|
i*
|
||||||||||||||||
|
DISSERTATIONES
|
||||||||||||||||
|
D v M
QV^iRYM PRIOR
|
||||||||||||||||
|
DeS. SctipcurzinrebusPhilofophicisabufu , exa-
minar, I. An Phyficz genuinum Principium fic Scriptura! i. An hzcde rebus naturalibus loquensaccuratamfemper veiitatem.an potius fenfum & opinionem vulgi fzpius fequacui ! ^t L T E R *A
Difpofitioncm & Ordinem totim univerfi &■ ptinci*
patium ejm corporum tradit, fententiamque Nff-
bilijftmi Cartesi I, dc vera §>uic-
te & Vero motu Terra defendit,
|
||||||||||||||||
|
CONSCRIPT,
|
||||||||||||||||
|
CHRISTOPHORO VVITTICHIO
S.S.ThecI. ProfefT. ordinario in llluftri Duisbar. genfi Lyceo, ibidemque Ecclefiz Paftore,r~ —; |
||||||||||||||||
|
<AMSTELOD^tMl,
Apud Ludovicum Elzeviriumj Cl3 I3C tlll.
|
||||||||||||||||
|
DISSE R.TATI ONIS
D E VSV ET ABVSV SCRI-
PTVR^ INPHILOSO- PHIA NATVRALI
C A I y t I. Ponitur Status controverfia in fe-
quentibus decidendt. Vmm:e cft neceflitatis, uc
in fcieutiarum conftitutio- ne non tantum propria & vera cognofcendi princi- pia , quibusfcientiainnita- tur,& ex quibus Concluiiones iiias dcducat, habcamus peripefta : Scd & infuper iis ita utamur, ut fola genuina acceptemus , alic- na iis non admiicendo, fi cognitionem fo- Udam acquirerc allaboremus. 11. De Naturali Philofophia hac"tenus
fere conftat inter omnes , ejus Principium ciTe Lumen rationis, menti noftrx a prima, Creatione inditum, cujus re&o & legitimo ufufieripoteft, ut incognitione rerum na- turalium liceat ita procedere, nihil admit- tcndo niii <ju.od cum co conreniat, ut, etfi A non |
||||
|
4 CHK.IST OPH. WlTTICH.
non omniumrerum naturalium acquira- muscognitionem, nobisqueamuscaverc, rie in errores incidamus. III. Sedquoniamfunt, quihuicprin-
cipio agnit.o aliena adjkere conantur, fta- tuentes in cenfum Principrorum Phyfica; etiam admitteijdam eiTqSacram Scriptu- ram , operarpretiumerit, difpicere, niim Sacrx Scriptura* conveniat , ut dicatur fons, ex quo xv/ulifapientis. humnns. dedu- cantur ; id quod prarfenti traftatu conabi- mur detennuiare. IV. Sunt autem ii, cum quibus hic no-
bis erit negotium, in duplici differentia; quidam exiftimant, c6 ufque tantum Scri- f turam Sacram effe Principium Naturalis Philofbphia», ut ubicunque loquitur de re- bus naturalibus, illaqua;deiisdicit. cen- feri debeant accuratc di£ta,taliaquequibus firmiter quis in demonftrationibus Phyfi- cis irniiti- queat, alienum exiftimantes a Spiritu Sanfto , fi dicatur, eum in Scriptu- risaliquando potius fpedrare communem opinioncm a lenfibus hauftam, eamque fe- qui, quam accuratam Veritatem. Alii ul- terius procedunt, ftatuentes ita Scripturam clTe Philofophia? naturalis Principium , ut integra Phyfica ex ea poflit educi, ac pro- inde Phyficas Mofaicas,, Chriftianas, Sa- cras, &c; in lucem ediderunt; quam fen- ■ z tcntiam
|
||||
|
DlSSttTATIo I, 3
tentiam feftantur Cafmannus,Dan«us,Val-
lefius & alii. V. Nos, prout xquum eft fieri ab omni
Chriftiano , Scripturx authoritatem fum- micumreverentia fufcipimus, iibentifli- me nos ei fubjicientes r firmicer credcndo, falutaremde Deo&divinisnotitiam inea fufficienter efle comprehenfam , ut horrn Dei poflit e&perfecjut&ik omnebonum o- pus inftru&us. De cxtero firmiter fumus perfuafi, Scripturam faipiflimc dcrebus na- turalibus loqui, ut apparent, nbn utifunt, fi «KgiSwo* Philofophicam fpeftes, adeo- que non pofle ex ea cognitioncm Philofo- phiae Naturalis hauriri. VI. Vtrumqueevinccmus argumentis
evidentiifimis , quas fidemfaftura efle fpe- ramus le&ori attento , & rem fine affefti- bus &pra:judiciis penficulanti. Prius igi- tur demonftrare aggredimur, quod Scri- ptura fkpiflime loquatur fecundum opi- nionemvulgi, quo evifto altera Conclu- fio tanquam Confeftarium aliquod facilc fequetur. VII. Conftituere autem hic nos opor-
tet, quid fit illud', quod venitin qua:ftio- nem, ut terminos rite intelligamus, ne lo- cus aliquis concedatur calumnix. Itaque, quando dicimusScripturam faspiflimelo- qui dc rcbus naturalibus , fecundum opi-, A 2 nionem
|
||||
|
4 CHMsrOfH. WlTTlCH.
nionem vulgi, non fecundum accuratam
rci vcritatem ,lciendum cft , i. -vulgi opi- vionem vocari, non cofcnfu ,quafi tantiim vulgus fequatur fenfuum ductum & appa- rentiam externam, ac fijioc non ctiam fir- pe fiat ab aliis, qui fupra vulgus faperc cu- piunt; fed denominationem ricri apotiori live multitudine,& intclligi opinionem ta- lem , qua: fiindata eft fupcr apparentiis fen- fuum & prxjudiciis, quicunque etiamiit, quieam teneat, fivenomeneruditimerea- lur, fivead inferiorem centum pertineat. VIII. 2.£oj!««diciturScripturafecun-
dumopinionem vulgi, hoc eft, utiillis for- itiulis, quibus vulgusfuam opinionem ex- primit,fivehocfiatpertermitfosfimplices, iive per coroplcxos : at non ideo etiam Sp. S.hancopinionemfuam facit, fedidquod roorerecepto &formulis e trivio defumtis profert, re&eintelligit , prout eftfonso- mnis Sapientix. Quemadmodum & Aftro- nomi utuntur formulis fimilibus ab appa- rentiis & pnejudiciis fenfuum derivatis, non tamen propterea illa prsejudiciafua fa- ciunr,utiinrefijtationeObjec"tionumple- i-ius patebit. Interim non vult Sp.S .in Scri- ptura nudam vcritatem circa res naturales, quas optime cognitas habet, manifeftarc, Ccd eam in medio reliuquit, permittens in- terea litcratis hominibus, ut locutiones ta- lcs
|
||||
|
DliSHTATIO I. $
les conferant cum Philofophia,& inde num
accurata: iint , mim vulgaresdifcarit. Lo- quiturigiturDeus cum vulgo,fednoncum eofentit,& itafponte facit, quodhomini- bus faciendum eiTe , Logica prxfcribit, quemadmodumeftin Proverbio: loqutn- dum cum multu , fedfentiendum cum dociii 0> fapttntibitt. EtAriftoteles lib. i.Top. cap. 2. JI^ojH^q^jIiov rouii luflgt.Giw, %x <it%dyftg.7g. >&jitm£ el m&.ct: Appellare KOS oporttt res nominibut.ficut vulgut appellat. IX. 3. Vtitnr autei» Scriptura inifto
cafu tropo Rhetorico , qui vocatur Meto- nymia Adjun&i, opinionem hominispro ipfa reponendo, Adjunc~t.um,Occupaturn. pro Objecto circa quod occupatur. Ita fta- tuit Glafllus Rhet. facra p. 6 2. X. 4. Notandum etiam eft.tum demum
Scripturam five Spiritum Sanctum in Scri- ptura loquentem feaccommodare vulgo, quando prasjudiciaqinedam de rebus natu- ralibusper fenfushaufit: at in iis rebusdc quibus vulgus per feufus mhil cognovit, adeoque nihil judicat, loquialiquandoex rei veritate , ut quando Eccleliaftescap. 1. de fluminum ortu loquitur. |
|||||
|
A j C A-
|
|||||
|
6 CHR.ISTOPH. WlTTICH.
C A P V T II. Aliqtm axgtmentk fintentU mflu
Vtrttas oftenditur. I.\7 Ideamus nunc ., quifaus argumenti*
* fententta&oftra.quajftaruitjSw^fa- r/ttn fepe lcqui ex opinune <vulgi $>fecun- dum appartntiatn , non fecttndum exaciam •veritatem, queat ftabiliri. Ac primo qui- demliabemiisespreflum mandatum Efaia; d&tum , cjp. 8. utferihtret fiylo humano, hoc eft , taliferiptu-ra1qaam quilibet poflit legere , velfecundummodum qui erat in ufu , vel juxta ftylum communem & con- fuetudinem, interpretibus Belgis. E. non debebat aliter loqui, quam verbis quas i quovisintelligi poflent. Similis ratio °ft a- liorum fcriptoram %oiiristUut r ubi enim communis eft caufla, id quod diftum eft uni, omnibusdiciintelligendum eft. Non potuiflent autetn inteliigi, fi dc rerum na- tura femper utieft fobtiliter Sc accurate fuiflent iocuti. Hxc Sententia eft Calvini, rui in Commentark)in Gcnefeos cap. i. v.i6.itanotat: §luia Mofes non minm indccik & rudi.
bus , quam docfis ordinatm erat Magifter, non aliter potuit partes fucu implere, quam fife dcmitteret ad crajjam iftam rationem- Si
|
||||
|
D I S SEH.T ATIO I. 7
S< de rehut vulgo igr.otu locuttts fucrat,cau-
■•fari poterant idiott altiorahac e(fe capttt fuo. Deniqne cum hic Sp.Deipromifcnam omni- bus fcholam apertat , non mirum efi , fiea maxime deligtt, quA poffunt ab omnibus in- telligi: Ha:c autem dicit,quahdo declarat, quomodo Mofes Lunam referat inter Lu- minaria magna , qux fecundum Aftrono- mos a ftellis fixis magnitudine Longe fupe- ratur, oftenditque refpect,um haberi ad ap,- parentiamfenfuum noftrorum. I I. Sedpromtahic eft exceptio: SiScri-
ptnratraditalias res multodifficiliores ,de iifque loquitur ex rei veriratc, nihil morans hominum imbecillitatem &captum: Ergo ratio illa eft nulla,ut hic in explicatione re- rum naturalium rationem debcat habere captus Si imbecillitatis hominum. Facere autem illud Scripturam, fatis exinde appa- ret, quia myfteria omnem rationis captum excedentiatradit; idem manifeftum eft ex prophetiis, inquibus multa , qua: a vulgo non intelliguntur, multa qus ne quidem k doiftiflimis interpretibus explicari potue- runtante eventum ; liquet etiam exChro- nologicis & aliis non paucis in Scriptura intelleftudiflscilibus. III. Rejp. i. Magna hic eftdiverfitas,
quae facit ut Majoris Propofitionis nulla fit
conncxio. iNTam primo, fi fpectercus myftc-
A 4 ria,
|
||||
|
* CHR.ISTOFH. WlTTICH.
xia, de iis vulgus antchac nulla pra:judicia formavit, ctim quibus pugnent, imo nihil quicquam deiis cogitavit,itaque quando proponuntur a Scriptura, ab hominibus idiotis iilorum ii m crediturpropterau- thoritatem & vcracitatem divinam , de rrX Sii-n vix ab iis cogitatur. Sic circa myfteria Trinitatis, & Incarnationis &c. vulgares homines vix cogitaruntde Perfonalirate, an ea multiplicata Individua etiam debeant inultiplicari ,an vero fieri poflit, ut uni ef- fentianndividuaspluresperfonalitatescon- veniant. Similiter non cogitarunt, an In- dividua eflentia poflit carcre perfbnalitate, & cwiWfK?©- fieri l hxc & fimilia ne qui- dem in mentem ipfis veniunt, fed fufficit iis credere, cjuod fint tres Perfonx, quarum «juadibet fit Deus, nec tamen fint tres Dii, quoniam hx perfonae funt unum eflentia. Quodautem PhiloibphosEthnicosattinet, illi in Lumine Rationis nihil inveniunt, ouod his vere contradicat, quemadmodum a noftris contra Socinianosoftendi folet.At de rebus naturalibus vulgus contrarias fen- tentias veriuti fspe concepit, illafque tam firmiter habct radicatas, ut putet i natura fedc lis efTe edoftum, adeoque quicquid eis ,repugnat, pro commento foleat habere ; quod fi ergo Scriptura veritatem harum esplicare debuiiTet, facile etiam ab aliis «■':-••• ' •. crc- |
||||
|
DlSSERTATIOl. 9
credendis populum rudem avei tiflet. Circa
Chronologica, prophetias & limilia , quia harc non funtadfalutemcognitu ncceflaria non ita verfatur vulgus, & quando hic in Scripturadifficiliaquxdam invenit.eapra:- termittit, tanquam captum fuum {uperan- tia, nihil de :is judicando. I V. ReJ]>. 2. Alteraratiodiverfitatis eft,
quod myfteriorum cognitio iit fidei, qux propterca debebant in Scriptura tradi, &: quamviseflentdifficilia, tamenfideadmit- ti debebant: at res natuiales pertinent ad fcientiam,& citra falutis periculum poflunt ignorari: Omittuntur ergo , ne , li earum veritas, quxfenfuum cognitioni, Sc appa- rentia: fjepius averfatur ac proinde incredi- bilis videtur , vulgodoceretur , homines, qui dcrebus naturalibus vixaliam , quam fenfualem habent notitiam, turbarentur S: ita etiam ab aliis quai in Scriptura tradun- tur revtlata averterentur. Itaque noftra mens hasc eft, fapientifllme Spiritum San- ctum egifle , quod omittendo ea qua: funt levfofts, irjomenti, vel contentus notitia yulgarinoluerit ab omnibus revelatis ho- mines avertere. Cum autem dicimus,Sp.S. propter res fidei, non declarafleresnatura- les , nemo hoc applicaredebet ad res fidei» cum Scriptura: iit ea tam accur3te tradere, qttam ad falutcrrj adipifcendam requireba- «jr- A s V'Se- |
||||
|
»0 C HRtSTO PH, WITTI CH.
V. Sequuntur nunc duarexceptiones quar
3. ClariflimoSohaackio lib.4. de Scepticif- mo c. i g.propomintur ; Is ergo interfon- tes folutionum hunc proponit fccundum, p. 4 O 5. fruflra funt, qttictmque exiflimant Spiritum Sanffttm de rebus naturalibus lo- quiexmente errantts vulgi potius, quam exreivtritate -r qntdfihoc modo loquere- tur, mintttfidem promereretttr. Hoc enimfi 'Verum foret, pariter fequeretur homines de rebus natttralibus philofophantes magisfuf- jicere ad ingmerandam fidem in aliis homi- nibtts, quam ipfum Sp. SancJum. VI. Rejp. Cittft&m adduximus ob quam
futarutn fuiflet, ut, fi Sp. Sanelus locutus fuilTctderebusnaturalibusutifunt &; uxgj- fe*?, nonutiapparent, illa difta Sp. Sandti pro incredibilibus » vulgo habenda fuif- lent, hanc nempe, quod de rebus naturali- bus plertiimque vulgus contrarias fententias veritaticonccperit, eal^uepertinaciterfo- veat, tanquam tales , dcquibus .i natura fe cfle edodtum putat. Quamvis itaque abfo- Iute loquendo atque Sp.Sanfto imoniagis affenfus deberetur, fi aliquiddiceret de rc- bus naturalibus, prasjudiciis fenfuiun repu,- gnans, ac hominihus., qui deiis aliquas ve- ritatesdemonftrant : tamenquiahomijies fijpponuntur ea, qua; dicunt clariflimis de- monftrationibus eyiucere, omniaqueob- fta-cul.i
|
||||
|
D 1 5 S S R T I T I O I, II
ftacula & prasjudicia fenluum circa has vej
illas res naturales formata rerhovcrc, (ti enim non faciant nullo modoiis aftenfus pra:bendus) non mirum fi potius deirion- ftrationibus accuratis,aliquis a prsjudiciis liberatus & neceflariispra;requifitis ad Ac~ monftrationem cognitu neceflariis iedle' praumbutus,aflentratur, quam prafjudiciis occupatus & exiftimans ea qua* a Sp.San&o dicuntur lumini riaturali contrariari, tefti- monio Spir.S. /Eque qnidem imo majori jure fides Apoftolis debita fuiffet, fi in eita- tionibus V.T. nunqnam fecuti fiiiflent ver- fionem 70 , quam virisdoclis oftendfchti- bus, ci verfioni non ubique cum fontibirt convenire, at mox videbimus ex Riveto & Voetio placuifle Sp.Sandto Apoftolosdiri- oenti CeCe hic accomniodarehominibus, ne illiturbarentur. V 11. Eodem poflunt rcferri Clariflimi
Virt verba fequenf ia: Nec auditndifitnt, qtii fibi pro ajferendo dttro £j> pericuiofo com- mento, humana. raiionis pariterqtte fettfiatm infirmitatem imaginaniur. Nam, fi omncr Scriptttrt fiiii (Atheos & tibertinostttfi. quam profanos a facris his arcere fat efi) ' cjui invitaniur ad confiderationem rerttfn.' fupernaturalium five miraculorum, t* in- ttUeBit fuo apprehendtrt poffunt, cnr no» magis ttpprehtndant naturalia > Inib cunt A <y Scri~ |
||||
|
»2 Christoph. Wiitich.
Scriptnra proponat ea, c/ui acciderunt circ» naturalia tanquam extraordinaria & mi- raculofa, cur non credtndum , eam de rebus naturalibus ex pr&fcripto i/eritatis loqui, /tdhcc ut miraculofa &fupernaturalia,imb contra-naturalia ex naturalibits inteUigi pojjtnt ? VIII- Rejp. Argumentum non proce-
dit a traiftatione miraculorum ad tracla- tionem & explicationem rerum natura- lium, ob diverfam rationem miraculorum & rerum naturalium. Nam i.miraculo- rum narratio facit ad confirmandam fidern & authoritatem Verbi Divini, non itare- rum naturalium explicatio. 2. miracula quando prxfcntia funt.fenfus circa ea fidem poiTunt juvare, atque ita facilius creduntur & cognofcuntur: ita ex.gr. quando divifum fuit marerubrum,illam divifionem fadam eiTe fenfus cognoverunt; quando vero fa- ftafunt, & tanquam faiSa creduntur , etii tunc feniibus ufurpari non qrteant, feniibus iterum ordinarium naturae curfum pcrci- pientibus, nihil tamen impedit, quin credi pofllt curfum natura: aliquando fuifle mu- tatum , eamque mutationem feniibus per- ceptam fuilTe, quinimo miracula, quando fiunt, feniibus apparere debent: fiunt ergo «juidem contra naturse ordincm confue- «um-non vcro contra fenfuum apparentias: atciim
|
|||||
|
■ ^»-____
|
|||||
|
D tS SE R.TATI O I. 1]
at cum accurata veritas circa res naturales,
ut plarimum repugnet fenfuum apparen- tiae, quaravulgo proipfa veritate recipi- tur, manifeftafatis cft ratio diverfitatis in- ter miraculorum & rerum naturalium tra- ctationem a Scriptura inftitutam. j.non tenebatur Scriptura de rebtu naturalibas ex prxfcripto veritatis loaui, ad hcc ut mi- raculofa &fufernaturalta, irrio contra-na- turalia ex naturaltbtts intelligi poffint, nam adidfufficiebatcognitio rerum naturalium qualis per fenfus haberi poteft , adeoquc vulgarts &omnibus communis, &fiquid contra vel praner curfum naturs a fenlibus notatum ficret,id pro miraculo habendum: ex.gr.adcognofcendummiraculumper E- lifajum fac"tum,ut ferrum enataret, 2. R.eg.6. fufficiebat vulgaris cognitio,quod fcrri na- turafit,utfub aqua mergatur: at undetalis fit ferri natura, & qua: ratio gravitatis, ad miraculi cognitionem noffe non fuit ne- ceiTarium. I X. Deniqucvideamus , quid Du Bois
in Dialogo fuoTheologico Aftronomico huic argumentoaggerat.P.i 3.inquit:Pn>- bandum tffet non dicendum tantitm,S.Scri- fturam tam ruditer & tam crafse loaui, ut rei iffius verttas ex -verbis eruinonpofitt. Sit ita, ut in materiu quibufdam, ad modtt~ Imn nofirumft nobis afcommodms , nobif- j . h 7 cum |
||||
|
14- CHR.ISTO PH. WlTTICH.
cum balbmiat, idfit in materiis gravibttt, e$> conceptum noflrum excedentibm,non au- tem in 1'hyficis, non in AfironomicU. Licet enim S. Scripturafnbtiles Aftronomi&§lu*- ftioncs non tratiet, in iis tamen qu& de A- ftronomia profert, ita loquitur, ut, nifipri- concepta opinione fententid contraritt, Ubo- remus, impojfibile fit aliai ex iitformare co- gitationes. X. Rejp.i .Dedimus rationem crb quam
fiat,quodScriptura dercbus naturalibus fse- pe tam crafseloquatur, utreiipfius veritas ex verbis erui non poffit, atque -rc $t<m pro- tulinms, in fequentibus etiam reftimoniis quibufdam Scriptura; tv ifa manifeftum reddetar. 2. Siconcedatur,Scrjpturam fa- cram in rebus gravibusad modulumno- ftrum fe accommodare & nobifeiim balbu- tirc , atqueibinullumpericulum imminet Sp. Sanclum arguendi ( abfit blafphemia) mendacii & fallitatts, mtifto magis hoc eoncedendumeftderebusPhyficis& Aftro- nomicis , cum ha» non ka fint cognitu ne- ceflaria:, ut materia: graviores. Et quamvis res Phylicae& Aftronomica: captumhomi- nis abfolute non excedurit, attamen exce- dunt captum hominis fdiotje , praijudiciis multis mentem habentis occupatam,& non perprasvias do&rinasad ea capienda fuffi- cienter inftituti, quodeum Scripturano- luerk
|
||||
|
DlS St K.TATIO I. 15
kierit facerc, non mirum eft,fidicatur eam
etiam ipfam veritatemcirca res Phyficas 3c Aftronomicas noluiffe explicare. 3 • an in iis qux de Aftroriomia profert ita loquatur, ut nifi prxconcepta opinione (ententia: contrarix laboremus, impofllbilefitalias ex iisformare cogitationes, videbimus in Diflertatione fequenti. X I. Secundumargumentumfit tale: Si
fingulari prttdentia' ApoftolijfcTtv&f&icon- cciferunt ad tempus i ludxis obfervari Circumcilionem,qux tamen per Chriftum iacTa. erat non tantum inutilis, fed etiam pcrniciofa, uti apparet ex epiftola ad Ga- lat. 5. 2. Ecce , ego Paulus dico vobu; ficir- cumcidamini,Chri(ium vobis nihilfrofutu- rum, quatenus illa fua natura, quemadmo- dum alix ceremonia: legales ad Chrifturrv vcneurum refpiciebatrfi,inquam,harK: cir- cumcifionem conceflerunt ad tempus ob- fcrvari, donec Iudaica Synagoga honefte fepelir,etur : Ergo multo magis prsfumere licet,Sp. S. in iis, inquibuserrorvelprava opinio non eft peccatum , neque cum peri- cuio falutis conjun&a fefe notitiarvulga- riumhominum , quorum maximaeftpars, accommodare voluifle , donec fimilitet; mundus prxfens in quo cognofcimus tan- tum ex parte, per fpeculum & per amigma, fepeliatur.Qucmadmodum igitur Circunv- cilio-
|
||||
|
16 C HRISTOPH. WlTTICH.
cifionis Sc aliarum ceremoniarum obferva- tionem ad tempus concedebant Apoftoli, infpirante Sp.S. neinfirmiofFenderentur, fiadeorepugnantiaopinioni fua: praxon- ceptx, & diu fota; & adulta: inter ludajos de legis Ceremonialis abfoluta neceflitate,au- divifTent: ita& SpiritusSanctjuscondefcen- derevoluit hominibusfimplicioribus, qui opiniones & prarjudicia, qua: per fenfus hauferunt, pro tam firma habent veritate, aciideeaa natura efTent edoeti, neillos turbaret, & fic evertere velle videretur lu- inen naturx , cuihas opiniones adfcribunt. Neque eft , quod dicas: Non conceinfTe A- poftoloscircumcifionem,niiiiisquiut rem mcdiam habebant: Illi cnim qui pro re me- dia eam habebant & plane indiffereuri non potcrant per ejus negle&um fcandalizari. Ergo potiiis in eorum gratiam fuit fada haec conceffio, quiinter Iuda;oseam pro neceflariahabebant. Simili modolicet ali- quando inpraxifefeaccommodare praecon- cepta: hominum opinioni, quandores fine certa perturbatione mutari non poteft, ut obtinet ex. gr. aliquando in imaginum to- leratione in Templis,Papifticarum quarun- damceremoniarumretentione&aliismul- tis, ubi notatu digna verba CJarifT. Marefii in ludicio de ControverfiU Tbeologicis i» tMng<iri8,&c. motie; Oenfeomultatele- r«ri
|
||||
|
DfSSER.TATIOl. 17
i*ri debere a piU qutL non prcbent, pluri-
maque pacis fiudto multitudini & confne- tudtni ejfe condonanda. XII. Tertium argumentum nobis in-
de fuppeditatur, quod Apoftoli in N. T uli fuerint verfione GrascaV.T. qua; vulgodi- citur 70 Interpretum , non adeo pura, fed in multis locis erronea , non tantumiis in locis,ubi correfpondet fontiHebrxo , fed etiam ubi ab eo difceflit, quod illa tura temporis inter Iudasos fuerit recepta. Do- cet hoc Rivetus Ifagoges ad Scripturam Sacram p. 137- quae verba , quia multum faciunt ad noftras Controverfiaeelucidatio- nem , non pigebit adfcribere: Negari non debet, inquit, -verfionem ittam tunc apud Gr&cos communem Apoftoles & Zuangeli- ftas Grtci fcribentes ftpe ufurpaffe, aliquan- do etiam citajfe ,vbi discrepantia o^v* dAm A textv Hebrso man i- tisnssiMA est, §luia Apoftoli & Apojlolici Viri inponendu teftimonik de V.T. nonfemper verba confiderarunt,fed fenfum; nec eadem fermonum ealcarunt veftigia, dummodo afententiis non recederent, ut lt>- quitur Hteron. Comment.in Amos. Hanc ergo interpretationem fecuti funt in iisfo- lum rebtts , qut nihiiper fe de veritatefidei derogabant; prtfertim chm difceffionem a recepta inter Helientftas editione pericul»- |
||||
|
18 C HRISTO I'H. WITTICH.
fam &finefruc~lu EcclefiA futuram anim- ■adverterent, Exemplo potefi ejfe Luc. 3.36. in Chrijii Genealogia, nomen Kainanfecun- do adduHttm , quod in Ebrta edittone non~ *fi,fed in editione qua Hellenijie, utebantur. ixifiimant e»im Viri doBi, vifumfuiffe Sp. Sanffo , eum Hifioria Euangelii Griue tra- deretur adgentes manatura (qu& narratio- xem hanc Litct cum editione Grtcafuerant comparaturs.) illud e r r o r i jam recepto condonare, quamvii P r s t e r v e r i- t a t e m ; quia res finefruBu 0» cumgra- vijfim» ojfenfionis periculo fuiffet conjunBa, fihucas veritatem hifiorUfecutus,pr&cise, hoc argumentum vulgo ad charitatem pu- blicam & unitatem Ecclefit, labefatlandam fuppeditavijfet. Exfiitijfentenim mviti, Cy I HAC V N A OCCASIONE MI-
NIME NECESSARIA CVM OF- IENSI BVISSE NT I PSI, TVM GRA- VES TUGSDUS ADVERSVSEc- CLESIAM ET EvANGELIVM Lv- c « excitassent. Qu* res Chri'
fiianis emnibm exemplo efi.ut charitati do- nare difcant, quidquid fine detrimento fidei condonari vident oportere , donec res ex ve- ritate emendari pojfit. Hequeenim pntan- dum efi, Lucam adverfari hifioru verita- ti , fed tantum publico e r r o r i , c^y I TVM AlTlVS RADICATVS E R AT,
A Ll-
|
||||
|
DlSSERTATIO I. I(J
A L I Q_V I O I N a V L O E RE A D T E M-
P v s , &per provifionem (ut dicttur) do-
nec commodior effit de ed rt inftituenda. fine damno gravwre locns. Etquamvis de illa voce Kainanaliam foveat fententiam , no- ftram tamen fcntentiam diflertiflimis ver- bis aflerit. Voetias etiam confentit ,qui in difputationibus feieftis o. 60. ad Locum X.UC 3,} 5. dtcendum K.iman citari ex vtr- fione Hellenifiicd. Et paulo poft: Sed dices, cur errorem yolnterpretumfuum fecit Lu- cas t fiquidtm error fit,faltem fuum nonfe- tit, cttm citat integrum illttm contextum: citando enim nec improiat, nec approbat "iierfionit Tmtoaginsfy. , nec «.x,y&ntu> tjus tx profeffo ad examen revocavit, N e h o- UINES verfioniilli &fccundum eamge- nealogis, ajfuetos tvr.bar.et. Suffecit illi ad frobationem genealogii Chrifii loca\ Biblica citaffe ex verfione vulgatd, maximi omnium notd & receptd, inprimts k S^- ojropu illa ludaica Alexandrind , quam ed ufumfuiffe teftis eft Scaliger in notis ad N. T. Porro verfionem illam a Scriptoribus N. T. fuo loco reliliam , & exea omniaferi loc* de verbo ad verbum ita citata (qva mv 1 s SSPETAM DOCTEAYTACCV-
R.ATE VER.ITATEM H E B R. A I C A M non expr.imhr.et) tiimis notum
tji. Inftitnto &fcopo illirum hocfujficiebat.
- ' H*fte-
|
||||
|
i'o Christoph. Witiich.
Haftenus ille.Quod fi ergo tantum conccf- lit Sp. S. errori vulgari, quianihil per fede •veritatefidei derogabat, cum tamen pef ac- cidens faltcm occafionem derogandt ali- quid veritati hdei, dare potuerit, quid non concederet errori de rebus naturalibus,qui nullo modo fidem poteft labefadtare ? X111. Quartum argumentum indena-
bisdepromitur,quod Scripturainrebusdi- vinisexplicandis , imoid Du ipliusna- turam & attributa exponenda fefe plane ac- commodct ad captum noftrum & per res fenfibiles iftas res fpirituales Sc intclHgibt- Jes repra:fentet. Inde faftum eft , non tan- tiim, quod Chriftus utitur variis paraboHs &fimilitudinibus a rcbus terrenis defurrr- tis, ad res cadeftes nobis delineandas, unde ipfe Nicodemoloh. 3, 12. Siterrenndixi vobis, & non creditts , quomodo fi dixero •vobii cdefiia,credetU\ fed etiam, quod Deo membra varia attribuuntur & corpus hu- maiuim, per locutiones quas Theologi vo- carefolent AnthropopathicasjMaimonides MoreNebochim dicit, in his Scripturam loqui fecundum linguarri flliorum homi- num. Autor ille inligni laude dignus, & reliquis Rabbinis longe eft prxferendus, unde Cafaubonus in Exercit. ad annales Baronii tali eum ornat clogio: Mofes Mar- monidts (qui & Mofes JjLgfttiut dicitur) folid*
|
||||
|
DlSSBRTATIOI. II
fbliit atque ingentu doiirinn vir , de qut
videor mihi pojje id vere dicere , quod Pli~ nius olim de Diodoro Siculo , primum illuta inter fuos defiiffe nugari. Cuna:us vero dc Repub. Hebr. lib. cap.2. his verbis tanttim. non fld cxlum tollit: Efi in admirationt bominum fcriptor m*ximm, Rabbi Mofes ben Maimon , is , qui Thalmudicam doSri- namfepofitis nugamentis feliciter complexm efl divino illo opere, quod nnnmw appel- lat. Nunquam ita magnificc quidquam de iUo amhore dicemm, quin id vtrtus fuperet tjm. Fato tnim quodam & forte nafcendi primus folufque in iUagente reffe inteUtxit, quid tUitd fit, nonineptire. Illiusdu&um hic fecjuens, quare fcriptura his vel illis an- thropopathicis locutionibusfuerit ufa , o- ftendam. Ingenereis docetpart.i.cap.3 !• Legeai locjui lingua filiorum hominum, quia lnc ratio commoda & facilis eft,ut ab ea incipiant pueri, mulieres & communis plebs, inquorum viribus non eft, rcsfe- cundum veritatem apprehendere. In fpecie vero part.!. cap. 16. quia vulgus hominum non apprehendunt ab initio cogitationis Entitatem vel Eflentiam, nifi in rebus cor- poreis (& quicquid non eft corpus vel res in corpore exiftens , imo , quicquid non eft craflum corpus,utfortiter fenfum moveat, quiafaciuntienfusfuosjudicerncognofcen- dian
|
|||||
|
- (
|
|||||
|
2 2 CHRISTOVH. WlTTICH-
di an res exiftant, an non , non creditur .tb
iis effc vel exiftere) defcribiturDeus per at- tributa & rromrna corporea ut doceatur ipfum effe Ens. Et cu-m omnia Corporea attributa imperfeftionem quandam in fe & fua natura involvant,faltem divifibilitatem & mutationem , eft tamen quaedam diffe- rentia inter ea, nam quxdam imperfeftio- nem ex confenfu & opinione omnium atque etiam vulgi denotant, alia vcro imperfe- ftionem inferre cernuntur acutius demum cernentibus, Scriptura quidem ea Deo non tribuit, quac confentientibus omnibus im- perfe&ionem important: at reliqua de Deo prxdicare non veretur. Vnde motus & Quies Deo tribuitur quando dicitur Ad- fcendere , Defcendere, Stare,Sedere, Habi- tare, Ambularc, quoniam non capit vul- gus , quomodo aliquid vivere poffit fine motione, (cum tamen motus non fit de Ef- fentiavita; generaliter accepta:, fedacci- dens ab ea feparabile) : Itaque motus ad vitam Dei delignandam i Scripturafaepius adhibetur. Sic fenfus Deo attribuuntur, Vi- fut, Auditui, Odbraius, quianon tantum vulgus,fed etiam multi viri do&i ex praju- dicioinfantia:nondUmdepofito,fupponunt: JSHhileJjfe in intcllet~lu,quodnon priuifuerit infenfu, quod quidcm abfolute eft falfum, utfufius poffet demonftrari fi idratioin- ftituti
|
||||
|
DlSSERTATIO I. 23
fHtuti noftri ferret. Itaque ad denotandam
Dei cognitionem Intelle&ualem fenfus ipii adfcribuntur. Eadem decaufaloquelaDco attribuitur ad fignificandam influentiam ipiius in res creatas, undefa:pe dicitur lo- cutus Prophetis, quando tantum menti i- pforum fingulari quodam modo,eaqua:di- eeredebuerunt, indidit; quiavulgus non intelligir,quomodoaliquid ex unius homi- nis animo in alterum transferri poflit, nifi perfermonem. Atquiaexcommunihomi- num fentcntia aliqua imperfeftio eft in x- grotartdo, dormiendo , e6 quod manifefte irhbecillitatem & defatigationern prajfup- ponant, item in edendo & bibendo , quia a fiti & fame ea oriri necefle eft, ea Deo nul- libi in Scriptura tribui legimus. Ita etiam reliqui duo fenfus , Guftut & TaBus Deo non tribuuntur , quia hos duos tantiim per contadlum fieri vulgus fupponit, tres alios fine contaftu, quamvis vere dooeat Arifto- teles j. de Anima cap. I3. nullum fenfum abfque taclu haberi pojfe, eorpus enim ani- malis omnis haberi vim fentiendi tangendo. Deum ver6 non conjungi cum corporibus, percontaclum corporalcm , verequidem exiftimant, fed ex pravo principio.quia vi- dere Deum nequeunt: uaale enim colli- gunt: Ego non video hoc vel illud : Ergo noneft. Similiter Humeri Deononattri- buun-
|
||||
|
i+ Chmstoph. Wittich.
buuntur,quiacomrnuniteradhibentur por-
tandisoneribus.quibusfummoperehomi-
nes defatigantur: multo minus Organa il-
la, qus cibis & alimentis capiendis infer-
viunt. Namillactiamin principiocogita-
tionis manifefta funt imperfeftionis ligna
& indicia : Ex quibus apparet.tantopere in
his Anthropopathiis rationem haberiopi-
nionisvulgi, ut id , in quo pcrfettionem
conftituunt, liccterronee , Deoattribua-
rur,contraver6ubiimperfeftionemdepre-
hcndunt, abilloremoveatur. Adhaxno-
tandum , quod Scriptura Deum proponat
tanquam hominem mutabilem , & flexibi-
lcm , eo quod hoc in precibus tacite quaii
folet fupponi, cum tamen refpectu ftuse pro-
videntias ,fecundum quam omnia quasfieri
dcbent, ab arterno difpofuit, iit plane im-
mutabilis. Ex his ergo conftat, primo non
alienum efTe& abfurdum ,fidicamus Scri-
pturam accommodare fe ad captum etiam
adcrroneamopinionem vulgi. 2.cumlo-
cutiones ifta: de Dco innitantur vulgi prx-
judiciis & erroribus,unde majuspericulum
vidcbaturimminere,hoc nempe, ut homi-
nesDco corpus tribuant , quemadmodum
& ex mala interpretatiorie horum locorum
ab Audianis & Anthropomorphitisfattum,
multo potitis Dcum hoc facWum fuifle,
circares naturales, circaquas ii erremus,
crror
|
|||||
|
______1______.........._ .....--------------
|
|||||
|
DlS S IR.T AT I O I. 25
crror ille periculo caret, eftexiftimandum.
XIV. Nequchoc argumentum refuta- tur a Clariflimo Schookio, quilib-4.de Scepticifmo capite dicimonono p. 407. tria ad hoc argumentum refpondet: 1. in- quit, quanta nonintercedit diftantia inter Deum Creatorem & res naturales ab eo creatas. S^uoniam Deus ut infinitus,excedtt jphiram inteileiius noftri , Spiritm Sancius nobifcum quafi balbutire cogitur , eumque cujtts faciem intueri nonpoffumut, quafia tergo nobis proponit,juxta ea ipfa, qutt Mofi ttcciderunt Exodi cap.% 3. Sedaliaplane ra- tio eft rerum naturalium , quamvts enira eas plenijfime & fufficientiffime cognofcendo non queamus perfpicere (ut fubfequenti ca- fite diftinBitts fufiufque oftendemus) inte- rim tamen eas ipfas quod ad cognitionem proportionatas effe, oftendunt illi ipfi , cum quibus hic nobis negotium eft: Sp. Sanclum enim in Scriptura loquentem eum infinem nituntur circumfcribere, ut fubmoto illius teftimonio , tanqttam fibi adverfante faci- liusfuam thefin tiHari, aliifque perfuadere queant. 2. H&c, ut Deo tribuuntur Meta- fhorice, &pro Metaphora. ratione explicari iebent, fic non eft exiftimandum (quemad- modum Audiani & Anthropomorphit*. fo- mniabant) aliquid horum Deo convenire (roprie &formaliter , fed duntaxat fecun- B dhm |
||||
|
26 C H R.ISTO PH. WlTTI CH.
dum effeBum. Et uti tropus non implicat
mendacium, ita htc ipfa convenienter ix- plicata nihilfalfi continent: fiquidem h& lo- eutiones frequentantur , ut operationes Dei ■vere defcribantur, nobifque convenienter proponantur , quodpr& caligantibut mentis oculii, fupremum illud Numen tale, quale illud infeeft, intueri non queamus. 3. §lu&. lierb confequentia ab hts locutionibus ad eas , qus. in Scriptura de rebus naturalibu* frequentantur t Dato in hifce locutionibus fimilem notandum effe fcopum hoc folumfe- quetur, allegorice duntaxat & obfcurim naturam rerum naturalium in Scriptura proponi, neutiquam vero res naturales co~ gnofcendat proponi fecundum erroneumju- dicium: nifi quispariterdicere voluerit Dto tnembra & affeBus &fimiliatribuifecun- dtim erroneum vulgi ludicium • Pariter quippe dixeris tx vulgi ludicio Deum in Scriptura ut avemproponi, quodtribuan- tur eidemah atquepenm. Pf.iy.v. 8. Pf. 91. v.+. Aug.ep.j.ad Paulinum. Qu&de membris ajftdue Scriptura commemorat, r.e quifquam fecundum carnu hujus formam & figuram non ejfe crederet fimilis Deo : propterea eadem & alas Deum habere di- xit, quas utique nos non habemut. His Cla- riflimo viro vifum fuit infringere vim hu- jus argumenti. XV. Ad
|
||||
|
DlSSERTATIO I. 27
XV. Ad qua:nosfequentiareponimus,
quibus exiftiinamus argumentum noftrum fatis roborari. i. fatemur diftantiam eflc magnam inter Deum & res naturales ,quip- pe infinitam ; concedimus etiam hanc u- nam efle cauflam ob quam Deus nobifcum baibutire velit, quiaDeusut infinitusex- cedit ipha;ram intelleclus noftri: Sed quia ctiam ad Scriptura: fcopum fpeftabat, Dei naturam nobis explicare in tantum , quan- tum hoc Salutis neceflitas requirebat, non itidem rerum naturalium naturam; potior etiam erat ratio , cur ScripturadeDeo lo- Iqueretur fecundum reiveritatem , quouf-
<}ue fefe extenderet infirmus nofter Intel- Icftus. Itaque, nifi alia accederet ratio, quam nosdedimus, quod Scriptura debettt fromifeue legi <tb omnibus, quornm major \trs •variisprtijudiciis efl occupata, potuif- fet Scriptura omififle Iocutiones tales an- thropopathicas , quas inniti oftendimus vulgi prajjudiciis, & Dei defcribere natu- tam, quod fit fpiritualis, ajterna, perfectif- Cma , immenfa Scc. quemadmodum aliisin locis facit, ex quibus Theologi haec attri- buta deducunt & probant: ha;c enim ut ap- irehendat & cognofcat, inquantum opus tft, infirmus nofter intellecfus, nihil repu- ;nat. z. illi cum quibus negotium fibi efle iicit Vir Ckriflimus, nihil aliud moliun- B z tur, |
||||
|
2» Christoph. Wittich.
tur, quam ut oftendentes dogma de Terrx delatione non effe contrarium Scriptura:, abfurditates amoveant, quibus folet gra- vari, & fic Lectori aditum faciant adper- pendendas rationes ,quibus firmiflimis ni- titur. 3. Verum eft hxc Scripturse dicta ^tofititimi effe intelligenda & Metaphorice explicanda per (imilitudinem effeftuum; quin tamen fuperftruantur fundamento erronearum vulgi opinionum exinde non evincitur , cumfuse anobis oftenfa fint ta- lium locutionum fundamenta. Non ergo debent dici Mendacia , at & concedendum crroribus inniti; nec tamen ideo Spiritus S. erroresconfirmat, nec fuosfacit, f?d tan- tum non refutat, & ad illos fefe accommo- dat,cum nonfintdamnofi, utcap.i.art.8. a nobis obfervatum. Quamvisautem pcc- carint Audiani&AnthropomorphitajDeum ut corporeum concipiendo,& minusreftc fiat, fi Deus ita concipiatur , quotufquifque tamen eft , qui non, nefcioquidextenfi ,in conceptu Dei implicct? De vulgo hoc eft certum j quamvis in actu fignato neget , Sc fciat non debere ficri , in a&u tamen exer- cito fieri fxpiffime experientia docet, Dc multis etiam eruditisidem dixero , paucis, qui diuturno exercitio mentem fuam ai- fuefecerunt ad accuratos conceptus for- tnandos & bene diftingucndam naturam fub-
|
||||
|
* Dis s £ rtAti o I. 29
fubftantia: corporeae a natura fubftantiae
intelligentis, exceptis; quam tamen im- becillitatem Deum hominibus condona- turum confidimus. Et hxc ad lecundam refponlionem Dn- Schookii fufficiunt. 4.Quaenamfit confequentia innoftrara- tiocinatione attentus lector deprehendet exfineart.t s.hujuscapitis. Necfequitur, Deum ut avem concipia vulgo, eo quod ipli tribuanturala:. Sedvulgus celeritatena aftionum concipere folet per celeritatem, moms, hanc autem alarum minifterio o- ptime fieri fdlere exiftimat, ut multa: vul- gareslocutiones teftantur, ex. gr.quando dicimus in linguagermanica , l£r ((Ulffct fo gcfd)»fntc alfj nxnn (£r ffogc/item,t)bcrhiit
fffcjJClt: Sic Galli: a la t;e>/eV,Latiniavolare,
advolare, & apud Poetas miilta reperies ex- empla inquibusper alas & volatumdefi- gnaturceleritas. Sic Ovid. to.Metamor- phofeon , de Atalanta Virgine: paffu volat alite Virgo. Indefa&um eft , ut Mercurio nuncio Deorum alas attribuerint. Confir- niatur noftra fententia a Celeberrimo Vof- fio lib. 1. de Orig. Idololatria; p. 51. Ad angelicam hartc potentiam , qu& intellettus ac voluntatis efl Inflrumentum, incredibilis etiam velocitas refertur. Atque ob hanc at~ tributt, iis aU. Ita Cherubim in Exodo cum aUsfaftn. Jefaias ait Seraphim adfe volajfe. B 3 Vmtiel |
||||
|
30 Chrutoph. Wittich.
Daniel etittm & Ezechiel advolantes con- fpexere. Hoc Chryfoflomut homilia *$& 5 tiiyfy.Xnnliifieri aitper tmyi(gt7g.Got.<m, q. d, condefcenfionem ; quia defcribuntur , non quales funt naturd ; fed prout EACillvs A SIMPLICIBVS CONCiriVN-
tvn^ intelliguntur. Et paulo poft: New
pe quomodo ejp ventis ad earum velocita- tem denotandam , pennt tribtmntur. Vnde & Deut dicitur Pfalm. i 7. ejh 1 03. volare & ambulare fuper pennas ventorum. Ac foetisfimiltter alatifinguntur, ut liqttet ex Ovidio, Silio, luvenale, Etiam Borea Vilii Calais & Zethus, vlt&tolat Apoliodoro. Imo 7>en alta de cauffa quam in celeritatisfym- bolttm, qud ventos referrent, Mlius Verus G&far curforibut fuis, tum Noti, Borett , a- liorumque ventorum nomina imponebat; titm alas etiam apponebat, ut auclor Spar- tianus. Quamobrem non dubito, quin,quod Angeli referuntur alati, idmaxime perti- neat ad velocitatem indicandam. Itaque ScDeoalaj tribuuntur & volatus ad vclo- citatem actionum ipfius denotandam,c]uam vulgus concipere foletpervolatum , latet- que etiam in citatis his Scripturx locis lo- cutio, qua; fundamentum habet ia vulgi prsjudicio. XV.L Quintum argumentum. Quod
(i adc6 abfurdum lit, ut multi putant, Scri- pturani.
|
||||
|
DlSSERtATIO I. 51
pturam loqui aliquando ex opinione erro-
nea , non ex ftritta rei veritate , quid dicc- mus de argumentis ad hominem , quibus fatpe Chriftus & Apoftoli fuerunt ufi, in quibus ex aflumtis in fe falfis principiis,fed abiis, cum quibus iiserat negotium, habi- tis pro veris , veritatem aliquam educunt ? quod quidem , fi tantum piaculum effet ex opinione erronea loqui, nunquam fuiflet a Chrifto & Apoftolis committendum. Vnum velalterum nobisfufficict. Matth. 19.16, 17. Ef ecce quidam accedem dixit ei: Da- Bor bone, quidbonifaciam, m habeam i>i- tam nternam ? Ipfe verb dixit ei: cnr ms dicis bonum f nttOtts efl bontti, nifi ttnm nempe Detts. Si vi: autem ad vitam intfe- di,fervamandata. Horum ChriftiVerbo- *um fcnfus omnibits bene confideratis, eft ifte: Parcius uterc hoc tiailo Boni, quifo- li Deo vere & proptie convenit, & quan- quam aliquo modo etiam Creaturis tribui poffit, nontameneis tribuidebet finere- ftri&ione, fi non exprefsa , faltem tacita : quod cum a te non fieri cognofcam , neque tamen me habeas pro Deo , monendus pri- mo fuifti de hac compellationc. Quando- quidem autem exiftimas tefaciendovitam acternam pofle confequi , fac & obferva mandata a Deo pratfcripta. Quod fi Logice verba haec Chrifti refolvas, deprehendes B 4. duplex |
||||
|
32 CHIISTOPH. WlTTICH.
duplex in iis latere argumentum adhomi-
nem. Primum: Omnis vereproprie &fine reftriftione dicendus bonus, eft Deus: At- <jui Ego nonfumDeus, fecundum te. E. non ium ita bonus fine reftrictione, neque ralemmcappellaredebes. Secundum. Cui per juftitiam propriam eft acquirenda vita asterna, is debet fervare mandata. Atqui ti- bi per Iuftitiam propriam eftacquirenda vita a:terna ( qua: erat opinio communis inter Iudasosex Pharifajorum doftrinade- rivata) E. debes fervare mandata. In utro- que argumento hoc Minor eft falfa abfolu- te loquendo, fed vera erat ex mente iftius luvenis: eam igitur Chriftus aflumit tan- tjuam veram , Sc exinde in primo coarguit iftum Iuvenem lapfus in compellatione. In altero fatisfacit quasftioni ab illo propofi- tx. Quamvis autem dici pofllt, ita indire- <£tx Chriftum oftendere voluifle falfitatem iftarum propofitionum , fieri tamen pote- rat , ut hoc ifte Iuvenis non fatis afieque- retur,ita ut fi fecundiim iftorum hominum fententiain lingua Chrifti fuiflet dirigen- da, ex profeflo & direifle debuerit hanc Mi- norem refutaiTe. XVII. Alterum Exemplum eft i Cor.
l 5,29. Alioqui quidfacient,quibaftizan- tur fuper mortuii ? Si omninb mortui non fufcitantur, cur bapivantur fuper mortuk? Varia:
|
||||
|
DlSSE&TATIOI. 33
Varis funt hujus loci interpretationes ',
quas recenfere & quid. in unaquaque diffi- cultatis veiprobabilitatis lateat enucleare non eft hujus ioci.Videat qui voluerit Mu- fculum, Calvinum, Martyrem , Pareum in hunc locum. Celebriores autem interpre- tationesfunt dux, quarum prior eft: refpe- xifle Apoftolum ad morem pravum tunc temporis uiitatum , quo faftum , ut differ- rent multi baptifmum ad mortem ufque,& tumdemum voluerint baptizari, cumil- lam prarfentirent, ut itaabluti apeccatis cselum ingrederentur , quiinde difti funt Clinici: altera , rationem habuifle Apo- ftolum alterius cujufdam confuetudinis in prima Ecclefia recepta;, qua faclum , ut fi quis morte prasventus fine baptifmodecef- ferat, alter in ejus locum fuerit fubftitutus, qui loco defunfti baptifmnm fufceperit. Vtram autem ex his fententiam eligas, erit Argumentum hoc Apoftoli adhominem e principio falfo defumptum , quodfiredi- gas in formam, tale erit: Baptizari pro mortuis eumque baptifmum approbare eft tacite confiteri mortuorum refurreclio- nem: At funt intcr vos qui baptizantur pro Mortuis, vofqueeum baptifmum approba- tis. E- eo ipfo confitemini mortuorum re- furre&ionem. Faftum itaque illegitimum tam fecundum priorem quam pofteriorem, B 5 fenterj,- |
||||
|
j^4' Christoph. Wittich;
fententiam aflumitur, ac filegitimum ef- fet, ex eoque fcopo Apoftoli inferviens ali- quidinfertur. Necde hoc Exemplo idcm dicipoteft, quodde priori: neque enim di- re&e neque indirecte hanc Opinionem A- poftolus voluit refutare , fed eam omnino pro veraaflumfit. XVIII. Sextum Argumentum. Nelde-
- lius qui ex Ariftotele Logicam accuratius eruit,quam ullialii Peripatetici, inter 5 5 difFerentias Analyticarum & Diale£tica^ rum rationum hanc facit decimam nonam infuoprato Logico p. 361. In VialeBicU rationibus explicandu, inquit, non recedi- tur a communi & vulgo recepta loquendi tonfuetudine, etiamfi verba nonfemper ipfis rtbus conveniant, ldeoque ns&m^f^ilit» »■«*? ittfi&tnan ne mitn.yysi.lg.j «c^Jwnf «1 iotMoi, inquit Vhilofophu* lib. 2. Top. c.z. id eft appellare nos oportet resnominibus, ficut vulgus appellat, & ut vulgo dicitur, ioqutndum curn multis,fentiendum cum do- £iU & fapientibta : Et inter £n$.(t/.at five txitia DialeBicorum problematum recenfe- turfubfinem cap. 1. ejufdem libri 75 -e-^- €aims tLu kh/^Iw Atfiv, id eft, fiquU di- fcedat h communi loquendi confuetudine. AtAnalyticus, qui naturas ipfas rerum ri- rnatur , nonfolet loqui cum vulgo, nififor- tajfe vcrba rebtts congruant, &>c. Si ergo hoc
|
||||
|
D"l S S E RT^Ar"! CTLV ^F"
hoc non tantumliceat in Dialetticis ratio»
nibus, fed etiam fieri debeat, non peccabit^ Scriptura, fi idem faciat; imo Sp. S. fi fefe hic accommodet, cenfendus erit fpectare sedificationem vulgi, uti facit: Negariau- tem nequit populariter & Dialeclice Scri- pturam faspius agere, quemadmodumqui- perfuadere vult talibus ad plaufunv argu- mentis utifolet, cum hoc vel ex folo Chri- fti progreffu fimilitudinibus a rebus terre- nis & obviis defumtis, & ex aliis multis fit mamfeftum. G A V V T l> I I.
©ftenditur multislocU Scriptur*, qui
circares Praclicas & morales locu- tiones continent fecundum opinionem htminum a veritaterecedentem. Ii C Eptimum argumentum tale a nobis
^ formatur: Si etiam circa res morales $ pra&icas reperiuntur in Scripturamul- tajlocutione6 vulgares, correfpondentes tantiim opinioni homifium , non reiveri- tati, quid mirum fiafleratur in rebus natu- ralibus Scripturam fequi fa;pe opinionenv vulgi erroneam ? Saltem fi hoc hic illici- tam eflet, multo mimls lieuiflet fiericirca res morales, qua; propius ad fcopumScri-i.- & & ptttraf' |
||||
|
"5« ^C H «. I S T o P H. ~Wl T TICH.
pturx fpe&ant, quam res naturales. Poflet id plurimis exemplis Scriptura; oftendi, ex quibusfequentiaproponemus : i. locus de- fumitur ex Ef. 49, 24. collatocum v. 25. An auferetur a, robufio captura ? an etiam captiva turba jufti eripietur? §^uinfic ait lehova , q> turba captiva robufti aufere- tur , & captura violenti eripietur. Hic is quipriori verfu vocabatur juftus, fequenti vocatur violentus tyrannus. Itaque ifta Iuftitia non eft nifi in opinione iftius tyran- ni, qui omnia fua violenta fa&a titulo ju- ftitia; novit obtegere. Nam ut fufpicemur mendum irrepfifle, ita ut pro rr^y in prio- ri verfu fit legendum V%, at quidam in- terpretes volunt , nulla neceflitas cogit. Marloratus ad hunc locum confideretur, cujus ha;c funt verba: Interea h&c fimili- tudo diligenter notandi eft , quod Ecclefia opprimatur tyrannideprincipum, &>fauci- lits luporum expofitafit, & nihilominus 1 v s t a eorum prttda ejfe iiisiimi- t v r ! Sed utcunque lvsros fe Domi- nos effejaftitent, & inani titulo glorientur, Dominus eos pr&dones iniquifftmos effe de- clarat, cum fe ■vindicemfore, atque iiipri- damfuam erepturum effe fignificat: II. Similes huicfuntloci Prov.18, 17.
ubi fecundum Hebrjeum Textum hsec ha- bentur verba: luftm, qui primus eft in litt fua,
|
|||||
|
DlSSERTATIO I. 57
fua, advenit proximus ejus & pervefiigat
eum , in quo loco interpretes per luftum intelligunt eumcjuilibividetur juftus. Vi- de Cartwrigthum , Belgas Si lunium. Matth. 9, 13. Non enim veni vocatum ju- ftos ,fedpeccatores ad refipifcentiam. Chri- ftus per juftos intelligit Pharifasos, qui tur- gebant propria juftitia Sc fibi jufti videban- tur, cum tamen nihil minus quam tales elTent, in quaexplicatione confentiunt in- terpretes, nominatim,Belgae, Pareus, Mu- fculus.' Simili modo locum Ezech. 3, 20. Iun. 5. Sin avertetur juftus a juftitiafua ejpfaciet iniquitatem interpretantur Bel- ga;, qui quamvis forte aliter accipi pofllt, eorum tamen verba adfcribam; cetl recfjt* beeroicre] te toeten/in Den fcfjijn boa|De
menfcfjeti / niet tn oer toaerfjcjrt boo? <©oot.3SIfoo #fjct tooo|t rccfjtbeeroisfj genonten / Proverb.i 3,17- Ezech.i 8,2-4-, 26,&cc.33,i3. Matth-9,13- Luc.lg,9, 14. item.geloobeboojeenfctjtjn-tieloo^
be/Luc.8,i3.Aa 8, i3.enoe liefoeboo?
fcfjtjn-Iiefoe 1 Ioh. 3,12. qua; itaLatine reidojuftus2 fc. in apparentia coramho- minibus, non in rei veritate coram Heo: ittt nccipitur voxjuftusProverb. 18,1 7.Ezech. 18, 24,26 ,&c. c. 33, 1 3. Matth. 9, 1.3. itemfidesprofide apparenti Luc.8,13. Aft. ?, 13- &charitas pro charitateapparente 1 Ioh.3,t2. B 7 III. |
||||
|
38 Ch ristop h. Witti ctt.
111- Proverb. 3 o, 1 t).viam viri in vir-
gine. Hic in hebrxo habetur vox ■""'?*', quam Interpretes ftatuunt femper fignifi- carevirginem intaftam quse nondum vi- rum cognovit, idque ad tuendam virgini- tatem B. Marix matris Domini noftri, de qua prafdixerat Efaias 7. capite. Cum au- tem Iudxiobjiciunthunc locum Proverb. 30, 19. inquovolunt vocem "Tr^ fumi pro virginecorrupta, quiaverfu fequenti dicitur: Ita eft via multeris fcortantis, re- fpondent hic fumi pro tali, qua: fit virgo fe- cundum &fa*, quod fefe pro virgine ven- ditet. Ita Cartwright ad hunc locum : Noti Mtenduntludni Prophetam hoc in loeo <my- Xuprlkxm fer conceffioncm loqui, prout ver- fusfequens aperte declarat; quiafc. tametfi vitiata fit, fro virgine tamen fefevendi- tet.Ad eundem modum incantator:s,quam- v'u infigni ftultitia funt, quiatamenfapien- tes haberi voluerunt, r^> habitt funt. Sa- pientes in Scriptura non femel' appeUantur, Similiter Scultctusin Ef.7. Quamvis locut Froverb. 30. decorruptajuvenculaloqua- tur: Vtrginem tamen eam dici non qutdem tikvjut, fed vel tipmutat vel h%»&x.af (ubi nota quod upmtMt* de aliquo dicitur etiam fimul&>g*«jxais elTe intelligendum) »0» efi abfurdum. Ita & Vriinus in c. Ef 7. Vocat Virginem, ideft, qut videtur attt videri vttlt
|
||||
|
D I S S I R. T A T I O l. w
vu.lt virgo, etiamfi non fit virgo , id ejl,
non virginem veram , fedfimulatam. IV. Ier.28.1. AUocutweft meChana-
nia filius Hax.z.uris Propheta, qui erat e Gibbone. & v. 5. Tum alloquens lirmeia Pro- pheta Chananiam Prophetam iUum. Cha- naniahic a:que vocatur Propheta ac Iere- mias, cum tamen ille nihil minus eflct, fed Pfeudopropheta & Seduftorpopuli. Pro- pheta ergo fuit Ghananianon in rei veri- tate , fed fecundum opinionem Iudatorum, qui abipfo decipiebantur. Et ita Pifc.in notis in Ieremiam annotat. §luife profite- batur Prophttam. Dittumxufriil-a*. V. Marc.6,10. Herodes Antipas voca-
turrex: Audivit autem hu Rex Herodes, cum tamen non rex fuerit, fed tantum te- uarcha, quemadmodum vocatur Matt. 14. Etrefertlofeph.lib.i 7.antiquitatum,quod poft mortem Herodis magni Casfar Augu- ftus Archelao mediam partem regni, quod Pater tenuerat, conceflerit, alteramvero partem diftribuerit inter reliquos duos He- rodis magnifilios Antipam ScPhilippum. Nullus autem iftorum Herodis filiorum Rex fuitfa&us , ne Archelaus quidcm, cui dimidiapars regniobtigerat,& promiflum fuerat regnum , quod etiam fuiflet confe- cuturus, nifi in iram Ca:faris incurriflet, qucrnadmodum. ex Iofepho fatis colligi po- tcft.
|
||||
|
40 Christoph. Wittich.
teft. Quare Antipas non aliter incitato 16 co Rex potuit dici, niii quod fe ut Regen geflerit, adeoque in opinionefua & popul pro Rege fuerit habitus. VI. 2 Cor.4,4.In quibat Vetn hujtufe
culi txccecavit mentes ,nempe in infidelibtti hic Diabolus vocatur Deus hujus feculi quod non nifi Jifasweas & putative intelli- genduna eft,quemadmodum fiam fieride- bet, quando idolagentium paflim in Scri- pturadiivocantur, ut interaliaExod. 23. 14. Ne incurvando te honorem habeto Diii eorum, fc.Cananasorum & reliquarum gei* tium , quasDeuscoram Ifraelitis expulit, Vnde & Theologi nominatim Leid.in Syn^ opfiTheol. difput.O. art.i j.quandode no- mineDeiagunt annotant: Illud vel pro- prie velimproprie fumi, improprie itideni vel rjwMxlA quando angelis vel hominibus propter excellentem dignitatem , &c. tri- buitur, vel fogxftxas ex opinione & errore falfis Diis. VII. Gal. 1,6. Miror vos ita cito, de-
ferto eo , qui vocavit vos ingratiam Chri^ Jii, transferri in aliud Euangelium. Do- cirinam Pfeudo-Apoftolorum vocat Pau- lus aliud Euangelium , nempe fecundum opinionem iftorum hominum, cum eflet oppofitum Euangelio Chrifti, adeoqueno- mine Euangelii indignum. Atque italn- terpre-
|
||||
|
DlSSERTATIoI. 41
terpretes exponunt; Perkinf ad hxc verba
annotat: ad aliud Euangelium ] ad aliam DoBrinam fitlutis, qut juxta opinionem & verba falforum DoBorum efi aliud Euan- gelii genm,abfolutim gj> excellentiui, quam id quod Paulus tradidit. Mufculus. Fierl potuit, ut vel ipfi fitam doBrinam aliud Euangelium vocarint,vel auditores illorum dixerint: Hoc aliud Euangelium efi ab eo, quod nobhs Paulm pr&dicavit: atque it» Apoftolm fiifitiltKiis feduliivam itlam do- Brinam aliud Euangelium appeliavit.Nam nlias quod non eft Euangelium , non potefl v e r. e aliudejfe Euangelium : quemadmo- dum alius homo effe nequit, qui non eft ho- mo: & alitts Chrifttts, qui non eft Chrtftm; <$> aliut Deus, qui non eft vere Detts. VIII. Hebr. 7, 3. De Melchifedeco
dicitur , quod fuerity&e patre , fine matre, fine genere: nec initium dierum, nequeviti, finem habens ,fed affimilatm Filio Dei, ma- net Sacerdos in perpetuum. Vtique haic qua; dicuntur de Melchifedeco non pofluntfe- cundum veritatem accipi; (nifi velimus fe- qui (ententiam Cunari de Republ. Hebrseo- rum , qui per Melchifedecum intelligit i- pfum Filium Dei, cujus fententia: inter alia repugnat irnprirms, quod FiliusDeinon potuerit efletypusfui ipiius) ciimenimfue- rit homo,utiprobabiliorfert fententia , Si |
||||
|
42 Christoph. Wittich."
quidem Rex falem, proculdubio etiam ha- buit fuos parentes, genealogiam &c. fed tantiim fecundum cognitionem noftram , quod ejus parentes, &c. fint incognita. Quemadmodum ergo Scriptura infuperio- ribus excrnplis fefe accommodavit adno- ftram opinionem , ut locuta fuerit, quem- admodum opinamur de rebus; ita hic fefc accommodat ad noftram cognitionem , ut non quod verum eft dicat,fed quia nos non cognofcimus, neget. Confentiunthicin- terpretes: fic enim Pareus; dicitur fine pa- tre , fine matre, non quod revera talisfue- rit , fed qitod talem Sp. S. in hifioria reprs,- fentttt. Eodem mo8o Scultetus in Epifto- lam ad Hebrasos, quibus fimilia habet Gualtherus: talem proponit Scriptura, non quod R e v E R. A talisfuerit, aut fuperfit adhuc ,fed ut effet afftmilattts ¥ilio Dei, id tft, typi cauffa eundemproponit. IX. Iof. 2. diciturde exploratoribus,
quod illos perfeeuti fuerint quidam e Hic- richuntinis v. 7. Viriilli perfecuti fuerunt tos vid,adlordanemper vadafingula v.16. ad ifiummontem ite ne occurrant vobis qui ferfequuntur. y. 2.2. Abeuntes venerunt in montem ilium ac manferunt ibi trtbtts die- bus , donec rediiffent,. qui perfequebantur, qu&fiverant enimeos , qut perfequebantur met sm iUa, fed m» invtnenmt. In He- brxo
|
||||
|
DlS S E R.TAT I 0 I. 45
brxo habetur OjTXW ,s7? quod , fi ver-
botenus reddas , erit, perfecuti funt poli ipfos. Atfueruntilliviri abfconditi primo in ftipulislini, quajerantfuperteftaardium Rachabar, dein tribus diebus in monte la- tuerunt ex Rachaba: confilio. Non pqte- rant ergo in rei veritate perfcqui poft eos, feddenuo hic habemus exemplum Scriptu- ix loquentis non ex rei veritate, fed ex o- pinione hominum iftorurn , nempe perfe- eutorum. X. i Sam.2g,i2. Cum autem videret
tnulisr Samuelem, v.i^..agnofcens SaulSa.- tnuelem ejfe, v.i 5. dixit autem SamuelSau- li, quare commovifti me evocandome v. 16. Cui dixit Samuel, quare ergo. confulhs me l \. 20. adeo timebat valde a verbit Samue- iis. Eum qui hic evocatus fuit a Pythonifla adSaulis inftantiam,fuilTe Diabolum, con- ftat inter omnes orthodoxos, vel maxime eo argumento, quod nullo modo Diabolo, cujus opcra utuntur magi & nccromantici tanta poteftas a Deo concedatur, ut mor- tui Sancti e;us imperio fint fubjecll, quo de ipforum animis difponere poffit pro fiio ltt- bitu. interim non femel dicitur Samuel, unde & Ecclefiafticus Apocryphus videtur occafionem fumfifle, ha:c vero Saniueli ap- plicandi. Vocatur ergo Samuel, quiafpe- ciem Samuelis referebat & ex opinioneSau- |
||||
|
44 Christoph. WittichT
lis & Pythoniflx non ex rei veritate. Et hic locus valde firmus eft ad probandam no- ftram fententiam. XI. SimilislocuseftDeut. 18, 10,11
Ne invenitor in te utens incantatione , aut requirens pythonem , aut ariolm , aut mor= tuos confulens. Hic necroman*icidicuntui mortuos confulere , cum hoc fiat tanturn in ipforum opinione & aliorum, non in re- veritate : putant fe mortuos hos vel illo> conmlere , & colloquium cum iis inftitue- re, ciim tamen fit Diabolus , qui fub fpecie mortuorum iis apparet, eofque fallit. XII. Ioh.j,31. Siego teftor de me ipfo,
teftimonium meum non eft firmum , nempe fecundiim veftram opinionem, cum vos poffitis de eo dubitare ; alias enim in r^j Veritate teftimonium Chrifti femper eft firmum, cum fit ipfa veritas, ipfeque docet Ioh. 8,14. Etiamft ego teftor deme ipfo,fir- tnum efi meum teftimonium. XIII. Phil. 3,7. Sed qus. mihi erant
litira, ea duxi propter Chriftum damna effe. QufE mihi lucra erant, non revera fed in mea opinione , quam habebam , cum non- dum eflem converfus , de obfervatione De- calogi & aliarum conftitutionum, tum Dei tum etiam hominis , per qua: volui juftifi- cari, ea nunc detrimentofaluce divindil- luftratusjudicio recto judico. XIV.
|
||||
|
DlS SERTATIO "I. 45
XIV. Tit. i, i 2. Epimenides vocatui
Cretenfium Propheta : at is fuit nonfane fecundiim rei veritatem, fed tantum fecuu- dum eorum opinionem,cum in tanto apud illos fuerit honore, ut ei etiam poft mor- tem facrificaverint, quemadmodum refert Diogenes Laertius. Notetur Calvini ex- plicatio ad hunc locum : Cum Poet& inter- dum Grtca Piophetn dicantur , quemad- modum apud Latinos Vates ; fimpliciter pro DoHore accipio : Hinc autem appellatio (ut njidetur) orta eft, quodfemper habiti s v n t genus $-««> <i otS-nmafti&i. Vnde & Adimanttts apud Platonem 2. dt Repufr. poftquam -vocavit Poetas Deorum Filios, addit eorum quoque faBos fuiffe Prophetas. Quare mihi videtur Paulus ad c o M M v- N e m v s v m fermonem accommodare. XV. 2 Petr. 2,i. Fuerunt autem etiam
Pfeudoprophets. in populo &c. etiam Domi- num qui illos mercatut eji , abnegantes. Si veritatem hic fpeftemus, dici fane non po- teft, Chriftumeos mercatum fuifle ,.3. pec- cato & fervitute Diaboli liberafTe, cum Contrarium pateat ex ipforum operibus, quibus oftendunt fe adhuc manere fub do- minio peccari & diaboli. Sed quia funt in externa communione Ecclefia; & Chriftum profitentur, videntur pertinere ad pufillum illum gregem, quem Chriftus ex faucibus Satanae
|
||||
|
46 CHRItTOPH. WlTTICH.
Satanajeripuit. Itaque illud mercari tan- tumeft accipiendum fecundum opinionem tum ipforum , tum aliorum , quapro re- demptis habcbantur. Et hasc eft communis interpretatio Or-
thodoxorum , quando Chrifti mortis cffi- caciam ad folos electos pertinere often- dunt. Sic Belga; ad hunclocam notant: <©efe toojben Ijiet aefeal)t ban oen
Heere gefiocljt te 3tjn/ten aenfien/bat* fe Ijaec Ijooj foobanige uptcjeben/enbe ban anbeten nae beiiefoe bacc boo* ejeltouben 3tjn/ foolangealSfptnbi} gemepnfcftaj) ber Keicfie toaten. ,§tet btetgenjcfee topfe ban fpjeltett ioh.i5,2,APoc.22, is.jBantCDztftug ijceft boo? fnn bloebt toaerlicn enbe in bet baet alleen fijne gentepnte geuocljt Aftor.zo, 28. Eph.j, 2f. <&attj$/ alleen be toaregeloobtge/bie alttjbtop€lJ?> ftum bltjben/ enbefiem ntet enbec* toocljenen. g.iet i ioh.2, i9. Apoc.14» 3, 4. Hoc eft: Iftt hic dicuntur emfti a Do-
mino, eo rejpectu, quod fefe fro talibm ven- ditarent, & ab alik ex charitate tales ha- berentur , quamdiu erant in communiont EcclefiA. Vtde pmiietn loquendi formulam Ioh.ij, 2. Apoc.22, 19. Nam Chriftus fuo fanguine revera & aliu tantum fuam Ec- clefiamredemit. A&or.zo, 28. Eph.j, 2 j. hot
|
||||
|
D I S SE RT ATI O I. 47
hoc eft.tantum verefideles, qui femper apud
Chriftum manent, & ipfum non abnegant. Vide i Ioh. 2,19. Apoc. 14,3, 4. Similis eft interpretatio Parei : Erant redempti 1. reJpeSu fujpcientii Aut?» feu quoadma gnitudinem pretii. 2. ipforum vrofejfione ©» gloriatione. Chriftus enim pro omnibus folvit pretium; & multi impii gloriantur de Chrifti redemptione; fedfide eamfibi non applicant. Aliud verb eft gloriari, aliud certbftatuere, Deumjibi effe propitium pro- pter Zhrifti meritum. 3. H o m i n v m opinione. Confentit Alftedius in Pleia- de Apoftolica,ubi inter alia ad hunc locum notat: Ratione applicationis mortis Chrifti oportet diftinguere fidemjuftificantem, tem- porariam & hiftoricam: itemque gloriatio- nem epinionem & judicium charitatis. Quantum ad fidem falvificam Chriftm 0- mnes &folasfuas oves mercatus eft Ioh. 1 o. quantum ad reliqua, Chriftus etiam mer- catus eft hypocritas. Sed dices: An non fuf- ficiet, fihunclocum ita interpreteris, ut dicas, Chriftum ita fuifle eos mercatum.ut pretium quod in fe erat fufficiens ad illos redimendos perfolverit, ut non opus fit al- reraexpofirtonederedemptione, quoadi- pforum opinionem. Rejp, non fufficit: Sic enim Chriftus omnes & fingulos homines redemit, fi illam fufficientiam fpeftes, imo plures
|
|||||
|
4« CHB.IST OT H. W ITTICH.
plures mundos,id eft plures univerfitates ho-
minum qui funt,fucrunt vel futurifunt:Sed hic eft Sermo de illis hominibus, qui eraut in externa communione Ecclefia:, acpro- pterea judicabantur etiam efle in interna communione cum Chrifto , utifieri debet ex judicio charitatis. Inft. At faltem fatis erit, fi dicas, eos redemtos quoad profefllo- nem fuam Rejp. i. illa profefllo oritur ex ipforum falfa opinione. 2. ex illa proreflio- ne oritur etiam opinio aliorum de ipfis er- ronca. Itaque nihilominus acceptio Re- demptionis quoad opinionem locum ha- beredebet. C K v v t IV. •
Troducuntur Tefiimonia Scriptura de
rebus naturahbw, eaque accipienda ejfefecundum vulgi opinionem, non fecundum rei veritatem ofienditur. I. /™V Ctavum argumentum. Sed ne vi-
^-"' deamur tantum prarfumtio: ibus
niti, deducamus Le&orem inipfamrem, & oftendamus e Scriptura illos modos lo- quendi vulgares de rebus naturalibus.Deut. 30,4. EtimmjiquU ex tuU depulftu ejfet ad extremitatem c&li, inde colligetm te. cui Si- milis eft locus Efaiae 13, j. Venimt e terra |
||||
|
DlSSSRTATlO I. 49
Unginqua ab extremitate ctlorum, & multi
alii,in quibus extremitates cslo attribuun- tur per locutionem manifefte defumtam iprajudiciisfenfuum &opinione vulgi.Ita enim videtur ei, qui folis fenfibus innititur, ac fi caslum efTet Hemifphaerium , quod in extremis Terra; finibusdeficiat,ita ut Ter- raiinnitatur, & progredientibus eo ufque videatur occurfurum, impediens progrcf- fiim uiteriorem. Hoc praejudicio fenfuum. occupatus Homerus ^Ethyopas collocat ad extremitates Ortus & Occafus, exiftimans Solem ob hanc ca:li & terra: contiguita- tem , ade6 propinquum eis fieri, ut eorum, cutemadurat. Ita enim OdyfT. A. AiSit- iras -n M%J» SidaitiTUf 'l%«.%i difyat, Oj id
eft , iEthyopas qui bifariam divififunt, ul- timihominum , Aliiquidem occidentalis Solis, alii vero, Orientalis. Huic fententia: quoad locum Deut. 3 o.adftipulatur Iunius, in fua analytica explicatione: idefl, in ul- timis terris, qut cdo ad ajpeftum noflrum videntur terminari (Jic enim Hebrti l o- QJr VNTVR PoPVLAaiTER.) Cer-
tum enim eft cxlo rotundo , nullam com-
petere extremitatem proprie loquendo. 11. Iob. 26,11. Vfque dum columnt Ct-
li concutiantur & obftufefcant ab increpa-
tione ejus. Sc 2 Sam.22, 8. Et concutitur ac
C move-
|
|||
|
50 C H R I S T O P H. WlTTI C H.
movetur Terra, fundamenta C&lorum com- moventur , concutiuntur autem , cum ira accenditur ei, dumquofi conferas locum Paralleliim, (Pf. I 8, 8. Et concutitur ac movetur Terra, fundamentaque montium commoVentur ,concutiuntur autem cum ira accendnur ei) apparet qua; priori loco vo- canturfurtdamentacadi, pofteriorivocari fiindamenra montiimt, quibus fimul ipft monres cbnnotantur, ut ita montesdican- tur fundamenta c*lorum , qua: locutio fa- ne fatis eft vulgaris, innitens ifti fenfuum pra?judicio, quod cailum montibus incum- bat, unde&Poeta: AtlantempOrtaTecaJ- Tum dixerurtt nominatim Homerus O' dyfT A. Cum hic noftri inrerpretatione confentientes producit Mercerus in Iobi locum citatum: Metaphorice h&c dicttn- tur , non quod alioqui calum columnas ha- beat, quibm n'ttatur,fei quod mvehemen- tiori orbis concuffione vtdeatur nobis perin- de , ac finutent ejtu columns,. Aliiterram & montes e§> [olidiores ferrt partespntant columnat ctli dici, quodvelut illisinnita- tur, & terfavelut orbis tetitts fundamen- tum acfirmamentumfit. Ipfe autem in ge- nere nobisalTentitur, dicendoj quod fit lo- cutio fecundum id quod videtur. III. Pf.2,8. Petea me & donabogen-
tes inptffejfionetn tttam, &fines terrtjus pofef-
|
||||
|
DissertAtioI. ;t
poffejfionis tuA. Ptz 2,2 8 .Recordabmtttr &
cinvettentur ad Iehovam omnesfines terrttt
Pf. 4 %, 11. Laudem tttitm ej[e ufque ad ex-
tremitates terr» • In his locis terrx tri-
buuntur fines, extremitates, non refpedlu
habitoadTerra:interiora,quomodopoteft
vocari TerraJ extremitas illud totum,quod
pedibus ealcamus, five ipfa Terrae fuperfi-
eies; fedrefpectu ipfiusfuperficiei,cumta-
men nullibi habeat fines in rei Veritate,fed
rotunda exiftat, quod concedunt & norunt
omnes Geographi. Scd eftprasjudicium ex
fallacia vifus defumtum, fecundum quam
vulgus putat extremitatem Terra ibi efTe,
ubi Cadum Terram quafi contingere vide-
tur, & Terram deorfum infinitis radicibus
extendi exiftimat, quo praejudicio videtur
occupatus fuiileLaitantius, cum lib.}. di-
vinarum Inftitutionum cap. 24. ridet Phi-
lofophos , qui ftatuebant Terram effe ro-
tundam, & dari Antipodes ; nihil tamen
: contra eos afFert, quo refutentur, nifi talia
[ praejudiciafenfuum , contraqusquiaPhi-
I lofophorum fententia militabat, ridicula
ipfi fuit vifa, non aliter ac nunc vul?o ri-
| dentur qui firmis rationibus inductiTer-
| ram circa Solem deferri exiftimant. Inde
I autem Terra fortita eft nomeri Orbis, quia
I videturquafiplanities five difcus, aCado
I undiqueinrotundumconclufus.
C i IV.Iob.
|
||||
|
52 Chri st ©f h. Witti ch-
IV. Iob. z6, 7. §}ui exteridit Aquile-
nemfuper inane. Per Aqutlonem commo- de hic intelligitur cxli pars illa , qux habet Polum Antarfticum conftituta a circulo j^quinoftiali, qui Cslum dividit in duas partes: prajfertimcum dicatur Deumex- tendere Aquilonem , quas vox de cado folet ufurpari. Inane autem explicandum eft de Aere , quem vulgusnihil effeputat, unde fepe audies hominibus Idiotis Aerem & Nihil pro eodem fumi, adeoque fpatium illud inter Cajlurn & Terram inane judica- ri. Apartenoftrafunt Pifcator in notis ad lobum , & Mercerus commentario in eun- dem ; quorum ille ad ha:c verba (fuper ina- ne) notat: id eH,fuper aerem,cujuf]patium imperitis naturs. rerum "videtur inane. hic ver6 : fuper inane five -vacuum dicit juxta "vulgi opinionem,juxta quam sbpe Scri- p t v r. A l o Q_y 1 t v R , qui putat va- cuum ejfe totum illudjpattum, qued efl k lerra htnc ad C&lum ufque, cum (it aere plenum & occupatum. V. Gen. 1,16. Fecit Deus duo illa Lu-
minaria magna: Luminare majus adprs,- fe&uram dtei, & luminare minttt adpr&fe- Buram nociis. Sol & Luna vocantur Lumi- naria magna oppolite ad reliquas Stellas, cum tamen certum fit apud Aftronomos pkirimas Stellas tam fixas quam planetas fuperare
|
||||
|
DlS S E RTATI O I. 53
fuperarc Lunam fua magnitudiue , vide
fis Clavium in Spha;ram de Sacro bofco p.205,206. E. hic iterum exemplum Scri- ptura: loquentis fecundum apparentiam fenfus , cui innititur vulgi opinio , non fe- cundum rei veritatem. Belgae Interpretcs: betoelcfte arootgenoemttoo?ben/ten
aenftenbanfjaet: upterljjcfte gebaett? te t foo bte m onfe oogen balt / enbe Ijaec uptnemenbe toerfttngen. id eft: qu& magna appellantur refpeilu fus. externi,
Jpeciei, ut illa in oculos noftros incidit, & excettentium operationum. Verba Calvini digna funt confideratu , multumque pro- funt ad totam noftram controverfiam. Is ad v. 14. cap. 1. Genef. Tenendum efi ittud, inquit, Mofen n o N acvte Phiio- sophari de occultis myfieriii: fed re- ferre qut pajfimetiam rvdibvs no- t a funt, &pofita in vtilgari ufu. Item ad verf. 1 5 . Iterum repetere operipretium eft, quod prius dixi: non hic Philofophice dtfferi quantui fit Sol in csle, & quam magna vel parva Luna : fed quanta Lux ex ipfis ad nosperveniat. S e n s v s enim noftros hic compettat, ne donorum Dei,quibut fruimur cognitio praterftuat, Et ad v. 16. Hoc inter- efi, quod Mofes populariter fcripfit, qu&fina Dcclrina & literis omnes idiots. communi fenfu percipiunt. itti autem ( Aftronomi C 3 puta) |
||||
|
54 Christoph. Wittich.
puta) magno labore invefligant, quicquii humant ingenii acumen affequi potefl. Pa- reus conformiter fatis huic noftra; fenten- tiar in hunc locum loquitur: Lttna minorei funt fteU.lL alin , non quidem R.EVUA, sed apparbnter. Nam & corpui Lunare majus apparet, quia eft aftris infl- mum, & oculis noftris vicinius , proximum Terrs., &c. Similiter Pifcator in QuEeft.in Pentateuchum : Huofenfu Sol ejr Luna di- cuntur Luminaria magna ? Refp. Sic tu*> cantur rcffeBu noftrifenfus t$>judicii ocu- lorum. Et Alftedius in notis ad Genefin: Luna eft Lummare magnum non S e c v N- D v M Re m , fed fecundum sitci.iM duntaxat t$> virtutem. Confentientiura nobifcum in hujus loci interpretatione ag- men claudat Polanus, qui in fuofyntagma- te Theol.lib. f.cap. 13. ficinquit: Sol & Luna dicuntur luminaria magna, quamvif fleUttfixtfint longi majorcs,quantitate Lu- n& , &c. partim quoad ^'|«* f opinionem communem vttlgi, quod de rebut loquitur, non ut funt fed ut videntur effe , & A D CVIVS CAPTVM Sr. S. lN HIS T A-
IIBVS SESE ACCOMMODARE DI- G N A T V R. VI. Sed videamus quomodohunc locum
nobis eripere conetur Revius. Is Analc- ctorum Theologicorum difp. 47. th. jr/ad hunc
|
||||
|
Dl S SE R.T ATIO I. 5$
hune locum ita excipit: Imb tx rei verita-
te (fodicitur Lunaluminaremajus) cum magnitudo non modo de fubftantia , fedet-- iam de potentia ac operationibus dicatur Gen.24,35. Eccl.2,10. Luc.1,15. 1 Cor. 13,1 5. ita bic intelligendum. additur enim, luminare majtu ad pr&feBuram diei (jp lu- minare minus ad pr&feBuram nociis. veri ergo notatum Bafilio aliifque ; magna bs.c Lumina>i,i nospoffe accipere, »0» tam alio- rum comparatione quamfuo munere. Len- tulus p. 177. Novs fuas Sapientiae limilia txceptionis loco adfert: Diftinguo, inquit, I magnitudinem; qu& non tantutn quantita- I tit eft , fedaliarum quoqiie rerum ; inprit::'t : Virtutis & operationis. Nijiforte viri ma- gni nomen mfi in gigante non admitttts. Lu- na inter majora Lumina ,fed ut lumen , & rejpecluin Terris operationit. Entibipar- mam hanc ereptam: nam ad c&ter» qun proferre queas, facilior etiam folutio. His conjungo Iacobi Du Bois Ecclefiaftae Lei- Idenfis refponfioncm,quam putat p.t ii.Dia-
logi fui TheoWico-Aftronomici ! Dico Veri ibi rejpici non ad magnitudinem cor- porum , fed ad rationem illuminatidi, quia majus Lumen pr&bent in Terra quatenm fitnt r-\nt«? luminaria 1 quod vel ex ipfo Mofe clarijftmi liquet: nam agitur de ea magnitudtne, qua Sol major apparet Lund, C 4 at <
|
||||
|
56 C HRISTO PH. WlTTI CH.
«t difcas Solii non major apparet difco Lu- »<; fed multb majm frtbet nobti Lumen, ac ea ratione eft majus Luminare quam Luna; qu& etiam ob majua lumen mulib majus Luminare eft , quam vel Venut, vel lupiter, velmaxima exfteUti frimt magni- tudinti. VII. Rejf. Non tam facile cedimus ad-
verfariis de hoc loco : nam i. hsec non pu- gnant, magnum efTe Luminare fecundiim potentiam & operationem, & fecundum apparentiam fenfus,uti vidimus ha:c ab In- terpretibus Iaudatis conjundtafuilTe, im6 inter fe bene coha:rent, & ab una eadem- queoriginefluunt, quia enim Luna nobis eft magis propinqua, ideo & major appa- ret, & majorem operationem in nos exer- cere poteft. Vtrumque ergo Mofes fignifi- care voluit, quod majora appareant & re- fpeiftu magnitudinis & refpeftu illumina- tionis, neque pofterius finepriorieffepo- tcft : Vbi enim major & difFufior lux appa- Tet in iplb corpore lucido, ibi etiam ipfum corpus lucidum majus apparere nccefla- rium puto. 2.vel ex eoapparet, quodlit locutio accommodata ad fenfuum appa- rentiam, quia Lunavocatur Luminare& in eodem Ordine cum Sole collocatur , cum tamen non nifi ajquivoce Luminare dici pofiit: quippe tanta , imo major eft difFe-
|
||||
|
DiSSERTJTlC I. il
differentia inter Solem & Lunam , quanti
eft inter flammam caudelas & lapidem ali- quem ejus lumen refle&entem. Trium e- nim generum funtcorpora in mundo,qu£- dam emittunt Lumen, ut Sol, ftella, ignis: quxdam tranfmittunt, ut aer , cadum, vi- trum: qusdam remittunt, ut omnia cor- pora opaca, Terra, Luna & reliqui Plane- tx. Certum equidem eft, Lunam nullam habere lucem infitam , uti apparet fatis ex eo, quod temporeNoviluniietiam Tem- peftate Sereniflima non confpicua fit, nifi quod aliquando Lumen in ea tenue confpi- ciatur, quod exiftimandum eft elTe a Terra ad Lunam reflexum. Stellis autem fixis lu- ceminfitam competere conftat; illaergo procul dubio in fe longe major eft, cum qufa eft propria, tum quia eorum corpora longe funt majora Lunx corpore, fed ob maximam a nobis remotionem & diftan- tiam , fit ut illalux nobis non ita appareat neque oculos noftros tam fortiter feriat. Itaque fi abfolute loquivoluifTet Scriptura, nullo habito refpeftu adfcnfus noftros & eorum apparentiam , Luna vix luminare dici potuiflet, fed id nominis accurate lo- quendo tantum ftellis fixis & Soli fuiflet tribuendum,- etfi etiam ea qua; lumen re- fleclunt, faltem aiquivoce inter Luminaria fint recenfenda, potiori jure Terra pro Lu- C } minari |
||||
|
j? Christoph. Wittich.
rninari habenda , cum lumen longe majus & certiusrefieftatquamLuna , obmagni- tudinem majorcm. *, Quando Mofesdi- cit, Fecit Dsxt duo illa tuminaria magna, oppoiite adftellas , indicare voluiteama- jora apparere , tum relpe&u magnitudinis, tum refpe&uilluminationis, utioftenfum antea : quando autem poftea fequentibus verbis: luminaremaju* ad pr&fe£turam di- ei, & luminare minm adpnfeffuram no- #M,comparationeminftituitinteripfaha:c duo Luminaria, qua: oppofite ad ftellas ab- folute magna dixerat, omnino eum tan- tum majoris & minoris illuminationis re- ipectum habere concedimus. Atqueficdu Bois inftantia: fux fatisfactum videbit Con- fpicuum itaque eft ex diftis lucem majo- rem & Virtutem Lunse competere, non ab- folute , fed tantum fecundum quid & refpe- flive, iremfecundumapparentiamfenfus, non fecundum rei veritatem , atque adeo exceptiones has potius fententiam noftram confirmare, quam ut ei obefTequeant, par- tnamque nobis firmam Jia;rere in manibus, quam fruftra Lentulus conatus eft eripere. VIII. AcT:. 27, 27. Nauts. circa me- dium noBis fujfiicatifunt, aj&tnxyti* appro- pinquare fibi aliquam regionem. Locutio ha;c defumta eft a vulgari vifus fallacia, qua fit, ut dum navi vehimur; littora acce- dere
|
||||
|
DlS S UTATIO I. 59
dere & recedere videantur----terr&que
urbefyue recedunt. Similiter dicere Sole-
mus iter facientes, fca foitipt cill bcrg/ cum tamen non mons veniat, fed nos ad illum accedamus. Sic appropinquantes urbi, ut videreiilam poflint, dicereconfueverunt ta f ompt fciefc ofcer jcne ®tabt. ipfa qui-
dem appropinquatio eft mutua , qua; fit per
imminutionem diftantiar, qux extitit inter duo corpora, obalia corpora interje&a, fed tamen Ttappropinquare, cum connotct actionem , proprie & accurate loquendo non poteft tribui, niii ei, in quo eft ifta *>• clio , non ver6 alteri. Atqueitaproprie loquendo navisappropinquat regioni, nor» regio navi; dein , cum motus demum iis proprie & «*g^b«s tribuatur, qua; fimul re~ cedunt abomnibus corporibus immediate contiguis, non veroiis, qua; tantum ab uno vel altero recedunt, patetiterum ac- eurate loquendo navi competere motum, adeoque appropinquationem , non regioni, cum illa ab omnibus corporibus immedia- te contiguis fimul recedat, non ita regio. 1 X. Apoftolus Iudas in fua epiftola
com. 3. dc Pfeudoprophetis dicit, quod fint «&fis •zshcwvrwifteU.a. erraticA. Erithk ite- rum Exemplum formulas loquendi ab er- ronea opinione defumtx,fi per planetas in- telligamus, corpora ifta opaca in xthere C 6 Gon^ |
||||
|
6o Christofh. Wittich.
conftituta folis lumen ad nos refledlentia, qualia func Luna , Mars, Venus , &c Non enimreveraerrant , cumleges fui motus exaiftiffime fervent , uti ex Aftronomia conftat, fed Planeta: dicuntur quia fccun- dum fenfuum apparentiam errare viden- tur. Et fane nihii impedit, quo minus ita fumamus, quum voluerit Apoftolus expri- rnere iftorum hominum inconftantiam & vagabundam Do&ririam, quemadmodum Belga; interpretes hic nobis confentiunt, apud quos hxc nota reperitur: <©at i$ / fplaneten/ toelfecloop Jjoetoelfefehec
tg / foo fcDijttenfe "nsS nocfitattsS te fctoalen / om bat fiaren ioop niet een* parig en t$s met oe anoere ftetjen. ;©aet 6p UeccjelijCKt fip fjare onrjetfa- biptlCPf. qua: verba fic Latine reddimus:
hoc efl, planets., quorum curfut quamvisfic certus , "videntur tamen errare , quia ipfo- rum curfut non conformis eft reliquarum Jiellarum curfui. Huic lomparat ipforum inconflantiam. Attamen quialii Interpre- tes perplanetas intelligunt ignem fatuum, alii ftellas cadentes, non multum de hoc loco diiputabimus , fufficient reliqui loci addufti. X. Subjungam nunc aliud exemplum
locutionis vulgaris valde in Scripturafre- quentatte. Sa?piffime iila ita de corde lo- qujtur,
|
||||
|
DlSSERTATIo I. 6r
quitur, utponatillud vel pro ipfa animi.
Pfal.24, 4. Innocens manibus & purus cer- de. Pfal. 84,4. Cor meum & caro mea ex- clamant ad Deum fortem ; vel pro volun- tate. Matth.6,21. Vbifuerit thefaurus ve- fler, ibi erit & cor -veflrum; vel pro cogi- tationibus, unde Deus dicitur cordafcru- tari, & ejfe i^^iayiurni', vel pro fapientia & ejus fede : Proverb. 2,10. Cum venerit fnpientia in cor tuum.Vrov. 15,14. Corpru- dentu qu&rit fcientiam. Prov.7, 7. Vtdiin- terfatuos , animadverti inter filios puerum defeftu cordu. In quibus locutionibus eft Metonymia fubjefti recipientis pro adjun- &o, quod Scriptura in iis hanc opinionem fupponat, non tantum anima; prxcipuam fedem efle in corde, fed etiam intellectum & voluntatem animi potentias in corde ra- dicari. Quamvis autem Peripatetici cum Ariftotele Cor pro pi incipali membro ha- beant, adeoque pro fede anima: prxcipua, tamen contradicit tota fere Medicorum Schola, ipfaque ratio fedem anima: prasci- puam in Cerebro collocat, cum Cerebro afleclo varias pafliones contingerc animas* videamus, ut amentiam , furorem , &c. at corde male fefe habente, non ideo animam talia opprimant pathemata.Eftitaque error vulgi qui poftea a Philofophis afliimtus, & rationibus quibufdam veritatisfpeciem ha- C 7 ben- |
||||
|
«2 Christoi»h. Wittich.
bentibus eftftabilitus: namtaleslocutio nes in omnibus fere linguis fiint obvise Exempla Hebrsea; & Gra^ca: linguse vidi mus fuperius in teftimoniis ex V.Teft. He- brad Lingua, & N. T. Gratca Lingua exa- rato. In Latinalingua homoprudens, fa- piens, vocatur Cordatus: Sic Recordari fi- gnificat, in mentem aliquid nobis redire excordes &• <vecordes appellantur ii, qui ca- rcnt intelleftu & fapientia: Cic. i .Tufc. Ei Nafica tlie prudens, bis Conful, corculum «ppellatui. In lingua Gallica Apprendre par Coeur fignificat memoria; mandare; pren- dre h Cosur, confiderarediligentcr; de bo» coeur, ex animo ; il a eu le cosuraux lettres animum intendit ad ftudia. In lingua Ger- manka: gmbmg ju f)er£en neimien / be*
Jicr^tgen/ ideft, animoperpendere; (Ut3
gttttem ^er|CU / id eft , ex fincero animo r itadicimus*: 2BeS H$ i}tX§fcofl tft / beffefl gct)etcermunfct flbcr/ hoc eft ,quod animo verfamur , Isepe locutiones oris produnt. PofTemus nunc fubjungere iocos Scriptu- rse , in quibus Terrse quies Soli motus cir- ca terram adfcribitur atque ita etiam his exemplis probare , quod Scriptura loqua- tur ad vulgi opinionem, non femper ad ac- curatam rei veritatem.Sed quiahi locifunt controverfi, & propius fpeftant ad alteram noftram differtationem , hos illi refervabi- mus. XI. Sed |
|||
|
Di s sj rtAtio I. 6j
. X I. Sed hic quis nobis occurrere poffet
dicendo: Probandumtibifuit,Scripturam loquicum vulgoerroneo,proferendo com- plexa falfa: at in multis locis Scriptura; adduftis funt tanmm fimplices termini ex ufu vulgiadhibiti. Rejp. nulli loci Scriptu- ix funt adducli, nifiqui fatis probarent, Scripturam loqui aliquando fecundiim er- roneam vulgi opinionem ; fed ubi tantum funt (implices Termini allati ex ufu vulgi adhibiti, ibiilli fimplices termini ortum, fuum habuerunt ex falfis complexis & er- roneisopinionibusavulgoafiumtis.quem- admodum confideranti patebit, cui & con- fpicuum fiet locos illos a nobis adductos abunde facere ad fententix noftra: proba- tionem. Itaex.gr. Deut. 30,4. nondici- tur quidem: C&lHm habet extremitates , fed tamen earum mentio fit ex ufu vulgi, adeoque fimplex hic terminus , Ctli extre- mitates fundatur in falfo vulgi complexio : C&lum kabet extremitates , ad quod com- plexumnon quidem immediate Sp. San- ctus locutionem fuam accommodatillud ipfum proferendo,fed mediate, talem pro- pooendolocutionem, quxcomplexofalib innitatur. Similiterlob.26, n.nondici- tur C&lum habet columnas, fed tantum ea; nominantur ex opinione vulgi: attamen hicterminus fimplex Ctii colttmn&imix.i- tur
|
||||
|
64 CHRISTOPH. WlTTICM.
tur falfo complexo Ctlum montibus tan-
qurnn Columnis incumbit, & fic lterum Sp. San&us Complexo falfo locutionem fuam accommodat mediate. Similes eft ratio re- liquorum locorum, inquibusterminifun- plices ex ufu vulgi adhibentur. Atq; ita ap- paret pariter facere ad noftrum fcopum lo- ca,in quibus fimplices termini ex ufu vulgi adhibentur,ac ea in quibus Complexa falfa fecundiim vulgi opinionem proferuntur. XII. Nihil nunc adderemus probatio-
nibus noftris evidentiflimis,nin~ itidem nos accommodare vellemus ad ingenium eo- rum , qui authoritatibus humanis duci fo - lent, ac vcl propterea hanc fententiam re- jiciunt, quiaputant eam confenfui Theo- logorumadverfari. Iniimul ut occurramus clamoribus Lentuli, qui quando audit i Defenfbribus deJationis Terrz circa So- lem, ad loca Scriptura; ob/e&a refponderi, Scripturam ibi loqui fecundum apparen- tiam fenfus & vulgi opinionem, non accu- ratam rei Veritatem,ita p. i 8S!.fua;fapien- tiae infiirgit : nafofujpenfo rideri Scripturt, •venerationem, mumtionem ortbodoxerum fubruentes ejfein ipforum caftris,judicii ini- quitate Sxcra maculari. it. p. 177. hanc fententiam non magis novitate tjuam impia arroganttA ejfe infignem. In iftorum ergo gratiam adducam authoritates magni no- niinis
|
||||
|
DlSSItTATIO I. 6S
minis Theoiogorum , ut ita videant tum
veritatem a parte noftraftare, tumetiam confenfum Theologorum nobis militare. Plurimi autem iam iuperius ad partes funt vocati, quos nunc congregamus. Laudati jamfunt: Chryfoftomus, Calvinus ,Mai- monides , Rivetus, Pareus,Mercerus,Pif- cator, Polanus , Alftedius, Belga: Interpre- tes, Marloratus, Cartwrightus, Iunius, Mufculus, Scultetus, Vrfinus , Theologi Leid. in fynopli purioris Theologia:, Per- kinfius. Adduco nunc aliudTeftimonium Parei, quodfuperioribusadjungo. Is Gen. l. ad v. i. quando difquirit, quare Mofes rationem nullam fecerit explicitam crea- tionis angelorum, refpondet: Simplicior eji ratio Chryfoftomi homil. 2. in Genefin, quam & Bafiltm attingit Hom. I. in Hexaem. Mofen hijforiam fuam ruditati lud&orum accommodaffe. Erant enim homines terre- ni, tantum sensibilia fapientes. His Theologis adfocio Rcinholdum virum e- ruditum,qui in Cenfura librorum Apocry- phorum prajlect 90. p. 1 103. ita inquit: Animadvertendum eft , ut in Sacra Scri- pturis attribuuntur rerum nomina , terum imaginibm , ita etiam in aclibus verba ac- cipifolerenone*VuiTATE,siD e x opinion e, ubi etiamconfentientem citat Abcn Ezra: in Exod.20. Etpaulo poft: Afpa-
|
||||
|
1
66 C HRISTOPH. WlTTICH.
Apparet ex circumftantiis Saert Scripturt,
reEie ab eo (fc.Aben Ezrae) ejfe obfervatum, non rei Veritatem, sed o p i- n i o N e m k Scriptura ejfe jpeftatam, cum dicitur Saul intellexiffe, quod effet Snmuel, quia opinabatur eum effe. Cum hoccon- jungo Glaffium Theologum Lutheranum, cjuiRhet. facrap.6i. ftatuit efTeMetony- miam adjuncri, quando opinio hominum proip&reponitur, quam fic porro decla- rat: Rei denominatio fit quandoque ab ex- terno adjunila opinionis bominum. Alii ita: ln Sacris literis res fkpe nominatur & de- fcribitur , uti eft Qaitef&fiais >§ y.aQ. U%ou>, non r.aig, tb «v«y £ «^i)S-«««, feu qualis ho~ tninibus videtvr esse, non o^va- iis est in sva natvra. Exem- placjusdam ex ipfo haufimus, &uberius declaravimus. Claudat Agmen Finckius, ProfelTor dum viveret Giefienfis, qui in Centuria CanonumTheologicorum hunc facit quartum : In Scriptura Sacrafipe res defcribitur, ut eft (pMvefSpto;, & xafy li\a» xg.T» i» «»«/• Cum his ergo omnibus viris doctis fibi negotiumforefciat, quiporro hanc -noftram fententiam, tam evidenter oftenfam abfurditatibus onerare perget. |
||||
|
DissertAtio I.
|
|||||||
|
«?
|
|||||||
|
C A P V T V.
Objettiones quadam huk noftrt affer-
ttoni opfofitx, refutantur. I. TT Ideamus nunc objectiones & abfur-
» da.quashancdoftrinamevidentifTi- me a nobis demonftratam premere viden- tur. Primo ergo fic objici pofTe videtur : Si Sc» iptura non loquitur femper ex rei Ve- ritate ,fedaliquandoex opinione vulgi er- ronea : E. aliquando Scriptura falfum do- cebit , quod utique eft abfurdum cogitare, aDcoenim utpote fumme Bono &Vero omnis fraus & deceptio eft aliena. f II. Rejp, Nos facile hanc abfurditatem dexteraexplicationedeclinabimus: nega- rnus autem conncxionem majoris: confe- quens *snim non fequirur ex illo Antece- dente , fed hoc tantum : E.non emendat locutiones vulgares eas mutando in accu^ ratas, & lic fundamenta iftarum locutio- num vulgarium non refutat; vel: Ergo de eoloquiturScriptura, quodeftfalfum, il- ludque in medio relinquit, quorum neu- trum eftabfurdum, atque neutrumScri- pturatenetur , imo ii priusfaceretcrucem figeretanimisplebejis, quibus taljaincre- dibilia viderentur: ex.gr. quod Luna fit mittor qutrvUftellafixa, tjuod Terra nonfit cor]>uA
|
|||||||
|
68 C HRISTO PH. WlTTlCH.
corpm maximum , imo C&U rejjiectu punBi infenfibilis habeat rattonem, cum fenfus ipfos videantur a)iud docere, nec po ffit pnjudiciumeximi iftud , niii peraccura- riffimas demonftrationes ,quarum ifti non funt capaces, nec fatis pra:parati ad illas percipiendas. Qux ergofupra art. 6. c. 2. vidimus de verfione 70 Interpretum ex Ri- veto & Voetio , ea etiam hic applicari pof- funt. Et fane recle faciunt Concionatores & prudenter, fi Scriptura; exemplum fe- quentes in Concionibus fuis vulgo fe(e ac- commodent. Ita enim ex. gr. de Terra de- bent loqui, tanquam de maximo aliquo corpore , cum tamen illa refpectu C*li • punfti tantum habeat rationem , quod co- ram vulgo dicere cca%ec-Jicrv<rs> foret. Ita poiTunt fa:pe Concionatoresfuas adhorta- tiones derivare ex opinione vulgi ,'dicendo ex. gr. Deo obedit mare , cum dicit: Conji- fte ; Deo obedit Terra, cum dicit: Aperi os tuum & deglube impios; Deo obediunt mon- tes, cum eos tranfionit: Quare ergo vos ho- mines rationales ejfetk tam immorigeril&c'. cum proprie & accurate loquendo obedien- tia non poffit attribui, nili Creaturis ra- tionalibus , & revera Communis fit error, quo omnibus rebus communis quidam fenfus & appetitus attribuitur. Similimo- do in aliis fieri poteft. III.
|
||||
|
DlS S ERTATIO. I. 69
III. 2-Quemadraodum in Vifionibus
Ecftaticis aliud videtur & narratur , aliud intelligitur, ex. gr. videtur fenex fedens in throno excelfo &c. & inteliigitur Deus judexttrra:, non tamen proptereadicen- dum in talibus vifionibus faliitatem ha?re- re: itaetiam Sp.S. ubi cum vulgoloqui- tur, aliud verbis efferre videtur, nempe prout res apparet, aliud intclligit, prout resreverlfehabet. Etficis, cui rei veri- tas eft cognita , etiam Sp. S. loquendi for- mulis vulgaribus utentem , intelliget; nec tamen alii, qui cum vulgofentit & errat, is error oberitfaluti. IV. 3. Communis eft diftinftio inter
locutiones vulgares five exotericas , & a- croamaticas, inter probationes didafc2li- cas & dialeclicas, per quam fspe multa falfa ab authoribus prolata excufantur, fl dicatur , librum in quo hxc vel illa conti- nentur elTe exotericum , non acroamati- cum, uti videre eft apud Peripateticos, qui quando urgentur iis, qua; Ariftoteles habet in Problematibus,fepeconfugiuntadhanc diftinclionem , dicendo, librum hunc effe exotericum, nonacroamaticum. At cum Scriptura de rebus fenfibilibus nolit acro- amatice ,fed tantum exotericeagere , non mirum, fi & hic fecletur exotericas locutio- nes, non accurate veritatem exprimentes. V-4-Ne-
|
||||
|
1
|
|||||
|
70 CHRIST 0 PH. WITT ICH.
V. 4. Neceflitasfaspe requirit, ut nobis
fit loquendum , prout res apparent, non prout reverafunt,qucmadmodum ufu venit in Aftronomia , quando Aftronomis red- dendx funt caufli apparentiarum & <pom- fiifjm cajleftium. Hx apparentia; ortum dederunt his Verbrs & formulis, ut dica- tur plenilunium, nimilunium: &c quai phafeslunxappellantur: ha:c enim non nifi propter apparentiam fenfuum ita appellan- tur. Hinc eft locm aflri vertts , qui etiam vocatur apparens , 'Eclipps Solis , qua? Soli nonconvenit, fed potius vifui noftro. In- de orta eft formula loquendi apud Ptole- maicos, ut Cailum dicatur moveri ab O- rientein Occidentem,quodnonnifirefpe- £tum noftri Horizontis eft intelligendum: nam ab altera parte movetur ab Occiden- te in Orientem. Videatur Clavius in Spha?- ram de Sacro bofco p. 40. Manifeftum iti- dem talis locutionis exemplum eft, quan- do Apud Aftronomos dicitur : SteUasfixas ingredi Solis radios, item ex iis emergere , cum tamen neque fecundiim Copernicum , neque fecundum Ptoiemxutn id ftellarum motui, fed vel Terras vel Solis motui con- veniat. Vide fis Repl. Epit. Aftronomias Copernicana; lib. 6. paft.primaab initio. ltaquc cum neceflltas faepe requirat, tales locutiones & ne quidem ab Aftronomis pof-
|
|||||
|
DlSSERTATI Ct. •**------ 7 I
>oflint vitari, multo minus Scriptura: vi-
;io vertendum eft, li talibus utatur. V L Secundo objici poteft: Si Scriptura
iliquando loquitur juxta vulgi erroncam jpinionem, non fecundum rci Veritatem: E. ftatuendum erit cum Pontificiis, Scri- Kuram efle eereum nafum, quiprolubitu joflitfleifti, &fic facile omnia didta Scri- Jturas adverfarii porerunt eludere, fi liceat iieere:Scripturam ibiadfententiam vulgi oqui, non ad rei Vcritatem. Eandem Ob- ettionem urget du Bois p. 14. Eo modt tgendifemel cenctffo, nihil tandem certi ex Scripturacoiligi ($> concludi poterit: imo ne ■tuidem in materiis fidei; nam fiinVhyficU & AfirommicU pro lubitu 'verbet infefefa- ;ilidC?> propria, uttrapos, -velphrafes lo- juendi nofiro modulo accommodatat, ex~ Hnere nobk lueat%cur non & in TheologicU &materiisfidei ? VII. Refp. Majoris connexio negatur:
quomodo enim hasc cohaerent ? Scriptura ie iis , quas non pertinent ad fuuminftitu- ;um , & de quibus incidenter agit, loquitur nonfemperexreivcritate: Ergo etiamde aliis quae ad ipfius Scopum pertinent, & de quibus ex profeflo traftat. Dc rebus autem idei, quin ex profeflb fit agendum Scri- pturas, nullus Chriftianus dubitare poteft, eura & Seriptura hoc ubique teftetur, & re- rum
|
||||
|
72 CHK.IST 0 PH. WlTTICH.
rum credendarum natura id requirat: quij pc qux ex rationis lumine cognofci no queant: An vero aequalis eftdignitas iru teriarum fidci & rerum Phyficarum < no dicet utiqucdu Bois. Ergo fi Scriptura nc lit accurate de his loqui, quod non fint tan ti momenti, ut ob ea turbentur imperiti l a rebus fidei avertantur , non eft idcm col ligendum de materiis fidei. 2. dcrebus fi dei nulla ratione prefumipoteft, Scriptu ramloqui fecundum Vulgi errorcs, cur fenfibus non cognofcantur, adeoque pra judiciis fenfuum non fint obnoxia:, imo n quidem in hominum mentesvenirc po-i lint, nullo prxvio lumine revelationis, u? pote excedentes activitatis fpharram lumi nisnaturalis. 3-quod fi Ethnici & dwu 2<&&< Scripturar circa illas erroneas foveac opiniones, eas eximere eft Scriptura:, cur fit ejus ifte fcopus, ut tradat crcdenda, no itidcmea . quxderebus naturalibus cun errorecogitantur. ^.nonprolubituexpo fuimus, per iftum tropum quo opinio i apparentia rei pro ipfa re ponitur , ioca ad dutta , uti diligens lector ex fenfus genui ni educlione a nobis inftituta poterit pei fpicere : Sed etiam loca Aftronomica fimi liter exponenda efTe ex difiertatione an nexa confpicuum fiet. Y111, Inft. At etiam fuperius funt al
lat
|
||||
|
DissertAtioI. 73
lata exempla, ubi de rebus fidei loquitur
Scriptura ex opinionc vulgi, ut in locutio- nibus anthropopathicis, item teftimonii? Scriptura;de rebus pra£ticis& moralibus fennonem facientibus. fie^.Nullus locus addu&us eft, in quo Scriptura articulum aliquem fidei fola revelatione cognofcen- dum , fecundum errorem vulgi explicue- rit. Nam Dei natura & attributa non tan- tum fide cognofcuntur, fed etiam ex Lumi- ce Rationis pcrcipi poflunt, & conceptus illi tum cx Lumine rationis poflimt corri- gi, tum etiam alibi in Scriptura fuerunt emendati. Reliqua Scriptura: dicta, in qui- bus derebus moralibus & pradlicis locu- tioncs vulgares continentur, nullos fidci articulos concernunt uti confideranti pa- tcbit. IX. Sequunturnuncalia: Objectiones
perpendenda; nobis & refutanda:. Clarifll- mus Schookius, quia utfupra meminimus in lib. 4. de Scepticifmo fere capite inte- gro 19. hanc aflertionem fibi refutandam Eumfit, primo fic opponit, quod nobis erit loco tertis objeclionis: Cum ApoftolU Cbrifti , 0> in eorum perfona omnibus ama- nuenfibus Sp. S. htc promijfio faBa fuerit [oh. 16. v- 1;. Spiritus ille Veritatis dux vis. vobis erit in omnem Veritatem: auis tfi, aui exifiimet citr* blafphemiam in D Sp. |
||||
|
74 CHK.ISTOPH.WITTICH.
Sp. S. dici pojfe, quod fuos amanuenfes ,
quotiefcunque aut exfrofeffo , aut inciden- ter de rebus naturalibus verba facluri e- rant, non erudierit de ipfa Veritate , Sedfo- lummodo monuerit, qutd ab errante -vulgo /?.«««>•««>• .'Similiahabet. p.406. Accom- tnodat quidem Scriptura fefe noflro captui &. infirmitati ,fic tamen ut non definat effe writatis Spiritus , qiio elogio fane condeco- rarinonpoffet, fificfefe demitteretadno- firam infirmitatem, ut cum mentientibm mentiretur, & cum errantibm erraret. X.Refp. i.VerbaChriftiloh. 16. v. 13.
Sunt intelligenda fecundum fubjettam ma- teriam , & vox omnis Secundum illam re- ftringenda: dixerat Chriftusverfupraice- denti, fe habere multa dicenda fuis difcipu- lis: at an illa erant Veritates Phyficas ? non utique, fed veritates cadeftes de Euangelio Chrifti, quod debebant annunciare per to- tummundutrr.IllaergoSp.S. erat fuppletu- rus,& re ipfa fupplevit.habemufque in Scri- ptisApoftolicisconfignatajinquibusrerum naturaliumfcientificamexplicationemnon reperimus.Et ita Belga? Interpre.tes: ttl &\lt toaeruepijt naetneltjttt oteu noobttft
fal 5tjtt te toeeten tot uptboerinne ban uantpt/ Matth. 28,19. aifoo fcatgljp Ue felbe ntet alleen en fult toeten/tnaet ootlt m Set leeren torfeuje met en fult fion-
|
||||
|
DissertAtio. ?5
hOtincn btoalCil: id eft , in omnem veri-
tatem qui vobisfcitu erit neceffaria ad mu- neris vejiri funltionem, Matth, ?. 8, 19. ita, ut illam non folum fciatis, fed etiam in ta docenda errori non fitis futuri obnoxii. z.non ergo eft ullainter ha:c connexio : Sp. Sanftus vos ducet in omnem Veritatem csleftem : Ergo ubi incidenter agit dc re- bus naturalibus, earum nudam Veritatem proponet, nulli» involucris opinionum a fallaciis fenfuum obteftam.Sedpotiusquia hic erat Sp. S. fcopus, Veritatem cadeftem docere non tantum eruditos, fed etiam plebejos homines, de rebus naturalibus vixullamcognitionem, quame prarjudi- ciis fenfuum hauftam habentes , nullum obftaculum ifticognitioni erat objeifturus, perrerum naturaliumaccuratam explica- tionem , cujus intelligends Vulgus non e- rat capax futurum , contentus tali rerum naturalium declaratione , qualis a fenfibus hauriri videbatur , etiamfi illa non fimpli- citer Tjf aKg/i££ Veritatis effet confenta- nea, quia talis ad Scopum ipfius fufficiebat. 3.Quare nulla blafphemia in Sp. S.com- mittitur , cum non negetur , id Sp. S. po- tuiffe, fed tantum afferatur, idillum pro fingulari fapientia noluifTe , uti fuperius ex Calvino & Pareo vidimus. 4. Nihil vera- citati Sp.S. detrahitur per noftram affer- D 1 tio- |
||||
|
76 Chmstsph. Wittich.
tionem ; non enim, ut cap. primo notavi- mus, etfi cum Vulgo loquatur, etiam cum. eo fentit, nec errat cum errantibus, fed tantum errores hos in medio relinquit, fc-. fe fapienter illis accommodando. 5. Nec dicendus eft cum rr.entientibus mentiri. Non enim is mentitur, qui, exempli gra- tii, narrationem falfam afliimeret vulgo creditam , etiarnfi fibi contrarium confta- ret, & ejus occaiione aliquid fcopo fuo con- veniens proponeret; fed qui talem narra- tionem proferret, ut illam credendam ho- minibus perfuaderet: ita etiam Sp. Sanftus dum aflumit tales errores vulgi, nec eos probat nec rationibus confirmat, fed tan- tum fimpliciter fcopofuo conformiter ad- hibet , mentirinon eft dicendus. In omni mendacio intentio deceptionis efle debet, quodhic dici non poteft : neque enim ad iftas opiniones vulgi verbafuaaccommo- dat, ut eas iis , qui non funt imbuti perfua- deat, fed tantum ut prxoccupatis talibus opinionibus non eximat, ne ab his quse ad falutem iis Sunt neceflaria credenda ever- tat. X I. Secundo loco porro Dn. Schookius
objicit , critque nobis objeftio quarta : Si ftatuendum fis, Sp. Sancium de rebtu na- turalibtu loqui ex tnente njulgi, aut non ^otutritfitos erudirt de veritatt rtrum na- tura-
|
||||
|
DlS S E R.TATI © I. 77
turalium , aut fi potuerit, noluit. At ntu-
trumdicipotefl. Prius fiftatuatur , definit Sp. Sanctus effe verus Deus , eo ipfo , quod nonfit omntfcius , & omnipotens. Pofteriut autem adverfatur Titulo Confoltttoris ,quem pajfim in Scriptura fert: namut pra, invi- dia (abfit dicio blafphemia) videri poffet no- bufuhduxiffe, quod ad naturalia , verita- tispatefaciionem;fic eo ipfo definit ejfe Con- folator, cjHod menti ad Veritatem anhelan- ti, videatur deftinato voluiffe crucemfigere, XII. Rejp. i. Hoc dilemmanosnon ftringit, aperta enim eft adhuc via , qua (j- neomniviolentiafacile poiTimus evadere. Concedimuslibenter,potuifTeSp.Sanctum, quam accuratifllme enucleare naturam re- rum naturalium. Quis enim vere Chri- ftianus hoc audeat negare ? cum enim ab illo res omnes habeant exiftentiam & ef- fentiam, eas utique cognovit, etiam ante- quam effent, in fuis arternis ideis, fecun- dum quas eas in tempore produxit: Et qui fieri polTet, ut Sp. Sanftus, qui author eft omnis luminis & dator omnis fcienti«e,ipfe qua:dam ignoraret 5 2. Dicimus itaque Sp. Sanftum uoluiffe per Scripturas nos erudi- re de rebus naturalibus quoad ipfarum na- turam interiorem , & attributa; cum & ad illarum rerum intclligentiam hominibus Lumen naturx concefferit, ad quod cut D 3 va- |
||||
|
I
|
||||
|
7% C H R. I S T O P H. WlTT I C H.
vacet attendere , is poflit exindefu&cien-
tem cognitionem natura: rerum haurire , dummodo eo recte utatur; & noluerit tur- bare mentes rudiorum, ne dicere poflent altiora hasc efle captu fuo, uti fuperius ex Calvino& Pareo didicimus. 3. Nonergo proptcrea vel titulus Confolatoris Sp. San- clo fubtrahendus, vel invidia? nota ipfi in- urenda. Quid enim quxfo Confolationis ad homines redit, five putent Terram mo- veri, five Caslum ; (nifi forte dicas, ut jo- co utar , Si putent Terram quiefcere , me- tum illis hunc eximi, ne rbrte una cum Terra in cadum ruant) five fciant ftellas majoriseflequantitatis, & lucem quoque majorem i« fe habere , quam Lunam, fivc contrarium exiftiment. Eft equidem Sp. Sanftus Confolator,fed hoc fuo officio fun- gitur, dum mentes miferas Senfu ira: di- vinajdejeftaserigit, ipfisdicendo: Confi- de fili mi, remijfa funt tibi peccata tua ; dum moleftias, quas ipfis in hac Terra funt exhauriendx,lenit fpe & expe&atione Vitse aterna;, ex cujus confiderationeerumpunt cum Paulo in has voces: Reor, minimepa- res ejfe pr&fentit temporis pajfiones glorii. in nobii revelanda; dum luftantes cum me- tu , neiterum excidantfuafalutc, certos reddit, nihilejfe , quod pojjit eos feparare a dileciione Dei, qm efi in Chrifiolefu. His &fi- I
|
||||
|
DlSSERTATIoI. fg
& fimilibus modis Sp. Sanctus officio Con-
folatoris fungitur. Inft. At menti ad Veri- tatem anhelanti crttcem deftinato videbi- tur figere zioluijfe. Rejp. verum equidem eft , quod omnes homines naturaliter fcire defiderent, fed hoc defiderium in his vel il-* lis varie reftringitur, dum vident fe ad fcientiam non nifi multo fudore & vigilis pervenire poife , quas fufti nere vel nolunt, & vel etiam non poflunt, propter corporis vel mentis imbecillitatem , curam rei fa- miliaris, aliafque cauflas, ut non multum fint folliciti, qui fiat, quod magnes trahat ferrum , qua: caufla a:ftus marini, unde falfedo maris oriatur &c. imo vix unquam. de iis cogitationem fufcipiant , aliis nego- tiis impediti: quod fi tamen in quibeifdam remaneat defiderium, ut in omnibus repe- ritur faltem generale defiderium cogno- fcendiviamfalutis, illis fufficienterfatisfit in Scriptura Sacra ; cuivero prsterea vo- lupeeft operaDeiaccurate cognofcere, ei lumen naturale eft concefliim; quo fi recte utatur , utjudicium femper fequaturper- ceptionem,faltem ab errore poteft elTeim- munis & ad multarum rerum naturalium cognitionem accuratampervenire. XIII. Sequitur tertia Dn. Schookii
Objeftio , qua; nobis eft quinta : Sententia
hsc, inquit, e diametropugnat cum inten-
D 4 tione
|
||||
|
1
|
|||||
|
8o Chhistoph. Wittich.
tione cujufcunque doftorit, abjeclijjimi quo- que , atque e tribu Mechanicorum: quii e- rtim ex omnibus illU , qui non quemcunqut exfuis difcipulii ,faltem nitatur manuduce- re ad eam Veritatem, quam in artefua cen- fetur exploratam habere? Secm quifaciunt, invidi ,finon malefici haberi debent. Sedfi audiantur ilii, quos obiter hic notamus , Spiritus Sanclus hac in parte inferior cen- fendm fuerit viliffimo aliquo artifice ? XIV. Refp. 1. Si hoc argumentum ali-
quam Vimhaberedebeat : E. pariterinfe- ret, debere omnes Veritates Phyficas, Ma- thematicas&c. in Scripturadoceri, quod quam abfurdum fit, nemo non videt, Si e- nim Sp. S. debet docere omnem Veritatem, quam cenfetur exploratam habere, cum o- mnes habeat exploratiflimas, nulla erit, qua; in Scriptura non fit qua;renda. Sed fi hoc fit intelligendum de Veritate, qua: fa- cit ad fcopum artificis & qux propria eft iftius artis , quam profitetur: E. cum ad fcopum Sp. Sanctifufficiat Veritas Euange- lica de reconciliatione gratuita hominis peccatons coram Deo, & qua: ei funt con- nexa:, fufficit illas Veritates a SpirituS- doceri, quodabeo fieriquam pleniflime omnino ftatuimus: quid vero faciant ad iftum Scopum Veritates Phyfica:, ex. gr. Icrram moveri, Lunam effe minortm flel- lk
■ |
|||||
|
DlS S ER.TATIO I. Bt
/«&c.&curnonfineiis fcopum fuum ob-
tinere pofltt, equidero non video. Quem- Jdmodum enim fufficitartifici Mechanico Siufum inftrumentorum in artis exercitio neceflariorum difcipulofuomonftret; ex. gr.fabro ferrario, fi ufum mallei, incudis, Si aliorum inftrumentorum , dexteramquc eorum applicationem oftendat.etiamfi non doceat, quas iitnaturaferri, quasnam ejus generatio &c. quamvis etiam fciat forte difcipulum erroneas de materia, forma Sc conftitutioneinftrumentorumfovere opi- niones. Itactiam fufficitSp.S.Sioftendat, quomodo res naturalcs nos ducant ad co- gnitionem Dei, fapientia: ejus, bonitatis & potentia:, ad quod fufficit cognitio quai de iis per fenfus haberi poteft , quamvis er- rores quofdam habeat adjun&os. kift. At dicas: faltem nihil ralfi debet tradere» Refp. concedo non debere eum docereali- quam falfitatem , quod fieret, fi eam con- firmaret,uthominibusperfuaderet,quem- admodum facit Sp. SancTnis, quaudo fi- dei articulum adftruit, ficut videre eft in Paulo ad Romanos probante juftificatio- nemperfidem; item i. Cor. i 5. refurre- c/tionem carnis adftruente: at nego pro- pterea eum non poiTe afliimere locutiones- vulgares, abopinionefalfa defumtas, iif-- quc incidenter uti: non enim tenetur falfi-- D 5 tatem» |
||||
|
g2 CHRISTOPH. WlTTICH.
tatem ubique refutare, fed poteft eamin
medio relinquere, & interim cum vulgo loqui, ne ille turbetur, fed rem quam prin- cipaliter Scriptura traftat , intelligere queat- z. Nonergoinferior erit cenfendus Sp. Sanftus hac in parte quovis viliflimo artiflce, cum Veritates Cadeftes, qua; pro- pria: funt iftius artis, voce artis generaliter accepta , quam in Scriptura Sacra tradit, fufficientiflime, dexterrime & fapientifli- meexplicet ,itaut in illa explicatione ni- hil pofllt defiderari; de rebus naturalibus etiam tantum delibet, quantum opus eft ad falutarem rerum divinarum cognitionem. XV. Pergit Vir do&iflimus objicere , quasin noftra enumeratione eft Objeftio fexta : Quodfcriptum cenferi debet purifft- mum , atque ab omnibus fordibus nAvifque def&catum, in eo non debet notari quidfalfi, aut quod fer<viat corroborando errori. Sed talis efl Scriptura. Confequentia eft certif- fima. Quis enim Scriptum illud purum & defs.catum effe cenfeat, in quofive ftudio ipfitts Autoris five per imprudentiam ejuf- dem, five quacunque alia ratione errores aliqui commiffi notantur ? Minor vero ex pluribus Scripturs, textibus probari potefl: e~ quibus hiprncipuiVf. 12.V. j.Diclale- hovs, diBa pura; argentum purgatum in cM. tmo le£tijfimo Tem. Pf, 19. v. 9. Prtceptum lehovs,
|
||||
|
DlSSIRTATIO I. gj
lehov&purum, iUufirans eculos. Proverb.
39. v. 5. Totus Sermo Deipurgatijfimm efl.
1 Pet. 2. v. 2.Lac Sermonii Jincerum. A-
poc. 1 9. v. 9. Verba Dei verttfunt. Necef-
fum ergo periculofi, fententU patroni, quod major propofitio inviSti fit roboru in du- bium vocent ajfumtionem, ac pariter ipfius Scripturs. infallibilem Authoritatem. XVI. Rejp.i. Purum variismodisac-
cipipotcft : eft enim mundum five quod a fordibus corporis cft liberum; 2.purum eft , in quo nihil eft heterogenei admix- tum , quodnon fitejufdem natura; fpecifi- ca:cumeo, cuipuritas tribuitur. Sic au- rum & argentum vocanturpura, non tan- tum, fi nullashabeantfcorias, fed etiam, fi non fint colliquata cum aliis metallis. 3 .pu- rumaccipi poteftpro vero, cui nulla eft admixtafalfitas; 4- pro fan&o, cuinullum Vitium , nulla macula adhajret. j.pro fim- plici, nudo: ut purus homo , qui non eft Deus. Priorexhis fignificationibus Scri- pturseapplicarinon poteft: fecundafigni- ficatione Scriptura eft pura , quatenus fola Dei Verba a Deo revelata proponit, nihil- que traditionum vel commentorum hu- manorum habet admixti: tertia fignifica- tio etiam locumhabet, quia nihil, quod in ca traditur & docetur , credendumque pro- ponitur , eft falfum, fed pura puta veritas : D 6 dc |
||||
|
84 C H RISTOPH. WITTICH.
de quarta fignificatione res eft certa; fan-
ftiffima eft Scriptura , a Deo quippe San- c~tiffimo& fonte omnis fanctitatis profe- £ta: quinta item lignificatio applicarifcri- pturx poteft , quatenus eft Verbum folhis Dei, non hominum. Difquirendum itaque reftat, num ad Puritatem Scripturs, requi- ratur, ut non proponatur lingua aliqutt Vulgari, in qua funt mults. locuticnes Vul- gares a communi loquendi ufu defumtt, er- roneis opinionibtts innitentes, afenfuumprt- judiciisplerumque kauftti? autfipropona- tur lingua Vulgari, an faltem omnes tales locutiones evitari debeant, imo ubi occafia fert in contrarium fermo vertendm , error- que vulgaris notandus & refutandus ? Nos dicimus , hoc modo nihil qukquam puri- tati Scripturxdecedere: Sienim ficquic- quam decederet Puritati Scriptura: , non fuiffet illaexaranda linguaaliqua vulgari recepta, qualis Hebrxa & Graeca & qux- vis aliaz: multas enim effelocutiones Vul- gares in Hebraa & Graxa linwua nimis quam clarum eft, & fuperius ex Iunio ad Deut.3. didicimus Scripturam V. T. loqui, quemadmodum Hebrti loquuntur popula- riter. Inveniendaergofuiffet novalingua, in qua vcces accuratiffime rebus refponde- xent, omnefque vulgares locutiones fuif- fent exterminata;. Sed aquo intellefta fuif- Cal
|
||||
|
DlS S ER.TATIO I. ?S
fet ? faltem vulgus fideiium , cujus tamen
ufui eft tradita vix quicquam in eaprsefeciC fet. Sivcro debuiilet femper, ubi occafio ferret loco locutionum vulgarium ufurpa- re accuratas & errores vulgares refutare , major perturbatio fuiiTet orta, quam fi Scriptores N. T. averfione vulgata 70 in omnibus debuiiTent recedere, per quam caufam a Riveto & Voetio Apoftolicum hoc faftum defenfum fuifle, fuperius cap.2. art. 6. vidimus, quemadmodum hoc jam a- liquoties monuimus. Diftinguamus ergo hic res enunciatas & modum enunciandi. Res enunciata; in Scriptura a Deo nobis credenda; & facienda; •propofita?, funt pu- rumDeiverbum. Modum enunciandi et- iamquodattinet ipfarum linguarum ori- ginalium refpeftu , eatenus etiam Scriptu- ra eft verbum Dei, quatenus omnia & fin- gulaVerbacenfemusa Sp. Sanfto efle in- fpirata: fed fi illum modum enunciandi confideres cum refpedtu formularum lo- quendi, dicimus Scripturam Sacram hic fuiiTe ufam formulis loquendi receptis , etfi inniterentur opinionibus erroneis , & eo fenfunon ellepurum Deiverbum, fi fpe- ctes tantum Dei naturam, quomodo ab ipfo proficifci potuerit & debuerit confor- miter divina; natura?, fiforte Angelis tan- tum loqui voluiiTet, cum fe accommodare D 7 vo- |
||||
|
$6 Chri stoph. Wittich.
voluerit ad hominum naturam , quibuf- cum ipfi elTet negotium. Sed abfolute Io- quendo hoc nihil de puritate decerpit; fi enim Concionatorum Verba dicanturpu- rum Dei Verbum , quatenus confentiunt cum SacraScriptura,etiamfi moduspropo- nendi plane fit humanus, multo magis pu- rum Dei Verbum dici poteft id , quod tum quoad res enunciatas , tum quoad modurn enunciandiaDeoeft profeclum , cjuamvis locutionibus utatur vu!garibus,qua:com- mode evitari non poffiint. Major itaque Objeftionispropofita:,qua: invicli habftur roboris, hoc modo limitata non procedit: Si Scriptura habet quafdam locutiones Vul- gares ab errore defumtas , quem non refu- tat, eoque refutato veritati convenienter loquitur: E. non eft pura.Oftendimus enim hocScriptura?puritatinihildetrahere. XVII. 2.Quodiifpeciatim locaalla-
ta confideremus, videbimus eaparumad rem facere Pfai. J 2. v. 6. pracedente, Do- minum ipfum induxerat dicentem : fe jam furredhirum & populofuo vaftato&affli- iftofalutemallaturum ; id verfu 7. confir- mat, oftendendoVerboDei omnidubita- tione rejedti, quam firmiffime ac fecurif- fime efie credendum & innitendum. Sermo eft ergo de Veritate promiffionum divina- rum, unde non fequitur Verbum Dei ia locu-
|
||||
|
DissertAtioI. 87
locutionibus de rebus naturalibus & aliis
nullam formulam Vulgarem errori Vulgi innitentem adhibere debere. Pf. 19. v. 9. oftenditur ex Verbo Dei regulam Vita? pof- fe hauriri, ut non opus iit commentis & fi- gmentis humanis , cui non adverfatur , fi Verbum Dei circaalia loquaturpopulari- ter&exVulgi opinione. Proverb. 30,5. quia pracedenti verfu oftenfum fuerat fa- pientiam & viam ad falutem cognitu eflc difficilem, hoc vcrfu remedium huic diffi- cultati docetur effe paratum per Verbum Dei, quod fitpurum & immaculatum &ab omnibus commentis liberum ; atque adeo exinde nihil magis contra nos infertur , quamexpra:cedentiloco, Similiter 1 Pet. 2,2. nihil aliud indigitatur , quam, fi veli- mus augeri & crefcere incremento Spiri- tuali, nos non alio nutrimento debere uti, quam Verbo Dei ab omnibus humanos commentis fejuncto. Apoc. 20. 9. dicitur, quod verba illa prscedentia, quibus voca- tis ad Cosnam fpiritualem falus promitti- tur, fint vera, & firma, ut tuto quis iisin- nitipolllt , &adCoenamilIam lpiritualem finemetuaccederc. Cui veritatinihil de- cedit, etiamfiVerbum Deiperoccafionem. in declaratione iftius vocationis &falutis, qua; continetur in toto Canone V- & N.Te- ftamenti, aliquando incidatinlocutiones vul-
|
||||
|
tt Chilhtoph. Wittich.
vulgares atque ade6 minus accuratas , cjuemadmodum fatis oftenfum in refpon- fionibusnoftrisadObjeclionemprimam. XVIII. Quintam tandem obje&io-
nem his verbis proponit, qua: inter noftras feptimum obtinet locum: Si quidtribui mereaturfententit, quam recentiores qui- dam mordicus tuentur in tbefi, quafi, fed fro hyfothefi Pythagoreo-Copernicana, vi- cerint Valentiniani Marcionits., Bafilidia- ni, Anabaptifta, Weigeliani & quotquot negant Chrifium Deifilium veram huma- nam naturam affumfiffe, fiquidem , ut li- bro proximo videbimus jam olim Marcion dicere folet carnem & ea quA funt hominii Chrifio in Scriptura tribui duntaxat fecun- dum externam ffeciem. Homogenea funr his,qua; habetduBois p. 14. quando iic inquit : Marcion ejufque affecU negabant Chriftum fuiffe verum hominem, & eum hominem vocatum volebant, quia videba- tur homo , non quod revera talis ejfet. Ne- mo no/lrum non abhorretab iUo modo inter- fretandi S. Literas. At quomodo foffibilt efl tutari Orthodoxam S. Scriptun inter- fretationem , contra illos , ahcfque fimilk farins. hireticos , nifi fundamentum jam fofitum, denonrecedendo a frofrio Verbo- rumfenfu , abfque necejfaria ratione firmi- ter ntineatnui l Et quis tandem abfurdita- ' tutn- |
||||
|
DlS SERTATIO I. 89
tumfinis quAve porta hsrefibm quibufcun-
que non aperietur. XIX. Refp. Non ita facilem conccdi-
mus his hasreticis viftoriam ,- neque enim in Majori ulia connexio Antecedeutis cum, confequente ob magnam diveriitatem do- gmatum fidei & natura;: nam 1 .de Chrifto ejufque natura humana agit Scriptura non incidenter , fed ex inftituto, eftque illa do- ftrina propria Scriptura;, cum directe faciat adfalutem, illamergoaccurate in Scriptura explicari, negari non debet: at de rebus naturalibus agit incidenter, non ut earum naturam explicet, cum hxc ad falutem non requiratur, fed ut per earum cognitionem quamvis TmxuXi' uve craf- fam nos ad Dei & divinarum rerum cogni- tionem deducat. Adeoque x. non tantum femel Scriptura carnis & oiTium Chrifti mentioncm facit, fcd cjus conceptionem , nativitatem, educationem , converfatio- ncm diuturnam cum hominibus ;ejus par- tes,animam &corpus, proprietates hu- manas &c tam accurate defcribit, ut hax omnia attente confideranti mente a Sp. Sancto illuminata, non poflit talis tuereti- ca cogitatio in mentem venire. 3.inEx- emplis qua; nos de rebus naturalibus addu- ximus velfanior Philofophia oftendit, vel etiam ipfa Scripturaaliis in locis,non poiTe |
||||
|
'1
|
|||||
|
90 CHRISTOPH. WlTTICH.
h«c accipi fecundum rei Veritatem , uti
exempla allata confideranti patebit, adeo-
que fatis necefTaria tum eft ratioa proprio
Verborum fenfu recedendi; atnunquam ifti
hxretici velex Sana Philofophia, vel ex
aliis Scriptura: locis oftendent, non poffe
Chrifto competereveram naturam huma-
nam. Imo Philofophiafanafupponens ea ,
qua: Scriptara de Chrifto tradit, ut, cum
dicitur , quod nobis efTe fimilis quoad o-
mnia debuerit , excepto peccato , elicit &
concludit: Chrifto erao veram naturam
c humanam , corpus finitum , locale&cir-
cumfcriptum competere. Etutfummao- mniacomple&ar: A dogmatibus Phificis & Philofophicisaddogmata fidei& falutis argumentari non licet , quafide iifdem eo- Uem modo agere & loqui Scriptura deberet. C a p v t VI.
Alia qu&dam Objecliones difeutiuntur
& refutantur.
I. T Oco Objeclionis oftavx confidere-
"*-'mus verba Dn. Schookii qua: habet 406. Verum qutdem efi, per Scripturam nos a rebut inanibm ad cdsftia &■■ peren- nia invitari, interim tamen propterea non debuit loqui de rebta naturalibtu cum er- rante vulgo : fic tnim oftenderet fefe dele- crari
|
|||||
|
DlSSBRTATIO I. 91
Bnri rebm intnibut. Quid enim errort
■vulgi inaniut cenjeri poteft. ll.Reff. i. Scriptura Sacra defcenden-
do adcaptum vulgi, ita ut etiam fecun- dum ipfius opinionem erroneam loquatur, non propterea oftendit fe deleclari rebus inanibus, fed tantum fe eo ufque etiam vel- le demittere , ut, quemadmodum pater cum fuis infantibus loquitur & balbutit, etfi fciat iftas formulas loquendi infantium non quadrare ad veritatem , itapariter no- bifcnni balbutirevelito. 2.isquifealterius accommodat infirmitati, non propterea ifta infirmitate delectatur, fed eam quidem v-Jlet mutatam, fi fieri poiTet. SicDeus quia alia media concefllt, per qus error circa res naturales tolli pofllt, lumen nem- pe natura;, quo fi quis re&e utatur certum eftnonfuturum erroribus obnoxium, eo ipfo velle cenfendus eft , ut errores circa res naturales quatenus funt quxdam imper- feftiones tollerentur. attamen quia talis imperfe&io, talis errorfaluti non obeft, non vult eum per Scripturam tollere, quod alias proculdubioeflet facturus, fed tamen propterea non gaudet, non delectatur ei, fedfert, tolerat. Et quemadmodum Deus ferendo divortium, Sc certas formulasei pra:fcribendo,videbatur condefcendiffe Iu- da:orum duritiei, ita hic loquendo cum vulgo
|
||||
|
92 C HR.ISTOPH. WlTTICH.
vulgo ejus ruditati fefe accommodafle di- cenduseft; at inde veldivortio vel rudi- tate & erroribus eum delefta cum fuifle non cenfendum. Sic Deus etiam tollerc poteft peccatum , an vero quia non tollit cenfenduseft eo deleftari. Inft. Atdicas: Sic etiam confirmaret errorem. Refp. ad hoc reiponfum peti poteft ex prima: Obje- «ftionisrefutationejnam etiiloquaturScri- ptura cum Vulgo , eam tamen cum eofen- tiredicinondebet. III. Atque fic objeftionibus Cl. Schoo-
kii eft fatisfaftum , nunc reftat ut ad alias quafdam Objeftiones refpondeamus ;.&fic huic quxftioni finem imponamus. N<j*'>* crgo objeftio ex Vallefio depromi talis pot- fe videtur: Si Scriptura de rebut naturali- hm loqueretur ex vulgi opinione: E. vide- retur -velle nos celare rerum naturalium co- gnitionem : At nullct eft cmjpi ob quam de- beat celare, E. I V. Refp. Hoc tantum colligi ex noftra
fententia poteft, quia Seriptura derebus naturalibus loquitur non accurate , fed fe- cundum vulgi opinionem erroneam, nolle Deum, ut ex Scriptura petamus earum re- rum explicationem, non vero velle Deum eas nobis abfolute efle incognitas , nam ad eas inquirendas lumen naturx conceflit, uti jam fxpe efl: ingemiuatum. Caufla: etiam»
|
||||
|
DlSSERTATIO. I. 93
etiam, ob quas eas in Scriptura nolit ex-
plicare, jam funt datae, quod accurata ea- rum explicatio non conveniret, auditori - bus promifcuis Scripturae, quorum imbe- cillitas eas non caperet, quiquc facile tur- barentur, ii in Scriptura reperirent, quae tam manifefte pugnarent cum fenfuum prxjudiciis, quae ipii habent pro Veritati- bus per lumen naturae cognitis. V. Huic fubjungamus Objeftionem de-
cimam ex Revii Verbis, Stat. p.47. defum- tam: Si Scriptura loquatur aliquando ex opinione erronea vulgi, Ergo nemo certm trit, an non ea qus. de C&li & Terri, crea- tione &c. docentur, fint ejufdem natun. VI. Refp. Regula per quam quis fcire
poflit ,ubiScriptura!oquaturex rei Veri- tatc aliquoties eft data, nimirum, quod ubiagit de propriis dogmatibus, de do- gmatibus fidei & falutis , loquatur non fc- cundum opinionem Vulgi, fed veritatem rei nudam , in quantum ea nobis ad falu- tem cognitu cft neceflaria , nobis explicet, aut faltem quod in uno loco accommodan- do fe ad noftram imbecillitatem intelleclus protulerat, idalioin locoaccuratius de- claret. Articulus vero de Creatione eft ar- ticulus fidei, praefertim fi modum & Cir- cumftantias fpectes : quamvis enim ex Lu- mine naturae pofllt colligi , Deum eilc Crea-
|
||||
|
94- Christoph. Witiich. •
Creatorem, quia cognofcitur, ut Indepen- dens & ut conferens omnem perfeclionem omnibusEntibus, tamen cjuomodo crea- verit omnia & quando &c. debet ex Scri- ptura cognofci. 2. abfurdum foret dicere Scripturamde Creationeloqui, fecundum vulgi opinionem , quandoquidem nullus homo creationi interfuit, ut pra:judiciis fenfuum circa eam nullus eiTe potuerit lo- cus. 3. nec de Creatione vulgus citra Scri- pturam folet cogitare, unde prajjudiciis non poteft efle locus , fed de Luna , Sole, altitudine Cxli & fimilibus cogitare folet, inque iftis cogitationibus fequi duftum fenfuum & fecundum iilos judiciaformare. VII. Objeftio undecima peti poteftex
verbis Lentuli Nova: Sapientixp.84. Hanc fententiam velad Dei contemtum, "velad puriorii ReligionU negationem ftadium apt- rire. VIII. Refp. Nullum eftpericulum.nam
res fidei femper excepimus, in iifque Scri- pturam hominibus Veritatem nudam, cjuantum ea adfalutem cognitu eft necef- faria proponeredicimus, ut quod in uno lo- co obfcurius eft diftum, vel ubi Scriptura fefe ad intellectum infirmiorum accom- modavit, in altero plenius nihilominus explicetur. Scimuspuriorem Religionem nor aliunde petendam, quam cx revelatio- ne;
|
||||
|
DissertAtioI. 95
ne; illam autem poffe haberi fine accurata
rerum naturalium cognitione xque novi- mus. I X. Tandem colophonem imponemus
huic Quarftioni per refutationem Obje- clionisduodecimxex Verbis Lentuli No- vasfap. p. 177. defumtx. Sententiam no- ftram infignem ejfe non magis novitate, quam impia arrogantia. X. Refp. 1. Quod ad novitatem attinet,
fciendum eft a novitate non debere alicui fententia? prxjudicium creari, nifi eadem opera omnia quashominesfentiunt de re- t>us quibufcunque velimus rejicere, omnia cnim hac aliquo tempore fuerunt nova, tum nempequando primum inventa funt: & per talem ratiocinationem omniaquje habet Ariftoteles contra veterum Philofo- phorum placita ab ejus fequacibus effent rejicienda. Id quod nunc eft novum, ali- quando fiet antiquum, & quod eft anti- quum, aliquando novumfuerit neceffe eft. 2.SifpeclesLumen naturale menti homi- nis inditum , illud fatis eft antiquum , fed cum per illud aliqua Veriras eruitur.ea qui- dem , quatenus tum demum detegitur, nova dici poteft , fed tamen quoniam eft Veritas, antiqua fat eft, utpote qux ab x- terno inmente Deifuerit. 3.quemadmo- aum novas Terras dctexiffegloriofum eft, &Ve-
|
||||
|
96 CHRlSTorH. WlTTICM.
&Vefputio Columbo& aliisinffgnis glo-
ria indeacceffit ;itanovas Veritates dete- gere procul dubio , fi rem ipfam fpect.es, gloria & laudc eft dignum , quamvis ab in- vidis antiquariis , qui verentur, ut ipfi tan- dem cum fuis veteramentis exfibilandi fint, dente Theomino rodatur. Sic novasveri- tates in Mathefi detexifle quovis temporc fbit gloriofum : Sic ex Scriptura novas ob- fervationes depromfifle multis in laudem ceffit, qui etiam librorum titulos his E- pithetiscondecorarenon crubuerunt, uti patetex.gr. ex libello d'Efpagne, quiin- fcribitur Nowvelies obfer-vattons fur lefym- bole de la Fey , & fimilibus. 4. an vero ea fententia pro nova fit habenda, qua; calcu- lo tot Theologorum nititur, utifuo loco eft demonftratum, judicentle&ores: quan- quam non diflSteor his hominibus videri novam,ut &multaalia, quaiabipfis non funt cognita, Ced nos hoc illorum judicium parumcuramus. 5.Quomodo vero impia arroganriahasc fententia fit infignis, often- dat ii poffit Lentulus. Nihil in eo impieta- tis , uti patet ex Objeftionum luperiorum refutatione, nihilarrogantiae, fi aiTeras id quod ipfa res docet, firmifque rationibus comprobes, nififorte nimismagna fitar- rogantia ab iftis Patronis Veritatis fcilicet' in omnia alia abire. Ha:c funt qu* ex Len- tuii
|
||||
|
D 1 S S t R. T A T I O I. 07
tuliNova Sapientiaame tanquam Obje-
ctiones contrahanc fententiam erui potuc- runt, reliqua merz funt R.hetoricationes, nihilque continent, niii quod in pra:ce~ dentibus refponfionibus jam fatis eft refu- tatum. C A p v t VII.
Argumentit aliquot probatur Pbjjicam
ex Sacris Literis non ejfe
hauritndam,
I- T_T !s ita difcuflis , & ftabilita noftra
■*- -*■ fententia, quod Scriptura fajpiflime de rebus naturalibus loquatur fecundum erroneam vulgi opinionem, nonfecundum accuratam rei Veritatem , aditusnobis eft factus ad alterius quajftionis difcuflionem : An ex Scriptura pojjtt peti cognitio rerum naturalium , ut integra Vbyfica ex ea (it e- ducenda i Nos negativam tenemus firma- tam fequentibus argumentis , Sc ab Obje- dionibus contrariis liberatam. 11. Primum argumentum ex haft-enus
difputatis facile nedti poteft: Si enim Scri- ptura, ubi incidit in fermonem de rebus naturalibus loquitur de iis non uti funt» fed ut apparent,& plerumque vulgi opinio- nem potiusfequitur, quam accuratam rei Teritatem. E.fhiftra cris fiex eavelis Phy- E ficam |
||||
|
9? Christoph. Wittich.
iicam accuratam & demonftrativam fcien- iiam educerc. Antecedens hactenus a no- bis tum argumentis, tum exemplis & te- ftimoniis Scripturse abundecft probatum. III. Secundum argumentum petimus i fine Scripturse. Fines Scripturas in ipfa Scri- ptura nobis recenfentur 2Tim. ;, 16,17. Tota Scriptura divinitui eft tnfpirata, t£> utilii ad doHrinam, ad redargutionem , ad correciionem, ad difciplinam in lufiitia :' Vt ferfeBm fit homo Dei ad omne oput bonum ferfeBe mftrucltts.Deut.6, i,z.Hoceftprt- ceptum,ftatuta, judiciaque illa, qut prt.ce- pit lehova Dem vtfter , ut doceam vos , ul exerceatk ea in terra ; ut timem lehovam Deum tuum obfervando omnia ftatuta ejus & pr&cepta ejm,qutego prtcipio f*'&*,Rom. I $,t,.§lut antefcriptafunt, ad noftram do- Hrinam ante fcripta funt,ut per tolerantiam & confolationem Scripturarum fpem habea- mm.\o\i. 10. 31. Htc autem fcriptafunt, ut credatis lefum effe Chrtftum tllumfilium Dei, & ut credentes vitam habextii per no- tnen ejm. Omnes autem Fincs Scriptura; fecundum duetum loci 2 Tim. 3. rcferri pofluntad hos quatuor: ad doctrinam, adi rcdargutionem , adcorreftionem , ad di- fciplinaai in Iuftitia. Vtiliseftautem Scri- ptura addoBrinam non quamvis, fed ex- plicantibus Belgis, qua; eft de capitibus Chrj,
|
||||
|
DlS S ER.T ATIO I. 99
Dhriftiana: Religionis, ad redargutionem
jrrorum in fide, ad correctionem Vita: &
oorum pravorum, ad difciflinam in lu-
litia oftendendo, quid juftum & injuftum,
ioneftum & turpe iit. Nullibi autem inve-
imus finem Scriptura: effe inftructionem
icognitionePhilofophia: Naturalis. Nc-
uc etiam Theologi quando fines Scriptu-
a; recenfent, uncjuam inter eos referunt
ognitioncm & Sapientiam Philofophi-
im. Cum autem Finis mediis prxicribat
rdinem & menfuram, a:quum eft , ut hasc
li iint adarquata non latiora nec anguftio-
i. Ergo exiftimandum eft a Scriptura et-
m nonaliaprajfcribi media, quam qua:
i cognitionem falutarem funt appropria-
,&(inequibus illa obtineri non poflit.
srum enim verd tantum abeft , utsfti-
emus fine cxplicatione natura: rerum
opum fuum Scripturam obtinere non
ffe , ut certum iit potius fufficere tox*-
| & craffiorem rerum naturalium expli-
iionem, qualisperienfus & experientiam
beripoteft. Sufficit ii Scripturanos fa-
ntes reddat ad falutem , 2 Tim. 3,15.
i non Sapientes in rebus Phyficis: Suffi-
, li per eam perfeclus reddatur homo Dei
agens rerum divinarum,etii homo mun-
vel rhiloibphusindeparumde rebusna-
ralibuscognofcat. Adde,Sihiciiiteralips
E r eflet
|
||||
|
rt-ew 'Chmstoih. Wittich
«ffet finis Scriptura?, ut nobis enuclearet interiorem rerum naturalium eiTentiam , futurum, ut fi non de omnibus rebus natu- ralibus in fpecie ageret , faitem fundamen- ta talia jaceret & principia poneret, ex qui- bus opera artificum omnia eruipoffent, «juod fieri nullibi videmus. I V. Sed hic audias obftrepentem Re-
vium ftat. Sua: p. 321. Hoc argumentum, kiquit ,pr&fupponit, velde natura nihil agi in Scriptura, quod falfum efl , vel qus. in ea de rebtts naturalibm non pertinere ad doBrinam &c. quod jtidem falfum efl, i)i deVC 8, 19, 104. Ram. 1. &infinitaalin loca, qus. contrarium.tvincunt. V-Refp- 1. Quo tendat hoc argumen-
tumliquetfatisex praecedentibus, eo ni-I lioifum , ut ex mediorum ad Finem pro-i portione manifeftum fiat, non qusrendairf in Scriptura rerum Phyficarum naturamt accurate explicatam , fed ei, cuicura; fins hxc Sacra,aliisprincipiis innitendum.Noij autem negamusde.naturavelrebus natuj ralibus agi in Scripturis, dummodo nobii" concedatur., id fieritantum incidenter.l vmzvXus, non meA^Zi, & ex inftituto; cf quidemmodo, utquantum dererum m turafenfus externi & experientia docent id a Scriptura aflumatur, fiveeafenfuM apparentiacum veritate congruat, fiv.e)| |
||||
|
D"l s'S IRfAflO I. t'6t
c*a recedat. 2.quando Scriptura docet fi*
nem fuum inter alios cffe dodrinam, in». telligit utique Do&rinam non quamvis, fed falutarem , fed illam quas eft de Articui lisfidei, uti fuperius ex Belgis interpreti- busdidicimus, undebene inferimus , cum nullius alterius finis mentio fiat, quara iftorum quatuor dequibus zTim. 3. ejus ergo finem non efle Doctrinam Phyfi- cam; quamvis autem faciles largiamilr co- gnitionem rerum naturalium earenus act Do&rinam falutarem prodeffc, quatenus ex iis cognofcentur exiftentiaDei, poten- cia ,fapientia , bonitas , &c. ad id tamenr (ufficit cognitio qualifcunque, qualem et- iam Vulgus obtinet, cum liber natura: pa- teat plebejis juxta ac eruditis, quamvis fa- tear multb uberibra exempla cognofcendae divina: potentia:, Sapientix , & bonita- tis&c.repeririinrerum natura abiis , qui per iumcn naturx eamhabent accuratius cognitam , quam ab illis , qui ultra vul- garem cognitionem non afcenderunt. Hic autem cbmmodum notanda Verba Riveti m Ifagoge ad Scripturam Sacram p. 49. Dum Scrtptura verfittur pr&cipue circa ea , qus. gratiam , &gloriam iternam fpeBant, cognitionem omnem Vhilofophicam ipfafibt fubflernit, eaque rerum naturis tantumfu- mit, quantum opm efi ad fabricandum Spc- E 3 culnm, |
||||
|
102 Christo p h. Witti ch.
tulum , per quod dtvina oculis noftris qu». damtenus reprafentantur. VI. Cl. Schookius fimiliter ad hoc ar-
gumentum excipit p. 405. Quamvknon diffitendumfit, prtmarium Scrtplun Sacr* Scopum ejfe, ttt nobis viam monftret ad vi- tam SLternam; hic tamen principalis fints non excludit alios mintts principales. Cttm tnim h&c ipfa variis in locis res naturales, earumque ftriam meditationem nobis pro- ponat, ttt objtcJive nos excitent ad Deum laudandum, quis dubitare aufit, quin dt hk ipfis rtbtts veras ajfertiones proponat, quarum fubfidio rerum naturalium cogni. tiontm acquirere queamm.lKm p. 406.Vt. ra explicatio rerum natnralium a Spiritu Sanclo in Scriptura propofita nequaquam a- •vertitfideles a primario Scripturs. Scopo,fed iUa eos ipfos convenienter sd ettndtm fcopum dirigerepoteft. VII. Rejp. 1. Necprimarium, nec fe-
cundarium Scripturx finem eiTe redderc hominem eruditumin Phyficis oftenfum. z. etfi Scriptura per res naturales velit nos excitari ad Deum laudandum, tamen noai propterea cognitio accurata rerum natu- ralium inter fines ScripturajTeponenda eft; &adid fufficit cognitio Vulgaris, aut fi quis veht plura argumenta habere Dei lau- «landi illiaccuracioreiu rcrum nacuraliurn co>
|
||||
|
I5lS S t H. TA TI O I. 103
eognitionem e libro natura: petere licebit,
utietiam art. 5. vidimus. 3.nondicimus > tjuod ipfa vera explicatio rerum natura- lium homines fideles avertat a primario Scriptura: Scopoperfe & fua natura, fed ta- men exiftimamus cnm Theologis fupravi- fis, facile fieri potuiiTe, ut rudiores turba- 1 entur, fi in Scriptura de rebus naturalibus tam fubtilia reperiflent captum fuum ex- cedentia, vcl etiam fenfuum prajjudiciis eontraria. VIII. Danxus etiam Phyf Chriftiana:
parte prima,cap. 1. excipitcontrahoc no- ftrum argumentum , dicendo: Nonne ab iifdem ifiu Theologia & Ethica Philofophi* fars toto genere difcernuntur': Et tttmtn quis eorum tam temerarim erit, qui Ethi- cen, eamque •verijfimam & tmitierfam Sa- era Scriptura tradi negare audeat; Ergo di~ ftinili artium Q> traBaticnum fines non ebfiant , quo minus eadem Sacra Scriptur» iifdemque literhs & Phyfice illa univerfalis & Theologia fit comprehenfa , quia & ipfit Phyfica quodammodoTheologitpars efi , il- lique fubfervit. I X. Rejp. 1. Itaquidem vuigo obtinet,
ut Ethica Aiverfa tradatur a Theoiogia practica, quodam refte fiar, non eft hujus loci prolixius difputare. Amefius tamen lib. 2.Medulla;Theologica:cap. 1. abilli E + vul- |
||||
|
»0+ C HR ISTOPH. WlTTICH.
yulgatafententiarecedit , ftatuens non a>
liam debere dari Virtutum difciplinam , quamipfam Theologiam. Necab ejusfen- tentia ratio abludit. Certum quippe eftr nonnifi gradibus difFerre virtutes morales ita dictas a Virtutibus Chriftianis; at gra- ' dus non mutat Speciem , utifert vulgata fententia. Et an non abfurdum difciplina- rum diftinctionem ex modo tradendi ali- quid perfefte vcl imperfecle eruere ? quis unquam audivit Phyficam aliquam imper- fecte explicatamelle aliamfpecie difcipli- nam a Phyfica perfecte explicata ? quin cr- go hic lux major extinguit minorem, gra- dusperfeftiorabforbet imperfectiorem, Sc quemadmodum in vita «terna Fides mu- tabitur in Vifionem ; itaexorta Euangelit Luce , id quod imperfectum exlacunisE- thnicorum de Virtutibus moralibus eft hauftum, per illud perfectum abfumitur , 1 inque illud tranfmutatur. ltaque Sic Da- nauexceptio iponte fua collabafcit, ande &diverfitatis ratio apparet inter Phyficam & Ethicam , quodScripturasfinis fitmores noftros fecundiim normam legis divina: in- formare, unde moraliaprxoepta perfectif- fima tradit, nonvero rerum naturalium efTentiam enodare, uti oftenfum. 2. qui ver6 volunt diftinctas efTe Ethicam & Xheologiam practicam difciplinas , iJli a. dir
|
||||
|
D I S S E R T A TI O I. 10 'f
diverfitate Principiorum limites iis po-
nunt, nimirum , ut Ethica tantum tradaE illas regulas morum , qux e reliquiis lu- niinis naturalis poffunt erui, fed Theolo- gia praftica eas, quas divina revelatio pras- icribit. Eraofecundum hanc fententiam Scriptura non traderet Ethicam, fed Theo» logiam prac~ticamtantuni,adeoque nec has ex parte allata exceptio nobis obeft. X. Tandem etiam ad exceptionem da
Boisaliquid eftrxfpondendum : Itaautenj iilep. 9, & i o. Apoftolm ibi agit de rebus creditu &• aciu necejfariis ad falutem , £§»' df fundamentis fidei falvificA: ad qus. Si Scripiuram fuffitientiffimsun effe nemo Or~ thodoxm negat, fsd non negat Apoflolut textum Biblicum habere ufum pr&ter illa neceffaria. §luid?annon habemm multa Hi- flortca, Chronologica , Phyfica, aliaque qus. citra falutis difpendium ignorari pof- funt ? anergo proptereapotsrunt iIlaflocci~ fieri, vel argumenta inds deducta rejicii Verum Chriflianum decet teftimonia Sacra
*» emni materia arripere ut •veriffima ; <£* docirinamfuam ad ea formarel XI. Refp.i. Si Apoftolus agit ibi de-
rebus creditu & actu neceflariis adfalutem, nec pofllt aliquid amplius a Scriptura ex-■ igi, uti certum eft , cum per horum tradi- tionem muneri fuofatisfecerit: Ergo noiv E- $ eft,,
|
||||
|
io6 Christoph. Wi ttich.
eft , quod in ea qusramus rerum natura- lium explicationem accuratam , quemad- modum fuperius recte intulimus , at inde nonnegamusquinagat derebus naturali- bus, Sed incidenter & prout apparent. Quemadmodum enim, etfi Apoftoli uft fuerunt verfione 70. etiamibi, ubiabHe- braso textu receffit, inferri non poteft , A- poftolos errores illos iftius verfionis appro- bafTe , ita cum circa res naturales iit par ratio ,etiam pra:fumendumeft fimili mo- doScripturam fefeaccommodafTe. 2.non negamus etiam Scripturam agerede hifto- ricis & Chronologicis, fed illa quamvis non pertineant ad efTentiam fidei, tamen faciunt ad ejus amplitudinem , defenfio- aem & explicationem. Sietiam qujedam hiftorica <5c Chronologica, qua: ad fidei amplitudinem non faciunt, fint in Scriptu- ra, de iis agit etiam tantum incidenter. Quodautem inckienter agens de rebus na- turalibus, nonfemperfequatur accuratam Veritatem, indcexiftit, quodhominesper fenfus varia praijudicia de iis hauferint,qu» non habentpro natura notis: at non ita eft comparatum cum rebus hiftoricis, ubifi homines forte falfi aliquid habeant prat- conceptum, idfundatum eft in authorita- tehumans, cuicum videant opponi autho- sitatern divinam, pofliint ab co defkfterc. Imo
|
||||
|
DissirtAtio I. 107
Imo amplius dicam: Si aliquid inhiftoricis fuerit, quod communiter ab hominibus pro vero elTet receptum Sc firmiter radica- tum , dummodoillud nonpugnet cumfi- de, etiamhic Sp.Sanctum profuafapien- tia fe hominibus errantibus accommoda- turum fuifle, fi non potuifTet fine magna turbatione iimpliciorum contrarium do- ceri, fimili modo , quo vidimus fupra, A - poftolos condefcendifTe hominibus in ufur- panda verlione minus correfta. XII. Sequiturtertium noftrumargu-
mentum. Sednontantumnondocet Scri- ptura, finem fuum efle do&rinam rerura naturalium , verumetiam ita in folidum docTxinam falUtis fibi vendicat, ut non quatrendam in fe dicat fapientiam huma- namfive Philofophiam. Confiderentur ea qux Paulushabet 1 Cor. 1, 21, 23. Quan- doquidem & lud&i Jignum petunt, & Grt- cifapientiam qunrunt: Nos autem pradica- tnu4 Chrijium crucijixum, luds.it quidem offendiculum , Grtcis veroflultitiam. Item 1 Cor. i, 6, 7. Sapientiamvero loquimur inter adultos, fapientiam autem non feculi hujus , neque principum feculi hujus , qui abolentur: fed loquimur fapientiam Dei in> myfierio. Et v. 1 2. Nos vero non Spiritum mundi accepimus , fed Spiritum , qui efi ex Deo, mfciamw: qu& Deus efl rmbts grati- & 5 fit» |
||||
|
BOS C HRISTO PH. WlTTICff
ficatus. Sapientiam mundi vocat eam, qttar homines feculi naturali perfpicacia in rebm mundanis theoreticis •velpraBicis excelle- re poffunt, cujufinodi Sapientes Gr&ciapm- fertim jaBabat Thaletem. Solonem, Socra- tem,Scc. verba funtPareiin hunc locum.
Illam Sapicntiam quarrebant Grxci, utpo- tcapud quos illis temporibus ftudium Phi- lofophia: florebat. Illa pcr Spiritum mundi hoc cft rationem naturalem five Spiritum naturalis intelligentix , qui communiter. hominibuseftconceflus ,poterat reperiri. Hanc Sapientiam dicit fe non tradere,. Grarcos eam apud fevelin fuis diiiis non reperire , ideoquc fruftra ibi quxiituros, negat fe Sapientiara mundi docere, fed eam qux eft in myfterio , quam mundus naturali ratione indagare non poteft. Hinc eft,quod omniaquxinScripturis ad Chriftum re- ferantur, quemadmodum teftatur Augu- ftinus fuper PC71. ita dicens, Ad ilium. (Sc. Chriftum)ow»J« ,qua.d'rvinittt4 Scri- fta funt referuntur.Cum itaqueexprefle te- (letur Scriptura , fe non docerefapientiam humanam, fapientiam mundi, fed Chti- ftum crucifixum , omniaque adipfumrc- ferri, quisnon videt, multum falli eos , qui contra. mentem & proteftationem. Scrlpturx, ex ea fapientiam humanam , E&lofophiam naturalem volunt cducere? Exc.
|
||||
|
D i s s e r t a ti o I. 103
ExC At dicas,eatenus faltem doceri,quate-
nus ad Chrifti cognitionem juvant.K«/£.ju- vantad cognitionem exiftentia: Dei&at- tributorum divinorum , fedparum admo- dum ad Chrifti Mediatoris & Salyatoris no- titiam,&fufficit ad illud cognitio craflioE & minusaccurata, uti fa^piusjamdictum. XIII. Quartum argumentum inde pe- timus, quodDeus ab illis, quos ornaverat fapientia humana & cognitione Philofo- phica, nihil volueritad hancrem fpeftans. confignari. Patet id i. exemploMofis de quolegimus Aft. 7, 22. ~Et erudittu fuit Mofes omni fapientia Mgyptiorum. Erant. ii tum temporis Philofophia: Antiftites, unde & in Grxciam eft txanflata. Quare nullum dubium efle poteft , quin Mofes in fignem habuerit rerum naturalium co- gnitionem. Istamen cum Creationis opus defcribit, ubioccafio cratdeiftis Creatu- ris & operibus Dei fubtiliter diflerendi, ea- rumque interiores naturas & eflentias ex- plicandi, brevitertantum recenfet earum praicipuas fpecies, omnia uno capite abfol- vens, omittens etiam ea, qua? fenfibus non crant obvia , unde fadtum , ut Angelorum Creationis difertis verbis non meminerit: nec etiam metallorum,gemmarum & alio- rum in Vifceribus Terrz reconditorum- aientionem ullam fecerit, abunde fe fuo>, E 7 fcopo |
||||
|
iio Christoph.Wittich.,
fcopo fatisfecifle ftatuens, fi omniailla quas in oculos hominum incurrunt, oftende- rit a Deo creata & produda fuifTe. Contra veroquam prolixuseftin eis, quaiad Ec- cleliam ejufque adminiftrationem fpe&a- bant defcribendis ! ibi non unum caput fufficit, fed fere omnia Capita Exodi pofte- riora ai5.ad40. inclufive, exceptis32 , 35,34. eocollimant, ut tabernaculicoh- ftruclio & Cultus Levitici adminiftratio plene quoad omnes partes explicentur. A- liorum Scriptorum facrorum fimilis eft ratio: Vnde vcl carco patere poteft, non qua:rendam in Scriptura Sacra Phyficam vel Philofophiam , qua: pra«:ipuea Mofe his Sacriserudito, occafione tam ewreoia data, per Operum Creationis difcriptio- nem, debuiflet explicari, SiDeuslibrum Scriptura: huic rei voluiflet deftinatum. Sententia:mea:accinitPareusinGen.cap.i. v. 1. jamfupravifuscap. 4-art. io. Isubi inquirit, curMofes Angelorum creationis expreflenon meminerit, rejecfis caufisab aliis allatis, inquit: Simplicior eft ratio Chryfoftcmi homilta z.in Genefin,quam e$> Eafiliut attingit Hom. 1. in Hexaem. Mo- fen hiftoriam fuam ruditati lud&orum at- temperaffe. Erant enim homines terreni, tantum fenfibilia fapientes. Tantum igitur fenfibilium Dei operum defcriptionem Mofes aferte
|
||||
|
DlSSERTATIoI. III
ttperte profequi voluit, quorum contempla-
tione ac fenfu ad inteUeBum fubtimiorum rerum> & adipfim invifibilis Dei condito- ris agnitionem popttlm quafi infans evehe- retur, omijfa doBrina de cdeflium Spiri- tuum formatione , qu& captum ejm longe fuperatura videbatur , & quctm fatis ei fuit obfcure pernomina C&li & C&lorum exercitm qitafi per tranfennam oftendi. Confentit Calvinus,quicomment. in Gen- C. i. v, 14. Tenendum eft illud, Mofennon itcute philofophari de occultis myfleriis , fed referre , qu& etiam rudibm nota funt, e§> pofita in Vulgari ufu. Et ad v. 16. Mofespo- pulariter fcripfit, qu&fine Doctrina it Literis omnesidiet& Commv- N 1 s e n s v percipiunt; Et paulo poft. Uec Mofes fane ab eo ftudio (Aftronomico puta) retrahere nos voluit, cum omifit, qut, funt artis propria. Sedqnianon minus in- doBis & rudibm , quam doBis ordinatttt irat magifter , non aliterpartes fuets petuit implere , quamfi fe demitteret ad craffam iftam rationem. Si de rebm vulgo ignotis locutmforet, cauffari poterant idioti altio- ra h&c ejfe captufuo. Denique cum hic Spi- ritm Dei promifcuam omnibm Scholam a- feriat, nonmirumeft, fiea maxime deli- gat, qu& pojfust ab omnibus inteUigi. XI V. Excipit hic Dacsus: SimpUciter qui-
|
||||
|
rn Christoph. Wittich.
quidem Mofes , Sed vere: nude, SedreBe: populariter, fedfincere tradit, qu&funtno- bii de Mundo , ejus partibtts prscipuis; re- rum caujls & effeBis credenda & tenenda & docenda inter homints. Ingenue etia;n fateor, ad noftri fenfus captum Mofen fe at- temperaffe: nego tamen,quod iUi ajunt, pro- pterea adrei 'veritatem illum net collimaffe nec attendiffe: fuit enim illipropojitumfa- cile, nude & <vere iUafcribere* XV. Refp. Facilis eftad illa refponfioi
Nam i. quoddicit, Sincere tradidifle ,qu3S funt nobisde mundo , ejus partibusprasci- puis, rerum cauflis & effecvtis credenda &c. admittimus, fed inde colligimus, quiade prxcipiis: E.nonde omnibus: &quiade rerumcauflis externis tantum , nempe de Deoagit:E non deinteriorieorum forma- tione textura & conftitutione , adeoque qusrenda in Scriptura rerum omnium Caufa Prima, Vniverfalis & Remota , Sed non ideo Caufa Secunda , Particularis & Proximaomnium rerum naturalinm, p;o- prietatum & effectuumjatque ita manet nc- ftrum argumentum firmum & immotum. 2.anvero rerum Veritas cumfenfuumap- parentia femper confiftat, & an non etiam Mofesalicubi hancpotius quam illamat- ccndcrit, fuo loco viium. XVI- Patet z. Minoris Propofitionis
prje-
|
||||
|
DlSSERTATIO f. I I J
prasccdentis argumenti veritas ex Daniele,
de quolegimus Dan. 1,17. quod Deus illi dederit notitiam & intelligentiam in omni- bm literis ©» fapientia & v. 4. quod fuerit inftituius literis Q< lingua Chaldeorum. Noluit tamen is in libro ProphetiaJ fua; iilius fapientia; , Chaldaica; quas in co- gnitione Philofophix prxcipuam partem confiftebat, (pecimina eder.e, ncque de re- rum naturalium interiori conftitutione & eflentia difTererc, ut oftenderet, hax e» difciplina humana non divinadebere hau- riri. XVII. Quintumargumentum: Mo-
fen itaque & Danielem , ut fapientix ftias Philofophicsfpecimina ederent, Deum no- luifle vidimus. At quid de Salomone dice- inus,quem Scripturaafapientia pra; omni- bushominibusi. Reg. commendat; Hic vero ne quidem voluit Deus, ut ea qua: de. rebus naturalibus difleruerat, procul du- bioegregia & rerum naturam accuratius cxplicantia , quamabaliis fafmm fuerat,, confervarentur.fed eaintercidere eftpaflus. Itaenim legimus 1. Reg- n,, 3 3.Elocuttts eftetiamdeplantis,* cedro qus. in Lihana ufque ad Hyffopum , qus. prodit e pariete :. denique elocutm eft dejumentis , & de Vo- lucribu* , & de reptilibus , & depifcibus.. Nec tamen vel veftigium eorum invenitur,. cuni
|
||||
|
114. Chrjs toph. Wittich,
cumcontraProvidentia Deiin confervar? dis iis ,qua:ad Salutem nobis funt necefli. ria ubivis eiuceat. Nonne ergohoc faclo tacitequafiDeus fignificarevoluit, naturas Luroinenos inharum rerum indagatione contentos efledebere,& fruftra agere,fi naturas rerum ex Scripturacognofcere ve- limus , cumeaquar dchis optimenospo- tuiiTent inftruxifle, permiferit interire? XVII I.ArgumentumSextum.Sedex
ipfa re tandem deiumamus Specimina quae- dam eorum, qux Contraria: Sententia; Pa- troni de rerum Phyficarum natura in Scri- ptura fc putant reperire. Et Vallefius qui- dem , ubi Scriptura mentionem aliquam rerum naturaliuminjicit, occafionemin- de fumet de rebus naturalibus diflerendi, &quidem ex Lumine Naturali, adeo ut fcripturavixaliter utatur ac Catalogo re- rum naturalium,uti patebit ei qui eum vo- luerit conferre. Similem fere viam infiftit Dananis, cjuamvis videaturulteriusproce- dere , & velle probationem defumere ex Scriptura de rerum naturalium conftitu- tione & caufis. Sed ipftmodus proceden- di , qui ab ipfo fervatur, fatis oftendit eum non reftam viam inftitifle, qua? ad Phyficx cognitionem ducat. Nam primo quidem concedit, multarum rerum Scripturam ne quidemmeminifle: Cometarnm, inquit r Lam-
|
||||
|
DlSSE RT ATI O !. II $
Lampadum , Doliorum, Chafmatum C&li,
Caprarum faltantium & aliorum ejutmo- di meteororum igneorum,qut nonnunquam inhac expanfione (qu& fub Ct.lo Lunt, efi ) apparent, nufquam mtminit Seriptura , quibus & multaalia annefti poflent, de va- riis animalium , plantarum fpeciebus &c. <\ux inter res naturales funt referenda, & fuam habent iingularemnaturam. E. fal- tem non poteft haberi ex fcriptura perfeita rerum naturalium cogmtio,Et nili ille ipfe Danausfubfidium aratione&ScriptisPhi- lofophicis petiiflet, multo pauciora po- tuiflet dicere de rebus naturalibus , quam dixit, & multa qua: cx locis Scripturse ob- fcuris elicere voluit, elicere non tentaflet,, nili antea Philofophia: cognitione imbutus fuifTet. Qusnam etiam ex Scripturis cauf-* fx daripoflunt Iridis&aliorummeteoro- rum , pra:ter eas de quibus ipfa experientia teftatur ! Quam caufam Scriptura aflignat albedinis nivis ? Vbi demonftratur Toni- trus caufa proxima ; quarnam caufa reccn- fettir ftellarum fcintillationis; quid de Lu- na: & Solis Echpfi e Scnptura depromi po- teft, ad caufarum intelligentiam faciens, ut taceam alia fexcenta. z. dePrincipio qui- dem rerum omnium externo , Deo, five omnium reruni caufa Efficiente Prima & Vniveifili Scri^torain agere non diffite- rr.ur,
|
||||
|
ri6 ChAisto p h. WitTick.'
mur , & eatenus ejus cognitionem prodef- fe nofmec ipii aflerimus, fed non poteft Da- nams, nec quifquam alius ex Scriptura oftendere Matcriam Primam & Formas fubftantiales vel Elementa efie rerum o~ mnium Principia, ex quibus componan- tur & in qua: refolvantur, qux tamen pro Principiis vulgohabentur, alia etiam ve- riora Principia rerum interna a Scriptura doceri noirvidemus. 3.multo minus ex Scriptura poteft proferre demonftrationes i quomodo , vel ex vulgaribus Pcripatetico- rum Principiisproprictates & cfFeftus re- rum naturalium oriantur, vel cx aliis Prin- cipiis folidioribus. 4. Grafle admodum Da- nxus philofophatur, ubi fe ex fcripturis philofophari putat. Sic TradT:. 1. f. 8. ex Eph. 5. ij.Luccm dcfinitab efFeftu; Lux efi qu& omnia manifeftat: at ipfe hanc de- finitionem coHgjt poftea, velnoc fafto fuo teftatus cam non fuifle accuratam. Scd nec prior nec pofterior dcfinitio multum facit ad Lacis naturam cxplicandam , de quaRifnerus Opt. lib. 1. th. 13. conqued- Uir eam efle valde abftrufam , idcm ferens jtidicium dc colorum natura ejufdemlib.- th. 3 6. Videtur coloris natura non plm iffe comprehenfibilii intelleclui, quam lux fuit ipfa, cauf&que tam obfcurj. & difficiles, qiiam eft.color ipfein froptu adfpetfuque ma-
|
||||
|
D I S-S-ER-TATI O I. »17
manifeflm. Nectamende Colorumnatu-
raqXiicquamSctipturadocet. ItaTra&.2. cap. 9. Aerem fere in nihilum redigit, ni- tens (utiputat)Scriptura , autfaltem non pro corpore diftincto ab Aqua & Terra ha- bet. Plura fimilia annotare poterit, cui ejusPhylicam perlegere vacabit. 5. multa quK ex Scriptura probare conatur, talia funt, ut a quovis Vulgari tantum notitia prsditocognofcipoffintperexperientiam. Ita quando probare vult nubes elevari ex terra & mari ex Ier. 4.13. Ecce tanquam nubes afcendit & 1 Reg. 18, 44. Fuitque feptima vice , ut diceret, ecce nubcs parva ficut vola hominis afcendit a mari, nihil pra^ftat, nifi quod a quovis per experien- tiam cognofci poteft: nam quod nubes ita eleventur ex aqua ad oculum patere poteft, titi ex pofteriori loco apparet. 6. multa ex Scripturis elicere conatur , quaj revera non fequuntur, ex. gr. quando exlocis obfcu- ris & metaphoricis Iobi vult aliquid edu- ccre. Sic ex cap. 36,32. vult probare ex pugna duarum nubiumoriri fulmen, qui valde ambiguus eft locus, &planeMeta- phoricus. Verbaitahabent : Manibm ob- tegit luctm , & interdicit ipfipropter inter- cedentem. Ex cap. 38. 30. Vt perfufio fit fermentands, terr&, ut conglutinentur gle- bn , probareconatur, expulvereterrasge- nerari
|
||||
|
118 CHR1ST0PH. WlTTlCH.
nerari lapidcs, cuni nihilaliud indigitetur,
cjuam pluvia cadente pulverem terrje in glebascolligi,quemadmodumconfideranti patet, & Belga: etiam interpretantur. Si- rniliter ex ler. 31, 35- Sic ait lehova qui difponit Solem ad Lucem interdiu , ftatutn Lun& ($> Stellarum ad Lucem noBu , Sc Iefch. 30,26. Eterit Luxipfa Lunt ficut Lux Solii, Lux autem Solis eritfeptupla ut Lux feptem dierum, vultprobareftellasha- bereiuceminiitam , cjuod cjuamvis de ftel- lis fixis fit verum, quibus tamen fidiculis id ex locis iftis extorcjueri poflit, videre equi- dem nequeo.Eodem in loco nempe Tract. 4. cap.27. ex Ezech. 32, 7. demonftrare conatur, Lunamhabcre Lucem infitam , propriam.VerbaEzechielisitahabent: Et operiam, cum exftinguam te, c&los , atra- tafque reddam ftelias eorum: Solem nube opcriam , Luna non faciet, ut luceat lux fua. Forteex eoid fecjuiputat, cjuiadici- tur Luxfua; at etiam Lux in fpeculo & ab ea reflcxa dicitur Lux fpeculi, & a Terra reflexa dicitur Lux Terra;. Eroo & Lux Luna; dicipoteft propter modificationem , quam accipit a Luna, cjuia ab ea reflectitur inTerrani. Pf. 48, %.Laudate Dominum ignis & grando , nix & exhalatio , ventus turbineus, efficiens Verbum eius. Ex his Vubisvulteduceredivifionem Vaporum , cjua
|
||||
|
Dl S S ERTATI O I. 119
cjua alii funt calidiores & iicciores, alii fri-
gidiores Sc humidiores.Sed mens Pialmifta: non eft, ibi Species vaporum enumerare, fed rantum quardam ex meteoris denomi- nare, qua: ad Laudem Dei hominem inci- tare debeant. Plura recenfere defatigor , & facile pofTet oftendi, vix quicquam a Danxo elTe de natura rei alicujus naturalis ex Scriptura demonftratum. Cui otium eft, anente perlegat, & afleniiim mihiprx- bebit. XIX. Ex hifce omnibus patet, fe ipfos
valde fallere , qui nefcio quem honorem fe Scripturjedeferreputant, dum rerum na- turalium explicationem exinde deducere conantur. Et hac quidem parte mecum fen- tit Verulamius , ut argumentum feptimum ab authoritate defumtum ad hominem co- rollarii locoaddam. IsNovo Organoaph. 65. Huic vanitatifnempequaTheologia Phiiofophias admifcerur) nonnutli ex mo- dernis fumma levitate ita indulferunt, ut in primo capitulo Genejios & in lihro loh & aliti Scripturis facrU Philofophiam na- turalem fundare conatifint; inter vivtt qu&rentes mortua. Et de Augmentis Scien- tiarum lib. 9. ln interpretandi Scripturam tnodo foluto duo interventunt txceffus. Al- ter eiufmodi in Scripturis pr&fupponit perfe- ctionem , ui <jjr> omnis Philofophia ex earum fon-
|
|||||
|
\
|
|||||
|
120 CHRISTOPH. WlTT ICH.
fontibus peti debeat, acfi Philofophia alm qu&vis res profana effet &> ethnica. H&c in- temperies in Schola Paracelfi pr&cipue , ntt non apud alios invaluit. Verum iftiufmodi homines non id ajfequuntur quod volunt: Nequeenim honorem , utputant fcrtpturis deferunt; fed eafdem pottm deprimunt & polluunt. C&lum enim materiatum & Ter- ram , qui in Verbo Dei qu&fiverit ( de qut diHum eft, C&lum & Terra pertranfibunt, Verbum autem meum non pertranfibit) it fane tranfitoria inter &terna temeri perfe' quitur. §luemadmodum enim Theologiam in Philofophia qutrere, perinde eft, acfivi- vos qtt&rtu inter mortuos. lta e contra Phi- lofophiam in Theologia qu&rere , non alittd eft , quam mortuos qu&rere inter vivos. Huic conjungo Neufrillium , dum vive- ret, Philofophum & Medicum Clariffi- mum , qui ita in Phy fiologia; fua: five Phy- fica; Generalis prasfatione loquitur: Hanc ob caujjam nonnulli, Scriptur& Sacr& nobis divinitus revelat& autoritatepotiffimum dt rebus naturalibus certi aliquid definiendum effe contendunt: inter quos pr&cipue eft Lambertus Dan&tts, qui Phyficam Chri- ftianam ex folafere Scriptura Saera coUe- Bam & deduBam (nempe ex opinionefua, atquamfeliciter, a nobis hactenus often- fumj concmnavit. Idemftatumt Qtts Caf- tnatt-
|
|||||
|
i
|
|||||
|
DissehtAtioI. 121
manntts in Vrolegomenis Cofinopatit & Vra. nographit Chriftiam prtmijfis , Conradm AflacHS lib.i. Phyfict Mefaict cap. i.r^a- lii. Et paulo poft: Certum tamen eft, ejuf- modi (fcil. dc rebus naturalibus) pauca ad- modum effe , neque eo modo tradita, uti ea- dem h naturali Philofopho fcientid certA atque evidenti comprehendt debent ; & conftat Scripturam Sacram nobis longe alio fine a, Deo effe traditam, videlicet, ut nts de voluntate divina noftraque falute per Chriftum obtinenda, erudiat. C a v v t VIII.
Objeftiones in contrarium adducix
folvuntur & refutantur. I. T Nitium facimus ab iis, qua; Lentulus
■*■ Nova;fua;Sapientia:p. i89.inhoc ne- gotio profert, ad eaque conjun&a breviter refpondebimus, tum quia mixtae funt ex- ccptiones ad noftra Argumenta Obje&io- nibus, tum <juia ex didris facile refponfum applicariiispoteft. Itaautemille: i.Pm- ctpiium Theologis, eptueffe, Dei cognofcendi (§> colendi, hominifque ad tternitatem bea- tt vittperducendi , prtcepta tradere, non negamtcs. z ■ Sed & licere Spiritui SanBo uti argumentis k rebus velnaturt velartis {etitif, ad hominmptrfuadendum, adcon- p vincen- |
|||||
|
\
|
|||||
|
121 CH R. IST OP H. WlTTI CH.
vincendum, nifivelimut cum ratione infa- nire,fatemur. 3. Deinde c*li &. Terr* Ma- china & utriufque eferationes ad Dei noti- tiamfinefuo deducunt: quare qus, afe, ea- dem & ex fe inflrumenta notitit divint ferfuadendt generare afta funt. 4.. §}uid quod anciUt minifierio uti nemo frohibe- tur,§)uare neePhilofofhi* Theologia. s-Vel oblecti-.menti gratia, & leiloris in facro- rum librorum evolutione detinendi fermif- fum efl Sfiritui S. in res in rerum natura contentai excurrere. 6. Temfore quo Mofes & eum mox fecuti fcriffere, nuUos afud He- brtos Philofofhiam frofeffos verifimile efi. Voluit ergo Deut fofulumfuum, ne craffd rerum caligine fremeretur , de quibufdam naturt occultit in Sacris fuis admonere , c/t- teris exferientis. & fenum denunciationi reliBis. y.Nemo Homero foett e§> rerutn beUicarumfcriftori , vitio vertit, geogra- fhit & aliarum artiumfines invaftffe. Et hoc antiquiffimo oferum , quodque Deutn iffum authorem habet, non licebit, quod foetsfabularum conditori licuit.' Et paucis interjeiftis. Age vero in rerum naturalium judicio ferendo , Detts homines ofinionifm reliquerit, nec calamum fcribentium hdc in farte direxerit. NuUius ergo judicii fuiffe Salomonemfiatuendum eft,cuiDeut difertit Vtrbk Safientit omnes homines excedentis tefti-
|
|||||
|
_
|
|||||
|
DlSSSRTATIO I. 12 J
tefiimonium ultro deditt nec id inpopulo
tantumjudicande: fed & in natun obfiu- ritate evolvend». i Reg. 4. Quid Davi- dem I Quid Prophetas l fungos nefuijfe & rerum humanarum aut naturalium omni cognitione exutos arbitramur t Prtfertim etio abundantes & ingenii fagacitate pro- pterfitum locprum & ctli temperiem, vel Grtcis & Italis, nedum Germanis & Gallis longe pruellentes- Suam igitur vel imperi- tiam veljudicii iniquitatemprodunt, qui ejus ajfriciione ne quidem facra maculare erubefiunt. 11. Rejp. 1. Circa primum incer nos
convenit. 2.nec negamusfecundum: quae- ritur tantum an in talibus argumentis a naturadefumtis neceflefit, ut SpiritusSan- ctus innitatur fubtilioribus & accuratiori- bus efFatis Philofophicis a veritate rerum naturalium & interiori earum conftitutio- ne derivatis, an vero fufficiat eafuperftrue- re vulgari cognitioni earum , etfi non raro ea fit erronea ? nos pofterius aflerimus Sc fuo loco probavimus. 3. concedimus iti- dcm per res naturales per C*li & Terra; Machinamnos deduciadDeinotitiam,fed viciflim dicimus ad id fufficere cognitio- nem vulgarem qualisper fenfus aquovis haberi poteft, quamvis non ncgemus, quo penitius natura rerum habetur cognita, eo F 2 plur» |
||||||
|
!
|
||||||
|
\
|
||||||
|
114- CHRISTOPH. WITTICH.
plura argumenta fuppeditari ad potentia;
fapientiae & bonitatis divina; cognitionem 4. Nec quartum nobis repugnat. Vtatu Theologia Philofophia ut ancilla1, fcd pro pterea non opus eft ut vei Scriptura Philo fophiam doceat, vel de rebus naturalibu: accurateloquatur. Sed Theologus, quicj Scriptura fundamenta fidei fua; haufit, es Philofophia Objedlipnibus Adverfario- rum, quas fpecie rationis obvolvunt ,fatis- faciat, utatur ea ad Illuftrandum & fimilia. 3. Non quxritur quid promilTum fit Spiri tui Sanfto , fed quid ipfe fapienter facere velit. Superius vidimus ex CeleberrimiE Theologis, <juod nolit rudioribus remo- ram injicere per ifta fubtilia Philofophica, quje non intelligant. Erg6 nulla eflet cau- fa, quare potiorem haberet rationem do- ttorum ut eos oblettet, quam rudiorum, ne eos turbet. 6. Deipfo Mofefuperius vi- dimus quod ille fuerit eruditus omniSa- pientia jEgyptiorum art. I3.cap. prarce- dentis. Sed Vir antiquitatis &hiftoriarum, ut fibj videtur, peritiflimus exlofepho An- tiquit.i. cap.3.difcerepotuifl"et, Sethipo- fterosduas columnas crexifle alteram la- pideam, alteram lateritiam , quibus artes a fe inventas infcripferant; Item ex cap. 9. Abrahamum docuifle jEgyptios Aftrono- sniam & Arithmeticam, & fic has artes pri- mo
|
||||
|
DlSSERTATtoI. » 2 $
lAo a Chaldaeis ad .Egyptios, ab his ver^
tandem ad Grajcos tradu&as. Similequid Iofephum jEgyptiis prajftitifli verifimilc eft, eumque efle , quem Diodorus Siculus Hermenvocac , ideft interpretem , qucm tradit difciplinas apud ^Egyptios artefque reperifljb. Quod fi vel folum Polydorum Virgilium infpexiflet, ex eo lib. i. cap. 16. difcere potuiilet, Philofophos Graecos Phi- lofophiam a Iuda:is accepifle, idque ab Eu- febio in II. de prarparatioue Euangelk» plenifiime demonftrari. Ex his igitur in- ter fe invicem collatis,quia Philofophia tn- terfanclos Patriarchasviguerit, aquibus IlraHitx funt orti rita ut ab iis dcmum JE- gyptii & per eos aliae gentes acceperint, quiaGrsci Philofbphi a Iudaeis acccpcrinr, ipfeque Mofes in ea fuerit infignis , colli- gere debuilTet longe verifimilius efle, fuif- fe, temporc Mofis, eorumque qui eum fe- cuti funt , apud Hebrseos Philofophiaiu profelTos, quam nullos talcs fuiflc. Et cum, Deus aeque Librum Natura: & LumenNa- turae hominibus iftorum Temporum ac nobis concefliflet, pranerea etiam infignes do£tores inter eos excitaflct , non opus fuifle, ut arcana Philofophica in Sacris Li- tcris traderet, quae ad alium fcopum diri- gebantur, fed fufficere ipfis debuifle , quod media praedi&a largitus fuiflet. 7. Ad fe- F 5 ptimura |
||||||
|
12« Christoph. Wittich
ptimum annoto : neminem hoc Deo viti< vertcrc, fi voluifiet Philofophiam in Sacri Literis tradere, fed tumprocul dubiofuifl eam dcmonftraturum longe evidentiuspe caufas rerum naturaliuminteriores, quan ab ullo homiue fuit fa&um. Sedantea o ftendimus populum rudem facile abalii credendis potuiffe arerti, fi talia, quorutt contraria ipfe, fupponens prarjudicia fen fuum pro Lumine natura;, fe a naturali ra tione edoctum putafTet, fine ulla adjecT: ratione & demonftratione credenda propo fuiffet. DeinSalomonifapientiam non ne- gamus, fed ab eo defcriptam fapient^ non exftare amplius, oftendimus. Nec et iam Davidem & Proplietas deftitutos r rum naturalium cognitione fuitfe aiTer mus , fed illam Sapientiam fuam tota (quin enim qua;dam fint fparfim inferta ndi negamus) in Sacras Literas retuliiTe neg mus, imo fopius de iis populariter & cu vulgo fuiiTe locutos prolixe fatis oftendi mus. Ex qiiibus Leftori judiciofo patebit utri imperitiam fuamve judicii imquitaf tem prodant, num illi, qui ipfa re edoct Scripturam aliquando fecundiim opiniof nem vulgiloqui contendunt, rreque Phyfi cam ex Scriptura petendam concedunt num Lentulus, qui fine ulla ratione eos ar- guit macularum facris Literis affriclarun» III. Ser
|
||||
|
Dl S S ER.TATI 0 I. 127
III. Sequuntur nunc ilix Obje&iones
magis diftincta: & ab invicem feparata* Prima eft Danau, qui Phyfica: Chriftiana: cap. 3. contra hanc fententiam mfurgit, quorum fumma huc redit: Qui eft artifex mundi, omniumque in eo creaturarum , ille optime omnium poteft de eo loqui.Qttti enim melius de opere fuo loquipoteft, quamipfe ejus artifex ? Qttis melim omnium rerum taufas, momenta, effecia exiftendi modos & tempora qus, fuerint, fcit & novit; quam qui ipfe eorum omnium eft author 0>per- petutts Adminiftrator ? At Betts eft artifex mundi, &e. Ergo illc potius audiendm, quam Philofophi etiam pmfiantiffimo inge- nioprtditi, cum illiftpe interfe pugnanti* ($> veritati contraria doceant & doctterint. I V. Rejp,. 1. Abfit ut Omnifcientiam
Deiindubium vocemus, e contrariocer- tiiTime perfuafi , Deum non tantiim harum rerum, quasipfecreavit, rationes habere perfpe£ras,fed etiam omnium pofTibilium, quas reverafunt infinita. Sed non quasritur quid Deus cognofcat, (ed tantiim quid no- bis voluerit in fuo verbo revelare ? non au- temvoluiile eum rerum naturalium inte- riorem naturam ibi explanare,jam ut reor, fatis fuperque demonftratum dedimus. 2.Non prxferimus Philofophos, aut eo- rum philofophemata facris oraculis, fed F 4 dici- |
||||
|
I2S CHR.ISTOPH. WlTTICH.
dicimus, euraquifcientiam Phyficamac-
quirereallaborat,eamfruftraex VerboDci petere , non ad hanc rem infpirato, nequc accurate 3c fcientifice dererum naturalo- quente , fed eam quarrere debere per lumen Naturx, quod Deus in hunc finem menti accendit: neque ftatuimus debere homi- nemquorumvis Philofophorum fequi au- thoritatem,cumfcientiam intendamus ac- quirere non fidem humanara , fed volumus fapientia: ftudiofum attendere ad jyoas ci- reuK, ad notitias menti infitas , eafquecum rebus ipfis conferre , atquc ita vel proprio Marte aliquid inde educcre , vel alios edu- centes & demonftrantes audire, quibus ta- men aflenfum non debeat pra;bere , nifi id quod dixerint, clare demonftraverint. V. Secunda Obje&io a Danxo in eodem
capiteprofertur&infummamcolle&ahuc redit: Hebr. 11,3. legimus : Perfidem in- telligimtu compaBumfuiffe mundum verbo Dei. Ergo fide intelligimm mundum atque creaturas, qu&funt in mundo. Quodfefidc: Ergo per Sacram Scripturam : nec enimfi- desfene illd ejfe potefl. VI. Refp. Plusconcluditur, quamfuit
in prxmiflis. Concedimus Iibenter, nos fi- de intelligere compaftum fuifle mundumT ideft, ex nihilo folo Deinutuomniafuifle creata.At an inde inferre licetr Ergo etiam fide
|
|||||
|
x
|
|||||
|
Dl S 5 t R. TA TI O I. 129-
fide intelligimus omnium rerum interio-
res naturas, eaufafque proximas quarumvis proprietatum & effectuum. Rerum itaque exiftcntiam ex Creatione coonofcimus, & res omnes ad Deum tanquam authorem fuum referimus,fed effentiam & natura; in- teriorem conftkutionem aliunde debemua addifcere. -'■, VII. Pergitidem Danasus tertioloco
objiceie: Mofes ille, quiDeijujfu&prt- cepto mundi hujus & originis rerum o- mnium prularam iliam & -vere admirabi- lem bifioriam confcripfit, aut vttnut erit, aut mendtx , fi Phyfica cognitio ScripturA Sncra non continetur. Gjuid enim aliud a- git, quam ut ortum rtrum , earumque iii- res,naturas & effecla, idefi, Phyficen bre- •uiffime quidem ,fed tamen "verijjime & or- dine applicet ? VIII. Rejp. i. Quodnam Mofis fuerit
inftitutum fupcrius vidimus 2. concedi- mus ex Mofe hiftoriam Creationis effe pe- tendam, ab eoque difcendum , quaenam fic omnium Rerum Prima Caufa & Vniverfa- lis, &eatenus Scripturam adPhyficxco- gnitionem prodeffe largimur,fed cum pra;- ter hac multaalia,caufe nimirum particu- lares proprietatum omnium & effeftuum, cognofcenda fint ei , qui Phyfici nomen Tiult ferre, quorum explicatio in Scripturz F j now
|
||||
|
130 C H RIS TOfH. W ITTI CM.
nonhabetur, uti oftenfum, illacerte aliun-
dc , id cft ex lumine naturaliTunt petenda. 3 .Si Phyficam in concreto fumas pro com- pendio aliquo Phyfico , qualia multaha- bentur , jnquonon contineatur , nifiqui- dam rcrum naturalium Catalogus, cum paucis quibufdam defcriptionibus potius quam definitionibus,quibus quxdam etiam divifiones fint conjunfta;, poflumus con- cedere , quod Mofes Phyficen explicet Or- dine. Sed fi Phyfica fumatur in abftrafto, pro certa & indubia fcientia proprietatum & effecTiuum per caufas proximas & imme- diatas, uti a nobis fiimitur & in hac qux- ftionc fumi debet, negamui eam apud Mo- fcn reperiri. IX. Quarto loco profert didirum Pro-
verb. 8.cap. 22. &feq. ubiomnia per Sa- pientsum Dei & condita tffe, & pojiea pcr eandem, utfunt condita, dicuntur confer- •vari. X. Rejp. Filium Dei fubftantialem fivc
Eflentialem Dei Sapientiam xque noiTe ac Patrem rerum omnium naturas, eafque in- time habere perfpectras, nullidubittmus. At eum in Scripturani hanc Sapientiam re- tulilTe, in eaque res naturales accuratiffi- me explicafTe magnum eft poftulatutn, quod nondum vidimus probatum. XI.Quinto opponit loca Apocrypha Ec-
clefia-
|
||||
|
DlSSERTATIoI. IJI
clefiaftici 42,17& libri Sapientias 7,2.2.Sed
in loco Ecclefiaftici non dicitur,quodDeus Saniflos ex Scriptura erudiverit, de rebus naturalibus, fed tantiim quod fecerit eos enarrare mirabilia fua , quod utique nobis non obeft. Inlibro Sapientia: verodoce- tur tantum , quod Sapientix infit Spiri- tus intelligens, fandus, &c. at q'iid hoc confirmet fententiam oppofitam , non ap- paret. XII- Tandem fexto loco objicit au-
thoritates Irenxi, Bafilii, Ambrofii, Chri- foftomi & Tertulliani. Sed Refi. breviter 1. nos quidem ante hac ufi fuimus authori- tate , fed non aiiter , ac argumento ad ho- minem, quod fciamus illos cumquibus no- bis eft negotium authoritate duci; fed quia ipfimet parum tribuimus authoritati hu- manaj, cui videmus refragari lumen natu- ra; quod fequimur , argumentum tale apud nos non eft magni ponderis. 2.1>atresin citatis locis a Danaso docent neceflarium efle, ut ex ScripturaCreationis cognitio- nem hauriamus, item ut ex illa cognofca- mus Caufam Mundi efficientem fupremam, ejufque Finem ultimum ; oftendunt itidem mundum non ex ullaprxexiftente materis cfle creatum, fed non docent rerum natu- ralium cognitionem quoad Caufasinter- nas, proximas,interioremque conftitutio- F 6 nem |
||||
|
132 CHRISTOP H. WlTT ICH.
nem & fimiliaadeoque Phyficam fcientiam
ex Scripturahauriri pofle. XIII. Alise nuncfequuntur Objeftio-
nes. Sit ergo feptima: Si Phyfica noo eft ex Scriptura petenda E. nullus ufus erit Phyfica; in Theologia. Atquieft ufusqui- dam utifcre omnesconccdunt. E. XIV. Re]]>. i. Majoris Connexio eft
nulla. Similrter enim poiTem inferre: Si Phyfica non eft petenda ex Ethica: E. Phy- fica; nullus eft in Ethica ufus, cum tamen cognitio fubjefli Ethica;, hominis ab ea in- formandi aliquatenus prjerequiratur , ut & afFedluum.uti funtpafliones quxdam uatu- raks. Etfi itaque Theologia Phyficam non doceat, ejus tamen cognkionem prarfup- ponit in aliquibtis, faltem in generalibus-: ex. gr. ut cognofcamus differentiam natu- xx. corporea: & fpiritualis a quadiftinctio- ne Chrdftus argumentatus eft , quando fe difciptrlis confpiciendum obtulit. Atpoteft Theologia; cognitio eonfiftere cum igno- rantia circa particularia & dcceptione fen- fus circa illa : ex. gr. Terra: motum ip-no- rare quis poteft, & tamen bonus eue Tiieo- logus. 2. non quidcm cft cognitioPhyii- cx Neceflaria ad n efle ; ied utilis ad to bene efle: ita quis nomen Theologi obti- nere poteft, fed non Diiputatoris fubtilis & accuwifiimi ia Theologicis, fi omni Phyficx
|
||||
|
DlSSEHTATIoI, 13 y
Phyfica: cognitionc lit deftitutus, quia hasc
&pe requiritur ad quasftioues quafdam de- fendendas contra adverfarios Phyiici abu- tentes 3. a Scriptura ad Theologiam non licet argumentari: illa enini qnid ftriftius eft , haec aliquid latius : nam iu Theologia ctiam reperias argumenta, faltem fecunda- ria, prxter Scripturam ex ratione deprom- ta : in Theologia invenies refutationes Objectionum ex Phyfica dcfumtarum, quo in cafu Phyficx cognitio multum poteft prodefTe. X V. Objectionem Odtavam ex Valle-
fio proferimus. Si nullaalia ratione certi aliquid haberi poteft de rebus Phyficis: E. id ex Scriptura petendum : Sed vcrum efl prius, cum tot dilTentientes Philofopho- rum reperianturfententiaj.Rej^. Minorem nonconcedcat Philofophi, quiexArifto- tele Sc Scholafticis,nefcioquos, Thefauros colligipoiTeputant,fed noserimuslibera- liores. Concedimus, fi vulgari procedendi modo utamur, non innitentes certioribus Principiis, quam Materia; prima:, formis Subftantialibus, Quaiitatibus, Realibus, Authoritati Ariftotelis, Thoma:, Scoti & aliorum, vix quicquam certi reperiri pofTe; quod ipfa expeiientiadocuit cos, quinon praejudiciis mentem habucrunt occupa- um: at non kidem negandum certi ali- F 7 quid |
||||
|
13+ CHRISTOTH. WlTTICH.
quid haberi poiTe, fi via rcfta incedens &
Principiis firmis innixus ad rerum natura- iium cognitionem tendas , ii ftudcas, ut habeas conceptus diftinctos, confufos eji- cias & reformes, licommunibus notioni- bus recle attendendo iis confectaria fuper- xdifices, nihilque judices nifi de quo clara •perceptio prxcefferit. Ita certi non ali- quid , fedmultum inventum efleaccuratx demonftrationes Cartefii loquuntur , & plura inveniri pofTe, fimili fi via procedas, non defperandum. Ftnis Dissertationis
Prims. |
||||||||
|
>
|
||||||||
|
DIS-
|
||||||||
|
135
|
|||||
|
DISSERTATIONIS
POSTERIORIS
C A P V T I.
De Mandifive Vniverfi extremk.
Vndi nomine inteltigirnus
■n n«»,Vniveruim,fiveVni- verfitatem omnium Crea- turarum a Deo producta- rum , qua; Casli & Terra; nomine in Scriptura defignatur. De illaV^ niverI?tSi»Corporum,qua: non modoquo- ufque oculorum aciem vibrare poiTumus, fed etiam ulterius fe extendit, quxritur : Num eraliquis terminuspolTit alTignari, & 11 pofllt, quinam fit,& qua figurd is fit coii- ftridus r 11. Adiiap'c"qusftionem refpondemusi
j. Non ctmftare,quodnam lit omnium cor- porum extremum , & quoufque fe extendat Vniverfum ; adeoque 2. nec ullam certam figuram eipofle aflignari. Prius exinde pa- tet, quia quamvis ex Scriptura noverimus, CaelumBeatorum efle fupra vifibiles cxlos elevatum , non tamen novimus, an undi- quaqueCaelum fidereum ambiat, & fifa- ciat, an mundum terminet, quae neque ex Scriptura, neque ex ratione colligi pof- funt. III. AI- |
|||||
|
136 Chris to ph. Wittic h,
III. Alterum inde fit clarum , quod ,
cum figura fit certa determinatio quanti- tatis, non poflit illa tribui nifi iis corpori- bus , quae ab aliis feparata finitam & termi- natam quantitatem obtinent. Quasetiam eft SententiaCIaviiad Euclid.def.14.lib.!. Superficies , inquit , infinita veletiam cor- fut, cum nuUis terminU comprehendatur, Figura vocari nulla rationepoteft.De Mun- diautemfinibus nobis nihilconftat, talis enim hic eft natura noftra: meiiiis, ut ubi- cunque illos fines fupponamus, temper ul- terius extenfi quid concipiamus, atque ita fines, quos mundo dedimus,eo igj§»-kerum auferamus, ut quilibet apud fe ipfuxn pote- rit experiri. Hinc enim enatus eftiftefpa- tiorum imaginarioruin conceptus, quia- pud plerofque invaluit, ut Localitatem fo- lcant explicare per fpatium imaginarium,- in infinitum protenfum in Lorigum Latum & Profundum,exquo tamen potijis Mundi indefinitam exteniionem eiiceredeberent. Atque hoc argumentum prascipue ifto ni- titur fundamento , quod, cum omnis clara perceptio fit aDeo, finihil ultra idquod percepimus judicemus, non polTimus falli: cum ergohic inveniamus apudnos exten- fionis ldeam rantam , ut nullos ejus termi- nos queamus concipere (in qua extenfione corporis naturam confiftere, ut eipofita corpus
|
||||
|
DlSSERTATIoII. 137
corpus fit ponendum, fublata tollendum, a
Cartefio abunde eft demonftratum ) con- fentaneum erit rationi, ut nullos terminos non cognitos mundo adfcribamus,,fed eum potius ut indefinitum nobis repnsfente- inus. I V. Quod fi quis exciperet hunc con-
ceptum oriiiex prxjudicio & errore vuigi; concipientis mundum collocatum tan- quam urbem in aliqua planitie: Huic Refp.i. Conceptus vulgi oriri folent ex prxjudiciis fenfuum & infantia:; (ita vul- gus Cxlo tribuit extremitates ibi, ubi fe terminat vifus : fic putat fe in medio Mun- difiveTerra; habitare, quia undique cir- cumfpiciensfein medio Horizontis repe- rit) athujus fententia? origo prsejudiciis fenfiium & infanti» adfcribi nequit, cum in infantiademundi magnitudineaut finibus non foleamus cogitare, neque etiam fenfus huic fcntentia; occafionem prasberepotue- rint: Quinimo 2 . vulgus ex fenfuum du&u contrariumpotius ftatuit, &finesmundo folet affignare ibi, ubi eft cxlum ftella- tum , quia ultra ftellas nulla corporafenfu deprehendere poteft. Inft. At etiamli hic conceptus nonfitortus ex prxjudicio in- fantia: vel fenfuum , poteft efle conceptus Nihili, quod in conceptu noftro folet Ens reale imitari. Quemadmodum folet Ni- hilura
|
||||
|
138 C HB.ISTO PH. WlTTICH.
hilumconcipi, tanquam vaftafolitudo lon-
ge latequeextenfa. Rcjfi. Nihili conceptus conveniens fit & fieri debet per negatio- nemEntis, ut Ne hilum concipiamus; at obfummam Nihililmperfeclionem fit, ut mensei non diuinha:rerepoffit, (nullae- nim perfeftione mentem afficit,cum ipfum nullam habeat,) fed mox ad conceptum Entis tranfiliat, eique Nihili conceptum conformare velit: hunc autem conceptum, quo femper ultra quofcunque fines mundi pofitos aliquid concipimus, non efTeNi- hili, velexindemanifeftumfit, quod,quan- do volumus ultra mundi fines a nobis poii- tos Nihilconcipere convenienti &legiti- mo conceptu, fieri non poffit, quin femper extenfionem adjungamus mundo ultra fi- nes quos affignavimus, cum ipfum Nihi- lum iine extenfione facile concipi poffit. 2. Non poteft autem dici hunc conceptum a nobis efTe ficT:um,fimiIemque Concepfui equialati: nam qua; fic a mente funtfifta, etiam ab ea poffimt dividi, quemadmodum quam facile poflum cogitare equum ala- tum , tam facile etiam equum non alatum conciperc licet,quod hic fieri nequit. Mun- dum enim line indefinita extenlione, id eft, curi terminis & finibus concipere non pof- fum , fed femper ultra illosfines aliqua ex- teniio, porro concipienda occurrit. V. Ex-
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 139
V. Except. 2. At fi Deus annihilaret o-
mnia, totum ncmpe mundum,omnia mun- di corpora, excepta unica terra; vel etiam, fiDeus folamterram creaflet, illareve^a efTet finita, prout jam. eft, rotunda quippe ; interim tamen nos femper aliquid ultra fuiflemusconcepturi,quemadmodumnunc facimus, ut ultra quofcunque fines Mundo 2 nobis aflignatos aliquid extenfi imagina- remur. Vnde non fequitur , quia noftra mens aliquid extenfi ultra quofcunq; mun- di fines concipit, etiam tale aliquid ultra eiTe, fed potius hunc mentis noftra: conce- ptum pnejudicio alicui eile adfcribendum. V I. R'fp <Quid pofita Terra; folius crea-
tione tantft magnitudinis &figurx quanta: nunc eft , aut annihilatione omnium mun- dicorporum, excepta Terra,concefla ,fu- turum fuiflet in noftra mente.nos cquidem ignoramus . Sufficit ad noftr» fententia: probationem , quod nunc apud nos talem habeamus extenfionis ideam, ut ejus nullos fines invenire queamus. Quod fi ergo Deo velomniacorporain mundo praeterTer- ram annihilaie liberet, vel folara Terram creare placuifTet, tanta magnitudine & fi- gura prxditam quanti jam eft , etiam pro- cul dubio Terrx finitam ideam nobis indi- turus fuiflet, nefalleremur. Saltem nunc id nos concipere non pofle certum eft. VII. At-
|
||||
|
140 CHRISTO PH. WITTICH.
VII. Atque hx cjuidem exceptiones a
nobis ipfis formara; alicjuando remoram injicerunt : nunc videamus quam vehe- menti StyloRevius contrahanc Veritatem .1 Cartefio primo erutam infurgat. Primo Statera; fua: p-7 5. &feq. Cartefii fenten- tiam proponit ex art. 21. Princip. part. 11. & art. i. & 2. & 29. Princip. 111. cjuos ar- ticulos oon pigebit adfcribere, ut attentus lector habeat ante oculos. Art. 21. Princip. 11. inquit : Cognofcimm prstterea hunc mundum, five fubfiantis. corporet, univer- fitatem , xuUos extenfionis fu&fines habers. Vbicunque enim fines illos ejfe fingamus , femper ultra ipfos aliqua Jpjtf}* indefinite extenfa, non modo imaginamuf*, fed ettam vere imaginabilia, hoc efi, realia effe perci- pimm. Acproinde etiam fubfiantiam cor- poream indefinite extenfam, in ik contineri. Gfuia , utjamfuse ofienfum sft, idea ejm txtenfionis, quam in ffatio qualicun~:ue concipimm, eadem plane eft cum idedfub- ftantit corporet. Art. 1. & 2. Princip. 111. partis. Inventis jam quibufdam Principiis rerum materialium , qus. non a prajudiciis fenfuum, fed a lumine rationis ita petita funt , ut dt ipforum Veritate dubitare ne- queamm , examinandum efi , an ex iisfolis emnia natura phtnomena pojjtmus expli- cmre; Incipiendumque ab iis qu& maxtme um-
|
||||
|
DissertAtio II. 141
univerfalia funt, #> k quibtu reliquade- f/endent ; nempe k generalU totius htijus tnundi adjpeflabilis conflruBione. De qu.% M recTe pbilofopbemur, duo funt inprimis obfervanda : unum, ut attendentes adinji- nitam Dei potentiam @> bonitatem, ne vt- reamur nimis ampla &pulcra , & abfolut* ejus opera imaginari,; fed e contra cavea- tnus, ne, fi quos forie limites nobis non ceria cognitos in iis fupponamus, nonfatis magni- fice de Creatoris potentia fentire videamur. Alterum, ut etiam caveamus, ne nimisfu- perbe de nobis ipfis fentiamus. Quodfieret non modo , fi qnos limites nobis nulLA cogni- tos ratione, nec divina revelatione, tnundo vellemus ajpngere , tanquam fi vis nejirt, cogitationis ultra idquod a Deo reverafa- ciut» efi,ferripojfet; fed etiammaxime res omnes propter nos folos, ab illo creatas ejfe fingeremus; vel tantum , fi fines ques fibi propofuit in creanao univerfo, ingenii nofiri vi comprehendi poffeputaremus. Art. 29. iii. partis in fine. Ac deindejuxta ufum vulgi, non efi cur Fixas confideret ut immo- tas potius quam Terram, nifi quodputet ui- tra ipfas non ejfe ulla alia corpera, k quibut feparentur , ejp quorum reJpeBu dici pojftnt moveri, terra autem qmefcere, itlo fenfu quo dictt Terram moveri rejpetfu Tixarum. Aiqui hoc putare k rationt efi aliennm; cnrn
|
||||
|
142 CHRISTOPH. WlTTICH.
cum enim mens nojirafit talis natun, ut
nuUos in mundo limites agnofcat, quifquis aA immenfitatem Dei &fenfuum noftrorum infirmitatem attendet, &quius effejudicabit fufpicari, ultra iUas omnes fieUas fixas quas •vtdemus , forte effe alia corpora , ad qut, comparata Terra quiefcere, ipfs. autem o- tnnes fimul moveri dici poffmt, quamfujpi- sari nuUapoffe talia effe. VIII. Adhjec Cartetii verbareponit
i.di&a Svareziide Spatiis imaginariis& pra:fentia Dei extra mundum in illis fpa- tiis, fed quia fpatia imaginaria folide refu- tata funt a ClarifT. Dn. Mareiio in Thco- logo Paradoxo refutato, neque Revius no- vi aliquid hic adfert, nos le&orem bene- volum eo remittimus , qui deprehendet fententiam hanc Svarczii & omnium ejus affeclarum omni ratione e£Te deftitutam. IX. 2.Redarguereconatur Cartefium
exSacra Scriptura, itadicens: Manifefto in S. Scriptura terminw univerfi ftatuitur C&lum Beatorum quod vzsi^a Tntrm» T £&>2r effe fcifcit Vaulus Eph.4.10. ac pro- inde fub fe condudit omnes SteiiAs iiias, qu& proinde in infinitum multi- plicari non poffunt, nifi C&lum Vbiquita- rium nobis comminifcatur, quodnon inclu- dat fed pervadat omnia, Refp. 1. Audio jcripturam. dicentem: Chriftum afcendif- fe
|
||||
|
DlSSERTATIO II. I43
fe vzrs&cia Tnirmt T »'gjs»*>, fed ab ea di-
ftum , Cadum Empyrcum efle terminum univerfi , ipfiufque terminum a nobis pofle cognofci nonaudio. Itaque in citato ioco, quemadmodum verfu prxcedenti illud *',- ra Hg.iun^, /isfn n? yis non accipiendum eft ita, ac fi comparetur Terra: mcdium cum partibus exterioribus , quafi Chriftus Centrum Terra: ingrefliis fuerit, niii hfc defcenfum Chrifti ad inferos Revius cum Pontificiis velit ftatuminari , fed Terra comj-arative ad Cadum eft confideranda, uti re&e monet Calvinus inhunclocum: Comparatur non una terrs. pars cum altern, fedtotaTerra cumC&lo, ac fi diceret: "Ex fede tam excelfa in hoc noflrum profundum barathrum defcendiffe: ita etiam illud vzrs- gjci« TrurmvT %^vm comparate ad Ter- ram eftaccipiendum, acfidiceret: Exhoc profundo noftro barathro Chriftum ad fc- dem tam excelfam adfcendifle. Si enim ab- folutehxc verbavelles urgere , dicendum ciTet,etiamfupra Cadum Empyreum Chri- ftum adfcendifle. Quod fi locus beneper- pendatur , patebit nihilaliudindead fum- mum concludi pofle, quarn Cxlum Beato- rum efle fupra hoc Carlum vifibile ftellis repletum. 2. Cum nefciamus quoufquc Cadum illudfefe extendat, an non fit alti- tudinis indefinita;, neque perfpeftum ha- bcamus,
|
||||
|
1+4 CHR.ISTOPH. WlTTICH.
beamus , an ultra caelum illud non alia ite-
rurn fint corpora nobis incognita,neque an undique Cadum Sidereum ambiat, Sc Re- vius nullum ex his demonftrare poflit, im- becillitas iftius argumentationis Revianas perfepatet. 3. Nec tamenhocCadumerit ubiquitifticum , nec dicendum erit omnia pervaderc, cum bene colligatur eiTe fuper omneshos Oelos vilibiles aftris confertos; poflet ergo includere omnia Corpora, li- cet a nullo includeretur , & eo ufque pro- tenderetur, ut ejus fines aflequi non pofli- mus. Manifeftum ergo eft , hunc locum nequicquam contra Cartefium efle produ- clum. X. ?. Carpit Revius Cartefii argumen-
tationem his verbis: Optarem & eumpau- /0 concinniwt argumentari, quam facit, qua enim «jy AkSjo! e* immenfitate Dei im- menfitatem Creaturi deducit ? hdc ratione Deum quendam alterum ex mundo facere adigitur. Refp. 1 . Optarem Revium ali- quanto accuratius ad argumentationem Ortelii attendifle, quam fecit! utinam -enim Cartefius immenfitatem Creatura: ex immenfitate Dei educit ? ubi vero mun- dum fimpliciter infinitum dicit? fed quia id poftea Revius ex Cartefii verbis elicere conatur, nos ibi duftum ejus fecuti exami- cabimus. 2. poiito mundum tfle firnplici- ter
|
|||||
|
an_______i
|
|||||
|
r-
|
|||||
|
DlSSBHIATIO II. 14 f
ter extenfione fua infinitum , quodtamen
nullibidicit Cartefius, an inde fequeretur efle Deum ? minime vero. Infinitas enim qua: Deo tribuitur , plane eft alterius gene- ris, quam infinitas mundi: Illaeftperfe- ftionis, quaiignificatur Deum habere o- mnimodam perfeftionem , majoremquc quam ulla creatura cogitatione fuacom- prehendere poffit, hxc extenfionis, qua: nullo modo in Deum cadit, imo priorem evertit. Quod enim eftexter.fum, etiieilet in infinitum extenfum , nihilominus habet partes extra partes, eft divifibile &c. quod quam alienum fit a Deiinfinitapeifeftio- ne, quilibet videt. Itaque tantum abeft, ut perinfinitam exteniionemtribuatur mun- do infinita perfectio , ut e coutrario infini- ta extenfio eo ipfo, quia cft extenfio multi- plicem imperfeclionem ponat. X I. 4. Quserit: Et quidfibi vult,quod
mtntem noftram talis effe natur& velut e tripode pronunciat,ut nullos in mundo limi- tes cognofcat f ita enim adverfut hoc at- tentus leBor rationabitur: mirum ejfe de quo mentis flatu Carteftut loquatur : Nam inflatu integritatis ea mundum , qualis re- vera efl intellexit, id eft, Finitum; inftatu forruptionis multi Vhilofophi & inter eos Ariftoteles agnoverunt infinitum aclu non fojfe dari; in fttttu renovationis novimiu G mundi |
|||||
|
146 CH RI S T O P H. WlTT 1 CH.
mundi limitem ejfe C&lum Beatorum, in
flatugloria, idem etiam propriA experientid fentiemm- Ita quod de mentii natura tam confidenter afferit, in merum ludibrium abit. Rejp. i. Quid fibi hoc velit, quod mentem noftram talis natura; efTe certa ra- tione adduclus pronunciet, ut nullos in mundo limites agnofcat, nos art.j .& feqq. oftendimus. 11. Sihomo in ftatu integri- tatis mundum intellexit, qualis revera eft: Ergone finitum ? At quifnam probavit, Sc unde cognofcitureum raiem efle ? aut qua- re id Revius fine rationetanqaam c tripo- deafferit; Imo linatura mentis humana» talis fit, ut nullos in mundo limites agno- fcere poffit, quemadmodum a nobis eft probatiun , cum naturaperlapilimnon iit mutata, neque enim per Iapfum homo de- iiit effe homo. E. in ftatu integritatis pro- cul dubio etiam talis fuit. 11 i. An infi- nitum ac~tu dari poflit nec-ne , Caitefius non definit , neque argumenta a Philofo- phis contra infinitum aftu allata , evin- cunt tale dari non pofle. Nam ad id, quod quidam dicunt: Potentia pertinet ad ma- ttriam , qut cum txfejit indefinita , origt eft infiniti: aclus vero ex forma pendet, qutforma ut efl aEitu, ita tfl terminm , & altquidfui conditione definitum, facilis eft refponfio. Eft eniin hic manifeftum So- phifma,
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 147
: pliifma.nequeprobatur, quodprobaride-
I bebat. Quomodocunque Materia & For- j rMdifFerant,fivetantum conceptibus, ut , generale Si fpeciale , five realiter ut diverfa Entia,fivemodaliter, dcquohoc locono- I lumus difputare, nihil aliudhoc argumen- f to infertur, quam performam rem in fua fpecie conftitui, & ab aliis Entibus diftin- gui, atque fic finiri & determinari. Sed non procedit argumentum a definitionc Meta- phyfica & tranfcendentali ad finitionem Phyficam , nifi fimili modo velis inferre, Perfonas S.S. Trinitatis efTe finitas, quia natura & perfona difFerunt, ut terminatum & terminans Vocabulis his Metaphyfice acceptis, uti docent Theologi. z.quidfi ipfa forma fit infinita, vel infinitas S an non peream poterit terminari Materia , ut ta- men non inde exfiirgat aftu finitum : fic per infinitatem five perfettionem fummam determinatur Ens,ut oriatur Ens Infinitum Deus, quifine omni controverfia eftactu infinitus. At inquis: Omne produBum & in ejfe conflitutum, ut tale efl , etinm dici- tttr pr&ditum fint & termino fut. conftitu- tionis, & propterea contradicJionem inclu- dtret, fidiceremut ejfe conftitutum i» effe fr effe infinitum; itn enim infinitum per- tranfiretur,nec effet in eofemper aliquidul- ttn acapere, deventum enim effet adpoflrt- G a tnum, |
||||
|
148 Ch ri st o ph. W itti ch.
mum , & infinitum non ejfet infinitum. Rejp. 1. Quod produftum eft, finitum qui- dem eft perfectione , eo ipfo quia eft pro- duftum, cum certa & finita menfura hi- beat eam fibi communicatam : fed negi- mus omne corpus produftum neceffario liaberefinitam exteniionem. 2. omnepro. duftum habet terminum fux conftitutio- nis , quatenus non amplius eft in fieri & moduci, fed produftum eft , adeoquefini- tum eft tranfcendentaliter& Metaphyfice, quatenus ad illud aftio eft terminata, fed non ideo phyfice eft finitum aftu- 3. nulla ergo eftcontradiftio : iidicamus, produ- ctum eo ipfo , quia conftitutum eft in effe, ciTehaftenus finitum Metaphyfice , quate- nus anon effe ad fieri&afieri adprodV cium effe proceffit,ied nihilimpedit, quin produftum corpus poiTit efie infinitum: ncqueita infinitum pertranfiretur, dum- niodo diftinftio inter infinitum Metaphy- iice five tranfcendentaliter & infinitum Phyfice obfervetur ; quamvis etiam a Deo qui produxit comprehenderetur, utpote mfinito nihilominus infinitum ma.ieret, quia nobis femper in eo reftaret aliquid ul- teriusaccipiendum. Solet 2. dici: Conditb torporii actu exiftentk eft, ut Jit termm\ fr&diturn , quia conditio corboris eft termi- mri fuperficie, Refti, Conditio corpor.ist m
|
||||
|
D I S S E H.TATI O II. 149
niti & terrmr.ati omnino eft , terminari fu-
perficie, fed non corporis,quatenus tale eft, ad cujus naturam nihil requiritur prxter meramexrenlionem, reliqua enim omnia ab eo tolli poflunt, corpore manente ; tol- le enim motum e mundo nulla erunt cor- poraterminata necfinita certa fuperficie, federunt omniacorporaunumcorpus con- tinuum , nec tamen proptcrea naturam fuam amittent. Ha:c funt prascipua , qua: poflunt adferri contra infinitum ac~tu , qu<c vidimus nonnifi fophifmata efle, &glau- comata oculis ledtorum obdufta. Quodii Revius habeat demonftrationes , quibus oftendatur infinitu u ac~tu contradictio- nem imolicare, cs inmedium producat, nos ii validi fuertnt a nobis deprehenfa?, libenter recipiemus: nam an mundus infi- nitus fit nec ne isnorare nos fatemur ; ita- queeumproindefinitohabemus. 4.Quam firmiter Revius ex Scriptura probarit Cx- lum Beatorum elTe mundi limitem, adeo- que in ftatu Renovationis hoc nos credere debere, fupra vidimus: unde tamen non fequeretur, mundum eflefinitum,quiahoc Corpus, quod vocamus Caslum Beatorum, pofletin infinitum furfum verfus extendi. f. Quid in ftatu gloria: circa mundi fines nobis fit difcendum , definiri nequit, nec propterea quia fumus futuri in Gelis, eri- G 3 mus |
||||
|
i^o Christoph. Wittich.
mus extra mundum, vel in ejus finibus, ni(i mundi Vocabulum nimis ftrifte accipert velis, pro compage Corporum a Terra uf- que ad ftellas collocatorum. XII. 5. Pergit Revius & fufpicatui
Cartefium ha:c incommoda cjuibus a ft ha:c fententia urgetur fcilicet ! vidiffe; Vidit htc, ut arbitror, Cartefim,ideo ne in. finitm hic fum tnundut cum innumerv. mundti Metrodori, Anaximandri, Anaxi- menti , Archelai, Arifiarchi, Xenophonu, Diogenti, Leucippi, Epicuri & Anaxarch {cum quibza magnam affimtatem habet' erroribm inficle accenferetur, ea commen- tm efl, per qut, vel t >rjpicacijjimif ocuk configere fepojfejperavt-. Nam lc-o, quem tertium citavimm , pro fubftantia: corpo rea: univerfitate fupponit ftellas fixas qui; videmus, pr» percipere nobti obtrudit fi fpicari,/»-» effe dicit poffe effe , imo ii veri mutat in forte , quod profeclo hominti ej pofticum fibi qu&rentti , quo tlabatur , j, quando hanc fuam Jententiam contigeh examinari. Rejp. 1. Tantum abeft, ut Car- tefii fententia affinitatemhabc.it cum fen tentia eorum , qui infinitos mnndos affere bant,utpotius J)'s i^ Tromro abeadiftet qua: enim convenientia eorum , qui infini tos mundos non tantum effe poffe , fed et iam jam effeafferunt, cum iis, qui unicun mufl'
|
|||
|
DlSSEK.TATI.OlI. I J l
mundum exiftcre ita agnofcunt, ut nequi-
dem plures effe poffe ftatuant , qus fenten- tiaeft Cartefii eorumque qui eum hicfe- quuntur. 2.quis error in fide, fi ftatu«j mundum effe indefinitar magnitudinis, e- julque finem a nobis non comprehendi pof- fe , effepolTit, equidem non video: mon- ftret lllum , fi poteft , Revius, 3. Cartefius loco tertio hoc eft , art. 29. m.partis non fupponit pro fubftantit corpores, uni- •verfitatefteUas fixas , fedeodem modo ac in priori ait , mentem talis ejfe natura,, ut nuUos in mundo limites agnofcat, quemad- modum art.11. Part. 11. dixerat, fed affe- rit forte ejfe ultra fteUas fixas alia corpora reftjeBu quorum dici fojftnt Movehi, quodquia non eft certum , yerforte expri- mitur, fed non dicit forte e s s e alia cor- fora, quodquidem exindefinita cxtenfio- ne neceffario fequitur: efle autem poffe corpora ultra ftellas fixas, etfi refpe&u eo- rum moveri dici non poffint, fatis puto manifeftum : eo pertinet etiam fufttuari Cartefii Scpojfe ejfe. Videat attentus leftor verbaart.29. 111. partis,& nihil amefin- gi confpiciet. Ergo non Cartefius fperat fe perfpicaciflimis oculos effe configere. fed vel Revii oculi carcutiebant, dum heec fcri- bebat, vel cscutientes fibi leftores pro- mittebat. G 4 XIII.
|
||||
|
152 Christoph- Wittich.
XIII. Sed quia ulterius Revius inftat,
nos ejus veftigia premamus. Sed, inquit, prtcipue eam tnvolvie textu, quem nlti- mum attulimus , idque tanta arte , ut attt eum folum legerit, non coUatis alits , factlt hominem ab omni erroris fufjiicione abfolu- turusfit. No/lrum ergo erit, eumferib ex- fendere,quofaBo videbimus.nihil eum con- tinere pr&ter meras tergiverfationes,pr&va. ricationes &propri& opinionis everfiones. agt •videamus. Primum ejus *g%<7§lyt%i efi in difiinclioneinfiniti & indefiniti: infinitum ei efl, in quoomniex parte nulli limitesfint: indefinitum , quod non habet extenfionem tam magnam,quin majorem habere pojjit (id quodvulgo dtci folet infinitum ovfx&Ttipfv)- tf&Lr.us five potentiale) & vult videri hoe unum mundo tribuiJfe,non autem ittud. Al- terum efl in diftinBione inteUeHionis pofi- tiva: a ncgativa, iUam ejfe, cum in re altqua inteUiguntur nuUi limites ejfe, hanc , qua rei alicujus limites, fiquos habet, inveniri a nobis non pojfe confitemur, & hanc je,non alteram menti noftrst, adfcripfijfe videri vult. Rejp. BMpiciamus igitur, num mon- ftrante Revioillas tergiverfationes& pro- pria; opinionis Caitelii everlioues videre poffimus. Cartefius art.17.Princip.part. i. Infinitum ita defcribit : In quo omni ex tarte, nonmodt nitUos limites agnofcimus, fed
|
||||
|
D I S S E R.TAT 10 I I. 15}
fei etiam pofitive nullos ejfe mt eUigimiu:
Indefinitum veroart. 26. Part.i. ei eft : ln quofub aliqua confideratione nullumfinem poffumui invenire , undeapparet quamfi- deliter a Revio fententia Carteiii fuerit re- lata: nam definitio a Revio addu&a eft tantum particularisalicujus Indefiniti,non omnis; at Carteiii eft generalis. Ita qui- dem quoddam Indefinitum eft , quod non habet ;xtenfionem tam magnam, quin ma- joremhaberepoiTit, fedtalenon eft Omne Indefinitum , cum etiam aliadici poilinc Infinita, prsterquam qua: extenlionis funt participia. 2.Adeoquenecindefinitumhic fimpliciter Cartefio idem eft , quod Poten- tiale Infinitum , cum hoc illo lit anguftius, ita ut Omne quidem Potentiale Infinitum fit Indefinitum, fed non omnelndefinitum fit Potentiale Infinitum. Harc prxnotan- da fuerunt propter objeftiones Revii fe- quentes. XIV. Sed h&c omniitfalfia funt: (inquit
Revius ) nam locis antea citatii, non de eo quod ejfepoffit, egit , fed quod reverd fit; mundum inquam nuttos extenfionu fus.fi- nes H a b e r. e , in eo Jpatia iealu indefinite extenfa esse,^> fubfiantiam Corpoream indefinite extenfam wwcos- tineri. At indefinitum illud (quod im- proprie ittt vocat) hoc efi infinitum poten- G 5 tiale, |
||||
|
T
154 Chr is t o i> h. Wiiti ch.
tiale, nunquam aBu HABtivn, mr,- quam i s t aut eiisiit. exemplof: divifio centinui in infinitas partes, nnt. quam ad iUas pervenitur , fed tantiim ti. rum numerum aliquem addi V o s s e figm. ficatur, & hoc modo mundum non ita mi. gnum effe fatemur , quin major * Deofat. Possit. Sed & habere eum, rj> tnii quoque cafu habiturum extenfionis fuik mites contendimus. Nec ex hac potentki infinitate, uila mvndi amTlitvdc fequitur, cum eadem velminimu corpufn- lis conveniat, nuUum enim tam parvm eft, quin mintu, ut nec tam magnum , quh majusfieripojfit ininfinitum. Refp.Cs.nt- fius Princip. 11. art. i i. cticit, C o g no-| s c i m v s prsterea hunc muudum , fm fubftantis. corpores. nniver/itatem , nulli; extenfionis fus. fines habere : qua^ verb; non dextre accepta obnoxia efle potuerunt; calumnia;. Sed fi conferantur cum alii Cartefii verbis , eorum explicatio erit il promtu. Art. 29. Part. 1 n. hanc fenteih tiam fuam ita profert: Cum mens noftrafi talis naturs, ut nttUos i» mundo limites»- gnofcat. Et in Epiftola ab ipfo ad More An-j glum fcripta ita loquitur: De Mundi ex- tenfione. de numero partium, in quas matt- ria eft divifibilu 0>fimilibu4 , anfintjitn^ (Uciter infinita, net ne,profiteor me nefcirt, fcii
\
|
||||
|
DlSSERTATIOlt. !$5
fcio tantitm me in illis nullum finem agno-
fcere, atque idcirco rejpeciu mei dico effe m- definita.Vn&eyaxzt verborumart.i 1 .Prin- cip. 1 1. hunc effe fenfum : Nos inmundo nuUosfines quos habeat poffumus cognofiere, quod verum eft,& cum mente Cartefii con- venit. Ergo nulla hic contradictio : nam mundum non vocat Infinitum potentiali- ter , quemadmodum pra:cedente articulo intelleximus, fed Indefinitum, ita ut pofito quocunque termino ejufdem , femper ad- huc major mundus fit concipiendus. Sic omnia qua: Revius de Infinito Potentiali declamat, in fumum abeunt. X V- Videamus qua: contra alteram
Cartefii diftin&ionem profert: Perperam etiam huc trahitur diftributio Cognitionis in Negativam & Pofitivam. Neque enim dixerat, mentem noftram mundi limites, quos habet invenire non poffe ,fedeam co- onoiceremundum limites nonhabere, cj» ubicunque fines illos fingamus ( non putat ergo eos vere dari) femper ultra ipfosjpati* realia effe eam percipere. Rejp. quam bene adhibeatur a Cartefio divifio cognitionis in negativam & pofitivam patebit , fi quis tantum ad ea qua? fuperius a nobis fuerunt allata attendat, ex quibus perfpiciet quas Cartelii mens fuerit, quando dicit: Co- gnofcimus hunc mundum nullos extenfio- |
||||
|
156 Christoph. Wittich.
nis fua: fines haberc. Nec mirum eft, quod non putet dari limites mundi, quia non fta- tuit mundum effe finitum aftu , & fuperius vidimus , ld hactenus folidis argumentis nonfuiffe probatum. Nequetamen exifti- mat, ipfum abfolute effe infinitum, quia & hoc ratio manifefta non demonftrat,aliud- que ex ipiius Verbis inferri non poteft, quam nelciviffe , an mundusaliquosfines haberet necne. Sed tardet qua: tam clara funt, toties inculcare. XVI. A Lentuli Objeclionibus refu-
tandis fuperfedere poffemus, cum ex dictis fufficiens ad ea refponfio fumi poffit, ne ta- men imaginetur iibi earum magnam foli- ditatem, uti confuevit,nos etiam hanc mo- leftiamdevorarenondetrectabimus. Ita er- go Sapientia: fuasNova:p. 205. Mundum hunc five fubftantis, corpores, univerfita- tem nutlos extenfionis fut fines babere, con- fidenter ajfeverat. Sententis. novitatem pro- bat kfiSHone &> imaginatione noftra. Fir- tno fcilicet argumento , & ad qu&vis opi- nionum monftra inducendtt, valtdo. Sive igitur mundi appeUationem noftro, id eft, bominum hquentium ufu accipiat ,five fuo extenfionis figmento corpores,: neutro modo fiaculi violat*. Veritatis crimine purgatur. Noftro loquendi modo mundtu pro Cnli & Terrt, complexu, adjmffd Terrt, agn4, t*~ |
||||
|
DlSSIRTATtO II. I.f7
lo , aere ufurpatur. htc definito fpxtio effe
corpora omnes cjui non delirant unanimi •voce docuere. Terram in medie quiefcere, cilam exterim in orbem moveri, & fin«n omnium, recepta tamen qukm maxime o- mnium fententia efl. lamfi Ci.lum extre- mitate fua movetur , extrema ejm poni ejr> fines extenfionis neceffe eft. alioqui ne mo- veri quidem poffet. laceo jammhil rtrum humanarum effe ullo modo infinitum attn appiUandum : ne propria Deo infinitai cum rebtts creatis confundatur. Rejp. Adhsec fequentia annotamus: 1. Cartefius non af- feverat mundum nullos extenfionis fua: ft- nes habere , fed , quod mens noftra talis iit natura; , ut nullosin mundofinesinvenire polTit, cum id apud fe expertus fuerit, & quilibet alius experiri poiht, teftenturque illi, quiloco fpatiorum realium five cor- porumfpatia imaginaria fingunt. i.non defumit probationem Cartefius a fiftione noftra, fed ab idei mundi, quamquilibet fecum circumfert,tali nempe, ut in ea nul- li extenfionis fines poflint reperiri, qua: cumnoniita prarjudiciis orta , utioften- fum , neceiTe eft ut a Deo nobis fit indita, & per confequens non aljter ac veritas ha- bet, rem reprxfentet. s.Mundum fumit Cartefius pro Vniverfitate corporum a Deo creatorum, nequeineoacommuni acce- G 7 ptionc |
||||
|
"
|
|||||
|
I jS CHRI5T0PH. WlTTICH.
ptione recedit: illi enim qui Mundum tb
Hm, Vniverfum appellant, adhanc iiguifi- cacionem attendunt. 4. QuodTerra.aqua & aer reliquaque Corporaper certumfpa- tium fint determinata, nemo negat, at in- de non fequitur totam Vniverfitatem , qua: in indefinitum fe extendit efle finitam , uti ex fuperioribus patet.Ex quibus etiam con- ftat, dicinonpofle, quoufque Cxlum fe ultra ftellas fixas extendat, & an aliquis ipfi competat finis, qui quamvis competeret non fequeretur tamen , mundum fe ultra illum per atia corpora nobis ignota non extendere. 5 . An ca;Ium moveatur , an Terra in hac diflertatione determinabitur. Pofito autem illud moveri, nihil ad Len- tuli faceret inftitutum , quia ultra illud Ca;lum ftellatum , fi de ejus finibus confta- ret, neceflario alia corpara conciperentur, 6. quod hasc Indefinitas mundi, Dei perfe- ftioni nihil detrahat, antea "ifum. XVII. Pergit Lentulus: Occurretur
nobis ab admiratoribus Cartefii, non eam ejfe mentem doctntis, c&li & terrtjpatium ejfe infinitumfedmundi nomine comprehen- di & fpatium imaginarium extra c&lum- T-ateorbunc effe Verborum ejus fenfum: fed hicpauc/, me refpondentem audiant velim.
j. §}uis ilii concejjit, -vocabula in medio po-
fita ad fuum & peculiarem fenfum detor- qucre!
|
|||||
|
D I SSS RT ATIO II. I J9
quere f 2. Quis illijpondebit , femperfore,
qui pojieris verborum fenfum explicent, & k crajftori & vulgatd mundt appellatione tos avocent ? 3. Nego ea, qus. extra ctlum immenfe Jjiatio imaginamur mundi effe par- tem aut additamentum. 1. Raiionem pri- tnam fumimm a definitione nowinis Sj^ Hebrtis &> iSn a finitate : ctti ferefemper
jungitur in facris habitatio : Grtcis ey La- tinis *b ornatu , Germanis 2Bc(i/ quafi J)0ii tDrtUtll / in eo vero Jpatio nthil eftfi- nitudinis, nthil ornattu , nihilfrequenta- tionis. 2. a definittone rei: Mundum appel- lamus compagem rerum. Rejp. 1. Qjjomo- do fententia Carteiii defenfa fuerit ex fu- perioribus liquet, unde dua; LentuliRe- fponfionesfuafponteconcidunt. i.quod ea qua: ultra quofvis fines mundi a nobis po- litos live per caelum , iive per alia corpora fupra illud concipimus rcvera fint quid ex- tenfum,atque ita corpus,adeoquead Mun- dum pertineant, fuificienter a nobis de- monftratum exiftimo. Ergo qux objicit ex locis Topicis a nominis definitione non prasbent argumentum apodiclicum, quod noftramfententiamevertat: namutraque vox Hebrau non tam pro Vniverfo , quam pro Terra fumitur, quam finitam elTe ne- mo unquam negavit, & priori differtatio- ne
|
||||
|
160 Chhistoph. Wittich.
nc oftenfum eft Scripturam uti vocibus u(u obtinentibus, quarum derivatio &origo fxpius eft opinioni erronea: adfcribenda, aut faltem ab efredtu aliquo magis confpi- cuo & in fenfus incurrente eft dedudta, ra- r6 a naturarerum. Quidautemfit inillo fpatio, quod ultra quofcunque fines mundi fictos reperitur , quod nobisrcaleeftadeo- que corpus, aliis imaginarium , quis dixe- rit 5 Scimus eflequid extcnfum & corpo- reum ex illa idea extenfionis indefinita, fed quale fit, nec Scriptura docet, nec ratio no- vit. 3. mundus appellatur compages rc- rum omnium creatarum, vel compages o- mnium corporum a Deo creatorum : at inde non fequitur, nos ejus fines affequi poffe. XVIII. Atque ita Cartefiani argu-
mentifirmitaseft oftenfa, idque ab Exce- ptionibus adverfariorurn eft liberatum , nunc videamus quid illi, qui mundo cer- tam figuram ftatuunt adfignandam pro fui fententia adferant. Vulgata autem eft eo- rum fententiaquiMundo rotundam figu- ramtribuunt , atquehi prxcipu^ iftis ni- tuntur rationibus, quas videre eft apud Ke- p'erum lib. 2. Aftronomia: Copemicana:. i.Qux figuraeft capaciflima, eamundo competit: Sed figura Sphan-ica eft omnium ifoperimetrarurn capaciflima , E. Minor negari
|
||||
|
BlSSERTATIoII. 161
negari non poteft, cum certiiTimis demon-
ftrationibus Geometricis nitatur. Major vera quia negari poiTet ob hanc rationem, quod Deus potuerit mundum efficere alte- rius figura: non ifoperimetra: , fed ambitus majoris,quam fpharra, tic probatur. Curr Deus Sc Naturanihilfaciant fruftra , quan- doquidem idem potuerit obtineri per figu- ram fphxricam , quam per aliam ambitus majoris, fed ejufdem capacitatis, ex fimpli- citateoperationis Deicolligendum potius eum fphxricamfiguram mundoindidiffe. XIX. Refp. Majorem illam futuram
fuiffe veram,fi nobis de finibus mundi cou- ftaret, & fi fciremus, mundum aliquam fi- guram habere , tum enim probabiliter fal- tem colligi pofTet, Spharricam figuram po- tius quam aliam mundo competere , fed cummundusnon aliterac indefinituspof- fit concipi, ut oftenfum , ha:c Majorfalfa eft. Probatioautem Majorisproceditbene contra eos, qui aliam figuram mundo vo- lunt eiTe tribuendam: at cum nos negeinus ullam figuram mundo competere, quod Majorfupponit, nonprobat, illaprobatio eftfruftranea. XX. z.Obj. Qualisfigura mundo Ar-
chetypo per Analogiam tribuitur , talis et- iam Mundo Edtypo eft tribuenda: Secl mundo Archetypo , Deo, tribuitur figura fphce-
|
||||
|
162 CHR JSTO PH. WlTTICH.
iph«rica, quod inde probari potcft , quia ^Egyptii Deum per Circulum foliti fuerint reprasfentare, cui confonat illud : Deta Circulta eft, cnjm Centrum ubiquccircum ferenti* nufqunm.. Imo putat Keplerus myfterii Trinitatis in fphxra aliquam ii- militudinem reperiri, cjuod itadeclarat: i. Sicut Centrum , inquit, eft quaii origo fphasrici, ita Pater eft origo Filii- 2..Quem- admodum fuperficies eft character & ima- go centri & quafi fulgor abeo, &quifu- perficiem videt, is eo ipfo & centrum videt: ita etiam Filius eft characler & imaoo Pa- tris Heb. 1. & qui videt Filium , videt Pa- trem Ioh. 14. j.ficut intervallum intet Centrum & fuperficiem refultat ex com- paratione Centri cum fuperficie, & fic pro- cedit ab utroque : ita Sp. SancT:us procedit a Patre & Filio. XXI. Refp.i.ln genere,quicquidfit dc
illa comparatione Sphasra; cum S. S. Trini- tate, argumenta talia aproportione & har- monia defumta parum aut nihil demon- ftrare: harmonia: enim fi in rebus inve- niantur , funt confiderandae, fed non licet ab harmoniis ad rerum cxiftentiam argu- mentari, & ut earumpulcritudinedelefte- mur, res quafdam in quibus fint, fingere. Sicnonlicet inferre: Eft Mediator 5s«»5f»' *■&, qui homines Japfos cum Deo unit Ergo
|
||||
|
DlS S E RT ATI 0 II. I6j
Ergo eft etiam fyxyfi*®* ,.qui affumit na-
turam angelicam , & angelos quideferue- runt fuam originem, cum Deo reconciliat. 2.Deo tribuitur (phsrica figura nonniu Metaphorice , fed a Metaphorico fenfu ad proprium non procedit argumentum. 3. Major eft abfolute falfa , alias sque in- ferrem omnibus corporibus, imo omnibus creatuns fphxricam competere figuram, cujus tamen contrarium experientia often- dit, fi dicerem: Deus eft Archetypus o- mnium tam Corporum, quam reliquarum Creaturarum : E. cum illi Archetypptri- buatur fphxrica figura , etiam cuilibet Ec- typo cum manifefta abfurditate effet tri- bue^da. X X11. Atque ita vidimus univerfofive
Mundo nullam pofle neque Sphxricam ne- quealiam figuram adfcribi. Huic quasftio- ni cognata eft, qua; qua:rit de figura Czli ftellati, quod quidem aplurimis Philofo- phis Ethnicis habitum eft pro corpore mundi extremo, Chriftianis communiter Ca:lum Empyreum fupra illud collocanti- bus. Communis eft fententia Ca:lo ftella- to, quoad extremum fuum ambitum,con- venire figuramfphsricam. Nosquidinea fit foliditatis, opcra: pretium eft , ut inda- gemus. Primum igitur origo hujus fen- tentia: videtur efle defumta expcrniciofif- fimo
|
||||
|
164 Chhistoph. Wittich.
fimo errore , quo flatuitur Cazlum eflc Deum, qua: quidem fententia fuit Ariftote- lis, tefte Plutarcho de Placitis Phiiofopho- rum lib. i. cap 7- Ariftoteles fummum qui- dem Deum formam abjunfiam univerfs. Jph&r&innitentem, tthereo corpore, quodab ipfo quintum vocatur. Et patet ex lib. z. de Cxlo cap. 5. ubi hxc reperiuntur. E'>»t- fi'» snv, av egjs» i5J», itinsf' % t^yx. ys£di, <y>- ipyem xjavitvitt- ri-p « £$> to» di£»@*. i$t dvttyx-ilTiSS-cim xlncnv oii9tov6srecg%etv. iitH os 0 ygpvas Tiiislgi;. tmtf&> ycte ^1 P®'' 24& 7%% t/\cn tv' syxuxktev fW;J& , 0 cpuu^ xivc-tTcq xvxXu «'«'. Vnumquodque eorum , quorum efi opm , id efi operis cauffa : Dei vero ope- ratio immortalittti eft. Hoc autem efirer- petua vita. Quare Deo perpetuum i..*(fe rnotum neceffe eft. Cum verb c&lum fit ta- le, (eft enim corpm quoddam divinum) eo torpui habet rotundum , quod natura fem- per in erbem movetur. Quamvis autem ve- lint quidam Interpretes, Ariftotelem hic loqui more Pla:onico,non ex opinionc fua, tamen ntXvygfyffl®' Voflius fatis often- dit, hanc fuifle Ariftotelis propriam men- tem lib.2. de Idololatriacap. 40. P.530.& feqq.itap.53 ;. concludens. Vt meliut fen- fiffe Ariftotelem credamtn , verba non fi- nunt. fa-ile autem, ut deterita fenferit: qua. Achiliini, Fiuholominti & aliorum fenten-
|
||||
|
Dl S S ERTATIO II. 16$
fententiafuit. Ex quorum opinione Arifio-
teli ctliforma informans eft anima ctieftis; nec aliud eft anima, quam inteiligentia. §luomodo Ctlum componetur ex orbe fuo,ut corpore, & animafive intelligentia, utfor mdperfiaente.Atque ita Detts fit corporetts, quatenut Dei nomine orbis corptts t§> mo- torem ejus compleBimur. Orbis igitur qui movetur ignobtlior pars divinx. fuerit fub- ftantis.; ut corptts noftrum pars eft vitior hominis, At pars nobiliorfit motor, ut ani- ma i.i nobts. Inde ergo faclum eft, ut Cai- lo , quod itahabebatur proDeo , rotunda figura tanquam pulcherrima fuerit attri- buta , cum ergo fundamento tam malo hxc opinio innitatur , merito nobis fufpc- cla efle debet. XXIII. Secundum argumentum no-
bis indedefumitur ,quod,cum exfuperio- ribus pateat,non conftare , utrum undiquc Caslum Empyreum hoc ca:lum ftellatum circumcingat, incertum iit, annon ab al- tera parte itaprotendatur, utnosnullum finem , quem habeat, cognofcere polTi- itius. Sed etiam pofito ( quod tameneft dubium) Caslum Empyreum undique hoc Cxlum ftellatumambirc, cumnemo no- rit, quxnam iftius Cxli Beatorum fit figu- ra concava , & fcre nunc inter omnes lit in- confeffo, ca?lum effc corpus fluidum , quod termi-
|
||||
|
'1
i56 Christofh. Wittich.
terminum accipit ab ambiente , manife- ftum erit, nobis impoflibile efl~e,ut certam determinationcm quantitatis live figuram Ca:lo ftellato afllgnemus. Itaquecumne- que conftet, an habeat figuram aliquam Ca:lumftellatum,nequeiihabeat,qua:nam ilk iit indagari polfit, temerarium eft certi aliquidhic ftatuere. XXIV. Sed videamus ea , qua: pro
Cadorum rotunditate objici folent, ut fu- tilitate iftarum rationum cooniti tanto magis incertitudo hujus fentcntia: patefiat. Objici ergoprimo folct: corporifimplici competit limplex figura ; Cxlum eftcor- pus iimplex; Sphxrica ctiam figura eft fim- pliciflima; Vt enim circulus interfiguras planas eft fimpliciflima : itafphxricafigu- rainter folidas. nam i. ut circulum unica linea ; ita fphairam unica fuperficies clau- dit i. ut in circulo medium ab extremis eft a:qualiter remotum, ita & infphxra. 3. ut in circulo neque initium eft, neque finis; ita neque in fpha:ra. 4. ut circulus refpeftu fuarum partium non mutat lo- cum, ita fphsra refpectu fuarum circa cen- trum convoluta femper eundem occupat locurn (hoc eft,quatenus &circulo&fpha:- ra circumvolutis circa centra partes ifta- rum figurarum , motu fuo nulla expellunt corpora , in quorum locum fuccedanr) A- lise
|
|||||
|
J
|
|||||
|
DlSSERTATIO II. I67
lia; vero figura: omnes folida: vel non ter-
jiiinantur una linea, ut Pyramides, Prifma- ta, fed multis, adeoque non funt tam fim- plices; nec reliqua fimplicitatis requifit„ iplis competunt, ut ex collatione patebit: vel li terniinentur una linea , ut figura O- valis,Elliptica,medium tamen ab extremis non cft xqualiter remotum , nec in motu fuarum partiumpraxise eundem occupant locu,quiamotu iftoaliacorporaexpellunt, in quorum locum ha: partes fuccedunt. XXV. Reft. 1. Falfa eft Minor illa,
quam ipia Experientia multis modisrefu- tat; vel enim ex Solis Cometis Sc maculis in Sole evinci poteft, Cadum non effe cor- pusiimplex & iucorruptibile,uti vulgo pu- tatur. Cometas enim effe in Caelo a Ty- chonc Brahe itaeft demonftratum , ut in dubiuirj revocari nequeat ; macula: enim Solares per tubos opticos funt deprehenfa:, illa:que jam deniiores , jam rariores , jam crefcere, jam decrefcere funt vifa:, quod eft generationis alicujus & corruptionis argu- mentum. Clavius Comment.in fphxram de facro bofco p. n 1. teftatur Platonem. ante Ariftotelem cum multis aliis Philofo- phis fenlifTe cselum eiTe corruptibile, & poft Chriftum nonpaucos , intcrquos Ambro- fius, Baiilius, Gregorius Nyflenus & caete- ra fere Ecclefia; lumina idem non obfcure do-
|
|||||
|
1
|
|||||
|
l6!S CHHlSIOfH. WlTTICH.
docuiffe. Et vel ipfa imbecillitas rationum,
quibus Ariftoteles & ejus fequaces moti, Caslo quintam quandam effentiam adfcri- pferunt, fatis oftendit, quanti debeat habe- ri ha:c fententia, ita gratis afTerta & polita, ati oftenditur a Baiibne Philofophia: Na- turalis lib. i. de Ca:lo p. 458. 2. Major propofita: Objectionis etiam vacillat : non cnim figura oritur a corporisfimplicitate vel compofitione,fed a motu : neque enim ullafutura efTetfigura, fi omnia quiefce- r-ent, imo neque corpora forent in mundo, fed omnia in unum effent concreta. Confi- derari autem debebat potius, Cadum effe corpus fluidum , quod figuram accipiat a Continente, quod quale fit, quamque figu- ram concavam habeat , non fatis conftat. 3. retorquetur potius argumentum. Quo corpora funt iimpliciora, eo minus fimplex heuravidetur convenire. Nonne enimaer, Ignis, Aqua,fecundum oppofitxfententia; Patronos funt corpora fimpliciora mixtis: attamen figura:,quas habent, plane funt ir- regulares fluxa: & inconftantes. XXVI. Obj. 2. Sicadumnon efTet ro-
tundum, fed aut trilaterum aut quadriiate- rum , aut etiam multilaterum , feque;etur & locum aliquem fore vacuum & corpus a- liquod fore fineloco. Vacuus enim locus iuter angulos circumacti corporis relin- querc-
|
||||
|
DissertAtio II. 169
queretur, & ipfianguliperpetuo moveren-
tur in vacuo. Atqui utrumque abfurdum eft, & natiua: rerum contrarium. Siverc Ca:lum eflet figuni lenticulari, aut conicu, vel etiam cylindrica, hax quidem incom- moda non fequerentur , fed alia graviora. Cum enim motus Orbium inferiorum fit oblique oppoiitus motui fupremi Orbis fi- veprimi mobilis, fiatquefuper diverfis po- lis, nrccfle eflet aut cados fcindi, aut alios ab aliis penetrari, fi non eflent figura or- biculari. XXVII. Rejp. Objeftio hxc proce-
dit ex variisfallis &Lncertishypothefibus, quibus fublatis hoc argumentum cadere eftnecefle. nam 1. prajfupponitur Cadum Empyreum undique ambire fidereum,quod ratione deftituitur, adeoque incertum exi- ftit. 2. fuperficiem Cadi Empyrei conca- vam, fiveeam qua: refpondet Cado ftella- to , elTe rotgindam , quod gratis ponitur. Itaque polito Cxlum ftellatum eiTe trilate- rum aut quadrilaterum,&c. dico CadiEm- pyrei fuperficiem talem futuram , ut ei ac- curate refpondeat, vel aliud corpus inter Caslum Empyreum & Sidereum interpoli- tum iri, quod illam kcunam repieat, & fic remotum iri omnem metum & fufpicio- nem vacui. 3. Cadum conftare ex Orbibus folidis,quipellicularum inftar in cepis fefe H invi- |
||||
|
170 Chris toph. Wittich.
invicem ambiant, quod cum fluiditate Ca:- li non convenit & multis aliis modis efi abfurdum. 4. fumitur etiam tanquam in confeffo: Orbes iilosfictitios a primo mo- bili rapi ab Ortu in Occafum, quod itidem falfum efle in fequentibus 3 n-obis demon- ftrabitur, ubi iljam variationem diei & no- dtispenderc oftendemus nona ca;lifiderei, fed a Terra: diurna circumvolutione. His itaque hypothefibus, quibus tanquam tibi- cinibusha>c Objeftio nitebatur , fublatis, fponte fua corruit. X X11X. 3 • Obj. Si Cxlum non efTet
rotundum , fequeretur ftelkrum fixarum alias aliis Terra; propinquiores fore , aut ab ea remotiores, quod abfurdum videtur. XXIX. Refp. Noneftabfurdum, alias
ftellas nobis propinquiores effe , alias a 110- bis remotiores; cum enim ftellse fixa: nul- lam aut vix obfervabilem habeant paralla- xin, de earum diftantia nih^l certi poteft definiri. Eas autem inxqualiter a Terra effe remotas , exlucis inasqualitatepatet, quas etiam in minutis ftellis eft valde vivi- da, indicioque quod major & minor ftella- rumluxex majori minorive remotionea nobis oriatur, quemadmodum a Cartefio eft demonftratum , ut fic fententiam illam de ftellis omnibus in una fuperficie collo- catis, tanquamprxjudiciumvulgi debea- musabjicere. C A- |
||||
|
DlSSERTATIOlI. i;i
|
|||||
|
C a r v t II.
De Medio five Centro mundi, nec non
circumvolutione Planetarum. I. A B extremis mundi hujus adfpecta-
"*■ ■*■ bilis progredimur nunc ad ejus me- dium, abambitu ad Centrum , ut difpicia- irius quodnam fit Centrum Vniverfi. Atqui hic iterum illud judicum Romanorum u- furp-re debemus non l i Qjr e t. Cum enim finem &terminos mundi ignoremus, eumque ut indefinitum concipere necef- fum habeamus, uti prascedente capite eft oftenfum,non etiam de medio conftare po- terit, utiapparet ex relatione illa ,qux in- ter media& extremaexiftit. 11. Quod fi vero medium aliquod re-
fpeftu motus planetarum , circa quod vol- vanturadiignarevelimus, illud neceiTario Soli erit tribuendum. Atque hic quidem haftenus inter Tychonianos & Coperni- canosconvenit ( profligatajamPtolemai- cadifpofitione obaliquorum phxnomeno- rum repugnantiam ) quod circa Solem Sa- turnus,Iupiter, Mars,Mercurius & Venus, Luna circa Terram moveantur ; fed in eo eft differentia quod Tychoniani Solem cir- ca Terram, cum quinque his Planetis tan- quam fuis Satellitibus moveri ftatuant, H 2 Co- |
|||||
|
172 CHRIS TOPH. WlTTICH.
Copernicani vero inter reliquos Planetas
conftituto loco , etiam Terram circa So- lem rotariexiftiment,quodcuminfequen- tibus fit demonftrandum, pro certo haberi- dum eft , Solem efle illarum circumvolu- tionum Centrum non Geometricum qui- dem.fed Phyficum , cum ab eo pendeant q« mnium Planetarum circumvolutiones. 111. Contra Terram in medio nontan-
tum circumvolutionum Planetarum , fed totius Mundi efle pofitam , communis eft fententia , quajquibusnitatur rationibus, confiderare hic lubet. Atque primo ita ar- gumentantur qui idftatuunt: Si ftclla; fe- clufis vaporibus in quacunquemundiRc- gione iive ad Ortum five ad Occafumqui- bufcunque Temporibus nobis apparent e- jufdem magnitudinis. E.neceflum eritTer- ram collocari in medio mundi: fed verum prius experientiadocente: E. IV- Rejp. Majoris Connexio negatur:
fieri enim poteft , ut acceflus llle Terra: ad firmamentum toto Orbita: fuasinteivallo non habeat tantam proportionem,ut exin- de ftellarum adfpeftus quantum ad magni- tudinem debeat variari; quemadmodum intervallum diametri Terra; ad ftellarum remotionem nullam proportionem habet, ut ftella: ea;dem & nobis & antipodibus no- ftris fub eadem appareant magnitudine. |
|||||
|
_
|
|||||
|
DlSSERTATIoII. 173
Fateor equidem hoc mukis, qui non fatis
attentos oculos habent ad magnalia Dei, ade6 videri abfurdum, ut propter illud fo- lum fententia: Copernicana:, a qua alias non videnturalieni, nuncium mittant. Sed nos fuo loco demonftrabimus, hoc nullo modopro abfurdo effehabendum. V. Obj, 2. Si Terra non effet in medio
mundi, fed propinquior ab una parte fi.r- mamwnto,quamabaltera , tunc isquiexi- fteret in parte Ca;lo propinquiori non vi- deret casli medictatem , fedminorem par- tem ; quemadmodum alterquiexifteiet in parte a Cado remotiori, majorem partem Ctt^Cpicaretur : Sed hoc eft abfurdum & C.i» xperientia pugnans, quia femper 6 SignaZodiaciuobis oriuntur ,totidemquc occidiirit. VI- Rejp. 1. Illam propinquitatem Ter-
ras majorem vel minorem ad firmamen- tum non effe feniibilem. 2. Circuli omnis imaginarii centrum effe Tcrram libenter Concedimus: oculus enim nofter, ubicun- que fit conftitutus, format fibi Circulos in Cslo Maximos, Horizontem , iEquato- rem, Meridianum, Zodiacum , & concLpit ftellas omncs fixas tanquam in eadem (u- perficie fphairica , quia vifus eo ufque noa poteft diftinguere remota & propinqua. 3. non eft abfurdum dicere , eum qui exi- H 3 fteret, |
||||
|
i74 Chris t or h. Wit ti c h.
fteret a Terrae parte cado propinquiori, non videre Cseli Medietatem , fed partem minorem & contra. Quis enim qua^fo menfus eft id , quod de Ca:lo fimul uno in- tuitu comprehendit: Quantacunque tamen mundi portio cernitur, ea imaginatione fphasra; circa vifum defcripta; cenfetur efle perfectum hemifphanium . Oculus vero putans, Cxlum efle Terras extremo cir- cumquaquecontiguum , non alia femidia- metro altitudinem fornicis, quamipfam latitudinem diftantiamve Horizontis me- titur. VII. Obj. 3. Si Terra non fit in medio
mundi, erit .vel in plano iEquatoris exfrd mundiaxem, vel in axc mundi extr.<sj>ia- uum iEquatoris, vel extra utrumque. Sed omnia ha:c funt abfurda : E.erit limulin plano jEquatoris, & inaxemundi, &pcr confequens in mundicentro. VIII. Refp. 1. Hoc argumento be-
ne infertur , Terram efTe in medio jEqua- toris; at inde non fequitur eam in medio efle mundi. iEquatoris autem formatio pendet a vifus imaginatione , qui ubirun- que fit Terra, ^Equatorem concipit. z. axis Mundi nihil aliud eft , quam axis Terra;, circa quem illa motu diurno rotatur , qui dum concipitur continuatus ufque ad fixas dicitur axis mundi, adeoque ^Equator con- cipitur
|
||||||
|
,
|
||||||
|
DISSER.TATIO II. 175
tipitur circulus maximus,medius dedu&us-
inter polos Terrse & extenfus ufque ad fir- mamentum. I X. Si Terra non eflet in medio mundi
fita, non fierent Eclipfes Lunas femper , quandoduo luminaria perdiametrumop- ponuntur , ut fint fub fignis Zodiaci oppo- fitis : fed Eclipfes tunc fieri Experientia docet X. Refp. Eclipfis Luna: fit, quando inter
Solem & Lunam Terra interponitur, ut ha;ctriacorpora fintinunalinea, quofit, ut Terra propter fuam magnitudinem, qua Lunam aliquoties excedit, impediat, ne pofllt hasc a Sole illuftrari. Du&a auteni linea a Sole ad Lunam, dummodo Terra in illa collocetur , five in medio iftius linex, five propius ad Solem , five propius ad Lu- nam, femper fiet Eclipfis, uti attendcnti eft perfpicuum. XI. Obj. $. Quo tendunt omniagra-
via, illud eft centrum Mundi: fed ad Ter- ram omnia gravia tendunt. Maj. exinde probatur, quia gravium natura eft, ferri & tendere ad mundi centrum. XII. Ke/£.i-Negatur Majorilla,aliud
enim inferri nequit, quam iftorum gra- vium, qua; funt circa Terram , eam effe centrum , ideftlocum inquo quiefcunt; rum per fe feruntur duntaxat verfus Terras. H 4 corpus,
|
||||
|
i/6 Christoph. Wittich.
eorpus, ut ei uniantur, fed quia id faciunt per breviffimam lineam , quam fimul con. tingit fpeftare Centrum , fit ut per acci- dens ad Centrum ferri dicantur. Vnde au- tcm conftabit, gravium efle eam naturam, utferantur & tendantad mundi centrum! an cft taiis vis iniita , qua:faciat graviaco- gnofcere quodam inftinttu naturali fuum cencrum ; at hocpugnat cum natura cor- porum , & oritur ilie conceptus confufus cx non facis obfervata diftinctione inter res corporeas & cogitantes, unde faclrum, utattributa reicogitantisfuerint affigna- ta rebus extenfis, & vice verfa, uti pluribus oftendi poffet exemplis, fi ferret inftitu- tum. 2.pugnat talis vis infica cum princi- pionaturalicer noto, etiam abAriftotcle fxpe inculcato, quod omne quod movetur, abaliomoveatur.Sedquuvidemuscorpora gravia tendere deorfum , cum interim vifu percipere nequeamus tenuiffima corpufcu- la a Tcrra refilientia , qux illa deorfum premunt, & fenfus noftros omnium rerum facimus indices, itaque quia nihil videmus a quo deprimantur, eciam nihil efTe puca- mus , adeoque a fe iplis moveri vulgo fta- tuimus. Ec pofTemus ex Carcefii lib. i v. Principiorum gravicatis naturamdemon- ftrare , (ed non requiriturad noftrum infti- Wtum , & fufficit fic oflendifTe raliitatem Ma-
|
||||
|
D I S S E R.TATI O II. ' I77
Majoris. 3.Nec Minor etiam probaripof-
fet, unde enim manifeftum fiet, an noa circa Iovem & Saturnum iint quxdam gra- via, qux ad ipfos tendant, quemadmodu "n gravia circa Terram ad ipfam feruntur. Quod enim iit alia plane materia, carle- ftium ac terreftrium & quinta quxdam Ef- fentia, aflertum quidem eft ab Ariftotele ex illo errore , quo ftatuit cadeftia efle cor- poraquxdam divina , fed nonprobatum, imo ab aliis hxc fententia faliitatis con- vifta. XIII. Obj. 6. Gravifllmum Corpus
tendit ad infimum locum , nempe ad pun- clum remotiilimum a Cxlo : Sed Terra cft Corpus Gravifllmum. XIV. Rejp. 1. Prasfupponitur in lioc
argumento, Cxlum fidereum habere ro- tundam figuram, ut punttum a circumfe- rentia remotiflimum pro centro fithaben- dum : fed oftenfum eft antea, id valde in- certum efle. z. Negatur Major , nitens eo fundamento , quod vel centro infit aliqua vis corporaadfeattrahendi , vel visaliqua Corpotibus competat centrum per fepe- tendi. 3. Minor probatione etiam indiget: Terra enim proprie loquendo in fe neque gravis , neque levis eft , gravitas quippe Sc levitas competit Corporibus, quia ad Ter- ram vel accedimt vel ab ea recedunt: at in- H s dc
|
||||
|
178 C hristo ph. Witti ch.
de Terra levis velgravis dici nondebet;
neque enimcentri, punfti imaginariita- lis viseft,utTerramad fetrahat. Addeta- menex fuperabundanti: Si Terraponere- turextra hunc locum naturalem , inquo eft , ex.gr. Siponereturin locum Iovis, eam eo delatam iri, ubi nunc eft, quod ifto inlococommodiflime circaSolem deferri poflit, uti.i Cartefio eftdemonftratum. XV. Obj. 7. SiTerrain a:quales por-
tiones divifa, ejufdem figura; magnitudinis 5i ponderisha: e diverfis locisfub concavo Lunaj demitterentur, tum omnes partes eodem tempore procul dubio adeundem locum defcenderent : At hoc non poflet fieri nifi in Centro Mundi: Ergo Terra eft in mundiCentro. XVI. Rejp. 1. Majornon eft verafim-
pliciter : hoc quidem fequeretur, illas por- tiones Terra: eife conventuras in unum lo- cum inter fe , fed non futurus eflet idern locus cum eo , in quo nunc Terra exiftit, fed tanto magis ad Solem acceflura; eflent ift* portiones xquales , quo minoresfue- rint, & fi qua:libet pars Mercurio minor eflet,ca;teris partibus Solipropiores eflefu- turas, quam ipfum Mercurium. 2. non et- iam neceflario eodern temporein eundem locum conventura: elTent, fed poflet fieri, ut alix tardius, alia; citius, e6 pervenirent, prout
|
|||||
|
D'l S S S R.TATIO- II. 179-
proutab intermediis Corporibus varie ifta.
delatio impediri poffet. 3. ConceffaMa- jori Minor falfa nihilominus eft, hic enim locus in quo convenirent , non neceffarid effct centrum mundi, fed locus tantum, qui Terra: litui conveniret inproportione & refpe&u adalia Corpora. XVII. Obj. 8. Circuli Cxli propor-
tionaliterfefehabenttam inlongumquam in latum. Nam ubivis 1 $ milliaria Ger- manica efficiuntunum Gradum inCaslo : Ergo erit idem eorum centrum, fcilicet. TemeCentrum. XII X. Refp. ConcediturTerrameiTe
Centrum illorum Circulorum imagina- riorum , quia defcribuntur a nobis in Ter- raconftitutis ; imo defcriberentur etiam e Iove, ii nosinilloeffemuscollocati,live, fiTerra noftraeoin loco effet conftituta,. ubi uunceft Iupiter. Sed inde nullis fidi- culis poteft elici, Terram effe Centrum to- tius Vniverfi. XIX. Obj. 9. Si Terra non effet in
medio mundi, non effentfutura^Equino- ftia, fole ingrediente jEquatorem : Atqui negari non poteft , quin tunc iEquinoftia fiant, Ergo. X X. Refp. Major illa eft falfa, neque
aliud quid infert quam Terram effe in me-
dio Zodiaci&^Equatoris, adquorumin-
H 6 terfc-
|
||||
|
iSo CH K.ISTO P H. WlTTICH.
terfe&ionem Soltempore iEquinoctni ma- tu apparenti pervenit, quod nos non nega- mus. Quod autem idem obtineatur iive Sol motu vero in Zodiaco deferatur five Terra, norunt omnes, qui levem quandam Aftronomiajcognitionem funtadepti. XXI.Obj. i o.Terra: ignobiliflimo Cor-
pori competit locus etiam ignobiliflimus, E- erit in Centro mundi. XXII. Rejp. Inhoc argumento mul-
ta pra:fupponuntur, qua: tamen dubia, imo
faliiflima exiftunt: nam i. unde conftat,
quod Terra fit corpus ignobiliflrmum? niii
ex erronea opinione quod materia Cadifit
dLvinum quid, & Terra non niii fentina to-
tius mundi. Quid impedit, quin a:que no-
bilis iit ac Venus vel Mercurius , vei alius
quifquam Planeta ? 2. qua:namloco Nobi-
iitas vellgnobilitas ut talicompetere po-
teft : Ha:c enim non nifi refpeftivum quid
important. Quare ex hoc argumento a So-
le remotiflimum cenfenda eflet haberelo-*-
cum & remotiorem ipfo Saturno , quod ta-
men etiam cum Tychoniana hypothefi pu-
gnaret. 3. Vnde probatur, quod in loca-
tionecorporum mundanorum habita fue-
rit ratioNobilitatis vellgnobilitatis, po-
tius quam Natura: ? 4. Vnde etiam proba-
tur, quodhic pra:fupponitur Centrum efle
locum ignobiliflimum f quin potms no-
bilitas
|
||||
|
Dl S $ ERTATI 0 II. tSl
bilitas quaedam Centro competit, cum fit
origo circumferentias ex eodudte. XXIII. His Objeftionibus nunc fub-
jungo Dana:i ex Scriptura petitas quafdam argumentationes. Is tractatu 3 PliylicjE fua: Chriftiana: cap. 21. ita fuam fententiam ex Scriptura libi videtur firmare. D. Vlane igitur Terram medituilium mttndi ohtinere cenjes. P Cenfeo. Atque cur fic exiflimem hs.c ratio efl multiplex , quam ex ipfa divi- na Scriptura duco.Prima quoda Cs.lo{quod totms hujus mundi locum fupremum occu- parenemo fanxs dubitat) longiffime fpatii 0> intervalli ratione diflat Terra P(al. 103. v. 11. §lui vero locus longiffime a Supremo disjungitur. is procul dubio efl infimtu. Er- gofit infimo loco neceffe efl, aut ■verum non dixerit Scriptttra. id quod "vel onmtnb co- gitaffe nefas eft. Secundo autem, quod Ce- htm &> Terra inter fe opponuntur in Scri- ptura, veluti imum fummo, quemadmodum ex Eph.cap. 4. v. 9. apparet. Tertib quod ubique infima loca tribuuntur Terrn , uti Pf. 95.V.4. & aliispajfim locis. Vnde ter- ram infimo omnium loco collocatam effe ap- paret. XXIV. Re/^.Triacitatalocaka:cfunt:
Bf. 103. v. 1 1 .Sedquam alti funt c<fuper terram , pr&valet bemgnitas ejus erga ti- mentes eum. Eph.4.9. Cuerum illudafcen- H 7 *'»
|
||||
|
"
|
|||||
|
l82 CHRI ST 0P-H. WlTTI CH.
dit, quid efi , nifi quodetiam defcenderm
pritts in infimas partes terrs, ? Pfal. 95.4.
In cttjm manufunt ima vefiigia terrs,, pe-
nes quem funt vires montium. Sed illa cum
judicio confiderata nobis nihil obefle con-
fpicientur. Ca:lum fidereum in quo funt
ftellx fixas locum fuperiorem inter corpora
anobisconfpicuaoccupareconcedimus:at
anabfolutefitfupremum , ut nullum aliud
corpus fupra fe habeat,non conftare in fupe-
rioricapite oftendimus, imo faltem ab ali-
quapartefuprafehabere Ca:lum Beatorum
vidimus,fedquidquidfitdeeo LPf.103.ni-
hil aliud dicitur, quam Cados a Terra etTe
valde rernotos,quod nemo negat, imo tan-
tam efle diftantiam , ut a nullo hominum
haitenus ea potuerit inveniri. Sed inde non
fequitur Terram efle in mundi Centro;
neque enim hic comparatio inter Terram,
Solem , Mercurium inftituitur quafiCa:-
lum ftellatum magis a Terra diftet, quara
ab his Corporibus, fed tantum abfolute di-
citur, magnam efle Cadi fuper Terram al-
titudinem. 2. Eph. 4. uti vidimus in fupe-
riori diflcrtatione , oftenditur Chriftum ex
tantaaltitudine, ex tam fublimithronofe
deiYufifTe , atque ita mentio fit defcenfus dc
jocofublimioriadlocum inferiorem, ut fi-
mulconnoteturftatus humiliatio. Itaquc
eft comparativalocutio, qua Terra ad Cx-
lum
|
|||||
|
D I SSB RT ATIO I I. 18}
lum altum collata valde humilis & depref-
fa eft : fed non abfoluta, quali nullum cor- pus a cslo magis cflet remotum , quam Tcrra. 3. Pfal. 9$. eft plane ««fc<ro\i-mm<;, nam ne quidem ibi Cselum & Terra oppo- nuntur, fedlocaTerra: deprefliora, locis altioribus montibus nempe. XXV. Coronidis loco refpondebimus
ad ea, quxRcvius ftatersfuasp. 319- op- ponit: Addimm ,inquit, articulum afcen- fionis Chrifii per hanc opinionem inverti. Cum tnim Chrifiut non noliu fed claro die, •videntibm Apoficla ( Act. 1. 9, 1 o, 11.) afcenderit fane caput ad Solem ereBum ha- buit, quifi in imo tnundi erat, non afcendif- fe Chriftus,fed defcendiffe dicendut effet. XXVI. Rejp. Nihil hic eft periculi.
Qujs nonnovit, iddicifurfiirn , quodeil fuper capitanoftra, deorfum veroid quod eft fub pedibus noftris : Has enim denomi- nationes loci, quales funt: dextrum & lini- ftrum, furfum &deorfum,ante & retro, o- mnes defumptx funt a partibus Corporis noftri: igitur quia habuit caput verfum ad Solem, eo ipfo dici debuit adfcendifle, quia motus ille verfus eum locurr,, quem caput refpiciebat, proceflit. Quodii Terra vel ibi colLocata eflet, ubi nunc eft Iupiter, ni- hilominus furfum id eflet dicendum , quod eflet fuper Capitibus hominum in Terra. degen-
|
||||
|
lS'4 CHRISTOPH.WITTICH.
degentium , & vice verfa deorfum , quoj fubpedibus.Talem autem communitereffe acceptionem vocabulorum furfum & deor- fum difcere poffumus ex Platone in Ti- IBKiiiu, cujusVerba hicadjungerelubet: Sed illud diBu abfurdum efl , effe dtto qut- dam natttrd loca a fe invkem longointer- •vallo diflinBa : g£> unum quidem deorfum •vocari, ad quem locum ea deferantur o- nrnia,qu&cunque molem quandam Corporu htibent: alterum vero furfum, ad qtiem vi omnia moveantur. Cttm enim C&lum omnt rotundum fit, qu&cunque a medio &que di- flantia extrema faila funt, fimiliter efft cportet extrema. Medium qtioque dquali- bus lineis ab extremis undique diftans, e regione &que cmnia rejptcit. §luoniam ifi- tur ita mundm dijpofitm efl , fi quis dicio- rum quicquam furfum effe dixerit vel deor- fum, non injuria errore videbttur. Meditu enim locm in ipfo neque [urfum, neque deor- fumdici debet,fedmed:m. 2. Qiramvisao- tem non diffitear motum alicujus corporis verfiis cenrrum dici poffe ejus defcenfum, quemadmodum & Carteiius loquiturait. 120. Princip. Part. 1 11. fatis tamencla- rum Scripturam potius rationem habuifTe locutionis iftius communiter recepta;, qua id quod capiti noftro imminet furfum di- citur, & quoda pedibus noftris cakatur deorfum
|
||||
|
D ISSE RT ATI O II. Igf
deorfum vocatur, quam alterius iftius 3.
communi loquendi confuetudine remota; ac non ni«.i iis ufitata;, qui Philofophice re- rum naturas rimantur. 3. non dicimus So- lem efle in imo mundi; fed refpe&umc- tuum planetarum centrum obtinere asfti- mamus , non quidem Geometncum , fed Phyiicum : at medium mundi, quodRe- vius vocat imum , indeterminabile elle profitemur. XXVII. Denique, addit Revius, cunt
inftrnm damnatorum a plerifque Theologk nonfine magna ratione in imo, & afedibm beatorum remotijfimo loco ejfe fiatuatur, fcrtifura inter hnc magnum Chafma ponen- teyLnc.io. 20. & abyffum, puteum,fia- gnum tenebriu extertores pafftm calamito- Jhm itlum locum vocttnte ; fequitur juxttt Syfiema Copernicanum infernum in ipfo So- le effe, quod quA •verifimilitudine poffit af- feri , prudentioribm expendendum rtlin- quimm. XXIIX. Refi,. Vbifit infernus, nos
anxie non difquirimus , fed potius labora- musomnibus modis , ut Chriftoverafide adhxrentes ab eo turi reddamur. Pontificii eum in medio Terra: ftatuunt,quod quam- vis non omnino fit abfurdum, tamen eft incertum. Sed non fequirur, eum fore in Sole, nam an Sol, an Terra, vel quodnam aliud
|
||||
|
iS6 Christoph. Wittich.
aliud Corpus abfolute a Cxlo Beatorum fit remotiffimum quis dixerit. Fatemur ex lo- co Luc. i 6. conftare valde remota cffe afe invicem Cslum Eeatorum & Infernum: fed poteft effe aliud Corpus a Cado ifto ad- huc remotius, in quo tamen non neceffario infernus collocandus. C A p v t III.
Dejitu & Ordine pracipuorum mundi
corporum inter fe. Aditus porro fit ad qmftionU de motu Terra decijio- nem per enarrationem Autorum, qui banc fententiam, qiiam nos tuM- mur, afferuerunt. I. A Tqueitavidimus, quiddeextremo
-*•*■ mundi&medioiitftatuendum,nunc ipectemus alia quoque mundi corpora prx- cipua, quem (itum & ordinem inter fe ha- beant confiderantes. Sed hic viciffim in partes itur. Tres opiniones tameninhoc negotio funt celebriores: Prima difpofitio eft Ptolemasi, qui in medio ponit Terram, circa quam proxime volvi ftatuit Lunam, hanc excipit Mercurius , quem tertio loco fequitur Venus inamplioricircumferentia, qrirto Sol, quinto Mars , fexto Iupiter, fe- ptimo Saturnus, oftavo Firmamentum. Omnes
|
||||
|
DlS S E RTATI O II. 187
Omnes autem hos Planetas deferri ait a
fuis fphsris ab Occafuin Ortum , alios ci- tius , alios tardius, dunainterim omnes .1 primo mobili rapiantur ab Ortu in Occa- fum. II. Secunda difpoiitio eft Tychonis
Brahxi nobilis Dani, qui itidem Terram in medio mundicollocat, atque circaeam tria mobiliaferriftatuit, proxime Lunam, poftea Solem, Tertio firmamentum. Circa, 5olem vero moveri dicit quinque errantes, Mercurium proxime, dein Venerem , fed itaut illiduo fuocircuitu Terram nonin- Cercipiant, hanc confequitur Mars,amplio- :i a/nbitu Iupiter & adhuc ampliori Satur- lus, icy«£alegCi utfuiscircumferentiis& rerram currfvi'un* complectantur. & hi o- mneSjUum mterim propriis motibus circa folem moventur , a Sole annuo motu cir- cuitum fuum circaTerram abfolvente fi- mul circumvehantur. Motum verodiur- num ita explicat, utipfe Fixarum Orbis, eodem modoac Ptolemxo vifum , inferio- res omnes fphajrasfecum rapiat ab Ortu ad Occafum. III. Tertia Difpofitio eft Copernici,
cui Sol eft in medio , quem arcliori ambitu circumit Mercurius, laxiori Venus , tertio loco Terra., cum fuo Satcllite Luna, quar- to Mars, quinto Iupiter, cum fuis quatuor fatelli-
|
||||
|
.....""
iSii ChristoPH. Wittich.
fatellitibus, fexto Saturnus, & tandem ftel- lxfixx. Motum diurnum porro fieriTer- rxcirca axemfuiujj convolutione. Atque ha:e difpoiitio adoptata eft a Carteiio cum hlc cautione , ut Sol quidem fit in medio iftarum circumvolutionem Planetarura, fed non in medio mundi, deinde ut ftella: ii- xasnon inunaaliqua fphasra collocentur, fed hiuc inde, alkc magis, alix minus, a So- leremoveantur. IV. Priori difpofitio Ptolema:i jam com-
muniter rejicitur , quod non fatisfiat per eam omnibus Phxnomenis, & experientia: repugnet. Quippefecundum iftam difpo- fitionem fa-pius Mercurium & Venerem iti conftitui oporteret, ut Terram inte>; fe & Solem habeant conftitutam , g^fod evenirt nunqua,m efl: obfervatum. JXtirj explicaf non pofTunt phafes Veneris experientia confirmatx, quippe qua: deprehenfa eft au- geri & minui lumine fuo ut Luna, & plena, tum quando fupra Solem adfcendit, novi vero, quando inter nos, & folem eft difpo- fita, cum fecundiim Ptolemxum fupra So- lem nunquam adfcendat. Vt nunc alia ab- furda taceam, qua: hanc difpofitionem co- mitantur. V. Itaque videndum utra ex reliquis
duabus fit prxferenda. Et cum in eoprimo fit Jiffereiitia, quod Tycho loco Solis Ter- ram
|
||||
|
DlSSERTArlOlI. Igp
ram pofuerit,& viciffim Soli Terra; locum
affignarit, de eo eft difquirendum, utrum Terra circa Solem deferatur inter medf> inter Venerem & Martem, an vero Sol cir- caTerram, circumducensfecum 5 plane- tas Mercurium, Venerem.Martem, lovem &Saturnum. Deinquod Tycho viciffitu- dinem diei & no&is una cum Ptolema:o fieri ftatuat per nrmamenti motum diur- num.quod Terra: converrioni affignat Co- pernicus, difpiciendum erit, utrum fieri fit confentaneum > VI- Quandoquidem ergo prolixius dc
his qua:ftionibusagere nobis eft conftitu- tum, ab ovo, quodajunt, rem exordiemur, ac examinabimus primo antiquitatemfen- tentia: Copernicana: & originem, dein fta- tum Controverfia: refte formabimus per terminorum legitimam explicationem. VII- Ex Veteribus jam diu ante Py-
thagoramhancfententiam Numa: Pompi- lioadfcribit Plutarchus in Numa, quem di- cit, templum Veft& rotundum fecifje adima- ginem Vniiierfijnque medio ejut conftituiffe SLternum ignem , ut folaris ignii fymbolum. Numam autemante Jythagoram vixiile, teftis eft Cicero lib. 2. de Oratore: Et re- fert a quondam Italia Pythagereorumfuit, tum cum erat in hac gente magna illa Grs,- cia: ex quo etiam quidam Numam Pompi- lium
|
||||
|
lyo CHRISTOrH. WlTTICH.
lium regem noftrum fuiffe Pythagoreumfi. runt, qui annis permultis ante fuit quam ipfe Pythagoras. Idem in prafatione libti quarti Tufculan. quarftionum ait: Pyth». gorasfutt in Italia, temporibus iifdem, qui. bm L. Brutus patriam libcravit. Similitn Livius lib. i. cap. i %. Auciorem doBrm eius ( Numx puta ) quia non exftat alim, falfo frmium Pythagoram edunt: quem Ser- iiio Tullio regnante Rom& centum amplitu poft annos in ultima Italii. ora' circa Metn- pontum Heracleamque & Crotonem juvt- num miulantium ftudia c&tus habuiffe cn- ftat. VIII. Fuerunt autem , tefte Laertio,
duoPhilofophiajprincipia; unumquodab Anaximandro, alterum.quoda Pythagon fluxit. Anaximandri preceptor fuitThi- les, Pythagora: vero Pherecydes. Appel- latumque eft id Philofophia: Genus loni- cum,.quod Thales exloniafuerit. Hocai- tem Italicum, quod illius author Pythago- ras in Italia plurimum philofophatus I. Ha:c principia diverfa Philofophi fecuti, circahanc fententiam incontrarias partei iverunt. J IX. Ita Ariftoteleslib.2. decadoe.u.
docet. TStculi&i 01 iz^atUo i1y.\icui, t@.li- fSflot ch ntijajspftof, htyxm' im f&ji f\ X nttns zttif chcu <p»7i, j{w Je ylwh t «V{»' |
|||||
|
--4fl
|
|||||
|
DlSS E R.TATI O II. Ipi
iuxui xvx.Xo> (pifofhfilui <t$Z* to (*imi , vvxlg. re
>§ iftifa» OTJfl». hoc eft : Contra, qtti Ita- liam incolunt, vocanturque Pythagorei, di- ctmt. In medio autem ignem effe inquiunt, terram autem aftrorum unum exiftentem circuUriter bitum circa medium , noctem diemquefttcere. Idem paulo poft: 'i-n l' c'i- y. Tlvjwpfnoi <£ 2^£ ro /i(0,At5ti ns^oiixett <Pv\a.TiO%Tt> X.Vg/.UTo£%* X ■tTU.tlsi , TO it fit-
tnv eivcq TtuxTsii, 0 A(«5 <pv>.x.y-lu) IvofytTxtn,
Tt fcunivi £^)> rbjj ^ujjs» w»|» • hoc eft : Am- plitu autem Pythagorei quidem , propterea. quod maxime ii convenit fervari , quod efi frtncipaliffitnum ipfim univerfi, medium autem ejje tale, quod lovis carcerem nomi- nant, hanc habere regionem ignem. X. Pythagoras ipfe , quamvis triaVo-
luminafcripferit, tefte Laertio ex Heracli- to Phyiico , de Inftitutione, de Civilitate, de Natura , tamen quoniam ifti libri inter- ieruntde ejus dogmatibus nonnifiex Py- thagoreorum placitis quicquam colligere licet. Hinc faftum,ut Archimedes, libro de arena; numerodogmatis hujus inven- ■tionem adfcribat Ariftarcho Samio, quem tamen probabilius eft^ id a conterraneo fuo Pythagora accepiffe. XI. Cxterum qui ex difciplina Pytha-
gors fuerunt progreffi idem dogmacum fuo magiftro habuere commune. Hinc de Phi-
|
||||
|
192 CHRI STOP H. WlTTI CH.
Philolao ita Laertius. Opinatur autem o- rnnia harmonia ac neceffitatefieri, terram juxta primum circulum moveri dtcit Plu- tarchus vero de Philolao & aliis Pythago- ricis italib. 3. de Placitis & decretis Phiio- fophorum inquit: C&teri (fcilicet Philofo- phi dicunt) terram manere. Philolaus verb Pythagoreus circum ignem verti obliquo in circulo , fimiliter Soli & hunt. Heraclides Ponticm TLcphantm Pythagoreut cient qui- dem Terram, verum haudquaquam promo- •veht, rota verb infiar cardine fuo nixam ab occafu ad exortum circa eam volvi. Cice- ro in Lucullo fic de Niceta Syracufio & Platone inquit: Nicetas Syracufius , ut ait Iheophraflui, cs.lum,folcm, lunam,ftellfti, fupera denique omnia flare cenfet. neque pr&ter terram rem ullam in mundo moverit qua. cum circum axem fefummd celeritate convertat & torqueat eadem effici omnia, qus.fiftante terra cdum moveretur, atqut hoc etiam Platonem in Timao dicere qui- dam arbitrantur, fedpetulb obfcuriui* Iu autem legas in Platone. Terram autem al- tricem noftram circa polumfer Vnii erfum extenfum aUigatam., diei noBifque effeBri- cem & cuftodem ejfe voluit, nec non pri- mam antiquiffimamque Deorum omnium, quiin Csdo funt geniti. XII, Dogma hoc ipfum fuperiori fe-
culo
|
||||
|
DlSSERTATIOlI. Ip3
culo fufcitavit Sc illuftravit Nicolaus Co-
pernicus, Prutenus, Aftronomus infignis, Hticlarum ex eruditiflimis libris derevo- lutionibus Cadeftium Orbium confcriptis, illique dogmati tanquam fundamento fu- persdificavit explicationemphxnomencor cadeftiurn, quam longeexpeditiorem faci- lioremcjue reddidit, fublatis infinitis orbi- bus & Epicyclis a Ptolemxo & Aftronomis aliis inveclis. Hunc feliciter fecuti funt Masfthlinus, Keplerus, Galila:us de Gali- laris, Guilhelmus Gilbertus Anglus , Phi- lippus Lansbergius & alii multi, ut & Cla- riff. Dn- Antonius Deuiingius in fua difler- tationedc vero Syftemate mundi, quoad motum Terra; diurnum circa fuumaxcm. Noviflime vero Renatus des-Cartes Phi- lofophorumfacileprimushancfententiam itaexplicuit, ut difficultates quibus fenten- tia Copernici premebatur fuftulcrit , uti nos in fequentibus ex eo dabimus demon- ftratum. XIII. Ab altera vero parte Thilofo-
phi & Aftronomi in contrariam iverunt fententiam. Illi nimirum qui Ionicum Phi- lofophia: genus ab Anaximandro Thaletis difcipulo ortum adoptarunt,quales fuerunt Anaximander, Anaximenes, Anaxagoras, Archelaus, Ariftoteles ejufque fequaces, Stoici item , Hipparchus & Ptolemxus I omnef- |
||||
|
194- CHRISTOPH. WlTTICH.
omnefque Ptolemaici, uti & Tycho Bra-
hxus, quiex Ptolemaico & Copernicano fyftemate quandam fecit mixturam , uti in Principio hujus capitisvidereeft. C A p v t IV-
Termini quaftionum propofttarum ex-
plicantur, oftendttur quid Terra no- mine veniat, quid itidem per mo- tum intettigamus. I. ' I Erra nomineintelligipoteft i .glo-
•■*• bus ille ex Terra & aqua compadtis abaere& cado diftindtus. z. idem globus una cum illis corporibus, qua: fe extendunt ufquead concavum Luna:. His autem duo- bus modis Terram accipi pofTe & debcre Maimonides part. 11. cap. 30. MoreNe- bochim etiam teftatur, cujus Verba hic d fcribo: Porro & hoc fciendum ttbi, qiei Erez Terra Jit Vocabulum homonymutn, rjuod ufurpatur tum generaliter lum fpe- cialiter . Generaliter dicitur de omnih» iis, qu&funt fub Spb&ra Lun&, hoc ejl ,it quatuor Llementis. Specialiter dicitur k uno tantum, & qutdem ultimo illorum, ■juod vocatur Terra. Docet nos hoc Scri- pura, dum dicit; Et Terra erat informis & inanis, & Tenebrs erant fuper facie abyffi,
|
||||
|
r
|
|||||
|
DlSSEHTATIO II. 193
culo fufcitavit & illuftravit NicolausCo-
pernicus, Prutenus, Aftronomus iniignis, : nticlarum ex eruditiflimis libris derevo-
lutionibus Cadeftium Orbiumconfcriptis, illique dogmati tanquam fundamento fu- : peraediflcavit explicationemphxnomencor
cadeftium, quam longe expcditiorem faci- lioremque reddidit, fublatis infinitis orbi- bus & Epicyclis i Ptolemxo & Aftronomis aliis inveftis. Hunc feliciter fecuti funt Msfthlinus, Keplerus, Galila'us de Gali- lxis, Guilhelmus Gilbertus Anglus, Phi- lippus Lansbergius & alii multi, ut & Cla- rifl. Dn. Antomus Deuiiiioiusin fua difler- tatione de vero Syftemate mundi, quoad motum Tcrrs diurnum circa fuumaxcm. Noviflime vero Renatus des-Cartes Phi- lofophorum facile primus hanc fententiam ita explicuit, ut difficultates quibus fenten- tia Copernici prcmebatur fuftulcrit , uti nos in fcquentibus ex eo dabimus demon- ftratum. XIII. Ab alteravero parte rhilofo-
phi & Aftronomi in contrariam iverunt fententiam. Illi nimirum qui Ionicum Phi- lofophia; genus ab Anaximandro Thaletis difcipulo ortum adoptarunt,quales fuerunt Anaximander, Anaximenes, Anaxagoras, Archelaus, Ariftoteles ejufque fequaces , Stoici item , Hipparchus & Ptolema:us I omnef- |
|||||
|
196 Chiustoph. Wittich.
ejus , quod potentid efl , quatenus tale efi ? At omnem adionem efle motum, abfur- dum eft : quid enim de Creatione dicas; quid de fanctificatione & aliis adionibus divinis: At dicas : Hanc definitionem effe Motus in Genere,nonMotus localis.R^.i. manere nihilominus, quod fit obfcura, & latior definito, atque adeo careat proprie- tatibus bona: definitionis. 2.fi motusira generaliter accipiatur nullo modo differet ab aclione; quid autem opus eft vocabulis uti ambiguis, cum propria funt in promtu. 3.pra:fupponitur efle aliasMotus fpecies, quod falfum efleprolixe oftendi poffet, fi pr^fens ferret inftitutum. III. Sedlonge clarioreft definitiono-
ftri Philofophi,qui Princip.part. n. art.2 5. ita Motum definit,quod iit Tranflatio unim partis materis., Jizie unius corporis ex vici- nia eorum corporum , qus. illud immediati contingunt , & tanquam quiefcentia fije- Bantur in viciniam aliorum. ex hac enim definitione Natura motus recle agnofci- _jtur, cum Omiflts Antecedentibus & requi- iitisadmotum , prscise rationem fouia- lem motus oftendat. IV- Nec aliam naturam motus repe-
riemus, dummodoad remipfam attciida- mus. Similienimmodo Aueuft. lib. 2. k Ordinecap. 6. Cogit nos definire, ettid fit move-
|
||||
|
DlSSIRTATIO II. I97
moveri: quodfipotes,facias, iq>c, §)un cum
diBa ejfent,puer de dotno, cui dederamns id negotit cucurrit ad nos , & horam prandi' effe nunciavit. Tum ego : Sfuid fit, inquam, moveri , non definire nospuer ifte , fed ipfis oculis cogit oftendere. ~Eamm igitur , & de ifto loco in alium locum tranjeamui : nam nibil effi aliud, nififailor, moveri, &<c. Si- mili fere modoa Kcplero motus definitur Epit. Aftron. Copernican* lib. 1. mihi p. 106. Motus e(i feparatio mobilis , quate- ntn mobile, de locofuo & tranflatio in lo- cum alium. Sed definitio Philofophi ma- gis perfpicua eft , quod ex collati-onc pate- bit Si fequenti explicatione, in qua veftigia Philofophi fequemur. V. Reddit autem Carteims rationes ob
quas motum vocaverit tranflationem, non vim vel aclionem , qua; transfert, quarum prima eft , ut ofienderet illum femper effe in mobili, non in movente , quia bac duo non fatis accurate folent diftingui: fecunda ra- tio eft, ut planum faceret motum duntaxat effe modum rei mobilis, vel mots., non rem aliquamfubftftentem,ficutfigura eft modns reifigurati, ac quies rei quiefcentis. VI. Proclives enim adrnodum efleho-
mines ad confundendum , id quod eft in mobili cum eo quod eft in movente, aiftio- nem tribuendo mobili, cum debeat tribui- I 3 nio-
|
||||
|
19$ C HRIS T0PH. W ITTICH.
moventi, patet i. exdefinitione Ariftote-
lis fupra vifa , qui motum per aftum defi- nit. 2. quando vulgariter rebus tribuunt motum iniitum : ita cxYis & ftellis dicunt multi motum effe iniitum : Sic quando re- bus gravibus dicunt infitum eflemotum
o
ad tendendum deorfum, levibus ad tenden-
dum furfum , &c. in quibus eft manifefta mobilis cum re movente confuiio. VII. Nec minus vulgare eft, motura
concipere tanquam rem aliquam fubiiften- tem, unde illar definitiones: Motrn ejifor- ma in moto imprejjk. Scal. exerc. 28. velut alii: Motus ejl formxfiuens, aut: Mottts eji forma, qus.[uccejfrve perpartes acquintur , Et inde refpectu communicationis motu;
facile nobis talia oboriuntur. i.ingene-
re , non videtur nobis rem unam pofle mo- vere alteram , niiialiquid eicommunicet. 1. in fpecie , ficorpus A motum impellai B , ut B quod antea quiefcebat, movea. tur , vix poflumus abftinere , quinpute- muscorpus A communicare aliquid cor- pori B , eo quod etiam poft feparationem acorpore A corpus B pergat ulterius mo- veri. 3. exiftimamus faltem in projedlis aiiquem impuJfum concipiendum, quiiisi noftra manu communicatur. VIII. Sed fi ad Cartefii definitioneru
^: rationem fecundam , quam adfert, ani- mujD
|
|||||
|
_J
|
|||||
|
DlSSERTATIO II. I99
mum advertamus, nos facile exhis omni-
bus extricabimus. Quod enim attinet pri- mum; Nonopus eft , ut aliquidaliudhic inquiramUs pra:ter ipfam tranflationem , fed fufficit, ii conlideremus illam commu- nicari, non aliquid aliud. Sicuriquando cerae confcrtur figura quadrata , non opus eft, ut aliquid aliud inquiramus prxteri- ftam determinationem extenfionis quadra- tam. Quemadmodum autem , quando in corpus aliquod ex. gr. in ceram alia figura introducitur, eo ipfo prior tollitur, ita et- iarnhic , quanclo aliud corpus impellitur, eo ipfo prius motum fuum deperdere de- bet, vel totaliter velex parte , in quantum fcilicet communicat. Vnde & ad fecundum dubium folutio patet: quando enim cor- pus A movet corpus B , nihil aliud cor- pori B communicatur , quam tranflatio : quippe utraque corpora A & B hic fup- ponidebentin fluidoaere , quia in eonon tam multa motus impedimenta, ut in Ter- raefuperficie: Itaquequam primummove- turfeu transfertur corpus B impellente A, femperpoftea movetur feu transfertur, do- nec ab alio impediatur. Et hinc facile ter- tium dubium eximitur, fi coniidercmus impulfum non dififerrea tranflatione , nili haftenus , quodimpulfus refpeclum habeat ad tranflationem,ut ita impulfus nihi! aliud I 4 iir» |
||||
|
200 CH RIS TOF H. W'T T I C H.
fit, quam tranflatio ipfa, quatenus refpe-
cTrum habet ad adKonem. In projecftis au- tem nihil aliud fit, quam ut ponantur in fluido , & verfus aliquam partem eorum motusamanu determinetur, fimul etiam determinato aeie verfus eandem.Vnde pro- jefta tam diu manent in ifto ftatu motus verfus iftam partem, ad quam funt deter- minata, donec a gravitate deprimantur,at- queitaalio verfus determiuentur. quofa- fto in Terram defcendunt , motuaique fuum ejus partibus & aeri quoque circum- ftanti communicant. IX. Eg-regie vero author libelli defi-
nito & infinito, Anno 16 5 i Amftelrodami expreffi, oftendit, vim iftam iri corporibus motis prxter refpectum ad motum , nihil eiTe, niii quidimaginarium. Ita enim p. 16, Si 1 7. inquit: Attmdant qunfo (hi nempe qui Vim aliquam pra;ter motum rebus motis tribuunt) ad motum ambulantk in navi, qu& celerrime velo &> aqua vehitur in contrariam partem , ad quam ambflans tendit: liquet non cum majori difficultate ambulantem in contrariam partem ferri, quam fi navis plane qttiefceret: at fi hic vk aliaua pr&ter illam mutationem fitut ftatuenda effet , qtis. navim impetu ferpel- leret ad lineam , a qua ambulans recedit: proculdubio majori conatu opm effet, & in cajfum
|
||||
|
DlSSERTAfro II. 201
caffum laboraret homo contendendo in con-
trariam partem ei ad quam navis vehitur. Confiderare autem hic oportet, navim non a ventoagitatam , fedflumineplacidoexi- ftente a remis tantum impulfam, ne obji- cere poiTis , fentiri aliquam refiftentiam venti navem impellentis.Poftea ver6 etiam caufam reddit hujus hominum pra?judicii, quando inquit: Cum autem videamus res motas tanta vi & impetu objacentia fibi corpora depellere & comminnere, inie male concluditur vim aliquam ab hac mutatione continua & fucceffivA fitttt difiinciameffe: cttm ipfe motttsfit, qtti perfuas imprefftones & effecim in anima fefe diftinguens ab aiiis rebui vis atque potentia a nobis vocitetur. Non itaque vim negamui effe in natura: fed vim tUam iifam mutationem fitus effe di- cimus, qualem haBenus defcripfimus- Hxc adfcribere volui tanquam prajckre rem iftam declarantia. X. Ex his patet attentione fingulari
opus efle,fi naturam motus bene intellige- revelimus, neque frivolum fuifle Cartefii inftitutum aftionem a motu foliicite di- ftiuguentis, uti Revius & Lentulus opinan- tur-. IlleStaters ;>■ 107.hic Novasfapien- tia:p. 290. Veraquiaem eftdiftinclio, ur aclto tribuatur motiti, quatentts protedit nb agente , & paffto quatentu rectpitur in I 5 patien- |
||||
|
202 C H R. I S T 0 P H. W I T T I C H.
patiente, uti Clarifl*. Heercboort. in difpu-
tationea Reviocitata docet; fed hxc to- tam rem & difficultatem ad quam Carte- fius refpexit nonexhaurit, neque etiam ab Heereboortio iu eum finem eft addufta. XI. Definitionem motus art. 25. tra-
ditam & probatam Cartefius art. z6.porro ficdeclarat: Quippenotandumeft, magM nos in hoc pr&iudicio laborare, quodplm a- Bionis ad motum requiri arbitremur,qukm ad quietem. Quid prasjudicia fint, & quo- modo in nobis formenturfatis docuitCar- tefius Pp. 1, 7 1, 72, 73, 74 , & vel ipfum nomenoftendit, quod fint judiciaa nobis fa&a ante perceptionem fufficientem , a- deoque eo ipfo , quatenus talia , erronei. Quando vero dicit, nos arbitrari plusa- ciionis requiri ad motum , quam ad quie- tem, in eoque prnjudicio Uborare , pera- ftionem intelligit non adtionem tantum noftram,fed colieftive quamcunque, ut in eoconfiftatpraejudicium , quod, quhplus aftionis noftra: Isepius videmus rcquiri ad motum, quimad quietem, proclives fimus ad ftatuendum , in genere plus actionis re- quiriad motum,nonattendentes pluraalii ad motum & quietem concurrere pofle, quam noftram aftionem , aut noftram ab '.ctione ceflationem. Philofophum autem hicloquideaftione nonnoftra, fed colle- ftive
|
||||
|
DlSSERTATIO I I. 20 3
ftive de omni aftione ex fequentibus ipfius
Verbis eft manifeftum , prazfertim fiatten- damus ad illa ipfius verba: fumentes fcil. aBionem pro conatu illo , quo utimur ad membra nofira , & illorum ope alia corpora permovenda. XII. Ad hoc quia nonattendit Lentu-
lus, vel attendere noluit, verba Cartefii art. 26. tali joco , utiipfe dicit , excipit: JLgregium vero inventum , & par illi, aut ex e0 deduBum , quodlibro de Methodo de frugibus terrt. fine lcthore percipiendispro- mifit.Inventum inquam: nam in hunc diem naturs, indicio plpts aBionis ad motum , quam ad quietem requirebatur. Gratulor ergojam aurigis , nautis , portitoribm , ta- bellarik , nunciis , &• quicunque iter terra, marique conficiunt: nonplus labork. labo- ris vero ? nonplus aclionis vis. vellongijjl- m& perficienda impendent , quam fiquieti domi defideant. Ab his fabrorum &> 0- mnium Opificum tabernas perluftrabo , ma- gnam ab iis Uto nuntio gratiam-initunts. Siquidem & hi finon pedum faltem bra- chiortim motu viclum qu/tritabant. Imbfi qua & mentis agitatio, qu&fine omni mottt & aBione intemd ejfe nequit ,fi qua animi operatio, velad virtutem adfequendam la- boriefdmeditatione inftttutd, velad eru- ditionu fnmam non mendacem acquiren- I 6 dam : |
||||
|
204 CHR I ST O P H. Wl TT IC H.
dam: omnibus bona. mentis Studiofis jam
fecuris effi impero , ac, omni rejamin vado quiefcente in portu na.viga.re ,ac,ne navi- gare quidem ,fedremos inhibere, vela deji- cere jubeo. Nihilo doclioresfient, nec in bo- norum Virorum Ojficio plm opers. navabunt agendo , quam manibus in tergttm rejeclk quiefcendo. XIII. Rejp. Quanwm qu#fo eft inter
ha:c connexio : Prxjudiciuin eft plus actio- nis in genere admotum requiri quam ad quietem: five, Non rcquiritur plus aftionis in generc& colleftive fumtx admotum, quam ad quietem : Ergo etiam non plus a- clionis noftrz. Si quis ex iilo di&o Poeta;: Nonminor eft Virtus, quam qu&rere parttt tueri, in Politicis applicatoadPrincipem, quod non minorem curam debeat adhi- bereadconfervandumfuumregnum,quam adhibuit ad illud confequendum , inferret. Ergo debere Principem etiam poftquam Regnum eft paratum exercitum ducere in hoftem , caftella expugnare, &c. nonne Lentulus Politices Proreflor rpfum argue- ret ex Topicis, quod male argumentare- tur a genere ad fpeciem affirmative ! Qua- re ergo & hic ad illum Canonem non at- tendit? Indignabuntur ergotibi, Dn. Len- tule, auriga;, nauta?, portitores, tabellarii, nuncii, & quicunque iter terra marique confi-
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 205
conficiunt, quod tuo nuncio,Ixto quidem,
fed vano , & ex prave intellectis Cartefii Verbishaufto, ipfbsdeceperis. Quodfiab hisfabrorum &omnium Opificum tabcr- nas perluftraveris, vide ne malleos, afcias, &c inftrumenta fua capiti tuo impingant, quod fidem tuo nuntio habentes operas in- termiferint, & ita non levem jacturam rei familiaris fuerint perpeiTi. Nec majorem gratiam reportabis a bona: mentis Studio- iis, oui a te illufi, omnem impofterum im- pendent operam , ut Satyricum Calamum contra te ftringentes faltem famarn non mendacem ftyli acuti & perpoliti repor- tent, ut reciproco joco tecum ludam. XIV- Pergit Cartefius & hujus pra;ju-
dicii Caufam &fontem aperit, ut eoco- gnito tanto meiius illud vitare poflimus. Jiocque. ideo, inquit, nobis ab ineunte xtate perfuafimus , quod corpm noftrum foleas moveri a noftra voluntate., cujus intime confcii fumtts', & quiefcere ex hocfolo, qttod Terrt adhtreat per gravitatem , cujm vim nonfentimus. ~Et quidem quia ifta gravi- tas , aliiqueplures cauf&a nobis non ani- madverfs. ,motibu4 quosin membrts noftris ciere volumus, refiflunt, efficiuntque, utfa- tigemur, putamtts majore aBione, five ma- jore vi optts effe admotumciendum , quam ad illum ftftendum ,fumentes fcil. aBionem I 7 pro |
||||
|
206 CHRI ST OPH. WlTTI CH.
pro conatu illo , quo utitmtr admembra no-
(irtt, & illorum ope aliacorpora permoven- da. His oftendit Prxjudicium illud ita for- mari, inque eo confiftere , quod motus membrorum noftrorum fimus confcii, non item quietis, atqueitaad motumrequiri actionem perfpectum habeamus, adquie- tem vero asque neceflariam efle non fen- tiamus. Cujus rei dua: funt caufa;: prior eft , quodmotusfspe pendeat anoftravo- luntate ,cujus intime confciifumus: (vel- le enim nos fcimus, eo ipfo dum volumus, quia alias quando volumus non poiTemus cum ventate dicere, Ego volo ; nifi hoc fciremus: teftimonium quippe externum ab interno diflentiret: ) de quiete vero Corporis noftrijudicamus ex lenfus perce- ptione, ita concludentes: Ego ad quietem corporis mei nullam vim , nullam aclionis gravitatem extra mefentio, percipio: Er- go nulla adeft ; maie fenfus noftros confti- tuentes regulam judicandi de iis qux exi- ftunt, vel non exiftunt. Pofterior caufa eft, quia gravitas membrorum noftrorum re- fiftit eorum motui, quietem ver6 promo- vet: hinc fit, ut fentiamus quidem mo- tum membrorum noftrorum propteriftam refiftentiam, quietem vero propter ejus ab- fentiam nonitafentirequeamus. XV. Ad hsc Lentulus notat p. 291.
Veritm
|
||||
|
DlS S ERTATIO II. 207
Verum remotojoco, quibus argumentU opi-
nionem fuam C. probatam eat, perpenda- tnus. i. pr&judicio nos magno anteh&c la- boraffe ait: ltane omnia in quibut "Vel ra- tio nobifcum facit, vel populorum confen- fut, vel integrum fenfuttm tefiimonium , fl id a pueritis, annit noverimut pr&judicii judicio damnandum efl ? Male defcientia- rumjure agitur,fiin Novatorum quamvit famoforum gratiam communes animi notio - nes , vel omnium gentium tam barbarum, quam eruditarnmjudicia , pr&judicii infi- mulata deponere cogamur. XVI. Rejf. Quid iint prajjudicia indi-
catum eft fuperius. Non dicit Cartefius, ea effe praijudicia , in quibus rationobifcum facit, vel populorum confenfus, vel inte- grum fenfuum teftimonium , fed ea effata, de quibus judicavimus, antequam percepe- rimus , vel rite examinaverimus. PolTunt itaque etiam ea effe prasjudicia , in quibus ratio nobifcum facit velpopulorumcon- fenfus.velintegrumfenfuum teftimonium, ii nempe ea non propter has caufas fufcepi- mus, fed tantum creduli voluntate acce- ptavimus. Manentqueinnobis, tanquam prasjudicia, donec perlegitimum examen refumamus & affentiamur ob rationes ma- nifeftas. Fuerunt ergo antea quidem vera, fed nos ea nondum talia cognoveramus ; |
||||
|
208 Christoph. WimcH.
fuerunt vera materialiter, at poftea.vera
evadunt formaliter & nobis ipfis. Abfit ve- ro, utcommunes animinotiones, velo- mnium gentium,tam barbararum quam e- ruditarum judiciaprxjudicii inlimulemus. Imo hoc tuuro, Lentule , eft prajjudicium, dum judicas id , quod nec ex Cartefio , nec ex ejus difcipulis audivifti. XVII. Porro non fufliciebat Cartefio
oftendiiTe morbum , verum etiam tollere conatur, medicamen nobis monftrando, dum fic inquit: §)uod tamen pr&judicium facile exuemm ,ficonfideremut , non modo conatu nobii oput ejfe, admovenda corpora externa, fedfrpe etiam ad eorum motusfi- ftendos, cum a gravitate aliave caufa non fiftuntur. Vt exempligratia, non majori»- timur aclione ad navigium in aqua fta- gnante quiefcens impellendum , quam ad idem, cum movetur, fubiio retinendum. Vel cerie non multo majori; hinc enim demen- da eft aqus. ab ea fublevats. gravitas , & ejufdem lentor, a quibm paulatim fiftipof- fet. Prasjudicium fuerat: Ad motumplus aftionis requiritur , quam ad quietem , id- queexeo , quiaiaspiuscircamotuma&io- nemexpertifumus, nonvero circa quie- tem , maie concludentes: Vbi nullam fen- nmus aftionem, ibi nulla eft : Atqui ad quietem procurandam nullam fentimus actio-
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 209
actionem : Ergo nulla ibieft. Hic Carte-
lius quidem principaliter& primario negat Majorem , quia Pp. 1. art. 71. oftenderat male ita concludi : Ego nihil ibi video . fentiopercipio : Ergo nihilibieft;adeoquc quamvis gravitatis vim & aclionem 11011 fentiamus, non tamen aliquam elTe debe- bat negari. Non enim omnia qux funt , feniibus noftris percipere polTumus : Sic enim nec Deum , nec angelos, nec animas noftias,nec multa minuta corpufcula,qua: fcnfum noftrum efFugiunt , exiftere elTet concedendum. Dein negat quoque mino- rem, oftendendo etiam fa:pe fieri, ut requi- ri fentiamus conatum ad quietem corpori- bus noftris conciliandam , idque declarat exemplo a navigio defumto. Illud quidem fibi reliftum ad quietemperducitur, con- currentetum lentore, tum etiam gravitate ipfius aqua;, quas a lateribus navis eftfuble- vata , altiufque quam reliqua fupra eam congregata navem premit, & ejus motui retiitit.utitaab hac navis iiftenda eflet,nifi denuo remis propelleretur. Sed fiipfifoli navem ad quietem velimus reducere, quod facimus fubito eam retinendo , (nifi enim hoc fiat , ftatim habebimus caufas alias ad- juvantes, ) experiemur non multo minori conatu nobis opus effe, imo majori, quam fi illud quiefcens velimus movere. Poflu- mus
|
||||
|
210 CHJ.ISTOPH. WlTTICH.
mus aliud ad hanc rem adducere exem-
pluin, defumtum a noftrismufculis.quibus rriembra noftra moventur & quiefcunt. Docent Anatomici, talem effe mufculo- rum conformationem, ut quam plurimum duo ubique fint mufculi iibi invicem op- politi, itaut mufculo, quifle&itarticulum opponatur extendens, & ei qui movet par- tem in anteriora opponarur qui in pofte- rioraretrahit,atqueitadeinceps. Quando itaque duo mufculi oppoiiti fimulagunc,& quidem asqualiter, oriri docent motum mufculorum tonicum , quo fit, ut pars in eodemiitumrctineatur &quiefcat,adquam quietem producendam attionem mufculo- rum requiri ajunt. X 11X. His bene pcrceptis fponte ca-
dunt Lentuli Obje&iones contra ha:c Phi- lofophi Verba , ita enim is p. 192. 2. S&pe ad corporum externorum motus fiftendos co- natu aliquo nobis opus ejfe (fc. ait Cnrte- fius) §[uid tum? ergo femper ad omnia cor- • pora &fiftenda , & in quiete retinenda eo- dem conatu opus eft, quo ad ciendum & continuandum motum ? pudet me ineptia- rum & tamen a tanto Viro pro oraculis hnc traduntur & acceptantur. 3. Hxemplo uti- tur navigii in aqua ftegnante ad quietem permoti . quod plane contrx ipfum militat: Htifi & ratio nos fugit, & oculorum fenfus fi.pl j
|
|||
|
DlSSERTATIOlI. 211
fiipe decepit: nec eum multum juvit ctd-
■verbium svbito callide infertum. non enim de omnifubitanea quiete , fed de qua- cunque & quidem ccntinuata , ut de mot,t cor.tinuo qunftio eft , aut effe debet, Jipari hic rationsmdi modo ttgimut. XIX. Rejp.i. Quo tendat Cartefius,
quando docet fipe ad corporum externorum motus fiftendos conatu aliquo nobis opm ejfe, exart. 17. fatispatet. Ad Minorem illam infrinsendam unica inftantia fufficiebat. Noluitautem nequedebuit probare , fem- per eodem conatu noftro opuseffead cor- pora fiftenda & in quiete retinenda , im6 hoc falfum effe fatis novit: neque etiam hic intendit demonftrare tantiim actionis ad quietem requiri, quantum ad motum, qux eft ejus thefis; kd contentus fuit anti- thefin hominum prasjudiciis occupatorum, infringere: thefin ver6 fuam confirmat Pp. part. 1 11. & iv. ubi ex variis exemplis motus &quietisliquet, quod tanta acTiio ad quietem requiratur , quanta ad procu- randum motum. Itaque id quod de Ineptiis Cartefii Lentulus oggerit, totum evane- fcit. 2. quomodo exemplum navigii Car- tefio inferviat fupra eft demonftratum. Vo- culam s v b 1 t o etiam non callide vel fraudulenter fuiffe infertam, fed ad fcopum Autoris neceffario requifitam , eft demon- ftratum:
|
||||
|
2IJ C HR IS T O P H. WlT TI C H.
ftratum : Vt enim pofixt noftra actio quie-
temnavigio conciliare, debebat id fubtto fieri, ne ab aliis caufis adjuvaretur , quod tamen vix evitari pofle Cartefius oftendit, quando ait, demendam efle aqua: a navigio fublevatas gravitatem , & lentorem a qui- bus paulatim fifti poiTet. Hinc tamen non putem Lentulum rationem fligere & ocu- lorumfenfumipfum decepifle, nifi , utle- niflime dicam , non fatis accurate atten- dendo iilam a fe fugaverit. XX.Pergit Cartefiusdefinitionemfuam
ulterius diducere & explicare : ita enim art. 27. Cum autemhic non agatur de illa actione, qus. intelligitur effe in movente, ■vel in eo , qui motum fiftit, fed de fola tranflatione ac tranflationis abfentia, Jive quiete; manifsflum eft , hanc tranflatio- nem extra corpus motum effe nonpojfe , at- que hoc corpus alio modo fe babere cttm transfertur ;. & alio cum non transfertur, five cum quiefcit: adeo ut mottts & quies nihil aliud in eofint, quam diverfi modi. Horum Verborum ifte eft fenfus. Cum au- tem hic non agatur] Propterea enim defi- niverar motum per tranflationem , ut a- ftenderet actionem non effe de ejus formali ra"ione , ut a nobis plenius eft oftenfum. de illa aBione qus. intelligitur effe in mo- vente ] At objiciac aliquis: Adio non eft in
|
||||
|
D IS SE RTATIO II. 213
in agente, fed ab illo,quatenus vero termi-
natur in effeclo, palllo vocatur. Rejp. Aclio poteft dici ab> agente, & in agente diverfc refpec~tu,u:ipatetexaci:ionibusimmanenti- bus,fi tamen illa? fint actiones dfcenda:.2.in movente efle actionem aliquam accurata attentio docebit. nonneenim, filapidem moves adlio in te exiftit, vibratio brachii, mufculorum extenfiones , fpirituum influ- xus &. fimilia ? manifeftum eji ] aftio enim illa , qua: eft in movente extra corpus mo- tum effe poteft , & eft in jactu lapidis ; fed tranflatio ipfa non poteft , cum fit mobilis, non moventis. atque hoc corpm alio modo~\ quemadmodum enim figurarum variatio corpus cui infunt , variat, utceraex.gr. aliter fi habeat, quando eftquadrata , ali- ter , quando rotunda exiftit, aliam enim atque aliam exteriorum partium difpofi- tionem obtinet, aliamque fuperficiei ter- minationem: ita etiam motus & quies cor- poribus aliquam variationem conferunt, quippe motus alium refpectum & difpofi- tionem corpori motoadcorpora circum- ftantiaconfert, quam quies. adeo m motut &quies~\ admodum enim duo requirun- tur 1. ut infit ei, cujus eft modus. 2. ut il- lud variet & alio modo fe habere faciat, qusduo motui & quieti competerehafte- nuseft oftenfum. XXI,
|
||||
|
214 Christoph. Wittich.
XXI. Art. 2 8. declarat Cartefius qua-
re dixerit , tranflationem fieri ex vicinia corporum immediate contiguorum in Vi- ciniam aliorum , non vero, tranflationem fieri exuno locoinalium. quia (inquit) ut fupra explicui art. i ^. & 15. loci acceptio varia eft ac pendet a noftra cogit atione: fed cum per motum intelligimtu eam tranf- lationem, qu&fit cx Vicinia corporum con- tiguorum, quoniam una tantum Corfora eodem temporit momcnto ejufdem mobilii contigua effe poffunt, non poffumm ifti mo- bili plures motai eodem tempore tribuere, fedunum tantum. Quaj Verba fic explico. tjuia loci acceptio varia eftj aliquando enim defignat fpatium , quod fibi corpus quodlibet fua magnitudine determinat , & vocatur locus internus ; aliquandb vercs fitum certum inter alia corpora , appella- turque locus externus ; Vt ita dicatur cor- pusin alteriuslocum fuccedere , dummo- doeundem fitum inter corporacircumja- centia obtineat, quemprius, incujuslo- cum dicitur fucceffifle. fed non dicitur corpus idem fpatium occupare cum altero, nifi (it ejufdem magnitudinis. Hinc appa- ret definitiones Auguftini & Kepleri, quas tertio articulo adduximus , veras quidenl efle, fed quia per vocem ambiguam loci fuerunt formata;, minus efleclaras hac de- finitio-
|
|||||
|
J
|
|||||
|
Dissertatio II. 215
finitione Philofophi. quoniam una tantum corpora ] id eft, a qualibet fuperficiei to- tius parte circumcirca, non nili unum tan- tum corpus poteft e(Te contiguum , ab hac partehoc, ab alia parte aliud. Dicit autem unacorpora non unum , quia plurafunt, qua: rem illam qua: movetur contingunt. Impoffibile enim eft, ut motus fiat , niii in circulum, fiunocontinuo corpore rescon- tineatur. non pojfumus ifti mobili plures mo- tus] quia eodem temporenonpoteft , nifi a proxime circumjacentibus corporibus recedcre , qua: illud immediate contin- gunt. XXII. Porro oftendit Cartefius art. 2 9.
quare dixerit, tranflationem illamfieriex vicinia , non quorumlibet corporum con- tiguorum, fed eorum duntaxat, quaetan- quam quiefcentia fpectantur. Ipfa enim , inquit , tranflatio eft reciproca , necpoteft intelligi, corpui A B transferri ex 'vicinia corporis C D , quin fimul etiam intelliga- tur corpus C D transferri ex vicinia cor- poris A B : Ac plane eadem ■vis & adtio re- quiritur ex una parte atque ex altera.S^ua- propter fi omninb propriam,& non ad aliud relatam naturam motui tribuere vellemm, cum duo corpora contigua, unum in unam aliud in aliam partem transferuntur , fic- que a fe mutuo feparantur, tantundem mo- tus
|
||||
|
216 CHRISTOrH. WlTTICH.
tus in uno quam in altero effe diceremtu.
Sed boc a communi loquendi ufu nimium abborreret; cum enim confuetifimm fiare in terra , ettmque ut quiefcentem confide- rare quamvu aliquas ejm partes alik mi- noribttt corporibm contiguas, ab eorum vi- cinia transferri videamm,non tamen ipfam idcircb moveri putamus. Hasc verba ita explicanda. Ipfa enim tranflatio eft reci- pro.ca ] fcilicet in rei Veritate, fecundum illas fuperficies, fecundum quas fit tranfla- tio. Supponitur autem in Exemplo a Car- tefio allato i. quod fit immediata conti- guitas duorum corporum A B & C D. 2. quod illa corpora fint xqualia 3. ha-| beant fuperficies congruentes& 4. libera fint ab omnibus aliis & a nullis corporibus impedita. Illam autem tranflationem effe reciprocam , etiam colligipoteft ex moti- bus apparentibus Planetarum , quos Aftro- nomi folent vocare veros, quia ret; ocef- fifTe intelliguntur a viciniacorporumim- mediate contiguorum . Ac plane eadem vis'] non quidem terminatur ifta vis&a- ftio ad utrumque corpus, fed ad quodcun- queterminetur, cum fupponanturefle x- qualia , non requiretur majorvis,qux ter- minetur ad corpus A B , quam qux ter- minerurad corpus CD, & ad quodcun- que corpus ex his duobus aftio terminetur, femper
|
||||
|
D ISSERTATIO II. X\J
femper erit eadem tranflatio. e$> non ad
aliud relatam ] nempe, fi plane non atten- damus ad adlionem vel vim moventem, fed meramtranflationemfpec~temus, illamquc folam pro motu accipiamus & habeamus, uti haberi debet, ut patet ex antecedenti- bus , manifeftum erit tantum efle tranfla- tionis in uno corpore, quantum in altero, fi duo corpora a fe mutuo transferantur, adeoque etiam tantundem motus in utro- que. Sed hoc a communi ufuloquendi ] hic ufus loqucndi multum obcft indagatio'ni Veritatis, 6c caufa eft errorum multorum, uti a Philofopho oftenditur Pp. i. art.74- Cum enim vulgusinvenerit voces, quinon habuit veram cognitionem rerum,fed prae- judiciis infantix ob/curatam, voces ad in- fantia: prsjudiciaaccommodavit.Hinc eft, quod Comenius in Via Lucis optat, dari a- liquam Linguam univerfalem , qua; fit re- bus accommodata , earumque naturam commode exprimat, quia enim dum rebut nomin/t non per rerum naturam impofita funt, neque fermonis ufu rerum deteguntur, fundamenta & harmonia mutua fit, ut quoties de rebus controverfia incidit, ultra citroque contendentes, nihil nifiVerba Ver- bii immifceant, Verba funt Comenii. Sal- tem quia vix fperandum , ut talis erudito- rum confenfus fit futurus ad talis Lingua: K con- |
||||
|
2i8 Chmstoth. Witiich.
conftitutionem, rebus ita ftantibus, &ho- minibus varie diftractis, nifi fpecialis gra- tiaDei accedat,loquendum eft cum vulgo, fed fentiendum cum eruditis. Quia itaque, ut ad rem redeamus, non confuevit vulgus tam accurate loqui de mom, ut affignet eum unicuique corpori, quod transfertur e vicinia corporis contigui, fivc aftio rae- ventis ad illud terminetur, fivenon, Philo- fophus illum modum loquendihic vultfe- qui, ut ei tantum corpori motum tribuat, ad quodaciiomoventis terminatur. eam- que ut quiefcentem confiderare ] quia nos fumus Terra: conjunfti, quamvisdefera- tur , ut in fequentibus oftendetur, eam fo- lemus refpectu noftrxfiiperea ambulatio- nis ut quiefcentem fpectare , quemadmo- dum is, qui cum navi circumfertur, refpe- c~tu fua; obambulationis in illa, eam ut quiefcentem confiderat. XXIII. TandemPhilofophusart.30.
rationem reddit, quare hoc in negotio rao- dus loquendi vulgaris fit rctinendus. Hn- jufque rei, ait, pr&cipua ratio ejl, quodmi- tut intelligatur ejfe totitts corporis quodmo- vetur, necpofjit ittt intelligi totius Terriob tranjlationem quarundam ejtts partium, ex vicinia minorum corporum, quibus con- tigui funt; quoniam ftpe plures ejufmoli ttanjlationes fibimutuo contraritts , inipf* licti
|
||||||
|
j
J
\
|
||||||
|
DlSSERTATIoII. ijg
licet advertere. ejfe totim corporis quod
movetur ] id eft, fecundum omnem fuper- ficiem circumcirca e vicinia omnuim Cor- porum immediare contiguorum. Terra vero ex eo folo, quod quxdam ejus partes ctmcipiantur tranflat» efle e vicinia cor- porum immediate contiguorum in vici- niam aiiorum , quia interim alia: partes propterea non transferuntur, fed vicinita- tem fuam retinent cum aliis corporibus, non dicctur moveri. fibi mutub contrarim\ iic enim diceretur uno eodemque momen- to transferri refpe&u horum corporum , in Ortum, refpeftu aliorum in Occafum ; quod fiiterum ad alia atque alia relatio- nem inftituas moveri etiam diceres, & ad Meridiem & ad Septentrionem. XXIV. Atque ita, quid Motus pro-
prie loquendoiit, didicimus. Sed folet ali- quando Motus vocabulum latius ufurpari, unde nata eft diftincvtio Motus in Commu- nem & Proprium. Proprius eft is, dcquo egimus , quando nempe corpus aliquod transfertur evicinia corporumimmediate contiguorum. Communis vero eft, cum corpus tanquam pars alterius vcl alteri conjunctumuna cum illo circumfertur , etiamfi illud proprie non moveatur, nec recedat a corporibus inrmediate conti- guis, qui Motus Delatio vocatur. Talis K z motus |
||||
|
220 CHR.ISTOFH. WlTTICH.
motus eft nautse in navi, aut potius homi-
num in inferiori navis fedentium, qui a na- vi dicuntur deferri. Hactenus ergo termi- nos quaiftionum propofitarum confidera- vimus, prolixius de Motu agentes, partim quod ejus natuia vulgo non ita fit nota» partim quia fequentes Cartefii Motus ex- plicationem necefle fuit, ut omne quod obfcuritatem aliquam continere videretur, & Objeftionibus vcl fuerit impetitum, vel faltem impetjpotuerit, elucidaremus. C A. v r t V.
Demonfiratur, Terram deferri circa So-
lem annua delatione, & circa
axemfuum diurna.
I. T" Erminis ita explicatis nunc ad de-
-*- terminationem quajftionum Cap. 111. art. 5. propofitarum accedimus. At- que pro diverfa acceptione Subjedti & Pra:- dicati, dicimus 1. Si Terraaccipiatur ftri- fte, prout cum aqua unum globum confti- tuit, & diftinguitur ab aere & aliis corpo- ribus, ei nullum Motum proprie acceptum tribuendum , ficque eam Motu proprio moverinegamus. 2.SednonnegamusMo- tum ei fic accepta; tribui pofTe Commu- nem five Dclationem, qua: non nifi im- pro-
|
|||||
|
;__________i
|
|||||
|
DlSSt RIATIO II. 221
proprie Motus vocari poteft : imo aiTeri-
mus, eam fic una cum Luna a materia cx- leftiambientedeferricirca Solcm delatic- ne annua, itidemque fingulis diebus circa axem fuum convolvi. 3. Quod fi vero Tcr- ra accipiatur late pro complexu omnium corporum ufque ad Lunam , neque fic eam proprie moveri afferimus , quia materia qusegjllam dcfert, tum delatione annua, tum diurna, nunquam tota fimul ab illa recedit. 11. His ita conftitutis patet a Cartefio
& nobis, quihic eum prxeuntemfequimur multo minus Motus Terra; tribui, quam vel Tycho vel Ptolema:us affignaverit, quos inter fe quoad motum diumum con- venire art. J. cap. tertii vidimus. Illi enim aerem vicinum una cum Ca:lo a Tcrra fe- parari ftatuerunt, velfaltem Cadum ab ae- refubjacente. Cumautem omnistranfla- tio fitreciproca, ut pra?ccdenti capite eft demonftratum , tantum motus Terras vel ab aere vicino feparata;, vel una cum aere ambiente a proximo Cadorevulfx, tribue- runt atque ipfi Ca'lo. At Cartefius ftatuit Terram a Materia cadefti ambiente tota fimul nunquam recedere : Erg6 multo mi- nus ei Motus affignat, quam Tycho aut Ptolemajus. Quod fi Lentulus naturam ve- ri motus & proprie fic difti, cjufque diffe- K 3 rentiam |
||||
|
222 CHRISTOPH. WlTIICH.
rentiam a Motu Communi, hoc eft, Dela-
tionementeperfpicaci confideraflet, nul- lam in verbis Cartefii contradiclionem efle,videre potuiflet.Videamustamen quo- modo p. 304. NovxSapientiseCartefiura arguerc conctur. §}uomodo omnem motum Terrs, detraclurus es, & nihilomintts eam fro ftella erranti habebis ? Tecum igitur te committo, a. te ipfo pugnd plus quknyZad- m&a confumendum. Tirones tamen monitos hic velim, non ex animi fententid motum Terrs. ab eo detrahi, nec nudamhic hypo- thefinfoveri: repugnant apert». in contra- rium affertiones: repugnat affeclarum ejm explicatio. Rejp. Revera motum Terrse non competere fatis ut puto patebit lecto- ribus ex didtis hoc & prxcedente capke,in- de autem nihilominus delationem pofle ei tribui, etiam confpicuum efle puto, & re- vera tribuendam in fequentibus demon- ftrabimus. III. Vt ergoidaggrediamur,quidno»
bis incumbat probandum confideremus, nimirum 1. Terram deferri circa Solem i Materia ca:lefti ambientedelatione annua 2.Eandem unoquoque wfyvtpkam converti circafuum axem. Ad hoc prxftandum non utar arg umentis a Circulorum,Orbium,E- cicyclorum per Copernici Syftema ejeclio- ne & faciliori explicatione Aftronomica motus
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 223
motus corporum caeleftium defumtis.
Quamvis enim hsc circulorum multitudo confundat intelleftum, & fimplicius fem- per iit prasferendum compofito, tamen non necelTe eft, ut fiat per talem fyftematis mu- tationem , £ei prxftari poteft per plurium circulorum ad pauciores reductionem, uti hoc egregie eft prasftitum a Clariflimo Deufingio in fuo traftatu de vero Syftema- te mundi, quo magnam lucem , tum Co- pernicano, tum etiam Tychoniano fyfte- maii intulit. Neque utar argumentis, a proportione &. harmonia defumtis, quia. harmonia: non funt in rebus prasfupponen- da: , ut ex illarum hypothefi aliquid con- cludas,fedtumdemum,cum in rebus fue- rint inventas, agnofcenda: & admiranda:. IV. Ad iftum cenfum amumentorum
imbecillium etiam refero deiumtum argu- mentum animia celeritatePrimi Mobilis, quod tamen tantum non pro Achilleo a. Copernicanis haberifolet. Raptus firma- menti, quem ftatuunt Ptolemaici &Ty- choniani, fieri debetfecundum Tychonia- nam computationem , ut ftella fixa motu horario abfolvat milliaria 3153353 & un° fcrupulo fecundo five temporis momento milliaria circiter 26 2 77. Sed tam celerem motum dicunt efle mente imperceptibi- lem adeoque impoiTibilem. Atmihivide- K 4 tur |
||||
|
224 Christoph. Wittich.
tur iftud argumentum efle ejufdem Com- matis, cujus eft Tychonianorum contrj Copernicum animia altitudine ftellarum fixarum & niniia macrnitudine Cadidefum- tum,qua fiat, ut Orbis magnus in quo Ter- ra defertur debeat haberead Cadumratio- nem pun&i infenfibilis, dc quo argumento fuo loco videbimus. Quanquam enim ne- queamus diftincte in particulari perciperc tantam celeritatem motus, nec imagina- tione comprehendere, poflumus tamenin generc facile intelligere, quod motus ve- locitas poflit augeri in infinitum , itaut adhuc infiuities velocior pofllt cogitari& dari. Eft enim eadem ipfius ratio, qus ma- gnitudinis, qua: in infinitum augeri poteft. Quod fi cogitemus Terram cum firma- mcnto efle unum aliquod continuum cor- pus, camque ponamus ita moveri a Deo,ut 3.4 horis circumvolutionem fuam abfol- vat, rapiet certe illa fecum eodem tempo- re convexam Firmamenti , cujufcunquc eam amplitudinis fupponamus, ut punclum aliquod in ea fcrupul6 fecundo poflltab- folvere milliaria 26177, imo multoplura, prout amplitudinem fphajrx iftius fuppo- fuerimus majorem. Vel finge rotam extcn- fam ufque ad ftellas fixas vel ulterius etiamj eamque moveri fuppone , debebunt necef- fario codem tempore quo partes axi proxi- sat
|
||||
|
D I S S ER.T ATIO II. 22j
mx circuitum fuum abfolvunt, id etiam
prajftare remota:. Poneergo partes axi pro- ximas horarum 24 fpatio circumvolvi: Er- go partes remotiflima: eodem tempore circuitum fuum abfolvent , adeoquecon- ficient lingulis fcrupulis fecundis milliaria 26277 veletiam plura , fiquidemampli- tudinem majorem fuppofueris. Quando- quidem ergo illaceleritas Motus in corpo- ribus continuis non eft intellectu imperce- ptibilis, conftitue nunc, poft impetum im- preflum, feparari v '1 firmamentum a Ter- ra, vel partem rdfc; axi proximam,a remo- tiflima, eadem utiLje celeritas potcrit per- manere. V. Sed ad obtinendum inftitutum utar
argumento demonftrativo & evidentifli- mo ex noftroPhilofophodefumto,iiludque tanta qaanta potero brevitate methodo Mathematica Synthetica per propofitiones diftinclas proponam. Lectorestamenro- gatos volo , ut ipfum Philofophum adeant & inprimis Part. 11. & 111. Principiorum diligenter& attente pervolvant, ibiaccu- rate & Mcthodoanalyticademonftratain- venturos omnia ea quae hic breviter a me proponuntur. Interim ad Propolitionesfe- quentes attcndant velim , quarum priores cx Part. n. Pp. defumtas fiint. |
|||||
|
K s Fn-
|
|||||
|
226 C HR.IST0 PH. WlTTI CH-
Prima Propositio.
Omnium mundi corforum una &eadem
efl materia art. 22. ld exinde patet, quia extenfio in longumlatum & profundum in omnibus reperitur. At nihil ad corporum naturam pratterextenfionem iftiufmodi re- quiri demonftravit Cartefius, tum in Me- dit. fecunda, tum etiam art. 11. Princip. 11. ejufque demonftratio in eo confiftit, quod omniaqua: corpori tribui folent ab eo pof- finttolli, ejus naturaintegra manente, ex- tenfio vero non ullo modo tolli queat. Proposit. 10 II.
Vacuum darinonfotefl. Quiacontradi-
ftionemimplicat. Quodcunqueenim fin- gasaut voces vacuum , cumeifemper ex- tenfionem videas effe tribuendam , reipfa, tale non concipis, ncc concipere potes, a- deoque nec tale effe judicarcdebes,quia ju- dicium perccptioni conforme effe debet. Quiaautem extenfionem eiattribuis, eo ipfo totam corporis naturam ei affignas (per prop. 1.) &ficquod vacuum vocas, reipfa corpus effe oftendis. Propositio III.
Sarefaffi» non fit, nifi qumdo corpora
qutd*m
|
||||
|
DlSSERTATIOlI. 227
qutdam poros alterius corporis ingrediun-
tur eaque diducunt: Condenfatio contra, quando corpora exporis alicujus corporis re- cedunt, ut intervallaifia imminuantur vet plane tollantur. art. 6. Non poteft enim cognofci, quomodo nova exteniio accedat fine nova; fubftantia: corporea: additamen- to; ubicunque enim extenfionem ponis, ibi corpus te ponere nccefle eft, Si vice ver- fa (exprop.i.) Pxopositio IV.
Omne corptts quantumvis parvum in in- finitum pitefi dividi. art. 20. Quia nulla pars corporis poteft e(Te tam parva, quin habeat extenfioncm : fecusenim corporea efle defineret, & vel in nihilum abiret, vel in rei fpiritualis five immaterialis naturam mutaretur.quod eftimpoflibile. Omne au- tem extenfum, cum hoc ipfo habeat longi- tudinem, latitudinem & profunditatem, iterum minui poteft. P r opositio V.
Quocunque corpore moto femper integer
ambitus corporum fimulmovetur. art. 33. Cumenim vacuumnondetur{perprop.2.) non poteft ullum corpus moveri, nifi aliud corpus ante fe protrudat, nec hoc, nifi ite- rum aliud, & ficconfequenter. Nonautem K 6 datur |
||||||
|
228 Christoph. Wittich.
datur locus , quo recedat corpus ultimum, nifi quem derelinquere conatur primum, quo faftum penultimum in locum ultimi fuccedit & fic porro. Itaque quocunque mo- to corpore femper integer ambitus five circulus corporum fimul movetur. Propositio VI.
In hoc motu circulari omnes locorum in-
Aqualitates in&quali motuum celcritate de- bent compenfari. art. 33. Quandoquidem enimvacuum darinonpoteft (perprop.2.) ideo neceflario minoracorporacitiustranf- cunt, ubi majorafimulnon poflunt, vel et- iam unum aut duo majora corpora reliqua motu praivenire debent. Et quia fe invicem .premunt, alterutri majorvis ad motum celerem communicatur, einempe, quodad raotum aptiflime eft difpofitum.. Propositio VII.
Deus primaria efl motus caufa, eandem- que femper mottts quantitatem quamfemel creavit in univerfo confervat.art. 3 6. Prius facile quivis concedet, qui attendet ad Dei perfeftionem,a qua oritur & omnia ab ipfo folo independente dependeant. Nec pofte- rius etiam facile quis negabit, qui noverit, tonfervationem nihil aliud efle quam con- tinuatam creationem , fimulque ad Dd conftan-
|
||||
|
DlSSERTATIO II, 229
conftantiam animum fuum adjecerit,quam
eum in operando femper exprimere cog*- tandum, donec mutatio aliqua ex effetti- bus evidenter cognofcatur. Pnorosino VIII.
Vnaqutque res , quetntum in ipfr efi ,
femper manet in eodemflatu , ficque quod femelmovetur [emper moveripergit.ixt.i7. Ha:c propolitio videtur natura nota efle, neque demonftratione indigere, fed tan- tum hac cautione , nifiabalio exilloftatu deturbetur, vel in motu impediatur. Qua- re enim moveri ceflaret, fi nulla fit caufa <\ux motum impediat ? Propositio IX.
Omnhs motut exfe ipfo eft reflut; & ideh
qus. circulariter moventur tendunt femper, ut recedant a centro fui circuli, quem de- fcribunt, idque obtinent, nifiab aliis corpo- ribus impedianlur.art.3 9. Cum enimDeus motusfitprimaria caufa (perpropof.7.) ex fimplicirate Dei colligere licet, talem in- diturum fuifl"e,qui maxime fit fimplex,qua- lis folus eftreftus. Ipfa experientia etiam hanc Propofitionem confirmat. Ita enim lapis in funda circumrotatus in quavis par- te circuli, etiam fuperiori ( ne dicas id i K 7 gravi- |
||||
|
iJO CHRtSTOPH. WlTTICH.
gravitate pendere) tendit femper, ut a ma-
nu fecundum lineam rcftam recedat. PROFOSITIO X.
Corptts alteri fortiori occurrendo , quod
propellere non poteft , nihil amittit defuo motu, fed tantum determinationem aliam accipit: occurrendo %>ero minusforti, tan- tum amittit, quantum in illud transfert. art. 40. Nullaenim ratio eft, curamitte- ret ,quiaalterinoncommunicat, fedma- ■ net iniftofuoftatu motus (per Propof. 8.) Tantum etiam amittere , quantum tranf- fert, exinde cognofcitur, quianonpoteft retinere illud, quod alteri communicavit. Propositio XI.
Omnefluidum corpus efl divifum in mul-
tas particulas exiguas, motibtts afe mutub diverfis agitatas. art. 54. Hoc enim vo- camus corpus fluidum, quodfacile cedit alteri corpori motu. At cum motus mo- tui non fit contrarius, quies ver6 fit;facile ' percipitur, id corpus quod jam in motu eft, facilius cederc altericorpori, quam illud quod quiefcit. Ergo quanto micusquiefcit, tanto facilius cedit, quod fieri manifeftum cft, fi conftet particulis exiguis, motibus a f" mutuo diverfis agitatis. Pr.o-
|
||||
|
DISSIKTATIO II. 2JI
|
|||||
|
Pf.opositio XII.
Corpus durum infiuido collocatum defer-
tur afluido verftts eetm partem, adquam ipfum corptts fiuidum tendit. art. 61. Vel enim imponetur quiefcens, & fic (per pro- pof. 10.) facile motum accipiet afluido, quodtotum limul verfiis aliquam partem tendit, quo ipfo ftuidumillud totum fimul fortius erit duro quocunque: Vel impone- tur cum impetu tendente aliorfum , quam fluidum, & lic iterum, cum totum fluidum fitfortius, determinationemaccipiet ver- fus eam partem ad quam fluidum fertur (per eandem prop. i o.) Vel denique im- ponetur , ut motusduridetermineturver- fus eam partem ad quam fluidum fertur & fic tanto facilius ab eo potcrit deferri. VI. Hispropofitionibus exlib.2. Prin-
cip. ita collectis,nunc ex III. libroquaf- dam ponimus Hypothefes , quibus hxc pra;mittimus. Certum eft res longe me- lius cognofci, fi confiderentur prout fieri pofllnt ac debeaut, fi paulatim oriantur, quam fi tantiim, ut fafta: & abfoluta: con- fiderentur. Hoc a Cartefio art. 45- Prm- cip. ii. aliquot exemplis oftenditur , Sc multo pluribus declararipoflet, nifiper fe effet clarum. Itaque fi corporum pra;ci- puorum aDeoinmundocollocatorum na- turam
|
|||||
|
*32 CHRISTOPH. WlTTICH."
turam & attributa velimus cognofcere,ne-
ceflario ea, prout paulatim oriri potuerint ac debuerint, fi Deus ipfa paulatim oriri voluiiTet, prouteum potuiflefacileperci- pimus , confideranda. Id facimus per fe- quentes Hypothefes, quas Carteiius tradit art. 46. Hypothjsis I.
Detts materiam illam, ex qua mundm
adftjeBabilit eft faclm, unam & eandem 0- mnium corporum exiftentem (perprop.i.) divifit in liarias particulat, ut ita corpus fluidum conftituerent (perprop. 11.) Necef- fario enim requirebatur divifio, ut fepara- tim a fe invicem ka; particula; moveri pof- fent, atque ita quasper motum oriuntur proprietates eiTe poflent. An ver6 a:quales, an ina;quales fupponunrur ifta: particula;, parum refert, quia qualifcunque figurz fint, & quantascunque parvitatis (dummo- do eatantafit, ut corpus fluidum compo- nant) femperidemfecundumlegesnatura: fequetur, ut & Philofophus monetart. 47. Sedprobabiliustameneft easfuilTe a?qua- les,quia magis xqualitas & ordo,Deo con- venirevidetur. Hypothesis II.
Tteui iftam materiam tta divifam mo- vit,
|
||||
|
DlSSE&TATIoII. 233
vit,tantundemque mottts indidit, quantum
jam in mundo reperitur. Hoc requircbatur i\ diftin&a & varia corpora ex illa materia fucceflive producere vellet. Pofterius patc: exprop.7- Hypothesis III.
Betts iftas particulas fingulas movit cir-
capropria centra feparatim. Hoc enim re- quirebatur ad naturam fluidi, (perprop.n.) quod pra:fupponuntur conftituere debere. HypotHesis IV.
Deusplures tales particulas fimttl movit
circa alia qundam punBa &que m fe mutub remota,& eodem modo difpofita acjamfunt centra fixarum, nec non etiam circa alia aliquanio plura, qus. Aquent numerttmpla- netarum. Vtenimpoflent mifceri, &va- ria corpora inde fieri, non dcbebant in eo- dem loco confiftendo circa propria tantum centra convolvi. Et cogitare hic licet, Deum voluifle ita obfcura quafi lineamcn- taeffingere corporum maxime confpicuo- rum per motum talem circa commune centrum. VII. Non fuut autem ha:hypothefes o-
mnino falfx. Quamvis cnim ex hiftoria creationis conftet, Deum fex diebus totum mundi opus abfolvifle, &aMofequoquc fingu-
|
||||
|
134 Christoph. Wittich.
fingulis diebus fua opera aflignentur. Scri- ptura tamen non docet, an momento uno omnia cujuflibet diei opera fint facta, an vero intervallo ifto temporis, quod dies vocatur; quodlipofterius ftatuas nihil in eo Scriptura: contrariaberis, nihil quic- quam Omnipotentia; divina: detrahes. Sed pofito, quod Deus momentounico opera uniufcujufque diei produxerit, fi" nos tamen velimus eorumnaruramcognofcere, non debemus ea ut integra fpeftare, fed fecun- dum natura: leges refolvere , quo fafto ea non alio modo formanda fuiffe ex hypo- thcfium declarationeeflmanifeftum. Cer- tum etiam eft , etiamfi Deus in momento formaflet, eum nihilominus iis talem fuif- fe inditurum naturam, qua: cum legibus naturse conveniret,adcoque eaimpofterum quoad operationes fuas & proprietates tali modo fe fuifle habitura , ac fi ita facta ef- fcnt. Quemadmodum autem Theologos nemo peccati arguit, quod in decretis Dei, qua? unico aftu ab xterno formata effe probefciunt, cum in Deo lint, quipurus adtus exiftit, confiderent diverfos actus, horumque aftuum Ordinem fecundum re- gulas vera: fapientix conftituant: multo minus nobis jure quis vitio vertere pote- rit, quod in Operibus Deiexternis, quaj fex diebusfunt perafta , ita ut non conftet, an
|
||||
|
DlSSERTATIoII. 2J5
a-n uno momento opera cujufiibet diei fint
abfoluta, an vero integer ad ea dies fuerit adhibitus, confideremus talem dilpofitio- nem & ordinem , qui regulis naturas evi dentiffimis conveniat. VIII. His ergo ita confirmatis, ut
propius ad inftitutum noftrum accedamus tiibjungendas Propofitiones fequentes ex Philofophi lib. 111. defumta:: Propositio XIII.
llU parttcuU squaUs hypothefeos primt
non potuerunt ejfe JJ?h&ric&. ^Quia fic va- cuum relinqueretur (contra prop. z.) fed cujufcunque figurt primofuertnt debuerunt tandemfieriJph&ria. art.48. Quia fuerunt tnotx (ex hypoth. 2.) & quidem varie tum circapropriacentra, tum circaalia. (per hypoth. 3. & 4.) Quare eminentia; omnes neceflario tandem.fuerunt abrafa:. Propositio XIV-
Circa iftas particulm Jfh&ricas debuit
ejfe alia materia fubtilU. art. 49. Orta eft enim ex abrafione angulorum & eminen- tiarum(perprop. 13.) Quiaautem manfit eadem extenfio totius iftius materix colle- ftive confiderata; poft divifionem & abra- fionem , ideo fpatia inter globulos relifta debuit
|
||||
|
---------------
236 Christoph. Wittich.
debuit implere, quod facile potuit prxftare propter tenuitatem,cjuia non niii tenue po- teft efle id , quod una vice ab iftis ajquali- buspartibus fuitabrafum , propter quam tenuitatem etiain facile dividi potuit in infinitum , ( per prop. 4.) ut in quailibet fpatiafepotuerit iniinuare. Propositio XV.
Confluxit etictm ifta materia ad centra
ea, circa qut ex hypotb. quarta congeries farticularumfuit mota indeque Jlderafunt orta. art. 54. Audaenim eft valdeexcon- rinua illa abraiione , ut majorlonge fuerit copia, quamrequirebaturad ipatiainter- je&a replenda. Cum autem (per prop. 9.) globuli moti «rculariter a centro cona- lentur recedere , propulerunt illi proximos & hi iterum alios. Sed vacuum dari non poteft (per prop.z.) & in corporibus motis femperfit circulus (per prop. j.) Neceila- rio ergo globulis a centro recedentibus, alia qusedam materia debet fuccedere. Glo- feuli autem nulli ad centra potueruntac- cedere,quia ha&enus omnes fuerunt ^equa- les, adeoque kqualem habuerunt conatum a centro recedendi. Erg6 neceilario mate- riafubtilis, quajfacile recipit motus alio- rum corporum, utpote tenuis& facile kfe iminiure valens, ad centrafuit depulfa, iic- |
|||||
|
,
|
|||||
|
DlS S E RTATIO II. 237
que fidera funt orta proportionalia ad ma-
teriam, qua: circa illa in Orbem movetur, Propositio XVI.
lUaforrb matcriafubtilu, quhmfrimum
ad centra fervenit, mota efi motu iftim vorticis in circulum. art. 72. Hic enim motus facile a vicinis globulis poterat im- primi, undepofteafubfequens materiafi- miIeinimpreflionemfufcepir,donec omnis fuperflua materia in centrum defcenderit, quas totaiimulgyrare debuit. Propositio XVII-
Vortices jam debent ita inter fe ejfe com-
fojiti, ut unufquifque in eamfartemfera- tur, fecundum quam reliquorum omnium circumflantium motus minus illi adver- fantur. art.df. Nam (exprop.io.) colligi facile poteft, motum quodcunque corpus alterius occurfu itafacile flectipofTe , ut in fuo motu quam minimum impediatur. Quod futurum efle mutuo huc & illuc im- pulfu, concipifacile poteft. Pro positio XVIII.
Minus autem fe imfediunt vortices, fi
foli cujufque non tam vicini jint folis alio- rum vorticum contiguorum» quam farti- bm
|
||||
|
238 Christo p h. Witti ch.
but ab ipforumpolis valde remotit, hoc efl, f.cliptic*. art. 67. Si enim duorum Poli fe mutuo tangerent,vel ambo in eafdem par- tes ferrentur, & fic in unum vorticem co- alefcerent, at nos diftinctos jam fuppofui- mus; vcl in contrarias, & fic fibi mutuo quam maxime repugnarent. Propositio XIX.
Vortices ifti funt latiores & amflieres verfus "Eclipticam, quam verfus Polos. Globuli enim vehementius verfus Eclipti- cam pelluntur , quod ex circumgyrationc cft manifeftum. Eciiptic* autem oppofiti funt poli (per propof. 18.) qui minusreli- ftunt, quod^lobuli verfus Polos non ita vehementer pellantur: Polis verb Eclipti- ca:,qua;magis. / Propositio XX.
Materia fubtilis ex Polis cujufque vorti- cii verftts centrum, & ex centro verfns «. liaspartesfiuit. zn. 69. Omnisenim nw- teria recedere conatur a centro (per pro- pof.9.) & vehementius peilitur verfus Ecli- pticam, quam verfuspolos (per prop. 19.) Cum ergo ad Eclipticam occurrat polis (per prop. 18.) qui minus refiftunt, certurn cft, illam ibi ingreffuram, egrefluramqiie expartibus verliis Eclipticam. Pxo-
|
||||
|
DlS SERTATIO II.
|
|||||||
|
239
|
|||||||
|
P R O P O S 1 T 1 O* X X I.
Proximi Jideris globuli celerius feruntur
quam faulb remotiores ad certam eiiftan- /*«/». art. 84. Quia cum materia fubtilis in centro vorticis femper circumvolvatur (per prop. 16.) & femper aliquid fui per anguftos meatus, qui funt interglobulos fecundi elementi verfus Eclipticam emit- tat, & verfuspolosrecipiat (perprop.20.) non dubium eft,quin habeat vim fecum ra- piendi globulos iftos ufque ad certam di- ftantiam. Itaquequopropiores funt, tan- to magis in iftos vim fuam exfererepoteft, <juo remotiores, tanto minus. Propositio XXII.
Globuli Sideris froximi funt minores re-
motioribm. art. 85. EiTe enim inter eos quo ad magnitudinem difFerentiam patet exinde, quia etfi ab initio omnes fuerint x- quales, fieri tamen non potuit, quin lapfu temporis ob inxqualitatem fpatiorum qua: percurrunt, &motus inxqualitatem inde ortam (per propof. 6 -) aliqui aliis minores evaderent. lam autem celerius moventur propiores remotioribus (perprop. 21.) Si ergo centro proximi eflent majores vel x- quales fuperioribus , eo ipfo plus vel tan- tum
|
|||||||
|
1
|
|||||
|
240 ChrI S T0 P H. WlTTI CH.
tumhaberent virium a centro recedendi,&
fic evaderent fuperiores. Propositio XXIII.
Terra fuit aliquando fidus. Cum enim
ex hypothefi quarta in ipfa centrum etiam fuerit, circa quod quatdam materia move- batur , cxtera omnia ex dcmonftratis eo- dem modocontingere debuerunt, ut ma- teria fubtilis in iftud Centrum confluxerit, &fic fidus conftituerit. ProPositioXXIV.
Terra obducia efi tandem maculis,& •vor- tex ejus abfumtus fuit a vortice Vicini p- tenfiori Solis. Cum enim fuerit Sidus ( per prop. 13 .)nunc autem tam crafla exiftat,de- buit necefiario tam denfis maculis obvol- vi. Facile fane potuit contingere, ut mate- rix illius fubtilis partes irregulares & mi- nus fubtiles fibi mutuo adhasrerent & non tam facile circumagi poflent. Itaque fi tan- to commodius alia; atque alia; minutia: ad- hxrere potuerunt, donec tandem tam craf- fa fueritfacla obductio, ut materia fubtilis, qua: intra iftam maculam circumvolveba- tur, (perprop.i,6.& 8.) nullam vimadcir- cumrapiendum globulos fui vorticis po- tuerit exferere, quo fafto ifto vcrtex facile *b adjacente potentiorifiiit abferptus. Pr o-
|
|||||
|
DlSSERTATIO II. 241
|
|||||
|
PHOPOSITIO XXV.
Terr/tfuit detrufa verfas Solem. Cum
enim vortex ejus fuerit abfbrptus, a vorti- ceSolis (perprop. 24.) etiamipfumSidus macula obduftum a vorticeabforbentene- ceflario debuit rapi. Materiaautem circa Solem circumvoluta conabatur femper magis atque magis recedere a centro (per prop. 9.) Itaque omne illud, quod iibi ob- ftabar, ut hic Terram, depellere debuit verfus centrum, ut inejuslocum adfien- deret, quamdiu nempe in ifto lidere macu- lis obducto iive Terra, nullus alius motus conlideratur. Propositio XXVI.
Terrafuit detrufa in eum locum ubinunc efi'. Ineumenim Jocum debuit defcendc- re , ubi funt globuli Cadeftes quibus in fo- liditate iive in aptitudine ad perfeveran- dum in fuo motu per rectas lineas eft x- tjualis. Si enirh propius verfus Solem acce- deret, verfareturibi interglobulosCxle- ftespaulo minores, (perprop.22.)a.uosfu- peraret vi ad recedendum a centro circa quod gyrat& ilc fuperiorevaderet: Ver- fareturetiam interglobulospaulocelerius motos, (per prop. 21.) i quibus vim majo- rem ad recedendum a Centro acciperet, L atque |
|||||
|
242 Christoph. Wittich.
atqueita inderurfusegredideberet. Sive- ro mao;is recederet a Sole , ei occurrerent globulicaeleftes aliquanto minus celeriter moti (per prop. 21.) qui proinde ejus agi- tationem livevim recedendia centromi- nuerent , &paulo majores (per prop.2i.) qui proinde vim haberent ipfam depel- lendi. Propo s 1 ti o XXVII.
Terra in eo loco in quo eft,defertur k tnn-
teria ambiente annud delatitne. Fuit enim abforptus a vortice Solis vortex Terrx (pci prop. ^5.) & detrufa Terrain eum locum in quo nunc eft (per prop. 26.) ubi materia cxleftis eam ambit , quse fluida cft ex ante- cedentibus,& in circulum movetur (ex hy- poth. 4.) E. (perprop.12.) corpusdurum, quod inibi eft pofitum fecum defert. Quo autem temporc Terra ita delata redeat ail locum eundem ex phamomenis difcendum. Fit illud quandoSol fub eodem fignoitc- rum confpicitur, fub quo antea fuit con- fpectus, ut fi ex. gr. fuerit confpeftus fiib Ariete quando iterum fub eodem figno confpicitur , cenfenda eft circuitum fuuui abfolvifie , quod annuo fpatio fieri expt- rientiadocet. |
|||||
|
Pro-
|
|||||
|
DlSSERTATIO II. 243
|
|||||
|
Pro positio XXVIII.
Terra fimul circumvolvitur a materia
c&lefti ambiente circumvolutione diurna.
Nam 1. cum viciflltudo diei & nodtis poli-
tis his omnibus, qua: antea funt demonftra-
ta, non poflit fieri motu Solis circa Ter-
ram diurno, nec alia caufa afFerri queat,
neceflario id fieri debet per Tcrra? conver-
fioiiem. 2. cum Terrafueritfidus (perpro-
pof. 23.) ergo potuit retinere illummo-
tum, quem antea habuit, materiaque fub-
tilis in ejus centro , cum procul dubio ad-
huc moveatur (perprop. a.) Terramim-
pellerepoteft. ;• QuiaLuna moveturcir-
ca Terram (utifatisconftat exphxnome-
nis) debuit hoc ex antea demonftratis inde
contingere, quod , cum non minorem ha-
beat vim agitationis quam Terra , in ea-
dem fphxra debuerit verfari (per prop. 2 6.)
& cum moleiitminor , ajqualem habens
vim agitationis, celerius debeat ferri. Er-
go fuit delata verfus Terram in eadem
lphasra. Eft autem Luna quantitate fatis
magna, itautfecundum Ciavium ad Ter-
ram proportionem habeat qualem 1 ad
39J: Vacuum etiam darinequit (perpro-
prof.2.) nec minuipoteft extenlio, non mi-
nuta fubftantia corporea (perprop. 5.)
Quare ita verfus Terram delata, mole fua
L 2 com-
|
|||||
|
244 C HR.ISTO-PH. WlTTICH.
compreflit globulos verfus Terram, qui
cum tam cito non potuerint cedere, ut cir- culusfieret, (perprop. 5.)propter nimiam Luna: agitationem, reftiterunt, ut Luna ad Terram non potuerit magis accedere, quam acceflit. Quare Luna (per prop. i o.) aliam determinationem motus accepit, ita ut circa Terram gyret, dum interim una cum illa circa Solem defertur a materia cadeftiambiente. Quia ergo vis magna& quantitas eft Lunas ex antecedentibus, fa- cile potuit materiam cjeleftem inter fe & Terram interje&am in modum vorticis contorquere , qux fimul Terram circa a- xem fuum convolvit (perprop. 12.) Nec mirum effe debet, quod Terra fere tricies circa axem fuum convolvatur, dum Luna tantum femelcircumferentiamcirculi fui circa Terram percurrit. Cum enim hxc circumferentia fit circiter fexagefies major Terrse ambitu , iic Luna duplo celerius ad- huc fertur quam Terra, & cum amba: a- gantur ab eadem materia cadefti, quam credibile eft non minus celeriter moveri propeTerram , quam prope Lunam, non aliacaufavidetur effe majoris in Lunace- ieritatis, quam quod Terra fit minor. IX. ItaThelisnoftraevidentiflima^ut
reor, demonftratione cft probata; Nunc etiam. Antithefis Tychonis eft evertenda. Hanc
|
||||
|
DlSSERTATlO II. 245
Hane abfurdam eiTe inde eft confpicuum ;
Cum enim Sol circaaxem fuum convolva- tur , uti experientia comprobavit per Solis maculas,quasfpatio 26 dierum circitercir- cumvolvi cernuntur , & a Sole circumra- piantur 5 Planetx per hypoth, Tychonis, non poteft ulla ratio concipi, quare etiam Terra intermedia inter proximos & remo- tiores Planetas,uti ex Syftematis infpeclio- nepatet, non fimula Sole rapiatur, nifi fingat maximam aliquam vim, qux traftis aSole remotioribus Planetis, corporibus longe majoribus , Terram retineat immo- tam. Ad extraordinariam autemDeipo- tentiam hic confugere, cum qusrantur auCx naturales, eft prorfus «^oo-JWjiot». X. Excipit du Bois p.34- Dialogifui
Theologico-Aftronomici: Si aliqua da- rentur argumenta vere demonftrativa pro motu Terrs. diurno Q> annuo ea a ph&nome- nis & apparentiii deduci deberent. Rejp. 1. argumentum noftrum per propofitiones 2 8. dedu&um efle revera demonftrativum, patebit leftori benevolo , qui citra prarju- dicia rem voluerit perpenderc, adhibita ii- mulin confilium Part. 11. & 111. Princi- piorum Philofophi, ubi omnia latiusfunt dedufta , nec exiftimo quicquam contra il- lud excipi pofle , ad quod non facilis parata mihi fit refponfio. 2. argumentum quod L 3 per |
||||
|
2*5 CHR.I STO P H. WlTTICH.
per caufas naturales nexu evidentiflimo
interle coh*rentes crFeftum demonftrat, efle demonftrativum nemonegare poteft, qui quid fit demonftratio "Shi-n cognitum habet, tale autem hoc noftrum efle infpe- cliodocebit. Quam prsferendam effe de- monftrationi sF o-n , qua: ab effectu ad cau- fam procedit, accuratiores Logici often- dunt. Quamvis itaque forte apparentia: :eque per Tychonianam hypothefin falvari queant, ac per Copernicanam, adeoque de- rr.onftratio ?»« haberi non queat, illius tamen defectirm faciledemonftratio a prio- ri fupplebit. C A p v t VI.
Objettiones ex Scriptura contra Senten-
tiam nojiram altau difcutiun-
tur &folvuntur.
I. \7Ideamus nunc quid contrariarum
* fententiarum Patroni contra hanc Veritatem tam folide demonftratam con^ fueverint oggerere. Ita eroo oeneraliter objici folet: Contradicit hoc dogma dc duplici Terras motu five delatione Scriptu- ra;, qua; paflim Terra; quietem, Cxlo vero motumtribuit. 11. ReJ}. Oftenfum eft in DiiTertatione
pra;-
|
||||
|
DlSSt R.TATIO II. 247
prarcedente multis argumentis , non debe~
re nos Philofophicadogmata ex Scripturis petere, cpx velimbenevolum Lectorem hic fibi ad animum revocare : multis iti- dem exemplis eft declaratum fcripturam fepe loqui ex opinione vulgi, non ex rei veritate, prxfertim de iis rebus, circa quas vulgus ex pra:judiciis fenfuum opiniones erroneas concepit, quo dicimus referenda elTe pleraque loca contra fententiam no- ftram objec~ta,uti ex fpeciali eorum exami- ne in fequentibus patebit. Quia autem hic tantum verfamur in generalis Objeftionis difcuflione, velima leftoreattenteconfi- derariverba Auguftini epift. 7. ad Marcel- linum, qusnoftrafacimus: Si manifeftif- fem& certijfim&que rationi velut Scriptura- rum Sanctarum objicitur authoritas, non intelligit, qui hocfacit, 0> non Scriptura- rum ittarum fenfum , quem intelligere non potuit,fed fuum potius objicit , nec quod in eis,fedquodinfe ipfo , quodpro eis invenit, opponit. Cum quibus conveniunt ea, qu» de Gen. ad lit.lib. 1. cap.2 1. leguntur: Di- dici non h&rere homini , in rejpondendofe- cundumfidem; quod reffondendum eft ho- minibus, qui calumniari libris noftr&fa- lutis affeEtant. ut quicquid ipfi de natura rerum veracibm documentis demonftrare potuerint, oftendamut noftris literis non ejfe L 4 con- |
||||
|
248 CHRIST O V H. WlTT I C H.
contrarium. Quare cum ratio noftra pro
delatione utraque Tcrrae fuerit manifeftif- fima, concludat Lector non effe hunc Scri- ptura; fenfum quem adverfariivolunt, fed ab adverfariis confiftum , attendatque ad fequentia , ex quibus manifeftum fiet, Sa- cram Scripturam huic dogmati non effe contrariam. Atque his videtur du Bois confentire, qui Dialogifuip.32. Dicoer- go , fi qundam argumenta in hac materiet contra expreffam S. Scriptura, Literamfint admittenda, non probabilia ,fedmathema- tice demonftrativa effe debent, & qu& nos invitos cogant afenfu proprio verborumfa- crorum recedere. Noftrum argumentum vero taie effe , & leftorem dummodo a pra:judiciis Iiber fit ad affentiendum coge- re, dicere non veremur. III. Excipit Revius Statera; fua; p.321.
Hoc argumentum ex particulari procedit. deinde cum Scriptura fui interpres fit, quod rudi Minerva refert,id alibi quomodo intel- ligendum fit exponit. Homogenea habet LentulusNova:Sapientia;p.i 77. Vonamus idfieri aliquando , idcircone femper , idcir- cone quod in uno loco obfcure diclum efi , in alio non claritu explanetur ? It. p. 1 88. fie- ri hoc uno aut altero loco de re aliqua ob- fcura ut conceffero ita tot locorum varieta- te infirmitati plebufine gravi ratione con- fttli nihil opm erat. I V. |
||||
|
DlSSERTATIO II. 249
IV. Refp.\. Non eft noftrum argu-
mentum : Scriptura in aliquibus locis lo- quitur fecundiim opinionem vulgi potiu , quam fecundum accuratam rei veritatem: Ergo eodem modointelligenda eft, quan- do Solimotum, Terra: vero quietemattri- buit. Sed eft refponfio ad Obje&ionem ad- verfariorumlocaScripturxnobisobjicien- tium. Illisdicimus, fieri fa:pe folere, ut Scriptura de rebus naturalibus loquaturfe- cundum opinionem vulgi: Itaque non ne- ceflario loca Scripturx, uti ipfi volunt, proprieaccipiendaefle- Ipfis vero incum- beret onus probandi, non pofle in his vel illis locis objeclis aliter verba accipi, quam proprie, nec pofle in iis locutionem vulga- rem locum habere: quod ubi fecerint, ma- nus ultro porrigemus. Sed nos ex fuper- abundanti oftendimus fecundum Augufti- ni prasfcriptum , neceflario in his vel iliis locis verba accipi debere improprie &per Metonymiam exponenda. Quiaenim vc- racibus documentis Cartefius & nos ex ipfo demonftravimus, veritatem noftra; fenten- tis : Ergo ex mente Auguftini oftenden- dum nobisfuithanc fententiamfacrislite- ris non contrariari, quodin genere fieria- liter non potuit, quam diftinp-uendo inter locutiones accuratas & vulgares , inter phrafes t$ H^mi & tyX d^B-saui. z. ut con- L j ceda- |
||||
|
z$o Christoth. Wittich.
cedamus Scripturam , id quod rudi Miner- va alicubi retulit, alibi quomodo fit intel- ligendum aliquando exponere , in iis qua: pertinent ad religionem : ut quando locu- tiones de Deo anthopopathicas exponit iis inlocis,inquibusdocetur: Deum efleSpi- ritum, Deum efle inviiibilem ,. immenfum &infinitum;item,quandoChriftuseosquos Matth. 3. vocaverat filios Regni, Ioh.8,44. vocat filios Diaboli: vos ex patre Diabolo efiis. Attamen hoc non eft neceflarium fie- riin rebas naturalibus, cumnonfit Scri- pturaunftitutumillasex^licare, ut velfe- melde iisaccurate loquatur. 3-ubiScri- ptura circa res naturales non exponit id , quod rudi Minerva dixerat, tradit iftam provinciam rationi, cujus hoc eft officium, quandoquidem ea naturam rerum Phyfica- rum nobis cognitam reddere poteft. Ita nullibi videmus expofitam fententiam il- lam Gen. 1. quod Luna fit magnum Lumi- nare una cum Sole, oppofite ad ftellas; nul- libi enim oftendit , ftellasfixas LunAefle majores , fed hoc Aftronomiae faciendum relinquit. Simile jtidicium de aliis locis fu- perioridiflertatione citatis. V. Inftat duBois contrahanc refpon-
fionem p.n.Cmc nonpotertt ulterius con- cludi, quam in locii qui pro motu Solis & Terrt. quiete proferuntur pojfe ejfe tropum, fed
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 251
fed a poffe ad effe non datur confequentia;
ergo non poffe effe, fedreverd iniu verbis tropum effe probandum erit. aliasfemper in- h&reo^robrietati verborum , a quafine ra- tionerecedere nefaseft: prsfertimji nuUus deturin tota Scriptura textm, nullum ver- bum , quo contrarium veldirecte velindi- recTe ,vel proprie veltropice uUovealio mo- donotatur. Rejp. EiTe tropum in his Scri- ptura; locis inde colligimus, quia manife- ftilfims opponuntur rationi , cui lumen revelationis non contrariari certum eft. 2. prxfumtio docet elle tropum in his Scri- pturs Locis, fundata iis argumentis qua: cap.2. Prioris dilTertationis Jatius deduxi- mus , cum ergo ratio prastcrea accedat, o- ftendens motum non Soli fed Terrse tri- buendum , nihil certius quam tropum in lis agnolcendum. VI. Sequiturnunc Objeftio 2.exScri-
ptura, qua; fpecialis eft, defumta ex Iof. 1 o, 12, 13. Tunc allocutm efl lehofchuah leho- vam, quo die expofuit lehovah hunc ~Emor- rh&umfliis Ifraelis, & dixit ante oculos If raelis: Sol in Gibhone fubflfte & Luna in VaUe Ajalonis. Subftitit ergo Sol &* Luna ftetit, donec vindicata effet gens lfraelitica ab hoftibm fuis. nonne hoc fcriptum eft in libro re&i? Stabat autem Solin medio csdo, neque feftinabat ad occafum, quafi diem in- L 6 tegrum |
||||
|
25'2 C H RISTOPH. WlTTI CH.
tegrum.Hunc locum du Bois ita urget Dia-
logi p. i 3. Qu&nam erit probabilitatisJpe- eies , quod lofua plentts Spiritu Sancio , tam ruditer, fenfu rei veritati contrario^loqui <voluerit ? VII. Rejp. i. Vtfupra Jiarc accipienda
efle k$ Vniav non *gX dXr,9-eicu/, cum ratio fit manifefta , qua; Terra; motum probat, nec aliter poflit ei non contrariariScriptu- ra. 2. non abfurdum erit, fidicamus, Io- fuam non omnia fcivifle , qua; pertinebant adres naturales, quamvis Spiritu Sanfto fuerit plenus, non enim adhoc ipfi Spiritus Sandtus fuerat datus. Quidni enim idem nobis liceret ftatuere de Iofua, quod Cele- berrimus Vofliuslib.3-deIdololatriac.99. ftatuit de Apoftolis his verbis: Nec enim, inquit, necejfe eft, credamtu , Clementem fcijfe omnia , qu&facerent adarcana natu- rn. Ne id quidem credere eft opus de Apo- ftolis; licet Chriftus promiferat mijfurum fe Sp.SanBum, quiin emnem eosduceret 'veritatem. Quippe hoc reftringendum ad •veritatem earum rerum, qus, ad Salutis fertineant negotium ; imb ne harum qui- dem omnium quia Apoftoli ipfiexparte vi- derunt ac prophetarunt: fed omnium, quas fcire eft opus alteram ad vitam confequen- dam. Nihil ergo inconvenientix futurum, udicamus Iofuam ibi opinionem vulgife- cutum,
|
||||
|
DISSERTATIOII. 153
cutum, & opinatum fuifTc , quod Sol motu
circa Terram diem efficeret, & hinc petiif- fe , ut ejus motus aliquamdiu fifteretur. 3. five autem fciverit Iofua five non , cujas rnotui tribuenda diei & noBis vicijjitudo, Solifne anTerr&, adhuc facilis eftfolutio. Confideremus tantum quid hoc in loco lo- fua a Deo efSagitaverit. Is procul dubio ex inftinftu Sp. Sanfti, qui fidem miraculo- rum in cordeipfius accenderat, exoptavit, ut uies continuaretur, quo vindi&am fii- mere pofTetde inimicisDei & populi Ifrae- litici. Itaque petiit a Deo ut Solem fifte- ret, ad hunc fuum fcopum obtinendum. Neque enim opus erat, ut in hac petitione alia formula loquendi uteretur , quam vul- go erat recepta, neque tunc tempus erat cogitare, de motu corporum quibusdies efficitur , & confiderare quibus ille tribui debeat, atque itaaccurate loqui. Sed fcie- bat, Deum intelledturum fuam intentio- nem,quibufcunque verbis eam exprimeret. Itaque cum porro de exauditione ejus dici- tur , Scnpturaipfiusformula: loquendi re- fpondet, ut quemadmodum ipfe diei pro- longationem petieritper hancformulam: Solfta , ita Scriptura oftendat, fimili for- mula, illud quod petierat faftum efTe , ut nempedies fuerit prolongatus. 4. Voluit, ut Sol fibi ftaret ad fuum fcopum obtinen- L 7 dum, |
||||
|
2J4 CHRIS T O V H. WlTTI C H.
dum, id eft , fupra fuum Horizontem ma-
neret, quodfieri potuit, five motus Solis apparens fifteretur , per Terra;, five verus per Solis quietem, quK refponfio eft ex Ke- plero defumta, cuifimilis eft Fofcarini,qui ita dicit: lofua imperium, S o l n e m o- v e A r. i s , dr> miraculum immoti Solis, ab eo perpetratum itapotefl accipi, ut non pro- prie corpus Solare , fed Solis Jplendor fuper Terrd fubjiiterit, ex eo quod non ipfe Sol (per fe jam priui immotui) fed ipfi Terra tjui fplendorem recipiens motum fuum fli- terit: qut,ficut Ordinarium fuum motum Orientem verfui indtfmenter perfequendo, Solii Jplendorem in Occidentem acciviffet, ita immota manens , immotut&ftetit Solii fylendor, in eumimpreffm. j. Subjunga- mustandem Belgarum interpretationem, qui ad verba in Gibhone ita annotant: Jjtlt i$ / ftaet ftille te bier ulaetfe / baer grjp
nu 3f)t / ttiant 3Iofua roag te befet tjjbt te 40tbeon/verf. i o.Item ad verba in
Convalle Ajalonis. (©£ fin tjet VUOOjCCtt giofua i&/ &otmt en gaet ong niet
onber/ tertoijle inn in 435ibeon ftrriben/ enbe / |Kane en b?cngt ong ben hacift niet aen. hoc eft , Confifte in hoc loco, in
quo nunc es. nam Iofua erat tum tempork Gibeone. Item. Senfm Verborum lofus. eft, Sol ne occidiu nobk , quamdiu pugnamm in Gibeone,
|
||||
|
DlS S E R TATI O II. 255
Gibeone, & Luna, nenobis adducas noBem.
Ex qua interpretatione ha:c duo pro noftra fententia coiligimus 1. in eo agnofci de- bere vulgaremlocutionem , quodSoli tri- buitur exiftentia Gibhone,quxtamen con- veniebat Iofua», unde non mirum eiTe de- bet, fi etiam in illo ipfo S t a r e talem annotemus. 2. Iofuam petere , hancque ipfius efle intentionem , ne Sol fibi occidat. Soli autem ortus & occafus convenit & tri- buitur tamabiis, qui Copernici Syftema corporum caeleftium admittunt, quama Ptolemaicis vel Tychonianis. VIII. Contraquartamnoftramrefpon-
fionem inftat duBoisp. 25. Bona ejfet re- Jfconfio, dummodo rem veram ejfe comproba- tum ejfet; at deficiente illd comprobatione, verba tantum funt: nec aliquid in Jpecie refpondetur, quod non ante in rejponfione generali produBum fuerit; videlicet illa dici fecundum apparentiam. Ergo etiam ad retundendambanc exceptionem fufficerepof- fent vindicin generales. Sedprejfius urgebo hunc locum. Verba lofu&faciafunt non tan- tum ad Solem, fed & ad Lunam , & mira- culum duabm conflabat partibm, videlicet in ftatione x.Solis z.Lum. Lunnftatio% nem realem fuiffe & non fecundum appa- rentiam Copernicanis fatentibm , certum eft \ dicoergo & Solis ftationem talem fuif- fe;
|
||||
|
256 Christoph. Witti ch.
fe; nulia enim eft ratii, cur verba de quie- te Solis magk fecundum apparentiam de- beant exponi, auam verba, qus. Luntt quie- tem tribuunt. qu&que necejfario deinter- mijfionemotus fui fumendafunt. Paria his funt, quasRevius excipitp. 326. Statera; fua;. Qttam ineptum eft,cum Scriptura & Solem Q> Lunam miraculo ftetijfe referat, boc diblum ita dividere, ut in Sole nihilno- vi contigerit, ut quifteterit ab initio mun- di &> femper Jlaturuf fit , Luna vero ordi- narie quidem moveri, miraculo autemfte- tiffe dicatur. Quidhoc eft aliud quam di- cere, Scripturam partim veram partim fal- fam ejfe ? IX. Rejp.i . Bonumfaftum, quodhac-
tenusdu Bois hanc refponfionem acceptat, proquebonaagnofcit, dummodorem ve- ratn efle comprobatum fit. Idenimcuma nobis abunde in fuperioribus fit faftum, promittimus nobis eum impofterum veri- tati faventiorem. 2.idquodingeneredi- ftum fuerat de locutionibus vulgaribus, hic applicatur & in fpecie oftenditur , quo - modo hajc vcrba apud Iofuam cum verita- te noftra; fententia: non pugnent. Vindicias generales omnes quafcunque afferri vidi- mus a quibufcunque fuperiori diflertatione rtcudimus. 5. Fateor verba Iofua? direfta efle non tantum ad Soiem,fed etiam ad Lu- nam,
|
|||||
|
DlSSERTATIoII. 257
nam, petiiffeque,ut utraqueluminariafta-
rent: fed nvodus ftandi propterea non u- trobique par clTe debcbat. Vtraque ergo hzc Luminaria ftabant, fed alterum fta- tione vera alterum apparente, qualisfa:pe in Aftronomia etiam Ptolemaica locum liabet. 4. deutroqueluminarilofualoque- baturfecundum vulgi pra:judicia. Etiamfi enim Luna revera currerct, hoc tamen vulgus non cognoverat per certam demon- ftrationem , fed sque ac de Sole per fenfus apparentiam collegerat, in quo fimiliter potuiflet falli ac circa Solis motum fuit falfiis. Omne enim illud pra:judicium vo- caridebet, quod fine ulla certa ratione cre- ditur & pro vero aflumitur, etiamfi cafu fiat, ut illudtit verum. 5.Qu£enamfit ra- tio ob quam Statio de Luna debeat intelli- gi realis, de Sole tantum apparcns, patet ex cap. prascedenti, unde hxc refponfio ineptadicinonmeretur. Indeautem fequi Scripturam partim veram partim falfem, effe, nemo pra;ter Revium videt, nifi ex o- mnibus locutionibus vulgaribus, quibus Scriptura utitur, eifalfitatis dicam impin- gerevelis, aquanos illamcap. 5. Prioris Differtationis art.2,3,4,& 5 liberavimus. X. Contra 5 noftram refponfionem ad- duci poffet, id quod ibidem habet Revius p. 326. Hoc argnmentum eo modoprocedit, acfi
|
||||
|
Dl S S E RT ATIO I I. 259
dere , cum in circulum moveri ftatuatur,
fed tantiim refpeftu noftri, ratione nempe habitanoftri Horizontis. Ita quando in Ortu fupra noftrum Horizontein fecon- fpiciendum pra:bet,pergitque donec ad cir- culum Meridianum perveniat, dicitur ad- fcendere; defcendere vero , quandoacir- culo Meridiano ad occafum progrcditur. Itaque cum dicitur Solem eflc reverfum, intelligendum id de motu ipfius nonvero, fed apparente, quifemper Terra motafoli eftadlignandus. XIV. Obj.\. Pfal. 19. s, <5, 7. Detts
Soli tentorium dijpofuit in e'u. Nnm efl tan- quam fponfus prodiens e thalamo ftto , Uta- tur tanquam robuftm decurfurm viam.Ab extremitate c&lorum exortut ejtts, & revo- lutio ejtts ad extremitates eorum eft , nec eft qui abfcondatur hfacie ejus. X V. Refp. Qui non videt hic effe locu-
tiones vulgares non unam , fedplures, is parum admodum videt , ut mirer tantope- re huic loco inniti voluifle du Bois, uti mox videbimus. Nam quomodo Soli com- petit tentorium in c&lis ? quomodo prodit e thalamo fuo ? quomodo decurrit i/iam tan- quam robuftm t quomodo tandem exoritur ab extremitate C&lorum , & revolvitur ad extremitates ? nonne luce meridiana cla- rius eft, li quis ad has locutiones attendat, illas
|
||||
|
z6o Christoph. Wittich.
illas refpicere eam vulgi opinionem in pra:- judicio fenfuum fundatam , quod ibi, ubi vifus nofter terminatur & Terra cxlum contingere videtur,fint Casli extremitatcs, in quibus thalamus & tentorium quafi So- lis, in quod (efe recondat, per totam no- ftem in quiete ibi manendo, ex quo thala- mo mane prodire judicatur , apparens tan- quamrobuftus aliquisgigas, quiain Orm longe major vidctur, quam in medio Ca;li, De hac vulgi opinione ita Tacitus de mo- ribus Germanorum: Trans Suionos aliud fnare pigrum ac prope immotum , quo cingi cludique terrarum Orbem hincfides: quod extremtts cadentis jam folisfulgor in ortm edurat, adco clarus utfidera hebetet. So- num infuper fe mergentis audiri formafyut deorum , & radios capitis adfpiciperfuajio adjicit. Ad qua; verba Lipfius annotat: Hs.c perfuafio rudis & cafc&plebisfuit, So- lem dum in Oceanum cadit, flridorem ede- renon aliter, quamfiignitum ferrum con- datur in aquam , adv ocata etiam anthori- tate PolTidonii apud Strabonem & Flori de Decimo Bruto in Hifpaniis bellante. Sic Virgilius Georg.I. hanc vulgiopinionem fecutus inquit: Solquoque & exoriens, & cumfe condet in undas~figna dabit. Fateor quidem huic prxjudicio generali, fecun- dum quod Pfalmus fermonem fuum infle- |
||||
|
DlSSERTATIO II. S6l
£lit, alia atque alia effe addita , ut quod Sol
undis immergatur, dum occidit, &c. eft tamcn in genere hoc omnium prxjudi- cium, ultra id , quod fenfus monftrat affur- gere non valentium, quod Sol ubi occidit c ondatur quafi fub Terram, eam fere attin- gendo , ibique ufque ad exortum defes la- teat. Vndenonmirumeft, fipropter cer- tiflimam rationem etiam circacurfum So- lis looutio popularis ex prajjudiciis fen- fuum orta fit agnofcenda. Inquo tanto ma- gis confirmabimurfi confideremus Ortum etiam, quiinlocoallegatoSoli tribuitur, proprie loquendo ei non poiTe convenire, cum ne quidem fecundum Ptolemaicum fyftema Sol proprie poffit dici Oriri. Quia enim fecundiim ipfum Sol movetur in cir- culo , in quo nulla pars altera humilior eft, altiorve , xque enim omnes a centro funt remota;: Oriri autem eft e planitie in al- tum tolli vel affurgcre , manifeftum eft hanc locutionem ad fenfuum apparentiam effe accommodatam. XVI. Sed videnda; inftantia; contrarise
fententia; patronorum : Fullerus Vir do- £tus in Mifcellaneis Sacris itahunclocum. urget lib. i. cap.i 5. infinep. 98. Conflat (inquit) ipfoflatim initio Prophetam teflarc fe non aclurum de cvanidis hominum ima- gimtionibw , qus. nihiUfunt; fed de am- |
||||
|
262 CHRI ST0PH. Wl TTICH.
pliffimu operibm manuum Dei ipfim , qm •verafunt, certa,fincera, folida, acproinii ad facrofanctam ejut majeftatem celebran- dam accommodatijftma. XVII. Refp- Nos non dicimus , Solem
& Caelos efle imaginationem evanidara hominum, fed agnofcimus, (quis enim noa agnofceret t ) eife opera Dei maxima, ei cpibus potentia ejus fapientia & bonitas elucet, ut quam maxime ; edere etiam ef- feclarealianondiffitemur, qualia funtin- fluxus in inferiora, Terne illuminatio, qua fitutcontinua fit viciflitudodiei &no£fcis & fimilia. Tantum quarritur, au opus iit, ut Scriptura modum quo effecta ifta edunr tur explicet «ks«^«V Aftronomici, qus plerifque eft ignota , quod vel ipfe Fullerus fuoexemplo teftatur , anveromodo vul- gari omnibus peripe&o. Hoc difceptatur; utrum ad Terra; illuminationem motus Solis requiratur, an fufficiat tantum appi- rens, quorum pofterius nos afTerimus, \ hactenus, ut puto, fatis demonftravimus. X 11 X. Pergamusad inftantiasdu Boi, eafqueenervemus. Sedquiainiis qua:daia funt contra nos nihilfacientia , eatantum citabimus, quse fcrupulum aliquem has noftra legenti poflint injicere. Ita autem ille p. 13. JErgo narrant ctli Deigloriam, quia illi ipfi in fe continent, & nobhs pri- bent
|
||||
|
DissertAtio II. 263
bent materiamgloris, divins.: non apparen- ter tantum , quoad noflram opinionem, fed revera , acproinde & effeBa ac adjunB.;. idem revera pr&ftant, nam dies enunciat diei, & nox noBi eruBat fcientiam. Ergo rejpicit vicijfitudinem dierum & noBium : qus. cum effeBum fit c&lorum, neceffarib fequitur c&lum non autem Terram mottt diurno moveri: nam fi Terra moveretur, non jutem calum, tum in variatione Mtt non C&lum,fed terra narraret gloriam Dei, nam vicijfitudo itta non effet originaliter a CaIo, fed a Terra. XIX. Refp. 1. Quis unquam Coperni-
canorum dixit, Cslos prxbere materiara gloriae divina; apparenter tantum nonre- vera : imo quasnam Philofophia magis gloriam Dei in ea;lis agnofcit ? illane quaJ Gloriam Dei ex ipforum pulcritudine,mo- tus dire&ione fecundum leges natura;, eo- rum immenfa magnitudine nullis termi- nis quos non cognitos habet circumfcri- pta, &c. immenfam agnofcit, quod Carte- liana facit, an vero Ariftotelica, quasvix aliquid diftinfte de iis intelligit. 2. quod vicilTitudo dierum & nodtium lit effeftum a Cadis dependens originaliter agnofci- rnus, imo Terram non nifi receptive ad eam fehabereprofitemur. Nam fiveTerra circa axemfuum convolvatur, five Sol cir- ca
|
||||
|
264 Christoph. Wittich.
ca illam feratur, nihilominus idem effe-
£lum in Terra fentietur. Oritur autem il- laviciflitudo a Solis illuminatione & lu- minis abfentia , nonamotufive Solisfive Terra;: motus autem alterutrius corporis non nifi difpofitive fe habet, Sc tanquam caufa fine cjua non ad utramque partem Terra; Iumen vel ejus abfentia poflet ap- plicari,quod confiderare du Bois debuiflet. XX. Sedfequamur illum objicientem p. 24. Hinc porro fufcipio taliaargumenta. I. Vtjponfttt fe habetad gloriam fuam non apparenter & ex opinione h4minum,fed re- vera , ita & Solfefe habet adgloriam fuam revera , g£> hon ex opinione hominum appa- renter tantitm. Totum hocfacili concedent Copemicani: ergo ficpergo : II. Vt Curfor fefe habet ad curfum fuum , ita & Sol ad motum fuum: At curfor fefe httbet ad mo- tum fuum realiter, & non ftcundum appa- rentiam tantum vel opinionem hominum : Ergb & Solfefe habet ad motum fuum rea- liter , e^ non fecunAum apparentiam tan- tum vel opinionem hominum. III. Prout Solfefe habet ad gloriam fuam ipfi in Pfalmo tributam , ita etiamfefe habet adfuum mo- tum , cum in utraque fimilitudine nutta di- verfitatis nota reperiatur: at Solfefe habet ad gloriam revera & nonfecundum opinio- nemhomimm apparenter tantum; Mrgo & habet
|
||||
|
Dis s e rtAtio II. 265
habetfefe admotum revera 0> non apparen- ter tantum [ecundhm epinionem hominum. XXI. S^.i.QuomodoSolcomparetur
cum curfore vidimus art. 14. fit collatio e- jus quod apparet in Sole ad id quod rev cra in curforecontingit,ineoergoefttertiumhu- jus convenientia:, quod ficut curforis velo- citas oculis apparet, ita etiam Solis, fedin eo eft difFerentia , quod prior apparentia conveniat cum veritate,pofteriornon item. Quemadmodumergo,fiquisdiceret:Solern feie elevare fupra Horizontem & afcenderc ufque ad medium Cadi, quemadmodum A- quila CeCe elevat a fuperficie Terrse & ufque ad nubes evolat, non permitteretur ipfi, ne quidem a Ptolemaico , ut inferret: At A- quila reverae Iocoinferiori ad fublimio- rem fefe extollit. Ergo ctiam Sol non ap- parenter afcendit, fed-revera: Ita etiam non licct hic comparationem urgere ultra illud tertium, inquo fuitinftituta. 2.ne- gamus, quod eodem modo Sol CeCe habeat ad Gloriam fuam & ad motum; nam quam- vis nulla afFeratur in Pfalmo diverfitatis nota, tamen etiam nulla in co comparatio inftituitur. Sive enim Terra moveatur fi- ve Sol,gloria Dei nihilominus ex Sole in eo manifefta fit, quod ille fit caufa vicilfitudi- nisdiei& noftis, utiart. 18. vidimus. XXII. Examinemus jam verbap.24.in
M fine
|
||||
|
266 Christoph, Witthh.
fine & 2 5. ab initio : VrAterea cum inten- derit Pfaltesprobare, CaIos narrare gloriam Dei, dicendum erit, Trophetam vel non co- gnoviffe veram rationem , quomodo C&li narrent gloriam T>ei, apparenterne an re- ■vera; vel eum realem narrationem C&lo- rum probaffe argumento, quod infefe non efi verum,fed tantum propter apparentiam ve- rum creditur ab hominibttf, qui rei veri- tatem ignorant. VtrumvU fiatuatur , ab- furditm omnem modum excedit. XXIII. Re$. PrsfupponiturhicCo-
pemicanos ftatuere Caelos gloriam Dei e- narrare non revera fed apparenter , quod art.iiS. eft everfurm Oftendendum autem fuiffet, Pfalmum intendiffe probare , glo- riam Dei enarrari perSolis motum realem, quod eft in qusftione. Sol quidem enarrat gloriam Dei, eo ipfo, quia eft origo vicifli- tudinis diei & nottis per fuam lucem , fed ad id requiri etiam motum ipfius realem, eftipfum *c dft.tptcr£rjijfi)fict. XXIV. Tandem cum Iacobus Lanf-
bergius pro fe adduceret authoritatem Cal- vini, qui ad hunc Pfalmum annotat: Itaque fatu habuit craffo fiylo ingratitudink ar- guere totum mundum, nifi de Solis confpeBu in pietatc proficiat. H&c ratio efi, cur dicat f.ntorium ei paratum effe: Veinde egredi ipfum ab ma C&li extremitate. & tranfire celeri-
|
||||
|
DlS S E RTATI O II. 267
celeriter inpartem oppofitam: neque eaim
argute inter Philofophos, de integro Sotis circuitu diftiutat: Sed, rudiffirnis quibuf- que feaccommodans intra ccularem expe- rientiamfe continet, ideoque dimidiam cur- fas partem qm fub hemifph&rio noflro non cernitur, fubticet. Oggerit du Bois p. 2 6, Dicit quidem Calvinus S. San&um uti fty- lo crajfo, & non argute inter Vbilofophos di- Jputare , fed quid hoc contra nos , Vel ad hanc qmftionem ? non negamus hoc, non eft hic qmftto noftra ,fed, an S. Sancrus ita fefe vulgi jenfui attemperet,ut tanquam ve- rum protulerit, quod in fe non e/l verum, fedtantum apparens : ideft, an Soliadfcri- bat motum , quia ita apparet & k vulgo creditur, quanquam reverd, fefe non mo- "veat, fed quiefcat. Hoc verb non dicit Cat- vinus ,fed contrarium -afferit; nam 1'lane- tis adfcribit fuos curfut ©> quafiftadia , g£> firmamentum ftellas omnesfixas in fuam re- •volutionem trahere, dicit. XXV- Rejp.u Lansbergium tantum
Calvinum pro fe laudare haclenus , ut o- ftendat in hoc Pfalmo multas efle locutio- nes vulgares afenfuum apparentia deriva- tas. Nam crafltis ftylus , oppofite ad argu- tam inter Philofophos difputationem, item accommodatio ad rudiffimoscjuofque, cjui intra oculorum experientiam fefe conti- M 2 nent, |
||||
|
268 Christo ph. Wittich.
ncnt, hic infert locutionem a fenfuum prx- judiciis defumtam , opponiturque femper accurata: rei veritati, ita ut poiito alteru- tro alcerum fit negandum. Et hoc apparet ex Arift. i. Et hic ad Eud. cap. 6. cui haec funt a:quipollentia: hiKxtfe., tycutl.&fHt, >J- An vero hot in fe eft verum , quod Cado
conveniant extremitates i quod tentorium & thalamum habeat Sol inCadis in quo quiefaat, id quod verba Pfalmi prxjudicia vulgi exprimentia inferunt? z.Quamvis quoad propoiitam qua:ftionem Calvinus a. nobis diffentiat, confentit tamen in eo ni- mis quam clare , quod Scriptura in rebus naturalibus accuratam veritatemnon fe- quatur , fed ad praejudiciafenfuum defle- £tat. Reliqua quae fpeciatim contra Lanf- bergium utrumque du Bois evibrat tela, nos Lansbergio retundenda relinquimus, fatis habentes, fi illa qua; contraea , qua; a nobis fuerunt dic~ta, facere viderentur, refutaverimus. XXVI. Obj. 5. Pfal-93- i.Etiamfta-
bilitur Orbis habitabilis, ne dimoiieatur. Pfal. 104. 5. Fundavit Terram fuper bafes ejm, ne dimozieretur in feculum , ^. perpe- tuutn. Hunc locum pofterioremvalde ur- getFulierus lib. 1 .cap. 15. Mifcellaneorum Sacrorum. Summaipfius rationumhuc re- dit:
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 269
dit! i. quia idtantum veri fundatum di~
citur, quod locum non mutat, fed in tede fua immotum quiefcit ,firmumque acfixum manet. z.fundata dicitur ftper bafes fuai. Bafis autem valet fiabilimentum, firmam fedem &ftatumfeu quietem. Imo non fupsr bafin , tmam videlicet, fed bafes pluritnas fcilicet aut potim innumsras. 3. S^uodpo- ftremo fequitur omnem prorftu motum lo- calem vehementim excludit, ne dimevere- turinquit, ideft, ns levijfime minimoqut tnotu quoquo verfum ferretur. XXVII. Rejp. 1. Ad Pfal. 93 • Vox
ftabilis, vel ftabilire non neceflario infert negationem omnis motus: tribuitur enim illa etiam rebus motui quam maxime ob- noxiis. Sic exempli gratia ftata atas ho- minibus tribuitur, iic vocantur jforta tem- pora, qux recurrunt & fecum fimflem a- cT:ionem introducunt, qualis antea (imili tempore fuerat edita. ut quandodicimus: Statis temporibus recurrerehyemem sfta- tem , &c. Attamen in his motus reperitur, imo ipfum Tempus numerus & menfura motus «ftimari debet. Sic quoque ventus yocaxuzftabiiis, qui aliquamdiu ab eadcm parte flatum continuat. Quando crgo de Terra dicitur , eam ftabiliri, ne dimovea- tur , nihil aliud intelligitur , quam eam i fe ipfa nondilTolvi, neque comminui, fed M 3 ita |
||||
|
07° CH E.I ST O TH. WlTTICH.
itafirmam manere. Majeftatem enim Dei
hic Pfalmus vult oftendere ex eo , quod ita Terram ftabilivent, cui non repugnat, et- iamfi illa tum circa axem volvatur , tum etiam circa Solem deferatur. 2. ut men- tem Pfal. 1 04. percipiamus,confiderandutn quid Pfaltes per bafes intelligat & omnis difficultas evanefcet. Pfal.24, 2. dicitur. nam ipfe fuper maria fundavit eam , fcil. Terram. Hincaliquiper bafes intelligunt aquas fubterraneas, alii vero per eas poten- tiam Dei denotari volunt, quodTerra i potentia Dei fuftentetur, quaii effet funda- tafuperfundamentaqusdam. Sienim vel- lemus urgere vocem £#/«,deberemus tranf- ire in eorum fententiam , qui cum vulgo Terram putant tnfijjntis radicibus dcorlum effe radicatam , ita ut uulli fint Antipodes, quod ftatuere velle , & effet manifeftiffimje experientixreluftari, & rationibus Aftro- nomicis, quae probant, Terram undique cffe rotundam, fluido Aere circumdatam, nec ipfe Fullcrus conceffurus effet. Itaque nihil aliud indicatur his Phrafibus , quant Terrx firmitas, qua fit, ne nutet concidat &concutiatur,five,ne vetuftatefatifcat aut ruat, ut folent xdificia humana. Non di- moveturTerra abafibusfuis, frd firmiter manet compafta. Hoc tamen non impe- dit, quo minus circumferatur una cum fuis bafibus
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 271
bafibus five fua lirmitate , quemadmodum
etiam navishabet fua fundamenta five ba- fes, nempeinferiorespari:es,quibusmn;ti- tur,qux tamen in aqua una cum fuis bafibus movetus. Et quemadmodum ex eo , quod Carlo tribuuntur fundamenta in Scriptu- ris , nollent adverfa? fententis Patroni in- ferri, Gslum non moveri : ira & hic vox bafis Sc fundationis nobis obefle non po- teft. Concidunt ergo fic tria Fulcra Fulle- ri, quibus nimis firmiter fuam fententiam putavit fuifle ftabiiitam. Similia planefunt qux habet du Bois p. 30. Dialogifui, ad quas hoc refponfum a Leftore poterit appli- cari. Cum enim nihil novi afferat, quod non in refponfione ad inftantias Fulleri fueritfufEcienter folutum.nolumus Letto- rem inani repetitione gravare. X X 11 X. Obj. 6. Pfal. 104. 1 9. Fecit
Lunam adftata tempora, Sol novit occafunt fuum. Matth.5. 45. Facit enim,ut Solfuus exoriatur fuper malos ac bonos , &>pluitfu- per juftos & injuflos. Primum locum ita urget du Bois. p.zii. Verum quidem eft, hic ejjeTropum, cum Soli cognilio tribuitur, qus, tantum eft facultas 'viventis ; fed & hoc certum eft,Soli cognitionem tribui,quia tam certus & ordinatm ejws eft curfus , quam bene direcia eft aBio eorum , qui 0- mnia fua fcientia & cognitione agunt. imb M 4 & |
||||
|
272 CHHISTOJH. WlTTICH.
& in ipfo Tropo argumentum habemtts effi-
caxpro motuSolis ; nam qualiter ille , qui omnia fua ex cognitione agit, fefis habet ad actiones fuas, ita & Solin ordinato fuo cur- fu fefe habet ad occafum fuum : datur ergo actio qu&dam realis Solti circa occafum fuum , propter quam agenti ex ratione cotn- paratur: atfiterrdmotaSol revera qw.e- fceret,nuUum effet fundamentum iflitts com~ farationU ; ac per confequens invalidum effet argumentum Pfiiltis , ad probandam Dei gloriam ex luminarU illitts ordinato oc- caftt tum enim ntn Sol, fed Terra fefe mi- vens prnberet medium probcttionU, cum ta- men Pfaltes illud non a Terra , fed a SoU defumat. T.t qu&nam effet in eo probabili- tas , quodin exaltatione operum Dei inLu- minaribtts Ctleftibtu , in uno referetur, quodei reverd ineft , in altero , qttod tan- tum apparet ineffe ? nam eo pofito fequetur medium prins reverd effe probativumglo- ris, divins., pofteritts tantttm apparenter. Ad alterum ver6 locumhaecp. 3 0.notat: ln verbis D. N. 1 C. hoc notattt dignum eft, eum non alio modo loqui de Dei beneficio primo , quodSolem oriri faciat, quam defe- cundo , quodpluat. Atqui -zi pluere necef- fario intelligi debet de reali communicatione leneficii, & non mere apparenti. ergo & fimiliter lifacere oriri de reftli & non mere appa-
|
||||
|
DISSER.TATIO II. 273
apparenti collatione beneficii cxponi debet.
XXIX. Re/p. i. Ortum & occafum Soli proprie non pofTe tribui art. 14. vidi- mus, ibique agnofcendarn locutionem vui- garem oftendimus. 2.argumentum .i com- paratione Solis cum eo, ejui omnia ex fua cognitione agit eft imbccilium : compa- ratioenim illaulterius extendinon debet, quam hucufque , quod Soli occafus obtin- gat non aliter, ac fi cognitione prseditus o- mnia ad illum fubeundum difpofuiiTet. Or- tus autem& occafusproprieloquendofo- nant quid Refpecicivum & Relativum ad Horizontcm , qua; five Soli contingant per motumproprium realem , fiveperTerra: circumvolutionem,ftatonihilominustem- pore eveniunt, nihilque id inftituto Pfal- miftx obeft. Necfihic convenientia non fit agentis ex cognitione & Solis in reali aciione, nullum propterea comparatiouis fundamentum erit. tertium enimconve- nientia; erit incertitudine eventus, quod quemadmodum ex confilio agenti certo qua;dameveniunt, ad qua: coniilia fuadi- rexit: ita etiam Solicertoobveniatocca- fus. 3. Pfolmiftajfcopus hiceft , oftenderc ex operibus Sapientiam Sc Providentiam divinam elucere, quod inter alia etiam ex- emplis Lunx & Solis declarat, quibus ftatis temporibus occafus & ortus obtingant, ic M s prae- |
||||
|
274 C«lUSTOFH. WlTTlCH-
prajtereaLun» varia:phafes, novilunium,
plenilunium , &c. & fic per utraque hxc gloria divina reveraprobatur, quod tam fapienter omnia ordinaverit, ut ftatis tem- poribus ha:c illis contingant. Neque ali- quid gloria: Dei detrahitur, fi dicatur: Soli occafum fuum convenire per motum appa- rentem , illa enim ex co elucet, quod Deus per leges naturx eum fixum & certum conftituerit. 4. non niajoris roboris eft ar- gumentum ex Matth. 5. petitum : Agno- fco equidem Chriftum hic beneficium u- trobique reale Dei Patris prajdicare, pluvia: nempe cafum & illuminationem Terra; ca- lefa&ionemque Sole oriente: nequeenim Solis ortus, qu£ talis, fed confequens ejus proprie beneficiumDei erga homines di- ci debet. Sed nihil impedit , quo minus hxc duo beneficia diverfis modis homini- busobtingant , alterum perpluvia:cafum in Terram , alterum per Terrx converlio- nemad Solem. X X X. Obj. 7. Eccl.i. 4,5. Generatio
una abit, &> altera advenit, quamvit Ter- ra. in feculnm fermaneat. Oritur Sol, & occidit Sol, iterumque ad locum fuum ai- fyirat, ubi oriatur : Hic Fullerus fefe in- venifTe putat, non quod pueri in faba , fed quia eju° Verba nonnifi Rhetoricationes continent, ea adfcriberc nolui, ex relpon- fione
|
||||
|
Dl S S E B.TATIO II. 275
fionc vero noftra patebit, triumphi hic
nullam ei fuiile caufam decantandi Du Bois etiam p. 29. qua;dam argumentaex hoc locoiibi videtur exfculpere: Hicar- gumenta, Ecclefiaft& puta, procul dubio in- feruni realem rerum mutationem, varia- tionem & ad priftinum ftatum reverfionem: Acproinde realem Solis ortum & occafum, gj> ad locum orttts reverfionem,ac per confe- tjttens,non ex mera appartntia\nam ineptum ejfet tale argumentum, Sol movetur oritur & occidit apparenter , fecunditm hominum opinionem, licet non reverd, ergo datur re- rum realis vicijjitudo ; at tttm eft argumen- tum optimum, cum verba de motu, ortu & occafu Solis reali inteUiguntur. Fr&terea, eum alia argumenta , primum , tertium (§> quartum defumantur a rebtts in tjuibus realis, & non rnere apparens vicijfituio m- eft,abfonum erit ftatuere,Jecundum defttm- tum effs afubjeclo , in quo meri apparens, & non realis inefl viciffitudo. Denique 0* in ipfa voce adffirare inefl vis adidem pro- bandum; nam conftat fimilitudinem effe de- fumtam ab animalibtu & pr&fertim equts currentibus,&> rurftts adfpirantibtu adfta- bula , unde prius exierant: H/t ergofunt partes comparationis , ut animalia fefe ha- bent ad reverfionem adftabula, unde prius egrejfafunt, ita 0> Solfefe habet adrever- M 6 fionem |
||||
|
276 C HR.ISTO PH. WlTTI CH.
fionem verfut locum ortui,unde pritts proi-
ierat; At fi negemui realem, & ftatuamtts meri apparentem Solis motum , inepta erit plane totafimilitudo. XXXI. R«#. 1. Hic locus bene ex-
penfus nobis itidem non obeft. Scopus Sa- lomonis eft, ut ex v. 2. apparet, oftendere vanitatem efle in omnibus rebus, nihilque efle confiftens firmum & ftabile. Id prohat exobviisquibufcunque rebus; Verfuter- tiodemonftrat hoc ex vanis hominum con- filiis Sc laboribus; dein verfii 4 ex vicifli- tudine gencrationis humans , quod uno generato , alter moriatur &decidat, am- plificans hoc i contrario, quod Terrahuic viciflltudini non fit obnoxia. Quemadmo- dum enim arborum folia veteribus deci- dentibus nova fuccrefcunt, manente inte- rim eadem arbore : ita & Terra qua: eft quafi fulcrum omnium ipfi innitentium ea- dem manet, mutatis hominibusineavi- ventibus. Quando ergo Terra dicitur in. fecuium permanere,nonde(ignatur Terrx fitus veletiamquies, fed duratio & perpe- tuitas, quod generationibus mutatis illa nonita fit mutationi obnoxia , quod etft animalibus & hominibus viciflttudines ge- n~rationis contingant, illa tamen non in- tereat, aliaquegeneretur, fed eadem perfi- ftat. Verfu 5. id porro exemplo ortus & oc- cafus
|
||||
|
DlS S ERTATIO II. ZJ7
cafus Solis declarat. Sed accommodat hic
fefe manifeftc ad ea, qua: fenfibus obvia funt. Conftat id primo ex eo , quia hif li- ber eft populariter fcriptus IZemewss > tc_ fte Fayo in Ecclefiaften, fecundo ex ipfis re- bus, quibus veritatem probat,qua: funt ob- vix & communes, quemadmodum idem Fayus ad hunc verfum exprefse docet: Htc a Salomone dicuntur advulgi opinionem & fenfum paucis verbit: tertio ipfum oriri & occidere Soli tribuitur non accurate , fed fecundiim apparentiam fenfus,utiad art.14. declaravimus. Vnde 0» Hebrtiponunt Solis ingrejjum pro occafu, qttiafnb Terras labi & condi videtttr, Adventumpro ortu, ver- ba funt Fayi adverfum 4. Itaquehax locu- tio vulgaris, oritur Sol & occidit, qua uti- tur Salomon nihil obeft veritati noftra: fen- tentiar. 2.Argumentum Ecclefiafta: tale eft: Realii efl vicijfuudo in eo quod Solnunc fupra Terram conjpiciaturper ortum, nunc fub illa recondatur per occafttm: Sive^u- tcm hoc fieret propter Terra: five propter Carli motum cihil hic referebat. Ergo da- tur rerum viciffttudo. 3. Ecclefiafta: fuffi- ciebat, ii probaret viciffitudinem exemplis quibufdam obviis: quod inter alia fecit exemplo Solis ortus & occafus, neque opus erat, ut accurate determinaret, cuinam fubje&o ineflet ifta viciifitudo per motum M 7 realem, |
||||
|
278 Che. is to p h. Wittich.
realem, num Terrx an vero Soli; interim nihil vetabat, quin hanc viciffitudinem locutione vulgari exprimeret, qus eam motui reali Solis adfcribit. 4. Huc fpeftat vox adfpirare ad illam vulgarem no. locu- tionem explicandam,quod quemadmodum equi adfpirent ad ftabula, unde fuerunt e- grefli , ita Sol videatur adeo celeriter mo- veri,ut quaficontentionequadam ad illum locum conetur redire, unde fuerat vifiis egredi. Ergo in eotantum confiftitcom- paratio : ut equi adfpirant ad ftabula , ita. Sol videtur quafi contendere ad eum.lo- cum, unde fuit cgxefius. C A V V T VII.
Objecliones reliqu& , qu*, videntur a
fenfu & ratione deprorni pojfe,
refutantur.
I. T T Aftenus Objecl:iones,quasex Scri-
■*- -*■ ptura contra fententiam noftram vibrarividimus ,refolvimus, oftenfo ,non Scripturam recte intelleftam nobisadver- fari, fed fenfum , quem contraris fententia; patroniin Scriptura non reperiunt, fed illi inferunt Atque ita remoram illam r,emo- vimus, quas unica multis videtur obftarc, neiu hanc fententiam defcenderepoflint. Ipfc
|
||||
|
DlSSB HTATIO II. 279
Ipfe du Bois p. 3. exiftimat, qutftiontm adea
ejfe dijputabilem,ut fi rationibus Mathem/t- ticU Qr> Philofofhuis certandumfit, quodli- betice fojfit defendi. Sed dux reftant adhuc remorx prarcipux , qu* non minus alios movent, quo minus huic Sententia; affen- tiri poihnt; quarum altera defumta eft i teftimonio vifus, aJtera ex ratione , quibus lublatis leves quxdam reftabunt Obje- ftiunculae breviteddifcutiends. II. 1. ObjeSio a fcnfudefumta maxime
movethomines vulgares , quorum praeci- pua notitia in fenfu & ex fenfu conliftit, ta- lifque poteft formari: Solem moveri & circurnirecirca Terram, quotidiefenfu o- culorum percipimus: At Terram moveri, nullus nobis feiifus teftatur: Ergo illud potius quam hoc nobis eft credendum. III. Rejf. Noneft, quodfenfuiadmo-
dum fidamus, cum propter illam magnam fenlibilis remotkmem nos facile fallere pof- fit, prxlertim ubi ratiocontrariumplane docet, uti fuperius vidimus. Senfusvero neque Solem, neque Terram moveri nobis manifeftum reddere poteft. Apparentia enim fenfiisfempcr hic erit eadem, five ipfe vifus , live res vifa moveatur. Adeoque quando nobis apparet Sol ex Cancro ia Leonem , ex Leone in Virginem progredi, idduobus modiscontingerepoteft, velut Sol
|
||||
|
2?o Chri sto p h. Witti ch.
Solipfe refpe&u horum fignorum mutet locum fuum, & fub illis circumferatur, vel etiam ut Terra cum vortice fuo ufque ad Lunam(eaacceptionequamfupraannota- vimus ) locum fuum ita mutet, delata a materia ambiente , ut fpe&ator inTerra conftitutus Solem nunc fub his, nunc fub aliis fignis confpicere poffit. Similisratio cft , fi motum diurnum five Solis five Ter- rx fpeftes. 2. Sed ut illafallacia vifus tan- to melius dcprchendatur, confideremus eos qui navi, vel etiam curru vehuntur, quibus videntur littora, montes & arbores recede- re; hinc Virgilius: Vroiiehimur portu , terr&qtie urbefque
recedunt, cumtamen illiipfi, quiinnavifunt fimul cum navi a Terra montibufque recedant, caque rcfpeftu ipforum revera fint utquie- fcentia fpec~tanda,& cogitemuseodem mo- do contingere poffe,ut nobis una cum Ter- ti circumveftis videantur Sol & Aftra re- cedere. Ponamus autem porro hominem aliqucm in navi effe natum atqueeduca- tum , neque unquam extra eam fuiffe, ali- unde etiam edoctum non effe, Terram & littora refpectu fui ut quiefcentia effc fpe- ctanda, is firmiffime perfuafum fibi habe- bit, & vellovem lapidem jurabit, non na- vem, Ln quaeft , alittoribus, fed littora a navi
|
||||
|
D I S S ERTATI O II. 2«I
navi recederc. Cum ergo nos ab incuna-
bulis noftris in Terra vixerimus,neque un- quam exrra eam fuerimus collocati, lon mirum eft fi Solem ad Aftra adfpicientes ea refpeclu noftri movcri putemus, nofque in Terra quiefcente conriftere exiftimemus. Idque tanto magis quod is, qui in navi ita coniideratur natus & educatus, faltem 11 extra navim in Terra deponatur, hunc er- rorem fuum etiam adminiculofenfuspoflit corrigere: nos vero hoc adminiculo fimus deftituti, nunquam in hac vita extra Ter- ram collocandi. Inde ergo oriri exiftime- mus, quod tam firma idea de motu Solis & aftrorum per ifta fenfuum pra;;udicia nobis fit imprefla, ut etiam poftquam rationem contrarium edocentem audiverimus, vix tamen illam priorem ideam ejicere pofli- nius. Qucmadmodum etiam contingitcir- ca magnitudinem Solis, cujus in nobis per fenfuum prarjudicia ideaeft impreflanon major quam bipedalis.Quamvis enim poft- ca rationibus Aftronomicis evidentiflimis edodlt fimus , Solem multo majorem elTe ipfa Terra,quoties tamen vifu noftro folem iterumufurpamus,prior Idea femper recur- rit.Non ergo fenfum in tam ardua qua;ftio- ne,fed rationem confulamus,qua fi rec~te u- tamur (pofliimus autem fi velimus) perci- piemus Delationem duplicem non Soii,fed Terrxconvenire. IV' |
||||
|
282 Christoph. Witiich.
IV- i.Obj. At faltem fentiremus mo-
tum ipfius Terra;,dum cum ipfa circumve- himur etiam clualis oculis, quemadmo- dum navi vedhis motum navis fentire po» teft. Nihil autem tale quifpiam hominum expertus eft : Ergo Terra non movetur. V. Rejj>. i. Ex antecedentibus cogno-
fcerc licuit totum vorticemufque adLu- nam una cum Terra circumferri,cujus mi- gna eft quantitas, ut ejus diameter cenfea- tur eiTe zoooooo milliarium Germanico- rum, non mirum ergo effe debet, li Terra , in ifto vortice delata non impingat cum revera in eo quiefcat, uti fupcrius eft often- fum. t. navis motus non fentitur , fi plane. asquabiliter deferatur, nec a ventis vel flu- dibus concutiatur , cum ergo & Terrx as - quabilis litdelatio,quandoquidem nihil eft, in quod impingere poflit, fieri nequit, ut nos cum ipfa delati motum ejus fentiamus. VI. -Obj. 3. SiTerra delatione diurna
ferretur verfus ortum , montes qui funt ad occafum , dum una cum Trrradeferuntur, verfus Ortum viderentur adfcendere. At Experientia nihil de eo docet: E. VII. Refl). 1. Vifus hoc ajftimare non
poteft : montes enim non recedunt ab aere iibi contiguo, fed und cum illo, imo cum toto Caslo ufque ad Lunam circumferun- tur. 2. vifusillud inquo exiftit immotus mo-
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 2S3
moveri nonputat, ita fi adfpiciat navem,
etiamii ab illa deferatur , moveri non puta- bit: quia ergo montes funt in illa planitje, cui nos iniiftimus, dum a Terra deferimur, illorum delatio videri non poteft. VIII. Obj. 4. Si Terra ferretur ver-
fus Ortum ab Occafu , apparerent aves nu- bes aliaquein aerefufpeniarapidiflimefem- per ferri in Occafum, tanquam relifta a ni- mioTerrajraptu. Atlioc Experientia non teftatur. IX. Rejp. neg. Connexio majoris, hsee
enim omnia una cum Terra feruntur ab occafu verfus ortum , neque a corporibus proximis & immediate fibi contiguisrece- dunt, uti fatis apparet ex eo, cjuod oftende- rimiis, Hon Terrarn feparatim, Ced a vorti- ce fuo delaram, qui longe fefe undicjue ex- tendit, deferri. Quemadmodum autem pi- fces infcaphapifcatoria aquas plena & navi alligata , etfihuc & illuc difcurfitent, fem- per tamen cum navi transferuntur, ita et- iam coeirandumde volucribus& nubibus in aerc m-otis , quod femper in Sc cum ifto vortice transferantur. X. Obj. 5. Si Terra hoc velociflimo
raptu ab occafu in ortum deferretur , ven- tus ex oppofito fentiri deberet perpetuus, quod experientia non docet r XI. Rejp. Procedit hsx Objedtio , ut
Sc
|
||||
|
184 Christoph. Wittich.
& alis quam multa: ex falsa fententias no- ftrx interpretatione, hoc enimfequi debe- ret, fi Terra aeri circumjacenti furripere- tur , at cum ille una cum omnibus corpo- ribus a Tcrra ufque ad concavum Luna circumrapiatur , nihil quicquam tale pote- rit confequi. XII. Obj. 6. Sequitur altera remora
ex ratione defumta , contra delationem Terra: annuam fpeciatim objecta, qua; vel Sola multis viris doftis obeft , ne hanc fen- tentiam veram amplefti queant. Eft au- tem illa, quod tum orbis magnus, in quo Terra circa Solem dcfertur, cujus Diamc- ter fecundum Copernicum continct mil- liaria Germanica 2000000 fit habiturus ad Firmamcntum rationem infenfibilis punfti, adeoque Mundi magnitudo in ni- mium fit cxcretura, & quafi infinita futura. XIII. Rejfr.i. Hocargumentummo-
veat eos, qui magnalia Dei nimis parva confueverunt concipere, eaque metiri vo- 'lunt ad decempedam fuas imaginationis, qux valde eft reftrifta,nec ulterius fe exten- dit,quam ad concipienda illa corpora, qua: vifus circumeundo luftrare poteft. At fane nos parum afficit ha:c objedtio , imo potius noftram fententiam confirmat, cum nos mundi fines nullos poiTimus cognofcere, roundumque ut indefinitum concipiamus, uci
|
||||
|
DISSER.TATIOII. 2%i
uti ex cap. i. potuit liquerc. 2. Hominibus
ex fenfu Solo opera Dei judicantibus etiam abfurdum videbitur, fidicasTerram,cujus Diameter continere dicitur 1718— veiet- iam plura milliaria fecundum alios, ratio- nem habere infenfibilis punfti ad firma- mentum coIlatam,fed Aftronomi certade- monftratione aliter edofti hoc pro abfurdo non habent, quod fi ergo Firmamenti am- bitum velpotius circumferentiam , in qua una aliqua ftella fixa collocatur, longe am- pliorem concipias, quam vulgo concipi folet (quidni enim poffes, cum nullis certis demonftrationibus hactenus potuerit certa menfura ei allignari) etiam licebit illud punctum infenhbile longe majus concipc- re. Imo amplius dico, non abfurdum fore fi ftatuatur, totum /Ilud Planetarum Syfte- ma ufque ad Saturnum , adeoque fpha?ram Saturni, qua: longe major concipi debet orbe illo magno, ad Firmamentum habere infenfibilis punct;i rationem. Cum enim nemo illam proportionem , qua; inter harc intercedit ,indagaverit, neque ullus inda- gare poffit, fi ad magnitudinem immenfl- tatemque Dei attendamus , & fecundum. eam ipfius opera concipiamus, prarflabit illapotius maxima, quam parvaconcipere. Quemadmodum autem argumentum Co- p«rnicanum a nimis veloci raptu firma- menfi
|
||||
|
2S6 CHRIST 0PH. WlTTI CH.
mentidefumtum oftendi infirmum eiTe,ne- que rem bene attendentem perfuadere pof- fe, ita idem judico de hac Obje&ione,eam- que ad magnalia Dei attcndcns tanquam leviculam rejicio. XIV. At fi orbita in qua Terra defer-
tur habeat rationem infenfibilem refpe&u Firmamcnti: Ergb Sol, qui in ejus ccntro collocatur, erit quavis ftella fixa minor. XV. Rej}- i. Nulla eft Majoris conne-
xio, fieri enim poteft,ut ftcllac fixa: habeant minorem circa fe vorticem, quam Sol, at- que ita fint minores: colligienim potuit excap.5. proportionem aliquam inter vor- ticem & centrum ipfius intercedere,fed ni- hilcertide eo concludi poteft. 2.Neque Minor eft abfurda, quis enim dixerit, an- non ftella: quaedam, quas ob nimiam forte a nobis diftantiam nobis vidcntur valde par- va;, fint majores Sole. fed hic nihil certi de- terminaripotcft. XVI. Succedunt nunc alix Objectio-
nesminorismomenti. Sit ergo Obj. 7. Si Terradelationc annua circa Solem defer- tur, Sol non erit dicendus Apogxus , & Pc- rigasus, fi verb circumvolvitur diurna cir- cumvolutione, Sol non dicetur oriri & oc- cidere, qua; omnia funt abfurda. XVII. Refp. 1. Aftronomireceptas&
viilgares voces non rejiciunt, etiamfi ac- cura-
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 287
curatiores dari poffint, quia reddere de-
bent caufas apparentiarum, quae vocibus a vulgo receptis efFeruntur Abfquehocfo- ret, non abfurdum forte futurum, ii Terras Aphelios & Perthelios dieeretur. 2. Sol ni- hilominus oriri& occideredici poteft,quia five Terra circa axem fuum convolvatur, ita ut nunc hoc, nunc alterum hemifpha;- rium Soli obvcrtat, five Sol Terram cir- cumeat, tamen femper eipartiTemeSol dicetur ortusfuper cujus Horizontem fue- rit elevatus, hoc enim ortus denotat, alteri vero hemifphasrio occidifTe dicetur , fub cujus Horizonte latuerit. XVIII. Obj. 8. Si Terra circa Soiem
deferretur, non futuri eflent tales Planeta- rum adfpe&us, quales nunc funt, Eclipfes Solis & Lun«,phafes ejufHemnon ita eflent apparitura;, uti nunc apparent,quod utique abfurdum eflet futurum. XIX. Rejj>. Negari connexionem Ma-
joris. Nam harum omnium apparentiarum caufas *que, imo forte melius explicare queunt Copernicani,quam Tychoniani vel Ptolemaici. Planetis enim Mercurio , Ve- neri, Marti, Iovi, Saturno & Lunse motus non demitur a Copernico. Ergo quando percurrunt Zodiacum, fub quo etiam Sole terra confpicitur, varias nihiiominus ha- bere poterunt configurationes, & cum So- |
||||
|
2X8 Chiustoph. Wittich.
le & inter feinvicem. Eclipfisvero Luna: femper continget, quando Terra erit in ea- dem linea re£ta inter Solem & Lunam in- terpofita. Solis, quando Luna inter Tcnam & Solem interjicitur, qus omnia non mi- nus fieri poffe in Syftemate Copernicano ac Tychoniano, luce meridiana clarius eft. Similiter Phafes Lunx ob circuitum, qucm eacirca Terramconficit,fefe eodem modo femper habebunt. XX. Obj.y. SiTerradeferreturcirca
Solem, ea inter Planetas erit referenda, quod oppido quam abfurdum multis vi- detur. XXI. Rcjfr. Abfurdum fortaffe erit il-
lis , qui nominibus potius quam rebus in- hxrent, & ex illis potius fcientiam fiiam confarciunt,quam ex ipfis rebus.Cum enim putent planetas, Venerem, Lunam,&c nos propter propinquitatem plus vel ajque aut faltem non multo minus lumine fuo affice- re, quam multas ftellas fixas, vix ullam dif- ferentiam inter ipfos & ftellas fixas imo Sc Solem ipfum quoad Lucem agnofcunt. At- qui ultra voces adfcendere amant & potius penetralia rerumfcrutari volunt,quam vo- cabulorum apicibus inhsrere, illi norunt magnam inter Planetas ab una parte & So- lematquefixas abalteraeffe difFerentiam, quod illifint corpora opaca, nullam lucem |
||||
|
DlSSERTATIO II. 2S9
infitam habentia, fed tantum eam, quam a
Sole acceperunt, refledentia, & cum cade- ftium eadem fit materia qua: Terreftrium, & fimili raodo reliqui Planetas fint forma- ti, quo Terra, uti ex demonftratione noitra cap. s ■ propofita colligi poteft, nihil abfur- di erit, fi Terram in eodem ordine collo- cemus. XXII. At Lentulus p. 300. & 301.
Nova: Sapientia; multis hauc fententiam fi- bi premere videtur argumentis, qua? bre- viter perftringemus: Cum jlells, omnesfmt vel errantes vel inerrantes, planetam ejfe non perfuadebis , nififtellam effe conftiterii. SteSarum autem numero terram compre- hendi, tam peregrinum rationi eji , qttam quod maxime. Stell&fibi & orbi lucent, id- que noliu >naxime. Terra nifi luce c&leftium corporum detegatur, tenebris demerfa lettet: nec unquam navigando Terram e longinquo tiidere potui, nec fideribtts Cdi abfunfis unqttam ea nobis lucebat. quin & neim- pingeremus in eam incauti, fipropinquam effe fitjpicaremur , timebamus. Stells. eum Cdo devehuntur, & in eo effe ab omnibus creduntur. terra quam maxime Cdo oppo- Jita eft & locutione bominum & Sacrs. Scri- fturs, teftimonio. vel principem apicem ea- rumlege. Inprincipio creavit Dews Cdum &■ Terram. Et hoc rejfreftu f&pe divini Ora- ISi culo |
||||
|
290 CHRISTOPH. WIT T ICH.
cule Verbi «bW@- terra , cslum fy<&- af. peUatur. & ut inter res remotiffimas com- paratio inde fumitur Pfal. 103. SteUs & 0- mnia Corpora csleftiafiuida funt & fubti- lia : terra craffa arida & taiiui refiftens. inde & ab ariditate ntfajrt» quafiproprio nomine infignitur. Gen. 1. 2. Terra homi-
num & belluarum habitationi data efl, pla- nets. nullis incolis frequentantur, & explofa jam diu veterum quorundam opinio efl , ad Luciani veram hiftoriam ableganda, Lu- nam arboribm , aquis ftagnantibm &pro- fluentibut, montibm & hominum cultu effe habitabilem. 3. Cslum effe negat, ad quod adjpiramm , qui Terram inter planetas nu- tnerat. autjamfumus in Csdo , fi Terra efl inter planetas. aut ne planets, quidem & fteUa & Sol ipfe inCtlofertur, atquiita Cslum in nuda verbi appeUatione , figmen- tum vans. rationis, non in rei veritate fub- fiftit. 4. Scripturs, Sacrs, hsc opinio , quam tnaxime adverfatur. Scommata , qua: hac occafione in Cartefium jactat, lubens pne- terea, nec enim par pari referre eft animus. XXIII. Rejp. Qui bene eonfiderave- rit demonftrationem meam cap. 5. propo- fitam eamque cum Cartefio lib. 11 & 11 1 Principiorum contulerit, has Objeftiones ne refponfionequidem dignas judicabit.Ne tarren triwnphum ante Vicloriam Lentu- lus,
|
||||
|
Dl S S B R. TA TI O II. 2pl
lus,uti confucvit,canat,pauca ha:c rcgerere
lubet. Ad primam Obje&ionem velim 110- tari, hoc argumentum oppido quam imbe- cillumefle, prolixe ex Logica dx.^oa.i^.ltx^ oftendi poffe. Divifio enim ftellarum in er- rantes & inerrantes vulgata, cum fit Gene- ris in fpecies , debet neceflario ex iplis fpe- ciebus live particularibus fuum fundamen- tum habere , cum Genus colligatur ex fpe- ciebus,fpecies ex Individuis, uti omnes fc- re qui DocTrinam Vniverfalium tradunt, docent. Ergo prius conft.ire debet, Plane- tas efle Stellas, quam ex hac divirione ali- quid queat inferri, ad quod natura Planeta- rum debet effe cognita , atque peripecta. Qup facTo facile fciam , an Terra fit inter Planetas referenda, prout cum iis vel con- venirc vel non convenire comperero. Ma- nifefta eft ergo in hoc argumcnto petitio Principii. Dein luditur in voce ftella;: Si per ftellam intelligitur id , quod Lumen a- liquod prxbet de fe aliis corporibus five propriumfive reflexum , Planetas effe ftel- las non negabo. Sed fi vox fteila; non nili iis corporibus convenit , qua: lucem habent propriam infitam , quam de fe emittunt, manifeftum erit hos inter ftellas non efle referendos. Quibus obfervatis fequentia fua fponte concidunt. Quemadmodum enim Planetas reliqui Luna imprimisVe- N 2 nus,&c. |
|||||
|
.
|
|||||
|
l(fZ CH RISTO PH. WlTTICH.
nus, &c lumen ad Terram refle&unt a So-
le receptum : ita vicifllm Terram lumen adLunam & aerem refleftere nimis quam eft notum ; tenue enim illud lumen , quod aliquando in Lunanovaconfpicitur, non aliunde quam a Terra provenire judican- dum , & communiter Phyfici infimam ae- ris regionem determinint ibi, ubi radiiSo- lares a Terra reflexi ita deficiunt & lan- guent, ut calorem aeris fenfibiliter augere amplius non poflint. Vt in tirone Phylicse vel Aftronomix non iit ferenda illa argu- mentatio: Terra noctu non lucet E.nul- lum lumen re8eci.it. Cum enim nullum ha- beat Lumen iniitum , non poteft lumen re- fleftere, nifi prsfente Sole , a quo recipit, quemadmodum & Luna tempore Novilu- niilumen aSoIead nosnonrefle£tit,quiaa parte nobis obverfa, tum non eft illumina- ta. Cui genuina eft illap. 303, qua ex eo, quod a. Terra, ne vicina quidem maria, de- litefcentibtu c&lo fidertbm , ad difj>ellendas yioctk tenebrat fctntillam ullamlucu acci- fiunt, inferre vult: Lunam in Novilunio non recipere lumen a Terra reflexum , i- gnoran? quod Novilunium fiat in Lun£ cum Sole conjunftione, eaque non noftu fed interdiu confpici debeat a Terra lumen reflexum debile recipiendo. Sed profeclo, qui talia capere non poteft , a Cartefii im- pugna-
|
||||
|
Dl S S ER.TATIO II. 293
pugnatione cujus profundam doftrinam
omnes Cordat:mirantur,abftineredebuif- fet. Terram poiro a Materia Casleftideve- hi ex mea demonftratione liquere pote^, fed propterea non eft ipfum Caslum, eique nihilominus opponi poteft, quemadmo- dum& Sol & Planetajpoffunt. Calivero vocem varie in Scriptura fumi , nimis quam notum eft, ut non abfurdum iit , ii quodam fenfu Terra in Cado effe dicatur, quatenus aere fluido , qui nomine Ca:li et- iam venit,circumcingitur. Quomodo Cas- lum dicatur »4'®-', Terrae vero imum tri- buatur, liquere poteft ex art. 24. & 2 6 c. 2. hujus Diilertationis. Tertia etiam diffe- rcntia quam inter ftellas &: Terram confti- tuit,nobis nihilquicquam obeft. Agnofci- mus ftellas fixas effe corpora fluida & fubti- lia, fed planetas opacos effe ex luminis re- fiexione patet. Nec igitur Terram in nu- merum ftellarum fixarurr. referimus,fedut pro Planetahabeatur , abfurdum effe non putamus. XXIV. Ad fecundam Obje&ionem
refpondeo 1. fufficere fiTerrain luminis reflexione adeoque opacitate , ut & motu circa Solem, uti denionftratum , cum Pla- netis conveniat , ut ad cenfum Planeta- rumredigipoffit. 2.an veroLunaarbori- bus, &c. Sit refertajnon conftare dicimus, N 3 fcd |
||||
|
i94 Chrisioph. Wittich.
fed tantum quod partes quafdam habeat al- tiores, quafdam depreffiores , imtjofllbile tamen efleaut omninoabfurdumnon judi- camus, malumus vero abeodeterminan- do abftinere, quia nulls fufficientes ratio- nes vel hoc ve! contrarium evincunt. Ai tertiam Objeftionem: Si Cadum pro aere fumatur, nos omnino jam efle in cxlo , fed non propterea in Ca:lo beatorum , ad quod adfpiramus & in quo Terram eiTe negamus. Ad quartum,hanc fententiam noftram Scri- ptura: Sacra: non adverfari, partim in prio- riDiiTertationein genere,partim in pofte- riori cap. prascedenti abunde demonftra- vimus. XXV. Obj. ii. Contra Terra: dela-
tionem talis profertur. Si Terra: compete- ret motus circularis liveis tit motus con- veriionis diurna? circa proprium axem, five etiamannuuscircaSolcm ,hujufmodi mo- tus deberet ei efle uaturalis, & ab interno aliquo ejus principio provenire. Neque cnim explicari pofle videtur a quonain principio externo ifte motus efficiatur, niii ad caufam primam, Deum videlicet vel in- telligentiam aliquam hunc etteflam refe- ramus. Non poteft Terra: efle naturalis hic motus, quia corpori iimplici unus tantus motus convenire poteft, qui cum reftus iit. Ter. x conveniens, non poteft almsquif- piara
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 2gj
piamei attribui. Vrgetur iftud.argumen-
tum hoc modo a Gerhardo deNeufville, Philofopbo dum viveret acuto , quifi foli- diora Principia habuiiTet, magni quid fuif- fet prxftiturus , in difputaticne prima (quam an plures fuerint fubfecutas me la- tet ) qua Terrx delationem everterc co- natur. XXVI. Refp. Varia in hoc argumento
funt notanda. i. Motus circularis qui Ter- ix tribuitur , vel potius delatio poteft dici Naturalis, iiconiideretur ei convenirefe- cundum ordinem & leges naturae,uti a no- bis demonftratum , & lic omnis motus na- turalisdicipoteft : Non naturalis, quate- nus pendet a principio externo, nempe ma- teria Cxlefti ambiente, & fic iterum,oinnis motusnon-naturalis dicipoteft: cum ni- hilquicquam a ie ipfo moveatur. Alium autem motum naturalem , qui conveniat corpori ex fua natura eique fit infitus, non admittimus. Talemenim motum infitum nullum effe ex cap. 4. hujus Difiertationis cognofci poteft. Formas etiam aliquas fub- ftantiales realiter diftinftas a materiain a- iiis corporibus, pra:terquam humanis, da-* ri negamus, quod ut prolixius demonftre- mus , non eft hujusloci. 2. Cprporicuili- bet iimplici, iifeparatim ab aliis corpori- bus conlideretur, competere , ut a centro N 4 fui |
||||
|
296 Chiustoph. Wittich.
fuimotus fecundum lineam reftam rece- dereconeturprop.g.cap. 5. dcmonftravi- mus, fed propter alia corpora circumftan- tia fieri poteft , ut in circulum feratur , id. que eatenus etiam ipfi eft naturale , quate- nus fecundum leges natuia; ei contingit. 3. Terram eile corpus fimpltxfacilius alTe- ritur quam probatur , oriturque h«c opi- nio ex illaflditia compofitione otnnium corporum ex quatuor elementis vulgo ita dictis, Igne; Aere, Aqua, Terra. Terrave- ro ex pluribus partibus lieterogeneis con- fiftit, quam vel plumbum vel lapis. 4. Ter- rsereftum motumper fecompetere, alio fenfu quam quatenus circulariterdelataa centrofui circuli femper rccederc conatur, non admittimus. Inft. At dicas: Motus qui partibus Terra: competit, etiam toti Tcr- xx convenireeft cenfendus: At motus re- c/tus deorfum adcentium Terraepartibus competit: Ergo ctiam Terra: naturaliter convenit motus redlus. Indeenim Terra: partes hunc motum reftum obtinent, quia cum Toto naturarn communem obtincnt. Rejp- Motus ille , quo tanquam graves ter- kx partes tendunt deorfum , non competit ipfis ex principio aliquo infito, fcd quod Globuli casleftes in Terra impingentes un- «diquaque, dum ab ea refiliunt,corpora qua; ia aere inyeniunt, ut fibi fpatium a Terra rece-
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 297
recedendifaciant, verfus illam deprimunt,
utiida Cartelio Princip.1v.art.20. Scfeqq. uberius demonftratur. Hic erooidem M> tus non poteft ipliTerrae competere , fed alius quifpiam, quo li extra fuum locum, pofita effet, iive verfus Solem propius, five ab ea remotius, femper ad hunc locum, in quo nunc efl, effetdepellenda ex prop. 26. cap. 5. XXVII. Obj. 1 2. Si Terra movere-
tur motu adeo rapido , ut fpatio 24 hora- rum circa axem fuum convolveretur , ve- rendum ne illaperhunc motum diflipare- tur , atdificia corruerent, Turres conquaf- farentur , crefcentia hoc motu impediren- tur Sc deftruercntur. Du Bois hoc argu- mentum latius deducit p. 46. Nihil eft, quod facilim fub intellecium noftrum cadit, quctm quod illud debet effe quietum , in qu» homo, aliaque animalia ijrvent^ movebttn- tur & acttones fuaf peragent: prout multa commodim inTerrafirma ambulamm &> noftra peragimm, quam in navi celerrimt mota: contra vero , quomodo Terra tam rapide motn duplici acia commodum pofftt exhibere hominibm , aliifque habitaculum, haclenm, qu& mea eft ftuptd.ilas, quicquid dicant Galihm & Lanfbergim aliique Co- pernicani , percipere non potui: & hac oc~ cttftone rationem mtam paum aperiam.Mo- tum
|
||||
|
298 CHRISTOPH. WlTTICH.
tum tribuunt Tern duplicem, Diurnum &
Annuum. Diurno femel circumvolvilur terrajpatio z^horarum: ambitut auttm Terrs. eji miUiarium 5400 , quorum quin- decim uni gradui correjpondent, qus. fere equalia Junt viginti miUiaribut horariis, quorum unum cum virgis 1600 fere con- •venit. ita ut ambitus Terra. comprehendat miUiaria horaria 7200 : qus. Ji in horas 24 dividantur, palam erit habitatoresjub JEquatoreJpatiohorario ab ortu in occafum tnoveri miUiaria ;oo £$» fcrupulo primo miUiaria 5. fcrupulo autem fecundo, id eji, punBo temporis, Virgas 133. Sed & hic mo- tut exiguus rejpectu ejut quemjpatio annuo in Zodiaco abfolvere debebit. Semidiameter enim orbis magni Terrs, comprekendit, ex fententia Lanjbergii, Vranom. p.122, 149S cum dimidio Jcmidiametros Terrs. , id eji miUiaria 1717155. & per conjequens to- tut diameter 34343^0. unde porro liquet IX proportione Diametri ad circnmferen- tiam , ambitum magni orbis ejfe miUiarium horariorum 10789[93. qui Ji dividantur in dies 365. hor. 5-49 habebitur motut di- urnus in Zodiaco miUiar. horar. 29539, eritque motus unius hors miUiarium 1230 & fcrupuli primimiUiarium 20 , fecundi autem Virgarum 5 3 3 , qui motus rapidijfi- mtu cum quiete hominum & animalium in terrd
|
||||
|
DlSSERTATIO II. 209
terr/i degentium , ambulantium , quiefcen-
tium &>c. meojudicio efl irreconcilitibilis. XXVIII. Refp. Nihil eft in noftra
fentcntiah;c periculi. Si enimftatueremus omniafp.itia circa Terram , quajabipfius materia non occupantur, nihil eontinere nifi corpus, quod motus aliorum corporum nulla ratione impediret nec juvaret, tum quidem futurum eflet, ut propter circum- volutionem Terrx circafuumaxem, ilke omnes ejus partes quod fibi mutuo non ef- fent firmiter alligats, hinc inde verfus ca;- lum dimlirent: Eodem modo , quo videre licet, dum turbo gyrat,fi arena fupra ipfum conjiciatur,eam ftatim ab illo recedere at- que in omnes partesdifpergiuti Cartefius docet Princip. rv. art. 21. Atcumnoftra fit fententia, Terram in yortice tanto , qui fe extendat ufque ad Lunam , deferri, tum annua delatione circa Solem , tum diurna circapropriumaxem,globulofqueca:leites omnia corpora gravia verfus Terram de- primcre uti art. 20. Cartefius Princip. 1 y. oftendit, quomodo motus hic quieti ani- malium, asdificiorum, crefcentium in Tcr- ra, &c. obeiTepoffit non video. Terra enim plane quieta cum omnibus corporibus uf- que ad Concavum Lunx circumfertur, uti faspius fcntentiam noftram hanc eiTe teftati fuimus. . XXIX.
|
||||
|
300 CHR.IST0FH. WlTTICH.
XXIX. Obj.13. SiTerradeferretur
duplici delatione, tum nullum corpusaut furfum emiflum, autfuperne demiflum ad perpendiculum caderet, fidumvolaret in aere, locus Terrs fubduceretur : quemad- modum emifla Sagitta , dum navis trans- fertur , ad perpendiculum non recidit. XXX. Rejp. 1. Supponitur, ac fino-
ftra Sententia eflet, Terram abaerefepa- ratam propriemoveri. Cum ergo dicamus Terram in fuo vortice deferri, cogitan- dum efl, etiam omnia qua: iniftovortice Continentur , fimul deferri. Quare delato Terrar loco, e quo fagitta emittitur, etiam ipfa fagitta emilla in aere motucommuni iftius vorticis circumfertur , undefit, ut perpendiculariter recidat. Quod il veroSa- gitta tjuxdam tranfmitti poflet ultra Lu- nam, illaquianon communivorticisde- latione deferretur, fi recideret in Terram, ad perpendiculum utique delapfura non ef- fet. 2. Experimentum adduftum aliter fe habet. obfervatum enim Sagittam e puppi emiflam, in eam recidere, quod exinde contingerepoteft, quod navis fuum mo- tum toticircumftanti aeri imprimat, qui fagittam fimuldefert, ut tta delapfa in cun- dem recidat locum. 3. quamvis experi- mentum in Objeclione propofitum ita fe h^beret, attamen nobis non officeret, cum navis
|
||||
|
Dis sertAtio II. 301
aavis revera moveatur, fed Terra in vorti- cefuodelata reveraquiefcat. ^.motusla- pidis projecti ad Terram, vel etiam fagitta: emiffa: motus verfus Terram non exactc eft redtus & per lineam reftam , fed potius fitperlineamparabolicam , quiainterim, dum ad Terram lapis vel fagitta deprimi- tur, defertur a vortice Terra:. Apparet ta- men omnibus reftus, quia non animadver- tunteam delationem , perquam unacum Teiracircumferuntur,quemadmodum et- iam accidit navi veftis. XXXI. Obj. 1,4. Si Terra circumvol-
veretur ab occafu in ortum, tum globus bombardicus verfus occafum emiflus lon- gius tenderet: fubduceretur enim interim ipfa machina : is vero qui verfus ortum ex- ploderetur, breviusferretur, quia machina cum confequeretur. quaromniacumexpc- rientia pugnant. XXXII. Re£. 1. Nulla eft in Majo-
re Connexio Antecedentis cum confequen- te. Nam Globo verfus occafum emiflo, quantum ei fubducitur Machina , tantum etiam ille globus verfus machinam a motu communi vorticis repellitur : & contra globo in ortum explofo , quantum machi- na fubfequitur, tantum etiam additur de- lationis globo a vortice Terra;. 2. Quod fi Minor negaretur, ca experientia probari O non
|
||||
|
302 C H 8.IST0PH. WlTTI CH.
nonpoffet; (quamvis fiTerra proprie rho^ veretur, hoc eft, ab aere vicino fepararetur rem itafehabituram ,ut Minorponit, per rationem colligi poffet) efTet enim hze differentia celeritatis infenfibilis, cum 2 temporis minutis eum milliare abfolvere compertum fit. XXXIII. Ha: funt Objectiones, quas
nobis contra hanc fententiam prolatasvi- derecontigit ,nunc Corollariilocoaddam refutationem eorum qua: Lentulus porro contra hanc fententiam depromit. Depre- henduntur autem illa p. 3 07. Nova; Sapien- tix. Obfervandum , inquit, 1. Terram w c&lo ftto ejfe ex Sententia Cartefii, ut Plane- t& fuo quique C&lo volvuntur. 2. Navit txemplum magia evertere tnotum Terr&, quam ftabilire. Si quidem navis malacin deprehenfd , nec ventis uUis aut remis pro- pulfa, etfi in lattii interdum concutiatur, nihtl tamen aut parum admodum progredi- tur. 5. Si Terra fuo C&lo circumfertur, planet&fuo, & Sol, qui Cartefio interftel- hufixat: fruftra »lofua Sol ftare juffui, j£» Xjtna quiefcere , fi Terrct nihilominttt c&li fui motu rapta eft, nec dieiftatvm & quie- tem morata. Sed Scriptura ad opinionem vulgi non ad rei veritatem Cartefio judict hquitur. ideoque hoc & fimiliafaSa non urgemm. 4. Si Terra fito m CtU quiefcit, alitntt
|
||||
|
DlSSERTATlO II. 303
alieno tantum motu delata, Sole in medi»
mundt quiefcente, circa quem omnes plane- tarum orbes in gyrum torqueantw: altera pars Terr& nunquam a. Sole averfa , perpe- tuo diefruitur, altera eidem ftmper averftt, noBe fempiterna premetur. quod ratio & experientia fecus effe docet. j. Mercurium tribus menfibw curfumfuum abfol-vere.con- tra Aftronomorum circa phmomena obfer- •vationem efi quod tamen fieri non mire- murfiintenori prope Solem gyro 'vertatur. XXXIV. Refp.Inprimoquodobfer- varivult, nihilefle abfurdi jamanteaarti 21. eft eviftum. Ad fecundum confideran- dum, Cartefium exemplo navis , nullis re- mis nec ventis impulfe , nec anchoris alli- gata:, qua; in medio mari pofTit quiefcere, etiiforte aqua; ingens moles occulto curfu delabensipfamfecumferat,uti,adoftenden- dum , delationem cum cjuiete corporis de- lati non pugnare. Supponit autem illarrr, navem deferri vel a mari a;ftu marino de- fluente , vel a maritendente verfus ortum, quod ex eodeprehenditur, quod magna: navigationes fint multo tardiores , & diffi- :iliores verfus partes Orientales quam Oc- :identales, vel collocatam efle etiam in }uibufdam maris anguftiis, in quibus aqua emper fluit verfus occafum. Ad tertium elpondimus cap. v I. Notamus tantum O t nullibi |
||||
|
304 C HMS TOP H. W ITTICH.
riullibt dicere Cartefium, Solem circum- fsrri fuo c&lo , quin contra Solem effe cau- fam circumvolutionis fui Casli circa fe, dum circa axem fuum circumvolvitur, difcere potuiffet ex art. 84. Princip. 111. In quarto & quinto oftendit, quam parum fit aptus ad congreffum cum Cartefio, # cum tam leviter res Aftronomicas & Phy- ficas, etiam vulgo notas, habeat pcrfpe-
ftas. Nonne enim omnes qui Copernica- nam Sententiam habent perfpe&am n6- runt, ipfum ftatuere , dum Terra circum- volviturcircafuum axem , fieri, utnunc ha;c pars nunc alteradie aut nodtc frua- tur! quaj eadem eft Sententia Cartefii & noftra quam hic defendimus. Similiter , nonne in confeffo eft apud Aftronomos nunc fere omnes, Mercurium tribus men- fibus circaSolem curfum fuum abfolvere. IpfeTycho & omnes qui eum fequuntur hoc ftatuunt, idquc cum pha:nomenis be- neconvenireag-nofcunt. Vnicumcito Gaf- fendum ( nec enim plures in re adeo nota lubet aperire) qui Inftit. Aftronomicarum C. 12. in quo Tychonianum fyftemamun- tli defcribit, ita loquitur: Auhs.c , ( fta- tuit fcil. Tycho) Quinqueftellas erranw mottu Jpecinles circa Solem tanquam circ* tentrumobire, Mercurium fcil. trimeftrem, Venertm o3imefirem,bdartem biennem,&c. Scd
|
|||||
|
J
|
|||||
|
DlSSERTATIO II. 30$
Sed fortafle non aflurrexit Lentulus ultra
levem quandam cognitionem Syftematis Ptolemaici, ( quod quidem uunc ab omni- bus fere Aftronomis rejicitur , propter multifarias abfurditates ) in quo Mercu- rius & Venus eodem fere tempore cum Sole curfum fuum ftatuuntur circa Ter- ram abfolvere ; quf tamen tam audafter proclamare poffit, id efle contra Aftrono- morum circa phsnomena obfervationes, fatis nequeo mirari! Carteiius autem quan- do dicit art. 31. Princip. 111. circuitum fuum tribus mcniibus abfolvere exprefse circulus circaSolemmentionemfecit. XXXV. AtqueitaetiamhuicDifler-
tationi Finem imponereplacet. Le&orem. moneo , ut hsc quae a me demonftrata funt , fine prxjudiciis & affecTibus velit perpendere , non diffidens , quin veritati- bus his ,etiamii multorum premantur Ca- lumniis, & variis abfurditatibus graven- tur , poftquam eas viderit tam clare efle demonftratas, abfurdaque omnia remota, aflenfum fitaccommodaturus. Quod fi vc- ro Refponfiones ad Objectiones videantur fluereexaliis Priiicipiis, quam vulgore- ceptis, nec tamen a me omnia demonftrata inveniat, fciat hoc operis inftitutum patt non potuifle, & mihifatisfuifTe , quod Ob- je&ionesadverfariorumenervaverirn, ea* in-
|
||||
|
•H
v\*s
U \ |
|||||||||||||||||||
|
H' O W
g 3 S
o O "=
5 - *■*
S f.'
^ c n
£>" 3
3 5-S. «-t _ <
__ ~>
" s.;
c- o o
►-■ D 3
S- 5^ °- S c c
B »> cr 0 ►, VT
3 rs O
?£-
gst -< <L 3
1 o> fu
|
g; » e- <»•
o 3 < O
o- o s>_ ox S-og ^n
5' 3 M x
« 3 E* "" -3 O i H
-, &> 3} o
►-. h, o ' o S o- *
2, ftn «
|
||||||||||||||||||
|
c
|
|||||||||||||||||||
|
Ti
|
|||||||||||||||||||
|
o o
H w,
^S
O H
Sh
o •A
|
|||||||||||||||||||
|
p3
|
|||||||||||||||||||
|
5-5
3 3 H
3 o -
3 ft —Yc •
&> P- |
|||||||||||||||||||
|
5*\
|
|||||||||||||||||||
|
PRIFATIO
|
|||||
|
A D
LECTOREM.
N Perverfo hoc Terrarum
Orbe, Benevole Leiior, Dia- boli procul dubio omnis Ve- ritatis oforis inftin&u, quam fapijftme contingere folet, ut ea gra- vijftmis calumniis itnpetatur , onere- tur & prematur. Cum enim veritas fefe factle fua luce mentibus ingenuis inftnuet, uihil dolofus Cacodamon po- tuit invenire aptius, ad majorem ejus curftti remoram inpciendam, quam fi larvis mendacierum & abfurditatum dedecoratam mundo exhiberet, ut fic odiofam & invifam redderet. Adidpro- bandum, non opus eft ut longe abeam, & exemplis ex hiftoria antiqua petitis utar. Expertus eft proxime fuperiori- bus annis Renatus des-Cartes Nobilis Gallus, & etiamnum quotidie verita- tcsab ipfo deteclis experiuntur. Isna- * z tur& |
|||||
|
Prjefatio
tur<t a Deo ftbi conceffk fingulari feli- citate, pofiquam in Mathefi tantosfe- ciffetprogrejfus, ut in refolvendis etiam dtfficiUimis Mathematicis qmfiionibus, hattenus pro infolubilibus habitis, omni- bus palmam puripuiffet, & tantope- re ingenium fuum Mathematicis dtfci- plinis perfecijfet, ut mundus parem in hoc non cognoverit, adverfariis ipfius idfateri coaclis, animum applicuit ad Thyficam firmioribus fundamentis in&- dificandam, quam quibus battenus ni- xafuijfet, feliciter etiam perfecit, eo- que nomine apud harum rerum efiima- tores veros famam ingentem acquifi- yit, ut non tantum a Rege GaUU an- nuo honorario auttus, fed eitam ab Ar- cloi Orbis Regina in coUoquium eiitxe fuerit defideratm , & lUuftriJftma Eli- fabetha Friderici Bohemia Regis & Ele- iioris Palatini filia natu maxima Ope- ra ejus accurata dtligentia rimari fue- rit dignata, eoque nomine Authorem gratiofo favore profecuta. Nontulitid invidia ,fed cum direcleeum oppugnare ntc
|
||||
|
AD LECTOREM.
nec poffet nec auderet, variis molimini-
bus & artibtts ejtts famam conata ejl denigrare, nec in eo acquievit, quod ipfius perfonam graviter Uferit; yerum etian: fententias ejm veriffimas multis abfurdis & calumniis gravare non eru- buit. Etpoftquam partim falfas fenten- itas ipfi affinxijfet, partim veras per- verse & contra mentem ipfius detorfif fet , eas tanquam Cartefii conata efi impugnare. Contemfit luc ab initio Vir Generoftis, fibi perfuadens, tandempro- priafponte infumum effeabitura. idem aliquando judicium fuit eorttm, qui ve- ritatem puram ex ipfitts fontibtts bau- ferant. Sedprater fpem evenit, ut per boc filentittm calumnia vires eundo ac- quifiverit. Quia enim illi, qtti contra Cartefium infurgere fuerunt aufi, pro vtris bonis vulgo habebantur, plurimi ■ion dubitarunt, quin fententia, qua ib illis ut Cartefii impttgnabantur, & 'anquam abfttrda, Imetica, blafpbe- tu, ridicuU, infana, &c. traduce- hntur, ejufdem ejfent. Vnde faclum * 3 *
|
||||
|
PRIF ATIO
eft, ut a muitis Viris bonis, tam Ibeo-
logis, quam Politicis, quibus obfundio- num Ordinariarum onera non licuit, Cartefiana examimre, fides ipfius ad- verfariis fuerit adbibita, adeoque Car- tefius vulgo Atheus, Scepticus, h&reti- c& & infan<c Philofophia author fuerit babitus , Cartefiana etiam dogmatafi- milibus titulis quibus eorum authorfue- rint infignita. Quemadmodum ergo qui olim altquem Lutheranum aut Calvi- nianum vocitabat, putabat fumm<e i- gnominu notam feipfi inuffiffe: ita nunc, qui Cartefianum quem proclamat, fibi videtur compendio quafi omnia convi~ tia in ipfum ejeciffe. Difctpuli ergo Car- tefii, cum ipfe ingrato mundo nimis ma- tare effet ereptus, videntes quid adver- farii machinarentur , judicarunt ftbi ttunc veritatis m majorem Dei gloriam propaganda cauffa, incumbere, ut hanc nebulam , quam priusputaverant Jpon- te fua evamturam, altter expertentia nttnc edocli, dtfcuterent, ne in nubem condenfata, tandem graviorem tem- peft*-
|
|||
|
AD LECTOREM.
peftatem excitaret. Idfieri captum efl
a Clarifftmo & Acutifftmo Philofopbo, Dn. Tobid Andre& Groningana Acade- m* Profejfore Celcberrimo, Pracepto- re olim noftro honoratifftmo; ut &fu- periore anno a Clarijftmo Viro, Dn. lo- hanne Ctaubergio, Collega noftro in hoc Lj/ceo, ut & antehdc Herborna, con- juuclijftmo, porroquefiet ab itfdem, ejr forte ab altis, quos Deus ad eam rem excitabtt. Pracipua autem fere inter fententias Cartefu Phjficas, quA ab- furdorum luto etiamnum adfpergitur , eft, de Terra delatione circa Solem an- tiud & circa axem proprium diurni, quam ipfe dextre expofitam poft Co- pernicum, qui eam diu fepultam reju- fcitaverat , ajferuit Mathematicd de- monftratione certijftmd & evidentijft- tnd, cui contradici, nifi ab iis, qui eam non capiebant ,hacienus nonpotuit, ne- que unquam poterit. Et quta afenten- t'uiftiusdefenforibusad loca Scriptura, qua contra eam objiciuntur, refponde- rifolet, Scripturam loqui de his rebus # 4 fecun- |
||||
|
PniFATI.O
fecundum vulgi opinionem ex ps.ju.di-
ciis fenfuum decernentis, id denuo tan- quam inauditum, impium & omnem Scriptura authoritatem evertens, fuit exceptum. Putavi ergo opera pretium me faiturum, fi ha$ duas quaftiones, alteram de Terrtt delatione duplici, alteram de Scriptura fecundutn vulgi epinionem de rebus Phyficis ftpius lo- quente aliquanto prolixius tratlarem, & ab abfurdis per adverfarios objeftis bas veriffimasfententias liberarem, quod battenus a nemine fittis accurate vide- ram praftitunt. Nec enim Copernici de- fenfores potuerunt hucufque tam per- Jpicue fententiam de utraque Terra de- latione demonftrare , quam Cartefius certioribus Phyfica locatis fundamentis fecit. Et quamvis Objeftionibtu adver- fariorum fttisfeciffent, & ad eas qtu ex Scriptura petebantur refutandas o- ftendiffent, hanc fecundum opintonem vulgi fermonem infleclere , iftam ta- wen generalem fententiam nec argu- tnentis nec txtntflU Scriptura eviden- tibus
|
||||
|
ad Lectorem.
tibus comprobarunt, uti a nobis eftfa- clum. Occurrendum atttem inprimis fuit Revio & lentulo, qui videntur laureolam aitquam quafivijfe , in bis fententiis Viri Sdpientis & lnnocentis arrodendis, & tanquam blaffhemas & impias proponendis. Qu't quanquam gra- viter fttis invecli e/fent in Cartefit fa- mam , multifque perfonaitbus injuriis eum affeciffent , iis tamen nolui par. referre, fed fatis mihi vifum, fi telx Cartejii capiti intentata removerem, fperans leclorem quemcunque inde quid- qutd porro injuriarum in Cartejium fuerit conjeilum , ejfe amoliturum. Poftquam fere ad umbilicum has Dif- fertaiiones deduxiffem, in manus in- ciderunt duo traclatus ; alter a Cla- rifftmo Db. Schoockjp confcriptus, dc Scepticifmo, alter a laeobo du Bois Icclefiafte Leidenfi, cujus iitulus: Dia- logus Theologico-Aftronomicus, &c. I» Traclatu D». Schoock.it cum invenirem integro capite prioris Dif- fertationis me& materiam ventilAtam> * 5 >" |
||||
|
PRiF ATIO
jttdicavi , conveniens fore, qttia ex
profeffo Sententtam illam , Scriptu- ram loqui de rebus naturalibus fe- cundum opinionem vulgi erroneam defendere, & ab abfurdis objeclis //'- berare propofueram, ut & illa argu- menta, qu& a Clarifftmo Viro contra hanc fententiam videbamprolata, re- futarem, & Differtationt mea infere- rem. Quod tlle non agre feret, cuni nulla tnjuria hocpacio eumputemeffe affectum. Quanquam enim eum Fra- ceptorem in Fhilofophia Ariftotelica a^ gnoverm , & ettamnum eo nomine gratias agam , tamen cum femper ve- ritas magis amica debeat effe , quam vel Socrates vcl 1'lato vel quifquam a- lius, non reor illicitum mihifuiffe, tit ab ejus fententia, ubi iUa a veritate recedit, feceffionem facerem. Non v- mnia Iacobi du Bots, qua ab ipfo con- tra GaltUum & Lansbergios fuerunt allata refutavi, quia multa fpeclabant peculiaria qu<zdam eorum argumenta, qu<& mea non facio. Sed & quadam, etfi
|
||||
|
AD LECTOREM.
etfi contra ms facerent, quia jam an-
tea , utpote ab aliis fimtliter objecla refutaveram, nolui denuo per expref- fam ipfius verborum Citationem refu- tationem repetere. Certtts interim ni- hil quicquam ab ipfo Objeclum in ge- nere hanc Sententtam & non fpecia- tim hos Authores fpeclans, cujus re- futationem in hoc tratlatu non fit re- pertttrus. Studui ubique modefiu, ne uUi occafionem darem convitiis me tm- petendi, id quod , proh dolor , ntmis quam inter erudttos hodte obtinet. Cui ergo vtfum fuertt h<zc nofira argumen- tis refellere, intra modeftia Itmites fe continens, me expeclabit vel plactdum tneorum defenforem, vel, fi mealicu- bt errajfe & titubaffe ofiendere pofftt, accuratmn errorum commijforum cor- reciorem. Sin contra plaufira convt- ttorum aliquis in me conjicere volue- rit, fciat me contra ea Marpefia cau- tefirmiorem eonftiturum, nihtlque ta- libus motum iri, ut propterea vel a veritate latum unguem recedam, vel |
||||
|
Pr.sfatio
fimile ftudio boneftatis infuper babi- to, rependam. deteritm Ordo in hoc fcripto obfervatur, qualitin Volemicis obfervari poteft, undefit, ut aliquan- do ablegem letlorem ad fequentia, & in objekionum refutatione non omnia Principia, ex"quibus fontesfolutionum depromo bic demonflrem, quod nimis prolixum fuijfet , nec buic Traclatui conveniens, neque abfolute requiritur a Refpondente, cui fufjicit, ft tela ad- verfarii fui enervarit, & inutilia red- diderit, quod a me faclum exiftimo. At argumenta pro mea fententia alla- ta fufficienter explicui, urfi, & ab Ix- ceptionibus vindicavi. Ad delationem Terra, utramque probandam, non pu- tavi opus ejfe, ut multitudine argumen- torum imbeciUium certarem . femper enim judicavi vim argumentorum non in numero fed in pondere confiftcre. Itaque relictis argumentis vulgo aCo- pernicanis adhibitU, fufficere judicavi demonftrationem unicam, quam ex Car- tefii Principiis, ea qua potui brevita- te,
|
||||
|
AD LECTOREM.
te, deduxi, remittens interim Leclo-
rem , qui eampenitius capere velit, ad iffius Cartefii Principiorum injpeclio- nem. Quodfi hac omnia fuijfent dedu- cenda, & hinc inde quadam ab Obje- clionibus liberanda, tota fere Phyfic* huic Traclatui inferenda fuiffet. lu enim coharent confiquentia cum Ante- cedentibus, illaque ex his fluunt, ut, quemadmodum fropofitionis alicujus de- monftratio in libro Euclidis pofteriori, fi debeat percipi, priorum cognitionem requirit, ita & hac Demonftratio de Terra delatione totius libri primi fe- cundi &tertii Pritncipiorum anticipa- tam notitiam poftulet. Nihilominus ta- men confido me rem ita dectaraffe, ut qui mente attenta & prajudiciis libera hanc meam demonftrationem expende- re voluerit, nonfit alienus k mea fen- tentia recipienda futurus, faltem ab- furda quibus utraque delatio Terra hac- tenus fuit prejja, qutvis remota vide- bit. De Motu in Genere forte nimis prolixe cenfebor egijfe, quam prafens infti-
|
||||
|
Prjefat. ad Lector.
inftitutum requirere videatur. Ego ve- ro quia Motus natura non ita omnibus eftperfpeiia , voluieam ex Cartefio de- clarare, quam Cartefii explicationem, quia vidi ab AdverfariU impetitam & ebfiuratam, vindicare & illuftrare de- bui. H<ec funt > qm te, Lettor bene- vole, fiire volui, quibus in tuum com~ modum utere, & ubi veritatem in hit Dijfertationibus videris defenfam, huic nccedere ne detretta. Vale. |
|||||
|
I N-
|
|||||
|
I N D E X
CAPITVM ET TITVLOR.VM
qui in hoc Tra&atu continentur. DlSSERTATIONIS PRIORIS.
Cap. I. T) Onitur fiatus ControverfiA m
*• fequentibus decidend*. Cap. 11. Quatuor argumentis fententU
nofiri veritas ofienditur. Cap. III. Ofienditur eadem multis locis
Scripturs., qui, circa res Prafti- cas & Morales, locutiones con- tinent fecundum opinionem ho~ minum k veritate recedentem. Cap.IV- Vroducuntur Teflimonia Scri-
pturt de rebus naturalibus, ea<j3 accipienda ejfe fccundum vulgi opinionem , non fecundum rei veritatem docetur. Cap. V. Objeitiones qutdam huic nofflrs,
ajfertioni oppojitt refutantur. Cap. VI. Alia qu&dam ObjecJiones difcu-
tiuntur. Cap. VH. ArgumentU atiquot probatur
Phyficam ex Sacris Literis non effe hauriendam. Cap. VIII. ObjeBiones in contrarium addu-
fttfolvuntur & refutantttr. Vo-
|
||||
|
INDEX CAI>. IT TlTVLOR.
|
||||||
|
PoSTIRIORIS.
Cap. I. De Mundi five Vniverfi extre
mU. Cap. II. De mediofive centro mundi, ne
non circumvolutione Slaneta rum. Cap. 111. De Jitu & ordine pruipuorun
mundi corporum inter fe. Aditu, porro fit ad qutftionis de moti Terrt decijionem per enarratio xem Authorum,qui hanc fenten tiam, quam nos tuebimur, ajfe^ ruerunt. Cap. IV. Termini qutftionum propofita
rum explicantur ,oftenditur quit Terrt nomine veniat, quiditi dem per Motum intelligamus. Cap. V. Demonftratur , Terram deferr
circa Solem annud delatione, e$ citca Axem fuum diurna. Cap.VI. ObjeBiones ex Scriptura contn
Sententiam noftram allatt difcu- tiuntur &folvuntur. Cap.VI I. ObjeBiones reliqut, qut viden-
tur a fenfu & ratione deprom pojfe, refutmtur. |
||||||
|
D I S-
|
||||||