Evidens & facilis conciliatio Philo»

fophix Cartefii cum hiftoria

Creationis primo capite Ge-

nefeos per Mofem tradit^

^L.�^ vF& '■■ '!K:

^?"> Hseredibus Thomse Luyrtfma-
1669,

SupremaFrifiorum Caria

NobiliJJimis , AmpliJJimis , Qtnful.
tijjimisque Ssrtatoribus.

D. ALARDO PETRO
JONGESTAL,

D, JOHANNI GLIN-
STRA,

SCHELTINGA,
D. WILHELMO

VIERSEN,
D. JOHANNI BOU-

RITIO,
D. HORATIO KNYF,
D. AHASUEROaGRO-

D. JARICHO ab OC-
KINGA,

Procuratori Generali.

Nobilifjimi & Ampli/Jimi
T>omini.

Uam primum
Gallia fub feli-
ci fydere natum
Nobilem Do-
minum Renatum Cartefi-
um , Philofophia? folidio-
ris Inftauratorem ftrenu-
illimum mundo dedit,
mundus ftatim hunc inftar
fecundi Solis, quem ferre
non poterat , in ipfis ftu-
duit cunis exftinguere.
Multos enim conduclitios
milites exornare , vencno
tin&as fine nnmero fagittas

porrigere , jus neeis ipfis
concedere, verbo : quic-
quid adverfus hoftem valet,
adverfus hunc innocentem
excogitare neutiquam ne-
glexit, in id unice incum-
bens verse lucis plenam a
Gartefio effoffam e tenebris
Philofophiam ut fuffocaret.
Verum aliud fuit in fatis:
nam quae pro tempore ob-
nubilari, nil tamen minus
quam prorfus annihilari fe
patitui* majori tandemfuk
gore corufcans veritas.
Parta variistriumphis pace
in vita reliqua Nobiii Phi-
lofopho frui diu fic licuit.

Poft obitumdenuo, mor-
tuos mordere uti facilli-
mum , ita maxime nefas,
antiquorum hoftium ve-
ftigia prementes ne latum
pollicem declinando re-
fiifti pofteri de novo mili-
tem confcnbere , ferrum
acuere, bellum ciere , ac
inftar Gigantum jovem irj
ccelo debellare conantium i
ipfum ex quiete fua indu-
ellum revocare hifce die-
bus, eheu incaflTum ! fur-
do fabulam canentes , ia-
defefla laborant fummi ju-
ris pra?textu , verius dix-
erim fumjai odii jnftin&u.
* 4 Car-

Cartefii Philofophiam cum
Sacra Scriptura circa mundi
produ&ibnem nontantum
non confentire, fedetiam
in os ei contradicere: hinc-
que de novo debellandam ,
iiec non hoc tempore pe-
nitus eradicandam, immo
omnibus fubfelliis interdi-
Cendam clamitant. Ab hu-
jus etiam hodie maxime"
infontjs defuncto dorfo
quselibet venenata mina-
tum & fi pote internecio-
nis poft alios manumaux-
iliatricem non fegniter por-
rigentes, flabella pro meo
quoque ut abigerem mo-

dulo , non inconfuTtuni
duxi prse veritatis fincero
amore defendendi Carte-
fium partes mihi aflfumere,
nec non procul euntibus
omnibus prsejudiciis fine
partium ftudio palam
oftendere, Cartefii Phi-
lofophiam CreatiQjiis hi-
ftorise per Mofem primo
capite Genefeos tradita;
nullatcnus adverfam, eius
veritatem ambabus con.
fenfus ulnis ample&i Sc
approbare. In hanc rie-
ceffitatem conjecit me
ipfius Philofophi ob pras-
maturam mortem de ex~
* s plicando

plicando Mofe fccundum
Philofophiam fuam ex
literis ad R. P. Merfen-
num Tom.jj. Epift, 24.. &
S3' ut conftat) datas fidei
intermiffio. Cartcfium
igitur Mofaiiantem fcri-
bens TSlobiliffimis. <veftris
Amplitudimbus illum facere
facrum non dubitavi: tum
quod in IHuftri Veftnl
Provincia perfecutionem
hodie maximam pateretur
Cartefius : tum quod rei
caput eft , Nobiliflimi $�
AmplijfimiDomini, Vosnon
duntaxat Libertatis , fcd
ctiam Veritatis Philofo-

phicae Candidos judicarera
Patronos , falfa pro veris
fibi obtrudi , abfit fanos
Philofophos carbone no-
tari quorum non fineret
Circumfpe&a prudentia
Auguftaque Sapientia :
deniquc in Veftra Urbc
conceptus, natus, ficque
totus Vefter fa&us fuerit*
Hoc ergo paucorum ex
charta foliorum munuf-
culum ad Pedes Veftros
depofitum , Nobiltffimarum
vim^litudinum Veftrarum
Dignitati Gravique Sce-
ptro licet minime refpon-
dens, admittere, nec non

me adverfus dentes Theo-
ninos Patrocinio Veir.ro
tueri ne dedignemini ,
fupplicatione quam humili
& petitione quam fupplici
,rogo ac precor , cjui fum
& maneo

"Nobilifjimi & n4mpliffimi
Tsomini

ex MuJ&t
Vie 6 Feb,
l 66$.

NobiljJJimarum Amplitudi-
mm Vejirarum SubjeEfiffi-
■mus, ⁱDevotiJJimus%ue
Cultor

JOHAttNES AMERPOEU

N hoc libello ju-
fta rationis tru-
tinaexaminaturo,
an cum Ortho-
doxo Theologo
Mofe in hiftoria Creationis
Philofophus Cartefius con-
fentiac nec ne , Benevolum
Leclorem paucis in antecef-
fum monere placuit de argu-
mento Sc ordine hujus infti-
tuti, fcilicet a me non ex-
fpedbandam elTe Sacrae Scri*-
pture aut Philofophice Car-
tefii longam explicationem
aut probationem , (quod
multi Do&iflimi totoque
orbe Celebernmi Theologi ac

Philofophi fatis abunde pra>

ftiterunt) fed potius eviden-

tem PhilofophijB hujus cum

Sacra Scriptura quod ad mun-

di primam produtlrionem ,

convenientiam nec non ami-

cam hujus cum illa conciha-

tionem. HancficReipubli^

cx Philofophica? tradam , ut

Mofes ubique hiftoriam Cre-

ationis referens Theologis

quibusdam haud infimi no-

minis comitatus praseat, Car-

tefius plenis faucibus appro»

bans a tergo infequatur. Ex

quibus utrumque ad eundem

collimalTe fcopum » atque

eandem pervenifle confenfus

metam Benevolo Le�tori fiat

manifeftum: quem proptere^

humillimc rogatum velim ,

hoc fcriptucn fine praejudiciis

integrumlegat, dextreinter-
pretetur, neutiquam vitio
vertat, quod ferme folus &
totus ilm in defcribendo}
(hoc enimtemporenon mea,
fed aliena res agitur.} Opta-
rem infuper ne quisinhocex
fuggefto aliove minus com-
modo loco apud plebeculam;
de caull defperata querendo
debacharetur, fed reiponfo
dignum fi cenferet, via pu-
blica aggrederecur, ut mihi
de conillio & auxilio profpi-
cerequirem. Vaie.

QZJod fequa* in citandd- dijferta-
tione de Metbodo edttionem El-
zevirtanam an. 1644.. in$j*art^ :
incitandis Meditationibus, QbjecTu-
inbus , Refponfionibus , &c. editio'
%em Elz>evirianam an. i6\i..inDtio-
decim» : in Principiis, Dioptricd ,
Meteoris , &c. non faginas, fed
hbros, capita & articules citem, v.
g. Pr. 1. §� 24- id eft , Principiorum
parte primd, articulo vigefwo quar*
to. Dioptr, I.|§. 2. id efi , Dioptri-
ces capite primo , articulo fewndo,
&c. in Eptflolis Tomum & eius Epi-
fkolam allegem.

Evidens & facilis conciliatio
Philofophia: Cartefij cum
hiftorii creationis primo
capite Genefe»s per Mo-
fem traditl.

Lacidam nec non a-
micam , quin imo
claram& evidentem
Sacrae Scripturse cum
Philofophia Cartefi-
ana circa mundi produftionem in-
choaturus oftendere convenientiam,
absque verborum ad farinam parum
aut nihilconducentiumlongisamba-
gibus manumoperiitaadmovebo, uc
Mofem praecuntehi accurate fequar,
& ab ipiius veftigijsnecdextrorfum
A ne

lEvidens & facilis conciliatio
Philofophia? Cartefij cum
hiftorii creationis primo
capite Genefe»s per Mo-
fem traditi.

¹ claram & evidentem

Sacras Scripturse cum

Philofophia Cartefi-

jana circa mundi produ6tionem in-

choaturus oftendere convenientiam,

absque verborum ad farinam parum

| aut nihilconducentiumlongisamba-

1 gibus manum operi ita admovebo, uc

Mofem praecunterh accurate" fequar,

& ab ipiius veftigijsnecdextrorfum

I^pill .11, - �------------- ■

nec finiftrorfum alicubi defle�ram.
Quod ipfum feliciter fuccedat , in
limine pcnitius infpiciendavenitto-
tius primi capitis Genefecns diftribu-
tio, in qua primum proponi genera-
lem veriratem, deinde fpecialiorem
illius explicationem nemini obfcu-
tura elTe poteft. Et fic confentien-
tem habeo eximium Theologum in-
ftar omnium Davidem Pareum fuper
hunc locum verbis fequentibus :
� Mofes fcriptor lapientiflimus initio
� memorabili aphorifmo proponit to-
� tiushiftoriajfuaefummam, quam
� deinceps fingulatim exponit, ut fi
� quis diceret: talis artifex aedificavit
� hanc domum, poftea fubdtret,
� primum pofuit fundamenta, po-
�ftea parietes diftinxit, teclum
� impofuit, denique ornatum ad-
�didit, &c. Ad primum igitur
quodattinet, deeofic.

i.f. Itt principie crcavit Dwi ea-

lum & terram. Inpropofitionege-
nerali videmus Deum celebrari re-
rum creatarum authorem, qui dici-
tur creaffe, id eft, immenfsL fuapa-
tentia ex nihilo, nullave praeexiften-
te materia condidiffe eaelum & ter-
ram j quibus denotantur ambx in-
tegrales mundi partes prout initio fa-
�ix funt, Vel potius omnia Dei creata
opera, nullis exceptis : fic enimin-
terpretatur Apoftolus Col. i.y. 16".
� per eum condita funt omnia quae irt
� caelis funt & quas in terra, vifibi-
�lia&invifibilia, fivethroni, five
� dominia, fiveimperia, five po-
� teftates , &c. Cum igitur Mofes
dicit, Deum creaffe cxlum & terram_rnil aliud fignificat, quam creaffe uni-
verfumhocffufjjjua, feu hunc mun-
dum, & quse eo continentur, ficuti
etiamloquiturPaulus A�k IJ.f.24.
�Deusquifecitmundum, &omnia
� quse in eo funt. Hxcque fafta
fuiffc teftatur Divinus Vates in princi-
fio, ut pateat mundum ab aeterno
A 2 non

non exftitifle , (ed aliquando non
fuifle i aliufctltcet:potentiddnim fu-
itab aetemo, quatenus Deus a»terno
& immutabili decreto fuo ftatuit eum
in tempore a fe determinato produ-
cere, quod tandem etiam reipfafe-
cit : adeoutnullum tempusanteres
exftiterit, fed ipfiscpncreaturafue-
rit- Et hunc efle primi Verfusge-
nuinum fenfum communi Ortho-
doxorum Theologorum confenfu
fatisliquet:quem idcircd prolixiusex.
plicare nolo, meam falcem in alie-
nam meflem immitrere ne videar.
Sed reftat, utjarooftendam, quo-
modohuicMofisdefcriptioniaflurgat
quoque in P hilofophia fua,

Nam fic de Deo 8c quidem utcoeli
ac terra? creatoreloquiturMed:j.p.
� 34, & 40. hisverbis: Summum
�Deum ,seternum,infinitum,om-
�nifcium, omnipotentem, rerum-
�queomnium, quae prasteripfum

� funt creatorem intelligo. Sic Pr.
� i � § 14. vocat Deum folura om-
� nium quar funt aut effe poffunt, ve-
�ram caufam, rerum creatorem,
�authorem rerum infinitum. Item-
� que Pr. 111. §. 1. celebrat Dei ope.
� ra: §, z. res omnes a Deo creacas:
�&§ 3. omnia a Deo tacta efle.
,, Iterum Pr.i 11. 20.fi ad Dei Crea-
� toris omnipotentiam refpiciamus:
tandemqne, alia multa ejusmodi lo-
ca recenlere nimis prolixum nefiat,
� Pr. 111. §.47. videturconvenire
� cum fumma Dei rcrum Creatoris
� perfectione, &c. Ex quibus non
duntaxat perfpicuum eit, quod Car-
tefius Deum agnoverit >»*W» creatO'
rem, led etiam Dei exiftentiam procul
omni dubio crediderit, quoniamo-
pus Dei fine Deo exiftente produci
nequit, nam pofito effectu ponitur
etiam caufa : adeo ut non audiendi
fint ilti calumniatores qui ipfum athe-
um cxclamant > cum tam evidenter
�contraatheosafleruitjDei exiften-
A 3 �tiam

�tiam non contingentemeffeficuti
� omnium creaturarum, fed maxi-
� me neccffariam & aeternam, qusa
�eft ens fumme potens, fummeia-
�telligens&fumme.perfecl:um, <ui
�fi exiftentia, fummaquoqueper-
� fe&io deeffet, Pr. i.§. 14,. 15-. &
paffim Med: 3. 4.. & 5". Prxterea
quod non ftatuerit mundum seter-
�num, patetexPr. 1 n.§.4j. non
�dubium eft quinmundusabinitio
� fuit creatus, a Deo in primi mun-
�diorigine. ItemexMcd:3.p.j8.
�quantum autem ad idea$ (nota hoc
itt loco & ubique infcquentibus, no-
men Idea gtneraliterfumi pro omnire
cogitata, quatenus habet tantumejje
quoddam objeBivum in intelltiluMeth.
,, p. 31. ) rerumcorporalium nihilin
� illis occurrit quod fit tantum, ut
»,non videatur a me ipfo potuiffe

f>roficifci: ad qux paulo clarius intel-
igendaaddo, Cartefium, pbilofo-
pbando certiflimis demonftrationibus
mente fui inventapergentemex va-

rijs-ideisquas in fe habebat, qusrere
infuper aliarum rerurn praeter fe exi-
ftentiam,nihil inveniffequod neceffa-
ria; ac «ternxexiftentixconceptum
involvebat prxter Deum, quem id-
circb exiftere indubijs argumentis
probavit "reliqua verbomniajudica-
vit principium fuum alij debere ,
quod hic fibi adfcribere non putavit
abfbnum, quoniam ante Deum in-
ventum percipiebat fe omnium re-
rum perfe&immam , quse igiturfa-
cillime mundo & omnibus rebus cor-
poreis fuum effe dare potuit in tempo-
re : in temport dico, nam cumefFe-
«Stusnunquam nobiliorcaufa eft,notl
potuit etiam ab «terno exiftere, cum
caufa ipfa in temporcortaeft, ficut
varijs in locis certiffime declarat
Cartefius. Ultimo hoc ipfum uti-
que manifeftum ex eo , quod Deum
fuperius tam faspe omninm rerum que
iunt aut effe poffunt crtatorem ap- ,
pellaverit. Atjam videamusquo»
modo ad fpecialiorem generalis

[■ " ■■ I ......

Propofitionis explicationem tranfeat
CMqfes.

2,f: Terra autem erat res ihfor-
mis (Jrinams, tcnebraqueeratitinfu-
perficie abijjji'. &fpiritus Dei incuba-
batfuperficia jquarum. Opera pre
lium efl lucin anteceflum obfervare,
quod Mofes cum in pTopofitione ge-
nerali creationem rerum vifibilium
& invjfibilium nomine csli&terrse
limul fueritcomplexui: de inceps in-
vifibilium ccelorum&angelorum cre-
atione mifla,tantum vifibiliaDeiope-
ra perfequitur:ruditati populi fui nar-
rationem haud dubie accommodans,
utex Bafiliofuper hunc locum mo-
het Pareus. De vilibilibus igitur o-
peribus poftquam verfu primo expli-
catum eft, quanam fint, verfujam
lecundo additur yualia in principio
produ&a : nempe, non habuifle
mox plenam perfe�Honem, quam
fex dierum fucceflii demum nach
fuht: fed confufa priusomnia, fibi-

que invicem permifta fuiffe, itauc
■una nondum diftin6ta ab alterisex-
ftiterint. Et ficin fpecie de teird
hicdicitur, quod fuerit res informis
& inanis : id eft expers formEe quam
nunc habetintus&extra, nulloor-
natu pollens, totaaquis immerfa8c
diffluens, non compa6ta& fbliditate
carens, uno verbo antequam Deus
eam expolivit , fuit indigefta con-
geries , qusenecnoraen terrastunc
habuit: id enim tertia demum dieac-
cep«, poftquam ab aquis diftin6ta.
� Terra igitur non fignificat hic ,
� tefte Pareo , materiam primam
� Philofbphorum , quae eft nhil,
,,feunonensactu : quafi Deus ini-
� tio creaverit nihil, feu nort ens:
� fed fignificat terram aclru exis-
�tentem, deiblatam verb&confu-
�fam:imo proprie notat hanc ter-
�ram, quam nunc incolimus , etfi
�non talem. Hisce annedfic Mo-
fes, tenebrasfttijje injuperjicie nbyjji_:terras moles non tantum impolitae-
A $■ rat

rat,verum quoqueprofundiffimaa-
quarum voraginiimmerfa, Scfica-
C[ux a terranulladabaturdiftinc"Ho ,
fed mutua & inordinata permiftio ,
imo confufum hoc chaos tenebris
undique involvebatur. Tenebrsc
ha: non erant fubftantiaaDeocrea-
ta, fed lucis defe&us & mera nega«
tio, ficut cxcitas non eft res , fed
vifus negatio in eo, qui caecus natus
eft. Denique verfum hunc conclu-
dit Mofes verbis fsequentibus. Et
fpiritus Dei imubabatfuperficiei aqua-
rum : quibusfignificatvel Spiritum
Sanftum tertiam S. S. Trinitatis per-
fonam indidiffe rudi maffx agitatio-
nem & mdtum, quo diftinclionem
rerum ftatima fcinviccm diftingucn-
darum efficeret: vel etiam eundem
Spiritum inftar avium pullitici fuac
incubantium rudem matram a Deo
creatam confervaffe , fuaque pro-
teclione illi prxfiiiffe, nerurfusin
nihilum redigeretur , quoniam finc
Dei perpetuo concurfu nihil quic-

,,quam confiftere poteft, quumip-
�fedetomnibusvitam, &halitum>
�& omnia.in ipfo tnimvivimus,
�movemur, &iumus, AcT. 17.#.
xf. 28. Ab hisnehilumquoquere-
cedit in Philofbphia fua

Nam confiderans omniaDeiope-
ra nempe afpecTabiliaPr. 111.§. yj,
prout initiora�ta erant fine ulla di-
ftincTione, ordinc, vel perfecTiona
vocat ea Chaos confufum, Meth. p.
39- 41. Pr. 111. §.4.7. Etcum Pr.i 1.
$.22,25 : itemque Pr. 111. $.46,
>, ftatuit omnium mundi corporum
jj unam & eandem eiTe materiam, in
jjquaslibet partes divifibilem , ac
j,jam re ip& in multas divifam : inde
revera ad oculum apparet, Carte-
fium etiam credidiiTe Dei opera non
mox in principio , fed paulatim fex
dierum intervallo ad perfecTionem
fuam furrexiflc:nameamobcaufam
cxprefle addit, quod mundus quam-

visprimoconfufus 5cindi(tin�lus,ta-
men in quailibet partes dtvifibilis fu-
crit, itauteam, quam tunctempo-
ris nondum a<5tu habebat omnium
rerum a feinvicemperfeiftamdiftin-
ctionem» cum tempore nihilominus
acquirerepoflet, quando fcilicet'Dei
ulteriori mandato/'<w» re ipfa, ut dicit,
in multas pai tes divifa vel diftincla
eflet: respectu igitur ad hanc rerum
mutuam implicarionem & permiftio-
nem , omnium mundi corporum
materia ipfi una & eadem nuncupa-
tur, qiioniampraeterfolamextenfio-
nem in longum,latum, Sc profundum
nihil quicquam mundus tumconti-
_s,nebat : quippe omnis ejus forma-
� rum diverfitas pendet nonapaiti^-� tione in mente concepta, fed rcali
,,divifionepermotum, quemaCre-
,,atore rudi mafixinditum funTepa-
tet ex ubique inter fe confentienti-
bus Mofe f. 3. & CartefioPr. n. $.
lj. jtt. Quomodo item iublunaria
elementa, ut vulgo nominantur, ae'r,

aqua, ignis, terra, confufe & in-
diftinde ab ipfb priui confiderentur,
poftea diftinite ac feparatim dete-
gantur nec nonaperiantur, manifefte
uquebit irtfcrius ex Principiorum
quarta parte Nun^porrboftende-
re, tenebras fuijfe iti (uperficie abijffii
quod admiferit, quamvi^filerem »
tamen probarem, quoniam cx fupra
dictis abunde fluit. Sed nihilutde*
fit, infpicientibus Principiorum ter-
tiaepartisarticulos , 75-. 6%. 64 77.
& Pr. iv. §. 28, ubiteftaturlucem
confflere in prejjlone feeundum litteam
reclam feu conatu materia cceleftis re-
tedendidcentro, clarum etiam fiet ,
quodjuxtailliusPhilofophiam mun.
dus in principio illuminatuseifer.e-
quiverit : quiatunc ei nullus adhuc
talit ptculiaris motus inditus fuerir.
Et fictenebrae hic ex ipfa ftabihuntur
luce : nam oppofita juxtafepofita
magis elucefcunt, ut trito Philofb-
phorum axiomateja&atur. Nulla-
tenus etiam putat tenebraseffe fub-
A 7 ' ftantaira

ftantiam : nam nude definit eas per
negatitnem lucis Med : 3. p.4.1. Ul-
timo quantum ad claufulam a Mofe
additam pertinet, nempe : &fpiri-
tns Deiincftbabatfuperficieiaquawm '�
hanc Carcefius non folummodb ap-
probat, fed etiam confirma immd
certiflime demonftratjprimb, S. S.
Trinitatem agnofcit, fic enim lo-
� quiturPr.i.§.25r.fi forte Deus nobis
�de fe ipfo , velalijsquidrevelet ,
�quod naturales ingenijnoftrivires
� excedat, qualiajam funt myfteria
�Incarnationis & Trinitatis , non
�recufabimus illacredere, quamvis
�nonclareintelligamus. Secund6
Deum indigefta: congeriei motum
iHdidifle palam oftendit Pr. 1r.�. 36.
� univerklem & primariam motuum
� omnium qui funt in mundo caufam
�manifeftum mihi videtur illam
� non aliam efle, quam Deum ipfum
� qui materiam fimul cum motu &
� quiete in principio creavit, jam-
� que per folum fuum concurfum or-
� dinarium-

M O S A 1 Z A N-S. I f

�dinarium , tantundem motus&
� quietis in ea tota quantum tunc po-
�fuiteonfervat, &c. Tertio, 6*
pera creata in ftatu fuo ut manerent,
requifitam fuhTe Dei tutelam fatis iri?
�dicat Med:2. p, 4?. debeo nunc
� interrogare meipfum, an habeam
�aliquam vim, per quam poffira
�effic.ere ut ego ille qui jam fum ,
� paulo poft etiam fim futurus, fed
� nullam efle experior: itaque Deus,
ut habeturResp. ?. adMed: 3. §9.
�p 432. eft caufarerumcreatarum
� non modo (ecundum fieri, fed eti-
,,am fecundura efle , acidebdebet
� femper eodem modo influere in
�erFectum , ut eundcmconfervet.
�ItemPr. i.§.2i. temporis fivedu-
� rationis rerum natura talis eft ut e-
,, jus partes afe mutuo non pendeant,
,,nec unquamfimulexiftant, atque
� ideo cxhocquod jam fimus,non fe-
� quitur nos in tetnporeproxime fe.
� quenti etiam futuros , nifi aliqua
� cauia, nempe eadem illa, quas nos

^primum produxit, continuoveluti
� reproducat, hoeeftconfervet.Fa-
�cileenim intelligimus nullam vim
j,,effe in nobis, per quamnosipfos
�confervemus, &tc. Ex his omnibus
utique palam denuoeft, Carte-
fium non duntaxat celebrare Deum
mundi 5c omnium quas in eo funt,
creatorem "fed etiam potentem ac
neceffarium coniervatorf m fine
quo ne ad momentum Jquidem quic-
quam confiftefe poteft : adeourSpi-
ritus Dei pi� & chriftiane ipfi quoque
dicatur incubare fuperficiei aquarum,
ideftopera a Deo creata perpetub
fua tutela confervare, nc pereant.
Aft pergit

5. f. Tum dixit Deus , efto lux '�
&fuit lux. Rudem, confu(am&
impolitam¹ maffam , quam ex ni«
hilopriuscreaverat, poftea diftingu-
ere & perfecftiorem reddere inchoa-
yit Deus^ut, omnia] nunc orna-

tius, pulchrius atqueperfectiuspro-
dirent. Ad quod efficiendumnulli-
U5 opem implorare. neceffe habuit
potentiffirrus creator : nam cum dixit
tinumquodquefuit: StcumjuffiteXi
ftitit. Dei igitur dicere hic non figni-
ficat verba proferre lingua, nam vO-
calia organa non habet, quiafpiritus
eftrfedejus voluntatemcumipfoeffe-
&\x conjunctam : ac effeCtus queni
producijuffit,fuitIux:Aluceprimura
fecit diftin&ionis in ifta confufa mole
exordium, ut in diftin&is deindfc
rebus omnis pulcnritudinis quafi fun-
damentum efler. Hancque lucem in
tota fuperficie abyffi fparfam fuiffe
confentientibusrnultisTheologisfta-
tuit etiam Pareus fuper hunc locum !
qttia, inquit, Deus fimpliciter dicif-
fiat lux : non, fiat alicubi Ittx, t*rc
Tenebris igitur oppofuit Deus lu«
cem, ne diutius creata ejus opera in
abscondito roanerent, fed ab hoc
tempore in apricum venirent : ne
confufioni ac inordinatae permiftio-

ni longius involuta jacerent, fed
fingula a fingulis pro fuo beneplaci-
to fecundum leges naturseafeinfti-
tutas diftinguerentur. Praeterealu»
cem hane terram iliuminaturam mox
provenifTe teftatur Mofes , quando
Deus imperavit, ita ut fua potentia
lucem e tenebris fplendefcere fecerit,
im6, quod admiratione non caret,
lucem ruifTe produclam die prima,
cum Sol nunc lucis fons quarta de-
mum conditus fuerit. Sed vidcamus
cjuam concinne Mofi iterum fub-
fcribat

Quantum ad loquelam, quac fit
organis corporeis, eam quoque
Cartefius Deo non attribuit, utnec
fimilemvifum cujusmentiofitverfu
fequenti quarto primi capitisGene-
� Ceus: dicit enim Pr. 1. §.23. Deum
� non effe corporeum, nec fentire ut
� nos, fed tantummodo intelligere
� & velle, quod fatis utique indicat,

cum a Deo haecavellerequiacorpo-
rea funt. Deinde non puto neceffa-
rium ex Cartefio oftendere, quod
Deum ftatuat caufam efficientem lu-
cis : nam qui Deum omnium rerum
absque dubio etiam lucis authorem
agnofcit. Quapropter pergam ex
ipfo declarare, quod a lucis primi di-
ftm&ionis rerum a fe invicem efFe-
&us confideratione initiumfaciat in
fua Philofophia : fic Meth. p. 38.
j» quemadmodum pi&ores, cum non,
»>poffint omnes corporisfblidifacies
,� in tabula. plana asqualiter fpe&an-
j»das exhibere; unam e praecipuis
jjdeligunt, quam fblam luciiobver-
jj tunt, caeteras vero opacant, & ea-
»tenustanturaviderifinunt, quate.
�nus praecipuam illam intuendo. id
»> fieri poteft: ita veritus ne diflerta-
jjtionemea, omniaquaeanimovol-
»»vebam comprehendere non poffem
■»>ftatui folum in ea copiofe expone-
»re, quas delucisnaturaconcipie-
j»bam, &c.itemqueDioptr. i.§.a;

� exordiar a lucis, ejusque radiorum
>, explicatione. Prasterea ipfum a lu-
minis natura obfervata Univerfi hu-
jus in pavtesintegrantes diviiionem
petere. manifefte liquetexPr. m.
� §. ji. nam ibi prima mundi jam
«diftincfi elementa a triplici lumi-
�nis differentia defumit. Hicve-
ro lucis naturam ac eflentiam fu-
fius, quam ad verfum lecundum
fuperius feci, explicare, fcopus
meus imprxfentiarura nonpatitur,
quoniam hic totus in eo fum, ut Car»
tefium cum Mofe tantummodocon*
feram, quo tandemliquidoconftet,
huic iftum in hiftoria creationis mi-
nime repugnare. Ad hacc luce me-
ridiani danuSjCartefium absque om.
ni dubio etiam credere totam impo-
litam molera in principio creatam
conditaluceilluminatamfuifle, imo
lucem illam in feipfahabuifle, ita
ut univerfie abyfli tenebrce fuerii t
dilcuffa: : apparet hoc ipfum ex Pr,
�iv. §. z. 9. ubi ftatuit, terram

� hanc quam incolimus fuifleolim es
� fola materiaprimielementiconfla-
�tam, inftar fixarum aut Solis,
�quamvis ipfo eflet multo minor;
� & yaftum vorticem circa fe habu-
� ifle, in cujus centro confiftebat:
quorum fenfus brevirer huc redit,
ipfam terram , meditullio fui peculia-
riscasli incluiam, uthodiefuntom-
nes ftellae fixse ac Sol, olim diecrea �'
tionisadhucprima lucidam fuifle: &
fic confequenter innullaterrasparte
poft ortum lucis primigenias tenebras
exftitifle. Denique Cartefius etiam
demonftrat, lucem pofle haberi,
quamvis Sol aliave ftella non eflet.
�Pr.ui.§.<J4, quodquefortemultis
�paradoxumvidebitur, hoecomnia
j,ita fe haberent in materia caelefti,
� etiamfi nulla plane vis eflet in So-
₅₎ le, alioveaftro circaquodgyratur:
�adeo ut fi corpus Solis nihil aliud
cffet quam fpatium vacuum (hoceft,
tjH4m fi plcnum efiet materia , qus
aliorum corporttm motus nullo moio in-

varet,necimpediret. Pr.n i.f.60.)
�nihiIominus ejuslumen, nonqui-
� dem tam forte, fed quantum ad re-
� liqua non aliter quamnunccerne-
,, remus: hoc eft, fi modo folx parti.
culsc cceli feu vorticiscircacentra fua
congregatae abiftis recedere conaren-
tur fecundum lineam reclam feinvi-
cem prementes verfuscircumferenti-
am, quamvis tunc nec Solem, nec ul-
latn ftellam in centris fuis haberent ni-
hilominusficexcitare poflentlucem,
etfi non tam fortem, nam vis ipfius
Sole ac ftellis multum augerur. Nunc
ulterius dekcefermonemcontinuat.

4. & y. i. Viditque Deus lucem
batic ejje bonam: & diftinblionemfecit
Deus inter hmc lucem & tentbras.Lu-
cemtjue Deus vecavit diem, tenebras
verb vocavit noSlem : fic fuit vefpe-
ra, &fuit mane dmprimi. Effedtum
lucis abfolutum & ad finem dedu-
<5tum commendare non deftitit Cre-

ator,uthominesdeincepscreandiad-
miranda ip(ius'opera e6raagis fufpice-
rentnecnonasfHmarent, fecumperv
pcndentes illud opus haud dflbie egre-
gium &pulchrumefTedebere, quod
ipfe artifex elogiodignitatisatquebo-
nitatis infignire non dubitavit:fed bo-
nitatem ejus precipue Pareus in hunc
� locum commendat primum, a cau-
� fa efficiente: nam , inquit, a Deo
,,lucis authore optimo &puriflimo
�nihil nifi bonum exiftit :{dein.
� de a forma ipfa, eft enim lucis na.
,, turapuriffima , pulcherrima, ad-
� fpectu iucundiffima : tertio , ab
� effe�tis & ufu, lux enim latentes
�res profert in adfpe&um, bonaa
�malis difcernit, oculos oble&at^
«animos laetificat, mundi, ccelo-
�rum ac fyderum pulchritudinem
,t atque ornatum manifeftecommen.
», dat: denique infinitis ufibus homi-
,,num&animantiumdefervit. Pra:-
terea~adjungit Mofes lucis bonitati
diftiaitionem a tcnebris : nam cum

nulla communio fit luci cum tene-
fcris, has ab illa fepararejam voluit
Deus. Tandemque-luci attribuens
nomen dtei, tenebris yeronodtisfic
primam eorum uiftituit viciffitudi-
nem, unde primus diesnaturalis vi-
ginti quatuor horarum fpatium
compleclens ortum fuum accepit: &
ha:c fufficiunt ad fimplicem verbo-
rum interpretationem ; brevibus e*
tiam nunc addendum , quid his ii -
mile dicat

Qui in approbandisDeioperibus ex
confideratione caufae efficientis mi-
nime negligens eft : nam pronuntiat
Deumfumme bonum, Med. i. p. 12 :
cj>timum,p. 13. Sed quoniam in laudi-
bus Dei effierendis eum nonparcum
effe ex fuperius citatis fatis patet, nec
non ex inferiusad verfum ultimum di-
cendis palam conftabir, tran feo ad ali"
a,nempe: ipfum in fummo etiam gra.,
ducommendare ipfius lucis praeftan-

� tiam atque utilitatem : fic calo-
� rem a lumine oriridicit, Pr. iv.
� §. 19: fic vifum fenfuum nobilifi.
,,fimum & latiffime patentem vo-
�cat , Dioptr. i.§- 1: lumen, a-
� clionem prorrrptam '& vividam, §�
3: imo per totam Dioptricam ia
luminis effectis & ufibus recenfen-
dis occupatus eft : fic omnem co-
lorum varietatem a lumine dedu*
cit, Met: viii. Cxterum Car-
tefius etiam probe" lucem a tene*
�bris diftinguit, quando corpora
�opaca lucidis opponit diametraliter
>,Pr. 111..§5-2. quinimonecCar-
tefianis nec Mofaicis principijs re-
clamantibus ulterius addo, nonab-
fonum fore lt omninoftatuerem per
tenebras hic intelligi aliam adhuc ru»
dem maflam in principio creatam &
nondum politam fcd tenehris immer-
fam, ex qua ccelum fequentibusdie-
bus cum omnibus fuis contentis es"
fet conirruendnm, ficuti perlucem
terram ipfam lucidam. Et fic pri-
B mus

mus dies naturalis nil aliud fignificas-
fet, quam fpatio viginti quatuor ho-
rarum cceli & terrae corpora fine per-
�feclfione veldiftin&ione primocreata
fuiffe, quorum terra nunc omnino
expolita fit. Interim tamen ne aliquis
novis commentarijsoffendatur, fim-
plex explicatio haec eftmempe primis
duodecim horis propter meras ubique
tenebras fuiffe no�tem : fed alteris
duodecim horis propter ubique exi-
ftentem lucem fuiffe diem, exqui-
bus fic conjundtis unum u *>x6w/w*poV
fuerit conftitutum. Sic igitur col-
latis inter fe Mofe & Cartefiocirca
opera primi diei, jam ad opera fecan*
di tranfitum facit. � . .

<S. 7.8. jfr. Deindedixit Dens, efio
expanfum inter aauas; utfit dijiingu-
ens inter acjuas unas ejr alteras. Fe.
eit ergo Deus hoc expanfum; auoddi-
flinguit inter bas aauas, aua fmi ab
infera expan/i iffius, ejr aqttas illas

(jua fttnt a regionefttpera expanfi, ejf
fuit ittt. Expanfum autem hoc Dettt
vocavit ctxlum : fic fuit vefpera, &
fuit mane diei fecundi. Muridum in
principio confufe ac impotite crea-
tum fucceffii remporis magis 8c magi»
polivit » perfectioremque reddidit
Deus: nam poft terr* protrac~Konem
e tenebris fuo juflu in Iucem, cceli
quoque orditur expolitionem, ut ita
terra Stccelura tandemadeum, in
quo nunc funt ftatum pervenirent.
Secundi ergo dieiopusfuitconftru-
<ftio cceli, nomine expanfi in textu
expreffi, prout videre eft verfu
o&avo : expanfum autem hoc Deus
vocavit ccelttm. Vocem Hebraeam
»₅ notat Pareus fbnare expanfionem
jjfeuextenfionemreimollis, du&i-
>jlis aut liquidas : vel potius rem ip-
₅>fam extenfam , expanfam inftar
₅₎veli aut laminxductilisdilatatam.
jjEt paulo poft: non autemfingen-
jjdum eft , ccelum effe durum &
jifohdum inftar ferri. Eft enim
B 2 �juxta

�juxta Phyficos fiibftantise iubtilis-
�fim3e, puriffimse, tenuiffimarum
�partium : proinde penetrabile, &C
�cedens corporibus (olidis : quod
,, cum Scriptura Sacra confentit.
Per expanfum intelligitar tum cce-
lum fic proprie diclum, inquoom-
nia cceleftia cocpora nunc exiftunt:
tum coelum aerium in quocun&a
meteora generantur, terram no-
ftram undiquaque cingens & ambi-
ens, (fuper quem tanquam mhilum
propter invifibtlitatem ipftfufpenfadi-
ckur jobi, 26. f. 7. ) utrumque
�cumfuofpatio; nam,teftePareo_t,,res non potuerunt effe fine fpatio_:�proinde fpatium neceflarib intelli.
�gitur rebus concreatum, ficut Io-
j,catoIocus. De hocexpanfoulte-
�riusannotatur, quod cum fa<5him
� fit in medio aquarum, diftinclio-
� nem fecerit inter hasaquas, quae
� funt ab irifera expanfi iftius , &
�aquas illasquaefuntaregione fupe-
,,ra expanfij quibusnilaliudpleri-

que OrthodoxiTheologidenotant,
quam aquarum illarum magnam co-
piam fcfle a reliquis attenuatione
feparatam, ac ita furfum in vapores
&nubes mutatamifticinaeredetine-
rinonfupraomneexpanfum, ideft,
totam mundi corporei univerfita-
tem; fed peculiarequoddamexpan-
fum, id eft aeris certam altitudinem:
tripliciter enim expanfum fumit Mo-
fes : primum, pro toto, ut :fitex-
fanfum dividens aepuu, &c. item,
expanfum Deus vocavit ceelm». Se-
cundo, proexpanfipartefuperiori,
ut#. 14. Junto lnminaria in expanfi
ccelt. Tertio , folum pro inferiori,
imo infimaparte expanfi, utf,zo.
'volucm volantofupra terram, fuper-
ficiem verfns expmfi ccelorum. Alias >
quidem clarevidemusSacrasLiteras
mentionem facere trium ccelorum,:
infimi, quod eft ae'r:medij, quod
eftcompages orbium , feu ccelorum
afpe&abilium : & tertij , quod eft
ccelum beatorum & paradifus ccele-
B % ftis

itis : quorum primum cum lecundo
lub noftram confiderationem hic
duntaxat cadit, "quod etiam iblum
intelligitur, cum expanfi in textu
noitro mentiofit. Etficdiesfccun-
dui quoquefuittranfeiftusdieiatque
noftis viciflitudine. Sed ne prolixi-
or fim, pergam oftendere quam
commode cum Mofe denu5 concilia»
ri poffic

Nam & bicccelioriginemaccon-
ftitutionem defcripturus, ordineque
perfequuturus in anteceflum cceli
fluiditatem (ijpponit Pr. 111. §. 24.
� putandum cft non tantum Solis &c
,, fixarum, fed totius etiam cceli
,,materiam fluidam efle , five li-
�quidam : quod jam vulgo omnes
,, Aftronomi concedunt, quia vident
� phaenomena Planetarum vix aliter
� pofle explicari: item Pr-111. §.46.
� ita ut corpus fluidum (id eft divi-
fttm in multas extguas particulas mo-

tibus a fe mutuo tdiverfis , Jingulas
circapropriafua eentra, Pr. 111 .§. 46.
agitatas,?r.i 1.^.54 ) componerent,
qualeccelum efleputamus.Iftam ver6
fluiditatemexduplicimateriaconfti-
tuit, nempe : primum, ex parricu-
lis cceleftibus fphsericis, quas termi-
no fibi ufitato globulos fequndi ele-
menti vocat: iecundo, ex particulis
fubtiliflimis ac tcnuiflimiscollifione
&attritione globutorum fecundiele»
menti ortis, nec non intervalla eo-
rum qua: alias mancren t vacua, quod
rationi repugnat , continub re-
plentibus, & has materiam primi
elementi (de tertioelementoagit Pr.
Ui.§. 87,feq.)appellat,proutlique»
bitinfpicientibus Principiorum ter-
tuB partis, 48,49. articulos, quos
integros adfcribere non pigebit, tum
quia mukiCartefii opera non habent,
tum etiam quodhabenteslegerene-
gligunt, verba igitur fic ibnant,
M^.48: itaque ut naturx legum ef-
j) ficacitatem in propofita hypothefi
B 4. �ofteru

♦> oftendere I ncipiamus, confideran-
»»dum eft illas particulas, lin q uas to-
»>tam hujus mundi materiaminitio
»»divifam fuifle fupponimus , non
_s, potuiiTe quidem initio efle fphneri-
»> cas , quia plures globuli fimul jun-
»»c"li , lpatium continuum non re-
�, plentjfedcujuscunque figuraetum,
� fuerint , eas non potuifle lucceflu
� temporis non fierirotundas, quan-
� doquidem varios habuerunt motus
s,circulares. Cum enim inprinci-
� pio fatis magnsl vi motae fuerint
�ut unaeab alrjsfejungerentur, ea-
�dem illa vis perfeverans, haud
� dubie fatis magna etiam fuit, ad
.,earum omnes angulos, dum fibi
� mutub poftea occurrerunt, atteren -
., dos: ad hoc enim non tanta, quam
�adillud, requirebatur. Etexhoc
^fblo, quodalicujuscorporisanguli
,,fic atterantur, facile intelligimus
�illud tandem fieri rotundum: quia
�hoc inloconomenanguli, adom-
� ne id, quod in tali corpore ultra

i, figuram fphaericam prominet, eft
�extendcndum. Sequitur articu-
� lus, 49 : cum autem nullibi fpatia
�omni corpore vacua efle poflint,
� cumque rotundae illae materiae par-
,<ticula; fimul juncxae, perexigua
�quxdam intervalla circa ferelin-
�quant, necefle eft ifta intervalla
�quibusdam alijs materiae ramenti^
,, minutiflimis, figuras ad ipfa im-
,,plenda aptas habentibus , easque
� pro ratione loci occupandi perpe-
�tu6mutantibus, impleri. Nem-
� pe dum earum materiae particula-
�rum, qusfiuntroturvdE, anguli
�paulatim atteruntur, id quod ex
j, ipfiseraditur adeoeft minutum, &
�tantam celeritarem acquirit , ut
,,fola vi fui motus in ramentainnu-
�merabilia dividatur; ficque im-
�pleat omnes angulos, quos aliac
�materias paniculae fubingredi non
poflunt. Quae omnia brevi com-
pendio repetit , Pr. n i./. yx:
,>jam itaque duo habemus genera
B 4. «maite-

�materiie valde diverla, qua? duo
� prima elementa hujus mundi adfpe-
� «Sfcabilis dici poflunt. Primum e(t
�illius, quce tantam vim habetagi-
� tationis, utalijscorporibusoccur-
� rendo, in minutias indefinitas par-
� vitatis dividatur, & figuras fuas ad
,,omnes angulorum ab ijs reli&o-
�rum anguftias implendas accom-
�modet. Alterum eft ejus , quas
�divifa eft in parriculas fpha»ricas,
�valde quidem minutas, fi cumijs
�corporibus , quse oculis cerncre
� pofliimus, comparentur; fed ta-
�men certsc ac determinatasquanti-
� tatis, &c divifibiles in alias multo
., miaorcs. Hinc ergo nunc fua
fiponte patefcit, matcriam cceli quo-
*]ue penetrabitemcfle, & cedentem
corporibus folidis, id eft partieulas
ejus propter fluiditatem facil.e rcce-
dere ex locis ftiis, atquc idco corpo-
ribus duris tranfitum concedere, ii-
cutiCartefiushaccexpiicat Pr. n. §.
54-fcc. Sic etiamconftat, Cartcfi-

um cum Mofe expanlum fluldum
conftitutre : quod ipfum cum Sacra
Scriptura conlentire fupra omninb
affirmavit Pareus. Sed quodjam
attinet particularum , quibus cce-
lumconftat, ordinationemacdispor
fitionem, eam quia cum Mofe ta-
cent Theologi, impune Cartefio
proponere licet, fic enim Scripturae
Sacrx neutiquam repugnat: dicit igi-
�tur Pr. iii. §. 46.81: globulos
»fecundi elementi plures iimulse*
� qualiter motos circaqusedam pun-
� cla feu centra, eos, qui proximi.
� funtcentroeujusque vorticis, ml*
� noreseffeaccelerius moveri ,quam
�iilos qui paulo magisabeodiftant»
� idque usqueadcertum terminum,
� ultra quem fuperiores inferioribus
�celerius moventur, & quantum
�ad magnirudinem funt sequales:
haecque omniacertb fc ita habere pro-
batPr. 111.§. 83. 84 85-. Prxterea
Cartefius ccelum ftc propriediclum
�diftinguit in innumerabiles vorti-
B 6 ces,

ces, (in quorum centris jam Sol
omnesquc frellae fixs vcrfantur, ut
#.deindevjdebimus,) Pr. 111. §. yj.
� quorumque finguli ita inter fe com -
� pofiti effe debent, ut unusquisque
�in eampartemferatur, fecundum
i, quam reliquorum omnium circum-
�{tantium motus minus iili adver-
� fantur: quia tales funt leges natura?,
� ut motus cujusque corporis alterius
�occurfu facile pollit infle�ri, Pr.
� m. §. 65-. Et hanc ob caufiim
� ftatuit, polos cujusque vorticis
�non tam vicinos ciTepolisaliorum
� vorticum contiguorum , quam
,,partibus ab ipforum polis valdere-
,,motis, Pr, 11 r.§. 67. Adhxcin-
�explicabilis illa varictas quxappa*
� ret in iitu fixarum, planc ollende-
�re videtur, illos vorticesquicij^a
�ipfas volvuntur non eiTeinter kx-
�quaies. Sed fane fi funtinxqua-
�lcs, neceiTe cil, ut quorundam
� partes a polis remotx , tangant
,, aliorum partespoliivicinasj quia

�majorum & minorum fimilespar-
�tes ad in vicem applicari non pofiunt
Pr.ii i J. 68.adeout Poli Eclipticis»
ac vice verfa Eclipticae Polis oppo-
nantur. Et hrec funtqujeconiide-
ratin ccelis eminustonfpeths Pr. iii.§.
Ij7, ideft, in caslo proprieficdi-
�to, quiin variosjam vorticesqiufi
partes ejus integrales iterum diitin-
guitur. Priusquam nunc pergam,
dux difficultates tollenda; veniunr..*
primum, quomodbCartefius Mofi
queat dici fubfcribere circa expanfi
creationem die fecu^da, cum fupe-
rius inter opera pri mae d iei, vorticem
fiu (mlum omninoattribucrit terra:
ex quibus videturelicipofle, ipfiim
Moli prorfus repugnare, utpotequi
ante iccundam diem expanfi niiMam
facit mentionem? Refpondeo, Mo-
iem de expanfo loquentem refpicere
ad ccelum iemper permanens, quod
adhuc quotidie adfpicimus:non ver&
adillud, quod mutationi obnoxium
traniicns erat, nam ille narrat mun-
B 7 di

di ultifnum "perfeclionis ipfi debitse
complementum : fedCartefiusconfi-
derat operationis m toto Univerfo
fecundum omnes partes imo partium
particulas ortum, progrefliim ac
egreflum morequoruhdam mechani-
corum ex unius rei deftru&ione alte-
rius conftru�Honem errkientium.
Secundo, quj Cartefius nuncinfe*
quentibuspoflitadmitterediftinclio"
nem terrx ab aquis, aquarumque
fuperiorum in aere ab inferiobus in
terra, quum in praecedentibus ter-
ram ftatuerit lucidam inftar Solis aut
ftellarum fixarum, quce cum fuo
ccelo conftans ex materia fluida ac
fluidiflima primi nec non fecundi ele-
menti utique non pofliteflecorpus,
crafliim, conglutinatum $c confu»
fum , quale Mofeshicin facrotex-
tu defcnbit, ex quo terra proprie
fic di�ta conflituta fuit feparatim ab
aqua iterum in alias & alias varias
quoque fedes occupantes diftincla ?
Refpondeo difficultatem hanc facile

M O S A I Z A N S. }<>

folvi, fi modo meminerimus fupra
ditStorum de terrd primum quidem
lucida , fed poftea rurfum opacata.
Terras obscurationem igitur paulo
fufius acclarius ex Cartefio propone-
re confultum videturfequentiratio-
ne: fcilicec, materiamprimielemen-
ti, ex qua terra lucida conftabat non
fuiffe a^qualiter fecundum omnes e-
jusparciculasagitatam.fed aliasalijs
celerius: & quia tardius nt5tse celeri-
us motis majores etiam angulofe &ad
motum non idoneae erant, facile fibi
mtiruoadhadere, magnam agitacio-
nis fuse partem communicantescon-
c dentesqueparticulispriraielement»
minuriffimis accelerrimemotis. Ta-
\:s, qua» fibi invicemagglutinari fic
facilepoterant, inveniebanturprav
cipue in ea rnateria primi elementi
quas motu re�to a polis adcentrum
vorticis ferebatur, (quod e6 ferri
debebat, oftenditCartefiusPr.m,
§.69.) quae igicuradcenrrumdela-
t�e cum reliquis non multb minori-

bus, nec celerius motis a materix
primi elementiminutiismaximeagi-
tatis feparabantur , ac fibi mutuo
facile adhxrentes propter injequali-
tatem fuarum figurarum moles per-
magnas componebant , contiguas
corpori in ceniro exiftenti lucido:
nam abeo quidemex medioiuarum
particularum inter fe invicem , fed
non toto, ita ut alia corpora inter-
media venirent , expulfae erant,
manebant etenim interterrselucidx
fuperficiem convexam, acccelifeu
votticis ejus concavam, ubi denfb
& ftipato agmine magis ac magis col-
le<5taj , condenfatx ac induratae tan*
dcm fupra totam fuperficiem tevras
lucidxfeextendeiunt, iicqueactio-
ni ifti, in qua lumen confiftere fupra
dixi, reftiterunt , tot & tam denfis
talium conglutinatarum particularum
corticibus terram lucidam involve-
runt, ut omnem vifum denique
cffugerit, ac ficalucidoin opacum
corpus redierit, ficutijisc omnia

prolixe nec non folide Carrefius
explicat, Pr. iii.§. 87, 88,89,90,
93,94,102,104-. Pr. iv.§.2.Ter-
ram primum lucidam, deinde rurfus
obfcuratam fuiffe probat ut vidimus
Cartefius, ac minimc negat Mofes.
Nam, primo ut fupra quoque dixi,
ipfe folummod6 in id incumbit, uc
nobis revelet in genere mundicon.
ftitutionem poft ultimum perfe&io-
nis complementum : fecnndo , hoc
ipfum concludi poteft exeo, quod
^3.4.. y. deluceagens, tumjnul-
himejusindicat fubje�tum, finequo
tamen confiftere nequit, quia eft
accidens; debuit ergb fuiffe lpfa ter�
^ra : tum etiamnefemelquidemiftic
abyfll feu confufaeflc impolitae.ejus.
maffa; facit mentionem, fed poftea
demum,^.6. Tertio, clareliquetex
#■ 14. & iy. ubi dicitluminariacon-
dita effe ad ajferendum lucemfuper ter-
ram : quod utique fatisinnuit, ter-
ram prifHnam fuam lucem non fem-
per retinuiffe, fed aliquando rurfus,

amififfe: aliasenim nullatenus eguif-
fetlucemutuatitid, cumhaberetlu"
cem nativam & propriam; at imprae-
. fentiarum ha&enus diflaiufficient,
de reliquis infra. Ex terra itaque fic
per obscurationem transformata de-
nuo in craffam, rudem & coagulatam
molem cum Cartefio ftatuoopera fe-
cundi, tertii, quinti &quaedamfex-
ti diei magnam partem condita efle.
Nunc tranfto ad confiderationem
/etbtrisfivcaeris, quem etiam Car-
tefius nomine cali intelligit Met: i. §.
�i. & quanquam nubes. vix eX-
�cedant quorundam montium ver-
� tices, farpe quoque infra faflrigia
� turrium vagentur , quia tamen
�oculos ad coelum ere�loScontem-
�platio illarum exigit , tam fubli-
� mes illas imaginamur, &c. Hunc
vero aerem terra eircumfufum effe
teftaturP. i u. §. 100, ac incentro
luohaberejtellurem quicfcentem Pr.
,, iii. §.2d: cum videamus terram
■�nulliscolummisfuffultam» nullis-

� que funibus appenfam, fed circum-
�quaquc fluidiflimotantumcoelocin-
,, 6tamefle,putemusillamquiefcere,
� ac nullam habere propenfionem ad
� motum:& in eo produci omnia me-
teora, patet ex integro Cartefij de
Meteoris traftatu. Neque putat
ccelum , vel fic proprie di�t.um, vcl
aerium, uno verbo, totum expan-
fum finefpatio creatum fuifle , narri
exprefle vultnaturam materiae&fpatij
non differre realiter , fed duntaxat
fatione noftri conceptus , utvidere
«efl: Pr. ii. §. 10: nonetiaminre
� differuntfpatium, fivelocui inter-
�nus, & fubftantia corporea inec*
j, contcnta, fed tantum in modo ,
i, quoknobisconcipifolent. Reve-
,, raenim extenfio inlongum, latum
�&profundum quae fpatium con-
� ftituit, eadem plane eft cum illa,
i, qucc conftituit corpus : §. II. &
� quidem facile agnofcemus , ean-
� dem effe extenfionem, quae natu-
?, ram corporis & naturam fpatij con-

� ftiruit ,nec magis hseo duo a fe mu-
», tuo difterre, quam natura generis
», aut fpeciei differt a naturaindividui:
s, &§.i2. eft autem difterentia in
� modo concipiendi, &c. ex quibus
perfpicuum fatis, quod fecundum
illiusfententiam nullum omninb cor-
pus ac confequenter nee expan*
ium fine fpatio effe quiverit*
Quantum attinet creationem aeris»
probat Cattefius ipfum produclum
exmacularum quarundamdiffolutio-
ne antequam tefram lucidam totam
contexerint & obtenebrarint , qua-
rum particulse angulofje per vorticem
difperfie paulatim magnam aerisco-
piam iftic conftitu6re , ficuti often»
�dit Pr. iv. §. z: partidHlae tertij
� elementi, (nota quod per elemen-
tum tertium intelligantur particulse
iftae, quarum fuperiusfa&amentio,
angulofse, ad motum ineptae, fibi-
que invicem adhaerentes, Pr. 111.
�§. 88. ioo.J quseexcontinulifta-
»»rum rrtacularum diffolutione re-

�manebant, per coelum vicinum
� diffufx, magnam ibi molem aeris,
� five aetheris fucceflu temporis com«
� pofuerunt: quod verb macula» ifla;
in principio cum nondum multa;,
neq ue con ftipatae aut induratse, fed
molles , rarae . ac paucas erant.
diflblvi rurfus facile potuerint, vi.
dere eft Pr. m. §. 96. feddeaeri_sprodu&ione inferius plura. Porr6
Cartefius etiam probat, aerem in
medio aquarum fa&um dtftinguere
inter unas & alteras, cum ftatuit <va-
pores fiipra in abre exiftere : illi ete*
nim licet non formaliter, tamen ■
materialiter aqua funt, qui calore
velfitbterraneoVr.iv.fo.fj.^o: vel
Solis furfiim expelluntur , ficuti li-
� quet ex Met: 11. §. t, x: fi|confide-
,,remus mareriam fubtilem, quae
»per terreftrium corporum poros
�fertur, vel praefentia Solis, vel
jjfimili qualicunquecaufavehemen-
� tius quoque exiguas iftorum corpo.
»rum partesimpellere, facilcintel»

»ligemus lllam effecturam , utquse
»fatis exiguae funt &fimul ejusfi-
»gurae, atque in tali fitu , utfaci-
»>le a viclnis feparentur, hucatque
»> illuc difliliant. atque in aerem at-
j» tollantur : & ila in aerem fublatse
» vi Solis, ut plurimum illam figu-
»> ram habent, quam partibus aquas
»> tribuimus. Exhismotis,qui dilatati
»ex loco ar&iori in quo erant, in
» alium ubi facilius expandantur ,
»jtranfeunt, venti latius diffufi ter.
j» rasque & maria perflantes confti-
>, tuuntur, Met : iv. §. i :coa<Stis
� � & condenfatis nubesgenerantur ,
Met:v. §.i :&ficulteriusomniame-
teorafiunt. Patet itaqueCartefium
agnofcere diftindrionem aquarum in
terrae globo abaqulsfupraexiftenti-
bus inaere , qui tanquam pariesin-
tergerinus fuperiores & inferiortsa-
quas inter diftinguens fe habet. E*

{iraeter duos ha&enus explicatos^cce-
os fc: vortices cceleftes & aerem ,
credere etiam ccelum tertium, fedem

fc: beatorum aut paradyfum ccele-
,,ftem : fic enim loquitur Meth:
,,p. y. Tlieologia ccelo potiundi
,, rationem docet: & Pr. 111. § 53«
,, denique fumemus quidquid ultra
,,illosduosccelosreperitur, proter- .
� tio. Exiftimamusque hoc tertium
�refpec~t:u fecundi efle immenfum.
� Sed tertii cceli confideratio non eft
� hujus loci; quia nullo modo fpe&ari
� a nobis poteft in hac vita,&de mun-
�do tantum afpeclabili tractamus_;� Et fic inftituta collatione Cartefii
cumMofe circa opera fecundi natura-
lis diei ut fupra primi, fequuntur jarri
operatertij, de quibusloqui incipit
CHo/es.
9.10.^. Pofiea dixit Deus,confluant
aquteift* qtta fub hoc ccelojuntinlo-
cum umm, &� confpicuafit arida : &
fuit ita. Aridam autem vocavit
Deus terram, Jingula vero aquarum
conceptacula vocavit maria cjr vidit
Deus id ejfe bonum, A coelo & aquis
fuperioribusineo, fitnunctranfitus

ad /pecialiorem terrae & aquarum in-
feriorum in ejus fuperficie contempla
tionem. De aquis inferioribus dici-
tur hic, quod (ub hoc ccelo fint,[cutii
antea f, 7, defcripta: fint abinfera're-
gione expanfi effe : fed eodem reci-
dir. Nam Mofes respiciens ad tres
acris regiones, aquas illas inferiores
locurotribuitfubejusinfima, id eft,
in terri, qux proxime ab aere
cingitur,ut lupraetiamdiclum. Et
hae funt,quae jubentur a Deo cotifluere
inlocum unutn: nam terra hactenus
impolita & aquis immerfaabijs libe-
rari uon potuit nifi iftae loco cedentes
in apricum veniendi ac cemergendi
Copiamhuicconcederent:utomnia i-
giturin pofterum fine confufione di-
itin&aprodirenr, fingulaadfedesor-
dinatas ablegari tlebebant, ficuti ap-
paretexhocaquaruminunum locum
confluxu, Seeoterrxin vado confti-
tutx ficca apparitione. Sed utfin-
gula paulb accuratius , non putan-
dum, cum mentio fiat congrega-

M o s a i z a ns. 49

tionis aquarum in unum locum, illum
in aere velalibiextraterramintelligi
debere » fed in ipfo terrse corpore ,
ita tamen, utaw/wlocusnon ftriclfc
fumatur pro uno punctovelangulo
terra;: quod eriam Mofes fatis expli.
�cat, f. iorcumloquiturdefingu.
�lis aquarum conceptaculis. Etex-
perientia nautas multifariam docuit,
maria per utriusque terrae hemisphas-
rii disjurwSiiliimas regiones effe diffu-
� fa. Sed locus u»us, ut Pareus anno-
�tat, opponiturmultis, velomni-
� buslocfs, feu toti fupernciei terrje,
�quam Deus non vult arr.plius tegi
� ubique , fed tantum in loco uno ,
�diftm6l:oabarida, latiflimetamen
» patente, & diftantibus aridx regio-
�nibus varie continuato, autetiam
� intcrpolato. Nihil igitur opus eft
� qusftione, quo modo in locum u-
� num aqus dicantur congregatse ,
�cum tor budie fmtmaria, totflu-
� mina & fontes in diftantiflimister-
«ris, Eft enim maris quafi unum
C ?>cor-

� corpus, brachiis & pedibus & venis
�varie extentis diftin&um. Poft-
quam igitur aquae fic in unum locum
confiuxerunt, tcrra apparuit arida:
illa non tantum ab aquis iegregata vi-
fibilis fa&a eft, ver um etiam folida &
ficca, quae prius tuerat tota madida
� & aquis diiToluta. Aridaveroin-
� telligatur terra, non expers omnis
�humoris,absquequo, teftePareo,
� terrse partes diffiparentur in pulve-
� rem : fed ita Deus aridam formavit,
�ut nihilominus humor conveniens
� intus eam congiutinaret, & nutri-
� mentum rebus inde crefcentibus
�{iifficeret. Ex quibus omnibus
patet diftincHonem efle factam inter
aquai & aridam , ita ut arida nun-
quam abaquisrurfustegereturacin-
undaretur tota. Deus itaqueaquas
colle�tas intra limites pofitos coercet,
uti videre eft,Jer. y. f, X2: dispofui
�arenam terminum mari, ftatuto
�perpetuo , quod non transgredie-
�tur : quamvis incutiant fe , non

� tamen prasvalent, quamvis fre-
�mant rlu<5tus ejus , non ta*
�men transgrediunturillud: item-
quc Pf. 104.0K9. terminum oppofuifti
_s, ne tranfeant; ne revertantur ad
�operiendum terram. Aquasficin
peculiaribus locis congregatas, feu,
(juodidem c^. ftttgttla a^nnrmn concep*
tacttla vocavit Deus maria ; und&
perfpicuum faris ipfum Oceanum irt
varias partes per diverfas regioncs
diftin&um effe quas diverfa confti-
tuunt maria, in quae varii etian*
fluvii iliabuntur , nectamen exun-
dare ifta faciunt. Pranerea aridam »
id eft corpus conglutinatum, cohse»
rens, folidum, & aquas mifturali-
beratum appcllavit terram : nomen
corporis generatis multa particularia
continentis, ut metalla, lapides ,
omnia mineralia & foffilia , verbo ,
cuncta quse in ea ac fuper eam nunc
funt ejusdem naturse & eflentia»,
Qux omnia tam ad mare quam ad
terram pertinentia a Deo eriam ut bo>
C 2 ($»

na approbata fue^re, uti Uquet ex ver»
fus decimi ultimis ver-bis:^ vidit Dc
usidejfebonui». Sed pergo, ut often-
dam,qui cum di�is iterum confentiat

, Quod diftin&e utprocedat, me-
minrne juvabit eorum, quae fupra
di&a funt de terra, quomodbaeor-
pore lucido abierit in opacum : &
hoc ffttSto, quodjam anne&endum»
vortex ejus fcu ccelumquoquefue'
*it deftrudtum & abforptumab alio
quodam fortiori ipfum cingente,
tab fc: ut experientia hodie ratione
adjuta nos docet, Solis: Vorticis
cum corporequodincentroejuseft,
deftructio qui fiat, videre, eftPr.
m,§. llf.i-ilS» 117.118: quo-
rum brevis fumma huc redit : cor-
pore lucido in centro vorticis alicu-
jus maculis fic involuto ut prorfus
obfcuretur, & eo nullam vim am«
plius habeat adpromovendam pres-
fionem, qua vortices difterminan-

tur fuisque finibus coercentur, iie-
ri poteft ut vortex ejus macularum
interventu debilitatus & imminutus
ab alio potentiore vortice , qui
maculis non eft obrutus ac pro-
inde vires fius exercere fufficienter
queat, abforbeatur & inftar prx-
dse rapiatur fimul cum ifto fuo fyde-
re quod in centro hahet. Qux
omnia ad terram applicantura Car»
�tefio Pr. iv. $_x. Cumquemaculae
«,terram totam contegentes atque
� obtenebrantes non pofTent anv-
,, plius diffolvi , ac force permultae
� fibi mutuo ir.cumberent, fimulque
�vis vorticis Terram continentis
,, minueretur, tandem ipfam unpi
j, cum macuhs, & toto aerequojin-
>, volvebatur, in alium majorem
,,vorticem, incujuscentroeftSoI,
delapfam effe. Praeterea ipfius terrx
conditio & naturaquamhabuitcum
nondum in ccelum Solis migrarit,
fed ftatim migratura effet, antequam
varie in diverfa corpora rurfus,
C 3 poft

poft migrationem diltin&a con.
cipi rec"te poflit, attendenda venir,
& quidem ex ipfis Cartefij verbis
� Pr. rv. §. 3.4.5'. Nunc vero i\
� confideremus illam nondum ita
� verfus Solem delapfam , fed pau*
� lo poft delapfuram , trcs in ea re-
�giones valde diverfas dignofee-
� mus. Harum prima & intima
�continere tantum videtur rnateri-
_?, am primi elementi, fe lbi non alia
», rauone quam in Sole commoven*
*, tis , nec alterius naturs , nifi
11 quod forte fit minus pura, quia
»quod aflidue ex Sole in maculas
�abit, non ita poteft ex eaexpur-
� gari. Media regio tota occupatur
� I corpore valde opaco & denfo:
� cum enim hoc corpus fa&um fit
� ex particulis minutiflimis, ( utpote
� quae prius ad primum elementum
₉, pertinebant)fibi invicem adjun&is,
� nulli v.identur in eo meatus re-
»>li�H efle , nifi tam exigui, ut
�folis illis particulisftriatisPr.nl'

�§ 88. 89. 90.92. defcriptis, ac
�reliquae materiae primi elementi,
�tranfitum praebere poflint. Sed
,, iftae duae interiores terrae regiones
,, parum ad nos (pe&ant , quia ne-
� mo unquam ad ipfas vivu3 acceflic,
�Sola tertiafupereft, exquaomnia
,, corpora quae hic circa nos reperi-
�untur, oriri pofle deinceps often-
�demus. Nunc autem nihil adhui;
�aliud inipfaeflefupponimus,quam
�magnam congeriem particularum
� tertii elementi, multum materias
�cxleftis circa fehabentium, qua-
� rum intima natura, ex modo quo
gcnitxfunt, poteftagnofci : &de-
lcribitur Pr. 1 v. a. §.6. ad §. 14. inclu-
five : quse in compendium redacta
nihil aliud volunt, quam particulas
tertii elementi tertias terrae regionis
ex macularum diffblutione ortas fa-
tis magnasefle debere, utimpetum
globulorum fecundi elementi, circa >
fe motorum fuftineanttotae, quam-
vis fingula earum ramenta, exqui-
C 4 bus

f6 Cartesius
bus compofits funt, globulis ceden-
tia., femper eorum & quidem magis
folidorum, majorisque agirationis ca-
pacium occurfu nonnihil poflint im-
mutari Prxterea illas terram in-
Tolventes licet a fe in vicem fepawas.
non ramen per cceluni hic & illic
Jparfasfuiffe, fed omncs circa fphae-
ram fecundae regionis conglobatas.»
unas aliis incubuiffe multa inter-
valla non tantum particulis matcrix
primi, fed ctiam globulis fecundi
elementi permeabilia & occupara
relinqucntes. Itemqueillos globu»
los tertii elementi particulis quarum
m«jores & folidiores frequenter aliai
minores & tenuiores fub fe habe-
bant immiftos ac in illis meatus
ad mcnfurarh magnitudinis fux
folius accommodatos ftrvantes ,.
qu6 centro terrse viciniores, eomino-
res, & qu6 ab ifto rcmotiores e& quo-
que fuiffe majores , hosque omnes
minores iis, qui nunc circa terrarn
in Solis vortice conftitutam verfan-

tur. Ex his fic animad verfis deducit
pofteaPr. xv. §. jx-54 3738.39.
4.0.4-1.42.43.44. diftintfionem terra
ab aquis & dere, fivgulorumqut pro-
friam conftraBionem; qus ex ipfo in
compendium redaclra fic habent.
Terrd in tres regiones fic diftindH »
& vortice ejus deftru&o, jam pri-
mum ad Solis vorticem feu coelum
accedente, non magna mutatio ori*
ri potuit in regione ejus intima' ac
medii , fed tantum exteriori ac fa*
prema, quae conftatparticulistertii
eiementi , fibi mutuo nonⁱfirmiter
annexis, quibusimmiftifuntglobu-
li cceleftes , aliquantd minores iis ,
qui reperiutitur in ea cceli parte per
quam tranfir, vel etiam in esi ad
quam venit. Cum itaque minores
ifti globuli locV cedant majufculis
iftam cceli partem circumplectentk
bus facild intei}e�lueft, hosmajus*
culos in loca fipi a minoribusreIi�U>
cum impetu ruentes in multastertii
elementi particulas impingcre , pra«

fertim in craffiores, ipiasque infra
caeteras detrudere, juvanteetiamad
hoc vt gravitatis; atqueitaefficere,
ut iftas craffiores infra cacteras depul-
iae, figurasque habentes irregulares
& varias, ar&ius inter fe ne&antur
quam (uperiores, & motus globulo-
rum cceieftiuminterrumpant. Quo
fit,ut fuprema terras regio in duo cor-
pora valde di verfa diftinguatur, quo-
rum fupierius eft rudimentum terit
rarum, fluidum & pellucidum, in-
ferius autemrudimentum temeinft-
tioris craffiffimum exquometallao-
riuntur, aliquatenus denfum, durum
&opacum ;cx cujusparticulis ramo-
fis continua preflione arttius fibiin-
vicera jun&w afcenderunt alias ob-
longae inftar bacillorum laeves &tere-
tespaulatim redditaeipfi? interje&B,
ac iupra ilias congregatajconftitue*
ranfc rudimentum aqua , ficuti vi-
d*mus in locis paludofis cx cakata
terra aquam exprimi, quaepofteke->
jusfuperficiern tegit :quinimoiupra

hoc rudimentum aquae aliud quar-
tum terne exterims, quae exlapidi-
bus, argilla,arena &limo conflata eft,
infuper genitum fuit ex eo , quod
caeteris nondum perfeite formatis
vel expurgatis, nempe aere quasdam
particulx minui fohdxiis, quaea-
quam componebant, deorfum lap-
ix haeferint in fuperficie hujus, &
quia pleraeque ramofae, paulatimfi-
bi mutub annexx fuerint, corpus-
que durum compofuerint. Secun-
do ex ipfius aquae rudimento quaedatn
, novae particulae,q^iae cum reliquis pla-
ne fimiles non eflent, necadcommu>
nemaharum normamreducipoflent,
raotu globulorum cosleftium expul-
f« adjunxerunt fe terrae fuperioris
corpori, quod propter diverfas ac~tio-
nes luminis & caloris fic ex variis
quafi cruftis vel corticibus fibi mutu6
fuperinductis in aquae fuperficie
(qualium cruftarum aquae innatanti-
um exempla habemus in infulisna-
tantibu», qua variis in/locismultae:
C � &cre-

& crebrae iunt ,. ut videreeftapud

Plinium hift: nat; lib. 2. cap. 95, &.

Senecam nat. quaeft. lib: 3, cap .27,

fuit conflatum. Sed aquae corpus.

tandem mole imrainutum eft, &

ipatium aliquod inter fe oc terram

exteriorem reliquit,quoniam non om �

nesejusparticulae., qu35viluminis&

caloris rarefa&a;, cura nec inter duo

cprpora vicina contineri , nec hsec

corpora vicinaquaeduraerant., locis

expellere poflent, & per poros terras

fuperioris egreflae, ceffante rarefa-

�lione ob fuccedens frigus poftea re-

verfse funt,. veladaqus corpus rui'-

fus defcenderunt. Quo factum ut

fupra ipatium iftud acre & materia

ccelefti repietum fuperior terra

quamvis grayior & de.nfior quam

ille aer illave materia cceleftis , ac

Forte etiam quam aqua, adtempus

ob fuam duritiem fomicis inftar

expanfum raanere quiverit, fed po-

ftca in ipfius meatus, qui particulis

aquae pervii fempejt fuerant adque

earum menfuram excavati, materia<
cceleftis alio nunc modo ruens, quanv
antea particulx aqus» eorumfigu-
ras immutarit, impetumque fece-
rit ad quosdam ita diducendos, ut:
hocipfo alij vkini anguftiores redde--
rentur. Unde facile contingebat,,
ut quibusdam-partibus terraefuperio-
ris a femutuo disjun&is, in-eofie»
rent fiffarx, quse poftea fuccefTm
remporis majores evaferunt. Ea--
dem plane ratione , qua videmus
scftate m terra multasrimasaperiri,
dum a Sole fiecatur, eamque magis
ac magis hiare qub diutius Gccitas
perfeverat; Fifluris ergo his per-
pctub au&is tandem fuperioF terra
omni robo?e fe fuftinendi foluta &
confra&a, tota ob partium di9jun-
ftionem , vi gravitatis in terranv
mferiorera fub aquaktentemjdecidit*.
Atque hac fuperficie non fatis lati ad^;omnia illius fragmenta fibi mutuo ad»
j acentia, 8c fi tunv quem prius habu--
eraut fervantia, reeipienda, q uwdata
9.7* e§

ex ipfis in latus inclinata funt, alia-
que in alia recumbere dcbuerunt.
Et aqua flutda minusque gravis
quam terrae fuperioris jam delapfae
fragmenta , fupra illa afcendere
rnagnam parrem coa&a eft, quoni-
am omnis in cavitatibus fub frag-
mentis reli&iscontinerinon potuit.
Hinc in terrd orta funt alibi maria
magis minusve profunda, alibicam-
porumplanities, alibimontes, faxa,
fcopuli, &c: quae omnia egregio
fchemate, Pr, iv- §. 44., ad oculum
per Iiteras & numeros dcm onftran tur.
Ex di&isabundeliquer, Cartefiura
agnofcere frimVy aquas inferiores,
qusefubcceloinipfsiterra" fint :[tcun-
abi aeris varias regiones, Scquidem
diverfis temporibus produ�tas:nam
fupra vidimus terrae nondum totali-
ter opacatae adfcriptam efle mag-
nam a�ris feu anheris copiam, & jam
poft obscurationem exfuperiori ejus
regione didtomodo ingentem molem
progenitarn ; terttb, aquarum con-

MoSAIZANSY <?J

fluxuminunumlocum, idefty ha~
rum ab aridl poftmodum> nomine
ttrra- indigitati feparatibnem ac di-
ftin-ftionenr , quafa&um ut aquse
nunc in ordinatis fibi locis non extra
terraminilliipfaeontineantur,flc^r^
ra fic proprie di<fta nuncappareat fic-
ca. Interimtamen eertiflimum maner,
aquarum conceptacula feu maria fatis
longe lateque per terras fuperiiciem
diffufa exiftere, ac proinde necCar-
tefium' ad unum punftum reftringe»
re confluxum ia unum Iocum $
optime enim novit diveffa maria
effe, ficutiliquete* Met: vn. §. j,
� ubi mentionem facit maris Mihi-
�opici &Indici, quasduoetiamva-
,,ftiflima vocat, & Met: vi 1.5.4
� de latioribus Oceani partibus lo-
�quitur : itemque Met: iV. §. js.
»de mari Pacifieoomniumlatiflimo
�agit. PfajtereaPf.lv./.^: eaere-
�gibnes, quae marehabentinOri-
»»ente, up Brafilia, non tantura
» SoUi calorem fenciunt, quameas

�,quae longos terrse tra&us habent
�ad Qrientem& mare ad Qcciden-
� tem,. ut Guinea; §.. yy. Oceanu»
�per omnem terrx ambitumfedif-
�fundir. Satis manifeftum igitur
eum folummodb denotare fingulo-
rum corporum perfe&am a le invi-
cem diftinctionem, &inpecuhari-
busfiiislocisconftitutionem: in quo»
«uni > varietateriec non exactS. diftin*
tibne praecipuui ornatus &fplendof
ra terrs glob» confiftit. Sed non
abs re fore cenfeo» poftquamplau-
fibilem & amicum ilium confenfum
Cartefii cum Mofe breviter denu6
contemplati fuimus paucishieattin-
gere quomodb & quaenam, ulterius
& prolixius ut Philofbphum decet
quam Mofe* Theologus in rerum
naturalium ferie ac natura enarrandi
excurrens, datis fundamentis fuper-
ftruere perga» :/npo> majqs erenim
iupererit perkulum infequentibus
a Mofe diflentiendi ^. quam cum
duo viatorcs fimul per r e c-tam viam
*up." �; ~ diu.

Jiu inceflerunt, poft alter fbluseo-
dem duftu procedere continuans &
refta via in obliquam &curvamde«
fle&endi incurrit discrimen. Deae-
re plura non addam, quam quae Car-
�te0ushabet Pr. iv. §4,". exdi&is
� cognofcimus, aerem nihil aliud
,, cfle debere, quam congeriem par�
^ticularumtertii elementi, tam te*
.j nuium &a fe mutuo disjun&arum,
s,ut quibuslibet motibus globulo*
_Mrum cceleftiumobfequantur; ide»
�oque illum efle corpus valde ra*
j,rum, fluidum & pellucidum, &
,j ex minutiis cujuslibet figurae poffe
,, componi i Veru m de aqua & ter«
ra quaedam particukria adjun»
gere non inutile erit. Deaquaigi-
»tur tenendum, duas illam habere
,j particularum fpecies, falfas fc: &
dulces quarum illae reperiuntur in
mari, hxinfontibus&fluviis. De
fingulisCartefiusaccurateinPhilofb^
phia fu_a : nam fic de duabus in aqua
particularum fpeciebus Pr, i v.§.j6_}

₉>multae oblonga tertii elementi par-
5>ticul* terras inferioris particulis
» ramofis prius interje&as, fed po.
»ftea> utantediftum, fupra illas ex«
» pulfe & congregats aquam iftic
» conftituerunt, & quamvis initio
» non fuerintinter feperfe&e" aequa-
»les, necfimiles» hoctamencom-
»>mune habuerunt, quod nec fibi
» mutuo , nec alivs tercij elementi
» particulis facile poflent adhserere,
»>quodque materia cceleftis aflidu&
.» circa illas fluat, efficiatque ut va-
9» riis motibus cieantur, & unac in
» aliarum loca transmigrent, unde
wfucceflu temporis fieri debuerunt
₉> Ixves & teretes & quara proxime
«inter fe aequales , atque ad duas
»tantum fpecies reduci. Nempe
»qu* fuerunt fatis tenues , ut ab
,, illo folo impetu , quo a materis
>,«elefti agebantur fle&i poflent,
»,circa alias paulo crafliores , qu«
» fic fle<ai non poterant, convolutae,
» ipfas fecum detulerunt. Arqua:

., has duae particularum ipecies,
� f lexilium fcilicet atque iflflexilium,
�.fic juncte facilius perfeveraruntin
�fuomotu, quamfolaefiexiles, vel
� folae inflexiles potuiffent, und�
�fac"tum eft, ut ambae in corpore
�aquas |remanferint< Qux fi ab
�invicem fcparentur , haefalem,
*�illae aquam dulcem component,.
� Pr. iv, §. 48. Utraeque fant terc
,, tes five rotundae ; nempfc partes
� aquae dulcis inftar reftis vel anguil �
� \x, Sc falis inftar baculi vel cylin �
�dri, Meti in.§.i8. Sedomnes
proprietates- cum falis, tum aquas
dulcis hic fufius explicare non ne-
ceflarium putoj nam qui iftas fcire
defiderat, legat caput fecundum &
tertium Meteororum, ubi omnia-
qux circa hanc materiara explorari
quetint, contineri videbit. Cur
fontesnonfintfalfifeddulces, vide-
�reeft, Pr. iv. §.66: &quamvis
�mare fitlalfum, folaetamenaquse
»dulcis particulae in fontes afcen-

»,dunt, quia nempe funttenuesac
� flexiles; particulae autem faliscura
», fint rigid» ac durae, nec facilein
»rVapores mutari» nec ullo modo
�per obliquos terraemeatustranfire
»»poffunt. Et quamvis aflidue ifta
»aqua dulcis in mare per flumina
»,revertatur , non ideo mare dulce-
»,fcit, quia femper aequalis quanti*
tas falis m eo manet. Etquomodo
fontes fcaturiant, oftendit Pr. iv. §,
i»6"4.. cunv infra campos & montes
»^magnai fint cavitates aquisplenae
n non dubium eft, quin multi quoti-
»»die vapores,hoc eft,aquae particulx
», vi caloris abinvicem disjundtae, ac
� celeriter motse, ufque ad exterio-
»»rem camporum fuperficiem, atque
� ad fumma montium juga perveni^
�ant. Videmus enim etiam ple-
»»rosque iftiusmodi vapores, ulteri-
,, us ufque ad nubes attolh, ac faci -
»>lius per terr* meatus afcendunt,
»^ab ejus particulis fuffulti, quam
v per a«rem, cujus fluidae ^ac mobi-

� les particulaz, ipfbs ita fulcire non
� poflunt. Poftquam autem ifti va-
� pores fic afcenderunt, frigore fuc-
� cedcnte torpefcunt, &amiffava«
� poris forma' rurfus in aquam ver-
�tuntur; quae aqua<lefcendere non
�poteftpereofHemillosTOeatus, pef
,, quos vapor afcendit, quia funt ni-
�mis anguftijfed aliquanto latiores vu
� as invenit,inintervalliscruftarum,
� five corticum quibui tota exterior
«terraconflataeftjquasvieiplam ob.
«liquefecundumvallium &campo-
�rum declivitatemdeducunt. At-
� que ubi iftse fubterraneas aquarum
� viae , in fuperficie mantis , vel
� vallis, velcampi terminantur, ibi
�fontes fcaturiunt;, quorum rivi
�multi fimul congregati, flumina
,, componunt,& per decliviores exte-
�rioris terrae fupefficiei partes in ma-
� relabuntur. Rationem egregiam
quoque fuppedttat , cur mare non
augeatur cx eo, quod flumina in il-
«ludfluant, Pr, iv^.tfj- : quam-

� vis autem ailiduse multae aquae es
� montibus verlus mare fiuant, nun*
9>quara tamen idcirco cavitates ex
3, quibus afcendunt, poflunt exbauri-
j> ri, necmareaugefi,quoniamfen>
j« per per paten jiffimos meatus fub«
s,terraneostantaaqua;quantitas , a
� mafi verfus radices montium re-
»₅dit, quanta exmontibus egredi-
�tur. Atque ita, ut animalium
», fanguis in eorum venis&arterijs,
*»> fic aqua in terras venis& in fluviJ3
�circulariter fluit- Sicque nonnul*
lis de aqul particulafibus adfcriptis
reftat nUhcV utqusedam deteffaad-
jungam, quomodb icilieet rnetalla
ex interiori terpi in exteribris fodinas
afcendant ? refpondetCartefiusPr.
� iv. §. o"3. credi pofle ornnia me-
*, tallaideo tantutri sd nos pervenire,
� quod acres fueteiper meatusinteri-
� oris tetrse ftuentes, quasdam ej us
,,particUlasabaiijsdisju.ngant» qu»
,,deinde materia oliaginea invblu-
» tae,atque veftit« > facile ab argento

�vivo calore rarefa&o furfumrapi.
� untur, & pro diverfis fuis magni-
,,tudinibus, ac figuris , diverfa
metallaconftituunt. Circaquasulte-
riui notandum monet, Pr. i v. §. 74.
� metalla per terra» venas verfiis radi-
�ces montium fblere attolli, ibique
� potiffimum congregari,quia ibiderri
n terrapluribus rimis quam aliis in lo-
ncis fatifcitj& quidem in iis montiura
,, partibus, qua Soli Meridiano vel
«Orienti obverf» funt , magis
�quam in aliis congregari, quia
«major ibi eftcalo^ CQjris-viattpl-
51 luntu r. Et ideo etiarrfir^il lis p_rse�
jjfertim locis, a. fdffbVibus quaerj
jjfblent. Neque enitn putandum ■
jj ulla unquam fodiendi pertinacia us.
�que ad interiorem terram poflc
55 perveniri: tum quia exterior ni-
-j»miseft craffa, fi ad horainura vi-
jjres comparetur ; tum pnecipug
,»propter aquas intermedias, quae
jjeo majore cum impetu falirent,
55 qub profundior effet locus, in quo

�,primum aperirenturearumvente,
», rofforesque omnes obruerent,
Pr. »v. §. 75". Pergo ad aliorum
foffilium lapidumque confiderati-
onem , quomodo ea producantur,
& quae eorum firit proprietates: de
his Cartefius Pr. iv. §. 70,71.
�praetervapores exaquis fub terri
latentibus edu&os, ( quorum ratio
fuperius ex Pr. 1 v. §. 64. habitafuit,)
� multi etiamfpiritusacres, &6le«
j,agineae exhalationes, nec nonva-
., pores argenfivivi , aliorum me-
,»tallorurjn.particulas fecum vehen-
»»tes,/^tejra interiori ad exteri-
,,orem afcehduht : atqueexdiver-
,,iis eorum mifturis omnia fbffilia
», componuntur. Per fpiritus acres
,»intelligo particulas fuccorum
� acrium, nec non etiam falium vo-
_M, latilium, ab invicem fej un&as, &
� tam celeriter fecommoventes, ut
�vis qua in omnes partes moveri
»«perieverant , prsevalerat eorum
�'gravitati. Per exhalationes au-

j, terh , intelligo particulas ramofas,
� tenuiflimas-, oleagineae materise ,
� ficetiam motas. Quippe"in aquis,
�'& aliisiuccis, &oleis, particulx
� tantum repunr; led invaporibtfs,
,,fpiritibus, &exhalationibus, vo-
�lant. Et quidem fpiritus rriajori
,,'vi fic volant, & facilius anguftos
�quosque terrse meatuspervadunt_?�atque ipfis ihtercepti firmius hse-
� vent, & ideo duriora corpora effiei-
� urit, quam exhalatidnes aut vapo-
�res. Cumque permagna inter
�haec triafitdiverfitas, prodiverfi.
� tate particularum ex quibus con-
�ftarit, multa etiam ex ipfis lapi-
� durri., aliorurnque foffilium non
�transparentium genera oriuntur ,
>» cum in anguftis terrse meatibus in-.
j>clufahaerent;ipfiusqueparticulisper
5» mifcentur; Et multagenera fofli-
»>Iium trarisparentium atque gem-
>imarum, cura in rimis&cavitati»
5, bus terra; primum infuccos colli-
�guntu\-, & deinde paulatim-,
D maxi �

74 Cartesius
� maxime lubricis & fluidis eorum
�particulis abeuntibus, reliquae fi»
�bi mutuo adhaerefcunt. Quan-
tum nunc ad lapides in fpecie, fo-
lummodo crefcunt per addiuonem
quarundam partium, quae velforas
illis fe adjungunt, vel intus poris
impinguntur : differuntque a metallis
ineo, quod particulse metallacom-
ponentes fenlibiliter craffiores fint:
ab offibus, lignis duris, & cseteris ani-
malium viventium partibus in eo ,
quod haec crefcant medio fucci per
porulos in omnes corporum fuorum
partes influentis. Mirandum infu-
per , quomodo lapides in fontibus

fenerentur; fed & Cartefio nodum
unc folvendicopia, namhanceti-
am quasftionem explicat fequenti ra-
tione : crcdo fontium horum aquam
exiguas particulas fcopulorum, per
quosfluit, fecumvebere, quaeejus
figurae funt, ut convenientes facile
fibiinvicemadhxrefcant: &aquam»
qui»illas fecum adfert, non tam effi-

cacem, minusquenuncmotam quam
in venis iftorum /copulorum, illas ob
gravitatem non diutius fuftinerepos*
ih fed illis verfus infenora lapfum
concedere debere, ex quibus iftic
fatis magna copia colle&is nec nori
conjun�tis di�fi lapidesoriuntur:fi-
cuti videre eft, Epiftolarum Tom.
i.Epift. J4.. Lapides, utanteadi-
cfuro, alii funt transparentes &
pellucidi, alii opaci & non transpa-
rentes pro varia particularum in la-
pidibus dispofitione : nam quas fic
conjun&a;fibimutuofunt, utporos
rectos velprasterpropterre&osinter
fe relinquant, actionem luminis
transmittere queunt, at quas fic dis-
pafitas non funt, refiftent lumi-
jjni , uti liquet ex Pr. iv; §.
jjio^.-eaomniacorporapellucidared-
jjdunrur, quas conftant partkulis
j, tertii elementi tam tenuibus, ut
jjglobulilecundielementicircaipfas
»,in omnes partes ferantur, Cum
», enim per iftorum corporum mea-
D z �tus

�tus, hincindeaffidue moveantur,
� vimque hsbeant eorum patticulas
�fitu mutandi , facile fibi vias re-
�cl:as, fivereftisxquipollentes, &
� proinde transferenda: aftioni lu-
�minis idoneas in illis efformant.
� Contra verb illa omnia funtopaca,
�quorum particub fimul jun�he 6c
,connexx funt, a vi aliquaexter-
� na, motui globulorum ccdeftium
;, ipfis immiftornm non abfequehte:
�quamvis enim malti'meatus'inbis
� eftiam corporihus relicli funt, per
�quos globuli cceleftes hinc inde
�affidue difcurrunt, quia tamen
�hi meatus variis in locisfuntinter-
,₅rupti Scinterclufi, transmittendse
� aciiorii luminis, quae non nifi per
�vias re6tas, velreaisasquipollerf
�tes defertur, idonei effenonpos-
funt. Impellit me nunc contem-
platiortis Magnetis jucunditas &
digniras, de ipfo quasdam anne&e-
�re : praefertim quia ope principio-
� rum Cartefii tam apte & perfpictie

�omnium Magnetjs proprietatum
�datur ratio, ut hoc etiam videa-
»-tur fufficere , ad perfuadendum
� ea vera c& , quamvis ex naturae
�principiis fequi qefcirernus», ipfb,
Authore tefte, Pr. iv. §. 145": qui
hic liberius de philofbphia: fuas fer-
tilitate , quam alias fblet, loquitur
ex rei veritatefciliicet motus; C uti Sc
alia occafione adhuc fernel fecit,.
Cura Dei-■ exiftentiam , & aniroar
humap^e eflentiarn, ejusque acor-
pore diftin<5lionem realem aflerere
conatus .eft ex lumine naturas de-
,»promptis rationibus, quas, ait,
� ita profecutus fum, ut jam pro cer-
jj tiffimis & evidentiffimis demon-
� ftrationibua illas aufim proponcre;
� Addamque etiam tales efle, ut non
» putem ullam viamhumano ingenio
>,patere, per quam meliores inve-
,* niri unquam poffint : cogit enim
� me caufe neceffitas, & gloria.Dei,
>>adquam totum hoc refertur, ut
>»hic aliquanto liberius de meis lo»
D 3 quar,

�quar, quam mea fertconfuetudo,
Epift. Med.prasf. p. 6.). Sedadrem
ipfam ex authore declarandam ejus
verba adfoibam ex Pr. iv« f. 133.

**34»*fM^r3^^*W*jl9* P^u;

� temus efie multosmeaiusinmedia
�terrae regione , (nam fupra pag.
54. 6cfj'. in tres regionesdiftincta
�eft,) axi parallelos, perquospar-
�ticulae ftriatae , (quas nihil aliud
funt, quam particula? ex minutiis
pfimieteraeiiticorripofita;, utp.39.
40. anteadi&um, & ftriatas appel-
latfcexeo, quod faepe tranfeuntes,
perangufta fpwiatfiangularia, quat
in medio trium globulorum fecundi
elementi, fe mutuo tangentium,
reperiuntur, debent induere figu-
ram, in fua latitudine & profundi-
tate triangularem, ut videre efiVPr.
» xii. $. 5>o.) ab uno polo veriien-
� tes, libere ad alium pergant, eos-
j»que ad illarum rnenfuram ita efie
� excavatos, ut ii qui recipiunt par-
sjticulas ftriatas apolo auftrali veni-

,, entes, nullo modo polfint recipe-
� re alias,qua2 veniunt a polo bofeali,
� nec contra, qui recipiunt boreales,
� auftrales admittant: quia icilicetin
� modum cochlearum intorttE funr,
� unae in unam partem , alise in op-
�pofitam. Ac prsetereactiameas-
� dem particulas,' per unani tantum
�partem iftorum meatuum ingredi
�pofle, non autem regredi per ad-
� verlam; propter tenuiffimas quas-
�dam ramulorum cxtremitates, in
� fpiris iftorum meatuum, inflexas
�verfus eam partem, fecundum
� quam progredi folent, & ita in
�adverfam partem aflurgentes, ut
� iplarum regreflum impediant, uri-
�defit, utpoftquamiftasparticuls
�ftriat3c, per totam mediam terram
� (ecundjjm lineas re�ras, vel re6tis
� aquipollentes, ejus axi parallelas,
�ab uno hemriphaerio adaliudtran-
�fiverunt, ipfa: per astherem cir-
�cumfufum, revertantur ad illud
,jidem hemi/phserium, per quod
D4 �prius

jvprius terramingreiTsefunt, atqua
r> itsrurfus illam perraeantes, quen-
� dam ibi quafi vorticemcomponaat.
»Et qnoniam exillo asthere, per
nquem particulas. ftriatas, ab uno
>> polo ad alium reverti.dixeramus,
ii quatuor diverficorporagenitaeffe
� poftea oftendirnus ; nempe terra:
�cruftam interiorem five metalli-
»> cam, aquam , terram exteriorem»
,,& aerem. Notavimusque, arti-
,» culo itj. tertiae partis Prin-ipio?
� rum, nulla nifijn crasfioribus iftin
� U3«therisparticulis, meatuumad
� mehfuram particularum ftriatarum
�efformatorum , veftigia manere
,,'potuiffe : advertendum eft hocin
� locb, iftas omnes craffiores parti-
� culas^ ad interiorem terrsecrU:
� ftam initio confluxifle; nullosque
�in aqua nec in aere efle poffe, tutn.
� quia nullse ibi particuix fatis craflft,
�tum etiamquia, cum ifta corpora
�fluida fint , ipforum particulx
� aflidue fnum mutant, & proinde fi

� qui olim in iis fuiflent tales meatus,
�cum certum & determinatum fi-
� tum requirant,jamdudum ifta mu-
� tatione corrupti eflent. Ac prse-
�tereacum Pr. xv. §. 33.34. di-
� clum fit, terrse cruftam int?rio-
� rem, conftare partim ramofjs pa r-
� ticulisfibimutuoannexis, partim
5,alijs quae perramofarumintervalla
� hinc inde mdventur , ifti etiam
�meatus in mobihoribus effe non
�poflunt, propter rationem mox
�allatam , fed in ramofis dun-
j, taxat. Et quantum ad terram ex-
�teriorem , nulli quidam eriam in
� ea tales meatus initio fuerunt,
,..quoniam inter aquam & aerem
�formata eft.: ied cum poftea varia
j) metalla, ex terrS interiore ad hanc
�exteriprem alcenderint., quamvis
�«aomnia, Q,uge cx mobilioribus &
� folidioribus illius particulis cpnflata
�funt, ejusmodimeatushaberenon
�debeant, certe illud quod ex ra-
jj tnofls & craflis» fedrionadebibli-
D s ' dis

� dis particulis cdnftat, \ion poteft
,, iis effe deftitutum. Et valde ra-
� tioni confentaneum eft, Ht creda-
�mus ferrum tale effe. Nullum
,, enim aliud metallum tam difficul-
� ter malleo fleititur , vel igne li-
� quefcit , nec ullum etiam ade6
�durum , fine alterius corpbris
�miftura reddi poteft :qu»triain.
�dicio ftint, ejusramentamagisra-
� mofa five angulola effe , quam
� caeterorum, & ideo fibi invicem
jyfirmius anne�H. Prxterea eft u-
� num ex minime ponderofis , &
� fa<tfe rubigine corrumpitur , aut
�.aquis fortibus erodifur : qute om-
� nia indicio funt , ejus particulas
� non effe aliorum metallorum par-
� ticulis folidiores, ut funt craflio-
� res, fed multos in iis meatustonti-
� neri. Nola tamen bic aflirmare,
� in fingulis ferri ramentis effe inte«
� gra foramina, in modum cochlea-
� rum intorta , per quse tranieant
�particul» ftriatsej ut etiam nolo

� negare, quin talia multa inipfis
,,reperiantur : /ed hic fufficiet, fi
�putemus iftiusmodi foraminuru
�medietates, infingulorumramen-
,, torum fuperficiebuf! itaefleiniculp-
�tas, ut, cum iftaefuperficiesapte
,, junguntur, foramina integracorrt-
�ponanr. Et facile credi poteft,
�crafliores illas ramofas, Stforami-
�nofas interioris terrae , particu-
,,las , ex quibus fit ferrum, vi
�fpirituum iive fuccorum acrium,
�illam permeantium , ita fuifie
�divifas, ut dimidiata ifta fbra-
�mina , in fuperficiebus ramen-
�torum quoe ab ipfis feparabantur,
� remanerent j atque hxc ramenta -
� poftea per venas terrae exterioris,
�tum ab iftis fpiritibus, tumetiam
,,ab exhalatioiubus & vaporibus
�protru(a, paulatim m fodinas af-
� cendifle. Notandumque eft ipfa
� fic aicendendo," non fetnper in eas-
�dem partes converti poife, quia
a, funt angulofa, & diveriasinaequa-
D 6 litates

� litates in terrse venis offendunt; at-.

�que cum particulseftriatae, quaea

� terra interiore cum impetu venien-

� tes, per totam exteriorern fibi vias

�quserunt, iftorum ramenrorum me-

�atus ita fitos inveniunt, ut, ad



CARTESIUS MOSAIZANS Seu Evidens & facilis conciliatio Philo» fophix Cartefii cum hiftoria Creationis primo capite Ge- nefeos per Mofem tradit^ Authort JOHANNE AMERPC
				*J)& ■** ^L.�^ vF& '■■ '!K:
		Groninga-Frifio.


			EO V ARDIiG,

	^?"> Hseredibus Thomse Luyrtfma- 1669,



MoSAIZANS. Td,f ,₅removentur, idquepermorum,qui � illis tantum tribui debec non autera j>Planetaj: quemadmodum partiales »tranflationes aquoe & aeris, qu» in � terrae /uperficie fiunt non tribui fo« jjlentipfiter-rse, fedillis aqus&ae- � ris partibus , quae transferuntur , � Pr. 111. § 28. Sic itaque fublato � omni fcrupuio de terrse motu, pu- j, temus totam materiamccdiinqua j>Planetse vcriantur , in modum ,,cujusdaYn vorricis in cujus centro � eft Sol, aflidue gyrare , ac ejus � partes Soli viciniores celerius mo« ,_?veri quam remotiores, Planetaf- � que omnes » (e* quorum numero � eft Terra,) inter easdem iftius cce- jjlellismateriaj partes femperverfa- ,,ri. ExquofoIo,fine uliismachi- �namentis omnia ipforum phasno- �mena facillime intelligentur, Pr. �111. §. 30. Unus autem in mea �hypothefi /crupulus manet ex eo, j, quod fi Sol eundem femperfitum «inter Fixas fervet , necelTe fic

	' G . �	j)	Ter,
	' G . �



		SupremaFrifiorum Caria NobiliJJimis , AmpliJJimis , Qtnful. tijjimisque Ssrtatoribus. D. ALARDO PETRO JONGESTAL, D. PETROabHARIN- X M A , in Sloten. D, JOHANNI GLIN- STRA, D. JETSONI SMI- NI A� D. THEODORO SCHELTINGA, D. WILHELMO VIERSEN, D. JOHANNI BOU- RITIO, D. HORATIO KNYF, D. AHASUEROaGRO- VESTINS, * a D, JA*



		D. JARICHO ab OC- KINGA, D. PlBONIaDOMA, D JOHANNI RHA- LA. Ut Et D. ANTHONIO KANN, Procuratori Generali. D. SUFFRIDO BOE- LENS, Graphiario.

			*No~*



		Nobilifjimi & Ampli/Jimi T>omini. Uam primum Gallia fub feli- ci fydere natum Nobilem Do- minum Renatum Cartefi- um , Philofophia? folidio- ris Inftauratorem ftrenu- illimum mundo dedit, mundus ftatim hunc inftar fecundi Solis, quem ferre non poterat , in ipfis ftu- duit cunis exftinguere. Multos enim conduclitios milites exornare , vencno tin&as fine nnmero fagittas *} P^or-



			Poft obitumdenuo, mor- tuos mordere uti facilli- mum , ita maxime nefas, antiquorum hoftium ve- ftigia prementes ne latum pollicem declinando re- fiifti pofteri de novo mili- tem confcnbere , ferrum acuere, bellum ciere , ac inftar Gigantum jovem irj ccelo debellare conantium i ipfum ex quiete fua indu- ellum revocare hifce die- bus, eheu incaflTum ! fur- do fabulam canentes , ia- defefla laborant fummi ju- ris pra?textu , verius dix- erim fumjai odii jnftin&u. * 4 Car-

		L�



		<i/?dLe&orem Benevolum. N hoc libello ju- fta rationis tru- tinaexaminaturo, an cum Ortho- doxo Theologo Mofe in hiftoria Creationis Philofophus Cartefius con- fentiac nec ne , Benevolum Leclorem paucis in antecef- fum monere placuit de argu- mento Sc ordine hujus infti- tuti, fcilicet a me non ex- fpedbandam elTe Sacrae Scri*- pture aut Philofophice Car- tefii longam explicationem aut probationem , (quod multi Do&iflimi totoque orbe Celebernmi Theologi ac Phi-



		Philofophi fatis abunde pra> ftiterunt) fed potius eviden- tem PhilofophijB hujus cum Sacra Scriptura quod ad mun- di primam produtlrionem , convenientiam nec non ami- cam hujus cum illa conciha- tionem. HancficReipubli^ cx Philofophica? tradam , ut Mofes ubique hiftoriam Cre- ationis referens Theologis quibusdam haud infimi no- minis comitatus praseat, Car- tefius plenis faucibus appro» bans a tergo infequatur. Ex quibus utrumque ad eundem collimalTe fcopum » atque eandem pervenifle confenfus metam Benevolo Le�tori fiat manifeftum: quem proptere^ humillimc rogatum velim , hoc fcriptucn fine praejudiciis inte-



	N O T A

QZJod fequa* in citandd- dijferta- tione de Metbodo edttionem El- zevirtanam an. 1644.. in$jart^ : incitandis Meditationibus, QbjecTu- inbus , Refponfionibus , &c. editio' %em Elz>evirianam an. i6\i..inDtio- decim» : in Principiis, Dioptricd , Meteoris , &c. non faginas, fed hbros, capita & articules citem, v. g. Pr. 1. §� 24- id eft , Principiorum parte primd, articulo vigefwo quar to. Dioptr, I.\|§. 2. id efi , Dioptri- ces capite primo , articulo fewndo, &c. in Eptflolis Tomum & eius Epi- fkolam allegem.

		�



			I

		�CARTESIUS MQSAIZANS Seu Evidens & facilis conciliatio Philofophia: Cartefij cum hiftorii creationis primo capite Genefe»s per Mo- fem traditl. Lacidam nec non a- micam , quin imo claram& evidentem Sacrae Scripturse cum Philofophia Cartefi- ana circa mundi produftionem in- choaturus oftendere convenientiam, absque verborum ad farinam parum aut nihilconducentiumlongisamba- gibus manumoperiitaadmovebo, uc Mofem praecuntehi accurate fequar, & ab ipiius veftigijsnecdextrorfum A ne



			CARTESIUS iMOSAIZANS

		lEvidens & facilis conciliatio Philofophia? Cartefij cum hiftorii creationis primo capite Genefe»s per Mo- fem traditi. Lacidam nec non a- micam , quin imo ¹ claram & evidentem Sacras Scripturse cum Philofophia Cartefi- jana circa mundi produ6tionem in- choaturus oftendere convenientiam, absque verborum ad farinam parum \| aut nihilconducentiumlongisamba- 1 gibus manum operi ita admovebo, uc Mofem praecunterh accurate" fequar, & ab ipiius veftigijsnecdextrorfum A ne


		I^pill .11, - �------------- ■ 2 Cartesius nec finiftrorfum alicubi defle�ram. Quod ipfum feliciter fuccedat , in limine pcnitius infpiciendavenitto- tius primi capitis Genefecns diftribu- tio, in qua primum proponi genera- lem veriratem, deinde fpecialiorem illius explicationem nemini obfcu- tura elTe poteft. Et fic confentien- tem habeo eximium Theologum in- ftar omnium Davidem Pareum fuper hunc locum verbis fequentibus : � Mofes fcriptor lapientiflimus initio � memorabili aphorifmo proponit to- � tiushiftoriajfuaefummam, quam � deinceps fingulatim exponit, ut fi � quis diceret: talis artifex aedificavit � hanc domum, poftea fubdtret, � primum pofuit fundamenta, po- �ftea parietes diftinxit, teclum � impofuit, denique ornatum ad- �didit, &c. Ad primum igitur quodattinet, deeofic. (JMofes. i.f. Itt principie crcavit Dwi ea- lum

			_-___ ___



		MoSAIZANS. J lum & terram. Inpropofitionege- nerali videmus Deum celebrari re- rum creatarum authorem, qui dici- tur creaffe, id eft, immenfsL fuapa- tentia ex nihilo, nullave praeexiften- te materia condidiffe eaelum & ter- ram j quibus denotantur ambx in- tegrales mundi partes prout initio fa- �ix funt, Vel potius omnia Dei creata opera, nullis exceptis : fic enimin- terpretatur Apoftolus Col. i.y. 16". � per eum condita funt omnia quae irt � caelis funt & quas in terra, vifibi- �lia&invifibilia, fivethroni, five � dominia, fiveimperia, five po- � teftates , &c. Cum igitur Mofes dicit, Deum creaffe cxlum & terram_rnil aliud fignificat, quam creaffe uni- verfumhocffufjjjua, feu hunc mun- dum, & quse eo continentur, ficuti etiamloquiturPaulus A�k IJ.f.24. �Deusquifecitmundum, &omnia � quse in eo funt. Hxcque fafta fuiffc teftatur Divinus Vates in princi- fio, ut pateat mundum ab aeterno A 2 non



		4 C AR.TES I US non exftitifle , (ed aliquando non fuifle i aliufctltcet:potentiddnim fu- itab aetemo, quatenus Deus a»terno & immutabili decreto fuo ftatuit eum in tempore a fe determinato produ- cere, quod tandem etiam reipfafe- cit : adeoutnullum tempusanteres exftiterit, fed ipfiscpncreaturafue- rit- Et hunc efle primi Verfusge- nuinum fenfum communi Ortho- doxorum Theologorum confenfu fatisliquet:quem idcircd prolixiusex. plicare nolo, meam falcem in alie- nam meflem immitrere ne videar. Sed reftat, utjarooftendam, quo- modohuicMofisdefcriptioniaflurgat quoque in P hilofophia fua, Carttjlus Nam fic de Deo 8c quidem utcoeli ac terra? creatoreloquiturMed:j.p. � 34, & 40. hisverbis: Summum �Deum ,seternum,infinitum,om- �nifcium, omnipotentem, rerum- �queomnium, quae prasteripfum funt



		MOSATZANS. f � funt creatorem intelligo. Sic Pr. � i � § 14. vocat Deum folura om- � nium quar funt aut effe poffunt, ve- �ram caufam, rerum creatorem, �authorem rerum infinitum. Item- � que Pr. 111. §. 1. celebrat Dei ope. � ra: §, z. res omnes a Deo creacas: �&§ 3. omnia a Deo tacta efle. ,, Iterum Pr.i 11. 20.fi ad Dei Crea- � toris omnipotentiam refpiciamus: tandemqne, alia multa ejusmodi lo- ca recenlere nimis prolixum nefiat, � Pr. 111. §.47. videturconvenire � cum fumma Dei rcrum Creatoris � perfectione, &c. Ex quibus non duntaxat perfpicuum eit, quod Car- tefius Deum agnoverit >»W» creatO' rem, led etiam Dei exiftentiam* procul omni dubio crediderit, quoniamo- pus Dei fine Deo exiftente produci nequit, nam pofito effectu ponitur etiam caufa : adeo ut non audiendi fint ilti calumniatores qui ipfum athe- um cxclamant > cum tam evidenter �contraatheosafleruitjDei exiften- A 3 �tiam

			«



		tf Cartesius �tiam non contingentemeffeficuti � omnium creaturarum, fed maxi- � me neccffariam & aeternam, qusa �eft ens fumme potens, fummeia- �telligens&fumme.perfecl:um, <ui �fi exiftentia, fummaquoqueper- � fe&io deeffet, Pr. i.§. 14,. 15-. & paffim Med: 3. 4.. & 5". Prxterea quod non ftatuerit mundum seter- �num, patetexPr. 1 n.§.4j. non �dubium eft quinmundusabinitio � fuit creatus, a Deo in primi mun- �diorigine. ItemexMcd:3.p.j8. �quantum autem ad idea$ (nota hoc itt loco & ubique infcquentibus, no- men Idea gtneraliterfumi pro omnire cogitata, quatenus habet tantumejje quoddam objeBivum in intelltiluMeth. ,, p. 31. ) rerumcorporalium nihilin � illis occurrit quod fit tantum, ut »,non videatur a me ipfo potuiffe f>roficifci: ad qux paulo clarius intel- igendaaddo, Cartefium, pbilofo- pbando certiflimis demonftrationibus mente fui inventapergentemex va-



		MoSAIZANS. 7 rijs-ideisquas in fe habebat, qusrere infuper aliarum rerurn praeter fe exi- ftentiam,nihil inveniffequod neceffa- ria; ac «ternxexiftentixconceptum involvebat prxter Deum, quem id- circb exiftere indubijs argumentis probavit "reliqua verbomniajudica- vit principium fuum alij debere , quod hic fibi adfcribere non putavit abfbnum, quoniam ante Deum in- ventum percipiebat fe omnium re- rum perfe&immam , quse igiturfa- cillime mundo & omnibus rebus cor- poreis fuum effe dare potuit in tempo- re : in temport dico, nam cumefFe- «Stusnunquam nobiliorcaufa eft,notl potuit etiam ab «terno exiftere, cum caufa ipfa in temporcortaeft, ficut varijs in locis certiffime declarat Cartefius. Ultimo hoc ipfum uti- que manifeftum ex eo , quod Deum fuperius tam faspe omninm rerum que iunt aut effe poffunt crtatorem ap- , pellaverit. Atjam videamusquo» modo ad fpecialiorem generalis



		[■ " ■■ I ...... 8 Cartesius Propofitionis explicationem tranfeat CMqfes. 2,f: Terra autem erat res ihfor- mis (Jrinams, tcnebraqueeratitinfu- perficie abijjji'. &fpiritus Dei incuba- batfuperficia jquarum. Opera pre lium efl lucin anteceflum obfervare, quod Mofes cum in pTopofitione ge- nerali creationem rerum vifibilium & invjfibilium nomine csli&terrse limul fueritcomplexui: de inceps in- vifibilium ccelorum&angelorum cre- atione mifla,tantum vifibiliaDeiope- ra perfequitur:ruditati populi fui nar- rationem haud dubie accommodans, utex Bafiliofuper hunc locum mo- het Pareus. De vilibilibus igitur o- peribus poftquam verfu primo expli- catum eft, quanam fint, verfujam lecundo additur yualia in principio produ&a : nempe, non habuifle mox plenam perfe�Honem, quam fex dierum fucceflii demum nach fuht: fed confufa priusomnia, fibi- quc



		MoSAIZANS. 9 que invicem permifta fuiffe, itauc ■una nondum diftin6ta ab alterisex- ftiterint. Et ficin fpecie de teird hicdicitur, quod fuerit res informis & inanis : id eft expers formEe quam nunc habetintus&extra, nulloor- natu pollens, totaaquis immerfa8c diffluens, non compa6ta& fbliditate carens, uno verbo antequam Deus eam expolivit , fuit indigefta con- geries , qusenecnoraen terrastunc habuit: id enim tertia demum dieac- cep«, poftquam ab aquis diftin6ta. � Terra igitur non fignificat hic , � tefte Pareo , materiam primam � Philofbphorum , quae eft nhil, ,,feunonensactu : quafi Deus ini- � tio creaverit nihil, feu nort ens: � fed fignificat terram aclru exis- �tentem, deiblatam verb&confu- �fam:imo proprie notat hanc ter- �ram, quam nunc incolimus , etfi �non talem. Hisce annedfic Mo- fes, tenebrasfttijje injuperjicie nbyjji_:terras moles non tantum impolitae- A $■ rat



		io Cartesius rat,verum quoqueprofundiffimaa- quarum voraginiimmerfa, Scfica- C[ux a terranulladabaturdiftinc"Ho , fed mutua & inordinata permiftio , imo confufum hoc chaos tenebris undique involvebatur. Tenebrsc ha: non erant fubftantiaaDeocrea- ta, fed lucis defe&us & mera nega« tio, ficut cxcitas non eft res , fed vifus negatio in eo, qui caecus natus eft. Denique verfum hunc conclu- dit Mofes verbis fsequentibus. Et fpiritus Dei imubabatfuperficiei aqua- rum : quibusfignificatvel Spiritum Sanftum tertiam S. S. Trinitatis per- fonam indidiffe rudi maffx agitatio- nem & mdtum, quo diftinclionem rerum ftatima fcinviccm diftingucn- darum efficeret: vel etiam eundem Spiritum inftar avium pullitici fuac incubantium rudem matram a Deo creatam confervaffe , fuaque pro- teclione illi prxfiiiffe, nerurfusin nihilum redigeretur , quoniam finc Dei perpetuo concurfu nihil quic- . .. quam ■



		MOSAIZANS. II ,,quam confiftere poteft, quumip- �fedetomnibusvitam, &halitum> �& omnia.in ipfo tnimvivimus, �movemur, &iumus, AcT. 17.#. xf. 28. Ab hisnehilumquoquere- cedit in Philofbphia fua Cartejius. Nam confiderans omniaDeiope- ra nempe afpecTabiliaPr. 111.§. yj, prout initiora�ta erant fine ulla di- ftincTione, ordinc, vel perfecTiona vocat ea Chaos confufum, Meth. p. 39- 41. Pr. 111. §.4.7. Etcum Pr.i 1. $.22,25 : itemque Pr. 111. $.46, >, ftatuit omnium mundi corporum jj unam & eandem eiTe materiam, in jjquaslibet partes divifibilem , ac j,jam re ip& in multas divifam : inde revera ad oculum apparet, Carte- fium etiam credidiiTe Dei opera non mox in principio , fed paulatim fex dierum intervallo ad perfecTionem fuam furrexiflc:nameamobcaufam cxprefle addit, quod mundus quam-



		11 CAR.TESIUS visprimoconfufus 5cindi(tin�lus,ta- men in quailibet partes dtvifibilis fu- crit, itauteam, quam tunctempo- ris nondum a<5tu habebat omnium rerum a feinvicemperfeiftamdiftin- ctionem» cum tempore nihilominus acquirerepoflet, quando fcilicet'Dei ulteriori mandato/'<w» re ipfa, ut dicit, in multas pai tes divifa vel diftincla eflet: respectu igitur ad hanc rerum mutuam implicarionem & permiftio- nem , omnium mundi corporum materia ipfi una & eadem nuncupa- tur, qiioniampraeterfolamextenfio- nem in longum,latum, Sc profundum nihil quicquam mundus tumconti- _s,nebat : quippe omnis ejus forma- � rum diverfitas pendet nonapaiti^-� tione in mente concepta, fed rcali ,,divifionepermotum, quemaCre- ,,atore rudi mafixinditum funTepa- tet ex ubique inter fe confentienti- bus Mofe f. 3. & CartefioPr. n. $. lj. jtt. Quomodo item iublunaria elementa, ut vulgo nominantur, ae'r, aqua,



		MOSAIZANS. 13 aqua, ignis, terra, confufe & in- diftinde ab ipfb priui confiderentur, poftea diftinite ac feparatim dete- gantur nec nonaperiantur, manifefte uquebit irtfcrius ex Principiorum quarta parte Nun^porrboftende- re, tenebras fuijfe iti (uperficie abijffii quod admiferit, quamvi^filerem » tamen probarem, quoniam cx fupra dictis abunde fluit. Sed nihilutde* fit, infpicientibus Principiorum ter- tiaepartisarticulos , 75-. 6%. 64 77. & Pr. iv. §. 28, ubiteftaturlucem confflere in prejjlone feeundum litteam reclam feu conatu materia cceleftis re- tedendidcentro, clarum etiam fiet , quodjuxtailliusPhilofophiam mun. dus in principio illuminatuseifer.e- quiverit : quiatunc ei nullus adhuc talit ptculiaris motus inditus fuerir. Et fictenebrae hic ex ipfa ftabihuntur luce : nam oppofita juxtafepofita magis elucefcunt, ut trito Philofb- phorum axiomateja&atur. Nulla- tenus etiam putat tenebraseffe fub- A 7 ' ftantaira



		i^ Cartesius ftantiam : nam nude definit eas per negatitnem lucis Med : 3. p.4.1. Ul- timo quantum ad claufulam a Mofe additam pertinet, nempe : &fpiri- tns Deiincftbabatfuperficieiaquawm '� hanc Carcefius non folummodb ap- probat, fed etiam confirma immd certiflime demonftratjprimb, S. S. Trinitatem agnofcit, fic enim lo- � quiturPr.i.§.25r.fi forte Deus nobis �de fe ipfo , velalijsquidrevelet , �quod naturales ingenijnoftrivires � excedat, qualiajam funt myfteria �Incarnationis & Trinitatis , non �recufabimus illacredere, quamvis �nonclareintelligamus. Secund6 Deum indigefta: congeriei motum iHdidifle palam oftendit Pr. 1r.�. 36. � univerklem & primariam motuum � omnium qui funt in mundo caufam �manifeftum mihi videtur illam � non aliam efle, quam Deum ipfum � qui materiam fimul cum motu & � quiete in principio creavit, jam- � que per folum fuum concurfum or- � dinarium-

				«



		M O S A 1 Z A N-S. I f �dinarium , tantundem motus& � quietis in ea tota quantum tunc po- �fuiteonfervat, &c. Tertio, 6* pera creata in ftatu fuo ut manerent, requifitam fuhTe Dei tutelam fatis iri? �dicat Med:2. p, 4?. debeo nunc � interrogare meipfum, an habeam �aliquam vim, per quam poffira �effic.ere ut ego ille qui jam fum , � paulo poft etiam fim futurus, fed � nullam efle experior: itaque Deus, ut habeturResp. ?. adMed: 3. §9. �p 432. eft caufarerumcreatarum � non modo (ecundum fieri, fed eti- ,,am fecundura efle , acidebdebet � femper eodem modo influere in �erFectum , ut eundcmconfervet. �ItemPr. i.§.2i. temporis fivedu- � rationis rerum natura talis eft ut e- ,, jus partes afe mutuo non pendeant, ,,nec unquamfimulexiftant, atque � ideo cxhocquod jam fimus,non fe- � quitur nos in tetnporeproxime fe. � quenti etiam futuros , nifi aliqua � cauia, nempe eadem illa, quas nos primum



		1(5 C AR.TESIUS ^primum produxit, continuoveluti � reproducat, hoeeftconfervet.Fa- �cileenim intelligimus nullam vim j,,effe in nobis, per quamnosipfos �confervemus, &tc. Ex his omnibus utique palam denuoeft, Carte- fium non duntaxat celebrare Deum mundi 5c omnium quas in eo funt, creatorem "fed etiam potentem ac neceffarium coniervatorf m fine quo ne ad momentum Jquidem quic- quam confiftefe poteft : adeourSpi- ritus Dei pi� & chriftiane ipfi quoque dicatur incubare fuperficiei aquarum, ideftopera a Deo creata perpetub fua tutela confervare, nc pereant. Aft pergit CMofes, 5. f. Tum dixit Deus , efto lux '� &fuit lux. Rudem, confu(am& impolitam¹ maffam , quam ex ni« hilopriuscreaverat, poftea diftingu- ere & perfecftiorem reddere inchoa- yit Deus^ut, omnia] nunc orna- tius,



		Mbs aizans. jy tius, pulchrius atqueperfectiuspro- dirent. Ad quod efficiendumnulli- U5 opem implorare. neceffe habuit potentiffirrus creator : nam cum dixit tinumquodquefuit: StcumjuffiteXi ftitit. Dei igitur dicere hic non figni- ficat verba proferre lingua, nam vO- calia organa non habet, quiafpiritus eftrfedejus voluntatemcumipfoeffe- &\x conjunctam : ac effeCtus queni producijuffit,fuitIux:Aluceprimura fecit diftin&ionis in ifta confufa mole exordium, ut in diftin&is deindfc rebus omnis pulcnritudinis quafi fun- damentum efler. Hancque lucem in tota fuperficie abyffi fparfam fuiffe confentientibusrnultisTheologisfta- tuit etiam Pareus fuper hunc locum ! qttia, inquit, Deus fimpliciter dicif- fiat lux : non, fiat alicubi Ittx, trc* Tenebris igitur oppofuit Deus lu« cem, ne diutius creata ejus opera in abscondito roanerent, fed ab hoc tempore in apricum venirent : ne confufioni ac inordinatae permiftio- nt



		18 Cartesius ni longius involuta jacerent, fed fingula a fingulis pro fuo beneplaci- to fecundum leges naturseafeinfti- tutas diftinguerentur. Praeterealu» cem hane terram iliuminaturam mox provenifTe teftatur Mofes , quando Deus imperavit, ita ut fua potentia lucem e tenebris fplendefcere fecerit, im6, quod admiratione non caret, lucem ruifTe produclam die prima, cum Sol nunc lucis fons quarta de- mum conditus fuerit. Sed vidcamus cjuam concinne Mofi iterum fub- fcribat Cartejius. Quantum ad loquelam, quac fit organis corporeis, eam quoque Cartefius Deo non attribuit, utnec fimilemvifum cujusmentiofitverfu fequenti quarto primi capitisGene- � Ceus: dicit enim Pr. 1. §.23. Deum � non effe corporeum, nec fentire ut � nos, fed tantummodo intelligere � & velle, quod fatis utique indicat, eum



		MOSAIZANS. 19 cum a Deo haecavellerequiacorpo- rea funt. Deinde non puto neceffa- rium ex Cartefio oftendere, quod Deum ftatuat caufam efficientem lu- cis : nam qui Deum omnium rerum absque dubio etiam lucis authorem agnofcit. Quapropter pergam ex ipfo declarare, quod a lucis primi di- ftm&ionis rerum a fe invicem efFe- &us confideratione initiumfaciat in fua Philofophia : fic Meth. p. 38. j» quemadmodum pi&ores, cum non, »>poffint omnes corporisfblidifacies ,� in tabula. plana asqualiter fpe&an- j»das exhibere; unam e praecipuis jjdeligunt, quam fblam luciiobver- jj tunt, caeteras vero opacant, & ea- »tenustanturaviderifinunt, quate. �nus praecipuam illam intuendo. id »> fieri poteft: ita veritus ne diflerta- jjtionemea, omniaquaeanimovol- »»vebam comprehendere non poffem ■»>ftatui folum in ea copiofe expone- »re, quas delucisnaturaconcipie- j»bam, &c.itemqueDioptr. i.§.a; �ex-



		20 Cartesitts � exordiar a lucis, ejusque radiorum >, explicatione. Prasterea ipfum a lu- minis natura obfervata Univerfi hu- jus in pavtesintegrantes diviiionem petere. manifefte liquetexPr. m. � §. ji. nam ibi prima mundi jam «diftincfi elementa a triplici lumi- �nis differentia defumit. Hicve- ro lucis naturam ac eflentiam fu- fius, quam ad verfum lecundum fuperius feci, explicare, fcopus meus imprxfentiarura nonpatitur, quoniam hic totus in eo fum, ut Car» tefium cum Mofe tantummodocon* feram, quo tandemliquidoconftet, huic iftum in hiftoria creationis mi- nime repugnare. Ad hacc luce me- ridiani danuSjCartefium absque om. ni dubio etiam credere totam impo- litam molera in principio creatam conditaluceilluminatamfuifle, imo lucem illam in feipfahabuifle, ita ut univerfie abyfli tenebrce fuerii t dilcuffa: : apparet hoc ipfum ex Pr, �iv. §. z. 9. ubi ftatuit, terram � hanc

			,



		MoSA IZANS. Jt � hanc quam incolimus fuifleolim es � fola materiaprimielementiconfla- �tam, inftar fixarum aut Solis, �quamvis ipfo eflet multo minor; � & yaftum vorticem circa fe habu- � ifle, in cujus centro confiftebat: quorum fenfus brevirer huc redit, ipfam terram , meditullio fui peculia- riscasli incluiam, uthodiefuntom- nes ftellae fixse ac Sol, olim diecrea �' tionisadhucprima lucidam fuifle: & fic confequenter innullaterrasparte poft ortum lucis primigenias tenebras exftitifle. Denique Cartefius etiam demonftrat, lucem pofle haberi, quamvis Sol aliave ftella non eflet. �Pr.ui.§.<J4, quodquefortemultis �paradoxumvidebitur, hoecomnia j,ita fe haberent in materia caelefti, � etiamfi nulla plane vis eflet in So- ₅₎ le, alioveaftro circaquodgyratur: �adeo ut fi corpus Solis nihil aliud cffet quam fpatium vacuum (hoceft, tjH4m fi plcnum efiet materia , qus aliorum corporttm motus nullo moio in- varttt



		22 CAR.TESIUS varet,necimpediret. Pr.n i.f.60.) �nihiIominus ejuslumen, nonqui- � dem tam forte, fed quantum ad re- � liqua non aliter quamnunccerne- ,, remus: hoc eft, fi modo folx parti. culsc cceli feu vorticiscircacentra fua congregatae abiftis recedere conaren- tur fecundum lineam reclam feinvi- cem prementes verfuscircumferenti- am, quamvis tunc nec Solem, nec ul- latn ftellam in centris fuis haberent ni- hilominusficexcitare poflentlucem, etfi non tam fortem, nam vis ipfius Sole ac ftellis multum augerur. Nunc ulterius dekcefermonemcontinuat. C^lo/es. 4. & y. i. Viditque Deus lucem batic ejje bonam: & diftinblionemfecit Deus inter hmc lucem & tentbras.Lu- cemtjue Deus vecavit diem, tenebras verb vocavit noSlem : fic fuit vefpe- ra, &fuit mane dmprimi. Effedtum lucis abfolutum & ad finem dedu- <5tum commendare non deftitit Cre- ator,