|
......................................s .....................'"" '" V
HENRICI REGII ^0
ULTRAJECTINI D E
AFFECTIBVS
A N I M I
DISSERTATIO.
|
||||||
|
TraiectiAd R* h e n it m>
T Y p i s Theodori ab Ackerfdtjck, & Gisberti h Ztjll, **.
clo I 3 C U
|
||||||
|
Fol. r."
HENRICI REGII
ULTRAJECTINI DISSERTATIO
ANIMI AFFECTIBUS.
[Uandoquidcm rec"ta Aftectuum animi intelligen-
[ tia a pr,Tccdente aciionum humanarum, ac pra>fer~ |tim Animalium,& quidem Cogitativarum, cogni- jtionedependctjbrevcm harum, alibi ame tradi- 'tarum, commemorationem iftorum explicationi prsemittendam cenfeo. II- Aftiones itaque, qux ab homine peraguntur,funt vel natura-
les,vel animalcs. Naturalcs funt,quae a fola partium natura, fi ve ea- rum temperie & conformatione,perficiuntur. Eaque funt dua:: ali- tura & generatio. Animales funt, quarnontantum atemperie, & partium conformatione; fed etiam ab anima five mente perficiuni- tur, vcl faltem pcrfici poflunt. Easquefunt automatica?, velcogi- tativs. Aftioncs animales automatica; fnnt, qua;, anima feu men- te adrem non attendentc, per folum quidem organorum anima- lium, nempe fpirituum, nervorum,cerebri,& mufculorum, ab ob- jeclo interno vel externo agitatorum, motum, ab homine tan- quamaliquo automato, autinftarbruti alicujusanimalis, pera- gunturj fed a mcnte tamcn, fi attcndat, perag» pofliint. Esque funt tres: receptio fenfus, reminifccntise, & imaginationis fimplicis; item appetitus fenfitivus, ncc non motus fpontancus. Acliones animalcs cogitativac funt, quashomo, mcntead rem attcndente, peragit. Ha: etiam cogitationes dicuntui-, quia mens, in iis pera- gendis, abobje<5tis cxcitata, fefe ad corum attentionem cogat. Cogitationcs iunt dus: intelleftus & voluntas. Intellectus, eft co- gitatio, qua res cognofcimus. Eaque duas habet partes: perceptio- ncm fenfus, reminifcentiae, & imaginationis perceptivse; & judi- cium perpenfionis & decifionis. Voluntas eft cogitatio, qua res in- A z telle&as
|
||||
|
______-----,-----_,..
4 D E A N I M I
. ... ♦
tellc&aslibcreamplc&imurvelrcjicimus. Eaquefit v'el folo aiti-
mo; vcl animo fimul & corporc, qui poftcrior vocatur motus ar-
bitrarius.
III. Ha: cogitationcs, jam cnumcratse, fiunt vel fine, vel cum §
vehementiorc fpirituum animalium,in ventriculis cerebri cxfiften- i
tium, motu. Ubi ab illis vehementior fpirituum mptus abeft, illa: * funt pacata: & tranquillx, fimplicibufque variaf um intellectus &
voluntatis fpecicrum & pattiumjam cnumeratarum nominibus defignantur. Cum vcro inter cogitandum fpiritus illos vehemen- tius in ventriculis cerebri moveri contingit, tum inquietantur & turbantur abillo vehementiore motu cogitationes, menfquc & corpus Vehementius ab illis afficiuntur & patiuntur, atqucideo latinc Animi affe&us, vel paffiones & perturbationes, & grsce pa- themata nuncupari confueverunt. IV.Ex his patct Anhm affecltm efle cogitationem,cum vehemcn-
tiore fpirituum Animalium, in vcntriculis ccrcbri exiftentium, motu conjunc"tam,quo Animus fivc mens,cum coqjore, vchemen- 1 tius afficitur. Dico aifeftum effe cogttationem, quia eft aclio, quam
ad rem attendentes peragimus: eamqtte cum vehementiorefpirituum ftrebrt motu, mentem, corpufque vehementius afftciente, effe conjunttam; quia id vchementes in corpore motus, & mentis perturbationes, qua: fine illo ficri non pofTunt, probant. V. Quia affe&us funt cog?tationes,eiquc in folo cerebro a mcn-
te fiunt, mentemquc ibidem immediate & przcipuc afficiunt, id- circo eorumfedes primaria & proecipua eft Cerebrum : quia verd a # . fpirituum illo, motu etiam cor aliasque corporis partes fortius affi-
ciuntur, quae deinde mediantibus nervis cerebrum &ineomen- tcm viciflim afficiunt, ideoque etiam cor aliseque partcs, ab iis af- fedx,& mentemdeindectiam afficicntcs, eorum quoque fedes,fed fccundaria, dici poflunt. Vl.Motui ille fpirituum animalium,qui illas cogitationes comita-
tur, men-
|
|||||||
|
♦
|
|||||||
|
'-.
|
|||||||
|
A F F E C T I B U S. f
tur, mentemque & corpus vehementius afficit, orttttr vel a deter-
minatione mentis cogitantis;vel ab ipfo fpirituum temperamento; vel ab objecris fpiritus illos moventibusresquc caufa? fe mutuo £&- piflime excitant,confcrvant, vel augent, & interdiun etiam immu- tant. ''■'>- Vll.Ita enim a natura comparati fumus, ut mens uoftra motum
fpirituum animalium opc glandulx pinealis , varic, pro cogitatio- num varietatc,determinet, ipfaque ifta varia determirtattOrie, ut & corpus,varie afficiaturrfed pr£cipue,ut motus fpirituum,ab objeftis & temperamento excitati, mcntem & corpus quam maxime affi- ciantjvariafquc affeciuum cogitationcs & corporis perturbationcs, pro motus^& determinationis fuas varietate, ia. ipfa,per varium fpi- rituum in varias partes influxum,excitent, vel excitatas immutent. VIII. Ethinc, quia, in vehcmentioribus iftis cogitationibus,
fpiritus aliter nonnunquam determinantur,quam illi a fuo tempcra mento vel ab objcctis moventur: imo,quia mens fEpiflimefpiritus animalcs, inter cogitandum, modo hac,modo illa ratione determi- # nat,ideo ffpe contingit,ut varii,imo contrarii in nobts oriantur afftftus;
qui vulgo luftx carnis & fpiritus, five facultatis rationalis & irra- tionalis ( quas quidam falso in mentc effe imaginantur) male ad- fcribi folcnt. Mcns enim noftra tota eft rationalis, quamvis ratio- ne fivc cogitandi facultate non femper benc utatur, & a. rebus ex- ternis faepe magnoperc perturbetur. IX. Et quia fpiritus f ajpiflime a fuo temperamento vel ab objecris
tam fortitcr & ccleriter moventur, ut illorum motus mentis dili- gentiorem attentionem vel determinationem antevertat, vel a mentis attendentis determinationc mutari vcl fifti non poflit; hinc fjrpe fit, ut vel non fatis attendcntes , vel res non fatis bene penfi- culantes, vel quamvis interdum ctiam ad rera attendamus, inviti tamen, adaffeiius quofdam rapiamur, & quamdiu fbrtis ille fpiri- tuum motus durat, illi in nobisperfeverent. Facultas enim feu vis mentis , qua fpirituum illum motum
potefl detcrminare,vel detcrminationem corum mutare,non"eft in- , , A 3 finita
|
||||
|
« D E A N f M I
finita, fedfuoshabetlimites: iiquein variisimo iifdem homini-»
bus t ob temperamentant vc! innatum, vcl ex confuetudine, aut ex alia caufa acquifiturrt, funt tarii: Atque hincpojfunt alii magis, alii mms affedus fwnfrmau. X. Quamvis *utcm forttumi animalium motus,i tempcramcnto
vel objecTisortusjfTpiiTime valdc fit tbrtisj attamcn ille, a mcntis, ptr confuetudmem cum cerebro ex impreffione quOrundam obfcrva- torum axiomatum roboratse, vel interdum etiam fubito ex affcctus alicujus notis repente impreflis mutatse vi,fsEpilTime magnam par- tem poteft fuperari, vel totaliter mutari, & alii affeclus in nobis queunt txtitari. Atque hocin timidis, caftra &alialoca periculofa diu frequentantibus, & inde fortitudinem acquirentibus; & in iis, qui, remabquam,quaantea deledabantur, iubito valdc fordidam vcl faetidam percipientes, ab illa poftea penitus abhorrent, eft ma- nifeftum. XI. Tortitudo itaquc vel debtlttas mentis in eo confiftit,quod mcns
fpirituum motum magis vei minus, pro arbitrio fuo, dctcrminarc poflit. XII. Quoniam autem fpiritus,pfo varia noftri judicii cogitatio-
ne, varie a mente determinatur, atque inde varii oriuntiir atfe&us, idcirco diligenter attendendum,ne inter judicandumfallamur,& itapra- vam fptrituum determinationem ac confequenter pravum & inconvenitn- tem in nobis affeclum excitaripatiamur, &tCi pravus affectus ex pravor judicio jam tucrit ortus, laborandum ut mox mutato juduto determi- natwnem fpirituum immutemus, & ita contrario affe<5tu priorem cor- rigamus, Vel mentem ad alta convertamus. Ita ex. gr- iram pofiumus pracavere vel compefccre, de re alia cogitantcs, vcl judicantcs rem eiTc contcmncndam , quia ni.nirum vcl nullain, ycI exiguam inju- riam infert. Atque hiftc Lucretiusjde afieftibu»,exvitiofojudicioorti«,Io-
quins »ta ait :
Quid
|
||||
|
AFFECTIBUS. ^
Qw4 dubitas, qtitn omnefit hoc rationis tgeftas ?
Omniscum in tenebrts prxfertim vitalabortt.
l\am veluti pueri trepidant, atque omnia cacis
ln tenebm metuunt ific nos in luce timemus
Interdum nihilo quafunt metuenda magis, quam
Quapueri in tenebris pavitant,finguntquefutura.
, , " Huncigitur terrorem Animi, tenebrafque neceffe eft, Non radiifolis, neque lucida tela Diei
Difcutiant,fednatur<tfpecies,ratioque.
Quod autem mentis ad aiia converfio affeftus compefcat vei pr? caveat,patct exPlatonis confilio,qui irafcentem,antequam vin- di&am fumeret, literas alphabeti mente percurrcre volebat. Men- tc enim hac rationc, ab objedto iram concitante, ad alia conversa, & fpirituum motu hinc pcr moram languefcentc, afte<3:us excita- tus vcl imminuitur, vcl tollitur. XIII. Et quia motus, ab objectis perceptis ad ccrebrum delati,
fpiritus ccrebri diverfimode dcterminant,ac proinde varios afteftus innobisnon fatis attendentibus, vel res non fatis bene examinan- tibus excitant; hinc fc;pifllme fit, ut, afola voce, velgeftu leniore, ad amorem,favorem, vel miferttordiam, ab afperiore ad odmm, iram, velin- futtationem, quamvis nullaaliajuftatalium aftectuum adfit caufa, pent infcti raptamur. Quod prgcavebimus vel corrigemus ad rem ip- fam bene attendendo, & bene dc ca judicando. XIV. Et quoniam temperamcnta & judicia hominum funt varia,
atque hinc varii fpirituum motus ab eodem objecto in hominibus cxcitantur;idcirco ab eodem objefto, in variis,imo etiam diverfo tempore in tifdem hominibus, vartt producuntur affeftus. XV. Et qmajpiritus animales, in ventriculis cerebri exfiftentes,
pro variofuo motft affeftus excitante, apti funt, inftar vartarum clavmm, varios cerebri & nervorum aperire poros, hinc, quoniam in variis afte- ftibus eft varius fpirituum motus & detcrminatio,/?a«Bf etiam fpi- ritus, in variis affeftibus,varie in dtverfas partes, eafquediverfimodeaffi- ciunt;
|
||||
|
8 D E A N I M I
citmt; ut ex rifu, & rubore, qui gaudium , & ex flctu &.pa!lore, qui
triftitiam comitantur, cft manifeftum. XVI. Affeftus ,'ob duplicem fpirituum motum hos excitantem,
funtduo: voluptas & dolor. XVII. Voluftas eftaffe&us, pergratum fpirituum animalium
motum, mentem jucunditate perfundcns. Hica,na.turaintllumufumdatuse{\;, utres voluptatem facientes
diligentius profequamur. Involuptate itaipiritus animales tum abobje&is, tumacor-
poris temperamento, tum a mente, fa:pe detcrminantur, ut illi ap- ti evadant copiofius influere in cordis & cjus vaforum fibras dila- tatorias & expulforias; quo fit, ut fanguis, in cor copiofius ingref- fus, ibiquc intcntius calcfactus, & deinde Iargius per corpus diftri- butus,gratum totius corporis calorem & ruborem excitet. In eodem voluptatis affetftu, fpiritus fepiffimc ita determinan-
tur, ut illi ita fluant in mufculos faciei & pcctoris, eafquc partes ita contrahant, &concutiant, ut cachimus &rtfus, hiciaepeoriatur; quinonnunquamtantuseft, utlacrimalesoculorumporos, con- cuflionis iftius vi, tantoperc aperiat, ut lacrimt, prae rifu, ex volup- tate orto, fatis copiofae cx oculis cmittantur. In hoc affe&u mittuntur interdum fpiritus, ob fuam determina-
tionem hic acquifitam , tam fortitcr in brachiorum, crtirum, alia- rumque partium mufculos, ita ut valvulas eorum inordinate modo claudant, modo apcriant, quo illi, ab unis mufculis in alteros vi- ciftim magna cumceleritate tranleuntes, tremoremm voluptate producunt. XVIII. Dolor eft affedtus, per ingratum fpirituum animalium
motum, mcntem moleftiaafficiens. Hic a natura datus efi in illum ufum, ut res dolorem facientcs dili-
gentius fugiamus.Undc patct affe&us non plane eflcvitandos,quod olim Stoici voluerunt; In dolore fpiritus animales in cerebro,tum ab objedis,tum a men-
te,fa:pc
|
||||
|
AFFECTIBUS. 9
te,fxpc ita determinantur,ut illi ex cerebro fefe infmuent in fibras,
quxcordisorificia& vafaardant, &copiofifanguinisinilludin- grcffum,& ex co egreflum,impediunt: in liene vero craifas fangui- nis partes a reliquis feparent, qux dcinde ad cor delate dilatabili- tatem iuftam fanguinis ibidem tollunt, undc pcftca corpus univer- fum, ob fanguinem non latis calefaftum, & parce diftributum,r«- frmratur^paUoreperfmditur. Ineodemarfeaufpiritus animalesf?piffime lta dcterminantur,
ut illi copioie fluant, paitim in mufculos gcnarum j atque ita flo- rantium in nsgeftum producant: partim in fibras, qus apenunt po- ros vaforum, qu§ funt circa glandulas lacrimalcs; unde fit, ut po- ris illis per horum influxum apertis, partes fcrofx fanguinis, a cor- dc cum rcliquo fanguine eo propulfx, in oculis laigiter feparentur, & cx iis Uicrimarum iolita fpecie expellantur. Sepe etiam illi ita hic determinantur,ut identidem & vehemen-
tius, fluant in mufculos exfpirationi infervientes j atque hinc tum mdoloreortturgemitus&ejulatus- _ Et quia fpiritus hic fe-pe, ob luam determinattonem, valdc lan-
euidemittunturinbrachiorum &crurum mufculos, quoeorum valvulx non fatis bcne clauduntur, hinc fit, ut fpuitus ilh per con- niventes illas mufculorum valvulas, ultro citroquc quam citiflimc flucntes^rmormfa-peindolorcproducant. Ut dolor detcrminat fpiritusin mufculos fugx infcrvicntes,/«-
aamqueproducir.hza voluptate dctcrminantur fpiritusm mulculos rei profccutioni miniftrantcs,pr*/««^«< rerum ab ea excitatur. XIX Afte&us voluptatis & doloris afficiunt homincm, vel in
percepttonekx^s, rcminifccntis, & imaginationis j ac prxcipuc: m fcnfu tadus. Ac tum vel voluptatis & doloris fcnfitiv«,vel fynecdo- chice cencrali voluptatu & doloris nominc defignantunquia aftcdus volupLis & doloris, qui fenfibus & prxfertim taftu pcmj*W^, fortius, quam ullx alix voluptatis vcl doloris cogitationes, nos af- fiC Vcl"afliciunt nos in\udicio, & appcllantur Utitia Scmftitia.
Vel afficiunt nos in vokndo; & vocantur Amor & edwm. |
||||
|
,o D E A N I M I
Vel denique ab his affectibus afficimur in rebus intellectis, pet
motum arbitrarium, fugiendis velprofequendis,Sc illi alacritatis vel lan- £«9wappellationc infigniri confueverunt. XX. Eft autem dolor fenfitivus, dolor ex ingrato nervorum motu,
ad cerebri fpiritus fenforiumquc commune delato, & ibidcm a mente percepto, ortus. Quia organa fenforia funt varia, variaque funt objedta fenfibilia,
idcircomotus ille ingratus, doloremin variis fenlationibus cffi- cicns, etiam eft varius. Atquehincaliusdolor eft, quiabingrato fapore in lingua; alius, qui ab ingrato odore innaribus; alius,qui ab ingrato lumine in oculis; alius, qui ab ingrato fono in aurtbus; alius, qui ab ingrata taclili qualitate in ncrvis taftoriis excitatur. Dolor autem taftorius, quia magis cft obvius, & vehementius
pra? ccteris nos afficit, ferefolusinteringratas fenfationes doloris nomine vulgo indigitari folet. Ifque oritur ab omni vehementiore fenforiorium ta&oriorum,
cutis, carnis, nervi, & fimilium, motu, partes lasdere apto. Atqtie tdeo a vehementi calore, frigore, pun&ione, fciffione,
verberatione, contufione, tenfione, aliifque fimilibus caufis, mo- tum talem vehementiorem, in inftrumentis tactoriis producenti- bus, originem ducit. Heque uUa ejl caufa, curfemper in dolore tachrio folutionem con-
tinu'% adefe dicamus i fufficit enim hic ad doloris produ&ionem folus motusjufto vehcmentior, partcs laidere aptus; quippc qui, tefte expericntia,f^piffime pcr calorem & frigus.item acrimoniam, fimilefquc alias intcmpcrics, citraullam continuifolutionem, in illis partibus excitetur. Htc inducit vigilixs & inquietudines, vehementi illo fuo motu
fpiritus vcntriculofque cerebri vehementius dilatando ".fpafmum & convulfiones, valvulas quorundam nervorum inordinate aperien- do: lipothymiam, fpiritus in cordis fibras conftriftorias determi- nando : inflammationes & tumores , poros quorundam vaforum nimis recludendo. ,'p₯oluptas fenfitiva eft voluptas , ex grato nervorum motu , ad
cerebri
|
||||
|
A F F E C f I B U S.
cerebri fpiritus, fcnforiumque commune delato, & ibidem a men-
te percepto, profcctus. Hac, pro organorum fenforiorum & objeftorum fenfibilium
varictate, eft varia: aliaenim eft voluptas,quar ex jucundo objecto- rum vifibilium vifu; alia qux ex aliorum fenfibilium grato fenfu o- ritur. Potiffima autem fenfitiva voluptat eftf<*#</», quxextan- gibilium jucundota&u, hoc eft, citra lsfionem forti, proficifcitur, & titillatio vulgo dicitur, quippe qux fortius nos afficit, & pluri- bus partibus competit. Voluptas Jenfitiva , pra: casteris voluptatibus, hominem quam
maxime afhcit, fpiritufque in cerebro ita dcterminat, ut illi conve- nientiflime per totum corpus diffundantur; atqueideo, nifine- gligentiam aliarum rerum pariat , omnes hominis attiones quain maxime juvat. No» ett autem petereundum, ad dolorem & voluptatem fcnfi-
tivam pertinere, ubi citra judicium,a folo fpirituum motu, ab aeris vel fanguinis bona temperic excitato, aliquando nos folito alacrio- res ac hilariores, vel languidiores & mxftiores fentimus. XXI. Atquehaec de affe&ibus perceptionis, feqmntur judicti:
Lxtitia fc & triftitia. Lttitia eft voluptas, ex judicio rei grata* orta.
Triftitta eft dolor, ex judicio rei ingratje natus.
Pro ut autem res, quas gratas velingratasjudicamus,funt va-
riar , ita hi latitu vel trtftitia affeftus variis gaudii vel mceroris; fpei vel metusjbenificenti^ vel ire; mifericordig vel infultationis; favoris vel invidif; glori§ vcl pudoris; conftantif vel pcenitentie; promptitudinis vel fluftuationis; congratulationis vcl zelotypi^; le_t§ vel triftis admirationis, iftimationis, vel cotemtus; item defiderii vel hilaritatis;aliifquc nominibus deftgnari confueverunt. Gaudium eft Igtitiaexjudicioboniacquifiti. Moeror eft triftitia cx judicio mali, quod fumus nacti.
Vterqtte affeclus, fi fubitus & vchemens fuerit, hominem fubi-
to poteft occtdere. Ille; dum fanguis nimis copiofe; in cor, fubito nimis dilatatum, fubito ingrcffus,& ibi, ob nimiam copiam incen- B 2 dine-
|
|||||
|
i
|
|||||
|
12 D E . A N I M I
di nequiens,calorem vcntriculorum cordis fufFocat. Hicjdum calor
cordis, ob juftum fanguinis ingrcffum, cx nimia conftri&ione cor- dis vcntriculorum fubitofacta, fubitoimpeditum, fubito cxtin- guitur. Spes eft l^titia cx opinione dcfidcratum bonum adipifcendi.
Metus eft triftitia cx opinione defidcratum bonum non acqui-
rendi. Quia autcm plerumque argumcnta, quibus bonum aliquod dc-
fidcratum acquirendum vcl non acquirendum effe judicamus, non f>lane indubitata; fed tantum vcrifimilia, & ita contingentia cen-
emus, ita ut contrarium, quam fperamus vel mctuimus, credamus pofle evenire, hinc fpem comitatur plerumque metus, & metum fpts. Atque hoc illam prabet utilitatem, utnos in omnem eventum,
adverfus omnia incommoda, prudcntcr, & quantum ficri poteft, armemus. Spcs omni metu dckitata fecuritas dicitur.
Hxc quia omnem pcriculorum & incommodorum imminen-
tium adimit cogitationem , impcdit quo minus adverfus ea nos ar- mare poffimus , ac ideo fapifme nos in maxima pericula & incom- modapracipitat. Metus ab omni fpc vacuus defperatio appcllatur.
Hitc, quia faepiffime ingens vindidf defiderium adverfus in-
commoda & pericula imminentia excitat, maximaminnobispro- ducit fpirituum agihtatem , qua pericula & incommoda magna vi aggredtmur , & interdum etiam prxter opintonem fuperamus. Hinc dicit Poeta: Unafalus viftis nullamfperarefalutem. Benificentia eftlatitia, exopinionc bcneficii accepti orta, &
defiderio illud bencficio compenfandi comitata. Ira eft triftitia, exopinione iujurie_ illatg nata, & vindic"t$ cu-
piditate conjun&a» Irati, in quibus triftitia vindici* dejiderio efi vebementior , pra
ira folent expallefcere, obfpiritus ex magnaillatriftitia, infibras cordis vaforumque cjus conftrictoriasfortius determinatos, ac juf- tam fanguinis incalefcentiam & in faciem rcliquumque corpus di- ftribu-
|
||||
|
AFFECTIBUS- ij
ftributionem impedientes- Verum ipfa vindi&a prx aliis vehemen-
itus ab his infiituifolet; quod ipforum fpiritushic lcntius b ccrcbro moti, lentas quidem fed circumfpc&as & acrcs ipfis de doloris il- lati vindi&a conccdant cogitationes- Atque ideo hi eitam magis funt metuendi. Quorum vero ira habet vindicta defiderium trifiitia majus, itt his
fpiritusex magno illo defiderio vehementius incordis fibrasdi- latatorias &expulforias viciffim determinati, &fanguinis poros ad vehcmentiorem incalcfcentiam,afubtili materia faciendam,ad- aptantcs, faciunt ut fanguis copiofius in cor ingrcdiatur, vehe- mentiufque ibi incalcfcat,& uberius pcr totum corpus diftribuatur; undein nisfequitur facteierubejcentia, tkfymtuam animalium in cerebro magna eftcrvefcentia, quse magnum quidem vindicandi producit impetum; verum, cumhic celeresde vindicandi modo flant cogitationcs, perpenfioque circumfpe&a hic impediatur, ef- fervefccntiaquc iila fanguinis non diu duret, hinc illorum ira minus (onfuevtt ejfe efficax, ac proinde minus metuenda. lnfultatto eft lctitia,cx judicio mali alteri, cui male cupimus,illa-
tiorta, cum contumclif inrcrcndf defidcrioconjuniSt,a. Si contumelig illius infercnde dcfiderium rifu teftemur, ea tum
irrifio dicitur. Mifericordia eft triftitiaexjudiciomali, ab altero, cui bcne va-
lumus, accepti- > Favor eft lf titia cx judicio boni ab altero, cui bene cupimus. ac-
quifiti- Invidia eft triftitia, ex judicio boni, ab altcro, cui male cupimus,
comparati. Gloria cft letitia, ex judicio acquifiti vcl acquirendi a nobis ho-
noris. Pudorth triftitia, ex opinione imminentis reprehenfionis vel
dedecoris orta, & cum defiderio dedecoris fugicndi comitata. Si trifiitia htc pmellat, adeft, ob cordis ex hac conftri&ionem,
expaUefcentta. Stnpraceilatdefidetmm, adefi, ob fanguincm ex eoin vultum copiofius determinatum, erubefcentia. CoHifcwM eftlstitiaexjudicionoftrifa&i , quodfa&um volu-
B 3 mus,
|
||||
|
i4 D E A . N I M I
mus. Si ex eo facto aliquid boni fpercmus, vocatur bona confcientia.
Pcenitentia eft triftitia exjudicio noftri facti,, quod factum no-
lumus. Si cxeo fa&o aliquid mali mctuamus,, vocztm rnala con- ftieirtia. Promptitudo eft laetitia, orta ex judicio certum quid eligendi
ex rebus variis & dubiis- Tluchutio efttiiftitia ex eo orta, quodexrcbus variis nullam
prg aliis aggredi,vel pcrficcre,vel aggredicndam judicare queamus- Congratulatto eft lxtitia , ex judicio boni ab alio acquifiti yel
acquircndi, quod nobis commune cenfemus. Zelotjpia cft triftitia ex judicio boni, ab alio acquifiti vel acqui-
rendi,quod nobis dcbcri exiftimamus. Lata admiratio eft lftitia , ex judicio cxccllcntis & rarg in
objefto perccpto bonitatis orta- Trifiis admiratio, efttriftitia exjudicio cxccllentis& rarf pra-
vitatis nata. In admiratione fpiritus fgpe ita fortiter in partes determinantur,
ut partes immotx ac tenff maneant, hinc ait( Poeta: Obfiupui, fie- teruntque coma, voxfaucibushafit. Lataaftimatio cft lastitia, ex obfervato magno rei amata? pretio.
Trifiis afiimatio; cfttriftitiaex obfervato magnoreiexofarprc-
tio» Latus contemptus cft laetitia, ex vili pretio in re exofa obf ervato.
Trifiis contemptus eft lamtia, cx vili in re amata obfcrvato prc-
tio. Defiderium eft triftitia cx bono amiflb, cum recupcrandi cupidi-
tate conjuncta. Hilaritas eft Iftitia ex malo fuperato.
XXII. Voluntas item duos habet affeftus:amorcm (c.& odium.
4morcR. rei imelle&ae cum voluptate amplcxio.
Odium eft rei intelle&a» cum dolore reje&io.
Proutautemresintellecta: funtvarig, ita hi affeftus varits cupi-
ditatis vel averfationis; fimplicis amoris vel odii; amicitix vel ini- micitiarjbencvolentiaj vel malevolcntia?; libidinis vel coeundi hor- roris;
___.____________________________
|
||||
|
AFFECTIBUS. I5
rorisj venerationis vcl abominationis; fuperbia? vcl humilitatis aut
generofitatis; crudelitatis vel lenitatis; item philautif vel odii fui; gratitudinis, vel ingratudinis; vel a\iis nomintbus dtftinguifolent. Cupidttas eft amor rei acquirendj.
Averfaitoeftodium rei comparande;.
Amorfimplex cft amor rei acquifitj.
Odiumfimplex eft odium rci comparatj.
Amictttaeft amor ejus, quem nobisparem putamus.
Inimicitiaefr paris exiftimati odium-
Benevolentia Cive hmilia.ritas cft amor, quo perfonam aliquam,
beneficii conferendi gratia, amamus* Malevolentia eft odium, quo alium noccndi caufa profequimur
Libido five concupifcentia, eft amor,quo pcrfonam aliquam vc-
neris exercendf cauia diligimus. Coeundt horror, contra. Veneratio eft amor cjus, quem fupra nos exiftimamus,
Abominatio cft odium cjus, quem valde pravum cenfemus.
Crudelitas eft gravitcr aliis nocendi defiderium.
Lenitas eft aliisparcendi amor: vel alieni nocumenti averfatio.
Gratitudo eft perfone, unde beneficium accepimus, amor.
Ingratitudo eft perfone> unde beneficio fumus affecti, odium.
Superbia eft magni honoris defiderium.
Humtlitas eft magni honoris averfatio-
Generofitas eft Iibertatis noftrx & rerum nobis propriarum a-
mor, cum omnium aliarum, qua: nobis auferri poffunt, contemptu conjun&us. Hac praftanttfimum remedium eft ad omnes affeilus inordinatos evitandos vel compefcendos. Qujs enim magnopere ex. gr. ob injuriam irafcetur , ob damnum triftabitur, ob lucrum gaudebit, ob bonores gloriabitur, vel ob dedecus, animum fuum demittet; qui per generofitatcm ha?c omnia contemnere didicit? Philautia eft fui amor: cui opponitur/i» odtum.
XXIII. Denique affeftus,cpio mens in rebusper motum arbitrarium
profequendis velfugiendts afficitur,item duplex eft:Ahcritas &languor. Alacritasett. voIuptas,ex rebus permotumarbitrarium profe-
quendis vel avertendis orta. Languor
|
||||
|
jtf D E A N I M I
Ldnguor cftdolor, exrebuspermotumarbitrariumprofcqiien-'
dis vel avertendis profeftus. Hi dtio affeclus, fires profequendae vcl fugicndg cumpericulo
&difficiJtate judicanturconjun&e, audaciavel timoris;fimagn?, amwofit.itis velpufiUanimitatii;fmoiiri officii, diligentiavelignavt* nominibusdefignarifolent- Audacia enim cft, in rcbus difficilibus & periculafis aggredien-
dis, alacritas- Timor cft, in rcbus difficilibus & periculofis aggrediendis, lan-
5uon
Animofitas, eftalacritas, in rcbus magnis aggrediendis. Eaquc
in rebus magnis ad cxemplum aliorum aut cum aJiis certatim
aggrediendis vocatur amulatto.
Pufillanimitas cftlanguor in aggredicndis rcbus magnis.
Dtligentia eft, in peragcndis rebus officium noftrum fpectanti-
bus, alacritas. Ignavia eft rcrum noftri officii peragendarum Janguor-
XXIV. Atque ex his fatis commode omnis affectuum natura &
varictas intelJigi,innumerorumque problematum folutio exhibcri pofle videtur. Ita enim ex. gr. fi quis qu«erat,*«w hominesinvidifiepe fintcorpore macilento &livido? Refp. quiaex triftitiae dolore, cor nimis arciatum fanguincm nonbene concoquit, eumqueparcum &nigrum in corpus diffundit. Item, cur claudi,gibbofi, coclites, aliiquegraVtoribus conformationis
vititslaborantes,ft,pefint irrtjbres? quia, cum fciant fe proptcr fua vitia a plurimis contemni, & derideri; gaudent alios fui fimiles in- vcniri, cofquc in folatium doloris, qucm cx fua ab aliis accepta di- rifionis contumelia habenr, quavis data occafione derident, fequc ita oblc&ant. Item, curpueriyfamina, & fenes, magis, quam viri adttlti & cordatit
extriftitiafint inlacrimas pront, eafque copiofius profundere foleant? Rcfpondeo, quia pra: aliisplus feri in fanguine habent; laxioribuf- que caruncularum lacrimalium porisfunt pr#diti;& judicio minus valentes vehementiore triftitia: dolorc ab objeclisingratis afKciurr- «tn Item |
||||
|
AFFECTIBUS. 17
Item, cur luvenes ad prodigalitatem ,fenes vero ad avaritiam,Jint
proclives ? Rcfp* Quia Juvenes, ob temperamcntum corporis juve- nile, magis opum ufu, eas confumente, quam earum poffeflione; fenes verd, ob temperiem fenilem, magis carum poffeffione, quam ufudcle&antur. Item, curjiupidos, & ingeniofos ac rerumperitos, nunquam aut rar»
admiratio capiat? Refp.quia illi ob ingenii ftuporem admiranda re- rum dijudicare requeunt; his ver6, ob magnam ipforum perfpi- caciam & rcrum pcritiam, vix quicquam novi & rari occurrcre,, poteft. Itcm, cumonnullispr* timore alvus laxetur ? Refp-quia inillis
fpiritus cx timore in cerebro ita determinantur, ut illi fortius ex cerebrofluantinfibras inteftinorum oblique defcendentes, qus excretioni alvi inferviunt. Item t cur lairima largtus profufe trijlitiam leventl Rcfp. quia
fanguinem puriorem,ac proinde ad triftitiam ineptiorem, reddunt. Item, cur in ingenti mceftitia lacrima nonfluant ? quia per eam
cor ita conftringitur,ut fcrum cum fanguine in oculos fatis copiofe propclli non poftit. Item, curplertque mortalium voluptatibusfenjitivis, corporeis vul-
go diclis, futtt quam maxime addtili ? Refp, quia illae quam maxime, prx citcris, nos obleftant. Item, cur corports pulcbritudo maxime amorem conciliet ? Refp.
quia illa oblc&at vifum omnium fenfuum principem. Item, cur maxima ftt honorum invidia ? Refp. quia illi inter res
mortalium maximi cenfentur. Item, Anprtmi affecluum inconvenientes impetus, qui non a mentis
determinatione,fedab objeclts, vel fpirituum temperamento excitan- tantur,ftnt culpandt? Refp. illos culpandos effe; quia eorum incon- venientiam vel confuetudine prava produximus, vel bona confue- tudine corrigere negleximus. Item, an dolorfenjitivus, qui vulgb dolor corporis appeUatur, recle
inter affeclus animi numeretur ? Refp. iilumrecti intereos nume- rari; quia ille animum, a quo percipitur, prse omnibus aliisdolori- bus, quam maxime afficit. Itcm, an dolor recte in unum, qui animi, & alterum quifitcorporis,
C vulgb
|
||||
|
i8 D E A N I M I
t -'
vulgb dividitur ? Rcfp, divifionem illam cfle malam : Cum
omms dolor fit animi, aquo fblo pcrcipitur j corpus verp nihil pcrcipere poflit; quippc quod fit tatitum inftrumentum,quo mens omnes rcrum objcctarum pcrccptiones peragit, Item, m ideo, ut vulgb cxiftimant, vifu, audiru, olfaclu, & gufltt
iolor percipiatur, quia fenforia iftorum fenfuum ttiam taclu dicuntur pradita? Rcfpondeo, quod illa fententia arationcplanefitaliena. Nam tactus, in quacunque corporis parte ftatuatur,foIarum tafti- lium, ut caloris, frigons, durittei, mollitici, afperitatis, levitatis, gravitatis, acrimonije, Icnitatis, fimiliumque aliarum qualitatutn; non autem coloris, odoris, {oni, faporis grati vel ingrati poteft efle index. Atque idVo dolorcs five molcftia? a fartore, pravo fapore, ingrato fono, vel nimio lumine orta*, ad folum partium odoratum, guftum, auditum, & vifum; nequaquam ad earurn taftum funt referenda:. Neque praetereunda videtur celebratiflima illa quarftio, qua
qusritur, an voluptasfummum bominis bonum, & dolorfummum ejus malum fit cenfendus : Ad quam per negationcm rcfpondeo. Vo- Iuptascnim & dolor funt tantum ftimuli, in illum ufum a natura dati, utliorum, cum reftojudicio ufurpatorum, ope, fummum bonum, quod eft noftra perfectio & confervatio, tanto alacrius profcquaraur; & fummum malum*, quod cft noftradeftructio, di- ligentiusfugiamus. Preterea, fummumbonum fempcr eft appe- tendum, fumtnum malum femper fugiendum: Sa*pe autem con- tingit, utdolor fit profequendus, ut ex.gr. in gangrena brachii cxtirpanda; & voluptas fit fugienda,Ut ex. gr.,in febribus ardenti- bus,a!iifquemorbis, ubiab alimcntorumjucundorum voluptate eft abftinendum, clare apparct. Adhxc fummum bonum abfque omni voluptatis affccluefle poteft: ubi fc homo perfe&ione fua, a natura ipfi concefsi, fine ullo vchementiorc fpirituum motu, vo- luptatis afFectum pariente, tranquilla mcnte fruitur, XXV, Affe<ftusomnesmoderati, &perfonis locoac tcmpori
convcnientes, funt boni: quia naturam noftram juvant. Immodc - - wti vcro, intempeftivi> & loco perfonifque inconvenientcs,omnes funt
|
||||
|
AFFECTIBUS. ip
funt mali: quia/udicium noftrum pervertunt, & in magnas molc-
ftias, morbofquc, & alia mala nos praecipitant. XXVI.
Quia autcm plerasque noftr£ a&iones cogitativa: affectibus
dolons vel voluptatis funt comitata», hinc fere omnis noftra; vitx beatitudo vel miferia in bono vel malo affecTruum regimineconfi- ftit. Qui itaque fclicem hanc defiderat vitam , omnem adhibeat o- peram, ut dolorem tadtorium per remedia medica, reliquofqne affe&us per rec"tum judicium, & redorum judiciorum, bonorum- que affeftuum notas, ccrebro imprcffas,ac fubinde ctiam per men- tisadaha convcrfionem, ut fuperius monuimus, difcatmodcrari. Nequehoc erit difficile, exerceamus nos tantum, necquicquam procraftinemus. Verum dum plerique hicfefe exercere detre&ant, totam vitam,
fub graviffimo pravorum affedtuum tyrannide, miferrime ducunt. F. I N I S.
|
|||||||
|
Pdg. 5. lin. 15. Uge nonnunquam a mente determinanturfag. 8.
lin. 17. lege cachinnus. f. 14. Un.24.lege Triftis contemtus eft triftitia. |
|||||||
|
rror
|
|||||||