JOHANNIS DE B* R. U Y N

Do�fcrinse Cartefianse,

DUBITANpI MO D O,

Ut & de Idea Dei in nobis, deque exiftentias ejus
demonftratione ex ea Idea.

jdverfusobjecliones ReineriVogelsangii,
infertas Indignntioni jujla, ejrc.

A M S T E L O D A U 1,

Apud Danielem Elzevirium,

Vjt de refolutien Van de Ed. Mog. Heeren Staten '$ Landts van Vtrecht,
Jovis x i Martii 1669.

GEfien het Tra&aet geintituleert Reyneri Vogelfangii V. D. M. & S. S. Th. Pro-
felToris in Ecclefia & Illuftri Gymnafio Sylvaducenfi Indignatio jufta contra
libellum, cuititulus Thilofophia Sacrtt Scrij>tur& interfres exercitatiopttraioxa, hare
Ed.Mog. gedediceert en alhier overgelevert j en konnen srel-gemelde hare Ed. Mog.
defclvededicatic nietaenncmen om redcncn.

APOLOGIA NECESSARIA
♦ p R o

Dubitatione Gartefiana,adverfus iniquas criminationes,
& infulfas cavillationes infertas indignationi juftai
ReineriVogelsangii, contra libellum> cui
titulus, Philofophia S. Scripturaeinterpres.

Sivc repetitio diffiutationu i 5 de Naturali Dei cognitionc,
habita, ad diem 4 tJMartii 166%.

Rodiit antehac libellus cui titulus, Philofophia
Scriptura interpres-, ejus auclx>r poftquam fatis ir-
reverenter omnibus qui anteipf jm fuefe Theo-
logis exprobraffet, quod legitimam S. Scri-
pturas interpretaadi methodum hadtenns igno-
raffent, meliorem actutiorem quaerens, fe diu
miiltumque fecum reputaffe fedulo ait , an
«quemadmodum Cartefio in Philofophia , fic & fibi in Theologia
liceret, conduceretqueindubium revocare quidquid in dubium revo-
caripoffet, idquecontinuotanquamfalfum rejicere, donectandem
ad aliquid in Theologia firmum ac ftabile, quo tuto pedem figere
poffct, perveniret &c. A tque immediate ante magnis elogiorum titu-
lis Cartefium ejufque philofophandimethodumornaverat; fc. quod
ea Nobilipnm ac incomparabilis Vir Renatui Des-Cartes
Trimrn inaccejfum qui per tot fecula verum ■
Eruit e tetris long& caliginis umbris,
Philofophiam ab ipfis reftauravitfundamentis, a tot tantifque quibtts fcatebat,
repurgavit lacunk, ac proprio nativoque refiituit nitori; qualifque fit ea
methodus indicaverat his verbis, nempeprajudiciorum omnium abdicatio
feria, & nuliius rei nifi clare difiincleque percepta affenfio. Vir quidam ce-
leberrimus fententiam iftius auctoris de methodo interpretandi S.Scri-
pturas, publicisdifputationibusrefutaturus, quanquam haud igno-

raret Cartefiumnolle utfuamethodusextendereturad eaquseaDeo
funt revelata, titpote qui expreflis textibus iftud faspius inculcaverat
jpfofatente, &citante, e retamenfuaeffe judicavit, fihancoccafio-
nem arriperet, bellum Cartefio movendi, ejus philofbphematacon-
temnendi & phiiofophandi Methodum impugnandi. Quia vero Viri
hujus au&oritas, utpote Theologi rron ftupidi, & haud nullo nume-
ro apud multos plurimum valere poffet, animofque ftudioforum alic-
nos reddere ab ifta philofbphia, & philofbphandi methodo, quam
hactenus cum bono fructu docuimus, & ftudiofis commendavimus,
noftri muneris efleputavimus, breviter examinare qua? hac de re Vir
celeberrimus leftoribus exhibuit, ac oftendere ipfum nullis armis fb-
lidis inftruclum bellum hoc inchoaffe : atque eapropter aliquantifper
difFeremus ulteriorem inquifitionem in attributa Dei. Utemur.au-
tem omni modeftia & animi moderatione , ut Philofophumdecet; a
fcommatibus, acerbe di&is, & duris exclamationibus abftinebimus,.
illis ab adverfario nos vinci patiemur, rationum tantum momenta
ponderabimus, nudamque veritatem in confpedcum dare conabimur,
fecuturi filum difputationum ejus.

11. Difputatione i. th. 7. ad praedic~t.a Cartefii elogia lta refpondet.
Cartefiifane reperta, Difciplinam Phjficam & Ontologicam quod attinet,per~
pauca ejfe, probatu facillimum puto, fi hocjam ageretur. Tantum ferme
aliorum invema compilavit atque digejfit, nonnulla addidit, qundam corrupit.
Ad ha?cnotamus 1. nos plurhnum nobis gratulari, quod Vir Celeberr.
iftisfuis dic~tis os obturet adverfariis, quibusnihileftfamiliariusquam
continuo clamare Cartelio & Cartefianis nihil fapere, quam quodno-
vumeft. a.ParumreferreundeCartefius fuahauferit, modoufusfit
principiis certis & manifeftis , iifque convenienter fit ratiocinatus.
3. Faeile iftaec contemni poffe, cum ipfa Cartefii fcripta fatis oftendant
quid vir incomparabilis in Philofophia praeftiterit, atque id jam diu
agnoverint complures viri eruditi per totam Europam , qui fine pra>
judicioea fedulolcgerunt, &cum veterumphilofophematiscontule-
runt. 4. Verendum efle neviri cordati,qui fe au6i:oritate hujus Theo-
logi duci non patientur, hoc pro calumnia fint habituri, nifi demon-
ftretur; adeoque audror effem Viro Celeb. ut ab ea fufpicione fe pur-
garet, & quod fibi factu facillimum putat, probaret ac oftenderet.
^. Probandum etiam effe ex quorum Philofophorum fcriptis fua com-
pilaverit. 6. Nulla veritatis fpecie dici pofle Cartefium aliorum in-
ventacorrupifle, cum nullosaudorescitet.

III. Ne autem nihil boni in Cartefii fcriptis e(Te videretur ftatuere
Vir Cel. pracedentibus immediate fubjungit, Qu& non iftucame di-
vuntur, quafinonlubensexoficuler, qu&virnon-ftupidus, & Philofbphushaud
ttullo numero, non infeliciter alicubi commentatus efi. Ad qtise notandum
eft, parum id curandum effe, quod Cartefiusapudipfumintam vili
fitpretio , utnon mereaturdici virfagacis ingenii&reruditus; paffio-
nibusenim nimium videtur indulfilfe cum haec fcriberet; nam poft-
modum cum bilis deferbuit dijp- 4. th. 30. in majori aliquanto videtur
habuiffepretioCartefium ejufque philofophemata; haecenim ibi le-
guntur. Verum enim vero, de dubitatione Cartefiana qiu difputata fiunt hac-
tenus, non in eam partem capi velim, quafi nimtrumcordi mihifituniverfim
& promificue fujpeiia reddere Cartefii phdofiophemata, vel contemptum illi,
ftquapoffim, conciliare. Agnofio vtrifiagax ingenium, qui non pauca certe
tanquam ex adjtopeiioris edidit egregia rejponfit: Certius & reita multo ra-
tione magis, quam Pjthia qu& tripode e Phoebi, laitruque profiata unquam
fuit. ltaquenonparum erret,meo judicio, quinoniUumhabeatproPhilofopbo
non infimi fubfellii: fied Ecleiiico qui dicla veterum recentiorumque Philofio-
phorum aurea depaftus infigni cum deleiiufiuit atque digeffit. Quodfane de-
monftratunonadmodumdifficilefkc. Conferat, quaefb, haec lector inter
fefe, ac judicet, cum ifta prioribus adeo fint diffona, an auctor animum
habueritutrobiqueeodemmododifpofitum. De castero qualecunque
fit ViriCel.deCartefiojudicium ; magnusneillifitPhilofophus, arf
mediocris, an minimus parum refert, cum cuilibet ad ejus fcripta ad-
itus pateat, ex quibus fine prsjudicio difci poteft quantus fit.

IV. Poft haec thefi. 8. Vir Cel. Cartefii philofophandi methodum,
quam anonymus ad fumrnum faftigium evexerat, hacrationeimpu-
gnare aggreditur. Sic igitur, inquit, exiftimo, plane toto ccelo b&c differre:
tiimirum de omnibus dubitare, de quibus dubitaripoteft, eaqueprofalfis babere,
item omnia revocare in dubium, qu& in dubium revocari poffunt, eaque rejice-
re: qu& videlicet philofopbia Cartefian& r&wfxct&funt: atquepr&judiciit
& pr&conceptis opiniontbus renunciare, item, judiciumfujpendere: cujufimodi
ferme pbrafitbus abufionem durijftmam, & minime necejfariam, neque toleran-
dam, ti conantur extenuare, quibus etiamftercora Cartefii non dijplicent. Ra-
tiones, inquit, quareftcfentiam , variafunt. Ac poftquam praejudicii&
praeconcepts opinionis definitiones praemifit, ita porro ftatuit; Praju-
diciis&pr&conceptis opinionibus renunciarenibilaiiudeft, quam definere ju-
dicare ante rem probe cognitam, vel definere opinari ante juftam indaginem.
Sed& fujpendere judicittm nihil aimd eft, quam a judtcmdo fitperfedere.

Mqmprofeclonihil borum efl dubitare. Namdubitare, riifiplurimumfallor,-
efijudkare. Quidenim efi, obfecro, dubkare aliud, quaminter adverfas
epiniones harere medium, quidfcilicet utrinque vel undique judicaverk aqude
velpr&terpropter pondus efi rationum ? Atque illud clare nimis compro-
bare ait ipfam verbi etymologiam, quam ideolibentius fe adducere di-
cit, Quia puivit Clarijfimus Claubergiusomnium, qui Cartefiana pUcita,
perditipmedepereunt, facileprinceps. Ac porro in medium profert loca
quaedam ex ipfius tractatude dubitatione Cartefiana. Dixerat ille ex Ifi-
doro, dubius dicitur incertus, quafi duarum viarum. Ad quod refpondet,
eum qui judicium fufpenditnon effe viarum duarum, fed neutrius autnullius
vi&. Sic ad vocabulum graecum dppsGmica, quod Claubergius dixe-
rat derivari ab dy,<$k & /3<*#, quafi in utramque partem eo, refpondet
pifpenderejudkium effe in partem neutram vel nullam ire. Similiter ad ety-
mologiam vocis Germanicae uveifelen, quafiadduocadere, nonad-
haerere uni, tanquam ex zjmti 8cfallen^odem refpondet modo. Atque
hocfa&o duptici vicTrorialaetus, & quod probaveritdubitarelonge
aliudquidfignificare, quam fufpendere judidum, & quodhoftem
proprio fuojugulaverit giadio, ex imo peftore quafi ipfum mifereret
adverfarii fui profligati, alta voce exclamat > Eheu! Quam non bene '--%,
Clariffimo Claubergio profmt, qfim deprompfit e penufua philologica tam exer-
timjaclitata ! Atque iterum quafi triumphum canens, O penum phi-
Ulogicam parum tempefiivam &commodam-! Sedvero juvatpenitiusali-
quanto haec omnia introfpkere, & videre an non triumphum cecinerit
ante victoriam.

V. Dubitare Viro Cel. eft judicare. Quid eriim efi, inquit, obfecro_rdubitare aliud quam inter adverfai opiniones medium harere, quiafcilket«-
trinque vel undique judicaveru, aqude vel pr&terpropter pondUs eft rationum,
Refp. At vero, qui inter adverfas opiniones ita hseret medius, de opi-
nionibus iftis nihil determinate judfcat,' five definit opinari, quod re-
vera nihil aliud eft, quam judieium de iis opinionibus fufpendere, fivc
ajudicando fuperfedere, ut per femanifcftum eft. Neque Vir Cel. id
negarepoteft, qni ipfe ex Ariftotelelocum citat th. 9. quo id confir-
matur; illicenimintercaeterahaecoccurrunt. Quatenus quk dubitat, ea-
tenus aUquidfimile ligatk patitur; quoniam impojftbile eft m alterutram par-
tem ultraprocedere. Qpid hoc aliud eft quam abftinere ab afienfu pra?-
bendo alterutri parti ? Manifeftum igitur eft vel ex ipfa Cel. Viri de-
finitione,dubitare&judicium fufpendere efle reipfa unum idemque.,
Prseterhsec & ipfe voces eas ut fynonymas ufurpat ibidem : explica-

turus enim qusfuentmerisAcademicorum, demediavideKcetno-'
vaque Academiajdicit totam eorum fapientiam nihil aliud fuifle quam
dubitationem, five minli�$, ideft, evanidam neque ufpiam fixuram
pedem fpeeulationem &c.. & Arcefuls mentem proponens, aitipfurn
contendiffe nec yerum in rebus effe nec falfum; eoque in omnibus effe
eobibendum ajfenfitm. Quid hifce clarius dici poteft, totaeorum fapientia
mbil aliud efi quam dubitatio, & illi contenderunt in omnibus efle cehi-
bendum aflenfum. Idem profitetur cum Pyrroniorum, quiinter hofcc
dubitantes recenfentur praecipui, vocem eife dicit nihildefinio.

VI. Cicero Acad. Qu. Libro i. eodem modo explicat dubitationem
hifce verbis, lUam autem Socraticam dubitationem de omnibm rebus, & nul-
la afjirmatione adhibita confuetudinem dijferendi reliquerunt. Idem videre
eft & aliis in locis, ut & paflim apud Sextum Empiricum. Sed non
eft operae pretiumut prolixius oftendatur voces illas familiariter uf
fynonymas ufurparr, quandoquidem ipfe VirCeleb. diflimulandum
haudquaquam effe profitetur in fine th. j>. Verbum dubitandi laxiores
haud raro fignificatm, & improprios induere. Quomodo, exempli caufa, du-
bitare duuntur, qui vel idemfaciunt aliquatenm, velfimile quippiam ac qui
dubitant. Id efi qui non temerejurant in verba magifirorum : quifubito non
affentiuntur: qui rationumpondera,quibus adfiruitur veritas, diligenter ex-
pendunt, atque identidem examinant, nonnullas etiam ,forte, non ita folidas
abjiciunt & loco movent: quique penitim & iterum atque iterum explorant
argumentationes, quibm alma veritas impugnatur. Quid aliter Cartefius-
& Cartefiani unquam per dubitationem intellexerunt ? jEquus le-
clor ex hifce judicet an non Cartefiani fumma affieiantur injuria,
qui ex Cartefio mentem ipfius de dubitatione ita interpretantur, cum
accufantur, quod ejufmodi ferme phrafibus abufionem durifftmam &
minime neceffariam, neque tolerandam conentur extenuare; quodque
iis etiam ftercora Cartefii non difpliceant.

VII. Sed & propius examinandum eft, an & quomodo is qui du~
bitat dicendus fit judicare; & an non de eo qui praejudiciis renunciat,
&judicium fufpendit, idem fimili modo fit dicendum. Qui dubitat,
five inter adverfas partes medius haeret, is neutri yel nulli parti aflen-
fum tribuit: idem facit, ut oftendimus, qui renunciando praejudiciis
judicium fufpendit. Par igitur utrobique quoad ac"tum judicii eft ra-
rio; atque adeo qui dubirat vcl non judicare dicendus eft, fi qui ju-
dicium fufpendit non judicet: vel uterque sequaliter judicare dicen-
dus eft. Ergo iater illa duo cx hoc.fundamento nulla diffcrentia,

qu« ex natura rei defumitur \ tft fingenda. Sed ut res fiat magis ma-
nifefta, inquirendum eftquale judkium in actu dubitandi locum Ha-
berepoffit. Qui inter adverfas partes medius hsret, nufli afTenfum
praebens, non poteft dici de, fingufis partibus determinate aliquid o-
^pinari; interim tamen fatendum eft hic judicium aliquod intercede-
re, quo determinatur nihil de ulla parte detei-minandum effe. Sed
& idemobtinetin eo qui prsjudiciisrenunciandofufpendit judicium,
quia & ille ac~hi aliquo judicii determinat nihil effe determinandum.
Ha&enusigiturVirCel. nihilhabet contra Cartefium &Cartefianos
in quo fibi glorietur.

VIII. Sedforteresmeliusipfi fuccedet in rationequaedeiumitur
ex etymologia; fed& ex ea parte illi nihil fubfidii reliftum effe fa-
cile oftendi poteft. Quj dubitat, inquit, eft quafi duarum viarum:
fed vero qui judicium fufpendit non eft viarum duarum, fed neu-
trius aut nullius via?: ergodubitarenoneftjudiciumfufpendere. Sed
refpondetur eum qui dubitat ita effe duarum viarum, ut hasreat in
medio, & abftineat ab electione, quod eft judicium fufpendere. Sic
cum dicitur oLpqi&nnw, quafiin utramque partem eo, id non ita in-
telligendum eft, quafi utraque pars determinetur; alias enim ety-
mologia ipfimet ViroCel. obftaret, cumdicit eum qui dubitat inter
utramque partem hxrere medium; fed intelligendum eft ita in utram-
que partem ire ut nulli patti adhsreas, fed affenfum cohibeas. Idem
dicendum eft deetymologiaGermanicas vocis zjpeiffelen. Judicet le-
ctor fine praejudicio an Vir celeberrimus triumphum fit meritus. In
fequentibus adreliqua examinanda progrediemur.

RepetitioDifputationis X VI, de Naturali Dei Cogni-
tione, habits ad diem 2 j Aprilis 1668.

Jguarefutatur Reineri Vogels angii Difpu-

tatio Theologicaprima, oppojita dijputationi pr&cedenri

A. 166%, 31 Martih & continuatur apologia.

Uia jam prodiit difputatio Viri Celeberrimi
continens vindicias contra criminationes, (ut
ille loqui amat) praeccdente mea difputatione
contentas, antequam pergamus in reliquis exa-
minandis, quantum fieri poteft breviifime quae-
dam ei reponenda efle duximus. An autem ego
Iaborem ipfius in retundendis Anonymi pro-
pudiofis flagitiis (utloquitur) interturbarim ; an ego ipfi fuper
ifta commentatione publice dicam fcripferim, leftor judicet an non
longe a vero abeat; cum ne verbulum quidem unum in mea difpu-
tatione compareat, quod dogmata Anonymi de interprete Scriptu-
rae vel minimum attingit. An non maximam etiam moderationem
pro circumftantiarum ratione adhibuerim alii judicent, qui ipfius
difputationes cum mea conferre dignabuntur. Certe nimis temere &
fine ratione fufpicatur Vir Cel. me ulcifci voluiffc vicem impuriffimi
hominis (Anonymum defignat), caeterum de Schola Cartefii &c. cum
thefi prima fola & unica ratio a me aliegata fit propter quam Cartefii
defenfionem fufceperim; atqueeam etiam nunc juftiifimam efle pro-
nuncio. Abfit vero ut tanta fiamus(ficut Vir Cel.innuere velle videtur)
Cartefii mancipia, ut ipfum non alicubi hallucinatum efle credamus, &
ut ne latum quidem unguem a prafbrmatis ipfius fententiis fecedere
audeamus, vel quempiam fecedere fine criminatione patiamur. Quan-
tumad me non adhaereoCartefiopropterViriillius auftoritatem; fed
quia ipfius philofophandi methodum adeo accuratam, & philofophe.-
mata adeo vero confentanea efle judico: fuum etiam judicium libe>

rum libentiffirhe relinquo cuilibet, & amice diflentientes nihilo mi-
nus propterea amore profequi ftudeo. Verum cum tanto contem-
ptu & acerbitate difputationem inftituere contra Cartefium, & per
-ejus latus contra omnes, qui ipfius philofophemata in magno habent
pretio, prscipue contra pise memoriae Theologum & Virum mode-
ratiffimi ingenii Claubergium, qui placide Cartefii dubitandi ratio-
nem defenderat, iftud fane ferre non potuimus propter rationem
thefi prima noftrae difputationis allegatam. An etiam Vir Cel. occa-
fionem anxie non quaefiverit, fed oblatam ultro non fine neceflitate
arripuerit crafliffimos Cartefii errores ( fic loqui voluit) fine ullius
admodum laefione (O tempora! Omores!) refutandi, aliijudi-
cent; certe Viri Politici id Academia Leydenfi huflc tantum pra*-
textum vanum efle credent, aliudque latuiffe myfterium. Ad ea quae
Vir Cel. dixerat, Cartefiifc. reperta,T>ifciplmam Phjficam, & Ontologi-
Cam quod attinet, perpauca ejfe, probatu ejfe facillimum, ipfumque tantum
ferme aliorum inventa compilajfe, atque digejjijfe, nonnu^a. addidijfe, qu&-
dam cormpiffe, prxter alia notaveram etiam verendum ejfe ne viri eorda-
ti, qui fe aucloritate hujus Tbeologi duci notipatientur, hoc pro calumnia
fmt habituri, nifx demonjiretur, meque propterea auclorem ejfe Viro Ccl. ut ea
fttjpicione fepurgaret, &c. Poft haec allegata impotenter exclamat, En
tnedeftiam &animi moderatknem, quam Vir Cel. pauculis ante lineis ambi-
tiofifftme promifemt; enfdeml Sed facile ignofco fortajfis enim vir bonus
quid loqueretur haud intellexerit. Sed judicent alii an fuadere alicui in
tali cafu, Ut a calumnia» fufpicione fe liberet, fit modeftia: limites
tranfilire. Porro puto me adeo parum mentis compotem non efle,
ut non intelligam, quid loquar. Facile autem ignofco bono huic ho-
rflini, etiam fi vel plura dixiffet; non enim ipfi, fed bili, fupra mo-
dum sftuanti, haec imputanda veniunt. Sed operam perderem, il
nugalia cunclta, quae ipfius difputatione continentur , fingulatim
attingerem; eaenim eft conditio eorum, qui quidlibet temere eflfu-
tiendi licentiam fibi fumunt, ut nunquam eos ad modeftiam qua-
cunque vi trahas; ac propterea impofterum ea tantum examinare per-
gam, qua; reale aliquid continere videntur, neque ulla perfbnalia,
quaevead rem principalem non fpectant multum attidgam.

11. Vir Celeberrimus dixerat dubitare effe inter adverfts opmiones
hitrere medium, quiafc. utrinque vel nndique judicaveris zquale veipr&ter-
propter eft pondtts ratmnum} Ad ea refpondi, eum qui inter adverfas opi-
wnesita haret medius, de opimonibm iftis nihil determinate judicare, ftve

Aefinereopinari, quod revera nihii aliud efi, quam judicium de iu opinionibut
fujjtendere, five ajudicando fuperfedere, utperfe manifeftum eft. Regerit
Vir Celeberrimus th. 5. Aliud ejfefimpliciter b&rere medium inter adver-
fts opiniones, aliud effeideo harere medium, quia fc. utrinque vel undique
judicaverU &c. Qua dujungi non debuiffent. Nam qui pro fententia qua-
piampohdus agnofcit rationum, fieri nonpoteft ut minimum, quin eam ajfen-
fu quodam praelibet, quamvuforte non prorftu ampleiiatur. guodfi ver»
profententiu adverfis &qualia, velputerpropter, quijpiamfacere judicave-
ritrationum pondera, fieri nonpoteft, quin ajfenfu quodam vehiipervices
adverfa fententim. prslibentur. tt&c animi tumultuatio, nunc hoc nuncillud
■approbantU, utiputem, eft dubitatioproprie ditta. Ad illa hsc notanda ve-
niunt. Agnofcithic Vir Cel. & eum qui dubitat, & qui fufpenditju-
dicium haerere medium inter adverfas opiniones, quod eft nihil de iis
determinate judicare: quaeftio igitur tantumeft, an quijudicium
fufpendit non squali jure, ac is qui dubitat, dici poffit, quia pro
fententiis adverfis aequalia, vel praeterpropter facerejudicaverit ratio-
num pondera, aflenfu quodam veluti per vices adverfas fententias
praelibafTe. Cur autem id dici non poffit non video; cum enim veri-
tati quaerendae ferio incumbimus, examinare folemus rationum pon-
dera pro adverfis fententiis, qua? fe menti offerunt, & animadverten-
fes nunc ab una nunc ab alia parte probabilitatem, facile nunc in unam
nunc in aliam partem inclinamur; fed quia evidentem demonftratio-
nem non videmus ab ulla parte, aflenfum cohibemus, atque in me-
dio haeremus nullam partemamplectendo, accuratius examen infti-
tuturi, ut felicius errores evitemus. Sed inquit Vir Cd.fimpliciter h<t-
uremediumaliudeft, quamfureremedium, quia&cc. Sifimpliciter figni-
ficet ita haerere medium fine ulla rationum praelibatione, vellem ut
locus adducatur in quo vel Cartefius, vel Cartefianus quifptam ita fit
locutus. Imo aliam efTe Cartefii mentem quilibet novit: is enim ubi
hanc materiam tractat ab omni parte rationum pondera, quibus mens
moveri pofTet, profert, & examinat, & deprehendens eas nonefTe
demonftrativas, tantifper judicium fufpendit, donec accuratius, quam
antea fafhim eft, inftitutum fitexamen. Etquisnon miretur alicui
fuper hifce moveri litem ? an enim fufpenfio judicii definit efTe fuf.
penfio judicii; quia utrinque vel undique judicaveris, aequale vel
praeterpropter occurrit pondus rationum ? Etannon generaliter fuf-
penfiojudiciieft vocanda, quoties a judicando fuperfedemus, & in
quantum nihil determinatejudicamus 2 Manet igiturverumdubitare

&judicium fufpendere effe revera unum & idem, ac male Cartefium
& Car.tcfianos accufari, quod ifta confundant, quafi grande aliquod
crimen admififlent. Si Vir Cel. hifce acquiefcere non poffit, pergat
porro cavillari, & nodum in fcirpo quaerere, per me licet.

III. Porro cum Vir Cel. ftatuat eum qui proprie dubitat ita afTen-
fum alternare, five affenfu quodam veluti per vices adverfas fenten-
tias praelibare, utin alterutram partemnihil abfolute definiatur, conce-
dit nobis dubitantem eatenus deiftis partibusnihildeterminatejudi-
care, five judicium fufpendere; adeoqueproprie dictam dubitatio-
nem, ut loquitur, effe fufpenfionem judicii, ultra quod nihil amplius
defideramus. Quod autem Vir Cel. addit fruftra Do&.Claubergium
etymologiam vocis adduxiffe pro mera dunta~xat &ftmplki retentione af-
fenfus, uti nempe vel alterutram, vel utramque in partem alternatim nuUum
omnino vergat judicium neque uUafubfit animi huc atque illuc itftfulfio, fru-
ftra dicitur, nullibi enim, quod fciam, Claubergius dubitationem
explicat pertalem meram & fimplicem duntaxat retentionem, qua?
non admittit opinionum prslibationem quandam, vel judicii incli-
nationem in unam velin alteram partem. Haec dixit ex Menochio
]C^to. Bubim Udicitur, quicumduaivw habet, utrameligat nefcit, &c.
atqueillud, utmanifeftumeft, reveraeft judicium fufpendere. Acl
& qus pro confirmatione fententis noftrae adduxi ex Ariftotele, &
ex eo quod ipfe voces cas ut fynonymas ufurpet non femel, etiam dum
agit de dubitatione, ut loquitur, proprie dicta i ex iis quae citat de
Academicis: item ex Cicerone, nihil reponit quod vel refponfionem
meretur, vel de quo jam aclrum non eft.

IV. Quiaetiam Vir. Cel. concedebat dubitationem adeo laxefa-
miliariter fatis fumi, ut idem denotet quod judicium fufpendere, ju-
dicavi id nobis fufBcere ad oftendendum Cartefianos fummaafBci in-
juria, cum, dubitationem explicantes per judicii fufpenfionem, ac-
cufantur, quodejufmodiphrafibus abufionem duriffimam, neque
tolerandam Conentur extenuare. Ad ea reipondet Vir Cel. exclaman-
� do, Adeone quenquam ejfe fomnolentum ? An ego tale quippiam
� fcripfi ? : Egone, inquam, fcripfi duriffimam <k minime tolerandam
� abufionem eife, fi quis forte dubitationem dixerit pro fufpenfione
� judicii, vel abrogatione praejudiciorum ? Hoc fcripfi , toto ccelo
� hxc diftare, nimimm de omnibus dubitare, de quibus dubitari po-
� teft, eaque pro falfis habere, item omnia revocare in dubium, quae
�indubium revocari poffunt, eaque rejicere, quiavid. hafce Carte-

Jjanas phrafes adhibuerat Anonymus : atque pr�judiciis & prae-"
conceptis opinionibus renunciare, item judicium fufpendere &c. '«
meque malae fidei accufat. Sed refpondemus. i. Nos bona fide egif-<^cfe j & fummam rationem habuifle crcdendi Virum Cel. ifta intelle-
xiffedeeadi&orum fuorum parte: poftquam enimiftadixiflet, ut
vera effe probaret, immediate poft fubjungit", Rationes quare ficfen-
ttam variafunt, nihilque aliud aggreditur, quam ut probet quan-
tum duhitare, & judicium fufpendere differant: Nimis igitur tcme-
rario& prscipitanteradeoacerbemecumagitTheologus. Sed igno-
fcehdum eft ipfi, quiaenim caufam fuam defendere non potuit, mens
ipfimultum turbata fuit. 2. Qyantumad reliqua, quae advcrfarius
admifcuit, de iispofteaeritdicendi locus, ubi agendum eft de modo
dubitahdi cum ipfo. 3. Notandum quoqueeft, fidubitatioadeola-
xos fignificatus faspe induat, Viro Cel. fatente, quorfum attinuit de
hifce adeo morofe difputare, & altercari ? Anne voluit penum fuam
philologicam oftendere ? Sed notum eft eam fordere, cum parum
tempeftive producitur : fufficit enim nobis fi Cartefianis licuerit fine
crimine vocem dubitationis ita fumere; nequc multum referret ad
ipfos, five proprie dicta five improprie dicta ea vocaretur dubitatio.

V. Thefi 7. ita fum ratiocinatus, Qui dubitat, five inter adverfupar-
tes mediut b&rct, is neutri vel nullipartiajfenfum trtbuit; idemfacitquipra-
judtciis renuncumdo judicium fufpendit, utoftenderem, fridubitare ef-
fet judicare, ut Vir Cel. dixerat, idem dici debere de eo, qui fufpen-
dit judicium 3 vel fi fufpendere judicium non fit judicare, idem de
eo qui dubitat efTe dicendum. Ad iftud refpondetur quod thefis mea
nitatur mutilatwne itidem acprava expoftione definitionis, qua defcripferat
dubitationem proprie diSutm, quia fc. addendum erat idcirco barere me-
dtum, quia utrinque, velundiquejudicaveris &c. Sed frivola ifta nimium
funt, quamut debeantobjici. Cumenim indubitatione nihildetcr-
minatejudicatureo ipfb fufpcndkur judicium, necrefert utrumra-
tionum pondera huc atque illuc affenfum inclinent, & alternent;
iftud enim efficere non poteft quo minus maneat fufpenfio judicii,
quamdiu fc. nihil determinatejudicatur, ifti enim judicandi adui de-
mum opponitur judicii fufpenfio.

VI. Porrout refponderem iis, quaea vocis etymologia funt de-
fumpta, dixeram Th.8. eumquidubitatitaejfeduarumviarum, utb&-
reat in medio, & abflineat ab elettione, quod eji judicium fujpendere. Hsc
adverfario Mirific/t$bilofo$bMiQ vifa eft, qu<e iftuc rcad.it, quafi dixiffem,

eum qui dubitat ita duarum viarum efTe, ut non fit duarum viarum.
Argute fane hic difputat Vir Cel. fed refpondemus manifeftiffimam
implicari contradi&ionem, fi dicatur, eum qui haeret in medio inter
duas vias, aliter efle duarum viarum, quam quia neutram eligit. Du-
bius inquit Menochius apud Claubergium is dicitur, qui cum duas vias
habet utram eligat nefiit.' Quae Vir Cel. refpondet ad etyjmologiam vo-
cum d^KT^Tiw & "Zweyffeien ejufdem funt furfuris. Poft haec quafi
rebenegeftapromorefuo proterveadmodummihiinfultat. Quidefk,
inquit, nugasagere, fi boc non eft ? Nififorte duo & utrumquenonfint duo
& utrumquefjed neutrum &ne unum. O Mufteam fubtilitatem ? A c porro
conatur oftenderc in quo tota confiftat fraus, quod fc. non dijiinguam
inter affenfum alternum, & vagum, & Jiuciuantem, quippe quatenm ad-
verfarum opmionumutraqueveifinguUnonnibil babeant, vel babere forfan
rideri queant, unde confiderantibm aliquo faltem ufquepoffmt allubefcere: at~
que inter affenfumfive judicium plane determinatum, quo fit ut alterutri vel
uniparti tetm adb&reai. Sed meminifle debuiflet Vir bonus me dijputa-
tionis puc. tb. 5. & alibi fepius dixifle, quatenus nihil determinateju-
dicatur, judicium fufpendi; neque id pugnat cum aliqua judicii in-
clinatione in unam vel in aliam partem , uti manifeftum efle in pras-
cedentibus etiam docuimus. Atquehscdiclafuflkiant prodefenfio-
ne difputationis noftrs. Ignofcat, quaefo, lector quod difputatio hac-
tenustam paucarealia continuerit; fedcum adverfarium nactuses,
quialiudnihi!,quamnugaliaqujedamargumenta, & meras cavillatio-
nes, objicere poteft, idque admodum gloriofe, quafi aliquid magna
laude dignum prsftaret, fieri aliter non poteft.

VII. Pergendum nunc eft, & videndum quid porro Vir Cel.ob-
jiciatcirca dubitandi modum. Dicit th. 10. fe non poffe non improbare
liuras abufwnes, qu&poflea commentis argutifftmis ad fanumfive tolerabilem
fenfum vix rediguntur. Jubet enim Cartefim non tantum dubitare de omnibus,
de quibus dubitari petefi,five in dubium revocare omnia, qmpoffunt in dubium
revocari: verumetiamfic dubitare, ficque in dubium revocare, ut profalfis
habeas atque rejicias. Circa haec notandum eft Cartefium docere, 1 .De
omnibus dubitandum efle, & aflenfionem cohibendam, in quibus vel
minimam incertitudinis fufpicionem reperimus non minus quam ab
apertefalfis: quodrationiconfentaneumeflenemonegarepoteft,qui
novit mentem veri amantem non pofle acquiefcere, quamdiu eviden-
tibus & certis demonftrationibus non eft convicta de veritate; quia
� fine iis erroris periculum fe evadere non pofle perfuafa eft. 2. Dpcet

riondum fufEcere ifta advertifle, curandumefTeutrecordemur; quia
afliduo recurrunt (loquitur Cartefius de opinionibus&prajudiciis
quibus adhaefimus fine praevio manifeftae rationis lumine, dequibus
prima Med.jam jam egerat.)confuetae opiniones,occupantque creduli-
tatem noftram tanquam longo ufu & familiaritatis jure fibi devinctam,
fereetiam noBis invitis; adeoque nunquam nos facile iis aflentiri, &
confidere definere pofle, quamdiu tales efle fupponamus, quales funt
revera, nempe aliquo quidem mododubias, ut jam jam oftenfum eft,
fed nihilominusvaldeprobabiles, & quas multo magis rationi confen-
taneum fit credere, quam negare. Atque eapropter rationi confen-
taneum efle docet, fi voluntate in contrarium verfa nos ipfos falla-
mus, jllafque aliquamdiu (nempedonec rationes dubitandi fupera-
vimus) omnino falfas, imaginariafque efle fingamus, five, utalias
loquitur, pro falfis habeamus, ideftearum nonmajorem habeamus
rationem, quam fiforent falfae, neque iis ullo modo fidamus in ac-
curata veritatis inquifitione, quodefteastantifper rejicere. Judicent
alii an hx fint abufiones dur<e, quapofiea commentis argutiffimis adfanumfive
tolerabilemfenfumvixrediguntur; utVirCel. loqui voluit. Certevali-
dioribus argumentis debuiflet efle inftruclus ad id probandum ; nu-
gales enim & chymsricas tantum rationes profert. Hom»^inquit, nihil
aliud efl quatn fufpendere judicium, velpraconceptas opiniones tantijperne-
gligere, vel fcita fua recognofcere, neque quidquam vel ajfirmare vel ncgare ?
quomodo dubitationem fuam nonfemel exponit Cartefim, ejufque fequaces in-
telligendam ejfe pajftm dejerant. Quid enim ? Anne juduium fufpendere
nonpotiweft, nequeproverunequepro falfis habere? Itemneque rejicere,
tsequeadmitteref Quishicnon credat VirumCel. fomnolentum fuif-
fe, neque potuifle advertere, quid Cartefius dixerit, cum hasc fcribe-
ret; vel eum Cartefium nunquam legifle cum attentione; vel fuifle
nefcio quibus paflionibus abreptum ? Cartefius enim ifta quidem
duo, fcilicet deomnibusdubitandumefle, fivejudiciumfufpenden-
dum, in quibus vel minimam incertitudinis fufpicionem reperimus j
caque, dequibus dubitamus, pro falfisefle habenda faepeconjungit,
nullibi vero dicit illa efle unum & idem; fed praeter dubitationem,
propter rationem jam allegatam, alterum iilud quoque in accurata ve-
ritatis inquifitione utiliflimum efle pronunciat. Atque hic impraefen-
tiarum finem imponimus, proxima vice ad alia perreduri.

ReineRI VogeLSANGII Difputationem Theologi-

camfecundam, qu& oppofita efipr&cedenti me& dijputationi

A°. 1668. iS.Oclfoitris. Etcontinuatio Apologm.

*� ^^^^^^^^^⁶¹^^"⁰⁸ '^ P^rutla fi ^me4m difputationem fe-

HwAlKcundam fic legijfeait, tanquamgarrientem aniculam

^Kra «IP"» ^6ontt&*ff^et wdire. Itaplane multa dicendo me nibildi-

MOvk ^cere' ^^emg^nmsfane judicium ab hominemalitio-

(|M/^^|, ^^ fo, & qui judicium feit in propria caufa, non ex-

^g^sl^fl^^ pectavi. Ego litem hanc xquo leftori, & qui 2.

partium ftudiis alienus eft, libentiflime judican-

dam relinquo. Exprobrat etiam, quod ipfius pbrafes ufurpem: meque

ipfius ornem plumis: & quod litigantibus, ac litigiofis mulierculis in morepofi-

tumefi , verijfimas exprobrationes, quamcunquenullocolore,fiqua poffem,

retorquere coner. Fieri poteft ut aliquando ipfius phrafes ufurpaverim:

Verumfi prasmonuiflet fibi ineo injuriamfieri, potuiflemmihicar

vere. Quin etiam, cum adverfario refpondetur, circumftantis id

exigere pofliint, ut fcilicet ipfi adimatur occaiio exprobrandi quod

mentem ejus non fatis bona fide exprefleris. Neque diffiteor me eaf-

dem exprobrationes, quas ille in Cartefium, Claubergium, & me

vibraverat, in ipfum retorfifle aliquando, fed parcius. Creditne

homo vanus fibi foli lkentiam effe fa<5hm quidlibet aliis exprobrandi,

ipfis autem nullam relictam effb libertatem tela intorta retorquendi l

Sed juftam ipfe habuit caufam id faciendi, mihi autem nulla fuit.

Alii id judicent: interim ille fibi blandiatur quantum placuerit, &

effutiat quidquid in buccam venerit, per melicet.

11. Praecedente difputatione thefi prima haec mea occurrunt verba,
An autem ego laborem ipfitu in retundendis Anonymi propudiofisflagitiis, uti
loquitur, interturbarim: anego ipfifuper ifia commentatione publice dicam
fcripferim, leclorjudicet, an non longe a vero abeat, cum ne verbulum quidem
unum in mea difputaitone comparcat, quoddogmata Anonymi de lnterprete
Scriptura ftl minimum attingit. A.d ea exclamando ita refpondet. Os
hominkl Adeone quenquam perfrifta frontis cffe> qui tamfortiter aufit ne-

gart', quod ita mperfaBum palam omnibus efi ? Egregie fane! Pefge
porro iftac ratione cum ingenti rictu blaterare ,� & experire num au-
daces fortunajuvare velit. Interim mei effe ofBcii judico penitius ali-
quanto haec examinare: atque eum in finem opera? pretium eft verba
tua ad qux ifta fcripfi, in medium producere. Ea autem difputatione
prima thefi prima ita fefe habent. Equidem haud putaverim ullum facile
hominem forepaulo religiofwrem cui libitum effe pojfet meum laborem inter-
turbare, qui non alwpotijfimumjpetlabat, quam utScriptoris Anmymipro-
pudiofaflagitia retunderem, quibus ille Divinarum litterarum aucloritatem
impudentiffime profcindit, & vero religionem Cbriftianam, fiquapoffet,
funditui univerfam fubruere conatur, edito libello &c. Vifum tamen, inquit,
fuit Viro celeberrimo fuper ifla commentatione publke mibi dicam fcribere:
quiaforte per occafionem prolatum a me fuerat aliquid nonfatis ad guftum
fuum, �adquenormam Cartefti. Ex hifce quilibet apartium ftudioalie-
nus judicet, an cum ulla veri fpecie dici poffitme adverfarii laborem
interturbaffe in propudiofis Anonymi flagitiis retundendis,quibus fc.
illedivinarumlitterarumaudoritatem impudentiffimeprofcindit, &
religionem Chriftianam funditus univerfamfubruereconatur, & fu-
per ifta commentatione ipfi publice dicam fcripfiffc, qui fblummodo
adexamenrevocareftatuialiquid, quodabipfo, utait,forteperoc-
cafionem prolatum fuerat non fatis ad guftum meum, adque nor-
mam Cartefii; cum ne verbulum quidem unum in difputatione mea
compareat, quod Anonymi dogmata de interprete Scripturas, qui-
bus refutandis ille potiffimum incumbebat, vel minimum attingit.
Hifce adde, quod eam philofophandi methodum, eamque Philofb-
phiam defendendam fufcipiam, quam a" multis retro annis in Acade-
mia hac profeflus fum, quamque ipfe indignis adeo modis exagitat, &
fcurrilibus dicleriis fuis ludibrio exponere conatur, ut cuilibet patere
poteft fcripta ejus vei leviter infpicienti.An qui hoc unicum ago dicen-
dus fum AdverfariUaborem interturbare in retundendis &c. eique fu-
percommentationeiftacpublicedicamfcribere? An nonipfe potius
fummojureaccufandus venit, quiadeopetulanter &citraneceffitatem
mortuis leonibus Cartefio & Claubergioinfukat, &quidem inma-
teria dedubitatione,quam ab ipfisadres religionis non extendi novit
& fatet,ur,quaeque per confequens ad Anonymi dogmata de interprete
Scripturas nihil attinet? An non ipfe cenfendus eft neceffitatem re-
fpondendi mihi impofuiffe iftac fua fcriptione ? Quis enim adeo ab
omni fenfu deftitutus effe poflet, qui non defenderet illam difcipli-

mm ] quam profitetur, & quam rationi confentaneam efle judicaf. ]
cum illam tanquam ludibria nseniarum & nugas theatrales rideri vi-
det & quidem a Viro profeffioneTheologo ? cum notum fit magnam
eo nomine ex veteri prsejfrdkio fc.riptis folere conciliari auctoritatem
apud plerofque mortales ? Judicetur ex hifce, & ex iis quae a me contra
hun� hominem duabus difputationibus praecedentibus difputata funt,
anego dtcteriisatrociffmis, nequevelulloverbo Ufusimmerentemprofcide-
rim : & an non impudenm & perfriita frontis crimina, quorum me
reum facit, in ipfum cadarrt.

III. A thefi fecunda ad fextam adverfarius refponfurus ad ea,
quse porro eadem thefi prima difputationis meae dixeram , praeter
icommata futilia, farcafmos atroces, & omnis generis fcurrilia di&e-
ria, quibus me profequitur, nihil reponit, quihus neque libitum
eft refpondere, neque fi vellem poflems fateor enim ingenue me
tales artes nunquam addidiciffe, femperque judicafleeasefle homi-
ne, nedum Chriftiano, indigniffimas. Victum igitur me hic fateor
ab hoc Theologo. Neque multum miror hanc viam ipftim inftitiffe,
utpote qui fciam probe malam caufam aliter, neque folere, neque
pofle defendi. Interkn rogo aequum le&orem, ut, quae ego dixi,
cum Adverfarii didis conferre dignetur , & caufa; hujus judicium
fufcipere velit,

IV. Thefi fexta adverfarius haec mea verba citat, quse occurrunt
difputationis mese thefi fecunda. Quaftio igitur tantum eft, an quiju-
diciumfufpenditnonaquaUjure, ac is qui dubitat, dtcipojftt, quiapofen-
tentiis adverftsaqualia, vel puterpropter, facere judicaveritrationumpon-
dera, affenfu quodam vcluti fer vices ddverfas ftntentias pulibajfe. Atque
ad ea hunc in modum refpondet. Satis indiligenter, inquit, & fordide.
Veruntamenquianonaliterhomoeft', hicRhodwefto, hicfaltus. Qmdergo,
Virceleberrimusl Curautem, inquit, iddicinonpcffitnonvidec Quaphi-
lofophario, quantum arbitror, iftuc recidit, quafi dixiffet eum quifujpendit
judicium, fivequireimet affenfum, non tamen ajfenfum retinere, veljudi-
ciumfufpendere, fedjudicio quodam & affenfu prdibare fententias adverfas.
Vap&! QuampuWne Vir Cel. eludit operatn meam'. Qui cum aliud effe cre-
derem fujpendere judicium five retinere affenfum , aliud affenfum five judi-
cium alternare, fivejudicw quodam & affenfu prdibarefenteniias adverfas,
quoniam aqualia, vel puterpropter , utrinque vel utidique rationum effe
pondera judicaveris, ab etymologia contra Claubergium probjtveram dubi-
tandi verbum proprie non fignificare fujpenfionem judicii, fedaffenfm alter-

ttattonem. Atqui meus homoputat eum, quifujpendk judicium, fiveretmet
ajfenfum, etiam quoque non fujpendere judicium necajfenfum retinere, fed
judicio quodam & affenfu prdibare fententiarum divortia. Quaminepta
haec fit cavillatio faciam ut luce meridiana clarius patefcat.* Argu-
mentum meum thefi fecunda tale fuit: Dubitare, defcribente adverft-
rio , eji inter adverfas opiniones harere medium ; quia fiilicet utrinque vel
undique judicaveris aquale , vel praterpropter , ejl pondus rationum. At
qui inter adverfas opiniones ita b&ret medius, de opinionibus iftis nihil deter-
minate judicat, five definitopinari, quod reverahibilaliudeft, quamjudi-
citlmde iis opinionibus fujpendere, five ajudicando fuperfedere, utper fema-
nifeftum eft. Ad hoc argumentum refporiderat adverfarius, aliud ejfe
fimpliciter harere medium inter adverfas opimones, aliud.ejfe ideoh&rere
medium, quiafc. utrinque vel undiqitejudicaveru &c. Qux, disjungi non de-
buijfent. Namquiprofententiaquapiampondusagnofcit rationum, fieri nonpo-
teji ut minimum, quin eam affenfu quodam prslibet: quamvisforte nonpror-
fus ampkclatur, &c. quae legi poflunt thefi ailegata difputationis mese.
Adhancejusrefponfionemnotavi. Cum, agnofcente adverfario, &
is qui dubitat, & qui fujpendit judiciumhareatmedius inter adverfas opinio-
nes, quod eft nihil de iis determinate judicare: qmfttonem igitur tantum ejfe,
anqui judiciumfufpendtt, nonaqualijure, acisquidubitat, dicipofftt,qui*
pro fefitentiis adverfis �qualia, vel praterpropter facere judicaverit rationum
pondera, ajfenfu quodam, veluti per vices, adverfas fententias prdibajfe.
Addidi etiam diftinctionem illam inter fimpliciter barere medium & b&-
rere medium, quia &c.^N quam adverfarius adhibet, ad rem praefentem
nihil facere pofle, quia nullus adduci poteft locus, in quo Cartefius
vel Cartefianus quifpiam explicuerit fufpendere judiciumefletantum
fimpliciter haerere medium fine ulla rationum praelibatione. Quin-
imo contrarium ex Cartefio ibidem probatum dedi; oftendique por-
ro fufpenfionem judicii non definere efle fufpenfionem judicii pro-
pter rationum prselibationem , & per confecfuens dubitare efle revera
judicium fufpendere, ut ibidem videreeft prolixius. Quis qusfo fa-
nae mentis alium hincformare poflet controverfiae ftatum, quam eum
quem exhibui. Neque melioris notse eft quae fubjicitur adv.erfarii ad
praecedentia cavillatio. Arbitratur igitur eadem thefi fexta, meamphi-
lofophationem iftuc recidere, quafi dixiffem, eum quifujpendit judicium, five
retinet ajfenfum, nen tamen ajfenfum retinere veljuduium fufpendere, fed
judicio quodam & affenfu prdibare adverfas fententias. Quis non crederet
hunc hominem vel delirafle, vel per malitiam dedita opera voluiffc

fenfum vcrborum meorum pervertere, cumita me philofophantem
introducit. Verboimm enim meorumfenfus planiffimuseft, fcilicet
eum. qui- judicium fufpendit five aflenfum retinet, poffe dici aflenfu
quodarn veluti per vices adverfas fententias praelibafle , five ante iibaf-
fe, quiaproiis aequalia&c. quia quamdiu & quatenus non eft deter-
minatus affenfus, eft affenfus retentio. Hazceft mea ratiocinatio. Eam
debuifTet impugnare;' verum quia id,cum manifeftanimis ejusfit ve-
ritas, nonpotuit cum ulla veri fpecie, aliis artibusutivoluit nefevi-
ctum fateretur. Imprimis vero etiam notanda funt quse apud eum oc-
curruntlndignationis jufta? contraAnonymum §.27. ubi .agitur.de
dubitatione fupcr exiftentia Dei. Oportet, inquit, utaffenfm expellat
longe dubitationem de exiftentia Dei, five iUam imeUtgere lubet affenfus al-
terriationem, five cohibitionem & xetentionem. Dubftatio igitur quomc-
docunque explicetur expellit quoque aflenfum; quia fi eft aflenfus
non poteft efle dubitatio. Quae porro hoc loco fubjungit de dubita-
tione fiiper Divini Numinis exiftentia poftea excutientur cum ad prae-
. dicl:um §.2tf.perventumerit.

V. Ego quasftionis articulo praecedente propofitae partem affir-
mantem hacratione probavi. Cutn veritati quarenda ferio incumbimus,
examinare folemus ratwnum pondera pro adverfis fententiis , qtu fe menti
ejferunt, & animadvertentesnuncab una, nunc ab aliaparteprobabiliiatem,
facilenuncinunam, nttnc maliatn partem inclmamur; fed quiaevidentem
demonftrationem non videmus ab ulia parte, affenfum cohibemus, atque in
medio haremusnutiampartem amplecletido, accuratmsexameninftitwfi, ut
felicias errores evitemus. Fatetur adverfarius hanc efle veriffmam juxta
vocis etymologiam dubitatimis defcriptionem. Dubitatio igitur eft aflen-
fus cohibitio, fivejudiciifufpenfio, quae inftituitur, quoniamanul-
la parte rationes demonftrativae deprehenduntur, propter quas aflen-
fum pra;beamus;quod unicum probandum ftrihi adverfus eum incum-
bebat, qui negat dubitationem proprie dielram efle cohibitionem af-
fenfus. Quod vero iterum hic ad naufeam repetit dubitationem pro-
prie dtclam nen ejfe meram cohibitionem affenfus, in eo oftendit fe cum
umbra fua affiduo vellepugnare; &jamfaepius etiam ad idrefpon-
fumeft. f

VI. Sedquidporronugatorgarriataudiamus. Opinor autem, in-
quit, utcandide dtcam, Virum Celeberrimum effe interpretem Cartefii lon-
ge infelicijfimum. Quod multis exemplis peffem clarum facere. Nunc tllud
fuflktt, quodprm mambus eft. Quid tnim fputemufne Cartefium in animo ha-

buiffe dubitationent five fufpenfwnem judicii, qu& eonflaret alternatione ju-

dicii, velfaltem ajfenfus alternationem, atque mclinatiottem , fcilicet nunt
in unam nmc in aliampanemfecumtraheret? Quid ni hoc putemus ?
Atqueillud clare etiam a. nobis demonftratum eft eadem thefiz. ad
quam ifta fcribit. Ipfeque proteftaturlndignationisjuftaefy. 12. Ne-
fas non effe exiftimare, Carteftum atiquando fic dubitaffe, ut ajfenfum rever*
contrarias inter fententias huc iUuc alternaverit. Neque contrarium pro-
bat hic homo, cum dicit tantum abeffe, uti contra Cartefiusomnia dubi-
tabilia rejici tantijperjujferit atque profalfis baberi. X�«e de, inquit, paulo-
poftvidebimus. Putafne bone Vir te telo adeo elumbi jugulaffe homi-
nem? Longeerras; ne quidem cutem ejus attigifti. Cartefiuspoft-
quam ab omni parte rationum pondera adduxiffet, qus adferri folent,
& examine inftituto deprehendiffet eas non effe demonftrativas, ju-
dicium tantifper fufpendit, donec accuratius, quam antea faclum
erat, inftituiflet examen. Verum, inquit circa finem Med. i. quix
confueu epiniones afitdue .recurrunt, occupantque credulitatem meam tan-
quam longo ufu & familiaritatis jurefibi devinclam, fere etiam me invito, nee
unquam iis afientiri, & confidere defuefcam, quamdiutales efie fupponam,
qualesfunt revera, nempe aliquo qutdem mododubias, utjamjamaftenjum
eft, fednibilominus valde probabiles, &quas multo magisrattoni confenta-
neumftt credere quam negare. Qtiapropter, utopinor ,nonmaleagam fivo-
luntateplane in contrarium verfa me ipfumfaUam, iUafque aliquandiu omni-
nofalfas, imaginariafque efiefingam , donec &c. Ubi hic quaefo contra-
rietas apparet inter Cartefii dicta & meam interpretationem ? Ego
* dixi Cartefium voluifle, ut propter rationes dubitandi judicium fuf-
penderemus five dubitaremus; quod licet veriffimum fit ab adver-
fario negatur: atque ut contrarium probet, dicit Cartefium voluifle
ut omnia dubitabilia tantijper rejiciamus, & profalfis babeamus. Verum &
illud eft, nec priori ullo modo contrarium , fed aliquid ei fuperaddi-
tum. Ut nimirum facilius defuefcarribs aflentiri & confidere opinio-
nibus, qus valde probabiles apparent, & eredulitatem noftram tan-
quam longo ufu&familiaritatisjurefibi devin&am, fereetiam nobis
invitis, occupant, fufficere non putat Cartefius fi dubitemus folum-
modo, fed vult prsterea ut ea de quibus dubitamus aliquandiu finga-
museflefalfa, five habeamus pro falfis. Appofitead hascverba com-
mentatus eft Claubergius libro de dubitatione in notis ad primam
Meditationem §. 42. Poteft, inquit, hacres iUuftrari fimilitudineeormtt
quifodientes arenam, Yudera reliqtMmque materiam in tpfius fafix marginem

ao
rejictunt, inde enim, quianon fatis eft remota, faciliime in foffam recidit.
Sicetiam opinionesfi tantum per ajknfus cohibitionem abjiciantur, faciUime
recurrunt, nec defxnunt animum occupare (quia quamdiu ut probabiles adffi-
tiuntur, quafi in margine foffc ponuntur) ideoque longius quafi removenda
funt per ejufmodi ficlionem, qualis fequitur in Auclore. Hifce fimilia qc-
currunt apud eundem Claubergium in paraphrafi prima* Meditatio-
nis LefHone nona. & cap. 3. Dubitationis Cartefianx §. 16. & fequen-
tibus, ubi explicat quid fit pro falfis habere. Cum porro hac de re ad-
verfarius poftea fe tractaturum promittit, plura hoc loco non addi-
mus. Interim ex dictis manifeftum eft quam inaniter homo vanus
glqYietm fefehoc fcire, boc jam paulo fuperius oftendifie, Cartefiumnihil
minus in animo habuijfe, quam dubitationem proprie ditlam, qus. mentem
affenfuvariantehuc iUuc divexet atque dtslrahat, id efinunc in hanc nunc in
iUam fententiam. Futilia quoque valde funt qus fubjungit, cum axtfefe,
quaporro fequuntur (eademfc. thefi 2. difp. meae) interrogatiuncularum
inanias, repetitionumfaftidia, tum & muliebres lamentationes de Cartefw,
deque Cartefianu, quafi vero male habitu, & crimine quod nullumfit cri-
wen, illis impatlo , fimdefque gerras lubenter praterire. Ita nimirum folet
iftud hominum genusagere, cum fe conftriclos fentiunt, &refpon-
dere nequeunt, adverfariorum dicta contemnunt, rident, & calu-
mniantur. Legatur modo mea thefis, &quid hacde re fit facile.a
quolibet judicari poterit.

V11. Praetereo quae hiciterum repetit de dubitatione fuperexiften-
tia Dei, quiapoftea de ea agendum efle dixi. Verum cum filentio
tranfmittere non poflumquas homo malitiofus in Virum innocentif- *
fimum Ludovicum Wolzogium deblaterat. Novi, inquit, fimiles &
alios interpretes Cartefii prorfus infubtdos, quique nati videmur in opprobrium
fui pr&ceptoris. ltanuper nonnemo (Wolzogius fc.) tanquamjuxtamen-
tem Cartefii pronunciavit; pofle quidem Deum fallere fi velit; fed non _
velle. Qmnibildicipoteft, ut nlbllifitme loquar, inconfidcratius. Hucenim
recidit male fana philofophatio; Deum pofie quidem a vero deficere, fivelit,
fed non veUe: Deumpoffe quidem fieri non Deum, fi velit, fednonveUe.
Cumque Deus bifariam dicatur aliquidpofie, nimirum vclper abfoltttampo- _r.
tentiam, relproptercontrariumdecretumvoluntatis; fane qui facla difertim
vppofiticnevoluntatis &potentia Dei pronunciat, poffe Deumquidem fallere,
fivelit, fed nonvcUe; aperte fatis infinuat, potuifie Deum& aliter consli-
tuere. Verumenimvero notandum efi, uti eam fententiam beUe autter ifte
fiterit executus, atque polirerit. Cum enim omnis, inquit, (Wolzo-

gius fc.) qui alterum fallere aggreditur, eo cenfeatur in ifta re fupe-
rior efle, & vel acumine quodam ingenii, vel potentia, aliave qua-
cunque facultate praeftare, fitque Dei tum fapientia, tum potentia,
caeteraque omnia attributa infinita; quis non videt creaturas etiam
perfeftiffimas, quia funt femper finitae , eopfe quod creaturae, ab
infinito Creatore poffe in errorem induci. Nolo verbis admodum ex-
Agperare portentofa diclorum tKt^ufxa^,, qusfortenon attendenti per in-
cogitmtiam exciderunt. Sed anne fas efl itaparum confiderate de Deo ine-
ptire ? Sunt lachrjma rerum & mentem mortalia tangunt. Superius au-
divimus hunc hominem me accufaflequafi parum effem religiofus,
quod ipfi publice dicam fcripferim fuper commentatione fua, qua
Anonymipropudiofaretunditflagitia, quamvereoftenfumeft. Ve-
ruman nonfummo jureejufdemcriminis accufandus venit ipfe, qui
tum hic, tum praecipue inferius valde prolixe cum tanta acerbitate
infurgit in Wolzogium ejufque tra&atum contra eundem Anony-
ffium tanquam nefarios errores continentem variifque haerefibus fa*
ventem , & quidem poftquam is a4verfus iniquas criminationes Jo-
hannis de Labadie orthodoxus erat dedaratus ab univerfa Synodo
Walonica. Quifnam hic primus cenfendus eft fuiffe aggreflbr ? Num
Wolzogius, quinunquam eum vel minimum laefit? Anverocre-
dis mi homo ex fpeciali privilegio tibi cohceflum efle, quod fi ab alio
committeretur, grande crimen foret, & animi parum religiofi fi-
gnum ? Si tuus liber favorabile adeo teftimonium confecutus fuiflfet
ab aliqua Synodo, latiflimus tibi proculdubio apertus fuiflfet cam-
pus diflerendi de audoritate talibus collegiis debita, & de crimine
quod committeretur ab eo , qui vel hifcere auderet contra eorum
.judicium. Antequam ulterius pergamus ad examen eorum, qu« Wol-
zogio hic objiciuntur, quandoquidemde ejuslibro fermo inftituitur,
operae pretium eftaddere, cum SynodusWalonica, poftquamante
fex menfes fuo teftimonio librum Wolzogii approbaffet, Dordraci
praecedentevereeffetiterumcongregata, miflaeo effe fubito exempla-
ria quaedam libri Vogelfangii vixdum adhuc e praelo nati atque an-
tequam is hic publice venalis proftaret,quinimo antequam Nob.& III.
ProvinciaeOrdinibusquibusdedicatuserat, fuerat exhibitus, utfc.
a Patribus Synodi legi poffet. Exhibuit ibidem Joh. de Labadie in-
ter csetera aliud infuper teftimonium fpeciale ab eodem Vogelfangio
in ipfius gratiam datum contra Wolzogium", quod eafdem crimina-
tiones continebat. Sperabatur proculdubio hac rationePatres Synodi

'.:'■■■■'■■■ -"':-]

11
pofle indud, ut judicium ante latumde libro Wolzogii revoearentr
Verum tantum abeftut id factumfit, ut iterum declararint Wol-
zogium ejufque librum orthodoxum. Quin etiam non obftantibus
magnis adverfariorum criminationibus longe prsecipui totius Belgii
Theologiae Profeflbres & Doctores Marefius, Heydanus, Cocceus ,
Burmannus, Wittichius, Schotanus, Periflbnius, Beccerus, lucu-
lentis fgis teftimoniis declararunt quo loco dictum Wolzogii librum
habeant. Neque prsetereundum hic eft, aufum fuifle hunc hominem
librum iftum virulentiflimum Uluftribus aC Praepotentibus Traje-
clinas Provinciae Ordinibus infcribere, & per typographum procu-
rare, ut exemplaria ejusinfingulamembra diftribuenda, deferren-
tur in curiam Provincialem} ut fcilicet ea ratione, tanquam tacita
.approbatione eorum quae in eo continentur, libro fuo auctoritatem
conciliaret adverfus eos; quorum famam indignis modis proculcare
in eo conatur. Sed longe alium & haec res habuit exitum, ut ex. fe-
tjuenti decreto fa&o ad diem n Martii 1669, intelligi poteft. Ge-
fien het traclaet geintituleert, Regmtri Vegelfangii V. D. M. & S. S. Theo-
logu Profejforis in Ecclefia & illuftri Gj/mnafxo Sjlv&ducenf, Indignatieju-
fta contra libellum, cui titulus, Philofopbia Sacra Scriptura interpres, exer-
citatio paradoxa, hare Ed. Mog. gedediceert, en alhier overgeleevert: en
konnen tvelgemelde hare .Ed. Mog. defelve dedicatie niet aennemen om rede-
nen. Mandarunt quoque ut decretum hocin acta publica referretur,
& exemplaria cum decreti extracto per miniftrum ad aedes typogra-
phi ipfi reftituenda portarentur. Hifce praemiflis ad examen venia-
mus eorum , quse hoc loco Wolzogio objiciuntur. Ut autem id
commodius fiat, quaedam ex ejus libro transfcribenda erunt, qui-
bus fententiam fuam hac de re pleniflime, & clariflime tradit. Wol-
zogius igitur, poftquam pag. 8. Deum S. Scripturarum auclorem
fecit, pag. 9. ita porro ratiocirtatur. Deusautem, cum necfruftra quid-
quam facere credendm fu, nec mendacitm dtcere pofiit, nec mentirideni-
que; quod afumma Sapiemia rem inutilem, a Veritate falfum profcifci,
a Bonitate deceptionem, perfcftifiim* ejwnatura repugnet; hinc fequitur
& intelligi pofte ac debere Scripturas, & meram veritatem iis contineri, &
eam reritatem fic exhiberi legentibm eam ut oportet, ne quu in errorem in-
ducatnr. Qua tria imredtbile eft quantum babeant momenti ad neftra dif-
putatiorm inteUigentiam , funtque tn haC de Scriptttris qmftione ptanefin-
gularia. Ita enim cum cderisfcripti*, qmkumana funt, ad unum omni-
bm cwparatum eft, «f, quande funt tpfi Scriftores tum vani ficpe, tum

chnoxii errori, tum adid malignitate quadam natuu propenft, ut alios ve-

lint in errorem inducere, .eorum fcripta fmt f&pe contra mentem firipta; fie*
fefalfa contmeant, femper autem comtnere pofint, fintque tanta fimilitu-
dineveritam artificiofe contexta quandoque, utinfiaudem vel maximepru-
dentes, dejiinato fcribentium conftlio, peUiceant. Scriptura nec tnfcopo iUu-
dunt, nec in u babent falfitatem, nec in mente fcribentis fallaciam. Infe-
rius irem pag. 23. eandem do6trinam egregie proponit & demonftrat.
Alteram , ihquit, regulam quam e Scripturis efie petendam dixi, hanc efie
puto: omnesejuspartes tamapta veritatis conjpiratione inter fe effe coUiga-
tas_, utnuUoearum diffcnfu luxata compages difiolvipofiit. 'Ergofiquidvi-
deaturfibi contrarium uno loco ajjirmare Scriptura, quod neget altero, aut
fententiarum aliquam diverfitatem exhiberelegenttbus, credendum cft alter-
utrumlocum non recle perctpi a nobis, & ad aiterum explicandum isadhi-
bendu\ eft, qui, juxta reguUs omnes interpretandi , plus habet probabilis
tonjeclura. Non poteft enim uterque toleran, cum alter deftruat alterum,
& alienumfit rerum aliquam efie contramtatem in ejus oratione qui falfttm
dicere non pofiit. Qualcm fecundo loco diximus efie Deum. Sequitur tertio
loco, ut nefallere quidem velle quemquam probemus. Nonerit autem multo
molimine opus,- ut idprobemus. Sufficit Deum dixifie, ut fciamut eum falle-
re noUe. Ex hifce ut &ex reliquo totius difcurfus contextu , luee me-
ridiana clarius patet Wolzogium non tantum fentire, fed& prodo-
cTtrinae fuae de Scripturarum interpretatione fundamento ponere
Deum neque pofle, neque velle falkre. Poftlusc afterta & inculcata
itaporro pergit. Dico nolle eumfaUere, utne credatU non poffe, fivelit.
Cumenim omnis qui alterumfaUereaggreditur, eo cenfeatur in ifta requo-
dammodofuperiorefie, &velacuminequodamingenii, velpotemia, aliave
quacunque facultate pr&ftare ,fitque Dei tum fapientia, tum potentia, ca-
teraque oinnia attributa infinita; quis non videt creaturasetiam perfeclifii-
nias, quia funt femper finita, eopfe quod creatura, ab infinitocreatorepojfe
in errorem induci. Id tamen eum veUe negamus. Ea enim decipiendi volun-
tas inteliigi vixpoteft, quin aliquid habere cenfeatur, velmalitia conjun-
ilum, qua quis circumvenire aliquem tentat, quemfinefuco &faUaciis ag-
gredi non fuftinet5 vel imbectUitatis animi, qua fe altter pofie fuperiorem
evadere diffidit. Qu<t cum utraque magnam arguant imperfeclionem, funt
emninoabeo removenda, quem tanquam omnium complexione perfeclionum
abfolutifiimum inteUigimus. Quis aequus rerum aeftimator, fi ad totam
orationis feriem, antecedentia cum confequentibus conne<5tendo &
eonferendo, ut fidelem interpretem decet, attendat', mali quippiam

hifce contineri dicere poflet.Oftenditur Deum propter perfe&ionis fuse
infinitatem neque pofle, neque velle fallere. Verum faepenumero inter
homines accidit,ut quis alium fallere quidem vellet; fed quiaingenii a-
cumen &cognitiofufficiensipfi defunt ad dolosfabricandos, veletiam
quia potentia requifita adjam fabricatos exequendum deftituitur,pro-
pterea dicere folemus eum id quod vellet non pofle. E contra, fi quis
alius fit qui majoreingenii acumine &cognitione fufficienti praeditus
eft,& cui potentiae vires non defunt,eum dicere folemus alium pofle fal-
lere,fi velit. Cum porro Dei tum cognitio, tum potentia alia>que facul-
tates fint infinitae,atq; abfurdum fit vel minimum defe&um in eo con-
ftituere,credendum non eft Deum non pofle fallere (ita fc.ut illud non
pofle defectum aliquem fignificaret in Deo , qualis in hominibus
lsepe adeft, & propter quem etiamfi vellent non poflent) fi vellet.
Ifte eft verborum Wolzogii fenfus, qui evidentiffime in iis confgicitur.
Quid autem in eo continetur quod culpari poteft ? Si vel mica can-
doris & charitatisin adverfario fuiflet iftud videre potuiflet, nequc
eum ita acerbe perftrinxiflfet tanquam infubidum prorfus Cartefii in-
terpretem, &c. utifuperiusvidimus; non etiam infulfis adeo cavili
lationibus ufus fuiflet ad dicta Wolzogii, quorum fenfum malitiofe
pervertit, confutanda. Illud autemquammaximehic notandumve-
nit,voluifle hunc hominem in Wolzogio cum maxima acerbitate car-
pere, quod nullo modo carpendum efle vidimus, idque in gratiam
Johannisde Labadie in teftimoniofuocontra Wolzogium dato, cum
proculdubio fciverit praedidum de Labadie fuper hoc eodem articu-
lo acriter exagitafle Wolzogium, quafi non fatis dixiflet; cum ipfo
judice non tantum Deus dicendus fit pofle fallere, fi velit, fed etiam
faepevelle homines fallere & decipere, quin etiam ex Sacris Scriptu-
ris, ipfum idrevera fecifle, conftare. An non hocpotius tanquam
heterodoxum, & ab omni fana mente alienum, atro carbone no-
tandum erat ? Sed liberandus fuit amicus a fufpenfione minifterii,
aliifque functionibus ecclefiafticis, quam in praeterita Synodo pro-
pter heterodoxiam, & (chifma meruifle judicatus eft, Sed haec de hi-
fce dicta fiinto; revertendumque eft ad ea quae me tangunt.

VIII. Porro igitur thefi 3. hoc modo fum ratiocinatus, Cum
Vir Celeberrimw Jiatuat eum qui proprie dubitat ita ajfenfum alternare, five
affenfu quodam veluti per vices adverfas fententias prdibare, ut in alter^
utrampartem nihil abfolute definiatur, conceditnobis dubitantem eatenmde
ijlis partibm nibil Zeterminate judkarefive j udicium fufpenden, adeoque pro-

tii. __~i^-.___i_^...... ....... � .. ,.........._ . .......

pr/V diBam dubitatknemejfefujpenfionem judicii ultra quod nihit amptita
defideramm. Negavevat enim dubitare efle a judicando fuperfedcre.
Ad hoc argumentum thefi 7. adverfarius refponfurus praster fcurri-
les exprobrationes tanto viro digms, quas tranfeo, & plus quam pue-
riles cavillationes, ad quas faepius jam refponfumeft, nihil inme-
dium producit. lmo vero, inquit, fi dubkatio proprie dicla eft aftenfus
alternatio, manifeftum fu eam non efie fujpenftonem judicii, ftve ajfenfus.
Nec enim, uti exiftimo, quifquam negaverit, nift prorfus vefanus, aliud,
ejjefujpenfionemjudicii, five cohibitionem aftenfus, aliud judicii ftve aften-
,fus alternationem. Certe qui dubitat proprie diclam dubitationem, nihil ab-
folute defmit, nec ajfenfum in alterutram partem determmat: veruntamen
afenfu quodam judicioque prdtbat contrarias opiniones: atque b&c anima
veluti dubitationis eft. Mirum fi lector a rifu fe temperare poflit, cum
adeo inepte philofophantem audit Theologum. An non qui nihil
abfolute definit, nec aflenfum in alterutram partem determinat, fuf-
pendit judicium five aflenfum ? Nec adrhumbum facit quodpro-
prie diclam dubitationem dubitans aflenfu quodam judicioque, fci-
licet fluetuante, & nihil abfolute determinante , contrarias opinio-
ries pralibet, quodque ea pradibatio fit veluti anima dubitationis: "
quia ifta prxlibatio eflicere non poteft ut dubitatio non fit revera fuf-
penfio aflenfus, uti jam faepius di�lum eft, &praeter quod nihil a.
primo ufque principio intendi probare adverfus ipfius cavillatiores.

IX. Qyia porro adverfarius dixerat ,fruftra Doclift. Claubergium ety-
mologiam vocis adduxiftepro mera duntaxat & ftmplici retentione aftenfus,
uti nempe vel alterutram vel utramque tn partem altemanm nullum omnino
vergat judicium, nequeulla fubfit animihuc atque illuc impulfto. Ego re-
fpondi idfruftra dici; quianullibi, quod fcirem , Claubergius dubitatio-
nem ita explicuit per talem meram &ftmplicem duntaxat retentionem, qtu
non admittit opinionumpr&libationem quandam, veljudicii inclinationem in
unam vel in alteram partem. Ad ifta regerit adverfafius hoc modo: Ni-
mis, inquit, quam ridicule. Nec enim qmftio vertebatur, quid admtttat,
ftvedufatatio, ftve fujpenfio vel retentio judicii, fedin quo conftftat proprie
dilla dubitatio. Tum vero quis hoc nefiitplacuijfe Cartefio dubitationem, qu&
ftt abjeclio pr&conceptarum opinionmn, & abdicatio prttjudtciorum. Clau-
bergius autem veftigia Cartefii preftit religiofifttme. Nihil itaque clarius eft,
quam Cartefium & ex iUo Claubergium non intellexifte nifi meramfimplicem-
que retentionem aftenfus, non autem dubitationem iftiufmodi, qumcontra-
rjas opiniones prdibet aftenfu ftucluante, veljudiciis variantibus animum di-

miat, &c. Refpondeo i°. Quaeftio erat, ut ex dictis patet, an du-
bitatio propriedicta fecundum vocis etymologiam poflit dicifufpen-
ifio judicii', atque id, uti opinor, fatis jam probatum eft. 2°. Pro-
batum quoque eft Cartefii dubitationem non excludere contrariarum.
opinionum praelibationem. 3⁰. Quia tantum dubitando non fatis ani-
mum a praejudiciis liberare poffumus, voluifle infuper Cartefium,
&ex eo Claubergium, ut opiniones, qax mentem diftrahere pof-
fent & turbare in veritatis inquifitione, quia funt probabiles, abji-
ciamus, fiveprofalfishabeamus, id eft iis non magis fidamus quam
fifaflie forent, demonftratum eft clare §. 6. Mera? igitur nugxfunt
qus hic objiciuntur. Nequeminus nugatur Adverfarius cum addit
Claubergium exertim requirere, utidubitando neque affirmemmfalfa, ne-
que negemut vera, neque omnino quidquam affirmemus aut negemus. At-
que porro eum ftatuere dubitationem noftram conftfiere folum in non re-
eeptione eorum qu& nonfunt examinata, ut oftendat eum meram fimpli-
cemque retentionem affenfus infinualTe. Neque enim in proprie di-
6ta dubitatione, in qua quis, propter examinis requifiti defectum,
cum duas habet vias utram eligat nefcit, five hasret medius, quia fc.
haclenusutrinque, vel undiquejudicaveris,asqualiaoccurruntratio-
num pondera, affirmamus falfa, & negamus vera, vel omnino quip-
piam affirmamus vel negamus determinato judicio: neque etiam re-
cipimus ea quae nondum fatis funt examinata, uti manifeftum eft.

X. In fine thefeos tertis exprobraveram Adverfario quod ad ea ,
qu� pro nofira fententia confirmatione adduxi ex Arifiotele : ex eo, quod
ipfe voces eas ut fynonjmas ufurpet nonfemel, etiam dum agit de dubitatione
proprie dicla: ex iis qux citatde Academicis: item ex Cicerone, nihil repo-
nat, quod vet rejponftonem meretur, vel de quo non eft aclum, ut ipfum
incitarem ad feriam refponfionem. Sed quia impotentias fuas fibi con-
fcius eft, fcurriliter fuo more multa deblaterare maluit, quam re-
Iponfionem tentare.

XI. Cum adverfarius me malae fidei accufaflet in ipfius mente in-
terpretanda; quia dixeram Cartefianos fumma affici injuria cumdu-
bitatipnem explicantes per judicii fufpenfionem accufantur , quod
ejufmodi phrafibus abufionem duriffimam , neque tolerandam co-
nentur extenuare; ego thefi 4. meconatus fum excufare, quia ver-
borum ipfius contextus ipfum iftud dicere voluifle clare prae fe ferre
videbatur , uti latius illic videre eft. Verum ille ifta excufatione-
non contentus, negat cenfuram Ulam ad illa verba fpeclare, meque

fallaciamturpiffimamdiviGomscommifiueait, &c. Verumuter ju_rftiorem habuerit ratiobem, an ille me accufandi., anegomeexcu-
fandi, a2quuslec~torjudicet. Verbaejus §.S. Indignationisjuftae ita
fe habent. Sic igitur exiftimo, plane toto coelo h&c differre; nimirum de
omnikis dubitare, de quibus dubitari poteft, eaque pro falfishabere, itenr
omnia revocarein dubium, qua in dubium revocari poffunt, eaque rejicere:
qua videlicet Philofophia Cartefiam vpyyty.ot.lS, fimt: atque pr&judiciu &
praconceptis opiniombus renunciare , item judicium fufpendere: cujufmodi
ferme phrafibus abujionem duriffimam & minime tolerandam, ii conantur ex*
tenuare, quibus etiamftercora Cartefii non difflicent. Rationes quareficfen*
tiam varia funt. Prajudicium certe mhil aliud eft, quam judicium latutn
ante rem probe cognitam. Ooinio praconcepta riihil aliud eft, quamopinio,
qu<e concepta fuit ante juftam indaginem. Adeoque pr<s)udicm &praconce-.
ptii opinionibus renunciare nihtl aliud eft., quam definere judicare ante rent
probe cognitam: vel defmere opinari ante juftam indaginem. Sed & fuf<
pendere judicium nihil altud eft, qtiama judkando fuperfedere. Atquipro-
feclo nihil horum eft dubitare, nam dubitare, riifi plurimum fallor, eftju-
dicare, &c. Quis non crederet eam fuifle hominis hujus mentem ut
vellet probare , fi judicium fufpendere & dubitare pro iilHem fu-
mantur, efle abufionem duriffimam , &c. cum immediate iis verbis
fubjungat , Rationes qttare fc fentiam varufunt , & ftatim probare
aggrediaturdubitare longe aliud quid efle quam judicium fufpende*
re. Verum ego juftam habeo caufam querendi quod Adverfarius
mecum mala fideagat, &quidem deftinato confilio; namcuman-
teain difputatione prima, quam contra Anonymum habuit, verba
ita legerentur ut a me citata funt, ille poftea, in libri fui editione, ut
ledorem deciperet, & caufam fufpicandi eam fuilfe ipfius mentem ,
prout ego interpretatus fum, tolleret, poft haec verba, Rationes qua-
refiefentiamvari&funtfiRa fubjunxit, c&terum quores totafulgeat clarior,
opera pretium fuerit pauca qu&dam inantecefium definire. Similiter poft
hxc verba, Atqui profeclo nihil horum eft dubitare, de novo addit, fi
jpeciemus verbi proprietatem. Talia fcilicet remedia malis caufis appli-»
canda funt. Quod vero fubdit, fe poft h&c depuftigiis infolentifiimaruni
locutionum, quod occaperat dicere, thefi decima effe executum, quam verum
fit i cum ad eum locum perventum erit videbitur.

XII.. Eadem th. 4. dicebam, Si dubitatio adeo laxos fgritficatus fitpe
induat, Viro Celeberrimofatente, quorfum attinuit de hifce adeo morofe difpu*
ure & altercari. Anne yoluitpenum fuam phihlogicam oftendere ? fed no*

tumefteamfordere cumparum tempeftive producitur: Sttjficit ehim nobis ft
Carteftanis Ucuerit ftne crimine vocem dubitationk ita fumere: Nequemul-
tum referret ipfos, five proprie difta, fiye improprie difta ea vocaretur dubi-
tatio. Ad ifta Adverfarius, Quafivero, inquit, nefas effet vocum ftgni-
ftcatus improprios &proprios exquirere fdeliter, ac dislinguere ?' Vel adver-
farm etjmologias profefefalfo pariter & ambitiofe rapientibus ullum verbum
opponere ? Nemo negat cum voces definiuntur aliquando utile effe in-
dicare definitiones non adverfari vocum etymologiae , ut fcilicet of-
tendamusnullamtemeritatem efTe commiflam in definiendo. lllud
Claubergius cum ageret de dubitatione fecit. Neque morofa fua dif-
putatione & anili altercatione, veluti oftenfum eft, .adverfarius quip-
piam cum ratione culparc potuit. Deinde quid fi Claubergius erraflet
in vocisetymologiaalleganda, cumdubitStio adeolaxos fignificatus
faepe & familiariter fatis induat, ipfofatente, merito culpandus ve-
nit, quodadeo morofe eade re difputet; vocesenim ufu valent: ne-
que erratum iti etymologia tanti faciendum foret. Quia porro in di-
ftismeis occurrit hscphrafis, neqtte multum referretipfos, mirum in
modum exultat, multaquefcurrilia dicleria in mcevomit, quafi in-
gens crknenforet folcecifmum commififfe. Sed cur non addidit Pjeda-
gogus contraquam Syntaxeos regulam peccaturn fit.Certe cum dicitur
mea, tua refert, faniores Grammatici oftendunt voces eas efle accufati-
vi cafus & fubintelligi ad negotia.Qiiidni igitur per ellipfindici poteft,
felvis fyntaxeoslegibus, refert ipfos, ita ut praspofitio ad fubintelliga-
tur. Neque Plinius libro 14. dubitavit dicere , Manifcjium eftpa-
triam, folumquereferre, nonuvam. & librozr. Diximus & terram rc-
ferre plurimum. utellipfisfit pr$pofitionis ad. Porro fi infolitus fit
ioquendi modus, refertipfos, qui fcit homo nofteran non per incu-
riam typographi prsepofitio ad, quas defideratur, omifla fit ?

XIII. Cum adverfarius me accufaflet quod thefis mea niteretur
mtttilatione itidem ac prava expofitwne defnitianU, qita defcripferat ditbita-
tionem proprie dtclam, quia fcil. addendum erat, idcirco bnrere medium,
quia utrinque vel undique judicaveris , &c. probavi thefi 5. iftud frivo-
lum effe hifce verbis: quia enim in dubitatione nihil determinate judicatur,
to ipfo judicium fujpenditur, necrefert utrum rationum pondera huc atque
illttc apnfum inclinent, & alternent; iftud enim efficere non poteft quo mi-
vusmaneat fuffenfwjudicii, quamdiu fc. nihil deteminate judicatur, ifti
tnim judicandi aclui demum opponiturfujpenfwjudiciu Quid autem ad ifta
adverJarms? Thefi^. Etiamfi oftenderim, utexdi&ismanifeftum

eft, accufationemfalfam.efTe, non defink tamen eandem repetere,
fed nulla addita probatione. Deinde priora verba mea mala.fide in-
terpretatur, quafi nimirum ego dixiflem in dubitatione prdpriefic nun-
eupata, fecundtfm vocis etymologiam, non referre utrum rationum pondera
huc atque illuc ajfenfum inclinent, & alternent. Ego enim , ut ex ipfis
verbismanifeftumeft, dixinon referre, ut fc. dici poffit judicium
fufpendi, utrum rationum pondera huc atque illuc aflenfum ineli-
nent, &alternent, quia iftud efficere non poteft, quo minus ma-
neat judicii fufpenfio, &c. Prsterea poftrema verba mea valde ridi-
cula efle ait, & exclamat, Quafi vero judiciifujpenfio non opponatur cui-
cunquejudicio ! velfufpenfio judicti, five retentio afenfus, &judiciifive af-
fenfus buc atque illuc alternatiofive incltnatio nihil babeant oppofitionis! O mi-
ferabilem Logicam qm fic inftttuit! Canes qui mordere non poflunt ma-
xjmos latratus faepe edunt. Non efleoppofitionem inter ea quasfein-
vicem non evertunt, fed quorum unum alteri, tanquam fpecies,fuo
generi, fubordinatumeft,. veradocetLogica. Dubitatioproprie di-
<5i:a eft fufpenfio judieii, vel retentio aflenfiis, quia utrinque vel un-
dique judicaveris aequaliavel prsterproptcroccurruntrationumpon-
dera: atque adeo dubitatio proprie did;a, fpecies quxdam eft fuipen-
fionis judicii, ejufquealiafpccieseft fufpenfio judicii, quae. fit fine
mentis indinatione in ullampartem, & locum babere poteft in eo,
qui rationum pondera ab ulla parte nunquam examinavit, neque ul-
lam habet rationem propter quam in unam potius quam in aliam par-
tem a"flenfum inclinet. Sic igitur ambs hx fpecies in communi gene-
re conveniunt , neque generi opponuntur. Sed quid hifce nugis
refutandis immoror ,. cum ipfe adverfarius veritatem hanc confite-
ri coactus fit hifce verbis thefi fequente 10. Neque tamen, inquit,
infieior, aliquam judicii fujpenfionem, determinati videlicet judicii, nonpu<-
gnare cum aliquajudicii mutatione,five inclinatione in alterutram vel utram-
quepartem. Atque de hoc folum difputationem inflitutam efle fcpius
jam didum eft. nequelubetrepetere.

XIV. Dixeramthefi 6. inter csetera, manifeftifiimam implicaricon-
tradiclionem, fi dicatur, eum qui in medio haret inter duas vias, aliter ejfe
duarum viarum, quain quia neutram eligit. Adverfarius autumat the-
fi 10. nimisidimperitedictum; atqueitaporropergit: Quinimodua-
rumefeviarum isdemum reiie dicitur, qui quodammodo eligit utratnque,
fed eleclione vaga & inftabili, perque vtces alternata: verum citra determi-
patam alterutrtm tletlimem, uti adeo haftetius in tnedk bmat. Nam qui

5®
pianeviam neutram uUomodo eligit, nonjamduarumviarumeft, fedneii^
trimvia. Qulsad iftanonrideat? Qui duarum viarum eft, quodam-
modo eligit iitramque , verum citra determinatam alterius elecTio-
nem. Egregia fane ele&io, quae non eft electio. Efigere eft, unum
alii praferre; quod non fit nifi per determinatum judicium, & quia
illudnon adeft in dubitatione, ideo neutram partem dubiam eligit,
fedin medio haeret: Dixeram ibidem me dijputationispucedentis the-
fi<,- & alibi fepiui dixijfe; quatenm nihil determtnate judicatur, judicium
fujpendi.lftud Adverfarius audaciffime negare audet ullibi a me factum:
cumthefiallegataftatim abinitiohsc meaoccurrant verba, Quiin-
ter adverfas partes ita h&ret medim, de opiniombm iftis mhil determinate ju-
dicat, five deftnit opinari, quodrevera mhil aliudeft, quam judiciumfuf-
pendere ,ftve ajudkando fuperfedere. Quis non videt eundem utrobique
eflefenfum ? nifi cavillator negare velit eadem efle, quae verbis quibuf-
dam modo difFerunt. Plura fimilia difputationem legenti facile occur-
rent, ut non fit operae pretium hic repetere. Allegaveram etiam quod
Menochiodubius definiatur, quicumduasviashabetutram eligat nefcit:
utoftenderem dubitantem fecundlim eum ideo efTe duarum viarum,
quia neutram eligit. Ad hunc locumadverfariusmultaoperofecon-
gerit, quae ad rem non faciunt, ac tandem dicit, eligere Menochio non
pertinere ad elettionem qualemcunque ,fedad eleBionemplenariam, & abfo-
lutam. Quandoquidem autem hoc aliudnihileft quam crambemul-
toties recocta, & ad naufeam ufque faepius repofita, non lubet iis quae
haftenus di&a funt quippiam addere. Libens etiam tranfmitto .quae
fcurriliter thcfi i2.deblaterat.

XV. Pergo igituradea quae modum dubitandi concernunt. Ad-
verfarius Indignationis juftae contra Anonymum §. i o. dixerat, Se
non pojfe non improbare duras abuftones, qu& poftea commentis argutiftimis
ad fanumftve tolerabilem fenfum vix rediguntur. Jubet enim Carteftm non
tantum dubitare de omnibui, dequibus dubitari poteft, ftve indubium revo-
care omnia, qua pojfunt indubium revocari: verum etiamftc dubitare, ftc-
que in dubium revocare, ut pro falfts habeas atque rejicids. Circa ea the-
ii 7. notabam 1 °. Cartefium docere de omnibm dubitandum effe, & aften-
ftonem cohibendam, inquibm velminimam incertitudinis fujpicionem reperi-
mus, non minm quam ab apertefalfis. Atque addebam neminem negare pojfe
Hludejfe rationi confentaneum, qui novit mentem veri amantem non pofie ac-
quiefcere, quamdiu evidentibm & certis demonftrationibm non eft convifta de
veritatey quiafine iis erroris periculum fe evadere nonjojfe perfuafa eft. Re^

plicatthefi 15. homoineptus: Quam, mq\iit,frigide! NamapertefaU
fis utique nort tantmn afienttendum non eft: verum etiam contrariafirmifiime
tenendafunt omrita. Quam ridicule! Quamparumiftaecanimadverfio
adremfacit! Sufficit enim nobishicfi evincamus,quemadmodum ma-
nifefte falfis adhaerendum non eft propter falfitatem, ita pariter non
efle adhaerendum opinionibus in quibus aliqua erroris fufpicio reperi-
tur; quia& illaefalfae eflepoflunt, &perconfequens omnia quae iis
inaedificantur; quod nemo veritatis amans negare poteft.

XVI. Notabami". DocereCartefiumnondumfufficereiftaadvertiJfe,
(urandum efie ut recordemur, quiaafiiduo recurrunt {loquitur Cartefius 4e
opinionibus & prajudiciis, quibusadh&fimmfinepr&viomariifeftA rationislu-
mine, de quibmprima Medttatione jam egerat) confueu opiniones, occu-
' pantque credulitatem noftram tanquam longo ufu & familiaritatis jurefibi
devinclam, fere etiam nobis invitis; adeoque nunquam nos facile iis affenti-
ri, & confidere definere poffe, quamdiu tales effe fupponantur, quales funt
revera , nempe aliquo quidem modo dubia , ut jam jam oftenfum eft, fed
nihilominus valde probabiles, & quas multomagis rationi confentaneum fit
credere, quam negare. Atque eapropter raitoni confentaneum effe, fi volun-
tatein contrarium verfa nos ipfosfallamus, illafque aliquamdiu (nempedonec
ratwnes diibitandi fuperavimus) omninofalfas imaginariafque effe fingamus,
five, ut alias loquitur, pro falfis habeamus, id eft earum non majorem ha-
beamus rationem, quam fiforentfalfe,, neque iis uUo modofidamus in accu-
rata veritatis inquifitione, quod eft eas tantijper rejicere. Haec notanda du-
cebam , ut oftenderem quid Cartefius hac de re doceret; & ut fimul
conftaret iniquiflime eum accufari abufionum durarum, quae poftea
commentis argutiflimis ad fanum five tolerabilem fenfum vix redi-
guntur.Quid autem homo nofter? Putat hanc efle laciniofam & minime
ncceffariam fententia Cartefii repetitionem, ejufdemque putidifiima qu&dam
interpretamenta. Refpondeoneceflariam fuifle fententiae Cartefii repe-
titionem, quia de ea controverfia erat mota. An autem ego ipfam mi-
nusbenepropofuerim, & interpretatus lim, ipfius erit oftendere, &*
meum examinare. Audiamus igitur porro heroa noftrum. Macli, in-
quit, virtutefimus, &, quid iftm valeant verborum puftigia, cominusex-
periamur. Quod ergo docet Cartefitts, ita ejfe dubitandum de omritbus de qui-
bus dubitari poteft, utprofalfishabeantur, atque rejiciantur, equidemftc tm-
pugnaveram. Hoccine nihil aliud efi quatn judicium fujpendere, velpracon-
ceptas opiniones tantijper negligere, vel fcitafua recognofcere, neque quic-
quam vel afftmare, yel negau ? Quomodg dubitationemfuam Cartefius non

. 5*
femel exponit: ejufque fequaces intelligendam ejfe pafiim ferme dejerant,

Quid enim ? Annejudicium fujpendere non potius eft neque pro veris, neque

pro falfis habere t Item neque rejicere, neque admittere ? Ad hanc obje-

«Sionem refpondi circa finem thefeos 7. Credendum ejfe Virum Cel. fo-

mnolentum fuiffe, nequepotuijfe advertere, quid Carteftusdixerit, cumh&c

fcriberet, veleum Cartefium nunquam legijfe cuni attentione, velfuijfe ne-

fcio quibus pafiionibus abreptum. Carteftum enim ifta quidem duo, fcilicet de

omnibus dubitandum ejfe,five judicium fujpendendum, in quibus vel mini-

inam incertitudinis fujpicionem reperimus; eaque de quibus dubitamus, pro

falfis ejfe habenda, fape conjungere, nuUibi vero dicere illa cjfe unum & idem;

fedprater dubitationem alterum illud quoque, propter rawnem diclam, in

accurata ventatis inquifitione utilifitmum effe pronunciare. Huc referanrur

qua; a nobis hac de re dicta funt §. 6. Sed porro hominem noftrum

audiamus vana vidorise fpe fefe la&entem. Carpit primo meam Lati-

nitatem, quod dixerim eum pafiionibusfuijfeabreptum. Sed meminifle

debuiflet Paedagogus quod ipfe me pradverit difputationis prima?,"

quae continet vindicias, &c. thefi 4. Nec eft quod dicat fe eo loco

verba mea allegare: ego enim dixeram eum pafiionibus nimium indul-

Jijfe. Deinde poft pra;miflas vanas & nugatorias exclamationes ipfi val-

de familiares > oftendere conatur, neque mibi cum Cartefio, neque cum

Claubergio, neque mecum ipfo convenire. Sed quam bellerem iftam exe-

quatur propiusexaminandum eft. Cartefius, inquit, quum videretfe-

fetdtra legem&modumverba fuatetendiffe, premereturque dijficultdttbus,

hoc egit, uti nibil aliud quamjuam dubitationem in animo habuiffe videretur.

Septimis itaque refponfionibus, inquit, in bunc modum ftbi confulit. Ubi

dixi,'dubia eflc aliquandiu pro falfis habenda, five tanquam falfa

rejicienda, tam manifefte explicui, me tantum intelligere, adverita-

tes Metaphyfice certas inveftigandas non majorem habendam eflera-

tionem dubiorum, quam plane falforum; ut nemo fanae mentisvi-

deatur poffe aliter mea verba interpretari. Scd&paulopoft. Dixi du-

�biorum non majorem habendamefle rationem, quamfiomninofalfa

cflent: ut ab illiscogitatio plane avocetur, non autem ut modo unum,

rnodo ejus contrarium afErmetur. Porro Septimus opponens b&c dixerat:

Silexilla, in veftigando vero id quod vel minimum dubitationis ha-

bet pro falfo habendum eft, ita intelligatur; cum veftigamus quid fit

eertum, non debemus ullo modo niti iis quae non funt certa, aut quae

habent dubitationisaliquid, legitima eft, ufu recepta, & communif-

fima apud omnesPhilofophos. Etrurfum: Si dicla lexita intelliga-

■■ ■ ■■■ ■ ■ ■ ■ ■-......■ "■ ■ ■■--■■/- ■■.....-- -- ;.- - ■ ;-■ - ...........

'..','*"'■■■'' ■ . , . ' / '■■

-tu)r. Cum veftigamus, quid fitcertura, ita debemus rejicere omnia
quas certa non funt, aut aliquo modo dubia, ut illis nullo pacto ni-
tamur, adeoqueeafpe&emusperindequafinoneffent, autpotiusea
non fpectemus omnino, fed ab iis penitus abducamus animum: le*
gitima quoque eft , tuta, tritaque etiam a tironibus. Adqmverba,
inquit porro Advcrfarius, Cartefim ita refcriffit. Hic in duabus pri-
mis refponfionibus omne id approbat, quod de re propofita cenfui,
quodve ex meis fcriptis elici poteft. Poft hofce textus allegatos hanc
indenugatornofterformat conclufionem. Manifeftum igitur eft, vide-
ri voluiffe Cartefwm nihilaliud inteUigere, quam abdieationem feriam dubio-
rum omnium: qua nimirum iUi dubitatio. Refpondeo Cartefii fcopum
fuifTe, ut doceret quomodo mens noftra aprajudieiis, quaeeamm
veritatisinquifitioneprobabilitate fua devinctam quafi tenent, &im-
pediunt, quo minus juftum examen inftituere poflit, liberari poffit;
& quia ifti fcopo fatisfieri non pofTe deprehendit, fi folummodo du-
bitetur, five fi folummodoopinionesprsjudicatae confiderentur tales
quales funt, probabiles fc. quaeque mentem diftrahunt, voluit infuper
ut earum non majorem habeamus rationem quam fi falfcE forent, quo
mens plane ab iis avertatur & avocetur. Illud ego dixi Cartefii men-
temefie. Ulud idem eftquodhifcetextibuscontineturfatis exprefle.
Mihi igitur cum Cartefio convenit. Quantum autem ad conclufio-
nem ab adverfario ex Cartefii textibus allegatis deductam, refpondeo
non tantum Cartefium videri voluifTe nihil aliud intelligere, quam
abdicationem feriam dubiorum omnium, fed rcvera nihil aliud in-
tejlexiffe. Quod veroadditur hanc illiefledubitationem , ridiculum
eft. Quid enim ? An non qui dubia abdicat five rejicit, eorum non
majoremrationemhabendo, quam fi forent falfa, amplius quid fa-
cit quam dubitare ? An non qui dubitat folummodo confiderat du-
bia, ut dubia, fivefecundumeamrationem, qua feofferuntmenti %
Qtiod non eft dubia plane abdicare. Ex diclis manifeftum quoque
eft quam temerario & fine ratione blatero hic effutierit, Cartefium,
quum videret fefe ultra legem & modum verbafua tetendiffe, premereturque
difficultatibm, bocegiffe, uti nibil aliud quam fuam dubitationem in animo
habuijfe videretur. Cum nequidem oftendi poflit ab ipfo ullus locus, qui
cumaliisad amuflim non confentiat. i

XVII. Sequitur ut videamus an felicius difputator nofter probet,
mihi cum Claubergio non convenire. Locus autem quem citat ha-
betur cap.3. §. 17. & 18. dedubitationeCartefiana, qtqueejushxc

font verba: Poffunt b&c verba, videlieet pro falfb nabere, feparatimjpe*
ilata duobui modis inteUigi. Primo, judicare aliquid falfum effe; quod fit,
fiquidem reclefiat, afftrmando qutd aut negando de fubjeclo clare difttncleque
perjpefto: efiqueaclw b&cpropria facultatts judicandi. Secundo fine affirma-
tione aut negattone ulla aliquid confiderare tanquam falfum: ne fcilicet ipfo
mamur & nitamur inyert mdagattone , quamdiu quale fit ignoramus: &
h&t efi aclionon judicii, fed facultalisapprehenfivd. Quando ergo initto Phi-
hfophu Cartefius adhibet hancphrafin, habere pro falfo, pofieriore tantum
figniftcatione adhibet, non prtore. Nempe illud habere profalfo noneft judi-
care, feuaffirmare & rejicere revera; fedapprehenderefine affenfu autdif-
fenfu, potcft enim enunctatio fimpliciter apprehendi, non interjectojudkio..
l^ofter homo exiftimat hoc nihil aliud efle quam Cartefii dubitare. Si
dixiflet puerilc effe fuum deliramentum, verius dixiflet. Quis enim
mentis fkae eompos non intelligat aliud efle folummodo dubitare, quo>
fitut mens nunc in unam, nunc in aliam partem inclinet, quoque
vix evitare poteft, ut non uni vel alii parti, propter rationes probabi-
les, quas occurrunt, adhsreat, & aflenfum praebeat ? Aliud efle, ut
incommodum iftud &impedimentum in veritatis inveftigatione vi-
temus, firmum habere animi propofitum non amplius confiderandi
dubia , ut dubia; kd. illa habendi tanquam falfa, iifque non magis-
utendi, & nitendi in veri indagatione quam fi forent falfa ? Ut de-
nique probet nugivendulus me mihimet ipfi contradicere, Difette ait
mehocdtcere, rejiceretantijper dubiatanquam falfa ,nihilaliudeffe, quam
m ulio modonon fidere inaccurata veritatis inquifuione. Atqui id, inquit
porro, eft affenfum non pr&bere. Verba mea thefi 7. ad quam refpicit,
ita kfe habent: Opiniones dubias profalfis habere, efi earum non majorem
rationem baber.e, quamfiforentfalfa, nequeiis ullo modo ftdere in accurata-
veritatis inquifitione, quod eft eas tantijper rejicere. Neque alibi unquam-
quidquam dixiquod cum hifce ad amuffim non conveniret, neque
contrarium probatur cum dicitur id efle ajfenfium non prabere. Cum;
enim fimplici mentis intuitu propofitionem aliquam dubiam fineaf-
fenfu & diflenfu ut falfam confideramus, & ea nullo modo fidimus,.
aflenfum quidem non praebemus: inde autem non fequitur quod
folummodo dubitemus-, ficut probandum erat; quia, uti faepiusdi-
ftum eft, qui folummododubitat, confiderat dubia ut dubia-, fic-
quevixa fefe impetrare poteft ut iis non fidat. Propter rem adeo be-
hc geftam triumphus huie homini deeernendus eft proculdubio*
XVIIL Sed& porro quae fequunturexaminarepergamus. Sunt,

inquit, b& , fateor, incruftationes potius quam expofitiones "mfulfiftimt com-
primis & nupacifiimm. Quidenim? Anneigitur effatumaliquodprofalfo ha-
bere, velquafi falfum rejicere, nihil aliud eftquam illi nonfidere i Nam
utincertiseffatis baudfiiamut, aquumeft; utprotenuseaprofalfishabeamm,
■& quafifdfa rejiciamusjniquifii.mumpariter &ftultifiimum. Nunquamnc
�erit ineptiendi finis^ Non temereeffutiendum erat quidlibet pro au-
ctoritate. Probandum erat verba illa eum fenfum non admittere.
Et quid ni admittant non video. An non enim effatum aliquod pro
falfo habere, five tanquam falfum rejicere, fignificare poteft i{Iud
non ampliusconfiderare utdubium qualeeft, fed illud confiderare
tanquam fi effet falfum, five ejus non majorem habere rationem
quam fi falfum foret ? Cum autem id fit, manifeftiffimum eft nos eo
nullo modo fidere amplius. Probandum quoque erat dubia pro falfis
fenfu dicto habere, five tanquam faUafrejkere, iniquiffimum pariter
■effe & ftultiffimum.

XIX. Adverfus id etiam, quod Claubergius dixerat pro falfb
habere hoc loco nibil aliud fignificare, quamfine affirmatione aut nega*
tioneulla aliquid confiderare tanquam falfum, five apprehcnderefine affenfu
vel diffenfu; & hanc effe aclionem nonjudicii, fed facultatis apprehenfivx,
seque infulfe deblaterat. Quis bic eft, inquit, ineptiendi pruritm? Anne
eitra fufpicionem dementk fingi poteftullum effatumfeu verumfeufalfumfine
affirmatione vel negatione ? vel haberi pro falfo, & rejici tanquamfalfum,
ftne affenfu vel diffenfu ? Perfolam videlicet atque nudam apprehenfionem,
quanibilconjungit veldisjungit? Videtur vanus Sophifta Claubergiurrt
ita interpretari, quafi voluiffet dicere, pofle effe effatum aliquod feu
propofitionem veram vel falfam fineaffirmatione vel negatione, quod
abfurdum , & ab ejus mente plane alienum eft. Quis enim adeorudis
fingipoffet, qui ignoraret omnem propofitionem in fefe confidera-
tam effe vel veram vel falfam ? Verum hoc non obftante veriffimum
eft non tantumpoffe propofitionem aliquam fimpliciter apprehendi
ab intellectu, fine affirmatione vel negatione, affenfu vel diffenfu, id
eft non interpofito judicio; fed etiam talem apprehenfionem effe ne~
ceffariam, in omnibus propofitionibus ut judicium ferri poffit. Nort
enim poteft judicari aliquid effc verum vel falfum, nifi illud tale effe
intelligatur. Neque aliud quid eftjudicium quam actiomentis affen-
fum, vel diffenfum prabentis veritati, vel .falfitati, qux intelleftu
apprehenditur, ideft,cogno(citur, fiveintelligkur. Sed fortealiter
fe res habet cum adverlario hoc, qui bruto quodam impetu quidlibet

effutire confuevit; etiamfi num verum num falfum fit non cognofcat

& intelligat. Porro fi contingat ut verkas vel falfitas nonfatis intelle-

fhii fit manifefta, quod fit cura clare & diftincle non intelligimus

Utrum in ideafubjccti contineatur vel non contineatur idea attributi f

vcl fimplicitcr judicium fufpendimus;. cum fcilicet necab una, nec

ab altera parte rationes ullae probabiles occurrunt, propter quas unum

potius, quam aliud ftatuendum effe fuademur. Vel nihilominus in

unam vel in alteram partem determinamus propter probabilem ali-

quam rationem, quae fe ab illa parte intelledhff offert; &tumdici-

mur opinari. Vel proprie dictam, fecundum vocis feilicet etymolo-

giam, dubitamus dubitationem; cum fcilicet, ut erroris perieulum

evitemus, affenfum prabere nolumus. Verumquia, uti faepius jam

dictum eft , fi folummododubitemus, mens facileinclinatur in irnam

vel in aliam iterum partem, &* fic impeditur in veritate accurate, uti

decet, invcftiganda, fuadet Cartefius ut ulterius progrcdiamur, &

firmum fumanfusanimi propofitum non amplius attendendiad quaf-

cunque rationes probabiles, quae feabuna vcl abaltera parte forte

offerunt; fed ab iis fe longiflime avertendi, & dubia confideran-

di eodem modo ac fi forent falfa , atque ita ea rejiciendi, id eft

non majorem eorum habendi rationem quam fi forent falfa. Quod

fit, utimanifeftum eft, fine interpofito judicio, quo eredimus illa

X X. Ejufdem furfuris eft cum dicit Cartefium , quumfefe videret
m angufiias compulfiim effugio nimis quam ridictdo fibi confuluijfe. Ait enim,
inquit, pro falfishabere, vel tanquamfalfa rejicere,fibi riibilaliud ejfe, qnam,
ad veritates metaphjfice certas invefiigandas, non maforem ej[e rationem ha-
bendamdubiorum, quamplanefdforum. Atqueadditporro,«o;2 majorem
habere rationem dubiorum atque falforum, nihil aliud eji, meo quidemjudi-
cio, quamfimilem, & aqualem & eandem habere rationemfalforum atque du-
biorum, adeoque dubianullo difcrimine cumfalfis habere. Qmd plane fioli-
dum longeque injuflifiimum efl. Magnus hic infipientia? doclor putat fi-
bi fidem efle adhibendam , cum pro auctoritate adeo audadter efFu-
tit aliquid effe plane ftolidum , longeque iniquiffimum : philofo-
phus autem fine probatione nihil credit. Atque plane ridiculum eft
quod ait, Cartefiurn inanguftias compulfum iftoeffugio fibi confu-
luifle: omnia enim quae hac de re unquam fcripfit optime inter fe corr-
fentiunt, uti ex hactrenusdifputatis eft manifeftum.

XXI. Ex,periamur quoque an felieius tela fua irt me vibraverit,

37
quum fubjungit, me in difficultatem haudpaulo majorem me induiffe, quum

pronuncio, noneJfeunum& idem, dubitare, fivejudtcium fujpendere &pw

falfo habere, feu tanquamfalfa rejkere. Namflpro falfis habere, feu tan-

qtiam falfa rejtcere, quod Claubergius arbitratur, alterutrum fignificet; ni->

tnirum vel confiderare tanquamfalfa, fine affirmatione vel hegatione ulla, nee

nonfine affenfu vel diffenfu; veljudicarefalfa ejfe; quandoquidem ifta mihi

non fignijicantnecaffirmarenecnegare: itemnecaffenfum necdiffenfum: qua

defcriptio Cartefianz, quam vocant, dubitationis eft; manifeftum fieri autu-

mat, profalfis habere, item, ut falfa rejicere,nihilaliud mihinotare, quam

judicare effefalfa. Puiverat, addit porro , Carteftus, uti fere Jolet liben-

tifitmefibimet ipfe tanquam infacicm obloqui, & ad illud probandum ver-

ba qusdam Cartefii citat e primaMeditatione circa finem, ubi Car-

tefiusdicit, fenunquam opinionibtu dubiis ajfentiri, ■& confiderc defuetu-

rum �, quamdiu tales effe fupponet, qualesfunt revera, nempe aliquo quidem

modo dubias, utjamjam oftenfum cft , fed nihilominus valde probabiles, &

quas multo magu rationi confentaneumjit credere quam negare. Atque ea-

propter opinatur fe non male afturtim, ft voluntateplane in ccutrarium

verjafe ipfumfaUat, illafque aliquandiu omninofalfas, imaginariafque ejfe

fmgat. Sarcafticas quas fubjungit homo facetus interrogationes & di-

cleria, quibus iftairridet tanquam deliriorum prsftigias, &c. liben*

praetereo. Verum refpondeo i °. Mefummacumrationepronunciaf-

fe, dubia habere pro falfis, five, tanquam fi falfa forent, rejicere,

efle amplius quid , quam vel fimpliciter aflenfum cohibere , vel

proprie dictam dubitare dubitationem ; Neque etiam quidquam vel

Cartefium, vel Claubergium abeo diverfum unquam docuiffe; vel-

uti luce meridiana clarius fuperius oftenfum eft. 2°. Notanda eft bella

nugatoris argutatio qnam contra me inftituit, quasque ad formam re-

da&a ita fe habet. Sijro falfts habere, feu tanquam falfa rejicere (quod,

rnquit , Claubergio alterutfum fignificat; vel fine affirmatione &

negatione confiderare tanquam falfa ; vel judicare falfa efle ) mihi

non fignificant nec ajfirmare nec negare, ( quam ait Cartefianae dubita-



7< , pho 54. rogat Cavillator, An tantus Philofopbus inter qaaftionem togke dtclam, & inter quaftionem rhetorice diclamvel granmaticediftinguere non ptuerit i &c. Sed plane praeter rem. Illud quaeritur, an, cum per for- mam quasfttonum & refponfionum aliquid traclatur, quaeftio nort contineat illud de quo inquirendum ftatuitur, & de quo fufpenden- dum eft judicium, donec examen eft faetum & conclufum ? Quod flt in refponfionedemum. Iftud autem per feeft manifeftum. Reli- quam de nomine quajftionem quam inftituit, utpote ad rem non per- tinentem.partieulariusexaminare nofr lubet. Illud unicum modo exa~ minandum hic occurrit. Nempe Claubergius dixerat cap.2. paragr.7. qudtftionem nonfemper arguere dubitationem in tpfeqmrente : fed vel in hoc, yel in reffiondente, vel in circumftantibus, vel in aliis, propter quos qmftio, proponitur: ita quidem ut qu&ftio omnis fua naturafit dubitatio, quamvi& non femper fit inproponente, fufficit enimutin alto quocunque fit, vel effe pofttt. Hare Nugatori huic minfica dicla videntur. Cum, inquit, Qu&- ftw & dubitatio, Qmrere&dubitareClaubergioidem fint; verbah&c nihil aliudpojfuntfignificare, juxta dicHonarium Claubergii, quamdubitationem non femper arguere dubitationem in ipfo dubitante, fed vel in hoc, qu&ren- te videlicet feu dubitante, vel in aliis quibufdam, utique non qmrentibus, id eft non dubitantibm; nimirum vel in rejpondente, vel in circumftantibm, vel quicunque fmt propter quos qmftio proponitur, &c. Non credo huic homini parem ullum inventum iri, fi vel totum terrarum orbem per- ambules, in cavillandi& ineptiendi palaeftra. Imo fane , mi homo, qua*ftio & dubitatio idem valent, five illa confiderenturprout in ani- mo funt, five confiderentur ut funt in externa oratione. Quid enim eft qusftioquam quis fibi format in animo fuo aliud , quam propo- fitio quam fibi ad ventilandum proponit ? Quis non novit eum, an- tequam fufficiens examen eft mftitutum & conclufum,de ejus veritate- duhitare fivejudicium fufpendere? Coincidunt igitur quaeftio & dubi- tatio. Srquisetiam apudfefcquxftionemformetinanirno, decujus veritate ipfe perfuafus eft, fed in eum finem ut aliis proponat: ea tum non eonfideratur ejus refpec~hi tanquam quasftio five propofitio- ad ventilandum fibimet ipfi propofita; fed tantum ratione eorum qui- bus illam proponere intendit ad ventilandum; atque ita etiam refpe- &u iilius, ut propofitio talis non eft quaeftio, ita quoque non cft du- bitatio; Si vero qusftio & dubitatio confiderentur prout funt in eS> ternaoratione, manifeftum non minus eft quaeftionem cumdubita-

	tion	ic i >; d*	ncidere. Quid cnim eft quajftio ita confiderata aliud, quam?


				pro>-
				pro>-



			I

		APOLOGIA NECESSARIA ♦ p R o Dubitatione Gartefiana,adverfus iniquas criminationes, & infulfas cavillationes infertas indignationi juftai ReineriVogelsangii, contra libellum> cui titulus, Philofophia S. Scripturaeinterpres. � DISPUTATIO PRIMA, Sivc repetitio diffiutationu i 5 de Naturali Dei cognitionc, habita, ad diem 4 tJMartii 166%. Rodiit antehac libellus cui titulus, Philofophia Scriptura interpres-, ejus auclx>r poftquam fatis ir- reverenter omnibus qui anteipf jm fuefe Theo- logis exprobraffet, quod legitimam S. Scri- pturas interpretaadi methodum hadtenns igno- raffent, meliorem actutiorem quaerens, fe diu miiltumque fecum reputaffe fedulo ait , an «quemadmodum Cartefio in Philofophia , fic & fibi in Theologia liceret, conduceretqueindubium revocare quidquid in dubium revo- caripoffet, idquecontinuotanquamfalfum rejicere, donectandem ad aliquid in Theologia firmum ac ftabile, quo tuto pedem figere poffct, perveniret &c. A tque immediate ante magnis elogiorum titu- lis Cartefium ejufque philofophandimethodumornaverat; fc. quod ea Nobilipnm ac incomparabilis Vir Renatui Des-Cartes Trimrn inaccejfum qui per tot fecula verum ■ Eruit e tetris long& caliginis umbris, Philofophiam ab ipfis reftauravitfundamentis, a tot tantifque quibtts fcatebat, repurgavit lacunk, ac proprio nativoque refiituit nitori; qualifque fit ea methodus indicaverat his verbis, nempeprajudiciorum omnium abdicatio feria, & nuliius rei nifi clare difiincleque percepta affenfio. Vir quidam ce- leberrimus fententiam iftius auctoris de methodo interpretandi S.Scri- pturas, publicisdifputationibusrefutaturus, quanquam haud igno- A raret



		4 Mqmprofeclonihil borum efl dubitare. Namdubitare, riifiplurimumfallor,- efijudkare. Quidenim efi, obfecro, dubkare aliud, quaminter adverfas epiniones harere medium, quidfcilicet utrinque vel undique judicaverk aqude velpr&terpropter pondus efi rationum ? Atque illud clare nimis compro- bare ait ipfam verbi etymologiam, quam ideolibentius fe adducere di- cit, Quia puivit Clarijfimus Claubergiusomnium, qui Cartefiana pUcita, perditipmedepereunt, facileprinceps. Ac porro in medium profert loca quaedam ex ipfius tractatude dubitatione Cartefiana. Dixerat ille ex Ifi- doro, dubius dicitur incertus, quafi duarum viarum. Ad quod refpondet, eum qui judicium fufpenditnon effe viarum duarum, fed neutrius autnullius vi&. Sic ad vocabulum graecum dppsGmica, quod Claubergius dixe- rat derivari ab dy,<$k & /3<#, quafi in utramque partem eo, refpondet pifpenderejudkium effe in partem neutram vel nullam ire.* Similiter ad ety- mologiam vocis Germanicae uveifelen, quafiadduocadere, nonad- haerere uni, tanquam ex zjmti 8cfallen^odem refpondet modo. Atque hocfa&o duptici vicTrorialaetus, & quod probaveritdubitarelonge aliudquidfignificare, quam fufpendere judidum, & quodhoftem proprio fuojugulaverit giadio, ex imo peftore quafi ipfum mifereret adverfarii fui profligati, alta voce exclamat > Eheu! Quam non bene '--%, Clariffimo Claubergio profmt, qfim deprompfit e penufua philologica tam exer- timjaclitata ! Atque iterum quafi triumphum canens, O penum phi- Ulogicam parum tempefiivam &commodam-! Sedvero juvatpenitiusali- quanto haec omnia introfpkere, & videre an non triumphum cecinerit ante victoriam. V. Dubitare Viro Cel. eft judicare. Quid eriim efi, inquit, obfecro_rdubitare aliud quam inter adverfai opiniones medium harere, quiafcilket«- trinque vel undique judicaveru, aqude vel pr&terpropter pondUs eft rationum, Refp. At vero, qui inter adverfas opiniones ita hseret medius, de opi- nionibus iftis nihil determinate judfcat,' five definit opinari, quod re- vera nihil aliud eft, quam judieium de iis opinionibus fufpendere, fivc ajudicando fuperfedere, ut per femanifcftum eft. Neque Vir Cel. id negarepoteft, qni ipfe ex Ariftotelelocum citat th. 9. quo id confir- matur; illicenimintercaeterahaecoccurrunt. Quatenus quk dubitat, ea- tenus aUquidfimile ligatk patitur; quoniam impojftbile eft m alterutram par- tem ultraprocedere. Qpid hoc aliud eft quam abftinere ab afienfu pra?- bendo alterutri parti ? Manifeftum igitur eft vel ex ipfa Cel. Viri de- finitione,dubitare&judicium fufpendere efle reipfa unum idemque., Prseterhsec & ipfe voces eas ut fynonymas ufurpat ibidem : explica- turus-



		*t t* turus enim qusfuentmerisAcademicorum, demediavideKcetno-' vaque Academiajdicit totam eorum fapientiam nihil aliud fuifle quam dubitationem, five minli�$, ideft, evanidam neque ufpiam fixuram pedem fpeeulationem &c.. & Arcefuls mentem proponens, aitipfurn contendiffe nec yerum in rebus effe nec falfum; eoque in omnibus effe eobibendum ajfenfitm. Quid hifce clarius dici poteft, totaeorum fapientia mbil aliud efi quam dubitatio, & illi contenderunt in omnibus efle cehi- bendum aflenfum. Idem profitetur cum Pyrroniorum, quiinter hofcc dubitantes recenfentur praecipui, vocem eife dicit nihildefinio. VI. Cicero Acad. Qu. Libro i. eodem modo explicat dubitationem hifce verbis, lUam autem Socraticam dubitationem de omnibm rebus, & nul- la afjirmatione adhibita confuetudinem dijferendi reliquerunt. Idem videre eft & aliis in locis, ut & paflim apud Sextum Empiricum. Sed non eft operae pretiumut prolixius oftendatur voces illas familiariter uf fynonymas ufurparr, quandoquidem ipfe VirCeleb. diflimulandum haudquaquam effe profitetur in fine th. j>. Verbum dubitandi laxiores haud raro fignificatm, & improprios induere. Quomodo, exempli caufa, du- bitare duuntur, qui vel idemfaciunt aliquatenm, velfimile quippiam ac qui dubitant. Id efi qui non temerejurant in verba magifirorum : quifubito non affentiuntur: qui rationumpondera,quibus adfiruitur veritas, diligenter ex- pendunt, atque identidem examinant, nonnullas etiam ,forte, non ita folidas abjiciunt & loco movent: quique penitim & iterum atque iterum explorant argumentationes, quibm alma veritas impugnatur. Quid aliter Cartefius- & Cartefiani unquam per dubitationem intellexerunt ? jEquus le- clor ex hifce judicet an non Cartefiani fumma affieiantur injuria, qui ex Cartefio mentem ipfius de dubitatione ita interpretantur, cum accufantur, quod ejufmodi ferme phrafibus abufionem durifftmam & minime neceffariam, neque tolerandam conentur extenuare; quodque iis etiam ftercora Cartefii non difpliceant. VII. Sed & propius examinandum eft, an & quomodo is qui du~ bitat dicendus fit judicare; & an non de eo qui praejudiciis renunciat, &judicium fufpendit, idem fimili modo fit dicendum. Qui dubitat, five inter adverfas partes medius haeret, is neutri yel nulli parti aflen- fum tribuit: idem facit, ut oftendimus, qui renunciando praejudiciis judicium fufpendit. Par igitur utrobique quoad ac"tum judicii eft ra- rio; atque adeo qui dubirat vcl non judicare dicendus eft, fi qui ju- dicium fufpendit non judicet: vel uterque sequaliter judicare dicen- dus eft. Ergo iater illa duo cx hoc.fundamento nulla diffcrentia, A 3, � quas <■ ■ � .



		qu« ex natura rei defumitur \ tft fingenda. Sed ut res fiat magis ma- nifefta, inquirendum eftquale judkium in actu dubitandi locum Ha- berepoffit. Qui inter adverfas partes medius hsret, nufli afTenfum praebens, non poteft dici de, fingufis partibus determinate aliquid o- ^pinari; interim tamen fatendum eft hic judicium aliquod intercede- re, quo determinatur nihil de ulla parte detei-minandum effe. Sed & idemobtinetin eo qui prsjudiciisrenunciandofufpendit judicium, quia & ille ac~hi aliquo judicii determinat nihil effe determinandum. Ha&enusigiturVirCel. nihilhabet contra Cartefium &Cartefianos in quo fibi glorietur. VIII. Sedforteresmeliusipfi fuccedet in rationequaedeiumitur ex etymologia; fed& ex ea parte illi nihil fubfidii reliftum effe fa- cile oftendi poteft. Quj dubitat, inquit, eft quafi duarum viarum: fed vero qui judicium fufpendit non eft viarum duarum, fed neu- trius aut nullius via?: ergodubitarenoneftjudiciumfufpendere. Sed refpondetur eum qui dubitat ita effe duarum viarum, ut hasreat in medio, & abftineat ab electione, quod eft judicium fufpendere. Sic cum dicitur oLpqi&nnw, quafiin utramque partem eo, id non ita in- telligendum eft, quafi utraque pars determinetur; alias enim ety- mologia ipfimet ViroCel. obftaret, cumdicit eum qui dubitat inter utramque partem hxrere medium; fed intelligendum eft ita in utram- que partem ire ut nulli patti adhsreas, fed affenfum cohibeas. Idem dicendum eft deetymologiaGermanicas vocis zjpeiffelen. Judicet le- ctor fine praejudicio an Vir celeberrimus triumphum fit meritus. In fequentibus adreliqua examinanda progrediemur.

			DISPU-



		DISPUTATIOSECUNDA, S I V E RepetitioDifputationis X VI, de Naturali Dei Cogni- tione, habits ad diem 2 j Aprilis 1668. Jguarefutatur Reineri Vogels angii Difpu- tatio Theologicaprima, oppojita dijputationi pr&cedenri A. 166%, 31 Martih & continuatur apologia. Uia jam prodiit difputatio Viri Celeberrimi continens vindicias contra criminationes, (ut ille loqui amat) praeccdente mea difputatione contentas, antequam pergamus in reliquis exa- minandis, quantum fieri poteft breviifime quae- dam ei reponenda efle duximus. An autem ego Iaborem ipfius in retundendis Anonymi pro- pudiofis flagitiis (utloquitur) interturbarim ; an ego ipfi fuper ifta commentatione publice dicam fcripferim, leftor judicet an non longe a vero abeat; cum ne verbulum quidem unum in mea difpu- tatione compareat, quod dogmata Anonymi de interprete Scriptu- rae vel minimum attingit. An non maximam etiam moderationem pro circumftantiarum ratione adhibuerim alii judicent, qui ipfius difputationes cum mea conferre dignabuntur. Certe nimis temere & fine ratione fufpicatur Vir Cel. me ulcifci voluiffc vicem impuriffimi hominis (Anonymum defignat), caeterum de Schola Cartefii &c. cum thefi prima fola & unica ratio a me aliegata fit propter quam Cartefii defenfionem fufceperim; atqueeam etiam nunc juftiifimam efle pro- nuncio. Abfit vero ut tanta fiamus(ficut Vir Cel.innuere velle videtur) Cartefii mancipia, ut ipfum non alicubi hallucinatum efle credamus, & ut ne latum quidem unguem a prafbrmatis ipfius fententiis fecedere audeamus, vel quempiam fecedere fine criminatione patiamur. Quan- tumad me non adhaereoCartefiopropterViriillius auftoritatem; fed quia ipfius philofophandi methodum adeo accuratam, & philofophe.- mata adeo vero confentanea efle judico: fuum etiam judicium libe> rum



		8 rum libentiffirhe relinquo cuilibet, & amice diflentientes nihilo mi- nus propterea amore profequi ftudeo. Verum cum tanto contem- ptu & acerbitate difputationem inftituere contra Cartefium, & per -ejus latus contra omnes, qui ipfius philofophemata in magno habent pretio, prscipue contra pise memoriae Theologum & Virum mode- ratiffimi ingenii Claubergium, qui placide Cartefii dubitandi ratio- nem defenderat, iftud fane ferre non potuimus propter rationem thefi prima noftrae difputationis allegatam. An etiam Vir Cel. occa- fionem anxie non quaefiverit, fed oblatam ultro non fine neceflitate arripuerit crafliffimos Cartefii errores ( fic loqui voluit) fine ullius admodum laefione (O tempora! Omores!) refutandi, aliijudi- cent; certe Viri Politici id Academia Leydenfi huflc tantum pra- textum vanum efle credent, aliudque latuiffe myfterium. Ad ea quae Vir Cel. dixerat, Cartefiifc. reperta,T>ifciplmam Phjficam, & Ontologi- Cam quod attinet, perpauca ejfe, probatu ejfe facillimum, ipfumque tantum ferme aliorum inventa compilajfe, atque digejjijfe, nonnu^a. addidijfe, qu&- dam cormpiffe, prxter alia notaveram etiam verendum ejfe ne viri eorda- ti, qui fe aucloritate hujus Tbeologi duci notipatientur, hoc pro calumnia fmt habituri, nifx demonjiretur, meque propterea auclorem ejfe Viro Ccl. ut ea fttjpicione fepurgaret, &c. Poft haec allegata impotenter exclamat, En tnedeftiam &animi moderatknem, quam Vir Cel. pauculis ante lineis ambi- tiofifftme promifemt; enfdeml Sed facile ignofco fortajfis enim vir bonus quid loqueretur haud intellexerit. Sed judicent alii an fuadere alicui in tali cafu, Ut a calumnia» fufpicione fe liberet, fit modeftia: limites tranfilire. Porro puto me adeo parum mentis compotem non efle, ut non intelligam, quid loquar. Facile autem ignofco bono huic ho- rflini, etiam fi vel plura dixiffet; non enim ipfi, fed bili, fupra mo- dum sftuanti, haec imputanda veniunt. Sed operam perderem, il nugalia cunclta, quae ipfius difputatione continentur , fingulatim attingerem; eaenim eft conditio eorum, qui quidlibet temere eflfu- tiendi licentiam fibi fumunt, ut nunquam eos ad modeftiam qua- cunque vi trahas; ac propterea impofterum ea tantum examinare per- gam, qua; reale aliquid continere videntur, neque ulla perfbnalia, quaevead rem principalem non fpectant multum attidgam. 11. Vir Celeberrimus dixerat dubitare effe inter adverfts opmiones hitrere medium, quiafc. utrinque vel nndique judicaveris zquale veipr&ter- propter eft pondtts ratmnum} Ad ea refpondi, eum qui inter adverfas opi- wnesita haret medius, de opimonibm iftis nihil determinate judicare, ftve definere*



		9 Aefinereopinari, quod revera nihii aliud efi, quam judicium de iu opinionibut fujjtendere, five ajudicando fuperfedere, utperfe manifeftum eft. Regerit Vir Celeberrimus th. 5. Aliud ejfefimpliciter b&rere medium inter adver- fts opiniones, aliud effeideo harere medium, quia fc. utrinque vel undique judicaverU &c. Qua dujungi non debuiffent. Nam qui pro fententia qua- piampohdus agnofcit rationum, fieri nonpoteft ut minimum, quin eam ajfen- fu quodam praelibet, quamvuforte non prorftu ampleiiatur. guodfi ver» profententiu adverfis &qualia, velputerpropter, quijpiamfacere judicave- ritrationum pondera, fieri nonpoteft, quin ajfenfu quodam vehiipervices adverfa fententim. prslibentur. tt&c animi tumultuatio, nunc hoc nuncillud ■approbantU, utiputem, eft dubitatioproprie ditta. Ad illa hsc notanda ve- niunt. Agnofcithic Vir Cel. & eum qui dubitat, & qui fufpenditju- dicium haerere medium inter adverfas opiniones, quod eft nihil de iis determinate judicare: quaeftio igitur tantumeft, an quijudicium fufpendit non squali jure, ac is qui dubitat, dici poffit, quia pro fententiis adverfis aequalia, vel praeterpropter facerejudicaverit ratio- num pondera, aflenfu quodam veluti per vices adverfas fententias praelibafTe. Cur autem id dici non poffit non video; cum enim veri- tati quaerendae ferio incumbimus, examinare folemus rationum pon- dera pro adverfis fententiis, qua? fe menti offerunt, & animadverten- fes nunc ab una nunc ab alia parte probabilitatem, facile nunc in unam nunc in aliam partem inclinamur; fed quia evidentem demonftratio- nem non videmus ab ulla parte, aflenfum cohibemus, atque in me- dio haeremus nullam partemamplectendo, accuratius examen infti- tuturi, ut felicius errores evitemus. Sed inquit Vir Cd.fimpliciter h<t- uremediumaliudeft, quamfureremedium, quia&cc. Sifimpliciter figni- ficet ita haerere medium fine ulla rationum praelibatione, vellem ut locus adducatur in quo vel Cartefius, vel Cartefianus quifptam ita fit locutus. Imo aliam efTe Cartefii mentem quilibet novit: is enim ubi hanc materiam tractat ab omni parte rationum pondera, quibus mens moveri pofTet, profert, & examinat, & deprehendens eas nonefTe demonftrativas, tantifper judicium fufpendit, donec accuratius, quam antea fafhim eft, inftitutum fitexamen. Etquisnon miretur alicui fuper hifce moveri litem ? an enim fufpenfio judicii definit efTe fuf. penfio judicii; quia utrinque vel undique judicaveris, aequale vel praeterpropter occurrit pondus rationum ? Etannon generaliter fuf- penfiojudiciieft vocanda, quoties a judicando fuperfedemus, & in quantum nihil determinatejudicamus 2 Manet igiturverumdubitare B &



		10 &judicium fufpendere effe revera unum & idem, ac male Cartefium & Car.tcfianos accufari, quod ifta confundant, quafi grande aliquod crimen admififlent. Si Vir Cel. hifce acquiefcere non poffit, pergat porro cavillari, & nodum in fcirpo quaerere, per me licet. III. Porro cum Vir Cel. ftatuat eum qui proprie dubitat ita afTen- fum alternare, five affenfu quodam veluti per vices adverfas fenten- tias praelibare, utin alterutram partemnihil abfolute definiatur, conce- dit nobis dubitantem eatenus deiftis partibusnihildeterminatejudi- care, five judicium fufpendere; adeoqueproprie dictam dubitatio- nem, ut loquitur, effe fufpenfionem judicii, ultra quod nihil amplius defideramus. Quod autem Vir Cel. addit fruftra Do&.Claubergium etymologiam vocis adduxiffe pro mera dunta~xat &ftmplki retentione af- fenfus, uti nempe vel alterutram, vel utramque in partem alternatim nuUum omnino vergat judicium neque uUafubfit animi huc atque illuc itftfulfio, fru- ftra dicitur, nullibi enim, quod fciam, Claubergius dubitationem explicat pertalem meram & fimplicem duntaxat retentionem, qua? non admittit opinionum prslibationem quandam, vel judicii incli- nationem in unam velin alteram partem. Haec dixit ex Menochio ]C^to. Bubim Udicitur, quicumduaivw habet, utrameligat nefcit, &c. atqueillud, utmanifeftumeft, reveraeft judicium fufpendere. Acl & qus pro confirmatione fententis noftrae adduxi ex Ariftotele, & ex eo quod ipfe voces cas ut fynonymas ufurpet non femel, etiam dum agit de dubitatione, ut loquitur, proprie dicta i ex iis quae citat de Academicis: item ex Cicerone, nihil reponit quod vel refponfionem meretur, vel de quo jam aclrum non eft. IV. Quiaetiam Vir. Cel. concedebat dubitationem adeo laxefa- miliariter fatis fumi, ut idem denotet quod judicium fufpendere, ju- dicavi id nobis fufBcere ad oftendendum Cartefianos fummaafBci in- juria, cum, dubitationem explicantes per judicii fufpenfionem, ac- cufantur, quodejufmodiphrafibus abufionem duriffimam, neque tolerandam Conentur extenuare. Ad ea reipondet Vir Cel. exclaman- � do, Adeone quenquam ejfe fomnolentum ? An ego tale quippiam � fcripfi ? : Egone, inquam, fcripfi duriffimam <k minime tolerandam � abufionem eife, fi quis forte dubitationem dixerit pro fufpenfione � judicii, vel abrogatione praejudiciorum ? Hoc fcripfi , toto ccelo � hxc diftare, nimimm de omnibus dubitare, de quibus dubitari po- � teft, eaque pro falfis habere, item omnia revocare in dubium, quae �indubium revocari poffunt, eaque rejicere, quiavid. hafce Carte- fianas



		li eum qui dubitat ita duarum viarum efTe, ut non fit duarum viarum. Argute fane hic difputat Vir Cel. fed refpondemus manifeftiffimam implicari contradi&ionem, fi dicatur, eum qui haeret in medio inter duas vias, aliter efle duarum viarum, quam quia neutram eligit. Du- bius inquit Menochius apud Claubergium is dicitur, qui cum duas vias habet utram eligat nefiit.' Quae Vir Cel. refpondet ad etyjmologiam vo- cum d^KT^Tiw & "Zweyffeien ejufdem funt furfuris. Poft haec quafi rebenegeftapromorefuo proterveadmodummihiinfultat. Quidefk, inquit, nugasagere, fi boc non eft ? Nififorte duo & utrumquenonfint duo & utrumquefjed neutrum &ne unum. O Mufteam fubtilitatem ? A c porro conatur oftenderc in quo tota confiftat fraus, quod fc. non dijiinguam inter affenfum alternum, & vagum, & Jiuciuantem, quippe quatenm ad- verfarum opmionumutraqueveifinguUnonnibil babeant, vel babere forfan rideri queant, unde confiderantibm aliquo faltem ufquepoffmt allubefcere: at~ que inter affenfumfive judicium plane determinatum, quo fit ut alterutri vel uniparti tetm adb&reai. Sed meminifle debuiflet Vir bonus me dijputa- tionis puc. tb. 5. & alibi fepius dixifle, quatenus nihil determinateju- dicatur, judicium fufpendi; neque id pugnat cum aliqua judicii in- clinatione in unam vel in aliam partem , uti manifeftum efle in pras- cedentibus etiam docuimus. Atquehscdiclafuflkiant prodefenfio- ne difputationis noftrs. Ignofcat, quaefo, lector quod difputatio hac- tenustam paucarealia continuerit; fedcum adverfarium nactuses, quialiudnihi!,quamnugaliaqujedamargumenta, & meras cavillatio- nes, objicere poteft, idque admodum gloriofe, quafi aliquid magna laude dignum prsftaret, fieri aliter non poteft. VII. Pergendum nunc eft, & videndum quid porro Vir Cel.ob- jiciatcirca dubitandi modum. Dicit th. 10. fe non poffe non improbare liuras abufwnes, qu&poflea commentis argutifftmis ad fanumfive tolerabilem fenfum vix rediguntur. Jubet enim Cartefim non tantum dubitare de omnibus, de quibus dubitari petefi,five in dubium revocare omnia, qmpoffunt in dubium revocari: verumetiamfic dubitare, ficque in dubium revocare, ut profalfis habeas atque rejicias. Circa haec notandum eft Cartefium docere, 1 .De omnibus dubitandum efle, & aflenfionem cohibendam, in quibus vel minimam incertitudinis fufpicionem reperimus non minus quam ab apertefalfis: quodrationiconfentaneumeflenemonegarepoteft,qui novit mentem veri amantem non pofle acquiefcere, quamdiu eviden- tibus & certis demonftrationibus non eft convicta de veritate; quia � fine iis erroris periculum fe evadere non pofle perfuafa eft. 2. Dpcet npndum



		riondum fufEcere ifta advertifle, curandumefTeutrecordemur; quia afliduo recurrunt (loquitur Cartefius de opinionibus&prajudiciis quibus adhaefimus fine praevio manifeftae rationis lumine, dequibus prima Med.jam jam egerat.)confuetae opiniones,occupantque creduli- tatem noftram tanquam longo ufu & familiaritatis jure fibi devinctam, fereetiam noBis invitis; adeoque nunquam nos facile iis aflentiri, & confidere definere pofle, quamdiu tales efle fupponamus, quales funt revera, nempe aliquo quidem mododubias, ut jam jam oftenfum eft, fed nihilominusvaldeprobabiles, & quas multo magis rationi confen- taneum fit credere, quam negare. Atque eapropter rationi confen- taneum efle docet, fi voluntate in contrarium verfa nos ipfos falla- mus, jllafque aliquamdiu (nempedonec rationes dubitandi fupera- vimus) omnino falfas, imaginariafque efle fingamus, five, utalias loquitur, pro falfis habeamus, ideftearum nonmajorem habeamus rationem, quam fiforent falfae, neque iis ullo modo fidamus in ac- curata veritatis inquifitione, quodefteastantifper rejicere. Judicent alii an hx fint abufiones dur<e, quapofiea commentis argutiffimis adfanumfive tolerabilemfenfumvixrediguntur; utVirCel. loqui voluit. Certevali- dioribus argumentis debuiflet efle inftruclus ad id probandum ; nu- gales enim & chymsricas tantum rationes profert. Hom»^inquit, nihil aliud efl quatn fufpendere judicium, velpraconceptas opiniones tantijperne- gligere, vel fcita fua recognofcere, neque quidquam vel ajfirmare vel ncgare ? quomodo dubitationem fuam nonfemel exponit Cartefim, ejufque fequaces in- telligendam ejfe pajftm dejerant. Quid enim ? Anne juduium fufpendere nonpotiweft, nequeproverunequepro falfis habere? Itemneque rejicere, tsequeadmitteref Quishicnon credat VirumCel. fomnolentum fuif- fe, neque potuifle advertere, quid Cartefius dixerit, cum hasc fcribe- ret; vel eum Cartefium nunquam legifle cum attentione; vel fuifle nefcio quibus paflionibus abreptum ? Cartefius enim ifta quidem duo, fcilicet deomnibusdubitandumefle, fivejudiciumfufpenden- dum, in quibus vel minimam incertitudinis fufpicionem reperimus j caque, dequibus dubitamus, pro falfisefle habenda faepeconjungit, nullibi vero dicit illa efle unum & idem; fed praeter dubitationem, propter rationem jam allegatam, alterum iilud quoque in accurata ve- ritatis inquifitione utiliflimum efle pronunciat. Atque hic impraefen- tiarum finem imponimus, proxima vice ad alia perreduri.

			B 3 K E-



			14

		RESPONSIO A D ReineRI VogeLSANGII Difputationem Theologi- camfecundam, qu& oppofita efipr&cedenti me& dijputationi A°. 1668. iS.Oclfoitris. Etcontinuatio Apologm. � ^^^^^^^^^⁶¹^^"⁰⁸ '^ P^rutla fi ^me4m difputationem fe-* HwAlKcundam fic legijfeait, tanquamgarrientem aniculam ^Kra «IP"» ^6ontt&ff^et wdire. Itaplane multa dicendo me nibildi-* MOvk ^cere' ^^emg^nmsfane judicium ab hominemalitio- (\|M/^^\|, ^^ fo, & qui judicium feit in propria caufa, non ex- ^g^sl^fl^^ pectavi. Ego litem hanc xquo leftori, & qui 2. partium ftudiis alienus eft, libentiflime judican- dam relinquo. Exprobrat etiam, quod ipfius pbrafes ufurpem: meque ipfius ornem plumis: & quod litigantibus, ac litigiofis mulierculis in morepofi- tumefi , verijfimas exprobrationes, quamcunquenullocolore,fiqua poffem, retorquere coner. Fieri poteft ut aliquando ipfius phrafes ufurpaverim: Verumfi prasmonuiflet fibi ineo injuriamfieri, potuiflemmihicar vere. Quin etiam, cum adverfario refpondetur, circumftantis id exigere pofliint, ut fcilicet ipfi adimatur occaiio exprobrandi quod mentem ejus non fatis bona fide exprefleris. Neque diffiteor me eaf- dem exprobrationes, quas ille in Cartefium, Claubergium, & me vibraverat, in ipfum retorfifle aliquando, fed parcius. Creditne homo vanus fibi foli lkentiam effe fa<5hm quidlibet aliis exprobrandi, ipfis autem nullam relictam effb libertatem tela intorta retorquendi l Sed juftam ipfe habuit caufam id faciendi, mihi autem nulla fuit. Alii id judicent: interim ille fibi blandiatur quantum placuerit, & effutiat quidquid in buccam venerit, per melicet. 11. Praecedente difputatione thefi prima haec mea occurrunt verba, An autem ego laborem ipfitu in retundendis Anonymi propudiofisflagitiis, uti loquitur, interturbarim: anego ipfifuper ifia commentatione publice dicam fcripferim, leclorjudicet, an non longe a vero abeat, cum ne verbulum quidem unum in mea difputaitone comparcat, quoddogmata Anonymi de lnterprete Scriptura ftl minimum attingit. A.d ea exclamando ita refpondet. Os hominkl Adeone quenquam perfrifta frontis cffe> qui tamfortiter aufit ne-



		5 gart', quod ita mperfaBum palam omnibus efi ?* Egregie fane! Pefge porro iftac ratione cum ingenti rictu blaterare ,� & experire num au- daces fortunajuvare velit. Interim mei effe ofBcii judico penitius ali- quanto haec examinare: atque eum in finem opera? pretium eft verba tua ad qux ifta fcripfi, in medium producere. Ea autem difputatione prima thefi prima ita fefe habent. Equidem haud putaverim ullum facile hominem forepaulo religiofwrem cui libitum effe pojfet meum laborem inter- turbare, qui non alwpotijfimumjpetlabat, quam utScriptoris Anmymipro- pudiofaflagitia retunderem, quibus ille Divinarum litterarum aucloritatem impudentiffime profcindit, & vero religionem Cbriftianam, fiquapoffet, funditui univerfam fubruere conatur, edito libello &c. Vifum tamen, inquit, fuit Viro celeberrimo fuper ifla commentatione publke mibi dicam fcribere: quiaforte per occafionem prolatum a me fuerat aliquid nonfatis ad guftum fuum, �adquenormam Cartefti. Ex hifce quilibet apartium ftudioalie- nus judicet, an cum ulla veri fpecie dici poffitme adverfarii laborem interturbaffe in propudiofis Anonymi flagitiis retundendis,quibus fc. illedivinarumlitterarumaudoritatem impudentiffimeprofcindit, & religionem Chriftianam funditus univerfamfubruereconatur, & fu- per ifta commentatione ipfi publice dicam fcripfiffc, qui fblummodo adexamenrevocareftatuialiquid, quodabipfo, utait,forteperoc- cafionem prolatum fuerat non fatis ad guftum meum, adque nor- mam Cartefii; cum ne verbulum quidem unum in difputatione mea compareat, quod Anonymi dogmata de interprete Scripturas, qui- bus refutandis ille potiffimum incumbebat, vel minimum attingit. Hifce adde, quod eam philofophandi methodum, eamque Philofb- phiam defendendam fufcipiam, quam a" multis retro annis in Acade- mia hac profeflus fum, quamque ipfe indignis adeo modis exagitat, & fcurrilibus dicleriis fuis ludibrio exponere conatur, ut cuilibet patere poteft fcripta ejus vei leviter infpicienti.An qui hoc unicum ago dicen- dus fum AdverfariUaborem interturbare in retundendis &c. eique fu- percommentationeiftacpublicedicamfcribere? An nonipfe potius fummojureaccufandus venit, quiadeopetulanter &citraneceffitatem mortuis leonibus Cartefio & Claubergioinfukat, &quidem inma- teria dedubitatione,quam ab ipfisadres religionis non extendi novit & fatet,ur,quaeque per confequens ad Anonymi dogmata de interprete Scripturas nihil attinet? An non ipfe cenfendus eft neceffitatem re- fpondendi mihi impofuiffe iftac fua fcriptione ? Quis enim adeo ab omni fenfu deftitutus effe poflet, qui non defenderet illam difcipli- nam,



		rl fenfum vcrborum meorum pervertere, cumita me philofophantem introducit. Verboimm enim meorumfenfus planiffimuseft, fcilicet eum. qui- judicium fufpendit five aflenfum retinet, poffe dici aflenfu quodarn veluti per vices adverfas fententias praelibafle , five ante iibaf- fe, quiaproiis aequalia&c. quia quamdiu & quatenus non eft deter- minatus affenfus, eft affenfus retentio. Hazceft mea ratiocinatio. Eam debuifTet impugnare;' verum quia id,cum manifeftanimis ejusfit ve- ritas, nonpotuit cum ulla veri fpecie, aliis artibusutivoluit nefevi- ctum fateretur. Imprimis vero etiam notanda funt quse apud eum oc- curruntlndignationis jufta? contraAnonymum §.27. ubi .agitur.de dubitatione fupcr exiftentia Dei. Oportet, inquit, utaffenfm expellat longe dubitationem de exiftentia Dei, five iUam imeUtgere lubet affenfus al- terriationem, five cohibitionem & xetentionem. Dubftatio igitur quomc- docunque explicetur expellit quoque aflenfum; quia fi eft aflenfus non poteft efle dubitatio. Quae porro hoc loco fubjungit de dubita- tione fiiper Divini Numinis exiftentia poftea excutientur cum ad prae- . dicl:um §.2tf.perventumerit. V. Ego quasftionis articulo praecedente propofitae partem affir- mantem hacratione probavi. Cutn veritati quarenda ferio incumbimus, examinare folemus ratwnum pondera pro adverfis fententiis , qtu fe menti ejferunt, & animadvertentesnuncab una, nunc ab aliaparteprobabiliiatem, facilenuncinunam, nttnc maliatn partem inclmamur; fed quiaevidentem demonftrationem non videmus ab ulia parte, affenfum cohibemus, atque in medio haremusnutiampartem amplecletido, accuratmsexameninftitwfi, ut felicias errores evitemus. Fatetur adverfarius hanc efle veriffmam juxta vocis etymologiam dubitatimis defcriptionem. Dubitatio igitur eft aflen- fus cohibitio, fivejudiciifufpenfio, quae inftituitur, quoniamanul- la parte rationes demonftrativae deprehenduntur, propter quas aflen- fum pra;beamus;quod unicum probandum ftrihi adverfus eum incum- bebat, qui negat dubitationem proprie dielram efle cohibitionem af- fenfus. Quod vero iterum hic ad naufeam repetit dubitationem pro- prie dtclam nen ejfe meram cohibitionem affenfus, in eo oftendit fe cum umbra fua affiduo vellepugnare; &jamfaepius etiam ad idrefpon- fumeft. f VI. Sedquidporronugatorgarriataudiamus. Opinor autem, in- quit, utcandide dtcam, Virum Celeberrimum effe interpretem Cartefii lon- ge infelicijfimum. Quod multis exemplis peffem clarum facere. Nunc tllud fuflktt, quodprm mambus eft. Quid tnim fputemufne Cartefium in animo ha- *buiffe*



		}9 buiffe dubitationent five fufpenfwnem judicii, qu& eonflaret alternatione ju- dicii, velfaltem ajfenfus alternationem, atque mclinatiottem , fcilicet nunt in unam nmc in aliampanemfecumtraheret? Quid ni hoc putemus ? Atqueillud clare etiam a. nobis demonftratum eft eadem thefiz. ad quam ifta fcribit. Ipfeque proteftaturlndignationisjuftaefy. 12. Ne- fas non effe exiftimare, Carteftum atiquando fic dubitaffe, ut ajfenfum rever* contrarias inter fententias huc iUuc alternaverit. Neque contrarium pro- bat hic homo, cum dicit tantum abeffe, uti contra Cartefiusomnia dubi- tabilia rejici tantijperjujferit atque profalfis baberi. X�«e de, inquit, paulo- poftvidebimus. Putafne bone Vir te telo adeo elumbi jugulaffe homi- nem? Longeerras; ne quidem cutem ejus attigifti. Cartefiuspoft- quam ab omni parte rationum pondera adduxiffet, qus adferri folent, & examine inftituto deprehendiffet eas non effe demonftrativas, ju- dicium tantifper fufpendit, donec accuratius, quam antea faclum erat, inftituiflet examen. Verum, inquit circa finem Med. i. quix confueu epiniones afitdue .recurrunt, occupantque credulitatem meam tan- quam longo ufu & familiaritatis jurefibi devinclam, fere etiam me invito, nee unquam iis afientiri, & confidere defuefcam, quamdiutales efie fupponam, qualesfunt revera, nempe aliquo qutdem mododubias, utjamjamaftenjum eft, fednibilominus valde probabiles, &quas multo magisrattoni confenta- neumftt credere quam negare. Qtiapropter, utopinor ,nonmaleagam fivo- luntateplane in contrarium verfa me ipfumfaUam, iUafque aliquandiu omni- nofalfas, imaginariafque efiefingam , donec &c. Ubi hic quaefo contra- rietas apparet inter Cartefii dicta & meam interpretationem ? Ego * dixi Cartefium voluifle, ut propter rationes dubitandi judicium fuf- penderemus five dubitaremus; quod licet veriffimum fit ab adver- fario negatur: atque ut contrarium probet, dicit Cartefium voluifle ut omnia dubitabilia tantijper rejiciamus, & profalfis babeamus. Verum & illud eft, nec priori ullo modo contrarium , fed aliquid ei fuperaddi- tum. Ut nimirum facilius defuefcarribs aflentiri & confidere opinio- nibus, qus valde probabiles apparent, & eredulitatem noftram tan- quam longo ufu&familiaritatisjurefibi devin&am, fereetiam nobis invitis, occupant, fufficere non putat Cartefius fi dubitemus folum- modo, fed vult prsterea ut ea de quibus dubitamus aliquandiu finga- museflefalfa, five habeamus pro falfis. Appofitead hascverba com- mentatus eft Claubergius libro de dubitatione in notis ad primam Meditationem §. 42. Poteft, inquit, hacres iUuftrari fimilitudineeormtt quifodientes arenam, Yudera reliqtMmque materiam in tpfius fafix marginem C 2 reji-



		21 gius fc.) qui alterum fallere aggreditur, eo cenfeatur in ifta re fupe- rior efle, & vel acumine quodam ingenii, vel potentia, aliave qua- cunque facultate praeftare, fitque Dei tum fapientia, tum potentia, caeteraque omnia attributa infinita; quis non videt creaturas etiam perfeftiffimas, quia funt femper finitae , eopfe quod creaturae, ab infinito Creatore poffe in errorem induci. Nolo verbis admodum ex- Agperare portentofa diclorum tKt^ufxa^,, qusfortenon attendenti per in- cogitmtiam exciderunt. Sed anne fas efl itaparum confiderate de Deo ine- ptire ? Sunt lachrjma rerum & mentem mortalia tangunt. Superius au- divimus hunc hominem me accufaflequafi parum effem religiofus, quod ipfi publice dicam fcripferim fuper commentatione fua, qua Anonymipropudiofaretunditflagitia, quamvereoftenfumeft. Ve- ruman nonfummo jureejufdemcriminis accufandus venit ipfe, qui tum hic, tum praecipue inferius valde prolixe cum tanta acerbitate infurgit in Wolzogium ejufque tra&atum contra eundem Anony- ffium tanquam nefarios errores continentem variifque haerefibus fa* ventem , & quidem poftquam is a4verfus iniquas criminationes Jo- hannis de Labadie orthodoxus erat dedaratus ab univerfa Synodo Walonica. Quifnam hic primus cenfendus eft fuiffe aggreflbr ? Num Wolzogius, quinunquam eum vel minimum laefit? Anverocre- dis mi homo ex fpeciali privilegio tibi cohceflum efle, quod fi ab alio committeretur, grande crimen foret, & animi parum religiofi fi- gnum ? Si tuus liber favorabile adeo teftimonium confecutus fuiflfet ab aliqua Synodo, latiflimus tibi proculdubio apertus fuiflfet cam- pus diflerendi de audoritate talibus collegiis debita, & de crimine quod committeretur ab eo , qui vel hifcere auderet contra eorum .judicium. Antequam ulterius pergamus ad examen eorum, qu« Wol- zogio hic objiciuntur, quandoquidemde ejuslibro fermo inftituitur, operae pretium eftaddere, cum SynodusWalonica, poftquamante fex menfes fuo teftimonio librum Wolzogii approbaffet, Dordraci praecedentevereeffetiterumcongregata, miflaeo effe fubito exempla- ria quaedam libri Vogelfangii vixdum adhuc e praelo nati atque an- tequam is hic publice venalis proftaret,quinimo antequam Nob.& III. ProvinciaeOrdinibusquibusdedicatuserat, fuerat exhibitus, utfc. a Patribus Synodi legi poffet. Exhibuit ibidem Joh. de Labadie in- ter csetera aliud infuper teftimonium fpeciale ab eodem Vogelfangio in ipfius gratiam datum contra Wolzogium", quod eafdem crimina- tiones continebat. Sperabatur proculdubio hac rationePatres Synodi C 3 pofe *'.:'■■■■'■■■ -"':-]*



		5 chnoxii errori, tum adid malignitate quadam natuu propenft, ut alios ve-* lint in errorem inducere, .eorum fcripta fmt f&pe contra mentem firipta; fie* fefalfa contmeant, femper autem comtnere pofint, fintque tanta fimilitu- dineveritam artificiofe contexta quandoque, utinfiaudem vel maximepru- dentes, dejiinato fcribentium conftlio, peUiceant. Scriptura nec tnfcopo iUu- dunt, nec in u babent falfitatem, nec in mente fcribentis fallaciam. Infe- rius irem pag. 23. eandem do6trinam egregie proponit & demonftrat. Alteram , ihquit, regulam quam e Scripturis efie petendam dixi, hanc efie puto: omnesejuspartes tamapta veritatis conjpiratione inter fe effe coUiga- tas_, utnuUoearum diffcnfu luxata compages difiolvipofiit. 'Ergofiquidvi- deaturfibi contrarium uno loco ajjirmare Scriptura, quod neget altero, aut fententiarum aliquam diverfitatem exhiberelegenttbus, credendum cft alter- utrumlocum non recle perctpi a nobis, & ad aiterum explicandum isadhi- bendu\ eft, qui, juxta reguUs omnes interpretandi , plus habet probabilis tonjeclura. Non poteft enim uterque toleran, cum alter deftruat alterum, & alienumfit rerum aliquam efie contramtatem in ejus oratione qui falfttm dicere non pofiit. Qualcm fecundo loco diximus efie Deum. Sequitur tertio loco, ut nefallere quidem velle quemquam probemus. Nonerit autem multo molimine opus,- ut idprobemus. Sufficit Deum dixifie, ut fciamut eum falle- re noUe. Ex hifce ut &ex reliquo totius difcurfus contextu , luee me- ridiana clarius patet Wolzogium non tantum fentire, fed& prodo- cTtrinae fuae de Scripturarum interpretatione fundamento ponere Deum neque pofle, neque velle falkre. Poftlusc afterta & inculcata itaporro pergit. Dico nolle eumfaUere, utne credatU non poffe, fivelit. Cumenim omnis qui alterumfaUereaggreditur, eo cenfeatur in ifta requo- dammodofuperiorefie, &velacuminequodamingenii, velpotemia, aliave quacunque facultate pr&ftare ,fitque Dei tum fapientia, tum potentia, ca- teraque oinnia attributa infinita; quis non videt creaturasetiam perfeclifii- nias, quia funt femper finita, eopfe quod creatura, ab infinitocreatorepojfe in errorem induci. Id tamen eum veUe negamus. Ea enim decipiendi volun- tas inteliigi vixpoteft, quin aliquid habere cenfeatur, velmalitia conjun- ilum, qua quis circumvenire aliquem tentat, quemfinefuco &faUaciis ag- gredi non fuftinet5 vel imbectUitatis animi, qua fe altter pofie fuperiorem evadere diffidit. Qu<t cum utraque magnam arguant imperfeclionem, funt emninoabeo removenda, quem tanquam omnium complexione perfeclionum abfolutifiimum inteUigimus. Quis aequus rerum aeftimator, fi ad totam orationis feriem, antecedentia cum confequentibus conne<5tendo & eonferendo, ut fidelem interpretem decet, attendat', mali quippiam



			24 hifce contineri dicere poflet.Oftenditur Deum propter perfe&ionis fuse infinitatem neque pofle, neque velle fallere. Verum faepenumero inter homines accidit,ut quis alium fallere quidem vellet; fed quiaingenii a- cumen &cognitiofufficiensipfi defunt ad dolosfabricandos, veletiam quia potentia requifita adjam fabricatos exequendum deftituitur,pro- pterea dicere folemus eum id quod vellet non pofle. E contra, fi quis alius fit qui majoreingenii acumine &cognitione fufficienti praeditus eft,& cui potentiae vires non defunt,eum dicere folemus alium pofle fal- lere,fi velit. Cum porro Dei tum cognitio, tum potentia alia>que facul- tates fint infinitae,atq; abfurdum fit vel minimum defe&um in eo con- ftituere,credendum non eft Deum non pofle fallere (ita fc.ut illud non pofle defectum aliquem fignificaret in Deo , qualis in hominibus lsepe adeft, & propter quem etiamfi vellent non poflent) fi vellet. Ifte eft verborum Wolzogii fenfus, qui evidentiffime in iis confgicitur. Quid autem in eo continetur quod culpari poteft ? Si vel mica can- doris & charitatisin adverfario fuiflet iftud videre potuiflet, nequc eum ita acerbe perftrinxiflfet tanquam infubidum prorfus Cartefii in- terpretem, &c. utifuperiusvidimus; non etiam infulfis adeo cavili lationibus ufus fuiflet ad dicta Wolzogii, quorum fenfum malitiofe pervertit, confutanda. Illud autemquammaximehic notandumve- nit,voluifle hunc hominem in Wolzogio cum maxima acerbitate car- pere, quod nullo modo carpendum efle vidimus, idque in gratiam Johannisde Labadie in teftimoniofuocontra Wolzogium dato, cum proculdubio fciverit praedidum de Labadie fuper hoc eodem articu- lo acriter exagitafle Wolzogium, quafi non fatis dixiflet; cum ipfo judice non tantum Deus dicendus fit pofle fallere, fi velit, fed etiam faepevelle homines fallere & decipere, quin etiam ex Sacris Scriptu- ris, ipfum idrevera fecifle, conftare. An non hocpotius tanquam heterodoxum, & ab omni fana mente alienum, atro carbone no- tandum erat ? Sed liberandus fuit amicus a fufpenfione minifterii, aliifque functionibus ecclefiafticis, quam in praeterita Synodo pro- pter heterodoxiam, & (chifma meruifle judicatus eft, Sed haec de hi- fce dicta fiinto; revertendumque eft ad ea quae me tangunt. VIII. Porro igitur thefi 3. hoc modo fum ratiocinatus, Cum Vir Celeberrimw Jiatuat eum qui proprie dubitat ita ajfenfum alternare, five affenfu quodam veluti per vices adverfas fententias prdibare, ut in alter^ utrampartem nihil abfolute definiatur, conceditnobis dubitantem eatenmde ijlis partibm nibil Zeterminate judkarefive j udicium fufpenden, adeoque pro- prie

		tii. __~i^-.___i_^...... ....... � .. ,.........._ . .......



		2 8 � tumefteamfordere cumparum tempeftive producitur: Sttjficit ehim nobis ft Carteftanis Ucuerit ftne crimine vocem dubitationk ita fumere: Nequemul- tum referret ipfos, five proprie difta, fiye improprie difta ea vocaretur dubi- tatio. Ad ifta Adverfarius, Quafivero, inquit, nefas effet vocum ftgni- ftcatus improprios &proprios exquirere fdeliter, ac dislinguere ?' Vel adver- farm etjmologias profefefalfo pariter & ambitiofe rapientibus ullum verbum opponere ? Nemo negat cum voces definiuntur aliquando utile effe in- dicare definitiones non adverfari vocum etymologiae , ut fcilicet of- tendamusnullamtemeritatem efTe commiflam in definiendo. lllud Claubergius cum ageret de dubitatione fecit. Neque morofa fua dif- putatione & anili altercatione, veluti oftenfum eft, .adverfarius quip- piam cum ratione culparc potuit. Deinde quid fi Claubergius erraflet in vocisetymologiaalleganda, cumdubitStio adeolaxos fignificatus faepe & familiariter fatis induat, ipfofatente, merito culpandus ve- nit, quodadeo morofe eade re difputet; vocesenim ufu valent: ne- que erratum iti etymologia tanti faciendum foret. Quia porro in di- ftismeis occurrit hscphrafis, neqtte multum referretipfos, mirum in modum exultat, multaquefcurrilia dicleria in mcevomit, quafi in- gens crknenforet folcecifmum commififfe. Sed cur non addidit Pjeda- gogus contraquam Syntaxeos regulam peccaturn fit.Certe cum dicitur mea, tua refert, faniores Grammatici oftendunt voces eas efle accufati- vi cafus & fubintelligi ad negotia.Qiiidni igitur per ellipfindici poteft, felvis fyntaxeoslegibus, refert ipfos, ita ut praspofitio ad fubintelliga- tur. Neque Plinius libro 14. dubitavit dicere , Manifcjium eftpa- triam, folumquereferre, nonuvam. & librozr. Diximus & terram rc- ferre plurimum. utellipfisfit pr$pofitionis ad. Porro fi infolitus fit ioquendi modus, refertipfos, qui fcit homo nofteran non per incu- riam typographi prsepofitio ad, quas defideratur, omifla fit ? XIII. Cum adverfarius me accufaflet quod thefis mea niteretur mtttilatione itidem ac prava expofitwne defnitianU, qita defcripferat ditbita- tionem proprie dtclam, quia fcil. addendum erat, idcirco bnrere medium, quia utrinque vel undique judicaveris , &c. probavi thefi 5. iftud frivo- lum effe hifce verbis: quia enim in dubitatione nihil determinate judicatur, to ipfo judicium fujpenditur, necrefert utrum rationum pondera huc atque illttc apnfum inclinent, & alternent; iftud enim efficere non poteft quo mi- vusmaneat fuffenfwjudicii, quamdiu fc. nihil deteminate judicatur, ifti tnim judicandi aclui demum opponiturfujpenfwjudiciu Quid autem ad ifta adverJarms? Thefi^. Etiamfi oftenderim, utexdi&ismanifeftum eft»



		,29 eft, accufationemfalfam.efTe, non defink tamen eandem repetere, fed nulla addita probatione. Deinde priora verba mea mala.fide in- terpretatur, quafi nimirum ego dixiflem in dubitatione prdpriefic nun- eupata, fecundtfm vocis etymologiam, non referre utrum rationum pondera huc atque illuc ajfenfum inclinent, & alternent. Ego enim , ut ex ipfis verbismanifeftumeft, dixinon referre, ut fc. dici poffit judicium fufpendi, utrum rationum pondera huc atque illuc aflenfum ineli- nent, &alternent, quia iftud efficere non poteft, quo minus ma- neat judicii fufpenfio, &c. Prsterea poftrema verba mea valde ridi- cula efle ait, & exclamat, Quafi vero judiciifujpenfio non opponatur cui- cunquejudicio ! velfufpenfio judicti, five retentio afenfus, &judiciifive af- fenfus buc atque illuc alternatiofive incltnatio nihil babeant oppofitionis! O mi- ferabilem Logicam qm fic inftttuit! Canes qui mordere non poflunt ma- xjmos latratus faepe edunt. Non efleoppofitionem inter ea quasfein- vicem non evertunt, fed quorum unum alteri, tanquam fpecies,fuo generi, fubordinatumeft,. veradocetLogica. Dubitatioproprie di- <5i:a eft fufpenfio judieii, vel retentio aflenfiis, quia utrinque vel un- dique judicaveris aequaliavel prsterproptcroccurruntrationumpon- dera: atque adeo dubitatio proprie did;a, fpecies quxdam eft fuipen- fionis judicii, ejufquealiafpccieseft fufpenfio judicii, quae. fit fine mentis indinatione in ullampartem, & locum babere poteft in eo, qui rationum pondera ab ulla parte nunquam examinavit, neque ul- lam habet rationem propter quam in unam potius quam in aliam par- tem a"flenfum inclinet. Sic igitur ambs hx fpecies in communi gene- re conveniunt , neque generi opponuntur. Sed quid hifce nugis refutandis immoror ,. cum ipfe adverfarius veritatem hanc confite- ri coactus fit hifce verbis thefi fequente 10. Neque tamen, inquit, infieior, aliquam judicii fujpenfionem, determinati videlicet judicii, nonpu<- gnare cum aliquajudicii mutatione,five inclinatione in alterutram vel utram- quepartem. Atque de hoc folum difputationem inflitutam efle fcpius jam didum eft. nequelubetrepetere. XIV. Dixeramthefi 6. inter csetera, manifeftifiimam implicaricon- tradiclionem, fi dicatur, eum qui in medio haret inter duas vias, aliter ejfe duarum viarum, quain quia neutram eligit. Adverfarius autumat the- fi 10. nimisidimperitedictum; atqueitaporropergit: Quinimodua- rumefeviarum isdemum reiie dicitur, qui quodammodo eligit utratnque, fed eleclione vaga & inftabili, perque vtces alternata: verum citra determi- patam alterutrtm tletlimem, uti adeo haftetius in tnedk bmat. Nam qui J> 5 $lane



		. f* font verba: Poffunt b&c verba, videlieet pro falfb nabere, feparatimjpe* ilata duobui modis inteUigi. Primo, judicare aliquid falfum effe; quod fit, fiquidem reclefiat, afftrmando qutd aut negando de fubjeclo clare difttncleque perjpefto: efiqueaclw b&cpropria facultatts judicandi. Secundo fine affirma- tione aut negattone ulla aliquid confiderare tanquam falfum: ne fcilicet ipfo mamur & nitamur inyert mdagattone , quamdiu quale fit ignoramus: & h&t efi aclionon judicii, fed facultalisapprehenfivd. Quando ergo initto Phi- hfophu Cartefius adhibet hancphrafin, habere pro falfo, pofieriore tantum figniftcatione adhibet, non prtore. Nempe illud habere profalfo noneft judi- care, feuaffirmare & rejicere revera; fedapprehenderefine affenfu autdif- fenfu, potcft enim enunctatio fimpliciter apprehendi, non interjectojudkio.. l^ofter homo exiftimat hoc nihil aliud efle quam Cartefii dubitare. Si dixiflet puerilc effe fuum deliramentum, verius dixiflet. Quis enim mentis fkae eompos non intelligat aliud efle folummodo dubitare, quo> fitut mens nunc in unam, nunc in aliam partem inclinet, quoque vix evitare poteft, ut non uni vel alii parti, propter rationes probabi- les, quas occurrunt, adhsreat, & aflenfum praebeat ? Aliud efle, ut incommodum iftud &impedimentum in veritatis inveftigatione vi- temus, firmum habere animi propofitum non amplius confiderandi dubia , ut dubia; kd. illa habendi tanquam falfa, iifque non magis- utendi, & nitendi in veri indagatione quam fi forent falfa ? Ut de- nique probet nugivendulus me mihimet ipfi contradicere, Difette ait mehocdtcere, rejiceretantijper dubiatanquam falfa ,nihilaliudeffe, quam m ulio modonon fidere inaccurata veritatis inquifuione. Atqui id, inquit porro, eft affenfum non pr&bere. Verba mea thefi 7. ad quam refpicit, ita kfe habent: Opiniones dubias profalfis habere, efi earum non majorem rationem baber.e, quamfiforentfalfa, nequeiis ullo modo ftdere in accurata- veritatis inquifitione, quod eft eas tantijper rejicere. Neque alibi unquam- quidquam dixiquod cum hifce ad amuffim non conveniret, neque contrarium probatur cum dicitur id efle ajfenfium non prabere. Cum; enim fimplici mentis intuitu propofitionem aliquam dubiam fineaf- fenfu & diflenfu ut falfam confideramus, & ea nullo modo fidimus,. aflenfum quidem non praebemus: inde autem non fequitur quod folummodo dubitemus-, ficut probandum erat; quia, uti faepiusdi- ftum eft, qui folummododubitat, confiderat dubia ut dubia-, fic- quevixa fefe impetrare poteft ut iis non fidat. Propter rem adeo be- hc geftam triumphus huie homini deeernendus eft proculdubio* XVIIL Sed& porro quae fequunturexaminarepergamus. Sunt,



		w . . . ■ inquit, b& , fateor, incruftationes potius quam expofitiones "mfulfiftimt com- primis & nupacifiimm. Quidenim? Anneigitur effatumaliquodprofalfo ha- bere, velquafi falfum rejicere, nihil aliud eftquam illi nonfidere i Nam utincertiseffatis baudfiiamut, aquumeft; utprotenuseaprofalfishabeamm, ■& quafifdfa rejiciamusjniquifii.mumpariter &ftultifiimum. Nunquamnc �erit ineptiendi finis^ Non temereeffutiendum erat quidlibet pro au- ctoritate. Probandum erat verba illa eum fenfum non admittere. Et quid ni admittant non video. An non enim effatum aliquod pro falfo habere, five tanquam falfum rejicere, fignificare poteft i{Iud non ampliusconfiderare utdubium qualeeft, fed illud confiderare tanquam fi effet falfum, five ejus non majorem habere rationem quam fi falfum foret ? Cum autem id fit, manifeftiffimum eft nos eo nullo modo fidere amplius. Probandum quoque erat dubia pro falfis fenfu dicto habere, five tanquam faUafrejkere, iniquiffimum pariter ■effe & ftultiffimum. XIX. Adverfus id etiam, quod Claubergius dixerat pro falfb habere hoc loco nibil aliud fignificare, quamfine affirmatione aut nega* tioneulla aliquid confiderare tanquam falfum, five apprehcnderefine affenfu vel diffenfu; & hanc effe aclionem nonjudicii, fed facultatis apprehenfivx, seque infulfe deblaterat. Quis bic eft, inquit, ineptiendi pruritm? Anne eitra fufpicionem dementk fingi poteftullum effatumfeu verumfeufalfumfine affirmatione vel negatione ? vel haberi pro falfo, & rejici tanquamfalfum, ftne affenfu vel diffenfu ? Perfolam videlicet atque nudam apprehenfionem, quanibilconjungit veldisjungit? Videtur vanus Sophifta Claubergiurrt ita interpretari, quafi voluiffet dicere, pofle effe effatum aliquod feu propofitionem veram vel falfam fineaffirmatione vel negatione, quod abfurdum , & ab ejus mente plane alienum eft. Quis enim adeorudis fingipoffet, qui ignoraret omnem propofitionem in fefe confidera- tam effe vel veram vel falfam ? Verum hoc non obftante veriffimum eft non tantumpoffe propofitionem aliquam fimpliciter apprehendi ab intellectu, fine affirmatione vel negatione, affenfu vel diffenfu, id eft non interpofito judicio; fed etiam talem apprehenfionem effe ne~ ceffariam, in omnibus propofitionibus ut judicium ferri poffit. Nort enim poteft judicari aliquid effc verum vel falfum, nifi illud tale effe intelligatur. Neque aliud quid eftjudicium quam actiomentis affen- fum, vel diffenfum prabentis veritati, vel .falfitati, qux intelleftu apprehenditur, ideft,cogno(citur, fiveintelligkur. Sed fortealiter fe res habet cum adverlario hoc, qui bruto quodam impetu quidlibet E z effu-



		3<* effutire confuevit; etiamfi num verum num falfum fit non cognofcat & intelligat. Porro fi contingat ut verkas vel falfitas nonfatis intelle- fhii fit manifefta, quod fit cura clare & diftincle non intelligimus Utrum in ideafubjccti contineatur vel non contineatur idea attributi f vcl fimplicitcr judicium fufpendimus;. cum fcilicet necab una, nec ab altera parte rationes ullae probabiles occurrunt, propter quas unum potius, quam aliud ftatuendum effe fuademur. Vel nihilominus in unam vel in alteram partem determinamus propter probabilem ali- quam rationem, quae fe ab illa parte intelledhff offert; &tumdici- mur opinari. Vel proprie dictam, fecundum vocis feilicet etymolo- giam, dubitamus dubitationem; cum fcilicet, ut erroris perieulum evitemus, affenfum prabere nolumus. Verumquia, uti faepius jam dictum eft , fi folummododubitemus, mens facileinclinatur in irnam vel in aliam iterum partem, &* fic impeditur in veritate accurate, uti decet, invcftiganda, fuadet Cartefius ut ulterius progrcdiamur, & firmum fumanfusanimi propofitum non amplius attendendiad quaf- cunque rationes probabiles, quae feabuna vcl abaltera parte forte offerunt; fed ab iis fe longiflime avertendi, & dubia confideran- di eodem modo ac fi forent falfa , atque ita ea rejiciendi, id eft non majorem eorum habendi rationem quam fi forent falfa. Quod fit, utimanifeftum eft, fine interpofito judicio, quo eredimus illa revera effe falfa. X X. Ejufdem furfuris eft cum dicit Cartefium , quumfefe videret m angufiias compulfiim effugio nimis quam ridictdo fibi confuluijfe. Ait enim, inquit, pro falfishabere, vel tanquamfalfa rejicere,fibi riibilaliud ejfe, qnam, ad veritates metaphjfice certas invefiigandas, non maforem ej[e rationem ha- bendamdubiorum, quamplanefdforum. Atqueadditporro,«o;2 majorem habere rationem dubiorum atque falforum, nihil aliud eji, meo quidemjudi- cio, quamfimilem, & aqualem & eandem habere rationemfalforum atque du- biorum, adeoque dubianullo difcrimine cumfalfis habere. Qmd plane fioli- dum longeque injuflifiimum efl. Magnus hic infipientia? doclor putat fi- bi fidem efle adhibendam , cum pro auctoritate adeo audadter efFu- tit aliquid effe plane ftolidum , longeque iniquiffimum : philofo- phus autem fine probatione nihil credit. Atque plane ridiculum eft quod ait, Cartefiurn inanguftias compulfum iftoeffugio fibi confu- luifle: omnia enim quae hac de re unquam fcripfit optime inter fe corr- fentiunt, uti ex hactrenusdifputatis eft manifeftum. XXI. Ex,periamur quoque an felieius tela fua irt me vibraverit, quum



		?⁸ . modo atitem inde deduci poteft non alias quoque ejus eflc fpecics; ma- gisquam cxeo, quod homo fit animal, deduci poteft non alias efle animalis fpecies. Adeoque dico eum qui aliquid pro falfo habet, fen- fu fuperius explicato, aflenfum quoquecohibere, nec quidquam af-' firmare, nec negare. Sed condonandum ideftadverfarioi audioenira illumPoetamefle; atque idcirco facile credere potuifle fibi quidlibet fingendi licentiam non effe denegandam. 3°. Quod dicit Cartefium mihi praeiviffe, fateor: neque crimini mihi effe duco tantum virum fequi, cummonftravitviam. Quod vero addit eum hic libentiffime, uti fere folet, fibimet ipfi in faciem obloqui, id, cum ha&enus ab jpfooftendi nonpotuerit,calumniam interpretor. Nequeminus ca>- Iumniatur cum hoc loco iftud dicit. Quid enim ? An fingere aliquid «ffe falfum , & imaginarium, eft judicare aliquid efle falfum & ima- ginarium ? Ego femper arbitratus fum inter fingere & judkare imma- neefledifcrimen. Sed mirandumnon eft ifta huic homini efle unum idemque, quippe cujusomnia ferejudicia noa nifipura funt flgmen- ta. Neque aliquid praefidii ipfi relidum eft in eo, quod Cartefius dicit fe voluntate in contrarium verfa velle fe ipfum fallere, &c. Vo- luntas enim in contrarium vertitur, cum mentis propofitum, quod ea antea habuit, mutatur in aliud : veluti hic, cum propofitum, quod habuit folummodo dubitandi, & per dubitationem judicium fuf- pendendi,mutat, aliudquefumit propofitum utendi aliafpeciefuf- penfionis judicii, fc. fine afflrmatione vel negatione, eo quo dictum cft modo, dubiahabendi pro falfis, vel fingendi ea eflc falfa: Spe- cies enim fub eodem genere pofitae contraria? dici folent. Quae porro Adyerfarius iterum fubjungit de dubitatione fuper Divini Nutninu exi- flentia veluti neceffaria, pia, & benefia, poftea examini fubjicientur. NequeoperspretiumefTeputoquippiam reponereiis, qusthefiul- timahabet, quafi fuiflet indulgentiffimus, leniflimus & mitiffimus incenfuraftringendacontraCartefium. Deeoenim lediores judica- re poflunt, & res ipfa clamat quam parum id fit verum. Floccictiam facio infulfas & fcurriles ipfiusfacetias & dicteria. Per mc enim licet quod in illis artibus exercitatiffimum, & magnum doclorem fe efle fi- gnificare voluerit. Denique ad difputationem hanc Adverfarii ftatim non refpondi, veluti exprobrat; quia rumor fpargebatur non vanus,in- tegrum tractatum ab ipfo brevi contra me prselo fubjcftum iri. Ac pro- pterea refponfum diftuli, uteademoperaomniafimul, quemadmo- 4um impraefentiarum facere eft animus ,-examinarem. XXII. Rc-



		XXII. Refutata igitur fecunda Ad verfarii difputafione Theolo- gica ad verfus me inftituta, tempus eft ut pergam in iis examinandis, quse porro occurrunt in traclatu ipfius cui titulus,Indignatio jufta,&c. eontra. Anonymum. Etquidemin diiTertatione de MethodoCarte- fius fuam quam commendat dubitationem diftinxerat a dubitatione Scepticorum ratione diverfitatis finium,hifce verbis: Cumpracipue cir- ca res fingulas obfervarem quidnam poffet in dubium revocari, & quidnani mbii occafionem male judicandi puberet, omnes paulatim opiniones erroneas,- quibus mens mea obfeffa erat, avettebam. Nec tamen in eo Scepticos imitabar, qui dubitant tantum ut dubitent, & pr&ter incertitudinem ipfam riibil qu�~ tmt: nam contra totus in eo eram ut aliquid certi reperirem: & quemadmo- dumfien folet cum in arenofo folo adificatur, tam altefodere cupiebam, ut tan~ dem adfaxum vet argiliam pervenirem. Poftquam ifta adveffarius no- fter §. iz. allegaflet, locum adfcribit Ciceronis ex libro4. Qusft. Acad. ubi is, inquit, fententiam Scepticorum aliquanto mollim interpre- tatur. Sed quorfum id tendat non video : ipfe enim ftatim fubjun-- git, iftam fententu Scepticorum, qui veretales, incruftationem potius effe quam expofitionem. Rationem hanc addit: Quum euim, inquit, per- tenderent notas, quibm verum afalfo difcemitur, ab homine percipi nonpojfe, quomodo videri poffunt hoc egiffe, (quemadmodum videlicet Cieero eo- rum fententiam interpretatus eft,) uti verumde rebmelicerent, expri-- merentque ? Pyrrbo comprimis & Arcefilas, qui ne quidem rebut ipfts ullam in- ejfe certitudintm diffiutavere, Cxterumquid adverum proxime accedat, m- de poterant ferre judicium, finotionem veri & falfi, propterea quodhac tam finitima fint, ut nequeant internofci, mllam babebant? Etenim probabilia- qu� vulgo Sceptici crepare folent, ex ipforum placitU non pojfunt intelligi, qua proxime ad verum accedum : fed qus, proxime ad verum accedere videntur. Et Pyrrho certe ne quidem admifit mfavd, id eft, probabilia, tefte JEnefide- mo apud Photiitm. Poft talem interpretationis Ciceroniana» refutatio-- ntmaddit, fe tamen nolie in accurata dijputatione, ubiftatm opinionum fe-- rio veftigatur, hocdicere, ittos dubitafte tantum , uti dubitarent, & prater incertitudinem ipfam nibil quafivijfe. Ratioipfius eft; Qmalicet totaeo^ rum fapientia dubitatione quodammodo conftiterit, (quid ni plane &in to- tum, ut patet ex iis, qus immediate ante contra Ciceronem difputa- vit) non tamen alium ftveftuclum, fivefcopum haud /peclabant. Hoc, in- quit, fettabamur, ut afferendi temeritatem de penetralibm animorum fuo- tum ejicerent. Quod & ajfecutifunt aliquoufque: fed modum non tenue- runt. QuinultermetiamffeftabMt. Vti nempe eim^t^lxy, ideft, im- fertur-



		40 perturbationem, ftve animi tranquiUttatem, qm non raro vaniftmis appa- rentiis intercipitur, fibi compararent: atque in iis qtu neceftitate quadam in- quietant, qualia funt algere, uri^fifis, fames, aliaque fimilia fel&07ra- B-eiMf, ideft, moderationem ajfetluum confequerentur. Quemadmodum vt- dere licet apud Sextum Empiricum Hypotypofium Pjrrhoniarum lib. t.e.it, Refpondeoi⁰. Frivolumefle velle Scepticos excnfare, quafi in du- bitationeeumfpeclraverintfivefruftum fivefcopum, illudque fectati fint, & aflecuti aliquoufque, ut nimirum aflerendi temeritatem ex animisejicerent; nifiafTerenditemeritatemvelimusextendereadquaf- vis aflertiones & cum iis infanire. Quid enim ? an qui omnes veri & falfi , imo & probabilitatis notas e medio fuftulerunt dicendi funt illud fpedtafle & aliquoufque aflecutos efle, ut aflerendi temerita- tem, quae tantum committitur, cumjudicium fertur fine prsevio rationis lumine, quod illi plane negabant, five extinguebant, eji- cerent ex animis hominum ? Valde pulchre hic homo Scepticorum caufam defendit. Ex eodemfundamentodicipoffet, exempli gratia, fl quis negaret ullo modo fciri pofle, utrum anima rationalisforet im- mortalis an mortalis, eum hoc fpectafle & aflecutum efle aliquouf- que, ut aflerendi temeritatem de natura animae, ex animis ejiceret. Ita folent miferi mortales ad abfurdiffima qusque avehi, nimiadifpu- tandi & contradicendi prurigine dudti. Refpondeo 2°. non minus ineptum effe, quod ex Sexto Empirico producit, ut probet aliud quid praeter dubitationem , animi nimimmtranquillitatem, fpeftafle Sce- pticos. Clare enim oftendit fe Sextum Empii icum aliofque, qui de � Scepticorum dogmatibus fcripferunt , vel parum legiffe, vel valde negligenter. Verba enim Sexti Empirici lib. i. cap. 35. hsec funt: Neque enim de exiftentia aut non exiftentia rei cujufquam prommciare compe- ritur, videlicet Arcefilasprafes&auctor mediae Academise, nequeal- terum alteri ad fidem obtinendam aut non obtinendampr&ferre: fed de omni- hus affenfum retinet, & (NB.) finem ejfe dicit epochen, cum quafxmul ingre- di imperturbatum mentisftatumdicebamus, capite nimirum n.ubi agitde fine Scepticae: dixerat enim ibi , affenfus retentionem, quafi fortuito, imperturbatum mentis ftatum confecutum fuiffe. tanquam umbram corpus. Hifce gemina legere licet apud Laertium in vita Pyrrhonis circa fi- nem. Poftremo autem,* inquit, Sceptici finemaiunt (NB.) nthildefiniu, peqrn.'pronunciare, quam rem fequatur umbra in modum animi tranquittitat & conftantia, ut ait & Timon, & Mnefidemus. Ex quibus manifeftiffi- mum eft Scepticos pro fine habuifle dubitationem five epochen, quia eam



		, 4¹ eam experiebantur fequi animi tranquillitatem, non aliter acumbr* fequitur corpus. Non igitur praeter dubitationem quicquam fpe- clafle eos dicendum eft, fed in ea acquievifle, quiadubitandoineo fe putabant conftitui ftatu quem unice defiderabant. Neque id quod ita cum fine aliquo connexum eft pro alio fine a priori diftinfto fu- mendum eft, Atque adeo optime Cartefius fententiam Scepticorum aflecutus & interpretatus eft, dicendo eos dubitafle tantum ut dubita- rent, & praster incertitudinem ipfam nihil quaefivifle, quia folus il- Ie ftatus fumme ipfos ex fua opinione reddebat beatos, dabat enim animi tranquillitatem, quam unice defiderabant. XXIII. Paragrapho 13. Putandum tamen ejfe negat Scepticos <tqut poft invejligationem, acprius addubitavijfe: quod Cartefii verba pra fe fe- runt. Atque ad id probandum adducit Ciceronem , cujus teftimo^ nium antea repudiavit, quia mollius quam pareft ille fententiameo- rum interpretatus eft. Neque majoris ponderis eft teftimonium So- cratis apud Platonem fententiam fuam exponentis; quia tam Socra- tem, quam Platonem a dodtrina Pyrrhoniorum alienum fuifle Se- xtus Empiricus teftatur. Poftea idem quod antea dixerat repetit, ju- dicatque talequid non ejfe putandum de viris acrihm, ingenio, memom, nec non labore fupra omnes p&ne Fhilofopbos. Sed fruftra; quia iftaE fo- lummodo ejus funt fufpiciones, & contrarium jamfatis probatum eft; & fioperae foret pretium pluribusteftimoniis exSextoEmpiricopro- baripoflet. Unicum modo locum addemus ex Laertio in vita Pyr- rhonis. Is igitur poftquam quofdam ejus difcipulos nominaflet, Hi ornnes, inquit, a Magiftro quidem Tjrrbonii, c&terum a dogmate Apore- tici & Sceptici, puterea & Epheiiici, & Zetetici appellabantur. Eft enim Zetefts fic dicla, quodfemper inveritatis inquifuione verfetur. PorroScepti- ca, quod (NB.) femperqu&rat &nunquaminveniat. Ephetlica autem dici- tur ab eventu, quod (NB.) poft inquifitionem ambigatur itidem. Aporetica ve- ro, (NB.) quod ejus fetlatoresfemperaddubitent. Quis non videt ex hac- tenus didis manifeftum efle Scepticos non minus poft inveftigationem ac prius addubitavifle. XXIV. Porro Adverfarius in fequentibus Cartefium quidem \ Scepticifmo abfolvit, utpote quinec verum, inquit, de rebus fuslulit, nec inveftigantibus abrogavit percipiendi certitudinem. Sed addit, fe mirari, Virum ingeniofum adeo leviter & parum erudite fuam dubitationem a dubi- tatione Scepticorum diftinxiffe. Vt perdifficile credttufn, quod alicubi gloria- turfefe complures librosa Scepticu & Academicis M de rt, puta de dubita- F tione, -i ■*



		4& tione, confcrtptosjamdudumvidiffe, atqueifiam cramben recoxiffemnfmefa- fiidio. Acporro etiam protefiatur fe tam illumpro Sceptico non habere, uti potim opinatorem effe cenfeat opmiofifiimum. Cartefius fc. docens fuam du- bitationem utilem efle ad veritatem rrielius & accuratius inveftigan- dam, feque eum finem habuifle fibi propofitum, levem & parum eru- ditamfacit diftin&ionem inter fuam & Scepticorum dubitationem, qui eam tanquam finem fibi proponunt, & quorum tota doftrina ad dubitandum eft inftituta, ficuti oftenfum eft. Fines nimirum toto generediverfi &oppofitinon multum inter fe diftant, fi huic ho- mini credendum fit. Uter autem Scepticorum libros accuratius lege- rit, Adverfarius, anCartefius, exiisquae diclra funtalii judicium fe- rant. Denique nifi probetur ubi Cartefius praeter, vel contra ratio- nem, nimiumopinionibusfuisfteterit, pro calumnia habetur nobis quod hic de ipfo efFutit homo nofter. XXV. Paragrapho 14. Adverfarius ferre non poteft, quod, cum Cartefius in epiftola, quam confcripfit ad interpretem principiorum Philofophiae Gallicum, fuam dubitationem ad folam contemplationem veritatis reftringendam ejfe vult, minime vero ad vitm, praxin ejfe extenden- dam, quibufdam Scepticorum feiiam fecutis attribuat, quod dubitatknem ttiam ad actiones vita extenderent, ita ut prudentia ad regimen vita necef- faria uti negligerent. Item quod in refponfione ad objediones quintas plme ridendos fuiffe dicat iUos Scepticos (fupponens fcilicet tales aliquan- do fuifle ) qhi res humanas eo ufque negligebant, ut, ne fe in pracipitia conjicerent, ab amicis debuerint affervari. Adjungit etiam quaedam de dubitationepraxinvitic concernente; De qua, cum ad paragraphum 30. ex profeflb agendumfit, nihil nuncdicemus. Ac putat hoc tam ejje effu- titum temere, ut nihil fupra. Nam , inquit, quis unquam Sceptkorum iftiufmodifurore correptus fuit? Atque ufque ad paragraphum 18. val- deoperofe conatur falfitatem ejus oftendere, ideft, magnomolimi- ne magnas nugas agit. Refpondeo enim Cartefii fcopum nequaquam fuifle accurate difputare, an unquam fuerint Sceptici , qui revera eo ufque dubitationem extenderent; an vero, vel per calumniam, vel per confequentiam ex ipforum do6trina dedudtam, ab aliis id ipfis fuerit impactum : fed tantum a fe(b amoliri talemdubitationem, quae quibufdam Scepticorum aliquando attributa fuit, atque etiam nunc a multis attribuitur. Atque hoc Adverfarius ipfe concedere cogitur, & Diogenis Laertii teftimonium allegat in vita Pyrrhonis. Confenta- ne4 adh&c, inquitille, Pjrrbom&vitaerat: nibildeclinans, nihildevi- tans



		uns fufiinebatomnia: currwfi forte occurriffent,' &purupta', & canes; &talia, nibil omnino fenftbuspermittens. Servabatur autem (ut Carifiim Antigonus refert) afequentibusfeneceffariu. Praeter Laertium adducit & Ariftoclem vetuftiffimum Scriptorem, aliofque. Hsc ad Cartefiunt excufandum abunde fufficiunt. XXVI. Porro Adverfarius paragrapho 18. ait Carteftum egregie fiiam depingere dubitationem circafmem Meditationis i. Verba autem Car- tefii quae allegat hxc funt. Tandem cogorfateri nihil effe ex iis, qua olim vera putabam, de quo non Itceat dubitare, idque nonper inconfiderantiam vel levitatem; fid propter validas & medttatas rationes: ideoque etiam ab iif- dem, non minus quam ab aperte falfis, accurate deinceps ajfenfwnemejfeco- hibendam, fi quid certi velim invenire: fed nondum fufficit hac advertijfe: curandum efi, ut recorder: afitdue enim recurrunt confueu opiniones, occu- pantque credulitatem meam, tanquamlongo ufu & familiaritatis jure fibi deviniiam, fere etiam me invito: nec unquam iis affentiri & confdere defue- fcam, quamdiu tales ejfe fupponam, quales funt revera, nempe alique qui- dem modo dubias; utjamjamofienfumefi, fed nihilominus valde probabi- les , & quas multo magis rationi confentaneum fit credere quam negare. Quapropter, ut opinor, non male agam, fi voluntate in contrarium verfit me ipfum fallam, iliafque aliquamdiu omnino falfas, imaginariafque effe fingam, donec tandem , velut aquatis utrinque prajudiciorum ponderibus, nulla amplius prava confuetudo judicium meum a reila rerum perceptione de- torqueat. Hadtenus Cartefius. Adverfarius autem, praemiffis more ipfi folito ridiculis exclamationibus, Unum imprimis efle ait, quod fcirelaborat; qualianempe intelligi debeant ifia prajudicia quorumutrin- que pondera necejfe fit aquari: nequid animumveri certique cupidum ultra pr&pedtat. Nifi mensejus contradicendi & cavillandi ftudio occceca- � ta fuiffet, facile idfcire potuiflet. Textus eft evidens: funt enim ab unaparteconfuetaeopiniones, quae affidue recurrunt, occupantque credulitatem noftram tanquam longo ufu & familiaritatis jure fibi devinctam, fere etiam nobis invitis : & quibus nunquam aflentiri & confidere defuefcemus, quamdiu tales efle fupponemus, quales funt revera, nempealiquo quidem modo dubias; fed nihilominus valde probabiles , & quas multo magis rationi confentaneum efl: credere quam negare. Haec nempe prsjudicia funt revera prsjudicia; funt enim judicia quibus aliquid determinatur ; fed quae funt formata ci- tra pravium rationis lumen, quibufque tanquam auftoritatibus fi- dere confuevimus. Quia vero ea mentem avertunt ab ukeriori veri- F 2 tatis

			s



		44 tatls inquifitione, & praeterea quafi fontes funt, undeomnlsgeneris errorum fcaturigines uberrime promanant (quidquid enim iis inaedi- ficatur, vel eft erroneum, vel faltem tale, utcumrationenonpof- fimus efle certi, efle verum, quod refpe&u noftri tantundem fereeft) fana ratio docet illa effe deponenda. Verum quia folummodo opi- niones eas in dubium revocando, eafve confiderando tales quales funt, non fatis, veluti dictum eft, mens ab iis averti poteft, ut illis fidem adhibere defuefcat, eadem ratio di&at amplius quid facien- dum efle, voluntatem nimirum in contrarium effe vertendam, fenfu fuperius explicato, fumendumque efle animi propofitum-, quofin- gimus illa efle falfa, id eft eorum ftatuimus non majorem habere ra- tionem quam fi falfa forent. Atque hoc eftalterum praejudicium, per quod revera non judicamus illa effe falfa, fed ad tempus tanquam ta- liafine aflenfu autdiflenfu confideramus, donec tandem , veluta?- quatis utrinque praejudiciorum illorum alterius nempe veri, alterius fictitii ponderibus , nulla ampHus prava confuetudo judicium no- ftrum a recta rerum perceptione detorqueat. Senfum vcrborum Car- tefii non alium effe vel puer judicare facile poflet. XXVII. Neque aliter haec cxpofuit Claubergius in notisad pri- mam Meditationem articulo 43. licet homo nofter id etiam videre non potuerit. Ut autem id pateat operae pretium eft verba ejus ad- fcribere. Prajudicia, inquitille, dequorumponderibus aquandis hic fer- moeft , diverfi funtgeneris: unumeft reveratale, alterumficlitium (nota verbumfingam); prtm antiquum eft &propter longam confuetudinem tranfivit in habitum, pefterius ex hj/pothefifolum ajfumitur ad tempus (mta verbum ali- quamdiu), necgignit propterea habitum, fed advitiofum pracedentis puju- dicii habitum tolkndumintroducitur > qwod his indicatur verbis: donec nulla ampliusprava conjuetudojudicium meum a recla rerum perceptione detorqueat. Etiamfi haec & Carteliidocliinse, &rationi fanae fint confona, Ad- verfario tamen placere non potuerunt, neque dubitat, fi vera fu hac interpretatio, quin Cartefiw & febriculofm & fomnians ita. fcripferk. Se ipfum procul dubio defignare voluit, cum ineptam adeo, qualem fub- jicit, cavillationem adhibuit ad id probandum. Qmd enim ?■ inquit, Anne prejudicium fiilitium, & quod ad tcmput ex hjfothefi folum affumitur, oppofttumprajudicio quodrevera tale, quod' pritts & antiqkum eft, quodque propter hngam confuetudinem tranfivit in habitum, aquare libram potent? vel ad habitum vitiofum inoliti pridem prajudicii tollendum fufficere ? Sedet mmio meofimium ex. gr. fixumque prajudicium, a tenerit valdeutigukulis, vide-



		45 videlket folem effe lucidum, & ingentem hahere vim calefaciendi teUurem, vegetandique. Sed non lubetfapere deprajudicks. Adeoquejuxta metbodum Cartefii, quantumpotero, pigam, longe falfiftmam effe banc meam opirtio- nem. Imo vero folera efie corpmobfcurum & tenebrk&fum, neqmqmdqnam prodefefatis & arbonbw,, qum & inatmna ftigidttatepotius obeffe. Hacft~ ilio poteritne reftmdere mveteratumprajudicium t facerequeuti meus animm inter ifia duo h&reat tanquam in aquitthml Voculam aliquamdiu non valdc moror. llludpautopropius expontvelim, quinam eafcliohabkumfalcemalt- quoufque nongignat, & ad hibitum tamen expeUendttm intreducatur. Ne- que video quinam luc non dtfcrepent a Cartefii difciplina, quiptane confue- tudini fcilicet affentiendi vult opponi confuetudmem dubitandt, quippe qua ni- bil conducat magis adfirmam rerum cognitionemaffequendam. Sie enimdi- ferte pronunciat Refponfione ad fecundas objecltones. Relpondeo i °. Cum praejudicium iftud fi&itium, quod ad tempus folummodo aflurni- tur, fit animi propofitumopinionesaliquomododubiashabendipro falfis, earumque non majorem habendi rationem quam fi falfae fo- rent, in veritatis inveftigatione, ufque dum legitime funt examina- tx, ad vitiofum pricedentis praejudicii habitum tollendum fufficit. Quid ni enim in illo propofito Tnanere poflumus, praeiertim eum praecedunt dubitandi rationes contra inveteratas opiniones, qus ani- mum veri cupidum ad tale propofitum fumendum, & in iflo per- feverandum, ufque dum legitimum examen eft inftitutum, invitant. Exemplum quod de fole adducitur, modo ad mentem Cartefii & Claubergii explicetur Adverfarium nihil juvare poteft. Ita igkur il- lud propono. Quia ab ineunte xtate quidquid a fenfibus vel per fen- fus accepimus pro maxime certo habuimus, veluti exempli gratia efle folem aliquem, qui fit lucidus, quique ingentemhabetvimca- lefaciendi tellurem , vegetandique; Sceptici vero fenfuum cerritudi- nem , cVgeneraliter rerum materialium exiftentiam in dubium voca- punt, & fiium dogma rationibus adftruere funt conati; rationi con- fentaneum eft ut veterem noftram de fenfuum certitudine opinionem- adexamen revocemus, finihil, nifi quod cerriffime verum eft, ut Philofophum decet, velimus admittere. Verum ut liberius & feli- cius examen. illud inftituatur, & nonturbemur ex eo quod nort pof- fimus defuefcere fidem adhibere iis opinionibus, quae ha&enus pro maxime certis admifimus, quaeque ad minimum funt valde proba- biles,etiamfi aliquojam modo, poftauditas Scepticorum rationes dmbitandi, videri poffint dubise, voluntatem in contrarium verte- F 3 hius,