-0:^ -Ö gt;5^$ H5 -Ö *-C lt;gt;1 »»lt;»## ».lt;1» » »# » »»■»#.gt; » ^nnm ».»»'ii'» » »# ■

^ ■*■-O-:^ #:.■# ■lt; 4amp; lt;1 36 •© ^;C ^ ^ 'C -O O -O ^ -O lt;Hft ■Ö-O •

^'■Oiiai i^^l»! # af»¹# lt; lt; '# #■» ■» »i» » ■» »■:» Jgt; '»■■lt;

* ^ « «35aamp; ^ # amp;amp;amp;amp;$ * lt;► ^ -0 * «-O -O lt; ae ^ «4amp; lt; * 36] » »quot;» » lt; # ■» ai '# ■*quot;» # i». at.».# i» » * # i»'.» » ■» #quot;

6^ _■$ jC' .-C .O.-^-g .-P .-ft .^? .-0 /S .-0 _•* .O .$ .-g .-S .-C .-C O .-t 36 -lt;HK 3ff 36 lt; 3e 36 3Ö 36 36 lt; 36 ■lt;» 39 ^ ^ 36 ♦ quot;O O 3amp; ;*amp; •$ O i

[lt; '» »■# »■lt; aquot;» ■» .»!»■»!» *•*»» lt; » « »i» »■» ».» J» » .»r '

[i»»gt;igt; » # » » » »■# »»■»» »'» »•# » » » n» ii»m m m *

^ « « « 36'36'3ew« « 3636 « 46 « 36 ' » »i»■» ».■» »::» » » » » » *.» ». agt; lt;.» » .» » » ,» » »■»»■»»'1»',

35 36 « 36«36 36 36 «36«35 36 ««« 36 36 ««36 36 36 « «««««««; m » »;»i»^f3gt; m m * » * » ».»»1» » ■» ■» i't 1» » ».uir------------

'n»iü»^»'.» » m» gt;«»■■» # ii» lt;» » mmlt; »lt;»«i».j»j»!»»i».

quot; ' ■----------------------------------I-------I-----I------M---------------■«muit».»».

„ Haec a me breviter pcrstricta sunt, ut „ intelligeres, te in Scripturis sanctis sine prac-„vio et monstrante semitam non posse ingredi.quot; (s. Hieronym. ad Paulinum, epist. „Frater Am-brosius.quot;)

IPiissimo. Vigilantissimo. IDoctissimo SACRARUM. SCIENTIARUM ÖÜAS. IS. SEM1.MBI0. PER. öll'QDE. LUSTRA. ET, AJIPLIUS INDEFESSO. LABORE. TRADIDIT CULTORI. INSIGrNI. AC. FAUTORI

Quorsum mihi sumpserim volumeu hoc in lucent edere, inscriptio quemque docet. „ Ad usus Alumnorum Seminarii Buscoducensis.quot; Volebam nimirum tempori et labori, quae alioqui dictaudo impendenda sunt, parcere . atque certe hac ratione Alumnorum, in Christo dilectissi-morum, majori servirc utilitati. Enimvero e sententia vi-rorum expertissimorum, nominatimque Doctoris Ecclesiae s. Alphonsi de Liguorio, 1) ob indicatam , aliasque rationes , dictatis longe praestat Manuale typis impressum.

Pariter ad majus Alumnorum commodum ^ res trac-tandas quaestionibus plerumque persequi visum est. Plus enim lucis habere modus hie videtur, quo suis in dispu-tationibus maxime Scholastici Theologi, ae jam pridem ad

i) Mémoires sur la vie de s. Aljihonse-Mttrie de Ligvori, par Ic R. P. Ant. M. Tanuoja, T. II. p. 77.

sacrarum Litterarmn explicationem doctissimi, sanctissimi-que Patres , utputa s. Augustiuus, s. Eucherius, b. Theo-doretus , aliique nsi sunt. Eodem consilio ad calcem opens iu ipsis quaestionibus copiosior fui, plures nerape aut jam positas euucleatius ponens. Eo enim aptius utili tan-topere, quinimo uecessariae rerum pertractatarum repeti-tioni serviunt.

Quod jam ad res ipsas attinct, de (|uil)iis praesens tractatus disserit, ex i))sa iteruin ejusdem iuscriptione nia-nifestum est, eas esse uotiones praevias , quae tirones in sacram Scripturam introducant. At vero vel ipsae hae uotiones elementariae varii simt generis. Ka est euim sacrae Scripturae diguitas, is ejus ambitus^ ut illam, vel generatim consideratam, tres disciplinae sibi adsciscaut. Ars critica , quae illius veluti fata historica persequitur; Herme-neutica , seu, Exegesis, quae ipsius sensum scrutatur, et Theologla dogmatica, c|nae ejusdem uaturam et valorem edoeet.

Atqui eorum, quae pracdictae disciplinae pro suo quaeque instituto singulari de Scrip! ura sacra universe traduut, nostra Introductio, ut reor, praecipua quaeque , aut certe (|uae Alumuis Seminarii videbantur uti-liora, complectitur, „ ex probatis Auctoribus collccta.quot; „ Fateor euim cliarissimi —verbis utar s. Hieronymi 1) — „ numquam me in divinis voluminibus propriis viribus cre-„ didisse, nee habuisse opiuionem meam, sed ea etinm , „ de (juibus scire me arbitrabar, iuterrogare me solitum , „ (inauto magis de his, su])cr quibus auceps eram ?quot;

1) Ad Domnionem et liogatimum , in lib. Paralip. Praefatio „ Quo-inodo Graecorum.quot;

tinentur, ex alionun Scriptorum elucubratiouibus, et qui-dem, quoad ejus fieri potuit, ad verbum deproniserim, cl. Auctores, quos secutus sum duces et magistros, pro re nata nominatim laudare religioui duxi, ne mihi viudicare viderer quae ad alios pertinent. Hujus officii me s. Basi-lins Magnus commouuit scribens ; 1) „ No que vero ar! „ discendum verecundum esse oportet, uec ad docendum „ malignum ; quod ab alio tute didiceris, nequaquam clam ,, habendum.. auctorem vero ipsnm prodere grata commc-„ moratione decet, verumque ipsius scientiae parentem.quot;

De cetero omnibus vofis expeto , ut opus hoe quale-cumque re ipsa ad usus Alumnorum, in spem Dioecesis effloresccntium , atque ad majorem Dei gloriam cedat, il-ludque Immaculata Dei Genitrix Virgo Maria, Dulcis Mater Silvaducensis, Ejus(|ue Sponsus, Sanctus Joseph , Ecclesiae Catholicae ac Patriae Patron us, in amoris, obsequii et pietatis publicum testimonium beuigne accipere uon de-dignentur.

1) Ail sibi amicissimum s. Gregor. Nazianz., Epist. I. De vita in solitudine agenda „ Sic tuam epistolam aguovi.quot;

Z) Au, et quatenm inter se eonveniant Introductio et Uer-meneutica, ac Ëjceqetiea hilliea?

1. R. ad I. Introductio biblica, graeee Ebayuiyrj, vi 110-minis denotat scientiae biblicae praevia elementa, quae in Scrip-turas sanctas tirones introducant.

Quae autem veritates elementaviae nominatim ad Introduc-tionem biblicam pertineant, haud ita promptum est definire. Vox enim „ Introductio'quot; ex sese eas singillatim non determinat, sed ad plures paucioresve patet; neque ejus vis usu temporis omnino fuit determiuata. Auctores namque alii hujusraodi veritates plures, alii pauciores eidem subjiciunt, hincque ipsam vocem „Introductioquot; strictiori, vel latiori sensu accipiunt.

Interim, quum certo nequeat quis tutus „in Scripturis sanctis ingrediquot; nisi antea totus quantus convictus sit, Scrip-turae sacrae libros vere esse verbum Dei, atque a ieo orani-moda pollere auctoritate, propterea quod Spiritu Sancto in-

spirante conscripti, ac ut tales ab Ecclesia recepti sunt. — Praeterea, quum nequeat quis scienter, ut Theologum decet, in sacris Libris vevsari, nisi insuper probe noverit, quo idio-raate exarati, quas in linguas translati, et quaenam transla-tiones autographo sint conformes; — quid sit et quotuplex Scripturae sensus; — qua; demum sint praeeipua singulorum librorum adjuncta, puta scribendi occasio, scopus etc.; idcirco jure meritoque plerique statuunt, ad Introductionem biblicam, strictiori sensu acceptam, imprimis pertinere notiones praevias de universae sacrae Scripturae natura, anctoritate , inspiratio-ne, canone, textibm, et sensibus, uti et de praecipuis sincju-lorum librorum adjunctis. — Denique, quum nequeat quis recte, ordineque incumbere ad ipsarum Scripturarum intelligentiam ac iiiterprotationem, (quae sane scopus proximus est omnis institutionis biblicae), nisi prius saltern praecipuis subsidiis, regulisque interpretandi fuerit imbutus; ideo merito iterum Auctores multi ad Introductionem biblicam, latiori sensu sump-tam, insuper referunt regulas et praeeipua snbsidia interpretandi sacras Scripturas.

Itaque ex dictis Introductio biblica recte describitur: comple-xus rite dispositus notionum, quae sacrarum Litter arum studioso a). ad rectum earum intelligentiam viam parant, eumque b). in iis recte interpretandis per certas regulas dirigunt. Prius praes-tat sensu strictiori, insuper alterum latiori sensu accepta Introductio biblica. 1)

2. Ad ea, quae in 2). quaerebantur, imprimis : An, et quatenus inter se conveniant Introductio et Hermeneutica biblica ?

R. Distinguo; si Introductio et Hermeneutica sensu strictiori accipiuntur, eas inter se convenire nego; si sensu latiori, affirmo. Quae sitdistinctionis ratio, item, quatenus inter se differant, vel conveni-

1) cfr. Intrad.. . tracluite par H. de Valroger, ï. I. Observat. general. prelimio. u. II.-IV., et Intrad, general, in S. S., auctovo el. Th. Jos. Lamy, Prolegom. u. 3.

ant, facillime ex compavata utriusque notione patefiet. Atqui Jlermeneufica 1) vi etymologiae est scienlia vel ars interpretancli speciatim Biblia sacra.— Ee autem ipsa spectata, est comple-ivns rite clispositus princ'qnonm vel regularvm, secundum quas vents sens us saerae Seripturae rite inveniri, et inventus per-spicue exponi queat. 2) Itaque Hermeneutica stricte surapta so-lummodo complectitur sabsidia et regulas interjjretandi Scrip-turam, adeoque sic ét nomine, ét re differt ab Introductione strictius accepta. Verura Hermeneutica saepe quoque sensu la-tiori accipitur ita, ut penes Auctores varies idem fere valeat ac , eademque complectatur quae Introductio sensu latiori surapta. Ita, v. g. illam accipit cl. J. Herm. Janssens, ubi in limine operis sui 3) „ Hermencuticam sacrara, inquit, ad-pellamus illam scientiain, quae exactam Librorum sacrorum dat cognitionem , rcgulasque tradit ad genuinum eorum sen-sum investigandum.quot;

3. Ad alteram quaestionis partem: An, et quatenus inter se conveniant Introductio et Exegesis biblica? praemonuisse juvabit, quod, ut ait 111. Ranolder, 4) Hermeneutica et Exe-getica 5) vi et significatione verborum vix differant; attamen usu loquendi per illam theoria, per banc praxis interpretandi intelligi solet, ita ut quas prior Scripturam interpretandi regulas exhihel, altera applicet

Itaque, his praemonitis, accurate quaestioni positae satisfit dicendo : 1°. Spectata solum vi et significatione verborum, ctiam hie eadem, quae N⁰ praec., fieri posset distinctio , secundum quam Introductio etExegetica biblica sensu strictiori

1) Vox graocac originis ab éf^.ïjvs'jc, interpre*, mulo derivatur verbum ip|ATjVï''jïiv, interpretari, et épjjiTjvc'j-ixr, — dictio clliptica, adeoque sup-plenda por substantivum— è-tstr^r), scientia, vel , ars. Disputant namque cruditi quid potius diceuda sit. /, Jamp;S' M/*

2) cfr. Hermeneutica 111. Episcopi Wcsprimicusis J«an. Rauolder, Prao-lim. cap. I. §. 1.;— item cl. Jos. Kohlgrüber, Prooom. §. ].

omnino a se invicem distinguuntur; sensu autem latiori inter se confundi possunt. Attamen 2°., attento usu loquendi, potius simpliciter negandura est, unum et idem esse lutro-ducfcionem et Exégeticam, tanto niagis quod Exegetica nevix sensu latiori aceipiatur.

4. R. Ad II. Introductionis divisio, hujusque fundamen-tum ex dictis ad I. facile deducuntur. Quum enim supra ad I. recensitae notiones praeviae aliae Scripturam sacrara unwersïm; aliae ejusdem libros seorsim afficiant, liinc duplex distinguitur Introductionis pars, una generalis, altera spacialis.

Generalis ea tradit quae sunt omnibus s. Scripturae libris communia. — Specialis ciuae sunt singulis libris propria, puta tempus scriptionis, auctor secundarius, occasio, scopus, argu-men turn deterrainati alicujus libi'i et similia plura.

5. R. Tradimus Iiitroductioneiu' '^jmwralem, quin statim tra-ditae divisioni Introductionis insistamus ita, ut bic illic quaes-tiones majoris momenti cuidam Scripturae loco veluti proprias negligamus. Praedictam enim divisionem non nimis urgendam censemus, sed in elementari institutione pro majori opportu-uitate veluti miscendam.

TJtcumque haec se res liabet, praesens tractatus, secundum dicta §. 1. ad T., commode in sex articulos dispertitur.

Natura alicujus rei optime ex ejus nomine, definitione, di-visione et proprietatibus coguoscitur. Unde

Q. Qnibus nominibus Scriptura sacra polissimum iusvjHÜur ? hreviter singula illmlrando.

6. 11. Inter cetera nomina quibus Scriptura insignitur, ip' saque ejus natura mirifice declaratur, potissima haec sunt:

quot;1°. Liher legis Bei. Et nuntii regis Antiochi libiios legis Dei cornhusserunt igni, scindentes cos. 1) Item simpliciter hex. quo nomine ipse Christus saepius quidem usus est ad desig-nandos a), nuhume lihros Monsis. qui legem a Moyse nomine et jussu Dei latam continent. Exemplo sint sequentia: Aut non legistis in lege (Num. XXVIII. 9.) quia sabhatis sacerdoles in templo sabbalum violant, et sine crimine sunt ? 2) In lege {Deut. V. 5.) quid scrip turn est? . . . Liliges Domini m Deum tumn. 3) etc. etc.;— b). aliquando ad designandum Vsalterium Dacidicum. puta Nonne scriptum est in lege vestra [I's. LXXXI 6.); quia Ego dixi, dii estis? 4) Et iterum ■. sed ut adimpleatnr senna, qui in lege eornm scriptus est {1's. XXIV. 19): quia odio habiie runt me gratis. 5) I mo c). saepe eo nomine nudo; aut cum addito: Lex et prophetae designatur uni-v'irsa V. T. Scriptura. Ita s. Paulus coram praeside Felice: Con-Jiteor auteni hoc tibi, inquit, quod ... servio Patri et Deo meo,

2°. Frequentius liber tedamenti Domini. 2) aut simpliciter ' Test,amentum, appellatur. Ita e. g. ipsS s. Paulus compellat libros legis Mosaicae II. ad Cor, III. 14. 15.

3°. Saepe etiam Scripturae nuncupantur iibri nancLi. puta lib. I. Macha/j. XII. 9. Nos habentes solatia sanctos libros , qui snnt in manihus nostris. — Item sacrae Utterae. qua voce B. Paulus II. ad Timoth. veteris Testamenti libros appellat, simulque hujus nominis ratiouem a scopo ac effectu eovum-dum salutari declarat, diceiis: El quia ah infantia sacras litteras nosti, quae te possunt instruere ad saldtem, per Ji-dein, quae est in C/irislo Jem. 3)

4°. Tandem libri sacri per excellentiam quidem nuncupantur in graeco textu Bihlia. i. e. libri; 4) latine Scripturae. Propterea autem quod Scripturae omnes uno scriptae sunt Spiritu Sancto, etiam, ceu omnes sint unus liber, singulariter Scriptura vocitatur. 5) His porro nominibus vocantur aut adjectis epithetis : Biblia sacra, Scripturae sanctae, 6) divinae, et cetera hujusmodi; aut simpliciter Scriptura, Scripturae, quo modoet Christus saepe nominavit, dicens : Numquam leyistis in Scripïuris ...? 7) Erratis nescientes Scriptdras 8) etc. etc. Nudae voces Biblia et Scriptura vi etymologiae utique cujusvis generis libros, scripta-que significant; attamen usu recepto factae sunt nomina quasi propria sacrorum volurainum , propter liorain prae ceteris omnibus libris excellentiam. 9] Ut enim praeclare Joan. Franc. Marchini ait: 10) ,, unum volumen est, quod sit dignum legi;

2) Et apud quemcumque inveniebaniur libri testamenti Domini ,. ... secundum edietum regis irucidabant earn. Machabaeor. 1. 00.

10) Tractat. de divin. et canonic, s. Bibl., edit. 2. aucta curantibus A. Giovannini et S. Viiloresi, p. 8.

imum, quod salutis uostrae causa Deus legendum proposuerit; quod scribi oportuerit; unura, quod scripta cetera infinite su-perat.quot;— Praetereo alia, quae apud veteres Scriptores Scriptura sortita est nomina, v. g. Imtrumenti, divinae BihlioiJiecae, Pandectarum etc. Vulgatiora enim supra relata, quid sit sane-tissiiiium Scripturarum volumen, satis superque demonstrant. 1)

Scholion ad 3^llum nomen „ Testamenluinquot;. Appellatio hacc — quod contra Novatores, puta Hczam (in Rom. XI. 27.), ac rc-centiores nonuullos criticos paucis liic observare liccat — quo-cumque etiara sensu accipiatur, omiiiuo recta i quot;st et Scripturae couvciiicns. „ Est enim teslamentum — uti post E. P. Nic. Sera-rium S. J., 2) rite cl. Joan. Ncpomuc. Scliacfcr 3)dcclarat,— gcncralim quidem ct vi nominis, vel ipsa mentis de re aliqua tcstatio , vel res ipsa, de qua testamur. Spcciatim vcro c.x. homi-num arbitrio ac usu rcstrictum id vocabulum est ad cam testatio-pcm/.nuae ant in pactis ct couventis qiubusquc intervenit; ant ^ qtïwc xtre ra a m dc bonis quibusdam altcri rclinqucndis indicat vo-luntateui.quot; Ncqne hac sigiiificiitioues vocis Tesiamenti — ut tarnen iidem critici effntiunt— veteres latinos interpretes fugc-runt, vel cas tcincrc et sine ratione eidem subjecerunt. Testes sint s. llieronymus cl Augustinus, quorum prior 4) „ No-„ tandum, ait, quod verbum Uebraicum Berith , Aqnila crAiv.rp, „ id est, pactum intcrpretatur ; Septuaginta semper ovMp.-rp, id „ est, testammlnm, ct in plcrisque Scripturarum locis teslamtn-„ tinu nou voluntatcm dcfnnciorum sonaro sed pactum viven-„ tium.quot; Et 3) „ Quod autem pactum pro testamcnto ponimus, „ bebraicac veritatis est: licet teslamentum rede pactum appcl-„letur: quia voluntas in eo atquc tcstatio cornm qui pactum „incunt, continetur.quot; S. Augustinus autem C) „ ïestamen-„ tuin, inquit, sane in Scripturis non illud solum dicitur, „ quod nou valet, nisi testatoribus mortuis, scd omne pactum „et piacitum testamontmn vocabant. Nam Labau et Jacob „ testamentum 1'ccenint, quod utique etiam inter vivos valc-„ ret, et innumcrabilia talia in divinis loguntur cloquiis.quot; Imo 7) „amat, ait, Scriptura testamenti nomine pactum appellarc.quot;

Jure igitur recteque Sciiptura Teslamentum appellatur, idque triplici quidem imlicato sensu, et triplici Je causa: a), quod gene-ratim Dei mentem ac voluntatem nobis tcslatur; b). quod .spc-ciatim varia foedera, pacta et promissiones continet, quibus cx mera libcralitate Deus se erga homines obligavit; c). quod par-ticulatim Dens. iuterccdcntc mortc Filii sui unigeiiiti, liominibns optima bona eouUilit, regnumque coelorum in hacrcditatcm promisit. 1) Ut cnim praeclare s. Ambrosias 2) animadvertit „Testamentum dicitur, quoniam sanguine dicatum est, vetus „ in typo, novum in veritate.quot; N ullius igitur ponderis sunt multa, quae contra hanc appellationem nonnulli receutiores disputant, ])uta J. Jahn, qui coutendit, nomini Testamenli ubique substituendam esse appellationem et signifieaiionem Foederis, eo quod iu sacris libris jam ubique respondet lic-braico vocabulo Berith, quod ƒoedits, vel pact/em siguificat, non autem testamentum, alque eo quod Dcus, qui non moritur, testamentum coudere non potest. 3)

7. R. Scripturaj prout earn Ecclesia Catliolica re ipsa pos- quot; sidet, recte definitur: T erhum Dei, Spirilu Sancto inspirante ah auctonhus sacris conscriptum, atque ut tale ab Ecclesia re-eeptum.

Explica Scripturae definitionem , dicendo 1°. Quo sensu Scriptura dicatur: verbum Bei?

8. 11. Scriptura non dicitur verbum Dei per modum dum-taxat genitivi object,i, aut subjecti, quasi lota esset sermo de Deo, aut serine ab ijjso Deo prolatus. Scriptura namque profecto plura alia continet argumenta, quae non agunt de Deo. Complectitur etiam plurima hominnm verba, quae dici solent aliena. i. e. a sacris scriptoribus solummodo relata, quae quidem haud raro minus recta, iino impia quandoque sunt et falsa, atque adeo in se a Deo prolata, sen, divina

liaberi et verbum Dei dici utitjue nequeunt. 1) Qua tarnen ratione etiam haec ad Scripturam vere pertiueant, verequo verbum Dei sint ex quaestiuncula sequenti patescet.

Hisce igitur sensibus semotis, utpote nou plane exprimeu-tibus vim omnem ac notionem propriam verbi Dei, Scriptura rite dicitur verbum Dei per modum genitivi causmtis, sive auctoris nrincims, hoc sensu, quod Scriptura intenra est ser-mo, qui Deum kabel auctorem absolute principem.

lu data definitione proin tó verbum Dei denotat a). Scrip-turae auctorem absolute principem, Deum Unuin et ïrinumj b). aenus pro.vimum, in quo Scriptura convenit cum Tradi-tione divina.

2°. Quid signiticet definitionis pars: Spiritu Sancto inspi-rante conscriptum ?

Praenot. hwnratio. utpote actus ad extra, tribus divinis Personis communis est; attamen per appropriationem Spiritui Sancto singulariter tribuitur. Opera najnc]uc gratiae. ceu di-vinae bouitatis et cliaritatis insignia. Spiritui Sancto singulariter adtribui solent. Atqui inspiratio spectat supernaturalem liominum salutem, adeoque vere est gratia, sed gratia gratis data. quippe quae sacris Scriptoribus principaliter data est_acl salutem alio rum. Ergo etc. 2) His notatis

9. R. Hac parte duo designantur: a). ratio fomalis, ob et per quam Deus est auctor s. Scripturae, et vicissim Scriptura Integra Deum principem auctorem vere habet, haecque proprie est verbum Dei, nimirum, per insmrationem ■ qua a Spiritu Sancto acti conscriptores humani litteris mandarunt omnia omnino facta et dicta . quae in Scripturis referuntur, etiam aliena titut impia. falsa etc.. quae, tametsi in se ne-quaquam Deum auctorem habeant (ut dictum est nquot;. praecc-denti), vere tamen ad Scripturam pertinent, ac proprie ver-

2) cfr. Deus, Trad. de SS. Trinit., u. G8., ct Einleit. in die B. Schrift vaa Dr. l'rauz Kaïilen, n. 20.

bum Dei sunt eo sensu et ideo, quod etiain liaec Spiritu Sancto inspirante conscripta et relata suut. 1)

b). JjlJj'erentia ultima, qua Scriptura distinguitur et a Tra-ditipne divina, et a delinitionibus Ecclesiae dogmaticis, ut pluribus infra 2) declarabitur.

Corollarium l^unl. Ad hoo igitur ut Deus vcrc dici queat,^^** et sit Scriptur® auctor princeps, ii^(|iiaqiiam rcfpiiritiiT ut ipse illam immediate per se scripserit. sed rcquiritur ac siiffieit. ut quae in ca scripta sunt impiraverit conscriptoribus hnmanis.

„ Ille siquidem — ut bene docet Serarius 3) — scripti nlicn-jus simpliciter et absolute auctor censetur, qui hoc ipsum alteri suggoit , et dictando quasi adspirat;quot; ita, ut hie ab illo ad scribeudum mollis ca omnia et sola rcipsa scripserit quae ille scribcnda voluit. 4) Undo s. Grcgorius M. 5) „ Ipse „ liaec scripsit, inquit, qui haec scribenda dictavit. Ipse „ scripsit qui et iilius operis inspirator extitit.quot; — Et vero,

certo certius Deus nihil eorum, quae Scriptura mcmorat, immediate ipse per se scripsit. nisi fortasse duas labnlas tosti-monii lapidcas— ut habetnr Exodi XXXI. 18. et Dent. IX. 10.— scriptas dirjito Dei. Dixi „nisi fortasse.quot; Nam, an vel primae istae tabulae legis Deum ipsum revcra scriptorem ha-buerint, dubitari licet, quum Interpretes multum inter se dis-putent de sensu voeis Dei hoc aliisque similibus locis, ubi Dei apparitiones commemorantur. Alii quidem proprie vocem acciplentes intelligunt ipsum Deum, et nominatim, certe ut plurimum, Fitium Dei, qui visibilem so praebuerit in creatura corporea assumpta, cui se conjunxcrit, lion utique hiwosiatice ut in Incarnatione , sed tamqnam iutrinseeus motor corporis. ad operationcs sibi proprias explcndas. — Alii vero intcllignnt Ancietum. qui Dens vocitetur, quod Dei personam sustineat, ut adeo hac in aceeptioue dicti loci sensus foret: scriptas opera ac poteutia Angcli, vicarii Dei.— Suffecerit ita paueis indicasse statuin hujus quacstionis veteris gravisque, a cujus solutione multorum , praesertim Veteris ïcstamcnti , locorum interpretatio peudet. 6)

6) Plura vidosis in Dissert, inaugurali, quam clucubravit cl. Vanden broeck, he Theoplaniis, quamque compendio exhibet cl. J. A. vanStcen-kistc, App. ad Act. Apt. p. 250. cfr. otiam cl. J. Bapt. Frauzeliu, Tract.

Corollarium 3^dum. Igitur ad esseutiam Scripturae non rc-quiritur ut tota ejus materies m se sit divina.

3°. Quid sibi valeaut ilia quae in definitione adduntur verba: ab auctouibus sacuis eomcriptim ? addendo 2) Quare hi sacri appellantur ?

10. E. His verbis significantur Scripturae auclores com-^ parate ad Deum seemidarii. qui sunt homines. — At vero , queioadmoduin Deus, Scripturae auctor siinpliciter princeps,

earn non immediate per se scripsit 1); ita nec auctores coin-naratc. ad Deum se.cundarii semper omnia per se ijisos scripso- . y ruut, sed quandoque usi sunt amanuensthns, quorum respectu

illi haberi possunt ut auctores principeiles. llli quippe res saltern et seutentias sibi a Deo inspiratas his dictabant, ut has et non alias administri sui scripto maudarent. Unde etiam U-lis, tamquam horum causis ])riiicii)alibus . liber vol epistola inscribitur, secundum regulam 73. Juris in Sexto: Qui facit per almm, est per inde, ac si fuciat per seipsum-. lies constat exemplis Jeremiae. cujns scnba sen lihrarins fuit Baruch, ut liquet Jerem. cap. XXXVI.^ct XLV; — item B. Pauli Apos-toli, qui in conscribenda epistola sua ad Rom. , ut patet ex cap. XVI. 32. usus est Ter do. 2)

11. E. ad 2). Scripturae auctores comparate ad Deum u secundarii. sacri . sive graeco nomine , mncti scrip-tores appellantur, a). rations argimenti , de quo agunt; nempe „quia — ut ait Lamy— non de rebus profanis. sed sacris, scilicet de Dei ad homines revelatione, ejusque conservatione et propagatione scripseruntquot;; 3) b). potissimum vero ratione,

de Deo Trim secundum Persouas, a p. 93.; i'r. Sylvius, Controvcrs. 1. I. Art. 11.; Willi. Smits, in I. c. et in Proleg. in Pxod. a n. 142., alii.

2) Qnando autem B. Panlus amanucnsom adhibobat, solitus crat quae-dain propria, innnii adilere. jit sic magis do scripti genuiuitate constarot. Êxempla liabes 1. ad Cor. XVI. 21.; II. ad Thess. III. 17. cfr. cl. Hour. Bukentop, Introd. in lib. V. ct N. T., cdita et aueta opera Auetoris anonymi, apud Hanieq , 1S42., cap. I. §. 6. p. 18.; el. Lamy,/. c. cap. IV. n. 69.

Hoe igitur nomine distin guuntur non solum a scriptoribus prorsus prcfanis vel privatis, sed etiam a s. Patribus, qui revelata quidem, at non Spiritu Sancto inspirati conscripse-runt. „ Additur — ita rem nostram penitius explicat cl. Fr. Leop. Bruno Lftermann 3) — „ Additur : ah auctorïbus ha-(jmjraph'm; ut ostendatur fidei regulam non esse ea omnia, quae innotescere nobis possunt/ex revela.tipnibus factis post tempora Apostolorum (quae ]ficumar)f item, ad ver

bum Dei scriptum non pertinere quae sancti et antiquissimi Patres tamquam ab Apostolis accepta litteris consignarunt. Ejusmodi scripta inter libros canonicos non numerantur j sed traditioui comprobandae plurimum inserviunt.quot;

12, R. Ut verba liaec rite perspiciantur, primum notemus quis eorum sensus non sit, dein quis vere sit.

Atqui neutiquam haec significant, — quem tamen sensum Protestantes nobis impingunt — quod verbum Dei, ut in se tale sit , debeat ab Ecclesia accipere approbationem; sive, quod Ecclesia verbo Dei tribuat intrinsecam auctoritatem veritatis et infallibilitatis. Verbum namque Dei liabet auctoritatem ex sese, quia est verbum infinitse veritatis, atque ideo universae Ecclesiae norma credendi. Ecclesia vero sub assistentia Spiritus Sancti solum discernit verbum Dei ab eo quod tale non est, eique hac ratione tribuit auctoritatem quoad nos, auctoritatem mere extrinsecam legitimae attestationis et judicialis definitio-nis, qua scilicet etiam nos verbum Dei ab eo quod tale non est infallibiliter certi discernere valemus. Ergo praedictis verbis non constituimus Ecclesiam supra verbum Dei, ut Protestantes calumniantur; sed dicirnus, Ecclesiam dirigi verbo Dei

in credendo, sicque esse sub verbo Dei; at vero eamdemEc-clesiam verbum Dei ab eo quod tale non est infallibiliter discernere et singulis proponere credendum, sicque esse mpra privatam fallibilein cognitionem singulorum.

Genuinus itaque horum verborum sensus est: a), quod Ecclesiae competit divinitus concessa auctoritas infallibiliter de-finiendi qui nam libri sint saeri et divinitus inspirati. atoue ut tales a cmovis sint suscipiendi, (|uinam autem non. „ Eteniin — verba sunt cl. Lamy 1) — „ fieri yotgsj^, ^nt unus aut alter liber, v. g. tertius aut quartus Escfraè, revera ab auctore divinitus inspirato scriptus fuerit, et tarnen ad Scripturam non pertineat, quia non constat de divina ejus originequot;, de qua judicare Ecclesiae Ohristi est. Unde b). quod infallibilis Ecclesiae auctoritas est rue dimii, idque authenticum ad oinnem controversiam finiendam, publicum, unice omnibus accommo-datum, quo cum certitudine infallibili, ipsius Dei auctoritati innixa, (qualis requiritur, ut prudenter, ac, ut oportet, elicia-mus actum fidei divinae) verbum Dei ceu tale cognoscamus et dignoscamus, eique fide divina, absque ullo erroris formi-dine, assensum praebeamus credamusque, secundum celebre illud s. Augustini, „ Evangelio nou crederem , nisi me Eccle-„ siae Catholicae commoveret authoritasquot;. 2) c). Quod tamen Ecclesiae propositio . hunc vel ilium librum esse verbum Dei, nobis dumtaxat est niolivum credibilitatu; Dei autem in Scrip-turis loquentis auctoritas. ratio formalis -ob quam credimus revelatis a Deo in Scripturis.

Scholion l¹quot;quot;. Nitidc catholicam liac in re doctrinam expo-nit, ct ab acatholicorum argntiis vindicat Cardin. Gotti 3), „Verbum quidem Dei, inqnicns, non egct verbo Ecclesiae, ut sit verbum Dei; cgemus tamen nos testimonio et verlio Ecclesiae, ut certi simus, illad,quod nobis tamquam verbum Dei proponitur, esse revera verbum Dei, et non hominis;

2) Liber unvs contra librum, quern Fundamenti episMam vocant Ma-uicliaei, cap. V.

¹¹¹'¹¹ i^s recipere approbationem , sed potius testimonio Ecclesiae, ^¹¹ ^'^{scc 11011 ex se}gt;^se(l ^cx verbo Dei iufallibilis, eognitionera ioI/o'/m nostram et fidem confirmarif quod hoc sit verbum Dei et ge-Z¹ i^j Jtj A ^nuinus ejusdem sensus ; quia, quum Christus Ecclesiae pro-/{/■(££ JsWd. miserit assisteutiara Spiiitus Saneti, qui doeeat eam ducatque

^omilcro veritatem, haec , staute Dei promissione, quae sein-cZA WP^c'- ^ol)t'net, numquara deficit; mimquam docet aliquid esse

J3 . / jgp/f/}' revclatum, quod nou sit revelatumquot;.3 . / jgp/f/}' revclatum, quod nou sit revelatumquot;.

A} . bchonoH 3^llum. (^in dehmtionem datam et expheatam rite ^^^ntellexerit, facile colliget: Au et quatenus couveniat euin.et differat a Scriptvunrum sive Bibliorum deseriptionc Cateche-_ ____tica, Led. IV. Q/ 2. et 3., haueque ex ilia fidelibus satis ex-

Quomodo Scriptura differat 1°. a Traditione divina, 2°. a Óiïj ê'Jt£u/''defrnitioiiibus Ecclesiae dogmaticis ?

13. E. ad i^um. Scriptural a Traditione divina differt gt;■ 1°. ratione essentiae. Liquet ex comparata utriusque defini-tione. Traditie divina, cum dominie a, turn divino-apostolica, i. e. vel ab ipso Christo, vel ab A pos tolls dictante Spiritu Sancto promulgata, definitur; verhnm Dei non scriptum inspi-^ mute Spiritu Sancto. Docent eniin Patres Tridentini-, 1) om-em veritatem et morum disciplinam revelatam contineri in / - libris scriptis, et sine scrinto traditionihus, auao ab insins Chrish ore ab Apostohs acceptae, aut ah ipsis Apostolis Spi-/// ritu Sancto dictante, quasi per manns traditae, ad 110s usque ■«V^afepervenerunt. Traditio igitur divina, prout a Scriptura distin-^ guitur, tantum excludit scriptionem anctorum a Spiritu Sancto n-vm; et hoc tantum sensu dicitur oralis, et quasi ..per manns tradita , quod ab Apostolis et Evaneelistis, ceu

doctrinae et disciplinae revelatae praeconibus, solum orete-_{nus i non} etiain scripto, Ecclesiae fuerit proposita; non autem J^^.ut signilicetur, eam ore solum semper fuissc propagatam. Ne-i/quaquam autem excludit ornnem scriptionem Patrum, alio-1) Sess. IV. Decref. de canonic. Scrip fur.

rumve ad doctrinam, quam complectitur, melius transmit-tendam et eonservandam. Profecto namque quae Traditione ad nos perveneruut fidei, morumque dogmata, decursu temporum a s. Patribus, aliisque ecclesiasticis scriptoribus litteris mandata, aliisque documentis integra asservata fuerunt; uusquain tarnen Spirilu Sancto inspirante couscripta sunt, ut adeo liac nota, Scripturis unice propria, essentialiter Scriptura discre-pet a Traditione divina. 1)

2''. quot;Ratione temporis. et 3quot;. necessitatis. Traditio namque tempore prior, et magis necessaria est quam Scriptura. 2)

14.. B. ad 2^um. Multiplex quidem inter Scripturam et dog.-maticas Ecclesiae definitiqnes datur discrimen.

1quot;. Discrimeu essenüale est, quod Scriptura est verbum Dei « Spiritu Sancto inspirante conscriptum. Atqui, uti penitius infra 3) explicabitur, proprii nominis inspiratione Spiritus Sanctus sacros auctores et movit ad scribendum, et inter scrihendum illuminavit haud raro etiam per' revelationes immediatas, fac novasj et in omnibus direxit ita, ut omnino errare nequi-rent, ac scriberent quae Ipse voluit. Definitiones autem in rebus fidei morumve Pontifices et Concilia generalia edunt iimi. inspirante. sed solum assistente et diripente Spiritu Sancto ne errent, atque ut opportune declarent veritates in fidei deposito jam pridem, contentaS. Itaque a Spiritu Sancto non mo-ventur ad scrihendum-, non habent immediatas sive novas revelationes ; neque ntto modo auctores sunt verbi Dei; sed tan ■ turn declarant quoduam sit verbum Dei scriptum vel tradi-tum, et quomodo intelligi debeat, et praeterea ex eo per ra-tiocinationem deducunt conclusiones. Ita v. g. Concilium Tri-dentinum sess. IV. definiens quinam sint libri canonici, non

1) cfr. Franzelin, Tradat. de div. Tradit. Th. I.; H. Hurtor, S. J., s. ïheol. iu universit. Oenipontana Prof., Theol. Dogmat, compend. T. ]. u. 113. 114; ot Studiën IX Jaarg. N. IX. De ingeving der H. S. enz. door C. J. Willems, §. 4. p. 29.

fecit eos esse sacros, sed solum dcclaravit libros, quos r-eceu-set, esse tales. Sic et cum sess. XIII. cap. I. definit, verba ilia: Hoc est corpus m.euni: intelligi debere proprie, non fi-gurate, non edidit, sed declaravit verbum Dei. Et cum Concilium Nicaenum definivit, Christum esse consubstantialem Patri, deduxit conclusionem ex Scripturis, in quibus diserte continetur unum esse Deum , et Patrem esse Deum , et Filium esse Deum: ex quibus sequitur necessario Patrem et Filium ejusdem esse substantiae et divinitatis. 1)

Scholioti. Nota essentialis infallibilitalis tautummodo est actio neaatwa. per quam Spiritus Sanctus Ecclesiam doeen-tem ah errore praeservet. Actio autetn vositiva (nempe cxcita-tio, impulsus , concursus ad definitionem faciondani et in formula confieienda) non esseutialiter requiritur; attaraen nec hoe positivo Dei auxilio Ecclesia destituitur, quantum illud Ecclesiae bonum postulat. 3)

Ex declarato discrimine essentiali plura alia oriuntur, aut certe ei connectuntur. Ita

2quot;. Oranino differunt ratione diversi chai-ismatis. quo edun- f tur. Scriptura , utpote verbum Dei Spiritu Sancto insjn-rante conscriptmn, edita est per charisma Spiritus Sancti ex-_ traordinarium et prorsus sinaulare , quod unice Auctoribus sacrorum librorum divinitus fait concessum, ac cum ipsa con-summatione revelationis Catholicae in Apostolis desiit, 3) Dog-maticae vero definitiones sive Pontificum sive Conciliorum eduntur per Ecclesiae docentis charisrna, quo, Sjjiritn Sancto assistente,, fidei depositum Ecclesia aancte cu^t.ocUt. et fideliter 4) quodque adeo quoadjpjüut i^nunus omnino . et quoad

1) cfr. Bollanniuus, l)e auctorit. Concilior., lib. II. cap. XII. n. 2.-4. Loge Studiën I. c. §. 1. p. 1.-9. ct §. 5. c.

2) Vide Dissert, inaugural. Doetoris Is. Ger. Willibr. Vermeulen, De R. P.... mfallib. judicia, cap. I. p. 12. ct Card. Franzelin, Tract, de div. Script, edit, novae auni 1875. p. 724. Alioquin (nisi expresse addatur) utor equidem edit. i^!' anni 1870., oo quod altera nou nisi miperrime mihi innotuerit.

docenti ex divina promissi^ne jugiter praesto sit, quoties bo num Ecclesiae solemnem^ilefinitionem postulat.

3°. Differunt ut cliversa Udei renula. Namque una cuin divina ïraditione Scriptura est regula fidei continens-, Ecclesiae autem definitiones sunt regula applicans. sive declarans.

4°. Eatione _ohjectl. Scriptura tantum coinplectitur ■scripto revelata; definitiones Ecclesiae versantur etiam circa revelata contenta in sine scripto traditionihm- dwinis; proiudeque ea-rum objectum tantum patet, quantum fidei patet depositum, et ejus custodiendi oflicium postulat; adeoque definitiones Ecclesiae ambitu suo complectuntur tum universum Uei verbum, ut jam dictum est, turn id omne, quod licet in se re-velatum non sit, est tarnen ejusmodi, sine quo illud tuto conservari, certo ac definitive ad credendum proponi et ex-plicari, aut contra errores hominum ac falsi nominis scientiae oppositiones valide asseri defendique non possit.

5°. Ratione Jinis. Definitiones enim Ecclesiae non eo spec-tant, ut Ecclesia novis revelationibus ditescat; sed ad hoe eduntur, ut verbum Dei, sive id scriptum sive traditum sit, in universali Christi Ecclesia integrum, et a quavis novitatis immutationisque corruptela immune asseratur et custodiatur, secundum illud Apostoli mandatum: 1) o Timothee, depositum custodi, devitans prof anas vocum novitates, et oppositiones falsi nominis scientiae, quam, quidam promittentes, circa Jidem exci-deruiü. 2)

6°. Ratione auctoris principis. Scripturamm proprie e^vere Deus est auctor simpliciter princeps ratiofne^materiae ^ft^sci'ip-tionis earumdem per inspirationem; definitiones autem, quas Ecclesia docens, assistente et dirigente Spiritu Sancto, etiam scripto edit, conduntur et scripto mandantur ex intentione et

opera ipsius Ecclesiae ita, ut ipsa Ecclesia proprie auctor princeps sit èt definitionum, èt documentorum earumdem. Id liquet turn ex eo, quod praeter Scripturas non existunt alia documenta inspirata; cum ex eo quod praedictae definitiones, earumque documenta scripto edita, ab ipsa Ecclesia suam re-cipiunt denominatiouem. 1)

Corollarium llt;im. Procul (lubio hand sceus ac ea quae in Scripturis dicuntur, ctiani definitiones, quas in rebus fidei et morum sive Concilium oecumenicum, sive Pontifex e cathcdra loquens edit, omnes sunt infallibilis veritatis et fide divina credendae, ntpote quae ex speciali Spiritus Sancti assistentia et directione eduntnr, atqne doctrinam continent aut in se rc-velatam, aut cum revelaiione intime nexam. — Quapropter quantum ad certitudinem attinet et auctoritatem. Scriptura et praefata Ecclesiac dccrcta pari pietatis affectu ac reverentia ab omnibus Christifidelibus suscipi debcut. Eatenus igitur etiam jure meritoque S. Gregorius M. , (ut legitur in Breviaria Romano, die XII. Martii) _M quatuor Conciliis, Nicaeno, Constan-tinopolitano, Epbesino et Chalcedoiumis , tamqimm qvatuor E-vaiigeliis honorem haberi voluitquot;, seque ea ut quatuor libros Evangeliorum venerari professus est lib 1. Epist. 24. 2)

Corollarium 2^dum. Ex supra dictis ad sextum discrimen pa-tet, quo sensu, Apostoli et seniores fratres Episcopi, in con-cilio llierosolymitauo, definitioncm suam dogmaticam et mo-ralem tribuerint et Spiritui Saneto et sibimetipsis, scribentes. Visum est Spiritui Saneto, et nobis etc. 3) Nimirum, Spiritui Sancto ceii a cujus assistentia et directione pendet ac repe-tenda est dieti decreti infallibilitas et divina anctoritas; sibi, tamquam ejusdem decreti auctoribus immediatis, atqne ex divina missione fidei judicibus snb regimine Petri, Principis Apostolorum. 4)

1) cfr. lehrbuch der Religion, auctore W. Wilmers, S. J., T. II. p. 74.; ct 111. Fénclon, 2''quot; instruct, pastoral, super casitml conscientiae, §. IV. Oper. edit. Versailles 1821., T. X. a p. 221.; Studiën I. c. §. 5. c.

4) efr. Theol. Wirceburgens. T. I., auctore R. P. Henr. Kilbcr,S. J., cap. I. n. 23.

15. R. Scriptura 1°. ratione temyorls, quo scripta est,# ante vel post Christum natuui, dividitur in libros Veteris et Novi Testamenti.

Scholion. Ex libris Septuaginta duobus, quos Ecclesia Ca-tliolica ceu sacros rccipit. 45. ad Vetus. 27. ad Novum Tes-tamcntum, pertinent, cfr. Syn. Trid. sess. IV. Deer et. de canon. Script. Ordo , quo in laudato deercto recensentur, ac quo in vulgata editione latina conjunguntur, non perpetuo chro-uologieus est.

2°. Condividuntur Scripturae libri, attentis eorum argu-^ rnento et scopo principaliori in quatuor classes. scilicet: a), in lenales. quales reputantur Pentateuchus, et quatuor Evange-lia;— b). in Mstoricos . quales ex V. T. sunt liber Josue, Judicum, Ruth; libri quatuor Eegum, duo Paralipomenon, et Esdrae; liber Tobiae, Judith, Esther, Job, et libri duo Machabaeorum; ex N. T. Actus Apostolorum; — c). in sa^ pientiales. quos alii vocare malunt morales, alii doctrinales, quales ex V. ï. censentur Liber Psalmorum, Proverbioruin, Ecclesiastes, Canticum Canticorum, Sapientia, Ecclesiasticus; ex N. T. epistolae quatuordecim s. Pauli et septem catho-licae; — d). in nropheticos. quales sunt libri Prophetarum quatuor majorura, quibus accensetur Baruch, et duodecim minorum V. T., necnon Apocalypsis B. Joannis Apostoli, N. T.

3°. Condividuntur in proto- et deutero-canonicos. hoc fun- » damento. quod de divinitate illornm numquam : hor uw, autera non initio, sed postea aliquamdiu dubitatum fuit in particu-laribus quibusdam Ecclesiis, donee re explorata, facera prae-ferente Eomana Ecclesia, etiam hi ab omnibus ut sacri et inspirati agniti sunt et recepti. 1) Itaque cave ne- appella-

tionem et distinctionem hanc ita accipias ac si designarent intrinsecum discrimen librorum, ac diversum gradum aucto-ritatis; ad quam significationem a Protestantibus illa nomina detorta sunt, uti pluribus dicetur art. qnarlo. 1)

16. R. Ad tramites cl. Fr. X. Schouppe, S. J. 3), proprietates, quae naturam Scripturae ponitius illustrant, ad qua-iUDX, possunt reduci, quae sunt; clignitas, profunditas, jncnn- ^ ditas et utilitas.

Itaque : Quid potissimum Scripturae dignitatem commendat, el quodnam hinc fluit documentum practicum ?

Praenot. Lubet paulo copiosius proprietatem singulam ex-plicare, quo pateat quam Ion go sacra Scriptura ceteris qui-buscumque libris praestet: quamque suavia juxta et fortia ad religiosissiraum sui studium complectatur invitamenta; deni-((ue quantum sit ipsius liujus tractatus momentum. His prae-libatis,

17. K. Scripturae dignitas potissimum commendatur ra_- * tione auctoris prineipis . qui est ipse Deus. Unde s. Grego-rius M. Theodoro scribens 3) mcrito quaerit „ Quid est au-„tem Scriptura sacra, nisi quaedam epistola omnipotentis

Idipsum porro documentum, quod hinc capit s. Pontifex, quo praedictum Thcodorum, qui medicus erat Mauritii Inij)e-ratoris , et saecularibus indesinenter causis adstringebatur, amicissirne, humanissimeque ad Scripturae lectionem adhorta-

retur, a fortiori in nos quadrat, si, ut ïlieodorus ille, quis nostrum negligat quotidie legere verba Domini Dei sui. Immediate namque verbis supra laudatis subjungit magnus Ecclesiae Doctor, s. Gregorius: „ Et certe sicubi esset gloria „vestra alibi constituta, et scripta terreni Impcratoris acci-„peret, non cessaret, non quiesceret, somnura oculis non ,, daret, nisi prius quid sibi Imperator terrenus scripsisset, „ agnovisset.quot; Atqui pergit, „Imperator coeli, Üoininus ho-„ minum et Angelorum, pro vita tua tibi suas epistolas trans-„ misit: et tarnen, gloriose fili, easdem epistolas ardenter „ legere negligis. Stude ergo, quaeso, et quotidie Creatoris „tui verba meditare. Disce cor Bei in verbis Dei, ut arden-„tius ad aeterna suspires, ut mens vestra ad coelestia gau-„ dia majoribus desideriis accendatur. Sed ad haec agenda in-„fundat vobis omnipotens Deus consolatorem Spiritum. Ipse „ mentein vestram sua praesentia impleat, et implendo levet.quot;

Infundat Deus etiam nobis spiritum illum vividae fidei, qua Scripturas in dies singulos legamus et scrutemur non ut verlum hominum, sed (sicut est verej verbum Bei ! 1) Ipse et mentem nostram ita sua praesentia repleat, ut Eum continuo in Scripturis loquentem audiamus, semperque religiosissime veneremur. Salubro luijus rei exemplum nobis reliquerunt Patres , utputa s. Carolus Borromaous et recentissimus Ecclesiae Doctor s. Erauciscus Salesius, Seminarii nostri Patronus. S. Carolus ut testatur ejus vitae enarratio 1), tametsi quotidie bonam temporis partem studio sacrarum Litterarum impende-ret, eas tarnen non nisi nudo capite, et ilexo poplite vene-rabundus lectitare solebat. De s. Francisco idem constat: „ II ne lisoit jamais l'Écriture sainte qa'ii genoux, et avec un respect aussi profond que si Dieu lui eut parlé sans voile et a découvert.quot; 2)

Ex qniLus causis praeeipite oritur Scripturarum frofcxdi-^ tas ? et 2). Quibus de causis Deus voluit ut Scripturae suae in variis locis, eiiam clogmaticis, obscurae forent?

18. E. Scripturarum profunditas praecipue ex tribus causis oritur. A). Ex materiae amylitudine. „Quid enira — ut verbis Cornelii a Lapide rem explicem 1) — „ Quid enim toto Veteri Novoque Testamento non pertractatur, aut tangitur? Exempli sit instar, ut Pentateuchi, Regum, Machabaeorum, Esdrae, Danielis et aliorum Prophetarum volumina intelligas, quam varia historia Geutilis, quot monarchiae, Assyriorum , Medorum, Persarum, Graecorum, Eomanorum pernoscendae ? quot mores gentium, ritus foederum , bellorum, sacrificiorum , connubiorum perquirendi? quot urbium situs, fluminum, mon-tium, regionum ex uuiversa antiquissima chronograph ia et cosmographia perlustrandi?quot;

B). Ex ipsa materiae sublimitate. Quamplurima enim subli-missima complectitur mysteria, omnem humanum intellectum longe excedentia, de quibus uberius prae ceteris disserunt Moyses, Apostoli Joannes et Paulus ; mysteria puta creatio nis mundi, ss. Trinitatis, Incarnationis Eilii Dei, oeconomiae gratiae etc. etc., ad quorum singula merito quisque cum s. Paulo venerabundus exclamat : O altitudo divitiarum sapien-tiae, et scientiae Bei : quam incortvprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus. 2)

G). Ex modo dicendi. sive ratione ipsarum sententiarum, quibus Scri]^ra^uti£ur istmpnodi, ut saepius sibi videantur oppositae {aiililogiae/iïoduitur). Praeterea in iis haud raro plu-res sensus latent, litteralis nempe et spirituaHs, iique iterum sive allegorici, sive tropologici, sive anagogici. t)emum haud raro sententias formis induit poëticis sublimissimis, qualibus prae ceteris abundant liber Job, Psalmorum, Prophetarum, et universim cantica Scripturistica, in quae lectu dignissimum

1) I. c. n. 35. Jysy/tfjkv

2) vide Confess, lib. IV. cap. XVI.

3) ad Volusianum, epist. I. „ Teni liter as.'

4) Eccltici XVIII. G. •

5) Haec explicatur ct ox ipsis ss. Litteris adstruituf, puta cx_________- ■

13.-32.; 44.-37.; Act. VIII. 27.-37.; II. Pot. III. 15. 1C., in Respons, y. '/ /gt;/ /J ad Qwaest. Conferentiis CleriDioec. Buscod. propositus, T. I. a p. 175.-180.'^^

JNemo tamen hac Scnpturarum profunditate ollendatur, aut y earumdem in locis Jpud paucis ad res fidei et morum perti-^^^^V nentibus intrinseolt;^et absoluta obscuritate 5) a studio sacra-rum Litterarum deterreatur. Praepostera iitique_/ istiusmodi conclusio foret.

19. Nam — sic simul R. ad 2). — ex s. Patribus novimus Deum, Scripturarum auctorem, hanc obscuritatem voluisse ob varias rationes, suae quidem sapientiae, ct humanae conditioni apprime congruentes. Praecipuae autem istiusraodi rationes sunt:

1°. Ut nostram debilitatein agnoscentes.pia oratione sapien-^ tiam a Deo postulemus. „ Bonum est enim, ait s. Augusti-„ nus 1), ut confiteatur infirmitatem, qui vult pervenire ad „ divinitatem. Intelligentiae (sapientine) ejus nou est numerus. „Ideo quid debeas facere in difficultate intelligendi, ostendit „tibi, cum consequenter dioit, suscipiens mansuelos JDominus. „Verbi gratia, non intelligis, parum intelligis, non conse-„queris. Honora Scripturam Dei, honora verbum Dei, etiam „non apertum, differ pietate intelligentiam. Noli protervus „esse, accusare aut obscuritatem, aut quasi perversitatem „ Scripturae. Perversum hie nihil est, obscurum autem aliquid „ est, non ut tibi negetur, sed ut exerceat accepturum. Ergo „quando obscurum est, medicus illud fecit ut pulses. Voluit „ut exercereris in puis undo, voluit ut pulsanti aperiretur. Pul-„sando exerceberis, et exercitatus latior efficieris, latior fac-„tus, capies quod donatur. Ergo noli indignari quod clau-„sum est. Mitis esto, mansuetus esto. Noli recalcitrare ad-„ versus obscura, et dicere: Melius diceretur, si sic diceretur. „Quando enim potes tu sic dicere aut judicare quomodo dici „expediat? Sic dictum est quomodo dici debuit. Non corri-„ git aeger medicamenta sua. No vit ea medicus modificare; Ei „crede qui te curat. Ideo quid sequitur? Suscipiens mansue-„ tos Dominus. Noli ergo resistere adversus clausa Dei, mau-„ suetus esto, ut suscipiat te.quot;

2°. Ut fides nostra exerceatnr. „Scriptura, ait idem s. Au-„ gustinus 2), sic loquitur ut altitudine superbos irrideat,

„ profunditate attentos terreat, veritate raagnos pascat, afl'a-„bilitate parvulos nutriat.quot;

3°. Ut Ecclesiae auctoritas stabiliatur, et deb it a subordinatie servetur praepositos inter et subditos, necessitate re-cursus continui ad illos quos constituit Dominus pastores et doctores. „ Katie obscuritatis est, quia Deus alios voluit esse doctores, alios discipulos.quot; Etenim „ et in domo Dei alii sunt qui docent, alii qui discunt.quot; 1)

4°. Ut edomatur labore superbia nostra, et intellectus a fastidio revocetur. „ Sed — iterum verba sunt s. Augustini 2) „ — multis et multipiicibus obscuritatibus et ambiguitatibus „ decipiuntur, qui temere legunt , aliud pro alio sentientesj „ quibusdam autem locis quid vel falso suspicentur non in-„veniunt, ita obscure quaedain dicta densissimam caliginem „obducunt. Quod totum provisum divinitus esse non dubito, „ ad edomandam labore superhiam, cl inlellectum a fastidio „ revocandum, cui facile invesiigata plerumque vilescunl.quot; Et ad finem cap. cil. „ Magnifice igitur et salubriter Spiritus „ Sanctus ita Scripturas sanctas modilicavit, ut locis apertio-„ ribus fami occurreret, obscurioribus autem fastidia deter-„ geret.quot;

Consonat s. Joannes Chrysostomus „ Propter hoc, aiens 3), „ et misericors Deus non facili et perfunctoria lectione voluit „nobis omnia quae in Scripturis continentur manifesta et „ perspicua esse, ut excussa somnolentia nostra decerpamus „ utilitatem. Solent enitn ea quae labore et inquisitione „aliqua inveniuntur magis infigi nostrae menti; ea vero „quae facile inveniuntur, citius e corde nostro avolare.quot; 4)

1) Auctoris incorti opus imperfectum in Evaug. Matth., vulgo s. Chry-sostomo attributum, Hom. LXIV. iu cap. XXIII.

4) Plura viclesis in Res p. 1. c. p. 1SÜ.-182. ot cfr. Dens Tract, de vlrt. Fid. n. 61., ot Vroleyomena in S. X. curantc 111. H. f r. Bracq, nunc Ep. Gandavens. cd. 4. p. 41.

20. R. Singularem Scriptura habefc jucunditatem praesertim 1°. ratione veritatis. 2°. ratione formae litterariae.

Imprimis ratione veritatis. quam continet a) imrissimam, absque ulla erroris admixtione. Judicia Domini vera, jmtijicata in semetipsa. 1) Si, ut ait s. Joannes, 2) testimonium hominum accipimus, testimonium Dei niajus est, utpote falli et fallere nescii. Deus ipse, inquit s, Augustinus, 3) „Scripturam con-„didit, quae canonica nominatur, eminentissimae auctoritatis.quot; — b). vretiosissimam : quippe qua homo ad veram eruditur, duciturque felicitatem. Quod enim B. Paulus scribit ad Ti-motJeum 4) in omnes quadantenus convenit: sacras litteras nosti, quae te possunt instruere ad salutem, per fidem, quae est in Christo Jesu. In quae rite Clemens Alex-, 5) „ sunt ,, verae sacrae litterae, quae sacros faciunt, et deificant.quot; Quam-obrem etiam s. Joannes 6) Haec au tem , inquit, scripta sunt, ut eredatis, quia Jesus est Christus Filius Bei: et ut credeti-tes, viTAM habeaïis in nomine ejus. — c). delectabilissimam: utpote quae res maxime reconditas, mundi, hominisque histo-riam antiquissimam, imo fata futura reserat.

Insuper ipsa Scripturae forma litter aria jucunditatem liabet maxiraam a). ob antiq uitatem ac varietatem mirabilem , nec-non b). ob eloquentiae magnificentiam. — Ad a). „ Continet enim — verba sunt cl. Schouppe — Scripturarum volumen libros Septuaginta duos, scriptos ab auctoribus quadraginta. spatio (circiter) mille sexcentorum annorum invicem succeden-tibus: qui sic scribunt, ut bomines populosque antiquissimi temporis agentes et loquentes nobis exhibeant , nosque prae-teritis saeculis velut coaevos faciant; atque ita Scripturarum

opus per decursuin saeculomm continuant, ut unus manifeste appareat esse Auctor principalis, Spiritus Sanctus , qui per tot iiomines , ad dissita diversissimaque tempora pertinentes, eam-dem veritatem loquitur, idem divino prorsus modo persequitur consilium.quot;— „Ita, inquit s. Augustinus, l) „ sibi omnia in ,, canonica auctoritate concordant, ut tamquam uno ore dicta, „ justissima et prudentissima pietate credantur, et serenissimo in-„ tellectu inveniantur, et solertissima diligentia demonstrentur.quot;

„ Quod ad b)., Scripturae eloquentiam attinet, eruditus Se-rarius, 2) recte observat, eloquentiam dupliciter spectari posse. Primo, simpliciter et ex ipsa rei natura: -secundo, secundum quid tantummodo, et ex quibusdam rebus extra ipsius elo-quentiae rationem naturamque positis, uti v. g. fit dum specta-tur eloquentia secundum horuin aut illorum opinionem ; secundum hoc aut illud saeculum; secundum hoc aut illud di-cendi genus, puta Atticum, Ciceronianum et alia hujusmodi, quae rlietorici nitore sermonis, et verborum compositione et eloquii venustate maxima splendent, verbo: quae a Gentili-bus tantopere commendata sunt.

Jïx ipsa autem rei natura. quae et apud omnes, et ubique, ac semper una eademque est, consideratur eloquentia, quando linis ipse dicendi spectatur. Vera enim eloquentia est, quae re-rum , temporum, locorum, auditorum, ipsiusque oratoris ratione habita, orationem instituit ita, ut ad finem suum assequen-dum optime aptissimeque instituta sit, quocumque etiam oratio-nis genere utatur, v. g. etiamsi apud pueros pueriliter, apud simplices simpliciter dicat, duminodo semper decorum servetur perfectissime. Enimvero, si germana eloquentia recte definitur: facv.ltas clicendo persitadendi, i.e., qua quis potest voluntates hominum impellere quo velit; unde autem velit, deducere; non jam quaeritur, quid sit Attice, quid Ciceroniane, sed

quid sit optime dicere ad finem propositumj neque enira ex mediis constituendus finis, sed ex fine media.

Hisce praemissis, tria laudatus Auctor sustinet, evincitque: l^um. Scripturam quoad maiorem sui narlorn careve ilia, qttae a Gentihhus tantopere cornmendala est, eloquentia. Ees patet ex se ipsa, et ex plerorumque Patrum confessione. — 2^dum. Mal-tas tamen Scripiurae yartes etiam hac ipsa eloquentia egregie esse insignitas. Constat v. g. ex Isaia, Nahum, Davide,plu-ribusque aliis. — 3^tlum. Totam vero Scripturam, ex se sen se-cundum ipsam eloquentiae verae naturam, esse eloquenlissimam. Sacra quippe Scriptura, ex ipsis Sapientiae fontibus manans, orationem semper ita instituit, ut ad scopum, in quem divina providentia earn hominibus providit (videlicet ut eos erudiat ad salutem, et ab hoc saeculo pravo in beatum saeculum transfc-rat) optime , convenieutissimeque sit composita ; apud omnes leniter, sincere, ac penetranter, maximo cum personarutn, circumstantiarumque omnium decoro , loquitur, et quae opor-tet, quoque modo et ratione oportet, proponit. Operae pre-tium est de tota hac re disserentem audire s. Augustinum. Posita qnaestione: „ Utrum auctores nostri, quorum scripta „ divinitus inspirata canonem nobis saluberriraa auctoritate fe-,, cerunt, sapientes tantummodo, an eloquentes etiam nuncupandi „simt? respondet : „Ubi eos intelligo, non solum nihil eis „ sapientius, verum etiam nihil eloquentius milii videri potest. „ Et audeo dicere, omnes qui recte intelligunt quod illi lo-„ quuntur, simul intelligere non eos aliter loqui debuisse. Si-„ cut est enira quaedam eloquentia quae magis aetatem juve-„nilem decet, est quae senilem; nec jam dicenda est eloquen-„ tia, si personae non congruat loquentis : ita est quaedam „ quae viros summa auctoritate dignissimos planeque divinos „decet. Hac illi locuti sunt, nec ipsos decet alia, nec alios „ipsa: ipsis enim congruit, alios autem quanto videtur hu-„milior, tanto altius non ventositate, sed soliditate transcen-„dit. Ubi vero eos non intelligo, minus quidem mihi appa-

„ ret eorum eloquentia, sed earn tarnen non dubito esse ta-„lem qualis est ubi intelligo.quot; Haec et plura Augustinus. 1) His cum Serario, 2) adjungimus illud insigne Domini ajiud

Jeremiam 3) elogium. Quid paleis ad iriticum ? dicit Dom.inus. Nnrnquid non verba mea sunt quasi ignis, dicit Dominus: et quasi malleus conterens petram? „En quid profana, quid sa-crarum Scripturarum eloquentia! Ilia dmn cum hac confertuv, aliud nihil est, quam leves tantum , aridae, ac inanes paleae\ brutis animantibus pabulum, stratum, summaeque deliciae. Haec vero purum putum iriticum : hominibus et sanitatis et vitae stabilimentum. Ilia, contra ignaviaclanguorisque humani gelu, vel subtepida , vel tepida tantum aqua est; haec vero fervidissimus, luculentissimusque , ad inflammandos animos ignis. Ilia contra humanorura cordium pertinacem contuma-cemque duritiam, mollis tantum lana, et carnea manus estj haec vero ferreus , durissimus, petrasque conterens malleus.quot; Undo et egregius Praedicator s. Paulus 4): Vivus est enim, inquit, sermo Dei et cjji.ca.v, et peuetrah'dior omni gladio an-cipiti: et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus, compagum quoque ac medullarum, et discretor cogitationum et intentionum cordis.

Quae est Scripturae utit.ttas 1°.) generatim respectu Chris-tifidelium, et quae hinc Ecclesiae Caiholicae doctrina, ac disci-plina de legendis per eos Scripturis, nominatim in lingua vnl■ gari ? 2quot;.) Speciatim respectu ministrorum Ecclesiae ?

21. R. ad I^am. Generatim ea est Scripturae utilitas ut quam-quot; libet alterius cujuscumque libri utilitatem transcendat maxime rationc argumenti, quod totuin quantum ad liominis bonum et perfectionem pertinet cum pro hac, turn pro vita futura, quatcnus suaviter juxta et efficaciter a malo quidem avertit,

ad bonum autem, sive virtutem vel lieroicam stimulat. Quo-circa praeclare S. Chrysostomus. 1) „Magnum, inquit, Scriptu-„ rarum sacrarum lucrum, utilitas itnmensa, ut declarat Pau-„ lusquot; 2) his verbis: Qiiaecumque enim script a sunt, ad nos-tram doctrinarn scripta sunt, id per patientiam, et consolatio-iiem Scripturarum, spem haheamus. „ Omnium enim — ita per-„ git S. Cbrysostomus — medicinarum thesaurus divinae Scrip-„turae sunt; ita ut si arrogantiam exstinguere opus sit, si „ concupiscentiam sedare, si pecuniarum cupiditatem expelle-„re, si dolores contemnere, si fortem animum induere, si „adversa aequo animo tolerare, quamplurima hinc remedia „ invenire possimus.quot; Et s. Augustinus, 3) „ Adhuc ergo bo-,, num habemus solatium, divinarum lectionem Scripturarum : „ quia sacrarum lectio Scripturarum divina est praecognitio „ non parva beatitudinis. In his enim quasi in quodam spe-„culo homo seipsum considerare potest qualis sit, vel quo „tendat. Lectio assidua purificat omnia, timorem incutit ge-„ hennae, ad gaudia superna cor instigat legentis. Geminum ,, confert donum lectio sanctarum Scripturarum, sive quia in-,, tellectum mentis erudit, sive quia a mundi vanitatibus abs-„tractum hominem ad amorem Dei perducit. Labor hones-„ tus est lectionis, et multum ad emundationem animi pro-„ ficit. Sicut enim ex carnalibus escis alitur caro; ita ex di-„ vinis eloquiis interior homo nutritur et pascitur, sicut Psal-,, mista ait 4): Qiiam dulcia faucibus meis eloquia in a, super „mei ori meo! Sed ille leatissimus est, qui divinas Scripturas „ vertit in opera. Et ideo, fratres charissimi, quicumque ex „vobis lectiones sacras legere et intelligere possunt, in his „studium impendant, ut earum frequenter meditatione utan-„ tur. Cum vero magisterio coelesti instructi quid faciendum ,, sit, quidve vitandum sit, dilectissimi, accipiatis, non sit

„ mora in faciendo, quod intus sapitis intelligendo; quia, ut „ B. Paulus Apostolus ait, 1) Non enim auclitores legis justi „■mnt apud Dcum, seel fadores legis justificabuntur.quot;

Quae quum ita sint, per se qnidem omnibus Christifidelibus Scripturae lectio utilissima habenda est, riteque dispositis non prodesse non potest. Ea propter etiam nullo umquam tempore vera Christi Ecclesia, Eomano-Catholica, sacrorum Bibliorum lectionem fidelibus absolute probibuit, ne in lingua quidem vulgari. Caluraniantur igitur sanctam matrem Ecclesiam Ee-formatores at socii Biblici, quando hi effutiunt, quod „ a plu-ribus jam saeculis fidelem populum a S. Scripturarum cogni-tione arcere coneturquot;, — illi autem, quod Scripturam fidelibus inutilem, imo noxiaiu praedicet, ejusque lectionem illis interdicat. —. Quoniam vero fieri constat, ut ipsae Scripturae, praesertim in linguas vulgares translatae, hominum te-meritate vel inscitia in errorum occasionem saepe pervertan-tur, 2) idcirco provida Mater, probe sibi perspectum habens atque palam docens, 3) „Scripturae lectionem non esse uni-cuique fidelium generi omni tempore, atque ubique locorum utilem, nedum necessariam ad salutemin Reg. IV. Indicis Trid. statuit, ut Biblia vulgari sermone edila non aliis per-mitterentur, nisi quibus illorum lectio ad fdei atque pietatis augmentum profutura judicaretur. Praeterea in decreto S. G. Indie. 13 Junii 1757 , auctoritate Benedicti XIV. approbate, declaratur, ut permissa porro babeatur lectio vulgarium versio-num , quae ah Apostolica Sede approbalae, aut cum annotationi-bus desumptis ex sanctis Ecclesiae Fatribus, vel ex doctis catko-licisque viris editae fuerint, cujusmodi abunde suppetunt. 4)

3) puta in Constit. Olcmentis XI. „ Unit/cnitusquot; anni 1713, proscribeuto prop. Quesnelli a n. 79.-S5.; et in Constit. Pii VI. „ Auctoreni Fideiquot;, danmante prop. G7. Syuodi Pistorionsis.

4) cfr. Greg. XVI. Encyclica „ Inter praecipuasquot; 7. Maji 1844. (in App. ^V/«. Frov. p. 5S.); Tract, cle prohib. Libr. p. 51. 57., et Dens, J)e virt, Fidei, n. 64., ubi praesens quaestio data opera tractatur.

iura, inquiens, divinitus impirata utilis est ad docendarn veritatem, ad arguendum falsitatem, ad corripiendum, quod est compere et eripere a malo, ad erudiendum in justitia, quod est inducere ad bonum. 3) Brevi, Scriptura id utilitatis confert, ut perfectus sit homo Bei, ad omne opus bonum in-structns, idoneus ad omnes partes, quae, eodem Apostolo doctore, universim duae sunt. Prima eaque praecipua, lit minister Dei ipse recte vivat. Unde ïimotheo, in ejusque persona omnibus et singulis ministris Dei divinitus scribit 3) „ Attende tibiquot;. — Altera, ut alios recte instituat. Ünde sub-dit; Attende tibi, et doctuinae; simul insta in illis duobus officiis tuis. Nam unum alteri adjumentum aifert, nee hoe sine illo plane adimpleri potest; conjunctim autem ea per-solvens plene vocationi tuae respondebis, et optatissima mer-cede donaberis: Hoe enim faciens, et teipsum salvum facies, et eos, qui te andiunt. Atqui, Scripturae studium ministro sacro efficacissimurn parat subsidium , quo huic utrique officio faciat satis. Scripturae namque, praesertim Novi Testamenti. iterumque prae ceteris Evangelia, Actus Apostolorum, et epis-tolae nominatim quae Pastorales vocari consueverunt, si eo legantur quo factae sunt spiritu, imprimis valent plurimum ad omnis generis vitia curanda, omnemque virtutem sacerdotalem acquirendam, conservandam, augendam perticiendamque. Res ex dictis nquot; praec. satis patet. Alioqui, rei hujus quotquot sunt Patres tot nobis testes sunt et exempla. Ut pauca e multis seligamus, unus audiatur s. Hieronymus, qui ceu stu-dii Scripturistici fructum praedicat castam animi puritatem, quae profecto ordinis sacerdotalis decus praecipuum est et orna mentum. „ Ama — inquit, vivendi formam praescribens Rus-

üco monacho — „ Ama scientiam Scripturarum, et carnis „ vitia non amabisquot;. 1) Unus exemplo sit Augustinus, quem — ut ait Cornelius 2) — „ adhuc haereticum potuit Paulina lectio non tantum ortliodoxis adjungere, sed et foedissimo veneris quotidianae barathro erutum, ad continentiam castita-teinque, non dicam maritalem, sed religiosam, coelibem om-nino et intactam impellendo provehere.quot; 3)

Quod porro ad doctrinam spectat, Scripturarum studium et meditatio iis, qui sacris initiantur, vel jam divino minis-terio funguntur, maximae est utilitatis, ne dicam necessitatis, quacumque etiam ratione considerentur. Enimvero, si spec-tentur 1°. ut Theologiae studiosi, Scriptlira praecipua ac firmis-sima basis, principium, fons , parens, semensque est totius scientiae theologicae; quippe quae, ut docet s. Thomas, 4) „ auctoritatibus canonicae Scripturae utitur proprie, et ex ne-„ cessitate argumentandi.quot; „ Quare — ut denuo ab a Lapide verba rnutuer 5) — „ qui Theologiam a s. Scripturae seria commentatione divellere se posse putat, prolem sine matre, domum sine fundamentis et instar terrae pensilem , aquaeductus sine scaturigine, segetem sine semine, conclusionem sine pfin-cipiis, uti desultoria, ita delusoria levitate frustra sperat et exspectat.quot; Praecipuum idcirco locum in scientia Theologica sacrae Scripturae continuo occuparunt, earumque legitima expositio, ac praelectio verae Ecclesiae Christi semper prae ceteris cordi fuit et curae religiosissimae. Id pro comperto erit cuique legenti decretum de Reform., quod edidit Synodus Tridentina, sess. V., cap. I., ubi indicitur, ut peridoneos, digniores imo magistros ubivis locorum habeatur sacrae Scripturae „ tam honoriftca, et ceterorum omnium maxime neeessa-

na lectio, ad Catholicae Jidei defensionem et incrementum, sanaecpie doctrinae conservationem et propagationemquot;

Si 2°. spectentur ceu studiosi ceterarum sacrarum scientia-rum, quibus primae seiuper debentur partes in ecclesiastico viro, puta Juris Canonici et Liturgici, Historiae Ecclesiasticae, Eloquentiae sacrae, Scripturae iterum maximae iis sunt utili-tatis. Nam, quod ad utrumque praefatum Jus attinet, ex auctoritatibus veteris et novi Testamenti canonicas sanctiones processisse, dudum aniraadvertit Tnuocentius III. 1) Sane vix quidquam eorum, quae ad Jus Ecclesiasticum sive publicum , sive privatum, pertinent, tractari potest, quin ea omnia ex s. Scripturis luculenter depromi , confirmari, aut illustrari queant et debeant. 2) — Scriptura sacra porro Historiae Ecclesiasticae non modo insignis pars est, sed et basis praecipua, adeo quidem ut liaec sine ilia rite percipi nequeat. Scripturae ubique Christum loquuntur. Jam vero Ipse est clavis totius historiae Ecclesiasticae, quae jure dici potest vitae et regni Christi in terris continuatio; ut adeo haec plane intelligi nequeat, nisi continuo prae oculis habeatur, Christum Domi-num esse finem, centrum et cardinem factorum mirabilium, quae Historia complectitur. Ipse est Sanctus et Ver us, qui ha-iet clavem David: qui aperit, et nemo claudit; claudit et nemo aperit. 3) Ipse legifer noster, Dominus rex noster: ipse salva-hit nos. 4) Ipse erit expectatlo gentium, 5) Christus caput est Ecclesiae: Ipse salvator corporis ejus. 6) — Tandem historiae sacrae notitia maximi est momenti pro concionatore. Historia enim unus est e locis inventionis materiae sermonum. At vero argumenta istiusmodi imprimis niti debere historiae Scriptu-

2) Vide plura penes cl. Jac. Ant. Zalliuger, Instit. Juris Eed. libel' subsidiarius, cap. V. §. LX1., ct Card. Soglia, Pmenotion. in. Jus Canonic. cap. II. §. 15.-Ï7.

rarum sanctarum rite docet Ecclesiae Doctor, s. Alphonsus de Liguorio. 1) Idcirco etiam in Seminarie nostro usus ab autiquo viget legendi, elucidandique prae ceteris libros Scrip-turae historicos. — Qnum autem ecclesiastici muneris caput praecipuum sit praedicatio verbi Dei 2), aequum est, ut minis-tri sacri etiam hic considerentur speciatim

3^U. ut Praedicatores verbi divini. ut Doctores fidelium. Jam vero ut talibus Scripturae vere iis sunt fons uberrimus, imo au-rifodina inexhausta, earumque verba in dicendo vim ac efficien-tiam babent prorsus singularem. ,, Equidem — denuo Corn, a Lapide ait 3) — nescio quem vitalem spiritum , occulto legenti-bus influxu afflent divina verba, ut si ea ad doctissimorum sanc-tissimorumque hominum, quamvis ardentia scripta conferas, haec inanima, illa viventia, vitamque aspirantia sentiendo cen-seas.quot; Hinc et, judice s. Augustino, 4) pene omnis oratorum sacrorum in dicendo vis ex scientia metienda est Scripturarum. „ Sapienter autem dicit homo tauto magis vel minus, quanto „in Scripturis sanctis magis minusve profecit.quot; „Huic ergo, „subdit, 5) qui sapienter debet dicere, etiam quod non po-„ test eloquenter, verba Scripturarum tenere maxime necessa-,,rium est. Quanto enim se pauperiorem cernit in suis, tanto „ eum oportet in istis esse ditiorem; ut quod dixerit suis „ verbis, probet ex illis; et qui propais verbis minor erat, mag-„ norum testimonio quodammodo crescat. Probando enim delec-„tat, qui minus potest delectare dicendo.quot; Plura hac de re vide in opere utilissimo cl. J. Bouvy, Stimulus Pr dedicator i. 6)

Scholion. Qui praefatas divinarnm Litterarum dotes coiisido raverit attente, sua spontc inteiliget, quam optime jure Slatula

Seminarii, 1) edicant: „ Scripiurae sacrae studium prae caeteris omnibus diligaiit, adco euim ejus notitia sacerdoti convenit, ut Biblia sacra liber sacerdotalis a s. Ambrosio nuncnpentur.quot; Quamque sapientcr liinc colligaut: „ Firmum igitur atque sta-tutum sit apud omncs, nullam praetermittcre diem, quo in lectione sacrae Seripturae aliquem passum nou faciant.quot; — Dcnique, quare etiam Synodus Procincialis, 2) verba faciens de saeris studiis, quibus vacent neeessum est sacri ministri, piirao loco recenseat divinarum Litterarum leetioncm; nccuon quare 3) eos, qui sacrum fidei depositum tuendi atque ex-planandi munus accepernnt, graviter eum s. Hieronymo ad-moneat, ut „ frequentissime sacram Scripturam legant, inde-que discant, quod doeeant, et quod exhortari possint in doc-trina sana.quot; „ Divinas — ipsa Hieronymi verba sunt 4) — „ Uivinas Scripturas saepius lege, imo de manibus tuis num-„ quam sacra lectio depouatur. Disce quod doce.as : obtine eum , „ qui secundum doctriuam est, fidelcm sermonem : ut possis „exhortari in doctrina sana, ct coutradicentes revincere. 5) „Permane in Us, quae didicisti, et credita sunt tibi; sciens a „quo didiceris; 6) paratas semper ad satisfactionem omni pos-„eenti te rationem de ca, quae in te est, spe ct fide.quot; 7) Et paulo inferius: „ Sermo prcsbyteri, Seripturarum lectione „conditus sit. Nolo te declaraatorem esse ct rabulam garni-„ lumque sine ratione , scd mysteriorum perituui, et sacramen-„ torum Dei tui eruditissimum.quot;

Pro coronide hujus articuli, quaestioni de utilitate, quin etiam necessitate Seripturarum sacrarum, ut perfectns sit homo Dei, ad omnc opus homim instructus; haec altera quaestio ad-junctissima erit: Quae sit, Seripturarum respect,u jpsius Ecclesiae utilitas? et 2) an et qualis necessitas?

23. R. Ipsi Ecclesiae utilitas Seripturarum vere omnigena est. Quod egregie iterura Cornelius illustrat 8) dicens : „ Sacra enim Scriptura sic a Spiritu Sancto concinne contexta est, ut omnibus loeis, temporibus, difficultatibus, perieulis, mor-

— 37 —

his, malis pellendis, bonis accersendis, erroribus jugulandis,

dogmatibus statuendis, virtutibus iiiserendis^

dis sese accommodet; ut merito

structissimae comparet^ quae omnia, et omnis generis phar-maca quibusvis morbis suppeditat: ita nimirum, ut ex ea Ecclesia, dum tempora erant Martyruin, hauserit constantiam suam et fortitudinem; dum tempora Doctorum, sapientiae lu-mina, flumina eloquentiae; dum tempora haereticorum, fidei firmamenta, errorum eversionem; in prosperis, ex ea didice-rit bumilitatem et modestiam; in adversis, magnanimitatem;

in tepore, fervorem et diligentiam; denique ex hac moram perditorum restitutionem, atque reditum ad pristinam dignitatem et statum sibi adsciscat.quot;

24. E. Ad 2). Quod spectat ad Scripturarum respectu Ec-clesiae necessitatem, Distinrjuo. Scripturae fuerunt , suntve Ecclesiae absolute necessariae, nego. Fuerunt, suntque generatim loquendo, supposito praesenti ordine Providentiae divi-nae, hnpothetice necessariae. concedo. — Non fuerunt, suntve absolute necessariae constitutioni. aut conservationi verae Religionis, et Ecclesiae Christi Catholicae. Enimvero etiam sine iis Ecclesia re ipsa stetit tum sub veteri Testamento ante Moysen, cum sub novo ante ullum conscr gelium. Atqui sicut sub veteri Testamento ultr sine Scripturis vera Ecclesia sola Traditione, quae cum ips;

Ecclesiae natura intime connexa est, stetit; sic deinceps,

etiamnum et usque in saecula saeculorum stare posset, si ita'⁵ ,

Domino placuisset. — Posito autem praesenti divinae Provi-^/ ^

dentine ordine, generatim loquendo, hnpothetice sunt necessa-^^ y/_/ xvyy üilucide utramque distinctionis partem edisserit Synodus /Jv Provincialis, 1) „ Peculiari quidem, inquiens , Dei providentia ^ j, y,/, factum est , ut inspirati etiam libri Ecclesiae dati fuerint. Id ______

ris comprehenderent; qui proinde sic disponente divina Provi-dentia scripserunt ex oblata occasione et ad scopum particu-larem. Nee ulli eorum propositum fuit, omnia conscribere quae ad doctriuam, disciplinam et cultum religionis Christi-anae spectarent, ut innotescit ex ipsa ratione scribendi. Quin immo, multa sunt quae universa tenet Ecclesia, et ob hoe ab Apostolis praecepta bene creduntur, quamquatn scripta non reperiantur. Mansit enim immobiliter Christi mandatum, quo universam revelationem, auctoritnte divinitus tributa legatoruin suorum in perpetua successione, praedicandam esse praescrip-sit.quot; „Quid autem, inquit Irenaeus^ 1) si neque Apostoli „ quidem Scripturas reliquissent nobis; nonne oportebat ordi-„ nem sequi ïraditionis, quam tradiderunt iis, quibus com-„ mittebant Ecclesias? cui ordinationi assentiunt multae gen-„ tes barbarorum . . . sine charta et attramento scriptam ba-„ bentes in cordibus suis salutein et veterem traditionem di-„ ligenter custodientes.quot;

Nota. Dixi: generatim loquendo, hypothetice sunt neces-sariae. Nam ne ita quidem necessariae sunt ouoad dogmata certe ea. quae sunt communiter omnibus explicite credenda; quippe quae nota sunt et conservantur etiam Traditione se-orsum et independenter a Scriptura, et de his valet quod ait s. Irenaeus: „ Quid autem, si neque Apostoli quidemquot; et reliqua statim recitata. 2)

2) cfr. el. Franzelin, Tract, de div. Tradil. Thes. XXI. p. 226. 227. in nota. et de div. Script, p. 487. 488.

uiiiversim. et speciatim de auctoritate verborum., qaae Scriptores sacri tamquam eüata aliorum liominrun referunt.

Ëxponatur status quaestionis de Scnplararum auctoritate hoe loco enodamlae, ejus que momentum.

25. Praepostero ordine R. Quaestio de Scripturae auctori- ^ tate omni (iiiidem tempore magnum habet momentum-, nam, ut verissime inquiebat s. Augustinus 1) „ titubabit fides, si „diviuarum Scripturarum vacillat auctoritasnostra autem hac aetate specialis est ponderis. Ipsa enim sacra Biblia, quae antea ab haereticis saeculi XVI., rejecto divine Ecclesiae ma-gisterio, rebusque ad rcligionem pertinentibus privati cujusvis judicio permissis, christianae doctrinae unicus fons et judex asserebantur, jam non i)ro divinis haberi. imo mvthicia cnm-mentis accenseri coeperunt. 2)

Ut autem gravis hujus quaestionis status probe cognosca-tur, claritatis gratia pauca, quae hue faciunt, antea statuen-da sunt.

Primo, sensus, quo auctoritas bic sumitur. nimirum, ut est motivum seu criterium certitudinis. Ut talis autem duplex distinguitur divina, et humana, prout Deus vel homo est, qui testimonium perhibet.

Seeundo. Species auctoritatis, quae hie in quaestione est, ac Scripturae convenit. Atqui utraque ciuidem, divina nempe et humana , primario tamen , imo ultimum semper divina hic in quaes-tionem venit. — Utraque autem ad rem nostram spectat, qua-tenus ipsa quoque Scriptura sub duplici respectu considerari

2) cfr. Proooraium constit. dogm. oditae in sess. III. Couc. Vatic., alien. 3^tia.

potest: a). SiGitl est vere, verhum. Dei, quae, ratione inspira-tionis proprie dictae, Deum vere auctorem principem habet. 1) b). 'latnquam liijer mere liumanus, quasi conscripta asset pro-priis dumtaxat hominum viribus et industria, adeoque prae-scindendo ab auctorum inspiratione; brevi, ut. docunientum historic am. Priori modo considerata profecto divina pollet auc-toritatej atque omni in re, sive ea historica sit, sive mora-lis, sive dogmatica certitudinem parit metaphysicam, ut adeo quivis quaecumque a Deo in Scripturis revelata sunt, adju-vante gratia, fide divina credere debeat propter auctoritatem ipsius Dei revelantis, qui nec falli nec fallere potest. — Posteriori modo humana gaudet auctoritate, et certitudinem prae-bet vioralem stride dictam, ita ut quivis vel solius sanae ra-tionis imperio, fide humana credere debeat vera esse quaecumque in Scripturis referuntur.

Tertio. Ad Jidem utique ^suffic^^¹Jgi^^um infallibilis Ec-elfi-siae Romano-Catholicae; ad scientiam vöro pertinet proba-re, ipsum Ecclesiae testimonium esse verum. Quamquam porro probata divina auctoritas Scripturarum humanam inclu-dit et superat, tamen ordo logicus omnino postulare videtur, ut,si cum incredulo disputandum sit, prius demonstretur ea-rumdem auctoritas humana et historica; quam si admittere adversarium coëgeris, divina facile exinde demonstrabitur. Ke-vera namque auctoritas Scripturarum divina primario, et ultimo sola in quaestione hie versatur. Etenim h. I. quaeritur de auctoritate, qua, sicut est vere, verbum Dei, Scriptura universa, et m.omnes omnino homines polleat.

Quarto, Habmma auctoritatis Ecclesiae ad probandam auctoritatem Scripturae. Jam vero, uti jam notatum fuit, 2) Scripturarum divina auctoritas quoad 7ios pendet ab auctoritate Ecclesiae, eas ceu libros divinitus inspiratos nobis infallibili-ter proponentis; necessario igitur ultimum ad infallibilem Ec-

sive adversus Catholicos, sive Judaeos, sive Incredulos; quam-vis pro diversitate adversariorum alio sane atque alio modo argumentatio sit instituenda. His notatis, sit haec de divina Scripturae auctoritate probanda propositio: Omnes integram Scripturam ceu verlam Dei admittere tenentur.

26. E. Si res agitur adversus Catholicos, doctrinae Ca-tholicae ignaro^v^Mndifferentes, qui . ut ferme loquitur 111. Episcopus Cenomanensis, Bouvier I), libros utriusque Testa-menfi, praesertim Novi, laudant quidem ut bonos et pios, nolunt vero eos divinos agnoscere; — quales nostris hisce temporibus baud raro deprehenduntur etiamjimo maxime inter eos, qui litteris et artibus profanis multum sunt eruditi, seque ideo illuminatos reputant — thesis directe probatur ex infallibili Ecclesiae auctoritate, quae demonstratur in Tract, de Ecclesia , 2) atque apud queravis Christitidelem in confes-so, et extra omnem est controversiam.

Atqui Ecclesia omnes tam veteris quam novi Testamenti libros, prout in veteri vulgata latina editione habentur, pro sacris et canonicis, sive, ut divinam habentes auctoritatem sub poena anathematis suscipiendos propohit, propterea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem, atque ut tales ipsi Ecclesiae traditi sunt. Ees constat ex dog-matico decreto Synodi Tridentinae 3) et Vaticanae. 4)

37. Adversus Judaeos, qui vetus Testamentum ceu verbum Dei admittunt, novi Testamenti divina auctoritas probanda erit I⁰, ex auctoritate Jmniana, qua novum Testamentum , consideratum ut monumentum mere historicum, pollet, qua de re n⁰. seq. plura. — 2°. Ex utriusque Testamenti harmonia; ostendendo nimirum , ex prophetiarum , et omnium

Scripturarum, quae de Ipso erant, iitipletionc, Christum re-vera esse Messiam Patribus promissurn : quod dilucide evinci-tur in Tract, de vera Eelig., 1) necnon de Incarn. 2)

3°. Ex auctoritate Ecclesiae. a Cliristo institufae et infalli-bili raagisterio donatae. Quae ut praesentem adversarium rite doceas, imprimis ex veteri Testamento ostendatur, Eeligio-nem Mosaicam, ut talem, aliquando abrogandam fuisse, et Synagogam repudiandam et jam dudum abrogatam repudiatam-que esse; uti fit in Tract, de vera Relig. 3); dein ex libris novi Testamenti, — ne in circulum vitiosum incidatur — con-sideratis primum ut libris mere humanis, evincatur, Cliris-tum instituisse Ecclesiam, jam in veteri lege adumbratam et praenuntiatam, ex sua, suique Spiritus jugi assistentia infalli-bili magisterio praeditam; hancque non aliam esse quam Ecclesiam Eomano-Catholicam. Atqui Laec vera Christi Ecclesia Ca-tbolica libros tam novi, quam veteris Testamenti pari pietatis affectu ac reverentia omnibus suscipiendos declarat. Ergo, etc.

28. Si tandem ad admittendas Scripturas eeu verbum Dei adducendus est incredulus, quo nomine generali compre-henduntur hic sive Eationalistae, sive Naturalistae, sive My-thistae biblici, et quotquot sunt revelationis proprie dictae bostes, qui quidquid proprie supernaturale est rejiciunt, qua-tuor accurate praestanda videntur, ne aut petitio principii ab adversario invocetur, aut admittatur circulus vitiosus. ^ Ostendendum 1°. Eevelationem supernaturalem, miracula et prophetias esse nossibilia. et certissimis notis posse dignosci. Quod evincunt Elementa Logices 4) et copiosius Tract, de vera Relig. 5) Lege etiam Studiën, l. c. §. 3.

1) Auctore A. V., s. Th. Prof. iu Sein. Lugduneus., Parisiis 1858, et Gestel S. Michaëlis 1868, a n. 260.

(adeoque abstractione facta ab eorumdein inspiratione) secundum sanae critices regulas esse authenticos, rectius dixeris r/euuinos, substantialiter .intearos, et veraces: atque adeo ex-poscere fidem humanam plane certain. Data autem opera historica veteris Testamenti auctoritas vindicatur in Tract, de vera Relig., 1) ubi sapienter singillatiin probatur, praedictis condi-tionibus insignitum esse Pentaieuckuni: quia hie basis est Re-ligionis et societatis Mosaicae, et fundamentum omnium alio-rum veteris Testamenti librorum; qnippe qui omnes necessa-riam quamdam cum Moysis historia conjunctionem habent; ut adeo semei probata auctoritate Mosaicae historiae, omnis etiarn de reliqnis libris sublata sit falsitatis suspicio. Speciatim autem, „de reliquorura librorum veritate, praeter Mosaicos, si quaestio onretur, ea, mquit Marchmi, 2) causae msitis et do-mesticislarjumentis prius allatis, 3) definiri optime posset Aris-taei commenlario de Judaeis (cujuscumque demum scriptoris commentarius sit), qui et de B. Job non pauca memorat; Eu-polemi testimonio, qui Judaicae gentis antiquitatem commen-' daijs. de Davide wSalomone et Jeremia multamemoriae tradidit; Apollodori scriptis eadem de Antiocho Epiphane, quae in Macha-baeorum libris, narrantis. Nee quae missa dicitur ad Eleaza-rum, magnum Judeaorum sacerdotem, legatio Ptolemaei Phi-ladelphi, Aegyptiorum regis, viros hebraicis et graecis litte-ris instructos accersentis, qui Libros sacros sibi interpretaren-tur, inepto argumento est insignia quaedam, quae commu-nem fidem haberent de Judaeis, evulgata jam pridem ad ex-teras nationes fuisse. 4) His vero omnibus externis testibus, atque hebraici populi inimicis, judaicas res affirmantibus fidem non adjungere aut dementis est, aut data opera, et mentis perversitate repugnantis. Si enim de ulla alia historia, aut de natione altera, non modo paria, sed vel minora etiam,

et pauciora testimonia proferrentur, nemo prudens fictionis aut erroris aceusaret, nisi gravissimis ratiouibus fretus, quae contrarium persuaderent. Cur igitur in re tantum nostra non valebunt, quae in simili causa multum valerent? Equidem ethnici scriptores neque de judaicae religionis veritate, neque de divina revelatione testantur; verum stultum est ab etlinicis postulare, ut religionem probent, quam oderunt. De historia res est, quum aliena testimonia petuntur, de qua scite Joseplius contra Appionem disputans scripserat: veracis historiae signum esse, quum omnes eadem et dicunt et scribvnt.quot; Haec ille. Lege etiam Defense du Chrisüanisme par M. D. Frayssinous: Moise considerc com,me auteur du Fentateume. ,— ^Geterum singulorum libromray.. Scripturae tueri^tóc^stowf ut vo-cant, seu fidem histoncain ad Introductionem specialem per-tinet. Novi Testamenti auctoritas historica pariter de industria probatur in Tract, de vera Heiig. 1) — Stabilita jam auctori-tate historica librorum utriusquo ïestamenti, ostendendum:

3°. In libris illis ceu totidem documentis fide dignis, praeter alias veritates aperte referri et adstrui. Christum Dominum, Verbum Dei incarnatum , instituisse Ecclesiaiu , quam douo infallibilitatis in docendo res fidei ac morum communivit.

4quot;. Ecclesiam illam a Christo institutam non esse aliam, quam Bomano-Catholicam, utpote solam iis refulgentem no- ' tis, puta unitatis etc., quas iidem libri verae Christi Ecclesiae tribuunt.

Hisce praestitis, conclusio in promptu est, quam nullus — nisi vel fidei historicae nuntium remittere, vel sciens volens in errore persistere velit — dedinare potest: integram Scrip-turam ceu verhum Dei, sive pro sacra et canonica esse sus-cipiendam, propterea quod Spiritu Sancto inspirante con-

1) a u. 213. Speciatim lege Frayssinous, Be Vautorité des 'Evangiles-, cl. J. F. Demaret, De origine livangeliorum, deque eorum auctoritate historica, part. II.; et prae ceteris cl. übaldum Ubaldi, S. S. Litt. Prof. iu Sem. Eom. et Colleg. Urbano, Introi. in S. S., ï. I., Sect. L, et Sect. II. de auctoritate historica lib. V. T., Romae 1877.

scripta Deum habet auctorem, atque ut talis ipsi Ecclesiae tradita est. Hauc namque veritatem omnibus credendam Ecclesia IloiaaiioCatliolica, congregata in Concilio Tridentino et Vaticano, infallibili magisterio proponit. Ergo etc. — 1)

An et quae auctoritas conipelit verlis hominum, quae tamquam ah aliis dicta sacri Scriptoren rcferunt ? re spon mm aut probanda aut ilhistrando.

U Praenot. De re hac permagni momenti, ast multum intri-cata, parumque hactenus examinata, copiose diximus in Res-ponsis. 2) Ad eo loco tradita pro pleniori rei intelligentia remittentes, hie sequentia repetimus. — In quaestione posita distinguere oportet inter dictionem ipsam . seu factum dictio-nis et ipsum dictum seu dicti veritatem. Quod enim re ipsa sit dictum, quod ut tale Scriptor sacer refert, factum est historicum. de quo fide divina constat. Seel ex liac relatione minime conficitur, an aut qua auctoritate ipsa dicta horainum, ab Auctore sacro relata, in se considerata polleant. Hinc

29. 11. 1°. Verbis hominum, quae tamquam ab aliis dicta divinitus inspirati Scriptores referunt. eatenus certo competit auctoritas historica, et divina. quatenus ex ipsa divina iuspi-ratione Scriptorum sacrorum ejusmodi verba referentium, in-fallibiliter certo constat, ea re ipsa pronuntiata fuisse. et qui-dem ab illo homine, cui tribuuntur (sin etiam forma, qua referuntur, certe substantia tenus.)

30. R. 2°. An autem, et qua auctoritate quae in quaestione versantur hominum dicta in se considerata polleant, ni-mirum an in se divina. aut saltern vera et justa sint haben-da, an secus, ad tramites s. Augustini, 3) optime dijudicabis

1) Cfr. Joannis B. Franzclin, Tract, de div. Trad., ïh. XXI. a p. 223.; hit,-, in S.S. auctore Ubaldo Ubaldi, T. I. p. 15., et Eesponsa, T. I. p. 09. 11. ad 2^um.

considerando non solum frnid dicatur; sed etiam a quo di-catur.quot; Aliis verbis: considerando imprimis naturam istiusmodi dictorum, dein et qualitatem loquentium. Pro variis enim qua-litatibus hominum , qui in Scripturis loquentes inducuntur, etiam varia est eorumdem auctoritas.

31. Ex regulae hujus prima parte, sive ex ipsa natura istiusmodi dictorum speciatim inferes : a). Si quid dicatur certae veri-tati. naturali vel revelatae, aut inorum lionestati certo opposi-tum , illud profecto in se nulla auctoritate gaudet, utpote in se falsum, aut turpe. Ratio patet. Nulla namque umquam inter revelationem et rationem, cum ambae ab uno eodemque im-mutabili veritatis, omnisque verae honestatis fonte, Deo optimo maximo, oriantur, vera dissensio esse potest, nee verum vero umquam contradicere. Verbo : Deus seipsum neg are non potest. 1) In hujus rei exempla perspicua sint verba Caïn: 2) Major est iniquitas me a, quam ut veniam merear; — fratrum J oseph : 3) Ucce somniator venit: ventte, occidamus eum etc.-, — usoris Job : 4) Adhuc tu permanes in siniplicitate tua ? henedic Deo et morera; — Pharisaeorum in Christum impia: In Beelzebub principe daemoniorum ejicit daemonia, 5) et similia hujusmodi multa.

32. Inferes b). Si evidenter vera sint dicta. certo pollent humana auctoritate. imo diving. si talia contineant, quae, attentis rerum adjunctis, tantum revelatione cognosci potue-rint, aut subsecuta approbatione divflia^luerint munita. In his nihil est dubitationis. Unde exemplis aliquot rem illustrare suffecerit. Atque ita proeul dubio divina auctoritate gaudent quae tamquam ab aliis prolata sacri Scriptores referunt prae-cepta divina positiva ; puta illud Evae: 6) de fructu ligni, quod est in medio paradisi, praecepit nabis Deus ne comedere-mus; — item vaticinia Patriarcharum et Prophetarum; v. g.

illud Patriarchae Jacob : l) Non cmferetur sceptrum de Juda , et id genus alia multa.

33. Alteram superioris regulae partem, quae desumitur ex personae loquentis malitate. Exim. D. Mart. Steyaert 2), strictim et dilucide explanat in hunc modum. „ Quod dicitur ab aliis.. qui in Scriptura loquentes inducuntur (nisi fuerit . . . Propheta aut Apostolus in tali qualitate, aliusve ex di-vina insplratione loquens) non habet plus ponderis, quam mereatur ipsius lofiuentis authoritas: nisi rursus illud a Scriptura ipsa laudetur, vel reprobetnr.quot;

34. Ex hi^, in^^, speciatim a). Quod ita dicitur ab ho-minibus imyns (nisi constet quod ex divina inspiratione fue-rint locuti) auctoritate ad summum hum ana pollet, nisi rursus illud ipsa Scriptura approbet, vel reprobet. — Ratio ob quam verbis hominum impiorum generaliter auctoritatem di-vinam negarim, atque ad summum humanam tribuerim, ea est quod, tametsi charisma prophetiae et inspirationis sit gratia gratis data, atque adeo etiam impiis competere possit-, tarnen Ecclesiasticus, imo vel ipse humanus sensus legitime praejudicat, Deum per impios in sacris Scripturis non esse locutum, nisKex ipsius Scripturae testimonio in casu particular! contrarium constet ; uti v. g. res se habet de impio Caïpha, qui ex ea inspiratione divina, quae dicitur ad loquen-dum, 3) ut aperte declarat S. Joannes 4), cum esset Pontifex anni illius, dixit: Vos nescitis quidquam, nee cogitatis quia expe-dit vobis ut unus moriatur homo pro populo, et non tot a gens per eat. Hoc autem a semetipso non dixit: sed cum esset Pontifex anni illius, prophetavit, quod Jesus moriturus erat pro gejile. Porro alterius supra memoratae exceptionis, quae sonat-r nisi illud ipsa Scrintura approhet; exemplum liabetnus luculentum

2) Comp. Regular, intelligendi Script., Loet. II. lieg. II. (opusc. t. VI. p. 198.)

in epistola B. Pauli ad Tit. 1) ubi Apostolus refert testimonium ethnici poëtae, Epimenidis; Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri, illudque probat et ass urn it, subdens : Testimonium hoc varum est. Quarn oh causam increpa illos dure, ut sani sint in fide et reliqua. Atqui, sententiae hujus rela-tig, applicatio et assnmptio sine dubio S. Paulo divinitus est inspirata, atque adeo ut talis ipsa haec sententia certe divinae est auctoritatis: at vero. in se considerata. vel ut extabat in libro memorati poëtae, mere humana est et manet, ac ne-quaquam ejusdem per B. Paulum relatione et applicatione facta est in se inspirata , atque proin in se etiam profanam dumtaxat habet auctoritatem. 2)

35.' Inferes b). cum ipso S. Augustino c.: „Nee solum „impiis et nefandis bominibus, sed nee ipsis in fide nnrr.vlix „ atque adlno. rudihux p.f iiulnet.is qui forte ibi loquentes com-

memorantur, tamquam ccmbmcae authoritati aceomodamus „ fidemquot;. Exemplo magnus Ecclesiae Doctor ipse rem illustrat, addens: „ Neque enim quia ille cujus caeci nati oculos Dominus ^aperuerat, ait: 3) Scimus quia peccatores Lens non audit: „ideo istam sententiam pro evangelica autboritate sic debemus „ accipere, ut ipsis in Evangelio verbis Domini resistamus, ,, qui eum qui dixit; 4) Domine propitius esto mihi peccatori, ,jtnagis justificatum descendisse de templo, quam Pharisaeum, „justitias suas commemorantem atque jactantem, divina voce „ firmavit. Nec succenseat iste recens illuminatus in carne, „quod eum diximus in suae fidei tyrocinio, quando adhuc „ quis esset qui eum sanaverat nesciebat, minus circumspec-„ tam protulisse sententiam, quia peccatores Deus non exaudit: „ cum ipsi Apostoli Domini prae ceteris electi, et lateribus „ cohaerentes, ejusque ore pendentes, multa reperiantur im-

2) Cfr. Card. Franzelin, Trad, de div. Script, p. 320., et Marchini, /. c. p. 72.

„probanda dixisse, quae commemorare prolixum est, ita ut „ Beatus Petrus de quibusdam verbis suis, 1) non solum re-„ prehendi, sed etiam satanas appellari merueritquot;. 2)

3G. Contra inferes e). Belatae a sacris Scriptoribus senteu-tiae prolatae ab hominibus piis et rerum baud imperitis. certe gaudent auctoritate limana. nisi aliunde certo reprobondae noscantnr — sed et diving . ciuatenus explicite vel implicite a Deo Sunt approbatae. imo et Scriptunshca. 3) si ex inspi-ratione divina non voce tantum, sed et_ scripto editae refe-rantur.

Dicitu r 1humana, nisi aliunde certo reprohandan noscantnr, puta, ex ipsa rei natura, vel ex ipsius Scripturae testimonio. — Sic ex ipsa rei natura reprobandae patent quae enuntiant quid certo agnitae veritati, aut morum honestati adversans. Quo indicio constat v. g. verba, quibus li. Petrus Jesum ne-gavit, quaeque referuntur a 8. Matthm, 1) nequaquam esse in se divina, quin etiam liumana carere auctoritate. — Ex ip-sins autem Scripiurae testimonio constat falsum fuisse v. g. il-lud sancti Eliae prophetae dictum, quod refert auctor lib. III. lie(j. 5): derelictus sum eyo solus; nam, quid dicit illi divi-nurti responsum ? Uti novimus ex subsequente quot;f. 18., atque ex epistola ad Rom. 6): lieliqui mihi septem millia virorum, qui non curoaverunt genua ante Baal. Sicuti hoc Eliae effatum , ita pari ter Deus reprobavit consilium, quod, referente auctore lib. II. Rey., 7) propbeta Nathan, ut homo privatus, dedit Davidi, cogitanti aedificare domum Domino: Onme quod est

3) Anotoi-itas (lining inest sententiis, quatenus sunt divinitus revolatae autapprobatao. Scniüuristica autem iis tantummodo sententiis compotit, quae ratione ct matcriae ot scrintionis propric Doiun liabeut auciorem principem per proprii nominis inspirationein.

in cor de tuo, vacle, fac: quia Dominus tecum est. Factum est enim in ilia nocte: et ecce sermo Domini ad Nathan, dicens praefatis manifeste opposita, quae habentur I. c. 'f. 5. et se-quentibus.

Dicitur 2°. diving, quatenns explicits vel inplicite a Deo Jiunt_a]tprohat^aeAtqui talis divina approbatie inest a), expli-cite quidem iis, quae ipse Christus Dominus, aliusve Auctor sacer adfert tamqnatn ab ipso Deo, aut inspirante Spiritu Sancto profata per homines, quorum verba divinitus inspirati Scriptores referunt, ut puta verba Adae: 1) Qnamobrem re-linquet homo pair em mum, et matrem , et adhaerebit uxori suae : et ernnt duo in came una. Haec enim Christus Dominus ipsi Deo attribuit npud Matth., 3) respondens Pharisaeis: „Non legistis, quia mi fecit hominem ab initio, masculum et femi-nam fecit eos? et dixit: Propter hoc dimittet homoquot; etc. Item B. Petri responsum, quod refert Matth.: 3) Ta es Christus, Films Bei vivi. Eespondens quippe Jesus, dixit ei: „ Beatus es Simon Bar Jona; quia caro, et sanguis non revelavit tibi, sed Pater mens, qui in coelis est.quot; Sic etiam S. Lucas 4) tes-tatur, quod Elisabeth repleta Spiritu Sancto dixit: Benedicta In etc.; item, quod Zacharias repletus est Spiritu Sancto, et prophetavit, dicens: Benedictus Dominus et reliqua, 5) et similia hujusmodi alia.

b). Tali approbatione, certe implicita, fulciuntur sententiae et orationes Apostolorum, et discipulorum Stephani et Philip-pi, quae in Actihus a B. Luca referuntur; quippe quas illi in tali oualitate, atque etiam hi repleti Spiritu Sancto pronun-tiarunt ad adimplendum munus suum Apostolicum.

c). Nevix dubitari potest quin hujusmodi approbatione mu-niantur et ilia, quae in Scriptura homines pii inculcare, do-

cere, aut in laudem Dei cantare referuntur, puta canticum B. V. Mariae, Magnificat 1); — Simeonis, Nunc dimittis 2); — oratio Annae, quam refert auctor lib. I. lieg. 3); — verba Sanmelis I. Reg. 4); item, etiam ex sententia quod ipse non sit libri auctor, monita Tobiae senioris ad filium 5); verba Mathathiae, quae recitat auctor lib. I. Machah. 6), et plura similia.

d). Quae hac in re vis sit sequentis, eive aequivalentis formulae; Scriptum est, scholion subsequens docebit.

Dicitur 3°. Tmo et Scrwturistica. si etc. Rem lianc plene confirmat v. g. Scriptura Ezec/riae, regis Juda: Ego dixi: In dimidio dierum meoruni vadarn ad portas inferi etc.; quam in-tegre refert Isaias. 7) Hie enim hymnus, utpote ex inspira-tione divina perEzechiam non voce tantum, sed scripto quo-que, saltern eo dictante editus, et ab Isaia solummodo inte-gre relatus omni ex parte, turn ex materia scilicet, turn ex scriptione, aeque proprie stricteque sacrarum Scripturarum pars est ac cetera, quae ex divina inspiratione ipsi auctores sacri in aliis sacrorum librorum partibus, aut libris integris profati sunt et conscripserunt; proindeque, nou secus ac pro-priae illae auctorum sacrorum seutentiae, scripturistica auctori-tate ])o]let. — Atque haec de salebrosa hac quaestione satis. 8)

/ Scholion. Vim divinae approbationis etiam iiiesse ccnscnt cl. Bukentop ct Lamy dictis illis, quae sacra Scriptura uno loco simplicitcr refert Lunc vol ilium hominem protulisse; alibi autcm laudat sub hac vcl acqnivalcuti formula: Scrip-

8) Ceterum do ea consulantur cl. Bukentop , hit rod. in lib. V. et N. T., Mcchliniae an⁰. 1842. edita, et ancta opera Auetoris anonymi, cap. I. §. 5.; Hcnr. Kilher, S. J., Theol. Wirceburgens. T. 1. cap. I. n. 57.; 1lt;'. X. Patritius, Cormeniat. de Script, div. §. IV. p. 8.-10.; item Tnstitutio de Interpret. Bibt. n. 174. et Lamy t. c. cap. II. n. 58.-04.

turn eat. Atquc in hujus rei exemplum addncunt verba Sa-rae: 1) Ejice aneillam liane et filium ejus: non enim erit lie-res films ancillae cum filio meo Isaac, quae S. Paulus ad Gal. 2) refert dicens: Sed quid dicit Scriptura ? Ejice aneillam , el filium ejus: non enim heres eril filivs ancillae cum filio liberae. De verbis Sarae, meo judieio, ne vix ambigi potest, qiirnn etiam ipse Deus alio modo ea non obscure probarit, 3) dicens ad Abraham, qui Sarae verba dure ac-ceperat pro filio suo ; „ Non tihi videutur asp enim super puero et super ancilla tua; omnia quae dixeril tibi Sara, audi vo-cem ejus.quot; Ceu aliud hujus rei exemphnn laudati Auctores ex libro Job 4) proferunt verba Eliphae: Qui apprehendit sapientes in astutia eorum, recitata per Apostolum I. ad Cor., 5) non modo quod Paulus ea adferat sub formula: Scriptum est enim-, sed etiam quod illis tamquam irrefragabili araaimento probet , quod sapientia hnjus mundi stultitia est apud Deum. Scriptum est enim: Cornprehendam sapientes in astutia eorum. Et iterum: 6) Dominus novit coyitationes sapientium quoniam vanae sunt. — At vero rationes hae hand graves apparent. Imprimis namque formula ilia: Scriptum est enim; proprio per se sola non denotat divinam approbationem effati, quod pro lestimonio adhibetur; sed illud esse depromptum ex sacra et canonica Scriptura. Unde merito cl. L. Veith affirmat, 7) ex eo quod B, Paulus praedicto modo kudat verba Eliphaz, satis indieari, librum Job esse eanonicum. Ceterum autem dicta formula in medio linquit, an et quaenam allato testi-monio, in se considcrato , competat auctoritas. — Dein, quod ad alteram rationem pertinet, statuerim equidem, quod in loco objecto rem suam Apostolus comprobat quidem duobus e sacra Scriptura depromptis testimoniis, quin tamen idcirco haec in se ejusdem sint auctoritatis habenda. Prius, qua-tenus refert verba profani Eliphaz, dixerim humana dumta-xat; alterum autem, utpote referens verba divinitus inspirati Psalmistae, omni ex parte divina auctoritatc pollere. Atque, ut reor, haec quoque aperta mens est Interpretum epistola-rum B. Pauli facile principum, Benedicti Justiniani, Corne-lii a Lapide et Estii, cum ad h. I. docent, „ verba haec Eliphaz non habere auctoritatcin divinam, sive, divinae Scrip-turae, sed viri sapientisquot;, quae Apostolus probavit, „quia

in sc vera, ct sapienter a sapieutc illo dictaquot; simt, „ recte-quc — ut alias Poetarum scnteutias proferre solet — pro testimouio adduxit, utpotc verba cujusdam sapientis, cui mc-rito credcnduin sit, disserenti contra sapientiam hujus saeca-li.quot; — Praefatorum igitur verborum, quatenus ea Eliphaz est elocutus, divina auctoritas valde est ambigua. Dico: quale tins ea Eliphaz est elocutus. Nam dictorum verborum rela-tio ct applioatio per S. Paulum procul dubio inspirata est, proiudeque eatenus etiam certc divina gaudent auctoritate, uti jam supra (p. 48) iu simili casu observatum fuit.

§. 1. Germana inspirationis notio.— §. 2. Circa inspira-tionem errores. — §. 3. Ecclesiae doctrina, et sensa, ho-ruraque expositio et probatio. — §. 4. Quaestio scholae.

37. Inspiratio. qua Deum vere et proprie Scripturarum auctorem principem profitemur, ratione habita diversorum Scrip-turae librorum, definienda videtur : Spiritus Sancti actus, quo ^ hominem excitat ad sua ipsius sensa omnia et sola scripto ex-ctpienda, illumque in scribendo diriglt ita, ut err are omnino nequeat. Est haec fere definitio cl. P. X. Patritii, 1) quam, certe quantum ad rei sumraam attinet, exiinii quique Tlieo-logi suffragio suo probaverunt et probant, puta cl. Pranzelin, 2) Perrone, 3) Marchini, 4) alii.

88. R. Uti jam praemonitum fuit, 1) Inspiratio dicitur Spiritus Sancti actus per appropriationem. — Ipse autein liic actus in se imprimis omni ex parte est ^sunernatv.ralis; ejus quippe auctor seu principium est ipse Spiritus Sanctus, qui inspiratione hominem elevat supra naturalem ipsius conditio-nem, ut ex dicendis satis patebit. Est porro sin prorsus. certo pvitnario^no-iitious, ut liquet ex ejus fine. qui est, _ut homo inspiratus sensa Dei infallibiliter scripto excipiat. Denique est ncAns'4t/fermis in mente, in anima hominis inspirati.

Corollarinm. I^llm. Inspiratio igitur ipsa qnoque est factum supernaturalc, positivum, psychologicum in mente hominis, quod, sicut alia facta interna, immediate Deo notum est et ipsi tantummodo homini inspirato. Qwis enhn hominmn scit quae sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est? 2) Quinimo ue pertinere quidem vidctur ad essentiam inspiva-tionis propria dictae, ut ipse homo inspiratus cognoscat se esse a Deo inspiratum. 3) Per se patet, quod, etiamsi factum inspirationis ipsi homini non fuisset compertum, tamen nos de eo possimus esse certissimi per revelationem illius a Ohristo vel Apostolis promulgatam. 4) ïaraetsi haec ita sint, non tamen faciie coneedendum est — nisi nempe aliunde satis probaretur — re ipsa alicui ex sacris Seriptoribus suam inspiration em fuisse incorapertam. Jam vero, emn hujusmodi probatio re ipsa nulla suppetat, ignoratio charismatis asse-. renda non est in ullo ex seriptoribus librorum sacrornm, quos habemus in canone. 5)

Corottarium. 2^clum. Itaque ex ipsa nalura inspirationis se- quot; quitur, aliis praeter hominem inspiratum de inspiratione con-stare non posse nisi testimonio fide diguo. Quum enim inspiratio factum sit, consequenter vel idcirco argumentis non intrinsecis, sed extrinsecis; non ratione, sed auctoritaie tau-tum efficaciter probari potest. Hoc autem testimonium quoad Scripturas, quae in Ecclesia ut verbum Dei inspiratum sus-cipiuntur et creduntur, non potest esse nisi divinum. 6)

i Corollariimi. 3«^m. Quia inspiratio cousistit iu actiono Dei supernaturali, Itatioualistae. qui quidquid snpernaturale est rejieiunt, illam impossibilem proclamaut, aut, si modo ejus-dem possibilitatcui confeetam dederint, eam tarnen a visio-nibus naturalibus non posse certo discerui conteudunt. Contra cos cadem responderi debent quae supra indicata sunt, 1) de possibilitatc revelationis, deque argumentis seu uotis, qui-bus ca ab omni actione mere naturali certissimo dignosei potest. Certo nihil quidquam est in toto coneeptu inspiratio-nis , quod repugnat. Neque ex parte Dei, neqne ex parte hominis aliquid obstat, quominns Deus, sese conditioni naturae humauae accomodans, descriptum eoneursum praestare , et homo eum recipere, ac a visione, aliave operatione naturali discernere valeat. Quin contra absurdum quid esset, Deum possc homini cloquia sua scribeuda dictare, non au-tem possc eum hae de re indiciis haud dubiis certiorem fa-cere! Nihil quoque Deo diguius, quam ejusmodi medio quale est inspiratio, homini rredendi normam tribnere tutissimam et ab omni erroris pcriculo remotam. Nihil homini optabi-lius, quam scire fentem illum Eevelationis, ex quo potissi-•mum Ecclesia testimonia depromit ad confirmanda fidci morum-que dogmata, prorsus divinum esse, et nulla erroris admix-tione contaminatum. 2)

39. E. Vox excitans hic directo significat inspirationem versari potissimum circa hominis voluntatem . adque eam mo-vendam praecipue pertinere; oblique tarnen atque implicite simul significat, eam versari etiam circa hominis iutelleclum. ut huie res scribendas suggerat. Siquidem nerao quempiam ad aliquid imjjellere potest, quin simul ea doceat, quae agi ab ipso vult. „Nempe — ut Patritius ait, 3) — qui excitat, simul suggerit.quot; Inspiratio autem utramque hanc Spiritus Sancti operationem necessario includit, scilicet et voluntatu motionem et intellectus illuslyaüone.rn . qua, praeter alios illius effectus, scriptori res imperviae aut ignotae^ quas Deus ab ipso scribi voluerit, renelentur.

2) cfr. Liebermann /. c. p. 302.; Lamy /. c. n. JG., et prac ceteris F, X. Caminero, Presb. Palentin. Mamiale Isagoykum n. 628.-630.

Ultra igitur petes: Utnm imjnratio etiam revelationem in-clnclat, nee ne; et 2°.) An et quae inter duas praedietas no-tiones dentur differentiae?

isu stricto accipitur, ut est rei imperviae aid saltern ant/a/scriptori i/jnotae facta divinitus manifestatio, revelatio in inspiratione non includitur, atque certo non est in-spirationis elementum essentiale. Potest enim esse inspiratio verissima ad scribendum citra revelationem illo stricto sensu acceptam. Profecto namque 'potest Deus excitare et adjuvare hominem ad infallibiliter scripto consignandas res eas omnes et solas, quas ut scribantur Ipse consilio suo comprehendit, ^£^7 scriptor autem jam apprime cognitas habebat, sive solum via ^j^naturali, sive per revelationem sibi aut aliis antea factam. ^Quinimo rationa dubitari nequit, quin Deus praeoicto modo , sine peculiari revelatione. re ipsa operatus sit in sacros scri])-tores quoties hi res aliunde sibi jam apprime cognitas litte-ris consignarunt. Nam, ut fert vulgare adagium „ sicuti Deus non deficit in necessariis, ita non redundat in superfluis.quot; Atqui supervacanea apparet specialis revelatio eorum, quae sacri scriptores jam aliunde certo noverant. Ergo etc.

At vero 2°. Si revelatio intelligitur sensu minus siricto ut est, veritutis propositio (in ordine ad scribendum) ah ipso Beo facta, sane inspiratio revelationem includit, imo inspiratio quaevis ad scribendos libros sacros erat revelatio, quae primum quidem fiebat interne in mente hominis inspirati, ut deinde per scriptionem tamquam verbum Dei proponeretur etiam aliis, et objectum fidei divinae constitueret tam pro ipso homine inspirato, quam pro aliis omnibus, quando tamquam Veritas inspirata satis propositum erat. 1)

41. Ad ea quae jJ⁰ quaerebantur: An et quae inter in-spirationem et revelationem dentur differentiae ? R. Bist., prout ^

inspiratio et revelatie stricto, vel imnus stneto sensu accipiau-tur. — Sensu striclo inter se differunt 1°. essential iter. ut patet ex utriusque definitioue. 2°. Ratione ohjecti \ revelatio habet pro objecto rei imperviae aut scriptori iguotae patefac-tionem; inspiratio vero praeterea habet pro objecto suo res etiam aliunde cocmitiis. seu quae naturali industria saltern cognosci possunt. 3ⁿ. llatione necessitatis; siquidem non ne-cesse fuit ut ea, quae aliunde scriptores sacri certo noverant, rep puta liistoricas et morales, iis divinitus revelarentur, sed satis fuit ut res hujusmodi iis inspirarentur, sive, ut Deus scriptores excitaret ad scribenduin, eosque adjuvaret ut ex rebus notis, eorumque raeiiti obviis eas omnes et solas sine ullo vel levissimo errore re ipsa scripto mandarent, quas Deus ab ipsis scribi voluit. Ast, ubi de rebus agi^ar'scriptori ignotis , ^ aut imperviis, puta de mystoriis nonclu/i divinitus mauifestaquot;-tis, revelatio, necessaria fuit semper quidein rerum scribenda---^5^8' rum, ac interdum etiam verborvm, quibus res ejusmodi scripto enuncientur ; quia ad exponenda ea quae adeo ab liumanis sensibus sunt remota , naturalis loquendi facultas sufficere non videtur. 1) 4°. llatione termini: revelatio non necessario litteris exaratur; viva enim voce per ïraditionem ad posteros transmitti potest; inspiratio autem scripts respicit. *2)

Sensu minus dricto quidem j sed frequentatissimo, revelatio fere cum inspiratione confunditur. Communi quippe loquendi usu recept u ui est, ut revelatio nu nomine universe significetur quidquid in sine scripto traditionibus diviuis, et in saeris Litteris continetur. Quamvis enim hoc (quod in s. Litteris con-tinetur), non totum est stricio sensu revelatum, tamen omne et totum est inspiratum, nerape in se vel quatenus ab auctoribus sacris est relatum , 3); atque adeo omne et totum proprie verbum Lei scrip turn estj imo omne et totum sensu minus striclo est

revelatum ; et proinde qnidquid in Scriptnra ab Ecclesia re-cepta continetur, dicta ratione, Jidei divinae ohjectum est. 1)

Scholion. Manifesto vocem inspirari pro revelari sensu niinin strieto adhibueruut cl. Lessius et liamelius in 2quot; sua thesi de s. Scripturn, quae souat: „Nou est necessarium ut siugulae veritates et seDteiitiacj^nJ immediate a Spiritu Sauc-to ipsi scriptori inspiratae' (i. c., révelatae). 2)— Manifesto pariter ita nomen inspiratiouis usurpavit Cornelius a Lapi-de, cum in Comment. II. F,pist. ad Timolh. 3) scripsit: „His-torias vero et morales exhortationes, quas autca vel visu, vel auditu , vel lectione , vel meditatione didicerant ipsi scm)-tores hagiographi, non fuit necessc inspirari (intelligo rttF* lari) aut dictari a Spiritu Sancto, utpote cum eas jam sci-. rent et callerent ipsi scriptores.quot; 4)

Insuper petes : Utrnni Spiritus Sanctvs hupirans hominem eum EXCiTET ita . ut excludat lumanani 1°) rationem; 3°) li-hertatem ; 3⁰) industriam ?

4*2. E. Generatim. Descripta Spiritus Sancti operatio eer te ' non necessario excludit humanam sive rationem, sive liberta-tem, sive industriam.

4-3. E. Speciatim ad 1.) Inspiratie ad scribendum non i-complectitur velut elementum essentiale extasin mentis. Aliis verbis, per inspirationem ad scribendum hominis inspirati naturale rationis lumen nequaquam destruitur. uti volunt Ea-tionalistae ; sed contra, infuso divino lumine hominis inspirati et voluntas et intellectus naturalis ad ordinem supeniatu-ralem evehuntur. ac perficiuntur ita, ut homo nunc absque ullo^periculo errandi ea cognoscat, quae mediis naturalibus jam perspecta notaque habebat, et insuper percipere nunc va-leat ea quae ipsi prins impervia erant, denique ut etiam vo-

1) cfr. Auctores proxime laudati, nominatim cl. Jos. Kleutgen, Die Theologie der Vorzeit, T. I. n. 29.-37, ubi data opera refelht paradoxa, quae Ph. Nerius Chrismann docet in operc; Regula fid. Cath. lib. I. cap. II. §. 50. 51.

44. E. ad 2). Per inspirationem etiam miuime tollitur aut laeditur sacri scriptoiis liber tas. Cum et sub charismate inspirationis manet liber, sicut quivis cum ct sub gratia cfficaci. Uti huic homo infallibiliter quidetn, nequaquam autem in-trinseca et antecedeute necessitate obsequitur; ita et homo inspiratus inspirationi infallihiliter quidem, non autem intrm-seca et antecedents necessitate obtemperat. 2)

/y 45. E. ad 6). Sicut gratia non exclndit media naturalia ab homine adhibita, sed haec ipsa ad ordinem supernaturalem elevat, admittitque liberam hominis cooperationem, laborem ct industriam; ita etiam inspiratio ad scribendum non neces-sario excludit. sed certe saepe jidmittit hominis inspirati laborem, industriam, ac studium res scribendas investigandi ex documentis et testibus; nominatim ubi scriptores sacri agressi sunt litteris mandare res ratione, et ex fontibus naturalibus cognoscibiles, puta historias, et morales etiam sententias. Ita-que praedicta scriptorum sacrorum labor, industria, ac studium, imo et excusationes de styli ac sermonis tenuitate os-tendunt quidem, homines inspiratos non mortua, sed viven-tia et rationalia l'ui~se Spiritus__Sancti_ instrumenta, qui et ipsi aliquid agerenl; nequaquam autem evincunt, divinam inspirationem eis defuisse. Cum praedictis enim adjumentis naturalibus suam Spiritus Sanctus conjunxit hominum inspi-ratorum internam illustrationem intellectus et motionem voluntatis, effecitque ut mente conciperent et complecterentur vo-luntate ad scribendum ea omnia et sola, quae ipse scribi voluit.

Hinc nulla adversus inspirationem cxistit difficultas, quod e. g. scriptor libri II. Machab. 3) ait : Itemtjue ah Jasone Cjrenaeo quinque lib ris comprehensa tentavimus nos uno vola-

2) cfr. Serarius /. c., cap. V. Q. XXI.; Sylvius, Controvers. lib. 1. Q. 1. art. LV.; Franzelin I, c. et Lamy I. c. u. 8.

mine breviare. Et iterum: 1) Et nobis qvAdem ipsis, giii hoc opus breviandi causa snscepimus, non facileni laborem, immo vero negotium plenum vigiliarum, et sudor is assumpsimns. Ita pariter nihil contra inspirationem facit, quod s. Lucas 2) protestatur, sibi assecuto omnia diligenter, a testibus scilicet rerum gestarum, visum esse haec ex ordine scribere; neque quod Apostoli nominatim Joannes 3) ad suam propriam rerum inspectionem appellant , tamquam ad liistoricum raotivum credibilitatis. Haec de ipsis rebus atque sententiis. Similiter nulla adversus inspirationem difficultas ex eo oritur quod v. g. jam laudatus auctor libri II. Machah. 4) excusat styli ac ser-monis tenuitatem et mediocritatem; ego quoque, inquiens, in his faciam Jinem sermonis. Et si quidem bene, et vt historiae competit, hoc et ipse velim; sin autem minus digue, (graece: sin autem tenuiter et mediocriter) concedendum est mihi. Nam, ut infra, 5) probabitur, in vocabulorum delectu et stylo ut plurimum scriptores sacri suo ingenio et eruditioni permissi, ac per assistentiam Spiritus Sancti tantummodo contra erro-res ipsi veritati et sinceritati rerum ac sententiarum obfutu-ros muniti sunt. 6)

Prosequens definitionis expositionem, die 3°. Quid designent definitionis verba; ad sua ipsius sensa omnia et sola scripto excipienda ?

46. R. Verbis illis imprimis designantur ideae et judicia. ac totus complexus eorum, quae Deus scribi voluit. ac ab aliis res et senteniiae, ab aliis veritates, in definitione nostra sensa vocantur. Ab his utique distingui debent signa. qui-bus veritates et sensus sub ratione grammatica et rhetori-ca, ad quam etiam pertiuere potest ordo et dispositio rerum,

exprimuntur; attameu verba ultima: ad sui ipsius sensa scrip-to excipienda. satis declarant, necesse esse, ut scriptor sacer etiam in fallibiliter eligat signa apt a ad omnia et sola Spiritus Sancti seusa exprimenda. Ceterum res haec n. seq. aptius explicabitur et demonstrabitur. 1) Praeterea iisdem verbis per-spicue significatur, scriptores sacros non raodo non propria, sed omnia ac sola .sensa. Spiritus Sancti, verum etiam non ex se ipsis, sed dicrante Spiritu Sancto conscripsisse. 2) Demum verbis his inspiratio ad scribendum exhibetur ceu Spiritus Sancti charisma , sive donmn gratis datum plane extraordinariiim et ab omni alio essentialiter distinctum. puta turn a revelatione stricte dicta; turn ab infallibilitate, qualis Ecclesiae docenti competit, ad revelationem seu voce seu scripto annuntiandam; turn etiam ab inspiratione ad loqueudum, qua prophetae, ut tales, agebantur; quin etiam a charismate apostolatns, per se spectato. Enimvero, dari re ipsa discrimcn essentiale inspira-tionem inter et reliqua hie recensita charismata, quae prae ceteris propinquiorem quamdam cum ea prae se ferunt con-venientiam, generatim vel ex eo evidens est, quod hisce omnibus positis, nondum habetur inspiratio ad scribendum; dein et ex facto positivo-, multi enim Prophetae et Apostoli omnia ilia charismata habebant, qui tarnen non fuerunt inspirati ad scribendos librosj tandem et a contrario id patet; etenim vi-cissim potest esse inspiratio ad scribendum citra revelationem sensu stricto acceptam, quod jam supra 3) ostensum fuit; imo etiam citra missionem hominis inspirati ad revelationem simpli-citer appellatarn voce et praedicatione annuntiandam; item citra inspirationem ad loquendum-, demum citra munus Apostolicmn, ut tale. Est ergo charisma inspirationis ad scribendum ita ab illis donis distinctum et separabile, ut uec in illis includa-tur, nee ex illis per se consequatur. Ergo eo ipso quod li-

ber aliquis certo scriptorem habet Apostolum, per se non consequitur. librum illuoi esse inspiratum. 1) Ergo inspiratie ad scribendum vere est etiam charisma prorsus_ extra-ordinarium. non solum eo, quod non esset ordinaria aliqua successione propagandum; sed etiam , quod neque veteris, neque novi Testamenti tompore ulli muneri aut conditioni personarum faerit alligatum. Ergo, sicut ne ex munere qui-dem prophetico aut apostolico, quo scriptor in Synagoga aut Ecclesia functus est, per se sive a priori potest demonstrari libri inspiratio ; ita etiam sive apostolici sive cujusvis alte-rius muneris defectus nihil obest inspirationis demonstra-tioni, quae aliunde, ex divino scilicet testimonio petenda est.^Quinimo charisma exlraordinarium denique et eo est, quod, completa revelatione in Apostolis, nulli amplius, ne ipsi quidem Ecclesiae docenti, divinitus concessum sit aut concedatur. 3)

4°. Quid designant ultima definitionis verba: illnmque in scrihendo dirigens ita, nt err are omnino neqneat ?

47. Ii. Verba hae.c indicant 1° alterum genuinae inspirationis elementum, quod est direcüo, sive assistentia Spiritus Sancti hominem in scribendo ab omni errore immunem ser-vans . praestansnue. Assistentia ista attributnm est et consec-tariiun ipsius inspirationis hactenus expositae, cui naturaliter insita est et inclusa, et ex qua necessario consequitur. Atta-men cum ipsa inspiratione minima confundi debet, sed haec ab ilia apprime distinguenda est. Siquidem non vicissim iV spiratio includitar in assistentia. Assistentia existere potest, et re vera Ecclesiae praesto est etiam ad scripto edendas fid ei morurave definitiones, 3) quin detur inspiratio; sed non da-tur veri nominis inspiratio ad scribendum, quin comjilecta-^ tlir etiam assistentiam supra descriptam.

]) Quod est contra doctrinae caput fuudameutalo Protestautis Joan. T)avid Miehaclis. Introd. in N. T. ïom. 1. cap. IIT.

num; siquidem insjnratio, ut ex dictis colligi potest, neces-sario sese exteudisse dicenda est aeneratim ad omnia _T sed et sola sensa auctoris principis Spiritus Sancti; sive, ut verbis utar cl. Franzelin, 1) ad veritates et formale libri; uno verbo : ad libri essentialia. i. e., ad id omne, quo liber constituitur talis et sine quo non esset talis, qualem Spiritus Sanctus pro libri scopo esse vult. Assistentia autem necessario pertinuisse dicenda est ad signa et verba materialia, brevi : ad libri acci-deutalia, i. e., ad id omne, quod potest aliter se habere, quin liber desinat esse qualem auctor princeps pro ejus scopo vult. ■ Inspiratio igitar protenditur speciatim a), semper et in quo-curaque liljro sacro ad clelectum rerum ei sententiamm, quo fit ut auctor inspiratus scribat ea omnia et sola, quae scribi voluit Spiritus Sanctus, et non alia, etiamsi divinitus sibi tra-dita vel aliunde certissimo sibi cognita.

b). Interdum etiam ad ipsarum rerum. ordinem el dispositio-nem,, qua fit ut veritatem liane primo, istam secundo loco scribat, et sic porro. Eerum enim ordo et dispositio pro di-verso scopo libri aliquando constituit partem formalem et ad ipsa sensa auctoris pertinet ; aliquando autem ad partem materialem, ad stylum computatur. Pro hac diversitate ordo rerum in priori liypothesi ad inspirationem proprie dic-tam; in posteriori ad assistentiam divinam referendus erit.

c). Quandoque etiam ad veria determinata; quando nempe haec pertinent ad rationem formalem libri, uti obtinere potest in locis dogmaticis, praesertim mysteria superrationalia conti-nentibus; ita proprie inspiratum censetur puta nomen Aoyo;, Verbum, in scriptis s. Joannis; a-Eptx*, semen, in epist. ad Gal., 2) in quorum priore tota doctrinae, in altero tota ar-gumenti moles consistit. 3)

Assistentia igituv Spiritus Sancti extenditur sjieciatim a). ad rerum ordinem, quando hic ad styluin pertinet; b). ad ipsum quoque stylum; quinimo c). ad ipsa signa et vocabula, qua-tenus scilicet scriptor inspiratus ex ipsa directione divina non solum actu eligat, sed etiara infalliJjililer eligat signa arjta ad ras et sententias inspiratas vere et sincere exprimendas. Idcirco in definitione additum fuit: „ illumque in scribendo dirigens ila, ut errare omniso nequeatquot;, non modo non nlla qualicumque in re scribenda, sive dogmatica ea sit,sivemo-ralis, sive historica, sive physica, sive quaecumque tandem alia; sed nee in ipsa qiiidem electione icloneorum signorum, quibus res exprimitur.

Talem assistentiam divinam , quae vel ad signa sensis Spi- ■ ritus Sancti exprimendis infallibiliter idonea extendatur, in-cludi in ipsa notione inspirationis, et jugem in scribendo re-quiii, aperte conficitur ex ipsa notione inspiration is, qua Deus est auctor lïbri princeps. Imprimis enim evidens est, nee sensa auctoris principis posse esse scripto expressa, ms\ signa eligantur apta ad illius sensum exprimendum. Scriptio nam-que ipsa non est aliud quam electio signorum et vocabulo-rum ad res et sententias exprimendas, horumque consignatio. Si ergo supponatur quidem per inspirationem rerum ac sen-tentiarum illustratio mentis et excitatio voluntatis ad scriben-dum , sed quod in ipsa electione et consignatione vocabulornm , homo plene sibi suisque viribus permissus sit; tunc intellec-tus rerum et voluntas ad scribendum Deum quidem habebit anctorem; non tarnen necessario ipsa quoque scriptio Deum haberet auctorem, sed haec per se spectata posset esse mere humana, atque homo inspiratus ad scribendum, sed sibi plene permissus in signis eligendis, maneret fallibilis in exprimendis sensis inspiratis. Atqui Deus per inspirationem nou modo est auctor rerum scribendarum, sed etiam auctor princeps ipsius scriptionis. Ergo inspiratio non solum ad res et sententias pertinet, sed secundum quid etiam necessario extenditur ad

signa et vocabula; eatenus scilicet, ut ex jugl assistentia di-vina homo inspiratus reddatur infallibilis in exprimendis sen-sis inspiratis, seu, in eligendis et consignandis signis et vo-cabulis ad hoc idoneis. 1)

Atque nunc plane expositus sensns totius definitionis, ex qua inspiratio proprie dicta audit ; Spiritus Scancti actus hominem excitans ad ipsius sensa omnia et sola scriplo excipiencla, illumque in scribendo dirigens ita, ut errare ornnino nequeat.

Corollarium. Ex cxposita inspirationis definitioue facile colliges rationes, ob quas scripta quaedam pia, puta Imita-tio Christi, Liber Exerciiiormn s. Ignaiii et id gemis alia, proprie hupirala habcri ncqueant. Posito, eorum Anctores fuisse a Deo excitatos ad scribendum ; quin etiam singu-lari quodam raodo adjutos in scribendis illis libris; (s. Tgna-tins quippc quo tempore admirabilein ilhim Librum Sedis Apostolicae judicio, ct omnium utilitate comprobatum , oom-posuit, homo crat littcrarum plane rudis; 2) posito insuper, cos de facto in his opnscnlis nihil uisi verum maximeque sa-lutare scripto consignasse, ut adeo eorum opuscula merito celcbrari queant ut diviua meute, sapientiaque praedita ; tarnen proprie diviua dici nequeunt. Imprimis quia Deus cos non excitavit ad sensa sua omnia ct sola scripto cxcipicnda ; dein quia non ita cos direxit, ut errare ornnino nequireut. Itaque diviua excitatio ad. scribcudum, necnon assistentia inter scribendum, ut ut sinnfïufms iis praesto fuerit, tarnen solum-modo generalis fuit, qua nee ipsae res scribcndae speciatim determiuabantur, nee ipsi scriptores ab erraudi perieulo prae-muuiebantur ncdutn in aptorum vocabulornm, ne in ipso quidem rcrum scribeudarum delectu. Ergo etc. 3)

3) cfr. Reamp;poitsa, ï. I. p. 73. sub 4°.— In praedictum finem utilitcr otiam vcrnacule plura ad h. §. spectantia Icgi possunt Studiën 1. c. §. 4. N. 1. 3.

commode reduci possunt ad tres classes. quarum prima complec-tatur eos, qui ipsutn factum: altera qui ejciensionem. seu am-plitudinem; tertia qui intensionem. sive ipsam nolionem et naturam inspirationis attingunt. Nemiuem fugiet, saepe haud ita facile dictu esse ad quam classem peculiaris error sit re-ferendus, quum unus idemque error saepe sub vario respectu considerari queat.

49. R. Generatim ex hoc capite in errore versantur, qui omnem proprie dictam iuspirationem inficiantes, libros Scrip-turae 2miversim ad ultimum humana tantum industria conciii-natos dicunt.

faJuSpeciatim igitur perniciosissimi liujus erroris patroni sunt: Sociniani-, quippe qui ab ipso ortu suo omnem proprie dictam inspirationem inficiati sunt; 1) Arminiani illi, qui pe-detentim in Rationalismum seu Indifferentismum descive-runt, 2) necnon plerique Protestantes hodierni, imo multi jam inde a medio ferme saccule XVIII. — Tamdiu autem Protestantes plerique omnes ab ortus sui initio cum Luthero, Calvino, aliisque pseudo-reformatoribus , 3) inspirationem li-brorum, quos ut canonicos retinuerunt, non solum admiserunt, sed et rigicliorem propugnarunt, quoad singula nempe verba, et commata, apicesque, adeo ut autumarint, Scriptores sacros velut passiva prorsus instrumenta extitisse in iis conscriben-dis, quae ipsis divinitus tradebantur. — Verum, postquam annis 1771.-1773. prodiit auctore Joan. Salomon. Semler 4) opus inscriptum : De examine canonis; atque postquam ab anno 1774. Gotthold Ephraim Lessing edidit Samuelis Eeimari ,, Wolfenhütteler Fragmentequot;, Protestantes brevi ita a majorum suorum institutis desciverunt, ut non solum notioncm inspi-

4) Semler, inde ab au. 1752. iu Univ. Halleusi ïioctoris muucre functus, llationalismi seu Naturalismi WaMd parens habctur.

rationis proprie dictae extenuarint, sed, magna saltern eorum pars, earn prorsus exterminarint. Nunc vero temporis pauci sunt, qui divinam inspiration era vere tueantur; et, si qui ad-huc libris sacris divinam auctoritatem tribuere videntur , ea-tenus tantum tribuunt, quatenus libri illi quasdam veritatea divinas complectuntur, aut summum ideo dumtaxat quod re-velationem sine errore contineant. Ut consideranti patet, doc-trina hujusmodi jam omnem inspirationem proprie dictam re ipsa exterminat.

At vero recentes Rationalistae biblici continuo longius pro-gressi apertius indies inspirationem rejiciunt. Interim — ut simplicioribus fucum faciant — plerumque nomina inspiratio-nis et revelationis diligenter retinent, sed fallaci induunt sig-nificatione. Sic sub speciosis his nominibus ut plurimum iu-telligunt revelationem et inspirationem naturalem, quam ef-ficiat alicujus conceptus, fortiter animum mentemque permo-ventis, clara et vivida perceptio, intuitioque, qua illustratus homo ac veluli abreptus sensa edat, scribatque sublimia, imo vere divina! Ratio namque a Deo est, divinique luminis radius! 1). — Omni inspiratione proprie dicta Scripturarum ita prorsus eliminata, Scripturas habent et interpretantur ut li-bros mere humanos. Inter recentes gravissimi hujus erroris pro-pagatores notissimi sunt in G er mania puta de Wette, Ewald, Baur, Strauss; — in Anglia Collenso , Wilson; — in Gallia, Coloni, Litre, Ren an ; — in patria nostra A. Kuejien, Scholten, in Univ. Lugd.-Batavorum Professores, Alb. Eéville, olim Eotterodami sic dictae Ecclesiae „ Wallonensisquot; pastor, nunc in Gallia editis scriptis famosus, alii. Verbo: huic er-rori patrocinantur quotquot ubicumque terrarum Naturalismum libere profitentur, quorum multi cum Eegelianis ab inspiratione proprie dicta ita quidem abhorrent, ut earn adhuc ad-mittentes per contemptum Supernaturalistas appellant, nee pa-tiantur Biblia Scripturam sacrum vocari.

Atque hi progressus sunt apud illos, qui purum Bei ver-hm, Scripturam solum uti adaequatam omnium credendorum et agendorum normam ab ortus sui initio extollebant! 1).

50. R. Generatim sub hoc respectu errasse dicendi sunt quotquot eorum librorum, quos ultimo s. Tridentina Synodus pro sacris et canonicis suscipiendos declaravit, vel librum ali-quem integrum, vel aliquam eorum partem divinitus inspirata esse negaverint. Duplex ergo liic errantium classis subdistinguenda venit. Posteriore manifesto etiam ii compreiienduntur qui con-tendunt, Spiritus Saucti inspirationem sacris Scriptoribus non in omnibus omnino rebus conscribendis adfuisse, eosque in rebus minimis errasse, aut saltern errare potuisse.

2°. Gnostici, qui V. T., quod in eo mundi creatio Deo adscribitur, rejiciebant, et libros N. T., in quibus doctrinae traduntur suis placitis contrariae, vel totos vel ex parte res-puebant. 2)

3°. Marcionitae et Manichaei, qui similiter integrum V. T., utpote quod esse volebant a principe tenebrarum , ac maxi-mam N. T. partem rejiciebant j siquidem solum Evangelium s. Lucae, et decem epistolas s. Pauli, sed neque illud, neque has integra admiserunt. 3)

52. Speciatim autem praedictae 2^ae classi accensendi sunt, servato, quod fieri potest, ordine temporis;

1) Plura liuc spectantia vide iu Const, clogin. „Dei Filiusquot; edita iu sess. III. Cone. Vatic.; item pencs Pcrrono /. c. n. 98.; Lamy /. c. n. 13.; H. Brück, Kirchengeschichte §. 207.; liev. cl. quest, histor. T. XV. a p. 502.

1quot;. Aéïitis, antesignanus Anomaeorum, 1) qui, ut tradit s. Epiplianius, 3) contendebat, auctores Bibliorum interduin nonnulla scripsisse secundum hominem, in quibus aut memo-ria laberentur, aut minus certa soriberent. Sin eamdem , certe similem sententiam instaurarunt Desiderius Erasmus , et Re-monstrantium 3) primipili Arminius et Episcopius, affirmare ausi, Apostolos itentidem memoria aut affectu in rebus levi-bus re ipsa lapsos fuisse.

2°. Haeretici quidam, qui tempore s. Hieronymi „aiebant non semper Apostolum, nee omnia Christo in se loquente dix-issequot;, puta familiaria quaedam et suo sensu minima, quod genus proferuntur quae B. Paulus scripsit de penula afteren-da, 4) de vino modico, quod commendat Timotheo, 5) de hospitio, quod Plülemonein sibi parare jubet,6) salutationes, quae sunt in ejus epistolis, ae his similia in aliis Scripturae libris consignata, ut Tobiae canis cauda blandiens, 7) ad quae inspirationeoi Spiritus Sancti extendere indignum ducebant.

3°. Hugo Grotius et Sjnnosa opinantes, inspirationem se non porrigere ad res historieas, sed solum ad ea quae jier se et propter se sunt res fidei et morum. Nuperrime his se ad-junxerunt Er. Pet. Gulielm. Guizot, 8) et Edm. de Pressen-sé 9), pariter negantes, inspirationem circa alia versari quam circa praedictas res fidei et morum.

4°. His accedit Henricus Holden, Anglus, D^r. Sorboni-cus, 10) opinatus, inspirationem solummodo ad ea se extendere „quae vel sunt pure doctrinalia, vel proximum aliquem

10) Analys. fidei divin. (cdita 1652.) lib. I. cap. V. p. 56., nisi tameu benignius interprotanda sint quae hie liabet.

aut necessarium habonfc ad doctrinalia respectum; in iis vero, quae nou sunt de imtituto scriptoris vel ad alia referuntur, eo tantum suhsidio Dcum illi adfuisse, quod piissimis ceteris scrip-torihus commune estquot;.

5°. Longius processit Pliil. Nerius Chrismann, 1) utpote qui inspirationera, vi cujus aliquid fide divina c redend urn sit, ad eas Scripturae partes coarctat, quae referunt doctrinam sive autea sive in ipso aclu scriptionis stricto sensu revelatam. Re-liqua omnia in Scripturis vera et certissima quidem profitetur (quod et Holden fassus est), at haec fide divina proprie non esse credenda adstruit. 2)

6°. Adhuc longius a vero declinavit Prof. (Monasteriens., Munster) D^r. Aug. Kohling in dissertatione inscripta „ De Bi bliorum inspiratione^ ejusque vi pro libera scientia.quot; 3) Facta in Scripturis distinctione inter doctrinam, ut vocat, „ religio-samquot; et inter „res profanas/' affirmat, in bis rebus profa-nis scribendis auctores fuisse omnino sibi relictos adeo, ut in bis etiam errare potuerint, irao aliquando — tametsi rarissi-me — re ipsa errasse deprebendi possint, ut adeo ad liarum rerum scriptionem inspiratio nequaquam sese extenderit.

Exceptis iis Scripturae partibus, quae continent veritates „ re-ligiosasquot; vel facta historica ejusmodi quae constituant „ funda-mentum necessarium, sine quo ipsae veritates religiosae con-ciderentquot;, reliqua omnia mere humanitus scripta esse docet, atque ex norma, quam tradit, habenda sunt „res profanaequot;, de quarum veritate aut falsitate judicandum est, sicut in aliis libris humanis, secundum liumanae critices regulas ! Atque ita ille aliquamdiu bac de re statuit, nominatimque theoriam

1) liegula fidei catholic. §. 50.5]. Animadverte praedictura opusculum, certo quatenus illud revisit ct denuo cdidit Phil. Jacob. Spfindlor, decroto 27. Jan. 1869. in Indicem libr. prohib. rolatum esse. cfr. „Be Katholielrquot; 55. d. p. 416.

3) „ Die Inspiration der Bibel unci Hire Bedeutung fier die freie Forsclmngquot;. oecurrit in opere „Natur und Ojfenbarungquot;, 18. Band a i). 97. et 385., anni 1872.

7°. Tandem hue referenda est erronea opinio nonnullorum eruditorum, qui, nostris hisee temporibus, inspirationem li-brorum sacrae Scripturae, ut ita dicain , ad excesmm exten-dentes, re tamen ipsa extenuarunt plurimum. Namque cl. Ha-neberg aliique docuenmt, libros canonicos in quibusdam par-tibus et textibus, nominatim „ in narrationibus bistoricis re-rum, quae subsunt exj)erientiaequot; hmiana tantum industria scriptos, postmoduin Ecclesiae auctoritate approbates sacris Scripturis accensitos esse.

Paulo latius horum doctrina declaranda est. Itaque appellantes ad Eonfrerium, 2) liane Ecclesiae approbationem appellant inspirationem suhsequentem, et librum ita approbatum fieri aiunt inspiratum; quern quidem modum loquendi valde incommodum, et vere ineptum, nec Bonfrerius, 3) nec ullus alius ante baec tempora adbibuit.

Proponunt porro et suam faciunt distinctionem in inspirationem aniecedenlem ct concomitantem; turn ita subdunt: „fieri etiam potest, ut scriptum aliquod primitus solis ordinariis vi-rihus Jntmanis confectum, eo demum ad dignitatem verbi Dei elevatum esset atque hoc ipso inspiratum evasisset, quod ca-noni insertum est. In hac hypothesi scriptum aliquod factum esset verbum Dei eo modo, quo locus aliquis a Cicerone scrip-tus fit verbum meum, quando ilium in aliqua oratione vel epistola usurpo ad meum conceptum exprimendum: haec est insjnratio subsequens. Quaenam ex hisce tribus speciebus inspi-rationis ad hunc vel ilium librum, ad hunc vel ilium versum

1) Dico: aliquamdiu; nam cl. Prof, ab ilia tanti discriminis seutontia se discessisso ipseinot profitetur in opero laudato „ Natur vnd Offenha-runc/quot; I. c. p. 433. Non igitur ei crimen mforondum est, sod gratulan-dum. Summa capita novae hums doctrinae atque fallacia, ([uibus nititur, argumonta mox quidem in codem opere I. c. a p. 337. Prof. Dr. Kcbbert confutavit; ast quum oadem doctrina alibi latius scrpcrat, cadem penitius diluit Card. Franzelin, edit. 2^,in. a p. 721.-740.

'2) Praeloquia in S. X. cap. VIII. De ipsius Bonfrcrii scntentia dicetur infra n. 53.

referenda sit, vix potest singillatim definiri; dicere tantum possumus, ea loca, in quibus expressuni est: haec clicit Bo-minus vel aliquid simile, probabilius ad primam (antecedeutem), narrationes vero kidoricas rerum quae subsunt experientiae, ad posteriorem (subsequentem) pertinere posse. Libri poëtici viden-tur potissimum ad secundam (concomitantem) censendiquot;. At-que haec ad verbum olim tradidit 111. Daniel Haneberg. 1)

Recense deniqiie potmimos errores circa inspirationis inten-sione.m . seu naiuram.

53. E. Inter placita, quae circa ipsam notionem sive na-turam inspirationis nonnullis scriptoribus catliolicis arriserunt, ut erronea, aut certe ceu falsa liabenda

1°. sententia eorum, qui uti Dupin 2) ita de inspiratione loquuntur ut non requirant Spiritus Sancti motionem ad scri-bendum, sed dumtaxat positivam Ejus inter scribendum as-sistentiam.

2°. Sententia eorum qui ad inspirationem sufficere aiunt solam assistentiam negativam, in eo consistentem quod scriptor divinitus servetur immunis ab errore. Hujusmodi est notio inspirationis, quam absolute et nullos inter libros Scripturae sive propheticos sive historicos facto discrimine statuit Joannes Jahn, 3) docens ad rationem libri inspirati sufficere, et re ipsa inspirationem s. Scripturae in eo tantum esse positam, quod Deus sua assistentia averterit periculum errandi et homines reddiderit infallibiles in scribendo. Ita enim ille, I. c., inspirationem definit; ,, Divinam assistentiam ad praecavendos errores appellamus suggestionem seu inspirationem, quae appellatio

1) Historici revelationis biblic.ae, edit. 'Jm. auni 1S50. p. 774. (cfr. etiam p. 097. 699.); edit. 2^. anni 1852. p. 787. (cfr. p. 710. 712.) Dico: olim tradidit. Nam in ipso mortis lectulo 111. Epcus Spireusis Fro-fessorem Weinhart, amicum suum rogavit, ut a so traditam doetrinam „de inspirationequot; ad tramites Concilii Vaticani redigeret. Cui voto sa-tisfactnm in edit. 4», anni 1876. Rei testis est „Literarischer Hand wei-serquot; N. 198. p. 488.

2) Dissert, prélimin. sur la Bible, livr. 1. ehap. II. §. 7. apnd Lamy /. c. n. 9.

usu loquendi consecrata est, quamvis non valde apta sit; ex-prirait enim aliquicl posilivum , cum tarnen notio ei subjecta sit negativa.quot; quatenus tantummodo erroris praecavet. 1)

Ab bac sententia non satis abludit cl. J. Hem. Janssens. '2) Doctrina quoque Jac. Bonfrerii, tainetsi a recitata Jahnii opi-nione multum differat, ex parte tarnen cum ea convenit.

Scholion. Inprimis inter sententiam Bonfrerii cle inspiratione sic dicta concomitante 3) ct inspirationem a Jahnio assertam, potissirae duplex datur discrimen. a). Bonfrerius solam assisten-tiam ad praecavendos errores nou extendit ad omnes libros et textus Scripturae. b). Illins notio modi concomilantis nou est, ut apud Jahnium, notio solum iwgaiita, sed eateims etiaiu po-sitiva, quateruis cum assistentia ubiqne in omnibus libris et locis conjunctara admittit inspirationem positivam in actn primo, quae, quoties est neecssarium, transeat in actuui secvndnm., at-que scriptori ros ipsas et sententias scribendas suggerat. Quae quamvis ita sunt, tarnen etiam Bonfrerii dc inspiratione doctrina sine dubio falsa est, et cx parte cum Jabnii opinione convenit; quatenus nempe ex Bonfrerii explicatione recera in sacris libris multa extarent scripta quae in acta secnndo pro-prie inspirata non essent; sed solum humanis viribns sub assistentia Dei infallibili conscripta forent; quod praesertim post detinitionem Vaticanam sustineri nequit. 4).

•3°. Talis denique est opinio, quam anno 158(5 in thesi sua tertia cl. Lessius et Hamelius, ac post eos, ut videtur, etiam Bonfrerius, 5) defenderunt tamquam hypothesin mere possibilcm. ïliesis enim, quam ipsi agnoverunt ut suam, so-nat: „ si aliquod opus pium et salutare humana industria ex divino instinctuquot; (quo non intelligunt inspirationem proprie dictam) „ compositum publico testimonia Spiritus Sancti appro-baretur tamquam in omnibus suis partibus verissimum , tale opus . . . recte Scripturam sacram et verbum Dei appellatum

iri. . . Qui modus, etsi de facto putem eum non inveniri in aüquo Scripturae oanonicae lihro, non tarnen est impossibilis.quot; 1)

Se/iolion. Tametsi haec Lessii sociorumque seutentia sit iu-trinsece falsa, 2) tarnen, dato etiam quod iis verbis concepta fneiit quibus ab aliis refcrlur, atquo sonucrit: „ Liber ali-quis, qualis forte est secundus Machabaeorum, liumana iu-dustria sine assistentia Spiritus Saueti scriptus, si Spiritus Sanctus postea testetur nihil ibi esse faJsum, efficitur Scri-ptura sacraquot;; 3) tarnen, iuqnam, minime confuiidi debet cum opinione erronea, quae Illmum Hancberg aliosque eruditos nostra hae aetate aliquamdiu tenuit. 4) Hoe enim errore do-cetur de facto saltern aliquam Scripturae partem mere huma-nitns exaratam fuisse, et ut tainquam canonica habeatur, nihil alind requiri, nisi Ecclesiae auctoritatein et approbationem ; contra Lcssii, et, ut videtur, etiam Bonfrerii de inspirationu sic dicta consequente, sententia loquitur do pombiliiate, ctsi dubitanter citet librum II. Machai.-, et non Ecclesiae auctoritatein , sed Spiritus Sancti requirit testimonium, ut liber aliquis humanitus scriptus, effieiatur Scriptura sacra. 5)

Ecclesiae doctrina et seiisa circa inspirationem, horumque expositio et probatio.

54. E. Concilium Vaticanum circa sacrorum librorum inspirationem sequentia Ecclesiae catholicae dogmata solemniter definivit: l^am. „ Si quis sacrae Scripturae libros integros cum ^ omnibus suis partibus, prout illos sancta Tridentina Synodus

1) Hist. Congreg. de Auxil. Levini dc Meyer, lib. I. cap. IX; Hist, hod. Comp. epoch. X. n. 63., et Pranzelin /. c. p. 315.

5) Ita Ciasca, I. c. p. 173. 174., et Franzeliu /. c. p. 31S. d). flete-iiun cfr. Responsa 1. I. p. 71. ct Stimmen aus Maria-Laach, scclister Band , a pag. 285.-288 , ubi el. IV^iodenniann Handbuch der Kalholischen Dogmatik recenset cl. M. Jos. Scheebcu; Studiën I. c. p. 10. 11.

ij^u,n. „ Eos vero (veteris et novi Testamenti libros integros cum omnibus suis partibus, prout in Tridentini Concilii decreto recensentur, et in veteri vulgata latina editione habentur) Ecclesia pro sacris et canonicis habet, non ideo quod sola Humana industria concinnati, sua deinde auctoritate sint approbati; nee ideo dumtaxat, quod revelationem sine errore contineant; sed propterea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deuin habent auctorem, atque ut tales ipsi Ecclesiae traditi sunt.quot; E)

55. R. ad l^um. Solemni hac Concilii declaratione duo po-'amp;■ sitive docentur: 1°. factum pi'oprie dictae divinae inspirntio-nis totius sacrae Scripturae , intellige, saltern quoad res et sen' tentias. Quod imprimis animadvertimus ne Ecclesiae doctrinam permisceamus cum quaestione etiamnum libere disputata: An inspiratia praprie /dicta ad verba quoque, eaque omnia quae libri matenale c^nstituunt, protendatur, nec ne? Domesticam banc controversiam, 3) Concilium neque Tridentinum, 4) ne-que Vaticanum dirimere voluit. 5) — Ipsum autem factum proprie dictae divinae inspirationis totius sacrae Scripturae, prout earn Sancta Tridentina Synodus recensuit, luce clarius adstruit praeallatus canon. Quandoquidem universim et sine ulla distinctione dicens; „ sacrae Scripturae librosquot; manifeste

5) cfr. Ciasca /. c. p. 178. ubi discrto habet: „Pracseuti defiuitioue minime attinguntur Tnoologorum catholicorum opinioues circa raodum, gradum et extensionera inspirationis; idooquc plena adhucdum Uoctorcs gaudent laeultatc do hac materia ulterius inquirendi, dummodo talem ad-strnant, t[ua Dens dici reapso possit anctor ex integro, sen quoad om-nes partes omnium librorum sacrorum.quot;

iutelligi voluit oume.H et, sinnulos veteris aeque ac nom Testa-menti, et deutero- aeque ac proto-canonicoH ,1) libros, prout in ïridentini Concilii decreto de can. Script, recensentur, et in veteri vulgata latina editione habentur. Addens po ito : „ sacrae Scripturae libros int er/ros cum omnibun suis partibus rem eamdem vel enucleatius declarat. Enimvero Concilium de-finitionem Tridentinam repetit et authentice explicat. Sine tergiversatione igitur absque ulla distinctione materiae ut divinities inSpiratae, adeoque ex sese et a priori infallibiles, ac vere objectum fidei divinae habendae sunt partes onnes, quae primitus scriptae erant in libris istis, quos Synodus ïriden-tina recensuit. Quia vero de genuiiütate singularium partium aliquando dubia mota erant et moveri poterant, ideo utrum-que Concilium, Vaticanum aeque ac Tridentinum pro norma statuunt veterem vulgatam latinam editionem. 2) Itaque jam vi decreti Tridentini in iis omnibus, quae vere partem lihri in sensu Concilii constituunt, libri habendi sunt divinitus inspirati. 3)

2°. Ipso dogmatico Concilii Vaticaui decreto cap. II. positive declaratur scnsiis. et ratio ob et per quam libri in-tegri cum omnibus suis partibus, prout in Tridentini Concilii decreto recensentur, et in veteri vulgata latina editione habentur, pro sacris et canonicis suscipiendi sunt. Nimirum eo sensu. et ideo quod modo supernaturali per veri nomiuis inspirationem scripti sunt ita, ut Deum vere habeant aucto-rem principem: „ propterea quod Spiritu Sancto inspirante con-scripti Deum habent auctorem.quot; Profecto enim illud „ conscrip-tiquot;, sive, coiiscriptio haec intelligitur simpliciter, et proinde secundum omnes sententias, quae a sacro scriptore in libro consignatae sunt; neque enim inspiratio ad conscriptionem interrupta et per intervalla, sed ad totam conscriptionem as-seritur. Hisce igitur iterum manifeste Concilium declarat, li-

öros inteyros, omnesque eorum partes sine distinctione materiae pro sacris et canonicis habeuda esse, quia Spiritu Sancto iu-spirante conscripta Deum habent auetorem. 1)

Scholion. Interim jam hic sequentia animadvertisse juvabit. a). Decretum Tridentiuum, quo libii iutegri cum omnibus suis partibus declarautur explicite caiionici, et in vulgata editione latiua implicile authentici, uti et decretum explicilum de au-

tatc son anthentia original! textuum, qui tantum pei' accidens dogmatici vocantur, res in hujusmodi partibus cuunciatae, puta philosophicae , astronomicae, gcograpbicae, clironologicac , et cetcrae hujusmodi rcs naturales, non minus sunt divinitus ccr-tac ac propter auctoritatem Dei loqneutis fide divina croden-dae, qnara ipsac res fidci et morum, ad aedificationem doc-trinae Christianae directo pertinentes. 3)

b). Semoveri hic mcnda accidentalia, quae in vulgatam ex errore librariorum aliisque causis proeul dubio irrepscrunt, at nihil quidquam probaut adversu^^or'quot; ginem , carumvc authentiam substa^tiaTèm.' ^fÉ^o —'ife ad rem ^ s. Augustinus 3) — „ Ego enim, fateor charitati tuae, solis eis „ Scriptnrarum libris, qui jam canonici appeliautur, didici „ hunc timorem honoremque deferre, ut nullum eorum aucto-„ rem scribendo aliquid errasie ftrmissime eredam. Ac si aliquid „in eis offendero litteris, quod videatur conirarium teriiaii, „ nihil aliud quam vel meiidosum esse codicem, vel inierpretem „non assequntnm esse quod dictum est, vel 'me raiuime intellex-„ isse non ambigam.quot;

c). Disputari de inspirationc quoad verba ipsius textus pri-mitivi quod jam in limine hujus responsionis monitum fuit.

d). Deum hominibus Scripturas sacras dedisse, non eo pri-mavio fine ut eos seientias doeeret naturales, geologicas, as-tronoinicas, ejusque generis alias, sed ut ad fidem et mores cos informaret. Quare Scriptores sacri, ubi de scientiis natu-ralibus obiter loquuntur, sermone recepto utuutur, sic v. g. nbi auctor libri Josite, 4) dixit, solcm stetisse, imprimis sig-nificarc voluit, prodigio diem fnissc prorogatum, non ratio-nem, qua Deus illud prodigium fecit. Cautc igitur proceden-

3) cfr. a n. 180.-184., et nominatim do rebus chronologicis Stimmen aus M.-laach I. c. p. 175. „Bibel und Chronolog.quot; auctorc J. Kuabenbauer.

3) Epist. ad flioronym. XIX. alias L XXXII. „Jam pr idem''' Cfr. etiam quae habet contr. Faustum Munich, lib. XI. cap. \ .

dum, antequani dicamus, scientias naturales Scripturae divi-tac concordes, et praesertim ab ca esse discordes. 1)

56. R. ad '(J¹¹quot;. Laudato Concilii Vaticani canone impe-tuntur imprimis e ito res, qui ipsuin factum inspii'ationis rerum et sentential¹ uin attingunt; proindeque imprimis paradoxa IIa-tionalistarum, aliorumque n. 49. recensitorum. Praeterea er-rores, qui versantur circa exiennonevi inspirationis librorum integrorum s. Scripturae, nominatim recensiti n. 51. Demum ii qui aliquid eorum, quae vere partem libri in sensu Concilii constituunt et genuina agnoscuntur, humana tantum opera et industria concinnatum dicunt. Hue igitur certe referenda sunt eorum placita, quae 6quot;. et 7°. loco n. 52. descripta sunt, quae tarnen vel enucleatius insequenti decreto impe-tuntur. — De ceteris erroribus n. 52. recensitis postea expresse dicetur. 2)

Porro per decrelnm cap. II. nominatim duplex nostrae aetatis error directe et explicite excluditur.

Prior error eorum est, qui cum cl. Haneberg non jam li-bros universim, uti Kationalistae, sed in quibusdam tantum-modo partibus et textibus, „in narrationibus bistoricis, quae subsunt experientiaedixerunt scriptos sola Iiumana indus--tria, et postmodum auctoritate Ecclesiae apprnbatns. Hanc sententiam Concilium negando rejicit, dicens; „V. ac N.^li-bros integros cum omnibus suis partibus Ecclesia pro sacris et canohicis habet non ideo quod sola humana industria cou-cinnati, sua deinde auctoritate sint approbati.quot; Eidem porro sententiae opponit affirmationem, Ecclesiam Jibros integros cum omnibus suis partibus habere pro sacris et canonicis „ prop-terea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem, atque ut tales ipsi Ecclesiae traditi sunt.quot; Itaque

iöi.-iöb., ubi rem hatte gravissimis auetoritatibus s. Augustini, Thomae, aliorumque eomprobat.

clarissime eas ipsas partes, in yuibus Haneberg aliiquö eru-diti, nominatimque auctor supra^memoratae dissertationis dix-erant, scriptores proprie suae industriae fuisse reliotos, asserit et docet credi debere sub divina inspiratione conscriptas.

Alter error eorum est, qui Scripturae libros vel universim (ut Jahn et alii), vel (ut alii) in quibusdam partibus, nomi-natim in partibus quibusdam poëticis, uro sacris et canoni-. cis Ixabendos diserunt ideo dumtaxat^quod scripti sub assis-tentia divina, ut vocant, negativa, seu praecavenle errores, revelationem sine errore eontineant. Si hie error consideretur simul cum antithesi Concilii: non ex hac solum ratione, sed ex inspiratione Spiritus Sancti libros esse sacros et canonicos; deducitur, praedictam assistentiam divinam ad praecavendos errores non sufficere ad genuinam notionem inspirationis, qua omnes libri Scripturae cum omnibus suis partibus habendi sunt sacri et canonici. Verum de liac re alibi. 1) Ad prae-sentem autem locum spectat explicare, quas partes Concilium, errorem praedictum rejiciens, nomine „ revelationis in Scrip-turis contentaequot; intellexerit, dicens : „ nee ideo dumlaxat quod revelationem sine errore eontineant.quot; Atqui his verbis errorem describens non potuit intelligere dumtaxat partes textusve per se dogmaticos, sive, solum per se revelata; sed necessa-rio intellexit omnia, quae in Scripturis continentur, atque hoc ipso vel per se vel per aeeidens pertinent ad revelationem verbo Dei propositam; imo potissimum intellexit, quae non per se (quia sunt tales veritates), sed per aeeidens (quia scrip-ta sunt) ad revelationem pertinent, quoniam illi, quorum error excluditur, de bis posterioribus rebus directe et maxime asserebant, libros esse sacros dumtaxat, quatenus revelationem (propositionem harum rorum sub divina assistentia) sine errore eontineant. 2)

Praen. Ut solide, ordineque ad expositae doctrinae Ecclesiae probationem deveniatur, necessario, maxime ob Protes-tantes, plura praemittenda sunt de modo, quo lihri impirati nobis innotescnnt.

2°. De inefficacia argumentorum ad demoE strand am libro-rum inspirationem accersitorum sive intrinsecus, sive ex quo-vis scriptorum munere, per se considerato, sive denique ex effectibus externis ipsius inspirationis.

3°. De necessitate testimonii divini ad demonstrandam cano-nicae Scripturae inspirationem.

Unde 1°. Ostende, insjiirationcm necessario proisa^da.u ense, et non nisi TESTntoy to legitimo probari posse.

57. E. Inspirationem ét probandam esse, ct de ea aliis praeter hominem inspiratum constare non posse nisi testimo-nio fide digno ex ijisa natura inspirationis sponte, manifeste-que sequitur. 1) Quum enim inspiratie factum sit superna-turale, internum in mente hominis inspirati, profecto aliis illud non persepatet, certeque dubitationem habet. Quaprop-ter hie valet regula juris apud omnes recepta; In dubio, factum non praesumitur, sed demonstrari debet. Evidentur igi-tur absurdi sunt Lutlierus et Calvinus, ubi statuunt, Scrip-turarum inspirationem esse quid per se evidens, quod pro-batione non indiget. Prior namque 2) tradit, „ certitudinem, quam Christianus habet de Scripturarum inspiratione ejusdem esse naturae, qua intuetur veritatem axiomatum arithmetico-rum. Novit Biblia esse inspirata, sicuti novit 3.4quot; 7. tz; 1 0.,

quin possit harum affirmationum veritatem probare, aut ne-gare.quot; — Similia Iiabet Calvinus. 1) „Quomodo, quaeiit, cognoscimus originem divinam Scripturae ? llespondetque : Quomodo distinguimus teuebras a luce, quae nigra sunt ab albis? Sensui, quo gaudemus de librorum sacrorum inspira-tione, non magis resisti potest quam ei quo nigra ab albis distinguimus.quot; Evidenter haec falsa sunt et absurda. Itaque factum inspirationis positive probari debet, et non nisi testi-monio legitimo probari potest.

2°. lu die a quae Protedantes prof emit aryumenla intrinseca, et ostende haec, utt et quae pelvnt ex quovis scriptorum mnnere per se considerato, vel ex effeetibus externis ipsim inspirationis, fallacia esse et inania ad demonamp;trandam Scripturae inspirationem.

58. 11. Quum orthodoxi Protestautes facile agnoscerent, inspirationem Scripturarum, quas in suo canone retinuerunt, necessario positive esse probandam, ex argumentis ipsis Bibliis intrinsecis earn dein tueri conati sunt. Tria autem quatuorve hujusmodi argumenta distinguunt. Primum constituunt in mi-raculis et prophetiis in Scriptura compreliensis. Alternm col-locant in sanctitate, sublimitate, et consensione doctrinae con-tentae in Scriptura. Tertium repetunt ex miris effeetibus, quos animi legentium ex vi et efficacia verbi Dei experiantur. Ad-dunt aliqui quartnm, quod ponunt in sublimitate et simplici-tate dictionis.

59. Vel obiter inspicienti evidens est, argumenta haec in-trinseca, sive singillatim sive generatim spectentur, non posse constituere principia, ex quibus legitime inferatur, eos libros omnes et solos , quos Protestantes in sua ab Ecclesia defec-tione ceu unicam fidei regulam conservarunt, esse divinitus inspiratos.

Inprimis ea singillatim examinemus. Atqui, quod ad ^«7-mum attinet, absurde confunditur narratio miraculorum et

prophetiarum quae in libro descripta sit, cum patratione miraculomm et editione verarum prophetiarum ad comprohan-dam veritatem alicujus doctrinae. In propatulo enim est, Scrip-turam aliquam non ideo probari divinae originis, inspiratam,, quia in ea referuntur miracula et prophetiae. Potest sane in-spiratio probari per miracula et veras editas prophetias. At tune constare debet, re ipsa miracula patrata, aut prophetias editas esse nominatim ad coniprobandam lyspiRA-TicsEM Scrip-turae. Atqui miracula et prophetiae quae referuntur in Scrip-turis, non ideo jam patrata sunt vel patrata intelliguntur ad comprobandam doctrinam de inspiratione. Ubi quaeso, puta s. Matthaeus vel verbulo significat, miracula, quae refert, facta esse in hunc finem? — Sed ct si ad hunc fmem pat.i-nta praerequireretur ipsum divinum testimonium de inspiratione. quod deinde confirmaretur supernaturalibus illis signis. Tunc vero a^ijc^^a maneret epiaestio: Q.uomodo illud testimo-S^^m^^CT^rvatum sit et ad nos usque pervenerit?— Argu-mentum secundum et tertium, si omnia concedantur, quae utriusque argument! auctores postulant, ad summum probare )0ssent, Iros libros in aliquibus partibus continere doctrinam ■. rtwlcdawy At ne id quidem indubitanter probant duo ilia ar-gumenta perse sumpta. nisi alia conjungantur, quibus libro-rum scriptores veraces et infallibiles fuisse demonstretur. Certe nullo modo demonstrant inspirationem ipsius scriptionis, imo neque divinitatem narrationum et doctrinae in omnibus partibus librorum , quos ut canonicos retinuerunt. Ex argumento denique quarto nihil umquam aliud efficias, nisi quod res et doctrinae seu revelatae seu aliunde cognitae verbis et locuti-onibus aptis expressae sunt; hoc autem non nisi per inspirationem fieri potuisse, neque evidens est neque demonstrari potest, quin illud ipsum praesupponas, quod est in quaestione.

Nunc quatuor commemorata criteria neneratim spectemus. Ut ex iis omnibus simul sumptis certo innotescat librorum inspiratio,-^constare debet.. harum notarum non posse esse

aliam causam guana inspirationem. Atqui hoc falsum est vel certe demonstrari et a nobis sciri nullo modo potest. Pone enim librum continere doctrinam revelatam, et jam nulla amplius inveniri potest ratio, our illis omnibus notis liber humanitus scriptus insignis esse nequeat, ut apparet facile turn ex ipsa rei natura, turn ex multis libris minime inspi-rat is, puta s. Patrum, qui dictione sublitni et. simplici multa miracula referunt et prophetias, doctrinamque sanctam, su-blimem, ubique sibi constantein, atqtfe salutarem habent in animos legentium efficaciam ! —-^Praeterea characteres illi enumerati omncs simul sumpti non omnibus insiint libris, C[uos etiara Protestantes habent in canone; et quatenus eis insunt, oon insunt iis soljs.. Quomodo enim quaeso notae illae, inspiratione nondum supposita, demonstrant epistolas v. g. 2^am. et 3^am. Joannis, epistolas Pauli ad Titum et Phi-lemonem esse inspiratas; mirabiles vero epistolas e. g. s. Bar-nabae, Clementis, Ignatii, Polycarpi etc. inspiratas non esse? Ergo ex iis characteribus cognosci non potest, libros, qui a Protestantibus retenti sunt in canone, omnes et solos esse inspiratos. 1)

GO. Pro institute nostro supra, 2) jam satis ostensum reor, inspirationis cognitionem haberi non posse ex munere Apostolatus, aut alio quovis per se considerato, quo Scripto-res fuerint insignes.

01. Denique Scripturae inspiratio cfficaciter probari nequit ex effectibus externis ipsius inspirationis. Quandoquidem ex-ternus inspirationis effectus non est alius quain ipsa scriptio et_liber scriptus. Atqui in his nulla est nota intrinseca, quae ox sese manifestet inspirationem tamquam causam necessariam,

1) It,a ferme cl. Franzelin /. c. p. 327. 328. 330.33]. cfr. Pcrrone/. c. u. 130.-144. comj). n. 71.-77., et Conférenc. sur les doctrines les plus im-portantes lt;le VEylise Catholique par 1c card. Wiseman , seconde eonfér. a p. 04.; Praelect. Theol. fundament, auctore G. M. Jansen, ïheol. Dogm. in Sem. Archiep. Rijsenburgens. Prof., part. IV. p. 835.

ut paulo ante demonstratum est. Ergo argumenta intnnseca. aliaque de quibus quaerebatur, fallacia sunt et inania ad in-spirationem demonstrandam; adeoque ex ipsa hac argumen-tatione novo jure conficitur, de facto inspirationis aliis prae-ter hominem inspiratum constare non posse uisi testimonio fide digno ipsis Bibliis extrinseco.

Quare nunc 3°. loco ostendendum, hoe testimonium quoad ficripturas, quae in Ecclesia ut verbum Bei inspiratum susci-piuntur et creduntur, non posse esse nisi testimonium mviNUM.

62. R. Ex ipsa natura fidei dwinae_ovam\ms , ciuae in Scrip-tura sacra continentur, ab omnibus praestandae propter auc-tnritatp.m Dei. per Scripturam a se inspiratam nobis loquen-tis,ita ut ex hac sola ratione, quod sententia aliqua in Scrip-turis continetur, jide divina credi debeat Veritas per ipsam scrip-tionem a Deo revelata; — ex hac ipsa, inquam, natura fidei divinae Scripturis praestandae sponte fluit, testimonium mere humanum de facto inspirationis non sufficere. sed prorsus re-quiri divinum. Si enim testimonium mere humanum fuerit, eo ipso quod factum inspirationis non nisi fide humana et adeo fallibili credi posset, pariter non nisi Jide humana credi possent omnia in Scripturis comprehensa. Non potest enim lir-miore fide credi id quod innititur alteri ut rationi et funda-mento, quam credatur ipsa ratio ac fundamentum. Ergo de facto inspirationis Scripturarum constare, sicut oportet, non potest nisi testimonio divino. 1) Quod ipsum Synodus Pro-vincialis 2) exploratum habet, docens: „ sine quo testimonio divino profecto de inspiratione ipsa constare non posset.quot;

Denique 4°., quod ad modum attinet, quo testimonium divinum de libris inspiratis nobis conservatum est, imprimis perquirendum venit: An et quatenus ' testimonium illvd conservatum sit in ipsis Scripturis? responsum probando.

mites Concilii Provincialis, 1) accurate distinguendum inter probandam clivinam inspirationem 1° aliguorum librorum. et :lⁿ inteari librorum sacrorum catalogi. Eatio quoque habenda adjunctorum, praesertim capacitatis eorum pro quibus rci hu-jus probatio instituitur. Hisce notatis

63. E. ad l^um. ipsius laudatae Synodi verbis: „ Sancti Ecclesiae Patres ac Doctores catliolici, vel ex ipsis Scriptuns, ob auctoritatera veracitatis, quam habent, praecisione etiam facta ab inspiratione, optime quidem ostendunt, ■ ■ ■ inspirationem divinam aliquorum librorum.quot; Siquidem iis qui demonstrationi capiendae idonei sunt, saltern multorum librorum veteris Testamenti divina inspiratio certo constare potest es Scripturis, spec-latis ut libris liistoricis fide dignis. Imprimis namque Imtoricis argumentis satis constat, libros saltem cos, qui^;ro^o-canonici veteris Testamenti vocari sclent, et adhuc ad canonem Hebraeo-rum pertinent, in collectione Scripturarum comprehensos jam fuisse tempore Cliristi et Apostolorum. Probata autem historica auctoritate librorum novi Testamenti, ex hoc ipso satis constat dc veracitate et divinitate doctrinae in illis consignatae. de, praescindendo ab horum librorum inspiratione, necnon a traditione authentica sensu catholico intellecta, ex testimoniis Christi et Apostolorum, quae ex probata historica auctoritate ^ librorum novi Testamenti probantur esse testimonia vera et divina, p_ptest probari divina inspiratio sin omnium, certe*^-multomm librorum proto-canonicorum veteris Testamenti. Christus enim et Apostoli ad muitos veteris Testamenti libros pa lam diserteque provocant tamquam ad Scripturam divinam, et eloqida Bei vel Spiritus Sancti. 2) Jam veiV/licet non omnes libri proto-canonici V. T. in N. laudentiró^ 3) neque qui lau-dantur in particulari recenseantur, tamen praedicta testimonia

2) Exevnplo sint Matth. XV. 3.-6.; X XIB. Si; 3®. 13. 44.; — Marc. ' XI]. 10. 11.; — Lucae XVI. 29.; XVIII. 31.; XXIV. 25.-27.; - Joan. V. 39.-46.; — Act. III. 18. 21.-25.; XXVIII. 25.-27.;—ad Hom. I. 2.; III.

Christi et Apostolorum totam collectiouem librorum j qui turn temporis a Judaeis agnoscebantur pertinentes ad Scripturam, approbarunt tamquam libros inspiratos. Ergo testimonium divi-num de inspiratione quam plurium librorum, quos habemus in canone, scripturis apostolicis nobis conservatum est. Ceterum vide cl. Franzelin l. c., 1) ubi sapienter adnotat, non dici, liane demonstrationem inspirationis librorum ex testimoniis scrip-tis esse accomodatam omnibus, pro omnibus adjunctis ad finien-das controversias, pro omnibus lihris. Sed tantum hicdici, vel ex ipsis Scripturis, sensu superius exposito, cduiuorum librorum inspirationem divinam pro iis, qui demonstrationi capiendae sint idonei, et qui docirinam apostolicam ut revelationem divinam sine controversia se admittere profitentur, revera demonstrari posse.

64. Quod ad 2^um. spectat, proeul dubio affirmandum est, testimonium divinum de inspiratione omnium et sinnulorum librorum . qui sive in canone catholico contineutur, sive etiam a Protestantibus reten ti sunt, in apostolicis Scripturis non hdberi, sed sola aulhentica traditioue divina: aliis verbis, sola aucto-ritate Catholicae Ecclesiae ad nos usque conservatum esse.

Utrumque hoe assertum praeclare iterum Sjnodus docet l. c. dicens: „ a). Hujusmodi divinum inspirationis testimonium, si senno sit de integro librorum catalogo, in apostolicis scripturis nou habetur: atque idcirco, librorum inspira-torum canon demonstrari, sicut oportet,non posset, si Scrip-turae essent unicus verbi Dei fons. b). At catholica doctrina inspirationem omnium et singulorum librorum, quos Ecclesia proponit, ex divina Traditioue repetit, ex testimonio videlicet revelationis, ab Apostolis ad nos usque transmisso, et a Pa-tribus Tridentinis authentice ac infallibiliter expresso.quot; „ Evan-gelio non crederem, inquit Augustinus, nisi me Catholicae Ecclesiae commoveret auctoritas.quot;

Antequam catholicam banc veritatem contra Protestantes orthodoxos probamus, paucis memoranda sunt eorum liac in 1) Th. VII. n. I. a pag. 335.-338., et Scholion a p. 341.-344.

re principia fundamentalia. Atqui in libris suis symbolicis, certe theoretice. ii profitentur: a). Scripturae libros, quos ad-mittunt, unicum esse verbi Dei fontera, unicum Mei judi-cem, ac regulam unicam , ad quam omnia lidei, raorumque dogmata et praecepta positive exigenda sunt et judicanda. Consequenter b). non posse admitti Ecclesiae Catholicae praeten-sam, ut aiunt, auctoritatem infallibilem et Traditionem divi-nam, ut a Scripturis distinguitur, qua testimonium divinum de verbo Dei inspirato nobis conservatum sit, et infallibiliter innotescat. His rejectis, c). admitti dumtaxat posse traditionem h'mtnnnam. quatenus ex ea ceu testimonio liistorico discitur, quinam libri a Christianis ut divinitus inspirati suscepti sint; non autem ac si per se auctoritatem faceret in rebus fidei, mo-rumque; namque ipsa ilia traditio a singulis positive exigenda et judicanda est ad normam unicam, quae est Scriptura. 1)

His praemissis, contra Protestantes orthodoxos facile pro-batur ét generatim, ét speciatim: divinum inspirationis tesli-monium de integro lïbrormi catalogo, in apostolicis Scripturis non haberi •, atque idcirco, librorum, quos ut inspiratos ad-mittunt, canonem demonstrari, sicut oportet, ab iis non posse.

65. Id probatur generatim. Nuspiam enim Scriptura declarat duiiiam singillatim libri Spiritu Sancto inspirante conscripti sint. quinam vero iieqnaquara. Imo in apostolicis Scripturis ue habetur c[uidem divinum inspirationis testimonium pro omnibus et solis libris N. T., quos in suo canone Protestantes retinue-runt saltern proto-canonicos.

66. Quod ut penitius pateat, singillatim sedulo et sedate ^ expendamus oportet locos, qui aliqua veri specie ab illis invo-cari possint ad rem suam conficiendam. Sit igitur primüm locus Pauli 11. ad Tim. III. 16. Omnis Scriptura etc. Atqui, utrovis etiam modo interpreteris hujus sententiae subjectum: „ Omnis Scriptura-,quot; sive nempe sumatur collective pro tota Scriptura, sive distributive, ut persuadet plirasis graeca riasa ypacpr; sine

articulo, pro omnibus et singulis scriptis . quae nomine excel-lentiae Scriptara vocantur, adeoque non modo pro omnibus et singulis libris, sed etiam partibus et textibus; hoe enim excel-lentiae nomen Scriptura proprium est et convenit non solum in-tegrae collectioni, sed partibus etiam et textibus singulis per-tinentibus ad illam collectionem, ut constat v. g. ex hac Marei sententia: 1) „Nee Scripturan Jiauc legistis: lapidem quem quot; leprobaverunt etc. Porro utrum in verbis Pauli vox divinities inspirata sumatur tamquam praedïcatum, ut probabilissime in textu graeco Uasa ypa^Tj (ès-t) ÖïOTrvE'jaTO; xai (u'^sXijAo; -po; otoaTOctAiav etc.; an tamquam adjectivum subjecti proprielatem declarans, ut in versione Vulgata: Omnis Scriptura divinitus inspirata idi-lis est ad docendum etc. Denique tametsi concedamus, B. Pau-lum haec scripsisse in secundis suis vinculis Komanis paulo ante obitum , 2) adeoque anno 66. vel 67. aerae vulgarisj numcjuam tamen lioc testimonium ejus generis est, ut tam-nuam certum et decretorium haberi possit argumentum, quo conficiatur omnes et solos libros proto-canonicos N. T. esse divinitus inspiratos, pertinere ad Scripturam. Ratio prima est, quod Paulus, ut manifestum est ex contextu, loquitur taqtmamodo de Scriptura divinitus inspirata Veteris , quippe quam solam Timotheus infans ab avia sua Loide, et matre Eunice 3) didicerat, noveratque, ut habet J. 15: „et quia ah infantia sacras litteris nosti, quae te possunt instruere ad salutem, per fidem, quae est in Christo Jesu.quot; Ratio altera si modo daretur, Paulum nomine „ Scripturaquot;, non Veteris so-lummodo sed et Novi Testamenti libros comprehendisse, 4) certo tamen id temporis, quo haec scribebat Paulus, ne omnes quidera libri proto-canonici N. ï. scripti erant. Evan-gelium enim et prima epistola proto-canonica s. Joannis non nisi viginti fere annis post prodierunt. Ratio postrema sit,

quod de pluribus aliis N. T. libris, seposita, uti Protes-tantium priucipia postulant, traditione divii^y. ac ^jiifallibili Ecclesiae auctoritate, solis argumcntis hiHoncis, ad ipsam Scripturam exactis, et ex ca judicatis, non potest evidenter probarij eos jam turn fuisse habitos in eensu Soripturarum. Ergo ex Ulo testimonio scripto non potest probari inspiratio totius collectionis librorum N. T. quara nunc habemus, et quam etiam Protestantes retinuerunt.

67. Idem a fortiori dicendum de testimoniis depromptis ex ^ II. epistola, quam B. Petrus pariter paulo ante martyrium scripsit anno 66. vel 67. aerae vulgaris. Scribens Cap. I. 20. '21. „Hoc primum intelligcntes, quod omnis prophetia Scripturae propria interpretatione non ft. Kon cnim vohtn-tate humana allata est aliquando prophetia: sed Spiritu Sanclo inspirati, locuti sunt sancti Dei hominesquot; satis manifeste qui-dem adstruit inspirationem. Et enim, cur nulla prophetia Scripturae sit privatae interpretationis, rationem reddit, quia non voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed a Spiritu Sancto est inspirala. Insuper loqui voluntate humana opponit locutioni quam proferunt Spiritu Sancto inspirati, tfcpopieMfjt, i. e., singulariter moti et acti sancti Dei homines. Praeterea ihid. cap. III. 16. epistolas Pauli clare quidem ad-numerat ceteris Scripturis, dicens : „ charissimus frater noster Faulus secundum dat am sihi sapientiam scripsit oohis, Ecclesiis Asiae, sicut et in omnibus kpistolis, loquens in eis de his, ut expectantes adventum Domini satagant immaculati inveniri, et Domini nostri longanimitatem, salutem arbitrentur, in qui-bus negotiis (si cum textu graeco recepto 1) legeris èv 6t;), vel in quihus epistolis (si cum aliis codicibus, puta A. B. et E., 2) legeris iv in) sunt quaedam difficilia intellectu, quae indocti, et instabiles depravant sicut eï ceikras Scripturas, ad suam ipsorum perditionem.quot; Cum enim ait B. Petrus, indoctos ho-

mines depravare ea quae de his sunt in ejnstolis Pauli, sicut ceieras Scriptwas, sane epistolas easdem connumerat Scriptu-ris; banc enim vim connumerationis liabet partitivum ceterae. Concedendum igitur, epistolas Pauli turn temporis jam scrip-tas (quae erant vel plane omnes vel omnes una excepta II. ad Tim.) testimonio divino in epistola apostolica conservato ad-numerari Scripturis j hanc autem Scripkime appellationem suf-ficere ad demonstrandam inspirationem, ex aliis scriptis testi-moniis confici potest, et supra 1) confectum dedimus. Quam-quam autem haec omnia ita sunt, taraen a fortiori his B. Petri testimouiis legitime probari nequit inspiratio omnium, imo ne omnium quidem/wo^o-canoiiicorum librorum novi Testamenti. Enimvero his testimoniis non modo obstant tres, aut certo duae ultimae rationes N⁰. praecedenti allatae adversus argu-mentum ex testimonio B. Pauli ad Tim. desumptum ; sed et duae aliae speciales. Niinirum a), quod ipsa haec epistola Petri una est ex illis libris, quorum genuinitas et origo apostolica certo probari et extra controversiam poni solum potest ex Traditione sensu catholico intellects; unde divinitas ipsa et valor testimonii scripti, quod ad aliorum librorum inspirationem probandam assumitur, et consequenter eliam haec aliorum librorum inspiratio ultimo ad probationem ex authentica Traditione divina revocari debet. Uno verbo, Protestantes his B- Petri testimoniis inniteutcs supponunt id ipsum quod est in quaestione, sophismate peccant petition-is principii. Quam-obrem b). Protestantes illi, qui hanc 2'^irn. epistolam Petri deutero-canonicam repudiarunt, oinni plane testimonio scripto ad probandam Scripturarum N. T. inspirationem vel evideu-tius quam alii desfcituti sunt. 2)

Ex hisce satis superque constat, divinum inspirationis testimonium , si sermo sit de integro librorum catalogo, in apos-tolicis scripturis non haberi.

68. His habitis, eo ipso confecta haberi potest propositio-uis altera pars, rectius dico, consectavium ; ita enim habet ; „ Atqu.c idcirco, librorum inspiratonim canon (lemondrari, si-cut ad doctrinae fidei fundamentum oportel, non potest a Protestantibus, quibus Scrijdurae sunt unicus verhi Bei fons, et unica tidei regula.quot; Nihilominus, ut res ad evidentiam usque pateat, paucis earn evincimus, resumptis quoque superius dictis, quae et quatenus hue faeiant ad plenam Protestantium liac in re confutationein. Atqui ex dictis n. 59.-61. demon-stratum existit, insuper tam argumenta hdrimecg,, quam quae petuntur ex munere apostolalus aut effectihus externis ipsius inspirationis, inania esse ad probandum quod intendunt Pro-testantes. Ad hoe etiam inepta est traclitio historica, quam ad-mittunt. Nam%l_ikKdiióimaJid(a fundamentum omnino requi-ritur testimn11ium diviuum de facto inspirationis, ut n. 63. ostensum est, ac jiequaquam sufficit testimotyium mere huma-iium, quale tamen est traditio Iiistonca.yVvamp;e.iGrc.A haec tra-ditio plerumque ne omnimodam quidem praebet certitudinem liumanam, aut Protestantibus nimium probat. Patres namque ipsi singillatim sumpti, et particulaves Ecclesiae, si Eomanaiu unam excipias, ininime inter se conveniunt in determinandis libris divnutus flispiratis; sed alu libros liujusmodi plures, alu pauciores agnoverunt. Quod si Protestantes uos provocant ad canonem puta Concilii particularis Cartliaginiensis III. tanquaui ad testimonium certum; cur igitur, quaeso, libros deutero-camp;wo-nicos utriusque Testamenti in illo recensitos minime admittunt? Cur Calviniani solos deutero-canonicos N. T. amplectuntur ut divinitus inspiratos, rejiciunt autem deutero-canonicos V. T. tam-quam apocryphos? Cur Lutherani utrosque ad tempus saltern repudiarunt, nunc vero inter se plane sunt divisi? Nonne ista pro lubitu ab liaereticis fiunt, manifesteqde ipsius suae histo-ricae traditionis ostendunt inanitatem P/Tandem haec ipsa traditio illis nullius esse potest ponderis ad probandam inspira-tionem librorum N. T., quum haec ipsa traditio et sententia

veteris Ecclesiae de inspivatione, secundum ipsorum principia, a singulis positive exigenda sit et judicanda ad unicam normam verbi Dei in Scripturis consignati ita. ut mdtinum, pnst.nlpinr testimonium Scnpturae ad probandum dogma contentum in dicta traditione et in sententia veteris Ecclesiae, atque adeo silentium Scripturae sufficiat ad repudiandam traditionem et ad judicaudam falsam aut saltern dubiam sententiam veteris Ecclesiae. Jam autem Scriptura de numero et canone libro-rum N. T., quos Protestantes adoptarunt, omnino silet. (cfr. n. 65.) Ergo pro eis nihil valet traditio historica ad proban-dam inspirationem librorum N. ï. — Ergo, admissis prin-cipiis Protestantismi, via nulla patet ad demonstrandum, si-cut oportet, librorum inspiratorum canonem. Et vere Syno-dus Provincialis docet sub b)., divinum inspirationis testimonium , si sermo sit de integro librorum catalogo, nobis tantum conservatum esse autbentica Traditione divina, sive, infallibili Ecclesiae Catholicae magisterio. I)

'i- Scholion. Praedicta de argumcntis intrinsecis. petitis sivo ab intima rei in Scripturis contentae natura , sive a Scriptu-rarum ipsarum testimoniis etc. cave ne ita jiitelUgas ac si ca nrorsus inania, absoluteque reiicienda forent. Quamquam enim aftirmavimua, ilia haud sufflcicntia pei- sese esse ad nes dc divina inspiratione integri catalogi, librorum sacrorum certos red-dendos, ut oportet, certitudine nimirum fidei et omnimoda, quae oinuem errandi forraidinem exclndat; haec tamen, ut palest, niagni facimus tamquam aigumenta subsidiaria et narii-cularia . i. c., quae, inspirationis dftinonstratione jam aliunde . ex autbentica nempe divina Traditione, confecta, in snlisifliiiin utilitcr vocari possunt ad aUguorum librorum iuspirationein canfirmaudam et illustraudam. Hac ratione ab Apologetis et Theologis cathoücis optime adhibentur praesertim ad defenden-dam ab oppugnatiouibus iucredulorum veritatem inspirationis librorum sacrorum. Suppnaita namejue demonstratione inspirationis aliunde confecta, argumeuta intrinseca possunt suppedi-tare motimm credibüitaüs aliquatenus et in nonniillis locis sensn vositivo. potissimura vero sensn nenatwo. quod in libris iiihil est rcpiignans facto inspirationis: atque ita possunt removeri praejudicia et difficultates, quae impedire possent intelligentiam

1) cfr. Frauzelin /. c. Th. VIII. a pag. 344.-46, et Perrone /. c. u. 132., Studiën l. c. §. 4. N. 5.

demonstrationis al) extrinseco testimonio repetendam. Ita e. g. s. Augustinus facit de civil. Bei. 1) Ita et a vetcribus Scrip-toribus genuinitas, ct consideratio characterum intrinsecorum script! alicujus Apostoli, v. g. Pauli quoad epistolam ad He-öraeos, adhibebantur tamquam confirmatio existentü divinac tra-tionis de ojusdem inspiratione, et ad rcmovenda dnbia de J/ac exütente iraditione. 2) —

Tempus nunc est et locus demonstrandi catholicam de inspiratione Scripturarum doctrinam, quae cum Concilio Vati-cano profitetur; sacrae Scrijiturae libros integros cum omnibus suis partibus, prout illos sacra Tridentina Synodus reeensnit, DiviNiTUS ixspiRATOs esse; Deumque habere auctorem, propter-ea quod Spiritu Sancfo insjoirante conscripfi sunt.

69. R. Praedicta, sub poena anatliematis confitenda, doc-trina catholica liquido demonstratur ex Traditione dioina, quam infallibiliter nobis exhibent ét unanimis consensus Patrum , ét fidei professiones ét definitiones Ecclesiae.

70. Yeritatem ipsius inspirationis Scripturarum, et prae-dictam rationem ob et per quam Deus vere et propria est earumdem auctor princeps, luculenter uos docent 1°. ss. Patres et Scriptores Ecclesiastici, cum testantur, a). Scripturas esse a Deo, a Spiritu Sane to dicias, conscripias, Deum eoti-didisse, dedisse Scripturas, ideoque esse litter as, epistolam Bei ad homines.

b). Cum comparate tribuunt scriptionern Spiritui Sane-to, et neg ant esse humanam. Atqui sic — ut e multis pauca seligamus testimonia — Clemens Eomauus 3) „ Scrip-„ turae, inquit, sunt veraces dictiones Spiritus Sancti.quot; Ire-naeus 4) „ Scripturae sunt dictae a Verbo Dei et Spiritu „ ejus.quot; Anonymus (qui censetur Hippolytus) 5) „ Sunt infi-„ deles, qui negant Scripturas esse dictas a Spiritu Sancto.quot;

Clemens Alexandrin. 1) „ Accipitur ut carta demonstratio vox Dei, qui dedit Scripturas.quot; Origenes 2) ihter doctrinae capita, quae sunt in manifesta praedicatione ecclesiastica, ponit, „ quod per Spiritum Sanctum Scripturae conscriptae sunt.quot; idemque 3) habet, quod „ Judaei et Christiani confitenturBiblia esse scripta Spiritu Sancto.quot; Chiysostomus 4) „ Scripturae „ divinae utpote Spiritu Sancto conscriptae magnum continent „thesaurum abscond!turn.quot; Augustinus 5) „non immerito cum „ ilia scriberent, eis Deum vel per eos locutum ... tot (antique „ populi crediderunt.quot; et 6) „ Deus prius per prophetas, deinde „per se ipsum, posten per Apostolos locutus etiam Scriptu-„ ram condidit, quae canonica nominatur altissimae auctorita-„ tis.quot; Idcirco 7) universim Scripturas vocat „ epistolam oinni-„ potentis Dei ad creaturam suam.quot; Ambrosius 8) „Nostri auc-„ tores non secundum artem scripserunt, sed secundum gra-„tiam, quae super ojMjw/jlrte^est; scripserunt enim quae „ Spiritus iis loqui (Mbat.^Cassiodorus 9) „ Has litteras non ratio humana reperit, sed hominibus sanctis virtus coelestis infudit.quot; Hoc intelligendum est ita, quod Deus est princeps auctor Scripturae j homines vero sunt instrumenta Dei ad li-brorum scriptionem. Sacris scriptoribus non opus erat artificio sermonum „sed, ut ait Justiuus M. 10), tantum modo seip-„ sos raundos exhibere operationi divini Spiritus, ut ipsum „ divinura plectrum e coelo subiens ac velut instrumentum „ citharae vel Ivrae adhibens viros sanctos, nobis revelaret cog-„ nitionem rerum divinarum et coelestium.quot; Hoc sensu etiam s. Gregorius M. 11) „Cum Spiritum Sanctum auctorcm tenc-

„mus; qui scriptorem (secundarium libri) quaerimus, quid „aliud agimus, quam legentes litteras de calamo perconta-„mur?quot; Patres Concilii generalis V., Constantinopolitaui II., inter errores Theodori Mopsuesteni recensuerunt et damnarunt etiam hunc, quod libri Salomonis „ scripti sunt non per gra-„tiam propheticam sed per g rati am prudcntiae, quae evidenter „altera est praeter illamquot;; quod reprobavit ïheodorus librum Job „contra conscriptorem ejus, id est, Spiritum Sanctum di-„cens, quod pagana sapiens liune librum conscripsit;quot; quod „non oportet collaudare codieem Cantici Canticorum sicut lia-„ bentem prophetiaam dictationem bonorum Ecclesiae.quot; 1)

Atque pauca haec testimonia Patrum ex diversis Ecclesiis et ex omnibus aetatibus a primo usque ad septimum saecu-lum attulisse sufficiat, cum eorum opera plane referta sint ojusmodi effatis, quibus divina inspiratio secundum modurn praedictum, aut generatim aut speciatim asseritur libris, quibus canon Tridentinus coalescit.

71. Eamdem doctrinam perspicue probant 2°. fidei pro-fessiones et definitiones Ecclesiae, a). Jam in concilio Car-thaginensi IV., celebrato anno 398., 2) contra Manichaeorum haeresin praescripta fuit Episcopis consecrandis formula pro-fessionis fidei, quam etiam nunc Episcopi in sua consecrationc cdunt, quaeque sonat: „ Credis etiam novi, et veteris Tes-tamenti, legis et Prophetarum, et Apostolorum, unum esse auctorem Deum, ac Dominum omnipotentem ? R. Credo.quot;

Eamdem fidei professionem Leo IX., saeculo XI., misit ad Petrum Episcopum Antiochenum. 3) Eamdem continet sym-bolum professionis catbolicae saeculo XIII. Graecis proposi-tum in concilio Lugdumensi II. 4)

xorum Patrum exempla secuta, omnes libros tam veteris, quam novi Testamenti, quum utrimque mms Deus sit auctor, necnon Traditiones (divinas) pari pietatis affectn ac reverentia suscipit et veneratur.quot; Eecensitis autem utriusque Testamenti libris singulis, qui ab ipsa Synodo suscipiuntur, merito statuit: „ Si quis autem libros ipsos integros cum omnibus suis partibus, prout in Ecclesia Catholica legi consueverunt, et in veteri vulgata la-tina editione habentur, pro sacris et canonicis non susceperit; anathema sit.quot; Patres quidem Tridentini bic non expresserunt, qm sensu Deus ab iis dicatur, et vere sit auctor uïriüsquu Testamenti ; attamen sensus iste clare satis patet ex contex-tu, et historia ipsius Concilii. In contextu incisum : „quum utriusque (Testamenti) unus Deus sit auctor quot; continet ratio-nem, cur libri utriusque Testamenti a Concüio suscipiantur pro sacris et canonicis. Constat porro ex historia Concilii, ut refertur a Pallavicini, 1) et a s. Liguorio, 2) Patres eo sensu Deuin sacro-rutn librorum auctorem nuncupasse, quo eorumdem auctor decla-ratus fuerat per Concilium Plorentinum in decreto pro Jacobi-tis. 3) Jam autem id decretum liabet: „ Sacrosancta liomana Ecclesia unum atque eumclem Denm veteris et novi Testamenti, hoe est, legis et prophetarum atque evangelii profitetur auctorem: quoniam eoclern Spiritu Sancto inspirante, utriusque Testamenti Sancti locuti sunt: quorum libros suscipit et veneratur, qui titulis sequentibus continentur.quot; (Sequuntur omnes libri canonici.) Si expendantur haec Plorentini decreti verba, manifeste sententiae illius: „ Deus est auctor utriusque Testamentiquot;, sensus liic est; Deus est auctor librorum utriusque Testamenti, idque non solum ratione materiae, quae in iis coutinetur, sed etiam et potissimum ratione scriptionis eorum-dem. Neque enim explicatio adnexa, „/i.e., auctor legis,pro-

2) Traité coutre /es hérétin., 5. 1. n. III. Oeuvr. coinpl. Paris 1835. Ï. XIX. p. 18]. ct ss.

phetanm atque evangeliialium sensum admittit. Quod qui-dem evideus est praesertiin ex ratione, ob quam in ultimo inciso dicitur utriusque Testainenti auctor: „ quoniam eodem Spiriiu Sancto inspirante utriusque Testamenti sancti locuti sunt, quorum libros suscipit (Ecclesia).quot; Nihilominus laudata Florentiui decreti verba aliquibus. praesertim pervicacibus, non satis clara fuerunt. Ideo namque quod verbum „ locnti suntquot;, quo usa est saucta Floreiitina Synodus , possit signi-care locutionem ore aut scripto editam, dubium motumfuit, uter modus hie sit intelligendus; utrum nempe verba Concilii referri debeant ad locutionem oraletn, seu ad manifestationem veritatum supernaturalium, quam sancti Dei homines oretenus fecerunt Spiritu Sancto inspirati; an ad ipsam quoque scrip-tionis actionem, qua iidem ipsas veritates sibi inspiratas scripto locuti sunt, sive, inspirante Spiritu Sancto scripto mandarunt. Atqui, quamvis ex toto contextu, ut ostensum est, pateat intelligendum esse hunc alterum modum locutionis, scripto nimirum editae; tarnen Pius Papa IX., ad omne dubium e medio tollendum, atque ad mentem praecedentium Conciliorum clarius patefaciendam, sacro approbante Concilio Vaticano, expresse et sine ulla ambiguitate ad Spiritus Sancti inspira-tionem refert scriptionis actionem , ita ut explicite definita Veritas sit; „veteris et novi Testamenti libros integros cum omnibus suis partibus, prout in Tridentini Concilii decreto recensentur, et in veteri vulgata latina editione habentur, pro sacris et canonicis suscipiendos esse non ideo dumtaxat quod revelationem sine errore contineant: sed propterea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum hahent auctorem, atque ut tales ipsi Ecclesiae traditi sunt. ')

1%. R. Singulae notae, quibus constat inspiratio divina, et quae requiruntur, ut Deus sit auctor librorum, ab ipso Cou-cilio Vaticano uon explicantur. Hine theologice dcmonstrando notionem inspirationis, atque deolarando, quid requiratur, vel saltern quid non sufficiat ad illud, ut Deus sit auctor librorum, per conclusionera theologicam ex praeallata Concilii de-finitione, saltern ut theologice certum infertur : ad veri no-minis inspirationem, qua Deus vere et proprie est auctor princeps librorum utriusque Testament!, qualem proinde Ecclesia intelligit, semperque intellexit, ex communi, teste cl. Perrone, 1) ïheologorum doctrina, requiri, sed et sufficere cmatuor illas notas. quae in supra 2) data inspirationis defi-amp; nitione continentur. Nempe 1°. excitatio, impulsio ad scrïben-dim-, 2°. Mustratio mentis et motio voluntatis- 3⁰. delectus rerum scrïbendarum, ut nihil scriptor omittat aut adjiciat ad ea quae Deus scribi ab ipso velit ; 4ⁿ. Sjnritus Sancti jt'f/is assistentia in opere perficiendo, hincque perfecta scriptoria inerrantia.

Praen. Statim instituta analysi notarum, quas sana notio inspirationis iuvolvit, atque tradenda nunc demonstratione necessitatis praedictarum notarum ad veri nominis inspirationem, utique ipsa haec notio, §. 1. jam exposita, magis magisque elucescet. Quum autem tantum ea notio habet momentum, nemini absonum videbitur, si semper penitius eam perscrute-mur, refellentes simul opiniones hac in re falsas.

73. R. Requiri 1°. ut Spiritus Sanctus auctorem secundarium ex ei te t. wnven.i^vp. nd srnlendum — adeoque falsam esse, supra 3) descriptam opinionem Dupinii, aliorumque, qui cen-

sent sufficere, et requirunt dumtaxat Spiritus Sancti assis-tentiam positivam inter scribenduin — innuit Iquot;, ipsa signi-iicatio vocis inspirationis, quae aliquid plus dicit quam assis-tentiam positivam inter scribenduin, requiritque insuper ali-quam excitationeui, aliquein impulsum ad scribendum. Scrip-tura enim sacra, graece Fp'/o), ^só-vc'jïto;, a Deo inspirata, affla-tn, 1) et scriptores sacri dicuntur'i-ö IIvsuiaï-o; iyt'ou aspójj-svoi, a Spiritu Sancla sinr/ulariler moii et acti, verbo, impulsi. 3) Probatur 2°. ex ralione, quam ipse s. Petrus reddit cur omnis prophetia Scripturae propria interpretatione non fit, dicens: Non enim voluutate hzmana allata est aliquando pro-phetia. Siquidem ratio ista non procederet, si Deus scrip-tori simplicem tantum assistentiam praestaret inter scribendum, quin ipsum ad scribendum moveret. Nam tunc Scrip-tura a voluntate bumana proficisceretur, et homini potius quam Deo auctori esset tribuenda. 3) Sane — ut scite cl. Franzelin ait 4) — non est auctor libri, qui sua sensa commu-nicat quidem alteri, non tamen in online ad ea ■scribendum, nee alterum inducit ad ilia scribenda. Atcjui, Hde divina cer-tum est, Deum vere et proprie esse auctorem Scripturae prin-cipem. Ergo certo non sufficit praedicta assistentia positiva inter scribendum, sed requiritur etiam excitatio ad scribendum.

74. Kequiri 2°. illusirationem mentis et molionem voluntatis inter scribendum — adeoque falsam esse superius 5) rela-tam opinionem Joannis Jahn, aliorumque, qui docuerunt suf-ficere, et adeo requirunt dumtaxat Spiritus Sancti assistentiam , quam negaiivam vocant, ad praecavendos errores — cum Card. Franzelin 6) probatur J/¹. ex_ ipsa significatione gram-maticali sed praesertim biblica vocis inspirationis. Nomine enim inspirationis, ut ipsemet Jalm fatetur, significatur actus posi-

tivus; unde hoc nomen ait minus esse idoneum ad expriraen-dam notionem negativam a se statutam. Atqui nomen est bi-blicum adhibitum ab Apostolis; ejus notio positivo, manifesto deducitur ex doctrina Christi, Prophetarum et Apostolorum, ut ea exhibetur in Scripturis tam veteris quam novi Testa-menti; est declarata in universali doctrina Patrum; expressa in symbolis et in Conciliorum definitionibus. 1) Ergo ex ipsa doctrina revelata Scripturae sunt inspiratae sensu proprio et positivo, non autem impropria et negativa solum significatione.

'2°. Ex falsis, ac absurdis, quae ex^ illo inspirationis con-ceptu sequuntur. Si enim inspirationis notio, quam adversarii tradunt, germana esset, atque Scripturae eo solum sensu inspiratae forent, quod divina assistentia solum impedivit erro-res, ceterum vero hommes proprio marte libros scripserunt, a fortiori a). Deus non esset vere et proprie auctor librorum.

b). Concilia generalia et Pontifex ex cathedra loquens possent scribere libros vel certe documenta definitionum per inspira-tionem, et proinde charisma inspirationis esset ordinarium. Re etiam vera alia praeter Scripturas existerent documenta inspi-rata. Atqui haec omnia oppido falsa sunt, ut ex supra 3) dictis constat. Ergo falsus est ille conceptus inspirationis, ex quo haec consequuntur. Falsiim non continetur nisi sub falso.

Per se patet, hanc inspirationis notionem manere falsam, sive agatur de locis Scripturae continentibus doctrinam extra actum inspirationis jam revelatam scriptoribus ipsis vel aliis, sive sermo sit de libns et locis, quorum doctrina et sententiae aliunde re-velatae non erant. Si enim doctrina revelata litteris consignetur ab homine marte proprio et Dei assistentia solum praecavente errorem ; nou propterea Deus erit auctor libri, licet infallibiliter continentis doctrinam revelatam, ut patet in canonibus et definitionibus Conciliorum, in quibus infaliibiliter continetur doctrina revelata, non tamen Deus est auctor scripti ipsius eo sensu

proprio, quo Deus credendus est auctor sacrae Scrijiturae. 1) {c). Multn tunc in Scriptuvis coittinerentur explicite, quae tameu itou essent verbum Dei, nee explicito a Deo revelata. Si enira s. Lucas exempli gratia (quod idem valet de aliis narrationibus liistoricis et doctrinis moralibus Bibliorum) in Actis res gestas Pauli ct aliorum narravit tautummodo, qua-tenus eas novit scientia liumana acquisita, et Deus solum im-pedivit errorein; ilia faeta in se ipsis non sunt a Deo mani-festata sed ab homine tantum , licet ex divina assistentia infalli-biliter certum sit, facta accidisse ita, ut ab homine narrantur. Quia igitur haec assistentia supponitur revelata, poterit in re-velatione divinae assistentiae censeri implicite revelata Veritas fac-torum quae narrantur; non tamen facta erunt revelata explicite et in so ipsis. Qui ergo ea facta negaret, peccaret contra fidem, quia negaret verbum Dei revelantis assistentiam et in assistentia infallibilem veracitatem narrationis; non autem negaret verbum Dei explicite revelantis ipsa facta in se ipsis, quia bujusmodi verbum nullum cxisteret. IJnde divina revelatio ad bujusmodi facta et doctrinas morales s. Scripturae eo fere modo se ba-berot, quo e. g. se babet revelatio ad facta dogmatica, quae ab Ecclesia infallibili veracitate definiuntur. Atqui baec omnia sunt prorsus falsa et absurda. Ergo etc. ut supra. — Ergo ad inspirationem, qua Deus vere et proprie est auctor Scripturarum, etiam uon suflicit assistentia negativo,. Sed omnino requiritur positiva, qua et scriptoris intellectus illustratur, et voluntas mo-vetur non solum ad scribendum, sed etiam inter scribendum.,/ 75. Eequiri 3°. delectum rerum scribendarum, ut nihil scriptor omittat aut adjiciat ad ea, quae Deus scribi ab ipso velit; brevius, ut omnia et sola Dei sensa scripto excipiat, luce clarius est ex eo quod secus Deus vere et proprie non esset auctor sacrae Scripturae librorum integrorum cum omnibus suis partibus. Profecto namque auctorem libri Deus non se agnosceret, si ciuod Ipse voluit comprehendi ut formale ]) N. 14. sub 6°.

libri, 1) scriptor non totüm excipiat. Pariter nequc Deus auctor foret saltem totius libri et simpliciter. si scriptor suo mar-te alicjuid superaddat; certe auctor non foret bujus partis su-peraditae. 3) Atqui, fide certum est, Deum esse auctorem omnium utriusque Testamenti librorum integrorum cum omnibus suis partibus. Ergo descriptus omnino requiritur rerum scribendarum delectus.

76. Requiritur 4°. Spiritus Sancti iugis in toto opere perficiendo assistentia, ex qua sequatur perfecta ac omnimoda Scriptoris incrrantia, infaüibilitas. Itaque falsae sunt et er-roneae opiniones eorum omnium qui n. 52. recensiti fuerunt. Nemo non videt, quanti, nostra praesertim aetate, referat ad-versus liane errorum classem Ecclesiae sensa sarta, ut aiunt, tectaque conservare, tuerique sanctissime, totam Scripturam . etiam quoad partes minimas esse divinitus inspirataiu. adeoque verbum Dei fide divina credendum ■, aliis verbis, inspirationem complecti omnem Scripturarum materiam quaecumque ilia sit, sive historica, sive naturalis, sive familiaris et minimi, ut di-ceres, momenti, atque in his omnibus et singulis auctores sa-cros ab omni vel levissimo errore fuisse divinitus praeservatos, imo in nulla re errare reapse potuisse.

Atqui Veritas ista saltem theologice certa facili negotio pro-batur 1°. ex definita per Concilium Vaticanum doctrina. quod Deus est auctor omnium sacrorum librorum cum omnibus suis partibus , nronierea quod Spiritu Sancto inspirante con-scripti sunt. Quum enim hoc ita sit, propterea, si vel levis-simus error qualicumqne in re ab auctoribus sacris admissus fuisset, bic ipsi Deo foret attribuendus. Ast absonum, iaio blasphemum est dicere, Deum falli aut fallere posse. Ergo vera notio inspirationis necessario reqnirit et includit jugem Spiritus Sancti assislentiam in opere perficiendo. Intellige, in conscribendis non solum rebus et sententiis per se, sed et

per accidens revelatis, utut minimis; porro non solum in de-bito sententiarum ordine et dispositione, sed et in electioue et dispositione verborum idoneorum ad res et sententias ex-primendas; uno verbo: in tota et materia et scriptione. Ete-nim sine divina ilia assistentia errori scriptor humanus obno-xius foret. Siquidem tarn supernaturaliter, quam naturaliter certissime constat, omnem hominem ex sese errori et falsitati obnoxium esse. Verissime enim dicit Apostolus: \) Est mitem Deus solus essentialiter, natura sua verax, falli aut fallere nescius; omnis autem homo, uisi quem Spiritus veritatis direxe-rit, ab omni errore immunem reddiderit, mendax,, i. c., ex sese errori ot falsitati obnoxius. 2) Verum cum et sub ea assistentia ne in levissimum quidem errorem incidere reipsa potest; infallibiliter enim inspirationi obsequitur. 3) Ergo etc.

Ecclesiae liac de re mens manifesto patet, probaturque 2°. cx catalogo errorum , (|ui inter Armenos diyulgati a Benedicto XII. et Clemente VI. censura Pontificia notati sunt. Enimvero in isto elenclio ad articulum CXIV. ut doctrina catholica ex-plorata supponitur, subesse veritateni credendam etiam iis in Scriptura consignatis seutentiis quae non propter se. sed per accidens revelata complectuntur, atque adeo, Scripturam etiam in hujusmodi rebus esse ab omni errore immunem. Ita nam-que sonat error ibi n⁰. CXIV. recensitus; „Item dicunt (Ar-meni), q^d^signum posuit Deus non occidendi Cain, et ita fuit ad^Hteram, quia secundum eos nullus eum occidit: sed ipse de praecipitio se submisit. Ex quo innuunt^ Scripturam Genesis quoad haec esse falsam, quae videtur dicere quod Lamech. interfecit Cain.quot; 4) Quum vero ad plura a Pontifice proposita fidei capita Catliolicon Avmenorum sive suo sive in-terpretum vitio obscuris sententiis respondisset, Clemens VI.

4) Ita apnd Odericum llaynaldum, Annales Ecclici, an. 1341. n. CO.; cfr. etiam Card. Franzelin edit. p. 351. not. 1.

anquot; 1351, ut, missis aiubagibus, iidei veiitatem purain in luce collocarot, novis interrogationibus apud ilium instandum duxit, et iu secundo capitulo, quartodecimo loco, ab eo quae-sivit: „Si credidisti et oredis novum et vetus Testaiuentum in omnibus lib ris, quos Romanae Ecclesiae nobis tradidit auc-toritas, veritatem incluhiam pek omnia continere.quot; 1)

Probatur 3°. ex mutoritate Patrmi^. quorum plures diserte testautur, operationem et veracitatem perfectam Spiritus Sancti protendi ad omnes, etiavi minimas, Scripturae partes. Sic s. Clemens Eomauus 2) diserte ait: „ Diligenter inspicite Scriptu-,, ras, Spiritus Sancti vera oracula [yeraces dictiones). Atten-„dite, nihil injustum neque perversum in illis scripturn esse.quot; j\^Totatu dignurn, quod quae ibi affert exempla pertinent ad hislorimn Judaeorum. Loquitur enim de historia Danielis, trium puerorum, Machabaeorum etc. Laudato Patri Apostolico plane concinit s. Gregor. Nazianz. 3) „Nos, inquiens, qui perfectam „ veracücjtotn^ Spiritus ctiam 'iisi£m ad levem apicem et lineam ex-„tendiinus, non concedimus, neque enim fas est, vel res mlni-„mas a script or ibus esse temer a positas.quot; Item s. Hieronymus 4) „ Homunculi mihi studiose detralientes, ita responsum habe-„ ant: non adeo me bebetis fuisse cordis, et tain crassae „ rusticitatis ut aliquid de Dominicis verbis aut corrigendum „ putaverimus, aut nan divinitus inspiratum.quot; Et s. Clirysosto-mus 5) in verba ilia : Adae vera non inveniebaticr adjutor si-mil is ejus , quaerit; „ Quid vult brevis haec dictio : Adae veuo ? „Quare apponit conjunctionem ? An non sufficiebat dicere, „Adae?quot; Respondetque: „Non absque ratione, neque curio-„sitatis gratia inquirendi talia nobis studium est; sed ut di-„ligenter omnia vobis interpretantes, doceamus vos, neque

1) Ita apud Raynald. I. c. an. 1351. n. 3. Lege etiaiu Geschichte der Retigion von W. Wilmors, 4^C Auflage §. 191. p. 450.-453.

4) lipist. ad Marcettam, quae incipit „Post prioremquot; cstquo XXVII. alias OIL n. 1.

„ dictionem paroam , neque si/llaham imam in divinis litteris con-„ ten tam, esse praetereundain. Non enim verba (pialiacumqwe sunt, „ sed Spiritus Sancii verba : et propterea magnum in his tliesau-„ rum invenire licet, etiam in una dictione.quot; Eamdem veritatem rata sententia profitetur, tueturque s. Augustinus maxime in suis ad Hieronymum epistolis. Ita in epistoia XIX., alias LXXXIL, ex qua jam superius 1) quaedam hue quoque spectantia re-citavimus, insuper habet : „Hoe ad quaestionem, quam sus-„ cepi maxime pertinet, ut Veritas divinarum Scripturarum, ad „ nostram ftdem aedificandam memoriae commendata non a qui-„buslibet, sed ab ipsis Apostolis, ac per hoe in canonieum ,, auetoritatis culmen recepta, ex omni parte verax alque in-,, dubitanda per sist at.quot; In epistoia anteriori 2) rem urget ab inconvenientibus quae secus sequerentur. „ Admisso eiiim,in-„quit,semel in tantum auetoritatis fastigium officioso aliquo „ mendacio (idem dicas de errore, falsa opinione etc.), nulla ,, Ulo rum librorum partieula remanebit, quae non utcumque „ videbitur vel ad mores difficilis, vel ad fidem incredibilis, „ eadem perniciosissima regula ad mentientis auctoris (adde, ad „ auctoris errantis, secundum opiniones incultioris aevi loquen-„ tis etc.) consilium officiumque referatur ... atqne ita nusquam ,, certa er it in lib ris sanetis eastae veritatis auetoritas.quot; Et ite-rum 3). „ Si enim, scribit, ad Scripturas sanctas admissa fuerint ,, velut officiosa mendacia, quid in eis remanebit auetoritatis ,,Quae tandem de Scripturis illis sententia proferetur, cujus „ pondere contentiosae falsitatis obteratur improbitas ? Statim „enim ut protuleris, si aliter sapit qui contra nititur, dieet illud „ quod prolatum est honesto aliquo officio scriptorem fuisse „mentitum.quot; Demum idem s. Pater 4) diserte habet: „ Omnem „autem falsitatem abesse ab Evangelistis decet, non solum earn „ quae mentiendo promitur, sed etiam cam quae obliviscendo.quot;

Consonat s. Thomas 1) „ Ad primum ergo dicendum , quod „ nee in Evangelio, nee in aliqua Soriptura canonica fas est „ opinari alicjuod falsurn asseri, nee quod scriptores earuna men-„ dacium dixerint, quia periret fidei certitudo, quae auctoritati „sacrae Scripturae innititur.quot; Et haee satis evincuut, s. Patribus intime persuasum fuisse, inspirationem, atque adeo per-tectam veracitatein Spiritus Saiicti ad omnes etiam minimas Scripturae partes protendi.

Probatur 4gt;⁰. ex comnmni Theolof/orum. docirina, puta Syl-vii, 3) Serarii, 3) Veith, 4) s. Alphonsi de Ligorio, 5) Frau-zelin, 6) Schouppe, 7) aliorum, quos vel enumerarc longum. Quamobrem eoruin tantum verba proferam qui oppositos erro-res censura notarunt, ut hac ratione gradus certitudinis, quo de veritate nostra constat, Iheologice quodammodo pressius de-finiatur.

Itaque opportune hie speciatim quaeritur: l^u. Quo loco hahenda sit opinio D^ris Holden, n. 52., loco, 4°., recensita?

77. R. Atqui Ill^mus. Bouvier 8} propositionem banc: „ Di-vina inspiratio non solum ad praecipuas, 9) sed ad omnes partes Scripturae ab auctoribus sacris exaratas extendenda est,quot; e decreto Concilii Trid., sess. IV. de can. Script. „ Si quis autem libros integrosquot; etc., licet c.e.rtLisimam . tarnen non de jide catholica esse declarat, „quia sacrum Concilium ipsa voce/'«-spirationis non utitur.quot; Jamvero haec ratio hodie non ainplius subsistit; Concilium namque Vaticanum in laudato canone utitur voce inspiraiionis „Si quis s. Scripturae libros integros

5) lu opere; Traité contre les AérétigA.Y. n. XXXVIII. Oeuvr. eompl. Paris 1835. T. XIX. p. 200.

9) Intellige ex iis quae dieit ibid. p. 26. „nou soiummodo ad eaquae doctrinalia sunt vol ad dootrinalia proximum habeut respectuni.quot; Manifesto igitur do ipsa opinioue D^ri8 Holden agit Bouvier.

etc. divinitm impiratos esse negaverit; anathema sit.quot; Adeo-que e mente 111quot;¹'. Auctoris /iodic memorata propositio de fide catholica dicenda foret, et jure saltern Jidei proxima, eique opposita sin haeretica, certe haeresi proxima, habenda videtur.

Idem a fortiori dicendum videtur de opinione Grotii, Spi-nosae, aliorumque n. 52. loco 3°. recensitorum; necnon do doctrina Philippi Nerii Chrismann, quae ihid. 5°. loco relata fuit. Opiniones istae simul fuuditus everluntur responso ad quaestionem sequentem.

Speciatim 2o. Quo loco habenda opinio eorum, qui docue-runt, Scriptores sacros in rebus levibus sen naturaliltis, per se nihil ad salutem pertinentibus, memoria, ignorantia, aut affectu labi r ever a potuisse, vel et lapsos esse?

]?raenot. Quaestio ista, ut notum est ex n. 52., tangit er-rores ibid, recensitos loco I⁰., item 3quot;., et 6°., quatenus nova doctrina illius Professoris Germani etiam hue spectat.

78. Atqui consignate reapondet celebratissimus Lud. Ant. Muratorius 1), cui certe severitatis notam nemo inuret Est dogma Jidei, Prophetis ac Apostolis divinum adfuisse Spiritum, ne quid falsi memoriae mandaretur in s. Scripturis. Multa autem in utriusque T. libris habentur, quae referri possunt ad Physicam, ad Astronomiam, ad Historiam profanam, ad Chronologiam. Turpiter arret, qui in ejus generis notionibus revera hallucinatos Prophetas arbitretur, et documentis eorum habere lidem nolit, aut falsi litem intendat; causatus tantum-modo, non earn Deo fuisse mentem, ut nos eruditione pro-fana imbueret, atque inutilem rerum scientiam per suas Scrip-turas revelaret. Certe non ista ad salutem necessaria sunt, et in se considerata minirae pertinent ad fidem. Sed quia a Scrip-toribus falli nesciis, et divino Spiriki afflatis consignata litte-ris fuere, atque error em in Prophetis sive fallaciam suspicari nefas est: idcirco hujusmodi etiam documenta certissima cre-

denda sunt, cl revelatiomu causa procul dubio spectant ad fi-dem... Neque euim committeudum est, ut Spiritu Sancto in-spirati homines lapsi putentur vel in levibus rebus, /junm non quae sua erant, sed ea dumlaxat, quae Deus onmiscius reve-laverat memoriae mandarint, et populo eredenda exhibuerint.quot;

Speciatim 3°. adversus errorem, n. 53. 2°. loco recensitum, quaeritur: Au Leo inspiranie conscriptas credere oporleat rcs qaoqae minim as, quod genus sunt Tobiae canis cauda blan-diens, Pauli penula etc. ?

79. Eespondet cl. Patritius: 1) „Qui negaret, non hunc equidem damnare, sed neque negare ipse illud ausim.quot; Quibus verbis seutentiam neganlem rainiine probat, seJ solum non damnat, quia id suum non ducit,quum earn Ecclesia certe non explicite, imo nonnulli scriptores catliolici dubitarint num vel implicit,e damnarit, idcirco quod dubitatum fuit, utrum nomine partiitM necessario intelligi debeant minutissima illa incisa. Ceterum laudatus Auctor clare significat, sibi liac de re plane constare, seque non andere negare res quoque minimas Deo inspirante conscriptas esse. „ Et jure nierito, mea quidern senten-tiaquot;, inquit ad haec cl. Lamy. 2) Quinimo card. Bellarminus 3) opinionem negantem vel liujusmodi inspirata esse non veretur haereticam et erroneam appellare. „ Postrema, ait, eorum hae-resis est , qui in sacris libris, non omnia scripta esse volunt dictanto Spiritu Sancto, sed aliqua interdum, sola prudentia, et rationa humana duce.quot; Quod autem etiam de posita quaes-tione, de inspirationis ad res minimas extensione liaec intel-ligat Bellarminus, manifestnm est ex co quod immediate sub-dit „Laborabant olim hoc err ore quidam apud Hieronymum in cap. V. Michaeae, et praefat. Comment, epist. ad Philemon.quot;, ubi B. Hieronymus nervose oppositae sententiae rationes diluit.

ratioHim, ob quas res minimae a Spiritu Sancto abjudicantur. Praestat hie imprimis ipsum audire in exponendis s. Scriptu-ris Doctorem maximum, B. Hieronjmum. 1) Ad objectiones namque eorum,,, qui uolunt inter epistolas Pauli earn recipere „quae ad Philem. scribitur, ajentes non semper Apostolum, „ nee omnia Christo in se loquente dixisse, quia nee humana „ imbecillitas unum tenorem Sancti Spiritus ferre potuisset, „ nee hujus corpusculi necessitates sub praesentia Domini sem-„ per complerentur, velut. . . in bac ipsa epistola {f. 2^): „ Simul autera et para mihi hospitiumquot; etcetera bujusmodi minima, fortiter opponit: „ Quod si non putant eorum esse^a?^--„ va, quorum et magna sunt, alterum mihi conditorem , juxta „ Valentinum, Marcionem et Apellen, formicae, vermium , ,, cnlicum, locustarum : alterum coeli, terrae , maris et Ange-„lorum debent introducere. An potius ejusdem potentiae est, „ ingenium quod in majoribus exercueris in miuoribus non ne-„ gare. Sed mihi videntur dum epistolam simplicitatis arguunt, „suam imperitiam prodere, non intelligentes quid in singulis ,, sermoiiihus virtutis ac sapientiae lateat, quae orantibus vo-„ bis, et ipso nobis Sancto Spiritu suggerente , quo script a sunt, „suis locis explanare conabimur.quot; Itaque laudati Patris men-tem praeclare edisserit cl. Liebermann 2) scribens: „ Minima quaeque in Scriptura sunt Deo tribuenda; ejusdem Dei parva sunt, cujus et magna; neque alius est vermium, alius An-gelorum conditor. Quae nobis videntur vilia, utilitate non carent. Vel enim rem pingunt vividius, et nativam quamdam sermoni aspergunt simplicitatem; vel juvant ad morum insti-tutionem , cum mutuam fidelium charitatem nobis exhibeant (cujus indicium sint, hospitium Philemonis et salutationes episto-lis additae), et Apostoli exemplo paupertatem , et s. litterarum studium commendent in ministerio laborantibus,quot; nominatim

haec verba Pauli: Penulam, quam reliqui Troacle apud Carpum, veniens a ff er tecum, et libros, maxime au tem membranas. 1)

Quid porro in singulis minimis supra objectis lateat „ vir-tutis ac sapientiaequot;, egregie declarat cl. Patritius l. c. aieus „ Neque enim deest, cur illa (juoque esse credantur.

Eteuim qui Scripturas ita legit, ut Deum harum auctorem esse recordetur, menteque ad bunc assurgat, facile in co quod de lobiae catulo narratur, indicium deprehendit Providentiae, qua Deus vel irrationalia ipsa hominis, cujus gratia ea crea-vit, commodis inservire jubet. Quod ad Pauli penulam , docu-mentum inde habes, ut corporis quoque ac terrenorum bono-rum cura minime sit negligenda. Philemonis hospitium exemplo est hospitalitatis, illius praesertim quae priscos inter Christi-anos obtinebat. Salutationes vero epistolis additae eo specta-bant, ut salutati ab Apostolo animos ad grandiora ac gene-rosiora praestanda sumerent, atque horum utpote tale meren-tium memoria sacris litteris consignata superstitaret.quot;

Nihil igitur subsistit cur non oporteat credere etiam minima quaeque Deo inspirante conscripta esse. Contra, gravissimae id suadent rationes, quas rite complectitur Melchior Canus. 2) Postquam ostendit, quam sit impius error inficians : singulas particulas librorum canonicorum Spiritu Sancto assistente scriptas fuisse, in hunc modum concludit: „ Ipsi vero fateamur singula quaeque sive magna, seu parva a sacris auctoribus Spiritu Sancto dictante esse edita. Id a Patribus accepimus, id Jidelium animis inditum et quasi insnulpt/un. put • id itaque et nos, et Ecclesia 'praesertim ipsa macjistra et duce . retinere debemus.quot;

Qui igitur veritatem expositam pertinaciter negaret, ex rela-ta sententia Bellarmini haeresis quidem culpa irretitus, certo-

1) II. ad Tim. IV. 13. Vide doeumentum istud quam pulcherrime cx-poamp;itum apud il. P. Beucd. Valuy, Manuel du Prélre en retraite, p. 435.-437.

SO. E. Ex statim probatis, saltern ut theologice cortum simul constat falsitas inspirationis consequentis, sive, supva 1) descriptae sententiae Lessii sociorumque. Enimvero „utriasque Testamenti libros integros cum omnibus suis partibus Ecclesia pro sacris et canonicis habet, propterea quod_ Spiritu Sancto in-spirante conscripti Derm habent auctor em.quot; Atqu^/Clivina appro-batio et declaratio in libro aliquo liumana solum ope scripto nihil esse non verum, non est veri nominis insuiratio ; non est divina supernatualis actio in hominem, qua cum evehit, pro-raovet et permovet ad scribendum quod Deus vult; non est ea actio, quae intelligi debet ut causa efficieus Scripturae, et vi cujus ipsa Scriptora habenda est ut effectus Hei inspi-rantis. Nihil hommyrorro ut praedicta divina approbatio et declaratio non est actio Dei in scriptorem, ita nec per banc declarationem fit, ut actus praeteritus scribendi desinat esse mere humanus, et liber jam pridem conscriptus ope mere hu-mana incipiat esse scriptus divinitus. Ergo talis- appipbatio^ non est nec esse potest inspiratie ,,nec talis liber potest esse inspiratus, consequenter nec recte dici propria Scriptura sacra, verbum Dei Spiritu Sancto inspirante conscriptum. 2)

81. Probatur ex eo, quod, iis datis, omnia adsunt quae certo essentialia ac necessaria sunt,, ut quis per alteram tam-quam per causam instruraentalem ratione tamen et voluntate agentem libri auctor_sit. Nimirum, ut alter ipsomet sugge-rente ad scribendum mente concipiat, et ipsomet movente feratur voluntate ad scribendum ea omnia et sola, quae per-tinentia ad formal em rationem talis libri ipse tamquam auctor princeps praeconceperat. Datis igitur quatuor supra enume-

2) cfr. Reyionsa T. I. a p. 71., ct plura vido pones cl. tVanzelin I.e. Th. IV. a p. 318.-321.

ratis requisitis, omnia adsunt quae sufficiunt conceptui inspi-rationis , per quam Deus vere et proprie auctor est prineeps librorum sacrorum.

ft 82. Inter Theologos etiamnuin libere controvertitur: utrum proprie dicta divina inspiratio sese ejtendat jlumtuxat ad res et sententias et forrnale lihri : an etiam ad verfjg siw/ula, Ito-runiQue ac rerum or dine m materialem, verbo, ad stylum qno-que text us primigenii.

83. Dieitur 1°. proprie dicta inspiratio; nam in confesso est apud omnes, inspirationem secundum quid sw?, assistentiam Spiritus Sancti singularem sese extendere ad verba singula ac stylum , in quantum necesse erat inl'allibiliter cavere, ne Scrip-tores sacri verbis uterentur sensui exprimendo ineptis. et ne ineptus styli modus rebus ipsis ac sententiis officeret. 1)

84. Dieitur 2quot;. ad verba sinnula—stylum quoque', nam ab una parte satis hodie inter Auctores couvenit, inspirationem se non extendere ad verborum apices, et commata quaeque, nt olim contenderunt nonnulli Catholici itemque Protestan-tes, qui idcirco rigidioris inspirationis sectatores ac vindices passim audiunt. 2) Pariter ab altera parte satis convenit, inspirationem sese porrigere ad verba gnaedam, puta non modo ad ea, in quibus tota sive doctrinae sive argumenti 'moles consistit, ut constat ex supra 55) dictis, sed et ad praecipua verba quibus enuntiarentur vaticinia, mysteria et praecepta positiva v. g. decalogi, si quae hujusmodi sunt, quae non primum ore prolata sed scripto edita fuerunt. 4)

85. Dicitur 3°. textm primigenii, hebraei nempe et graeci. wout illi textus extabant quando e manibus scriptorum sacro-rum exierunt: non autem prout nunc extant, omnium consensu ex errore vel negligentia librariorum infecti pluribus mendis accidentalibus , quae profecto nequaquam inspirata dici pos-sunt. A fortiori hic sermo non est de verstone, puta vulgata nostra latina, quae _utique in se non inspirata est quoad verba , sed tantum quoad res et sententias primitivum textum refert.

Ita fixe statu quaestionis, ad rationem sive essentiam Scrip-turae requiri, ut singula quociue verba sint a Spiritu Sancto dictata sive proprie inspirata, ceu probabilius affirmant S\i-vius, 1) Billuart, 2) Dans, 3) Gousset, 4) alii. —- Neqant Collet, 5) Marchini, 6) s. Liguorio, 7) Kilber, 8)Perrone, 9) Liebermann, 10) Bouvier, ll)Glaire, 1 2) Patritius, 13) Pran-zelin, 14lt;) alii, imo jam saeculo IX. Agobardus, Archiapis-copus Lugdunensis, 15) bac de re, i. a., sic enunciat: „ Appa-ret etiam in his verbis vestris, quod ita sentiatis de Prophe-tis et Apostolis, ut non solum sensum praedicationis et mo-dos vel argumenta dictionum Spiritus Sanctus eis inspirave-rit, sed etiam ipsa corporalia (materialia) veria ipse formave-rit: quod si ita sentitis, quanta ahsnrditas seqnetnr, quis dimmer are potent? 16)

5) Append, de loc. Theol. §. 1. conclus. II., et ad finern dicti §., ï. VI. p. 14. 15.

86. Pro sententia negante, divinam inspirationem sese es-sentialiter porrigere ad verba et stylum, unum argumentum negativum et tria potissima suppetunt argumenta positiva. — Neoativum in eo fundatur, quod pleruinque verba et modus scribendi grammaticus ac rhetoricus non sunt essentialia in notione inspirationis liujusmodi per quam Deus verissime est auctor Scriptarae. Scopus enim sacrorum librorum saltem in plerisque talis est, ut fonnalis ratio librorum prae hoe scopo non mutetur. si aliis vocabulis, alio quot;stylo eaedem res et sen-tentiae exprimantur, dummodo termini, qui possunt esse alii atque alii, adhibeantiir iflonei et rebus respondentes.

Ergo saltem in plerisque ad rationem non formalem. sed male-rialem Scripturarum pertinet, quod sententiae iiis potius quam aliis terminis aequipollentibus exprimantur. „ Nee putemus in verbis Scripturarum esse Evangelium, sed in sensuquot; inquit s. Hieronymus. 1) Et iterum 2) ait: „ Evangelistis curae faissc non „ verba et syllahas aucupari, sed sententias dogmatum po-„ nere.quot; ' Et inferius : „ Ex quibus universis perspicuum est, „ Apostolos et Evangelistas in interpretatione veterum Scrip-„turarum, senmm quaesisse, non verba.quot; Jam vero ut quis sit auctor libri, requiritur quidem, ut id omne quod prae libri scopo constituit ejus rationem formalem, ab ipso sit tamquam ab auctore principe; non autem requiritur, ut eo-dem modo ab ipso sit, quod in libro prae ejus scopo mate-rialiter se habet, nee ejus propriam rationem constituit. Ergo potest quis per alium tamquam per causam instrumentalem verissimus auctor esse libri, quia ipse terminosin individuo et stylum totamque constructionem grammaticam et rhetori-cam inspiratione suppeditet. Ex hoe autem ipso, quod inspi-

ratio verborum ac styli non potest ut nota essentialis colligi ex go, quod Deus est auctor Scripturae, praesumi debet, ubi non demonstratur oppositunij revera ita_factum esse, et Deum , qui ut in necessariis numquam deest, ita in superfluis non redundat, permisisse, ut homines divinis sensis jam collustrati et ad ea scribenda supernaturaliter moti, secundum diversam singulorum indolem et eruditionem ipsi sub divina assisten-tia reperirent et seligercnt idearum inspiratarum signa.

Ees tribus argumentis positivis confirmatur a). Evidens est in libris sacris elocutionis et stvli diversitas . respondens diver-sac indoli et eruditioni scrintorum. „De Isaia sciendum, in-quit s. Hieronymus, 1) „quod in sermone suo disertus est, „ qnippe (en rationem) ut vir noibilis et urbanae eloquentiae, „nee habens quidquam in eloquio rusticitatis admistum.quot; Contra „Jeremias propbeta, idem s. Pater ait, 2) sermone qui-„ dem apud Hebraeos Isaia, et Osee et quibusdam aliis Pro-„ plietis videtur esse rusticior, sed sensibm par est, /jiiippe 'jni ,, eo'dem Spiritu prophetaverit. Porro smplicitas eloquii a loco „ei in quo natus est, acciclit. Puit enim Anathotites, qui est „usque hodie viculus, tribus ab Jerosolymis distans millibus.quot;

b). Diversa verba. quibus e. g. plures Evangelistae referunt cosdem Christi sermones, uno tantum modo ab Eo dictos, puta verba, quibus Christus Dominus usus est in institutione s. s. Eucbaristiae. 3)

c). Denique scriptor certo inspiratus. libri II. Mach ah. sty-lum et flexum sermonis satis manifesto sibi suaeque eruditio-nis modo nn fncnltnti .it,tribuit _T ubi cap. XV. f. 39. librum concludit dicens: Ego quoque etc. 4)

1) In translat. Isaiae ex hehraica veritate ad Puv.lam et Eustochimu, praefatio.

3) Vido Concordiae cap. CXXX. ot legosis s. Augustinum , De consens. Evangelist, lib. II. cap. 27. 28., ubi hujus discrepantiae rationem s. Doctor pluribus explicat eamdem, quam diximus.

Scholion. Patmm doctrina, qua ab inspiratis scriptoribus artem humanam in scribendo excludunt, et eornm aliqni Spiritus Sancti opcrationem ad omnem apicera Scripturarum pro-tendi affiricant, 1) tautnmmodo demonstrat. ideas et senten-tias esse a Deo inspiratas ad scribendum, hisque exprimendis nulla signa, quibus aliud quam Deus voluit, significaretur, sed ubique signa idonea fuisse adhibita sub assistentia Spiritus Sancti; non autem significat, singula vo^ahiila codem modo ut sensa esse inspirata. 2)

§. 1. Canonis notio. — §. 2. Canonis divisio et historia. — §. 3. Divisio librorum respectu habito ad canonicitatcm. — §. 4. „ Decretum de canoiiicis Scripturisquot; editum in sess. IV. Concilii Tridentini.

2°. Quo sensu Scripturae libri canonici vocari pomint, et re ipsa Mc vocantwr ?

/ 87. R. ad l^um. Vox graeca Kavióv latiue proprie significat ïeoulam; saepius etiam censtm. .indicem seu catalogum renim aut personarum. 3)

que regulam T)articnlarem, et inanimatai^ Posteriori, quia legitima auctoritate priiaüm Synagogae, deinde Ecclesiae in O sacrorum et divinitus inspiratorum librorum catalogum relati, imo demum in authentico indice recensiti sunt, ut hoc ipso indicio a ceteris omnibus libris secernantur.

! 89. Posteriori sensu hic canonici vocantur. Quinimo jam inde a majoribus usus obtinuit ut, quoties vox haec sine addito ad-hibetur, hoe ultimo sensu accipiatur, atque libri canonici ad differentiam omnium aliorum simpliciter ii intelligantur, qui publice tamquam sacri et divinitus inspirati habentur. / 90. R. ad 3^ium. Scrwtwrarum canon igitur est catalogus librorum, qui ab Ecclesia ut sacri e.t divinitus inspirati habentur . ac ut tales m-oponuntur. Hinc ipsa canoiiicitas^amp;eÈ-niri poterit: ïïcAp.srap. wntmiiia, qua liher inspiratus ut talis authentice declarator, ac proponitur. 1)

' 91. Ergo 1°. ipsa canomcitas est extnnseca quahtas Iibro ins])irato superveniens. qua divina ejus inspiratie. ut Veritas jam in Ecclesiae deposito consistens, in luce ponitur, et sicut aliud quodvis dogma declaratur. 2^ Quandoquidem, uti nitide Fr. Sylvius exponit, 3) „ prim est aliquam Scripturam esse sacram, quam esse canonicam; librique illi, de quibus, antequam auctoritas Ecclesiae accederet, dubitatum fuit ab aliquibus catholicis an essent sacri, eudem vero postmodum auctoritate accedente, declarati fuerunt sacri esse, a primo sui initio erant Scriptura sacra, etsi demum postea fuerint Scriptura canonica, quando scilicet in sacrum canonem sunt relati.quot;

/93. Ergo 'Zⁿ. potest aliquis liber esse sacer et inapiratus, qui non sit canonicus; — non autem vice versa. Nam liber ab Ecclesia nequit declarari canonicus, nisi sit sacer et in-spiratus, atque ut talis ipsi Ecclesiae traditus sit.

Scholion. Vel ex simplici hac notiouis canonicitatis expo-sitione liquet quam prorsus erronea et insulsa sit doctvina a nonnullis eruditis nostra aetate tradita , cum statuerunt: „fieri . / etiam potest ut scriptum aliquod primitus solis ordinariis hu-j t/i Ju. offrm-M-bty manis viributs confectum, eo demum ad dignitatem verbi Dei elevatum esset atque hoc ipso impiraium ecasüset, quod canoni inserlnm est.quot; 1) Nullus namqne liber efficitur divinitus inspi-

l ratus, quia recipitur in canonem; sed reeipitur in canonem, quia divinitus est inspiratus. et ut talis Ecclesiae traditus.

/93. Ergo 3°. omDis liber canonicus necessario est etiam sacer et inspiratus at non contra. 2) — Utrumque consequi-tur et patet ex proxime dictis sub 2°.

Scholion. Ne autem fallamur, ad priorem hujus consectarii partem notari meretur connexa falsa sententia Joannis Jahn , aliorumque, qui post Semler et Eichorn contenderunt: cam-nicos initio Ecclesiae vocatos fuisse omnes illos libros, qui in publicis Christianorum conventibus legebantur sive essent di-r/ini, sive non, (puta Acta Martyrum, epistolae Pontificum et ss. Patrum). Constat enim ex monumentis antiquis, — quae videsis apud Lamy, 3) et Franzelin, 4)— non alios libros ut canonicos receptos fuisse nisi divinitus inspiratos : imo constat, nonnullos Patres libros aliquos ut divinitus inspiratos veneratos esse, quos tarnen canonicos appellare non audebant, quia publicae Ecclesiae declaratione non erant in canouem recepti.

94. Ergo 4°. fallunturautfalluntProtestantescum objiciunt, Ecclesiae nova revelatione opus fuisse ad inserendum canoni libros deutero-canonicos, sive ad definiendam borum divinitatem et_jnsjiirationem. Ees perspicua est ex consectario 1°. 5)

Scripturas vocabula lihri mcri. inspirati, ei canonici synonyma / siaii. — Seiisu strido. utique differunt notionibus propriis. Proprie nempe libri sacri audiunt quatenus üeuia habent auc-torem imncipom ; — inspirati , quatenus ratio formalis , ob et per quam sacri sunt, est inspiratio divina ; — canonici, quatenus libri in se sacri et inspirati, ut tales ab Ecclesia infalli-biliter declarantur et suscipiendi proponuntur. — Verum sensu laf.n, saepe numero, ac raerito ut synonyma accipiuntur, a). quatenus non dantiir libri proprie saeri. nisi iminrati: ac quatenus canonici ab Ecclesia declarari nequeunt, nisi qui ut sacri et inspirati ipsi Ecclesiae traditi sunt, b). Quatenus omnes libri, quos Ecclesia ut Scripturae libros fidelibus pro-ponit, sunt ét sacri ét inspirati ét canonici. c). Quatenus eo ipso ciuod aliquis liber aut aliqua libri pars sunt canonica, etiam infallibiliter noscuutur sacra esse et inspirata. ƒ 96. Ergo 6quot;. ad infallibiliter certo dignoscendum, utrum liber aliquis vel libri quaedam pars sacra sint et divinitus inspi-rala, cuivis novisse sufficit ea contineri in canone ab Ecclesia recepto; quippe qui infallibile, authenticum, publicum et unice omnibus accommodatum ipsius Ecclesiae est testimonium, quod talia re ipsa sunt, atque ut talia ipsi Ecclesiae sunt tradita. 1)

I 97. E. Proprie duplex, Judaeorum et Catholicoruic. Ple-ramque tarnen triplex distinguitur, duobus recensitis _addito canone haereticorum, tametsi lii, certe nostra bac aetate, ne-vix canonem fixum liabeant.

solutam captivitatein Babylonicam. saeculo V. ante Christum natum, canon Judaeomm primüm confectus fait ab Esdra, scriba leg ia Bei coeli doctissimo, l) et a Synedrio ratus, pro-batusque. Antehac Judaei libros sacros, quamvis, excepto Pentateucho, in unum corpus nondum esseut collecti, facile tarnen ab aliis discernebant. Aderat enwn iis praeter Traditio-nem et Synagogae magisterium ordinarium, certa ac determi-nata guccessio_ Prophetarum, qui, divino acti Spiritu, decla-rabant, quinam iibri essent ut sacri et divinitus inspirati suscipiendi, quinam non. 2)

Qhos libros canon Esdrinus continelat, et in f/uas classes Ju-daei hos distinavere solehant ?

/ 99. E. Canon Judaeorum continebat solnmmodo libros. quos nunc V. T. yroto-canonicos vocamus./Hos autem Judaei in tres classes distinguebant: a;. in legem, quinque libros Moysis; — b). Prophetas, ad quos illi referunt libros Josue, Judic. (cum Ruth), Samuel, liegum, Tsaiae, Jeremiae (cum Lament.), Ezechiae, et prophetarum minorum; — c). alios libros, quos Fhi-lo, et Flavius Josephus hymnos, ïhalmudistae et s. Hieronymus Hagiograpka appellant, nempe librum Job, Psalm., Proverb., Ecclesiasten, Cantic. Cantic., Daniel, Paralip. Esdrae, Esther/ Qmre canon Esdrinus praedictos ■solummodo libros complec-titur ?

J 100. E. Eatio generalis ob quam canon Judaeorum solum hos libros continet, teste Josepho Elavio, 3) de.fectus est certae sufissaaioak-prophfitaiuim, postquam canon sub Esdra jam firma-tns fiiRrat.f)pp.raR pretium est integrum Josephi locum adscribere, ut qui et alibi usuvenit. 4) „ Apud nos, inquit, nequaquam innumerabilis est multitudo librorum dissidentium et inter se

pugnantium; sed duo dumtaxat et viginti 1) libri sunt totius temporis descriptionem contiuentes, qui merito creduntur di-vini. Ex. his quinque quidam sunt Moysis, qui et leges continent et humanae generationis traditionem usque ad ipsius (Moysis) obitum. . . A Moysis obitu usque ad imperium Ar-taxerxis regis Persarum post Xerxem prophetae, qui Moysi successere, res sua aetate gestas conscripserun'o treclecim li-bris; quatuor vero reliqui hjmnos in Deum et praecepta vitae hominum complectuntur. Ah Artaxerxe autem usque ad nostram memoriam sunt quidem singula litteris mandata, sed non in aeqüali auctoritate libri habiti sunt cum praecedentibus, jQuia. non accurate perspecta erat süccessio pb.opttf.ta rttlif. Pori'o re ipsa manifestum est, quanta nos veneratione libros nostros prosequamur. Cum enim tot jam saecula effluxerint, nemo nee adjicere quidquam, nee ab iis demere aut mutare ausus est. Sed omnibus Judaeis statim a prima nativitate congenitum est, ut haec scripta credant Dei dogmata ac eis inhaereant, ac pro eis, si opus sit, libenter mortem subeant.^/ / Specialis ejusdem rei ratio est, quod non nisi.post confectum Esdrae canonem detecti sunt libri Baruch, Tobiae, Judith, Sapientiae, et ampliores Danielis et Estheris codices; — con-scrifiti autem Ecclesiasticus et duo libri Machabaeorum. Quam-vis igitur hi libri in canonera Judaeorum, certe Palaestinen-sium, data de causa non fuerint recepti, semper tamen in magna veneratione apud Judaeos extiterunt, uti ex ipsius Jo-sephi testimonio exploratum est. Imo Judaei Alexandrini, per

1) Quamvis reipsa numoro pluves siut V. T. libri proto-eauonici, etiam a Judaeis agniti, tamen viginti ditos dumtaxat primi ordinis Josephus, aliiquo Hebraei numorant, nou alia omnino do causa quam quiatotidem in alpliabeto suo litteras habent. Kei testis sit Origenes (apud Eusebium lib. VI. cap. 25.) dieens: „Nou est ignorandum, libros iu Testamento positos, ut Hebraei Iradiderunt, esse viginti duos, quantus penes ipsos numerus est litterarum.quot; Quem uumerum ut servare possent, plures libros disjnnctos in unum coniiiiigunt. puta librum Rulh in librum Judicum compingunt; quem nos Kogum 1«quot;' et dicimus, ipsi vocant librum Samuel etc. Legatur s. Hioronymi Prolog us Qaleatus, et cfr. 111. Malou, La lecture, de la s. Hihle en langue vuig. ï. II. p. 50., cl. übaldi /. c. T. I. p. 377.

_id/Wpamp;ts rint (quod probabiliter plures eruditi recentiores tuentur, alüs y^d45lt;w 'i^^^^negantibus), cerfco tarnen eos pro sacris et divinitus inspiratis, ft/tr/ó/Jh atque omnino vero propius in versione Septuaginta virali non solum additos, sed immixtos libris proto-canonicis habuerunt. 1)

luev -4uiiAamp;4£'ilt;2/ 101. R. Canon Catholicorum continet libros illos septua-■UJ tnéw-,, _gi_nta duos. quos jam supra 2) cominemoravimus, atque C011-'jtto -■Z/ttA cilimn Tridentinum 3) nominatim recenset.

/ 1) Vide 111. Malou /. c. a p. 20.-52.; Franzeliu /. c. Th. XI. p. 383. tU'384.; Hurter l. c. n. 181. not. 2.

saeculum IV. nullam extare certam memoriam alicujus con-troversiae inter Catholicos agitatae de libris, quos nunc dici-mus deutem-canonicos V. T. Et certe penes Patres II. et III.

saec. III. Origenes 2) consignarunt quidem canonem, qui solos libros proto-canonicos comprehendit; at in illo non propositum habebant, enumerare libros ai Ecclesia receptos, sed docere tantummodo, qui et quot libri etiam a Judaeis essent admissi.

1 Stadium g^¹quot;. Ortum est deinde penes nonnullos doctores, praesertim in Ecclesia graeca, saeculo IV. et V., stadium haesitatioim et inquisitionis utrum de divinitate librorum in canone hebraico non extantium aeque certo constaret ac de reliquis; quae dubitatio paulatim, accedoafcnus ad perse-verantem usum Ecclesiae decretis Concilior^r Airicae, Dam^/^ si, Innocentii I., et ceterorum istius temporis Pontiiicum,

desiit in consensionem moraliter universalem. Dico: ^mora'^ liter universalem. Nam vestigia prioris controversiae adhuc ₍

detinitionem Concilii Tridentini et Vaticani penes catholicos jam nullus dubitationi locus esse potest, quin libri deutero-canonici V. T. re vera sint divinitus inspirati.

occasione, et qua ex causa de divinitate librorum dentero-cano-nicorum V. T. re ipsa a nonnullis Catholicis duhitari coeperit ? posteriorem resjoonsi partem declarando.

2°. Quandonam dubitatio illa communiter desierit, et qua igitur ratione nonnulli scriptores raedii aevi eos adhuc extra

fuisse videtur editio hexaplap^/ Origenis; 1) Qccasio autem po-tissima studium Eusebii. qui in operibus Origenis assiduus erat, et forte primus explicite declaravit divisionem librorum V. T. in certo, ac dubie canonicos. in ó[AoXoyoufj.Evo'jc, in confesso apud omnes, et dvriXeyoixevou?, quibzis contradicebatur a nonnul-lis. Causa fuit. non traditio majorum. sed instituta compara-tio Scripturarum Ecclesiae cum Scripturis canonis Judaeomm. Namque re ipsa inter nonnullos doctores Christianos id temporis de deutero-canonicis V. T. disceptari coepisse, et ali-quamdiu disputatum fuisse, jure inficiari nequit. Uantur qui-dem Theologi, qui totam difficultatem, quae ex doctrina Pa-trum, potissimum IV. et V. saeculi, movetur contra canonem Ecclesiae, facili negotio expediri posse existimant, dicendo, Patres omnes, etiam IV. et V. saeculi, non Christianorum sed Judaeorum canonem recensuisse. At quominus huic eorum sen-tentiae adstipulemur, clarissima complurium saec. IV. et V. Patrum testimonia obstant. Vere quidera Melito et Origenes jam n°. praecedente memorati, ac saec. IV. Hilarius Pictav. 2) et Epiphanius 3) historice recensuerunt solummodo Judaeorum canonem. Pariter s. Augustinus, 4) cui tarnen planissime persua-sum erat de omnium deutero-canonicorum divina , adeoque pari cum ceteris auctoritate, agens de libris Machabaeomm, historice et ad usum polemicum distinguit libros alios indubitatae aucto-ritatis apud omnes; alios non ita certae fidei apud nonnullos Christianos. Ast plures alii istius temporis Patres clarissimis verbis indicant, de V. T. librorum deutero-canonicorum pari cum ceteris auctoritate inter ipsos suae aetatis christianos doctores nonnullos fuisse dubitatum, ac disputatum. Ita v. g. s. s. Athana-

3) Haereses. VIII. u. 6., et LXXVI. confutat. 5. et lib. de Fonder, ac tuetimr. n. 4. 22. 23., ex quo fere ad verbum deprompsit quae scribit saec. VIII. s. Joan. Damasc., historice referens libros ut sunt apud Hebraeos.

4) De hod. Christ, lib. II. cap. VIII. n. 12.-14.; l)e civ. Dei, lib. XVII. cap. XX. n. 1. et lib. XVIII. cap. XXXVI.

sius, 1) Gregorius Naz., 2) Cvrillus Hieros., 3) Hieronyums, 4) in ipsis Scripturis sacris Chrïstianorum distinguunt duas classes; a), libros, qui absque controversia ab omnibus christianis admit-tebantur ut Scriptura, liorumque complexum appellabant cano-nem, i. e., catalogum induiitatomm. — b). libros, qui a nonnullis christianis in controversiam vocabantur; quosque idcirco numerabant extra canonem, h. e., extra catalogum indubUato-rum. 5)

Partim ad hanc maxime inter orientales doctores controversiam indicandam, partim eo sensu, quo s. Augustinus 6) Ma-chahaeorum libros sejunxit a canonicis Scripturis, potuit adhuc ad finem saec. VI. Gregorius M. 7) eosdein libros Machalaeo-rum distinguere a Scripturis canonicis, ubi laudans factum Eleazari 8) ait: „ non inordinate agimus, si ex libris licet „ non canonicis sed tarnen ad aedijicationem Ecclesiae editis „ testimonium proferamus.quot; In Ecclesia autem Komana post de-creta Damasi, Innocentii, Gelasii et Hormisdae dubium nemini esse poterat, libros Mach ah. esse inter canonicos Ecclesiae. Quum tarnen non erant inter 23. in canone Judaeorum positos, poterat Gregorius, adhuc munere apocrisiarii fungens Constantino-poli cum haec scriberet, distinctionem orientalium et Hiero-nymi prae oculis habere, et nomen libri canonici eo, quo ab illis factum erat, sensu adhibere. Poterat, inquam, Gregorius libros Machabaeonm non canonicos dicere eo sensu et ideo.

5) Hos libros controversos s. Hieronymus quandoquc, utputa iu Vro-logo Oaleato, appellat apocrj/phos uon absolute, sed sensu relativo ad canonem librorum, qui admittebantur etiam a Judaeis et noque ablus,ne-que a quovis vero catbolico vocabantur in dubium. Ceteri autem Patres plerique omncs, et ipse Hieronymus alibi per libros apocryphos intelligunt spurios (voOo'j?), certo non canonicos, sive hi jam essent simpliciter nou recipiendi ut divini, sive etiam repudiandi ut perniciosi ab haereticis ob-trusi.

Ceterum nullus Patrum umciuam rata sententia negavit, libros deutero-canonicos V. T. esse divinos. eosve inter sacras Scripturas recenseri posse; quin imo ipsi Patres orientales, Athanasius, aliique supra laudati, atque ipsemet Hieronymus, sicut ceteri catholici universim, iis tamquam ad Scripturas pertinentibus ex communi Ecclesiae persuasione quavis data op-portunitate v/ti aunt. Unde canones deficientes, quos dicti Patres IV. et V. saec. exhibent, non ad negationem pertinent, sed ad stadium inquisitionis ante definitivum judicium . et sco-pum habent: a), complectendi solos libros ab omnibus sine controversia pro divinis admissos ; b). excludendi certo non divinos; c). desi^nandi controversos, pro quibus canones non conclusi erant, sed postmodum, re eliquata, supplendi. i Idem dicendum est de canone ultimo inter Apodolicos, et de canone LX. edito in Synodo Laodicena in Phrygia, celebrata inter annum 343.-381., 1) si tamen sit genuinus, et authenti-cus. Certo autem canon ultimus inter sic dictos octoginta quin-que canones Apodolicos nullius est auctoritatis dogmaticae, ut-pote qui sin a Damaso et Gelasio, certe ab Hormisda Pontifice fecensiti sunt inter libros apöcryphos, et quorum posteriores 35. numquam admissi sunt. — Imo canon iste ultimus nullius est auctoritatis historicae, saltem si accipiatur ut recensio librorum s. Scripturae, multoque magis si intelligatur ut recensio eo-rumdem plena. 2) )

' 104. R. ad 2^um. Memorata dubitatio communiter dexiU p.ir-citer exeunte saec. V.. postquam, ut supra 3) dictum est, ad constantem Ecclesiae horum librorum usum accesserant decreta Conciliorum et Pontificum ibidem laudatorum. Haec tamen decreta non penitus omnem rei dubitationem omnibus adime-

1) cfr. 111. Hefel., Coneiliengeschichile ï. I. p. 870.-874, et a p. 903.-900. edit. Arnhem. 1855.

ÓBA sententia ^

dejinitiva, ab universa Ecclesia necessario teiieigt;(f^; haec enim vis conciliis Africae per se non inerat; 1) sive quia nonnullis directa videbantur ad excludendas profanas librorum apocry-phorum novitates, potius quam ad stabiliendum dogmatice ca nonem divinorum librorum. Hinc adhuc inde a saeculo VI. usque ad tempora fere Concilii Tridentini aliquot scriptores ecclesiastici de horum librorum divinitate et pari cum ceteris auctoritate haesitantes aliquando aut certe ambigue loquuntur, ut v. g. saec. XII. Joannes Sarisburiensis; 3) saec. XIII. Ni-colaus Lyranus; 3) saec. XV. Tostatus, 4) I. c. negans irrefraga-bilem deutero-canonicorum auctoritatem; alibi tamen 5) claris-sime sanam tradit doctrinam; postremo Cajetanus saec. XVI. paulo ante Cone. Trid. ad finem Commentarii in lib. Esther ea habet, quae post Concilium nemini catholico fas esset sen-tire aut docere ; unde inter quosdam auctores catholicos quorum audacia in ipso Concilio Tridentino accusabatur, ipse nominatim connumeratus est. 6)

Si qui porro alii scriptores ecclesiastici et doctores scholastici raedii aevi libros deutero-cafionicos V. T. adhuc extra canonem numerare videntur, ix/vel solum historice refemnt sententós aliorum, nominatim Patrum aliquot IV. et V. sa^ rlistingnnnt canonem Judaeorum. et Ecclesiae^/W permoti senteniiis alicujus vetustioris doctoris, potissimum s. Hieronymi, indicant, ante deflnitivum judicium nondum penes

1) lie ipso dccroto pro Jacobitis in Couc. Florentino edito disputatum fuit, an sit definitio dogmatica, an solum insltuctio in praxi servanda. Divorsae namque ct^iiterquot;u'¹¹ sunt, an sessioues, nominatim Wumfuit, habitao pos/ Graecorum discessum vere sint concilio generali adnumerandae. cfr. Tiist. Eccl. Comj). epoch. IX. u. 21.

2) Epist. 172.

Praefat. inTohiam, nisi solum censucrit libros deutero-can. sub in-feriori gradu inspirationis scriptos esse, sieut Judaei docent de Hagio-grapbis, quos tamen vere divinos habent.

4) Praefat in Matth. q. 2.

5) In lib. Reg. praefat. q. 28. 29.

6) cfr. Pallavicin. Hist. Cone. Trid. I. VI. cap. XI. n. 8.

omnes certo constitisse de pari horum librorum cum proto-canonicis auctoritate. I)

Uncle factum est nt M non sbiul oa[.xks Ecclesiae traditi sint, et quando omnes tamquam sacri et canonici communiter recepti fuere ? /

105. R. Id inde factum estj^quod eos Apostoli jiqn jam scriptos repererunt. sad paulatim, data occasione, inter annum 32. et 96. aerae vulgaris ipsi conscripserunt^/quodque^ nominatim plerasque suas epistolas ad Ecclesias particulares, quasdam imo ad homines particulares direxerunU quae certe ad omnes statim Ecclesias mitti non poterantj^quia jam turn temporis persecutiones et alia obstacula tam pios interturba-bant conatus. Vel ex his causis facile intelligitur, potuisse plures paucioresve libros per aliquod tempus, non valde diu-turnum, nonnullis Ecclesiis manere incompertos. — Ipse au-tem B. Petrus Ecclesiae Romanae, quae est centrum unitatis et Orbis christiani magistra, praeter libros V. ï. omnes, tradi-dit eas N. ï. partes, quae jam suo tempore extabant. 2) Post ejus obitum, ejusdem successores Romani Pontifices ab Apostolis superstitibus reliquos libros sacros receperunt, ita ut cum moreretur s. Joannes, sub finem saeculi I., Ecclesia Romana integrum turn novi tum veteris Testamenti canonem Apostolicum possideret, ac brevi post omnes N. T. libri, jam manifesta traditione divino-apostolica, ubique a Christianis credit! sint sacri et divinitus inspirati , quod evidenter probat usus et praxis Ecclesiae usque ad exitum saeculi III. 3)

Quando, et qua ex causa, de deutero-canonicis novi T. dn-hitatio coepit, iterumque obsolevit ?

particularibus exorta est dubitatio^ et controversia utrum certo constaret de N. T. deutero-canonicorum genuinitate, et, quae non necessario quidem, arcte tarnen cum ea connectitur, 1) auctoritate canonica.

Haec autem dubitatio et iuducta controversia causam. habuit ex duplici fonte; a). ex rantate citaiionum expres,sarum hor urn lïbrorum, praesertim epistolarum catholicarum, apud vetustos scriptores ecclesiasticos; adeoque ex applicatione argumenti, quod dicitur negativum; ast quod hic nihil probat, utpote elisum argumentis positivis ex usu et praxi et coratnuni Ecclesiae persuasione; tanto magis quod . ubi occasio se offere-bat, saltem tacite plures vetusti Patres ex ipsis epistolis ca-tholicis res et verba in sua scripta transtulerunt, ita ut ex ipsis illis Patribus constans et communis usus Ecclesiae inde ab aetate apostolica confirmetur.

Dicitur: ubi occasio se offerehat: nam ea profecto non nisi rara esse poterat quoad epistolas duas Joannis , et unam Judae paucis omnino versibus constantes, et insuper rebus ac sen-tentiis fere cum aliis libris convenientes.

b). Ex Jiaereticomm ahusu speciatim epistolae ad Hebraeos_. et Apocalj/psis s. Joannis. Ariani namque et Montanistae ac Novatiani loca quaedam ex epist. ad Helr., 2) Chiiiastae seu Millenarii 3) ex Ajjoc. perverse interpretabantur et ad suutn institutum convertebant. Sublesta autem liaec aut falsa inter-pretatio doctrinae horum librorum primum minus frequenti eorumdem usui in nonnullis Ecclesiis, et deinde dubitationi de scriptore, ac demum de auctoritate canonica ortum de-dit, ita tamen ut praedicta nonnullorum dubitatio nee tra-ditionis constantiam iuterrumpere, nee certitudinem de eorumdem divinitate label'actare potuerit, atque jam saeculo V. uni-versali consensioni nenitus cesserit. 4)

Scholion. Uifficaltates quae moveri solent ex effatis quorum-dum s. Patrum, uominatimque s. Hieronymi eirca memoratam epistolam et Apocalypsin optime solvunt Card. Franzelin, 1) et Ubaldi. 2)

107. E. Haeretici turn antiqui cum recentes hac in re eutn sequi solent morem, quem de Gnosticis Marcionitis agens Ter-tullianus descripsit: 3) „ Ista haeresis, inquiens, non recipit quasdam Scripturas: et si quas recipit, non recipit integras: adjectionibus et detractionibus ad dispositionem instituti sui intervertit; necessario nolunt agnoscere ea per quae revin-euntur.quot; Et pressius s. Augustinus, 4) de Manichaeis disse-re.DS; „Scripturas sic accipiunt, ut suo quodam privilegie, „ imo sacrilegio, quod volunt, sumant; quod nolunt, rejiciant.quot;

108. E. Habita rationa canonis speciatim Protestantes in tres classes referri posse videntnr; sc. in vetustiores, recen-tiores, et recentes. A). Vetustiores, rectius, primi Lutheri et Calvini asseclae, uti etiam Lutherani et Calviniani antiquae professionis conveniebant in admittendis libris ^'o^o-canonicis utriusque Testamenti. Sed magna semper inter eos viguit sen-tentiarum discrepantia circa libros dentero cmomcos, qaos ajio-cryphos appellare affeetant. — Lutherani utriusque Testamenti libros deutero-canonicos ab initio e canone librorum di-vinorum rejecerunt. Eatio est, inquit cl. Perrone, 5) quia nimis aperte adversabantur hi libri illorum innovationibus. — Calviniani contra, autumantes se jmsse in libris deutero-ca-nonicis Novi Testamenti aliqnod sibi fulcimentum reperire,

B). Eecentiores, seu iVeo-Lutherani et Calviniani, rejectis V. T. libris deutero-canonicis, admittunt deutero-canonicos N. T., excepta Apocalypsi.

C). Eecentes, vulgo moderni, Rationalklae, rejecta propria notione inspirationis, ]) una simul proprium et essentiale dis-crimen inter libros canonicos et non canonicos abjecerunt, at-que nou modo utriusque T. f/eM/c/o-canonicos divinitus in-spiratos esse inficiantur, sed vixdum habent aliquem ex proto-canonicis librum aut aliquam libri partem, quae ab uno vel altero non rejiciatur, aut saltern in dubium revocetur. 3)

Scholion. In versione Bibliorum ab ipso Luthero germanice exornata libri dcutero-canonici V. T. occurruut medii inter V. et N. T., atquc inscribuntur: „Apocrypha, i. e. libri, non sacris Scripturis aequiparati, tamen lectu utiles et boni.quot; 3) Similiter Syuodus nationalis Dordrechtana 4) statuit, libros V. Ï. deutero-eauonicos {apocryphos nuncupat) „ quidem Eccle-siam legere, et ex iis doeumenta de rebus cum libris Cano-nicis consentientibus, desumere posse; at nequaquam cam ip-sorum vim et auctoritatem esse, ut ex ullo testimonio ipso-rum aliquod dogma de fide aut Religione Christiana, certo con-stitui posset.quot; Hanc doctrinam veteres, ut se vocant, Catholici in Congressu Boniicnsi 15. Sept. 1874. instanrasse feruntur. Maxime inde ab anⁿ 1835. dc „ Apocryphisquot;, ut vocant, mul-tum inter se disccptarunt Protestantes. Disputationi ansam dedit quaestio : utrnm per Societates Biblicas deutcro-canonici una cum proto-canonicis divulgandi essent, nec ne? Aliis affirmantibus, quia tametsi inspirati non sint, sunt tamen libri singulari Dei Providentia ordinati ad elucidationem librorum canonicorum; alii penitus negant, quia multos perniciosos errorcs continent, atque tendentiara prorsus Bibliis adversam prosequuntur. 5)

109. R. Cur Protestantes in statuendo canone tantopere inter se dissentiant, res in propatulo est quod praeter Scrip-

3) cfr. Lehrbuch der Einleit. in das Alte Test, von Dr. Fr. Heinrich Reusch, (qui veterum-Cath. partes sectatur) 4e. Auflage §. 61. p. 173.

turam, eamque demum cujusvis arbitrio relictam , non aliam fidei regulam admittendam esse doeeant. Quum porro ipsa Scriptura de canone nihil certi sanciat, fieri aliter non po-test, quam ut in diversas scindantur sententias. 1)

Quomodo, et quo fundamento respectu kabito ad canonicitatem libri dividuntur et mhdividuntur; et quinam ad singulam classem pertinent ?

110. K. Dividuntur in canonicos et anocruplios. prout in canonem Ecclesiae relati fuerint nee ne. — Utrique subdivi-duntur in duas classes. — Apocryphi in positive,. et negative tales. Positive apocryphi intelliguntur, qui ab Ecclesia tam-quam certo non canonici declarati sunt, sive jam errores continent, sive non, puta Evangelium XII. Apostolorum, Petri, Barnabae etc. 2) Negative ii, qui ab Ecclesia ceu divini nec approbati. nec positive reprobati sunt. 3) AJeoque, qui 4) saltern dubiae vel obscurae sunt auctoritatis; atque hinc, licet in Bibliorum volumine non numquam permissi sint, tarnen a reliquis libris distincti vel ad caleem rejecti conspiciuntur. Hujusmodi sunt liber III. et IV. Esdrae et Machabaeorum; oratio regis Manassis; Psalmus 151^us.; prologus ad librum Ecclesiastici; praefatiuncula ad lamentationes Jeremiae, et appendices graeci ad librum Job. 5)

libros inief/ros, scilicet Tobiae, Judith , Sapientiae, Ecclesiasti-i ci, Baruch (cum eidem cap. VI. annexa epistola Jeremiae), et

duos Machahaeorum-, — et quatuor librorum partes: unam majorem; nimirum septem posteriora capita libri Esther a 'f. 4. cap X.-XVI.; — ac tres partes minores libri Banielis, a), cap. III. y. 24.-90., ubi refertur oratio Azariae et canticum trium puerorum; fi). cap. XIII., bistoria Susannae; T). cap. XIV., excidium Bel et draconis.

ruin septem libris intenris. videlicet epist. ad Hebr., s. Jacobi, If. Petri, II. el III. Juannis, lmjusque Apocal/jpsi , et epistola ■Tudae. — Praeterea deutero-canonicae plerumque dicuntur i , aliquot Evangeliorum partes, quae in quibusdam codicibus

43. 44. sive historia de sudore sanguineo et de Angeli '' adventu; — Joannis cap. V. ƒ. 4., et quot;f. 53. cap. VII.—

jtr. 11. cap. VIII., atque epistolae I. cap V. -f. 7. Quoniam tres simt qui testimonium dant in coelo: Pater etc. 1) . A quo tempore s. Scripturae libri coeperunt dis ting ui et appel-

lari photo- et OEVXERO-canonici; 2°.) Quaenam inhane distinc-tionem et appellationem animadvertere juvat ?

111. E. Sane res ipsa designata his nominibus jam inde a saec. III. et IV. nota fuit, ut inanifestum est ex ante dic-tis. 2) Forma namque discernendi libros Scripturae in libros sine controversia admissos, et libros in eontroversiam vocatos a nonnullis, ab Origine ad Eusebium, et deinceps ad alios propagata est. At nomina illa : libri prntn- et dentern-r.a.T\nn\c\ • ante saeculum XVI. non erant in usu . et baudscio, inquit Card. Pranzelin, 3) utrum ante Sixtum Senensem (defunc-' ^ • tum 1569.) fuerint adliibita. Libri, Senensis scribit, 4) „ ca-nonici primi ordinis, qnos Proto-ca.nonicos appeUare libet, sunt

indubitatae fidei libri; hoc est, de quorum auctoritate nulla uraquam in Ecclesia catholica fuit dubitatio, aut coutrovev-sia. . . Canouici secundi ordinis (qui olim Ecclesiastici 1) voca-bantur, et nunc a nobis Beutero-canonici dicuntnr) illi sunt, de quibus . . . inter Catholicos fuit aliquando sententia anceps.quot;

112. R. ad 2). Tria in hanc distinctionem et appellatio-nem animadvertere juvat:

luni. Quod recentior haec distinctio et apnellatio (et idem est de vetustiore) nequaciuam sit authentica. Ipsa quippe Ecclesia in publicis suis documentis numquam earn ratam babuit probatamque, imo ne adhibuit quidem in ullo Concilio a S. Sede approbato, ullove decreto a SS. Pontificibus edito; — sed a privatis bominibus inducta fuit; vetustior ab Origine vel Eusebio; recentior, ut videtur, a Sixto Senensi.

3^um. Quod recentior haec appellatio non sit omnino propria. Attenta enim ejusdem significatione grammaticali et na-turali, denotat libros primo- et secundo-cznowicos, atque adeo proprie significat inter Scripturae libros ordinem vel temporis, vel dignitatis seu auctoritatis. Atqui sic sensum habet admi-nus historice, quin et dogmatice falsum. Non enim Scripturae libri proto-canonici primo, deutero-canonici secundo loco, sive, non prius illi, hi posterius Ecclesiae traditi

1) Rnfiniis, aequalis s. Hieronyini hujusque adversarius acerrimus, de Sj/mbolo u. 37. 38. Labct, quod libri, quos doutero-canonicos vocamus, a majoribus ecclesiastici appcllati sunt. Verüm, ubinain ante Kufiuum libri controversi a majoribus fuerint „ecclesiasticiquot; appellati ad distinctionem a libris extra controversiaiu positis sive proto-canonieis, non apparet. Videtur Rufinus prae oeulis habuisse distinctionem Eusebii, scriptoris ipsi notissimi, cujus historiam latine reddiderat. Ex Eusebio ergo declaratio hujus appellationis petenda est. Is autem (H. E. lib. III. cap. 25. ct 81.)

distinguit Scripturas canonicas quae numquam in controversiam vocatae sunt, et Scripturas de quibus a nonnullis dubitatur, quae tamen „in pie- , a risque Ecclesiis sunt jmllicaequot;, „ quae [derisque sunt probataequot;, quae „pie-risque ecclesiasticorum viroruni sunt cognitae.quot; Kedit ergo distinctio Kufini in libros canonicos et ecclesiasticos ad illam alteram, supra n. 103. indi-catam, in libros ojjio/.oyoijij.Evoj;, de quibus nulla umquam erat dubitatio,

et in libros avTiXiyoaEvoiij, qui licet in usu cssent publico tamquam Scrip-tura sacra, a quibusdam tamen iu quaestionem vocabantur. (Franzelin /. c. p. 407.) jl

sunt; sed, ut ex praedictis 1) constat, indiscriminatim, una simul turn deutero- cum proto-canonici, ab Apostolis Ecclesiae Romanae traditi, sine ulla quidem alicujus momenti dubitatione aut controversia usque ad saeculum III. etIV., constanti et communi semper fide. usu et praxi Ecclesiae ut divini agniti sunt. Ergo, semel complete canone Apostolico, proprie dici nequit, proto-canonicos vel ratione temporis, quo Ecclesiae traditi ab eaque agniti sunt, praecellere deutero-canouicis, quin liuic distinctioni et appellationi tribuatur sensus adminus hktorice falsus.

Tnsuper appellatio et distinctio ista dogmatice falsa et prorsus intolerabilis evatlit, si per earn intrinsecum discrimen librorum, et diversus gradus auctoritatis designetur, ut duplex statuatur canon : prior in quo libri inspirati, alter in quo alii libri ecclesiastici inferioris auctoritatis compreliendantur; ad quam significationem Protestantes quidein^W^^^^^ Ca-tbolici -l) nomina ilia detorquent; nullus veri^atnolicus detor-sit, nisi unus Joannes Jalin, 3) et fortasse Bernardus Lamy. 4)

3^tium. Exclusis autem statim memoratis significationibus, ceterum appellatio haec et distinctio ab Ecclesia toleratur, et post saeculum XV1. a plerisque omnibus catholicis scripto-ribus sensu improprio, supra dato, 5) brevitatis causa satis commode adhibetur a), ad indicandam historiam de/initionis canonis: intellige, ad historice paucis designandum. ante sen-tentiam definitivam Ecclesiae, inde a saec. III. et IV. non-

1) ii. 103. ad stadium 1^um do libris V. Ï.; do libris N_; T. n. 100. Quod hi non una simul scripti sint, neque particularibus Ecclesiis tradi potuerint, hie extra thesin est, ut consideranti facile patoscot._ At, noe ratione temporis, quo scripti aul particularihas Ecelcsiis vol hominibus traditi sunt, praefata distinctio et appellatio procedit. Cogita v. g. epist. ad Heir., quae deutero-canonica est, et tarnen certo couscripta fuit ante II. ad Tintoth., quae /y/'ofo-catiouica est; 11. autem Petri licet ferme codem tempore scripta quo praecedens, tamen deutero-canonieis adnumeratur etc.

4) Apparat. biblic. lib. II. cap. V. cfr, 1'rauzelii) /. c. ïh. IX. et Per-rone /. c. n. 65.

nullos doctores catholicos dubitasse de quorumdam librorum divinitate, atque adeo pari cum ceteris de quibus nulla um-quam fuit dubitatio, auctoritate. Praeterea b). ad usum nole-m icum, ufc, ad tramites antiquorum, qui in hanc finem dis-tinguebant 1 ibros eerlos apuel omnes ah incertin apud nonnullos, disserentes cum haereticis illis, (jui deutero-canonicos ut divines non admittunt, non peccemus sophismate, quod pe-titio principii vocatur. 1)

/ Propter materiae allinitatem hic de libris deperditis, qui in Scriptura memorantur, quaeritur 1°. Qaomodo hi libri stante speciali Dei providentia, imo Spiritus Sancti assistentia Ecclesiae promissa, apud Judaeos, 'juin etiavi apud Christiauos de-perdi potuerint; 2°. Quiiiaui. illi eer to vel probabiliter sint; 3°. A)i hi canonici aut saltern inspirati ftier int ?

113. Ej. ad l^um. Profeeto sBecialis Dei providentia circa conservationem librorum divinorum tam sub V. quam sub N. Testamento agnosci debet. Insuper nemini Gatholico du-bium esse potest, sub promissa jugi assistentia Spiritus Sancti ad munus Ecclesiae pertinere infallibilem custodiam si-cut verbi Dei generatim, ita etiam speciatim verbi Dei scripti. Attamen hoe non ita intelligendum est, ac si providentia Dei necessario impedire deberet, aut assistentia Spiritus Sancti promissa esset, ne umquam aut textus aliquis aut pars libri divini, aut etiam liber integer intercidat. Enimvero libri inspirati non sunt unicum, nee absolute necessarium medium ad conservationem revelationis. 2) Salva igitur speciali Dei providentia, et assistentia Spiritus Sancti quidam libri sacri deperdi potuerunt, imo re ipsa amissi videntur, ut ex dicen-dis patescet.

114. E. ad 2^ttnl. Memorantur in Scripturis plures libri cer-to aut probabiliter deperditi, ut verisimillime prophetia Enoch, septimi ab Adam, laudata a Juda Apostolo; 1) —liber bello-rum Domini; 2)— liber justoram; 3) — Samuelis videntis, Nathan prophetae, et Gad videntis; 4) — Ahiae Silonitis, Addo videntis; 3) — sermonum dierum regum Judao; 6) — tria Salomonis parabolaruin millia et caruiina quinque et mille; 7)— quinque libri Jasonis Cyrenaei, quos abbreviavit auctor libri secundi Machabaeorum, 8) etc. Atque hi omnes plerumque ut eer to deperditi recensentur. Attamen Liher jmio-rum a uonnullis creditur etiamnum existere, sed additamen-tis rabbinicis interpolatus, et mutilus. 9) Verisimiliter etiam aliquot epistolae 13. Pauli Apostoli perierunt, puta omnium prima ad Cor., anterior ei quam habemus, uti plures Tnter-pretes, quos inter s. Thomas, Estius, Beelen, aliique contra alios probabiliter inferunt ex I. ad Cor. cap. V. T. 9.; — una ad Philip., iterura anterior ei quam habejua^^^^imen-to reputatur cap. III. J. 1.; — ad Laodi(Mmes/\ 0)

115. R. ad 3^ium. Disputatur inter eruditos. Aliis libri isti in Scriptura laudati, etiam qui a prophetis compositi sunt, nihil aliud fuisse videntur quam fasti publici et, ut nunc dicimus, officiales, in quibus populi Israelitici historia, ge-nealogiae, res gestae adnotabantur. Aliis vero satis apparet, li-bros , quorum auctores erant Prophetae, muitoque magis episto-las, quas , praeter eas quas habemus , scripserit B. Paulus, fuisse

5) II. Paral. IX. 29. nisi libri a praedictis auctodbus eoufecti iidem sint, quos sub nomine I.-III. Regum habemus, ut autumantnonnulli. cfr. Lamy, hitrod. spec, in S. S., part. I. cap. IV. u. 6.

divinitus inspiratas. Ceterum cum Origeue 1) profitemur: „ Supra uos est pronuntiare de talibus.quot; 2)

„Decretum de canonicis Scripturisquot; edituin in sess. IV. Concilii Tridentini.

116. Tridentini Concilii decretum hoc, quod suum fecit Concilium Vaticanum, o) quatuor continet partes. Concilium 1°. docet, duplex esse institutum divinum. quo omnis salu-taris Veritas et morum disciplina revelatn. ad tins usque per-venit. TracUtione scilicet et Scrintura. Synodus, Orthodoxorum Patrum exempla secuta, omnes libros tam V., quam N. T.,

quum utriusque unus Deus sit auctor, necnon Traditiones divinas pari pietatis affectu ac reverentia suscipit, et venera-tur. Lege ipsa decreti verba: „ Sacrosancta — veneratur.quot;

2°. Singillatim enumerat Scripturae libros, qui ab ipsa Synodo suscipiuntur. ,, Sacrorum vero — apooalypsis Joannls Apostoli.quot;

3°. Pogmatice definit. libros recensitos „ integros cum ornni-bus suis partibus. prout in Ecclesia Catholica legi consueve-runt, et in veteri Vulgata latina editione habentur, pro sacris^ et canonicis'^, esse Suscipiendos. Hls verbis manifeste simul nor-inam tradit, secundum quam ipsum Concilium intellexit, et omnes fideles intelligere debent integritatem et partes canonicas liorum librorum. Norma ilia, ut ex verbis allatis liquet, est consuetudo lectionis in Ecclesia Catholica et comprehensio in veteri Vulgata latina editione. „ Si quis autem — anathema sit.quot;

lib. I. Q. I. art. 28.; Bonfrerii, Praeloquia in S. S. ch)!. VI. Scot. I.-VII.; 'ü

constat, 1) scopum generalem fuisse, damnare hac in re erro-res Novatorum, et coërcere temeritatem etiam quorumdam Ca-tholicorum. Quippe „ hoc sibi ante oculos proposuit,

ut, svhlatis erronbus, purüas ipsa Eoangelii in Ecclesia con-servetur.quot; Scopum autem directum et immediatum decreti ipsum Concilium declarat hunc esse „ ne cui dubilatio sub-oriri possit, quinam libri sint, qui ab ipsa Synodo susci-piunturquot;, utque „ omnes intelligant, . . . quibus potissimum testimoniis ac praesidiis, in confirmandis dogmatibus, et in-staurandis in Ecclesia moribus sit usura ipsa Synodus.quot; Faucis dico: ut omnibus constet de auctoritate divina fontium, ex quibus s. Synodus testimonia depromptura sit in confirmandis dogmatibus et instaurandis moribus. 1)

Scholion. Judicium hoc Concillii Tridentini de canone libro-rum sacrorum est explicitum judicium de dogmate levelatp 't. libros recensitos cum omnibus suis partibus esse divinitus in-

spiratos, et judicium imvlicitum dc facto dogmatico authentiae sivc couformitatis eorum cum textu primitivo in hac latina cditione vulgata longo saeculorum usu publico recepta. — Haec prae oculis habuisse juvabit ut rite intelligantur responsiones sequentes.

117. E. Ex praedicto Concilii scopo polemico adversus Novatores, quem utique admittimus, hodierni quidam Catho-lici sensum et extensionem definitionis, in tertia decreti parte editae, nominatim illorum verborum : libros integros cum omnibus mis partibus, contra fas restringere videntur, affirman-tes, nomine partium a Tridentinis Patribus fuisse intellectas partes deutero-canonicas libri Esther et Danielis, de quibus cum Protestantibus erat controversia. Hinc putant non-dum vi decreti Tridentini certum esse utrum partes deute-ro-canonicae Evangeliorum, et I. epistolae s. Joannis cap.

v. 7., 1) habendae sint genuinae et canonicaej sed si id con-stare debeat auctoritate Ecclesiae, aliam ejus declarationem esse expectandam; quae donee edatur, causam integram cri-ticis rationibus commissam manere. Si quis ergo nixus argu-mentis criticis ea loca rejieeret, non ideo quidquam contra decretum Tridentinum agere censendus esset. 2)

Refelle interpretationem istam, ejuscjne consequentias ; 2). vin-dica canonicitatem nominatim commatis 7. s. Joannis; 3). expone principium, qxio tertio, decreti pars innititur, et 4). habitudi-nem inter Jidem et criticam.

118. Data interpretatie refellitur 1°. ex verbis decreti. quae restrictionem ad partes deutero-canonicas Esther et Danielis non permittunt. Enumeratis enim omnibus libris V. et N. T. ,de iis omnibus subditur: „si quis autem libros ipsos (enumeratos) integros mm omnibus mi* yartibus, prout in Ecclesia Catlio-üca legi consueverunt, et in veteri vuigata latina editione lia-bentur, pro sacris et canonicis non susceperit. . .anathema sitquot; Ergo omniwn librorum onmes partes, quae ex tenore et contextu decreti raerito partes libri dici queant, prout in veteri Vulgata legi consueverunt, declarantur explicite canonicae et implicite authenticae.

E^x scopo decreti. qui non erat unicus_canonicas decla-rare partes, quas tum temporis Protestantes rejiciebant; sed imo directus, et immediatus ab ipso Concilie indicatus seppus erat, libros enumeratos non veluti in abstracte, sed omnino

1) Vide n. 110. Critici plures, etiam inter Catholicos, praesertim post editionem N. ï. (2 voll. Lipsiao 1830.-1835.) adornatam ab Joan. Mart. Augustino Scholz, Prof. in Univ. Bonnensi, (*}quot; 1852.) fas esse putarunt genuinitatem et canonicitatem Celebris commatis Tmi., de testibns in coe-lo, in dubium vocare, iino aliqui etiani palam vehit spnrium illud res-puere ausi sunt.

3) Iranzelin, Tract, de div. Script. Th. XIX. p. 473,, ubi impugnat principia hac in re niinime probanda, quae clarissimus ceteroqni Car. Ver-cellone tradidit in dissert, inscripta: Sulla autenticita delle signole parti delta Jiibtia rolgata secondo it decreto tridentino. Koma 1800 'quao inter-pretata refertur in Réo. Catholiq. an» 1800. a p. 641. et 1807. a p. 1. Similia fere tradidit etiam Rmus |). Philippus Arcaageli, Prof. S. S.' in Pontific. Sem. Rom. cfr. La Civ. (Jat. vol. VII. seriei V. p 738 • T)c Tijdquot; -29 Oct. 1803. ¹

in concreto, determinate mi kac forma veteris et vulgatae la-tinae editionis declarare canonicos in omnibus suis partibus, nominatim prae fine ad quern ipsa Synodus ex eadem hac editione erat usura testimoniis tamquam divinis, nimirum ad confirmanda dogmata, et instaurandos in Ecclesia mores.

3°. Ex eo quod controversiae a Protestantibus de partibus ss. librorum inductae, et Patribus Tridentinis probe notae, non erant de solis illis partibus Esther et Danielis, sed et de aliis, nominatimque de versu 7°. Joannis, quem Luthe-rus publica in disputatione anno 1532. impugnavit, et in sua versione germanica Bibliorum eliminavit, nec nisi post ejus mortem ejusdem asseclae primum anno 1574. in Biblia Lutheranorum iterum admiserunt. Qui igitur ex scopo pole-mico Concilii ad versus Novatores extensionem decreti metiun-tur, ii fateri etiam debent, textum dogmaticum ex multis saeculis in Ecclesia frequentissime adliibitum et omnibus no-tissimum, qui tamen sub tempus Concilii a nonnullis et spe-ciatim a Novatoribus eliminari coepit, necessario intelligi com-prehensum praeallatis verbis: „si quis libros integros cum omnibus suis partibus., prout etc.quot; 1)

4°. Ex sequenti principio certo et evidenti, maxime hac in re tenendo. Quod error contra unam veritatem particula-rem praebet occasionem definitioni universaliori, in qua pro-inde etiam ille error sed non solus damnatus reperitur; non ideo propositionem universaliorem definitionis restringere fas est ad solam damnationem illius erroris particularis. Ergo, licet concederetur, negationem partium Esther et Daniel is fuisse occasionem, et rationem, qua Concilii Tridentini Patres permoti sint ad edendum dogmaticum hoc suum decre-tum , non propterea restrictio admitti posset, quam significa-tio et contextus verborum respuit, 2) uti visum sub 1°.

verba; cum omnibus suis partibus, imprimis intendisse „frag-menta: particulas Evangelionmquot; et voluisse 17. Patres eas in decreto speciatim designare, 34. autem eensuisse ab enumera-tione abstinendum. 1)

Insuper praesertim ex decreti scopo directo et immediate positive consequitur, ad partes quas Concilium boc suo decreto ex-plicite canonicas, et implicite authenticas declaravit, pertinere imprimis loca omnia, prout in veteri vulgata latina editione habentur, mr se doamatica. sive, quae per se continent „testimonia ac praesidia ad confirmanda dogmata et instaurandos in Ecclesia mores.quot; Ergo vi decreti Tridentini vetus et vulgata latina editio habenda est canonica et authentica nominatim in omnium librorum partibus omnibus, quae per se pertinent ad res fidei et morum, et in ceteris saltem quoad rei summam.

Partium igitur per se dogmaticarum causa intrega non am-plius criticis rationibus commissa manet, vereque in decretum Tridentinum peccat, qui loca praedicta criticis rationibus in-nixus rejicit. Verum enim vero non sine manifesta absurditate asseri potest, sensum decreti liunc esse, ut credatur auctori-tas canonica librorum in iis tantummodo N. T. partibus deu-tero-canonicis, in quibus examen criticum et historicum tex-tus genuinitatem possit demonstrare. Hoc enim modo illud sanciretur, quod Concilium suo decreto voluit excludere, ut scilicet Scripturae canonicitas saltem in locis controversis sin-gulorum examini permitteretur. Quandoquidem — quod nimium moneri nequit — non examen criticum, sed consuetudo lecti-onis in Ecclesia Catholica et comprehensio in veteri et vulgata latina editione ab ipso Concilio ut norma traditur, secundum quam et ipsi Concilii Patres et omnes fideles certo agnoscant libros ipsos integros, omnesque eorum partes canonica esse, et in concrete sub hac forma veteris et vulgatae latinae editionis saltem simpliciter, sive, quoad rei summam

incorrupta, non interpolata, conformia textui primitivo, sub inspiratione Spiritus Sancti conscripto.

Quae quum ita sint, non examine demum critico exploran-dum est, utrum pars hujusmodi dogrnatiea extiterit sive in primitiva editione originali sive saltern in primitiva versione la-tina, ut ex tali examine decernatur de ejus genuinitate vel suppositione. Sed si quis textus per se sit ejus indolis, ut Ecclesiae definitie ad eum pertineat, et si tempore Concilii modo,

quo diximus, in Ecclesia Catholica legi consuevit et in vetert vulgata latina editione , h. e., ex longo jam tempore habebatur,

nominatim canonica declarata censeri debet, et textus quoad sensum conformis primitivae sententiae sub inspiratione divina //

tione, textum in latinam editionem postliminy/fuisse susceptum.-^^^ ^ Ji Hoc enim solum probaret, veram lectionem non quidem ^aprimo auctore versionis latinae, sed alio modo nobis conser- /

vatam fuisse. Consequuntur haec necessario ex principio mox sub 3°. referendo, assistentiae Spiritus Sancti, quae Ecclesiae jugiter praesto est, et ex qua pendet ejusdem infallibilitas in custodia et propositione verbi Dei sive scripti sive traditi.

Joannis de testibus in coelo genuina habenda est et canonica; quippe quae eminenti rationa pertinet ad partes per se dogmaticas, quas decretum pro suo scopo peculiariter spectabat,

et certissime pars est libri canonici, „ prout in Ecclesia Catholica legi consuevit, et in veteri vulgata latina editione habetur,quot; et habebatur non mode tempore editi decreti, sed jam pridem, omnium quidem consensu inde saltem a saeculo IX.; imo directe ex monumentis adhuc reliquis constat, textum hunc in Ecclesia ut genuinum agnitum fuisse etiam pris-ca aetate, quousque vestigia versionis latinae prosequi possumus,

1) cfr. Franzclin, Tract, de Deo trino secund. Personas, Th. IV. p.46. et u. II.

Quod aliqui respondent, dogma de S. S. Trinitate in locis aliis Scripturae expressum esse; unde inquiunt, negata etiam genui-nitate praedicti testimonii Joannis, non tarnen negatur, rem et sententiam eatndem contineri in Scripturis; haec inquam responsie nemini satis fuerit. Nam alius locus in Scriptura non in-venitur in quo mvsterium S. S. ïrinitatis tam explicits, tamque diserte proponitnr et enunciatur quam in hoc s. J oannis textu , qui proin quod sub liac forma , hisque verbis explicite enunciat professionem Ecclesiae et, ut Tertullianus ait, 1) „ substantiam novi ïestamenti, quod exinde Pater, Pilius et Spiritus tres cre-diti unum Deum sistunt,quot; eminenti ratione dogmaticus est.

3). Ratio autem manifestans banc canonicitatem et authentiam Concilio erat principium dogmaticum , quod Spiritus Sanctus assistens Ecclesiae non potuit permittere, ut universa Ecclesia per tot saecula usu publico et constanti susceperit, ac fideli-bus tamquam Scripturam canonicam et divinam proposuerit aliquam libri partem per se ad res fidei vel morum pertinen-lem, quae tamen re ipsa fuisset simpliciter difformis a textu primitive inspirato, ac proinde non jam sub inspiratione Spiritus Sancti, sed humana solum ope conscripta; non jam Dei auctoris, sed huiuani ac fallacis interpretis verbum foret.

4). Pars seu textus, qui ex praedicto principio tbeologico cano-nicus et genuinus demonstratur, non potest criiice evinci spu-rius et mere humanus. Veritas enim veritati contradicere nequit; ac proin examen criticum quod fallax non sit, numquam de-monstrabit, in veteri vulgata latina editione, ut longo saecu-lorum usu in Ecclesia legi cousuevit, re ipsa reperiri aliquem textum per se dogmaticum re ipsa humanum aut istiusmodi qui transmutet. ipsam substantiam dogmatis, ut erat in ori-ginali divinitus inspirata Scriptur.yTorro, quum ex ipsa assistentie Spiritus Sancti Ecclesia sit infallibilis. bine dici-mus,sicut alias scientias humanas, ita etiam criticam subesse doctrinae Ecclesiae; atque oportere ut critica Ecclesiae doctri-

nam velut normam saltem negativam et velut stellam rectri-cem ad praecavendos errores semper prae oculis habeat.

Libenter ceterum agnoscimus, laude diguissimos esse viros catholicos, qui praedicta adhibita cautione in explorandis variis lectionibus sive textus originalis sive editionis vulgatae ope-ram impendunt. Hujusmodi enim studia critica conferunt ad confirmandam vel certe illustrandam rationem ac modum con-servatiouis genuinae lectionis in veteri et vulgata latina edi-tione. — Atque haec hie obiter dicta sint adversus paradoxa quae recentius divulgata fuere. 1)

Praenot. Quum jam in praecedeutibus §^is studuimus non modo statuere principia, sed etiam exponere speciales declara-tiones ad solutionem difficultatum, quas e Synodo Laodicena, ex canone ultimo inter canones Apostolicos, e s. Patribus et Scriptoribus Ecclesiasticis contra Traditionem Apostolicam li-brorum deutero-canonicorum Protestantes coacervarunt, 2) nunc facili negotio universim via stricte tlieologica, et speciatim via scientifica probatur, canonem sacrorum librorum a Concilio Tridentino editum esse legitimum, ac proinde integrum om-nino retinendum.

119. Id universim via stricte tlieologica ex principiis ca-tliolicis boe vel simili modo demonstratur:

* Ecclesia in Concilio Tridentino congregata s. Librorum canonem definivit: Ergo ét jure ét facto legitimus est.

Secundum catholica enim principia Ecclesia non novis re-velationibus, sed assistentia Spiritus Sancti regitur, ne um-quam in suis definitionibus incidat in errorem. Itaque requi-runtur quidem rationes humanitus cognoscibiles ad inquiren-dam et perspiciendam veritatem, de cujus definitione agiturj at cum ad definitionem pervenitur, ejus infallibilitas non

1) Euuditus autem liaec pertracta ïido apud Franzelin /oeis cit.; cfr. ctiam art. V. Scholion S™¹ ad n. 139.

Hinc, supposita definitione, pertinet quidem ad scientiam theologicam (quo respectu res n⁰. seq. tractatur) ostendere modum, quo veritatis traditio se habet; non tarnen necesse est, ut rationes semper suppetant hujusmodi quae per se solae, praecisione facta ab infallibili Ecclesiae judicio autlientico, sufficerent ad plenam veritatis traditae demonstrationem. Sed et si rationes hujusmodi suppetant, hae tamen numquam constituunt rationem formalem fidei nostrae, sed solummodo testimonia sunt, quibus Veritas revelata ostendatur rationabiliter credibilis, ac adversus oppugnatores tueatur.

Atqui Ecclesia in Synodo Tridentina canonem definivit. Ergo ex ipsa Ecclesiae docenti promissa jugi Spiritus Sancti as-sistentia canon Tridentinus de jure infallibiliter legitimus est.

Ultimo pariter assistentiae Spiritus Sancti debetur, quod Ecclesia semper legitime suo jure utitur: adeoque canon Tridentinus de facto quoque infallibiliter legitimus est.

120. Antequam idipsum speciatim rationibus scientificis ⁰adstruatur, notetur quod in definitione canonis sacrortfm li-brorum Concilii Patribus duplex patebat via; scilicpt via ap-pellationis ad manifestam consuetudinem et praedieationem universalis Ecclesiae/ quae ipsa est criterium certum Apostolicae traditionis ; ervia novae historicae inquisitionis in traditionem Apostolicam. Quum in privato consessu haec posterior prae-potuisset, sive, eorum Patrum sententia qui satius ducebant novum examen instituere, quo Veritas etiam adversus oppugnatores defenderetur, horumque objectiones diluerentur; 1) hinc in simili coetu 20 Eebr. 1546, sancitum est, ut sacri libri reciperentur, praemisso non quidem publico examine Actis in-serendo, sed privato, quo non in dubium adducerentur, sed ratio redderetur. 2) Attamen nec hujusmodi quidem privatum examen necessarium erat. Publicus enim et solemnis

usus dogmaticus, liturgicus et polemicus veteris et vulgatae latinae editionis fundamentum judicii suppeditabat ita cer-tum ut, institute examine non ad aliam conclusionem, quae quidem veritati consona esset, perveniri potuerit quam ad earn ipsam, quae universali illo novem saltern saeculorum usu jam demonstrata prostabat. His notatis, sit haec propositio:

Synodus ïridentina, Scripturarum canonem definiens. nihil aliud decrevit ciuam quod ab initio ex uerpetua et communi Traditione moraliter tota tenuit et tenebat Ecclesia Catholica. Ergo etc.

In rei probationem recensemus vetustos canones imprimis ipsius Ecclesiae Romanae, dein Africanae.

Atqui 1°. canon Tridentinus prorsus eosdem libros continet ac canon, quem urimus s. Damasus. ab anno 366.-384. Papa, in concilio Eomano „de explanatione fideiquot;, cap. II. edidit, quemque Gelasius Papa in synode Eomana Septuaginta

itemque postmodum Hormisdas Pontifex (anno 514. ad 523.) iterum cum accessione nonnulla ad decretum Gelasii. Decretum autem, ut a Damaso editum est, sonat: „... de Scripturis divinis . . . quid universalis catholica recipit Ecclesia, vel quid vAtarc deheat. Incipit or do V. T., Genesis etc. Item ordo Scripturarum novi et aeterni Testamenti, quem catholica sanctalio-mana suscipit et veneratur Ecclesia, id est: Evangeliorum libri IV, etc.quot; 1). Hic canon congruit cum eo, quem tradidit anno 405. s. IngJicentii^^J^,^pistola 6^a. cap. VII. ad quaesita s. Exsuperii Toïosani. In ipsó hujus epistolae initio Pontifex pro-testatur, se docere quod sequendum „ custodita series teriporum demonstraret.quot; Ita autem habefc epistola: „ Qui vero libri reci-piantur in canone , brevis (i. e. indiculus) annexus ostendit:

1) Ita !gt;. Andr. Tliiel, s. s. ïliool. iu lycco Bruusbergensi Prof. , cui adstipalatur cl. P. Sclmceman, in opusciilo „DerPapstquot; p.64. cfr.etiam 111. Hefelc, Conciliengeschichte , edit. S¹'quot;. T. II.

Moysi libri quinquequot; etc. 1) Huic iterum consonat canon, quern Eugenius IV. exbibuit in decrefco pro Jacobitis, sive, in Bulla „ Cantate Dominoquot; 4. ï'ebr. 1441. Florentioe pro-mulgata in publica sessione synodali. 2)

2°. Eosdem omnino, quos canon Tridentinus, libros tam-quam canonicos consignavit Synodus Carthaginensis, turn illa, quae vulgo Vin. dici solet, anno 419. celebrata ab Episcopis circiter 218. coram legatis Eomanae Sedis Philippo et Asello presbyteris, can. XXIX.; turn III^a. sub Aurelio anno 397. habita, cui interfuerunt Episcopi 44. , et cujus can. XLVII. plane idem est ac statutum XXXVI. Concilii Hipponensis. Celeberrimum istud Hipponense Concilium totius Africae 8. Oct. anni 393. babituin, l. c. decrevit: „ Ut praeter Scripturas ca-nonicas nihil in Ecclesia legatur sub nomine divinarum Scrip- // turarum. Sunt autem canonicae Scripturae: Genesis etc.quot; tyy In suo indice aeque ac Tridentinum Concilium praedictae Sy-nodi intermiscent deutero-canonicos proto-canonicis secundum ordinem materiae vel temporis, sine ulla distinctione auctori-tatis, sed omnes aperte „ sub nomine divinarum Scriptura-rumquot;, atque diserte ab bis distinguunt Acta Martyrum: „ Li-ceat etiam legi passiones martyrum cum anniversarii dies eo-rum celebrantur.quot; Demum Patres Africani diserte ad traditio-nem Patrum, et ad Eomanam Ecclesiam appellant pro con-firmando suo canone. „ Ita ut de confirmando isto canone trans-marina Ecclesia consulaturinquiunt Hipponensis Concilii Patres; nee aliter Carthaginensis III^a. „Hoe etiam fratri et consacerdoti nostro Bonifacio, urbis Eomae Episcopo, vel aliis earum partium episcopis, pro confirmando isto canone in-notescat, quia a Patrièus ista accepimus in Ecclesia legenda.quot;

Constat igitur saeculo Ecclesiae IV. eumdem in Ecclesia llomana viguisse divinarum Scripturarum canonein, qui a Con-

1) Vido penes cl. Honr. Dcnziugcr, in Univ. TVirceburgens. Prof., Enchiridion Symbolor. etc. n. 59.

cilio Tridentino exhibitus et decreto definitive) firmatus est. Constat insuper eumdem canonem jam saec. III. obtinuisse in Ecclesia Africana. Quapropter concludimus, Ecciesiam Afri-canam ab ipso sue exordio hunc eumdem canonem una cum Christi fide accepisse ab Ecclesia Eomana saeculo II. incipien-te, aut I. labente. Ex hls porro conficitur, hunc ipsum canonem sub finem saeculi I. apud Komanam Ecciesiam jam in-valuisse, atque hunc illos omnes et solos complexum esse utrius-que T. libros, qui ut sacri et divinitus inspirati a Christo et Apostolis Ecclesiae Eomanae traditi, ab omnibus moraliter Christifidelibus ut tales continuo crediti, ac demum a Sjnodo Tridentina ut tales definiti sunt. 1)

3quot;. Magnum huic argumento pondus accedit ex consensu Ecclesiarum Qrieutalium. quae omnes eumdem ac Concilium Tridentinum Scripturarum canonem admittunt, quamvis inter eas reperiantur, quae inde a V. jam saeculo ab Ecclesia Ca-tholica scissae sunt, quales sunt Nestorianorum et Jacobita-rum seu Eutjchianorum sectae. Concilium quod an⁰ 692. Constantinopoli in Trullo habitum est, et a Graecis habetur velut continuatio oecumenici Concilii VI., Cst. III., (unde et Trullmiurn et Quinise.vtum appellatur), cui quatuor Patriar-chae cuin plusquam ducentis Episcopis Orientis interfuerunt, 3) can. 2. suscepit etiam canones Africanos, sive, illud ipsum de canonicis Scripturis Carthaginensis Concilii anni 419. de-cretum, quod superius retuliinus. Graeci igitur catalogura li-brorum Scripturae, qui tunc et etiamnum omnes et soli in canone catholico enumerantur, repererunt a fide et praxi orien-talis suae Ecclesiae minime dissentientem. Quod autein Ecclesia graeca etiam schismatica in hac doctrina constanter per-manserit, patet ex synodis saec. XVII. coactis a Cyrillo Ee-reensi, Parthenio Constantinopoli tano, Dositheo Hierosolymi-tano, aliisque scliismaticis Patriarchis in causa Cyrilli Luca-

ris, qui rejiciendo libros deutero-canonicos Protestanlibus gra-tificari volebat, at idcirco solemniter damnatus est. Nutne-ratis Scripturae libris iisdem, quos in Tridentini decreto ba-bemus, Synodus 1672. addit: „Hos omnes judicamus esse canonicos et sacram Scripturam conlitemur, quoniam eos tra-didit antiqua consuetudo, seu mugis Ecclesia Catholica.quot; Et nominatim quoad deutero-canonicos V. T. sententia barum Syno-dorum ita erat: „ Sapientiain Salomonis, Juditb, Tobiam , dra-conis bistoriam , historiam Susannae, Macbabaeos , Sapientiam Sirach cum ceteris genuinis s. Scripturae libris ceu germanas ejusdem Scripturae partes censemus esse numerandas.quot; 1) ^ Froba. Libros . in canone Tridentino recensiios, omnes sine discrimine ejusdem esse auctoritatis diviuae. ut verbum Bei.

131. Propositio ex ipso laudato decreto firmissime, qua-druplici quidem ratione, probatur, ut sequitur.

1quot;. Ex decreti m-ooeniio . in quo i. a. legitur ; „ Sacrosancta Tri-dentina Synodus, . . ortbodoxorum Patrum exempla secuta, omnes libros tam Veteris (mam Novi Tedamenti. .. suscipit et veneratur.quot; Rationem addit: „ quum utrmsaue (Testamenti) nnusJDeiis sit alitor.quot;— Synodus igitur non docet, Deuni distinctim aliquorum librorum, puta proto-canonicorum , esse auctorem : aliorum, v. g. deutero-canonicorum, non esse; sed exempla ortbodoxorum Patrum secuta sine dise.rimhie omnium librorum utriusque Tes-tamenti, mox enumerandorum , unum J)cum declarat auctorem. Ergo etc.

2°. Ex ipso ■laerorum librorum indice . quern „ buic decreto ad-scribendum censuit, ne cui dubitatio suboriri possit, quinam sint, qui ab ipsa Synodo suscipiuntur. quot; Enimvero in illo indice libri deutero-canonici interraiscentur proto-canonicis secundum ordinem materiae vel temporis sine idla dignitatis auctoritatisve distinctione, et manifeste tamquam omnes ejusdem auctoritatis divinae, quum omnium tam Veteris quam Novi Testaraenti librorum recensitorum unus Deus sit auctor.

1) Hist Eccl. Comji. epoch. X. n. 92. ct„ Dd Katholiek quot; S^stc d. a p. 380.

3°. Ex inso decreto, quod indici subditur: „Si quis autem lihros ipsos integros cum omnibus mis partihus, , . .pro sacris et canonicis non susoeperitanathema sit.quot; Siquidem non sine evident! ac ingenti absurditate dici potest, in decreto hoc dogmatico praedicata sacri et canonici pro diversis libris di-versam habere significationem ita ut nunc designent libros ex sese auctoritatis divinae, propterea quod Spiritu Sancto in-spirante conscripti T)eum habent auctorem, atque ut tales ipsi Ecclesiae traditi sunt; nunc autem libros ecclesiasticos infe-rioris auctoritatis. Supposita namque diversa hac pro diversis in indice recensitis libris significatione, aperte tota definitio inanis evaderet. Quum enim Concilium non distinguat ullo modo, quinam libri sint sacri et canonici significatione priori, usitata, ac ab omnibus semper intellecta; quinam vero sig- ///lt; nificatione ilia alia supposita, et saltem quoad epitheton ^lt;gt;annici prorsus in audita^ vi hujus definitionis non excluderetur dubium etiam de proto-canonicis singulis, utrum sint inspi-rati, nee ne; atque adeo hue tandem rediret definitio, ut inter omnes hos libros recensitos credamus inspiratos, vel solum pios ac utiles ad aedificationem fidelium, quantum aliunde ex nostra eruditione, nostroque ingenio nobis persuaserimus. At-qui hujustnodi sensus definitionis in oecumenico Concilio edi-tae, sine ingenti absurditate supponi nequit, atque liquido falsus est et absonus. Ergo vi decreti omnes libri enumerati eodem sensu, et sine discrimine ut ejusdem auctoritatis divinae, ut verbum Dei, pro sacris et canonicis subpoena ana-thematis suscipiendi sunt. Atque hunc quem diximus, et non ' alium, genuinum esse decreti Tridentini sensum nuper au-thentice declaravit Concilium Vaticanum, cum I. c. cap. II. solemniter definivit: „ Eos vero (veteris et novi ïestamenti libros integros cum omnibus suis partibus, prout in Tridentini Concilii decreto recensentur) Ecclesia pro sacris et canonicis habet. . . propterea quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Dcum habent auctorem, atque ut tales ipsi Ecclesiae

traditi sunt.quot; Et can. 4. „ Si quis sacrae Scripturae libros iu-tegros cum omnibus suis partibus, prout illos sancta Triden-tina Synodus recensuit, pro sacris et canonicis non suscepe-rit, aut eos divinitus inspiratos esse ucfpvcrit: anathema sit.quot;

4°. Ex decreti scoyo proximo etpnireipali. qui, ipso Con-cilio teste, fuit ut „ omnes itaque intelligant... quibus po-tissimum testimoniis ac praesidiis, in confirmandis dogmatibus, et instaurandis in Ecclesia moribus ipsa Synodus sit usura.quot; His namque verbis evidenter recensiti libri omnes sine discri-mine declarantur ejusdem auctoritatis infallibilis ut verbum Dei scriptum, et testimonia ex iis omnibus ex sese pronun-tiantur irrefragibilia ad confirmanda dogmata et instaurandos in Ecclesia mores.

Ex laudato itaque Tridentino decreto, quamcumque illius partem consideres, probata existit Veritas catliolica: libros om-nea_ibidem recensitos, sine discrimine ejusdem esse auctoritatis divinae, ut verbum Dei.

§. 1. De Scripturae textibus primigeniis, eorumque codici-bus, editionibus, integritate et utilitate. — §. 3. De prae-cipuis Scripturae versionibus graecis, nominatimque de ver-sionis LXX. lüstoria, integritate et auctoritate; — latinis praesertim de Vulgata decreto Concilii Tridentini autbentica declarata, et edita; — neerlandicis.

/2/ Quaestio praevia. Quid intelligitur per Scripturae iextm. verdo-nes, codices, editiones, et quo sensu haec inter se distinguuntur ?

culiaris sermo. sive idioma, quo res in Scripturis coutentae expriimmtur. Hujusmodi autem textus est vel orioinalis. _wi-migenius quo libri ab ipsis auctoiibus sacris scripti sunt; — vel translatitius. quo scriptae sunt versiones. Sensu stricto textus originales simpliciter textus nomeu retinent, attjue ite-rum distinguuntur in archetypa seu autograplia, et apographa, Archeti/pou seu autorjrapJmm dicitur primum cujusvis libri exem-plar originaria lingua exaratura, quod auctor vel suamet manu scripsit, vel alteri scribendum dictavit. Cetera vero exempla-ria, ab aliis postea descripta, anooranha audiunt. In anteces-sum liic dictum sit, quod Librorum sacrae Scriptuiae archetypa sive autograplia bodie nulla habemus, sed solum apographa.

Textus autem translatitii simpliciter vocari solent versiones, quarum aliae sunt irmediatae. quibus ipse textus primigenius alia lingua expressus est: qualis maxima ex parte est vetus et vulgata latina versio nostra; — aliae sunt mecliatae. i. e. ex aliis iterum translationibus deductae: ut Itala, 1) syriaca hexaplaris, arabicae pleraeque, coptica,^ etc. , v/

Codices vocantur antiqua volumina (M.S.S:), quibus sive textus, sive versiones continentur.

Editiones nuncupantur textuum, versionum vel codicum typographicae reproductiones. 2)

Quot et qui generatim sunt textus primigenii librorum s. Scripturae ? responsum paucis explieando.

123. R. Duo: Iiehraieus fat purus iste vel mixtus), quo quoad maximam partem vetus T.. et nraeeus, quo itidem novum T. primum conscriptum fuit,

Dicitur 1°. hebraicus, at purm iste vel mix bus. Siquidein lingua hebraica duplex distinguitur, alia pura, alia mixta. — ^l' Pura universim dicitur, quam a Patriarchis acceptam, citra notabilem mutationem, Hebraeorum gens uti propriam et ver-naculam habuit usque ad captivitatem Babylonicam. — Mixta , quae tempore dictae captivitatis ex permixtione linguae he-braicae et aramaicae exorta est nova lingua, aut certe nova dialectus.

/ Nam que exules Hebraei, variis locis dispersi, et Chaldaeis immixti, sensim linguam suam accommodarunt linguae aramaicae, quae quidem hebraicae cognata est, 1) sed ita tamen ab hac diversa erat, 2) ut illam Hebraei antehac non intel-ligerent. 3) Lingua autem aramaica ita vocata est ab Aram, filio Sem. 4) Appellatur etiam Chaldaica a regione Chalclaea. Imo nonnumquam Bahyloniea, -a civitate Cbaldaeae nobilissi-ma. Denique antiqua Syriaca ■, haec enim tempore Laban, Eze-chiae, et universim ante captivitatem Babylonicam una et ea-dem erat ac Chaldaica, atque solummodo a diversa regione

diversum nomen sortita est ita, ut aramaica orientalis Chal-daica, aramaica occidentalis Syriaca dicta sit. I

Ipsa quoque lingua hebraea nova, orta ex permixtione lin--^ guae hebraicae cum aramaica, variis nominibus insignita fuit. Dicta est dialectus Palaestinensis, quod post captivitatem ver-nacula erat tlebraeis in Palaestina degentibus. Item Hieroso-hjmïtana, ab urbe regionis metropoli. Insuper Aramaico-Palaestinensis , et Syro-chaldaica, a regionibus, in quibus orta est, vel usu vulgato recepta fuit. Tandem sensu latiori, sine addito vel aramaica, vel hebraica lingua vocatur, prout in perraixtione vel aramaica, vel hebraica potissimum consideratur. Eodem sensu in N. T. pariter sine addito lingua hebraica dicitur, turn quia multum affinitatis habet cum hebraeo puro, tum quia, ut dictum est, apud populum Hebraeum Palaestinensem etiamnum vernacula erat. lllius vestigia quaedam in ipsa Vulgata latina editione extant, utputa Rabbi, i.e., magister; ephphetd, i. e., adaperire; hac{k)eldama, i. e., ager sanguinis; C(K)ephas, i, e., petra; Eli, Eli, lamma sabacthani, i. e., Deus tneus. Deus mens, quare me dereliquisti? 2)

Dicitur 2°. quo quoad maximam partem etc. Quare autem haec I'm it alio respectu utriusque T. addita fuerit ex subse-quentis quaestionis responso patescet.

124. R. 1°. Veteris T. libri a), proio-canonici certo primum scripti sunt lingua /icbraca\mïi\, oxceptis quibusdam fragment is , nimirum Jeremiae X. 'f. 11.; Daniel a cap. II. y. 4. — VII., et i Esdrae a cap. IV. J. S.—VI. J. 18., et cap. VII. if. 12.—26. chaldaice exaratis. — b). deutero-eanonici primum couscripti sunt lingua (jraeca, exceptis proplietia Barueh, et Ecclcsiastico lingua hebraica -pura, et libro /. Machabaeorum ve-

1) cfr. Serarius, Proler/. cap. III. Q. II.; Ancdogia V. ac N.T. auct. Mart. Bocano, cap. I. Q. III. n. I.; Briani Walton, Anglicani, Prole-gom. cap. VIII. IX. in S. S. curs, complet. T. I. p. 407. 423.-425.

rius lingua syro-chaldaica scriptis ; denique additamenta Esihe-ris verius priraum hebraice exarata, certo ckaldaioe extant, atque chalclaica pura etiam scripti putantur libri Tohine et Judith. 1)

K. 2°. Novi T. libri omnes primum conscripti sunt lingua firaeca, excepto Evangelio s. Matthaei. conacripto lingua He-hrap.a mixta sive Aramaeo-Palaestinensi ^ qua multi etiam epis-tolam ad Tlehraeos primum scriptam esse opinantur, aliis pro-babilius adstruentibus, banc quoque primigenia lingua grae-ca fuisse exaratam. 2)

Scholion. Textus primigcnii eorum librornm N. T. et deu-tero-eanonicorum V. T., qui primum lingua liebraica pura vel mixta scripti habentur, deperditi sunt. Idcirco cliam horum librorum graeca versio textus primigeuü locum hodie tenet, cum cx ilia versione immediata ceterae versioncs tamquam a puro i'ontc defluxeriut. 3)

E multis quae de textuum codicibus et editionibus eru-diti disserunt, pauca seligimus quae pro instituto nostro cog-nitu utiliora apparent.

125. E. Textus hebraei codex integer nullus invenitur sae-culo XI. antiquior. Antiquissimum exemplar Pentateucln est anni 843., Prophetarum posteriorum anni 916. Itaque'quum generatim loquendo codices hebraei sunt recentioris aétatis quam codices graeci N. T., in re critica illi non tantum va-lent quantum graeci N. T. codices. 4)

2) cfr. liesp. ï. I. p. 354. 355., ct Ubaldi l. c. p. 144. acl obi III. et p. 211.-213. ^J

Quae daticr potissima diversitas codicum textus hebraei ah ejusdem apographis primaevis ?

126. R. Prisca exemplaria carebant punctis voca^jlibus et accentihus. quibus consignata sunt pleraque recentiora exemplaria, privatorum usibus destinata. Quae enim publicae lec-tioni in synagoga inserviebant semper absque hujusmodi punctis scripta sunt, et adhue scribuntur.

137. R. Notum est viginti duas litteras 1) alphabeti he-braici esse omnes consonantes; nullasque alpliabetum istud habere vocales. Jamvero notae sive signa, quae locum littera-rum vocalium supplent, easque exprimunt, imncta vocalia au-diunt. Accent/is autem lineolae supra aut infra vocem apposi-tae, veluti signa sunt, ut vocant, interpunctionis et pronun-tiationis, sive, declamationis.

Hxplanetur horum punctorum origo, dicendo a quo tempore, et per quos ea textv.i addita sint!'

Praenot. Scienter eruditus Serarius 2) animadvertit, illud necessario apud omnes certissimum, non potuisse voces, homi-numque sermones ullos esse absque vocalibus. Non de vocalium igitur ortu seu de ipsarum sono quaestionem esse, sed de ipsarum signis, cujusmodi nunc puncta sunt. His notatis

128. R. 1°. Communis ac vera sententia est hujusmodi puncta vocalia antiquis Hebraeis ignota fuisse, quemadmodum etiam accentus, quibus nunc hebraica scriptura redundat.

2°. Quaenam autem fuerit horum signorum origo valde disputatum est. Sententia ceteris probabilior, quamque recen-tiores critici ac philologi fere omnes sequuntur, punctorum et accentuum originem repetit a Masorethis, qui saeculo post Christum natum VI⁰. hebraicum textum recensuerunt et tra-ditionalem vocum lectionem fixerunt. Hanc opinionem illud imprimis suadet, quod nullum punctorum vocalium vestigium,

nulla mentio occurrat sive in Talmude Babylonico saeculo IV⁰., aerae vulgaris confecto, sive in operibus Patrum priorum quin-que saeculorum ac praesertim in scriptis s. Hieronymi. Contra pluribus quidem in locis magnus iste Ecclesiae Doctor conque-ritur de ambiguitate quarumdam vocum hebraicarum ob di-versam, quae iis apponi poterat, vocalem, diversum pro di-versitate appositionis sensum exprimentem. 1) Quod si s. Hie-ronymus in epistola ad Evagrium 2) dicit, Hebraeos vocali-bus in medio litteris perraro uti id non de hodiernis punctis vocalibus intelligendum est, sed de litteris, quas dehiles vel matres lectionis grammatici et Rabbini vocant, quaeque non infra consonantes, ut puncta vocalia, sed in medio consonan-tium in vocibus difficilioribus ponebantur ad enunciationis ambiguitatem minuendam.

129. R. Hoc nomine designantur doctores Hebraeorum qui opus condiderunt Masora vocatum.

Quid hoc opus continet; quid Masora significat, et quare id opus iia appellatum est?

130. R. Opus istud, saeculo VI. p. C. n. a Rabbinis Ti-beriadensibus et Babyloniis inceptum et paulatim, uti fit, sequentibus aetatibus usque ad saeculum IX. auctum et perfectum, 3) continet criticam V. T. recensionem, in qua non solum puncta vocalia et accentus, ut diximus, hebraicis vocibus apposita sunt ad singularum sensum et pronuntiationem determinandam, sed etiam variantes lectiones notatae sunt, item omnes voces, vocumque litterae numeratae, mutationes etiam levissimae et mere orthographicae religiose observatae et aliae hujus generis minutiae. Farrago ista adnotationum diversis temporibus editarum in unum corpus collecta fuit a Rabbi Ben-Hliajim, et Masora appellata, id est, traditio, quia

1) Vide v. g. Comment, in Jerem. IX., item Isaiae IX. 8., XXVI. 14., XXXIL, et in IIabac. III. 5.

haec omnia ex antiqua traditione accepta referebantur. At vero, qnamvis certe multa ex his traditioni antiquorum doc-torum accepta referenda sint, atque adeo ut antiquitatis testimonia suum pondus habeant, tamen alia hand pauca soli collection! codicum, imo conjecturis, merisque commentis in-nituntur; quorum igitur auctoritas non tanta quanta praece-dentium, vel certe levis, aut etiam nulla est.

Quid igitur intelligitur per textum Masokethicum , et quae sunt textus helraei editiones principes?

131. R. Textus secundum Masoram correctus, et saltem vocalibus punctis instructus appellari solet textus Masorethicus, quem repraesentant editiones typographicae, quae nunc in usu sunt.'Tnventa namque arte typographica mox imprimi coepit textus hebraicus. Tres autem sunt editiones principes, ad qua-rum normam ceterae postea confectae fuerunt. l^a. Scilicet Bihlia hehraica Soncini 1) anno 1488. impressa. 2^a. Habeturin Bibliis poly glottis Complutensihus an⁰. 1502.-1517. (vide Scko-lion subsequens.) 3^a. Est Danielis Bomberg , sen Bomhergia-na secuncla impressa Venetiis an⁰. 1523.-1528. Istae editiones ex optimis codicibus adornatae sunt. Verum cum adhuc non pauca menda in textu observarentur, recentius viri eruditi plu-res codices inter se conferre coeperunt, in quo labore praeci-puam laudem meruerunt Anglus Benjamin Kennicott, 2) et .loan. Bern, de Rossi, 3) cujus praeclarum opus: Variae lecti-ones V. T., Parmae 1781.-1798. quinque tomis comprehensum , apud omnes in admiratione est. — Inter recentiores editiones manuales ceteris praestat editio Everardi van der Hoogt, Am-slelodami 1705., quae postea in editionibus stereotypis Lip-siensibus Aug. Halm, 1832., et C. God. Guliel. Tbeile, 1849. repetita est et saepe deinceps. 4)

4) Consule Ubaldi I. c. a p. 516.; Lamy /. c. n. 16. 17. 40. 44., ot Encldrid. opera Zepliyrini Zitelli-Natali, S. Tli. atq. U. J. l).,Roraae 1877., p. 4. 5.

ScJioliov, Bib li (i volvolotla (a verbis graecis et yXtüaöa ₎Atlice, iKb-ri - multa lingua) dicuntur cae Bibliorum edi-tiones, quae originarios textus una cum pluribus antiquis ver-sionibus, variis, ut patet, Kngnis elucubratis, distinctis co-lumnis snb uno conspectu exhibent.

Intel hujusmodi editioncs quatuor prae ceteris celebres sunt.* 1°. ïolyylotta Complutensia, i. e., quae Comitluli (Alcala) in Hispania, cura et inipeusis Celebris Card. Xitnenes prodierunt. 1) 2^U. Polyglotta Antverpiensia nuncupata a loco quo ; item Biblia regia idcirco quod consilio et munificentia Philip'pi 11., Hispaniarum regis; etiam aliquanclo Planiiniana, quia a cele-bri typographo Christophoro Plantino excusa fuerunt, curante Aria Montano. 2)

3°. Polyglotta Parisiensin, sic dicta quod cura et impensis Guidonis Michaelis Le Jay, Parisiensis, prodierunt. 3)

4°. Polyglotta londinensia, seu JValtoniana, appellata idcirco quod Londini annis 1653.-1657. auctore et totius editionis prae-cipuo curatore Briamo Walton, Episc. Auglicano, edita sunt. 4)

132. R. Prostaat etiamnum graeci textus codices plus ciuam sepjingenti, inde a saeculo IV. manuscripti, haud tarnen . ut videtur, antiquiores.

lt;£= 133. R. Ad usum criticum potissima horum omnium co-dicum divisio est in codices unciales. et minusculos. — Uncia-les_dicuntur codices saeculo X. antiquiores exarati omnibus litteris majusculis, quas antiqui unciales vocabant. Minusculi sunt saeculo X. posteriores scripti charactere, ut aiunt, cursivo, sive, litteris_jminusculis.— Codices, unciales nonnisi LX. cir-citer innotuerunt, ceteri sunt minusculi. Gum autem antiqui-

1) cfr. Camp II E. ep. X. n. 21., et opus praeclarum „Der Cardinal Xmienes von Carl Joseph Hefele, cap. XII.

™⁴L^Ce™^UI?,.^{de llis} P^{lura vide a}P^{ud Laln}y '■ c. cap. V. sect. III. n. 30.-34.; Ubaldi l. c. a p. 597.-599.

tas codicum maxime attendenda sit, hinc apparet, in re critica codices unciales minusculis longe praestantiores esse.

Quo inodo utriusque classis codices a recentioribus criticis citari solent; et quid ad haec prae ocvlis habendum?

134. E. Ut intelligatur citatio horum codicum animadverti-nms, a recentioribus criticis diversa ratione citari solerejitrms-que classis codices. Minusculi enim numeris arabicis designan-tur, add ito plerumque nomine loci vel bibliothecae ubi extant, v. g. Cod. 1. Basileensis totius A^T. T.; Cod. 33. regius Parisiensis; Cod. 347. Vaticanus Actorum et Epistolarura, etc. — Vncialeft vero duobus modis citantur, scilicet vel 1°. nomine proprio loei vel personae ad quam^ pertinuerunt, aut pertinent, puta Cod. Vaticanus, Cod. Alexandrinus, Cod. Can-iabrigensis vel Theod. Bezae, etc.; — vel 2°. per litteras ma-jusculas alpliabeti Latini et Graeci. Ita codex Alexandrinus est codex A., codex Vaticanus est codex B., codex Parisinus Ephremi rescriptus est codex C., codex Cantabrigensis est codex D., et ita porro. — Aliquando etiam ntergne de-signandi modus si mul conjungitur.

/ Ne autem confusio oriatur, prae oculis habendum est, unam eatndemque litteram aliquando plures designate codices; quando scilicet diversas Novi T. partes complectuntur; quae tunc ex-primendae sunt ad codices distinguendos. Sub hoe autem res-pectu totum N. T. in quatuor partes divisum est. Scilicet 1°. Evangelia; (codices Evangeliorum.) 2°. Actus Apostolorum et Epistolae catholicae; (codices Actor, et Epist.) 3°. Epistolae Paulinae; (codices epist. Paul.) 4°. Apocalypsis; (codices Apo-cal.) — Paucissimi sunt codices unciales qui integrum N. T. continent, inter quos eminet codex Sinaiticus nuper a Tischen-dorfio inventus; plerique non nisi unam vel alteram ex lau-datis partibus complectuntur, saepe etiam breviora tantum fragmenta. 1)

135. E. Inter codices unciales quatuor prae ceteris celebres habentur, qui habita potius ratione momenti eorumdem et pretii, quam litterae qua apud criticos designantur , hoc or-dine recenseri possunt.

1°. Codex. Vaticanus dictus. quod in Bibliotheca Vaticana asservatur, (apud criticos B.), omnium praestantissimus et fa.-cile antiquissimus est. Scriptus reputatur Alexandriae Ae-gypti, saec. III., vel certe, ut probat E. P. Carolus Ver-cellone, Barnabita, medio saeculo IV. Continet utrumque T. fere integrum. Ex V. T. tota fere Genesis 1) vetustate periit, et desunt duo libri Machabaeorum, et Psalmi triginta tres. 2) Novum vero deficit iude a 'f. 14. cap. IX. ad Heir., ita ut 3) desiderentur epistolae ad Timoth., ad Titum, ad Philem. et Apo-calypsis. Has tamen lacunas ex aliis optimae notae codicibus suppleverunt, addito signo quo partes suppletae ab aliis distin-guantur, Card. Angelus Maï et C. Vercellone in sua editione anni 1857. 4) Nova editio verum exhibens ipsius codicis fac simile, jussu Pii IX., curantibus peritissimis Vercellone et Josepho Cozza, Eomae prodiit inde ab anno 1868.

2°. Codex Alexandrmus (A.), ita dictus quod verius Alexandriae, et certe in Aegypto conscriptus est, ut videtur, post medium saeculum V. Anno 1628. a Cyrillo Lucari, interve-niente oratore Anglo Th. Eoway, dono missus ad Angliae regem Carol um I., conservatur liodie Londini in Musaeo Bri-tannico. Continet utrumque T. fere integrum.

3°. Codex Sinaiticus (E.), in monasterio s. Catharinae mon-tis Sinaï non ita pridem (4. Febr. 1859.) repertus per inde-fessi laboris et magnae eruditionis virum acatholicuin Fred.

3) Non eodem quippc ordine in hoc codicc libri recensentur ac in cdi-tionibus nostris vulgatis.

4) Opus hoc insigne an⁰ 1826. inchoatuin, domum au⁰ 1857. absolutuin prodiit Roinae, 5. vol. in fol.

Constantin. Tischendorf. 1) Ipse exploratura habet, eum saec. IV. scriptum esse. Auspiciis Imp. Russiae Alesandri II., an⁰186:2. codicem hunc edidit Petropoli (s. Petersburg), ubi in Bibliotheca asservatur. Continet N. T. integrum. Deficit au-tem V. T. libris plurimis, puta Moysis, Josue, Judicum, Re-gum, Esdrae, Oseae, Banielis, Esther et majori -parte Paralip.

4°. Codex C. JEphremi rescript us seu palimpsestus. Quae de-nominatio ut intelligatur, universim animadvertendum est, veteres codices plerumque ex pellibus seu membranis confectos fuisse; cum autem membranae non exiguo pretio emendae es-sent, fiebat ut in eadem membrana bis scriberetur; erasa scilicet vel diruta priori scriptura, aliquid aliud inscribebatur. At non semper prior scriptura ita deleri poterat ut nulla vestigia in membrana relinqueret. Si igitur vetus scriptura ite-rum suscitari possit ac legi, eaque contineat textum ss. Li-brorum, habetur codex rescriphis, graece , palimpses-

tus s. Scripturae. Em^us Maï ex palimpsestis Vaticanis plura veterura scriptorum pretiosa fragmenta in lucem protulit. In-ter codices rescriptos autem eminet codex ita dictus

quod sub opusculis s. Ephrern, Syri, latebat. Saeculo namque XII. scripturis antiquis spongia deletis suprascripti sunt trac-tatus s. Eplirem, Syri, Graece versi. Vetustior autem scriptura subsidiis cbemicis fuit restituta. Asservatur codex hic Pa-risiis in bibliotheca regia. Idcirco aliquando etiam appellatur codex Parisinus, vel Regius. Scriptus putatur ante medium

1) Tischondorf, n. 18. Jan. 18] 5. in Leugenfcld, urbo Saxoniao, mort. 7 Dec. 1874., universim lociuendo do studiis biblicis bene meruit, et laudo dignus est. Cautione tarnen opus est iu utondis illius editionibus, inqui-bus nonnulla earpenda sunt: „In studiis— ita de eo loquitur Card. Pran-zelin, Trad. de Deo trino sec. Person, p. 01. — criticis eonsonuit, Usque soils totum defert seposiia omni auctoritate sacraquot;. — Immerito prorsus in edit. 7quot;. a toxtu s. expuuxit vcrsiculos quosdam , utputa Juan. V. 4.; VIII. 1 .-11.; I. Joan. V. 7., atque arbitraria interpunetione adulteravit sensum quorumdam locorum, v. g. ad Rom. IX. 5. — Insurer immerito oditio-uem supra laudatam Car. Vercellone et Jos. Cozzao ineuriae notavit, et plus aequo severe judioavit, ut lueido demonstrant eruditissimi Aueto-res „La civilta cattolica,quot; seriei VII. vol. VII. p. 269.-288.Ceterumefr. Literarischer Handweiser n. 178. a p. 417.; „De Katholiekquot;, 43, en 44.d.

saeculum V, in Aegypto; deinde saeculo quot;VL et iterum sae-culo circiter IX. correctus fuit. 1) Fragmenta continet Evan-geliorum, Actuum, Epistolarum, Apocalypsis, quae plus di-midiam totius N. T. partem efficiunt.

Scholion l^um. Qui plura dcsiderat, adeat Auctores qui de Co-dicibus his, aliisque copiose tract ant, puta cl. H. do Valroger, 2) Danko, 3) qui etiam exhibet fac simile codicum B. A. E. C., alios.

ScJioliou 2^um. Ipsi codices. nominatim Vaticanus ct Sinai-ticus etiam hoc nomine .smnnu sunt pretii, a), quod uterque tcstatur, tempore quo originale eorum exemplar scriptum fuit (saeculo III. vel plane II.) libros uostros N. T. omnes ct in-tegros jam extitisse, proindcque vaua esse dubia, quae re-centi aetate de eorum authentia seu genuinitate atque inte-gritate sceptici ac rationalistae movcrunt. — b). Quod uterque codex veteris vulgatae latinae editionis praestantiara dc-monstrat, quae co clarius elucescit quo plura antiquitatis mo-numcnta deteguntur et accuratius perlustrantur. 4) — c). Ipsi codices efficax argumeutum praebent ad probandum divinita-tem, et aequalem auctoritatcm librorum deutero- ac proto-ca-nonicorum. Nullus namque extat codcx, qui solos habeat libros proto-canonicos ; sed omnes codices integri, seu non frag-mentarii, proto-canonicis intcrmixtos continent deutcro-cauo-nicos. 5)

136. K. I. Inter graeci textus N. T, editiones omnium prima occurrit editio Complutensis, i. e., quae habetur in poly-glottis Complutensibus, impressa anno 1514. Quia tamen pu-blici juris facta non fuit nisi post totam polyglottam abso-lutam ann⁰ 1517. ac a Pontifice Leone X. anno 1530. ap-probatam,

II. Idcirco editio Erasmi, Basileae anno 1516. typis impressa, prima habetur quae pvMice prodierit, quaequc in non-nullis castigata saepius repetita fuit ab an⁰ 1719.-1735.

1) Correctiones eitantur hoc signo: C**, quod signifieat co-dicem C. secunda, tertia manu.

III. Ex editione Complutensi et Erasmi aliam adornavit Rohertus Stejihanus, Parisiis annis 1546. ] 549. 1550.

IV. ïertiam editionem Eoberti StepTiani (anni 1550.), pau-cis mutatis, Theod. Beza, Genevae an⁰ 1565. repetiit.

V. Eamdem dein Elzeviri, Lugduni Batavorum annis 1634. 1633. (quae 2^a eorum editio iextus receptus audit) et 1641. recuderunt.

YI. Eamdem porro recensuit ac cum pluribus variantibus, in suis polyglottis anno 1657. Londini edidit Brian Walton.

VII. Item additis insuper locis parallelis et versionibus, anno 1707. Oxonii, John Mill.

VIII. Ex collatione lectionum in usu penes Patres Ecclesiae novam editionem curavit Joan. Alb. Bengel, ïubingae 1734.

IX. Additis variantibus lectionibus undequaque congestis, et adnotationibus, in quibus non parum Socinianis favet, an⁰1751.-1753. Amstelodami, ad basin textus recepti, editionem divulgavit Joan. Jacob. Wetstein.

X. Item additis signis pro variantibus undequaque collec-tis Joan. Jacob. Griesbach, Halae 1774.-1777., et iterum 1796.-1806.

XI. Hoc saeculo XIX. editionem adornarunt Joan. Mart. Aug. Scholz, Catholicus, cujus tarnen principia critica et a Catholicis et a Protestantibus reprehensa sunt. 1)

XII. Carol. Laclmann, Berolini 1842.-1850. recensens textual secundum lectiones in usu penes Patres saeculi III. et IV.

XIII. Const. Tischendorf, Lipsiae 1841. et deinceps. 3) Ex qinhus causis textos im'.ceptus amplissimum id nomen

137. E. Textus recentus nomen id obtinuit parti in ab au-dacia editorum: quippe Elzeviri, bibliopolae Lugdunenses Ba-tavorum, editionem suam 3^am anno 1633. in hunc modum

coinmendabant: „ Textum ergo laabes ah omnilus receptum, in quo nihil immutatum aut corruptum damns.quot; Partim ex eo qnod exemplaria linjus editionis ob typi elegantiam et formae (in 13°.) commoditatem celerrime sunt propagata, adeo nt textus ille inde a dicto tempore usque ad annum 1755. saepe recusus, longe lateqne diffusus, vulgo recentus appellatus sit.

Eruditi hodierni omnes docent, speciosam hanc coinpella-tionem immerito ei traditam fuisse. Etenim nedum decreto-riam, ne magnam quidem liabet auctoritatem textus iste recep-tus. Nihil enim aliud nobis exhibet quam Eoberti Stephani edi-tionem tertiam, Parisiis anno 1550. impressam fere ad edi-tionem Erasmi quintam, cum mutationibus 150, 1) ab ignoto homine depromptis et consarcinatis ex editionibus Theod. Be-zae, (1565.) qui, judice John Mill, „ ostendit quam nihil fere in his rebus viderit, vir alias eruditus et perspicaxquot;; de quo pariter Protestans Griesbach „Quidvero, ait., exspectari potest a critico, qui criseos suae instrumenta numquam curate examinavit?quot;

138. R. Contra Rationalistas, utputa de Wette, Ewald, /gt; Eenan , alios , .certum est, textus apographos turn hebraeum , cum graecum tam V. quam N. T. substantialiter integros et in-corruptos ad nos pervenisse, sive, in essentialibus et gravioris momenti rebus adhuc integros subsistere ita, ut in rebus fidei

2) Plura vide apud Valroger l. c. a p. 256.; Stecnkiste I. c. §. 22.; Lipman, Het N. T. l^e d. Inleiding a p. LVI., ubi ad rem ait. „ Men kan daarvan naar waarheid, eu buiten tegenspraak van ééneu enkelen oordeelkundige zoggen: Hij heet aangenomen, omdat hij door allen is aangenomen, en door niemand goedgekeurd.quot;

et morum, ac universira in historiae sacrae summa sive substantia cum autographis concordent, neque ullum dogma, mo-rumve regula ulla, imo ne ulla quidem majoris momenti res contineatur in illis, quae non inveniebatur etiam in his.

Dictum est: in essentialihus et gmvions momenti rebus. Nam ultro fateraur, in supradictos textus irrepsisse menda acci-dentalia, atque dari variantes eorumdem lectiones; quae facile explicantur ex causis naturalibus et obviis, quas sequens quaestio edocet.

Ex quibus praecipue causis in textus irrepserunt menda cidentalia, ortaeque sunt lectiones variae?

139. R. Inter causas praecipuas, ex quibus in textus apo-graplios menda irrepserunt accidentalia, atque ortae sunt lectiones variantes, percensetur 1°. defectus vocalium in Iiebraeo. et interpunctionis in graeco pariter textu.

•2°. Oscitatio amanuensium. In transscribendis codicibus hi facile triplici modo peccarunt vel inviti, scilicet, oculis, auribus, memoria. Oculis, permutantes litteras forma similes, quales multae apud Hebraeos, aut vocem et quandoque integrum versiculum sive praetergredientes, sive bis exscriben-tes. Auribus, litteras aut voces ejusdem soni confundentes. Memoria, dictatorum ordinem perturbantes, vel verba locorum pnrallelorum vicissim commutantes.

4°. Nominatim plurium variantium lectionum causa sunt correctiones exegeticae sive criticae, quae alia atque alia ra-tione in textum irrepserunt. Namque aliquando amanuenses ex proposito unam aut alteram vocem immutarunt, aut addi-derunt, ut sententiam e suo intellectu clariorem redderent. Quinimo scioli quandoque mendum emendare putabant, cum ipsi deciperentur proptcrea quod rationem quarumdam ano-

1) a n. ]6C. et 220. cfr. art. II. n. 28. et TJbaldi I. c. a p. 207.-259. et a p. 515,-542.

maliarum in libris N. T. apparentium, propter linguam stylum-que peculiarem, non intelligebant; vel etiam quia loca prima fronte secum pugnantia aut iidei adversa sibi videbautur; quod aliqui Patres irrident, ac debita auimadversione corrigunt. „ Vi-„tia imputare debes — scribit Hieronjmus ad Lucinium 1) — „ imperitiae notariorum librariorumque incuriae, qui scribunt, „non quod inveuiunt, sed quod intelligunt, et dum alienos „ error es emendare nituntur_} odendunt suosquot;. Quandoque de-inum ad marginem loca parallela, vel notationes exegeticas apposuerunt j quae glossemata postea ab alio librario in tex-tum translata fuerunt. 2)/

Scholion Iquot;quot;». Quae autem inter textus versionesquc ob-servantnr discrepnntiae. ut plurimum exortae sunt ex co . cmod interpretes liberius textum vertenint. vel vnnos non sn--tl§-Ueispiciias adhibuerunt. vel ipsis verba ipsa defcceruut, ituibuü ipsas textus voces, earumvc vim primitivam ad verbum redderent. 3)

Scl/olion 2^um. Menda quae in textibus reperiuntur, item-que variantes lectiones, quoad maxiraam partem, sensnm non afficiunt, sed «dumtaxat orthograpbiam praesertim in nomini-bus personarum et locorum, aut formas grammaticales, quae sensum sermonis aut non attingunt, aut eum plus minusve cla-riorem reddunt.

Pauca autem numero, quae ipsum sensum afficiuut, immu-tantque, annotatioues sunt ex locis parallelis depromptac, aut vocum immutationes, vel omissiones interdum etiam integrae cujusdam sententiae, etiam gravioris moraeuti, qualis sane I. Joan. V. 7., in multis codicibus graecis dcficicns. At nullum talc in textibus est meudum, nulla talis lectionum varietas, quae extraneum invebat dogma, nulla quae novam aliquam af-ferat morum regulam, nulla quae alicui Evangclio aut Episto-lae addat aliquid quod, saltern quoad rei summam, non inve-niatur in aliis Scripturae locis. Simplex id conscctarium est, et penitior explicatio thesis n. 138. enuntiatae et stabilitae. 4)

Spceiatim porro de commate 7. cap. V. epistolae I. s. Joannis, tria baec explorata sunt: a), illius genuinitatem, et canonici-

tatem plene evinci ex principiis catholicis supra expositis. 1) b). Ecclesiae ipsi praesto fuisse rationes humauitus coguosci-bilcs, quae ad ferendum de ejusdem genuinitate et canonici-tate judicium abuude satis essent. Illius quidem genuinitatem vel ex argumentis intrinsecü, puta ex s. Joanuis moclo lo-quendi, scopo, coutextu etc. eximie et solidissime probavit doc-tissimus Le Hir. 2) Posita autem genuinitate modum conservatio-nis videmus hunc esse, quod textus utique ex graecis ëxemplari-bus transiit in versionem primis lidei temporibus institutam et ab Ecclesia Latina susceptam , atque per hanc potissimum versionem ecclesiasticam semper publico in usu est conservatus, quamvis hie usus non fuerit quovis tempore et in omnibus re-gionibus aeque universalis. 3) e). Protestautcs ex suis principiis ac omnibus praesidiis crilicis non posse demonstrare ejusdem interpolationcm. 4)

Ostende menda acciclen (alia variasque isiiusmodi lectiones non ohesse, sed potius prodesse textuum auctoritati.

140. R. Tantum abest ut supradicta menda, lectionumque varietates integritati substantiali textuum, Scripturaeque sacrae auctoritati obsint, ut potius prosint quam plurimum. Ex hoe enim quod codices in rebus aocidentalibus tantopere a se dif-ferant, in rebus autem fidei morumcuie mirifice inter se con-sentiant, quivis facile advertit, eos a variis omnis conditio-nis et loci hominibus scripto mandates et adhibitos, ideoque totidem instar testium esse, eos eamdem doctrinam , praecepta, factaque referre, quae ipsi sacri scriptores retulerunt. Quod idem patet a contrario. Enimvero, si omnes sibi codices ad amussim responderent, tune non levis suspicandi ratio foret, codices ad unum omnes idemque exemplar descriptos, pro-uumque corrumpendi locam fuisse. 5)/

141. R. 1°. Generatim. Textns, utpote adhac substantiali-ter integri, profecto multiplicis esse possunt usus, etiam post-quam a Tridentino Concilio vetus et vulgata latina editio au-thentica declarata fuit. Per Tridentinam enim Synodum au-thentia Vulgatae editionis non est declarata ad excludendum auctoritatem textuum nequidem ut nobis hodie praesto sunt, ut expressius infra 1) dicetur.

E. 2. Specialim. Octo eorutn utilitates recenset, singulas-que probat MelcMor Canus, 2) quas, collatis quae liac de re tradunt Card. Bellarminus, et eruditus Belga Henr. Buken-top, 3) summatim ad sex revocamus. Utiles sunt

1°. Ut ex his convincantur Judaei et haeretici, euro a Vulgata ad illos appellant.

3°. Ut si quae in versione Vulgata irrepserint menda, sive ex transscribentium imperitia, sive ex incuria typographorum, deprehendi queant, et corrigi per auctoritatem Suiumi Pon-tificis sive Ecclesiae, cujus est judicare de vero sensu et in-terpretatione Scripturarum sanctarum. Sapienter namque ab Ecclesia cautum, ne quis privata auctoritate id faciat, audac-ter et arroganter mutando impressionem. Non tarnen vetitum ut doctor privatus errata si quae detegerit, servata Vulgatae veneratione, modeste exponat, discutiat, Summoque Pontifici proponat. f.

5°. Ut. investigetur sensus genuinus verborum et senten-tiarum quae in Vulgata ambigua sunt sen aequivoca.

6°. Ut melius perspiciatur sententiarum . verborumque vis _tenergia et innata proprietas apud Hebraeos et Graecos, quam latinus sermo exprimere non valet.

3) De ver ho Dei, Lib. II. cap. XI. u. 8.-14. Introd. in lib. V. et N. T. (Meehliniae 1842.) §. 9., qui exempla quaedam apta proferunt.

Prae ceteris tres ultimae utilitates stadioso Scripturarura insignes sunt, et sexcenta Vulgatae loca dilucidant, in quibus ex non inspecto originali textu quandoque doctissimi halln-cinantur.

Quaenam de recurm et appellatione ad Hebraeos, Graecosve quot; fontes, atque hinc de notitia linguarum orientalium paradoxa tradiderunl Protestanten et quidam inter Catholicos neoterici?

142. R. Teste card. Bellarmino, 1) Calvinus aliique primi-genii Protestantes odio editionis Yulgatae voluerunt omnia exa-minari et emendari ad Hebraeum, Graecumque textum, quem purissimum fontem non semel appellant. — Quidam etiam Catholici etiamnum Theologis et verbi Dei dispensatoribus impouunt necessitatem recursüs ad fontes, ut vocant, revela-

ad textus primigenios. Ita v. g. Jos. Jul. Mon-sperger^S) uocet: „ Sive enim theologiam polemicam, sive ho-meliticam, seu exegeticam, seu dogmaticam consideres, tuto nus-piam tramite incedes, nisi argumenta ex revelationis fonte, ex ipsis adeo visceribus depromere, textum itaque originarium prohe nor is.quot; Ita, teste 111. Bracq, 3) nuper adhuc Gallus quis scribere non erubuit: sine notitia hebraici textus nee re-ligionem defendi, nee sacras Litteras intelligi posse.

A). Magis credendum est esse verbum Dei, quod habetur in fontibus Hebraicorum, et Graecorum codicum, quam quod habetur in rivulis versionum; nam Hebraei et Graeci codices Prophetarum et Apostolorum sunt, qui errare non poterant: Latini autem sunt variorum interpretum, qui errare poterant, et nominatim, doctore Augustino, 4) Hieronymus errare potuit.

1) Proxime c. I. cap. II. u. 1., cap. VII. n. 5. Eorum argumeuta ihid. cap. XI. n. 3. 3.

2) Institut. Hermeneutic. V. T., edit. Lovau. typls academicis 1787., part. I. §. 13.

B). Auctoritate Patrum, praesertim Augustini, 1) qui di-serte docet quod „ latinae quidem linguae homines duabus „ aliis ad Scripturarum divinarum cognitionem opus habent, „ liebraea scilicet et graeca, ut ad exemplaria praecedentia „ recurratur.quot;

144lt;. Eespondeo generatim: Haec omnia pura sunt sophis-mata petitionis principii et vitiosi transitu». Namque

Speciatim ad A). Mimime negamus,'quin sint per 'se fon-tes Scripturarum anteponendi rivulis versionum. At, quaeso, nuraquid Protestantibus et Novatoribus praesto sunt ipsa Pro-phetarum, Apostolorumque authographa? . . Sin minus, pura ac limpida prorsus apographa, quae cum archetjpis plane exae-quari possint et debeant ?. . Eesponsio vera ex antedictis 2) ambigua esse nequit. At, ponamus Protestantibus praesto esse ipsa V. ï. authographa, atque ad haec esse redeundum ut certo verbum Dei scriptum cognoscamus. Quid? Eo ipso rue-ret eorum principium fundamentale: „ Solam Scripturam esse regulam fidei.quot; Nam uullo umquam tempore textus primige-nius hebraeus vel legt authentice potuit nisi adminiculo Tra-ditionis. 3)

Utique et nos tuemur, Hebraeos, Graecosque codices apo-graphos esse adhuc substantialiter puros, integros; at simul no-vimus in multis accidentalibus eosdem esse vitiatos, atque adeo fontes multis in locis turbidos fluere. Quamobrem et a sana ratione alienum est, ad cos tamquam ad fontes puros simpliciter et absolute appellare, et veile ut ad eos omnia examinentur, ac corrigantur.

Transmittimus, adversariorum probationi opponere senten-tiam haud improbabilem eorum, qui consent, veterem latinum interpretem N. T., et B. Hieronymum, ut interpretem V. T., er-

rare non potuisse, utpote eatenus adjutum eo Spiritus Sancti charismate, quod interpretatio sermonum dicitur I. ad Cor. XIT. 10. 1)

Itaque dato , latinos quoque interpretes — perinde ac tex-tuum amanuenses, privates codicum censores, et Masorethas — potuisse errare; nihilominus quiscumque non immodicus aesti-mator sui, qui, prout fas est ac vel ipsa ratio suadet, vene-ratur antiquitatis , et Catholicae, imprimis Romanae Ecclesiae auctoritatem, ad quam pertinet Scripturas custodire, confiteri debet, Vulgatam auctoritate, praRnellere codices Hebraeos et Graecos, quotes hi hoclie nobis praesto sunt. Enim vero Vulgata nostra et antiquitate punctationem Hebraei codicis prae-cedit, et authentia, tum vulgari. turn iudiciali. 3) Graeco simul et Hebraeo textui hodierno longe praestat.

Authentia vutgari Vulgata praestat hodiernis textibus origi-nalibus. Constat enim, non eamdem vigilantiam Ecclesiae Ca-tliolicae Romanae et ex multis jam saeculis non eumdem publicum usum ad textum graecum, multoque minus ad textum hebraicum referri sicut ad veterem vulgatam latinam editio-nem, nec utrimque eumdem esse modum declarationis eccle-siasticae, per quam ipsa authentia et praesertim extensio et gradus authentiae nobis proponitur, et manifestatur de textibus hodiernis originaiibus, ac de Vulgata. Haec enim judi-ciali authentia singulariter et unice prae codicibus Hebraeis et Graecis gaudet; atque vel his titulis majorem fidem me-retur, quam illi, et quam aut ars critica aut hominis privati eruditio conciliare queat.

Quae hinc colligi possint regulae practicae, mox — post-quam ad B). responsum fuerit — adnotabitur.

1) Qua de re in utramque partem disputantem vide Serarium, Pro!. Bihl. cap. XIX. Q. VIII.

aliisque auctoritatibus, quae ex Jure canonico 1) proferri pos-sunt, agnoscimus multas utilitates, quas etiamnum afferunt tex-tus turn hebraeus turn graecus. 2) Quapropter ad tramites ipsius Ecclesiae, quae studium linguarum orientalium numquam non aluit fovitque, 3) insuper sponte profitemur studium praedic-tarum linguarum, nominatimque hebraicae, et praesertim graecae, laudabile esse, harumque cognitionem inter subsi-dia exegetica recensemus. 4) At vero, luce meridiana clarius est, ab utilitate male concludi ad necessitatem.

Quod vero nominatim ad auctoritatem s. Augustini bac in re attinet, respondeo: Nusquam magnus ille Ecclesiae Doctor edocet, latinae linguae homines ad Scripturarum divina-rum cognitionem linguis bebraea et graeca absolute opus habere; sed sub conclitione dumtaxat, et in suis rerum adjunc-tis, ac vel in his de commodo tantiiin. Siquidem supra lau-datis verbis immediate subjungit: „ ut ad exemplaria praece-„ dentia recurratur, si quam dubitationem attulerit latinorum „ interpretum infinita varielas.quot; Et paulo inferius: propter di-„versitates, ut dictum est, interpretum, illarum linguarum est „ cognitio necessaria. Qui eniin Scripturas ex hebraea lingua „in graecam verterunt, numerari possunt, latini autem in-„terpretes nullo modo. Ut enim cuique primis fidei tempo-„ribus in manus venit codex graecus, et aliquantulum facul-„tatis sibi utriusque linguae habere videbatur, ausus est inter-„pretari.quot; — Suis igitur in rerum adjunctis haec merito s. Augustinus scripserit; at vel tunc ea de commodo tantum in-tellecta voluit, ut liquet ex aliis mediis, quae ipse suppedi-tat, 5) subdens; „Quae (ignota vocabula aut locutiones) si „ex alienis linguis veniunt, aut quaerenda sunt ab earum lin-

1) Puta Hist. 9. can. „ Ut veterumquot; ubi legitur: „ Ut veterum librorum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est, ita novorum Veritas Graeci sermonis normain desiderat.quot;

„ guarum hominibus, aut eaedetn linguae, si et otium est et „ inqenium, ediscendae, aid plurium interpretum consulenda „collatio est.quot;

Itaque si, quae de necessitate linguarum hebraicae et grae-cae dicit s. Doctor, Novatores ad veram necessitatem referunt, patet quam perperam id faciant, si vel ipsam s. Augustini aetatem consideres, multo autem magis si subsequentia sae-cula, nominatimque nostra tempora computes. Longe enim diversa rerum nostrarum ratio est. Nos siquidem habemus veterem vulgatam latinam editionem, quae ex omnibus la-tinis editionibus, quae circumferebantur, unica et sola certe inde a saeculo YIII. 1) ét publico Ecclesiae usu comproba-ta, ét judiciali ac explicito decreto Concilii ïridentiui au-thentica declarata, ét quam emendatissime Sedis Apostolicae auctoritate edita est. Praeterea ignota, quae ex alienis lin-guis veniunt, facile nos quaerere possumus ab earum linguarum hominibus peritis, simpliciter consulendo probatos latinos Interpretes, quos Deus Ecclesiae suae abunde providit eruditione, critica, methodo, linguarumque peritia insignes; atque imprimis adeundo ipsorum s. Patrum et Ecclesiae Doc-torum eximias expositiones, latine sin scriptas, certe satis perspicue interpretatas, ac scientia dogmatum, legumque mo-ralium , ac pietatis refertissimas et longe excellentissimas , puta s. Hieronymi, Chrysostomi, Epiplianii, Augustini, Gregorii M., Hilarii, Basilii, Thomae Aquinatis etc. etc.

140. Quamobrem constanter affirmare licet, adhibitis pro-batis Bibliorum expositoribus, aliisque vulgaribus adminicu-lis, satis esse latini idiomatis cognitionem ad Scripturas in-terpretandas quatenus opus est ad fidem, moresque infor-mandos, circa quorum scientiam Scriptura Sacra sicut circa materiam suam praecipuam ac regiam versatur; atque adeo vel solius vulgatae nostrae latinae versionis studio, et medi-

tatione, et Traditionis collatione scientiam Scripturarum com-parari posse eximiam, atque affatim sufficientem ad Catholicae fidei defensionem et incrementum, sanaeque doctrinae con-servationem et propagationem.

Apposite animadvertit 111. Bossuet; 1} „II est certain, que les principales remarques sur un ouvrage de cette sor-te, c'est-adire, celles du dogma, sont indépendantes de la connaissance particuliere des langues, et sont uniquement at-tachées a la connaissance de la tradition universelle de l'Égli-se, qu'on peut savoir parfaitement sans tant d'hebreu et tant de grec par la lecture des Pères, et par les principes d'une solide théologie. . . La science de la tradition est la vraie science ecclesiastique; le reste est abandonné aux curieux.quot;

Animadversione dignissima hic pariter sunt gravissima liaec Hlmi Bracq 2) verba: „Omnimoda, inquit, necessitate re-pulsa, non neganda est aliqua, imo non mediocris utilitas, pro aliquibus de clero, qui in fide radicati, bona intentione ad studium linguarum orientalium incumbunt. Semidocto au-tem vanoque juveni nulla hinc est utilitas, seu melius, est illi ingens periculum: scientia enim, praeserf im rerum orientalium, inflai, ut variis experimentis compertum est.quot;

Sane, re bene considerata, ad innumeras omnis generis difficultates solvendas, quae ex lectione Bibliorum, praeser-tim V. T., exoriuntur vel ipsi eruditissimi philologi sibi ipsi non sufficiunt, sed, ut ceteri, aliis viris doctis fidere debent, cum nemo, nisi extraordinario ac prorsus incredibili ingenio praeditus, eas omnes disciplinas addiscere optime valeat, quae necessariae aut utiles sunt ad universa Biblia plenius et ad unguem rimanda. Non enim ad haec sufficit linguarum cogni-tio, sed etiam, imo praecipue sacrae theologiae et traditionis, historiae, orientalis litteraturae, archaeologiae , chronologiae,

1) Prémière Instruct, sur la version dn N. T. par llicliard Simon, Remarque 7e.

geographiae, scientiarum naturaliura, alioramque plurium ad-miniculorum; 1) quae quidem aliqua profundius investigare quis in vita sua potest, omnia non potest. Unusquisque ergo haec, quae magis necessaria sunt, pro viribus addiscere sata-gat; quae ejus facultatem superant , e sapientioribus accipiat.

Praecedentes autem cavillationes Novatorum edisserens ac diluens, nihil equidem detractum velim supra expositis textuum utilitalibus; prosunt sane, ac plurimum prosunt etiam ut liodie prostant Hebraei, Graecique fontes, eoruinque col-latio quam plurimum est consulenda. Studium etiam et cogni-tio linguarum hebraicae et praecipue graecae utilia sunt, lau-danda sunt, non nego; at numquam ejus necessitatis, imo ne utilitatis quidem quam sibi nonnulli soraniant Protestan-tes ac Novatores. Certe sic dicti eorum hodierni Scripturarum Interpretes glitfes sunt meri pliilologi, nescio an potius grammatici; non satis traditioni inhaerentes, et nimium suae eru-ditioni confidentes, gravissima quaeque ex tripode definiunt futilibus saepe grammaticis rationibus, etymologiis, vel ana-logia etiam a longe ex semiticis dialectis petita. 2)

Quot et quae ex omnibus in puncto IV. dictis colligi pos-sunt regulae practicae ?

147. E. Memoratu hie dignae sunt regulae quinque, quae ex dictis facile colliguntur.

l^a. Si Vulgata ab bebraeo, graecove textibus, ut hodie praesto sunt, recedere videtur, non ideo sequitur illam men-dosam esse.

S³quot;. Non est probanda eorum audacia, qui, sicubi Vulgata ab hebraeo, graecove textibus, quales hi nobis praesto sunt, dissenserit, semper volunt ex his eam emendari.

3^t!a. Certo nobis major Vulgatae auctoritas esse debet, quatn hodierni textus hebraici et graeci, saltern in rebus ad aedificationem doctrinae Christianae pertinentibus.

4^ta. Ubi cetera sunt paria, potius textus hodierni e Vulgata nostra sunt corrigendi, quam contra.

5^ta. Codices hodierni hebraeus sive graecus nmquam leviter, iino non nisi ob rationein cerlam et evidentem Yulgatae sunt praeferendi. Nisi itaque, occurrente editionum discordia, ar-guraentis certis error tribui debeat Vulgatae, hujus lectionem et sensum tueri omnino oportet. 1)

Praenot. Veteris T. versiones graecas plures paucioresve alii atque alii percensent; alii septem, alii novem, alii decern etc. Ratio discritninis prima est, quod versiones spectari pos-sunt vel quatenus diversae sunt, vel quatenus eaedem, sed aliter et aliter emendatae. Altera, quod inter doctos discep-tatur, utrum, nee ne, ante versionem LXX. confecta jam fuerit aliqua versie graeca aliquorum saltern librorum V. T. Verosimilius hoe affirmandum. Quippe id affirmarunt multi ex veteribus; imprimis Aristobulus, insignis philosophus peripateticus Judaeus,'qui, ut fertur, 2) scripsit ad Ptolomaeum Philo-metorem : „ Satis constat, legum nostrarum instituta secutum esse Platonem et singula earum capita diligenter ac studiose per-legisse. Nam... etiam ante Alexandri et Persarum imperium,

1) cfr. Bonfrerius, In S. S. Praelog. cap. XIII. sect. V., etcap. XIV.; necnon TheoL Wirceb. T. I. auctore Hour. Kiiber, n. 33.

ea jam omnia graece ab aliis conversa fuerant, quibus cum ilia Hebraeorum popularium nostrorum ex Aegypto migratio, turn eorum series, quae coelitus ipsis evenere, promissae regionis oc-cupatio, et universae legis expositio continetur.quot; Aristobulum porro sequuntur Justinus M., 1) Clemens Alex., 2) Eusebius, 3) Chrysost., Theodoretus, quibus adstipulantur v. g. Bellarmi-nus, 4) Serarius, 5) alii; — refragantur autem Baronius, 6) Walton, 7) Glaire, 8) alii, existimantes, Philosophos non ex graeca V. T. versione, sed ex commercio cum Hebraeis didicisse praecipua horum fata et instituta. Utcumque autem haec se res habet, liis monitis cum Bellarmino I. c. respondetur:

148. Editiones graecae V. T. novem omnino numerantur, — praeter earn cftjus meminit Clemens Alexandrinus, quae, ante-quam rerum potiretur Alexander M., incertum quo auctore pro-diit, et ex qua Plato, ceterique Philosophi non pauca hause-runt: sed quoniam ea, succedente postea translatione ilia cele-berrima Septuaginta seniorum, primüm negligi, deinde etiam amitti coepit, ita ut longo jam tempore vix memoria ejus con-servata sit:

Quinta est Hierichuntina, sic dicta non ab Auctore, qui ignoratur, sed ab urbe Hiericko, apud quam anno 217. fait inventa.

Septimo, Driven is, sen potius versio LXX. ab Origene cor-recta, et plemmque ex versioue ïheodotionis, aliquando ex Aquila et Symmacho nonnullis locis aucta vel explicata; ad quod significandum varios apposuit asteriscos et obeliscos, de quibus in Scholion dicemus.

Oclava circa finem saec. III. adornata est a s. Luciano, qui in persecutione Diocletiana martyr obiit.

Nona et postrema est llesychii, Episcopi in Aegypto et Martyris, qui saec. IV. non tam versionem novam, quam versionis LXX. emendationem accuratiorem edidit.

Scholion. Ex praedictis editionibus coinposuit Origenes illa qnae dicebautur tetrapla, hexapla etc. — Origenes in primo suo opere, ob quadupliccm coluumam dicto Tetpa-Xa, Tetrapla. quatuor columuis descripsit prioics quatuor versiones: in l^a. cujuslibet paginae columna versionem Aquilae; in 2^a. Sym-machi; iu 3». Septuaginta interpretum; in -i'¹. Tbeodotiouis; quiu ipse ullas huic operi coiTectiones addiderit, eas judicio iectoris relinqueus, qni quatuor lectiones uno ictn oculi con-spicere et comparare poterat, et unam cx altera corrigero vel supplere.

In altero opere ob sex columnas dicto 'Egctn/.öt. Jlexapla. sex jolumnis complexus est 1. textum hebraicum litteris hebrai-cis, 3. enrndem textum litteris graecis, 3. versionem Aquilae (A.), 4. Syuimachi (2), 5. Septuaginta (ü), 6. Tbeodotiouis (0).

Totum hoe opus Origenis maxime spectabat ad eorrectio-ncm versionis LXX., et ad exhibenda ea omnia, quibus haec versio a textu hebraico discreparet. Ideo si in versioue LXX. quid repciTboatur. ciuod deerat in hebraico. apposuit Origenes obelora/(—^-); si quid in ea deerat, quod extabat in hebraico . mud supplevit ex aliis versionibus addito asterisco (^); lemnisci -i» autem (de quibus ernditi disputant) probabilius addebantur „ iis locis, quae s. Scripturae interpretes codem sensu , sed diversis sermonibus transtuleruntquot; (Verba sunt s. Isi-dori.) Ingens crat hexaplorum opus 50. voluminibus comprehen-sum. Anno 303. Caesareara dclatura est atque in bibliotheca Pamphili repositum ubi s. Hieronymus illud vidit et codices suos hcbraicos ad ejus nonnara emendavit. Postea vero in in-cendio cjusdem bibliothecac per Saracenos una cum aliis pre-tiosis codicibus periit et non uisi fragmenta hexaplorum in va-

riis operibus sparsa supersunt. Attaraen versio LXX. pront in hexaplis extabat signis diacriticis munita seorsim descripta fuerat tamqnam nova et accuratior ejusdem versionis editio , atqnc exindc dicta est editio LXX. hexaplaris.

Jam vero qnod snpra n. 103. cnm Card. Franzelin opinando diximns, editionem hexaplarcm Origenis fuissc primam occa-sioneui dnbitationis apnd nonnullos Catholicos exortae de di-vinitate libroruin dcntero-canonicorum V. T., ntique non est intelligendum de ipsis Hexaplis Origenis; quippc quod opus ob ipsam snam molem late diffundi non potuit; sed de ver-sione LXX. seorsim edita et hexaplari dicta, quaeque per Ec-clesias longe lateque diffusa fuit. Quod saepius testatur s. Hieronymus. 1)

149. E. Graecarum versionum omnium certo uobilissima et princeps ea est, quae, habita ratione auctorum qui, taraetsi LXXII. fuerint, brevitatis causa, adhibito numero rotundo pro specifico, Sentuanmta; LXX. interpretum; a ss. Patribus sejpluaginta-viralis nuncupari solet, imo a Graecis simpliciter xcuv ó; a nonnullis autem recentioribus appellatur versio A-lexandrina, ratione loci. in quo, aut prope quem confecta est. lies tota abunde satis ex illius historia, et auctoritate pates-cet. De hac igitur versione plura perquirenda veniunt.

150. E. Ad originem quod attinet, duo sunt fontes ex qui-bus historiam versionis LXX. hauserunt veteres. Primus fons est libellus sive epistola 2) Aristaei 3) ad fratrem suum Fhi-locraten. Aristaei narrationem sequuntur Josephus Plavius, Eusebius Caesareensis , s. Hieronymus et alii infra 4) memo-randi. Huic fonti accedit oralis tradilio. quam sequuntur Philo, Irenaeus, Clemens. Alex., Justinus M. et Epiphanius,

1) Puta epist. 100. n. 2. ad Suniam el Fretelam; 112. 11. 19 ad Jugun-tin.; Praef. in Daniel., Prooem. lib. XVI. in Isaiam, ubi cam X0tvï₍v, communem vocat ct toto orbe dispersam (non: diversam). cfr. Kilbor l. c. p. 7., et Franzelin l. c. p. 393. 396., Ubaldi l. c. p. 552-555.

2) Refcrtur in Biblioiheca Patrum, Edition. Parisiens. 1614. Tom. XIII. a p. 856. „ Cum, o Philocrates.quot;'

ex qua nonnullae circumstantiae liistoriae illi additae videntur aut et apparent.

/= Ptolomaeus, rex Aegypti, cum libris undequaque corrasis bibliothecam construeret amplissimam , su^gerente Demetrio Fhalereo, 1) intellexit, apud Judaeos inveniri libros, qui huic collectioni esse possent praecipuo ornamento, dummodo in lin-guam graecam converterentur. Hunc in finem Rex datis litte-ris, et missis legatis 2) in Judaeam ad Pontificem, petiit ad se mitti e tribubus Judaeorum viros seniores, graece et he-braice doctos, qui Leges Judaeis sacras secum allatas in grae-cum verterent/Delatum est votis regiis. Convocato per Pontificem synedrio, delecti sunt ex qualibet tribu viri sex, re-quisitis dotibus conspicui, veneruntque una cum Lege, et lit-teris commendatitiis Pontificis Alexandriam, quae Aegypti metropolis est.^Appulsos Rex honorificentissime excepit, et in insula Pharo, hoc est, in arce ab Alexandria septera sta-

tio iidem translationem graeco sermone absolverunt. Demetrius interpretationem, praesentibus ipsis interpretibus, praelegit Judaeis, qui Alexandriae plurimi erant; eamque laudarunt plurimum, atque cum prius omnibus, qui vellent, ejus exa-minandae fecissent potestatem, diras imprecati sunt his, qui versioni huic addere quidquam vel demere praesumerent. Tandem et ipse Rex religiose eam veneratus est. 3)

Qidd sentiendum de veritale Jmjus narraiionis, quatenus sim-matim ex Aristaeo deprompta est?

1) Doctissimus iste Graecus Athenis Alexandriam confugerat, hicriue. regiae bibliotheeao praefectus erat.

2) Legati missi perhibentur Andraeas, praefectus satellitum, ct ipse Aristaeus, satelles, seu de eorum militura numero, quorum erat latus sti-pare regis.

153. R. Contra recentiores quosdam hypercriticos, 1) summa narrationis Aristaei omnino vera liabenda, et nequaquam com-mentitia et ad fabulas rejicienda videtur. Ratio est, quia quod ad relatam historiae substantiam attinet conveniunt scriptores coaevi, aetate propinqui, et posteriores, doctrina vel et pietate conspicui: cujnsmodi sunt ipse Aristaeus; Aristobulus; 2) He-cataeus et Clearcus, scriptores etlinici; Philo, 3) Flavius Jo-sepbus , 4) scriptores Judaei saec. I. aerae vulgaris : prior ipse Alexandrinus, alter Hierosolymis ex illustri sacerdotali et re-gia Asmonaeorum familia natus; et Patres ac scriptores ec-clesiastici plurimi, puta Justinus M., Irenaeus, Tertullianus, Clemens Alex., Eusebius, Cyrillus Hieros., Epipbanius, Chry-sostomus, Hieronymus, Augustinus, alii; quorum plures qui-dem ilia bistoria usi fuerunt contra Gentiles et Judaeos, nee tarnen commenti ab bis accusati sunt; omnino igitur vera nar-rasse censendi sunt. 5) Imo etiam dato, non concesso, libel-lum Aristaei, pront recentiores hypercritici contendunt, esse spurium, minime logice sequitur historiae substantiam falsam aut confictam esse. Quomodo enim tanti momenti historiam a-lius auctor, qui certe antiquissimus est, cum jam a Josepho Elavio laudetur, sine ullo veritatis fundamento confingere potuisset nemiue coaevorum contradicente, imo consentientibus omnibus tum Judaeis, tum subsecutis Christianis ? 6) — Dixi: dato, non concesso. Nam genuinitas et integritas praedicti li-

1) Puta Jos. Sealigor (flGOO.), excunte saec. XVI. Prof. Univ. Lug-duni Jiatav., in Avimadversion. Eusebianis n. 1730.; saec. XVII. Hum-f'redus Hody, Prof. Univ. Oxouiensis, Cont. historiam Aristaeae de LXX. interprelibus dissertat., Oxonii ]085.; saec. XVIII. Ant. van Dale, Dis-sertat. super Aristaea, Amstolod. 1705. lli onines libellnm Aristaei spurium declamant, atque sin ipsam substantiam historiae certe plura ejus ad-juucta pene carta negant, quin tarnen ullura novum documentum profe-rant contra historiam usque ad saec. XVI. communiter admissam, quo primus de Aristaei libello dubium movit J. Ludov. Vivès.

5) Ita Kilber l. c. n. 9.; Moralia I. c. lib. I. cap. V.; Walton. I. c. p. 298.-302. Patrum loca in sequentibus plcraque indicabuntur.

belli, qualis etiamnum extat in Biblotheca Patrum I. c., etiam ex eo stabilitur, quod quae Josephus, Tertullianus, Eusebius, Hieronymus et alii ex eo referunt ad verbum reperiuntur, in epistola Aristaei ad fratrem, prout nobis prostat. 1)

Itaque quod ad historiae hujus substantiam pertinet, nullus serio dubitandi locus est. At vero plures circumstantiae, puta quae attingunt versionis epocham, locum, ipsorum iu-terpretum numerum, patriam, necnon numerum librorum ab iis translatorum, et denique modum , maxime peculiarem , quo translationem perfecerunt, majori, minorive jure in du-bium vocantur.

Quaerimus: Quaenam Jmjus historiae acljuncta 1⁰. satis cer-ta; 2°. longe verisimiliora j 3°. magis aut etiamp;^mcerta dicenda videantur?

153. E. ad l^nm. Veluti satis certa statui possunt quinque ^ sequentia puncta. 1°. versionem banc factam esse sub Ptolo-maeo P/nladelpko. .t)./Qiiia Aristaeus, Aristobulus, Josephus; itemque appellantes ad constantem Judaeorum traditionem Philo, s. Justinus, Tertullianus, aliique versionem factam dicunt regnante Philadelpho; illius autem patrem Ptolomaeum Lagidem, qui etiam Soter dictus est, e veteribus nominat unus s. Irenaeus; 2) et de utrolibet dubitat unus Clemens Alex. 3) b). Quia Ptolomaeus Lagi Judaeis infestior fuit, eo-rumque multas myriades in Aegyptum captivas duxit. Contra Pbiladelphus liosce omnes libertate donavit, et in gentem Judaeorum perbumanus fuit.

Scholion. Sunt Auctores, quos inter Natalis Alexander, 4) qui utramque sentcntiam conciliare nituntur, ponendo versionem adornatam esse extremis Ptolomaei Lagidis temporibus, ct Philadelphi cum patre rcgnantis initiis. Philadelphum e-nim biennium una cum patre regnasse tradit Lucianus. Et A-

natolhis , cxeunte saee. 111. Episcopus apud Laodicaeam , apud Eusebium 1) dicit, Aristobulum „ unum fuisse ex illis Septuaginta yiris, qui sacra Hobraeorum volumina in Ptolomaei Philadelphi et parentis ipsius gratiam graeco sevmone interpre-tati sunt.quot; —At vero Eusebius 2) anno ipsius Philadelphi quarto vel quinto-, Epiphanius 3) seplimo versionem iustitutam dieunt; ut adeo haec ipsa sententias dissidentes conciliaudi via novis difficultatibus ansani praebeat.

Refert quidem apud Diogenem Laertium Hermippus, auctor Gentilis, Demetrium Phalereum, cujus praccipua opera totum hujus versionis negotium ineoeptum perfectuniqne i'uit, magna in gratia fuisse apud Ptolomaeum Lagidem; apud Phila-delpbum autem fuisse in odio; indeque iterum infertur, versionem refereudam esse ad extrema Ptolomaei Lagidis tempora, et initia Philadelphi, biennio eirciter eum patre regnan-tis, et patris revcrentia odium sunm in Demetrium dissimu-lautis. At et haec ratio perlevis est. Nam — ut ex pluribus, quae erudite colligit Serarius, 4) duo tantum notemus. — l^u. nc iste quidem Hermippus negat, Demetrium curandae bibliotheeae Philadelphi praepositnm fuisse, sed solum dicit; eum (quod sua-sisset patri ut regnuin alio filio potins quam Philadelpho re-linqueret) incurrissc quidem Philadelphi ortensionem, dignum tamen a Rege habitum, qui in regione asservaretur, donec, quid de illo statueret, videretur. Quid autcin Rex de illo sta-tuerit, non narrat ille. Facillimum sane est, inquit cl. Th. Maria Moralia , 5) opinari nee vivente patrc , nee statim post illius obitum, sed din post susceptas per Philadelphnm regni ha-benas fuisse insidias illas detectas, ant saltem post ineoeptum jam hoe opus, de quo quaeritur. Potuit etiani fieri, ait Serarius, ut rebus melius consideratis, iuuocentcm pronuutiarit, vel nocentem venia donarit; ejus nimirum doctrina, industria, dotibusque aliis delectatus. Quidquid de eo statuerit, et quae etiam fuerit odii causa; nam apud eumdem Laërtium Hera-clides liane dat, quod Demetrius patri suasisset, ne Pliiladel-phum vivus regem eonstitueret; utcumque, inqnam, haec se ha-bent. 2°. Ab omni abhorret ratione. ut auctor unus (Hermippus), isque Gentilis, et vix notus anteponatur tot ac tautis Christianis et Judaeis, qui uno ore omnes et Demetrium eu-ratorem Bibliotheeae Philadelphi fuisse, cx ejusque suggestu sacros Hebraeorum libros eonversos dieunt. His consideratis, profecto nou admodum probabilis apparet praedicta sententias

conciliandi via, neque gravis est auctoritas, qua impugnatur sententia longe communissima: sub Philadelpho, totiim negotium promovente Demetrio , versiouem fuisse confcctam. /

154. Ex expresso testimonio Aristaei, Josephi, Epipha-nii, communique auctorum sententia, pro certo merito ha-betur 2°., Pontificem. qui ad preces Philaflp.lplii misit Inter-pretes, fuisse Eleazarum ./qui. teste Josepho, 1) successit Si-moni cognomine Juslo. Adeoque Justinus M. 2) vel manifesto anacbronismo erravit, vel meinoria lapsus est, quum Hero dis auctoritate missos Interpretes scripsit, vel — quod proba-bilius—in ipsam Justini Apologiam mendum irrepsit, et pro Uerocle legendus est Eleazarus. Epipbanius autem Synedrion missionis auctorem faciens facile conciliari potest. 3)

155. Igitur 3°. versio haec — quamvis annus confectionis ejusdem varie omnino secundum variam cbronologiam tradi-tur 4) — certo aliquot (duobus, tribusve circiter) saeculis ante natum Christum facta fuit, idque non sine admirando divinae Providentiae consilio.

156. Namque 4°. clare Providentia divina circa banc id temporis elaboratam versionem elucescit /éx eo a), quod a rege Aegypti, paganae superstitionis studioso, haec translatio pro-curata est in linguam graecam illis temporibus per orbem no-tissimam, 5) ut via Gentilibus ad Christi fidem , divinaque mysteria sterni remote, sensimque inciperet. „ Factum autem „ est hoc divinae dispensationis opus — apposite s. Chrysos-„tomus ait 6) — ut non solum Hebraeae linguae periti, sed „et omnes qui totum orbem inhabitant, ex eis (divinis libris „V. T.) utilitatem perciperent. Est et rarum miraculum, quod

3) Ita Serarius /. c. cap. XVI. Q. III. cap. XVII. Q. II., et Kilber I. c. n. 10.

4) cl. Wouters, Apparat. ad Hist. Eccl. n. 17. rsonit annum eiroiter 273. ante C. n.

5) llei hujus testis est ipse Tullius pro Archia. Legatur liac de re U-baldi I. c. p. 210. et p. 551.

„vir, qui Judaica non curabat, hoc fecit, sed idololatriae de-„ ditus et religioni damnatae multum favens. Hoe enim modo „se habent omnia quae Domino nostro disponuntur, ut per „ adversarios semper crescant veritatis praecepta.quot;

b). Quod yersio haec Apostolorum praedicationi proximius quoque viam stravit. Enimvero Gentes lingua sibi nota, ea quae ab Apostolis de Christo praedicabantur, a Prophetis prius praedicta fuisse legerant et legere continuo poterant. Nulla enim de Apostolorum fraude, vel de Judaeorum malitia et obstinata perfidia dubitatio jam oriri poterat, cum ipsi Judaei libros sacros diligentissime graece versos Gentibus tradidissent, ex quibus tum mysteria Christiana probari, tum ipsorum in-credulitas, qui Christum non receperant, redargui poterant.

c). Quod si demum post Cliristi adventum versio fieri de-buisset, aut nulla nobis umquam a Judaeis, suorum nobis oraculorum cognitionem invidentibus, Scripturarum copia facta fuisset, 1) aut perfidi Judaei corruptam nobis dedissent, vel carte apud ipsos atque Gentiles in suspicionem translatores facile vocari potuissent. Apposite s. Augustimus 2) ait: „ ceden-„ dum esse arbitror divinae dispensationi, quae per eos (LXX „ Interpretes) facta est, ut libri quos gens judaea ceteris „ populis vel religione vel invidia prodere nolebat, credituris „ per Dominum gentibus ministra regis Ptolomaei potestate „ tanto ante proderentur.quot;/ 3).

157. Unanimi omnium veterum consensu, ipsoque nomine quod versioni huic constanter adhaesit, testatum habemus 5°., Interpretes Hebraeos. septuaainta dim (vulgo tamen numero rotundo Septuaginta dictos), senos ex qualibet tribu. Alexan-driae Aeovvti saltem Pentateuchum ex textu hehraeo spatio 72. dierum transtulisse in graecum sermonem. 4)

4) cfr. Walton p. 305. 306. 308.; Serarius. Q. VII. et XII., et Ubaldi I. c. p. 546. 547.

R. ad 2^uin. Ad adiuncta historica versionis LXX., quae longe probabiliora dicenda videntur , duo referenda censemus ; primum pertinet ad nmnerum lihronim ab iis translatorum; alterum ad versionis confectae fidelitatem.

158. Itaque, 1°. quod ad numerum spectat, longe nro-hahlliun est, nou solum Pentateuch u m. sed omnes hebraei ca-noiiis libros a LXX. fuisse translatos./liationes quibus thesis probatur, potissimae sunt a). Quod ita testantur veteres eccle-siastici scriptores plurimi. Nominatim s. Justinus M. 1) to-tam Scripturam ab iis translatam affirmat; Clemens Alex., I. c.j expresse dicit, ipso* transtulisse legem et Propketas. Euse-bius, I. a., ex Aristobulo diserte scribit: „ totam S. Scripturam Demetrii Phalerii opera Philadelphi regis jussu recte irams-latam.quot; His consentiunt Irenaeus, Tertullianus, Origenes, Au-gustinus, Epiphanius, totusque antiquae Ecclesiae venerandus chorus, et probatissimi auctores recentiores, utputa ISellarmi-nus, 2) Becanus, 3) F. Sylvius, 4) Serarius, 5) Kilber I. c., alii.

b). Evangelistae et Apostoli saepe afferunt V. T. testimonia secundum versionem LXX. ex aliis libris quam Penta-teucho, puta ex Psalmis et Prophetis.

c). Ut ostensum est supra (n. 156.), mirabili divinae Provi-dentiae dispositione haec versio facta est ante Christum natum, ut Gentes pararet ad Evangelium recipiendum: quamobrem et ostium ad Christum a Chrysostomo vocatur. Jam vero ad hunc finem necessarium erat, ut non tantum lex Moysis, sed prae-cipue Prophetarum oracula transferrentur.

e). Ex responsione ad adversariorum argumenta, quae certe potissimum referuntur ad Hieronymi et Josephi auctoritatem, de qua dicemus in sequenti scholio.

Scholion l^um. Scribit quidem Hieronymus : 1) „ Et Aristaeus „et Josephus, ct tota schola Judaeorum quiuquc tantum libroa „ Moysis a Septuaginta translates asserunt.quot; At — pace tanti viri dictum sit — Aristaeus uusquam dicit, quiuque tantum libros Moysis ab iis fuisse conversos. Constanter autem, quin-quies quidem, habet, Legem, Legum libros ab iis iuterpretatos esse. Atqui haec denominatio anceps est, et etiam pro aliis quam libris Moysis , imo quandoque pro Scripturae libris uni-versim adhibetur. 2)— Nee Josephus, l. c. Antiq. Jud., ubi ex indnstria banc historiam ponit, quinque tantum libros Moysis ab iis translates dicit, sed Legem. Alibi 3) tamen expresse dicit: „ ncquc enim totam Scripturam occupavit illc (Ptolomaeus secundus hujus nominis rex), sed legem solaui ei tradiderunt Interpretes, qui ad hoe Alexandriam missi fue-rant.quot; Ad quae quidam respondent, co sensu Josephum dix-isse , Ptolomaeum non totam Scriptiiram oecupasse , quod per totam Scriptiiram iutellexerit etiam libros, qui vulgo V. T. dcutero-canonici vocantur, quos, licet non tam certo, Josephus tamen pro sacris agnovit; 4) et dein legem solam in-terpretari etiam posse de aliis libris qui praeter libros Moysis habebantur in canone Judaeorum. At responsio haec vide-tur nimis longe petita, atque Josephi nee verbis, nee menti coiivenire. Itaqne melius est, profiteri Josephum quidem re-vera in ea fuisse sententia, LXX. solos libros Moysis fuisse iu terpretatos; at vero dein Judaeo Josepho, praeter plerosque om-nes Ecclesiae Patres, qui contrarium assevcrant, opponere Ju-daeum Aristobnlum , cujus auctoritas hac in re multo potior est qnam Josephi, ntpote qui multo ante Josephum vixit, sub ipso quidem Philadelpho , ut apud Clementem Alexandrinum 5) legi-tur, imo qui, ex opinione Anatolii 6), ipse rebus gestis interfuit.

Quod porro ad auctoritatem s. Hieronymi hic attinet,pon-deratis omnibus ejus hac de re eftatis, id affirmare licet, eum in adversariorum sententiam forte propendisse, attamen potius communi aliorum seriptorum ecclesiasticorum sententiac adhae-sisse. In adversarionmi sententiam fortepropendit. Siquidem in Quaest. sen Tradit. Hebraic, prooem. scribit: „ Aceedit ad hoe „quoque, quod Josephus, qui LXX. ponit historiam, quin-„ que tantum libros Moysis ab iis translates refert: quos uos „ quoque conjitemur plus quam ceteros cum Hehraicis corisouare.quot;

Quod ceterum alibi (loci's jam supra indicatis) scribit de solo Pentateucho a LXX. Interprctibns translate, id dicit non asse-l-endo, sed partim subdubitando utrum LXX. Prophetas quoque verterint; v. g. ubi in y. 9. cap. II. in Mich. „ Interpretatio, „ inquit, Septuaginta, si iamen. LXX. est -, Josephus enim scri-„bit, et Hebraei tradunt quinque tantr.ra libros legis Moysi „ab eis translatos, et Ptolemaeo regi contraditos,quot; et reliqua; — partim id ex aliorum, Josephi maxime aliorumque Judaco-rnm, sensu refert. Numquam autem aperte profitetur se liuic Juducorum sententiae sull'ragari. Quin polius eommuni aliorum scripiorum ecclesiasticorum sententiae adhaesisse Hieronymum ex eo suadctur, quod commentans in Prophetas ipsam versio-nem LXX. perpetuo citat, eamque explicat. Imo in Apologia adversus llvfmmn: 1) „Egone, quaerit, contra Septuaginta „ interprctes aliquid sum loquutus, quos ante amies pluri-„ mos diligeutissime cmeudatos meae linguae studiosis dodi, „ quos quotidie in conventu fratrum edissero: quorum Fsal-„mos jngi meditatione decanto? Universi traetatus mei horum „ testimoniis texti sunt. Cornmentarii in duodecim Prophetas et „ meam et Septuaginta cditionem edisserunt.quot; B. Hieronymus „ igitur reipsa nostrac non adversatur sentcutiae, aut certe contra earn non praebet argumentum efficax. 2)

Scholion 2^um. „ Ceterum hacc quaestio practice baud magui momenti est. Sive enim dicamus a LXX. praeter Pentateu-cbum ceteros quoque libros canonis Judaeorum translatos fuisse , sive hoc negemus; certe tamen constat, duobus saltern saecu-lis ante C. n. omnes saeros Hebraeornm libros graece lectos fuisse, et una cum libris Moysi extitisse in ea vcrsione quae hpud Judaeos praesertim Alexandrines in usu erat, et quam A-lexandrinam appellamus. Id sane constat imprimis ex I'rologo in lihram Ecclesiastici, ubi ipsius libri graecus intcrpres, qui sub Ptolomaeo Evergete seribebat, elare innuit, universam sacram Scripturam jam turn graece extitisse; loquens enim de difficultate versionis graecae cenficieudae ait: „ Nam deficiunt verba Hebraica, quande fuerint translata ad alteram linguam. Non autem solum hacc, sed et ipsa lex, atprophetae, ceteia-qne aliorum Ubrorum, nen parvam habent differentiam, quande inter se dicuntur.quot; Idem apparet ex Philone, et ex teta histo-ria Judaeorum Hellenistarum. Quare ceneedendum est, reli-quos libros V. ï. si nen a LXX. Interpretibus, saltern paulo pest ab aliis peritis Judaeis graece verses fuisse, et cedem consensu ab Hebraeis receptes et eommuni usu probates.quot; 3) Pro-

batissima quidecnyhaeé Otauiji; at sane mirari subit de paulo post LXX. facun^-reioncrvdiquomm librorum nulla prorsus (quod sciam) documenta historica proferri. Itaque opiuor cx statim allatis graeci Interpretis libri Eccl^tic', aliorumque tcs-timoniis nostram supra euunciatam sentcntiam coufirmari.

^;t 159. Longe verius est, 2°. translationem a LXX. esse ex puris fontibus Hebraeis rite fideliterque factum. f Rursus prae-ter majorem hac de re auctorum consensum, id efficacissime probat hujus versionis usus vulgaris inter Apostolos, ss. Patres et priorum saeculorum Christianos: unde discrepantia ejus a textu hebraico non ad autographum referenda est, sed ad exemplaria corrupta, ut ipse s. Hieronymus facit in utraque Traefat. ad lib. Paralipomenon, 1) speciatim in Praef. 2. ad Domnionem, ubi loquens de vitiis in ea versione occurren» tibus ait: „Nee hoe Septuaginta Interpretibus, qui Spiriln Sancto pleni, ea quae vera f uerant transtnlerunt, sed scripto-rum culpae est adscribendum.quot; Hac ratione idem alibi aliud dicens sane est explicandus. 2)

Dein, quod ipsi, ut eam rite perficerent, adhibuerunt oni' nia, quae bonorum interpretum sunt. Naina precibus perpetuo coeperunt. Quod testatur Philo; 3) „Supplices, inquiens, ad eoelum manus tendebant, Deum invocando, ut coeptis fave-ret.quot; — Similiter Aristaeus ; „ Atque etiam quotidie, in-quit, . . votis ad Deum peractis, pergebant legere, et singula interpretari.quot;

-^'Adhibuerunt porro et secessum et diligentiam. In domo, namque ab omni strepitu et turaultu remota, rem quam di-ligentissime aggressi perfecerunt. Tradunt enim Aristaeus et Jo-sephus ecs quotidie, bene mane salutato Eege , rediisse ad suum locum, in insulam Pharum, ibique ad nonam usque ho-ram, seu, ut loquitur s. Epiphanius, a mane usque ad ves-peram non parcentes labori hoc in opus incubuisse, ac tune

demum ad Regem rediisse cibi cum eo capiendi gratia.^Tra-ditionem etiam a majoribus, praecipue a Moyse acceptam, eos consuluisse scribit s. Eïilarius. 1) — Tandem, s. Epiphanius notat, eos Ta/uyplt;xsoi; seu Notariis usos esse^ qui celeriter scri-berent quae ipsi interpretabantur. Ver bo: subsidia quaevis hu-mana iis praesto et usui fuerunt. Etenim „ adfuisse omnia, qui-bus opus foret,quot; aperte iterum Aristaeus habet. Demum id confirmatur ex subsecuta versionis approbatione per Judaeos Alexandriae liabitantes. 2)

E. ad 3^um. Adjunctis illis, quae magis aut etiam prorsus incerta dicenda videntur. pariter duo adnumeramus; scilicet quaestionem, ut vocant, do cellulis distinctis; et quaestionem de inspiratione Interpretum: quae quidem quaestiones, ut patet, modum confectionis maxime peculiarem attingunt.

Quaestio de cellulis haec est: Utrum Septuaginta duo In-terpretes a), sinauli senaratim in totidem diversis cellulis-, — b). utrum hini et lini. ita ut cuilibet pari assignata fuerit una cella, cellaeque fuerint triginta sex; — an autem c). qmnes in una basilica seu palatio congregati inter se conferenles in transferendas Scripturas incubnerint? 3)

160. R. In l^a. opinione fuerunt JustinusM., aliique Patres, et veteres scriptores ecclesiastici baud pauci, utputa Irenaeus, Clemens Alexandrinus, Cyrillus Hierosolymit., Phi-lastrius, quibus tametsi haesitans accedit s. Augustinus. 4) Imo s. Justinus expresse ait: „Haec vobis, o Graeci, non „ut fabulam, neque ut confictam historiam renunciarnus, sed „qui Alexandriae versati sumus ipsi, et vestigia cellularum „ in Pharo adhuc extantia vidimus; ac rem ab incolis, qui

4) Be civ. Dei lib. XVIII. cap. XL1I. XLIII. Incertus hac de re loquitur de doet. christ. I. II. cap. XV. Imo epist. VIII. ad llieronym.. „Nun-quam aequequot; aperte dicit „ Oniitto enim Septuaginta, de quorum vel con-„silii vel spiritus niajore concordia quam si unus homo esset non audoo „ in aliquam partem certam ferre sententiain, nisi quod eis praeeminentem „ anctontatem in hoc munere sine controversia tribuendam existimo.quot;

„ earn a majoribus, ut patriae suae propriam, per manus sibi „ traditam acceperant, audivimus, commemoramus.quot; 1) — Appellat dein inter plures alios nominatim ad Philonetn, cujus verba n.⁰ seq. recitabimus, 2^a. Sententia , ex qua bini et bini operi institissent, tribuitur s. Epiphanio. 2) Tnvitus equi-dem etiam in hac quaestione mere historica communiorem apud Patres sententiam desero; neque ausim quae illi de dis-tinctis cellulis, et prodigioso interpretum consensu tradunt, cum multis recentioribus simpliciter fictitia et fabulosa nuncu-pare; sed , salva reverentia antiquorum auctoritati debita , eorum hac de re narrationem ut non satis probatam, in incertis positam, ponendamque duxero. — Itaque cum Bellarinino, 3) Walton, 4) aliisque probabilior nobis est 3^la sententia, imprimis ob auctoritatem, et solidam argumentationem s. Hierony-rni. Aperte hie Ecclesiae Doctor scribit: 5) „ Et nescio quis „ primus auctor Septuaginta cellulas Alexandriae mendacio suo „ exstruxerit, quibus divisi eadem scriptitarint, cum, Aristaeas „ ejusdem Ptolomaei ónEpasrtorr!? (i. e. satelles), et multo post „tempore Josephus nihil tale retulerint, sed in una basilica „ congregatos contulisse scribant, non prophetasse. Aliud est „ enim vatem, aliud est esse interpretem. Ibi Spiritus ventura „ praedicit, hie eruditio et verborum copia ea, quae intel-„ ligit, transfert.quot; Argumentum id profecto grave est etfirmum. „Non enim, ut rite Sylvius animadvertit I. c., sicut qui-busdam (quos inter Serarius I. c.) visum est, nititur in auC-toritate negata, sed in asserta.quot; Aliis verbis: argumentum Hie-ronymi non est mere negativum, sed et positivum; non unice petitur a Josephi et Aristaei de cellulis silentio , quod refel-lere possis dicendo cum Serario; „sed quod illi non referunt,

2) Lib. De Mensur. et Ponderib. Serarius I. c. Q. X. Epiplianii senten» tiam cum praeoedouti s. Justini opiniono conciliare adnititur.

non etiam negant.quot; Nam Aristaeus, cujus hac in re testimonium prae ceteris grave, utpote testis oculati, non solum non meminit cellularum , sed expresse habet: 1) „ Illi autem rem aggressi, singula ex collationïbm ad consonantiam elaborabant; et quod ita consonum et elaboratum erat ut dignum esset de-scriptione a Demetrio scripto excipiebatur. Ac quidem quoti-die ad nonam usque horam in tali studio congregati erant.quot; Quare nee valet dicere, quod Aristaeus significant, Interpretes in una basilica suas versiones contulisse non eo tempore quo fiebant, verum postea quum factae jam essent. Sensum enim hunc verba laudata nevix patiuntur. Similiter quae superius 2) ex eo retulimus gesta post absolutam versionem, liujusmodi collationem nequaquam designant.

Itaque, quum ab una parte „ multi non indigni fide prae-dicent, (quod) singuli cellis eliam singulis separati interpretatiquot; sint 3) j et ab altera parte his refragretur s. Hieronymus inni-xus positivo testimonio Aristaei, oppositum asserentis, sub judice lis esto, et unusquisque in suo sensu abundet.

Quaestio altera anceps in eo versatur: Vtrum LXX. /tó?'-iiretes insmraii fuerint ?

161. R. Eelatis difficultatibus , quae opponi possunt sen-tentiae multorum Patrum affirmantium versionem LXX. fuisse inspiratam, ita habet cl. Ubaldi: 4) „ Longe autem major pars Doctorum sive Graecorum sive Latinorum de versionis inspi-ratione silent, vel eam aperte negant; recentiores denique theo-logi et critici unanimi consensu liujusmodi inspirationem in-ficiantur.quot; His similia cum Montefalconio tradit cl. Lamy. 5) „ His, inquit, aliisque rationibus permoti plerique recentiorum putant.. . Spiritus Sancti afflatum omnino supposititium esse.quot; Nihilominus — pace tantorum magistrorum dictum sit — sen-

tentia affirmans etiamnum vere probabilis dicenda videtur imprimis ex auctorilate Philonis , multorumque Patrum. Philo 1) ad rem praesentem scribit: „In eo secessu quum consedissent solitariij nemine interveniente arbitro . . . quasi numine correpti prophetabant non alii alia, sed omnes cadem nomina et verba quasi quopiam invisibiliter singulis dictante.quot; Eadem quae Philo Patres et scriptores eoclesiastici bene multi narrant de inspi-ratione LXX. Interpretum, eamque ex divinitate ss. Soriptu-rarum deducunt, utputa Justinus, Irenaeus, Clemens Alex., Cyrillus Hierosol., Epiphanius, Theodoretus, 2) et disertis-sime s. Augustinus, 3) alii apud Em^,un Eranzelin, 4) quem hac in re laudare opportunum et pergratum est, ut qui inter recentiores Theologes et criticos facile princeps merite liabe-tur. Atqui, recitatis dementis Alex, et Augustini verbis, in huiic modum pergit: „Qui liane aententiam voluerit tueri, poterit praeter sententiam Patrum in subsidium vocare 1°., quod circa boe tempus a primis Ptolomaeis usque ad tempora Ma-cbabaica plures fuerint inspirati ad scribendos libros, ut Jesus Sirach , scriptor libri Sapientiae, scriptores primi et secundi libri Macliab. Quod 2°. cerium est, editionem graecam fuisse adhibitam et non raro ejus lectiones diversas a textu kebraico adoptatas ab ipsis Apostolis, atque ab eisdem libros sacros in ea editione et cum multis lectionibus diversis ab bebraica fuisse ut Scriptvras inspiratas Ecclesiis traditas.quot;

/ Scholion. S. Hieronymi hac de ro opinio varia fuisse videtur. Ad Domnion. in lib. Paralip, praefat., quam au⁰ 396, e-didisse traditur, inspirationem laudatae versionis admittere videtur, dieeus, quod LXX. „ Spiritu Sancto pleni, ea quae vera fuerant transtulerunt.quot; — Alibi autem utputa in Penlat. Mays, praefat,, cui vertendo inde ab anno 398. insudavit, 5) satis

3) he civit. Dei I. c. cap. XLII. XLIII.; he doet. Christ, lib. II. cap. XV., lib. IV. cap. VII. n. 15. etc. etc.

aperte contrarium affirmat. Verba s. Doctoris buc spectautia n. praec. pleraque recitavimus. Eorum vis nou iu co est quod [licit, LXX. „nou prophetassequot;. Nam, ut ipso proxime se-quentibus verbis explicat, bis solum dcuotare voluit, eos sensu stricto propbetas, vates non fuisse, quales illi sunt qui per Spiritum Sanctum ventura praedicunt. „ Ibi Spiritus veutura pracdieit.quot; Eatenus igitur cnm reliquis laudatis Patribus con-gruit. Nam nee alii voluut dicere, propria eos fuisse propbetas , sed tantum Spiritu Sancto peculiariter illustratos. 1) At vero ab bis recedit quatcnus negat, eos vel sensu improprio fuisse propbetas, affirmatque mnpliciUr interpreten fuisse, ut ex toto contextu praefationis in Peniateuch. patet. Itaque si in praefat. in lib. Paralip, pro afflatu Spiritus Sancti stetit, cam sententiam in praefat. in Pentateuch., ut quae postcrio-ris temporis habetur, retractasse videtur.

An, et qui versionii LXX. codices super sunt, et quae prae ceteris notancla illius editio ?

162. E. Codex versionis LXX. autoyraplms periit; quando-nam vero perierit, incompertum est; alii dicunt tempore Ju-lii Caesaris; alii, tempore Diocletiani; alii, tempore Theodosii senioris. 2) — Apographi supersunt, sed saeculo IV. non an-tiquiores. Praecipui sunt codex Vaticanus B., Alexandrinus A, et Sinaiticus, de quibus supra 3) diximus. — Inter editiones prae ceteris notanda nobis est editio quae studio Card. Carafa ex auctoritate Sixti V. Eomae anno 1587. prodiit, quaeque ideo etiam Sixtina dicitur. Haec editio imprimis ex codice Vaticano deprompta est collatis tarnen pluribus aliis codicibus, ex quibus etiam suppleta fuere quae deerant. Sixtus V. eam speciali Bulla 8. oct. an. 1586. probavit, „Volumus, inquiens , et sancimus ad Dei gloriam et Ecclesiae utilitatem, ut Vetus graecum Testamentum juxta LXX. ita recognitum et expoli-tum ab omnibus recipiatur et retineatur, quo potissimum ad Latinae vulgatae editionis, et veterum ss. Patrum intelligen-tiam utantur.quot;

Ut omnium praestantissima, et auctoritate laudati Pontificis communita, ad usum studiosorum saepius haec editio recusa fuit. Laudabimus hic praecipue accuratam et oeconomicam Six-tinam editionem quae an⁰ 1839., curante Jager, prodiit Pa-risiis apud F. Didot, 2. vol. in 8°. cum versione latina Ka-minii JJobilii; et quam Dr. Valentinus Locli, S. S. Prof. in Lyceo Bambergen. (Bamberg), ex codice Vaticano edidit, quae deerant supplens ex cod. A. et Bibliis polyglottis, Eatisbon. 1866. in 8°. Memoranda tandem est editio stereotypa manu-alis Tischendorfii, Lipsiae, ed. 5. 1875., ad normam editio-nis Sixtinae, ratione habita editionis card. Maï, cum apparatu critico varias codicum lectiones exhibente. 1)

Quid sentiendum de versionis LXX. integritate , et auctoritate ? responsum paucis probanda.

163. R. Etiam in praesenti ejus statu suhtautialiter inte-nra perliibetur. Quod autem jam s. Justinus M. 2) Judaeos arguit interpolationis vaticinii Isaiae VII. 10.-16., intelligen-dum est de quibusdam exemplaribus, malitia Judaeorum post Christum natum vel in vaticiniis gravissimi momenti corrup-tis. Menda an tem accidentalia plura ex lapsu amanuensium , aliisque similibus cansis irrepserunt in omnes quidem codices, qui etiamnum extant. Nihilominus versio liaec magnain semper obtinuit, et etiamnum habet avctoritatem. Ea namque usi sunt nou modo Judaei Hellenistae ab eo quo prodiit tempore ferme usque ad saeculum II. aerae vulgaris; sed et ipse Christus Do-minus , et Apostoli et Evangelistae proferentes V. T. testimonia, praesertim vaticinia, etiam in locis ubi ab hebraeo discre-pat. Praeterea eam constanter, inde ab incunabulis Religionis christianae ad nostros usque dies, adhibuit Ecclesia graeca. Imo ipsa Ecclesia Latina usque ad saeculum V. usa est versione Ita-la, ex versione LXX. immediate derivata. 3) Eam demum

summis laudibus ac veneratione prosecuti sunt s. Patres , ut ex antedictis ratum probatumque est. Ceterum recolantur hie dicta supra 1) de textus hebraici et graeci integritate, autbeu-tia et utilitate; baec enim suo modo valunt etiam pro ver-sione LXX.

De versionibus Latinis, praesertim de Vulgata decreto Concilil Tridentini authentica declarata, et edita.

Praenot. Permultas inter antiquas versiones Latinas 2) duae celeberrimae sunt, Itala scilicet et Hieronymiana, ex quibus constat Vtdgata Aamp;creio concilii Tridentini authentica declarata, et quam emendatissime edita.

] 64. Est incerti auctoris. Probabiliter fuit advena Romanus. fortasse in Africa natus. 3) Ceterum quisnam auctor ille fue-rit, imo utrum unus fuerit vel plures ita obscurum mansit, ut penitius id defiuiri nequeat.

165. Tempus^, quo confecta est, pariter stricte determi-nari nequit. Certum est, earn antiquissimam esse: merito in-super pro certo habetur, earn vel primo desinente saeculo vel ineunte secundo confectam fuisse.;quot;Variae id rationes suadent. Teste Tacito, 4) imperante Nerone, reperiebatur Romae „in-

2) Hecolantur ex n. 145. verba s. Augustini quae quidem amplae dis-putationi inter erudites nostri temporis ansam dedcrunt. Contenduut nempe alii iis verbis s. Doctorem signifleasse, primis fidei temporibus a variis prope innumeras versiones proprie dictas; alii post Card. Wiseman unius ejus-demque versionis plures tantummodo recensiones fuisse adornatas. Vidosis plura penes Reusch l. c. §. 74. n. 1.; Lamy I. c. cap. V. sect. II. n. 2; Mélanges religieux etc. de son Éminence le Card. Wiseman, Lettres sur la lèrc épit. do S. Jóan, a p. 285.; Ubaldi l. c. p. 263. 264.

gens multitudo christianorum.quot; Inter eos utique multi etiam potentes et nobiles; maxima tamen pars homines vulgares, plebeii erant. Porro, quamvis id temporis Romani insigni loco nati plerumque graece scirent, latina tamen erat propria eo-rnm lingua, hacque solum popuius Eomaims, uti et universim Itali utebantur, Hac igitur lingua fides populo praedicabatur, et s. Liturgia peragebatur, quae simplex quidem pro tempo-rum circumstantiis consistebat potissimum in Sacramentorum ritibuSj in Psalmorum cantu, et s. Scripturae expositione. Jam ex hisce verisimillimum est, desinente saeculo primo confectam esse versionem latinam quae imprimis liturgico, sed et privato usui fidelium inserviret. Hanc autem versionem fuisse ipsam Italam vel ex eo conficitur, quod hanc, et non aliam, Ecclesia Eomana, quae principem inter Ecclesias locum semper tenuit, et antiquarum traditionum tenacissima fuit, in communi usu receperit. 1)

Ees confirmatur ex testimoniis veterum. Ex Tertulliano 2) novimus, eam certe exeunte II. et ineunte III. saeculo in Africa jam „ in usum exiisse.quot; Haec enim ipsa dicendi forma sup-ponit eam jam pridera prodiisse, et in Africa a remotissima aetate una fere cum ipsa religione et liturgia Christiana fuisse propagatam. Et s. Augustinus 3) dicit, „primis ficlei tempo-ribusquot; plures confectas esse versiones latinas; additque: „In „ interpretationibus Itala ceteris praeferatur.quot; Pariter s. Hie-ronjmus 4) hanc nascentis Ecclesiae Jidem roborasse dicit. Me-rito igitur sub ipsa Apostolorum tempora, prope ab ipsis Ecclesiae Romanae primordiis confecta habetur. 5)

1) Ita ipse Walton, Prolegom. cap. VI., apud S. S. curs, compl. Ï. 1. p. 367.; ita Dr. Kaulen I. c. n. 145. alii.

nit. Alii. quibus accessit Card. Wiseman, 1) in Africa pro-consulari prodiisse arbitrantur, eo praesertim moti argumento quod styli ratio, idiotismorum indoles, vocabula quaedam ar-chaica proprium Africanorum loquendi modum referant. Alii autem, utputa 111. Beelen, 2) Caminero, 3) Dr. Kaulen, 4) Dr. Gams, 5) eam in Italia elucubratam censent, ducti praesertim nomine Italae, ({VloA antiquitus illi inhaesit, ac indole latinitatis vulgaris, qua conscripta habetur.

Utraque sententia fortasse componi potest si cum el. Ver-cellone dicamus, auctorem Italae Africanum fuisse hominem, versionem tamen non in Africa, sed in Italia confectam fuisse, verisimiliter in ipsa urbe Roma. 6)

167. E. Quid causae fuerit, ut Itala diceretur, non satis exploratum habetnus. Interim Card. Wiseman nomen repetit ex quadam recensione in Ilalia facta. Secundum alios ita voca-ta fuit, quia Patres praesertim Itali ea utebantur, sive, quia in Italia maxime vulgaris erat. 7) Vero proprior autem eorum sententia videtur qui cum Card. Gousset 8) causam nominis petunt ab Italia ceu loco originis, sive, confectionis ipsius ver-sionis. — Ut ut est, s. Augustinus earn Italae nomine ap-pellabat; S. Hieronymus 9) communem et Vulgalam; s. Gre-gorius M., 10) aliique Veterem vocabant ad distinctionem ver-

5) In opore; Kirchengesch. von Spanien, in quo innltiplioi eruditiono ct incrodibili patientia confutat argumenta linguistica quae affert Card. Wiseman pro origine Africana hujns versionis, evincens barbarismos non esse „ Africanisniossod partim Graecismos , partim idiotismos linguae latinae rusticae, ut vocant, seu vulgaris, ut distinguitur a lingua latina urhana. cfr. Kaulen I. c. n. 147. '

9) Com. in cap. XIII. Matth. ^ 35., et in episl. ad Sun. el F re tel. n. 2. etalibi.

sionis Hieronymianae, quae quo tempore s. Gregorius, huic-que suppares scribebant, adhuc nova dicebatur comparate scilicet ad vetustiorem , de qua hoc loco sermo est, quamque vitandae confusiouis gratia, missis aliis nominibus , simplici-ter Italam deinceps appellabimus.

168. R. V. T. translatum est ex graeca versione LXX. In-terpretum; N. T. ex textu graeco.

169. Prap.cipinis illius character positus est in sinwlicitate interpretationis. Interpres namque, parum sollicitus de elegan-tia, aut puritate linguae, vel ideo quod plura iuterpretari de-beret quae vocibus latinis exprimi non poterant, prae ceteris curavit simpliciter accurateque Scripturas transferrej unde lingua vulgari verbum verbo reddidit, quatenus conceptuum per-spicuitas id pennitteret. Quamobrem s. Augustinus 1) earn re-liquis omnibus praeferendam censuit. „ In ipsis autem inter-„ pretationibus, inquit, Itala ceteris praeferatur; nam est ver' „ hormn tenacior cum perspicuilate sententiae.quot;

170. R. Ecclesia Latina communiter usa est Itala usque ad tempora s. Hieronymi. Elucubrata autem per Hieronymum nova versione, et Itala et Hieronymiana sensim sensimque simul adhiberi coepit, et adhibita fuit usque ad tempora s. Grego-rii M., (t 604.) qui id disertis verbis testatur : 2) „Novam, „ inquiens, translationem edissero, sed cum probationis causa „ exigit, nunc novam, nunc veterem per testimonia assumo, ut, „quia Sedes Apostolica, cui Deo auctore praesideo, utraque „utitur, mei quoque labor studii ex utraque fulciatur.quot; Post-hac vero, neglecta plerumque Itala, Hieronymi versio fere sola adhiberi ac vulgata appellari coepit.

/'Rei testis est, sin quoad Latinas Ecclesias exteras quoque, certe quoad Hispanicas, s. Isidorus Hispalensis, (f 636.) scri-

bens: 1) „ De Hebraeo autem in latinum eloquium tantum-„modo Hieronymus sacras Scripturas convertit, cujus erudi-„ tione generaliter omnes Ecclesiae usquequaque utuntur , pro eo „ quod veracior sit in sententiis, et clarior in verbis.quot; Tandem a saeculo VIII. versio Hiercnymi sola in usu fait, at-que Itala ut talis plane obsolevit.

Dico: td talis. Nam quidam illius libri, ut Sapientiae, Ec-clesiastici, Machabaeorum, Baruch cum epistola Jeremiae, ut legebantur in Itala etiamnum habentur in vulgata nostra. Pariter nonnullae illius partes conservatae sunt in usu litur-gicoj sic v. g. in Missalibus, ex Romano, ut vocant, Psalterio Graclualia et Tractus, Antiphonas ad Introitnm, Offertorium et Communionem; et in Breviaribus, v. g. Ps. 94!. Venite exultemm ex ilia antiquissimae Ttalae recensione quotidie re-citamus, et solum in festo Epiphaniae ex Psalterio, quod Gallicanum appellatur, atque extat in nostra editione vulgata. 2)

171. R. Antiqua Itala non amplius Integra superest. N. T. Italae codices praecipui sunt pro Evangeliis, Vercellensis (a.) saec. IV.; Veronensis (b.) saec. IV. vel V.; Colbertinus (c.) saec. VI. •, Palatinus (e.) saec. IV. vel V. — pro Actibus, Codd. Laudianus, et Cantabrigiensis (d.) saec. VI.;— -pro E-pistolis, Codd. Claromontauus (nunc Romanus), Boerneriauus, Sangermanensis, et Corbeiensis.

V. T. Italae fragmenta ex Patrum allegationibus, libris litur-gicis, ac variis codicibus colligere tentavit Nobilius Plaminius (Romae 1588.); deinde perfectius P. Sabatier (Parisiis 1751.) Codices ediderunt varii, e quibus notissimi sunt C. Vercel-lone, et Tischendorf. 3)

172. 11. Maximi est in re critica ponderis. Ees constat et ex_antiquae Italae indole. 1) et ex solemini protestatione ip-sius Tischendorf. „ Antiquissima , ait, textus sacri historia , et ipsum studium restituendi antiquissimam ejus scripturam a nullis testimoniis magis pendel, quam a veierrimo latino inter-prete; /qui cum in medium fere saeculum 11. incidat, 2) co-dicibus ejus IV'. et V¹. saeculi ab interprete Irenaeo, Tertul-liano, Cypriano toties comprobatis, quotiesoumque graecos testes eosque antiquissimos confirmat, non dubium est, quin secundi saeculi lectio inventa sit; etiamsi discedant plerique vel oinnes reliqui testes. Hoc post somnia eorum, qui consen-sionem antiquissimorum graecorum codicum cum latinis suspec-tam reddiderunt, nemo hac aetate rectius videtur sensisse Ca-rolo Lachmanno, cui per codices Claromontanum et Boerne-rianum (latinos) effici videbatur, ut epistolarum Pauli multis partibus certior lectio sit quam reliquorum N. Ï. librorum.quot; 3)

Generaliter inclica la.lores, quos in vertendis aut emeudandis Scripturis impendit s. Hieronijmus.

173. 11. In extremo libro de Scriptoribus EccleHiaatlcis ipse suos labores hue spectantes generaliter his verbis complectitur: „Novum T. graecae fidei reddidi; vetus juxta Hebraicam transtuli.quot;

Jussu quidem Damasi Papae, penultimo dicti Pontificis anno , sc. 383. ,c|uatuor Evangeliorum ; deinde amicorum suasu ac hor-tatu reliquorum N. T. librorum correctionem absolvit; — ac tandem successive ab anno 390.-404. V. T. maxiraam partem, de hebraeo in latinum sermonem transtulit. 4)

2) Ita ipse, et alii; imo el. Heelen, Algemeene Inleid, p. 5. docet, Italam confeetara posteriori medio saec. II- Ceterum cfr. dicta n. 165.

3) Ita Tisschendorf ia N. T. edit. 1865. p. LXIX. apud Franzelin J)e Deo trim sec. Person, p. 61.

174. E. Ad grande hoc opus exquisitis tum natura et artis, tum gratiae donis erat instructus. Erat quippe vir acris inge-nii, ac laboris improbi, quo rerum divinarum humanarumque multijngam cognitionem sibi compararat. A prima adolescen-tia usque ad extremam seneotutem Hebraicae linguae studio operam dedit; atque non hujus solum linguae, sed et Chal-daicae, Arabicae et Svriacae elaruit intelligentia, ut liquet ex ejus Praefat. in Daniel et Job; porro nee importuno ipsius noetis tempori, nee sumptibus pepereit tum ut optimos ma-gistros, tum ut optima exemplaria sibi compararet. „ üum es-„sem juvenis — ita de se ipso testatur 1)— et solitudinis me „ deserta vallarent, incentiva vitiorum ardoremque naturae ferre „ non poteram, quem cum crebris jejuniis frangerem , mens „ tamen eogitationibus aestuabat. Ad quam edomandam cuidam „fratri, qui ex Hebraeis crediderat, me in diseiplinam dedi, „ut post Quintiliani aeumina. Ciceronis fluvios, gravitatem-„que Prontonis, et lenitatem Plinii, alphabetum discerem, et „ stridentia anhelantiaque verba meditarer. Quid ibi laboris in-„ sumpserim , quid sustinuerim difficultatis : quoties despera-„ verim , quotiesque cessaverim , et contentione discendi rur-„sus incoeperim, testis est conseientia: tam mea qui passus „sum, quam eorum, qui mecum duxerunt vitam. Et gratias „ago Domino, qui de amaro semine literarum, dulces fruc-„ tus carpo.quot; — Et rursus : 2) „ Quo labore, inquit, quo pre-„ tio Barrabanum nocturnum habui praeceptorem ? Timebat e-„nim Judaeos, et mihi alterum exhibebat Nicodemum.quot; 3) Palaestinam et Aegyptum peragravit, ut facta in Scripturis de-scripta in ipsis locis, ubi evenerant, conferret. His accedit as-perrimum ejus vitae genus ab omni mundi consortio seclusum, cum assidua oratione et tenerrima pietate conjunctum et illa

tam crebra alienarum orationum efïlagitatio, ut eodem spiritu, quo scripti sunt libri , in latinum eos posset transferre ser-monem. Unde illud s. Prosperi Aquitani 1) de ipso elogium :

Hebraeo simul et Grajo, Latioque venustus Eloquio, moruni exemplum, mundique magister. et s. Augustinus: 2) „ Hieronymus, inquit, presbyter grae-„ co et latino insuper et hebraeo eruditus sermone, omnes „ vel pene omnes qui ante ilium ex utraque parte orbis de „ doe trina ecclesiastica scripserunt, legit.quot;

Quare seu vitae probitatem, quae ad intelligenda Scriptu-rae arcana conducit pluritnum, seu linguarum notionem, aut subsidia tandem hermeneutica spectes, non facile quemquam cum illo exaequandum duxeris, imo ne com para veris. 3)

Quae fuit s, Hieronjmi emendandi, interpretandique ratio seu methodus, qualisque adeo ejusdem versionis et correetionis est character ?

175. R. B. Hieronymi corrigendi, interpretandique ratio ea fuit 1°. ut non plus aequo litterae adhaereret; nee ab ea longius recederet, sed sensum continuo fideliter ac dilucidé jexlderet, ac absque damno sensus, interpretationis elegantiam conservaret. 4) Qua in re ita versatus est, ut omnes qui ip-sum praecesserant, interpretando multum superaret, ejusque translatio ceteris antiquis versionibus longe praestaret. Quod cum catholicis fatentur inter recentiores plerique acatholici. — 2°. Non omnia ea ratione vertit qua ipse voluisset, sed, ne nimia novitate lectores offenderet, maxime LXX. Interpretum ■ consuetudini sese coaptavit in his quae non multum ab He-braicis discrepabant. 5)

3) cfr. Liebermann l. c. p. 406.; Scbaefer /. c. u. 100.; Ubaldi /. c. p. 269. 270.; Walton l. c. p. 368.

4) cfr. Epist. ad Suniam et Fretelam „Vore in vobis.quot;, et ad Pamma-chium, De optimo genere interpreiandi „ Paulus Apostolus.quot;

saepius Italae adbaesit, nolens omnia mutare quae melius reddi potuissent. „Igitur — ita habet 1) —haec praesens praefa-„ tiuncula pollicetur quatuor tantum Evangelia ... codicum Grae-„ corum emendata collatione, sed et veterum, nec quae mul-„ turn a lectionis Latinae consuetudine discreparent. Ita calamo „ temperavimus, ut his tantum quae sensum videbantur mu-„tare, correctis, reliqua manere pateremur ut fuerant.quot;

176. Character igitur versionis, correctionisque a B. Hie-ronymo adornatae, merito dicitur sincera fidelitas in reddendo senm genuino textuum.

Quare, tametsi non sit omnibus numeris absoluta, merito tamen habetur in suo genere perfectissima. sen reliquis omnibus praestantior. Quod iterum s. Isidorus Hispalensis testa-tur dicens: 2) „ Cujus — de Hieronymi versione loquitur — interpretatio merito ceteris antefertur. Nam est et verborum tenacior et perspicuitate sententiae clarior, atque, utpote a christiano interprete, verior.quot;

ScJiolion. A quo tempore et quomodo usns versionis Hic-ronymianae in Ecclesia invalnerit, quantum pro iustituto nostro satis est, dictum fuit supra. 3) Id unum addimns, cam non nisi post varias vicissitudines , seu disceptationes ex variis can-sis a variis motas, fuisse ubique receptam; quod tamen ejus perfectioni adeo non obest ut potius banc confirmet qnam pln-rimum; ipsae cnim hae tergiversationes, motaeque a nonnnl-lis ecclesiasticis Scriptoribus, imo Doctoribus difficultates tanti earn pretii fuisse ostendunl , ut de omnibus obstaculis plc-nissirae trinmphare, et hominum etiam doctissimornm opposi-tionem superare potuerit. 4)

2) Lib. 6° Elymol. cap. IV.; cfr. etiam Lamv /. c. n. ] 3.; Lipman, Inleiding p. XXXIX.-XLII. '

b- 177. R. Generatim. Vulgata nostra ex duabus versionibus constat, scilicet ex antiqua Itala et ex Hieronpniana.

178. R. Speciatim. Ut accuratius definiatur, quinam libri ex Itala, quinam ex versione s. Hieronymi in unam nostram Vulgatam redacti sint, dicimus 1⁰. Quod ad Vetus T. spec-tat Vulgata nostra constat A), ex versione, quam s. Hieronymus ex Hehraeo composuit omnium librorum proto-canoniconm . exceptis a), libro Job. cujus „ translatio, ut ipse ait, 1) „nullum de Veteribus sequitur Interpretem, sed ex ipso He-„ braico Arabicoque sermone, et interdum Syro, nunc verba, „ nunc sensus, nunc simul utrumque resonat.quot;

b). Psalterio. quod ex versione Itala, per Hieronymum se-cundis curis correcta, retentum est in nostra editione Vulgata. Plura hac de re in Scbolio %,^io.

B). Ex versione Itala ab Hieronvmo. ut plerique tenent, non emendata, sunt omnes V. T. libri deutero-canonici, exceptis a). libris Tohiae et Judith. quos Hieronymus ex Chaldaeo transtulit. 2).

b). partibus Danielis. quas ex editione Theodotionis transtulit, et Estheris, quas latine expressit ex editione Vulgata, i. e., hie, saltem probabilius cum W. Smits, 3) et Lamy, 4) ex editione graeca pura; non autem cx vulgata Latina, Itala, ut opinantur alii, puta Moralia, 5) Scbouppe. 6) Ipsa enim vetus Vulgata latina editie ab Hieronymo 7) notari censetur ceu quae librum Esther „ laciniosis hinc inde verborum sini-bus trahitquot;.

Dicimus 2°. Novum T. integrum constat ex versione Itala, a s. Hieronymo emendata seu graecae Mei reddita. 8)

Atque haec communiter a Theologis probantur contra nonnullos qui contendunt etiam in V. ï. libris proto-canonicis Vulgatam nosfcram non esse ipsam Hieronymi versionem, sed vel antiquam Italam, vel mixtionem quamdam ex utraque versione, Itala scilicet et Hieronymiana, ab incerto auctore factam. 1)

Scholion l^um. Habemns jgitur in Vulgata nestra 1°. versin-nem Hieronumi omninm V. T. librornm proto-canonicorum (uno excepto Psalterio'), et praeterea librornm Tobiae et Judith . ac l'ragjucntorum Esther et Daniel.

b). non emendatam, uti obtinet quoad libros Sapientiae, Èeclesiastici, duorum Machabaeorum, et Baruch cum epistola Jeremiae eidem aunexa.

Scholion 2^tlul11. Ut quae de Psalterio dicta sunt, rite intel-ligantur, animadverte, K. Hieronymuro cci to ter in elimandis Psalmis curam adhibuisse. Vetustissimum namque latiuum Psal-, terium, plurimis mendis scatens, Romae anno 383. primis

// „ ■ / /j / O) ^curi^sgt; cursim , magna tarnen ex parte eorrexit juxta ver-

iLc/jl 6* 'dóéy-t.'U jLuJ Romae recepta Psalterium Romanurift/Aizx soiet.' atqne etiam ^ ^ / hodie usui est Basilicae Vaticanac^%. Petri, et usque ad an

num 1808. usui fuit Ecclesiae s. Marei Venetiis, ex eoque , ut e. e. uotatum fuit supra 3) quotidie reeitamus Psalm. 94. Venite eafliltenms.

Quum autem videret Psalterium a se Romae emendatum, paueos intra annos „ rursum Scriptorum vitio depravatum Lortatu Paulae et Eustoehii , in seeessu suo Bethleemitico circa annum 389., seeundis curis illud quam diligentissime emendandum suscepit, secundum editionem hexaplarein Orige-nis, et ad hujus exeraplum etiam ipse usus est astericis et obelis, ut ubieumque lector ^ stellae similitudincm pcrspc-xerit, de hebraeis voluminibus additum noverit juxta Thcodotio-nis dumtaxat editionem ; ubi autem viderit virgulam praeceden-tem -f- (obelum) sciat in Septuaginta translatoribus plus haberi.4)

1) Argumenta quibus lirmissime communis sententia probatur, vide apud Bellarminum /. c., cap. IX.., Serariuin I. c. cap. XIX. Q. I.-IV., Ubaldi l. c. a p. 581., alios.

2) Ipse id testatur in Praef. ad Psalt. ad Paulam et Eustochium: „Romae dudum positus.quot;

Posterior hacc s. Hieronvmi emendatio . in officiis liturglcis apud Gallos admissa , Psalterium Gallicamim appRllatm-, atque, sublatis asteriscis ct obelis, habetur in Vulgata nostra, ac per Concilium Tridentinum autbentica declarata est.

/. J' Postrcmo. auto annum 393. Psalmos ex heiraeo translulit, ut eruditi baberent quod Jndaeis responderent. Studiosissirae id a s. Doctore postularat Sopbronius , quia nuper cum He-braco dispv.tans quacdam pro Domino Salvatore de Psalmis testimonia protulerat, quae (Jadaeus) vol ens illudere per ser-mones pene singulos asserebat non ita baberi in Hebraeo, ut de Septuaginta Intcrpretibus opponebat. 1) Psalterium autera istud, ab Hieronymo ex textu bebraico versum , publiee re-ceptum non est, sed extat in editionibus ejus opernm. 2)

Becita Tridentinum decretum de s. Lihrorum veteri et mdgata latina editione, et indica capita in eo singillatim consideranda.

179. R. Decretum istud sonat: „ Insuper eadem sacrosancta Synodus considerans, non parum utilitatis accedere posse Ecclesiae Dei, si ex omnibus latinis editionibus . quae circum-feruntur, sacrorum Librorum, ouaenam pro autbentica ha-benda sit, innotescat; statuit et declarat, ut baec ipsa vetus ct vulgata editio, quae longo tot saeculorum usu in Ecclesia probata est, in publicis lectionibus , disputationibus, praedi-cationibus et expositionibus, pro authentica habeatur; et ut nemo illam rejicere quovis praetextu audeat, vel praesumat.quot;

Praesentis decreti studiosius mox consideranda erunt oeca-sio, scopus, f und,amentum, indoles et sensws. A t vero ante horum explicationem, probe noveris oportet: \⁰. Quid sit ipsa authentia, ct 2°. Quotuplex, habila ratione Scripturarum, dis-tin gnat nr ? Unde

2) cfr. W. Smits, Proleyom. n. J Til.-ICS. ct 201.; Lamy I. c. n. 9., Introd. spec. part. I. cap. XII. n. 0.; Scbaefer 1. c. u. 106.

180. R. ad l^um. Nomen aieev-ta auctoritatem denotat ; et a'jOöVTizov idem sonat ac auctoritate munitum. Itaque nomine authentiae tianslato ad scriptum aliquod, praesertim publicum, designatiir ejus aiinton'tas ad faciendam (idem. Theologi nam-que hanc vocem mutuati sunt a Jurisperitis, quibus scriptum au-thenticum dicitur: Scriptam supremae auctoritatis, cjiiod adeofulem facit in judicio, nt rejici a nullo aut vocari in diibium queat. 1)

181. R. ad 2^um. Scripta quae rntionem authentiae partici-pant vel sunt orirjmaka, vel exemplana, seu, ex onginahbus transscripta, vel denique traml!cda, seu , aliam in linguam versa, sed ambo posteriora, ut supponitur, originalibus conformia. Hinc ipsa authentia distinguitur 1°. in authentiam oriainalem et authentiam couformiiatis. Prior revocatur n.d anctoritn.tp.in _8jus, qui est scripti auctor princeps. et, si de bujus auctoritate constat, quaestio de scripti authentia originali coincidit

^'^f^f'cum quaestione de ejusdem genuinitate. Posterior. supposita authentia originali, in exemplaribus descriptis coincidit cum scripti integritate (exclusione intemólationis et corruptionis), et in versionibus cum fidelitat^y f Unde si de s. Scripturis agitur, authentia nririinaliit pa-hi¹-git et constat ex eo. ciuod Deus est earum auctor princeps. sive, quod s. Scripturae libri sunt divinitus inspirati.

Definitio itaque Ecclesiae et theologica demonstratio, sacrae Scripturae libros integros cum omnibus suis partibus, pront in Tridentini Concilii decreto recensentur, et in veteri vuig at a latina editione habentwr, esse divinitus inspiratos, et pro sa-cris et canonicis suscipiendos, pro objecto habet turn authentiam orininalcm. tum authentiam conformitatis. Aliis verbis, praedicta definitio et demonstratio non solum est definitio et demonstratio primitus extitisse libros inspiratos his nomini-bus censitos; sed et libros. quos in .canone Tridcntino et in veteri vulgata latina editione habemus, esse eosdem ut primitus Beo inspirante scripti sunt; esse, saltern quoad res et 1) cfr. Kilbor I. c. u. 25.

* 18-2. Authentia 2°. condividitur in intrinsecam et extrin-secam. Intrinseca est ipsa auctoritas quae scriptis inest vel ex sua origine seu ratione sui auctoris principis ; vel, ex eorum conformitate cum originali autlientko, facitque scriptum prae-cise autlienticum quoad se. — Extrinseca omnino generice sumpta potest dici authentia intrinseca, nuatenus manifedaia est, facitque scriptum autlienticum etiam quoad nos. Intrinseca igitur prjiesupponitur et includitur in extrinseca. atque haec priori accedit ex aliis rationibus fidem facientibus, qua-lia sunt sigilla, testimonia historica, sententia competentis judicis etc. Hinc patet, authentiam intrinsecam , tam origi-nalem quam conformitatis, esse posse sine extrinseca; adeo-que esse posse vel intrinsecam tantum, vel simul intrinsecam et extrinsecam; non autem posse esse extrinsecam sine intrinseca.

Atqui quando iterum de s. Scripturis agitur, authentia orioinalis intrinseca constituitur ipsa inspiratione; manifestari autera, sicut oportet, et ita evadere authentia extrinseca non aliter potest nisi testimonio divino. I) — Authentia conformitatis intrinseca est ipsum factum conformitatis recensionis vel ver-sionis cum authentico texta primitive independens a manifesta-tione aut declaratione; extrinseca autem proprie tantummodo constituitur per declarationem conformitatis ab ipsa pvMica et infaliibili auctorltate Ecclesiae, i) Potest autem haec publica auctoritas edere declarationem vel judicialem, quam alii vocant expressam, alii explicitam; vel vulyarem, seu , implicitam et aequivalentem, quae fit per constantem publicum usum.

183. Unde 3°. ipsa quoque authentia extrinseca subdivi-ditur in judicialem, sen, expressam, explicitam •, et vulyarem, seu, implicitam, bviq , aequivalentem.

ahsolutam. seu, omnimodam, et resnectivam. seu, partialem. Absoluta in exemplaribus et versionibus exigit conveuientiam cum autographo turn quoad partes principales et res alicujus momenti, turn quoad accidentia seu partes minus principales et res levioris momenti; imo nominatim in versionibus insuper quoad claritatem, vim et elegantiam textui originali propriam. — Resnectiva vero tantum requirit conveuientiam cum autographo quoad partes principales et res alicujus momenti, et in ceteris quoad substantiam.

* Jam vero partium rerumque principalium nomine. ubi de s. Scripturis sermo est prout in vulgata latina editione ha-bentur, potissimum intelliguntur „ res fidei et momm ad aedi-ficationem doctrinae christianae pertinentesquot;, quae a veteribus appellari solent veritaies principali intentione, fjer_ se_, seu, propter se revelaiae, quas inter sine dubio etiam referenda est historiarum saltern summa. Textus porro quibus hujusmodi veritates enunciantur, rite vocantur textus per se dof/matici. Si autem ultra quaeris: Quaenam sint ilia, quae per se spec-tant ad Jidem vel mores? Eespondemus, ea saepissime vel ipsa obvia lectione innotescere. Ceterüm ut noverimus, utrum locus quis ad aedificationem doctrinae christianae pertineat , imprimis respiciendum esse ad declarationem Ecclesiae et ad consensum Patrum, si extat; ubi autem haec desunt, recur-rendum esse ad cetera subsidia hermeneutica tum externa, turn interna. Speciminis gratia joe;- se dogmatici manifeste et absque dubio sunt textus sicut in veteri vulgata editione legun-tur agentes de mjsterio ss. Trinitatis vel de Filio incarna-to, 1) de institutione Sacrameutorum, de futura resurrectio-ne, de facto peccati Adae, vocationis Abrahae et Moysis, glu-tionis prophetae Jonae per piscem grandem, nativitatis, trans-flgurationis, mortis, resurrectionis Christi, etc. etc.

At vero plurima alia Scripturis consignata reperiuntur, quae ut ut nobis possint videri parva, utique et ipsa sunt aeque ]) v. g. epist. I. Joan. V. 7.; l^Jsal. CIX. 3.

ac magna verbum Dei inspiratum , adeoque ubi communi consensu, aliisve praesidiis constat ea conformia esse cum Scrip-turis primigeniis divinitus inspiratis, non minus quam prae-cedentia, propter auctoritatem Dei loquentis fide divina cre-denda sunt; at haec a prioribus difterunt, quod non princi-pali intentione, non propter se inspirata ac revelata sunt, sed propter nexum historicum aut logicum cum aliis propter se inspiratis ac revelatis. Hujusmodi sunt plurima adjuncta historica, geographica; pertinentia ad physicam, zoologiam, bo-tanicam, mineralogiam; turn ad exornationem conceptus per se revelati; ad vitam, prudentiam, mores in ordine natu-rali ac civili etc. Haec sunt, quae dicimus revelata per ac-cidens vel propter aliud, partes minus principales, res com-parate ad praecedentes levioris momenti; et textus quibus hujusmodi res continentur, si constet esse textus s. Scripturae, dicimus textus dogmaticos secundum quid, sen, per accidens. Ejusmodi sunt v. g. adjuncta ut leguntur in eadein Vulgata quod Adam usque ad generationem Setb vixit 130. annis; 1) quod numerus occisorum post adoratum vitulum aureum erat 33000. hominum; 2) quod virgultum sub quo obdormivit Jonas, erat hedera; 3) etc. etc. 4)

Quaenam ex ipsis his principiis praeviis consectaria patents 185. E. Consectaria ex ipsis his praenotionibus patent quinque sequentia.

a). Sicut authentiam originalem intrinsecam seu inspirationem Scripturae, ita etiam intrinsecam authentiam conformitatis de-claratio Ecclesiae iion elfLejt, sed supponit et jam ])raeexisten-tem manifestat.

I b). Scripturarum authentiam extrinseeam efficit Ecclesiae de-claratio aequivalens vel expressa.

4) cfr. Frauzcliu /. c. Th. XVIII.u. I., et ïh. XIX. I».; Kilber I. c. n. 25.27.

versionis Scripturarum sanctarum per usum publicum Ecclesiae jam constituta sit, ac per eum de authentia conformita-tis intrinseca saltern simpliciter dicta et praescindendo a gradu perfectionis publice constet; possunt tarnen adjuncta temporum, utputa errores exorti et similia, utilem vel necessariam reddere expressam authentiae et ejus gradus declarationem, sicut non raro adjuncta istiusmodi opportunam vel necessariam reddunt dogmatum, de quibus ex praedicatione eccle-siastica jam pridem satis constabat, solem.nem definitionem.

d). Si aliqua recensio aut versio per longum tempus desierit esse in publico usu catbolicae Ecclesiae, et ita publica custo-dia Ecclesiae corruptelis forte inducendis non amplius obsis-tat, potest accidere, ut de authentia extrinseca quae fuerat ¹' ^{1 1} ^ i usum satis constituta, non amplius

e). Cum in communione Protestantium nulla vera publica infallibilis extet auctoritas, sed si practice sequerentur sua prin-cipia fundamentalia, singuli suo regendi sint judicio, hinc nulla apud eos potest esse Scripturae authentia extrinseca pro-prie dicta, puhlica scilicet, sed tantum privata, critica seu scientifica, quae proinde ad scholam pertinet et ad paucos. Hinc saltem maximae parti hominum — quippe qui scientificis et difficilibus demonstrationibus idonei nou sunt — cognitio authentiae Scripturarum secundum eadem ilia principia est im-possibilis, et paucis tantummodo cognitio authentiae humana praesto esse potest; nulli autem de integri Scripturarum catalogi authentia constare potest, sicut oportet, ad fide divina credendum quae in Scripturis continentur, nisi ex traditione divina, sensu catholico accepta; sive, quod in idem recidit, nisi ex infallibili Ecclesiae auctoritate./

His praehabitis, nunc consideranda sunt recitati Tridentini decreti occasio, scopus et cetera ad n. 179. indicata.

186. R. Decreti edendi occasionem praebuerunt plurimae quae tempore Concilii circumferebantur latinae editiones. Inde quidem a saeculo VI. aut certe VIII. usque ad exortuin Pro-testantismum , Vulgata, tametsi decursu temporum causis'ordi-nariis vitiata, tamen communi omuium^pjipsu recepta fuerat ut versio fidelis, sincera et omnium ^tima. Verum exortis Novatorum saec. XVI. haeresibus, circumferri coeperunt plu-res aliae versiones ex hebraeo vel graeco a viris doctis, turn catholicis, puta a Sanctes Pagnino, Erasmo, 1) Isidoro Clario, aliisque; turn ab haereticis, ut a Leone Juda et Bibliandro, a Sebastiauo Munstero, et ceteris elaboratae; quin et plurimae prodierunt Vulgatae editiones haereseos veneno infectae. Ilinc multi ancipites haerebant quamnam ex omnibus illis versio-nibus amplecterentur, eo vel inagis quod haud pauci praeser-tim acatholici in veterem et vulgatam editionem multa cavil-lari solebant, eamque omnibus modis deprimere conabantur. Ex hisce temporis adjunctis Patres Tridentini nacti sunt occasionem ad edendum decretum. 3)

187. R. Scopus decreti generalis igitur fuerit, provide malis nquot;. praec. delineatis remedium atferre. Reprimere videlicet auda-ciam haereticorum ad alias versiones latinas recurrentium, et cp-hibere catliolicorum quorumdam nimiam corrigendi licentiam. 3)

Scopus autem directus et immediatns, scojjus idem dogmaticus . qui ab ipso Concilio declaratur in decreto de catio-nicis Scripturis, 4) etiam in hoc decreto indicatur, nempe „ non parva utilitas accessura Ecclesiae Deiquae utilitas distincte assignatur in eo, ut omnibus constet de sinceritate librorum divinorum sub liac forma veteris et vulgatae latinae editionis agnoscendae „in publicis lectionibus, disputationi-

2) cfr. Alph. Salmeron, Operv.m edit. Colon. Agripp. 1003., T. I. p. 23. 34.; Lamy I. c. u. 33.

bus, praedicationibus et expositionibus.quot; Imo Concilium ipsum non aliunde, quam ex hac ipsa editione latina textus et testimonia Scripturae prolaturum erat; unde hoe quoque decre-tum sicut antecedens pertinebat ad declarandam auctoritatem divinam testimoniorum, quibus Sj'nodus usura erat in confir-jj mandis dogmatibus et instaurandis in Ecclesia moribus. 1)

JAs Quodnam esl decreti fundamentum ? paucis odendendo hujus pirmitaiem, et opportunitatem.

iterum ac praeccedentis de eanonicis Scripturis, funda-^(S^mentuin indicant „longum tot saeculorum usum . quo vul-/M-Urtuwpgata latina editio in Ecclesia Catholica probata fuit.quot;

ƒ 189. Firmitas praedicti fuudamenti vel ex eo patet, quod quot; ipse ex/iybvem saltem saeculis, immediate in Ecclesia occi-

dentïvif/adeoque mediate in Ecclesia universa, obtinens Vul-gatae usus publicus et solemnis, turn dogmaticus, tum litur-gicus, tum polemicus, est criterium certum, libros sacros sub hac forma editionis vulgatae esse saltem simpliciter conformes primitivo textui, ut inspirante Deo licet alia lingna et alia forma accidentali scripti sunt. Ratio autem suprema cur con-stans ille usus sit criterium certum sicut ad discernendos li-bros canonicos ita ad dignoscendam saltem simpliciter dictani authentiam conformitatis in editione librorum eorumdem, at-que adeo imncinium quo Patres Tridentini nitebantur in ap-pellatione ad illum usum tam in definitione canonis quam in declaranda authentia editionis vulgatae, tandem revocatur ad infallibilitatem Ecclesiae in docendo et, prnpnnendo verbo Dei: adeogue postremum ad perpp.tuam Spiritus Sancti assistentiam , sub qua Ecclesia depositum fidei, etiam quatenus scripto con-tinetur, infallibiliter custodit, proponitque. — Siquidem ex jugiter Ecclesiae praesente assistentia Spiritus Sancti fieri num-quam potest. ut Ecclesia theoretice et practica librum, aut

1) cfr. Franzeliu, Tract, de Beo trino sec. Fersonas, p. 43., ct de Trad. et div. Script, p. 492,

textum saltern per se dogmaticum, humanae origmis in usum recipiat ac fidelibus proponat tamquam librum aut textum di-vinltm impiratum. Atqui id tameu fieret in hypothesi quod versie et editie vulgata, qua Ecclesia constanter per tot sae-cula utebatur, in rebus üdei et morum et in ceteris saltem quoad substantiam primitive textui inspirate nen esset con-_% formis. Decreti igitur fundamentum, sive argumentum tlieo-logicum, quod Patres Tridentini ad declarandam authentiam vulgatae editionis latinae aeque ac ad definiendum sacrorum librorum canenem ex tali tot saeculorum um Vulgatae /dedu-xeru^it^a^ue firmum est ac ipsa infallibilitas Lcclesiae activa et passiva. Etenim Veritas ista dogmatica , libros, sub hac forma veteris et vulgatae latinae editionis extantes, esse ac perman-sisse libros inspiratos, non aliud tandem est quam deductie particularis ex dogmate universali: Ecclesiam ob jugem Spiritus Sancti asistentiam errare non posse cum fidei morumve doctrinam proponit sive definitione formali, sive consensu et usu aequivalenti, qualis quoad Vulgatam in Ecclesia obtinuit.

190. Ex dictis insuper pleno alveo fluit epportunitas ex-positi argumenti prae novo examine critico, sive nova historica inquisitione, quae institui potuisset in traditionem apos-tolicam circa sacrorum librorum canonem, et consequenter circa authentiam conformitatis editionis Vulgatae latinae. Pu-blicus enim et solemnis per tot saecula Vulgatae usus paulo superius delineatus fundamentum judicii suppeditabat digni-tati et praxi Ecclesiae muite magis conveniens, cum ipsa di-vino-humana constitutiene Ecclesiae intime nexum, et ita certum, ut institute examine non ad aliam conclusionem, quae quidem veritati consona esset, perveniri potuisset quam ad earn ipsam, quae universali ille tot saeculorum usu jam demonstrata prostabat. \)J

1) cfr. Franzelin, Tract, de div. Script. ïh. XVIII. u. II. etIII. ,ubi haoc singillatim pluribus exponuntur.

191. E. Quidam recentiores, quos inter Georgius Hermes, D^r. Joan. Leon. Hug, quamvis decretum de canonicis Scrip-tuns dogmaticum esse agnoscant, nihilominus tradunt hoc alterum Tridentinum decretum, quo haec ipsa vetus et Vulgata editio autlientica declarata est, „ non esse, imo ex na-tura sua esse non posse decretum dogmaticum-, sed esse sta-tutum disciplinare, quod ad istius temporis adjuncta specta-bat.quot; 1) Fuisse legem disciplinarem, quae tantum per id temporis obligationem inferebat, Hermes 2) liac ratione con-firmat: „ Etenim . . . . erat ordinatio quaedam ac medium illi tempori peropportunum, in quo mutua conflictatio inter plu-res latinas versiones periculum orthodoxae doctrinao alferebat, ac proinde cessabat ipsa per sese, statim ac ea conflictatio (atque haec quidem jam diu desivit), et consequens iudc ve-rae christianae doctrinae periculum sublatum esset.quot;

Sed haec erroris plena sunt. Quod ut pateat, utque simul vera decreti indoles explanetur, tria propugnamus: 1°. Decretum hoc ex natura sua verg esse donmaiicum: adeoque 2°. non pro solis Concilii Tridentini temporibus, sed in serapiternum esse latum; 3°. valori dogmatico ipsius decreti nihil obesse, quod in eo explicite mentio fit publicarum lectionum, dis-putationum etc.

192. Es natura sua vere est decretum dogmaticum. Enim-vero judicium de canone librorum sacrorum in Concilio Tri-

1) Ita, cl. Hug. Ijinleituny T. I. §. 126. Ipsa illius verba quam potui iidelitcr interpretatus sum. Kocitato decreto , haec liabct: „ Man hat sich sohr bemühet, diesc Verordnung so zu deuten, dasz sie dem studium dor Ursprachcn nichts von scinem Wert he entzioho. Der Sinn isl immcr-hin diesor: Wio in bürgerlichen Angelcgenheiten oia autlientischos Instrument oin solches ist, welches einen rechtskraftigen Beweis maoht, so ist in offentlichen reügiösen Verhandlungen die Vulgata ein Document, aus wclchen ein vollgiiltiger .Beweis gefflhrt werden kann , ohne dasz dagegen cine Ausnahme, aus was immer für Denkmalen, statt habc. Aber eine dogmatische Vorschrift ist dieses nicht, und kann seiner Naiur nach nie solche seyn; es ist eine Disciptinarverordnung, wetche die damaligeu zeitumstdnde zum Augenmerk hatte.quot;

dentino erat explicitum judicium de dogmate revelato hos li-bros omnes integros cum omnibus suis partibus, prout in Ecclesia Catliolica legi consueverunt, et in veteri vulgata la-tina editione habentur, esse divinitus inspiratos, et judicium imjolicitum, seu definitio indirecta de fado dogmatico confor-mitatis eorumdem cum textu primitivo in hac latina editione vulgata longo saeculorum usu publice recepta.

Quare etiam decretum hoc, quo explicite et directe decla-ratur authentia edHionis ouhjatae habendum et tenendum est decretum dogmaticum, definiens scilicet factum conf ormitatis hujus versionis et editionis cum textu originali ita, ut sub hac forma vere permanserit et habeatur in Ecclesia Dei sacra Scriptura divinitus inspirata.. Hujus sane facti Veritas est in-time nexa cum dogmatibus, ipsisque divinis documentis et (ut dici solet) fontibus dogmatum, seu cum objectiva fide Ecclesiae. Haec igitur conformitas seu interna authentia Vul-gatae cum textu originali est factum eminenti sensu dogmaticum. Si enim factum dogmaticum generatim illud audit, quod non quidem immediate in se revelatum est, sed cum veritate revelata intime nectitur ita. ut illud negari aut in dubium vocari nequeat. quin simul ipsa Veritas revelata pe-riclitetur; et si definitio, e. g., in libro Jansenii „Augusti-nusquot; 1) contineri quinque propositiones haereticas, sine ulla dubitatione est decretum non disciplinare, sed dogmaticum. Ergo a fortiori, et sensu etiam strictiori dogmaticum decretum est, quo declaratur, veterem et vulgatam hanc latinam sacrae Scripturae editionem esse avthenticam, h. e., exhibere since-rum verbum Dei scriptum. Haec namque Veritas, uti dictum est, intime nectitur cum omnibus dogmatibus, quae ex Vulgata depromit, probat, ac nobis credenda proponit Ecclesia.

Itaque ratum probatumque existit, decretum, de quo quae-rebatur, in se vere dogmaticum esse. 2)

2) Ita fermo ïranzoliu /. c. p. '1-63. Coroll. l^uni. Cfr. etiam cl. Willems, Studiën l. c. p. 59.

193. Quod cum ita sit, eo ipso simul confectum haberi debet, decretum non tantum ad Concilii ïridentini tempora spectasse, neque mutatis adjunctis, jam pridem per sese ces-sasse) sed adhuc ommno vifi^ere, 11110 ]'i'rpctuo iirmmn ao stabile mansurum esse, saltern ciuod ejus substantiam attingi^t. (quod addiderim, quia de facto dogmatico agitur). Profecto, salva decreti substantia, a suprema auctoritate Ecclesiastica in mode enunciandi dogmata quaedam . et in rebus nonnnl-lis accidentalihiis etiamnum Vulgata emendari posset, 1) uti antehac ex ipsius Concilii praescripto factum est a Sixto V. et Clemente VIII.; 2) at numciuam immutari ita. ut ciuoad substantiam non maneat eadem ac duae a Tridentino Con-cilio—autnentica declarata est: i^t proin et ex his com probe-tur, ipsum quoque decretum vere habendum esse saltern quoad substantiam fixum ac immutabile. Porro ex adjunctis quidem sui temporis Patres Tridentini nacti sunt occasionem ad eden-dum dogmaticum decretum de Vulgatae authentia; 3) ve-rum postquam semel illud ediderunt, ex ipsa sua natura tale est, ut non ad certa tempora aut adjuncta restrineatur, sed ei ab omnibus omnium ordinum et omnium temporum atque aetatum, et locorum hominibus parendum sit. Quid plura? Est enim decretum vere dogmaticum. Ergo et ex ipsa notione sua perpetuum. 4)

194. „Quod in decreto explicite mentio fit publicarum lectionum, disputationum, praedicationum et expositiouum, hoc certe .non_talIit ejusdem valorem dogmaticum. Aliud es-set, si intelligeretur pro hnjusmodi actibus solemnioribus usus Vulgatae praescriptus prae textibus aliis genuinis e. g. prae originalibus; haec posset dici consecutio disciplinaris deducta ex decreto dogmatico. Concilium vero hunc usum Vulgatae in publicis lectionibus, disputationibus, praedicationibus et

expositioaibus certe non uraescripsit ad exclusionem textuum originalium , 1) sed secundum earn modum. ut authentia Vul-gatae non in discrimen vocetur, sed integra retineatur, ac nemo illam rejicere quovis praetextu audeat. Sub hac vero ratione jam praescriptio et prohibitio non est disciplinaris, sed est pro determinatis actibus applicatio authentiae dogma-tice declaratae.quot; 3)

Scholion. Deo return Tridentinum de ediiione el usn s. Li-brorttm iusuper duo alia cdicit praeceptn disciylinaria: a). „ ut pcsthac sacra Scriptura , potissimum vero haec ipsa vetus et vulgata editio, quaui emeudatissime imprimatur;quot; b). „nulli-que liceat imprimere , vel imprimi facere quosvis libros de rebus sacris sine nomine auctoris: ueque illos in futurum ven-dere , aut etiam apud se retinere , nisi prirauin examinati pro--batiqne fuerint ab Ordinario , sub poena anathematis, et pecuniae in canone Concilii novissirai Lateranensis apposita, etc.quot; Qua autem ratione poenavi honc modcratus sit Pius IX. Const. Aplic. Sedis , dilncide cxponit 111. A. Godschalk. 3)

Expone genuinum sensim, quo Tridentinum Concilium statuit et declaravit „ ut ex omnibus latinis editionihics, quae circurnfenm-ivr, haec ipsa vetus et vulgata editio pro authenlica habeatur; et ut nemo illam rejicere quovis praetextu audeat vel praesumat.quot;

195. E. Ordine praepostero exponinms im])rimis quid sibi velint ultima decreti verba: „ et üï nemo illam rejicere

Atqui liaec edisserens cl. Judocus Eavesteyn Tfïetanus, 4J qui inter Theologos adfuit Concilio, „ Hoc est autem, in-quit, editionem alic^uam rejicere, eam de suo loco quem ob-

1) Hao de re audiri mcretur s. Carolus Borromaeus, utpote quo — prout testatur Bonedictus XIV., De Synodo lib. XI. cap. XIV.— „non tuit alius Concilii ïridentini fidelior intcrprcs.quot; Atqui in ipsis Instructio-nihus Pastorum , Parte I. cap. XI. s. Carolus conceptis verbis docet: Con-cionator „ ne a vetcri, vulgataqnc Bibliorum cditiono, porpotuo sancta Ecclcsiac usu comprobata , in proferendis divinarum Litterarum sententiis discedat, sed illam pro authentica haheat, ut decreto Tridentino cavetur. Ad planiorem tamen illius explicationem uberioremque, uti etiam ticebit Graeca et Hebraiea lectione.quot; Ceterum vide n. 199.

tinet, destituere et tamquam puhlifn iisii et honoie indignam rejicere, aspernari et contemnere. Quod non est censendus facere, qui editionem in omnibus Ecclesiis receptam et mul-torum saeculorum usu approbatam et commendatam sic sus-cipit et veneratur, ut tarnen earn ad fontem diligenter con-ferat; et ex fonte illust'rat quae obscura sunt, et explicat quae ambigua, aut denique etiam corrigit, ubi certo depre-henditur vel vitium aliquod irrepsisse vel interpretem Scrip-turae sensum non plene assecutum, nihil tarnen temere aut mutat aut corrigit.quot; Quandoquidem, uti scite ait Serarius, 1) „non statim dicitur bonum aliquod quis rejicere, qui plus in eo aliquid aut desiderat, aut ut sit, elaborate neque cum praetextu aliquid audere vel praesumere, qui bona Legislatoris venia, veraque legis intelligentia, modeste quidpiam quaerit aut facit: prout ex iis quae de praetextu, et liac in legibus formula: Ne quis praesumat'. docere solent Canonici juris In-terpretes, perspicuum est.quot; Haec illi.

Speciatim igitur statues, posteriori hac decreti parte pro-hiberi a). ne Vulgatam universim veluti non autlienticam xe-jiciasj b). jie_-fiam, nominatim in rebus fidei aut morum ad aedificationem doctrinae christianae pertinentium asperneris quasi ullo asset deformata errore, ex quo perniciosum aliquod dogma colligi queat; quinimo c). ne aliquam illius partem, hujusmodi etiam quae per se ad res fidei et morum non per-tinet, audacter et temere respuas aut privata auctoritate cor-rigas.— Contra pars illa decreti non prohibet. quominus liceat, debita cum modestia et servata quae universim Vulga-tae debetur veneratione, prudenter sequi lectionem a Vulga-tae lectione diversam in rebus tantum per accidens. imo quoad rtioclum enunciationis dogmatis etiam in locis per se dogma-ticis. Neque enim ex eo, quod Vulgata sensu exposito re-jici nequeat, sequitur eam absolute secundum omnes omni-no partes, et secundum modum quoque enunciationis au-

thenticam esse et immunem ab erratis. Nec ab altera parte ex eo quod levia quaedam errata et modorum in ea adsint diversitatcs, illius authentia negari potest, vel jure aliquo dici, Ecclesiam sue decreto innocuos approbasse errores, ut-pote quos authentia non attingit, et Synodus suo decreto mere permittit, quinimo subsequenti praeeepto suo „ut haec ipsa vetus et vulgata editio quam emendatissime imprimatur,quot; quoad fieri potest, sustulit et exclusit. 1) Ad rem unus ex deputatis ad correctionem Yulgatae D^r. Valverde in libello supplici ad Clementem VIII. ita loquitur: „Multa, Pater Sancte, permisit Ecclesia legi publico, non quod omnino probaret, aut rectius legi non posse statuerit . . . neque ideo dicenda est errores tolerasse in Bibliis, cum haec neque sa-nam fidem neque mores corrumpant. Plura quidem et majora multa toleravit Ecclesia, antequam Hieronymus Biblia emen-daret, et nemo Ecclesiae hoc exprobravit.quot; 2)

196. Praenot. Antequam aggredimur ad expositionem prio-ris partis decreti, qua statuitur: ,, ut ex omnibus latinis edi* tionibus, quae circumferuntur, haec ipsa vetus et vulgata editio pro authentica habeaturquot;, notamus, apud nonnullos ca-tholicos Theologos de vi et extensione recitati decreti Triden-tini duas obtinuisse opiniones extremas, quae ambae a vero illius sensu deficiunt, unfi per excessum, altera per defectum.

pene ahsolutam Vulgatae (certe ut erat Pontificum cura eden-dae) authentiam per Tridcntinum decretum declaratam fuisse contendebant; tuebanturque vi decreti versionis Vulgatae, certe ut Pontificum cura edita est, conformitatem cum textibus pri-mitivis indiscriminatim in omnibus et singulis etiain minimis quihusque rebus et particulis, atque adeo eodem modo in rebus per accidens quam per se dogmaticis definitam esse, atque fide divina tenendam. Posterior. justo , ut videtur, laxior, hisce no-

stris temporibus a quibusdam eruditis tradi coepit. Ex adverse hi contendunt: vi decreti conformitas Vulgatae cum textibus originalibus non potest sane intelligi de omnibus et singulis rebus et incisis per accidens dogmaticis : ergo eodem w,odo etiam in textibus per se dogmaticis vi decreti non est intelligenda; sed sufficit admittere conformitatem Vulgatae cum Scriptura primitus inspirata ita, ut maneant quoad substantiam libri iden-tici: salva autem hac substantiali conionm^^^ffe siiir/tilis locis cujuscumque argumenti etiam per se dogmatici vi decreti nihil definitum est, sed autbentiae et genuinitatis agnitio vel negatio in singulis ab examine critico pendere debet. 1)

His notatis, pro summo quaestionis momento priinum inter utrainque recital am extremam opinionem sententiam me-diam et veram una, qua licebit, clara propositione enuntia-mus, quam dein singillathn exponimus, tandemque demon-stramus.

197. I'ropositio, quae, ni fallar, legitimum sensum, ex-tensionemque decreti plane coinplectitur, haec est: Sgnodns Tridentina praedicto suo deoreto legaliter de clara vit veteris et vulgatae editionis authentiam conformitatis intrimecam cum Scriptura primitus inspirata sneciatim in omnibus el singulis textibus per se doamaticis in amdu alirnw determinato. nou tarnen supremo ; et in ceteris in nradu simplic.i. quoad rei ■nunmam.

198. Dicitur 1°. ,, veteris et vulgatae editionis.quot; Decretum namque respicit „hanc ipsam veterem et vulgatam editio-nem, quae longo tot saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est et „ lïbros (in canone recensitos) infegros cum omnibus suis partlbus, prouï in Ecclesia Catholica legi consueverunt, et in vetebi vulgata latina editione liahentur.quot;

Ergo a). declaratie Concilii refertur ad Vulgatam ut turn tem-noris e.rtabat ex comrauni consensu mendis quibusdam in rebus levioris moment! vitiata et ut a Concilio ipso potuit adhiberi et 1) Apud Franzelin, ibid. p. 465.-407.

reipsa adhibita est. Ergo b). decretum non ad futuram tan-tummoclo editionem referebatiir. quae est calumuia Protestan-tium. Ergo c). non snhsistit id . quod patroni absolutae con-formitatis dicero solebant, videlicet decretum respicere veterem vulgatam quidem editionem, sed de mandate ipsius Con-cilii quani emendatissime impriraendam, eamque ut nunc ha-bemus in editione Clementina, etiam in omnibus minimis vi decreti habendam esse authenticam. Ergo d). si de aliquo textu etiam 2^:er se dogmatico extante in editione Clementina posset demonstrari, eum non esse ex veteri vuig at a editione, ejus conformitas eum Scriptura primitiva non posset dici per decretum Concilii declarata. Ergo e). qui textum ita admittit vel non admittit, prout tempore Concilii extabat vel non extabat in veteri vulgata editione, quae longo tot saeculorum usu in Ecclesia probata est, is nihil agit contra decretum Concilii.

199. Dicitur 2°. „legaliter declaravit veteris et vulgatae dietionis authentiam conformitatis intrinsecam cum Scriptura primitivaquot;. Igitur Concilium praedictae editioni Vulgatae contulit authentiam extrinsecam judicialem, quam nee textibus primi-geniis, nee alteri detulit cuique versioni. Decretum enim ad textus primigenios, versionesve antiquas non spectabat ; imo ne in comparatione quidem cum illis textibus aut versionibus, muitoque minus ad excludendam horum auctoritatem authen-tia Vulgatae declarata est, sed solum in comparatione cum versionibus latinis, quae tum circumferebantur, ut constat ex verbis decreti, ex historia Concilii, 1) et ex testimonio Theo-logorum qui Concilio interfuerunt. Manserunt ergo illi textus et antiquae versiones in tota extrinseca auetoritate, ut fue-rant ante, editum decretum. Quamvis vero nullo explïciio Ecclesiae decreto declarata sit authentia textuum originalium ut nobis adhuc praesto sunt, de ea tarnen certo constat non

solum cntice et historice, 1) sed de authentia quoad rei sum-mam eiiam (loamatAi'.e/ T])sa enim authentia Vulgatae quae dog-matice declarata est, supponit authentiam testuum hebraici et SraefiLt saltern ut in omnibus exemplaribus sitnul sumptis in Ecclesia Dei adhuc extant et dignosci possunt.^Vd quam in-tiraam connexionem cum Vulgata accedit quoad textum grae-cuin N. T. ipse mu 11orum. saecu 1 orum usus in Ecclesia inde ab aetatc apostolica. Utrumque hoe argumentum suo modo valet etiam pro authentia versionis LXX. „ Profecto, inquit Bellarminus, 2) valde male merentur de Ecclesia , qui tam insignem thesaurum illi eripiunt, quique de scriptis origina-libus Apostolorum et Prophetarum tarn contemptibiliter loquun-

tendum nihilominus hic denuo est, non eamdem vigilantiam ^ Ecclesiae Catholicae Eomanae et ex multis jam saeculis non ^fe^eumdem publicum usum ad textum graecum muitoque minus ^4ead textum hebraicum referri sicut ad versionem et editionem '^^felatinam, nee utrimque eumdem esse modum declarationis ec-clesiasticae, per quam ipsa authentia et praesertim exjÊfensio et gradus authentiae nobis proponitur et manifestatmgt;^

200. Dicitur 3°. „ speeiaüm, in textihus per -se dogrnaticis in (jradu aliqno determinatoquot;. Quod est contra recentiores, qui, ut dictum fuit, opinantur, per Concilii decretum Vulgatam authenticam et genuinam fuisse declaratam eatenus dumtaxat, qnatenus libri sistantur cum originalibus quoad rei summam identici, ceterumque judicium de textuum etiam per se dog-maticorum authentia et genuitate examini critico commissum manere. Adversus hos firmiter tenendum, vi decreli Vulgatam esse authenticam non solum velut indeterminate, sed etiam speciatim hoe gradu authentiae ut de textuum per se dogmati-corum genuinitate et authentia eo ipso certissime coristet quod in veteri vulgala editione tempore Concilii extabant. Vi decreti

namque tenendum, non solum universim libros dictae versio-nis cum originalibus identicos esse quoad rei summam, sed insuper in ejus textibus ad fidem et morura regulam per se pertinentibus verbum Dei originale sincere exliiberi , saltern secundum substantiam dogmatis.

201. Unde dicitur 4°. „non tarnen in graclu supremo.quot; „Neque enim — ita dilucide Card. Franzelin 1) — affirma-mus conformitatem in singulis textibus per se dogmaticis de-claratam esse in gradu supremo perfectionis; sed .sufficit. quod dogma expressum in Vulgata, fuerit etiam expressum in Scrip-tura primitiva. Adeoque singillatim dicimus, a). dogma quod

Scriptura primitiva; b). non erat expressum aliud dogma in Scriptura primitiva, aliud in loco respondente editionis vulga-tae; c). multo minus dogma quod in Vulgata affirmatur, ibi erat negatum, aut vicissim.

Sed non dicimus. a), vi decreti Concilii credendum esse dogma in vulgata eoclem modo expressum, ut erat in Scriptura primitiva, dummodo dogma maneat idem; propterea neque dicimus, b). in hujusmodi locis per se dogmaticis nullum posse esse errorem versionis, dummodo sit hujusmodi, qui substantiam dogmatis non mutet vel obliteret ita, ut etiam adhibitis praesidiis opportunis et necessariis intelligi nequeal. Sic non censendus esset contra decretum ïridentinura rejicere authen-tiarn Vulgatae, qui veram lectionem in textibus quibusdam etiam per se dogmaticis putaret esse aliam, qua idem quidein dogma sed non eodem prorsus modo ut in Vulgata enunciare-tur. Exempla esse possunl, si quis contenderet textus: Gen. TIL 15. „ ipsa conteret caput tuumquot;; I's. CIX. 3. „ ante lu-ciferum ffenni tequot; ; Inc. XXII. 20. „ qui pro vohis fundeturquot; ; ad Rom. V. 12. „in quo omnes peccavernntquot;; T. ad Cor. XV. 51. „omnes quidem resurgemus, sed non omnes immntabimurquot;

etc., juxta Scripturam primitivam non ita esse , sed ; „ ipsé conteret caput tumnquot;; „ sicuï ex matütino ros est, genui lequot;; „ qui pro vohis effünditdrquot; ; „ quia (eo quod) omnes peccave-runtquot;; „otnnes qindem dormiemüs [ad resurgendum 1)], sed non omnes immutabimurquot;; imo etiam si legeretur: „ omnes quidem non dormiemüs [vel diuturno vel perpetuo somno mortis 2)], sed omnes immutabimurquot;, vel omnes justi ad gloriam, vel om-nino omnes non quidem ad gloriosam sed tarnen ad immor-talem vitam corporis^ Utrovis enim modo scriptum primitus fuisse dicas, dogmOTj/eadem promissi Redemptoris et imma-v ^/culatae ejus Matrf^ aeternae generationis Filii j sacrificii eu-r, / /j charistici relatm ad sacrificium crucis; peccati origiualis; uni-ersalis resurrectionis utrimque licet paulo aliter reperies e-nunciata. Hujusmodi varietates modorum Apostoli ipsi frequenter admiserunt in citationibus , non solum suas sententias aeque inspiratas substituendo sententiis inspiratis V. T. , ut aliqui persuadere vellent, sed ubi profitentes se citare ipsam Scripturam V. T. adlübent versionem LXX. modaliter diver-sam a textu primitivo. 3) Denique c). neque contendimus, vi decreli Tridentini constare et tenendum esse, nullum textum per se dogmaticum extitisse in Scriptura originali, qui desit in editione vulgata. 4)

Uno verbo dicimus, vi deereti Tridentini in textibus per se dogmaticis ut sunt in veteri vulgata latina editione, com-parate cum Scriptura originali non posse admitti diïïnrm.it.n.-

2) cfr. I. ad Thess. IV. 14-16. et S. Hieronymus Minerio et Alejandro oxponeus illud Apostoli „ non omnesquot; etc. „ lu ipso jamquot; mihi T. III. p. 124., nee nou Suarez iu 3. P. q. LVI. art. II. disp. L. sect. II.

4) el. H. Hurtcr Theol. general, n. 189. p. 104. , hujus rei exemplum profereus „Ita, iuquit, deest in Vulgata ille textus, quo saepissiuio usi sunt Patres iu disputationibus suis contra Pelagianos et Scmipelagianos pro dogmate de necessitate gratiae; „ Praeparatur voluntas a Bominóquot; Prov. VIII. 35. sec. LXX., et ille alter Isaxae VII.9. „Nisi eredideritis, nou

tem conlradictionisin testu affirmatur quod in versione negatur , vel vicissim ; nee diffarmitateni cliversitatis posilivae in dogmate, qua statuj^r affirmatio aut negatio hïc unius, il-lic alterius dogmatis; nee diflormUatem diversitatis ue/jativani in ipso^ dogmate . hoe sensu , quod dogma expressura in Vulgata (v. g. explicita illa et diserta distinctio trium personam ra in una substantia, quae habetur, et ita solum habetur I. Joan. V. 7.) defuerit in Scriptura originali, et proinde textus ita dogma exprimens in Vulgata sit spurius et humanus, adeoque non canonicus. — Non tamnn dicimns denlaratam esse confor-mitatem hoe sensu, quod nullum dogma forte expressum in Scriptura originali exciderit in editione vulgata; ac postremo non dicimns, excludi diffonnitatem modalem.

202. Dicitur 5°. „et in ceteris in yradu simplicii. e. quoad rei summam sive substantiam. Quod nominatim est contra vetustiores, absolutam ferme in minimis quibuscumque conformitatem propugnantes.

203. Jam autem quod ad priorem propositionis partem at-tinet, quae adversus recentes quosdam eruditos statuit : „ vi decreti conformitatem tenendam esse in omnibus et singulis textibus per se dogmaticis, saltern quoad sensum dogmatis,quot; res superius 1) jam pene confecta fuit. Enimvero decretum de can. Scripturis indirectam et implicitam continet declarationem au-thentiae integrorum librorum in canone enumeratorum cum omnibus suis partibus determinate sub liac forma veteris et vul-gatae latinae editionis. Atqui l. c. quatuor rationuin momentis probatum est, omnino nefas esse in decreto illo nomine par-tium intelligere dumtaxat partes deutero-canonicas libri listher et Daniel. Praeterea ex scopo decreti directo et immediato de-monslratum fuit, nomine partium positive ibi comprehendi om-

nium librorum recensitoruin speciatim et nominatim partes il-las oranes et singulas, quae sunt per so dogmaticae.

Hac eadem igitur significatione et extensione intelligi debet authentia m hoc altero decreto cle editione et usu s. librorum, in quo directe et explicite declaratur , „ ut haec ipsa vetus et vulgata editio, quae longo tot saeculorum usu in ipsa Ecclesia probata est, p^ro authentica habeaturquot; nominatim in iis ac-tibus, quorum prdeclpua vel unica pars est exponere, decla-rare , defendere dogmata Christiana morumque regulas , „ in puhlicis lectionibus , disputationibus , pkaedicationibüs et ex-positiontbi's.quot; — Judicium igitur de authentia textuum per se dogmaticorum non ab examine critico pendet, sed vi de-creti de eorum authentia constat eo ipso quod in veteri vulgata latina editione habentur , et in Ecclesia catholica legi consueverunt.

Itaque hunc, quera declaravimus, esse legitimum decreti sensuin 1°. patet ex ipso decreti conte.xLu et scopo. ^/liisuper 2°. ex testimoniis Theologorum , qui vel interfuerunt Concilio vel paulo post secuti sunt. Ex his sapientiores quique unanimes retinebant hunc sensum decreti de conformitate non solum ve-lut abstracte in substantia librorum , sed nominatim in locis quatenus per se exhibent res fidei et morum regulas. „ At, inquit Franzelin, inter veteres multos quos consului, hacte-nus nullum inveni , qui expresse dixerit vel indicaverit , vi decreti non esse determinatam Vulgatae authentiam in texti-bus per se dogmaticis. In re autem tam gravi — ita pruden-ter et valde sapienter concludit eruditissimus Auctor lauda-tus — a doctrina et interpretatione communi non est re-cedendum.quot;

204. Restat ut contra vetustiores nonnullos Theologos pro-bemus „per Concilii Tridentini decretum Vulgatae, etiam ut

1) I. c. n. II. et III. a p. 472.-491. ubi pluribus rem comprobat, ad-yersariorumque argumenta diluit.

in editione Clementina nobis praesto est, conformitatem cum textibus originalibus non esse decretam in supremo gradu et quoad singula incisa, etiam quae non continent dogna ali-quod per se revelatuin.quot;

Haec autem ultima propositionis nostrae pars probatur l^u. ex scopo decreti clirecto. Scopus Tridentini Vulgatam decernen-tis authenticam directus et immediatus erat, habere regulam certain in confirmandis dogmatibus et instaurandis in Ecclesia moribus. 1) Atqui ad lumc finem nihil pertinent minu-tiora quaeque geographiam, chronologiam, adjuncta intima bistoriae, botanicam, zoologiam etc. spectantia; sed ad hunc finem satis est versionis et editionis, qua Ecclesia ad fidei et morum aedificationem tamquam genuino verbo Dei utitur, au-thentia conformitatis in rebus fidei et morum, ac in ceteris quoad rei summam. Ergo banc respectivam , non autem omniuio-dam seu strictiorem conformitatem declarare propositum erat.

•2°. Ex decreti circumstantiis: Quid, el Quomodo? Synodus enim authenticam declaravit et ut talem ad confirmanda dogmata et instaurandos in Ecclesia mores ipsa adhibuit veterem et vulgatam editionem prout turn temporis existebat. Atqui simul agnovit, earn baud carere defectibus et erratis levioris momenti. 2) Ergo de authentia in hujusmodi minutioribus Patres Concilii in sua declaratione non agebant.

3°. Ex acceptione decreti A), per Theologos plerosque insig-niores, Concilio '/). praesentes; quales puta erant jam supra laudati Salmeron, 3) et Andreas Yega, 4) qui insuper sancte asseverat, se ab ipsius Pontificis Pauli III. legato et Concilii praeside cardinali Marcello Cervino, postea anquot; 1555. inter Sess. 16. et 17. in Pontificem electo, 5) crebrius audivisse, „ac pridie quidem quam illud decretum firmaretur, et postea

non semelquot;, non aliam fuisse Concilii meutem, quam decla-rare authentiam Vulgatae respectivam, supra descriptam. Idem P. Joanni Marianae significavit Jacobus Ijainez, postea S. J. Praepositus Generalis, qui Concilii Tridentini pars magna fuit. 1) —(3). qui Concilium scripserunt, e quorum

numero suffecerit laudasse praeter Marianam , Card. Bellarmi-num, 2) Serarium. 3) — y). recentiores, utputa Kilber, 4) Perrone, 5) Franzelin 6) et alii communiter.

B). Ex acceptione decreti per ipsam Ecclesiam. Ecclesia e-nim non modo post solemnem illam authentiae Vulgatae decla-rationem , sed etiam post illius emendationem auctoritate Pon-tificum institutam, adhuc permittit et ratum liabet usum publicum et liturgicum non solum editionum in aliis linguis, 7) sed etiam alicubi antiquae versionis latinae a Vulgata nostra in rebus hujusmodi minoribus multum diversae. Res constat ex dictis de versione Itala. 8) Ita etiam chronologia in annis Pa-triarcharum juxta LXX. diversa ab ea, quam habet Vulgata, conservata est in Martyrologio Romano, nee in hujus correc-tione a Benedicto XIV. circa illam quidquam est mutatum. Profecto talis liturgicus usus textuum in rebus hujusmodi minutis etiam sensu discrepantium manifestissime demonstrat, Ecclesiam auctoritate sua neutros textus in hujusmodi rebus voluisse declarare certo conformes archetypo primitive.

Ecclesiae hac in re mens praeterea inquisita et comperta est ex response, quod ante paucos annos (1. Aug. 1859.), Summo Pontifice vivae vocis oraculo approbante, dedit S. Congregatie Concilii ïrid. Interpretura. Causa haec erat. Circumferebatur decretum j^velut a praedicta Cong, die 17. Jan. 1576.sanci-

turn, sequentis tenoris: „ Cougregatio generalis censuit, nihil posse asseverari, quod repugnet vulgatae latinae editioni, etiam quod asset sola periodus, sola clausula, vel membrum, sive vox, vel dictio sola, vel sj'llaba, iotave unum.quot; At vero Serarius 1) suspicatus est illud supposititiura esse, pluribusque id alii deiu contenderunt. Certe in arcliivis Romanis diligenter quaesitum nusquam repertum est. Decreti autem genuinitate supposita, de illius sensu S. Congregatio , nuper a viro liarum rerum studiosissimo et scientissimo interrogata, respondit: „si vere aliquaudo prodiit, intelligi debet prohibere, ne quid asseratur Vulgatae repugnans in rebus jitlei ct mornm, illudque responsum Pius IX. vivae vocis oraculo approbavit. 2)

T)e versione vulgata ex praescripto Concilii Tridentini qicam emendat'minie edita.

/ Fraeuot. Historia ista commode in duas periodos dividi potest, quarum l^a. statuatur ab aetate Hieronymi usque ad Concilium Tridentinum; 2^a. a Concilio Tridentino usque ad nostra tempora.

205. Epocha lquot; , sive Historia Vulgatae a saeculo V. usque ad Concilium Trid. — Jam diximus 3) Hieronymianam editionem nou quidem statim , sed paulo post ac saeculo saltern VII. ita ab omnibus susceptam esse ut universam lati-nam Ecclesiam occuparet. Hinc factum est ut codicum scrip-tores innumera pene ejus exemplaria exscriberent et in vulgus ederent. Cum autem notum sit librariorum errores pro exemplarium numero augeri, nemo mirabitur si sensim multa vitia accidentalia in Vulgatae codices irrepserint , ac ejus cor-rigendae necessitas apparuerit. Hujus correctionis necessitatem

2) Rei testis est Card. Fraazelin I. c. p. 501., queni, pro instituto tameu notis usi compcndiariis, in tota hac quaestione magistrum sequi studuimus.

Vulgatae continuo contmenterque persenserunt sacri Doctores. Siquidem Vulgatae codicibus emendandis adlaborarunt jam sae-culo VI. Cassiodorus; VIII. venerabilis Beda; ineunte IX., cooperante ipso Imperatore Carolo Magnc , Alcuinus, non e textu hebraeo aut graeco, ut quidam opinati sunt, sed ex codicibus latinis antiquioribus. Alcuini fama ac Imperatoris opera eftecemnt ut novae recensionis exemplaria statim diffun-derentur sub nomine Bibliorum Alcuini, vel Caroli Magni, ex quibus aliquot supersunt, vel saltern ex iis paulo post dili-genter et eleganter descripta, e quorum numero est Cod. Val-licellianus. — Deinceps novam correctionem aggressi sunt ex-eunte saeculo XI. Lanfrancus, Arcbiepiscopus Cantuariensis, et s. Petrus Damiani, Francus scholasticus , Olpertus , Ij Gon-dulphus; itemque sequenti saeculo, XII., Stephanus, abbas Cisterciensis, 2) nee non Nicolaus Card, diaconus s. Damasi, Dunstanus Cantuariensis, 3) aliique nonnulli. Deinde a saeculo XIII., id opus perficiendum susceperunt congregationes, intellige, Universitates et Familiae religiösae, unde prodierunt sic dicta correctors ïj/M/na.

Sunt autem Correctoria codices latinae Vulgatae cum amplo margine in quo adnotatae leguntur variantes lectio-nes ex codicibus tum Alcuini tüm etiam antiquioribus de-sumptae, itemque breves ex operibus Patrum et textu ori-ginario observationes, cum judicio etiam de lectionum va-lore critico. Hisce aut aliis similibus verbis haec indican-tur in correct. Sorhonico: „ est de textu, non est de textu, vera est liter a, falsa est liiera.quot; — Ex iis notiora sunt correctorium Dominicanum, quod scilicet Patres Dominicani jussu et opera Hugonis a S. Caro, Doctoris Parisiensis, Or-dinis FF. Praedicatorum et R. E. Cardinalis (f 1262.) Parisiis anno 1236. confecerunt ac postea novis curis reformatum et

auctum iterum ediderunt an. 1256., quo usi sunt laudatus Hugo, Albertus Magnus, s. Thomas, aliique plurimi; dein Sor-bonicwm, aliaque a Franciscanis, et Cartliusianis adornata. Ho-mtn labores valde commendandi non parum utilitatis attulerunt, sed universale et efficax remedium constituere non poterant, praesertiin quia suprema Ecclesiastica auctoritate erant desti-tuti. Interim medio saeculo XV. invenitur ars typographical in tanta autem codicum varietate typographi modo unum vel alterum codicein typis edebant, modo, crisi adhibita, ex varus codicibus editionem suam adornare satagebant, ut primus fecit Card. Ximenes in polyglottis, et Robertus Stephanas in pluribus editionibus, utputa anni 1523., 1528., 1540., 1543. etc., quae tamen, utpote adnotationibus beterodoxis infectae, damnatae fuerunt a I'arisiensi et Lovaniensi Universitate. Ita res se habuerunt usque ad Concilium Tridentinum, a quo altera epocha excurrit usque ad nostra tempora. \\/

Priusquam vero alteram banc correctionis Vulgatae epo-cham exponamus, memoranda est partitio Vulgatae editionis in capita et versus; quippe quae adhuc priori epochae dcbetur.

Itaque quaeritur: A quo tempore, et auctore eclitio vulgata * latino, distincta ftierit in capita. et versus, ac quae sit huius divisionis auctoritas ?

206. R. Vulgaris hodie librorum s. Soripturae divisio in canita in editionibus latinis fieri coepta est inde a saec. XIII.. et plerumque auctori refertur Hufjoni a Sane to Caro.^Ansam bujns divisionis dederunt Concordautiae id temporis confici coep-tae. Postquam enim s. Antonius de Padua (tl231.) primam Concordantiam-realem, i. e., in capita digestam secundum or-dinem rerum in Scriptura contentarum , exaraverat , primus Concordantiam verhalem, sen secundum ordinein verborum, com-posuit laudatus Hugo a s^to. Caro. Jam vero ad faciliorem suae

1) cfr. Perrone /. c.; ad n. 251. et n. 260.; Caminero I. c. n. 223. ; Lamy I. c. n. 17. 18.; Ubaldi I. c. p. 271.-273.

Concorclantiae 1) usura , s. Libros, maxime habita ratione eorum-dem materiae, iti capita divisit. Deinde bac divisione usus est etiam in suis Bibliis , una cum Evangelii commeutariis , in qui-bus denuo quodlibet caput subdistinxit in septem partes per lit-teras in margine, aequali fere distantia, amp;dditas a. b. c. d. e. f. g. ad citationes opportunius instituendas, et facilius invenien-das. Praedicta divisio in capita perpetuo in usu mansit; subdi-visio ista per trecentos circiter annos adhibita etiamnum in Missalibus et Breviariis liomanis occurrit. 2)

207. üapitum porro in versus distinctio. ut hodie recepta est, 3) inventa refertur Roberto Stepkano. saeculo XVI. typo-grapbo Parisiensi. Primum earn inseruit in editione graeco-latina N. T. anni ]551.; et deinde in editione Yulgatae anni 1555.

Appositio denique mmerorum,^ad singulos capitis versus, nostro iamp;to nata est saecul^ uiquit cl. Serarius, qui natus an. 1555. otiit 1609. 4)

208. Q.uum vero partitio haec in capita et versus non ab Ecclesia, sed a privatis hominibus facta sit. profecto ipsa quoque eiusdem auctoritas privata dumtaxat est, nee major, quam ratio sive momentum, quo libros in capita, baecque in versus eruditi illi diviserunt. Imo borum divisionem nou semper satis accuratam esse, Scripturarum interpretes jam dudum animadverterunt, et Juce clarius est v. g. ex Deuterunonii ca-pite ultimo, manifeste ad librum Josue referendo. Ubi igitur regula fidei, Patrum , Doctorumve auctoritas , et sana ratio illud requirunt, tuto possumus praecedentia superioris cujusdam

2) cfr. Dr. Kaulen /. c. n. 78. — Antiquitus loca iudicabantur geno-rali formula scriptum est, Scripiura loquitur, Lex jiraecipit, praedixit haias etc.; vel etiam determinate historiae parte, unde verba adhibebantur, v. g. {Marc. XII. 26.) „Non legistis in libro Moysi supek kubum .. .

3) Versiculi sive otr/ot, de quibus Origenes et Ilierouymus saepius lo-quuntur, nostris versibus multo crant breviores. efr. Lamy l. c. n. 90, et 103.

( Scholion. Divisio in capita etiam in textum hthraicmn sae-culo XV. inducta fuit. Nauique Eabbi Isaac Nathan primam hcbraicain concordantiam absolvit anno 1448., quae primuin typis prodiit anno 1534. — In textum graecum nou nisi medio saeculo XVI. communiter rcccpta fuit; adhibita quidem fuerat in cditione N. Ï. Complulcnsi anni 1514., sed in pos-terioribus editionibns itcnim neglecta fuerat.

Divisio in versus in textum graecum eodem tempore quo in editionem latinam inserta fuit; textus autem hcbraieus vix dici potest iiane alteram divisionem suseepisse; numeri enim versiculorum tantum in marginc quarumdam cditionum notan-tur non separatis ab invicem versieulis; in aliis vero editio-nibus tantum singuli quinque versus per litteras notantur. 2)lt;

209. In epoclia 2^;l., quae decurrit a Concillo Trid. usque ad nostra tempora, distinguuntur studia a Lovaniensibus imprimis, dein et potissimum a Rom. Pontificibus impensa in eraendandam editionem Vulgatam.

_u a). Vix namque condita per Patres Tridentinos 8. April. 1546. lege „ut posthac s, Scriptura, potissimum vero liaec ipsa vetus et vulgata editio quam emendatissime imprimatur,quot; Theologi Lovanienses emendate edendae Vulgatae suas curas impenderunt. Adhibita editione Eoberti Stepliani anni 1540., collatis insuper triginta Mss. Codd., Hentenius anno mox insequenti primam suam editionem vulgavit Lovanii 1547., quae editio saepius recusa fuit. — Mortuo autem Hentenio, Theologi Lovanienses novam recensionem typis emiserunt anno 1574. curante praesertim Luca Brugensi, cujus optima habe-tur editio in fol. anni 1583., qua postea saepius usi sunt Romani Correctores. Certe horum etiam editiones utiles erant; non tamen omnium votis satisfaciebant neque suprema auc-toritate Ecclesiae suffultae prodierant.

Idcirco provide, sapienterque, et jure,ut patet, plenissimo Rom. Pontifices totum boe emendationis negotium ad se re-

vocarunt; solius quippe publicae auctoritatis est id proponeie, cjuod communi ac publicae utilitati et commodo inservire debet; insuper hac ratione öccurrebatur litibus, alioquin num-quam finem habituris. 1)

Itaque b). absoluto Concilio, pro sua de Scripturis sanctis cura nihil intentatum reliquerunt ipsi Summi Pontifices, Pius IV. et V., praecipue vero Gregorius XITI., Sixtus V., Gre-gorius XIV. et Clemens Vllf., institutis ad id muneris con-gregationibus, ut vulgata editio ad mentem Concilii emen-datissima in lucem prodiret; quod re ipsa factum est primum a Sixto V. anno 1590.ytx constitulione „ Aeternm illequot; 2) novimus quanta cura ipse Sixtus V. operi liuic adlaboraverit. Ipse magnus ille Pontifex omnia attente perlegebat; rationes correctionum in utTamque partem perpendebat; emendationes partim admittebat, partim rejiciebat ut non satis probatas, in consilium adhibitis doctissimo Franc. Toleto, S.J. et postea R. E. Gardinali, et Augustino Rocca; novam typographiam in Apostolico \aticano j'^latio ad hanc potissimura editionem extruxit, atque sua etiam manu correxit, si qua praelo vi-tia obrepserant. Tametsi autem nulla diligentia praeter-missa fuerit, qua impressio typographica nullo vitio inficere-tur, menda tamen irrepserunt circiter quadraginta, e quibus triginta, eo quod graviora essent, ac sensum irnrautare vi-derentur Sixtus eraendavit, et chartulis glutine applicitis ad-monuit, quomodo se vera lectio habcret. 3)— Ob haec, quae in suam editionem irrepserant, menda , non autem ob defectum ipsius correctionis Vulgatae (quippe quae correctio, quoad fieri potest, adamussim respondit scopo ac methodo 4) sibi prae-stitutis) sub finem pontificatus sui Sixtus cogitavit praelo ite-rum subjicere suam editionem ; at morte praepeditus (f 27. Aug. 1590.) id consilium executioni mandare non potuit, uti

3) Ïjöcb, huee videsis apud Bukentop, Lux de luce. Jib. III. cap. III. art. ö. et 4. ' ^r

nec ejus successor Urbanus VIL, utpote qui non nisi 13. die-bus electioni suae supervixit.

c). In hujus locum suffectus Gregorius XIV., pluribus ur-gentibus, novatn Bibliorum eraendationein suscepit, nova in hunc finem instituta congregatione , cui regulas tradidit, ad quarum normam emendatio fieret, diversas ab iis quas secuta fuerat editio Sixtina. Verum antequam opus plane absolvere-tur Gregorius 15. Oct. 1591. fatis cessit. Successit Innocen-tiusIX. ,qui altero pontificatus mense nondum exacto, morle sublatus successori Clementi VIII. reliquit gloriam opus cor-rectionis ad finem perducendi.

d). Prodiit Clementis editio e typographia Vaticana anno 1592. in folio ; anno 1593. in quarto, et anno 1598. in octavo, huic additis tribus erratorum correctoriis.

Editiones autem Clementinae noraen Clementis non praefe-runt, sed constanter sub solius Sixti nomine prodierunt, in-scriptae: Bihlia sacra vulgatae editionis Sixti Quinti Pont. Max. jussu recognita atcpte eclita Romae ex Ti/pograpMa J aticana. En ratio ob quam editio Vaticana vocari consuevit. Nomen Clementis primus, ut videtur, Antonius Laurent apposuit in sua editione Lugduni anno 1675. divulgata; atque haec ad-ditio exinde communiter recepta est.

Haec igitur est Vaticana Fulnatae latinae editio, quam om-nes sequi debent et quam reliquae posteriores editiones reprae-sentant.

Namque e). Clemens VIII. opportune providere volens, ut in posterum s. Bibliorum vulgatae editionis Textus, auctori-tate sua correctus, idem incorruptus, ut decet, conservetur, per Breve Apostolicum 1) inter alia praecepit, „ut nemo banc sanctarum Scripturarurn editionem typis mandare prae-sumat, nisi habito prius exemplari in Typographia Vaticana excuso: cujus exemplaris forma, ne minima quidem particula de Textu mutata, addita, vel ab eo detracta, nisi aliquid occurrat, quod Typograplncae incuriae manifeste adscribendum

sit, inviolabiliter observetur. Si quis vero Typographus . . . banc eandem s. Scripturarum editionem . . . aliter quam juxta hujustnodi exemplar, ut praefertur, impritnere, vendere, ve-nales habere, aut alias edere vel evulgare, aut siquis Biblio-pola a se vel ab aliis quibusvis . . . bujus Editionis impres-sos libros, feu imprimendos a praefato restitute et correcto Textu in aliquo discrepantes . . . pariter vendere, venales pro-ponere vel evulgare praesumpserit, ultra amissionem omnium librorum, et alias arbitrio nostro infiigendas poenas temporales , etiam majoris e.rcommun icationis sententiam eo ipso incur-rat: a qua nisi a Romano Poniifice, praeterquam in mortis articulo constitutus, ahsolvi non possit.quot;

Censuram. quidem banc T?ius IX. per constitionem „ Apos-tolicae Sedisquot; 12. Oct. 1S69. abrogavit, sed non ipsam legem , ut adeo Typographus aut Bibliopola qui contra banc facere praesumpserit, culpae reus sit, ut anteliac. 1)

210. Bi. Scopus utrique Pontifici idem fuit; nimirum ve-tgrgm et vulgatam latinam editionem, quoad fieri posset^ prig-tinac suae puritati restituere. ac quam emendatissime edere: ,, Illud sane — ita Sixtus babet in paulo superius laudata Constitutione „ Aeternus illequot; — omnibus certum atque explo-ratum esse volumus, nostros bos labores [in praec. resp. in-dicatos sub b).], ac vigilias, numquam eo spectasse ut nova editio in lucem exeat, sed ut Vulgata vetus ex Tridentinae Synodi praescripto, emendatissima, pristinaeque suae puritati , qualis primum ab ipsius interpretis manu, styloque pro-dierat, quoad ejus fieri potest, restituta imprimatur.quot; 2) Si-milibus verbis utitur Clementinae editioni praefixa Praefatio ad Lectorem, cujus auctor est Card. Bellarminus. „ Proposi-tum, inquit, non fait, novam aliquam editionem cudere, vel antiquum Interpretem ulla ex parte corrigere, vel emendare;

seel ipsam veterem, ac vulgatam Editionem latinam a mendis veterum librarioruin, necnou pravarum emendationum errori-bus repurgatam, suae pristinae iutegritati, ac puritati, quoad ejus fieri potuit, restituere; eaque restituta, ut quam emen-datissime imprimeretur juxta Concilii Oecumenici decretum, pro viribus operam dare.quot;

211. E. til euradem scopum Congregationes, quibus rau-nus emendandae vulgatae editionis commissum fuit a Sixto, dein a Gregorio et Clemente non eamdem methodum. sed di-versas critices regulas sea crmones, ipsis annuentibus Ponti-ficibus, sequenda judicarunt; variant enim in obscuris homi-num eruditorum judicia. Sixtus quidem rem perficere judioa-vit absque notabili recursu ad textus originales, sed principa-liter ope melioris notae codicum ipsius veteris et vulgatae editionis. Tales autem prae ceteris sunt a), codex gothieus Boelicvs, descriptus ex codice Lucinii Boetici, qui sex ad Hieronymum notarios miserat ad scribendum quidquid Hieronymus bactenus in s. Litteras exaraverat; habet hie codex ad minus annos 900. antiquitatis et puriorem exhibet versionis Hieronymianae textum, quo et tamquam instrumento praecipuo ad veram lectionem Vulgatae restituendam usi sunt correctores Roma-ni; 1) — b). codex Amiatinus, scriptus per Servandum ab-batem saec. VI., circiter 120. annos post mortem s. Hiero-nymi (f 420.); ita autem vocatur a monasterio s. Benedicti sito in Monte delle fore, latine, in monte Amiatae in Hö-truria (Toskanen), quod certe a saec. X. in illius possessionem venit; inde autem a suppresso an⁰ 1785. monasterio, asservatur in bibliotlieca Laurentiana Plorentiae; 2)— c). codex Paulinus, ita dictus a s. Paulo in via Ostiensi, et d). J a!-

]) Pcrrono /. c. n. 274. ubi simul animadvertit, vix umquam de hoc codico mentioncm faoovc Prolostantes, (inia continot celebro comma 1. Joan. V. 7.

His iisdem quidem codicibus correctores turn Sixtinae cum Gregorianae et Cleraentinae Congregationis usi sunt: at vero Clemens praeterea vol uit, ut sua editio quoque exigeretur ad textus primigenios, ac ad veterum Patrum commentaries. Bel-larminus rationem succinctam reddens methodi observatae in correctione Clementina non modo hoe ultimum clare innuit, sed insuper testatur in ea quaedam consulto esse mutata, alia autem, quae mutanda videbantur, consulto immutata esse re-licta. „Et vero — scribit in laudata Traefat. ad Led. — quamvis in hac Bibliorum recognitione in codicibus manuscrip-tis, Hebraeis, Graecisque fontibus, et ipsis veterum JPatrum commentariis conferendis non mediocre studium adhibitum fue-rit; in hac tamen pervulgata Lectione sicut nonnulla consulto mutata, ita etiam alia, quae mutanda videbantur, consulto immutata relicta sunt.quot;

Ad haec quaeres, 1°. Quae fuerint causae hujus consilii; sive quare quaedam, quae mutanda videbantur, conmlto immutata relicta sint? Et 2°. cujusmodi hie denotentur consulto sive mutata, sive immutata relicta?

212. R. ad l^U[n. Hujus consilii tres causas justissimas af-fert Bellarminus. a). Quia secundum iteratum ipsius s. Hiero-nymi monitum vitanda est offensio populorum, b). Quia facile creditu est, vetustos interpretes. qui ex Hebraeis, et Grae-cis Latina fecerunt, meliores et emendatiores codices hebrai-cos et graecos habuisse quam ii sunt, qui ad nos per ven e-runt. Unde versimile est, aliquando veterem interpretationem melius referre textum originaletn, quam textus ipse hebraicus et graecus in praesenti suo statu, c). Denique hujusmodi ratio erat scopus in emendandis Bibliis propositus, supra n. 210. descriptus. Ceterum consule ipsam Praefat. ad Led.

1) Inter insigniores Vulgalao codices etiam reponendus oodcx Fuldensis dictus a bibliotheca Fuldensi in qua asservatur, sive alio nomine vocatus Cupuensis, utpote saee. VI. scriptus jussu Victoris, Episcopi Capuensis-, codex Toletanus etc.

213. E. ad 3^um. Utrobique denotantur res accidentales; puta praeter meuda tjpographica Sixtinae editionis, comma-ta, littej-ae, voces et dictiones istiusraodi ciuae doctrinae ia s. Scripturis revelatae substantiam nullo modo attingunt. Rei testis idoneus et gravissimus est cl. H. Bukentop. Siquidem diligenti comparatione instituta inter universas lectiones Sixtinae editionis cum lectionibus editionis Clementinae, com-perit loca nmtaia ex Sixtina editione in Clementina, sive dif-ferentias inter utramque editionem esse 2134., 1) sed mere accidentales. ünde verissime affirmat: „ Nulla est in utroqus Ponlijice repugnantia, nulla in utriusque Bibliis alia credendi aut agendi, nulla suhstantialis diversitas, sed accidentalis so-lummodo.quot; 2)

Corollarium l^unl. Ex historia correctionis Vnlgatac, n. 205. 30!). relata, consequitiir Vulgatam latinam ab Eecicsia et a sacris Doctoribus ita vigilante)' custoditatn fuisse ut immqnam permitterent ejus exemplaria suhslantialiler coiTumpi. sed Ic-vioribus etiarn in earn inductis mendis per opportunas correc-tiones occurrcrent, proindeque laudatam versioncm praesertim post Pontificias correctiones in Clementina editione integram ct ineorruptam contineri.

Corollarium 2^um. Diversitas inter editionem Sixtinam et Cle-mentinam unice oritur ex diversa ratione critica, quam isti rontifices in sua emendatione tcnuerunt; atque Sixtina editio in ordinc ad Clementinam spectari potest, et re ipsa se lia-bet uti minus perfectum ad magis perfectum. 3) Namque — uti iternm ipsa Praefalio ad Lect. disertis verbis liabct — banc Clementinam editionem „ sicut omnibus numeris absolulam pro liumana imbcciilitatc affirmarc difficile est, ita ceteris omnibus, quae ad hunc usque diem prodierunt, emendatiorem, puriorem-que esse minimc dubitandum.quot;

Corollarium 3^ura. Ex dictis liquido confirmatur sententia quae tenet, a Tridentino Concilio declaratam fuisse veteris et vnlgatac editionis, suo praescripto emendandae, authentiam non absolutam , sed respectivam. Praedicta cnim omnia clarissime euunciant, emendationem non ita institutam esse, ut jam ctiam in omnibus minntioribus verbis ac seutentiis, quae ad fidem

et morura regulam firmandam per se non pertinent,-textni original! perfecte respondere vi decreti ac subsecutae emenda-tionis credi debeat. 1)

Corollarium 4^un,. Absnrdi plane sunt, qui, ut olim Angli-canus Thomas James 3) contra l^Jantificuin itifaUihiliialeiu ar-gumnntum deduci posse putant ex co. quod cditio vnlgata typis jam impressa jussu Sixti V. itenim ad incudem revocata et secundum canoncs criticos paulum mutatos correcta tandem in luccm prodiit jussu Clcmcntis VIII. Totum enim illnd negotium diversitatis inter utramque recensioncm nihil ad res fidei et morum pertincbat, ipsique Pontifioes disertis verbis profess! sunt, se veterem et vulgatam editiouem evulgare, quoad ejus fieripotuit, emendatam , adeoque quin in crilico hoe opcre , quod adversarii insulse cuin fidei definitionc permiscent, um-quam sibi infallibilitatem tribucrint. 3)

Ignorantiae igitur ct aestui carpendi Eomanam Eeclesiam adscribes praedictum aliosque id generis libellos, in quibus Protestantes ob exigui momenti errata in cditione Sixtina, atque discrepantias accidentales inter editiouem Sixtinam ct Clementinam, adeo vehementer in Eeclesiam Catbolicam et Se-dem llomanam insurrexcrunt! -1)

Corollarium 5^u,n. Si modo omnia hoc capitc dicta in ani-mum revoccmus, cum Bellarmino fatcamur nccesso est; „ In multis, magnisque beucficiis, quae per sacram Tridentinam Synodum Ecclesiae suae Deus eontnlit, id in primis numerau-dum videtur, quod inter tot Latinas editiones divinarum Scrip-turarum solam veterem ac vulgatam, quae longo lot sacculo-rum usn in Ecclesia probata fncrat, gravissimo deercto au-thentieam declaravit,quot; 3) quodque hae ita emendata editione fruimur.

2) lu libro inscripto; Helium Papule, sive Concordia discors Sixti F. et Clem. VIII.

4) Hac do ro plura tradit Perrone l. c. n. 268.-274. Observatmn tanion velim ibid, per Cellcrior perperam esse reddita viri catholici Joan-nis Leonard! Hug verba haoe: ,, Bellarmiu ist dor verfasscr dieser Vor-rede, welche ihn um seine Heiligsprechung gebracht liaben soilquot;: ac s! his el. Hug. denotasset, quod haee Praefatio ad Led. causa potissima fuerit. canonizationis Bellarmiai. Ni cnim fallor, vel maxime contrarium ca verba signilicant. Nee est quod errata eruditi viri Hug multiplicen-tur; siquidem proeul dubio in tota hac correctionis Vulgatao liistoria ni-mium Protestantibus velifleatur, ut legent! ejus Iiitroductiouem {Eiiileiluiif/ ï. I. §. 127.-129.) manifestum erit; quare cl. Perrone, aliis ejusdem allatis verbis, merito quaerit: „ Itauc Catholicus?quot;

Praen. De reliquis Oocidentalibus antiquis versionibus de Gotkica scilicet Slavonica et Aualosaxonica; necnon de Orieu-talibus, v. g. de Chaldaicis, Syriacis, Aegyptiis seu Copticis, Persicis, Arabicis etc., copiose eruditi agunt, i. a. cl. Ubal-di, 1) et Lamy, 2) qui etiarn de recentioribus, seu vernacu-lis variorum populorum versionibus bene disserit. 3) — Haec memorasse pro nostro instituto suffecerit, ideo vel magis quod de iis versionibus quarum notitia majorem utilitatem affert, aut quae prae ceteris apud nostrates in usu sunt, Lie illic in Historia Ecclesiastica sermo habeatur, utputa de editione Germanica D^rum Fr. Jos. Allioli, Valentini Loch et Wilhelmi Reisclil; de Gallic a versione et paraphrasi P. Carrières, Con-gregationis Oratorii Presbyteri, etc. Unde ceteras mittentes, pauca dumtaxat de praecipuis versionibus Neerlandicis dicemus.

214. E. Claritatis gratia versiones Neerlandicae distingui pos-sunt 1°. ratione habita temporis. in versiones elucabratas ante, yel post praetensam refonnationein ; post banc 2°. ratione auctor um, qui fuerunt vol catholici, vel acatholici.

Diu ante fucatam reformationera Lutheri et Calvini s. Bi-blia in linguam Belgicam translata sunt. Antiquissima hu-jusmodi versio , rectius paraphrasis librorum historicorum V. T., serraone rhjtmico adornata anno 1270. auctorem habet Ja-cobum van Maerlandt, qui natus in Damme, baud procul Bru-gis, vulgo laudatur ceu Belgarum poëtarum Pater. Eam anno 1858.-1861. edidit Prof. Lovaniensis cl. David. 4) — Prima autem proprie dicta versio Belgica , soluta oratione (prosa), ad normam Vulgatae composita, non tarnen integrae Scripturae

4) cfr. La lecture de la s. Bible par Mgr. Malou, T. II. p. 324. et Lamy I. c. sect. IV. n. 8,

(exceptis nempe Psalterio et N. T., quae modo extabant) est aniii 1300. 1) Haec typis irapressa traditur quoad A^r. T. I)el-phis anno 1462., quoad N. T. Gaudae paulo post.

l^a. versio Wing hi ana, i. e. , quam ad normam Vulgatae , recenter a Lovaniensibus emendatae, 2) elucubravit, adjuvanti-bus Petro de Corte et Godevartio Stryrodio, Nicolaus van Winghe, Canonicus Regularis. Ipse Lovanii natus, ibique re-sidens universa Biblia, vulgari Brabantino idiomate, prout illo Lovanienses utuntur, exarata primum edidit anno 1548. Lovanii simul et Coloniae. Ex eo autem quod prima haec edi-tio Lovanii prodiit correcta et approbata a peritis quibusdam Theologicae facultatis Lovaniensis Doctoribus etiam Lovanien-sis dicta est. — Postea versio ista accuratissime a Doctoribus Lovaniensibus emeudata , et ad novam Vulgatae editionem , post peractas Romanas correctiones sub Sixto V. et Clemente VUL, plane exacta, anno 1599., et saepius deinceps prodiit Antverpiae apud Joannem Moeren torf, quem latine Mo return vocarunt. Hinc nomen: Biblia Moerentorfiana, quorum optima editio est anni 1713. De his editionibus cl. Smits 3) affir-mat, quod strictius litterae inhaereant, et cacophoniae et ca-cozeliae vitium non raro incurrant, sive in servile illud, quod s. Hieronymus 4) insectatur, vitium , quo verbum de verbo exprimendo perditur intelligentia; quodque ipso textu latino obscuriores saepe et intricatiores sunt, nominatim in libris Job et Psalmorum. 5)

2^a. Versio Wilhelmi Smits, anno 1704. nati in Kevelaar, ejusque discipuli Petri van Hove, ordinis Frat. Min. Recoil. — Ipso exhortante Archiepisc. Mechliniensi Thoma de Al-

5) cfr. Lamy I. c.-, Introd. in lib. F. ei N. T. p. 270., ct 111. Bracq Prolegom. in S. S. p. 33.

satia manum operi admovit eruditissimus Smits; verum doctis-simis inhaerens prolegomenis, dissertation ibus, addensque operi notas grammaticales et criticas, vere eruditione plenas, labori est immortuus Antverpiae an⁰ 1770. Ejusdem continuator van Hove, eadem , imo et longiori via procedens , pauca edidit. Instantibus jam copiis Gallorum Belgium invasuris, opus est abruptum nee hactenus resumptum. Quamquam autem merito doleamus, opus praeclarissime inclioatum non esse plane con-fectum, magnam tamen V. T. partem, earaque haud facilem Smitzio acceptam referimus, secundum Vulgatam eleganti ser-mone translatain. Extant namque Antverpiae ab anno 1744,-1782. edita volumina 21 in octavo, quae complectuntur Pen-tateuchum, Tobiam, Judith, Esther, Job, Psalmos, Prover-bia , Ecclesiasten , Canticum Canticorum , librum Sapientiae et Ecclesiasticum. 1)

3°. N. T. jam pridem Pranc. Costerus , S. J. , ac nuper vertendum suscepit E^mn, et E^mius Joan. Theod. Beelen, Am-stelodamensis, in Univ. Cath. Lovan. S. Script, et Lingg. 0-rientall. Prof. Ord. (nunc emeritus). Ejus translatio cum no-tis desumptis ex Ecclesiae Patribus aut ex doctis ecclesiasti-cis viris edita, ab omnibus Belgii et Hollandiae Episcopis ap-probata prodiit Lovanii ab anno 1860.-1869. Nuperrime an. 1877., etiam suscepit translationem libri Psalmorum, quam approbarunt Card. Dechamps, Archiep. Mechlin., et Theodorus, Episc. Leodien. — Item Samuel Philippus Lipman, qui, natus Londini 27. April. 1802. parentibus Judaeis, aetatis anno 20. Juris civ. D^r renuntiatus Lugduni Batavorum, causis actis cla-rus, tandem 3. Maj. 1852. Religionem Catholicam ex intimo animi sensu amplexus , propensoque studio colens, N. T. transtulit, notisque sapientissimis, praesertim irenico-polemicis instruxit. Non minima ejus laus quod ubique Vulgatae tuetur lectionem. 7. Julii 1871. morte labori ereptus non potuit praes-tantissimum suum opus absolverej ei namque desunt Epistolae

Catholicae et Apocalypsis, Prodiit ab an⁰ 1861.-1869. ap-probatum per 111. Archiepiscop.-Episc. Buscorl. J. Zwijsen , et anno 1872. per Arch. Ultraj. A. I. Scliaepman. 1)

Versiones Acatholicorum iternm duplicis classis hic distin-guendae sunt, Appellantium, et Proteslantimi.

216. Ad priorum, Appellantium nempe sive Jansenistarum classem pertinet 1°. versio, quam anno 1717. Bruxellis et Ultrajecti edidit Aegidius de Witte, 2) Gandavensis, judice cl⁰Smits, 3) „plana, et quoad stylum perspicua; ast quoad in-terpretandi modum, omnino monstrosa. Nunc enim Hebraeum, nunc LXX., nunc Vulgatam aut alium, qui privaio ipsius cerebro apparebat justior, nulla crisi, interpretandi regula nulla, sequitur.quot; „Interim — verba iterum sunt cl. Smits — quia cuique quod suum est tribuere debemus, in locis (rari tarnen sunt) quos bene rcddit, satis praeclare se gessit; ut proin homini illi ferme quadret, quod do commentariis Rab-binicis dicere solemus ; Vhi hene, nullus melius: uli male, nemo pejus.quot;

2°. Versio Schnuriaaa, ita dicta quod majorem hujus ver-sionis partem elaboravit Andreas van der Schuur, Gorcumien-sis, similiter de numero Appellantium presbyter. Quae, morte praeveniente, perficere non potuit, supplêrunt alii ejusdem schismatis patroni, nominatim Henricus van Ehijn. Prodiit Ultrajecti anno 1732. cum approbatione pseudo-Archiepiscopi Ultrajectens. Stylus planus et elegantissirnus est; at saepius liberius a Vulgata recedit, et Jansenismi erroribus favet. 4«) Elandrica versio, quae Psalmos et N. T. continet, quae-que a mendaci frontispicio Embricensis audit, auctores habet De Witte et Van der Schuur. 5)

4) Cfr. Smits l. c. n. 209., ct Introd. in lib. S. V. et K. T. p. 27G.; Bracq. t. c. p. 34.

217. Quod hac in re ad Proteslanles nostrates attinet, hi quidem diu communiter usi sunt versione, ex Gennanica Lutheri desumpta, belgice Embdae primum edita,et dein ab anno 1526.-1542. saepius Antverpiae impressa, eaque j crebro tamen mutata, etiamnam Lutherani utuntur. Calvinistae au-tem ab anno 1637. usi sunt versione nova, ex hebraeo grae-coque confecta a viris deputatis a synodo nationali Dordrecli-tana, celebrata anno 1618.-1619. 1) Quandoquidem e decreto 29. Julii anni 1637. Generalium Ordinum foederati Belgii (undo sortitur nomen : Staten-Bijbel) versio baec publico usu Calvinistis recipienda, et vel in scholis suscepta fuit. Earn jam crebrius reformatam at senescentem ineunte hoc saeculo XIX. illustravit van der Palm. 2)

Scholion. Ex praescripto Synpdus Provincialis Utraject. 3) Parochorum et Confessarionim est monere fidelcs, „ prohiberi versiones oinncs, quae legitima ecclcsiastica approbatione caro-ant, ac tamquam omiiino probibitas habendas esse versiones ab haereticis con fee tas, quae hodie passim sparguntur ct ultro otferuntur.quot; Atquc bae quidem baud raro speciem fallaccm prae sc ferunt. Societates quippe Biblicae non verentnr om-uis generis artificiis uti ad decipiendos incautos Catholicos. Ita hand raro versionibus, servatis Juris Ecclesiastic! praescrip-tis olim editis, amputant additas notas; hie illic corrumpunt textus; atque ab anno 1836. ab iis expungere solent libros dcutero-canonicos; ac nihilominus approbationes olim a legitima ecclcsiastica auctoritate concessas, ementitum typi locum etc. sic intcrpolatis Bibliis affigunt; quinimo ipsis versionibus suis haereticis haec omnia apponere non verentur.

Multa igitur cautione hie opus est. In dubio autem qualis sit translatio, Parochi et Confessarii indicium aliquod suspectae vel pcrversae vcrsionis habebunt inspectis textibus quibus-dam, quos exhibent cx N. T. Dens, 4) ex utroque. Ï. 111. Malou, 5) ct K. P. Boone, fi)

6) Conference sur les Bibles, iuter ejus Opuscula T. II. a p. 121., ubi simul loca praccipua colligit, quae Protcstautes contra lidci Catholicac veritatos perperam adducere solent.

JDe Scripturae sensibus, interpretatione, interpretandique regulis et subsidiis praecipuis.

218. R. Generatim sensus Scripturae plerumque, ac satis congrue definitur : Ilia Veritas, quam ex intentione Spiritus Sancti verba Scripturae immediate vel mediate significant.

Dicitur lⁿ. Hst ilia Veritas, sive, ut aliis verbis idem enun-ciant alii: ilia significatio, ilia sententia, ille mentis seu animi couceptus, quera Spiritus Sauctus verbis immediate vel mediate exprimere et horum ope in animis hominum excitare voluit.

Corollarium l^um. Hiuc patet senmm Scripturae stricte differre a significatione verborum Scripturae a). natard; nam significatio stricte est notio vocibus in se spedatis subjecta: sensus vero est mentis couceptus ab auctore propositione vel oratione manifestatus; I)). iermino; significatio namque unius ejusdem-que vocis saepe est multiplex et vaga; sensus autem est unica quaedam et detcrminata notio ab auctore certo loco spec-tata ; c). medio-, significatio semper immediate e verbis; sensus vero etiam e rebus, per verba designatis, cognosci potest; d). necessitate; oratio, pleno manente seusu, quandoque non-uulla relinquit cogitatione supplenda, neinpe cum ellipsis ad-hibetur; adeoque sensus adcsse potest quin adsint verba; si-gnificationes autem ibi nutuquam praesto habentur, ubi verba non adsuut.

quod optime quis scire possit singnlarum vocum significatio-nes, quin tarnen sensum orationis sit assecutus. 1)

220. Dicitur 2ⁿ. quam ex intentione Spiritus Sancti. Quod sapienter quidem plerique addunt, ut ex ipsa definitione pa-teat imprimis, a sensu Scripturae excludi oranem verborum significationem , interpretationemque , quae sensum pareret quam Spiritus Sanctus intendere nequivit; puta quae sen-sum efficeret falsum, cum aliis Scripturae locis vere pugnan-tem, aut Deo indignum ; quique adeo pro mero arbitio le-gentis, aut ejus errore ex verbis Scripturae eliceretur. — Dein ut pateat, bic unum inquiri de sensu S. Scripturae, üt Deus est illius auctor princeps, sive ut vere est verbum Dei; sicque caveatur ne defiuitio obnoxia sit disputationibus , qui-bus quaeritur: An Scripturae auctores secundarii 2) semper ea-dem quae Spiritus Sanctus intenderint, et similia, de quibus in utramque partem Theologi disseruut. 3) — Denique ut innua-tur, sensum quem vocant aceommodaiitium. utpote a Spiritu Sanclo non intentum, proprie non esse s. Scripturae sensum. Id enim solmi, sed et omue, quod Spiritus Sanctus verbis immediate vel mediate expriuiere, et horum ope in animis ho-minum excitare voluit, ut sensus Scripturae haberi potest et debet.

At vero, quamvis igitur per se et a priori ad rationem sensus Scripturae merito referatur intentio Spiritus Sancti, ea tarnen nota non ita accipienda est quasi directe et proxi-me ex intentione Spiritus Sancti Scripturae sensus colligen-dus foret; contra potius ex verbis Scripturae, simul tamen

1) efr. Dens, De virtute Fidei u C2.; et cap. I. u. 9. ogregii Traclatu-i de sen.sib. s. ,S. auctore Bukentop, quoni hac in re plerumque sequimur. efr. llanolder, Ilermeneutic. §. 9.; Lainy I. c. cap. VII. sect. I. n. 6.

2) Fucre etenim qui in definitione sensus s. Scripturae mcmorantes in-tentioncm scriptorum sacrorum disputationibus, imo confusioni facile an-sam praebnerunt, v. g. Janssens, Herm. sacr. n. 61C. vol. II. cap. V. sect. I. §. 1.

3) Ita v. g. ad liaec Gabriel Vazquez in 1quot;'» part. s. Thorn. Q. I. art. X. disput. XVII. cap. IU. tuetur partem aieutem; Joan. Wiggers, Comment. in loe. cit. s. Th., Bub. Iquot;®., negantera.

consideratis argumento et coutextu orationis, colligenda est in-tentio Spiritus Sancti; quippe quae semper id spectat quod verba immediate vel mediate significant. Verba namque signa sunt eorum , quae in animo. 1)

221. Dicitur 3°. quam . . verba Scripturae immediate vel mediate significant-, etenim duplex sensus S. Scripturae singularis est: nimirum litter alis, quem verba sive propria sive figurata immediate per se ipsa, et miisticux sen spiritualis, quem verba mediate significant, mediantibus nempe rebus aut personis prius per verba significatis.

Scltolion. Ex doctrina s. Thomac 2) s. Scripturae oinniiio proprium est et singulare, quod praeter littcralem habeat etiam sensum mysticum; hujusque rei causam assignat Dei, Scripturae auctoris , poteutiam. „ Respoudeo dicendum , mqait l. c., „quod auctor sacrae Scripturae est Deus, in cujus potestate „est, ut non solum voces ad siguificandum accommodet (quod „etiam homo facere potest), sed etiam res ipsas. Et ideo cum „ in omnibus scientiis voces siguificent, hoe habet proprium „ ista scientia (Scripturistica), quod ipsae res significatae per „ voces etiam significant aliquid. Illa ergo prima significatio , „qua voces significant res, pertinet ad primum sensum, qui „est sensus liistericus vel litieralis ; illa vero significatio, qua „ res significatae per voces iterum res alias significant, dicitur „sensus spiritualis, qui super littcralem fundatur ct cum sup-ponit.quot; 3)

Praen. Praesenti §.⁰ tradendae veniunt imprimis singulorum s. Scripturae sensuum definitio et divisie, atque quae bine consequuntur eorum inter se convenientia et differentia; dein quaestiones aliquot speciales de singulis Scripturae sensibus, ac demum de sensu, quem vocant, accommodatitio.

3) cfr. Quodlib. VII. Q. VI. art. XIV.-XVI. et Comment, iu epist. ad Gal. cap. IV. iect. VII. n. II. ubi similia habet.

222. R. Ex dictis Scripturae sensus litteralis recte defini-tur : Ilia Veritas, quam ex intentione Spiritus Sancti verba Scripturae sive propria sive figuraia immediate significant.

In hac definitione per voculam immediate indicatur differentia ultima sensus litteralis a sensu mystico.

223. R. Sensus litteralis 1⁰. ratione ipsorum verborum duplex est distinguendus; yroyrius nempe et imnromins. prout verba in significatione sua propria, nativa et genuina adlii-bentur, vel a significatione propria ad alienam transferuntur. — Per proprias autem verborum significationes eae intelligun-tur notiones, quae priinitus cum vocibus conjunctae fuerunt; per improprias vero eae, quae vocibus, primitus ad aliam no-tionem indicandam destinatis, tardius demum vel necessitatis vel naturalis nexus, vel cujusdarn similitudinis causa, vel de-lectationis et ornatus studio adjectae fuerunt.

Porro in locutione impropria, cnjusdam similitudinis causa adhibita, vox ex intentione loquentis significat non id a quo, sed id ad quod fit translatie. Sic v. g. ubi Christus dixit dis-cipulis suis : 1) Cavete a fermento Fharisaeorum, non in ten ■ dit prius panem fermentatum significare, ac deinde permixtam atque corruptani erroribus doctrinam Pharisaeorum; sed vocem fermentum metapborice accipiens, secundum quod non panem fermentatum significat, sed malam ac erroneam doctrinam, praecipit simpliciler, unice et immediate vitare malam doctrinam Pharisaeorum ac Sadducaeorum. His attentis , continuo clarius patescet distinctio sensus litteralis improprii a sensu mystico. Sensus namque mysticus non intenditur, nec signi-ficatur nisi mediante et prius supposito sensu litterali a lo-quente intento; aliud autem est in sensu litterali improprio, quippe qui ex dictis non est ille, quetn verba nude et pro-prie, sed quem improprie sumpta indicant, adeoque non sig-

Quum vero voces a significatione propria ad alienam trans-ferantur ope troporum et figurarum, de quibus agunt Fnsti-tutiones poëticae et rlietoricae, hinc, ut bene Bellarminus 2) animadvertit, sensns improprii tot possunt «wMistingni sjiecies quot dantur tropi et figurae. — Insuper hinc ratio patet ob quam sensus improprius ab aliis vocatur translatus, tropicus, Jiyuratus, mctaphoricus, universim nempe cum s. Augustino 3) sumpta metaphora pro quavis translata locutione, ut est „de re propria ad non propriam verbi alicujus usurpata translatie.quot;

Sensus litteralis 2°. ratione rerum. quae verbis s. Scriptu-rae immediate significantur, eo«dividi potest in historicum, qui res gestas, propheticum, qui futuras, allegoricum, qui pure aut saltern praecipue credenda, anagogieum, qui sperandn,, tro-pologicum, qui agenda nobis exhibet. Dico : condividi potest-, nam, quamvis multi satis congrue et solide sensum litteralem ita condividunt, illa tarnen divisie non sic obtinuit, quin per tria nomina posteriora (per sensum allegoricum , anagogicum et tropologicum) simpliciter intelligi soleant tres species sensus mystici. 4) Quae ceterum hujus divisions respectu ani-madvertenda forent, per se intelligentur ex möxmicendis de notione et divisione sensus mystici.

1°. historici proprii: Creavit Deus coelum et terrain. 5) „ improprii: Deus., requievit die septimo. 6)

2°. prophetici proprii: Ecce virgo concipiet et pariet filium. 7) „ improprii: Ilahitabit lupus cum agno. 8)

3°. allegorici proprii: Ego et Pater unum sumus. 1) „ improprii; Ocoli Domini super judos. 2)

justi autem in vitam aeternam. 3) „ improprii: Vidi sanciam civitatem , Jerusalem no vara. 4)

5°. fropologici proprii: Diliges Bominum Deum tuum. 5) „ improprii: Non potest arbor bona malos frnc-ius facere. 6)

Corollarium. Ex dictis patet, sensum hisloricum, quo nomine s. Thomas sensum litieralem quandoque in universum com-pellat, 7) propria non esse nisi speciem. sensus litteralis. 8)

Quid est sensus mysticus ? dando rationem variorum nomi-nimi, quibvs conipeUatur, et speciatim dicendo quid sit typus?

225. R. Est ilia Veritas, qiiam ex intentions Spiritus Sancti verba Scripturae mediate significant, mediantibus nempe rebus, vel personis prius per verba significatis. Post superius dicta sensus mystici definitio ulteriore explicatione non indi-get. Unum desideratur explicatio sive ratio variorum nomi^ num, quibus hic sensus ab aliis aliter atque aliter appellatur.

226. Atqui, quare a nonnullis recentioribus 9) vocetur sensus mediatus, item realis ex additis ad ipsam definitionem verbis satis patet.— Appellatur autem mysticus, 10) quia sub rebus per verba significatis quasi reconditus delitescit. — Spiritualis. ,, quod — ut ait Vazquez 11) — lateat sub re-

C) Matth. VII. 18. cfr. Fatritius, Instil, de interpret. Jiiblior. n. 17., linjusque opcris Compend. Katisbonae anno 1800. editum.

9) v. g. 111. Ranolder l. c. §. 11., qui sensum litieralem simili ratione vocat verbalem seu imniediatum.

10) A voce graeca [wtu, claudo, unde irjotT^tov, arcanum, et pL'ju-ixo;, i. e., arcanus, abditus, reconditus.

bus, sicut spiritus sub corpore.quot; — Tup lews. 1) quia in typo fundatur ita, ut res (quo nomine hie comprehenduntur non modo eventus,sed et actiones et personae) sensu Jitterali pro-lata typus sit seu figura rei, quae sensu mystico designatur. Unde res ilia . quae e.v diving ordinatione rem aliam sitmificat tijims, jujurq-, — ea vero quae per typum designatur. anti-typw, praejUjurala rectissime appellatur. 2) Plerumque ta-men hae voces significatione conversa sumuntur ut antitypus intelligatur figura, seu res prae-figurans; typus, res prae-figu-rata. 3) Tandem a s. Patribus interdum vocatur symbolicus, nec male. Typus enim quivis symbolum est, non tamen vi-cissim quodvis symbolum est typus.

Scholion. A typis sedtilo distinguenda sunt mere symbola, qnalia imprimis mem or alia rerum praeteritarum, puta arcus, quem post diluvium posuit Domiuus in nubibus, qua signum est promissionis numquam in postcrura totam terrae molem nquis mersum iri;4) item propletica, quorum triplex est genus. Primum est imago prophetae a Deo exhibita plerumque monstruosa, ut videre est apud .leremiatn. 5) Ezechiel. 0) Amos, 7) Zachariam. 8)— Secundum genus est aciio prophetae a Deo jussa, subdita rei gestae significatioue. Hujus sym-boli exempla habes apud Isaiam, 9) Jeremiam , 10) Ezechiel. 11) Genus tertium est iterum actio, sed ipsius prophetae dum prophetiam pronuntiat, uti loemn Iiabuit in Ahia, 12) Eli-seo, 13) Agabo 14). —Haee aliaque mera symbola a typis, nomiuatim propheticis, probe tibi sunt distinguenda.

duplici hac uteris regula: l^a. Symbolum simul typus est, si a solo Deo res illae notuerint ordinari ad aliquid aliud prae-significandum. Exemplo sit agnus paschalis. Hic primum qui-dem a Deo id habuit, ut esset symbolum rei praeteritae,

egressüs scilicet ex Aegypto; ut talis autera nier urn symbol um est; nam ipsi Israelitae ritum agni paschalis in memoriam praedicti sui egressüs per se excogitare et marte suo insti-tuere potuissent ; sed deinceps etiam a Deo solo id habere potiiit_i ut rem futuram, Christum, inquam, in cruce iramo-landum et in s. s. Eucharistia comedendum praesignificarer •

Z³⁸. Eegula haec est: Tnpv.s est, et non merum symbolum , /fapfJtia si certo constet alicubi adesse symbolum, ubi tarnen sensus litteralis et obvius ejusdem loei illud symbolum nullatenus in-dicat. Exemplo haec sint: S. Matthaeus 1) tamquam de Christo reduce ex Aegypto dicta interpretatur verba, quae Oseas 2)

protulit de filiis Israël per Moysen ex Aegypto reductis : Ex Aegypto vocavi jïliuni meum. Itaque ex Matthaeo certo constat, hanc reductionem filiorutn Israel symbolum fuisse re-ditus Christi ex Aegypto. Habet enim: „ et secessü in Aegyp-l.um: et er at ibï usque ad ohitwm Herodis: ut adimplebetur quod dictum est a Domino per prophetam dicentem: Ex Aegypto vocavi fiUum meum. Sed non mernm. at vere tynieum symbolum est. Expensis enim verbis, ut apud Oseam ea contexta sunt cum reliqua oratione, perspicies sensuin litteralem ac obvium nihil praeferre quod Christum attingat. Eodem pacto Christi typos, non nuda symbola, fuisse intelliges Melchisedech, 3) Salomonem, 4) etc. etc. Item, quod sensu litterali dicit Jc-remias 5) de caede infantium, Jerosolyma per Chaldaeos ex-pugnata, typum fuisse caedis Innocentium per Herodcm. Di-

cit enim S. Matthaeus: 1) Tunc adimpletum est quod dictum est per Jeremiam prophet am dicentem: Vox in Rama etc.

Sunt qaidera 2) qui haec et similia loca uon vere m^ice de Christo, nut aliis dicta reputant, sed tantum sensu accom-modato illis applicata; sed haec opinio sou assertio rnerito ab aliis plerisque omnibus reprehenditur. Istud enim est usseve-rare, proplietatum non esse, quod Scriptura dicit propheta-tum fuisse; est dicere, non esse impletam prophetiam, quam impletam esse Scriptura testatur. 3)

227. R. Sensus mysticus ratione rerum nrae-sianificatnrnm triplex distingui solet : allegoricus, anagogicus et tropologicus.

Praen. Ut traditam divisionem recte intelligas, praevie ani-madvertisse juvabit, voces praedictas secundum usum lierme-neuticum acceptione prorsus peculiari hie adhiberi. Imprimis de allegoria notandum , earn hoc loco non sumi prout apud Ehetores, quibus est figura dictionis, quae „ aliud verbis, aliud sensu ostendit.quot; 4) Sane banc Ehetorum allcgoriam quo-que Biblia habent, ut ex postea dicendis patescet. 5) Hlc au-tem sumpta üt species sensus mystici est allegoria rerum. et recte definitur :

228. Significatio rei praecipue credendae a Spiritu Sancto intenta per aliam rem, Scripturae verbis in sensu litterali sig-nificatam.

Prima nota : rei nraecipue credendae. sensum hunc distinguit a ceteris ejusdem sensus speciebus, ab anagogico et tropologico. Tametsi enim plura eorum, quae ad sensum allegoricum re-

2) Puta Jansenius Ganclaycnsis, Cone.orJ. cap. II. Ab hac opiniono etiam Maldonatus in Matth. II. 15. non satis abludit.

3) Vide plura apud Patritium /. c. u. 2SS. 29G.-299. 300.-311. Compend. n. XCVI.-XCVIII., ct Bukontop /. c. cap. IX. n. 15-17.

4) A voce graeca ciXXr^yopscu, oiXXo ayoos'j») „ aliud dico, aliud verbis siguifico.quot; cfr. Kanoldcr /. c. §. 11.

vocari solent, etiam valeant ad spem excitandam, et ad mores informandos . imprimis tarnen ac praecipue . imo hand raro pure ad fulern pertinent. Itaque distinctio a principaliori ol)-jecto hlc desumitur, ut saepius alibi, norainatimque etiam de seiisu anagogico et tropologico obtinet. — Secunda nota : per aliam rem etc. liunc sensum distinguit a sensu litterali, res credendas exhibente.

229. Sensus mysticus ana()or/icus 1) intelligitur : Signifi-catio rei praecipue sjoerandae a Spiritu Sancto intenta per aliam rem, Scripturae verbis in sensu litterali significatam.

üicitur: rei praecipue sperandae, ut haec sensus mystici species distinguatur ab allegorico et tropologico. Ex bis verbis in-super per se quisque intelliget, ad sensum hunc etiam pertine-re si quae raystice significent spectantia ad poenas pertimescen-das, praesertim ad aeternam damnationem; quia contrariorum eadem est ratio et disciplina, atque speramus quoque a malis liberari. — Quod additur: per aliam rem etc. iteruin bunc sensum distinguit a sensu litterali, res sperandas exhibente.

230. Sensus mysticus tropoligicus 2) est: Significatio rei praecipue ad mornui mstnictionem pcrlinenti-s a Spiritu Sancto intenta per aliam rem, Scripturae verbis in sensu litterali significatam.

Pars prior : rei . . pertinentis, sive docentis quae agenda nobis sint vel fugienda, hunc sensum ab aliis speciebus distinguit.— Altera: per aliam rem etc. excludit sensum litte-ralem mores instruentem.

1) Ab avi, quae pracpositio iutcr alia, praesertim in. compositiouo, significat sursum, et ayiu, duco; ox quibus compositis fit otvciyio , surstini duco, attollo, in altum duco. Unde Anagogia ost quasi sursum duclio. Bukcutop /. c. n. 20.-22.

2) Pariter vox graoca, composita ex tpóro:, i.e. modus, ratio, mores, et Xoyoï =3 sermo de morihus, moralis. Bukontop /. c. n. 18.

Veteris T. oeconomia quaedam quasi Novi T. adumbratio fuerit, tam per personas, quam per res, seu, eventa ac gesta. Ita Isaac et Ismaël, eorumque maf res Sara et Agar, atque liujus cum filio ejectio teste Apostolo, 1) sensu allegorico indicabaut duo testa-menta, horumque effectus. — Ita area Noë, teste B. Petro, 2) sensu allegorico designavit baptisma. — Jonas tribus diebus in ventre ceti commoratus, et postea rejectus, interprets s. Mat-thaeo, 3) significabat Christum post triduum sepulturae resur-recturum. — Ita s. Paulus 4) illa verba Psalmistae : In om-nem t err am exivit sonus eorum etc., quae in sensu litterali de coelis et stellis dicuntur, in sensu allegorico adhibet ut ad-struat Evangelium toti mundo praedicatum esse, etc. etc. 5) 2quot;. anaciocici, sunt urbs Jerusalem, 6) tabernaculum ejus-que partes atque instrumenta, 7) iter Israelitarum per de-sertum ad terram promissionis, quatenus illud significabat in-troitum Sanctorum in coelum, et iter eorum ad aeternam bea-titatem ; unde ad eos qui ab ea propter incredulitatem ex-cludentur s. Paulus 8) refert illud de raurmuratoribus dictum ,, Quibus juravi in ira mea, si iniroihunt in requiem meam. 9) Ibidem de requie sempiterna Sanctorum etiam exponit illud Genesis: 10) llequievit (Deus) die septimo; concludens : 11) Ita-que relinquitur sabhatismus populo Bei.

3°. iroflolonici sunt manna, quatenus, teste scriptore libri Sapientiae, 13) ah igne non poterat exterminari, siatim autem ah exiyuo radio solis calefactum iaheseebal: ut nofum omnibus esset, quoniam oportet praevenire solem ad benedict,ionem tv.am

(Domine), ct ad oriwm lucis te aclorare. Item, teste Aposto-lo, 1) ea quae Israëlitis in deserto contigerunt. — Praeter-ea vix aut nihil invenies, cujus tamquam typi tropologici aperte scriptores sacri raeminerint. Merito (amen dixeris in quamplurimis aliis quae in V. T. leguntur, ex divina ordi-natione liabitam esse rationem morum, quos nos sectaremur in quos fines saeculoi'um devenerunt. Siquidem id Apostolus l. c. non obscure innuit, atque ea insuper ratio suadet quod Veteris T. oeconomia universim fuit quaedam quasi dcforma-tio Novi T. Non tarnen propterea aestimes, rem quamlibet, a scriptoribus sacris in exemplum assumptam aut propositam quamquam etiam iypus ab his dicatur, complecti sensum mys-ticum tropologieum; sed res illas tantummodo, quibus hunc sensum a Deo inditum esse vel ex ipsorum scriptorum verbis vel aliunde certo constat. Tametsi enim quilibet sensus mysticus tropologicus sit in morum exemplum, non tamen res quaevis quae exemplo esse potest, hujusmodi sensum habet. Sic v. g. nullum sensum typicum, tropologieum saltem, acci-pies in eo, quod Christus extra portam passus est, quamquam inde exemplum s. Paulus deducere videatur. 2)

intellectos, ut solct, ita ut per „ littera!' sensus litteralis, et per „ allegoriaquot; etc. miice denotentur species sensus mystici, adcoqne acceptos ut divisionem sensuura biblicorum , logies va-rio ex capite peecare. Frimum quidem, quod séusns litteralis, qui est genns, conjungitur cuin tribus speciebus seusus spiritualis. Deinde, quod littera non modo gesta docet, sed omnibus subest libris, libronimque partibus, etiam illis, ubi mor alia, anagogica et alia traduntur. Adde, quod allegoria tametsi praecipue, nou tamen semper solum ea quae credenda sunt doceat, sed saepc simul ea quae sperauda et agenda. Tandem nee ipsa nomina allegoria, moralis et anagogia, tit appel-latioues sensus mystici, recte hie oppounntur sensui litterali; quum etiam sensus litteralis ea nobis exhibeat, quae ad fidem

et mores spcctant et ad aeternara beatitatem. — Ceterum ver-siculi isti satis apte inserviunt ad designandam Scripturae. mu-teriam, sive, ad totara Scripturam dispertiendam in cartas ac praecipuas, quas eomplectitur, rerum species. 1)

Qnae datur 1quot;. convenientia, 3°. differentia inter sensum litteralem et mydicum ?

333. R. ad l^um. Sensus littgialis et mysticus inter se con-veniunt. 1°. quatenus utriusque idem auctor Deus, atque uter-que vera est a Spiritu Sancto intentus; adeoque 3°. quatenus uterque vare ast sensus Scripturarum, liisqua vera inessa agnos-candus est; 3) adeoque ultra 3°. quatenus uterque per se aadem pollet vi probandi certa et irrefragabili. 3)

333. R. ad 3^lium. Sansus littaralis at mysticus inter sa dif-farunt 1°. rationa essentiae, ut patat ex utriusque definitione. 2°. Ratione termini-, omnis namqua et singulus locus Scripturae, veteris aeque ac novi Tastamanti, babet sensum litte-ralem , proprium aut improprium ; non autem mysticum. 3°. Ratione praestantiae alius alium pro diverso respectu in aliquibus superat. Ita si imprimis consideres rationem for-malem sensus, litteralis praestat mystico; etanim sensus mysticus „super littaralem fundatur at eum supponitquot;, 4) adeo-qua a). ordina temporis ac — ut ita dicam — generationis sensus litteralis antecellet mystico; quia ille prius significatm^-at immediate, atque hie ex illo veluti enascitur et procadit. Item proin b). ordine claritatis; quia ipsarum vocum significa-tio, utpota primaria et proxima, ax sase clarior est, quam sensus sub rebus latens.

Ex dictis sequitur: ubicumqua habetur sensus mysticus, ibidem et esse litteralem. At nequaquam ubi littaralis, ibi at mysticum dapreliandi.

latus cum ejusdem loci sensu litterali, nobilior est rebus aut personis per verba significatis. Ex quo habetur altera sensus mystici prae litterali praestantia, scilicet'quod comparatione facta ad eumdem locum, mysticus primario sit intentus quasi per modum finis, cum litteralis in illo loco in quo simul spiritua-lis latet, non adeo rationa sui, quam potius ad sensum my-sticum indicandum fuerit intentus. 1)

4°. Ratione vis prohativae •, omnis namque et singulus Scrip-turae locus in sensu litterali rite intellectus ex sesc semper efficaciter et irrefragabiliter probat veritatem in se certocon-tentam, vel secum liquido connexam, quia iste sensus certo est a Spiritu Sancto intentus, adeoque infallibilis auctorita-tis. Ex sensu au tem mystico tune tantum argumentum irre-fragabile desumi potest, cmando eum alicui loco revera sub-esse aliunde constat, nimirum vel ex ipsa sacra Scriptura, vel ex definitione Ecclesiae, vel ex moraliter unanimis s. Patrum consensu. Tunc autem argument! vis proprie petitur ex sensu mystico, sive, ex illo Scripturarum loco, ciui tvnum mani-festat; non ex eo qui rem probandam praefiguravit. Exemplo sit oraculum de Salomone prolatum: Ego ero ei in patrem, et ipse erit mihi in Jilium. Nemo sane baec ut in libro II. Reg. leguntur, in sensu spirituali de Christo dicta esse intel-ligeret, nisi hac de re nos s. Paulus certiores fecisset. Si ita-que his probare instituas, Christum Dei Eilium esse, ea pro-cul dubio usurpabis, ]ion ut quae a Natban ad Christum Deum significanduin probata fuerint, sed ut quae a B. Paulo relata atque in hunc sensum accepta sunt; quo vides argumentum imprimis ex ipsius s. Pauli loco repeti. 3)

Atque haec bactenus; praedictorum enim plurima pro usu practico planiori indigent expositione, quam Scholia subsequen-tia dabunt.

1) Cfr. Bukentop i.e. cap. XII.; Vazquez I. c. disput. XVII. cap. IV.; Serarius /. c. cap. XXI. Q. X.

2) Cfr. Stimulus Praedicatori, auctore cl. Bmivy, n. 49., et Patritius I. c. u. 387.-392.

Scholion l^uni. Imprimis generatim animadvertendum , deno-miiiationem ac divisionem sensuum s. Scripturae, qnalcm supra, ut hodie magis receptam, tradidiraus, non ita tritam, fixamque fuissc s. Patribus, ac Interpretibus vetnstioribus ; qaare hand raro nomina supra adhibita apud ipsos prorsus diversum «liquid sonant quam apud nos. Ita v. g. sensum lü-teralem improprium seu metaphoricum interdnm vocant mysti-cum , spiritualem, alleyoricum; atque hinc fit ut quandoquc nc-gent, ccrto Scripturae loco iuesse sensum Ulteralem, conteu-dantque datum locum habere solum sensum mysticmn seu spiritualem, cum tarnen hac loqnendi ratione nihil aliud sibi ve-lint quam verba hujus loei non propric, sed metaphorice esse sumenda; atque adeo in speciem quidem, non tarnen re ipsa a supra traditis principiis diversa, multo minus his contraria do-ceant. 1) — Quinimo ipsurn sensum littoralem proprmm 11011-numquam comncllant mysticmn seu spiritualem ratione aiyu-menti sublimioris. sive mysterii quod verbis proprie enuncia-tur. — Dcnique varias sensus mystici species saepc confundunt, imo quem mysticum et spiritualem vocant, non raro alius non est nisi sensus accommodatns : ut adeo ex orationis contextu definiendum sit quam sensus speciem nominatim iutellexcrint. 3) Scholion 2^um. Pro textus alicujus vero cl genuino sensu as-sequendo nrimum et praecipimm studium nonendum est in de-finiendo illius sensu litterali; atque praepostere is agcret qui, ut myslico sensui colligendo allaboraret, litteralem negligeret; quum nihil hoe aliud foret quam domum exstruere priusquam fundamentum jactum sit. „ Prins in Scripturis — ait eximius Sleyaert 3) — scrutandus sensus litteralis: et tune demum vi-dendum, an et qnis superstruendus sit mysticus.quot; Fluit haec regula ex dictis de praestantia sensus litteralis.

Scholion 3^iam. Pro pleniori intelligentia et recto usu dicto-rum de vi prohativa sensus litteralis, monuisse proderit, dicta non obtinere nisi revera de recta intelligentia textus constet, atque in eo Veritas probanda ccrto contineatur aut saltern cum eo liquido connectatur. Quare apprime notandum, dictum es-se: „ Omnis Scripturae loens in sensu litterali rite intellectus, cx sese semper efficaciter et infallibiliter probat veritatem in se ccrto contentam, vel secnm liquido connexam. „ Nam tune tantum quando sensus alicujus textus certus est ex definitione Ecclesiae solemniter vel etiam ordinario magisterio data, sive

3) Compeud. Regular, intelligendi Script., inter Opuscula ï. VI. p. 218. Reg. XV. deprompta ex s. August. De Genest ad litteram cap. VII. cfr. et Patritius l. c. n. 442.; Bouvy n. 74.

ex moraliter universal! consensu Patrum, cum S. Liguorio as-severare licet: „ sensum litteralem esse regulam fidei, ctii ob-loqui r.efas sit.quot;

Quapropter quoties dnbiuin ratiouabile superest de sensu vcrborum Scripturae, etiam plus minnsve dubia erit conclu-sio ex iis inferenda; quia ia argumentis supra Scripturam fuu-datis, aequo ac in ceteris, valet regula :

Sedulo igitur cave ne in Concionibns ant rnstrnctionibus quo demonstres aut vtohes ali(|Uiim fidei veritatem monimvc rcgulam ceu divinae et infallihilis auctoritatis ulaiis fextu, qnem in diversam partem solidis argument is probati auctores, sen gravis ponderis interpretantur, v. g. locum ilium ad Uebr. IX. 3fi. Statutum est . . ad probandum dari judicium particular k. 11 Adeoquc hoc et simili in casu ne dicas; „Ex loco eit. Scripturae fide divina certnm est, dari judicium particu-lare; nam Scriptura sacra, Spiritus Sanctus, s. Paulus dicit: Stat uturn estquot; etc. Imo ne ita loquaris, quamvis unus alterve, quin etiam plures s. Patres , aut probati Interpretes non tarnen moraliter nnanimi consensu, textura aliqnem in rem tnam interpretentur; sed si eorum auctoritate veritatem, jam aliunde ccrtam, comprohare, confirmare, illustrare velis, hac vel simili dicendi formula utaris: „ex sententia puta s. Augustini, Hic-ronymi, Cornelii a Lapide etc. etc., his verbis res nostra in Scripturis ennnciatur, atque firmatur.quot; Debita namque, qua erga verbum Dei obligamur, reverentia postulat, ne nmouam in veritatis suggestu tamquam argumentum infallibile aut cerium prnl'eramus , quod novimus dubium aut probabile dum-taxat. Qua in re ne nimium fidas obvio cuivis ïheologo aut Intorpreti, ac multo minus Praedicatoribus et Scriptoribus as-ceticis; sed pro re nata consule probatnm conimentarium, ut-ut exiguum, qui assignet diversas expositiones loci, de quo agitnr, si dentur plures vere probabiles altenlis maxime con-textu et scopo loquentis; aut qui saltem te moneat datam in-tcrpretationem hand esse eertam.

Insuper animadverle dictum esse: „ Omnis Scripturae locus in sensu litterali rite intelleetus ex sese semper efficaciter et infallibiliter probat veritatem in sc clare contentam , tel se-cuni liquido connexam.quot; Nam certum habeo pro divinis, adeo-quo irrefragabilibus, oraculis accipienda esse quaeeumque cum Scripturae verbis intime eohaerentia. atque ex iisdem accurata notionum, idearumque analysi, sive manifesta et necessaria consecutione dcfluentia. Tametsi enim ne istiusmodi quidem consectaria Spiritus Sanctus verbis Scripturae explicite expres-

serit, procul dubio tarnen ea formaliter implicite cnuuciavit, nc ipsis Scripturae verbis in auimis hominum excitaro voluit. 1)

a Antequam ad quaestiones aliquot speciales de singulis Scripturae sensibus trausgrediamur, proderit hoe loco iuquirere: Qualis sensus mbsit 1°. allegoriis rhetoricis, 2°. paraholu ?

Praenot. Accurata quaestionis solutio repetenda erit ex col-lata inter se notione sensuum, allegoriae ac parabolae, ut eae hoe loco intelliguntur.

234. Atqui E. ad l^um. Allegoria rhetorum seu dictionis nihil aliud est quam metaphora in pluribus vocabulis. aut m integra sententia continuata. ut v. g. in his: Cüe (voluntas) regis in m\nü (potestate) Domini est. 2) Vos estis sal terrae. Quod si sal emnuerit etc. 3) Sint limbi vestri praecincti, et hieernae ardentes etc. 4)

Jure igitur statues, praedictae allegoriae simpliciter subesse sensiim litteralem improjrrium.

235. E. ad 2^llm. Parabola, 5) ut hie intelligitur, 6) est facti veri vel ficti. sed verisimilis. quaedam narratio, ad persuadendam quamdam veritatem idonea, ob hujus cum illa convenientiam. Tales sunt v. g. apologus Joathae: lerunt Ug-na ut ungerent super se regem etc.; 7) parabola Nathan ad

J) Plura vide penes Bouvy l. c. n. 44.-47. et 54. ac 7-1. cfr. etiam Sal-meron 1. c. Prolegomenon IX. canon VII.

5) A voce graeca -afa et pa/./.ui, confero, compa.ro, undo TOpaPo/.Tj, similiiudo, collatio, „oratio rein cum re ex similitudine conferens.quot; Kanol-der l. c. II., sive, ut habet Schaefer, l. c. part. 2. §. 20. „oratio de-ducta a sunili.quot;

6) Nam quum Hebraei et votusti Orientales sua document a praesertim moralia solerent proponere per similitudines, casque saepe obseuras et ae-nigmaticas, hine nomen Parabolae in Scriptura saepe etiam usurpatur generatim pro obscura quadam atque involuta oratione; — item quandoque pro quavis gravi atque sublimi sententia, etiamsi baec satis clara sit ac aperta, qualis est parabola de invitatis ad nuptias apud Luc. XIV. a y. 7.; — denique pro proverbio, et adagio; nnde Proverbia Salomonis di-cuntur etiam Parabolae Salomonis (Pror. I. 1.). cfr. Bukentoi), I.e. cap. VIII. n. 3. 4.

David de divite oviculam pauperis surripiente j 1) parabolae evangelieae de seminante, 2) de filio prodigo, de villico ini-quitatis, de epulone et Lazaro, 3) etc. etc.

Duabus autem partibus absolvitur. Prior complectitur his-toriam sen factum, verum vel fictura, quod in similitudinem adducitur. atque graece vocatur -pótan; (prima pars dramatis introducta explicandi arguraenti causa). ■ Posterior, graece ci-óooot; (redditio, expositio) totam explicat parabolam, et in-dicat quo tota parabola ab eo qui earn proposuit referatur; adeoque ipsam facti continet applicationem. quae quandoque quidem singillatim apponitur, quandoque generaliter tantum indicatur, quandoque plane omis-sa lectoris judicio relinquitur.

Jam vero his praemissis, distinKuendum: a). Si quidem applicatio sive nota similitudinis singillatim et expresse apponitur, tunc parabola simplex est comparatio, et sensus to-tius parabolae, ut talis, est Uiteralis nronrius. quia omnino ut jacet littera verum est, hoc quod in similitudinem adducitur esse simile illi, ad quod ipsa parabola applicatur, et vicissim, v. g. ubi dicit Christus : 4) Qwi venit ad me, et audit sermones meos, et facit eos . . . similis est homini aedi-ficanti domum etc. — Si vero b). c). applicatio generaliter tantum indicatur, aut plane oraittitur, Interpretes in diversa ab-eunt, pro diversa parabolae consideratione. — Alii namque potissimnm id quod in similitudinem adducitur considerantes tamguam historiam veram vel fictam hypothetice assertam, consent, verba ex intentione parabolam proponentis prius vere significare hanc historiam , et dein ipsam historiam ultra sig-nificare id ad quod parabola generaliter applicatur aut au-ditoris judicio applicanda relinquitur. Sic re considerata, pro-habile habent, parabolae duplicem subesse sensum: litteralem

parti priori, utpote quae immediate verbis significat memorata m historiam in semetipsam; mvsticnm parti posteriori, quia ipsa ilia historia mediate iterum significat rem aliam, nempe id ad quod similitudo ex intentione loquentis refertur.

At haec opinio vario ex capite peecare videtur. Primhm quidetn, quod, si vere res sic se haberet, sensus mysticus non foret cum s.- Thoma dicendus sensus Scripturae sacrae proprius et singularis 1); nam parabolae cujusmodi hie suppo-nuntur etiam in scriptis humanis, puta in fabellis Aesopi, abundant. Dein. quod parabola, certe ubi nota similitudinis plane omittitur, quantum est ex parte dictionis propria nihil aliud sit quam metaphora, allegoria in pluribus senientiis seu in integro sermone continuata. „ Parabola , inquit s. Thomas, 2) est sermo similUudinarius, qui aliud dicit, et aliud significat.quot; Atque adeo, secundum principia supra tradita, 3) verba ex intentione loquentis in parabolis pariter habenda sunt immediate significare non id quod in similitudinein adducitur, sive non ipsam historiam parabolicam, quae ad summum oblique tantum eowsignificatur; sed id ad quod parabola refertur j baud secus ac in metaphorica locutione vox ex intentione loquentis significat non id a quo, sed id ad quod lit translatio ob aliquam similitudinein, quae existit inter signi-licalum proprium et improprium; quae similitudo, uti dictum est supra I. e., fundamentum est et occasio vocem a propria ad hanc impropriam significationem transferendi; sicque fit tacita allusio ad hanc similitudinem, atque ita aliquomodo haec connotatur. Quod velle intelligendi sunt, et non aliud (aut certe deserendi) qui docent significatum proprium in locutione metaphorica etiam consignificari.

4) v. g. Schouppo, Cursus S. H. p. 92,; Patrit. I. c. n. 78. cui tamen verius est, ipsum parabolarum et apologorum sensum cum esse, quem

bolae subesse sensum litteralem: proprium et metaphoricum seu para/jolicum, ita ut v. g. in parabola filii prodigi, historia cujusdam juvenis patrem deserentis, sit sensus proprius; historia peccatoris derelinquentis Deum, sensus metaphoricus.

Denique nee cum aliis 1) sensus ntriusque partis parabolae dicendus videtur litteralis proprius, quasi idem foret sensus cum nota similitudinis exprimitur, et cum auditori illa sup-plenda relinquitur. Nam sicut hujus omissio vere metaphori-cam facit locutionem in una sententia, ita et in pluribus con-tinuata. Exemplo res clara fit. Si enim dicam, diabolum leoni similem esse, utique vox leo in propria significatione accipi-tur; at si dicam, diabolum esse leonem, ibi raetaphorica est illius vocis significatio.

Ergo statuendum videtur, parabolae in casu simpliciter subesse sensum litteralem metanhoricum. 2)

Speciatim nunc de sensu litterali Celebris ea quaestio mo-venda est: Utrum ejusdem loei sint aliquanclo plnres sensus Ut-terales ?

Indica 1°. prciesentis quaestionis statuin, et 2°. praeeipms Scripturae locos, qnos quaestio attingit.

236. R. ad l'^lm. Ut status quaestionis plene cognoscaturgt; praefari proderit de qua re hic non statuatur controversial Videlicet non hoc quaeritur:

a). An unus idemque s. Scripturae locus praeter sensum litteralem aliquando habeat etiam sensum mysticum.#--V/////

b). An verba unius loci in se spectata aliquando habeant plures significationes.

c). An scriptores sacri, aut illi quorum verba referunt j semper idem intenderint quod Spiritus Sanctus.

verba praeferunt in litteralem sensum acccpta; id vero, quod per parabolas et apologos doeemur, uon sensum aliquem esse, qui illis subsit, sed llnem ad quem, seu consectarium, ad quod colligendum, illa narrantur.

2) Ceterum hae de re consule Vasquez /. c. disp. XV. cap. TV.; Rouvy /. c. i). 2S., el praesertim Bukentop /. c. cap. V III. n. 7.-17. et Lamy I. c. eap. VII. sect. I. n. 11.

d). An verbis unius ejusdemque sacri contextus aliquando subsit sensus litteralis proprius et improprius.

e). An apologis et parabolis subsit duplex sensus, alius historicus, alius parabolicus, sive jam utrumque litteralem, sive alium litteralem, aliam mysticum dicere magis placeat.-^/i

f). An unius ejusdemque loei obscurioris ac incerti plures dentur Htterales expositiones probabiles.

g). An typi seu figurae, et antitypa, seu res hujusmodi figuris designatae, eodem sermone quandeque comprehendan-tur, ita ut scriptores sacri unam eamdemque sententiam pro-tulerint vel simul de utrisque, de tv po, inquam, deque antitype; [quo in casu habes in eodem loco sensum litteralem et mysticum, adeoque idem quod ponitur sub a). ] — vel de utrisque, sed alternis, sive ut vulgo dici solet, alternatim, puta nunc de Davide, aut Salomone, nunc de Christo; I) — vel ita ut quae ad antitypa pertinent praedixerint immutatis verbis translatisque typorum nominibus ad antitypa ipsa significanda. 2)

Luculenter patet in hisce omnibus sensum litteralem nou multiplicari. Denique non quaeritur

h). An omnino potuisset, ut Spiritus Sanctus — si ita Ei placuisset— eisdem verbis plures simul subjiceret sensus litterales.

Sed — praedictis omnibus exclusis — tota quaestio in eo est: an re insa in aliquo Scni^^^/^oéo/c^fo adsit et annosei debeai sensus UUernhs multipTfy, non utique oppositus, sed diversus ?

Jam vero ita fixo statu quaestionis, quae inde a tribus sae-culis inter eruditos agitari coepit, affirmant utputa Salmeron, 3) qui primus quaestionem banc plenius et fusius tractavit, et quamplurirai alii praesertim saeculi XVII. et XVIII. Theologi

2) Ut.i fit v. g. Ezech. XXXIV. 23. 24. Ceteruta efr. Patritius /. c. n. S4.-SS., et ad liaec Bouvy l. c. n. 39., sivc Lo Hir, Kfudes Bihlir/ues ï. I. p. 89.

et Interpretes, quos vide apud cl. Beelen, 1) quibus adde s. Alphonsum de Ligorio, 2) 111. Bouvier. 3) Negant plerique recentiores, ut mox dicetur, post R. ad 2^um.

proferunt sequentes ocnpturae locos: a), hen. 1. 1. In prin-cipic creavit Deus coeluni et terram. ^1,1 ^

b). Vs. II. 7. Dominus dixit ad me : Filius mens es in, ego hodie genui te, quem censent a 15. Paulo multipliciter ad litteram expositum; primo quidem de aeterna Christi ge-neratione ex Patris substantia ad Hebr. I. 5.j secundo de gloriosa Christi ex mortuis resurrectione Act. XIII. 33.; tertio de sacerdotio Christi ad Heir. V. 5.

c). Isaiae LIIF. 4. et S. Vere langvores nostras ipse tulit, et do-lores nostras ipse portavit. — Generationem ejns quis enarrabit ?

d). Jais. XI. 50. Expedit vobis, ut mms mariatur homo pro populo, et non tota gens per eat.

Negant recentiores plurimi, utputa Estius, 4) aliique quos recenset cl. Beelen, 5) quibus addas v. g. Kohlgrüber, 6)

Card. Gousset, 7) Caminero, 8) G. M. Jansen. 9) Equidem liis vel ideo lubentius adstipnlor quod haec sententia conse-qui videtur ex decreto dogmatico de interpretandis s. Scrip-turis juxta sensum quem tenuit et tenet s. mater Ecclesia.

Si enim sensus ab Ecclesia sive solemni sive ordinario ma-gisterio definitus, unas et nnicus est, ita et de dejinibilibus singulis judicandum erit. Certe ex hac sententia facilius ratio congruentiae praehabiti decreti concipitur, et adversus adver-sarios defenditur. 10). Ceterum argumenta in utramque partem

l^a. Quinam Jmnc Scrip turis subesse neg ant, et uncle prohatur eim esse in s. Scripturis agnoscendnm ?

238. K. ad l^um. Libris sacris inesse sensum mysticum ne-gavit olim Porphvrius. 3) quem saeculo XVI. secuti sunt Lutherus. turn alii e Protestantibus vetuslioribus non pauci, vulgo autem recentiores, qui Rationalistae sen moderni vocan-tur, causantes, sensum mysticum in libros sacros humanas opiniones inducere, et confusionem. 4)

Res evidenter constat et ex Scriptura, et ex Traditione, et confirmatur a ratione theologica.

1°). Ex Scrintura N. T. Hujus quippe sacri Scriptores di-serte memorant in V. T. typos dari, atque ipsis verbis, qui-bus typos referunt, vfjre subesse sensum mysticum. Ne acta agamus, appellamus?^;ad complurima supra, 6) allata exempla, nominatim ad historiam Isaac et Ismaël, de qua s. Paulus scribit: Quae sunf, per allegoriam dicta, llaec enim sunt duo testamenta; —^ad loquendi, et argumentandi rationem ipsius Christi Domini et Apostolorum. Frequentissime enim hi utun-tur Scripturae textibus secundum sensum mysticum ceu qui fer se non minus verus, et auctoritate verbi Dei efficax est ad probationem, quam est ipse sensus litteralis, puta Matth. II. 15.; XXI. 42. Numquam legistis in Scripturis: Lapidem,

4) cfr. Bukentop l. c. cap. VII. n. 2.4.; Laray I. e. n. 23.; Patritius h c. n. 66. 282. 301.

quern reprobaverunt aedificantes etc. XXII. 42.-46. etc. etc. quae deducta invenies apud Patritium. 1)

2°). Jix Traditione. seu unanimi omnium s. Patrum. turn Apostolicorum, puta Barnabae, Clementis Romani, Justini, Irenaei, etc. turn subsequentium consensu. cui et Synagoga concinit. Quum tarnen adversarii nobis cedant Patrum atque Synagogae testimonia, non est quod his immoremur. 2) Solum adnotamus, ipsius Ecclesiae Romanae vetera etiam «mo-numenta hie loqui. Sic v. g. in variis imaginibus typi et an-titypa simul conjuncta videntur. Invenies v. g. ut coram Pi-lato non Christus sistatur, sed flexis genibus Isaac, supra quem Abraham gladium attollit. 3)

3°). Catholicae doctrinae Veritas a duplici ratione theolo-gica confirmatur. a). Vel ex sola comparatione, diligenter in-stituta, inter mbslantiam Novi T. et ejusdem adumbrationem in V. T. Dari enim mirificam inter utrumque T. connexio-nem a Beo ordinatam et stahilitam, nemo, qui non sit animo praejudicato, inficiari potest, si vel Analogiam V. ac N. T. Martini Becani delibarit. 4) — b). Ex eo quod contra doc-trinam istam nihil jure argui potest, nominatim non illud quod Rationalistae objiciunt; sensum mysticum parere confu-sionem in sacro Textu, in eumque humanas opiniones indu-cere. Etenim sensus mysticus non ille est quem homo pro suo arbitrio confingit, sed quem intentum fuisse a Beo-, quem verba ex intentione Spiritus Sancti mediate significare vere constat. Ille igitur sensus non inducit humanas opiniones; sed nec confusionem. Quod jam s. Thomas 5) edocuit, ubi ad hanc ipsam difficultatem: „quot;Videtur quod s. Scriptura sub „ una littera non habeat plures sensus, qui sunt: historicus

„ vel litteralis, allegoricus, tropologicus sive moralis, et ana-„gogicus. Multiplicitas enim sensuum in una Scriptura parit „ confusionem et deceptiouem, et tollit arguendi lirmitatem respondet „ dicendum, quod multiplicitas horum sensuum non „ facit aequivocationem , aut aliam speciem multiplicitatis: „ quia sensus isti non multiplicantur propter hoc quod una „ vox multa significet, sed quia res signijicatae per voces alia-„ rum rerum possunt esse signa. Et ita nulla confusio sequi-„tur in sacra Scriptura, cum omnes sensus fundentur super „unum, scilicet litteralem, ex quo solo potest trahi argu-„ mentum, non autem ex his, quae secundum allegoriam di-„cuntur, 1) ut dicit Augustinus in epist. contra Vincentium „ Bonatistam. 2) Non tamen ex hoc aliquod deperit sacrae „ Scripturae, quia nihil sub spirituali seu nn'stico sensu con-„ tinetur fidei necessarium, quod Scriptura per litteralem sen-„ sum alicubi manifeste non tradat.quot; 3)

Itaque stabilita hac veritate, aut in universum Ecclesiae Catbolicae infallibili auctoritate, etiam adversus Eationalistas ex sensu mystico, de quo vere constiterit, jure logico desumi potest argumentum ad demonstrandam aliquam fidei veritatem.

239. R. ad 3^um. Omnibus V. T. rebus typos, ac omnibus sententiis subesse significatum mysticum affvrmamnt non pau-ci, etiam Reformati Joannem Cocceium 4) ducem secuti. His nomen est Figuristarum seu Allegoristamm, eorumque doctrinae Figurismus. 5)

2) Ad confundendos Donatistas, qui ex quibusdam fictitiis allegoriis apud se solos verara Ecclesiam constituere impudenter audebant, sic ibi (epist. XLVIII. „ Accepiquot;) circa medium habet s. Augustinus: „ Quis autem „ non impudentissime nitatur aliquid in allegoria ))ositum pro se interpre-„tari, nisi babeat et manifesta testimonia, qnoruiu lumine illustrentur ob-„ scura ?quot;

3) Bt hoc incisum intellige secundum dicta n. 233. sub 4quot;. cfr. Patrit. n. 3S9.

4) Cox natus an⁰ 1603. Bremac, obiit an⁰ 1GG9. Professor in Univ. Lugdun. liatav. cfr. De Peller, art. Cocceius (Jean).

et hac in re medio tutissimm ibis, si tibi ceu regulam sta-tuas verba s. Ambrosii: 1) „ omnem legis veteris seriem fuisse „ typum futuriquot;, haecque — ut schola loquitur — intelligas ..fle generibus singulorum. non de singulis generum.quot; Quod aliis verbis est: si tibi statuas, non singulas V. T. senten-tias complecti sensum mysticum, sed ex omnibus quasdam dumtaxat, easque passim solemniores. grandiores: atque non singula eventa, res, aut personas fuisse typos futurorum sed quaedam, eaque (nisi aliunde eerte constiterit) insigniora dum-taxat, ex singulo genere, puta ex eventibus, diluvium, trans-itum maris rubri, etc.; ex rebus, arcam Noë, arcam foederis , tabernaculum etc.; ex personis, Adam, Melchisedech, David, Salomon etc. Haec auctoritati, ipsique rationi con-graunt. Sententia autem adversariorum fundamento caret auc-- toritatis, rationi repugnare, atque periculosa videtur. a). Auc-toritatis fundamento caret. Obtrudunt quidem Figuristae ilia s. Pauli 2) verba: omnia in figura contingehant illis, et 11071-nulla, quae illis snffragari videantur Patrum effata, utputa s. Augustini, 3) s. Hieronymi, 4) etc.

Ast imprimis s. Pauli testimonium, dummodo non muti-]um illnd, ut solet, sed integrum proferatur, nequaquam rem illorum, sed nostram potius probat. Neque enim Apostolus I. c. simpliciter scripsit: „ omnia in figura contingebant illisquot; sed : Haec autem omnia, scilicet beneficia, et poenae, quae proximo enumeraverat a j. 1.-10., in figura contingebant illis: scripta autem sunt ad cor rept ionem, i. e. admonitionem nostram, nimi-rum ut ex his colligamus quid nobis agendum, quid caven-durn sit, uti et ipse admonet a f. 6. et deinceps.

Patres vero Augustinus et Hieronymus ipsi objecta effata sua generaliora alibi restringunt, atque alii plures, puta Ter-

tullianus, Hilarius, Epiphanius, Gregorius M., Thomas manifesto docent non omnia ut typos esse habenda. 1)

b). Bationi etiam repugnare videtur. omnia, quae in V. T. occurrunt, inter quae plurima dcmestica, politica, belli-ca, poëtica, bene vel male gesta ab Hebraeis vel extraueis , ipsosque eventus naturales a Deo, ceu rerum omnium guber-natore et auctore s. Scripturarum directa esse et ordinata ad aliquid typice significandum, praesertim cum de hac signifi-catione non constet, eaque proinde nevix ullam utilitatem prae se ferat.

c). Denique sententia haec periculosa est. ([uatenus divinam Scripturam infinitis cavillationibus et deliris interpretationibus exponit, ac neglecto facile sensu litterali, risum et subsan-nationes incredulorum provocat, cum typos quaerit sensumque mysticum v. g. in praeceptis decalogi, in putco Isaac, in., asinis Saulis, in pondere ferri liastae Goliatli, nut capillorum Absalom, in Miphiboseth claudicante aliisque sexcentis. Quod si ex similibus comparationes deducere velis ad populi aedi-ficationem, per me licet; sed ne lias obtmdas ceu typos et sensus mysticos. Talis enim non est sensus mysticus a Spi-ritu Sancto intentus, de quo nunc agimus, scd ad summum accommodatus, de quo mox dicendum erit. 2)

Scholion. Duae igitur hac in re scntentiae improbandae sunt, quarum prior circa existentiam scnsns mystici (n 338.) altera circa ejusdem extensionem peccat (n. 239.); prior per defectum, altera per excessum. „ Mibi autcm, inquit s. Au-„gustinus, 3) sicut multum mdentur err are, qui nullas res „ gestas in co genere litterarum aliquid aliud praeter id, quod „ eo modo gestae sunt, significarc arbitrantur, ita multum au-„dere,q\i\ prorsus ibi omnia significationibii? allcgoricis in'vo-„ luta ossc contendant.quot;

240. R. ad 3^um. Simpliciter negandum videtur Novi T. libris suhesse typos et sensus mysticos. Tamefcsi enim quidam s. Patres senserint typos nonuullos, seususque mysticos inesse qui-busdam locis Evangeliorum, tarnen haec eorum sententia re-stringitur, aut certe restringenda est ad ea facta in Evangeliis commemorata, quae et ciuatenus adhuc ad Veterem L. perti-nebant. Nam satis certum ratumque est, nullum amplius ty-pis et mystico intellectui locum esse in iis omnibus, quae facta sunt postquam Christus Dominus sua morte V. Legem abrogavit, Novamque in sanguine suo sancivit et per promis-sum Spiritus Sancti advcntum in Apostolis complevit. Quare et generatim mento dixeris, nullos typos, sensusve mysticos inesse Novi T. libris, et procul dubio nullos inesse Actibus Apostolorum, Epistolis, et Apocalypsi B. Joannis, ut adeo quaecumque in his de futura gloria aut de rebus spiritualibus dicuntur, in sensu litterali proprio aut metapborico , vel ut mera symbola, non ut veri typi, neque in sensu mystico ex-liibeantur, et intelligenda sint.— Ees probatur ex ipsa na-tura cum typoruni ac sensus mystici, tum Novae Legis com-parate ad veterem. Expende imprimis exempla sensus mystici ex Scripturis supra allata, atque tibi patebit, omnetn et sin-gulum sensum mysticum fundari in factis V. Legis, quatenus haec ex divina ordinatione figura fait et umbra N. Legis. — Dein quae scribit v. g. s. Paulus ad Uom. X. 4.; XVI. 25. 26.; II. ad Cor. III. 11. 13.-18.; IV. 3.; ad Gal. III. 23.-25.; IV. 1.-4.; ad Heir. VII. a f. 11.; VIII. 5.-13.; X. 1. etc. Constanter enim et manifesto in his aliisque locis generatim N. Lex sen N. T. a Jesu Christo conditum comparatur veteri T, tamquam perfectum et consummatum imperfecto et inchoa-to, tamquam firmum et usque ad consummationem saeculo-rum mansurum perficiendo et transferendo in hunc ipsum sta-tum perfectionis mpremae (secundum actualem Dei providen-tiam), quae competit Novae Legi, cui nullus status perfectior hie in terris succedet, sed cujus conditio ea est ut ipsa jam

sit quaedam praelibatio et inchoatio vitae coelestis , in qua complebitur per visionem beatificam, ut patet ex iis quae ha-bemus I. ad Cor. XIII. 9.-13. coll. cum II. ad Cor. V. 7.; I. Joan. III. 2. etc.

Porro, quum typorum et sensus mystici naturae proprium sit j ut res per typum praesignificata ipso typo dignior sit ac sublimior, sicut umbrae corpus, imagini res ipsa ac Veritas praestatj 1) cujus, quaeso, conditum per D. N. J. C. novum Testamentum, per Spiritus Sancti adventum in Apostolis com-pletum, alterius novi Lie in terris status et conditionis dig-nioris, sublimiorisque typus esse poterit ? Talis enim status novus non datur, nisi contra doctrinam Evangelicam tibi som-nies Ecclesiam illam futuram, quam antiquitus Montanistae et Manichaei commenti sunt, dein sectae plures medii aevi, ut Fratricelli ac homines evangelii aeterni, tandemque sectae innumerabiles recentioris temporis ut Anabaptistae, Schwe-denborgiani j Irwingiani; verbo : omnes illi — quamquam alii aliter — qui exspectarunt statueruntque hie in terris tertium et perfectiorem a Spiritu Sancto fundatum rerum ordinem, qui sit in simili fere relatione ad statum Novae L., sicut hie se habet ad statum Veteris L./ 2)

2él. E. Sensus accommodatus seu . ut magis barbare dici solet, accommodalitius describi potest : Ilia significatio quam verba Scripturae habent ex intentione hominis ea accommoclantis ad rem aliam quam Spiritus Sanctus illis verbis sujnificare in-tendit.

Proin sensus accommodatus proprie nequaquam est sensus Scrinturae. utpote qui non est a Spiritus Sancto intentusj et non nisi valde improprie Scripturae sensus dici potest;

2) Ceterum cfr. Patrit. I. c. n. 335.-340. 377.-3S2., ot Franzcliu, Tract, de div. Tradit. Th. XXII.

nempe eatenus dumtaxat quatenus homo utitur verbis sen-tentiisque Scripturae ad suum sensum enuntiandum.

242. Duplex autem distingui potest pro diver sa ratione, qua Scripturarum verba et sententias aliis rebus enunciandis aptamus; nimirum vel ob cmamdam similitudinem . quam res nostra habet cum re a Spiritu Sancto verbis enunciata, vel quod verba Scripturae a contextu abrupta et seorsim consi-derata nostrum quoque sensum admittant. Nostrum, inquam, sensum, utpote quem Spiritus Sanctus illis verbis, quibus utimur, illo Scripturae loco, ex quo desumpta sunt, neuti-quam significare intendit. In priori casu extensivus seu secundum extensionem; in altero allusivus seu secundum allvAionem appellari solet. Sensus accommodati extensivi specimina plu-rima habemus in sacra Liturgia j v. g. ubi quod Ecclesiastici cap. XLIV. 17. scriptum est de Noë: inventus est . . Justus et in tempore iracundiae f actus est reconciliatio in sacro Officio Ecclesia extendit ad quemlibet Confessorem Pontificem. Allnsivi exemplum babes, si v. g. verba Job XXI. 13. Bu-cv/nt in bonis dies suos, et in puncto ad inferno, descendunt, adhiboremus ad describeudam infelicitatem et repentinam puni-tionem peccatorum. Siquidem ex toto contextu patet, hunc sensum plane esse ibi a Scriptura alienum, verbaque lau-data referri debere ad impiorum felicitatem temporalem; eos ncmpe ita felices esse, ut postquam in hac vita deliciati sunt, tandem momento morte placidissima moriantur, absque gravi aliquo dolore aut vexatione.

Prior modus posteriori praeferendus est; imo posterior hie modus utendi Scripturis ex aliorum sententia ne sensus qui-dem accommodatus vere dici potest, sed simplex lusio verbo-rum, sive usus verbalis Scripturae. Ast lis haec fere de nomine, quum omnes conveniant, priorem modum posteriori esse anteponendum. 1)

2°. An etiam ipsi sacri Scriptor es verba Scripturae fri sensum accommodatum acceperint ?

243. E. ad l^um. (hneratim. distinguo, prout verba Scrip-turae ét ad res bonas ét debito modo accommodantur, vel secus.

344. Itaque speciatim 1°. Scripturis uti in sensu accommodato, etiam allusivo, omnino licet, imo cum laude fit ad veritatem, jam aliunde probatam, aut certe ab omnibus ad-missam, suavius ornandam et amplificandain , plenius expo-nendam seu illustrandam, et imo urgendam.

Id in disceptationem vocari nequit, quum id et Ecclesia ipsa in sacra Liturgia faciat quam frequenter, omnesque sancti Patres ac Doctores id fecerint, prae ceteris s. Bernardus (qui om-nes su os tractatus, epistolas, conciones omnes verbis ex divina Scriptura mutuatis compingit), idque non sine magna venus-tate, nee sine magno pietatis emolumento. Certo namque sa-crarum Scripturarum sententiae, imo ve.1 ipsa earum verba sanctum quid praeferunt, reverendum, atque divinum, qnod ad pios affectus ciendos mirifice valet et — tametsi ita adhi-bita per se nihil probent — dictis tamen singularem quam-dam unctionem ac dignitatem, ad persuadendum haud inuti-lem, conciliant; atque demum ejusmodi condimentis gustus ad divina magnopere acuitur. — Hoc igitur in genere ad exemplum sanctae matris Ecclesiae , sanctorumque Patrum reete versari, ecclesiastico viro non modo licet, sed imo non exiguae laudi est. 1)

Scholion l^nm. Praedicto modo Scripturis in sensu accommodato uti omnino licet „ etiam lingua vernacula. dummodo

1) cfr. Serarius I. c. cap. XXI. Q. XIV. n. III.; Patrit. I. c. n. 478., et Bouvy l. c. n. 56.-71.

tarnen verbum vernacule camdem admittat allusionem ac latinoquot;. Secus enini ne verba quidcm Scripturistica adliiberes, neque ulla amplius vel species sensus aecommodati snbsisteret. Exemplo sit illud Gen. XIX. 17. Salva animam i. e., vitam tuam. Ilac formula utique ubi de animae salute sermo habe-tur in sensu accommodato latino recte utimur quum vox anima etiam adhibeatur pro forma corporis, pro vita. Quum vero in lingua vernacula vox ista non eamdem admittat allusionem, scd anima sonet ziel, vita, leven-, si vernacule concioneris, non licebit laudata Scripturae verba in hunc sensum reddere; red mee ziel. Nam manifesto sic non anfplius redderes textum sacrum, neque amplius verba Scripturistica adhiberes, quum id nullo modo, ne materialiter quidem sonent. Quare, cum tunc nulla adsit citatio Scripturac, etiam vel species citationis vitanda est. Ad summum licebit verba ilia latine sermoni ver-naculo inserere, quin ulla verboruru Scripturae translatie, ac ulla Scripturae citatio addatur.

Poteris tamen iis verbis redditis in eum, qucm in lingua vernacula babent, sensum rite uti rem tuam amplificando a minori ad ma jits in hunc puta modum: „ Quae de vita sal-vanda Angelus ad Loth, meliori jure ad vos aptavero: Salva animam tuam, red mc leven. Ita namque Angelus monebat Loth, ubi de vita corporali, temporali, incendio Sodomitico eri-pienda, agebatur; ego vero ubi de vita spiritual!, aeterna : lied uw leven; red uw geestelijk, uw bovennatuurlijk leven ; het leven uwer ziel. Kcd uwe ziel van het eeuwig vuur der hel.quot; 1)

Scholion 3^um. Quando uteris sensu accommodato, s. Frau-ciscus Salesius, quem sane nemo nimiae severitatis accusave-rit, vult ut auditores moneantur non esse ibi sensum littera-lem. „ Cum aliquando concionabar coram ipso — ita de se testatur 111. Camus — in mentem mihi venit ad contagiem pravorum consortiorum applicare illa Prophctae 3) verba: Cum sancto sanctus er is, et cum perversa perverteris, id quod sat communiter fit. Mox animadverti ipsum id graviter ferre. Cum autem cum illo solus essem, qnaesivit a me cur locum ilium adeo a vero sensu detorsissem, siquidem me non late-ret non esse ilium sensum litteralem. Eespondebam me id modo allusorio fecisse. (Notate, Lectores, quid Sanctus ad banc respondent excusationem, quam forme omnes praedica-tores, cum de errore admonentur, praeferre solent.) Intellexi id quidem, ait; ast saltern auditores monnme oportebat non esse ibi sensum litteralem.quot; 3)

245. Ast 2°. non licet ita Scripturae verba et sententias proferre tamqiiam argumentum scripturisticum ad aliquam fidei, morutnve regulam probandam, vel simpliciter confirmandam, v. g. Ps. XVII. 37. ad comprohandvm, vitandam esse impro-borum societatem; hac namque de re Ps. cit. verba nequa-quam agunt; sed eorum sensus est: üeum cum sancto sancte et liberaliter agere, benigne promissam mercedem rependen-do; cum perversis vero severe se habere puniendo.

Aliis verbis, abusus est — isque nimium frequens maxime apud concionatores et scriptores asceticos — sensum ac-commodatum pro s. Scripturae sensu litterali vel mystico ob-trudere. — Ratio patet ex dictis de natura sensus accommo-dati. Quum enim non vere sit Scripturae sensus, etiam nullum praebet argumentum scripturisticum. imo nulla vi pro-bandi gaudet sensus accommodatus, ui talis, sive, ver se. At vero per acciclens vi probandi certa, vel probabili utique pol-lere potest tamquam argumentum traditionis, quatenus nempe illius usus per Ecclesiam et s. Patres refert ac testatur Ecclesiae et s. Patrum fidem aut sensa de re, cui certa Scripturae verba accommodant. Nemo autem non videt , quae hac ratione confirmantur, Scripturarum auctoritate nullatenus con-firmari; sed sensum accommodatum etiam tune oranem suam probandi vim, majorem vel minorem, ducere ex illorum auctoritate, qui, ac pro modo, quo eo utuntur. 1)

Scholion. Abusui memorato ille affinis est, quo verus Scripturarum sensus sive litteralis sive mysticus tamquam accommodatus traditur. Id peccavit Theodorus Mopsuestenus, hodieque peccant Sociniani et Kationalistae, ut mox pluribus dicetur. Ad hoc ipsum Hugo Grotius saepius offendissp jure ac me-rito redarguitur. 3)

246. Quinimo 3°. species quaedam est sacrilegii realis, ut vocant Theologi, verba et sententias s. Scripturae ad profana

1) Plura hac de re vide penes Bouvy l. c. n. 51. cfr. etiam n. 119. et Patrit. I. c. n. 479.; Gousset l. c. n. 294.

quaeque convertere et torquere, inhibita decreto Concilii Tri-dentini, 1) quod sic habet „ Post haec, temeritatem illam reprimere volens, qua ad profana quaeque aeque convertun-tur, et torquentur verba et sententiae sacrae Scripturae, ad scurrilia scilicet, fahulosa, nana, adulaiiones, detractiones, superstitiones impias et diabolicas incautationes, divmationes, sortes, libellos etiam famosos-, mandat et praecipit, ad tollen-dam hujusmodi irreverentiam, et contemptum, ne de cetero quisquam quomodolibet verba Scripturae ad haec et similia audeat usurpare; ut omnes hujus generis liomines temerato-res, et violatores verbi Dei, juris et arbitrii poenis per epis-copos coerceantur.quot; De peccato quod hac ratione committi-tur, speciatim disserere ad Theologiam moralem pertinet. Unde consule Dens, ii) et alios. Sane maxime omnium hac in re peccant, qui Scripturas sacras accommodant ad proprii capitis commenta, aut prava dogmata confirmanda, v. g. Ariani, verba: l'aier major me est, detorquentes in hunc sensum: Klium essentia, substantia esse Patre inferiorem; Sabelliani adducentes illud : Hi tres unum sunt, pro sua haeresi negante realem distinctionem Personarum.

De istis intelligere est, quae s. Hieronymus scribit: 3) „Quidquid dixerint, hoc legem Dei putant, nee scire dig-„nantur quid Prophetae, quid Apostoli senserint, sed ad „ sensum swum incongrua aptant testimonia, quasi grande sit, „ et non vitiosissimum dieendi genus, depravare sententias, et „ ad volunlatem mam, Scripturam trahere repugnantem.quot;

Corollarium. Non igitur dicendae sunt Scripturae usurpari in sensum accommodatum, a). quum verba Scripturae produ-cuntur ad aliqnid sive a simili, sive a fortiori probandum, v. g. ad Uehr. XIII. 5. ubi s. Paulus vult probare, Deum sibi fideles non derelicturum, sient nee Josue dereliquit. Ita

cx sententia cl. Patritii 1) idem Apostolus T. ad Cor. IX. 9. et I. ad Tim. V. 10. in sensu litterali probat, fideles divini-tus constringi, ut congruentem ministris sacris provideant sus-tentationem. Argumentatur enim, inquit, Apostolus a minore ad majus. Ex eo namque quod Dominus mandavit; 3) Nou ligabis os bonis terentis in area fruges tuas, quodque adeo Deo cura sit de bobus fruges nostras triturantibus infert, nos ex volnntate Dei multo magis teneri ministris Dei, sacerdoti-bus, qui laborant pro nobis, victum praebere. 3)

b). Etiam sensum aecommodatum non habent sententiae, quae proferuntur exempli aut similitudinis causa, ut fit in II. ad Cor. VIII. 15. coll. cum Exod. XVI. 18. Neque

c). proverbia aut praecepta universalia, v. g. I. Reg. XV. 33. Melior est euini obedientia quam mctimae; quibns si utaris ad persuadendum alicui ut logibus obtemperct, profecto non ea usurpas iu sensum accommodatum, sed in proprium ac germanum. 4) Idem est — ni mea me 1'allit opinio — si uteris verbis Apostoli ad Eom. XII. 1. ralionabile obsequium vestrum, ad probandum quod fides nostra rationdbïlis sit oportet. 5)

247. R. Ad id quod 2°. loco quaerebatur, nimirum: An ijisi sacri scrivtores etiam verba Scripturae in sensum accommodatum acceperint, imprimus certa ab incertis sejungenda sunt.

Atqui 1⁰. certum est contra Theodorum, Mopsuesteimm in Cilicia Episcopum, 6) a Vigilio Pontifice jam in Concilio oecumenico V., Constantinopolitano II., ob doctriilam contra-riam reprobatum, atque contra Socinianos et Eationalistas plerosque j nulla omnino vaticinia ex V. T. a scriptoribus N. T. in_ sensum accommodatum produci, ubi hi Propheta-rum testimonio aliquid confirmare instituebant. 7) n 2°. Quod ad alia Scripturae loca attinet, certum est. nou frequenter a sacris Scriptoribus sive V. sive N. T. in hunc sensum allata esse verba aut sententias alterius loei s. Scrip-

1) l. c. n. 4S3. Plerique alii locum accipiunt in sensu inystico, non-nulli in sensu accommodato.

turae; unde non de facili quis aliquid tale sese in Scripturis deprehendisse credat. 1)

Squot;. An aatem umciuam factum sit, nee ne, ni fallor, m disceptationem venire potest , quamvis nonnulli sententiam aientem ceu certam, atque oppositam ut falsam traducant.

Unde sapienter Sylvius, 2) Affirmandum videtur, inquit, cum Vazquez, 3) Serario, 4) Kstio, 5) aliis , quibus adstipulantur etiam Martinus Becanus, 6) Patritius, 7) qui hujus rei specimina dat ex V. T. puta ubi liber Tohiae II. 6. et I. Machab. I. 41. pvoferunt quaedam verba prophetae Amos VIII. 10.; ex N. T. Matth. VIL 23. ex Ps. VI. 9.; Matth. X. 36. ex Mich. VIL 6.; Luc. XXIIL 30. ex Oseae X. 8.; Jiphcs. IV. 25. ex Zach. VIII. 16.

Si quid sentiam hac de re dicere liceat, equidem dicendum reor, revera in adductis exemplis, seu locis inter se conferen-dis, sententias prope iisdem verbis referri; sed imprimis non ita nobis compertum esse, utrum revera scriptores sacri pos-teriores antecessorum verba et sententias assumpserint. Audia-tur auctor Regularum intelligendi Script. S., ubi explanans Eegulam LV. habet : „ In Evangelio secundum Matth. X. 35. 36. Salvator ait ; Vmi enim separare hominem adversus pairem mum etc. Hie locus prope eisdem verbis in Michaea propheta scribitur. Quae verba utrum assumpta sint de Pro-pbeta, an propria auctoritate praecepta, nosse Domini est, qui et in Frophetis et in Evangeliis locutus est.quot; 8) Ut adeo quod ponitur ab adversariis, haud ita certum nohis constare videatur, at potius conjecturae loco habendum. Insuper, dato, non concesso, omnia specimina supra allata revera assumpta

fuisse ex prophetis etc. , tunc tota quaestio raanet: An re ipsa in sensum accommodatnm assurapta sint? Quod vel ideo negandum videtur, quod in locis poderioribus verum sensum Scriplurae, litteralem aut mysticum, vere a Spiritu Sancto in-tentum omnino habent.

Atque adeo, secus ac fit in aliis omnibus sensus accom-modati exemplis, istiusmodi locis subesse dicendi forent ét sensus Seriptnrae litteralis aut mysticus, ét sensus accomrao-datus per ipsos scriptores insniratos eisdem aptatus. Quod si hanc consecutionem effugere velis, dicendum erit, sensum ac-commodatum subesse ipsis locis, e quibus veria deprompta sunt, quod vel magis a communi acceptione et usu sensus accom-modati deflectit. Exemplo res clarior fiet. Sic verba Apoc. XI. 4.: El dabo duobua testihus meis, et prophetabunt diebus mille ducentis sexaginta, amicti saccis. Hi sünt duae olivae, et duo candelabra in conspectü DOMINI tehrae stantes, VaZ-quez, Becanus, Sylvius et alii assumpta censent ex Zacharia, cap. IV. 14. ubi legitur: Idi sunt duo Jilii olei, qui assistmit IJomiiiatori universae terrae. Porro /uc a plerisque intelligun-tur dicta de Jesu filio Josedec, sacerdote magno, et de Zoro-babele duce Juda; illic de Henoch et Elia. Atqui, quatenus jam verba ilia a B. Joanne in Apocalyps! scripta sunt, vere in sensu litterali significant Henoch et Eliam; sed quatenus ab eodetn s. Joanne assumpta forent ex Zacharia propheta, et ut in Zacharia de Jesu et Zorobabel tantum verificantur, insuper haberent sensum accommodatum, a s. Joanne vel a Zacharia suis verbis aptatum. Cujusmodi doctrina mihi certe non probatur.

Tandem, sententia affirmans et ideo minus mihi probatur, quod,quin incidamus in incommoda statim indicata, tuto atque secure possint omnia allata specimina simpliciter expli-cari in sensu litterali, quin solliciti simus de locis e quibus desumpta feruntur; aut si ad haec sint referenda, in poste-rioribus locis tarnen bene exponi possunt in sensu litterali ut

per similitudinem, sive a simili dicta, aut certe in sensu mystico. Atque his de causis, salva reverentia aliter opinan-tibus debita, respondendum duxero, rem de qua quaeritur ad minus posse in disceptationem venire, aut ad earn equi-dem simpliciter negarim, eo vel magis quod sic omne pe-riculum, quod ut omnino caveatur monet Patritius, a priori excluditur, scilicet „ne forte, quum Scripturarum sententias aliis rebus aptatas in Scripturis quaerimus, nimium iis con-cedamus, qui liheraliorem, ut vocant, seu, quod verius dixe-ris, liberiorem audacioremque Scripturarum explicandarum ra-tionem sectantur.quot;

Quid Scripturae interpretatio ; qnotuplex haec distinguenda est, et quid singula ?

248. E. Interpretatio Scripturae est explicatio sensus . cy^i eidem subest. — Duplex est distinguenda: alia authentica^ etiam anctoritativa, et dogmatica dicta; alia doctrinalis. quae etiam scientifica, et magis proprie quidem exegetica vocatur.

219. Scripturae interpretatio exeaetica ea intelligitur, quae a doctore ciuovis instituitur secundum sanae hermeneuticae et exegeticae regulas. I) Per se quisque facile concipiet, quare igitur haec interpretandi species etiam doctrinalis, et scientifica appelletur,

250. Scripturae interpretatio authentica ea est, quae vel iiiso verbo Dei sive scripto sive tradito adstruitur, vel ab Ecclesia , cujus est judicare de vero sensu et interpretatione Scripturarum sanctarum.

Collige quae adversus Protestantes de mcranm Scripiuramm interpretatione dogmatica Theologi nostri demonstrant.

251. E. Quo evidentius tandem evincant, solius Catholicae Ecnlesiae esse aiLthenticam praebere sacrae Scripturaa interpreta-tionem, Theologi nostri adversus Protestantes plura doctrinae capita diligentissime demonstrant, quorum pleraque in supe-rioribus fusius breviusve etiam in praesenti tractatu tangere ne-cesse fuit. Puta

a). fieligionem christianam nou solum viva voce fundatam, sed etiam post sacram Scripturam completam, praedicatione et traditione conservatam et propagatam fuisse. 1)

b). Scripturam sacram non continere integram Christi et Apostolorum doctrinam, sed praeter Scripturam ut revelatio-nis fontem insuper necessario agnoscendam esse Traditionem divinam, a Scripturis omnino destinctam. 2)

c). Scripturam non in omnibus esse perspicuam, sed in va-riis locis, etiam dogmaticis, intrinsece et absolute obscuram. 3)

d). Revelationem catholieam per Jesum Christum et Spiri-tum Sanctum in Apostolis completam esse, 4) integramcjue traditam per Apostolos societati perfectae, ab ipso Christo Domino institutae, quae est una, sancta , catholica et apos-tolica Ecclesia.

e). Hanc proinde Ecclesiam in perpetuum esse depositariam et custodem, atque adeo magistram authenticam universae doctrinae christianae.

f). Speciatim autem ex divina institutione et ordinatione Christi re ipsa solius Ecclesiae llomano-Catholicae esse authen-tice judicare quinam libri vera sacri, divinitus inspirati, et canonici sint, 5) et quis verus eorumdem sensus sit et inter-

pretatio, ita quidem ut, subortis dubiis ac controversiis, ejus-dein judicato quisque sub dispendio salutis stare debeat.

g). Istiusmodi igitur interpretem ac controversiarum judi-cem rationabiliter statui non posse sive Scripturam solam; — sive spiritum privatum; — sive sensismum raysticum; — sive rationem humanam; — sive Scripturam quovis demum expli-catam magisterio humano, quocumque illud nomina veniat, puta sive dicatur magisterium principis civilis, Caesaro-Papis-mus-, sive magisteriiun Episcopale , aut Synodale, aut Collegiale. Adeoque Protestantes, rejecta Ecclesiae Catliolicae auctoritate, non posse, ut oportet, certos esse de dogmatica Scripturarum interpretatione. 1)

Itaque, quum haec omnia ut certissimis argumentis probata assumere luc liceat, ab iis amplius enucleandis supersedentes, ad interpretandi regulas praesertim catholicas, quibus obtem-perandum, ut Ecclesiae debitum obsequium praestetur, accu-ratius cxponendas pergimus.

Dicendorum hoe §. conspectum exhibe, indicando : Quotuplicis generis regulae interpretandi Scripturas distingui soleant, et quo fundamento? hoe ipsum declaranclo.

252. E. Praesertim inde ab exorto Protestantismo triplicis geiievis regulae interpretandi Scripturas distingui solent, scilicet rationales seu communes, christianae, et catliolicae, pro triplici respectu quo s. Biblia considerari possunt, nempe: ceu libri Jmmani, divini, et ecclesiastici. 2) Scriptura enim

1) cfr. v. g. Dons, De virtute Videi n. 09., ot Tract, de Eccles.; Per-rono l. c. cap. III. .art. I., ot prae coteris Trad, de div. Tradit. Em' Frau-zelin, qui omnia supra rocensita doctrinae catholieao capita cgregie tuetur.

2) Hoc oodom fundamonto, auctores utputa Kauoldcr, Kolilgriibor, Lamy, alii distinguunt Hermoneuticam rationalem, christianam ot catho-licam, atquc singulao partis propria» regulas exponunt. 20

est verbum Dei, Spiritu Sancto inspirante ab auctoribus sacris conscriptura, et ut tale ipsi Ecclesiae traditum.

253. Atqui quatenus Scriptura ab hominibus, et pro homi-nibus humana forma et lingua scripta est uti ceteri libri,uti-que etiam legibus communibus, sive, regulis hermeneuticae ration alls, atque proin ceteris aliis libris communis subjicitur. Quum autem istae interpretandi regulae ex litteris liumaiiio-ribus et institutione pliilosopliiea ïheologis appriiue notae supponautur, necesse non est in illis recensendis et exponen-dis diu immorari. Unde quae hue spectant, postea paucis absolvemus.

Congruenter suis de natura Scripturarum placitis 1) Ra-tionalistae solis praedictis regulis utuntur, et innituntur, liinc-que plurima interpretandi systemata perversa, Scripturarum dignitati detrahentia, imo ab ipsa ratione aliena excogitarunt, de quibus post expositas regulas Christianas diceraus. 2)

254. Porro quatenus Scriptura est verbum Dei Sjnritu Sancto inspirante conscriptura, atque vi ipsius inspirationis libri Scrip-turae sacri sunt et divini, et a ceteris libris omnibus essen-tialiter differunt, profecto insuper regulis peculiaribus, eorum-dem dignitati ac materiae accommodatis, opus est ad illorum genuinuui sensum investigandum et exponendum. Id nobiscum profitentur Protestantes Orthodox!, et quicumque aliqua veri specie nomine christiano gloriantur; quare regulae istae eate-nus Scripturis propriae , regulae hermeneuticae chridianae appellari solent, quamvis haec ipsa appellatio et distinctio nequaquam propria sit et adaequata. Ut enim -quis jure pro-prie dici queat Christianas regulas vere sequi, procul du-bio necessum est, ut sequatur omnium regularum, quas Christus Dominus edocuit, longe principem, quamque ut to-tius suae disciplinae legem formalem statuit, et ut conditio-nem sine qua non apertissimis verbis in ipsis Scripturis 3)

adstrimt; ut audiat, inquam, et animo docili revereatur ac in omnibus, quae ad res lidei mommque quomodocumque pertinent, sequatur auctoritatem Ecclesiae, quam ipse Christus Dominus verbi sui custodem et authenticam magistram con-stituit: quapropter Scripturae libri nominatim et imprimis qui-dem considerandi sunt ut libri ecclesiastici; idcirco etiam ab ipso tractatus initio Scriptura definita est : Verbum Dei Spi-ritu Sancto inspirante ab auctoribus sacris conscriptum, et ut tale Ecclesiae traditum, ah Ecclesia receptum. At vero quotquot sunt acatliolici, et Protestantes etiam ii, qui nec-duin in Rationalismum prolapsi simt, detrectant ac pernegant liane obedientiam, hocque fidei obsequium praestare ipsi Chris-to, ejusque vicariae Ecclesiae, quae, ipso Apostolo teste, 1) est columna et Jinn amentum veritatis. En causa, ob quam et eorum omnium Scripturae interpretatie semper manca, et pri-vata dumtaxat, ac sin in omnibus, saltern in plerisque, etiam gravissimis, rebus fidei morumque fluctuans, atque in dies fere singulos varia, aut certe mutabilis est.

Pleno igitur jure dicimus, interpretandi regulas ordinarias, et, ut vocari solent, Christianas neque solas, neque conjunc-tas sufficere, sed insuper et prae ceteris quidem requiri, ut ab jpsa Ecclesia Eomano-Catholica, ex Christi iilfetitutione, et jugi Spiritus Sancti assistentia in rebus fidei et morum erroris nescia, authenticam Scripturarum interpretationem re-petamus. Itaque una cum regulis communibus, et sic dictis christianis, imo prae ceteris agnoscendae sunt regulae interpretandi Scripturas catholicae. Quare etiam ab his, utpote dignioribus et magis necessariis, enucleandis initium ducimus.

habendum est, quern tennit ac tenet Sancta Mater Ecclesia; nee licet contra hunc sensum Seripturam interpretari.

In rebus jidei et morum is pro vero senna Scripturae ha-benchis est, quern Patres unanimi consensu enunciarunt; nee licet contra kune sensum Scripturani interpretari.

3^]a. Anatfnfiae Jidei catholieae in interpretatione Scripturarum tribuenda 7ion tantim vis negativa, sed aliqua etiam positiva. 1)

Per quae Concilia g ener alia duae priores regulae explicite sancitae et deelaratae sunt /

256. E. Eegulae istae, certe 2gt;otissimura 2) per Concilium Tndontinum solemniter sancitae, et per Vaticanuin deelaratae sunt.

257. Sacrosancta Synodus Tridentina 3) „ ad coërcenda pe-tulantia ingenia decernit, ut nemo, suae prudentiae innixus, in rebus fidei et morum ad aedificationem doctrinae christianae pertinentium, sacram Scripturam ad suos sensus contorquens, contra eum sensum, quem tenuit et tenet Sancta Mater Ecclesia, cujus est judicare de vero sensu et interpretatione Scripturarum sanctarum, aut etiam contra nnanimem consensum Patrum, ipsam Scripturam sacram interpretari audeat; etiamsi liujusmodi^!'interpretationes nullo umquam tempore in lucem edendae forent. Qui contravenerint, per Ordinaries declaren-tur, et poenis a jure statutis puniantur.quot;

258. E. Decreti occasio extitit petulantia hominum. qui vel superbia, nominatim cupidine res novas dicendi, in sen-tentia semel animo concepta persistendi etc., vel cupiditati-bus acti ad suos sensus Scripturam repugnantem quovis tempore torserunt. Tales namque ingenii homines quolibet sae-

culo reperti sunt quidam; cogita omnis aetatis haereticos at sectarios, et „ memento, — verba sunt s. Hilarii 1) — neminem „ haereticorum esse, qui se non secundum Scripturas prae-„dicare ea, quae blasphemat, mentiatur.quot; Quo eodem sensu s. Hieronymus 2) dixit: „ Alioquin omnes haereses ex Scriptu-„ris sibi consuunt cervicalia.quot; Et jam pridem Clemens Alex. 3) speciatim notavit: „ Alii, cum seipsos dediderint voluptati-„bus, Scripturam torquent ad suas cupiditates.quot; Praesertim au-tem multi tales dabantur sub tempora Concilii Tridentini. Tune — ut veruüi ,fatear/^- nonnulli quoque Catholici, quos inter ipse Thomas^ dewio, Card. Ep^cus Cajetanus, at longe plures Protestantes existimabant, non esse nefas Scripturis novos affingeie sensus, a communi intellectu Patrum, in ipsis rebus fidei et morum, alienos. Et Protestantes quidem hac in re suo principio fundataentali plane constabant. Ex eo enim, prout illud in libris eorum symbolicis et professionibus^ejc-primitur, logice consequitur. singnlns qunsqiiR liomrhes 'Soti|/ tn rnnirn anthenticnx esse interpretes et judices ita, ut singuli ad nensmi Scripturae a se determinatmi omnia dogmata exi-gere et judicare non modo tuti possint, sed et debeant. Ita-que, non soli quidem, at tamen prae ceteris omnibus, Protestantes recitato decreto proximam occasionem piaebuerunt, illudque Patres Tridentini omnino opportune interposuerunt ad coërcenda nominatim sui, ac cujusvis subsecuturi temporis inf/enia istiusmodi petulantia. 4)

Fraen. Quae sit praehabiti decreti indoles, quisque ger-manus ejusdem sensus tutissime colliges ex relatione et ex-plicatione eorum quae circa idipsum decretum praestitit Concilium Vaticanum. Quaeres igitur:

4) cfr. 111. Rauoldor I. c. parte III. ad tincin §. 56., et §. 61. n. 2., item Caminero l. c. n, 667.

• Quaenam circa relalum Tridentinae Synodi decretum praedi-teril ss. Concilium Vaticanum ?

359. R. Qaatuor sequentia: l^u. Testatur illud decretum esse salubriter latum; sed 2°. a quibusdam liominibus prave exponi, atque ideo 3°. idem decretum renovat, et 4°. illius mentem authentice declarat. Singulum patet ex ipsis Concilii Vaticani verbis. Ita enim novissimi Concilii Patres babent: 1) „ Quoniam vero quae sancta Tridentina Synodus de interpre-tatione divinae Scripturae ad coërcenda petulantia ingenia salubriter decrevit, a quibusdam hominïbus prave exponuntvr, Nos, idem decretum renovantes, hanc Hints mentem esse decla-ramus, ut in rebus fidei et morum ad aedificationem doctrinae cbristianae pertinentium, is pro vero sensu sacrae Scripturae habendus sit, quem tenuit ac tenet Sancta Mater Ecclesia, cujus est judicare de vero sensu et ihterpretatione Scriptura-rum sanctarum; atque ideo nemini licere contra hunc sen-sum, aut etiam contra unanimem consensum Patrum ipsain Scripturam sacram interpretari.quot;

Sub quotuplici respectu decretum Tridentinum a quibusdam hominibus prave expositurn fuit, ipsas has pravas expositiones referenda, et explicando.

260. R. Sub duplici respectu : prior prava expositie tangit decreti illius indolem; altera ejusdem mentem.

. Quod ad decreti indolem attinet, recentiores quidam critici, utputa Altmannus Arigler, Theol. D^r. et Abbas Ord. s. Bened. Gottwicensis, 2) G. Riegler, 3) ojiinati fuerunt, decretum non dogmaticum, sed disciplinare esse. dumtasat pro Concilii Tridentini temporibus latum.

Porro iidem, necnon Joannes Jahn, 4) Joannes Alzog, 5) et quidam alii voluerunt, decretum esse mere neciativxm. quia

5) Explicatio (kith. Svstematis de inierpretaf. Litt. SS., Monast. 1815. a p. 28., et 98.-100.

formula nenativa propositum fuit, et quia per ilia decreti verba : „ eum sens urn , quem tenuit et tenet Ecclesiaquot;, et „ unani-mem consensum Patrumquot; intelligenda est. ut aiunt, doctrina et fides Ecclesiae ac Patrum; non autem sensus, quem determinate alicui Scripturae loco Ecclesia ac Patres subesse in-tellexerunt et ex institute, certaque sententia interpretati sunt.

Speciosis his rationibus innixi genuinum decreti sensum hunc esse contenderunt: a), decreto Tridentino unice prohi-betur, ne quis cuicumque Scripturae textui tribuat sensum doctrinae et fidei Ecclesiae ac Patrum, verbo : analogiae fidei contrariuin. b). Laudato decreto igitur minime praecipitur, ut nos qnoque eum sensum sequamur, quem Ecclesia sive una-nimi consensu sive solemni judicio his vel illis determ/inaiis Scripturae locis subesse detinivit; sed c). licitum et integrum nobis est, negare eum sensum his ipsis locis subesse, at-que hos ipsos locos sensu etiam diverso interpretari, dum-modo per diversum istum sensum, vel negationem sensus ab Ecclesia determinati, non statuatur doctrina fidei catholicae adversa. Exemplo res elucebit. Pone verba s. Joannis: 1) Ac-ci.pite Spiritum Sanctum: quorum renmeritis peccata etc., quae Concilium ïridentinum 2) ex universorum Patrum consensu interpretatum fuit de potestate remittendi peccata in sacra-mento Poenitentiae. Atqui, aiebant, poteris tu verba ilia diverso sensu interpretari, imo negare ea praedictum habere sensum, dummodo cum Ecclesia et Patribus omnibus pro-fitearis, Apostolis, eoramque legitimis successoribus commu-nicatam esse potestatem remittendi peccata. 3)

J'roha decretum Tridenlinum vere dor/maticum esse. 261. R. Id evincitur lⁿ. ex ejusdem obiecto. quod expresse restringitur „ ad res fidei et morum, ad aedificationem_doctrinae

3) cfr. 111. Ranolder !. e. ad tinem §. 5(5., ct §. 01.; Card. Franzelin, De div. Trad. Th. XVIII.; cl. Ciasca I. c. §. XXVIII. a p. 179.; Jansen, I. c. §. 116. p. 779.

christianae quomodocumque pertinentium.quot; 2°. Ex ejusdem intima connectione cum principiis catholicis de iufallibili Ecclesiae auctoritate ad' depositum lidei, nominatim quatenus Iioc in Scripturis continetur, omni aevo integrum conservandi et fidelibus exponendi; quapropter omni etiam tempore ut haeretici habiti ac declarati sunt quicumque in rebus fidei et morum repugnarunt sensui et interpretationi taraquam fide certae in sacris Scripturis ab Ecclesia Patrumve concordia agnitae seu definitae. „ Equidem affirmo, inquit Card. Palla-vicinus, 1) Concilium neque praescripsisse, neque coarctasse novis legibus rationem intelligendi verbum Dei, sed declarasse illicitum et haereticum, quod suapte natura erat hujusmodi, et prout semper habitum ac declaratum fuerat a Patribus, a Pontificibus, a Conciliis.quot; Itaque 3°. ex fonte e quo profluit. Ut enim dilucide idem Auctor 2) declarat, regulae a Tridentino Concilio explicite sancitae ex ipsa natura fidei christianae sponte sua ac necessario dimanant. Ea igitur est decreti indoles ut non imponat obligationem juris positivi Ecclesiastici, sed eam, quae ex intima natura dogmatis cliris-tiani sponte oritur, explicite affirmet. Adeoque decretum vere et mere dogmaticum est, proindeque manifesto non pro solis Concilii Tridentini temporibus, sed in sempiternum latum dici et agnosci debet.

Froba decretum Tridentinum non esse mere negativum, sed etiam positivi praeeepti vim habere; et verba decreti: „ seimis Ecclesiae, et unanimis consensus Patrumquot; non de eorum doc-trina et fide, sed de interpretationïbus s. Scripturae, per ipsos institutis, intelligenda esse.

262. quot;Decretum Tridentinum, tametsi formula nenativa pro-latum sit, nihilominus habere etiam vim praeeepti positivi probatur 1°. ex sequenti regula hermeneutica, sin verissi-

ma, 1) saltern loiige verisitnillima, quaeque, quantum equidem sapio, ex his, quae k, l. sub 2°. et 3°. dicentur plane in-dubitata et fide certa, mirifice et ipsa confirmatur, et ceu certissima comprobari videtur. Sensus litteralis unius ejusdem-que loci Scripturae de facto est laulum tnms; sed eo ipso etiam una dumtaxat unius ejusdemque loci interpretatio po-test esse vera. Porro quotiescumque Ecclesia ex institute, et ss. Patres, ut doctrinae Ecclesiae testes et doctores, certa, definitaque sententia interpretantur Scripturae textus, ad res lidei morumve pertinentes, istiusmodi eorum interpretatio ex jugi Sj)iritus Sancti assistentia infallibiliter vera est. Ergo quisque sanae mentis banc solam amplecti et sequi debet. Ergo reliquae omnes interpretationes discrepantes ab eo sen-su, quem in suppositis determinatis locis tenuit et tenet sancta Mater Ecclesia et unanimis Patrum consensus, sunt falsae, ac ut tales a quovis repudiandae, ut ut ceteroquin analogiae lidei non repugnent. Qui enim illam interpretationem Ecclesiae ac Patrum unice veram amplecti noliet, ei aut ab inter-pretando abstinendum, aut falsae interpretationi adhaerendum esset; nee enim aliud superest. Sic v. g. — ut res a siwili il-lustretur — cum unus tantum verus Deus existat, bic solus adorandus est: qui hunc noliet adorare, ei ab omni cultu abstinendum foret, aut cevte in falsorum deorum cultum pro-laberetur; unus enim verus Deus excludit omnes alios. Ünde quemadmodum prohibitio: „Non adorabis deos falsos,quot; suapte includit obligationem adorandi verum Deum; seu, prout prae-ceptum lioc negativum vim positivi babet: ita etiam prohibitio : „ Scripturam non interpretaberis contra sensum Ecclesiae, aut unanimem consensum Patrum,quot; vim habet decreti positivi-. „ Scripturam interpretare juxta sensum, quem tenuit etc.; seu, firmiter tene, verum Scripturae sensum esse eum, quem

1) Talem cam pouit 111. Kauoldor l. c. §. 61. n. 1.; Laray l. c. n. GO. ctiam ceu indubitatum probationis prineipinm earn assumit. Ceterum cfr, n. 236. 237.

Ecclesia declaravit, ac proin illam interpretationem amplecte-re. quam in determinato aliquo Scripturae loco Ecclesia et Patres praedicto modo fecerunt.quot; Tertium enitn ut nee contra, nee juxta, sed praeter illum sensum interpreteris, impli-cat. Ergo et interpretatio, quae non est juxta sensum, ab Ecclesia sive solerani jndicio sive unanimi consensu in hoe vel illo Scripturae loco clefinitum, eo ipso est contra eumclern. Ergo v. g. — ut eodetn exernplo, quo prava, etiam vera il-lustretur decreti expositio — verba Christi; Quorum remise-ritis peccata etc. non tantum non licet ita interpretari, ut doceatur, sacerdotes carere potestate sacramentali remittendi peccata; id enim, ipsis fatentibus adversariis, analogiae doc-trinae repugnarct; — quinimo nee licet (pront adversariis pla-cuit), interpretari de facilitate praedicandi Evangelium , aut homines in communionem fidelium recipiendi, vel inde ex-cludendi; quamvis hi sensus analogiae doctrinae nequaquam adversentur; — sed positive exponenda sunt de ipsa potestate sacramentali remittendi retinendique peccata; hoe enim sensu verba praedicta solemni judicio secundum unanitnem intellec-tum Patrum exposuit Ecclesia, cujus expositio infallibiliter vera est; adeoque eo ipso oranis alia interpretatio ab eo sensu diversa, utut analogiae fidei non repugnans, falsa est, quia una tantum unius ejusdemque loei interpretatio potest esse vera. 1)

2°. Ad eamdem rem probandam argumento lirmissimo est ab universa Ecclesia recepta fidei professio, qua Pius IV. authen-tice idipsum decretum formula aifirmante interpretatus est: 2) „ Sacram Scripturam juxta eum sensum . quem tenuit et tenet Sancta Mater Ecclesia, cujus est judicare de vero sensu et interpretatione saerarum Scripturarum, admitto; nee eam um-quam, nisi juxta unanimem consensu m Patrum accipiam et interpretabor.quot;

3quot;. Postreino omne dabium sustulit Concilium Vaticanum authentice declarans decreti Tridentiui hanc esse mentem „ ut in rebus fidei et morum, ad aediiicationem doctrinae cbris-tianae pertinentium, is pro oero sensu mcrae Scripturae ha-bendus sit, quern tenuit ac tenet Sancta Mater Ecclesia, cu-jus est judicare de vero sensu et interpretatione Scripturarum sanctarum; atgue ideo nemini lieere contra Iiunc sensum . aut etiam contra unanimera consensum Patrum ipsam Scripturam sacram interpretari.quot;

'263. Ex proxime relata authentica declaratione simul constat , verba illa decreti: „ sensus, quem tenuit etc.quot; non in-telligi de doctrina et fide Ecclesiae ac Patrum , sed de inter-pretationibus s. Scripturae per ipsos institutis, sive de sensu, quo Ecclesia cum Patribus ipsam Scripturam intellexit et in-telligit. Ceteroquin idipsum ex ipso facto Patrum Concilii Tridentini, imo ex ipso ejusdem decreto satis dilucide patebat.

'Ex facto. Ubi enim Concilium Tridentinum Scripturae sensum in locis baud ita paucis 1) definivit, non eam suae in-terpretationis assignat rationem, quod sensus suus non adver-setur analogiae fidei, sed quod effata Scripturae in bis locis Ecclesia a principio ita intellexerit, — ita ss. Patres expo-suerint, sicque ab illis per manus traditum acceperit.

Ex ipso decreto Tridentino. Quid, quaeso, sive ipsa decreti verba, sive totum ejusdem contextum consideres, quid aliud significare rationahiliter voluit quam sensum, quo Ecclesia cum Patribus ipsam Scripturam in determinatis locis intellexit ac intelligit? Aperte enim babet: „ut nemo s. Scripturam ad suos sensus contorqucns , contra evm sensum , quem tenuit et tenet s. Mater Ecclesia, cujus est judicare de vero sensu et interpretatione Scripturarum sanctarum, aut contra unnni-mem consensual Patrum, ipsam Scripturam interpretari au-deat.quot; Profecto tota contexta oratio, imo ipsa naturalis et grammaticalis significatio vocis „judicarequot; denotat, „judicarequot;

h. I. idem esse ac „ interpretariEcclesia enim non judicat de intrimeca veritate effatorum divinorum, quae Scriptura complectitur, sed sub jugi Spiritus Sancti assistentia solum eorumdem genuinum sensum exponit, et authentice interpretator. 1) „ Cujus est judicare de ve/o sensu et interpretatione Scripturarum sanctarum,quot; sane illius etiam est eas interpfe-tari. Quare id ipsum in ipso quoque decreto ceu ratio as-signatur, cur non liceat refragari sensui quo Ecclesia sive coramuni consensu, sive solemni judicio Scripturam inter-pretata est, et interpretatur. 2)

Quaenam clecreti Tnclent 'mi et Vaticani incisa pro recta in-telligentia, et recto um reaulae l^ae (n. 255. traditae), insuper animadverti merentur ?

264-. Ut regula ista recte intelligatur et adhibeatur insuper duo speciatim notare juvat decreti incisa. Primum sonat: „ In rehus Jidei et viorum, ad aedificationem doctrime chris-tianae pertinentiurnEx his enim verbis patet, interpreti re-lictam esse libertatem suo sensui prudenter indulgendi in rebus quae fidem aut mores nullo modo attingnnt,, puta in mere pbilosophicis , historicis , clironologicis , geographicis, archaeologicis, aliisque id generis in Scriptura occurrentibus. Ecclesia enim in liujusmodi rebus sensum Scripturae non de-clarat, nisi saltem indirecte ad res fidei et morum pertineant, quod potissimurn et baud ita raro in rebus pbilosophicis et historicis locum habet, eo quod quaestiones per se philoso-phicae et bistoricae frequentius cum veritatibus per se, i. e., propter se revelatis intime connectuntur.

Scholion. Hoc in casu Ecclesiam pleno sno jure id facere, quinimo id agendo sese cxhibere conservatriccm ac fautriceni verae scientiae, libertatisqoe, dedita opera Tlieologi ostendnnt adversus Neotericos, qui plane independentem licentiam trac-tandi disciplinas humanas proclamant. 3)

3) cfr. v. g. Int ml. in s. Theol., cura et studio 111. A. Godschalk, cap. IV. R. ad V. p. 44.; Frauzelin, Trad, de div. Trad. etc. a p. 606,

Alterum decreti incisum, nostra iterurn aetate diligentius animadvertendum, illud est: „sensws, quem tenuit et tenet sancta Mater Ecclesia.quot; Siquidem verbis his praemunimur ad-versus errorem Antonii Günther de Ecclesiae munere ut inter pretis Scripturarum. Satis enim laanifesto iis innuitur, quem-admodura praesentem ita et antecedentem Ecclesiae sensum certissimam et perfectissimam esse normam rectae intelligen-tiae Scripturarum; praesentem Ecclesiae sensum unum eum-demque esse cum seiisu Ecclesiae antecedentium aetatum, et vicissira. Interpretatie namque Ecclesiae, quovis tempore data, ex jugi Spiritus Sancti assistentia, non modo suapte na-tura semper secum consentit, sed et veritatem edocet absolu-lam, perfectissimamque, in aeternum manentein, irreforma-bilem, ac immobilem. Is igitur sensus, quem semel declara-vit sancta Mater Ecclesia, perpetuo est retinendus, nee um-quam ab eo sensu, altioris infcelligentiae specie et nomine, recedendum. 1)

Pro recto praedictae regulae usu nunc ultro quisque pe-tet: Uncle cognoseam quis sit Scripturarum sensus, quem tenuit et tenet sancta Mater Ecclesia; et quos Scripturae locos ipsa declaraverit ?

2C5. E. 1°. Sensus iste Ecclesiae infallibiliter certo cog-noscitur praesertim per Surnmi Pontificis ex Cathedra loquen-tis 2), et Conciliorum generalium solemnia judicia istiusmo-di, quae versantur circa determinatum aliquem Scripturae locum, _et propositum habent hujus loei sensum authentice de-clarare.

Scripturae effata, quorum sensum Ecclesia declaravit, sunt fere sequentia. Concilium Sardicense, omni ex parte oecume-nicum 3), habitum an. 347., impiam et vitiosam appellat

2) Relegatur Constil. dogmatic, edita iu scss. IV. Cone. Vatic. „ Pastor aelenmsquot; cap. IV.

interpretationem, qua verba Christi ; Ego, et Pater nnum, sv.-muamp; 1), de mero consensu et concordia exponuntuï, simulque affirmatj do unitate substantiae, quae in Patre et Filio una eademque est, ea esse intelligenda. — Concilium Nicaenum II. definivit, verba ista: Non facies tibi scvlptile, nequc omneni similitudinem 2) ad Judaeos pertinuisse, et recepto in Ecclesia imaginum usui et cultui nou obstare. — Concilium Tridenti-num declaravit sess. V. 3) verba Apostoli ad Rom. V. 12. per uiium hominem peccatum in hunc munclum intravit etc. de peccato originali esse dicta. — Sess. VI., 4) verba Apostoli ibid. cap. III. 34 et 28. dicentis: justificari liominem per fidem, et gratis, non esse intelligenda de sola fide, neque ita ac si fides, aut opera fidem praecedentia ipsam justificationis gratiam promererentur. — Sess. VII., 5) sub anatliemate vetat quominus quis verba Christi apud Joannem lil. 5. nisi quia renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, ad metaphoram aliquara detorqueat, edocetque proprie, de aqua vera et na-turali ut materia necessaria Baptismi intelligenda esse. — Sess. XIII. 6) verba Christi Hoe est corpus meum etc. a s. Evan-gelistis oom memorata, et a divo Paulo repetita, proprie esse accipienda de reali praesentia Domini N. J. C. in SS. Eucha-ristiae Sacramento. — Sess. XIV. 7) verba Salvatoris: Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata etc. esse intelligenda de potestate remittendi, et retinendi peccata in Sacramento Poenitentiae, non autem de auctoritate praedicandi Evangelium. — Verbis s. Jacobi: 8) Infirmatur quis in vohis etc. doceri materiam, formam, proprium ministrum, et eft'ec-tum Sacramenti Extremae Unctionis. 9)— Postremo Concilium

Vatican urn 1) declarat primatum jurisdictionis in universam Dei Ecclesiain immediate et directe B. Petro Apostolo pro-missum atque collatum a Christo Domino t'uisse, (jiium unum Siraonem solemnibus his verbis allocutus est Doininus: Bea-tus es Simon Bar -Tona etc.; 2) Fasce agnos meos: Fasce oves rneas. 3)

2^U. Sensus Ecclesiae ita etiam innotescere potest per ordina-rium totius Ecclesiae per orbem dis])ersae magisterium : atque adeo nominatim per unanimem consensum Fatnm, de quo mox data opera sermo habendus erit.

3°. Per ■aniverfsaleni iklei professionem et ns/tm. Quemadmo-dum enim unanimis Patrum consensus ita etiam universalis fidei professio , quam exlübent fidei Symbola, catechisasi ubi-que locorum conformi usu recepti, preces publicae et quae suut similia; — necnon usus universalis liturgicus praecipue quoad administrationem Sacrainentorum, pensum Ecclesiae dis-persae, et proin sententiam ordinarii magisterii Ecclesiae in-fallibilis enunciant. Sed, quae liac ratione infallibiliter carta habemus in Scripturis, aptius ad regulam 3^liim, sive, ad analo-giam fidei referuntur, maxime quatenus ista regula neyatioa est.

Scholion l^um. Diligentius advertendae couditiones recensitae , nt infallibiliter certo constet de sensu, quera tenuit et tenet Ecclesia. Siquidem non omnia Scripturae effata a Pontificibns in Bullis dogmaticis, et a Concilionun Patribus in decretis landata habenda sunt definila in sensu quo laudantur. Ex dictis hoc vera locnm habet si verba e Scripturis prolata pertinent ad i)i,i-iiin detinitionis ohivclHni, nti res est in textibus supra e. g. aliatis; non autcm si vel explicandi gratia indncuntur, vel nt objectioni respondeatur, vol etiam obiter et in transciirsu prae-ter institutum praccipnum, do quo definiemlo agebatur. 4) Hujusmodi interpretationes et argumentatie nes gravem utique habent anctoritatem, non tamen ex sese satis sunt, ut infallibiliter certo constet, hunc, et non alium , esse verbomm sic

é) cfr. Molchior Canus, De he. Theol., lib. V. cap. V. Q. 4., et 111. A. Godschalk, Inlr. in s. Theul. p. 55. d).

allatorum sensum. „ Exemplo hujus rei — verbis utor cl, Pa-tritii 1) — sunt illa : 2) Qvi manducat lame panem, rivet in ae-ternum, quae refert Tridentina Syuodus, 3) ubi declarat ac docet, millo divino praecepto laicos et elericos non conficien-tes obligari ad Eucharistiae Sacrameutum sub utraque specie sumendum; etsi enim haec doctrina semper obtinuerit in Ecclesia , non tarnen ex eo, quod verba ista Synodus in talem sensum accepta tunc retulerit, veluti his doctrina illa compro-baretur, concludi potest, hunc sensum illis verbis eerto sub-esse, quum neque id Synodus definiverit, nequc ea verba ad cam doctrinam confirmandam produxerit ex Evangcliis; sod solum xoctquot; dvöptu-ov, (eeu argumentum ad hominem), ut aiunt, et quo refutaret Protestantes, qui ex aliis Christi verbis, in qui-bus, non modo manducandae carnis, sed et sanguinis bihendi mentio est, 4) doctrinam illi oppositam extorquebant.quot;

Scholion 2^um. Hujusmodi , ut descripta fuit , Ecclesiau pracdicatio, consensus. et judicium igitur vere regnla inter-pretationis snvrema est ita, ut eeterae omnes regnlae interpre-taudi ductae ex grammatica, philologia, archacologia, contextu proximo et remoto, scopo auctoris, collatione aliorum locorum etc. ei subordinentur, h. e., eo solum dirigendae et hoe fiue adhibendae sint, ut sensus quem verum esse jam certo constat, etiam scieniifice demonstretur verus esse, atcjue adeo cur et quomodo verus sit ostendatur. Quis enim quaeso enjusvis inter-pretatiouis est scopus.nisi ut ad verum sersum intelligendum perveniatnr? Cum ergo quis sit verus sensus, jam aliunde constat, praesidia interpretationis rite adhiberi non possunt, nisi ad illutn ipsum sensum intelligendum ut verum. Quod si ex regulis more immanae et scieiitificae interpretationis ad sensum pervcniretur illi quot;quomodoeumque contrarium vel etiam alium ab eo diversum, eo ipso constaret de interpretationis fallacia, atque adeo praesidia adhibita vel nou esse idonea et sufficien-tia, vel non esse rite adhibita. Si qnando igitur diseiplina hu-manae interpretationis scopum suum non assequeretur, non ideo sensus ecclesiastica definitionc determinatns minus ccrtus redderetur ; sed humanae scientiae prodcretur defectus , et scientia ipsa ac bene consulta ratio postnlaret, ut fateremur, nliquid ad veram intelligentiam etiam scientifce asscquendam necessarium nos latere. 5)

'266. 11. Ut exploratius demum statuamus , quae in inter-pretandis Scripturis sit Fatrum auctoritas, praecipuae partes regulae 2^ae. singillatira expendendae sunt.

Atqui dicitur 1°. In rehus hdei et morum . . . Ea autem conditio non hoc sensu primo loco notatur, quasi simpli-citer et primo loco solutio quaestionis de Patrum auctori-tate velut a priori repetenda esset ex praesumpto discrimine inter res quae ad fidem et mores pertineant, et quae non pertineant; nam, quamvis non negemus, plerumque ex ipsa rei indole discerni posse, utrum res, quam determinatus Scripturae locus exlübet, ad fidem moresve pertineat, nee ne; hoc ipsum tamen saepe multo tutius colliges ex ipso inodo quo s. Patres locum quemdam Scripturae interpretantur. Neque enim res, quae tantum,modo philosophicae, mere naturales sunt, reperies a ss. Patribus communi alicjuo consensu tractatas et assertas tamquam ad religionem pietatemque christiauam pertinentes. 1) Itaqne sensus primae cpnditionis is est, quod,ea deficiente, deficiet etiam modus ttócendi requisitus, ut Patrum interpretatie praebeat argumentum infallihiliter, aut theologice certum de sensu hujus vel illius loci Scripturae. Sed de his mox plura. (n. 269.) Interim in hactenus dictis ratio prima ha-betur, quare regulae huic locus non est, ubi constiterit, determinatum Scripturae locum non agere de rebus fidei et morum. Altera ejusdem rei ratio est, quod in rebus, quae mere naturales sunt, Patrum tarn omnium quam singulo-rum auctoritas hmana dumtaxat est, adeoque non per se valet, sed a rationibus pendet et ponderanda est, quibus eorum interpretatio nititur et persuadctur. Si igitur res, de quibus pertractatur, citra fidei morumque ambitum versantur,

non vetamur a Patrum etiam consentieutium sententia dis-cedere. „Hinc illud— ut ex cl. Patritio 1) exemplum pro-feram — quod jam videmus viros pios ceteroquin atque eru-ditos deserere omnium Patrum, qui de hac re scripserunt, sententiam, ambas genealogias in Evangeliis 2) descriptas, ad s. Josephum pertinere.quot; Hinc, ni fallor, etiam est quod non modo plerique Eabbini inde a saec. XII., sed plures etiam catholici interpretes juxta docti et probi adhuc post decre-tum Tridentinum in explicando celeberriino voto Jeplite 3) a Patrum sententia discedunt; Patres quidem feruntur communi consensu illud ita interpretati, ut redditum fuerit ipsius filiae oblatione in sacrificium proprie dictum, in holocaustum Domino ; recentiores autem multi illud constitisse et impletum esse consent perpetua ejusdem consecratione in Dei servitium servata virginitate.

Ceterum merito, prudenterque laudatus Patritius admonet, quod debita semper cum reverentia. cante, nec sine optima causa ab eorum sententia discedere oportet, „ quum ad hujus-modi quoque capita Scripturarum recte explicanda Patrum consensus non leve momentum afferre soleat, nec mnquam eorum a'uctoritatem suscipere ac revereri non debeamus.quot;

267. Dicitur 2°. In rebus fidei et morum is pro vero sensu Scripturae habendus est, quern Patres. —• Intellige Patres et Doctores Ecclesiae proprie dictos, quatenus a scriptoribus sim-pliciter ecclesiasticis disiingvuntur.

Scholion l^um. Quatuor dotes postulantnr, ut quis proprie sensu in numero Palrum Ecclesiae computetur: a), scripto Ira-tlita doctrina magni momenti ad tuendam et illustrandam doc-trinam et Traditionem Apostolicam ; b). vitae sanctimonia; c). antiquitas relative notabilis; d). Ecclesiae sive expressa sive tacita approbatie; haec autem, ubi adsunt tria antecedentia, numquam deest et in illis jam includitur; ueque enim solemne decretmn est necessarium, sed sufficit practicus, si ita loqui

fas est, consensus. — Paulo autem alia est ratio Boctoris Ecclesiae, quam Patris Ecclesiae. Praerogativa Doctoris Ecclesiae non includit antiquitatem ; sed suppouit excelleutiam et amplitudinera doctrinae atque solemue Ecclesiae decretum, ma-gis quam appellatio F a Irk Ecclesiae.

Scholion 3^um. Deficiente sanclitate, Patribus Ecclesiae ac-censendi non sunt Tatianus, Tertullianus , utpote qui vel ab ipsa fide defecerunt; 1) sed nec Clemens Alexandrinus, 3) Origenes, 3) Arnobius, Lactantius, Eusebius Caesareensis, 4) llufinus, 5) aliique. Scriptores hi simpliciter ecclesiastici pro-i'ecto ut testes historici, qua tonus cum Patribus proprie dictis consentiant, egregie adhiberi possunt; minus autem ut doctores sua propria auctoritate valent.

Scholion 3^um. Eatione antiquitatis, qui ex Ecclesiae Patri-bus Christo et Apostolis propinquiores fuerunt, vocari solent Paires Aposiolici, utputa s.Barnabas, 6) Clemens Eomanus, 7) Hennas, Ignatius M., Papias , alii usque ad s. Polyearpum, 8) qiiocnm horum series elaudi solet, versus finem igitur saecu-li II. ; obiit namqne an. 166. — Quod ad ceterorum aetatem et proinde scriem attinet, usn satis communi s. Bernardus 9) (f 1153.) postremus inter Patres numcrari consuevit. 10)

26S. Dicitur 3°. In rebus fidei et morum is pro vero sensu Scripturae habendus est, quem Patres nnanimi consensu enunciarunt.

Nascitur hie imprimis ea quaestio : Quot Patres in eamdem senteniiam convenire debeant, ut unanimis ille consensus vere adesse repuiandus sit!'

R. 1°. Generatim. Quantus esse debeat numerus Patrum consentientium, ut eorum consensus vere habendus sit unanimis, mathematice definiri nequit, quia nec ipse numerus Pa-trum mathematice definitus est, nec habemus omnium Patrum

scripta, nee Patres singuli omnia tractaverant, sed quaedam dumtaxat pront oecasio et consilium seribentis postulabat.

Certo igitur non requiritur. ut ad uuum omnes conveniant, et testimonium ferant, nee ut omnino nullus dissentiat, sive, ut consensus sit nnmnlete universalis ; sed sufficit consensus moraliter universalis, qualis generatim esse censetur, qui aptus est ad universalis Ecclesiae fidem, aut sensa exprimenda. Itaque generatim statuere licet: consensus Patrum unanimis habendus est, si tot et tantae auctoritatis Patres ita consentiunt, ut eorum testimonia merito fidem, aut sensa totius Ecclesiae re-praesentare dici possint. 1) Neque enim Patrum auctoritas tam ab eorum numero pendet, quam ab eorum consensu inter se et cum unitatis centro, qui est successor Petri, Eomanus Pontifex.

E. 2°. Sneciatim igitur consensus ille unanimis adesse di-cendus est: a). si plerique omnes, b). vel plures saltem Patres, aliis scientibus et non contradicentibus, locum aliquem Scripturae uno eodemque modo interpretantur tamquam ex-primentem communem fidem, vel sensa Ecclesiae. Imo c). per-saepe aliquot, etiam yauciores. Patres insigniores, manni nomi-nis. suificiunt ad testificandam, docendamque communem Ecclesiae fidem. 2) Sic — ut in re exprimenda tramites sequa-mur card. Eranzelin 3) — si de Patribus agatur licet paucis, qui in controversia aliqua adversus haereticos pro causa ca-tholica veluti duces eminebant et pro ea, inspectante atque laudante universa Ecclesia, decertabant, ut Athanasius, Basi-lius, Gregorius Nazianzenus, Hilarius, Augustinus pro my-sterio SS. Trinitatis contra Arianos et Semiarianos; Cyrillus Alexandrinus , Soprophronius pro mysterie Verbi incarnati contra Nestorianos et Monopliysitas horumque surculos; Augustinus, Eulgentius pro gratia Dei contra Pelagianos et eo-

rum reliquias etc.; horum, inquain, Patrum expositio locoruin Scripturae quoad rem ipsam, quam contra haereticos nomine totius Ecclesiae defendcbant, sine dubio est expressio cominu-nis Mei ac professionis totius Ecclesiae.

Scholiun. Dicitur; ((uoad rem ipsam. quam etc. Etcuim nou idem dici potest dc omnibus conclusionibus, quas Patres oc-easione defensionis fidci communis ex sua privata sententia, sive, ut dici solct, ut doctores privati forte cx textu quodam Scripturao elicuerunt. Do his valet illud Coelestini I'ontificis : 1) „ Profundiores, difficilioresquc partes incurrcntium quacstio-num , quas latius pcrtractarunt qui haereticis restiteruut, sicut non audemus contemnere , ita uon necesse habemus adstruere.quot; Namque in scriptis quoque Patrum distingui oportct objectum fidei, quod ut testes Traditionis et doctores Ecclesiae attcstan-tur, explicant, declarant, ac propugnant, a motivo et a modo, quo illud adstruunt; Lac enim ratioue ut doctores privati extra consensum interduin explicationes minus certas, probationes-que debiliorcs adducuut, quibus tamen infirmari Veritas nequit ipsius objecti. 3)

Nunc baec altera quaestio hie movenda venit: Unde dis-cerni possii, utrvm Patres tariumam testes Traditionis et doc-tores Ecclesiae prufcrant Scripturae expositionem; an_ tam-'luam doctores peivati suam privatam sententiam, sen explicationes scientificas tradant?

269. 11. 1°. Generatim id dignosces ex modo docendi et loquendi; an nempe, definita, aut saltern certa et rata sententia aliqnem locum exponant tamquam exprimentem com-

R. 2°. Speeiatim ad dignoscendum, quandonam Patres ex modo docendi ut testes Traditionis et doctores Ecclesiae in exponendis Scripturis haberi debeant, haec principia prae ocu-lis habeto: a). Tamquam cousentientes inter se et cum centro unitatis habendi sunt referre, et docere sensum ab universa

2) el'r. Perronc 1. c. n. 454., una cum iis quae animadvertit card. Franzelin I. c. ïh. XV. u. I. sub 2°. a).

Ecclesia receptum, si id expresse allirmeiit. uti saepe ab ipsis fit; b). si id uon expressis quidem verbis, sed toto tractandi modo clare prodant; c). si vix nova exorta senteutia, in illam statim exurgant tamquam in errorem aut haeresim , recepto in Ecclesia sensui adversantem; d). si illius auctorem exagitent veluti nqvatorem et haereticum; e). si omnes aut saltern ple-rique ejusdem aetatis conspirent in dogmatica alicujus Scrip-turae textus expositione afferenda; quod et de moribus similiter seu de doctrina morali debet intelligi. 1)

Demum ex omnibus antegressis exurgit, rectius dico, fere soluta est quaestio a qua exordiebamur: Quae sit Patnm auc-toritas ? Aliis verbis: An et quale in interpretandis Scriptmis praebeat argumentum ?

270. E. Disiinguo. 1°. Si aliquem Scripturae locum Patres ut isaies„Traditionis et doctores Ecclesiae consensu moraliter unanimi certa et definita sententia exponunt, eorum auctori-tas irrefragabilis est, praebetque argumentum infallibiliter cer-tum ita, ut sensus a Patribus praedicto modo expositus pro vero sensu Scriptarae habendus, et per se quidem haereticum sit contra hunc sensum Scripturam interpretari. Ratio mani-festa est. Quamvis enim Patres singuli non sint per se infal-libües, adeoque etiam ubi adest eorum consensus, non quidem auctoritas singulorum infallibiliter probet, sicut auctoritas singulorum Scriptorum inspiratormn sola sufficit; in ipso tarnen eorum consensu ratio et probatio continetur Traditionis di-yinae tam historica, et philosophica quam theologica. Etenim spectati in consensu inter se et cum unitatis centro, ex. Spiritus Sancti assistentia et directione, quae Ecclesiae promissa et jugiter praesto est, in explicandis Scripturis vere sunt in-fallibiles ; nam secus Ecclesia, quae consensum eorum et testimonium xmanime sequitur , ipsa in errorem duceretur. Nullum igitur dubium esse potest, quin sensus ab iis sic de-claratus, sit sensus ipsius Ecclesiae, cui pro aetate qua singuli 1) cfr. Perrono /. c. n. 453.

floruerunt testimonium perhibenf non tantum lustoricum. ac philosophicum, sed — idque h\c caput est — etiam au-thenticum catholici intellectus Scripturarum; siquidem ipsius Ecclesiae nomine ut doctores authenti'ci etiam Scripturae sen-sum interpretantur. 1) Nervose et egregie lioc argumentum edisserit recentissimus Ecclesiae doctor, s. Franciscus Salesius , cujus omnino audienda sunt verba. Archiepiscopo Bituricensi de vera praedicandi ratione sua sensa pandens, nominatimque exponens: Quid concionator praedicare debeat? haechabet: 2) „Divus Paulus dicit Timotheo suo, Braedica verbum, Dei „ nimirum. Et magnus ille Franciscus, cujus hodie festivitas „agitur, Praeclicale. inquit, Evanyelium. Idque explicat, man-„dans fratribus suis, ut praedicent virtutes et vitia, infernum „et paradisum. Abunde suppetit in sacris Scripturis unde ista „petantur; nee opus est aliis.

„At igitur utendum non erit doctoribus christianis, et „ libris Sanctorum? Ita prorsus, sed quid aliuel est doctrina „ SS. Patrum, quam Evangelium exjolicatum, quam Scripturae „sanctae elucidatae ? Plus inter ea non est discriminis quam „ nucem inter solidam , eamdemque confractam , e qua quilibet „ nucleum edere valet; aut certe quam inter panem integrum , „et eumdem divisum et distributum. E contrario igitur, vel „iis ideo utendum est, quod organa quaedam fuêre, per quae „ Deus verum verhi sui sensum nobis communicalum voluit.quot;

Praeterquam in exemplis jam supra 3) allatis, „ banc legem — verba sunt Patritii 4) — negligere is dicendus esset, qui, cunctis Patribus secus seutientibus, negaret, prima Joan-nis Evangelistae verba Pilium Deum Deo Patri consubstantia-lem significare, aut affirmaret, verba Christi : 5) JJiligite mimicos vestros, non, ut sonant, esse intelligenda.quot;

2) Epist. „ Nihil impossibile amoriquot; cap. III. Oeuvr. compl. ï. II. p. 7.

tarnen satis appareat, utrum illius sensum proponant tamquam doctrinam fidei. eorumdum auctoritas argumentum theolomce certum afferre censetur. Enimvero si hujusmodi eorum interpretatie veluti doctrina Ecclesiae haberi nequeat, inde saltern ejnsdem sensa patescurvt ./quibus contraire temerarium est, et erroris loco habendi^fTjf 1)

Scholion. Notatu liic digna quae universim in liane rem s. m. Summus Pontifex J'ius IX. scripsit: 3) „ Sapientibus Ca-tholieis hand satis esse, ut praefata 3) Ecclesiae dogmata reeipi-ant ac venereutur, venm etiam opus esse, ut se suhjiciant turn decisionibus, quae ad doctrinam pertin en tes a Pontificiis Con-gregationibus prot'eruntur, turn iis doctrinae capitibus, quae communi et conüanü Catholicorum consensu retinentur ul theo-logicae veritales et conclusiones ita certae, ut opiniones eisdem doctrinae capitibus adversae quamquam haereticae did neqiieant, iamen aliam iheologicam merentur cemuram.quot; 4)

3°. Si autem Patres de sensu alicujus loei Scripturae ne inter se quidem consentiant; adeoque si, extra consensum spectati ut doctores privati. etiam plures; — a fortiori, si aliquot, vel unus alterve dumtaxat Scripturas hoe, illove sensu interpretantur, eorum auctoritas profecto per se non praebet

3) Litt. Apost. ad Areliiep. Monae. et Frising. Tuax libenter, 31 Doe. 1863. efr. App. Syn. Prov. p. 153.

3) Intellige ex eontextu, uou modo dogmata lldei quae ab Ecclesia ju-dieio sive for mali (per solemuem definitionem) sivo aequipollente (per com-munem consensum seu ordinario magisterio) ut dogmata revelata propo-nuntur eredenda fide propria et immediate divina propter auctoritatem Dei revelantis; sed et dogmata ilia, quae ab Ecclesia non ut in se revelata , sed ut vera deflniuntur et proponuntur eredenda fide mediate divina (quam alii fidem ecclesiasticam appellant) propter revelatam auctoritatem infalli-biliter proponentis Ecclesiae, seu Pontilicis ex cathedra loquentis.

4) Nempe ex consentientc judieio Theologorum. Ceterum efr. Franzelin, qui l. c. Th. XII. edit. 3ae. a p. 137., pluribus evineit, liujusmodi doctrinae capitibus assensum esse praestandum propter auctoritatem universalis providentiac doetrinalis (adeoque specijice distinetum a fide sive immediate sive mediate divina'); assensum , inquam , retigiosum, ex motivo sacrae auctoritatis, eujus munus iudubitatum est prospieere sani/tati et secwritati doctrinae,

arguinentuui cerium,; idque iterum per se 1) a fortiori statuen-dum etiain si plures vel satis communiter adhortando ma-

opinando et conjecturando potius, quam adstruendo locum aliquem pertractant. In his et similibus casibus, qui quidem in scriptis Patrum frequentissimi sunt, privata eoruradem sen-tentia extra consensum spectata non est majoris auctoritatis, quam est vel auctoritas privata singulorum Patrnm, vel sunt argumenta quibus probatur. 2) Poterit ergo ejusmodi eorum interpretatie esse vera, poterit esse plus minusve probabilis; poterit interdum etiam nullius esse ponderis, imo falsa et erronea, uti revera res se habet in opinione de regno mille-nario, seu, chiliasme, cui, innixi quibusdam non rite intel-lectis Scripturae locis, praesertim cap. XX. Apocalypsis, post s. Papiam, adeoque a medio vel exeunte saeculo II. non-nulli Patres atque scriptores ecclesiastici usque ad initium saec. IV. adhaeseruut; at quam alii, nominatimque subse-quentes Patres communiter reprobarunt et rejecerunt. 3)

271. R. Animadvertendum 1₀. requisitum unanimem „Patrum consensum —■ verba sunt Patritii 4) — in aliis, ac in reJms Jidei et morum ad' aedijlcatiouein doctrinae christianae pertinentium, non adeo facile, ut quis fortasse putat, neque adeo saepe inveniri.quot;

2°. „ Cavendum est, ne sinamus nos insyrtes, ut ita di-cam , urgeri a quibusdam enarratoribus Scripturarum quum Patrum auctoritates allegant. Reperiri enim inter illos est, qui id, quod aliquis e Patrum numero rem conjectando opinabatur, tamquam Traditionis documentum, imo tamquam verum dog-

2) ofr. Franzelin /. c. Th. XIII. p. 131., ed. p. 16S., ct Intr. in iS. T/ieot. p. 71. sub 1°., p. 72. sub c).

ma j nobis obtrudant, quod jam olim Bossuetus questus est. 1) Alii aliquos Patres tamquam ipsorum sententiae adstipulantes nominatim citant, quos Patres in sententia illius plane con-traria fuisse videas. Sunt v. g. qui narrent, Ambrosium, 2) et Leouem M., 3) vitio vertisse Abraliae rem Iiabitam cum ancilla Agar, etsi s. Leo nullo modo quid tale protulerit, Ambrosius vero etiam negaverit. Multo autem minus iis fiden-dum est, qui eodetn modo Patres in universum nominant, quum non rare videas esse Patres non paucos, imo etiam plures, qui prorsus dissentiant. Sed tunc potissimum est dif-fidendum, quum aiunt, aliquam opinionem Patribus commu-nem esse, quod idem fere son at, ac si diceretur Patrum consensus huic opinioni suffragari; accidere quippe solet, ut iste consensus nullus sit, nec opinio ilia Patribus communis. Ita Tirinus pronuntiat Patres communiter sentire verba Isaiae; 4) Generationem ejus quis enarrabit ? dicta esse de utraque Ver-bi divini generatione.quot; 5) quum tamen, teste cl. Beelen, „alii propheticum illud effatum exponunt de ortu Cliristi divino, alii de ortu Ejus humano, alii ambigunt uter sit intel-ligendus; porro nec desunt qui dicant propheticis illis verbis indicari redivivi Christi vitam gloriosam; ut facile videas, non certo inter ipsos constitisse de vera hujus oraculi inter-pretatione. Quare et Interpretes catholici, tum antiquiores, turn recentiores, eura Isaiae locum aliter quam de divino aut humano Christi ortu exponere minime dubitarunt.quot; 6) 3°. Praeterea, ut rite cl. Kilber 7) monet, a). „ discerne inter libros vere aut falso Patribus adscriptos; item inter certo genuinos et dubios aut incertos.quot; Proinde „ opera genuina Patrum disce vel ex judicio criticorum catholicorum et so-

briorum, vel ex editionibus recentioribus et probatis.quot; b). „Ad-verte an originarium sit scriptum, an versio tantum, et quo auctore facta ?quot; Etenim per se „ primigenia lectio praehabenda est translatae: pro versionibus seligendis prior etiam re-gula valet.quot; c). „ Disquire de testu laudato, integerne sit, an corruptus, mutilus vel a contextu divulsus.quot; Quare „ textum laudatum confer cum libro : nisi laudatoris fides sit probata.quot; d). Demum „nota an Pater loquatur in persona propria vel aliena; an solum disputando et velut dubitauter inquirendo procedat, vel asserendo; an oratorie et rem forsan exaggc-rando, aut dogmatice 1) et rigoroso sermone eloquatur; an obiter et velut aliud agendo, aut principaliter et ex propo-sito rem tractet?quot; Horum omnium ratio patet. Testimonia enim, seu, „ Patrum scripta nou praebent argumentum (cer-tum), nisi genuina et certa, atque ex originario textu vel probata versione desumpta,quot; allatusque „ textus integer, cla-rus, cum mente auctoris congruens sit.quot;

nientia veritatum revelatarum omnium, turn scriptarum, turn traditarum, in vivo Ecclesiae deposito contentarvm.. 2)

3°. Au et (jualis sit regula interpretandi Scripturas ? res-ponsum exemplis illustrando.

273. R. 1°. Analogia fidei, in iis etiam locis, quorum sensum Ecclesia explicite nou determinavit, est regula inter-pretationis imprimis negativa, seu, sensu necjante, ut nulla interpretatie possit esse veru ^ quae cuicumque Scripturarum textui sensum tribuat alicui doctrinae Ecclesiae catholicae quo-modocumque repugnantem. Veritas enim veritati repugnare

non potest. Omnis igitur interpretatio veritati illuminatae iidei contraria, omnino falsa est, et plane rejicienda. Sic v. g. ex eo quod Ecclesia catholica dogmatice profitetur Beatam Ma-riam Deiparam perpetuo virginem tr.ansisse, 1) certo novimus, eos, qui a Judaeis vocabantur Jesu fratres, Jacobus nempe, et Joseph, et Simon, et Judas, et sorores ejus, 3) non esse Ejus fratres et sorores proprie dictos, uterinos, sed cognatos dumtaxat; item particulam donec, et vocem primogenitmn, apud «. Matthaeum, 3) non posse cum Helvidio ita accipi, ut B. Joseph, post partum Jesu, conjugem suam carnaliter cognoverit; neque ut plures iilii B. V. Mariae inferantur. 4) Simili modo verba Christi: Qui crediderit, et haptizatus fue-rit, salvus erit: rjui vero non crediderit, condenmahitv.r. 5) Et: Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus san-guinem, non habebitis vitam in vobis, 6) ita explicanda sunt, ut Baptismus parvulis non denegetur; Eucharistia vero sump-tio non statuatur iis necessaria, quia universalis Ecclesiae usus, Apostolorum institutioni superstructus, docet, Baptis-mum non ad adultos restringendum esse; contra parvulos, usu rationis carentes, nulla obligari necessitate salutis ad sa-cramentalem Eucharistiae communionem. 7) Similiter ex eo quod usum juramenti, quod comitibus suis stipatum est, Ecclesia universa licitum habet, imo certis in adjunctis prae-scribit, 8) verba Christi: Ego autem dico vobis, non jivrare omnino, 9) et s. Jacobi: Ante omnia autem fratres mei no-lite jurare, neque per coelum, neque per terram, neque aliud

7) cfr. Cone. Trid. sess. VII. De Baptism, ran. XIII. XIV.; sess. XXI. De eommunione cap. et can. IV.

quodcumque juramentum. 1) oxponenda sunt ita, ut iis non omnis juramenti usus, sed solum abusus prohibeatur. — Sic pariter verba Pauli: adimpleo ea, quae desuut passionum Christi in came mea etc. 2) nequaquam ita accipere licet ac si pas-siones Christi insufficientes fueriut ad redemptionem generis humani, cum hoc manifeste repugnet analogiae lidei, quae docct, satisfactionem Christi nedum sufficientem fuisse, sed et superabundantem. Ergo iuterpretatione, quae analogiae li-dei respondeat, verba Apostoli sunt exponenda, puta: adimpleo ea, quae desunt passionum Christi quoad applicationem, etc. etc.

Sckolion. I'ars rcgulae hactenus illustratac, negatica, non est nisi couseetarium duarum Icgum praecodentiura, quatemis liae sonant: „ nemini licerc contra sensum Ecclesiae, aut etiam contra uuanimem consensum Patrnra ipsam Scriptuvam saeram interpretari.quot;

274. R. 2°. Analogia fidei insuper est regula interpreta-tionis positiva, a). quatenus ju vat ad sensum difficilium locorum tutius et plenius intelligendum; b). jion autem quatenus omnis sensus analogiae fidei conformis eo ipso verus esset, aut tali, de quo agitur, loco re ipsa, vel plene expressus.

Ad a). Profecto de aliquo fidei capite sana cognitio doc-trinae Ecclesiae plurimum juvat interpretationem tum univer-sim in omnibus locis ad illud fidei caput pertinentibus, tum maxime in iis textibus, qui facile quidem intelliguntur ad illud caput doctrinae posse referri, hand tamen ita sunt ex-pliciti, ut sensus sine ulla ambiguitate ex iis solis per se spectatis determinari queat. In liujusmodi quippe locis sacri scriptores, nominatimque Apostoli in suis lectoribus plenio-rem doctrinae cognitionem, praedicatione et magisterio vivo jam pridem acquisitam, ad veram eorumdem sensum asse-quendum praesupponunt, quare haud raro fideles diserte ad

praedicationem jam perceptam et susceptam relegant. 1) Con-feratur e. g. intellectus catholicus de sacramento Matrimonii 2) cum hoc Apostoli Pauli in contextu totius loei effato: Sacramentum hoe magnum est, ego autem dieo in Ckristo et in Ecclesia-, 3) — de charactere sacramentali 4) cum liisce ejus-dem Apostoli verbis: Qui et signavit nos, et dedit pignus Spiritus in cordibus nostris. 5) Et : In quo et vos, cum au-dissetis verlum veritatis, (Eoangelium salutis vestrae) in quo et credent es signati estis Spiritu promissionis sancto, qui est pignus haereditatis nostrae; 6) —de potestate relicta Ecclesiae concedendi indulgentias 7) cum hisce Ghristi ad Petrum verbis : Et tibi dabo claves regni coelorum. Et qv.odcnmque ligaveris super terrain 8) etc.; — de Filio Dei genito a Patre, 9) et subsistente in duabus naturis 10) cum his Christi Domini de se testimoniis; Ego et Pater umm sumus ; Films Dei sim; 'Pater major me est-, 11) — de perfectione scientiae Christi 12) cum his: Et Jesus proficiebat sapientia etc. 13) Et: De die autem Ulo, vel hora (judicii) nemo seit, neque angeli in coelo, neqüe Filiüs, nisi Pater-, 14) — de perfectione sanctitatis in immaculata Virgine Maria cum salutatione Angelica: Ave, gratia plena, 15) — et certo tutius ac plenius memoratos locos intelligemus, imo facile concipiemus nominatim ultimum locum jure accipi posse de tali gratiae plenitudine, quae om-

1) cfr. v. g. I. ad Cor. XI. 23. XV. I .; ad Gal. I. 8. 11.; adPhilipp. IV. 9.; ad Coloss. II. 6. 7.; I. ad Thess. IV. 2.,- II. ad Thess. II. 15.; II. ad Tim. II. 2,; ad Hehr. II. 3. etc.

nem peccati labem a B. Virgine inde a primo ejusdem con-ceptionis instanti removerit.

Ad b). Quamvis omnis sensus analogiae fidei repugnans certissime falsus sit; hinc tarnen nemo existimet, sensum analogiae fidei conformem, eo ipso esse verum sensum loci, qui actu exponendus est; etenim multum potest esse verum, et analogiae doctrinae convenire, quin tamen id Spiritus Sanctus eo loco, de quo agitur, certo, aut in recto expresserit; qua-propter sensus analogiae conformis tune tantum genuinus ha-bendus est, si eidem reliqua legitimae interpretationis criteria non obstiterint. Ita, v. g., quid humani passus videtur eruditissimus Perrone 3) ubi verba Apostoli: 3) Qui statuit in corde suo Jirmvs, non habens necessitatem , potestatem auteji habens suae voluntatis , et hoc judicavit in corde suo, servare virginem suam, bene facit, exponit de libertate hominis a necessitate, eaque adducit in hujus veritatis argumentum. Tam-etsi enim istiusmodi verborum illorum interpretatio verissi-mam et catholicam daret sententiam, tamen hoe loco non magis traditur, quam ubicumque de aliquo praecepto sermo est; nam ex toto contextu patet sensum Apostoli simpliciter esse, per se nullam divinam legem quemquam obligare ad filiam suam virginem servandam vel in matrimonium traden-dam. Similes utique lapsus a Theologis et Tnterpretibus summa cura cavendi sunt, ne veritates catholicae tamquam imbecil-lioribus argumentis suffultae facile spernantur.

Insuper ca vendu m est, ne locum aliquem, qui solum de parte alicujus doctrinae caiholicae agit, sic interpretemur quasi sanctus auctor ibi quoque totam doctrinam sistere voluerit. ld enim esset sensum inferre in sacrum textum, non inter-pretari. Ita e. g. s. Paulus scribens : 4) Gratia estis salvati /per Jidem, et hoe non ex vobis: Bei enim donum est, Hon ex

operibus, ut ne quis glorietur, justificationem fidei adscribit ita, ut satis aperte opera excludere videatur. Praedicatio au-tem ecclesiastica 1) ceu justiiicationis media exliibet fidem et opera, sicque plenum illius doctrinae conceptum indigitat. Quid ergo? Num sic liaec doctrina ad textum laudatum ap-plicanda erit, ut in illis Apostoli verbis suppleantur et opera , ac dicatur, Apostolum propter analogiam doctrinae hoe loco docuisse, etiam opera esse necessaria ad justificationem ? Procul absit. Dicendum potius : hie loei Apostolum tantum lo-qui de fide justificante; sed in hoe loco non esse subsisten-dum, si plenum judicium ferendum sit de doctrina hue spe-ctante. Insuper, cum Apostolus hoc loco excludere videatur opera, hujus rei causa in aliis circnmstantiis quaerenda est, quas ipsa Scriptura, scopns, occasio scribendi, aliaque ad-juncta suppeditant. 2)

Corollarium. Ex expositis, vindicatisquc regulis catholicis interpretaudi Scripturas patet, falsum esse postnlatiim Pro-testantium, ut interpree ad Scripturas accedat mente minime praeoccupata ullo dogmate. Ejusdem speciei et absurditatis est principium Georgii Hermes, quod etiam Jae. Frohschammer, et ex parte cl. Ant. Günther adoptarnnt. Statuunt illi, fas esse imo et necessarium, nt etiam catholicus philosophus, sus-cepta jam et credita fide, ad examen revelationis, nominatim quatenus in Scripturis continetur , accedat milla snpposita certitvdine rei inquirendae et adhuc ignoraudo, ad qnam con-ciusionem inquisitie deductura sit. Quod manifesto nihil est aliud quam instituere examen revelationis ct fidei cum dubio serio et positivo de veritate fidei catholicae, quae eo ipso amit-titur. Perniciosissimum istud principium jam pridem a S. Sede damnatum, puta a Gregorio XVI., 3) Pio IX., 4) denuo so-lemniter Concilium Vaticanum 5) proscripsit in luinc modum :

3) Per litt. Apost. „Bum acerhissimasquot; 20 Sept. 1835. (efr. Kersteu, Journ. Hist. T. II. p. 346.), et per Decret. S. C. Indie. 7 Jan. 1836.

4) Per Breve „Summa quidem animiquot; 25 Julii 1847. (Kersten /. c. T. XIV. p. 368.); per Litt. Apost. „Eximiamquot; 15 Jun. 1857. (App. ad Syn. Prov. p. 114.)

„ illi, qui fidem sub Ecclesiae magisteho susccperunt, nullam Hmquam habere possunt justam causam mutandi, aut in dubium fidem eamdem revocandiquot;, „ Si quis dixcvit, parem esse cou-diliouem fidelium atque eonun , qui ad fidem uuice veram non-dum pervenerriut, ita ut catholici justam causam habere possint , fidem , quam sub Ecclesiae raagisterio jam susceperunt, assensu suspeiiso in dubium vocandi, donec demonstrationem scien-tijicam credibilitatis et veritatis Jidei suae absolveriut; anathema sit.quot; 1)

Uefellatur caliÊnnia, quam, Proiestantes hodiernaeque effrenae lihertatis fautores adverms Catholicos, et s. Matrem Ecclesiam iter are non desinunt: ner praedictas interpretandi leges impe-diri sUtdium ipsius saerae Scripturaej aut saltern scientiam et progressum sacrae hermeneuiicae et exegesis.

ld ostenditur 1°. directe. Ex eo euim quod per praedica-tiouem ecclesiasticam et verbum Dei traditum cognitae sunt veritates, quibus repugnans sensus non potest esse verus. et proinde non potest subesse verbo Dei scripto ; quod ergo constat de aliquo sensu , qui certo non est expressus in Scripturis; et quod praeterea per eamdem viam infallibiliter,

cationem doctrinae christianae pertinentibusquot; sit expressus: ex hac, inquam, praesupposita certa cognitione ac fide non solum non impeditur studium Scripturae, aut scientia et progress us sacrae interpretationis, sed ea vicissim maxime juvatur et promovetur. Nihil enim cuicumque inquisitioni scientificae potest esse exoptatius, quam ut jam aliunde per-spectum habeatur, quid verum non sit, adeoque qui erro-res vitandi et refellendi sint; vel etiam quid verum sit, et quo proinde inquisitiones dirigere oporteat, et quid sit ar-gumentis demonstrandum ut verum. Atqui ex analogia fidei catholicae, ex unanimi consensu Patrum et ex sensu, quem te-

1) Plura apud Erauzelin /. c., et Perronc /. c. parte III. cap. II., praesertim ad u. 152. 153. et 243.

nuit et tenet s. Mater Ecclesia, quam in rebus fidei et mo-rum infallibilem logice demonstramus, ac ut talem fide in-dubitata veneramur, sensum Scripturae verum amplectendum, falsum respuendum in quibusdam gravioris momenti locis in-fallibiliter certo compertum habemus. Jam vero vel in ipsis hisce locis campus latissimus, et in dies singulos, excrescen-tibus erroribus, latior nobis relinquitur excolendae sacrae lier-meneuticae et exegesis. Aliud enim est ex auctoritate infallibili certo novisse, quis sensus determinato Scripturae loco sub-sit, vel non subsit, et aliud ex textu atque contextu aliis-que subsidiis intelligere, aliisque declarare rationes et mo-dum doctrinae Ecclesiae, sive, cur et quomodo talis sensus sit verus, vcl falsus. Hoc alterum proprius est fructus interpre-tationis scientificae, atque adeo non minus in exegesi quam in universa theologia locum habet „ fides quaerens intellectum.quot; 1)

Atque haec quidem solidissima sunt, quibus jejuna calum-nia ista contundatur. Non tarnen abs re erit nonnullas sub-jicere argumentationes a pari, a simili, et ad kominem, quibus plerumque plus efficimus, quam demonstratione directa utut solida. Idcirco nihil vereer idem aliis atque aliis verbis ac modis repetere, et penitius ac evidentius declarare. Itaque

2°. Si quis umquam tibi tale quid objiciat, insuper se-quentia pro variis objicientis adjunctis adhibenda in promptu habeto:

A). Plena et omnimoda libertas in nulla scicntia dari potest. Quaecumque ilia sit certis quibusdam principiis inniti debet , et cultores suos cogit ut veritates, quas jam revera cognitas habet, amplectantur, sequanturque, ac nihil prorsus iis oppositum statuant. Sic naturae investigator nequit jam eas hypotheses ac theorias invenire et adstvuere, quae legi-bus et phaenomenis certo cognitis repugnent. Quod si faciat, libere quidem facit, sed non jure; liber quidem fuit, sed

pessimus naturae scrutator, ac jure ab omnibus sinceris scien-tiae cultoribus ridendus.

B). Cujuscumque scientiae progressui melius consulit is qui partem scientiae cognitam assumit, atque in incognitam des cendit, quam qui omnia solus per se rimari conatur et ab ovo rem exorditur quasi plane adhuc incertam; melius terras incognitas obit qui charta geographica et securo expertoque duce praeditus est, quam qui hujusmodi adminiculis destitu-tus maximum perpetuo errandi, imo pereundi periculum in-curreret. Objectio igitur quam pnerilis! Sicut enim viatores viarum indices vel faces noctu accensae in suis itineribus non morantur imo promovent; ita nec catholicus intellectus, facis instar praelucens in Scripturae obscuritatibus elucidandis, im-pedit, sed mirum in modum juvat ad assequendum verum ejusdem sensum, vitandumque falsum.

C). Sed his regulis quis quaeso progressus impeditur, quae libertas coërcetur ? Solum coërcetur licentia perniciosa, quae quomodocumque fidem laedit, quaeque cum non restrin-gitur tandem cuncta subvertit, enormia paradoxa in ipsis Bi-bliis invenit, ac eo demum rem perducit, ut sacros libros uti Indorum Vedas aut Mahomedanorum Coranum evolvat ac interpretetur; quod tristi experientia Eationalistae compro-bant! Minime autsm genuina libertas ingeniorum tollitur; quin imo, ut verius dicam, vera et perfecta ingenii humani libertas sic demum inducitur, dum Ecclesia homines ea ra-tione ab errore ret rain t, et ad veritatem divinam quasi maim ducit; eam enim veritatem, ad quam omnes facti sunt, dum libenter et gratanter amplexantur homines, summam, veram, et perfectam libertatem assequuntur. Veritas liberabit vos. 1) — Pariter solum progressus falsus, nequaquam verus impeditur! Aut an — ut iterum a pari argumentemur — spes proficiendi v. g. in historia praescinditur eo, quod facta infecta fieri ne-queant, neque proin liceat, neglectis antiquorum monumen-

tis, novas fingere narrationes ? An ad faciendum in historia profectum eo opus est incitamento, ut liceat historias , debi-tis antiquorum testirnoniis firmatas, in fabellas convertere ? Quern non miseret virorum, qui hunc in modum in historia proficere vellent? Num tali spe lactandi sunt interpretes, ut nerope ipsis venia detur, veras interpretationes, infallibilis Ecclesiae et sacrae antiquitatis testirnoniis munitas, in falsas pervertere? Aut an aurifabri industria tunc erit laudanda, si loco auri puri, adulteratum producat; et non potius, si prae-existens caelet, amplius perpoliat, vasa efformet semper splen-didiora? Atqui quem nodutn respuit, sed admittit, irao pro-movet atque vehementer exoptat Ecclesia progressum , vel maxime (vulgo, praecise) is est, ut in iis locis, quorum sensus ex praedictis regulis constat, non nova, sed nove dicamus; sensus, quem tennit et tenet s. Mater Ecclesia, clarius semper atque clarius proponatur. „ Crescat igitur — ita cum Vin-centio Lirin. Sessionem tertiam term i nan t ipsi Concilii Vatican i Patres — et multum vehementerque proficiat, tam sin-gulorum, quam omnium, tam unius hominis, quam totius Ecclesiae, aetatum ac saecnlorum gradibus , intelligentia, scien-tia, sapientia: sed in suo dumtaxat genera,- in eodem scilicet dogmate, eodem sensu, eademque sententia.quot; — In re-liquis autem Scripturae locis, qui ad aedificationem doctrinae christianae non pertinent, palam est, interpretum diligentiae, nihil obstante Ecclesiae sanctione contra petulantia ingenia, amplissimum patere campum, amplissimam omnimode profi-ciendi viam.

D). Tn Protestantes orthodoxos pleno jure retorquetur quod objiciunt. Ipsi enim, quam nos demonstramus et religiose profitemur, Ecclesiae infallibilitatem rejiciunt, atque a quovis tandem traditum Scripturae sensum habent tamquam opinionem, quae ex ipsis Scripturis examinanda est a singulis et judi-canda. Jam vero si, ut eorum habet principium fundamen-tale, humana tantum opinio producatur de sensu Scriptura-

rum, eaque ex una parte dicatur ex ipsis Scripturis exami-nanda et judicanda, utrum vera sit; et ex altera parte pro-ponatur ut norma, secundum quara unusquisque Scripturas interpretari jubeatur et jurejurando adstringatur: haec est ab-surda contradictio et intolerabilis tyrannis, quae solis Pro-testantibus per duo fere saecula placuit, et sic dictis ortho-doxis inter ipsos adhuc placet, dum in suos libros symboli-cos jurant; ab Ecclesia autem catholica, verae libertatis vin-dice, explosa semper est et damnata. Non injuria igitur eis repones istud: Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et tune videbis ejicere festaeam de oculo fratris tui. 1)

Paucis rem concludam. Eegulae Catliolicae, in praeceden-tibus expositae, Scripturarum sensum in quibusdam gravioris momenti locis infallibiliter declarant; — in omnibus, quae ad salutarem fidei raoruinque doctrinam pertinent, errores antevertunt; — in plurimis, quod fieri potest, manuducunt ad verum sensum assequendum.

Itaque, quae sancta Tridentina Synodus de interpretatione divinae Scripturae ad coërcenda petulantia ingenia decrevit „ salubriter decrevit.quot;

Unde profiuunt, et quaenam sunt ^egulae interpretandi Scrip-turam sic dictae ciikistlvnae ?

276. 11. Ex agnoscenda a quocumque, et ceu agnita hic assumpta ab omnibus, qui adhuc aliqua ven specie nomine christiano gloriantur, divina Scripturarum inspiratione et auc-toritate. sponte sua profiuunt sequentes sic dictae regulae christianae, imprimis generales:

1) Matth. VII. 5. Cetorum cfr. Franzeliu l. c., Coroll. 3.; Cammoro, n. 009.; Hurter, n. 128; llauoldcr §. 02.; Kohlgrüber §. 188.; 111. Joseph. Fessier, Instit. Patroloy. §. 20. n. 4.

Iquot;. Scripturae interpretatio semper sande trantanda. et mocle-randa est ita, id clivinae auctoritatis an inxpirationis praero-gativae respondeat. Hinc

II^a. Sententiae, qtias sacri scriptor es ut suas 1) enunciant, ita interpretandae sunt, ut earum Veritas in tuto sit; adeoque ita, ut in ipsorum effatis nulla quovis pacto admittatur falsitas. aut illla. vera contradictio neque secum ipsis . neque inter se . neque cum veritatibus naturali ratione cerfce cognitis. Ratio harum le-gum perspicua. Inspiratio enim imprimis ratio formalis est, ob et per quam Scripturae sunt sacrae, ipsumque Deum habent auctorem principem; quapropter ut summe sanctae etiam sancte tractandae, 2) et omnia in iis contenta ut divinae auctoritatis fide, non solum historica, sed et divina credenda sunt. 3) Insuper enitn inspiratio sacros scriptores omnis erroris, un-decumque provenire possit, expertes reddit atque hand secus in ipsa scriptione, ac in re, quamcuinque ab iis Deus scribi voluit. 4) Postremo nulla umquam sacri scriptoris secumipso, vel cum alio scriptore sacro, aut inter ipsam revelationem et rationem vera dissensio esse potest. Deus enim negare seipsum non potest, nec verum vero umquam contradicere.

277. Ex dictis sequentes regulae sneciales derivantur . imo iterum sua sponte ceu totidem consectaria prodeunt.

I^a. Scripturarum narrationes ita sunt interpretandae, ut ea-rvmdem Veritas historica servetur, nec eas propterea quod com plectuntur mysteria, prophetias aut miracula eventusve mirabiles, quae sunt supra aut praeter, nutnquam contra rationem, ad meram allegoriam, accommodationem doymaticam, mythum, le-gendamve contorquere licet

II^a. Uhi historia sacra certo aenuina et rite p.xpnsita cum Ms-toriae projanae vel alterius cvjusvis humanae disciplinae placi-

1) Quae enim simpliciter referunt ut ab aliis iiominibus dicta, in se falsa esse possunt, ut satis suporque diximus art. II. a n. 30.

tis couciliari wullo modo potest. auctoritas Scripturae omni/jus humanae eruditionis conjecluris anteponenda est. Quaecumque enim Spiritu Sancto inspirante narrantur, sive ad doctrinae et eventus substantiam, sive ad circumstantias temporis, loei, vel personarum etc. pertineant, certissima sunt et divina auc-toritate stabilita; quare omni posthabito dubio propter auc-toritatem Dei revelantis accipienda sunt ut objective sonant, propria, proprie, figurata, improprie; nee proin ob mysteria, miracula etc. inter fabulas vel mythos etc. ablegari ullo jure possunt, ut ex dieendis de falsis Eationalistarum interpretandi systematibus planius patescet. Porro in praedicta hypothesi fir-miter tenendum, opinionum commenta pro rationis seu seien-tiae humanae eft'atis esse ventilata, aut certe scientiae humanae prodiri defectum. 1) — Ceterum quoniam in iis quae per se ad fidem et mores non pertinent, sive in textibus per accidens dogmatieis subesse potest variatio accidentalis textus primitivi; et quoniam insuper Scriptura secundario dumtaxat res natu-rales edocet: modeste et quasi timide — ut jam pridem mo-nitum fuit 2)— procedere debent exegetae, nee facile damnare eruditionis profanae systemata, quamdiu doctrinae fidei, Constitutionibus et üeeretis Sanetae Sedis, aut iis doctrinae capitibus, quae eommuni et constanti catholicorum consensu retinentur ut theologicae veritates, non aperte adversantur; sed prudenter expeetare donee humanae investigationes ad conclusionem aliquaui certam perveniant. Quae, si quidem certa fuerit, cum Scriptura recte intellecta et exposita num-quam pugnabit, sed exegetam poterit juvare, ut sensum sacri textus melius assequatur. Lubet rem hanc gravissimam verbis s. Augustini 3) perficere: „ didici, inquit, non haerere ho-„ mini in respondendo secundum fidem, quod respondendum „est hominibus qui ealumniari libris nostrae salutis affectant:

„ ut quidquid ipsi de. natwra rent ui veracibus docuiueulis de-„ monstrare potuerint, ostendamm nosiris litieris non esse con-„ trarmni. Quidquid autem de quïbuslihet suis oohminibus his „ uostris litteris, id est, Catholicae jidei contrarium protvle-„ rint, aut aliqua etiam faeultate ostendamus, aid nulla du-„ bitatione credamus esse falsissimitm: atque ita teneamus ire-„ diator em nostrum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae at-„ que seientiae absconditi, vi neque falsae philosophiae lojua-„ citate seducamur, neque falsae religionis mperstitione terrea-„ mur.quot;

- gulas investigationi vere scientificae oppositas conclament, et liberum Scripturae studium, cjusqm; progressum, verainquc cognitionein impedire: eadem fere respondeas, quae antea 1) ad similia objecta Protestantium notavimas. Veritas veritati contraria esse nequit. Atqui divina Bibliorum auctoritas et inspiratie, non pia credulitas ant vulgaris superstitie, sed ventas est omniuo nobis demonstrata. Nihil igitur mirum si re-gulas , ex veritate demonstrata logice deductas, et veras et scientificas firmiter teneamus. Deinde Eationalistarum cum Scrip-turis agendi modns, sient et universim cum de Keligione re-velata sermo est, hoe tantum praejudicio uititur, velut prin-cipali fundamento; quod nnsqunm admittenda sit Dei actio supernaturalis, nee supernaturalis vis infiuens (injluxm) in res humanas. Qnod igitur fundamentuin si corruat, omnis super-structa aedificatio corruat necessc est. Atqui idipsura corum principinm prorsus falsam esse, et ab ipsa sana rationc alie-num, demonstratur in Philosophia. 3) Ergo etc.

Sed ne in his dintins immoremur, 3) systemata nunc Ra-tionalistarum exegetioa rimemur, et num sacrae Scripturae vere et rationabiliter exponend.ic opportuniora sint, videamus.

Quot et quae praecipua sunt Rationalistarum systemata inter-pretandi Seripturas, et qui eorum praecipui patrom ?

3) Pluribus positas regulas exponunt Kolilgrüber l. c. §. 166.-170.; Caminero l. c. n. 671.-675.; cfr. etiam Ranolder l. c. §. 48.; Schouppe l. c. p. 125.

■ Fraenot. Haud facile est vel praecipua Eationalistarum sys-temata recensere. Quandoquidem perpetuo variant (quod er-roris proprium est) eorumdem placita: non occurrunt duo Ra-tionalistae, qui sive in principiis, sive in conclusionibus, sive in explicationibus plane conveniant; itno idem auctor saepius a seipso dissidet, hie commutans atque confutans quae alibi statuit. Attamen omnes plus minusve naturalisme vel mythis-mo, vel utrique simul adhaerent. Hinc

278. R. O fine, rice duo praecipua sunt Rationalistarum sys-tema exegetica : naturalismus, et mvthismus. Ad haec quippe cetera omnia reduci possunt. Specijice autem , praeter system a allegoricum Salvadoris , quod exponitur et confutatur in Tractate de vera Reüctione, 1) atque praeter ea quae in posterum invenire licebit iis, quibus omnia licent, adhuc ([uatuor aut quinque ceu praecipua habentur: systema accommodationis, in: farpretaUnnM mnraüx, pst/cholof/icum et mythicum, una ac leyen-darium, quorum respective praecipui patroni extiterunt Sem-ler, Kant, Paulus, Strauss et Renan. 2)

Fraenot. Quid universim sit rationalismus seu naturalismus , ipsa systematis nomina satis indicant. IJnde praecla-re Patres Concilii Vaticani, 3) „doctrina, (est, inquiunt,) quae religioni christianae utpote supernaturali institute per omnia adversans, summo studio molitur, utChristo, qui solus Dominus et Salvator noster est, a mentibus humanis, a vita et moribus populorum excluso, merae quod vocant rationis vel naturae regnum stabiiiatur.quot; Qui vero mythus definiri et distingui soleat, qualia ac quae ejusdem adferantur criteria, ex Tractatu de vera Religione 4) notum supponere licet. His positis,

3) Seas. III., Prooem. const, dogm. „Dei FUiusquot; alien. 4. cfr. etiara dicta ii. 28. et 49.

279. E. 1°. Naturalismus et mythismus inter se conve-niunt, quod uterque a), singula sacrae Scripturae effata ra-tioni_ dijudicanda subjiciant; b). quidquid supernaturale est ex Scripturis tollunt.; c). plerique horum systematum patroni, iique sibi consequentes, statuunt supernatiiralia quaevis, no-minatimque tniracula a priori impossibilia esse: alii, verum-tamen secundum sua principia parum dialectice, cum Ernesto Renan ea, non ut prorsus impossibilia, ast ut nondum de-bito modo probata rejiciunt. 1)

^⁰- Inter se disconveniunt in modo rem explicandi : a). na-turalismus miracula tamquam facta historica adraittit ; mythismus ea sin ut mera commenta, certe ceu facta pluribus commentis adornata habet.

b). Naturalismus narrationes Scripturae torquet, truncat aut ampliat, ut miracula ad facta naturalia deprimat; mythismus contra narrationes integras ser?at, sed commentitias aut non probatas proclamat, easque adsimilat portentosis nar-rationibus seu fabulis , quibus Gentium constat mythologia, qualibusque oblitteratae historiae profanae abundant. 2)

Speciatim paucis describe, et refuta 1 ⁰. systema accomruoda-tionis. positive dogmaticae.

280. E. Semler, principle fundamentali Protestantismi lo-gice quidem insistens, at per summum nefas omnes herme-neuticae catholicae et christianae regulas repudians ceu libe-rae, et, ut vocant, scientrjlcae investigationi contrarias, at-Q¹¹⁶ ciuidquid supernaturale est. adeoqne mysteria, prophetias et miracula omnia e Scripturis eliminans, affirmavit: Christum et Apostolos prudenter et consulto quibusdam Judaeorum opi-nionibus erroneis, utputa de peccato originali, de Angelorum et daemonum existentia, de carnis resurrection e, de univer-sali judicio, de vaticiniis V. T. ad Messiam spectantibus,

1) Lege opusculum cl. ï. J. Lainy „ÜEvanyile et la critique. Examen de la vie de Jésus de M. Ern. kenau , eiiap. IV. §. 1.

et ceteris hujusmodi, sese accommodasse ita. ut eas positive tamquam suas doctrinas proharc viderentur, quamvis ipsi eas falsas esse apprime noverant. Hoe autem nequaquam fecisse putandi sunt ut Judaeos deciperent; quin contra prudenti consilio usi sunt, ne eos offenderent, atque hac ratione fa-cilius paulatim in suas traherent partes, quae erant : docere homines religionevi naturalem , mere rationalem. Quare inter-pretis officium jam est, erroneas vulgi opiniones e sacris Li-bris removere, iisque per interpretationem philosophicam veras ideas , et genuinos conceptus, rationi conformes, e Cliristi et Apostolorum raente substituere ! Atqui, ut veram horum mentem in allatis similibusque quaestionibus assequaris, non debes inhaerere nhvio et litterali verborum sensui; ita enim interpretando , erroneae opiniones Judaeorum illius aetatis ne-dum removerentur, potms evolverentur, et auctoribus religio-nis Christianae tribuerentur, adeoque superstitio propagaretur; — sed consideres oportet quid ratio de his statuat, et secundum hujus praescriptum Scripturae libros philosophice in-terpretare. 1).

Systema istud universim facile refutatur. Quot enim pla-cita tot ferme deliramenta complectitur. Speciatim divinam Scripturarum originem et auctoritatem , imo omnem religio-nem revelatam tollit ; nominatimque dogmata sacratissima praejudiciis Judaeorum annumerat; primam rationalem regu-lam interpretandi Scripturas subvertit; Christo, qui „ ad hoe venit in mundum, ut testimonium perhiheat veritatiquot;, 2) Ejus-que Apostolis perpetuum et positivum imponit mendacium. Praeclarum sane accommodationis dogmaticae specimen , quod depingitur v. g. Joan. VI. 61.-68.; VIII. 43.-47.; Matth. per totum cap. XXIIl.; Luc. XI. 39.-54., idque ad ultimum perfectionis apicem elevatur, cum Judaei Christum

1) Al(|U(; ita illc in opcrc; Apparat. ad Uheralior. N. T. interpretat., Halae ]767., ctc.

crucifigunt ! ! ! Itaque merito dubites, utram systeiua hoe ma-gis falsum sit, qaam impium. Ergo etc.

281. K. Emmanuel Kant, Prof, Regiomoutauus (Königsberg n. an. 1724. f 180é.) pariter rationem humanam summum veri judioem opinatus, etiam sacrae Scripturae interpretatio-nem ad ration is purae principia practica exigendam esse prae-cepitj asseverans, haud esse attendendum quid voces, quid sententiae edisserant, sed potius in id enitendum, ut morales notiones et praecepta e sacris Litteris eruantur, omnibusque locis sensus moralia subjiciatur, etiamsi litleram aut contex-tum hu ie expositioni repugnare contingeret.

Verum haec Scripturam tractandi ratio vim verbis infert; historiam negat sicque ducit in scepticismum ; peccat in ipsam hermeneuticam rationalem; docet enim vel invito con-textu sensum moralem e Scripturis extorquendum, et sensum litteralem negligere praecipit. Missis ceteris haec satis sunt, ut Kantii commentum explodamus.

282. R. Henr. Eberhardus Gottlob Paulus, Prof. in Jena, dein in Würzburg, atque tandem Heidelbergensis (11851.), cum Kantio contendit, ea sola dogmata christianae religioni essentialia esse, quae ad rem moralem inservire possunt; reli-qua ipse habet ut opiniones Judaicas, aut erroneas Christi et Apostolorum sententias. Etenim D. N. J. C. divinitatem negat, Eumque dicit merurn hominem sapientem, virtuteque praedi-tum, qui sive casu, sive fortuna, sive peritia artis medicinae multa praeclara ac mirabilia opera perfecit, quae Evangelistae, erroneis suae aetatis opinionibus delusi, pro veri nominis mira-culis habuerunt. Ad rectum ferendum de narrationibus evan-gelicis judicium, recteque eas explicandum, liane tibi regu-lam statuit; mente recogita quomodo res narrata naturaliter evenire debuerit, et ex accurata hac consideratione narratio-nes Scripturae de rebus supernaturalibus corrige, atque sup-

pie vel auge prout ratio tua postulabit! Exemplo sit historia apparitionis et nnncii Angeli Gabriel Zachariae. 1) Qui res haec naturaliter evenire debuit ? Zacharias alte obdormivit, at-que in somno ipsi oblata est species Angeli narrata praedi-centis! sed permansit mulus! Irao verc: aliquandiu altum si-luit, mutum gessit! — Historia Jesu super mare ambulan-tis, et Petri ambulantis super aquam ut veniret ad Jesum. 2) Supple, et interpretare, inquit D^r Paulus, supra maris lit-tus, juxta mare, in littore maris eos ambulasse! — Historia Jesu pro se et s. Petro didracbma solventis, invento in ore piscis statere. '3) Nihil conceptu facilius. Petrus piscem cepit, vendidit, et ex illo pretio tributum solvit! Ita ille. 4) Quia igitur mente et cogitatioue interpretatie ilia instituitur, id-circo earn Psychologicam vocavit.

Deliramenta istiusmodi retulisse, refutasse est. Profecto namque nemo non videt, funditus repudiandum esse systema quod interpretationis nomen tam indigne usurpat, et omni est destitutum fuudamento; nam vel ipsas grammaticas linguae leges violat, quod vims, dicentes se sapientes et scientifi-cos, pudere oporteat; historiae sacrae pene nullam habet ra-tionem; pro libitu addit vel demit adjuncta; non Scriptu-rae narrationes explanat, sed, miraculorum impatiens, iis effervescent is cerebri figmenta substituit. Verbo: ratio ista interpretandi tota arbitraria, violenta, et summe impia est! 5)

283. R. Systema inythicum David Strauss (t 1874.), quod in Univ. Lugd. Batav. seclantur et docent Proff. Scholten et

4) Puta in operib. Philol. krit. hist, kommentar über d. N. T., Liibeck 1804. 1805., et Exegetisch. Handh. über die drei ers/en Evany. ]S3]., „Das Lehen Jesu, Heidolb. 1828. ctc.quot;

Eauwenhoff, 1) repetatur ex Tract, cle vera Uelig. 2). — Idip-sum systema in rei summa adoptavit Ernest Eenan; ex parte autem illud mitigavit, quatenus historiae auctoritati aliquid coneedit, Evangelia jam sub finem saeculi I. extitisse confi-tetur; insuper et aliorum sophismatibus, suisque contradictio-nibus, novoque fere nomine illud condecoravit, mythis sic dictas ..legendasquot; substituendo. Si paucis utriusque systema-tis, mythici ac legendarii, placita contrahantur, ad liaec re-duci possunt. Historia V. et N. Ï., quatenus revplatinnps divinas et miracula refert, non nisi collectio est myt.Vinni m seu fabularum ac „legendarum,quot; quas Judaei de Moyse, Cliristiani de Christo finxerunt, ut suas de religione doctrinas sub involucro harum fictionum portentosarum exprimerent. In Scripturae narrationibus igitur non Veritas historica, sed oc-cultae Judaeorum et Christianorum doctrinae quaerendae sunt.

Nihil hie necesse est longiore disputatione impia haec sys-temata refellere. Straussii quippe system a funditus confuta-tum est in Tract, de v. Itelig. 3) Ex hujus autem refutatipne simul cadit fundamentum systematis legendarii, quod insuper mole ruit sua, vel ex ipsis auctoris secum ipso repugnan-tiis, 4) et ex assumptis aliorum systematum paradoxis. Si-quidem erronea systemata quaevis pro libito passim admittit, ideoque et ad eorum omnium scopulos pro sua parte offen-dit. Ita e. g., secutus incredulos Materialistas saeculi XVIII., custodes ad sepulchrum Christi pernegat, et narrationem Mat-thaei 5) pro necessitatibus controversiae fraudulenter inven-tam esse docet. Systemate accommodations utitur, cum v. g. ait, Jesum appellari amasse fdium David, atque, ut eo nomine a populo compellaretur, lihentins miranda quaedara opera edidisse quae fallacem miraculorum speeiem prae se ferebant.

4) In liujus,rei probationem legere sufficit opusculum cl. Lamy supra laudatum, TJEvangile et la critique, chap. III. §. 1. et 5.

Interpretationem moralem admittit, dum v. g. asserit, a Jesu nihil prorsus traditum aut praeceptum fuisse, nisi ut ipsum homines amarent. Psuchoioqicam. dum v. g. aquam in vinum conversam negat, sed hydrias vino semiplenas, aqua replere jussisse Jesum docet, ac ita convivas hallucinatos esse; dum rcsurrectiouem Christi explicat per exaltatam Magdalenae phan-tasiara, aliaque absurda hujusmodi devorat sexcenta, et supra quam dici potest impia; uti v. g. cum ipsum D. N. J. C. fraudis reum traducit, blasphematque, Eum in falsa resusci-tatione Lazari cum ipso Lazaro hujusque sororibus convenis-se, ac rem demum perbelle simulasse! 1)

Jure igitur merito horrenda adeo deliramenta, et impieta-tes circumquaque grassantes Ecclesia reprobavit, et anathe-matizavit. Sic — ut confutationem praecedentem supremae auc-toritatis judicio compleamus — Syllabus, §. 1., damnat pp. , quae sonat ; „ Prophetiae et miracula in sacris

Litteris exposita et narrata sunt poëtarum commenta, et chris-tianae fidei mysteria philosophicarum investigationum summa; et utriusque Testamenti libris mythica continentur inventa; ipseque Jesus Christus est mythica fictio.quot; Ipsa autem syste-matum rationalisticorum principia, et paradoxa anathemate percellit Concilium Vaticanum. „Si quis dixerit, miracula nulla fieri posse, proindeque omnes de iis narrationes, etiam in sacra Scriptura contentas, inter fabulas vel mythos able-gandas esse; aut miracula certo cognosci numquam posse , uec iis divinam religionis christianae originem rite probari; anathema sit.quot;

Corollarimi l^u,u. Nullum igitur Eatioiialistarum systema exe-geticura vacat incommodis gravissimis, et erroribus in ipsam humanam rationem, atque adeo in germanam scientiam , cu-jus tameu vim non vcrentur ultra moduin omuem ventilarc et extollere.

Corollarimi 2^um. Ex dictis facile quisquc coliiget, nihil minim esse, si biblicae interpretationes Kationalistarum nedum

rum eluciibratioiiibus antiquorum Patrum, sed nec cum recentio-rum eatholicorum commentariis comparari queant., si famen nou uumerum, sed solidam, eruditam at argumentis firmatam scusus expositionem computes. Protestantes quidem et Ratio-nalistae , nos nihil proprii habere subsannando jactitant, nos-quc perpetno ad suam mensam uberem ablegant. At, quid res est? Quod de suae aetatis interpretibus caudide et vcre professns est ipse Protestans J. A. Ernesti etiamnum pleno , imo majori jure dc hodiernis Protestantibus et Eationalistis adstruitur. „Nec contemncndum est, inquit, 1) totum illud, (juod habet antiquitas, ant illi scriptores prae novitiis nejrli-gendi. Nam quod nostra aetas proprii in eo geuere boni ha-bet, h. e. , quod non ab antiquitate acceptum teneat, id non sane nimis multtim est; mepeque vidimus, pro novis liaberi , quae essent anhquadeiude mulia, quae antiquitas recte capie-hat, a receulioribus in alium sensitm tracta sunt.quot; Re uamque vera quid in multis Protestantium ac Rationalistaruin operi-bus exegeticis deprehendere licet? Saepe vidimus, pro novis tradi quae essent antiqua. Magnam partem suorum commen-tariorum, quae recta sunt c s. Hieronymo, aliisque Patribus, item ex G. Sanctio, G. Estio, J. Maldonato, C. a Lapide descri-bunt, quin hos auctores laudent, et saepe quae aliquatenus ambigua sunt ex Aug. Calmet eodem modo mutuantur. Dc cetero, ut plurimum , accentns , syllaba, ac verba venantur , sed spiritum vcritatis, spiritum sapientiae ct divini amoris, quo verba collustrantur et ad vitam suscitantur, negligunt. 2) Nec hoc mirum, quum Scripturarum inspiratioucm proprie dietam non amplius admittant, imo bene mnlti ne auctoritatem quidem historicam, neque ipsum D. N. J. C. ut verum Deum et hominem in Scripturis agnoscant. Hinc demntn facile con-cipies , quare corumdem exegeses plerumque aridae adeo sint, ac fere ludicrae. Hac in re tuto fidas viro eruditissimo aeque ac expertissimo, Doctori Konrad Martin, Epco Paderbornens. 3)

284. E. Regulae istae ex natura sua spectant ad Scripturarum sensum litteralem. Atqui ut sensus iste exegetice rite declaretur, statuuntur praecipue sequentes regulae:

II. Vox omnis et locutio accipienda est nronrie . nisi neces-sitas aliqua cogat earn improprie accipere.

1°. Certo Scripturae sensum. litteralem pronriam . quantum fieri potest, retinere et consectari debemus. Ipsa namque ratio universim dictat, verba cujuscumque scripti per se in pro-prio suo ac obvio sensu esse sumenda; nominatim porro sacrae Scripturae character imprimis dogmaticus et historicus evincit, non nisi cogente aliqua necessitate a sensu proprio verborum esse recedendum.

2°. Jam vero, generatwi necessitas , eaque arcta quidem, Scripturae verba improprie accipiendi adest, si proprie sumpta sensum redderent cerlo falsum. repugnantem veritati . sive reve-latione, sive uaturali ratione certo cognitae. Ratio hujus partis evidens est , et notissima. Etenim — ut earn ipsis Concilii Vaticaui 1) verbis repetamus — „ Etsi fides sit supra ra-tionem, nulla tamen umquam inter fidem et rationem vera dissensio esse potest: cum idem Deus, qui mysteria revelat et fidem infundit, animo humano rationis lumen indiderit; Deus autem negare seipsum non possit, nee verum vero un-quam contradicere.quot;

Ex hisce simul patet, praedictam necessitatem minime ea de causa praetendi posse, quod verba proprie intellecta ex-bibeant diviriii mysteria, miracula aut prophetias. Sane mysteria „suapte natura intellectum creatum sic excedunt, ut etiam revelatione tradita et fide suscepta, ipsius tamen fidei velamine contecta et quadam quasi caligine obvoluta maneant, quamdiu in hac mortali vita pereyrinamur a Domino: per fidem enim ambulamus, et non per speciem.quot; 2) Pariter prophetiae et miracula sunt supra humanae rationis, et naturae vires. Verum ne-

qiiaquam sunt conira rationem: imo ipsa sana ratio docet re-velationis mysteriorum possibilitatem, utilitatem, illique ad-haerendi obligationem demoustrat ; factum revelationis certis argumentis probat etc. Idem est de miraculis et prophetiis. 1) Ergo, ipsa ratione naturali magistra, hoc ex capite nulla datur necessitas recedendi a proprio sensu verborum Scripturae. 2).

3°. Magis ■weeialim necessitas est. eaque iterum arcta, im-proprie accipiendi vocem aut locutionem, si proprie accepta asserat aliquid aut fidei. aut Dei hominumve charitati, aut honestati morntn repugnans. Sic ob repugnantiam cum fide improprie accipiendus est sermo qui v. g. Deo tribuit humana sive membra, sive officia, sive affectiones; qui de Christo vel Ecclesia enunciat praedicata ex rebus inanimatis vel irrationa-bilibus desumpta etc. Ob repugnantiam cum charitate, aut morum honestate improprie accipiendus est sermo, qui v. g. saevum quid et asperum sive contra se sive contra proximum jubere videtur; qui quid molle aut carnale praecipere aut commendare; vel alterutrum a viris sauctis factum laudare aut imitandum proponere videtur etc.

4°. Ex ipsa posita regula insuper admittenda est necessitas late dicta improprie accipiendi verba Scripturae. Etenim exceptio, firmans regulam, sonat: „nisi necessitas aliqua cogat dictionem improprie accipere.quot; Atqui aliqua, late dicta necessitas , praesertim in locis ad fidem et mores per se non perti-nentibus, de quorum sensu aliunde non certo constat, saepe adest, et sufficit, ut interpretatio figurata saltern taLeraxi pnlt;;-sit, imo quandoque praeferri sensui litterali proprio, etiamsi Mc nulli certo agnitae veritati repugnaret, Quod enim in banc rem aliqui aiunt: Omnem sacrae Scripturae propontionem acci-piendam esse in sensu litterali propkio , quotiescumque in tali sensu non est repugnantia cum alüs propositionibus ejusdeni Scripturae aeque aut magis certis, aut cum definitione summi

Pontijlcis, ant cum propositione mturali limine certa et evidenti; hoc, inquain, tarn latum, ac generale axioma nescio quam opportune inculcetur. Certe — quod jam monitum fuit — quantum fieri potest, retinere e-t consectari debemus litteralem proprium Scripturae sensum. Verum ut ista praesertim, quae ad aedificationem doctrinae christianae per se non pertinent, aliter explicentur, quam seusu proprio sonant, omnino sufficere vide-tur late dicta necessitas , puta quod proprie accepta locutio con^ textui et circumstautiis minus congruat, quod vere probabi-lis, solida ratio, ex disciplinis etiam mere humanis petita, id suadeat, dummodo — quod tamen satis res ipsa loquitur —-numquam contorta, ac violenta fiat, sed naturalis sit totius loci interpretatio. Retinere igitur proprium litteralem sensum Scripturae non cogimur, quamvis hie minime incurrat in fidei et caritatis dogmata, neque rectam rationem pulset, quum vere probabilis, solida aliqua ratio sensum litteralem figura-turn potius quam proprium eligendum suadet, praesertim si in aliis ejusdem generis locis ita explicari Scriptura amat. Hoc enim est, non in allegorias historicum litteralem sensum deflectere; sed eum historicum ac litteralem sensum Scripturae tribuere, qui rei,et narrationi, et consuetudini Scripturarum aptius conveniat. Ex sexcentis unicum exemplum dabo. De Hierosolymitano templo praedixerat Jesus discipulis suis: Amen dico vobis, non relinquetur hie lapis super lapidem, qui nan destrnatur. 1) Uti nemo non intelligit, litteralis proprius ho-rum verborum sensus est, ita minutatim templi illius muros ac fundamenta disjicienda ac subvertenda fore, ut unus lapis re-linquendus non sit cum altero coagmentatus. Adversus alia Scripturae loca, adversus Traditionem Patrum, aut Romanorum Pontificum, Conciliorumque decreta non pugnat hie sensus ; neque naturali lumini adversatur; imo revera ita adimpletam fuis-se prophetiam in celebri expeditione ac victoria Titi, 3) atque

in divinitus fractis impii Juliani apostatae conatibus, 1) in-terpretes nonnulli innuunt. 2) Si igitui- audire velimus legem a quibusdain, ut supra diximns, praescriptam, uecesse erit id sine dubitatione credere ita factum. At nihil prohibet, quin relicto sensu verborum proprio. sensus historicus litteralis im-proprius, hyperbolicus laudatis verbis Christi tribuatur, hic-que priori praeferatur vel ideo a), quod vix credi potest, Eo-manis — de quibus hie imprimis senno — tantum otii fuisse, ut tam minute amplissimum templum, ejusque omnia fun-damenta conscinderent; b). quod Josephus Flavins 3) scribit, a vastitate urbis [de qua tamen eadem verba leguntur apud s. Lucam 4)] immunes fuisse turres, quae praeter alias emi-nebant, partemque muri ad occidentem non fuisse dejectam; nee non c). ob vulgarem consuetudinem loquendi. ïuto igitur et sin probabilius, certe vere probabiliter verba Christi cum Com. A. Lapide, Natali Alexandra, aliis in h. I., etiam hyperbolice accipi possunt in hunc modum, ut vulgarem consuetudinem loquendi imitatus Christus dixerit, nullum lapi-dem super lapidem relinquendum, quo significaret, templum (et urbem) funditus diruendum , ejusque eversionem ingentem, horrendam supra modum esse futuram: quam sane praedictio-nem nemo dubitat, quin hoc modo plene eventus complerit. 5)

285. R. Adjumenta ad rite intelligendam et exponendam Scripturam sacram universim .alia naturalia. alia supernatura-

5) cfr. cl. Kilbor /. c. u. 46., et Lud. Aut. Muratorius, De ingenior. moderatione, lib. I. cap. XXII.

lia sunt. Commode autem in quatuor classes referuntur: alia ad ipsam orationem; alia ad auctorem; alia ad ipsum lecto-rem ; alia demum ad metliodum legendi Scripturas. De singulis breviter, pro re nata.

Qnaenam potissimuni fac'mnt ad doctrinalem Scripturae in-terpretationem habita ratione ipsms oeatioms ?

286. E. Ratione ipsius orationis inter praecipua subsidia ad faciliorem et pleniorem intelligentiam et interpretationem Scripturarum computari possunt :

1⁰. notitia linguarum, prae ceteris hebraicae et graecae, quibus libri sacri exarati sunt; 1) aut saltern notitia hebraumo-mm et graecismoïum in Vulgata nostra latina frequenter occur-rentium; vel certe generalis cognitio usus lofjuendi Scripturarum.

Pauca quaedam idiotismorum genera exempli causa adjicia-mus. In hebraeo adjectivorum penuria per substantiva sup-pletur. Sic Ps. LXXXVIII. 14. dicitur; Trnmi brachium (est) cum potentia, pro potens. Comparativi et superlativi, qui in hebraeo desunt, variis modis redduntur ; ita Matth. IX. 13. Misericordiam volo, et non, i. e., magis quam mcri-ficium. Eccl^lis I. 2. vanitas vanitahm, i. e., vanitas maxima. Fs. XXXV. 7. monies Bei, i. e., montes altissimi. Cre-briores sunt conjunctionum et praepositionum idiotismi. Matth. IV. 25. De trans Jordanem, i. e., ex regione trans Jor-danem sita. Fs. CXXXIX. 9. Ne tradas me Domine a desi-derio meo, i. e., contra desiderium meum peocatori. Praepo-sitio in fere omnium aliarum praepositionum vim et signiii-cationem induit. Conjunctio et, quae in liebraeis et graeci? codicibus frequentissima est, nunc copulativa, nunc disjunc-tiva est, nunc causam significat, nunc effectum, nunc af-line aut simile, nunc oppositum ; aliquando prorsus redun-dat, sic Isaiae LXIV. 5. eeee tu iratus es, et, i. e., quia

et , i. e., sed, attamen morti non tradidit me. etc. etc. 1) Sic qui usum Inqup.Tuli Script,nrarnm considerat, mox sciet, saepe in Scripturis per fratres et sorores propinquos deno-tari; dici nudum, qui superiori veste exutus est, quod in mari aut in agris laborantibus commune est; hominem bene pota-tum inebriatum dici; henedicere per antiphrasin etiam sumi pro maledicere, sanctijicari pro pollui; cornu potentiam significare, calicem sortem, funiculum, funes hereditatern; per vasa saepe omnis generis instrumenta indicari; nam vasa belli instrumenta bellica sunt et arma, vasa psalmi instrumenta musica; multas occurrere metaphoras a nostro usu alienas, quales sunt adept vel medulla, pro eo quod in re quacumque praestantissimum: adeps frvmenti, medulla tritici; ping lies pro hominibus poten-tibus, pennae solis pro radiis, filii areae pro granis frumenti, filii pharetrae pro sagittis etc. etc.; demum vocabula multa in Scripturis plane aliam saepe habere significationem quam apud profanos auctores. Sic saepius justitia de interna hominis sanctificatione; vita de aeterna beatitate; mors de peccato; Verbum de secunda SS. Trinitatis Persona; fractio panis de SS. Eucharistia ; regeneratie de sacramento Baptismi dicuntur , etc.

3°. Accurata notitia sensuum s. Sc,i-ipinrn.ft , rip quibus data opera actum supra. 3)

3°. Cognitio arnuwe.nti. sen objecti , in quo oratio versa-tur sive in toto aliquo libro , sive in partibus libri singulis aut certe principalioribus.

4°. Attenta consideratie contextus orationis. „ Prudentem „ — ita prudenter s. Hieronymus 3) — semper admoneo lecto-„rem, ut non superstitiosis acquiescat interpretationibus, et

1) Do praecipuis idiotismis qui cx hebraeo, graecoqne textu in Vulgata occurrunt, consuli facile possnnt v. g. Card. Goussct, Thiol, rlogm., Traité de l'Ecrit. Sainte, chap. VIII. art. III. n. 296.-317.; Prolegomena ad opusoalum, inscriptum : Quaesi. Scripturistic.; Introd. in lib. sac. V. el N. T. (Hanicq) cap. III.; speciatim in lib. Psalm, cl. Lamb. Mortelmans, cap. XII.-Xlv.; III. Boelen, Het boek der Psalmen, Inleid, a p. 14., alii.

„ quae comatice pro fingentium dicuntur arbitrio, sed consi-„ deret priora, media, et sequentia, et nectat sibi universa quae „ scripta

i. e., de eadem re disserentium. Saepe enim quae hoc loco obscurius dicuntur, apertius alibi ponuntur. Repetere hie liceat haec s. Augustini verba, jam alibi laudata. 1) „ Magnifice et salubriter Spiritus „ Sanctus ita Scripturas sanctas modificavit, ut locis apertio-„ ribus fami occurreret, obscurioribus autem fasti dia deterge-„ ret.quot; Quibus in rem praesentem subdit: „ Nihil enim fere „de illis obscuritatibus eruitur, quod non planissime alibi „ reperiatur.quot; Ratione igitur idem s. Doctor jubet: „ Uhi ,, autem apertius ponuntur, ihi discendum est quomodo in locis „ intelligantur olscuns.quot;

6°. Cognitio archaeolopiae bihlicae, sive, antiquitatum Judai-carum, quae, prout respiciunt vel ipsam religionem, vel so-cietatem civilem, eamque domesticam aut publicam, triplici-ter distingui solent: in sacras, domestical;, et politicas. De his plura scitu dignissima tradit insignis Analogia V. ac N. T., auctore Martino Becano, S. J.

7°. Notitia saltem generalis antiquae historiae profanae, imprimis populorum, quibuscum Judaei commercium habuerunt.

8°. Tandem notio chronologiae, et geoyraphiae imprimis ter-rae sanctae seu Palaestinae, et regionum vicinarum. „Sa-„ cram Scripturam, ait s. Hieronymus, 3) lucidius intuebitur, „ qui Judaeam oculis (saltem mentis) contemplatus sit.quot;

287. R. Ut sensus penitius perspiciatur juvabit attendere auctoris secundarii praesertim a), adjuncta historica; quis et qualis fuerit; aut saltem, si ignotus sit, qua aetate scripse-rit; b). ad quos scripserit; c). quae ei fuerit scribendi occa-

sio, el; causa; d). quodnam consilium, seu, quis scopus: e). quodnam argumentum tractare voluerit; f). quo sermone et stylo utatur. Horum pleraque ex ipsa oratione saepe col-ligi possunt, aut debent, et prae ceteris in Apostolorum epis-tolis sedulo consideranda sunt. In aliis libris, praesertim histo-ricis, praeterea interpres animadvertere debet, quis et qualis homo a sacris scriptoribus loquens inducatur, ut secundum principia superius 1) tradita recte dijudicet, an et qua auc-toritate ejus effata in se polleant. — Atque omnia adju-menta hactenus indicata pure rationalia sunt, et naturalia. 2) Sequuntur supernaturalia.

Qvalem lectorehi Script-ura postulat ? sive : Quaenam animi dispositiones requiruntur ad intelligentiam tieripturarum ?

288. Ei. Dispositiones animi pro legendis et exponendis Scripturis requisitae, praecipuae sunt septem sequentes: fides vivida, amor Scripturarum, vitae puritas, humilitas, intentio recta, spiritus laboris, et maxime orationis. 3)

289. Fides enim lumen est spirituale, quo intellectus elevatur et illustratnr ad cognoscendum ea quae sunt fidei; 4) et, si vivida fuerit, mire adjuvat ad divina eloquia intelli-genda. Quod s. Patres omnes facto probant; atque inter alios s. Augustinus et Anselmus etiam sententiis praeclarissimis enunciant. „ Intellectui — ita Augustinus 5) — fides aditvm „ aperit, infidelitas claudit. Et iterum : 6) „ Intellectus est mer-„ ces fidei: ergo noli quaerere intelligere ut credas, 7) sed crede „ ut intelligas.quot; S. Anselmus ipsum Deum aft'atus 8) „ Do-

2) cfr. Lamy I.e. n. 33.-37.; et copioso do his disputantes Kanolder, Kohlgriiber, Patritius, alii.

7) i'rol'ecto principium ordine inverse a viimtlier indicatum, et ab lio-diernis Seniirationalistis proclamatnm: „intclligo ut eredamquot; admitti no-quit, si de alia scient iaquam do cognitiono raotivorum credibilitatis serrao sit. cfr. Th. 2. 2. Q. I. art. IV. ad 2^um.

„ mine, inquit, desidero aliquatenus intelligere veritatem tuam, „ quam credit et ainat cor meum. Neque enim quaero intelli-„gere, ut eredam: sed eredo, ut intellvjam. Nam et hoc ere-„do, quia nisi credidero, non intelligam.quot;

290. Amor Scripturarum. „ Sacra Scriptura prius amanda, „ quam discenda.quot; „ Quicquid est, mihi crede, inquit s. Augus-„tinus, 1) in Scripturis illis (V. T.) altum et divinum est: „ inest omnino Veritas et reficiendis instaurandisque animis ac-„ commodatissima disciplina : et plane ita modificata, ut nemo „inde haurire non possit, quod sibi satis est, si modo ad „ hauriendum devote ac pie, ut vera religio poscit, accedat. „ Quod ut tibi probem, multis rationibus et longiore oratione „ opus est. Agendum enim teeum prius est, ut authores ipsos „ non oderis, deinde ut ames.quot; Quod non sine ratione in hunc modum ad Honoratum scripserit s. Augustinus, facile conci-pies, dummodo paradoxa Manicliaeorum de libris V. T. me-moria recolueris, 2) atque noveris, sibi charissimum Honoratum haereticorum illorum fraudibus fuisse circumventum. At vero, nisi me fallunt omnia, nostrum nemo unus, post ea, quae de proprietatibus sacrarum Scripturarum disseruimus, 3) novis rationibus permoveatur necesse est, ut sacras Scripturas amet. Nihilominus etiam nobis magni consilii erit et bene sana totius laudati capitis inscriptio; „ Sacra Scriptura prius amanda, quam discenda.quot;

291. Vitae puritan. Hujus requisiti ipsam Scripturam tes-tem liabemus ubi dicit: 4) Quoniam in malevolam animam non introihit .iapientia, nee habitabit in ear pore mbdito peeeatis. „ Errat, inquit s. Augustinus, 5) quisquis putat veritatem „ se posse cognoscere, cum adhuc nequiter vivat.quot; Proclivitas praesertim ad graviora quaedam vitia, utputa ad pudenda

vitia carnis, ad avaritiam, gulam, et quae hujusmodi sunt cetera, et divina Scripturarum sapientia recusant una com-morari. Quod ipsum B. Hieronymus 1) his verbis Vigilantium commonebat: „Non est ejusdem hominis et aureos nummos „ et Scriptaras probare, et degustare vina et Prophetas vel „ Apostolos intelligere.quot; „Neque refert, ad rem Sylvius ait, 2) quod etiam impuri et immundi possint multa scire, non tantum de rebus naturalibus, sed etiam de sacris Litteris: cer-tum enim nihilominus est, quod immunditia magnum sit sa-pientiae acquirendae impedimentum; imo quod veram, chris-tianamque, in coelestium rerum cognitione affectuosa consis-tentem sapientiam, habere non possint qui corde sunt immundi : et idcirco, si scientiae spirifali in corde vestro vultis tahernaculum praeparare, ah omni vos vitiorum contagione pur-gate, et curis saeculi praesentis exuite, ait Abbas Nesteros apud Cassianum.quot; 3) Et eodem sensu Ecclesiastieus: 4) Homines stulti, pravi, non apprehendent illam (sapientiam), et homines sensati ohviabunt illi; homines stulti non videbimt earn: longe enim abest (nominatim) a mperhia et dolo. Hinc 292. Humilitas. Requirit humilitatem Deus, ut verborum suorum intelligentiam salutarem concedat, aperiatque nobis sensum ut intelligamus Scripturas. Id utriusque Testamenti paginae proclamant. Confiteor — ita ipse Jesus 5) — tihi Fa-ter, Bomine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus, et pmdentibus, et revelasti ea parvulis. Ita Fater: quoniam sic fuit placitum ante te. Et Psalmista 6) Declaratio sermonum tuorum ilium,inat, et intellectum dat parvulis corde, id est, humilibus. Uhi autem est humilitas, ihi et sapientia. Simplici-tas justorum diriget eos. 7)

1) Hieronym. advers. Vigilantium, epist. LXXV. (alias LX1.) „Justum quidem fuerat.quot;

293. Inteiitio recta , qua Scripturarum studiosus ulti-müm respiciat majorem Dei gloriam, et suam aliorumque promovere salutem. Coelestem enim sacrorum Librorum the-saurum Spiritus Sanctus summa liberalitate hominibus eo con-silio tradidit, ut ex iis instruantur ad salutem, per fidem, quae est in Christo Jesu; et ut credentes vitam liabeant in nomine Ejus. Hie totius Scripturae scopus. Haec ejusdem summa: amor Dei . et proximi. Atque haec sunt, quae s. Patres et probatissimi scriptores etiam atque etiam commendant : „Quo enim spiritu Scripturae factae sunt, inquit auctor 1) episfolae seu tractatus ad Fratres de Monte Bei, eo spiritu legi desiderant, ipso etiam intelligendae sunt. Numquam in-gredieris in sensum Pauli, donee wsu bonae intentionis in lec-tione ejus, et studio assiduae meditationis, spiritum ejus im-biberis. Numquam intelliges David, donee ipsa experientia ipsos Psalmorum affectus indueris. Sicque de reliquis.quot; Et jam pridem s. Augustinus 3) „ Quisquis igitur Scripturas di-„ vinas vel quamlibet earum partem intellexisse sibi videtur, „ ita ut eo intellectu non aedificet istam geminam caritatem „ Dei et proximi, nondum intellexit.quot;

Speciatim ad rem nostram appositissima sunt quae Statuta Seminarii, 3) de acquisitione scientiarum universim cum s. Bernardo inculcant. Edisserens modum sciendi, nominatim quaerit laudatus Ecclesiae Pater et Doctor 4): „ Quo Jine quae-„ que nosse oporteat ?quot; respondetque: „ ut non ad inanem „gloriam, aut curiositatem, aut aliquid siraile, sed tantum ..ad aedificationem tuam vel proximi. Sunt namque qui scire „volunt eo fine tantum, ut sciant; et turpis curiositas est. „ Et sunt qui scire volunt, ut sciantur ipsi; et turpis vani-

1) s. Bernardus, aut quiscumque alius sit, lib. I. cap. X. n. 31. Inter opf). s. Bornardi, edit. Migne, T. III. p. 327.

yj tas est. Qui profecto non evadent snbsannantem satyricum gt; „ et ei qui ejusmodi est decantantem :

„Scire tmm nihil est, nisi te scire hoc sciat alter. 1) „ Et sunt item qui scire volunt ut scientiam suam ven-„dant; verbi causa, pro pecunia, pro lionoribus; et turpis ,, quaestus est. Sad sunt quoque qui scire volunt, ut aedifi-„cent; et charitas est. Et item qui scire volunt, ut aedifi-„centur; et prudentia est. Horum omnium soli ultimi duo „non inveniuntur in abusione scientiae, quippe qui ad hoe „ volunt intelligere ut bene faciant.quot;

„ Numquam ergo — ita sapienter monet Exim. D. Stey-aerfc, 2) — (s. Scriptura) legenda ex curiositate, multo minus ex vanitate, imo ne quidem communiter solo studendi animo; utpote voluntati potissimum non intellectui scripta.^J' „ Alioqui — ita proxime antegressis verbis praemittit Am-pimns Vicarius Aplicus Sylvaeducens. — (docemur) magna nobis imminere ex ipsis divinis Litter is pericula subversionis, excaecationis, obdurationis.quot; Revera, nisi a studio Scriptura-rum , praesertim V. T., omnem — ut universim Statuta mo-nent — removeamus sinistram intentionem , periculum immi-net ne ipsas Scripturas sanctas ad nostram ipsorum perditio-nem depravemus. Perpendautur quae s. Basilius Magnus, 3) peritissimus christianae pietatis magister, commonebat Chilonem discipulum suum. „ Neqiie etiam lectiones negligas Testamenti „ Novi maxime, propterea qmcl saepe ex Veteri Testamento „ oritur detrimentmm: non quod scriptae sint res noxiae, sed „ quod eorüm qui laeduntur, mens infirma. Omnis enim pa-„ nis ad alendum idoneus; sed nocet infirmis. Sic igitur om-„ nis Scriptura divinitus inspirata est atque utilis, 4) nee in „ ea quidquam inquinatum; nisi quod inquinatum esse putat,

2) Regulae legendi et intelligendi S. S. Inter opuscul. T. VI. p. 214., lect. XI., dc necessaria dispositionc legeütis S. S.

„id ipsi inquinatum est. Omnia autem proba, quod bonum „esttene; ab omni specie mala abstine, 1) omnia enim lieent, „sed non omnia expediunt.quot; 2) Praeclare dictum. In Scrip-turis namque non omnia expediunt omnibus, aut omni aetati.

Id vel ipsi Judaei agnoverunt. Siquidem 3) „ Hebraeorum seniores tradunt quod fuerit apud eos quaedam talis antiquitus laudabilis observatio, ut non omni aetati omnis Scriptura vel legenda vel discenda comnütteretur, pro eo quod non expe-diret omnes omnia cito discere: quia nec capere possunt om-nes omnia, et idcirco laedi eos potius quam juvari, si non-dum capaces, ea quae sunt profundiora cognoverint. (Univer-sim quidem historica) a puero statim discunt. Eas vero Scrip-turas, quae vili induinento lilterae pretiosa intrinsecus con-tegunt Sacramenta, nulli ante vigesimum quintum annum discere, aut etiam scire committitur. Quod scilicet hoc sit velut munus quoddam propositum virtutis his, in quibus ad illud aetatis et vita probabilis, et ornatus morum, et intel-ligentiae capacitas apparebit: qui itaque jam valeant bene et confidenter ascendere ab inferioribus litterae ad superiora spiri- // tus excelsa.quot; Atque ita ille. Nec dissentit s. Hieronymus. „Aggrediar, inquit, Ezechiel Prophetam, cuius difficullatern A, „Hebraeorum probat traditio. Nam nisi quis apud eos aeta-„tem sacerdotalis ministerii, id est/tricesimum annum i m -„pleverit: nec principia Genesej^^ nec Canticum Canfciconim „nec hujus voluuynis exordium, et llnem legere permittitur, /

„ humanae naturae tempus accedat.quot; Praeterea idem s. Doctor 5) tangit morum periculum, quod ex lectione nonnullo-rum locorum V. T. exoriri potest litterac inhaerentibus. Cum

3) Ita logitur ia libcllo quodam autiquo, inscripto „ RHgulae intelii-(jendi H. S., quotn denuo edidit; Ex. Steyaert, lie/ful. CXXXV1. Inter Opp. Steyaert, I. c. p. 104.

doctissimo Origine variis adductis exemplis, puta Judae in-gredientis ad meretricem, 1) etc. etc., concludit: „ Muitorum „ergo malorum occasio est, si quis in Scripturae carne par-„maneat. Quae qui fecerint, regnum Dei non consequentur. „Quamobrem spiritum Scripturae fructusque quaeramus, qui „non dicuntur esse manifesti. Multo quippe labore et sudo-„ re, et digno cultu in Scripturis fructus spiritus invenitur. „ Unde arbitror Paulum diligenter et caute de Scripturae sen-„ sibus dixisse carnalibus; Manifesto, autem sunt opera camis. „ De spiritualibus vero non ut ibi posuisse, manifestus est „ fructus spiritus, sed ita: Fructus autem spiritus est chari-„ tas, gaudium, pax, et reliqua.quot;

294«. Spiritus laboris, sedulitas accedat oportet, qua in studio divinarum litterarum vincatur torpor ac taedium, et excitetur attentio ac meditatio. In rem hanc optime s. Chry-sostomus 2) „ Nam si in saecularibus rebus, inquit, nemo „ magnum quidpiam lucrari deprehenditur, si obiter et per-„functorie agat, multo magis in rebus spiritualibus id eve-„ niet, quia hae majori opus habent diligentia. Propterea „Christus Judaeos ad Scripturas remittens, non ad simplieem „et nudam lectionem, sed ad investigationem perquam dili-„gentem relegavit. Neque enim dixit, legite Scripturas; sed, „ scrutamini Scripturas. Quia ea, quae de Ipso ibi dicun-„tur, multa opus habent investig.itione (sub umbra enim „ quadam veteribus occulta, erant), ideo iilos accurate fodere „jubet, ut in profundo posita reperire possint. Neque enim „ in superficie vel in conspectn jacent, sed quasi thesaurus „quidam profunde admodum recondita sunt. Qui vero pro-„ funde posita quaerit, nisi summam adhiheat diligentiam et „laborem, numquam quod quaerit inveniet. Ideo dix it; Scru-„ tamini Scripturas.quot;

„quo in Scripturis sanctis calle gradiaris. Totum quod legi-„mus in divinis Litteris, nitet quidem, et fulget etiam in „ cortice, sed dulcius in medulla est. Qui edere vult nucleum, „frangit nucem.quot; Et paulo inferius: „ Accingere quaeso te , „ accingere. Nihil sine magno labore vita dedit mortalibus.quot;

^95. Praecipuum enim et maxime necessarium adjutnentum ad Scripturas recte intelligendas et interpretandas procul du-bio est pia ad Deum precatio; quia Deus scientiarum, Domi-nus est, 1) et non nisi postulantibus et orantibus sapientia promittitur. Si qtiis vestrum indiget sapientia, postnlet a Beo ... et dabitur ei. 2) „ Quoniam omnis sapientia a Domino Beo est, 3) altiua quam fieri potest studiosorum animis haec Augustini 4) verba itiscripta esse cum cl. Patritio 5) vehe-menter optamus : „ non solum admonendi sunt studiosi venera-„bilium litter arum, ut in Scripturis sanctis genera locutionum ,, sciant, et quomodo apud eas aliquid did soleat, vigilanter ,, advertant, memoriterque retineant; verum etiam, quod est „ praecipuum ex maxime necessarium, orent ut intelligant.quot; Id certe cgit ipse Augustinus, qui Scripturas explanans sae-pius ad Deum opem imploraturns confugiebat; 6) id Hiero-nymus flagitans aliorum etiam precibus ac votis juvari ad di-vina oracula enarrauda; 7) id Thomas, qui in difficultatibus locorum sacrae Scripttirae ad oralionem jejunium adhibebat. 8) „ Igitur — sic cum Statutis Seminarii 9) inferimus — „ Igitur Alumni saepe , et maxime initio studiorum , lectionum et con-ferentiarum, lumen S. Spiritus devote implorent.quot;

In quo conmtit methodus legendi , scrutandique Scripturas ? respomum paucis explicando.

296. E. Consistit in servato triplici ordine, scilicet libro-rum, lectionis, et commentariorum.

297. Primus ordo est librorum, secundum quern universim expedit ante vetus Testamentum legere novum; quippe quod velut scopus est et interpres veteris. „ In veteri Testamento — „ ita diserte s. Augustinus 1) —est occultatio novi, in novo „ Testamento est manifestatie veteris.quot; Et iterum: 2) „ Mul-„tum et solide significatur ad vetus Testamentum timorem „ potius pertinere, sicut ad novum dilectionem : quamquam „et in vetere novum lateat, et in novo vetus pate at.quot;

298. Secundus est ordo lectionis. quae facienda est primum ad notitiam, necdum inhaerendo difficultatibus sive litterae sive mysterii; deinde repetenda est ad pleniorem cognitionem, litteralem sensum omni ex parte versando, tum mysticum in-dagando. Perspicua haec est mens saepius laudati magni Doc-toris Ecclesiae, s. Augustini. 3) „ Erit igitur divinarum Scrip-„ turarum solertissimus indagator, qui primo totas legerit, „ notasque habuerit, etsi nondum intellectu, jam tamen lec-„tione.quot; Et rursum : 4) „Prima observatio est, ut diximus, „ nosse istos libros, et si nondum ad intellectum, legendo „ tamen vel mandare memoriae, vel omnino incognitos non „ habere. Deinde ilia quae in eis aperte posita sunt vel prae-„ cepta vivendi, vel regulae credendi, solertius, diligentius-„ que investiganda sunt. Tum vero facta quaedam familiari-„ tate cum ipsa lingua divinarum Scripturarum, in ea quae „ obscura sunt aperienda et discutienda pergendum est, ut „ ad obscuriores locutiones illustrandas de manifestioribus su-„ mantur exempla, et quaedam certarum sententiarum testi-„ monia dubitationem incertis auferant.quot; „ Hactenus — sic

praemissas regulas declarat Ex. Steyaevt 1) — omnia sine Interprete, sivc , Commentario.quot; Quod et Stat ut a Seminarii 2) suadent. „ Porro, inquiunt, recta suadet Mabillouius in libro de studiis monasticis, ut prima Scripturae lectio simpliciter fiat, seu nullis Aclhibitis commeiitai'iis.quot; „ Quantum — ita denuo Steyaert l. c. — ad ordiüem lectionis attinet,. . Actus Apostolorum et Epistolae cum Psalmis numquam de manu re-cedant. Ex Proverbiis, Ecclesiaste, Sapientia et Ecclesiastico quotidie aliqua sententia mandetur memoriae.quot; Postremo lui-jus ordinis intuitu cum s. Chrysostomo 3) „ rogamus et ob-„secramus ut illum Scripturae locum, quern interpretaturi „sumus, praelibetis, ut intellectui lectio viam parans, mul-„ tam nobis conferat facilitatem docenJi.quot;

299. ïertius tandem ordo est coramentariorum. Is liabet ut, servato ordine lectionis, primuiu „ brevis aliquis commen-tarius adhibeatur, qui litteram succincte ac dilucide explicet, quales sunt Menocliius, Tirinus, etc.quot; Ita sapienter Statutu l. c. „ Praeterea — addit Steyaert /. c. — pergatur in medi • tabunda lectione ipsius Textus; cui postquam adhuc assueveri-mus, accedere poterunt paulatim librorum commentarii paulo fusiores.quot;

Porro, quod ad usum commentariorum attinet, certo uti-iis generalis illa observatie :,, ne opertis oculis in alicujus inter-pretis, quantumvis sapientis et eruditi, verba ju rare assuesca-inus.quot; 4) Ceterum iis, qui nondum studii Theologici curriculum emensi sacrarum Litterarum studio vacant, universim expedire equidem censuerim, paucis omnino, imo tantum uni probato interpreti inhaerere, ejusmodi prae ceteris, qui, quoties de sensu non satis constat, sin praecipuas antiquorum et recen-tiorum sententias exhibeat, saltern de dubio vigente lectoren»

admoneat. 1) Irao Alumnis plerisque omnibus praestare equi-dem opinor, simpliciter notis excipere scholia aut glossas, quae in praelecfcione traduntur. Vetus laudatumque prover-biuin est: Tlmeo virum unins lïbri. Et : Biscipulum oportet credere.

Scholion l^um. Frequcns apud Interpretes mentio fit de Glossa ordinaria, et interlineari. — Atqui Glossa or din ar ia, cujus auctor est Walafridus Strabo, O. S. B., qui praeter s. Au-gnstinum imprimis Rabanum Maurum, 3) suum in monasterio Fuldensi magistrum secntus est, saeculo IX. edita. frequen-tissimum usum nacta est, et tantum valuit. ut a l'etro Lom-bardo 3) è?oyjfjV ancloritas appellarctur. Verum subsequenti tempore ei plures aliae, turn ex antiquis Ecclesiae scriptori-bus , tum ex recentioribus auctoribus , ut ex Nicolao Lyrano, 4) Paulo Burgensi 5) aliisquc excerptae annotationes, etiam mys-ticae, insertac sunt, ita ut Glossa paulatim in commentarium excreverit, 6) atque jam 6. aut 7. voluminibus constet. — Glossa iuterlinearis , cujus auctor est Anselmus Laudunensis (Laon), f an. 1117., propterea sic dicitur, quod inter lineas versionis Vulgatac inserta est. Non minus quam praccedcns comprobata fuit, licet non tam vocabulis obscurioribus expli-candis, quam potius sensibus mysticis immoretur. 7)

Scholion 3^um. Cum Ex. 1). Steyacrt, 8) qui etiamnum apud omnes auctoritate floret, „ Operae pretium crit, subnectcre etiam modum, quo convenit cos studere Scripturis, qui studii ïheologici curriculum emensi, vel Deo tantum et sibi, vel ovibus sibi concreditis vivunt, ac student. Si tempore studii sui Theologici divinis Littcris operam dederint modo antedic-to, poterunt imposterum Interpretibus supra laudatis, eorum-que similibus carcre, saltern ad quotidianam lectionem. Texlum ipsum legant, rclegantque reddentes cum sibi quam familia-i'issimum; atque ut miniinum semel in anno percurrant totum. Fropheticis, ad quae antea minus atlendcrunt fortassis. jam

6) Quod glossae et scholia angnstiori , id Commentarii ampliori praes-tant ambitu.

7) Plura vide apud Kohlgrübor l. c. §. 234., et Dictionn. de Pairolo-qie, Mignc, art. Anselme de Laon, ot Wal af ride.

utantur frequentins: valde enim efficacia sunt ad nos ipsos et alios ad pietatem permovcudos. Sed tarnen ante omnia primas habeat partes Novum. Tedamentum. Pleraque ex illo et quaedam Veteris Testamenti, ut Psalmos et sim ilia, si me-moria tennerint, res erit statui eornm magnopere congrua. Pro commeutariis sint illis potissimum ss. Patrum aliorum-que sanctorum virorum in s. Scripturam homiliae: kabeant tamen ad manum es Interpretibus reccntiorem aliquera, ad qucm in examinanda funditus , et praesertim litteraliter, quaes-tione aliqua Seriptnristica, suo tempore possint reeurrere.quot; Imo iis equidem cum cl. fatritio 1) cxpedire censuerim, si potiores quidem et praestantissimos quosque interpretes ad manum habeant, pro rc nata consulaut, atque inter se con-ferant; vix enim erit inter cos, a quo non aliquid e re tua capias.

300. Tractatui finetn statuat brevis exhortatio ad assiduam Scripturamm sanctarum lectionem , seriamque earumdem me-ditatiouem et studium. Eo nomine sibi quisque dicta reputet quae Dorainus ad Josue locutus est verba: „ Non recedat volumen legis hujm ah ore two: sed meditaberis in eo diebus ac noctibus, ut cusiodias ei facias omnia quae scripia sunt in eo: tunc dinges viam tuam et intelliges earn. Ecce praeci-pio tibi, confortare, et esto robusius.quot; 2) Sic namque accepta officii nostri nos admonent: sed simul per indigitatos fructus salutares nos commovent et inflammant: tunc diriges viam tuam et intelliges earn. „Fili hominis— sic Dormnus afFatur, instituitque Ezechielem prophetam 3) — comede volumen is-tud, et vadens loquere ad Jilios Israel.quot; Et haec singillatim nobis dicta sunt: „Nisi, inquit s. Hieronymus, 4) aniea co-„ mederimus volumen, docere non possnmns.quot; Comedamus igitur

volumen sacrum. quot;Viscera nostra compleantur volutnine isto, quod Dominus dedit nobis. Eo coelesti cibo alilus vadens lo-quere ad populum Dei verba Dei. tlaec proponens fratribus, bonus eris minister Christi Jem, emdritus verbis Jidei, et bonae doctrinae, quam assecutus es. I) IN a ui que omnis Scriptura di-vinitus inspirata utilis est ad docendim,, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum in justitia: ut perfectus sit homo Bei, ad omne opus bonurt instructus. 2) „ Omni igitur — verba sunt cl. Franc. X. Caminero Munoz 'Ó) — constantia et in-det'esso labore sacrae Scripturae profundiori studio et medita-tioni instandum est, quippe quae non solum verbum Dei continet omnemque sapientiam , sed omni alio libro profun-dior, pulchrior, eloquentior est, omnibusque simul sumptis; unde imprudenter omnino haec derelinquitur a coaevis mul-tis verbi sacri praeconibus et scriptoribus religiosis; aut si adhibetur, non fit intimiori ilia cognitione et sensus littera-lis familiaris notitia , in quo praecipuae, si non omnes, sacrae Scripturae praestantissimae dotes sunt; sed fit vulgari quorumdam locorum allegatione , aut nonnullarum historiarum, aut non proprio sensu, sed fulili, adscriptitio, a viris piis et doctis prorsus contempto, omni probandi vi, omni eloquen-tia vera et pulcliritudine destituto; idque ob pessimam con-svetudinem quotidianis ephemeridibus loco sacrarum Scriptura-rum operant dandi. Quam reprehensionem obsecro, ut qui talia agunt, ignoscant; et tamen consilium amplectantur ad M. D. G. et H.quot; Ita ille, N. B., Hispanus pro Hispanis. Ut-cumque haec se res apud nostrates habet, o homo Dei haec fuge. 4) Attende tibi et doctrinae: insta in illis. Hoc enimfaciens, et teipsum salvum fades, et eos, qui te audiunt. 5)

„ Longior evasit liber liic quarn volebam, quauaque puta-„ veram. Sed legenti vel audienti, cui gratus est, longus non „ est: cui autera longus est, per partes eum legat, qui ha-„ here vult cognitum : quem vero cognitionis ejus piget, de „ longitudine non queratur. Ego tamen Deo nostro gratias „ago, quod in ins (sex articulis) non qualis ego essem, cui „ multa desunt, sed qualis esse debeat, qui in doctrina sana, „id est, Christiana, non solum sibi,sed etiam aliis laborare „studet, quantulacumque potui facilitate disserui.quot; I)

Praecipua sacrorum librornm nomina ; speciatim quaeritur, quinam designentur nomine leg is ? Unde vocentur sacrae 5 litterae? Quare per excellentiam Bihlia, Scripturae et Scrip-

Contra Neotericos vindicatur appellatio „ Testamentumquot;, et 7 explicatur quotuplici scnsu, et causa recte ita Scriptura deuominetur................ 8

continentur? et hinc status quaestionis de Theophaniis. . 10 Qui universim sunt Scripturae auctores secundarii ? . . . 11 Quorum respectu bi liaberi possunt auctores prindpales? pro-

Quid B. Paulo solemue erat ubi suas epistolas per amanuenses conscribebat ? et. quare ?..........11

Qua ratione auctores Scripturae mcri appellantur? et a qui- 11 bus igitur scriptoribus boe nomine distinguuntur ? ... 13 Indica, et refuta quam Protestantes nobis imponunt doctrinam ideirco quod profitcmur Ecclesiae esse judicare de s. Scriptura ..................12

Quid vere Ecclesiae eompetit in ordiue ad s. Scripturae libros ? 13 Qui igitur hac in re Ecclesiae auctoritas , et propositio ha-

Differentiae inter Scripturam et Traditionem divinam ; speciatim 14 dicendo quo sensu haec vociretur oralis et per manus tradito. ? 15 Differentiae inter Scripturam et dogmaticas Ecclesiae defini-tiones ; 1°,) quaenam Spiritus Sanctus egit in scriptoribus sacris; — qua autem Ejusdem ope Pontifex et Patres Con-ciliorum generalium dant praedictas definitiones ; et in qui-bus ergo nominafim a scriptoribus sacris differunt? respon-surn exemplis illuatrando...........15

-2°.) Quali charismate Spiritus Sancti fruiti sunt scriptores sacri; quali autem gandent Pontifices et Conciliorum Patres ubi

3ⁿ.) Qualis Mei reguia Scriptnra? item Ecclesiae definitiones? 17 4°.) Qnodnam Scripturae, item definitionum Ecclesiae oójec-

Quatenus, et quare eft'ata Scripturarnm, et dogmaticae definitiones Ecclesiae pari pietatis aftectu ac reverentia suscipi

Quo igitur sensu accipienda senteutia s. Gregorii M., e qua quatuor prioribus Conciliis tamquam quatuor Evangeliis honor habendus est ?.............

quot ex iis ad V., quod ad N. T. pertinent ? .... 19 An omnes ordine chronologico in vulgata latina editione cou-

condividi et quinam ad singulam classem referri solcnt? . 19 Quo fundamento Scripturae libri condividuntur in proto- et

Unde Scriptura praesertim habet jucunditatem singularem ? Speciatim, qualem complectitur veritatem ? singulam qualita

Quibus titulis commendatur Scripturae forma litteraria ? . Speciatim , quotupliciter eloquentia spectari possit ?

Quare tamen, et quo doctrinae fundamento, provida mater Ecclesia sapienter non indiscriminatim omnibus Scripturae

Speciatim, quid utilitatis lectio Scripturae conferre nata est ministris sacris turn ut ipsi recte vivant, tum ut alios recte

4°.) Eloquentiae sacrae, sive ut Praedicatores verbi Dei, et Doctores fidelium ? responsum aut auctoritate, aut exemplo

De quibns fidei punctis proprie aut certe praecipue intelli-genda est Celebris ilia s. Irenaei sententia : „ Quid autem

Thesis : onmes integram Scripturam ceu verbum Dei admittert tenentur, unde, et quomodo probatur 1°. adversus Catholicos ? 41

prolata, et quidem ab illo homine cui tribuuntur? . . . 45 Quae regula statui potest qua dijudices, an et qua auctoritate

polleant istiusmodi hominum dicta in se considerata ? . . 45 Quaenam ex ipsa natura istiusmodi dictorum circa eorumdem

Nomiuatim, qualem auctoritatem habet sententia Bpimenidis; „ Cretenses semper mendacesquot; ut relata et assumpta a R.

An, istiusmodi dictis hominum i,H file parvulorum auctoritas tribueuda ? responsum exemplis illustrando . , . . . An et qua auctoritate gaudent istiusmodi dicta hominum pio-

Quare igitur verba quibus v. g. Petrus Christum negavit; Elias questus est se solum dereliclum verum Dei cultorem; Nathan propheta probavit Davidis consilium aedificandi do-

Profer quaedam exempla dictorum hnjusmodi, quae divina gaudent auctoritate ex explicita, item implicita eorumdem per

Quae per se vis est formulae istius ; Scriptim est ? et quid igitnr judicas do verbis Eliphae: Qui apprehendit sapientes in astutia eorvm, per B. Paulum ad Cor. laudatis? .

Qnibus tantummodo immediate notnm est factum inspirationis? An ad esseniiam inspirationis requiritur, ut ipse homo inspi-

Pone, revera quemquam auctorum sacrorum non novisse, se a Deo inspiratum fuisse ad scribendum. An et quo tamen indicio nos certi esse possemus de libri ab eo scripti inspiration e ?................

Uude sequitur, aliis praeter hominem inspiratum de inspira-tiouc constare uou posse nisi legitimo ledimonio ? respon-

Quaenam Eatioualistae adversus inspirationis possibilitatem aut ojusdem a visiouibus naturalibus dignoscibilitatem objiciunt;

Quodnam est revelatiouis, qnodnam inspirationis objectum ? 57 Ad quas res scripto consignandas necessaria fuit revelatio ip-saruui rerum, ac interdum etiam verhorum , quibus hae enun-

Quo sensu revelatio cum inspiratione confundi solet?. . . 57 Quare quidquid in Scriptura continetur vere est fidei divinae

11. ad Timoth. cap. III. 16. vocem inspirari adhibuerunt? 58 An inspiratio necessario excludit humanam sive rationem, sive

Simiiitudine deprompta a gratia efticaci iliustra per inspirationem non tolli aut laedi seriptoris inspirati libertatem. . 59 Item inspirationem non necessario excludere hominis inspirati laborera, industriam, ac studium impensa ad res conscri-bendas investigaudum cx testimoniis, documentisque legitimis. 59

excusationes dc stylo et sermonis tenuitate evincuut? . . 59 Ex his principiis solve difficultates hoc ex capite moveri so-

litas pracsertim coutra iuspirationem auctoris lib. II. Machab. 60 Quid iu data definitione inspirationis important verba: ad ma ipsius (Spiritus Saueti) sensa . . scripto excipienda, et quo-

Geueratim, et speeiatim ex facto positivo, et a contrario proba iuspirationem esse charisma esseutialiter ab omni alio dis-linctum, nominatim a revelatione striete dicta; ab infalli-bilitate ad revelationem seu voce seu scripto anuuntian-dam; ab inspiratione ad loquendum.; a munere apostolico . 61 An ergo ex eo quod liber aliquis certo auctorem habet Apos-tolum quemdam non est per se argumentum, librum ilium

praecipuum assignavit ad dignoscendos libros canouicos N. Ï. ? 62 Quibus de causis inspiratio ceu charisma prorsus extraordina-

Quomodo assistentia ista comparatc ad ipsam inspirationem habenda est; et num eadem est utriusque compreltensio, et

Ad quae speeiatim extendi debet praedicta assistentia ? . . 64 Unde et quomodo probas, assistentiam ejusmodi, sive inspira-rationem , ut dici solet, secundum quid, ad essentiam Scrip-turae vere eatenus requiri, ut scriptores sacri infallibiliter elegerint signa apt a ad ipsa Spiritus Saucti sensa scripto ex-

Collige rationes duas ob quas v. g. Imitatio Christi, Liber exercitiorum s. Ignatii proprie inspirata dici nequeunt . . 65

Ad quot et quas classes hac in re errores reduci possunt? . 66 Generatim quinam circa factum inspirationis crrarnnt, errantque ? 66 Speciatim indica praecipuos hujus erroris patrouos . ... 66 Quid primi Eeformatores , horumque sequaces circa existentiam inspirationis tenuerunt, et qnem quidam gradum inspirationis propugnarunt ?.............66

An et qualcm Eationalistae inspiration cm admittunt ? . . . 67 Nomina nonnullos hujus erroris propugnatorcs faraosissimos in

Germania, Anglia, Gallia, et in patria nostra .... 67 Quousque hac in re nominatim Hegeliani devenerunt? . . 67 Generatim qui circa inspirationis extensionem errasse dicendi

sunt,ct quotuplex ergo horum classis subdistinguenda est? 68 Speciatim quinam integrum aliquem librum inspiratum rejiciunt? 68 Speciatim qui praecipue errarunt circa inspirationern singula-

fundamento ab inspiratione exclusa docuerunt ? . . . . 69 Ad quas res inspirationern restrinxerunt Grotius, Spinosa, Gui-

Quae est hujus rei rcspectu opinio cl. Holden? .... 69 Ad quas Scripturae partes inspirationern, vi cujus aliquid fide dimna credendum sit, Chrismann coarctat? et quid de ejus operc „ Regula fidei CaiJi.quot; animadvertendum ? ....70

Singillatim quomodo laudatus Prof. res in Scripturis conten-tas distinguebat; quid affirmabat de scriptione „ rerum pro-fanarumquot;; quacnam ex norma ab eo tradita, ut tales ha-bendae sunt, et secundum quas rcgulas de earum veritate

vel l'alsitate judicandum voluit; ad quam Scripturarnm partem thcoriam suam iiouiinlt;itim applieavit; quarc lianc thoo-riam etiamuum opportune Card. Frauzelin coufutavit ? . Quas partes seu textus kumand tautum industrid scrip tos, et quo medio nihilominus inspirator factos docuerunt cl. Ha-

Quandonain cl. Haneberg publice doctrinam istam retraetavit ? Quo ex capite circa inspirationis intemionem sive naturam er-

2^Ü. J aim ? singillatim dicendo, quid ex illius doctrina unwer-siw, nullo facto librorum discrimiue, snffieiat ad rationcm libri inspirati, et quomodo igituv inspirationem definiat? . Quid hie animadvertendum de notione inspirationis quam

Quas notas differentias inter inspiratiouem a Jalinio asser-tam, et iuter sententiam Bonfrerii de inspiratione, ut vo-

Quateuus haec cum Jahnii opinione couveuit ? . . . . 3°. Lessins, sociique, in th. 3.? hauc recitaudo qualem ipsi

ECCLESIAE CIRCA INSPIRATIONEM DOCTRINA ET SENSA , HORÜMQÜE EXPOSITIO ET PROBATIO.

Quaeuam ad haec utiliter notantur de aequali certitudine, et credendi necessitate rerum naturalium , non propter se, sed per accidens in Scripturis revelatarum, ac textuum per se

Quaenam speciatim praemitti debent de modo, quo libri iu-spirati nobis innotescunt, ut solide, ordineqne ad probatio-

Adversus commenta Lutlieri et Calvini ostende, inspirationem necessario probaiidam esse , et non non nisi testimouio le-

Quot et quae argumenta intrinseca, sive, ipsis Scripturis in-sita , Protestantes proferunt in probationem inspirationis

Ostende, singulum horum argumentorum inane esse ad pro-bandum, omnes et solos libros, quos Protestantes in suo

Pariter ostende, inefficacia quoque esse ad rei praedictae probationem argumenta , quae iidem petunt ex quovis scripto-rum munere per se considerato, et ex effectibus externis

ünde, et quomodo probas, testimonium legitimum quoad Scrip-turas, quae ab universa Ecclesia Dei ut verbum Dei inspi-ratum credi debent, non posse esse nisi divinum ? ... 84 Quaenam ad quaestionem: An testimonium divinum de libris inspiratis conservatmu sit in ipsis Scripturis, imprimis at-

Quorum librorum , et pro quibus personis rite eorumdem in-spiratio ex ipsis Scripturis probari potest? responsum ex-

An inspiratio omnium et singulorum librorum, qui in canone catbolico continentur, imo qui a Protestantibus retenti sunt, ex ipsis Scripturis probari potest? responsum verbis Synodi

Quae hac in re sunt Protestantium principia fundament alia ? 87 His attentis, contra Protestantes orthodoxos proba generatiw, inspirationis testimonium de integro librorum catalogo in

Speciaiim in locum Pauli ÏI. ad Tim. III. 16. Omnis Scrip-tura etc. sint hae quaestiones: 1°. Qnotuplici modo sumi

possit istius sententiae suhjectum ? 3°. Item illa pars „divinitus inspiraic' ?

3°. Quandonam ipsa haec epistola a B. Paulo scripta perhi-beatur, et quoto igitur loco inter omnes ejus epistolas ha-

4°. His habitis, triplici ratione evincatur, locum hunc Pro-testantibns orthodoxis non praebere argumentum certum quo probent, vel omnes, et solos libros proto-canonicos, N. T. quos admittunt, esse divinitus inspiratos .... 88 Pariter in loca deprompta ex II. epistola B. Fetri cap. I. 30. 31.; cap. III. 16. quaeritur quid speciatim probent 1°. quoad prophetias in Scriptura conteutas ;

3°. Quibus tarnen de causis a Protestautibus ex his testimo-niis probari nequit omnium, ne proto-canonicorum quidem

Per modum recapitulationis ostende, Protestautibus vere nullam patere viam tutam ad integri catalogi librorum, quos admittunt, inspirationem demoustrandam ut oportet. . . 91 Quid utilitatis, et quo modo nobis conferunt argumenta petita ab ipsius Scripturae testimoniis, a traditione historica, etc. ad probandam, tuendamque veritatem iuspirationis librorum

Ex quo fidei fonte catholica doctrina repetit inspirationem omnium et singulorum librorum, quos et prout illos s. Tri-

Traditionem divinam de inspiratione Scripturarum ? . . 93 Veritatem iuspirationis Scripturarum speciatim proba 1°. ex

3°. Ex Ecclesiae definitionibus , et nominatim ex Tridentini Concilii decreto de can. Script. „ libros integros cum omnibus suis partibus, esse divinitus inspiratosquot;, declarando et

An ipaum Concilium Vaticanum explicavit singulas notas, qui-bus inspiratie constare debet, ut Deus vere sit auctor prin-

Quomodo igitur deveniendum ad eognitionem certam notarum quae requiruntur, sed et sufficiunt ad notionem inspiratio-nis ejusmodi, quae sensis Ecclesiae respondeat, atque adeo

Proba ad geuuinam inspirationis notionem requiri 1°. auctoris secundarii excitaiionem, impulsionem ad scrihendum, et die , quorum ergo opinio es hoc capite falsa sit diceuda? . . 98 3°. Illustrationem mentis et moiionem voluntatis inter scri-bendum, singillatim dcclarando falsa et absurda, quae ex

Speciatim quaeritur l^u. Ad quem gradum veritatum hodie re-ferendam censeas liane propositionem: „ Divina iuspiratio uou solum ad praecipuas (intellige, non solum ad ea quae doctrinalia sunt vel ad doctrinalia proximum habent respec-tum), sed ad omnes partes Scripturae ab auctoribus sacris exaratas extendenda estquot;, et quorum igitur opiniones sin ut haeretieae, eertc ut haevesi proximae habendae videantnr? 106 3°. Quo loco habenda sit eorum opinio, qui doeueruut, scrip-tores sacros in rebus naturalibus inemoria, ignorantia, aut affectu labi revera potuisse , vel et lapsos esse? . . . 107 3°. An Deo inspirante conscriptas credere oporteat res quo-que minimas ? — Quo sensu, et quare cl. Patritius huic quacstioni respondet ; „ qui negaret, non hunc equidem

damnare, sed neque negare ipse illud ausim.quot; ? — Quomo-do Bellarmimis sententiam negantem appellat? . . . .108 Sententia affirmativa confirmetur ex inanitate rationum, ob quas rei minimae a Spiritu Saneto abjudicantur, neenon ex uti-

Quid sibi volunt s. Patres, quum ab inspiratis seriptoribus artem humanam excludunt, et eorum aliqui Spiritus Sancti operationem ad omnem apicem Scripturarum protendi affirmant ? ................116

Quid igitur est Scripitirarum canon, ipsaque canonicitas ? . 117 Cujusmodi ergo qualitas alicujus libri inspirati dicenda est

An igitur liber aliquis potest esse inspiratus, qui non sit ca-nonicus, et vice versa? et quid proin scntiendum de doc-

trina hac: „ fieri potest ut scriptum aliquod primitus solis ordinariis humanis viribns confectum, hoc ipso ad dignitatem verbi Dei evectum sit, atque inspiraium evaserit, quod

An igitur omnis liber canonicus necessario est etiam inspira-tus, et vicissim ? et an verum est, initio Ecclesiae canonicos voeatos faisse omnes libros, qui in publicis conventibus Chris-tianorum legebantur sivc hi inspirati essent, sive non? . 118 Ex hactenus dictis evince , falli aut fallere Protestantes quum objiciunt: twva rcvelatione opus fuisse Ecclesiae, ut libros

Quando, et a quo canon Judaeoram confectus creditur? . .130 Quos libros canon istc continebat, et in quas classes Judaei

Quae est ratio generalis , item specialis, ob quam Judaei, certe Palaestinenses, solos libros, quos dicimus ^/•o^o-canonicos V. T., in suum canonem receperint, hosque dixerint esse

Unde constat, Judaeos, libros , quos vocamus deutero-caXLOni-cos V. Ï., semper veneratos esse, et quid horum librorum respectu probabile, aut certum, aut omnino vero propius

Quot et quos libros continet canon CatAolicorum ? . . . .133 Speciatim de libris deutero-canonicis V. T. quaeritur: Quotuplex stadium in explicatione dogmatis de divinitate horum

Quibus indiciis constat, libros V. T. in Ecclesia ut divinos a Christo et Apostolis traditos indubitatosque fuisse susceptos? 133

Qua prima, et potissima occasione, et qua ex causa de divi-nitate librorum deutero-canonicorum V. T. a nonnullis Ca-

Quo obtentu nonnulli Theologi ncgant, revera inter ipsos saec. IV. et V. doctores christianos de horum librorum divinitate fuisse dubitatum, adeoque expediunt difficultatem, quae ex doctrina Patrum dicti temporis movetur contra Ecclesiae

E pluribus quosdam nomina, qui apertis verbis indicant inter nonnullos Christianos id temporis vere fuisse disceptatum de divinitate deutero-canoniconim V. T., et die, quot et quas classes in ipsis Scripturis sacris Chrhtianorum. distinguant; quo sensu nominatim s. Hieronymus libros deutero-cauoni-cos quandoque appellet apocryphos; quos autem libros ple-rique ceteri Patres , ipseque Hieronymus alibi hoc nomine

adlmc exeunte saec. VI. non canonicos dicere potuit ? . . 133 Indica quae ipsa Patrum doctrina et praxis suggerunt momenta, qui bus solvas difficultatem contra canonicitatem de-terminati alicujus libri dcutero-canonici V. T. moveri solitam in hunc similemve modum : „Patres, utputa Athanasius, Hieronymus . . . librum hunc non ut canonicum agnoverunt;

Ergo etc.— et die, quem scopum habeant canones defi-cientes, quos Patres IV. et V. saeculi exhibent ? . . . 136 Quid responderes objicienti adversus canonicitatem hujus illiusve libri canonem LX. Synodi Laodicenae, aut ultimum inter

Quibus rationibus explicas, quod nonobstantibus perpetuo Ecclesiae librorum deutero-canonicorum V. T. usu , et L'ou-tificum, et Conciliorum , nominatimque Florentini Concilii decretis, nonnulli scriptorcs, utputa Joannes Sarrisburien-sis, etc. inde a saec. VI,— Cone. Trid., dubitanter aut

Quibus modis explicas, quod insuper alii quidam scriptores eeelesiastici, et doctores medii aevi libros deutero-cauonicos V. T. adhuc extra canonem numerare videantur ? . . . .137

De libris N. T., quaeritur: 1°. quo aerae vulgaris spatio conscripti sint; 3^U. quibus ex causis facile concipiatur, eos nou simul omnes omnibus Ecclesiis traditos esse; 3°. quos ipse B. Petrus Ecclesiae Romanae ut sacros tradiderit; 4^Ü. a quo circiter tempore Ecclesia Romana integrum, turn N.

Qucm hi morem in statuendo canone sequi soleut ? . . . 130 Quo nomine libros deutero-canonicos appellare consueverunt

Au et quos ex bis libris A). primi Lutberi, item .Calvini as-seclae, et etiamnum orthodoxi retinuerunt vel rejecerunt,

utriusque classis quaedam proferendo exempla .... 133 Reeense utriusque T. libros, librorumve partes deutero-canouica 133

An isthaec distinctio et appellatio 1°. authentica ; 2°. omnino propria; sin secus , quae ejusdem significatie historice, quae dogmatiee falsa; 3°. quo sensu, et in quos fines communi-

Qui salva Dei providentia, et assistentia Spiritus Sancti istius-modi libri potuernnt deperdi; quinam illi sunt aut repu-tantur; et an iidem canonici aut saltern inspirati eraut? . 136

Istam interpretationem, ejusque consequentias refelle, atque adeo simul vindica I. epistolae s. Joannis cap. V. 7. cano-nicitatem, ut decreto Trid. sancitam, et exponendo prin-cipium, quo praedicta decreti pars innititur, necnon con-sectariam habitudinem fidem inter et critioam . . . .140 Speciatim die, quis Pontifex perhibeatur primus edidisse ca-nonem s. Librorum , et quinam Pontifices eumdem confir-

Recense praecipuas Ecclesiae Africanae antiquas Synodos, quae eumdem canonem statuerunt et fundameutum, cui in eo

A quo igitur tempore documentis historicis demonstrari potest, in Ecclesia Eomana, item Africana eumdem viguisse canonem , qui a Synodo Tridentina definitus est, et quomodo hinc finnatnr conclusio, canonem Tridentinum vere esse A-

Thesin confirma ex consensu Ecclesiarum Orientalium, uomi-natimque ex Graecorum concilio Trullano, ut vocant, sen, Quinisexto, necnon ex synodis saec. XVII. per schismaticos

probes, libros, in ejusdem canoue recensitos, omnes sine discriruiue ejusdem esse auctoritatis divinae , ut vera verbum Dei.................

et quotuplex sub singula ratione dividitur, et condividitur? 153 Quid nominatim intelligis per arclielypa seu autoyrapha, et

Quotuplex lingua hebraica distinguitur, et quid singula? . 154 Quare linguae hebraica et aramaica cognatae dicuntur ? . .154 Quas linguas et quo fundamento s. Patres linguas Orientales

Quaro et quo fundamento quidam recentiores easdem Semüi-cas vocare maluerunt, et quid pariter in banc appellatio-

fuisse ita quidem ut illam Hebraei antehac non intelligerent ? 154 Unde lingua aramaica nomen habet, et alio nomine appella-

Unde lingua bebraea nova, sive mixta appellatur dialectus Palaestinensis ; Hierosolymitana; Aramaica-Palaestinemis ; Sy-ro-chaldaica ; simpliciter aramaica, vel hebraica? . . .155 Recita quasdam hujus linguae voces in vulgata latina editione

Qua lingua singnli libri sacri primum conscripti sunt? . .155 Quae versio hodie locum tenet textus primigenii librorum

deutero-canonicorum V. T., et Evangelii s. Mattliaei, pri-mum lingua hebraca pura vel mixta conscriptornm; et quare? 156

2^U. praecipua diversitas ab ejusdem apographis primaevis? . 157 Quid intelligitur per pmcta vocalia, et acceniits ? . . . .157 A quo tempore, et per quos ea textui addita reputantur? . 157

Quid Masora continet; significat; quare ita appellatur ipsum Masoretharum opus; et quid judicii de ejusdem valore cri-

Quibus veritatibus comprobandis ipsi hi codices inserviant? 164 Indica praecipuas editiones textus graeci N. T., et speciatim

die 1°. quae ex his prima impressa; — publice edita sit? 164 2°. Quae editio textus receptus audiat; ex quibus causis, et

cidentalia irrepserunt, atqne lectiones variantea exortae sunt? 167 An et quatenus haec ipsum sensum afRciunt, et quaenam It. I. speciatim de commate 7. cap. V. epist, I. s. Joannis ceu

Ostende, praedicta menda et lectiones variantes non obesse, sed potius prodesse textuum auctoritati . . , . ■ .169

Quaeuam etiam hodie , postquam a Tridentino Concilio Vulgata latina editio authontica declarata est, textuum utilita-

Quinam hac in re per excessum peccant, adstruentes necessi-tatem recursüs ad ipsos textus, hincquc notitiae linguarum liebraicae et graecae , ut sacrae Litterae pure legi, et in-

Quae ex omnibus hic disputatis 1° statui possunt ceu suffi-cientia, ut quis , Uebracae etiam et graecae linguae igna-rus , seieutiam Scripturaruin vel eximiam sibi eomparet? et quid in banc rem de eruditissimis etiam pbilologis obser-

2°. Quae colligi possunt regulae cum respectu ad valorem et usum vulgatae nostrae ? ...........l^

Qtur 1°. Quibus dc cansis versiones graecas V. ï. alii plu-res , alii paueiores percenseant? addcndo, unde igitur Plato aliique Philosophi antiqui, secundum diversa doctorum pla-cita , didieerint praeeipua Judaeorum fata et instituta? . 179

2°. Quot et quae cnm Bellarmino raerito numerari possint? 3°. Quid significent, et praecipue spectarint Origenis telrapla, hexapla, etc., et quid in his sibi velint obeli, aster ici, et

4°. Quae, sin tempora prima, certo omnium nobilissima sit et princeps ? et quae ratio variorum nominum, quibus liaec

1°. Quibus argumentis versio haec sub Ptolotnaeo PJdladelpo facta adstruatur, et quid sentias de sententia eorum, qui extremis Ptolomaei Laqidis temporibus, et Philadelpi cum patre regnantis initiis cam confectam exhibent? . . . .184 2°. Quo fundamento pro certo habeatur, versionem banc fac-

3°. Quot igitur saeculis ante C. n. certo confecta habenda sit? 186 4°. Ex quibus considerationibus manifesto in hac versione id

temporis elaborata eluscescat diviuae I'rovideutiae dispositio? 186 5°. Quid et quo fundamento pro certo statuatnr de numero Interpretum, qui; de loco, ubi; de libris, quos; et de fon-

Speciatim, quibus rationibus adstruis, longe probabilius esse: I⁰- LXX. non solum Pentateuchum, sed omnes hebraei cano-

An disputatio ista ctiam practicum momentum habet, et quare testimonia quae probant, duobus saltem saeculis a. C. n. omnes sacros Hebraeorum libros graece lectos fuisse, et una cum libris Moysi extitisse in versione Alexandrina, nos-

Utrum quaestio de inspiratione LXX., merito adhuc auceps habetur, adeo ut etiam sententia affirmans vere adhuo pro-babilis dioi queat? — et quid de ilia s. Hieronymus sen-

DE VEESIONIBUS LATINIS, PRAESEKTIM DE VULGATA DECEETO CONCILir TRIDENTINI AUTHENTICA DECLAKATA, ET EDITA.

Qtur. I ⁰. Quid probabiliter statui possit de ejusdein auetore? 198 3°. Quid de tempore, quo confeeta est, certum sit, ve] jure

3°. Quid et quibus potissimum moti argumentis eruditi tradant de regione, in qua confccta fuerit; et qua forte ratione eo-

3°. Quam rationem, seu, methodum iu illo opere secutus sit? 205 4°. Quis igitur istius versionis, correctiouisque character me-

gatam pro authentica habendam esse statuit et deelaravit? 20!) Ante hujus decreti explicationem de ipsa authentia, qtur:

2°. Quo fundamento dividatur in authentiam originalem, et conformitatü; — quid singula, nominatim ubi do s. Scrip-turis agitur; et quid igitur pro objecto habeat, et valeat ipsa definitio Ecclesiae, et theologica demonstratio hujus veritatis : Scripturae libros integros cum omnibus suis par-tibus, prout in Tridentino Concilii decrcto recensentur, et in veteri vulgata latina editione habentur, pro sacris ei canonicis esse ntscipiendos ?...........210

bus aliis nominibus singula ab aliis vocetur? . . . .211 5°. Denique quomodo subdividatur authentia conformitatis; et

que prineipalium, sive, per text us per se doffmaticos? . .313 Quo indicio hi plerumque dijudieari possint, et in dubio di-

dogmaticos per accidens ? pariter rem exemplis elucidando . 313 Quaenam ex ipsis his notionibus praeviis consectaria patent? 313 His praehibitis, de memorato ïridentino decreto qtur;

b). Quinam praesertim inde a saeeulo XVI., et ex quibus fontibus novas confecerint versiones; qualesque prodierint ipsius Vulgatae editiones; et quae hinc sequelae? . . .315 3°. Quis igitur fuerit decreti scopus generalis; item directus,

d). Osteudatur, minime tolli decreti valorem dogmaticum ex co quod explicite mentionem facit de publicis lectionibus etc. 330

tis, et modorum diversitatibus, negari non posac illius au-thcntiam, nequc dici, Ecclesiam sno decreto innocuos ap-

Quae de exteusione prions partis decreti „ ut ex omnibus la-tinis editionibm quae cirnumferv.ntnr, haec ipsa vehis et Vulgata editio pro authenlica habeaturobtinuerunt opiniones

Propone inter praedictam utramque opinionem, senteutiam me-diam, veram, quae praefati decreti ét legitimurn sensum,

Propositionem hane explica, declarando 1°. decretum vere res-picere „ veterem et vuig at am editionemhorumque verbo-rum cousectaria, praesertim quibus refutes tritam ealum-niam protestantinm, „decretum ad futuram taniummodo e-ditionem referriquot;; itemque senteutiam eorum, qui absolu-tam conformitatem deeretam propugnaruut......334

3°. Quid igitur decretum singulariter , unice veteri editioni vulgatae contulerit; et an quidquam detraxerit auctoritati, qua antehac textus originalis et versiones antiquae pollebant? hac occasione penitius expouendo, an et quomodo nobis eonstet de authentia textuum originalium, ut hi nobis prae-

terminatus aliquis gradus authentiae tenendus sit, et quis? 326 4°. Quid igitur hac in re singillatim defendamus , quid non;

sive, quam difformitatem inter vulgatam et textus primitivos vi decreti exelusam censeamus ; quam conformitatem non declaratam habeamus? rem quibusdam exemplis elueidando. 337 5°. Demum contra quos vindicemus gradum declarationis sim-

Expositum decreti sensum esse genuinum, adeoque „ vi decreti tenendam esse conformitatem in omnibus et singulis textibus per se dogmaticis, saltern quoad sensum dogmatisquot;, ad-versus recentes quosdam eruditos proba ex decreti contextu et scopo, et ex testimouiis Theologorum Concilio coaevorum? 339 Item contra vetustiores nonnullos proba „ per decretum Tri-dentinum nou fuisse declaratam conformitatem Vulgatae,

etiam ut in editione Clementina nobis praesto est, in gradu supremo perfeetionis et quoad singula ineisa etiam per ae-eidens tantum dogmaiica1°. ex decreti scopo direclo; 3°. ex circumstanliis: Quid, et Quomodo; 3°. ex aeeeptione per plerosque Theologos, ipsamque Ecclesiam......231

DE VEKSIONE VULGATA EX PRAESCK1PTO CONCILII TKIDENTINI QUAM EMENDATISSIME EDITA.

4°. A quo tempore, et quo auctore, ex communiori senten-tia, Vulgata latina eoeperit dividi in capita ■, quid huie di-visioni ansam dederit; in quot, et quo signo distinetas partes, ac quare singulum caput laudatus auctor subdistinxe-rit; quamdiu haee subdistinctio adhibita fuerit, et an eti-ammum occurrat: deraum quoinodo antiquitus loea indica-

studia sua ad emendandam Vulgatam impenderint ? . .237 Speciatim 1°. Quinam nominatim Theologi Lovanienses optime

3°. Sub quo tandem Pontifice Vulgata emendata primum in luecm prodierit; quas curas liuie editioni Pontifex ille ad-hibuerit; et quare suam editionem iterum prelo subjicere

4°. Quando, qua forma, sub cujus nomine prodierit editio Clementina; quare Vaticana vocetur,et quis primus ipsum nomen Clementis eidem apposuisse perhibeatur ? .... 239 5°. Quid, quem in finem, et sub qua censura Clemens VIII. ïypograpliis et Bibliopolis hac in re praescripserit, et an ea

9^U. Quot et quales notentur differentiae inter editionem Six-tinam et Clementinam; unde istae ortae sint, et quomodo igitur Sixtina editio se habeat comparate ad Clementinam? ostendendo absurde totam banc rem adduci adversus infal- 243

10°. Quid ex tota recensionis historia consequatur quod spec-tat a). ad integritatem Vulgatae; b). ad extensionem de-claratae authentiae ejusdem; c). gratitudinem Concilio Tri-dentino et S. Sedi ob ipsam declarationem authentiae, et 343 emendationem Vulgatae debitam ?.......244

Quae jam ante reformationem compositae sunt versiones helgicae ? 343 Kecense praecipuas Neerlandicus versiones, quas post reformationem elueubrati sunt, aut adhibuerunt

Quales versiones jure Ecclcsiastico prohibitae sunt; quare in iis discernendis cautione opus est ; et quos v. g. auctores utiliter Parochi et Confessarii in dubio consulero poterunt? 249

De Scripturae sensibus, interpretatione, interpre-tandique regulis, ac subsidiis praecipuis.

1°. quibus aliis verbis ab aliis ea nota: Est ilia Veritas: enun-eietur, et quomodo igitur seusus Scripturae diffcrat a signi-ficatione verborum Scripturae ? hinc ultra ostendendo, optime quis scire posse singularum vocum siguificationem, et

3°. Quid ca nota denotet: „ quam . . verba Scripturae immediate vel mediate significantquot;, et undc, doctore s. Thoma, Scripturae proprium est, quod sensum littoralom ct mystieum habeat ?.................253

Quo fundamento dividitur in litteralem proprium et ivipro-prium; quid in locutione impropria vox cx intentione lo-quentis simpliciter significat ; et quae igitur ex hactenus dictis jam patet differentia sensus litteralis, nominatim ira-

Quo fundamento sensus litteralis improprins ab aliis voeatur translatus , tropicus, figuraius , metaphoricus ?.....354

Quo fundamento sensus litteralis cowdividi potest in histori-cum, propheticum, alleyoricuni, anayoyicum et tropologicum;

quid siugulus; et an et quatenus haec condivisio recepta est? 354 Et divisionem , et condivisionem exemplis illustra . . . .354 Quid est sensus mysticus? quare ita , item ab aliis sensus mediatus, realis, spiritualis, typicus et interdum symholicus

addendo quotuplicis generis dentur mora symbola prophetica? 356 Quibus regulis symbola quae simul typi sunt, a meris sym-

bolis dignosces? responsum exemplis illustrando . . . .357 Quid igitur censes de eorum opinione , qui dicunt v. g. verba ista: Ex jTegypdo vocavi fdium meum, per s. Matthaeum Christo Domino tantum sensu accommodato fuisse applicata? 358 Quo fundamento sensus mysticus dividitur in allegoricum, am-

Quaenam in tritos illos versiculos : LAltera gesta docet etc., qui ad distinctionem sensuum Scripturae recitari solent, lo-

mentum irrefragabile in rei alicujus probationem ? . . .363 4°. Quandonam sensus mysticus simile suppeditet argumen-

tum, et ex quo loco tunc proprie hujus vis rcpetatur ? . 363 Ad hactenus tradita insuper qtur ;

1°. An denominatio ac divisio sensuum Scripturae , ut hodie magis recepta est, etiam vetustioribus Interpretibus, ac Pa-tribus fixa fuerit? .............364

quetn nos litteralem improprium vocamus et quid hinc res-ponderes objicienti. Patres negasse, omnibus et singulis

3°. Item quomodo ipsum sensum litteralem proprium nonnumquam compellent, et quem sensum haud raro mysticum et

Quis sensus Scripturae imprimis scrutandus est, et quid igi-tur dicendum de iis, qui sensui mystico cotügendo tantum

Sint duo concionatores. Ex verbis Epislolae ad llc.hr.: „ Sta-tutum est hominibus semel mori, post hoe autem judicium.quot; A. probat, B. cmn cl. AUioli, aliisve tantummodo illustrat veritatem judicii particular is. An et qnatenus utriusque pro-cedendi modum probas, vel improbas ? dando rationera res-

An omuis Scripturae locus in sensu litterali rite intellectus ef-fieaciter etiam probat veritatem securn liquido connexam, sive

Quid est allegnria rhelorica, et quis sensus huic subest ? . 266 Indica praecipuas significationes quibus in Scriptura venit vox Parabola , et die :

3°. Quis sensus ei subsit aut subesse videatur ? .... 267 Indica statuin Celebris quaestionis : Utrum ejusdem loei sint aliquando plures sensns litterales ? et praecipuos locos , quos

Scripturis subesse, et quibus argumentis id probatur ? .272 Quid statnis de Figurismo, sive de Allegoristarmn doctrina:

Quotiiplex et quo fmidamento distinguitur et quis eornm potior? rem exemplis illustrando.........279

An et quatenus liceat Scripturis uti in sensu accommodato? 380 Quid hae in re animadvertendum noimnatim Concionatori ver-nacule dicenti, aut coram anditoribiis non plane versatis in

An et quatenus sensus iste vi probandi gaudet? .... 383 Quid hae in re a Concilio Tridentino inhibitum? .... 383 Titins sententiam Scripturae profert a), ad aliquid probandum a sim.ili, aut a fortiori-, h). exempli aut similitudinis causa \ n). proverbia aut praecepta universalia casui particulari ac-commodat. Qtur :

Quo sensu Scripturam adhibeat? rem exemplis illustrando . 383 Quaenam de ea quaestione : An etiam ipsi sacri scriptores verba Scripturae in sensu accommodato acceperint ? certa sunt; quid saltern disputationi obnoxium videtur? . . . 384

Doctrinae capita, quae adversus Protestantes demonstrant Theologi, ut eo evidentius tandem evincant, solius Ecclesiae esse authentice judicare de vero sensn et interpreta-tione Scriptnrarum sanctarum..........388

3°. Quaenara circa illud praestiterit Concilium Vatieanum? 394 4°. Qromodo illius indoles, ae mens prave expositae fue-

5°. Speciatim quid eo a), prohibitum ; b). minime praecep-tum. adeoque c). licitnm opinati fuerint quidam? rcs-

3°. Illius incisa ista : „ sensns , quem tenuit et tenet Ecclesiaquot;, et „ unanimis consensus Patrumquot; intelli-genda esse de interpretationibus s. Scripturae per

sen naturalibns in s. Scriptura occurrentibus? .... 300 Adversus quem crrorem praemuniunt nos ilia regulae verba :

„ sensus, quem tenuit et tenet s. Mater 'Ecclesiaquot; ? ostendendo 301 Unde cognoscitur quis sit Scripturarum sensus, quem tenuit et tenet s. Mater Ecclesia ? recitando praeeipuos locos, quos

An igitur omnia Scripturae effata in Bullis et decretis dogina-ticis laudata, habenda snnt defnita in-sensu quo landan-

Unanimis praedicatio Ecclesiae regula interpretandi suprema est. Ad id prineipium Qtur 1quot;. Quorsum igitur ceterae regulae adhibendae et dirigendae sint? 3quot;. Quid judicandum sit de ipsis regulis mere humanis, earumve usu, ubi ex iis ad sensum perveniretur a sensu Ecclesiae certe alienum, vel diversum? 3ⁿ. Quid, si humanae regulae evincere ne-quennt veritatem sensus, Ecclesiastica definitione determinati? 304 -Singillatim explica regulam 3^alu., dicendo;

1°. An Patrum in exponendis Scripturis auctoritas velut a priori statuenda sit ex praesumpto discrimine inter res fi-dei et rnorum, et eas quae mere naturales sint; unde id discrimen plerumque colligi queat, saepe tarnen multo tu-

Quis igitnr genuinus sensus praedictae regulae qnatenns so-nat: In rebus fidei et morum , et quare ipsi loens non est ubi constiterit, determinatum Scripturae locum non attin-

3°. Quinam hic intelligantur Patres-, quae dotes reqnirantur, ut quis proprie in numero Patrum aut Doctorum Ecclesiae

rum, item ceterorum Patkum Ecclesiae series extendi solet? 307 An et quatenus valet auctoritas scriptorum ecclesiasticorum,

jectum fidei a motivo et mode, quo illud adstruunt? . . 309 Unde generatim digncsees , utrum Patres intra aut extra consensum, sive ut doctores Ecclesiae, an ut doctores pri-vati Scripturas interpretentur?.........309

Specialia quaedam profer indicia, ex modo loquendi deprompta, quibus exploratum fit, eos in consensu, sive, ut doctores

4°. Quando auctoritas Patrum, Scripturas exponentium, prae-beat argumentum a). infallibiter certum ? responsum pro-

b). Theologice certum? hae occasione repete (secundum tradita in Inlrod. in S. Th,, p. 80. ad II. I⁰.) quaenam intelli-

responsura probando, et exemplis illustrando .... 3°. An, et quatenus valeat ut regula interpretationis positiva

pariter responsum probando, et exemplis explanando . Ex vindicatis regulis catbolicis interpretandi Scripturas explo-datur postulatum a). Protestantium, qui volunt ut interpres ad Scripturas accedat mente minime praeoccupata ullo dogmate ; b). Semirationalistarum, contendentium etiam Catbo-lico fas esse accedere ad examen revelationis , in Scriptu-ris contentae, nulla supposita certitudine rei inquirendae , et adhuc ignorando, ad quam conclusionem inquisitio de-

Primum directe, dein a pari, a simili, et ad hominem refelle calumniam Protestantium : per praedictas interpretandi leges impediri studium ipsins s. Scripturae, aut saltem scien-tiam et progressum sacrae hermeneuticae et exegesis

Recita et proba duas hujusmodi regulas generales , item speciales Quid aniraadvertisse juvat priusquam bumanae disciplinae pla-cita damnemus ? responsum auctoritate s. Augustini com-

Quid respondes Incredulis ac Rationalistis propositas regulas conclamantibus ceu investigationi vere scientificae oppositas, et liberum Scripturae studium, ejusque progressum impe-dientes?................328

specifice, et qui honim praecipui patroni suut ? . . . .339 Quid universim est rationalismus seu naturaiismus ? . . . 329 Item quid, et quotuplex mythus, et qualia et quae ejusdcm

4°. Systema niysticum Straussii, et ïegendariiim, Ernesti Eenan 333 Quae circa haec systemata prostant celcbres Ecclesiae senten-

Quid ex relatis systematibus inferre pronum est 1°. adversus ipsos eorumdem patrones , jactitantes se esse germanae scientiae cultores ; 3°. cum rcspectu ad eoruni interpreta-tiones biblicas...............335

Quem sensum regulae rationales ex natnra sua spectant ? . 336 Praecipuas refer et declara, atque adeo die quandonam gene-ratim et magis speciatim adsit, vel non adsit, necessitas

Qualis autem necessitas sufficit, ut verba Scripturae, praescr-tim in locis ad res fidei aut morum per se non perti-

Quid igitur censes de regula ab aliquibus in hunc modum fixa: „ Omnem s. Scripturae propositiouem accipiendam esse in sensu litterali propria, qaoiiescumque in tali sensu non est repugnantia cum aliis propositionibus cjusdem Scripturae aeque aut magis certis, aut cum definitione S. Pontificis , aut cum propositione naturali luraine certa et evidentiquot; ? declarando responsum ratione et exemplo......339

In quot et cjuas species sen classes eadem referri possunt ? 341 llecitatis subsidiis excgeticis ad ipsam orationem, sen dictio-nem speciatim spectantibus, Qtur. 1°. quorum saltern studium latinae linguae hominibus commendandum sit ? . . 341 Quomodo in Vulgata nostra ex hebraeo sacpe reddantur a), ad-jectiva; b). comparativi et superlativi; c). quid nominatim animadvertendum de propositione in, de conjunctione et?

Quid, attento usu loquendi Scriptiirarum, in his saepe signi-ficent voces sequentes : fratres, sorores; — nudus; — bene dicer e ; — calix ; — funiculus, Junes ; — nas ? . . .343 Exempla quaedam prefer a), metaphorarum, in Scripturis Laud infrcqnentium , a nostro autom usu alienarum; b). vocabu-lorum in Scripturis saepc quid prorsus aliud quam apnd

Recita potissimas dispositiones in lecture Scripturarum requi sitas , ut sit intelligens, ac fructuosus earumdem indagator Proba in hunc finem requiri lquot;. fidem vivam, nominatim re citando celebres s. Augustini et Anselmi sententias; et ad dendo, quale igitur habendum sit principium nostra me moria proclamafcum : „ intellige, ut credasquot; ? . . . . 3°. Amorem Scripturarum, et qua consideratione hunc per

turae scopo, et summa; b). ex Patrum sententiis . c). A contrario, sive, ex periculis, quae iidem imminere do cent iis, qui intentione haud recta promiscue Scripturas le

Qaare, spectato ordine lihrorum, expedit legere N. T. ante V.? 352 Quorsum speetat ordo lectionis et quomodo prima Scriptu- 352 rarum lectio ex s. Augustini regulis, interpretatis a Stey-aertio , atque secundum statuta Seminarii facienda est; quidque speciatim expedit ante singulara lectionem publicam ? 353 Quid habet ordo commentariorum, et quid quoad horum usum

olim auctoritas; et quam dein mutationem subiit ? . . . 354 Glossae interlinearis quis auctor; quae ratio nomiuis; quae

Quomodo, ex sententia Ex. Steyaert, convenit eos deinceps studere Scripturis, qui stndii Theologici, nominatimque

Coronodis loco quaedam Scripturac verba collige , quae te ad perpetuum Scripturarum studium commoveant et inflamment, .355 et indica causam, ob quam serium illarum studium nonnum-quam negligitur..............356