Stalmeeiter des Konings van Vrank �
ryk, &c. &c. &c.

Zynde een,Verzameling der befte voor-
ie hriften van Genees- en Heel-middelen, in
de Vee - Ziekten, ais voor OSSEN,
KOEIEN, KALVEREN, PAAR-
DEN, EZELS, SCHAAPEN en
meer andere Gedierten.

ontworpen yoornaamlyk ten dienften vat»
den LANDMAN.

Voor HO E FS MITS, KOETSIERS

en alle Liefhebbers van PAARMN

By CORNELIS GROENEWOUD,
Boekverkooper.

#!SJ©$®i&oor Geneesmiddelen verftaat
p O men gewoonlyk die enkelvou-

If D � ^'§^e Zelfflandigheeden, wel-
M W ke de drie Ryken der Natuur

M^v<s*^ls. opleveren, en waar van men
«3MM&.9 gebruik maakt, of maaken kan,
in het behandelen der Ziekten van de Men-
fchen en van de Beeften.
, Deeze drie Ryken zyn, het Bieren Ryk,
het Ryk der Planten, en het Ryk der Mi-
neralen. .

De Menfch, de viervoetige Dieren, de
Vogelen, de Villen, het kruipend Gedierte,
de Infeften, en alle die deelen van deze
Dieren, welke nuttig zyn in de Geneeskun-
de van den Menfch, en van het Vee, behoo-
ren tot het Ryk der Dieren. .. ..

Het Ryk der Planten, bevat de worte-
len, de batten, de houten, de bladeren,
de toppen, de bloemen, de vrugten, de
zaaden, de vloeibaare en vafte vogten der
plantea, ec in 't gemeen alles wat tot de-
zelve behoort, en wat wy uit dezelve haa-
len kunnen, om met vrugt gebruikt tewor-
den naar de verfchillende oogmerken, wel-
ke wy ons voordellen.

Eindelyk verfchaft ons bet Ryk der Mine-
ralen een oneindig'aantal van middelen in
alles, wat de aarde in haaren fchoot bevat,
als daar zyn de mineraale wateren, deaard-
ftoffen, defteenen, de zouten, dezwavel-
ftoffen, de jodenlymen, en de metaalen.

De eene zo wel als de andere van deze
onderfcheide zelfftandigheeden , tot welk
Ryk zy ook mogen behooren, uitwendig
aengelegd, of inwendig aen een Dier even
gelyk aen een Menfch gegeven, maakt dat
geene uit, 't welk men een Geneesmiddel
noemt, aengezien derzelver werking inge-
volge eener verftandige en voorzigtige be-
ftiering, zodanig zy, dat daerdoor eene
heilzaame verandering in hun worde voort-
gebragt, en de min of meer aenmerkelyke
ongefteldheeden hunner lichaams herftelt.

De Geneesmiddelen worden enkelvoudi-
ge genaemt, wanneer dezelve worden ge-
bruikt zodanig, als zy door de natuur wor-
den voortjjebragt, dat is, zonder vermen-
ging, «onder ontbinding van derzel ver dee-

over de GENEESMIDDELEN. 3

2en, of door ze niet dan eeneligte bereiding
te doen ondergaan.

Zamengeftelde Geneesmiddelen worden
door de vermenging of zamenvoeging van
veele zelfftandigheeden, volgens de begin-
zeis der kruid - meng - en fcheikunft bereid en
vereenigt, voortgebragt.

Inwendige Geneesmiddelen zyn dezulke $
welke inwendig gegeven worden.

Uitwendige Geneesmiddelen zyn die *
welke uitwendig worden aangelegd; in 'c
gemeen worden zy met den naam van plaat-
zelyke middelen betekent. De Geneesmid-
delen zyn onderfcheiden van de voedzels,
en van de vergiften; van devoedzels, aan-
gezien deze veel beter op een gezond dan
op een ziek lichaam hunne werking doen ;
ten zy men hier toe wilde betrekken de voe-
dende Geneesmiddelen, welke in dit geval
waare Geneesmiddelen zyn, hoedanige zyn de
zemelen, water met meel vermengt, &c. Van
de vergiften, aangemerkt dezelve eene aller-
fchadelykfte verandering zo wel in gezonde
als zieke Dieren voortbrengen; 'er zyn nog*
tans ook zulke vergiften, welke door mid-
del van eene gepafte verbetering en een
wel gefchikt gebruik, zeer kragtige en al-
ler nuttigfte Geneesmiddelen worden kun-
nen.

Door waarneemingen en de ondervinding
kunnen wy uit de taftbaare enduidelyke uit-
werkingen , de onderfcheide kragten der
A 2 Ge-

Geneesmiddelen beveftigen en ftaaven, te*
gelyk met de omftandigheden vanderzelver
gebruik; maar 'er is ten hoogden aangele-
gen, dat men, in die waarneemingen zig
wagte voor dwaalingen, die maar al te dik-
wils veroorzaakt worden door de vooringe<
comentheid, waardoor men zeer ligt aan
de G-;neesmi idelen toefchryft, 't welk niet
anders kan zyn, dan de zuivere werking
der naiuur of het gevolg van de ziekte
zelfs.

. Het waare hier om des te meer te wen-
fchen, dat den arbeid van verftandigeWaar-
neemers en beoeffenaars, bedreeven in de
oorzaaken en toevallen der ziekten, bepaalt
waare tot een zeker getal van eenvoudi-
ge liever , dan van zamengeftelde Genees-
middelen , aan het zerve voorwerp aanhou-
dend gegeven , en op veele andere beproeft.
De uitwerkingen van eene groote menigte
van Geneesmiddelen kunnen nooit nagegaan,
of in een beredeneerde pra&yk met vrugt
gevolgd worden. Die Geneesmiddelen met
andere vermengd zynde, is het onmogelyk
een zeker befluit optemaaken, aan welke
van dezelve de heilzaame of fchadelyke
werking naar waarheid en in de daad moet
worden toegefchreeven , behalven dat de
kragt van het middel, op welke men zyn
voomaamfte vertrouwen konde gefield heb-
ben, door de vermenging vermeerdert of
vermindert zoude kunnen zyn: aan den an-
dere

over de GENEESMIDDELEN. $

dere kant, gelyk dezelve eene zekere be-
paalde tyd kunnen nodig hebben om mee
vrugt hunne werking te doen, zoude ook
de uitkomft daar van niet ontdekt worden,
indien men niet volharde in derzelver ge-
bruik, en dien tyd hun ontnoomen wierd:
eindelyk is het niet dan door eene geftadige
herhaaling van dezelve uitwerkingen en de-
zelve voorbrengzelen, dat derzelver deugden
en eigenfehappen onveranderlyk en zeker
kunnen geoordeeld worden.

Het is voornaamelyk door dezen weg en
door middel der natuurkundige ontleedinge
dat men zo verre gekomen is, om alle die
wapenen by een te brengen; waar van kun-
dige en bedreevene handen zig met vrugc
bedienen tegen die kwaaien , welke den
Menfch treffen.

Het grootfte gedeelte van deze zelfde
werktuigen toebetrouwt aan den geenen, die
ervaren is in de Geneeskunde van het Vee,
is niet minder nuttig tegen die ziekten , aan
welke de Dieren zyn bloocgeftelt. Daar
derzelver lichaam ons in de daad, even ge-
lyk het zamenftel van den Menfch,niet an-
ders vertoont, dan twee onderfcheide zoor-
ten van deelen, kunnen dezelve ook alleen-
lyk worden aangedaan, of te zamen, of af-
zonderlyk, en by gevolg kunnen ook onze
oogmerken ten aanzien van denoodzaaklyk-
heid om de onderfcheidezoorten vangebree-
ken, in zommige gevallen alleenlyk veron-
A 3 der.

derfteld, in andere daadlyk ontdekt, te
verbeteren, niet verfchillen van die, wel-
ke gefchikt zyn tot de herftelling van het
menfchlyk lichaam. De beweeging der
vafte deden of te onderhouden, of te ver.
minderen, de vloeibaare tot derzeWer ver»
eifchte hoedanigheid te brengen, de over-
tollige hoeveelheid van dezelve te vermin-
deren : deze zyn in 't algemeen de oogmer-
ken, aan welke wy moeten voldoen volgens
de onderfcheide aanwyzingen, welke op
ons indruk maaken, en waar aan wy vol-
doen door een oordeelkundig gebruik van
die middelen, die verandering te weeg bren-
gen , die ontlading veroorzaaken , die ver-
derken , en die temperen.

Veranderen, is eigentlyk eene verande-
ring , hoedanig die ook zy , veroorzaaken.
Hier moet die verandering heilzaam, of ter
gezontheid zyn, en zonder eenige aanmerke-
lyke ontlading gefchieden. Maar, gelyk die
doffen, welke moeten verandert, dat is,
herdeld worden, op veele wyzen kunnen
aangedaan zyn, *.o moeten ook de midde-
len noodzaaklyk overeenkomdig zyn mee
de onderfcheide gebreeken. Hier van daan
de verfcheide Clajjes , in welke men
de Geneesmiddelen , met den algemeene
naam van Veranderende benoemt, verdeeUJ
heeft.

Tot deze ClaJJis behooren de opflurpende
of zuurbreekende middelen, die, welke

over de GENEESMIDDELEN. 7

imperen, die welke verdeden en ont-
binden, en eindelyk ook dezulke, welker
eigenfcbap is te verzagten.

De opflurpende of zuurbreekende zyn
zelfftandigheeden, die mee de zuuren op-
bruifchen, die dezelve binnen hunne poren
influicen, die dezelve verftompen, en alle
fcherpe bytende hoedanigheid derzelvever-
nietigen, uit welks vermenging dan een an-
der mengzel van een middel - zoort voort-
komt. Zodanige zyn de oefterfchulpen,
de fchaalen van eieren , de flakkenfchul-
pen, de beenderen en hoornen van Die-
ren pbilofoopbs gecalcineert, de hoornen
der voeten, de pooten,de kreeft-oogen,
het kryt, alle gecalcineejrde en gebrande
fleenen , de armeni fteen, de verfcheide
zoorten van kley - en zegel - aarden, de
bloed, fteen, alle de zouten van gecalci*
neerde planten, de pot- afch, de vlugge
geeft van ammoniac-zout, zout van wyn-
fteen, het nitrum fixatum, de witte mag»
nefia,&c.

De werking dezer zelfftandigheden, een-
voudiglyk beproeft op zuuren hoegenaamd,
heeft ons buiten twyfel in het denkbeeld
gebragt om dezelve in 't werk te ftel-
len tegen de zuuren , de welke in de eerftc
wegen kunnen bevat, en in dezelve te over-
vloedig zyn, de vogten ftremmen, en de
vryheid van derzelver voortgaande bewee-
A 4 S^iBS

ging hinderen. En in de daad men heeft
waargenoomen, dat dezelve 'er de hoeveel-
heid van verminderen, en aan die, waarme-
de zy zig belaaden, het vermogen benee-
men, 't welk zy hebben van te beledigen.
Des niet tegenftaande is de keuze dezer mid-
delen van aangelegenheid. De aardagtige
zuurbreekende middelen ontbinden zig nooit
zo volmaakt en volkomen, als de Loogzou-
ten ; 'er blyft altoos een zeker vaft gedeel-
te over, hier van daan die tekenen van za-
mentrekking of liever van het verdikkend
vermogen der bolus, van de gezegelde aar-
de , terwyl de Loogzouten geheel en al en
terftond zig ontbinden, niet alleen door de
zuuren, maar ook door de wateragtige vog-
ten, welke zy ontmoeten, en nadat zy inge-
volge van derzelver eerfte volkomene ver-
menging , derzelver zuurbreekende kragt
verloren hebben, verkrygen zy een verdun-
nende kragt, maaken eene ligte prikkeling,
vermeerderen de uitwaazeming, en bevorde-
ren de ontlading van het darmfap, de pis,
en uitwaazeming.

De oefterfchulpen, de eierfchaalen , de
gezegelde aarden, zyn zuurbreekende, flop-
pende en verfterkende.

De Magnefia is zuurbreekend , en wan-
neer het zig vermengd met de zuuren in
de eerfte wegen , word het buikopenend,

fcherp en prikkelend.

pvE* db GENEESMIDDELEN. J

De ontbinding van kreeft- qogen, en de
flakken-fchulpen zyn zuurbreekende en pis-
dry ven de.

De gecqlcineerde beenderen van Diereq
zyn zuurbreekende, en maaken de uitwaa-
neming gemakkelyker, &c.

Alle deze verfchillendheden moeten nog -
tans nader onderzogt en heweezen worden
in de Dieren, by dewelke de zuurbreekendq
middelen volgens hunnen aart in'talgemeen
alle die uitwerkingen doen, welke 'er» doqr
worden voortgebragt in het Menfche-
lyk lichaam, en welke in dezelve omftan-
digheden kunnen gebruikt worden , gelyk
zy ook moeten verworpen worden in
eene verdikking der vogcen, jn eene ver-
flapping der vezelen van de maag, &c.
desgelyks is het ook te vreezen, dat door
dezelve de mondjes der melkvaten verftopt
zouden kunnen worden, waar door het Dier
in eene uitdroging zoude vervallen. Men
zoude dezelve kunnnqn vereenigen met ver-
dunnende, met mraagmiddelen, &c.
' De temperende middelen moeten van
geen minder uitgeftrekt gebruik zyn in
de Geneeskunde van de Dieren, dan
in die der Menfchen. Maar het fchynd,
dat men tot hier toe het gebruik der-
zelve verzuimt heeft, daar men, zelfs
m gevallen, waarin die Geneesmiddelen
ten duidelykfte vereifcht wierden, zu'f
A 5 k^

ke middelen heeft aangenomen , welker
uitwerking volftrekt ftrydig was. De
kwade uitflag van het gebruik dier midde-
len, welke de Hoeffmits altoos gebruiken,
en welker eigenfchap is te verhitten enont-
fteeking ce verwekken , moeit in hun eenig
wantrouwen verwekt hebben : want eene
pra&yk ,'welke fteeds ongelukkige gevolgen
heeft, waarfchouwt ten minden voor dwalin-
gen, in welke men vervalt, zo dezelve al-
le geene middelen aanwyft, om zig voor
dezelve te wagten, Menfchen van meer-
der bekwaamheid zouden hieruit geleert
hebben, dat het duifendmaal gernakkely-
ker zy, de kragten der natuur op te wek-
ken , dan de hevigheid van deszelfs bewe-
gingen te bedwingen; dat de dwaling van
middelen te gebruiken , die temperen ,
minder fchadelyk en veel ligter te herflel-
len zy, dan den misflag in het gebruiken
van middelen, welke ontfteeking kunnen
verwekken, en dat, zo 'er omftandigheden
syn, waarin noodz^kelyk de te onder»
brenging van de oorzaak der ziekte plaats
heeft, zonder enig ander hulpmiddel, dan
dat der bewegingen, door de ziekte zelfs
veroorzaakt, 'er ook een oneindig aantal
is, waarin , de werking der valte en der
vloeibaare deelen te hevig zynde, het ook
van de grootfte aangelegenheid is, om aan
den eenen kant fpoedig tegen te gaan d� al

over de GENEESMIDDELEN, n

te groote fpanning van de eerfte, dat is
der vafte, en aan den andere kant de ge.
breken der tweede of der vloeibaare dee-
len, welke beftaan of in derzelver ontbin-
ding, of in een gebrek van wey, of in de
oncaardingen die door derzelver fcherpheid
veroorzaakt worden.

In het geval van ontbinding moet men
door middel van ftremming de ontbondene
ftoffe tragten by een te brengen, en eene
meerdere vaftheid en gebondenheid aan der-
zelver deeltjes te geeven; dit verkrygt
men door middel van Verdikkende Genees-
middelen.

In het geval, alwaar een gebrek van wey
plaats heeft, zal door de verdunning der
vogten, derzelver uitfpanning en gifting
ophouden; de te fterk gefpanne , geprik-
kelde en gedroogde vefelen te gelyk hier
door ontbonden zynde, zal ook derzelver
beurtelingfche beweging, vermindert wor-
den, en de voortdryvende kragt minder
fterk zyn.

Eindelyk wanneer de zoute, fcherpe,
ongelyke deelen van het bloed of de gehee-
le maffa afgefcheiden , de zamentrekkende
kragt der vafte deelen te fterk aanzettea,
en het zamenweeffel der vloeibaare deelen
van een gefcheiden, en als verbrooken word
door derzelver veelvuldige fchokken; moet
men die tegengaan door zulke middelen,
die in fta.ac zyn, die deeltjes te omwin-

den , en dus derzelver. kragt te vernietir
gen.

De fmeerwortel, de huislook, de kleine
of Hinkende gouwe, de klaverzuuring , de
wortel cd de bladeren van de groote en
kleine zuuring , derzelver fap , eflentiel
zout, afkooklel, en iyroop, gelyk ook die
van berberiffen , of de zap van wilde
appelen, de wyn � en vlierazyn , de vi-
trioolge�ft, het water van Rabel, en al-
le mineraal zuuren , tot een zekere graad
van fcherpte gegeven , de room vaq
wyn (leen , het lal prunel, de falpe»
ter &c. zullen aan de eerfte indicatie vol-
doen.

Het water met koornzernelen vermengd,
de planten, als de Latouw, endivie, ber-
nafie, porcelein, viool bloemen, de ofte-
tong, de bloemen en bladeren van hetwoj-
lekruid, de kaasjesbladeren en de heemft,
de bladeren van den beerenklaauw, de mel-
de, het buigelkruid , &c zullen beant-
woorden aan de tweede; en de zoete oli�n»
de honig, de wortel van dewaterplompen,
de heem ft wortel , de fcor/on�re, de ara-
bifche "gom, de gom dragant, het fchrap-
zel van hartshoorn, de vjer groote en klei-
ne verkoelende zaaden, de kruiswond, het
konynenkruid of haze- latouw, de marjo-
lein , het Lynzaad &c. zullen voldoen aan
de derde indicatie.

AUq krampen , ontfteekingen , ver-

over d� GENEESMIDDELEN. 13

ftoppingen der ingewanden, hevige pynen *
Colyken, en in't algemeen de koortien &c.
moeten terftond door temperende middelen
tegen gegaan worden , maar men begrypc
ligtelyk uit het geen wy gezegt hebben,
dat men eene keuze uit deze Geneesmidde-
len doen moet. ,

In de meefte bafmettelyke en met ont*
fteeking vergezelde ziekten der beeften, de
zuure middelen gp meer dan vyfduizend
Dieren j welke men of geneezen, of voor
de ziekte bewaart heeft, heilzaam bevon-
den zynde, is hier door derzelver nuttig-
heid buiten twyfel ten overvloede bewee-
zen; maar de falpeter, die, behalve des-
zelfs kramp tegengaande kragt , en hec
vermogen om de pis en afgang te be-
vorderen j de taaye en lymerige vogten
verdunt, en ontbind , is van de allergroot-
fte nuttigheid geweelt, en moet in 't alge-
meen in alle ontfteekings koortfen die door
een verdikt bloed veroorzaakt zyn, verkoo-
zen worden boven de verfrifTchende, en
zulke zuuren, die de vogten verdikken.

De verdunnende en falpeterige, middelen
zyn de aangeweezene , of aan de indicatie
beantwoordende, en de zuuren tegen de
aanwyzing ftrydende middelen in den hoeft,
in de gebreken der Long, gelykook de ver-
frifTchende en diezelve "zuuren verbannen
moeten worden in de Loop, de roode-

Joop, en iu de * vet fmelting, &c,, ver-
mits de verdunnende, gelyagtige, de fly-
merige in dat geval van meerder nut zyn,
en ook met falpeter kunnen vermengd wor-
den.

Voor 't overige komen de temperende mid-
delen in geenen opzigte te pas in eene ver-
flapping of geheele verlamming van de veer-
kragt der fpiervezelen, daar door een alte-
lang durend gebruik 'va» dezelve de maag
verzwakt, en de vogten verdikt worden,
en dus aanleiding tot verftoppingen &c. ge-
geven word.

Zomtyds vereenigt men dezelve met o-
penende, pisdryvende en verdovende mid.
delen &c.

De werking van te verdeden, te ontbinden
en te verdunnen onderfteld in die deelen
der talryke en veelvuldige middelen, welke
men dit vermogen heefc toegekend, voor
eerft , eene meerdere hardigheid , dan
in de deeltjes der vogten , die door de
zelve moeten verdeeld en verbrooken
worden, want zonder deze hoedanigheid
zouden deze deelen zelfs wel haafl: ont-
bonden zyn; ten tweede, eene meerdere

* Gras-f'ondure, een ongemak, waar doot 't
vet der Paarden van binnen fmelt.

ovSr de GENEESMIDDELEN, !�

werkzaamheid of gefchiktheid tor, bewee-
ging , dan in die deeltjes van het vogt, met
't welk zy vermengd en voortgevoerd wor-
den ; ten derde, eene genoegzaamefynheid
om met de verfchillende vogten te kunnen
indringen in de naauwe en dunne vaatjes,
waar in zy den vrye omloop moeten herftel-
len; ten vierde, beginzelen in (laat om de
vafte deelen te prikkelen, en derzelver za-
mentrekking, veerkragt en werking te ver-
meerderen ; ten vyfde, eene dikheid of vas-
tigheid nodig om te ontfangen en te behou-
den de beweeging, welke zy van dezelve
verkrygen , en door welk middel diedeelen
zig vermengende met de bloed � en weybol-
letjes, en dezelve met geweld drukkende
en ftootende , ook met vrugt van een doen
fcheiden enverdeelen, terwyl de voortdry-
vende en veel fterkere werking der vaten
dezelve drukt, meer en meer wryft, defl
voortgang 'er van verhaart, derzelver na-
tuurlyke inwendige beweeging vermeer-
dert, en aldus dezelve dringende, om de
hair- vaatjes te openen , de taayheid en
lymerigheid als verbreekt.

De verdunnende middelen, welke minder
kragt bezitten, zyn eigentlyk niec anders,
dan openende middelen, welke dienen om
den loop der vogten gemaklyker te maaken,
en de ligtere beletzelen, welke zy ontmoe-
ten, te overwinnen.

Andere, welke kunnen aangemerkt woe-
den , als wezentlyke zuiverende midde^
Jen, werken ten aanzien der Dieren, gelyk
de middelen tegen het fcorbut werken inden
Menfch, naardien de zuiverheid der Levens-
zappen voornamelyk afhangd van de. vol-
brenging der affcheidingen, gelyk ook van
de uitwerping der onnutte en overtollige
deelen, en moeten dus alle openende of ver -
ftopping tegen gaande middelen, door de
MaJJa te ontladen van delymerige, zoute i
fcherpe en onaarte deeltjes , welke zy be-
vat, het-weiagtige gedeelte verzagten en
zoet maken, en tot dien (laat brengen,
welke dezelve behoort te hebben.

Zommige derzelve zyn in die ziekten ,
daar de borft in der daad met lymerige
ftoffe overlaaden is", zo veel als hoeftmid-»
delen.

Zommige andere openende en te gelyk
ontbindende middelen zyn nuttig in die ge-
vallen , alwaar het bloed tot klonters word
en ftremt, gelyk in geflaage wonden , kneu-
zingen, &c.

'Er zyn ook nog, die maagmiddelen, en
andere, die buikzuiverende zyn

Eindelyk de fterkere verdunnende en ver.-
deelende middelen zyn noodig in eene ver-
dikking van de wey, in eene verftopping en.
verharding der klieren, in de ziekten der
huid, als by voorbeeld in de fchurft, &c.

6vkr de GENEESMIDDELEN. 17

De openende middelen zyn de vyf ope-
lende, groote en kleine wortelen, depacich
lof paardikwortel, die van de Hinkende gou-
[we, de wilde cichorei, enderzelverblade-
[ren, de eer-en prys, de piffebedden, de
crocus martis aperiens, de tartarus vitriolatus,
'en andere middel zoucen, de agrimonie,
den afch van den fteel en peule der Room-
fche of Turkfche boonen, &c.

De zuiverende middelen zyn de Swaluwe-
wortel, de Florentynfche lifch, deRame-
inas, de bladeren van de aard-rook, van de
gezegende diftel, van de kleine huis- look,
van de Water- klaver, van de beekeboom;
hecpeperkruid, de waterkers, lepelblad,de
gom ammoniac, Sagapenum, de myrrhe,
het fpiesglas, het aftrekfel der houten, den
geeft van Ammoniac-zout, &c.

De verdunnende borftmiddelen zyn de
taraterlook, de alantwortel, de wortel van
fde florentynfche lifch , de bloem van fwa-
jvel, de zee ajuins-honing azyn, de terra
foliata tartan, de benzoin , en de ontbin-
ding van kreeftoogen, in overgehaalde azyn,
;&c. De ontbindende zyn de wond-midde-
len, hoedanige zyn de diSlamnut ,de fcarley,
het fchurfckruit, de hol wortel, en de genti-
ma, de wortel van Salomons zegel: de
bladeren van de kervel , het nitrum anti-
moniatum , de terra foliata tartan, en de
overgehaalde azyn met kreeftoogen.

De maagmiddelen zyn de Alantwortel,
B de

de welriekende Lifch of Calmus, de kalfs-
voet of duitfche gember, de peper, de
gember, de tartarus vitriolatus, het zout van
alfem, &c,

De Buikzuiverende middelen zyn de mer-
curius dulcis, de jalappe, de lorkenzwamme,
de Mecboacanna, de alo�, &c.

Eindelyk de fterkfte verdeelende midde-
len zyn het pokhout, de China � wortel, de
Sarfaparilla, de fai�afras , het zeepkruid,
, de galbanum , de fagapenum , de flangen-
wortel , de mercurius dulcis, de Mthiops
mineralis, JEthiops antimonialis, en de mer-
curius fublimatus corrofivus &c.

Hoe zeer nu dekragten en eigenfchappen
dezer Geneesmiddelen beweezen zyn, zo
vereifcht egter de voorzigtigheid, dat men
de grootfte oplettenheid gebruike op de ge-
vallen en omftandigheeden. Meeft altoos
zyn de ontbindende middelen voldoende, om
de verdikking der vogten, welke men moet
wegneemen, te overwinnen; anderzintsbe-
reiden zy den weg voor de verdunnende,
en in 't algemeen waagt men niets met van
de matigrte verdunnende middelen overte-
gaan tot die, welker werking fterker is,
en die terftosd en zonder eenige voorzorg
gegeven, ontfteeking zouden kunnen verwek-
ken in die verftopte deelen , waarvoor men
dezelve voorfchryft. Men moet dezelve
verbannen in alle Ziektens met ontfteeking,
in de hitte en verzwakking van de borft, en

�iteR d� GENEESMIDDELEN. t&

in eene fterke, hardnekkige en drooge hoeft.
Zo men verpligt was dezelve te gebruiken,
zoude men noodzakelyk de drift dervogten
moeten bedaaren , eer men het gebruik der-
zelve voorfchreer*, 't welk langdurendezyn
moet, en eerder plaats heeft in een gema-
tigde tyd van het jaar, dan in het ftrenge
van de Winter; ten minfte wat de houten,
de gommen en de kwik betreft, aangezien
de uitwaaffeming, welke deze middelen kun-
nen veroorzaaken , en welke de koude nood-
zaakelyk zoude verhinderen, zo men des-
zelfs uitwerking niet mogte voorkomen,
door te zorgen, dat de Dieren behoorlyk ge-
dekt wierden.

Daarenboven vereenigd men deze ver-
fchillende openende en verdunnende midde-
len met maagmiddelen , zomtyds met zuu-
ren , om 'er de werking van temaatigen,
met verzagtende, met buikzuiverende mid-
delen &c.

De aard en wyze , waardoor men de
fcherpte der vogten kan tegengaan, is,
geiyk ik reeds hebbe aangemerkt , de
zouten door verdikkende middelen te
verftompen , en derzelver fcherpte bui-
ten ftaat te (tellen van te kunnen fchaa-
den,dezelve door verdunnende middelen als te
verdrinken, de ftyvigheid, hardheid, fpan-
ning en droogte der fpiervezelen te v�rbee-
teren, en de ingetrokkenheid der kleine
vaatjes te herftellen.

■ .'*■ ^^ \* -,

De konft bereikt deze onderfcheide oog-
merken door die Geneesmiddelen, welke in
't algemeen Verzagtende genaamd worden.
Deze middelen zyn de heemftwortelen, de
waterplompen, de flangewortel, de kaas-
jesbladeren , het glaskruid, de beerenklaauw,
bet wollekruid, de vioolbloemen, de klap-
roofen, de witte leli�n, de bernafie , de
eamillebloemen , de gerwe of duifendblad,
de vier groote en kleine-verkoelende zaa-
den, d« faffraan , delatouw, deporcelein,
de offetong , het lynzaad, gerftenwater,
de arabifche gom, de walfchot, de melk,
de gom- dragantb, het zaagfel van harts-
hoorn, de honing, het afkook fel van
koorn zemelen, de zoete en verfche oli�n,
&c.

Deze middelen verfchillen weinig van het
grootfte gedeelte van die , welke men aan-
merkt als temperende , weekmaakende, ver-
dikkende , en als borftmrddelen.

Zoo men eenige prikkeling of ontfteeking
in de eerfte wegen vermoed, als het gevolg
van een kwaad voeder, van zommige
.fcherpe bytend-: planten, of van eenige in-
fe�ten van een bytende, ineetende aart,
welke het Dier kan hebben doorgeflikt,zul-
len de melk, de zoete verfche oli�n, en in
't algemeen alle verdikkende middelen, die
prikkelende fcherpe deeltjes yerftompen, en
tegelyk, deaangedaanedeelen befchermen-
de, zullen zy dekrampagtige beweegingen,

over de GENEESMIDDELEN, zt

welke de eerfte verwekt hebben, doen op-
houden.

In de Ziekten der huid, en in alle andere
ongemakken, weike men aan eene fcherpte
der vogten moet toefchryven, zullen de
yerzagtende middelen, die te gelyk verdun-
nen, gelyk het water met zemelen vermengd,
de latouw,de endivie , de bemafie,de os-
fetongi gelyk ook de weekmaakende, als de
kaasjesbladeren, het glaskruid, de beeren-
klaauw, het bingelkruid, &c. met vrugt
gebruikt worden, en zullen het Dier voor-
bereiden tot de ontladingen, welke men on-
vermydelyk verwekken moet, en zullen
daar en boven de hevige prikkeling voor-
komen, welke onvermydelyk zoude geboo-
ren worden, op bet fchielyk geven van mid-
delen , gefchikt om de geheele maila in be->
weeging te brengen, zo dezelve niet waa-
ren voorgegaan doqr alle zulke middelen,
die in ftaat zyn om de zouten te verfprei-
den.

Wanneer het oogmerk is, om het vogt,
't welk zig in de holligheid van de Longe-
pypjes en de long affcheid, te brengen toe
dien (laat, welke het zelve moet hebben,
de fcherpheid, welke het zelve mogt ver-
kreegen hebben, te verftompen , om ineen
woord, te doen bedaaren de drooge en he-
vige hoeft, door eene wezentlyke fcherpe
wateragtige flym, welke de lpngepypjes en
B 3 blaa§«

blaasjes prikkelt, veroorzaakt, moetende
vei zagtende borftmiddelen gebruikt worden ,
en deze middelen zyn de honig, de wal-
fchot, het longenkruid, de heemft of ma-
luwe, de vioolbloemen, deklaproofen, het
iynzaad , de waterplompen , de faffraan,
&c.

Een afkookzel van den heemftwortel, het
lynzaad, de arabifche gom, &c. zyn van
groot nut, tegen de moeylykheid of pyn in
't water maaken; het zaagfel van denharts-
hoorn , de bloemen en bladeren van hec
wollekruid * de zoete en veifche oli�n zyn
van geen minder nut in de vetfmelting
der Paarden in de loop , het zy men
dezelve geeve by wyze van een drank, het
zy door middel van een Ciyfleer, met by-
v�eging van eenige vette , fmeerende din-
gen.

Eindelyk in alle gebreeken veroor-
zaakt door eene fcherpheid der vogten^
is de algemeene aanwyzing te verzag-
ten.

Om des te fpoediger depynen te doen be-
daaren, vereenigd men verzagtende,met ver-
doovende middelen; zomtyds vermengd men
ze met verdunnende, en openende middelen;
dikw�s maakt men tegelyk gebruik vanver-
deelende, of verzagtende borftmiddelen ,
voornamelyk als men verpligt is, het vogc
van de long te gelyk te verzagten en te ont-
binden &c.

over de GENEESMIDDELEN. 23

Ontlajien, is by gebrek van de kragten.
der natuur , door behulp der konft, de
uitdryving van verfcheiden overtolli«
ge Itoffen te bewerken door de onder-
fcheide ontlaftweegen, welke den uitgang
derzelve kunnen toelaten. De middelen
welke deze uitwerking doen , kunnen
derhalve � niet dezelfde zyn. Die, welke
de affcheiding der pis bevorderen, kun-
nen de ontlading der vogcen , afgefchei-
den door de kwylklieren, niet verwekken :
gelyk die Geneesmiddelen, welker eigen*
ichap is deze te bevorderen, nimmer iets
zouden toebrengen tot bevordering der ge-
voelige en ongevoelige uitwaaffeming, tot de
buiksontlafting, tot de uitwerping van die
flymerige ftoffe, met welke hetfnotvlies
bedekt is, &c.

De bladeren , en de wortel van de
Hafelwortel, de Gratiola, de witte nies-
wortel, de groote fpurge of wolfsmelk,
het zaad van fpringkruid,- de ipecacuanha,
de gilla vitrio� van Paracelfus, het glas
van antimonium, de braak-wynfteen, be-
reid met den zogenaamde fafFraan van me-
taaien , zyn fterk werkende middelen;
maar die in de Vee-Geneeskunde, ten mins-
ten , wat den Os, het Paard, het Schaap ,
den Ezel enden Muil-ezel, &c. betreft,
niet van dat gebruik en die nuttigheid zyn,
welke deze middelen in de Geneeskunde van
den Menfche hebben.

Twee- en- twintig grein' van de braak»
wyn-fteen. zodanig, als dezelve in de Apo-
theeken te Lyon bereid word, en waarvan
men aan de Menfchen tot twaalf grein'
geeft, hebben geene werking gedaan opeen
Schaap. Dit Dier had in twaalf uuren niets
gegeeten. Men deed het zelve ten fes uu-
ren des fmorgens tien grein' van dit braak-
middel inneemen, ten agt uuren gaf men
het door middel van een hoorn, veel laauw
water; dit water, wel verre van walgingen
te weeg te brengen, gelyk het zelve in de
Menfchen verwekt, fcheen eer het Dier te
verleevendigen; ten negen uuren gaf men
het zelve wederom vier grein' van hetzelve
braakmiddel; ten halftien uuren wederom
vier, en ten halfelf uuren nog even zo veel;
men nam niets waar, dan eene zeer overvloe-
dige ontlading van pis, welke niets van des-
zelfs natuurlyke helderheid fcheen verloo-
ren te hebben, en welke ontlading wel kan
veroorzaakt zyn, door de groote menigte
van laauwe dranken, welke dit Dier tegen
wil en dank had ingefwojgen.

Hondert en twintig grein van deze zehf-
de wyniteen ten agt uuren des fmorgens nug-
teren gegeven, aan eene zeer levendige en
fterke Mui) ezelin, verwekten by dezelve
eenigetyd daar na, en tot negen uuren toe,
hevige kloppingen indezyde , enhygingen,
waar op veele rpmmelingen in den buik
volgden. Zy kaauwde zonder ophouden,

over de GENEESMIDDELEN. 25:

eens ontlafte zy den drek en de pis als na
gewoonte.

Een quartier na tien uuren van denzelve
dag, gaf men dezelve in een aftrekzel van
een once fenebladeren, tweehoadert en veer-
tig greinen. Op het zelve ogenblik, dat de.
ze drank gegeven wierd, ontlafte zy voor
de rweedemaal den drek, zynde dezelve in
keutels , gelyk in den natuurlyke ftaat;
maar vyf minuten daar na, was die, wel-
ke zy doe ontlafte, veel minder gebondeD,
en terftond ontlafte zy ook een dikke pis, en
wit gelyk als melk. Een kwartier na elf
uuren waren de ontladingen zodanig als men
dezelve ziet na de uitwerking eener purga-
tie; dit Dier had geen afgangen meer, ge-
durende het overige van den dag , maar ze-
dert den middag pifte zy tien maaien, en
deze pis behield de dikte �n witheid, welke
men te voren had waargenoomen.

Den volgende morgen verwekte eene her*
haalde gifte van twee hondert en veertig
greinen, by deze zelfde Muil ezelin, geen de
minfte kloppingen of hyging�n ; alleenlyk
proefte zy zeer dik wils in den voormiddag,
maar zedert drie uuren in den namiddag, toe
fes uuren des avonds, ontlafte zy pis even als
wy gezegt hebben, en had tien buikonclas-
tingen, gelyk als of men dezelve een buik-
zuiverend middel gegeven hadde.

Den derde dag gaf men aan dezelve een

once van dit braakmiddel, twee uuren daar-

na deed men dezelve, gelyk men ook in de
vorige Proefneemingen gedaan bad, veel
laauw water drinken, zy proefte dikwils en
ontlafte veele en zeer witce pis, en had ia
den tyd van agt uuren cien of twaalf onc-
laftingen van drekftoffe, en fcheen zeer ver-
moeit te zyn.

Men liet dezelve eenen dag rulten. Ver-
volgens gaf men ze twee once van denzel-
ve wynfteen, welke geene merkelyke uk-
werking te weeg bragten; hec Dier proefte
niet, gelyk hetzelve te voren zeer dikwyls
gedaan had, zo dra ze het middel haddein-
genoomen. Zy pifte zeer dikwils; de pis
was troebel, maar minder wit, en zy had-
de geenen afgang.

�indelyk na eene tuffchenpofing van twee
dagen, gaf men aan dezelve hondert en fes*
tig greinen Nitrum arftnicale, 't welk nog
eenige kloppingen, of hygingen, nog rom-
melingen te weeg bragten, ook en proefte
zy niet, de drank was veel minder, nog-
tans pifte zy in den tyd van vier en twintig
uuren ten minfte veertig maaien, de pis
was zeer helder, de ftoffe, welke zy door
afgang ontlafte,. was witagtig, lymerig,
en vermengd met gedeeltens van het bin-
nenfte of vlokagtige vlies der darmen, want
bet Dier geftorven enterftond geopend zyn-
de, vond men dit zelfde vlies op veele plaat-
fen in de Maag en Darmen ontftooken en
ingevreeten; de klieren van het darmfcheij

over de GENEESMIDDELEN. 4jr

fcheenen voor het grootfte gedeelte veret-
tert; door drukking kwam 'er eene zeer ilin»
kende ftoffe uit, en op deze fioffe aldus
uitgedrukt, volgden wormen ter lengte vaO
een duim en omtrent twee lynen dik.

Tagtig grein' van het glas van antimonium
aan een fterk Paard des (morgens ten zeven
uuren nugteren gegeven, veroorzaakten eenj-
ge tyd na dat hy een menigte laauw water had
gedronken,aanmerkelyke rommelingen in den
buik, eene zekere zoort van walgingen of
vrugteloofe pogingen tot braaken, menig-
vuldige bruif�chingen en kloppingen in de
zyden, of hygingen, die vry fterk waa-
ren, hy kaauwde zonder ophouden , en de
winden, welke hy in menigte door den aars
loosde, hadden eeneondragelyken flank.

Welhaaft ontlafte hy eenmaal den drek,
zynde dezelve natuurlyk gebonden ,* ten
negen uuren hielden de kloppingen op, en
de drek, welke hy als doe voor de tweede
maal loosde, fcheen minder hard te zyn.

Een kwartier na tien uuren van denzelve
dag gaf men hem, in een aftrekzel van een
once fenebladeren »feftig grein' van hetzel-
ve glas, ten halfelf uuren ontlafte hy voor
de derde en laafle maal wederom den drek,
en gedurende het overige van den dag loos-
de hy tot twintig onderfcheide reifen eene
dikke pis, welke zo wit als melk was,

Dit Dier heeft nog zeer lang geleeft zon-
der

der dat dit braakmiddel, en deszelfs over-
blyfzel eenigede minde kwaade uitwerking
op hetzelve gedaan beeft, en mogelykzou-
de het nog leven, zo men hetzelve niet ger
bruikt had tot ontleedkundige proeven en
kffen.

Men begrypt ligtelyk, hoe veel ligt men
Uit diergelyke proefneemingen zoude kun-
nen haaien , wanneer dezelve nog meerder
regelmatig genoomen, agtervolgd en ver-
ineenigvuldigd wierden op de herkaau-
wende en andere gras�etende Dieren, by
welke de braaking onmoogelyk is; maar zo
deze voldoende zyn, om aantetoonen deze
onmooglykheid ,ishetklaarblykend, dat wy
ten hunnen opzigte berooft van die toevlugt,
welke de braakmiddelen ons verkenen in
het behandelen der Ziekten van den Menfch,
ons niet zouden kunnen ten nutte maaken
dezen zekere en fpoedige weg, om de maag
te ontladen van die doffen, welke dezelve
hinderlyk zyn, die de vereeerings zappen
bederven, die de affcheiding derzelve be-
letten , en welke de fpiervezelen van dit in-
gewand verzwakken; om aan de kwaade
en befmettelyke gillende ftoffen den tyd
te beneemen, van te kunnen doordringen
in de wegen van den omloop van het
bloed, en aldus de geheele mafla te ont-
vellen ; om het Zenuw ■ geftel in bewe-
ging te brengen, wanneer het nodig zy,

over de GENEESMIDDELEN. 23

om door die heilzaame fchokkingen ter reg-
ter tyd aan het ganfche geitel toegebragt,
eene afleiding te weeg te brengen; om voor
te komen den (blftand der vogten; om die
aantezetten, welker beweeging vertraagt
is, om de afklenizingen te her (tellen, om
inwendige verfweeringen te doen ontlas-
ten, &c.

De middelen, om aldus met fpoed alle
deze onderfcheide werkingen voort te bren-
gen , ons ontnoomen zynde , tot welk een
itaat van behoeftigheid en gebrek zoude dan
de Geneeskunde der Dieren niet gebragc
zyn , indien men na de (tellingen, bevat in
de werken van byna allede Schryvers, wel-
ke over deze (toffe gehandelt hebben,- de-
zelve ook nog beroofde van het vermo-
gen , om buikzuiverende middelen in 't werk
te kunnen (tellen, onder een valfch voor-
wendfel van doodelyke wanorders , welken
zy veroorzaakt hebben?

Deze wanorders kunnen wezentlyk en
waaragtig zyn, maar zoude derzelver oor-
zaak niet geleegen zyn in die barbaar-
fche vereenigingen, in die wanftallige ver-
mengingen , welke de Kwakzalvers berei-
den, en die uit veele in zig zelfs kragti-
ge en heilzame middelen als een nieuw foort
van vergift doen voortkomen? Zoude dezel-
ve niet gelegen zyn in de onkunde van de
gepafte giften ten aanzien van de natuur en

de hoedanigheid der ftoffe, welke men ge«
bruikc, en een opzigte van den ouderdom;
de tterkte, en hec temperament, 'c welk
paar al te dikwils onbekend is, van het
Dier, aan het welk men die middelen ge-
geven heeft? Heeft men altoos met de ver-
eifchte omzigcigheid de onvermydelyke
voorzorgen, welke het gebruik dezer Ge-
neesmiddelen vorderen, waargenoomen? Is
dezelve zorgvuldigheid voorafgegaan van
eene aderlating in die gevallen, alwaar de-
zelve noodzakelyk was, van bevogtigende
en verzagtende dranken, gelyk ook van
herhaalde verzagtende Clifteeren, gefchikt
om te ontbinden en van te voren te ontlas-
ten een gedeelte van de dikke drekftoffen,
om de ingewanden als te ontfpannen, en
voor te bereiden tot de werking van het
middel, en aldus de wegen zonder pyn te
openen ? Was de maag welke het buikont-
Jaftend middel ontfing, niet overlaadenmet
voedzels, en heeft men de oplettenheid ge-
bruikt, om, vier of vyf uuren voor , en
even zo veel tyd na het geven van het
middel, aan hec Dier alle gelegenheid te
beneemen van zig met voeder op te vul-
len ? Waaren die Geneesmiddelen onder
eene drooge of natte gedaante? Zyn deze
onderfcheide gedaancens wyslyk gefchikt ge.
weeft na de gefteldheid of temperamenten
der voorwerpen , en is de keuze bepaalt ge<
wrorden na eene overweeging der drooge of

over de GENEESMIDDELEN. 31

vogtige fpyze , waarmede zy gevoed wa-
ren? Heeft men de uitwerkzelen der buik*
zuiverende middelen, die in dranken gege-
ven waren, in de eene en andere dezer
onderwerpen vergeleeken met die der pillen,
of der poeiers, welke zomtyds de darmen
van zekere Dieren zeer fterk aandoen, en
de maag ontfteeken door derzelver vaftheg-
ting en verblyfineenig gedeelte vanderzel-
ver wanden ? Heeft men altoos agt gegeven
op d� Lugtftreeken, op deSaifoenen, op
den tyd, wanneer het nypen en de ftreng-
heid van de koude bovenmaatig zynde, de
vaten toegefloten worden, en wanneer ook
aan den andere kant, in de verpligting, waar-
in men zig gemeenlyk bevind, om het Dier
aan de lugt bloot te Hellen, om hetzelve
van tyd tot tyd in eene gematigde bewee-
ging te brengen, welke de zo nodige uit-
waaffeming bevordert, het te vreezen zy,
dat die zelfde Lugt, waar tegen het d�k-
wils niet genoegzaam befchut is, hetzelve
treffen en gebreekenveroorzaake, waarvan
hetzelve zoude zyn bevryd gebleeven , zo
men behoorlyke zorg had gedraagen, om hec
zelve beter te dekken ? Heeft men wel be-
dagt, dat in eene;zeer groote hitte, wan-
neer het verlies van vogten veel aanmerke-
lyker is, 'er ook in een zeker opziet en ge-
woonlyk eene droogheid der ingewanden en
zelfs van het geheele lichaam plaats heeft,
men zeer fpaarzaam behoorde te zyn in 'c

bruiken van die Geneesmiddelen ? Is het
gebruik, 't welk men 'er van gemaakt heeft,
altoos gepall en wel overwoogen geweeft ?
Heeft men de natuur niet ontroert en tegen-
gegaan, en heeft men aldus zelfs geen'hin-
derpaalen aan zyne oogmerken geftelt, door
met deze ontlading, andere ontladingen,
welke de natuur bereide; te verhinderen ?
Heeft men de gevaaren wel overwoogen,
welke men loopen konde , wanneer de
maag zwak of ontftoken was, en wanneer
'er heete koortfen, fterke beweegingen van
het bloed, fnydingen in de darmen, en dit
inwendig verborgene brand aanweezig zyn,
waar door de darmen der Dieren zomtyds
zyn aangedaan, zonder eenig uitwendig te-
ken? Heeft men niet zeer fterke buikzui-
verende middelen verkoozen, boven de
zagter werkende buikontlaftende, in de ge.-
breeken van de borst, in de hoest, in de ziek-
tens der huid, welke dooreene wezently-
ke fcherpheid veroorzaakt zyn , en in wel-
ke deze laaftendoor de darmen te ontladen ,
de vogten zouden verzagt, of ten minften
de prikkeling en ontfteeking niet ver-
meerdert hebben ? Heeft men zig inzom-
mige gevallen van een zeer groote hit-
te of van eene brandende koorts, bepaalt
tot die middelen, welke in ftaat waaren ,
om de inwendige beweeging van het bloed,
en de gifting der gal te verzwakken, hoe-
danige die zyn onder welke menhct�pfonts

over de GENEESMIDDELEN. 33

en Sedlitz � zout, het zout van planten, en den
room van wyafteen vermengd, en welke mea
geeft in afkookfels van zuure planten ?
Heeft men wel onderfcheiden die middelen,
welker gebruik het meefl: dienftig was , in
eene verdikking der vogten en eene verftop-
ping der vaten , in die gevallen, waarin hec
van de grootfte aangelegenheid is, het ze.
nuw - geftel te doen fchudden, en heeft mea
in die Dieren, by welke het zenuw - geftel tot
onregelmaatige beweegingen geneigd was,
de noodzaaklykheid overwoogen, om als
dan de buikzuiverende middelen met veel
water vermengd te geven? Eindelyk bevat-
tede de maag en darmen, zo dikwils mea *
zyn toevlugt tot deze middelen genomea
heeft, altoos ftoffe, welke noodzaakelyk
moeften uitgedreven worden ? En heefc
men, by gebrek van zodanige ftoffe,. aldus
niet aan derzelver werking onderworpen,
die, welke goed en nuttig waren? Heefc
derzelver kragt, dus niet onmiddelyk op
de Zenuw - vezelen gewerkt ? Hebben der-
zelver deeltjes, door zig zeer lchielyk te
vermengen met het bloed, 't welk zy dus
door gedwonge onnatuurlyke affcheidingen
hebben kunnen ontbinden, en van deszelfs
vloeibaarfte en meeft balfemagtige gedeelte
berooven, de vogten niet uitgeput, en als
doen verdrogen ? In een woord, de zwak-
heden, de afkeerigheid van voedfels, de
oatroeriDg, de koorts, de algemeene ont«
C ftee-

fteeking, en alle de toevallen, ho�danigezy
ook zyn mogen, welke de gevolgen ge.
weeft zyn van gegevene buikzui verende
middelen, en welke maar al te dikwils aan
de Dieren den dood hebben veroorzaakt,
heeft men die alle in 't algemeen en te regt
moeten toefchryven aan de Geneesmidde-
len, eerder dan aan de onkunde van hun ,
in welkers handen dezelve geweeft zyn ,
gelyk het zwaard zoude zyn in de handen
van een Kind, of van een woedende ?

Diergelyke denkbeelden hebben ve�le
Geneeskundige van vroegere tyden verleid,
■welker naamen z�lfs vermaard zyn geweeft ,
maar die in de daad niet anders kenden,
dan het elaterium, en het nieskruid. Door
de ontdekking van een oneindig aan-
tal van minder fterke, en metdekragten en
het temperament van den Menfch meerder
overeenkomftige middelen, gepaart met de
wezentlyke nuttigheid van zodanige Genees-
middelen , in eene oordeelkundige behande»
ling van het grootftegetal der ziekten, waar
door dezelve kan worden overvallen, heb»
ben latere Geneesheeren het vertrouwenen
den moed wedergekregen, en niet toegelaa-
ten, om, in navolging van dezelve, de pur-
geermiddelen langer als doodelyke werktui-
gen te befchouwen. Een niet minder ge-
lukkige tyd tegenwoordig de Geneeskunde
van hec Vee ligt by zettende, zal dezelve

over de GENEESMIDDELEN. 35

buiten twyfel ophouden van die toevlugten
langer te verzaaken, welke dezelve des te
dierbaarder zyn moeten, daarzy, ontbloot
van die der braakmiddelen, op geenerhande
wyze zoude kunnen vervullen het gebrek
van die ondaft - middelen, waar van wy thans
fpreeken. Zy zal dan voortaan niet meer
verwerpen deze zo nuttige middelen , om
de e�rfte wegen te herftelien, dikwilsen na
maate van de ziekten zelfs verflaauwt en
verzwakt door gebrek van dekragtder zap-
pen, welke gefchikt zyn ter ontbinding der
voedzels; orn te vernietigen de uitwerkin-
gen , en tegentegaan de aanmerkelyke ver»
anderingen, voortkomende uit de vermen-
ging van deze zelfde bedorvene vogtenmet
het bloed, om nodige afleidingen te ma-
ken ; om de herfenen te ontladen; om de
ingewanden van den buik van alle belemme-
ring te bevryden; aan het bloed deszelfs
vloeibaarheid te herftelien, den omloop in
de kleinfte hair - vaatjes gemakkelyker te
maaken; om in den ftroom van het oraloo-
pende bloed weder te brengen die vogten,
die daar van afgefcheiden waaren, om de
gantfche mafla te ontlaften van de overtol-
lige vogten, waar mede dezelve belaadea
was, &c.

De buikzuiverende middelen, welke men,
in de Geneeskunde van het Vee kan aannee-
men, zyn de eiken � vaaren, de Tamarin-
den, het Epfoms- en Sedlitz- zout, hec
C t zout

zout der planten, het zout van Gtauber,
het Salpeter, de room van wynfleen, de
magnefia^ de Tartarus F�triolatus, de man-
na, het extraStum Catbolicum, de Rhabar-
ber, de lenebladeren, de mercurius - dulcis
de alo� , de lorken - zwamme, de jalappe,
de Mecboacanna, de turbith - wortel, de
Scammonium_f de gom gutta, het fwarte
nieskruid, de gratiola, de Coloquint- ap-
pelen, het elaterium, of ezels- komkommer-
zap, de trocbisci albandal, het extraft van
Coloquinten, van de grootefpurge, &c.

De eerfte dezer middelen zyn zagter
�werkende, dan de andere, en moeten hier-
om de voorkeur gegeven worden in die om-
ftandigheeden , in welke 'er een merkeiyk
gevaar te wagten is, van de gantfche mas-
fa te verdunnen, en ontfteekingaantebren-
gen, de al te aandoen lyke of reeds te fterk
gefpanne vefelen te prikkelen, van door die
aanprikkeling eene reeds aanwezig zynde
fcherpheid te vermeerderen, de vogten te
berooven van het overige van derzelver
wateragtig gedeelte, waarvan zy reeds maar
al te veel ontbloot zyn, de ontfteekingen te
vermeerderen, &c.

De kragt der andere buikzuiverende mid-
delen is veel fterker, derzelver uitwerkin-
gen zyn ook veel duidelyker en aanmerke-
lyker, maar zy komen niet te pas, dan
wanneer men niet behoeft te vreezen voor
eeaa te fterke beweeging van het bloed,

over de GENEESMIDDELEN. 37

wanneer het oogmerk is het zelve te ver-
deden , en deszelfs beweeging te doen ver-
meerderen, op de verftopte vaten eenekragc
te doen, welke fterker is dan den tegen-
Hand, welke den vrye omloop der vogtea
belet, de ontlading der overtollige water -
agtige deelen te bevorderen, en na buiten
te dryven een verrotte ftoffe, welke ander-
zints in de mafla van hec bloed overgaande,
hetzelve altoos meer en meer doed beder-
ven , &c.

Eindelyk de laatfte dezer Geneesmidde-
len, hoedanige zyn de turbith- wortel, de
fcammonium, degom-gwMa, het nieskruid,
de graiiola, Sec. nog oneindig meerder prik-
kelende zynde, veroorzaken ook veel rui-
mer ontlaftingen; zy beweegen en verdun-
nen het bloed veel fterker; men neemt tot
dezelve zyn toevlugt niet, dan in die ge-
vallen , alwaar de minder kragtige buikzui-
verende middelen onvoldoende zouden zyn;
wanneer de vezelen in een foort van on-
gevoeligheid en werkeloosheid zynde, men
zig niet moet laten te rug houden door
de vrees, van eene al te fterke prikkeling
en beweeging van het zenuw-geftel; wan-
neer men zig in de verpligting gebragc
ziet , om aanmerkelyke ontladingen te
weeg te brengen, om dikke taaye, lyme-
rjge ftoffe uittedryven, welke de Chyl be-
derven, en die eene verflapping van de
fpieryezelen van de maag en der darmen
C 3 ver*

veroorzaaken, &c.; maar indien de zelve
niet ter regter tyd, en met omzigtigheid
en voorzorg gegeven worden, zyn dezel-
ve niet anders, dan bytende, ineetende en
ontfteking verwekkende middelen, in ftaat
om de vliezen der darmen te verfcheuren ,
de vogten van derzelver vloeibaarfte dee-
len te berooven , de ftoffe der Dierlyke
geeften te doen vervliegen, en de vaten
te oncledigen, waarvan eindelyk eene aller
pynlykfte dood het gevolg is.

De werking van de eene en andere dezer
ontlaftende middelen , is hier veel langzaa-
mer, als by den Menfch, ten minfte ten aan-
zien van de Dieren van een zeekere zwaar-
te en dikte. By voorbeeld, in een Paard
openbaart zy zig niet, dan vyfcien, agt-
tien, ja zelfs vier en twintig uuren na dac
men hun dezelve heeft ingegeven, vermits,
hoe grooter de ukgeftrektheid van de dar-
men en derzelver vaten is , door welke de
deeltjes der buikzuiverende middelen moe-
ten doorgaan, hoe meerder tyd zy ook toe
derzelver werking nodig hebben. Men kan
dan de traagheid in derzelver uitwerkingen
aanmerken als eene nieuwe proef, dat de
deelen vnn deze middelen tot in het bloed
doordringen, 't geen reeds in de Merry-
paarden en Melk - koeyen, gelyk ook in de
Vrouwen, die zoogen, beweezen en bei
veftigd is, alzo derzelver zog dan ook de

over de GENEESMIDDELEN. 39

kragc verkreegen heeft, om de jonge Zuige-
lingen te doen purgeeren.

Derzelver werking is ook nog daar en bo-
ven min of meer langzaam, voor eerft, na
derzelver foort; die der aller fterkfte buik-
zuiverende middelen, hoedanige zyn de
harsagtige, is minder fchielyk na maate van
de ftoffe, welke de werkende deeltjes be-
lemmert, en verhindert, dat zy zig fpoe-
dig ontbinden: ten tweede, na maate van
hec drooge of natte voeder, waar mede de
Beeften gevoed zyn, zyndedie, welke men
gras te eeten gegeven heefc, veel meer vat-
baar voor derzelver werking, dan die, wel-
ke men geftadig met droog voeder gevoed
heeft: ten derde, na maate van de zwak-
heid of tederheid van het Dier, na de min-
dere of meerdere fterkte van zyn natuur;
want 'er zyn Paarden, by welke de honig
de uitwerking van een buikzuiverend mid-
del doed; aldus is een mengzel van een pond
honig in een maatje zemelen» of een gely-
ke hoeveelheid zemelen en honig in een
genoegzaame quantiteit water gekookt, dik»
wits een zagt en voortreffelyk buikzuive-
rend middel geweeft in zommige gevallen,
van kloppingen in de zyde, van hoeft, van
verzwakking, van vermagering veroorzaakt
door vermoeidheid, zynde het gebruik daar
van nogtans te regt verboden na verloop van
vyf of fes dagen, of zelfs eerder, zode
veroorzaakte ontlading van zig zelfs een
»' C 4 eiade

einde heeft genomen: ten vierde,- na de ge.
daante, onder welke men die middelen ge-
geven heeft, vermits de ontboDdeoe of nat-
te buikzuiverende middelen altoos minder
tyd nodig hebben, om derzelver werking
te doen, dan die, welke men in eene vas-
te zelfftandigheid geeft: ten vyfde , na
maate van de giften, waar toe het altoos
van groote aangelegenheid is de natuur raaa
te pleegen, en welke, wanneer zy te fterk
zyn, de werking langdurender doen zyn, zo
zy dezelve al nist fpoediger maaken, en
ook overmatige buikzuiveringen kunnen ver-
oorzaaken, tegen welke men maar al te
dikwiis vrugteloos verzagtende, en verdo-
vende middelen &c., voorfchryft, het zy
in dranken, het zy door middel van Cly-
Jdeeren: voor 't overige wanneer de dofes
of giften te zwak zyn, dan zyn deze mid-
delen geen ondaftende middelen meer, de
magnefia is dan zuurbrekende, de room van
wynfteen temperende, gelyk ook de falpe-
ter, die daar en boven pisdryvende is; de
munna is een borftmiddel, de alo� en de
Rhabarberz/nmaagmiddelen, de mercurius
dulcis openende, het elaterium en zelfs de
Coloquint-appelen in een zekere bepaalde
hoeveelheid gegeven, zyn niet anders, als
verdeelende en fterk ontbindende midde-
len, &c.

Uit overweeging nu van dit alles , kan
men oordeelen, hoe weinig noodzaaklykheid

over de GENEESMIDDELEN. 41

'er zy, van zo dikwils ter bereiking der oog-
merken , welke wel overwoogen fchynen te
zyn, tot zekere vermengingen van Genees-
middelen overtegaan, welke ik oordeele,
dat men in de beoeffening der Geneeskunde
van het Vee, zeer gernaklyk kan nalaaten,
indien men maar aan den andere kant in de
verkiezing der middelen, en met betrekking
op de omftandigheden, welke 'er kunnen
voorkomen, agt geeft op de veranderende
eigenfchappen en kragten, welke zy bezit-
ten ; aldus zoude men in het geval van eene
zwakheid der maag en kwaade fpysvertee-
ring, in plaats van de zelve te vereenigea
met maagmiddelen, die vermenging kunnen
vermydqn met zig te bepaalen, tot die buik-
zuiverende middelen, welke maagmiddelen
in zig zelfs zyn. Insgelyks zoude men zig
bedienen van de Rhabarber, de welrieken-
de eekel of Roodeloop � nooten, &c. wan-
neer men eenige zamentrekking moet trag-
ten te verwekken; met de manna voor te
fchryven, wanneer het oogmerk is te ver-
zagten en te ontfpannen, &c. Myn voor-
neemen is nogtans niet om alle vermenging
tegen te gaan, indien het mogte gebeuren,
dat deze Geneesmiddelen onvoldoende wa-
ren , nog ook om die der koortsverdryven-
de te verbieden, om dekoortfenteontwor-
telen, welke men op geene andere wyze
overwinnen kan, of die der zweetdryven-
de; wanneer het oogmerk zy om teverdun-
C j nan,

nen, en met kragt te verdeden de verdikte
vogten, die hier en daar verfpreid zyn, ge-
]yk in de fchurft der Paarden, &c.

In het geven van buikzui verende mid-
delen, gelyk ook van alle dranken, hoeda-
nige zy ook zyn mogen, door middel van
den hoorn, moet men daar en boven eene
voorzigtigheid gebruiken , omtrent welke
men in 't algemeen maar al te dikwils in
gebreken blyft, het zy met de Dieren al te
lang, en zonder tuflchenpoofiDg te houden in
dien gedwonge ftand, in welke men genood-
zaakt is dezelve te plaatfen. om ze den
drank te doen doorzweigen, het zy met
aanftonds, en telkens kort op malkander de
hoornen geheel ledig te gieten in derzelver
bek uit vreefe van een gedeelte van het vogc
te verliefeo, en met gevaar van dezelve te
doen flikken; 't welk men gemaklykzoude
kunnen voorkomen met van boven deze zoort
van drinkbeker te fluiten , en met denzelve
aan het dunfte einde, drie of vier vingeren
breed te bekleeden met een zoort van een
klap, die, door eene zeerligtedrukkingzig
openende, et aanftonds en naar welgeval-
len weder kunnende gefloten worden, niets
van dien drank zoude laten uitvloeien, dan
die quantiteit, welke men aan het zieke
Dier zonder enig gevaar geven kan.

Voor het overige, geeft men deze ont-
laftende middelen aan de Dieren, niet alleen
mee hun dezelve door den mond te doen in
■ 3 nee

over de GENEESMIDDELEN. 43

neemen, maar men gebruikt dezelve ookby
wyze van Clyfteeren, en met des te meerder
vrugt, daar de dikke darmen, doorderzel-
ver ukgeftrekcheid en groote, voor al in de
Paarden, veel plaats verfchaffen voor deze
middelen, en alzo derzelver werking nood-
zaakelyk vermeerdert word; het is aldus,
dat wy door die middel de al te traage ost-
lafting voorkomen, we)ke een purgeermid-
del op zig zelfs, of in een drank gegeven,
zoude hebben veroorzaakt; zeer dikwils ook
ontlaft men met fterker buikzui verende mid-
delen te gebruiken, door deze weg op eene
aller heilzaamfte wyze, de Dieren, by wel-
ke die zelfde middelen op eene andere wyze
gegeven, ongemakken zoude hebben kun-
nen veroorzaaken; gelyk men ook in die ge-
vallen , alwaar het nodig is, eene minder of
meerder fterke prikke�Dg te veroorzaaken,
met zeer veel nut op deze wyze de zoda-
nige dezer middelen gebruikt, welke nog
veel kragtiger en fterkerzyn; alsdan brengt
men dit vogt in door middel van de Cly-
fteerfpuit, welke het zelve veel verder
dryft, dan het zelve gebragt word, wan-
neer de lavementen eenvoudiglyk ingebrage
worden met een ander foortvaninftrument,
waar van men zig met zeer veel gemak be-
diend in die omftandigfaeid, als het Dier
zonder ophouden zoude willen het vogt we-
der na buiten dry ven, en wanneer dit zelf-
de vogt, met kragt tegen de darmen ge-

fpooten en aangedrongen, de prikkeling zou-
de doen vermeerderen, welke de verzag-
tende, verkoelende, verdovende, en ande-
re naar gelegenheid aangewende klifteeren
moeten doen bedaaren, &c.

Alle Dieren waaffemen uit in den ftaat
van natuurlyke ruften bedaardheid, laaten
de uitwaaflemende vaaten, die niet anders
«yn dan de uiterfte einden der flagaderlyke
bloedvaten, geftadig uitvloeien een fyn,
zagt, wateragtig en voedend vogt door de
poren of openingen van de uitemdens van
die zelfde vaten, welke zig openen aan de
oppervlakte van het lichaam. Deze uic-
waaffeming, deze uitdamping, welke plaats
heeft byna in de ganfche uitgeftrektheid van
het lichaam, is bekend onder den naam van
ongevoelige doorwaafleming. Wanneer de
beweeging van het flagaderlyk vogt vermeer-
dert en aangezet word, door enigerhande oor-
zaak, gelyk door eene fterke en verdub-
belde werking der fpieren, als ten tyde van
eene fterke aanhoudende beweeging, of door
eene zeer hevige koorts, &c of wel als'er
eene ontbinding van het bloed plaats heeft,
een verlies van de veerkragt in de vaten,
&c., de ftoffe dezer ontlafting veel over-
vloediger zynde , en zig als dan in de ge-
daante van druppelen verwonende, zo noemt
men die in de Dieren even gelyk in den
Menfch, het zweet.

In de Geneeskunde van den menfch on-
der-

over de GENEESMIDDELEN. 45

derfcheid men twee foorten van middelen ,
de eene in ftaat om, door eene zagte be-
weeging in de vogten te verooorzaaken»
deze ongevoelige ontlading van deallerfyn-
fte onrynigheeden van het bloed te bevor-
deren, eene ontlading, welke de allerheil*
zaamfte van allen is, en welkers opdopping
eene doodelyke en vrugtbaare bron is van
een oneiodig getal van ziekten; en de ande-
re , om met geweld na buiten te dry ven die
zelfde Togten, door eene verhaafte omloop
van het bloed, en door middel van eene der*
ke vermeerdering van de famentrekkende
kragt van het hart, en van de veerkragt der
flagaderen. De eerde van deze middelen
worden mtwaaffemende ; en de tweede,
fwtetdryvende middelen genaamt. In de
Geneeskunde van het Vee zoude men ook
deze onderfcheiding aanneemen, maar de
laatfte van deze Geneesmiddelen doen op de
Dieren niet zo algemeen die uitwerkingen,
welke dezelve op den menfeh kunnen doeD.
In 't algemeen bepaalen deze uitwerkingen
zig by hun, om op eene veel mindergevoe-
lige wyze de natuur te helpen in de veel-
vuldige pogingen, welke zy doed om zig
zelfs te ontladen, en die hinderpaalen te bo-
ven te komen, welke deszelfs werkingen
kunnen belemmeren, het zy dan dat het
weefzel van derzelver huid veel dikker is,
het zy dat de deeltjes van het bloed hier
meerder zamengedrongen zynde, derzelver

ontbinding en verdunning moeilyker is, het.
zy dat bec wateragtige gedeelte hier meer-
der verbonden en belemmert zy, het zy
eindelyk dat dit zelfde wateragtige gedeel-
te, verloft van die banden, waarvan het
zelve door de wry ving bevryd word, minder
tegenftand ontmoet van de zyde der andere
ontlaftweegen, als by voorbeeld van den
kant der affcheidende vaten van de nieren,
gelyk men dit ziet in de honden, die niet
zweeten, maar die geftadig piffen; het is
zeldzaam, dat die ftoffe, welke moet uit-
gedreeven, en door deze middelen van het
midden punt na den omtrek bepaald en voort-
gedreeven worden, met eene meerdere of
mindere kragt na mate van het vermogen van
derzelver werking, zig na buiten en op de
bekleedzelen vertoonen, zodanig als dezel -
ve te voorfchyn komen na eene hevige be-
weeging, of in eene werkeloosheid, of geheele
verflapping en ontfpanning der vaten, dat
is, als een vogt in druppels, vermengd met
de allerdunfte en fynfl: gewreevene deeltjes
van het bloed en het water.

Het vermogen, 't welk men in deze mid-
delen erkend, om de maffa van het bloed
in beweeging te brengen, te verdunnen, en,
door die vermeerdering van de zamentrek-
kende kragt der vafte deelen, gelyk ook door
het gewigt, de hardigheid en het indringen
van derzelver deeltjes in den ftroom van het
omloopend bloed, de bloed en weibolletjes,

over de GENEESMIDDELEN. ^7

die aan den anderen kant door dezelve ook
meerder bewoogen worden, te verdeelen,
heeft aanleiding gegeven ter ontdekking en
vastftelling van de overeenkomft, welke 'er
is tufTchen een grooc gedeelte van deze Ge-
neesmiddelen en dat foort van byzond�re
fpecijique middelen, welke men tegen - giften
noemc. De een' en de andere zyn in der
'daad ten naaften by dezelfde, ook zullen
wy geene onderfcheiding maaken tufTchen
die, en het grootfte gedeelte der uitwaafTe-
mende middelen, onder welke wy tellende
wortel vandeangelica, de meefter - wortel,
de peftilentie-wortel, dealant-wortel, de
zwaluwe- wortel, de gift- wortel, de virgini-
aanfche flangen - wortel, de herts - tonge, het
zevenblad, d� China * wortel, de wortel van
klitten of dokken bladeren, het fpaarkrutd,
de zedoary-wortel, deeever- wortel, de fra-
xinelle of het effenkruid, de gentiaan - wor-
tel , de antbora, de baft en het hout van
den jeneverboom, de farfapar�la, het pok-
hout, faffafras, de flinkende- gouwe, de
averuit, de wynruit, de diSlamnus uit Can-
die, de Laurier - en jenever � beffen, de
Lookbollen, de wilde majolein, de bloe-
men van de/iabiofa, de vlierbfoemen, de
Lmdebloezem , de bloemen van St. Jans-
kruid, de zaaden van de gezegende diftel,
de waterlook, de baft van de ber^pepef,
het fpiesglas, de Tberiaca, deszelfsTm&uur *

� ■■�<::- ■ -..-.--.■.. .

geeft, en azyn; de geeft van ammoniaG-
zout, de Campher, de myrrhe, de
gom-ftyrax, de philofophifch bereide harcs-
hoorn, &c.

Het gebruik dezer middelen vereifcht des
te grooter kennis en omzigtigheid, daar
dezelve tot twee zeer gevaarlyke uicerftens
kunden leiden, naamelyk, aan den eene
kant tot eene ontbinding van het bloed , zo
deszelfs zamenhang zodanig zy, dat, des-
zelfs bolletjes zig gemaklyk latende verdee-
len, hetzelve geen genoegzaame tegen (land
voor derzelver ontbinding bied; en aan den
andere kant tot deszelfs verdikking, indien,
deze zelfde bolletjes te dik ofte taai zynde,
om door de werking dezer middelen verbro-
ken te worden, of om te wyken voor de
werking der natuur, men door de uitdry-
ving van de allervloeibaarfte deelen niet an-
ders te weeg brengt, dan eene nadere by een -
brenging en naauwere vereeniging van de
allerdikfte deelen.

Men moet deze middelen verwerpen in
alle heete Ziektens; in koortfen met ont-
fteking, voor al in den beginne, gelyk ook
in de koortfen met uitflag, gelyk in de
fchurft, ten minfteir zo men niet eene zeer
voorzigtige keuze in dezelvedoed, en ze met
de allergrootfte matigheid gebruikt, zynde
het gevaar nergens anders in beftaande , dan
in het gebrek van de kenniffe dertyd, wan-
neer

over de GENEESMIDDELEN. 49

neer derzelver gebruik nuttig zyn kan, en
dikwils eene kwalyk geplaatfte vrees, welke
te rug doet houden , zelfs op dat ogenblik,
als het ten hoogften noodzakelyk zyn zou-
de, de ontbinding en fcheiding der (toffe
der ziekte, te hulp te komen, en de dwalin-
gen of gebrek aan kragten der natuur tegen
te gaan, terwyl wy dwaalen op zodanige
wyze, dat het Dier welhaaft het flagtof-
fer daarvan is.

Zy zyn fchadelyk in eene bloed-ryk-
heid, zo 'er geene aderlating is voor afge-
gaan, wanneer dezelve vereifcht wierd; als
de eerfte wegen met vogten opgevuld, en
niet te voren gezuivert zyn; wanneer het
bloed niet genoegzaam verdunt en de vatte
deelen b�vogtigd zyn; indien wel verre van
ongevoeliger wyze en in eniger maniere de
vefelen aan dezelve te gewennen, men de-
zelve overvalt en ontdek met dezelve eens-
klaps te onderwerpen aan de werking van
zulke van deze middelen, welke de meefte
kragt hebben; indien, nadat men zeer fterk
en dikwils des daags de Dieren metdeftroo-
wifch gewreeven heeft, om de huid tot
derzelver werkingen te beter voor te berei-
den , die zelfde werkingen verhindert of te-
gengegaan worden, door eene koude lugt,
aan welke men dezelve blootftelt, en welke
zy inademen, en alzo die lugt de vefelen
der huid te zamen trekt, de poren fluit en
D ver«

verftopt, en gevolgelyk de uitwaaffeming be.
let, &c.

Zy zyn nuttig en heilzaam in ziektens ,
veroorzaakt door uitwendige koude ; in
eene belette uitwaaiTemiug ; in de ftram-
migheid , welke daar door veroorzaakt
word ; in de zwelling der klieren; in de ge-
breken der huid; in het geval, wanneer het
Dier bezweet zyndeonbedagtzaam met koud
water gedrenkt is, en in deze omftandig-
heid moet men fpoedig deze middelen ge-
bruiken; in die gevallen, alwaar men zorg
moet dragen, om het bloed te zuiveren; in
de peft; in de aanvallen van een befinette-
lyke algemeene gifting veroorzaakt dooree-
nevogtige gefteltheid van de Lucht, welke
langen tyd nevelagtig, miftig en ontbloot
van de l�vendigmaakende kragt is geweeft,
of door een lang verblyf van overftroo-
mende en ftilftaande wateren. Als dan neemt
men mee zeer veel vrugt zyn toevlugt tot
deze middelen, als tot zeer kragtige tegen-
giften. Men geeft dezelve in wyn- azyn met
water vermengd, of men laat dezelve af-
trekken in die zelfde azyn, welke derzel-
ver kragten naar zig trekt, en welke men
raet regt voor een zeker behoed - en Ge-
neesmiddel houd, voor al zo men de Cam-
pher, 't welk een vermoogend tegen-gift-
middel is, niet vergeet, &c

Men vermengd de uitwaaffemende met

■■■�- "' T^l ' "

over de GENEESMIDDELEN, jfi

verdoovende middelen, wanneer het oog-
merk is, om de werking gemaklyker te maa-
ken, de (piervezelen te verflappen; mee
buikzuiverende , gelykerwys wy te voren
gezegt hebben, wanneer men dezelve als
verdeelende middelen befchouwt; met borft-
middelen, om na de huid te dry ven een
gedeelte der vogten , waar mede de longen
in eene te groote overvloed bezet zyn; met
verdunnende, welke derzelver natuurlyke
aanvoerders zyn; met openende, wanneer
de verdikking, die men moet tegengaan,
niet zodanig zy,dat 'er reeds verftoppingen
gemaakt zyn, of wanneer het oogmerk niec
anders is, de verftoppingen byna reeds weg
genomen zynde, dan eenige heilzaame fchok-
kingen te veroorzaaken, &c.

Eene hevige kramp en tegennatuurlyke
zamentrekking van die vaten, welke de pis
affcheiden, eene drukking van die zelfde
buisjes veroorzaakt door de uitzetting van de
bloedvaten en gevolgelyk van eene uitfpan-
ning van de mafla van het bloed, derzelver
verftopping, het zy ter oorzaakeder zoute ,
fteenagtige en groove deelen, welke dit
vogt met zig¹ voert, het zy ter oorzaake
van de taaiheid en lymerigheid van een ver-
dikt bloed, 't welk met moeite omloopt,
en welker gang altoos traag en langzaam is,
een gebrek van het weiagtig gedeelte in
gevolge van eene f�herpheid der vog-
ten, of eene' verdikking, waar door de
D 2 af-

affcheiding veel moeilyker gefchied, eene
afleiding van de iallervloeibaarfte deelen
naar andere deelen, eene verilapping, eene
verlamming van die zelfde vaatjes , zyn
zo veele oorzaaken van de opdopping,
van de vermindering of moeilykheid van de-
ze zo noodzaakelyke ontlading vanditvogt,
't welk in de Dieren even gelyk in den Menfch,
in de daad een zoort van algemeen loog-
water van het bloed is.

Het middel, om deze zelfde oorzaaken
te overwinnen en t' onder te brengen, vind
men in die Geneesmiddelen, welke wy pis-
dryvende noemen. Onder deze zyn 'er die
de ontfpanning der kramp�gtige toetrekking
der fpiervezelen bewerken, andere, welke
in het bloed overbrengen die vogten, welke
de verlangde affcheiding helpen en vermeer-
deren, andere, die de loogzouten ontbin-
den en de lymerige en taaie vogten, welke
die zelfde affcheiding verhinderen, verdee-
len. Zommige derzelve verderken en doen
de verflapte affcheidende vaatjes naauwer
toetrekken, zommige andere prikkelen de-
zelve derk en met vrugt, &c.

Uit alle deze onderfcheide uitwerkingen
is voortgefproten, de verdeeling dezer mid-
delen in koude, wateragtige, warme,
fcherpe, en prikkelende pisdryvende mid-
delen , gelyk �it de onderfcheide oorzaak ,
welke moet tegengegaan worden, de aan-
wyziDgvan derzelver gebruik voor komt.

over de GENEESMIDDELEN. 53

De koude pisdryvende middelen werken
niet door te prikkelen en te verdeelen. Zy
doen de al te fterke beurtelingfche zamen-
trekking der vafte deelen bedaaren, en ma-
tigen de gifting van het bloed. Veele van
dezelve brengen aan den eene kant, door
deszelfs vezelagtige gedeelte digter te be-
zetten en in een tedringen, eene naauwkeu-
riger vereeniging van de bloedbolletjes te
weeg, en aan de andere kant de affchei �
ding van deszelfs wateragtig gedeelte, ter-
wyl wederom andere van een flymerige aart
zynde, de te groote fpanning der vaten te-
gengaande, en den loop der vogten mati-
gende, welke ontbonden zynde, insgelyks
in eene al te (lerkc beweeging waren, de
affcheidende buisjes bevryden van die druk-
king, welke dezelve moeden lyden. Alle
deze pisdryvende middelen zyn de falpeter,
de geeft van zout, de geeft van vitriool,
de zuuring, de klaver- zuuring, het zap
van Citroenen, alle vafte zuuren, &c. de
vier groote en kleine verkoelende zaaden,
het zaad van de fteekraapen , van maankop-
pen, het lynzaad, de heemft-wortel, de
wortils van aardbezien, van de waterkrui-
ken , de fyroop van heemft, &c.

De eigenfchap der wateragtige pisdryven-
de middelen , beftaat niet alteen in het ge-
brek van het wateragtig gedeelte van hec
bloed te herftellen en eene meerdere buig-
zaamheid aan de fpiervefelen te verfchaf.
D 3 fen,

fen, maar door de vermenging der vogten
ontbinden zy ook de zouten en aardagtige
deelen, en herftellen op deze onderfcheide
wyzen de beletteaffcheiding. Zodanigzyn
de uitwerkingen van alle wateragtige ver-
dunnende middelen, van een rykelyk ge-
bruik van eenvoudige dranken, of waar in
pisdryvende planten zyn afgetrokken, of
eene zekere hoeveelheid van falpeter na maa-
te van de omftandigheid, ontbonden is. De
kragt der heete pisdryvende middelen be-
flaat in werkingen, welke geheel en alflry-
dig zyn met die der koude pisdryvende mid-
delen. Men befpeurt, dat dezelve door de za-
mentrekkende kragt der vaftedeelen aan te
zetten en de al te vatte zamenhang der bloed-
bolletjes met kragt teverbreeken , de vloei-
baare deelen perfen en eene fnelheid mede-
deelen, waar door zy de tegenltand der ver-
flopte buisjes overwinnen. Men fielt in 't
getal dezer middelen een groot gedeelte van
die, welke openende zyn, gelyk ook het
grootfte gedeelte van dezulke, die verdun-
nende en verdeelende zyn, de vier groote
en kleine verhittende zaaden, de jenever-
beffen, de laurierbeyen, de honds-of wilde
roofe, de krieken van overzee, de bad van
den tamarifch - boom , van defailafras, van
den effe - boom, de honds � draf, de roei-
de fleenbreeke of wilde gerwe, de pa-
reira brava , het graveelhout, het zout
van brem en wyngaardranken, de poe-

over de GENEESMIDDELEN. Jj

jer van fpiegelharft, de geeft van terbin*
thyn, de balfem Copaiba, de balfem van
Tolu, de balfem van zwavel gemaakt met
den olie van terbinthyn , of jenever, de
jenever-olie, het ammoniac-zout, deszelfs
vlugge geeft, de (lakken - fchulpen, &c.
Die geene,dezer gemengdelichaamen, welke
de verflapping der affcheidende vaaten her*
ftellen , en dezelve weder hunne veerkragt
doen erlangen, zyn voornaamelyk de jene.
verboom , deszelfs hout en beffen, de
honds - of wilde roofen , de faffafras, de
pareira brava , de roode fteenbreeke,
&c. En wat aangaat die , welke wy
fcherpe pisdryvende middelen noemen ,
aangemerkt de fterke prikkeling, welke zy
meerder regtftreeks oeffenen op die zelfde
ontladende vaten , en welke het nodig is
daar toe op te wekken, wanneer zy in ee«
ne geheele werkloosheid zyn, wy vinden
dezelve m de prei, in de look, depiffebed-
den, de beyen, de fpaanfehe- vliegen, de
aardwurmen, de padden, &c.

Uk dit verhandelde, in hoe een kort be-
grip het zelve ook zyn mag , is dat geen,
't welk ter aanwyzing dienende is ,
zo wel als dat geen, 't welk 'er tegen-
ftrydig is , ligtelyk optemerken. Koude
pisdryvende middelen voor te fchry-
ven in het geval van eene verdikking,
en taaiheid van het bloed ₄ van eene
verflapping der affcheidende vaten ,
D 4 vaa

-:■ -«^pjf^P ...... ■■- ~.....■■-"^,-

van eene geheele verlamming derzelver; in
deze laatfte omftandigheden en in die,'alwaar
eene te groote ontbinding en akeflerke drifc
in den loop der vogten plaats heeft, waterag-
tige pisdryvende middelen aan te pryzen;
heete �f fcherpeen prikkelende pisdry vende
middelen voor tefchryvenin eene uitzetting
der vogten, in eene volbloedigheid, in een
heete koorts, in eene ontfteeking der pis-
bereidende ingewanden, in krampagtige za*
mentrekkingen, als 'er fteenen tegenwoor-
dig zyn , in een bloed watering &c. dit
zoude in de daad niet anders zyn, dan een
moorddadig gebruik maaken van middelen,
die in zig zelfs des te nuttiger zyn, daar
derzelver kragt, vooral van die heete pis-
dry vende middelen, wanneer 'er een gepaft
en oordeelkundig gebruik van gemaakt word,
niet bepaald is tot de herftelling van die af-
fcheiding alleen, waar van wy thans fpree-
ken; want dezelve openbaart zig ook zeer
gelukkiglyk in de verftoppingen vandeklie.
ren, van de ingewanden, van de ontladen-
de vaten, in de waterzugc, indegeelzugt,
in de gebreeken van de huid, en in alle
ziektens, welke men aan eene fcherpheid
der vogten, &c. kan toefchry ven.

Men geeft de pisdryvende middelen in
dranken, in flikbrokken en door middel van
clifteeren. Deze laatfte manier is altoos de
eerfte, welke men beproeven moet op de
Piereq in eene opftopping tan de pis, en in

over de GENEESMIDDELEN. 5?

eene moeilykheid in het water maaken. Men
koeflert, men ontfpant door dit middel de
deelen , men bereid dezelve, om te wyken
voor de indrukking der werking der pisdry-
vende middelen, en dikwils brengen de ia*
fpuitingen van verzagtende afkookzels al-
leen, of met byvoeging van de terbinthyn
of falpeter, &c. zonder eenig ander hulp-
middel, die uitwerkingen te weeg, welke
wy te bevorderen hebben. Daar nu behal-
ven dat het gebrek der onderrigting van on-
ze Zieken, wegens de zitplaats, het begin
en den voortgang der pyn , en de menigvul-
dige dubbelzinnigheid der teekenen, deken-
nis der oorzaaken hier niet dan ten uiterfte
moeilyk kan maaken, en de aanleidingen ge»
trokken uit het geen wy alleenlyk kunnen
ontdekken, niec dan van ter zyde zyn, zo
vordert ook de voorzigtigheid van ons, om
de natuur als 't waare uittelokken, om zig
te doen verftaan, en dezelve door de aller-
zagfte wegen te toetfen, welke altoos de
veiligfte zyn, behoudens nogtans dat men
ongevoeliger wyze en volgens dat geene, 't
welk dezelve van ons vordert van deze min
kragtige middelen overgaat tot die, wel-
ke meerder kragt en werkzaamheid bezit-
ten.

Men kan daar en boven by de pisdry ven-
de, ook verdoovendemiddelen voegen, meE
oogmerk om de pynen veroorzaakt door des
ophouding of tegenwoordigheid van zand-
D 5

:■ ■ ■■■:

of fteenagtige doffe te doen bedaaren, en
in eene krampagtige toetrekking der af (chei-
dende vaacen, om de ontlteking, weikede.
ze middelen zouden kunnen veroorzaaken,
te voorkomen, &c.

Men moet ook ten aanzien van het ge-
bruik dezer middelen niet uit het oog verlie-
zen het gevaar, 't welk men te vreefen heeft,
door dat gebrek, 't welk men eene wezent-
lyke opftopping en dat geen , 't welk
men alleenlyk eene ophouding van het water
noemt , onder een te verwarren. De onc-
ftekingvan de fluit- fpier van de blaas en
de pisbuis, de aanwezenheid van eenig
vreemd lichaam, het zy'in de blaas of in
deze buis, de verlamming van deze fak of
blaas als een gevolg van eene fterke uitrek-
king van dezelve veroorzaakt door het ver-
blyf en lang ophouden van een overvloedi-
ge pis, &c. zyn die gevallen, waar in het
gebruik van pisdryvende middelen in der
daad doodelyk zyn zoude, vermits het ze-
ker en klaarblykend is, dat hoe meerder
reen de affcheiding en toevloed van dit vogt
na de blaas tragte te bevorderen , men ook
het gevaar en het kwaad destegrooterdoed
worden,

In de Dieren zyn even gelyk in de Men-
fchen , de binnenfte bekleedzeleh van de
Luchtpyp, de longepypjes en longeblaasjes,
bedekt met een zeker vogt, 't welk kan
fchaaden of door al te groote taaiheid, of door

over de GENEESMIDDELEN. j$

bovenmaatige vloeibaarheid, of door fcherp*
heid: door taay - offlymagtigheid, als dan
worden de klieren, welke het zelve ver-
fchaffen, noodzakelyk verftopt, deinen
uitademing van de lugt in die buifen, waar
door dit vogt gaan moet, niet zo vry zyn-
de, als dezelve wezen moet , word de om-
loop van het bloed, door het zamenftel van
dit ingewand belemmerd en de ademhaling
gefchied met moeite, &c. door eene al te
groote vloeibaarheid, het is hier door dac
het niet dan al te gewoonlyk gefchied, dat
de toevloed daaglyks aanmerkelyker word ,
en de Longenblaasjes als overftroomd wor-
den , en dus de benaauwdheid van de borft
fteeds aangroeit, &c. Eindelyk door fcherp«
heid, en als dan ondergaan alle deze deelen
eene zo fterke prikkeling, dat het Dier fter»
ven zoude, indien men zig niet haafte mee
het zelve te hulp te komen.

De Natuur, welke niet minder voorziende
is, in de voortbrenging van de lichaamender
redenloofe Dieren, als in dieder Menfchen,
en even zeer bekommerd en zorgvuldig is
voor de onderhouding van beiden, heeft de
Dieren, gelykerwyz'orss, dooreene verwon-
derens waardige gevoeligheid en aandoen-
lykheid van het vlies, het welkdelugt- en
Longe - pypen bekleed, gefchikt tot eene
zelfs � beweeging , welke diend om deze
buizen te ontlaften van alle hinderly-
ke en fchadelyke ftoffe, en dit zelve vlies

te bevryden van dezelver uitwerkingen. De-
ze beweeging is niet anders dan dat geene,
't weikden hoeft uitmaakt, in welke de lugt
met geweld uitgeademt en uit de long ge-
dreeven aan den eene kant, kan met zig voe-
ren deze hinderlyke ftoffe, en aan de andere
kant door de menigvuldige fchokkingen,
welke de longen als dan ondergaan, de ont-
lading der in zommige vaatjes opgehoudene
ftoffe bevorderen, gelyk ook de vermeer-'
derde omloop van het bloed'en van deweiag-
tige vogten , welkers ophouding of taai-
heid eene oorzaak der prikkeling zoude kun-
nen zyn; maar indien deze beweeging on-
voldoende is, ter oorzaake van de taaiheid
van het vogt, 't welk moet uitgedreeven
worden, door welke taaiheid diezelve(tof-
fe fterk blyft valt zitten aan die bekleedze-
len, welke glad en flibberig gemaakt moe-
ten worden, en waar door aan de lugt de
kragt en het vermogen benomen word, om
dezelve met zig te voeren, of ter oorzaake
van het gebrek van eene genoegzaame vas-
tigheid en lyvigheid van dit zelfde vogt,
door welk gebrek het zelve niet minder aan
de werking van de lugt onttrokken en dien
volgens voor dezelve niet genoeg vatbaar
is, dan is het van de uiterfte noodzaaklyk-
heid om fpoedig zorge te draagen, van zul-
ke middelen te gebruiken, waar door men
in ftaat is, om die kwaade hoedanigheden te
verbeteren, te meerder, daar het altoos te

over de GENEESMIDDELEN, �r

vreezen is, dat eene lange, fterke en aan-
houdende hoeft, wel verre van de ontlas*
ting der vogten te bevorderen, zelfs op hec
einde verftoppingen in de vaten enindeonc»
laftwegen veroorzaake, en zeer groote wan-
orders te weeg brenge.

Van deze middelen, in 't algemeen Borfi-
middelen genaamt, zyn 'er zommige, wel-
ke het vogt derlongepypen, te vloeibaar of
te fcherp geworden zynde, verdikken en als
omwinden, het zelve weder tot dien trap
van lyvigheid brengen, welke hec zelve be-
hoort te hebben, en de prikkelende deelt-
jes verftompen. Andere verdunnen, ver-
deden , en maken het zelve beweeglyk en
vloeibaar, en bereiden het zelve aldus ter
ontlading , maar dezelve prikkelen en wek-
ken de werktuigen der ademhaling op , en
verwekken die beweegingen of poogingen,
welke de ontlading van de borft uitwerken. -
De eerfte bevatten die geneesmiddelen ,
welke eigenrlyk koude, verdikkende, ver-
zagtende , borftmiddelen genaamt worden ;
de andere, die, welke bekent zyn onder den
naam van heete, verdunnende, verdeden»
de, en in 't byzonder onder die van borft-
ontlallende middelen. Deze benaming geeft
de uitwerkingen dezer middelen te kennen,
welke uitwerkingen hier niet zo kenlyk en
zigtbaar zyn in de menfehen, aangezien de-
zelve zig in hun openbaaren, door ruime en
veelvuldige ontladingen van fluimen, ten

zy in de Dieren het ontlafte, dat is, het
wezentlyk uit de borft gedrevene vogt uit
de neusgaten vloeie of met de kwyl ver-
mengd uit den mond loope, gelyk dit zom-
tyds gebeurd; want wel meed gewoonlyk
word de kugh in de Dieren niet gevolgd van
eene zigtbaare ontlafting van de borft, en
in dit geval moet men gelooven, datdeftof-
fe, welke door de lugt is losgemaakt en
met zig gevoert, uit het agterfte gedeelte
van de mond of uit de mond zelfs , alwaar
dezelve gekoomen was, in de maag gebragt
is, door den weg van de werktuigen der
doorfwelging.



■^^'-W8;W- -'^^fipiWT:
■^^'-W8;W- -'^^fipiWT:		"^^P^^-l^'^^^WTaBgSSSBIJB"--¹" ;■
		"^^P^^-l^'^^^WTaBgSSSBIJB"--¹" ;■

	over de GENEESMIDDELEN. oj dingen en ontlaftingenteveroorzaaken, wel- ker geregeldhtid het wezentlyk onderhoud van degezontheiden van het leven uitmaakt. Men moet derhalve dezelve volftrekt ver- bannen in alle gevallen van eene reeds aan* wezig zynde ontfteeking, en zelfs in gefchikt- heden tot ontlleekings - ziekten, gelyk ook in die gevallen, alwaar men de ontladingen, welke men zoude tragten tegen te gaan, zou- de kunnen aanzien als fcheidingeneener ziek- te, en het gebruik dezer middelen kan niet toegedaan nog heilzaam zyn, dan inomftan � digheden, alwaar de affcheidingen en ont- ladingen al te fterk en overvloedig zyn , als in de loop, in de pisvloed, en in eene al te groote ontlading van die doffe welke door de Mieren van het fnorvlies, or'doordekwyl- klieren , of door die van de longe-pyp word afgefcheiden ; in de overmatige buikzui- veringen, cegen welke de zuuragtige za. mentrekkende middelen in het byzon- dcr van nut zyn, in eene yerflapping der vade deelen , in derzelver verbreeking of verfcheuring, in eene ontbinding der vloei- baar^ deelen, en in de bloed watering, &c. en wat aangaat aan nerkelyke bloeddortin- gen, veroorziakt door krampen en hevige en ongeregelde beweegintren , zoude men niet kunnen nalaaten, alvorens tot dezelve zyn toevlun te neemen, die te doen bedaa- ren, en een ifl-idint» te verwekken van het vogt, welke met kragt dat deel aandoed, al- waar-


		*■'■.■ -..--.- .....
^■V5V--		*■'■.■ -..--.- .....
^■V5V--

	108 VERHANDELING als mede in die foort, waar door hier en daar maar een enkel beeft word aangetaft, werkt de ipecacMa»,&a met geen minder vrugt op de dieren, dan by de menfchen. 8°. De Salpeter in gemeen water ontbon- den en van tyd tot tyd gegeven, is een fpoe- dig en nuttig hulpmiddel in inwendige bloe- dingen , waar van men de wederkomft in 't vervolg voorkomt door de aangewezene mid- delen. p_e. Het afkookzel van houten, fpiesglas, flangen-poeder, en de verfchillende berei- dingen van de kwik, zyn evenzo veele fpe- cificqe middelen in de gebreken der huid, ge- lyk de fchurft, het water in de beenen, de klooven, &c. het poeder van dolle kervel, of de verfche dolle kervel, heeft men voor een allervoortreffelykfl middel gehouden in de eerft genoemde dezer gebreken, zelfs dan, wanneer deszelfs uitwerkingen uitwendig geen coevlugc meer fcheenen over te laaten. io°. betreffende den droes der paarden, die verfclirikkelyke ziekte, welkersaart nog even zeer onbekend is aan hun alle, welke daarover handelen, als aan hun, welke eeni- ge kundigheid weerhoudt ten minden binnen de paaien eenerverftandigebefchroomtheid, alle de poogingen, welke men gedaan heeft, zyn ten eene maale vrugteloos gebleven. Men heeft de trepaan of beenboor beproeft op yerfcheide paarden, en dezelve in 't werk gefield op twee plaatfen , de eene op de.



■ ' ■ ■ ■ " .		■-:■■-■
■ ' ■ ■ ■ " .

	ii2 VERHANDELING middelyke betrekking tot dezelve hebben, zo zullen de eene zo wel als de andere ter- ftond door die eerft voortgebragtefchokking worden aangedaan} en in gevolge van die medelyding of gemeenfchap zal ook terftond die kramp- of ftuipagtige beweeging, welke wy in de Paarden in 't byzondci proeften noe- men; men vergelykt hetzelve met reden met dat geen, 't welk byden menfch niezen ge- naamd word. De reukzenuwen geprikkeld zynde,zal de borft van hetdier zig terftond verwyderen en uitzetten , min of meer fterk en overeenkomftig de werking der lighaarnen, waardoor zy zynaangezet, maardeaanmer- kelyke hoeveelheid van lugt al dan ingeademd en wel haaft met geweld door eene fpoedi- ge en fterke uitademing weder uitgedreeven zynde, terwyl die vloeiftoffe in zynen uit- gang met geweld door de holligheden, en boe- zems van den neus gaat j zal onvermydelyk afveegen en met zig voeren, al wat, dezelve in dienwegzal ontmoeten. Aan eene andere kant zal de indruk, welke de zenuwvezel- tjes van elk dier holletjes of blaasjes, waar- van ik gefproken hebbe, Joor die zelfde prik- kelende middelen zullen ondergaan , eene overvloediger ontlafting van die ftoffen ver- wekken, waar door die klieren zouden kun- nen verftopt worden, en derhalve moeten wy uit den zamenloop van deeze onderfcheide- ne uitwerkingen oordeelen wegens die, wel- ke uit het gebruik der niesmiddelen moeten voortfpruiten. Deeze uitwerkingen zyn of



			*mill\|_lllk.w>n i ■■ ... ■ ■**
		-^,---
■ i~~num~~iiMiiMJ~~twmp~~i ~~.u.~~i ~~mmn~~'i.i "*"		-^,---



	192 VERHAND. over de OENEESM. Leerlingen getuigen geweeft van het ver- mogen der koekjes van rus-geel, om de- zelve te doen afvallen. Ook hebben zy niet minder kunnen oordeelen over de kragt van de ontbinding der kwik ter uicroeijing van de wratten.

				KOR-



	*48 VOORSCHRIFTEN

	N'. 76. Neem een drachme van den vlaz ge geeft van ammoniac-zout, meng het on- der vier oneen vaneen aftrekzel van jenever en geef hec aen hec dier. '

		Poeders.

N°. 77. Neem de wortelen van dokke bladen en van hertftonge tot poeder gemaakt en campher, van elk twee oneen, vermeng het en maak het tot een poeder, en geef het tot de gift van een half once onder ze- melen. No. 78. Neem heemftwortelen en de wor- telen van brandnetels, van elk vier oneen de bad van den miferie- boom twee oneen' tamme en wilde angelica, zwalu we � wortel en valeriaan wortel, van elk drie oneen. Agt-en veertig beffen van de wolfs. bezien, heeJebla- van diezelfde plant twee en zeventig Laat de bladeren weeken in eenegenoegzaamehoe- veelheid fterke azyn, Iaat ze vervolgens droo- gen , en maakze met al het overige tot een poeder, en geef 'er vanonder zemelen tot de gift van een once. N°. 79. Neem Jeneverbefien,zo veel ge- noeg is, laat ze meen genoegzaame hoeveel- heid azyn weeken: laatze vervolgens droo- gen, ftootzeaenftukken, en geef'er van tot twee oneen.

			ZE-



		¹ GENEESKUNDIG HANDBOEK, VAN DEN HEERE BOURGUELAT, Stalmeeiter des Konings van Vrank � ryk, &c. &c. &c. Zynde een,Verzameling der befte voor- ie hriften van Genees- en Heel-middelen, in de Vee - Ziekten, ais voor OSSEN, KOEIEN, KALVEREN, PAAR- DEN, EZELS, SCHAAPEN en meer andere Gedierten. ontworpen yoornaamlyk ten dienften vat» den LANDMAN. ALS MEED E Voor HO E FS MITS, KOETSIERS en alle Liefhebbers van PAARMN en VEE.

			Te AMSTERDAM, By CORNELIS GROENEWOUD, Boekverkooper. MDCCLXXXVI.



		VERHANDELING OVER DE GENEESMIDDELEN E N DERZELVER KRAGTEN. #!SJ©$®i&oor Geneesmiddelen verftaat p O men gewoonlyk die enkelvou- If D � ^'§^e Zelfflandigheeden, wel- M W ke de drie Ryken der Natuur M^v<s^ls. opleveren, en waar van men «3MM&.9 gebruik maakt, of maaken kan, in het behandelen der Ziekten van de Men- fchen en van de Beeften. , Deeze drie Ryken zyn, het Bieren Ryk, het Ryk der Planten, en het Ryk der Mi- neralen. . De Menfch, de viervoetige Dieren, de Vogelen, de Villen, het kruipend Gedierte, de Infeften, en alle die deelen van deze Dieren, welke nuttig zyn in de Geneeskun- de van den Menfch, en van het Vee, behoo- ren tot het Ryk der Dieren.* .. .. A Hei;



		) VERHANDELING Het Ryk der Planten, bevat de worte- len, de batten, de houten, de bladeren, de toppen, de bloemen, de vrugten, de zaaden, de vloeibaare en vafte vogten der plantea, ec in 't gemeen alles wat tot de- zelve behoort, en wat wy uit dezelve haa- len kunnen, om met vrugt gebruikt tewor- den naar de verfchillende oogmerken, wel- ke wy ons voordellen. Eindelyk verfchaft ons bet Ryk der Mine- ralen een oneindig'aantal van middelen in alles, wat de aarde in haaren fchoot bevat, als daar zyn de mineraale wateren, deaard- ftoffen, defteenen, de zouten, dezwavel- ftoffen, de jodenlymen, en de metaalen. De eene zo wel als de andere van deze onderfcheide zelfftandigheeden , tot welk Ryk zy ook mogen behooren, uitwendig aengelegd, of inwendig aen een Dier even gelyk aen een Menfch gegeven, maakt dat geene uit, 't welk men een Geneesmiddel noemt, aengezien derzelver werking inge- volge eener verftandige en voorzigtige be- ftiering, zodanig zy, dat daerdoor eene heilzaame verandering in hun worde voort- gebragt, en de min of meer aenmerkelyke ongefteldheeden hunner lichaams herftelt. De Geneesmiddelen worden enkelvoudi- ge genaemt, wanneer dezelve worden ge- bruikt zodanig, als zy door de natuur wor- den voortjjebragt, dat is, zonder vermen- ging, «onder ontbinding van derzel ver dee- len*



		over de GENEESMIDDELEN. 3 2en, of door ze niet dan eeneligte bereiding te doen ondergaan. Zamengeftelde Geneesmiddelen worden door de vermenging of zamenvoeging van veele zelfftandigheeden, volgens de begin- zeis der kruid - meng - en fcheikunft bereid en vereenigt, voortgebragt. Inwendige Geneesmiddelen zyn dezulke $ welke inwendig gegeven worden. Uitwendige Geneesmiddelen zyn die * welke uitwendig worden aangelegd; in 'c gemeen worden zy met den naam van plaat- zelyke middelen betekent. De Geneesmid- delen zyn onderfcheiden van de voedzels, en van de vergiften; van devoedzels, aan- gezien deze veel beter op een gezond dan op een ziek lichaam hunne werking doen ; ten zy men hier toe wilde betrekken de voe- dende Geneesmiddelen, welke in dit geval waare Geneesmiddelen zyn, hoedanige zyn de zemelen, water met meel vermengt, &c. Van de vergiften, aangemerkt dezelve eene aller- fchadelykfte verandering zo wel in gezonde als zieke Dieren voortbrengen; 'er zyn nog* tans ook zulke vergiften, welke door mid- del van eene gepafte verbetering en een wel gefchikt gebruik, zeer kragtige en al- ler nuttigfte Geneesmiddelen worden kun- nen. Door waarneemingen en de ondervinding kunnen wy uit de taftbaare enduidelyke uit- werkingen , de onderfcheide kragten der A 2 Ge-



		4 VERHANDELING Geneesmiddelen beveftigen en ftaaven, te* gelyk met de omftandigheden vanderzelver gebruik; maar 'er is ten hoogden aangele- gen, dat men, in die waarneemingen zig wagte voor dwaalingen, die maar al te dik- wils veroorzaakt worden door de vooringe< comentheid, waardoor men zeer ligt aan de G-;neesmi idelen toefchryft, 't welk niet anders kan zyn, dan de zuivere werking der naiuur of het gevolg van de ziekte zelfs. . Het waare hier om des te meer te wen- fchen, dat den arbeid van verftandigeWaar- neemers en beoeffenaars, bedreeven in de oorzaaken en toevallen der ziekten, bepaalt waare tot een zeker getal van eenvoudi- ge liever , dan van zamengeftelde Genees- middelen , aan het zerve voorwerp aanhou- dend gegeven , en op veele andere beproeft. De uitwerkingen van eene groote menigte van Geneesmiddelen kunnen nooit nagegaan, of in een beredeneerde pra&yk met vrugt gevolgd worden. Die Geneesmiddelen met andere vermengd zynde, is het onmogelyk een zeker befluit optemaaken, aan welke van dezelve de heilzaame of fchadelyke werking naar waarheid en in de daad moet worden toegefchreeven , behalven dat de kragt van het middel, op welke men zyn voomaamfte vertrouwen konde gefield heb- ben, door de vermenging vermeerdert of vermindert zoude kunnen zyn: aan den an- dere



		over de GENEESMIDDELEN. $ dere kant, gelyk dezelve eene zekere be- paalde tyd kunnen nodig hebben om mee vrugt hunne werking te doen, zoude ook de uitkomft daar van niet ontdekt worden, indien men niet volharde in derzelver ge- bruik, en dien tyd hun ontnoomen wierd: eindelyk is het niet dan door eene geftadige herhaaling van dezelve uitwerkingen en de- zelve voorbrengzelen, dat derzelver deugden en eigenfehappen onveranderlyk en zeker kunnen geoordeeld worden. Het is voornaamelyk door dezen weg en door middel der natuurkundige ontleedinge dat men zo verre gekomen is, om alle die wapenen by een te brengen; waar van kun- dige en bedreevene handen zig met vrugc bedienen tegen die kwaaien , welke den Menfch treffen. Het grootfte gedeelte van deze zelfde werktuigen toebetrouwt aan den geenen, die ervaren is in de Geneeskunde van het Vee, is niet minder nuttig tegen die ziekten , aan welke de Dieren zyn bloocgeftelt. Daar derzelver lichaam ons in de daad, even ge- lyk het zamenftel van den Menfch,niet an- ders vertoont, dan twee onderfcheide zoor- ten van deelen, kunnen dezelve ook alleen- lyk worden aangedaan, of te zamen, of af- zonderlyk, en by gevolg kunnen ook onze oogmerken ten aanzien van denoodzaaklyk- heid om de onderfcheidezoorten vangebree- ken, in zommige gevallen alleenlyk veron- A 3 der.

			-1 ;.



		6 VERHANDELING derfteld, in andere daadlyk ontdekt, te verbeteren, niet verfchillen van die, wel- ke gefchikt zyn tot de herftelling van het menfchlyk lichaam. De beweeging der vafte deden of te onderhouden, of te ver. minderen, de vloeibaare tot derzeWer ver» eifchte hoedanigheid te brengen, de over- tollige hoeveelheid van dezelve te vermin- deren : deze zyn in 't algemeen de oogmer- ken, aan welke wy moeten voldoen volgens de onderfcheide aanwyzingen, welke op ons indruk maaken, en waar aan wy vol- doen door een oordeelkundig gebruik van die middelen, die verandering te weeg bren- gen , die ontlading veroorzaaken , die ver- derken , en die temperen. Veranderen, is eigentlyk eene verande- ring , hoedanig die ook zy , veroorzaaken. Hier moet die verandering heilzaam, of ter gezontheid zyn, en zonder eenige aanmerke- lyke ontlading gefchieden. Maar, gelyk die doffen, welke moeten verandert, dat is, herdeld worden, op veele wyzen kunnen aangedaan zyn, .o moeten ook de midde- len noodzaaklyk overeenkomdig zyn mee de onderfcheide gebreeken. Hier van daan de verfcheide Clajjes* , in welke men de Geneesmiddelen , met den algemeene naam van Veranderende benoemt, verdeeUJ heeft. Tot deze ClaJJis behooren de opflurpende of zuurbreekende middelen, die, welke tem'



			■

		over de GENEESMIDDELEN. 7 imperen, die welke verdeden en ont- binden, en eindelyk ook dezulke, welker eigenfcbap is te verzagten. De opflurpende of zuurbreekende zyn zelfftandigheeden, die mee de zuuren op- bruifchen, die dezelve binnen hunne poren influicen, die dezelve verftompen, en alle fcherpe bytende hoedanigheid derzelvever- nietigen, uit welks vermenging dan een an- der mengzel van een middel - zoort voort- komt. Zodanige zyn de oefterfchulpen, de fchaalen van eieren , de flakkenfchul- pen, de beenderen en hoornen van Die- ren pbilofoopbs gecalcineert, de hoornen der voeten, de pooten,de kreeft-oogen, het kryt, alle gecalcineejrde en gebrande fleenen , de armeni fteen, de verfcheide zoorten van kley - en zegel - aarden, de bloed, fteen, alle de zouten van gecalci* neerde planten, de pot- afch, de vlugge geeft van ammoniac-zout, zout van wyn- fteen, het nitrum fixatum, de witte mag» nefia,&c. De werking dezer zelfftandigheden, een- voudiglyk beproeft op zuuren hoegenaamd, heeft ons buiten twyfel in het denkbeeld gebragt om dezelve in 't werk te ftel- len tegen de zuuren , de welke in de eerftc wegen kunnen bevat, en in dezelve te over- vloedig zyn, de vogten ftremmen, en de vryheid van derzelver voortgaande bewee- A 4 S^iBS



		8 VERHANDELINC ging hinderen. En in de daad men heeft waargenoomen, dat dezelve 'er de hoeveel- heid van verminderen, en aan die, waarme- de zy zig belaaden, het vermogen benee- men, 't welk zy hebben van te beledigen. Des niet tegenftaande is de keuze dezer mid- delen van aangelegenheid. De aardagtige zuurbreekende middelen ontbinden zig nooit zo volmaakt en volkomen, als de Loogzou- ten ; 'er blyft altoos een zeker vaft gedeel- te over, hier van daan die tekenen van za- mentrekking of liever van het verdikkend vermogen der bolus, van de gezegelde aar- de , terwyl de Loogzouten geheel en al en terftond zig ontbinden, niet alleen door de zuuren, maar ook door de wateragtige vog- ten, welke zy ontmoeten, en nadat zy inge- volge van derzelver eerfte volkomene ver- menging , derzelver zuurbreekende kragt verloren hebben, verkrygen zy een verdun- nende kragt, maaken eene ligte prikkeling, vermeerderen de uitwaazeming, en bevorde- ren de ontlading van het darmfap, de pis, en uitwaazeming. De oefterfchulpen, de eierfchaalen , de gezegelde aarden, zyn zuurbreekende, flop- pende en verfterkende. De Magnefia is zuurbreekend , en wan- neer het zig vermengd met de zuuren in de eerfte wegen , word het buikopenend, fcherp en prikkelend. u.... , . . , D_e



		pvE* db GENEESMIDDELEN. J De ontbinding van kreeft- qogen, en de flakken-fchulpen zyn zuurbreekende en pis- dry ven de. De gecqlcineerde beenderen van Diereq zyn zuurbreekende, en maaken de uitwaa- neming gemakkelyker, &c. Alle deze verfchillendheden moeten nog - tans nader onderzogt en heweezen worden in de Dieren, by dewelke de zuurbreekendq middelen volgens hunnen aart in'talgemeen alle die uitwerkingen doen, welke 'er» doqr worden voortgebragt in het Menfche- lyk lichaam, en welke in dezelve omftan- digheden kunnen gebruikt worden , gelyk zy ook moeten verworpen worden in eene verdikking der vogcen, jn eene ver- flapping der vezelen van de maag, &c. desgelyks is het ook te vreezen, dat door dezelve de mondjes der melkvaten verftopt zouden kunnen worden, waar door het Dier in eene uitdroging zoude vervallen. Men zoude dezelve kunnnqn vereenigen met ver- dunnende, met mraagmiddelen, &c. ' De temperende middelen moeten van geen minder uitgeftrekt gebruik zyn in de Geneeskunde van de Dieren, dan in die der Menfchen. Maar het fchynd, dat men tot hier toe het gebruik der- zelve verzuimt heeft, daar men, zelfs m gevallen, waarin die Geneesmiddelen ten duidelykfte vereifcht wierden, zu'f A 5 k^ .. i -Hl

			'



		jo VERHANDELING ke middelen heeft aangenomen , welker uitwerking volftrekt ftrydig was. De kwade uitflag van het gebruik dier midde- len, welke de Hoeffmits altoos gebruiken, en welker eigenfchap is te verhitten enont- fteeking ce verwekken , moeit in hun eenig wantrouwen verwekt hebben : want eene pra&yk ,'welke fteeds ongelukkige gevolgen heeft, waarfchouwt ten minden voor dwalin- gen, in welke men vervalt, zo dezelve al- le geene middelen aanwyft, om zig voor dezelve te wagten, Menfchen van meer- der bekwaamheid zouden hieruit geleert hebben, dat het duifendmaal gernakkely- ker zy, de kragten der natuur op te wek- ken , dan de hevigheid van deszelfs bewe- gingen te bedwingen; dat de dwaling van middelen te gebruiken , die temperen , minder fchadelyk en veel ligter te herflel- len zy, dan den misflag in het gebruiken van middelen, welke ontfteeking kunnen verwekken, en dat, zo 'er omftandigheden syn, waarin noodz^kelyk de te onder» brenging van de oorzaak der ziekte plaats heeft, zonder enig ander hulpmiddel, dan dat der bewegingen, door de ziekte zelfs veroorzaakt, 'er ook een oneindig aantal is, waarin , de werking der valte en der vloeibaare deelen te hevig zynde, het ook van de grootfte aangelegenheid is, om aan den eenen kant fpoedig tegen te gaan d� al te



		over de GENEESMIDDELEN, n te groote fpanning van de eerfte, dat is der vafte, en aan den andere kant de ge. breken der tweede of der vloeibaare dee- len, welke beftaan of in derzelver ontbin- ding, of in een gebrek van wey, of in de oncaardingen die door derzelver fcherpheid veroorzaakt worden. In het geval van ontbinding moet men door middel van ftremming de ontbondene ftoffe tragten by een te brengen, en eene meerdere vaftheid en gebondenheid aan der- zelver deeltjes te geeven; dit verkrygt men door middel van Verdikkende Genees- middelen. In het geval, alwaar een gebrek van wey plaats heeft, zal door de verdunning der vogten, derzelver uitfpanning en gifting ophouden; de te fterk gefpanne , geprik- kelde en gedroogde vefelen te gelyk hier door ontbonden zynde, zal ook derzelver beurtelingfche beweging, vermindert wor- den, en de voortdryvende kragt minder fterk zyn. Eindelyk wanneer de zoute, fcherpe, ongelyke deelen van het bloed of de gehee- le maffa afgefcheiden , de zamentrekkende kragt der vafte deelen te fterk aanzettea, en het zamenweeffel der vloeibaare deelen van een gefcheiden, en als verbrooken word door derzelver veelvuldige fchokken; moet men die tegengaan door zulke middelen, die in fta.ac zyn, die deeltjes te omwin-



		?a VERHANDELING den , en dus derzelver. kragt te vernietir gen. De fmeerwortel, de huislook, de kleine of Hinkende gouwe, de klaverzuuring , de wortel cd de bladeren van de groote en kleine zuuring , derzelver fap , eflentiel zout, afkooklel, en iyroop, gelyk ook die van berberiffen , of de zap van wilde appelen, de wyn � en vlierazyn , de vi- trioolge�ft, het water van Rabel, en al- le mineraal zuuren , tot een zekere graad van fcherpte gegeven , de room vaq wyn (leen , het lal prunel, de falpe» ter &c. zullen aan de eerfte indicatie vol- doen. Het water met koornzernelen vermengd, de planten, als de Latouw, endivie, ber- nafie, porcelein, viool bloemen, de ofte- tong, de bloemen en bladeren van hetwoj- lekruid, de kaasjesbladeren en de heemft, de bladeren van den beerenklaauw, de mel- de, het buigelkruid , &c zullen beant- woorden aan de tweede; en de zoete oli�n» de honig, de wortel van dewaterplompen, de heem ft wortel , de fcor/on�re, de ara- bifche "gom, de gom dragant, het fchrap- zel van hartshoorn, de vjer groote en klei- ne verkoelende zaaden, de kruiswond, het konynenkruid of haze- latouw, de marjo- lein , het Lynzaad &c. zullen voldoen aan de derde indicatie. AUq krampen , ontfteekingen , ver- ftop-



		over d� GENEESMIDDELEN. 13 ftoppingen der ingewanden, hevige pynen * Colyken, en in't algemeen de koortien &c. moeten terftond door temperende middelen tegen gegaan worden , maar men begrypc ligtelyk uit het geen wy gezegt hebben, dat men eene keuze uit deze Geneesmidde- len doen moet. , In de meefte bafmettelyke en met ont* fteeking vergezelde ziekten der beeften, de zuure middelen gp meer dan vyfduizend Dieren j welke men of geneezen, of voor de ziekte bewaart heeft, heilzaam bevon- den zynde, is hier door derzelver nuttig- heid buiten twyfel ten overvloede bewee- zen; maar de falpeter, die, behalve des- zelfs kramp tegengaande kragt , en hec vermogen om de pis en afgang te be- vorderen j de taaye en lymerige vogten verdunt, en ontbind , is van de allergroot- fte nuttigheid geweelt, en moet in 't alge- meen in alle ontfteekings koortfen die door een verdikt bloed veroorzaakt zyn, verkoo- zen worden boven de verfrifTchende, en zulke zuuren, die de vogten verdikken. De verdunnende en falpeterige, middelen zyn de aangeweezene , of aan de indicatie beantwoordende, en de zuuren tegen de aanwyzing ftrydende middelen in den hoeft, in de gebreken der Long, gelykook de ver- frifTchende en diezelve "zuuren verbannen moeten worden in de Loop, de roode- laopj



			14 VERHANDELING. Joop, en iu de * vet fmelting, &c,, ver- mits de verdunnende, gelyagtige, de fly- merige in dat geval van meerder nut zyn, en ook met falpeter kunnen vermengd wor- den. Voor 't overige komen de temperende mid- delen in geenen opzigte te pas in eene ver- flapping of geheele verlamming van de veer- kragt der fpiervezelen, daar door een alte- lang durend gebruik 'va» dezelve de maag verzwakt, en de vogten verdikt worden, en dus aanleiding tot verftoppingen &c. ge- geven word. Zomtyds vereenigt men dezelve met o- penende, pisdryvende en verdovende mid. delen &c. De werking van te verdeden, te ontbinden en te verdunnen onderfteld in die deelen der talryke en veelvuldige middelen, welke men dit vermogen heefc toegekend, voor eerft , eene meerdere hardigheid , dan in de deeltjes der vogten , die door de zelve moeten verdeeld en verbrooken worden, want zonder deze hoedanigheid zouden deze deelen zelfs wel haafl: ont- bonden zyn; ten tweede, eene meerdere werk-

		* Gras-f'ondure, een ongemak, waar doot 't vet der Paarden van binnen fmelt.



		ovSr de GENEESMIDDELEN, !� werkzaamheid of gefchiktheid tor, bewee- ging , dan in die deeltjes van het vogt, met 't welk zy vermengd en voortgevoerd wor- den ; ten derde, eene genoegzaamefynheid om met de verfchillende vogten te kunnen indringen in de naauwe en dunne vaatjes, waar in zy den vrye omloop moeten herftel- len; ten vierde, beginzelen in (laat om de vafte deelen te prikkelen, en derzelver za- mentrekking, veerkragt en werking te ver- meerderen ; ten vyfde, eene dikheid of vas- tigheid nodig om te ontfangen en te behou- den de beweeging, welke zy van dezelve verkrygen , en door welk middel diedeelen zig vermengende met de bloed � en weybol- letjes, en dezelve met geweld drukkende en ftootende , ook met vrugt van een doen fcheiden enverdeelen, terwyl de voortdry- vende en veel fterkere werking der vaten dezelve drukt, meer en meer wryft, defl voortgang 'er van verhaart, derzelver na- tuurlyke inwendige beweeging vermeer- dert, en aldus dezelve dringende, om de hair- vaatjes te openen , de taayheid en lymerigheid als verbreekt. De verdunnende middelen, welke minder kragt bezitten, zyn eigentlyk niec anders, dan openende middelen, welke dienen om den loop der vogten gemaklyker te maaken, en de ligtere beletzelen, welke zy ontmoe- ten, te overwinnen. Andere,



		1 . ■■-,.,. , 15 VER�ANDELING Andere, welke kunnen aangemerkt woe- den , als wezentlyke zuiverende midde^ Jen, werken ten aanzien der Dieren, gelyk de middelen tegen het fcorbut werken inden Menfch, naardien de zuiverheid der Levens- zappen voornamelyk afhangd van de. vol- brenging der affcheidingen, gelyk ook van de uitwerping der onnutte en overtollige deelen, en moeten dus alle openende of ver - ftopping tegen gaande middelen, door de MaJJa te ontladen van delymerige, zoute i fcherpe en onaarte deeltjes , welke zy be- vat, het-weiagtige gedeelte verzagten en zoet maken, en tot dien (laat brengen, welke dezelve behoort te hebben. Zommige derzelve zyn in die ziekten , daar de borft in der daad met lymerige ftoffe overlaaden is", zo veel als hoeftmid-» delen. Zommige andere openende en te gelyk ontbindende middelen zyn nuttig in die ge- vallen , alwaar het bloed tot klonters word en ftremt, gelyk in geflaage wonden , kneu- zingen, &c. 'Er zyn ook nog, die maagmiddelen, en andere, die buikzuiverende zyn Eindelyk de fterkere verdunnende en ver.- deelende middelen zyn noodig in eene ver- dikking van de wey, in eene verftopping en. verharding der klieren, in de ziekten der huid, als by voorbeeld in de fchurft, &c. De



		6vkr de GENEESMIDDELEN. 17 De openende middelen zyn de vyf ope- lende, groote en kleine wortelen, depacich lof paardikwortel, die van de Hinkende gou- [we, de wilde cichorei, enderzelverblade- [ren, de eer-en prys, de piffebedden, de crocus martis aperiens, de tartarus vitriolatus, 'en andere middel zoucen, de agrimonie, den afch van den fteel en peule der Room- fche of Turkfche boonen, &c. De zuiverende middelen zyn de Swaluwe- wortel, de Florentynfche lifch, deRame- inas, de bladeren van de aard-rook, van de gezegende diftel, van de kleine huis- look, van de Water- klaver, van de beekeboom; hecpeperkruid, de waterkers, lepelblad,de gom ammoniac, Sagapenum, de myrrhe, het fpiesglas, het aftrekfel der houten, den geeft van Ammoniac-zout, &c. De verdunnende borftmiddelen zyn de taraterlook, de alantwortel, de wortel van fde florentynfche lifch , de bloem van fwa- jvel, de zee ajuins-honing azyn, de terra foliata tartan, de benzoin , en de ontbin- ding van kreeftoogen, in overgehaalde azyn, ;&c. De ontbindende zyn de wond-midde- len, hoedanige zyn de diSlamnut ,de fcarley, het fchurfckruit, de hol wortel, en de genti- ma, de wortel van Salomons zegel: de bladeren van de kervel , het nitrum anti- moniatum , de terra foliata tartan, en de overgehaalde azyn met kreeftoogen. De maagmiddelen zyn de Alantwortel, B de



		18 VERHANDELING de welriekende Lifch of Calmus, de kalfs- voet of duitfche gember, de peper, de gember, de tartarus vitriolatus, het zout van alfem, &c, De Buikzuiverende middelen zyn de mer- curius dulcis, de jalappe, de lorkenzwamme, de Mecboacanna, de alo�, &c. Eindelyk de fterkfte verdeelende midde- len zyn het pokhout, de China � wortel, de Sarfaparilla, de fai�afras , het zeepkruid, , de galbanum , de fagapenum , de flangen- wortel , de mercurius dulcis, de Mthiops mineralis, JEthiops antimonialis, en de mer- curius fublimatus corrofivus &c. Hoe zeer nu dekragten en eigenfchappen dezer Geneesmiddelen beweezen zyn, zo vereifcht egter de voorzigtigheid, dat men de grootfte oplettenheid gebruike op de ge- vallen en omftandigheeden. Meeft altoos zyn de ontbindende middelen voldoende, om de verdikking der vogten, welke men moet wegneemen, te overwinnen; anderzintsbe- reiden zy den weg voor de verdunnende, en in 't algemeen waagt men niets met van de matigrte verdunnende middelen overte- gaan tot die, welker werking fterker is, en die terftosd en zonder eenige voorzorg gegeven, ontfteeking zouden kunnen verwek- ken in die verftopte deelen , waarvoor men dezelve voorfchryft. Men moet dezelve verbannen in alle Ziektens met ontfteeking, in de hitte en verzwakking van de borft, en ia



		�iteR d� GENEESMIDDELEN. t& in eene fterke, hardnekkige en drooge hoeft. Zo men verpligt was dezelve te gebruiken, zoude men noodzakelyk de drift dervogten moeten bedaaren , eer men het gebruik der- zelve voorfchreer*, 't welk langdurendezyn moet, en eerder plaats heeft in een gema- tigde tyd van het jaar, dan in het ftrenge van de Winter; ten minfte wat de houten, de gommen en de kwik betreft, aangezien de uitwaaffeming, welke deze middelen kun- nen veroorzaaken , en welke de koude nood- zaakelyk zoude verhinderen, zo men des- zelfs uitwerking niet mogte voorkomen, door te zorgen, dat de Dieren behoorlyk ge- dekt wierden. Daarenboven vereenigd men deze ver- fchillende openende en verdunnende midde- len met maagmiddelen , zomtyds met zuu- ren , om 'er de werking van temaatigen, met verzagtende, met buikzuiverende mid- delen &c. De aard en wyze , waardoor men de fcherpte der vogten kan tegengaan, is, geiyk ik reeds hebbe aangemerkt , de zouten door verdikkende middelen te verftompen , en derzelver fcherpte bui- ten ftaat te (tellen van te kunnen fchaa- den,dezelve door verdunnende middelen als te verdrinken, de ftyvigheid, hardheid, fpan- ning en droogte der fpiervezelen te v�rbee- teren, en de ingetrokkenheid der kleine vaatjes te herftellen. Ba Ds

			■ .'■* ^^ \* -,



		so VERHANDELING. De konft bereikt deze onderfcheide oog- merken door die Geneesmiddelen, welke in 't algemeen Verzagtende genaamd worden. Deze middelen zyn de heemftwortelen, de waterplompen, de flangewortel, de kaas- jesbladeren , het glaskruid, de beerenklaauw, bet wollekruid, de vioolbloemen, de klap- roofen, de witte leli�n, de bernafie , de eamillebloemen , de gerwe of duifendblad, de vier groote en kleine-verkoelende zaa- den, d« faffraan , delatouw, deporcelein, de offetong , het lynzaad, gerftenwater, de arabifche gom, de walfchot, de melk, de gom- dragantb, het zaagfel van harts- hoorn, de honing, het afkook fel van koorn zemelen, de zoete en verfche oli�n, &c. Deze middelen verfchillen weinig van het grootfte gedeelte van die , welke men aan- merkt als temperende , weekmaakende, ver- dikkende , en als borftmrddelen. Zoo men eenige prikkeling of ontfteeking in de eerfte wegen vermoed, als het gevolg van een kwaad voeder, van zommige .fcherpe bytend-: planten, of van eenige in- fe�ten van een bytende, ineetende aart, welke het Dier kan hebben doorgeflikt,zul- len de melk, de zoete verfche oli�n, en in 't algemeen alle verdikkende middelen, die prikkelende fcherpe deeltjes yerftompen, en tegelyk, deaangedaanedeelen befchermen- de, zullen zy dekrampagtige beweegingen, wel-

			^%vy* *



		over de GENEESMIDDELEN, zt welke de eerfte verwekt hebben, doen op- houden. In de Ziekten der huid, en in alle andere ongemakken, weike men aan eene fcherpte der vogten moet toefchryven, zullen de yerzagtende middelen, die te gelyk verdun- nen, gelyk het water met zemelen vermengd, de latouw,de endivie , de bemafie,de os- fetongi gelyk ook de weekmaakende, als de kaasjesbladeren, het glaskruid, de beeren- klaauw, het bingelkruid, &c. met vrugt gebruikt worden, en zullen het Dier voor- bereiden tot de ontladingen, welke men on- vermydelyk verwekken moet, en zullen daar en boven de hevige prikkeling voor- komen, welke onvermydelyk zoude geboo- ren worden, op bet fchielyk geven van mid- delen , gefchikt om de geheele maila in be-> weeging te brengen, zo dezelve niet waa- ren voorgegaan doqr alle zulke middelen, die in ftaat zyn om de zouten te verfprei- den. Wanneer het oogmerk is, om het vogt, 't welk zig in de holligheid van de Longe- pypjes en de long affcheid, te brengen toe dien (laat, welke het zelve moet hebben, de fcherpheid, welke het zelve mogt ver- kreegen hebben, te verftompen , om ineen woord, te doen bedaaren de drooge en he- vige hoeft, door eene wezentlyke fcherpe wateragtige flym, welke de lpngepypjes en B 3 blaa§«



		over de GENEESMIDDELEN. 23 Ontlajien, is by gebrek van de kragten. der natuur , door behulp der konft, de uitdryving van verfcheiden overtolli« ge Itoffen te bewerken door de onder- fcheide ontlaftweegen, welke den uitgang derzelve kunnen toelaten. De middelen welke deze uitwerking doen , kunnen derhalve � niet dezelfde zyn. Die, welke de affcheiding der pis bevorderen, kun- nen de ontlading der vogcen , afgefchei- den door de kwylklieren, niet verwekken : gelyk die Geneesmiddelen, welker eigen* ichap is deze te bevorderen, nimmer iets zouden toebrengen tot bevordering der ge- voelige en ongevoelige uitwaaffeming, tot de buiksontlafting, tot de uitwerping van die flymerige ftoffe, met welke hetfnotvlies bedekt is, &c. De bladeren , en de wortel van de Hafelwortel, de Gratiola, de witte nies- wortel, de groote fpurge of wolfsmelk, het zaad van fpringkruid,- de ipecacuanha, de gilla vitrio� van Paracelfus, het glas van antimonium, de braak-wynfteen, be- reid met den zogenaamde fafFraan van me- taaien , zyn fterk werkende middelen; maar die in de Vee-Geneeskunde, ten mins- ten , wat den Os, het Paard, het Schaap , den Ezel enden Muil-ezel, &c. betreft, niet van dat gebruik en die nuttigheid zyn, welke deze middelen in de Geneeskunde van den Menfche hebben. B 4 Jvree



		24 VERHANDELING

Twee- en- twintig grein' van de braak» wyn-fteen. zodanig, als dezelve in de Apo- theeken te Lyon bereid word, en waarvan men aan de Menfchen tot twaalf grein' geeft, hebben geene werking gedaan opeen Schaap. Dit Dier had in twaalf uuren niets gegeeten. Men deed het zelve ten fes uu- ren des fmorgens tien grein' van dit braak- middel inneemen, ten agt uuren gaf men het door middel van een hoorn, veel laauw water; dit water, wel verre van walgingen te weeg te brengen, gelyk het zelve in de Menfchen verwekt, fcheen eer het Dier te verleevendigen; ten negen uuren gaf men het zelve wederom vier grein' van hetzelve braakmiddel; ten halftien uuren wederom vier, en ten halfelf uuren nog even zo veel; men nam niets waar, dan eene zeer overvloe- dige ontlading van pis, welke niets van des- zelfs natuurlyke helderheid fcheen verloo- ren te hebben, en welke ontlading wel kan veroorzaakt zyn, door de groote menigte van laauwe dranken, welke dit Dier tegen wil en dank had ingefwojgen. Hondert en twintig grein van deze zehf- de wyniteen ten agt uuren des fmorgens nug- teren gegeven, aan eene zeer levendige en fterke Mui) ezelin, verwekten by dezelve eenigetyd daar na, en tot negen uuren toe, hevige kloppingen indezyde , enhygingen, waar op veele rpmmelingen in den buik volgden. Zy kaauwde zonder ophouden, eens

	f



		46 VERHANDELING na deed men dezelve, gelyk men ook in de vorige Proefneemingen gedaan bad, veel laauw water drinken, zy proefte dikwils en ontlafte veele en zeer witce pis, en had ia den tyd van agt uuren cien of twaalf onc- laftingen van drekftoffe, en fcheen zeer ver- moeit te zyn. Men liet dezelve eenen dag rulten. Ver- volgens gaf men ze twee once van denzel- ve wynfteen, welke geene merkelyke uk- werking te weeg bragten; hec Dier proefte niet, gelyk hetzelve te voren zeer dikwyls gedaan had, zo dra ze het middel haddein- genoomen. Zy pifte zeer dikwils; de pis was troebel, maar minder wit, en zy had- de geenen afgang. �indelyk na eene tuffchenpofing van twee dagen, gaf men aan dezelve hondert en fes* tig greinen Nitrum arftnicale, 't welk nog eenige kloppingen, of hygingen, nog rom- melingen te weeg bragten, ook en proefte zy niet, de drank was veel minder, nog- tans pifte zy in den tyd van vier en twintig uuren ten minfte veertig maaien, de pis was zeer helder, de ftoffe, welke zy door afgang ontlafte,. was witagtig, lymerig, en vermengd met gedeeltens van het bin- nenfte of vlokagtige vlies der darmen, want bet Dier geftorven enterftond geopend zyn- de, vond men dit zelfde vlies op veele plaat- fen in de Maag en Darmen ontftooken en ingevreeten; de klieren van het darmfcheij fchee-



		over de GENEESMIDDELEN. 4jr fcheenen voor het grootfte gedeelte veret- tert; door drukking kwam 'er eene zeer ilin» kende ftoffe uit, en op deze fioffe aldus uitgedrukt, volgden wormen ter lengte vaO een duim en omtrent twee lynen dik. Tagtig grein' van het glas van antimonium aan een fterk Paard des (morgens ten zeven uuren nugteren gegeven, veroorzaakten eenj- ge tyd na dat hy een menigte laauw water had gedronken,aanmerkelyke rommelingen in den buik, eene zekere zoort van walgingen of vrugteloofe pogingen tot braaken, menig- vuldige bruif�chingen en kloppingen in de zyden, of hygingen, die vry fterk waa- ren, hy kaauwde zonder ophouden , en de winden, welke hy in menigte door den aars loosde, hadden eeneondragelyken flank. Welhaaft ontlafte hy eenmaal den drek, zynde dezelve natuurlyk gebonden ,* ten negen uuren hielden de kloppingen op, en de drek, welke hy als doe voor de tweede maal loosde, fcheen minder hard te zyn. Een kwartier na tien uuren van denzelve dag gaf men hem, in een aftrekzel van een once fenebladeren »feftig grein' van hetzel- ve glas, ten halfelf uuren ontlafte hy voor de derde en laafle maal wederom den drek, en gedurende het overige van den dag loos- de hy tot twintig onderfcheide reifen eene dikke pis, welke zo wit als melk was, Dit Dier heeft nog zeer lang geleeft zon- der



		28 VERHANDELING der dat dit braakmiddel, en deszelfs over- blyfzel eenigede minde kwaade uitwerking op hetzelve gedaan beeft, en mogelykzou- de het nog leven, zo men hetzelve niet ger bruikt had tot ontleedkundige proeven en kffen. Men begrypt ligtelyk, hoe veel ligt men Uit diergelyke proefneemingen zoude kun- nen haaien , wanneer dezelve nog meerder regelmatig genoomen, agtervolgd en ver- ineenigvuldigd wierden op de herkaau- wende en andere gras�etende Dieren, by welke de braaking onmoogelyk is; maar zo deze voldoende zyn, om aantetoonen deze onmooglykheid ,ishetklaarblykend, dat wy ten hunnen opzigte berooft van die toevlugt, welke de braakmiddelen ons verkenen in het behandelen der Ziekten van den Menfch, ons niet zouden kunnen ten nutte maaken dezen zekere en fpoedige weg, om de maag te ontladen van die doffen, welke dezelve hinderlyk zyn, die de vereeerings zappen bederven, die de affcheiding derzelve be- letten , en welke de fpiervezelen van dit in- gewand verzwakken; om aan de kwaade en befmettelyke gillende ftoffen den tyd te beneemen, van te kunnen doordringen in de wegen van den omloop van het bloed, en aldus de geheele mafla te ont- vellen ; om het Zenuw ■ geftel in bewe- ging te brengen, wanneer het nodig zy, om



		go VERHANDELING de hoedanigheid der ftoffe, welke men ge« bruikc, en een opzigte van den ouderdom; de tterkte, en hec temperament, 'c welk paar al te dikwils onbekend is, van het Dier, aan het welk men die middelen ge- geven heeft? Heeft men altoos met de ver- eifchte omzigcigheid de onvermydelyke voorzorgen, welke het gebruik dezer Ge- neesmiddelen vorderen, waargenoomen? Is dezelve zorgvuldigheid voorafgegaan van eene aderlating in die gevallen, alwaar de- zelve noodzakelyk was, van bevogtigende en verzagtende dranken, gelyk ook van herhaalde verzagtende Clifteeren, gefchikt om te ontbinden en van te voren te ontlas- ten een gedeelte van de dikke drekftoffen, om de ingewanden als te ontfpannen, en voor te bereiden tot de werking van het middel, en aldus de wegen zonder pyn te openen ? Was de maag welke het buikont- Jaftend middel ontfing, niet overlaadenmet voedzels, en heeft men de oplettenheid ge- bruikt, om, vier of vyf uuren voor , en even zo veel tyd na het geven van het middel, aan hec Dier alle gelegenheid te beneemen van zig met voeder op te vul- len ? Waaren die Geneesmiddelen onder eene drooge of natte gedaante? Zyn deze onderfcheide gedaancens wyslyk gefchikt ge. weeft na de gefteldheid of temperamenten der voorwerpen , en is de keuze bepaalt ge< wrorden na eene overweeging der drooge of vog-

22 VERHANDELING

blaasjes prikkelt, veroorzaakt, moetende
vei zagtende borftmiddelen gebruikt worden ,
en deze middelen zyn de honig, de wal-
fchot, het longenkruid, de heemft of ma-
luwe, de vioolbloemen, deklaproofen, het
iynzaad , de waterplompen , de faffraan,
&c.

Een afkookzel van den heemftwortel, het
lynzaad, de arabifche gom, &c. zyn van
groot nut, tegen de moeylykheid of pyn in
't water maaken; het zaagfel van denharts-
hoorn , de bloemen en bladeren van hec
wollekruid * de zoete en veifche oli�n zyn
van geen minder nut in de vetfmelting
der Paarden in de loop , het zy men
dezelve geeve by wyze van een drank, het
zy door middel van een Ciyfleer, met by-
v�eging van eenige vette , fmeerende din-
gen.

Eindelyk in alle gebreeken veroor-
zaakt door eene fcherpheid der vogten^
is de algemeene aanwyzing te verzag-
ten.

Om des te fpoediger depynen te doen be-
daaren, vereenigd men verzagtende,met ver-
doovende middelen; zomtyds vermengd men
ze met verdunnende, en openende middelen;
dikw�s maakt men tegelyk gebruik vanver-
deelende, of verzagtende borftmiddelen ,
voornamelyk als men verpligt is, het vogc
van de long te gelyk te verzagten en te ont-
binden &c.

Qnt-