i.ivnbsp;is-.-

m

4 ri-' ^

ià

LEVENSSCHETS

van

G. J. MULDER,

door

HEM ZELYEN GESCHREVEN

KN DÜÜR

DRIE ZIJNER YRIENDEN UITGEGEYEN.

L'homnic n.iquit jiour ctrc rcconnaissant.

Von IIumdolut.

UTRECHT.

Gkhr. van der post.

1amp;83.

RUKSUNIVERSITEIT UTRECHT

... .

0702 0492

tv. i'. A. OKiiitr.s, nij.mk(ihnT

VOORREDE

van dk u i t o k v e u s.

Eenlt;' ticeede uilyave der „IjCWnbsp;van G. .J. Muldkhquot;

ziet thans hel licht. De eerste druk verscheen in 1881 en was in
één jaar tijds geheel uitverkocht. Met voorkennis van drie zijner
vrienden ondernomen, door één hunner nogmaals met zorg herzien
en van eenige weinige typografische misstellivgen gezuiverd, is deze
druk gelijk aan de vorige, maar heeft ten doel om door billijken
prijs de vele schoone gedachten en praclische tcenken op den levens-
weg , in dit tcerk vervat, in ruimen kring toegankelijk te maken.

Utkkcht 188;i.

(jkhk. van der rost.

m

INHOUD

van iikt kkhstii t)kki,.

Mijnk jeugd............

Student geworden (September 1819) ....
Mijnk vestiging tk Amsterdam (.lulij 18-25)
Mijn yeuthek naar IIotteudam (1820) . . .

'I'eUUGRLIK 01' MUS VERRLIJF TE llOTTEKDAM

Kr.uoEi'EX ïi: Utrecht kn daarna (18K)—1851)

Te Utrecht vav 1851 —18o7......

Terugblik op mijn verklijf te Utrecht . .
Mijn verbluf te Apeldoorn, ISfiT — lSfiS, en mijn later

VEItliLIJE TE ....................

ms

INHOUD

VAN MKT El'.ßSTE DEEL.

Mline .................

Student geworden (September 181») . • ■
Mijne yestigino te Amsterdam (.lulij 18-2 5)
Mijn vertkek naau IIotteudam (182f)) . • •
Terugiilik ov mijn verrluf t,.: Rotterdam .
Ueuoei'EN te Utrecht en daarsa (ISKl-lS-^l)

Te Utrecht vav 1851 —18()7......

Terugblik or mijn verrlijf te Utrecht . .
Mijn verblijf te Aigt;eldoorn, 1807--1808, en mijn late

vhilillijl' tk ..................quot;

Meermalen heb ik, in verschillcndo tijdperken van mijn loven,
eene uitvoerige schets bijecngebragt van hetgeen er om dat
loven en in dat leven is gebeurd en van hetgeen daarvan tot
mij gekomen is. - Ik schreef die schetsen, alsof z-j voor de
pers bestemd waren na mijn dood, met het zekere voornemen
te vernietigen, en verscheurde ze ook na eenige jaren, na

ze herzien te hebben.

Daarin had ik een middel tot het aankweeken van erkente-

liikheid aan allen, die mij welgedaan hebben, en bleef ik zelf

OD de hoogte van de geschiedenis van mijn eigen bestaan.

^)e laatste schets ving ik aan te Utrecht in 1861 en zag haar

niot weder voor 1872 to Bennekom. Ik breidde haar toen uit,

en herzag haar in 1877.nbsp;. . -j

In de latere jaren kwamen er meer dan eene omstandigheid
vnor die mij deze schets niet deden verscheuren, als de vorigen,
Taai' haar aan een goed vriend deden nalaten, om haar na
mlir dood 5f onveraucierd uit te geven , 6fnbsp;van haar in het

lieht tonbsp;bijgedragen het lezen van andere levens-

Daartoe l eeft ook ^ \ ^ ^.richt niet moest ge-
bor chten, d e toonden, hoe /uik.nbsp;„
Bchroven worden, omdat daarin volstrekt met aangegeven werd,

wat bijgedragen liad tot dc yenesis van den man , wiens beeld
men wil teekcnen.

Op de yeitesis komt het aan: dat is do natuurlijke historie
van den mensch; do natuurlijke, dat is de ware.
' Do genesis: namelijk wie en wat er al toe heeft bijgedragen,
om den mensch te doen worden, wat hij geworden is; in het
psychische alzoo voor den mensch hetzelfde, wat in het physische
geschiedt bij do geologie voor do geognosio.

Hij, die dc aarde wil kennen, moet nagaan, wat in en om
haar, wat met haar is voorgevallen.

Hot is zoo: een mensch is een persoon, on tot zijne historie
behoort dus ook, wat hij gedaan heeft. Maar zijne gescliiedenis
mag dezen naam niot dragen, zoo zijno handelingen niot worden

afgeleid uit hetgeen hij ?m.s'; en wat hij was, was gewrocht__

voor een zeer groot deel althans - van zijno geboorte, zijno
opvoeding, van hetgeen om hem heeft bestaan; voor een ander
deel van de vermogens, dio hij van God heeft gekregen.

Voor glorie is, dunkt mij, hier al zeor weinig plaats, zoo
men van hem eene natuurlijke historie zal geven.

En geldt voor do lovcnden do waarheid der woorden van Ben-
jamin Delesseut: „il faut mériter les louanges et los fuir': zoo-
veel te meer nog voor afgestorvenen.

Als tegenhanger van Baco, die zijn naam en nagedachtenis
vermaakte aan den vreemde en aan het nageslacht, steekt treffend
uit, wat Tacitus zegt in zijne Agricola. ^Non quia interceden-
„dum putcm. imaginilms, quae marmore aut aere fingiintur: sed
„ut cultus hominum, ita simulacra vultus imhccilla ac mortalia
„sunt: forma mentis aeterna, quam teuere et exprimcre, non
„per alienam materiam et artem, sed tuis ipse moribus possis.quot;

En zoo het dan in do beschrijving waarlijk to doen is om
die forma mentis interna, — oii is het daarom niet to doen,
dan is het geheel alweder onwaarheid, — dan komt mon steeds
tot de genesis terug en do woorden van von Humboldt, dio ik
hierboven reods afschreef, zweven dan onophoudelijk op' de lip-
pon: ,1'honimo naquit pour être rcconnaissant.quot;

Geldt dit reeds, wanneer men do natuurlijke historie geeft

van een vriend: hoeveel te meer nog, wanneer men die van
zich zeiven geven wil.

Zoo dan mijne laatste levensschets zal openbaar worden na
mijn dood, verwachte niemand daar eigen lof te zullen vinden,
maar vooral dankbaarheid.

Ik heb onschatbare voorregten gehad; on zooveel mogelijk
de menschen to noemen en to roemen, die mij geleid en ge-
holpen hebben-, de omstandigheden te beschrijven, die mij heil-
zaam zijn geweest, zal, zoo ik hoop, blijken mijn hoofdstreven
geweest te zijn.

Wat mij do Almagtige, buiten en boven dit alles, gegeven
heeft vóór en bij mijne komst in deze oefenschool, die men
tellus noemt, kan ik weten uit hetgeen ik met alle menschen
gemeen heb: die kiem van iets Iloogers, die hier tot dat Hooger
komen moet.

Of ik meerder of minder dan anderen medebragt in deze
klassen, weet ik evenmin, als Gij het van u zeiven weet.

Dat daarin een meerder en minder bestaat, acht ik voldin-
gend bewezen, want al dat uitwendige kan toch niets meer
doen dan tegenstreven of bevorderen: scheppen kan het niets.

Dat blijft dus ontbreken aan do beschrijving onzer genesis:
wij weten evenmin, van waar wij gekomen zijn, als waar wij
Jieengaan.

Zóó alleen konden wij in den besten zin des woords zedelijk
vrij zjjn.

Wat anderen vaak een onoverkomelijk gemis heeten en door
hen duisternis wordt genoemd, namelijk: „wat waart Gij en wat
zult Gij worden':'quot; acht ik den grootsten zegen voor den mensch.

Dat elk onzer veel, zeer veel geweest is, vóór liij geboren word,
is zeker; die het anders meent, heeft nooit een kind gezien.

Het poëta nascitur non fit, zoo het waar is, leidt dus tot
do algemeene waarlieid: homo nascitur, non fit in terra.

Zoo het van mij liad afgehangen, zou ik van do uitwendige
dingen oen paar lioofdzaken, die ik nu slechts heb aangestipt,
als al het andere geteekend en beschreven hebben. Maar mijn
doel kon en mogt niet zijn, iemand noodeloos te krenken. Daarom

alleen heb ik hier gezwegen: om mijzelven had ik niets to ver-
zwijgen. Met allo mensclien heb ik gedwaald, en waarom zou ik
dan die dwalingen willen verbergen?

Ik laat deze woorden na voor mijne vrienden, en voor de
zeer velen, dio mij blijken van toegenegenheid geschonken heb-
ben. Zij mogen enkel waarheid van mij verwachten.

Heb ik, naar het oordeel van hen, die mijne vrienden niet
zyn, in het volgende mjjne gebreken niet genoeg doen spreken,
ik noodig hen uit dio dan duidelijker in het licht to stellen:
door gebreken van andoron to leeron kennen, kan men exempels
bekomen, waarvoor men zich te wachten hooft.

Op bijzondere naauwkeurigheid bohoeven zjj zich niet toe
te leggen: gedurende mijn leven gebeurde dat niet, en het hoeft
mij goen oponthoud gegeven: ik kende het judiciiwi difficilc \an
IIllTOCIlATES.

Ten slotte zij hier vermeld, dat ik 27 December 1802 to
Utrecht geboren ben cn dit afsluit Julij 1873, zoodat men in
het volgende tevens te wachten heeft een blik op den Europe-
schen toestand in het eerste -V, deel van do zoo hoog geroomde
lOile eeuw.

MIJNE JEUGD.

Het groote voorregt is mij te beurt gevallen, uit den burger-
stand to z|jn voortgekomen. Noch weelde, noch armoede heb
ik gekend, en tusschen die twee uitersten ligt hot njjvere, het
bedrijvige, het dankbare leven der menschen, maar ook het
nuttige, het heilrijke voor anderen. De middelstand is de ge-
lukkigste: hij is het volk. Daar leven de beste krachten; daar
schuwt men de luiheid; daar moet men werken voor zijn brood.

1802 was voor ïJuropa, en niet het minst voor Nederland,
een tijd van zorgen, van bezwaren. En do daarop volgende
jaren waren tijden van nog grooteren druk. — Voor mijne
ouders was die periode vol moeite: voor kinderen, die nog geen
besef hebben, eene bron van derving van veel aangenaams;
maar in dezelfde mate heilrijker in do toekomst.

Do overdaad in do kinderwereld — en die mist men niet in
de burgerklasse — is eene bron van ongeluk in de toekomst;
want in die toekomst troetelt en streelt niemand den mensch,
die tot die burgerklasse behoort.

Zoo is mijne jeugd dan voor mij heilzaam geweest, omdat
ik tal van dingen heb moeten missen, daar elkeen, en alzoo
ook mijne ouders, toon leefde onder den zwaren druk van zware
tijden.

Mijne Moeder was de beminnelijkste der menschen, die mji
op aarde zijn voorgekomen. Ik heb haar als kind cn als jong
mensch altoos aangestaard en bewonderd, en het voorregt gehad,
haar te behouden tot mijn 24ste jaar, toen ik reeds twee jaren
als geneesheer in de maatschappij werkzaam was geweest. Acht
dagen on acht nachten, acht etmalen achter elkander zonder
slaap, lieb ik toen voor haar sterfbed gezeten, en meestal dien
tijd met haar gedachten gewisseld.

De laatste levensuren van die zoo teeder beminde waron niet
anders dan die, toen ik nog in mijne eerste jeugd was: in gooii
karakter meer eenheid on vastlieid, in geen meer innigheid cn
liefde, in geen meer zelfverlooclieniiig en opofforiiig, in geon
meer toewijding.

Voor haar gezin was zij bijna te goed: zij wijdde er zich ge-
heel aan, zoodat zij zich geen rust, dikwerf geen nachtrust
gunde. Arbeidzamer vrouw heb ik nooit gezien. Daarbij altoos
tevreden van aard, blijde zelfs, maar aan de ernstige zijde;
volmaakte orde in haar doen on laten, in tijd en voorwerpen;
rein als zilver, zoodat wij kinderen volkomen geleerd hebben,
wat zindelijkheid is.

In waarheid, in opregtheid, in de beste trouw, dio ik heb:
ook in maatschappelijke opzigten heb ik, in liaar stand, geen
betero liuismooder, geen betere gado gekend, dan zjj was.

Straf lieb ik van liaar nooit geliad, en liaro ernstigste be-
straffing was: „foei kind! zoudt gjj uwo Moeder dat verdriet
„aandoenvquot; Dio woorden, uitgesproken met den innigsten toon
van innigheid, zij deden elk dwaas voornemen der on-eoofendo
jeugd dadelijk verdwijnen en tot tranen stemmen: en het neoi
„van mij zult gij geen verdriet hebben,quot; aan haar liefdevol h-vrJ
uitgestort, hoe kon het achterwege bljjven?

Is het de borst, die welsprekend maakt: het is de borst die
don geheelen mensch vormt. Aangeleerde kennis had mijne
Moeder met veel, maar zij had al het beleid, al liet doorziet
a de menschenkennis, vooral al de kennis van het kinderlev:,;
li de innigs e iefde geeft zonder overleg; die de meest 01!
men waarheidszin schenkt, zonder verwijl; die do hoste tro'v

hartigheid uitstort met overvloed eu ten zegen van dengene, die
ze ontvangt.

Eone Moeder, die mensch is, een meusch, dio Moeder is, zij is
schrander van hoofd; zij is kundig in allo dingen van haren
kring, want hot hart, dat zij ronddraagt, maakt haar oneindig.
De liefde kent alle dingen, zjj weet alle dingen, en wat zij heden
nog niet kent, dat kent zij morgen, want z[j rust nimmermeer.

Wat zou do menschenvvoreld zijn zonder Moeders? Zij hebben
met de dieren gemeen, dat zij hare jongen verzorgen. Heeds
wordt uw hart gevoelig aangedaan, zoo gij den vogel, die oijoren
Jieeft uitgebroed, rusteloos ziet waken voor het heil van zijn
kroost en hij zich inspant om voedsel te verzamelen voor zijn
tijdelijk gezin; en Gij erkent er eene treffende zorg Gods in,
dat dit in de gansche dierenwereld zoo is ingerigt.

Dat heeft de Moeder ook, maar zij heeft daarboven en vooral
de rede, die hare zorgen duizendvoud verdubbelt:

„Aan hare borst met melk gevoed ,
„Zoolang geilragpn onder 't liarte,
„Verbindt het bloed.quot;

En als gij van haar gcon voedsel meer behoeft, op den tjjd,
waarop do jongo dieren de ouderen verlaten, dan begint de
edelste zorg der mensclien-Moeder. Zij blijft u beschermen, zij
blijft u bewaken; al Jiare hoop is op u, al haar droomen is om
u, al haar wenschen is voor u. Zij leert u het hartje buigen
voor hetgeen waar is, de leugen leert zjj u schuwen; zij leert
u do handjes vouwen en het oog ten Hemel rigten, terwijl uwe
knietjes gebogen zijn op de aarde. Zij wekt vertrouwen bjj u
op on liefde, en spreekt u van liefde altoos, en altoos in liefde.
Zij geeft u raad en helpt u, cn als gij leed hebt, drukt zij u aan
hare borst en doet u uw leed vergeten. Zjj laat u nooit uit
haar oog gaan, maar zij bewaakt u, ook als gij hot niet weet.

Zij is hot, die u tot mensch doet opgrocijen, en zoo gij monsch
geworden zijt, is zij altoos do Moedor, de Moeder, die u nu niet
meer aan do borst, maar die u altoos in de borst heeft.

Zoo is eene Moeder, die mensch is.

Aan den eeneu kant is het onschatbaar voorregt, zulk eeno
Moeder gehad te hebben, voor mij eene bron vau ongeluk ge-
weest in mijn leven, nadat ik van haar gescheiden was. Haar
beeld was on bleef in mij als dat van het ideaal van eene vrouw,
en leeft nog zóó in mij. Nergens heb ik haar wederga gevon-
den, en dat heeft eene ledige ruimte in mijn hart gelaten, als
lil dat van een verliefde, die hot voorwerp zijner innige ver-
eering verloren heeft en ronddoolt en zoekt en toetst on ver-
gelijkt, maar altoos zich hoort toeroepen: „neen, zij is het
^iiicti

Aan den anderen kant dank ik haar millioenen beste dingen ;
om het voorregt uit te drukken, haar bezeten te hebben, daar-
voor ontbreken mij woorden, en ik heb dus diepe schaamte,
zoo verre verwijderd te zijn gebleven van dat voorbeeld, dat
God m.j do eerste 2i levensjaren geschonken had.

Mne gedachte beurt mij te haren aanzien op, dat ik haar nooit
eéne seconde leed berokkend heb, dat haar liefdevol oog om
mij geen onkelen traan heeft gestort.

Mijn Vader was een man van kracht en van werkzaamheid;,
heelkundige te Utrecht; geen man van boeken, maar van de
praktijk; sterk van ligchaam cn onvermoeid in bedrijvigheid.
Zijn Vader was geweest regiment-arts, onder een arts IIkyligkks
den vader vau Professor IIkymgkus te Utrecht.nbsp;'

Mijne voorouders van vaders zijdo waren militairen. Mijn groot
vader Jan Willkm Mui.dku is te Zutphen geboren en was later
chirurgijn bij het 1ste Bataillon van het Regiment Haudexbuokk-
infanterie, gewoonlijk te Bergeu-op-Zoom in garnizoen.

Bij de komst der Fransclien weigerde hij met zijn chef IIeyii-
GEus den eed van nieuwe trouw af te leggen, en leefde daarna
111 zeer eenvoudige omstandigheden. Hij koos hcjinsel hoven
le.cnsonü.-kouü. Ilij had 5 -nen en 5 dochteren^va ron quot;

Drio dezer zoons landden als jonge menschen aan bij den-
zelfden chirurgijn Dklbaeke to Utrecht, en moesten, van alles
verstoken, daar hun brood verdienen.

Moederlijke leiding heeft mijn Vader dus kort gehad, en vader-
lijke leiding heeft hij vroeg moeten missen.

Arme ouders! Mijn vader vroeg zonder liefderijke leiding en
mijne moeder, Pethonei.la van Ommeken, verloor als jong kind
liaro beido ouders aan den rooden loop, te Randwijk, een dorp
in do IJetuwe, schuins over Wageningon gelegen. Een oom in
Utrecht nam haar op, en die oom verkwistte alles, wat haar
aan ouderlijk erfdeel was overgebleven.

Arme Ouders!

Vader was bij dien Delbaeke in eene zonderlinge school.
De chirurgie van dio dagen was eene echte kunst, en nog zeer
weinig kunde. En die kunst was zuur en wreed. Maar Dei.baere
was bovendien een volkomen excentriek persoon en een hardo
leermeester.

Had ik dus liefde in mijne jeugd cn zorg en de innigste be-
langstolling: mijn vader was van dat alles verstoken geweest.
Ik mag dit niet voorbijzien, wanneer ik een verschil erken tus-
schen mijne Moeder en mijn Vader, een verschil, hetwelk ik
erkend Iiob van do eerste uren mijner bewustheid, en dat in
do herinnering blijft voortleven.

Niet zoo vele voorregten als aan mijne Moeder, maar een
tal van voorregten heb ik aan mijn Vader to danken: in zorgen
voor zijn gezin was niemand ijveriger; in werkzaamheid en be-
drijvigheid geen beter voorbeeld dan in hem. Daarbij was de
man eerlijk als goud, openhartig en goedig, hulpvaardig zonder
wederga. Zucht naar voordeel was hem volkomen vreemd. Een
warm hart was zijn hart.

Zoo als hij dan ook mijne eerste Jeugd gelukkig hoeft ge-
maakt, was treffend. Zeer jong zijnde, vergezelde ik hem dik-
werf en ging des namiddags als kind aan zijne hand de zieken
zien in do nabijheid der stad: zalige uren, waarin ik in mjjn
binnenste do hand gevoelde, dio mij op den weg voorthielp,
huppeleiulo aan zijne zjjdo: er was geen betor Vader dan ik had.

liet ontbrak hem niet aan nadenken over do opvoeding zijner
kinderen. Het woord yemak mogt evenmin worden uitgesproken
als het woord moeheid. Vroeg op, slapen in een zeer koud ver-
trek, wassehen des winters met sneeuw, eenvoudig eten, nooit
snoeperijen en altoos bezig. „Kom, breng dat briefje eens spoe-
,Uig b,j oom Willkm; kom, ik sta op het antwoord to wacJi-
^ten, klonk mij menigmaal tegen, toen ik 8 en 9 jaar was,
hn oom Willem woonde aan do Bilt, een uur van het ouder-
IUllt;e huis, en ik vloog dat uur heen en dat uur terug, altoos
dravende, aan de Bilt geen oogenblik vertoevende na het bekomen
antwoord, want „Vader stond er op to wachten.quot; En hoo hard

Ik ook goloopen had, altoos scheen hot hem te lang, althans zoo
zei liij.

In mijne jeugd heb ik geen verschil geloerd tusschen onrein-
lioid en slechtheid, tusschen ledigheid on kwaad, en ik ken dat
verschil nog „iet. Ik laat daar, of het goed is, aan een kind
zuiKo voorstellingen te geven, maar ik vorliaal wat er is

/itten was voor ons kindoren ongeoorloofd, cn toen ik al
voeten hoven de tafel uitstak, moest ik er nog staande aan eten.
Ledig zijn was doodzonde: des winters netten breijen, om het
leeren af te wisselen, en des zomers, onder behoorlijk geleide,
als jongen van 8 on 9 jaren, des avonds naar Porteiigen en
Kockongen, naar Tien- on Achttienhovon, om met ],et opgaan
der zon de netten in liet water te Iiobbon, don ganschen dalt;^ te
visschen, on des avonds met do vracht naar huis te ^aan D-'ui
vooral kwam het er op aan, het woord moe niet uit t'e spreken
want dan werd het het minst verstaan.nbsp;'

Het moet wel met overleg zoo zijn geregeld door mijn Vader
dat hij mij dikwerf zulke visch-expedities toestond, en /e mii
e^gontlijk nooit weigerde, want ik had zeer vroeg lezen geloerd
2 oen Ik die kunst eenmaal verstond, m^.s er uan hot vor^

voldoTn.''quot; quot;nbsp;Vader niet kon

visschen en loopen in de vrye natuur, dan aan do meeste
lgt;oeken mijner jeugd to danken, meer aan dien vi je b k

rondom, moer aan dat stil gepeins daar aan dien waterkant,
meer aan dat wild rondvliegen, dan aan hetgeen ik las, waarvan
ik het meerendeel toch niet verstond. Natura non hominis voce.

Aan mijn Vader heb ik nog veel meer te danken. Inderdaad,
hij was geen man van boeken, maar zooveel te meer van dc
praktijk in den ruimsten omvang. Handig was hij in hooge mate,
zoodat hij allerlei kleine voorwerpen maakte van allerlei aard.
Niet één oogenblik heb ik hem midden in zijn leven ledig ge-
zien. Van alle handwerken had hij eenige kennis, zoodat hij
mij ongezocht mot allo liandwcrken deed kennis maken: in
Utrecht was geen bedrijf, dat ik niet van nabij heb gade ge-
slagen; ik zou er honderd kunnen noemen, waarbij ik als kind
ernstig cn bij lierhaling heb stil gestaan, of ook wel verzocht
heb, het to mogen beproeven en het beproefd heb; eenvoudige
handwerken, fabrieken on trafieken: alles werd als nuttig behar-
tigd cn op prijs gestold.

Dat alles is voor een jongen uitnemend en verruimt zijn blik.

jrijn Vader was heelkundige en had eene groote praktijk; maar

dat was voor don werkzamen man op verre na niet genoeg. Hij
was ook kamerarius (kameraar) aan de buitenwijk van Utrcclit,
ile Uemuurde Waard, alzoo eene soort van Onder-Burgemeester
voor die wjjk. Waarlijk geen lucratieve betrekking, maar zij
bragt liem met nog meer menschen en zaken in aanraking en
dat juist was Jiem behoofte. En daar ik hem dagelijks verge-
zelde gedurende eenige uren, was dit mij ook eene experimen-
tele school in menschen en zaken.

Door deze verhouding werd ik ook bekend met de overleg-
gingen, die gepleegd werden over de verdeeling van het water
in en om de stad Utrecht, de zorg voor sluizen cn duikers,
het bouwen van huizen, do inrigting van goten en riolen en
vele andere aangelegenheden van publiek of hygiënisch belang.
Van alles vernam ik het een en ander.

Ook het brandwezen behoorde in die wijk onder zijn ressort,
en bij eiken brand in Utrcclit nam ik aan het blusschen deel.

Maar dat was nog niet genoeg: de goede man was een best
tuinier, en leerde mij reeds vroeg bloemen kweeken en fijne

vruchten verzorgen. Van vogels van allerlei aard was er over-
vloed; hij had den lust bovendien, om koebeesten tc verzorgen,
üie h.j in het voorjaar mager kocht en in eene weide bij Utrecht
deed grazen, en die ik regelmatig met hem ging bezoeken.

lu het kort: mijn Vader heeft mij een zeer ruimen blik doen
werpen rondom mij en nuj in duizend dingen ingewijd; aan hem
Heb Ik het te danken, zoo er iets universeels in mij gekomen is.

Zijne schoonste zjjde was zijne innige liefde voor het behoud

van menschen-levens. Zoo Gij hem zoudt gezien hebben bij een

ilrenkelnig __ Jijj had er in twee de levensgeesten mogen op-

we - en — of bij een verslageno, bij brand of andere groote

onheilen: Gij zoudt den man zeker innige tranen van hoogere

zielevreugde hebben toegezonden. Dan was hij verre van een

gewoon monsch verwijderd, en volkomen beminnelijk in zijn
treftenden ijver.

Ik moet hier eene omstandigheid invoeren, die op mijn loven
den grootsten invloed heeft uitgeoefend. Toen ik 3 jaar oud was,
ontstond er des avonds te 10 uur in den winter brand in een
huis, hot vierde huis van dat mijner ouders; een sterke wind
woei van daar naar het ouderlijke Imis.

Men vreesde, dat do gelieclo nj l.nizen zon afbranden, on al
iet huisraad mijnor ouders word alzoo gobragt in den tuin achtei
hot huis.

Ik werd met do andere kinderen, onder de confusie van hei
oogenblik uit mijn slaap opgenomen en naar buiten gedra^er
zonder uilichting van het geval. Buiten komende overviel m
de vuurgloed en bewoog mij diep. Wij kinderen werden in de^
uin op een bed nedergelegd en den ganschen nacht zag ik dier
brand. Daarbii dat loeijen van den wind, dat gejoel v^n men.
sehen dat aandragen van meubelen; voorts dieven, die i„ der
tuin kwamen en niet zeer vriendelijk ontvangen werden • in

dat _ hoeveel moeite ik er ook tegen heb aangewend mi
nooit meer verlaten heeft. Den eersten tijd kon tk j;:; .üp::!

of word ik door schrik wakker uit mijnen slaap. Dat is mij
bijgebleven. Geen mensch méér bezorgd voor brand, dan ik mijn
geheele leven ben geweest. Misschien is er geen enkele nacht
in mijn gansche leven voorbij gegaan, waarin mij do gedachte
aan brand niet heeft bezig gehouden, korter of langer.

Daardoor heb ik ook mijn gansche leven een afkeer van slapen
gehad, en heb ik mij aan niets minder schuldig gemaakt, dan
aan het olleren aan Morphcus.

Op grond van ervaring moet ik, ten gevolge van het ge-
noemde evenement, zeggen, dat het onwaar is, dat men alle
indrukken van de jeugd geheel ten onder brengen kan; want
weet dit, dat het leven eene voortzetting is van hetgeen voor-
afging, zij het dan ook in gewijzigden vorm. Sla, zoo Gij tot den
grond van den eigen aard der menschen wilt doordringen, de
geschiedenis hunner jeugd na, en kunt Gij van die jeugd niets
vernemen , staak dan uw onderzoek, want eene oorzaak heeft
eeno oorzaak, en deze heeft weder eene oorzaak, en zoo voorts.

Baifja' ontvlugtte den moordbijl niet, in do droevige fransche
revolutie, maar bood zijn hoofd aan als een man. Zijno jeugd
was krachtig geleid. Dk Condokckt — voortreffelijk als Bailly —
ontvlood het moordtuig, verborg zich, en eindigde met vergif in
te nemen. Zijne moeder had hem, om hem gedwee te houden,
tot zijn elfde jaar in meisjeskleoren gekleed.

y,Quo semel est imhuta recens, servabit odorein testa diu.quot;

Daarom toeken ik zoo veie bijzonderheden aan over mijne
jeugd. — Hoor maar eens.

Ten gevolge van dien onoverwinnelijken angst voor brand sliep
ik nooit in mijn leven op eene bovenkamer. Zoo ik niet gelijk-
vloers slapen kon, bleef ik waken, tot mij soms de vermoeidheid
overviel en ik dan toch een schijn van slaap kon genieten. Om
dio reden was reizen, was een vertoef bij goede vrienden voor
mij of onmogelijk, öf zeer bezwarend. Onder duizend gevallen
dit: reeds doctor to Rotterdam zijnde, moest ik een paar dagen
in Amsterdam blijven; ik ging van het eene logement naar liot
andere, om eene benedenkamer te bekomen, en daar ik die
nergens vond, landde ik ton slotte aan in eene alles behalve

favorabele legerstede. Wel drie ureu had ik vruchteloos gezocht.

Mot een vriend zou ik, midden in het leven, een reisje maken
van 14 dagen. Na 10 dagen bad ik hem, snel naar huis te gaan,
want ik had niet ééne seconde geslapen.

Perioden van slapeloosheid overvielen mij dikwerf zonder be-
kende redenen, perioden, die soms 20-30 etmalen duurden, en
eenmaal bereikte eene de ontzettende hoogte van 74 etmalen,
waarin ik niet ééne seconde geheel absent was. Mijne bezigheden
volbragt ik toch als gewoonlijk.

Gedurende 40 jaren van mijn leven kwamen zulke perioden
voor, hoezeer dan ook, God zij dank! dikwerf kortere.

Bedenk, wat dit op een monsch uitwerkt, en hoe zijne ge-
heele natuur daardoor meer of min gewijzigd worden moot.

En dat alles door dien brand, dien ik als kind van 3 jaren
bijwoonde!

En hebt gij u niet trachten te overwinnen in dit zoo groote
bezwaar? - Maar hoe kunt gij dat vragen?

Mot wilskracht to voeden geraakt gjj wel uit den slaap, nuiar
er niet in. Ik heb mij geuoeg geoefend, niet to donken, en dat
hielp mij bij vermoeidheid altoos; maar do slaap was kort. En
moot gij dan dat niet donkon bij herhaling in praktijk brengen,
zoo wordt dat inspanning, en do slaap is voor vast geweken.

Door dat niet of nooit vast slapen heeft mij eene groote be-
wegelijkheid gedurende mijn gansehe leven geplaagd of ver-
blijd, — hoo moet het heeten? — zoodat alles er meer of min

door bepaald is geworden, wat ik gedacht, gevoeld of gewild heb

In één woord: neem dien brand uit mijne eersto jeu^d we-
en gij hebt een geheel ander monsch.nbsp;quot;'

Kort na mijne geboorte werd ik monstrueus dik, zoodanig
dat de geheele faculteit over dat monster van dikheid werd ge'
raadploegd. Unanimo consensu zeiden do geleerde heeren dat
er mets tegen mogt gedaan worden. Gelukkig inderdaad 'w-int

na eenige jaren was ik de magerste onder de stervelingen'.roei

jonde, zoodat ik op mijn I2de jaar volgroeid was en fu.1'jl'

geen haar-breecl langer geworden ben, en als ik het wel ont-
houden heb, ben ik over de zes voet lang, en behoor ik onder
do langste nionsclien.

In dio periode van dikheid schijn ik van eene zcdelyke prik-
kelbaarheid geweest te zijn, dio alle grenzen to buiten ging.
Als ik mijn zin niet kreeg, schreeuwde ik mij achter adem,
zoodat men bezwaar zag in mijn loven. Mijn Vader, een man
van kort beraad, besloot mij dat af to leeren met een krachtig
middel, dat ik hier voorbij ga; het middel was probaat.

Straf de kinderen kraclitig, zij het dan ook veel minder sterk,
dan mijn Vader mij deed. jMaar holp hen moedig in hot ver-
nietigen van hunne groote gebreken. Tot groot nadeel der men-
schon geraakt dat uit do wereld, uit zoogenaamde humaniteit,
die echter eone valsche is.

Dio groote prikkelbaarheid mijner eerste jeugd is verminderd
met het afleggen van mijne bovenmatige dikheid, dat ongeveer
op mijn 5'le jaar aanving, cn van mijnen groeitijd, dat is van
mijn 5'le tot mijn I2il« jaar, herinner ik or mij geene teekenen
meer van. Misschien was het altoos meer of min die respectabele
kuur, misschien verandering van mijn geheele physiek bestaan;
maar ware dio prikkelbaarheid gebleven, ik zou mij uit mijne
jeugd meer dingen herinneren, dio mij onaangenaam waren. En
ik herinner mij dio niet.

Maar prikkelbaar ben ik gebleven gedurende mijn gansclio
leven, en met liet klimmen der jaren is dat eer toe- dan afge-
nomen.

In dat opzigt had ik don aard mijns Vaders, van wien ik
dan ook do rusteloosheid en voortvarendheid bij erfenis heb
bekomen.

Voeg daarbij altoos dat gebrekkige slapen, on gij weet ge-
noeg, dat ik mij zelden tot iets had aan to sporen, maar steeds
bezig ben geweest, mij te matigen en te tomperen.

Opregt beleden: bijna niemand was, mijn goheelo loven door,
in mijne oogen ijverig genoeg; en dat is dus toeken in over-
vloed , dat ik in gcon fout ligter vervallen kon, dan in al to
ijverig to zijn.

Met mijn vierde jaar werd ik naar seliool gezonden bij Meester
van Hall, eene gewone llollandsebe lees-, schrijf- en rekenschool
van die dagen. Men had er de plak, dat kostelijke school-in-
strument, dat in deze verlichte dagen zoo wordt uitgekreten,
en waarvan ik de volkoniene verdediging als school-instrumont
op mij neem.

De school-monarch zat in zijne cathedra, en zag u eene be-
weging maken, die in zijn koningrijk niet geoorloofd was. Dan
wierp hij u een wollen bal of eon ander zacht voorwerp toe,
en dan was uw ontzettend lot beslist. Dien bal moest gij terug-
brengen. De monarch nam dan zijn scepter, bestaande uit oeno
houten schijf aan een stoel, eene soort van platten presidialen
hamer; hij nam uwe regterhand cn sloeg op de handpalm met
zijn plak één of meer malen duchtig, zoodat uw hand er warm
door werd. — De operatie was afgeloopen, en gij gingt weder
naar uwe plaats.

Daartegen kant men zich nu aan , en noemt het „onder de
„plak zittenquot; een toestand, die den mensch onteert.

Mijn oordeel is gansch anders. Yoor ondeugende jongens was
het een kostelijk middel, want de schande was groot, en daarin
lag de straf — niet in de slagen of de pijn.

En welk deel van liet kindor-ligchaam zal minder letsel heb-
ben van een klap, dan de handpalm?

Bij het ijveren tegen de plak, dat nu geëindigd is, maar dat
ik vol-op beleefd heb, heb ik dikwerf gedacht aan dien Ameri-
kaanschen roodhuid, dio von IIuJinoLDT en Boni-land eon tijd
lang als bediende op hunne reizen volgde. Ook hij nam de
handpalm in duchtige bescherming; want zij was het lekkerste
deel van den yeheelen mensch.

Zóó weinig deerde ons de pijn bij de applicatie van die plak
dat, vóór men naar den monarch op weg ging, men een haar
uit het hoofd trok cn dat met speeksel bevestigde op de rogtor-
handpalm , want dan deed de plak ;/een pijn. Zoo was het alge-
meen geloof op de school. En waar blijft dan de pijn?

Waarlijk: voor de plak weder in voor jongens, waarmede de
meester geen raad weet.

Do school van Meestor van Hall was overigons geen geluk-
kige. Een tal van kinderen, en één man mot één of geen on-
dermeester ■ voor ons allen! Ik bleef er tot mijn O^fi jaar, en
waarom zoo lang, dat weet ik niet. Dc man schreef schoon, maar
dat leerde hij ons niet. A, b , c , spellen, lezen ; en als men
de naarlemscho Courant kon lezen, de opregte Haarlemmer,
om hot evon of dat nu eene opregte Maandagsche, of eeno op-
regte /atui dagsche was, men was volleerd, en men werd summa
cum lande geacht dlijnus intvare in nostro docto corpore, dat is,
men werd in de maatschappij gezonden, of naar eene Fransche
school.

liet laatste viel mjj te beurt; en op mijn 9Je jaar verwisselde
ik dc school van Meester van Hall met dio van Monsieur Ter-
wooT op het Janskorkhof.

Had ik mij op de eerste ongeloofelijk verveeld, op de laatste
was het niet beter. Op de eerste had ik geen woord gehoord
van Hollandsche taal, van geschiedenis, van aardrijkskunde,
maar ik had er loeren lezen, schrijven en vrij goed rekenen;
op de laatste was het Franscho taal, om zo te kunnen ver-
staan, en niet meer. ^lijno bedrevenheid in het rekenen gaf mij
daar een pré, en daar ik mijne lessen spoedig kende, werd ik
bij ^[onsieur Terwoot weldra eeno soort van ondermeester. Ik
was l'/j maal zoo lang als mjjne medescholieren en sciiolierin-
non, want, naar do eerbiedwaardige gewoonte van die dagen,
plaatste men do meisjes bij do jongens.

De Franscho school verliet ik op mijn elfde jaar , want wat
er to leeren viel, had ik er geloerd; fransch echter niet; dat
heb ik nooit goed gekend en ken dat nog niet. Ik heb alle ta-
len te veel verwaarloosd, en dat wel, omdat ik er in mijne
jeugd niet één geleerd heb en ik er later geen tijd meer voor had.

Mijn Vader was chirurgijn; zijn Vader was het geweest; twee
ooms, waarvan een gestorven was, waren, als hij, in de chirur-
gie opgegroeid; één, oom Willem, was nog chirurgijn aan
lt;lo Bilt bij Utreclit on Jlairc daarbij en later Burgemeester.

2

Was hot wonder, dat mijn Vader droomde van chirurgie, en
in chirurgie zeker summum honum zag? Kortweg: al mijne
broeders en ik werden, elk op zijne beurt, voor chirurgijns in
do wieg gelegd, en ik, als oudste zoon, had het eerste do eer,
in dio chirurgijnswieg geplaatst to worden.

Dc anatomie was in die dagen voor chirurgijns de grondslag
van alles, en onder die anatomie bekleedde do osteologie toon
eene voorname plaats. In elk geval was zij het fundament. In
elko stad van eenige beteekenis had men toen eene snijkamer,
waar onderwijs gegeven werd in ontleedkunde, en hot is dui-
delijk, dat de chirurgen het onderwijs daarin hielden voor zeer
gewigtig. Bij mij moesten do elementen der ontleedkunde er
vroeg in, en zoodoende had ik menschenbeondercn onder mijn
eerste speelgoed. Ik kende zo roods, eer ik nog wist, wat zij
waren cn hoo zij heetten. Eu toen ik lezen kon, kreeg ik,
naast het boek dor Psalmen van David en der Evangelische
Gezangen, dadelijk Plknk , de outlecdkumh van Plknk.

Eiken Zondag voor het middageten kregen wij kinderen on»
Aveckgeld, mits wij een Psalm of oen Gezang hadden geleerd.
Van hot zitten in do ochtendkerk vol van verveling, nam ik
het bock, cn leerde bij droog weder altoos mijn Gezang of mijn
Psalm, dravendo in den tuin; dan naar Moeder gedraafd, om
overhoord to worden, en het weekgeld was mij zeker.

Dio Zondagen — en jHissant qg'/.q'^A—waron mijne golukkigsto
dagen niet; ik moest altoos tweenmal en veelal driemaal naar
do kerk, en de preektrant van dien tijd was voor kinderen een
middel tot verveling; ik wapende er mij togen, door een bock
mode te nemen, maar het werd ontdekt, cn ik moost geduldig
blijven onder vervolgprceken, soms uit do Openbaring van Jo-
iiANXKs of onder die over den Ileidolbergscheu Catechismus.
Waarlijk, de kerken waren mij toen geen gelukkige plaatsen.

Ouder mijn eersto speelgoed waren menschenbeenderen, en
. toen ik lezen kon, kreeg ik vader Plkxk, zooals ik reeds ge-
zegd heb. Ik zou nu Plknk loeren, en natuurlijk begon ik mot
don titel en de voorrede en dan de osteologie zelve. Daarbij
had ik de beenderen voor mij, en reciteerde dan als een papo-

gaai vader 1'lksk over de leer der beenderen, met beende-
ren in de hand, telkens wijzende op een uitsteeksel of eene
holligheid.

Op mijn zevende jaar had ik de osteologie geleerd, en legde
ik, vader Plknk ovor do osteologie recitoerende, imo tenore van
a tot met titel en voorrede inkluis, voor mijn Yader en oen
kunstgenoot mijns Vaders een examen af, waarvoor ik bekwam
een zilveren zalfdoosjo, naar dien tijd, zalven bevattende met
do kleuren van den regenboog: uityuoitiim simplex, coeriileum,
(li(jestivum, halsamum arceï, enz. Wat was ik gelukkig! Maar
ik kendo toen do spreuk nog niet: qiiidquid ar/is, prudentev
ayas, respice jinem.

Nu aan het aderlaten, en daartoe hot boek van Leuus over
dat onderwerp van buiten geleerd. Op mijn S^te jaar werd dat
alweder voor mijn Vader en zijn kunstgenoot gereciteerd, en
ton besluite, staande op eene stoof, door mij eene aderlating
gedaan op oene vrouw uit do buurt, dio daarvoor met plogt-
statigheid ontving con zestehalf, zegge ö'/^ stuiver. En ik kreeg
een zilveren lancct-koker.

/oo was ik dan als held van zeven jaren geïnaugureerd in de
praktische chirurgie en zag ik de oogon mijns Vaders tintelen
van vreugde, dat ik voor altoos gewonnen was voor hot vak,
waarin hij een eldorado zag.

Na Leuks word 1'lenk weder opgevat en nu de spieren en
do rest geinomoriseerd, en werden per partes mijne lessen we-
kelijks opgezegd voor dien kunstgenoot mijns Vaders, on op
mijn 9Je jaar, to gelijk met raijnen plechtigon overgang van do
Hollandsche naar de Fransche school, alweder oen examen in
de rest van de ontleedkunde naar vader Plenk.

Dat memorisceron van boeken voldeed mij intusschcn niet.
ik moest do voorwerpen zelve zien en nam daartoe dieren;
want menschon-l.jken schenen mij onbereikbaar te zijn. Allerlei
dioren soccerde ik, vooral vogels, konijnen en honden. Ik had
verlof bekomen tot het doen van vivisecties, on kon met langer
weerstaan, to zien, hoe de inwendige huishouding van hot Orga-
nismus was. Do motus peristalticus dor ingewanden en het klop-

pen van liet hart troiFen mij in hooge mate. Ik vroeg, ik zocht
naar verklaring, maar vond nergens bevrediging. Dus viel ik
weder op het seccren van dieren, kwam op scelctteren en opzet-
ten, en weldra had ik een kabinetje van opgezette dieren en
sceletten.

Maar het menschelijk organismus trok mij toch steeds het
meeste aan, en daar mijn Vader aan mijn verzoek, om mjj lij-
ken te bezorgen, niet voldeed, vatte ik het voornemen op, om
ze mij zelf te verschaffen. Besef, dat lijken, ook nog in de
aarde, door bloedverwanten met hun hart gevolgd worden,
had ik toen niet: lijken waren voor mij objecten, — zoo Iiad
ik dat als jong kind geleerd, — om er kennis modo to maken.

liet was toen ik op do Franscho school was, en dus tusschen
mijn Ode en 11de jaar, dat ik hot plan vormde, om een lijkte
halen uit een graf. Eene opene begraafplaats was er toen in Flo-
renboomgaard, waar nu do werkplaats staat van den Rijnsiioor-
weg te Utrecht. Eiken namiddag ging ik er heen, om to zien,
of er ook nieuw omgewoelde aarde was. Eindelijk zag ik, dat
er dien dag een lijk ter aarde was besteld. ^Mijn weekgeld, a
5'4 stuiver, had ik gespaard, en mot den man van onze schoon-
maakster, vrouw Jaxskn, had ik voor lang in het geheim over-
legd; luj zou mij helpen voor een driegulden. Wij trokken dan
des avonds om 9 uur in den nazomer , ik gewapend met een
waschzak, naar Florenboomgaard, klommen over de palissaden
heen, groeven met onzo handen do kist bloot, maakten dio open,
namen het Ijjk er uit, deden het in den waschzak en bragten het
voor de palissaden. Maar hoe het er nu over te krijgen? Ein-
delijk gelukte het. En hoe het nu naar huis to brengen? Te dra-
gen, dat was te gevaarlijk; dat bleek eerst nu, ten bewijze, als
het nog noodig is, dat vriend Jansex in doorzigt mij niet veel
overtrof. Na beraad ging hij een kruiwagen halen, bleef ik
uur bij het lijk wachten, plaatsten wij hot op den kruiwagen
en reden, zonder eenig nadenken, door do menigte aan de Ca-
tharijne-poort, waar juist te 10 uur de Leidsche schuit was
aangekomen, en zoo naar huis.

„Wat is dat voor een geluid?quot; riep mijn Yader, toeu do

kruiwiigon door het huis reed. zal het U straks zeggen,quot;
was mijn antwoord, en toen ik het zeide, en er bijvoegde, dat
ik onmogelijk langer zonder kennis van het monschelijk ligchaam
blijven kon, zonder het zelf to bobben onderzocht, en hij mijn
verzoek om lijken niet had ingewilligd, ontving ik geene enkele
berisping, maar do verzekering, dat hij er in het vervolg voor
zorgen zou.

Dat eerste lijk, ik was er door geene kracht van af te bren-
gen , niettegenstaande het in het volste bederf was overgegaan,
maar ontleedde het in elke rigting.

Ik lieb hier eeno grooto misdaad mijner jeugd opgenomen,
en tocli ik was onschuldig. Schender der graven was ik, maar
ik kende de botcekenis van graven niet, en wat ik er van zal
gekend hebben: ik gevoelde niet in het allerminste, dat ik eenig
kwaad deed. Diefstal was het in mijn oog niet, want hot lijk
moest tocli vergaan, en vóór hot vergaan zou, zou ik er van
geleerd hebben. Dat leeren, het was bij mij alles dominerende,
en daar m|j geleerd was, dat anatomie het sninmiim honuin was,
was het mij onweerstaanbaar, lijken to hebben.

Duizendmaal in mijn leven lieb ik met weemoed on schaamte
op die daad teruggezien, want wat een lijk is en dat het aan
de Iiloedverwanten hehoort, en zeker niet in het geheim mag
worden weggevoerd, heb ik daarna diep leeren verstaan.

lleni, dio meent, dat van alle toestanden der jeugd wat over-
blijft in hot volgende levon, kan ik do verzekering geven, dat
het niet juist is. Goldt hot morele onderwerpen, zoo kan men
do verkeerdheid met wortel en tand uitroeijen; van intelloctuöle
beweer ik dat geenszins.

Mijn Vader hield woord en bezorgde mij lijken, bij wie ik
in dezelfde kamer sliep, en die ik den ganschen dag ontleedde;
ik sliep er bij, omdat zij mij zoo veel waard wiiren en ik zo in
een ander vertrek niet vertrouwde. En dezelfde persoon, die zóó
als kind bestond, die honderden lijken onder handen en later
als geneesheer onder do oogen heeft gehad, is in klimmende
mate ernstiger geworden bij den aanblik van een lijk, in klim-
mende mate dieper bewogen, cn een lijk meer en meer be-

schouwondo als een voorwerp, dat aan een geest tot tijdelijk
werktuig gegeven was.

En wat den kerkliofs-roof betreft: goen sehepsel kan er meer
afschuw van hebben, dan ik er, nadat mijne passie voor anatomie
voldaan was, in klimmendo mate van heb gehad en hel). Dat
ik mij daaraan heb schuldig gemaakt, het is zoo verre van mjj
verwijderd, alsof ik het van een ander in oen boek zou gelezen
hebben; en ik heb het toch gedaan.

Men ziet er uit, dat men een kind alles loeren kan, zonder
hem alles te leeren: anatomie was het wachtwoord mijns Va-
ders; ik, oneindig dorstig naar kennis en van volkomen vast-
houdenden wil: zie, daar trekt do knaap in den donkeren avond
het kerkhof op, zonder to weten wat hij doet.

Vergoot intusschen hierbij ééne zaak niet: do anatomische
oefeningen zijn, sedert Vksalius, geoorloofd, naar de denkwijze
der beoefenaars van de ontleedkunde. Lijkon worden ontleed,
ter kennismaking voor do jongeren en voor oiulerzookingon van
do mannon der kunst. Er zijn tal van kabinetten, enkel van
deelen van menschen-lijken, en de bloedverwanten der overle-
denen, wier lijken daartoe dienden, weten van don roof, hier
gepleegd, veelal niets.

lu zulke overwegingen ben ik in mijne jeugd opgevoed: ik
was degene, die, bij het onderzoek van lijken van aan twijfel-
achtige of onbekende ziekten gestorvenen als kind tegenwoordig,
belast word door mijn Vader of anderen, mij to verwijderen
met het gestoorde orgaan.

Daarin zio ik nog geen kwaad, mits men aan de bloedver-
wanten zegge, wat het huis wordt nitgedragen.

Mijno slechtheid in den kerkhofs-roof was geheime wegneming
en wol van het geheele lijk, zoodat, zoo do bloedverwanten hel
zouden vernomen hobben, zij door den roof ontroostbaar bedroefd
hadden kunnen worden, indien zij zouden hechten aan „hot ver-
„laten huisquot; van den hun dierbare. Dat was de misdaad van mij.

Wat mij persoonlijk betreft: men moge veilig mijn lijk o-e-
bruikon, waarvoor mon wil: ik hecht er niets aan, en ben zelfs
onbepaald tegen elk teeken op graven.

Ik ga veel verder: het is mij onaangenaam, op de graven
namen cn voornamen en nog meer te lezen: men behoorde hoog-
stens er op te schrijven: lijk van N. Praalgraven zijn mjj eene
ergonis en tombes teekenen van onbekendheid met geest en stof.

Dat alles is nog oneindig dwazer dan de cultus van den (jenius,
waarover Gij, en te regt, onzen tijd streng veroordeelt.

Een praalgraf is in mijno oogen eene bespotting van de on-
sterfelijkheid.

Uit mijne jeugd, zoolang ik school ging, dat is van mijn 4116
tot mijn llde jaar, zijn de volgende zaken niet zonder beteeke-
nis voor mijn volgend leven geweest.

liet vrome gemoed van mjjne aangebedene Moeder had mij
zeer vroeg den Bijbel in handen gegeven, en ik was al spoedig
des ochtends en des avonds do huiselijke voorlezer uit dat tref-
fende boek. In elk goed burgerlijk protestantsch gezin word
toen in ons land dagelijks eens of tweemalen hardop gelezen
voor al do huisgenooten. En dat geschiedde uit een grooten
Staten-Bijbel, in bruin ieder en mot koperen sloten. Dio Bijbel
lag op een kleinen lezenaar op voetstuk, cn was alzoo het
eerste meubel in de huishoudkamer.

Eerbiedwaardige gewoonte: waarom zijt gij zoo verdrongen!
Een uitnemend bijbelsch prentenboek, in twee deelen, met
korte aanwijzigingen bij elke prent, vervulde mij daarbij. Dui-
zend en éénmaal viel mjju oog op dien stralenkrans om het
achtbare hoofd van Jkzus, duizend en éénmaal op dien persoon
met hoornen en bokkenpooton, en waar cn hoe ik zocht, er ging
bij mij geen licht op. Ilct woord Drieëenheid vervulde mij altoos;
altoos dat uitsterven van het geheele menschdom cn dan opstaan
uit de graven, en dan dio sciioiding in schapen en bokken; altoos
dio hel, die in mijne prent regt verontrustend was voorgesteld.

De bravo dominus Bevkulo Biiouwek, die mij uit IIellen-
imoEK loerde en mij op mijn 13'!« jaar tot lidmaat der Her-
vormde Kerk aannam, gaf mij niet wat ik behoefde: wat ik
vroeg, dat waren, zooais hij zeide, verborgenheden, waarin do

mensch niet kon doordringen, on daar het steeds verborgenhe-
den voor mij bleven, en ik met verborgenheden niet voort kon,
wenschte ik in de theologie te studeren,

Dio begeerte ontstond reeds vroeg in mij, en ik uitto haar
tot vervelens toe aan mijn Vader, dio er, om der wille van do
chirurgie, nooit van hooren wilde.

Mij is geleerd, dat twijfelen zonde was, en ik gevoelde toch
niet, dat ik kwaad deed, terwijl ik van alles vroeg: hoeishoti'
en is het wel zoo? wat toch van twijfel weinig onderscheiden
was. Ik durfde niets verwerpen, maar oen tal van dingen uit
IIICLLKXIIROEK on uit dou Bijbel en uit mijn bijbelscli prenten-
boek heb ik nooit kunnen aannemen als jong kind, en openhartig
moet ik bekennen, dat, wat men mij ook heeft voorgehouden,
hoeveel ik ook later met ernst gelezen heb over onderwerpen
van godsdienstigen aard, er nooit in mij iets anders is geplaatst
geworden, dan hetgeen ik als jong kind heb erkond, zoo to zijn.

En om hier niet in het onbestemde te blijven: ik heb den
Bijbel vrij gelezen cn vrij opgovat; mij niet laten leiden door
hetgeen er staat, maar hetgeen er staat getoetst aan eeno stem
in mij. Was er weerklank, dan nam ik hot aan; was er dishar-
monie, dan kou ik het niet aannemen en mim hot dus ook niet.
lloevelo malen ik ook beproefd heb, mijzelven daarbij to doo-
don, het is mij in niets en nooit gelukt. En toon ik eindelijk
leerdo inzien , dat aannemen in don zin van innemen onvrucht-
baar is on tot huichelarij kan leiden, heb ik als kind voor vast
bepaald, over welke punten ik nooit meer te handelen had met
mijzelven, en daarbij bon ik gebleven.

Jong was ik dus reeds een voorstander van het quatenns,
dat later do kerk zoo heeft bewogen.

Na mijn 13Jc jaar heb ik geen strijd in dezo zaken meer in
mij gevoeld cn niemand meer geraadpleegd over voor mij duis-
tere punten, want ik had bespeurd, dat niemand mij helpen kon.

Zooveel was mij toen gebleken uit het treffende voorbeeld
mijner beminnelijke Moeder, — dio geen schepsel om wolk aan-
gekleefd dogma ook eenig woord zou hebben gegeven dat niet
liefdevol was, die ons ook bij do dogmatiek nooit bepaalde -

(lat het niet het al of niet omhelzen van dit of dat, maar dat
het het zijn is, waarop liet aankomt.

Laat ik hier nog een woord bijvoegen.

De uitwendige wereld kan uit dio wereld gekend worden,
en in die kennis, dio aanschouwelijk is, kunt gij door monsclion
geholpen worden.

Zoo is hot, tot zekere mate, ook in den kring van het on-
zigtbare verstaiidelijko. Overal, waar beyrijtpen kunnen gepre-
ciseerd worden, moeten zij, zoo mogelijk, naauwkeurig worden
gemaakt, en daarin kunt gij geholpen worden.

Maar in hot zedelijke is dit deels anders. Daarin moet gij
vooral u zclven vormen.

Dit geldt van de zedelijkheid in den ruimsten omvang. Ik
erken, dat ook hier begrippen een deel van het fundament zijn;
maar het gebouw moet gij zelf ordenen cn alles zelf bouwen,
wat er van zal voorkomen.

Dat, dunkt mij, verstaat men alsnog veel te weinig.

De zaak is to breed, om haar hier te behandelen, maar ik
kon er toch iets van doen zien.

Uwe monschclijke natuur zal toch voor uw zedelijk leven eene
hoofdzaak zijn. Dio natuur nu kunt gij alleen leeren kennen,
door u zeiven waar te nemen. Wat gij van uwe ovenmonschon
ziet, zijn uitwendig sprekende verschijnselen van die mcnsche-
Ijjko natuur, dio u nooit diep in die natuur kunnen doen door-
dringen. Dat kunt gij alleen in u zeiven, mits gij voor u zol-
ven innig waarheidlievend cn opregt zijt.

Maar zijt gij dat, en is het u ernst: welnu, dan hebt gij u
zclven slechts te doorgronden zonder ophouden, on gij zult in
u de geheele natuur van den monsch vinden: con ander heeft
niets meer en niets minder dan gij hebt, wat uwo natuur
betreft.

Iliormedo ben ik geen volgeling van Confusius geworden,
die in zijne stollingen onder anderen opnam: „van nature zijn
„do monsclion gelijk; door opvoeding worden zij verschillend
„van elkander.quot;

Ik ken evenmin als do groote Chineescho wijsgeer, dio 551

2G

jaren vóór onze jaartelling geboren werd, de menschelijke na-
tuur, en met do woorden „een ander heeft niets meer en niets
„minder dan Gij hebt, wat uwe natuur betreft,quot; kan ik slechts
algemeenen aanleg bedoelen. Wie wil er handelen over den
aard van onzen aard?

liet leeren kennen is ook hier onderscheiden, niet meer; maar
dat onderscheiden van hetgeen tot onzen eigen aard en wezen
behoort, is dan ook zeker een onzor eerste pligten.

Het ken u zeiven, dat eenmaal geplaatst was boven die tref-
fende school der oudheid, is do grondslag van uw geheele zede-
lijk, en alzoo ook van uw godsdienstig loven.

Als kind heb ik gevoeld, dat dit eeno onweersprekelijke waar-
heid was, en ik ben er alles aan verschuldigd.

Alzoo hebben mij theologischo kwesties nooit meer bezwaard,
lieb ik aan zoogenaamde philosophie niet veel gehecht, maar
ben ik eenvoudig den weg blijven wandelen van inwendig te
vragen: hoe is het daar?

Ik dank er God voor, maar weet helaas! niet juist meer,
aan Avien of aan wat ik dit in mijne jeugd verschuldigd ben
geworden.

liet zal naauwelijks noodig wezen, hier op to merken, dat ik
het ken n zeiven hier in twee boteokenissen bob opgenomen.

In de eerste plaats : wie en wat is de mcnsch ? en dan: wie
zijt Gij onder de menschen?

Wie en wat is de monsch ?

Inderdaad , diep kunnen wij in onzen aard niet doordringen,
zooals wij dat in niet^ kunnen doen. Maar raadselen zijn er al-
leen voor hem, dio niet rustig en stil aanschouwt en overweegt
wat hij wenscht te kennen. Men noemt dan ook de mensche-
lijke natuur voor den menscli dan alleen een raadsel, zoo mon
in kalme en diepe contemplaties een vroemdelinlt;' is.'

To loven in u zeiven, thans niet in de overweging van uwe
hoedanigheden, maar van uw wezen, zal u meer en meer o-oven
zekere rust omtrent dat wezen,quot; en dio rust zal u meer en meer
niet hoop en vertrouwen vervullen, dat liet u wel zal -an
1)10 overweging zal u meer on meer doen verstaan, dat gy een

jKrsooii, alzoo oen zodelijk ens zijt, on dat gij alzoo niet onder-
gaan zult.

Dus dat gij leeft en zult blijven leven.

Voorts, dat gij een schepsel zijt, en dat er dus een Schepper
is, en dat uw persoon alzoo in een innig geestelijk verband
staat — althans behoort to staan — met den Eenigen Formeor-
der dor zigtbare on dor onzigtbare wereld.

En duizend dingen moor zult gij vinden, indien gij u slechts
in uwe inwendige comtemplaties als een kind tegenover de
heilige waarheid stolt, vragende als een kind, en wachtemle als
Nkwton deed, tot u do Almagtigo licht stort in uw kinderlijk
gestemd gemoed.

En wie Gij zijt onder de menschen, dat is, of gij in deze en
die hoedanigheden achter anderen staat, en hoeverre-gij ten
achtoroii zijt; of uw grond wel zuiver en opregt is, dan wol of
gij u zelveii bedoelt cn alzoo de leugen liefhobt; voorts of gjj
traag zijt of opgewekt, laf of moedig; of gjj vrij zijt of slaaf,
on duizend dingen meer: alles zal u uit den hoorn des over-
vlocds, dien God altoos voor waarheidlievonden uitstort, go-
worden , zoo gij in uwe inwendige overwegingen wacht als een
kind, zooals Newto.n deed bij zijne talrijke groote ontdekkingen;
zoo gjj vraagt als een lioiigc^i-ig kind naar brood, om waarheid
cn enkel waarheid deelachtig- te worden.

Op deze wijze is men goed voorbereid om opregte Godsdienst
te belijden, te belijden met het hart, en dio belijdenis te doen
afdrukken door het leven.

De genoemde voorbereiding behoeft daartoe echter hulpmid-
delen, on die hulpmiddelen zijn, wat men noemt, openbaring.
Kont men de mensclielijke natuur en weet men, welke plaats
inou onder do nienschcn bekleedt, dan kent men God nog niet,
don persoonlijken, geestelijken God, die niet slechts de werel-
den geschapen heeft en onderhoudt, maar die, als Oneindige,
Alomtegenwoordige, Alwijzc en Algoedo geest, ook aan het hoofd
staat der zedelijke wereld.

Voor. eon deel moge men den Oneindige door eigen inwendige
waarneming loeren onderscheidon, er moet veel bijkomen, zal
dat onderscheiden verheven worden tot kennen, vereeren en
liefhebben; en wat daartoe strekt, noem ik openharing.

De geheele zigtbare natuur is eene zoodanige openbaring
Gods. Eerst moge de donder den mensch inwendig van een
Ilooger wezen getuigd hebben, of de eerste aanblik van het
vuur, of de zon, de maan en het oneindige gesternte: langza-
merhand wordt hem do geheele zigtbare Avereld openbaring Gods,
in het groote en in het kleine; de aanblik van den grenzen-
loozen sterrenhemel doet hem verstommen, en toch kan men met
Plin'ius zoggen: nusquam mag is quam in minimis tota est Xatura.

Maar or is nog eene andere openbaring, die door de oogen
en de ooren van den geest verkregen worden kan: zij is het-
geen de groote geesten van ons geslacht in hunne helderziend-
heid hebben gevonden in het gebied van het onzigtbare, of
hetgeen vrome mannen, wanneer zij zich tot God verhieven, in
zich hebben ontwaard, hetgeen dan to regt geheeton wordt:
dat zij dit van God regtstreeks hebben bekomen. Die verheven
geesten hebben dit een en ander opgeteokond of doen opteeke-
nen, en zoo is or een schat verzameld vau zedelijke en gods-
dienstige gedachten en gevoelens, die aan U en mij kunnen
bekend worden cn waardoor wij hot oneindige voorregt hebben,
nu op eenmaal hetzelfde te zien, to denken, to gevoelen, wat
de genoemde geesten gezion, gedacht en gevoeld hebben. Wij
kunnen gewone Tnenschen zijn, in wier geheolo leven niets van dat
verhevene zou opkomen, — en vernemen wij, wat do genoemde
verheven geesten ons hebben nagelaten, on staan wij daarbij stil,
en nemen wij dat goed ter harte, dan kunnen wij op eenmaal
in het volle bezit dier treffende gevoelens en gedachten geraken
waarin die grooto mannen, die ze het eerst ontwaarden hebben
verkeerd.nbsp;'

Zoo openbaart zich dan de Almagtige aan enkelen, aan be-
voorregten van ons geslacht, en zoo brengen deze die openba-

m^LZern!'quot;quot;nbsp;licht Jver de

Ik heb hierboven van den Bijbel gesproken. Dat bock telt
oeuwen, en het is dus onvermijdelijk, of hetgeen daarin voorkomt,
draagt telkens de kleur van dc eeuw, waarin hetgeen daar staat,
is opgeteokend. Daar nu de ontwikkeling van ons geslacht niet
stilstaat, is het in het geheel niet vreemd, dat in zeer oude
schriften voorstelling en inklecding van daarin voorkomende
zaken thans niet meer geheel cn al worden verstaan. Het is
dit, wat ik boven bedoeld heb, toen ik zeide, dat ik over zaken,
in den Bijbel voorkomende, die mij niet helder waren, mijzelven
niet meer heb bezwaard en er anderen niet ovor heb aange-
sproken ; maar, deze voorstelling en inklecding daargelaten: de
Iloogere waarheden, die in dat boek voorkomen, zijn van zoo-
danigen aard, dat waarijjk aan dit boek in het bijzonder de
naam mag gegeven worden, de- openbaring Gods te bevatten.

Daarmede wordt niet gezegd, dat de Oneindige zich niet op
treffende wijze openbaart in de stoffelijke wereld; ook niet, dat
niet millioenen gevoelens on gedachten van menschcn, dio niet in
den Bijbel zjjn opgotoekend, niet ook zijn openbaringen Gods.

Laat ons kort zijn en do onwrikbare waarheid uitspreken:
al hot goede komt van God cn alzoo is al, wat goed is, eeno
openbaring van Hem. Maar ik heb toch hier moer bijzonder het
oog op Iloogcro waarheden, en hjj, die ze in den Bijbel zoekt,
zal zo, met eerbiediging van ai het goede, dat ook buiten dat
boek gevonden wordt, daarin in de volste mate aantreffen.

Bij onderscheiden volkon dor oudheid Iccfdo op velerlei ge-
bied , althans bij de Coripheeën, klaarheid on helderheid, maar
in do konnis van God on in do kennis der natuur was de oud-
heid kind. De kennis der natuur is, opmerkelijk genoeg, eerst
kort geleden in liet licht getreden.

Aangaande God en goddelijke dingen heerschte er duisternis
op aarde; niet één, maar onderschoidcne Goden vereerde men,
cn zedelijkheid en Godsdienst moesten daar gebrekkig zjjn. Dat
volk der oudheid, waaruit het Jodendom is voortgesproten, er-
kende één enkelen, persoonlijken God; kinderlijk en eenvoudig,
maar do grond was gelegd tot een zich steeds verheffendcn
toestand. De God van Ahkaiiam , en Adraham was de eerste

Jood, was magtig on oischto gohoorzaainlioid, maar was ook
eenvoudig cn vereerde hem zelfs met een bozook. Do grond was
gelegd voor ecu zuivere dienst van het Opperwezen ; uitstekende
mannen, die tot het volk van Israël behoorden, zuiverden het
Gods-begrip en breidden het meer en meer uit; maar zij zagen
ook in den Allerhoogste den kenner d.or harten en den zcdclij-
ken Wetgever: Hij moest vereerd worden en aangebeden; Hij
gaf zjjno goedkeuring op het goede en strafte het kwade. David
en Salomo, Joit en de Prophoten, zij openbaarden of den Al-
magtige, of den Wijze, of den Goede, of den Regtvaardige; zij
openbaarden dingen aangaande het Hoogste wezen, waarvan bij
andere volken toen niets gevonden werd.

Uit dat volk Israöls is Jkzds van Nazareth geboren, dio al
wat er groots en verhevens in hot Oudo Verbond voorkwam,
met ongekende holderhoid tot één bragt, maar er openbaring op
openbaring bijvoegde: nieuwe begrippen, nieuwe waarheden,
niet door redeneren gevonden of door redekavelingen gestaafd,
maar op eenmaal uitgesproken, om door de volgende eeuwen
als eeuwige waarheden erkend to worden. Hij zag in zich zclven
den Messias, dien do Joden lang verwacht hadden, om hen uit
maatschappelijke slavernij to verlossen; maar oneindig daarboven
verhoven, zag hij in zich zolvcn den A'^crlosser van het gansehe
mcnschdom, niet van maatschappelijke slavernij, maar van gees-
telijke. De waarheid zal u vrijxiaken, was eoiio zijner trelfcnde
openbaringen; derhalve gcono leer, geoiio woorden van monschen,
maar God, want God is dn waarheid. Dio God was bij hom
enkel liefde; hij noemdo Ilem zijn Vader en zag in zich zei ven
den zoon van God. Hij was zóó doordrongen, Gods wil te ken-
nen, dat hij uitsprak; die mij ziet, ziet den Vader en Ik en dc
Vader zijn dén. Hij leefde een aanzienlijk deel van zijn bestaan
in hot gebed, wenschte voor zich niet do geringste eer of on-
derscheiding, maar wijdde zich geheel cn al, bij het leiden van
een schier armoedig leven, aan deze groote waarheid: dat het
leven hier op aarde alleen naar waarheid- kan tvorden hezien,
indien men het beschouwt van over het graf. Onsterfelijkheid,
ee.uwig leven, was zijn uitgangspunt; de monsch is bestemd om

eeuwig te bestaan en gelukkig te -worden; dat moet hij üich
hier op aarde zoeken te verwerven; maar hot eigentlijke leven
van den mensch begint eerst na den dood. liet loven hier dient
om onze neigingen en begeerten te overwinnen, ja, om zich
to verheffen boven alles, wat hier voorkomt en tot do aarde
behoort; dat heet bjj licm de wereld overwinnen. Ilij getuigt
van zich zolven, dat hij hot gedaan beeft, en er is ook niets
van hom opgeteckond, dat hiermedo in tegenspraak is; intcgen-
doel, zijno woorden waren zoodanig, dat een tijdgenoot van hem
zegt, en wie zegt liet dezen niet na: nooit heeft een mensch
alzoo (jesproken yelijk deze mensch; maar zijno handelingen, ja
zijn geheele leven, waren met dio woorden in volmaakte harmonie.

Noemdo hij zicii zoon van God: hij noemde ook eiken mensch
een kind van Ood en zoo leerde hij het menschdom bidden:
Onze Vader 1 Ue Wereldbestuurder was geen wezen, dat men
vreezen moest; men moest aan Ilem wiv^ciwhid en het zal u ye-
(jeven worden. Geen vader zóó liefdevol, als hij den God van
Hemel en aarde voor do menschcn teekondo. liet kwaad, dat
men bedreven had, zou bjj ernstig berouw, bij omkeering van
aard, door bidden kunnen worden to niet gedaan; vergeven van
zonden was het liefste work, dat onze Vader in den Hemel doet.

Maar ik eindig deze hoogst gebrekkige schets van oen on-
overtroffen geheel. Openbaring op openbaring kwam uit den
mond van Jezus en Averd door zijn leven bezegeld, en wat men
ook zich moge voorstellen van do botcekenis van het woord
Verlosser der wereld, dit staat vast, dat door hem eene omwen-
teling is geschapen in het zedelijke on godsdienstige loven op
aarde, waarvan in waarheid de grondslagen alsnog onverbe-
terlijk geacht worden, en dat hij mot zijn dood ai, wat hij ge-
zegd en gedaan heeft, heeft bezegeld op eene wijze, dio als
zoodanig eenig is in do gescliicdcnis van ons geslacht.

Het eigouaardigo van het Christendom is toch dit, dat zelf-
kennis, dat is kennis van eigen hart, op den voorgrond staan
moet; dat klaarheid en helderheid van het verstandelijke en ze-
delijke mede onmisbaar zijn; doch dat men van deze begrippen
er niet vele noodig heeft, maar er eonigo behoeft in volkomeno

klaarheid; dat door dit alles in het geheel nog niet de mensch
gekenmerkt wordt als godsdienstig wezen: dat in het zijn en
in het doen de qninta essentia gelegen is, zooals in de woorden
is uitgedrukt: yelukkig zijn zij, die het niet zullen geiceten, ^naar
zullen gedaan hebben.

Ziedaar eene ware omkeering: de eenvoudigste mensch kan
zoowel tot zijn Vader komen als do wijste cn de kundigste.
Dat is het doel van dit leven: tot den Vader te gaan. ^Vio
daarin de meeste vorderingen heeft gemaakt, leeft hier het hest,
verlaat dit leven het gemakkelijkst cn landt aan de overzijde
van het graf op de beste plaats aan. Geen woorden, geen ge-
leerdheid, geen kennis, geen eer, geen aanzien, goen praal, geen
magt, zijn blijvend; en wat niet blijvend is, is niet wezcntlijk;
maar to doen, wat God wil, en te leven, zoo als God het voor-
schrijft. Alle eigen wenschen onderdrukken, maar altoos vragen,
hoe de wil des Vaders is. Wel arbeiden, wel de pligten ver-
vullen, waartoe wij geroepen zijn, maar dit loven bcschonwen
on gebruiken als eene voorbereiding voor het eigcntijjko loven,
eene voorbereiding, die zeer kort duurt cn van eeuwige gevol-
gen is.

Ziedaar in het kort, hoe ik, gebrekkig voorwaar, Godsdienst
heb beschouwd, natuurijjk hoogst bekrompen in mijne jeugd en
langzaam daarin klimmende, maar toch steeds, zonder schokken,
in denzelfden geest voortgaande en mij uitbreidende. Aan strjjd
over godsdienstige zaken heb ik nooit deelgenomen, maar elk-
een geëerd naar zijne zienswijze. Kerkgenootschappen heb ik
onmisbaar geacht als middelen van vereeniging dergenen, die
ongeveer dezelfde zienswijze hebben; maar ik heb het scha-
delijke van kerkgenootschappen gelukkig reeds zeer vroeg in
mijno jeugd leeren kennen; men heeft gedachten, begrippen,
men heeft vormen noodig tot onderlinge vereeniging; die vor-
men gaat men nu tot wetten verheffen en uit die wetten leidt
men nu geboden en pligten af; het kan niet anders, want als
men geen middelen tot vereeniging heeft, is men niet veree-
nigd, en zoo men in zaken van Godsdienst zich aan iots an-
ders gebonden acht als aan de waarheid, en men eene formule

gaat stelleil boven hetgeen God zelf u in het hart geeft, dan
verlaat men het spoor, door Jezus CniusTus aangegeven, die
luide heeft verkondigd: de waarheid zal n vrij maken.

Ik kan het raadsel niet oplossen: ik erken, dat kerkgenoot-
schappen onmisbaar zijn, maar ik moet tevens erkennen, dat,
zoo die kerkgenootschappen banden opleggen on niet uitsluitend
berusten op: de waarheid zal u vrij maken en God is de waar-
heid, zij, voor een deel althans, ware Godsdienst in den weg
kunnen staan.

Zoo heb ik het dan ook als een mijner grootste voorregten
beschouwd, Christcn-ouders gehad te hebben en in het Protos-
tantsch kerkgenootschap te zjjn opgevoed; zoo men wil, kan
men hierin zoo vrij zijn als een monsch behoeft.

Tot zoo verre oen blik in mjjne Godsdienstige overtuiging;
ik heb dien blik niot mogen terughouden en mag, der waarheid
getrouw, hier niet verbergen, dat ik in de kennis aan hetgeen
ik had moeten worden op dit gebied het veel verder gebragt
heb, dan in hetgeen ik waarlijk geworden bon. En zoo sluit ik
mij dan vol hoop, met zoovelen mijner modebroeders, aan dc
waarheid, ons door Christus geopenbaard, dat do groote God
de liefderijke Vader der menschen is cn aan zijne kinderen
do gelegenheid niet onthouden zal, om te verbeteren, wat zij
niet goed gedaan hebben.

Mijn Vader was een krachtig man, maar hij liad, geloof ik,
niet veel persoonlijken moed in gevaar. Ilij was — daar er een-
maal in den tuin achter het huis des nachts voorwerpen ont-
vreemd waren — dikwerf vervuld van de mogelijkheid, dat er
weder dieven konden zijn. Een groote hond, op de plaats bij
liet huis, blafte bij het huilen van don wind of bij andere ge-
luiden des nachts. Dan waren er weder dieven, en dan kwam
mijn Vader mij wekken uit mijn slaap, cn wij zouden zamen
ten strijde trekken.

Eerst een nobel combat tussehen hem en mjj: ik mogt niet
toelaten,, dat mijn geliefde en ons allen zoo dierbare Vader mot

3

mij in den donkoren nacht dien hingen tuin zou ingaan. Altoos
won ik dien strijd, want ik bleef daarin onverzettelijk, en, ge-
wapend met een ijzeren vleeschvork, waarmede men de ossra-
nbben bij het braden omkeerde, - een instrument, dat ik bij
zulk eene plegtige gelegenheid steeds met mij nam, - trok

ik den tuin in, om dieven te zoeken, dio ik helaas! nooit be-
vonden heb.nbsp;^

Aangenaam waren mij zulke expedities, dio soms wel drie

vier malen in do maand des winters voorvielen, en altoos als

de hond blafte, niet, en ik kwam dan ook altoos spoedig uit

den tuin terug. Maar ik had dan niet goed genoeg gezocht,

moest tusschen alle struiken en boomon goed zoeken, on do

Held trok op nieuw naar het tooneel, totdat mijn Vader be-
vredigd was.

Angst heb ik daarbij nooit gevoeld, misschien wel, omdat
mij als kind geleerd was, mij in het duistere vrjj te bewogen.
Altoos zonder licht naar bed, boven in hot huis, verre verwij-
derd van allo huisgenooteii; cn des winters, wanneer hot dos
avonds regt donker en somber was, werd mij menigmaal als
klein kind de last gegeven, om op den zolder of de vliering
voorwerpen te zooken, blijkbaar om mij aan duisternis en aan
oenzaamlicid in do duisternis te gewennen.

Ik heb die kunst goed geleerd, en kan vorklaren, des nachts,
waar ik mij ook bevonden heb, nooit oenigo vrees gevoeld te heb-
ben. En het Jagt maken op dieven had ik in mijne jeugd zóó
goed geleerd, dat ik, enkel uit gevoel van persoonlijke onaf-
hankelijkheid en zelfstandigheid, het volgende gedaan heb

Iets later ni mijne jeugd liep er in zekeren winter op den
weg tusschen IJsselstein en Jutphaas een man, dio als afLtter
op don openbaren weg en als moordenaar zeer befaamd was:

vTu^Znbsp;--den.

/iOu iiv ook voor hem beangst zijn?

Ik ging dien weg alleen in het dikke duistere, en lan-s het
U-cupolhout waarin dionbsp;v. u. Rokst hoe to to sëjuiI n

zonder eenig wapen; maar AViu.km kwam niet. Wat do t e n
knaap al met aan dwaasheden! Maar wat ik zeggen wilde, is dt, 1

ik in geene omstandigheid des levens persoonlijk gevaar gekend
heb, gevaar, dat mij van een mensch zou kunnen geworden en
dat mijn ligchaam zou kunnen bedreigen; angst voor den dood
bij zulke geiogenhoden heb ik nooit gekend, en ik heb het mijn
Vader te danken, die mij vroeg aan eenzaamheid in de duis-
ternis gewende, en die mjj leerde Jagt te maken op dieven,
die or niet waren. Misschien was ik een goed soldaat geworden;
althans Napolkon I. zei, dat or weinig soldaten waren, die des
nachts in het duister en in de eenzaamheid moed hadden.

Principiis ohsta. Geef en onthoud in do Jeugd, wat dan heil-
zaam is to goven en te onthouden; leid en zorg cn verzorg. Een
jong mensch is een zedelijke zuigeling, en meen niet, dat hij
zich al het noodigo zedelijke voedsel uit eigen krachten schep-
pen kan. Dat kan liij evenmin, als do zuigeling moedermelk
kan vormen. Van genieën spreek ik hier niet.

Maar wio wordt or opgevoed, wie geleid, zoodat het schade-
lijke geweerd, en alleen het hoih-ykste gegeven wordt?

Geen kind.

Zóó blijft do wereld dan ook eene stapelplaats van allo on-
juistheden — om het woord te gebruiken, dat door don Heer
van iticknkn, Prosidoiit der Tweede Kamer, burgerregt bij ons
bekomen heeft En terwijl, bij do uitbreiding van ons geslacht,
do beschaving toeneemt, omdat velen iets goeds op aarde bren-
gen, neemt ovenzoo het kwaad toe, omdat anderen nieuwe on-
juistheden aanvoeren.

Wordt do opvoeding niet iets anders, dan zij alsnog is, dan
is do toekomst niet verzekerd, en do im-fectihilité indéfinie van
ons geslacht, waarover Pascal, Bossukt, dk Condokckt en an-
deren gehandeld hebben, is en blijft een ijdele droom.

Maar ook voor elk individu is do zaak van de hoogste waarde.
Er zijn er, die meenon, dat men door „aspora,quot; of wilt gij nog-
maals door „onjuisthedenquot; heen, van Jong mensch een beter
memch worden kan, en dat dit zelfs eeno goedo methode zou zjjn.

Ik heb het bij niemand zoo gezien, en heb ook bij mijzelven
niet kunnen ontwaren, dat de gebreken, die ik als kind had,
later in zoo velo deugden herschapen zijn.

Maar de Romeinen wisten dit reeds: (pind itiit/o non valef
iractn temporis non potest convulcscere. En het Joodsclie „Die
„de misdaden der Vaderen bezoekt aan de kindereu dergenen,
„die Mij liaten,quot; zal wel in geen anderen zin mogen verstaan
worden, dan in dezen: dat het kwaad voortgaat van den monsch
op het kroost en van het kind op den mensch, die uit dat kind
opgroeit.

Bij do opvoeding dus ook, ja vooral: qnidquid cigis, pnideiüer
ugas: respice fineni.

Helaas! hoe verre is het er in de maatschappij van af!

Verbeterde opvoeding kan alleen gevolg zjjn van verbe-
terde beschaving. En beschaving hangt innig met opvoeding
zamen.

Van daar dat zeer trage in den vooruitgang van ons geslacht.

In 1802 geboren zijnde, heb ik al de ellende als kind beleefd,
die Nederland van de Fransche Overheersching heeft te ver-
duren gehad. Ongelukkige tijd voor een kiiul, waarin het con-
tinentale stelsel hem suiker onthield en stroop, waarin allerlei
surrogaten voor den kindermond werden aangevoerd, maar het
een al gebrekkiger dan het andere, ilaar duizendmaal ongeluk-
kige tijd voor een küul, als het eiken dag en altoos met angst
en tranen lioort klagen over den druk der tijden, vooral ook
over het uittrokken vau conscrits: bekenden on aanverwanten
bijna met do zekerheid, dat ook zjj weldra zullen gevallen zijn
door moorddadig lood. Elk legerberigt was telkens eon beri^^rt
van nieuwe slagting; het Ilollandsche bloed stroomde overvloe-
dig; terwijl de volksgeest uitgedoofd, en de gemoederen vol-
komen verslagen waren.

Dat alles toen aan Napoleon I. geweten werd, is bekend.
Geen schepsel op aarde kan dan ook met ijselijker trekken
geteekend worden, dan hij in Nederland toen goteokend werd
De ergste woorden over hem waren in den mond van overi-ens
bezadigde monschen, en om in het kort te do(Mi zien hoequot;
hem in Nederland beschouwde: in het geheim circtlleerd

een portret van liem, dat uit enkel slangen bestond en volko-
men gelijkend was.

Nai'Olkon zou Utrecht bezoeken en deed dit in den nazomer
van 1811. Ik was toen 9 jaar oud.

En hier openbaar ik weder oen toenmaligen gemoedstoestand
van mij, zooals ik gedaan heb bij mijne lijkenmanio: ik vatto
hot voornomen op, om Napoleon , die voorby hot huis mijner
ouders naar Amsterdam rijden zou, met een pistool te dooden.
^Mijn plan openbaarde ik aan niemand, want ik wist wel, dat
het dan zou verijdeld worden. Dat ik, als ik de daad zou vol-
bragt hebben, zou moeten sterven, dat wist ik volkomen; maar
ik zou met mijn dood do wereld bevrijden van een man, die
zóóveel verwoesting aanrigtte; ik zou de wereld redden, en
mijn dood was mij geene verschrikking. ;j[aar hoe ik trachtte
een pistool meester to worden, het gelukte niet; en hot ligt
aan niets anders, dat ik do zaak niet tot uitvoering gebragt
heb, dan daaraan, dat ik geen geld genoog had om een pistool
to koopen.

Niemand loze uit dit ontzettende voornemen, dat ik analoge
dingen in het gemoed had: eenig en alleen gold mijn geheele
gemoedstoestand in dezen hem, en hom alleen. Had ik een pis-
tool kunnen maglig worden, ik had in volkomcne koelheid op
hem geschoten, en ik zou niot mis geschoten hebben, want aan
voorafgegane oefening zou het mjj niot hebben ontbroken. Ik
achtte liet mijn pligt, en ik had geleerd, als het mijn pligt was,
mij over gevolgen niot to bekreunen.

En dat ik in dit bijzondere zoogenaamde pligtsbesef door nie-
mand zou bijgevallen zjjn, wist ik, en ik heb or daarom, nadat
alles voorbij was, ook nooit aan iemand iets van geopenbaard,
ook niot aan mijne beminde Moeder, voor wie ik overigens nooit
iets heb verborgen. Het zwijgen van dit geval, nadat het on-
mogelijk was hot to volvoeren, is bewijs genoog, dat ik het volle
besef had van den omvang dor daad on van mijn isolement in deze.

Hoo komt het, dat ik op rijper leeftijd, met hot volkomen
beeld der vorschrikking in mij, dat het ongeoorloofd is, een an-
der groot leed te berokkenen, laat staan hem het leven te be-

nomen: hoe komt het, dat mij dit voornemen nooit heelt be-
rouwd? Natuurlijk was het ten gevolgo der duizenden indruk-
ken, mij van dien ontzettenden mensch als kind gegeven.

Met de diepste ontroering zag ik hem tweemaal, tijdens zijn
verblijf in Utrecht; maar met eene ontroering, die alleen voort-
kwam uit hot gemis van een pistool, waarover ik tijden lang
had gedroomd.

Onder de bronnen mijner opvoeding van mijne eerste jeugd
moot ik do volgende tellen.

Do eerste schijnt zeer eenvoudig en is liot toch inderdaad
niot geweest. In de nabijheid van het ouderlijke huis was een
buitenverblijf uit vroegeren tijd , met geschoren palmen, lanen,
beelden en monsters in marmer, deels water gevende als fon-
tein of als waterval, met vijvers, geheime gangen, kuiistgrotton,
en andere, deels ook water gevende holen, met schelpen en
andero voorworpen versierd; kortom eon buiten, onder den
naam van Zijdebalen, zooals er eene eeuw vroeger elders en in
ons land velerlei hebben bestaan. Mjjno verbeelding, die uiterst
gemakkelijk ontvlamde, vond daar overvloed van voedsel; ik was
daar, waar ik dagelijks toegang had, in eeno soort van toovorwe-
rcld; ik hield al dat kunstmatige voor natuurproduct, on, daar het
de eenige plaats was van dien aard, die ik kende, was Zijdebalen
voor mij in do lioogsto mate aantrekkelijk. Daar werd mijn on-
geoefende geest tot droomen aangezet, tot het aankweeken van
een gevoel, dat zich boven de aarde verheft en zich kasteelcn
schept, verre van zoo vergankelijk te zijn als Fata monjana
De eigenaardigheden van Zijdebalen wekten lioogere sferen in
mi, op en gaven mij eene tooverwereld, waarin ik meende
te worden, precies zooals Plato zegt van do twee vrienden
Uio daar onder oenen plataan zaten, in eene treflonde om-^evinc

cquot; bij liet aanhooren van liefelijke geluiden, en die daar ook
oeter worden.

liet is niet waar, dat tooverwerelden voor kinderen verder-
lolijk zijn; maar er behoort een tegenwigt van werkelijkheid

bij, zulloii zij niet schaden. Ik liad mijne anatomie, in het eerst
mijne menschenbeeiideren, als prozaïsch tegenwigt.

Zijdehalen! Gij zijt verwoest, omdat gij toen reeds lang uit
den tijd waart, en smakeloos waart gij zonder wederga; maar
U dank ik mijne eerste tooverwereld, den eersten gloed mijner
wereldsche zielsverheiniig, mijner verheffing boven de werkelijk-
heid: ik blijf er u nog dankbaar voor. Wat zou er van mij ge-
worden zijn, zoo ik niijiio eerste jeugd alleen in anatomie en het
loeren lezen en schrijven en rekenen had doorgebragt?

De uitwendige wereld heoft op het kinder-geinoed dos te meer
invloed, naarmate zij meer op de verbeelding werkt. Door Zij-
dehalen heb ik op lateren leeftijd loeren verstaan, dat die too-
vertuinen, die voor eene eeuw en vroeger vrij veelvuldig voor-
kwamen en toon behoorden tot den meest gekuiscliten smaak, van
invloed hebben moeten zijn op kinderen on op menschen. Op
inenschen evenzoo, want zoo dezen er niet ook poëzie in gevon-
den hadden, hadden zij ze niet doen worden voor veel geld,
en zouden zij ze niet in stand gehouden hebben. Zij waren ge-
wrochten van den tijdgeest, maar voedden-ook dien tijdgeest.
Herinner u do literatuur en do kunst van die dagen onder ons,
do sentimentcclo boeken, de smeltende tonen der toenmalige
muziek, en gij hebt een blik geworpen in eene periode, waarin
het gevoel ligt overwigt kon bekomen op het gezonde deuken,
welk denken toch een onmisbare staf is op don levensweg.

Thans zijn die toovertuinen verdwenen, en voor sentimentali-
teit is iets anders in de plaats gekomen, wat voorwaar weder
niet uitnemend is, namelijk berekening, overleg naar voordeel,
en nog al meer.

Ik verdedig tuinen, zooals Zijdehalen was, niet uit het oog-
punt van degelijke beschaving in de vormen; maar iets zijde-
baal-achtigs — sit venia verho — ware tegenwoordig welligt
niet kwaad onder dat berekenen.

In do jeugd vooral moet er poëzie wezen, en waar men die
aan de jeugd onthoudt, — en dat is de tegenwoordige tijd-
geest, — daar krijgt gij oude mannetjes in het klein, en kleine,
bleoke mannetjes, die oud zijn en jong heeten.

Poëzie moet er wezen in de jeugd, opdat er poëzie blijve in
het leven, tot aan den jongsten snik.

Met uwe positiviteit van deze dagen doodt gij alles, wat niet
mildelijk antwoordt op do vragen: „wat geeft het, of hoeveel
„geeft het?quot;

Weet gij beter middel, om do hoop in den monsch to verwoes-
ten , en om hem ten slotte — ja! het hoogo woord moet er
uit — alles to doen negeren, tot zelfs een leven na dit aardscho ?

Weet wel, wat gij doet.

Op Zijdebalen volgde Robinson Crusoe, oeno zeer groote edi-
tie, ampel geschreven en broed opgevat. Qoen boek ben ik dank-
baarder, dan dit. Ik kende het van buiten, maar ik las er toch
nog altoos dagelijks in, on zag de platen, waarmede het hier
cn daar was versierd. Hot bij de schipbreuk nedorgeworpen wor-
den op het eiland; het heen en weder gaan naar het wrak, om
to halen, wat hij redden kon; hot bouwen van eene kleine ves-
ting, behoorlijk gepalissadeerd '); die eenzaamheid; dat zichzel-
ven helpen in alles; do spaarzaamheid in het verbruik van het-
geen hij had; do ontdekking later, dat er menschen kwamen
op zijn eiland, en dat die wezens menschen aten; liet zien van
eeiio menigte; het vuur goven op degenen, dio een armo voi-
volgdeii; het nederknielen van den verloste, woldra zijn Vuu-
dao; het samenleven mot dat kind der natuur; het schip, dat
zijn eiland nadert, dat hem opneemt en naar Engeland teruquot;
brengt, na zulk een strijd tegen alles, wat hem zijn isolement
gegeven had: - ik vraag het u, is er beter opvoedingsmiddel
voor een jongen, dan dit alles? Waar is do lafaard, die er niet
ao^rdt omgekeerd: waar de Haauwaard, die e^ niet door

In mijne editie kwam geen verblijf in eene trvnt v^.. a
in 1872 Let eiland Juan FernLde. be.o ht wa quot;ron d 17quot;
Skcku-k vier jaren. 1704-1709. in

'-ehr, t de grot als 15 voeten hoog en 20 voeten Ï;:quot; quot;

^^tZ^Z mjquot; 'r-'^Trnbsp;verheven.

n.et meer. of m.jn Rotnnson wel door n. Foe geschreven is

wordt hervormd? p]u dan dat dankbare hart van mijn besten
vriend Robinsox, dat altoos vurig is van erkentelijkheid, ook
voor het kleinste, dat hem ten goede gewordt!

Zonder Itobinson Crttsoë, dien grooto, dien uitvoerige, ware
ik misschien mijn leven lang gebleven bekrompen en flotsch
van aard, en niets ondernemende.

Lessen wekken, voorbeelden trekken. Houd niet veel redeka-
velingen voor een jongen, want gij verveelt hem spoedig; zijn
vief bestaan loopt u altoos vooruit, en van al uwe conclusies,
dio gij voor hem maakt, verstaat hjj er niet één: hij maakt
de zijne. Maar houd hem exempels voor; Iaat hem het uitne-
mende van uitnemonden zien in do personen zelve, en hij kan
niet nalaten te trachten, iets althans daarvan na to doen.

In do opvoedkunde zou dit voorwaar, zoo er geene absente
voorbeelden mogton ingevoerd worden, een onoplosbaar raadsel
zijn, want ook do boste onderwijzer kan niet moor doen zien
dan één mensch.

Maar do geschiedenis zal hem holpon. Geef er wat graven
cn prinsen en koningen en keizers, geef er wat veldslagen cn
wat jaartallen van, maar spreek over mannen van sta-vast
en ovor daden van beteekenis. Hetgeen vax Si'eyk gedaan heeft,
geldt voor oen groot stuk uit de Vaderlandsche historie, en
wat Leonidas deed, voor een aanzienlijk deel uit de Grieksche.

Zoo kan het dan ook niet genoeg geroemd worden, indien
men eiken jongen het help u zeiven en hot ken u zelctn van
Smiles in dc handen geeft: twee treilende boekjes, waarvan ik
eene editie in 10quot; wenschen zou, in étui, opdat de jongen zo
steeds in zijn zak hebbe en er in verloren oogenblikken — zoo
dio er voor een jongen zijn — iets uit opnemo.

Maar ik zou ook voor Ilollandscho jongens alzoo in kort be-
stek en in klein formaat een boekje wenschen, waarin Vader-
landsche mannen naar het leven geteekend waren, uit hetzelfde
oogpunt: help u zeiven en ken u zeiven. En hoe rijk is daarin
niet onze geschiedenis!

Zoodoende komt er, zonder adelbrief, in eiken Ilollandschcn
jongen meer en meer een gevoel van adeldom, dat hem opvoedt

en tot een vaderlander verheft. En voor zooverre daarin reeds
voorzien wordt op onzo lagere scholen, — en ik weet van na-
bij , dat dat met hartelijkheid geschiedt door tal van onder-
wijzers, — is dit zonder tegenspraak eene der beste zijden van
het onderrigt, door deze hoogst verdienstelijke mannen gegeven,
door het volk, helaas! weinig gekend en geëerd.

Leert het ouderlijk huis den jongeling wat worden door beste
voorbeelden zjjner ouders of ook wel door tegenstelling: de
ondorwjjzer voert tal van voorbeelden aan en laat het (joedc
leven op zijne school, door uitnemende exempels iu te voeren,
of bij tegenstelling het kivaud te doen uitkomen. — Vergeet
daarbij eigenaardigheden van groote mannen niet; nooit zijn zij
zonder leering. Een paar exempels uit dc duizenden.

In geen leven is het „nil desperandiiui,quot; het ^never despairquot;
van joxas IIaxway sterker blijkbaar, dan in dat van den groo-
ten Ben.iamix Fuaxklin. Wat moed en volharding vermogen ,
heeft hij getoond. Daarom was hij dan ook zich zelf, on wio
hem dat niet toestaat, doet hem onregt.

Een Engelsch krijgsgevangene in Frankrijk vroeg hem om
eenc betrekking in Amerika. En hij antwoordde: „Ik kan zo
„u niet bezorgen; maar zoo gij 5 louis verlangt, kunt gij op
„mij trekken. En wanneer gij zo kunt teruggeven, geef ze dan
„aan een fatsoenlijk man, onder dezelfde voorwaarden, en deze
„geeft zo weder aan oen ander, enz., totdat ze eindelijk komen
„in dc handen van een onfatsoenlijk man, die ze in zijn zak
„houdt.quot;

Vijftig lessen te gelijk!

De echte philanthroop, die zoo velen heeft welgedaan, schreef
aan Wiiitefieu), „dat als hij iets voor een ander deed, hij dat
„niet deed om een mensch, maar dat hij een schuld had af te
„doen. In mijn leven ben ik steeds gesteund door Gods bescher-
^ming en ik kan aan God daarvoor mijne dankbaarheid niet
„anders doen spreken, dan door de menschen te helpen.' —
Alzoo dankbaarheid in daden was naar Fuaxkux de eeni-e echte
dankbaarheid, volkomen in den geest van: „uit de vruchten
„kent men den boom.''

jlon deelt zoo g.iarne mede, dat Fkaxklix met zijn zoontje oj)
een vroegen morgen Philadelphia verliet om een vlieger op to laten
on zijn vermoeden te toetsen, of de bliksem electriciteit ware,
on dat hjj alzoo don afleider uitvond; men achtte dit zelfs vol-
doende om in hot epigram op to nomen: Er'qmit lovi fulmrn
sceptnimque ti/rannis; maar do uitvinding van den bliksem-aflei-
der, hoe gowigtig ook, behoort tot do kleinere dingen van zjjn
leven. Wie hem kennen wil, moet hem gadeslaan in zijne zelf-
overwinning. Onder hetgeen hij hieromtrent van zichzelven op-
geteekend heeft, het volgende. Ilij maakte de volgende lijst van
do deugden, waartegen hij nu en dan zondigde: ^Matigheid,
„stilzwjjgendheid, orde, het besluiten, zuinigheid, bezigheid,
„opregtheid, regtvaardigheid, gematigdheid, zhidelijkheid, be-
„daardheid, kuischheid, nederigheid.quot; Voor elke deugd nam hij
eene week om er voortdurend op te letten en zichzelven goed
waar to nemen, of hjj er ook tegen gezondigd had; zoo ja, dan
plaatste hjj in een rooster, waarin de dertien deugden voor der-
tien weken waren opgenomen, een toeken. Iljj zegt daaromtrent:
„dat een tuinier ook niet op eenmaal een geheelen tuin bohan-
„delt, maar bed voor bed.quot; De volgende week nam hij eene
tweede deugd ter bijzondere behartiging, en teekende weder
getrouw 0]), of hjj haar ook ontrouw was geworden; zoo ging
hjj voort tot het einde der dertien weken, om dan een nieuwen
rooster aan te leggen en dan het zelf-onderzoek to herhalen.
Do driemaandelijksche roosters zag hij steeds minder met teeke-
nen voorzien on hij smaakte alzoo het genoegen to ontwaren,
dat hij op den weg van het goede een weinig was vooruitge-
gaan.

liet behoeft wel niet gezegd te worden, dat twaalf der ge-
noemde deugden, die op don rooster voorkwamen, behalve die,
welke in eene week aan de beurt was, niet konden weggedacht
worden door hem, die ze zelf op den rooster had geplaatst.

Wat hjj boven deze lijst plaatste, gij kunt het vermoeden:
het was oen gebed aan God, om hem te sterken in den strjjd,
dien hij te gemoot ging.

Vergun mij, nog een paar aan te voeren van de duizenden

-u

exempels, die voor jonge menschen, voor kinderen zelfs, heil-
zaam zijn.

In het overwinnen van bezwaren, die van buiten komen, ligt
zeker een hoofddoel van het leven van een man. Leer hom dan
die bezwaren gering schatten, dan maakt gij hem tevens wijs,
want in den grond zijn zij alle klein, soms slechts ietwat lastig
om er door te komen. Maar gij leert hem tevens moedig zijn
in gevaar en gelaten in ongeluk. Drie dingen leert gij hem dan
op eenmaal, en dingen, waaraan hij tot in zijn stervensuur echt
zielovoedsol heeft.

Ik wil het U in voorboeldon geven.

Onder do groote mannen van den niouweren tijd ken ik nie-
mand, die bezwaren geringer schatte dan A. vox IIumhoi.dt.
Zijno reizen in Amerika waren met geestdrift en als onweer-
staanbaar door hem begeerd, uit enkel liefde voor kennis der
Natuur. Hij verlaat de zijnon; — zijno Moeder was overleden,
anders had hij haar niet verlaten. Hij verlaat zijn land en zoekt
bij voorkeur oorden op, die nog onbezocht waren.

Op dc piek van den Pichiarcha is hij mot oen inlander alleen
boven den krater dos vulkaans. Ilij ziet do heete dampen cn gassen
opstijgen en niet verre beneden zich do heoto lagen. Eensklaps
ontdekt hij, dat hij op eene korst van ijs verkeert: op oeno korst
van ijs boven don krater van don vulkaan! Eu hij doolt u mede,
dat hij aan zijn geleider eenvoudig raadde, to gaan liggen en
voort to kruipen, wat hij zelf deed; hij maakt er geone ernsti-
ger melding van, dan hij doet, wanneer hij u zegt in Scuuma-
ouer's Jaarboekje, dat hij boven op deu Chimborazo een vlieg-
gezien heeft.

De Franschen zouden dat noemen mujnaiiimitc, cn in het
Hollandsch zou dat heeten yrootheid van ziel.

Als hij in die wrakko schuit, waarmede hij de magtige Ame-
rikaansche stroomen afreisde cn waarin hij dag en nacht weken
verbleef, in die rivieren tal van krokodillen en aan de kanten
dier rivieren tijgers zag in menigte, stapt hij nu en dan aan
land. Eenmaal rustig alzoo botaniserende, ziet hij op korten
afstand een tijger, en hij verhaalt u, dat hij toen niet op zijn

gemak was, maar rustig voortging, zoo als hij gehoord had, dat
het best was, en dat hij eerst ging draven, toen hij in do na-
hijheid der schuit kwam. Meer omslag maakt hij hierbij niet,
dan wanneer hij u verhaalt, hoe oon kleine aap, dien men ge-
vangen had en die in dio schuit vrij rondliep, telkens kroop
in do mouw van het kleed van pater Lea , dio deze reis voor
een dool raodomaakte.

En als hij u vertelt, hoo hij mot I}oxi'laxigt; regelmatig in ge-
zelschap van eone achtbare ftimilie de avonden in het water
eener rivier zittende doorbrengt, schrijft hij niet anders, dan
wanneer hij u vermeldt, hoe hij zich spoedt naar den woeden-
den Cotopaxi.

Moest de avond des levens van vos IIujiboldt niet moedig
zjjn? Zóó rustig ging hij heen, dat hij den vriend zelf aanwees,
dien hij wenschte dat zijne lijkrede houden zou.

En dezen man heb ik met eigen oogen in 184G to Bonn in
het Academie-gebouw, waar hij was in het gevolg van den ko-
ning van Pruisen, die toen koningin Victouia en prins Ai-iseut
begeleidde, dansende den stoet zien volgen: gekleed in hof-
costuuin, maar dat kleed bedekt door eone oude bruine jas.

Bjj de geodesisclie opmetiiigen, door Bigt en Ahago in Spanje
gedaan, in het begin dezer eeuw, was Akaoo een tijd lang al-
leen in de hitto van den zomer op Spaansche rotsen onver-
moeid bezig. Biot deelt het uitvoerig mede: do zeer hevige
doiidcrbuijon deden telkens de tenten omwaaijen, die op de
hoogten geplaatst waren, en meermalen sloeg de bliksem op
dio tenten, om door het afstroomende water den grond to be-
reiken.

Auago vermeldt daar niets van. Maar hij zegt u, toen hij, in
Spanje gevangen genomen, op het punt scheen te zijn doodge-
schoten te worden, dat hij toon juist het oog naar dat deel der
Pyreneeën gerigt had, aan welks voet, aan de Fransche zijde,
zijne moeder woonde, en dat deze welligt haar oog op dat oogen-
blik daarheen ook kan gerigt hebben.

O! gij verstaat hot: hot herhaald inslaan van den bliksem
op het dak van uwe tont voorbijgaan, en als gij daar zoo zult

(loodgesclioten worden, om niets anders denken, dan om uwo
Moeder, wier nabijheid gij gevoelt, al zijn de Pyreneeën tus-
schen u en haar!

In den slag bij Waterloo was het duidelijk, dat do Franschen
Wellington herkenden, hij gezeten op zijn uitnemenden Kopen-
hagen. Telkens vielen er kogels rondom hem. Wellinotox zei
daarom — maar bewoog zich niet: — „zij schieten boter dan
„in Spanje.quot;

En toen een Engelsch officier hem kwam vragen, of' hij op
Nai'oleon, dien hij onderscheidde on meende wel te kunnen tref-
fen, zijn geschut mogt rigten, antwoordde de man van karakter:
„de legerhoofden hebben heden wel iets anders to doen, dan op
„elkander te schieten.quot;

Het leven van Peteu »ex Groote moet beoordeeld worden
uit zijn tijd en uit zijn toenmalig land. Jtfaar dan is het hier
OU daar trefFend schoon. — Om scheepsbouw en daardoor han-
del in zijn land te bevorderen, zelf elders scheepsbouw te gaan
leeren en anderen daarin voor te gaan, is reeds veel. — ^faar
gij weet, dat hij in alles zoo was. — Hij doorliep van allo
wapens alle rangen. — Als Keizer klom hij als ligt matroos in
den mast, werd daarna in do dienst bevorderd, en verzocht ein-
delijk aan zijne eigene admiraliteit den hoogstou rang. Het ant-
woord aan hem was: „dat men over Pkteu tovredeii was, maar
„dat een ander thans moest voorgaan.quot; Phi Pkteu vond het
best, hoezeer hot hom leed deed.

Als Keizer diende hij bij zijn leger in allo rangen, en gij kunt
vinden, dat hij na gewonnen veldslagen feestelijke intogten in
Moscou bereidde, waarbij de hoofdofficieren de eer ontvingen,
terwijl hij als luitenant of kapitein te voet bij zijne compagnie
ging als een gewoon officier.

Een Keizer, die anderen schatrijk maakte on, zoo luj haar
soms noodig had, eene statie-koets leende van zijn Minister Mex-
cuikoff: een schoon rijtuig had hij niet.

Zijne uitgaven voor weelde waren zóó gering, dat, zoo hij
vrienden aan tafel noodigdo, dit niet in zijn paleis, maar bij oen
restaurateur geschiedde, en — dat mogt men van hem verwacli-

ten — liij betaalde daarvoor zijn dukaat, maar elk geiioodigde
raogt ook den zijnen geven.

Eon Keizer, die voor zijne gezondheid naar eene badplaats
gaat, en daar eene jjzorsniederjj vindt. — Daar vraagt hij om
werk en zet zijne Ministers aan den blaasbalg. Toen hij eene
staaf goed gesmeed had, vraagt h^j om zjjn loon, dat hem be-
taald werd, en waarvoor hjj, in Petersburg teruggekeerd, een
paar schoenen kocht, oen paar werkmans-schoenen, die hjj op
hofpartijen droeg, dan vrolijk mededeelendo : „die heb ik zelf
„verdiend.quot;

Een Keizer met eelt hi do handen en die zijn rjjk zóó groot
maakt: in zijn leven ligt veel leering voor elkeen.

Wat zou ik gaarne alzoo voortgaan. — Nog een uitnemende.

Basii. Hall, een Engelsch uitstekend zeeofficier, dronk nooit
een druppel bier of Avijn, niets dan water. Ilij at nooit meer
dan vau één schotel, tenzij hjj op een diner was ; dan at hij er
van twee.

Ik heb van een ooggetuige, dat deze met hem bij een zeer
breeden maaltijd in Engeland verkeerde, en IJasil Half, enkel
water dronk, on op eenmaal eene halve kip on een stuk ham
op zijn bord nam, cn daarvan at gedurende den ganschen maal-
tijd, en niets anders nam. — Iljj bepaalde op eenmaal zjjn quan-
tum, en ging daar niet buiten.

En wat bewoog hem tot die matigheid, dio hem nooit verliet-'
Daarnaar gevraagd, zei hij: „Een kapitein van een schip moet
„ten allen tjjdo en in allo gevallen zijn iioofd helder houden,
„zoodat hjj altoos in staat zal kunnen zijn, om in elke gegeven
„omstandigheid dadelijk zjjne geheele konnis en al zijno geest-
„vermogens op eon zeker punt te kunnen bijeenbrengen; om,
flbij al wat er voorkomt, steeds een besluit en een goed besluit
flte nemen; en dat, bij ruimer eten of drinken, wanneer men
nOp zee b.v. uit zjjn slaap gewekt wordt, men als hoofd van
„hot schip dien frisschen , helderen raad welligt niet zou kun-
,ncn geven, niet een raad, dio dan de beste is cn waaropmen
„niet behoeft terug te komen.quot;

Zulke voorbeelden bedoel ik.

Op liet kantoor van den broeder van een speelmakker van

mij was een oud burgerman, Dousma, woonachtig achter de Koe-
koek; oen goedhartig en braaf man, die de twoe jongens dik-
werf des namiddags bij zich noodigdo cn met de jongens ging
schuitje varen en keuvelde.

Wat ik aan dien braven man te danken heb, kan ik niet
zeggen. Volkomen vast van verstand, vol van levonsrosultatcn,
had hij daarbij oen absoluut kindergemoed, en wist hij ons spe-
lende te leeren , zoodat hot mij altoos roerde. Op elko vraag
kreeg men oen antwoord, of „ik weet liet niet, maar zal er over
„denkon.quot; En het antwoord kwam dan oen volgenden keer.

Van hem heb ik als jongen afgezien, dat er vastheid en zeker-
heid is in het kennen en weten, dat or juistheid kan zjjn in liet
verstand, en dat ondervinding alleen geven kan, wat men be-
zitten zal als volkomen eigendom.

Brave Doksma! Avat zou ik u gaarne hartelijk de handdruk-
ken van dankbaarheid, dat ik aan u verschuldigd ben kie-
men, wier ontwikkeling Gij niet hebt gezien, die Gij te regt
boter verwacht hadt; maar zonder U zou ik niet geworden zijn,
die ik geworden ben.

Gij, die dit leest, ziet, dat ik woord houd : ik laat u zie» in
mijne jeugd, en erken daarbij, dat ik alles outvaxgot bob, wat
ik later moge gohad hebben.

Gij zoudt mij wolligt van hooghartigheid boschuldigcn, zoo
ik de ontwikkeling van al dio kiemen, in mij door anderen
gelegd, met u op het spoor volgde. En toch zou ik dat, zoo
ik van u vergen mogt zoo veel te lezen, gerust durven doen.

God heeft mij do beste menschen voor mijne vorming, voor
mijn karakter, in mijne jougd op mijn levensweg gegeven en
daarbij omstandigheden, voor mij volkomen gepast, deels om in
mij te ontwikkelen, deels om in mij te bestrijden, wat ontwik-
keld of bestreden worden moest. En volgt er straks nu of dan
eene uiting over minder gunstige dingen mijner jeugd: ik mag
die uiting veilig doen, want de gevolgen van dio minder gim-
stige dingen zijn voor mij later steeds uitnemend geweest. Mijn
kinder-oordoel was bekrompen en onnoozel; als kind hield ik,

zooals kinderen doen, soms voor nadeelig, wat later mijn grootste
heil bleek te zijn. En erkende ik later en erken ik thans nog
in mijne jeugd bronnen van ■ teruggang: ook die teruggang
was noodig, om in andere opzigten heter, vaster vooruit te gaan.

Ik was 11 jaar en volleerd in hetgeen bij Monsieur Terwoot
kon geleerd worden, en dat heette toen volleerd in het fransch.
Wat is er toen van mij geworden? De beste jaren voor oon
jongen zijn misschien die van zijn 11de tot zjjn 15Je^ voor den
een wat vroeger, voor den ander wat later; do jaren, waarin
de eersto indrukken der jeugd verbeterd worden; Avaarin het
vorstand meer vastheid bekomt; waarin het gemoed begint ge-
stemd to worden tot hoogere dingen; waarin de vorming van
het karakter krachtig wordt voorbereid.

Dio kostbare jaren zijn voor mij bijna geheel verloren gegaan;
ja veel meer nog, zij waren bij mij aanleiding tot teruggang,
teruggang in bijna elk opzigt.

Vol loer- en vol levenslust werd ik met mijn elfdo jaar van
alle onderwijs, van alle hulp, van alle leiding in het loeren op
eenmaal verstoken, on, wat hot ergste was, ook van dien dwang
tot regelmaat, dio geboren wordt door dagelijks precies zoo
laat op de school en naauwkeurig zoo laat van de school te
huis to moeten komen. Misschien was mijn Vader van de mec-
ning, dat ik, leerlustige, zulk eene tijdverdeeling niet noodig
had; hij dwaalde dan; ik was een groot kind, maar niet meer
dan een kind. Eene hoogere school was or toen in Utrecht niot,
dan do Latijnsche en do Acadomie; maar ik was voor de chi-
rurgie bestemd, on het kwam niot in mijn Vader op, mij meer
to laten leeren. Scholen voor chirurgen waren er niet in ons
land, en in Utrecht was er voor hen slechts gelegenheid, de
ontleedkundige lessen bij te wonen, die ik van Prof. Jax Bleu-
LAxi) dan ook regelmatig heb gehoord als jongen des winters.

Te jong om in de praktische chirurgie werkzaam te zjjn,
word mij dan op mijn 11de jaar opgedragen, het aangeleerde te
herhalen on mij verder zelf te oefenen.

üiiar was ik van tleii vroegen morgen tot don laten avond
aan nujzolven overgelaten, las inderdaad veel, maar zonder
verband , zonder eenheid. ^Mijn weekgeld besteedde ik aan het
koopen van boeken over allerlei onderwerpen; maar den gan-
schen dag to lezen, en bij dat lezen in veel zóó onvoldaan to
blijven: het duurde kort, dat ik mij met zulk een leven kon
vergenoegen. Zelfs mijns Vaders boekenkast, die altoos voor
mij openstond, gaf mij niot, wat ik toen behoefde.

Do aangenaamste bezigheid gaf mij iu liet eerst wel JJas ,
Ocer de verha)iden. Er werd een geheel apparaat naar I5as ge-
maakt, en die verbanden aangelegd naar do rogels van de kunst.
Overigens waren De ontleedkunde van Sciiaausciimit q\\ De heel-
kunde van Davii) van Geusciiek nijjiio vadonecuni.t.

Dat Avas voor een jongen van dien leeftijd te weinig: er was
geen vonk van poëzij in mijn bestaan, behalve het maken van
uitnemende vischtuigen, om to hengelen cn met den schakel to
visschen.

Daar hier intusschen mijno eerste periode van cliemischo be-
mooijingon opdaagde, wil ik er bij verwijlen.

Op de potten cn flesschon in den chirurgijns-winkel van mijn
Vader had ik van mijne eerste kindslieid dio latijnsche namon
gezien, met vergulde letters geschrevcn: mereiirius suhliniatus
corrosivus, calovicl, cerussa, viride aeris, Uthargyrium auri,
en hetgeen daar verder volgt; en wat niet liet minste was, mot
de oudo geheimzinnigo tcckencn dier objecten daarachter.

Duizend en eenmaal had ik gevraagd, wat dio voorwerpen
toch cigcntlijk wel waren, die daar in die kast stonden. Geen
sterveling gaf mij antwoord, dan dat mercurius sullimatns cor-
rosivus en calomel kwik waren, dus hctzolfdo wat iu den baro-
meter was, dio in den gang hing; niet precies hetzelfde, maar
allo drie toch kwik; dat cerussa was loodwit, on viride aeris
was spaansch groen, en lithargyrium was goudglit. Moer kon
ik by geeno mogelijkheid te Aveten komen.

Het werd mij een waar spook, drie soorten van kwik, en hot

4)ook nam too, als ik 5, 6 dagen achtereen luujuentumhjdvar-
lt;jyn meest wrijven in een mortier; kwik met reuzel, gewreven
totdat kwik geen kwik meer was. Een vierde soort van kwik
uus, maar kwik, dat kwikloos was geworden.

Hij het koken van exlmctum satunii was hot niet beter -e-
ste d. Van bierazijn en goudglit kwam extractum saturni, en ik
had gelezen, dat Satuu.us de vader der goden was geweest.
Extract - er waren extracten genoeg in mijns Vaders winkel •
taraxaci, enz. - extracUun sauLi moest dus ie ^
Un zoo wat tusschen yra^ninis en taraxacl en goudglit n ^

, ^nbsp;«quot;twikkeld ^erd,

sa an. wol heengegaan zijn, en er zoo iets bruins zijn gewor

H ho Tquot;;nbsp;-- toch.

ik kTon rnbsp;^liapalm.pleister te maken, dien

at m TVquot;nbsp;- cla goud

water c , 7 quot;quot;quot;quot;nbsp;OPI«quot;«» iquot; »l«rk

vat ; , ,:rnbsp;quot;quot;quot; van. Dat
quot;iet 1.Ü goweo £ T

quot;quot;■lor. motato 1 .'quot;fl'quot;^P™quot;«

™oo.t „„„„a,,,nbsp;schoen,„„

dio boido in huis gemaakt werden, en waarvan ik woldra de
fabriokant werd. Yitriool-olie, waarvan mij het brandend ver-
mogen vroeg was ingeprent, werd met zwartsel en suiker en
water op ledor gebragt, en maakte het leder glimmend. Waar
was nu het brandend vermogen van de vitriool-olie gebleven':'

En groene vitriool, in wator opgelost en met azijn en gal-
noten to trekken gezet en er gom toegevoegd, werd inkt. In
dien zwarten inkt moest zwartsel wezen. — Kwam dat zwartsel
nu van het groene vitriool, of van do galnoten, of van do gom?

Dat alles ging mijn begrip to boven, en oin kort to gaan, ik
word er desperaat onder on begreep, dat hot alweder verbor-
genheden waren, waarover geen mensch licht verspreiden kon.

Niet zonder bedoeling bob ik dezo kindor-dwaaslicden hier
opgenomen: zij zijn algemeen bjj nadenkende kinderen. Er loeft
inwendig bij oen kind veel meer dan bij een mcnsch: het bloed
stroomt snel, de stofwisseling is sterk, do verbeelding levendig,
het verlangen naar meer onweerstaanbaar; oen kind leeft in
oen dag meer dan menig mcnsch in eeno week of in eeue maand,
on alle kindoren zijn meer of min in dat geval.

Of wio heeft er niet een Jaxtjk, die uitnemend vlug is, en
wie niet een Pietjk, die zoo best leert? Wio niet . . . . ?
Maar gij weet het: alle kinderen, zoo zij gezond zijn, zijn rus-
teloos in beweging, in- cn uitwendig. De jongen achtcr zjjn
hoepol droomt een wereld vol, cn hot meisje met haar pop too-
vert zich gelukzalig.

O! help dan dat kleino goedje voort, en laat het niet onvol-
daan. Maak duidelijk, geef licht, zooveel verdragen wordon kan,
en stoot niet af met oen „ik weet het niet,quot; zonder ten minste
nitzigt te geven op later te wachten bevrediging.

Laat gij den jongeling ronddolen in zijno eigene sfeer, vol
van onjuiste opvattingen, uit gebrek aan kennis ontsproten, vol
van vorkeerde voorstellingen, door zijno nog niet goed gerigte
verbeelding geschapen, — dan maakt gij van hem óf oen dwaas,
of gij ontneemt hem alle belangstelling, 6f gij doet hem schier
sükken iu eene onverzadelijke behoefte, zoodat hij er zedelijk
ziek van wordt, om nooit meer geheel to herstellen.

Neen: de opvoedkunde is door beste en liefderijke mannen
beoefend en in praktijk gebragt, maar ik betwijfel liet toch zeer,
of in het volksleven onder ons eenig begrip loeft van den aard
van een kind: de eerste en laatste grondslag van de opvoeding
in huissolijken kring.

Men ijvert tegen de fouten der nienschcn; men veracht en
straft de ondeugden der volwassenen, en men vergeet, dat zjj
veelal niets anders zjjn dan eenvoudige gevolgen van do jeugd,
dio gij daar hebt laten heenvlinderon, alsof do menscholijke geest
niet aan banden liggen moot, oer hij verstaan kan, wat fri/Zje«/is.

Van de duizend dwalingen der menschen-maatschappij treft
gij er welligt negen honderd negen en negentig aan in de kin-
der-wereld, waarvan gjj er misschien vijfhonderd luidt kunnen
uitroeijen, toen de plantjes jong waren en buigzaam.

Maar ik heb nog eene andere reden gehad, waarom ik do
genoemde kleine kinder-dwalingen zoo broed heb uitgemeten.

Zoo als ik als jongen dacht over tncrêurius suhlimatus cor-
vosivus en calomel, on ovor het kwik van don barometer en
kwikzalf, en ovor al de andere genoemde objecten, — dacht,
mutatis mntaiidis, weleer elkeen, zelfs do beoefenaar der weten-
schap. Men had geen begrip van enkelvoudig of zamengesteld;
geen begrip van do onveranderlijkheid van den aard der stof,
onder den invloed der ons ten dienste staande middelen; geene
voorstelling van do liet eerst door Lavoisier uitgesproken waar-
heid, dat het tlians alles slechts verandering van vorm is in
de stoflelijko woreld op aarde.

Dio geheimzinnige teekenon, weleer voor do ligchamcn in
gebruik, drukten natuurlijk uit, dat or toen geene kennis hoe-
genaamd van de ligchamcn bestond. Do woorden viride aeris,
ceruasa, in één woord de namen, door de Oudheid aan de schei-
kundige voorworpen gegeven, deden allo verband, alle eenheid in
de voorstelling ontbroken, en dc wetenschap was een ware chaos.

OuYTON i)e Morveau gaf zijne nomenclatuur , waarvan do
grondslag was, dat de zamenstelling der stollen in do namen
dier stoffen moest te lozen zijn, en op eenmaal was do toover-
fluit een bazuin geworden, waardoor heldere tonen door do at-

inosphcer van liet kennen en weten werden gevoerd tot elkeen,
die ooren had om te hooren.

Jongelingen van deze dagen, ja! maar ook menschen van
jeugdiger leeftijd, die vreemd zijt gebleven aan ons vroeger
worstelen met saturui en met extract van dezen vader der go-
den: stelt uw voorregt op prijs, want het loven is kort, — ars
longa, vita brevis, — on met dat zoeken naar licht, dat niette
vinden is, gaat men in niets vooruit, dan in geduld, dan in
volharding.

Misschicn is dit toch nog een best resultaat: dus wil ik niet
klagen. — Althans, mij is het wol voorgekomen, dat do togon-
woordigo jeugd soms alles goed gaar opgedisclit on smakelijk
verlangt aan de tafel der wetenschap, of dat zij liever niet is
van de partij.

De kast, waarin mijn Vader de ingrediënten had, dio tot de
chirurgie behoorden, die kast, waarop ik zoo gestaard had als
kind, heb ik als professor to Utrecht geplaatst in hot scheikun-
dig Laboratorium, in een vertrek grenzende aan do college-kamer.
Niemand wist of weet nog, wat mij aan die kast verbond. Ik
heb haar bij mijn vertrek uit Utrecht daar achtergelaten, voor haar
geeno betere plaats wetende dan daar. En mogt men mij eene
dienst willen doen, dat men dan daar die kast in wezen boude.

In het klein, maar met niet minder piëteit, handelde ik hier,
als JonN IIkuscuei. doed in 1840: John, do beroemde zoon van
den beroemden Wii.mam. In 1840 hield hij met al de zijnen oeno
processie om den grooten toleskoop des A'^aders, plaatste er zich
met do zijnon in, hief met hen een Requiem aan, en sloot
daarna den kolossalen kijker hermetisch, om dien op liet oude
verblijf zijns uitnemonden Vaders William te Slough te bewaren.

De komeet van 1811 had mij aan do zijde mijner aangebeden
Moeder naar den sterrenhemel gerigt; naar den sterrenhemel
dien men den kinderen veel te laat doet zien, In 1811 mo-

Vau dien troffenden staart doolde mijn oog rond over het
overige der wereld-ruimte, en ik had het govoel van het on-
eindige verstaan en eon diepen indruk daarbij bekomen van hot
verhevene. O! mogt ik toch iets meer van al dat grootsche
vernemen! Maar het was mij niet gegund. Dat de aarde om
do zon draaide, had ik wel eens gehoord, maar ik durfde het
niet uitsproken, want in den Bijbel stond, dat do zon stilge-
staan had to Gideon en do maan in hot dal van Ajalon,

liet bleef dus bjj het gevoel van het oneindige en bij het
gevoel van het verhevene. Maar, schoon onbestemd, beiden
vervulden mij onophoudelijk. In de grotten en watervallen van
Zijdebalen, in den donder, in den sterrenhemel, in het zwart
worden van den inkt, in het worden van het extractum satiinii
en van den lajjis tnfernalis, in alles was eene eenheid, die tot
mijn gemoed sprak, cn daar ik geleerd had, in alles God te
zien, was het duidelijk, dat ik naderde tot dweeperij.

Do ergste periode van die gemoedsbewegingen bestond tijdens
mijne ledigheid na het verlaten van de Fransche school, en zij
waren hot dan ook, die mij een stil droomen deden'kiezen.

Mijn Vader zag dit voor waro ledigheid aan , en ik moet do
waarheid zeggen: ik zelf was er de schuld van, want ik open-
baarde hem niets van die tooverwereld, die mij vervulde, een-
voudig om de reden, dat ik haar niet in woorden brongen kon,
niet uit aclitorhoudcndhoid.

Hij zou aan dat ledig loopen wel oen einde maken, cn hij
deed het, reeds eon jaar nadat ik dc Fransche school verlaten
had, door mij to plaatsen in het naarste bedrijf van de toen-
malige chirurgie. God weet, wat ik er onder geleden heb;
hoo ik duizendmaal mijn dood heb gewenscht; hoe mij het leven
toon niot slechts onverschillig, maar een volkomen last was
geworden. Mijn pligtsbesef was te voel ontwikkeld geworden, om
mij te verzetten of onwil te mogen hebben; maar ik verteerde in-
wendig en leordo niet meer; ik was ontmoedigd en in mijne oogen
verloren. Ach! waro ik niot geboren geworden, was mijne wccklagt.

Eenmaal klaagde ik mijn nood aan den kunstschilder Wondeu,
en stortte hem mijn hart volkomen uit, wegsmeltende in tranen-

„Malle jongen!quot; zei hij mij, „gij zult nog met koets en paarden
„rijden; houd moed, gij komt er uit.quot;

Wonder — een schilder, toen in roem arbeidende, — stierf
jaren daarna in diepe rampzaligheid, nadat hij mij reeds lang
volop voorspoed had zien hebben.

Zóó is de menschon-wereld: in het lot van een ander kan
men soms nog wel zien; in eigen toekomst zelden goed.

Gij weet do oorzaak: oigenliefdo maakt ons steke-blind voor
ons zeiven; de gebreken, dio wij hebben en die ons in een
afgrond kunnen storten, zien wij voorbij, of wij erkennen zo
onder verzachtendo omstandigheden, en zoo vliegt do mensch
voort, als oen kogel, uit een kanon geschoten.

Wonder doorzag mij cn schijnt ontwaard to hebben, dat ik
niet misdeeld was door den Almagtigo. Dus zou ik c/-A-ome».

-Met mijne hand aan de maan to reiken was mij echter toon
gemakkelijker, dan er uit te komen; want mijn Vader was een
man van wil; chirurgijn moest ik worden en allo pliascn door-
loopen van de toenmalige Nederlandsche chirurgie.

Daar kwam een lichtstraal in do duisternis. Heyligers, toen
doctor in Utrecht, werd aan do Hoogeschool lector in de Hooi-
en Verloskunde. Hij zou lessen govon aan chirurgijns-leorlingon
boven do 14 jaren on aan vroedvrouwen. Ik was eerst 13, en
mijn Vader zond or mij heen.

Wat was ik gelukkig, nu regelmatig onderwijs te zullen be-
komen! wol in hot vak, dat mij gehaat geworden was, maar
in elk geval toch regelmatig onderwijs! He verscheen met lioo-^o
spanning. In de college-kamer stond eon skelet van oen mensch
in eone glazen kast, en daarboven met vergulde letters: hodie
mihi, cras tihi: heden ik, morgen gij.

Weggevaagd was op een onkel oogenblik mijne onverschillig-
heul bij hot behandelen van lijken, en het geraamte, dat daar

stond, en zoo als ik or zelf vele gepraopareenl had, da geraaZ

dood mij de menschenwaarde gevoelen en den dood als Wst
ernstig betrachten. Hodie mihi, cras tihi.nbsp;°

Dat skelet was mij altoos oen even ernstig voorwerp, als ik
die college-kamer intrad, en daarbij liet voorregt, een jaar
to vroeg toegelaten te zijn: beiden stemden mij tot een heilrijk
opvatten van hot onderwijs.

Een half jaar ongeveer, nadat die lessen waren aangevangen,
riep IlEvr-iaKiis na eeno les Blom (een comniilito) cn mij, en
vroeg ons, of wij op het Theatvum anatomicum, hom afgestaan
(het oudo Ilongaarscho kerkje, do trappen op in do gaanderij
der Academie, waar ik later zat to examineren), lijkon voor
hem wilden praepareren, zoodat hij voor vroedvrouwen lessen
geven kon. — Opgesprongen van vreugde!

Daar waren wij — Blom, die een paar jaren ouder was, cn
ik, die IS'/a jaar was, — prosectoren. IIeyligers kwam ons
onzo taak geven, en Buoers, toen ouder student in de genees-
kunde en later Hoogleeraar to Leiden in de chirurgie en ob-
stetric, J. C. Broers zou ons den weg wijzen.

Wij volbragten onze taak , en tot overmaat van vreugde
mogten wij nu ook de lessen bijwonen, door Heylioers aan
vroedvrouwen gegeven. Wat werden wij gestreeld, toen Heyli-
lt;iERS aan dio vroedvrouwen steeds verkondigde, dat wij dio
praeparaten hadden gemaakt, on als hij bij den aanvang der
lessen telkens begon: „Mijne Hoeren en Mejufvrouwen!quot; dacht
ik wel eens oen enkele maal aan Wonüeu, die mjj gezegd had:
„houd moed, gij komt er uit.quot;

Heyligeus , do zoon van don chef van mijn grootvader (zie
blz. 8), had ons hart gestolen, want wij leerden van hem on
hadden een voorregt, dat wij dankbaar opnamen. Uit eigono
beweging praepareerden en skeletteerden wij voor hem. Eenmaal
bragten wij hem oen zwaan, eenmaal een bok mot schoone
hoornen, en zoo wonnen wij hem steeds moer en moer.

De raad van Hetligers deed mijn Vader besluiten, mij eenig
latijn te doen loeren, cn mot Blom bekwam ik alzoo lessen ,
tweemaal in do woek een uur, bij Karsten, den achtingswaar-
digcn vader van mijn lateren hooggoachten collega S. Kausten;
do vader was conrector aan do Latijnsche school.

Dat was op mijn 14dc jaar. Eene nieuwe bron van leering

en eeno gewichtige; maar ik was toch onvoldaan en ongelukkig.
Do lessen van IIkyligeus over chirurgie en ohstetrio zullen best
geweest zijn, maar ik leerde er niets door kennen, wat mijn
woelend gemoed bevredigde. De droomerijen hielden aan en
daarbij een onweerstaanbare dorst om do natuur te bespieden.
M.jno lessen in het latijn gaven mij voel te weinig te doen,
tweemaal ui de week édn uur, en do praktische chirurgie haatte
Ik m klimmende mate. Mjjne schoonste bezigheden waren:
bloedzuigers zetten, lavementen zotten, zweerende deelen of
zoogenaamde Spaanscho vliegen verbinden; en myne gewigtigstc
bozigheden waren: aan armo kindoren met hoofdzeer, toen zeer
algemeen voorkomende, heete pikpleisters op het hoofd leggen,
cn den volgenden dag die pleisters, mot eene roltang, met al
de haarwortels wegnemen, onder ijzingwekkend gekerm der
ongelukkigen.nbsp;quot;

Dat was mijn schoonste ou gewigtigsto werk, en als er misda-
digers gegeoseld werden, werd het mjj als een voorregt toege-
rekend, d.e ruggen mede te mogen gaan insmeeren en het
brandmerk goed te mogen verzorgen.

Dat was als jongen mijn voorregt zoo!

Mijn hart zonk mjj in de sohooneii on mjjn geest werd doffer
en stomper, en onverschilliglieid nam do overluuid.

Ik was 15 jaren oud.

De Iloogloeraiu- IJ. F. Sükhmax vroeg in die dagen mijn Vader
dien hy dikwerf bij zieken ontmoette, naar zijn gezin en zoo
kwam Ik ter sprake. Sueumak raadde myn Yader aan', mij Z
1 oogeschool te doen bezoeken, hetgeen door hem met bellnt!
stelling werd aangehoord; mijn Yader vroe- mii of ik 7 \
zou willen worden in de medicynon T^lanI II quot;
antwoord; „ik heb indertyd in dl theoW e wiIn'stJquot;
„dat was toen ongeoorloofd; thans ziin '; ''^°;\«tuderen, en
„om een knap man te worden- i S

Myn Vader was wyzer dan knbsp;'

- Myn grootste Lwaar

mijn Vader genoeg, om te Aveten, dat hem het medicinae doctor
Avorden voor mij moest zijn de brug naar die altoos boven alles
gewaardeerde chirurgie, zooals het dan ook later is uitgekomen.

Ik zou mij hebben to scluvmcn, hierop zoo dikwerf terug to
komen, al behoort het ook tot de sleutels van do rest van
mijn loven, zoo ik aan mijn Vader hierin eenige morele schuld
zou toekennen. Noen! hij zag niet verder, cn ik moot er bij-
voegen, dat men toen vrij algemeen de gewoonte volgde, zijne
kiiuleren te voeren in eigen passen. De ambten en bedieningen
Avaren toen nog bijna erfelijk; de Nederlandsche maatschappij
Avas toen niet ruim en niet breed; veel keuze Avas er niet voor
standen.. En in elk geval: mijn Vader Avas gelukkig iu de
chirurgie: het kon dus niet uit een minder goed geplaatst hart
voortkomen, dat hij er zijne zoons in Avenschte op te brengen.
Eindelijk: die passie — Avant Avaarlijk dat Avas zij — die passie
voor de heelkunde teekont u genoeg, dat mijn Vader een trouAv
on eerlijk uitoofonaar is gCAVcest van zijne zaak. Ilij had dan
ook do liefde en de hartelijkheid van allen, die hem hun ver-
trouwen hadden geschonken, cn niemand verdiende die meer
dan hij.

Zoo mag ik dan in het vervolg meermalen op die passie
terugkomen, zonder de piëteit in hot minst to kwetsen, en mag
ik hot opmerkelijk noemen, dat een beste vader door ééne
gedachte zijn kind, dat hem opregt lief is, op zijn eersten
levensweg, naast zoo veel uitnemends, zoo vele moeijelijkhcden
plaatsen kan.

.Maar nog eenmaal: al die moeijelijkheden, al die bezAvaren, al
die tijdelijke teleurstellingen: ik geloof voor vast, dat zij de beste
opvoedingsmiddelen zijn, en dat ik aan hetgeen mij toen zoo
moeijelijk viel, do hoogste verpligting heb.

Maar dan zijn ook allo klagten daarover verre van mij, en
schrijf ik dc feiten dus ook slechts historisch op.

Het weigerend antwoord, boven genoemd, op do vraag, of
ik in do geneeskunde Avilde studeren, Avas ontstaan uit oude
ontevredenheid over het niet mogen studeren in de theologie.
Dat Avas wel jaren voorbij, maar het Avas nooit uit mijne ziel

geweest. Ik begreep thans spoedig, dat het onwijs zon zijnr

mijne toekomst daaraan op te offeren. En wat dio nieuwe brug

naar de chirurgie betreft: die dan leeft dio dan zorgt, dacht ik;

in elk geval bogin ik nu met de natuurwetenschappen, en daarin

zal ik wel bevrediging vindon. Student to worden dus niet
afslaan.

Mijn antwoord, dagen, en veel langer dan het mijn Vader

aangenaam was, uitgesteld, was, dat ik het gaarne deed.

Blom kwam alstoen in hetzelfde spoor. Wij vroegen tNvec

uren meer aan den achtingswaardigen Kakstkn, ook voor liet

p-ieksch, en na negen maanden waren wij student, ik IG
jaren oud.nbsp;'

Ons studenten-examen logdon wij af bij A. van Goudokvek;
het hop ovor Nepos on Jacobs on meer niet

B.j twee namen moet ik verwijlen. Mijn Vader was geen
man van fortuin, en om m.j veel onderwijs te doen goven bij
den achtingswaardigen Kaiistex, daartoe zullen hom do middelen
ontbroken hebben. Van den aanvang van dat latijn Icoren tot
het student worden waren nog geen twee jaren verstreken, on
vijf vierondeelsjaars waren voorbijgegaan met slechts twee uren
privaat-les in de week. In do maanden, dio nu volgden, werden
wei die uren verdubbeld, maar dat was toch niot veel, to moor
daar or nu nog griekseh tevens moest geleerd worden. Eon
half jaar vóór do groote vacantie, waarin dat .student worden
mot stoom zou plaats hebben, kwam ik tot do overtuigin- dat
het of niet gaan zou, öf dat do heer examinator met'zeor
weinig zou moeten tevreden zijn.

Ik kende een student in do theologie, van Maanen, sedert
predikant te Polsbroek en later to Spijkenisse, en klaagde aa

hij heeft het gedaan met eone trouw, die ik niet genoeg roemen
Un. Als student was van Maankn mij altoos dierbaar eTror

Snbsp;S-st gebleven. Iloevolo beste L^sc :

neo Ik op mijn levensweg ontmoet!

De andere naam is dio van Suerman-' Bfuva,m.t,o

SueUMAV ITnn,rl„nbsp;quot; 1nbsp;'nbsp;FuANCISCUS

Hoogleeraar m de Geneeskunde. Dio man is de eigent-

hjko aanleiding geweest tot mijn bezoeken van de Iloogeschool
en dus tot alles, wat later op dat studeren is gevolgd.

Met openhartigheid moet ik belijden, dat Suekman van mij
nooit die persoonlijke sympathie bekomen heeft, waarop hij
waarschijnlijk zal gerekend hebben, daar hij toch de aanleiding
had gegeven tot eeno zoo gewigtige omkeering in mijn leven,
en hij dat met do meeste heuschheid had gedaan voor een jongen,
dio hem vreemd was. Er is tusschen Suekmax en mij altoos
zóó groot persoonlijk verschil geweest, dat hij mij en ik hem
niet verstond. De ware dankbaarheid, die ik hem in het hart
droeg, kwam er nu en dan wel uit, maar niet zooals Suekmax
het scheen to willen; on zooals hij het scheen te willen, mogt
ik soms niet toegeven, zooals later blijken zlt;al. Had ik met
Suerman, toen ik later zijn ambtgenoot was, slechts éénmaal
een openhartig gesprek kunnen houden, dan had ik do bronnen
van verschil wel geteekend, en mijne opregte erkentelijkheid
voor hetgeen hij in mijno jeugd gedaan had, wel aan hem uit-
eengezet. Maar tot een openhartig gesprek is het tusschen hem
en mij nooit gekomen.

Gaarne neem ik van die koelo uitwendige verhouding tusschen
hem en mij de schuld op mij. Dit wete intusschen elkeen, die
deze woorden lezen zal, dat het Süekman is geweest en niemand
anders dan Sueuman, dio mij bij mijn Vader heeft voorgestaan,
om mij to doen treden op een ruimer terrein, dan hetgeen
men toen noemde chirurgie.

Het examen, om in 1819 student to worden, — voor mij
het vertalen van Nepos en Jacobs, van elk een caput, —was
zeer armoedig. Ik heb intusschen van een nog armoediger ge-
hoord. — In den Napoleontischen tijd werd eene oproeping ge-
daan te Utrecht voor mairos op dorpen in den omtrok. Do
sollicitanten kwamen en er zou concours wezen. De prefect liet
de beeren lang wachten, en toen hij verscheen, noodigde hij
hou uit om plaats to nomen: papier, ponnen en inkt waren
present. Wat ik mededeel is waarheid.

„Messieurs!quot; _ zei do prefect — „écrivez citron,quot; endaar-
na vcnvijdcrdo hij zidi. Na eon uur kwam hij terug en bezag
lt;le mtlcomston, door do deels boerenmenschcn ten papiere gebragt.

'Jo een had citron, do andero siiron geschreven: de eersten
werden maires.

logen zulk eeno wijze van examineren heb ik niets in te
i'rongen, ook met om student te worden. Examens heb ik altoos,
wel voor eeno school, maar nooit voordo maatschappij, geacht
waarborgen te geven. Voor eene school zijn zij onmisbaar, b.v-
om im het verlaten der school bewijsstukken te kunnen bekomen,

van r nnbsp;^^^^ «ver te gaan

van de eeno klasse iu do andere.

En wat nu hot komen op eeno Hoogeschool aangaat- dc te
gcnwoordigo methode is volkomen naar „!„„ wen cd /a-rei-
mon hoegenaamd, maar slechts eene insch'rijv T ij i eon
academischcn graad begeert, moot zich, zoo hot goed za inl

e'dZ'rquot;nbsp;onder.::: Ie r^ou

de oxlnn rquot;, fquot;quot;;nbsp;--nbsp;val, wanneer

waarn nnbsp;'nbsp;'-t einde ^ui alles,

iToT 111 ^ l goexamineerd was, _ oen examen, waarin

zooals do Staat het zou doen afnemen, om meor of min to ver-
nemen, of men kundig was.

Mot sitron kon men geon mairo zijn, maar mot citron wel-
hgt een beste maire wezen. En al had men ook best fransch
kunnen schrijven, zoo zou men toch daarbij zeer wel oo
komen ongeschikte mairo kunnen zijn.nbsp;quot;

Geschiktheid blijkt hij een examen nooit
Voor mijn deel ben ik zeer erkentelijk dat ,1«
uounokvkk bij mij met Nepos en J.cob ti,! i

quot;ad hij iets meer geëiseht, ik wa e i k 1 i quot;
worden en „iets anders.nbsp;l'oelmeester ge-

rogelmatigen veldslag geleverd tot aan het einde

van mijn loven (zie Getuiyenis, 187G) tegen examens als mid-
delen om waarborgen van bekwaamheid en geschiktheid to be-
komen ; ik heb het bezoeken van scholon voorgestaan en alzoo
het afnemen van onmisbare schoolscho examens; maar ik heb
warm bestreden, dat men buiten do scholen examens in bijzon-
derheden zou afnemen, daar deze tot do scholen behooren.
Worden deze examens, waarin men in détails treedt, zooals
thans geschiedt, van staatswege afgenomen, dan bederft men
het onderwijs en den monsch, dio het ontvangen zal, en men
stelt van wege den Staat oen volslagen longen in do plaats,
waar men alleen waarheid leeren nmg. Vóór drio eeuwen woog
men ook bij ons oudo, magere vrouwen, om to vernemen of zij
goed of kwaad waren; goed en kwaad werd toen in een zeker
aantal ponden uitgedrukt; in de eeuw van verlichting en be-
schaving zot men eenige deftige mannen achter eene tafel (ook
wel eens niet deftige), en voor de tafel plaatst men iemand,
dien men examinandus noemt. Do deftige en niet deftige hoeren
doen dan om beurten vragen, en do hoor examinandus ant-
woordt op dio vragen of doot hot niet, en zoo dat spel eene
wijle hooft geduurd, wordt de heer examinandus verklaard voor
kundig of onkundig, zonder dat men van eene school spreekt of
van genoten onderwijs, of bowjjzen van leermeesters in reke-
ning brengt: vragen en antwoorden beslissen hier alles.

Er zijn er niet velen, die met deze dwaasheid geen vrede
moer hebben, maar het is or verre af, dat men deze methode,
zooals zij verdient, bespot en veracht. Zij is eeno uitvinding
van den nieuweren tijd, terwijl vóór vele ceuwon do onwaarde
van examens, om kennis to maken met iemands bekwaamheid
en geschiktheid, volkomen bekond was.

\

\

STUDENT GEWORDEN.

September 1819.

Een der schoonste versclujnselen in de menschenwereld is,
dat de eene mensch waakt on zorgt voor don ander, zonder
wordt''' quot;nbsp;bevroedt, die liom alzoo ton beste gegeven

Tot dio zorgen, tot dat waken behoort in do eerste plaats
al Avat Ouders goeds doen voor hun kroost, dat van dat alles
mets kent, niets weet, er zelfs niet aan denkt.

Maar in de maatschappij dor monschen vindt gij, buiten liet
gezin, soortgelijke treffondo dingen. liet kind, dat ter school
gaat, weet van dio school, dat zij dafir gevestigd is, dat de
Meester zóó heet, en andere kleine uitwendige din'-on En on
derwijl, als het goed is, waakt en zorgt daar een helder hoofd
en een liefderijk hart voor do zoo onnoozele wichten; als het
goed IS, Moeder on Vader vervangende, zooveel mogelijk- a
zelfs, met ervaring en beleid toegerust, die wiehten, die dalr
komen in onkunde, verder brengende op den weg van het kon
non on kunnen dan de ouderlijke zorg het veelaï d n tn

Wa IS er schoonor in de menschenwereld dan scholenr.'nf
18 er boter, wat is or zegenrijker?nbsp;scholen? wat

Zoo het mij vergund is, noom ik Kaupi hpv a

„,„„„„ „„ -

tijd, toen de waardo van scholen niot werd verstaan. En dat
bij hem die stichting niet het gevolg was van eigen bovenma-
tige ontwikkeling in schoolscho dingen, is algemeen bekend.

Scholen! Mijn hart is steeds geopend geworden, zoo ik daar-
toe een gebouw zag verrijzen, of een voornemen vernam, dat
eeno nieuwe school zou worden opgerigt.

Zeker was dat gevoel bij mij in 1819 niet ontwikkeld, toen
ik — ongedacht, ja zelfs tegen al mijn vroeger meenen in —
hot onschatbaar voorregt had, do hoogste school te gaan bezoe-
ken, die men in beschaafde landen heeft om den jongeling op
to nemen, den onnoozele, die van Ilooger onderwijs, van artes
ingennae evenmin begrip heeft, als het kind heeft van tweemaal
negen. ]\Iaar dit weet ik toch volkomen, dat ik het student wor-
den als een treffend voorregt innig waardeerde, en alleen om
een man te worden dat studentenloven op prijs stelde.

Aan vrijheid in goeden zin had het mij nooit ontbroken; daar-
naar kon ik dus ook geen verlangen hebben: er was eene hoo-
gere stem in mij, maar voor mij zeiven nog een raadsel: „voor-
„waarts moet gij!quot;

Zoo mon dien onnoozelen jongeling in 1819 zou gezegd heb-
ben: „Gjj zult in uw leven eerst eene geneeskundige school
„jnede in hef'loven roepen; gjj zult daar eene nieuwe inrigting
„voor scheikunde scheppen; gij zult daarna aan eeno Iloogeschool
■„oene soortgeljjke scheikundige inrigting in het aanzijn doen
„treden; gij zult vervolgens met uwe vrienden eene Technische
„school doen worden, de eerste, die or zal zijn in het land;
„gjj zult Regent worden van eene school, uit het hart des
„Konings voor kinderen te bouwen;quot; zoo men aan don onnoo-
zelen jongeling in 1819 dat alles zou gezegd hebben, hij ware
ontevredeh op u geworden, hem zóó te bespotten.

En al dat uitnemende hing toch boven mijn hoofd!

Ik heb het er niet boven geplaatst: het is er voor mij opgehan-
gen: ik had slechts do liefderijke handen te vatten, die mjj om
beurten werden toegereikt, onder den goedwilligon uitroep: „nu
„nog een stapje hooger, dan een pas regts, en dan weder zachtjes
„klimmen: nu een woinig ruston, en straks weder moedig voort.quot;

5

„Opwaarts! Voorwaarts!quot; riepen die braven dagelijks, zes
jaren lang: die braven, wier gebeente reeds tot poeder vervallen
is. „Opwaarts! voorwaarts! konnis, kunde, ervaring, oefening:
„opwaarts! voorwaarts! en dc dingen doen om de dingen!''''

O! wat zou ik die braven nogmaals en nogmaals innig barte-
Ijjk do handen willen drukken voor die ontelbare blijken hunner
beste toegenegenheid.

Maar ik geef u eerst een opregt verhaal van mijn bestaan
als student aan de Utrechtsche Hoogeschool.

In het eerst gingen mijne vorderingen als student den slakkon-
gang. Hollandsche taal had ik nooit geleerd; do fransche was
ik tamelijk vergoten; het latijn zat er mager in cn het grieksch
nog dunner op; hoogduitsch en engelsch had ik niet geleerd;
ordelijk onderwijs had ik eigentlijk nooit genoten; wat ik gelezen
had was geweest, zooals Asmus zegt: „Alles durch einander,
„wio Mausedreck und Coriander.quot; Wel had een oud school-
meoster, ue Munnik, mij nog vóór mijn student worden eenige
bladzijden uit Pibo Steenstra doen verstaan, maar van wis-
kunde wist ik niets. Do lossen, dio toen overal nog in hot latijn
gegeven worden, verstond ik niet.

Woleer was ik in eigen oogen niet zoo geheel onbekwaam
gowcost, maar dio tijd was lang goleden. Do poriodo van moodo-
looshoid, vau mjjn elfde tot mjjn vjjftiondc jaar ruim, liad allon
overmoed gohecl gefnuikt, on nu tegenover van IIeusde in het
grieksch, van Goudoever in hot latjjn , Schröder in de logica,
Schröder in do wiskimdo. Kers in de botanie, «e Fkemeky
(N. C.) in do chemie en Moll in do physica: do laatste sporen
vau moed zonken mij in do schoenen. Nederiger student in zijn

eersto jaar, dan ik was, is er nooit geweest; maar hot was geeno

deugd van mij, want ik zag, dat ik volkomen onbekwaam was
oïn student te heeten on student to zijn.

Het eerste jaar verliep dan ook onder teleurstelling. Ik
hield, naar do gewoonte van dien tijd, al mijne lessen t^'rouw,
maar durfde nergens te responderen on wachtte mij wel om'
over eonigorlei zaak van studio met een van mijne confra-
tcrs to spreken.

Eén ding begreep ik, neen twee, namelijk, dat ik wiskunde
leeren moest en talen. Do brave ScniiÖDKu doceerde do ele-
menten der wiskunde zóó, dat ik ze best verstond en het tweede
jaar de beide trigonomotrieön hooren kon, wat toen geen ver-
eischte was voor studenten in do medicijnen. En de talen: ik
nam een latijnsch woordenboek en leerde alzoo mijne dictaten
of- korte aanteekeningen verstaan; een fransch woordenboek,
cn loerde alzoo oen fransch bock meester worden ; een hoogduitsch',
on was spoedig gereed in do physica van Johax Tobias Maijeh',
eene physica, door Biot vroeger in het fransch overgebragt.
De oude vlijt was volkomen teruggekomen, reeds in do laatste
maanden vóór mijn student worden; en zoodoende was er voor-
uitgang en kwam do moed weder opdagen.

Eén ding bleef mij intusschen toeschijnen, het geheele eerste
studiojaar, voor mij onbereikbaar te zullen blijven, namelijk
dat ik chemie zou leeren; allo dingen waren mogelijk, maar
dat mot. Mijn Vader, die mjj naar mijne studie vroeg, vroeg
mij dan ook weldra alleen naar de chemie, daar ik op het
andere meer en meer uitkomst zag, on mijn antwoord was
steeds: „chemie loer ik nooit.quot;

Omgang met mijne medestudenten in de propaedeutica voor
do geneeskunde had ik dan ook in het eerste jaar bijna niet. Het
waren Blom, van Maanex, C. 11. Tiiieboct , van wieuixanek
Borski, de tweo IIammixoen en v. d. Sciiuoeff (de eerste on
do laatste van hetzelfde vak als ik), die ik zag, en nu en dan

ook Snellen en Planten en v. d. Leeuw; maar over studio
geen woord.

In de groote vacantio na het eerste jaar gevoelde ik, dat
het boter gaan zou, on de op nieuw geopende lessen begon ik
met moed te volgen. Den eersten dag na do chemie vroeg O.
Simons aan mij, Geruit Simons, later Minister en lid van den

aad van State, dio met mjj het vorige jaar was aangekomen:
quot;ik heb voorleden jaar van do zaken niet veel begrepen: hoe
«18 hot u gegaan?quot; „Ik ook niet,quot; Avas mijn antwoord. Simons
11« intusschen reeds den naam van knap gedragen, daar hij
eone verzorgde opvoeding had ontvangen. Hij er niet veel van

begrepen: dat gaf mij moed. Toon hij mjj daarop voorstelde,
om zamen te werken en F. A. Snellen daarbjj te vragen, en
toen Snellen dezelfde bekentenis aflegde, dio Snioxs en ik aan
elkander gegeven hadden, toen bleek het toch, dat ik niot al-
leen had gestaan, en het even goed aan de vroemdheid der
zaken liggen kon, als aan mijne beperkte kennis, liet latijn
voor natuurwetenschappen deed toen veel kwaad bij hot
onderwijs.

Wij werkten met ons drieën en vlogen vooruit. Simoxs zou
ook in de Avis- en natuurkunde studeren, en Snellen cn ik
werkten dan ook later meer zamen dan met Simons. De chemie
bleef mij altoos nog het grootste bezAvaar geven, en daar ik do
feiten toch konnon moest, nam ik het radicale besluit, om ons
handboek, do Eléments dc Chimic médicale van Orfila, twee
deelen in octavo, van buiten te leeren. Toen ik zo eenmaal
in mijne memorie had, kAvamon do feiten ook in mijn begrip. Do
physica van den goeden Moll AA-as gemakkelijk te loeren, nu
ik eenmaal de Précis élémentaire de Physiqne vau liioT goed
kon verstaan, dat toen ons handboek was. Van dit boek zei
Moll ons: „Biot! dat is een liber aiireus, mijne Heeren! daar
„moet ge in lozen noctihns atqiie daijis; daar kunt go Avat uit-
„halen, en nog wat inlaten.quot; V'^an do botanie loerde niemand
toen iets hoegonaamd, hoe goedhartig de goede Koigt;s ons ook
daartoe aanzette. Tegen de grooto vacantie dedon Snellen on
ik ons eerste examen, AA-aarbij toen nog goone graden Averdon '
gegeven, maar Avaarop do bravo ScniiönEu toch zeide, dat het
hem verheugde, dat hij thans kon „paulo altiora canore,quot; dan
op do propaedeutische examens goAvoonlijk voorkAvam, en dien
ten gevolge heetten Snellen en ik voortaan mathematici, wat
ik voor mij nooit ben geweest.

Dit is zeker, dat ik de harten van al mijno leermeesters
had aan het einde van mijn tweede studiejaar, en van mijne
medestudenten de hartelijkste vriendschap inooquot;-stte.

Van September 1820 tot Junij 1821, en dns^i negen maan-
den tijds, is mijn geheele volgend loven bepaald goAvorden-al het

voorafgaande in den kring van hot kennen en weten, in dien

van het denken en gevoelen, was voorbereiding; maar de een-
heid ontbrak. De oudo liefde voor het weten was met onweer-
staanbare kracht verdubbeld teruggekomen; de dweeperij was
geweken; do olementen der wiskunde, de physica en de chemie
hadden den dorst naar positieve kennis in mij meer of min ge-
laafd; hetgeen waar ik mijn leven lang naar gehaakt had, was
vervuld: helderheid van noties, klaarheid van voorstelling, juist-
heid van besluit; niet dat ik ze had, maar ik nam er in toe
en voorzag, dat ik op een weg gekomen was, dien ik nooit
meer zou behoeven te verlaten.

Ik heb bij twee gelegenheden iets in druk uitgegeven over
mijn studenten-tijd: over Wkxckebach een opstel, gedrukt
in den studenten-almanak, en over Sciiuödek een afzonderlijk
woord. Daar kan men vinden, hoe ik de studenten-wereld heb
opgenomen, en hoe ik toen gelukkig bon geweest in het bezit
van de meest uitnemende en voor mjj zonder uitzondering goede
leermeesters, die mjj met vaderlijke genegenheid hebben overladen.

Hier een kort woord over hen, die mij hielpen in den aan-
vang mijner studie.

I'ii. AV. van IIeusdf, mogt ik toen niet genieten: ik stond er
to laag voor in ontwikkeling, cn van geschiedenis en grieksch,
dio hij onderwees, had ik te weinig geloerd, om een man als
vagt;' IIeusdk op den waren prijs te kunnen schatten. Dat heeft
mij later voel leed gedaan, cn ik heb getracht, er toch eenigo
vorzacliting in te brengen door zijne Brieven over het Jlooyer
Onderwijs en zijne Socratische school vlijtig te lezen en to her-
lezen. Met CoEXKX, den brave, als predikant te Hoorn over-
leden, las ik zijn brief aan Ckeutzer en met anderen sprak ik
dikwerf over dezen uitnemende.

A. van Goudoever, toen mede in de kracht zijns levens,
Roineinschc oudheden en latjjn onderwijzende, heb ik, om do
genoemde reden, toen mede niet verstaan. Op de lessen over
oratorio kwam ik nu en dan, maar ook liicr stond ik te zeer
van verre, om mede sprekend te kunnen optreden. Mon kan dat
ligt afleiden uit de meer dan armoedige voorbereiding, mij tot
het aanhooren van hooger onderwijs geworden.

Des to inniger moet mij de nagedachtenis zijn van mijne overige
leermeesters , die niet anders in mij kunnen gezien hebben dan
dorst, dan innig verlangen naar kennis, maar die met mijne
geringe ontwikkeling toen veel geduld zullen moeten gehad
hebben.

Bij vader Jan Kops leerde toen niemand iets van botanie.
Hot was zoo eenmaal gewoonte geworden, om zelfs niét één
botanisch boek to bestuderen: de meeste studenten hadden er
zelfs niet een. En op het collogo was geene aandacht hoege-
naamd voor de zaken.

Ik beschuldig hier rondweg do uitnemende goedheid van den
braven Kops: hij had ons, onnadenkende jongens, mooten dwingen
door strenge examens; maar ook dat deed hij niet.

En hoe waren dan de examens in de botanie? Men weet,
do acadomischo examina duren gewoonljjk een uur of korter.
Voor 4 vakken , zooals in de propaodeutica voor de geneeskunde,
was dit 13—14 minuten voor elk vak. Intusschen, er ging toen
een tentamen vooraf.

Op dat tentamen gaf de goede Kops alles toe. En op het
examen? Een kwartier uurs vóór hot examen bragt de knecht
van don hortus in do Senaatskamer een ruiker van bloeijende
planten. AVij stonden dan voor dc deur; do professoren waren
er nog niet. Dan stoven wij in do Senaatskamer on namen
allo syngenesiston on andere voor onzen zoo zoo to examineren
commilito chincscho cn hobrceuwscho planton wog en lieten wat
pentandristen en hexandristen, wat lelies en andere groote bloe-
men ovor, en het gevaar was voorbij.

De candidandus was daarbij volkomen onschuldig, en elk op
zijne beurt kon gerust wezen, dat hem soortgelijke'dienst zou
bewezen worden, als hij examinandus zijn zou. Stamina en
pistilla tellen, meer kwam op het examen niet voor, en namen
van planten werden toen nooit gevraagd. Geen familie, -een
genus, mets; geen physiologio, niets, niets, niets.nbsp;°

Brave Kops! Gij waart veel te goed om professor to wezen.

^ dk Fukmeky, die veel, veel te veel onderwees, -
namelijk chemie, pharmacie, zoölogie, politia medica en modi-

cina forensis, — was con eerlijk on trouw docent. Maar daar
hij, met al dat onderwijs belast, ook nog als medicinae doctor
oen aanzienlijk doel van den dag in eone koets werd rondge-
reden, is het duidelijk, dat zijne krachten zeer verdeeld waren.

De Fremery is voor mij een uitnemend leermeester geweest
en ik deed mijn best, voor hom te worden een niet ondank-
baar discipel. Zijn onderwijs was eerlijk en trouw: hij was een
man van strengen pligt.

Aan zijn huis word ik mot liefde opgenomen, evenals G. A.
G. van Maanen, later Procureur-Generaal bij den Hoogen Raad,
en andere studenten, die later in do maatschappij medo geluk-
kig zijn geslaagd.

Moi.l, Gerakdus Moll, was de prettige, do geniale, do gulle
docent, dio altoos overvloeide van eigenaardig vernuft, nooit
gecopiöerd, niot eenmaal. Hij onderwees physica en meer,
waarover ik nader spreek. Die physica loerde hij ons . .. bijna
had ik gezegd al spelende; want van professorale deftigheid, die
toen nog niot versloten was, had Moli, eon volkomen afkeer.
b.v.: eenmaal bogon hij oen college aldus: „In don tijd, mijne
„Hoeren! toon de geleerden over straat liepen, alsof ze oen lepel

„azijn in den mond haddon, dacht mon over.....aldus.quot; —

Azijn had Moll dan ook nooit. Op zijno uitnemende lessen was
hot soms een waar kluchtspel, als hij Munnicii, zijnon amanu-
ensis to regt zette over fouten of over vermeende fouten. Dan
hield ]\[oll zich altoos boos cn dan kantte Munnicii zich daar-
tegen, in ernst boos geworden. Eenmaal dreigde Moll hem op
het college, alsof hij hem slaan wilde. Munnicii vatte dit
alweder in ernst op, on stelde zich in dezelfde aanvallende
houding. Moll Avondde zich toen naar ons toehoorders, en zei
volkomen rustig: „Mijno Hoeren! Hier komt nu hetzelfde geval
„voor, dat ik eens bij Tiienard bijwoonde, waar zijn assistent
„Dulono hem te lijf wilde. Thenarü bleef kalm, als ik, en zei
„tot ons: „s 'il ose me battro, je le mettrai au haut do son
„„fourneau!quot;quot;

En de les ging toen weder rustig voort.

Voeg bij deze voor jongo lieden allervoortreffelijkste ver-

tooningen oprcgto hartelijkheid, diepe on grondige geleerdheid,
overvloed van allerlei kennis en, bij volmaakte natuurlijkheid,
een volkomen gomak in het mededeelen, cn gij kunt weten,
dat wij allen Moli. opregt Avaardecrden cn hem hoorden met
dankbare vreugde.

J. F. L. ScniiöDEu: O! lees, wat Douwes zoo uitnemend over
dezen brave heeft bijeengebracht in Dc wijsgeer Schködek: een
boek, dat Douwes zoozeer tot eer verstrekt, naar mijne meening,
als zelden een schrijver to beurt valt, want hij doet u Schuödeu
naar volle waarheid leven.

Deze uitnemendo en geliefde leermeester en vader der jeugd
onderwees wiskunde on logica, motaphysiea en moraal. Ik heb
hem G jaren dagelijks gehoord on aangestaard.

Zonder Schködek waro ik geen mcnsch geworden, en ont-
breekt mij veel, dos to onedeler van mij, daar Schködek in
elh-e rigting een vriend en vader voor mij geweest is.

Geen monsch op aarde, na mijne Moeder, is zóózeer in mijn
hart blijven voortleven als Schrödek.

Heden nog (1872) is het als vóór 50 jaren. Do portretten
van mijno beste leermeesters on vrienden vullen de wanden
mijner zitkamer on dagelijks dank ik die braven in den geest,
mij voor hunne beeldtenis plaatsende. Schröder cn Moll trok-
ken mij telkens en telkens aan.

Van de grootste beteekenis voor mij is geweest het verkeer
als student in hot huis van Prof. A. Simons , den vader van G.
Simons. A. Simons was oen man vol geest on loven, en Mevrouw
Simons eene dor beminnelijkste vrouwen, dio ik gekend heb
altoos even hartelijk en lief en zorgzaam on een voorbeeld van
echt vrouwelijke deugden.

Aan dat huis was ik dagelijks, alsof ik or oen zoon was en
vond er telkens goede vrienden, die met Adam Simons zlten
te kouten, ook ouderen van jaren , waarnaar wij jongeren dan
als vmken zaten te luisteren. Maar er kwamen ook vele ion^o
menschen in dat huis. en het warrelde dan van geest en vernuft
en van beste loveusvreugde, terwijl de beminnelijke Moa ou
Simons als eene echte Martha elkeen van het noodige voor Ig

Maar als dit huis van andoren ledig was en ik met Mevrouw
en Gekkit mogt spreken, was het mij nog veel dierbaarder.
Dan stortte de lieve ziel zich geheel en al voor ons jongens
uit en gaf ons honderden liefderijke wenken voor ons leven.

En in do groote vacantie werd ik bij de familie Simons ge-
noodigd te Thamen te komen, aan den Uithoorn aan den Amstel,
en genoot daar de beste indrukken en de innigste hartolijkhoid.

Mevrouw Simons leeft in mijn hart als eeno tweede Moeder,
tot op dezen oogenblik.

Eeno andere vrouw , die op mij als jongeling een zeer grooten
invloed hoeft gehad, was Mevrouw Moll. Zij was beeldschoon
en jong en had de besto vormen, de meest beschaafde manieren
en allo hoedanigheden, dio eene jonge vrouw een diepen indruk
doen maken op het hart van een jongeling. Aan dat huis kwa-
men G. Simons en ik als jongere broeders, want Mevrouw Moll
was niet veel ouder dan wij, 7 of 8 jaren denk ik.

Voor Mevrouw Moll hadden wij ecu diep respect, neen meer
nog, en in geen geval mag respect het woord zijn. Wat hot is,
dat een onschuldig jongeling gevoelt voor eene schoone, beminne-
lijke echtgenoot van zijn innig geliefden leermeester, dat weet
ik niet, en het woord doet ook niets ter zake; maar dit weet
ik wel, dat Moll dol behagen had in dat zamenzijn van ons en
zich altoos plaatste aan het hoofd der onschuldige vreugde.

Deze twee goede menschen zijn niet gelukkig gebleven.

Arme aarde! wat levert gij soms aan zielesmart!

Aan hot einde van mijne propaedcutische studie vergunne
men mjj een oogenblik to verwijlen bij de vraag, of oude talen
cu natuurwetenschappen, zooals zij in het Besluit van Augustus
1815 zijn opgenomen, voldoende voorbereiding zijn voor eigent-
lijl^o geneeskundige studie.

r)at Besluit is door wijze mannen gemaakt en was zijn tijd
verre vooruit. Uit 1815 beoordeeld, is het uitnemend.

De staats-examens, vóór eenige jaren ingevoerd, hebben,
zonclerlmg genoeg, zich ook uitgestrekt over propaedeusis: aan

liet Geneeskundig examen gaat daar een Natuurkundig vooraf.

Zonderling: een staats-examen dient om te weten, of gij
voor ep.n ambt, eene bediening bekwaam zjjt, en uit dat oogpunt
lioeft do Staat mot voorbereiding daartoe niets te maken.

Maar deze ongelukkige staats-examens kunnen wij bier laten
rusten. Ik vraag: wat behoeven Geneeskundigen, om hunne
betrekking zoo goed mogelijk to vervullen?

Ilier stuit men dadelijk op do enorme dwaling van onzen
tijd, dat dio vraag beantwoord zou zijn, zoo men haar heeft
overwogen uit het oogpunt: „welke kennis is er toe noodig?quot;

Kennis komt in do laatste plaats in allo verhoudingen; zoo
men geeno kennis heeft, kan men zo nog avoI bekomen, en zoo
men eerlijk is, zal men daarin niet rusten.

Maar zoo gij geschiktheid mist voor do bediening, behoort gij
daarin niet werkzaam to zijn, maar in iets anders, waarvoor gij
dan wel geschikt zijt.

Ik erken, dat do zaak hoogst moeijelijk is, want do ouders
bestemmen veelal hunne kinderen voor een stand, cn die ouders
missen dikwerf hot noodige , om goed to kiezen. Eu zoo dan
dio kinderen voor do poort getreden zijn van den tempel, waarin
zij voor een stand direct zullen worden ingewijd, is keuzo to
laat en is de tijd van voorbereiding tot geschiktheid, — dio
waarlijk niet iu kennis, maar in hot mensch zijn gelegen is, —
reeds lang voorbij.

Don gewonen gang der zaken kan men niet omkeeren en
Spakta hoeft geleerd, dat bemoeijingen in de opvoeding van
staatswege waarlijk niet wenschelijk zijn.

Eerbiedigende wat er van boste dingen leeft in de Nedorlandsche
gezinnen, en hier met name wat ouders willen en doen voor
de opvoeding hunner kinderen, kan er tusschen ons daarin
geen verschil van meening bestaan, dat in het algemeen de
standen van onze maatschappij oen personeel bekomen, niet
naar keuze van geschiktheid, maar naar allerlei conveniontio
Oquot; • . . . humeur had ik bijna geschreven. Dat euvel, dat ook
elders bestaat, kan nooit worden weggenomen, en men behoort
dus langs andere wogen zooveel mogelijk redres iu te voeren,

dat is later, zooveel doenlijk is, die hoodanigliedon, voor een
stand onmisbaar, bij do jongeren to kweoken, waarop het vóór
alle dingen zal aankomen, indien men in dien stand voor anderen
en zich zeiven gelukkig slagen zal.

En daar dit alleen mogelijk is, zoo gij de jongeren op scho-
len bij elkander hebt, kom ik langs dit snoer noodwendig tot
scholen on niet tot enkel staats-oxamons.

Ik begin mot de kennis, die op deze scholen moet worden
verspreid voor aanstaande Geneeskundigen, hier alleen do voor-
bereidende kennis. Dio kennis moet zeer breed wezen. De
Geneeskundige komt met allerlei monschen en toestanden en
voorwerpen in aanraking, en hoe minder vreemdeling hij is in
hetgeen hem voorkomt, hoe beter hij slagen zal.

Zoo moet zijne eersto opvoeding zoo veel mogelijk goed ver-
zorgd worden, cn letteren en kunsten in ruimen omvang zullen
hem heilzaam wezen: letteren, nieuwe en oude, geschiedenis,
aardrijkskunde, land- en volkenkunde, wiskunde, logica, rotho-
rica en in het algemeen wat tot eone breed verzorgde opvoeding
van beschaafden behoort.

Zoo hem dat in zijno eerste jeugd niot geworden is, behoort
hot later op do scholen, die voor hom zijn ingerigt, aangevuld
te worden.

Ik spreek hier bjj eigen ondervinding, hoe nadeelig het is,
zoo dio aanvulling niet jilaats hoeft.

Tot den kring der voorbereidende kennis behoort voor den
Geneeskundige zeker de konnis der natuur, veel breoder dan
thans geëischt wordt; natuur-, schei-, dier- en plantkunde mo-
gen voor hem iets minder onmisbaar zijn dan mineraal- en
aardkunde: de Geneeskundige behoort dan toch heldere noties
te hebben van al wat men van do natuur thans kent.

Persoonlijk zou ik wenschen, na het bezoek der lagere school,
het vorkeer op twee voorbereidende scholen : eene humanistische
(letteren, enz.) en ecno physische (natuur-, scheikunde, enz.,
zelfs anatomie en physiologio). — Of die voorbereidende scho-
len al of niet vereenigd moeten zijn met de school, waar dc
geneoskundo onderwezen wordt, kan aan goen twijfel onderhe-

•—*

vig zijn. Zoo gij op óóno scliool, iiltlians op drio scholen tot
één geheel verbonden, dat alles omvat, kan do jongeling, dio
later toetreedt en in zijne vroegere jeugd niet regelmatig allo
passen medemaakte, aanvullen, wat hem ontbreekt.

Maar er is nog eene geheele wereld van onmisbare hoeda-
nigheden buiten en behalve Jcenuis, hoedanigheden, dio vooral
geschiktheid geven en die opzettelijk moeten worden aange-
kweekt. — Laat ik er eenige noemen.

De aanstaande Geneeskundige moot wezen krachtig en gezond;
van vermoeijenis moet hij niet gewagen; dag en nacht moet hij
gereed zijn om to helpen, en abnegatio van eigen persoon moet
hij kennen in do hoogste mate.

Leer hem dit op eeno school, spreek er hem onophoudelijk
van, on doe hem zich oefenen in hetgeen hij later uitoefenen moet.

Breng hem moed cn opgewektheid bij, of laat hem, zoo hjj
laf of somber is van aard, eon andoren weg kiezen. De medi-
cus moet wezen de opbeurende, de hoop voedende man; voor
zieken en omstanders is niets heilrijker. Waarlijk, ziek zjjn
eischt wel uwe hulp, eischt wel uwe besto krachten.

Laat hem opgrooijen, hem, dio bij do sterfbedden van dui-
zenden staan zal, in hoogercn ernst, en prent diep in hem be-
ginselen, dio den stervende den overgang een weinig verzachten
(Euthanasie), ireen niet, dat ccn modieus genoog heoft aan het-
geen hem in deze gewigtige zedelijke aangelegenheden wordt
bijgebragt in de gewone opvoeding, al is deze ook eene beste.
Neen, de Geneesheer moot wezen in de huizen, waarin gevaar
is, als de kapitein is op een schip in storm. Dat noem ik ge-
schiktheid en zulk eene geschiktheid vindt gij zelden, zoo gij
haar niet opwekt en ondersteunt. Dat wensch ik van do pro-
paedeutische scholen voor Geneeskunde ; en dat kunt gij op
geen staats-examen doen sproken.

Ik kan hier slechts vlugtig aanstippen, wat ik op zulke scho-
len wensch. De medicus moot, terwijl hij de kracht heeft u
armen en beenen af te zotten, een gevoelig hart in de borst
hebben. Vergeet niet, dat hij met kinderen en vrouwen moet
omgaan en deze verstaan moot en zich voor deze verstaanbaar

moet kunnen maken. Verstaanbaar? veel meer dan dit: de kin-
deren moeten om hem heen huppelen, waar hij ook komt, en
van de huismoeders moet hij elk noodig vertrouwen gaarne
kunnen erlangen.

Maar hij moet ook wezen teerhartig voor lijdenden. Geon
grooter balsem in het smartgevoel van pijn en benaauwdheid,
dan medelijden. Dat moet de medicus overal geven, waar hj]
komt on hot noodis is. Een medicus met een steenen hart is
als een redenaar mot eenc steenen tong.

Vraag mij nu niet, hoe dit alles op scholen te bevorderen;
om al dio vragen te beantwoorden, had ik daarover breed te
handelen. Maar weet dit, dat de propaedousis voor Geneeskun-
digen geheel iets anders is dan die voor letter- of rcgtskundi-
gcn, en dat, zoo gij daartoe slechts brengt letteren cn natuur-
wetenschappen, do laatsten, om goed te leeren waarnemen, te
leeren zien en hooren en in het algemeen kennis te maken met
de stoffelijke wereld, gjj het meest wezentlijke deel der propae-
deusis niet hebt omvat.

Op scholen alleen is dit deels iu exempels, deels door in-
structie, den aanstaanden kunstocfonaar bij te brengen: breng
liet hem bij als ontleedkunde of natuurkunde van den mensch.

Ik ken deze behoefte bij eigen ervaring.

liet bovenstaande is geschreven in 1872 ; in 187G heb ik, in
de Getuiyenis in zake Hooyer Onderwijs, ditzelfde punt veel
uitvoeriger behandeld, maar daarin toch niet geheel en al den
zin wedergeven, in de bovenstaande woorden gelegd; aan deze
heb ik alzoo do plaats gelaten , die zij haddon ingenomen.

De groote vacantie was voor de tweede maal daar, en nu na
»lijn eerste examen. Het was in die vacantie, dat ik de physi-
Rchc prijsvraag beantwoordde, waarvan ik in het levensberigt
van Wknckeijach heb gesproken. Na die vacantie werden de ge-
neeskundige studiën aangevangen: anatomie, physiologie, patholo-
gie, materies medica, pharmacie, zoölogie, vcrgelijkendo anatomie,
bij Suekman, Blkulani), Woltekbeek, de Fremery (N. C.). Do

iiiiatomie had ik van mjjno jougd genoog onthouden, oni na hot
lezen van Hempkl er mede gereed to zijn; een uur diepere
studie heeft zij mij niet gekost als student, maar ik liield vljj-
tig de lessen daarover van Suekman. Lijken werden toen aan
ons studenten niet gegeven.

J. Bleülaxd was oud on las vijf quarto-deelen dictaat ovor
physiologio voor, naar Blume.nijach , maar naar eene oudere
editie dan wij gebruikten. Ik geloof niet, dat iemand onzer er
iets geleerd beeft, ik althans niet. Wij lazen Blumenbach en
Kichekand's physiologio, — wij, namelijk F. A. Snellen en ik,
die altoos zamen studeerden en altoos wisselden over studie-
zaken , cn al onzo examens een dag na elkander deden. Do
toenmalige physiologio loerden wij zonder dat wij hot wisten.
Do pathologie, door Suekman voorgedragen naar Gaubius, vol-
deed mij in geen opzigt, cn te leeren wat in Gaubius stond,
dat deden wij, meer niet. Do pharmacio werd door de Fkemerv
als alles wat hij deed, met naauwgezetheid gegeven; maar na de
chemie was dat geen heksenwerk. Zoölogie en vergelijkondo
anatomie werden door de Fkemery zamen onderwezen en als
college, waarvoor slechts een getuigschrift gevorderd werd, toen
niet druk bestudeerd.

Hot omslagtigst was de materies medica, dio Woltekbeek vrjj
broed dicteordo, en welke dictaten wij behoorden to konnon.

Dat alles to zamen was nog geeno vervulling in dat jaar.
SciiRÖDEK on Moll kon ik ook niet verlaten, en zoo volgde ik
dagelijks de lossen van Sciiröder over de kegelsneden en later
over differentiaal- en integraal-rekening, over logica en meta-
physica on moraal.

En Moll? Ook Moll heb ik 6 jaren, evenals Sciiuöder da-
gelijks gehoord over pl^ysica, astronomie en waterstaat, da4liiks

zes jaren lang.nbsp;' quot;''o^'U'^s

aai'^slf' Fopaedeutisch examen stelde de goede Moll
aan Simons en mij voor, een avond in do week bii on,.

hetnbsp;van Bxox to lez . on'd^r a

Astronomie van Biot een tweedon avond in de wolnbsp;,

op het Observatorium, avonden van 7 tot 1 Vrlnquot;::

nacht. Wat ik in dio jaron van Moli. geloerd heb: de warmste
tranen van dankbaarheid zouden er nog te koud voor zijn. Twee
jongens, Simons en mij, beide even onervaren en onbekwaam
in de menschon-wereld, tweemaal in de week twee jaron ach-
tereen zulke avonden ten beste te geven: is het niet aandoenlijk?

Ik moot het eerlijk zeggen, dat mij bij zulk eene leiding de
natuurkundige en wijsgeerigo wetenschappen aantrokken met
onweerstaanbare kracht. Maar wij verzaakten toch onze genees-
kundige studiën niet, zoodat Snkllen en ik na de groote vacantie
van het eerste jaar onzer geneeskundige studiën onze anatomi-
sche demonstratie en ons candidaats-oxamen deden, wel tegen
den zin der Faculteit, want twee jaron studie waren rogel,
maar wij zagen, dat wij toen van die zaken op de lessen toch
niet meer loeren zouden, dan wij wisten.

Waarlijk, wij wisten niet veel, maar het geneeskundig on-
derwijs was toen niet breed. Do anatomie, die alleen des win-
ters werd onderwezen, was eone grovere kennis van spieren en
ingewanden; de physiologio werd als uiet onderwezen: nooit
een experiment en nooit zelfs een praeparaat bij het onderwijs;
drie, vier malen in een jaar werden, als op eon spoortrein, do
praeparaton uit hot kabinet u voor do oogen heengevoerd,
praoparaton, behoorende bij onderwijs, dat gij vóór twee maan-
den gehoord hadt.

Zóó waren anatomie en physiologio toen te Utrecht. Do pro-
fessoren zaten in vrij fraaije koetsen en praktiseerden in de
Geneeskunde.

WoLTEitBEEK alleen was wijs genoeg geweest, en had bij zijne
benoeming tot hoogleeraar zijne breede praktijk vaarwel gezegd
on wijdde zich geheel aan het onderwijs. Maar de toenmalige
materies medica was eon waar apparatus medicaminum en voor
een droom ovor krachten van wortels en basten cn zaden
on kruiden.

Die droom was geen zoete, maar een zeer bezwarende: wij
moesten hom droomen, om er later hoogstens '/ig van te er-
kennen als werkelijke waarheid.

In hetgeen ik in 1872 over Miquel in den Utrechtschen

studenten-almanak gezegd heb, heb ik over dit deel der genees-
kundige studio van die dagen het eon en ander opgenomen.
Hier zij het voldoende to herinneren, dat wij door het onder-
wijs van schrouek en Moll veel to veel bedorven waren voor
hetgeen men toen te Utrecht noemde anatomie, physiologic of
materies medica.

Men beoordeele dit intusschen uit die dagen. Toen Boek-
iiaave professor was, was hot niet vreemd, dat een predikant
tevens geneesheer was. En zoer lang was in ons land het pro-
fessoraat in de geneeskunde eene bijzaak voor een beroemd
praktiserend geneesheer.

Ik had er als student zoozeer het hoogst verderfelijke voor
het onderwijs van ondervonden, en zoozeer er onder geleden,
dat, toeu ik later in mijne aanstelling als Hoogleeraar in dc
scheikunde to Utrecht las, dat ik alleen consultatieve genees-
kundige praktijk mogt uitoefenen, ik uitsprak: „die woorden
„liadt gij u kunnen sparen.quot; GTcon enkel consult heb ik als
medicus meer gegeven, en ik otterde gaarne al mijne genees-
kuiulip ervaring aan mijn pligt, om voor mijn ambt tc leven.

In hetzelfde jaar, 1822, hadden wij oen gezolschap opgerigt,
I'ehx qm potuit rerum cognoscere causas, waarin wekelijks goed
werd gewerkt in natuurwotenschappon, met Simons, Sxem.en,
v. n. Leeuw, v. d. Sciikoekk, v. i,. Paxt on later anderen.'
Bovendien een wekeljjkseh gezolscliap met Simons, Snei.len en
y. i). Pant, Avaar Simons wiskunde. Snellen pathologie v ,,
lANT fransch, on ik anatomie doceerde.nbsp;o , • .

Mijno methode van studeren was toen en «.m i

lezen geschiedde zóó goed, dat het hnoh i 4.nbsp;^^^t

n.0.. lücr „f daar wachten „oo,? m

gaan, „n ,lat konquot; ook „iet, „1, „,cn tl quot;f T

kc. t„ gol^t beoefenen e,! bfjna eïke,? a™^ -'Utaontal vak-

- worken .a,,nbsp;toennbsp;Cr;: XHk

sliep i uren van de 24, eene kunst, die ik toen heb geleerd en
jaren heb volgehouden, jaren na mijne promotie, zooals ik later

verhalen zal.nbsp;,

Eu meent gij, dat wij halsen, sukkels of klazen warenGeen

van drieën. Wij waren als kindoren zoo vrolijk en als vogels
zoo dartel. Zingen, loopen, springen, als kinderen, maar alles
precies op de klok af. Onze tijd van vreugde was vooral on-
middellijk na het eten, dat toen te Utrecht te 2 uur plaats had.
Dan, te 2gt;A uur, gingen wij uit, weer of geen weór, hepen
vlogen, sprongen tot 4 uur, in of buiten de stad, meestal
in de Maliebaan of op de singels, en veelal met troepen van
10 a quot;gt;0 Dan zamen thee drinken, on elk opregt student zat
zeker precies te 6 uur aan zyn werk. Wat ons bij dat werk
hinderen kon, was, dat wij meer dan half ziek van het lagchen
waren over de dwaasheid van den namiddag, en dat die dwaas-
heden in den avond telkens bovenkwamen, als bij dc koe, dic

gegeten heeft, het gras.

Mijn waarde lezer! Men leort u, dat gij niet herkaauwen moogt.
Maar ik bid u, herkaauw al wat goed is zonder ophouden.

Wij kinderen-studenten, hadden ongeloofclijk voel genoegen,
bv twintig liefdesverklaringen achter elkander aan eene beeld-
schoone juffer, die buiten de Wittevrouwen-poort voor een raam
zat twintig op den openbaren weg, twintig van twintig elkan-
der opvolgende commilitones. Dat daarbij de oudo moeder het
gordijntje digt deed, waar de schoono zat, sprak van zelf; maar
do twintig amors lieten zich niet afschrikken en morgen deden

zij het op nieuw.nbsp;,

Zulko dingen zeiden wij Sciiuödkk niet, maar hy wis toch

wel, dat wij guiten waren; maar kwaad konden wij met zyn
want niemand: bijzijn zochten wij meer, dan dat van den wel
opgeruimden maar altoos hoogorustigen Schuodku.
' vooral waren wij gezet op springen en draven. In de Mal e-
baan sprongen wij b.v., vrij uit do hand over eene doch e
van zeLren koekenbakker in Utrecht, die met haar yadei
deze plaats schier dagelijks bleef bezoeken, mcttegcnstaande ge-
regeld G a 10 kinderen-studenten over haar hoofd vlogen, ach-

ter elkander. Laat ik er bijvoegen, dat zij was contrefait cn
niet schoon. Gingen wij bij Jan aan de Bilt thee drinken, dan
begonnen wij to draven aan do Wittevrouwon-poort, en wie uit
don draf ging, betaalde do thee.

Dat overigens degenen, die wij op dezo onze diep wijsgeerige
wandelingen aantroffen, niet onopgemerkt voorbijgingen, was
duidelijk. Een dikko pastoor, die naauwelijks loopen kon, wan-
delde met oen collega cn wij hoorden hem zeggen: „obstinoitia
„ct quietc multi movhi cumntury Wij hebben dit dezen goeden
man zóó dikwerf herhaald, als wij hom ontmoetten, totdat hij
zijne eigene woorden verstond en niet meer op den weg ver-
scheen.

Maar wat doe ik hier? Zijn de tijden dan veranderd, cn
speelt een student dan niet meer als een groot kind, nu en
dan, omdat hij anders stikken zou in de onnoozele dartelheid
zijner jeugd?

Ik weet het niet; maar zoo Gij het weten wilt, kunt gij het
aan do tegenwoordige studenten vragen. Ik weet dit wel, dat
wij toen kinderen-studenten waren, en ik bon er nog steeds
dankbaar voor.

Do duizend en ééne aardigheid uit dion tijd hebben mij, mijn
geheele loven door, stof gegeven om hartelijk to Ingchoii, ofor
nieuwe bij to voegen, of, als ik cr eeno vernomen kon, zo mot
hart en ziol aan to nemen. Jeugd! gij moet ook lagchon, om
later zware lasten to kunnen dragen!

En ernstig waren wij niet minder, maar op andere tijden.
Met eenige jonge lieden had ik eeno broederschap gesloten op
levon en dood; niemand kon in dien kring komen, die niet
afdoende bewijzen gegeven had van persoonlijken moed. Dan
was hij de broeder tot in den dood; wij zouden ons loven
lang elkander helpen met goed en bloed, geld verzamelen
voor den broeder, die het behoefde, en, om dat alles te
bevestigen, gaven geeno menschen elkander hartelijker do hand

avij.

Zijn zij uwe broeders gebleven? Van die geen enkele. Neen
^Une vrienden waren nit kalmer kringen, dan waar men, in

de onnoozelheid der jeugd, verklaringen aflegt voor het geheele
volgende loven en voor toestanden, dio men niet kent.

In deze periode viel het nemen der proeven over de voort-
planting van hot geluid door Moll en A. van Beek, een sui-
ker-raffinadeur te Utrecht, maar tevens een man van kennis en
blakende van liefde voor natuurwetenschappen; later was hij
lid van het Munt-collcgo en reods vroeger lid van hot In-
stituut.

Moll's invloed was groot, en in die dagen kon mon voor de
wetenschap nog wol iets gedaan krijgen, wat, sedert de meer
en meer ingrijpende bomooijingon van de Staten-Generaal, steeds
minder is geworden.

Moll wist van het Departement van Oorlog te bekomen, dat
'hij cn van Beek prooven over de snelheid van het geluid zouden
nemen, geluid, door Gouvornemonts-kanonnen te geven. Kuiten-
liuouwEU, de majoor, zou daartoe het geschut en officieren en
manschappen en tenten beschikbaar doen zijn, op last van het
Departement van Oorlog.

Van Beek posteerde zich, mot C. A. Bekgsma en W. Wencke-
«Acu, bij Amersfoort op den heuvel de zeven boompjes; Moll,
mot G. Simons, D. F. v. i). Bant cn mij, bij Naarden op den
heuvel de kooltjeshery. De afstand van beide plaatsen was ge-
nomen uit do metingen van Kkaijeniioi f. Des avonds en 's nachts
werd er van beide zijden zooveel mogelijk gelijktijdig gevuurd,
het licht gezien van het andere station, het geluid gehoord en
de tusschen beiden verloopen tijd opgeteekend met horologes
van verschillenden aard, onder anderen een met eon zich in
eene kogel-oppervlakte bewegenden slinger, door IIuvohens uit-
gevonden, dat honderdsten van seconden gaf, en waarvan door
een arrtlt do wijzers bij het zien van het licht in beweging kwa-
men, en bij het hooren van hot geluid in rust. Overigens werden
barometer, thermometer, hygrometer, windrigting, enz. waarge-
nomen.

Wij waren toen dag on nacht mot JIoll; van slapen kwam
weinig voor, want de proeven duurden tot de morgenzon naderde.
Dan een weinig rust; maar spoedig kwam Moll, al zingende

of een roffel op een trommel slaande, ons wekken in onze ten-
ten op de heide. Dan moesten wij de waarnemingen van den
vorigen avond ordenen, en als dat gedaan was, waren wij vrij
tot den avond, maar den gansehen dag onder Moll's geleide
en onder den invloed zijner onuitputtelijkheid in kennis, vernuft
en goedigheid.

Zij zijn mij van de grootste waarde geweest, die dagen!

De uitkomsten dier proeven zijn medegedeeld in de werken
van het Instituut. Voor in mijn exemplaar staat met do mij dier-
bare hand van Moll geschreven: ^laboris socio.quot; Waarlijk, een
sociiis in miniatuur; maar zoo wist Moll u aan to moe-
digen.

En gij zegt te regt: waar zijn dan do uitkomsten gebloven
van al dio voorregten, die u geschonken zijn? Daarop heb ik
geon ander antwoord dan schaamtevol te zwijgen.

Wat mij intusschen van dc veelzijdigheid mijner bemoeijin-
gen als student en vroeger is overgebleven, is dat ik in de
rest van mijn leven mij even gemakkelijk in al die vakken bon
blijven bowegen, en op één dag wol in 10 verschillende rigtin-
gen mij wenden kon, en mij door afwisseling van studie telkens
verfrischt cn opgewekt gevoelde voor nieuwe.

In zoo verre is ook dc practische rigting, in mijne jougd aan
mijn lovon gegeven, niet zonder vrucht voor mij gobloven; mjjiio
handen althans heb ik wel kunnen gebruiken.

Do groote vacantie was daar, na mijn eerste jaar in de ge-
neeskundige studiën te hebben doorgebragt, en ik schreef er
een prijs-antwoord in over dc I^ntozon, Avaarop de Vos van
Amsterdam do medaille en ik liet accessit behaalde, omdat ik
in do vraag een ablativus absolutus verkeerd had opgenomen.
Toon ik mij bij de Geneeskundige Faculteit over dienquot;ongoluk-
kigcn ablativus absolutus vriendelijk beklaagde, ontving ?k ten
antwoord, dat vax Goudoever het latijn der vraag had gecorri-
geerd, en dat ik regt had. Maar de Vos had do medaille.

Na die groote vacantie het reeds genoemde eandidaats-oxamcn,

on nn begon ik aan de praktijk der inwendige ziekten, dor
chirnrgio, der obstetrie, aan do medicina politica cn foronm
aan de tlierapia generalis cn dc semiotiek. Dat was in het begin

van mijn vierde studiejaar.

Ik heb reeds gezegd, dat ik zes jarennbsp;en to

.ehoord bob, en dus ook dat jaar. De chemio had mi, tot nu
r-Ls meer aLngotrokkcn dan de rest. ^ het laboratorium werk e
„iemand-, er werd collogo gegeven ou meer met. N. C.dlIkf.-

quot;quot;v zou op do physica eene voorlezing houden over het lodium

en vroeg C. A. Bekosm.v, G. Simons en mij, om daarvoor do
praeparaten te maken. Dat deden wij, en wij assisteerden onzen
waardigcn leermeester bij de lezing. Dit is voor mij de aanlei-
din.^ geweest, om do chomio toen meer practisch to beoefenen.
Er'word eeno prijsvraag uitgeschreven om- de ivateren van
Utrecht; ik schreef er een antwoord op en deed de analysen
zoo goed en zoo kwaad ik het uit eigen brein vinden kou

want in analytische of practische chemie heb ik van geen mcnsch

eenig onderrigt gehad. Ik behaalde de medaille. ^^ at was
ik gelukkig, toon SonuÖDKU, dio Rector Magnificus was mij m
bet openbaar toeriep: „«ma .. «mo.quot; Do medaille was
het toen niet meer, maar die woorden. Waiuaan had ik ze ver-
diend en hoe zou ik daaraan beantwoorden?

Dc practische lessen in do Heel- cn Genoeskuude werden
.,c-cvon, orale en klinische, door Sükkman en Woltekbeek, en
N°C i)k Fkemeky doccerdo medicina politica cn forcnsis. De
laatste lessen waren wederom testimonia-colleges, en niemand
maakte cr zich druk mede. Voorts was cr Jacobus Vosmaeu.

J J Woltekbeek dicteerde ampel cn brood thorapia specia-
lis, cn obstctrie, daar IIeylioeks, die van doctor bmtcngcwoon
Iloogleeraar was geworden, ziek was. Dat dicteren mishaagde
ons, al waren die dictaten ook best. Snellen kwam er rorul
00 uit; hij plaatste altoos, presente Woltekbeekio, zyne por-
tefeuille bij hot heengaan van hot college ^^ ^^^^
die in de collogo-kamcr stond. „Snellen schijnt die pap eren
„niet noodig te hebben,quot; zei Woltekbeek eens, cn Snellen
zei kortaf: „neen. Professor!quot;

En het moet op J. J. AVoltehbeek geslagen hebben, wat
later in de Gekortwiekte Faam voorkwam:

„Een ander schreef wat Jan dicteert.

„Zoo heeft Jan roem vergaard;

„Een ander schrijft wat Jan dicteert,

„Zoü blijft zijn roem bewaard.quot;

En dan volgt er: „gaat dat ook u zoo, als Jan het zijno dicteert?quot;

„Neen, want men excerpeert.quot;

Ik dacht er niet zoo over als Snellen, maar verzamelde elk
dictaat of excerpt zorgvuldig en liet ze meestal inbinden. Maar
Ik moot toch zoggen, dat do wereld toen niot vooruitging, want,
erwyl mijn chemisch dictaat in een mooijen, lialf Engelschen
band prijkte, had ik mijn dictaat over materies medica maar
lu een band met parkententen rug, en mjine therapia specialis
beeft het geluk nooit gehad, zichzelvo ingebonden to zien.

Snellen en ik, die altoos zamen werkten, lazen Riciiteu's
Specielle Therapie als handboek, en dan verder wat er voor de
hand kwam.

au die dagen kwam Buocssais' book over de Fhlegmasies
Natuurlijk lazen wij liet. Wolteubeek, eon nian van
( 0 praktyk, een discipel van Matuias van Geuns, lachte met
«lat boek, en dat was voor ons, ondeugondon, roden, om hot
oyera m to halen, te roemen, to loven en te prijzen. Op de
klmiek moest elk onzer verslagen geven van zijne zieken- al-
toos Bhoussais en overal Buot;ssA.s als autoriteit ingehaald en
met verzuimd met Buo.ssais uit te roepen: „des tubercules, tou
„jours des tubercules; voilà le trait de ressemblance le Zs
„gênerai et le plus uniforme,quot; of overal ontsteking van n quot;
en ingewanden to zien.nbsp;''nbsp;^

Ernst was or in die bescherming van Buoussat«
wij hadden genoeg verstand bekomtn, omnbsp;Lui ' quot;quot;

overdreven; maar Wolteubeek was kwaad om die
goon grooter ploizier voor ons dan bom een ^e 1 t Ï^l'/quot;
Van mij was dit slecht, want Wolxekbeek ^ elgtd

voor mij. Eiken namiddag wachtte ik hem op aan de Zandbrug,
om met hom zijne armen-wijk te gaan bezoeken, en zag ik met
hem nog oen 20—30tal zieken, en des zomers, als dat gebeurd

was, nam hij mij medo naar zijn in Utrecht welbekend koepeltje,

staande toen naast de Catharijno-poort ouder gedachtenis. En
altoos loerde ik veel van dien kolossalen polyhistor.

Maar al die goedheid nam do ondeugendheid mot weg. Ik
vaccineerde ook mot AVoltekbkek in hot Nosocomium, soms een
'gt;5tal op eenmaal. Daar kwamen dan moedors en zusters en
nichten met de kinderen. Woltkuleek, die wel wist wat eene
schoone vrouw was, deed dan de ronde en zei: „die zal ik wel
„inenten, Muldek;quot; die, dat was het kind, door de schoonste
vrouw gedragen. „Best, Professor,quot; zei ik, on plaatste mij altoos
dadelijk bij dat kind. Aan het stil brommen en aankijken met
die groote oogen was dan geen einde, en als de vaccinatie af-
geloopon was, kreeg ik nog een duchtigen zet, en do man was.

weder goedhartig voor mij.

WoLTEUKEEiv is voor mij oen beste leermeester geweest. Zyne
kliniek was te klein en beperkt; in dio dagen deed men dat
zoo op onze lloogcscholon; maar overigens was ^Yo^TEUüEEK
eon docent, van wien men gezonde begrippen bekwam, die zijno
ambtspligten trouw waarnam, en die zijne leerlingen niet ge-
bruikte voor zijn dool, maar voor zijne leerlingen alles overhad.
Op de materies medica reeds hadden wij bij hem onze respon-
siën om de kagchel, elk met eene lange pijp - want cigaren
rookte mon toen nog niet alhier - on een glas madera, en in
dien geest was hij altoos met studenten.

Hot gemis aan'brcedore kliniek deed ons het militaire hospi-
taal bezoeken, waar toon vrij wat zieken waren. Yoor interne
praktijk hadden wij er echter niet veel, want het was Buous-
SAIS van top tot toen, en op de kliniek klonk het aam-: «een
„half escadron, oen kwart cscadron, oon half cscadron, bij elke
kribbe. Die halve en kwart escadrons waren niets meer en mets
minder dan bloedzuigers, die de overal bestaande gastro-enteritis
moesten cOmbattcren onder leiding van Beckeks.

In het laatste jaar mijner studio had ik nog het voorregt, de

zieken eener diaconie-wijk te mogen waarnomen voor P. J, J. dk
Fremery, die toen in Utrcclit doctor was. Maar zieken had ik toch
niet genoeg gezien, om later goed in de praktijk op to treden.

Is het thans (1872), na zoovele jaren, heter aan dc Hooge-
scholen van Nederland?

W01.TEKBEEK gaf ook obstetrio, orale lessen en kliniek. Op
zjjno orale lessen dicteerde hij; F. A. Sxeij.en en ik lazen Sa-
i.OMos's boek, Salomon van Leiden namelijk: een boek, waarin
maar eéne phrase voorkomt, die niet vervelend is. Maar wij
leerden er toch dc obstetrio uit, zoodat ik praotor word van
die kliniek cn zeer vele verlossingen alleen heb geterniineerd;,
altoos namelijk onder ondersteuning van de vrouwen zelve. Zat
ik verlegen, dan kwam Wolteruekk on bleef trouw. Jlaar ik
haalde hem noode, want luj manoevreerdo altoos mot zijne
vectis, waartegen ik bescheidenlijk te velde trok, zoolan^. lui
het deed.nbsp;°

B. F. Suerman gaf chirurgie, oraal on klinisch. Zijne orale
lessen las hij, terwijl wij behoorden te excerperen ; maar wij
deden het niet. In llicnERANn's Nosographie chintryicale, djè
hij volgde, vonden wij wat hij ons voordroeg, en wij lazen
HiciiERANn trouw on wat ons vorder ter hand kwam

Op dc chirurgische kliniek kwam weinig voor. Suerman had
. eene drukke praktijk en voor zijne ambtspligten geen tijd. De
lessen werden dikwerf afgezegd; des winters lieette het voor
ons to s echt, dos zomers te mooi weder, om in het zieken-
huis te komen. Dat verdroot ons allen in hooge mate j
leerden weinig van den schat van konnis, dien
zameld had, en dit is wel eeno der redenen, die mij ot èt
hem bnagten en waarvan ik vroeger heb gevaagd. quot; sZnl.
had mij een anderen blik kunnen doen woriren op die chiiquot;quot;^
Un Ik in myne jeugd bekomen had, en mij besÏ voor de c^

quot;quot;quot;quot; quot;quot;'quot;T'nbsp;vooroordeelcn daarin

atgelegd en was met hart en ziel practisch medisol, nl.cf 7
OU CMnbsp;.nbsp;„„„^„„^nbsp;S

ànbsp;Bo gcono, Hei,

I.ad vroeger l„j honderden gezien; hot moest cono

andere chirurgie wezen, die mij zou kunnen winnen. Van On-
SExoouT zou het hebben kunnen doen, wiens chirurgische kli-
niek in liet hospitaal wij trouw bezochten.

Als student in de goneoskundo heb ik niet het voorregt gehad,
IIeylioeus in de verloskunde te mogen volgen.

Maar een niet hoog genoeg te roomeu geluk luid ik, Jacobus
Vos-makk to mogen hooren over therapia rjeneralis m semiotiek :
Jacobus Vosmaeu, den schrijver van Meester Maarten Vroeg,
don nedcrigston en eenvoudigsten man der wereld, en van eeno
grondigheid cn schranderheid, van eene eerlijkheid en naauw-
gezetheid, van eene belezenheid en kundigheid, die altoos ver-
baasden.

Hij Vosmaeu waren wij bijna twee jaren, toen hij overleed.
Het auditorium bestond geheel en al uit Snellen, Blom, Plan-
ten cn mij. De goede man was potdoof en zóó bijziende, dat
hjj met den sterkstcn bril u nog niet zien kon, tenzij gij vlak
voor liem stondt. Daarbij had lijj eeno zeer zwakko gezondheid.
Maar hoe kon het ook anders,, daar hjj altoos studeerde?

Op do algemeene geneeskunde doorliep bij alles, wat zieken,
oppassers, omgeving en medicus betrof. Hot zijn mjjne heer-
lijkste praocopton geweest on het was hier ware en echte me-
disclio opvoeding. Dio therapia generalis was eigentlijk gezond
verstand, overgebragt op do gelieelo administratie van zieken,
op hunne verzorging on behandeling. Zonder andere lessen tó
kort te doen, mag ik zeggen, dat deze mij in de geneeskunde
de nuttigste waren. Do zaken gingen uit haren aard niet diep,
doch men had to voren over die dingen maar niet gedacht.
En na Vosmaeu gehoord te hebben, kon het u nooit meer ontgaan.

Leer do medici de therapia generalis van Vosmaeu, zend hen
'•ang in een groot ziekenhuis, nadat zo vooraf goed physiologio
geleerd hebben, en gij zult doctoren hebben, die heil zullon
verspreiden.

Do semiotiek bjj Vosmaeu was toon do leer der teekenen. Wat
in de algemeene therapie voor do curatie gold, gold in de se-
miotiek voor de diagnostiek: gezonde oogen cn ooren en neus
cn mond cn gevoel; allo zintuigen goed gebruiken, zoodat u

niets ontga van do ziekon en van de ziekte, on alles met ge-
zond verstand opgevat: dat was Vosmaku's semiotiek.

Wio met de laatste kennis wil maken, kan lezen, hoe hij do
loer der teekenen begreep: ik heb zijn college, naar zijn eigen
handschrift, na zijn dood uitgegeven en er een brief voor ge-
plaatst aan F. A. Sxei.len, mijn trouwen academie-broeder.

VosMAEu leefde eenzaam en afgesloten, terwijl hij een man
vol geest en inwendig loven was. Yoor ons was hij altoos even
goed. Maar do buitenwereld lag bijna buiten zijne zintuigen.
Menigmaal namen wij eon zjjncr jonge kinderen met ons op
zijn college, waar vier studenten waren, zonder dat hij het
gansche uur er iets van bespeurde.

llot tweede jaar onzer studie bij hem ging hij in consult in
een fonrgon naar Wijk bij Duurstede in den winter. Dat gaf
hem oono acute rheumatische koorts, Avaardoor hij totaal ver-
lamd werd. AVij waakten regelmatig om beurten bij hem, twee
aan twee: eens 1). Akntzexius en ik een nacht, waarin de
goede man mij bij zijn bed riep cn weeklaagde, dat er zulk eene
gaping in de lessen ontstond door zijno ziekte. „Als hij beter
„was, zouden wij dos ochtends vroeg de schade inhalen, enz.quot;
Wij verlieten hem to 8 uur, en to 11 uur in het Nosocomium
komende, vernam ik den dood van onzen teedergeliefden leer-
meester.

Als buitengewoon hoogleeraar te Utrecht, on dat als gevolg
van de opheffing van de school te Harderwijk, had Yosmaeu
in Utrecht goen gezag of openbaren invloed. Do buitengewone
hoogleeraren werden toen, zelfs bij rectorale of inaugurele ora-
tiesquot; buiten de Senaatskamer gehouden; zij waren aanhangsels,
meer niet.

Yosmaek was intusschen een man in de wetenschap en in
de kunst; onregt was het, dat aan hem niet alle invloed werd
toegekend.

Onder de natuurstudie hield ik do chemie aan, maar niet
meer dan de rest. In het Laboratorium werkte niemand, be-

balvo ik; ik had er dagelijks kleine onderzoekingen, maar van
-O weung beteekenis, dat ik ze mij niet meer Lri'nner, éZ
zaak uitgenomen, namelijk een analytisch onderzoek van het
cement van Cazius (gebrande klei uit het IJ voor Amsterdam)
en van uitgebroken metselwerken van dit cement, door het
(xouvernoment aan de eerste klasse van het Instituut op-edra
gen, door deze aan eene Commissie, waarin dk Fuemeuy (N
C.) was en door dezen weder aan mij, aan m.j alleen, aan mij
zonder leiding of hulp.

Van den amanuensis K.uwku had ik geleerd, lutum te maken

r^Znbsp;kolven aaneen

te liechten, meer niet.

Daar stond ik voor al dio cementen en metselwerken. Er
ver, oen p atina-kroes geleend van de Veeartsenijschool, wanl

veulen de cementen in dien kroes met kaustieke potasch vor-

quot;»tevreden, en ik had toch niets

„cdaan, dan dien kroes met kali causticum midden in eon houts-
kolonvuur eenige uren to gloeijen. Toen de goede man daarvan
de jerzekernig had, was hij tevreden. Zóó deed men toen,

Die eement-analysen, gedrukt in de werken van liet Konink-
lijk Nederlandsch Instituut van wetenschappen, lettoren on
schoone kunsten, zijn, met mijne analysen der wateren van
Utrecht, naauwkourigo modellen van de allerslechtste analysen,
«10 er ooit gedaan zijn.

Ik wist het, toen ik zo deed, maar ik vond goen schepsel,
om mij eenigen practischen raad to geven.

Men kan er uit opmaken, hoe toen nog een deel van het on-
tlcrwjjs ,n Nederland was in natuur- en geneeskundige weten-
schappen. Niemand had mjj van practischo chemie em enkel
gesproken: op de Iloogeschool was het, alsof zij niet
bestond. Ln aan den jongeling wordt nu door den Hoogleeraar

iu dc sclicikunde een uitvoerig practisch onderzoek opgedragc ,
waarvan do jongeling niets verstaat on nooit iets heeft zien doei.

Bedenk daarbij, dat in het laboratorium der Iloogeschoo^
geen andere spiritus-lamp was, dan oene kleine glazen, zonder
circulaire vlam; dat er geen andero balans was, dan eeno ha -

gendo in don trant van eene winkel-balans; dat or geene aiuic^^

dan gewone medicinale gewigton waren; dat er niet één zuivc
ingrediënt was, maar dat gij u beholpen moest met hctgc
gij in oene apotheek kondt koopen: dan hebt gij meer of m^^
^eno voorstelling van do schier wanhopige stelling, waarin
bovoorregtc student verkeerde, dio vóór eene halve eeuw c
eer had cementen te mogen ontleden to Utrecht.

Maar waarom mot den Hoogleeraar niet overlegd? waarom
aan hom geen raad gevraagd?

Mijn bravo leermeester wist het toon ovenmin als ik.
was toen geen oneer in ons land: hinc illae lacnjmae. Een fat-
• soenlijk man was toen in liot zwart gekleed met zijden vest:
daarmede verdroeg zich geene practische scheikunde.
Maar elders toch wel: in Nederland slechts niet.
Meer dan eeno halve eeuw vroeger — gij kunt het in de rhi-
'osophie chiyywpie van Dumas lozen — droeg men eon vrij wat
deftiger costuum in Frankrijk, dan in 1824 in Nederland go-
dragen werd. EoftLLio verschoon keurig gekleed voor zijne au-
ditores cn ving zijno voordragt aan. Weldra hinderde zijn rok
hom bij het experimenteren, en zeer wijselijk trok hij dien uit.
Maar spoedig was ook zijn vest hem niet gemakkelijk. Ook dit
werd uitgedaan. Meor cn meer in vuur ontstoken, was hem
zijn pruik — gij kent zo van die' dagen uit de portretten: nl-
lomje-pniiken heetten ze — onaangenaam, en ook deze werd
weggeworpen cn IIoëllk was l'liomme du lahoratoire.

Iu Frankrijk was dan toen reeds do uitvinding gedaan, hoo
mon fatsoenlijk gekleed kon zijn, en toch bost chemie kon do-
ceren : practische chemie, dc eenige, die blijvende waarde heeft-

De tijd naderde, om eene dissertatie te beginnen voor mijquot;quot;

rol tnbsp;(N.C.) daarover sprekende,

roeg ,k hem, of hij niet goed vond, dat ik dissoreerde ove.'

«Apollo, zei de onde hoor. Oud was hij toen nog niet, maar
WIJ noemden hem zoo tegenover zijn zoon Igt;. J. J., die onder-
wijl professor in do chemie enz. aan do Veeartsenijschool ge-
worden wasnbsp;Apollo gevoelde ik mij niet, en hoezeer
Ik er we iets bruikbaars van zou gemaakt hebben zoo durfd
ik er toch b,j i,k Fkkmkuv niet op terugkomen.

Dk Fukmkuv wist toen waarschijnlijk evenmin als ik, dat in
1780 Soiiinu.:« in de geneeskunde gepromoveerd was óp eene
d ssertatio ovor don zamenhang van de dieriyko natuur vli

til vor,quot;quot; ;nbsp;^^^-quot;Ikeendoorluch-

bekend geworden z.jn _ hot onderwerp hebben mogen aanvaard

met' mo lnbsp;««

n modest onderworp. Dat actione beviel uk Fkkmkuv (N. C )
^an dien ouden ablativus absolutus gewaa-de on nu do.olfd.

voorbeeld vJ si el lquot; ' quot;

.ZltZZTlnbsp;--t .Cgeven, en ik werd dus

cünen doetor. 'nbsp;^er medi-

aagquot; vanP-motie-dag, onder ons althans, een
voor ons ambt, j; Jnbsp;^«^^-aam

. ^^e waren -ulke beste on harteljjke vrienden

dat -wij van elkander eigentlijk niet scheiden konden, en dan
moesten wij toch scheiden. En dan Moll en Schrodku te ver-
laten! hen niet meer te hooren! En dan het ouderlijk huis
vaarwel te zeggen! en dan van eene teêrbemindo Moeder heen
te gaan!

Intusschen, ik had nog een kort uitstel. De Fkemery (N. C )
drong er op aan, dat ik artis phunnaceutkae doctor worden
zou. Ik zag er geen heil in, want apotheker zou ik toch nooit
worden, en cui hom dan ? Maar do oudo hoer was or op ge-
steld, en ik doed het. Dat examen, want meer was het niet,
moest door do medische Faculteit afgenomen worden. Dat be-
viel mij niet, want Suekman, Wolteriieek , Bleuland hield
ik niet voor pharmaccuten, cn «e Fremery (N. C.) bleef dus
alleen over.

AVolïerbeek was tegen dat promoveren, maar ik moest het
toch doen om de Fkemery to bevredigen. Op mijne vraag aan
AVoltekijeek , wat or van medicamcnta simplicia zou voorkomen,
zei hij mij: „de gewone dingen, die gij best weet, zoowat kina,
„columbo, cascarilla en dergelijke.quot;

Ik was goen meester in do simplicia, maar ging toon toch
gerust naar het examen.

WoLTERREEK bcgoii. Do tafcl iu de Senaatskamer stond lialf
vol met simplicia. Op den afstand van do tafel tusschen hem
en mij hield hij mij de flesschen voor, de eeno na do andere.
„Quid est?quot; Ik zei, dat ik op zulk een afstand niet zien kon.
Dan kreeg ik ecu weinig uit do flesch voor mij. l^laar ik wist
het dan soms nog niet. De Fremery (N. C.) zat naast mij, en
ik zei hom zacht: „ik ken dat niet.quot; „Itadix bolladonnaoquot; ant-
woordde de Fremery mij zacht. „Minimo Clarissime!quot; zei Wol-
tekbeek, tot grooto vreugde van een öOtal mijner vriendenen
bekenden, die present waren, om dat wonderstuk bij to wonen,
dat er een apotheker-majoor zou worden geschapen.

Zoo verliepen van het uur, waarin mij do wortels en de
basten en de zaden meer en meer voor de oogen waren gaan

ik op dat examen. Er vonbsp;^--den, dan

overnbsp;^ . J ar?k e °

meer weet, en de pedel kwam Lmo, 7nbsp;' °

O. F.....

vragen ik eigentlijk gerekend had.nbsp;° '

overeetwaren bij het buiten staan dol van vreugde
Jimo? wa:nbsp;- '-rhaald „minime claHs!

staan 1)7

Ik n et Ik tf rquot; 'nbsp;-ijno vrienden volkomen.

n et Ik moest b.nnonkomen, wat toen niet gesehiedde als
'u. cle examinandus kwam toen altoos alleen. En in plaa

HioV'slilrrnbsp;protesteerde niet langer.

nietnbsp;rrnbsp;^^^nbsp;^k dio ^og

omoC rrnbsp;ik was ge-

promoveerd en ging „u- vestigen in de maatschappU: een dL

wamir , ^nbsp;quot; quot;quot;quot;quot;nbsp;uit Utrecht vroeg mijn Vader,

^2neer ik „u in do chirurgie zou komen promoveren, en
nyu antwoord op deze vraag was, dat ik het ^iet wist. L^ter

ovei góLht.

Ik mag deze periode van mijn leven hier niet afsluiten, zon-

der nogmaals mijne imiige dankbaarheid te hebben uitgestort
over het onschatbaar voorregt, oene Universitas zes jaren be-
zoclit to hebben. Yolkomen onontwikkeld, geheel cn al onbe-
lt;lreven en volmaakt onbekwaam kwam ik op die lloogeschoo ,
schier wanhopende aan mij zolvcn; en daar verliet ik haar a s
jeugdig mensch, wel nog gebrekkig onderlegd, maar vollict.ie
en vol gloed voor de artes liberales. Ik had aan de lippen van
beste mannen gehangen en hun hart bekomen. Ik had tal van
bekenden verkregen en eenige broederlijke vrienden. Ik amsi
den weg, die leiden kan tot een nuttig, een goed leven, en
no- geen zeven jaren vroeger waande ik mij verloren voor iets
broeders en achtte ik mijn bestaan een ongeluk. Waarlijk, hoe
zal ik woorden vinden, om al dat bovenmate mij aan beste
dingen geschonkonc to roemen, zooals het pligt is?

B'ne zaak zij mij vergund , hier in het bijzonder te vermelden.
Niemand heeft later sterker, dan ik het gedaan heb, kunnen
voorstaan siudium generale, niemand sterker verdedigd Univer-
siteiten tegenover vakscholen. Verstaat gij nu, wat mij daartoe
bewogen heeft? Zou ik niet mijne eigene jeugd hebben moeten
verloochenen, - en die jeugd verschilt zooveel niet in hef
tvezen der zaak van de jeugd der meeste jonge menschen, -
indien ik niet het verkeer op cono algemeene school had blijven
waardeeren als ecu zegen voor den jongeling? Dat hooren van
kundige mannen, dic niet tot uw vak behooren, vormt u met

het minst in dat vak.

En dan do omgang mot jonge lieden van geheel andere be-
wegingen dan Gij! Zij zijn niet dc minsto uwer opvoeders.

Als man heb ik voor opvoedend onderwijs mot allo kracht
vakscholen bestreden, en algemeene scholen, algemeene ontwik-
keling, breede, ruime studie voorgestaan. Ik zou oneerlijk hebben
moeten worden, zoo ik het niet zou hebben gedaan, want ik
ben er mijno geheelo vorming aan verschuldigd.

Breng veel meer op uwo Universiteiten, waar men beste dingen
onderwijst, zamen, en laat de jeugd daar vrij rondgaan! Vfiß
Ideo legis servi sumus, ut liheri essepossimus. — Zoo weinig moge-
lijk reglementen, maar vooral eene zedelijke wet van drie artikelen:

1°. Leof goed, maar opgewekt.

20. Heb uwe vorderingen lief en alzoo ook hen, die u heil
geven.

3quot;. Bedenk de heilige pUgton, die u in de maatschappij wachten.

Opmerkelijke toestand in het lieve Vaderland tegenwoordig!

In do zes jaren, die ik als student heb doorgebragt, heb ik
van niemand zelfs één woord gehoord over het bestaan of den
inhoud van eene wet op het Ilooger Onderwijs. En wie heeft
mijne tijdgenooten en mij toen dagelijks in massa gedreven
naar de toen gegeven lessen? Dat alles leefde zonder kennis
aan eene wet.

Thans (1872) wacht men op eene wet op het Ilooger On-
derwijs: wetten en nog eenmaal wetten wil men. Maar do
liefde, die het hoogste is, lacht met allo wetten, want zij heeft
vleugelen aan en doorklieft daarmede de wereldruimte, wer-
waarts zij wil.

Gij weet, dat ik in geen opzigt een aanhanger ben van
Thouheckk. Maar ik verdedig hem gaarne, zoo hij onregtvaardig
wordt aangevallen. Welnu: Gij zegt, dat hij geen wet op bet
Ilooger Onderwijs durfde voorstellen, om het theologisch on-
derwijs, waarmede hij geen raad wist. Mijn oordeel is veel
gunstiger. Thoubecke wist veel te goed, wat artes ingenuae,
wat artes liberales zijn, om deze aan do bandon to leggen, die
men in dezo eeuw voor alles verlangt. Ja! hij kon geeno wet
maken voor het Ilooger Onderwijs, dio kans had om aangeno-
men to worden door zjjne knechten. En dat juist is zijne
hooge eer.

Eene universitas laat zich niet reglementeren: vrijheid is bier
de en do cc, cn liefde is haar wezen. Eu vrijheid en liefde zijn
waarlijk niet de voornaamste grondslagen der tegenwoordige
maatschappij. Daarom juist breekt gij de Universiteiten af on
wilt gij vakscholcn, en daarvoor kunt gij wetten maken.

Dit schroef ik in 1872. In 187G is het in do Getuigenis uitgebreid.

Iu do jaren 1819-1825, toen ik te Utrecht studeerde, was
daar veel goed leven: men was nog kort bij 1815, toen do
Hoogeschool uit haren slaap was gewekt; er waren onder-

sclicicleno kundige mannen tot lloogleeraren benoemd en het
aantal studenten was wel niet groot, maar klom regelmatig.
IIeuinoa was de uitstekende man in de Theologische Facul-
teit; Enschut, Arxtzejïius en de Bkueys waren uitnemend in
de Regten; van IIeusde cn van Goudoever iu de Letteren;
Schröder, Moll, N. C. de Fremery in do quot;Wis- cn Natuurkun-
dige, en VosMAER, suerman cu WoLTERiiEEic iu do Gonocskun-
digo Faculteit. Ook de overige lloogleeraren waren verdienstelijke
mannon; men achtte en eerde elkander; mon ging vriendschap-
pelijk zamen om en streefde broederlijk naar de bevordering
van den bloei der Hoogeschool. Van do studenten van dien tijd
zijn mannen voor het Vaderland ontstaan, voor Kerk en Staat
van gewigt; in de Theologische Faculteit: Pareau, van Oordt,
van Doesuurgh, van Teutem , Montijn, C. de Jonoh, Coenex,
Gerritsen, Koorders, IIondius, van der Loeit, Niermeuer,
Heldring, Janssen, Hooijer en tal van anderen ; in dc Juridische:
A. G. A. van Rai'pard, Vos de AVael, Pruymers, Sloet toï
Oldhuijs, Star Numan, Burlaoe, P. A. Broers, Kock, Nepveu,
de Beaufort, van Beeck Calkoen, de Vos van Steenwijk,
Voorduin, Jan Hora Siccama, G. A. G. van Maanen, Kien,
Moorrees, van Hoytema, de Vos, en vele andoren; in do Let-
teren: Rovers, Thiedout, Borski, Karsten, Ekker, Bakhoven;
iu de Natuurkunde: R. van Rees, van Tuyl, van Galen, van
Riemsdijk, Simons, Wenckerach , Rueh, Aeu. di: Wit; iu dc
Geneeskunde: Nicati, Bierden, Ockerse , van dek Pant, van
der Leeuw, Blom, F. A. Snellen, Vissciier, W. Vrolik, H. C.
van Hall, Gosschalk cn velo andoren. Ik noem hier slechts
weinigen en waarlijk niet allen, dio voor het Vaderland mannen
zijn geworden van gewigt. In 1823 kwam te Utrecht do eerste
studenten-almanak uit; daar kan men meer beroemde namen
vinden. In het leveusberigt, dat ik gegeven heb van mijn
goeden vriend Wenckebacii , heb ik meer of min getracht den
geest to tcckenen, die toen loefde aan do Utrechtsche Hoogeschool.

Ten slotte nog een woord over het Geneeskundig onderwijs,

zooals het nog aaa onze Hoogescholen gegeven wordt, en ge-
geven werd sedert het Besluit van Augustus 1815.

Over deze aangelegenheid is in de latere jaren zeer voel ge-
wisseld, en ook ik heb daaraan mijn deel genomen. Amsterdam
hoeft bij Thouheckk weten te bewerken, dat staats-examens

werden ingevoerd: op eenmaal werd ten behoeve van Amsterdam

in eon treffend beginsel gegrepen, en wel voor de geneeskunde
alleen: voor letteren en regten niet, voor natuurwetenschappen
niet: daarvan had Amsterdam geon voordeel te wachten.

Men komt op dc zaak terug: dat is zeker.

Éme zaak wil ik hier slechts bespreken, mij vrij houdende
van alle locale en persoouljjko kwesties, namelijk: „de eigen
„aard der geneeskunde eischt voor licn , die daarin zullen op-
„gevoed CU opgeleid worden, iets geheel on al bijzonders, dat
„iu theologie, regten, letteren on wis- en natuurkunde mot bo-
„staat; namelijk: de opleiding moet Iquot;. wezen broed en grondig
„wetenschappelijk, on 2quot;. even breed cn grondig practisch. l'^n
dit leidt alzoo tot do noodzakelijkheid, om de aanstaande medici

op te leiden niet op ééne, maar op twee scholcn, ecnc «wi^erst-

taire en eeno practische, dic in geenen deele naast elkander
behoeven te leven en dus nog zooveel minder aan éene en
dezelfde inrigting behoeven te bestaan.

Dit wil ik kortclijk nader ontwikkelen.

ik ga uit van hetgeen ik blz. 75 heb besproken: uitnemendo
voorbereiding op scholen. Dan volgt do eigentlijko genees-
kundige school, waar men genees-, heel-, verloskunde, artsenij-
en artsenijbcreidkundo onderwijst, zoo breed men kan on wil.

Aan zulk eenc school moet men noodwendig zieken hebben
011 moeten de leerlingen ook tot do praktijk gevoerd worden.
Maar alle begrippen in geneeskunde zijn voor doze loorlingen
vreemd, en de geheele zaak is voor hen nieuw. Bedenk dit
toch. Dc studie in letteren, in theologie, in regten zelfs, en
ook in natuurwetenschappen is niot zoo volkomen verwijderd
van het inwendige leven van den jongeling, als de studie dor
gcneoskuiido is. Daarbij komt voor do moesten nog het afstoo-
tende, dat vele ziektegevallen hebben voor hen, die er met

uan gOAYOon zijn. Slechts zeer langzaam gewent men aan een
en ander, en vóórdat men er aan gewoon geworden is, heeft
men niot rustig met het voorkomende kennis gemaakt. Bedenk
dit toch.

Daarom en om andere redenen heeft men in de latere jaren
bij hot geneeskundig onderwijs gaan invoeren propaedeutische
klinieken.

Aan eene Hoogeschool, aan eene Universiteit behooren zij.
De zieken zijn zooveel mogelijk gekozen voor het onderwijs, eu
zij zijn niet vele in getal. Men leert den jongeling daar medisch
waarnemen, medisch onderzoekon, medisch onderscheiden; men
leert hem daar langzamerhand vertrouwd worden met zijn
aanstaand, mensclielijke krachten schier to bovon gaand bedrijf.
Daar vormt men ook nader zijn hart en zijn loven als van
een waardigen zoon van Aesculaap, daar door lessen, die wekken,
on door voorbeelden, die trekken.

En is hij genoegzaam op do hoogte der Iceniiis in genees-,
heel-, verlos- cn artsenij-bereidkunde, en heeft hij de beginselen
der kunde in zich opgenomen, en in de uitoefening der kunst eon
voet gezet op den drempel dos waarlijk heiligen tempels, waar
men leven en gezondheid van menschen gemoedelijk behartigt:
dan, maar ook dan eerst, mag men hom voeren bjj te/e zieken,
omdat hij zoowel in het bezit moet zijn van multa als van
midtum. Dan oorst komt ook onderwijs to i)as in sommige
speciale takken dor kundo en der kunst. Dan eerst bezoeko hij
grootero ziekenhuizen, maar in don aanvang steeds nog de-
zulke, die ingerigt zijn voor onderwijs.

Naar mijno innige overtuiging had mon reeds in hot Besluit
van Augustus 1815 moeten opnemen, dat de ziekenhuizen van
Amsterdam direct dienstbaar zouden zijn aan het practische
onderrigt in do geneeskunde voor alle Nederlandscho medici,
liet woord dcole de per/ectionnement is een ongepast woord:
practische school drukt alles uit, wat kan bedoeld worden.

Derhalve: alles aan de Hoogeschool, en ten laatste ook aldaar
propaedeutische kliniek in do geneeskunde in hare drie hoofd-
takken; maar aan eene practischo school het broeder uitoefenen

van de praktijk, daarin voorgegaan door kundige mannen.

Tot zulk eene indeeling zal men eenmaal komen, en, zoo-
als ik hieronder nader zal ontwikkelen: waarom zal men niet,
zoo daartoe overwegende redenen mogten bestaan, die ik in-
tusschen niot ken, Iloogeschool en practischo geneeskundige
school beiden hebben op eeno en dezelfde plaats; en dan alles
in die plaats: humanistische, physische, geneeskundige, prac-
tische vakken, vereenigd met alle andere artes liberales, oï waX
zoovele scholen als or zelfstandige vakken zijn, maar alle dan
onderling door éénen band omgeven en bij elkander.

Vakscholen nooit!

Do plaats, waar zulk eeno school zal leven, is mij niet de
hoofdzaak; maar vakscholen acht ik moord, aan de bescha-
ving gepleegd.

Klompenmakers en smeden behoeven niet bij elkander op-
geleid te worden, ook niet koekenbakkers en landbouwers; wel
zij, die door hunne maatschappelijke verhouding zullen staan
aan het hoofd der beschaving van hun land: regters, godge-
leerden, natuur- on geneeskundigen, lotterkundigon, enz. enz.

O! dat men toch in onzen zoo waanwjjzen tijd beseffe, dat
elke periode van het loven van ons geslacht eenzijdig is!

Thans zijn het de natuurwotenschappen, die den toon geven;
maar zjj blijven dat evenmin, als de kunsten, die eenmaal
Athene bezielden, daar zjjn blijven bloeijen; evenmin, als dc
veroveringszucht, die eenmaal Home vervulde, daar post is
blijven houden; evenmin, als de Nederlandscho grootheid en
do Nederlandsche fierheid der lO'le en I7de eeuw hebben kunnen
stand houden.

Het goede vervangt het minder goede, on omgekeerd. Wat
nu boven is, geraakt onder, als het zeewater, dat, tot golven
opgestoeid, dan eens verheven, dan eens neergeploft wordt.

Straks waren het de natuurwotenschappen, dio den hoofdtoon
in de geneeskunde gaven, cn nu neemt men do behoefte aan
broed practisch onderwijs in do geneeskunde te baat, om daar-
naar alles eenzijdig te verwringen, en oude, eerbiedwaardige
inrigtingen te bejegenen met minachting.

„Dc plaats, waai- zulk eene school zal leven, is mij niet do
„hoofdzaak,quot; schreef ik. Zeker is dit alzoo. Maar daarmede is
niet gezegd, dat gij allo historische monumenten verwoesten,
on naar de grillen van elko nieuwe eeuw al het hestaande
overhoop moogt werpen.

Bij do viering van het 400-jarig bestaan der Hoogeschool to
Münclion, in 1872, heeft Dölungku nog eens duidelijk ontwikkeld,
Avat de oude Universiteiten beoogden en Avaarnaar zij streefden,
cn hoe van haar uit do beschaving in hare betero beteekenis
over Europa verbreid is geworden. Tot zulk eene beschaving
keert men terug, als men uitgeslapen zal zijn van den roes van
den tegenwoordigen tijd.

Broek dan de restos uAver oudo Universiteiten niet af, maar
behoud zo, als kernen A'aii iiirigtingen, die later Aveder onmis-
baar zullen geacht Avorden.

En erkont gij het niot zelf, dat do beschaving juist bestaat
in do verheffing van het speciale tot iets lioogors, tot iets, dat
meer algemeen is? Gij moet dat erkennen. Maar dan is immers
dc togouAvoordigo periode, Avaarin speciale kennis Avordt voor-
opgezet, eene voorbijgaande, zelfs in de Averold van kennis.
En kennis is geene kunde, en kunde is slechts eene kleine
fractie van heschaviny. En heschaviny, zooals dat hier verstaan
AVordt, zal avcI een zeer klein gedeelte zijn van liotgcen dc
menscli eenmaal Avorden moot.

^Iij dunkt: liheraliter dient hot breodere to Avorden opgevat,
zooAvol uit het oogpunt dor maatschappij, als uit dat van
's menschen bestemming.

Zóó schreef ik in 1872. Ik heb er in 1877 dit bij te voegen,
dat ik de hier besproken gcAvigtigo zaken een Aveinig breeder
ontwikkeld heb in do Getuigenis in zake Ilooyer Onderwijs,
1876, woorden, goschrcvcn na de herziening van do wet op
hot Hooger onderwijs. Het afbreken der oudo Universiteiten
is bij die herziening niet geschied, maar te Amsterdam heeft
men eene gemeente-universiteit gesticht, niot op voordra-t der
Regering, niet met voorkennis des Konings, don Raad van
State met gehoord, maar doodeenvoudig bij amendement in dc

Twccdo Kamer der Staten-Generaal. Aan de Amsterdarascho
gemeente-universiteit heeft men dezelfde regten gegeven als
aan de dure Rijks-universiteiten, die men nu in vakscholen
veranderd heeft on dio alzoo den naam van Hoogescholen niet
meer mogen dragen.

Aan het geëerbiedigd Hoofd van den Staat is nu bij de
wet nog toegestaan, goed te keuren, wat do stedelijke Raad
van Amsterdam met hare Universiteit zal doen en zal laten;
maar overigens heeft dezo Raad allo rogten, in de zaak van het
Ilooger onderwijs, die vroeger alleen in naam des Konings
werden uitgeoefend en toebedeeld.

Ik heb het een en ander iu de gonoemde Getuiyenis naar
mijn boste weten geteekend en zóó streng afgekeurd en veroor-
deeld, als ik ooit iets in mijn leven heb gedaan.

MIJNE VESTIGING TE AMSTERDAM.

Doctor II. W. van Rossem to Amsterdam zou mij van zijno
overvloedige praktijk hot een en ander afstaan, en raaddo mij
aan, mij daar to vestigen. Mij kwam het voor, dat ik dit voor-
stel moest aannemen, hoezeer ik er steeds naar uitzag, in
Utrecht to kunnen blijven. Moll (on andoren) onderstoundo het
eersto plan on beval mij aan den vriend zijnor jeugd, den be-
roemden geneesheer II. F. Tiiussen, later Iloogleoraar aan
do Geneeskundige school aldaar.

In Julij 1825 begaf ik mij mot weemoed naar mijne stand-
plaats. Ik had wel vele zieken gezien, maar op verro na niet
genoeg, on ook niot breed genoeg onderwijs in de geneeskunde
gehad, om gerust te zijn, dat ik goed zou doen. En wat ik toen
gevoelde, hoeft mij do eersto jaren niet verlaten. Aan niemand
heeft het duidelijker kunnen zijn dan aan mij, waarom do grooto
WOLLASTON geen praktiserend geneesheer blijven wilde.

Doctor van Rossem was zeer goed voor mij: zijno goed voor-
ziene bibliotheek, zijne mineralen-verzameling en zijn huis ston-
den steeds voor mij open. Binnen weinige dagen had ik door
zijn toedoen een gedeelte der geneeskundige praktijk van de
Gereformeerde diaconie en een paar kleine ziekenbussen, zoodat
ik op eenvoudige wijzo dadelijk leven kon, wat mij re^t dank-

baar stemde 11 i
^-^ben en mbia^t^'

•quot;Ü iots van de helderïS v nnbsp;want die ontnam

l^ohoefto was. Zoo I; 'iknbsp;-ü boven alles

iigclmamsbeweginrin to'::nbsp;en hinderde

/-iokon te zien, die zieken Wonnbsp;^ 'quot;Jnbsp;20

•i.;, aen gansehen dag^^

was mijne stelling aldaar.nbsp;quot;quot;quot;

iJaarby komt dan ,l.,f •

^ookt to maken, wat'in het quot;uHo'?'nbsp;quot;

.10 nitnemendheid e er^ o ovtT ff
Amsterdam kond« Jt •nbsp;gastvrijheid.

gulheid vannbsp;doctoren waren,

hoogst wcld^^lig ^ ;nbsp;-- -ü

van het stalen geheugen van Trorf 1 quot;

eens de geheelenbsp;van vv'v U 'nbsp;^^

Tnnbsp;1nbsp;noogst weldadi«: cowppsf

Amsterdam vond ik voorts H vav f
beminnelijke II. OcwKvurr. i
^-ien bad. Door hem L^aki« i'k ^ f

jong advocaat, en de Imt ^ kennis van J. Vkhw.v,

Vloxex waren vo r ni To 'Tnbsp;on

•k gcnoodigd bij de flT quot; ^nbsp;v-Hosse.m werd

aan heuschheid niet ontb 7k 1 f kring, waarin het

gonocg had voor dozon overigens keurigon vorm der gulle

'quot;rlrltk^ müne oude gowoonte van 4 uren slapen, niet
.neer, eu mijne omveerstaanbare behoefte, om dagel.jks vele

on YK0.K was ik gebragt tot het sehry ven in
den Jiecegt;..se,a ook der Recensenten, eeno methode van vreemden
aard dat jonge, onervaren menschen oordeelen over het weiK
van andereu, en dat uit de hoogte doen. Maar dat was toen
zoo cn is nog niet anders.
Ook las ik in Felix Meritis.

M-var mijne voornaamste wetenschappelijke bemoeijingen wa-
ren van localen aard. De jdiysiekc gesteldheid van den bodem
en van het water hield mü byzonder bezig cn zoo word ik ge-
bragt op Le Fuaxcq vau Bkkkuey en op de Geschiedenis van
Unsterdam van Wagexaar. Vooreerst lectuur genoeg.

Vooral hield mij de stank der grachten bezig, Thijssex ver-
schafte mi) eene gelegenheid , om eenig onderzoek te kunnen
doen by oen apotheker (daarover is gehandeld in de voorrede
voor de Hollandsche vertaling der Analytische Chemie van IL
IlosE en in de stukken, met O. J. Tool gewisseld over de
droogmaking van het llaarlommermeer). Door den Heer Amers-
„OFF die eeno zoor uitgebreide bibliotheek had ovor do ge-
schiedenis van Amsterdam, door Tuussen cn v. Rossem bekwam
ik boeken over het onderworp in overvloed, en zoo ontstond
de verhandeling Over de wateren en de lucht van Amsterdam,
bij Suugt;ke later uitgegeven, alsof ik cr op verzot was, m.jnc
onkunde in analytische Chemie steeds uit to venten.

Zoo had ik waariyk in Amsterdam tal van voorregten, en
hoezeer ik er slechts zeven maandon bleef, is my dat verblyf
toch zeer weldadig geweest en zie ik er steeds met erkentelyk-
lieid op terug. Een ontré in de maatschappy kan niemand vrien-
dciykor gemaakt worden, dan deels onbekenden het my in
Amsterdam hebben gedaan, deels ook goede menschen, iuvn
wie ik roods veel vriendschap verschuldigd was; onder deze
behoort myn oudo en voortrellelyke vriend Seruurier.

Door m.jn boston vriend W. WExcKKBAcn was ik bekend .^e-
wonlen n,et z,„e familie en alzoo met z^'n uitnomenden valt;lor
J. A\enckk,.ac„, toen Secretaris-Generaal bij het Ministerie
vannbsp;,sche Zaken, en ook met z.Jn ho'oggoachte,: o::

J. 1.nbsp;toen woonachtig te Amsterdam. Deze tweo

•mmnen van den onden stempel cn van beproefde trouw zi n
voor m,, hoogst weldadig geweest. Wij, jonge monschen, schu -
den do oudoren van jaren, do wijzeren, dc ornstigorén niot
nmar zochton hen gaarne. Beide zwagers waren voor mij ko
lossen n. vastheid van karakter, on alJoo uitnemende xequot; pelsquot;
B-clen zyn .n hun tyd maar gedceltelyk begrepen altl Z in
want zij deelden don tydgelst i^ nL:.' ^^ZZ
Inbsp;FrultkuMiy jroor-

t ctor,:m?'rnbsp;Maar

nu fcilnjk. Deze tweo leermeesters van mij in het snel dor

^

„even. ^y waren het, d.o my gaven van hunne talenten. Aan

zinbsp;ik do grootste verpligting, wan

zyne vasthou verhet hem nooit, en nooit kwam er ee,! woo d
mt zyn mond, dat niot juist was.

„Myn lieve Vriend! dat heb je mis,quot; heb ik ontelbare malen

van hem gehoord, zoodat hot mi,quot; nog in de ooren klinkT k

b er met eenmaal aan gedacht, te twyfelen aan zyne uitspraak.

hn wat kan u dan hoilryker zyn, dan zulk eene stem vaLulk
oen man van jaren?nbsp;vanzuik

Skuucuikk heeft my in Amsterdam met besten raad bijgestaan,

on IS my als een vader naby gebleven tot aan zyn dood. '
BAcn (den vader) zyn my altoos dierbaar geweest en blijven dit

MIJN YEIITIIEK NAAR ROTTERDAM.

J. vax der Hoeven was lector aan liet Bataafsch Genoot'
schap der proefondervindelijke wijsheijeerte te Rotterdam en med.
doctor aldaar, en gaf les aan apotliekers-lcerlingcn iu do plant-
kunde. Hij word beroepen als Buitengewoon Hoogleeraar in de
zoölogie te Leiden, om Reiniiakdt ter zijde te staan, on liet
mij vragen, of ik hem to Rotterdam wilde vervangen; dan zou
ik lector worden bij het Bataafsch Genootschap, de twee ziekon-
busscu bekomen, die hij had, en ik zou alzoo aan do Maas
tamelijk zoo wel zijn als aan hot IJ.

Thijssen, W. Vuouk, allen raadden het mij af; doctor v. Ilos-
SEM was er ontevreden om; mijno ouders waren er tegen;
J. F. L. Schröder raadde het mij af; G. Moi.i. noemdo het
oene dwaasheid, en ik deed het toch, nadat ik zeven maanden
in Amsterdam geweest was; in Februarij 182G zat ik reeds
aan do ;Maas. Al de argumenten contra verstond ik best, maar
ik ging. Ik had in Amsterdam moeten blijven.

Mijne verplaatsing is niet door mij bepaald, maar door ande-
ren. Daarin ligt mijno verontschuldiging voor deze fout.

Amsterdam geeft u voor uwo beschaving, wat ons land
geven kan. Yoor wetenschap en kunst is er veel. Ik orkcndo
dat opregt. Bovendien was ik er door beste menschen har-

telijk ontvangen, en had ik niet tV» bezwaar in «enig op-
zigt, integendeel zoor veel uitnemends in mijn aangevangen

'quot;quot;do'fout om van daar te gaan was dus om dezo redenen reeds

zoor groot en kon do verdenking van willekeur ligt op uuj
doen laden. En dan do tweede fout: om naar Kotterdam ro

gaan, waar in 182G oen mensbh van studio een vreemdeling ^ as.

Jongo menschen, dio zich iu do maatscliappij vestigen
zullen, behooren vooraf goed to ovorloggon cn dan to blijven
waar zij zjjn cn waarin zij zjjn opgetreden, tenzij zoei o\
wegende redenen zich daartegen kanten. Die redenen bestonden
bij mij niet: ik volgde onjuist den drang van anderen.

De fout is zoo groot, dat ik gemeend lieb mjj daarover al-
hier to moeten verantwoorden.

En laat mij or dit bijvoegen: ik heb meermalen grooto fouten

begaan, daartoe aangespoord door anderen. Degene, die do
me°thodo kendo, kon mjj ligt bewegen. Mjjn vertrouwen op
mensciion is dikwerf voel grooter geweest dan mijn '^o^rzigt^
want dat vertrouwen won liet menigmaal, waar het 'oe e
doorzigt meester had bohooron to blijven. Altoos had ik we
oeno A/iuugt;ilt;/ van do w^'larheid, wel een vermoeden, dat he
niet zuiver was, maar hot vertrouwen, zoo het net fijn ge-
sponnen was, deed mij dat vermoeden verdringen, veelal om ei
beschuldiging van mij zolven, dat ik niet volop vertrouwd lia^
Do uitkomst loerde mij dan later — opmerkelijk genoeg,
niet voor oen volgenden keer.

Ik ging dan in 1826 naar Kotterdam.

AVerkelijk werd ik loctor aan het Bataafsch «cno^o^scin^^^^
gewerden mjj de twee ziekenbussen, zoodat ik
rond gonoesheer to Kotterdam on oeno zoogcnaama
De Vthokors, eigenaars 7quot; oenen —
v. i). iiokvkx lossen gogevonnbsp;''quot;^'t to zotten. Jfaar ik

kwamen mij spoedig vragen, dionbsp;cn liet niet

zei rondweg, dat ik van botanienbsp;^o^^nbsp;,,,,,

kon doen. En op hun quot;quot;^^oord , dat 1nbsp;^^^^^

dat ik doctor Avas in do pharmacie, a»tAgt;oord

daarin doctor was, maar niet nederig kon zijn in oene zaak, die
mij in waarheid onbekend was.

Zij hielden bij mij aan; cn overwegende, dat het hoog tijd
werd, dat ik iets van botanie leerdo ; overwegende, dat ik altoos
mijne discipelen eene les vooruit kon zijn; overwegendo, dat
er nog wol andere boeken over botanie zouden zijn dan do
drio, die ik toen had : Wildenöw on de Philosophia hotanica
en het Sijstcem van Linnaeus , ging ik naar oen bookverkooper
on kocht cr Simienoei/s Anleitung, on toon do heeren apothekers
terugkwamen om antwoord, nam ik het mandaat aan.

In den horticulus leerdo ik dagelijks zes planten on repotecrde
ze des Zondags, zooals van IIeusde aangaande quot;wvtteniiacn
getuigt iu zijnen brief aan Ckeutzer :

„O saliitarc rcpetitionis
„Consilium, nee unquam
„Satis pracdicanduni.quot;

Binnen 14 dagen stond ik botanie te doceren voor oen 40-
tal discipelen iu Catshoek bij do Rotte. Ik gaf de terminologie cn
het sexuale stelsel van Linnaeus , leerdo allo planton van den
tuin, door het systeem na to slaan, keiinou, en gaf nog een
weinig physiologia plantarum, zooveel als ik uit Wii.denow cn
Sprenoel zamcnbrcngon kon.nbsp;_

Dat botanisch onderwijs was alweder een weg naar mijn
volgend leven. Er zou eeno Ooneeskundigo school opgerigt
worden te Rotterdam, on do oudo hoer ue Fremery had mij
aanbevolen bij den president dor Provinciale Geneeskundige
Commissie, te Dordrecht vergaderende, Bouel, welke commissie
daartoe do voordragt had. Wat daarvan is geworden, nader.

In den herfst van dat jaar (1826) woedden er te Groningen
en in Noord-Holland bedenkelijke koortsen, die een tal van
menschen, on daaronder ook geneeskundigen, aan hun leger
bonden en velen ten grave voerden. To Groningen was hot
het ergst. Ik had te Rotterdam mijno ziekenbussen en daarbij

OCH doel dor diacoiiic-armon oii ooiiigo weinige partikuliore ziokoii;
maar ilv Jiad best do golegonbeid om naar Groningen to gaan,
zoolang er nood was, en dan terug to komen. Ik schreef dit
aan II. c. van ILvr.r., dio onderwijl to Groningen professor
geworden was. Zijn antwoord was, dat er geneoskundige hulp
genoeg was, en ik or dus niot noodig was. Dit was niet juist,
want eenige dagen daarna vernam ik, dat er studenten van
Utrecht heen gegaan waren op dringend verzoek der Groningers.

Weinige dagen later ontving eon jong modieus tc Kotterdam ,
Koklants, een best mensch, een berigt op straat van Dr.
iiuiieutus vax i,ex IJoscH, tocu prosidont der 1'rov. Genees-
kundige Commissie, dat hem zoo even een brief geworden was
van den Gouverneur van Noord-IIoIIand, inhoudende, dat bijna
tlo geheele bevolking te Hoorn ziek was, on er slechts Óen ge-
neesheer was, nog gezond genoog om anderen to helpen.

Hoelaxts deeldo mjj dat dadelijk mede en wjj besloten er
been te gaan. Wjj verzorgden spoedig onzo eenvoudige zaken,
namen van vax dex Dosck een brief mede aan den Gouverneur
vax Tets vax Gouduiaax, plaatsten ons in oen rijtuig, en waren
'les avonds to 9 ure reeds aan het huis van vax Tets to Haarlem.

De Gouverneur deelde ons mede, dat hjj den volgenden mor-
gon vroeg naar Hoorn zou rijden, en wjj dedon lietzellco
on gingen daar naar hot stadhuis. Vax Tets was ons reeds
v(3ór; de Kaad was met hom vergaderd. Koelaxts en ik wer-
«len dadelijk geïnstalleerd; do menschen hadden reeds gehoord,
«lat er doctoren gokomon waren; door eon tal werden wij op
straat aangezocht en wij vingen dadoljjk onzo praktijk aan tot
«le avond viel en niemand ons moer op straat kon vinden, uon
volgenden dag vroeg gingen wij op weg. Wjjnbsp;ƒ« ^^^^

in twee helften verdeeld en gingen daar

noch armen,nbsp;en zagen den ganschen dag ziekennbsp;(ik nog s avond

«laar Koei.axts mank en zeer vermoeid was, ^^^^^^^ ^^
onder inderdaad gezegende

den zeer weinig doodon gezien. Na ongeveer y

«len wij naar Kotterdam terug, daar de doctoren van Hoorn

genoegzaam hersteld waren.

Noch IIOELASTS noch ik waren een oogenblik ongesteld ge-
weest.

Het is de schoonste maand in mijn gansehe leven. (IIoei.asts
en ik hebben over die expeditie eene brochure in druk gegeven
bij quot;Wijt en Zonen to llotterdam). Later ontvingen Roelants

en ik elk zes stukken zilver, vier voor thco, twee voor tabak; dc

eersto van do Staten der Provincie, de laatste van do stad
Hoorn, en bovendien een getuigschrift van de Maatschappij tot
Nut van 't Algemoen.

Bij onzo terugkomst to llotterdam was ons praktijkje ver-
dwenou; mijno twee busjes waren intusschen voor mij bewaard
en ook de diaconie. Er was te Hoorn reeds een storm komen
opzetten van hot Bataafsch Genootschap. In mijne absentie viel
namelijk do dag in, waarop ik mijno voorlozingen aldaar voor
do heeren van Rotterdam (20 voorlezingen in een winter, a 14 gl.
het stuk, dus summa ƒ 280.—) op hot Bataafsch Genootschap
moest beginnen. Uit Hoorn had ik geschreven aan het Bestuur,
dat mijn pligt mij tijdelijk naar Hoorn had gevoerd, zoodat ik
verzocht, die lezingen een weinig later te mogen aanvangen.
Het antwoord was, „dat ik er op mijn tijd moest wezen, of
„dat men anders een ander aanstellon zou.quot;

\Yat stond mij te doen? Dadelijk schreef ik aan Schuödeu
en Moll on de Fuemeuy (N. C.), wat er gaande was, on ^[oi.l
zette zich onmiddellijk aan hot hoofd van oen Nederlandsch
mouvement, waardoor dc leden cn leden-consultanten voor hun
lidmaatschap van het Bataafscli Genootschap zouden bedanken,
zoo men mij wegjoeg, omdat ik naar Hoorn was gegaan. „Een
„baliemand met diploma's zullen ze op eenmaal terugbokomen,
„als ze u wegjagen,quot; schreef Moll mij nog tijdens mijn verblijf
te Hoorn.

Niet zonder bedenkelijkheid vernam ik dan ook bij mijne
terugkomst in Rotterdam, hoo het stond. Weggejaagd werd ik
niet, maar ik ontving toch eeno duchtige vermaning, dat ik
zoo Imd durven handelen met eeno betrekking, die ik op m'i
genomen had: ik itad eerst 2^crmissie moeten vragen.

In het geheel waren er slechts 14 dagen verloopen na dci'

„„,spr„„kclUlc l.opa.„lc„ ,lag do,- opening vannbsp;- .

ik .0 innbsp;o tdorder: in

„eid _nbsp;^JZi behandel,1 had, om-

vereven, ....

r - -::: =

KoKiANTs en ik permissie aan onze overtuignig, otvv.)

ons lev'en welligt laten mogten?
—.....

dien »in- ,nbsp;i,.. e.,nbsp;^^^nbsp;,

fr°quot;quot; :r ,Se,r:;;:; »quot;'-C'................

opgevoed te worden.nbsp;^^^^^ maatschappij

'l)o overgang van student tot M vmnbsp;goede zorg ontvan-

is to groot. Men heeft tot ^ ^^^^ ^ou; men kent de
gen; mon leidt oen meer ofnbsp;^^^ „iet op. En d.e

Aanstaande bezwaren niet on ^^nbsp;J^^vorvallen u dadeiyk,

])Ozwaron

wachten u toch u.nbsp;- ,nbsp;treedt,

zoodra gü in do S-f ^de argelooze Jongeling,
Niemand kan hot u beteinbsp;^.j^^jcjjk behandeld wordt,

die hier wordtnbsp;_hon te weinig liefde woont,

dat er in de maatschappij dei inbsp;vrijheid, maar

Jeugd der Iloogoscholcn! geniet Aolopnbsp;^

Noch lloELAXTS noch ik waroii een oogenblik ongesteld ge-
weest.

Het is de schoonste maand in mijn gansche leven. (Roelants
en ik hebben over die expeditie eene brochure in druk gegeven
bij Wijt en Zonen to Rotterdam). Later ontvingen Roelants
cn ik elk zes stukken zilver, vier voor thee, twee voor tabak •, de
eerste van do Staten der Provincie, de laatste van de stad
Hoorn, ou bovendien een getuigschrift van do Maatschappij tot
Nut van 't Algemeen.

Bij onzo terugkomst to Rottordani was ons praktijkje ver-
dwenen; mijne twee busjes waren intusschen voor mij bewaard
en ook de diaconie. Er was te Hoorn reeds een storm komen
opzetten vau het Bataafsch Genootschap. In mijne absentie viel
namelijk de dag in, waarop ik mijne voorlozingen aldaar voor
de hoeren van Rotterdam (20 voorlozingen in ecu winter, a I t gl.
het stuk, dus summa ƒ 280.—) op het Bataafsch Genootschap
moest beginnen. Uit Hoorn had ik geschreven aan het Bestuur,
dat mijn pligt mij tijdelijk naar Hoorn had gevoerd, zoodat ik
verzocht, die lezingen een weinig later to mogen aanvangen.
Hot antwoord was, „dat ik or op mijn tijd moest wezen, of
„dat men anders een ander aanstellen zou.quot;

Wat stond mij te doen? Dadelijk schreef ik aan Scuködeu
on Moll cn de Fuemeuy (N. C.), wat er gaande was, cn Moll
zette zich onmiddellijk aan hot hoofd van oen Nederlandsch
mouvement, waardoor dc leden en leden-consultanten voor hun
lidmaatschap van hot Bataafsch Genootschap zouden bedanken,
7,00 men mij wegjoeg, omdat ik naar Hoorn was gegaan. „Een
„baliemand met diploma's zullon ze op eenmaal terugbokomen,
„als ze u wegjagen,quot; schreef Moll mij nog tijdeus mijn verblijf
te Hoorn.

Niet zonder bedenkelijkheid vernam ik dan ook bij mijne
terugkomst in Rotterdam, hoo het stond. Weggejaagd word ik
niet, maar ik ontving toch eeno duchtige vermaning, dat ik
zoo had durven handelen mot eene betrekking, die ik op mij
genomen had: ik had eerst permissie moeten vratjtn.

In het geheel waren cr slechts U dagen verloopen na dc»

„„„pro,.kol,Jk l,opa„Uc„ .lag a«- «pomng v«quot;nbsp;Jquot;;; ;; .

gon;.oo„ ik .0 i,,nbsp;»■'ir O oetorder: i„

„eid _nbsp;.„cn mij ho„ando,dl,ad,on,.

„het zeggen.quot;nbsp;Rotterdam waren autoriteiten on-

ons leven welligt laten mogten?

W.j gingen en vroegennbsp;,,, Ijataafsch Ge-

En zóó waron de heerennbsp;^^.Hezingen, dion

nootsehap, dat zij, daar ik, m plaa s vannbsp;O a oo 1 . ^

winter er slechts 18 houden kon , ^^^^^

^vnifpr f28.— inhielden van ƒ ^öw- •
voornbsp;^nbsp;Jen te Hoorn, die wy nog

A^oeg nu daarbij, d.it lt;lt „enbsp;doctoren weder

onder behandeling hadden , toen d I -msd

gezond waren, deelsnbsp;, ' ^^ ^^ Hoorn voor mij

hlovon tot zü hersteld waren, en giJ ^^eet, uai

is te -root. Men heeft tot nunbsp;; ,non kent do

; mon leidt een meor ofnbsp;^ i'.iet op. En die

Aanstaande bezwaren nietnbsp;onnbsp;overvallen n dadelijk,

„ezwaren wachten u toch m me g o j ^^^^^^^^^^^^^
zoodra gij in de S-f

Niemand kan het unbsp;.iendclyk behandeld wordt,

die hier wordt --vfeo^tooten, daar o^nbsp;^ te weinig liefde woont.

dat er in de maatschappij der menbsp;^^ ^^^^^

Jeugd der Hoogescholen! gometAoloi ^

meng, niet een weinig, maar veel ernst onder den jok; dan
zijt gij beter voorbereid voor hetgeen u later wacht.

Voor mijn deel moet ik naar waarheid getuigen, dat ik ge-
durende mijn kort verblijf te Amsterdam weinig van de ge-
noemde bezwaren heb ontmoet, maar dat zij mij , niet van do
bevolking, maar van alle autoriteiten to Rotterdam in volle
mate geworden zijn. In 182G en de eerste jaren daarna wist
men in Rotterdam niet regt goed, wat autoriteit zijn boteekent.
Dat is ook al eeno kunst, die een mensch leeren moet om haar
te verstaan.

Diaconie-praktijk, bus-praktijk, lessen in de botanie en voor-
lezingen over physica op het Bataafsch Genootschap des win-
ters! Ik heb die voorlezingen vier jaren gehouden. IJehalve licht
en galvanische electriciteit, ben ik de geheele physica daar op
mijne manier doorgegaan. Er was een goed kabinet voor statica
en dynamica; voor andere zaken ontbrak er veel. Voor geen
gulden werd er aangekocht voor die lezingen, zoolang ik ze
hield, want met Hoorn had ik het voor altoos bedorven. p]r was
geen thermometer, om in oen vocht te dompelen. Ik verzocht
er een; hij werd mij geweigerd; ik kocht or zelf een , en zei
alzoo op mijno lezingen, dat het mijn thermometer was, en dat
er in het geheele genootschap geen bestond of te bekomen ge-
weest was.

Ik scheidde later van dio voorlezingen, omdat mjjne praktijk
mij veel te groot geworden was.

Twee dingen had ik er mede bereikt: ik had mij leeren go-
wennen voor een publiek on uit het hoofd te spreken, hoezeer
ik het mecrendeel las, maar bij natuurkundige voordragten
moest ik toch veel vrij spreken; ten andere, ik had een groot
deel der physica doorgewerkt, cn dat, mot behulp der in histo-
risch-autieken zin uitnemende bibliotheek van het Bataafsch
Genootschap, op breede schaal gedaan.

Maar dat zijn enkel egoïstische redenen, zult gij zeggen. Welnu:
gij hebt daarin volkomen regt. Ik maak er geen aanspraak op, als
ongeoefend en jeugdig spreker, nut gesticht to hebben. Van dat
nut heb ik ook in de gevolgen niets gezien, niets hoegenaamd.

^[ijiie door Iloorii niet aangename verhouding tot de hoeren
Directeuren had gelukkig niet den minsten invloed op die tot
mjjne toehoorders, die vljjtig mijne voordragten volgden.

In die voordragten werd ik bijgestaan op voortreffelijko wijze
door den custos van het Bataafsch Genootschap van Os: een
jong man, die aanvankelijk do zijde van Directeuren koos on
mjj mijne taak toen niet ligter maakte. Maar dat duurde kort,
cn VAN Os hielp mij niet slechts, maar dacht voor mij, en kwam
mij voor bij alles, wat er voor de voordragten to doen was.
Aan het gelukken der proeven ontbrak door zijne zorg. nooit
het geringste, en het verdroot hem nooit, om met krijt op
borden do schoonste en uitvoerigste teekeningen te maken,
zoo noodig voor elke voordragt, zoodat ik, waar mjj werktuigen
ontbraken, toch alles duidelijk en helder kon doen spreken.

Van Os werd spoedig mijn goede vriend. Ilij is reeds lang
vau hier verhuisd, nuiar ik bhjf hem steeds hartelijk dankl)aar
voor al zijne goedheid.

lijj mijne voorlezingen op het Bataafsch Genootschap had ik
alle mij voorgekomen schrijvers geëxcerpeerd en alle behoorlijk
geciteord, zoodat ik dacht, mijn leven lang er wil van te zullen
hebben. De muizen hebben alles opgegeten of volkomen onbruik-
baar gemaakt: vrucht van jaren studie voor de muizen!

Sedert dien tijd heb ik geeno wetenschappelijke aanteekenin-
gen meer gemaakt; men zal er na mijn dpod geene enkele
vinden. Zoo leert men van muizen!

Alijne lessen in de botanie werden in dion apothekers-tuin den
volgenden zomer (1827) herhaald. De zaak der Geneeskundige
school was gevorderd; ik had aanvankelijk een lectoraat in che-
mie begeerd, maar dit was toegezegd aan mijn collega A. G.
van Stii'uiaan Luisciüs, zoon van den beroemden Delftschcn
geneesheer. Ik was nu eenmaal botanist, on ik zou dus lector
worden in botanie en materies medica.

De school werd opgerigt (op deu dag der inwijding zat ik
voor het sterfbed mjjner aangeboden Moeder te Utrecht), en

L ^frquot; T 'nbsp;Haax, (later vax Balen),

J^andt (over d.en uitnomeiulen vriend, die later Hoogleeraar tê

t Ti ^^ levensberigt bij Wux en Zoxex
net licht), Noutieu, Stipkiaan en ik; ik in do botanie on
ipuiaax m de chemie. Toon Stipuiaax benoemd was, deinsde
lU echter voor de chemie terug; bij de eerste plannen tor op-
'gting der Geneeskundige school had hij er zich voor boreid
onmorv :nbsp;Soneoskundigo praktijk was het hem

I lTbot^'Tquot;*'nbsp;-tonscha . bij te houden.

T'^quot; chemie niet aan en bedankte

uit totnbsp;E,- Wiik,

voorli'efdonbsp;' LiT''^ jr 'quot;' quot;

ik aUnbsp;^ • ;nbsp;tegenover de botanie, waarvan

Ich Ltd t kletenn ^^^'l- ^^ -ü-keuze l

Er was een t U ? tnbsp;quot;-t.

ruimschoots mtÏntLquot;' '? ^^ ' '

misch laboratorium op..eriPlV quot;nbsp;^l'^avo een che-

Beste gelegenheden aCo

toehoorders op „nj„e lessen! I.,, TfT'

l^ogreep, dat ik onderwijs gov^nll,nbsp;^^

quot;gt; schrik niet, _ i„. chomlonbsp;'nbsp;«af het - ik bid

-ateries medica,nbsp;PUarmacologie. botanie,

baarbij p.,etische oefoL^eri ^et IbTTquot;-

quot;og voorlezingen overnbsp;, ''^^oi'atonum. Daarbij dan

^ijno gcnet.sku:i ^e'^k i i-Tnbsp;Genootschap,

Altoos slechts 4 nnbsp;^ ^ ï® liet genoe-^-

VOO., .nijne „rak.UK - -ü..»nbsp;^^arrS

,„aderde,, da,,nbsp;,

«lat nooit bezwaai'U wub,nbsp;^ _„,,„„„ ^nto eeno uitnemende

Do overmoed der jeugdnbsp;- ^ ^^ ^^ leeren loopen

hoedanigheid. Wie zal quot;nbsp;^^ ^^ ° blootstellen om uw
als kind, wie u aan

hersenpan tot Bphjtens «^u^ te val ^nbsp;^^^^^ ^^^

„.aenkendlioid uwenbsp;,e gaan, die u

u do kracht geven, omnbsp;trachten u op do schouders

° doT o,:i„ ..c „.00.0

i, dco,. uwnbsp;althan. .onder ovennaod

kwaamt gij or niot.nbsp;aangekomen kwecke-

Onder de bij de opr.gt.ng s gt;0 1 a ynbsp;^^^ ^^^

lingon waren vele anderenbsp;^/^on to Dordrecht

./rurgie. De school ^nbsp;^^^^nbsp;geëxamineerd

„iet als chirurg of «^s ^nbsp;'nbsp;De examens

worden, of mon moest «P J« - ^nbsp;, Heden en de

waren toon provinciaal ^^nbsp;Ickten het mij m

patronen, en do ouds 0 quot;^quot;quot;quot;^^^oor mij allerlei kwes-

den aanvang

„Ues bolnUvc gomaKK uj , ....
voor tc leggen, om to ^ Iken cn vonden l.ct,
it iet. nietnbsp;: bo.w«ren tc boven,

en .oodoendo kwam A vrnbsp;,nbsp;„,ar .org c

Ik .cLreet toen vooi .U mijnenbsp;belioefdc

,„ecr cn n,eer, dat ik .quot;ü-nbsp;'nbsp;methode om

te raadplegen. J. v.^»nbsp;•nbsp;„.odedceMo, hielp het m,j

,nii voor münc lc».cnnbsp;gebrnikto ik toen te vee

gcmakkclukcr maken. V«quot;' quot;nbsp;„ƒ„ ,l„,:v„x was: g«»d

Ltenrs tc gel^k. Dc ^ ^rrlal hch ik opgevolgd,
auteur voor elk vale, tu

r.vuT mijn besten vriend te mogen

Midden in het goluk van LAgt;ur J

noemen werd dezo naar Amsterdam beroepen als Iloogleeraar.

ziel entnbsp;^^nbsp;gesebeiden, maar ik bad twee

zmkenbnssen. Toon Lakigt;t, die eene grooto praktijk bad, naar

vertrok, beval hij mij bij al zijne menschen aan
M zioaaar mij „p eonmanl i,i do koots (herdenk Wokdek do„
8C iiidor) en ni eoii ruimen geneMkundigen werkkring, waardoor
'nbsp;was, dos nemers vau 7 uro, de. winters van

O ure tot de, namiddag, 5 uro zieken to zicu, ou dan de avond-

inkorten 'nbsp;»•«'quot;quot;quot;«'quot;»PI'olÜl«' liemooijiugon

quot;Ü het Bataafsch aeneotsclia,, volgde !). ]•■ van- „n, Past
Tquot;nbsp;Icetor^to;, aar de Go:

aus „,ioo„ d 'eiiio,! ih:;:::;;:quot;; ,Ciquot;:rrd::,;r
alle:,'quot; ^ T'vX™ 7

™ hadden, onnbsp;^^ tT^i

Slaap had ik weinig noodig; dus bleef ik bil ,niin • ,

^vakon, als er „ood was, cn dan weder in 1 ? ?

tot 80 visites daags was regel, en ni 1 „,

van mijne praktijk waren Ho.oóo Tnbsp;SoUl

vragen deed ik nooit; dio mij niet honnr.nbsp;quot;

-ton, en mijne roLüngen ^ ^^^^

opengelaten, bij do minder gegoed n meJ

govuld.nbsp;b^öOeuen met een minimum in-

stand.nbsp;„1 fpU liii vele en zware

vïr u quot; I uwcn°ku„uo leve, c„ opdat Mi vóór

Ld ,:o7oe., weinig tot r„,t moge kunnen komen

iolera, veor denbsp;eene a nie d n

en ligchaan, eennbsp;quot;Con'd'gobieven, l.oe.oer ik

In de eerstenbsp;Vf, d „ „ogenWikkon. gt;tiine

toen iu weken niet ««''»P^'V Ïl'air d„7 ad ik er uit in
4 ureu waren mjj uietnbsp;winter. Hel«.»'

don l,erf,t eu her.telde ju,j wede j» gt;
vjjand kwam de., volgouden gt;^ou,er «ode ^^^ ^^^^^ ^^^
„aaide ziel,; voor slapen w.a» geennbsp;^^nbsp;„.„,

epidemie metnbsp;, Tt om te kunnen sjapeu

heengegaan, toen had .k ''quot;/ quot;quot;.„gd, do afkeer van »lapen
verloren. Ue brand in m,,uo eersto Jnbsp;,,

en do eholora hobbennbsp;„%,eden nan.en toe, .ooal.

jaren te doen vcrheze... Mj 'nbsp;Niet slapen, slecht

hel gaat; Uicuteb zegt:

IX. v„.cl,ii„solo„ JC blr

memorie „as „val- iknbsp;'nbsp;quot;PS'l'ovon; mjjno

to barsten 10nbsp;lt;gt;' 'quot;ün l.oofd dreigde

e-u .ego, v^nX,:nbsp;r' quot;quot;quot;quot;quot;

donken ontvallen.nbsp;°nbsp;quot;as mij hot

dc';:!;:quot;™!::',::' V'nbsp;vor.oo,..

anderen doetor to n? 'quot;quot;'Sosohenkon hadden,
gt;.oid nitgenomen n ir r''nbsp;quot;»quot;quot;j'

-el na kranfei^-ghLr:;'quot;quot;

mijn „mannêns „ „^'j^tquot;'i'r'nbsp;'

Oquot; 01, een „ooi meest quot;'lLtquot;quot;„

«ool'rnbsp;T' quot;«'^-'«-..o.,

veel inspanning; lozen sohriÏvo'n ! 'nbsp;»Ü 'o

'quot;quot;dorde n„j; egervL r'l

gt;o«or.arss,j,' dat^Lvrvniiin'

1quot; 1S30 „as het merkbaar botor, zoorat ik quot; ,
toost der Utrechtsei,0 Iloo-eseheol 1^0^!
vatton van oone hreedore .rak ^do'TSo'quot;''/?'

»»quot;t mUno horsenon lieten niet moe t f
quot;■«.ouden, en wel rijdo,: d n ^^ sZ ,:!•

—O» .i... Ik bieor dniwei:iVX\;:r,r;t;

tijdstip, dat ilv te Utrecht, in 1840, als hoogleeraar in de schei-
kunde beroepen werd. Volo mijner oudo patiënten hebben het
mij euvel geduid, dat ik niet bjj hen bleef praktiseren, dat ik
niet terug kwam. Ik verklaar plegtig, dat ik het niet heb ^voiwe»
doen. Wel boterde ik, cn langzaam meer en meer, maar oeno
geneeskundige praktijk weder in to gaan: sedert 1835 is het
mij onmogelijk geweest tot op den huidigon dag. Die angsten
on zorgen, die droefenis, dat verkeeren tusschen hoop en rrees,
dat gejaagde: eenmaal zóó gekraakt, is men voor altoos voor
zulk een bedrjjf verloren.

Onder al mijno geneeskundige bemoeijingen on onder het
geven van lessen liad ik vroeger, eer ik ziek werd, rustige
studio niet nagelaten.

Wie echter mijn arbeid van vroeger en later mogt inzien,
zal bespeuren, dat ik vóo'r het jaar 1835, zoolang ik in de
geneeskundige praktijk mjjne beste krachten on bijna al mijn
tijd besteden moest, in do practischo chemio woinig meer
geleverd heb, dan ik als student had kunnen doen. Chemie
was door mijn onderwijs aan do Oenoeskundigo school mijne
lievelingsstudie geworden, maar ik zou onwaarheid spreken,
zoo ik zeide, dat zij mij het moest heeft aangetrokken. Ik
vond haar aangenaam, maar do wiskunde, do storrokunde, do
natuurkunde zouden rnjj aangenamer geweest zijn. Van wiskunde
had ik echter geene genoegzame gronden gelogd, om, bij prac-
tischo geneeskunde, in parenthesi wiskunde, storrokunde of
natuurkunde to gaan voegen. Do besclirijvendo wotenschappon,
als botanie en zoölogie, trokken mij niot genoeg moer aan.
Van alles was chemio onder de natuurwetenschappen bjj mijn
bedrijf als geneeskundige mij het moost boreikbaar, cn dan het
meest naar mijn zin onder het mij bereikbare.

Maar terwijl ik dc chemio zoer wol leerde en do feiten m.y
eigen maakte, ontbrak mij door mjjno praktijk als goneoshocr
do mogelijkheid, om eens ergens elders in eene goede analy-
tische school tc gaan, cn vóór 1835 ook do tjjd, om den langen

1'22

weg van zookon in dc cliemischo praktijk, vooral in de analy-
tische, zelf op te gaan. Ik schaamde mij genoeg over mijne
onkunde, maar voor den doctor in de geneeskunde bleef niet
anders over, dan een onervaren analytisch scheikundige te zijn.

Al mijn arbeid vóór 1835 draagt van die onervarenheid de
overvlocdigste blijken. En wie or mij om veroordeelt, hij worde
maar doctor en doo maar dagelijks GO—80 visites.

In 1835 werd ik buiten mijn toedoen door overmaat van
inspanning tor neder geworpen. Bijna geeno goneoskundigo
praktijk meer; langzaam herstellende, kwam ik weer in het
laboratorium, en ik vuldo toen aan, wat mij ontbrak en wat
mij als student had behooren geleerd te zijn. Alle methoden
van analyse beproefde ik en ik zetto mij tot onderzoek van
alles. Mijno krachten namen toe, en ik werkte bijna den gansehen
dag in het laboratorium, zoodat ik in 1840 een beroep naar
Utrecht in de scheikunde durfde aannemen.

Dat ik, nu eenmaal aan do chemie grondig beginnende, niet
dadelijk gereed was, behoef ik niet te zoggen. Ik had nooit
van iemand goed zien filtreren of een trechter zien kiezen,
nooit, om kort te gaan, van iemand één onkel goed experiment
gezien; dien ten gevolge had ik eeno menigte gewoonten van
geheel cu al eigeudomnielijken aard, kwade eu goede. In mijno
jeugd vond men niet, zooals later, do operatics juist besclirevon
011 mot houtsneê-figuren toogolicht: over ojieraties werd ner-
gens gehandeld. Do Manipulations van Fauaday was het eerste
goedo boek daarover, een boek, waaraan ik groote verpligting
heb en waarvan ik, toon ik vrijen tijd kreeg voor practische
chemie, een consciëntieus gebruik heb gemaakt.