ÜISQUISITIO CRITICA ET HISTORICA

C L E M E N T I S R O M A N1

PKIOKE AD CORINTIIIOS EPISTOLA.

DISQUISITIO CRITICA ET HISTORICA

DI

CLEMENTIS ROMANI

PRIORE AD CORINTHIOS EPISTOLA.

QUAM,

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

EX AUCTORITATE RECTORIS MAGNIFICI

HENRICI EGBERTI VINRE,

THIOL. BOGT. IT PROF. OED.
NIC KON

AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU

IT

NOBILISSIMAE FACULTATIS TIIEOLOGICAE UECHETO,

summisque in THEQLOGIA uonoribus ac privileoiis
IN ACADEMIA bhENO-THAJECTINA

BITI IT LKGITIMI CONSEdUENDIS,

PUBLICO AC 80LEMNI EXAMINI SUBMITTET

ECCO EKKER,

Hheno-Xrajectinus.
D. II M. JUNII ANNI MDCCCLIV, HOKA I,

■oamp;ixax««-

trajecti ad riienum ,
apud KEMINK et FILIUM, tïpogr.

MDCCCLIV.

PARENTIBUS

OPTIMIS CARISSIMIS

SACRÜM.

9ff

'i'amp;i

PRAEFATIO.

Âcademiae apatiis decursis, disputatione conscribenda
summos in Theologia consequi honores vehementer cupie-
ham, sed ejusmodi disputatione, in qua elaborans tneis
ipse prodessem studiis. Quod meditantem amplus Histo-
riae Eeclesiasticae campus in primis me alliciebat, quo-
niam a pueris inde Historiae studia in deliciis habueram.
Prima autem Ecclesiae Christianae fundatae tempora,
quamquam multis historicarum dubitationum tenebris in-
voluia, quo tamen et graviora su7it ad explorandum et
ad fidem nostram firmandam digniora quae cognoscan-
tur, eo magis animum meum ad se verterunt. Per non-
nullos igilur menses disquisitionem dogmatico historicam
instituebam in Patres Aposiolicos, qui, proxime post
Âpostolos veritatis fontes scripta mandati, summo sane
loco sunt habendi. Sed a gravissimo hoc et pro juveni-
libus viribus fortasse nimis amplo labore, in quo totus

- VUT -

occupatus eram, ecce, derepente Vir Clar. Ililgenfeld,
Prof. Jenensis, me avocat, qui postremo suo opere edendo
doctissimo ejj'ecit, ut mea opera, in iUa re tiavata, su-
pervacanea esset. Ilaud sane jucundum est juveni, qui
in talibus studiis totus quasi vivit, extemplo ea dimittere!
Quis igitur miretur, me nec a proposito prorsus desi-
stere potuisse, et post universam rem accuratissime ab
Ililgenfeldio elaboratam, partis cujusdam accuratiorem
disquisitionem neque inutilem et viribus meis magis ac-
commodatam habuisse? Praeterea Patrum Apostolicoruin
unus ob authentiam a nemine fere in dubium vocatam
dignissimus est, in quem, adhuc quippe non satis ex-
ploratum, denuo inqxdratur. Ilac igitur in re omnes
animi vires mihi, vera Historia duce, adhibendas esse
quum ipse statuissem, Vir Clar. Roy aards hoc meum
propositum probavit. Cujus cari praeceptoris futuro
auxilio fretus, novo ardor e rem iterum aggrediebar.
Sed ejus consiliis, eheu! vix inchoate opere, privabar.
Et sic quidem totus mihi relictus, ardentissvmo tamen
studio in rem mihi propositam incubui. Quibus igitur
vitiis meum opusculum labor at, quae vereor ne permulta
sint, ea non socordiae inertiaeque, sed ririum tribuenda
sunt parum his in rebus exerdtatarum tenuitati et arctis
juvenilis scientiae finibus. Sed eo majore etiam fiducia
benevolentiae V. V. D.D. {si qui erunt, qui hoc meum
opusculum attentione sua dignum habeant,) etiam atque
etiam illud commendo; quorum recondita doctrina me
tironem admonitum quidem, nec tamen repudiatum iri
confido, eodem quippe veri amore, quo Uli flagrant,
dxictum.

— rx —

Frius vero quavi ipsam rein aggredior, duld mihi
ofßcio defungendum.

Pro omnibus, quae vos, Carissimi Parentes, pro me
et fecistis et nunc etiam facitis, gratiam referre, vestro
in me amore dignam, id quidem tota mea postera vita
poterit, Deo dicata, cujus me veneratione et amore a
teneris imbuistis, poterunt vota mea pro vita et valetu-
dine vestra; sed nulla verba de grato meo erga Vos
animo, cujus affectus magis sentiri quam describi potest,
id valebunt. Nolo igitur mullus esse hoc loco; id tantum
ex animo vovens, Deus O. M., quod vestrae vitae reli-
quum est, et ceteroquin felix faustumque reddat, et mea
etiam vestrorum benefactorum memoria exhilaret! Vestrum
semper mihi exemplum oh oculos. sit rneque ducat; quod
si fiet, vera animi iranqidllitate, quae ex Deo oritur,
fruar.

Deinde Vos omnes, qui ad me erudiendum et docen-
dum operam vestram contulistis, Aestumatissimi Prae-
ceptores, pro curis et monitis vestris grates, quas ex
pectore fundo, accipite! Ante omnes hoe loco Royaard-
sium nostrum appellare vellem, qui sapientibus suis con-
siliis mihi prodesse, quocumque modo poterat, semper
voluit; sed eheu, e medio suo doctrinae curriculo illutn
nimis maturis fatis ereptum Acade.mia nostra, discipli-
nae, quas docere, illustrare, amplificare solebat, Christi
ecclesia mecum lugent!

Tibi, Vir Clarissirne Vinke, qui benevolentia tua me
prosecutus es, pro auxilio consiliisque tuis, quae mihi
nwnquam recusasti, gratiam habeo referoque.

Tibi vero, Aestumatissime Promotor, Vir Clarissime

Bo um an, qnomodo satis dignas grates agam pro juve-
nili ilia et indefessa alacritatc, qua, quamvis corpore saepe
infirmus et aetate jam provectua, imperfectum meum et '
tenue opusculum corrigere voluisti? Deus 0. M. corporis '
animique tui vires firmet, ut tua praecepta et consilia '
plurimis etiam in posterum prosint.

Tibi quoque, Ilonoratissime Opzoomer, publice hic '
gratiam meam refero pro veritatis Ulis effatia et philoso- |
phiae praeceptis, quae per triennium ex tuo ore perdquot;
pere mihi licuit, quibus ad veritatem mihi unicam et |
regiam illam viam ostendisti. Diu etiam valetudo tua
sustentetur, ut verae doctrinae saluti prodesse et Almae
nostrae Matri ornarnento esse pergas!

Hisce ominibus in lucem editum specimen studiorum
meorum benevolos, precor, habeat lectores, et, si fieri \
possit, exiguum etiam lapillum ad exstruendum magni- !
ficum verae Doctrinae templum conférât

Valete, amid mei! Valete omnes, quibuscum in pul- |
cherrimo illo templo versari et delectari mihi licuit; ne \
umquam obliviscamur, fructus nobis in humana societate \
percipiendos in Almae nostrae Matris spatiis crevisse!

CONSPECTUS.

Pag.

introïtus, aroumenti momkntum..........xiii.

CAPUT I. epistolae aroumentum..........1.

II.nbsp;de opportunitate scribendi epistolam sive de

litidus corintuiacis, eo tempore aqitatis. . .nbsp;22.

III. v. et n. foederis in ep. usus.......45.

IV. de inteoritate epistolae.........69.

»nbsp;V. ep. doomatica indoles 8implicissima.....75.

VI. ep. scriptak tempus...........93.

VII. de viro cui ep. tribuitur.........106.

VIII. ep. authentia.............122.

INÏllOITUS.

disqüisitionis momentum.

Ilistoriac Ecclesiasticae in primis initia coguoscere
magni Christianorum interest, quia primorum saeculorum
indagatio ad ipsum fontcm, purum ilium atque uberri-
mum, veritatis nos reducit, cujus nondum inquinatac
erant aquae. Prima sane saecula, si quid video, liisto-
rico non arridere non possunt. Jesu certe vitam ex
fontibus ipsis inquirere cujusque thcologi pensum est.
Sed quid utilitatis ea disquisitio aflcrat, nisi item pro-
xima iis tempora nobis nota sint? Quare me judice
Apostolica aetas ct quae cam proximo excepit accuratis-
sime exponatur oportet. Nam aqua quo propior ipsi
fonti, eo purior esse solet. Atque primi Christi testes
Euangelium magistri beneficum atque salutarc optime
tradidcrunt; ex ipsius enim vel Apostolorum saltem ore

id acceperant.

Quibus accedit, (piod quae Apostolicam excepit aetas

permagna dubia historica excitavit, de quibus uunc etiam
sub judice lis est. Atque ejus explicatio proximis qui-
dem hisce annis saepissime tentata est, sed ad plane
contrarias sententias critici ad hunc usque diem tuendas
abierunt i).

Ex dictis patet, primi post Christum saeculi itera-
tam inquisitionem historicam et criticam summi esse
nostro tempore momenti. Ad quam indagationem animi
quidem voluntate me ferri sentio; verum et vires mihi
desunt, neque tempus eheu! sufficit. Quae tamen unr-
versa efficere nequeo atque aliis iisque magis eruditis
persequenda commendo, eorum partem aliquam hocee in
specimine tractanda suscepi.

Patrum Apostolicorum nomen habentia plura scripta
supersunt, quamvis non integra; verum Critica historica
iis non pepercit monumentis 2), quae pulcherrimum ejus
temporis conspectum nobis praebent 3). Nam, ut, Apo-
stolorum discipuli, inter hos et ecclesiae vulgo dictos
Patres in historia intermedii staut Apostolici Patres,
Apostolica eaque saneta simplicitate semet distinguentes.
Quamvis autem praeclarum in Ecclesiae historia locum
hi Patres tencant, tamen eorum scriptis, quibus tempus
omnia destruens pepercit, non ita favit Critica, quin

1)nbsp;Ne plures commemorem, h. 1. eitare sufficiat: Schweglcr ct
Loc hl er, das Nachapoatolische Zeitalter; Kitsehl, die Ältkatholische
Kirche; Rothe. Anfänge der Kirche; 'Qamp;n.r, die Z ersten Jahrhunderten.

2)nbsp;JaDi saeculo praecedente Tolandus omnium eorum autheutiam
negavit.

3)nbsp;De qua re videatur omnino V. 1). Möhler us in Patrologiae Tomi
I pag 51, uLi sie: »In den äussertst wenigen schriftlichen Ucberbleib-
selcn dieser Zeit treten dennoch schon die verschiedenen Grundformen
aller künftigen gelehrten Thätigkeit hervor etc.quot;

eorum plurima spuria vel saltem interpolata haberet.
Quibus de rebus magnopere etiamuune inter Viros Do-
etos disputatur in utramque partem, ut optime patet ex
opere reeentissimo de hoe argumento Hilgenfeldii:
Die Apostolischen Väter etc. Sic igitur renovati studii
utilitas facile nobis apparet, neque de disquisitionis lii-
storico-criticae, quae in iis versetur, momento quidquam
addere opus est.

Si plurium Virorum Doctonmi sequimur sententiam,
constat, nullum ad nos venisse scriptum, quod primo
post Cliri'stum saeculo certo certius tribuere possimus,
praeter Clementis Eomani epistolara ad Corinthios
priorem. Quam totam rem inquirere neque opus est,
neque hujus loci esset. Nam ex aliorum disquisitionibus
accuratis proficere in litteris sane licet. Una enim cum
scientiae progressu disquisitiones doctae debent mutari.
In antcccdentinm humeris stare successorem oportet qua-
vis in arte vel doctrina, si rite progressurus erit. Nam-
que aedificium totum denuo construere non opus est,
cujus tantum reparatio requiritur. Sic et nos ex alio-
rum conatibus fructus carpcmus hac in disquisitione,
neque acta jam iterum agemus, ne oleum et operam
perdidisse videamur. — Quare brevissimum conspectum
Patrum Apostolicorum, quem hocce in introitu dare
eupio, ex eruditorum accuratis disputationibus petere
mihi placet. Paucis verbis jam de his videamus.

Clementis llomani nomine, praeter priorem, de
quä agimus, fertur altera epistola vel potius fragmentum,
quod tamen ob styli diversitatcm et doctrinae. discrimen
non authenticum habetur, sed potius homiliae cujusdam
pars videtur esse, .lam Eusebius in Historiae Eecle-

siasiicae libri IH cap. 38 alterara epistolara dementi
auctori abjudlcat i). Eodem quidem modo, quo prior
in tergo Codicis Alexandriui nobis servata est, sed neque
Patrum testimoniis commendatur neque ullo aetatis, cui
tributa est, indicio. Ad unum igitur omnes interprètes
eam ad posteriorem aetatem referunt, vid. Ililgenfeld
1. 1. et llefele in Editionis 111 Patrum Apostolicorum
prolegomenis ad hanc epistolara.

Supercst epistola, quae tribuebatur Apostolo Barna-
bae, quam vero propter interna in primis argumenta
plurimi critici primo saeculo abjudicant, nec authenticam
habent. Typica ejus indoles, impurus allegorisandi mo-
dus, obscura nonnuraquam rerum expositie prima eaquc
pura christianisrai tempora nobis etiam rcdolere non
videntur. Nec dogmatum in ca est simplicitas, vid.
omnino Hefele, Das Sendschreiben des Apostels Bar-
nabas aufs Neue untersîicfit, Uber setzt und erklärt, Tüb.
1840 3). Ejus uuthentiam plerique negant, earaque The-
ologiae Alexandrinae fructum habent ex initio saeculi
secundi repetendum. Porro sub Ignatii nomine, epi-
seopi Antiocheni et martyris, septem ad nos venerunt
epistolae, quas vero spurias habent multi hodie interprè-
tes ob hierarchicara earum indolera et gnosticismi in
iis reperta vestigia 3). Neque de Ignatianarum epp. Sy-

1)nbsp;L. 1. sic Icgiiniis: - 'lariov 5' üj xocl Isxnipa. tij elvai Xiytrcu roü

kx-^ftsvroi iirtuto/»). OvSs yap xxOap^J t^j dTzouToXi/.iji ipOcüo^lai dnouü^tt
■rijv xlt;^pixxTi}px.'' 'll /iiv ouv KitjfiitvTOi bixoXcrfOxi/xivn ypafii npiZrtXoi, ad-
jicit historicus ad mubas cpp. distingucnJas, quaruui priorcra solaiu au-
tlicnticain habct.

2)nbsp;Vidd. quoque lyusdein V. 1). ad Putrum Apostolicorum cd. III pro-
legomena. Ililgenfeld 1. 1. ct Ritschl 1. 1. pag. 213 ct 274.

3)nbsp;Vidd. Hilg. 1. 1. pag. 268 scq., Baur, elie Tgnatianischcn lirifife

— XVI t —

riaca versioiie hoiiorificeiitius multi statuuut: Reuteri
Repertorium vid. Sept. 53. (iuibuscum epp. arcte co-
haeret epistola Polycarpi, episcopi Smyrnensis, ad Phi-
lippenses, quae etiam multis ad saeculum secundum vi-
detur pertinere, e. g. V. D. Hilgcnfeld l h Sed ab
aliis simplicem ob indolem ct externa argumenta authentica
habetur, vid. Lechler pag. 314 et Ilitschl, qui 1. 1.
inde a pag. 604 accurate et docte ejus causam egit.
Pastor superstes est, qui H e r m a e, viro Apostolico, antea
tribuebatur, hodie tamen vulgo Pii I papae fratri au-
ctori tribuitur, in primis oh fragmcntum Muratorianum.
Minime autem simplicem primi saeculi indolem nec cha-
racterem Apostolieum prae se fert, sed Apocalypticae .Tu-
daicae valde similis est. Li primis propter hierarchicam
et dogmaticam ejus rationem et Universe propter interna
argumenta ejus authentia negatur; Judaismi in ecclesia
typum nobis praebet. Ethicum quidein ejus consilium
est, sed minime pure Cliristianum •). Est tandem Ep.
ad Diognetum, tamquam ignoti cujusdam scriptoris
Apostolici opus se praebens, quae iii apologetico gcnerc

und ihre neueste Kritiicer, Tüb. 1848, polcmica rationc quod scriptum
est contra V. ü. Dunsen opus, cujus titulus est: Die 3 aechten und
die 4, unaechten Briefe des Ignatius von Antiochien, Hamb. 1847. Idem
V. D. ad Ncandrum scripsit: Ignatius und seine Zeit. Tum: Uen-
zinger, über die Aechtheit des bisherigen Textes der Ignat. Briefe,
Würzb. IS-IO ct Ullborn in Niedneri: Zeitschrift für historische
Theologie 1851, n. I et 2. Ilitschl tandem 1. 1. pagg. 418 ct 577.

1) Vidd. IIa feie 1. 1. pag. LXXXI, Rit sc hl 1. 1. pag. 297, Hil-
gen f cid 1. 1. pag. 159 ctc., qui hoc scriptum scculi secundi iniüo cx-
stitissD putant. Ejus authentiam antea defcnderant Gullandius, Lum-
perus, Möhlcrus, et Jachmannus iu opcrc: Der Hirt des Her-
mos, Kön. 1835.

poiienda est. Sed V. D. Otto ejus explieationem dedit,
Lips. 1852 ed. II, qua certo certius constat Justini
philosophi ct martyris hoe opus esse. Ejus authentiam
neque Hi lg. defendendam esse putat i), quam inter Apo-
stolicorum Patrum scripta recensenda non credit. Sic
igitur omnia ea scripta, olim Patribus Apostolicis tri-
buta, a criticis multis hujus aetatis acutis, recentiori
tempori et auctoribus tribuenda esse censentur, nam
Recognitiones et Ilomilias Clementinas atque Constituti-
ones Apostolicas hodie omnes Viri Docti pseudonyma
habent. Constat igitur illis ex scriptis solam demen-
tis Romani epistolam ad Corinthios priorem germanam
a plerisque interpretibus haberi. Scio quidem, scholam
Tübingensera hanc quoque spuriam censere, atque ad
posterius tempus referre. Sed universe ilia Hypercriticae
amans schola historiam quasi reconstruit pro suo com-
modo; atque in multis sola stat. Quare hoc prae cae-
teris ex aevo illo memorabili monumentum dignum ha-
bemus, ad cujus disquisitionem nunc transeamus. Si
commendanda est ipsa epistola tamquam omnium certis-
simum documentum authenticum primi saeculi, mea dis-
putatie ut laudetur, opto, ob expositionis simplicitatem
et studii sinceritatem. Etsi meus esse in primis cupio,
tamen e V.V. D.D. disquisitionibus, ut apparebit in
specimine, saepe profeci; quod tibi, benevole lector, non
ingratum fore nec prorsus displiciturum esse spero.

1) L. 1. vid. Iniroitus pag. 9 infra.

CAPUT PRIMUM.

CLEMENTIS KOMANI EPISTOLAE AD CORINTIIIOS
ARGUÜIENTÜM.

Per salutationem fere Apostolicam (Vid. Pauli ad
Cor. I epistola, ubi initium fere idem, II ad Cor., ad
Gal. Ephes. etc.) ab ecclesia Eomae quae peregrinaba-
iur 1) ad Corinthiacam ecclesiam scriptam se praebet epi-
stola nostra, quae videtur secundum caput LIX a tribus
legatis transportata esse, qui revcrtentes responsum secum
ferrent a Corinthiacis remissum.

Capita tria prima exordium continent de ecclesiae
Corinthiacae conditione pristina et praesente, quas sibi
invicem opponit epistola nostra, capitibus I et II prio-
rem, posteriorem capite III exhibens. Primo vero loco
auctor moram excusat quod non prius epistolam talem
misissent, nequc alio quo modo animum ad eorum sta-

1) Vid. Hebr. XIII vs. 14.

turn advertissent llomani. Ob succedcntes subito sibi
calamitates et res adversas i), Romanis quae aceiderant
ante epistolam nostram missatn, ad res, do quibus apud
Corinthios ambigebatur, tardius attendebant 2). Jam pergit
epistola, causam praecipuam scribendi exhibens, et eas res
ob quas Corinthi seditio orta esset accuratius tangens
et clarius explicans: de seditione impia et injusta agens,
Dei electis plane aliena, a paucis temcrariis et audaci-
bus hominibus mota, ct in tam altum insolentiae gra-
dum cvecta, ut Corinthiacae ecclesiae nomen honoratis-
simum ignominia afficeretur.

Ibi corum pristinam gloriam capitibus I et II accu-
ratissime describit auctor. Illi enim ab hospitibus ob
fidem et pietatem et hospitalitatem cum admiratione ma-
gni aestumabantur, Dei legem ct ecclesiae ordinem ob-
servabant, et familiae ac rcligionis officia explebant antea.
lidcm modesti erant et pacis amantes amorisque pleni,
sinceri et simplices; seditionemque omnem et scisma abo-
minandum putabant; ad omne bonum opus parati erant
iis laudabilibus tcmporibus. Sed cheu, quantum muta-
tus ab illo praesens Corinthiacae ecclesiae status erat!
Videatur de his caput III, ubi describitur plane opposita
huic laudi conditio, mali nempe saevientis fons et na-
tura. Ut e Veteris ïestamenti citationc palam üt, ad

1)nbsp;Domitiani nobis videtur hisce verbis indicare auctor pcrsecuti-
onem, quae alii de Nero nis sumunt. Vid. infra do epistolao scriptao
tempore locus.

2)nbsp;Non talia intelligenda, de quibus Romanos consuluisscnt, ut non-
nnlli interprétés, c. g. Cotelcrius, Ilefele et Bunson; ct quia
verbum im^tirio/xM id signifiearc potest quod vertendo expressimus, et
ob capitis XLVII verba: xat aür») ii dxoi] oj /jlóvov tl{ ri/»S{ ixùp^atv.

superbiam seditionis originem auctor rcfert, quam deinde
ut seditionem abjectorum in honoratos, ingloriorum in
gloriosos, stultorum in peritos, juvenum in senes de-
scribit. Tristem luget ecclesiae Corintliiacae conditio-
nem, ubi nempe justitia et pax procul absunt, Dei ti-
mor et fides et praecepta negliguntur, et concupiscentia
atque invidia prava regnant prae omnibus i).

Sic nobis adspectum Corinthiacae ecclesiae epistola
praebet, et in ipsum argumentum hoc simplex exordium
statim nos introducit. Incipit inde propriae cpistolae
pars prima, quae accuratius seditionis et partium studii
causam generalem tangit, quam postea in Corinthiacam
ecclesiam practicc adhibet. Admonitionibus capita IV—
XXII constant fere tota, et quidem exemplis Veteris
Testamenti in primis ornata sunt, unde maxime adhor-
tationes suas sumit et quibus exemplis monita sua su-
pcrstruit. Communes discordiarum causas primum adum-
brans, deinde speciatim se ad Corinthios vertens majore
vi pacem commendat epistola. Capite igitur IV Caini
et Abeli historiam enarrat, quae Gen. IV vss. 3—8 in-
venitur, tamquam cxemi)lo ea utcns, unde appareat in-
vidiam fratricidium primum secum tulissc. Per invidiam
Josephus vexatus est ct in servitutem redactus, Ja-
cobus a facie fratris fugit, a Pharaonis facie abirc

1) Verba »oi' ou xal Oóvaroj tl^XOev tl; tJv xiujxotquot; non cnm omnibus
fere interpretibus (et Ililgenfold) de primoriim hominum lapsu intel-
ligo, sed do Abelo a fratro oceiso ob invidiam; inprimis ob Capitis IV
initium yi'/paitzat yxp oütu;- turn etiam quia Laeo explicatio in cpistolae
argumento melius so habet quod ad eontcxtum. Et tunc temporis, ut
alibi hac in epistola, tam libere scriptorum loci afferri consueverant, ut
quid sibi voluissent ipsi non cararetur.

s M oises coactus est. Eidem ÇijAifj tribuit epistola Aa-
ronis et Miriamis tristem sortem et Dathanis atque
Abirami interitum, et quod Davides S au li invidiam
perpeti debuit.

Attamen non opus est petere exempla ex illis remotis
temporibus solis. Etenim deuuo recentissima tempora
invidiae miseriam ostendunt. Ob ^ij^ov (caput V) ec-
clesiae Christi columnae pessima quaeque passae sunt
usque ad mortem. Petrus sic indefesse labores tulit
graves, martyrium tandem subiit. Ita Paulus septies
in vincula conjectus, fugatus, lapidatus est ob illam et
martyr obiit. Caput quot;VI multitudinem magnam memorat
clectorum qui per invidiam mala passi sint, atque patien-
tiae in. martyrio exemplum dederint. Et mulieres per
eandem caussam multa passae sunt Danaides et Dir-
caei), quae tamen lidei metam attigerunt. Zîj^o? ma-
ritos ab uxoribus abalienavit, magnas evertit urbes,
gentesque nobiles delevit. Quae exempla non ad docen-
dum solum se attigisse afSrmat auctor, sed maxime ad
monendum ct hortandum; Capite VII et Corinthios et
se ipsum ad certamen idem bone certandum incitans.
Vanas igitur et inanes curas relinquant, et ad vocatio-

1) Quaenam fucrint, piano ignotum. Vetcrea interprctcs do Christianis
mulieribus martyribus cxplicant, sed in martyriologiis non habcntur earum
nomina. Omnes conjccturao criticae incertae et dubiae sunt. Fortasse a
margine in textum illa verba irrepserunt. Sed posset auctor ad Corinthios
scribens Graccao Mythologiae personas tam notas tangere, quae II il ge n-
feldii sententia mihi optima videretur, nisi verba scquentia de fido et
praemio obstarent, ac totus contextus impediret. Attamen minime Ethnicis
adversans consilium inde paterct.ut Hilgen fold vult, sed exempla e clas-
sica Graecorum mythologia petita reverentiam quandam in illam manifcs-
tarent, et Corinthiis placera veile co modo videretur auctor.

nis Christianae normara praescriptam se eonferant iia
praecipit, Christumque prae omnibus rebus magno
pretio habeant ejusque sanguinem, ob hominum salutem
effusum, toti qui mundo poenitentiae gratiam obtinuit.
Iterum ad veteres respicit generationes, ex quibus exera-
pla petit, quibus probet Deura iis quoque, qui eupiebant
se convertere, poenitentiae locum dedisse; utNoachus
et Jonas nobis adhuc probant.

Caput YIII pergit ad exerapla eorum, qui fisrccvslxg
admonitionem per Dei gratiam administrant, et Jcßovae
per prophetas clementiae affirmationem, quippe qui omnes
suos dilectos poenitentiae participes fieri vult. Ubi de
(jLSTXvoicf. satis dixit, ad fidei et obedientiae officium com-
mendandum transit auctor capite IX. Quae ut Dei vo-
luntati conjuncta proponit, quum contentio et aemulatio
ad mortem ducant.

Sic agentes He no chu s et No a chu s servati et prae-
miis ornati sunti). Caput X pergit eadera in re, Abra-
hami nempe fidem et obedientiam laudando, quodexem-
plum petit ex Geneseos XII vs 1—3 etc., praemium
Abrahame in filio Isaaco datum fidei et hospitalita-
tis causa statuons. Capite XI, Loth etiara propter ho-
spitalitatera et pietatem salvus factus est, uxor vero ejus
ob incredulitatem punita est, in exemplum quomodo dubius
animus Deo vehementer displiceat. Quin etiam meretrix
Ilac h ab ob fidem et hospitalitatem servata est (capite
XII), cujus historiam secundum Josuac caput II accu-

1) Capitis IX fincm o Clcraento Alexandrino interpolatum habu-
crunt Bcrnardus ct Clericus, quoa tamen Wottonus refutavit.
Vid. llefele pag. 67 n. 2. De his vid. ad locum nostrum de integritate
epistolae infra.

rate enarrat i). Caput XIII couclusioiiem facit ex hisce
omnibus: modestiam idcirco esse sectandam, sed fastum,
superbiam et iram esse deponendam, ad quod stabilien-
dum ex Vetere Testamento Jeremiao IX, vs 23 et 24,
ct Jesu Domini dicta recolit, qui amorem et iongani-
mitatem praescripsit hominibus. Quare omnia quae se-
ditioni ex invidia ortae opposita sunt, facienda monet
epistola

^ Optime haec omnia cum tota ratiocinatione conve-
niunt: nam cum vera conversione ad Deutn fides et vir-
tutes cohaerent vel saltem fructus sunt, ex quibus arbor
cognoscitur. Et hie quidem excursus ecclesiae Corin-
thiacae conditioni bene congruebat, in primis per se-
quentcm applicationem, quae incipit inde a capite XIV,
per oZv copulatam praecedentibus. Secundum ea exempla
justum est et pium Deo magis obedire quam illis, qui
praesunt seditioni abominandae per superbiam ct turbu-
lentiam. Periculum enim magnum erat ad contentionem
et seditionem delabendi. Potius, sicut Deus, benignitate
pleni simus et amore, quas Dei virtutes ex Vetere Tes-
tamento denuo probat.

Ita jam ad consilium suum accedit auctor, quod per-
sequitur capite XV ad pacem admoncns Corinthios ex
pietate ortam, non hypocriticam. Cujus simulationis
exempla afTert ex V. T., quae ex Jesaiae vaticiniis et

1)nbsp;To xixxtvev hoc loco tamquam Christi sanguinis symbolum rabbi-
nistice dictum, et prophetia llachabis sic minimc historice, sed typolo-
gice allata.

2)nbsp;Sloshemius Capita XI ct XII interpolata habebat, quia cp. n.
nexum logicam iis violatum putabat; sed de hac rc vid. Hilgen fold
1. 1. pag. 58.

Psalmis petit. Inde maxime hoc ostendit, Deum iis re-
sistere, qui simulate eum diligunt et labiis tantum pro-
fitcntur. Deinde Christi modestiam memorat, Christi
qui tanta majestate et gloria gaudens tam modeste se
manifestavit, remota omni superbiae et arrogantiae ja-
ctantia, de quo Jesaias capite LUI notissimo prophe-
tico talia praedixit. Hunc igitur ut exemplum sane
dignissimum ob oculos pingit, quo ductus lectores, qui
ejus gratia fruuntur, ad imitationem hortatur capite XVI.
Sed etiam prophctae qui humili sub specie ejus adven-
tum annuntiarunt, ut Eiias et Elisa et Ezechiel
exemplum hac in re praebuerunt, quod ante oculos sit
Corinthiis quodque sequantur oportet. Sic et Abraha-
mus Dei amicus et Johns vir ille justus et pius sub-
missi et modesti crant; quin etiam Moises, per quem
Deus res tam pracclaras effecit, et cui gloriam magnam
dabat, xogabat: quis ego sum, ut me mittas? Optimum
autem et notissimum modestiae exemplum Davidem iis
esse capitc XVIII epistola nostra allirmat, hominem ilium
secundum cor Dei, quem Jehova regem elegit et ungi
jussit.

Caput XIX: Tot et talium virorum, qui testimonium
tam clarum acceperunt a Deo, pia modestia nos etiam
ipsos mcliores reddere potest et debet, nempo cos qui
Dei oracula in timorc et veritate susccperunt; ut porro
admonet cp. n. Christian! in primis, qui tam illustrium
rerum patcfactione in scriptura sacra gaudemus, ea ita
utamur, ut ad pacem nos convertamus, quae ab initio
nobis ante oculos posita est tamquam summus, ad quem
tendere nos decet, scopus. Et Deum ipsum attente con-
tcmplemur, qui ut creator et parens totius mundi dona

optima et magnifica pacis largitur, quae Dei beneficia
bene attendenda sunt. Si enim, (ita pergit,) oculis men-
tis nostrae Dei voluntatem intuemur, hanc patientera et
dementem erga omnes, quas créa vit, naturas esse persua-
sum nobis fit.

Quam rera clarius et accuratius explicat et probat ex
rerum natura caput XX : totus enim mundus pacis et
ordinis imaginera nobis praebet, et terra ac tota rerum
natura suramam illam legem stricte observât. Codi Deo
subjeeti suo ordine manent, dies ac nox cursum prae-
scriptura absolvunt. Sol et luna siderumque chori se-
cundum Dei mandatum sine aberratione ulla constitutas
sibi vias summa concordia sequuntur. Terra suo tera-
pore, nempe a Deo praeseripto, omne nutriraentum ani-
mantibus profert, ea abundantia quam Deus vult. Quin
etiam subterranea quae investigari nequeunt i), et infe-
rorura regiones 2) non enarrabiles Dei legibus obediunt.
Et mare iraraensum ab eo regitur, circumscripta claustra
non transgrediens, Oceanus qui horainibus non finem
habet trans quem sunt mundi, qui Dei legibus ob-
tempérant. Anni tempora quatuor pacifice sibi invicem
succedunt; venti cura omni suo impetu utiles ad homi-
num vitam sustinendara, quin etiam animalia minima

1)nbsp;'AySiffffwv proprie profunditatem significat, fando nempe carentia
loca; fortasse de crco, et sequens xp[/xaTix do judicio ibi habito; de quibus
sane ad Graecos potuit seribere auctor.

2)nbsp;xXljjLXTK nos Icgimus: sic enim melius locus explicari potest; si
quis xplfiKsx retincro velit, cxplicandum erit de judicio apud inferos
habcndo.

3)nbsp;à-nipxnoi non impermeabilU est, ut multi interprétés explicant,
sed ex propria verbi rtspalvoi notationo termines non haltns.

concordiae a Deo datae legi obediunt. Sic nobis tota
rerum universitas unam candemque concordem pacis legem
praebet, ut Creatoris voluntatem clare in ea expressam,
qua sommus opifex naturis creatis benefacit omnibus.
Sed Christianis prae aliis, si pie ad eum fugiunt, per
Jesum Christum beneficia sua largitur.

Tanta igitur beneficia ne in judicium vertantur acci-
pientibus, sed exemplum praebeant oportet, quo ducti Dei
voluntatem homines faciant et concordes sint (caput XXI).
Deus omnes cogitationes ct collocutiones nostras seit,
quia nobis prope adest, quare ne ejus voluntati renita-
mur, sed multo magis superbis istis resistamus. Officia
nostra erga Christum, ecclesiae praepositos ct uxores
colamus, ut hae quoque meliores fiant. Liberos Christi
disciplinae participes faciamus; modesto amore eos im-
buamus : Deus enim est consiliorum et cogitationum
mentis nostrae scrutator, cujus Spiritus est in nobis,
quem, si voluerit, auferet. Haec omnia confirmât auctor
per fidem Christianam capite XXII, de qua Psalmus
XXXIII videatur, quem laudat ep., quippe ad pietatem
et justitiam adhortantem.

Caput XXni. Inde ab hoc capite veluti nova ep.
pars incipit, quae quidem a generalibus admonitionibus
et praeceptis Ethices se convertit ad specialem Christia-
nae vitae normam petendam ex Dei gratia, cujus sub-
sidia hic illic memorat, non in philosophicum systema
redacta, attamen cum praeceptis de via salutis quodam-
modo junctai). Quemadmodum universe hucusque de

1) Moshemius intcrpolata habet capita 22—27: sed capitis 28 initium
acque bene sequitur post capitis 27 finem ac 21; non opus est, si haec

2

modestia, pace atque obedientia egerat ep., ita jam pe-
culiare consilium persequi incipit.

Statim nunc ad Corinthios ut Christianos se conver-
tit auctor, gratiam divinam, ut per totam epistolam, hie
quoque urgens. Quum dc natura et de iis, qui e V. T.
ad voluntatem Dei peragendam incitant, agi coeptum es-
set, a capite XXIII inde sola spes Christiana ante ocu-
los ponitur : Deus igitur clemens erga timentes cum, qui-
bus gratiam suam largitur, si saltem non dubitemus de
ilia. Posthaec statim ad spem futuram venit, ad Christi
apparitionem, quam fructus ad maturitatem venientis
exemplo et Scripturae Sacrae testimonio probat, et capito
XXIV ad resurrectionem futuram, cujus primitias Deus
Je su m fecit; quamque spem exemplis diei et noctis, se-
minis et frugis demonstrat. Neque mirum mihi, ut M o s h e-
mioi), videtur, ita scripsisso auctorcm hocloco,quia via
salutis et gratiae non melius quam ox sequelis ut vera
probari, et ex harum luce illustrari rite potest. Harum
exemplum Phoenicis est capite XXV, quod jamBigno-
nio, Moshemio ct Photio displicuit, sed quod ex-
plicandum, ut nonnulla quae jam supra similia habuimus,
ex classica eruditione auctoris, quae multis in locis pa-
tet, ex usu multo fabulae hujus, et ex indole Corinthi-
orum Graecorum, temporisque scriptae epistolae universa
indole. Hoc solum exemplum est, quod etiam auctor

ad Pauli ad Cor. ep. 1, cap. 15 rcspiciant, interpolatorem haec adjun-
xisse, quia ct auctor Pnuli epistolam uoverat, vid. cap. 47. Vid. et
infra cap. 25 ct locus do intcgritate epistolae.

1) Moshemins ipse dicit so Imnc locum rejiccre ut spurium: »mco
judicio, aut si mavis, mea divinations.quot; Qualem vim tale argumentum
habeat, aliis jndicandum relinquo.

vapciSo^ûv vocat, quod vocabuluin me judice potest indi-
care, incredibile illud esse.

Caput XXVI : Nonne igitur rerum omnium opifex si
credimus ut resurgamus elHcere potest? Quod V.T. jam
docet. Si igitur tam certa est resurrectio c mortuis,
conclusionem facere hanc rite licet: (caput XXVII) nos
debere nos conjungere tali Deo, ei fidem et obedientiam
praestare. Nam etiam omnipotens et omnisciens est ille
Deus. Ex quibus omnibus haec sequitur applicatio : Deum
igitur metuamus, ejus voluntatcm faciamus, alioqui enim
quomodo cum effugere poterimus ? Caput XXIX ad prae-
sentem Dei gratiam lectorum oculos convertit, et officium
hominum electorum in Christo pro Dei benignitate de-
monstrat. Exemplis e V. T. hanc electionem (omnino plane
generalem) cum Israelis a Deo electione comparat, et
caput XXX nostram cum Deo cognationem usurpât ad
generales admonitiones, peculiaresque ad cpistolae ar-
gumentum relatas. Christianorum persuasio se esse Dei
populum et 'Ayiou (lep'i^x, adhortationem aptissimam ad
sanctitatem vitae commendandam ci suppeditat, vid. caput
XXX. Supcrbia ibi una cum vitiis pessimis vocatur, sine
dubio ob peculiare auctoris consilium, quod ad modes-
tiam et pacem spectat. De illa concordia, modestia at-
que continentia fere totum agit caput, quibus opponuntur
quae repudiandae sint temeritas, arrogantia et audacia
ut Deo displicentia vitia. Ilic saltem thema ep. in ocu-
los incurrit, et dare se ostendit, atque etiam virtutum
earum necessitas quippe Dei voluntas, quae necessitas ex
Dei gratia suprema ac potentia denuo sequitur.

Caput XXXI: Incipit expositio peculiaris de via sa-
lutis (proprio sic dicta in dogmatica Christiana). //Vi-

deamus, pergit auctor, quaenam sint xi èht rgt;jg fuAfj-
Historica via hoe inquirit, quae ab initio facta
sint exponens: Aibrahamus, Isaacus ct Jacobus ob
fidem et fiduciam et modestiam benedicti sunt (salvi '
facti, justificati). Neque (caput XXXII) dona a Deo |
data singula parvi momenti facienda sunt; ab illo (Deo |
nempe) 1) Sacerdotes et Levitae, ab illo Dominus Jesus |
secundum carnem, ab illo reges et principes et duces |
(dati sunt scilicet) per tribum i. e. in tribu Judac.
Sed omnes Dei populi tribus magno honore fruuntur
secundum Dei ijisius promissionem. Sic in via salutis
Deus permagna dona largitur, quae tamen homines mi-
nime per se ipsos nanciscuntur vel opera sua, sed per
voluntatem Dei. Deus enim auctor est salutis nostrae,
nempe per voluntatem suam nos vocat in Christo
Jesu. Nos neque per sapientiam neque per pietatem
nec per opera, ne optima quidem, sed per solam fidem
Deo omnipotenti habitam justificabimur. Ita sunt ab initio
omnes justificati ab illo, cui sit gloria in aeternum 2).

Caput XXXIII : Metum ostendit auctor h. h, ne le-
ctores inde concludant, prorsus non bene agendum esse,
et universe quae faciamus infimo loco habenda: quare
statim cum, qui justificationis ex sola fide doctrina ab-

1)nbsp;Aikav nonnulli legunt malo: sed quare fere omnes ct Ililg. p. G5
n. 21 et Ilefele ad Jacobum retulerunt? Aurij in prima cap. sen-
tentia sane ad Deum se refert, quare h. 1. ad Jacobum? Nonne SiSovrat
cs Zilofiivuv potest subintelligi? Et num L. 1. Jacobum praedicandi ep.
est consilium? Slinime, sed Deum, qui talia dat gratis, ut ex sequentibus
patet, quae videantur.

2)nbsp;Sane Paulina fere plane sententia, vidd. e. g. ad llom. capita III,
IV ct v. Vid. infra locus de dogmatica epistolae indole.

utitur, sic réfutât: //num igitur cessabimus a bonis
operibus, num eharitatem relinquemus ? i) Minime hoc
consilio Dei conveniret: sed cum ardore et studio omne
bcnefactum peragamus potius. Nam et Deus ipse suis
operibus gaudet, et omnia (coelos et terram et animalia)
sapientia summa ductus crcavit et ea opera in iisque
Oceanum in primis ornavit, et hominem insuper ex-
cellentissimum prae omnibus formavit animalibus. Si-
quidem Deus in opero hoc suo, in homine imaginem
suam efSnxit, et justi omnes se bonis operibus ornarunt,
tali exemplo ducti et nos impigre ad Dei voluntatem
exsequendam accedamus et justitiae opus omnibus viri-
bus operemur.quot; Quae omnia minime secum pugnant,
aeque ac Pauli in epistola ad llomanos disputatio; eo-
dem enim modo atque illa explicanda sunt. Auctor ta-
men non sicut Paulus acute sententias exponit, quas
lectoribus notas seit, et quia etiam hac in parte episto-
lae practicum solum consilium habet.

Caput XXXIV: Bono animo sic praemia sperare pos-
sumus, quae segnis homo minime exspectare debet 2).
Illa praem.ia a Deo nobis dantur; qui per ea nos incitât
et ad se convertit. Sit igitur laus nostra et fiducia Deo
tributa. Ei subjeeti simus sicut Angeli ejus. Ad Deum
sie semper concordes uno veluti ex ore 3) precemur, ut

1)nbsp;Comparanda sunt hacc cum cp. ad Rom. capitis VI initio, llaec
enim fere iis similia, ct quod ad formam attinet.

2)nbsp;Quare Ililg. pag. 07 regnla 5 sic: siquidem opera Lona minime
mcrcis meritum dant, tamen etc.? Non haec in ep. insunt, nec vcre h.1.
sunt etiam dicta.

3)nbsp;Tflnbsp;sine dubio affirmat rb airh ct if his. et unitatem sic
in iis veibis expressam magis intensivam reddit. Vid. Ililg. n. 24.

ejus dona accipiamus. Sic semper ad Demn, cujus su-
premum imperium iterum iterumque urget, revertit epi-
stola nostra. Sequitur capite XXXV descriptio dono-
rum Dei: quorum tamen excellentiam Deus ipse solus
perspicere potest, ut aflirmat auctor. Tides est neces-
saria ad ea impetranda i). Porro adminicula salutis sivc
media gratiae sequuntur, quae virtutes sunt, vitiis oppo-
sitae, quae hanc impedircnt. Deus est qui impie viven-
tem oderit. Vid. Psalmus XLIX vs 17—23. Etiam in
his epistolae thema nobis ponitur ante oculos, nempe in
vocibus: epsig, v7r£pijlt;pxvlx, ahxi^ovelx etc. Sic expo-
suit auctor salutis viam, mediaque gratiae nominavit.
Sic igitur salutis conditio consistit nobis in fide et opc-
ribus secundum epistolae verba, sed eorum copulationem
intimam minime tangit.

Caput XXXVI: Per hanc viam et Christus noster
Servator fiet et Pontifex maximus, qui nobis et Dei co-
gnitionem et rcligionis et nostri ipsorum manifestationem
quasi dat. Christus, qui Angelis major est ac Dei
Eilius, qui Deo volente ad dextram illius sedebit, donee
inimici ejus sint subacti, scilicet impii, perversi, qui
Dei voluntati resistunt. Pulcre sic ad Christum tam-
quam spem solam Christianorum omnia salutis media
refert, quippe in eo, qui viam salutis sese esse professus
est, viam nempe ad Deum, cousummatam; pulcre in pri-
mis sic ad Christianos scribit; pulcre sic summam totius
antecedentis ratiocinationis hoc caput in fine continet.
Neque haec omnia supcrilua: rite enim epistolae toti

1) Non credo cum Hilg. pag. 07 media h. 1. de spo ChristiaDa ser-
mouem esse, sed de donis quibus hac in vita fruimur.

argumento congruunt quae, omnino necessaria ad salu-
tem universe, etiam Corinthios ad concordiam et pa-
cem et modestiam speciatim ducere poterant et debe-
bant. Sic facile fides nos ad bona opera sectanda
hortatur, quae secum fert illa, et per se operatur quasi.
Fidem autem necessariam ipsi etiam Corinthii habebant.
Quare seditiosi his argumentis victi auctori morem ge-
rere debebant.

Sic epistola lectores rcligionis Christianae gratiam per-
magnam docuit ejusque obtinendae viam atque salutis
per Christum impetrandac subsidia; quae omnia servie-
bant consilio generali auctoris ct Corinthiorum animos
praeparabant ad monita de ipsa lite et partium studio
audienda: nam et magnum pacis et modestiae momen-
tum et virtutum earum cum summis religionis Christi-
anae placitis conjunctio ita iis ostendebatur. Quare nnnc
transit ad ecclesiasticam indolcm religionis Christianae,
porro ad peculiarem Corinthiacae ecclesiae illo tempore
conditionem. Sed et in, his primo ad generalem eccle-
siae, tum ad peculiarem Corinthiorum statum respicit,
et in primis adhortationibus peculiaribus tcmpori illi ac-
commodatis concludit auctor. Videamus igitur, inde a
capite XXXVII, quae de ordine dixerat antea et Deo
grata obedientia, quo modo ad ecclesiam ea nunc applicet,
utens exemplo militum qui ordiuem servant ct euraxrut;
atque sMktük; jussa perficiunt a ducibus data. Non o-
mnes in exercitu sunt neque esse possunt duces; quisque
vero miles suo in ordine officium suum praestat. Ma-
gni et parvi quod ad potentiam et vim esse debent; quo-
rum (Tvyxpxffti; est utilis. Haec sine dubio etiam ex
corporis humani diversis membris probari possuut, quo-

rum etiam infima utilia sunt ad commune universi cor-
poris consilium. In eo nempe omnia conspirant ad to-
tum conservandum. Haec jam applicat ad ecclesiam ca-
pite sequenti (XXXVIII). Corpus igitur Christi its
servetur, quemadmodum humanum corpus ordinem servat :
omnium idcirco officia h. 1. memorantur i). Et in his
animi sibi non plaeentis modestiam, sapientiam veram
esse dicit, quae non verbis sed factis ostendatur. Ad
Deum esse referenda omnia doeet. Portasse haec ulti-
ma vanam Corinthiorum eloquentiam ac verborum rumo-
rem spectare videri possunt, ut et Paulus in epistola
sua I ad Corinthios capp. I et II talia réfutât; sic
multi interprétés explicant, sed verba minime talem
sensum poscunt, nam verba èv KÓyot? de glossolalia vel
aliis talibus de rebus capienda esse non video.

Caput XXXIX : Stulti et fatui, iidemque imperiti ut
semper, harum virtutum cultores et doctores dérident,
quod inde efficit auctor, quia secum se extollunt: sed
quid id refert, quum mortalis sit homo et debilis sine
ullo dubio? Vid. Jobi capitis IV, vs 16 seq. Proximo
ad lectores hacc nunc applicat. In ecclesia enim omnia
ordine fieri oportet, ac temporibus statutis, idque eo
accuratius quo melius per Christum divina cognitione
imbuti sumus. Quae sequuntur sine dubio de Veteris
Testamenti ritibus intelligeuda sunt: oblationes et offi-
cia sacra Mosaismi secundum Dei jussum et voluntatem
peragebantur omnia et tempore quidem justo et a per-
sonis, ad tale sacerdotium a Jehova destinatis, non a

1) xaf'»/*!«« aÜTOö, non cum Ililgenfeld do Dei gratia, sed de
cuj usque peculiari indole, a Deo data, capio.

vulgo 1). Caput XLI haec etiam urget, de loco sacro-
rum (Hierosolymis sub Mosaismo) scribens, epistola,
mortis etiam poenam memorans sub V. T. iis statutam,
qui contra Dei voluntatem egissent. Quae ad Christia-
nos transfert auctor, docens Corinthios tamquam tales
majore gaudere cognitione 2) eosque igitur majori poenae
obnoxios fore, si delictum contra ecclesiae ordinem com-
mitterent. Sic Christianos admonet Mosaicae religionis
exemplo utens. Porro caput XLII agit de ortu ordinis
sacerdotalis in ecclesia Christi. Quare primo de vera
Apostolorum missione haec habet : sunt missi a C h r i s t o 3),
qui a Deo venit, secundum Dei voluntatem. Hac mis-
sione frcti, de Christi resurrcctione ccrtiores facti,
Deique verbo nitentes, a Spiritu Sancto ducti, regni di-
vini adventum annuntiarunt. Per regiones igitur et
urbes Christum annuntiantes, primos quos convcrterant
Spiritu probatos, episcopos et diaconos corum, qui cre-
dentes forent, constituerunt. Qua in re minime novi
quidquam fecerunt; Jesaias^) enim jam multis ante
saeculis de his praedixerat. (caput LX, vs. 17.) Caput
XLIII. Non mirum hoc, quia Apostoli hac in re Moi-
sis exemplo nitebantur, ut in capitc XVII Numerorum

1)nbsp;Vor róTcos est ordo sacri ministcrii, quod Jacobson jam vidit.
Vox iaUbç apud HcUcnistas potnit csso in usu et significare, ut llcfclc
vult, hominem nullo qui sacro munere fungitur.

2)nbsp;rvwfftî h. 1. tantummodo de rcvclatione Christi quod ad cccl. or-
dinem mihi intelligenda esse videtur, ac minime do qnadam Christianorum
pccnliari mentis philosophica illustrationc a Christo data.

3)nbsp;tùayysll30ï}3x-j cum Ililg. n. 20 verto passive: cvangclii annunti-
andi munerc pracditi a Christo sunt.

4)nbsp;Uubinm moveri posset, utrum Jesaias do his, an de Israelis duci-
bus ecclesiae dixerit. Vid. locus de Sacrae Scripturae in epistola nostra usa.

3

libri narratum invenitur. Quae tameu verba magis ad
sequentia, quam ad praecedentia referenda sunt. Nerape
(cap. XLIV) Apostoli sciebant fore lites de ecclesiae
regiminei), quales Moisis jam tempore fuerant, quod a
Jesu Christo cognoverant. Perfecta igitur praescien-
tia (quod ad hanc rem saltem, et quid facilius ad conji-
ciendum erat, quam lites tales futuras esse?) praediti,
haec ad munera antea vocatos (cap. XLII: diaconos et
episcopos) constituerunt, post quorum mortem alios suc-
cedere jusserunt, qui etiain viri probati esse debebant,
per £7rivo[/,iiv 2) nempe illud decernentes. Constitutes
primo ab Apostolis, deinceps alios ab aliis viris probatis
cum universae ecclesiae consensu, quum inculpate Chris-
ti gregi servierint et per longum tempus testimonium
habuerint bonum ab omnibus ecclesiae eivibus, non ju-
stum habemus hos e munere dejicere. Neque leve hoc
erit peccatum, praesertim si probi et accurate regnantes
fuerint. Beati ii, qui tales ante res e vita abierunt!
Et vos nunc, ut vidimus, nonnullos honeste officio fun-
gentes ab munere dimovistis 3). Sic epistola ad Corin-
thiorum casum peculiarem se vertit, cui sequentia capita
tota tribuit.

1)nbsp;M Toy ivi/iixTOi rüf imaxoTriji significat: de re (min. de dignitate)
episcopatus i. e. regiminis ecclesiae. quot;Ovo/ix saepe sie usurpatur, et ex
contcxtu patct b. 1. non proprio sensu dici.

2)nbsp;Do voce im-jo/aj variac sunt sententiae. Nos per ordinationem
vcrtimus. Vid. caput do litibus Corinthiacis § 1. Ubi etiam de voce
/icrajü vide, quae difficultatem habet, quia proprie inierea significans
etiam postea potest verti.

3)nbsp;Moshemius putal capita XL—XLV spuria vel interpolata, quia
talia nulli homini possent in mentcm venire, nisi rei quam agcbat prorsus
immcmori. Sed id agunt, ut obcdicntiam Cleio babendam commendent,

Caput XLV: Corinthios ob rixandi studium et in
rebus non ad salutem pertinentibus acstum male sanum
carpit epistola. Scripturam Sacram adeant, in .qua nihil
injusti invenitur. Justi enim perseeutionem passi sunt
solis ab impiis. Exemplum hujus rei praebent Daniel,
Ananias, Asarias et Misacl vexati ab injustis, qui
nesciebant Deum exsistere piorum defensorem. Talibus
igitur exemplis utantur (capite XLVI) ut etiam Sacra
Scriptura docet. Innocentibus se adjungant, monet epi-
stola. Quare igitur inter vos dissidium? pcrgit. Nonne
eadem religionis principia fundamentalia vobis omnibus
communia sunt? Nonne haec lis Christi corporis mem-
bra discerpit et contra proprium corpus seditio est? Et
Christus ipse haec vetuit, et e tali schismate multa
mala sequuntur. Jam Pan lus (capite XLVII) vos mo-
nuit ut a litibus abstineretis, et tum sane de Pauli et
Apostolorum auctoritate dissensio erat, nunc vero qui-
nam sunt quos secuti estis? (Pauli igitur epistola ec-
clesiae Romanae erat nota; de litibus Pauli tempore
Corinthi agitatis vid I epistola ad Corinthios, I ca-
put, vs 10 seq.). Dedecus est, talem ecclesiam, qualis
Corinthi erat, ab uno vel paucis hominibus contra
presbyteros excitari. Cujus rei fama et ad nos ct ad
ethnicos^) jam venit, ita ut et Domini nomen ignomi-
nia alficeretur, et vos in periculum 2) veniretis. Caput

quare hoc in cp. argumento bene se habcnt. Vide n. 31 apud Ililg.
ct dc integritato ep. quae infra dicenda sunt.

1)nbsp;irtpoxkvcU (vid. et cap. XI) significat, ex contcxtu ut patet, paganos,
quibus contnmcliac occasioncm Christiani primacvi dare nolebant.

2)nbsp;Mwo; minimc de poena ut Ililg. pag. 72. sed de pcriculo salutem
amittcndi mihi videtur intelligendum esse.

XLVIII. Ea igitur cito tollatis, conferatis vos ad Do-
minum precantes ut vobis recoucilietur et pristinam fra-
ter nitatem reddat, pergit epistola. Porta justitiae est
Christus, per quem beati omnes intrarunt. Quo me-
lior aliquis est, eo modestior sit atque omnibus utilior,
non sibi solum. Cap. XLIX caritatis laudem continet,
quae multis in rebus cum Pauli I ad Corinthios ep.
capite XIII celebri potest comparari; summa haec est:
sine ea Deo nihil placet quod facit homo. Cap. L: Eam
habent tantum ii, quos Deus dignos habet, et in ea
manent hi. Quare Deum precemur caritate ducti. Hi-
storia docet, homines ea praeditos piorum locum obti-
nuisse: per cam pcccata nostra remittuntur. Quae salus
iis tantum contigit, qui per Jesu m Christum a Deo
sunt electi. Sic igitur capite LI : hac in re (in litibus)
qui peccarunt, veniam implorent. Seditionis vero princi-
pes communem tantum Christianorum spcm exspectent.
Qui caritate pleni sunt, se quam alios detrimentum ca-
pcre malunt. Conüteantur peccata sua caritate destituti,
cor suum ne indurent, ut ii qui contra Moisem rebel-
les fuerunt. Tales enim morte jpuniuntur, ut et Pha-
rao cum exercitu suo. Quae omnia urget cap. LH:
confessie enim talis Deo placet, qui id tantum vult.
David es sic jam in Psalmo LXVIII cecinit. Moi ses
jam (caput LIII) pro salute populi Israëlitici Deum
precatus est, una cum iis interire paratus. Caput LIV:
Si quis generosus inter vos est et misericors ac amoris
plcnus, abcat omniaque faciat, ut Christi certe grex
in pace degat cum constitutis presbyteris. Qui ita agit
et Dei laudem et gloriam sibi conciliât, et locus omnis
eum recipiet. Talis caritatis porro exempla caput LV

tradit: reguin etlmicorum, qui vcl morti se tradiderunt
pro salute populi sui, vcl in servitutem abierunt et exi-
liura: Esther, Judith etiam, quamvis mulieres, tale quid
ausae sunt. Quarum prior piil modestia se dignam prae-
buit Dei auxilio. Caput LVI : Oremus pro iis qui in
peccatum lapsi sunt, ut ad eos animi sensus perveniant,
quibus animati Deo cédant, non nobis ; disciplinam, quam
omnes ferre debent, et vos feratis. Admoneatis vos in-
vicem, quod est utile, quia ad divinam exsequendam
voluntatem nos componit, quod et Sacra Scriptura appro-
bat Psalmo CXVII et CXL, et Jo hi liber capite V,
vs 17 seq. Quos castigat Deus, cos amat et crudit:
bonos nempe, quorum curat emendationem. Capite LVII
proximo ad seditiosos se convertit, quos ad obedientiam
ct poenitentiam hortatur et ad insolentiam deponen-
dam. Melius enim est in Christi grege ultimum esse,
quam magnum quidem haberi, sed illius spe destitui
Caput LYIII post has admonitiones votum continet,
Deus vobis omnes virtutcs largiatur per Christum,
per quem Deo sit laus et gloria et majestas. Tandem
capite LIX rogat ut legatos brevi temporis spatio re-
mittcrent, qui cum bono nuntio concordiae et pacis
rcstitutac reverterentur. Gratiam postremo loco Corinthiis
apprecatur, quam omnibus a Deo per Christum voca-
tis vult dari auctor epistolae, quam concludit doxologia.

1) De iis quae desunt post caput LVII vid. Iii lg. 1. 1. n. 33, et
locus noster de intcgritato.

CAPUT SECUNDUM.

DE OPPOUTUNITATE SCniBENDI EPISTOLAM SIVE OE
LITIBUS CORINTHIACIS EO TEMPORE AGITATIS.

Ex epistolae nostrae argumento sine dubio occasionem
qua scripta est efficere licet, eamque exquirere sane
utile erit, quia diversae de ea sententiae sunt. Quam-
quam enim inter omnes constat, lites fuisse vehementes
in ecclesia Corinthiaca, ad quas pacandas ecclesia Eo-
mana epistolam nostram misit, tamen de litium illarum
indole tot fere inveniuntur sententiae quot sunt inter-
prétés. Et Vir Clarissimus quidem Hilgenfeld, qui
postrcmus de hac rc sententiam dixit, putat epistolam
lites illas non tam dare exponere, ut omnium unanimis
dc iis possit esse sententia. Qua in re tamen minimc
cum eo facere possum, putans simplici ex epistola non
ambiguam scribendi causam patere. Quod hoc capite
probare cupio; prius tamen quam rem illustrem, quae
sub judice adhuc lis est, diversas sententias, praecipuas

saltem, exponam et dijudicabo. Sic igitur Jlotliii,
Schenkeiii, Hilgenfcldii sententiis singulis in i)a-
ragraphis dijudicatis, quid mihi statuendum videatur

modeste tradam.

§ 1. Eothius sie sententiam exponit in libro: An-
fänge der Kirche, pagina 4)04- seq.: //Seditiosa erat Co-
//rinthiorum indoles, sed episcopus bono regimine cos
//continebat per longum tempus. Quo tamen mortuo par-
//tium studiosi se cflerebant, libertatis desiderium ecclesi-
//am corripiebat, quae a paucis deinde fanaticis regebatur.
//Vacua enim sedes episcopalis erat occasio convcrtcndi
//res ecclesiae in democratiam.

//In presbyterorum collegium in primis irati erant,
'//quippe quod ab episcopis institutum esset neque nova-
//toribus cedere vellet. Sic huic novi episcopi eligendi
//potestatem denegabant, quae tarnen presbyteris compc-
,/tebat. Vcteres igitur presbyteri dejiciebantur, quam-
//quam jure instituti, et novum presbyterium constitu-
//tum est, a seditiosis electum. Fortasse ordo tantum
//est restitutus a novo episcopo, propinquarum ecclesia-
//rum auxilio electo et constituto, qui sua usus aucto-
//ritate disciplinam ecclesiasticam restituit.quot;

Quam Eothii sententiam Viri docti Ritsehl et
II il gen fei d refutarunt, prior in opere: die Altkatho-
lische Kirche, pagina 411 seq. sie fere disputans: //Ex
//usu vocum iTTlericoroi et TrpecrßÜTspoi in plurali numero
//sequitur, minime mutatam esse ecclesiae conditionem,
//qualem eam in Pauli epistolis informatam invenimus:
//si enim unus episcopus supra presbyteros se extulisset,
//quomodo nostra in epistola prioris illius conditionis
//commoda mentio fieri potuisset? Vid. caput XL In

— 2'i —

//ecclesia quidem Corinthiaca eadem fuisse haec mu'.iera
//(tï;? èTriJKOTTÏjg et tuv jrps^ßvTspuv) ex capite XLIV
//apparet. Rothius saltem has res exponens ohlitus
//est epistolam nostram magis practicum consilium quam
//logicam subtilitatcm persequi, et sic acutius quam ve-
//rius singula verba cxplicavit. Semper igitur voce ètti-
f/lt;TZ07r'/j munus presbytcrorum indicare auctorem putat
//Ritschlius. Neque episcopi proprio sic dicti in epi-
//stola nostra mentio fit, quem co tempore mortuum
//fuisse inanis est sane Rot hi i conjectura. Sed ecclesia
//Corinthiaca a pluribus sine dubio vcl presbyteris vel
//episcopis exeunte saeculo primo regebatur. Quod con-
//firmatur Capite Y Visionis III Ilermae Pastoris, ut et
//similitude IX, cap. XXV II: n quidam ejiiscopiquot; idem
//probat.quot; Ilaec Ritsch li us.

Ita vero Ililgenfeldius refutavit Rothium: //Ipse
//Rothius concedit Corinthios in epistola semper ad
//obedientiam tantummodo erga presbyteros impelli. Ubi
// ^ycvfisvsi etiam memorantur, nec hinc tamen senes fuisse
f/7rps(rßvräpsvg sequitur. Porro patet ex epistola identitas
// presbyterii et TÎj; sTritTXCTryjg (cap. XLIV). Quocirca mu-
//nus ecclcsiasticum, de quo in epistola nostra mentio
//fit, est vocandum npreshytero-episcopaleT Sic rccte me
judice Hilgcnfcldius.

Quod ad meam sententiam attinet, mihi etiam capitis
XLIV explicatio cardo rei videtur esse, quod ab illo
monemur pagina 374 1. 1. Jam in contextu cxponendo
posuit, Apostolos tali presbytcrorum institutioni tautam
auctoritatem dedisse privato suo consilio. Unde constat
illos in ecclesia vim habuisse aliquam non Christo de-
bitam? Porro vocis fV/vSjCtJj significatio, quam probat

ßothius, mihi videtur mera esse hypothesis. Quomodo
enim sTrivoi/.og et KÂ-^povsfzsç idem possunt esse, quod qui-
dem Ilesyehins, Tom. T, pagina 1371 dicit, minime
vero probat, ponit tantum Eothius? Cum Saüya;; potest
non minus bene jungi illa vox, si a vJ^its? derivata signi-
ficat //lex, inslitutio''\ Et quod ad grammaticum loci
sensum: non est quod KoiiJi,y,ùîi}7iv ad Apostolos potius re-
feramus, quam ad successores de quibus sermo est. IMe
judice, nemo qui sine praejudicata opinione hacc legit, post
prius ôV«^ rursus subjectum quaeret. Tum ccxjtüv, non
xvTüiv legendum fuisset. Sed jam de rei totius ratiouc
videamus. Vulgarem, quae nostra etiam est, interpreta-
tionem laxam vocat Eothius et inutilem: nempe succes-
sores viros probatos esse debuisse, id darum esse, sed
a quibus electi sint id quaeri. Quam litem dirimere
hune locum existimat Eothius. Attamcn rogo meo
jure: num de hac re lis in Corintliiaca ecclesia? unde
patet hoc? Ex epistola minime; ubi ego certe illius
sententiae nullum praesidium inveuio. Lites enim de
muneris electione si agi tari potuerunt, quidni intdligi
possunt de hujus muneris perpctuitate generali?

Tandem verba quae eodem capite XLIV infra inve-
niuntur : // au'jsv^oy.'^irâayi!; rij? ènyiK'/,(riaq TrKT/ig quot; contra
Eothii sententiam aperte pugnant, si enim episcoporum
clectio non ab episcopis fiebat, quod per se jam de pri-
mis illis ecclesiae dcmocraticis temporibus vix exspe-
ctandum esset; cpistolac auctor de illa ims/of^^ nihil
alio loco dixit, notam igitur eam ponit. Hoc autem
bene cum vulgari opinione de litium opportunitate eon-
venit, sed minime cum Eothii sententia.

§ 2. Schenkelii opinio prodita in dissertatione de

4

— 2(5 —

lilihus ConnlhlacU (§(55) sic sc hahet: //Homines pauci,
//audaccs, supcrbi Corintlii xXÖtXfivx kx) v7T£p)ï:pxv:v ri?,-
»•yhco(j7vig xvöxluxv liabcntcs (caput TiVlI), copia di-
//ccndi quadam, quamvis immodesta, prac ceteris excel-
//lentes, seditionem in ecclesia excitarunt, eo consilio ut
//presbyteros ab Apostolis constitutes c loco dejiccrent,
//quia nolebant, esse in ecclesia Christi qui omnes au-
//ctoritate antecellerent externa (nempe ab aliis homi-
//nibus iis commissa), ipsi tamen minime succedere his
//cupientes. Litium ansa et seditionis occasio erat in
//primis haec, quod illi gloriarentur ipsius Christi
//discipulos SC esse, cujus igitur auctoritate frcti, ut
//putabant, tanta in ecclesia audebant, ut vela Christi
//Apostolis institutes presbyteros contemncrcnt. Duae
//igitur erant Corinthi partes, quarum altera ecclesiae
//pracfectis obediebat, altera, Apostolorum ct ab iis in-
//stitutorum prcsbyterorum auctoritate rcjecta, sibi ipsi
//sapcrc volcbat, ut Christo soli addicta.quot; Hucusque
Schenkelius, cujus sententiae multa obstare ex ipsil
epistola ducta argumenta, mox nobis apparebit. Sed
primum videamus, quomodo haec jam refutaverit Hil-
genfcldnbsp;pagina 76 seqq.: //Primo loco, inquit,

//res de qua quacrebatur toto coelo ab ca dilTerebat:
//ncque etiam scditio, quae in epistola nostra exponitur,
//inde existebat. Apostolorum auctoritatem agnoscere no-
//lebant, judice Schenkelio, seditiosi Corinthii, Chris-
z/tum solum se sequi jactantes. Sed quid igitur epistolae
//cap. XLII prcsbyterorum ab Apostolis, quos Christus
//elegcrat, factam institutionem argumentum firmum esse
//statuit, quo commoti prcsbyteris obedire dcberent ? Num
//igitur, quum Christi Apostolis tale in ecclesia jus tri-

//buat, idcirco iis sibi privam propriamque auctoritatein
//denegat? Apostoli quidem semper cum Christo una
//noiniiiati sunt in epistola, quae tamen ccclesiastici re-
//giminis institutionem multo magis ad V. T.refcrt, vid.
//cap. XLII. (Jesaiae cap. LX, vs 17.) Et hanc Apo-
//stolorum auctoritatcm debobat exponerc et defcnderc
//auctor noster, ob lites Corinthiacas, quae eorum insti-
//tutionern infregcrant. Sed minime inde sequitur, Apo-
//stolorum jus illam institutionem fundandi tum inipu-
//quot;•natum fuisse. Nam lis de illa rc non erat, sed potius

D

//dc pcrpctuitatc muneris et successione, ut patet ex
//capitc XLIV; unde etiam aperte apparct, Apostolorum
//auctoritatcm tum dubiani non fuisse, quia epistola
// nostra eam ibi tanquam ccrtam ponit. Etenim tantum-
//modo dicit, Apostolos omnia quae ad ecclesiae muncra
//attinent instituissc, vid. omnino caput XLIV, ubi certe
//totam hanc rem ab iis pependissc videmus. Pracfecto-
//rum igitur a Corinthiis cxpulsio muneris pcrpetuitatem,
//minime ejus justam institutionem, infringebat. Nec
//melius a Schenkelio litium interna causa explicata
//est. Putat enim ad Christi ipsius fidcin cos confu-
//gissc, ad Apostolos deprimcndos. Sed ubi apparct hoccc
//in scripto talis ansa litium? Capitis XVI dictum:
////Christus eorum est qui sibi non arroganter place-
////antquot; minime dc Christi auctoritatc agit, sed probat
//tantum superbiam et animi elationem litium radiccm
//fuisse. Quod etiam cx capitibus XXXV et XXXVl

//manifeste apparct. Quod tandem ad locum clarum attinet
//capitis XliVI: //i; hx Ôeov ixoixvj ax) %'JX %pilt;!rov
////etc.,quot; multo majore jure contra Schcnkelium nos co
//uti possumus, quam ille pro sua sententia. Omnino cum

//co credimtis, omnium iu Christo vocatorum fidclium
//unitatem lioc loco nos doccri, quae igitur sententia ab
// auctore dissentientibus opponitur : sed minime cum
//Schenkelio illis ex verbis hanc sententiam in Co-
//rinthiaca ecclesia viguisse concludimus, quia plane con-
//traria inde sequitur litium ansa. Nempe verbis illis
//fundamentum lidei tainquam ab omnibus Christianis
//idem cognitum et agnitum esse, se credere auctor os-
'/tendit. Quare igitur, jure rogat, practicc a vobis
//unitïis illa denegatur? Quod sane dicere non potuisset,
// si de illa unitate theoretica quaestio fuisset apud Co-
//rinthios. Verba tandem //^nbsp;assensionem non du-

//biam poscunt. Lites igitur non ad doctrinam, sed ad
//vitam christianam spectabant.quot;

Hucusque Hilgenfeldius, cujus pulcrae disputati-
oni assentimur. Ac pauca tantum addenda liabemus,
quae rem acute ab eo tractatam magis etiam illustrent.
Quomodo e. g. ex capite XLII ad Christum referen-
dum esse presbytcrorum institutum apparet, quod Sehen-
kelius § 63 1. 1. alTirmat? Nihil amplius, quam ab
Apostolis institutes eos esse, ex eo loco cfTici potest;
neque ibi de Christi jussu verbum invenitur. Vir 1).
§ 61 nimis ursit seditiosorum Corinthiorum orationis
arrogantiam, quia arrogantiae gradum altissinium in lin-
guae superbia ponit, atque in ca causam gravissimae litis
quaerit. S. § 62 dicit se non videre, nisi suam senten-
tiam de litibiis admittamus, quaenam alia causa litium
possit inveniri in epistola nostra, quia successio non
posset esse, ut ibi recte ostendit. Respoudeo: tota epi-
stolae pars prior aliam illam causam clarc explicat. Et
thema epistolae universum luculenter, me judice, illam

causam manifestât. Vid. § 4 liujus capitis. Exempla
ex V. T. permulta sumta sunt in epistola, raro tantum
Christi verha citantur, auctori traditione saltem nota;
quare sie? Num vim haherent apud eos, qui omnia ad
Christum referre vellent? Quid etiam est, quod üei
supremam auctoritatem tantopere urgeat epistola, si con-
tra eos, qui Christum solum sequehantur, melius
Christi anctoritate uti posset? Tandem, Pauli aucto-
ritatem et ceterorum Apostolorum ab iis agnitam ponit
certo certius cp. n., vidd. e. g. capita XLVII, XLII et
XLIV; hoc num fecisset, si a lectoribus hac de re dis-
sentiret? Num valeret Apostolorum auctoritas, si Ch ris-
to soli crederent? Jam satis. Minime Schenkeiii
opinionem ab ep. n. coniirmatam invenio, sed plane op-
posita hic illic in ea tradita est sententia. Nunc ad
postremam, quam memorare volo, sententiam transeamus.

§ 3. Hilgenfeld pag. 78 seq. 1. 1. ita suam opinio-
nem exponit: //Pauci elati homines ccclcsiae turbarunt
//pacem, quorum superbia princeps vitium ct seditionis
//causa erat: Cap. XVI. Eorum vana eloquentiaejactatio
//capp. XXI et XXX invenitur memorata, nempe Ao/fl/;
//in primis gloriabantur. Orationis igitur vana gloria
//efllati erant, vid. cap. XXXVIII: ó aoCpó^ etc. Sic
//omnia demonstrant opinatam illam sapientiam, cujus
// clatio orationis argumento et forma cerneretur, tamquam
//primariam Corinthiacarum litium causam ab auctorc
//informari. Ubi vero terrarum talis sapicntia obscura
//potius exspectanda, quam in ea classicae Graeciae
//urbe tam insigni tantisque divitiis afllucnte? Capita
//XXXVllI et XXXIX haec confirmant; ubi nempe
»fortes classicis et hellcnisticis studiis cxculti sunt et

//etiam ascetismus rigidior cum coclibatu coujuuclus
'/eorum gloriam contiuere videtur. Uno verbo, animi
//elatio variis apparebat formis induta; atque modestiae
//christianae acriter reluctabatur. Quae etiam apparent
//ex capite XLVIII, Tres igitur primariae causae in-
//ternac litium aderant, quarum quaeque supcrbiae variam
//formam habebat. Prima yvxffsu? expositione (Cap. XL)
//constabat, quam collatis Pauli ad Cor. cp. l cap. VIII,
//VS 1 seq., cap. XII vs 8, cap. XIV vs O, atque Bar-
//nabae epistola, explicamus N. T. ejusque historiae su-
//blimiorem intelligentiam. Secunda tüv Kóyxv hxxphsi
//continebatur, fanatismi religiosi characterem saltem fc-
//rente. Tertia, sec. cap. XXXVIII, nihil aliud erat quam
//sanctitas externa, quae operibus bonis sc manifestât.
//Jam quaeri potest, utrum tres diversae ejusdem vitii
//liae partes essent, an formae tantum varietate distinc-
//tac? Priores duae sectae facile junetae esse potuerunt
//apud Corinthios, quia utraquc pertinet ad intellectuale
//rcligionis caput et theoriam. Ambac apte conjunctae
//sunt in sapicntiae tcnebris, quae oratione sc jactarc
//vult, atque vcrosimiliter in seditionis auctoribus si-
//mul aderant. Et quod ad tcrtiam scctam supcrboruni,
//qui operibus sanctis gloriabantur, quamquam capitibus
//XXX ct XXXVIII in sapientiam, quae in verbis
//solis habetur, invchitur epistola, potest fieri, ut opera
//ca minime verae sapicntiae, quae ex fide justificante
// oriuntur, essent : nempe amore et modestia sc manifcs-
//taus sanctitas. Sic potuit tertia etiam cum aliis juneta
//esse quod ad fontcm superbiae, et auctor variis locis
//formas varias rei ejusdem increparo. Eadem igitur vitia
//jam Paulus in I ep. sua ad Cor. vitnpcrarat, ultimum

//casum cap. Xlll ibidem clare auto oculos liabens. Sic
//in pr-mis litium Pauli et cij. n. tempore coguatio baue
'/sententiam confirmât. Eadem ecclesia potest cognosci
//ex utraque epistola, si rite intelliguntur, quae nunc
//porro pag. 81 et 82 Vir. Clar. cxponit.quot;

Sic accurate et docte sententiam suam exposuit Ilil-
genfeldius, cujus non laudarc non possum summum
acumen, quo omnia baec exposuit, et diversas seditionis
causas conjunxit easdemque distinxit, omnesque super-
biae formas, hocce in scripto proditas, invenit et docte
collcgit, ad unum redegit, atque sie totam rem facilius
cxplicavit. Nec tamen cum Iii Igen fei d i o, qui mul-
tis in rebus ad epistolam intelligendam me adjuvit, in
toto ejus argumente definiendo consentio. Neque sim-
plicitatem, quae in eu npparet, contemnens, ex quibus-
dam phrasibus pbilosopbicas argutias petere possum, quae
minime insuut. Me quidem judice, acutius quam verius
Hi Igen fel dii opinio in epistola praesidium sibi quae-
rit. Et quod attinet ad crimen hypotheticae explicationis,
cujus Schenkelium accusat, nonne ipse Hilgenfel-
dius liypothesi de yhcc(T(TO}.xXici et Trvfuy-^TsAs/Zf ad omnia
fere eo referenda abutitur, atque ea etiam, quae non
nisi coacta ratione ita cxplicari possunt? A quibus in-
cipit, ea vera existimo, praeterquam quod pag. 78 in
fine verba, quae cap. XV initium continent, nimis presse
ad peculiarem Corinthiorum casum refert; ubi tantum-
modo generalis est admonitio practica de sinceritate in
omnibus rebus, ut patet ex exemplis, quibus sententiam
probat auctor. Sed quod ad scquentia, non video, talem
iuter diversa capita nexum, qualem in explicandis elFatis
(luibusdam assumsit. Neque enim xKaKcvsix rev }Jyou

cap. XXI cum justiiicatioue solis ex verbis cap. XXX
conjungencla est. Nec nexus alius est, quam quod in
utroque capite de Ao'yc/^ sermo est. Caput XXI de stul-
tis, linguae vana gloria se eflercntibus, dicit tantummodo,
tales non mereri, ut cos sequamur, quos potius oflenda-
mus, quam Deum. Ibi postea multa alia vitia memo-
rantur, quorum unum est quod hie rcprehcnditur. Capite
XXX operibus, non verbis justificari homines docemur,
quid ibi saltem de Xóyotg? Ibi universe oppositio contra
opera significatur. 'O AcVc^ et AaV« etiam minime idem
sunt. Tandem tales adhortationcs non ad partium stu-
diosos solos debent referri, saltem illa, quae capitc XXX,
quia multae generales practicae adhortationcs in epistola in-
veniuntur. Capitis XXX verba de quibus egimus nihil
aliud sibi voluut, quam hoc, ut Corinthii se justifica-
rent omnibus virtutibus memoratis (eodem in capite),
i. e. ut sincere se converterent, non solum labiis, sed etiam
corde, id quod operibus demonstrare deberent. Verbum
hxxiodßxi enim h. 1. non Vaulino sensu sumendum est,
sed significat: se homm praehere coram Deo. Sic igitur
contextus docet minime de hoym gloria hic agi, quia
vera convcrsio simulatae opponitur. Quid quod haec
locorum conjunctio intima, si vel adesset, nihil aliud
probarct, quam quod ex cap. XXI solo effici potest,
fuissc Corinthi eo tempore eloquentia elatos homines.
Capitis XXXVIII verba o ao^po; êvhixvóaöcc etc. 11 il-
genfeldio videntur argumentum praehere pro eadem rc.
Enimvero in illo capite sermo est de bona ecclesiae
conditione, quae ordine tantum et subjectione civium
mutua inter se fiorere potest. Jam vero dicit epistola
sapientcm in ecclesia sapientiam suam non solis verbis

deraonstrare debere, sed factis etiam bonis, quae eccle-
siae inserviunt, quia alioqui vana talis esset sapientia,
quae inanibus loquendi forrnulis consisteret, quae neque
sapienti ipsi, neque ecclesiae Christi prodesset ulla in
re. Minime igitur et h. 1. Äoyot tam difficilem ac longe
quaesitam significationem requirunt, in primis quia in
hoe etiam capite epistolae thema manifeste apparet, quod
ad ecclesiae statum nunc applicatur: modestiae nempe
cohortatio contra omnes superbiae, etiam verbis non raro
se ostendentis, formas. Post haec argumenta allata, de
quorum vi vidimus, II ilgenfei diu s dicit apodictice:
sie omnia sapientiam quandam indicant, cujus elatio in
orationis forma et indole aperta fit. Quo jure ita con-
cludat, non video; nec quomodo potuerit addere, talem
sapientiam fuisse fontem primarium Corinthiacarum li-
tium. Haec enim, credo, una accurata lectione episto-
lae ab eo, qui a praejudicata opinione quadam liber sit,
facile refutabuntur. Quod attinet ad argumentum e clas-
sica Corinthiorum indole, talem sapientiae elationem pa-
riente, mera sine dubio haec est hypothesis, et mira
quid.em, quae nititur falsa opinione de Graecorum indole.
Et si Graecorum fere cultissimi Corinthii fuissent (qua
de re dubitare licet), num tales illi, prae vera sapientia
philosophica, inanem As/wt/ elationem et ostentationem
elegissent? Porro capita XXXVIII et XXXIX dialec-
tice explicare studuit Ililgenfeldius, quae practice
dicta sunt. Nam capitis XXXVIII initium comparatio-
nem corporis humani cura Christi corpore i. e. ecclesia
instituit. Quam igitur sie applicat : minima nostra membra
serviunt toti corpori, aeque ac magna, quia cum iis con-
spirant. Haud aliter sit oportet in ecclesia Christi: fortis

5

ne' negligat imbecillem, neve hic ilium non aestimet.
His quidem in verbis hanc Hilgen fel dius quaerit sen-
tentiam: homo, qui classieo et hellenistico cultu erudi-
tus est, ne simplicem Christianum oflendat. Sed nemo
ei assentiet, praeter interpretem, qui hypothesi ductus
verba inepte promit et urget. Nam in verbis claris ûyvlç
h ryj ffxpxl minime simplicem sensum vidit Hilgen-
feldius, sed ascetismum cura coelibatu conjunctum:
quae tamen verba nihil aliud indicant, quam totum ep.
thema, quia sententiae vis verbis (ttî? àXx^cvsvhôu inest,
et hoc sibi vult tota admonitio: ne homo, qui conti^
nentia insignis est, ejus fructum amittat gloriando. Quod
attinet porro ad caput XXXIX, non video etiam ibi
aliam rera ab auctore reprehensam, quam superbiara, et
contra vitiura illud modestiam laudatam esse tamquam
remedium optimum. Sed 7., D. exegesin capitis etiam
XLVIII videamus, quod manifesto ei confirmaro videtur,
quae posuit do litium origine. Mihi autem e contextu
sic explicanda videntur verba: ^rw ti? ttkttôç etc. Chris-
tus est justitiae porta, per quam omnes ad salutem intrare
debent ; virtutes, quibus gloriari possint homines, nihil ju-
vant, nisi cas omet modestia: nam quanto majores simus,
tanto modestiores debemus esse. Enumeratio igitur
oraniura rerura, quibus elati erant Corinthii, veram suam
vim accipit a verbo sèqucnti opposito rxTTsivoCppcvsTv, quo
dare indoles opinatarum earum virtutura indicatur, nempe
per se quidem bonarum, sed quae per ostentationera'per-
versae factae sint. An fides et cognitio Christiana et
sapientia et castitas magnae sint virtutes, quis dubitet?
Verumtamen vitiis cas contarainare non licet, de quibus
antea serrao fuit. Tandera tres modes superbiae Cor int hi

vigentis Hilg. ex his omnibus colligit, in quibus yi/w-
a-eug expositionem primam ponit; sed unde hoe petüt?
Ex capite XL, ubi Paulinum eflatum laudatur ßxöy} rijg
yvuGsccg ósoü (Hom. II, vs. 33). Quae vero verba nihil
aliud spectant, quam institutionem nobis per Deum de
se et sua voluntate datam, ac nihil speciale de yvüffei,
fidei simplici opposita, continent. De voce eadem capite
XLVIII usurpata supra vidimus. Nam Christianum ho-
minem posse cognitionis suae divinae rationem dare et
cum aliis cam communicare, num id eo sensu, quo
Hilg. vult, dictum esse potest? Nihil porro in epistola
mihi occurrit, quod cum Paulinis locis a V. D. com-
paratis conveniat, neque profundiorem N. T. explieatio-
nem usquam in ea inveni. Duorum posteriorum modorum
sine ullo dubio vestigia in epistola inveniuntur. Verita-
tem hanc igitur continent, ubivis sane cognitam, animo
elatos et superbos omnes homines duabus rebus gloriari:
verbis et factis. Sic et in Corinthiaca fiebat ecclesia;
quid mirum? Et quod ad utriusque rei conjunctionem
attinet, facile .credimus eam intercedere potuisse. Sed
ex epistola aliud quid, nempe pneumatologiam et asce-
tismum, sequi non credimus; neque enim Hilg. locos
citavit, unde ea omnia jure efliceret. Universe vero
mihi videtur, aeque ac S ch enkelius, simplicitatem epi-
stolae summam neglexisse, atque dogmaticam vim et
profunditatem ibi quaesivisse, ubi practica indoles tan-
tummodo, admonitiones contra vitia e'; adhortationes mo-
rales ad vitam Christianam spectandae erant. Consilium
enim totum auctoris erat litium, per seditionem contra
presbyteros quos fugaverunt ortarum, sedatio; hisce fmem
imponere ac Corinthi pacem restituere, ecce quod cu-

piebat. Atque hoc minime per dogmaticas disquisitiones, sed
per argumenta moralia efficere poterat, quod et epistolae
argumentum nobis ostendit. Principia quaedam specu-
lativa quasi-philosophica in epistola quaesivit V. D.,
quae primo post Christum seculo rara inter Christia-
nos fuerint, et igitur posterius scribendi tempus probent.
Sed talia non insunt, me judice, neque alius quis talia
ex ea effici posse concessit Viro Docto. Sed etiam uni-
tatem epistolae, quod ad consilium et argumentum, sua
hypothesi neglexit Hilgenfeldius, quae tamen luce
clarius inde patere mihi videtur. Iterum iterumque no-
stram epistolam cum Pauli I ad Cor. ep. comparat, sed;
quae Paulum insignem reddidit, ingenii vis et animi pro-
funditas atque cogitandi sublimitas, ea minime apud no-
strum auctorem invenitur, in quo Christianus, vere re-
ligiosus, animus ubi vis elucet, sine ulla tamen philoso-
phica subtilitate. Illud utrum fecerit V. D., quia
multa ex Pauli ad Cor. epp. citaverit et imitatus sit
auctor noster, an quia lites Pauliui temporis nondum
sopitas habeat tempore, quo hanc epistolam Cor in thu m
misit ecclesia Eomaua, nescio; sed minime iis assentiri
possum, quae pag. 81 seq. de similitudine dicit inter
Christianos a Paulo vituperates, sed et laudatos ob
accepta spiritus dona, et eos, quos ep. n. admonet, quia
talia apud Paulum quidem, non vero hac in epistola
invenio. Quae de capitis XXXV initio pag. 80 dicit,
cum explicatione earum rerum pag. 67 pugnant; nam
pag. 80 verba convertit ad hanc vitara, quae 1. 1. ad
futurum aevum refert. Sic etiam pulcra possent esse,
quae de operibus vere bonis, quamquam per principium
minime sanctis, dicit pag. 80 media, sed quo ducunt

haec? Nullo loco tale illud dogma tum nondura no-
tum epistola propugnat; et illo modo rei cardo ex ocu-
lis evanescit, qui per totam ep. clare elucet. Et tan-
dem, ut concludam dc hac opinione Hilg. dicenda, quo-
modo ea, quae dicit de seditiosorum Corinthiorum yvwra
et AöVc/? cum iis locis conciliabuntur, ubi eos auctor ca-
pite III aTtßcvg, a^povx?, »hó^ovg et vkvq vocat?

§ 4. Sic dijudicatis praecipuis sententiis, quibuscum non
plane consentire possum, meam ipse sententiam de litium
Corinthiacarum causa sive de scriptae cpistolae opportu-
nitatc explicabo. Qua in re, quo certius de disputationis
veritate constet, quantumpote ep. ipsius verbis uti cupio.
Capita igitur singula legamus accurate, quae nobis suppe-
ditabunt omnia quae ad litium historiam pertinent. Capite
jam primo auctor loquitur de Trpxyf^xaj -Trxpquot; vpiïv fV/Ç»}-
Tovßsvoii;, nempe dc rebus, de quibus adhuc apud Co-
rinthios disceptabatur, quae ipsam scribcndi causam con-
tinent, nam contextus clare id docet. Sed per se ea
verba nihil nobis prodessent, nisi haec sequerentur ://t^ç
//T£ ciXXorplx? Kx) ^évijÇ TOTç èxXSKTOlç TOÜ ÛSOÏ), pctxpxç
//xx) xvocicv (7T«lt;rf«$, y^v iklyx 7rpó(7U7rx TrpoTTST^j xx)

f/xvôx^gt;) VTTXPXOVTX bU T070VTCV XTTOVOIXÇ i^SXXVtTXV, Ut

n semper honoratum et illustre nomen Corinthiorum gravi
rfignominia affieeretur^ Quae verba nobis totius rei
quasi conspectum dant, quia et seditionis indolem et
auctores primos et cflectum miserabilem, quin etiam in-
ternam causam aperte manifestant. Nam inde apparct,
seditionem contra Dei voluntatcm et vero Dei cultui
adversam fuisse; porro per paucos homines temerarios or-
tam fuisse. Quae lis non brevi aliquo tempore saevire
desiit, sed in summum insolentiae gradum progressa

est, ita ut ,talia ibi facta sint, quae ,bonum eorum no-
men inquinarent, quamvis optima fama celebratum. Sic
prima disputationis elementa cap. I continuo nobis sup-
peditat, quod porro, aeque ao II caput, pristinam Co-
rinthiorum laudem praedicat. Caput III sic quaestionem
persequitur, ut causam siguificare incipiat magnae, quae
Corinthi exstiterat, mutatiouis, nempe transitus a vir-
tutibus nobilissimis ad rebellionem contrai Deum. Tiärj«.
^s^x xx) 7:hxTvlt;T[ih data erant vobis, et in vobis impletum
est id, quod scriptum est (Deuter. XXXII, vs. 15): Edit
et bibit et dilatatus est et incrassatus et reealcitravit
dilectus;,,- Sine dubio non ita facile lexplicandus locus,
cujus tamen universa significatio hacc videtur esse:
omnium rerum corporis et animi abundantia vobis, Co-
rinthiis, fuit a Deo data, sed, divitiis ornati et spiritus
dotibus, Deo tam benefico adversati estis, quia luxuria
crassi facti et opulentia corrupt! estis,iet, )Ut tunc fieri
solet, pétulantes et procaces vos ipsos extulistis. 'Ex
Tourov (i. e. jCx hoc fonte)nbsp;kx) Cpöévog, kxî Iptg.xx)

(TTXcriç, hM'/lJ.og xsit jxxxTXtTTxalx, TTÓXsf^o? xx).xtZfix^Ma-lx
emanarunt. Ecce sequelas, quas statim memorata ex causa
exstitisse dicit auctor, quae nobis imaginem praebent
ecclesiae eo tempore Corinthiorum. Nec vero opus est
omnia illa proximo ad Corinthios referre. Qua de re
dubios nos relinquit auctor, quia verbum omissum est,
ct sequentia, ubi diserte casus ipse Corinthiacus memo-
ratur, per ourug junguntur, quod potest siguificare'vel
tali modo vel /wc uno modo. Aperte autem id quod
quaerimus declarat hoc dictum: ot^ug àTTYiyépùyiaxv oi
cc'Bo^oi sTTi Tovg £vdó$cug, ol xCppcvsg stt) ravg Cppovißovg, ol
vioi stt) Tohg Trps^ßuTepovg. Nunc ;enim, quum seditionem

fuisse Corinthi patet, turn etiam quorum et contra
quos. Quod ad vocem TrpsjfSurépovg h. 1. attinet, non
ecclesiae munere ornatos significari puto, sed, propter
oppositam vocem vis/, natu majores liic verto. Capite
III porro descriptio exstat seditionis sequelarum : justitia
et pax abierunt, timor Dei non amplius adest, fides la-
bitur, Dei instituta et praecepta negliguntur; verbo:
secundum pravas quisque suas coucupiscentias vitam agit.
Z)?Acv injustum et impium secuti estis, per quem prima
(Abeli) mors iu mundum venit. Cujus Ç'îjAîy porro
capita IV, V et VI exempla tradunt ex V. et N. T.
petita. Capp. VII—XXII universe de virtutibus agunt,
quas tamquam antidotum Çj^Acu commendat; ex quibus
laudatis virtutibus quae vitia fucrint opposita concludere
jure possumus. Cap. IX: cfKOXmovTeg tgt;)v iJ,XTXiorovix'j,
Tvjv re eptv xx) rh sk óxvxtov xyov ÇîïAa;, idem fere afiir-
mat; ubi (zxtxiotto-Ax de vanis et inanibus, Deo igitur
non gratis, operibus usurpatum est, cui opposita erat
vera conversio, poenitentia et ex fide sincera derivata
opera. Idem quod vidimus de seditiosis dicitur in initio
capitis XIV; et cap. XV de pacis amore ut nécessario
agit universe. Cap. XXI etiam sic vocantur litium au-
ctores: aCppovsg, xvsi^roi i7rxipóf4,svoi, èyzxvx^i^svoi iv àXx-
^cvslif. rov Koyov, quae sane antea dicta confirmant. Capp.
XXII—XXX, quae agunt de gratia divina, nihil de
litium, ut ex re ipsa patet, causa habent. Sequentia
vero, quae de via salutis christianae agunt, hic illic sunt
consulenda; veluti cap. XXX vitia memorat, quae epi-
stola severe reprehendit, quae omnia Çi^Aiy'quasi modi
sunt. Idem autem caput modestiam laudat, I ep. Petri
cap. V, vs. 5 citans. Vid. inprimis hujus capitis finis.

Cap. XXXIV in fine etiam ad oficvoiav adhortatur: xx)
vHAsh; OVV etc. Capitis XXXV initio in virtutibus quae
quaerendae, et in vitiis, quae fugienda sunt, ea sunt,
quae dilucide ad casum Corinthiorum referantur: Tx^pij-
fflx, 7r£7roiôij7iç, quae opposita sunt his vitiis: vTTspijCpxvlx,
xXx^O'jsix etc., quae postea vitupérât auctor, ep. Pauli
ad Rom. imitans.

Capp. XXXVII et XXXVIII, ubi corpus Christi
cum corpore humano et ecclesia cum exercitu compara-
tur, justae obedientiae lex tamquam summa commenda-
tur, cui nempe opposita erat agendi ratio apud Corin-
thios eo tempore usitata.

Ex his capp. efiicere licet, quae Corinthiis maxime
deessent. Cap. XXXIX etiam initium rem de qua agi-
mus tradit accuratius, ubi memorantur x^pmi; kx) xcijv-
sTOi xx) fiupo) xx) XTTxihvTOi — êxuTol? ßou^0fi£vst IttxI-
p£7Ùxi. Ex capp. XL—XLII tantum sequitur, necessa-
rium putasse auctorcm, admonere eos ad TX^tv in rcligi-
one ejusque ritibus omnibus in primis observandam,
ad quem ordinem commendandum Judaici cultus exem-
plo utitur. In quibus maxime consilium habuit Dei
haec jubentis voluntatem tamquam summam legem Co-
rinthiis proponendi. Cap. XLII de institutis episcopis
et diaconis agens, qualem ordinem in ecclesia Christi
bonum esse et quale regimen necessarium censeret indi-
cat. Cujus rei exemplum cap. XLIII Moi s em laudat.
Porro cap. XLIV ex historia talem constitutionem, ab
Apostolis profectam, nunc etiam requiri demonstrat. Quae
omnia, de quibus § 1 hujus capitis accuratius vidimus,
universe ea docent, quae sequentia ad Corinthiorum sin-
gularem conditionem referunt. Nempe cap. XLV et

deinceps a litibus dehortari incipit, quod contentiosi
essent eos reprclicndens atque invidia et ambitione in-
censi. Ad Scripturas Sacras consulendas eos admonet,
quae exempla contraria contineant, nempe pios ab im-
piis tantum vexatos esse, ut Daniclem cum tribus
juvcnibus ab Assyriis. Quod vos facitis, inquit, contra-
rium est; nam nunc vos, qui Christiani estis, et quos
igitur majore pietate insignes esse deceret, legitimes ve-
stros ecclesiasticos praefectos dcjecistis, ct sic contra ec-
clesiae commodum ct proximorum salutem egistis. Cap,
XL VI in primis nostrae sententiae favcnt verba : 7vx ri
epsig etc., quibus in saevientem Corinthi discordiam
vehementer invehitur, cujus dissidii sequelas miseras pin-
git in fine capitis. Sequens caput tantummodo hoc ma-
gis dilucidum reddit oppositione litium, Pauli tempore
et ep. n. tempore agitatarum. Apostolorum causa litem
agerc non tantum peccatum erat, quantum unius aut
duorum talium virorum causa presbyteros probos e munere
dcjiccre, cujus rei fama ad Ilomanam ecclesiam non solum,
sed etiam ad ethnicos jam venerat. Verba: vw) Ts, rivsg
ußx? quot;^thrps^xv etc., cum contemtu dicta de indole, quam
jam cognovimus, seditiosorum, majorem lucem reiaddunt;
in primis quae sequuntur: xlaxpx, y.xi \ixv xhxpx àzoùs-
uôxt etc. Cap. XLVIII urget necessitatem talia tollendi
cx eorum coetu, et remedia adhibenda suadet; cap. XLIX
amorem laudat, litium sane optimum remcdium. Quae
omnia passim admonitiones ut, sibi non placentes, obe-
diant Deo, adjunctas habent. Cap. L porro ad caritatem
adhortatur, quae remissionis nancisccndae est via. Cap.
LI de modo in ordinem restituendi ecclesiam agit et de
vera pocnitentia et peccatorum confessione. Cap. LIV

6

propius se ad Corinthios vertit, quos potius abire, quam
ita ecclesiam pessumdare vult auctor; quam rem cap. seq.
ex gentilium exemplis illustrât. Cap. LVI multa con-
tinet monita et adhortationes, Corinthiorum casum spe-
ctantes. Sic etiam cap. LVII. Litium finem a Deo
precatur cap. LVIII.

Ecce rem, de quû quaerimus, ep. ipsius fere verbis ex-
positam. Eacilia sunt explieatu, et in hanc singula conjun-
gi possunt conclusionem et contrahi : Pauci (cap. XLVII)
insolentes, arrogantes homines ex plebe (cap. III) contra
disciijlinam ecclesiasticam motum excitarunt, rebellarunt
contra presbyteros (cap. XLVII), quos munerc privarunt
et ex episcopatu dejecerunt (cap. XLIV). Sic ordo sa-
lutaris turbatus'crat, concordia rupta, ct ecclesiae cala-
mitates secutae. Quibus omnibus rebus fmem imponerc
epistola conatur, quod consilium directe et indirecte
persequitur. Cap. XLVIII seditiosos adhortatur ipsos,
aeque ac capp. LI, LIV, LVI et LVII, ad revertendum
in bonam viam. Sed permultis aliis locis ad pacem et
ordinem et concordiam sectandam admonet, ab oppositis
vitiis dehortans Corinthios auctor. Ilaec scribendi oppor-
tunitas erat, litium haec est historia. Si porro quaeritur,
unde lites ortae essent Corinthi, cap. III seq. ex luxu-
ria et abundantia tamquam primo fonte derivatur ^ijKoc.
Nempe superbia et procacitas, securam sese opinata, cum
invidia ac turbuleutiae quodam studio juncta, talium
malorum inferiores causae erant. Sicut, secundum Deu-
teronomii cap. XXXII vs. 15, populus Israëliticus a
Deo beneficiis cumulatus, quae sub imagine pinguitudi-
uis magnae proponuntur, quasi bonorum omnium plenus
et tamen ingratus fuit in Deum, Jehovae cultum reli-

quit idolaque veneratus est; — ita suinina bona terres-
tria et spiritualia, quibus gaudebant Corinthii, moderate
non tulerunt, ut fieri solet, sed, continentiae obliti ae pros-
peritate elati, Deum bonorum solum fontem spreverunt.
Atque ita fastus et insolentia, ex divitiis orta, interna
fuit mutatae eorum ecclesiae, antea Celebris, causa. Al-
ter enim contra alterum se extulit, quo ÇijAô? ac (pûôvo?
alebatur. Qui in honore maxime erant, episcopos et
diaconosjhos ante alios aggressi sunt invidia ducti, ii in
primis qui ipsi nullo honore gaudebant neque coetum
administrare potuissent. Quae omnia multi epistolae loci
confirmant, sed nullo loco quidquam invenio de demo-
cratico studio, cui omnia Roth ins tribuit. Ut jam
diximus, animornm motus semper crescunt, ut fama
eundo, vehementia, ita ut tandem nullo modo coërceri
possit Qorum impetus infcstus, veluti Corinthi invidia,
prava aemulatio, litium studium saeviebant. (Vid. cap. III).
Tristis haec conditio magis etiara illustratur per sequen-
tia, quae paccm, eoncordiam, modestiara, Dei timorem
comraendant. Quare etiam persaepe ad poenitentiam et
obedientiam, ut viam conversionis, Corinthios adhortatur,
Dei. voluntatem omnibus rebus praeferendam esse afiir-
mat, ex S. S. exempla virtutum citat, et sec. Pau Iura
solam per fidem Deo probari hominem ac minime per sua
opera justificari vult auctor. Quae tandem de unitatis
et ordinis et obedientiae ecclesiasticae utilitate dicit,
haec una cum laudatis admonitionibus nobis Corinthio-
rum vitia per oppositioncm dejnngunt, et conspectum
quem dedimus plane confirmant. Arrogantiam plebis ver-
bis etiara se ostendisse, per se patet, sed minime yvû-
uaug sive Koywj doctrina quaedam accedebat. Vitiorum,

quae reprehensa invenimus, ad Corinthiorum ecclesiam tur-
bandam effectus miserabilcs facile possumus conjicerc.
Quibus igitur remedia parare conatur auctor, et a litium
studio Corinthios sanare. Dei voluntati semper obse-
quendum esse docet, cujus exemplum homines sequi de-
bent, atque igitur, sicut Deus mundum bene ordinatum
creavit, ecclesiam pace contineri. Quare ecclesiam rcgi
necesse est, presbyterosque bonos Corinthii restituant
oportet. En generale cpistolae idque simplex consilium,
quod ubique elucet, atque mc judice tam facile est in-
tellectu, ut vix vidcam, quomodo tam divcrsae de hac
re sententiae esse potuerint.

CAPUT TERTIUM.

VETERIS ET NOVI FOEDERIS IN EPISTOLA USUS.

Maximi sane momenti nobis est accurate disquircre,
qualis sit librorum Sacrorum apud auctorcm nostrum usus.
Nam tempus, quo scripserit, inde potest quodamniodo
saltem cognosci ; quamquam per se rem non conficit hocce
argumentum. Quibus nempe libris N. T. utatur epistola,
saepe incertum est, quia plures citationes sunt liberae,
ex traditione auctori nota liaustae; neque eo tempore
N. T. Canon cxsistebat. De Evangeliorum vel canoni-
corum vel apocryphorum et Apostolicarum epistolarum
turn ortu tum vero, quo vulgo notae fuerint, tempore ad-
huc disputatur. Quod ad V. T. attinet, quod et sae-
pissime citat, et ad pietatis exempla Corinthiis commen-
danda per totam epistolam auctor adhibet; versionem
Alcxandrinam fere semper usurpavit, ut ex accurata rei
expositione patebit. Tum etiam locos quosdam citavit,
qui in Canonicis nostris Sacrae Scripturae libris non

inveniuntur, quos vel ex Apocryphis, vel ex perditis li-
bris petiit, vel ex traditione sibi notos libéré ad usum
suum adhibuit. Ad rem ipsam transeamus, atque prima
paragraphe de V. T. locis citatis, sccunda de N. T.
usu in epistola agamus.

§ 1. A. Veteris Testamenti usus, qui magnam epistolae
partem complectitur, fere ad totam moralem doctrinam
probandam atque exemplis explicandam in servit. Sed in
primis poëticis libris auctor utitur, prophetarum maxi-
mam sibi notitiam esse demonstrans. Libère hic illic
citantur, atque saepe diversi loci in unum conjunguntur.
Duo nobilissimi codices, e quibus Alexandrina versio
nobis nota est, in primis ab auctore nostro adhibiti
sunt, Vaticanus nempe et Alexandrinus, ut patebit ex
hac citationum in epistola serie:

Capite 3 : Deuteron. XXXII vs. 15 libéré citavit ep.

n. sec. Cod. Vaticanum versionis Alex., cu-
jus certe verba adhibuit, sed smev pro àve-
quot;TrXvjûyj posuit.

// 4- : Praeter has exiguas differentias, ejusdem
versionis sec. Cod. Vatic., citavit Geneseos
cap. IV, vs. 3—8 : vs. 3 ry óeü pro t^
xupl^, vs. 4 aÙTCÏ) omisit, vs. G Kvpio? omi-
sit ep. n. et xùtoîj pro xùtûv citavit. Ce-
terum Vat. Cod, sequuta est.
4 : Exodi cap. II vs. 14 pro apxovTX xpn^v

habet, ceterum LXX Vat. citavit.
6 : Gen. II : 23 LXX Vat. Cod. versionem ad-
hibuit,

8 : Ezcchielis cap. XXXIII vs, 11 libere citavit
secundum LXX versionis Cod, Alexandrinum,

Capite 8 : Jesaiac cap. I vs. IG—20 sec. Cod. Vati-
canum LXX citavit, praeter vs. 16 Xovaxaôs
pro Xvlt;r»(TÔ£, àcpéXsaâs pro ci(pé?^£Ts vs. 18,
ubi Kx) adjecit cp. n., et spiov pro %/cv«
habet ; unde patet hoc codice usum esse ep.
auctorem.

// 10 : Geneseos cap. XII vs. 1—3 Vat. LXX ci-
tavit; tamen IÇfAÔe pro «TfAÖf, kx) hupo
eU rhv y^v habet versio illa, quacum ceterum
convenit.

// 10 : Gen. XIII vs. 14—16, praeter xvxßXs-pxq
pro ävxßXs^ov et kx) ante l'Bs, sec. Vat.
LXX.

// 10 : Gen. XV: 5, 6 pari modo libere ex LXX
Vaticano codice adhibuit, particulis quibus-
dam omissis. (Vid. § 1, n. B de Gen. XV, 6,
Eom. IV : 3).

// 12 : Josuae cap. II non sec. LXX versionem,
sed fortasse vel ex memoria citavit, vel
historiam libere ipsc narravit.

// 13 : Jeremiae cap. IX vs. 23 brevius citat ep.

n., quae verbum kxvX' non repetit, ut
Vat. LXX.

// 13 : Jesaiae cap. LXVI vs. 2 rpxüv in TXTret-
viv, Koyix in PiOylcug muta vit cp. Caetera
ex LXX versionis Cod. Vaticano.

// 14 : Proverbiorum cap. II vs. 21 cum LXX
Cod. Alexandrino convenit, quum Vat. Co-
dex ibi legat : iuôsTi; KXTX7Ki]vû(T0U(rt yîjv kx)

07101 ÙTTO^SlCpôlîffOVTXl SV XÙT^.

// 14 : Psalmi XXXVII versus 35—37 non plane

sec. LXX citavit ep. ii. LXX habent vs.
36 : Kx) k^^TViUX xvrhv kx) cu% supiöi] ó
TOTTO? xvTOÜ, atque vs. 37 finem aliis ver-
bis enuntiant. Attamen LXX in manu ha-
buisse auctorem puto.

Capite 15 : Jesaiae cap. XXIX vs. 13 fere LXX Vat.

secuta est ep. n. praeter [is pro tii^ü-
at ߣ. Vid. § 1 n. B de hoe loco.
// 15 : Psalmi LXII vs. 4 sec. LXX Vat. citavit;

aeque ac Psalmi LXXVIII vs. 36 et 37.
Non plane convenit Ps. XXXI vs. 18, in
fine diflerens a Vers. LXX. — Ps. XII:
4—6 cx Cod. Vat. LXX citavit ep.
n 16 : Jesaiae cap. LIII ex LXX versione cita-
vit, modo magis Cod. Vaticanmn, modo
Alexandrinum magis secuta ep. n., quod ad
verba ipsa attinet. Vid. Iii Igen feld, pag.
100, ubi hunc locum accurate disquisivit.
// 16 : Psalmi XXII vs. 6—8 ex LXX Codice
Vat. citavit. Vid. § 1 n. B hujus capitis.
// 17 : Gen. XVIII vs. 27 etiam plane cum LXX
Cod. Vaticano convenit. Jobi cap. I vs. 4
libere citavit ex LXX, e. g. 7rovy,po'j in
KXKOÏ) mutatum est. Jobi cap. XIV vs. 4lt;—6
magis ex Alex. Cod. LXX citavit: nam
Vat. Cod. sic habet: tU yxp kxQ. Urxi ccttc
puTTOv-, «AA'nbsp;ixv kx) (j(,ix yißspx. Eti-

am capite hoe Exodi cap. III vs. 11
Tréf^Treig, ubi Vat. God. '7rop£v{6yj)i70(ixi. Exod
IV VS. 10 convenit cum LXX Vat. Codice
// 18 : Psalmi LXXXIX vs. 20 LXX Vat. sic

habet: svpov Axß)^ rhv quot;BouXiov ßcv, iv i^ist
dylcj) f%|0/£r» «utoV; Alex. C.: fAa/cj xylqj y^ou,
ubi textus Ilebraicus habetnbsp;pii'D;

hac in re ep. n. magis Vat. Cod. secuta
est, quamquam Alex, magis ad litteram
vertit. Sed libere verbo aluvlcjj pro dyli^
usa est. Tortasse ex memoria locum citavit
auctor, alia etiam verba plane mutavit.
Psalmi LI vs. 1—17 cum Cod. Vat. plane
eonvenit, praeter vs. 15, ubi txnbsp;et

(7T0iJt,x inverso ordine habet i).

Capite 20 : Jobi libri cap. XXXVIII vs. 11 min. sec.

Vat. Cod. LXX citavit, qui sie habet:
TOVTOV fAÖaJa^ — a.h'K iv crexurSi (jvv-
rptß. ffoü Tx, Kvyi,XTx: Sed libere ex memoria
citavit.

// 21 : Proverbiorum cap, XX vs. 27 min. cum
Cod. Vat. LXX eonvenit, qui habet sie:
(püg Kvpiov TTVOij xvópÜTTCüv og epsvvx rxßisix
xoOJxg.

// 22 : Psalmi XXXIV vs. 11—17 eonvenit cum
LXX Vat., sed vs. 13 verbum o-cD omissum
est. Ps. XXXII vs. 10 fere idem, scdrci/^
i^Tri^ovTxg pro sing. est.

// 23 : Kx) i^xlcpvi^g ó Kvpiog elg rov vxov xvrov
Maleachi cap. III vs. 1 sec. Cod. Vat. LXX,
qui tamen sie pergit hoc in vs.: kx) o ayya-
hog ryjg ItxQ^Kng ov vßdg öshere. Prima
verba ij'^f; kx) ov |C4gt;) xP'^vieT sec. Cod. Vat.

1) Vid. et. J 1 n. B de h. 1.

Habacuci 1. cap. II, vs. 3. Sic libera com-
pilatio ex duobis locis V. T., quorum ta-
men min. verba ipsa accurate citavit. Vid.
§ 1 n. B de h. 1.

Capito 26 : Psalmi III vs. 5 LXX: oti txvTiX^^xpsTxi
Kuptot; ßov, quae plane aliter habet ep. n.:
cry ßST ifzov ii. Jobi 1. cap. XIX vs. 26
convenit, nisi quod Cod. Vat. ^épfza legit,
ubi ep. n. a-xpxx ßov.

// 27 : Psalmi XIV vs. 1—3 convenit plane, sed
oh sententiam verba quaedam sunt seposita.

// 28 : Psalmi CXXXIX vs. 7—11 aliis verbis
sententiam dedit, quam eandem LXX Cod.
Vat. vertit.

// 29 : Deuteron. XXXII vs. 8 et 9: lectio differt
inde a verbis kxtx «p. etc. Vid. Hilg.
pag. 64! n. 19. De locorum compilatione
in fine hujus capitis vid. et. Hilg. p. 100
supra, ubi loci nominantur ex quorum col-
lectione libera haec orta citatio.

u 30 : Proverbiorum cap. Ill vs. 34 sec. LXX Cod.

Vat. citavit ep. — Jobi 1. cap. XI vs. 2, 3
etiam cum ea convenit praeter vocem v.xi
vs. 2 in LXX Vat. omissam, quam ep. n.
versam habet i).

// 32 : Gen. XXII, vs. 17 non cum LXX Vat.
convenit 2).

1)nbsp;Vid. 5 1, n. B hujus capitis.

2)nbsp;Vid. Hilg. pag. 100, ubi ad liberani diversorum locorum compiiatio-
nem rem refert.

Capite 33 : Gen. I vs. 26 et 27 sec. LXX Yat., sed
cura oraissionibus quibusdam. Rite citavit
Gen. I vs. 28.

// 34 : Compilationem habet ex Jesaiae XL vs. 10
ct LXIl, vs. 11 (vid. Hilg. pag. 100 su-
pra), Apocal. Joh. XXII vs. 12 i).

// 34 : Danielis cap. quot;VII vs. 10 sec. Vat. Cod.

citatus est praeter transposita verba ßvpixi
et xlKm. Jesaiae cap. VI vs. 3 convenit
etiam, sed vj xr/V/ç ep. n. habet pro v) yij
Cod. Vat. LXX.

// 35 : Psalmi L, vs. 16—23. (v. Hilg. pag. 101
supra) convenit fere cum LXX Vat. Cod.,
sed vs. 16 fV/ pro vs. 21 xvotJC,s pro
txvof^ixv (T£, quod non habent LXX, aeque
ac vs. 22 ûç xéuv, yjv pro ^, ceterum con-
venit.

// 36 : Psalmi II vs. 7 ex Vat. Cod. citavit ep. n.
aeque ac Psalm. CX cum quo convenit.

// 39 : Jobi IV : vs. 16—18 praeter exiguam mu-
tationcm convenit cum Cod. Vat. LXX,
qui legit êvccvrlov tóü , ubi ep. n. hxvTi
habet. Jobi cap. XV, vs. 15 svÙttiov pro
èvxvTiûv. Cap. IV : 19—21 non conveniunt:
fzézpi in mutatum; Jobi V cap., vs.
1—5 paucis verbis mutatis citavit ex Vers.
LXX Cod. Vat. 2).

// 42 : Jesaiae cap. LX vs. 17 LXX Cod. Vat.

1)nbsp;Vid. n. B hujus paragraphi.

2)nbsp;Vid. Hilg. pag. 100 infra.

sic vertit: kx) quot;èurru rovt; xpxovrxg ffou êv
elp^jvijt kx] Tovg ÈTTicKÓTrovg lt;rov iv quot;èiKxioavv^fly
ubi vocem dixKÓvoug saltem ep. n. pro suo
loei usu adhibuit libere, prout totum ver-
sum mutavit et sec. contextum min. vertit i).

Capite 40 : l'salmi XVIII vs. 26 et 26 convenit cum
LXX Vat. Ps. CXVIII vs. 19 et 20 etiam
sec. LXX Vat.

// 50 : Jesaiae cap. XXVI vs. 20 minus accurate
et mixtus cum alio textu (Ezech. XXVII
VS. 12) citatur; Psalmi XXXII vs. 1 et 2
plane convenit 2).

// 52 : Psalmi LXIX vs. 30, 31 et 32 min. sec.

LXX Cod. Vat. ep. n. citavit, qui habet
sic; «]v£7co TO cvoiu,x T. 6. (JLOv (lerx
fjisyxKuvü xxnov sv xmuiv. K«/ upsa-cc tw
ÓS^ VTTSP flÓa-XOV véov KSpXTX iK^épOVTX kx)
i7r?.xg. 'quot;ÏSsTuiTXv tttooxo) k. £ii(pp.. Ps. L,
VS. 14 et 15 fere convenit.

// 53 : Deuteron. IX: 12 seq. LXX Vat. habet:
kx) fV xvr. x^vsvfix in fine vs. 12,neque
verbum Müiw^ bis in initio vs. repetitum
est ibi. Cct. convenit. Exodi XXXII vs.
10. Min. cum LXX convenit ep. n. Exodi
XXXII VS. 32 etiam libere citatus est in
ep. n.

// 54 : Psalmi XXIV vs. 1 sec. LXX Vat.

// 56 : Ps. CXVIII VS. 18 sec. LXX Vat., quo-

1)nbsp;Vid. Hilg. pag. 100 supra.

2)nbsp;Vid. J 1, n. B hujus capitis.

cum etiam eonvenit Proverbiorum cap. III
vs. 12 practerquam quod ep. n. ttxi'^sûsi
pro Ihkyxsi legit. Ps. CXLV vs. 5 plane
eonvenit cum LXX Vat.. Jobi cap. V vs.
17—26 cum paucis mutationibus sec. LXX
Vat. 1).

Capite 57 : Proverbiorum cap. I, vs. 23—31 et. fere
eonvenit cum LXX Cod. A'quot;at.; vs. 27 ij
irx'j sp^'-lTXi vi/Äv oXsùpôç addit Vat. et vs.
29 héyov in Cpoßov mutavit ep. n.

Iii sunt loci V. T. ab auctore citati, quos vidimus
sec. Versionis Septuaginta duos primaries Codices, vel
Alexandrinum vel Vaticanum, praesertim retulisse epi-
stolam, ita quidem ut posteriorem fere semper sequere-
tur. Quae res plane eonvenit primo saeculo post Chri-
stum, quo tempore V. T. sec. Alex. Versionem et ab
Judaeis et a Christianis adhibitum esse ad praelectiones
in Synagogis atque ad rcligionis institutionem constat.
Quod apparet ex usu V. T. in N. T. Porro exempla
sumta ex V. T. historia libere ab epistola Apostolorum
vestigia sequente adhibentur persaepe. Ad moralia mo-
nita sua probanda semper auctor adhibet V. T. quod
traditioni Christianae anteposuisse videtur. Ceterum
Pentateuchum et Prophetas, praesertim Jesaiam, citavit
per totam epistolam; sed et Jobi et Psalmorum saepe
rationem habuit, quin et hic illic Proverbiorum, quae
cap. LVII TÎJV TTXvxpsrov ircCplxv vocat. Hos enim libres
usurpavit ob praestantiam doctrinae moralis, quae epi-
stolae argumento plane conveniebat. Persaepe verbo-

1) Vid. $ 1. n- B hujus capitis.

— Sé-
rum liberius sensum ad usum suum convertit; e. g. ca-
pite XLII, ubi Je s. LXI, vs. 17 ad Christianorum
ecclesiam refert, quem locum ad Israëlitarum praefectos
spectare patet.

Quod ad modum citandi attinet, vel praemissâ for-
mula ykypxTrrxi sive rh ysypxfzßivsv (cap. III, IV etc.)
vel auctoris orationi innexi loci afieruntur, et ita au-
ctoritatem V. T. summam ab auctore agnitam probant.
Quod confirmatur cap. Xlll, ubi Jeremiac verba non-
nulla Spiritui Sancto; caj). VIII, iibi Deo tribuuntur
Ezcchielis etJesaiae vaticinia quaedam. Capite XVI
Spiritum Sanctum per Jcsaiam de Christo loquutum
esse legimus; quin et capite XXII in Psalmi XXXIV
laudatione Christus dicitur per Spiritum Sanctum nos
compellasse. Saepe verba : Xsysi Sé ante V. T. citationem
invenimus, ubi subjectum ôsoç sive ^ ypx^pï^ supplere de-
bemus, quae capp. XXIII, XXXIV et XXV dicitur
(TWSTTifixprupiïv vel ?Jy£tv. Capite XXXIV formula Trpo-
fortasse de prophetica oratione peculiari consilio ad-
hibita est. Deus capite XXXVI Ps. II et CX loquu-
tus esse dicitur. Variis locis variae hae citandi rationes
inveniuntur, sed semper sic, ut V. T. divina auctoritas
ab auctore ponatur, quod confirmât formula cap. LVI;
ovToog yxp (pyjiTiv à xyisg Xiyoq, de Psahnorum, Jobi et
Proverbiorum libris usitata. Ilaec autem convcniunt
plane cum citandi modo in scriptis Apostolicis, et usu
V. T., quem a Christo factum in Evangeliis invenimus.
Quae igitur primo post Christum saeculo ideo scripta
fuisse videtur epistola, quia eo tempore scripta Evangelia
et epistolae nondum universe notae erant Christianis,
qui igitur exempla in primis moralia in V. T. invenire

poterant, de cujus divina origine iis constitisse non
dubium est. Cujus temporis notam epistola habet, ubi
legem et Prophetas lectoribus semper tamquam de Dei
voluntate testimonium edentes laudat, atque ex his pri-
mo loco admonitionum auctoritatcm petit. Tandem fa-
tendum est, ex Vers. LXX Vaticani Codicis frequenti
usu nihil plane de scriptae cpistolae tempore effici posse.
Nam de hujus Codicis vetustate diversae sunt senten-
tiae, neque facile est ex solo litterarum charactere ve-
ram ejus aetatem cognoscere. Vid. Tischendorfii ad
editionem V. T. Graece juxta Septuaginta interprétés
prolegomena § 6, item de Codicis Alexandrini aetate ibi-
dem § 16. — Attamen versio LXX Christi, Aposto-
lico et postapostolico tempore, in usu sane fuit apud
Judaeos et Christianos, vid. Ecuss, die Geschichte der
II. S. ex ed. altera, § 283 in primis, in cujus tamen
fine legimus, Apostolos et eorum successores V. T. tam-
quam testimonium afferentes Hebraicum texturn adiisse,
quod persacpe fecisse nostcr auctor nobis videtur, ubi
a LXX Versione discedit, ut plurimis facit locis. Unum
tantummodo typologiac exemplum invenitur in epistola,
nempe capite XII, ubi Rachabis meretricis funiculus
coccineus manifestum reddere dicitur, per Christi san-
guinem redemtionem omnibus qui credunt sperandam
esse. Quo loco etiam dicit auctor, non solum fidem,
sed etiam prophetiam in illa muliere fuisse. Sed solum
hoc ibi adest exemplum, neque ita sanum sensum oflen-
dit, ut plura in eâ, quae Barnabae tribuitur, epistola,
quae seriorem profecto suam prodit aetatem per typolo-
giam, quae primi p. Chr. saeculi simplicitati minime
convenit.

B. Nunc videamus de locis, quos epistola citat, qui eti-
am in N. T. laudati inveniuntur, ex V. T. petitis. Hi
transitum nobis îaciunt ad § 3 hujus capitis, quae de
N. T. usu agct. Sunt pauci illi. Capite X Geneseos
cap. XV vs. 6 auctor citat, aeque ac Paulus in ep. ad
Eomanos, cap. IV vs. 3. Uterque auctor sec. LXX
Vat. locum refert, quem Codicem igitur videtur cogni-
tum habuisse et secutus esse et hic et ille. Deinde
cap. XIII invenimus citatum ex Jeremiae vaticiniis
cap. IX, vs. 24, quocum plane Paulus convenit in
priore ep. ad Corinthios, cap. I, vs. 31 et cap. X, vs.
17 ep. posterioris ad Cor. Verba ilia sunt: lt;5 xxuxû-
(jc,£voq b xvpicp xxv^xadu. LXX Versio sec. Vat. Codicem
ibi legit: «AAquot; b Toûrt^ xxvxxaùa o xxvx^fisvo? vuvislv
xx) yivûixxsiv 'ÓTi iyû slfzi xvpm etc. Uterque igitur,
auctor noster et Paulus, alio ex fonte, quam ex LXX,
haec verba sic retulit, ex Hebraico fortasse textu ip-
so petens. Attamen novit saltem ad Corinthios scri-
ptam a Paulo Apostolo priorem epistolam; nonne ex
ea petere potuit hunc locum, quem ita libere interpre-
tatus est? Non credo, propter ea, quae sequuntur toD
ix^ijreTv xùtov xx) ttoisJv xpifzx xx) hxxmvvy^v, quae,
quod ad ultima certe verba, cum LXX Versione plane
conveniunt. Capite XV invenimus Jesaiae locum,
quem et. Matthaei et Marei Evangelia nobis prae-
bent, capitis XXIX nempe vs. 13, quem in LXX Vat.
legimus ita: b rolg %f/A£!7;v xvtüv rifjûial ßs, ^ Sf xxp-
^ix XVTÜV zoppu xTTsx^t «.iT ißov. Marei cap. VII vs.
6 plane sic, praeter rifi^ pro plurali. Matthaei cap.
XV vs. 8 accurate cum Mar ci citationc convenit, am-
bo igitur Evangelia cum LXX Vat. — Epistola aliter

citât loci finem : ccttsttiv kt: è(/,ov, neque hic video ullam
in citandi modo cum N. T. similitudincm, ut Hilg. pag.
103 med. ponere videtur, qui male versus ejus in Evan-
geliis formam nostro auctori notam fuisse suspicatur.

Caput XVI Psalmi XXII vs. 8 citat, quem etiam
in Evangelie Matthaei cap. XXVII vs. 43 invenimus,
ubi tamen longe alio modo sic legimus: ttsttoiösv iyr)
rov ôsûv, pviTxs'ôu VVV avrov si âJp^si xvrov. Auctor enim
cum LXX Vat. sic legit: viXxktsv ét:) Kvpiov, puirxtjöco
uvTOV, (TUffXTU avTO'j, OTi ôé^si xvrov. Hac in citationo
saltem Evangelii Matthaei rationem habuisse non vi-
detur.

Cap. XVIII invenimus locum ex I Samuelis libri
cap. XIII vs. 14, quem etiam citant Apostolorum Acta
cap. XIII vs. 22: sed, et apud auctorem et apud Lu-
cam, Septuaginta virorum versio non accurate laudata.
Sed et locus ipse copulatus cum Psalmo LXXXIX vs. 20
h. 1. invenitur, quocum tamen in LXX Vat. locus non
eonvenit. Capite XXIII ex Habacuci prophetiarum
cap. II vs. 3 invenimus rxx^nbsp;XP^visT-, quem

locum Ep. ad Ilebracos sic habet (cap. X vs. 37): ô
»}?£/ Kx) où XP'visT, accurate sec. LXX Vers.
Vat. Cod. Hac in re igitur rursus libere epistola ci-
tavit locum, quem etiam in usum suum privatum cura
alio V. T. loco copulavit, constructionem autem muta-
vit totam. Capite XXX, sicut Jacobus epistolae cap.
IV vs. 6 et Petrus prioris epistolae cap. V vs. 5, plane
cura LXX Vat. conveniens, locura citat auctor Prov. III
vs. 34. Capite XXXIV, itéra Apocalypseos Joanneae
cap. XXII vs. 12, memoratos locos ex Jesaiae vati-
ciniis cap. XL vs. 11 et cap. LXII vs. 11 inveni-

mus: sed ambo et Joannes et auctor libere LXX Vat.
usurparunt, et duos illos locos in unum contraxerunt di-
ctum 1). Tandem cap. L epistola citât Psalmi XXXII
vs. 1 et 2, plane cum LXX Vat. conveniens, quem lo-
cum Paulus in ep. ad Rom. cap. IV vs. 7 seq. etiam
habet praeter ultima verba cùdé ètrrtv etc. Uterque in
his sec. Vat. Cod. LXX locum accurate reponit. Cap.
LVI ex Proverbiorum libro cap. Ill vs. 12 locus cita-
tur, quem etiam ep. ad Hebraeos refert cap. XII vs. 6 :
ov yxp xyxTT^ y.vpioç, ttxi^svsi etc.: quae inter se convc-
niunt plane, praeterquam quod LXX Vat. habet fAf'/^fz,
ubi auctor et ep. ad Hebraeos ttxi^svsi. Quod minime
mirandum est, quia epistolam illam nostrum auctorem
cognovisse videbimus § 2 hujus capitis. Sed utrum He-
braico igitur textu ambo usi sint, an ex ep. ad Hebr.
auctor petiverit locum, non facile dixerim.

Ex his locis, de quibus egimus, quidquam de scri-
ptae epistolae tempore effici posse non credo : quia ubique
fere incertum est, utrum Hebraicum textum ipsum vi-
derit et verterit auctor, ubi ab Alexandrina versione
recedit cum Evangelista sive Apostolicis Epistolis, an
cum his locos melius, quam fecissent LXX, explicare
voluerit. Attamen minime cum Hilgenfeldio consentio,
qui pag. 103 media ex cap. XV (vid. supra locus ci-
tatus) efficit Evangelia tamquam nota et usurpata ab
epistola habenda esse, et ex cap. XIII ob Jeremiae
citationem auctoris nostri cum Paulinis epistolis ad Co-
rinthios familiaritatem apparere ponit. Quae enim post-
modum dicemus, ea confirmabunt nostram sententiam.

1) Vid. Hilg. pag. 100 supra.

minime Evangelia, scripta saltem, auctori in manibus
fuisse. Quod enim ad Corinthios Pauli epistolam pri-
orem sine dubio noverit, id quidem ex Capite XLVII
scimus; attamen non ideo opus est statuere, ex ea au-
ctorem locos V. T. citatos collegisse vel secundum cam
mutasse. Neque ex his omnibus sine ullo dubio effici
potest, quomodo in Vers. Alex, usurpanda versatus sit
auctor, quia plurimi etiam loci minime cum ea conve-
niunt, liberrime citati; sed major numerus locorum verba
ipsa Cod. Vat. reddit.

§ 2. N. T. in epistola usus minus saepe invenitur,
quam V. T., et raro allata ejus dicta difficilem quaesti-
onem solvere fere non possunt, utrum loci, qui non ac-
curate sunt citati, cx scriptis libris, an secundum tradi-
tionem libere et ex memoria adhibiti sint. Primum qui-
dem videamus quibusnam N. T. locis usa sit epistola.

Capite II ijhov ^i^óvts; ^ Xccf4.ßxvovT£i; cum Actorum
Apostolicorum cap. XX vs. 35 fere convenit quod ad
verba attinet; ubi sic legimus: dictum Christi est,
cujus vos meminisse oportet: Mxxccpióv iari iJi,xKkov quot;èi^i-
vxi yj Xxfjißxvsiv. Nullo Evangeliorum loco talia Christi
verba inveniuntur, quare noster auctor ea ex traditione
et memoria secundum Christi monitum aflerre potuit.
Sed minime opus est ita verba sumere, quae etiam pos-
sunt generale placitum morale continere atque universe
accipi. Vid. Hilg. pag. 103 med.

Capite XIII sermo Christi ipsius ab auctore memo-
ratur 1), attamen ex nullo Evangelio canonico accurate
petitus, quamquam cum nonnullis Matthaei et Lucae

1) Vid. Hilg. 1. 1. pag, 104 supra seq.

Evangeliorum locis magnopere convenit. De hac citati-
onc plane diversae sunt V.V. D.D. sententiae. Eam
Credner ctEeuss minime cura nostris Evangeliis usi-
tatis con venire putant; Eitschl tamen ex Matthaei
et Lucae locis conglutinatam esse pro certo habet;
îlilgenfeld contra ex apocrypho Evangelio e.g. Petri
petitam esse opinatur. Accurate locis comparatis, cum
V. D. nobis etiam videtur hic locus minime ex Luc a
vel Matthaeo peti tus esse, quia totam, quae ibi exstat,
sententiam non satis pleno reddit, atque Christi dictum
facillime traditione ad auctoris cognitionem pervenire
potuit, quod igitur ex memoria et libere ad peculiare
suum consilium h. 1. adhibet. Ita enim dicere incipit
epistola, ut verba sequentia commendare moneat emsi-
Ksixv xx) ^xxpcOufiixv, quo facto ostendit ad peculiare
consilium se ea citarc. Nonne ea re confirmatur nostra
sententia, traditionera citationis fontem fuisse.P Sed non
tam proprie dicta citatio est, sed morale Christi do-
ctrinae fundamentum potius continet, quod non ex uno
dicto, sed ex multis locis simul sumtis atque ex uni-
versa ejus doctrina peteretur, quantumpote ex ipsis Ma-
gistri verbis constitutum. Nam minime credo auctorem
ad speciale suum consilium locos ex Evangeliis, de qui-
bus egimus, mutasse, quod primis post Christum tcm-
poribus atque in Christi quidem ipsius dicto accidisso
non crediderira, quia tum de Christi auctoritate divina
persuasio maximam vim habebat, quod et ex aliis epi-
stolae locis manifeste apparet.

Capite XXIII verba inveniuntur : TxhxiTTupol shiv etc.,
in quibus similitudinem quidem cum Jacobi ep. cap. I
vs. 8 videmus, ubi sic: xv^pnbsp;xxxtouttxto? iv

etc., nec tamen loci citatio est, quia sensu tantummodo
conveniunt. Sic etiam, a verbis inde 0/ xkyovTst;, sententia,
quae inest cpistolae Petri secundae cap. Ill vs. 4, eadem
fere est, attamen verba plane alia sunt, atque igitur ci-
tatio dici non potest. Idem valet de sequentibus verbis,
quibus comparatio fere eadem continetur, quae Mat-
thaei cap. XXIV vs. 32, sed verba et constructio toto
coelo diflerunt, quare non inde haec petiisse mihi vide-
tur epistola. Capite vero XXIV satoris imago ubi ad-
hibetur, ipsa verba, quae Matthaei Evangelii cap.
XIII, vs. 3: è^iiKÙev b ffTrsipuv legimus, exstant, sed non
accurate neque vocabula neque res versuum sequentium
redduntur. Etiam ad Mar ci Evangelii cap. IV vs. 3
seq. quidem referri possunt quod ad sensum, sed non
totam rem reponunt, neque Lucae cap. VIII vs. 5 seq.—
Capite XXX Proverbiorum cap. Ill vs. 34 ex Cod. Vat.
accurate laudatur; incertum igitur, num Jacobicap.IV
vs. 6 vel 1 Petri cap. V vs. 5 auctori cogniti sint ex
traditione vel lectione ipsa. Capite XXXVI cp. ad Hebr.
cap. I vs. 7 accurate citatur. Cap. XLIII ex eadem ep.
ad Hebr. cap. Ill vs. 5 reponitur : K«/ Mwüciï,' (ûv tti-
(XTOÇ iv oKcfi TÜ chcp xvrov à? ôepxTTuv. Capite XLVI
verba referuntur, quae Christus dixit: ovx) rw ùvôpÛTCfi
èxelvcp, vid. Matthaei cap. XXVI vs. 24, ubi additur:
Si ou 0 ulo? rov ccvûpccTrou Trxpx^i^orxi. Atque sequentia
rursus epistola habetnbsp;yjv xùtû, ii cvx iyevv^óij, post

quae Matthaeus addidit : à x-A sxeTvoç. Quod ad ea,
quae porro in epistola legimus, attinet, vid. Matthaei
cap. XVIII vs. 6: og T xv cxxv'^xXhi^ %vx rZv f^ixpuv
rovTccv TÜV 7rtlt;TT£vévTuv slg iߣ, avf^cpspet xùtv quot;vxxpsfixaô^
(lùXog èvixog êïg TOV Tpxx-'l^ov xùtoïi XX) xxrxmvTtcô^

iv TÜ TTsAdyci rij? ùxXkitcd^ç , quae quod ad sensum au-
ctor habet, sed plane aliis verbis enuntiata, praeter ultima
verba ^ quot;v» axxv^x^hy] lióv fiUpccv tovtuv svx, quae apud
Lu eam capite XVII vs. 2 inveniuntur, atque ita fere
apud auctorem nostrum. Cetera Lucae verba non affert.
Hi sunt loci ex Novo Testamento citati, sed persaepe in
epistola respiciuntur N. T. loci, qua de re nunc videa-
mus. Salutatio, a qua incipit epistola, magnopere imitata
est Pauli in cpp. salutationes. E. g. ejus ad Thessaloni-
censes, Colossenses et llomanos epistolae videantur. Verba,
quae saepissime in epistola legimus: xAijtî/, IkXsktoi, a-
•yioi de Christianis veris usurpata, evangelicam saltem
dictionis rationem produnt, nam in N. T. epistolis ubi-
vis fere leguntur. Tum cap. II: vrcTXirtTÔfisvof, vid.
ad Eplies. V vs. 21 'EtxttsivoCPpovsTts vid. 1 Petri V vs.
5 Kx) rx TTxôi^piXTx etc. vid. Gai. III vs. 1, ubi rursus
redditur sensus.nbsp;ttv. Ày. Ix^ytr/ç sunt verba,

quae nonnumquam in Aetis Apostolorum legimus, e. g.:
cap. II vs. 17, vs. 18 et 33, X vs. 45. Uph? ttxv epyov
àyxùov £TCii/,ov sJvxi, effatum, quod eodem in Cap. II in-
venitur epistolae, legitur etiam in ep. ad Titumcap. Ill
gt; vs. 1. Quae cap. VII vidimus de Noachi praedicati-
one ad (htxvoixv, etiam in II ep. Petri cap. II vs. 5
habentur, atque etiam verba: hKxiocvvvj? xvipv^. Cap. XI
Lothi historia invenitur, quae etiam oceurrit II Petri
II* vs. 6—8. Capite XVI : Çyyà^ Christi memoratur,
qualia etiam Matth. XI vs. 30 Christus de se dicit.
Cap. XXIV : iK vsxpuv xvxar^jxg, de quibus vid 1. ep.
ad Cor. XV vs. 20 et vs. 36, ubi simili ratione de re-
surrectione loquitur Pau lus.

Cap. 29 : ixxipsiv x^'ïpx? oirloug vid. 1 Tim. II vs. 8.

Cap. 30 : lt;5 eTrxivog yii/gt;. hrxi iv ôsû vid. 1 Cor. IV vs. 5.

// 32 : Chr. to kxtx crâpzx natus vid. ad Rom. I vs. 2
et IX : 5.

// 35 : vitiorum series, quae etiam fere sic Rom. I :
29—31.

// 37 : Chr. ecclesiae cum corpore hum. comparatio:
1 Cor. XII : 12—26 vid.

H 38 : ÙTroTX(j(TÔ[j.£voi «AAjjAö/? legitur 1 Petri V vs.
5 et Ephes. V : 21.

// 40 : TTxvrx Tx^et misïv ö^psiXoßsv vid. 1 Cor. XIV :
vs. 40.

// 40 : Tx. ßxüvj T^q ôet'xç yvûceuq legitur in ep. ad
Rom. XI vs. 33.

// 42 : s^eTréfJtXpûii etc., vid. omnino Joh. XVII vs. 18
et cap. XX vs. 21.

// 42: Verbumnbsp;1 Tim. Ill vs. 10 legitur,

idque sic ut hoc loco.

// 46 : gt;5 oùzi 'îvx ô. etc., vid. omnino ep. ad Eph.
cap. IV vs. 4 et 1 Cor. XII : 13.

If 47 : wo-Tf y,xi ßhxlt;7Cpiii/,ix? etc. vid. Rom. II vs. 24,
1 Tim. cap. VI vs. 1 et Jesaiae Lll vs. 6.

// 48: de ttuKta s. Christo vid. Matth. VII vs. 13
et 14.

// 48: TOffoÙTV 7^9 y- vid. Matth, cap. XXIII
vs. 11.

// 49 : Tov quot;Be^tJiiv etc. vid. Coloss. II vs. 14. ày. kx-
hÛTCTSi etc. vid. omnino 1 Petri IV vs. 8 et
Jac. V vs. 20, in quo capite etiam amoris
imagOv proponitur fere sec. Joan nis Evan-
gelii cjipitis III vs. 16, XV vs. 13, vid. etiam
1 Joh. IV vs. 9.

Tandem capita V et XLVII ostendunt et Acta Apo-
stolorum et ad Corinthios priorem Paulinam epistolam
auctorem cognovisse. Caput V, inde a verbis : h Ylhpog S/à
i^vtXov etc. de Petri et Pauli martyriis agit, quae quam-
quam plura narrant, quam Apostolorum Acta de his ha-
bent, tamen minime quod ad locum ac tempus nobis
multum lucis praebent. Non constat ex hoc loco, utrum
simul mortui sint ambo, an diverso uterque tempore. De
loco etiam, ubi Petrus diem supremum obierit, nihil
fere epistola dicit, sed de Pauli historia accuratius h. 1.
egit. Ilomae Petrus, quod ad hunc locum, martyrium
subire potuit. Paulus scpties in vincula conjectus ad
Tsptix Tîîç I'jceaa; accessit, i. e. Occidentis terminos
(Romam) venit, ubi ad ^yoviiévov!; i. e. praefectos à\x-
ctus, testimonium rei Christianae edidit et mortuus est.
De his verbis multum disceptant VV. DD., vid, Hilg. 1.1.
pag. 108—110, Ritschl et Schenkelius de h. 1. —
Sed a proposito meo alienum est quaestiones, de quibus
disputatur, excutere, atque satis nobis est, scire Paulum,
ad Cor. ep. II capitis XI vs. 23—27 et ad Rom. XV
vs. 19, jam ita his de rebus egisse, ut Acta Apostolorum
auctori in manibus fuisse ex hoc certe loco non con-
stet. Nec etiam quaestiones de verborum tV) tüv ^yov-
fiévuv signiiicatione, et de secunda Apostoli Pauli in
Hi s pania captivitate attingendas putavi. Sed in pri-
mis epistolam ail Bebraeos auctor novit, quam saepissime
citavit et respexit; atque ex qua exempla permulta eodem
ordine et modo petiit. Quod etiam Eusebius jam vi-
dit. At huic quidem rei probandae operam non dabo,
quia per totam fere epistolam idem nobis spiritus occur-
rit, qui in ilia. Atque ipsa oratio fere semper, ubi com-

mode id fieri poterat, ad ejus exemplum eomposita est
et ordinata. Vid. Hilg. 1. 1. pag. 108 supra. Ex quo
hujus epistolae-usu suspieari quis possit, illam etiam seri-
psisse nostrum auctorem, ut multi jam ante me putarunt,
vid. Ullmann in diario: Stud. %ind Kritiken. Sic jam
vidimus quem N. T. usum fecerit epistola, et nunc inde
efiieiamus, quos ejus libres noverit, et quid inde de
scripti aetate concludendum sit, porro quo modo eos
citaverit, et quid igitur auctor n. de origine N. Ï. se
sentire ostenderit. De ep. ad Hebraeos sine ullo dubio
auctori cognita modo antea vidimus. Priorem Pauli
ad Corinthios ep. cognovit sane, vid. cap. XLVII. Quid
ibi verbum TrpÛTOV significet, non darum est (V. D.
Hilg. pag. 107 infra vid.) Mihi videtur cum iv r. f.
conjungendum esse ae vertendum: prime Evangelii tem-
pore. Priorem eum ibi mcmorassc Pauli ep. docent certo
certius verba de seetis Corinthiacis, ex cap. I vs. 10 seq.
allata. Neque de altera ep. Pauli auctor loquitur. Haec
N. T. scripta novit et adhibuit. Quod ad cetera at-
tinet, verba quaedam similia et dicta non probare pos-
sunt, me judice, ea Evangelia vd Epistolas auctori in
manibus fuisse. Nam ex capp. XIII, XXIV et XLVI
concludere non licet, Evangelia nostra canonicaauctorem
legisse et citasse, vid. supra. Quod attinet ad Petri
et Jacobi epistolas capp. XXIII et XXX non usur-
patas, vid. etiam supra. Nec ex cap. V, neque ex cap. XIII
effici potest Actorum Apostolicorum usus. Tandem ex
salutatione et multis locis et vocibus in epistola, quae
etiam in Pauli, Jacobi ac Petri epistolis inveniuntur,
non magis quidquam de earum usu concludere nobis li-
cet, quia ex traditione ea omnia ad auctorem nostrum

venire potuerunt. Item ex dicendi ratione universa ejus
temporis explicari possunt, quae sine dubio etiam Chri-
stianis Romanis propria fuit. Nam universe linguae
Graecae, quae tum vigebat apud cultos populos, indoles
ubivis eadem erat, nec superioris aetatis classicam pul-
critudinem retinebat, sed ex variis dialectis multa voca-
bula sumscrat, quae etiam in epistola inveniuntur. Quod
dilucide exposuit Eeuss, Geschichte der ILS. §42—44
de Hellenistica dialecto agens. Cui novae formae una
cum novis Christi elementis accesserunt, vid. 1. 1. § 46
seq. et § 49, ubi indicatur, quare etiam Romana ecclesia
tali dialecto usa fuerit. Atque voces igitur peculiares
christianae, quos auctor cum N. T. scriptoribus com-
munes habet, nihil aliud demonstrant, quam eadem Apo-
stolica simplici ac spirituali ratione docendi (quod ad
verba saltem) usam fuisse epistolam. Quae quidem res
majorem ei conciliât auctoritatcm, sed tantummodo pro-
bat non temere ad recentiorcm aetatem referendum esse
scriptum. In primis autem ita statuo, quia multa fortasse
ex Apocryphis vel perditis scriptis Christianis explicanda
sunt. Nunc agendum est de citandi modo, unde de
divina N. T. auctoritatc quid statuat epistola patebit.
Videamus igitur. Cap. XIII iJLSiivviiJLevoi tmv xóyuv tov
Kupio'j 'lyi^ov, oùg iA^Muf S/S^trxwy etc. sane nobis testi-
monium pro Jesu div. auctoritate ab auctore agnita
praebent, nec tamen ejus de S. S. judicium declarant,
quia citandi formula haec ad liberum verborum usum et
ad traditionem, unde haec hausta sint, referri potest.

Cap. XXIII, ubi Jacobi et Petri epistolarum verba
atque Jesu dicta ab auctore libere adhibentur, sic ea
introducit: Troppu ytvéaôa «cp' ^fMv 7px(pîi xvni, oirou

/iy«; non talem, qualem V. T. effatorum, h. 1. citationem
esse, manifeste apparet; ubi nempe j) ypxipif sive yeypx-
TTXi dicitur, quae formula de Vet. Test. Sacra Scriptura
in usu fuisse videtur. Cap. XXIV, ubi Satoris parabola
memorata est, nulla citandi formula usurpatur. Caput
XXXVI ex ep. ad Hebraeos ita citat verba: ykypxTTTCti
ykp ouTui;, ubi igitur formula consueta, sed addito ad-
verbio ovrcci;, usurpata est. Cap. XL VI verba: lAviSf^ùi^Te
rüv hôyav 'Ij^o-oü tou mp'm ^i^üv, aeque ac cap. XIII (de
quo vidimus) potuerunt hauriri ex traditione; in qua ta-
men Christi Magistri verba, quamvis liberrime allata,
agnoscenda sunt. En citandi N.T. rationem, quae longe
differt ab ea, qua laudatur V. T.; cujus loci, tanquam sum-
mae auctoritatis voces et tamquam Dei ipsius sive Spir.
S. eflata, ab epistola alferuntur. Et quod ad locos ex
Paulinis et catholicis epistolis petitos attinet, quos in
commoda sua vertit, si forte ex sola traditione eos auctor
noverit, ad nostram quaestionem sol vendam nihil prosunt.
Neque ex capp. XLII et XLIV mihi videtur apparere,
quam Apostolis auctoritatem trtbuerit epistola : nam
quod attinet ad constitutionem de ecclesia regenda ab
iis factam, ex ea nihil hac de re elBci potest. Et cap.
XLII Christus (ut ita dicam) intermedins proponitur
inter Deum mittentem et Apostolos, qui intercedente
Christo munus suum acceperint. Cap. XLVII legi-
mus, Paulum fiXKapiov àMÙsixq 7rv£Vf/,XTiKÜg de litibus
Corinthiacis in epistola sua scripsisse ; sed neque ex hisce
verbis concludi potest quo honoris loco Apostolum ha-
buerit auctor.

Quae omnia multum diflerunt ab allegandi V. T.
modo, e. c. cap. XLV, ubi xî ypxCpx) (ex exemplis

patet V. T. significari) dicuntur al «AtjöfT? pmetç tv£ü-
fj(.XToq Tcv àylov. Sed ex paucis allatis N. T. locis
quaestio solvi posse mihi saltem non videtur, quae sane
maximi momenti est, quomodo judicaverit auctor de Apo-
stolorum divina auctoritate. Vidd. omnino quae accura-
tius de,hac re disputavit in sua commentatione de tra-
ditione ecclesiastica, apud Teyleriamm societaieni prae-
mio coronata. Stuffken, Vir dar., inde a pag. 104 seq.
ubi fusius tota res tractatur. Atque idem ille V. Cl.
pag. 108 seq. summam auctoritatem, tempore Apostolo-
rum et Patrum Apostolicorum, in doctrina fîdei Veteris
Testamenti fuisse ex eorum scriptis probat. Caput hoc
igitur concludere possumus; atque ex disquisitionibus
nostris dc S. S. usu hoc sequi putamus: V. T. semper
fere in manu habuit et tamquam fidei fundamentum po-
suit auctor, N. T. paucas nonnuUas tantum epp. co-
gnovit.

CAPUT QUARTUM.

DE INTEGRITATE EPISTOLAE.

A primis inde temporibus, quibus epistola innotuit,
plurimi W. DD. ejus integritatem in dubium vocarunt.
Quorum nonnullos tota epistola ofiendebat, quae nempe
non ubique iis videbatur unius argumenti neque ejus-
dem esse indolis. Alios pauca capita, quin etiam senten-
tiae paucae vel verba nonnulla ita offenderunt, ut totam
epistolam interpolatam censerent. Horum virorum longa
series memorata invenitur apud Hefele, libri: Paimm
Apostolicorum opera ed. 3 prolegomenorum pag. XXXI
seqq.; quos omnes igitur h. 1. enumerare nihil attinet.
Sed singula eorum dubia perpendamus. Jam eodem, quo
primum epistola typis mandata est, anno 1633 Bigno-
nio multae in ea res et voces nonnullae displicebant,
cujus tamen dubia plurima Hugo Grotius (Vid. Co-
telerii Patrum Apost. ed. I, tom. I, pag. 133) refutavit
in epistola ad eum responsoria. Bignonius universe

quidem epistolam authenticam habebat, sed plures elau-
sulas et voces additas esse eredebat, epitheta nonnulla et
amplificandi formulas seriorem aetatem et liturgiam pro-
dere censens. Verum Gr o tin s ostendit auctorem Grae-
citatem suam non plane ex hellenistica dialecto hausisse,
sed liberiore dictione uti, neque ita eßpxT^m ut N. T.
scriptores, quia classicis auctoribus imbutus esset. Haec
et cetera dubia V. D. ita clare solvit, ut ad Grotii
epistolam responderet Bignonius, cetera omnia se re-
tractare posse, sed Phoeuieis fabulam, quae cap. XXV
invenitur, spuriam putare. De hac narratione eo tem-
pore crebro usitata vid. epistolae argumentum. Jam
Ger h. Joh. Vos si us in libro: de or. et progr. idolol.
tomi III cap. 99 ostendit, eam fabulam epistolae scriptae
tempore vulgari reeeptam fuisse opinione, neque igitur
propter eam solam epistolam spuriam habendam esse.
Vid. etiam Hilg. pag. 64 n. 18, qui Taciti Annalium
cap. VI, 28 afiert, ubi fabulosa avis historia plane ita,
ut eam ep. n. exponit, anno 34 accidisse narratur.

Multa epistolae capita Clemens Alexandrinus
excerpsitet per compendium citavit, Stromatum libro IV.
Hinc totam n. ep. ex illis partibus, quas apud Clem.
Alex, invenimus, interpolatam esse suspicatur Bern ar-
dus. Cui assensus est Clericus. Quos vero refutavit
Wottonus in notis ad ep. (vid. ad cap. IX). Postea in-
tegram epistolam esse, atque unum ibi ubique consilium
apparere negavit Moshemius, vid. Hefele 1. 1. pag.
XXXII; qui eum deinceps réfutât pag. XXXIII. Quod
ad haec dubia attinet, caput etiam de ep. argum. eonsulant
lectores, unde capita singula universo ep. consilio bene
congruere apparet. Nam universa scribendi ratio etiam

eadem in ea esse mihi videtur; neque magis ratiocinati-
onis, quam orationis diversitas mihi saltem illi inesse vi-
detur. In primis oblitus est V. D. in dijudicanda epi-
stola, me judice, eo tempore singularem ex V, T. allego-
rizandi modum apud Christianos primaevos obtinuisse.
V. T. tamquam auctoritas summa habebatur, ad quam
ut primum veritatis fontem multa referebantur. Sic etiam
auctor multis fecit locis, quod M. displicuit. Vidd. apud
Hilg., ad argumentum ep., notae 8,16,31. Tali modo
V. D. Neander caput XL interpolatum habuit, quia
Mosaismi sacerdotalis applicatio ad ecclesiam Christianam
ei displicebat. L. 1. in ep. argumento exponendo de hac
re egimus. Denique V. D. Schweglerus, in operis
ff das Nacha postalische Zeitalter'''' Tom. II, pag. 127 in-
fra, sic de epistolac integritate judicat: //Sunt nonnulli,
//qui eam interpolationibus maximi momenti repletam
//habeant; neque iis libera est. Nam minime tamquam
//opus se praebet uno tenore scriptum, sed potius ex
//disparibus elementis composita est. Difficile est in
//talibus secernere authentica ab spuriis; unde suspicio
//passim interpolatae epistolae orta est, quae proxime
//accedit conatui authentiam defendendi per ponendas
//interpolationes.quot; Sed V. D. haec quidem affirmat, nec
vero probat: neque igitur possum ejus opinioni consen-
tire. Mihi nempe (neque solum me stare hac in sen-
tentia, patet ex sententia Hilg. et tot tantorumquc vi-
rorum, qui epistolae integritatem defenderunt internis
argumentis, in quibus Hugo Grotius) epistola uno te-
nore et ad unum consilium assequendum per omnia sua
capita (quamquam diversae plane indolis) scripta esse vi-
detur, vid. meum Caput I de ep. argumento, ubi hoc

ostenàere conatus sum. Neque in stylo vel orationis
indole tanta diversitas esse mihi videtur, quae talem hy-
pothesin probabilem reddat, quamvis, ut ex re ipsa patet,
magna scribendi varietas cluceat ex epistola. Quaenam
heterogenea ea elementa fuerint, non dicit V. D., neque
ego video; nam de paucis, quod ad dogmaticam indo-
lem, temperationibus postea videbimus. Neque diversae
quaedam ex fidei doctrina ductac formulae eam V. D. pro-
bant accusationem contra epistolam. Etiam credo de
spuriis vel authenticis docis crisin historicam judicare
posse, de qua re h. L Schweglerus dubitare videtur,
quamquam multis aliis in locis acutissime talia excu-
tere solet.nbsp;i

Disquisitionem nempe de locorum singularium inter-
polatione a plurimis cum fructu factam esse, historia nos
docet. Neque etiam hac in re cum V. D. facio, cujus
sententia mihi non bene fundata videtur. Sed alia est
quaestio, de qua V. D. Baumgarten-Crusius 1) egit,
num forte DiasJceuasiae (qui interpolandi scripta quasi
munere fungebantur, nempe ut acatholicos locos in ca-
tholicos transverterent) archetypam epistolae formam mu-
taverint, sicut aliorum» multorum ecclesiae scriptorum?
Sed epistola nostra ab initio inde usque ad saeculum
quintum publice legebatur in ecclesia : neque igitur faci-
lis talis fuisset mutatio.; Verum etiam 1.1. Baumg. af-
firmat authenticos libros, quibus nostra ep. annumerari
debuits), non ab iis interpolates esse. Atque ante pri-

1)nbsp;Bogmen-geschichte libri I, pag. 82.

2)nbsp;Vid. de omnibus his atque in primis ep. historia accurata cap. no-
strum de ep. authcntia infra.

mam ejus Icctionem inversio quomodo potuit fieri? Ne-
que etiam üllus ecclesiae historicus de tali iuterpolatioue
epistolae questus est, quamquam Patres saepe de manu-
scriptis corruptis queruntur. Tum accuratae citationes,
quas posteriores ex ea petierunt, nobis integritatis uni-
versae testimonium edunt. Qua in re jam Polycarpi
epistola ad Philippenses nobis prodesse potest ; quae nempe
tam accurate locos ex ep. n. sumsit, vel saltem libere
adhibuit, ut debuerit epistolam talem legere, qualein nos
eam habemus. Nam ex locis, quos Hefele, 1. 1. pag.
XXVIT, pro authentia ep. adhibuit, comparatis nostra et
Polycarpi epistolis, sane apparet, nostram eamque eandem
epistolam huic in manibus fuisse, unde ad verbum quae-
dam transtulit in suam ad Philippenses ep., utjamGal-
landius monuit. Et sic universa ep. integra ad nos
pervenisse videtur. Ac V.V. D.D., qui de ea dubita-
runt, subjective tantum ex sensu quodam ratiocinatos
esse, patet inde, quod,quamquam externa argumenta va-
lida integritatem ep. n. probarent, ex internis cam reji-
cerent. Nam haec interna argumenta mere subjectiva
esse possunt et sunt, nisi externis nituntur. Praejudi-
catis sane opinionibus ductus Moshemius hanc rem
egit. Plurima de hac re in capp. de authentia et tem-
pore epistolae dicere poterimus, ubi vide. Et tamen
plane integra non est, nam inventa est cum omissione
post caput LVII iu CocUcis Alexandrini manuscripto,
pone quem primum reperta est. Quem locum perditum
Junius jam vidit, et Hilg. describit pag. 74 n. 33,
ubi vidd. diversae conjecturac de sententia, quae una cum
loco illo nobis perierit. Eolium integrum excidit ; attamen
ex contextu patet, non rem maximi momenti ibi legi

10

potuisse, quia consilium ep. jam perfectum erat; quare
sequentia tantummodo preces pro Corintliiis continere
potuerunt. Sed fortasse h. 1. ea inveniebantur, quae le-
gimus apud posteriores scriptores ecclesiasticos ex epi-
stola citata, non in ea, quam habemus superstitem, scripta.
Quod tamen ineertum, quia etiam ex secunda, quam
nonnulli eidem tribuebant auctori, epistola, sive ex per-
ditis ejus scriptis talia lluere potuerunt. Lacuna non
magna est secundum judicium hujus rei peritorum, qui
ipsum manuscriptum consuluerunt, neque magnum inde
damnum exsistit. Nam res tota, quam cxponerevolebat
auctor, tractatur in epistola; quod magis etiam patcbit
ex sequenti disquisitione de dogmatica ejus indole.

CAPUT OUINTUM.

EPISTOLAE DOGMATICA INDOLES SIMPLICISSIMA.

Si epistolam nostram accurate et animis ab omni
partium studio alienis legimus, sine ullo dubio statim
videbimus, ejus indolem nullo jure appellari posse dog-
maticam. Primo enim obtutu consilium mere morale,
quod per totam epistolam variis modis persequutus est
auctor, semper idem agens, clare in ea nobis elucet. Rei
summa sita est in practicis adhortationibus ad vitam
bene agendam, in primis quod ad ecclesiam Christianam
attinebat; cujus conditio turbata occasioncm, ut vidi-
mus, huic epistolae scribendae dedit. Fratrum in Christo
concordiam in ecclesia Corinthiaca restituere i conatur
auctor; nec igitur de dogmatibus religionis nostrae saepe
sermo est. Raro tantummodo in ca placita de Deo et
Christo atque ab eo liberato hominc inveniuntur, ea
maxime, quae fundamentum erant doctrinae moralis. Pri-
maevis illis temporibus, quibus Christi Spiritus salu-

tariter in primis et efficaciter in ecclesia vim suam exse-
rebat, major ubivis apud Christianos libertas in fidei
doctrina vigebat. Minime ea anxietate, quam posterioribus
saeculis fuisse observamus, inter fines definitos et formas
dialecticas animi bumani per Christum Servatorem libe-
rationem a peccato eomprimebant. i Cujus rei epistola
nostra testimonium clarum edit. Simplex omnino epi-
stolae argumentum est: in qua neque Joannis Evan-
gelistae theologia, neque Pauli in epistolis philosophica
authroi)ologia nobis se demonstrat. Nonnumquam auctor
noster secundum temporis illius rationem allegoriis uti-
tur, de Dei atque hominis agens natura; sed nusquam
philosophica apparet subtilitas. Quibus de rebus ante-
quam sententiam nostram cxponamus, de quibusdam V.V.
D.D. opinionibus dicamus. Nam in nostra epistola non-
nulli interprétés consilium quoddam dogmaticum inve-
nisse sibi videntur; sed me judice invenernnt tantum,
quia quaesivcrunt ac cupierunt in ea fundare sententiam
suam de Christianismi primis temporibus. Neque totam
epistolae indolem dogmaticam perpenderunt, quod § 2
hujus capitis facere conabor; sed ex verbis et eflatis hic
illic sparsis epistolae systema aliquod finxerunt. Quod
et in V. D. Schweglero, et in Ililgenfeldio at-
que ßitschlio observare nobis licebit.

§ 1. Operis: n Das Nachapostolische Zeitalter^'' tomi II.
pagina 125 seq. V. D. Alb. Schweglerus sententiam
suam de epistola nostra prodit; quam minime authenti-
cam esse ut probet, j^rag. 128 seq., dogmaticum ejus

1) De hac Schwegleri opinione postea videbimus in capite de epi-
stolae nostrae authentia. Vid. infra.

characterem sic cxplicat: //Ep. n. seriem jam longam
//progressionum fuisse ponit, conciliationem inter Pauli-
//nismum et Ebionitismum esse, justo medio inter duas
//partes stans: opposita reconciliare vult et coordinare
//atque conjungere ad unitatem mechanicam.quot; Hoe vero
judicium ex speciali V. D. de historia illius temporis
opinione proficiscitur, quae per omnes illius disquisi-
tiones tamquam filum innexa est, atque historicae ejus
criticae subest. Nam sic in hac nostra epistola statim
partis alicujus scriptum quaerit secundum consuetudinem
suam, et quidem tertiae partis, quae utramque extremam
in se conjungere vellet. Sic igitur consilium quoddam,
si Schweglerum audimus, idque darum ex multis
epistolae locis elucet, dBciendi ut Pauli et Jacobi
placitorum oppositorum conjunctio fieret. Antequam hu-
jus rei expositionem inchoamus, id quaerimus tantummo-
do ex V. D.: Si vel Paulum et Jacobum ita inter se
diflerre ponamus, quod probandum esset (vid. nota 2),
nonne tamen potuit epistola nostra sine ullo consilio dog-
matico, sine ullo partium studio scripta esse? Q,uod fieri
non potuisse non satis probavit Schweglerus. Sed
verba ipsa V. D. jam recitemus : //Paulus thesin posu-
//erat in primis in epistola ad llomanos (IV cap., 3 vs.),
//Abrahamum per Trhrriv solam justificatum esse;Jaco-
//bus in epistola sua (Cap. II vs. 21) huic plane oppo-
//sitam thesin habet, Abrahamum per opera justificatum
//esse. — Epistola nostra thesin et antithesin conjungit
//ad synthesin: utriusque rei causa Abrahamus justi-
//ficatus est: Itx tt^tiv kx) vttxko^v. Vid. omnino Ca-
// put X : £îr/(tt£u(7f Sè 'A/3;, etc. A/« tt/Vt/v kxi (pi^o^. etc.
//Sic etiam cap. XII legimus: ^tx tt. kx) Cp. èffûôy^ 'Vxxß

//J) quot;TTopvvi; — quam epistola ad Hebraeos (capite XI vs.31)
//justificationis per fidem, Jacobus contra in epistola
//sua (capite II vs. 25) justificationis per opera exem-
//plum proponit; nonne hic couatus externae conglu-
//tiuationis est rerum, quae plane sibi invicem oppositae
//erant?quot;

Haec fere Schweglerus: cui hac in re conseutire
non possumus; sed multo magis credimus haec mere
Paulina esse; nec utriusque Apostoli sententiam mihi
intellexisse videtur h. 1. i). Nam si locis a V. D.
laudatis tpyx et Trltrrig copulantur, quare sic accipiendae
sunt tales phrases, ut externo tantummodo sensu copu-
lata sint fides et opera? ^ Quare mechanicam unitatem
epistola nostra sibi voluit, si ex verbis ipsis etiam in-
telligi potest: A-brahamum egissc secundum Dei vo-
luntatem propter fidem suam firmam, atque ideo serva-
tum esse? Atque haec sententia nonne plane cum
Paulinis locis: ep. ad Romanos cap. XIII vs. ]2, ep.
ad Galatos cap. V vs. 22—25 et vs. C, convenit, quae
etiam manifeste apparet ex Jacobi epistolae capitis II
vs.' 22 ?i Sic iutemum est inter tt/Vt/i/ et epyx vincu-
lum, atque ambo neccssaria ad salutem sunt, quia bona
fides opera fidei operatur, et opera vere bona tantum-
modo ex fide sequuntur.

1) Ncmpo in Pauli ad Komanos epistola oppositio liaec est: viS/toj
(i^ya TOÜ vi/jtou) ct nliTTii; prior vox Judaeorum religionem, posterior
vero Christi religionem signiBcabat. Quod per totam epistolam apparere
mihi videtur. Sed npud Jacobum vox tpya. idem sibi vult, ac xaià Ijoya,
minime tamen sic ut Schweglerus debet poncre, nam toti ejus ratio-
cinationi hypothesis subest, significat in epistola tpyx toü vófj-ou muîjïwf;
quae Judaeo-Chrisiianismi formula crat. Vid. etiam Ilitschl 1. 1.
pag. 291 scq.

Et quod ad exemplum speciale Rachabis attinet, si
ex epistola ad Ilebraeos Schweglerus cam ex fide sola
servatam esse pag. 128 petere voluit, pag. 129 infra ex
epistola eadem luce clarius reconciliandi et conjungendi
utramque partem studium ct consilium apparerc affirmat.
Quomodo talia inter se conveniant, mihi non contigit
intelligere. Sed jam pergamus Y. D. verbis citandis:
//Delinitissime et clarissime hanc suam inediam inter
//utrumque sententiam epistola nostra manifestât tam-
//quam principium dogmaticum, capitibus XXXII et
//XXXIII, in quibus relationem TÎj? ttIjtsu? ad spyx
//explicat: cvv sv Xp. I etc. — S;' ij? iràvrxq Toug
t/ÙT xiüvog h TTXVTOXPXTUP Ô£0? £^txxlcc(T£v. llucusquc
//Paulina thesis ab auctore nostro aperte ponitur, sed
//statim sequitur Jacobi antithesis, verba saltem mi-
//nime Paulina: ri 7roivilt;Tcoy.£V, xd£\cpci-, etc. Sic igitur
//manifeste opposita conjungere, fidei simul atque ope-
//ribus jus dare voluit auctor noster; indefinite enim
//et Paulum et Jacobum imitatur, modo unum,modo
//alterum quasi citans: atque haec res epistolae nostrae
//characterem et auctoris privam sententiam continet.
//Epistolae nempe indoles dogmatica non aliter potest
//vocari, quam miserabilis partis cujusdam, quod ad fidei
//doctrinam attinet, defectus, quia omnes partes in se
//excipit, atque sic dogmaticam indolem proprie deside-
//rat.quot; En Schwegleri sententiam, quacum minime
consentio equidem. Nam ex capite XXXII Pauli, ex
capite XXXIII e contrario Jacobi sententias elucere,
non satis mihi apparct. Video equidem (Vid. cp. jam
1. 1. argum. cap. I), totam ratiocinationem nec secum
nec cum Paulo vel Jacobo pugnare; nam si epistola

nostra dixit capite XXXII: sola fides vos servare po-
test, neque aliud quid, praeter fidem; tum pergit ca-
pite XXXIII rogando: num hanc ob rem igitur opera
bona et amorem deseremus? Num fides res est, quae
haec excludat, in nobis si agit et régnât? Minime
vero, pergit eadem, quin etiam omne bonum opus sum-
ma faciamus alacritate, qua in re Deus ipse nobis ex-
emplo esse potest etc. Nonne metuisse auctorem no-
strum videmus, ne Corinthii ex cap. XXXII bona opera
nocere saluti eflicerent vel saltem non prodesse homini-
bus? Sine dubio talia non scripsit, qualia ei tribuit
Schweglerus; nam omnia, quae nominavit in capitis
XXXII fine, opera sunt intelligenda a fide separata i. e.
contra fidem. Quare statim errorem praevenire cupiens,
ad bene agendum cohortatur, eodem plane modo, quo
Paulus, in ep. sua ad llomanos cap. VI initio, dis-
putavit, vid. ibi in primis vs. 4 in fine, vs. 12 et
vs. 15.

De hac re accuratius infra, quum nostram sententiam
exponemus, videbimus. Sed haec satis probant, Schweg-
lerum hypothesin, qua ducebatur, magnos in errores
in disquisitione tam facili abduxisse. Atque etiamsi
omnia quae disputavit vera essent, num tamen jure ex qui-
busdam locis de totius epistolae charactere concluderc-
tur? Quem etsi dogmatico carere colore statuit, tamen
intermediam epistolam vocat, quod ad doctrinam, inter
Paulum et Jacobum. Nam loci, quos pag. 129 in
nota citavit, sane dogmatica minime placita continent,
atque tota argumentatie ex iis petita, nisi firmier et
acutior sit, quam ea, de qua supra vidimus, sine ullo
dubio nobis non persuaserit. Si talia vidit Schweg-

lerus in e|)istola nostra, quae ei non insunt, quare tan-
dem affirmat epistolam nostram nullum habere spiritum
atque plane eharaetere definite earere; quem tamen
supra aeeurate definivit V. D.? Quare in eonvenientia
nostrae epistolae cum epistola ad Hebraeos documentum
videt V, D., ambos scriptores consilium reconciliandi
partes persequi? Quam tamen epistolam typum quasi
posteriorum ejusmodi scriptorum vocat (pag. 130 supra),
quum ex una leetione pateat nostram epistolam epistola
ad Hebraeos in consilium toto coelo diversum usam
esse? Sed jam satis hac de re. Mirum est sane, nul-
lam mentioncm fieri apud Schweglerum de pure
practica epistolae indole, unde efficere licet, dogmaticas
argutias in ea non inveniri posse. Mirum est, V. D.
rem quam ita explicat, ut errate nobis videatur, non
illustrare (partim saltem) ex simplici modo, quo auctor
noster de fide et operibus disputât sine ulla philosophica
argumentandi subtilitate. Quod recte perpensum eum
sine dubio ad primum post Christum saeculum duxis-
set, quo tempore dogmaticum systerna nondum notum
erat. Sed talia Schwegleri hypothesi et toti syste-
mati minime conveniebant. Nam sic epistola nostra nullum
ei reconciliandi consilium ostendisset, atque in ejus defi-
nitione locum habere non potuisset hujusmodi argumentum.
Quare, practicum ac morale officium peragens, epistola par-
tem dogmaticam aliquam amplecti debuerit non video.
Quin etiam dogmata tangere non opus fuisset: et, si
fecisset, quare non auctori nostro licuerit hic Apostolos
citare, quibus fidem habebat? Denique conclude adver-
sus Schwe gl or um, qui in epistola nostra nullum videt
spiritum, revera spiritum inesse pure Christianum, a

11

doginatum subtilitatibus et partium studio alienum, qui
mihi videtur ex tota epistohi elucere.

V. D. llitschl in opere: nDie altkatholische Kirche^^
inde a pag, 287 media, de dogmatico epistolae nostrae
arguinento sic disputât: //Paulinae scuteutiae, nos per
//Christi sanguinem a peccato liberari cap. XII (^ixroï)
tr x'ißXTOg T. x. \vTpmli; itrri Trxai rdïq 7ria-T£tjovaiv xx) sXttI-
i/^cv(tiv stt) tov ósÓv)-, sola fide homines justificari (cap.
tf XXXII : cv kxvrüv ^ixxioûfisôx, ôùSf ctc.) sunt ele-
// menta primaria ep. n. Dogmatices. Sed auctor minime
//ex his placitis eas, quas Paulus, ducit consecutio-
//nes: nempe ex fide sequi novae vitae sanctae necessita-
'/tem, quia sic una cum Christo mortui sumus peccato,
'/et cum CO resurgimus ad instauratam animi conditionem.
//Minime sic opera ex fide per se jam sequi debere cum
//Paulo docet ep. Sola fides sua vi opera non eflicit,
// vid. cap. XXXIII initium, sed Dei voluntas principium
// ponitur, ex quo ducantur virtutes. Per totam etiam ep.
//admonitiones Dei voluntate nituntur, siciit ct Christi
//fVcAîj (capp. XIII et XLIX) fundamentum virtutum
//est, atque sic fides posthabetur. Nam ttIctti?, Christi
//morti et resurrectioni habita, in ep. n. minime homi-
//num novae vitae interna causa est, sed tota Christi
//persona ejusque singulatim mors et resurrectio in ex-
// emplum morale adhibetur, e. g. capp. XVI, XXI, XXXIII,
//XLIX etc. Quare Christi mortis satisfactie et re-
// conciliatio Paulina hic non adest. Nam amor (cap. L)
//remissionem peccatorum eflicit, et poenitentia potest
// gratiam ipsam •mereri : cap. VII ^Arsvl^ußsv etc. Pides
//igitur ad solum refertur Deum, et jussa Dei vel
//Christi hominibus legem scribunt, quibus praestita

//obedientia justilicationis via est et reconciliationis et
//beatitudinis, cap. XXXV vid.quot; Haec quidem subtili-
ter disputavit ille, sed me judice justo majorem vim
dogmaticam ep. effatis tribuit, quae nonnumquam mere
practica sunt. Credo equidem non Paulo adaequari
epistolae placita de remissionc peccatorum per Christi
mortem expiatoriam ; attamen comparatio talis non potest
institui inter Paulum et auctorem nostrum. Consilium
enim n. ep. non ferebat, ut saepe dixi, tales dogmaticas
disquisitiones, quam rem postea (§ 2) fusius exponemus.
Ac nimiam illius esse puto subtilitatem in dijudicanda
cpistolae simplici argumento pure morali. Neque etiam
mihi ex capp. XXXII et XXXIII talis fidei opera bona
eflicientis negatio sequi videtur, quando epistola nostra
de interno inter Trhriv et epyx vinculo ibi non agit. Ve-
rum est sine dubio, Dei voluntatcm tamquam principium
summum, ex quo virtutes manent, nonnumquam proponi.
Sed num ideo fidei vis perit, ut llitschl putat? Sane
moralcm vim Christi mortis in primis urgct, sed ibi
tantum, ubi exemplum morale requirebatur; atque ex
exemplis a Ritschlio allatis ipsis patet, ep. expia-
toriam etiam vim ei tribuisse: vid. apud eum nota 3 et
confl'. capp. VII et XXI. Atque Deo credere semper
erit, ut erat eo tempore, primus fons veritatis et virtu-
tis; quae fides per Christum confirmata et gubernata
sine dubio ad opera (fidei verae scilicet) ducit Christia-
nos. Sic amor sane vitae normam dabit, atque in amoris
honorem talis hymnus, qualcm capp. XLIX et L invenimus,
non mirus nobis videtur, ratione habita specialis aucto-
ris consilii; atque multa de eo eflata S. C. libere citata
sunt. Minime tandem legalem illam vim cp. video, quam

llitschl cum Paulinismo conjunctam in ca quaesivit,
sed moralem potius eam rationem, quae tamquam vitae
normam Dei voluntatem et Christi praeccptum dat,
atque omnino ad bene vivendum omnibus modis Corin-
thios adhortatur.

Neque cum Eitschlio (pag. 290 supra vid.) in ep. n.
Chtosiicismi vestigia adesse credo, nam loca allata a
V. D. hoe tantummodo indicant, religionem Christianam
ibi Judaismo et Mbsaismo longe anteferri, et utriusque
impletionem haberi. Atque in hunc scusum etiam dicta
accipienda sunt de vinculo inter V. T. et Evangelium,
vid. Eitschl 1. 1. Hic a pag. 292 inde disputât de
ep. n. dillerentia a Paulinismo stricte sic dicto i), de
qua nunc agemus. Ita fere liane suam sententiam expo-
nit: //Paulinismus nimiam vitae libertatem alebat per
//fidei, Eolius justificantis illius, doctrinam, atquo sic in-
//terioris mutationis (ïgebat, quae vitae normam univer-
//salem constitueret. Similia igitur conata est etiam
//ep. n., aeque ac Poly carpi ad Philippenses ep. Quare
//Dei supremum jussum et Christi mandata in iis ex-
//ponuntur et ad vitam regundam adhibentur.quot; Haec
probare possimus omnia, praeterquam quod Paulum
etiam credimus vitae normam Christianis dcdisse, quam in
omnibus ejus epistolis inveni mus, practicarum admonitionum
ratione expositam, quae applicationem partis dogmaticae
habent, qua nitantur. Et Paulus sane ea praecepta mo-
ralia a Mosaica lege distinxit, quare non video qua in
re a Paulinismo aliéna sit ep. n. Sed talium rcrum

1) De Paulinismo ep. ii. J 2, quum ipsnm nostram sententiam dabi-
mus, agetur.

disquisitio non proximo ad consilium hujus loci perti-
net, quia de ep. n. dogmatica indole § 2 nostram quo-
que sententiam explicabimus. Aeutius igitur quam vé-
rins haec omnia ex ep. n. petiisse videtur Eitschl,
quamquam multis in rebus epistolam a Judaeo-Christia-
nismo distare recte contra Schweglerum probavit.
Jam ad Hilgenfeldii sententiam transeamus, quam 1.1.
sic exposuit, inde a pag. 86: //Paulina elementa pura
//continent capp. XXXI et XXXII: fides sola justificat
//homines, atque sec. cap. XXXVIII purum Dei volun-
//tatis opus est, ad quod virtutes christianae tamquam
//gratiae dona reduci possunt. Etiam ad mortem Christi
//quod attinet, mere Paulina ep. n. est. Tum prophetiae
//de Christo datae auctori n. ratam faciunt fidem sub
//Mosaismo; quo scilicet jam tempore pii Israölitae spe-
//cialem Christianorum fidem tectam possidebant, quae
//postea impleta est, vidd. capp. X, XVII et in primis
//XII: dix Tov x'tfjiXTog rod Kvplou etc. Sic omnes pro-
//phetiae Christi adventum tamquam thema suum ha-
//bebant. Tides etiam sub V. T. pure Christiana (jam
//ante Christi tempora: capite XII Eachabis) viget,
//quamquam tantummodo sermo est in ep. n. de Trhrei
nirpbg rh ôsév, (cap. XXXV). Quae tamen morte Chri-
//sti expiatoria (capp. VII, XXI) efiBcitur, sicut Chri-
//stus omnino totum inter hominem et Deum vinculum
//instauravit : cap. XXXV. Porro jam veram Christi
//Divinitatem continet ep. n. capp. XXXV, XVI et II.
^Tandem Christiana religio in ea ubivis informatur ut
//ethnici mundi ad Christum conversi religio, plane
//sicut Paulus docet.quot; Quae omnia cum V. D. Pau-
linismi vestigia vocare audeo, attamen quae de morte et

vera Divini täte Christi disputât, mihi non ex ep. n.
patuerunt i). Tides autem Deo soli habita ab auctore
commendata, sane pure Christiana est, nam fidei nostrae
objectum Deus semper esse debet, ad quam fidem per
Christum adducimur, vidd. ep. n. capp. XXXV et
XXXVI.

Sed nunc pergit V. D. pag. 88 ep. n. Paulinismi has
enumerans modificationes : 1. Opera in ep. n. plus eifi-
ciunt ad salutem, quam apud Paulum, quam rem exem-
plis probare studet. Sed ipse Hilgenfcld concedit,
ea opera bona ex fide exstitisse, atque inde vim suam
salutarem etiam apud auctorem n. accipere. Pides ma-
gis realistice capitur, secundum Hilg., cap. XXXIII
e. g. rh epyov rrjg hKxmvv^i;. Quam tamen significatio-
nem fidei etiam a Paulo tributam esse, sed minore gra-
du, afiirmat V. D. Sed porro haec omnia, in primis ma-
jorem amoris ct vitae Christianae laudem, et moralia
praecepta quibus epistola abundat, H i Igen fel d cum
llitschlio internam Paulinismi explicationem (perfccti-
onem) vocat, ubi etiam dicit, auctorem n. vim maximam
vitae normae sub legis cujusdam externae forma tribuisse.
Quae magna ex parte vera sunt, sed Paulo etiam talia
sine dubio neque Hilg. neque llitschl abjudicare vo-
luerunt; tum etiam ep. n. praecepta Jesu ac Dei jussa
urgere debuit pro suo speciali ethico consilio. 2. Pau-
linum principium, de vinculo Mosaismi cum religione
Christiana, non negatur, sed amplificatur adeo in epistola:
vinculum et idcntitas ambarum patefactionum magis ex-

1) Do bis vidcatur § 2, nbi in primis cxponctur simplex auctoris do-
ctrinae argumentum.nbsp;; '

ponitur. Et hac dc rc multa exempla aflert. Sed Pau-
lus Mosaicam legem a Christo abrogatam proponit, et
per ejus irapletionem prorsus deletam; ep. n. e contrario
legem vim suam apud Christianos retinere docet. Quae
tamen ultima verba minime affirmare velim; ipse enim
Hilg., pag. 88 infra, oppositam fere sententiam prodit,
ubi dicit, epistolae moralia praecepta minime ad Mo-
saicam legem, sed ad vitam Christianam universe refe-
renda esse. Me judice inter ethicam et legem h. 1. dis-
crimen non observavit V. D., qui igitur sic sine ullo
dubio aberrationem magnam a pura Pauli doctrina in
ep. n. quaercre debuit, quia sec. Paulum omnis legis
notio longe a doctrina Christiana abest, quae libero boni
amore nititur. Nam aliud est sane, practicas admonitio-
nes ad vitam regundam urgere, aliud legem quandam
imponere, quae vitae norma fieri possit. Atque posterius
hoc propositum mihi ex epistola nostra minime apparuit.

§ 2. Nunc jam nostram de ep. dogmatica indole sen-
tentiam exponamus. Quod sine ullo dubio difficile est,
quia ex quibusdam tantum formulis et effatia, quibus
ethica nititur, peti debet. Systema saltem quoddam mi-
nime ep. inest: singularium dogmatum, quae hic illic
nobis occurrunt, neque docta expositio neque probatio
adest. Tum etiam fidei doctrina, quae auctoris n. mo-
nitis subest, non proximo ad consilium ep. pertinet.
Haec probare non opus est, quia sola jam epistolae ac-
curata lectio haec docet. De Deo tamen et hominis cum
Eo vinculo per Christum ex ep. u. pure Evangelica
placita discimus. Etiam via salutis et gratiae subsidia in
ea inveniuntur. Quae placita in systematis quandam for-
mam redigemus, quo facilius auctoris dogmatica appareat :

Thcologia: Deutn esse ponit cp. (sicut S. S.); ejus
attributa praecipua (quae et C. S.) dooet: D. est nnus cap. 46
vid., omnipotens capp. 1, 2,27, 32, 33, om^tïjjmem/^ cap.
28, omnisciens capp. 21, 27, 28, 58, aetemus capp. 32
et 35, verax cap. 27, immutahilis cap. 27 sanctus est Deus:
capp. 7, 11, 35, 48 vidd. —Dei amorem capp. 2,9,19,
23, 29 ct ïiG, jnstitiam capp. 27 et 45 et sapientiam
cap. 33 memoratam invenimus. — Sic igitur humanas
proprietates adhibet ep. n. ad Dei ideam hominibus pro-
ponendam, plane ut Cod. Sacer: quis enim mortalium in
Infmiti imagine informanda ab anthropomorphism o i)
liber esse possit ? Deum creatorem 2) omnium rerum vo-
cat: capp. 7, 19, 27, 33, 34, 35, 38, ejusque provi-
deniiam in mundo conservando et gubernando capp. 20
ct 24 docent. Angelorum mentionem facit cap. 34. — In
his exponendis non possumus non memorare, Dei ßov-
et QéXiffix prae omnibus valere in epistola, cujus
igitur supremum in omnia imperium apud auctorem n.
praevalet. —

Antliropologia: homo est animans excellentissimum, Ejus
eïxóvog xxpxxT^px ferens cap. 33, qui Daim tamquam
exemplum, quod ad opera, habet cap. 33. — De hominis
O va-toi, lapsuque, de peeeati origine vel natura, (quam-
quam cap. 39 Jobi querela de debilitate humana inve-
nitur) nihil docet ep. n. 3). —

1)nbsp;Vidd. cap. XXXIII verba : rxls Itpali xal d/tei/iatj xe/suiv etc. e. c.

2)nbsp;Creationis modum minime explicare conatur auctur n., neque etiam
dicit per quem vel ad quem finem U. mundum creaverit.

3)nbsp;Peecata multa in ep. n. reprehenduntur, e. g. cp. thema: ÇJjioj et
invidia et discordia. Contra Deum et homines nos peecarc cp. docet plu-
ribus locis.

Chrislologia: Christus vocatur Dei FUius cap. 36, ubi
etiam aliae proprietates sublimes de eo referuntur i) ;
de Christi historia nihil continet ep. n.; atque de ejus
persona solum cap. 36. Munus Christi triplex, ut
scholastica divisione utar, ejus destinationis et consilii
in terra degentis, invenitur : ut propheta proponitur capp.
13, 23, 35, 36, 42 et 46. Sacerdos n. fuit sec. capp.
7, 12, 20, 21, 36, 48, 49, 58, ubi Christi oui^x
rlfiiov Deo vocatur, quia, nostrae salutis causa êx^vósv,
toti mundo f^erxvolxg ^«/J/y attulit, cap. 7. Cap. 12: dix
TOtj xt'iAXToq T. X. Xvrpccaig hrxi Trxai róïg TTurrsûovffiv
xx) i^7rl^ov7iv f. T. Ô. Cap. 21 : ou to xJ(/,x uxsp i^f^uv ihoùvi
legitur, quae sufficiunt ad probandum contra Eitschl
pag. 288 ct 289 1. 1. 2), Christi mortem in ep. n. plus
siguificare, quam exemplum ethicum. Attamen quamvis
salvifica et expiatoria Christi mors h. 1. exponatur,
minime tamen de satisfactione sive de Christi perpes-
sionibus loco n. exantlatis (theoria posterioris temporis)
quidquam ep. docet 3).

Soteriologia : Quod ad viam salutis attinet, praedesti-
nationem tmivcrsalem humani generis a Deo ad salutem
decent capp. : 29, 50 et 58. Homines (Christiani) ixKs-
xTOi vocantur capp. 1, 2, 6 et 46. Quod ad liherlaiem

1)nbsp;Ex S. C. petitae sunt plurimae; in primis cum. cp. ad Hebraeos
cap. 1 conveniunt.

2)nbsp;Vid. de hac re accuratius agens Lechler, in commentatione de
Postapostolica aetate, apud Teylerianam societatem auro premio coronata,
aquot; 1851, pag. 312 seq., ubi melius vidcre quam llitschl mihi videtur.

3)nbsp;Nam locus cap. 2 : xal rà 7ta0j}/xaTa etc. solum exemplum commcn-
dandi consilium habet. Sic in. Cod. S. etiam doctrina se eontinuit ep. n.

12

fmninis attinet, cooperatur sec. cap. 7 i); sed hoe ex
morali indole illius capitis et totius ep. explicandum est,
quia D. voluntas omnia efficere videtur, e. g. cap. 27.
Oh morale consilium officia ct virlutes ab auctore n. ad
viam salutis referuntur, attamen Dei gratia sola nos serva-
ri 2) docet manifeste op. n., sicut etiam fidem solam nos
justificare: cap. 32. Quam tamen doctrinam ct Paulinam
et universe Christianam ita exponit (capp. 31 et 33 vid.),
ut de interno inter fidem et opera vinculo nihil quid-
qnam contineat, quae ambo ad salutem necessaria habet:
plane ut C. S. multis in locis. De Sp. S. salutem opé-
rante sive de ejus natura et opere nihil docet. Salutis
snbsidium est jj ênxXmlx t. Ô. cap. 1, uiia cap. 37 et
38, ab Apostolis ordinata et instituta cap. 2 ct 44, ad
salutem necessaria'. c. 57 vid. 2).

lischatologia: Resurrectionem hominis sec. Christi
exemplum cp. n. premit et urget capp. 24—2G, acque ac
Paul us in priore ep. ad Cor. cap. XV. Judicium ulti-
mum cap. 21: shnbsp;et cap. 28: rx pcéMxyrx xplfixrx

docent, sed plane indefinite; et aeterna salus'^) promit-

1)nbsp;TOÏÎ ySouV'^o« etc. hacc redolent; sed ubivis alibi bonum, quod homo
facit, ponitur a Deo in illo esse factum.

2)nbsp;Cap. 32 initium vid.: cIt:' aÙTOû seil, a Deo (vid. cp. argum.) omnia,
ct Christus est, per quem nobis salus orta est summa. Vid. etiam cap.
35 initium.

3)nbsp;quot;k/itivm yip lorh û/itv tû t:. etc. mihi videntur salutem Christianam
intra ecclesiae limites delinire; sed possent etiam aliter explicari, nam tan-
tummodo Christianis, secundum ca, ecclesia eam vim habet. De cthni-
corum igitur salute nihil inde eflici licet.

4)nbsp;Minime exprcssa ca dictio occurrit, sed de vita post mortem non
dubitat cp. n.; atque si de loco gloriae loquitur, sane anthropomorphicc,
ut nos de coelo. debet aceipi illa vox. Sic igitur nos aetcrnam salutem

titur fidelibus capp. 5, ß, 32, 35, 45, 48, 50, 54.
Poenae aeternae nusquam in ep. occurrunt, ne verbum
quidem de iis inest; quod mirum, quia tot biblicis di-
ctionibus utitur ep. n., et moralia sua praecepta earum
vi urgere facile potuerat.

Divinam Triadem cap. 46 invenimus biblica et pura
ratione Christiana expositam: oh^i'iva óeov ^xofisv etc.,
sed in hac formula Trinitatis notio, quae postea inventa
est (Tertullianus etc.), nulla est; nam neque perso-
narum éfioowix, neque character hypostaticus, neque
TTspiz^p-^s'i? adest illo in loco claro et simplici.

Sic siniplicissimum ep. n. argumentum dogmaticum
exposuimus, quod me judice nullam de doctrina fidei
litem dirimit. Saltem characterem non habet, qualem
Schweglerus ci tribuit: dissensionis enim inter Ju-
daeo-Christianos et Paulinistas nullum in ea invenitur
vestigium. Capite XXXII Pauli Apostoli fere verba
adhibentur, sicut saepe Jacobi epistola aliis locis libere
usurpatur. Sed de legis Mosaicae vi in Christiana rc-
ligione ne sermo quidem est. Et quod opera bona tan-
topere ab auctore nostro laudantur, sequitur ex morali
ep. indole et practice consilio. Atque etiam adhorta-
tiones ad virtutem cap. XXXII numquam Paulinae sen-
tentiae adversantur. Minime igitur assentiri possum Y. D.
Reu s s in opere: Die heiligen Sehrtf te des N. T., § 235
ep. n. fere sicut Schwegier judicanti. De ceterorum sen-
tentiis jam hujus capitis § 1 vidimus. Nunc igitur
post expositam epistolae doctrinam repeto quod antea

significaremua, quare nostrae Dogmatices detcrminalionem adhibui. Dilu-
cidius cap. 50 yuaxa/oia/xÄj vocatur.

dixi: male dogmaticas notiones ex quibusdam verbis, et
argutias philosopliicas ex ellatis, quae pure biblica dici
possunt, petierunt nonnulli. Multa enim placita, quae
posterioris aevi Dogmatica Christiana constituit, ep. n.
non continet; neque enim de peccato originali et hae-
reditario, neque dc trinitate, neque de Christi per-
sona [Beitate, duabus naluris) nec de satisfactione agit i).
Quae res nobis testimonium dat, primaevis Christianismi
tcmporibus scriptam esse ep. n., quod etiam probat mere
biblica ejus ratio. Haec igitur nos docet epistolae indo-
les , nullam manifestans in doctrina cxponenda subtilitatcm,
sed magnam ratiocinandi simplicitatem. Nam historia
postea dcmum metaphysicas ortas esse deünitiones placi-
torum demonstrat, quibus hoe vacat scriptum. Ncque
Alexandrinae philosophiae vis in ea apparet, quae postea
tantopere Christianae rcligionis simplicitati nocuit. Ep.
n. nullum subtilius Dogmatices systema continet, quod
neque fieri potuisset primo post Christum saeculo, in
quo scriptam esse epistolam caput sequens probare co-
nabitur.

1) Locus capito 2: xat rei TtafM/tstra aÙToO etc. non probat Christi
Divinitatcm, sicut nonnulli volucrunt. Noquo enim pronomen aüroö ad
üeum rcferre volnissc mihi videtur auctor, qui nullo alio loco Christum
Beum vocat; h. 1. subjecti oblivisci potuit, aut voci Otàt non candcm ac
nos metaphysicam notioncm tribuere.

CAPUT SEXTUM.

EPISTOLAE SCRIPTAE TEMPUS.

Jam ad tempus definitum exquircndum, quo scripta
sit ep. n., accedamus, de quo diversae quidem sunt sen-
tentiae. Sed plerique tamen V.V. D.D. inter annum 80
et 90 post Christum eam datam esse statuunt. Yid.
Hilgenfeld 1. 1. pag. 84 nota 14, ubi citantur inter-
prétés, quorum numerus sensim accrevit, qui ad Domi-
tiani tempus eam referunt. Sunt tamen nonnulli, qui
multis annis antea eam scriptam credant, idque ante
Hierosolymae jam eversionem. In quibus veteres mul-
ti, e. g. Grabius, Gallandius, hoc tempore rccen-
tiori VV. DD. Schenkel et Hefele fuerunt. Puit
solus Schweglerus, qui ep. n. ad saeculum post Chris-
tum secundum referret, in opere jam saepius laudato.
De iis igitur primo loco videamus, qui a plerorumque
sententia recedunt. Quare ante Hierosolymae diru-
tionem, quae a° 70 locum habuit, scripta ep. n. dicitur?

Vid. liefde, Patruiii yfjjos^o^icorïm 3 pag. XXXVI,
Prolegoraenorurn n. d.: //Capp. XL et XLI probant
//templo adliuc stante Hierosolymitano liaec scripta
//esse. Auctor enim, ut ad ordinem servandum Corin-
//thios adducat, iis ordinem Judaici cultus ante oculos
//ponit: quodsi autem templum jam tune fuisset destru-
//ctum, tota argumentatie fuisset infirma.quot; Sed quare?
Nonne praeteritum rerum ordinem lectoribus in exem-
plum proponere poterat auctor n. ? Num exempli vim
una cum re, unde sumtum est, periisse censendum est?
Num forte excidio Ilierosoly mac Deus ipse testatus est,
talem ordinem sibi non placcrc, ut llcfclc 1. 1. putat?
Minime constat ejusmodi poenam fuisse, sed si constaret,
niliil aliud id probaret, quam eum ordinem, qui tum Deo
placuerat, tempus suum habuisse, quo elapso nova forma
ordo ccclesiasticus indui deberct. Tertium tantummodo
comparationis adest : in quavis religione ordo quidam adesse
debet. Sicut Deus 1 ipse apud suum populum ordinem
instituit, ita apud Christianos ordo est necessarius. Pag.
XXXV de persecutione disputât idem, quam epistolae
caput primum memorare putat, atque probare conatur
significari li. 1. non Domitiani, sed Neronis perseeu-
tionem: de qua re postea videbimus. Sic igitur putat,
desinente Neronis persecutione et ante excidium IIie-
rosolymae, ep. n. scriptam esse (a° 08—70). Nos vero
non magis Hefelio assentimus, quam Sehen kei io, qui
in dissertationc de litibus Corinthiacis jam laudata a § 77
inde sic fere disputât: //Lites Corinthi Pauli tempora
//agitatac atque eae, quas ep. n. oppugnat, multam inter se
//similitudinem habent, quare paucis annis post Pauli epi-
gt;' stolam haec scribi debuit epistola.quot; Hoe igitur ut proba-

bile redderet, § 78 diversas esse de quaestione sententias
dicit, atque ex epistolae ipsius argumento illius solutio-
nem petendam esse putat, quod sic fere facit: //Ex dicte
gt;/ßeßaiffTXT^ Kx) xpz»!» K-OptvO. sax?.., cap. XLVII mini-
//rae effici potest, ad Domitiani tempera cp. n. refe-
//rendam esse, quia id tantummodo significat per ali-
//quod jam tempus lloruisse ecclesiam.quot; Sed in eo-
dem capite Pauli ad Corinthios ep. iv xpx^ rod sùxy-
ysXiou scripta dicitur, ac mihi saltem haecce temporis
notatio Christianorum prima tempera spectare videtur.
Sed Schenkelii primarium argumentum petitur ex ca-
pite XLI: OX) TTXVTXXOÜ 7rpo(TCpsp. etc., unde colligit,
Hicrosolymis nondum eversis ac temple etiamnunc
stante, epistolam esse conscriptam. Verum haec recte
Ililgenfeld 1.1. pag. 84 media refutavit, ubi ex Jose-
phe ejusdem rei exemplum afiert, et similia in epistola
ad Diognetum eitat.

Pergit autem sic Schenkelius : //Capite V Petri et
//Pauli martyria tamquam novissima memorantur, id
//quod Domitiane imperatorc, triginta fere annis prae-
//terlapsis, non commode fieri potuit.quot; Sed hoc argu-
mentum mihi nullam vim habere videtur. Nam ol ey-
yi(TTX xö^y^Txl opponuntur roïç xpxxloig vTohlyfixen, quao
spatio longissimo, quippe sub V. T. facta, distabant.
Minime igitur mirum, si 30 vel plures anni inter Apo-
stolorum martyria et epistolam scriptam interfuerunt, et
tamen voce lyyia-TX per oppositioncm auctor utitur. Sic
Ililgenfeld pag. 83 media censet, 30 annorum spatium
nee amplius ob vocem yevsx sumendum esse. Qua igitur
ex sententia eadem aetate dicitur epistola scripta esse, qua
Pauli et Petri martyrium accidit. Sed num ysvsx

triginta tantum annos continet? Num hominum aetatem
significat? Minime verbum ipsum id indicat, et si vcl
indicaret, num vitae humanae annorum numerus ita
stricte definiri potest ? Argumentum certe historicum hoc
non suppeditat. Sed aliud Schenkelio argumentum
praebet atrocissima persecutio, quam nuper exarsisse ex
ep. n. apparet. //Compertum vero habemus, ait, quae
//persecutio sub Domitiane est exorta, minus eam
//fuisse atrocem neque tam late manasse, quam Nero-
//nis.quot; Sed hoc ultimum saue contra V. D. vim habere
posset, quippe dicta epistolae, quo respicit, ad tales re-
ferri possent, quales cap. I e. g. memorantur, (Ti)f//popxlt;;
xx) TTspiTrrûffsiq, minime saltem atrocissimam persecutio-
nem indicarent, quod etiam putat Hilgenfeld 1.1.pag.
83 infra. Nec mihi constat haec verba dc persecutione
intelligenda esse, quae etiam de multis aliis rebus in
civitate vcl ecclesia interpretari licet. //Postremo dubium
//etiam est, num Clemens Domitiani adhuc tem-
//pore in vi vis fuerit.quot; Ne ipse quidem Schcnkelius
hoc validum habet argumentum, quia de persona de-
mentis, cui ep. n. vulgo tribuitur, minime constat,
neque saltem vitae ejus anni accurate ex historia cogno- '
scuntur, quod caput sequens nos docebit. Sic igitur
neque Hefele, neque Schcnkelius epistolam ante Hi-
erosolymae eversionem scriptam esse nobis persuasit;
nam argumenta, quae Hefele, pag. XXXV 1. 1, aflert,
jam attigimus; capite enim VI minime cum V, D. de om-
enta adeo persecutione nuper praeterlapsa et tanta marty-
rum multitudine quidquam invenire possum, ut ideo
Nor on is, non Domitiani tempora indicentur. Ne
dicam, vehementer historiae eum repugnare, quae Ne-

ronis persecutioiiem lat'ms saevi'isse contendit, quam
Domitiani. Nam universe de varii temporis martyriis,
quin etiam do mulieribus sermo ibi est, neque posset
omissio nominum, etiamsi qua persecutio signifiearetur,
contra Domitiani vexationes testari, ut Hefele n° c.
contendit. Sed si ep. n, non scripta est ante Hiero-
solymam dirutam; contra Schweglerum etiam non
magis eam ad saeculum secundum post Christum n.
referendam esse contendo.

Nunc de ep. locis videamus, qui secundum Schweg-
lerum eam posterioris aetatis esse probant. Libri jam
laudati tomi 2 pag. 12G media sic fere disputât: //Ep.
//n. utitur epistola ad Hebraeos, quae ipsa ad Postapo-
//stolicam aetatem pertinet, ut pag. 304 seq. contendit
// V. D.quot; Sed hac in opinione fere sölus versatur Schweg-
lerus; nam ceteri plerique interprètes ante Hieroso-
lymae cversionem scriptam putant epistolam, quam ad
Hebraeos missam esse ipse statuit circa fmem primi sae-
culi. Sed argumenta, pag. 304 seq. allata, mihi non per-
suadent, quia ad consilium suum epistolae argumentum
contorquere, in eaque tcmere suo ex arbitrio notas po-
sterioris aetatis quaesivisse mihi videtur Schweglerus,
qui hypothesi sua historica semper nititur. //Capite
//XLVII ocfxalot,nbsp;vocatur;quot; sed liaec verba jam

vidimus minime tempus scribendi accurate defmire, ne-
que absurde de ea accipi posse, quae annis aliquot post
initium Societatis Christianae exstiterit, ecclesia. //Ca-
// pitc XIII de prcsbyteris est sermo, qui partim ab Apo-
//stolis, partim postea (ßSTx^h) ab aliis viris probatis
//electi erant, f^sf^aprvp^if^ém ro^xojgnbsp;ttxvtuv.

//Quomodo vir, qui Apostolorum tempore vixit, ita scri-

13

'/bere potuit?quot; Vid. Iiis de dictis llitschl 1. 1. pag.
285 med. //Tandem ep. n. perfectionem inditutionum
'/hierarchicarum ponit, scilicet episcopalis regiminis, quae
//non sanc tempore proxime Postapostolico, sed secundo
'/demum saeculo exsistere potuit. Anachronistica omnino
//forent, quae scripta sunt cap. XLIV: kou o'i ixiré^ToXoi
f'^fiMv syvcca-xv etc., si ab Apostolorum aequali scripta
//essent. Quin etiam llothius concedit, auctorem no-
//strum h. 1. sic cgisse, ut plures ecclesiae patres, suam
'/nempe aetatem in anterius tempus quod ad ordinem
//ecclesiae transferentem.quot; Haec quidem ille; sed ei re-
ponere possum vocem ryj? iztaKOTrijg minimc significarc
episcopatum proprie sic dictum, quem postea in ecclesia
viguisse scimus, sed universe ecclesiae regimen quod-
dam, quod jam cpistolae n. tempore sine ullo dubio
aderat Quod ad sTrivofii^v attinet ibi memoratam, non
video, quare talis res anachronismus historicus vocari
possit. Eo thins plane divcrsam a vulgo recepta dc
his opinionem habet, quam supra recensuimus i). Sic
etiam pag. 131 dicit Schweglerus, in ep. n. ordinatae
administrationis eeclesiasticae systema inveniri, quod a
Paulinismo alienum sit. Sed ibi invcnio tantummodo
memorata argumenta ex usu ct vi V. T., quae habet cp.
n.; et afiirmatur cognitionem auctoris cx epistola mani-
festam esse dc clericali potestate ct episcoporum institu-
tione; quam vero utramque in ep. adesse vehementer nego,
neque probavit Schweglerus. In ea enim ad obedien-
tiam praefcctis praestandam admoncri Corinthios, non tem-

1) Capite de litibus Corinthiacis sivc dc scribcndi opportunitate. Vid.
etiam llitschl. 1. 1.

poris posterioris nota est. Equidem credo auctorem u.
ubique in epistola episcopatus et presbyterii identitatem
ponere; nusquam in ea utriusque discrimen accurate con-
stitutum cognoscere mihi saltem contigit. Quare Schweg-
lero minime possum assentire.

Transeamus igitur ad nostram sententiam ex disquisi-
tionibus jam institutis probandam. Jam in initio capitis
dixi plerorumque hodie opinionem esse, inter annum

80_90 esse scriptam epistolam. Et Ililgenfeld hanc

sententiam exponit pag. 83—85, sed incertam quodam-
modo rem habet. Argumenta nostra magis negativa,
quam positiva erunt, quod in temporis deünitione fere
obtinet. Nempe si nec ante annum 80, nec magis ^o^^
annum 90 exsistere potuisse scriptum probare possumus,
tum intra 80—90 datam esse epistolam constabit. Vi-
deamus. Quum ex dictis in ep. n. nihil nobis apparuerit
esse, quod impediat, quominus post annum 70 scripta sit,
nec notae, quibus ducti nonnulli hoc fieri potuisse ne-
garunt, rem probent; nunc pergamus argumenta enume-
rantes, quae ejus tempus post certum aliquem annum
constituenduin esse doceant. Universe tempus Aposto-
lorum jam distantia quadam aetatis abesse in epistola
sumitur, quod ex multis locis patet. In primis capita
XLII ct XLIV id probant; ubi Apostoli dicuntur antea
V.XTX xàpxq 7.XI TTÓXeiq }cJipôlt;raûVT£ç episcopos et diacones
instituisse; atque Apostolorum successores alios prae-
fectos elegisse, qui {ASfj^xpTvpmîvoi erant tto^P^oT? xP^^voig
ÙTTO TTXVTUV. Scd Verbat pcxaxpioi o'i 7rpooloimpi!ilt;rxvT£ç
7cp£aßvr£poi, cquot;TiV£g lyxxpTtov kx) T£^£!xv h^cv r^v xvx-
Kwiv, clarius nobis testimonium cdunt, ep. n. conscriptae
tempus hominis aetate longius ab Apostolis abesse. Torro

caput V de Pauli et Petri martyrio ut praeterito lo-
quitur, quod secundum omnes historicos aute Neronia-
nam persecutionem exsistere non potuit. De ipso eorum
mortis anno vid. Schcnkelius 1. 1. § 80 seq. Unde
post annum 64 esse scriptam epistolam n. apparet. Pau-
lus saltem sub N er on is imperio martyr obiit, atque
ejus mortem auctor n. aperte cognitam habet. Dc Petri
martyrio, ubi et quando exstiterit, sub judice lis etiam-
nunc est Capite XLYII epistola Pauli ad Corinthios
scripta esse ab auctore dicitur sv àpxv tov eùxyysP^hu,
quae verba me judice significant: //in initio evangelii
//apud vos noti,quot; i. e.: tempore illo remoto, quo Apo-
stolus recens demum cognitam fidem Christianam epi-
stola sua corroboravit. Quare anni nonnulli saltem inter
Pauli illam et hanc epistolam interfueruut, de quorum
numero vid. Schcnkelius 1. h § 84, qui ob alias cau-
sas, quas refutavimus supra, spatium illud 3—6 anno-
rum fuisse sumit. Ibi vero dicit V. D., inter omnes
hodie convenire, Pauli ad Corinthios epistolas inter
annos 56—50 datas esse. Sic igitur nostra in caussa
nihil refert, utrum prior, an secunda Pauli epistola h. I.
signiücata sit. Sic etiam llertwig, in Tabulis ad N. T.
pag. 32, annum 57 vel 58 indicat tamquam scriptaruin
ej)p. Pauli ad Corinthios tempus. Capite eodem XLYll
ecclesia Corinthiaca ab auctore xpz/xlx vocatur, quae
sane vox ad remotum per aliquos annos tempus referen-
da mihi videtur. Sed aliud est testimonium, quod pro-
bat epistolam non ante annum 80 esse scriptam. Quam-
vis enim Y. T. citans. Novo Testameuto non nisi per
traditionem utatur, et Evangelium nullum scriptum au-
ctori uotum esse appareat, una tamen epistola est, quam

in manibus ei fuisse sine ullo dubio constat ex tota ep.
n. indole. Saltem epistolam ad Hebraeos auctor noster
novit, ut capite dc usu S. Codicis probavimus, et libere
quidem, sed saepissime eam adhibet.

Quaestio igitur est, quo tempore ep. ad Hebraeos
scripta sit. Vidimus supra Schwegleri fere soli us sen-
tentiam esse, eam circa fmem primi saeculi esse datam,
vulgarem contra opinionem ejus tempus habere aetatem
ante Hierosolymae dirutionem proximam. Sed Am-
mon cx g. in vita Jesu eam post annum 70 scriptam
statuit; — et argumenta, quae Schweglerus ipse 1. 1.
pag. 308 attulit; vim habent omnino magnam ad absurdi-
tatem probandam opinionis, quae ep. ad Hebraeos ante
Hierosolymam eversam datam esse ponit. Nam plures
in ea sunt loci, ex quibus patet generationem unam jam
abiisse inter primam Evangelii praedicationem et episto-
lam illam scriptam. Atque notae, quae secundum mul-
tos interpretes probant, eo tempore tcmplum Hieroso-
lymitanum adhuc stetisse, non magis, quam nostra in
epistola, in ep. ad Hebraeos cap. IX insunt; ex quo
allegorica quaedam Mosaismi interpretatio ad Christianae
rcligionis gloriam majorem reddendam ab auctorc petita
est, ubi tertium tantummodo comparationis attendendum
est, aeque atque in cp. n. capite XL, ut supra vidimus.
Vid. de his in primis V. D. lleuss, 1. 1. ed. § 154,
qui conjicit, ep. ad Hebraeos scriptam esse anno 80 post
Christum. Ubi pro hac re allati loci a lectoribus
judicentur. Videmus igitur ep. ad Hebraeos probabiliter
scriptam esse intra annos 70 et 80 post Christum;
quare ep. n., quae eam saepissime adhibet, annis quibus-
dam serins scribi debuit. Jure idcirco post annum 80

cp. n. ad Corinthios missain esse credimus. Nequo
objectiones ex nomine Eortunati, quod capite LIX
invenitur, vel ex omissione eorum, qui eo tempore pro
ecclesia jam sanguinem suum efl'uderant, nobis persua-
dent, eam ex remotiore aetate ad nos venisse. Nam
nomen, idem quod in Pauli ad Corinthios epistola pri-
ore cxstat cap. XVI vs. 17, minime probat eundem vi-
rum in utraque epistola significari; neque ex omissione
Martyrum coucludi certo potest eos nondum eo tempore
periisse. Nunc transeamus ad notas quaerendas ex epi-
stola ipsa, unde efficerc liceat cam post annum fere 90
scribi nou potuisse.

Primum ad hoe probandum mihi videtur aflerri posse
eadem illa vox ytysà capite quinto, de cujus vi jam su-
pra sermo fuit. Nempe Ililgonfeld 1.1. pag. 83 media
afiirmavit, yeysh h. 1. saltem significare 30 annorum,
neque plurium, spatium. Argumentum vero quod attulit
jam a nobis refutatum est. Sed nunc de vocis propria
indole accuratius videamus, In classica Graeca lingua
apud IIomerum fere semper hominis aetatem indicat,
ubi nempe ysvsxl significant divcrsa se invicem subse-
quentia hominum genera. Vid. Iliados libri I vs. 250,
ubi de Heet ore vox usurpatur i). Hesychius iuter-
pretatur per intervallum aliquot annorum, quorum tamen
numerum non défini vit; Passavius in Lexico dicit,
vocem humanam aetatem, itaque 33 s annos notare, quia
tres ejusmodi aetates saeculum continebant secundum
Herodotum^). Sed addit etiam eam adhibcri ab an-

1)nbsp;Cff. Odysseae 1. XIV. vs. 325 cl 1. XIX vs. 294.

2)nbsp;Libri II capitc 142 c. g.

tiquis scriptoribus, ut iudicarent aetatem auream, argen-
team et ferreara. Sic autem universe significat temporis
cujusdam spatium sine ulla deünitionc. Qualis si ades-
set, saeculum potius, quam tertia ejus pars, intelligen-
dum esset. In Lexici nova editione Passavius dicit:
//ab Atticis scriptoribus prosaicis saepe pro tempore ali-
//quo indeünito usurpatam esse vocem, atque sic etiam
//Herodoti libri III capite 122 et Aeschyli Pers.
//VS. 78.quot; Verum in primis videamus, quam significa-
tionem huic voci tribuat dialectus, qua cp. n. utitur,
llellenistica ca, qua N. T. etiam libri scripti sunt. Ibi
saepe progeniem signifiearc, fere Latinum geiius, multis
ex locis apparet, ut cx gr. Matthaei cap. XI vs. IG,
Lucae Ev. cap. XXI vs. 32, Actorum cap. XIII vs. 36,
ubi generationem ita dictam, aetatem, aevum indicat.
Perpendantur etiam loci: Lucae cap. I vs. 59: sit;
ysvekv kx) ysvsxv, Lucae cap. I vs. 48: Txtrxi x'l ysvsxi,
omnia saecula i. c. homines omnium tcmporum. Compa-
rentur Actorum cap. XIV vs. 16, cap. XV vs. 21; ep. ad
Ephesios cap. Ill vs. 5, ad Colosscnses cap. I vs. 26.
Sic igitur pro saeculo etiam sumitur ab llellenistis vox
yevsx, quae significatio nostrae cp. loco laudato optime
conveniat. Sententia sic cnuntiatur: Xxßxfisv rijg ysvsxg
VHAUV rx yevvxTx vTrohiyf^xTX. Quae igitur hoc sibi vcllc
mihi videtur: saeculi nostri (i. e. primi Cliristiani) no-
bilia exempla exponamus. Nam computandi tempora
sumsisse primos Christianos a Christo novum sae-
culum nemini mirum videbitur. Quippe cujus adven-
tus maximi momenti eventus erat. Atque per saeculum
etiam Ilcfele interpretatus est vocem 1. 1., et Reith-
mayr in ed. Patrum Apostolicorum. Si haec constant,

jure concluderc licet ex laudato capite quot;V, ante iiueni
saeculi primi Christiani epistolam nostram scriptam esse,
in quo martyria tot et tantorum virorum acciderunt,
nominatim Apostolorum uonnullorum fxxAjjc-/«? o-tuAwv.
Quod etiam exemple alio affirmat Lechler, in opere
laudato pag. 309, nota 2, ubi videatur quod ex Eusc-
bii historia de Hegesippi testimonio aflertur, quod
cum ordinaria et nostra sententia eonvenit.

Adsunt praeterea notae omnes, quae primum saeculum
redoleant. Jam in capite de S. S. usu vidimus, ep. n.
V. T. sec. Versionem Alexandrinam citare, atque locos
libere saepe, nec raro plures conjunctim ad suum con-
silium adhibere, plane ut N. T. scriptores fecerant. Tum
Jesu eflata ex memoria traduntur, non ex Evangelio
quodam scripto, atque Apostolorum epistolae notae qui-
dem videntur auctori nostro, sed in ejus manibus cas
fuisse non constat, praeter Pauli primam ad Corinthios
et epistolam ad Hebraeos. Porro V. T. auetoritas sum-
ma in rariore N. T. usu probat tempus scribendi fuisse,
quo Canon Evangelicus nondum aderat, qui postea de-
mum constitutus est. Neque eo modo, quo postea saepe
factum est, exempla ex C. S. tamquam definitae fidei for-
mulae proponuntur, quamquam saepissime ad vitae normam
dandam lectoribus citantur, quod primis post Christi
vitam temporibus ex rei natura fieri debuit, inprimis
quod ad Christi ipsius exemplum attinet. Pura enim
in ep. n. moralis indoles et vcre Evangelicus character
invenitur; Christi in terrestrem vitam adventus com-
mendatur in ea, tanquam et ad purgandam vitam huma-
nam a peccatis hominisque mentem illustrandam et ad
nos ad coelestes res evehendos a terrestribus ncgotiis utilis.

quae tamen negotia secundum Domini exemplum ordine
et industria obeunda sunt. Evangelii quasi spiritus, be-
nelica Apostolorum animi simplicitas auctorem nostrum
imbuit, qua replctus talia scriberc potuit, qualia vidi-
mus, monita. Mihi quidem haec omnia ad Apostolorum
non longc remotum successorem referenda esse persuasum
est. Quibus causis accedit dogmaticum ipsum ep. n. pro-
positum. Quod jam supra vidimus primo post Chri-
stum saeculo magnopere convenire ob puritatem, sim-
plicitatem et philosophiae omnis absentiam in doctrina.
Neque -placita post primum saeculum orta nobis objici
possunt, neque metaphysicae definitiones recentioris aevi,
neque S. S. abusus ad probanda dogmata, qui viguit a
tertio inde saeculo. Atque ardor pro Christi causa
adest; hominis pravitatem secundum Evangelium docet,
sed de peccato haereditario ne verbum quidem legitur;
ecclesiae bona prae omnibus laudantur, nec tamen intra
ejus limites salus absolute restringitur. Nonne hae
Evangelic convcniunt sententiae? Et quo purius N. T.
traditur doctrina, eo propius ad Christum accedit scri-
ptionis tempus; quum sensim eam degeneratam esse hi-
storia dogmatum, eheu! luce clarius doceat. Ecclesiae con-
ditio proponitur in ep. n. ab hierarchia libera, quae cito
eam deformavit; ordo tamen et regimen ut necessariae
res praescribuntur; quae urget auctor pro singulari consilio
suo. Sic igitur ante finem saeculi primi scripta esse mihi
videtur ep. n., sed annum accurate definiri non posse cre-
do ; quia certae desunt notae, quas neque auctoris persona
praebet, ut caput sequens docebit. Quare circa annum 90
eam scriptam esse statuerim, sicut plurimi faciunt historici.

CAPUT SEPTIMUM.

DE VIRO, CUI EPISTOLA NOSTRA TRIBUITUR.

Ep. n. vulgo auctori tributa est C lemen ti Romano.
Cujus ecclesiae Romanae Episcopi persona multa dubia
historica excitavit. Difficillimum erit de co certas nobis
comparare notitias, quia universe mythus et traditio a
pura historia saepe non sine magna opera distinguuntur,
ac Clemens singulatim ex pure historico foute non
facile cognosci potest. Neque ex cp. n. de scriptorc
quidquam apparct. Quare testimonia, quae fide digna
nobis videntur, colligamus, atque ita auctorem n. inda-
gemus. Sic sensim, traditionibus missis ct falsis narra-
tionibus, variisque V.V. D.D. sententiis judicatis, vcrani
viri eximii imaginem ante oculos habebimns. Quae dis-
quisitio non solum ad cp. n. explicationem utilis est,
sed ob venerationem etiam, qufi Clementis Romani
nomen coluerunt Christiani, universe historici momenti
maximi est.

Prima hujus nominis mentio facta estquot; ep. Pauli

ad Philippenses cap. IV vs. 3, ubi sic legimus: kx)
êpciiTÜ Kx) ere, (rti^uye yvfjO'is, (TvKXxiJt,ßxvou xi/rxlt;, xïrtvsg
£V T^ svxyysKicp lt;TvvnÙKvilt;Txy fioi, (/.arx xx) K^^fisvroi;
kx) tuv Aölt;7r«ï/ eruvspycÓv fiou, av tx ôvépixtx èv ßlßx^
^U^ç. Ole in ente m Hornau um nostrum ibi significari
jam multi Patres Ecclesiae aflirmarunt. Sed ab Ori-
gene inde orta illa opinio, quam Hilgeufeld et
liitschl refutarunt, item ITefele, in Prolegomenis ad
editionem 3 Patrum Apostolicorum, pag. XIX seq., mihi
errare videtur. Nam Clemens Rom anus semper Ro-
mae civis habetur, quum 1.1. ep. ad Philippenses Pauli
comes et Philippensium urbis civis significetur. Nonne
duo viri illius nominis et auctoritatis primo saeculo
Christiaui esse potuerunt ? Neque ullo argumente laudato
ex loco eundem fuisse utrumqiie probari potest. Vid.
etiam Ililg. h 1 pag. 95 infra et Ritschl 1. \. pag.
284«, a quibus clare probatur, meram hanc esse conjectu-
ram, qua Baurus et Schweglerus aliique usi sunt,
ut ep. n. authentiam impugnarent.

In Hermac Pastoris libri I visionis II cap. 4 haec
legimus : // Scribes autem duos libellos xx) ^clitreig h IvA»)-

//fisvTi etc.nbsp;77£[Jt;p£i £k Txg IÇw îr^Af/ç.quot; II. 1.

verosimiliter noster Clemens memoratur, quia Pasto-
ris liber Romac scriptum se praebet, vid. Ililg. h 1.
pag. 158 infra scq. Vid. et Vis. I initium aliique loci
Pastoris, unde Romac eum scriptum esse patet. IIer-
ra as autem in ep. ad Rom. cap. XVI vs. 14 jam me-
moratur, atque igitur tempus scripti Pastoris, quod
vulgo saeculi secundi initium statuitur cum Cle-

1) Vid. llilgcnfcld, 1,1. pag. IGO acq. ct II efele 1.1. pag. LXXXIV

mentis tempore vulgo sumto (primi saeculi fine) ita
eonvenit, ut noster Clemens esse potuerit. Nec tamen
verba illa mihi id, quod Hilg. 1.1. pag. 96 inde efficit,
indicare videntur. Nihil enim de episcopali ejus digni-
tate lego, neque dementem Eomanam ecclesiam una
cum Her ma rexisse ibi invenio; ubi tantummodo hacc
dicuntur: Clementi (tamquam Christiane etiam ipsi
ardore pro Christi causa pleno) libros mitte, quos
scribes, qui ad extcras civitates cos mittet.

Clemens porro cognoscitur ex Recognitionibus Pseudo-
Clementinis, ut vulgo nominantur. Harum enim libro se-
ptimo, qui Petri comes in libris sex primis erat, prima nar-
rationis persona fit. Ibi nempe dicitur Clemens matrem
et fratres, quin etiam patrem Paustum sive Pausti-
nianum invenisse. Vid. Recogn. 1. VII, cap. 8 i). Sic
etiam in lloniiliis imperatorio genere ortus ac versatus
cum Petro nobis depingitur idem, quem Apostolus
ille successorem sibi elegerit. Vidd. Ilomil. IV—VI, et
XII, XIII. Sed in altero opere ex Pseudo-Clementina
litteratura supcrstite, in Constitutionibus Apostolicis Cgt;\q-
men tem (Vid. libri VI, cap. 8) narratur Paulo auxi-
lium praebuisse in Evangelio annuntiando, atque post
Li num, primum Episcopum Eomanum, secundus ille
vocatur, vid. libri VII cap. 46. Itaque inter has etiam
narrationes discrimen intercedit, sed ex omnibus sequi-
tur dementem Petri discipulum fuisse, a quo etiam

scq., ul)i ad mediam saccalmn secundum rcfcrtur Pastor. Sed sic etiam
idem 11 or mas sencx scribero potuerat, quae juvenis jussus crat de-
menti nuntiarc.

1) De bis accurate Ililgenfeld in opere: Die Clemenlinischen Re-
cot/nHionen und Ilomihen, pag. 178 scq.

Episcopus Eomae sit creatus. In his judicandis ob-
scrvandum est in primis, de origine eorum scriptorum
minime constare, sed a plurimis ea fabulis repleta ccn-
seri ac recentiore tempore orta. Recognitionihus fidem
historicam abjudicat Hilg en feld, in opere laudato dc
eo libro pag. 186, ubi sic: //Man wird nicht irren,
//wenn man die Abfassung dieser anmuthigen Erzählung
//mit der Bildung des Valentinischen Systems gleich-
// zeitig setzt.quot; Deinde sic ille : // Narratio ea habet serio-
//rem redactionem traditionum primi ecclesiae temporis.quot;
Eodem modo authentiam Ilomilianm negat V. D. pag.
304 seq., atque cas tempore Antonini Pii imperatoris
redactas esse putat, vid. pag. 306 supra hl. — Eitschl
1.1. pag. 153. Recognitiones et Ilomilias documenta ha-
bet Judaeo-Christianismi Postapostolici. Pag. 194 seq.
etiam ea scripta medio saeculo secundo una cum Gno-
sticis systematihus orta esse putat, atque iis authentiam
denegat. Consütutiones Apostolicas autem in Pseudonyma
censet littcratura pag. 598 seq., atque assentitur claris-
simo Viro Drey,eas saeculi tertii partis posterioris opus
esse ob dogmaticum, morale, hierarchicum argumentum.
Pseudo-Clementina haec scripta Schweglerus singular!
consilio quodam scripta contra Paulum in Ebionitismi
commodum putat, ncque iis historicam tribuit fidem. In
opere supra laudato V. D. Lechler pag. 288 seq. sie
fere de Pseudo-Clementinis judicat: Polemica in iis ratio
viget contra Paulum, Judaismi vestigia insunt. Cha-
racter Mosaismi regnat : legi obcdiatur oportet, vid. pag.
291 supra. Eorum conscriptio circa saeculum secundum
medium poni debet, vid. pag. 293 infra. Semisch in
opere: Die Apost. Denkwürdigkeiten des M. Jtislinsl^'is^,

pag. 358 ITomilias (quae cum Constitutionibus et lieco-
gnitionibus quod ad argumentum conveniunt) vocat: //Ei-
//nen Tendenzroman, der aber für authentische Geschichte
//gelten will, indem er das eigenthümliche System des
//Verfassers und seiner Partei in die Apostolische Zeit
//zurückverlegt, und in Vortrügen des Petrus entwic-
//kelt.quot; Ex quibus diversis adeo iplurium sententiis, quas
ob difficultatem disquisitionis historico-criticae de Pseudo-
Clementinorum .origine et indole retulimus, sequitur ma-
nifesto, horum scriptorum de Clementis persona nar-
rationem non magnatn vim habere posse historicam, ac
per traditionem saltem corruptam esse.

In Pscudo-Glemcntinis universe Clemens cumPetro
Apostolo conjungitur, quod cum eorum Paulo adver-
sante consilio dogmatico convenit. Si posteriore aevo
conglutinata sunt ex diversis traditionibus, constat nihil
inde efßci posse, cum praesertim fabulosam indolem pro-
dant. Quare non intelligo, quomodo V.V. D.D. tan-
tam operam navarint, ut probarent auctoris n. Paulinis-
mum non impedire, quominus hic sit Clemens Roma-
uus 1). Quod per se jam nobis non ita difficile esset,
quia particularem Paulinismum in ep. paucis exceptis
locis vigerc non videmus prae Christianisme universo.
(Vid. caput de dogmatica cp. indole). Sed id nobis fa-
cile intellectu videtur, quia dementem magnam pri-
mis saeculis auctoritatcm habuisse certum est, quare
talem virum sibi vindicarc cuperet ecclesia Romana,
(cujus fundatio cum mytho de Pctro, primo episcopo,
copulata est) atque eum Petro adjunctum ei successisse

1) Vid. Hilg. 1. 1. pag. 95 infra pag. 98, Ritsclil 1. 1. pag. 283.

statueret. Sed jam satis. Apparet manifesto ex narra-
tionibus illis, dementem ex nobili genere natum ec-
clesiae Romanae praefcctum fuisse, atque id quidem non
ita diu post fundatam ecclesiam. Sed plura efficerc non
licet ex Pseudo-Clcmcntinis, quia caeteroquin periculum
est, ne ornatae historiae ornamenta pro veris habeamus.
Sed cum his arcto vinculo conjuncta est quaestio de
episcopis primis Romanis, utrum Clemens primus, an
secundus fuerit? De hac re, ut vidimus, diflerunt Con-
stitutiones a Recogniiionibm; ambae vero episcopum cum
fuisse tradere non dubitant. Atque hanc rem porro
disquisitio nostra tractabit, quia posteriores Patres
Ecclesiae cum alterutra sententia fecerunt. Videamus
igitur.

Jam testimonia historica de Clemente haec adsunt:
Clemens Alexandrinus magnum fecit usum ep. n.,
quam pcrmultis locis citat, cujus auctorem capite 17
libri IV Stromatum Apostolum vocat. Origcncs
quoque dementem Apostolorum discipulum vocat,
cumque a Petro didicisse narrat: vsp) xp^Siv 1. II cap.
3, f). In primis autem Irenaeus, cp. n. Clemcnti
tribuens, dc hujus persona definitam sententiam fert:
Adv. Jlaer. 1. III cap. III, 3: {astx tovtov Ts rphcp totcp

xttl tüv ccttofftókccv t^v sttktkotrviv kk-^povtut kk^^fi'^ç, ó xx)
Sûjpxxùg Tûbç ßXKxpioug àivo^TÔKovg xx) avizßsßMx^g xÙTolg
xx) ETI svxvXov rè xiîpvyfix tûv xmaToXaiv xx) rîjv rrxpx-
hffiv Trpo ôCpôxf^fiuv s%av, où i^évog- sti yxp mXXo) vtts-
kéiTTOvTO rÔTs «Trà rùv xttoittÓXuv ^stîhxyfisvoi. En igitur
clarum quot;.etiam dc tempore Clementis testimonium ; cum
tertium post Li num primum etAnacletum secundum
episcopum illum habeat. Etiam ab Apostolis Petro et

Paulo Liiium institutum esse ibi dicit i) Irenaeus.
Ilic igitur Pseudo-Clementina minime sequitur, sed bre-
viter et probabiliter rem describit. Quocum tamen his-
torico ceteri testes lide digni minime conveniunt, ut
patebit. Hieronymus dementem vel quartum Epi-
scopum post Petrum, vel proximum ejus Apostoli suc-
cessorem liaberi narrat in Catalogo ecclesiae scripiorum
c. 15: //Clemens,quot; ait, //quartus post Petrum llo-
//mae episcopus; siquidem secundus Linus fuit, tertius
//Anacletus; tametsi jjlcrique Latinorum secundum post
//Pet ru m Apostolum putent fuisse dementem.quot; Hie-
ronymus igitur vel primum episcopum dementem
habet, vel tertium post ecclcsiam llomae fundatam il-
lius episcopum; nam ex verbis citatis non manifeste
caussa apparet, quare Hefele (pag. 21 n. 1 Prolego-
menorum) et Hilg. 1. 1. pag. 94 diversam ex iis duxe-
rint sententiam. Sed ego cum Hi Igen fel dio Latino-
rum plerorumqiie opinionem illam a vera historia aberrare
puto. Verba, quae Hefele 1. 1. n°. 1 memorat, citata ex
annotationibus Hier on y mi ad Jesaiae vaticiniorum
cap. LII: //Et Clemens, vir Apostolicus, qui post Pe-
//trum Eomanam ecclesiam rexit, scribit ad Corinthios,quot;
minime probant cum dementem proximum Petri
successorem habuisse. Sed, si vel probent, tamen cum
Hilg. h 1. pag. 94 facio, ex talibus locis patere statu-
enti, Hieronymum postea sententiam mutasse. Hlius
etiam verba adv. Jovinianum 1. I cap. 7: //Clemens
//ubi successor Petri vocatur, cujus Paulus Apostolus
//meminit,quot; litem non dirimunt. Hieronymus enim

1) Vid. Hefele 1. 1. pag. XXI infra.

aeque atque alii multi Ecclesiae Patres, dementem
eundem putat esse, quem Paulus ad Philipp, cap. IV
vs. 3 memoravit; quem errorem supra jam attigi. Ter-
tullianus (le praescript. haeret. capite 32 haec habet:
// Hoc enim modo ecclesiae Apostolicae census suos de-
//ferunt, sicut Smyrnaeorum ecclesia Poly car pu m ab
//Johanne conlocatum referet, sicut Romanorum Cle-
//men tem a Petro ordinatum, id et proinde ceterae
//utique exhibent, quos Apostoli in episcopatum consti-
//tutos Apostolici seminis traduces habeant.quot; Ille igitur
dementem a Petro ordinatum habet, cujus successo-
rem eum ponit; — atque sie confirmât verba supra ci-
tata Ilieronymi. Sed Augustinus et Catalogus
Romanorum Pontificum, a Bollandistis editus (Vid.
Hefele, 1. 1. pag, XXI, n° 2)' consent, dementem
nostrum Lino demum successisse. Atque Optatus Mi-
levitanus libro II sie habet: //Sedit prior Petrus,
//cui successit Linus, Lino Clemens, Clementi
//Anacletus.quot;' Qui igitur, alio plane modo ac ceteri
Latini Patres secundum Hi crony mum, de hac re sta-
tuerunt. Rufinus ab Aquileja, in praefatione Reco-
gnitiomm ad Gaudentium scripta, sic quidem dispu-
tât: //Cujus rei hanc accepinms esse rationem, quod
//Linus et Cletus fuerunt quidem ante Clementem
//in urbe Roma episcopi, sed superstite Petro, vide-
//licet, ut illi Episcopatus curam gererent, ipse vero
//Apostolatus impleret officium. Sicut invenitur etiam
//apud Caesaream fecissc: ubi cum ipse esset praesens,
//Zachaeum tamen a se ordinatum habebat episcopum.
//Et hoc modo utrumque verum videbitur: ut et illi
//ante Clementem numerentur Episcopi, et Clemens

w tarnen ^wst obitum Petri docendi suseeperit sedeni.quot;
Sic quidem bic duas traditiones conjungere vult. atque
dementem Apostolorum con\itcm alio loco vocat, vid.
Hilgenfeld 1. 1. pag. 98 supra.

Fuerunt igitur multi interprètes antiquorum et reccn-
tiorum temporum, qui diversas bas sententias ita com-
ponerent, ut conjicerent Li num et Clctum, viventibus
adhuc Apostolis Paulo ct Petro, llomanae ecclesiae
fuisse episcopos, dementem vero, illis Neronis per-
secutione martyrum morte necatis, a Petro in episco-
patu esse constitutum i). Epiphanius adu. ITaeres.
XXVII n. G conjecturas etiam quasdam, ut ambas opi-
niones conjungeret, prodidit. Ex ep. n. capite LIV con-
cludit dementem pacis causa Lino et ejus suecessori
Clcto cessisse, quamvis a Petro ipso esset institutus.
Clemens fuit o-yy^psw Uérpcv xx) UxvXcu sine ullo
dubio; sed potest etiam ita res infonnari: i^roi (urx ryiv

tüv xttcaró^^xv dixdoz^-'nbsp;kajjtcv toü stri^xottou ovtog

xxôi^TXTXi, quibus verbis addit: où ttxvu ffxcpx? h[/,£v.
Enimvero Linus ct Cletus duodenos uterque annos
regimen ecclesiae habuit, atque igitur, licet a Petro
crcatus sit episcopus, Clemens post viginti quatuor
demum annos illo munere fungi inceperit. Tamen suc-
cessor proximus Petri fuisse ab Epiphanie dicitur,
quod attinet ad institutionem et dogmaticum consilium
in ecclesiaquot;). Sed omnes hos episcopatus tempora con-
ciliandi conatus Eusebii refellit auetoritas. Hic enim
Historiae Ecclesiasticae libro III Clementis episco-

1)nbsp;Vid. Ilcfcle 1. 1. png. XXII. n° 4.

2)nbsp;De his vid. omnino Ililg. 1. 1. pag. 94 snpra et nquot; 0.

patum sub Domitiano et Trajauo imperatoribus col-
locat; quem etiam tertium post Liuum et Aiiencle-
tum ecclesiae Romauae pracfectum fuisse docet. Atque
accurata apud eum temporis illius computatio invenitur,
quae cum Irenaei narratione fere convenit. Primum
enim de Clemente Eusebius haec tradit, Capite 4
Libri 111: Alvog cu (Aixv/t'vot.i (tuvovtoç stt) 'Pw^jj?
ccvrü xxrà ryjy ^surêpxv Trpog Tif/,óÓ£Ov STricrroK^v, TpSiTOt;
ßerci War po v ry,; 'Voifzxlccv exy-KVitrixg t^v STTttrxoTr^v
TTpórspov xK'^puôstç lehyjKccTXi. 'AAA« xx) 5 KA}?/C4gt;j/j ri??
'Pupixiùiv xx) xÙTOç èxxKy,(jlx!; Tp'noç £7ri(tx07:oç xxtx-
(TTxq, Ilxu^ov ffWEpyog xx) avvxôX^jri^g y£'ycv£vxi Trpog xv-
roü i/,xpTvp£ÏTxi. Ex his jam apparet eum Li num pri-
mum, atque dementem tertium Eomanae ecclesiae
rectorem habuisse, quem Pauli acqualem et adjutorem
etiam eum censuisse, aliis ex locis manifesto nobis ap-
parebit. Annorum autem justam definitionem invenimus
ejusdem libri III capite 13, ubi haec narrantur: Quum
Vespasian us imperator decem annos regnaverat, Ti-
tus ejus filius ei successit, ov xxtx hót£poy hog rijg
ßx7iX£lxg AJvog ÈTrhxoTrog rijg ']?cc[/,xiccv èxxKnaixg quot;huoxxi-
'^£xx ryiv ?,£irovpylxv êvixvróTg xxtxtrxhv ^Av£yxgt;.i!jT^ txvtviv
TTxpx^ßuiTiv. Post Tit um vero ^óo mji xx) («jfoquot;) ro7g
hcig ßxlt;7t?.£V(7xvTX regnum susccpit ejus frater Domiti-
an us. Quo cum loco si annorum definitionem copu-
lamus, quam capite 15 invenimus, facile erit Eusebii
de primorum episcoporura llomanorum annis sententiam
cognoscere; aliis etiam collatis locis. Sic enim ejus-
dem libri tertii capite 15 legimus: Acc^£xxti^ SI fr«
Tijg xÙTÎjg ^y£ßsvlxg (ubi Domitiani regnum signifi-
cari ex capite 14 apparet) rijg 'Vcof/,xluv èxxKi^^ixg 'Avéy-

y.Kyjzcv £TS7iv èTrKTKOTrsïxrxvTX ^exx^óo hxè^xsrxi ICAjjiW)^?.
'quot;Ov cvvspyov ixvTÓv y£vs(TÙxi ^iKnr-Trmioi? £Trilt;TT£Kgt;Mv h
xTTOtrroKoq hlxaxsi Kkyuv' Philipp, cap. IV vs. 3. Tan-
dem ejusdem lihri 111 capitc 34 haec narrat Euse-
bius : TÔCV Sf eV/nbsp;èTTttTKÓTTCCV h£l TptTCp Tij?
Tcy •:rpo£ipviyAvcv ßx(ri?Jug xpz^i (quam xpxMv Trajani
fuisse imperium patet ex capite proxime autecedente),
KKT^lJi-zi; 'Evxp£(7TCigt; TTxpx'Bovg T^v X£iTCvpyi»v, xvxKmi TO'J
ßiov , TX TTXVTX TTpO^TTX? eTVj £VV£X TÏj? TOV öf/cu ^ÓyOV
^t'BxTxxXixi;.

Jam in antecessum monendum est Eusebium capite
15 dilucide aflirmare hunc Clementem eundem esse,
quem Paulus in ep. ad Philippenses memorat. Non
igitur cum Petro, sed cum Paulo constanter Cle-
mentem eonjungit, quum e contrario sicut vidimus
Pseudo-Clementina a Petro eum iustitutum esse in
episcopatu narrent. Hic vero Historicus Ecclesiasticus
eum bis Pauli adjutoren vocat (capp. 4 et 15 libri III).
Sed jam de episcopatûs aetate videamus. Caput 15 anno
duodecimo imperatoris Domitiani Clomentem Anen-
cleto successisse docet; qui per duodecim annos sedem
Romanam tenuerat. Ex historia Romani imperii con-
stat Domitianum regnasse ab anno 81 usque ad an-
num 96 p. Chr. n. Quare Clementem anno 93 p. Chr.
episcopatum suscepisse ab Eusebio narratur. Atque
ab eo etiam de annorum numero, per quos Episcopus
fuerit, clare docemur : capite enim 34 (libri III) legimus
Clementem diem obiisse supremum, atque ei Euare-
stum successisse anno tertio regnantis Trajani. Tra-
jan um historia docet imperium Romauum tenuisse anno
98—117 p. Chr., ita ut dementis ex vita decessus

aiiiio 101 ponendus sit i). Sub Cleinentis episcopatu
Domitiani persecutio locum habuit, quae fortasse ep.
nonnullis locis significatur, capite singulatim V et VI.
Nam Eusebius, quum capite 17 Trsp) rcv xxrx Aoçis-
Tixvov hxyfj^oü egisset, capite 18 ejusdem libri III loqui-
tur de consulari Elavio Clemente martyre et de Do-
mitillae u.Koris exsilio in insulam, K?,j^f4,£vrog kvo? rüv
T^'MicdSs STTI 'VüfMjg UTTXTCCV 3). Scd ex memoratis Eu-
sebii etiam locis efficere possumus primorum, quos
fuisse putat, episcoporum Eomanorum annos. Capite enim
15 Anencletum duodecim per annos sedem Eomanae
ecclesiae occupasse legimus, quem igitur episcopum fuisse
ab anno 81 usque ad a 93, atque sic per duodecim
primes Domitiani imperatoris annos ecclesiae prae-
fuisse apparet, atque institutum.esse cum regnum adiret
Domitianus 3), quod sic narrat Eusebius: AccSs-
xxTCJ Sf ersi rïjg (Aoßsrictvsu) '^ysßovixg, — rov 'Avéy-
K^ijTCv Its^iv dusscxidsKX è'7ri7K07r£V(TxvTx. Capitc 13 libri
III legimus, Li num post duodecim quoque annos epi-
scopatum suum Anencleto tradidisso; quare Li num,
primum Ilomanae praefectum ecclesiae, ab anno GO usque
ad annum 81 p. dir. sedem Eomanam tenuisse Euse-
bius docet. Primus sic episcopus luit institutus anno

1)nbsp;Non intelligo quo jure Ililgenfeld 1. 1. pag. 93 media Clemen-
tis episcopatum ad annum 91 vel 92 usque ad annum 100 retulerit,
idque secundum Eusebium, cx cujus historia mcam duxi conputationem.

2)nbsp;I'ossct tamen hic alius Clemens esse, nam ex imperatorio generc
dicitur ab E use bio fuisse, neque candem rem de n. demente narrat.
Vid. Ililg. 1. 1. pag. 97 supra ct nota 9.

3)nbsp;Vel potius, sicut cap. 13 nos docct, ultimo Titi imperantis anno,
qui regnavit ab a° 79—81, secundo igitur ejus anno.

duodecimo ante Domitiani ad imperium adventum,
quo ipso tempore imperator creabatur Vespasianus,
qui ab anno 69 usque ad annum 79 regnavit. Itaque
episcoporum plena historia nobis data est ab Eusebio
in Historiae Eeclesiasticae libro HI, neque alius quis-
quam tam accurate omnia ea facta narrat. Sic igitur trium
primorum episcoporum llomanorum seriem informare licet :
Linus 69—81 (sub Vespasiano et Tito), Anen-
cletus 81—93 (sub Domitiane), Clemens 93 — 101
(sub Domitiane, Nerva et Trajano imperatoribus),
cui Euarestus successif, ecclesiae liomanae praefue-
runt. Atque haec Eusebii narratio optime cum Irc-
naei computatione convenit, de qua jam vidimus. Sed
ille tantummodo nomina citat (Li num, An endet um
et dementem), neque annos addit, per quos quisque
eorum regnaverit. Eusebius nihil narrat de instituti-
one eorum ab Apostolis, quam tamen Irenaeus memo-
rat, vid. adv. Ilaer. 1. III cap. 3. Licet igitur dilRcile
sit hac in re sententiam alterutrius historici amplecti,
videmus tamen Eusebium accuratissime hanc rem te-
tigisse, ceteros contra, qui ab eo disccdunt, minus defi-
nite minusque accurate opinionem suam pronuntiasse.
Hieronymus autem (ut supra vidimus) Eusebii nar-
rationi universe consentiens, plurimos Latines Patres
dementem Petri successorcm habuisse tradit i). De
conatibus etiam diversas sententias conciliandi egimus.
Jam plurimorum eorumque Ilde dignissimorum hac in
re testium sententiam amplcctimur. Quae quidem non

1) Jure quaeri potest, qui sint illi patres, quorum solus Tertullia-
nus nobis notus est. Tali elFato certain tribuere non possumus auctoritatem.

omnium eorum plane eadem est, sed unum tamen ponere
videtur fundamentum historicum. Sunt qui Lino de-
mentem successisse narrent, quos citat Hefele 1. 1.
pag. XXI n° 2. Sed Linum et Anacletum ante
dementem ponunt Irenaeus, Hieronymus, Eu-
sebius, Rufinus et Epipbanius, vid. supra. Jam
ratione etiam habita Pseudo-Clementinorum narrationis
atque Patrum, qui earn secuti sunt, primaevam ecclesiae
Romanae conditionem minime claram esse apparet, neque
dc regiminis ejus ratione constare. Atque etiam de
Petri et Pauli fatis in urbc Roma adhuc disceptari
supra vidimus. Quare inccrtiorem tantummodo fidem
adjungere nos oportet rcrum a demente gestarum
relationibus quas exposuiinus. Nam Pseudo-Clementino-
rum e. g. traditio, quae ex saçculo secundo vel tertio
superest, docet quidem co tempore qualem Clementis
imaginem ecclesia sibi informavcrit, minime vero lucem
dare potest tenebris illis, quae primum saeculum obscu-
rant. Si autem verum est, consilio quodam polemico
contra Paulum atque in Petri ideo gratiam ea scripta
ficta esse, ejusmodi narrationcs in sententiam nos addu-
cunt, Clementis institutionem in episcopatum eodem
consilio fictam esse, ut nempe Petri in ecclesia Romana
auctoritas cresceret. Sic fieri potuit, ut Linum et
Anacletum omittens mythus dc demente talia tra-
deret, cui epistola tribucbatur vulgo notissima atque
habita praestantissima. Sed adsunt ahae causae, cur
horum temporum caliginem plene dispellcre non possimus.
Dc episcopatus scilicet in ecclesia Christiana origine, de
modo ct tempore [quo ortus sit, etiamnunc disceptatur.
Atque hoc non mirum mihi videtur, quia regiminis for-

ma sensim sine dubio orta et sensim progrediente tem-
pore mutata est. Sicut Christus ipse ecclesiam non
eondidit, sed coelestcm civitatem in terra fundavit, ita
de coetuum gubernatione nihil discipulis praescripsit.
Quum tamen una cum propagatione ecclesiae externa
quaedam societatis conformatio necessaria fieret, Apo-
stoli jam diacones et presbyteros instituerunt. Sic pau-
latim democratia, quae viguerat, in aristocratiam transiit,
quae postea saeculorum decursu in oligarchiam, quin
etiam in hierarchiam, eheu ! transformata est. Sed initio
saltem discrimen non erat Clerum inter et Laicos. Atque
diversi saltem elcricorum ordines primi saeculi notas non
prae se fcrunt. Quum regiminis ecclesiastici conformatio
externa desideraretur, ex Judaica Synagoga plurima de-
sumserunt Ciiristiani. Apostolica tamen aetate Pres-
byteris coetuum cura adhuc demandata erat, tamquam
primis inter pares. Neque unius episcopi super presby-
terium collocati auetoritas tunc instituta erat, scd iidem
erant Episcopi et Presbyteri. Quod etiara nostra ponit
epistola, ut vidimus supra. Postea sensim a Presbyteris
discernebantur Episcopi, quum, ad Cultum Mosaicum
eomposita ecclesia Christiana, magis magisquc sacerdo-
tiura inde desumerct. Ecclesiae unius notio atque hie-
rarchia inde orta post Cyprianum demum ab historia
memoratur. Capite secundo vidimus Ilothium ex
ep. n. unum eo tempore episcopum fuisse concludere,
cujus vero argumenta refutare conati sumus. Atque ei
assentiri non possumus quaestionem totam eo solvi ar-
gumento dicenti, quod Clemens ep. auctor ipse Episco-
pus llomanus ad Corinthios scripserit. Neque enim tam-
quam episcopum eum scripsisse, docet ep. Neque verbum

— lül —

sTrlfDcOTTo; urgcndum est, quia et in ep. n., et in aliis
illius temporis scriptis vox eTritrxoTrvi de Presbytcrorum
quoque munere usurpabatur. Sic apud Eusebium ipsum
de universa quidem vocum significatione, minime vero de
speciali sTrta-noTrov et fV/s-xj^riJ? vi constat. Nonne igitur
fieri i)otuit ut diversae narrationes inde exsisterent, quod
secundum nonnullos Linus et Anacletus proprio
sensu dicti Episcopi jam fuerint, alii contra putarint
Clementem n. primo loco vere sedem Romanam te-
nuisse? Praeterea supra jam monuimus eorum patrum,
qui de Clemente agunt, tempore studium polemica ra-
tione Petri auctoritatem augendi viguisse; quare insigni
de Clemente ab eo constituto in episcopatu narra-
tione eum Apostolum ornabant. Quibus accedit, quod
Eusebius historica fide prae ceteris valeat, cui etiam
plurimi assentiuntur parvo cum discrimine, quodque illi,
qui aliam sententiam proferunt, mythum Pseudo-Clemen-
tinum fortasse secuti sint. Quidquid sit, mihi narratio
Eusebii magnopere placet oh simplicitatem, perspicui-
tatem et auctoritatem, qua de primis llomae episcopis
refert. Atque sic quidem Clementem n. sub Uomitiano,
Nerva et Trajano imperatoribus ab anno 93 usque ad
101 p. C. n. Ecclesiae llomanae praefuisse, cum historico
illo censeo Quibus convenit optime tempus scribendi,
quod superiore capite probavimus ex ep. ipsa fuisse ante
saeculi primi finem.

1) Minime cum V. I). Ililgenfeld 1. 1. pag. 99 supra, facio, qui
putat ex narrationibus tantopcrc sibi oppositis nil certi decluci posse. Cui
igitur Eusebii auctoritas non multum valere videtur. Atque sic quoque
Hefele 1. 1. pag. XXIII n° lt;1 supra.

CAPUT OCTAVUM.

RPISTOLAK AUTIIKNTIA.

Interna argumenta, quae dementi 11 oma no episto-
lam tribuendam esse doeeant, partim jam enumeravimus,
partim hoc in capite exponemus. Verum extcrnis etiam
multis testimoniis ejus authentiam confirmari ut pateat,
jam Patrum ecclesiae de ea locos indagemus.

Per totam fere antiquam Christi ecclesiam epistola
dementis commemoratur, cujus scriptae opportunitas,
consilium et argumentum inde apparent. Omnes Patres
de ca magna cum laude loquuntur, atque plerique eam
Clementi llomano trihuunt, nonnulli publice eam
praelectam esse affirmant. Sed de singulis videamus.
Poly car pu s in epistola ad Philippenses ep. n. saepius
citat vcl liberius respicit. Nonnullos locos verhotenus
ex ea transtulit, vid. Ilefele in Prolegomenis ad Ed.
Patrum Apostolicorum tertiam pag. XXA'^II seq.; quare
Gallandius et Hefele ipse putant, ep. n. ei in ma-

nibus fuisse. Hi Igen fel d 1. 1. pag. 92 med. lioece
testimonium Clementis nomen minime liuncupare ur-
get, neque quidquam valere, nisi de Polycarpi authentia
constet. Quam ipse quidem negat, Hefele vero, 1.1. pag.
LXVII, praceunte Le Nourry défendit. Certe internis
notis concinentibus ct externis argumentis ep. Poly-
carpi a plurimis genuina habetur i). Neque nomen
Clementis refertur, quia ep. illius verba cum suis
conjungcns auctor, unde ea petita sint, notum esse fon-
tem ponit, neque igitur diserte sibi dicendum putat.
Irenaeus adv. Jlaer. libro UI cap. 3 n. 3, demen-
tem tertium Ilomae episcopum Apostolorumque aequa-
lem memorans, de ep. n. hacc addit: //'Ett) tovtou ovv
TOÛ K/.gt;}fi£VTOg (TTixaeü}? ovK ixiyyjg TÖÏg èv Kopivöc}} ysvopté-
vviq u^ekCpsTç, iTréarsiksv vj êv 'VüfjLij hyJ.ijcrix 'iy.xvurà.Tv\v
ypxcpi^v TÓtq Koptvóioig, eh sipijv/iv lt;7ufjc,ßtßx^0u7x xÙTCvg,
kx) ùvxveowx rijf ttîhtiv xùtûv, kx) ïfv vsccut) xito rüv
'Attoo-to^uv TTxpxhiTivnbsp;Haec sane optime res-

pondent ep. n. indoli, quam igitur cognovisse Irenaeus
mihi videtur. Ex iis tamen quod ad auctorem de-
mentem nil certi sequitur, quia verba fV/ toùtou etc.
tantum cam scriptam esse indicant sub ejus episcopatu,
llomanamque ecclesiam eam misisse ad Corinthiam. Cle-
mens Alexandrinus in primis saepe cp. n. utitur,
cujus permultos laudat locos. Stromatum enim libri I
cap. VII legimus, dementem scrip.sisse in ep. sua ad
Corinthios, ut lites ibi ortas componcret : quot;Htcj tiç tti-
(TTOg, ijTU SuyxTo'ç Tig yvmtv i^eirrsTv, ^tamp;j (roCpog iv hxKpi-

1) Vid. omnino accurata et docta disquisitio apud Kitsch) 1. 1. png.
604 seq.

erst Kôycùv, vitu yopyog êv spyct;. Quae verba ep. n. capite
XLVIII leguntur, atque a demente Alexandrino
etiam Siromaium libri VI capite 8 afferuntur. Ejusdem
operis libri IV cap. 17 dicit dementem Apostolum
in ep. sua ad Corinthios typum Gnostici proposuisse :
tI? yxp z-xpsTTi'Biii/.TÎs-xç Trpog vßxg et caetera, quae in
capite primo ep. n. leguntur, ubi plurima ejus capita
excerpsit: IX, X, XI, XII, XVII, XVIII, XXI,
XXII, XXXVI, XXXVIII, XL, XLI, XLVIII,
XLIX, L, LI et LIIL Siromaium libri V capite 12:
'AAAà y.xv Tjj Trpog Kopivûlovg 'PufMxtxv êTrtiTTOX^' 'Xl;cf-
xvog xTrépxvTog àvôpûnroig yéypxTrrxi kx) o'i peer aùrov
KÔiTfiOi. Hic enim ep. n. caput 20 significatur — atque
1. VI cap. 8 ex line capitis 48 ep. n. haec laudat:
tc(7öut:o yxp_ (Jt,xKKov rxx£ivz(ppovslv o(p£iXsi, cVw quot;BoxsT i^xK-
Kov [isl^wv slvxt, ô KK^iJ^vig h rjj Trpog Kopivûlovg Cpijirl. Ex
eodcm capite medio libri I capite 7 regium ad vitam
aditum verbis hisce describit: Avrij gt;5 tûA^ rov Kvplou
ct caetera, dementem igitur Alexandrinum ep. n.
integram, sicut nos eam habemus, in usum suum adhi-
buisse certo certius his ex locis apparet.

Sic etiam Origencs eam cognovit, cujus caput XX
Trsp) cipxôôv libri II cap. 3 n° 6 memorat, et eundem
illius locum de Oceano in ejus commentario ad Eze-
ch ici is vaticinia capite 8 legimus: quot;SlKsxvhg àxêpxvTog
xvûpîiTroig, kx) o'i ßst xùtov kólt;s-fici rc(TXVTXig quot;èiXTxyxlg
roïi SfaffOTcy hoiKovvrxi.

Cyrillus Hierosolymitanus ex ep. n. capite XXV
fabulam de Phoenice tamquam Clementi s verba conti-
nentem citat, Caiech. XVIII cap. 8.

Epiphanius cx capite LIV ep. n. haec verba sumsit:

^Avxxccpü, ccTTSiptt, £V(7TCX.ÔyiTU 'o Kxoq TOV ÙSOV, quae Cle-
menti tribuit Haer. XXVII n° 6. Hic jam , Haer. XXX
n' 15, discrimen attendit inter authentica Clementis
scripta (fVzcrrcAw!/ iyxvuXiuv tùv iv txlg xyixiq £K'/.?.y,(Tixiq
xvxyivwdKOiMViiv), quae epistolaequot;igitur in ecclesiis prae-
legebantur publice, et inter spuria Ebionitica Pseudony-
ma, e. g. Ukpov 7r£pió^sv;, quae scripta injuria Clemen-
tis nomini supposita sunt. Tum etiam ep. n. legit
Hieronymus; dicit enim Catalogi script, eccl. capite
XV: //Scripsit (Clemens) ex persona llomanae eccle-
//siae ad Corinthiorum ecclesiam valde utilem epistolam,
//quae et in nonnullis locis publice legitur, quae mihi
//videtur characteri epistolae, quae sub Pauli nomine
//ad Hebraeos fertur, convenire. Sed et multis de eadem
//epistola, non solum sensibus, sed juxta verboruni quo-
//que ordinem abutitur.quot; Porro in Commentariis etiam
nonnulla ep. n. capita ita citat, ut epistolae, qualem nos
eam habemus, plane conveniant, vid. Hefele I. 1. pag.
XXX.

Ex his igitur testimoniis sequitur, hos Patres ep. n.
non solum cognovisse et legisse, sed etiam magni aesti-
masse; ecclesiasticam auctoritatem ei tribuisse, quippe
quae publice praelegcretur ; eam distinxisse a Clementinis
Pseudonymis, atque cam plane eadem forma conscriptam
possedisse, qua nobis etiamnuuc in manibus versatur.
Praeterea alia sunt de ep. n. veteris ecclesiae testimonia,
e. g. Photii et Basilii. Sed haec jam sufficiunt, ut
intelligamus, quali auctoritate ep. n. primis post Chri-
stum saeculis usa sit, et quali consensu praestantissi-
mum illud aetatis et indolis Apostolicae monumentum
sine ulla dubitatione Clementi, Apostolorum discipulo

— 1'2() —

episcopoque Romano, tribueretur, tamquam eo scriptum
consilio, quod nos ex ep. ipsa declaravimus.

Praeter hos omues testis est locuples, isque Historicus
tide dignissimus Eusebius, quem vidimus supra de de-
mente aecuratam habuisse notitiam, cujus certe episcopa-
tum plene definivit, qui etiam ipse de n. ep. nonnulla certa
nobis renuntiavit. Libri enim tertii Historiae Ecclesi-
asticae capite decimo sexto haec legimus: vToùtcj Sî)
OVV rod KKyiiAsvrog ofAoKoycvij^kvvi fiîx fV/o-roAî) (pépsrxi, fis-
yxKii rs kx) ôxvpc,xlt;Tix, yjv ûç cctto rijç 'Vcoßxiuv SKKK'^erixg
rîfl Kopivöluv disrinrcia-xto, a-rxasu? ryjvixxds xxrx tÎjv Kô-
pivûov ysvsf^èvi^?. Txùn^v quot;ès y.x) iv TrXsbrxn; ixK^yjalxi?
iir) rov notvov dsdvjiJLOaisvßsvy^v quot;XxXxi rs kx) kxÔ' ynJt-xç
xùrovç syvxfisvquot; Apparet igitur eum n. ep. cogno-
visse, et quidem praeleetam a primis inde temporibus
publice in ecclesiis. Eodem loco pergit Eusebius:
// Kx) on ys Kxrx rov lviKÔviJt,svov rx rij.; Kopivûluv Ksxivyiro
arxfTsaq, x^tóxpscc? ßxprvg ênbsp;Ilegesippus

nempe n. ep. usus esse videtur secundum Eusebium,
qui etiam libri IV capite 22 dicit, Hegesippum in
vTCßV'^lJ^xeriv referre Trep) rî\ç KKyjiJ^vroq Trpog Kopivùlovç
iz-iaro^jg. Ecce igitur testimonium, quod nobis ab Eu-
sebio traditur, certissimum. Verum in primis libri 111
capite 37 et 38 ep. n. mentioncm fecit, ubi sic capite
37 : uçTTsp OVV ctf^sKei rov quot;quot;lyvxriov iv xlç KxrsXé^xfisv
iTTiarohxTi;, kx) rov KA)|/t4£j/T0ç iv r^ xvufioKoyyifiivi/i Trxpx
TTxiTiv, gt;îy iK TTpoçÛTTOv rîjç 'Pui^xiwv ixxXy^jixç r% Kopiv-
ôlcav quot;Bisruirédxro. Porro: r/Tlsp) rij? KXjjfisvroç kx) rûv
et? xvrov civacpspoßhuv capitis 38 est inscriptie,
CUJUS argumentum: //'lo-TfCi/ S'w? kx) hurépx ne sJvxi xé-
ysrxi rov KXiifMvroç eV/o-roAi^. Où ßi^v ffl' ô/Miui; rjj Trpo-

rkfcf. kci] txùt^v yvüpißov £7rilt;ttx(^£ôx, otl fivjès kxl tovç

xpxxîovg xùr^ }C£%pi)^évcivç 'la-fisv. ''UT^ xx) srspx tto-
kvsttîj kx) ßxkpx lt;7vy'/pxf4.fixrx ûg toïi xùtovnbsp;kx)

ttpditjv tivsç trpoyiyxyov, ïlhpov Sv; kx) 'AttIccvoç 'èix?,óyoug

TTSpiéxOVTX' UV OÙT OKCilÇnbsp;Tl? TTXpX TOÏg 'TTXXXlQÏi;

(pépsTXi. Oy^f yxp Kxùxph rgt;jg xmTTOhiKViq ôpôo^o^lxi;
XTTOffû^ei Tcvnbsp;'lïnbsp;liXT^ßsyro? ô;xoXo-

youߣi/i) ypxCpî^, T:pohv\Koq. 'E.IpyjTXi kx) tx 'lyvxrlcv kx)
UoXvKxpTTOv.'quot; riinc sino dubio videmus Eusebium
jam discrimcn fecisse inter ea, quae Clementi tribue-
bantur, scripta spuria atque n. ep. solam oßc^.oysvfiiv/iv.
Alia ejus scrii)ta Pseudonyma dicit neque a veteribus
scriptoribus usurpa ta esse, neque Apostolicae aetatis
cliaracterem prae se ferre. Nostram vero ei)istolam ca-
pite 13 libri VI inter ixyrix£^óf/,£vx scripta Canonis
memorat una cum ep. ad Hcbraeos, Judac atque Bar-
nabae epistolis: f/Kêxpi^rxi êv xÙToYg (Clemens Ale-
xandrinus in Stro7natum libris, de quibus caput illud
agit) KO^i txTç àiTO tüv xvTigt;,£yoi/,svccv ypxCpùv fixprvplxig,
rïjg T£ k£yoߣVi)? quot;LoXoi/^xvTog (ToCpixg kx) TÎjg ''l^aov rov
I^ipxx, y-x) rijç Trpog 'Eßpxiou? èimxroXîjg, T/ig t£ Hxpvxßx
kx) KXyi(jL£VTOç kx) 'liôdx.quot; Tandem libri IV capite 23
n. ep. mentionem facit Eusebius ex epistola Dionysii
Corinthiaci ad Eomanam ccclcsiam, unde patet ep. n.
diebus dominicis publice in ecclesiis Corintlii prae-
legi solitam, atque Clementis scriptum haberi: Ca-
pitis enim ejus nquot; 8 sic legimus: //'Ev xvr^ Ts rxvTijt
kx) rijç KX'^ßsvrog Trpog Kopivùiovg ßsfivgt;iTxt fV/s-rcAij?,
Awv xvsKXÔsv fÇ xpxxiov sôoug fV) riïç £Kxkgt;j!7ixg tÎ)v xvx-
yvu(nv xÙTÎjç 7rct£7(rôxi. Aiyst yoZv tgt;]v (xyji^spov oZv Kvpt-
XKÎfv xyixv ^(/.épxv ^njyxyo,u£v, èv ^ xvéyvufjisv ùf/,wv t^v

fV/o-ToAvjy, J5V s^o/jisy. xsl ttots xvxyivü^kovrsg vovSsTslffóxi,
cis xx) Ti]v z-psrépxv hx KAgt;j;W£i/Tfl? ypxCpsltrxv^ Sic jam
satis superque Eusebii, Historici saue fide dignissimi i),
de n. ep. sententia nobis apparuit, quippe qui eam ut vi-
dimus permagni faciat {ßsyxKt^y xx) öxvßxirlxv eam vocat
capite 16 libri III) atque ecclesiasticam ejus auctorita
tem validis affirmet testimoniis. En argumenta e.vterna
maxime memorabilia, quae pro ep. authentia ex veteris
ecclesiae obscuritate supersunt. Sed, eheul per saeculorum
multorum intervallum obscurata paullatim est epistolae
memoria, de qua altum est silentium apud Patres eccle-
siae. Tnterierat scilicet ejus notitia, vel saltem, quamvis
nomine cognita recentioribus scriptoribus, eorum in mani-
bus versata non est usque ad saeculum septimum decimum
medium fere. Sed cam ex antiquis tum coguoscebant,
sicut llobertus Bellarminus e.g. in libro de Scri-
pioribus ecclesiasiicis, Col. Ägripp. ed. a° 1613, de Ro-
man o demente n° 92 scribit: //Ep. prior ad Corin-
//thios non exstat, ejus tamen mentionem faciunt passim
//veteres Patres, ut epistolae gravissimae et epistolae S.
//Pauli ad Hebraeos perquam simillimae.quot; Tandem
anno 1632 ab oblivione tali erepta est, a qua vindicata
erat Theclae mulieris Aegyptiacae opera, ut nobis tra-
dit in praefatione Cotderius editioni Patrum Apo-
stolicorum praemissa pag. 132, ubi sie: //Cyrillus,
//hodie qui Constantinopoli Patriarchatum obtinet.

1) De Eusebii tamquam historici àiianimlx vidd. e. g. Rienstra,
Ultraj. 1838. Kestner, Gött. 1819, et Reuterdahl, Gött. 1826.
Ipsos Eusebius fontes affert, ex quibus historias suas petiit plurimis
locis. Cum Herodoto eum comparavit Bau er us, Tüb. 1834.

//vir pietate et eruditione insignis, ex Aegypto cum
//sedem Alcxandrinam relinqueret, magnam librorum sup-
//pellectilem secum duxit, inter quos codicem omnium
//vetustissimum et longo pretiosisaimum (in quo Veteris
'/et Novi Foederis libri literis grandioribus manu The-
//clae, iiobilis femiiiae Aegyptiae, circa primi concilii
//Nicaeni tempora bellissime exarati sunt) per omatis-
//simum et clarissimum Virum, Dominum Thomam
//Iloë, equitem auratum ct apud Turcarum Impp. Sere-
//nissimi Regis nostri Oratorem, cum ex Oriente redi-
//ret, dono ad Serenissimum llcgem nostrum transmisit.
//Ad calcem venerandi hujus codicis et xsti^viXiov rif^x^-
f/Cp£ŒrxTCv in membranis laceris adjecta erat Clementis
// ad Corinthios Epistola eadem manu scripta, quam nunc
//bono publico ct tuo usui in lucem damns, nihil de-
//mentes vel de nostro addentes, non syllabam, non lit-
//teram, non apicem aut jota unum, fidelissime quantum
//potuit fieri expressimus, voces deperditas et literas
//cxesas vetustate accurate supplevimusquot; et caetera vid. L L
Sic igitur, quam accurate in ep. editione versatus
esset, declaravit. Tum pergit ita: //Stylus auctoris
//et scribendi genus primaevam simplicitatem sapit et
//tenera adhuc nascentis Ecclesiae incunabula, quibus
//veteres Patres et Ecclesiae primi nutritii nihil excelsum
//aut elatum nec ad audientiae popularis illecebras culto
//sermone fucatum, in medium proferebant; sed ad divi-
//nam indulgcntiam praedicandam et gratiam ac salutem
//auditori procurandam (ut Cyprian us ad Donatum)
//verbis non disertis, sed fortibus, et rudi veritate sim-
//plicibus utebantur etc.quot; Haec tamen Bibliothecarii
regii editio multis laborabat vitiis. Quare Wottonus

17

emendatain et suppletain ep. ii. deiiuo edidit a° 1718.
Quam postea Gallandius, Jacobsonius aliique multi
annotationibus ornatam tvpis mandaverunt.

Jam quaeritur utrum haec ep. quam nunc, sicuti dixi-
mus,repertam habemus, eadem illa sit Clementina, de qua
Patres Ecclesiae testantur. Jam per se patet ep. n. sine
dubio vetustissimae saltem Ecclesiae monumentum veue-
rabile esse, quippe quam circa annum 325 scriptus Codex
Alexandrinus contineat. Atque ex testimoniis allatis supra
satis superque patet eandem esse n. ej). atque cam, quae ab
illis indicatur. Nam et n. ep. praebet se scriptam a llomana
ecclesia ad Corinthiacam , opportunitate litium ibi ortarum
idque defmito pacem ibi restituendi consilio, stylo simplici,
ep. ad Hebraeos orationi simillimo i). Sed praeterea in ea
dicta invenimus, quae ipsissima accurate citarunt Patres.
Quae res omnem tollit de ep. authcntia dubitationem ;
quae tamen in dubium est vocata a nonnullis. De quibus
nunc videamus. Ex antiquioribus Tolandus, S al ig
et quot;Voetius praesertim ep. n. authentiam negarunt. Dc
his vero jam egit Hefele, h 1. pag. XXVI, ubi igitur
videatur n°. III. Sed hos praeterimus ut ad ultimum
ep. n. adversarium oculos advertamus. Nuperrime enim

1) Vid. o. c. EuseLii Historiae Ecclesicuiicae libri III cap. 37:
»'Ev ^ (tJ! ki. vphi Ko/3.) tgt;5ï Tiphi 'E/3;5a(ouf -noXXcc vo^/ixva T:apx9t\i,
riSri 5ï xoà aÙToJiftt pigt;TOÏi rtah if aCirfji ^priuà/isvoi, aapijraTa napl-
arriutv Su /iij vthv IfKapxn t4 empanna.. 'oBtv iIxótu; «Softv, xùri rolt
htndli iyxoiTnXsxBövM ypift/jiaat toXi ànouTÔXou. 'Eßpautf yap îià rflj
TtaTpio'j •/iwïuyjî iyypùfuî û/iiXrixirOi toû IlaùXou, ol fxtv ri-j »ùocyytitixt^v
Aouxäv, oL 5i ràv KXïj/iivrx toûtov «Mv i/J/xïjveûjat Xiyousc Tijv ypafitjv.
'o xal /ixXXov lt;xv ttri dlXijOis. Tû rèv S/tocov t^j ippüccu; y^xpxxTiipa. Tgt;iv
t« toû Kigt;)/ttvTOî lj(ilt;sroXr,-j xal ri]'' l^p^î 'E/3y5atou; ànoatiÇnv, xal tö /J-ri
nàppi) XK iv ixxripoi; toIj auyypà/i/JLXii vtn^/xxra, xxOtuxuvai.

Schweglerus in opere jam saepius laudato: mlas
nNach-Apostolische Zeitalter'' ejus authentiam impugna-
vit. Cujus tamen ceteris omnibus interpretibus infirma
videntur argumenta, vidd. Hefele, ßitschl, atque in
primis Lechler locis laudatis. Sic quidem disputât
Schweglerus: //Ep. n. vulgo habetur Clementis
//llomani scriptum; sed hujus ipsius viri nomen dubi-
//tationes excitât historicas, nam multa scripta, quae fere
//iisdem Patrum testimoniis commendantur, ei supposita
//sunt. Quare argumenta debent esse gravia, quae ejus
//authentiam tueantur. Verum e contrario ex ipsa ep. ejus
//apparet spuria indoles.quot; Quae porro sequuntur partim
jam in capite de ep. scriptae tempore, partim in capite
de dogmatica ep. indole, partim de integritate et persona
auctoris agentes refutavimus, quippe falsa hypothesi ni-
tentia, nec in ep. accurata explicatione fundata. De his
autem praesertim egit llitschl 1. 1. pag. 284 seq., qui
et. diversa Schwegleri argumenta refutavit; vid. Lech-
ler us quoque 1. \. pag. 309 n. 2, ubi V. D. dubita-
tionum partem diluit. Neque sunt magni momenti quae
Schweglerus universe dicit L L Nam personam Cle-
mentis mythicam esse falso contendit; multo magis con-
stat cum Romauum episcopum fuisse, de cujus quidem
tempore Patrum dissentiunt testimonia. Cujus vero epi-
scopatus ad saeculi primi finem referri posse videtur,
vide caput de auctoris ep. n. personal). Sed quidquid
hac de re statuatur, nihil certe est, quod ep. n. temporis

1) Si ve persona auctoris in dubium vocanda esset, tamen ep. authen-
tica esse posset ita, ut ejusdem temporis esset cui vulgo tribuitur; veluti
Ililg. pag. 99 in fine censuit.

posterioris foetum esse habendum doceat, quum interna
ejus indoles et externa argumenta ad cam primo saeculo
tribuendam nos impellant. Et quod ad scripta attinet
ejus nomini supposita, nonne fieri potest ut auctori cla-
rissimo quaedam spuria tribuantur ad pretium eorum
augcndum ac valorem i)? Tum etiam ep. n., quod ad indo-
lem et stylum ct in primis ad unitatem consilii, toto
coclo diüert a Pseudo-Clementinis. Idcirco pseudonyma
illa non impcdiunt, quominus n. ep. authentia constet,
quae argumentis diversi generis probari potest gravissi-
mis. Quare Schwegleri objectionibus supra jam re-
futatis nunc etiam internas quasdam notas opponamus.
Praeter omnia quae jam attulimus de dogmatico chara-
ctere, de S. C. usu in ep., item dc temporis indiciis pri-
mum sane saeculum redolentibus, alia quaedam adsunt
argumenta interna, maxime negativa. Nihil enim in ea
invenitur, quod temporis vel loci illius rationibus, nihil
quod apostolicae aetatis linguae vulgari, simplici, popu-
lari repugnet. Jam supra vidimus Patrie i um Junium
sic etiam de ea judicasse. Tum AVottonius in Prae-
fatione ad ep. n. editionem sic scripsit: //In ea non vi-
// olatur temporis ratio ; nihil contra (primaevam) ecclesiae
//disciplinam instituitur; nihil contra doctrinam christi-
//anam praecipitur; stylus ac dicendi methodus proxime
//accedunt ad Novum Testamentum, neque aliquid, quod
//non est maxime viro Apostolico dignum, in ea reperi-

1) V. D. Bunsen in opere: 'Ignatius und »eine Zeitquot; sie inde con-
duit Schwcglerum ad absurdum ducens: »Weil es Pseudoisidorische,
»Pseudoplatonische, Pseudovirgilische Schriften gibt, so müssen wir alles,

•nbsp;was den Namen des Isidor, Plato und Virgil trägt, für unächt

•nbsp;halten.quot; Atque sie foret omnino logica ejus sententiae conscqucntia.

//tur.quot; Haec ille. Nec sane in ea ullum Platouismi
vestigium, qui proxima aetate ecclesiam vehementer tur-
bavit. Nulla philosophiae vis in ca, sed practica vis
pennagna ad vitae commendandam pietatem. Eeminiseentia
ubivis Apestolicarum dictionum et eflatorum, quae mi-
nime Apostolorum lectorem, sed auditorem potius pro-
dunt, in cujus auribus adhuc resonat eorum Evangelica
praedicatio, sicut jam Irenaeus hxvKov to kj^puyßx
eum vocavit. Jam in capite de S. S. usu V. T. typo-
logicam nonnumquam explicationem ejusque in primis
cultam auctoritatem attigimus. Ep. n. in lectoribus
spiritum exeitare potest amoris, pietatis verae, benigni-
tatis, animi modestiae, lenitatis, temperantiae; nonne
omnia haec Apostolici scripti indicia? Sic positiva quo-
que argumenta ex scribendi genere duci, nec secus quam
negativa multis augeri possunt. Sed jam luce clariores
temporis notas referre ep. coustitit. Quare cum Hu-
gone Grotio libenter de ca dicimus hacc, quae in epi-
stola sua responsoria Vir ille praeclarus ad Bignonium
sic eleganter enuntiavit:

//Epistolam legi relegique aliquoties quantum potui
//omnibus viribus expensis, et aliter existimare non po-
//tui, quin haec sit eadem (epistola) quam legit Photius,
//cujus tempore cum exstiterit, non mirum est, si ad
//nostra tempora in sanctioribus libris servata fuerit.
//Neque vero causae quidquam video, cur aut illa quam
//Photius legit non eadem sit cum ea quam Hiero-

1) Qui dubia quaedam eontra ep. n. authentiam attulerat, quae tamen
post Grotii responsum sustulit fere omnia, vid. omnino Cotelerii Pa-
trum Apostolicorum editio, pag. 134.

//iiymus et ante eum Clemens Alexandrinus pro-
//piusque Clementis llomani tempora Irenaeus ha-
'/buerunt; aut cur illi alius dandus sit scriptor quam is
//ipse Clemens llomanus, quod tanto consensu ab
//omnibus proditum est. Non loca tantum omnia, quae
//ab antiquis adducuntur hic apparent, sed et res ipsae,
//quas observât Photius, et quod maximum character
//Hieronymo dictus ad ilium qui est in epistola ad
//Hebraeos accedere. Cujus causa non alia est, quam
'/quod hic Clemens, ut et Lucas et quisquis ille est
//scriptor ad Hebraeos epistolae, autequam Christiani
//fieront, Graecum sermonem ex eruditis auctoribus hau-
//seraut, cujus nitor, ubi nou aliéna dicta aut ex Sacris
//Uteris depromta verba suis inserunt, sed liberiori di-
//ctione utuntur, facile cognoscitur. Hinc illae voces
//{jt.tyaXoTTpêTrei;, aTtpoga'KO'kviTrTm, pt^oxiv'^vvcvi;, KUTSTTXI-
//vftûç, spyoxxpeixTijg, x^ixyxTry^Tcg, fiußSirxOTrsJaöxi, It£-
f/poxMvh, hrspoyvMßuv et quo Lucas utitui: xvrcÇÔx?gt;fi£Tv
//aliaque similia. Et ipse sermo non ut kßpxl^ova-tv in
//minutias concisus sed largius Üuens. Nam ct lectum
//ab illo Euripidcm et Sophoclem ostendunt sen-
//tentiae ex illius P/ioenissis, hujus Ajace translatae.
//Accedunt indicia non simulatae vetustatis; quod de
//Christo semper loquitur, non ut posteriores ttAätw-
f/viKÛTspov, sed simpliciter plane, et ut Apostolus Pau-
//lus solet. Alia quoque dogmata postea subtilius ex-
// plicata tractat xCpsKhrspov et vocibus x^^aecog, xXvitccv,
nlxKexTÔôv sensu plane Paulino utitur etc. Quod nus-
//quam meminit exsortis illius Episcoporum auctoritatis,
//quae Ecclesiae consuetudine post Marei mortem Ale-
//xandriae, atque eo exemplo alibi introduci coepit.

//sed plane ut Apostolus Paulus ostendit, Ecclesias
//cominuni Presbyterorum qui iidem omnes et Episcopi
//ipsi Paulo dicuntur consilio fuisse gubernatas. Nam
//quod àpxispkx, ksuhxg, KaÏKSvi; nominat, omnia ista
//nomina non ad Ecclesiam, sed ad templum Hierosoly-
//miticum pertinent etc.quot;

His igitur, quae Grotius attulit, cum illis collatis,
quae nos supra prodidimus, eo praeeunte sine ullo dubio
declaramus: //Epistolam non modo ob has causas genui-
nam arbitrer, sed et nulla in ea manus adulterae vesti-
gia agnosco.quot; Tandem videamus de Hilg. opinione,
qui, pag. 99 1. 1. infra, dubitandum censet, utrum Cle-
mentis ipsius sit cp., cujus nominis ne ullam quidem
mentionem faciat scriptum, an potius principis cujus-
dam viri in Ecclesia Romana in fine saeculi primi vi-
ventis. Sed primo loco oblitus est V. U., quamvis ep.
in Codice manuscripto supra memorato inscriptione ca-
reat, praeter epigraphcn KOPINGIOTS A, tamen catalo-
gum codici praeiixum s'ecundam, quae dicebatur, Cle-
mentis ep. ad Corinthios his literis signasse: ....svrog

i.....p^yj B, quod sine ullo dubio supplendum est: KAgt;)-

/ctfVTöc êma-ToP^i} B. Porro quum priorem illam epistolam
in tergo Codicis antiquissimi inventam esse constet,
certo certius eandem illam esse atque cam, de qua tot
Patres Ecclesiae testimonium ediderunt, ex horum uua-
nimi consensione efiiccre licet, ac jure cam Clementi
tributam esse. Alioqui enim ea opinio tam generalis illis
saeculis non facile exsistere potuisset. Et quid impedit,
quo miuus Clementis sit? Jam in capite de persona
Clementis et de dogm. ep. indole neque Paulinis-
mum ep. n. (quem aiunt VV. DD.) neque Petrinam de

demente fabulam authentiae nocere posse monuimus.
De Photii in ep. n. opprobriis jam partim vidimus
de mundis trans Oceanum et Phoenicis fabulae usu vidd.
quae diximus, ep. argumentum exponentes. Et quod
attinet ad Christi Divinitatem in ep. n. non proposi-
tam, si Clemens illud dogma tanta metaphysica sub-
tilitate exposuisset, quii fecerunt posteriores, contra au-
thentiam hoc esset argumentum. Et quae Augusti
in opere nBogmengeschichie''' pag. 26 n° 4 dicit, Pho-
tium ep. n. auctoritatem negasse, quia nihil défini ti de
Jesu persona contineat, hacc errorem habent, quia in
illo Codice Eibl. 261 legimus: gt;5 §5 Xeyofisvy} devripx,
de qua igitur loquutus est Photius. Tandem quod ad
integritatem aeque atque authentiam ep. n. attinet, ob
dogmata inlt;ea non inventa quidam (Bernardus, Mos-
hemius, Neander) cp. repudiaverunt, sed nullo jure
ita concludere licet ; nam talibus nitentes argumentis
omnia, quae nobis displieent, scripta spuria vel interpo-
lata deelarare possemus. Quare nos Baumgartenio-
Crusio in opere: Compendium der Christlichen Dogmen-
geschichte, tom. I pag. 80 assentimur, dcclarauti: Am
//Clemens von Rom erstem Briefe an die Corinther
//haben wir kaum ein Recht zu zweiflen.quot; Cui con-
sentit nupcrrime V. D. Reuss, in opere: die Geschichte
der IL Schriften N. T. ed. 2 § 235, ubi sie: //Die
//Echtheit der Epistel welche die Alten öfters anführen,
//ist von der neuern Kritik zwar beanstandet worden,
//aber doch nicht aus zwingenden Gründen.quot; Brevi
ut dicam, n. ep., quae hfic parte cum Cicero nis
scripte de Repuhlica ab Angelo Maji rcperto, com-
parari potest, aeque certis testimoniis externis, quam lin-

guae internis argumeutis commendatur; quare igitur illud
ut authenticum ab omnibus agnitura est; contra ep. n.
a nonnullis in dubium vocata est ? Caussa est quod haec
neque historiae hypothetice constructae favet, neque dog-
matisme pusillanimo, neque hierarchiae, quae mature jam
succrevit.

THESES.

I.

dementis Romani epistola prior ad Corinthios
germana est.

II.

Consilium ea prodit mere practicum; est enim ad li-
tes, in ecclesia Corinthiaca ortas, pacandas scripta.

HI.

Scripta ea est anno circiter 90 p. C. n.

IV.

Ejus argumentum dogmaticum est simplicissimum, plane
igitur primo saeculo conveniens.

V.

Ex libris S. C. Canonicis ep. ad Hebraeos tantum-
modo atque Pauli priorem ad Corinthios plene cognitas
habuit Clemens.

VI.

Clemens Romanus tertius Romanae ecclesiae epi-
scopus fuit, idque ab a* 93 usque ad aquot;^ 101.

VIL

Ex crebro V. T. in epistola nostra usu, summam ei
auctoritatem tribuisse dementem, constat.

VIII. ,

Epistola memorata plane integra est.

IX.

dementem epistolam ad Hebraeos non scripsisse,
probari haud potest.

X.

Analogia fidei utilissime ad ejusdem auctoris codem
in scripto dicta explicanda adhibetur.

XI.

Dogma de Canone Protestantismi principiis répugnât,
si disquisitioni historicae justo arctiores termines statuat.

XII.

MiracuHs superstrui fides religiosa non debet.

XIII.

C. s. nobis Itantummodo religionem révélât.

XIV.

Conjectura V. D. Hol wer da in opere: n De betrek-
king van het verstand tot het uitleggen van den Bijbel,^^
pag. 53, »quae Lucae cap. XIV f vs. 5 lectionem vm in
olç mutât ,' non uno nomine laudanda est.

XV.

Praeclare Calvinus in Institutionis libri I capite
VII sic: //Idem ergo Spiritus, qui per os Proplictarum
//loquutus est, in corda nostra penetret necesse est, ut
//persuadeat, fideliter protulisse, quod divinitus erat
// mandatum.quot;

XVL

Acu rem tetigit Schol ten, Vir. Clar., Leer der Her-
vormde Kerk, ed. 2, Deel II, pag. 304: //Niet te zijn,
//wat men als zedelijk wezen naar aanleg zijn kan, en
//overeenkomstig zijne bestemming zijn moet, dat is het
//karakter der zonde.quot;

XVIL

Optime Karl Hase, Vir Clar., Evangelische Bog-
matik, ed. 4 pag. 39: //Religion und Seligkeit verhalten
//sich nicht wie Grund und Folge, sondern sie sind
//wesentlich eins.quot;

XVIIL

Pulcre dixit Alexandre Vinet, UomiUtique pag.

298: //Ce n'est pas nous au fond, qui sommes éloquents,
//c'est la v^irité; être cloquent, ce n'est pas ajouterquel-
//que chose à la vérité, c'est lui rendre ce qui lui ap-
//partient, la mettre en possession dc tous ses avantages
//naturels, c'est faire tomber les voiles qui la couvrent,
//c'est ne plus rien laisser entre l'homme et la vérité.quot;

XIX.

Neque in Critica, neque in Exegesi tantum juris fidei
tribuendum est, ut sanae Critices atque Hermeneutices
leges negligantur.

XX.

Ilodiernam ecclesiam Reformatam arcte definita do-
ctrina gaudere, sine Realismo statuere non possumus.

B-'S*«'-'.'