Over het verloop en de genezingskansen
van streptocoGcenmastitiden bij het rund

J. BOSMA

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UT R ECHT.

f. ■ ■' ■ - , - ..

'^te^yv,^ :

■. / ■

J'i'

ISS

1 -r-ï^»*«

■ IvV'

PIliiiiiiii*quot;quot;-■

Vi-- _ _

V -nbsp;Ir'-

1
3

OVr:R HET VERLOOP EN DE GENEZINGSKANSEN
VAN STREPTOCOCCENMASTITIDEN BIJ HET RUND

SVH.'.:.-

■

OVER HET VERLOOP EN DE GENEZINGSKANSEN
VANSTREPTOGOGOENMASTITIDEN BIJ HET RUND

PROEFSCHRIFT

TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN
DOCTOR IN DE VEEARTSENIJKUNDE

AAN DE RIJKS-UNIVERSITEIT TE UTRECHT
OP GEZAG VAN DEN RECTOR MAGNIFICUS
DR. C.G.N. DE VOOYS, HOOGLEERAAR IN DE FACUL-
TEIT DER LETTEREN EN WIJSBEGEERTE. VOLGENS
BESLUIT VAN DEN SENAAT DER UNIVERSITEIT
TEGEN DE BEDENKINGEN VAN DE FACULTEIT
DER VEEARTSENIJKUNDE TE VERDEDIGEN OP
DONDERDAG 9 MAART 1933, DES NAMIDDAGS TE
4 UUR DOOR

- JAN BOSMA -

dierenarts bii den provincialen keuringsdienst van
waren te leeuwarden. geboren te opwierde

■ • ■ ■ ■ ■

r ■■ \

»! J y. ■ ■ ■ . , ■ .

-■-.ïî--,'

v:

'quot;Wite-ïr

sf.'
ftV-.

T ij - 1-

Aan de nagedachtenis van mijn vader.

Aan mijn moeder.

Aan mijn vrouw en kinderen.

ff' '. gt; - j . ■
it';'- ■ gt;• .

Bij de voltooiing van dit proefschrift is hef mij eene aangename taak, te
dezer plaatse mijn oprechten dank te brengen aan allen, die in de achter mij
liggende jaren er toe hebben bijgedragen om mij dit einddoel der academische
opleiding te doen bereiken.

Hooggeleerde VAN OIJEN, Hooggeachte Promotor, wees overtuigd van
mijn erkentelijkheid voor de groote welwillendheid, waarmede Gij mij steeds met
Uwen raad en hulp ter zijde hebt gestaan.

Ten zeerste dank ik U, Hooggeleerde WESTER, voor de wijze, waarop Gij
mij de behulpzame hand hebt gereikt, waar ik die noodig heb meenen te hebben.

Ook U, Geachte MULDER en andere collega's betuiig ik mijnen dank voor
hetgeen Gij voor mij hebt gedaan.

Verder dank ik wijlen den Heer KAUFFMAN, directeur van den Provin-
cialen Keuringsdienst van Waren in Friesland, voor zijne welwillende medewerking.

en tenslotte allen, die mij op eenigerlei wijze bij mijne onderzoekingen be-
hulpzaam zijn geweest.

m

M-

'«e

IÄS-.-/''

INHOUD.

Hoofdstuknbsp;Bladz.

Eerste afdeeling: Literatuuroverzicht.

I. Historisch overzicht en algemeene opmerkingen . . .

n. Methoden en techniek van het onderzoek op mastitiden.nbsp;1

§ 1. Klinisch onderzoek....................................1

a.nbsp;Inspectie............................................1

b.nbsp;Palpatie............................................1

c.nbsp;Snelmethoden ......................................12

§ 2. Physisch-Chemisch onderzoek............................13

a.nbsp;Reactie............................................13

1.nbsp;Rosolzuurproef....................................13

2.nbsp;Thybromolprocf..................................13

b.nbsp;Chloorbepaling......................................14

c.nbsp;Melksuikerbepaling..................................15

d.nbsp;Electrisch geleidingsvermogen van het serum............15

§ 3. Biologisch onderzoek..................................15

a.nbsp;Katalaseproef........................................15

b.nbsp;Reductaseproef......................................17

c.nbsp;Diastaseproef........................................17

§ 4. Sedimentbcpaling......................................18

§ 5. Microscopisch onderzoek................................19

a.nbsp;Op Streptococcen....................................20

b.nbsp;Op cellen..........................................20

§ 6. Cultureel onderzoek....................................23

in. Bacteriënflora van den normalen en van den ontstoken

uier......................................................24

§ 1. Van den normalen uier................................24

§ 2. Bacteriologie van de streptococcenlnfecties van den uier . ,nbsp;25

a.nbsp;De Streptococcus agalactiae..........................27

b.nbsp;Differentiatie van pathogene en apathogene Streptococcen.nbsp;29

c.nbsp;Afwijkende streptococcensoorten bij mastitis van het rund.nbsp;30

d.nbsp;Zoogenaamde atypische streptococceninfcctlcs..........31

e.nbsp;Cultureele en biologische eigenschappen van de atypische

mastitlsstrcptococccn..................................31

IV. Natuurlijk verloop der streptococcenmastitis, genezings-
kansen en methoden van behandeling........

§ 1. Natuurlijk verloop en spontane genezingskansen ....
§ 2. De behandeling en bestrijding der streptococcenmastitiden

a.nbsp;De serotherapie..................

b.nbsp;De vaccinotherapie................

c.nbsp;De chemotherapie.................

d.nbsp;De uitmelktherapie................

e.nbsp;De hygiënisch-prophylactische bestrijdingsmethode . . .

Tweede afdeeling i Eigen onderzoek.

V.nbsp;Inleiding en methoden van onderzoek..................43

VI.nbsp;De onderzochte gevallen ..............................49

VII.nbsp;Cultuurproeven..........................................169

§ 1. Met alkalische glucosebouillon..........................171

§ 2. Parallelproeven met alkalische glucosebouillon en wei ...nbsp;178

VIII.nbsp;Samenvattende tabel der onderzoekingen..............184

IX.nbsp;Bespreking der onderzochte gevallen..................190

X.nbsp;Conclusies..............................................195

Stellingen......................................................196

Geraadpleegde literatuur....................................198

INLEIDING

Er zijn in de laatste jaren een groot aantal publicatie's verschenen
over streptococcenmastitiden bij het rund.

In het bijzonder aan de oorzaak en aan de behandeling heeft men
zijn aandacht gewijd.

Gaat men de gepubliceerde literatuur nauwkeurig na, dan blijkt,
dat men over het algemeen de meening is toegedaan, dat genezing
vrijwel niet mogelijk is.

Tevens blijkt daarbij echter, dat systematische onderzoekingen
over het verloop van streptococcenmastitis, zich uitstrekkende over
langen tijd, vrijwel geheel ontbreken.

Wel vindt men hier en daar enkele gegevens over deze onder-
werpen, maar niet zich uitstrekkend over langen tijd en ook niet
systematisch.

De bedoeling van dit onderzoek is nu. om door regelmatig en
langdurig onderzoek, liefst over meer dan één lactatieperiode, bij
koeien, in meerdere of mindere mate lijdende aan streptococcen-
mastitis, na te gaan of herstel kan optreden, en zoo ja, of dit van
blijvenden aard is en of er bepaalde factoren zijn, die op dit blijvende
herstel van invloed zijn.

Om principieele redenen is de ingestelde behandeling steeds zoo
eenvoudig mogelijk geweest en heeft bestaan in de zoogenaamde
uitmelktherapie,. gecombineerd met het betten met koudmakende
mengsels in de acute gevallen en met massage met indifferente
zalven of oliën in de meer chronische gevallen.

P % •

5-. lt; '

oi^'-^î^^hituihrv'îl^ ■ - 'j

'Vr..'

■ t.~ ... ■ gt;

EERSTE AFDEELING.
LITERATUUROVERZICHT.

HOOFDSTUK I.

HISTORISCH OVERZICHT EN ALGEMEENE
OPMERKINGEN.

De literatuur over uieraandoeningen en over streptococcen-
mastitis in het bijzonder kan men heel gevoegelijk verdeelen in:

a.nbsp;tot 1875 en

b.nbsp;van 1875 tot heden.

Vóór 1875 schrijft men de mastitiden toe aan allerlei oorzaken.

In 1875 deelt Franck zijn infectietheorie mede.

Uierziekten zijn reeds honderden jaren bekend. Colerus schrijft
er al in 1545 over en in het Neues Viehbüchlein van 1667 wordt er
ook over gesproken.

Men geeft de schuld van het ontstaan aan dieren, zooals padden
en ratten, zelfs aan booze geesten {Fürstenau)', ook insekten komen
in aanmerking (Abildgaard).

De eersten, die over „gelber Galtquot; (= streptococcenmastitis) be-
richten, zijn Hürlimann in 1846, Gattiker in 1848, Brennwald in 1848
en Rast in 1854. Deze laatste geeft de klinische symptomen reeds
goed weer.

Nieuwe gezichtspunten ontdekken wij bij Fürstenberg, wiens werk
over de melkklieren in 1868 verschijnt. Hij neemt vooral de prae-
dispositie voor de ziekte als hoofdfaktor voor het ontstaan aan.

Tot nu toe neemt men dus alleen uitwendige oorzaken aan voor
het ontstaan van mastitis, al of niet gecombineerd met een inwendige
praedispositie.

Een groote ommekeer in deze opvattingen brengt in 1875 de
infectietheorie van L. Franck,

Deze lanceert de stelling, dat de meeste uieraandoeningen door

infectie ontstaan en dat het hoofdzakelijk putride of septische aan-
doeningen zijn.

Hij neemt ook reeds proeven in die richting en met succes. Hij
spuit n.1. etterig secretum uit een acuut ontstoken runderuier in de
tepelkanalen van gezonde runderuiers, evenals rottend bloed en
andere putride vloeistoffen. Hierop ontstaat reeds na 24 uur uier-
ontsteking.

Franck neemt dus het tepelkanaal als porte d'entrée aan. Zijn
proeven worden meermalen nagevolgd en hij krijgt voor- en tegen-
standers.

Een groote steun aan Franck's theorie geeft Kitt, die gelijksoortige
proeven neemt. Hij denkt, dat verschillende soorten micro-organis-
men de oorzaak zijn van mastitis. Ook stelt hij vast, dat niet elk
micro-organisme pathogeen is voor den runderuier.

Nocard en Mollereau zijn de eersten geweest, die in 1884 een
Streptococcus als oorzaak van een bepaalde mastitis bij runderen
aantoonen.

Voorkoming en verbreiding.

De streptococcenmastitis komt in vele landen voor, zooals in
Zwitserland, Duitschland, Nederland, België, Frankrijk, Engeland,
Denemarken, Noorwegen, Zweden, Oostenrijk, Italië, en ook in
Amerika en Australië.

In enkele van die landen is het lijden al vroeg onderkend en
beschreven, zooals in Zwitserland {Hürlimann, Gattiker, Rast,
Schaffer en Bondszynski, Zschokke, Guillebeau en Hesz).

In Frankrijk hebben Nocard en Mollereau het eerst gewezen op
het voorkomen en in Duitschland is het Ernst, die de eerste uitge-
breide onderzoekingen doet over den omvang van de „gelber Galtquot;.

Dat de ziekte erg verbreid is in genoemde landen, hebben o.a.
Zschokke, Trommsdorff, Sommerfeld, Ernst, Rievel en Richter aan-
getoond en in den laatsten tijd vooral ook Seelemann,

Zoo vindt Ernst in Zuid-Duitschland in 1909 20 % der koeien
geïnfecteerd en Seelemann in 1931 in Sleeswijk-Holstein in de groote
veehoudersbedrijven meer dan 30 %,

In Nederland mag men aan de hand van de jaarverslagen der
melkcontrólestations en gezondheidsdiensten van vee veilig aan-
nemen, dat minstens 10 % der koeien is besmet.

Economische en bedrijfsschade.

Ernst is wel de eerste geweest, die zich de moeite heeft getroost,
om de door de „gelber Galtquot; veroorzaakte schade te berekenen.
Als er 20 % der koeien en van deze 50 % der kwartieren zijn
aangetast, zegt Ernst, is er een melkproductievermindering te be-
rekenen van 10 %. Hierbij is afgezien van een mogelijke melk-
giftvermeerdering met de gezond gebleven kwartieren. Ernst komt
zoo tot een schade van 250 millioen Mark per jaar.

Volgens Ernst en Rühm zal niet zelden een bepaalde kalver-
diarrhee het gevolg zijn van het voederen met streptococcenhouden-
de melk. Dit kan dus ook nog schade voor het bedrijf opleveren.

De algemeene opinie is echter, dat melk van koeien, lijdende aan
streptococcenmastitis, ongehinderd in rauwen toestand aan de kal-
veren gevoerd mag worden.

Volgens Klimmer zijn 35 % van de grootere en 20 % der kleinere
veebeslagen in Duitschland aangetast.

In Oostenrijk heeft Rudolf berekeningen gemaakt op dit gebied.
Hij komt tot de conclusie, dat ongeveer 25 % der koeien strepto-
coccenmastitis heeft en becijfert daaruit een schade van 3 millioen
schillingen per jaar.

Ook Seelemann heeft zich met deze kwestie bezig gehouden en
komt tot een jaarlijksche schade voor Duitschland van 500 millioen
Mark.

Voor België maakt Huynen de volgende berekening: Het aantal
stuks melkvee op 800.000 schattende, met een dagproductie van
6 millioen L. melk en het dagelijksch verlies op 1 % van deze
hoeveelheid stellende, berekent hij een totale schade van 12 millioen
francs per jaar, onverminderd de schade, voortvloeiende uit de
waardevermindering der dieren, welke hij op een gelijk bedrag meent
te kunnen taxeeren.

Tenslotte vermeldt Zwijnenberg, dat er aan de Lonneker coöpe-
ratieve melkinrichting volgens berekening per jaar ƒ 25.000.— aan
Qielkgeld verloren gaat door de streptococcenmastitis.

Beïnvloeding der melkproductie.

Hoe staat het met de melkproductie der koeien, lijdende aan strep-
tococcenmastitis?

In de literatuur vinden we hierover o.a. een opgave van Guillebeau
en Hesz, die constateeren, dat de verminderde melkgift minder van
den duur dan van de hevigheid van het lijden afhangt. Zij vinden bij
7 koeien, dat deze vóór het begin der streptococceninfectie gemid-
deld 7.3 L. melk per dag leveren met de later aangetaste kwartieren
en na dien tijd 2.9 L.

Seelemann heeft ook onderzoekingen gedaan over de productie-
vermindering van aangetaste kwartieren en komt tot de conclusie,
dat, hoewel de melkgift soms nog een zeer behoorlijke kan zijn, ze
toch in den regel zeer aanzienlijk is verminderd, een feit, dat
trouwens wel algemeen bekend verondersteld mag worden.

Aantal aangetaste kwartieren.

Ernst heeft enkele woorden gewijd aan dit onderwerp, maar de
uitvoerigste gegevens hieromtrent vindt men bij Seelemann. Van
391 koeien, die willekeurig zijn genomen uit verschillende veebe-
slagen, is de melk kwartiersgewijs onderzocht en daarbij is gevonden,
dat 130 koeien aan alle vier kwartieren volkomen gezond zijn, 49 in
1 kwartier streptococcen hebben, 49 in 2 kwartieren, 54 in 3 kwar-
tieren en 109 in 4 kwartieren. Later zijn bij 394 aangetaste koeien
door bacteriologisch onderzoek in 843 kwartieren streptococcen
aangetoond, dat is dus gemiddeld in minstens twee kwartieren.
Tot een dergelijk infectiepercentage komt men hier te lande niet.

Begin der infectie, in verband met den leeftijd van het dier.

Volgens Klimmer krijgen vooral koeien met goede melkproductie
in de derde tot zesde lactatieperiode streptococcenmastitis.

Seelemann heeft hierover weer uitvoerige onderzoekingen gedaan
en komt tot de conclusie, dat ook jonge melkkoeien, in de eerste
lactatieperiode, reeds vrij vaak zijn aangetast, n.1. circa 8.6 %.
(Het onderzoek omvat in totaal 5834 dieren.)

In de tweede lactatieperiode zijn 30.1 % der dieren besmet, in
de derde 42 %, in de vierde 44.1 %, in de vijfde 51.7 % en in
de zesde 51.5 % en in de zevende tot vijftiende lactatieperiode
56.3 %.

De ervaringen in Nederland zijn ook, dat jonge melkkoeien

meerdere malen reeds zijn aangetast, maar oudere percentsgewijze
meer.

Beteekenis der mastitisstreptococcen voor de menschelijke gezond-
heid.

Volgens de hedendaagsche opinie leveren de gewone strepto-
coccenmastitiden van het rund voor den mensch, practisch ge-
sproken, geen gevaar op. (De gevallen van besmettelijke keel-
ontsteking bij den mensch in Amerika, veroorzaakt door een
haemolytische streptococcus, afkomstig uit een ontstoken uier van
een rund, vallen buiten dit kader, omdat in den regel deze strep-
tococcus op zich zelf weer stamt uit een ontstoken keel van een
mensch, zoodat zoo'n streptococcus niet als een echte dierlijke para-
siet is te beschouwen).

Alleen bij kleine kinderen schijnen de gewone mastitisstrepto-
coccen darmstoornissen tc kunnen veroorzaken. {Plantinga).

Vroeger zijn er wel mededeelingen verschenen omtrent de ver-
moedelijke schadelijkheid voor den mensch.

Laméris en Harrevelt hebben uit de melk van een koe. genezen
van mastitis, een streptococcus geïsoleerd, niet pathogeen voor
cavia's en konijnen, terwijl de melk. zelfs in gekookten toestand, nog
massadiarrheeën bij menschen heeft veroorzaakt.

Ook Tempel vermeldt in 1920 sterfgevallen bij kinderen in
Saksen, geweten aan melk van een bepaalde boerderij, in welke
melk diplococcen en korte Streptococcen zijn aangetoond.

Over het ongevaarlijk zijn der gewone mastitisstreptococcen zijn
in de laatste jaren mededeelingen verschenen o.a. van Ostertag.
Klimmer en Haupt, Seelemann en Hadenfeldt.

Volgens Seelemann berusten de tegengesteld luidende mededee-
lingen op foutieve diagnose's.

Volgens Amerikaansche opgaven speelt de streptococcus epide-
micus haemolyticus (Davis) een rol bij een bepaalde angina van
den mensch, (sore throat). Mededeelingen hierover vinden we o.a.
bij Davis, Capps en Jorgenson.

Men mag het eens wezen over het feit, dat de gewone strepto-
coccus mastitidis van het rund ongevaarlijk is voor den mensch,
het feit, dat ze uieraandoeningen veroorzaakt, die bijna steeds ver-
gezeld gaan van een aanzienlijk verhoogd celgehalte der melk

(leucocyten, lymphocyten en afgestooten epitheelcellen, die samen
dus feitelijk niets anders zijn dan etter), geeft aan deze melk een
min of meer walgelijk etiket.

Ook mag men er zich toch nog wel even rekenschap van geven,
dat in de laatste jaren ook in Europa enkele gevallen van mastitis
bij het rund zijn geconstateerd, veroorzaakt door de mensch-
pathogene streptococcus pyogenes haemolyticus of streptococcus
epidemicus {Davis), die geheel het beeld hebben vertoond van
gewone streptococcenmastitiden, zoodat men daaruit het gevaarlijke
karakter der verwekkers niet heeft kunnen afleiden. {Diernho[er,
Seelemann en Hadenfeldt).

Eenige voorzichtigheid in dezen is dus toch wel geboden.

Oorzaken.

Vóór de ontdekking van den streptococcus mastitidis door Nocard
en Mollereau zijn de onmogelijkste oorzaken voor het ontstaan van
mastitis genoemd. Men heeft o.a. aan het behekst zijn der koeien
geloofd. {Gattiker). Brennwald neemt kouvatten als praedisponee-
rend moment aan.

Onder de oudere dierenartsen zijn er echter ook reeds, die van
meening zijn, dat het lijden op een ontsteking berust. {Hürlimann,
Hesz).

Sedert de ontdekking van den streptococcus in 1884 staat men
algemeen op het standpunt, dat deze zonder twijfel de oorzaak van
zeer vele gevallen van mastitis is.

Het is echter zeer de vraag, of de streptococcen alleen voldoende
zijn, om de uierontsteking te veroorzaken en of alle streptococcen
dat vermogen bezitten.

Er wordt heel vaak van uierstreptococcen gesproken, zonder dat
men de soort nader aanduidt.

Zoo zegt Schlichting b.v. dat de streptococcen in de natuur zeer
verbreid zijn (stal, mest, darminhoud), zoodat tepelverontreiniging
zeer gemakkelijk is en een infectie door het tepelkanaal zeer goed
mogelijk.

Ook Gminder gelooft uit zijn proeven de conclusie te mogen
trekken, dat alle streptococcen in staat zijn mastitis op te wekken.

Seelemann daarentegen is van meening, dat verandering van
saprophytische in mastitisstreptococcen niet waarschijnlijk is.

Teruggekomen wordt nog op de vragen omtrent den aard der
Streptococcen en de wijze van infectie. Hier zijn slechts een paar
voorbeelden uit de literatuur aangehaald.

Nevenoorzaken.

In de literatuur worden meerdere nevenoorzaken opgenoemd.
Deze zijn nog weer te verdeelen in uitwendige en inwendige.

Van de uitwendige kan b.v. vermeld worden de anatomische
ligging van den uier; hierop is reeds gewezen door Wetterwald.
Deze ligging heeft ongetwijfeld meerdere malen het gevolg, dat er
kneuzingen in het orgaan optreden. Ook moet men bij onvol-
doend strooien met den factor kouvatten rekening houden voor
het ontstaan van mastitiden; dit wordt door meerdere schrijvers
naar voren gebracht. {Hesz. Schaffer en Bondszynski, Zschokke,
Klimmer, Seelemann).

Verder worden nog als nevenoorzaken aangegeven melkstuwing
door slecht uitmelken, het nieuwmelkstadium en hooge melk-
productie.

Tenslotte schrijft Raebiger de zeer snelle uitbreiding en het
kwaadaardige karakter van de streptococcenmastitis in een bepaalde
veestapel toe aan het geven van extra veel krachtvoer.

Als echte inwendige oorzaken noemt men andere ziekten, zooals
infectieuze abortus en mond- en klauwzeer. Daardoor krijgt men
een algemeene verzwakking van het lichaam, wat het tot stand
komen van de mastitis bevordert. {Zschokke).

Invloed van het nieuwmelkstadium.

Guillebeau, Wetterwald. Zschokke. Rast en Pröscholdt schrijven,
dat de meeste gevallen van streptococcenmastitis geconstateerd
worden in de eerste maanden van een lactatieperiode.

Seelemann vindt dat ze minstens even vaak in het midden of
op het eind ervan gevonden worden, met welke conclusie wij het
wel eens kunnen zijn.

Frequentie van voorkomen in de verschillende kwartieren.

Nottbohm beweert, dat de koeien meest op de linkerzij liggen
en dat zoodoende het linkerachterkwartier, door mindere bloeds-

toevoer als gevolg van meerdere druk, het meest gepraedisponeerd
is voor mastitis.

Richter en Demmel komen tot een soortgelijke bevinding, d.w.z.
een iets vaker voorkomen in de linkerkwartieren.

Guillebeau en Hesz vinden, dat de achterkwartieren vaker zijn
aangetast dan de voorste.

Engler heeft uitvoerige onderzoekingen verricht en gevonden,
dat de achterkwartieren het vaakst zijn ontstoken, maar, in tegen-
stelling met Nottbohm, vindt hij het rechteruierkwartier het meest
aangestast.

Kenda vindt in het Zagreber slachthuis bij 57 koeien met strep-
tococcen mastitis meestal de achterkwartieren aangedaan en verder
in 68 % der gevallen de linkerkwartieren.

Simons komt tot de conclusie, dat de rechterkwartieren het vaakst
afwijkingen vertoonen en verklaart dit uit het feit, dat de linker-
kwartieren met de rechterhand worden gemolken en dus over het
algemeen het best. Door regelmatig minder goed uitmelken der
rechterkwartieren zal daarin een zekere mate van melkstuwing op-
treden en dit zal bevorderlijk zijn voor het ontstaan van strepto-
coccenmastitis.

Ook volgens Schulz zijn de rechterkwartieren verreweg het vaakst
ontstoken.

Seelemann tenslotte concludeert, dat er hoegenaamd geen verschil
is in frequentie van voorkomen, noch tusschen voor- en achter-,
noch tusschen rechter- en linkerkwartieren en ik onderschrijf in
't algemeen dit oordeel.

Welk kwartier wordt het eerst aangetast?

Seelemann heeft zich ook hiermee beziggehouden en geconsta-
teerd, dat geen bepaald kwartier kan worden aangewezen, dat
meestal het eerst is aangetast.

Onbekende factoren.

Götze en Seeleman o.a. gelooven, dat het aanslaan der infectie
door één of meer nog onbekende factoren wordt begunstigd en
voor deze meening is veel te voelen. Waarschijnlijk heeft het
natuurlijk weerstandsvermogen van het individu veel invloed.

Latente infectie's.

De uier van het rund is zeer vatbaar voor streptococcen-
infectie's; deze kunnen echter gedeeltelijk gedurende langen tijd
Voor eigenaar en personeel verborgen blijven. (Steek).

Slecht uitmelken doet in de eerste plaats deze latente infectie's
zichtbaar worden en in mindere mate ook sommige andere neven-
oorzaken.

Men moet dus het begin der infectie en het merkbaar worden
daarvan scherp gescheiden houden.

Herinfectie's en nieuwe infectie's.

Volgens Seelemann komen herinfectie's in besmette stallen niet
voor, evenmin als nieuwe infectie's, als men er maar voor zorgt,
dat opname van Streptococcen vermeden wordt; zelfs al werken één
of meer nevenoorzaken geregeld in.

Dit is echter nog zeer de vraag.

Porte d'entrée en wijze van overbrenging der Streptococcen.

Vroeger heeft men de ziekte niet voor contagieus gehouden (b.v.
Rast in 1854).

Hesz, Schaffer en Bondszynski meenen echter in 1888 reeds, dat
het lijden wel besmettelijk is en door infectie via het tepelkanaal
is over te brengen. Hetzelfde vinden we vermeld in een artikel
van Hesz en Borgeaud.

Neemt men besmettingsproeven, dan moet men wel ter dege
onderscheid maken tusschen die proeven, waarbij men de natuur-
lijke verhoudingen zooveel mogelijk nabij komt en diegene, waarbij
men het smetstofmateriaal kunstmatig in het tepelkanaal brengt.

Reeds Nocard en Mollereau hebben besmettingsproeven gedaan
door inspuiting in het tepelkanaal en wel met positief resultaat.

Dergelijke proeven zijn verder o.a. genomen door Zschokke, Kitt
en in den laatsten tijd door Rienhof, allen in den regel met succes.

De laatste heeft echter geen succes met orale, subcutane, intra-
peritoneale applicatie der smetstof.

Rienhof heeft ook proeven genomen onder natuurlijke omstan-
digheden, b.v. door melken met besmette handen of door het in-
doopen der tepels in streptococcenhoudende melk, maar steeds met
negatieven uitslag.

Götze doet zonder succes voederproeven.

Tenslotte heeft ook Seelemann weer proeven genomen op dit
gebied, n.1. per os en langs galactogenen weg en hij heeft tevens
pogingen aangewend, om tijdens deze proeven de streptococcen
aan te toonen aan de tepels, de tepelopeningen en aan het ligstroo.
Het is hem niet gelukt met mastitisstreptococcen een infectie in
een uier te bewerkstelligen, als de natuurlijke verhoudingen ge-
handhaafd blijven.

Slechts één proef is positief verloopen, n.1. bij een koe, waarvan
men het ligstroo een maand lang met streptococcenhoudende melk
heeft bevochtigd. Het aantoonen der streptococcen aan tepels,
tepelopeningen en aan het stroo is alleen gelukt, onmiddellijk nadat
ze erop gebracht zijn, eenige uren later zijn ze in den regel niet
meer op te sporen.

Volgens Jones zijn de z.g. smetstofdragers (dat zijn koeien, die
streptococcen in den uier herbergen, terwijl verder alles klinisch
normaal is) een voorname bron van infectie.

De mogelijkheid van haematogene infectie van den uier bestaat
ook.

Guillebeau, die steeds voor deze opvatting gestreden heeft, zegt,
dat hij coccen gevonden heeft in de voormaag van het rund, identiek
aan uiercoccen.

Gorini vindt dergelijke vormen in de lebmaag van het kalf.

Freudenreich vindt ze behalve in de voormaag ook in milt en
nieren.

Uit deze inwendige organen zullen ze eventueel hun weg kunnen
vinden langs haematogenen of lymphogenen weg naar den uier.

Het bewijs der identiciteit is hier echter in geenen deele ge-
leverd.

Van de lymphogene wijze van infectie weten we al weinig meer.

Robinson heeft in 1918 geconstateerd, dat bij uierinfectie met
bac. abortus Bang, de supramammaire lymphklieren geïnfecteerd
kunnen zijn. Hij neemt aan, dat de uier langs de lymphbanen
vanuit de baarmoeder of vanuit het darmkanaal via bekken- en
uierlymphklieren geïnfecteerd kan worden, zooals het door Mac-
Fadyan voor de uiertuberculose wordt aangenomen.

Bij streptococcenmastitis moet deze infectieweg dus ook mogelijk
zijn. Het blijft echter een hypothese.

HOOFDSTUK II.

METHODEN EN TECHNIEK VAN HET
ONDERZOEK OP MASTITIDEN.

§ L Klinisch onderzoek.

a- Inspectie.

Over de waarde van het klinisch onderzoek, bestaande uit in-
spectie, palpatie en enkele snelmethoden, wordt zeer verschillend
geoordeeld.

De inspectie alleen is onnauwkeurig. Hierop is reeds gewezen
door Guillebeau en Hesz. Zij vinden bij 42 gevallen van spontane
streptococcenmastitis in 16 gevallen symmetrie en normale grootte
van den uier, in 19 gevallen duidelijke asymmetrie, in 4 gevallen
uiervergrooting en in 3 gevallen uieratrophie.

Verder vinden zij van 100 aangetaste kwartieren er 34 vergroot,
35 kleiner geworden en 31 van normalen omvang. Daaruit volgt
dus, dat er toch altijd nog in twee derde van het aantal aangetaste
kwartieren een zichtbare afwijking van het normale heeft bestaan.
Mijns inziens gaat het niet aan, om de waarde van de uierinspectie
geheel weg te cijferen.

b. Palpatie.

Van grootere beteekenis is de uierpalpatie. Bij streptococcen-
mastitis constateert men volgens vele schrijvers slechts zelden ver-
meerderde warmte en roodheid. (Dit is echter niet het geval. Rast
heeft daar o.a. op gewezen.)

Pröscholdt beweert echter, dat vóór het begin van de chronische
streptococcenmastitis meermalen een acute aanval is te ontdekken,
die echter meestal over het hoofd wordt gezien. Volgens mijn
meening is dit inderdaad het geval.

Bij de chronische aandoeningen kan men vaak kleinere of
grootere verdikkingen, knobbels of strengen palpeeren in den uier,
meestal boven den tepel in de cysterne, ook echter wel hooger,
speciaal bij de achterkwartieren.

Ernst staat op het standpunt, dat met eenigen goeden wil in den
regel wel veranderingen aan den uier zijn te vinden en met deze
opvatting kan men het wel eens zijn.

De uierlymphklieren zijn niet vaak gezwollen; in chronische ge-
vallen bijna nooit, in ernstige acute gevallen nog wel eens.

Klimmer heeft er op gewezen, dat het klinisch uieronderzoek
voor een vroegtijdige diagnose niet is te gebruiken.

Seelemann is het hiermee eens en wil in het algemeen aan de
inspectie en palpatie slechts een beperkte waarde toekennen.

c. Snelmethoden.

Aan de z.g. snelmethoden moet men ook geen al te groote waarde
toekennen. Deze methoden zijn o.a.:

Het melken van enkele stralen melk, kwartiersgewijs, op de
hand of in een zwartgemaakte glasschaal: het gaat om het onder-
kennen van kleine vlokjes in de melk of van een abnormale kleur
hiervan.

Voor hetzelfde doel gebruikt men ook wel een zwarte zijden
doek. {Ehrlich).

Verder heeft men de z.g. voormelkproef in een zwarte, in vieren
gedeelde geëmailleerde schaal. {Jonske).

Mijns inziens is het op de hand melken voor den deskundige een
niet te versmaden proef, maar voor het melkpersoneel is het, met
het oog op eventueele besmetting van andere koeien, in het alge-
meen niet aan te bevelen.

Tenslotte moet nog vermeld worden de smaakproef, die zeer
zeker voldoende waarde heeft, omdat bij streptococcenmastitiden
het keukenzoutgehalte der melk bijna steeds verhoogd is, maar die
voor vele onderzoekers iets walgelijks heeft. Verder moet men
hierbij in aanmerking nemen, dat bij sommige ziekten, vooral bij
maagdarmstoornissen, de melk ook meermalen een verhoogd
Cl. gehalte heeft en dientengevolge een brakke smaak, zooals
Bergema heeft aangetoond. De smaakproef is o.a. sterk aanbevolen
door Schnijder en ze is ook inderdaad een goede oriëntatie.

§ 2, Physisch-Chemiscli onderzoek,

а.nbsp;Reactie: Ie Rosolzuurproef.

Deze wordt merkwaardigerwijze weinig genoemd in de literatuur.
Ze bestaat in het bij elkaar voegen van gelijke deelen 1 o/qq
coholische rosolzuuroplossing en melk. Bij normale melk ontstaat
hierdoor een zalmkleur, bij zure melk een gele en bij alkalische
melk een roode kleur. De rosolzuurproef wordt door Wester aanbe-
volen en in zijn kliniek gebruikt, omdat het een gevoelige proef is.
Daar de melk bij streptococcenmastitis bijna steeds alkalisch of
anders wel zuur reageert, krijgt men heel gauw optreden van een
roode of gele kleur.

2e Thybromolproel.

In de laatste jaren veel besproken, vooral van Duitsche zijde.

Baker en Breed hebben vastgesteld, dat bij aanwezigheid van
streptococcen in den uier de waterstofionenconcentratie van het
secretum in den regel verlaagd is. De zieke melk reageert dan ook
meestal alkalisch (in zeer ernstige gevallen is de reactie nogal eens
zuur).

Op bovenstaande eigenschappen der melk heeft Roeder zijn
thybromolproef gebaseerd, die verricht wordt als volgt: Thybromol
is een door Gerber in Leipzig in den handel gebrachte oplossing van
broomthymolblauw. Ze is in zure oplossing geel, in alkalische in-
tensief blauw en in versche, normale melk geeft ze een karakte-
ristieke geelgroene kleur. Men voegt bij 5 cc. melk in een buisje
1 cc. thybromoloplossing, schudt en beoordeelt direct de optredende
kleur. De uitslag der proef is afhankelijk van de verschheid der te
onderzoeken melk.

De waterstofionenconcentratie van normale melk varieert van

б.3nbsp;tot 6.6. Met de thybromolproef zijn pH's aan te toonen van
6.2 tot 7.4.

Roeder vindt met deze proef 75 % der mastitiden.

Graub en Zschokke hebben de Roeder'sche proef iets veranderd,
doordat ze bij 5 cc. melk 2 druppels van een broom-thymoloplossing
voegen, (de z.g. broomthymolproef). Zij concludeeren, dat de proef
niet steeds resultaat heeft, vooral niet in het beginstadium van
streptococcenmastitis.

Ook Bischof, Rüdiger, Mayr en Wurster e.a. oordeelen er
ongeveer evenzoo over.

Klimmer berekent de nauwkeurigheid der proef op 70 %.

Roeder heeft zijn proef in den laatsten tijd veranderd, door ze
te combineeren met de katalaseproef tot de z.g. thybromol-katalase
proef, die als volgt wordt verricht: Men neemt een gegradueerd
buisje in den vorm van een reageerbuisje, deze wordt afgesloten
door een gummistop, die doorboord is en waardoor een glazen
capillair gestoken is. Bij 5 cc. melk doet men 1 cc. van een alcoho-
lische, H2O2 bevattende, thybromoloplossing.

Na herhaald omschudden komt het buisje in de broedstoof bij
37° C. en wordt na een paar uur afgelezen en wel de katalase
(H2O2 splitsing) in % en de reactie (pH) naar de opgetreden
kleur (een geel-groene kleur beteekent: normale reactie, licht don-
kergroen = zwak alkalisch, diep donkergroen = sterk alkalisch
en geel = zuur.)

Deze gecombineerde proef is door Seelemann bij duizenden melk-
monsters gebruikt en als goed bruikbaar beoordeeld.

b. Chloorbepaling.

Reeds aan Rast, Guillebeau en Hesz is als één der constantste
eigenschappen van mastitismelk de zoutachtige smaak opgevallen.

Later heeft vooral Koestier zich hiermee beziggehouden en ook
Steek,

Meestal vindt men bij mastitiden een verhoogd Cl. gehalte,
veelal gepaard gaande met een verlaagd melksuikergehalte.
Sjollema heeft in meerdere gevallen van mastitis zeer hooge Cl. ge-
tallen gevonden (tot 312 mg. per 100 cc. melk).

Drost heeft een gemakkelijke en snel uitvoerbare methode van
Cl bepaling uitgewerkt.

Behalve bij mastitis heeft men echter ook vaak een verhoogd
Cl gehalte in de melk van oudmelksche koeien (soms 300—350 mG
per 100 cc.; Stapensea), Ook in het begin der lactatieperiode is
het Cl gehalte wel wat verhoogd, maar lang niet zooveel. Ten-
slotte heeft Bergema aangetoond, dat bij sommige ziekten, speciaal
bij maag-darmstoornissen, het Cl gehalte der melk ook vaak is
verhoogd.

c.nbsp;Melksuikerbepaling.

Van de koolhydraten komt in de melk voor de melksuiker of
lactose, ze is in water oplosbaar, heeft een reduceerend vermogen
en is rechtsdraaiend.

Kwantitatieve bepaling van melksuiker geschiedt door gisting in
een gistingssacharometer of met den Polarimeter. Het lactosegehalte
is vaak verminderd bij mastitis, in de melk van oudmelksche koeien
en in mindere mate ook in het begin der lactatie.

In de praktijk van het mastitismelkonderzoek worden de Cl be-
paling en de melksuikerbepaling niet zoo heel vaak gebruikt.

d.nbsp;Meting van het electrisch geleidingsvermogen.

Dit wordt door verschillende schrijvers sedert eenigen tijd als
het beste middel ter herkenning van mastitismelk genoemd. {Krenn,
Rüdiger, Mayr en Wurster, Dannhof er, Moser e.a.).

Krenn beweert zelfs, dat ze voor elk kwartier volkomen betrouw-
bare resultaten geeft en dat ze beter is dan de klinische methoden.

Seelemann e.a. waarschuwen voor een te hooge dunk van deze
methode.

§ 3. Biologisch onderzoek.

Katalaseproef.

De katalase is een enzym. Enzymen zijn volgens Rievel niet
levende, chemisch zeer werkzame, niet georganiseerde lichamen, die
door de levende cellen gevormd worden en isoleer baar zijn zonder
hun specifieke werking te verliezen. Zij kunnen in heel kleine
hoeveelheden groote omzettingen bewerkstelligen, zonder daarbij
Verbruikt te worden. In chemisch opzicht behooren ze tot de eiwitten
Sn wel waarschijnlijk tot de nucleoalbuminen.

Ze ontstaan vermoedelijk als volgt:

Uit de chromatine van de celkern ontstaan lichaampjes (pro-
zymogeen), die in het cytoplasma worden uitgestooten en zich met
een deel daarvan vereenigen tot een zymogeen, waaruit het enzym
ontstaat, welke omzetting door toevoeging van zwakke zuren of
alkaliën bevorderd wordt.

In de melk vindt men: de katalase, reductase, diastase, oxydase
en Peroxydase.

De omzetting van H2O2 door plantaardig of dierlijk weefsel is
reeds in 1863 door Schönbein waargenomen. De eerste nauwkeurige
onderzoekingen zijn echter door Löw ingesteld in 1908; hij heeft
het enzym, dat deze omzetting bewerkstelligde, katalase genoemd.

Ook bacteriën zijn in staat, katalase te vormen, zooals b.v. de
coli- en proteussoorten. De melkzuur-, boterzuur- en mastitisbac-
teriën daarentegen vormen het niet.

Rievel wijst nog op het eigenaardige verband, dat er bestaat
tusschen de katalase en de leucocyten. In de laatste stralen melk n.l.
vindt men de meeste cellen en ook het hoogste katalasegehalte. Op
dezelfde wijze zien we in den regel beide vermeerderd bij mastitiden.
Het enzym wordt dus waarschijnlijk wel voor een groot deel door
de bloedcellen gevormd, temeer, omdat de mastitisbacteriën geen
katalase vormen.

Koning heeft uitvoerige onderzoekingen gedaan over de enzymen
in de melk. Hij heeft de katalase bepaald in gistingskolfjes, waarvan
het eene einde is omgebogen, kogelvormig verwijd en open. Hij
brengt 15 cc. melk en 5 cc. 1 % waterige H2O2 oplossing in de
buis, mengt ze goed, zorgt, dat er in het gesloten deel der buis
geen luchtbel achterblijft, laat de buis bij 37° C. staan en leest
na 2 uur af.

Onder het katalasecijfer verstaat men volgens Koning: De hoeveel-
heid H2O2, die door 100 gram melk binnen 2 uur omgezet wordt.

Dat zal in normale melk hoogstens 8.11 gram bedragen, d.w.z.
110 m.gr. H2O2 mogen hoogstens gesplitst zijn en dat stemt overeen
met 2.5 cc. ontwikkelde zuurstof.

Dit getal is volgens anderen te laag.

Over afwijkingen van het katalasegehalte zijn vele literatuur-
opgaven. De eerste, die heeft bewezen, dat mastitismelk een hooger
katalasegehalte heeft, is Koning geweest.

Sjollema heeft gevonden, dat niet altijd het katalasegehalte van
mastitismelk verhoogd is, n.l. in sommige gevallen van mastitis met
erg abnormale melk. Hij meent, dat de vrij sterk zure reactie van
deze melk de katalasewerking remt.

De katalaseproef is van veel waarde, zooals Ernst reeds heeft
gezegd. Oorspronkelijk is ze als z.g. snelmethode in gewone reageer-
buisjes door jakobsen aangegeven. Later zijn verschillende vormen
van katalasebuisjes in den handel gebracht.

De waarde der katalaseproef wordt verschillend beoordeeld.
Rüdiger, Mayr en Wurster kennen er alleen waarde aan toe bij
verhoogd leucocytengehalte.

Koestier. Lehmann, Roeder, Seelemann e.a. schatten de katalase-
proef vrij hoog.

Ze is inderdaad ook goed en zeer gevoelig.

Uit de in dit proefschrift beschreven onderzoekingen blijkt, dat
bij mastitiden de katalase bijna steeds de proef is die het laatst
weer normaal wordt. Jammer is het, dat het katalasegehalte ook wel
verhoogd is, zonder dat mastitis aanwezig is, b.v. bij oudmelksche
koeien, bij melkstuwing enz.

h, Reductaseproef.

De reductase is een enzym, dat kleurstoffen (methyleenblauw,
indigo) en zwavel omzet in zwavelwaterstof.

Schardinger deelt in 1902 mee, dat versche, rauwe koemelk me-
thyleenblauw ontkleurt.

Hij gebruikt hiervoor twee oplosingen, n.1. een methyleenblauw-
en een methyleenblauwformalineoplossing; de eerste ontkleurt
versche rauwe koemelk niet of eerst na längeren tijd.

Bij oudere melk of melk van uierzieke dieren verloopt de re-
ductasewerking veel sneller, maar mastitismelk heeft zeer schom-
melende hoeveelheden reductase, zoodat deze proef voor het
onderzoek van mastitiden slechts een betrekkelijk geringe waarde
heeft.

c. Diastaseproef.

Diastase is het eerst door Béchamp in vrouwenmelk gevonden en
Koning heeft het in rundermelk ontdekt.

De gewone melkbacteriën vormen geen diastase, met uitzondering
van de bact. subtilis.

Het diastasegehalte bepaalt men als volgt:

Men doet in eenige reageerbuisjes elk 10 cc. melk, vervolgens
in de eerste buis 1 druppel van een 1 % zetmeeloplossing, in de
tweede buis 2 druppels, enz. Daarna omschudden en na 30 minuten
1 cc. joodjoodkalioplossing (1 jodium, 2 joodkali, 300 aqua dest.)
toevoegen, het mengsel schudden en de optredende kleur direct
vaststellen.

Is deze citroengeel, dan is alle zetmeel omgezet; bevat de melk
nog zetmeel, dan is, al naar de hoeveelheid hiervan, de kleur geel-
grauw, grauw, grauwblauw of blauw.

100 cc. normale melk zetten in 30 minuten 15—20 mG. zetmeel
om, wat voor 10 cc. melk 2—4 druppels van een 1 % zetmeel-
oplossing is.

Afwijkingen van het normale diastasegehalte zijn door Koning
gevonden voor colostrum en mastitismelk.

Volgens Lenzen en Ullmann is de diastaseproef voor mastitis-
melk niet goed, omdat de resultaten niet met die van de andere
proeven overeenstemmen in den regel en omdat het diastasegehalte
van mastitismelk zeer variabel is.

§ 4. Sedimentbepaling.

Tengevolge van de door de Streptococcen in de melkgangen
veroorzaakte prikkels krijgt men vrij snel leucocytose, die vaak
langen tijd onopgemerkt kan blijven door het ontbreken van verdere
ontstekingsverschijnselen.

Om die leucocytose aan te toonen heeft Trommsdorf f in 1906
zijn bekende „Milcheiterprobequot; bedacht. Deze proef is sedert
dien tijd door verschillende onderzoekers gecontroleerd en door
allen, zij het soms met zekere beperkingen, goed bevonden. (Klim-
mer, Ernst, Rühm, Rullman en Trommsdorff, Silligmüller, Gminder
e.a.).

De proef is heden ten dage onontbeerlijk geworden, hoewel ze
eenigszins gemodificeerd wordt toegepast.

De waarde der proef is echter door Trommsdorff wel eenigszins
overschat. Hij is n.l. van meening, dat bij een sediment onderin het
buisje, boven een bepaalde hoogte, en wel boven de deelstreep 0.2,
beslist aan mastitis gedacht moet worden en boven 0.1 is het geval
volgens hem reeds verdacht.

Bij colostrum of melk van oudmelksche of tochtige koeien heeft
men vaak hoogere sedimenten, zonder dat er van mastitis sprake is.
Rühm o.a. heeft hierop reeds gewezen.

En daartegenover vindt men bij sedimenten van 0.2 wel Strep-
tococcen en verhoogd celgehalte met phagocytose, dus alle factoren,
die wijzen op streptococcenmastitis.

Tegen de proef van Trommsdorlf is ook nog het bezwaar aan
te voeren, dat in sommige gevallen van chronische streptococcen-
mastitis het sediment soms hoog is en dan weer heel laag. {Ernst).

De positieve, noch de negatieve Trommsdorff'sche proef is een
doorslaand bewijs voor een eventueel aanwezige streptococcen-
infectie, maar is een zeer goed hulpmiddel voor het aantoonen
daarvan.

Om het lastige opzuigen van het sediment uit de nauwe onder-
einden der buisjes te vermijden en het moeilijke schoonmaken daar-
van te ondervangen, hebben sommigen in den laatsten tijd andere
vormen gelanceerd.

Zoo hebben b.v. Gresel en Schönberg het vernauwde gedeelte
gemaakt van 2 m.M. doorsnee, zoodat het sediment er met een
platinaöse uitgenomen kan worden. Anderen, zooals Seelemann b.v.,
hebben gewone, iets toegespitste, kleine centrifugebuisjes ge-
nomen, met ronden bodem.

§ 5. Microscopisch onderzoek.

Voor het microscopisch onderzoek van de uitstrijkpreparaten der
sedimenten heeft men verschillende kleuringsmethoden aangegeven.

Aangezien de streptococcen bijna altijd grampositief zijn, en deze
kleuring meteen een goede differentiatie geeft, kan men ze zeer
goed gebruiken, hoewel ze nog al bewerkelijk is.

Verder kleurt men wel met een waterige methyleenblauwoplos-
sing, wat het bezwaar heeft, dat men geen contrasten krijgt en
zoodoende spaarzame coccen moeilijker vindt.

Beyers heeft indertijd een practische methode aangegeven, onge-
veer zooals ze ook door Piek-Jacobsohn wordt genoemd, n.1. kleuring
gedurende Yi minuut of langer in een mengsel van methyleenblauw-
en carbolfuchsineoplossing. De streptococcen worden hierbij don-
kerblauw gekleurd, evenals de kernen der cellen en het protoplasma
der cellen wordt roserood. Dit is werkelijk een heel goede methode.

Verder zijn nog te noemen de kleuring van Zaribnicky met 1 %
Waterige toluidinoplossing; de kleuring van Schönberg met een
oplossing van 1 gram dahliakleurstof in 20 cc. geconcentreerd
azijnzuur en 500 cc. aqua destillata; de Skar'sche gemodificeerde
Gramkleuring; de kleuring volgens Pappenheim met de kleurstof

van May quot;Grunewald (een mengsel van methyleenblauw en eosine),
onder nakleuring met Giemsa's kleurstof (deze methode is ook
zeer goed en wordt o.a. door Bourgeois aanbevolen); de kleuring
volgens Leishman, zooals die door Clarenburg is aanbevolen, e.a.

Bij het microscopisch onderzoek komt het, naast de aanwezigheid
van streptococcen, in de eerste plaats aan op het aantal leucocyten
en andere cellen en in de tweede plaats op de soort der cellen.

a.nbsp;Onderzoek op streptococcen.

Wat de streptococcen betreft, kunnen we hier kort zijn, omdat
we er bij de bacteriologie nog weer op terugkomen. Men let op
het aantal, op de lengte, op den vorm (ronde leden of palissaden-
vorm), en vooral ook of phagocytose voorkomt, d.w.z. het opge-
nomen zijn, geheel of gedeeltelijk, der coccen door leucocyten, want
dit verschijnsel zegt ons definitief, dat we te doen hebben met
pathogene streptococcen en niet met saprophytische.

b.nbsp;Onderzoek op cellen.

Normale melk bevat, afgezien van de colostrum- en de oud-
melksche periode, zeer weinig cellen, n.1. alleen een enkele leucocyt,
lymphocyt en epitheelcel.

Er zijn echter soms koeien, die normaliter meer cellen in de melk
afscheiden. Een scherpe grens voor het toelaatbare aantal cellen in
normale melk, zooals men die vroeger heeft meenen te kunnen
trekken, is niet aan te geven.

Bergey meent de conclusie „etter in de melkquot; te mogen nemen,
als hij bij het microscopisch onderzoek per gezichtsveld meer dan
10 leucocyten vindt. Slack centrifugeert 2 cc. melk en strijkt het
geheele sediment daarvan uit op een voorwerpglas van 3 c.M.2
oppervlakte. Vindt hij, bij het microscopisch onderzoek meer dan
50 cellen, dan is de melk volgens hem etterhoudend.

Rüllmann en Trommsdorff zeggen hetzelfde als Bergey.

Hoyberg spreekt van verdachte melk, als naast gemiddeld 5—10
strepto-, staphylo- of diplococcen een .tamelijk grootquot; aantal
leucocyten in het preparaat aanwezig is.

Seelemann beweert, dat er geen bepaalde grens is vast te stellen.

In het allereerste begin van het lijden zijn de beelden soms minder

typisch, zooals o.a. Klimmer heeft opgemerkt. Dan zijn de leuco-
cyten meermalen vrij spaarzaam. In het algemeen geldt echter het
gezegde van Zschokke:

„Ohne Eiter kein gelber Galtquot;, ofschoon men eigenlijk minder
van etter in den engen zin des woords kan spreken, maar beter
van leucocytose.

In vele gevallen gaan leucocyten- en streptococcenhoeveelheid
parallel. (Trommsdorff).

Maar veel leucocyten en weinig Streptococcen of weinig leuco-
cyten en veel Streptococcen komt ook wel voor, zooals o.a. Rühm,
Trommsdorff, Rüdiger, Mayr, Wurster e.a. hebben aangetoond.

Seelemann, die veel ervaring heeft op dit gebied, zegt, dat men
de volgende beelden kan aantreffen:

Zeer weinig cellen
zeer weinig cellen

zeer weinig cellen

cellen licht

vermeerderd

cellen meer of
Minder vermeer-
derd

enorm veel cellen

geen mastitisstreptococcen,
overigens ook weinig
bact.

zeer weinig verdachte

Streptococcen.

zeer veel Streptococcen
geen Streptococcen

weinig Streptococcen, of
iets meer, of matig veel
of zelfs zeer veel.
slechts een heel enkele

streptococcus.

gezonde, normale melk.

dikwijls in het beginsta-
dium van streptococcen-
mastitis of in het nieuw-
melkstadium.

komt zeer zelden voor bij
streptococcenmastitis.
normale melk of lichte
secretiestoomis (beslissend
is de uitkomst van andere
onderzoekingsmethoden en
herhaalde proefneming),
in den regel bij
streptococcenmastitis.

komt zeer vaak voor bij
streptococcenmastitis.

Tenslotte mag hier vooral het zeer belangrijke werk van Bour-
geois over de cellen in de melk onder verschillende physiologische
en pathologische omstandigheden niet onbesproken blijven.

Hij onderscheidt de cellen, die in de melk kunnen voorkomen,
in monocyten, granulocyten en epitheelcellen. De monocyten
Worden weer onderverdeeld in lymphocyten en mononucleairen en
deze laatste nog weer in kleine, groote en groote, die beladen zijn
met vetkorrels (de z.g. lipophagen).

De granulocyten scheidt hij in polynucleaire neutrophylen en
eosinophylen.

Volgens Bourgeois is er in de verschillende omstandigheden,
waarin de uier kan verkeeren (normaal, melkstuwing, colostrale
stadium, lichte en zware mastitis) steeds een zekere verhouding
tusschen de verschillende soorten leucocyten.

Zoo is volgens B. de verhouding tusschen het aantal mono-
nucleairen en polynucleairen (de z.g. „formule leucocytairequot; of
voor normale melk nooit lager dan 0.50 en gemiddeld ongeveer 1.—.

Verder is de melk in het geval van melkstuwing (d.w.z. als de
melk niet op tijd en niet volledig wordt uitgemolken) gekarakteri-
seerd, in lichte gevallen alleen door een verhoogd percentage groote
mononucleairen (10—30 %) en door het optreden van enkele
lipophagen, niet erg beladen met vetbolletjes; in ernstige retentie-
gevallen krijgt men een groot percentage lipophagen en groote
mononucleairen, maar de eersten winnen het in aantal.

De colostrum is gekenmerkt door het veel grootere percentage
polynucleaire leucocyten en door de vele lipophagen, waarvan
sommigen als het ware bedolven zijn onder de vetbolletjes,
waardoor de kern in de verdrukking komt en men meermalen een
cirkel ziet met vele vetbolletjes terwijl men met heel veel moeite nog
een gedegenereerde kern ontdekt. Dit noemt men de „globules de
colostrumquot; of „corpuscules de Donnéquot;.

Tenslotte heeft men volgens Bourgeois in gevallen van gewone
mastitis gemiddeld ±72 % polynucleairen in plaats van de normale
db 48 % en 2.5 % lymphocyten in plaats van de normale 27 %.

Bij streptococcenmastitis is het percentage der polynucleairen
nog wat hooger, n.1. ±: 80 %.

Het is echter gebleken, dat deze verhoudingen bij alle vormen
van mastitis nog al variabel zijn, zoodat de juiste waarde
van deze methode nog nader dient te worden vastgesteld.

Kramer e.a. vinden het meest overtuigende bewijs, dat de gevon-
den streptococcen de mastitis hebben veroorzaakt, het verband,
waarin ze ten opzichte van de cellen voorkomen, n.1. meermalen in
een boog, geheel aansluitende aan de cellen, of zelfs geheel of
gedeeltelijk daarin opgenomen, (phagocytose).

§ 6. Cultured onderzoek.

In vele gevallen is voor een zekere diagnose een cultuurproef
noodig.

Ook worden wel culturen aangelegd om uit te maken in be-
paalde gevallen of men met melkzuur- of mastitisstreptococcen te
maken heeft.

Als voedingsbodem wordt daarvoor speciaal aanbevolen lakmoes-
melk. De streptococcus mastitidis kleurt lakmoesmelk binnen 24 uur
rood met meestal later optredende schifting en van onderen naar
boven gaande ontkleuring. De streptococcus lacticus daarentegen
ontkleurt lakmoesmelk binnen 24 uur en veroorzaakt in dienzelfden
tijd schifting. Vaak treedt later roodkleuring op, gaande van boven
naar beneden.

Het hier beschreven verschil is echter veelal minder duidelijk.

Voor het kweeken van streptococcen kan men de meest ver-
schillende voedingsbodems gebruiken. In den laatsten tijd worden
veel gebruikt de agarplaat (door Seelemann, die steeds naast het
microscopisch onderzoek culturen aanlegt en dit sterk aanbeveelt,
ook voor massa-onderzoek), de broomkresolpurperagarplaat volgens
Klimmer, Haupt en Roots en de bloedagarplaat.

Tenslotte is ook nog aanbevolen het „anreicherungsverfahrenquot;
door enting in bouillon en later overenten voor de differentiatie op
platen.

Verder is de cultuurproef gewenscht als beslissende uitspraak
over de kwestie of genezing al dan niet is verkregen.

HOOFDSTUK III.

BACTERIËNFLORA VAN DEN NORMALEN
EN VAN DEN ONTSTOKEN UIER.

§ 1. Van den normalen uier,

W. Steck vooral heeft over dit onderwerp uitvoerige onder-
zoekingen gedaan en hij vermeldt de volgende resultaten:

De bacteriën flora van versehe, aseptisch gewonnen melk van
gezonde uierkwartieren (gezond in klinischen zin, de melk zoowel
als de uier), blijft naar aantal en soort der aanwezige kiemen niet
alleen weken, maar vaak maanden, ja zelfs jaren constant.

Gerangschikt naar de veelvuldigheid van voorkomen treft men
aan: uiercoccen (voornamelijk micrococcus pyogenes albus en
aureus), dan Bang'sche abortusbacillen en soms streptococcus
mastitidis, verder nog een enkele keer staafvormige bacteriën.

Naar het aantal kiemen zijn de uiers te verdeelen in:

kiemarme, met 10 tot hoogstens 50 kiemen per c.c. eerstgewonnen
melk,

matig kiemrijke, met eenige honderden tot eenige duizenden
kiemen per c.c.,

dan, onder bijzondere omstandigheden:

kiemrijke tot zeer kiemrijke, met vele duizenden tot eenige mil-
lioenen kiemen per c.c. melk.

Dit laatste grenst echter aan het pathologische.

De vier kwartieren van een uier zijn met betrekking tot hun
bacteriologische hoedanigheid onafhankelijk van elkaar. Elk
kwartier behoudt hardnekkig zijn eigenschappen op dat gebied.

Tusschen kiemaantal en de reactie van het uierweefsel (cel-
aantal en bactericide werking) bestaat een nauwe correlatie; dit

geldt vooral voor streptococcenkwartieren. (Het is de vraag of
deze laatste nog als normaal zijn aan te merken).

Laatstgemolken melk bevat in den regel minder bacteriën en
meer cellen dan eerstgemolken.

Tusschen normale en ontstoken uierkwartieren komen tallooze
overgangen voor, en er is geen scherpe grens tusschen te trekken.

Van Oijen zegt, dat bij vele gezonde koeien, die op behoorlijke
wijze worden gehouden en onder bepaalde voorzorgen gemolken
bij de bemonstering, de melk na de eerste stralen practisch steriel
is; daarnaast komen echter klinisch gezonde dieren voor, die nooit
ziek geweest zijn, waarbij men in één of meer kwartieren wèl
micro-organismen vindt op die manier.

Gorini geeft in 1925 in een interessant artikel een beknopt over-
zicht van onze tegenwoordige kennis van de microflora van den
uier. Hij noemt 2 groepen van bacteriën in de melk: la microflore
primaire en secundaire; de eerste uit den uier afkomstig, de tweede
uit het vaatwerk enz.

De primaire groep wordt nog weer in tweeën verdeeld, n.1.
Ie: bacteriën, afkomstig uit het tepelkanaal en de grootere melk-
gangen en 2e: bacteriën uit het uierparenchym. Laatstgenoemden
vormen de eigenlijke microflore primaire. Ze komen in eiken uier
voor, zoodat het onmogelijk is, om steriele melk te winnen. Ze
bestaat uitsluitend uit micrococcen (in den regel) en streptococcen
(soms), met constante eigenschappen.

Het aantal bacteriën is in elk kwartier verschillend, maar ook
Voor elk kwartier constant.

Of deze microflora afkomstig is van het inwendig organisme
(b.v. infectie vanuit den darm), of van buiten af, is niet na te gaan.

Onder normale omstandigheden is deze microflora onschadelijk
voor den uier, onder abnormale omstandigheden kan ze echter
schadelijk worden en mastitis veroorzaken.

§ 2. Bacteriologie van de streptococccninfectie's van den uier.

Bij de streptococccninfectie's van den uier wordt in het meeren-
deel der gevallen een heel bepaalde streptococcensoort gevonden.

De meest gebruikelijke naam ervoor is: streptoccus agalactiae
contagiosae (Kitt, 1893) of Streptococcus agalactiae (Klimmer en
Haupt, 1929).

Wie uit de literatuur en uit eigen ervaring de streptococcen-
mastitiden van het rund met belangstelling heeft gevolgd, kan zich
niet onttrekken aan het idee, dat het tenslotte toch niet altijd één
en hetzelfde ziektebeeld is, veroorzaakt steeds door precies het-
zelfde micro-organisme.

Hiermee worden nog niet eens bedoeld de gevallen, veroorzaakt
door geheel afwijkende streptococcensoorten, zooals b.v. de Strep-
tococcus pyogenes Rosenbach of de Streptococcus epidemicus Davis,
maar wel aan den eenen kant de echte „gelber Galtquot;, die in den
regel langzamerhand optreedt, chronisch verloopt en bijna steeds
eindigt met atrophie en droogworden der aangetaste kwartieren en
aan den anderen kant streptococcenmastitiden, veroorzaakt door
een Streptococcus, ongeveer identisch met die van de „gelber Galtquot;
(alleen het gedrag in bouillon is verschillend volgens Diernhofer
en Seelemann, waarover later meer), welke mastitiden vaak meer
acuut optreden, goedaardiger verloopen en betrekkelijk vaak en vrij
vlot in genezing overgaan. Verder treedt de „gelber Galtquot; meer-
malen contagieus op en de andere soort vrijwel steeds sporadisch.

Wat de vorm der Streptococcen betreft, kan men opmerken, dat
bij de echte „gelber Galtquot; heel dikwijls lange, palissadenvormige
Streptococcen worden aangetroffen, tenminste op het hoogtepunt
der infectie, en bij de z.g. „atypischequot; of sporadische gevallen in
den regel korte Streptococcen met ronde leden.

Reeds in 1894 maken Guillebeau en Hesz er melding van, dat
behalve de reeds eerder door hen beschreven echte „gelber Galtquot;
(contagieuze streptococcenmastitis) ook nog wel voorkomt de
sporadische „gelber Galtquot;, die goedaardiger verloopt, vaker acuut
begint en grootere neiging tot genezing vertoont.

Ook volgens Zschokke is de eerste de ongeneeselijke en de
tweede de geneesbare vorm.

Verder wijst Bongert erop, dat naast de gewone „gelber Galtquot;
nog een andere vorm voorkomt, die meer acuut verloopt en meestal
in genezing overgaat.

Diernhofer en Seelemann hebben ook iets dergelijks opgemerkt
en aangetoond, dat in glucosebouillon de echte „gelber Galtquot;
Streptococcus een sediment geeft met heldere bouillon er-
boven, terwijl de andere vorm, door Seelemann de „atypischequot;
genoemd, de bouillon meer gelijkmatig troebel maakt. De twee

laatstgenoemde onderzoekers zijn er dus in geslaagd om langs
cultureelen weg twee typen van den streptococcus mastitidis scherp
te scheiden, die verschillende klinische beelden geven, welke beelden
zeer veel gelijken op de twee vormen van Guillebeau en Hesz op de
twee van Bongert en op de twee van Zschokke.

Ook uit de hier volgende onderzoekingen is wel voldoende
duidelijk gebleken, dat er verschil gemaakt moet worden tusschen
echte „gelber Galtquot; gevallen, zooals die in Zwitserland en Duitsch-
land heel veel voorkomen en vele gevallen van streptococcen-
mastitis, zooals ze hier te lande worden aangetroffen, die naar alle
waarschijnlijkheid identiek zijn met het z.g. „atypischequot; gevallen
van Diernhofer en Seelemann en met de z.g. „sporadischequot; gevallen
uit de oudere literatuur.

a. De Streptococcus agalactiae.

Ie. Morphologie:

Vaak vindt men deze streptococcus in meer of minder groot
aantal in de melk van geïnfecteerde dieren. Niet zelden echter
komt het voor, dat ze zoo gering in aantal zijn, dat cultuurproeven
noodig zijn om ze aan te toonen.

De vorm der streptococcen in de melkmonsters is niet steeds
dezelfde. Vroeger heeft men naar de lengte een streptococcus
longus en brevis meenen te kunnen onderscheiden, evenals men
onderscheid heeft gemaakt tusschen sporadische en contagieuze
streptococcenmastitis.

De korte ketens komen volgens Zschokke meer voor bij de spo-
radische mastitis.

Eenige jaren later zegt Zschokke, dat de scheiding in Str. longus
en brevis niet opgaat. Hij gelooft dan, dat de vorm afhangt van
de existentievoorwaarden in den uier.

Ook Kitt toont aan, dat de scheiding in streptococcus longus en
brevis en in sporadische en contagieuze streptococcenmastitis niet
scherp door te voeren is. Kitt heeft verder bewezen, dat korte en
lange streptococcen soms in denzelfden uier voorkomen en af-
wisselend zelfs in hetzelfde kwartier. Dit is ook de meening van
Rudolf, Stäheli, Gminder, Gröning, Schlichting e.a.

Ook de vroeger als karakteristiek voor mastitisstreptococcen op-
gegeven eigenschappen: diplococcenachtige samenvoeging der

leden en „Staketenquot;vorm (Ernst) worden heden ten dage niet voor
steeds geldend geaccepteerd.

Gminder heeft er o.a. op gewezen, dat de vorm niet steeds de-
zelfde is, evenals Schönberg, Seelemann e.a. en er is geen reden
om het bestaan van verschillende streptococcensoorten aan te
nemen, alleen met het oog op de verschillende ketenvormen. Bij
het kweeken der verschillende vormen (diplococcen, korte en lange
ketens, ronde leden en palissadenvorm) en daarna verder differen-
tieeren zal men steeds vinden, dat ze in biologisch opzicht vrijwel
identiek zijn {Seelemann)-, de afwijkende mastitisstreptococcen
zooals b.v. Str. pyogenes Rosenbach, vallen hier natuurlijk buiten.

Een tamelijk karakteristiek beeld geven de z.g. involutievormen
der pathogene Streptococcen ons te zien. Ze treden zeer goed aan
het daglicht bij de gemodificeerde gramkleuring van Skar. Men
vindt ze meestal in den vorm van een opgeblazen coccus in het
midden of vooral op het eind van den keten; deze coccus is in den
regel centraal slechter gekleurd.

Kramer heeft hier o.a. ook op gewezen.

Dit kan dus een der middelen zijn om pathogene van apathogene
Streptococcen te onderscheiden.

Bij de kortè en middelmatig lange Streptococcen treft men vaak
rondachtige of zelfs langwerpige leden aan. Ook de diplococcen-
achtige samenvoeging der leden kan meermalen ontbreken. {Seele-
mann).

2e. Cultuur.

Voor de cultuur van mastitisstreptococcen zijn de meest ver-
schillende voedingsbodems gebruikelijk. Ze groeien b.v. heel goed
in zwak alkalische bouillon met 1 % pepton.

Op de gewone agarplaat groeien ze als kluwenachtige koloniën,
die echter niet steeds denzelfden vorm hebben.

Voor de reincultuur van mastitisstreptococcen is door Klimmer,
Haupt en Roots een voedingsbodem aanbevolen van agar met
saccharose, met broomkresolpurper als indicator.

De saccharose wordt vergist en doet de roodachtige kleur van
den voedingsbodem in de omgeving der koloniën omslaan in geel.

Voor de echte streptococcus agalactiae is een slijmig-vlokkige
groei in bouillon karakteristiek, waarbij dit als een sediment op den

bodem zinkt en de bovenstaande vloeistof helder laat {Zschokke,
Kitt, Seelemann e.a.).

Bij de atypische mastitisstreptococcen krijgt men een meer gelijk-
matige troebehng (Seelemann). Toevoeging van glucose aan den
bouillon is heel goed. {Seelemann).

Het vermogen van mastitisstreptococcen om zoowel druivensuiker
als melksuiker te splitsen, was reeds aan Mencki bekend. Later
wordt over de melksuikersplitsing ongelijk gedacht.

Sven Wall b.v. schrijft, dat de pathogene streptococcen melk
onveranderd laten, in tegenstelling met de apathogene.

Hesz en Borgeaud zeggen, dat de mastitisstreptococcen in melk
heel goed groeien.

Volgens Gminder, Rudolf, Klimmer en Haupt en Seelemann
stollen de echte mastitisstreptococcen de melk geheel.

b. Differentiatie van pathogene en apathogene streptococcen.

In de laatste jaren is de lakmoesmelk veel aangegeven voor het
kweeken en vooral voor het differentiëeren der streptococcen,
speciaal wat de streptococcus agalactiae en de streptococcus lacticus
betreft. De 7 % lakmoesmelk wordt steeds in de eerste 24 uur
onder roodkleuring tot stolling gebracht door de streptococcus
agalactiae, dikwijls later gevolgd door ontkleuring van onderen
naar boven.

De streptococcus lacticus ontkleurt steeds in de eerste 24 uur
onder stolling de lakmoesmelk. Onmiddellijk daarna begint van
boven af de roodkleuring, die in de volgende dagen verschillend ver
naar beneden gaat.

Een goed onderscheidingsteeken is ook, dat de mastitisstrepto-
coccen bij 10° C. niet meer groeien in de melk en de melkzuur-
streptococcen nog wel.

Verder zij vermeld het haemolyseerend vermogen der strepto-
coccen; hieronder verstaat men het afscheiden van een stof door
de coccen, die in staat is, de roode kleurstof uit de erythrocyten
op te lossen. In platen, waarin roode bloedlichaampjes regelmatig
verdeeld zijn, ontstaat rondom zulke streptococcenkoloniën een
heldere zóne.

Minett, Stableforth en Edwards vinden onder 82 streptococcen-
stammen 52 met haemolyseerend vermogen. Ook Jones, Davis en

Frost vinden vele haemolyseerende stammen; Gminder daarentegen
slechts 4.

De Amerikanen, zooals Jones, Davis, Carpenter, Rogers en
Dahlberg, Sherman en Hastings, Agers en Mudge, Georg Mathers
e.a. onderscheiden nog de a en de ^ haemolyse.

Gebruikt wordt hierbij de paardebloedagarvoedingsbodem van
Brown.

Seelemann heeft bij 300 echte mastitisstreptococcenstammen nooit
een goede haemolyse gezien en het blijkt ook wel, dat de „echtequot; en
de „atypischequot; streptococcus mastitidis geen haemolyseerend ver-
mogen hebben.

Aan de bloedplaat kan in het algemeen geen bijzondere diagnos-
tische waarde worden toegekend.

Als verder hulpmiddel voor de streptococcendifferentiatie moet
nog het gistingsvermogen genoemd worden. Daarover hebben o.a.
Klimmer en Haupt uitgebreide proeven gedaan. Ze gebruiken bij
hun werk een samenstelling volgens Mejlbo, die zelf ook een
grondig onderzoek heeft ingesteld.

Het gistingsvermogen der mastitisstreptococcen wordt hierbij als
volgt opgegeven:

d-glucose, d-mannose, d-galactose, d-fructose, maltose, lactose,
saccharose, dextrin en salicin en d-xylose, 1-rhamnose, 1-sorbose,
i-erythrit, adonit, i-dulcit, i-isonit en melicitose —.

Het blijkt echter, dat ook hierbij soms uitzonderingen voor-
komen.

Een goede methode, om mensch-, dier- en apathogene Strepto-
coccen te differentieeren, schijnt te zijn de bepaling van de finale
waterstofexponent (Ph) in suikerhoudende voedingsbodems, zooals
Ayers, Avery en Gullen en van Oijen hebben aangetoond.

Tenslotte moet nog even de photografie van voedingsbodems als
hulpmiddel bij de differentiatie genoemd worden, zooals D. en R.
Thomson dat in hun standaardwerk hebben aangewend.

c. Afwijkende streptococcensoorten bij mastitis van het rund.

Andere streptococcensoorten worden niet vaak aangetroffen bij
mastitis van het rund.

Volgens Kitt is het nog niet zeker of er meerdere soorten van
mastitisstreptococcen zijn.

Tot dezelfde conclusie komt ook Ernst.

Rudolf beschrijft tusschenvorriien tusschen de streptococcus mas-
titidis en lactis. Hij gelooft, dat hier van een virulent worden van
de laatste sprake is, waardoor deze in staat is, mastitis op te wekken.
Von Sande heeft iets dergelijks geconstateerd.

In dit verband dient een waarneming van medische zijde ver-
meld te worden, n.1.:

Volgens Gundel is de enterococcus, die identisch is met de
streptococcus lacticus, een menschpathogene variant van deze
laatste.

Klimmer, Haupt en Roots hebben meermalen afwijkende strep-
tococcen in melkmonsters gevonden, maar meestal afkomstig van
koeien zonder uierontsteking.

d.nbsp;Zoogenaamde atypische streptococceninfectie's.

Bongert maakt melding van een vorm van streptococcenmastitis,
die meer acuut verloopt en dikwijls in genezing overgaat en ver-
oorzaakt wordt door kleinere, kort gelede streptococcen.

Bij een acute, catarrhale mastitis heeft Diernhofer streptococcen
gevonden, die bouillon gelijkmatig troebel maken en lakmoesmelk
snel onder stolling ontkleuren. In een later werk legt hij er den
nadruk op. dat de streptococcus mastitidis (agalactiae) niet de
eenige mastitisverwekkende streptococcus is, maar dat andere, bio-
logisch min of meer afwijkende typen dat ook kunnen.

Het is Seelemann in 1930 gelukt, bij vele gevallen van strepto-
coccenmastitis atypische streptococcen te kweeken, hetzij gezamen-
lijk met de echte voorkomend of afzonderlijk. Eerst heeft hij gedacht
aan verontreiniging der culturen, Seelemann is van meening, dat
deze atypische vormen over het hoofd zijn gezien vroeger.

e.nbsp;Cultureele en biologische eigenschappen van de atypische
mastitisstreptococcen.

Op agar geven ze, evenmin als de echte mastitisstreptococcen,
^en bepaalde kolonievorm; meestal zijn ze kluwenachtig.

Het eerste typische onderscheid is de groei in bouillon. Terwijl
de echte mastitisstreptococcen een slijmerig-vlokkig sediment geven,
niet een heldere vloeistof erboven, maken de atypische, evenals de

melkzuurstreptococcen, den bouillon gelijkmatig troebel en wordt
er slechts een heel klein sediment gevormd.

Microscopisch vindt men daarin korte ketens en diplococcen.

Methyleenblauwmelk wordt, evenals door echte mastitisstrepto-
coccen, onveranderd gelaten.

Het gedrag in lakmoesmelk is ongeveer hetzelfde als dat van de
echte (eerst roodkleuring en dan ontkleuring).

Bij 10° C. ook geen groei.

De groei op bloedagar geeft weinig of geen verschilpunten, even-
min als het gistingsvermogen ten opzichte van suikers.

Of de atypische mastitisstreptococcen variatie's zijn van de echte
of zelfstandige vormen, is nog niet geheel duidelijk, maar het eerste
is het meest waarschiji

HOOFDSTUK IV.

NATUURLIJK VERLOOP DER STREPTO-
COCCENMASTITIS, GENEZINGSKANSEN
EN METHODEN VAN BEHANDELING.

§ 1, Natuurlijk verloop en spontane genezingskansen.

In het algemeen merkt men op, dat noch het begin der infectie,
noch het verdere verloop steeds door duidelijk zichtbare stoornissen
van den algemeenen gezondheidstoestand begeleid worden. (Guille-
bleau, Hesz, Schaffet en Bondszynski, Hesz en Borgeaud, Sven
Wall).

Dit geldt voor de echte „gelber Galtquot;.

Soms treft men wel acute symptomen aan, vooral bij de z.g.
atypische, vroeger ook wel sporadische gevallen genoemd; koorts
ontbreekt echter bijna steeds.

In enkele gevallen hebben Guillebeau en Hesz bij de „gelber
Galtquot; bij het begin van het lijden een lichte zwelling van den uier
gezien.

Sporadisch hoort men van het optreden van ernstige gewrichts-
ontstekingen en metastasen in de lymphklieren. {Klimmer, Rühm).

Het is echter nog de vraag of hier wel sprake geweest is van de
echte streptococcenmastitis.

Seelemann heeft uitgebreide en langdurige onderzoekingen inge-
steld over het begin der infectie.

Hij komt tot de volgende conclusies:

1.nbsp;Het eigenlijke begin der streptococcenmastitis is meestal alleen
door voortdurend onderzoek van gezonde koeien te ontdekken.

2.nbsp;De infectie kan op elk tijdstip van de lactatieperiode inzetten.

3.nbsp;De melkveranderingen zijn meestal in het begin zeer gering.

Het begin is hoofdzakelijk kenbaar door celvermeerdering (wat
microscopisch te zien is); de katalaseproef is in den regel ver-
hoogd; reactie en chloorgehalte ondergaan eerst later wijzi-
gingen.

4.nbsp;Het cultureele onderzoek is voor een vroegtijdige diagnose zeer
gewenscht.

5.nbsp;In het begin vindt men meestal diplococcen en korte ketens,
soms echter ook lange.

6.nbsp;Het begin kan soms duidelijke melkveranderingen laten zien,
die dan blijven bestaan of later weer verminderen.

7.nbsp;Seelemann onderscheidt, wat het verloop betreft, een meer
primair-chronische (dat is in den regel de echte „gelber Galtquot;)
en een meer acuut optredende vorm (bijna altijd de z.g.
atypische vorm).

8.nbsp;In het verloop van beide vormen ziet men bij de onderzoekings-
methoden de grootste schommelingen, wat de melkveranderin-
gen betreft. Deze kunnen bij hetzelfde dier en zelfs bij hetzelfde
kwartier zeer varieeren. Opvallend is meermalen het onder-
scheid tusschen eerste, midden en laatste melk. In het alge-
meen is het onderzoek van de eerste melk het beste.

9.nbsp;Klinisch is vaak in het beginstadium (speciaal van de echte
„gelber Galtquot;), ook bij grondige palpatie, geen abnormaals in
de consistentie van het geïnfecteerde kwartier te bespeuren.

10. De juistvermelde feiten gelden (voorzoover er niets bij is ver-
meld) zoowel voor de echte, als voor de atypische strepto-
coccenmastitis.

De vraag of genezing voorkomt bij streptococcenmastitis, is een
der gewichtigste voor de praktijk. Een vaker optreden van genezing
zal de beteekenis van het lijden eenigszins beperken.

Volgens Guillebeau en Hesz behoort een spontane genezing tot
de zeldzaamheden.

Hesz en Bondszynski hebben een verdwijnen der Streptococcen,
gedurende het droogstaan, niet gezien, evenmin als Hesz en Bor-
geaud.

Slechts in één geval hebben Guillebeau en Hesz herstel van een
sedert maanden bestaan hebbende streptococcenmastitis gezien, ge-

durende het droogstaan. Deze koe heeft na het kalven weer meer-
dere L. normale melk gegeven met het aangetaste uiergedeelte.

Volgens Zschokke daarentegen zijn talrijke gevallen van spon-
tane genezing bekend.

Ernst heeft in de droogstaande periode in den regel weer geen
genezing gezien, toch gelooft hij aan herstel in sommige gevallen.

Koller heeft in enkele gevallen het verdwijnen der Streptococcen
bij niet behandelde koeien kunnen constateeren.

Seelemann trekt uit zijn uitgebreide onderzoekingen de volgende
conclusie's:

1.nbsp;Zelfgenezingen komen voor bij streptococcenmastitis.

2.nbsp;Het verdwijnen der Streptococcen geschiedt in den regel in
het oudmelksche of droogstaande stadium.

3.nbsp;Het aantoonen van Streptococcen in het droogstaande stadium
is soms zeer moeilijk, omdat ze dan vaak zeer verzwakt zijn
en erg verminderd in aantal.

De duur van het bestaan der infectie staat in geen verband
met de kans op zelfgenezing.

Uit de hier volgende onderzoekingen is gebleken, dat, vooral
bij de z.g. atypische gevallen, zeer goed en vaak blijvende genezin-
gen kunnen worden verkregen, met heel gewone hulpmiddelen.
De duur der streptococcenmastitis is vaak een zeer lange.
Guillebeau en Hesz geven aan: van 3 dagen tot 3 jaar. Hoe
langer het duurt, hoe meer kwartieren meestal worden aangetast.

Hesz, Scha[[er en Bondszynski hebben meestal een snel over-
grijpen van het eene kwartier op het andere gezien. Volgens Rast
gaat dit soms zeer vlug, soms echter veel langzamer.

De meening van Ibel, dat bij streptococcenmastitis de melkgift
plotseling erg vermindert en atrophie in 1 of 2 weken optreedt,
Wordt tegenwoordig niet meer algemeen onderschreven.
Seelemann zegt over den duur van hét lijden het volgende:

1.nbsp;De streptococcenmastitis verloopt in den regel over meerdere
lactatieperioden (3, 4 en meer). Het eigenlijke „ergaltenquot; der
aangetaste kwartieren treedt eerst later op.

2.nbsp;Ook gedurende het droogstaan volgt in het algemeen geen
genezing.

3.nbsp;Maar in de droogstaande periode is wel in den regel een ver-
zwakking en vermindering van het aantal streptococcen te
constateeren.

4.nbsp;Na het kalven kunnen de melkveranderingen eerst uiterst
gering zijn, zoodat later aan een versche infectie wordt gedacht.

5.nbsp;Gedurende het verloop komen de meest verschillende wisse-
lingen in melksamenstelling voor, ook in het streptococcen-
aantal.

6.nbsp;De wisselingen in melkhoedanigheid ziet men ook bij kwar-
tieren, die niet door streptococcen of andere bacteriën zijn
geïnfecteerd.

7.nbsp;De vraag, of een verandering van atypische streptococcen in
echte mogelijk is, moet voorloopig onbeantwoord blijven.

De vraag, of men aan de veranderingen aan uier en melk en aan
de streptococcen den ouderdom van het lijden kan bepalen, moet
in het algemeen ontkennend worden beantwoord.

Een benaderende bepaling van den duur van het lijden is alleen
mogelijk door geregeld melkonderzoek. (Seelemann).

§ 2. De behandeling en bestrijding der streptococcenmastitiden.

Men is algemeen de meening toegedaan, dat de behandeling en
de bestrijding van de streptococcenmastitis op groote schaal zeer
moeilijk is.

Van de behandelingsmethoden, die meer of minder nauwkeurig
beproefd zijn, moeten in de eerste plaats de immuno- en de chemo-
therapie genoemd worden.

Speciaal de literatuur over de laatste is zeer uitgebreid en vaak
min of meer oppervlakkig, zoodat men zich veelal geen juist oordeel
over de waarde ervan kan vormen.

Velen hebben in de laatste jaren de immuno- en de chemotherapie
weer verlaten en zijn teruggekeerd tot de oude uitmelkmethode,
waarmee ze succes beweren te hebben.

a. De serotherapie.

Wat de specifieke serotherapie betreft, dat is dus het inspuiten
der patiënten met serum, verkregen van dieren, die men heeft

trachten te immuniseeren ten opzichte van mastitisstreptococcen en
in wier bloedserum dus antistoffen tegen deze streptococcen aan-
wezig moeten zijn, daarmee heeft men in den regel geen blijvende
resultaten verkregen. {Zschokke, Silligmüller, Klimmer).

Toch vindt men in de literatuur ook nog wel schrijvers, die
goede resultaten meenen te hebben bereikt.

Zoo is b.v. Eggink goed te spreken over de serotherapie.

b. De vaccinotherapie.

Een aantal onderzoekers heeft bevredigende resultaten verkregen
met de vaccinotherapie. Wild b.v. geneest 13 van de 19 strepto-
coccen-mastitiden.

Graub en Zschokke hebben gunstige resultaten met stalspecifieke
vaccins, zelfs prophylactisch (immuniteit van 6—9 maanden).

Lentz ziet ook zeer gunstige gevolgen van dierspecifieke vaccins
en verder ook nog Richter en Demmel.

Götze daarentegen heeft met één keer enten bij zieke dieren geen
succes en bij drie keer enten met veertien dagen tusschenruimte
eenigszins.

Volgens Stickdorn bereikt men nog de beste resultaten met
stalspecifieke of polyvalente entstoffen. Hierbij kan ook een zekere
mate van immuniteit optreden.

Glietenberg heeft met zijn entingen, zoowel voorbehoedend bij
gezonde, als therapeutisch bij zieke dieren, succes gehad. Maar de
entingen (2 a 3 keer met 10 cc. bouilloncultuur subcutaan aan den
hals) blijven volgens G. zonder gevolg bij langer bestaan hebbende
infectie's. Sachweh beveelt voor de entingen aan de laatste
Weken vóór het droogzetten of de droogstaande periode zelf.

Andere onderzoekers ontkennen de goede werking der entingen.

Schumann ziet geen resultaat van de therapeutische enting, wel
van de voorbehoedende enting met stalspecifieke vaccins.

Rudolf heeft alleen succes bij zieke dieren in het eerste begin der
aandoening en tevens lichte gevallen. Voorbehoedend enten met
stalspecifieke vaccins wordt ook door hem aanbevolen. Dit laatste
ook door Kingman en Kieszig.

Tenslotte moet nog worden opgemerkt, dat een aantal schrijvets
goede resultaten meenen gehad te hebben met de z.g. autolacto-
therapie. {Huynen, Frühwald e.a.).

Wilkinson en Beijers zien nimmer eenig resultaat van entingen,
evenmin als Raebiger, Ernesti en Wamick en na uitgebreide onder-
zoekingen komen Diernhofer en Seelemann tot een eensluidende
conclusie.

c. De chemotherapie.

De behandeling der streptococcenmastitis met uierinjectie's is
sedert Franck heel dikwijls geprobeerd en wel met de meest ver-
schillende middelen.

Vroeger genoot speciaal een 3 ä 4 % boorzuuroplossing nog al
een goede reputatie. Het heeft in elk geval het voordeel, dat het
uierweefsel er hoegenaamd niet door wordt aangetast. Verder heeft
men gewerkt met oplossingen van sulfas zinci, permanganas kalicus,
nitras argenti etc. Men kan kortheidshalve zeggen, dat, behalve
enkele, die goede resultaten meenen te hebben verkregen, zooals
Nocard en Mollereau, Reimers en Lucet, die allen een 4 % boor-
zuuroplossing infundeerden, de meeste onderzoekers deze infusie's
afkeuren, zooals Hesz en Borgeaud, Reid, Vrijburg, Kitt en later
Cotton, Albrecht en Frei.

De laatsten staan op het standpunt, dat niet alleen het uierweefsel
er door wordt beschadigd, maar ook het weerstandsvermogen ten
opzichte van bacteriën erdoor vermindert. Met dit laatste zijn
Diernhofer en enkele anderen der jongeren het niet eens. Zij vinden,
dat juist door de algemeene prikkels, die de infusie's opwekken, het
weefsel een verhoogde resistentie krijgt, die voor de elimineering
der bacteriën gewichtiger is dan de direct doodende werking der
infusie's.

In de laatste jaren hebben vele onderzoekers zich nog weer met
de chemotherapie bezig gehouden, n.l. met de intrede der moderne
preparaten ervoor, zooals trypaflavin, brillantphosphin 5, septacrol,
wat later rivanol, überasan, parenchymatol, ook yatren.

Schnorf is een der eersten geweest, die in deze richting gewerkt
heeft.

Het aan te wenden middel moet parasitotroop zijn en tegelijkertijd
niet organotroop. Schnorf heeft de akridinederivaten trypaflavin en
brillantphosphin 5 gebruikt met het zilveradditieproduct daarvan:
septacrol.

In Joest's handboek lezen we van de hand van W. Frei, dat de
akridinekleurstoffen. die intraveneus worden ingespoten, o.a. weer
worden afgescheiden door den uier. Er volgen dan in dat artikel
uitvoerige onderzoekingen (intramammair geïnfundeerd of
intraveneus ingespoten) met septacrol, rivanol en überasan. Dit
laatste blijkt, intramammair geïnfundeerd, het werkzaamst te zijn;
het geeft snelle sterilisatie van den uier, onder behoud van de
melkgift.

Kortheidshalve zij hier vermeld, dat met überasaninfusie's de
volgende schrijvers min of meer gunstige resultaten meenen te
hebben gekregen: Glättli, Richter en Demmel, Schnorf, Lange,
Ehrlich, Götze e.a.

Anderen zien van deze methode geen resultaat; zooals b.v.
Rudoll, Ludwig, Beijers, Zwijnenberg, Seelemann e.a.

Ook met selectan, dat voor enkele jaren een korten tijd erg is
geprezen, o.a. door Ludwig, Bertram, Meier, Meyer, Dahmen,
Rath, Edlmayer, Eidherr, Heszier en Staamann, hebben Diernhofer,
Rudolf, Perl, Richter en Demmel, Steinhof, Seelemann e.a. geen
succes gehad.

Verder heeft ook het yatren, dat aanbevolen is o.a. door Götze,
zich geen blijvende plaats in de chemotherapie van de streptococcen-
mastitis kunnen veroveren. Bischof b.v. ziet er geen resultaat van.

Op het oog lijken de berichten over rivanol iets gunstiger:
Schimmel, Diernhofer, Richter en Demmel, Götze, Schlichting,
Ehrlich, Schultz, Hallenborg, Meyer e.a. hebben er wel succes mee,
maar Beijers, Zwijnenberg, Ludwig, Lange e.a. leggen er geen
gunstige verklaringen van af.

Seelemann heeft tamelijk uitgebreide proeven met rivanolinfusie's
genomen en wel speciaal in het droogstaande stadium en het is
hem gelukt in enkele gevallen om de Streptococcen te verwijderen
(blijvend) bij maandenlang bestaan hebbende aandoeningen.

Hij ondersteunt de therapie door meerdere dagen na de infusie's
drie maal daags uit te melken!

Een nadeel van al deze infusie's voor de behandelde kwartieren
is, dat de melkgift meestal vrij lang of soms zelfs blijvend ver-
mindert.

In het algemeen is in samenwerking met de infusie's de uitmelk-
therapie in praktijk gebracht en vermoedelijk moet een deel der

successen, met de infusie's behaald, op rekening van dit herhaald
uitmelken geboekt worden.

Uit de literatuur blijkt wel. dat meestal die schrijvers met de
infusie's de beste resultaten meenen gekregen te hébben, die geheel
of vrijwel geheel hebben verzuimd, om de door hen behandelde
dieren later nog eens weer te controleeren.

d.nbsp;De uitmelktherapie.

De uitmelktherapie bestaat in het vaak, liefst elke twee uur, goed
uitmelken van de zieke kwartieren.

Reeds Brennwald en Hesz en Borgeaud hebben op de gunstige
werking van het vaak uitmelken gewezen.

Rüsterholz heeft er de koudwaterbehandeling en massage aan
toegevoegd.

In den laatsten tijd is deze therapie weer meermalen aanbevolen,
o.a. door Schöchli en Schnijder.

Anderen zijn er niet zoo tevreden over, zooals Schimmel, Richter
en Demmel.

Diernhofer kan de koeien slechts gedeeltelijk streptococcenvrij
krijgen met deze methode, maar hij beveelt ze toch aan en' hij heeft
in den regel er een vrij belangrijke vermeerdering der melkgift met
de behandelde kwartieren van gezien.

Seelemann heeft in een paar gevallen de uitmelkmethode gepro-
beerd en vindt, dat het moeilijk is, om alle streptococcen te ver-
wijderen.

Hij zegt echter, dat een zekere gunstige invloed ervan niet is te
ontkennen, daar de streptococcen soms verdwijnen en meermalen
sterk verminderen in aantal.

e.nbsp;De hygiënisch-prophylactische bestrijdingsmethode.

Door vele schrijvers wordt als bestrijdingsmiddel genoemd het
nemen van prophylactische, hygiënische maatregelen, zooals b.v. het
laatst melken der aangetaste kwartieren en wel liefst in apart vaat-
werk en vooral niet in de handen en op de stal; het zoo spoedig
mogelijk droogzetten der aangetaste kwartieren; het voor de slacht-
bank bestemmen van zieke dieren, enz.

Bij heel groote veebeslagen, die erg hebben te kampen met

streptococcenmastitis, is wel geprobeerd, om alleen met deze pro-
phylactische, hygiënische maatregelen te werken.

Knauer o.a. heeft hiermee succes gehad, nadat alle andere me-
thoden hem in den steek hebben gelaten.

Ook Seelemann voelt wel voor deze wijze van bestrijding en
vindt, dat nieuwe infectie's er heel aardig mee kunnen worden
voorkomen.

quot;nbsp;quot; -..... ' ■ quot;quot;'quot;tócsïèK'rili

TWEEDE AFDEELING.
EIGEN ONDERZOEK.

HOOFDSTUK V.

INLEIDING EN METHODEN VAN
■ ONDERZOEK.

Onderzocht zijn koeien, die in meerdere of mindere mate lijdende
bleken te zijn aan streptococcenmastitis en die successievelijk onder
mijn behandeling zijn gekomen. Hieraan dient direct te worden toe-
gevoegd, dat een oproep in een plaatselijk blaadje aan de naburige
veehouders, om alle gevallen van uieraandoeningen, ook de ge-
ringste, zoo spoedig mogelijk na het ontdekken aan mij op te geven
en waarbij gratis onderzoek is beloofd, aan het vinden van relatief
veel lichte gevallen niet vreemd is geweest.

Het onderzoek heeft als volgt plaats gehad:

Nadat inspectie en palpatie van den uier is verricht, worden de
tepels gereinigd met methylalcohol, daarna worden de eerste stralen
(3 a 4) weggemolken en dan worden kwartiersgewijs monsters
melk genomen in steriele fleschjes, wijdmondsch, afgesloten met
een gummistop. Vervolgens worden deze monsters meegenomen
naar huis en zoo spoedig mogelijk onderzocht.

Aan de monstername moeten over het algemeen de volgende
eischen gesteld worden:

Ie. het monster moet een zoo groot mogelijke zekerheid geven wat
de diagnose betreft.

2e. de monstername moet zoo snel en zuiver mogelijk geschieden.

Er wordt verschillend gehandeld door de diverse onderzoekers,
wat het nemen van de eerste, midden, laatste of doorsneemelk be-
treft. In de praktijk neemt men in den regel het laatste.

Ernst wijst op het verschil in sedimenthoeveelheid bij eerste,
midden en laatste melk.

Volgens Rassell en Hoffmann bevat de laatste melk circa drie
maal zooveel cellen als de midden en eerste melk.

Ernst geeft de voorkeur aan de middenmelk voor bacteriologisch
onderzoek; hetzelfde doen Klimmer en Haupt,

Ernesti en Waurick wijzen erop, dat, wat het celgehalte betreft,
de laatste melk de beste mag zijn; wat de coccen betreft, is de
midden en vooral de eerste melk de beste.

Dit is inderdaad het geval.

Ook Seelemann komt tot de conclusie, dat de eerste melk verre-
weg de meeste kans geeft op het vinden van streptococcen.

Wat de tijd van de monstername betreft, zegt Seelemann, dat dit
niet geheel onverschillig is, maar dat de verschillen binnen normale
grenzen blijven.

De tijd van monstername en de fractie melk die genomen wordt,
heeft echter meermalen wel grooten invloed op de uiterlijke hoe-
danigheden van het melkmonster, zooals uit het volgende onderzoek
duidelijk is gebleken, vooral bij bepaalde lichtere gevallen van strep-
tococcenmastitis. Monsters, genomen tusschen de - gewone melk-
tijden in en ook van de beginmelk, zijn vrij abnormaal op het oog,
terwijl de melk later veel meer of geheel normaal wordt oogen-
schijnlijk.

Men hoort dat in de praktijk ook vaak van de boeren, die zeggen,
dat de eerste stralen niet goed zijn, en dat de melk later gewoon is,
weshalve zij die latere melk niet meer apart houden, maar gewoon
in de emmer melken.

Om na te gaan, of deze melk werkelijk zooveel beter is dan de
eerstgenoemde, heb ik eenige keeren bij een koe, lijdende aan
streptococcenmastitis, op eenzelfde dag eerst een monster genomen
tusschen de melktijden in en wel de eerste melk en vervolgens onder
het melken, waarbij de midden of laatste melk genomen is. Oogen-
schijnlijk zijn deze laatste monsters steeds bijna of geheel normaal
geweest, in tegenstelling met de eersten, die altijd duidelijk abnor-
maal zijn.

Bij het onderzoek der melk is echter telkens gebleken, dat het
werkelijke verschil betrekkelijk gering is, dus, dat die laatste,
oogenschijnlijk bijna of geheel normale melk inderdaad lang niet

deugdelijk is, en even goed als de eerste, duidelijk abnormale melk
veel te veel cellen en ook streptococcen bevat. Het is dan ook zaak,
om de veehouders met klem hierop te wijzen.

Bij het melkonderzoek, zooals ik het steeds heb verricht, wordt
eerst de reactie bepaald met rood en blauw lakmoespapier. Dit kan
gemakkelijk en vlug worden uitgevoerd, de reactie wordt er vrij
nauwkeurig mee aangegeven en men heeft tevens een controle op
den rosolzuurproef.

Daarna wordt de rosolzuurproef gedaan door gelijke deelen melk
en 1 o/qq alcoholische rosolzuuroplossing samen te voegen, zooals
dat geschiedt in de kliniek van Prof, Wester te Utrecht.

Vervolgens wordt de katalaseproef ingezet, zooals dat geschiedt
in de kliniek van Prof. Wester te Utrecht. Men doet 10 c.c. melk
in de katalasebuisjes en voegt daarbij 5 c.c. van een 1 % H2 O2 op-
lossing, daarbij zorgende, dat geen luchtbel achterblijft. Dan laat
men de buisjes 2 uur bij kamertemperatuur staan en leest af.

Nu wordt uit elk monsterfleschje 10 c.c. melk in een Tromms-
dorff* sch sedimentbuisje gedaan en ongeveer 10 minuten gecen-
trifugeerd in een kleine electrische centrifuge. (1200 toeren per
minuut).

Daarna wordt het sediment afgelezen en vervolgens worden deze
sedimenten stuk voor stuk opgezogen met fijne, steriele glazen
pipetjes, en uitgestreken op een voorwerpglas, daarbij zorgende
zooveel mogelijk voor eenzelfde dikte der uitstrijkjes, gefixeerd in
de vlam, gekleurd (volgens verschillende methoden) en daarna
nauwkeurig microscopisch onderzocht.

In den regel is van elk nieuw geval de eerste keer ook een
grampreparaat gemaakt, volgens de gewone methode, en daarna
niet weer.

Begonnen is met het kleuren der uitstrijkjes in Lof fier'sehe
methyleenblauwoplossing.

Dit heeft het bezwaar, dat men geen contrastkleuring krijgt,
wat moeilijkheden oplevert bij het vinden van sporadische diplo- of
monococcen.

Daarom zijn achtereenvolgens geprobeerd:

Ie. De kleuring met een mengsel van methyleenblauw, carbol-
fuchsine en water, zooals door Beijers is aangegeven in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde, deel 53, pagina 919; men kleurt Yl tot

1 minuut. De streptococcen worden dan donkerblauw tot zwart
gekleurd, het protoplasma der leucocyten, lymphocyten en epitheel-
cellen roserood en alle kernen donkerblauw.

De kleuring volgens Piek-Jacobsohn is iets dergelijks, hierbij
wordt de kleur der coccen en kernen over het algemeen een nuance
lichter. Men neemt hiervoor 15 druppels carbolfuchsine (100 c.c.
5 % carboloplossing 10 c.c. verzadigde alcoholische fuchsine-
oplossing) 8 druppels van een alcoholische methyleenblauwoplos-
sing 20 c.c. aqua destillata.

2e. De kleuring volgens Pappenheim.

Er is in den handel een kleurstof, bekend als kleurstof van May-
Grünewald (het is een mengsel van methyleenblauw en eosine, op
een bepaalde manier gemengd met alkaU).

Bij de kleuring volgens Pappenheim doet men enkele druppels
van bovengenoemde vloeistof op het uitstrijkje, laat dit een paar
minuten inwerken, giet het af en kleurt dan 20 minuten tot een
half uur na met Giemsa's kleurstof.

Dit is een heel geschikte methode om de verschillende leucocyten
en cellen te determineeren.

De coccen worden hierbij oranjerood gekleurd.

Men kan de leucocyten onderscheiden in monocyten, poly-
morphkernige en polynucleaire leucocyten. De monocyten zijn nog
weer te verdeelen in lymphocyten (kleine, ronde cellen met een
klein, lichtrood gekleurd randje protoplasma en een zeer groote
donkerviolette kern), kleine en groote mononucleaire leucocyten, die
beide een iets onregelmatige, gelobde kern hebben en respectievelijk
weinig of meer protoplasma, terwijl de kleuring is als die der
lymphocyten.

De polymorphkleurige leucocyten hebben een sterk gelobde, on-
regelmatige kern en vrij veel protoplasma; de polynucleairen een
kern, die uit meerdere deelen bestaat en ook vrij veel protoplasma.

Tot de laatste categorie kan men ook rekenen de eosinophyle
en basophyle cellen die een gekorreld protoplasma hebben.

Met deze kleuring zijn de verschillende celsoorten heel mooi waar
te nemen.

De kleuring volgens Pappenheim, zonder nakleuring met
Giemsa's vloeistof heeft mij ook zeer goed voldaan. De cellen worden
dan weliswaar ietwat vaag gekleurd, maar de coccen, die licht geel-

oranje zijn, steken prachtig af tegen het veld; vooral als men de
micrometerschroef van het microscoop wat heen en weer draait, dan
Worden de coccen op een gegeven moment net lichtende puntjes.

3e. De kleuring volgens Leishman, zooals die is aangegeven
door Clarenburg in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, deel 57,
pagina 876.

Deze methode is als volgt:

15 m.gr. Leishmankleurstof (Romanowskistain, in den handel
verkrijgbaar) worden opgelost in 10 c.c. methylalcohol. Op het
gedroogde, doch ongefixeerde preparaat brengt men een aantal
20) druppels van deze oplossing, welke men 1 minuut laat
inwerken. Vervolgens druppelt men er een dubbele hoeveelheid
gedestilleerd water bij en zet deze kleuring gedurende 5 minuten
voort. Hierna volgt afspoelen met gedestilleerd water en drogen.
De coccen worden donkerviolet gekleurd en de verschillende kernen
ook; het protoplasma is lichter van tint.

Men krijgt op deze manier ook wel fraaie beelden.

Al deze kleuringsmethoden zijn successievelijk gebruikt, om hun
doelmatigheid te onderzoeken, en er is gebleken, dat ze allen veel
goeds hebben. Zooals reeds is opgemerkt heeft de kleuring volgens
^^ppenheim, desnoods zonder nakleuring met Giemsa, in het bij-
zonder goed voldaan en ook de kleuring volgens Pick-Jacobsohn
(= methode volgens Beijers).

Aan het bekijken der microscopische preparaten is steeds veel
zorg besteed en de uitstrijkjes zijn altijd geheel onderzocht. Boven-
dien is er bij het uitstrijken voortdurend naar gestreefd om een-
zelfde dikte te krijgen, teneinde zoodoende eenigermate een ver-
gelijking met andere keeren te kunnen maken, wat het aantal coccen
en cellen betreft.

In het op deze inleiding volgende relaas der onderzochte gevallen
zijn een aantal afkortingen gebruikt, waarvan de verklaring hier
volgt:

r.v.nbsp;= rechtervoorkwartier.

r.a.nbsp;= rechterachterkwartier.

l.v.nbsp;= linkervoorkwartier.

l.a.nbsp;= linkerachter kwartier,

re.nbsp;= reactie.

rosolzuurproef.

katalaseproef.

sediment.

microscopisch onderzoek.

amphoteer.

alkalisch.

zuur,

zalmkleurig.

geel.

rood.

methyleenblauwkleuring.

kleuring volgens Pick-Jacobsohn of Beijers.

kleuring volgens Pappenheim.

kleuring volgens Leishman.

fibrinedraden.

roode bloedlichaampjes.

lymphocyten.

leucocyten.

epitheelcellen.

gedegenereerd.

monococcen.

diplococcen.

streptococcen.

palissaden („staketenquot;) vorm.

HOOFDSTUK VI.
DE ONDERZOCHTE GEVALLEN.

Koe No. 1.

Anamnese en status praesens:

Een zwartbonte, vijfjarige melkkoe, ongeveer drie weken ge-
leden afgekalfd (3e kalf); vijf dagen geleden begint het linker-
achteruierkwartier wat op te zwellen en komen er vlokjes in de
melk.

Vandaag is het l.a. kwartier tamelijk gezwollen, vooral wat de
onderste helft betreft, bij palpatie wat harder en iets oedemateus,
ook iets warmer en in geringe mate pijnlijk bij druk, vooral de tepel.

De melk uit dit kwartier is eenigszins geelroodachtig van kleur
en iets waterig, met vele vlokjes.

De andere drie kwartieren zijn normaal, ook de melk.

Het algemeen welzijn der koe is weinig of niet gestoord: temp.
39.5° C., pols en ademhaling normaal, eetlust en pensbewegingen
niet verminderd.

De eigenares heeft deze koe al eenige jaren en heeft nooit iets
abnormaals aan den uier of aan de melk bespeurd.

Therapie: 4 X daags het l.a. kwartier betten met lot. Bürowi
en vaak uitmelken, zoo mogelijk minstens 8 maal per etmaal.

Klinische gegevens

Zie boven.

L.a. kwartier nog meer
gezwollen en oedema-
teus en nog warmer,
melk nog iets bloede-
rig, met vele vlokjes.
R.a kwartier ook iets
gezwollen en harder,
niet pijnlijk, melk iets
waterig-geelmet enke-
le vlokjes.

Algemeen welzijn der
koe als voren.
Therapie, ook voor
r.a., dezelfde.

L.a. kwartier nog iets
gezwollen, niet war-
mer, melk niet bloe-
derig meer, eerste stra-
len nog vlokjes;
r.a. kwartier klinisch
weer normaal, de
melk ook.

Therapie: massage
met warme ol. oliv.
3 X daags en 1 x daags
afwasschen met lauwe
zeepsop en uitmelken.

am. za. P/s 0.1
mier. ond.;

(meth. bl.)
enkele leuc.,

lymph, en
ep.c., een paar
monococcen.

am. za.lVs 0.1
mier. ond. :
(Gramkl.) als

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
(P. J. kleuring)
als voren
am.za.lV2 0.2
mier. ond.:
als r.v.

al. ro. 3 vol
mier. ond.:
veel leuc., vrij
veel lymph.,
tam. veel ep.c.,
soms gedeg.,
veel diploc.,
veel strept.,
meest kortere
(4-10 leden),
meestal paliss.
vorm, Gram

al. ro. 2V2 0.3
mier. ond.:
tam. veel leuc.
en ep.c., iets
minder lym-
phoc., enkele
mono-, diplo-
en korte
streptoc.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als r.v.

ara. za. 1 V4O.I
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

al. ro. 6 vol.

(bloed)
mier. ond.:
veel fibr. dr.,
leuc. en roode
bil., tam. veel
lymph. en ep.
c., deze laatste
meest gedeg-.
tam. veel di'
ploc., korte
strept. (2-6
leden) en lange
strept., meestal
paliss. vorm.

meermalen
phagocytose.

al. ro. 5 1.5

mier. ond.:
minder fibr. dr.
en roode bl.1..
meer korte

strept.,
Gram .
overigens als
voren.

al. ro 10 2
mier. ond.:
veel fibr. dr.,
veel leuc. en
ep.c., wat min-
der lymph.,
veel diploc. eo
veel korte en
lange strept..
paliss.v., vaak
phagocyphose

Klinische gegevens

L a. kwartier nog iets
vergroot en in onder-
ste deel iets verhard,
melk iets waterig
geel, met aanvanke-
lijk veel, later weinig
vlokjes, melkgift tot
de helft verminderd;
R.a. kwartier lijkt
iets kleiner gewor-
den, overigens nor-
maal, evenals de
melk.

Therapie: als voren.

L.a. en r.a. kwartier
vrijwel normaal bij
inspectie en palpatie,
l.a. bij diep door-
tasten iets knobbelig.
Melk op 't oog bijna
normaal l.a. en ge-
heel normaal r.a.
Therapie: als voren.

Uierkwartieren als
voren.

De melk r.a. en l.a.
in de eerste stralen
enkele vlokjes. De
melkgift l.a. vermeer-
dert

Therapie: als voren.

Uierkwartieren als
voren.

De melkgift, vooral
l.a., wat verminderd.
De melk op het oog
normaal.

Therapie: alleen nog
een keer vaker uit-
melken.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

am. za. 2 0.1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

am. ro. 1 0.1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

al. ro. 2H 0.4
mier. ond.:
tam. veel
leuc. en
lymph. en
enkele ep.c.;
enkele mono-
diplo- en kor-
te streptoc.
(2—8 leden)

paliss.v.,
soms phago-
cytose.

am. za. 3 0.2
mier. ond.:
enkele leuc.
en ep.c., een
paar lym-
phoc., enkele
mono- en di-
ploc.; geen
strept.

al. ro. 3 vol
mier. ond.:
vrij veel leuc.
en ep.c., tam.
veel lymph.,
een paar mo-
no- en diploc.,
enkele korte

en lange
strept.

al. ro. 2 0.3
mier. ond.:
tam. veel leuc.

en lymph.,
minder ep.c.,
een paar mo-
no- en diploc.,
geen strept.

ara. ro. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. J/^ 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. y^ 0.1
mier. ond.:
als voren.

al ro. AYi vol
mier. ond.:
ongeveer als

voren, nog
veel streptoc,
meest lange
(8—16 leden
en langer).

dl.ro. 31^, vol
mier. ond.:
ongeveer als
voren, maar

minder
strept., meest
korte (2—6
leden).

al. ro. 2 0.8
mier. ond.:
minder fibr.
dr. en cellen
dan te voren,
tam. veel
mono- en
diploc., enkele
strepL, meest
korte.

al.ro.2H 0.9
mier. ond.:
vrij veel leuc.,

ep.c. en
lymph., enkele
mono- diplo-
en streptoc.

Klinische gegevens

ll-7-'29 Sedert gisteren het
l.V. kwart, wat ge-
zwollen, harder, iets
warmer en iets pijn-
lijk, melk l.V. iets
geler en enkele
vlokjes, l.a. dito.
Therapie: l.v. kwart,
betten met koud wa-
ter en 8 X per et-
maal uitmelken.

13-7-'29 L.V. en La. kwart, bij
palpatie iets harder,
r.a. kwart, iets ge-
zwollen, de melk r.a.
iets waterig, overi-
gens op 't oog nor-
maal.

Therapie: vaker uit-
melken.

17-7-'29 Uier klinisch bijna
normaal, (l.v. en l.a.
kwart, bij diep door-
tasten iets harder en
iets knobbelig), melk
op 't oog normaal.
Therapie: een keer
extra melken.

5-8-'29 Toestand v. d. uier
ongeveer als voren,
de melk l.v. iets
geler, overigens op
't oog normaal.
Therapie: els voren.

iets aL,iets ro.,

IH 0.2

mier. ond.:
(P.J.kleuring)
enkele leuc.,

lymph., en
ep.c., enkele
mono- en
diploc..

al. ro. 3H 0.3
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
veel leuc. en
ep.c., vrij veel
lymph., enke-
le mono- en
diploc..

al. ro. VA 0.4
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
enkele leuc.,

lymph. en
ep.c., enkele

mono- en
diploc.

6m.za.23/^ 0.2
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
iets meer cel-
len dan de
vorige keer,
enkele monoc.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
enkele leuc.,

lymph. en
ep.c., enkele
monoc., een
paar diploc.

al. ro. 5 vol
mier. ond.:
veel leuc.,
lymph. en
ep.c. en fibr.-
dr., enkele
mono- en
diploc., geen
strept.

am. za. 2 0.1
mier. ond.:
een paar leuc.,
lymph. en
ep.c., een
paar monoc.

am. za. 4 0.1
mier. ond.:
een paar leuc.,
lymph. en
ep.c., een
paar monoc.

al. ro. 4 vol
mier. ond.:
veel leuc. en
fibr. dr., tam.
veel lymph.
en ep.c., en-
kele mono-

diplo- en
korte strept.

al. ro. 5 1.5
mier. ond.:

tam. veel
leuc., lymph.
en ep.c., en-
kele mono- en
diploc., geen
strept.

al. ro. 6 vol
mier. ond.:
tam. veel
leuc., ep.c. en
lymph., enke-
le mono- en
diploc.

al. za. 4 0.4
mier. ond.:

als voren,
maar ook en-
kele korte
streptoc.

aLro.2H O.S
mier. ond.:
veel leuc. en
lymph., vrij
veel ep.c., en-
kele mono- en
diploc. en een
enkele lange
strept.

al. ro. \y2 1
mier. ond:
veel leuc.,
lymph. en
ep.c., enkele

mono- en
diploc., geen
strept.

al. ro. 5H 0.4
mier. ond.:

tam. veel
leuc., ep.c. en
lymph., enkele
mono- diplo'

en korte
streptoc.

al. za. 0.5
mier. ond.:
als voren,
maar geen
streptoc.

19-8-'29 Toestand v. d. uier
als voren; in de eer-
ste straal van de
melk l.v. en l.a. een
enkel vlokje.
Therapie: als voren.

am.za. IJ^ 0.1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)

als voren,
maar minder
cellen.

am.za. lYi 0.2
mier. ond.:
wat meer cel-
len, enkele
mono- en
diploc.

al. ro. 4 0.2
mier. ond.:
als voren,
ook enkele
fibr. dr.

al. ro. 5H vol
mier. ond.:
veel leuc.,
lymph. en
ep.c., tam.
veel fibr. dr..
enkele mono'«

diplo- en
korte strept.

Klinische gegevens

Toestand v. d. uier
als voren; de melk
I.V. te geel met vlok-
jes, l.a. dito in ge-
ringere mate.
Therapie: als voren.

Toestand v. d. uier
als voren; de melk
I.V. en l.a. te geel
met enkele vlokjes.
Therapie: als voren.

De melkgift vermin-
dert, l.a. kwart,
wordt wat atroph,
en harder, de melk
I.V. te geel met vlok-
jes.

Toestand v. d. uier
als voren. De melk
l.v. iets te geel en
vlokjes in de eerste
stralen.

Toestand van den
uier als voren. De
melk is nu op 't oog
normaal.

Toestand van den
uier als voren. De
melk l.v. en l.a. iets
waterig.

am.za. 0.1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren,

am. za. 2 0.2
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

am.za. 0.1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

Bm.za. 0.1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
slechts enkele
leuc., lymph.
en ep.c., een
paar monoc.

am.za. 1 y^ 0.2
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

am. za. 2 0.2
mier. ond.:
als voren.

am.za. 0.4
mier. ond.:
als voren,
geen dipl.

am.za.0.3
mier. ond.:
als voren.

am. za. 2 0.2
mier. ond.:
als voren.

al. ro. 3 0.4
mier. ond.:
als voren.

am.za. lJ/^0.2
mier. ond.:
enkele leuc.,
lymph. en
ep.c. en
monoc.

al. ro. 5H 1
mier. ond.:
als voren,
ook enkele
korte strept.

al. ro. 6 vol
mier. ond.:
als voren.

al. ro. 3H 2
mier. ond.:
veel leuc.,
lymph. en
ep.c., vrij
veel mono- en
diploc., enkele
strept.

al. ro. 41/^ 1
mier. ond.:
als voren,
maar geen
strept.

al. ro. 0.4
mier. ond.:
tam. veel
leuc., ep.c. en
lymph., enke-
le mono- en
diploc.

al. ro. 5 1
mier. ond.:
als voren.

al. ro. SYi vol
mier. ond.:
als voren.

al. ro. 6 vol
mier. ond.:
als voren.

al. ro. 3H 0.8
mier. ond.:

tam. veel
leuc., ep.c. en
lymph., tam.
veel mono-

diplo- en
korte strept.

al. ro. 6 1
mier. ond.:
als voren.

al. ro. 5 vol
mier. ond.:
als voren en

ook enkele
lange strept.

al. ro. 6 vol
mier. ond.:
als voren,
maar geen
strept.

am.za. 0.1 am.za. 1^0.1 al. ro. 2^ 0.3 al. ro. 4 1.4
mier. ond.: mier. ond.: mier. ond.: mier. ond.:
(P.J.kleuring) als voren. als voren. als voren,
als voren.

cultureel: de sedimenten l.v. en l.a. op schuingestolde agar
geënt, de culturen zijn steriel gebleven.

30.12:29, 7 u. n.m.

De geheele uier, met huid en tepels, zoo diep mogelijk afge-
sneden, zoo steriel mogelijk, direct na den dood der koe in een
groote houten bak op steriele doeken gelegd, met de tepels naar
beneden. Daarna de sneevlakte in zijn geheel flink geschroeid met
een benzinebrander en vervolgens de vier kwartieren flink open-
gesneden met een steriel mes en van verschillende plaatsen, zooveel
mogelijk juist op den grens van normaal en abnormaal lijkende
gedeelten stukjes uierweefsel genomen en in tweeën gedeeld (elk
stukje ongeveer ter grootte van een dobbelsteen), daarna telkens
het eene stukje in 3 % formalineoplossing en het bijbehoorende
stukje in steriele bouillon.

In bouillon krijgen we de volgende stukjes:

No. 1: uit de linkeruierlymphklier, No. 2: uit de rechteruier-
lymphklier, No. 3: uit het rechterachteruierkwartier, No. 4: uit het
rechtervoorkwartier, No. 5: uit het linkervoorkwartier en No. 6: uit
het linkerachterkwartier.

In 3 % formalineoplossing krijgen we de volgende stukjes:

No. 1: uit de linkeruierlymphklier, No. 2: uit de rechteruier-
lymphklier, No. 3: uit het rechterachteruierkwartier, No. 4: uit het
rechtervoorkwartier, No. 5: uit het linkervoor kwartier, vlak boven
de cysterne, No. 6: uit het linkervoorkwartier, mediaal, ter halver
hoogte; No. 7: uit het linkervoorkwartier, lateraal-beneden; No. 8:
uit het linkerachterkwartier mediaal en iets candaal; No. 9: uit het
linkerachterkwartier, lateraal en iets craniaal.

Verder is van deze zelfde stukjes ook nog iets geënt tegelijkertijd
op schuingestolde glucoseagar en zijn de buisjes 2 maal 24 uur
in een electrische broedstoof geplaatst en daarna onderzocht.

Daarbij blijkt het volgende: r.v.: geen groei, r.a.: onder het
weefselstukje een beetje fijn, witachtig beslag, diffuus uitloopend,
waarin microscopisch vrij grove ronde coccen aanwezig blijken te
zijn, ongeveer als staphylococcen gerangschikt;

I.V. I: geen groei; l.v. II: onder het weefselstukje groei gelijk aan
r.a., en verder nog één opaliseerende, speldeknopgroote kolonie, in
beide microscopisch dezelfde coccen als r.a.; l.v. III: geen groei
onder het weefselstukje, wel een fijn, witachtig beslag op de agar
en ook één kleine, halfdoorschijnende, witachtige kolonie, spelde-
knopgroot, microscopisch: uit het beslag soortgelijke coccen als
r.a. en ook typische streptococcen, palissadenvorm en lang (8—16
en meer leden), uit de kleine kolonie ook deze streptococcen;

l.a.: groei onder het weefselstukje en een paar kleine koloniën als
bij I.V. III, microscopisch: ook weer dergelijke coccen als bij r.a. en
I.V. en tevens weer typische streptococcen als bij l.v. III.

Sectieverslag van den uier:

Het r.v. kwartier lijkt macroscopisch, zoowel bij betasten als bij
inspectie op doorsnee, geheel normaal. De kleur van het uier-
weefsel is grauwachtig-geel-oranje.

Het r.a. kwartier lijkt ook geheel normaal, uitgezonderd een
plek ter grootte van een klein kippenei, welke plek iets lichter van
kleur is en iets harder op doorsnee en den indruk geeft van bind-
weefselvorming.

Het I.V. kwartier is hier en daar op doorsnee wat lichter van
kleur en wat harder, den indruk gevend van een chronische ont-
steking met bindweefselvorming. Speciaal rondom de cysterne
heeft men een dergelijke zoom, ongeveer 1 c.M. breed.

Het l.a. kwartier vertoont macroscopisch vrij sterk het karakter
van chronische mastitis met bindweefselvorming en is duidelijk
harder op doorsnee en lichter van kleur. Men ziet een strook van
dergelijk weefsel op den grens van het l.v. en l.a. kwartier, scherp
gescheiden van het l.v. kwartier, ongeveer 8 c.M. breed.

Ook rondom de cysterne ziet men hetzelfde weefselbeeld, ge-
middeld ter breedte van 5 c.M.

Het mediale caudale bovenste deel van het l.a. kwartier, ongeveer
een derde van het geheel uitmakend, is macrocopisch nog volkomen
normaal uierweefsel.

Van de weefselstukjes in de 3 % formalineoplossing zijn coupes
gemaakt, die gekleurd zijn met haemaluin-eosine, volgens van Gieson
en met carbolthionine.

Microscopisch is daaraan het volgende te zien:

Om met de carbolthioninepreparaten te beginnen: Coccen zijn
met zekerheid slechts gezien in de coupes van het l.a. kwartier en
wel enkele korte streptococcen, gelegen in het lumen van sommige
alveolen.

Verder is aan de preparaten nog het volgende te zien:

Rechtsvoor: Alle coupes geven het beeld van normaal uierweefsel,
dat nog in secretie is, hoewel het epitheel van de alveolen al vrij
plat is hier en daar.

Rechtsachter: In coupes, gemaakt van een weefselstukje, dat half
heeft behoord tot het blijkbaar normale gedeelte en half tot het
lichter gekleurde, ziet men, dat het laatste het beeld vertoont van
een chronische mastitis; de bindweefselstrooken tusschen de klier-
kwabjes zijn naar verhouding breeder dan normaal en het epitheel
der alveolen is hier en daar gedesquameerd. De ontsteking lijkt niet
actief, want men ziet weinig rondcellen in het bindweefsel, het
proces lijkt min of meer tot rust gekomen.

Linksvoor: Hier ziet men, wat de lichtergekleurde deelen betreft,
microscopisch ongeveer hetzelfde beeld als r.a., met dit verschil,
dat men hier en daar vrij wat rondcellig infiltraat vindt tusschen
de klieralveolen, wat den indruk geeft van een actief proces. Ook
is de desquamatie van kliercellen op meerdere plaatsen ernstiger.

Linksachter: Men vindt hier in wezen hetzelfde als l.v., maar
hier treft men een paar keer een korte streptococcus aan in het
lumen van een klieralveole. Ook hier ziet men vrij wat kleincellig
infiltraat.

Anamnese en status praesens:

Deze koe heeft een paar maanden geleden melk gegeven met
enkele vlokjes erin, gedurende een paar dagen. Eigenares heeft
de betrokken kwartieren toen een keer extra laten uitmelken en
zoo was het gauw weer over. Nu vertoont de koe sedert gisteren
dezelfde verschijnselen weer. Vroeger heeft men nooit iets dergelijks
bespeurd aan deze koe, die men al eenige jaren heeft.

Het is een ± 7 jarige zwartbonte, die in Januari a.s. het vijfde
kalf kan brengen.

Bij inspectie blijkt de melk van het rechtervóór- en van het
linkerachterkwartier een eenigszins abnormaal gele kleur te hebben
en er zitten ook enkele vlokjes in. Bij palpatie is aan de kwartieren
Weinig of niets abnormaals te voelen.

Klinische gegevens

T

Uier en melk klinisch
normaal.

Uier en melk klinisch
normaal.

Uier en melk klinisch
normaal.

Uier en melk klinisch
normaal.

Uier en melk klinisch
normaal.

Uier en melk klinisch
normaal.

Uier en melk klinisch
normaal.

Uier en melk klinisch
normaal.

Uier en melk klinisch
normaal.

am. za. 1 0,2
mier. ond.:
als voren.

am. za. H 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. ^ 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. ^ 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. Yi 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. ^ 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. ^ 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. ^0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. 14 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. Yi 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. ^ 0.1
mier. ond.:
als voren.

am.za. 1J4 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. Yi 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. Yi 0-1
mier. ond.:
als voren.

am. za. Yi 0-1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. % 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am.za. 1J4 0.1
mier. ond.:
als voren.

am.za. 1J4 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. Yi 0-1
mier. ond.:
als voren.

am. za. Yi 0-1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. Y 0-1
mier. ond.:
als voren.

am. za. Yi 0-2
mier. ond.:
als voren.

am. za. ^ O.I
mier. ond.:
als voren.

am. za. % 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. 1 0.1
mier. ond.:
als voren.

Anamnese en status praesens: (23.5.'29).

Een ongeveer tien jaar oude stamboekkoe krijgt vandaag ver-
schijnselen van indigestie, ze kan eiken dag afkalven. Bij onderzoek
blijkt de uier, speciaal de rechterhelft, wat rood en pijnlijk te zijn
en in het colostrum komen vele vlokjes voor.

De temp. der koe is 39.8° C.

Therapie: 300 gram sulfas natricus exsiccatus, in 2 keer ingeven
en den uier 4 X daags betten met Lot. Bürowi en, aangezien
eigenaar reeds is begonnen den uier uit te melken, geadviseerd om
dit maar voort te zetten en wel 6 maal per etmaal.

Eigenaar heeft deze koe al jaren en heeft nooit iets bijzonders
aan uier of melk bespeurd. De koe is wel erg licht te melken.

Klinische gegevens

De koe is gister-
avond afgekalfd. De
indigestie betert.
Temp. 39° C. Uier
is erg oedemateus en
hard, vooral tus-
schen de tepels. De
melk is nog wat co-
lostrumachtig, en in
de eerste stralen r.v.,
r.a. en l.a. enkele
vlokjes, de smaak is
iets zoutachtig. Uier
is niet warmer of
rood meer.
Therapie: dezelfde,
maar 8 maal per et-
maal uitmelken.

De koe heeft retentio
secundinarum, is niet
merkbaar ziek.
Temp. 39° C.
Melkgift ± 17 L.
per dag. Uier nog
vrij oedemateus en
hard. Melk klinisch
normaal. Therapie:
geen sulf. natr. exs.,
verder als voren.

al. ro. 4 1
micr. ond.:
(meth. bl. en
Gram), veel
fibrine, leuc.,

lymph. en
ep.c., vrij veel
mono- en di-
ploc., en veel

streptoc.,
meeste korte,
ook langere
(tot 10 à 12
leden), vaak
in kluwentjes,
phagocytose.
De streptoc.
eenigszins de
paliss. vorm.

al. ro. 3H 1-2
micr. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren,
maar geen
lange strep-
toc.

al. ro. 3H 0.5
ongeveer het
zelfde beeld
als r.v., maar
in mindere
mate.

al. ro. 4 1.2
micr. ond.:
tam. veel
leuc., lymph.
en ep.c., tam.
veel mono- en

diploc.,
enkele korte
streptoc.

am.za. 114 O A
micr. ond.:
enkele leuc.,

lymph. en
ep.c., enkele
monoc.

am. za. 2 0.1
micr. ond.:
als voren.

al.ro.2H 0.3

vrij veel
fibrine, taiH'
veel leuc.,
lymph. en
ep.c., enkele
mono- en
diploc., en
enkele korte
streptoc.,
eenigszins
paliss.vormifl'
phagocytose.

am.za. 2}^ 0.3
micr. ond.:
ongeveer het'
zelfde beeld
als r.a., maar

in mindere
mate.

I.V.

Klinische gegevens

Uier vrijwel klinisch
normaal, evenals de
melk. Therapie: 1 X
daags masseeren met
warme ol. oliv., 4 X
per etmaal uitmel-
ken.

Uier en melk kli-
nisch normaal. Bij
diepe palpatie voelt
men enkele kleine
knobbeltjes r.v. en r.a.
Therapie: alleen nog
een keer extra uit-
melken.

Uier en melk klinisch
vrijwel normaal.

Koe heeft onvol-
doende eetlust, wordt
iets magerder, melk-
gift ± 10 L. beneden
het normale. Melk
r.v. en r.a. waterig-
geel, met vlokjes.
Therapie: 6 X per
etmaal uitmelken,
1 X daags uiermas-
sage met warme ol.
oliv., 3 X daags 1
eetlepel liq. fowleri
inwendig.

Eetlust der koe weer
normaal, melkgift
vrij goed, melk kli-
nisch vrijwel nor-
maal, r.a. iets geler.
Therapie: alleen nog
een keer extra uit-
melken.

am. za. 2 0.4
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
vrij veel leuc.
en lymph.,
veel ep.c.,
soms heele
conglomera-
ten, vrij veel

mono- en
diploc., enkele
korte en een

paar lange
strept.

ara. za. 2 0.3

tam. veel
leuc., lymph.
en ep.c., en-
kele mono-

diplo- en
korte strept.

ara. za. 2 0.3
mier. ond.:
als voren.

al. ro. vol
raicr. ond.:
(P.J.kleuring)
veel leuc.,
lymph. en
ep.c., vrij veel
fibrine, veel
mono- en di-
ploc. en tam.

veel korte
streptoc.

al ro. 4 0.6
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
vrij veel leuc.

en lymph.,
enkele ep.c.,
enkele mono-
en diploc.,
paar korte
strept.

am. za. 2 0.3
mier. ond.:
tam. veel
leuc. en
lymph. en
ep.c. geen
conglomera-
ten, enkele
mono- en
diploc., geen
strept.

am.za. 1 Yi 0.2
mier. ond.:
hetzelfde
beeld als r.v.
in mindere
mate.

am.za. \ Yi 0.2
mier. ond.:
als voren.

al. ro. 5H 0.5
raicr. ond.:
hetzelfde
beeld als r.v.,
in mindere
mate.

iets iets
al. ro. 6 1.1
mier. ond.:
als r.v., maar
meer diploc.,
en ook enkele
strept.

am.za. 1^0.1
mier. ond.:
als voren.

am.za. l}^ 0.2
mier. ond.:
als voren.

am.za. 1^0.2
mier. ond.:
als voren.

am. za. 2 0.2
mier. ond.:
als voren.

am.za. 1}/2 0A
mier. ond.:
enkele leuc.,

lymph. en
ep.c., enkele

mono- en
diploc.

am. za. 2 0.3
mier. ond.:
hetzelfde
beeld als r.a.

am. za. 2 0.3
mier. ond.:
hetzelfde
beeld als r.a.

am.za. IA 0-3
mier. ond.:
als voren,
iets

am. ro. 3 0.2
mier. ond.:
hier en daar
wat leuc.,
lymph. en
ep.c., enkele

mono- en
diploc., geen
streptoc.

am. za. 2 0.1
mier. ond.:
als l.v.

Klinische gegevens

Melk klinisch nor-
maal. Melkgift tame-
lijk goed.

am. za. 2 0.1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
tam. veel
leuc. en
lymph.,
enkele ep.c.,
enkele mono-
en diploc.

am.za. 2^ 0.1
mier. ond.:
als r.v.

am. za. 2 0.2
mier. ond.:
als voren.

al. ro. 4 0.6
mier. ond.:
vrij veel
leuc., lymph.
en ep.c., tam.
veel diploc.
en strept.

Melk klinisch nor-
maal. Het r.v, kwar-
tier bij diepe palpatie
iets harder.

Uier als voren. Melk
klinisch vrijwel nor-
maal, r.a. is ze iets
waterig.

al. ro. 3 0.4
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
veel leuc. en
lymph., tam.

veel ep.c.,
tam. veel di-
ploc., enkele
korte strep-
toc.

iets iets
al. ro. 3 0.3
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
ongeveer als

voren, iets
minder cellen.

am. za. 2 0.2
mier. ond.:
enkele leuc.,

lymph. en
ep. c., enkele
mono- en
diploc.

am. za. 2 0.2
mier. ond.:
als voren.

am.za. \}/2 0.2
mier. ond.:
als voren.

am.za. 0.2
mier. ond.:
als voren.

am.za. XYï 0.2
mier. ond.:
tam. veel leuc.

en lymph.,
enkele ep.c..

enkele
diploc., een

paar korte
streptoc.

al. ro. 4 vol
mier. ond.:
meer cellen
en veel meer
strept. dan te
voren.

De melkgift vermin-
dert iets. Uier als
voren. Melk nage-
noeg normaal, r.v. in
lichte mate waterig.

Uier als voren. Melk
klinisch normaal. De
koe staat nu op stal.

al.

ro. 4H 1
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
veel leuc. en
ep.c., enkele
lymph., enke-
le diploc. en
korte strept.

iets iets
al. ro. 61/2 1.2
mier. ond.:
(meth.b.)
tam. veel
leuc., lymph.
en ep.c., en-
kele diploc.
en strept

am. za. 2 0.1
mier. ond.:
tam. veel
leuc. en
lymph.,
enkele ep.c.,
enkele mono-
en diploc.

am. za. 4 0.3
mier. ond.:
wat leuc.,
lymph. en
ep.c., enkele
diploc.

iets iets
al. ro. 2 0.4
mier. ond.:
als r.a.

am. za. 6 0.2
mier. ond.:
enkele leuc.,

lymph. en
ep.c., enkele
mono-, paar
diploc.

am. za. 3 0.1
mier. ond.:
als r.a. in iets
mindere mate.

alro. 6H 0.5
mier. ond.:
veel leuc.,
lymph., en
ep.c., wat
diploc. en
korte strept.

I.V.

re., ros., kat., sed. re., ros., kat., sed. re., ros-, kat., sed.

H-5-'30 Het kalf zuigt nog
steeds de melk uit
den uier. Uier en
melk als voren. De
koe wordt droogge-
zet, ze kan in 't
laatst van Juli af-
kalven.

26-7-'30 De koe kan over een
paar dagen afkalven.
Heeft lichte indi-
gestie. Iets pijnlijke
achterbeenen. De
uier vertoont het nor-
male oedeem vóór 't
kalven; in de biest in
de eerste straal l.v.
een vlokje, daarin
geen diploc. of strept
Therapie: 500 gram
sulf. natr., in 2 keer
ingeven.

28-7-'30 De koe is vanoch-
tend afgekalfd, heeft
nog indigestie, soms
diarrhee. Temp.
39.5° C. De melk uit
alle kwartleren biest-
achtig en in de eerste
straal een klein
vlokje. Melkgift ±
20 L. per dag. The-
rapie: 500 gram sulf.
natr., in 2 keer in-
geven en veiligheids-
halve zullen twee
kalveren 3 X daags
de melk uit den uier
zuigen.

2-8.'30 Toestand veel ver-
beterd, indigestie ge-
nezen, melk klinisch
normaal, uier tus-
schen de tepels nog
wat oedemateus. De
kalveren zuigen de
melk nog uit den
uier.

am.za. 13^ 0.1
mier. ond.:
(Pappenheim'
sehe kleuring)
als voren.

al ro. 7 1.8
mier. ond.:
(Papp.)
tam. veel
leuc., lymph.
en ep.c., en-
kele monoc.,

een paar
diploc., geen
streptoc.

iets iets
al. ro. 3 0.3
micr. ond.:
(Papp.)
als voren,
in mindere
mate.

am.za. 1}^ 0.1
micr. ond.:
als voren.

al. ro. 7 2
micr. ond.:
als r.v.

iets iets
al. ro. 3M 0.3
micr. ond.:

als r.v.

am.za. 1^0.1
micr. ond.:
als voren.

al. ro. 10 vol
micr. ond.:
als r.v., maar
nog wat meer
cellen.

iets Iets
al. ro. 4H 0.6
micr. ond.:
als r.v., In
Iets sterkere
mate.

am. za. 2 0.1
micr. ond.:
als voren.

al. ro. 3 0.5
micr. ond.:

als r.v., in
mindere mate.

iets iets
al. ro. 2 0.2
micr. ond.:

als r.v., in
iets mindere
mate.

Anamnese en status praesens: (24.8.'29.)

Een zwartblaarde vaars, veertien dagen geleden afgekalfd, heeft
volgens eigenaar sedert het kalven wat bloederige melk gehad;
dit is nu sedert eenige dagen beter, maar nu komen er vlokjes
in de melk en de uier wordt wat hard. De melkgift is niet ver-
minderd en het algemeen welzijn der koe niet gestoord. Speciaal
het r.v. en in mindere mate het l.a. kwartier zijn harder en iets
gezwollen, vooral in het onderste gedeelte, niet warmer of pijnlijk.

De uierlymphklieren zijn niet vergroot. De melk r.v. en l.a. is
wat te geel en soms zitten er vlokjes in.

Klinische gegevens

R.v. kwartier wat
harder en gezwol-
len, l.a. ook iets, de
melk r.v. en l.a. te
geel met enkele vlok-
jes, de andere kwar-
tieren en melk nage-
noeg normaal.
Therapie: 6 X per
etmaal uitmelken en
2 X daags massee-
ren met warme ol.
oliv, en om den an-
deren dag de uier
afwasschen met lauw
sodawater.

De toestand vrijwel
als voren.
Therapie: dezelfde.

R.v. en l.a. kwartier
nog iets te hard. De
koe is erg taaimelks.
De melk is klinisch
normaal. Melkgift ±
15 L. per dag.
Therapie: dezelfde.

iets iets
al. ro. 5 1
(bl.)
micr. ond.:
(P.J.kleuring)

tam. veel
leuc., lymph.
en ep.c., tam.
veel mono- en

diploc. en
korte strept.,
(4-8 leden),
ronde leden,
soms hoopjes,
phagocytose.

iets iets
al. ro. ^Yi O.S
micr. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

zu, ge. 5 1.5
micr. ond.:
(P.J.kleuring)
hier en daar
enkele leuc.,

lymph. en
ep.c., enkele

mono- en
diploc.,

geen streptoc.

iets iets
al. ro 4H 0.8
micr. ond.:
als r.v., maar
in mindere
mate.

iets iets
al. ro. 4 0.8
micr. ond.:
als voren.

Iets iets
zu. ge. lYi OJ
tam. veel leuc.

en lymph.
enkele ep.c.,
enkele mono-

diplo- en
korte strep-
toc., ronde
leden, phago-
cytose.

iets iets
zu. ge. 4 0.7
micr. ond.:
hier en daar
enkele leuc.,

lymph. en
ep.c., enkele

mono- en
diploc.

iets iets
zu. ge. 4 0.6
micr. ond.:
als voren.

zu. ge. 5 0.9
micr. ond.:
enkele leuc.,

lymph, en
ep.c., enkele

mono- en
diploc.

iets iets
zu. ge. 5 1.7
micr. ond,:
ongeveer het-
zelfde beeld
als r.v., maar
wat minder
streptoc.

iets iets
zu. ge. 5 1.4
micr. ond.:
als voren.

zu. ge. 5 1.5
micr. ond.:
als I.V.

Klinische gegevens

De koe geeft 18 L.
melk per dag en is
nog taaimelks. De
achterkwart., spe-
ciaal r., worden iets
atropiseh. De melk is
iets waterig.
Therapie: dezelfde.

Melkgift als voren,
de uierafwijkingen
en de taaimelksheid
verminderen. De
melk is iets waterig,
r.v. en l.v. enkele
vlokjes.

Uier en melkgift als
voren, melk klinisch
normaal.

Therapie: keer extra
uitmelken.

iets iets
zu. ge. 3 0.3
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
hier en daar
enkele leuc.,
lymph- en
ep.c., een
paar monoc.

iets iets
zu. ge. VA 0.9
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
enkele leuc.,
lymph., en
ep.c., een
paar mono-
en diploc.

iets iets
al. ro. VA 0.9
mier. ond.:
(P.J.kleuring)
als voren.

Iets iets
EU. ge. 1 Yi 0.6
mier. ond.:
als r.v., maar
ook enkele
diploc. en

korte
streptoc.

tets iets
2u. ge. 3 0.6
mier. ond.:
tam. veel
leuc., wat
lymph. en
ep.c., tam.
veel mono- en
diploc., enkele
korte strept.