■■■- X B ' H t

^' iv s-V

'■lt; Jv' ^ ■■

.gt; ^rgt; • ^-W⁷ - ^ v v.

.447:

quot; t- V i* iquot;'

.-.'; c gt;p^ * ⁱi

⁴quot; ^'v I

'—*^?, ' y rV ' .-' P 1 _ iJ

--«• » V ^ ^v ^ ■ ' ^f .* , gt;«

'■gt;4 ^,' r.'W⁴ v ^

rt ^ amp; f «y J

C-f ■'/

■ ' - .gt; gt; - C' ^

j£ ^ t ^ 'fr

¹ ' • Jt».

rj fgt; i ^

xx A : St'^ f'tKdJ

3.N--/ LV ¹ v quot; v ! :

^r

it ^ ■ . ^- . . \

t *X

⁷\ quot; ^{Js v} ~-*quot;**. M.

u ^ .^A- 1

fgt; » .•? v ■^W.^C

DE LIJDENDE JESÜS.

IMPRIMATUR.

Datum ïa. Haar en hdc 31 Jan. 1872.

J. Cuijten. Libr Cens

Provincie Kst?!oor Mindarbroeder.s'ciocster

Uv-ut, 56quot; / $quot; 3 é)

DE LIJDENDE JESUS.

BESCHOUWINGEN

TOOI »IH a. T4ssaiïim,

R. J. PI ERIK, SOC, JES,

„Ziet, wij ganu opwaarts naar Jerusalem, eu ile Zoon des meusclicn zal tien overpries-ters en schriftgeleerden overgeleverd wor-

R----------—o xeih en scnrmgeieeraen overgelevertt wor----------—o xeih en scnrmgeieeraen overgelevertt wor

xj i ( I j OLKOCcl i den, en zij zullen Hem ter dood veroor

, doelen; en zij zullen Hem aan de Heidenen

')'i i,\ i , overleveren , om bespot en gegeeseld, en

gekruisigd te worden.

Matth. XX. IS. 1!).

BEÏHANIË — GETHSEMANE.

Snelpersdruk van P. Stokvis en Zoon, te 's Hertogenbosch,

Over Lezer, leeft p deld is opmerk.

f 001 veeleer i vitj hi

Jesus' en ioa zeer tm wij, zo* gen. • dan to* schiede eenen i nog vh nen va lij zon/, anders Om zeiven, de am Eer iv. de Evi die oni Waaro den hij

¥§®lW®§Ea

Over het boek, dat_ wij u thans aanbieden, katholieke Lezer heihen mj weimg vooraf te zeggen. De stof zelve heeft geene aanbeveling noodig; over de wijze, waarop zij behandeld is zult gij zelf moeten oordeelen. Een paar algemeene opmerkingen mogen dus alleen nog ter plaatse zijn

Vooreerst beloven wij eigenlijk niets nieuws, daar wij ons veeleer heiben voorgesteld alleen het oudste te geven Wat wij hier en ginds in groote en geleerde boeken aangaande Jesus hjden verspreid vonden, wilden wij bij één brengen; en wat anders door de meeste lezers onmogelijk, door velen zeer moeijeljk dienaangaande kon gevonden worden, wenschten wij, zoo kort mogelijk, als m éénen bundel, hun voor te leg-Up die wijze, dachten we, kunnen velen, althans beter

gen

dan tot nu toe de even leerrijke als hartroerende Lijdensge-schiedevis des Ileeren naauwkeurig overwegen; daardoor mede eenen leiddraad hebben, waaraan ze bovendien, wat zij zeiven nog vinden of de goede Geest hun ingeeft, gemakkelijk kunnen vastknoopen; eindelijk misschien nog vele wetenswaardige bijzonderheden nopens Jesus' lijden leer en kennen, welke zij anders zouden voorbijzien.

Om zekerder dit doel te bereiken, hebben wij voor ons zeiten tooi de hoofdzaak, een leidsman gekozen, die met al de anderen naar den palm kan dingen, namelijk den Z. JUsrw F. F. X. Patnzi, _m zijn allerdegelijkst werk: Over de Evangelien. Wij hebben daarbij anderen geraadpleegd, die ons den weg konden veraangenamen en vergemakkelijken. Waarom wj insgelijks die laatsten, en toch den eerstgenoem-den bij voorkeur volgden, is ligt te begrijpen. Wij moesten

er één voor onzen geiconen gids uitkiezen, om niet elk oogeriblïk onder de gidsen zeioen over den regten iveg te hoor en twisten. Wij mogten de anderen niet versmaden, hetzij daar, waar goede opmerkingen tegen onzen leidsman werden ingehragt, hetzij ivaar hij maar even en als ter loops den 'weg had aangeduid.

Indien wij verder steeds de Ironnen opgeven, waaruit wij geput hebhen, dan doen loe dit zeer zeker volstrekt niet om te pralen ; maar alleen of om dezelfde hronnen door allen te doen vinden, of zeiven, zoo noodig^ op den weg te worden terug gebragt. Hetzelfde durven wj zeggen van de soms voorkomende verwijzing naar de oorspronkelijke teksten. Zij geschiedt natuurljk meer voor de Priesters dan voor de Leeken, doch inzonderheid, waar wij gaarne op drukken, om de jeugdige Levieten des Heiligdoms krachtig op te wekken tot de studie der oorspronkelijke talen.

Mogt eindelijk een of ander van oordeel zijn, dat icij sommige pnnten niet genoeg hebhen ontwikkeld of bewezen, dan zal elke tereghvijzing dienaangaande ons meer dan ivel-kom zijn. liet is niet mogelijk overal het beste, nog minder in betrekkelijk korte hoofdstukken alles over alles te zeggen.

Wat wj hier al verder zouden kunnen of willen herinneren, is, dunkt me, niet moeijeljk voor den verstandigen en toegenenden Lezer te raden. IVaarom ook zouden ivij ons zelven verontschuldigen, of aanklagen, of anderer oordeel voorkomen? Be welwillende toegevendheid onzer Katholieke Lezers is ons bekend. Daaraan geven wij ons werk, voor hetgeen het zijn mag, over, — eindigende met den wensch: dat ook dit boek een weinig moge bijdragen tot de ware kennis van de tegelijk zoo blijde en zoo droevige geschiedenis van Jesus' lijden-, dat zeer velen daarin het hemelsch genot mogen vinden, umt, ook ondanks het gebrekkige der voorstelling, in de stof zelve ligt; en dat eindelijk wemand het ons ten kwade duide, onze zwakke krachten aan zulk eene verhevene, ja, onvergelijkelijke stof te hebben beproefd.

Maastricht, 1 Mei 1871.

DE SCHRIJVER.

NAAMLIJST DER SCMRIJVEKS

en verkortingen die in de aanhalingen voorkomen.

(Be namen der Niet-katholieke Schrijvers zijn cursijf gedrukt)

A. Am. Arnoldi. W. Commentar zum. Evg. Mattli. Trier. 1856.

L., A Lap. A. Lapide, Comm. in Evangelia.

Angl. Angli Theologi, Gill., Pol us, etc. in Evang.

Aug. Anger, Rudolph. S\-jiopsis Evang. Mt. Mr. et Lue. etc.

B., Beel. Beelen, Th. Vertaling van het 1M. T. enz.

Bar. Baronius, ad annum Christi, imprimis 34.

Barr. Barradius in Evangelia.

Ben. XIV. Benedictus XIV, De Eestis D. N. J. C.

Bisp. Bisping, Comm. in Mt., Mr., Luc.

C., Calm. Calmetus, Comment, et Dissertation es.

C. Cpl. Cursus Completus S. Scripturae, Edit. Misne.

Eriedl. Eriedlieb, Archaeologie des Leidens, en Le-ben Jesu.

Hug. Hug. Gutachtung, enz. tegen Strauss.

Jahn. Jahn. Archaeologia biblica.

Jam. Jamar. Maria, Moeder van Jesus, enz.

Kist. Kistenmaker, Die Evangeliën.

Kirch. Kirchenlexicon.

Lange. Bibelwerk, Lange, enz.

Lang. Langen, Die letzten Lebenstage Jesu, Freiburg in Breisgau, 1864.

Lipm. Lipman, Vertaling des N. T.

Lud. Ludolphi de Saxonia, vita J. C.

M., Maid. Maldonatus, Comm. in Evangelia.

Muré, Bijbelsclie Geschiedenis, enz. Olshausen, Eiblisclier Comm. über die

Schrift, des N. T. (Ed. Ebrard.) Oosterzee, in Luc., in Lange's Bibelwerk. Patrizi, i¹. X. S. J. De Evang. libritres;

en Comm. in Marc, et Joan,

Eippel, K. Das Leiden U. li. J. Ch nach.

den 4 heil. Evg. zusammengestellt. Sandini, Vita D. N. J. C.

Sepp., Leben Jesu, (l^ste of 2^,e uitgave) en Jerusalem und das H. Land, enz. Schegg, Comm. in Mt., Mr. en Luc. Schuster, Biblische Geschichte, enz. Sylveira, in Evangelia.

Theophilus, Presbiiter, Concordia Evana-.

Brussel. 1871.

De Buck, Passieboekske, enz.

Van der Palm, Aanmerkingen op de H. S. Wetstein.

Wieseler, Synopsis der 4lt; Evangeliën. Winer, Sealwortcrbuch.

Serapliim, Promptuarium Ecclesiasticum super passione Christi.

De andere aangehaalde Schrijvers, zoo als ook de H. H. Vaders zullen wij op tijd en plaats noemen.

m Mëmmm rasm

■pERSTE IpOOFDSTUX.

JERUSALEM EN DE 0LIJFBER6.

Om Jesus' lijden^, — gelijk ons plan is, —meer in't bijzonder en in al zijne omstandigheden te bescliouwerij dienen wij te beginnen met een blik te werpen op Jerusalem, eu te dien einde den Olijfberg te beklimmen. Aan den voet immers van dien gezegenden heuvel ligt liet droevig Geth-semane, daarnaast de Heilige stad, daaromheen al datgene, wat in de laatste dagen van Jesus' leven op aarde de getuige en het tooneel zijner handelingen en smarten mogt zijn. Indien wij nu het geluk niet hebben der pelgrims, die dezen grond met hunne tranen beproeijen; wij kunnen er ons toch in den geest heen begeven, om die plaatsen zooveel doenlijk te leeren kennen, en ze althans in het hait te vereeren.

T)e bijzondere geschiktheid des Olijf bergs, om als 'tware het gansche strijdperk van den stervenden Godmensch te doen overzien, is overigens de eenige reden niet, die ons derwaarts uitnoodigt. Jesus zelf heeft ons die plaats gewezen; Hij zelf, om zoo te spreken, heeft dat standpunt voor ons uitgekozen. Hoor slechts den H. Evangelist Lucas, als hij begint ons de handelingen van den goddelijken Verlosser in zijne laatste levensweek te verhalen.

10

„Des daags, — schrijft hii, — leerde Jesus in den Tempel; maar des „nachts ('s avonds laat) ging Hij (de stad) uit en vernachtte op den berg, „de Olijfberg genaamd (dat is: te Bethanie;,; en 's morgens vroeg kwam „al het volk [weêr op nieuw; tot Hem iu dem Tempel, om Hem te „hooren. 4) quot;

Elders lezen wij hetzelfde, en vooral dit nog, dat Jesus den Olijfberg nooit overtrok om in Bethanië te gaan vernachten, zonder eerst een geruimen tijd in Gethsemane te hebben gebeden. De Olijfberg was dus het rust-, en als quot;t ware het middelpunt van Jesus' laatste reizen en handelingen op aarde. quot;Van Jerusalem ging Jesus herwaarts, van hiernaar Bethanië, en van daar eiken dag weder op nieuw naar Jerusalem. En welke was dan de bevoorregte plek, die Hem dikwijls zag stilstaan? De Olijfberg. Hier stond Hij, ,/terwijl Hij Jerusalem zag,quot; en bittere tranen over hare ondankbaarheid weende. Hier wandelde Hij, toen Hij den onvrucht-baren vijgeboom, het sprekend beeld van zijn weerspannig Israël, vervloekte. Hier zat Hij neder te midden der Twaalve, toen Hij hun den ondergang van den tegen hen over lig-genden Tempel en den laatsten der dagen, waarop Hij zelf zal wederkomen, voorspelde. Hier eindelijk, — zonderling genoeg, — hier vond Hij voor zoo verre wij weten, de eenige plek op aarde, welke Hij driemaal met zijne tranen besproeide ; in Gethsemane immers bad hij „met groot geroep en tranenquot; voor zich zeiven; op den top des Olijf bergs weende Hij over Jerusalem; en over ons allen, die zijne vrienden zijn, stortte Hij nogmaals tranen aan diens oostelijke helling, voor het graf van Lazarus. Heilige kruin, waarvan wij al deze getuigen als in éénen blik aanschouwen!

Het is echter niet alleen de heiligheid, het is ook de

1) Luc. XXI, 37—38.

11

natuurlijke geschiktlieid tier plaats, welke ons den Olijfberg zoo gaarne beklimmen doet. Immers onder de bergen, die van alle zijden Jerusalem omgeven, is de Olijfberg de hoogste. Zijn middelste kruin verheft zich ongeveer derdehalf duizend voet boven den waterspiegel der Middellandsche zee, vier honderd boven het enge dal Cedron, en zeker nog twee honderd boven den hoogsten der tegenoverliggende bergen, den Sion. Zijn noordelijke top draagt, iets lager, den weg naar Samaria en Galilea, de zuidelijke spits, ook iets lager, het gewone pad naar Bethanië en Jericho.

Indien wij nu dieu berg beklimmen en van daar uit het oog laten weiden op de gansche omgeving, waarin Jerusalem, als in een prachtig raam, ligt ingesloten, dan hebben wij, volgens ooggetuigen, een der schoonste vergezigten der aarde. Ten Noorden rijzen de groene heuvelen en boschrijke bergen van Ephraim op, waaronder de beruchte Ebal en Garizim hunne spitse en kale kruinen naar de wolken verheffen. Slechts op sommige punten schijnt hun keten verbroken, en daar zien we dan, door die losse schalmen, tot op de blaauwe bergen van Galilea, den heerlijken Karmel, den sierlijken Thabor, en de groene heuvelen van Gennesareth's meer en van het bekoorlijk Nazareth.

Ten Westen liggen vlak vóór ons de bergen der Heilige Stad; daarachter Judea's bergen; verder de steeds lager en lager, als vier reusachtige terrassen, nederdalende hoogten, eindelijk de laatste vlakten, naar Joppe, Arimathea en Gaza heen, allengs afhellende naar de kusten der Middellandsche zee. Hier vooral treft ook de plantengroei ons oosj; want de grond is er bedekt met rozemarijn en welriekende kruiden, terwijl de natuurlijke boschjes prijken met groene Eiken, spichtige Cvpressen en hooge Terebinthen, en de vruchtbare

relden beplant zijn met de edelste wijnstokken, praclitige olijf- en reusachtige viigeboomen.

Naar liet Zuiden zijn de tafereelen nog schooner. Digtbij ligt het schilderachtig Siloë, een blank ïróglodyten-dorp, welks woningen, uit de levende rots gehouwen, aan den Berg der Ergernisse hangen en op de tegenover liggende kalkrotsen der Heilige Stad uit de hoogte nederzien. Daarachter loopt het zoogenaamd Siloë-dal, langzaam wegkronkelend naar de Loode zee; regts het dal Gihon de Heilige Stad omarmend; hiernaast ligt de Berg des Boozen raads, en daarachter, al is het minder zigtbaar, de vruchtbare streek van Hebron en de liefelijke heuvelenrij van Bethlehem.

Keeren wij eindelijk den mg aan Jerusalem om ons naar het Oosten te wenden, dan genieten wij, volgens ooggetuigen, een der verrukkelijkste vergezigten van Palestina. Regt voor ons, in het met groen doorweven dal, ligt het liefelijk Bethanië; Bethanië, welks naam alleen de zoetste herinne-ningen wekt in het Christelijk hart; Bethanië, om zijne ligging niet alleen als het Tibur van ^t oude Jerusalem, maar ook voor Jesus zei ven een beminnelijk tegenbeeld van het somber Gethsemane geworden. Digter bij nog zien wij de eveneens beroemde Vijgenplaats, Belhphage; verder, de tusschen hare sierlijke palmboomen schuilende Palmenstad, Jericho; daarachter, de diepe vlakten langs den gouden Jordaan, meer zuidwaarts zich uitstortend in de nog immer met Gods vloek beladen golven der Doode zee; eindelijk den Peor en den Phasga, ja, tot aan den hoogen Nebo toe, waarop eens de stervende Mozes stond, toen zijn oog het land der Belofte mogt aanschouwen, dat zijn voet nooit betreden zou.

Ziedaar het uitligt, dat de Olijfberg ons aanbiedt; ziedaar

13

mede een der gronden, waarop zijn hoogere bestemming schijnt te steunen, en tevens eene der redenen, waarom wij derwaarts moeten opgaan. In het Oude verbond was hij de plaats, waar de blijde seinvuren ontstoken werden, die aan geheel Israël den dag der Nieuwe Maan moesten aankondigen; in het Nieuwe verbond zal hij veel heerlijker dingen zien, en heeft hij die reeds ten deele aanschouwd. Ook bij de Joden leeft de meening voort, dat de Messias op den Olijfberg komen moet; maar bij de Christenen de zoete overtuiging, dat er zijne Hosanna's en Alleluja's reeds lang weerklonken hebben. Eene heiligere en geschiktere plek konden wij dus niet kiezenj en het is dus meer dan tijd ons nu weer naar 't Westen te keeren, om het belangrijkste van alles, het strijdperk van den Godmensch, met wat meer aandacht op te nemen.

Zie! daar vlak voor ons, slechts een paar honderd voeten lager, rijst eene schoone en krachtig versterkte stad, als op golvende rotsen gebouwd en enkel door het enge Cedrondal van ons afgescheiden, met hare muren, paleizen en torens naar de wolken. — Dat is Jerusalem! —

Jerusalem, welk een naam, en hoevele treffende herinneringen zijn daarmede verbonden! Hier woonde David; ginds Salomon; weer elders sprak Isaias, Jeremias, of één der propheten. Beneden stroomen de wateren van Siloë, „die zachtjes vloeijenquot;, gelijk de genadestroomen der Heeren. Boven prijkt de eenige Tempel, de woning des Eeuwigen onder de kinderen der menschen. Rondom scharen zich de stammen, ^de stammen des Heerenquot;, als trouwe dienaars om den troon van hun Koning. Overal ontmoeten wij den Eeuwige, nederdalend tot zijn bevoorregt Israël; alom het kind Gods, gekoesterd in „de stad Gods en zijner glorie.quot;

14

Wilt gij u overtuigen; leer door dien prachtigen Tempel udat de Keer met haar is, troonende op Sion en iconende te midden van Israels lofzangenquot;. 1) Beschouw de gansclie stad; en bemerk uit de fierheid, waarmede zij het hoofd naar den hemel beurt op de laatste rotsenzee van het liefelijk Benjamin, dat zij nog immer prijkt „als de hoorn eens eenhoorns te midden van het gansche landquot;. 2) Zie eindelijk op den Sionsberg, en op zijn gansche omgeving, om u te herinneren wat geschreven staat:

Die op den Heer vertrouwen zijn als de berg Sion, Die nimmer wankelt, maar staat in eeuwigheid. 3) En wederom:

Gelijk Jerusalem omgeven is van bergen,

Zoo is de Heer rondom zijn volk,

Yan nu af tot in eeuwigheid, 4)

Waarlijk; dit is wel Jerusalem, de verkoreue, de stad Gods en zijner glorie. Maar zal ze dit insgelijks in eeuwigheid blijven? -—- Ja; maar helaas, zoo als zij hier ligt toch niet. Neen, er zal een nieuw Jerusalem oprijzen, dat de plaats van dit eerste vervangen moet; een Jerusalem, dat Daarboven is; een Jerusalem, waarvan de Heer met veel meer rest de Koninsr en de Bouwmeester heeten zal; een Jeru-

o o

salem, waarvan dit eerste slechts eene flaauwe schets en afbeelding wezen mogt. Dit hemelsch Jerusalem blijft eeuwig.

En het eerste dan? Ach! het heeft de ure zijner bezoeking niet gekend; het kent ook nu nog den Koning niet, die uit de glorie is nedergedaald om de versteende aan zijn hart te vermurwen; kortom, het heeft den Messias versmaad, het zal hem weldra voor goed, plegtig, in 't openbaar, en

1) Ps. 21. 2) Ps 77, 69. 3) Ps 125, l. 4) Ps. 125, 2.

voor altoos verstooten; het zal dus op zijne beurt voor goed, plegtigj en, als de eeuwig uitverkorene Gods, voor altoos verworpen moeten worden. En wat wacht u dan,— Jerusalem, — o schoon gebouwde.

Als stad, waar alles zamenhangt, 1)

Wat moet er volgen? Ach! de vreesbarendste straf, het noodzakelijk gevolg van den onverbiddelijken toorn des Heeren. Uwe muren zullen worden omvergehaald, uwe paleizen vernield. De Tempel, uw roemrijke kroon zal met verontwaardiging van uw hoofd worden weggerukt. Uwe zonen, worden verinoord, uwe dochters gevankelijk weggevoerd, al die nog overblijven, naar de vier hoeken der wereld, als verachtelijke slaven, verstrooid. En uwe bergen en vrolijke dalen zeiven? Helaas! waar zijn ze nu — zal men eenmaal vragen, — die prachtige heuvelen, waarop eenmaal de Koningin der volken lag neergevleid? Waar zijn ze thans, de levendige dalen, welke vroeger Jerusalem doorkruisten? En te naauwernood zal men, na eeuwen zoekens, op die vragen een antwoord vinden.

En zal ten minste hiermede de beker van Gods geregte gramschap geledigd zijn ? Ach neen! de eenmaal zoo vruchtbare boezem der Heilige zal met onvruchtbaarmakend zout worden bestrooid; hare heiligste plekken zullen voor dorre korenvelden plaats maken; hare koninklijke hoogten, waar eens de vorstelijke banier van David wapperde, zullen de gierst en den haver zien bloeijen. 2) Zóó zeer moet het oude Jerusalem vernederd, zóó letterlijk het woord Gods in vervulling gebragt worden: Swn wordt als een akker beploegd; Jeru-

1) Ps. 121, 3 (Hebr. Tekst.)

2) Zie hierover den II. Cvrillus van Jerusalem, Cateoh. XVI.

16

salem wordt een steenhoop, de Tempelberg eene woudrijke hoogte. 1)

Is het niet noodig, indien dit zoo wezen zal, nog vóór dat die straf voltrokken wordt, een aandachtigen blik op Jerusalem te werpen? Kom! beschouwen we dan nog, vóór hare verwoesting, de Heilige stad; zien we, hoe zij, nu ten minste nog gegrond is op heilige Ier gen ■, 2) en trachten we hare beeldtenis, om den wille van Jesus^ lijden, zoo diep mogelijk in ons geheugen en in ons dankbaar hart te prenten. Jerusalem mag nooit worden vergeten. Jerusalem dient door elk Christen, zoo veel doenlijk, gekend te zijn.

Om Jerusalem te beschouwen, zoo als we reeds opmerkten, is er geen beter standpunt, dan de Olijfberg. „De bergen en de verschillende heuvelen, die rondom Jerusalem gelegen zijn, plaatsen het als in een schouwburg, welks vlakte of vertoonplaats naar het Oosten ligt. Jerusalem kan nergens van verre gezien worden. En het gezigt der stad, dat het beste en mogelijk het verst afgelegen is, is nogthans zóó nabij, dat men bijna naar de letter zeggen kan: dat, toen de Zaligmaker ddar was. Hij over (of lamp;cen) de stad weende.quot; 3)

De geringheid diens afstands is dan ook het eerste, wat den wandelaar op den Olijfberg treft. Hij bevat naauwe-lijks in regte lijn een paar duizend schreden, die door de helderheid van Palestina's dampkring en de onbeschrijfelijke reinheid van het oostersch zonnelicht nog merkelijk verkort schijnen, zoodat men waarlijk meenen zou van de hoogte des Olijvenheuvels de huizen der Heilige Stad te kunnen tellen.

1) Michea?, Ill, 12. Vgl. Jer 26, 18.

2) Ps 86, 1

3) Sc haw. Reizen II bl. 21. Van Samarië opkomend ziet men de stad toch wat meer uit de verte.

17

De reden van dien geringen afstand ligt in de weinige ruimte, ingenomen door het dal en de beek Ckdron. Wij zeggen dal en beek, omdat beiden denzelfden naam dragen, (althans in den tijd waarin wij ons in den geest verplaatsen), zoodat we ook beiden te gelijk even gemakkelijk leeren kennen.

Zie! ginds, ten Noorden, een kwartier uurs van de Heilige Stad, vangt het dal aan bij AtGraven der Regters. Straks wendt het zich, vlak bij de stadsmuren, om Bezetha heen, naar het Oosten, en dan plotseling, aan onze voeten, (usschen Jerusalem en den Olijfberg door, naar het Zuiden. Hier wordt het allengs enger en somberder, tot dat het weldra, nabij Siloë, slechts eene rotsklove voor de wateren der beek overlaat. Een weinig verder ontvangt het de wateren der bron Siloë, digt daarbij de beek uit het llinnom- of Gehenna dal, waarmede het zich vereenipi, om dan, onder den naam van Dal-Siloë, langs den zuidelijken voet van den Berg der Ergernis, voort te loopen, en zich eindelijk, na eene zes of zeven uren in zuid-oostelijke rigting volgehouden golving en kronkeling, in de kille wateren der Zoutzee uit te storten.

Wat den naam van Cedron of Kedron betreft, hij beteekent de donkere of zivarte. Is het wegens de steile diepte, waarin het zonnelicht eerst laat kan doordringen, 1) of om het donker woud van Olijf- en palmboomen, waaronder de rotsachtige bergspleet aan de Noordoostzijde der stad te voorschijn komt, 2) of bloot om het zwart en troebel water der beek, door aanhoudende regens gevoed en dus met allerlei stof en bergzand gevuld; de naam blijft altoos zeer passend en komt

1) Op den koristen dag schijnt de zon eerst ten 10 ure 15 minuten in de diepste kloven tegenover Siloë, welke 5' ^ uur later wederom In de schaduw is. Sepp. Jerusalem u. d. H. Land, I, 5G8.

2) Zie JIaldonatus in Jo. XVIII, 1.

18

gelieel overeen met den aard der plaats en met hare geheim— ^

zinnige beteekenis. ^

De beteekenis is overigens geen raadsel voor een ieder, die j.

acht geeft op de gewijde geschiedenis. \

Toen David vlugtte voor zijn weêrspannigen zoon Ab- ]

salom, en barrevoets, met bedelden hoofde en weenende, te midden van weinige getrouwen de Heilige Stad verliet en den opgang der Olijven beklom, trok hij deze beek over, deze vallei door; weldra zal de tweede David, door Judas verraden, denzelfden weg met zijne bedroefde leerlingen inslaan. Zoolang de voorafbeeldende offers in Gods Tempel op den Moria werden opgedragen, vloeide het offerbloed door onderaardsche gangen in deze vallei neder; weldra zal het bloed van het groote Zoenoffer der wereld in deze vallei beginnen te vloeijen, en voor het eerst op bijzondere wijze aan deze beek, in Geth-semane, worden vergoten. In de toekomst komt hier nog bij. De beek blijft de heek Cedron; maar het dal wordt het Bal-Josaphat, en ook onder die namen zullen beiden ons leeren. Cedron is de beek der verdrukking en des lijdens ; Josnphat het dal des oordeels en der vergelding; Cedron, de stroom waaruit Christus drinken moest op den weg des kruises; Josa-phat, het dal, dat Hem wijst naar den Olijfberg, zijn Thabor; Cedron, de droevige, waarbij de God des oordeels den bitteren kelk aanvaardde, dien Hij tot op den bodem wil ledigen; Josa-phat, het verblijdende, waarboven het weerklinken zal uit den mond der Engelen: „Deze Jesus, die van u is opgenomen ten hemel, zal alzoo wederkomen, als gij Hem helt zien opvaren ten hemel.quot; 1) Strijd en overwinning, beproeving en vergelding zijn aldus treffend afgebeeld; en het is zeker mede hierom, dat zoo velen naar deze plek, als naar de plaats van

1) Hand. I, 11.

19

het algemeene oordeel hebben uitgezien. De naam zelf betee-kent; Gerigts-Dal. De plaats is een van diegenen, waar de Almagtige meermalen zijn gerigt uitoefende 1) Gethsemane ligt er in, waar de Eeuwige Regter zelf geboeid en van waar Hij weldra voor de aardsche regtbanken gesleurd zal worden. De Olijfberg eindelijk ziet er voortdurend op neder, en schijnt steeds te wijzen naar den open hemel, van waar Hij even zoo zal wederkomen, als Hij derwaarts is opgeklommen. Wat was er meer noodig voor den aaiidachtigen beschouwer om aan zulk eene plaats de gedachte des oordeels te verbinden? Wat meer, om in al de graven van dit uitgestrekt kerkhof, met de graven der koningen en den regters, der propheten en heilige zangers, ja, van zoovele millioenen en millioenen, als ware het een beeld van eene algemeene begraafplaats te zien? Wat meer, om met het oog op het laatste gerigt, den reiziger te doen uitroepen: ^uit het woeste aanzien der kale, struikelooze en krijtachtige heuvelen, uit het verval eener menigte van ingestorte, gebrokene en half openstaande graven, zou men ligt op de gedachte komen, dat de bazuinen des jongsten gerigts reeds geklonken hebben, en het Dal des oordeels op het punt staat zijne dooden weer te geven?quot; 2)

Doch laat ons niet te ver gaan in onze bespiegeling, en vooralsnog alleen het aardsch Jerusalem beschouwen.

Twee bruggen voeren derwaarts. De eerste geleidt regt-streeks van den Olijfberg, langs Gethsemane, naar de van ouds beroemde Schaapspoort, 3) en bestaat uit een enkelen stee-nen boog, ongeveer zeventien voet boven de rotsachtige

1) Vgl. Joel lil, 2, 12.

2) Bij Sepp. Leben Jesu. III, 641.

3) Thans de Stejohanus-poort, dewijl de H. Stephanus in hare nabijheid gesteeuigd is.

i I

20

bedding van den Cedron verheven. De tweede ligt duizend schreden Zuidwaarts, juist over de engste klove van het dal en voert van de graven der Propheten langs die van Absalon, Josaphat en Zacharias, naar de Oostpoort en den Tempelberg.—

Beschouw nu verder dien langen berg, die van het Noorden naar het Zuiden en aldaar in eene scherp vooruitstekende tong uitloopt. Op dien bergrug ligt Jerusalem. De dalen, die hem begrenzen, heeten, Ilinnom en Cedron, waarin hij naar 't Zuiden en Zuidwesten met de steilte eener muur, naar het Noorden en Noordoosten zachtglooijend neder-daalt.

De vlakte van dien bergschakel, door Jerusalem ingenomen, heeft weder vier bijzondere verhevenheden; met name: Sion, Moria, Akra en Bezetha. Akra en Sion dragen het zuid- en zuidoostelijk, Bezetha en Moria (waarbij nog de aanberg Ophel behoort) het noordoostelijk gedeelte der stad. Middendoor loopt het Thijropoeon, (Dal der JcaasmaJcers), dat aan de zuidelijke helft van Moria nog een ander dal, hetwelk Akra van Sion scheidt, in zich opneemt, vervolgens tusschen Sion en Moria doorloopt en, een weinig verder dan de Bron Siloë en de Bronpoort, in de dalen Hinnom en Cedron uitkomt.

Door deze vier dalen en vier bergen worden de drie hoofdpunten der Heilige stad bepaald; de Sion, die op zich zei ven staat in het Zuiden; de Akra ten Noorden; en Moria met Bezetha ten Oosten, aan het dal Cedron gelegen.

De Moria is de eerste, die onze aandacht trekt; en dit niet alleen omdat hij regt tegen ons over en het digst bij ons ligt, maar inzonderheid wegens het prachtig gebouw, dat op zijn donkere kruin, tusschen het zachte olijvengroen, als eene kroon van leliën, schittert. Dit is de Tempel.

De Tempel! het uitmuntend Heiligdom van den Heilige

der heiligen, tot nu toe de eene ware woonplaats des Aller-hoogsten onder de menschen, het huis en als 't ware de troon van den God des hemels op aarde, en dus daardoor zelf eene voorafbeelding van het eeuwig paradijs. De Tempel! wie zal ons zeggen welk een voorregt hij aan den Moria geeft, wie echter ook niet begrijpen, dat hij den Moria heiligt? Waarlijk, wij zouden dan ook meenen het den Moria aan te zien, dat hij roem draagt op den verheven last dien zijn schedel torscht, dat hij deswege zoo statig oprijst uit het diepe dal Cedron en van de zacht vlietende wateren Siloë's, die aan zijn voet ontspringen, om de glinsterend witte marmersteenen des Heiligdoms, waarmee de Heer hem gekroond heeft, zoo hoog mogelijk te verheffen.

En het is niet te veel gezegd: dat de Heer hem gekroond heeft. Eeeds tot Abraham sprak God:

„ Ga, en neem uwen zoon, uwen e enig en, dien gij lief helt en begeef u naar het land Moria, en offer hem aldaar tol een brandoffer op één der hergen dien ik u wijzen zalquot; 1.)

Het was als een eerste glans van de opgaande zon der heilige prophetiën, welke den top van den Moria bestraalde en hem van ouds als een Berg Gods deed kennen. quot;Weldra zal die zon helderder schijnen in de geschiedenis van David.

Zeventig duizend in Israël zijn gevallen door de hand van den wraakengel des Heeren. David vernedert zich en bidt; de plaag zal ophouden. Eensklaps verschijnt derhalve de Engel Gods aan den rouwmoedigen koning, staande tus-schen hemel en aarde boven den Moria en naast den dorsch-vloer van Ornan, den Jebuseër. De Engel houdt het nog uitgestoken pestzwaard in de hand en heeft het gezigtnaar den Sion gewend. Straks spreekt hij tot David door den mond des propheets; „ Ga en bestijg dien herg, en rigt er

i) Genesis XXII, 2.

22

een altaar op voor den Heer, op den dorschvloer van Oman, den Jebuseer.quot; David gaat, en naauwelijks heeft hij gedaan wat bevolen was, of er daalt een vuur neer uit den hemel boven het brandoffer-altaar, de Engel steekt het zwaard in de scheede, en de pest houdt op. Maar nu spreekt de Koning, naar den wensch ziins harten en dien van God: Bit is het huis Gods, en het altaar voor het brandoffer Israels.quot;

, Mogt desniettemin de hand, die zooveel bloed had vergoten, voor den Heer des vredes geene woning bouwen; zijn zoon en opvolger Salomon zal die heerlijke taak volbrengen. Toegerust met de wijsheid Gods, vervult hij alles volgens het plan en den wil zijns vaders, sticht het Heiligdom, dat beroemd zal worden in alle landen, en rigt het op in Jerusalem op den berg Moria, door den Heer aangewezen, en reeds door David te dien einde toebereid. 1)quot;

Zoo is dus werkelijk deze plek door den Heer verkoren, door Hem zeiven met zijn Heiligdom bekroond, door Hem zeiven tot eene voorafbeeldende plaats der toekomstige goederen gemaakt, en mede daarom met regt geheeten: door God gezien of verkoren, dat is : Moriah.

Maar was dan niet de Sion door God verkoren? In zekeren zin, ja; want aldaar heeft David den troon van Israels koningen, de stedehouders van den Oppersten Koning, opgerigt; daar heeft hij de Arke geplaatst, eer nog de Moria bebouwd was; daar ligt ook thans nog de koninklijke burg en het koninklijke graf van Israëls grootsten koning. Met regt mag dus ook de Sion een Berg des Heeren, een door God uitverkoren berg genoemd worden. Wél moet tij één voorregt, het dragen des heiligen Tempels, aan den Moria, „de dochter Sions,quot; afstaan; maar een berg Gods blijft hij toch. Wordt dè Moria de priesterlijke, hij blijft

1) 1 Paral. XXI, XXII en II Far. II', en II Kon. XXIV,

2 J

de koninklijke berg; is gene de vertegenwoordiger van Gods geestelijke regtsmagt op aarde, de Sion iial liet van Gods tijdelijke regtsmagt zijn. De Sion is het derhalve, waarvan de gausche Heilige Stad haren naam ontleent; naar Sion zien de biddenden op, naar Sion trekken de bedevaartgangers heen, uit Sion redt de Heer zijn volk. Om de onwrikbare ligging zijner rotsen wordt hij een beeld van allen, die op den Heer vertrouwen; wegens zijne hoogte schijnt hij een getrouwe wachter van het Heiligdom des Heeren; en daar hij de Ilooge of Bovenstad zoo fier op zijne kruin ten hemel verheft, blijft hij werkelijk de Koning onder Jerusalems bergen, gelijk de Heer Koning is over zijn volk. De Maria en de Sion, beide zijn door God verkoren.

De Akra en Bbzetha verdienen echter insgelijks onze aandacht. De eerste ligt ten Noorden van den Sion, ten Westen van den Moria, en verheft, hoewel minder hoog dan beiden, in de gedaante eener halve-maan, de Benedenstad naar de wolken. Zijn naam Akra kan hij aan een burg of aan zijne bergspits verschuldigd zijn, 1) want vroeger was hij hooger dan de Tempelberg en door eene. diepe klove daarvan afgescheiden. De bergspits zelve is echter in deze diepte neergestort, door Simon den Machabeër, als ware het om den Tempelberg te verheffen, en dus Gods Heiligdom te hooger te doen uitschitteren. Later zal zijn zuidelijk dal, tusschen den Akra en Sion, hetzelfde lot ondergaan, en dan zal men, gelijk gezegd is, met moeite Jerusalems dalen kunnen wedervinden, en twisten over den grond waarop het eenmaal gelegen heeft. 2)

Naast Akra ligt Bezetha, Noordwaarts van den Tempel-

1, Vgl. 'tSyrisch Hakra, burg.

2) Dit is zoo vaar, dat de hier gevolgde beschrijving thans wederjm bestreden wordt. Zie b. v Iliesz. Theol, Quart. Schrift. 2 H. 1870

berg. Ook deze scliijnfc nog eenigermate het uiterst gedeelte van Jerusalem, de Foor- of Nieuwstad geheeten, 1) in de hoogte te beuren; spoedig toch daalt hij neder en helt zachtjes af naar het dal Cedron of Josaphat.

Twee namen moeten wij hier nog bijvoegen. Vooreerst de gerigtsplaats Golgotha, die zich ginds in het Noordwesten verheft, ofschoon zij toch eigenlijk geen bijzondere heuvel, maar alleen eene Noordwestwaarts uitspringende rots van den Akra is; vervolgens den Ophel, met den Moria als eene vooruitstekende rotswant verbonden. Nu mogen we zeggen, dat wij u een genoegzaam denkbeeld van de heuvelenstad gegeven hebben; daarna u vragen, of er niet met regt wordt gesproken, van opgaan naar Si on, van nederdalen uit Jerusalem; en of er niet met reden gezongen wordt, dat hare grondslagen gelegd zijn op heilige her gen, en de Stad Gods verheven is als de hoorn eens eenhoorns Ie midden van het land ?

Doch werp nu nog eens uwe blikken op de gansche Heilige Stad, om te zien, of gij nu tevens niet iets anders, ik bedoel haar hooge roeping en bestemming voor de verre toekomst, op haar voorhoofd lezen kunt. De propheet wijst u den weg. „In de laatste tijden, zegt hij, zal het Huis des Heeren „bereid worden op de kruin der bergen, en hij zal verheven „worden boven de heuvelen, en tot hem zullen alle volken „zamenslroomen. En vele volken zullen opgaan en zeggen: „komt, en laat ons opklimmen tot den berg des Heeren, „en tot het huis van Jalwhs God. Hij zal ons zijne wegen „leeren; en wij zullen wandelen op zijne paden. Want uk „Sion zal de Wet uitgaan, en het woord des Heeren uit „Jerusalem.quot; 2)

1) Zie Flav. Joi. Bell. Y, 2. Nieuwslad zouovereenkorasn met Beth-c'a.-dasa, en ilaarvan JBezetha.

2) Isaias II, s. 3.

Eeu heerlijk licht gaat over deze voorspelling op, door de beschouwing zelve der ligging van de Heilige Stad. Beproef het en aanschouw haar nogmaals, in al de glorie, welke zij ten toon spreidt op de laatste heuvelen van den ouden stam Benjamin? Van de eene zijde wordt zij beschermd door haar sterke burgten op den Sion en Moria; van den anderen kant versierd en geheiligd door den eenigen Tempel van den levenden God. Hier verheffen hare heuvels, als reuzen, hunne met koepels en torens beladen schouders en kruinen naaide wolken; ginds schieten ze, met de steilte van muren, ter diepte van twee honderd voet, in de dalen Gihon en Cedron neder.

Daar vertoont zij haar prachtige gebouwen, zoo als het paleis van Herodes op den Sion, en de trotsche bogenbrug tusschen dezen en den Moria; elders hare hechte en dubbele ringmuren met hun in en uitspringende w^:anden, hun tandvormige borstweringen en allerlei vestingtorens, als 't ware om de Heilige en Bevoorregte des Heeren van alle zijde te versterken en tegen hare vijanden te beschermen. Wat leert en herinnert u dit alles? Wat anders, dan het woord des ge wij den zangers; Loof, Jerusalem, den Heer: Loof uwen God, o Sion!

Want Hij heeft de sloten uwer poorten versterkt,

En uwe kinderen in u gezegend 1) ?

Wat anders, dan de van ouds uitgesproken waarheid: dat de Heer de poorten van Sion lief had boven al de woonten-ten van Jakob 2); dat ,/Israëls God zijn eigendom heeft opgebouwd, gelijk de hoogten, en even als de aarde, die Hij grondvestte voor eeuwigquot; 3) ?

En waarom voor eeuwig? Omdat er een Nieuw Jerusa-

1) I's 147, 13 2) Ps 8fi, 2. 3) Ps 77, 69.

26

lem komen zal, door dit eerste voorafgebeeld; een Nieuw Sion, insgelijks op eene rots gebouwd, veel meer door den Heer gezegend, geheel bij uitstek door den oppersten Koning boven alle anderen uitverkoren; maar dat eeuwig blijven zal. Vervaarlijke magten zullen ook daartegen strijden, ja; maar zij zullen niets vermogen. Trotsche hoofden zullen zich ook daartegen verheffen; doch zij zullen tegen de rots verbrijzeld worden.

Die waarheid zal echter nog meer uitkomen, zoo gij nu nog in 'tbijzonder op den Moria acht geeft en opmerkt, hoe ook nu reeds, in 't Oude Verbond, geheel Jerusalem daarmede zamenhangt, even als geheel Israël derwaarts zamen-stroomt.

De Akra, zoo als gezegd is, heeft sedert eeuwen zijn fiere kruin voor den Moria gebogen, de Swn is er door eene prachtige brug mede verbonden, de voorberg Ophel verdedigt hem met zijnen burgt; Bezetha met de Nieuwstad is er bijkans niet van gescheiden; de Cedron en Tijropoeon-dalen schijnen hem zacht te omarmen; de zachtvloeijende Siloë verfrischt zijne voeten; de Olijfberg eindelijk, een tweede Thabor in de plannen des Heeren, ziet dag en nacht, als in stille bewondering, op den Moria neder, en benijdt zijn voorregt van het Heilige der heiligen te dragen. Zoo waar is het, dat de Moria, als de voorafbeelding, zoo waar, dat de Kerk van Jesus, als de werkelijkheid zelve, het middelpunt van alles moest worden; wat de oude Sion bezat, heeft Moria verkregen; wat de Moria werd, zal het Nieuw Sion worden.

En als het dit eens geworden is? O dan zal het zijn, wat de propheet voorspeld heeft, dat alle volken opgaan naar den Berg des Heeren, en tot het huis van Jakobs God. Dan zal men zingen van het Nieuw Jerusalem, en met meer regt dan van het Oude: „Waarlijk, dit is de Stad Gods en zijner

27

glorie! Heerlijke dingen zijn van u gezegd, o Stad Gods.quot; 1) Christelijke lezers! houden ook wij dan van nu af het beeld van dit Jerusalem zoo klaar mogelijk voor den geest; trachten wij, gelijk Israël, zelfs aan Babels stroomen, dit Sion te herdenken; laten ook wij dikwerf, maar inzonderheid voor de overweging deslijdens van onzen Koning en onzen God, Jeru-salems bergen en Jerusalems dalen met onze tranen besproei-jen; eindelijk, juichen ook wij zoo als Israël en roepen wij van harte met het oog op het aardsch en het hemelsch Jerusalem beide:

„Dat ik mijn regterhand vergete.

Zoo ik u, Jerusalem! vergeet!

Dat mijne tong aan mijn verhemelt' kleve.

Zoo 'k uwer niet gedenk.

Zoo ^Jk u niet stel ten toppunt mijner blijdschap,

O Gods Jerusalem! 2)

li Ps. 8C. 2) Ps. J3G.

Tweede Koofüstux,

G E T H S E M A K E.

De weinige maar zinrijke trekken, waarmede de H Lucas de handelwijze van Jesus in zijne laatste levensdagen geschetst heeft, hebben wij reeds medegedeeld. „Bes daags, zeide hij, onder mes Jesus het volk in den Tempel; maar des nachts vernachtte Hij op den lerg, de Olijfberg genaamd.quot; 1)

Wij zien er uit, hoe de goddelijke Leeraar in zijne laatste levensuren alles gedaan heeft wat de liefde doen kon. Zij kon Hem immers, om zoo te spreken, zijn ijver doen verdubbelen voor de weinige oogenblikken, die Hem op aarde nog restten. Zij vermogt Hem aan te sporen zijne predikuren te vermenigvuldigen, zijne goddelijke lessen op nieuw aan te dringen, zijne voorspellingen en bedreigingen nogmaals te herhalen, al wat Hij tot nu toe gedaan en geleerd had nog krachtiger en doordringender, zoowel aan zijn Twaaltal als aan het gansche volk, voor te houden en in te scherpen. Zij kon Hein nopen, diezelfde heilige leer, te gelijk met zijne zending en zijne volmagt,. door eene nieuwe reeks van betoogen te staven, door een nieuw tal van wonderen te bevestigen. Zij kon Hem eindelijk dringen, ja pramen, gelijk Hij zelf het heeft uitgedrukt, de laatste krachten van zijn minnend

1) Luc. XXI, 37.

29

Hart te beproeven, om tocli eindelijk te zegevieren over de radelooze hardnekkigheid van zijn onverstandig volk. Dit alles kon zij doen; en zij heeft het gedaan, Jesus' brandende en onbegrensde liefde. Maar wat kan zij dan ook meer, of wat treft'enders, zij zelve, die hemelsche, goddelijke liefde, tenzij misschien, voor diezelfde ondankbaren, nog bidden, lijden, en sterven?

Ook dit zal zij doen; en de ure om het uit te voeren is ook nu gekomen. Hij zal sterven; maar eer Hij sterft wil Hij lijden; eer Hij lijdt zal Hij bidden; en te zamen, met dat lijden en met dat gebed, zal Hij zijn werk, zijne tranen en zijn zweet opofferen aan God, en wil Hij van rust niet meer weten noeli des daags noch des nachts.

Dit is het wat de H. Schrijver in weinige woorden heeft willen aanduiden; en hierin zelf ligt ook de reden die ons op nieuw noopt den Olijfberg te beklimmen. Verplaatsen wij ons echter nu niet alleen in het jaar, maar ook op den dag zeiven, waarop de gebeurtenissen plaats vinden, en derhalve op Zondag, den XII^dequot; Maart, den X¹¹™ derjood-sche maand Nisan van het jaar der wereld 4012, en het 782quot;^te na Romers stichting.

De plegtigheden van het dagelijksch avondoffer zijn sinds een geruimen tijd voltrokken; de Priesters en Levieten hebben den Tempel verlaten; terwijl het volk van den Moria is afgestroomd, en allengs, zoowel in als rondom Jerusalem, eene plegtige stilte heerscht. Luisteren wij aandachtig, dan meenen wij nog wel iets te vernemen; maar het is slechts het suisen der avondkoelte in de palmboomen van Bethanië en de vijgeboomen van Bethphage, die in onze nabijheid op den Olijfberg ruischen. Hoe liefelijk is echter dit ge-ruisch in den stillen avond, terwijl de eerste sterren aan den hemel vonkelen, en hoe spoedig brengt het ons op de ge-

30

dachte aan de jubeltoonen van dezen ochtend, waarvan dit blijde gesuis werkelijk een liefelijke nagalm schijnt. Maar ach! hoezeer zouden wij ons bedriegen, indien wij het werkelijk daarvoor hielden, en hoe weinig zouden wij bekend zijn met den volslagen ommekeer, welke op éénen dag in Sion heeft plaats gehad!

Dezen morgen, ja, weerklonken de blijde Hosanna's en Alleluja's op des Olijfbergs kruin; dezen avond mogen wij daaraan niet eens meer denken. Dezen ochtend kwam geheel Israël zijnen Heer en Koning al jubelend te gemoet; thans wordt er niet één man gevonden, die Hem in zijne woning durft opnemen. Dezen morgen zong de gansche schaar het blijde lied des Messias: „Hosanna! Baüds zoon: gezegend die daar komt in den Naam des Heerenquot;! 1) nu is er niemand meer, die zijn naam durft noemen, die Hem uitnoodigt ter ruste, die er voor uitkomt zijn vriend of leerling te zijn. Beklagenswaardig volk, hoe diep zijt gij gevallen, hoe ondankbaar jegens den grootsten en heiligsten aller weldoeners geworden!

Ach! waarheen zal dan nu onze dierbare Jesus zijne schreden wenden; bij wien zal Hij zijn intrek nemen, nu vooral, nu Hij zich niet verre meer van Jerusalem mag verwijderen, zijn Golgotha niet mag ontvlugten? Vreezen wij niet! Bethanië bestaat nog; Martha en Maria leven er nog met Lazarus, hun broeder, en bij zulke vrienden komt de standvas-tigste aller getrouwen nooit te vergeefs. Hierbij komt, dat Jesus, door aldaar te vernachten, telken avond als de Tempeldeuren gesloten worden, de drie kwartier uurs, die dat vlek van de stad ligt, gemakkelijk kan afleggen en 's morgens weêr vroegtijdig in den Tempel aanwezig zijn om het volk te onder-

l) Ps. 117.

31

rigten; hierbij, dat de bevoorregte plek van den biddenden Jesus, het eenzaam Gethsemane, aan den weg ligt, die derwaarts leidt; hierbij eindelijk, dat de getrouwste van Jesus' vrienden ook dezen laatsten zegen van den getrouwsten aller vrienden verwachten mogten. Naar Bethanië zal Jesus dus afdalen; düar rusten; Bethanië is de geschikste plaats, Bethanië de gelukkige, die Jesus voor de laatste nachten zijns levens eene rustplaats mag schenken.

Yestigen wij derhalve, van de hoogte des Olijfbergs, onze blikken naar Jerusalem, dan zien we ginds, aan de oostelijke helling van den Moria, den vermoeiden Leeraar, te midden der Twaalve, naar beneden komen. Het diepe dal ingaan en tegenover Bethesda's vijver en de oude Schaapspoort, de kleine brug van den Cedron over te treden, is het werk van weinige oogenblikken. Daarna beginnen zij de westelijke helling des Olijfbergs te beklimmen, om tusschen den middelsten en zuidelijken top henen, naar Bethanië af te dalen. Soms is de gewijde schaar, vooral in de vallei, eenige oogenblikken voor ons onzigtbaar; het komt door de palm- en vooral olijf hoornen, die hier allerwege aan de boorden des Cedrons en den voet des Olijvenheuvels verspreid staan. Aan deze laatsten is zelfs de berg zijnen naam verschuldigd; hij heet Olijfberg wegens de talrijke Olijfboomen, die hem versieren. Doch er is meer ter onzer onderrigting in dezen naam opgesloten, dat wij, althans in het voorbijgaan, wel mogen aanstippen.

De Olijfboom, zegt men, heeft overal iets eigenaardigs; in dit oord, het somberst en indrukwekkendst dal ter wereld) schijnt hij echter vooral op eene beteekenisvolle plaats te zijn. De berg zelf zoo als we zeiden, dankt hem zijn naam, en de gansche streek, aan deze zijde des Cedrons, waar de lusttuinen der Jerusalemmers verspreid liggen, heeft zekerlijk aan deze boomen haar schilderachtig aanzien te danken.

32

Van zijne gedaante behoeven wij niet te spreken, noch te zeggen, lioe hij een dertig voet hoog zijne graauwe, gladde schors verheft en bijna op die gansche lengte zijne wijd uitgebreide takken uitschiet, terwijl tusschen de spitse, blinkende en altoos groene bladen de frische, als in witte bundeltjes opgehangen bloemen prijken en hier en daar eene groene, roode of reeds donkere pruimvormige vrucht u toelacht. Dit alles toch heeft te weinig waarde bij den naam, den zin en de beeldspraak vergeleken, welke deze boom in de heilige geschiedenis verkregen heeft.

Herinner u het heerlijk land, door de H. Schrift zelve _veeu land van olierijke olijvenquot; geheeten, en door den Heer aan zijn volk geschonken als eene voorafbeelding des hemels. Bedenk hoe Jesus zelf de ware Olijfboom genoemd is, op welken wij allen, natuurlijke, wilde olijfboomen, zullen wij vrucht dragen, ingeënt moeten worden. Volg eindelijk dien goddelijken Meester, als Hij zijn kaatsten strijd bij den Olijfberg begint, om dien weldra op des Olijfbergs top te voleindigen, als Hij daar een bloedig zweet begint te storten, om weldra van daar op te zweven, uit het aardsch naar het hemelsch Jerusalem. Wat Ezechiël zien mogt, wordt dan schooner gezien: ,/de Heerlijkheid Gods, opklimmende uit het midden der stad, en staande op den berg, die ten Oosten van de stad is, den Olijfberg.quot; 1) En wat Zacharias aanschouwde zullen ook wij dan zien: ^den Heer, die strijden zal tegen de volken, en wiens voeten staan op den Olijfberg, die voor Jerusalem ligt, tegen het Oosten.quot; 2) Meer is niet noodig, om het zinrijke der beteekenis van de Olijfboschjes te dezer plaatse in te zien; meer niet, om te mogen zeggen, dat zij waarlijk, met hunne bleekgroene bladeren, zilveren bloesems en purperen vruchten, als een sierlijken

1) Ez. XI, 23. 2) Zach. 14, 3, 4.

33

krans vormen, door den Heer van Israël, voor deze aanstaande Hemelpoort nedergelegd.

De Olijfberg eene Poort des hemels! dit is het werkelijk wat hij weldra worden zal. Maar ach! door hoeveel donkere dalen der schaduwe des doods, over hoeveel rotsige wegen van het dal des gerigts, zal de Heer Jesus eerst nog moeten henen gaan, eer Hij die zalige poorte der glorie geopend hebben en geopend zien mag!

Zie, hoe Hij ginds enrstig gestemd te midden zijner Twaalve in het dal weer te voorschijn komt. Hij heeft den weg van Bethanië verlaten, om voor een oogenblik zijwaarts en langs den linkeroever des Cedrons voort te gaan. Ongetwijfeld rigten zij den voet naar het eenzaam landgoed, dat daar vóór hen ligt, en willen zij eene wijl gaan bidden in den stillen Olijventuin, die dit landgoed omgeeft. Het is Gethsemane.

Gethsemane! al wederom welk een naam, en welk eene waarlijk bevoorregte plaats, in het oog van den nadenkenden Christen! Welkeen naam! daar hij immers Olijf pers betee-kent, en aldus de plek aanwijst op aarde, waar de God des hemels begint ,/de wijnpers alleen te treden,quot; als de ware olijf gepraamd en geperst te worden in de pers des lijdens en der liefde. Welk eene plaats! als een dal van tranen in het dal des oordeels, als de voorhof des lijdens aan den voet des Thabors, als hat paradijs van smarten voor den tweeden Adam, waarheen van nu af alle harten moeten uitgaan, die met Israëls Koning het eeuwig Eden willen veroveren!

Zalig Gethsemane! wie zou uw voorregt kunnen schetsen? Uit een tuin kwam eenmaal de schuld en de dood; uit een tuin zal nu ook de verzoening en het leven komen 1); en gij zijt die bevoorregte op aarde! In Edens lusthof is l) Offic. liccl. de Orat. Dni.

34

Adam gevallen; in u zal hij, in Jesus, weder opstaan. In Adams tuin was de mensch afgeweken van God, in u zal hij aanvangen tot God terug te keeren. In het Paradijs van vreugde heeft hij de poort des hemels voor zich gesloten; in dit Paradijs der smarten wordt hem de sleutel van het eeuwig Eden weergegeven. In waarheid; die verzoening en dat leven moeten nog gekocht worden voor goddelijke tranen, ja, voor een goddelijk zweet en bloed; maar geschieden zal het en wij gaan het weldra zien, als wij den goddelijken Adam zullen gevolgd zijn op zijn zegetogten, tot aan gindschen derden tuin, welke Hem wacht aan den boezem van Golgotha! —

De naam, dien we daar verklaard hebben, wordt overigens niet te vergeefs zoo begrepen. Gelijk de gansche heuvel naar het hier heerschend plantsoen, zoo moet ook dit landgoed naar een daarmede zamenhangend gebruik genoemd zijn. Tot het persen der olijven bezigde men immers niet alleen eigenlijke olijfpersen, en molens, maar ook hakken of kuipen, 1) waarin de sappige vrucht des olijfbooms even als die des wijnstoks werd geplet of getreden. Ook te dezer plaatse zal dus zulk eene Olijftak oi—perslcuip gestaan hebben. Eu zoo zal dan daarnaar zoowel dit landgoed, (juist tusschen den Cedron en den Olijfberg, op vrij goeden grond en te midden der olijfvelden gelegen), alsmede diens tuin en omgeving den naam Gethsemane dat is: olijf pers, ontvangen hebben. Zoo ja; dan was ook zij de geschikste plaats voor den aanvang des lijdens; dan moest zij de plek wezen, voor den Olijf, onzen beminnelijken Jesus, op wien wij allen, wilde struiken, gelijk Paulus leert, door kerving en insnijding geënt moesten worden.

1) Torcular in 't Hebr. Gath.

35

De tweede reden, die wij straks aanstipten, is echter van nog¹ grooter belang. Aan allen, die bidden willen, had Jesus voortdurend de eenzaamheid aanbevolen; bad Hij zelf, dan gaf Hij ook daarvan het voorbeeld. Daarom verwijderde Hij zich vaak van de schare, om in eenzaamheid te bidden; deswege verliet Hij niet zelden zijne getronwste discipelen, de Apostelen zeiven, om zich met den Vader, die in hemelen is, te onderhouden. Nu eens vinden wij Hem, zelfs veertig dagen lang, „met de dieren,quot; gelijk een Evangelist dit heeft uitgedrukt, 1) in de barre woestijn; dan eens op andere stille plaatsen, 2) meermalen, en dit met voorliefde, op een hoogen afgezonderden berg, om er lang, zelfs tot den morsen toe, te vernachten, en te volharden in het gebed tot God. 3)

In de omstreken van Jerusalem handelde Jesus niet anders; doch aldaar schijnt het eenzaam Gethsemane de bevoorregte plek voor dit „offer der lippenquot; van den Zoon Gods geweest te zijn. Yroeger reeds als Hij uit Nephtali^s en Zabulon's grensstreken, welke bij voorkeur het tooneel van de prediking en de wonderen des Messias wezen moesten, 4) naar Jerusalem opging om een feest te vieren, plagt Hij de stille tuinen Gethsemane's tot zijne bedeplaats uit te kiezen. 5) In de laatste dagen zijns levens schenkt Hij hun dezelfde gunst. Eiken avond keert Hij dus derwaarts weder; eiken avond bidt Hij er op nieuw, en maakt alzoo deze plek heiliger en heiliger, als wilde Hij haar tevens op die wijze zegenen en inwijden voor hare werkelijk hooge en heilige bestemming. Hoe heilig en verheven toch deze bestemming hee-ten moet, wie weet het niet? Zij immers is het, de gelukkige plek, welke alleen, onder al het aardsche getuige

1) Marc. I. 2) Luc^- V, 16, I\, 18, 2, 3) Luc. VI, 12 4). Mattb,.

IV. 5) Jo. 8. 1.

36

mag worden van den doodstrijd des Godmensclien. Zij, die besproeid zal worden met zijn doodzweet en bloed. Zij, die Hem zal zien ,/alleen staan,quot; verlaten, verraden, met boeijen gekluisterd, om van daar te worden wegesleurd naar het schandhout des kruises. Zij,- in één woord, dat wij straks reeds gebezigd hebben,- bestemd om het Paradijs der smarten te worden voor den tweeden Adam, wiens tegenbeeld wederom het eeuwig Paradijs onzes Gods zal zijn.

Gewis! Gij moogt wel treuren, bevoorregte tuin ! maar gij moet ook juichen! De gebeden, die gij gaat hooren; de tranen, die gij zult opvangen; het zweet, dat u zal be-sproeijen; het bloed, dat ge zult drinken; dat alles wordt niet te vergeefs gestort. Neen, o neen! Tie gebeden worden aanhoord, die tranen gewogen, die zwe,etdmppelen geteld; en dat bloed, — o, dat heilig en aanbiddelijk bloed van uwen Heer en God, het zal luider en beter spreken dan het bloed van Abel, anders krachtig dan dat van stieren en bokken, anders heilig dan al dat offerbloed dat ginds nedervloeit van den Moria! Gij zelf, gezegende histtuin, zult er getuige van wezen. Eerst, ja, zult ge nog list zien en snoodheid, dwaasheid en verraad, en aldus opvoeren naar Golgotha; maar ook weldra ziet gij zegen en geluk, zegepraal en glorie, en wijst ons dan opwaarts langs den Olijfberg ten hemel.

Dan, het is dienstig dat wij ons thans voor eenige oogen-blikken aan de zijde van onzen goddelijken Leeraar begeven. Ginds, onder het digte lommer van het in 't maanlicht glinsterend olijvengroen, ligt Hij nu, van de Twaalve omringd, op den grond neergeknield. Den ganschen dag heeft Hij in den Tempel gepredikt; thans, in plaats van te rusten, waakt Hij en bidt. Welk een voorbeeld!

Wat onze goedertieren Meester ons leeren wil, is dan

ook ligt te begrijpen. De groote strijd nadert; de ure, die Hij steeds met voorliefde de zijne noemde, is nabij; de wreedste filler smarten, slechts eindigend met den dood en wel den dood des kruises, wachten Hem; Hij moet dus waken. Hierbij komt, dat zelfs één der Twaalve, die daar met Hem zijn. Hem verraden, dat Petrus, de eerste onder allen. Hem verloochenen, dat allen, zonder uitzondering, als de tarwe gezift door Satan, Hem zullen verlaten en verstrooid worden als eene weêrlooze kudde; Hij moet dus hidden. En ware dit alles ! Maar ach! zijn bevoorregt Israël, dat Hij lief had als den appel van zijn oog, zijn heilig uitverkoren en hoogst bevoorregt volk zal zich gaan pligtig maken aan de laatste zonde, aan Godsmoord, en zich aldus het vreesbarend vonnis der verwerping voor altoos op den hals halen. En daarna? o beminnelijke Jesus! dit was wel het bitterste des kelks! hoevelen zullen ook dan nog komen, gelijk er ook reeds geweest zijn, die de oneer en smaad, door de eerste kruisiging den Yader aangedaan, nog immer, nog voortdurend zullen ' vernieuwen door hunne zonden, en aldus den Olijftak des vredes, door L^T op aarde gebragt, in eene tuchtroede veranderen.

Mogt Jesus_; moest Jesus, die dit alles wist, dan nu niet waken en bidden ? Had hii zich niet voor te bereiden voor den strijd, gelijk Hij dit aan ons geleerd had? Moest Hij niet zorgen voor de zijnen, die in de wereld bleven; niet zorgen' ook voor ons, die nog komen moesten, niet keeren wat nog gekeerd kon worden?

O! voorzeker, het is juist nu de ure van nachtwake en gebed. Nu moet Jesus zuchten, nu smeeken, al ware het ook bloot voor ons en ons ten voorbeeld, opdat wij niet vóór den strijd zouden slapen en vergaan. Doch ook voor zich zeiven mag Hij bidden. Immers, op de ure des kamps volgt de ure der

38

glorie; eu die glorie, welke Hij als God ^van den Vader heeft reeds vóór den aanvang der wereld/' die glorie vraagt Hij thans insgelijks voor zijne heilige Menschheid, welke die zal koopen voor haar zweet, hare tranen en haar bloed.

Hetgeen wij te leeren hebben, is dan ook duidelijk hier aangeduid en niets anders, dan, met J esus, te waken en te bidden.

„Jesus, zoo leerden ook van ouds de H. H. Vaderen, yJesus gaat naar den berg en bidt, om ons te toonen, hoe „wij des nachts, ten tijde der rast, met God moeten spreuken, en overdag aan het heil der naasten moeten werken; „hoe wij des nachts als 't ware de schatten te vergaderen, „des daags het verzamelde te verspreiden hebben.quot; 1) Ja, „onze goddelijke leeraar vernacht op den berg, zoowel om „zich van het gewoel en gejoel der stad te verwijderen, „als om ons eene goede wijze van bidden te leeren. 2) _vWat „Hij ons derhalve door zijne woorden geleerd heeft, dat „bevestigt Hij thans door zijn voorbeeld. Thans immers, „nu de ure des lijdens op handen is, verdubbelt Hij zijn ijver „om te onderwijzen, te wakenen te bidden; terwijl Hij hen, „voor wie Hij gaat lijden, door zijne prediking tot geloof op-„wekt, of door zijne gebeden aan den Vader aanbeveelt.quot; 3) Ziedaar den goeden Herder, die zorgt voor zijne schapen! Dat Hij overigens, ook in deze eerste nachten, zijne Apostelen tot waken en bidden zal hebben aangespoord, dit lijdt geen twijfel. Of zij het gedaan hebben? dit weten wij niet; maar wél, dat zij het moesten doen; maar wél dat ook wij het moeten, om immer den biddenden Jesus na te volgen, en met Hem ons voor te bereiden tot den strijd.

De ijverige Meester heeft intusschen zijn gebed geëindigd. Hij heeft nogmaals zijn leven, zijn lijden, zijnen dood aan den Vader, die in den hemel is, opgeofferd. Hij heeft i) Theophilactus 2) Titus Bostrensis 3) Ven. Beda.

39

de zijnen, vooral zijne leerlingen, met name Petrus, den Yader aanbevolen. Ook voor ons heeft Hij gebeden, zoo als Hij later getuigen zal, voor allen, die eenmaal in Hem gelooven zullen. ^Vertroost en bemoedigd staat Hij dus op; na het werk en het gebed mag Hij zich nu, ook wederom ons ten voorbeeld, eenige rust vergunnen; Hij slaat dus met de Twaalve het verlaten pad weder in, en zoekt, na Jerusalem en Gethsemane verlaten te hebben, al wederom zijn geliefkoosd Bethanië op.

't Is waar, de laatste stralen der zon zijn sedert lang van de hoogste toppen des Olijf bergs verdwenen, en vooral in Cedrons diepten heeft het daglicht lang opgehouden; maar de bijna volle maan staat vrij hoog aan den hemel en werpt haar bleeke stralen, rondom den Olijfberg heen, op het glinsterend olijvengroen en de witte kalkrotsen eigenaardig teruggekaatst. Bij dit licht kunnen wij de gewijde groep nog immer volgen, en zien; hoe zij langzaam de westelijke helling des Olijfbergs beklimmen, langs de zuidelijke glooijing over zijne naakte kruinen heen gaan, en weldra, in minder dan een half uur, achter de palm- en vijgenboschjes van Bethanië en Bethphage, verdwijnen. In welk huis zij hunnen intrek nemen, kunnen wij niet duidelijk onderscheiden. Het is echter, naar allen schijn, de woning vanJesus' vrienden, Martha, Maria en Lazarus, 1) of die van Simon den Melaatsche 2) waar Jesus onlangs ter maaltijd genoo-digd en door dezelfde heilige vrouwen gediend is geworden.

1) H. Hieron. in Mt • 7, 17.

2) Mt. XXVI, 6. Simon heet zeker niet de melaatsrfie, omdat hij nu nog melaafsch was, ook wel niet deswege, dat die naam reeds door zijne voorouders zou gedragen zijn (waarover Z. Schegg in Mt. bl 335) Te dezer plaatse is ook geen spraak van een ^leprosenhause Simonsquot; (Sepp. Ill, H. 27). Simon kon echter dien naam dragen, omdat hij door Jesus van eene melaatschheid genezen was. Zij, die op de vraag; Hoe heette Lazarus? antwoorden: Simon, de Melaatsche, alsof Lazarus ook de melaatsche beteekent, hebben hunne stelling niet bewezen.

40

Gelukkig Bethanië, dat alzoo de rustplaats worden mogt van den verstoeten Godmensch; een Tempel, waardiger dan die gindsche van Jerusalem, waarin God zóó niet woonde; de Arke, waarin de goddelijke vrededuif kwam rusten, om geheel de wereld van een waarachtigen zondevloed te redden. O mogten wij allen uw voorbeeld volgen, en even als gij onzen goddelijken Heiland en Leeraar, met alle innigheid verwachten, ontvangen en herbergen!

De rust van zulk een Leeraar km echter niet lang van duur zijn. Zoodra de eerste zonnestralen, over de gouden toppen des Olijfbergs, op de glinsterende marmersteenen des Tempels weerspiegelen, kondigt de tempelwacht, van de hoogte des heiligdoms, met den kreet: „de eerste morgenstralen schiteren,quot; den tijd des morgenoffers aan; maar tot dan toe zelfs kan den Heer in zijn brandenden ijver niet wachten. Dan reeds heeft Hij, van de Twaalve gevolgd, den Olijfberg weer beklommen; dan reeds staat Hij, omringd van de scharen, weêr te midden des Heiligdoms; dan reeds predikt Hij daar op nieuw, en toont werkelijk dat „de ijver voor Gods huis Hem verteert,quot; en hoe het waarheid is, wat de Evangelist ons mededeelt: „des daags pleegt Jesus te leeren in den ^Tempel; des avonds verlaat hij de stad; maar des ochtends, „als Hij zeer vroeg naar denTempel is wedergekeerd, stroomt _#het volk (nu bij duizenden om het Paaschfeest te vieren „ naar Jerusalem opgekomen) weêr tot Hem,quot; en hangt aan zijne lippen om zijne wonderen te zien, zijne lessen te hooren, en gevoed te worden door zijne goddelijke leer. Gelukkig volk! gij, die nog luistert naar de lessen van uwen goddelijken Leeraar! Mogten ook wij uwen ijver navolgen, in het luisteren naar Jesus!

^XKDE ^OOFDSTUX.

BETH AK IE.

Reeds des Zondags, den eersten dag, dat Jesus in den Tempel leeraarde en er dan blinden, dan kreupelen de gezondheid wedergaf., werd Hij niet slechts door liet volk, maar ook door de kinderen toegejuicht en begroet met den zegekreet: „Hosanna, den Zoon van David!quot; De afgunstige Overpries-ters en Schriftgeleerden konden zooveel niet dulden. Zij begaven zich dus tot Jesus en vroegen Hem al spottende: „Hoort gij niet wat zij zeggendquot;

„Voorzeker, — antwoordt dc goede Leeraar; — maar hebt gij dan nooit gelezen wat er geschreven staat: „JJit den mond der hinderen en zuigelingen hebt gij u lof bereid?quot; En hen verlatende, vaart de H. Mattheus voort, —ging Hij ■uit, buiten de stad, naar Bethanïé en bleef aldaar.quot; 1)

Ziedaar wel de eerste oorzaak en aanleiding, welke Jesus de stad doet verlaten, duidelijk aangegeven. In de zaak zelve ligt echter veel meer, dan wij aanvankelijk vermoeden zouden. „Jesus, zegt de H. Hieronijmus, beeldde door dezen uittogt de roeping der Heidenen af, daar Hij immers in Israël zelf niet blijven kon. Hij vernachtte dus bij Lazarus en zijne zusters, en gaf ons tevens daardoor te verstaan hoe arm Hij was en hoe weinig Hij ook iemand gevleid had; dewijl Hij zelfs in die groote en rijke stad niet een enkelen gastvriend, niet een enkel nachtverblijf vinden kon.quot; 2)

1) 311 XXI, 17. Tolgg. 2) In Mt. 21, 57. 3

42

Lt Jesus, waar liet de ee, *.

openlijk voor uitkwam, weten wy genoeg; dat H j zelfs den riiken en geleerden, zoo noodig, de strenge lessen der onwrikbare wakheid voorhield, is eveneens bekend. Maar zoo

iemand dan wisten dit toen ter tijde de Phanseen Sclm g

leerden en Overpriesters, die evenzeer door nijd verbl a door hoovaardiglieid voor de waarheid doof waren geworden Aan Cn en kunne booze bedrijvigheid ligt ook de

Hem ¹⁶ .^ma-

rn;quot;jk' „Wj w onder de ^ en deinen hebben Hem niet opgenomen! _deoimad_enkende Joden

,_m „....en ^ot^equot; S

f¹quot;^ien °°S⁶°'™rt I» Jesus te .erstoote., Woote. quot;• r nS Kedde., en d,.kke. »j ^lven het »egel op het

^Z1J . _hpsluit dunner aanstaande verwerping.

gereed ^ _{dat Jesus} zoo gedurig de H. stad

²¹³¹¹ ' • t vóór den tijd door zijne vijanden gevangen verlaat, om me _{iiamers sedert lang d}e last gegeven

te worden 1), 3 ^ _{en de} Heer ook vroeger de

is, om ^{JesuS 0p}p. _iseë° _door de vlugt plagt te ontwijken;

hinderlagen der , ^ _{t d}e goede Meester, althans

,_{t aij}„ tfx-pel .i^ we-

ir drt:X —.wi» ^{3)i eme}quot;

f ----, ,_{w 2l} jo XI, 56. 3 Theophylactus.

Chrysostomus. -2) '

43

ander moge waar zijn, maar in elk geval blijkt duidelijk, dat bovendien in de plotselinge en dagelijks vernieuwde verwijdering van Jesus uit de H. Stad een levend en vrees-barend beeld van hare aanstaande verwerping ligt uitgedrukt. De geschiedenis van den gevloekten vijgeboom werpt een nieuw licht op dat eerste beeld, en de letterlijke voorspelling, in dezelfde dagen er bijgevoegd, heeft er de laatste kleuren op gelegd.

Doch er is meer. Jerusalem is de hoofdstad des rijks; het is de stad des Tempels, de woonplaats des Heeren, en daardoor als 't ware de vertegenwoordigster der gansche natie, met betrekking tot haar eenigen Koning.

Daar woont derhalve de Hoogepriester Gods; daar zetelt het hoogste geregtshof; derwaarts gaan al de stammen op, om in het ware geloof bevestigd te blijven; ddar is het dus dat de zaak eens propheets, en vooral de vraag naar de echtheid zijner zending steeds behandeld en beslist moet worden. Om die reden wordt er gezegd, dat Jerusalem de stad is welke de propheten doodt, en dat er huiten Jerusalem geen propheet kan ter dood gelragt worden. 1) Om die reden is zij het nu ook, die in aller naam de zaak des Messias te beoordeelen hebben zal; zij, die Hem zal ontvangen of niet; zij, die bij gevolg, wederom als vertegenwoordigster van allen, of door den ontvangen Godmensch opgenomen, of door den verstooten Messias op hare beurt verstooten en verworpen zal worden. Wordt voor haar Hoogen Raad de Propheet der Propheten naar behooren erkend, heil dan over Israël. quot;Wordt echter die God des verbonds, nu zelf als Propheet verschenen, versmaad en verworpen, wee dan dit volk!

Helaas! wij hebben het ergste te verwachten, Eu het 1) Inc. 13, 33.

44

was gisteren niet de eerste maal, dat aan deze ondankbare en ongetrouwe stad die rampzaligste uitkomst voorgehouden werd. Van ouds was het voorspeld, dat niet Jerusalem, de Heilige en Stad Gods, maar wél het arm en nederig Galilea was uitverkoren, om het meer eigenlijk tooneel van de wonderen en prediking des Messias te zijn. 1) Naar Jerusalem mogt Hij opgaan, om een of ander feest te vieren; wonen bleef Hij er niet. Te Jerusalem mogt Hij lijden, en sterven; er vertoeven en rust genieten mogt Hij niet. Ja dan zelfs, wanneer Hij soms voor ettelijke dagen uit Galilea overkwam, om aan de hoofdstad zelve de zalige tijding te verkondigen, plagt Hij daar niets anders in te oogsten dan afgunst en versmading. Naauwelijks opent Hij er den mond, of nijdige Phariseën blikken Hem gramstorig aan. Wat hij leert wordt niet aangehoord, zijne daden worden gegispt, zijne voorspellingen bespot, en zijne wonderen? o, aan den duivel zei ven, ja aan den vorst der duivelen toegeschreven.

Kon hij dan nog meer doen, dan Hij voor u gedaan heeft, o onverstandig volk? Hij heeft u bezocht; en gij hebt Heta niet onvangen. Hij heeft over u geweend; gij bespot zijne tranen. Hij heeft u dikwijls, o hoe dikwijls, willen vergaderen, gelijk de hen hare kiekens onder de vleugelen verzamelt, en gij hebt niet gewild. Wat kon Hij nog verder doen, tenzij alleen dat zelf wat Hij nu doet, u eiken avond verlaten, u eiken avond herinneren uwe verregaande dwaasheid, en u aldus waarschuwen tot op de laatste ure zijns levens nopens uwen aanstaanden ondergang. Ach! of ge 't nu nog erkendet, en den olijftak aannaamt, dien Hij u eiken morgen op nieuw komt brengen.

Maar helaas! „Jerusalem, dat de propheten doodt en stee-

1) Math IV. 14 Volg. Is. 'X, 4.

45

nigt die tot haar gezonden worden,quot; is ook ditmaal doof voor de laatste der stemmen Gods. Wat dus doorgaans plaats heeft, volgens de alwijze raadsbesluiten des Heeren, gaat ook hier in vervulling; hetgeen de trotsche verwerpt zal de nederige ontvangen, wat de rijke versmaadt wordt den arme geschonken. Jesus verlaat Jerusalem en vernacht te Bethanië.

Maar zie! daar rijst, met betrekking tot Bethanië eene dubbele vraag voor ons op; de eerste: of er meer dan één Bethanië bij Jerusalem gelegen heeft? de tweede: op welke dagen der laatste levensweek onze goede Heiland Bethanië heeft bezocht ? Op de eerste willen wij elders antwoorden. Hier is het voldoende te hebben opgemerkt dat wij het liefst sleehts één Bethanië in de nabijheid der Heilige stad erkennen, dat zulks het Bethanië van Martha en Maria was, en dat Jesus aldaar zes dagen voor Paschen van Jericho is aangekomen. 1)

Herinneren we ons nu, in welken tijd wij ons vroeger in den geest verplaatst hebben, of liever, verplaatsen wij ons nogmaals in het jaar der wereld 4012, het 35^ste van Jesus en het 29^^e onzer gewone jaartelling, en beginnen wij met den X^J,:n dag der eerste maand der Joden, Nisan genaamd, dat is met Zaturdag, den XIF™ Maart 2) —

1) De H. Hieronijmns noemt Bethanië een vlek gelegen aan den tweeden mijlsteen van Aelia (d. i. Jerusalem) en tegen den rug des Olijfbergs (De loc- Hebr.), waar het nu nog getoond wordt onder den naam van Èl-Azarieh, tEl-Azar, d i. Lazarus.) Üe oude naam wordt op verschillende wijzen verklaard; volgens de Talmudisten door (Sethené] z. Ligthof. Cent. Chron. Ugolini V. 93-) Palmeu-plaats, Falm-huis\ Hier. als Heb. domus afflictionis (Sepp. Armenhaus) , Theoph. And. als Syrisch, domtis ovium, enz.

Een ander Bethanië {plaafs des schips) lag aan den Jordaan, fwelligt hetzelfde als Bethahara {plaats des overtogts) Jo. X, 40 Vgl. lil, 23, 26.

2) Patritii, De Evg. L. UI. Diss. 49 en 52. Vgl. Wieseler bl, 485 over de verschillende gevoelens omtrent jaar, maand en dag.

46

ziebier dan de waarscliijnlijkste volgorde der feiten, welke in de laatste levensweek van Jesus plaats gehad hebben.

Des Zaturdags, „zes dagen voor Paschenquot; 1) was Jesus te Bethanië. Of Hij er eerst dienzelfden dag tegen den avond (en dus na zonneondergang wegens de Sabbatreize 2), of reeds den vorigen avond vóór den Sabbat, van Jericho is aangekomen, doet minder ter zake. Zeker is het, dat Hij er 's Zaturdags, aan den maaltijd zat 3) in Simons huis (waarbij ook Martha en Maria tegenwoordig waren) en dat Hij den volgenden nacht in Bethanië doorbragt.

's Zondags, den 13 Maart, verlaat Jesus Bethanië. Op den Olijfberg tegenover Betphage gekomen, zendt Hij twee leerlingen om het veulen eener ezelin te halen, trekt vervolgens, omringd van eene menigte volks, in zegepraal Jerusalem binnen, geneest er de kreupelen en blinden en leeraart eindelijk, den ganschen dag, in den Tempel. 4) Laat en „ah het reeds avond was 5)quot; verlaat Hij de stad, zoo als boven gezegd is, en keert weder naar Bethanië, om er te vernachten.

Des Maandags, 14 Maart, gaat Jesus, reeds vroeg in den ochtend 6) weêr stadwaarts. Op weg vloekt Hij den on-vruchtbaren viigeboom. In den Tempel gekomen, drijft Hij (gelijk Hij vroeger reeds gedaan had) de koopers en verkoo-pers daaruit en onderrigt wederom het leergierig volk 7). De Overpriesters en Schriftgeleerden worden intusschen meer en meer verbitterd wegens het geloof der scharen, en be-

1) Jo. XII, 1—21 Vgl. Mt. 2G, 6—12. Mr. 14, 3,-9.

2) Volgens Schegg. (in Mt. p. 332) heeft hier Mattheus (en Marcus) het regte, en had deze maaltijd plaats twee dagen voor Paschen. Doch hoe dit te rijmen met Jo. XII. 1—12?

3) Patrit. t. a. p. VgL.Ssp. p. Wieseler 11. cc.

4) Mt. XXI; 1 Volg. 5) Mr. XI, 11. 6) Luc. XXI, 38. 7)Luc. T a. p.

47

ramen op nieuw op welke wijze zij den geliaten mededinger zullen ombrengen. Als het avond geworden is IJ verlaat derhalve de ijverige Leeraar op nieuw de ondankbare stad en vernaclit wederom qp den Olijfberg, dat is: in Bethanië.

Dingndag, 15 Maart, keert Jesus weder naar Jerusalem 2). Te BelpJiage staan de leerlingen verwonderd stil voor den nu reeds verdorden vijgeboom, en ontvangen bij die gelegenheid eene nieuwe les. In Jerusalem zet Jesus zijne predikingen weder voort, en 's avonds, als Hij de stad verlaat, voorspelt Hij nogmaals haar aanstaanden ondergang. Op den Olijfberg plaatst Hij zich regt tegenover de stad en den Tempel, verklaart zijnen leerlingen, onder anderen en nu meer bepaald, hoe en wanneer deze ongetrouwe gestraft zal worden, en herinnert hen daarna „dat het na twee dagen Paschen is 3)quot;, waarbij Hij aanstonds de duidelijke voorspelling voegt: dat op dien feestdag de Zoon des menschen zal worden geboeid, overgeleverd en gekruist. Den nacht brengt Hij vervolgens, naar allen schijn, weer in Bethanië door.

De Woensdag, lö Maart, was voor Jesus een gevaarvolle dag. Op dezen dag immers kwam, naar het schijnt, de Jlooge Baad der Joden bijéén, om te beraadslagen over de wijze van Jesus te vangen en te dooden. Denzelfden dag sloot Judas een verdrag met de O verpriesters en Hoofdlieden om Jesus te verraden, en Hem over te leveren in hunne handen „huiten de scharequot;, dat is: op een oogenblik dat het volk dit niet zou kunnen verhinderen. Het schijnt evenwel dat Jesus ook dezen dag nog naar Jerusalem is opgegaan 4).

1) Marc. XI, 19.

2) Marc. XI. 20. 3) Mt XXVI, 2.

4) Luc XXI, 37, 38, Vgl. 19, 47. Anderen brengen hier tegen in «) dat men in de Evangelien niet kan aamvgzen wal Jesus op dezen dag te Jerusalem zou verrigt hebben, en i.) het woord van Joan XII, 36, wat toch ook van den Donderdag kan verstaan worden.

48

Op Donderdag, den 17 Maart, gaat Jesus niet in den ochtend, zoo als Hij plagt, naar de Heilige Stad. Eerst in den namiddag zendt Hij twee zijner leerlingen derwaarts om het Paasekmaal te bereiden, en blijft zelf nog in Bethanië. Hiervoor was eene dubbele reden. Vooreerst tocli, (wat de H. Joannes schijnt aan te duiden) „verborg Rij zich nuquot; voor zijne vijanden; vervolgens was de drukte des volks op dezen dag overgroot, daar het de vooravond en de dag van voor-bereidivg tot het Paaschfeest was. De gedeesemde brooden moesten nu uit de woningen verwijderd, daarna het Paasch-lam geslagt, en •'s avonds, na zonneondergang (wanneer de XV^lle Nisan, de Baj der Ongezuurde hrooden aanving), hetzelfde Paaschlam gegeten worden. De Zaligmaker zendt derhalve ook zelf in den namiddag Petrus en Johannes uit om het Paaschlam te slagten, en komt tegen den avond met de andere leerlingen naar de stad, om het laatste Pascha met zijne discipelen te eten.

Denzelfden avond, en dus 's Donderdags stelt Jesus het onbloedig Offer der Nieuwe Wet in, verlaat daarna voor de laatste maal de ondankbare stad, komt met de Elve, (zonder Judas) in Gethsemane, en wordt hier, tegen middernacht, door Judas en de zijnen gezocht, verraden en in boeijen gekluisterd. Terstond wordt Hij voor Annas, Caïphas en den Hoogen Eaad gesleurd, en nog denzelfden nacht te regt gesteld en ter dood veroordeeld.

's Vrijdags den 18 Maart, XY. JNTisan, op het groote feest der Joden, den eersten der zoo evengenoemde zeven Azijma-dagen, wordt Jesus naar Pilatus gevoerd en aldus zoo als Hij meermalen voorspeld had, aan de heidenen overgeleverd. Nog in den ochtend wordt het vonnis der Joden ook door de Heidensche regtbank bekrachtigd, en weldra, nog vóór den middag, hangt de God der glorie en liefde aan het schandhout des kruises.

49

ïen drie ure is alles volbragt. En eer de zon ondergaat, dus vóór den Sabbat, wordt liet heilig ligchaain des Heeren in een nieuw steenen graf gelegd in de nabijheid van Golgotha.

Ziedaar, voor zoo verre wij het inzien, de meest waarschijnlijke volgorde der feiten, uit de vier Evangeliën tot een geheel zamen gebragt. Dit alles te ontwikkelen lag niet in ons plan; maar wij wilden liet toch aanduiden om de goedgunstige lezers, die ons wenschen te volgen, tot de meer eigenlijke Lijdensgeschiedenis onzes Heeren gemakkelijker in te leiden. Moge het hun ook dienen, zoo wel als het voorafgaande, om ons te gretiger naar den Olijfberg en Bethanië te volgen, en van daar uit, in al zijne bijzonderheden, den lijdensweg van onzen goddelijken Bruidegom te beschouwen!

Gierde IIoofdstuk,

y

JESUS VOORSPELT ZIJN AANSTAANDEN DOOD.

Uingadag¹, lo Maart, XII Nisan.

Wam: de H. Evangelist Mattlieus de eigenlijk zoo te noemen Lijdensgeschiedenis des Heeren begint te verhalen, vangt hij op deze wijze aan :

„Het gebeurde, nadat Jesus al deze redenen (in het voorafgaande medegedeeld 1) voleindigd had, dat Hij zeide tot zijne leerlingen: Gij weet, dat het na twee dagen Paschen is; en de Zoon des menschen zal worden overgeleverd om gekruisigd te worden. 2)''

Ziedaar in weinige woorden weer een nieuw bewijs van het altoos zorgdragende en liefdevolle hart van Jesus. Meermalen had Hij zijnen leerlingen voorspeld, dat Hij hen weldra verlaten zou. Nog onlangs, naar Jerusalem opgaandequot;, had Hij herhaald; „Ziet, loij gaan opivaarts naar Jerusalem, en de Zoon des menschen zal den Overpriesters en Schriftgeleerden overgeleverd worden, en zij zullen Hem ter dood veroordeelen; en zij zullen Hem overleveren aan de Jleide-denen, om he spot, gegeeseld en gekruisigd te worden; en ten derden dage zal Hij verrijzen 3)quot;.

Er was nog slechts eene zaak, welke de goede Meester niet gezegd had; het was: dat dit alles op het Paaschfeest,

1

Hoofdstuk XXIV, XXV.

51

het grootste en plegtigste feest der Joden zou plaats vinden. Dit voegt Hij er dus nu bij; maar ook juist hierdoor geeft Hij het grootste bewijs zijner goedheid en liefde. Zijner goedheid; dewijl Hij zorgt dat zijne leerlingen niet onvoorbereid zullen strijden; zijner liefde, omdat Hij op nieuw toont hoe Hij vrijwillig zijn leven aflegt en alles weet, wat Hem weldra zal overkomen.

Aanstaanden Donderdag, den XIV Nisan, tegen den avond begint het Paaschfeest. Op dien dag zal dus het nu voorspelde in vervulling gaan. Één der Twaalve zal den Zoon des menschen verraden en aan de Joden overleveren; de Joden zullen Hem overleveren aan de Heidenen; beide. Jood en Heiden, zullen zamenwerken om Hem over te leveren aan den dood en aan den dood des kruises. Na twee dagen zullen zij het zien.

Er volgt uit, dat het Dingsdag is, waarop Jesus deze voorspelling heeft uitgesproken. Er volgt echter niet uit, dat toen eerst die dag en dat uur, toen eerst de keuze dier zaken en personen in het raadsbesluit des Eeuwigen zijn vastgesteld. Integendeel; van ouds was het besloten, van ouds ook had, onder anderen, de koninklijke zanger uitgeroepen : n Waarom woeden de Heidenen, en verzinnen de vo l-hen ijdele dingen: (Waarom) zijn de koningen der aarde opgestaan en hebben de vorsten te zamen beraadslaagd, tegen den Heer en tegen zijn Gezalfde?quot; 1) Die Gezalfde is Jehova's Zoon, dat volk is het volk Gods, die Heidenen zijn de Romeinsche soldaten, die vorsten zoowel der Joden als der Heidenen oversten. Jesus heeft het straks aangeduid, de zaak zelve zal weldra spreken; later zullen de leerlingen der Apostelen zeiven ons de vervulling herinneren in hun

i) Ps. II.

52

gebed tot God : „in waarheid, Ilerodes en Pontius Pilatus zijn met de Heidenen en het volk Israel in deze stad te zamen gekomen tegen uw heilig kind Jesus, dat gij gezalfd hebt, om. te doen hetgeen uwe hand en uw raad had voor • beschikt te geschieden 1)/'

Door Davids mond was het dus gezegd; maar God zelf heeft het door hem gesproken. Israels Koning mogt het besluit verkondigen; maar de Koning der koningen had het gemaakt. En zie, nu komt Gods Zoon, Gods eigen Zoon, dezelfde Gezalfde van ■vrien David sprak, het besluit verklaren: Met zal zijn, — en het zal zijn na twee dagen.quot;

Gods Zoon, — hebben wij gezegd; en gewis met alle reden; want in den Psalm zelven wordt Hij aldus genoemd. Maar moeten wij dan niet te meer doen opmerken met welken anderen en hoogst zinrijken naam die Zoon Gods zich hier genoemd heeft? De Zoon Gods is Hij; maar Hij noemt zich? — den Zoon des menschen.

I)e Zoon des menschen, dat is: de rnensch; welk een naam! en welk eene uitdrukking op de lippen van het eeuwig Woord des Yaders! Het is waar: Hij noemt zich ook; den Zoon Gods; en met regt; want Hij is het. Maar dien eervollen naam schijnt Hij toch zeldzamer en als het ware met meer spaarzaamheid te gebruiken. Hier schijnt Hij dien zelfs opzettelijk te vermijden; ja, dan slechts, in het algemeen, dien bij voorkeur te bezigen, als Hij zijne magtofzijn goddelijk gezag met meer nadruk moet betuigen. Maar, de Zoon des menschen'. ziedaar zijn lievelingsnaam! Dien bezigt Hij, wij mogen het zeggen, met voorliefde, dien roept Hij zoo vaak mogelijk in onzen geest terug, dien w^ril Hij, het is overduidelijk, bijzonder diep in ons hart ingeprent hebben.

1) Hand. 4 24.

53 I

IB

quot;De prophetic zelve, hier aangehaald, kan mede ten bewijs hiervoor dienen. „Gij zijt mijn Zoon, spreekt daar de Eeu-ivige. Ik heb V heden geteeldquot; Gods Zoon heet Hij dus;

maar die naam was als niet zoet, niet liefelijk genoeg, waar onze goddelijke Heiland zich wil vertoonen als onzen Broeder. li

Hij bezigt dus den anderen naam; en zoo als Hij elders zeide: de Zoon des menschen gaat, en de Zoon des menschen komt, zoo zegt Hij hier: Na twee dagen zal de Zoon des menschen worden overgeleverd en gekruisigd.

De Zoon des menschen! waarom dan nu bij voorkeur die nederige naam? O, het valt ligt te verklaren; het is, omdat hij te gelijk diep zinrijk en hoogst liefelijk is voor het minnend hart van Jesus. Hij is liefelijk, dewijl Jesus „door A

die benaming, zoo als reeds de H, Augustinus doet opmerken,

ons v:eet in te scherpen wat Hij in zijne gremelooze barmhartigheid voor ons heeft willen zijn.quot; Hij is zinrijk, zoowel om die reden zelve, als ook deswege, dat hij zóó veel zaligs en geheimzinnigs in zich bevat. ,/Daarom toch, —

zoo gaat de H. Kerkleeraar voort, — om ons het geheim zijner bewonderenswaardige Menschwordihg gedurig als 't ware voor den geest te brengen en te doen hoogschatten, daarom is het, dat Hij dezen zoeten naam zoo herhaaldelijk in onze ooren laat klinken. 1)quot;

Treffende waarheid, die overigens nog duidelijker uitkomt als wij navragen: wat zeggen er de menschen van? of wat moeten zij althans zeggen, zij die wél toezien, van den be-minnelijken en zoo zeer beminnenden Zoon des menschen?

De vraag is op zekeren dag door Christus zei ven gesteld.

En wat zeiden de menschen? Sommigen dit, anderen weer iets anders, — zij, die nog blind waren voor de geheimen des Vaders. Maar Petrus, de aanstaande steenrots der kerk. Petrus, [

I) De Cons, Evg. 1'. I.

Sf I

54

die verliclit werd, niet door vleesch en bloed, maar door den Vader die in de hemelen is, — wat zeide Petrus? Petrus antwoordt en spreekt in aller leerlingen naam, en betuigt plegtig: Heer, Gij zijt de Chrwtus, de Zoon van den levenden God. 1)

Dit is de waarheid! De Zoon Gods, ziedaar den Zoon des menschen. De eeuwige Zoon des Vaders is bij uitnemendheid de in den tijd geboren Zoon des menschen; en de Zoon des menschen bij uitstek, is te gelijk de ware en eeniggeboren Zoon van God. Zeker, dit is een nieuw wonder en een nieuw geheim; maar het is ook, als of op de vraag zelve door Christus gedaan: „ vie ben ik, de Zoon des menschenquot; slechts het eenige juist passend antwoord blijft: Gij zijt de Godmensch. De Godmensch! wie zou nog twijfelen aan het zinrijke en liefelijke in dezen naam opgesloten; wie niet vinden, dat hij dubbel zoet en dubbel heilig van Jesus eigen lippen ons tegenklinkt?

En toch,, hoe zoet en beteekenisvol die naam ook wezen moge, toch is hij altoos, wat niet worde vergeten, veeleer een naam, die geringheid en vernedering, dan een naam die verheffing en glorie teekent. David heeft reeds gezongen: Wat is dan toch de mensch, dat Gij, Heer, zijns gedenket? O! wat des menschen Zoon, dat Gij, Heer, hem bezoekt 2);quot; en hij mogt wel te regt zoo spreken, de koning onder den hoog-sten Koning, waar er spraak was van den naam eens ster-velings, vergeleken bij den onvergelijkelijken Naam van den éénen, eeuwigen en oneindigen God.

Doch ziedaar juist eene nieuwe reden waarom die naam zoo dierbaar aan Jesus was. Ja, het is zelfs hieruit, dat wij iets zeer eigenaardigs, iets, wat, bij den eersten opslag,

1) Mt. 16, 13. 16.

2) Ps. 8.

ons vrij zonderling mag voorkomen, verklaren kunnen. Zoolang Jesus op aarde leefde, was Hij de eenige, die dezen naam gebruikte. Niemand anders noemde Hem aldus. Er ontstond zelfs dikwerf verbazing door in den geest der menigte, zoodat zij somtijds, als zij Jesus dien naam hoorde bezigen. Hem nasprak en als spottende uitriep : „wie is dat, die Zoon des menschenquot;? 1) Met opzet zeiden wij echter: ten tijde van Jesus leven; en wij hadden er moeten bijvoegen: onder gewone omstandigheden. Want wordt hij door anderen gebezigd of ook door Jesus zeiven, bij plegtige gelegenheden, uitgesproken, dan heeft die naam wederom eene gansch andere beteekenis. Zie hem, zoo gij u overtuigen wilt in de verhe-venste prophetiën van Daniël 2); hoor hem in de heiligste geestvervoeringen uit den mond van Stephanus of van den Propheet Apostel des Nieuwen verbonds; 3) verneem hem van Jesus' eigen lippen, wanneer, in tegenstelling van zijne vraag aan de menschen gedaan: wat zeggen de menschen? de menschen op hunne beurt aan Hem zeiven vragen; wat zegt Gij, niet van den Zoon des menschen, maar van den Zoon Gods? en Hij antwoordt: ^voorwaar! gij zult den Zoon des menschen zien komen op de icolken des hemels; 4) voorwaar! de Zoon des menschen zal zitten aan de regterhand des Vaders 5).quot; Ook dit is de Zoon des menschen; en zoo is dus die zinrijke en liefelijke naam, welke in het algemeen Jesus nederigheid beteekent en Hem daarom bijna uitsluitend eigen is, toch ook weêr, van een anderen kant, een heerlijke naam vol eere en glorie. 6)

1) Jo. 12, 34.

2) Dan. 7, 13

3) Hand, 7, 55. (Vgl. 5, 55,) Apoc 1, 13; 1-1, 14.

4) Mt. 26, 64.

5) Luc. 22, 69.

6) In het Oude Testament vinden wij alleen Ezechiël zoo genoemd, Bzech. II, 1.

'IP

56

Dan, er is nog een ander punt onzer beschouwing overwaardig. Immers, indien die treffende naam zooveel zoetheid en liefde ademt, dan leert hij ons ook verpligtingen en wederliefde; indien hij ootmoed en vernedering predikt, dan verkondigt hij ook verheffing en zaligheid; kortom, indien hij die naam is, welke den laagsten graad der onbegrijpelijke vernedering, ja, als vernietiging van het eeuwig Woord des Vaders, voor ons menschen, aantoont, dan is het ook die naam, welke den hoogsten graad van de verheffing onzer menschelijke natuur teekent. Luister, zoo gij dit kort wilt herinnerd hebben!

De Zoon Gods wordt een Zoon des menschen; de Zoon des menschen wordt dus ook een Zoon van God. In Christus geschiedt dit in de eerste plaats, en in Hem op eene hoogere, op eene eigene en allervolkomenste wijze. Maar ook in ons heeft dit plaats; en is het op eene andere, op eene geringere, het is toch nog altoos op eene verhevene, onbeschrijfelijke manier. En hoe dan, op welke wijze? —

De mensch was door God verheven, hoog verheven, en slechts een weinig minder dan de Engelen gemaakt; maar hiermede was hij nog niet te vreden. Ach neen, hij wilde hooger, steeds hooger zijn, en later, niet alleen aan de Engelen, maar aan God zeiven zich gelijk maken; juist daardoor was hij gevallen; juist daardoor zooveel te verder van den Eeuwige verwijderd, als hij zich hooger in diens nabijheid had willen verheffen. God kon hem nu verstooten, hem straffen, hem ganschelijk verpletteren onder 't gewigt zijner glorie; en de mensch had ook niets anders verdiend. Doch neen, zijn werk vernietigen, dit wilde de liefdevolle Schepper niet. Integendeel, nu meer dan ooit wil zich zijne eindelooze goedheid vertoonen. God zelf wordt mensch, de Zoon Gods wordt werkelijk de Zoon des menschen; en zoo

57

redt en verheft Hij den mensch op nieuw. Zoo redt Hij hem uit het slijk, waarin hij zich zeiven had nedergestort; zoo verheft Hij hem op een troon, waaraan hij nooit had mogen denken; kortom, zoo plaatst Hij hem inderdaad nog hooger dan hij vroeger stond, en maakt hem eenigzins, zoo veel mogelijk, aan God zeiven gelijk. — Hoe dit geschied is? — In en door Christus. Christus wordt een tweede Adam, maar anders heilig dan de eerste geweest is. Christus wordt een nieuw hoofd, een nieuwe stamvorst van een geheel nieuw geslacht; maar anders zalig, dan het eerste ooit worden kon. Christus zelf is de waarachtige Zoon Gods van natuur; wij allen, die de zijnen zijn, zullen het ook wezen, althans door aanneming en genade. Ziedaar onze verheffing ! In Christus heerscht nu onze natuur aan de reg-terhand des Vaders; in Hem is zij verheven, ook boven de natuur der hemelsche geesten ; in Hem, en door Hem insgelijks in ons, wordt diezelfde natuur geheiligd, verheven, en meer en meer deelachtig aan de natuur zelve van God. Welk een voorregt! En dit voorregt nu is, ten minste eeni-gerraate, uitgedrukt, wordt zekerlijk voortdurend in onzen geest teruggeroepen door dien Zoeten Naam van onzen Jesus: „de Zoon Gods is de Zoon des menschen.quot;

Letten wij op dit alles, dan kan het ons niet bevreemden, dat die twee overheerlijke namen even innig, als treffend met elkander verbonden zijn. De eene is, het is waar, op zich zelf genomen, slechts een naam van het nietige zoo als de sterveling is, de andere op zich zelf de eigen naam van het Eeuwig Woord des Vaders; de een herinnert ons al wat kan lijden, sterven en vergaan, de andere al wat groot en schoon en eindeloos goed moet heeten; de eene is tijdelijk, de andere eeuwig, de eerste

quot; 4

58

aardsch, de tweede hemelsch, de eerste menschelijk de tweede goddelijk; maar des niet te min, is het en zal liet altoos waarheid blijven, dat zoowel de tweede als de eerste, zoowel de eerste als de tweede de ware naam zijn zal van den éénen onverdeelbaren goddelijken Persoon, die God en mensch is, — Jesus Christus.

En er is geen twijfel aan of de Zoon des menschen de Zoon van God moet heeten? Wiens Zoon is Hij anders? Yan L\avid ? Maar David zelf noemt hem zijnen lieer 1). — Van Abraham? Maar „eer Abraham was, zegt Hij, ben ik 2).quot; — Van Adam? In zekeren zin, ja, eu .zoo als men meende, de zoon van Joseph, die was van Heli,.... die to as van Adam, die was van God 3);quot; maar neen, toch niet van Joseph, doch van Maria, — zegt de Geest Gods, en „wat in deze geboren is, is van den H. Geest 4), is de Zoon des Allerhoogsten,.. is de Zoon van God. 5)quot; —

En toch wederom, die waarachtige Zoon van God is niet minder wezenlijk de waarachtige Zoon des menschen. Het blijkt uit de geslachtboeken van Jesus „den Zoon van David, den Zoon van Abraham 6).quot; Het blijkt uit de oude prophetiën over den Emmanuel, den God met ons 7). Het blijkt uit den aard der verlossing; volgens welke Hij fa tweede Adam is, die des eersten schuld moet delgen; liet Zaad der vromo dat den kop des Serpents moet verpletten; de schoonste en beminnelijkste onder de kinderen der menschen, die den mensch, niet slechts als zijn broeder, maar zelfs als zijne bruid, zal komen zoeken op aarde 8).

En zoo moest het ook zijn. Ware de Verlosser enkel mensch. Hij kon ons niet redden, niet verheffen; Hij kon die klove niet aanvullen, welke tusschen den hemel en de aarde

1) Mt. 22. 43. 2) Jo. 8, 58. 3) Luc. III. 4) Mt. 1, tl. 5) Luc. ), 32. 35. 6) Mt I, 1. 7) Js. VII, 14. 8) Ps. 45. Hooglied.

59

door de zonde gemaakt was. Was Hij alleen God; Hij kon niet lijden, zich niet vernederen, en zoo, gelijk de Vader liet nu eenmaal wilde, onze schuld niet op zich nemen en voor ons aller zonden niet voldoen.

Nog eens dus: de Zoon Gods is ook de Zoon des meu-schen, eu ^Jsmenschen Zoon is ook de Zone Gods. Het is waar, dien eersten naam heeft Hij gedragen van alle eeuwigheid, dien tweeden heeft Hij zich in den tijd verworven; maar sinds Hij hem draagt is ook die tweede zoowel als de eerste zijn lust eu zijn roem. Zijn lust, want daarom laat Hij hem zoo gaarne hooren als Hij ons met aandacht en als 't ware achter een doorzigtigen sluijer wil laten staren op de goddelijke glansen, die Hij om onzentwil verbergt, of op den menschelijken smaad, dien Hij om onzentwil verduurt. Zijn roem, en daarom laat Hij hem zoo dikwijls klinken, met evenveel zoetheid als kracht, zoowel in de rollen des Ouden als in de boeken des Nieuwen Verbonds; daarom wordt van nu af die zinrijke eerenaam: Zoon des menschen, even als die van Jesus, dat is: God zaligmaker, en even als die van Christus dat is: gezalfde, vooral op de eigen lippen van den God des vredes, als een nieuwe en derde wederga van dat heilig woord der aloude prophetie: God met ons, Emmanuel.

Emmanuel, de Zoon des menschen, waarlijk, wij behoeven niet meer, om al de zinrijkheid aan te toonen van dien treffenden Naam in de voorspelling, waarvan wij spreken : De Zoon des menschen, zegt Hij, zal worden overgeleverd en gekruist. De Zoon des menschen, — dat is dus: dein het vleesch geopenbaarde en mensch geworden Zoon van God; Hij, _7/die het geen roof achtte gelijk aan God te zijn, maar „die zich zeiven (als) heeft vernietigd, de gestalte van een ^dienstknecht aannemende, en gelijk is geworden aan den

60

^menscli 1); deze, nu op aarde, onder ons menschen en „voor ons menschen versclienen Godmensch quot; deze, die dus God en nu ook menscli is bij uitnemendheid; deze zal thans, binnen weinige uren, „na twee dagen,quot; en na al de gaven en genaden eener eindelooze liefde tegen de verstoktheid en ondankbaarheid van een halsstarrig volk als 't ware verspild te hebben, door al zijne leerlingen worden verlaten, door één der bevoorregten verraden, door hun aller hoofd verloochend, van zijn eigen en hoogst begenadigd volk verstoeten, door Jood en Heiden geboeid, gegeeseld, met doornen gekroond, en eindelijk, als ware hij de koning der boosheid zelf, tusschen twee moordenaars worden opgehangen aan een kruis. Ziedaar den zin van Jesus voorspelling! Ziedaar het lot van den waarachtigen Zoon des menschen, maar tevens van den waarachtigen Zoon Gods. Nog twee dagen, en dat alles zal vervuld worden. O, dat de leerlingen het hooren! Maar dat ook allen, die in Christus gelooven, zich verdiepen in dien afgrond!

Doch waarom zal dit alles zoo spoedig, en waarom juist nu na twee dagen vervuld worden? — Wij hebben het gehoord en ten deele ook zekerlijk reeds begrepen; het zal geschieden, zegt Hij zelf, omdat het na twee dagen Paschen is. Ziedaar de reden.

Om echter die reden beter in te zien en al de kracht er van te gevoelen, dienen wij eens eenige jaren in den geest terug te gaan, en ons te verplaatsen naar de Oostlanden van Afrika, waar het Pascha wordt ingesteld. Wat zien wij daar?

Het is Israël, Jehova's lieveling, het uitverkoren volk

1) Phil. II, 6. 7.

61

Gods, dat zich, in Egypte's slavenboeijen, voor onze oogen vertoont. Maar welk eene bedrijvigheid onder die duizenden ; welk eene beweging en welke opgewektheid onder alle rangen en stammen ! Men zou zeggen, dat zij dit land staan te verlaten en met spoed uit Egypte willen wegvlugten. Dit is zoo. De Heer heeft zich over zijn Israël ontfermd; Hij heeft hunne verzuchtingen verhoord; Hij heeft eindelijk met een blik van medelijden op de verdrukkingen en de vernederingen van zijn volk nedergezien. Het volk Gods zal dus bevrijd worden, en Egypte, de verdrukster, zal naar verdienste gestraft, de andere volken, Gods vijanden, zullen voor zijn aanschijn vernietigd worden; terwijl Israël, op nog meer bijzondere wijze, van nu af Gods eigendom, Gods eerstgeborene wezen zal, en worden overgevoerd naar een Land van melk en honig vloeijend, en dat bij uitstek het Heilig land, het land Gods zal heeten.

Ileeds in de plaats en in den naam der personen kunnen wij overeenkomst ontdekken. Immers, ook de tweede en waarachtige Josuë of Jesus (dat is: God Zaligmaker) zal naar Egypte optrekken; ook Hij zal van daar wederkeeren, als de ware Eerstgeborene des Vaders, en meer dan Mozes, meer dan Josuë doen kon, zal Hij de zijnen niet slechts in een beloofd land op aarde, maar uit de vreeselijkste slavernij des duivels in een eeuwig Land van rust binnen voeren 1). — Thans hebben wij echter meer bepaald acht te geven op het feit, dan op de plaats zelve en de personen; zien we derhalve wat er nu plaats vindt in het llijk van Pharao, of liever, hooren wij Mozes, den man Gods bij uitnemendheid, die spreken zal. Reeds buigen de Ouderlingen van Israël met eerbied het hoofd en letten met alle aandacht op de heilspellende woorden des Heeren.

1) Oseas XI, Mt. 1.15. Hebr. iv.

62

nGaat, — zoo beveelt Hij, — en neemt u lammeren //voor de huisgezinnen, en offert het Pascha. Doopt dan z/een bundeltje hysop in het bloed, en besproei daarmede ,/den bovendorpel en de beide deurposten. Niemand uwer ,/Zal de deur van zijn huis uitgaan tot aan den morgen. quot;Want z/de Heer zal doortrekken om de Egyptenaren te slaan. Doch z/Waimeer Hij liet bloed zien zal aan den bovendorpel en z/de twee zijposten, zoo zal de Heer de deur vooubijgaan 1), //en den verderver niet toelaten uwe huizen binnen te ko-,/men en te verderven. Onderhoudt dan deze zaak tot eene ^instelling voor u en uwe kinderen tot in eeuwigheid. Ook //als gij in het land zult zijn binnengekomen, dat u de Heer „zal geven, gelijk Hij beloofd heeft, zult gij deze plegtig-,/heden onderhouden. En als uwe kinderen u zullen zeg-//gen: wat is dit voor eene dienst? zult gij Iran antwoor-,/den: dit is den Heer een offer des Pascha's (dat. is: des „voorlijgangs); daar Hij voor de huizen der kinderen Israels „in Egypte voorbijging, toen Hij de Egyptenaren sloeg en „onze huizen verschoonde.quot; — Aldus sprak Mozes tot geheel Israël, in den naam des Heeren, en geheel ,/het volk boog zich hierom eerbiedig neder, en aanbadquot;! 2) —

Die aanbidding en eerbiedige onderwerping van Israël moeten wij navolgen; wij moeten het vooral nu doen, bij de herinnering aan deze heugelijke instelling, welke immers zoowei ons, als Israël aangaat. Egijpte verbeeldt Satan, Israël het gansche menschdom; en wij hebben gehoord uit Mozes woorden, hoe de booze door Gods verderfengel gestraft, Israël, het kind Gods, uit de slavernij zal bevrijd worden. Hetzelfde en een nog grooter heil staat ons te wachten door de verdiensten van Christus.

1) Pasah. 2) Exod, XII, 21—27 —

63

De voorwaarden ziju insgelijks aangewezen en even zinrijk van beteekenis als de belofte zelve.

Elk huisvader zal een lam slagten, elke familie zal het gezamenlijk eten. Beide, een offer en een maaltijd, een zoenoffer en cciï feestrnaal moeten er dus wezen; het offer, als een nieuwe band tusschen den mensch en God, het gastmaal, als een vernieuwd middel van vereeniging tusschen de menschen onder elkander.

Daarbij komt, dat niet door de priesters, maar door het volk zelf dit Paaschlam moet geslagt worden. Geheel Israël wordt dus, in zekeren zin, en vooral hierdoor neen heilig volh, een priesterlijk gedacht 1).quot; God is hun aller Yader; Hem dragen zij hun offer op; maar te zamen zijn zij vereend als één huisgezin, en vereenigd aan één gemeenschappelijk familiemaal.

Hoevele treffende en heilige zaken worden dan ook door het ééne Pascha als door een geheimzinnig ja, maar zinrijk teeken, 2) beteekend of daargesteld. Beteekend: de Verlossing uit de hardste slavernij, en de opname van gansch Israël tot een volk Gods 3); daargesteld: het Zoenoffer dat God wilde aannemen, en waarbij de losprijs zou wezen het bloed des lams; en het feest ter herinnering aan dat alles ten eeuwigen dage 4).

En dit alles was nog het voornaamste niet; neen, er was iets veel hoogers en heiligers, dat, door dit eerste Pascha zoowel als door diens gedurige vernieuwing, telken jaren zou worden voorafgeschaduwd en voorspeld. Wat was dit ? —

Het was de eigenlijke en volkomen bevrijditig van het gan-sche menschelijk geslacht. Het was die groote verlossing, welke, van het begin af, aan den gevallen Adam beloofd, eenmaal te zijner tijde door den tweeden Adam bewerkt zou worden.

1 i.xod. 14, 4,Volgg. 2) Ex. 12, 3. 3) Ex. 19, 4. 4| Ex. 12,14.

64

Het was die wezenlijke en waarachtige opname tot het Zoonschap Gods, waarvan Israëls zoonschap slechts een flaauw afbeeldsel aanhoodt. Het was het één en eeuwig Offer van het waarachtig Lam Gods, dat wel reeds, in zijne voorafbeeldingen en figuren, geslagt werd van het begin der wereld af, 1) maar toch eenmaal in eigen vleesch en bloed geslagtofferd moest worden. Het was almede die ware en bij uitnemendheid heilige disch, waaraan zoo velen zouden aanzitten in het Nieuwe quot;Verbond, en waardoor allen, die er deel aan hebben, als één brood 2), èn met God èn onder elkander als broeders, als leden van één ligchaam, vereenigd en vereend zouden wezen. Het was eindelijk, om alles in eens te zeggen, — „Ons PiscuA, dat voor ons geslagt wordt, Christus 3)quot;.

Zoo wordt dus de toekomst door het verledene voorafge-beeld, het nog verwachte door het tegenwoordige voorspeld, het beloofde, als in een onderpand, te voren geschonken. Verlossing staat aldus tegenover verlossing; een verzoeningslam tegenover het groote Yerzoeningslam ; feestmaal tegen feestmaal; herinnering tegen herinnering over. De overeenkomst is treffend; en blijft het verschil altoos zeer groot; meer gelijkheid behoefde er waarlijk niet te zijn tusschen het beeld en de zaak zelve, tusschen het Oude en het- Nieuwe Pascha, om ons duidelijk nopens beide te onderrigten en den vinger Gods in zijne werken te doen zien.

En hoe grootsch en waarlijk goddelijk zijn die werken ! Gewis; door de kracht van een natuurlijk lam konde onze Verlossing niet bewerkt worden; door het bloed van bokken en stieren konden onze zonden niet worden uitgedelgd 4). Maar dat lam en dat bloed konden een ander Lam betee-kenen, hetwelk door zijn bloed alles volvoeren zou; een Lam, dat ons verzoenen kon met God, dat ons ontrukken

1) Apoc. 13, 8. 2) 1 Cor. 10, 17 3) 1 Cor, 5, 7. 4) Hubr. 10,4.

65

zou aan Satans slavernij, ons verheffen tot een hoog be-voorregt volk, ons vormen en als herscheppen tot waarachtige kinderen Gods, ons „deelachtig maken in een hoogen graad aan de goddelijke natuur 1)/' Dit Lam was Christus; Christus, die werkelijk en zonneklaar door dat eerste lam op vele wijzen is voorafgebeeld.

Doch ziet nu; dat Lam is verschenen; de tijd der vervulling is ook allezins nabij. Een eerste Joannes heeft Hem reeds aangetoond, roepende aan de oevers des Jordaans: „Ecce Agnus Dei: Ziedaar het Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld 2) lquot; Een tweede Joannes zal Hem weldra toonen als Hij daar hangt aan zijn kruis: „Ziedaar het Lam Gods, van wien geene leenderen zijn gebroken 3).-quot; En de eeuwen, door de propheten geteld, zijn voorbij; de jaren, door Daniël opgegeven, zijn vervlogen; de wil door den Vader bepaald, is door den Zoon zeiven als op handen zijnde aangekondigd: „Wij gaan op naar Jerusalemquot;. De ure nadert. „Na twee dagen.quot;

Maar wat dunkt u dan?

Indien eindelijk de figuren en schaduwbeelden der Oude Wet voor de waarheid en zelfstandigheid des Nieuwen Yer-bonds moeten plaats maken; zoo het lam der woestijn door het Lam des hemels moet vervangen worden, indien het offer door het offer, de eerste feestdisch door den tweeden, zelfs de Azyma door de Azyma en het herinneringsoffer door het nieuw herinneringsoffer, moeten verplaatst worden; wanneer dan, in welke maand, op wat dag en op welk uur zal dit zinrijker plaats hebben, dan in de maand, op den dag, en op het uur zelf van het Pascha^ Juist op dien dag, waarop Israël uit Egypte trok; bepaald op die ure.

1) 2 Petri. 1, 4. 2) Jo. 1, 29. 3) Jo 19, 3P.

66

waarop de voorafbeelding werd ingesteld; juist op dat oogen-blik waarop de zinnebeeldige proplietie plaats vond, en aldus de Heer zelf liet tegenwoordige met de toekomst, de schaduw met het wezen der zaken, de voorafschetsing met de vervulling en waarheid verbonden had? Niemand zal hier naar het antwoord zoeken.

Maar ook daarom zegt Jesus: „Gij iveet, dat het na twee dagen VascJien isquot;, — alsof daaruit terstond volgde: //derhalve zal na twee dagen de Zoon den menschen 'worden overgeleverd en gekruist.quot; —

Heilrijk Pascha! wat zult gij van nu af gezegend zijn ! Ook tot nu toe waart gij dit, maar voortaan zult gij het dubbel zijn bij God en bij de menschen. Het is waar, in uwe soort, als het Pascha der Oude Wet, zult gij het laatste van allen zijn, het laatste voor Jesus, het laatste voor zijne Apostelen, het laatste voor geheel Israël en dus ook voor ons; maar zulks alleen om straks vervangen te worden door het eerste Pascha van het Nieuwe Verbond, eindeloos beter, dan al de Pascha's der eerste soort, die tot nu toe gevierd zijn. Dan immers zult gij bij uitstek „de dag zijn, dien de PLeer gemaakt heeft.quot; Dan wordt gij als 't ware een grenspunt tusschen den nacht va a het Oude en den eeuwigdurenden vreugdedag van het Nieuw quot;Verbond; een keerpunt tusschen datgene, wat tot nu toe geweest is, en alles wat van nu af komen moet. Dan wordt gij derhalve het glansrijk middelpunt der gansche geschiedenis van den gevallen en weer verlosten mensch, bevoorregt door den God der liefde, bezongen door de Engelen des vredes, geprezen door alle volken der aarde. Dan eindelijk zult gij onze lust en onze vreugde zijn in het oord onzer ballingschap, en jaarlijks, zoo vaak wij uwe Alleluja's zingen, eene herinnering van Jesus triomf, de afbeelding en het

67

grondbewijs onzer opstanding uit het stof, het zegel en het onderpand onzer eeuwige gelukzaligheid. Gezegend zijt gij derhalve, bevoorregt Pascha! en nog meer zult gij gezegend worden door en om ons nieuw Pascha, dat Christus is! —

iloOFDSTUK, Woensdag-, de 1G Maart, XIII Nisan.

Vergadering van den Hoog en Raad der Joden, over de toijze van Je sus te vangen en te dooden.

§ I-

HET SANHEDRIN.

Terwijl de goddelijke Zaligmaker, 's dingsdags ⁵s avonds, en naar allen schijn op den top des Olijfbergs, de voorspelling van zijn aanstaanden dood ten aanlioore zijner bedroefde leerlingen herhaalde, waren zijne vijanden op de daar tegenover liggende stadheuvelen niet werkeloos. Sinds langen tijd hebben zij gezocht den gehaten propheet van Nazareth te vangen en om te brengen; maar van nu af willen zij alles beproeven, alles op het spel zetten, om toch eindelijk in hun boos opzet te slagen. Vooral door de laatste wonderen van Jesus is hunne afgunst ten top gestegen, door zijne laatste teregtwijzingen hun wrok allerbitterst geworden. Te wachten valt er dus niet meer; zij moeten eindelijk handelen en de bovenhand behouden.

Dewijl de ure door den Vader vastgesteld nabij is, en Jesus zelf die ure reeds heeft aangekondigd, waarnaar Hij ook met vurigheid verlangt, kunnen wij ligt raden wat er gebeuren zal. De drie eerste geschiedschrijvers van Jesus⁵ lijden hebben het overigens op deze wijze medegedeeld:

69

70

bevestigt onze meening; 1) en wij weten niet, dat er iets is, dat met reden kan worden opgeworpen.

Meer dan de tijd is echter de zaah zelve cnze aandacht waardig; wij bedoelen: de Hooge raad en tevens de laffe en eerlooze wijze, waarop nu „de volken, volgens de voorzegging van üavid, ijdelheid vertinnen, en de vorsten, onderling beraadslagen tegen den Heer, en tegen zijn Gezalfde.quot; 2)

En wat raad dan te midden dier boozen?

Het is ons bekend. De gewijde schrijvers hebben het, al is het met een paar woorden, ten duidelijkste verhaald; de pro— pheten hadden het voorspeld; de uitkomst bevestigt de waarheid : „Zij zoeken, zeggen ze, Jesus met list te vangen, en te dooden.quot; — Zij zoeken dus, — met list.

En wat bleef er ook anders voor die nijdigaards te zoeken over? Zij haatten Jesus wegens zijne leer en zijne daden. Zij haatten Hem, zonder reden voorzeker, gelijk wederom de propheet voorzegd en de Heiland zelf allerduidelijkst verklaard had: „gelijk in hunne wet staat geschreven: zij heiben m ij gehaat zonder oorzaak2) maar hoe onredelijk ook, zij haatten Hem toch wezenlijk met een doodelijken haat, en zij benijdden zijne glorie. Daarom moest Hij sterven; dit was besloten, dit was nog onlangs, in eene voorgaande raadsvergadering, als met algemeene stemmen, vastgesteld. 3)

Jesus moest dus sterven. Maar hoe? Hoe Hem te vangen, die tot nu toe al hunne aanslagen volkomen wist te verijdelen, die des nachts de stad verlaat en over dag omiingd is van zijne leerlingen en eene talrijke schare? En voorondersteld nog, dat zij Hem vangen; hoe Hem dan vonnissen, onder welk voorwendsel en met wat schijn van regt Hem ter dood veroordee-

1) Auderen zijn vau oordeel, dat de hiir aangeduide raadsvergadering op Diugsdag, Xi.1 Nisan, gekoaden is.

2) 2, i—3. Act. Ap. 3 Jo. 15. 25. Ps. 34 en Pe. 68. 4) Jo. XI, 47.

71

len, die nu reeds door het gansche volk als een wonderdoener en propheet wordt aangezien en vereerd? Ziedaar werkelijk twee vragen, waarop het antwoord moeijelijk te geven is; twee wezenlijke hinderpalen, waarvoor de sluwsten gevangen staan.

Toch moet er een antwoord gevonden worden. Met list, fluistert de eene, met lint herhaalt een tweede, met list, stemmen allen; er moet list en alleen list gebezigd worden, om Hem te vangen, en om Hem te dooden; en zoo is het eenstemmig antwoord gevonden: wat het regt en de magt niet vermogen zal ons ditmaal door list gelukken.

Over de wijze en verdere middelen ter bereiking van hun onzinnig doel moge dan nog later beraadslaagd worden; maar in elk geval, en wat er ook gebeure, de gehate Nazareër, „deze mensc/i,quot; — zoo als zij Hem met verachting noemen, — mag hun ditmaal niet ontkomen. Hun doel, zoo willen ze, is lofwaardig; alle middelen zijn dus heilig.

IJdele plannen! zij meenen te beschikken over het wat en het hoe-, en zij hebben noch het een noch het ander in hunne magt. Al wat ze vermogen moet hun totgelaten worden van God; en het is, te dezer gelegenheid, niets anders dan het medewerken aan de grootc plannen des Heeren en ter vervulling der aloude prophetiën.

Om echter ook deze waarheid duidelijker in te zien, dienen wij eens met alle aandacht ons oog te vestigen op ' de vijanden van Jesus. Hunne harten zijn boos, en zoo zeer in de boosheid verstokt, dat er zekerlijk niets goeds uit kan voortkomen ten gunste van Jesus. Doch ook deze beschouwing zal onze liefde jegens den goddeiijken Heiland doen aangroeijen. Hii immers is zelf de God des oordeels en de eeuwige Regter; Hij is het, die al de listen en lagen dezer booze regters tot op den grond toe doorschouwt; Hij, die al die plannen der boosheid met een wenk kan verijdelen;

72

maar desniettemin wil Hij thans, uit liefde tot ons, zich genaardigen, ten ininste in schijn en voor een tijd, te bezwijken en onder te doen voor aardsche list en aardsche geregtigheid. Wie zal Hem wedergeven, wat Hij op die wijze aan ons gegeven heeft?

De voornaamste vijanden van Jesus behoorden ongetwijfeld tot het Sanhedrin der Joden, zoodat wij hierop in de eerste plaais, onze aandacht té vestigen hebben.

De naam van Sanhedrin of Sijnedrium beteekent vergadering (te zamen zitten); en het was ook werkelijk wat wij noemen : een geregtshof. Van de kleinere Sanliedrins, die zoowel te Jerusalem als in andere steden gevestigd waren, behoeven we thans niet te spreken; 1) het groote kunnen wij teregt den Hoogen liaad of het Opperste geregtshof der Joden noemen. In Judea was het dit zelfs in een dubbel opzigt, daar het te gelijk de wereldsche en de geestelijke regtbank vormde 2); voor de Joden des Buitenlands had het ten minste de geestelijke magt, en was alzoo als eene heilige Areo-paag, welks wetten en besluiten alom geëerbiedigd werden.—

Het groote Sanhedrin (leeren de Eabbijnen), 3) telde 71

1) Z Bucheri Diss, de Sijuh. Magn. Ugol T. XXV, p. 1174.

2) Z. Jo. J, 19 enz.

3 Hierbij is op te merken, dat de berigten der Thalmudische schrijvers van een veel lateien tijd dagteekenen, soms onderling in strijd zijn, én niet zelden den ouderdom van eene of andere zaak verre overdrijven. Het Sanhedrin der Eabbijnen is dus nog geenszins het Sanhedrin van Christus dagen. Zoo vinden wij b. v. slechts spraak van den Nasi of Vorst des Sanliedrins, onder de Hasmoneirs, die te gelijk wereldlijke vorsten waren. Later schijnt die waardigheid vervallen te zijn, of in elk geval was toen de Nasi ondergeschikt aan den Hoogepriester. Hierom wordt er noch in de Evangeliën, noch in de Handelingen der Apostelen van eenen Nasi gerept. Maken de Rabbijnen (en Sepp. p. 355—364) Gamaliel tot TVaii, dan is dit veeleer tegen, dan volgens de H. Schrift (z. Schegg inMt.p. 330). Anderen (zoo als AVieseler sijn. Chron. p. 188) willen den Nasi ook in het M. V. vinden eu wel in Annas. — Vgl, Win. Art. Annas.

leden i) aan wier hoofd een President of Voorzitter, met den naam van Bosch of Is asi (d. i. Hoofd of Vorst des Svnedriums) stond. Onder dezen stonden twee Vice-prssiclenten, waarvan de eene, rader des qeregishofs of Sarjan (d. i. plaatsbehleeder) genaamd, naar men wil,

aan het hoofd der leeken, de andere, Chacam of Wijze ge-heeten, aan de spits der geleerden of Levieten geplaatst ifi

was; terwijl de JVasi zelf, uit de priesters gekozen, de ^

orde der priesters in het Sanhedrin vertegenwoordigde 2).

De overige leden waren raadslieden, welken nog twee schrijvers [notarii), en twee of drie geregtsdienaars {lictores)

waren toegevoegd 3).

Oud en reeds bloot om die oudheid eerbiedwaardig was dit geregtshof ongetwijfeld. Kan men het niet voetstoots ^ met de Babbijnen tot Mozes doen opklimmen 4), zoo moet men toch aannemen, dat het reeds een gernimen tijd voor Christus dagen bestaan heeft. Is het opgcrigt ten tijde der Macchabeën, of door Esdras 5)? Wij weten het niet. Ze-^# ker is het, volgens den joodschen geschiedschrijver .Jose-phus 6), dat het in de dagen van Antipater en Herodes reeds bestond.

Er waren echter andere zaken welke, meer dan de oudheid, deze vergadering eerbiedwaardig maakten. Het was

l' aill

5.

7d

vooreerst A?.plaats, waar liet Synedrium vergaderde; het waren verder de rang, de stand en het aanzien der personen, waaruit het bestond; het was eindelijk de magt, die het bezat, en die er werkelijk op het ruimst aan geschonken was.

De personen, om hiermede aantevangen, vertegenwoordigden de drie voortreffelijkste rangen der Israëlietische maatschappij, die namelijk der Tries ters, der Wijzen 1) en der leelcen ; en zij, die daartoe gekozen werden, waren: de Over-priesters, de Schriftgeleerden en Oudsten (of aanzienlijksten) des volks 2). De Over priesters wijzen natuurlijk op de priesterklasse, de Schriftgeleerden waren uit de orde der Wijzen, de Ouderlingen uit den aanzienlijksten leekenstand gekozen. Doch wij moeten die drie klassen een weinig meer in het bijzonder doen kennen.

Vooreerst moet het ons vreemd voorkomen, dat al de leden der eerste klasse van het Sanhedrin voortdurend ArcJiïéreis, Aarts- of Overpriesters genoemd worden. Het is toch bekend dat er niet meer dan één Hoogepriester, (met denzelfden naam, Arcliïéreus, benoemd), in Israël te zelfder tijd de hoogste waardigheid bekleeden kon. De schijnbare moeijelijk-heid laat zich echter uit den weg ruimen. Yan ouds waren er 24 priesterklassen 3) waarvan elk een hoofd had. Nemen wij aan, dat deze Hoofden met der tijd den eernaam Archiereus verkregen hebben, 4), dan is alles verklaard, en naar het schijnt, op de meest voldoende wijze. Vooreerst kon de naam van priestervorsten of priesterhoofden 5) gemakkelijk in dien van Over- of Opperpriesters 6) overgaan. En

1) Anderen zeggen: Levieten. Maar 't is niet bewezen, dat al i!e Schriftgeleerden Tan den stam Levi waren. Z. Patrit. De Evg. Diss. 29, n 2 . Al de Syuedristen in 't gemeen droegen ook den naam van Wijzen,

a) In het N. T. voortdurend aldus genoemd.

3) In libr. Paralipom. Esdr. 4) Patrit. Diss. 28. Jahn, Arch. § 186.

5) 2. Esdr. 12, 7 enz. 6) Archiereis.

lioe waarschijnlijk is het ook niet, dat men uit de talrijke priesterschaar juist diegenen voor het hoogste geregtshof zal verkozen hebben, die aan het hoofd stonden der genoemde 24 priesterlijke beurten of dagordeningen, dat is; priesterklassen. Langzamerhand kan hierdoor de naam van Overpriesters ||. [Archiëreis) als ware het een eigennaam van al de ledeu der eerste klasse des Sanhedrins gewerden zijn. De eigenlijke Koogeprtester, en al diegenen, (toen vrij talrijk), die ooit met de Iloogepriesterlijke waardigheid bekleed waren geweest, 1) bleven natuurlijk denzelfden naam Archiereus behouden. Eenige anderen hadden dien titel voor goud en goede woorden gekocht j waardoor ligtelijk een vrij groot getal van Over- of Opperpriesters ontstond 2), die, naast den eenigen Iloogepriester, in het Sanhedrin zitting hadden 3).

De tweede klas des Svnedriums was die der Schriftgeleerden. Dezen waren nogthans daarbij niet als regters,

maar bloot als raadslieden 3) tegenwoordig, in welke hoedanigheid zij ook bij andere gelegenheden den Overpriesters ter zijde stonden 4). Hun eigenlijke naam was Sopherim,

dat is: schrijvers, en gaf werkelijk een ambt, en wel dat van een notaris of openbaren schrijver te kennen, hetwelk «ij voorheen pleegden uit te oefenen. Na de Babylonische ge-

1) Valerius Gratus b. v. volgens Flavius Josephus Arch. (Will, 2)

zette den Hoogepriester Anauus (den Annas van het N T ) af, en benoemde Ismaël, Fabns' Zoon, tot die hoogste waardigheid. Spoedig werd deze weêr verdrongen door Éleazar,eeu Zoon van Annas, Na één jaar volgde Simon, Kaniths Zoon, en na een ander jaar Caiphas, de bekende Schoonzoon | 'yi, van Annas. Hoe bitter de Joden zeiven over dat spel met het heiligste

geklaagd hebben, is bekend. — Dat echter alleen deze eigen'ijke Hooge-

priesters door het woord Arclncreus zoiuleü bedoeld zijn 'Hug. Einl. ins N. v

T. Tom li p 12!) is niet waarschijnlijk.

2) Lighfuot 1. c. meent, dat ook de leden der tweede klasse (die der Levietem den naam van Archiereus droegen.) Olshausen (in Mt. 3) 5.)

wil zelfs dat ieder Synedrist dien naam voerde,wat toch door Jo. 12, 10

niet bewezen wordt. squot; L

3) Zie Patr. Diss. 29. 4) Mt 2, 15. Luc 20, 19 en elders.

;

vangenschap en inzonderheid door den moed en de deugd van sommigen dezer Sopherim, —■ door den moed b. v. van een Meazar 1), de kennis van een Esdras 2) den ervaren en geleerden schrijver der ivet Godsquot;, was zoowel de naam. van Sopherim als hun stand in de hoogste achting bij Israels kinderen gekomen. Yan toen af was dan ook ^de wijsheid hun roem en hun deel,quot; 3) de kennis en studie der wet (dat is der Schrift) hun werk en hun lust. En daar nu juist deze Schrift, — zoowel de bron als het licht aller vaderlandsche wetten, — de hoofdzaak in Israël was, kunnen wij ligt begrijpen, hoe van toen af de naam Sopherim gelijkluidend begon te worden met dien van regtskundige of regtsgeleerde, en dus ook later, in de Boeken des Nieuwen Verbonds, dezelfde Schrijvers nu eens wetgeleerden 4) dan schriftleeraars 5) worden genoemd.

Men ineene hierom niet, dat insgelijks deze twee namen ambtsnamen zouden zijn. Neen; de Sopherim waren alleen Schrijvers van beroep {notarissen, zeggen wij thans), en zij werden bloot deswege Tf et- of Schriftgeleerden ge-heeten, wijl zij eene openlijke en als 't ware staatkundige belijdenis pleegden af te leggen van hunne kennis en uitlegkunde der Schrift; Wetgeleerden, wegens die wezenlijke of voorgewende bekwaamheid in de verklaring der ivet; wet-leeraars, weaens hunne bediening of soort van bediening, die hun de v:et aan het volk deed voorlezen eu uitlegden.

O

Het waren nu deze schrijvers, die, als raadslieden, de tweede klasse van bijzitters in het Sanhedrin uitmaakten.

De derde klasse eindelijk, die der Ouderlingen, of oudsten en aanzienlijhen des volks, was niet minder dan

l) 2 Macck. 6,18. 2) Esdr. 7, G—12.

3) Ecili- X. S; -8, 25. 4) Mt. 32, 35. Vgl. Mr. 12, 23 Luc. 10, 25.

5) Luc. 5, i 7, Act. 5, 3 J.

77

de twee vooro-aande aclitiug- en eerbiedwaardig, Zij was nigt slechts eeue uit ganscii Israël uitgelezen schaar, zij was er als de keur en bloem van, een ware bloemruiker vergaderd uit de eerbiedwaardigste stamvorsten of familiehoofden des rijks, en allen uit de vennogendste en aanzienlijksten des volks gekozen. Het is veelligt hierom, dat sommigen beweerd hebben 1) dat aan dezen, die als de leeken-Tclasse des Sanheurins uitmaakten, de uitspraak in burgerlijke zaken werd overgelaten, terwijl aan cle Priesters de behandeling der godsdienstige aangelegenheden werd toevcrtivuwd.

Dewijl deze drie klassen, zoo als gezegd is, te zamen slechts 71 leden telden, zien wij, dat niet al de ouderlingen des volks, en evenmin al de Schriftgeleerden en priesters tot den Hoogen llaatl konden behooren. Wij vinden dan ook opgeteekend, dat alleen door keuze of benoeming 2), ^o:^ g^eh'ik anderen zeggen 3), door stemopneming der reeds zitting hebbende leden, soms ook door het lot, weêr nieuwe leden werden aangeworven. De verkiezing zou dan nog bekrachtigd zijn door de oplegging der handen en onder het uitspreken der woorden: //Zie, gij zijt geordend, en u wordt de magt gegeven over leven cn dood.quot; Alleen de eigenlijke Iloogepriesler behoorde regtens en uit kracht zijner waardigheid tot den Hoogen liaad der Joden -1).

Vi ij zien uit het gezegde, welk etn schoon en eerbiedwaardig geregtshof het Sanhedrin kon zijn.

De aanzienlijksten van het volk des lleeren, de bloem der oostersche wijzen, de keur van Gods priesterschap zijn er te zamen in vereenigd. Wie mag twijfelen of deze raads-

1) Friedlieb. 1 c. p. 19. Volgens Jonu. fol. 0(gt;. 2i Jahn t. a. p.

3) Zie Sepp. Le'oen Jcs. !!. '11, H 'iS uit Maimonides in S.mh. 3 n. 4

4) Friedl. b! 15 Jlaimou, in Sanh. c. 3. n. 4.

78

lieden zullen uitmunten door ervaring en wetenschap, deze regters door ernst en trouw, deze eersten der priesters door deugd en godsdienst? En liun voorzitter? O, liet is ditmaal ten minste de eerbiedwaardigste persoon ter wereld, de plaatsvervanger Jehova's op aarde, de Hoogepriester Gods.

Waarlijk, indien het Sanhedrin enkel brave Israëlieten en in welken geen bedrog is, onder zijne leden telt, dan vormt het de schoonste vergadering ter wereld. Dan is het niet slechts de roem van Judea, de luister der koninklijke stad, het is een toonbeeld voor alle volken, eene waarachtige oos-tersche parel, een beeld van het hemelsch Sion. Het aard-sche Sion alleen kan zulk een geregtshof voortbrengen, de Stad Gods alleen dit bezitten en genieten. En wij ? Ja, ook wij zonden ons dan bij voorkeur verheugen moeten over het gelukkig feit, dat nu op handen is. jN^tu immers, na meer dan na drie jaren zwoegens, zal eindelijk de Gezalfde des Heer en voor deze edele vierschaar verschijnen; nu eindelijk zal de Lang verwachte der volken door het wettig gezag openlijk erkend, als Heer en Koning van Israël begroet, voor geheel het volk, met klare en dubbel verplig-tende woorden, worden aangetoond en uitgeroepen.

---ooj^oc-

§ 2-

Het Sanhedrin in Jesus dagen, Caiphas, Annas, de PJari-seën, Saddueeërs en Schriftgeleerden.

Indien het Sanhedrin der Joden nog is wat het wezen moet, — hebben wij straks gezegd, — dan heeft de zaak van Jesus nu zekerlijk hare gunstigste beslissing te verwachten. Doch waarom durven wij twijfelen ? Zou het denkelijk, ja, zou het wel mogelijk mogen heeteir, dat voor zulk een geregtshof de baarblijkelijkste onschuld miskend.

79

de schitterendste wonderen geloochend, de heiligste leer misduid, de klemmendste bewijzen eener goddelijke zending versmaad en verworpen kunnen worden? Waarlijk, dit schijnt niet mogelijk. De zaak van Jesus schijnt dan ook gewonnen. De Propheet der proheten moet nu openlijk erkend, Jesus van Nazareth als de ware Messias door het magtig Sanhedrin ontvangen, de Wonderdoener uit Galilea als de waarachtige Zoon Gods en der menschen verklaard en uit-geroepen worden. En dan? O, dan zal het getuigenis van Jesus, bereids door eene reeks van wonderen gestaafd, mede door het getuigenis van geheel Israël zijn volle kracht erlangen. Dan zal dus het Rijk Gods als bij tooverslag voort-groeijen, een stroom van vrede en geluk, gelijk de propheten voorspelden, over het aardrijk vloeijen, heil en zaligheid onder al de rangen en standen in Israël heerschen. Zoo moet het althans zijn. —

Maar helaas! hoezeer bedriegen wij ons, als wij zulk eene getrouwheid bij het volk Gods verwachten! Hoe vreese-lijk is daar alles ten kwade gekeerd! „Hoe is zij geworden, ngelijk een ongetrouwe, die getrouwe stad, die vol van regt „was! De regtvaardigheid vernachtte in haar; en thans — „is zij een moordkuil. Utv zilver is verkeerd in schuim, en „uw tvijn met water versneden. Uwe vorsten zijn onregt-,/Vaardig, makkers der dieven 1)quot;. —

Met regt, o groote Isaias, mogt gij voor zeven eeuwen deze klagte doen hooren over de ongetrouwe stad, met regt passen wij die toe op haar Hoogen Raad, nu de Messias verschijnt. Of wat regt en billijkheid mogen wij verwach-bij hen, die „slechts de eer zoeken der menschen, en niet die van God 2)quot;, wat trouw bij dezulken, die van nijd

]) Jsaias I. 21. 33. 2) Jo. 5, 44,

y

80

verteren^ den regterstoel, dien zij bekleerlen, voor goud hebben gekocht, en boven en neven hun eigen belang geen anderen God erkennen ? Ach ja! al kwam de God van Israël zelf, zoo als Hij beloofd heeft, al stond Hij zelf hier te regt voor zijn eigen volk; nijd en trotschheid zouden ook Hem veroordeelen!

En het geschiedt zoo werkelijk. De eeuwige Regter zal straks verschijnen; en dc boosheid gaat Plem vonnissen ter dood.

Doch hoe is dit mogelijk ? —

Werpen we, om het althans eenigzins te begrijpen, nogmaals onze blikken op de leden van het groote Sanhedrin, zien we, wie er nu het hoofd, wie de regters, wie de raadslieden in zijn, om te beseften wat er van te verwachten is, ook voor den brave, ook voor de onschuld, ook voor den Heilige der heiligen zeiven.

Het hoofd en de Voorzitter van het tegenwoordig Svne-drium, door de Schrift zelve duidelijk genoeg aangetoond, is de Hoogepriester Israels. „Be llooyeprieamp;ter van dit jaar, zoo als dc H. Joannes geboekt heeft, 1) dat wil zeggen, de Hoogepriester van het laatste jaar van Jesus leven op aarde, was Caipha-s.quot; Caïphas is dus de man, dien wij het eerst moeten leeren kennen.

De naam Caïphas is niet zoo zeer een eigen- dan een bijnaam. -quot;s Mans eigennaam was Joseph, „ofschoon hij ook, gelijk Flavins opmerkt, Caïphas genaamd werd 2)quot;, en wel zóó dat deze tweede naam de meest gewone en meest gebruikelijke 3) schijnt geweest te zijn. In de H. Schrift ten minste lezen wij geen anderen. Doch wie was Caïphas?

Indien wij alleen naar het uiterlijke mogten oordeelen en daaruit besluiten tot den inwendigen aard en het karakter

1) Jo XI, 49. 50. 2) Antiq. 18, 22. 3 Mt 2G,.

81

van dezen aartsvijand van Jesus, dan zonde ongetwijfeld ons oordeel terstond ongunstig zijn. Dan moesten wij immers aanstonds denken aan die ongelukkige tijden, waarin Israels waardigheid tot liet diepste gezonken was; aan die tijden waarin zelfs de Hoogepriesterlijke waardigheid voor goud en list veil was, waarin menige Hoogepriester door de Eomeinsche Praetors werd aangesteld, om spoedig weer, voor grooter schatten, door een andereu huurling vervangen te worden; waarin, kortom, niet gezien werd op waardigheid en deugd, maar alleen op tijdelijke voordeelen cn gunstbe-jag. Het is niet te ontkennen, dat juist Caïphas op dezen regel eene uitzondering schijnt te maken, daar hij immers een betrekkelijk langen tijd den hoogepriesterlijken zetel wist magtig te blijven. Want alreeds omtrent 778 na Home's stichting door Valerius Grains aangesteld 1) werd hij eerst in 788, omtrent het Paaschfeest en bijna gelijktijdig met Pilatus, door Vitellius afgezet. 3). Doch het is de vraag, of deze eigen omstandigheid niet veeleer tegen dan voor Caïphas pleit, of wij niet juist daardoor op de eerzucht en listigheid van dezen Hoogepriester gewezen worden; of wij ten minste niet noodzakelijk moeten denken nan den grooten invloed cn de heerschzucht van Annas, dien Caïphas wel waardig was tot schoonvader te hebben.

Wat hiervan zij, dat Caïphas zeer listig was, dat hij alles behalve goede gevoelens ten opzigte van Jesus koesterde, dat zijne regterlijke trouw eii deugd zeer verre te zoeken zijn, dit heeft ons de leerling, dien Jesus lief had, ten stelligste medegedeeld. Caïphas immers was het, zoo als Joannes verhaalt, die reeds in eene vroegere vergadering des Hoogen Raads den staf over Jesus onschuld gebrokei. had;

1) Flav. Jos. Ant. 18. 2. 2. 2} Ant. 18, 4, 3.

sa

Caïphas, die den goddelijken Leeraar reeds bij voorbaat had gevonnisd.

quot; Wel hoe! — zoo had hij toen uitgeroepen, zoodra hij zag dat allen, naar gewoonte, weer ten einde raad waren en niet meer wisten wat aan te vangen, — „Weihoe! Gij heden weet weer niets ? En gij denkt er niet aan hoe het dienstig is, dat één enkele sterve voor het volk, en niet de gansche natie verloren ga, I)quot;. En Caïphas meende dit werkelijk. Maar wij zien er uit, welke boosheid en welke list in het hart van Caïphas verborgen waren.

De ouschuldige moet sterven, meent hij, het koste wat het koste; want eene misdaad, een zweem van misdrijf weet men Jesus niet ten laste te leggen. Doch waar dient dit ook toe? Anderen mogen vragen: „ Hat zullen wij doen? want deze mensch doet vele wonderenquot; 2) Caïphas weet wat zij doen moeten. Anderen mogen opmerken: „Indien wij Rem zóó laten geworden [Hem, zeggen ze, want den naam van Jesus wilden zij niet eens uitspreken), „indien wij Hem zóó laten voortgaan, dan zullen allen in Hem gelooven; en de Romeinen zullen komen en heide wegnemen onze plaats en ons volk!quot; 3) Caïphas vindt die opmerking bekrompen, maar toch dienstig om tot zijn doel te geraken.

IJdel was dat voorwendsel voorzeker, leugenachtig die uitvlugt; want het Rijk van Jesus was niet van deze vie-reld, gelijk Hij voortdurend door zijne daden toonde, 4) door zijne leer bewees, door zijne wonderen bekrachtigde. Mnar Caïphas was boos genoeg, om dit evenmin als de andere Sijnedristen, te willen zien, listig genoeg om in den eigen schijngrond, door de raadslieden aangegeven, de gevoelens en gezindheid van den Hoogen Raad te herkennen.

1) Jo. XI, 4P, öO. 2) Jo. XI, 4,47. 3) Jo. XIV, 48. 4) Vgl. Jo. VI, 15.

83

Wat zal hij dus doen? Hij zal, als voorzitter, eens luidop uitspreken, wat de anderen niet durven zeggen. Hij zal zeggen wat de anderen denken; en dit juist in den geest der booze regters, juist naar lum voorgeven, lioe valscli en onregtvaardig het zij, juist onder het voorwendsel van een wezenlijk staatsbelang, van het algeneen nut des volks, van het welzijn der gansche natie, van eene noodzakelijke redding uit een anders gewissen ondergang van geheel Israël.

Het kon niet sluwer noch boozer. En toch kan het ons niet verwonderen. De listige Caïphas had in de harten der raadslieden gelezen en kende aan zijn eigen hart het hunne. Hij wist dus hoezeer hun „deze menscfi,quot; zoowel als voor hem zeiven, een doorn in het oog was. Hij wist, wat zij dachten van zijne h er, zijne bestraffingen, en zijne wonderen. Hij kon dus ook raden wat zij thans van hein verwachtten, en als eene gunst van hem vroegen. Hij raadt het; en van daar dat hij zoo ronduit zeggen durft : „(lat mj stercel'' Schuldig of niet, regtvaardig of zondaar, heilige en wonderdoener of bedrieger en verleider des volks, wat hij ook zij, het doet niets ter zake, het worde niet eens besproken; maar dat Hij sterve, stene voor het volk! dit besluit moet vast staan.

Ja, dat Hij sterve, en sterve voor het volk! ontaarde Hoop-epriester! het is uw besluit en dat van uw verachte-lijken raad; maar het is toch ook het onze. En waarom? Omdat Hij zelf het wil, de quot;Vader het aldus heeft besloten, zijn propheten het van ouds hebben voorspeld, onze zaligheid het gebiedend vordert. Lat Hij dus sterve, en sterve voor het volk! opdat God worde verzoend, het volk verlost en Hij zelf, als de eeuwige Hoogepriester Gods, en de Middelaar tusschen God en den mensch voor alle eeuwigheid worde verheven en verheerlijkt!

84

Merkwaardig verschijnsel! Caïplias lastert en God proplie-teert; Caïplias veroordeelt en de Geest Gods maakt, om zoo te spreken, van deze gelegenheid gebruik, om ons de toekomst te openbaren. Want, zegt de 11. Joannes, „daar Caïplias de Iloogepriester van dat 'jaar was, spreekt hij de prophetie uit: dat Jesns stenen zou voor Itet volle! en niet slechts voor het (bevoorregt) volk des lieer en. maar (bovendien) om de kinderen Gods, die verstrooid waren, tot één te vergaderen 1). Xog eens: merkwaardig verschijnsel! Want die aloude voorzegging met deze woorden te herhalen lag zekerlijk in het raadsbesluit des Heeren, maar ongetwijfeld in het plan van den Hoogepriester niet. De algemeene vijand moet uit den weg geruimd worden, de gehate mededinger gedood; dit waren zijne eenige gedachten.

De overige leden des Hoogen Eaads dachten niet anders. Maar nu de voorzitter gesproken, en hun aller hoofd hunne gedachten geuit heeft, nu zijn zij allen veel stouter geworden. Het gewone middel van alle vervolgers der onschuld, het vermoorden des onschuldigen, doet hen dus ook niet meer terugdeinzen. Er wordt bepaald en van nu af vast besloten: „deze mensch moet sterven.quot; „En alzoo, zegt de H. Joannes, besloten zij van dien dag aan Hem te dooden !quot; 2) „Ook gaven zij een gelod, dat een iegelijk die wist, waar Hij was, het zoude lerigten, om Hem gevangen te nemen !quot; 3)

Ziedaar het gevolg van Caïplias raad; ziedaar mede den eersten en bittersten van Jesus vijanden in zijne daden, als naar het leven, geteekend.

Wij zeggen : den eersten en bittersten; wat toch misschien niet in elk opzigt zeker mag heeten. Wij zouden ten minste voor de lijdensgeschiedenis des Heeren, soms nog eer aan

1) io. 1. c. vs. 51, 52 k) lb. ts, 53. 3) lb. vs. 5G.

Annas dan aan Caïplias die eerste plaats willen toekennen. Zeker is liet, dat Annas als een der eerste doordrijvers van de tegen Jesns gesmede plannen beschouwd moet worden. Nog zekerder, dat hij in die dagen de meest geachte, of liever de meest gevreesde en de meest invloedrijke staatspersoon in Jerusalem was; zoodat wij van hem mogen denken, dat hij èn van Caïplias en van de andere Synedristen slechts werktuigen gemaakt heeft, om zijn eigen aanzien eu hoog gezag {zijne plaats,quot; gelijk zij zich uitdrukken) in stand te doen blijven.

En werkelijk; ook reeds in die dagen, zoo als Flavins ons mededeelt, plagt men te zeggen; ,,dat deze Ananus (zoo noemt hij hem) allergelukkigst was.quot; En de reden wordt niet gezwegen;quot; want, zegt hij, Ananus had vijf zonen, die allen den Heer in het Hoogepriesteramlt gediend hebben, nadat hij zelf eerst deze hooge waardigheid had bekleed; een voorregt, zoo gaal dezelfde Joodsche geschiedschrijver voort, dat aan geen anderen lloogepriester onder ons (Joden) te benrt is gevallen. 1) Hierbij komt nog, dat ook Caiplas, Annas schoonzoon, deii Hoogepriesterlijken zetel beklom, eu dien, zoo als gezegd is, zelfs een tiental jaren wist te behouden 2); wat alles, naar allen schijn, in die droevige tijden, niet geschied kan zijn, zonder toedoen en den magtigen invloed van Annas.

Immers, vóór en na Caiphas volgden de Hoogepriesters elkaar als voorbijgaande schaduwen op 3). Annas alleen had zich gedurende elf jaren staande gehouden; en ook na zijn val wist hij als 't ware den Hoogepriesterlijken stoel in zijne

a) Autiq. XX, 9.

2) Volgens sommigen van 30 tot 36 na Christus (F riedlieb. Arch, des Leid. p. 71) Zie 1'atr. Diss. 28, n. 10 — 21.

3) Z Friedl. b'. 41 en loven f. 7ö.

86

familie erfelijk te doen zijn. Vijfmaal moest hij een zijner zonen 1), een tiental jaren zijn snooden schoonzoon dragen.

Zulk een voorregt van Annas'familie kunnen wij aan niets anders dan aan den invloed, de list en de kuiperijen van den sluwen Annas toeschrijven. Wij doen hem ook geen onregt met die veronderstelling, als wij met de oogen zien, hoe later die laaghartige regter een nog niet veroordeelde en kennelijk onschuldige door een snooden geregtsdienaar in zijne tegenwoordigheid ongestraft een kaakslag laat geven 2).

Uit dien invloed van Annas zoowel op het volk als op de overpriesters kunnen wij verder nog menig ander feit verklaren. Toen later de llomeinsche landvoogd Yitellius den boozen Caïphas van de Hoogepriesterlijke waardigheid afzette, durfde hij toch de familie van Annas niet tegen de borst stoot en. Hij stelde dus Jonathan, één van Annas zonen, in Caïphas plaats. En waarom? „om aan het volk te behagen quot; schrijft Joseplms 3), dat alzoo maar al te zeer met Annas familie ingenomen blijkt geweest te zijn. Verder, als Christus in Gethsemane gevangen is, brengt men hem eerst voor Annas, niet voor Caïphas 4), terwijl de Evangelist Lucas soms Annas vóór Caïphas noemt, en somtijds zelfs den schijn aanneemt van niet Caïphas maar Annas als den Hoogepriester van dien tijd op te voeren 5).

Wegens deze laatste omstandigheid zijn sommigen in de meening gekomen, dat Caïphas en Annas te gelijkertijd de Hoogepriesterlijke waardigheid bekleed hebben 6), terwijl anderen 7) van oordeel zijn, dat Annas de Say an of plaat s-

1) Sepp bl. 359.

2) Jo. 18, i2. 31 Ant 18, 3 4) Jo 18,13 5)Luc. 3, 1. (Act. 4,6)

6) Hug. Eiul 11. Friedl. bl. 73. — Caïphas en Annas zoiulen dan beurtelings, b. v. om liet jair (zoo Beelen in Luc. UI) of elk op den hem aangewezen feestdag, de iloogepriesterlijke bediening hebben uitgeoefend.

7) Ligthf Sepp en And.

87

vervanger des Hoogepriesters (Caïphas) was, daar liet immers bekend is, dat de Sag an den Hoogepriester bij ontstentenis vervangen moest 1). Flavins Josephus weet ecliter niets van die gelijktijdige of beurtelings dienstdoende Hoogepriesters, en zegt veeleer uitdrukkelijk het tegendeel 2). Over pries ter (Arehiereus) was Annas ongetwijfeld. Denken we daarbij aan den magtigen invloed door dezen gewezen Hoogepriester nog immer behouden en straks des te sterker geworden toen zijn schoonzoon Caïphas op Aarons stoel gezeten was, dan kunnen wij ons genoegzaam verklaren 3), hoe Lucas (en zelfs Joannes) dezen eersten drijver van alle ondernemingen tegen Jesus zoo bijzonder aanwijst en somtijds 4), als ware hij de eerste en voornaamste van Jesus'vijanden, laat voorkomen en handelen 5).

Hoe dit zij, het blijft zeker dat Annas een gezworen tegenstander van Jesus was. Wij leeren het uit de Lijdensgeschiedenis zelve; en wij hebben niet meer noodig om te vermoeden, dat ook deze ongeregte, in die droevige tijden, waarover Israël zoo diep gezucht heeft 6). aan het onheilig

1 Volgens anderen is de waardigheid van Sarjan niets anders dan eene ficfle der Rabbijnen Zie Wieseler Chron Sijn. p. 185. Wieseler zelf maafet Jnnas tot Nasi, en verklaart diensvolgens Luo 3, 2 en Act 4,6. alwaar Annas liet eerst zou genoemd zijn aXs vorst Nasi] dus Sanhedrins.

2) LI. cc. Ant 18, 2. 2 en 4, 3.

3) Patr 1. c. dignitas Annae alia esse non potuit quam totius gentis Aaronitarura principatus, etc.

4) Luc. 11 cc. Jo 18, 13 volg.

5) Uit Hand. IV, 6 wil men verder afleiden, dat Annas ie dien tijde, weêr alleen als Hoogepriester moet beschouwd worden Waaruil volgen zou, dat Annas juist op het Paaschfeest (waarop Jesus gekruisigd is) weêr in de plaats van Caïip/ias is aangesteld (Friedl. t. a. p.) Schegg. (in Mt. p. 330) verklaart het behouden van zijn titel en deu invloed dien Joannes hem toeschrijft bij de veroordeeling van Jesus, daaruit, dat Annas alleen als de wettige Hoogepriester gold, terwijl de anderen slechts als ingedrongen werden aangezien.

6) Volgens Josephus (Ant. XX, 10) zijn er iu 't geheel 83 Hoogepriesters geweest (van welke Annas de 68ste was. Vgl. Sepp bl, 356) —

88

spel met de heiligste der waardigheden niet vreemd is ge-gebleven. Gelijk CaïphaSj zoo was dus Annas, gelijk de schoonzoon de vader.

Maar ook de overige leden des Sanhedrins kunnen niet veel beter geweest zijn. Vooreerst toch werden zij gevormd volgens den aard hunner leiders. Wat zij uit zicli zelven konden en wilden, hebben wij straks nog vernomen uit hun wraakroepend raadsbesluit tegen Jesus; wat zij geweest zijn leert ons de geschiedenis.

Het is waar, dat de namen en verdere handelingen dier Sijnedristen maar spaarzaam in de heilige Boeken zijn opgetee-kend; doch er is ten overvloede om ons hun aard en hunne gezindheid volkomen te doen kennen. Ten deele hebben wij het gehoord; ten deele vinden wij het duidelijk in hunne gansche manier van doen, van omgaan en spreken met onzen goddelijken Meester. De H. Schrift kan het getuigen.

Zoo dikwijls Jesus te Jerusalem komt, zijn zij bezig met het bevitten zijner daden, het bestrijden en verachten zijner leer. Zijne wonderen loochenen zij stoutweg; of, kunnen zij dit niet, dan schrijven zij die blindelings aan den duivel, aan Beëlzebub, den vorst der duivelen, toe. Nu eens doen zij strikvragen om Hem te vangen en aldus voor het volk bespottelijk te maken; dan weer stapelen zij leugens op leugens om de scharen te bedriegen, zoo als deze: „heeft wel iemand uit de oversten of van de JPhariseën in Rem geloofd 1)quot; ? daar toch Nicodemns en Joseph van Arimathea en vele anderen 2) in hein geloofden. Misschien wisten zij

89

alles niet? Het zij zoo; maar moesten zij liet niet weten? Konden zij liet niet ligt vermoeden? vooral dan, als diezelfde Nioodemus, ,/een Phariseër en een overste der Joden 1)quot; en één uit hen 2), linn soms toevoegde: Oordeelt dan onze wet eenen mensch, tenzij men hem vooraf verhoord helhe en ivete ivat h j doetquot; ? Vooral dan, als diezelfde Joseph van Anmathea, „een goed en regtvaardig man en een raadsheer (even als zij), niet wilde instemmen in hunnen raad en handel 3)quot;/ Doch zij wilden liet niet weten. Al wat zij weten, omdat zij liet zoo willen, is: de vooraf bepaalde noodzakelijkheid van al liet doen en laten van Jesns te bedillen. Al wat zij zoeken, gedreven door Imn wrok, is : de wijze van Jesus te vangen en te dooden. Al wat zij wenselien eindelijk is niets anders, dan de ondergang van den goedhartigen Leeraar nit Nazareth, dien zij blind van spijt en nit razende afgunst, slechts als een mededinger naar de volksgunst beschouwen.

Wat zien wij diensvolgens in de beraadslagingen zeiven? Lafheid en verwarring; een even bitteren als onregtvaardigen wrok; eenen nijd_; die zich te vergeefs poogt te verbergen en zelfs den heidenen in het oog springt; een haat einde-delijk, ja een haat der onschuld, wijl die onschuld hunne boosheid doet uitkomen, en haar noodzakelijk door het volk zal deen vloeken.

In elke raadsvergadering, die zij beleggen, komt het op nieuw te voorschijn. Wij hebben reeds gehoord, wat Ni-codemus hun zeggen durfde. „Zijt gij ooh een Galileër ? duwt men hem toe; onderzoek dan de Schrift, en zie, dat uit Galilea geen propheet opstaat 4)quot;. En zoo meenen zij

l) Jo. 3, 1. 3) Jo. 7, 50. 3) Luc, 33, 50. 4). Jo. 7, 63.

90

alles gezegd en alles wederlegd te liebben. Doch al ware dit zoo, en lag er ook scliijn in die bewering, moet dan toch de Wet niet onderhouden, en het getuigenis tegen Jesus niet eerst onderzocht worden? 1).

Maar neen! „Deze schare, rcelke de wet niet ient, is vervloektquot; ! Ziedaar hunne magtspreuk! En hun besluit ? Het volgt van zelve: ,/Indien iemand Hem belijdt de Christus te zijn, die zal uit de Synagoge gebannen zijn 2)quot;. Gebannen uit de Synagoge, — het was de vreeselijkste straf, waardoor de Israëliet van allen verstooten en zelfs van de burgerlijke gemeenschap uitgesloten plagt te worden. Maar wat maakt het? „Deze mensch moet weg; wij moeten blijven; verder raakt ons de geregtigheid zijner zake niet.quot; Zoo doet Satan! en zoo verstonden ook toen reeds de aan-hangelingen der hel de ware vrijheid des menschen om te luisteren naar Gods dienaren en propheten.

Doch ook hierbij bleef het niet. Met het groeiien van Jesus roem, groeiden insgelijks hunne afgunst en hun haat. En eindelijk, toen zij vernamen, dat al wederom, wegens de met eigen oogen geziene opwekking van Lazarus, eene menigte Joden in den Heiland geloofde, toen steeg hun wrevel en te gelijk hunne verwarring ten top. Toen besloten zij eenparig op Caiphas' voorstel, gelijk wij verhaald hebben : „Deze mensch, schuldig of niet, moet sterren. Vie Rem weet te vinden moet Hem opbrengenquot;. quot;Wie hel niet doet is gevloekt in Israëlquot;. Zoo verre zijn zij gekomen in hunne laatste vergadering.

O Israël! Israël! hoe diep zijt gij gezonken! en hoe nabij moet gij zijn bij uwen eindelijken ondergang!

Is er niet meer nocdig om te zien van wat verderfelijke

1 Jo. 7, 49. 2) Jo. 7, 22

91

gezindheid de aartsvijanden van Jesus zonder uitzondering geweest zijn; er is toch nog eene andere omstandigheid, die er ons meer van overtuigen zal. Zij ligt in den aard zeiven van hunne godsdienst en godsdienstige beginselen.

Maar zijn dan, zal iemand denken, deze Kaadslieden in Israël geene Israëlieten meer? Zijn zij geen kinderen meer van Abraham, geen zonen Jeiiova's ?

Ach ja! maar welke Israëlieten, welke kinderen en welke zonen !

Om niet eens meer te spreken van die eigenlijk zoo genoemde, hetzij nog dienstdoende of reeds afgetreden Hooge-priesiers, die zich door list en geld op Ailrons stoel hadden ingedrongen; noch van die Opperpriesters, welke meer aan hun invloed en aan 't koninklijke goud dan aan ware verdiensten hunnen titel verschuldigd waren; noch van al de kuiperijen der reeds zitting hebbende Raadsleden, door wier keuze natuurlijk slechts gelijksoortige leden in de raadsvergadering konden binnen komen; om van dit alles nu te zwijgen en bloot op de verdere narigten der H. Schrift ons oog te vestigen, — wat zullen wij vinden? —

Herinner u de zoo bekende secten der Phariseën en Sad-duceën. Hoe dikwijls hebt gij ze niet hooien noemen; en hoe overbekend is u niet de onwaardige wijze waarop aj met Jesus handelden, en de verfoeijelijke en afschuwelijke gezindheid, welke zij jegens Jesus koesterden! Wel nu, tot deze twee soorten van woel- en dwaalgeesten behoorden voor een goed gedeelte de hier besproken leden van het groote Sanhedrin der Joden. Zij waren Sadduceën, of Phariseën.

Sadduceën, „die niet eens geloofden aan de verrijzenis des ligchaams, noch aan het bestaan der Engelen, noch aan dat der geesten 1);quot; ongodsdienstigen dus, en wij mogen er bij ») Act. 23, 6.

93

voeden materialisten, die streng genomen en zoo zij gevol-gelijk vilden voortgaarij noch aan den liemel, noch aan de hel, noch aan God en zijne wetten, noch aan Jehova en zijnen Messias gelooven konden. Phariseën, die slechts een hoop schijnheiligen en verachtelijke huichelaars uitmaakten, wier naam tot een spreekwoord geworden is over de geheele wereld. Phariseën of Sadduceën, beiden reeds van ouds door den edelen Boetgezant en Voorlooper des Heeren, als't ware gedoopt met den verpletterenden naam van : adderen-fjehroedsel. Beiden, nu eens te zamen, dan elk afzonderlijk, door de de eeuwige Waarheid zelve als een zmirdeesem van ovgereg-tigheïd beschouwd en aan de kaak gesteld 1); beiden als een kwaad en overspelig geslacht behandeld 3j; als onwaar-digen uit zijn Godsrijk uitgesloten 3); als huichelaars en zielenmoorders afgeschilderd 4), als dwazen en blinden, als gewitte en uitwendig versierde maar van binnen met bederf en verrotting vervulde praalgraven, als slangen en serpenten, en wederom als een doemwaardig gebroed van vergiftige adderen beschreven; en zulks, omdat zij de propheten dooden, de waarheid bespotten, de deugd haten, de onschuld vervolgen; omdat zij, — wat wel het toppunt der boosheid en het werk zelf van Satan is, — zeiven niet ingaande in het Eijk der hemelen, ook nog anderen quot;beletten daarin binnen te gaan! 5) Ziedaar hunne afbeelding, waarvan gij niet zeggen moogt

i) Mt. 16, 1. 2 Mt. 1G, 4. 3) Mt. 5, 20.

4 Mt. S3, 13, eu volgg.

5i 2', 1—9 Het moet cms niet verwonderen dat de verwijtingen en waarschuwingen des Heilimds (vooral tegen de Phariseën) met meernadruk en bijna uitsluitend door den H. Mattheus zijn medegedeeld. Deze Apostel rin-tte zijn Evangelie tot de kerk van Jerusalem eu de geloovigen van Palestina. Meer dan de anderen moest hij dus de lezers wapenen tegen eene secte. die nog altoos bestoud, en de ontluikende kerk door hare boosheid schaden kon. Ook had hij zich ten doel gesteld meer regtstreeks te bewijzen, dat Jesus van Nazareth de lang verwachte Messias was, eene waarheid, die juist door deze secte op het hevigst werd bestreden

93

dat de kleuren te sterk zijn; want zij is geteekend door de eeuwige Waarheid zelve en voorgesteld door den zachtmoe-digsten onder de kinderen der menscheu. De Saddueeën, het is waar, moeten wel degelijk van de Pharisecn onderscheiden worden; maar zij waren er dan toch raeê vereenigd als er moest gestreden worden tegen de waarheid en de deugd; zij trokken dan gezamentlijk te velde, als het tegen Jesns gemunt was; eene ware voorafbeelding van hetgeen wij nu nog zieii plaats vinden, als het tot eene verbroedering komt tusschen de armzalige huichelaars en de lichtschuwe secten onzer dagen; als er met vereende krachten gestreden wordt tegen de Kerk van Jesus, door al wat eene schande is van het menschelijk geslacht.

Wat nu hun getal aangaat, wie zal ons zeggen hoevelen van die ontaarde Israëlieten in die dagen, inzonderheid op de met geld gekochte zetels des Hoogen Eaads gebeten waren? Zoovelen zeker, althans van die Phariseën, dat al de Sijnedristen door den IL Joannes met dien naam worden aangeduid 1). Zoovelen ten minste, dat zij bij magte waren al de anderen mede te slepen, en er dus voor Jesus niets gunstigs te verwachten is.

Maar zullen de Schriftgeleerden niet beter zijn? Integendeel. In de meeste der straks aangeduide schriftuurplaatsen worden ook dezen, doorgaans juist dezen, of ten minsten zij in de eerste plaats door onzen Goddelijken Meester bedoeld. Zij toch waren, als zoogenaamde Schriftgeleerden, juist diegenen, die het volk moesten onderwijzen; zij derhalve, tegen wie de goede Herder de argelooze kudde het krachtigst moest waarschuwen. Velen hunner behoorden ook werkelijk tot die hatelijk secte der Phariseën. Zoo was b v. Gamaliel, Paulus' leermeester 3). een Phariseër, en een

1) Jo. 19, 13 Tolgg. 2) Hand ?6, 5; -.2, 3.

94

leeraar der wet, hij het ganscJe volk in aanzienquot; 1); zoo zegt Christus : „op den stoel van Mazes zitten de Schriftgeleerden en Phariseën 2), dat wil zeggenquot;; vele Schriftgeleerden die tot de secte der Phariseën behooren; want de Phariseën, als zoodanig, ware geene leeraars der wet; dit waren alleen de Schriftgeleerden 3).—

Uit het gezegde begrijpen wij de reden, waarom de Schriftgeleerden zoo dikwijls met de Phariseën op écne lijn gesteld worden, ja, waarom zij gewoonlijk met hen zamenspannen, als het te doen is om de daden of woorden van Jesus en zijne leerlingen te bedillen en af te keuren; een feit, dat ons overigens volstrekt niet bevreemden kan. Het waren trouwens juist de Schriftgeleerden, welke zich uitgaven voor de bekwaamste kenners en uitleggers der wet en overlevering. Hoe kon het anders, dan dat zij ijsselijk vertoornd werden wegens den goeden uitslag van Jesus' prediking? Hoe anders, dan dat hun wrok steeds aangroeide, zoowel wegens de meer en meer veldwinnende liefde des volks jegens Jesus, als wegens de magt om te prediken en wonderen te doen, welke Hij mede, als ten hunnen nadeele, aan arme visschers, onwetende Galileërs, geschonken had? 4) Hoe dikwijls had bovendien de liefdevolle Leeraar hen ernstig teregt gewezen, nu eens wegens hunne valsche verklaringen der H. Schrift, dan weer om de ware dwaasheid hunner eigenmagtig ingevoerde Tradities 5,) inzonderheid wegens hunne huichelarij en geveinsde godsvrucht, die zij, vooral als Phariseën, voor het volk ten toon spreidden. En zij zouden dit goedsmoeds hebben aangezien en geduld? Zij, die met hand en tand

]) Hand. 5, quot;4. Volgens Sepp zou deze de president des Sanhedrins geweest zijn. Uit Hand. V 34 volgt veeleer liet tegendeel.

2) Mt, 33, 2 (per Hendijadiu) 3) Zie K v. Luc. XI, 4 i.

4) Vgl. Mt 9, 3 Mr. 2, 6, Luc. 8, 1 enz.

5) Mt. 5, 43 volg. Mr. 7, 13.

95

vasthielden aan die wezenlijke nevenzaken^ nog op hunne manier verward en verdorven, terwijl zij de hoofdzaak verwaarloosden ? Zij, die steeds bezig waren, zoo als de goddelijke Leeraar zelf het heeft uitgedrukt „met eene mug te ziften, en een kameel door te zwelgen? 1) Onmogelijk; neen, de teregtwijzingen des grooteu Propheets moesten als grievende doornen zijn in de vleeschelijke harten dier trotschaards, en udie blinde leidslieden van Hindenquot; konden wel niets anders meer inzien, dan de behoefte, de noodzakelijkheid des ondergans van zulk een berisper. Zoo ging het ook inderdaad. De waarschuwingen van Jesus waren gedurig als een nieuw voedsel voor den wrok dier Schrijvers. Zoo kwam haat uit nijd, gelijk die nijd uit trotschheid voortkwam. En die trotsch-heid der Schriftgeleerden was overdadig groot.

Wilt gij een voorbeeld ? een feit, dat ons overigens voor de Lijdensgeschiedenis des Heeren nog zeer te stade komt? Hoor dan eens Eabbi Akiba, een alouden leeraar van Israël.

„Zwaarder, — zegt hij, en dit woord werd eene wet voor z/de zijnen, — zwaarder zondigt men tegen de woorden der ,/Schriftgeleerden dan tegen de woorden der wet.quot; En de verklaring der godslastering volgt: //Zoo iemand zegt: de I'hij-lacteria 2) //Zijn van geener waarde, waardoor hij de woorden ,/der wet overtreedt, zoo is hij vrij; doch zoo hij zegt: „ev //zijn vijf celletjes in de Phylacteria,quot; waardoor hij iets toe-

//voegt aan de woorden der Schriftgeleerden, dan is hij schtil--

i

1) Mt. 23.

2) De Fhylacferia waren stukjes perkament, waarop in vier celletjes eenige woorden der wet (zoo als Deut. 11, 13—22; 6, 4—10; 13,1—6) geschreven werden. Deze stokjes werden in lederen busjes getoken en dan met riemen op het voorhoofd en den linker arm vastgebonden. Van deze Phylacteria, door de Joden onder het bidden gebezigd, spreekt Jesus, als Hij de Phariseën ook hierover berispt, dat zij, bloot om van de men-schen gezien te worden, hunne Thylacteria buitengewoon breed maakten. Mt. 23, 5. Zie TJgolini T, XXI, p. 695.

É

96

//dig.quot; //quot;Want deze (zoo gaat hij voort, er ook de straf bijvoe-//gende — hij, die dit zeggen durft) wordt niet ter dood gehragt //door de regters zijner stad, noch door het Snnhedrin dat te Job na is, maar hij wordt gevoerd naar den Hoogen llaad z/te Jernsalem, en aldaar in de gevangenis bewaard tot op den ,/feestdag. Eu op den feestdag zelven wordt hij gedood, //omdat er gezegd is; en al het volk dit hoerende zal vreezen ,/en voortaan niet meer weerbarstig handelen!quot; 1)

Wie zich zooveel laat voorstaan op eigen ervaring en eigen verklaring der H. Schrift, zal natuurlijk voor geen leeraar nit Nazareth zijn schedel buigen.

Doch nu meenen we genoeg gezegd te hebben, om te verklaren, hoe de leden des Sanhedrins in Jesus dagen zoo vreeselijk verblind konden zijn. Kunnen wij niet allen met name noemen, 2) moeten wij zelfs sommigen, zoo als Ni-codemus 3) en Joseph van Arimathea en welligt Gamaliel en eenige anderen van de boozen uitzonderen; velen hunner, ligt de meesten moeten ongodsdienstige, door eigenbelang, nijd en trotschheid verblinde regters geweest zijn. De uitkomst, zal het helaas! nog duidelijker bewijzen. Doch wij hebben eerst nog te zien op welke plaats dit geregtshof zitting houdt, en welke plannen er ditmaal tegen Jesus gesmeed worden.

1) Sanh. X, j 4.

2) Dr. Sepp meent nog het '/7 geJeelte of althans de helft der 70 Synedristen met naam te kannen noemen. Onder anderen noemt hij

den overpriester (Act. 19, 13) Joannes en Alexander (Act. 4, 6) de twee Caiholikin des Sanhedrins, enz. De overigen vindt hij in den Talmud, waar hij veel ian vinden.

3) Dat deze dezelfde is als de vermaarde Nakdimon der Ralbijnen (Sepp. Vgl. Lipm. in Jo. 3, 1) is niet bewezen.

97

§ 3.

T)e plaats icaar het Sanhedrin vergaderde.

De gewone vergaderplaats ties Sanhedrins was ongetwijfeld oudtijds de beroemde zaal Gazith. Zij lag aan de zuidzijde (volgens Plavius 1) aan de zuidwestzijde des Tempels en aan de oostzijde der Bovenstad) en werd Gazith genoemd om de kostbare en met kunst gehouwen steenen waarmee ze gebouwd was.

Mogen wij de Rabbijnen gelooven, dan was toch deze zaal, in Christus dagen, sedert eenige jaren door het Sanhedrin verlaten. ïrotsch op zijn oude regten, hun thans door de Romeinen ontnomen, meende het ook de plaats te moeten vlugten, waar het die regten had uitgeoefend. „ Veertig jaren voor de verwoesting des Tempels (zoo leeren zij, en dit komt omtrent overeen met het begin van Jesus openbaar leven), is het regt over leven en dood van Jerusalem iceg-genomen. 2) Veertig jaren voor dezelfde verwoesting veranderde het Sanhedrin van vergaderplaats en begon het zijne zittingen te houden in het voorhof der Heidenen 3). Later trok het nog verder weg tot in de Benedenstad, 4) en weldra werd het gedwongen de Heilige Stad voor altijd te verlaten.

1) Lischehat haygazit: aula ex casts lapidihvs ewlructa, in qua ha-hitabant judices Sanhedrin* (Z. Fried), p. 8). Zij was in 't midden der Zuidzijde van 't binnenste voorhof. Dat de uitspraken der Rabbijnen, zoowel over deze zaal als over vele andere zaken, inet elkander in strijd zijn moet nogmaals herinnerd worden (vgl Schegg. in Mt. p. 329)

2) Sanh. f. 24. 2 en Babijl. Avoda Zara f. 8. 2. Friedl. ]. c.

3) In de Tabernae of cellen des uitersten voorhofs.

4) Migravit Sanhedrin a conclavi Gazith ad Talernas; a Tabernis in Hierosolymam, Bab. Rosch haschana f. 31, 1 (Z. Ligthf. f. 371.) Sepp. Schegg in Mt. p. 329. De Talmudisten geveu nog andere, doch zeker valsche redenen op, waarom het Synedrium de zaal Gazith zou verlaten hebben (Z. Fried), bl. 22). Volgens Sepp zou het Sanhedrin nog enkele malen tot die zaal zijn terug gekeerd.

98

Wilden dus de Sjnedristen naar eisoh te werk gaan, dan hadden zij in het lijdensjaar van Jesus in de cellen des uitersten voorhofs hunne zittingen moeten houden. De plaats lag echter digt bij den Tempel, en op de drukst bezochte hoogte van den Moria, terwijl er de zittingen in ■quot;t openbaar werden gehouden. Dit was al te nadeelig voor hunne geheime kuiperijen. Zij vreesden immers het volk, gelijk de H. Lucas uitdrukkelijk leert, en zij zeiven openlijk bekennen door hun besluit: dat Christus niet op den feestdag gevangen moest worden. Het was hun overigens volstrekt niet om eigenlijke regtstermen en doorslaande bewijzen tegen Jesus te doen, ra aar alleen om te beramen ,/hoe zij Hem met list zouden vangen en dooden.quot;

Welke plaats zullen zij dan uitkiezen? Gewis geen geschiktere, dan het paleis zelf van den Hoogepriester Caïplias. Hij is de listigste van Jesus vijanden; als Hoogepriester staat hij aan hun hoofd, en naar zijn eigen oordeel heeft hij het meest van den nieuwen wonderdoener te vreezen. Hij is dus ligt gereed den bloedraad in zijne woning te ontvangen en is waarschijnlijk ook zelf de vinder en aanwijzer dezer gesel¹ ikste plek voor eene even geheime als buitengewone, eene even onregtvaardige als onwettige vergadering tegen Jesus 1).

Het kon ook niet treffender. De eeuwige Hoogepriester zal aldus te regt staan als ware het in zijn eigen woning. Hij

1

Dat 's Hoogepriesters paleis de gewone plaats voor de Raadsvergaderingen was, of ten minste gedurende den feesttijd (die overigens nog niet begonnen was) als zoodanig zou gebezigd zijn (Wieseler p, 402 enz.) is niet te bewijzen. Dat de vergaderingen overal konden gehouden worden {Schegg. bl. 329) is evenmin bewezen. Dat het bij dringende omstandigheden in 's Hoogepriesters paleis Icon geschieden (Winer, Realvv. Art. Synedr.) doet niets ter zake. Twee dagen vóór Paschen, en nu zij Jesus toch niet op den feestdag wilden dooden, waren die omstandigheden niet aanwezig (vgl. Wieseler bl. 402, Mt. 20, 3). Dat de Synedristen eindelijk de omstandigheden als dringend beschouwd zullen hebben, verschoont hen niet.

99

zal veroordeeld worden in liet paleis van zijn plaatsvervanger op aarde; en hij, die Hem veroordeelt, maakt daarbij zijn woord tot waarheid: „die kwaad doet, haat het licht; en hij komt niet hij het licht opdat zijne werken niet bestraf t worden 1). Te dien einde wordt ook eene even geheime als luitengewone vergadering belegd, opdat het dubbel en ook van dezen kant blijke, dat de eeuwige Regter alle onregt verduurd heeft, hetwelk Hij op aarde lijden icon 2).

Doch het is, dunkt ons, hoogst nuttig, ons voor een oogenblik naar Caïphas woning te begeven, dewijl wij toch alles, wat ons Jesus lijdensgeschiedenis kan ophelderen, zoo klaar mogelijk dienen te maken.

De H. Mattheus noemt de plaats, waar het Sanhedrin ditmaal bijeenkwam, de Aula, dat is zeker de woning en naar allen schijn, het voorhof vi de hinnenplaals van ^s Hooge-priesters huis 3). Laten we dit eenigzins ophelderen door

1) Jo. 3, 20.

2) Door eene geheime en huitengewone Raadsvergadering versta men niet met sommige Nieuwere Schrift verklaarders eene private, welke dus geene eigelijke Hooge-Raadsvergadering zon geweest zijn. ])e Evangelisten wijzen ons ten klaarste op den eigenlijken Grooten Raad (het der Joden Vgl. Sc//egg in Mt. p, 328. —

3) Met den naam Aula schijnen de Evangelisten altoos hetzelfde voor-//ö/te bedoelen. Mr. 15, 16 wordt opgeworpen; alwaar namelijk Aula eenvoudig 'paleis zou beteekenen (Grotius, en die hem gewoonlijk uitschrijft Rosenmuller; Schegg en And.) Toch, die soldaten en de heéle bende, waarvan daar spraak is, zullen niet zoo zeer in het huis als op de binnenplaats geweest zijn om Jesus te bespotten. Binnen de Aula staat dus tegenover vs. 15, waar Jesus buiten het Fretorium was, en Marcus zal door Aula vooral het binnenhof, ofschoon mede het paleis bedoeld hebben. Daarom heeft Mattheus eenvoudig: in het regthicis (27, 27) — Sommigen verstaan toch door Aiila het huis zelf (Vgl, Schegg. in Mt.) of de zaal des Hoogepriesters. Anderen vertalen het door vóórzaal (Lipman z. Pasor). Dat men in goed Hebreeuwsch zou moeten zeggen : quot;de Aula van het huis des Hoogepriesters (voor öte Aula des Hoogepriesters, gelijk Scheg? wil) is niet bewezen. Men zegt wel: atria domus Domini, maar toch ook: atria Domiiii. Marcus zegt ook elders : atrium summi Sacerdotis, waar hij toch zeker het binnenhof bedoelt.

100

een blik te werpen op een Oosterscli paleis, zoo als het in Christus dagen plagt te zijn. De woning van Caïphas, of misschien beter: het paleis des Hoogepriesters zal op die wijze gebouwd zijn geweest.

De Oostersche paleizen waren over 't algemeen zeer prachtvol en volgens de regelen der Grieksche bouwkunde vervaardigd 1). Gewoonlijk bestonden ze uit vier gebouwen, die eene vrij ruime binnenplaats insloten. Uiterlijk geleken ze op „torens of vestingwerkenquot;, 2) dewijl zij het licht slechts langs het binnenhof door de vensters, of soms alleen door de deuropeningen ontvingen 3).

In het midden van het eerste en schoonste gebouw bevindt zich de deur, bij de Oosterlingen als een der voornaamste deelen des huizes beschouwd, dikwijls met opschriften (bij de Joden aan de Wet ontleend) voorzien, en altijd gesloten 4). Van daar , dat er zoo dikwijls spraak is van een pooriier, of meer nog van eene poortierster, die de deur moest bewaken 5).

Binnengaande komt men terstond in eene vóórzaal 6), eene ruime, vierkante kamer, waar doorgaans de deurbewaarster vertoefd 7) en de trap zal gestaan hebben, die naar het platte dak des huizes geleidde 8). Ook diende deze voorzaal, in 't rond met divans bezet, om zulke lieden te ontvangen welke men niet in 't binnenste des huizes wilde toelaten.

1) Ackerm. Arch. (Curs. Compl. S. S. II, j 33. p. 1085.)

2) Hieronym. ad Principiam. Ouk de Romeimen noemden de paleizen torens. Vgl. Ps. 121, 4. Abv.ndanüa in turriins luis (Hieron. ia domihis.)

3) D' Arvieux. Mem. Glaire T. II. p. 61.

4) Jahn. Arch. B. 1. § 64.

5) Ackerm. I. c. Act. 12, 13 Jo. 18,,16, 17 enz.

6) Deze wordt door de Evangelisten genoemd Fv.loon (Mt. 26, 71 vóórpoort, cl. Beelen), of Proaulion Mr. 14, 68.

7) Mt. Mr., 11. cc. 2) Mt. 24, 16, 17.

101

Uit deze voorkamer geleidt eene tweede deur naar een open plein. Dit is de linner,plaats, het voor- of binnenhof, 1) van alle zijden door het gebouw ingesloten, en, van ouds tot lieden toe, het muiden of middenste des huizes genaamd. 2) De bodem is doorgaans met bontkleurig marmer geplaveid, soms met sierlijke boomeu beplant, en niet zelden, waar 't mogelijk is, in 't midden van eene fontein of ten minste van eene groote waterkom voorzien. 3)

Rondom deze binnenplaats, of ten minste langs één der zijden, loopt gewoonlijk eene prachtige galerij op stevige kolommen steunende en boven met leuningen afgezet. Hierop komen de deuren en vensters uit en soms ook eene open zaal, Oeczis genaamd.

Dewijl de binnenplaats de grootste ruimte aanbood, kan het ons niet verwonderen, dat zij van ouds voor bruiloften en andere familiefeesten door de Oosterlingen gebruikt werd. 4) Voor plegtige vergaderingen van alle soort was zij niet minder geschikt. Hare open lucht is zeer aangenaam in Oosten, daar zij overigens tegen de brandende stralen der middagzon, door dekzeilen aan de daken vastgemaakt kan besclmt worden.

1) Jahn. 1. c. Allioli Altertb. T. Sect. Ill, p. 8.

2) Luc. 32, 55. Mr. 14, 66. Jo. 18, 15, 18 euz. Ook Mt 26, 69, 71 (waar het volgens Glaire zou beteekeiien het voorhof of de voorzaal, en nog Mt. 26, 3 (waar Beelen het neemt voor vóór hof oï voorzaal {V Lipm )

3) Vgl Luc. 5, 19, 2 Sam. 4, 16 en Lnc 22, 55. — Mt. 26, 60 zal dus zijn: huiten (het huis) op de binnenplaats, en 26, 71 toen hij (Petrus) was uitgegaan tot ia de voorzaal. Vgl. Mr 14, 68 en Act. 12, 13.

4) Jahn. I. c. Vgl. Gaume, Driev. Rome.. D. IL. stuk 3 bl. 66. Schayes, Hist, de l'Archit. en Belgiq. T. I. p. 136, over de huizen van Pompeji en Rome.

5) Jahn. 1. c. — Glaire (II p. 61 wil, dat in Esth. I, 5 spraak is van de voorzaal, wat toch niet volgt uit het Hebr. woord. (Vgl. Esth. 5, l. en 6, 4.

]0^

Keeren wij nu tot Caiphas' woning terug, en liooren we, dat aldaar ' in de Aula (het atrium) eene raadsvergadering tegen Jesus belegd wordt, 1) dan zullen wij het eerst aan deze laatstgenoemde Binnenplaats denken. Wilde iemand opwerpen, dat deze plaats, althans in het voorjaar, voor het houden eener vergadering weinig geschikt voorkomt en dat later werkelijk de teregtzittingen tegen Jesus in de woning van den Hoogepriester hebben plaats gevonden, dan zou men veelligt te dezer gelegenheid de woorden des H. Mat-theus naar de letter kunnen nemen, en beweren dat de Svnedristen ten minste V kugadeuden op de linnen plaats, om weldra, hetzij dan in het huis of in de voorzaal den raad te beleggen 2). Noodig is evenwel deze gedwongen opvatting niet, en de vermelding van het Binnenhof des Hoogepriesters is veeleer zeer eigenaardig. Op die wijze immers zal de zaak des eeuwigen Eegters ten aanschouwen des Hemels worden behandeld. Wat ter sluiks voor de menschen geschiedt, zal bloot liggen voor de oogen der Engelen. Wat Israël en zijn Tempel r.iet zien mogen, zal Gods Israël uit de hoogte aanschouwen. Maar zoo zal dan ook de open hemel getuigen zijn van de laatste dwaasheid ill Sion; zoo zal de zon van haar Imogen tioon die dwaasheid zien, en daarom zelf, na weinige dagen, met meer regt weigeren een gruwelstuk te verlichten, dat nog wreeder wordt uitgevoerd, dan het godvergeten voor haar oog was ontworpen.

I)e binnenplaats van Caiphas' woning zal in elk geval de getuigen van Jesus' lijden zijn.

1)Mat. 26, 33. Zie boven. And. vertalen: in de zaal v. d. Palm. And. in de voorzaal des Hoogepriesters (Lipm.), And. in het voorhof {c\. 13celen), vóór de binnenplaats. And. in hei paleis,

2) Mt. 26, 3. Tunc congregati sunt — in atrium principis Sacerdotum (v. 4) et ccnsilium fecerunt etc.

] 03

§ 4.

Des Sankedrins raadsleshtit tegen Jesus.

Nadat de dag en plaats der vergadering, naar allen schijn reeds lang te voien, bepaald waren, brak eindelijk de mor' gen van den Woensdag den IG Maart, helaas! te spoedig, ofschoon in de oogen van Jesus vijanden nog al re langzaam aan. Eeeds vroeg in den ochtend komt de Zaligmaker naar gewoonte in de stad, vergezeld van zijne leerlingen, onder welke zich ook Judas bevindt. Waarheen zij zich begeven, behoeven wij niet te vragen. Het is altijd naar den Tempel, waar de goddelijke Leeraar zijne laatste gunsten wil schenken, zijne laatste lessen wil geven. Doch hoe is het mogelijk (mogen wij het wel vragen), dat juist dezen laatsten dag zoovele ledige plaatsen in het heiligdom te zien zijn? Waar zijn, dezen ochtend, zoovele belagers, die anders altijd op hunnen post waren?

Mij dunkt, wij mogen antwoorden: op de linnenplaats van Caiplas. Nog zijn er eenigen, diezich ter slu iks uit Jesus gehoor verwijderen, en somber mijmerend, over de prachtige bogen-brug, van den Tempelberg naar den Sion wandelen; 1102 zijn er anderen, die uit de Niéuwe- of Benedenstad derwaarts opklimmen; weinigen slechts blijven letten op Jesus woorden, of zij misschien ook nu nog eenige reden ter beschuldiging vinden kunnen.

Het linnenJiof des Hoogenpriesters is dan ook weldra met alle slag van menschen vervuld. Er zijn priesters, levieten, leeken; er zijn heeren, geregtsdienaars en slaven. De Over-priesters vereenigen zich met de Aanzienlijksten des volks, de Schriftgeleerden met de openbare Schrijvers van het hooge geregtshof. De Hoofdlieden der TempehvacJd 1) vertegen-

i; V-I. Luc. 22, 4.

104

woordigen de magt en het geweld; Caiphas, de Hoogepriester, is hun aller hoofd, en voorbeeld in list. De grijze Annas ontbreekt zeker nooit, evenmin als Eleazar, zijn oudste zoon, die reeds Hoogepriester geweest is, terwijl zijne andere zonen, Jonathan, TheopMlus, Matthias en Ananns met de thans te behandelen zaken niet onbekend zullen zijn gebleven. Zijn ook Sceva 1), Joannes en Alexander 2) en Gamaliel 3) tegenwoordig; mannen als Nicodemus en Joseph van Ari-mathea behoeven wij in zulk eenen bloedraad niette zoeken. — Ziedaar dus de vertegenwoordigers van Israël, bij eengeschoold ter behandeling van de belangrijkste zaak ter wereld! Ziedaar de hoogste vierschaar, als 't ware vergaderd ^tot redding van den staatquot;, maar in waarheid tot het plegen der schreeu wendste ongeregtigheid.

Wij gaan het hooren. De ure is daar; de slavinnen sluiten zorgvuldig de poort 4), de raadsvergadering is geopend.

Doch wat nu voorgesteld? Natuurlijk, alleen de wijze van Jesus te dooden; want dat Hij sterven moet is bepaald, eu kan niet meer in behandeling komen. Deze nieuwe vraag echter bevat twee hoofdpunten. Immers, om Jesus te dooden moeten zij Hem eerst in hunne magt hebben. Hem vangen; hebben zij dit, dan moet er nog ten minste een titel, een schijn van regt zijn, om Hem te vonnissen. Verder denken die waanwijzen niet; want op den wil of de magt van Jesus wordt niet gelet; van zijn regt of zijne onschuld mag geen spraak zijn. Elke wijze zal dus goed zijn, vermits zij gelukke, vermits zij de regters zeiven ten aanzien van het volk in geen gevaar hoegenaamd brenge. Wat hiertoe noodig is springt in 't oog. Vooreerst: dat de wijze van Jesus te vangen een geheim blijve, en dus met

1) Act. 19. 13, 2) Act. 4, 6. 3) Act 5, 34.

4^ Zie beneden, hoe later Petrus eerst wordt bulten ^esluleii.

105

list worde gezocht; ten tweede: dat de grond ter veroordeeling voor de menigte regtvaardige schijne, en dus wederom met alle sluwheid worde uitgedacht. Want, wij hebben het gehoord, zij vreesden het volk, God niet; zij hebben dus ook niet meer dan schijnredenen noodig om het volk te bedriegen.

Aan openlijk geweld of sluikmoord kan derhalve volstrekt niet gedacht worden. Zij zeiven bekennen hel : de geheele wereld hangt Hem aan, van den morgen tot den avond hangt het volk van zijne lippen, en bijna allen houden Hem voor een propheet. „Wat kunnen zij doen, zij die zoozeer vreezen voor hunne eer en hunne plaatsquot;, en dus nog meer voor het verlies van hunne goederen en hun leven?

Er zijn echter nog andere redenen. Morgen begint het Paaschfeest; duizenden en duizenden zijn van alle zijden te Jerusalem zamengekomen om dien feestdag te vieren; velen hunner hebben nooit onder den niagtigen invloed van het Sanhedrin gestaan, anderen zijn ten minste van zeer verre gekomen; niet weinigen zijn Galilcërs, krachtige en stoutmoedige lieden, zoo als meermalen door de ondervinding gebleken is 1), en die, daar Jesus wel het meest in Galilea predikte, in 't algemeen voor leerlingen en verdedigers van Nazareths propheet gehouden worden 2). Er komt bij, dat ook Jerusalem reeds is aangestoken, en de Joden, eens verbitterd, vooral op de feestdagen tot oproer overslaan 3). Wie zal het wagen het volk te verbitteren en diens woede te trotseren?

Doch voorondersteld ook, dat zij Jesus gevangen hebben? wat dan? Gewis, dan mag het nog evenmin op een openlijk bedrog in zijne veroordeeling worden aangelegd. Dan

1) Luc. 13. 1. 2) Lnc. 22. 59.

3) Zie Wetstcin in Mt. 2H, 4. Flav. JV. 17, 9, 3. enz.

7.

106

is er nog eene nieuwe list noodig, om aan dc voorgewende misdaad ten minste een schijn van waarheid te geven. Hetzelfde volk immers, dat ze zoo angstig vreezen, is reeds twintigmaal tegen den zuurdeesem, de valschheid en logen zijner trotsche leeraars gewaarschuwd. Hetzelfde volk was meer dan eens getuige van een doorslaand en verpletterend antwoord op deze of gene beschuldiging door Jesus gegeven; het kende even goed den nijd en de schijnheiligheid der Schriftgeleerden en Phariseërs als het de onschuld en heiligheid van Jesus kende. Zal het dus de valschheid van eene nieuwe beschuldiging niet ligt vermoeden; zal het niet zeer gemakkelijk de veroordeeling van een onschuldige op de schuldige regters wreken; zal althans, zoo het bedrog der regters aan den dag komt, de laatste sprank hunner glorie niet met eigen hand zijn uitgedoofd? Dan was toch de laatste ramp nog veel erger dan de eerste. Dan was, voor hen allen en voor altoos, alles verloren. —-Wat zal dus besloten worden ? Natuurlijk, dat er met list moet worden te werk gegaan, dat er louter list moet zijn, zoowel voor de eerste als voor de tweede der voorgestelde vragen: list, om Jesus in 't geheim, en als buiten weten des volks te vangen ; list, om Hem spoedig onder een slim voorwendsel, en althans met schijn van regt te veroordeelen. Of zij Hem ook geeselen zullen, met doornen kroonen, en doen sterven aan een kruis, dit was, door God voorzeker, doch, naar allen schijn, als van een ondergeschikt belang, door deze bloeddorstige raadslieden nog niet aanstonds vastgesteld. Wij zeggen: niet aanstonds; want dat er weldra door iemand hunner op gewezen is, hoe de kruisdood alleen het krachtigst middel zijn zou om den nieuwen leeraar bij het volk alle achting te doen verliezen, dit zouden wij niet onwaarschijnlijk durven noemen.

107

Willen wij ons eens duidelijker voorstellen, op welke wijze die godvergeten regters onder elkander beraadslagen, welke de redenen van hun gedrag en hun raadsbesluit zijn kunnen; slaan we dan het goddelijk Boek der Wijsheid open, en zien wij daar hun sprekend beeld, door God zei ven en als naar liet leven geteekend.

„Komt, — zeggen zij, onder elkander ten kwade denkende en sprekende, — komt, laat ons den regtvaardige in onze strikken doen vallenquot;. En zulks ; „ Omdat hij ons niet voor-deelig is, en tegenstrijdig aan onzen handelquot;, ^Immers. „Hij verwijt ons (Schriftgeleerden) de overtredingen der met, en verbreidt tegen ons (Phariseërs) de zonden van ons gedragquot;, Ja, Hij geeft uit de wetenschap Gods te bezitten, en noemt zich den Zoox van God. IJ Hj is dus eene bestraf • fing onzer gedachten 2). Het is ons lastig Hem te zien; want zijn leven is anders ah dat van andere menschen, en zijne wegen verschillen er van. Wij worden van Hem geacht als leugenaars, en Hij onthoudt zich van onze ivegen als van onreinheden. Het einde der regtvaardigen acht Hj het meeste; en Hij beroemt zich God tot Vader te hebben.

„Laat ons dan zien, of zijne woorden waarachtig zijn; en laat ous beproeven wat Hem zal overkomen, en naspenren welk zijn uiteinde wezen zal. Is Hij toch waarlijk de Zone Gods 3), zoo zal Hij Hem beseher. men, en Hem verlossen uit de handen zijner tegenstandersquot;. —

Dwaze redenering! maar nog dwazer het besluit, dat zij daaruit te trekken wagen.

„Laten icij Hem onderzoeken, — zoo gaan zij immers voort, — door smaad en foltering om zijne zachtmoedigheid te kennen, en eene proef te nemen van zijn geduld. — Laten wij Hem veroordeelen tot een aller schandelijk sten dood;

1) Zie Ps. 21, 9 en Mt-, 27, 42. 2) Jo. 7, 7. 3) Ps. 21, 9,

108

want volgens zijn zeggen, zal er zorg voor Hem gedragen wordenquot;.

Ziedaar hunne plannen! „Ziedaar wat zij denken,—voegt de Geest der prophetic er aan toe, — maar zij dwalen! en waarom ? Ach! „Imnne loosheid heeft hen verblind. Zij hébben Gods geheimenissen niet geleend. 1)

Neen, inderdaad! zij hebben Gods geheimenissen niet gekend. Want hadden zij die ingezien, „nooit zouden zij den Heer der glorie gekruisigd hellen, 2) nooit hadden zij zich zoo schromelijk vergrepen! Zij zijn echter verblind uit boosheid, verblind door onwil en eigenwaan, verblind, terwijl ze zeggen: mj' zien. En juist daarom, zoo als Jesus hun geleerd had, omdat zij uit onwil verblind zijn en dan nog zeggen: „icij zienquot; juist daarom blijft hunne zonde.quot; S] quot;Wilt gij het zien? wacht dan slechts een tweetal dagen. Dan zult gij hen den trotschen blik zien opheffen naar Hein, dien zij hebben opgehangen tusschen hemel en aarde! 4) Dan zult gij hen hooren herhalen, wat zij heden in hunne vergadering reeds uitstieten tegen Gods Zoon : _u Kom. nu, red thans u zeiven! — Zijt gij de Zoon Gods niet!' Zal God dan niet afdalen u ter 7iulpe ? Maar dan zult gij ook tevens de vreesbarende verblindheid aanschouwen, welke trotsch-heid en' aardschgezindheid den mensch kunnen berokkenen; dan zult gij hooren uit hun eigen mond, hoe zij ziende niet zien en zich zei ven veroordeelen.

De eerste der voorgestelde vragen is intusschen met alge-ineene stemmen beantwoord: De Nazareër moet met list worden ter dood gebragt. Doch wanneer? va. hoe? Ziedaar eene tweede vraag, welke zich nu verheft, en waaromtrent men niet veel weet te zeggen. Over de wijze spreekt niemand; wijl niemand iets weet. Wat den tijd betreft, hoe eerder hoe

1) Sap. II, 1—22. 2) 1 Cor. 2, 8. 3) Jo 7, 4. 4) Vgl. Ps. XXI.

109

beter, indien er sleclits mogelijkheid bestaat; maar die mo-lijkheid zelve wordt door de meesten betwijfeld. Van nu af ontstaat dus een strijd, en zijn de hevigsten van Jesus vijanden wel liet meest in den war.

Er was ook reden voor. Meer dan ooit ,/loopt de geheele wereld den Nazareër na.quot; De Heidenen zei ven beginnen in den Messias te gelooven. 1) De duizenden, die te zamen-stroomden om overmorgen en gelieel de volgende week het Paaschfeest te vieren, vinden er hun lust in den nieuwen leeraar te hooren. Kunnen zij die gansche menigte misleiden ? Zullen zij haar diets maken, dat die wonderdoener een booswicht, deze uitmuntende leeraar een weetniet, die heilige propheet een bedrieger is? Of zullen ze, tegen hun eerste plan in, met geweld te werk gaan, en den mededinger wegrukken uit het midden des volks, als Hij in den Tempel predikt? Of ten minste Hem des avonds met een magtig leger nazetten, als Hij de stad ontwijkt, om in Bethanië te gaan vernachten ?

;/ Wat zullen wij doen !quot; luidde het vroeger; wat zullen toij doen ? luidt het nu weer bij al de voorstellen der listige boosheid ; en het eenige wat overblijft is, dat de list weer zich zelve bedriegt, dewijl zij niet rekent op de plannen van God, en er in de vergadering van Satan, zoo als immer, niets anders heerscht dan wijfeling en verwarring.

Eindelijk schijnt het gevonden. Wel is het besluit bloot ontkennend, maar het schijnt toch iets te zijn, en althans toe te laten voort te gaan, daar het luidt: „Niet op den feestdag.quot; En wel „opdat er geen oproer onder het volk ontstaquot;

Schijnheilige, laaghartige en onregtvaardige Regters! Wat gij aldus vaststelt heeft bijna geene waarde noch beteekenis, indien wij slechts letten op den uiterlijken schijn; en toch 1) Jo. 13, 20.

110

zien wij daarin zonneklaar het hart en den vinger Gods.

Niet op den feestdag, zegt gij, en 'tis het eenige wat gij uiten durft, — en toch zal het juist op den feestdag zijn. Doch waarom spreekt gij aldus ook u zeiven tegen? Is niet juist de feestdag de geschikste tijd, om Jesus te vangen en te dooden? Buiten de feestdagen is Hij niet eens te Jerusalem, en hebt gij Hem meermalen te vergeefs gezocht, te vergeefs door uwe geregtsdienaren laten opbrengen ; na het feest zal Hij weêr ver van u, en te midden zijner Galileërs zijn; wat zult gij dan vermogen? Is overigens uw plan niet den gevreesden mededinger voor het geheele volk te vernederen, zijn aandenken van de aarde uit te roeijen, zijnen naam, zijne leer vooral zoo gehaat te maken, dat gij nooit meer van die zijde te duchten hebt? quot;Welnu; dan is er niets dienstiger dan _nde allerschandelijkste doodquot; (gelijk ter dege is begrepen), en vooral die dood Hem toe-gebragt op den feestdag zeiven, ten aanschouwen van duizenden en millioenen. En toch zegt gij: „neen! niet op den Feestdag.quot;

Er is nog meer. Moesten sommige misdadigers en vooral diegenen (zoo wij Eabbi Akiba gelooven 1)), die zich aan de woorden der Schriftgeleerden vergrepen hadden, bij voor-

li Boven tl. 95, waar zijne woorden zijn aangehaald (gelijk bij Patritius, Diss. 50. n. 56,) uit Sanhedrin XI, n. 5 en n. 6. (In Ugol. T. XW. p. 286quot;. Anderen (Friedl. p. 26. Schegg. in Mt, p. 331) scheiden n. 5 van n. 6. en vertalen n. 6. Geen (misdadiger) wordt gedood door de regters zijner stad, ook niet door het geregtshof te Jabne, doch men brengt hem voor het hoogste geregtshof, en a'daar bewaart men hem tot op den feestdag enz. — Doch n. 6. begint anders. Ook zegt Sanh. I. 4. Judicia Ca-pitalia a tribus et viginti fiunt; waaruit blijkt dat ook buiten Jerusalem het doodvonnis kon uitgesproken worden. Alleen „tribus etpseudo-pro-pheta et Sacerdos magnus non judicatur nisi a Synedrio LXX, volgens Sanh. I, § 6.— Het is toch waar, dat Sanh. XI, 6 nog een ander gevoelen (van R Juda) namelijk wordt aangevoerd: „Non reddunt acerbitm ejus judicium sed statim ipsum occidunt.quot; Schegg leidt hieruit af dat het gevoelen van K. Akiba niets meer is dan eene persoonlijke meening, in tegenspraak met de oude gewoonten, volgens welke de veroordeelden terstond werden ter dood gebragt.

Ill

keur op den feestdag ter dood gebragt worden j waarom dan Jesus niet? Had Hij niet gezegd: „Wee u, wetgeleerdenquot;, want gij belast de menschen met lasten, „welke zij niet ,/dragen kunnen, en zeiven raakt gij die lasten niet aan met „één van uwe vingeren 1);quot; „Wee u, wetgeleerden: want „gij hebt den sleutel der wetenschap genomen, gij zeiven z/zijt niet ingegaan, en hen die ingingen, hebt gij geweerd 2)quot;? Had Hij niet toegevoegd aan de woorden der Schriftgeleerden, als Hij sprak „met gezagquot; tot de schare: „Dit is u gezegd, en zóó is het verklaard; doch ik zeg u, ego auteni dico robis: „Zóó moet hei; verstaan worden, en zóó zal het van nu af zijn 3)quot;.

Nog eens dus: indien iemand, indien hij vooral, die zich tegen de verklaringen der wetleeraars durfde aankanten, juist op den feestdag moest gedood worden, waarom dan Jesus niet? Doch wij hebben het gehoord; „zij vreesden het volkquot;. Wat zij dus anders gaarne hadden willen doen, durven zij nu niet; wat zij voor goud zouden gekocht hebben, moeten zij nu opgeven, dewijl zij zeiven te zeer overtuigd zijn van hunne schreeuwende ongeregtigheid.

Wil meti hier verder de vraag stellen: wie dan toch eigenlijk de Synedristen op de gedachte aan den feestdag gebragt heeft; dan kan er moeijelijk een bepaald antwoord gegeven worden. De feestdag was zoo nabij, dat er ligt de aandacht op vallen kon. Heeft echter de gewoonte, door Akïba bedoeld, reeds te dien tijde bestaan, dan is het zeer goed mogelijk, dat een of ander Synedrist werkelijk er op gewezen heeft. Meer dan iemand, moest Jesus, naar hunnen zin, op den feestdag gedood worden. Zij hebben er zeker aan gedacht en daardoor zelf wordt het voor ons des te begrijpelijker, dat de gansche Hooge raad het zoo nuttig, 1) Luc. XI, 45. 2) Luc XI. 5 3) Matlh. V.

112

ja noodzakelijk kon vinden, eenpariglijk, tegen een gevaarlijk voorstel in, vast te stellen: Niet op den feestdag 1) (of: in den feesttijd), docli later, als er van liet volk niet meer te vreezen is.

Hoe dit zij, hun plan is ijdel. ullet zal niet zijn, en het zal niet staan 3)quot;, heeft ook hier wederom de Heer gesproken, en wat zij wenschen zal niet gebeuren. „Wanneer zij willen, zegt een leeraar, — dan wil Christus niet; (gelijk Hij waarlijk dikwerf getoond liad), en wanneer zij niet willen, dan wil het Christus 3)quot;. De zaak is in hunne magt gegeven; doch nlleen „van Bovenquot; ■, liet hoe en vMnneer blijft altoos in de hand Gods. Niet anders hebben het de pro-pheten verkondigd 4), niet anders heeft het God besloten, noch de Messias herhaaldelijk betuigd 5). Hij wordt geofferd, omdat Hij wil, en dus ook daar, gelijk, en wanneer Hij wil. —

Dag en uur zijn derhalve, zelfs bij uitstek, in zijne magt; Hij is de banier, die voor het aanschijn aller volken opge-rigt moet worden; het zal op den feestdag zijn. Hij is het Nieuwe Lam, dat geslagt moet worden bij den aanvang des Nieuwen Yerbonds; het moet op het Paaschfeest geschieden. Hij is de Waarheid of het Wezen der zaak, door alle figuren en beeldprophetiën tot nu toe voorafgebeeld; Hij dient op den herinneringsdag zeiven der eerste Uittogt zijn eigen bloed te doeu vloeijen en spreken. Welnu, na twee

1) Festum is hier waarschijnlijk de X V Nisan Vgl. Num. 28,17.

hetzelfde als; Vest. Azijmorum (Luc ■.'3, 1 . quodrlicitur Pascha kVlt;t\. Mi vs. 1. Mr. vs- 1). De zin; laat ons het feest voorlomen. (Statenbijbel en And), ligt zeker in deze woorden niet. — Somraiseu (Beelen. \ ert. Mt. 26, 6. Lange, Bibelw. verstaan; den. feesttijd; de wijljerusaleni gedurende al de 7 Azijmadagen vol vreemdelingen bleef. Vele Joden verlieten nogthans de H. Stad reeds na den eersten eigenlijken(XV Nisau.) En deze dag heet ook elders het feest of de feestdag, niet slechts Luc. 23, 17, maar ook Mt. i'7, 15, Mr. 15, 6 Vgl. Jo. 18, 39.

2) Isaias 7, 7. 3j Euthymius in h. 1. 4) Is. 53, 1 -. 5) Jo 7, '-3; 8,28; 10, 8.

113

dagen zal liet Pascha zijn; dan wil Hij sterven. Juist dan, als liet Pascha der Oude Wet door dat der Nieuwe zal kunnen vervangen worden; als de figuur der tijdelijke Verlossing door de daardoor afgebeelde eeuwige Bevrijding kan worden verplaatst; als alle volken, uit de Joden en uit de Heidenen, naar den Berg des Heeren zijn te zamen gestroomd; kortom, als de gelieele wereld de vervulling aller prophetiën, van Getlisemane tot op Golgotha, met eigen oogeu kan aanschouwen, dan juist, en niet anders, wil de Messias nzjn leven geven', dan wil Hij sterven, waar, wanneer, en omdat Hij het wil. „Oblatus est — quia ipse voluitquot;'. —

ïe vergeefs zullen dus zijne vijanden zeggen: „Neen, niet 07; het feest ; Hij zal volhouden: „Ja, Juist 020 het feest Ja, juist op het eerste en hoogste aller feesten, op het feest der Verlossing en der Vrijheid, op het hooge, plegtige en tevens laatste Paasclifeest dat wettig zal gevierd worden, dan wil Ik mijn leven afleggen, en zult gij medewerken, tegen uwen wil in, ter uitvoering van mijne plannen, die ook de plannen zijn mijns hemelsclien Vaders. —

Onderhandeling van Judas met den Jloogen Raad en weder zijdsch verdrag nopens het verraden en overleveren van Jesus. ■

MIt. xxvi, 14=— iq. Marc. xiv, lo, 11.

naic. xs:ii, 3 — e.

Op wat vreemde en onverhoopte wijze liet naijverig Sy-nedrium, omtrent de middelen ter uitvoering zijner plannen, in het naauw geraakte, hebben wij vernomen. ^Sterven moet Hij, — doch icanneer? en hoe? Dit weet niemand. Er blijft dan ook niets anders over, dan wederom, zoo als vroeger, geduld te hebben met eigen onmagt en eene of andere gunstige omstandigheid af te wachten.

Doch wat zeg ik : dat niemand eenigerwijze het middel kent ? Dit herroep ik; want wat de menschelijke zwakheid en kortzigtigheid nog niet weten kan, dit weet toch iemand, — Satan. Satan zelf die wel geen minderen haat dan Jesus vijanden tegen de onschuld koesterde. Satan, die nog meer dan zij meende te winnen met het uitroeijen des regtvaardigen, Satan zelf zal hun ditmaal de wijze eens leeren, het middel aan de hand doen, om den gehaten mededinger, zonder falen, te kunnen vangen. Het zal ongetwijfeld niet geschieden zonder de toelating des Vaders ₎ niet gebeuren zonder den wil en de voorkennis van Jesus, die immers „de magt der boosheid kent en de uur der duisternissen weet '; maar het zal toch werkelijk plaats vinden door tusschenkomst der sluwste boosheid en der wel helseh gesponnen plannen van dien moordenaar bij uitstek, die, al-

115

toos strijdende tegen het goede, nu ook zelf moet medewerken om zijn eigen kop te verpletteren.

En wie zal het middel in Satans handen zijn? Helaas, Judas! Judas, één der Twaalve; Judas, een vriend, leerling en Apostel van den beminnelijksten der Meesters; Judas, een vertrouweling van Jesus, doch wiens lang bestreden hart nu eindelijk door den Vader der leugen en der boosheid volkomen overmeesterd en bedorven is geworden. Ach! wie kan zonder de innigste ontroering het navolgend geschiedverhaal van die gruweldaad lezen!

11. Die dit hoo- 5. En deze waren rende verblijd waren verblijd en kwamen en beloofden | met hem overeen, dat

hem geld te zullen zij hem! geld zouden

6, En hij verbond zich, en zocht eene En hij zocht, hoe gunstige gelegenheid hij Hem te gunsti- om Hem over te leger tijd zou overle- veren ren. 'buiten de Scharen.

116

Gij hebt liet gehoord: één trek was genoeg: „Satan, zegt de H. Lucas, voer in Judas, één der Twaalve, bijgenaamd Iscli-Kariothquot;. Satan wordt dus wel degelijk als een eerste drijver van het verraad nopens Jesns aangeduid; Satan wordt ons te voren als met den vinger aangewezen, gelijk hij later op nieuw (door Joannes 1) zal worden aangetoond als diegene, „die aan Judas Isch-Karioth, den zoon Simons, in het hart had gegeven dat hij Jesüs verraden zouquot;. Satan is dus de aanvoerder. Satan de eerste van Jesus vijanden.

Hieruit volgt zeker niet, dat Judas onschuldig was; evenmin dat hij zelf zijn hart voor dit helsche plan niet geopend had; integendeel; maar het is daarom gezegd, dat hij zelf aan die invaring Satans den toegang verleend had, en dat ons de gewijde geschiedschrijver in al zijn kleuren al het booze, al het afschuwelijke, al het duivelsche van dit helsche plan wil voor oogen stellen; „Satan voer in hemquot;, De H. Joannes, op de straks aangehaalde plaats, zegt bijna hetzelfde ; Mattheus en Marcus drukken zich korter uit; maar geen van allen wordt er gevonden, die niet duidelijk en zelfs herhaalde malen op de verfoeijelijkheid van dit gruwelstuk wijst. Lang wilden zij er niet bij stilstaan; maar die ééne opmerking: de verrader — was één der Twaalve, die ééne opmerking nu en dan herhaald en daar vooral waar al het pijnigende, al het grievende dat daarin voor Jesus gelegen was, het krachtigst moet uitkomen, mag wel een meestertrek heeten van hun verontwaardigd penseel.

Judas immers, een der Twaalve! welk eene gedachte! Eén diergenen, die boven duizenden en nogmaals duizenden door God in het vleesch verschenen tot zijne bevoorregte en innigst geliefde leerlingen zijn uitgekozen; één der Twaalve, die tot den hoogsten en heüigsten rang in zijn aanstaand 1) Jo. 13, 2.

117

Godsrijk geroepen zijn; één der Twaalve, die Hem onophoudelijk vergezelden, in al zijne geheimen werden ingewijd,

en, zoo als Hij zelf het heeft uitgedrukt, als de innigste vertrouwelingen, met Hem aten en dronken; één der Twaalve dus, die zijne goddelijke gunsten uit de eerste hand genieten, die door Hem zeiven onderrigt worden op de nuttigste en liefelijkste wijze, die ook zeiven prediken en wonderen verrigten mogten in den naam huns Meesters, en aan wie de natuur, de menschen, ja de duivelen onderworpen waren;

zulk een is het, die een verrader worden durft. En dan A

nog Judas! Judas, met een bijzonderen post van vertrouwen door den Vader der armen begiftigd; Judas, reeds zoo langen tijd door den Heilige der Heiligen met een goddelijk geduld verdragen; Judas, door den hemelschen Leeraar als met teederer zorg onderwezen, als met voorliefde zoo me-nigwerf wegens zijne ellendige en steeds aangroeijende hoofddrift bestraft en gewaarschuwd; Judas, die derhalve, zelfs meer dan de anderen, door getrouwheid en dankbaarheid had moeten uitmunten; deze Judas, één der Twaalve, durft een verrader worden, en zijnen Meester, zijnen Yriend en zijnen God, op de verachtelijkste wijze verkoopen. En aan wie?

en waarom? Ach! aan zijne bitterste, zijne gezworen vij- M

anden, die niets andeis zoeken dan Hem te boeijen en te dooden; aan de handlangers van Satan, die Hem willen ophangen aan een kruis.

Waarlijk, meer te zeggen was niet noodig, en het bondiger en toch krachtig uit te drukken bijna niet mogelijk:

het was Judas, één der Twaalve. Is hij een Apostel, hii moet ook duivel zijn; is hij één der Twaalve, Satan moet in zijn hart wonen. Wat dus Lucas omstandiger heeft afgeschilderd, hebben de anderen althans aangeduid.

Doch het is zeker dienstig ons nader bekend te maken

118

met Judas' persoon, met het doel dat hij zich voorstelde, en met de snoode wijze waarop hij het zoo verraderlijk heeft uitgevoerd.

Judas was, naar allen schijn, afkomstig uit Karioth, een vlek in den Stam Juda, 1), en alzoo uit denzelfden stam, waaruit ook de Heer is! 2) Om die reden, en tevens ter onderscheiding van Judas Thaddaeus, zal hij doorgaans Isch-Karioth, dat is: Man van Karioih genoemd zijn. 3)

Reeds in het eerste jaar van Jesas openbaar leeraarsambt werd Judas, met de andere Elve, tot den rang en de waardigheid van Apostel verheven. 4) Wèl verdient het onze opmerking, dat Judas altoos en bij elke opgave der Apos-telschaar de laatste plaats inneemt, even als Petrus (ook zelfs de eerste geheeten) bij al de Evangelisten telkens het eerst genoemd wordt. Maar Judas werd toch Apostel in den waren zin des woords, al verdiende hij ook de twaalfde en laatste plaats niet.

Even als de anderen was Judas door Jesus verkoren; gelijk zij, was hij tot de heiligste bediening geroepen; even als zij tot een der hoogste plaatsen in het aanstaande Godsrijk bestemd. Zoowel als Petrus, zoowel als Joannes, zoow^rel als al de overigen, moest dus ook Judas een der hechtste kolommen van het heilig Gods-gebouw op aarde, een der schoonste sieraden van het eeuwig Godsrijk in den hemel worden.

Maar helaas! de ontrouwe leerling beantwoordde aan die verheven bestemming niet. Integendeel; de vruchtbare kiem der genade, die ook in zijn hart gelegd was, liet die ondankbare onder het onkruid versmoren; en hij liet daar dat onkruid tieren, dat de alwetende en liefderijkste Leeraar hem toch zoo vaak en zoo krachtig had leeren aantasten en uitroeijen.

1gt; Josue '5, 25 Flav. Jos. Ant. VII, G. 3) Hebr. 7, 11. 3} And. Anders Z. Win. Art. Judas. 4) Mt. X.

119

Dat onkruid was — zijn hoofdgebrek. Even als Petrus, even als Thomas, ja, gelijk al de leerlingen van Jesus (want wie kon hiervan ook uitgezonderd zijn?) zoo had ook Judas eene zwakkere zijde. Dit was geen wonder; want Judas waa mensch; en welk arm en zondig menschenkind heeft zijne eigene schoon soms zeer verborgene neigingen en driften niet? De ramp echter voor Judas werd, dat hij die hoofddrift niet bestreed; zijn groote zonde, dat hij niet luisterde naar de vermaningen zijns vriends. Immers onder de oogen des goddelijken Meesters bleef hij heulen met zijne hartstogt. Ondanks het veelvuldig wee ! door dien anders zoo goedertieren Leeraar tegen de doornenteelende rijkdommen dezer wereld uitgesproken, ondanks het nut der vrijwillige armoede door dienzelfden Meester zoo krachtig door woord en voorbeeld gepredikt, gaf hij voedsel aan zijn onbedwongen drift. Hij hunkerde naar de goederen der aarde, die de God des hemels hier niet kwam zoeken, hij haakte naar vergankelijke schatten, het hart des menschen onwaardig.— Rampzalige leerling! door deze eerste neiging wordt hij allengs hebzuchtig; door hebzucht gierig, gierig in den vollen zin des woords; uit gierigheid „een dief 1)quot;. En hebzucht en gierigheid, ja alle driften, door God verfoeid, door den mensch niet beteugeld en door Satan aangezweept, waar voeren zij niet heen?

Men zal hierom wel niet in de meening komen, dat Judas eensklaps en als met eenen sprong tot den diepsten trap der boosheid afdaalde. Het tegendeel is waarheid; en reeds lang voor Judas laatsten val, heeft de goddelijke Leeraar zelf dit genoegzaam aangetoond. Al de Apostelen hadden door Petrus tusschenkomst, als uit cénen mond, het getuigenis afgelegd, dat zij ten minste hunnen Meester wilden getrouw blijven.

l) Jo. 12, G.

120

dat zij vastelijk in Hem zouden gelooven, indien ook al de Joden Hem verstieten. Doch Jesus antwoordde, op dat wezenlijk plegtig oogenblik: „Heb ik dan niet u Twaalve gekozen? Tin is niet één uwer een duivel \)quot;?

Een hunner een duivel: en die duivel is Judas, gelijk de H. Joannes terstond doet opmerken, één der Twaalve, die Jesus verraden zou. Voorwaar, dat was eeue verpletterende vraag! Of liever, het was een geheimzinnige uitroep, het was nog eene waarschuwing voor den hebzuchtigen Apostel, nog een liefdezucht van het minnend hart van Jesus, die veelligt nog niet regtstreeks uitdrukt wat Judas toen was, maar ten minste zonneklaar laat zien wat hij later worden zou. Zoo iemand, dan moet Judas die uitdrukking begrepen hebben; en ware zijn hart niet van steen geweest, liet ware zeker vermurwd. Nu zien wij eenigzins het tegendeel plaats vinden. Hoe meer Judas bezit, hoe meer hij wil bezitten. Bezig met het aardsche, acht hij het hemelsche niet. De zoetste en doordringendste woorden zijns Meesters vinden hem doof. Zijn hart wordt verdorven, verlaagd, en zoo doende van lieverlede tot alles in staat.

Wij hebben hier een bewijs voorin het voorgevallene op het gastmaal te Bethanië, zes dagen vóór Paschen 2). De ijverige Maria stort eeue kostbare zalfolie uit over haren beminden Meester. Dat was een heilig werk, ter eere des Meesters gedaan en door Hem zeiven hoog geprezen; en toch was het een doorn in het hart van den hebzuchtigen leerling. Het was een offer aan God met een zuiver hart gebragt; en desniettemin in Judas oog eene dwaze verkwisting.

't Is waar, dat dezelfde liefdedaad ook door eenige andere leerlingen 3) wat euvel werd opgenomen en de goede Maria door meerderen bedild werd; maar het moet Judas l) Jo. VI zTJo. 12- !• 3; Mr 11, 4.

121

geweest zijn, die bet gemor der overigen lieeft uitgelokt, Judas, die zulks het verste gedreven, Judas, die de bittere woorden heeft nitgesprohen 1), Judas, ongetwijfeld, die, niet gelijk de anderen uit ligtzinnigbeid en zonder nadenken, maar uit hebzucht en met de laagste bedoelingen zich aldus heeft durven uitdrukken. Judas immers dacht en sprak aldus, — bet zijn de woorden der H. Schrift zelve, — niet omdat hemde armen ter harte gingen; maar omdat hij een dief was, en de leurs had, en droeg hetgeen er (door goede menscbèn voor Jesus en zijne leerlingen) gegeven werd 2.quot;)

Een gierigaard en een dief, en zulks tot morrens toe tegen God en zijn Gezalfde, — ziedaar, wat Judas reeds geworden is. In waarheid, er is nog een groote stap noodig, om ook verrader zijns Meesters te worden; maar zulk een gierigaard, die natuurlijk te gelijkertijd de rol eens huichelaars moet spelen, kan er spoedig toe komen. Eens huichelaars, zeiden wij: en dit is waarlijk eene omstandigheid, waarop wel mag gelet worden.

Immers, indien wij dat voor oogen houden en dan tevens denken aan Judas wreveligen aard, dan zal het ons niet zoo onbegrijpelijk schijnen, als sommigen, vooral in lateren tijd, het willen doen voorkomen, dat ook een Apostel zóó diep kon vallen 3). Ja, wat aan sommigen onaannemelijk schijnt, zal ons daardoor alleen reeds waarschijnlijk worden, dat namelijk de straks bedoelde teregtwijzing door Jesus gegeven, het gemoed van dien huichelaar wel eenigzins moet verbitterd hebben.

]) Jo. 32, 4. 2) Jo 12, 6.

•'() De gissingen (over de reden, die Judas aanspoorde, tot het verraden zijns Jleestersi loopen in het oneindige, zegt Schegg in Matt. p. 340 waar hg er zelf nog eenige nieuwe bijvoegt. Vgl. Arnoldi. in Mtt. en And.

8

122

De teregtwijzing wel is waar klonk even zaclit van 's Meesters lippen als ze gepast en van den kant des leerlings dubbel verdiend was. Ook had Jesus, volgens gewoonte, tot al de discipelen, en derhalve als geheel in het algemeen gesproken: „JDe armen hebt gij altijd met u; maar mij hebt gij niet altijd-, 1)quot; en zoo liet Hij het voorkomen, als of allen even schuldig waren, ja, als ware niemand schuldig; daar Hij zelf redenen voor Maria's handelwijze geeft en dus niemand, vooral Judas niet, openlijk aan de kaak stelt. Maar desniettegenstaande moeten die woorden een bij zonderen indruk op Judas hart gemaakt hebben. Hij kende immers zijne hebzuchtige plannen en lage bedoelingen. Hij wist dat zijn Meester ook in de harten kon lezen. Wie weet dus, of die indruk, ten goede niet opgenomen, zoo als het meestal gaat, ten kwade niet gewerkt heeft?

Hoe het zij, dit blijft zeker, dat Mattheus en Marcus beiden niet op zijn eigen plaats, maar onmiddellijk na het verhaal van de beraadslagingen des Hoogen Eaads en even onmiddellijk voor den laatsten stap des gierigen Judas, het verhaal van de bedoelde zalving geboekt hebben 2). Wilden zij hierdoor als de laatste drijfveer van J udas verraad te kennen geven? Het is niet onwaarschijnlijk; maar in elk geval wijzen zij duidelijk (zoowel als Joannes) op eene gierigheid en hebzucht, die tot het hoogste geklommen was. Andere redenen behoeven wij ook niet. „Niets, — zegt God zelf, — is boozer dan de gierigaard; niets onregtvaar-diger dan de geldzuchtquot;. Ja, het is juist de geldgierigheid, die den mensch in Satans strikken doet vallen, juist die hoofddrift, welke „een wortel is van alle kwaadquot;. Gelijk dus die vele lieden, van welke Paulus spreekt, door geld-

1, Jo. 12, 8. 2) Mt 26, 6 — 13, Mr. 14, 3 — 9.

123

gierigheid van het geloof zijn afgedwaald en vastgeraakt in allerhande smarten en wee, zoo dwaalde ook Judas. Naar het aardsche gierende vergat hij het eeuwige, hakende naar slijk verloor hij het hemelsche goud; en aldus, zonder op-regtheid, zonder ware liefde, zonder duidelijk begrip van het eenig noodzakelijke, misschien ook zonder geloof, of ten minste met een half geloof en misbruik makende van schatten van genade, holde hij altoos voort van afgrond tot afgrond, dieper en dieper, en was alzoo weldra tot alles in staat, zelfs tot het verraden en veikoopen van zijn godde-lijken Meester. De wijze waarop hij dit uitvoerde zal ons thans blijken uit den loop der geschiedenis.

's Woensdags 's morgens was Jesus, naar allen schijn, weêr opgegaan naar Jerusalem en naar gewoonte van de leerlingen, waaronder Judas, vergezeld. De huichelende verrader had tot nu, toe zijn boos opzet voor zich gehouden; doch heden vindt hij de gelegenheid al te schoon, om er niet aanstonds gebruik van te maken. Immers, de Hooge Eaad is op nieuw vergaderd tegen Jesus; vroeger heeft zij besluiten tegen Hem uitgevaardigd, misschien zelfs een prijs op zijn hoofd gesteld, heden heeft zij dat alles bekrachtigd en lang, hoewel te vergeefs, naar nieuwe middelen gezocht om Hem te vangen.

Dit alles kan Judas in of hij den Tempel, waar hij met Jesus vertoeft, vernomen hebben; dit alles kan hem met nieuw geweld op den weg des verderfs hebben voortgestuwd. In elk geval, het hart nog vol wrok over de gewaande ver-twisting van laatstleden zaturdag, verbitterd door de teregl-wijzing des Leeraars, droomende van het zoet genot der rijkdommen, bedwelmd door eene helsche onrust van het knagend geweten, dat hem het liefelijk oog des Meesters en het tevreden gelaat der medeleerlingen al langer hoe onverdra-gelijker maakt, kortom, door de hel, door zijne hoofddrift

124

en door zijne eerste zonden voortgezweept, holt Judas voort op den ingeslagen weg en zet eindelijk den laatsten stap, die hem ten afgrond voeren zal.

Wat hem thans de booze Mammon al verder heeft ingeblazen, zal wel niemand ons zeggen kunnen. Dat Judas, naar gewoonte, zich de voorgestelde zonde wat ligter heeft voorgespiegeld, is niet onwaarschijnlijk; evenmin, dat hij over hare gevolgen niet ernstig heeft nagedacht. Maar dat hij derhalve geen allersnoodst verraad heeft bedreven, dit geloo-ven wij niet. Wél meenen sommigen 1), dat de geldgierige leerling nog op een wonder van Jesus zijde gerekend heeft, en gedacht dat Jesus zich door de vlugt zoude redden; en zulks uit dien hoofde, dat Judas later, als hij de veroordeeling van Jesus verneemt, eene soort van spijt gevoelt over zijn roekeloos bestaan 2). Maar hiermede is niet veel verontschuldigd. Judas wist zeer goed wat Jesus voorspeld had; hij wist ook, en zou straks nog beter weten, wat de Hooge Eaad had besloten. De wijze waarop hij weldra zijn plan ten uitvoer brengt, de woorden waarmede Jesus zoowel als de Evangelieschrijvers ons het plan van Judas afschilderen, de type zelve des Ouden Verbonds, de trouwelooze vriend van David, Achitophel (of Doëg) 3), alles dringt ons te gelooven aan een allersnoodst verraad en aan een volslagen bederf des huichelenden verraders. Leverde Judas zijn goddelijken Meester al niet regtstreeks over met het doel om Hem te doen dooden (waarvoor wij inderdaad geen reden kunnen uitdenken), hij wist toch dat het Jesus' vijanden om den dood van hun tegenstander te doen was; hij wist dat Jesus zelf zich daarop verwachtte. Eampzalige verrader! Konden wij u ook maar eenigzins verontschuldigen, wij zou-

5) Z. Maid, in Mt. 27, 'iel. Beeleu in h 1. S) Ut 27, 3 3) Zie Psalm XL.

125

den er niets tegen hebben; maar helaas! wij kunnen het niet; en zij die het niet zelden, ook in onze dagen, durven ondernemen, zij doen liet doorgaans ten koste der waarheid, der H. Schrift en zelfs uws Goddelijken Meesters. Dit ten minste zullen wij nooit gedoogen.

Waar en wanneer de ondankbare discipel zijn Meester verlaten heeft, is ons door de gewijde geschiedschrijvers niet medegedeeld. Dewijl echter Judas de beurs droeg, de armen verzorgen en de noodige dingen aankoopen moest 1), kon hij natuurlijk ligter dan de andere leerlingen en zonder in 't oog te loopen, een weinig ter zijde gaan. Waarschijnlijk gebeurde het reeds vroeg in den morgen, gedurende de Eaads-vergaderingen tegen Jesus gehouden, terwijl de goede Leeraar in den Tempel predikte, en omringd was van de schare en de getrouwe Apostelen.

De personen integendeel, met welke Judas onderhandelde zijn ons ten klaarste in de Schrift zelve opgenoemd 2). Het zijn de ons reeds bekende Overpriesters en de Hoofdmannen 3). Deze O verpriesters, als de eerste en voornaamste klasse des Sanhedrins, vertegenwoordigen hier ongetwijfeld, zoo als elders 4), de gansche vergadering. Het blijkt onder anderen uit de omstandigheid, dat later, als Judas wederkomt om den prijs van het onschuldig bloed terug te brengen, behalve de Overpriesters ook de Ouderlingen genoemd worden 5). Door de Hoofdmannen zijn zekerlijk de hoofdlieden der Tem-pelwacht bedoeld. Want ook dezen ziju in de gansche zaak niet op den achtergrond gebleven. Niet slechts in Gethsemane tusschen de Overpriesters en Ouderlingen 6); maar ook later, in den strijd tegen de Apostelen: naast den Hoogepriester en de overpriesters, vinden wij een Hoofdman des Tempels 7).

1 Jo. 13, '2. 9. 2) Mt. Mr. Luc. 11 cc. 3( Luc.22,4. 4) Jo. quot;•■I,47.

5 Mt. 24, 3. 6) Luc 22, 52. 7} Hand. ook van Lucas V, 21—26.

126

Wij leeren daar tevens, hoe die Hoofdman des Tempels over verscheidene geregtsdienaars gesteld en zelf met de leden des Sanhedrins ten naauwste verbonden was. Het moeten deze geregtsdienaars geweest zijn, die vroeger door de Phariseën gezonden werden om Jesus te vangen 1), en weldra bij de gevangenneming van Jesus weder te voorschijn komen 2). Hun Hoofdman kan dus de zoo bekende en door de Rabbijnen zoo vaak genoemde lieer des Tempelbergs geweest zijn 3), die, aan het hoofd der Tempelwaoht 4) geplaatst, over de verschillende wachtposten het oog hield. //Er waren trouwens drie plaatsen, waar de Priesters en een en twintig waar de Levieten de wacht hielden 5)quot;. Aan hun hoofd stond deze Hoofdman, of, volgens den H. Lucas 6) zelfs meerdere Hoofdlieden.

Nu wij de personen kennen, kunnen wij welligt ook de woning vinden, waarin Judas Jesus^ vijanden heeft opgezocht. Het eerst zouden wij denken aan het paleis van Caïphas. Dadr immers is de Hooge Raad vergaderd en bevinden zich dus zekerlijk eenige Overpriesters en Hoofdlieden; ddar ook was de meeste kans om een hoogeren prijs voor zijn gruwelstuk te bedingen. In dit geval zou de verrader te midden van het Sanhedrin gestaan hebben.

Het is echter even waarschijnlijk, dat Judas op den Tempelberg zelf met Jesus'¹ hateren onderhandeld heeft. Eenige Overpriesters en Hoofden der Tempelwacit kunnen zich hier altoos bevonden hebben. De Schatbewaarder des Tempels, die het geld moest uitbetalen, waarom het Judas te doen was, zal hier insgelijks vertoefd hebben. Zeker is het dat

1 Jo, 7, 33. 45 40. ■) Jo. 18, 3. ^:f) Isch har habeth.

4 Flav, Jos. Bell. lt;'• 5. 3 (Vgl. Ant. a0. 6. 3 waar hij een Ananus Strater/os noemt . Sepp. p. 375 maakt van dezen den Hoofdman der H. Schrift. Act. IV en V, en Lnc. 22, 52.

5) Mischna. Tr. Middoth C, I. n 1. 6) Luc. 22, 51.

127

Judas naar deze plaats het bloedgeld zal terug brengen 1), en dat hij hier, terwijl Jesus er predikte en wonderen deed, het ligst de gelegenheid kan gevonden hebben, om ongemerkt met de Overpriesters en Hoofden der Tem/pelwacld zijn ellendig verdrag aan te gaan.

Is dit waar ? Geregte hemel! welk een schouwspel vertoont zich dan heden op den heiligen berg! De leerling verraadt zijnen Meester, de vriend zijn boezemvriend, liet schepsel zijnen God! En hij verraadt en verkoopt Hem aan zijne bitterste vijanden, in de nabijheid van de heiligste aller plaatsen ter wereld, voor het oog der Engelen die dit Heiligdom bewaken, voor het aanschijn van den Heilige der heiligen, die in dit aardsche Heilig der heiligen woont!

Mij dunkt, wij kunnen ons dan ook ligtelijk voorstellen, wat de goddelooze verrader in deze laatste oogenblikken gevoeld moet hebben. Bij de schare der geloovigen, in den kring der getrouwe Elve, onder het oog van zijn goddelijken Meester, kan hij het onmogelijk meer uithouden. Het verraad, meent hij, staat op zijn voorhoofd te lezen. He gelegenheid is zoo schoon. Waarom nog gedraald? En wie weet ook wat men hem geven zal? l)it laatste vooral is eene gedachte, die altoos bij den hebzuchtige boven komt, eene begoocheling die immer wederkeert, de prikkel des Satans die hem ten verderve voortzweept. Aan zijn gewaand genot denkt hij het meeste verder denkt hij bijna niet, hierin gelijk aan eiken zondaar op de gladde helling die naar den afgrond leidt.

Op die wijze denkend, en misschien ook bij zich zeiven sprekend, snelt Judas naar de vergadering zijner broeders in Satan. Welke verbazing! Doch ook welke vreugde, als zij daar

1) Mt. 27, 3.

128

eensklaps den leerling hooren, die „met hen spreekt over de wijze 'waarop hij hm Jesus zal overleverenquot;

Over de wijze, zegt hij; wat wij niet moeten voorbij zien; want het was j uist over de wijze, waarover zoo lang was beraadslaagd, zonder eenige uitkomst; het was juist die wijze, welke allen zochten, en niemand vinden kon. En zie! daar staat nu eensklaps één van Jesus eerste leerlingen vóór hen; daar staat hij, één zijner vertrouwdste discipelen, een boezemvriend, een Apostel, één uit de Twaalve, om hen te redden in den uitersten nood. Gewis, op zulk eene kans hadden zij niet gerekend. — Dan, kunnen zij hunne oogen gelooven? Is het mogelijk, dat er zulk een booswicht onder Jesus leerlingen schuilt? Mij dunkt, zij hebben met wantrouwen den verrader naar de oogen gezien; maar dan hebben zij ook ontdekt wat in zijn hart was; dan hebben zij ook besloten tot lietgeen er volgt uit zijne woorden: „ Wat wilt ge mij geven, en ik zal Hem u overleveren.quot; De verrader is een gierigaard, het geld is zijn God; zij hebben niet meer noodig om althans de mogelijkheid van zijn gruwelstuk niet in twijfel te trekken. Het luidt anders wraakroepend. „Wat wilt gij mij geven?quot; zegt hij. Bepaalt gij den prijs; hoeveel is het u waard? zoo het mij bevalt, zal ik mij verbinden. Ik, zegt hij, met allen nadruk; ik een zijner naaste leerlingen, die al zijne gewoonten, zijne levenswijze, zijne dag- en nachtverblijven volkomen ken; ik, die dus even gemakkelijk als zeker Hem overleveren kan, ik zal het doen. Gijlieden wordt alzoo dubbel geholpen, en te gelijk ontslagen van den grooten last om Hem op te zoeken en met list te vangen. Wat wilt ge mij geven?

Welk eene taal! Judas verkoopt zijn boezemvriend, en laat den prijs nog over aan diens bitterste vijanden; hij verraadt zijn goddelijken Meester, en toont duidelijk met

139

woorden, dat liet geschiedt voor een handvol slijk. Ontaarde mensclij hoe kunt gij zóó diep vallen!

Werkelijk, indien deze kinderen van Satan zich verheugd hebben over de gunstige gelegenheid door Judas aangeboden, het lage van zulk een verraad moeten zij in hun hart hebben verafschuwd. Maar de kans is te schoon en het luiddel te noodzakelijk om er nu van af te zien. Ontrouw en verraad mogen hen dus niet tegenhouden.

Doch welken prijs zullen zij aanbieden? De gierige verrader komt slechts om hun goud; de Nazareër te vangen is hun alles waard; de laatste kans wordt hun misschien aangeboden; wat zullen zij niet geven? Doch laten wij ons niet bedriegen. De listige Sjnedristen hebben reeds iets meer dan hebzucht in Judas oog gelezen. Een moeijelijk verborgen wrok straalde ook in zijne woorden reeds door. Een zóó ontaarde, zóó verbijsterde, zóó diep gevallen leerling zal ook zoo ligt niet terug treden. En een vertoornde dief, een wrevelige gierigaard en een ongeloovige huichelaar, — o, zij wisten het immers door eigen ervaring, — moet tot alles in staat zijn.

Stoutweg bieden zij dus een prijs aan. En welken prijs ? o, misschien nog de helft niet van dien uitgegoten balsem, waarover Judas zoo gemord had; en toch zal het gelukken. „Dertig zilverlingen, — moeten zij gezegd hebben, — dertig zilverlingen zullen wij u geven.quot; Slechts ééne voorwaarde bedingen wij: gij moet Hem ons leveren in het geheim, luiten de scharen. Anders kunnen wij niets doen, of het volk zou tot oproer overslaan. Hoort gij dit? — En Judas boort het.

Dertig zilverlingen ! ziedaar dus den prijs voor het snoodste verraad dat ooit gepleegd werd; dertig zilverlingen, ziedaar den prijs van Israels God !

130

Wanneer een der gemeenste slaven gekocht of gedood werd, was er een prijs van dertig zilverlingen voor hem vastgesteld. 1) Die som wordt nu de koopprijs van den God des hemels. En zoo wordt Hij, „die in de gestalte van God zijnde het geen roof acht gelijk aan God te zijn,quot; 2) nu verraden en verkocht door zijn bevoorregt volk voor den prijs van een slaaf.

Maar hoe? Wisten dan die listigen niet dat juist de Messias voor dertig zilverlingen verkocht zou worden? Gewis; maar de vinger Gods zou ook hier weêr zigtbaar worden. Hij zou bewerken dat zij zeiven medewerkten ter vervulling der oude prophetiën, die zij roekeloos versmaadden. Sinds langen tijd bejegenden zij den Gezalfde des Heeren met de grootste minachting; thans hebben zij gelegenheid om die verachting te toonen; wie zal ons zeggen of zij niet juist derhalve den prijs niet slechts van een slaaf, maar van den gemeensten slaaf, op Jesus hoofd gesteld hebben? Hoe grievend was in elk geval de nietigheid van dien prijs voor het minnelijk Hart van Jesus! Met om de som zelve; want welke schat kan worden opgewogen tegen God? maar ten minste om de reden, waarom zij gekozen werd, om de hatelijke beteekenis, die er duidelijk in opgesloten lag. De Heer zelf heeft dit niet onopgemerkt gelaten. „Ziet! zegt Hij zelf bij den propheet, —quot; „nadat ik hen geweid en verzorgd heb als een liefderijke Meester, heh ik hen gevraagd om mijn loon; en wat hebben zij gegeven? zij hebben mij dertig zilverlingen toegetvogen... gewis! een schoonen prijs, ivaarop ze mij geschat hellen!quot; 3).

En inderdaad; God en de zorgen des goddelijken Herders te schatten, het bleef een gruwel, hoe hoog de prijs ook

1) Exod 31, 32 It. in Talm. Wetstein, Sepp. bl. 373.

2) Phi], II 3) Zach. XI, 12. 13-

131

wezen mogt; maar Hem te waarderen op den prijs van een slaaf, dit is dubbel laag en wraakroepend. En toch, dien smaad heeft Israël zijnen God durven aandoen; dienlioon moest Jesns verduren!

Was veelligt door liet Sanhedrin reeds vroeger zulk een prijs op Jesus hoofd gesteld 1) ? Hoopte Judas iets meer dan dien spotprijs voor zijn gewigtig aanbod te verwerven? Dit weten we niet. Het eerste (of, in elk geval, het reeds vroeger genomen besluit des Sanhedrins) laat ons beseffen, hoe de verrader, onder den schijn van liefde tot het vaderland met de Sijnedristen onderhandelen kon; het laatste is volstrekt niet noodig om uit te leggen, hoe Judas tot zulk een gruwelstuk kon overgaan. Satan was in hein; de duivel der geldzucht verslond hem; andere verklaringen heeft de H. Schrift niet gegeven; andere behoeven wij niet.

Wat dus gedaan, — daar geen uitstel gegeven wordt ? quot;Dertig zilverlingen 1 het klinkt reeds al te verleidend in de ooren van een aan Satan verkochte. Judas slaat toe, of, gelijk de H. Lucas het uitdrukt, hij verbindt zich, dat wil zeggen: neemt alles aan wat hem is voorgesteld, de zaak zelve, den prijs en de wijze, waarop het verraad moet uitgevoerd worden. Het verdrag wordt dus gesloten; en wee den ellendige, zoo hij nog terug zou treden!

Of hij reeds aanstonds zich in het genot der blinkende zilverlingen heeft mogen verheugen ? Dit schijnt zoo niet. Wèl zou men uit de woorden des H. Mattheus kunnen opmaken, dat het geld aan Judas terstond werd toe-rjeioogen 2), dat is uitbetaald, vooral dewijl hij later niet

1) Jo. Xl, E6.

2) Mt. 26, 15 — De Evangelist kan zijn woord VIjt. Constifuerunt) gekozen hebben wegens de straks aan te halen prophetie van Zaoharlas [appenderunt Vgl. LXX, voor 't Hebr. j'-s elu . Neemt men het woord ook in strengen zin voor, „zij hetaaldenquot; dan is 't nog mogelijk, dat Mattheus slechts aanduidt, djt zij Judas betaald hebben, zonder juist den bepaalden tijd op te geven, waarop dit geschiedde.

132

meer spreekt van de uitbetaling, en toch duidelijk verhaalt dat Judas het bloedgeld heeft teruggebragt; doch de andere Evangelisten 1) drukken klaar genoeg uit, dat men Judas slechts geld beloofde; eene wijze van doen, die wij van de listige Synedristen het eerst verwachten, en die ook werkelijk tegenover zulk een trouwelooze als Judas niet ongepast was.

Hoe dit zij, de gierige Judas schijnt gewenscht te hebben het verlies, dat hij door het uitstorten der kostbare reukzalf te Bethanië geleden heeft, door den prijs des ver-raads weder goed te maken 2). Moet hij ook thans nog met ledige handen heengaan, hij wordt toch weldra gelukkig. De belofte is gegeven; het liefelijk zilver blinkt hem in de verte tegen. Tevreden verwijdert hij zich dus van Jesus vijanden en heeft weldra, als ware er niets gebeurd, zijne plaats onder Jesus leerlingen weer ingenomen.

Er is intusschen veel gebeurd: Satan heeft overwonnen. Judas heeft zich overgegeven, de Godmensch is verraden. En zoo ooit, ditmaal ten minste heeft de huichelaar niet gehuicheld. Integendeel, al wat hij beloofde was gemeend. De uitkomst bewijst het. Want naauwelijks heeft hij de Synedristen verlaten of hij is er op uit aan zijne beloften te voldoen. Hij zocht eene gunstige gelegenheid om Jesus over te leveren. Hij zocht naar de kans om dit op de voorgeschréven wijze te doen, „buiten de scharenquot;. Hij denkt dus na over de uren en oogenblikken, waarop de Meester alleen pleegt te zijn, over het tijdstip waarop hij het best zich van Jesus kan verwijderen, over het oogenblik dat hij het ligtst en zekerst Jesus vijanden kan verwittigen. Rampzalige verrader! hier komt uwe boosheid te voorschijn. Gij zoekt; gij zult ook vinden, omdat Jesus het wil. Maar

1) 3Ir. Lnc. 2) De II. Hieron. in Mt. h. 1.

133

dat zoeken zelf is een bewijs van de bedorvenheid uws harten en van uwe halsstarrigheid in de boosheid.

Uit die halsstarrigheid zelve begrijpen wij dan ook te beter den onbeschrijfelijken indruk, welken Judas gruweldaad op den zachtaardigsten onder de kinderen der menschen maken moest. Hij zelf heeft overigens niet vergeten ons daarop door zijne propheten te wijzen. Wilt gij u overtuigen, lees den 40^sten der psalmen; of vergun ons, zoo gij 't beter vindt, u dien hier eens voor te leggen.

„Zalig is hij, die zich aan mij niet ergert,quot; — zeide Jesus; zoo begint ook de groote quot;David:

Wel zalig hij, die acht neemt op den lijder! Ten kwaden dage zal hem de Heer verlossen.

Ik sprak: ontferm TJ mijner. Heer!

Genees mijn' ziel. 'k Heb tegen U gezondigd.

Het beeld en tegenbeeld zijn aldus reeds duidelijk uitgedrukt. David zondigt; de Messias draagt de zonden der wereld. Doch hoor nu eens het Sijnedriuin; „wat zullen zij doen! De geheele wereld hangt hen aan;quot; en zie eens de Schriftgeleerden en Phariseën tegen Jesus handelen en spreken; dat alles is uitgedrukt.

Mijn tegenstanders spreken kwade dingen omtrent mij.

^Wanneer toch zal Hij sterven, en zijn naam vergaan!quot;

Als er een binnen kwam, om toe te zien.

Dan sprak hij met bedrog;

Zijn hart vergaarde boosheid voor zich zelf.

Hij ging naar buiten en sprak (het voort alom).

Al mijne vijanden fluisterden te zamen,

Uitdenkende wat kwaad is tegen mij.

Zij stellen tegen mij een baatlijk woord:

,/Hij, die daar ligt, hij staat niet weder op.quot;

Grievend was dat woord, dat raadsbesluit van Israël, voor-

134

zeker, zoowel voor den eersten als voor den tweeden David; maar de heffe des kelks lag nog daarin niet.

Maar ^ook de man mijns vredes, op wien ik vertrouwde.

Hij, die mijn brood at, heeft de verzenen tegen mij opgeheven.

Ziedaar het bitterste! Zóó bitter, dat het den God-mensch zelveu als onverdragelijk voorkomt, zóó bitter dat Hij er nog eens op terug komt in een volgenden psalm 1) en met nog treffender woorden:

Ach! als mijn vijand mij gelasterd had.

Dat zou ik gewis nog dragen kunnen!

En had een hater tegen mij zoo trotsch gesproken,

Yoor hem zou 'k mij verborgen hebben!

Maar gij, o mensch! met wien ik eens van zinnen was!

Mijn leidsman ! mijn vertrouwde!

Die met mij zoete spijzen naamt.

Terwijl we eendragtig wandelden in 't huis van God!

Dat is, in Davids mond: Ook gij, Achitophel! en uit het hart van Jesus; ook gij. Judas! Gij een andere Achitophel, wiens verraad het uwe reeds van ouds heeft voorafge-beeld; gij, met wien ik zoo dikwijls, ja, heden nog plagt op te gaan naar den Tempel Gods; gij, dien ik tot één mijner twaalf dierbaarste en vertrouwdste leerlingen heb uitgekozen; gij, die met mij dagelijks verkeerde, terwijl ik bovendien u voedde met de heiligste en zaligste lessen; ook gij staat nu op tegen uwen leeraar en vriend! Gij verraadt en verkoopt mij aan mijne gezworen vijanden. Gij werpt een blaam op al mijne weldaden, verstoot mijne grenzelooze barmhartigheid, stort u zeiven in het eeuwig verderf! En

i) I's. 54.

125

dit doet gij op het oogenblik zelf dat de vijand tegen mij zamenspant, nu geheel Sion vol verraad en boosheid is, nu list en ongeregtigheid over hare muren zijn binnen geklommen 1), nu het Hoogste Geregtshof zelf mij zoekt te vangen door verraad en mij te dooden op het vreeselijk kruis. O Judas, Judas! wie zou dit kunnen verdragen!

Ziedaar de gedachten en gevoelens, die thans het hart van den tweeden David kwellen, gelijk zij eertijds het hart van zijn voorvader en vóórbeeld griefden. En hoeveel wreeder kwelt nog de vervulling dan de voorafbeelding zelve! Saül vervolgde David, doch vond hem niet, Absalom zijnen vader, doch doodde hem niet; de Schriftgeleerden en Phari-seëu met het gansche Synedrium slagen meer dan zij, in de vervolging van den Lang-Verwachte der volken. Achito-pel stond met zijne booze raadgevingen Absalom ten dienste, maar redde hem niet; Judas helpt ten minste eenigerwijze, door zijn verraad, het verlegen Hoogste Geregtshof der Joden. De eerste David leed veel, onnoemelijk veel, om door het lijden tot de glorie te komen; de tweede zal hem verre overtreffen zoowel in het lijden als in zijne glorie.

Het kan niet bevreemden dat de overeenkomst ook in de vergelding zal volgen. Gelijk Saül met zijn koningschap is verworpen, zoo zal het Synedrium met zijne magt verworpen worden; zoo als Absalom met de zijnen is verdelgd, zoo zullen de Schriftgeleerden en Phariseën uitgeroeid worden. Gelijk David wordt verheerlijkt, zoo eveneens Christus. En Judas? Ach! Achitophels misdaad was de zijne; Achi-tophels uiteinde zal ook het zijne worden. Even als hij zal de verrader den schijn aannemen van zijne zaken in orde te brengen, 2) door de teruggave van het bloedgeld; even

1) Ps. 54, 10—12. 2) 2 Kon. 17, 23.

136

als hij zal hij Jerusalem verlaten; even als hij zich verhangen met den strop. Eampzalige verrader! Ach! hadt ook gij met geloof en liefde het woord volbragt van uw goddelijken Meester: „ Onderzoekt de Schriften; want van mij is daarin overal gesproken ■quot; 1) nooit welligt waart gij zóó diep gevallen, zóó reddeloos verloren!

1) Jo. 5, 39.

Ondanks de snoode plannen van het rusteloos Sanhedrin en in weerwil des helschen ijvers van den trouweloozen verrader, ging de eerste dag. Woensdag, de XIIL'e ÜVisan, zonder eenig blijkbaar gevaar voor Jesus voorbij. ïegen den avond had Judas eene poging kunnen wagen; doch waarschijnlijk voorzag hij reeds dat de volgende avond gunstiger zou zijn. „Dan immers, — zoo dacht hij, — zal Jesus in de H. Stad het Paaschlam eten, eu er dus een geruimen tijd van den voornacht doorbrengen. Later dan gewoonlijk zal Hij dus in Gethsemane aankomen, en niemand zal zich verwachten op verraad, te midden der gulle vrolijkheid, welke het Paaschfeest medebrengt.quot;

Zoodra dus de avond gekomen is, kan Jesus naar gewoonte de H. Stad verlaten. Hij doet het zelfs vrijer dan ooit, daar de verrader, die Hem moet overleveren, steeds met Hem is, gaat, zoo als altoos, met de zijnen over den Cedron, rust een weinig in Gethsemane om er te bidden,,

9.

13 8

en slaat vervolgens, langs den opgang der Olijven, den gewonen weg naar Bethanië weder in.

De zon was sedert een geruimen tijd acliter Golgotlia verdwenen, maar was nog nooit voor haren Schepper, zoolang Hij op aarde geleefd had, zoo droevig en onheilspellend als op dezen dag ondergegaan. Wèl was reeds vroeger Jesus doodvonnis geveld; doch heden is het ten sterkste bekrachtigd, heden zijn bovendien de laatste middelen ter uitvoering beraamd, terwijl tevens van nu af een monster van trouweloosheid en ondankbaarheid onder de Twaalve begint geteld te worden. De Alwetende is hiermede niet onbekend; Hij weet wat Hem straks te wachten staat; Hij weet niet alleen wat Hem zeiven, maar ook wat aan Judas, wat aan Jerusalem beschoren is; Hij weet wat Israël, wat zijne Elve, wat inzonderheid Petrus verrigten zullen. Ja, wat weet en voorziet Hij niet? en wat anders op dit oogenblik in de eerste plaats dan alleen lijden en de diepste vernedering ? Wij kunnen dan ook ligt nagaan, in welke droevige, althans ernstige gemoedstemming Hij dezen avond den Olijfberg beklimt.

De leerlingen zijn gewis in nog droeviger stemming. Wèl zijn ze nog niet beducht voor een buitengewoon gevaar en denken ze volstrekt niet aan het laagste verraad; maar de laatste voorspellingen van Jesus, de zoo dikwijls herhaalde en nu zoo duidelijk uitgesproken voorzegging van zijn aanstaanden dood hebben toch een pijnlijken indruk op hunne harten gemaakt, en houden ook hen, meer dan ooit, in eene droevige gemoedstemming. Langzamer en stiller dan gewoonlijk trekken zij dan ook dezen avond, achter hunnen Meester, over den top des Olijfbergs heen en vinden zich dubbel verheugd en te vreden als zij de gewone rust mogen wedervinden in de altijd openstaande woning van Martha,

139

Sr.-

140

Het eerste, wat uit dit verhaal wordt opgemaakt, is de omstandigheid, dat de Zaligmaker 's Donderdags ^;s morgeus niet volgens gewoonte naar Jerusalem is opgegaan, 's Middags is Hij nog buiten de stad, en naar allen schijn te Bethanië, van waar Hij zijne leerlingen uitzendt om het Paaschmaal te bereiden.

Er volgt verder uit hetzelfde verhaal, dat het feest, of de eigenlijke feestdag (de XVde Msan) in dit jaar van Jesus lijden, niet, zoo als velen willen, op een Zaturdag, maar op een vrijdag gevallen is- Hieruit volgt, dat onze goddelijke Meester niet 's Woensdags en vroeger dan de Joden, maar eerst 'sDonderdags, en tegelijk met geheel Israël, het pascha gegeten heeft.

De H. Evangelist Lucas leert het duidelijk. Na gezegd te hebben (van den XIII^!ei1 Nisan), dat de dagen der Azyma

141

naderden, zegt liij nu: dat de eerüe dag der Azyma daar is 1). Streng genomen zou hiermede de XV^e Nisan zijn aangeduid 2); docli ook de XIV^(le kon aldus genoemd worden 3). Op dien dag immers werden de gezuurde broo-den uit de huizen verwijderd; waardoor allengs het gebruik ontstaan was, dat in Judea ten minste de halve, 4) in Ga-lilea zelfs de gansche XI\^T,le dag, als de vooravond van den feestdag en in ongezuurde brooden gevierd werd. De XrVde Xisan (als de eerste van de acht) kon dus te regt de eerste dag der Azyma genoemd worden 5).

De XIII^(le Xisan worde deswege hier niet bijgetrokken 6). Zelfs volgens de joodsche tradities moest eerst ,/op den XIVJen de zuurdeesem worden uitgeworpen 7)quot;. quot;Wel begon men daarmede somtijds reeds in den nacht, ten einde met lamplicht alle hoeken des te naauwkeuriger te kunnen doorzoeken; maar tot op den XTIIlt;^Ien strekte zich dit gebruik geenszins uit. Ja, tot elf ure (de vijfde naar Joodsche telling) was het nog niet verboden gedeesemd brood te nuttigen 8). Eerst tegen den middag (de zesde ure) werd al

1) Luc vs. 7. 'tGrieksch wil zeggen: wan gel-omen, en niet; Tcviam, of was komende, gelijk Arnoldi, Maldonatus en anderen dit opvatten, om aldus de woorden der Evangelisten (Mt. vs. 17 Mr. vs. 12. Lac. vs 7,) van den XIII Nisan te kunnen verstaan.

2) Exod. 12, 18. De zeven Azymadagen beginnen met den XV^a Nisan

(ad primas vesperas),

3) De eerste van acJit dagen. Daarom heet bij Flav. Jos. Ant. Ill, 10,5. de X\lde Nisan: de tioeede der Azyma. Bij Philo is Be Azyma,

4) In Judea arbeidde men tot den middag, en dan begon de vooravond van Paschen, Vespera Pascha Misch. Pesach. 4.5. Elders (in den Talmud, Gemar Hier. Chagig. 87) luidt het: dat de gansche dag zoo heilig was als het feest zelf.

ö) And. verklaren kortweg: De XlVde Nisan heet de eerste «fer Azyma omdat men begon met de Azyma tegen den avond van dien XlVden dag. Z. Langen, bl. 83.

6) Zoo als sommigen doen; zie Arnoldi in Mt. p. 500. Sefp. Leb. Jes. 1862. VI, 24. Jierle Theol. Quart. 18fi:i. IV, 537. Tegen hen Langen p. 78.

7) Maimonides. Zie Patrit. adnot. 156.

8) Pesach. I, 1 en Hagada Biur cham. 9) Tract. Pesach, c. 1.

143

het gedeesemd brood verbrand 1). Waagde het iemand daarvan nog na den middag te eten, dan zondigde hij wel tegen het gebod (altijd volgens dezelfde tradities), maar was hij toch niet ten zeerste schuldig, en beliep hij de straf der witroeijing uit Israël niet 2). Dit laatste kan niet bevreemden; want had al de dwaze bezorgdheid der Phariseën allengs een halven of zelfs een heelen dag bij de dagen, door de wet bepaald 3), bijgevoegd, de wet zelve was daardoor niet veranderd; en zij had niet meer dan zeven dagen, (van den avond des XIV^ll«ⁿ tot aan dien des XXl^s|cii Ni-sans of Abibs) voorgeschreven.

Door het gezegde kunnen wij verklaren, hoe de HH. Schrijvers te dezer plaatse, volgens de gewoonte des tijds 4), van een achtsten Azymadag gesproken, en door den eersten dier dagen niet den XY'^1::n (veel minder den XIII) maar den XIV Kisan, den dag des Paaschlams, bedoeld hebben 5).

Doch te veel reeds over den dag, waarop Jesus zijn laatste Pascha vierde; zien we of er ook iets waarschijnlijks over het mir der voorbereiding te vinden is.

Er zijn die meenen, dat de H. Marcus het aanduidt als hij zegt: dat het de eerste dag der Azyma was, als (dat is; terwijl) men het Pascha slagtte 6). Door dit laatste zou dan het uur zijn aangegeven; weshalve ook Lucas niet gezegd zou hebben, dat het de dag was, waarop inen het Pascha moest bereiden of eten, maar die, waarop men het moest slagten.

1) Ibid. I, § 4. 2, Friedlieb, Scpp. — 3) Exod. 12, 15 etc.

4) Zoo spreekt Flav. Jof. du eens van 7 (Aut. 3. ]0, 5 Vgl. 11.4,8) dan eens van 8 Azymadagen (ib. 2. 13. 1).

5) quot;Wil men zeggen dat zij den naam van eersten der Azijnia op den XIV Nisan toepassen, omdat tegen den avond van dien dag de Azyma waren voorgeschreven, dan komt dit, zakelijk, op hetzelfde neer.

6) Marc. XIV, 12.

143

Wat hiervan zij, liet zou in elk geval volmaakt stroo-ken met de joodsclie gebruiken als wij bevonden, dat Jesus leerlingen niet slechts gezonden zijn om het Fascha of Paasch-maal te bereiden, maar tevens, om het lam, dat daarbij dienen moest, ook zeiven te offeren en in den tempel te dagten 1). Willen wij ons hiervan wat nader overtuigen en alzoo beide, den tijd en de loijze van het slagten des Paaschlams, leeren kennen, dan hebben wij slechts een blik te werpen op de toenmalige gebruiken der Joden, voor zoover wij die ten minste in hun eigen overleveringen nog kunnen wedervinden.

Volgens de Wet moest het Pascha geslagt worden „tegen den avondquot; 2), dat is, zoo als later verklaard wordt, 3) „omtrent den ondergang der zonquot;. In den tijd der Lente-nachtevening moet dit beteekenen: van vijf ure tot zeven, wat wij noemen; tusschen licht en donker, of, gelijk ook de Hebreeuwen zieden: tegen den avond 4). T)e Kara-ieten en Samaritanen hebben de uitdrukking: „tusschen de avondenquot; ook altoos zoo opgenomen. Slechts de Pliariseën en Babbinieten verklaarden die liever anders, en verstonden er den tijd van drie tot vijf ure door. Deze laatste verklaring is echter waarschijnlijk bloot daaraan toe te schrijven, dat het slagten der lamineren, veelligt om het groot getal, allengs was vervroegd, en de Pliariseën, om deze gewoonte ook uit de H. Schrift te kunnen bewijzen, eene eigenaardige verklaring hebben uitgevonden. In elk geval bestond in Christus tijd die gewoonte 5). Zelfs

li Parare to Pascha beteekent dus de gansclie voorlereiding van het Paaschlam.

2) Kig. tusschen de Uoee avonden, Vgl. 'tHebr. Ex, 12, 0 enz. De LXX geren: tegen den avond, nf tusschen de avonden

3) Deut 16, 0.

4) Des avonds, niet zelden — tusschen de avonden

5) Flav. Joseph.

144

werd het dngelijksch avondoffer te dien einde vervroegd. Gewoonlijk geslagt ten half drie en geofferd tegen half vier ure 1), werd het voor een feest of Sabbat reeds ten half twee, en, viel Paschen op een Sabbatdag, reeds ten half één geslagt 2). Dewijl dit jaar Paschen op een Vrijdag viel, kou men derhalve 's Donderdags met het avondoffer ten half twee, en met het slagten der lammeren tegen twee ure of half drie beginnen.

De ure, waarop de leerlingen zijn uitgezonden, mag dus gevonden heeten. Want Jesus zegt tot hen: „Gaat en bereidt ons het Paschaquot;; doet al wat noodig is nog dezen middag, opdat to ij dezen avond het Pascha etenquot;.

Meer dan aan den tijd ligt ons echter aan de wijze gelegen, waarop het Pascha werd toebereid. En vooreerst verdient het onze opmerking, dat de goede Meester zich niet laat voorkomen. Hij zelf verlangt meer dan iemand naar dit laatste Pascha op aarde; Hij zelf wil er ook het eerste van spreken 3). Waar Hij het eten wil, mogen de leerlingen vragen; dat Hij het wil, kondigt Hij plegtig aan.

En wie zullen gezonden worden? — Gelukkige keuze, zoo als wij die overigens van Jesus verwachten moeten : Petrus en Joannes. Petrus, de aanstaande vorst der Apostelen; Petrus, op wien Jesus als op eene rots zijne Kerk zal bouwen; Petrus, die altoos en op bijzondere wijze de getuige zijner wonderen, zoo als bij Jaïrus dochter, en zijner glorie, zoo als op den Thabor, moest zijn; Petrus, aan wien reeds vroeger, als aan den voornaamste, gezegd is: „ga en letaal de schatting voor Mij en voor ü; Petrus zal ook nu wederom, als ware hij de huisvader in Jesus plaats, het laatste Paaschlam gaan slagten, offeren en voor

]) Pesacli. 5, 1. 2) Zie Friedlieb. Arch, des Leidens. Ugolini enz.

5) Luc. vs. 8. Vgl. Mt. vs. 17. Mr. vs. 12.

145

den maaltijd bereiden. En wie zal met Petrus zijn? Joannes, de lieveling des Heeren, de gewone medegezel van Petrus, moet ook thans liem vergezellen. Even als Petrus, is hij een der gewone, bijzondere getuigen bij verhevener dingen; even als Petrus zal hij in de toekomst van verhevener dingen getui-genis afleggen. Nog op dit eigen avondmaal aal hij rusten aan den boezem van Jesus, om er de geheimen der Godheid uit zijn aanbiddelijk hart te putten; wat Petrus wenscht te weten zal hij vragen; waar Petrus wenscht te wezen zal hij hem binnen leiden; tot dat hij, gelukkiger dan Petrus, mag staan naast Jesus kruis, om weer op nieuw met Petrus vereenigd te worden bij het verheerlijkt graf huns Meesters. Wie anders dan Joannes, de bevoorregte zoon des huizes, mogt den door Jesus in zijne plaats gekozen huisvader vergezellen?— Petrus en Joannes! het is dus inderdaad eene schoone en geheimzinnige keuze! Denk aan de aanstaande instelling des onbloedigen offers, waarbij wederom Petras de diepste akt van ootmoed, Joannes de levendigste akt van liefde zal doen; herinner u Jesus lijden, waarbij de eerste evenzeer door berouw, als de tweede door getrouwheid zal uitmunten; doorloop reeds vooraf in den geest al de eeuwen, waarin zoowel het heilig Offer als het aanbiddelijk Sacrament de roem en vreugde van Jesus Kerk zal blijven; en gij zult spoedig inzien, hoe gelukkig, hoe passend en hoe geheimzinnig tevens de keuze moet genoemd worden, bij deze gelegenheid, ter onzer onderrigting, door den goeden Meester gedaan. „Zulke twee moesten gezonden worden en werden gezondenquot;, — zeggen reeds de oude Leeraars, — en, voegen zij er bij, zulk eene schoone zaal heeft Jesus voor dit Paaschmaal uitgekozen, dewijl Hij het aanbiddelijk Sacrament des Altaars aan dezen Paaschdisch wilde instellen. 1).

1) Z. Bossnet. Méd. La Cène. p. 509.

i 'i,

146

Met welke blijdschap en bereidvaardigheid de twee be-vooiTegte leerlingen het gebod des Meesters ontvangen hebben, is ligt te denken. Aan Jesus laatst en dus in dat opzigt droevig Paaschmaal dachten zij nog niet. Doch waar nu dit Pascha te bereiden? Uit Jesus bevel konden zij dit niet opmaken en, volgens de Tradities, bestond hieromtrent te Jerusalem eeue bijzondere gewoonte. Elk vreemdeling kon namelijk het huis iiitkiezen, waarin hij Avenschte aan de wet te voldoen. Dit gold dus ook voor Jesus, die uit Galilea kwam. Hij had bovendien meer dan éénen vriend in de H. Stad, en kon overigens menige reden hebben, om cene bijzondere woning voor dit Pascha te kiezen. Zij vragen dus te regt: „Meester ! waar wilt gij, dat wij u het Pascha bereiden ?quot; Wat natuurlijk alleen op de woning of zaal slaat, waar het avondmaal zou gehouden worden; want het slagten des Paaschlams moest altoos in den Tempel geschieden.

De Meester antwoordt; maar zóó, dat Hij een nieuw bewijs zijner godheid er bijvoegt, daar Hij hun tevens eene toevallige ontmoeting voorspelt. „Gaat, zegt Hij, naar de stad tot zeker iemand 1)quot;, — zonder wel met name den persoon te noemen, maar alleen hem aanduidend op eene gansch bijzondere wijze. Ziet, gaat Hij voort, — als gij de stad linnen zult komen, zal u een man ontmoeten, die eene kruik waters draagt;quot; hierdoor een bediende of iemand van een lagereu stand aanduidende, zoo als er gewoonlijk in die streken gevonden worden, om het water op

1) Wat MaUheus zegt, 2(5, 18, beteekent een bekende dien men niet noemen wil, Mattheus bezigt het eigenaardig Grieksch of Hebreeuwsch woord, wel niet omdat Jesus zelf het gesproken heeft, of omdat hij zelf den persoon, die welligt nog leefde, uit vrees voor de Joden niet noemen durfde. (OJshaus. p. 442) maar omdat hij de vjijee waarop Jesus dien persoon heeft aangeduid, niet verhaalt. Zie boven den tekst der Synoptici.

147

bepaalde uren des dags naar de woningen te brengen 1).

n Volgt dezen mensc/t, — voegt Hij er bij, — en gaat na hem in het huis, waarin hij linnen gaat. En zegt daar, aan den heer des huizes, aan den vader des huisgezins: nJDe Meesier zegt u: mijn tijd, (dat is: de zoo lang verlangde en zoo vaak voorspelde ure van mijn lijden en van mijn terugkeer tot den Vader), mijn tijd is nabij. Bij u zal ik het Pascha met mijne leerlingen houden. Waar is de zaal, ivaar-in ik het, met mijne discipelen, zat etenV

De aanwijzing der omstandigheden is even duidelijk als liet bevel; maar er moet nog iets bij uit het Hart van den goeden Meester; het is de verzekering dat alles gelukken zal. „En die huisvader,Hij dus voort, zal u eenegroote, wel toegeruste opperzaal aamvijzen. Daar zult gij ons het Fascha bereiden.quot;

Yoor de leerlingen was alles klaar; en ook wij kunnen ten minste dit uit Jesus woorden opmaken, dat de huisvader, tot wien de discipelen gezonden worden, een der vrienden van Jesus was.

Het is waar, dat de stad des Heer en sinds langen tijd de eenige plaats was, waar het Pascha mogt gevierd worden. Al de Israëlieten moesten dus te Jerusalem zamen komen, slechts kinderen, grijsaards, en andere onbekwamen 2) uitgezonderd. Hierdoor kwam, zeggen de Tradities, dat elke woning als een huis des lieer en en zijner kinderen beschouwd werd; dat men dus vrij eene woning om zijn Pascha te vieren, mogt uitkiezen; en wel in diervoege, dat er volstrekt geene schadevergoeding gegeven 3), maar alleen de vacht van het lam, met de

J) Zie Dent. 29, 11. Jos. 9, 11. Vgl. Jo. 4, 37.

2) Onreinen mogten niet worden toegelaten; vrouwen waren er niet toe verpligt. Jos. Bel. V. 9. 3. — Vgl. Deut. 10, 2.

3) Joma 12, 1. Ulegill, 20,1. Tradiiio est non mercede conduei domos Bierosolymae, quia propriae non erant. — Z. Friedl. 1. c. § 9. Winer. Eealw. art Fascha.

148

rest der chagiga of feestoffers, en het aarden vat, dat ter toebereiding gediend had, aan den heer des huizes werd achtergelaten.

Heeft ook onze goddelijke Heiland naar zulk eene gewoonte gehandeld?—in elk geval laat hij spreken tot zijn aanstaanden gastheer afe tot een vriend. Hij laat hem weten wat zijn plan is; niets meer. Hij vooronderstelt hem zelfs bekend met het getal zijner naaste leerlingen; want, dat zij mede komen, dit zegt Hij; niet, hoe velen er zijn, ofschoon dit nuttig en zelfs noodig voor den huisvader zijn kon. Er was immers in de Wet bepaald, dat bij elke familie, die niet talrijk genoeg was om het Paaschlam gansch te nuttigen, eeni-ge vrienden of buren moesten genoodigd worden 1). Want er mogt niets van het Lam overblijven, niets er van na den Paaschnacht gegeten worden. Eén Pascha, één gastmaal, ééne feestnacht, dit was van ouds de vastgestelde wet. De gewoonte, zoo als het gaat, deed er het hare bij \ en in later tijden althans schijnt bepaald te zijn, dat er ten minste tien en niet meer dan twintig personen bij het nuttigen des Paaschlams zouden aanzitten 2).

De hier bedoelde huisvader diende derhalve met het setal van Jesus leerlingen bekend te zijn; Jesus geeft het niet op; wij mogen besluiten, dat het een vriend is, tot wien Hij Petrus en Joannes zendt. Hetzelfde blijkt ook uit de andere woorden van Jesus.

Mijn tijd, zegt Hij, is nabij, 3) eene uitdrukking bezi-

1) Exod. 12, 3. Vgl. Megil. c. 4, 3. Tien voor elke heilige handeling,

2) Jos. De Bello. VI, 9, 3.

3) Tempus meina — hora mea (Jo. 2, 4; 7,0 mz. Nunc est hora vesfra. Luc. 2'J, 53. Dat die woorden van Jesus geen anderen zin kunnen hebben dan dezen; Ik heb slechts weinig tijd meer over, en daarom kom ik rea dag vroeger (den XIII Nisan) om het Pascha te eten. (Arnoldi, in h. 1.*, is toch wat al te fijn ter verdediging van het eens opgevat gevoelen uitgedacht

149

gende, die gewis in Jesns' mond een bijzonderen zin had, en alleen door een vriend en volgeling goed kon verstaan worden. Bij u wil ik [dus) mijn Pascha eten, — vervolgt Hij, zekerlijk aanduidende, dat Hij liierdoor eene bijzondere gunst aan den gastheer verleent. Eindelijk: „de Meester zegtquot;, laat Hij zeggen, om ons duidelijk te doen zien, dat Hij niet tot een vreemde spreekt, van wien Hij ook werkelijk geene zoo schoone, gansch toebereide zaal zou verwacht en aan wien Hij zeker niet zoo vertrouwelijk zijn uiteinde aangekondigd zou hebben.

Is nu Nicodemus 1), Joseph van Arimathea, Joannes Marcus 2), of een ander vriend van Jesus deze gastheer geweesl ? daarover is niets met zekerheid te zeggen. De melding van eene ruime, wèl toebereide zaal kan aan de twee eersten doen denken 3); doch meer ook niet. Dat zij niet zijn uitgenoodigd

om het Pascha mede te vieren, bevreemdt

zij immers, als vaders der huisgezinnen, aan hun eigen Paasch-disch moesten voorzitten.

Dan, laat ons nu, terwijl Jesus nog te Bethanië blijft, de twee uitgekozen leerlingen naar Jerusalem volgen.

Den Olijfberg beklimmend en na een half uur weder afdalend, komen zij spoedig, naar het schijnt door de Oost- of Waterpoort, de Heilige Stad binnen. Hier immers ligt de bron Sïloë, die zachtjes vloeit, aan den voet van den Sion en Moria. Hier komen de waterdragers zamen, vooral na

3) Zie Sepp bl 800, waar hij zich verheugt langs den wetenschappfi-lijken weg tot hetzelfde resultaat gekomen te zijn als Cathariaa Emmerich. De Talmud namelijk iTaanith, fol. 19 -2) verhaalt onder anderen van Nicodemus, Ben- Gorion, dat hij eens 12 kruiken leende voor zijne feest-gastcn, enz

2) Zie Calmet, t. pi Joannes de Apostel (Xiceph. L. I. c. 18, enz.) zal toch wel niet op de boven aangeduide wijze naar zijn eigen huis gezonden zijn.

3) Maldonatus in h. 1.

150

deu middag, inzonderheid heden, den dag vóór het feest, en zeker wel om ook dat water te scheppen, dat nog dezen avond bij het plegtig Paaschmaal dienen moet. Hier kunnen dus de leerlingen het ligtst den man ontmoet hebben van wien Jesus gesproken had; want „zij vinden alles geljk Jesus Imn gezegd hadquot;. ■—-

Terstond volgen zij den hun aangewezen gids, beklimmen achter hem den hoogsten stadheuvel en staan weldra voor een aanzienlijk gebouw, volgens de overlevering,, op de hooge vlakte des Sions gelegen, en juist daar, waar voor duizend jaren, onder David en Salomon, de bondsark rustte. In dit huis treedt de waterdrager binnen; de leerlingen volgen hem, ontmoeten straks den Heer des huizes, en brengen getrouw Jesus boodschap over. Ongetwijfeld voerde Petrus het woord, gelijk hij elders pleegt te doen, zoo vaak hij met Joannes is, en wij ook van den oudsten verwachten mogen, die doorgaans in Jesus naam moest handelen.

De huisheer verstaat alles; en naauwelijks heeft hij gehoord wat „de Meester zegtquot; cn hoe Hij eene gast— of eetzaal 1) laat vragen, of hij wijst hun, volgens Jesus' voorspelling, eene ruime lovenzaal aan, waar zij alles kunnen toebereiden. Eene geschiktere plaats was niet te vinden. W ant zulke zalen, (nu eens torensgewijze op het platte dak uitstekend, dan eens eenvoudig in de hoogere verdieping aangebragt), werden juist voor stille vereenigingen en huiselijke zamenspraken, en zelfs bijzonder voor het gebed en de overweging gezocht en gebezigd. Hoe kon het schooner voor de plegtigheid van dezen avond, die, behalve de gewone en aardsche, zooveel hemelsche en goddelijke dingen zou bevatten!

I, Vgl. Luc- 2, 7, IAX in 1 Reg. 9, 22, = eetzaal.

151

Wij kunnen ons ligt denken, hoe de vurige Petrus en de beminnende Joannes dezs feestzaal hebben opgenomen; maar nog ligter, hoe zij verbaasd stonden, ook hier wederom alles te vinden zoo als het Jesus voorspeld had. De zaal is ruim, groot en geheel en al toegerust, dat is, met rustbedden of divans, waarop zich de Oosterlingen aan tafel leggen, voorzien. Zij is bovendien, zoo als Marcus er bijvoegt, volkomen gereed 1), en dus geheel en al voor de groote pleg-tigheid ingerigt. Er blijft niets over, dan een lam te zoeken, te slagten, te offeren, en te bereiden. De Israëlieten moesten dit zelven uitzoeken, op de schouders naar den Tempel dragen en aldaar, met behulp der priesters, in het voorhof slagten en offeren. Aan te nemen dat ook Petrus en Joannes zulks gedaan hebben, kost ons niets.

Yeelligt is het zelfs daarom, dat de Evangelisten gezegd hebben: ,/dat het de dag en de tijd was, waarop men het Pascha moest slagten 2).quot; Jesus zelf spreekt gel ijk er wijs: gaat en lereidt ons het Pascha, opdat wij het eten, en wederom : ,/Waar is de plaats waar wij het Pascha mogen etenquot;-, waarin het woord Pascha liet Paaschlam aanduidt en alleen van eten, niet van slagten spraak is. Dit slagten, zoo als ieder wist, moest in den Tempel 3) plaats vinden; de plaats voor het eten bleef aan elks keuze, zoo het maar binnen de muren der H. Stad en in den Paaschnacht geschiedde.

Dewijl dus ook de leerlingen deze plegtigheid schijnen verrigt te hebben, moet het aangenaam zijn eens toe te zien op welke wijze de Paaschlammeren geslagt werden.

1) Al air. 1. c.

2) Mr. v. 12, Luc. vs. 7. 't Grieksch luidt: slagten^ offeren, niet: den.

3) Sommigm meeuen, dat althans ditmaal de slagting inde woning des liuisvidtrs zal gescliied zijn (Sepp ld. 391 eu bl. 386. en And ) Doch hunne n de len, dat het eerst de XIII Nisan was, of dat alleen op die wijze de beiuderen ongedeerd konden blijven, zijn van geener beteekenis.

. i

152

Op den X*¹⁰quot; Nisan moest het lam, dat voor den feest-disch dienen zou, worden uitgezocht 1). Er moest één lam zijn voor elk huis of elke familie, en het moest vlekkeloos en volkomen zijn, van het mannelijk geslacht en slechts één jaar oud. Op den XIV¹'¹'¹¹ Nisan nam de huisvader (of een zijner dienaren) het tot dan toe verzorgde lam op de schouders en droeg het naar het voorhof des Tempels. Hier moest hij het vertoonen als Pascha of Paaschlam, en vervolgens slagten.

Wegens het verbazend groot aantal van lammeren en offeraars werd de menigte in drie afdeelingen verdeeld en achtervolgens de eene na de andere in liet voorhof binnengelaten. Terwijl de eerste schaar binnentrok bliezen de priesters op de trompetten en hieven de Levieten in twee kooren een aantal psalmen aan (de lofzang des Hallels geheeten 2) en zongen nog ten slotte den juichpsalm ; Bankt den Jlecre; want Hij is goed; 'want zijne goedertierenheid duurt eeuwig 3). Hierna werden de deuren gesloten en begon de slagting. Ieder Israëliet slagtte zijn lam 4) en was aldus eenigermate priester, dewijl bij andere offers ook het slagten den Priesters en Levieten was voorbehouden.

De Priesters ontbraken toch insgelijks bij deze plegtigbeid niet; integendeel, zij stonden aan lange rijen door het gan-sche voorhof geschaard tot aan het offeraltaar toe, eenigen met zilveren, anderen met gouden schalen in de hand. De digst bijstaande ontving het bloed des lams in de offerschaal, de volgende nam het van hem over, en zoo was het spoedig in de hand des laatsten, die aan den voet des altaars stond en het aldaar als offerbloed plengde 5).

1) Exod. 12, 3. 2) Psalm 113 — 118. 3) Ps. '35. 4) Kx. 12, 6.

5) Philo De vita Moijs: p. G8G) zegt, » lat op het Paaschfcest gelieel het volk priester wasquot;. Hoe zouden ook anders binnen 1 of 3 uren zooveel lammeren geslagt zijn! — Flavius (Bell. 0, 9,3.) spreekt van 3 56, 500 lammeren

153

Te gelijker tijd werden de lammeren van vel en ingewanden gereinigd, terwijl slechts weinig deelen dezer laatsten als offerstukken op het altaar werden verbrand 1).

En zoo was de slagting voltrokken, voor zooverre zulks het eigenlijke PaascMam betrof.

Wij zeggen het Paascklam; want onder den naam van PaascJwffers 2) werd ook denzelfden avond nog ander vee geslagt. Het diende voor de zoogenaamde Chagiga of Feestoffers 3), welke eerst op den morgen des XV^llen Nisans ver-pligtend werden. Zij werden echter ook wel te zamen met het eigenlijke Paaschoffer genuttigd, doch alleen uit gewoonte en om de plegtigheid van het Paaschmaal te verhoogen.

Intusschen begon de avond te vallen 4), en keerden allen met hun Paaschlam huiswaarts, de inwoners van Jerusalem naar hun eigen, de vreemdelingen naar huns gastheers woning.

Dat Petrus en Jcannes deze gebruiken onderhouden hebben, mogen wij gerust vooronderstellen. Wel meenen sommigen, dat zij vroegtijdig naar Bethanië zijn weergekeerd 5); doch de woorden der H. Schrift vorderen die opvatting niet, welke overigens dit tegen zich heeft, dat die Apostelen dan zonder reden tot vier keeren toe en op denzelfden namid-

en vindt dan (10 tot 20 personen rekenend voor elk lam) 2,700.000 personen Vgl. llaiercamj!, in lltl], 1. c. waar hij «egt, dat het voorhof 100,OuO lammeren te gelijk kon bevatten. Vgl. Wieseler p 347 Sepp en and. willen dat de slagting een dag vroeger begon ?) Z, Langen, Letp. lebens-tage Jesu. — 2 Chron, \XX en XXXV, waaruit men toch tot zooveel duizenden van lammeren niet behoeft te besluiten. Olshausen zegt bl. 421) dat Josej hus van 2,000,000 lammeren spreekt; dat heb ik nergens gevond n.

1) Ex. 23, IA

2) Deut 10, 2 enz Z. Patrit. Diss. 50.

3) Van Charj feest, Chagag feest vieren. 4) Mischna, Pesach. 5, 10.

5) Zoo b. v. Lange, Bibelwerk in Mr. vs. 17. — Hij staat namelijk

daarop aan : -dat Jesus tegen den avond met de Twaalve aankwamquot;, dus met al de 12. en zoo ook met Petrus en Joannes.

10.

154

dag den weg tussclien Betlianië en Jerusalem hebben afgelegd. De Evangelisten liebben waarschijnlijk slechts dit willen zeggen : dat Jesus tegen den avond met al de Twaalve, — ook Judas, — zich aan tafel zette.

In elk geval kunnen wij niet ver afdwalen met de meening dat Petrus en Joannes in de stad gebleven zijn; en dat zij insgelijks, gelijk al de anderen, tegen den avond met hun geslagtoflerd lam uit den Tempel over de bogenbrug naar Sion zijn teruggekeerd en aldaar wat nog te bereiden was voor het avondmaal hebben gereed gemaakt. Het eerste en voornaamste daarvan was zeker het genoemde Paaschlam.

quot;Volgens de wet moest het Paaschlam geheel in het vuur gebraden worden 1). Eaauw blijven of gekookt worden, mogt daarvan niet het minste. Meer leert ons de H. Schrift niet.

Gelooven wij nu echter, ook hier wederom, de joodsche tradities 2), die overigens in zaken van zulk belang niet gansch kunnen vervalseht zijn, dan wordt het mogelijk nog eenige bijzonderheden op te geven. De voornaamste is, dat men het lam met twee stukken hout uit een granaatappelboom gesneden, doorboorde, en wel zoo, dat het eerste in de lengte, het tweede in de breedte aan de voorpooten, het gansche lam doorging 3). Hierdoor ontstond dus eeniger-mate een kruisvorm; eene gedaante, welker geheimzinnigheid in het oog springt. Zoo werd immers het kruislam des Nieuwen quot;Verbonds, in alles door het Paaschlam beteekend, ook in de wijze waarop het gebraden en door het vuur geroosterd werd, overheerlijk afgebeeld.

Met het lam werden vervolgens de edeler ingewanden,

1) Exod. XII. 2) Misclma. Pesach. 5. 10.

31 Hierop sahijut de H. Justinus te zinspelen als hy zegt: quot;dat het yebraden lam onder het braden, de gedaante van een kruis hadquot;. Dial. Cam Trip h c. 40.

155

zoo als liet hart en de lever, vereenigtl en te gelijk in eene soort van oven gebraden 1). En daarmede was liet voornaamste voor den Paaschdiscli gereed. Het was echter niet alles. De Wet zelve 3) maakt nog van twee hoofdzaken gewag, die ook beiden eene wezenlijke beteekenis hadden: de hittere kruiden en het ongezuurde Irood. Het Paaschlam zelve (of Lam des voorhijgangs) moest dienen ter voortdurende herinnering aan den voorbijgang des Wiirgengels en tevens het toekomstige Krnislam voorafbeelden; evenzoo waren, volgens de overlevering der Joden, de in haast bereide Azvma, of ongehevelde brooden een symbool hunner verlossing uit Egypte 8), en de hittere 'kruiden eene herinnering aan het bitter leed, waardoor de Egyptenaren liet leven hunner voorouders verhitterd hadden 4). Het ongedeesemd brood was dus het brood der verdrukking; de bittere kruiden waren de kruiden des lijdens. Ons zouden zij dienen ter herinnering aan het Brood der Engelen, dat Jesus komt geven₎ en aan de bittere smarten, die Hij moest doorstaan om onze verlossing te bewerken 5).

De Azyma mogten bereid worden uit verschillende graansoorten, te weten: tarwe, gerst, spelt, haver en rogge; andere vruchten waren uitgesloten 6), De deeg moest enkel

1) Ligthf. Minist. Templi. ügol. IX p. 938. Jahu. Arh. I, 2 § 164,1 § 45 p. 213.

2) Ex. 12, 1 — 30. Lev. 23, 4 — 8 Num. 28, 16 — 35 Deut. 16, 1 — 8. Tract. Pesach. 10. 5.

3) Vgl. Ex. 32, 39. Wegens den liaast des uitlogts was er geen tijd om het brood te laten zuren. Deut. 16, 3.

4) Exod. I, ia. 14 Ligthf. 1, c.

5) 1. Cor. V, 6 — 8. Patr. Insta S. S. I, n. 327.

6) Tr. MecMltha, Sect. 14 (Ugol. SIV. p. 112 it. ib. p. 48). Uitgesloten waren b v. rijst, erwten, boonen, enz. —'De Joden bezigen roj het beste tarwemeel; anders een der bovengenoemde granen. Zie verder König, iu Karchenlex. Art. Osterkuchen.

156

uit meel en water bestaan. Hij werd tot ronde, dunne, vlakke koeken gekneed, tegen de binnenwanden des ovens vastgehecht, en aldus gebakken 1).

De hittere kruiden zijn dezelfde, welke de Joden nog bezigen, dat is: latuwe (salade), andijvie, suikerij, peterselie, kervel en dergelijke, waarvan sommige werkelijk bitter, andere ten minste geschikt zijn om in bittere sappen te worden ingedoopt. Groen of droog om het even, maar gezoden of met zout aangemaakt mogen zij niet zijn. 2)

Zoo zijn er dus drie hoofdschotels, vleesch, en brood en Utter sap, allen in de Wet vermeld, waarbij echter de Tradities nog andere voegen. De voornaamste was de zoogenaamde Charoset, een dikke brei, uit dadelen, vijgen, amandelen, nooten en andere vruchten gemaakt, met azijn besproeid en met kaneel en specerijen gekruid 3). Vooral door deze vermenging met specerijen moest de Charoset de kleur van tigchelsteenen en de gedaante van tras of cement met stroo gemengd aannemen, om aldus de bouwstoffen te verbeelden, waarmede eenmaal het verdrukte Israël de Egyptische steden Phitom en Ramesses had opgebouwd 4).

Het spreekt van zelf dat bij het. Paaschmaal ook gedronken werd; wijn en water was echter de eenige drank dien men bezigde. Men koos natuurlijk den besten wijn voor het hoogste der feesten, doorgaans rooden, doch zoo dit niet

1) Friedl. 1. c. p. 52.

2) Ligthf. Min. Temp. e. 13. TJgol. IX p. 936- Eeland, Ant. S. Ugol. 11 p. 1159.

3) quot;VVat do verschillende vleeschsoorten en de rijst, volgens anderen de viseh en eijeren aangaat, hieromtrent wordt in twijfel getrokken of zij reeds in wcbruik waren toen de Tempel nog stond en men de feestoifers nog opdroeg (Z. langen p. 150. Schegg etc)- Dr. Sepp spreekt ook nog van het bont versierde Paaschei.

4) Zie Werner, Diss, de poculo benedlctionis, (Ugol. T. XXX. p. 1154 § »8).

157

mogelijk, of deze niet de beste was, ook wel witten. De vier bekers, die gewoonlijk gedronken werden, noemde men de helcers Paschawjn-, men wil, dat zij verpligtend waren; zelfs zóó zeer, dat zij geheel moesten geledigd worden. Ter herinnering aan de vrijheid welke Israël genoot na den uit-togt uit Egypte, mogt evenwel de wijn met water gemengd worden. Drie vierde water of één vierde wijn werd toegestaan, zoodat dan de vier bekers zamen slechts ééne maat zuiveren wijn bevatten 1).

Wijn en water, het JPaaschhrood en de bittere Kruiden, waarbij veelligt nog de Charoset of Amandelbrei, ziedaar dan de voornaamste voorwerpen, welke Petrus en Joannes hadden bij één te brengen en op te zetten, opdat toch niets aan den zoo dierbaren Paaschdisch ontbreken mogt. Zij deden immers, gelijk de H. Schrift zelve leert, wat Jesus hun bevolen had, zij gingen „en maakten het Pascha gereed.quot;

I) Id. ib. vgl Friedl p. G3 enGö. Eene maat of een ceu

vierendeel van eeue Hin. De Hin (Ex 29, 40 enz.) had 13 Log. (Lev. 14, 10) en een Qnartarius had 3 Log (Pesichta. Ugol. XV, llaü) Een Log bevatte de grootte van ü eijerschalen (volgens de Eabbijnsche rekenwijze) Over Flav. Josephus, die hieromtrent anders spreekt, zie IHtter en Kirc//enle.v. Art. Maasse. Volgens Bertheau was l Log — 27, 58 Parijssche kubiek duim.

Iamp;chtste Hoofdstuk.

'•v^k

Het Pascha. Jesus' laatste maaltijd.

Mt, XXVI, 20, 21, 23, Mr. XIV, 17, Luc. SXII. 14—18.

Terwijl Petrus en Joannes in Jerusalem liet Paaschmaal gereed maken, neemt de goddelijke Leeraar te Betlianië afscheid van Martha, Maria en Lazarus. De trouwe vrienden begrijpen Hem nog niet; maar voor Jesus ligt de toekomst bloot, en veroorzaakt reeds, zonder het te doen vermoeden, onnoemelijke smarten. Bethanië immers, zijn geliefkoosd Betlianië zal Hij in zijn sterfelijk leven niet wederzien; de meest geliefde zijner vrienden zullen in de diepste droefheid gedompeld worden, en elke schrede, die Hem Jerusalem nader brengt, verwijdert Hem van al wat Hem 't dierbaarst was op aarde. Doch zijn tijd is gekomen; Hij staat dus op, en begeeft zich moedig, met zijne leerlingen, op weg naar de H. Stad.

Het moet omstreeks vier of vijf ure in den namiddag geweest zijn, toen Jesus zijne vrienden verliet. Bethanië toch ligt 15 stadiën van Jerusalem, 10 stadiën (of '/s uur) van den top des Olijfbergs; en tot hiertoe, mogen wever-onderstellen, zal de Heiland nog vóór zes ure, dat is vóór zonneondergang, gekomen zijn. Immers, met zonneonder-gang begon de Feestdag, en op een feest zoowel als op een Sabbatdag, mogt men, buiten de stad, niet meer dan een paar duizen schreden of 5 stadiën (daarom een Sabbatweg 1)

1) Vgl. Luc. Act. 1,13,

159

genoemd) afleggen; een afstand, welke overeenkomt met dien van den top des Olijfbergs tot aan de poort der H. Stad 1). Hetzelfde leert ons de H. Marcus, als liij duidelijk opgeeft dat Jesus eerst als het avond geworden was in de zaal aan-hvam. Wat hier nu plaats vond is op de volgende ■wijze geboekt in de gewijde geschiedenis.

Matth, XXYI. i Marc. XIV.' Luc. XXIL

20. En als het 17. En als heti i4. En toen de avond geworden was, avond geworden was ure gekomen was, lag Hij aan met zijne kwam Hij met de zat Hij aan en de twaalf leerlingen. twaalve. Itwaalf Apostelen met

21. En terwijl zij Eu terwijl zij aten Hem.

aten, zeide Hij:

15. En Hij zei-de tot hen: Met verlangen heb ik verlangd dit Pfiaschmnal met u te eten^ eer ik lijdc

16. Want ik zeg iu: Ik zal het voorlaan niet (meer) eten, tot dat het vervuld

worde in het Rijk

Gods.

i) Flav. Jos. Arch 20, 8, G. Elders (Bell 5, 2, 3) geeft hij 6 stadiëa.

160

Zoodra dus de ure van het Paaschmaal, door de wet bepaald en door liet gebruik geheiligd, gekomen 1), de zon dus ondergegaan en de avond aan 't vallen is 3), bevindt zich Jesus op de uitverkozen plaats, naar gewoonte van zijne bevoorregte leerlingen omgeven 3). Ook Judas, wordt niet uitgezonderd. Met al de Twaalve, schrijven eenstemmig de Evangelisten, komt Jesus in de schoon versierde zaal, met al de Twaalve legt Hij zich aan tafel neder, te midden van al de Twaalve opent Hij den Paaschdisch. Anderen waren dan ook niet aanwezig, zelfs niet de heer des huizes, zelfs niet de anders zoo bevoorregte Moeder van Jesus. Alleen de Twaalve moet Hij nog op bijzondere wijze onder-rigten, hen alleen tot Priesters des Nieuwen Verbonds wijden, door hen alleen naar Gethsemane gevolgd worden 4).

Dit getal twaalf was altoos een geheimzinnig en beteeke-nisvol getal; maar dezen avond wordt het zulks in een dubbel opzigt, ofschoon niet zoo zeer als eene reden tot vreugde, dan wel als eene oorzaak tot droefheid en, om zoo te zeggen, als één der zwaarden, die diep grievend door het hart van Jesus gaan. „Heb ik er geen tioaalf verhoren, en is niet één uwer een duivel? had Jesus vroeger geklaagd; ,/heb ik er geen twaalf verkoren, en is niet één uwer nu vooral een duivel? moet Hij ook thans denken; en diep, zeer diep moet Hij het antwoord op die smartelijke vraag in zijn hart gevoeld hebben op zulk een oogenblik. ,/Ach!quot; zoo denkt Hij dan zeker verder —

Doch neen, de beminnelijke Leeraar weert, om zoo te spreken, die gedachte nog uit zijnen geest; Hij heeft, om

1) Luc. vs. 14 2) Mt. vs. 80. Zie Exod. 11. cc. 3) Mr. vs. 17.

4) Zie de boven aangehaalde plaatsen, en Luc. 22, 39. Jo. 18, l,enz. Indien Euthymius lAd. Mt. c. ü6) zegt, dat er nog anderen aanwezig waren, bewijst hij dit evenmin als zij, die hier nog vreemden of ten minste dienaren bijvoegen. Vgl. Medit. S. Bonav.

161

het zoo eens uit te drukken, nog hoop; Hij zal althans de laatste middelen beproeven, Judas nog gelegenheid geven ter bekeering, voor Petrus nog bidden, de overigen nog onderrigten, hun allen nog eens en krachtiger dan ooit gaan bewijzen, hoe regt goddelijk Hij hen lief heeft ten einde toe. —

De leerlingen bemerken dan ook de innige droefheid van Jesus nog niet. Integendeel, ondanks een vaag en weemoedig voorgevoel, veroorzaakt door de laatste voorspellingen des Meesters, zijn ze veeleer blij en opgeruimd, bij het zien van een zoo heerlijken feestdisch. Nooit veelligt hadden deze

arme visschers eene zoo ruime en wèl toebereide zaal betre-

||ai

den; nimmer een zoo prachtig en wél toebereid feestmaal bijgewoond. Waar dit toe dienen moest, was vooralsnog aan Jesus alleen bekend; de Apostelen zullen liet eerst later weten, en dan, even als wij nu, er van harte om juichen.

Zij is immers wèl met reden zoo schoon toebereid, deze bevoorregte plaats. Straks zal zij getuige zijn van de heiligste geheimen onzer waarachtig goddelijke godsdienst; nu reeds wordt zij ingewijd door Jesus' tegenwoordigheid en als 't ware gekozen tot den eersten Tempel des Nieuwen Verbonds, die weldra op dat ginds op Moria gelegen Heiligdom overwinnend zal nederzien. Hier immers zal de Zone

^D ..........SSjSm,

Gods en des menschen zijnen laatsten maaltijd in zijn sterfelijk leven nemen. Hier begint. Hij het laatste Pascha te vieren, om het te gelijkertijd door een geheel nieuw en eindeloos heiliger te vervangen. Hier zal Hij liet aanbiddelijk offer der Nieuwe Wet instellen; het priesterdom naar Aarons orde- itfijl

ning veranderen in een priesterschap naar Melchidechs wijze;

zijne Apostelen wijden met eene hoogere zalving dan die der koningen en propheten; kortom, door het schenken van zijn Goddelijk vleesch en bloed, den grond en grondsteen leggen

jSI

a

lea

voor zijne kerk op Sion gesticlit, maar om van Sion uit te gaan naar de vier hoeken der wereld en liet begin en de voorbereiding te zijn voor het eeuwig Sion des hemels. Waarlijk, de plaats voor zooveel geheimen uitverkoren zoo wel ingerigt en toebereid te zien^ kan ons volstrekt niet verwonderen.

Het moet echter ook toen reeds voor de leerlingen zei-ven niet zoo geheel bevreemdend geweest zijn. Het Paasch-feest was het hoogste der feesten; het Paaschmaal de pleg-tigste der maaltijden in gansch Israël. Op zulk eenen dag en in de hoofdstad des Rijks mogten zij iets bijzonders bij een bijzonderen vriend huns goddelijken Meesters verwachten. Doch laat ons trachten ook dit punt nog duidelijker te maken door een blik te werpen op de overlevering der Joden, en zien op welke wijze zij het Paaschmaal gehouden hebben 1). Wij zullen er tevens uit leeren, hoe de oneindige Liefde niet alleen de plaats, maar ook haren tijd weet te kiezen, als zij het menschelijk hart voor goed wil treffen en met alle kracht tot zich trekken.

Het Vaaschnaal begon, zoo als alle maaltijden in Israël, met handenwasschins; en sebed. De voorzitter was de Vader

O O

des huisgezins, die, als Priester, aan het hoofd van den feestdisch zat. Na het gebed volgde een Zegen, uitgespro. ken door den huisvader en gewagende van den dag dien men vierde, „ter herinnering, gelijk hij zeide, aan de bevrijding en den iriMogt uit Egyptequot;. Nu werd er door den voorzitter voor eiken dischgenoot een leker wijn gemengd. Hij goot namelijk op vier deelen wijn ten minste een

1) Zie b. v. in Ugolini, art. Fasc/ta. Azyma, enz. Wij hebben echtrr vroeger reeds doen opmerken, dat de overleveringen der Joden somtijds met elkander in tegenspraak zijn, volstrekt' geen onbepaald vertrouwen verdienen, en dikwijls slechts spreken van zaken, die in Christus' dagen nog niet bestonden.

163

deel water, sprak daarover den zegen uit met de woorden: „Geloofd zij de Heer, onze God, die de vrucht des wijmtoks yeschapen heeftquot;, en reikte dan den beker aan de gasten over, die hem niet mogten laten voorbijgaan. Was er maar één beker, dan ging bij rond; waren er meer, dan volgde elke gast liet voorbeeld des huisvaders en deed gelijk hij 1), elk met zijn beker.

Hierna deden allen een feestdronk ter inwijdig van het Paaschfeest, waarop wederom eene handenwassching, ten minste des huisvaders, volgde.

Daarna werd de tafel bijgeschoven, beladen als ze was met de boven opgenoemde spijzen. In 't midden, op een afzonderlijke schotel, prijkte het gebraden Paaschlam; rondom stonden de Azijma, de bittere kruiden, de Amandelbrei, en bovendien nog een schotel met azijn of zont water gevuld. Ook over deze spijzen wordt eerst de zegen uitgesproken; dan neemt de huisvader een bundeltje hittere kruiden, doopt die in den zoeten brei, en eet daarvan, op zijn minst de hoeveelheid eener olijf. Daarna neemt hij telkens voor elk der gasten een nieuw bundeltje, doopt het in den Chnroset of brei en verdeelt het onder de aanwezigen.

Hierna wordt de tafel ter zijde geschoven en een tweede bekeu wijn ingeschonken. Dan volgt de Hagada of verkondiging, welke aldus plaats heeft. De zoon des huisgezins stelt verschillende vragen voor, betrekking hebbende op den aard en de beteekenis van dezen buitengewonen maaltijd. De huisvader antwoordt: dat hij plaats vindt ter herinnering aan den uittogt uit Egypte, en leest het XXTI hoofdstuk uit het 'Roek Leide-ronomium 2), de Hagada genoemd, met luider stemme voor.

l) Zie Friedlieb. 1. c. Langen, enz. Sommigcu meeiten, dat het gebrnik van meer bekers eerst na Jerusalems verwoesting is ingevoerd. Vgl. Langen, bi. 150. Lent. 2f), 5, Volgg.

; •'

164

Als dit is afgeloopen, wordt de tafel, (te dien einde soms met een ring voorzien) weder bijgetrokken, en eene uitlegging gegeven nopens liet Pascha, de hittere kruiden en de Azijma. Dit alles wordt besloten met een lofpsalm (den 113;len) en een dunJcpsalm wegens den Uittogt (den 114'^lel1), luidop gezongen 1), en eindelijk met het nuttigen van den tweeden leker (van rooden wijn, ter berinneriug aan het bloed der eerstgeborenen van Egypte).

Intusschen zet men zich, of liever, legt men zich, naar Oostersch gebruik, op de rustbedden aan tafel. Het eerste Pascha (in Egypte) moest staande gegeten worden; maar deze gewoonte, zoowel als eenige andere gebruiken, schijnen niet verpligtend geweest te zijn voor lateren tijd. De Joden zagen zelfs een teeken hunner vrijheid daarin, dat zij niet meer gelijk de slaven aan tafel zaten, maar daaraan rustten of lagen. Alleen de vrouwen bleven doorgaans zitten.

Na zich nogmaals de handen gewasschen te hebben zette de huisvader den maaltijd voort. Hij nam nu één, twee (of soms drie) broodkoeken der Azyma, brak die, reeds vóór den zegen (dewijl dit het brood der verdrukking was 2), in stukken, zegende ze, omwond een stuk daarvan met bittere kruiden in de Char os et ingedoopt 3), en nuttigde het. Op dezelfde wijze bereidde hij eenige andere beten en reikte die aan de dischgenooten over.

Nu eerst kwam de beurt aan het hoofdgeregt, aan het heilig en hooggeëerde Paaschlam; waarvoor echter nog twee gebeden gestort werden, één voor de Chagiga (of feestofi'ers) en één voor het Pascha zelf.

Het eten des Paaschlams duurde epn geruimen tijd. Het

1) In de \ ulg. Ps. li2 eu 113, 1—8.

2) Dcut. 10, 3. Anders werd het brood esrst na den zegen gebroken.

3) Op die wijze gebruiken de Oosterlingen de vloeibare spijzen.

165

moest trouwens met zoo veel oplettendheid geschieden, dat er geen enkel been van gebroken werd; en wie er een brak, zegt men, beliep de straf van 40 stokslagen.

De huisvader, die den maaltijd begonnen had, moest dien ook eindigen. Hij nuttigde te dien einde zelf het laatste stukje wan het Paaschlam, waschtte zich nogmaals de handen, sprak een dankgebed, en mengde vervolgens den derden beker, de beker der zegening genoemd 1). Ook deze bevatte een zuiveren rooden wijn, voor een vierde met water gemengd. Tot de plegtigheden, die hierop betrekking hadden, behoorden dezen, dat de huisvader den beker van de tafel ophief, zijne oogen er op vestigde, en vervolgens onder de aanwezigen ronddeelde 2).

Met het nuttigen des Paaschlams was het eigenlijk Paasch-maal afgeloopen. Sommigen willen, dat daarna niets meer mogt gegeten worden; doch de overlevering der Joden schijnt dit zóó te verklaren, dat men daarna een gewonen maaltijd begon, en dus voortging van de andere spijzen te eten, tot dat de vierde beker werd ingeschonken. De huisvader moest slechts zorgen een klein stukje des Paaschlams voor het laatst te bewaren, om daarmede, volgens het voorschrift, den maaltijd te sluiten. Daarna mogt men dan niets meer eten, in dezen nacht 3).

Bij of na den vierden beker ging men voort met het Hallel (het kleine Ilallel of Alleluja genoemd); dat wil zeggen: men zong nog, als dankgebed na den maaltijd, een viertal psalmen (van den 115^(llin — 118^llerl). De vier bekers waren voorgeschreven en maakten een wezentlijk deel

1) Vgl. 1 Cor. X, Ifi. Calix leneclicHonis,

2) 7. Perrone, Prael. Theol. VI, p. 330.

3) Z. Langen, U 151, Maimon. Hilcoth Camez § 9. Bartemora in Pesach, c. 10 § 8.

166

van liet Paaschmaal uit, zoodat allen er van drinken moesten. Zij beteckenden, zegt men, het uitvoeren, redden, verlossen en aannemen der kindereu Gods 1). Met liet kleine Hallel werd dus liet Paaschmaal gesloten.

Wilden de gasten nog een vijfden leker laten schenken, dan was dit geoorloofd, doch niet verpligtend. In dit geval moest dan nog het groote Hallel, dat is: 17 psalmen (van den 120—137^steI1) gezongen worden 3.)

Ziedaar de wijze waarop de oude Israëlieten (volgens de tradities der Joden) 3), vóór de verwoesting van Stad en Tempel, hun Pascha vierden. Mogen wij de Eabbijnen en huuue overleveringen in dit punt gelooven? Heeft ook de goddelijke Zaligmaker al de gebruiken, die toen in zwang waren, onderhouden? Deze vragen kunnen wij niet met zekerheid beantwoorden. Waarschijnlijk is het toch, dat er veel van bestond en ook de Zaligmaker zich aan de toenmaals gebruikelijke plegtigheden gehouden heeft. Hij, die, onder ons menscheli, de taal der menschen sprak, het brood der menschen at, zal ook de menschelijke ceremoniën, voor zoo ver zij niet in strijd waren met zijne eigen wetten, niet versmaad hebben. De plegtigheden van den Paaschdisch stonden bovendien in het naauwste verband met het goddelijke offer, dat Hij zelf op den volgenden dag, als het eeuwig nabeeld der oude offerhanden, op Golgotha zou opdragen. Het Paaschlam beteekende Hem zeiven; elke ceremonie was een nieuwe trek ter voorafbeelding van datgene

1) Exod. 6, 6, volg. Z, Kirchenlex, Art. Feste.

2) Volgens sommigen slechts de 1'iGste Psalm. E. Juda zegt Ps. 118 —137 E. Aclia Bar Jakob: Ps. 135—137. Vgl. Langen bl. 152, Buxt. Lex. Talm. S. V. Chalal.

3) Vooral te vinden in Misc/ma, Pesachim X en in Sepher Har/adah al jtesach.

167

wat Hij zelf voor ons worden zou; ja^ de waarheid en zelfstandigheid des Nieuwen Verbonds, liet Pasclia van liet llijk Gods, de feestdisch van liet nieuwe Israël, alles wat door het oude Pascha met zijne ceremoniën voorafgebeeld moest worden, zal nu zelf, door de instelling van het Allerheiligste Offer en Sacrament, aan dezen Paaschdisch geschonken worden. Er zijn dus redenen genoeg voor onzen minnelijken Heiland om de oude ceremoniën naauwkeurig na te komen; redenen genoeg, om zelfs een deel daarvan voor zijn nieuw Pascha te bewaren, en alzoo beide. Oud en Nieuw, als tot één geheel in liet liefelijkste zijner geheimen te doen zamenvloeijen.

Is alzoo, meent ge, de gansche wijze waarop Jesus zijn Pascha vierde bekend geworden ? Dit niet; * daar het integendeel allermoeijelijkst, zoo nog mogelijk mag heeten, met eenige juistheid die plegtigheden van het Oude Pascha te bepalen, waarmede deze of gene omstandigheid van Jesus laatste avondmaal overeenkomt.

De aanduidingen der Evangelisten zijn veel te beknopt en niet duidelijk genoeg om er veel uit te leeren; te meer, daar wij te voren mogen vooronderstellen, dat er tusschen het Pascha der Joden en dat van Jesus een aanmerkelijk verschil plaats zal vinden. Jesus is de Heer en Meester van het Pascha. Gelijk Hij de Wet voor het oude Pascha gemaakt en de ceremoniën te dien aanzien bepaald heeft, zal Hij nu ook vrij-magtig de Wet voor het Nieuwe maken en de ceremoniën vaststellen. Het Oude moet nu door het Nieuwe vervangen worden; het moet op denzelfden maaltijd met het Nieuwe worden verbonden, ja, als te zamengeklonken als de laatste schalm van den zilveren keten des Ouden met den eersten van den gouden keten des Nieuwen en eeuwigen Verbonds. De afbeelding en voorafschaduwing zal dus overgaan in de

168

zelfstandig tegenwoordige zaak, de voorspelling in vervulling, het beeld in de wezenlijkheid; en dit alles zal plaats hebben aan één en hetzelfde Paaschmaal, het laatste en het eerste der Pascha's van Christus.

quot;Wat mogen we verwachten, zoo niet, dat Jesus zal weg-¹-laten wat weggelaten, veranderen wat veranderd, bijvoegen wat bijgevoegd, en volmaken wat volmaakt moet worden? Maar wat moeten we dan ook anders doen, dan naauwkeu-rig letten op de woorden der HH. Schrijvers zeiven en daaruit alleen de handelwijze van Jesus bij dit Pascha leeren? Dit willen we beproeven.

Naauwelijks heeft de goddelijke Meester zich met zijne leerlingen op de rustbedden nederlegd, of zijn hart wordt op bijzondere wijze aangedaan door een gemengd gevoel van vreugde en droefheid. Hij denkt, ja, aan zijn lijden en aan zijnen dood, maar toch in de eerste plaats aan eene bijzondere plegtigheid, die Hem diep in het hart grijpt. Het is het Pascha zelf, dat Hij nu gaat vieren, het is vooral datgene wat er ten naauwsten mee zamenhangt. Sedert jaren heeft Hij gehaakt naar een doopsel des bloeds, en werd Hij hevig door zijne liefde gepraamd om de vervulling te zien; die vervulling is nu nabij, om zijn hart te voldoen.

Dat hart wordt dan ook thans om eene dubbele reden verteederd. Het is vooreerst om dit Oude Pascha zelf, dat het laatste wezen moet wat Hij zal eten met zijne discipelen, het laatste, waarop onmiddellijk het bitter lijden en de smartelijke dood van het eenig Paaschlam zal volgen; maar het is ook om dit Nieuioe Pascha, het eindeloos betere en heiligere dan het eerste, dat Hij nu gaat instellen en dat voor eeuwig blijven moet, //ons Pascha; dat Christus isquot;. Ja, om dit laatste nog meer dan om het eerste wordt Jesus gemoed vol; zóó vol, dat Hij gedrongen wordt aan zijne gevoelens

i

lucht te geven. Ook de leerlingen, ook wij allen moesten weten wat er omgaat in Jesus hart. Zegt Hij steeds weinig, liet zal toch zooveel zijn, dat wij een zoeten blik in zijn beminnelijk hart kunnen werpen, zooveel, dat wij ons kunnen verlustigen met de beschouwing eener even einde looze goedheid als oneindige liefde 1).

Daar zit Hij dus neder in het midden der zijnen, als de beste der vaders te midden van zijn uitverkoren gezin. Hoe lieftallig ziet Hij rond naar al de spijzen van dezen heiligen disch; hoe teeder klopt zijn hart bij het aanschouwen van zijn eigen voorafbeelding, het heilig Paaschlam; hoe minzaam laat Hij zijne blikken weiden over de Twaalve, zijne vrienden! Hij denkt. Hij zegt welligt (volgens de gebruiken) : //dit is nu een feest ter herinnering aan de bevrijding en den uittogt uit Egypte;quot; en denkt terstond verder aan de ware verlossing, waarvan die eerste slechts eene afbeelding was. Hij denkt. Hij zegt misschien: „Dit is nu het «m Pascha door Mozes ingesteld;quot; maar denkt terstond verder aan de zee van smarten, anders hevig dan de golven der Eoode Zee in de woestijn, waardoor Hij zelf zal moeten

'ui BBjbji

doorgaan om het menschdom te verlossen. Doch wat zoe- ' j?;K

ken wij .Jesus gedachten? „Met verlangen, — zoo spreekt Hij, — heb ik verlangd; dat wil zeggen: allervurigst heb ik verlangd dit Pascha met u te eten, — en wèl, gelijk Hij er aanstonds bijvoegt, — vooraleer ik lijde.quot; Ziedaar zijne gevoelens met woorden uitgedrukt!

Aleer ik lijde, zegt Hij; niet: aleer ik sterve; want dat lijden stond Hem nu vooral en in de eerste plaats voor de

li Multum hoe Pascha vobiscum manducare desideravi ut vetera coni-plerem, et ad nova transirem, [Emissenus seu potius Bruno Sujniensis in Lnc. p. 2. e. 22. n. 48. Desiderio desideravi. Vulner.vti cordis et flagrantissimae charitatis haec vox est. S. Laur. Just.de tr. Ch. ag. c. 2,

11

170

oogen, en alleen na en door het lijden ook de dood, gelijk Hij zelf voorspeld had. ,/Lijden moet ik, te lijden wensch ik; maar vóór ik mij verdiepe in die zee van smarten, wensch ik mij eerst te verlustigen met u in eene zee van liefde. Het lijden is noodzakelijk, als een bewijs mijner liefde; maar dat ik uit liefde lijd, wil ik u eerst nog bewijzen door dit eigen PascJia dat we thans gaan eten.quot;

Judas! wat dacht gij, toen gij uw beminnelijken Meester aldus hoordet spreken? — Hij weet dat zijn lijden op handen is; kent Hij uw verraad niet? — En gij, o leerling, dien Jesus lief heeft, en die in zijn schoot, dat is: aan zijne regterzijde gelegen zijt, wat toonen uwe blikken, die gij vragend op 's Meesters oogen rigt? En gij, o Petrus, ,/de eerstequot; en dus zeker aan Jesus' linkerzijde, op de eereplaats, rustende, zegt gij niet weer, zoo als vroeger toen er van lijden spraak was: ,/Heer! dat zal niet zijn, en dit zij verre van u?quot; Gewis, wij kunnen ons niet ligt bedriegen, als we ons thans al de leerlingen voorstellen, het hoofd opheffend op den linkerarm (waarmede zij op de divans of rustbedden leunen), het oog vestigend op hun dierbaren Meester, en allen even verbaasd als ongeloovig bij deze eerste woorden van Jesus. Zijn lijden immers en zijn dood? het is hun nog altoos een raadsel.

Het is zulks echter geenszins voor Jesus, die bovendien alles weet //Wat in de harten der menschen is,quot; en die mede daarom straks voortgaat, als Hij van zijn lijden gesproken heeft: Want ik zecj u, dat ik het (Pascha) voortaan niet meer eten zal, tot dat het vervuld wordequot; dat is: tot dat het volmaakt zal zijn in het Rijk Gods. En hiermede zegt Hij: /-het is nu de laatste maal, dat ik het Pascha met u eet. Want het Pascha der Oude Wet houdt op, dat der Nieuwe gaat beginnen; en dit laatste, — mijn Pascha in

171

het Eijk mijns Vaders en mijn Rijk, — dit zal op veel verhevener en veel heiliger wijze gevierd worden, dan het oude gevierd is, dat wij nog dezen avond gaan eindigen.quot; —

Hoe klaar zijn de drie hoofdpunten hierin aangewezen: Gods Rijk is nabij; het Pascha der Oude Wet zal in dat der Nieuwe vervuld worden; Jesus gaat lijden, want dit Pascha is het laatste en bijgevolg het afscheidsmaal van hun beminden Leeraar en Vriend.

Het laatste en het afscheidsdsmacd van Jesus, — ziedaar nog eene andere omstandigheid, die onze aandacht niet ontgaan mag, nu vooral, nu Jesus zelf er blijkbaar op gewezen heeft. Het laatste eu het afscheidsmaal was datgene, waarop Jesus ons de treffendste blijken zijner liefde schenken wilde; een wezenlijk afscheidsmaal was de maaltijd zelve, waarop Hij al de schatten zijner genaden als op eens voor ons wilde uitstorten. He 1 erlosser gaat héén; maar bij zijn laatsten maaltijd geeft Hij zich zeiven ten voortdurend offer; de fader gaat heen, maar op het feestmaal, dat tot afscheid dienen moet, geeft Hij zich zeiven tot eeuwigen medgezel; de Leeraar verlaat zijne discipelen, maar tot afscheid geeft Hij zich eerst tot voedsel hunner zielen. Dit heeft Panlus niet vergeten, toen hij uitriep: in qua node tradebatur: in den nacht des verraads, bij den aanvang zijns lijdens, op zijn laatst en dus ten afscheid gegeven avondmaal, heeft Jesus het Nieuw Pascha ingesteld, het Geheim der geheimen laten beginnen, ons het hoogst en treffendst blijk zijner liefde gegeven 1). Dit heeft Joannes niet voorbij gezien, waar hij opmerkt: in finem dilexit eos: „Hij heeft hen ten einde toe bemindquot; 2). Dit moeten de leerlingen, ten minste eenigerwijze, hebben begrepen, als zij zoo duidelijk hoorden: n f oor taan eet ik dit Pascha met u niet meerquot;.

1) 1 Cor. XI, 23. 2) Jo. XIII, 1.

172

Jesus is nogthans niet te vreden, zoo lang Hij niet door allen volkomen begrepen is. In overeenstemming dus met de toenmalige gewoonten, neemt Hij een kelk, naar allen schijn met rooclen docli met water gemengden wijn gevuld, spreekt hierover het gebruikelijk of een ander op de omstandigheden passend dankgebed uit, en geeft hem aan de leerlingen over met de ook toenmaals reeds gebruikelijke woorden: „Neemt en deelt dien onder uquot;. „Want, — voegt Hij er bij, als om hen te noodzaken nog eens voor de laatste maal met Hem te drinken van den kelk, dien overigens niemand aan den Paaschdisch mogt weigeren, — „want ik zeg u, dat ik van het gewas des wijnstoks niet (meer) drinken 'zal, totdat let Rijk Gods zal gekomen zijn 1)quot;, „niet meer, tot op dien dag, waarop ik het met u nieuw zal drinken 'in het Rijk mijns Vaders 2)quot;.

Heeft Jesus bierbij nog de gebruikelijke woorden gesproken: „Gezegend de Heer, die de vrucht des wijnstoks geschapen heeftquot;, of heeft Hij ten minste daarop gezinspeeld? Het is mogelijk, doch zeker blijkt, dat zijn Rijk nabij is, dat Hij zijn afscheidsmaal aankondigt, dat Hij voortaan niet meer op de gewone wijze met de zijnen zal omgaan. De leerlingen hebben dit ongetwijfeld genoegzaam begrepen. En het is wel om die reden, dat Jesus er de laatste woorden bijvoegt, alsof Hij zeide : „Dit is het laatste Pascha vóór mijn lijden, de laatste beker, dien ik met u drink, voor dat ik sterve; doch vreest niet, wij gaan niet voor eeuwig scheiden. Integendeel; de dag is nabij waarop ik op nieuw met u zijn zal. Dan zal ik weer aanzitten met u in het Eiik mijns Vaders, hetzelfde (zoo als Hij straks zal verklaren), dat ik u ten erfdeel schenk en geef, gelijk de Vader het mij gaf, opdat ge daar mcogt eten en drinken aan

—^18. 2) Mt. XXVI. 21

173

mijne tafel en in mijn Rijk 1). In dat Rijk mijns Vaders, ook mijn Rijk en het uwe, daar zal Ik dus wederom met u drinken; wel niet meer zoo als hier, doch aan de bron des levens en der glorie, en op eene wijze, waarvan deze wereld geen denkbeeld heeft. „'Nieuwquot; zal dus de wijn daar wezen; nieuw in soort, nieuw van smaak, nieuw in de gevolgen. Want uit den stroom mijner wellusten zal ik u daar laven, bij Mij; uit de eeuwige bronnen zult gij daar drinken, met Mijquot;. —

Deze zin, op die wijze uitgedrukt, was volstrekt niet bevreemdend voor de Apostelen. Het aanstaande Godsrijk werd gewoonlijk onder het beeld van een heerlijk gastmaal voorgesteld; de maaltijd, die nu gehouden werd, was er een nieuwe afbeelding van; en de wijn, dien Jesus aanbood, gaf Hem de gelegenheid, om juist daarvan, naar gewoonte, zijn beeld te ontleenen. „Aardsche wijn, zegt Hij dus, zal ik niet meer drinken; de hemelsche wijnstok bloeit reeds voor Mij. Gijlieden zult hier nos vertoeven; maar ik zal u voorgaan naar dat land, waar alles nieuw moet wezen, om u daar mijne tafel te bereiden. Daar is het „een nieuwe hemel en eene nieuioe aardequot;-, daar is het „een nieuw Jerusalem van Godquot;; daar zingt men nieuioe gezangen; daar maak ik alles nieuw;' 2) daar zal dus ook een nieuwe en hemelsche wijn wezen, dien wij te zamen voor eeuwig zullen drinken. Zoo stort dus ook hier wederom de goedertieren Leer-aar aanstonds zijn hemelbalsem over de wond die Hij geopend heeft, door zijne leerlingen te wijzen op de zalige toekomst, en hun in de verte de glanzen te toonen eener hemelsclie hoop.

1) Luc. 23, 1 gt;.

2) Apoc. 21, 1 — 5; 3, 12; 5, 9 enz. Na zijne verrijzenis heeft Jesus wel wederom met zijne Apostelen gegeten en gedronken; maar dit ge schiedde als bij uitzondering en ook niet meer op de gewone wijze, maar enkel om de waarachtigheid zijner opstanding te bevestigen.

174

Komt veelligt deze rede van Jesus 1) overeen met de zoogenaamde Hagada of Verkondiging, die een deel der Paasch-ceremoniën uitmaakte ? Niet onwaarschijnlijk. Het Pascha, door Jesus in te stellen, verdiende zijne eigenaardige verklaring; het hangt met het Oude zamen, doch overtreft het verre; en overheerlijk wordt het in verband gebragt met de volkomen voleindiging in het Eijk Gods, en met het grootste Feest- en eeuwig Bruiloftsmaal van het geslagtofferd Lam Gods, Jesus zeiven.

Dat de aangehaalde woorden vóór de instelling van het H. Sacrament zijn uitgesproken, leert ons de H. Lucas 2). Het volgt ook daaruit, dat zij geheel en al overeenkomen met de gewone plegtigheden van het Paaschmaal. De H. Mattheus plaatst ze later 3); doch op den kelk der Eucharistie zijn ze slecht toepasselijk 4), dewijl daarin, eigenlijk gesproken, geene vrucht des wijnstoks, maar het eigen bloed van Jesus was. De overdragtelijke zin: dat Jesus eenmaal een voortreffelijker wijn met de zijnen drinken zal, wijst evenzeer niet op eene tegenstelling met den Eucharistischen beker, maar op dien met een beker gewonen wijn.

Eene tweede vraag is moeijelijker te beantwoorden, die namelijk, na welken der vier Pascha-bekers de bedoelde woorden gezegd zijn? Sommigen denken aan den eersten,

1) Luo. 22, 15—18. Zie Langea bl. 151. 1. c.

2) Lucas volgt naauwkeariger de orde der feiten (zoo als hij belooft. Luc. 1. 1—4)

?) In vs 29 Waarom sommigen willen, dat Christus tweemaal dezelfde woorden zal gesproken hebben; doch Mattheus verplaatst meermalen de woorden en feiten op andere tijden, dan ze gezegd of gesproken zijd.

4) Zoo nofthans sommige Kerkvaders; — en eveneens latere Protestanten met een boos inzigt. Zie Maldonatus. — iaraw» meent ten onregte, dat de Evangelisten deze woorden laten zeggen van den Eucharistischen kelk. Lucas zegt immers uitdrukkelijk het tegendeel. Vgl. Beelen. Mt. 26, 29.

175

die genuttigd werd bij den aanvang van liet Paasclimaal; 1) zoodat er van de verdere bekers geen spraak meer wezen zou, en Jesus van het begin af de, volgens de Joden, gebruikelijk ceremoniën zou bekort bebben. Anderen spreken vau den derden, weer anderen van den vierden beker, 2) waarna men inderdaad (volgens dezelfde Joodscbe Tradities) in dezen gansclien Paasclinacbt geen wijn meer drinken mogt.

Missebien konden wij hierover iets meer zeggen, indien het bekend was welken beker onze goddelijke Meester gebezigd heeft voor de instelling van zijn allerheiligst Sacrament. Doch ook hierover wordt getwist. Eenigen meenen, dat Jesus, bij het mengen van den derden beker het Pascha der Oude met dat der Nieuwe wet verwisseld heeft; 3) inzonderheid wegens het woord van Paulus, die den Kelk des Nieuwen Verbonds bij uitstek den Kelk der zegening noemt, 4) welke naam door de Eabbijnen juist aan den derden Pascha-beleer gegeven wordt. Anderen vinden dit niet beslissend, dewijl de Eucharistische kelk in elk geval een kelk van zegening mogt heeten, en door den Apostel zoo genoemd worden met eene zinspeling op den heker van zegening van het oude Pascha. Zij houden dan, dat Christus al de ceremoniën van het Oude Pascha volbragt heeft; dat Hij dus de vier Pascha-bekers met zijne Apostelen heeft genuttigd, en eerst daarna een vijfden kelk, 5) zoo als geoorloofd was, zal genomen

1) Z. Beelen in Luc. 22, 17.

2) Perrone VI, p. 329.

3) Sepp. Z. Perr. p. 330.

4) 1 Cor. X. 16. Calix henedictionis. Benedicere rzr egenen, prijzen. Bij de Evangelisten en ook bij Paulus (1 Cor. XI, 24) staat eigenlijk: danken, dank zeggen; doch het woord wordt ook gebezigd voor zegenen. Zegenen (b. v. Mt. 26, 26) en danken (ib. vs. 27) beteekenen hier hetzelfde. Vgl. Beelen in Mt. Ï6, 26 en Langen bl. 153 en 174.

5) Zie hierover, des verkiezende. Langen bl. 153 volgg. en 189 volgg* Friedlieb, bl. 64. Perrone ontkent het T. VI. p. 330.

176

hebben, om daarmede het hoogheilig geheim te voltrekken.

Is dit waar, dan zal Jesus met reden, na het gebruik van den vierden en laatsten Paaschbeker gezegd hebben: dat Hij van nu af niet meer van de vrucht des wijnstoks zou drinken; en voor den vijfden (den Eucharistischen), juist' omdat die anders niet verpligtend was, geboden hebben: „drinkt hieruit allenquot;, opdat de leerlingen dien niet zouden laten voorbij gaan, zonder er van te drinken.

Vele dingen weet echter God alleen, en heeft Hij niet goed gevonden aan ons menschen bekend te maken. —

Regende ^Hoofdstuk,

■Judas verraad voor de eerste maal voorspeld.

Math.. XXVI, SI — S5. Marc. XIV, 18 — SO

Terwijl Jesus met zijne Twaalve aan tafel zit en vertrouwelijk met hen, als een vader met zijn dierbaar huisgezin, het voorgeschreven Paaschmaal nuttigt 1), begint zijn minnend haft allengs meer en meer bedroefd te worden. Judas is het, die er ditmaal de oorzaak toe geeft; Judas, die daar tegen Hem over als een der trouwe vrienden blijft zitten; Judas, die voor het uiterlijke nog als leerling doorgaat, maar in het hart zijnen Meester heeft verraden; Judas, een ware Satan, zoo als Jesus zelf hem eens genoemd heeft, die nu als een doorn in de lijdende ziel van Jesus, als een tweesnijdend zwaard voor zijn minnend hart begint te worden. De Godsmoord is immers met het hart reeds bedreven, de Meester is door zijn leerling verkocht, het verdrag des verraads is gesloten; alleen de beste gelegenheid wordt door den huichelaar nog afgewacht om het zwaarste en zwartste misdrijf te voltooijei), dat ooit een inenschelijk hart heeft bezoedeld.

De goddelijke Verlosser is natuurlijk van niets onbewust. Zoo dikwijls echter Hij zijn liefelijk oog, te midden van dezen vriendenkring, op den verrader laat vallen; zoo vaak Hij hem iets van de kruiden, in den amandelbrei ingedoopt, of

1) Zie boven, en Mt. 26, 20 volgg.

178

vooral van het vleescli des aiimebeeldigen Paaschlams overreikt; zoo dikwerf Hij eenige woorden over het Pascha en diens beteekenis tot zijne geliefde en nu tot priesters te wijden Apostelen moet rigten; even zoo dikwijls dringt ook zijn goddelijke blik, als met vernieuwde kracht, tot in het hart van dien Satan door, en siddert zijne heilige ziel bij de gedachte aan zulk eene boosheid en zulk eene ondankbaarheid. Maar even zoo dikwijls komen toch ook weêr voor zijnen geest de wil zijns Vaders, de voorzegging der prophe-ten, het heil der zijnen; en de bij uitstek beminnende, de getrouwe zonder falen, de gehoorzame tot den dood en tot den dood des kruises, — wat kan Hij dus anders, dan dit aanzien, en dulden?

Er komt echter te gelijk nog eene andere gedachte in het vaderlijke hart des Meesters. Zijn tijd is nabij; van den eenen kant moet Hij dus meer dan ooit doen blijken, dat Hem niets onbekend is; van den anderen kant moet Hij zijne leerlingen waarschuwen tegen elke verkeerde opvatting der zaken en tegen elk feit, dat hen tot ergenis zou kunnen strekken. Ach! ware ook de rampzalige nog te redden! Doch zoo niet, dan zal het althans den Meester niet verweten worden, dat Hij den ongelukkige niet hartelijk, niet dringend genoeg voor den afgrond gewaarschuwd heeft, waarin hij zich vrijwillig gaat nederstorten. Ter onzer onderrigting zal de goede Herder dus te voorschijn komen. Zachtheid en gestrengheid, bedreigingen en goede woorden, alles zal Hij aanwenden, om zijn Apostel nog te redden. Helaas! ja; 't is alles te vergeefs, als de Satan eens in het heiligdom des menschen binnendringt, en de menscli zelf de sleutels daarvan overgeeft; maar Jesus' schuld is het ten minste niet. —

Een eerste middel, om Judas tot inkeer te brengen, was

179

voorzeker een hartelijk woord van Jesus over Judas' misdaad zelve, en eene althans schijnbare openbaarmaking zijner booze en, zoo als hij meende, nog altoos geheime plannen. Maar geef nu eens acht, op welke zachte en liefderijke wijze dit eerste middel door den goedertieren Heiland wordt aangewend.

Terwijl ze nog aan tafel zitten, en het Paaschlam nuttigen, spreekt Jesns aldus:

Mattheus XXVI. Marcus XIV.

21.... Voorwaar ik zeg u: één uit zal mij verraden.

23. En zeer bedroefd geworden begon een ieder te zeggen: ben ik het Heer?

23. En hij antwoordde en sprak: Die met mij de hand in den schotel doopt, die zal mij verraden.

24. De Zoon des menschen gaat wel heen, gelijk er van Hem i geschreven staat; maar wee:

dien mensch, door wien de Zoon des menschen zal verraden worden; het ware dien mensch beter dien die mensch niet _öu dat hij niet geboren ware. was.

25. En Judas, die Hem verraden heeft, antwoordde en zei-de: Ben ik het Eabbi? Hij zeide tot hem: gij hebt het gezegd.

Hier hebben wij dus de eerste maal, en zien we tevens de beminnelijke wijze, waarop de goddelijke Meester het aan-

180

staande verraad aan zijne leerlingen bekend maakt. Wij zeggen: de eerste-, want naar allen schijn, (wat ook wegens de droevige gemoedstemming des Verlossers zeer waarschijnlijk, en door andere opmerkingen der gewijde Schrijvers 1) sterk bevestigd wordt), naar allen schijn heeft onze goddelijke Meester, gedurende denzelfden maaltijd, meer dan eens, en misschien driemaal van het verraad en over den verrader gesproken. De eerste maal was het, terwijl zij aan tafel zaten en aten 2); de tweede, onmiddellijk na de instelling van het Pascha der nieuwe wet 3); en de derde (voorzeker een andermaal), na de voetwassching 4) en het einde der tafel. Wil men toch het verhaal van Lucas, zoo als sommigen doen, met dat van Mattheus en Marcus als één en hetzelfde beschouwen 5), dat van Joannes moet er altoos van gescheiden worden. De woorden van Lucas zijn inderdaad vrij gelijkluidend met die van Mattheus en Marcus 6); zij behelzen toch eenig verschil, en mogen dus ook afzonderlijk door ons worden beschouwd en verklaard.

Bepalen wij ons voorloopig tot het eerste verhaal en beschouwen we inzonderheid, op w^rat zachte en zoete wijze de vindingrijke liefde van Jesus het aanlegt met de openbaarmaking des verraads. Yoor zijn plan is het thans voldoende, dat Judas alleen Hem volkomen begrijpe. De overige leerlingen behoeven slechts te weten dat er verraad op handen is. Later zullen zij van zelf den verrader leeren kennen; en hunne eigen onschuld kunnen ze thans lezen, zoowel in

1) Jo. 18, 13 vgl. 21. 2; Zoo zeagen de Evangelisten Mat. 20. 21. Mar. 14, 18, °

3) Dit heeft Luc. 22 21. 4i Jo 13, 21.. Aldus Patrizi, en ook CI. Beelen in Mat. 1. c.

5) Zie b. v. Langen p. 168, die echter aan eene andere rangschikking de voorkeur geeft, en ook tie voetwassching vóór de instelling vau het Allerheiligst Sacrament plaatst. 6) Zie beneden Hoofdst. XI.

181

het liefelijk oog van Jesus, als in de getuigenis van huu eigen hart.

hV oorwaar! voorwaar!quot; — zoo vangt dus Jesus met eene plegtige betuiging aan, — _uïh zeg u: één uit u, die met mij eet, zal mij verraden.quot;

Eén dm uit de Twaalve; dit is reeds een vreesbarend woord, hoewel er nog idemand genoemd, nog niemand bepaaldelijk aangeduid wordt. Deze aanduiding zal ook thans nog geen plaats vinden, en is ook niet noodig. Judas immers moet dit woord van Jesus aanstonds gevoeld hebben. Het moet zijn doorgedrongen als een pijl in zijn verachtelijk hart, gelijk het van den anderen kant als een schicht van smarte voor het beminnend Hart van Jesus was.

Nogthans niet alleen voor Judas, neen, ook voor de Elve klinkt ditzelfde woord als een vreeselijk verpletterende donderslag. En zulks niet alleen uit vreeze, maar ook en wel vooral uit liefde; zulks niet, wijl zij zich bewust zijn van zulk een gruwelwil, noch zelfs, dat ze zich onbewust zijn van hunne onschuld; o neen, maar omdat zij beducht zijn voor zulk eene waarheid, gesproken door den mond van hunnen altoos waarheidsprekenden Meester 1). Wie is er bovendien, die roemen durft? Wie, die nog durft rekenen op eene reeds zoo dikwijls bewezen zwakheid? — Allen dus, zonder uitzondering, beginnen bedroefd te ivorden. Petrus zelf, de moedige Petrus; Joannes, de leerling der liefde; Thomas, die met Hem wilde gaan, om met Hem te stenen; allen, zonder uitzondering, sidderen; allen, worden als verpletterd door Jesus woord, uitgenomen alleen juist de eene, de verharde en onvermurwbare Judas. Maar dan ook, —

1) Disoipuli turbabantur, et licet purum cor haberent ac sanam conscien-tiam, attamen magis credebant Christo quani sibi ipsis, eo quod melius ille sua corda oognosceret quam ipsi. Theoph. in Mt. c. 26.

182

hoe zalig voor hen, en hoe leerrijk voor ons, is deze diap gevoelde droefheid der getrouwe discipelen van Jesns! Gewis! zij is wel een degelijk bewijs, niet slechts van hunne onschuld en nederigheid, maar ook van hunne warme liefde tot Jesus, en van het onwrikbaar geloof, dat ze hechten aan zijne goddelijke woorden. De zaak immers schijnt onge-loofelijk, en toch gelooven ze. Hun hart voelt zich onschuldig, en toch beven ze.

Doch wat dan aangevangen in die bittere vrees en wreeden twijfel? — Het beste is den Meester zeiven te ondervragen, en dit allen, één voor één 1). De liefde toch, de ware en waarachtige liefde zoowel als de warme en teedere genegenheid die zij voor Jesus koesteren, zij kan zelfs de mogelijkheid eener zoo vreeselijke verdenking niet dulden, fileerquot;! zoo beginnen ze dus allen, één voor één, — „hen ik hetquot;? Ben ik het, aan wien gij denkt in deze uwe bittere droefheid? Zou ik het zijn, die u verraden zou?quot; — Als of ze tevens wilden zeggen door die eigen vraag: ,/iieen Heer! dit is niet denkelijk, dit is onmogelijk!quot;

De goddelijke Heiland is dan ook met deze betuiging van hunnen kant te vreden. Er is een antwoord noodig; Hij moet het geven. Maar Hij meent ook dat het getuigenis van hun eigen hart wèl voldoende is, om hen gerust te stellen, en dat de ure nog niet gekomen is, om den verrader zoo gansch openlijk bekend te maken. Hij geeft dus een antwoord. Maar ook hierin noemt Hij Judas niet. Hij blijft nóg bij de algemeene uitdrukking, waarmee Hij vroeger gesproken heeft, en laat slechts op nieuw de droefheid zijns Harten en het bitter leed, dat Hij om dit verraad gevoelt, ten sterkste uitkomen.

I) Tunc luctus ingens sacrum ilium chorum invasit. Pavore quasi mor-tni erant, ideoipie urgebaut interrogantes, S. Clirys. de Juda Proditore.

183

„liet is éénder Twaalve zegt Hij, één van diegenen, die met mij de hand in den schotel doopenquot;, — dat wil zeggen,— volgens de aloude prophetie 1), welke wij reeds vroeger hebben aangewezen, en die hier door den Heiland als bij voorbaat schijnt aangeduid te zijn, — ninijn vriend en mijn dischge-noot, een leerling en een vertrouweling bij uitstek, — zoo iemand is het, die mij verraden zalquot;. —

Er zijn, wel is waar, die meenen, dat dit antwoord te algemeen zou wezen, en dus onmogelijk in dien zin kan verstaan worden; te meer, daar het van al de Twaalve geldt: dat zij met Jesus eten 2) Doch wij hebben reeds opgemerkt, dat Jesus hier juist bij het algemeene heeft willen blijven. En zoo dit niet ware, hoe zou dan Judas nog hebben durven navragen, of hij ook de verrader wezen zou ? En hoe zou het dan te verklaren zijn, dat de overige Apostelen eerst veel later, of in 't geheel niet 3) begrepen hebben, wie dan toch eigenlijk de verrader was? —

Jesus heeft dus niet willen zeggen : ,/hij, die te gelijk met mij de hand in den schotel doopt 4quot;;) — dan had toch iedereen gezien dat Judas die persoon was; — maar slechts dit: dat één zijner dischgenooten Hem verraden zou. In dezen zin kunnen wij overigens de gebezigde spreekwijze het best verklaren. De Oosterlingen bedienden zich niet

1) Ps. 40, 10 (Hebr. 41) Jo. 13. 18. 1) b. v. Olslmuseu. 3) Jo. 13, 28. Zie beneden.

4) Zoo nemen het toch de meesten. Zie Calmet, ALapide, enz. cl. Beelen: dat de verrader in hetzelfde brijschoteltje doopte als Jesus ; waardoor Jesus zou te kennen hebben gegeven, dat de verrader niet verre van hem af zat. Doch ook op die wijze was Ce verrader aangewezen, .lesus zegt ook eigenlijk niet; hij, die ingedoopt zal hebben., of indoopen zal, maar: die ingedoopt heeft. (Aorist.) Ook is er niet van een en denztdfden onder vele schotels, maar slechts vanéén bepaalden schotel spraak. En Marcus: één uit de 13, die indoopt met mij, en Luc. '22, 21: de hand van mijn verrader is met mij aan tafel, eu Ps 41, 10 (Hebr.) allen geven denzelfden _algenieenen zin, dien wij in den tekst hebben aangenomen.

184

van messen, en vorken. De Joden plagten bovendien voor het Paaschmaalj zoo als we reeds hebben opgemerkt, bij de overige spijzen een of anderen schotel met zure vochten te voegen, waarin ze de spijzen indoopten, eer ze die of voor zich zeiven genoten, of aan hunne gastvrienden overreikten. Be hand met elkander in den schotel doopen, is dus niet anders dan eene figuurlijke uitdrukking, om te zeggen: te zarnen aan ééven maaltijd zitten. — De zachtheid en liefderijkheid van Jesus, in de aanduiding des verraads, blijven dus boven allen lof verheven. Hij kondigt het verraad aan, maar ontziet nog den verrader; Hij treft de zonde, maar spaart nog den zondaar. —

Twee dingen moeten er echter door onzen goddelijken Leeraar noodzakelijk worden bijgevoegd. Voor zijne leerlingen moet Hij zorg dragen, dat ze niet worden verergerd; aan Judas moet het afschuwelijke der misdaad worden afgeschilderd. Hen immers wil de Meester in het geloof en de goede trouw bewaren; dezen, nog doen terugkeeren. En werkelijk; wat zouden de discipelen niet ligt gedacht hebben nopens de magt en de alwetendheid van Jesus, zoo Hij hun geen enkelen blik op het op handen zijnde nacht-verraad gegeven had? Wat kon Judas denken van de goedheid en liefde zijns Meesters, zoo Hij hem geen enkel woord over zijn helsche plannen had toegesproken? Ja, wij zeiven, wat zouden ook wij gevoelen, indien ons de liefdevolle Verlosser op geenerlei wijze, èn het leed, dat Hem zoo diep griefde, èn de vervaarlijke boosheid des verraads, dat Hij kende, had voorgehouden? Ten einde dus èn Judas, èn de Apostelen, èn ook wij zeiven voor goed zouden begrijpen, hoe onze goddelijke Heiland niet lijdt noch sterft als door het noodlot gedwongen, maar omdat Hij zelf het wil en zelf het wenscht, daarom gaat Hij nu verder voort en spreekt aldus:

185

„Het is waar. de Zoon des mensclien gaat wel heen, (dat wil zeggen; Hij zal sterven), Hij gaat henen, gelijk er van Hem geschreven staat; maar wee dien mensch, door wien de Zoon des menschen zal verraden worden. O! liet ware hem heter nooit geboren te zijn, — dien mensch!quot; —

Wat geschreven stond, moest vervuld worden. Geen punt, geen stipje vnn de wet, nog minder van de prophetiën mogt onvervuld voorbijgaan. Dit is de wil des Vaders; dit is ook Jesus wil, Nogtlians; ook daarom is Judas niet onschuldig. Het is waar, Jesus zelf heeft hem tot Apostel verkoren; dezelfde Jesus heeft van het begin af Judas ondankbaarheid en ongetrouwheid voorzien. Maar Jesus heeft die niet veroorzaakt, niet gewild. Neen, voorzeker! daar we veeleer te dien aanzien dit moeten zeggen, dat de Heiland ook een Judas onder zijne Twaalve heeft opgenomen, om hem juist daardoor nog te redden, juist daardoor, wegens zoo vele bijzondere en uitstekende genaden, nog tot inkeer en wijsheid te brengen. Maar helaas! ook dit was te vergeefs. De laatste waarschuwing van Jesus zal dan ook wederom, ongetwijfeld, gansch vruchteloos zijn. En toch! wat was meer in staat, ook een steenen, ook een stalen hart te vermurwen, dan dit plegtig en verpletterend wee, dat nu den verrader zoo krachtig in de ooren klinkt?

Wee dien mensch! zoo zegt hem Jesus. Wee hem, die mij verraden zal! Wien toch verraadt hij ? Mij, die God ben, en mensch ben geworden om den mensch; —• Mij, den Zoon des ménschen, — (zoo als wij dit boven verklaard, en dat ook Judas althans ecnigzins moet begrepen hebben), — Mij, den Godmensch. AV ee dus hem! die mij veraden zal! Ja, —• en hier volgt nu eene wijze van spreken, die en het uiterst verderf èn de onbegrijpelijkste aller rampen, volgens sommigen zelfs 1), op

1) Olshausen b. v.

12.

186

de krachtigst mogelijke wijze, de eeuwige verdoemenis te kennen geeft, —ja! liet ware hem beter, dien verrader, indien hij nooit geboren ware! — Nooit geboren, en dus niet zijn, noch mensch, noch engel, noch redelijk, noch onredelijk wezen; welk eene uitdrukking! welke gedachte! welk eene straf! En toch, dit ware hem veel beter, dan te zijn wat hij nu is, en te blijven wat hij worden zal, de verrader van zijnen Heer en zijnen God.

O mijn beminnende en allerbeminnelijkste Meester! wat moet gij gevoeld, wat moet uw liefderijk hart niet geleden hebben, bij het uitspreken van zulk een woord! — En evenwel is dat magtig en alles verpletterend donderwoord nog niet bij magte een koud en wederspannig hart te vermurwen 1). Zóó weerbarstig kan de vrije wil des menschen zijn! en ook zulk eene smart moest de Godmensch, om onzentwil, verduren!

Doch de beurt is nu eindelijk aan Judas zei ven. Allen hebben reeds gesproken; allen hebben den Meester ondervraagd: Ben ik het, Heer! of liever, met eene ontkennende wijze van vragen, daar zij zeker een ontkennend antwoord verwachtten; Ik immers niet, o Ileere! Ik len het toch, niet? En de Heer heeft reeds aan allen geantwoord, hoewel nog bloot op eene algemeene wijze, dat zij het niet zijn. Gaarne misschien had Judas gezwegen; maar nu durft hij niet meer; ook hij moet Jesus ondervragen. Even koud en ongevoelig als immer, werpt hij dus zijne blikken op den goddelijken Meester, en het minnelijk oog van Jesus ontmoet zekerlijk terstond het oog des verraders. Trouwelooze leerling! wat

1) Vae homini illi. Dicel^at haoo Dominus noster J C. volens enm revocare ad sentum, ut in sfi reversus... vediret ad poenitentiam ac salu-fem nancisceretnr; at ipse inobedientiam obcdieutiae praeferens, seipsum domicilium serpentis malorum auctoris effecit. S. Proclus, C. P. Episc.

187

moet gij gevoeld hebben? Waarom wendt gij uwe oogen zijdelings af; wat beeft gij voor de liefelijke blikken uws hemelschen Leeraars ?

„Meester!quot; zoo zegt liij, hij, die Hem verraadde, voegt de Evangelist er aan toe, (en wij zonden hier ook gaarne weer denken, dat Judas met opzet een ander woord bezigde, als de overige leerlingen gedaan hadden, die Jesus „Heerquot; noemden), — „Rabbi,quot; zegt hij, — zich tot Jesus wendende en Hem aansprekende, — „llahli, hen ïk het?quot; ,/Tk ben het immers niet?quot; 1).

Ah! die verachtelijke en onbeschaamde huichelaar! Meende hij, dat Jesus zijn verraad nog niet kende? Wie kan het gelooven ? — Dacht hij misschien dat de liefderijke Meester op zijne vraag niet zou antwoorden? Niet onwaarschijnlijk. Tot nu toe had Jesus nog in het algemeen gesproken ; misschien dacht de ondankbare, dat Hij het zou blijven doen. Hoe het zij, de trouwelooze verrader, die het eerst A^ran allen de vraag had moeten voorstellen, of liever, die in het geheel niet naar de hem bekende waarheid had moeten vragen. Judas stelt zijne onbeschaamde vraag het laatste; en hij wacht er nu even onbeschaamd als hardnekkig het beslissend antwoord op af. Wij mogten dit verwachten van eeu zoo diep gezonkene.

Wat overigens de liefderijke gevoelens van Jesus belangt, te dien aanzien heeft de ontaarde zich slechts ten deele bedrogen. Ten deele, zeggen we; want Jesus geeft hem terstond antwoord; en het is wel mogelijk dat de verblinde leerling dit niet verwacht heeft; maar Jesus, zoo als het vóórkomt, heeft hem niet overluid maar slechts in stilte toege-

1) Superliia apparet in voce ipsius et incrcdulitas, cum alii rnainres illo dixerint Domh.e, ft iste, quasi non csset L)eus, (licit Rabbi, sen Magister. Dru hmar. Alib. in Mt. Blandientis jungit affectum, sive ircre-dnlitatis signum. Caeteri enim, qui non eruut prodituri, dicuut Dom ine. Iste qui proditnrus crat non Dominum sed magistrum vocat, quasi ex-cusatiouem iiabcat, etc. Hier. in Mt. L. IV. 2G.

188

sproken, of althans zóó, dat Judas alleen roer liet oogenblik dit antwoord verstaan kon. Later immers, als er op nieuw van den verrader zal spraak zijn, weten de leerlingen nog niet dat het Judas is.

Op de vraag des verraders, of /«}' het is, gelijk Mattheus ons doet opmerken, antwoordt nu Jesus, als over de tafel in st/'Me en op de wijze der Oosterlingen : hebt het gezegdquot; 1), dat wil zeggen : het is, zoo als gij het gezegd hebt; ja, gij zijt het. —

Verpletterend getuigenis! De verrader weet er door, en hij weet het uit den eigen mond des Meesters, hoe deze bekend is met al de plooijen van zijn trouweloos hart.. Ook weet hij wat hem te wachten staat, hem, den verrader van den Zoon Gods en des menschen. Hij zwijgt, maar hij bekeert zich niet; integendeel, als nog meer versterkt in zijn helsch opzet holt hij voort, van diepte tot diepte, van afgrond tot afgrond, om eindelijk neer te storten in het eeuwig, onherroepelijk en allerakeligst wee!

1) Anderen plaatsen dit na Jo. 13, 23. And. anders.

Xiexöe HoorasTux.

Jesus stelt het aanbiddelijk Sacrament des Altaars, het Pascha en Offer des Nieuwen verhonds in.

Jo. XIII, ]. Ut. XXVf, 22. 27. 28. Mr. XIV, 2!—34 Luc. XIT, 19. 20.

Jo. XIII.

1. ,/A oor den feestdag van Paschen, terwijl Jesus wist dat zijne ure gekomen was, om uit deze wereld o\^rer te gaan tot den Vader, — daar Hij de zijnen, die in deze wereld waren, bemind had, heeft Hij hen tot het uiterste lief gehadquot;.

Ziedaar de woorden, waarmee de leerling, dien Jesus lief had, het verhaal van de eigenlijk gezegde lijdensgeschiedenis des Heeren begint. Ziedaar tevens eene schets, of liever, een enkelen meesterlijken trek, ter aanduiding van liet hoog en heilig geheim, dat op het punt is op dezen feestavond voltrokken te worden. —

He goddelijke Heiland weet, dat zijn lijden en zijne dood op handen zijn. Altijd heeft Hij de zijnen, die ook nu nog in de wereld moeten achterblijven, bemind. Ook thans bemint Hij hen, tot het einde, tot het hoogste, tot het uiterste toe, eu wil Hij hun een bewijs van die allerteederste en goddelijke liefde geven. Wij herkennen hier, zonder twijfel, den lieveling des Meesters. Maar wij herkennen hier tevens de beschrijving, immers de aanduiding van een liefdevol geheim, dat al de andere geheimen, — zoo als wij wel zeggen mogen— of overtreft, öf althans in zich zelve, als in een kort begrip

190

bevat. AVij bedoelen: het heilig en aanbiddelijk geheim des Offers, het Pascha des Nieuwen Verbonds, het Sacrament van Jesns' vleesch en bloed.

Maar heeft Joannes dan inderdaad hier het oog op?

Er zijn, die het ontkennen; doch hunne gronden en bewijsredenen schijnen ons zonder kracht. Neen! wij kunnen het niet gelooven; de leerling dien Jesus lief had, en die ook van zijnen kant den goddelijken meester zoo vurig beminde, de gevoelige en teederhartige Joannes, kan hier, bij deze gelegenheid, van zulk een geheim, als de instelling der Eucharistie was, niet volkomen gezwegen hebben. Hoe ware dit mogelijk? Hij zon ons spreken van den laatsten maaltijd van Jesus, zoo als hij dit werkelijk doet 1), en hij zou geen woord reppen van het meer dan voornaamste, dat er de hoofdzaak van uitmaakt? Hij zou ons vroeger, en hij alleen onder de vier Evangelisten, een even schoon als duidelijk verhaal van de helofte dier instelling hebben medegedeeld 2), en hij zou liet thans wagen, met geen enkel woord de vervulling dier belofte te doen opmerken? Nog eens: dit kunnen wij niet gelooven; dit kan ons ten minste, die Joannes kennen, noch aannemelijk, noch waarschijnlijk voorkomen. Integendeel; de lieveling van Jesus gevoelde die weldaad des Meesters al te diep, dan dat zij, ook onwillekeurig, niet in zijn hart opkomen, niet uit zijne pen zou vloeijen.

Maar had Joannes zich niet duidelijker kunnen uitdrukken? — Wij loochenen het niet. Maar was het ook noodig ? Was het althans noodig voor den verstandige, voor den in-

l In XI I, 2 eu volgg. Er zijn wel, die dit vau den maaltijd, te Be-tlianië gehouden, vei klaren, waarvan bij Mt. 2', G en Mr. 14, 3 spraak is; doch deze opvatting verdient, onzes erachtens, geene wederlegging. Zie, des verkiezende. Langen bl. 100. —

2) In het Vl'le Hoofdstuk. —■

191

gewijde, voor deu beminnende? ,/Geef een beminnendequot;, kunnen wij liier met een H. Augustinus uitroepen, ,/en hij zal vatten, wat ik spreekquot;. —

I?e tegenstelling, door den Leerling der liefde gebezigd, doet ook werkelijk den aangeduiden zin uitkomen. Jesus heeft altijd de zijnen bemind; maar thans, nu zijn ure daar is, nu heeft Hij hen op eene bijzondere wijze lief gehad. Dat wil zeggen: Jesus heeft altijd de doorslaandste bewijzen zijner goddelijke liefde gegeven; docii nu, nu Hij zijne leerlingen moet verlaten, om tot den Yader weer te keeren, nu heeft Hij hun een groot, een bijzonder, een gansch buitengewoon bewijs 1) zijner goddelijke liefde en teederheid geschonken.quot; Dit, of iets gelijkluidends ligt er ongetwijfeld in de woorden des leerlings. Elk woord blijft aldus op zijn ware plaats, en behoudt ook klaarblijkelijk zijne eerste en ware beteekenis. De uitdrukking: vóór het feest van Paschen 2), wijst ons den tijd des gastmaals aan. En hetzij nu, dat Joannes hier niet de Joodsehe, maaide Eomeinsch-Grieksche dagverdeeling gevolgd 3), en dus den vooravond van den XV'¹''quot; JSTisan als nog vóór het feest invallende beschouwd heeft, hetzij, dat hij werkelijk ook naar der Jodeu wijze aldus spreken kon, en de XV^lle Nisan eerst des morgens ten 6 ure een aanvang nam 4), zeker is het, dat

1

Dat het grieksche woord hier een leioijs van liefde r/even aanduidt, nemen ook zulke schriftverklaarders aan (zoo als Rosenmüller), die anders dit woord van de weldra volgende voetwassching verstaan en verklaren.—-

192

wij liier aan Donderdag (den 17 Maart), den vooravond van den eigenlijk gezegden Eersten Azijmaday te denken hebben.

En wat beteekent nu die liefde van -Testis ? Het kan te . dezer plaatse niets anders zijn, dan een levjijs zijner liefde; maar een bewijs, dat gelieel uitstekend, en door den Heiland juist daarom op dezen avond geschonken werd, in qua node tradebatur, „in den nacht telven des verraadsquot; omdat Hij wist, dat dit zijn laatste nacht wezen zou. Jesus derhalve 'Yóór het feest van Paschen, zijn einde kennende, en de zijnen altijd beminnende, — heeft nu aan zijne discipelen een bijzonder, een geheel uitmuntend blijk zijner liefde geschonken. Ziedaar de volle en ware kracht der aangehaalde woorden van den leerling der liefde! —

En welk was dan dat uitstekend geschenk, dat goddelijk liefdebewijs? — De voetwassching? Voorzeker, ook deze was een bewijs van Jesus' liefde. Maar wist dan de leerling niet meer, of kon hij vergeten hebben, dat Jesus, denzelfden avond, een oneindig veel grooter en liefelijker en goddelijker bewijs zijner liefde en goedheid gegeven had? En indien hij ons van liefde wilde spreken, indien hij ons hare grootheid en voortdurendheid, en ook gene nog meer dan deze, als in éenen trek, den trek eens meesters, wilde voor oogen hangen, moet hij dan niet noodzakelijk èn aan het grootste, èn aan het voortdurendste, èn aan het alles overtreffende geschenk van zijn goddelijken Minnaar gedacht hebben? —

Ons is het duidelijk: zoowel het doel als de ivoorden zeiven van 's Heereii lieveling laten hieromtrent geen twijfel over. Ja, ook de gansche zamenhang en het onderwerp van het eerstvolgend vers laten alleen tot hetzelfde besluiten. Terstond immers gaat de H. Joannes voort, met gewag te maken van een maaltijd die, zoo als bij vooronderstelt, aan een ieder bekend is. uJEn het avondmaal gedaan zijndequot;, zegt hij, leqon

193

Jesus de voeten te loassclien ? 1) Of welk is dit avondmaal, dat hier slechts even wordt aangeduid? Wanneer had het plaats; en wat was het voornaamste, dat het geschieden zag? Van waar ook komen wij hier eensklaps aan diens einde, zonder nog een enkel woord van zijn aanvang vernomen te hebben? Zie hier de verklaring en het antwoord op al deze vragen. In het eerste vers heeft de. H. Schrijver het begin en het hoofdfeit van dit avondmaal, duidelijk genoeg, maar met één trek. zoo als hij meermalen doet, aangeduid. In het tweede vers mag hij dus voortgaan met het verhaal van hetgeen eigenlijk na dien maaltijd heeft plaats gevonden. Het eerste was klaar en uitvoerig genoeg door de drie eerste evangelieschrijvers geboekt; het tweede hadden zij allen gezamentlijk overgeslagen. Joannes nu, de vierde Evangelist, die twintig en nog meer jaren na de drie eersten geschreven heeft, had zich vooral ééne hoofdtaak ten doel gesteld, namelijk: het aanvullen van het geschiedverhaal zijner voorgangers. En hoe doet hij dit, in 't algemeen genomen? Hoofdzakelijk zoo, dat hij inzonderheid en bijna uitsluitend (alleen de lijdensgeschiedenis des Heeren iiit-genomen), juist datgene pleegt te verhalen wat door zijne voorgangers verzwegen, eu juist datgeue overslaat, wat door de vorigen verhaald is. Hetzelfde heeft hij ook hier gedaan.— Het is waar, (wat door velen reeds is opgemerkt), dat ten tijde toen Joannes schreef, bet geheim der Eucharistie reeds genoeg bekend was 2), dat het zelfs in die dagen alom gevierd werd 3), en dat deze omstandigheid misschien aanleiding heeft kunnen geven om het meer omslagtig verhaal van hare instelling te dezer plaatse over te slaan; maar

1) Ygl. Beelen t. tl. pl. Sprak Joaimes van de voetwassching iu vers 1,) dan moest hij voortgaan: ica7it enz,

2) Rosenmüllcr. — 3) Kuinöl. —

194

dit kon tocli zeker geene voldoende reden voor Joannes zijn, om niet een enkel woord voor eene instelling over te hebben, welke hij zelf, in zijn quot;VT^le Hoofdstuk, doet verwachten en als het ware voorspelt. —

Wij blijven dus bij ons gevoelen, en we doen dit met meer reden, nu ook wij, even als Joannes en zoo als hij van ons vooronderstelt, de drie eerste Evangeliën gelezen hebben. Tijd, dag, uur en hoodfeit, — alles komt dan overeen. De dag is de claü' vóór Paschen (de XV^d'^:), of de XIV^de 's avonds; de ure, die des avondmaals; de. tijd, die van het spoedig heengaan van Jesus tot den Vader; en het hoofdfeit, dat groot bewijs van Jesus liefde, hetwelk door de andere Evangelisten verhaald, door Joannes slechts wordt aangeduid met eenvoudig te verwijzen op diezelfde liefde, die altijd groeit en klimt, tot op het einde, of liever tot het hoogste, tot het uiterste toe 1), dat maar ooit kan worden uitgedacht. Uitgedacht, zeg ik? — Ja, maar alleen door Hem, die de eeuwige Wijsheid is, en die dezen avond, geheel die wijsheid om zijne liefde ten beste gaf. Dank dus aan u, o goddelijke liefde! eere dus aan u, o eeuwige wijsheid! ^En dat ook ik mijn regterhand vergete, dat mijne tong aan mijn gehemelt kleve, zoo ik u ooit vergeetquot;, of uwer niet gedenk in dit Sacrament uwer eindelooze liefde!

Doch het is pligt, dat wij verder gaan, en nu ook gansch in 't bijzonder dat uitstekend blijk van liefde, door Jesus aan de zijnen geschonken, beschouwen. De zijnen, zeggen we, want ook dit heeft Joannes uitgedrukt. Het zijn dus diegenen, die in deze wereld, ofschoon niet van deze we-

1) Sommigen geven; iot het einde des levens toe, of = altijd, voortdurend, wat op hetzelfde neerkomt. And. vertalen; ten hoogste, ten uiterste. Zie Boelen, Patr. in Jo. h, 1. adeo ut nihil sit supra, quod longe verius est, quam usque ad ex-iium vitae. Lege Mazochü spic.tibl. inh.1. Agelli Prooem. iu Ps. p. 9.

195

relcl zijn; diegenen, die ook in deze wereld moeten achterblijven, nu Jesus zelf, door zijn lijden en dood, door zijne verrijzenis en hemelvaart, in zijne glorie zal binnengaan; zij, die Jesus genoemd heeft, of noemen zal uzijrt-e vrienden,quot; nzijne broeders,quot; uzijne kinderendiegenen dus, die volkomen de zijnen zijn, die hij dan ook onmogelijk als weezen kan achterlaten, maar met wie hij blijven moet, het koste wat het koste, tot aan de voleinding der eeuwen toe.

Zien we nu verder hoe de overige Evangelisten het door Joannes maar aangeduide, met klare en meer uitvoerige woorden, beschreven hebben:

Matth. XXVI. MzUic. XIV.

22. Terwijl zij nu 22. Terwijl zij nul 19. En aten nam Jesus het aten nam Jesus (het),brood genomen en brood,

en zegende

en brak het, |Hij het,

en gaf het aan zijne en gaf het hun, leerlingen, en sprak: en zeide :

Neemt Neemt:

en eet

dit is mijn ligchaam.

dit is mijn ligchaam. Dit is mijn ligchaam, (lat voor ii gegeven wordt: doet dit tot mijne gedachtenis. 23. En den kelk' 20. Desgelijks ook den kelk nadat de maaltijd ge

nomen was.

en gedankt hebbende hun dien, zeggende: gaf hij hun (dien), Drinkt allen daaruit. 1 en zij dronken allen daaruit.

dankte Hij; en gaf

190

28. Want dit is 24. En Hij zeide mijn bloed desNieii-,tot hen: jDeze is de kelk,

wen Testaments, dat Dit is mijn bloed liet Nieuwe ïesta-voor velen |des Nieuwen Testa- ment in mijn bloed,

zal vergoten worden ments, dat die

tot vergeving der voor velen ;voor u

zonden. 'zal vergoten worden.|zal vergoten worden.

Ziedaar dus liet hoogst en onbegrijpelijkst bewijs van Jesus liefde voor de zijnen! Eu hoeveel is in dit eene blijk niet opgesloten. Het is te gelijk èn offer èn Sacrament. Het hangt te zamen met al het verledene, en met de gansche toekomst. Het is de voltooijing van het aloude Pascha; eti het is het Nieuwe Pascha zelf, dat reeds heden, in verband met het bloedig offer van morgen, aan den Vader wordt opgeofferd. Het wordt ingesteld in den nacht zeiven des verraads en des lijdens. Het vereischt nog en brengt met zich mede eene bijzondere verheffing en wijding der leerlingen van Jesus tot priesters en offeraars des Allerhoogsten naar de orde van Melchisedech. Het bevat eindelijk, niet slechts eene gunst of een voorregt aan de Apostelen en aan ons geschonken, maar ook de Bron der genade zelve, het goddelijk Vleesch en afinbiddelijk Zoenbloed van ,/het Lam Gods dat wegneemt de zonden der wereld.quot; Dierbare Meester! wat zullen wij U wedergeven voor dit waarlijk goddelijk bewijs uwer eeuwige en eindelooze liefde?

Wij willen althans dit heerlijk tafereel wat meer van nabij beschouwen; dewijl ook daardoor ongetwijfeld onze wederliefde er dankbaarheid krachtig moeten worden opgewekt. quot;Verplaatsen we ons derhalve nogmaals, in den geest, naar het heilig Sion, betreden wij op nieuw die ruime en wèl bereide opperzaal, waarin Jesus met de zijnen het Paaschlam genuttigd heeft, en zien we aldaar, als met onze oogen, wat er nu verder zal plaats vinden.

197

Het moet wel ongeveer één of twee uren na den ondergangquot; der zon, en dus omstreeks 7 of 8 ure in den avond (naar onze tijdrekening), geworden zijn. De gansclie heilige stad is reeds in duisternis gehuld en het licht der plegtige feestlamp schijnt des te klaarder, als of zij zich verheugde de gelukkige getuige van de grootste geheimen te mogen zijn. Maar ach! Zoo herinnert zij tevens, dat de laatste levensdag van Jesus voorhij is, en het licht der aardsche zon, voor de Zon der geregtigheid en des levens, voor de laatste maal in zijn sterfelijk leven, is ondergegaan.

Het Pascha der oude Wet is intusschen geheel afgeloopen. Het is tevens, dezen avond, voor de laatste maal, naar be-hooren en op wettige wijze, gevierd. De tvpe immers moet verdwijnen, nu de persoon zelf aanwezig is; de schaduwo ophouden nu de Voorafgebeelde verschijnt. Er blijft dan ook van het oude Paaschlam niets meer over, dan de ongedeerde beenderen; en ook dezen wachten slechts het oogen-blik, dat zij zullen weggenomen en verbrand worden.

Geheel anders is het gesteld met de Azyma of ongedee-semde brooden, en met den laatsten heker Paaschwijn. Beiden versieren nog den feestelijken disch, beiden zullen plaats vinden in het Pascha des Nieuwen Verbonds, en aldaar getuigen zijn van een grooter wonder, dan zij tot nu toe aanschouwd hebben. Overigens is aan den feestdisch niets nieuws noch bijzonders meer op te merken; tenzij misschien het gelaat en de houding der leerlingen, die zich steeds nader en aandachtiger rondom hunnen goddelijken Leernar zamenslui-ten. Nog rusten zij immer op hunne plaats, leunende op den linkerarm, de voeten naar achteren op den grond, eu het bovenlijf op de rustbedden uitgestrekt; maar mij dunkt, wij kunnen ons gemakkelijk voorstellen, hoe zij allengs meei' acht geven op al de woorden van hun goddelijken Meester;

198

hoe onbewegelijk zij staren op liet liefelijk oog van dien beminnelijken Vader des huisgezins j hoe ernstige hoe droevig zelfs zij gestemd worden door sommige uitdrukkingen des Leeraars; hoe zij eindelijk door alles wat Jesns gezegd heeft over zijn lijden, over zijn heengeen tot den Vader, over den nog onbekenden verrader, beginnen bedroefd te worden, en eene sombere bekommernis op hunne harten voelen nedervallen, gelijk de nachtelijke duisternis over den Sion en Moria.

Is het waar, wat de Joodsehe overlevering ons mededeelt, en ook door sommigen als waarschijnlijk wordt aangenomen, 1) dat reeds in Christus tijden bij het vieren van het Oude Pascha, van het Paaschlain gesproken werd 2); „Dit is het ligchaam des Paaschlams;quot; en bij het uitdeelen der Azijma: ,/Dit is het brood des lijdens of der verdrakking dan moet ook Jesus deze woorden met bijzonderen nadruk hebben uitgesproken, en dan moeten ook de Apostelen, mede hierdoor, tot ernstiger en droeviger gedachten zijn opgewekt. Maar hoeveel zal ditzelfde dan ook hebben bijgedragen, tot een nog juister en gemakkelijker begrip van hetgeen nu volgen zal, tot het verstaan van de verhevene waarheid, die hun, volgens het verhaal der Evangelisten, met zoo weinige woorden door Jesus is blootgelegd.

Doch komen we ter zaak zelve, en trachten wij de hoofdfeiten op te sporen.

Eindelijk, „terwijl zij nog eten 3), doch op het einde

1) Zie Langen bl. 175. Sepp enz.

2^ Hit wordt door anderen ontkend, zie Perrone, de Euch, T. V', p. 17^!. en vooral Der Ka'loiik, Sept. -871

8) Mt. v 26 Mr v. 22. Ir zijn, die etende willen verklaren: a's ze gegeten hadlen, zoo als het Lij Alt. 14, «M zou voorkomen. Beter zon me a met anderen zeggen: etende bet eekent slechts: bij hot et^n, zoo veel als: bij gelegenheid van dit avondmaal, onder den maaltijd of daarna, zonder eigen'ijke tijdsbepaling.

199

van den maaltijd 1), dat wil zeggen, als de zoogenaamde eerste of Paaschmaaltijd, ten minste voor de hoofdzaak, 2) is afgeloopen, — rijst Jesus, en zeker met nog meer dan gewonen ernst en Majesteit, te midden der Twaalve op, om de instelling van het Nieuwe Pascha aan te vangen.

De dunne, ronde koeken der Azyma of ongehevelde broo-den staan nog vóór Hem. Als Heer des Pascha's laat Hij er dus zijn oog op vallen, en neemt ze tot zich. Dit brood, zoo moet Hij zekerlijk daarbij gedacht hebben, „is het brood des lijdens •quot; maar het staat nu veranderd te worden in het brood des levens; dit brood is het brood der verdrukking en der verdrukten; maar het zal nu het manna der uitverkorenen, de spijs der Engelen, het levend brood des hemels worden. Zalig zij, die het gelooven! Nog zaliger, die het wèl zullen ontvangen!

En thans begint onze goddelijke Heiland den zegen (dat is het dank- of lofgebed) over het brood, dat Hij genomen heeft, uit te spreken. „Hij nam, zeggen de Evangelisten, irood of het hrood, en zegende, of dankte ?gt;).quot;

Dit opnemen en zegenen des broods was geheel en al volgens de gewoonte der Joden. Het was zulks voornamelijk bij het Paaschmaal. Hij, die den zegen uitsprak, moest beginnen met het brood met de handen op te nemen. Hij moest het op die wijze, als 't ware, aan de aanwezigen too-nen, opdat de zegen een dieperen indruk maken zou, als ze

1) Dit volgt uit den IT. Luc vs. 20, waar van den l-elk gezond wnnlt dat liij na dm maaltijd is uitgereikt. En daar nu de uitreiking des keiks met die des ligehaams onzes Heeren wol onmiddellijk zal vi rlionden zijn, zoo moeten wij ook de Consecratie des broods als op het einde des niaa'.-tiids voorgevailen beschomven. Zie beneden.

2) Jlen behoeft om Luc. vs 20 toeh niet aan ie nemen, dat men nu daarna volstrekt niets meer eten mogt. Dit zou immers uitdrukkelijk in strijd zijn met .lo. 13, —

3) Vergel. Mt. Sir en Luc. t. a. pp. —

200

zagen, hoe dit brood gezegend werd 1). Daarna geschiedde dan gewoonlijk het eerst de zegening, en vervolgens de breking des broods. Aldus zien wij Jesus ook elders te werk gaan. Het brood der verdrukking, zegt men, maakte hierop eene uitzondering, en juist wijl het een brood des lijdens en der kwelling was, moest het eerst gebroken, en slechts na de breking gezegend worden. Doch Jesus begint heden, ook voor dit brood, met den zegen, en toont reeds daardoor een gezegenden ommekeer.

Hij heft dan de oogen ten hemel, en het brood too-nende ook aan ^U, o God, en Almagtige Vaderquot; 2)! aanTJ, die in de hemelen woont, spreekt Hij het lof- en dankgebed over deze spijze uit, — eene spijze, die nu voor het geheim der geheimen, tevens een wonder der wonderen, moet worden gewijd en geheiligd. O hoe aangenaam. Eeuwige God! moet ü dan ook deze dankzegging uws Eenigen te dezer gelegenheid geweest zijn ! Zijn zegen immers is dankzegging, en zijne dankzegging zegen ; een zegen, waardoor dit aardsche brood als 't ware bereid wordt, om in het allerheiligst en hoogheerlijk ligchaam van uwen welbeminden Zoon, Jesus Christus, veranderd te worden. Hoe heilig zijn ook de plegtige handelingen, die tot dit heiligste der heiligen geleiden ! En hoe duidelijk moeten de Apostelen hebben ingezien, dat nu een Nieuw Pascha in de plaats van het Oude kwam, en dat het Lam, en de FeestdiscA, en het Offer der bevrijding, door een Nieuw Lam, een nieuw gastmaal, en een nieuw verzoeningsoffer, voor eeuwig vervangen werden!

Daarom volgt aanstonds op de lof- en dankbede het breken des broods. Even a,ls bij het nuttigen des Paaschlams,

1) lanjea quot;bi. 17i. — 2) Uit den Canon der 11. Misse. —

201

zoo verrigt ook thans de goddelijke Huisvader deze gewijde handeling zelf; en het brood, dat Hij gezegend heeft, wederom nederleggend op de tafel breekt Hij het met de vin. geren aan stukken. Misschien zijn er twaalf, zoo veel, als er gasten aan tafel zijn; in elk geval zooveel, dat Hij ze aanstonds onder zijne leerlingen kan verdeekn.

Doch neen! De heiliging en wijding is geschied; maar een drievoudig magtwoord moet nog voorafgaan. Het eerste is het woord der Wijsheid, een uitdrukkelijk gebod, opdat toch niemand deze offerspijze des Nieuwen Verbonds onge-noten zou laten voorbijgaan; hetgeen te meer mogt noodig wezen na het nuttigen des Pascha's, waarna anders, in dezen nacht, niet meer gegeten plagt te worden. Het tweede is het woord der Almagt, een woord des Scheppers, dat tevens uitwerkt, wat het uitdrukt, en alzoo voor altoos het krachtig woord des Nieuwen offers zijn zal. Het derde is het woord der liefde, waardoor eenerzijds de leerlingen van Jesus tot Priesters van dit heilig Offer worden gewijd, van den anderen kant allen, die na hen komen zullen, aan dezen heiligen fcestdisch deel kunnen nemen. Zoo werkt de God der Almagt en der Liefde zonder zijne eeuwige Wijsheid nooit.

„Neemt! eet!quot; — zoo spreekt dus de goddelijke offeraar naar Melchisedechs wijze: „Neemt! eet! want- dit is mijn ligchaam, dat voor u gegeven wordt. Doet dit tot mijne gedachtenis 1) Zoo sprak God eenmaal, bij de eerste schepping, als door zijn eigen en eeuwig Woord: „Baar zij licht!quot; en daar was licht!quot; en het toenmalige offer was : „ Gij zult den Beer 7iweii God liefhebben, uit geheel um hart, uit geheel uwe ziel, uit

1 Luc. vs. 19, hefgeen door Jit. en Mr. hier niet wordt bijgevoegil. Ook bijna al de oude Liturgiën hebben de langere formula. Zie Binferrmquot; Denkwiird. B. IV Th 2 p. 182, enz. Langen bl. 171.

13.

soa

al moe JcracJden!quot; Zoo spreekt Hij thans: „Bit is mijn ligchaam,quot; en dat ligchaain is daar, en liet is tevens liet Offer, en bet middelpunt en het licht in deze Nieuwe Schepping, gelijk de Zon met haar licht nog immer het middelpunt en het licht van zijne eerste Schepping blijft.

Niets is dan ook duidelijker dan deze woorden van Jesus. Gelijk Hij, naar het schijnt, reeds gezegd bad: „dit is het ligchaam des Paaschlams,quot; om bet wezenlijk en natuurlijk daar voor Hem liggend Paaschlam aan te duiden, zoo zegt Hij nu: dit is MIJN ligchaam, om het wezenlijk en nu werkelijk onder de broodsgedaante aanwezig Pascha der Nieuwe wet te beteekenen. Dit, (zoo zegt Hij immers), wat ik nu op mijne handen draag, en u thans ter nuttiging overgeef, dit is, — geen beeld, geene type, geene gelijkenis, of wat dan ook anders, dat mij zeiven slechts voorstelt, — het is mijn eigen, wezentlijk, waarachtig, zelfstandig ligchaam, dat voor u wordt gegeven.

Ja, dat voor tr wordt gegeven! — Ziedaar tevens beide èn de reden, waarom zij van dit ligchaam hunnen eten, en de wijze, waarop zij liet van Jesus ontvangen.

Dat ligchaam toch is niet bloot een gewoon ligchaam; het is mede een ligchaam dat ten offer gegeven wordt. Het is zelfs, op zich zelf genomen en uit kracht der woorden, niet slechts van Jesus ziel, het is ook van zijn bloed gescheiden. En dat bloed, dat is offer-bloed; dat is „uitgegotenquot;, geplengd, — en dus outer-bloed, waardoor ook het ligchaam zelf een offer-ligchaam wordt. Niet aan u, zegt Hij dan ook, maar voor u wordt het gegeven, dat is: als offer; en tevens tot een nieuw bewijs, dat hier van geen tee-ken, van geen beeld van Jesus ligchaam spraak kan zijn, daar immers geen beeld, geen symbool, maar alleen het waarachtig ligchaam des Yerlossers zelf ten offer kan geschonken worden. En wanneer dan? —Morgen? Op het kruis?—Voorzeker;

203

daar eerst zal Hij op eene bloedige wijze ditzelfde ligcliaam ten offer geven; daar zal zijn heilig en goddelijk bloed, ons zoen- en rantsoenbloed, vloeijen; maar desondanks zal Hij tot morgen niet wachten met de instelling des Offers van het Nieuwe Verbond, tot morgen niet wachten met de vervulling der aloude prophetiën.

Melchisedech, _nde koning der geregtigheidquot; „de koning des vredesquot; 1), was de type van Jesus. Brood en wijn had hij tea offer gebragt 2), geheel anders dan de Aaronietische priesters deden. En uGod had gezworen, zegt David 3), en nooit zal het Hem heromcen: Gij, mijn Heer en Koning! (wat alleen Jesus is) 4) _;/ Gij zijtpriester in eeimigheid, naar MelchisedecTis wijze.quot; Dit offer moest dus heden niet meer worden uitgesteld. Offermaal en offering moeten zamen gaan. En op het kruis kan Jesus wel vleesch en bloed offeren, maar niet meer offeren onder de gedaanten van brood en wijn. Thans wordt dan ook dit ligchaam gegeven 5); thans wordt het zelfs, immers onder de gewijde gedaanten, gebroken 6); gelijk ook thans, en niet op het kruis, de kelk zelf, dat is het Moed, dat in dezen kelk bevat is, vjordt vergoten, en als offerbloed geplengd.

Het waar en waarachtig offer der Nieuwe Wet begint dus te worden ingesteld. Het is onbloedig, ja; maar het is juist daarom te ligter eeuwigdurend. Het is eeuwigdurend, en vordert daarom, dat ook de dienaren, die den Offeraar vervangen moeten, hunne roeping en wijding erlangen. Ook dit wordt niet vergeten. Doet dit tot mijne gedachtenis, zegt Jesus, en geeft dus zijn gebod. Maar dit gebod geeft dan ook tevens de wijding en de raagt; en de priesters des Nieuwen Yerbonds,

1) Van Salem, Hebr. Vil, 1. volg. 2) Gen. 14, 18, 3) Ps. 109. 4) Mt. 22, 44. 5) Vgl. 't Gricksch. 6) 1 Cor. XI. Grieksche tekst.

204

de offeraars in de plaats van Jesus, zijn liiermede geroepen, gewijd, en aangesteld.

Wat nu overigens de Apostelen, bij het ontvangen van Ja-sus ligcliaam, gedacht hebben, wie zal het verklaren ? — Zij wisten dat Jesus gezegd had: //Mijn vleesch is waarlijk spijs, en mijn bloed is waarlijk drank.quot; En wederom: „Die mijn vleesch eet, en mijn bloed drinkt, die blijft in mij en ik in hem.quot; En nogmaals: „Tenzij gij het vleesch van den Zoon des menschen eet, en zijn bloed drinkt, zult gij het leven in u hebben. (Maar) die mijn vleesch eet en mijn bloed drinkt, heeft het eeuwige leven, en ik zal hem opwekken ten jongsten dage.quot; Dit alles hadden zij gehoord, meermalen gehoord en zeker te meer overwogen, naarmate het minder natuurlijk scheen.

Zouden zij het thans geheel hebben vergeten? Het is waar; niet weinigen hadden Jesus, toen Hij die woorden uitsprak, verlaten; velen hadden het luidop uitgeroepen, en helaas! hoe velen roepen het nog heden : „dat ivoord is hard; wie kan het aan/tooren?quot; Maar hadden ook toenmaals de leerlingen door Petrus mond hun geloof niet verkondigd? „Heer, zeidehij, tot wien zouden wij gaan, indien wij U verlaten ? Gij hebt de ivoorden des eeuwigen levens. Gij zijt de Christus, de Zoon van den levenden God!quot;

En zoo was hét. Het levend Brood, dat uit den hemel is nedergedaald, heeft de magt, om zich zeiven tot spijze hunner zielen te geven. Het Woord, dat voor ons is vleesch geworden, heeft de liefde, om het te willen. En de Zone Gods en des menschen, die de woorden des eeuwigen levens bezit, had nooit kunnen beloven, wat hij niet getrouw en waarachtiglijk zou volbrengen. Dit wisten de Apostelen. Zij mogen dan de wijze niet begrepen hebben; zij geloofden de zaak. Zij mogen ook het gansche plan van Jesus, den

205

gansclien zamenliang tusschen het Pascha van gisteren, het Pascha van heden, en het Pascha van morgen, nog niet hebben ingezien; morgen reeds zullen zij er meer van begrijpen, na drie drie dagen nog meer, en nog meer, _nals zij (tot grooter ergernis der niet geloovigen) den Zoon des men-schen zullen hebben zien opvaren (naar die plaats) ivaar Hij te 'voren was.quot; ]) —

Bevindt zich ook Judas onder het getal dezer laatsten ? Het is mogelijk. Maar dit is zeker; indien hij het ligchaam en bloed onzes Heeren gegeten en gedronken heeft, dan heeft hij ook nu reeds zijn goddelijken Meester aan den Satau overgeleverd; dan heeft hij tevens voor zich zelven, „zijn eigen oordeel gegeten en gedronkenquot;. Er is overigens te dien aanzien eene omstandigheid, die ons wel opmerkelijk mag voorkomen. Het is: eene bijzondere en anders bijna bevreemdende aanmerking, door den lieveling van Jesus gemaakt.

Immers; bij dezelfde gelegenheid, waarbij onze goddelijke Zaligmaker de instelling van het allerheiligst Sacrament beloofde, toen er velen van Jesus leerlingen geërgerd werden over het onbegrijpelijke, dat er in die belofte lag opgesloten, toen ook de Heiland zelf te kennen gaf, dat er waren die in Hem niet geloofden; bij dezelfde gelegenheid, zegt de H. Joannes, en met nadruk: hoe „Jesus ivist van den beginne, wie ongeloovigen waren, en ivie het loas, die Hem verraden zouquot;! 2) Schijnt hij aldus twee zaken, Judas' ongeloof en Judas' verraad niet in verband ie brengen? — De betuiging van Petrus, in aller naam gesproken, en Jesus' antwoord doen zekerlijk dien schijn toenemen. _u Wij hebhen geloofd en erkend, zegt hij, dat gij de Christus, de Zone Gods zijtquot;.

1) Jo. VI, 63. 2) Jo. 6, 65. —

206

Maar Jesus antwoordt hun allen: „Heb ik niet u twaalve uitgekozen? En toch; is één tiit it een duivel! — En hij sprak, zegt wederom Joannes, van Judas Iscarioth; ivant deze was het, die Hem zou overleveren; ofschoon hij één uit de twaalve wasquot;. ■—• Hoe dit zij, voor een waar geloof van den verrader pleit zeker deze opmerking niet. —

Doch wenden wij thans liever onze oogen van zulk een ondankbaren leerling af, en vestigen wij ze wederom op den goddelijken Meester zeiven. Het groote geheim toch is nog niet voltrokken, en het eeuwigdurend offer der Nieuwe Wet moet nog tot zijne gansche volkomenheid worden voortgezet. Thans zijn wij echter ongetwijfeld aan het einde, zelfs na het einde van het eerste Pascha gekomen. De H. Lucas 1) zegt het uitdrukkelijk. En het was ook billijk, dat het Pascha des Nieuwen A^Terbonds niet volkomen werd ingesteld, vóór dat het schaduwbeeld der Oude Wet geheel was verdwenen. —

„Na den maaltijdquot; neemt dus Jesus ook den kelk, en handelt gelijker wijze als Hij zulks bij het nemen des broods gedaan heeft. Er is slechts op te merken, dat deze kelk, naar allen schijn, gevuld was met rooden wijn, die bovendien met water gemengd was.

Een en ander moest plaats hebben volgens de gewoonte der Joden. 2) En hetzij nu, dat deze kelk de derde, de

1) Luc. XXII, 20.

2] Zie Maimonides. De Pasch. c. 7. en bij Ligthf. De miuist. fempl. c. 13. n 3 — Van den vijfden beker wordt niet uitdrukkelijk vermeld dal ook deze met water moest gemengd zijn. AYjj mogen er toch toe besluiten, uit hetgeen toen gewoonlijk fait bans bij den Paasch-maaltijd, want men deed zulks niet immer) gesehiedde. Was de vijfde beker uitgezonderd, dan zou daarin zelf een bewijs liggen, dat de Heiland niet dezen beker voor den Eucharistischen kelk heelt gebezigd. Wij kennen de gewoonte der Kerk, om bij het H. Misoffer den wijn met een weiuig water te meno-eu. De oude Liturgiën hebben dan ook soms uitdrukkelijk, zooals die van den h Basilias; Similiter et calicem. sumens, miscens, etc. Eu Kutychius De Paseh. et S. Euc^! ar. zegt, dat het geschiedde;

de overlevering des lleercn Zie Langen p. 193. —

207

kelk der zegening, of de vierde en dus de laatste des eigenlijken Paaschmaals, of zelfs de vijfde, (als buitengewoon althans vergunde) Paasclikelk geweest zij, dit blijft zeker, dat de goddelijke Heiland eerst wederom zegende of danlde 1) eer Hij dien kelk aan zijne leerlingen uitreikte. —

En hoe zou Hij ook die dankzegging hebben nagelaten? Hoe vele gunsten en zegeningen had de Vader, die in de hemelen is, over zijne inenschelijko natuur niet uitgestort ! Hoevele weldaden werden nog onophoudelijk aan het geheele menscluloin verleend! Hoe onbegrijpelijk is de gunst der gunsten, die thans op het punt staat aan den mensch geschonken te worden! — He woorden van dit hooge-pries-lijk dankgebed zijn ons wel niet medegedeeld; maar er is eene vroegere dankzegging des Heeren, waaraan wij ten minste mogen denken. „ Vader, en lieer van hemel en aardequot;, zoo had Hij toen uitgeroepen, — „Uc loof en ik prijs v, dat gij deze dingen vet borgen hebt voor de wijzen en voorzigtigen dezer aarde, en dat gij ze geopenbaard hebt aan de kleinen 2) aan de vromen en ootinoedigen van harte! — Zoo ergens, dan paste dit ook hier. Yan hier ook moet verre zijn alle trotschheid en zelfzucht! En hier ook is het gekiend, dat de aan zich zelveu overgelaten bloot natuurlijke mensch niets begrijpt, van hetgeen des geestes is! „Ik i/ank u, fader /— Na aldus de oogen nog eenmaal ten hemel opgeheven, 3) ,/den kelk in zijne heilige en eerbiedwaardige handen genomen' , en den Vader, die in de hemelen is, bedankt te hebben, reikt Jesus denzelfden kelk onder al zijne leerlingen rond. Doch ook hierbij heeft Hij nog één t) AU. Mr. 11. cc. 2) Alt l , 25. —

;i) Tan den derden Pascliabeker, den he/:er der zegeninq, leert di? Jood-sche traditie: dat de huisvader dien, voor den zegen, ophief er zijne oogen op vestigde, en dan den zegen daarover uitsprak, '/.ie hoven; en Bah. Eerach fol. 54, 1. —

208

woord te spreken. „Drinkt, zegt Hij, drinkt hieruit allen \ Allen, — opdat veel ligt niemand den kelk, (dien Jesus toch niet gelijk liet brood aan een ieder uitdeelen, maar slechts aan den naast Hem zittende uitreiken kon), zonder daarvan gedronken te hebben, zou laten voorbijgaan. Allen, opdat allen zonder uitzondering a3n het Pascha der Nieuwe wet zouden deel hebben. — Heeft Jesus dit gebod hier bij gevoegd, omdat Hij den vijfden Pa-schakelk ter inwijding en instelling des Nieuwen Verbonds heiligde? omdat het drinken uit dien vijfden kelk, volgens de gewoonte der Joden, niet verpligtend was? omdat Jesus zelf, als van die vrijheid gebruik makende, uit -den Eucharistischen kelk niet heeft gedronken 1) daar Hij ook reeds gezegd had: Van nu af zal ik met u van de vrucht des wijnstoJcs niet meer drinken ' ? 2) Het is mogelijk. Zeker blijft het, dat die uitnoodiging niet zonder reden heeft plaats gehad. De H. Evangelist Marcus bewijst hetzelfde, als hij er met nadruk bijvoegt: „Ln ze dronlcen daaruit allen '. En de H. Evangelist Lucas heeft geboekt, dat Jesus ook reeds vroeger, als 't ware nog duidelijker had gesproken van een anderen beker: neemt en verdeelt dien onder u\ 3) — hetgeen zeker niet hetzelfde en zelfs

r. Zoo Lanyen, Schegg. Evang. p. 358, die er bijvoegt: De meaiing dat Christus zelf de Eucharistie zou genuttigd hebben „stünde in unverkeu-barem widerspruch mit der Idee der communionquot;. Zie nogthans Suarez: Qu. 83 Art. I, Sect. 2 (p 056) probabilior et communior senlentia est, Christum seipsum communicasse. Vergelijk over den h. Hieron. Ad Hedibiam. qu. II, Suarez. qu. 81. Art. I, p. 5G8.

2; ïie hierover Langen bl. 196 en volgg. —

3) Luc. v. 17. Volgens Langen zou Lucas ook hier spreken van den Eucharistischen kelk; hetgeen ons echter niet waarschijnlijk voorkomt. — De verklaring veler oukatholieken dat hier de noodzakelijkheid der h. Communie onder de twee. gedaanten zou zijn aangeduid, heeft niet den minsten grond Zie b. v. Beelen, en over A Lapide's opvatting. Langen bl. 18(i. — Sommigen (Mald. Perr ) meenen dat dit: drinkt allen, hetzelfde zou zijn als : verdeelt dien onder u, opdat het niet noodig zij over een tweeden kelk een zegen uit te spreken. —

209

niet zoo krachtig is als dit nieuw bevel: drinkt Meruit allen; maar toch bewijst, dat de leerlingengezamentlijk aan een en denzelfden kelk deel hebben, en ook uit den eersten, maar vooral uit dezen tweeden beker drinken moesten. —

De reden wordt er dan ook aanstonds door Jesus bijgevoegd. n Want, zegt Hij ,dit is de kelk mijns lloeds, det hloeds des Nieuwen Testaments, dat voor (u en voor) velen vergoten wordt tot vergeving der zonden;' 1) — „doet dit, zoo dikwijls gij (dien) drinken zult, ter mijner gedachtenis 2).quot;

Ziedaar dus de reden waarom de leerlingen, en zij allen zonder uitzondering, van dien kelk drinken moeten. Maar ziedaar dan ook een bewijs te meer, dat bier het Sacrament en Offer, het feestmaal en diens offerspijze, het Nieuw Ver-boiid en diens bedienaren, alles, in één woord, wat op het hemelsch Pascha betrekking heeft, in, en bij, en door het waar en waarachtig bloed van Jesus wordt gewijd, ingesteld, en voltrokken. Of zouden de Apostelen hier een beeld, een symbool (of hoe men het noeme) van Jesus vleesch hebben moeten eten, en van Jesus bloed hebben moeten drinken, nu Jesus zelf nog in hun midden aanwezig is? Dat zou een denken, een herinneren zijn aan figuren, in het bijzijn der zaak zelve. Waar doet men dit? —•

Er is overigens wel moeijelijk iets duidelijkers in de gan-sche heilige Schrift te vinden, dan juist deze woorden van

1» Volgens Ml. Mr. Luc. en 1 Cor. U, 25 zou dezfi wel de formuul kunnen zijn. Men lette er echter op, hoe de tvangelisten den zin nog verduidelijken: „Dit is mijn bloedquot;: „Deze is de kelk, het Nieuwe Testament in mijn bloed, die (d. i. de kelk, die) voor u vergoten wordt, (Luc.) vgl- Langen» Maldonatus meent, dut Christus zal gezegd hebben: qui pro vohis ejfunditur, en dat Mt. en Mr. slechts den zin, niet de woorden wedergeven: qui pro multis, daar ook Jesus den \ errader ongetwijfeld heeft uitgesloten, quoad fructum et effect am.

2) Vgl. 1 Cor. XI. 35-

310

Jesus 1.) Eq liefc mogt ook niet anders. Hij, die hier optreedt, spreekt niet sleclits als Leeraar, als Hoogepriester, als de Zone Gods en des menschen; Hij spreekt bovendien, en juist te dezer plaatse, als wetgever, als gebieder, als in-steller van liet Nieuw en eeuwig Verbond. En wist Hij dan niet meer, die Alwijze en Algoede, hoe „hardquot; het voor sommigen reeds geweest was, hoe „hardquot; het voor zoo velen nog wezen zou, juist dit woord, dat Hij nu stond uit te spreken, aan te hoor en ? Of zou Hij zelf nu de aanleiding willen geven, mogen geven, dat er op nieuw duizenden en milli-oenen van Hem zouden heengaan? Neen! voorzeker! dit kon, dit mogt Jesus niet! Eu had Hij dus met dit bloed, niet zijn eigen, waarachtig, natuurlijk bloed willen bedoelen, nooit in der eeuwigheid had Hij aldus mogen spreken!

„Dit is mijn bloed, zegt Hij, Hij die eens zijn bloed als drank beloofde; dit is, — niet een beeld, niet een symbool , — maar mijn eigen bloed, het bloed dat in dezen kelk is bevat, het offerbloed, dat voor u wordt vergoten, het bloed des Nieuwen Testaments, dat wil zeggen: het zeyel en de leJcrachtiging daarvan; dat eigen bloed, waardoor het Nieuwe Testament, dat van nu af de plaats des Ouden reeds inneemt, tot stand komt, en bevestigd wordt. Gelijk dus Mozes gesproken had van een waaraehtig bloed der kalveren en bokken: „dit is het bloed des verbonds, — van het Oude namelijk, — dat Jehova met u heeft gesloten 2) ■quot; zoo spreekt ook Jesus thans van het zijne: „Dit is mijn Hoed des Niemoen Testaments, dat voor u ivordt vergoten.quot; Immers, ook niet door een symbool of teeken, slechts door een waar en wezentlijk bloed wordt een verbond bekrachtigd 3), Zoo waar en waarachtig derhalve als het Oude

1) Vg). Maldon. in j\[t. p. ,189. 2) Ex. 24, S. 3) Vgl. Hclr. 0, 20, Perrone VI. p. Kill,

211

bloed bloed was, (ofsclioon dan dit bloed uit zicli zelf zonder kracht, en sleclits van kracht was door Christus), zoo waar en waarachtig is ook dit Nieuwe bloed bloed; maar een bloed, — niet als dat van Abrahams ram, die geslagt werd op den hier tegen Sion over liggenden Moria; niet als dat der kalveren en bokken, dat van daar nedervloeide in den Cedron; maar een bloed „als van het vlekkelooze Lam,quot; dat de zonden der wereld wegneemt; een bloed, dat in zich zelf de kracht heeft, de hel te sluiten, den hemel te openen, en den mensch, door de verzoening, nog hooger op te voeren tot den God der glorie, dan hij vroeger, voor den val, door lie genade geweest was. Het is, in één woord, het bloed van Christus Jesus; het bloed van den Zone Gods en des menschen; het bloed van den Schenker, den Heer, en den Engel des Yerbonds zeiven. En is dat bloed tot nu toe door duizenden van otters afgebeeld; thans is het zelf aanwezig. En werkte het, in het verleden, als door terug- of liever vooruitwerkende kracht, in alle die schaduwen en figuren; van nu af werkt het als meer onmiddellijk en volkomen, in en door zich zelf. En duldde dit bloed, om aldus te spreken, tot op dezen dag, het zegel des eersten Yerbonds naast zich, van nu aan bewerkt het zelf, en met uitsluiting des Ouden, een „Nieuw,quot; een „hete?-,quot; en een _ueeuwig Verhoudquot; — welks beeld slechts en welks voorafschaduwing het eerste was. „Deze is dus de kelk, het niedwe testament, — in mijn hloed.quot;

En ziedaar, waarom er ook aanstonds wordt bijgevoegd: „wat voor u 1), en voor velen 3) wordt vergoten.quot; Voor u, zegt Hij, — voor de Apostelen, tot wie onmiddellijk de belofte gerigt wordt. Maar niet alleen voor de leerlingen, ook voor velen wordt dit bloed uitgegoten, geplengd. En 1) Luc. v. -20. 2) Mt. 3Ir.

213

die velen — zijn allen. Allen immers^ volgens de spreekwijze der Schrift, zijn ongetwijfeld velen. En voor allen is Christus gestorven; allen wil God ter zaligheid gebragt; tot allen strekt de kracht des offers zich uit. En dat offer zelf^ het zal voortbestaan, en herhaald worden tot aan het einde der eeuwen toe, en voor allen geschieden tot vergeving der zonden. Of ziet gij misschien nog iets anders? Denkt gij veelligt, bij het woord velen, aan de ondankbaarheid van diegenen, die vrijwillig, en dus roekeloos, al de vruchten diens offers ziillen versmaden 1) ? O, dan moet ook dit woord, bij de instelling des offers zelve, weer een nieuwe schicht van droefheid in het beminnelijk Hart van Jems geweest zijn; foor u en — slechts — voor velen, zou Hij dan gezegd hebben, niet voor allen, — zal dit offer vruchtbaar zijn. Voor u en slechts voor velen, niet voor allen, zal dit bloed ter redding vloeijen. Voor velen toch, om hun eigen schuld, wordt het vruchteloos gestort. Voor ii in elk geval, behalve voor Judas, wordt het vergoten.

En wanneer ? — Zoo als wij gehoord hebben: op dit eigen oogenblik. Morgen eerst, hét is waar, zal het bloedig offer worden opgedragen; maar tosh ook heden wordt hetzelfde offer, op eene onbloedige wijze, geofferd. Eens slechts zal Jesus sterven; eens maar zal Hij zijn bloed vergieten; éénmaal dit offer brengen op de kruinen van Golgotha; en dit ééne offer is voldoende, meer dan voldoende, nom in eeuwigheid te volmaken, diegenen, die geheiligd worden.quot; 2J Maar wat genoeg was voor Gods regtvaardigheid en magt, is niet genoeg voor Gods goedheid en liefde ; en wat God had kunnen laten te beloven, zoo Hij zulks eerst gewild had, kon Hij niet weigeren te vervullen, na het eerst beloofd te hebben. Het één en eenig offer moet dus beide, vooraf reeds gebragt en voort-

1) Zie Cl. beelcn. 2, Hebr, 10, 14.

213

gezehvorden. Het offer blijft één, maar de offering wordt vermenigvuldigd. Het geofferde en de offeraar zijn dezelfde, Christus Jesus; maar de wijze van offeren verscliüt. —En zoo moest liet zijn. —

In liet eerste aller boeken 1) stond geschreven : Melchi-sedech was priester des Allerhoogst en, en offerde den Heere brood en wijn. Diensvolgens had Gol gezworen en beloofd aan den Messias, Davids Heer en Davids Zoon: „Gij zijt priester in eeuwigheid; naar Melchisedechs ^sijze.quot; 2) Door den laatsten der propheten 3) was er aan toe gevoegd : „ Van den opgang der zon tot aan den ondergang is mijn Naam onder de volleen groot; en op alle plaatsen wordt geofferd, en aan mijn Naam een zuiver offer opgedragenHierom voegt de Messias er bij: Doet dit tot mijne gedachtenis.quot; Zoo werd dan ook te gelijk cn het feestmaal èn het offer des Kieuwen Yerbonds aangeduid. Een offer, dat in der waarheid een zoenoffer, maar dan ook een gedenk- of herinneringsoffer wezen zal, even als het oude Pascha dit was. Een offer, dat zal worden opgedragen in alle landen, onder alle volken, van het Oosten tot het Westen, en tot aan liet einde der eeuwen toe. Een offer, dat ons deelachtig zal maken aan de oneindige verdiensten van dat bloedige offer, hetwelk morgen op Golgotha zal voltrokken worden. Een offer eindelijk, dat, ook op zich zelve, een wezentlijk en waarachtig offer is, maar dat ander bloedig offer des kruises op eene wel onbloedige, maar toch ware en nadrukkelijke wijze, op alleplaat-sen en in alle eeuwen zal voortzetten en vertegenwoordigen.—

Ziedaar tevens het Geheim des geloofs, mi/sterium fidei! 4) (waarop mede de Kerk van Jesus ons dagelijks opmerkzaam maakt, in het heilig offer der Mis) in al zijne volheid uit-

1) Tien. 14. 2) Ps. 109. Vgl.Hebr. VII en V. 3) Malacliias I, 11.

4) In den Canon der II. Jlis.

214-

gedrukt. Geheim des geloofs, ons Pascha dal Christus is!quot; Geheim des geloofs, dat juist deze kelk, niet morgen, maar heden reeds, wordt vergoten tot vergeving der zonden. Geheim des geloofs, dat het Nieuw en eeuwig verbond nu wordt geopend, door den feestdisch des Heeren, gelijk het oude door liet oude Paschamaal geopend was. Geheim des geloofs, dat liet bloed des goddelijken Lams hier een waar en waarachtig offerbloed, tot vergeving en verzoening wezen zal, gelijk het bloed des lams in Egypte, en diens voortdurend vloeijen in Jerusalem, een waar en waarachtig bloed, tot sparing en verzoening geweest is. Geheim des geloofs eindelijk, dat ook dit Pascha der Nieuwe Wet, beide, een gedenkoffer en een herinnering smaal blijven zal, verkondigende den dood des Heeren, tot dat Hij wederkomt,quot; even als het Pascha der oude wet, terugziende op de verlossing uit Egypte, heenwijzend naar de eerste komst des Heeren, een gedenken herinnerings- offer en-maaltijd geweest was. TV ie is er die dit geheim kan doorgronden ? Wie, die het naar eisch .zal verklaren? Laat ons liever zwijgen, en met eerbied gelooven, en met de innigste dankbaarheid en wederliefde aanbidden!

Ditzelfde hebben ongetwijfeld ook de leerlingen gedaan. Allen nemen den geheimzinnigen beker aan; allen drinken-, allen (de trouwelooze verrader veelligt alleen niet) hebben ook geloofd, en aanbeden. —

Zoo heeft hen waarlijk de beminnelijkste aller Meesters, tot het uiterste hemind. Zijn afscheidsmaal is tevens de instelling van het Nieuw Testament geworden. Het Nieuw Testament wordt bezegeld met zijn eigen goddelijk bloed. Dat bloed wordt tegelijk een offer en offerspijs voor ons. En zoo is werkelijk de schaduw verdwenen, de waarheid aanwezig, en van nu af het middel gegeven tot de naauwst mogelijke vereeniging tusschen God en den mensch. —

Hlfde IpoorrisTUK,

Het ter raad van Judas voor de tweede maal voorspeld.

Luc. XXII, 31—33.

Het offer der Kiemve Wet en liet gelieim der geheimen is ingesteld. De Apostelen nemen allen den gezegenden beker uit Jesns handen aan; en zij drinken daaruit allen^ zoo als Jesus hun ook uitdrukkelijk geboden had. Jesus, zou men zeggen, moet dus juichen, en van nu af alle droefheid uit zijn hart verbannen. Maar acb! hoezeer zouden wij ons bedriegen in die meening, nu integendeel een nieuwe schicht van droefheid weer op eens zijn goddelijk hart doorboort. De H. Lucas laat het gevoelen 1) en, naar ons inzien, duidelijk lezen in de eigen woorden van onzen goddelijken Meester:

21. Doch zie! (zoo vervolgt Jesus zijne rede, zoodra al de Apostelen zijn H. blofed genuttigd hebben): doch zie! de hand mijns verraders, is met mij aan de tafel.

23. En de Zoon des menschen gaat wel heen, volgens hetgeen is vastgesteld; maar wee dien mensch, door wien Hij zal geleverd worden!

23. En zij nu (vervolgt Lucas, van de Twaalve spre-

]) De uitdrukking van Lucas XXII, vs. 21 is zoo beteekenisvol, cn sluit zich door verumtamen zoo bepaald aan het voorgaande aan, dat er geen twijfel kan zijn, of Lucas brengt deze vcorsiielling des verraads in verband met de voorafgaande instelling van het H. Sacrament. Zoo Arnoldi in Mt. XXVI. 25.

216

Tcencl), zij begonnen onder elkander te vragen: wie van hen het toch zijn mogt, die dit zou doen 1)?quot;

Dat de H. Lucas het verhaal dezer woorden en dezer handeling van Jesus te regter tijd en plaats heeft inge-lascht, is ons althans waarschijnlijk. Hij moge al slechts in 't kort, en als met brokstukken 2), deze geschiedenis mededeelen; hij schijnt het toch immer, meer dan Matthens en Marcus, en volgens zijne belofte, met orde te doen. Komt het misschien aan iemand al te bevreemdend voor, dat juist bij de openbaarmaking des vemuids, Marcus en Mattheus van de eersie, Lucas van de tweede, Joannes van de derde rede des Heilands zouden gesproken hebben 3); dan zou ten minste veeleer het verhaal der twee eerste Evangelisten bij dat van Lucas na de instelling, dan dat van Lucas bij het verhaal der anderen en dus vóór de instelling des H. Avondmaals geplaatst moeten worden. Aan zulk eene verplaatsing staat dan ook minder in den weg, en de Lezer, die haar de voorkeur geeft, behoeft slechts het vroeger verhaalde (in het IX Hoofdstuk) hier in te lasschen 4).

Doch is het dan zoo gansch waarschijnlijk, dat de Verlosser slechts éénmaal van het verraad gesproken heeft ? wij gelooven het niet. Wat Jcannes mededeelt moet zekerder na, dan voor den maaltijd, geschied zijn. En indien Jesus tweemaal over het verraad het woord voeren kon, indien het Hem zoo bitter moet gegriefd hebben, zijn verrader ook nu nog aan zijn afschcidsdisch te zien aanzitten; indien het ons zeiven nog zoo goed doet, die herhaalde pogingen,

1) Lnc. 22, 2!—23. 2) Aldus Langen LI. 1G8 volgj,, die hieruit het tegendeel opmaakt.

3) Aldus Pairizi, dien wij hier volgen. Cl. Beelen in Luc. 3?, 21.

4; And. plaatsen het gansche voorval vóór de Instelling des Allerh. Sacraments. Sommigen vereenigen al de 4 Evangelisten. Doch, over Joannes XIII zie beneden, Hoofdst. XIV.

317

tot Judas' bekeering te zien aanwenden; — waarom zou het ons dan zoo onaannemelijk, laat staan onmogelijk moeten voorkomen, dat Jesus zelfs driemaal op het verraad zou zijn teruggekomen ?

Ons komt integendeel juist dit het waarschijnlijkst voor. De woorden bij Lucas, zoowel als de zaken, die hij mededeelt, komen ook niet zóó zeer met die der twee eerste Evangelisten overeen, dat er niet tevens een wezenlijk verschil in te vinden is. Vroeger had Jesus zich beroepen op het woord der li. Schrift. Hier zegt Hij slechts in 't algemeen, dat het verraad van Judas reeds voor eeuwen door den hemelschen Vader voorzien, en alzoo door de raadsbesluiten Gods bepaald, vastgesteld en toegelaten was. Vroeger hebben de leerlingen zich ommiddellijk tot Jesus gewend. Hem vragende: hen ik het? Thans schijnen zij slechts onder elkander te spreken, en malkaar af te vragen: Wie zou het toch zijn? 1) — Hoe het zij, in elk geval vinden wij in deze woorden een nieuw bewijs voor de smart van Jesus zoowel als voor de verwondering der Apostelen. Immers, welk eene tegenstelling! en op welk oogenblik! Drinkt allen, zegt Jesus, dit is mijn bloed, — het Nieuwe Testament, — voor u vergoten! Maar helaas! één uwer zal mij verraden ! Ik geef mij zeiven geheel aan n, geheel voor u; en toch, één uit u is een duivel. T)e Apostelen hebben dit dan ook volkomen begrepen. Wie zou het zijn? denken ze, vragen ze, zoeken ze; wie zou het kunnen zijn, die onder ons, en in het aanschijn des Meesters, zulk een ondankbare, schijnheilige, verrader zou wezen? Het schijnt hun niet mogelijk. En dit kan ons niet verwonderen. Drift, zwakheid en kleinmoedigheid kunnen nog eenigzins verschoond worden; maar ondankbaar-1) Zie Patr. adnot. 157. Seraphim, Prompt. Eccl. Parerg. V.

14

218

heid, vemoad en huichelarij, zij zijn onvergefelijk in ieder opzigt; zij zijn dus ook voor eeuwig gebrandmerkt in het karakter van Judas. Zijn er ook thans nog, die Jesus verraden; zij alleen kunnen een Judas verontschuldigen. —

Te regt heeft men hier nog opgemerkt 1), hoe de Zoon Gods en des menschen zijn eigen lot tegen dat van Judas overstelt. Yoor het oog des vleesches schijnt Judas' lot het beste; maar niet voor het oog der ziel. Christus wordt verkocht; Judas verkoopt. Christus gaat ter dood; Judas ontvangt zijn loon. Christus wordt weldra door allen, zelfs door zijne leerlingen verlaten; Judas verwerft in schijn de gunst der grooten dezer wereld. Maar bij God is het anders gesteld. Christus gaat heen, gelijk de Vader wil en Hij zelf heeft verkozen; Judas wordt voortgezweept door Satan en zijne driften. Christus zal sterven, ter verlossing en zaligmaking der menschen; Judas holt voort naar zijn eeuwig verderf. Christus wacht dan ook, in een woord, /fde JSTaam boven alle namen en het Eijk en de glorie; Judas de wanhoop, de strop en de hel. Ach! mogten allen, die tot nu toe op Judas geleken, zich nog bij tijds herinneren dat verschrikkelijk, maar toch goddelijk Wee!

i) Vgl. Jlaldor. in Mt. 26. p. 531.

ipWAALFDE c^OOrDSXUK,

De V oetwassching.

(Jj. XIII, 2—11.)

De laatste maaltijd van Jesus met zijne leerlingen gehouden, is nu afgeloopen. De verrader is aangeduid, ten minste met algemeene trekken; het oude Pascha is door het Nieuwe vervangen; de Apostelen zijn tot priesters en bedienaren des Nieuwen verbonds gewijd. Er schijnt dus niets meer te doen over voor Jesus.

En toch is er nog éene plegtigheid, die Hij niet mag achterwege laten. De leerlingen zijn allen tot eene hooge en heilige waardigheid verheven. Allen zullen zij vorsten zijn in Jesus' rijk! Allen zullen zij moeten offeren, geleiden, gebieden, terwijl wederom één hunner nog hooger dan de anderen zal staan en allen moet weiden. Misschien hebben zij dus nog eene wezenlijke behoefte aan eene groote, ge-wigtige les.- Zeker is het, dat hunne opvolgers die hebben, en dat ook zij zeiven op verre na nog niet alles bezitten, wat tot het waardig uitoefenen hunner heilige bediening gevorderd wordt.

Het eerste is, ongetwijfeld, eene ware ootmoedigheid, ook in hen zoo als altijd, op de waarheid gegrond. Het tweede is, even zeker, de reinheid der ziel, niet minder noodig, dan die grondslag des ootmoeds. Die reinheid kan echter niet.

220

dan door Christus, komen; die ootmoed slechts met en om God beoefend worden. Beide, reinheid en ootmoed, maken lien Gods vrienden. Zijn ze dit, dan ontvlammen zij van ijver; en die ijver is de naastenliefde zelve, het tweede, en naast het eerste, het eenige gebod, — de reden van Jesns komst op aarde, zijn eenige wensch, en zijn hoogste doel. Liefde heeft Hij altijd gepredikt; liefde heeft Hij immer bevolen; liefde, niets dan liefde, heeft Hij altijd en overal in al zijne woorden en daden en -wonderen getoond. En Hij is nog niet ten einde. Weldra zal ook dezelfde les worden opgenomen in de laatste beschikkingen van zijn uitersten wil. Zij zal als de hoofdzaak wezen in zijn Vaderlijk testament. Zij zal Hem volgen, neen voorgaan, naar het Proetorium en Golgotha; daar worden geschreven, met goddelijke letteren, op de vier hoeken des kruises, en eindelijk worden bezegeld met de laatste druppelen van zijn goddelijk bloed. Tot de liefde wordt dus alles terug ge-bragt; om haar en dcor haar worden alle deugden beoefend. Wij mogen verwachten dat de goddelijke Leeraar ten einde toe zal voortgaan, gelijk Hij begonnen is, met te doen en te leeren.quot; Dit volgt ook inderdaad.

Zien wij, hoe de leerling der liefde dit toonbeeld heeft

voorgesteld.

JOAN. XIII.

2. En als het avondmaal gedaan was, (toen de duivel reeds aan Judas Iskarioth, Simons zoon, in het hart had ingegeven, dat hij Hem verraden zou;)

3. Wetende, dat Hem de Vader alles heeft in handen gegeven, en dat Hij van God is uitgegaan, en tot God (weder) gaat:

4. Staat Hij op van het avondmaal, en legt zijne kleede-

321

ren af; en een linnen doek nemende, omgordt Hij zich (daarmede.)

5. Daarna giet Hij water inliet bekken, en begint Hij de voeten der leerlingen te wasscben, en af te droogen met den linnen doek, waarmede Hij omgord was.

6. Hij komt dan tot Simon Petrus. En Petrus zegt tot Hem: Heer, wasclit gij mij de voeten!

7. Jesus antwoordde en zeide tot liem: Wat ik doe, weet gij thans nog niet; gij zult het echter daarna weten.

8. Petrus zegt tot Hem: Gij zult mij in eeuwigheid de voeten niet wasschen. Jesus antwoordde hem: Zoo ik u niet wasch, zult gij geen deel hebben met mij. —

9. Simon Petrus spreekt tot Hem: Heer, niet alleen mijne voeten maar ook de handen en het hoofd.

10. Jesus zegt tot hem: Die gewasschen is heeft niet van noode, dan dat hij de voeten wassche; maar is geheel rein. Ook gijlieden zijt rein, maar niet allen. —

11. Want Hij wist wie Hem verraden zou: daarom zeide Hij : Gij zijt niet allen rein....

Ziedaar het verheven voorbeeld van liefde en zelfvernederina-

O

onzes gezegenden Verlossers, door den leerling, dien Jesus lief had, als naar het leven geteekend. Het voorbeeld is zekerlijk op zich zelf onze aandacht waardig; maar hoeveel wint het, als wij zoo spreken mogen, door den persoon, die het ons voorhoudt, en om de wijze, waarop het wordt voorgesteld.

Joannes is altijd en overal de leerling der liefde. Al wat zijne teergeliefde Meester gedaan en gesproken heeft, staat hem onophoudelijk, als tegenwoordig, voor de oogen. Hebben de drie vorige Evangelisten de zaak aangestipt, dan weet hij er juist datgene bij te voegen, wat er nog scheen te ontbreken; hebben zij gezwegen, hebben zij vooral zulk

223

een feit, als liet hier verhaalde, niet medegedeeld; dan inzonderheid ontgloeit zijn hart, dan weet hij ons de geheele toedragt der zaak met de eenvoudigste maar treffendste kleuren te schetsen. Zoo doet hij hier; en men heeft slechts toe te zien, om aanstonds den vurigen minnaar te herkennen, en tevens den goddelijken Heiland, door hem aangetoond, als 't ware te zien en te hooren.

Yooraf moeten wij echter nog een woord zeggen over den tijd zeiven, waarop de voetwassching heeft plaats gehad. Velen toch 1), en misschien de meesten, wijzen haar eene plaats aan, vóór de instelling van het Pascha der Nieuwe Wet. Een of ander plaatst haar, als 't ware te gelijk, dat wil zeggen, tusschen de Consecratie van het Brood in het ligchaam, en die des Wijns in het bloed van Christus 2). Anderen eindelijk plaatsen haar aan het einde en dus zoo wel na den maaltijd, als na de instelling van het H. Sacrament 3). Deze laat sten willen wij volgen, om gewigtige en, naar ons

inzien, doorslaande redenen.

Er is, vooreerst, geen wezenlijke reden, om aan te nemen, dat de voetwassching tevens een symbool van zedelijke reinheid, en dus door Jesus verrigt zou zijn, om de leerlingen, als 't ware, voor te bereiden tot het nuttigen van zijn goddelijk vleesch en bloed. Jesus zelf geeft eene duidelijke en gansch andere verklaring zijner handeling 4). Is dit waar, dan valt reeds daardoor alleen de eerste en voornaamste bewijsgrond van diegenen, die een ander gevoelen verdedigen 5).

Het is vervolgens zeer zeker, dat de goddelijke quot;V erlosser wèl op het einde des maaltijds 6), maar toch, „terwijl zij

_{n z} Linmaii; Vgl. JIaldonat. in Jo. 13, num. 15. 2) B v. Sepp. Ve-¹ Eipnel 3) B. v. Patritius. Beclen, cf. Calmet. 4) Jo. 13,13 volgg. fc) Zie Ik v. A Lap. in Jo. 13, 3. Zoo nog Langen bi. 159. 6)Luc. 23. 20. Zie boven Hoofds. X.

223

nog atenquot; 1), en dus, nog aan tafel zittende en den maaltijd sluitende, het Pascha der Nieuwe Wet heeft ingesteld. Maar wat leert nu Joannes, die ook zelf reeds, naar allen schijn, van dit liefdegeheim gesproken heeft 2)? Dat Jesus, „na den maaltijdquot; 3), de voeten zijner leerlingen heeft gewas-schen. Dat Hij opstond van het avondmaalquot; 4), om dit liefdeblijk te geven. Er zijn er, wij weten het, die hier twee 5) maaltijden onderscheiden; maar het zijn niet de Evangelisten. Er zijn anderen, die wel niet vóór, maar dan toch onder den maaltijd de voetwassching laten plaats vinden. Dit is mogelijk, in zoover wij denken mogen, dat de maaltijd steeds voortduurde tot aan den lofzang of het dankgebed; maar het is niet waarschijnlijk, in dien zin, dat het eigenlijke „avondmaalquot; en hetgeen door Jesus daaraan werd toegevoegd, nog niet zou „gedaan zijnquot; [coend facta).

Het is waar, dat de voetwassching, waar zij plaats vond, wel meestal vóór den maaltijd, of liever, bij de aankomst of intrede in het huis des gastheers 6), moet geschied zijn. Het is echter volstrekt niet bewezen, dat deze gewoonte algemeen was. Bij het Paaschmaal der Joden is dan ook nergens van eene voetwassching spraak; en het is zeker buiten twijfel, dat de plegtigheid, door Jesus verrigt, geheel hmtengewoon was. Wij voor ons zouden dus ook

1) Mt. 20, 2G. Mr. 14, 22 ib. Hoofdst. X. 2) Jo. 13, 1. Zie boven Hoofdst. X. 3) Jo. 13, 2. Genomenoti niet Glnomenoa (waaraan toch Tis-schendorf de voorkeur geeft), d. i. coend, facta, (verselijk v. 4. suryit a coena) d. i. het avondmaal gedaan zijnde Jol. Beelen, Patr. ) And. vertalen: beim raahle, wahrend des Mahles (Langen). Eippcl verwijst naar plaatsen als Mt. 26, 20, vespere facto, Mr 15, S'A facta hora sext a Luc. 4, 42. Mr. 6, 2, Mt. 27, 1, om te bewijzen, dat coena facta niet zeggen wil: na, doch. gedurende den maaltijd. Gïnomai beteekent echter plaats vinden, en dus in het Part. Aor. als de maaltijd plaats gevonden had. And coena parata (Eosenm., v. d. Palm), wat het zeker niet beteekent. Vgl. Kuinöl.

4) Jo. 13, 4. 5) Of drie: Vgl. A Lapide in Jo. 13, 4. Seraphim, IJ c.

6) Vgl. Gen. 18, 4. Luc.

324

liever de zaak omkeeren, en zeggen: dat liet juist uit den aard der zaken meer waarschijnlijk is, dat de voetwassching na, dan dat zij voor de instelling des H. Sacraments lieeft plaats gehad. Toen eerst waren de Apostelen tot den hoogst mogelijken rang in Jesus' Godsrijk verheven. Toen ook begonnen zij op bijzondere wijze over hunnen rang en hunne voor-regten te strijden 1). Eene reden te meer voor den godde-lijken Leeraar, om, na het hoogste blijk zijner goedheid en liefde, ook nog het sterkste bewijs zijner zelf vernedering te geven.

Nog meer. Volgens het vrij algemeen gevoelen der Kerkvaders en Leeraars is ook Judas bij de instelling des II. Avonclmaals tegenwoordig geweest 2); en er zijn ook goede redenen om dit aan te nemen 3). Maar is dan de verrader eerst later uitgegaan, (zoo als Joannes ons mededeelt in het

1) Luc. 22, 24 Zie beneden Hoofdst. Xllf..

3) Zie b. v. Suarez. P. III, q. 73. a. 5. disp. 41. Sect. 3. A Lap. in Mt. 26, 20. Eslhis ad. Jo. 13, i6. Sommigen beweren nogtlians liet tegendeel; docb zonder eenige reden aan te jjeven. Volgens denH.Hila-rins, zou dan Judas niet eens bij het eten des Paaschlams tegenwoordig zijn geweest. Langen, die liet tegendeel beweert (bl. 16G) citeert daarvoor Tatian. Diatess. c. 15, Ammonius, Harm, tvang. c. 155, Jacob, v. Nisibis, Sermo de Pasch. XIV. $ 4. Constitut. Apost. V 10, Hilar, in Mt. can. 30. Theophilact, in Mt. c. 20, waar luj toch niet zegt: velen (manc/ien maar eenigen. Onder de latere Schrijvers worden aangehaald : Zacharias Chrysopolitanus, Kupertus, Petrus Comestor, Innocentins IV (ut videtur, alt Maldon). Turrianus, Salmerbn, Barradius, Lamy. Zie b. v. Langen Schegg. Mure, bl. 410 (tegen Schuster, bl. 343). Maldona-tus citeert voor ons gevoelen: Cypr., Chrysost., Hieron., Auctor ad Mare. (Hieronymo tribuitur). Theodoretus, Leo A Lapide voegt er bij : Ainbros. Eabanus. Beda, Thomas, .volgens Suarez , Euthymius, Bernard. Maldona-tus voegt er nog bij, dat Judas, door den maaltijd vóór den tijd te verlaten zich zeiven zou verraden hebben. Wat Schegg zegt van Luc.^ 23 21: Verwmtamen ecce. etc. -Die verbindung ist treffend, aber nicht urspriinglich, sondern von Lucas frei gewahlt,quot; komt ons volstrekt niet aannemelijk voor.

3) Vgl. b. v. Mt 20, 20 en 26, en Mr. 14, 18 en 23. Door niet te zeggen: dat Judas de zaal verlaten heeft, geven zij veeleer te kennen: dat nij vooreerst nog gebleven is, en nog behoort, tot die allen, die drinken. (Zie A Lap. waartegen Langen bl. 107)

225

33ste vers van het XIII^tle Hoofdstuk), dan is liet niet mogelijk vóór dit tijdstip, de instelling der Eucharistie gevoegelijk te plaatsen. Men plaatst ze dan ook later, na het Sist'! of 33^ste vers van dit Hoofdstuk 1). Maar vooreerst is deze tusscliensclmiving gansch willekeurig. Vervolgens zou het in dat geval altoos onverklaarbaar blijven, hoe Joannes geen enkelen trek, geen woord zou hebben overgehad, om ons, hier of elders, de instelling van het grootst en verhevenst geheim onzer H. godsdienst te doen vermoeden. Wij blijven dus hij ons gevoelen, en houden het voor 't meest waarschijnlijk, dat in de eerste plaats de maaltijd des Pascha's, daarna en aan diens einde de instelling der Eucharistie, vervolgens de voetwassching der leerlingen, eindelijk, de verwijdering van den trouweloozen Judas heeft plaats gehad.—

Dit laatste, wij weten het, wordt door velen verworpen. Sommigen hebben zelfs beweerd, dat het tegengesteld gevoelen door de meeste, en bijna door al de nieuwere Schriftverklaarders omhelsd wordt. Doch „de uitdrukking van Lucas 2) is van zóóveel beteekenis en sluit zich 3) zóó bepaald aan het onmiddellijk voorafgaande aan, dat er over zijne opvatting geen twijfel zijn kanquot;. Mattheus en Marcus laten hetzelfde vermoeden. Joannes schijnt het volkomen te bevestigen 4)-

1) Zie Mayer in Freib. Kirchenlex. Art. Judas. Vgl. over deze vraag Seraphim 1. c. Parerg. V. De Communione Judae. Schuster bl. 343. Patr.

2) Ablus Aruoldi, in Mt. 20, 25. — Zie ook Calmet, Jansen, in Harm. Evang. c. 1:52 en ('atrit Comm. in Jo. XIII. —■

3) .Door't wosrd verumtainen. Dat juist dit woord zou aanduiden, dat er geen zamenhang met het voorgaande voorhanden is [Lanyen bl. 169), zien wij volstrekt niet in; dat Lucas zao fragmentarisch zou verhalen (Schegg etc.) evenmin.

4) Langen bl. 108 brengt nog bij; „dat de akt van instelling des hoog-sten geheims niet mogt ontwijd worden door de deelname des verradersquot;.

226

Hoe het zij, in elk geval, maar in liet onze veelligt meer dan in elk ander, bevroeden wij aanstonds èn liet hoog verhevene, èn het dieptreffende, dat in deze heilige daad van Jesus, op zulk een oogenblik, aan zulke personen, en in zulke omstandigheden, gelegen is. De H. Joannes heeft het ook duidelijk doen uitkomen. —

Jesus weet, dat zijne ure gekomen is: het is de ure zijns lijdens, maar ook die zijner glorie. Hij weet, dat Hij zal henengaan tot den Vader. Hij weet, dat Hij nu het grootst en teederst bewijs zijner liefde heeft gegeven, in het vieren van het plegtigst en indrukwekkendst en allerheiligst avondmaal, dat ooit gehouden is. Hij weet, dat Judas, de zoon van Simon, ofschoon hij zich nog immer in het midden der getrouwe leerlingen bevindt, 1) reeds geheel en al in do magt des duivels is. //Hij weet eindelijk, dat de Vader Hem alles in handen heeft gegevenquot;, dat Hem, volgens de aloude prophetiën, de hemel, de aarde, en al wat daarin is, onderworpen zijn; dat Hij de eenige, eeuwige, oneindige Zoon des Oneindigen Vaders is, en dus. God van God, „uit God is uitgegaanquot;, om ook als mensch onder ons men-schen te verkeeren, maar nu weldra, door zijn lijden en glorievolle hemelvaart, weer terug te keeren tot God 2)quot;. Dit alles is Hem bekend. //-Hij weet hetquot;. En toch; gelijk Hij zich reeds eenmaal vernederde, //vernietigdequot;, door het aannemen der gestalte van eeueu slaaf, en gelijk Hij zich morgen op nieuw zal vernederen, „vernietigenquot;, door de gehoorzaamheid tot den dood, en tot den dood des kruises 3), zoo zal Hij zich ook thans nog vernederen, en beneden de

Deze liewijsgrond schijnt ons niet sterker dan die van den H. Thomas voor het tegendeel, door Langen verworpen. Zie nogthans Scbegg in Luc. 22, 24, waar hij hetzelfde beweert, en Vgl. Muré. 1. c. Vgl. ookMald. iu Mt. ÜG, 18. p. 078- — 1) Jo. 13, 1—3. —

2) Jo. 13, 3. — 3) Phil. 11, 5—11. —

227

zijnen stellen, eer Hij henengaat, door het wassclien en af-droogen van de voeten zijner leerlingen. — Ziedaar, op welke wijze de H. leerling der liefde de liooge waarde dezer handeling heeft gevoeld; ziedaar hoe hij die heerlijk, en krachtig heeft doen uitkomen en als 't ware voor ons heeft geschilderd. En met regt heeft hij dit gedaan.

Het wasschen der voeten was een werk der slaven of geringste dienstknechten 1); Jesns zelf zal het weldra doeu uitkomen 2). Aan zulke dienaren maakt Hij zich derhalve volkomen gelijk. Het bovenkleed legt Hij af. Want dat kleed, een lang en breedplooijend oppergewaad, werd door de slaven niet gedragen, en kon ook, natuurlijk, bij het werken slechts hinderlijk zijn. Hij omgordt zich bovendien met een linnen doek, zoo als ook de slaven zich omgordden 3), en giet water in het waschbekken, om terstond met de voetwassching te kunnen aanvangen. Met den doek waarmede Hij omgord is, zal Hij vervolgens de voeten der leerlingen afdroogen 4).

Gewis; wij mogen het herhalen: het is volstrekt niet bevreemdend, dat de leerling der liefde, door het zien van zulk een schouwspel zoo diep getroffen werd. —

Doch Joannes was de eenige niet, die dezen indruk ontwaarde. Ook Petrus gevoelde dien tot in het diepste der ziel; en ook hij niet minder dan Joannes heeft het ons doen gevoelen.

Naar allen schijn komt Jesus het eerst tot Petrus. Wel zijn er, die dit niet aannemen 5), maar den meesten is het toch hoogst waarschijnlijk. Bit geldt zelfs voor zulken, die er anders regt mee verlegen zijn, dat in dit geval aan

1) Vgl. Kon. 25, 41. — 3) Jo. 13, 12 volgg. — 3) Luc. 17,8. Vgl. 12, 35.'37. —

4) Jo. 13, 4. 5. — 5) Zie Beelen in Jo. 13, 0, Origenes, Chrijs. The-oph. . meenen, dat Christus met Judas zou begonnen zijn. Augustinus, Beda en de Latijnsche VV. denken aan Petrus (Vgl. Mald. t. pl.)

Petrus, zoo als immer, ook hier weer, de eerste en voornaamste plaats, naast Jesus, gegeven is. Die gewoonte zelve van Jesus pleit dan ook waarlijk voor dit gevoelen. De natuurlijke zamenliang van liet Evangelisch geschiedverhaal laat hetzelfde vermoeden. Hij was omgord - zegt Joannes en Hij komt dan tot Petrus. Zouden overigens ook de andere Apostelen, zoo zij de eerste geweest waren, op geenerlei wijze getoond hebben, dat hun de handeling van Jesus bevreemdde? lu elk geval wordt ons de hardnekkige tegenstand van Petrus des te minder begrijpelijk, hoe meer men aanneemt dat sommigen reeds vóór hem zich de voeten door Jesus hadden laten wasschen. Het is eindelijk bekend, hoe Petrus, ^de eerste' 1), steeds de eerste en voornaamste plaats onder Jesus leerlingen innam. Hij dus, van wien wij elders lezen, _ndat hij voor Jesus en voor zichquot; de schattting betaalde, zal ook dezen avond, bij het schoonste der oude en het heiligste der nieuwe feestmalen, wel het digst naast den Vader des Huisgezins gezeten hebben. En hij, die aller aanvoerder 2) wezen moest, zal waarschijnlijk de groote les 3), die hij het meest behoefde, vóór alle andereu, van Jesus ontvangen hebben. Dit wordt nog meer waarschijnlijk, zoo wij aannemen, dat de eerste en voornaamste plaats, aan Jesus linkerzijde, door Petrus werd ingenomen, eene omstandigheid, die wij voor zeker mogen aannemen. Joannes immers lag -in Jesus schoot 4), dat wil zeggen, aan zijne voeten, of regterzijde; welke plaats overigens de derde was, onder vele. Vóór dien leerling, dien Jesus lief had, zal wel niemand behalve Petrus hebben aangezeten 5).-Zat dus Petrus de tweede, en onmiddellijk naast Jesus;

1) Mt. X, 2. 2) Luc 22, 20. Zie beneden H. XIII 3) Beneden Jo. 13, 13 Tolgg. 4) Jo. 13, 2ï. 5) Vgl. nog dat gedurig wederkeerende; Petrus, Joannes en Jacobus.

229

waarom nou dan ook de Leeraar niet. met den digst bij Hem aanliggenden leerling, waarom, (Hij die alles wist) niet met den tegensprekenden Petrus, begonnen zijn? —• Nadat derhalve Joannes iu het algemeen gezegd lieeft, dat Jesus begon zich gereed te maken om de voeten te wasschen^ verhaalt hij in het bijzonder, op welke wijze Hij dit ver-rigtte 1); — en Hij kwam dan tot Petrus.

Wat hiervan zij, al de leerlingen moeten zich reeds verwonderd hebben, om de eerste toebereidselen door Jesus gemaakt. Maar nu komt de Heer tot Petrus. En mij dunkt, wij zien Hem nederknielen en zich gereed maken om Petrus de voeten te wasschen, gelijk de slaaf zijnen Heer. Dit is te veel. Simon, de vurige Galileër, die niet slechts zich zeiven kent, zoo als hij reeds eenmaal getoond heeft: „Ga van mij Heer! ik ben een zondig menscliquot;, maar die ook Jesus kent, tot wien hij heeft uitgeroepen: „Gij zijt de Christus, de Zone Godsquot; ! Simon staat over die diepe vernedering zijns Meesters verstomd. Hij kan, hij mag ze niet toelaten, meent hij, althans niet voor zich. En dit eerst en krachtigst gevoelen, dat hem dan ook brandt in het hart, het moet er uit. Want wie ooit zijn gevoelen mogt inhouden, Petrus niet. Doch waar zal hij woorden vinden om zijne gevoelens uit te drukken? Om het even. Hij stamelt liever maar een halven zin, die toch altoos door de liefde verstaan wordt„ Gij Heer! wascht Gij mij de voeten!quot; — En inderdaad: God aan de voeten zijns schepsels, de Heer als slaaf zich voordoende, de Oneindige nedergeknield vóór een zondaar, en zulks om hem de nederigste dienst te bewijzen, — het was wel te veel voor een hart als dat van Petrus, te veel, om niet vervoerd

U Zoo JIaldon. met den H. August, die aldus dit ergo ook in vs. 6. verklaren. Vgl. Jansen. Comm., Langen, etc.

230

te worden door een heiligen ijver, niet te beven van ontzag, niet te weigeren, mogen wij er bijvoegen, zijne voeten uit te strekken, zoo lang er althans geen meer uitdrukkelijk gebod gegeven werd. Tot nu toe heeft dan ook de edele Visscherszoon nog niet misdaan. Minzaam en liefelijk luidt derhalve het antwoord van Jesus. Meer nog; Hij belooft zelfs reden te zullen geven voor zijne handelwijze, indien Petrus slechts een weinig geduld heeft. _n Thans, zegt Hij, thans weet, en begrijpt gij nog niet, wat ik doequot;, en met welk doelen hooger oogmerk ik handel. Wacht slechts; en laat mij eerst handelen. „Daarna zal ik u alles verklaren, en gij zult het wetenquot;. Waarmede Hij tevens zeggen wilde: Gehoorzaam dus nu. Petrus ! —

Voor dit woord had dan ook Petrus moeten bukken. Een voortdurend verzet en een nieuw wederwoord zijn niet meer gansch prijzenswaardig. Hoe gaarne anders en hoe veel schelden wij den ootmoedige niet kwijt. De ijver van Petrus is blind, het is waar; maar staart hij ook niet in den gloed der oneindige Zon ? „lieer, roept hij, neen, nooit, nooit, — in der eeuwigheid zult gij mij de voeten niet was-schen!quot; Gij, mijn God! — en ik? —

Petrus! wij herkennen u, en wij zouden u ook nu nog bijna prijzen. Maar de Liefde moet hier zegepralen over de liefde, en ook de grootste ootmoed moet hier voor de vernietiging des verootmoedigden onderdoen. Luister dus : —■ „Indien ik u niet wasch, zegt Jesus, zult gij geen deel met mij hehben.quot; Vreesselijke bedreiging ! Door verzet en ongehoorzaamheid in doodzonde te vallen, niet meer in ver-eeniging, niet meer in gemeenschap, niet meer in vriendschap 1) met Jesus te zijn, wie kan het verdragen ? Petrus

1) Vgl 2 Kon. 20, 1; 3 Kon. 12, 16. —

231

voorzeker niet. Wel had hij gezegd: _v Ga van mij. Heere \quot; maar hij wilde, ongetwijfeld, noch uit het rijk van Jesus, noch uit den naasten kring zijner vrienden, noch uit zijne liefde, met al wat daaruit voortvloeide, verstooten zijn. Verschrikt springt hij dus op. En nu, altijd dezelfde, en eensklaps, als 't ware van het eene uiterste tot het andere overgaande, biedt hij niet slechts de voeten, maar ook de handen, ook het hoofd, het geheele ligchaam, zoo noodig, ter wassching aan, en Hij roept uit: ,/Heere! zoo dit waar is; als het moet zijn, en Gij het volstrekt wilt, o! wasch dan niet alleen mijne voeten; maar wasch dan ooh mijne handen en mijn hoof clquot;. Ja, ,/iiiet slechts een deel en wel het lagere gedeelte, maar ook de edelste en hoogere deelen onderwerp ik U 1.quot;) Doe wat gij wilt. Mijne betrekking tot TJ te verliezen, TJ ongehoorzaam te zijn, dat wilde ik nooit.quot;

Uit dezelfde woorden zien wij nog duidelijker, hoe de vurige Petrus niet uit ongehoorzaamheid, maar veeleer uit onberaden ijver en om zijn grooten eerbied voor ziju Heer en Meester, wederstand geboden heeft. Jesus toont zich dan ook volkomen te vreden; en Hij antwoordt liefelijk, slechts den altijd overdrijvenden Petrus tot het juiste midden terugbrengend; uDie getvasschen is heeft niet van noode dan zich de voeten te wasschen, maar is geheel rein. En ook gijlieden zijt rein, maar niet allen.

Want Hij wist (gaat Joannes voort) wie het was, die Hem zou overleveren; daarom zeide Hij, niet allen zijt gij rein.quot;

Uit deze laatste woorden moeten wij opmaken, dat de goddelijke Verlosser, volgens gewoonte, tot eene andere meer verhevene beteekenis der woorden overgaat. De vraag is slechts, waar, en bij welk woord, hier die overgang plaats vindt.

En inderdaad; wij hebben straks reeds de vraag kunnen stel-

II H. Aug Tr. cG. —

leu, hoe het toch mogelijk is, dat Petrus geen deel met Jesus hebben zou, indien hij zich de ?oeten door Jesus niet wasschen liet? 1) Eenige Kerkvaders 2) en Schriftuitleggers 3) antwoorden eenvoudiglijk: dat dit geschied zou zijn, wegens de ongehoorzaamheid van Petrus. Dit is mogelijk; en ook het eerstvolgend antwoord van Jesus zou dan nog in den eigenlijken zin moeten genomen worden. Anderen evenwel, en misschien de meesten 4), denken aanstonds aan de toespeling op eene verhevener beteekenis. Jesus was immers gewoon van het natuurlijke op het bovennatuurlijke, van den gewonen zin tot een buitengewonen, van het eigenlijke tot het overdragtelijke over te gaan. En het wasschen is voorzeker een beeld van zedelijke reiniging. Hetzij dan nu dit wasschen hier den doop, 5) hetzij het de boetvaardigheid, 6) hetzij het slechts in het algemeen, of het bloed van Christus, 7) of het reinigen van dagelijksche fouten 8) zou hebben afgebeeld, in allen gevalle zou het figuurlijk genomen, en van eene hoogere reiniging verklaard moeten warden.

Het is wel niet zeker, dat die opvatting daardoor bevestigd wordt, dat Jesus nu niet meer bloot van de voeten, maar in 't algemeen spreekt: „Zoo ik TJ niet wassche, zult gij geen deel met mij hebhen 9,quot;) maar het wordt toch verduidelijkt, door hetgeen er op volgt; ,/Die reeds geicasschen is, heeft niet meer noodig, dan dat hij de voeten wassche, maar is geheel rein daar toch van een voorafgaand natuurlijk wasschen of baden der Apostelen niets bekend is, en deze woorden een algemeene en liefst overdragtelijke beteekenis schijnen te vorderen.

Dat ten minste dit laatste woord van onzen goddelijken

I) Vers. 8. — 2) H. Basilius, Cyrill. Alex, zie Mald. 3) B. v. cl. Beelen.

4) Zie b. v. Mald. Ook Olshausen p. 325. Vgl. Tholück iu h. 1.

5) ^ug., Scholz., Lipm. — 6) 7) Zie Mald.— 8)H. Chrys. Cyr. enz.

9) Zie Mald. —

233

Verlosser tot een verhevener beteekenis doet overgaan, en er dus van nu af eene geheel andere dan bloot ligchamelijke reinheid beteekend wordt, zoodat dit wasschen der voeten ook nog eene tweede, symbolische beteekenis erlangt, dit blijft buiten twijfel; en het bewijs volgt: „ Ook gijlieden zijt rein, — maar niet allen.quot;

Doch waarom dan nog de voeten gewasscher, indien allen gereinigd zijn? Omdat, (indien wij nu bij dien zin blijven), niemand toch zóó rein is, dat er niets meer aan hem te reinigen zou over zijn. Omdat, in één woord, behalve de groote en de zieldoodende zonde, waarvan men gereinigd moge worden, ons toch allen nog kleinere, en dagelijks voorkomende misslagen kunnen aankleven, gelijk het stof bijna noodzakelijk aan de voeten des wandelaars kleeft. Yoor de Apostelen was zulks onder anderen, de zucht naar eer. Ook daarvan wil hen Jesus nog dezen avond reinigen. En ook deswege geeft Hij hun het huidige voorbeeld van zelfvernedering en liefde, gewis het krachtigste en welsprekendste, dat Hij uit kon denken, en dat Hij bovendien, door zijne lessen, nog zal verklaren en inscherpen.

In dezen zin kunnen wij ook de toespeling, die in Jesus woorden ligt opgesloten, geredelijk uitleggen. Gelijk iemand, zoo wil Hij zeggen, die, vóór een gastmaal, zich reeds geheel zou gewasschen hebben, later slechts de voeten, (bij de Oosterlingen bloot, en dus ligt bestoven) te wasschen over heeft; of, zoo als iemand, die in de badplaats geheel gereinigd, later slechts de voeten, die weêr den grond raakten, heeft af te wasschen, — zoo bevindt gij u ook iu de orde der deugd en der genade. Wie daar eens voor goed gereinigd is, door het geloof, door de boetvaardigheid, door mijne liefde, die is geheel rein; slechts het stof der rnin-

15.

234

dere fouten moet van hem worden weggewasschen. En gijlieden zijt rein: rein in dien eersten zin, zoodat ik u niet geheel en al meer wasschen moet, maar slechts een beeld heb te geven, — (behalve mijn voorbeeld), — van eene mindere zedelijke reiniging, die ik thans met u voor heb.

Waarlijk goddelijke les! Maar ach! waarom moest hier al wederom een nieuwe pijl van smarten in het beminnend hart van Jesus dringen? Gij zijt rein, zegt Hij, en Hij kon dit tot Petrus zeggen. Maar Hij spreekt ook tot de anderen; en onder dezen bevindt zich — nog altijd — Judas. Hoe bitter was ook hier wederom die herinnering voor Jesus ! Gij zijt rein, zegt Hij dus; maar Hij moet er bijvoegen: helaas! niet allen. Meer zegt echter ook ditmaal onze goddelijke Heiland niet. En zoo voegt Hij al wederom liefde bij liefde. Judas toch moet terstond deze waarschuwing begrepen hebben ; en het was voorzeker weer een nieuw, ofschoon zijde-lingsch geweld, zijn hart aangedaan. Bij de anderen bleef echter zijne eer wederom nog gespaard. Want Jesus alleen wist door zijn goddelijke alwetendheid, (zoo als de H. Joannes gedurig doet opmerken), wie het was, die Hem verraden zou, en daarom zeide Hij: niet allen zijt gij rein.

Hierna begon Jesus werkelijk de voeten zijner leerlingen te wasschen. De onbescheiden ijver van Petrus was overwonnen en wederlegd; de overige leerlingen moeten dus zwijgen en toestemmen. Wat zij desniettemin in hunne harten gedacht, en gevoeld hebben, wie zal het verklaren? Joannes geeft wèl den sleutel, als hij laat denken aan den Almagtigen, den Oneindigen, den nu in zijne glorie ingaanden Christus 1); maar hij laat het overige aan onze gissing over. Wij nu den-

1) XIII, 3. S. Fulg. S. 25 O grande spectaculum! Imperator coeli ad pedes militum reenbat inclinatus, etc. Zie Seraphim 1. c. p. 29 en volgg. Tele teksten der HH. Vaders.

235

ken het eerst aan Judas. Jesus aan de voeten der Apostelen, op den vooravond van zijn lijden en zijn dood, dit zekerlijk is reeds een tafereel, dat ook de Engelen doet verstommen. Maar dezelfde Godmenscli aan de voeten des verraders, in den nacht zeiven des verraads, dit is een schouwspel dat alles overtreft, wat wij ons kunnen voorstellen. //Ziequot;, zegt hier een heilig Leetaar, deze handeling beschouwend, ,/zie hoe zij allen ,/gezeten zijn, terwijl .Tcsus nederknielt. Zie, hoe Hij hun de z/voeten wascht met eigen handen, hoe Hij ze afdroogt, ze z/omhelst. Maar hetgeen nog het meest zijne ootmoedigheid ,/doet uitkomen, is dit, dat Hij dezelfde eer- en liefdediensten z/ook aan den verrader bewijst. O gij dan, snood en verdor-,/Ven hart, harder dan de hardheid zelve! indien gij nu nog z/iiiet bewogen wordt door zulk eene nederigheid, indien gij //ook thans nog den Heer van alle Majesteit niet eerbiedigt, //indien gij ook nu voortgaat het verderf te zoeken van dien ,/Meester zoo vol goedheid voor u, en zoo volmaakt onschul-z/dig, — ach! wee dan u! — Want niet Hij, maar gij zelf //Zult vergaan!quot; 1).

Judas blijft intusschen altijd dezelfde. Hij was de eenige, die werd uitgezonderd door dat goddelijk woord: niet allen zijt gij rein. En toch laat hij zich de voeten wasschen door dien Alwetenden God, dien het alleen om het reinigen des harten te doen was. Zoo doet alleen de verstokte schijnheiligheid !

1) S. Bonav. Mèd. de la vie da Christ, p. 263.

Oubegrijpelijk mag het ons toeschijnen, dat de Apostelen, op het eigen oogenblik, waarop de Zaligmaker in hun midden neergeknield, en bezig was met hun de nederigste dienst te bewijzen, over hunnen rang en hunne betrekkelijke grootheid, in het aanstaande Godsrijk, gestreden hebben. En toch mogen wij, wegens het verhaal van Lucas en al diens omstandigheden, dit feit nergens anders plaatsen dan hier. Oordeel zelf uit hetgeen die H. Schijver ons daaromtrent mededeelt.

Lucas XXII,

24. //En er ontstond ook een strijd onder hen, wie hunner de grootste scheen te zijn.

25. Doch Hij zeide tot hen: de koningen der Heidenen heerschen over hen, en die magt over hen hebben, worden weldoeners geheeten.

26. Gij echter niet alzoo! maar wie de grootste is onder u, die worde als de geringste, en wie de overste is, als de dienaar.

27. Want wie is grooter, die aanzit, of die dient? Is het niet, die aanzit ? Ut echter ben in uw midden, als een dienende.

28. Doch gij zijt het, die mij zijt bijgebleven in mijne beproevingen: