DISSERTATIO HISTORICO-JÜKIDICA INAUGURALIS

de

DOMINII ADEMTIONE, UTILITATIS
PUBLICAE CAUSA.

F'

DISSERTATIO HISTORICO-JÜRIDICA INAUGURALIS

de

DOMINII 4DEMTI0NE, UTILITATIS
PUBLICAG C4ljSA.

quam ,

FAVBNTE SUMMO NUMINE.

ex auctoritate kectoeis maonifici

GEllARDI JOHANNIS MULDER,

math. mao. phil. nat. et med. doct. et prof. ord.
NtC NOK

AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU ,

*T

NOBILISSIMAE FACULTATIS JURIDICAE DECRETO.

irah DnrtnratuB,

SUMMISQUE IN JURE ROMANO ET HODIERNO HONORIBUS
ET TRIVILEGIIS,

IN ACADEMIA RHENO-TBA.JECTmA,

rite et le3itime c0n8equendis ,
publico ac sülemni examini submittit

■IKRMAIV JOÜIJA VAW L.E]V]¥EP,

amstelodamensis.

AD DIEM XVII MAJI A. MDCCCLIII, HORA I.
IN AUDITORIO MAJORI.

AMSTELODAMI.
APUD F. MULLE K.

1853.

)lf 1

Ulllt.l

.11. ,))■ ■

li't

EX omCINA TTPOQKAPmCA IIEREDUU 11. VAM MUNSTER ET PILII.

MATJÜ CARLSSIMAE SACRUM.

Ciii potius, quam Tibi, carissima Mater, hasce
sluclioriim primitias qualecnnque snnt, oiPeram,
cum Patri veneraiido illa consecrare vetuit Deus
O. M. Tibi enim notnm est, (jiiam mihi {jratum
liiisset olïiinum, luinc libellnm amboiuin Pa-
rentiim venerandis nominibiis ornare, pietatis
{Tiati filii, er{ja Te, carissima Mater, testimo-
nium, neque minus erjja Patrem amantissimum,
Patriae suae grande decus, filiorum autem
mafjnum virtutis exemplum ; sed Deo O. M.,
oui laus sit in aeternum, aliter visum est.

Tibi ergo soli, optima Mater, hoc meum
opus, qnalecunqne est, oblatum, nt benevole
accipias, rogo; solo equidem etsi, studio Aca-
demico decurso, Studiosi nomine defunetus,
Doctoris titulum appeto, illud me minime de-
cere, oui tot discenda supersint, antequam Pa-
triae prodesse potero; hoc autem me cupere, ut
Tibi palam declarem supervacaneum videtur,
quae ipsa tamdiu testis fueris exempli Palris
' clarissimi, qui tot variisqiie muneribus, in vita
publica non minus quam in privata. Patriae,
Literis, Suis denique optime consuluit. Tale
exemplum ut sequar aliquando nt mihi concédât

Deus O. M.i exiintimo pectore precor, Teque no-
bis servet incolumem, ut juveni, Paternumamo-
rem desideranti, Materno succurras.

Si autem lege coactus, sermone Te alloquor,
Patri quidem familiari, quod testantur Carmina,
perennia illa ingenii ejus testimonia, mihi au-
tem 'difficilimo ac plane incognito, pietatem
meam factis probare conabor, quando quidem
verba me deliciunt, quibus gratum animum pro
tanto amore, quo me inde ab infantia com-
plexa es, ostendam.

Argumentum quaerenti, de quo dissertationem
scriberem, ad summos in Jure honores adij)!-

scendos, cum jam nullum mihi satis aptum
videretur, vir Claiissimus m. des amobie van
der hoeven suasit ut »Dominü Ademtionis
Ilistoriamquot; tractarem; quod si mihi placerct
Argumentum, Collegam ejus Clarissimum, de
bosch kemper adireui, ut consilio me adju-
varet. Argumentum autem mihi, qui llistoriae
studio prae ceteris delecter vel eo plaouit, quod
occasionem piaeheret, tantum Virum cognoscere,
qui tamdiu , Curiae llollandiae Septentrionalis
Consilii((ue Urbani oruamentum, nunc Athenaei
nostri Professor, Jus Publicum, ([uod scriptis
illustraverat, pari cum laude docet; neque spem

meam fefellit taiitus Vir, qui, quamvis vix
suscepti Muneris labore impeJitus, nuuquam
mihi, saepius fortasse quam deceret, Illum ade-
unti, ope , consilio , libris defuit; i)ro quibus
beneficiis Tibi gratias agere, Ciarissime de bosch
kemper , jucundum est officium.
Tibi vero Ciarissime van der hoeven, quem mihi
contigit inter primos discipulos docentem audire
vel publice in Collegiis in Serie lectionum in-
dicatis, vel inter privatos parietes, Practico Col-
legio praesidentem, quo omnibus Juris studium
amare eoque delectari, exemplo cogis, nescio
quomodo gratias referam; hoe tamen verum

affirmabo, si Juris studium mihi amoenum est,
hoc Practico illi me debere Collegio.

Neque minus Vobis, Clarissimo den tex et
van hall, quorum nomina triginta annorum
gloria conjunxit, gratias agere cupio. Tibi
Clarissime deN tex pro egregiis scholis, quibns
nunc Studiosa Juventus, adversa valetudine
Tua destituitur, quam spero fore ut aestas pro-
xima sublevet, atque ita denuo Jurisprudentiae
restituare ; Tibique Clarissime van hall , Promo-
tor aestumatissime, qui mihi tametsi non conti-
gerat inter luos discipuios recenseri, tarnen eadem
bcnevolentia adfuisti, ac si discipulus Te audisscm.

De ipso Specimine, paucahabeo, quaeaddam.

Ne ' hie quaerat Benevoliis Lector, si quem in-
veniam, Doctrinae expositionem,vel legis, sub

m

qua vivimus, criticam disquisitionem ; ea enim
alii relinquere, mihi suaserunt Argumenti Au-
ctores ; neque putet quisquam me hie polliceri,
me post Promotionem his operam daturum; talia
enim facilius promitli, quam praestari, sane
probationis indigere non videtur. Si quis autem
animadvertens ad titulum Dissertationis quae-
rat, quid sit »Ademtio Dominii,quot; atque mire-
tur cur vocem »Expropriatioquot; non usurpaverim ,
lespondeo me non esse, qui nova vocabula

inducere ausim in lingnam, qua semper cnni
veneratione quadam uti didici; cum autem apuil
scriptores nunquam vocem invenerim, nostro Ont-
eigening aequalem, verbis illis, quae satis bene
Latine dicuntur, rem ipsam commode significari
posse judicavi.

! 1 f.

ARGUMENT! CONSPECTUS.

introïtus.

f 1. Ue juris quaesiti adcmtione utilitatis publicae causa....... 1.

5 2. Quo jure ea potestas Principi concedatur................ 2.

PARS PRIMA.

hüjus juhis notio apud veterts.

J 1.nbsp;De populis Orientis..................................................5.

§ 2.nbsp;De Aegyptiis................................................................................6.

j 3.nbsp;De Ilebraeis..............................................................................7.

J 4.nbsp;De Graecis..................................................................................—.

$ 5.nbsp;De Romanis............................................9.

PARS S E C U N D A.

huju8 juris hi8t0ria in fateia nostra , usque ao
rekuu conversioneu anno 1795.

$ 1. Quomodo res sese habuerit in Patria nostra............................15.

$ 2. Statutam Fhilippi I Burguudiac Ducis..................................17.

$ 3. Varia statute tempore liberae reipnblicae édita......................19.

$ 4. Dcfenditur Guilielmus I contra eos, qui dicunt eum imperio

cminenti abusum fuisse..............................................................22.

f 5. Recensentur scriptores e Patria nostra, qui de illo jure

scripsemnt..................................................................................25.

PARS TERTIA.

de legibus hujus alvi.

f 1. Jus adimendi doininii utilitatis |)ublicne causa in Francia

ante rcrum conversionem, seculo 18 exeuntc........................27.

5 2. I^eges et constitutiones in Francin latae inde ab anno 1790,

usque ad nustram inemorinra................................................28.

§ 3. De legibus Patriae nostrae.........................82.

§ 4. Lex anni 1810 non abrogata est lege fuüdamentali anni 1815.nbsp;34.

5 5. De artieulo 525 Codicis Civilis nostri..................................36.

J 6. De lege anno 1841 lata........................................................—.

§ 7. Novae legis cffectus ; rccensentnr quidam libelli....'..........30.

$ 8. Legis fundamentalis revisio....................................................42.

§ 9. Legis anni 1851 mensc Augusto latae cxpositio....................48.

f 10. Delegatorum sententiae de nova lege..................................52.

§11. Administri regii responsio; deliberationes de nova lege, cai

suffragantur Ordines................................ 64.

INTROÏTUS.

§ 1.

A pud omnes populos, praeter incultos, jussu prin-
cipis opera publica fiicta esse, quae ad finem perducta,
non solum certis in civitate civibus, sed toti populo saluti
erant, historia satis ostendit. Ilominibus autem, iis
otiam quorum maxime interest ut res succédât, perendie
vidimus difficulter persuader! posse, antequam opus
peractum sit, exitum certum non solum ipsis sed
civitati pvofuturum. Hi quum operum utilitatem in-
croduli cavillentur, non sapiunt antequam prosper
operis successus necessitatem et utilitatem iis ostenderit :
ita autem formula recepta; „numquam dubitavi quin
succederent,quot; aliorum jocum efiugere conantur. Neque
tamen illos tam raolestos censeo, quam ipsos aedium
amovendarum aut agri occupandi dominos, quorum
insatiabilis cupiditas saepius vehementer nocet saluti
publicae; dominio nihil sanctius quum omnes agnos-
cant et nuper probaverit clarissimus vir thiers in

1

opere pracclaro: „la Fropriété est Ie Droit,quot; rogaro
possumus num Magistratui, juris tuendi gratia gladio
cincto, liceat jus quaesitum civibus auferre, quando
necessitas vel utilitas publica lioc postulat ; et respon-
demus cum omnibus scriptoribus de eo argumento
agentibus, hoe Principi licere, ea lege, ut damnum
de publico sarciat illis qui suum amittunt.

§ 2.

Hugo grotius in opeixj suo, de jure Belli ac
Fads, libre III. C. 20. § 7. tali modo de ea re dis-
putât :

„ Alibi diximus, res subditorun sub eminent! dominio
„esse civitatis, ita ut civitas, aut qui civitatis vice
„ fungitur, iis rebus uti, easque etiam perdere et alienare
„possit, non tantum ex summa necessitate, quae pri-
„vatis quoque jus aliquod in aliéna concedit, sed ob
„ publicam utilitatem, cui privatas illi ipsi cedere vo-
„luisse censendi sunt, qui in civilem coetum coieruntquot;
et libro II.cap. 14, § 7. „Sed ut id fiat ex visuper-
„eminentis dominii, primum requiritur utilitas publica ;
„deinde, ut si fieri potest compensatio fiat ei, qui suum
„amisit ex communi.quot;

PuFENDORFius (1), eidem opinioni adhaerens, neces-
sitate sola subditos teneri, ut bonis suis civitatem
salvam praestent, putat; ita tamen ut postremum ne-

(1) Vid. pufendokf. Du jure Naturoe atqne Gentium lib. VIII.
cop. v. § 7.

cfissitatis gradum non exigat, Bynkershoekius (1)
vero utilitatem in necessitatem saepius incidere, neque
facile ab illa distingui posse animadvertens, rationem
idoneam apud javolenum (2) invenit, etiam solius
utilitatis publicae causa, hoc jus Principibus conceden-
dum esse. Vicinum proxiraum viam praestare debere,
ibi videmus, non tam publicae necessitatis, quam uti-
litatis gratia. Ac si rem bene attendimus , videbimus,
utilitatem satis idoneam esse causam, cur cives obstrin-
gantur ea dare, quae violare nefas est. Vivunt enim
homines in societate, ut tuti sint suasque animi ingenii-
que dotes ut possunt excolant, magistratusque sibi
imponunt ad libertatem, bona, vitam tuenda; sed tunc
etiam quisque civis ea praestare debet, quae civitatem
tueri possint ; sic vitae periculo civitatem contra Höstes
defendat, tributa solvat, ingeniique sui dotes pro patria
exerceat, et si necesse est fundos cedat, non solum
ad damnum commune arcendum, sed ut bonum
inde publicum oriatur ; quod nisi fecerit, cogendus (3).
Sed eodem jure, bellum indicitur, pax pangitur,
foedera ineuntur, tributa et vectigalia imperantur,
subditi eorumque bona in solidum obligantur, quin et
occupantur res subditorum si ita visum est Principi.
Et nihil refert ea Principis potestas uni soli an
pluribus tributa sit, ut in civitatibus Monarchia tem-
peratJi fruentibus, vel in Eebus publicis, quum res

(1)nbsp;Vid. coiiNEHi VAN BYNKÏKSHOEK. Quiicstiuncs Juris puWici
lib. ir. cop. 15.

(2)nbsp;1. 14. § 5 D. Quemadmodum servit, amilt.

(3)nbsp;Bynrkrsuoek. 1. c.

cadem remaneat. llanc autem potestatem supremani
Principis, melius vocari „Imperium eminensquot;' ut
bykkershoekius liac in re thomasium (1) seculus
animaclvertit, quam „Dominium eminens''' plane iis
assentior, nam ut dicit (2) senega : „ Omnia rex
Imperio possidet, singuli dominio^

(Omnibus autem perspicuum est, ex eo jure gravis-
simas oriri posse quaostiones; rogari enim potest,
quando banc potestatem exercere Principi liceat; an
omne damnum resarciendum sit; multaque alia ejus-
modi, quae attingere solum velim ubi opus erat, sed
quae omnia melius invenias descripta apud eos, qui
ex industria de eo jure scripserunt. Mihi vero in
animo est, hujus juris historiam enarrare atque inqui-
rere quomodo res sese habuerit, primura apud.veteres,
deinde ac praesertim vero apud majores nostros, qui-
bus pro viribus enarratis, in parte tertia, de legibus
specialibus hujus aevi, dicturus sum.

(1)nbsp;Vid. thomasium ad hubeeum de Jure Civitatis: Lib. 1. Sect. III.
c. 6. § 38.

(2)nbsp;Senkca: de Beneficiis VII. 4.

V A 11 S P R I M A.

hujus juris notio a pud veteres.

§ 1.

elurisconsultum neminem dîci posse, qui historiae
juris studium neglexerit, cum jam docuerunt multi,
tum etiam demonstravit vir clarissimus den tex , in
Encyclopaediae Jurisprudentiae parte IV; sed liistoriam
gentium Europae sufficere, quaerens num populi Orien-
tales, qui sane primi in societatem civilem coierunt,
jus proprium habuerint, nemo nunc affirmabit. Cum
igitur apud illos populos urbes munitae, canales ef-
fossi, aquaeductus facti sint, antequam Graecia Im-
manitate exculta esset vel Eomana civitasexsisteret, in-
quirendum nobis videtur, quid ibi de juris quaesiti
ademtione in usum publicum constet; sed si verum
est, illos populos jus suum proprium habuisse, dominia
ibi sancta fuisse, hujus juris notio non nisi incerta
ad nos pervenit, quum desint scriptoros ejus temporis
de jure agentes. In regionibus ubi omnia ad nutum
unius hominis agebantur ipse Princeps se quasi ipsius

regionis, singularunique ejus partium dominum gerero
potuit, neque alia iuris vincula agnoscere quam quorum
ipse auctor fuisset; sed liaec facti magis sunt quam
iuris. Neque esse igitur necesse videtur ut exponam,
quomodo hanc injuriam commiserint v. c. Persae; quodsi
frustra ex hisce quasi nebulis, vetustate densis, lu-
cem petimus, duo tamen exstiterunt populi, ubi certo
princeps subditorum bona auferre non poterat, scilicet
ilLgyptii et Ilebraei, de quibus igitur paucis agendum
est §§ sqq.

§ 2.

In nullo Orientali populo, Hebraeos si excipias,
magis diserte se explicuit juris notio, quam apud
Aegyptios. Imperantium potestati se opponebant sa-
cerdotes, juris soli periti, quorum vero castae alia casta
railltum acqualis quum esset, eorum omnium aequum
erat jus. Multa supersunt hujus populi industriae
testimonia perennia, in exstruendis operibus publicis,
quae tamen, nisi volentibus duabus castis, confieero
nequibat rex; terrae quidem sub Josephi administra-
lione reges possessionem acquisiverunt, magnam vero
partem sacerdotibus reliquerunt militibusque, rebus
bene gestis, concesserunt; iis autem invitis auferre, quae
ipsorum esse desivissent, non audebant. Aegyptum auri-
fodinis aliisque metallis abundasse, fodinas autem regum
fiiisse, docet diodorus siculus (1).

' (1) UioD. Sic. iii. 12.

Apud nullum Orientis populum libertatis et aequa-
litatis studium in legibus conspicitur, quale apud
Hebraeos. Terra inter 12 tribus divisa erat, et quae-
que familia cum suam haberet portionem, iis non
licebat fundos in perpetuum alienare, cum anno
jubilari agri ad suos dominos reverterent, et emtor,
inde a venditionis tempore usque ad hunc annum,
non nisi dominus usuf'ructuarius dici aut cum emphy-
teuta conferri posset. Fundos autem in utilitatem
publicam cessos, ad dominos revertisse non credibile
est; quia tamen illi qui cesserant, pejoris essent
conditionis quam alii, quum terras alias in perpetuum
sibi vindicare non potuerint, Principi licuisse eos
pretio soluto auferre, nullo loco invenimus et in liis-
toria sacra multa loca sunt, contrariae opinioni fa-
ventia, ut apparet ex paralu'OMENON 1. 21, vs. 21
sq. Kegum II. 1. vs. 21 et II. 24 vs. 2 sq.Sicmemo-
randus est locus apud ezeciiielem, cap. 46. vs. 18.
„Non accipiet Princeps de hereditate populi per vio-
„lentiam, et de possessione eoruni ut non dispergatur
„ populus meus unusquisque de possessione suaquot;, quae
satis ostendunt exempla, Principibus non licuisse ea
auferre, quae subditorum essent, quam vis necessitas
cogeret.

§ 4.

In Laconia terra Lacedaemonis in 9000 partes
divisa erat a i.ycukgo; tilius primigenitus solus patri

succedebat in sortem agri ei assignatam, neque licebat
illam abi donare vel testamento relinquere. Lege
autem ab eiutadeo Ephoro promulgata, illud Ly-
curgi institutum de sortibus agrorum conservandis mu-
tatum esse, nobis auctor est plutarchus. Magistratui
igitur nullum fuisse jus fundos illos adiraendi, vi-
gentibus Lycurgi legibus , credendum mihi videtur (1).
Atheniensium leges statuebant, ut qui fodinis opes
eruere cuperent, a civitate haberent concessionem,
quum fodinae (2) bona publica essent. Lege solonis
cautum erat, ne Athenienses quantum agri vellent
compararent, quod si fecissent, profecto quod modo
amplius habebant (3) iis auferebatur; alia lege per-
missum erat ei, qui depresso in altum puteo decem
orgyias aquam non invenisset in suo, ut hauriret
e vicini puteo bis quotidle aquam, urna sex chöos
capace (4); quae lex lata est ob naturam siticu-
losam Attlcae terrae; unde non mirarer, siccitate
anni urgente, si privatorum putei jussu magis-
tratus communes facti essent. Alia lex Draconis
inanimata, quorum casu caedes alicujus sit facta,
finibus ejicienda esse, quum juberet, exemplum ibi
invenimus rei in privati dominio, jussu publico ablati

(1)nbsp;Vid. vero delalleau. Traité de 1'expropriation pour cause d'uti-
lité publique, qui alii sententiae fuvet.

(2)nbsp;Vid. Thesaurus Graecarum Antiquitatum oHONOvn. Vol. IV,
Dcseriptio Reipublieae Laconum, ubbonis emmii. — Plutakchus in
vita Agidis.

(3)nbsp;Cf. dklalleau. O. C. Introduction $ VI.

(4)nbsp;Sam. pktiti commentarius in leges Atticas Lib. V. Tit. II.

(5)nbsp;Petitus Lib. II. Tit. I Finium Regundorum.

atque destructi. Sunt et aliae leges (1), ostendentes,
proprietas quamvis in Attica sanctissima haberetur,
res privatoruin iis ablatas fuisse urgente necessitate
publica.

§ 5.

Accedimus nunc ad illos Jurisprudentiae Patres,
qui Justitiam, quasi artera ab iis inventam, coluerunt.
In Digestis autem frustra leges speciales quaeruntur,
in quibus de acquisitione fundorum in utilitatem publi-
cam agatur; quare scriptoribus quibusdam visum est,
banc materiem magis pertinere ad imperium magistra-
tuum, qui rempublicam administrabant, Jurisconsulto-
rum autem non fuisse se immiscere rebus, ad jus admini-
strativum quod hodie dicimus perlinentibus ; sed Digestis
apertis multas inveneris leges de jure administrativo agen-
tes. Credendum igitur est, diciti'koudhon (2) Komanos,
ubi opera publica conficienda curaret magistratus,
fundos necessarios emisse, sed ubi vendere nollet do-
minus, iis non superfuisse remedium, quo illum
cogèrent. Del alleau, in opere suo de ademtione juris
quaesiti. dicit: „ il est impossible de douter que Ton
n'exigeât la cession des propriétés nécessaires pour des
travaux publicsquot;; cujus opinioni exempla non pauca

(1)nbsp;Mercatori Atheniensi, qui alio quara Athenas frumentum im-
portarct. frumentum auferebatur. Nemini eorum qui Athenis degebant
frumenti plus 50 phormis coemere liccbat ; si ainplius coëmisset, morte
muUabatur et frumentum ei auferebatur. Vid. pktitus, o. c. Lib. V.
Tit. V. § 8. sqq.

(2)nbsp;Vid. PROUDHON. Traité du domaine public, p. 19G.

iuveniuntur contraria, pkoudhoni dicta quae probare
videntur. Sane Imperatoris injusti jussu, saepius do-
mus et vitam vel invitis subditis ademtos fuisse, non
nego; sed nemo neuonis exemplo urbem incendentis,
ut facilius earn ornaret, talia Imperatoribus licuisse,
probabit. Quid vero; an nunquam hac de recogitasse
Icti censendi sunt? Multum tribuunt scriptores ver-
bis senecae (1): „Omnia Rex imperio possidet, sin-
„guli dominioquot; nec non sequentibus: „Caesar omnia
„habetquot;; quae tamen nihil probant, quum eodem loco
dicat: „Libros dicimus esse Ciceronis, eosdem Dorus
„ librarius suos vocat ; et utrumque verum est : alter
„ illos tamquam auctor sibi, alter tamquam emtor asserit,
„ac recte utriusque dicuntur esse. Utriusque enim
„sunt, sed non eodem modo; sic potest T. Livius a
„ Doro accipere aut emere libros suos. Possum donare
„ sapienti quod viritim meum est, licet illius sint om-
„nia. In omnibus istis quae modo retuli, uterque
„ejusdem rei dominus est, quomodo? quia alter rei
„dominus est, alter usus.quot; Quae dicta si vertas, vi-
debis dominum rei distingui ab eo, qui utitur re; do-
minos rei ejus usum non habere, nisi ipsa res volente
domino iis tradatur. Caesar quamquam omnia imperio
ixgt;ssidens, singulorum rebus utendi, jus non habet.
Ex mea sententia verba senecae igitur, magis pro-
bant sententiam, quam secutus est proudhon, quam
dissidentium. Quid deinde? süetoniüs (2) in Augusti

(1)nbsp;Seneca de Bcneficiis VII. 4.

(2)nbsp;Suetonius , cop. 5().

vita narrat eum forum angustius fecisse, non ausum
extorquere possessoribus proximas domus; cum liber
XI cap. 51 aliud nobis praestet exemplum, Magis-
tratibus Komanis, tempore liberae Rei publicae, in
privatorum bona nullum competisse jus, quamvis id
poaceret civitatis commodum. Aliud scriptores exem-
plum in Oratione II contra Rullum inveniunt, ubi L.
lentui.us, Princeps senatus in Campaniam missus, ut
privatos agros, qui in publicum Campanum incurre-
bant, pecunia publica coemeret, dicitur renuntiasse,
nulla se pecunia fundum cujusdam emere potuisse(l).
Talia exempla sufficere eredam ad probandum, prin-
cipium juris, de quo agimus. Romanis ignotum fuisse
usque ad priorum Caesarum tempus. Sicunde contra-
rium censendum est, certe non ex lege unica C. „de
caducis tollendisquot; § 14 ubi leclercq legit: „Quod
communiter omnibus prodest hoc privatae utilitati
praeferendum (2).

(1)nbsp;UïLALLEAU haec commemoranâ dicit: Nous devons faire observer
que les terres que Lentulus voulait acheter, n'étaient point nécessaire»
à la république et que c'était eu quelque sorte une spéculation que le
Sénat voulait faire, toutefois dans des vues d'intérêt public. Il était
donc assez naturel que l'on respectât l'opposition d'un propriétaire,
qui se refusait à vendre. Mais il est impossible de douter, que l'on
n'exigeât la cession des propriétés nécessaires pour des travaux publics.

(2)nbsp;M. 0. LECLEKCQ. Le droit Komain dans son rapport avec le
Jroit Francais, ad art. 545 C. C., abi dicit: On ne trouve pas de
texte précis où il soit dit: qu'on peut être contraint de céder la pro-
priété pour cause d'utilité publique; c'est là une conséquence du pacte
social, qui dérive du principe que l'utilité publique doit Être préférée il
l'utilité particulière. Quod communiter, etc.

Quamvis ea verba sententiae iUi t'avere videantur, di-
cendum tamen est in plurimis D. manuscriptis legem
sese habere ut sequitur: „ Quod communiter omnibus
„ prodest, hoc kei privatae nostkae utilitati praeferen-
dum censemusquot; quod totum argumentum tollit.

Equidem miror, qui fieri possit, ut tot scriptores de
ea re dubitaverint, quum testis Koraanus adsit, qui
banc rem de industria tractaverit. Scripsit enim fron-
tikus hbellum antiquitatis studiosis pretiosissimum, de
Aquaeductibxis, quorum cura a nerva Augusto el
demandata fuerat. Postquam libro primo aquaedu-
ctuum onmium urbem influentium descriptionem dedisset,
hbri II in fine, complurium S. C. meminitde aquae-
ductibus agentium, in quibus unum inveni, claram
lucem mihi inquirenti aflerens. Scilicet plerumque
vitia aquaeductuum oriebantur ex possessorum vicinae
terrae impotentia, cum spatia, quae ex S. C. vacare
deberent, aut aedificiis aut arboribus occuparent, quod
igitur hoc S. C. provisum est.

Quod. q. aelius. tubero. p. fabius. maxi-

mus. v. f. aqu arum. quae. in. urbem venirent.
itinera. occupari. monumentis. et. aedificiis.
eï. arboiubus. conseri q. d. e. r. f. p. d. e.
r. i. c. cum. ad. reficiendos. rivos. specusque.
per. quae. et. opera. publica. corrumpuntuii.
placere. circa. fontes. et. fornices. et. mu-
ros. utraque. ex. parte. vacuos. centenos.
quinos. denos. pedes. patere. et. circa. rivos.
qui. sub. terra. essent. et. specus. intra. ur-
bem. continentia. aedificia utraque. ex. parte.

quinos. pedes. vacü08. relinqui. ita. ut, në-
que. monumentum, in. iis, locis. neque, aedi-

ficium. rosT, noc. tempus, ponere. neque, con-

serere, arbores. diceret. si, quae, nunc, es-
sent, arbores. intra. id. spatium, extirparentur,
praeterquam. si, quae. viluae, continentes, et.
inclusae. aedificiis. essent, cet.

Addit itrontinus: „Posset hoc S. C. aequissimum
„videri, etiainsi ex Kei tantum publicae utilitate ea
„spatia judicarentur, multo magis cum majores nostri
„admirabili aequitate, ne ea quidem eripuerunt pri-
„ vatis, quae ad modum publicum pertinebant. Sed cum
„ aquas perducerent, si difficilior possessor in parte
„vendenda fuerat, pro toto agro pecuniam intulerunt,
„ac post determinata necessaria loca, rursus eum
„agrum vendiderunt, ut in suis finibus proprium jus
„tam Eespublica quam privata baberet,quot;

Ex quibus perspicuum est tempore liberae Keipubli-
cae magistratum Komanum illud jus non exercuisse;
sed frontini tempore, crescente Imperatorum potentia,
cum omnia eorum nutu fierent, rem aliter sese ba-
buisse. Unde cur miremur javolenum Cassianos
secutum, libre X ex Cassio respondisse, „ cum via
„publica vel fluminis impetu vel ruina amissa est vici-
„lius proximus viam praestare debetquot;; unde etiam expli-
camus L, 12, D, de Eeligiosis,, ubi vidimus vel privatam
necessitatem idoneam praestitisse Imperatori causam
Imperium suum eminens exercendi; quum precario
peteretur iter, a vicino non debitum. Pulchrum ibi
est exemplum justitiae, aequitatis, pietatis. Adest jus,
auferendi jus quaesitum, urgente necessitate magis'

publica quam privata, ne insepulta corpora jacerent;
adest compensatio vicino, qui dare compellitur prae-
stita: atque de opportunitate loei prospicere praeses
provinciae cogitur, ne vicinus magnum patiatur de-
trimentum. Est rescriptum, Pii pietate dignum.

Ex his autem Digestorum locis videmus non faciendum
esse cum viro consultissimo (1) vollenhoven, dicen-
te Tlieodosii tempore „ expropriationemquot;quot; utilitatis
publicae causa, salva tamen justa indemnitate, certis
regulis statutam fuisse, quum mihi videatur hoe dici
posse de Vespasiani tempore. Re vera ex constituti-
onibus Theodosii «lunioris apparet eo tempore Impera-
tores, cum urbes ubique muniendae essent contra
barbarorum invasiones, cum Constantinopolis ornaretur,
variis modis indemnitatem praestitisse; videtur autem
eo tempore dominis fundi ad opus publicum necessarii
datum esse fundi pretium, si non nimis magnum vi-
debatur, id est si pretium 50 libras argenti non exce-
deret; „de aedificiis vero majoris pretii ad nostram
„scientiam referatur, ut ubi amplior poseitur quantitas
„ imperialis exstet auctoritasvel fundi et domus
privatorum occupabantur, instituebaturque cum iis
permutatio, quod apparet ex legibus 50 et 51 Cod. Theod.
de Operibus publicis nec non ex lege 13 de Metallis
vel denique iis tribuebatur immunitas quaedam ut in
lege 1 de Aquaeductibus.

(1) Vid. h. yollenhoven. Diss. Juf. continens Qaaesliones Ju-
ridicas. Quaestio TI. Do Expropriatione Utilitatis publicae causa
secundum legem diei 8 Mensis Martii Anni 1810. pag. 24. Ilagae
Comitis 1839.

PARS SECUNDA.

IIÜJUS JURIS HISTORIA IN PATRIA NOSTRA USQUE
AD RERÜM CONVERSIONEM ANNO 1795.

§ 1-

Non mihi videtur demonstrandum esse, jus illud,
de quo agimus, apud Batavos aliosque hujus regionis
primos incolas ignotum fuisse. Erant enim agri in
possessione ma gis quam in dominio civium, loca facile
mutantium. Neque magis probandum est Romanos,
quum legiones suas hue ducebant, more suo castra
munientes, vias stratas ponentes, nec non Dmso duce
fossam illam fodientes, quo, viginti saeculis fere exac-
tis, gaudent Gelriam habitantes, hoc fecisse pro ar-
bitrio suo, neque unquam in terra inculta, quam
victores ingressi essent, indemnitates praestitisse incolis.
Postea cum per tot secula iiae regiones barbarorum
invasionibus vastarentur et qui modo victores habi-
tabant, mox fortioribus cedere cogerentur, non de
jure (][Uodam quaesito fere loqui potest. Franci saeculo
septimo exeunte in his regionibus principatum obti-

luierant, et sub eorum jure vivere coeperunt incolae
cum vetere jure consuetudinario Germanicarum gentium
mixto. Jus feudale, ut in tota Europa, etiam bic
obtinult et princeps, totius terrae possessor, provincias
dividebat inter nobiles, qui apud eum gratia florebant.
Inde comités et duces, totius provinciae ipsorumcurae
demandatae domini, quamquam primis temporibus
Imperatorum praediis in comitatu sitis abstinere debe-
bant, paulatim, crescente potestate, summa rerum potiti
sunt atque imperatorem tum solum modo agnoscebant
quando id sua intererat; quamquam omnibus imperan-
tes, non videntur administravisse rempublicam, ea
cura, (1) qua concilia urbana, quibus praeerat scul-
tetus, vel nobiles in sua quisque terra. Contenti
erant principes, quando reditus et annonas débi-
tas acciperent ; ita tamen ut iis, qui praeerant
concilüs urbanis necessitas esset, cura nova vecti-
galia vellent imponere, aut abquid novi statuere,
principis auctoritatem rogare, quae eos nunquam defi-
ciebat. Sic ubi inter duas urbes fossam vel novam
viam duci oportebat, prius pactum inter eos fiebat,
postea rogabant principem, ut auctoritate sua illud
sanciret iisque ex imperio eminente suo permitteret,
ut fundos necessjirios auferrent eorum dominis. Quarum
Principis concessionum non pauca inveniuntur exem-
pla in urbium singularum statutis, et bic etiam non

(1) Concilia Urbana in Patria nostra secnlo decimo tertio videntur
introducta. Vid. pulcbra Diss. Hist. Jur. Inaug. de Origine ac Jn-
ribus pristini Concilii Urbani etc. ab. j. h. ue brutn kops conscripta.
Lugd. Bat. 1847.

facerc possum cum viro consultissimo delalleau
dicente : „ il n'existait sur cette matière aucun règlement
„général et si Ton voulait aujourd'hui établir d'aprèsquot;
„des documents spéciaux, ce qui se pratiquait alors
„on trouverait tant d'exemples contradictoires, qu'il
„serait impossible d'en déduire des règles certainesquot;;
quod quidem si de Francia dici potest, tarnen quod
ad patriam nostram attinet non verum est. TJbique
in statutis urbium eadem principia inveni expressa ;
ubique inveni concilia urbana ad principem remretu-
lissc eumque illis delegasse auctoritatem, ut fundos
privatorum auferrent, onerc adjecto ut dominis da-
mnum resarcirent; et si de pretio dissentiebant partes,
lis deferebatur ad Comarchos vel Scabinos, qui rem
judicarent.

§ 2.

Exstat (1) statutum Philippi I, lîurgundiae Ducis, quo
Urbibus Amstelodamo, Harlemo, Leidae et Alcmariae,
coilceditur fossam ducere inde a Rheno usque ad Mo-
sam. Ilujus fossae effodiendae causa erat, quod flu-
viu3 Isala prope Goudam, flurainis adversi impetu,
et vadis, navibus impedimento erat, quominus naviga-
tione prospéra uterentur, unde multae querelae

(1) Sunt etiam alia statuta praevia, inter quae memorata dignnm
Alberti Bavariae ducis, Ao. 1388. Leidepsibns concessum, ubi haec re-
pcriuntur verba: «Dat sy mogeu, wanueer sy willen aannemen, alsulck
landt, als buiten de uitkant van hare stadtsgragten geleghen is, om de
Stede daar mede te vesten inde chingelen; mits dat men de luiden
haar landen betale ter Schepenschattinghe by haren eede.quot; Vid. Obs.
CII. Observatien over ii. de groot.

mercatorum, qui, fossa perducta, facilius ex Rhene
Mosam intrarent. Rationibus explicatis, Philippus Prae-
sidi suo in Hollandia, Lannoy injungit, Comarchos
Rhynlandiae, Schielandiae et Delftslandiae convocare ,
ut de fossae optimo tractu decernerent cet. et ita pergit:
„Ende omdat men veel lants behoeuen zal, daer
„men de voirscreven vaert door delven ende graven
„sal, soo willen wy ende bevelen u dat gy daerop
„van onsentwege ordineert dat onse voirscreven ste-
„den ende dorpen alsoo veel lants nemen mogen
„als men tot-ter voirscreven vaert behoeven sal , be-
„ talende daer äff dengenen, die dat voirscreven landt
„toebehoort de weerde van denselve landen ende oft
„onse voirscreven Steden ende dorpen mitten genen, die
„den eigendommen van den voirscreven lande toebe-
„hoort, van den coop van den landen niet eens en
„ worden en conden soo is onse wille ende meeninghe
„ dat onse voirscreve steden en dorpen de landen sullen
„mogen nemen, daert hen gadelicxt is ende die te
„betalen tot schattinge ende warderinge van onso
„hogen heemraeden, in wiens bewinde en jurisdictie
„ die landen gelegen sullen wesen, die men uitte voir-
„screven vaert behouuen sal, cet. De kosten door
„ allen te dragen en met dwang te innen, want onse
„eyntelicke meininghe is, dat voirscreven nieuwe ge-
„maekt worde.quot; 1'raevaluit igitur necessitas publica
singulorum juribus: sed aliam inveni causam in eo
statute, quae Principem impulit praeter necessitatem
Urbium, scilicet Philipp! cupidinem reditus suos au-
gend!, cum Goudae portoriura decrescente mercatura

paruin ei fructuosum esset, et nova fossa spem ei affer-
ret fore ut crescerent reditus; quod sic exprimit: „dies
„dat ghyt soo besorget dat wy in onsen domeynen
„die wy hebben binnen onser stede van der Goude
„int dourvaren van den sluys aldaer, noch m onsen
„thol ter Goude by der voorscreven nieuwer vaerte niet
„veraftert noch beschadicht en worden wy en gecry-
„ gent ter ander plaets die daer voor soo veel oft meer
„als wy nu ter Goude hebben.quot; (1)

Ex quo statute liquet bona principia eo tempore
jam viguisse de jure ademtionis juris quaesiti. Prin-
cipi soli jus illud conceditur, qui non alifer eo utitur,
nisi demonstrata necessitate publica, neque subditis eo
jure uti concedit, nisi indemnes praestent fundorum
ademtorum dominos; si autem lis oriatur inter partes
viri boni, hujus materiae aptijudices, judicium ferunto.
Quod vero hoc loco dicendum est, etiam de aliis statutis
dicere possum, quae in variis urbium tabulariis inve-
niuntur.

§ 3.

Saeculo 16 exeunte, crescente potestate civitatis Am-
stelodamensis, fines ejus incolas peregrinosque un-
dique confluentes complecti nequibant. Magistratibus
igitur necessitas orta videbatur fundos domusque urbi
vicinos moenibus includendi Urbique conjungendi;
quod quidem ut fieret, principis auctoritas opus erat

(1) Vid. Uandveslen van Uaerlem, Handvest van Hertog Philips van
Bourgonje, wegens het graven van een vaart uit den B^jn naar de
Maze, verleend den 2 van December 1458.

ad cogcndos invltos, ut cederent possessionibus. Inde
varia statuta et privllegla, quibus magistratui, quae
postulet, conceduntur, quorum notari debet statutum
a Roberto, Leycestriae duce, datum anno 1586, ubi
allatis causis, cur moenibus urbem clngendi necessitas
esset, (ne tacilem introitum baberet quicumque bostis,
quod fieri non posset, nisi fines Urbis proferrentur
fundis privatorum ademtis) magistratui permittitur ut
dominis soluto pretio, secundum scabinorum aestimatio-
nem, auferrent quae necessaria viderentur; quod qui-
dem iis denuo conceditur a Delegatis provinciae IIol-
landiae et Westfrisiae annis 1591, 1594. 1609, 1625
et 1663. Alia denique statuta de corificiendis viis
stratis atque fossis, quibus jungerentur Urbes, iisdem
nituntur principiis; quorum pulclierrlmum specimen
est: (1) „Octroy tot het maken van een vaart, treck-
„pad en wagenweg tusschen de steden Haarlem en
„Amsterdam, bij de Heeren Staaten van Holland en
„ Westvriesland verleend den van April 1631.quot;

Ex bistoria notum est, quam difficile iter Amste-
lodamo Harlemum esset et quanta essent pericula
viatoribus; pactum iniere civitates jam memoratae, ut
sumtibus suis via strata et fossa largiore jungerentur;
requirebatur autem Ordinum Provincialium auctoritas,
ad occupandum fundum alienum necessaria.

Adjiciemus statuti partes: „ Considererende dat bet
voorscreve werck sal dienen tot commoditeyt, gericif
„ende verseeckeringe van den rysenden man ende dien-

(1) Vid'-antur: Handvesten van Amsterdam. Tomns I.

„ volgende ten besten van de lande , genegen wesende
„ de vertboonders te believen , deselve vuyt onse absolute
„souveraine macht, geconsenteert, geaccordeert en
„ geoctroyeert hebben, consenteren, accorderen ende
„ octroyeren deselve mits dezen, dat zij sullen mogen
„maecken eene bequaame vaert binnen dycx, meteen
„treckpadt ende wagenwech, beginnende aan de stadt
„ llaerlera, naer het huis ter Hart ende van daer
„voortgaende op de stadt Amsterdam, ende also de
„vertboonders tot dVoorscreve vaert, padt ende wa-
„genwech met den aancleven van dien sullen moeten
„hebben verscheide gronden ende landen daer door
„de voorscreve vaert enz. geleit sal moeten werden.
„ Soo ist: dat wy de vertboonders veroirloven — om-
„ me al sodanige gronden en landen, getimmerten ende
„plantagien, aan haar te mogen nemen, als baar tot
„ gerief, bequaamheit ende voltrecken van 't voorscre-
„ven werck eenicbsints noodich ofte dienstich sullen
„zijn, ende dat door bemiddelinge ende taxatie van
„ twee beeren commissarissen, door Ons daertoe te com-
„mitteren, die alle geïnteresseerden, des noot synde,
„ sullen booren ende derselver pretentien accommodere
„ofte decideren, absolutelyck ende sonder eenige pro-
„ vocatie, gelijk de vertboonders de spyze tot f voor-
„ screve padt, etc., noodigh sullen mogen halen ter
„naester lage ende minste schade, mits doende de
„eigenaren ende geïnteresseerden behoorlijk contente-
„ment tot estimatie van onpartydigen, daertoe by de
„ gecommiteerde der genoemde steden, ten opzigte van
„de voorscreve vaert te assumeren, eet.

Ex auctoritate concessa opus inceptum est; peri-
culum autem aliunde venit. Erant enim multi, qui,
quamquam non domini, aliud jus in rehaberent, no-
minatim, qui liypothecam haberent; unde aliud edictum
Ordinum, petentibus iisdem Urbibus.

„De Staten van Hollant ende Westvrieslandtdesen
„ versoucke geexamineert hebbende, bevinden het bil-
„lick ende in redenen gefondeert te weesen; auctho-
„riseeren derhalve de verthoonders by ampliatie ende
„naerder interpretatie van den octroye by hare Edele
„Grootmogende, opte 4 April 1631 , aen den ver-
„thoonders gegeven, omme by billietten allen ende
„yder, die op de gronden ende landen by de suppli-
„anten, uyt crachte van den voorscreven octroye
„aangenomen, eenige hypothecatie, fideicommissaire
„dispositien ofte andere last hebben, daer mede de
„voornoemde goederen zijn beswaart, dat zy die wil-
„len aangeven ende den verthoonders bekent maken
„binnen tweemael drye maenden, naer dat d' voor-
„screve billietten alomme behoorlycke geaflSgeert zyn
„geweest, houdende hunne Edele Grootmogende by
„faulte van dien, den voorschreven tyt geexpireert
„synde, d' voorscreve gronden ende landen effectie-
„velyck vry ende ontlast, imponeerende allen ende
„een yegelycke een eeuwig swyge ende silentium.
„Gedaan in den Hage cet.quot; Duo edicta illa, quae
praecedunt, rem tam clare exponunt, atque adeo jus-
titiae et aequitatis principiis nituntur, ut quid addam ad
illustranda ea nesciam.

23
§ 4.

Nunc autem pauca dicenda mihi sunt de sententia
quorundam auctorum, quos secutus est Vir cons, vol-
lenhoven , (1) quae um facere nequeo. Dicit enim
scriptor ille, se neque in Unione Ultrajectina neque alio
loco de Expropriatione statutum invenisse, quamquam
illam adhibitam fuisse ex bona causa censet. Sednum-
quam Unio Ultrajectina hujus regionis constitutiofuit (2).
Erat pactum inter sociatas provincias patriae nostrae
ad mutuam defensionem secundum regulam : Concor-
dia res parvae crescunt. Erant Provinciates Ordines
provinciae principes, habebantque summum imperium
atque jure auferendi jus quaesitum, tamquam summi
imperii vel dominii eminentis sequela, utebantur, neque
peculiari lege, qua iis id concederetur, indigebant. Quae
quidem addit vollenhovius: „viae enim plerum-
„que ita sternebantur, ut quoad fieri posset neminem
„laederent; urgente vero necessitate parati erant, data
„ mercede, partem fundi in publicam utilitatem tradere,
„et sic multae viae multaque opera publica in patria

(1)nbsp;Vid. Vollenhoven. Diss. cit. png. 26.

(2)nbsp;Vid. Handleiding tot de kennis van het Nederlandsehe Staatsbe-
stuur, door Mb. J. ue Bosch Kemper, pag, ,34. »Du Unie van
• Utrecht was meer een verbond van zeven sonvernine gewesten tegen
»den gemeencn vyand, dan cane staatsregeling.quot;

(3)nbsp;Verba statuti erant: Hebben voorts gegunt ende geoorloofl —
deH Burgermeesters ende Regeerders der Stedo van Ley den t' aller iyde
te mogen eigenen al suMe private plaetseende huysingo als henlugden
goetduncken sal — sulcks syluyden bevinden sullen tot de bequaemheyt
niet alleenlyek der telver schole macr oock tot commoditeyt ende stich-

„nostra, nemine repugnante, contecta sunt;quot; ea ex
antea dictis non vera esse satis intelligitur.

Idem Bynkershoekium secutus, Guilielraum I repre-
hendit, dicens euni in jus quaesitum ofFendisse non
utilitatis publicae, sed privatorum oblectationis causa.
Sec liic Guilielmus I mea opinione nihil admisit contra
justitiam. Urbs Leida bene meruerat de patria; ex-
hausta erat longa oppugnatione ; ut praemium haberent
fortitudinis cives, iis concessa est Academia, qua flo-
rendi spes data est urbi exhaustae; sed ut Academia
floreret, primo loco requirebantur cives studiosi, sine
quibus nulla unquam Academia exstitit. Studiosos non
solum studiis, sod etiam ludis ojxîram dare vulgo
notum, et vix bona dici potest Academia, ubi occasio
non praebeatur studiosis a studiis quiescendi, quia
non semper tendit arcum Apollo. Conceditur igitur
magistratui Leidensi ea aediticia, quae in bona Aca-
demia requiruntur, in fundo alieno construere, data
dominis indemnitate ex scabinorum aestimatione. Prae-
tulerunt cives Academiam aliis Privilegiis, eamque
ipsi expctierunt; itaquo necessitas jubebat aediticia et
loca publica parari, quibus gauderent studiosi, quippe

iinge van eenige der Doctoren ofte Studenten Woonplaetten oft« Col-
légien mitsgaders tot cieraet derseleen ende recreatien der Studenten
eenighsinta dienlijck te wesen. Gr. Plac. Bouk. Tom. III. p. 538.

In ürdinum delegatorum «essionibus anno 1841 sqq. snupe exemplum
Guilelmi 1 allatum ,est, ut probaretur, quam late patuissct illud jus
ad. dorn, apud Majores nostros. Mea vero sententia hoc exemplum ejus-
dem momenti est, ac si diceres, aedificia ad recipiendos viatures, qui
currubus vnpore agitatos vehicupiunt, non esse ornanda;qaia tum ademt iu
ejus fundi, ubi exstructa sunt, privatorum oblectationis causa, facta est.

qui ainabilem, severae Minervae praeferant; quare
qui tale beneficium acceperunt cives, eo aliquid damni
pati poterant.

§ 5-

Kecensui plerosque casus, qui lucem afferre possent
de modo, quo saeculis elapsis illud imperium eminens
exerceretur circa jus auferendi jura quaesita. Ante-
quam autem ad leges speciales hujus saeculi transeam,
pauca mihi dicere liceat de Ictorum scriptis, in quibus
hac de re agitur. Primus qui systema suum in patria
nostra explicuit, fuit gkotius, quod satis exposui §2
Introitus; eadem dici possunt de bynkeushoekio
et pufendokfio. In aliis scriptoribus primum locum
obtinuitui-.ricushuberus,primum professor, deinde con-
siliarius Frisiae, qui in opere suo de jure civitatis Lib,
I, III, Sect. Ill, Cap. 4., nec non in alio opere „ Hee-
dendaegse liechtsgeleertheyt Lib. II, Cap. II, § 9
et Lib. IV, Cap. VIII, § 25. pulchre et concise hac
de re disputât. Jus illud fundamentum habere in
consensu eorum, qui constituunt civitatemquot; consens,
addit : „ Quos omnes ita velle manifestum est, ut si
„contingat, Keipublicae utilitatem non posse custodiri
„sine incommodo damnove privatorum , utilitas Publica
„ privatae praeferatur. Quod cum maximi sit momenti,
„modumque ordinariae potestatis transcendat, consenta-
„neum est, a nemine quam ab eo, qui summum
„habet imperium, esse exercendum. Et quum omnes
„censendi sint ea velle quae Imperans in commune
„bonum facere jubet, nemo hac in re injuriam pati

„dicitur, quia volenti non fit injuria.'quot; Alibi dicit:
„Steden en Grietenyen hebben dit recht niet; maar als
„die haer Ingezetenen tot sulks yets willen verbinden,
„soo moeten zy daertoe consent van de Heeren Sta-
„ten hebben; by Exempel tot het maken van weegen,
„vaerten, gebouwen, om de heden te dwingen, dat
„sy haer landen en huisen daer toe sullen laten ge-
„bruiken, moeten sy hebben octroy van de Heeren
„Staten, het welke voor den Hove moet worden ge-
„ interineert, met overroepinge van de gemtresseer-
„den, die hier opponerende rechtelyk moeten worden
„gehoort, en soo is gedoemt syn landt op taxatie te
„missen Jan van Roorda tot Hardegaryp. den 14den
„September 1641. Des dat de schepen den trekweg
„niet gebruikende, met geen tol souden mogen wor-
„den beswaert, moetende het oordeel van die saken
„in dier voege komen aan den Hove.quot;

Neque magis omittendus est g. noest, qui, in opere
de jure Publico, grotii doctrinam analysi subjicit atque
jus illud Imperantis contra dissentientes defendit; in
materia indemnitatis pufendorfiüM secutus, dicen-
tem tribus casubus damni resartionem non requiri,
1®. quando is, qui damnum patitur antea noverat se
obnoxium futurum illi damno, quoniam habet quod
sibi imputet; 2°. quando damnum generale cives com-
plectitur; 3°. quando Respublica resarciendo damno
impar est, ex regula: ad impossibilia nemo tenetur.

Videantur etium hac de re e. a. zurck voce domi-
nium eminens. — d. e. graswinkel eadem voce.

PARS TERTIA.

DE LEGIBUS HUJUS AEVI.

§ 1-

Nihil obstat, quominus jam transeam ad tertiam par-
tem Dissertationis meae, in qua de variis legibus nostrae
memoriae dicturus sum. Prius autem necesse est ali-
quid dicere de legibus in Francia latis, et quomodo ibi
res sese habuerit, antequam specialis constitutio facta
est. Apud Franco-Gallos jus, de quo quaerimus, vo-
cabatur „venditio coacta utilitatis publicae causa (1)
„vel retractus publicae utilitatis. (2) Maillard (3)
retractum sie définit: „Le retrait à titre d'utilité pu-
„ blique est la faculté que le Roi, l'église ou les villes
„ont de se faire subroger dans l'achat, même d'ac-
„quérir la propriété d'un heritage limitrophe, ou

(1)nbsp;Vente pour cause d'utilité publique.

(2)nbsp;Retrait d'utilité publique.

(3)nbsp;Maillard sur le Titre III de la contume d'Artois. N. 20.

„trouvé nécessaire aux fortifications, à Tédification
„ d'une église, à la décoration d'une place, d'une ville,
„d'une maison royale ou d'un collège.quot;

Apud Francos illud jus principio latius videtur
patuisse quam apud ceteros populos, quia Regum po-
tentia limitibus non ita circumscripta erat. Inde nihil
certi statutum erat, cum nullam sequerentur Reges
normam. Audiamus alium scriptorem : (1) „Beaucoup
„ d'anciennes routes ont été ouvertes h une époque où
„l'intérêt public faisait quelquefois méconnaître l'in-
„ térôt particulier, et si l'on voulait établir par des faits
„ou titres, ce qui se pratiquait alors, on serait fort
„ embarrassé ; car on trouverait tant d'exemples contra-
„ dictoires, qu'il serait difficile d'en déduire une juris-
„ prudence constante.quot;

Addit DELALLEAU : „ Nous partageons tout-ii-fait
„ cette opinion, et nous croyons qu'il faut renoncer à
„établir des principes positifs, par ce que le gouver-
„nement lui-même n'en avait pas alors d'arrêtés.

§ 2.

Anno 1790, 11 Sept, primum lege in Francia
cautum est de illo jure; sed lex ilia, a CONCIUO
constituekte lata, temere quaedam statuit et, ut ait
delalleau, egit de materia fere incognita. Eadem

(4)nbsp;ïakbé de vauxclaiks. Répertoire de la Nouvelle législation
V. Eossés des routes.

(5)nbsp;Uelalleau 0. c. Introduction p. XXII sqq

dici possunt de legibus 8 Jubi 1791, Titulo 1 Art.
13 Decreti anni 1793 mensis Aprilis. In variis con-
stitutionibus Annorum 1791. 1793. 1795. inveniun-
tur placita, in quibus principium agnoscitur, ne cui
nisi ob utilitatem publicam adimatur jus quaesitum,
neque sine indemnitate. Secundum constitutionem
anni 1791 indemnitas solvenda est antequam res do-
mino auferatur. Verba legis anni 1791, 3 Sept.
notatu dignissima sunt (1): „la propriété dtant un
„droit inviolable et sacre, nul ne peut en être privé
„si ce n'est lorsque la nécessité publique, légalement
„constatée, Texige évidemment, et sous la condition
„ d'une juste et préalable indemnité.quot;

Omnibus bis legibus principium quidem agnosceba-
tur, dominium sanctum esse atque utilitatis publicae
causa id auferri posse, praestita indemnitate; deerant
vero regulae certae, quomodo jus illud civitatis exer-
cendum esset; unde graves dubitationes, multaeque
lites opera publica conficienda impedientes, quae (2)
anno 1807 locum dederunt legi ferendae, qua difficul-
tatibus illis subveniretur. Cavebat dicta lex praeser-
tim de paludlbus siccandis , deque aliis causis, quae
dominio auferendo ansam praebere possent, sc. de viis
publicis, deque pontibus, foris aliisque operibus publicis
conficiendis; titulo vero Xl agitur de indemnitate prae-
standa. Sed non effectum est, quod voluit legislator,

(1)nbsp;Verba magis, quum nobilium bona publicata sunt in Francin
eodem tempore quo pulcherrimae illae consiitutioncs latae sunt. Vid.
hac de re klutt : De rechten van den mensch.

(2)nbsp;d. lö Septembris.

propter incertas régulas lites magis excitantes, quam
praevenientes ; itaque necessitas revisionis mox Im-
peratori apparuit, quam ob causam ipse ex castris
Schönbrunnis anno 1809, 29 Sept, principia novae
legis litteris mandavit atque consilio status proposuit.
Post graves deliberationes, quas recordatur i.ocré(2),
anno 1810, 8 Martii ea lex perlata est, quae in Patria
nostra tam diu viguit. Corollarium erat ea lex articuli
545 Cod. Civ. Fr. atque idem ibi continetur placitum :
„Nul ne peut otre contraint de céder sa propriété si
„ce n'est pour cause d'utilité publique et moyennant
„ une juste et préalable indemnité.quot; Regulae très in
ea lege conspicuae erant: ïribunales judicanto an
necessitas publica adsit; judicium ferunto de litibusex
indemnitatis praestatione ortis; permittunto posses-
sionem praeviam , si necesse est. — Rerum conver-
sione anni 1814 nova constitutio orta est in Fran-
cia, articulum continens, quo nulla ademtio bonorum
privatorum , propter utilitatem publicam, licita esset,
nisi praecessisset indemnitas; quo factum est ut, fundo-

(1) Exempla confusionis ex ea lege orlae inveuiaDtar apod delallgau
T. 1 p. XXV. Inter varia exempla hoc unum sufficit: Le sr. Niogret
fut exproprié d'une maison située à Lyon, et n'ayant pu s'accorder avec
le maire de cette ville sur l'indemnité due pour la dépossession, les débats
élèvés à cette occasion donnèrent lieu à quatre expertises, cinq arramp;tés
du préfet, une décision du ministre de l'iutérieur, deux arrêtés du con-
seil de prefecture, cinq jugements du tribunal de première instance,un
arrêt de la cour royale, et cinq arrêts du Conseil d'Etat. Encore aucune
de ces decisions n'était elle définitive, et les parties ont terminé leurs
difTérenls par une transaction.

(2) Législation civile , commerciale et crimioelle de la France Tom. IX.

rum domini magno impedimenta esse possent civitati,
opera publica conficienda curanti; nam, si pretio
oblato non essent contenti, opera publica per longum
tempus litibus suis morari poterant. Alio enim Char-
tae articulo constitutum erat : „ Le Code Civil et les
„ lois actuellement existantes, qui ne sont pas con-
„traires à la présente Charte, restent en vigueur
„jusqu'à ce qu'il y soit légalement dérogé;quot; ex quo
patet articulis 20 et 24, quibus de indemnitate agitur,
derogatum esse. Accessit hujus seculi inventum , se.
viae curribus A'apore agitatis destinatae , quae ferreae
dicuntur, atque rectam, neque in dextram vel sinistram
declinantem lineam postulantes, ubique multos fundos
privatis adimere cogebant. Per totam Europam leges
speciales latae, abrogatae, revisae sunt, cum nova
rerum conditio meliores leges postularet. In Francia
saepius legis Anni 1810 revisio rogata, atque gra-
vissimae fuere disputationes, qua in re ei derogatum
esset lege fundamentali ; sed non ante annum 1833
incerto illi statui finis impositus est, quo anno 7 Julii
nova lex, multum boni continens, praecipue haec
cavebat : tribunalia curent, ne adimatur dominium,
nisi impletis omnibus requisitis legis, tribunal vero
speciale de indemnitatibus judicium ferat. — Instru-
ctionis autem judicialis tarditas effecit, ut anno 1841
denuo legem revidere necesse. esset; quod quidem
magna diligentia factum est, cum singuli articuli le-
gis denuo sufFragio submissi, multi mutati, pauci ad-
diti sunt, quorum necessitas longinquitate temporis
apparuerat; exempli gratia, caput L Tit. VIII hujus

legis, continens dispositiones extraordinarias, quibus
permittitur occupatio fundorum urgente necessitate. (1)

§ 3.

Annus 1795 nobis Franco-Gallos, cum immodicis
eorum principiis, imposuit, et populus olim libertate
gaudens, veritatis amans, majorum gloria destitutus,
homines, regis nobiliumque sanguine contaminatos,
laetus recepit, verbis felicitatem permutans. Inde
factum est, ut gi-andia princii)ia, olim re et factis ex-
culta, nunc constitutionibus scriptis exprimi deberent.
Decretum anni 1796 a Conventione Nationali editum,
bominum jura recensens, quae in aequalitate, liber-
tate, securltate, dominio et jure (tiranno) resistendi
consistunt, juribus illis effici statuit, ut nemo cogi
posset res sibi proprias cedere civitati, nisi necessitas
publica id exigeret et civitas ei indemnitatem praeviam
solvisset (2). Constitutionem mensis Augusti 1797
propositam quum Conventio non probavisset, nova
Conventio, nomine de Constituerende Vergadering,
representerende het Bataaf sehe Volk, electa est, quae
anno sequenti legem fundamentalem, factiosis homini-
bus gratam, sancivit, cujus art. 50 haec verba inveni-
untur (3): „Niemand kan van het geringste gedeelte

(1)nbsp;Vid. delalleaü. op. c. cditionis quartae. pag. 7-

(2)nbsp;Vid. publicatie , behelzedde de erkenning en verklaaring der
rechten van den Mensch en van den Bnrger. Gearresteerd (den Sisten
lanuarij 1795), het eerste jaar der Bataafscho vrijheid.

(3)nbsp;Vid. vollenhovf.n Diss. cit. pag. 29. sqq.

„van zijn eigendom, buiten zijne toestemming, beroofd
„worden, dan alleen, wanneer de openbare noodza-
„kelijklieid, door de Vertegenwoordigende Magt er-
„kend, zulks vordert, en alleenlijk op voorwaarde
„eener billijke schadevergoeding.quot;

Quum autem illa Constitutio turbis sedatis minime
placeret, anno 1801 mense Octobri, nova Constitutio
proposita et accepta est, quae articulo 5 haec verba
babet: „Ieder Ingezeten wordt gehandhaafd bij de
„vreedzame bezitting en het genot zijner eigendom-
„inen. Niemand kan van eenig gedeelte derzelven
„worden ontzet, dan wanneer het algemeen welzijn
„ zulks vordert, en in zoodanig geval niet anders dan
„tegen eene billijke schadevergoeding.quot;

Constitutiones anni 1805 et ea quae anno sequenti,
I.UDOVICO NAI'OLEONTE regnante, lata est, rem in
medio reliquerunt; sed in Codice Civili anni 1809
art. 440 denuo statutum neminem cogi posse proprie-
talem cedere civitati, nisi in usum publicum, praevia
indemnitate soluta. Anno 1810 cum Patria nostra
Franciae addita esset, sub ejusdem legibus vivere coepi-
mu8 et legem 8 Martii ejusdem anni cum bene multis
aliis accepimus, quae cum, expulsis Franco-Gallis,
Provinciae Belgicae nostris junctae essent et Con-
stitutio Anno 1815 (1), 24 Augusli, ab Ordinibus
comprobata csset, jileraeque vim suam servarunt; in
bis lex anni 1810 8 Martii. Quum autem graviter
hac de re disputatum sit, § sequenti videbimus, quid
hac de re censeri oporteat.

(1) Lex funilamentnlw anni praecodcntis nihil hac de re cavebat.

3

34
§ 4.

Argumenta corum , qui hanc legem abrogatam esse
contendebant, erant praecipue haec: Pugnat lex illa
cum lege fundamentali anni 1815 praesertim cum
art. 104 et 165 (1), secundum quos omnes lites de
dominio rerum dirimendae sunt a tribunali, cum
lege anni 1810 potestati administrativae jus tribuatur
an utilitas publica adsit dijudicandi atque fundos ne-
cessarios addicendi; multi inveniuntur articuli in illa
lege, quibus obtemperari nequit, cum in lege funda-
mentali vox reperiatur „de weC id est lex ferenda,
non jam lata. His autem argumentis obstat articulus 2
(additionele artikelen), quo legimus: „ alle thans in wer-
„king zijnde wetten behouden kracht, tot dat daarin
„op eene andere wijze zal zijn voorzienquot;, ex quo
contendimus illam legem non abrogatam fuisse lege
fundamentali; quod ad articulos attinet, qui directe
legi fundamentali contrarii nullum effectum habere
poterant (2), decretis regis huic difficultati provisum
est; nempe decreto 25 Dec. 1816, quo cautum est, ut
lex anni 1810 effectum habere posset et methodus

' (1) Art. 164. Ieder Ingezeten wordt gehandhaafd by het vreed-
zaam bezit en genot zijner eigendommen. Niemand kan van eenig
gedeelte derzclvcn worden ontzet, dan ten algemeenen nutte in de ge-
vallen en op de w(jze bij de wet te bepalen, en tegen bchoorUjkc
schadeloosstelling.

165. Alle twistgedingen over eigendom of daaruit voortspruitende
regten, over schuldvordering of burgerlyke regten, behooren lij uit-
sluiting tot de kennis van de regterlijko magt.

(2) Vid. VOLLENUOVEN, Diss. cit. p. 3C.

procedcjidi in adenitione dominii ad Juris Publici
Neerlandici normam redacta est, ac decreto anni 181 ü
30 Decembris, quo provisum est, ut coetus , de quo
art. 7 dictae legis agitur, conveniret illo loco, quo
forum primae instantiae, cui sub'est fundus requisitus,
con venire soleat (1). Sed si verum est legem illam
non abrogatam esse lege fundamentali, Sciendum
esse credo cum viro consultissimo de pinto (2), di-
cente legem anni 1829 (3), cum omnes leges Franco-
Gallicos ad C. C. pertinentes abroget, illam etiam
abrogare legem. Neque dicendum est hanc legem
agere de argumento Juris Publici; nam nilül aliud
est quam corollarium articuli 545 C. C., quocum igi-
tur vim legis amisit. Inde ab anno 1838, cum codex
noster introductus est, usque ad annum 1841, spe-
ciali lege de tanta re caruit Patria nostra; an igitur
omnis ademtio juris quaesiti co tempore illegitima
erat? illud minime affirmandum esse censeo, nam jus
illud ademtionis dominii nullo niodo dabatur letre

O

anni 1810, quae solum rationem indicabat liujus juris
persequendi. Integrum igitur illud jus remansit et lege
fundamentali disertis verbis datur; sed mea sententia,
qui tunc fundos suos ad opus publicum conficiendum

(1)nbsp;ViJ etiam dk pi.nto, Ilandleidiug tot liet Burgerlijk Wetboek,
tweede gedeelte, pag. 188.

(2)nbsp;I)jj pinto , 1. c.

(3)nbsp;Art 1 der wet van IC Mei 1829. »Te rekenen van do invoe-
ring van het B. W. der Ned. wordt afgeschaft, en znl ophouden
kracht van wet te hebben het Wetboek Napoleon, met al dc daartoe
behoorendc besluiten en verordeningen.quot;

necessarios, indemnitate praestita, dare recusabat, in jus
vocandus et judicio, ut fundos traderet, cogendus erat.

§ 5.

Annis 1823 sqq. tltulus C. N. de dominio variis
temporibus ab Ord. Gen. est tractatus et gravissimae
fuere disputationes de Art. 670, praesertim cum multi
articulum 545 C. C. Gallici intactum Codici nostro
inserere vellent; sed praevaluit contraria sententia, quod
materies ademtionis dominii esset argumentum Juris
Publici, eique igitur in Codice Juris Privati locum
non esset. Kecepta igitur sunt sola verba: „ alles beliou-
„dens het bepaalde bij art. 164 der Grondwet.quot; Post
secessionem provinciarum meridionalium, codicempro-
positum, sive conceptum potius , denuo revisioni sub-
jicere necesse visum nostratibus, praesertim quod multa
inessent elementa Franco-Gallica, Belgis quidem grata,
Keerlandis vero minime, qui Codicem cuperent moribus
suis magis congruum. Denuo disputarunt sectiones
de inserendo articule 545 Cod. Nap., quum alii verba
in tine art. 670 Codicis ante accepti mutari vellent
in: „alles behoudens eene gelijktijdige schadeloosstel-
„ling bij de Grondwet.quot; Nova scriptura, tunc pro-
posita et ab Ordinibus sancita, articulum 525, qualis
nunc est, constituit.

§

Disputationes de codice civili annis 1833 sqq. ne-
cessitatem ostenderuut novae legis ferendae, quae

legi anni 1810 abrogans ineliores poneret régulas,
quomodo agendum esset, si necessitas publica fundorum
privatorum ademtionem exigeret. Proposuit igitur
GUU.IKLMU8 I legem, anno 1825, quae tamen valde
displicuit et rejecta est. Do causis quae lianc legem
Ord. Gen. invisam reddebant, dissentiunt viri docti ;
major autem causa videtur fuisse, quod indemnitatem
prae\ iam postulabant Ordines , cum lex i)ost anni de-
mum spatium solutionem permitteret. Sunt qui dicant
potestatem Kegi concessam judicandi an necessitas pu-
blica adesset multis invisam fuisse; quod equidem non
puto tanti momenti fuisse, ut ea sola causa lexrejice-
retur; nam lex, quae recepta est anno 1841, idem pla-
citum continebat (1). Eo autem anno, mense Martio
specimen novae legis proposuerunt Eegis Administri
nomine Regis, postquam omnibus jxîrspicua erant facta
legis anni 1810 vitia. Sane multae eo tempore querelae
fuerunt de necessitate novae legis ferendae ; quum
privatorum avaritia civitatem premeret, et opera publica
etfici non' possent, nisi triplici pretio vel ampliori so-
luto pro fundis et aedificiis necessariis. Accepta igitur
lex est quamvis mediocris, cogente praesertim ratione
ab Administre Regio allata, illam meliorem esse lege,
quae vigebat quidem, sed de cujus vigore graves du-
bitationes ortae erant. Specimen legis quod mense
Martio Ordinum disceptationi oblatum erat, mense
Majo nmtatum denuo oblatum est, eoque exeunte

(1) Administer rcgius, quum dictam legem anno 1841 dcfeudit,
dixit hanc non esse causam cur rejecta esset lex anni 1825. Vid.
Staats-Courant. 1841. N°. 64.

gravi deliberation i raultisquo animadvcrsionibus locum
dedit (1). Principia liujus legis erant praecipue haec:
Lege generali modus in materia juris quaesiti adem-
tione sequendus significandus est, quum Regis sit judi-
care, an utilitas publica adsit nec ne; de qua re certior
factus (2), Consilio status audito, decreto statuit de
quibus fundis disponere liceat; potestati judiciali nihil
aliud judicandum pcrmittitur, nisi de indemnitate prae-
standa lis oriatur; nulli adimentur bona, nisi praevia
damni resartione praestita, cet.

In deliberationibus sectionum , multi questi sunt de
potestate Regi tributa, qui decreto de tanta re arbi-
trium faceret; plerique protulerunt se ob earn causam
suffragium contra legem esse laturos. Tota quaestio
ilia pendebat a significationc articulo 1G2 legis fun-
damentalis tribuenda, (3) qui articulus quum anno
1840 rovisa est lex fundamentalis, integer remansit.

In deliberationibus delegatus i.uzAC (4) tria systo-
mata esse consult, quibus articulus 162 leg. fund, expli-
cari posset. „ Sunt autem, inquit, multi qui cum Admi-
„ nistris faciant, credentes legem fundamentalem gene-
„ ralem legem postulare, quasi normam agendi in ea
„materia, et regem decreto statuere posse casum lege
„requisitum adesse; alii vero existimant legem generalem
requiri, sed de quovis casu etiam specialem; ipse qui-

(1)nbsp;Vid. Stnats-Conrant. 1841. N®. 120.

(2)nbsp;In Spccimiuc incnsia Martii verba «de Raad van State ge-
hoord,quot; art. 2 non reperiuutur.

(3)nbsp;1G4. Grondwet van 1815.

(4)nbsp;Vid. Staats-Cour. 135. Zitting van 25 Mei 1841.

dom censeo legem generalem non requiri, sed legem
specialemquot;. — Secundum eum, articulus 164 leg. fund,
anni 1815 ibi reperitur, quod Belgae, diutiusoppressi,
timuissent tantam potestatem liegi dare, quanta lego
1810 Imperatori concessa fuerat; quod si vemm est,
verba de wet non generalem legem specfant, sed
specialem , itaque cavetur, ne Eegis decreto fiat, quod
sola lege fieri oixjrtct. — Administer regius ei re-
spondit, illum articulum 164 leg. fund, anni 1815
cum multis aliis propositum fuisse, a delegato Belga
O. LECLEKCK, qui cum totum opus jam perfectum
esset, censuit indigere legem quibusdam principiis de
libertate, de dominio etc. Ipsi bos articulos redigere
mandatum est, et quum opus ad finem perduxisset,
bi articuli non in speciali sectione leg. fund, recepti
sunt, sed singuli per totam legem sparsi. Inter eos erat
art. 164. „Dat men echter, sunt verba administri
„regii, bij het vaststellen van dit artikel, er niet
„aan gedacht heeft, voor elke onteigening eene bij-
„ zondere wet te vorderen , daarvan kan ik, die de eer
„ heb gehad, ook tot de commissie van redactie te
„behooren, de stellige verzekering geven.quot; (1)

Lex, ut jam diximus, i^erlata est quum, 15 cam
rejicientibus, reliqui 37 eam suEFragio suo compro-
barent.

§ 7. ,

Nova lex non minuit lites. Societas viae ferreae
öternendae praesertim questa est de ejus inefficacitate,

(l) Vid. Staatscourant. 14.2. 1811.

quum triplex mallent solvere pretium pro fundis re-
quisitis, quam litibus coaeti quotidie opus intermit-
tere. Anno 1843 jam apparuit dictam legem tot
vitiis laborare, ut eam revidendi summa esset necessi-
tas. Petitio igitur a Societate dicta Ordinibus oblata est
et ab iis Administris Justitiae atque rerum domestica-
rum tradita; et quamquam polliciti erant Administri
fore ut lex revideretur, spes inde orta diu inanis
mansit. Societas viae ferreae opera tune omisit; diaria,
quotidie in legem invecta, revisionem necessariam
esse profitebantur, plurimique libelli, eodem consilio
scripti, in lucem prodierunt. Postulabant praesertim,
ut possessio litem praecedens, societati ex auctoritate
llegis adimenti concederetur, et ne Utes tamdlu tra-
lierentur. Non satis laudari potest inter libellos,
quos memoravi, ille quem conscripsjit auctor anonymus
W. D. S. (1), AVestlandiae incola, qui concinne et in
omnium civitatuni leges inquisivit, et legis anni 1841
vitia ostendens bonae legis requisita enumerat. § 9 de
leges anni 1841 judicans, dicit: „De wet van 1841
„is van liet begin tot bet einde gebrekkigquot;, et dicta
probat exemplis; ostendit nullam ademtionem fieri
posse, nisi lex possessionem praeviam cum pretiisolu-
tione vel consignatione largiatur; qua conditione de-
ficiente efficitur, ut tardius procedant opera incepta,
privatique bomines avaritiae suae fructum cum publico
detrimente babeant; etenim mirificum est exemplum,

(1) Onteigening ten Algcnicenen nutte gadegeslagen op bet gebied
van llcgtswetenschap en Wetgeving door W. u. S. 's Gravculiage by
A. J. van quot;VVecldcn, 1845.

cum publica necessitas a summo magistratu agnitasit,
privatum exceptionibus rem tanti momenti posse im-
pedire. Societas viae ferro stratae, duas urbes merca-
tura florentes junctui-a, tam utile consilium nimis
diu ditlerre coacta. — Eodem fere tempore, quo
W. D. S. animadversiones suas in lucem edidit, F. W.
Conrad , operibus praepositus , praeviae possessionis
necessitatem ostendit (1). Illos lilgt;ello3 laudanti, ali-
orum antea editorum mihi in mentem venit, de quibus
quaedam dicere hujus loci esse videtur. Eodem fere
tempore, quo lex anni 1841 Ordinum deliberationibus
oblata est, quatuor Amstelodamenses (2) Icti celeber-
rimi specimen legis, adjecto commentario, ediderunt,
quo lege, ab Administris Regis nomine proposita, cum
sua com parata, animadversiones suas de illo argu-
mento exponunt. Assentiebantur iis, qui vocem de
wet in articulo 1G2 1. f. legem specialem significare
putabant. Responsum iis est in Journal de la Haye,
25 Martii 1841. — Alter est libellus anonymus:
Iets over de vraag: of voor iedere onteigening ten
algemeene nutte, eene afzonderlijke wet moet wor-
den gevorderd, quo legem generalem leg. fund, requi-
sitis respondere arguitur (3).

(1)nbsp;no noouzakclijkheid eener bepaling tot voorloopige inbezitstelling
bij de wet op de onteigening ten algemeepe nutte door F. W. Conrad.

(2)nbsp;Proeve eener wet betrekkelijk de onteigening ten algemeene nutte,
door Mrs. D. A. Walraven, S. P. Lipman, A. Brugmans en ü. Don-
ker Curtius, Advocaten te Amsterdam.

(3)nbsp;Vid. Ned. .Taarb. vol. IV, pag. 25C. — ücl. Luyuen in ses-
sioue Ordinum 27 Mnji 18-11 de lioc libello dixit: » Dit geschrift is

Sed revertamur ad legum enuineratiouem ; nunc
enim agendum est de lege diu exspectata, proposita
et .... rejecta. Haec enim fuit sors legis anni 1845,
quae emendatione sjjerata carebat. Dixerunt plerique
delegati sibi non perspicuum fieri lege proi)osita adem-
tionem faciliorem fore, multique putarunt legem ut
turn erat non ita vitiosam esse, sed male rem aggres-
ses esse qui legis exsecutionem petivisseut.

Postquam saepius 1. f. revisio jxjtita erat algt; Ordi-
nibus. Hex in Oratione, qua CMinum consessuni
quovis anno auspicari solet, ad diem 19 Oct. anni
1847 promisit , se leges laturum esse de derogationc
eorum placitorum 1. f., quae non consentanea videren-
tur iis, quae tempus i)ostularet. De illa 1. f. revisione,
quae secuta est, quum tota Europa quassabatur sedi-
tioso tumultu, cujus ipsa quoque patria nostra non
omnino expers mansit, hoc dicendum videtur, illam
temporis notas prae se ferre. IVIultiun concessum est,
quod alio tempore concessum non fuisset; quum au-
tem nostrum non sit griticam disquisitionem de ilia
revisione scribere, sed videre quatenus et quae nova
principia introducta sint, quantum ad nostrum argu-
mentum attinet, breviter enarrabimus quae necessario
videntur cum argumento cohaerere. Anno 1844, 9
delegati Ordinibus si^ecimen legis fundamentalis rqvi-

»ia Imudcu vau ous alleu, cn hecft ougetwyfeld de belangstelling van
»ieder, hoe men ook over de zaak denken moge, in ecne hoogo mate
» opgewekt.quot;

sae obtulorunt, quod tamen suffragiis permissum ab
ils rejectum est. In illo specimine articulum de
,r.Q. A,(1) agens, ita sese babuit: „Niemand kan van
„zijn eigendom worden ontzet, dan ten algemeenen
„nutte, in elk geval door eene wet te verklaren en
„tegen voorafgaande schadeloosstelling.quot; In commen-
tario legi adstruendae addito systema defendebant de-
legati, praestare ut de singulis casibus, qui obveni-
rent, lex specialis statueret neque omnes generali lege
complecterentur; fines enim patriae nostrae patiun-
tur, ut potestas legislatoria hac in re se immisceat
publicae administrationi; quum autem Ordines ariimad-
verterent nimis generalia esse, quae articulus sta-
tueret , eum immutatum obtulerunt, et quae sequun-
tur addiderunt:

„De uitzonderingen, op het vereischte der verkla-
„ring in elk geval door eene wet, ten behoeve der
„vestingbouw en den aanleg, het herstel of onderhoud
„ van dijken, worden door eene algemeene wet geregeld.

„Noch het vereischte der voorgaande verklaring
„door eene wet, noch dat van voorafgaande schade-
„ loosstelling, kan worden ingeroepen in gevallen van
„oorlog, brand of watersnood, die onverwijlde inbe-
„zitneming mogten vorderen, onverminderd het regt
„ op schadeloosstelling.quot;

In specimine 9 Martii art, 162 1. f. nulla proposita
est mutatio; sed quum 17 Martii (2) Quinqueviris

(1)nbsp;Iiis siglis utar ad juris quaesiti ademtionem significandam.

(2)nbsp;Erant delegati: i). donkee cuhtius , j. m. de kempenaek ,

L. c. LUZAC , I-. D. STüHM ct T1I0UUECKE.

novae redactionis demandata esset proviucia, illi 11
Aprilis, opere, quod susceperant, ad finem perducto,
specimen ediderunt, in quo multi re^xiriebantur arti-
culi ex s^Mïcimine anni 1845 desumti, et art., quem
supra commemoravimus, integer servatus erat. Admi-
nistri Eegis 19 Junii novum specimen llegis nomine
proposuerunt, quod disceptiitioni Ordinum commissum
est, Articulus numero nunc 147 ita legebatur:

„Niemand kau van zijn eigendom worden ontzet,
„dan ten algemeenen nutte en tegen voorafgaande
„ schadeloosstelling. De wet verklaart vooraf dat het
„algemeen nut de onteigening vordert,

„Eene algenieene wet regelt de uitzondering op
„bet vereischte van zoodanige verklaring ten behoeve
„van vestingbouw en den aanleg, het herstel of on-
„derhoud van dijken, bij besmetting en andere drin-
„ gende omstandigheden,

„De bovengenoemde vereischten van voorafgaande
„verklaring door eene wet, en van voorafgaande
„schadeloosstelling kunnen niet worden ingeroepen,
„wanneer oorlog, brand of watersnood eene onver-
„ wijlde inbezitneming vorderen. Het regt van den
„ onteigenden op schadeloosstelling wordt hierdoor
„eubter niet verkort (1),quot;

Ilujus art, cum praecedente comparatione instituta,
liquet formulam ejus meliorem esse, atque in sec-
tione secunda magis cautum est, ne legislator nimis
finibus ipse suis circumscriptus sit: verba enim „ drin-

(1) Vid. vooHUUiN, Geschiedenis en beginselen der Grundwct voor
het Koningryk der Nederlanden, pag. 355 sqq.

„ gende omstandighedenquot; late patent. In commen-
tivrio adjecto Administri tuebantur systema, cur prae-
via indemnitas, et in singulis casibus specialis lex,
necessaria sibi esse viderentur ad tuenda jura in re
et ad consulendum exsecutionl, quae facilior foret
lege sancita: Oppidorum Castrorumque munitionem
specialem ejusmodi legem pati non posse, quia talia
ferme citius fieri solent.

Impugnaverunt non pauci hanc legem, cum alii
verbum behoorlijke loci voorafgaande habere cupe-
rent, alii castrorum munitionem non enumerandam
esse inter casus, quibus generali lege prospiciendum
esset , crederent, ahi denique legis Francicae anni
1841 articuli (1) 3 placitum praeferrent vel legem
vigentem servari mallent. Administri regii in com-
mentario legi addito, Memorie van Beantwoording
van het voorloopig verslag der Commissie van Rap-
porteurs , voor de Wetsontwerpen tot herziening der
Grondwet y exemplo Anglorum allato (2), systema,
quod secuti erant, alio quovis melius esse censebant,
cum non nisi lege dominium auferretur; quod ad
castrorum munitionem attinet, bello urgente legibus do

(1)nbsp;Pars seconda hnjos art. qnnm parte priori caveat, ne fiat Ademtio
nisi praevia lege lata, sic sese habet: «Une ordonnance royale suffira
» pour autoriser l'exécution des routes départementales, celles des ca-
« naux et chemins de fer d'embranchement de moins de vingt mille
« mètres de longueur , des ponts et de tous autres travaux de moindre
» importance.quot;

(2)nbsp;In Anglia non facile privati homines cogi possunt, ut fundis
cédant U. P. causa. Antequam lege ademtio permittitur, longa praece-
derc debet causae cognitio; lites de indemnitate judicantur al2jurati8.

ea re ferendls locum non esse, cet. (1). Ad diem 21
Augusti, de lego quinüi speciminis propositi, quae de
Justitia agebat, disceptatum est. Cum alii verba fecere, ^
turn delegatus faber van riemsdijk, qui ex historia
arguit, ,J. Q. ademtionem in Patria nostra olim non
tam angustis finibus cirumscriptam fuisse, quam multi
putarent, legem anni 1841 vitiosam vocavit atque
dictis exemplo (2) illustratis, ostendero conatus est
fore ut, praevia indemnitate ceteris difficultatibus legis
accedente, A. J. Q. prorsus haud unquam fieri pos-
set; „quod ad legem, quae singulos casus respiciatquot;, in-
quit, „non puto Ordines idoneos judices esse, qui quam
„utile vel necessarium sit opus urbibus vel vicis,non
„omnibus aoque notis, judicent.quot;

Delegatus smit postulavit, ut Administer regius
docoret, cur A. J. Q., quae jam multis difßcultati-
bus impedielgt;atur, novis vinculis irritam retlderet. De-
legatus borski, usu se didicisse profitetur, indemni-
tates praevias et specialem legem J. Q. A. plane
impedire. Solus ex art. adversariis del. nedermeijeu
van rosenthal specialem legem necessariam existi-
mavit; praeviam vero indemnitatem cum aliis non
necessariam esse censuit, quum Ordinum esset lege
constituero an casu allato indcmnitiitem quantum satis
esset (Ijehoorlijke), praeviam esse oporteret (3). Ad-

(1)nbsp;Vid Bijblad tot de Staats-Courant, pag. 758.

(2)nbsp;Exemplum notissimnm, quum 20000 florcnorum rogarcnt ab-
sentis ciijusdam procuratores pro ccssiono viae , quae litis decisione 80
florcnis aestimata est. Totius litis impensae erant 8000 florcnorum.

(3)nbsp;Vid Bijblad 703.

minister Ii. t. justitiac legem suasit his argunientis
usus : tempus postulare, ne dominii sanctitas violetur,
quum falsae theoriae pauperes instigent, ut locupletum
lx)nis, quasi suis utantur. „Est igitur Magistratus
„sie pergit, „magno exemplo iis probare dominii
„ violationem nefas esse. Discat populus, quid sit pro-
„pietas, ut revereatur.quot;

Ita urgente temporum necessitate cunctis omnium
suffragiis i)erlata lex est.

Septem fuere, qui in sectione tertia Collegii secundi
Ordinum duplici numero convocatorum, contra sjie-
cialem legem singulis casibus sententiam dicerent.

Delegati van lijnden (1) et stoum (2), contra
caput V de Justitia agens, in conventu Ordinum
duplici numero convocatorum suft'ragla tulerunt, hie
quod praeviam occupationem belli causa periculosam
judicaret; nam bello quidem urgente talem usuq)atIo-
nem licitam, imo necessariam videri posse; nostra vero
memoria saepius accidisse, ut vox helium Regi vide-
retur belli metus, itaque antequam pacem cum Bel-
gis composuerit, pactione tamen inlta, saepe privato-
rum fundos inundarl jussisse belli causa; si talis esset
belli definitio, se suffragarl legi non posse ; ille vero,
voce onderhoud duas res diversas significari pu tan s
definitionem petiit, qua perspicua hujus verbi vis red-
deretur ; sua sententia periculum in mora esse, si
praevia possessio etiam hac in re lege fundamentali
tolleretur. Quibus respondit is, qui eo tempore Mi-

(1) Bijblad 907.nbsp;(2) Bijblad 969.

nisterio Justitiae fungebatur dicendo, si ros in angusto
esset metu belli vel lluminum violentiae praeviam
possessionem licitam esse, qui casus si non adessent,
dominium violari nefas esse. — Omnia sufiragia tulit
lex , horum duorum delegatorum suttragiis exceptis.

§ 9.

Ex iis quae diximus intelligitur, articulum 147
1. f., qualis nunc est, non placuisse magnae jm-ti
Ordinum. Credo equidem si alio tempore propositus
esset, majorum delegatorum jmrtem legem rejecturam
aliudque systema praelaturam fuisse ; tunc vero metus
aderat ne, si totam legem unius articuli causa reje-
cissent, malum inde oriretur, propter spem toti populo
ereptam, fore ut citius perficeretur grave illud revi-
dendae leg. fund. opus. Ilinc factum est, ut legislator
cogeretur legem proponere, iis subnixam principiis,
quae olim minime agnoscebantur ; quod quidem factum
est anno 1851, mensis Februarii die 19.

llujus legis liistoriam dare, id est latine referre,
quod in Diario de Staats-Courant cum annexis legi
potest, singulos articulos illustrare, ut eorum vis et
efficacitas, si quid obscuri inest, omnibus cupientibus
perspicuae fiant, cum dissertationem meam sine causa
ultra fines amplificaret, de illa lege brcviter dicturus
sum, quae cum argumento meo necessario cobaerere
videbuntur. Est eniin J. Q. A. argumentum non uni
sed plurimis variisque dissertationibus aptum, cum
alter posset scribere de ipso jure ejusquo fundamento,

alter legem anni 1851 et singulas ejus partes disqui-
sition! submittere vel inter jus nostrum et extraneas
leges comparationem instituere; ego vero bujus juris
historiam narrans, singularum legum propositum non
nisi breviter explicare conatus sum, quapropter etiam
hanc novissimam legem, quasi operis mei finem, ut
alias priores, exponam. In commentario (1) legis ge-
neralia enumerantur principia, quibus enitatur lex de
A. D., utbona sit, necesse est. Bonae igitur legis pos-
tulata sunt haec; 1° Legislatoris est curare, ne usurpe-
tur dominium, nisi bonum publicum illud necessario
l)ostulet; 2° cautiones constituefe, ut fundorum necessa-
riorum assignatie juste fiat; 3 rationem indicare, qua
obtineatur ademtio; 4 indemnitatem aequam, quanta
debeatur, quam citissime cognoscere; 5 atque ademtione
perfecta , quaecunque inde oriantur, rite conslituere.

Sed quum in 1. f. ipsum novae ICj^is funcid
reperiatur, primo loco videndum, quaenam ejus vis,
quae verborum significatio sit; et primo loco rogari
potest, quid velit ilia vox algemeen, et perspicuum
erit ex fine art. 147 hanc vocem non solum adtotam
civitatem sed etiam ad provincias et urbes vel vicos
referri posse, quod ibi non de totius regionis bene-
ficie, sed de minoris etiam partis utilitate agatur.

2. Voci vestingbouiu quae efficacitas tribuenda sit,
incertum videtur (2); nam ilia opera, quae belli tem-

(1)nbsp;Vid Bijiageu vuor het Bijblad van de St. C. pag. 228, sqq.

(2)nbsp;Anno 1848 Administer requis rogatus, respoudit: »men moet
.hieronder verstaan die veldwerken, welke in oorlogstijd worden za-
»mengesteld.quot;

pore struuntur ad castrorum munitionem, non fieri
possunt, si praevia indemnitas solvenda est. Non igitur
attendendum est id, quod anno/1848 respondit Adm.
I'eg., quum ea opera bellica in parte 4 art. 147 re-
censeantur.

3. Onteigening bij besmetting en andere dringende
omstandigheden.

Quod ad primum attinet, cum ad arcendum conta-
gium, mobilia dominis eripiuntur jussu politiae et
destruuntur, id non videtur suo loco esse in lege de
ademtione dominii. Quidnam autem sit illud dringende
omstandigheden, frustra intelligere conatus est legis-
lator; neque ullum in nova lege invenitur placitum
de ea re agens, etsi in capite Tituli II illa verba
inscribuntur.

Ut legislator scire posset, an utilitas publica adsit,
necesse est totius operis consilium universe cognoscat;
tum demum potest lege ademtionem permittere, vel
non ; quo facto, si opus publicum approbaverit, liegis,
potestate administrativa et executiva muniti, est videre,
quomodo ad optimum finem perducatur. Judiciarla
vero potestate lites dirimendae, et indemnitates de-
bitae arbitrio bonorum virorum ' decernendae sunt.
In tota lege id quidem legislator! quam maxime cordi
erat, ut lites quam citissime dirimi possent. Statuit
igitur, ut ademtor contra omnes fundorum necessa-
riorum, in eodem jKigo (Arrondissement) sitorum, do-
minos simul actiones institueret, si cedere nollent; hi
vero totam defensionem et omnes exceptiones simuli
instituèrent, ne longis fori disceptationibus necessaria

opera retardentur. Judex vero, limitibus suae potestatls
circumscriptus, tantum judieare debet, num omnia, quae
lege praescribuntur, facta sint; cujus rei certior factus
fundos addicat ei, qui adimendi potestatem babet, et
indemnitatem decernat. Anno 1842 multi voluerunt
ademtionem indemnitati praeviam, ut opus properantius
fieret; cui rei nunc obstat lex. fund., praeviam adem-
tionem quibusdam solum casibus, ibi enumeratis,
permittens. Ne autem is, cui bona judicio ademta sunt,
pretium fundi recusando, ademtionem illam irritam
redderet, legislator pecuniam consignari perniisit eo
loco, ubi consignationes fieri solent.

Quamvis verum sit leg. fund, de quibusdam casi-
bus enumeratis legem generalem poscere, de aliis
eadem lege statui non vetuit, quare primo titulo norma
in bis sequenda indicatur.

In eo autem titulo animadvertenda sunt quatuor
temjjora bene distinguenda. Primum agitur de modo,
(juo opus conficiendum omnibus, quorum interest,
notum fiat, ut animadversiones evocati in medium
proferant. Ita nulli non innotuit opus, duiu de eo
cognoscit legislator.

Tunc lata lege, illi, qui ad opus delegati sunt, par-
tes audire possunt, ut potestas administrativa difficul-
tates ortas componere vel dirimere queat, quo facto
Rex decreto de totius operis consilio et fundis vel
aedificiis adimendis statuit.

Tertio loco agitur de litibus contra invitos institu-
endis, quando judicatur, quid sit adimendum, quanta
esse debeat indemnitas.

Quarto loco deniquo statuitur de solutione vel
consignatione jjecuniae et quomodo adenitoruni pos-
s^io adeuuda sit,

Tota lex articulis constat atque in tres titulos
diyiditur, quos praecedunt 6 art,, generalia principia
continentes,,j.„De primo titulo jam vidimus; secundus
in duo,, I capita, jdijviditur^ eos rccensentia ciißus, qui
lege speciali propter pqrispicunm eorum utilitatem non
ijidigqre videntur ;giitMulus .^ertius placita contiaiet,
£^4enitioneiigt; ;iq' extf|ema (Wcessitate, sc. bello vel| natu-
rae .elementisnbsp;prdiuajitja, : ,

.... .. 'Ji'ib iuil'nbsp;'

quot; ■ --=nbsp;quot;I tl'—in-'î--in

Laudaverunt novam legem, qui de ea referrc;
debebaiit ad delegates (1), (de commissie van Rappor-
teurs) propter magnam curam ei adliibitam , et quidem
recte ; nam experientia docuit, talém legem componerc
non facile esse negotium. Quaedam tamen erant ani-
madverteuda, et id yel primo loco, quod siuguli arti-
culi non essent illustrati in commentario legis, quo
tieret, ut saepius de eorum vero sensu diaputari posset.
Quod ad totius legis tenorem attinet, quamvis legislatoris
curam laudarent, ob nova placita, quibus mora operis
imminueretur, multi tamen tempus praeviia oporibus
ti'ibuendum nimis longum censebant. Graviter etiam dis-
putatum est de sensu tribuendo art. 147 leg. fund.; cum alii
putarent ilium requirere legem quae de cujusque fundi
ejusque partium ademtione statueret, alii verosystema,

- —rrtrr-'-'

(1) De ilk lege relulerunt die 10 raeusis Aprilis, Vid. UjUgen 493—604.

quod Administer Regius secutus erat, leg. fund, magis
congruum atque melius censerent.

Plerique delegati praeviam possessionem volebant
cum consignatione pecuniae, neque credebant hoc
legi fundamentali contrarium esse, cum etiam in
Charta Francica indemnitas praevia praescripta esset,
lex autem anno 1841 in Francia lata suum systema
tueretur. — Contra Tit. II graviter disputatum, et
multi dolebant, quod de struendis aggeribus non pro-
posita esset specialis lex: nunc enim bonae legis Anni
1841 9 Oct. magnam partem abrogare novam legem,
quae aggerum praepositis multas difficultates suscita-
ret, iiscjue facultatem adimeret in tempore ea faciendi,
quae ad arcendam aquam necessaria videri possent.

Quodsi lex caveret de rebus non cavendis, argu-
mentum omisisse earn pernecessarium, sc. de viis
sternendis in urbibus.

Censebant delegati, Administros in variis legibus
contraria tueri principia, cum art. 41 legis propositac
curet, ut domini indemnes praestentur pro diminutione
pretii earum fundi vel aedificii partium, quae non adi-
merentur, et contrarium statuatur art. 40 legis pro-
positee de aedißcando in eastrorum vicinitate.

Ceterae animadvorsiones id spectabant, ut insererentur
quaedam placita, plorisque delegatis necessaria visa. Ita
rogabant insertionem art. statucntis, ut codox de Me-
thodo Frocedendi in causis Civilibus vim servaret, nisi
expresse contrarium lege statueretur; atque petebant
placitum, rerum mobilium ademtionem vetans, nisi
casibus cxprcssis, cet.

. .JiioiJi:nbsp;11nbsp;...

..f-i-- ..,!

Administer Kcgius voluntati dolegatorum, ut il-
lostrarentur singuli articuli, satisfecit novo commen-
tario(l) , quo verba obscuriora castigata, nova placita
postulata inserta, multaque imutata. sunt. Ubi poterat,
festinationcm in oporibus tuitus,, etiam hac in re me-
deri vitris legis conatus' est, qnamquam hic, ut ubivis,
regulam'valeroi pntabat: festinalent«.i Quaedam taaien
erant, in quibis as«entiri noa poterat delegati», cum aaepe
expetivisse viderentur iplacita leg. • fund, plane contsrao-ia.
Nam si praevia possessio cum ntimorum consignatione per-
mitteretur,'leg. fund. jaasumi»ut ademtiooiera-praece-
deret' indemnitas ita pro non iscripto haberiti poterat.
Haec autem conagnatiol cum solutioae aequiparauda
non est, quia non licet ei, cmgt;boua adimentur,iiaate
litis'decisionem consignatam accipere. I Nihil ialiud es-
set quam cautio judicatum solvi, qualis in Patria
nostra a peregrinis postulatur. i. Et si in Fraaacia tale
quid'factum est, chartae contrarium. Administer leg.
ftind. Bc malle tueri professus es.nbsp;i-

Tota autem lex proposita est quasi log. fund. art.
147'lexsecutio', est lex generalis, nihil addens neqae
omitteng ejus, quod ex leg. fund, proposito iego conr
tineri debeat. Quod quidemi dictum est de art 41
cum art. 40 lalterius legis cooiparatoi,! icasUB diversos
bene''distinguendos essoi censuit ^ cum altera lex de
ademtione dominii, altera de impedimento liberae ejus
cxsecutionis, secundum art. 525 Cod. Civ., agat.

(1) Vid. Memorie van BcantvNOorainR en wijwgingcn.lMjl. 730—74.1.

In de liberation ibus multi delegati, quibus rationes ab
Administro regio allatae sufficere non videbantur le-
gem denuo i aggressi sunt, dicentes earn pugnare c«m
log. fund, proposito; verba: „de -wet verklaart vooraf,
„dat bet algemeen nut de onteigening vordert,quot; non
aliter posse ßxplicari, nisi ut quaevis ademtio fieret ex
praecepto legis, non, utipropositum erat,regis de-
creto onteigening enim esse definitum cet. ,Quibua
respondit Adm. Keg. dicendo vocabulum de non tanti
momenti esso,; neque ad illud attendendum esse, quia
nostrates»numquamI noti fuerint propter bonam legum
redactionem; leg. i fund- tantummodo requirere legem
specialem, declarantem»j opus quoddam, cujus universe
probatum esset consilium, utile esse, quo facto potes-
tatis administrativae, id est Regis, esset, legem latam
cxsequi 5'tAnglorum nobis cvitandum esse exemplum,
qui saepiug fundos necessario triplo majores i adime-;
rent, cum difficile esset statim judicare, qiud ne-
cessari'um foret; quodsi lex duas sententias aequo tueri
videretnrv semper earn sequendam esse, quae exitum
iiabere iH)S3et. — Deliberationes illas omnes re ferre non
mihi propositum fuisse jam dixi ; ex rolatls jam per-
spicna sunt'dubia contra legem allata, et quomodo ea
solvent Adm. Reg. Lex autem accepta est a suftra-
gantibus 51 contra 8. (1)

l*rimo Ordinum Collegio nova lex non ita placuit,
ut secundo et acriter etiam ibi disputatum est

(i) Erant del. Gouvkrnkub, van Ltnden, van Gollstein, Gkoen

VAN PllIXSTEKEIl, VAN NlSPE« VAN SEVENAER, SCUOONETELD, JoKO-

stav ct Maükaï. Vid. Hand, 1233'.

die 26 mensis Augusti (1), postquam pridie de oa retu-
lerant, quibus illud mandatum (2) fuerat. Dubia ex
magna parte eodem redibant, quo in Secundo Col-
legio, cunj alii legem propositam cum leg. fund,
pugnarc contenderent, alii jus appellandi et nova-
inquisitionis rogandae (contra-expertise) dominis tribu-
endum censerent, alii praevia opera nimis longa cre-
derent, alii denique ademtionem contagii causa tot
formis circumscriptam esse, ut effectu careret, putarent.
Eloquenter ot tenaciter legis oppugnatores illam ag-
gressi sunt, neque post Admiuistrillegii legis defensionem
ab ea discesserunt. Erant quidem , qui spem osse dice-
rent, si legi propositae nou suffragarentur, forc ut
novam iis magis gratam propoueret Administer Ke-
gius; quibus respondit ille, se non tam facile niutare
consilium, neque legem relaturum esse aliis nitentem
principiis, quam quae sibi vera viderentur. Ubi de
lege in sulfragia itum est, 19 ei sutfragati sunt, 17dis-
sidentibus. Itaque parum abfuit ut lex rejecta fuisset
in primo Ordinum collegio, quae ab universis fere
Ordinum, in collegio secundo sociis erat comprobata.
Nescio an illud eo tribuendum sit, quod de vitiis le-
gis in dies pleuius constitei'it.

...................rt

(1)nbsp;Vid. Hand. der Eerste Kumer, pag. 1Ü6, 171, 186—190,1Ü6—210.

(2)nbsp;Erant del. van dkk Uekisn Pasteel , Cost Joude.ss, van
uoyen , VAN Sasse van Ysselt.

TANTUM.

' Lil-j'i Jquot;'!)il'rilt;i iiijiupJc'.u.j . J !nbsp;-ikiijin iii lib

quot;j i;idnn .tjiTjul [t) imitftbiiisiu biilli HiJiliii|» , burwl

lo) ohiiii-j'j'^- Hf oiif) , Jiir.ilii)'i'i iiwfw) -jj-uiq j:;ngjuii

iiiiii'ï .y»! iiiu:gt; THESE' S.quot;'^nbsp;»'-quot;oquot;''

liVdti i'J jbiu!ll')i|lt;ii- f.iii iilu , tnigt;Tjbriotao-j 'iinnj^iKj
utlnl fciiiiiiioJ) i'j^ii'i:.»{/■j-i;'i]iiu-);■ ■jubtm;^»gt;-i üinoitifiijjjiiii
■no e^inof t-imiri jri-Mjo üi/yiiicj iWu ,iii')Tjaii'.:) imibii-.
tuj iif^uo iij^üJiii.) jfi-jiiji)iit'jl)i! üU|)iii'.»lgt; iib: ,]imyb
t;i'/xi!luff,t-m-ur-ui;'':fiquot; iquot; .^taa-j iifßl(ii-i;)e:iiii;;ni-) gt;;i(uiol
Cum'nbsp;Regfsg. eri^Wót^^J^

nr, 554 sqq,^veriS8imümfë3se'Jcëns(!K)SCHRiligt;E'Risen-'^
tcntiam';-^MiZ. U/tw^. ,Vquot;vrf:lgt; 2.quot; vefbis'üti leoassit'-
in lege kluodeclmi-tabularurtitestamentum' per aes etquot;
libram'agnitum ^egei confirmatumque fuisse. quot;quot; 'quot;»ivoii
•rij;Ju;a slioi:! uiut non -jï .'»Ui tibiiLh,-:j-i -iiJiup ; aui^
'iioifi'iJiii ''Wh'. min li»' )' ni-j^'J M '-ü . ((luiliïfio)

idj iiilii'JTjbinbsp;'i-.'i': quot;ii', ;ii'ii-Jiiiiq

Lex.Rliodia, quae dicitur non scripta lex, ingulae i
cj I ,jiiua n r;?.: iir i'nbsp;« .

Rhodiorum sed potius jus quoddam misse videtur mans,

- lt;iu*nbsp;•■''•■ut *■ ■»» '

Mediterranei accolis commune..,„,.i,i,i') ..im i.i gt;u

il') /-.iriT-i/JIlU ■ ».»jj. .Ut—aJlJIlU.'!'» iJiniiq .11

nJüdo'iiifiioo Jk-i') gt; ' jjiquot; - «/i;.;jilo;) m .iiimub-iO

li ■'Mivt lt;jb bgt;up -n« niul)ii ulrit lt;i-gt; bulli MU ur;«'-)/

Tempore liberae rei publicae' Romanae dominos'

nullo modo cogi potuisse, ut fundis utilitatis publicae

causa cederent,quot; contendo.

-v.jujtyl. !'•lt;)■nbsp;quot;

IV.

.1 -

Guilielmus H, anno 1650 Amstelodamum petens,
jus suum tuitus est.

Laudandus est Guilielmus I, quod Urbi Leidae fa-
cultatem coiicesserit, fundos privatorum, dominis so-
luta indemnitate adimendi etiam in amoenitatem Stu-
diosorum.

VI.

Non laudandus videtur esse legislator, qui in art.
147. leg. fund, non nisi post praeviam pretii solu-
tionem fundi ademtionem permiserit.

VII.

Summum Imperium tempore rei publicae Belgii
foederati apud Ordines Provinciales fuisse, contendo.

VIII.

Non abrogata est lex 1 Martii 1815, de celebra-
tione Dlei domhiicae, (de Zondagswet).

IX.

Non pugnat lex 28 Augusti 1851 cum legis
fundamentalis proposito.

X.

Eo quod quis aedes locet, nullo modo comminuere
intelligitur ins statuendi pro arbitrio de aliis aedibus,
quas forte habet vicinas.

Ad alimenta praestanda parentibus caeterisque ad-
scendentibus egenis, descendentes singuli obligantur in
solidum.

XII.

Non obstat art 1302, alinea 3, Cod. Civ. quomi-
nus valeat pactum, quo aedes hac conditione vendun-
tur. ut pretio ante praestitutum diem non soluto, ipso
jure inemtae sint.nbsp;'

XIII.

lus retentionis, quo quis utitur adversus debitorem,
non valet in creditorum concursu.

XIV.

Qui bona fide summam Uteris cambialibus expres-
sam, quae falso indossamen to transmissae sunt, post
acceptationem solvit, solutione illa liberari videtur.

XV.

Mercator, qui rem vendendam alteri per epistolam
obtulit, tenetur simulatque hic vel literis vel alio facto
consensum manifestaverit.

XVI.

Non faciendum est cum iis, qui transactionem in
rebus mcrcatoriis testibus probari posse, contendunt.

Durum et idonea ratione destitutum esse mihi videtur
praeceptum in art. 855, § 2, Cod. de Ordine proce-
dendi in causis civilibus, quo negatur inopibus pere-
grin is jus processus gratuiti, quod dicitur.

XVIII.

Non faciendum est cum Rousseau, contendente
artes doctrinasque moribus nocere.

XIX.

Recte existimavit Iustimanus ad naturam emtionis-
venditionis pertinere, ut pretium consistât in pecunia
numerata.

XX.

Qui ab altero rogatus eum occidit, non est socius
mortis voluntariae, sed caedem in volentem committit
et jure nostro puniendus est.