DISSERTATIO HISTORICA

de

PHILOPOEMEME MEGALOPOLITANO

quam,

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

ex atjctoeitate kectoris magnifici

GERARDI JOHANNIS MULDER,

MATH. MAG. PHIL. NAT. ET MED. DOCT. ET PEOF. OBD.
nec non

amplissimi SENATUS ACADEMICI consensu

et

nobilissimae EACULTATIS LITEEAEIAE decketo,

summisque in

PHILOSOPHIA THEORETICA ET LITEKIS HUMANIOKIBUS
HONORIBÜS AO PKIVILEGIIS

IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA

kite et legitime consequen0is,
eeumtokum examini submittit

EVERARDUS JOHANNES VAN GORKOM,

Zutphaniensis.

a. d. xxvii m. jijnii a. mdcccliii, hora iii dimidiata.

TRAJECTI AD RHEÏÏDM,
apud KEMINK et EILIUM, typogr.

mdcccltii.

M

avo cakissimo

everardo johanni van der veen

BT

ayunculo dilectissimo

johanni van der veen.

SACRUM

gt; V *

PRAEFATIO.

Post triennium in multis negotiis actum quum tan-
^^^ otii aliqnid nactus essem, dissertationem scribere
qua legi Academieae satisfacerem. Quum au-
diu de argumento deliberare tempus mihi non
quot;^oncederet, optime facturus mihi visus sum, si illu-
««^em eligerem ex antiquitate virum de cujus vita ei
-quot;^bus gestis ewponerem. Ne vero quis ideo existimet
talem laborem minoris fecisse, fateor me et in
quot;quot;Pere aggrediendo difficultates multas praevidisse et in
''onficiendo magis etiam expertum esse, quanta doc-
*nnae copia instructum esse oporteat qui vel minimam
historiae partem recte ac diligenter tractare cupiat.

Quum igitur circuynspicerem, quem virum potissimum
deligerem, incidi in ea tempora, quibus Graeci pristino
licet jam orbati splendore omnium tamen admirationem
excitarunt nobili illa constantia, qua pericUtantem li-
bertatem a potentiorum dominatione defendere conati
sunt. Mirabar, quum de tot viris illustribus peculi-
ar es libri scripti essent, neminem fere repertum esse
qui Philopoemenem Megalopolitanum eo honore dignum
habuisset. Quum igitur ah initio hunc virum magno-
pere admiratus essem ejusque incorruptam virtutem
valde adamassem, operae pretium facturus mihi vi-
dehar, si in Philopoemenis vitam accuratius inqui-
rerem, praesertim quum vulgo in historiarum operibus
minus ei tribui existimarem quam ipsius res gestae
poscere viderentur.

Quod igitur pro viribus praestare conatus sum
benevolo animo accipiie Vos imprimis, Ave carissime
et Avuncule dilectissime! quos post immaturum pa-
rentum obitum quasi alteros parentes cognovi. Multa
quidem deesse juvetiili huic labori persuasum mihi
haheo; at temporis mihi ad scribendum dati Vos
certe rationem habituros confido.

Avide quoque hanc occasionem arripio, ut gratum

vir

animum testificer erga omnes, qui opera sua viam ad
artes doctrinasque mihi paiefeeerunt.

Nomine Vos compellare, Gymnasii Zutphaniensis
Praeeeptores doetissimi, Vos item, Athenaei Daventri-
ensis Professores clarissimi! quorum innumera in me
exstiterunt beneficia, supervacaneum existimo. Laus
Vestra mea oratione major est; tantum precor, Deus
0. M. Vobis rependat ea quae ego rependere num-
quam potero.

Neque minores Vobis, Academiae Rheno-Trajec-
tinae Professores, f.f. ai quorum instüutione vel
in Uteris Humanioribus et in Jurisprudentia vel in
MathemaÜcis disdpUnis frui mihi contigit, ex intimo
pectore gratiae agendae sunt pro maximis beneficiis,
quae in perpetuum me Vobis devinxerunt. Si quid
in variis discipUnis profecerim, id Vestrae imprimis
operae me debere grato animo proßeor. Utinam in
posterum etiam. consiliis illis salutaribus uti mihi
liceat, quibus usque adhuc benevoU mihi adfuistis!

Te vero, Vir clar. Karsten, aes^wmatósme pro-

niotor, quibus verbis alloquarf Oratio me deficiat,
s« humanitatem Tuam satis praedicare velim, qua
auxilio mihi egenti numquam non mhvenisti. Dignas

grates ne dicere quidem Tibi possim; at persuadeas
Tibi velim beneficiorum Tuorum memoriam me usque
ad extremam vitae aetatem conservaturum esse.

Vos tandem, amid! quorum consuetudo in hac
Academia mihi et gaudio et usui fuit, ut eodem animo
me prosequi pergatis enixe rogo. Vivite felices mei-
que memor es estote!

I.

Philopoemenis Megalopolitani historiam scrip-
turus pauca praemittere de fontibus, quibus usus
sum, necesse habeo.

Primum locum inter scriptores veteres, qui de il-
lius aetate memoriae prodiderunt, tenet Polybius.
Multa enim in magno ejus historiarum opere, cujus
pars ad nos pervenit, inveniuntur, ad hoc argu-
Qientum pertinentia, quo magis dolendum, peculi-
arem librum, quem de vita institutisque Philopoeme-
ÏUS scripsisse se narrat i), injuria temporis nobis
®reptum esse.

1) Polyb. X, 24, 5, 6. E? fih ow firj xxt' tSi'av insKOL^jutsOx rijv
'^^pl «ÛtoD cWTa^tv, iv ^ SiSirapoS/^iv, xcd «V i^v, xat rivoiv, xxl
■^'«v Ayuyca; à-)(p^c!aro véo; äv, âvayxcûov ijv bnkp éxlt;klt;7rou tcjv -Kpoei-
Pl/ii-juv fépuv àmy.oyi'sij.i-j. 'EttsI Si- npérepov èv rpinï ßißXioi^ èxTos
^«utïjî t^î truvta|s£oî tôv ùnkp aùtoû ■Ksrcofó/J-sda Uyon, t^jv ts um-
'quot;»IV Äytay^jv S(a(7«po5vTSS , xai TKJ i7tlp»SJTC«T«S -KpàUlS, Z^Xov, X. T. X.

Istam vero jacturam aliquatenus nobis compensât
Plutarchus, qui in vita Philopoemenis opus deperdi-
tum Polybii in epitomen redegisse videtur. Nonnulla
certe ex Aristocrate i), rerum Laconicarum scriptore,
vel etiam e rhetorum declamationibus desumsisse cen-
sendus est

Pausaniam quoque e Poljbio hausisse quae de
Pliilopoemene refert, comparatione cum Plutarcho in-
stituta, statim apparat; modo brevius omnia retulit
multaque omisit.

Quo tempore Komani magis magisque rebus Grae-
corum se immiscere coeperunt, Li vins primarius fous
nobis exsistit; sed de eo idem judicium valet, siqui-
dem, aeque ac ceteri scriptores, omnia fere, quae de
Philopoemene narrat, vel e Polybii historiis vel e
peculiari illo libro hausisse videtur.

Justinus, Polyaenus, Suidas, in voce ^iXomifi^iv,
nonnulla afferunt, quae tamen-minoris sunt momenti.

Omnino igitur statuendum videtur, quae de vita

1)nbsp;Plutarch. Philop. 16. De Aristocrate nihil fere constat. Scripsit au-
tem AaxmtxA, Laconica, quorum librum quartum adducit Athenaeus
III, pag. 82 E. Eundem citat auctorem Stephanus Byzant. in 'A/3av-
«ï, et vetus scholiastes Sophoclis ad Traohin. 270 (266 ed. Br.) cf.
G. J. Vossius de Hist. Graec. pag. 506.

2)nbsp;Philop. 2. TaÖra /ih ow iv zed; cr^oXas Ttspi TOÛ ^iXoT:ol^àgt;o;

ié'/STCCC.

In Animadverss. ad Moral. Vol. I, pag. 306. Wyttenbachius ita
disseruit : quot;Vocabulum cr^oXy subinde ita usurpatur a Graecis et La-

quot;tinis, ut signifieet dissertationem vel disputationem continua oratione
quot;in schola a pkilosop7io habitam sive dicendo sive legendo sive postea
«conscriptam.quot; Cf. A. Westermann, Geschichte der Beredtsamheit
in Griechenland und Rom. II, 81.

Philopoemenis nobis tradita sunt, maximam partem
e Polybii fonte fluxisse.

Ceterum de Iiorum scriptorum meritis quum jam
permulti luculenter scripserint, nihil est quod dicam
quare ad ipsum argumentum statim transibo.

II.

Phit.opoemen Megalopoli in Arcadia natus est circa
a. a. Chr. 253, quod conjicere licet e duobus Plu-
tarchi locis. In vitae cap. 5. enim narrat, eum tri-
ginta annos natum fuisse, quum Megalopolis urbs
a Spartanorum rege Cleomene oppugnaretur i). Con-
stat autem pugnam apud Sellasiam, quae insequenti
anno 3) post e.Kcidium illius urbis accidit, commissam
esse a. a. Chr. 221 3).

Alterum argumentum nobis praebet Plutarchus cap.
18., ubi annum gereutem aetatis septuagesimum Phi-
lopoemenem a Messeniis interfectum esse memorat,
quod, testante Livio^»), consulibus M. Claudio Mar-
cello et Q. Tabio Labeone (a. a. Chr. 183) evenit.

1)nbsp;Plutarch. Philop. 5.

2)nbsp;cf. Polyb. II, 54,, 55, 65.

3)nbsp;cf. Droysen, Geschichte des Hellenismus, pag. 549.

4)nbsp;Liv. XXXIX, 45, 50.

î^obili genere ortus, quum majores ejus inter
■Arcades claritate maxime excellerent, patrem habuit
Craugidem i), qui de vita decedens filium infantem
admodum reliquit. Liberalis educatio ei non defuit,
siquidem Cleander, vir nobilissimus ex urbe vicina
Mantinea, gratus ob accepta beneficia hanc curam
suscepit. Hic enim potens inter cives suos, quum
fortuna adversa usus esset, in domum Craugidis,
quocum summa familiaritate conjuiictus erat, profugit.
-^b illo hospite quum vivus omni genere ofFiciorum
cultus esset, ut vices rependeret liospitalitatis, mor-
tui filium praeclaro et vere regio modo instituit 3).

Ut ad adolescentiam pervenit Philopoemen, sectari
coepit Ecdemum 3) ac Demophanem , qui genere
M^egapolitani, sed ob odium tyrannidis profugi,
Athenis exsulantes, Arcesilai in Academia familiares
fuerant. Hi philosophiam omnium aequalium maxi-
me in vitae usum converterunt ; facta enim conjura-
tione in Aristodemum 5) tyrannum, patriam in li-
bertatem vindicarunt ; una cum Arato Nicoclem 6),
Sicyoniorum tyrannum, ejecerunt, et Cyrenaeis invo-
cantibus, quum eorum civitas seditionibus laboraret.

1)nbsp;Philop. 1, Pausan. VIII, 49, 2. Saidas in voce. ^doTzol/iriv.

2)nbsp;Philop. I. edps'psv tx.VTOU tov ulbv êppavbv Svra, xa.6«nsp pjjatv
quot;0/iï)^os üjto tou lt;foivixo5 tov 'apjtii^k t/jäpyjvat, yevvtxltxv tiv« xal
ß^^cdixiiv TOU ^Boui EuOu; Apx^i -nlamp;aa xaï aü^ijutv Xafißamp;vo-jroi.

3)nbsp;Polyb. X, 25. Philop. 1.

Plut. Arat. 5 et Paus VIII, 49, 2 hahent quot;ExSyjiov.

4)nbsp;Apud Pausaniam, 1. I. et Suidam in voce legitur MsyaXopav^f.

5)nbsp;De Aristodemo cf. Plut. Agis, 3 et Paus VIII, 27, 11.

6)nbsp;cf. Plut. Arat. 5, uti solus Ecdemus memoratur.

et intestina quasi tabe langueret, res composuerunt
et libertatera reddiderunt i). lidera id temporis in
reliquis negotiis etiam Philopoemenis educationem
sibi curae esse voluerunt, ut in communem Graeciae
salutem pliilosophiae praeceptis excolerent adolescen-
tem, qui haud dubie jam praeclari ingenii docu-
menta dederat. Feque eorum opera irrita fuit. Tahs
enim evasit, ut eum auctore Plutarcho, »^^Trep
o^piyûvov b yvipa, touq rm ttaxaam ^ysf/jvuv ittits-
Koma, TûvTûv âparouç ^ 'EAAà?, wciTr^^s hxCpspovrccg,
KM fTVVijó^^aS T^nbsp;ri^v duväißiy. 'Pccßciiccv Sé m

aTdimv, hx^iTov avTOv 'EâKjÎvccv -ttpoosTtsv , dig oU^kvx
f^éyxv (j^aroo tovtov %ti rijgnbsp;hdpa yeivx/^ém,

oùTs aÙTÏjg â^iov'^).

Horum igitur convictu diu usus, mox inter aequa-
les enituit et per totam fere vitam praecepta illa
servavit, quibus adolescens fuerat imbutus. Sic quum
eum docuissent fieri non posse, ut, qui in sua re
familiari negligens esset, reipublicae recte praeesset,
neque a rapienda pubhca pecunia sibi temperaturum,
qui sumptuosius viveret quam privati reditus fer-
rent, statim a prima adolescentia in victu ipso ac-
curatus atque in omni apparatu tenuis fuit, rem
vero suam adeo curavit, ut maximos labores ad earn
augendarn sustineret. Erat enim illi ager, viginti
stadiis ab urbe remotus ; eo quotidie a coena vel a

1)nbsp;Polyb. X, 25. Philop. 1. Omnino philosophi illius aetatis summo
liberta«s studio flagravisse videntur; sic Aristoteles, qui Abantidam,
Sicyoniorum tyrannum, occidit, etiam philosophus fuit. Plut.Arat.3.

2)nbsp;Philop. 1. cf. Plut. Arat. 24. Paus VIII, 52, 1.

prandio se conferebat, vespere ut unus quilibet ope-
rariorum in stramentis quieti se dabat, et, quum
Diane surrexisset, cum ceteris arabat, vites colebat,
aliaque opera rustica faciebat.

In urbem reversus amicis suis aderat in negotiis
pnvatis ac publicis. Ita lucrum, quod ex agricul-
tura rediret, honestissimum ducens, pecuniam, quam
ex praeda hostium sibi pararet, impendebat in equos,
arma et ad redimendos captivos. Jam enim inde ab
initio rem militarem valde adamabat omnemque dis-
ciplinam, quam ad illius usum aliquid conferre ex-
istimaret, summa diligentia amplectebatur.

Quotiescunque cives sui expeditionibus furtivis in
fines Lacedaemoniorum praedandi causa incursabant,
ille inter primos erat qui invaderent, inter ultimos
qui recederent. Otium nactus, venando et, ut supra
dixi, ruri laborando corpus agile ac robustum red-
debat, porro omni studio se exercebat armis et in
artem equitandi diligenter incumbebat. Quum vero
luctari etiam sollerter videretur, ab amicis monitus,
ut athleticae quoque exercitationi se daret, roga-
vit eos, numquid dexteritati in re militari tale stu-
dium detrimenti afierret. Ulis ex vero affirmantibus,
magnopere difierre athletae et militis vivendi ratio-
iiem, quum alter multo somno, perpetua saturitate,
statis motionis et quietis vicibus augere deberet et
tueri corporis habitum, alter omnis inaequalitatis patiens
esse, praecipue vero assuefactus ad inediam ac vigi-
lias facile tolerandas, Pliilopoemen non modo et ipse
^■em respuit et irrisit, verum et postea, quum prae-

tor esset, quantum potuit, omni genere probrorum
et contumeliarum disciplinam athleticam insectatus
est, ut quae corpora, maxime ad bellicos labores
apta, plane inutilia redderet ad necessaria certamina.
Ceterum videtur jam a prima adolescentia tanto stu-
dio rei militaris flagrasse, ut prorsus contemneret
tamquam ignavos ac inertes, qui istius disciplinae
imperiti essent i).

E praeceptis igitur et scriptis philosophorum tan-
tummodo ea tangebat, quae ad belli usum et ad vir-
tutem pertinerent; ex Homeri carminibus ea solum
attendebat, quae ad fortitudinem excitare arbitraretur
animos. Eeliquorum scriptorum imprimis Euangeli
commentaries de instruenda acie assidue tractabat atque
accurate Alexandri res gestas cognoscebat, omnem
existimans doctrinam ad agendum tendere oportere.
Inde etiam spretis, quae in praeceptis de instruenda
acie proponebantur, delineatiouibus, ipsorum locorum
naturam ubique accurate perscrutabatur, et sive solus,
sive cum aliis iret, omnia ad rerum usum referre
conabatur. Praeclare hocce studium Philopoemenis
declaravit Li vi us, cujus locum describere non alienum
videtur.

//Ubi iter quopiam faceret, et ad ^fficilem transi-
//tu saltum venisset, contemplatus ab omni parte
//loci naturam, cum solus iret, secum ipse agitabat
//animo; cum comités haberet, ab iis quaerebat, Si

1) Philoij. 4.

3) De Euangelo, tacticorum scriptore, nihil fere constat. Mentio
ejus fit in Aeliani Tacticc. initio.

''hostis eo loco apparuisset, quid, si a fronte, quid,
quot;si ab latere hoc aut illo, quid, si ab tergo adori-
'-retur, capiendum consilii foret? Posse instructos
quot; recta acie, posse inconditum agmen, et tantummodo
'/aptum viae, occurrere. Quem locum ipse ca^rturus
/-'esset, cogitando aut quaerendo exsequebatur; aut
'/quot armatis, 'aut quo genere armorum (plurimum
//enim interesse) usurus; quo impedimenta, quo sar-
gt;' cinas, quo turbam inermem rejiceret; quanto ea,
quot;aut quali praesidio custodiret; et utrum pergere, qua
quot;coepisset ire via, an eam, qua venisset, repetere
'/melius esset; castris quoque quem locum caperet,
//quantum munimento amplecteretur loci, qua op-
//portuna aquatio, qua pabuli lignorumque copia esset,
//qua postero die castra moventi tutum maxime iter,
//quae forma agminis foretquot; i).

Profecto non mirandum, eum, quum tanta conten-
tione animum ad illas res converteret, mox effecisse,
tit e maximis difficultatibus facile seexpediret; cujus
rei plura documenta narrationis ordo nobis praebebit.

Simul autem nimio illo rei bellicae studio factum-
cst, ut ambitio ejus non prorsus vacaret pervicacia;
itaque, quum semper studeret Epaminondae imprimis
aemulus esse, fortitudine quidem, sollertia et absti-
ûentia nequaquam, illi inferior fuit, lenitatem vero,
gravitatem ac humanitatem non valuit attingere 2).
^erum de ingenio atque indole ejus plura in fine
operis referam ; nunc redearaus ad res ab eo gestas.

1)nbsp;liv. XXXV, 28. cf. PMlop. 4.

2)nbsp;Philop. 3.

III.

Triginta igitur annos natus erat Philopoemen, ut
supra dixi, quum Spartanorum rex Cleomenes Me-
galopolim clam noctu adortus, oppressis custodiis,
i)i urbem irrupit forumqne occupavit i). Adeo ino-
pinata ea res fuit, ut, priusquam sentirent Megalo-
politani, intra muros rex staret. Mox clade animad-
versa, multi in fugam se converterunt, quantum pos-
sent rerum suarum secum rapientes ; multi etiam, ap-
petente die, tarn singulari virtute hosti restiterunt,
ut paene ejiceretur. Eex autem, omnibus opportunis
locis occupatis, tandem urbe potitus est. Inter
eos, qui summa fortitudine et audacia depugnarunt,
imprimis eluxit Philopoemen, qui, spe conservandae
urbis omissa, tantum effecit, ut major pars civiuiD

1) Hieme anni a. Chr. 222.

IQ Messeniam effugere posset; occurrendo enim in-
sequentibus hostibus et Cleomenis impetum in se
retrahendo, civibus suis occasionem praebuit cum
conjiigibus liberisque evadendi. Ipse, equo amisso
vulnere accepto, aegre postremus persequentium
manus efiuffit.

O

Urbe expugnata, Cleomenes duos captivos, viros
illustres ac principes Megalopolitanorum, Lysandri-
dam et Thearidam, Messenen misit, qui civibus si-
gnificarent, regem iis urbem et agrum cum omnibus
bonis redditurum, si, relictis Acliaeis, societatem et
ämicitiam secum jüngere vellent.

Philopoemen, ut animadvertit cives suos libenter
propositam conditionem accipere, consilio regis per-
®pecto, ostendit iis, Cleomenem non benignitate vel
liümanitate quadam adductum, urbem raddere, sed,
quo firmius eam retineret, cives etiam sibi acquirere
^elle; fieri enim non posse, ut desidens tecta et
moenia vacua servaret, verum haec quoque ei propter
®olitudinem elapsura. Talibus argumentis civibus
Persuasit, ut dona oblata repudiarent, utque fortunis,
®epulcris, sacris, agris, patria, carissimis denique
^ebus omnibus carere mallent, quam datam Achaeis
fidem prodere, qua ex re haud immerito conjicere
licet, eum jam id temporis aliqua auctoritate apud
'^ives polluisse i).

Insequenti aestate primum ostendit, quanta esset

1) De capta Megalopoli vid, Pliit, Philop. 5. Cleomen. 23 sqq.
II, 55,61- Paus Till, 27, 10. 49, 3. cf. Droysen, p. 528 sqq.

in ipso rei militaris et artis imperatoriae peritia. Ut
enim Macedonum rex Antigonus cum Achaeis agrum
Lacedaemoniorum debellandi causa intrare tentavit,
Cleomenes, hostium adventura exspectans, postquam
reliquos aditus omnes praesidiis, fossis stratisque
arboribus muni vit, ipse cum exercitu, in quo ad
viginti millia hominum erant, prope Sellasiam castra
posuit 1), e regionis situ conjiciens, iliac hostem
irrupturum. Neque opinio eum fefellit.

Antigonus enim, peditum millia fere viginti octo,
équités mille ducentos secum ducens, per fauces, quae
apud Sellasiam sunt, in interiorera partem Laconicae
penetrare studens, hostem ofiendit, qui jam summa
arte ac prudentia in eo loco, ipsa natura valido,
castra muniverat.

Erant duo colles, quorum alter Eua, alter Olym-
pus dicebatur, quos inter, haud procul a fluvio Oeno,
via Spartam ducebat. Illos colles Cleomenes fossis
valHsque communiverat, in Eua fratrem Euclidam
cum perioecis et sociis coll oca verat, ij)se cum Lace-
daemoniis et mercenariis occupaverat Olympum. An-
tigonus, quum hostem in omnia intentum esse ani-
madvertisset nec sibi occasionem dari, eum per sub-
itum impetum opprimendi, castra posuit ita, ut
Gorgylum fluvium pro munimento haberet; ibi per
aliquot dies commoratns, loci naturam perscrutatus

1) De situ Selksiae vid. Polyb. 11,65. XVI, 16,2,8. Paus IH,
10, 7. Liv. XXXIV, 28. cf. Kosz, Reisen und Keiserouten durch
Griechenland, I, pag. 181.

est et, quo melius hostium animos cognosceret, iden-
tidem se proelii initium facturum simulavit.

Tandem vero inter reges convenit, ut acie decer-
tarenti). Antigonus statuit ipse Macedones merce-
nariasque cohortes adversus regem ducere; Euclidae,
qui Euam montem tenebat, reliquos pedites opposuit
praeter mille Achaeos ac totidem Megalopolitanos,
quibus cum equitatu in campi planitie circa viam,
Spartam ducentem, locus designatus erat, ut hostium
eqnitatui mercenariorumque parti in media acie op-
positi essent.

Praeceptum erat Illyriis ac reliquis copiis, quibus
cum Euclida res erat, ut collem invaderent, simul
atque e proximis Olympo locis linteum attolli vidissent;
Megalopolitanis autem et equitibus, ut, puniceo pa-
ludamento a rege sublato, impetum facerent.

Ubi igitur tempus manus conserendi advenit Illy-
rnsque signum datum est, statim illi prodierunt et
collem adscendere coeperunt. Cetrati vero, qui cum
Cleomenis equitatu in media acie dispositi fuerant,
animadvertentes, hostes a tergo nudatos esse, quia
Megalopolitani atque équités, signo nondum dato,
immoti stabant, subito magna vi collem adscenden-
tes, eos adorti sunt et in summum discrimen addu-
xerunt3); a fronte enim simul Euclidas cum suis
t

1)nbsp;De pugna apud Sellasiam vid. Polyb. II, 65—70. Pint. Oleomen.
27,29, Philop. 6. Paus. II, 9. VIII, 49, 5, 6. cf. Droysen,
pag. 545 sqq. et W. Schorn, Geschichte Griechenlands von der
i^ntstehuug des ätolischen und achäischen Bundes bis auf die Zer-
störung Korinths, 1833, pag. 130 sqq.

2)nbsp;Polvb. II. 67. Plutarchus in vita c. 6 narrat cetratos illos ab

copiis e superiore loco eos premebat. Quum tam an-
cipiti periculo socios premi aniraadvertisset Philopoe-
men et quid inde futurum esset praevideret, primum
praefectos regios periculi admonere coepit, iisque os-
tendit non magni laboris fore, levem armaturam hos-
tium opprimere idque ipsam occasionem suggerere.
Quum vero persuadera iis non posset, sed ipsius con-
silia tamquam insanientis fastidireutur, ut qui ad-
modum juvenis numquam ducis officio functus esset
neque ulla auctoritate valeret, cives suos adhortatus,
summa audacia in hostium equitatum impetum fecit.

Clamor igitur utrimque exortus est, quo exaudito,
mercenarii, lacessentes Illjrios ceterosque, qui col-
lem invaserant, quum proelium equitum adspexissent,
mox, omisso priore consilio, in locum, quem antea
tenuerant, reverterunt et equitibus succurrerunt. Ibi,
quum proelium atrox committeretur, Pliilopoemenis
equus vulneratus est, quo facto ipse pedes i), equestri
indutus lorica armisque ponderosis, in loco aspero,
udo ac voraginoso dum graviter luctatur, utrumque
femur simul transfigitur jaculo amentato. Ictus qui-
dem letalis non fuit; quum vero spiculum ex altera
parte exstaret, facile intelligitur, vulnus nequaquam
leve fuisse. Praeterea funis, qui medio jaculo illi-

Eudida missos fuisse. Phylarchus apud Plut. Cleom. 28, proditione
circumventum esse Euclidam, memorat.

1) Polyb. II. 69. Plutarchus afflrmat, Philopoemenem, quo magis
regios impelleret et hostes jam conturbatos acrius instaret, sua sponte
equum dimisisse. Philop. 6. Secundum Pausaniam 1. 1. ad pedites
descendit, in iis proelii discrimen fore arlitratus.

gatus erat, simul iu corpus peuetraverat, quam ob
rem, qui circumstabaut, extrahere lignum haesitarunt.

Quum interea unclique summa vi pugnaretur, prae
animi ardore pugnae exitum exspectare non pol uit,
sed femorum crurumque jactatione jaculo medio per-
fracto, fragmenta seorsim extralii jussit i). Sic qui-
dam expeditus, gladio stricto, in hostes impetum
fecit, qua re magis' etiam ardorem ac virtutem suo-
rum inflammavit, et tandem eflecit, ut prorsus fu-
garetur media hostium acies.

Haud minus feliciter Illyrii in Eua colle rem ges-
serunt, praesertim quum Euclidas imprudentia sua,
qua adversariis collem adscendentibus, segniter re-
stitit, quo majus scilicet spatium ad eos repellendos
ïelinqueretur, suam ipse peruiciem maturasset.

Duabus illis cladibus acceptis, Cleomenes, licet
summa fortitudine depugnans, non potuit non suc-
cumbere tristi suo fato. Yerum haec quandoquidem
minus ad rem nostram pertinent, missa faciamus.
Tantum animadvertere lubet, nisi Philopoemen adfuis-
set, verosimile esse, pugnam apud Sellasiam exitum
prorsus contrarium habiturum fuisse.

Victoria potitus Antigonus dicitur Alexandrum
praefectum equitum tentandi gratia interrogavisse,
cur, signo nondum dato, proelii initium fecisset.
Qui, quum id ultro a se factum negaret, sed ab
adolescente quodam Megalopolitano invitum se ad
Pugnandum coactum afBrmaret, rex quidem respon-

1) Philop. 6. Paus. VIII. 49, 6.

disse fertur, adolescentem illum magni imperatoris
officio functum esse, quum opportunum tempus ani-
ma dvertisset, illum vero, qui, dux quum esset, rei ge-
rendae occasionem omisisset, imperiti adolescentis i).

Magnam, ut par erat, Philopoemen ex eo certa-
mine gloriam sibi paravit et ipse rex Macedonum
eum sibi conciliare studens et permovere, ut secum
militaret, praefecturam opesque ei obtulit; ille au-
tem, animi ad obediendum minime accommodati sibi
conscius, rem recusavit.

1) Polyb. II. 65. Philop. 6.

IV.

ßebus in Peloponneso compositis, quum quiescere
tion posset, quo magis rem militarem edisceret, in
Cretam militatum abiiti). Ibi quum, diu inter vi-
ros bellicosos omnique astutia insignes versatus,
variis modis bellum gerere didicisset et simul ex
eorum frugali ac simplici victu fructum cepisset, in
patriam revertit, quae fortitudinem ejus et sollertiam
adeo admirata est, ut confestim post reditum prae-
fectus equitum ab Achaeis crearetur.

Versabatur equitatus Achaeorum eo tempore in
pessima conditione, cujus rei praecipue culpa prae-
fectis imputanda erat. Hi enim, vel quod ob impe-
ritiam rei militaris ne proximis quidem necessaria
imperare audebant, vel quo equitum, ut qui sum-

1) Philop. 7. Pausan. VIII. 49, 7.

mum arbitrium haberent honores conferendi poenasque
indicendi, favorem sibi conciliarent eorumque suffragia
in proximis comitiis,* quibus ad praeturam provehe-
rentur, sibi captarent, plus aequo iis indulgebant
atque in multis delictis connivebant. Qui autem
rei equestris periti erant, prava aemulatione plus
etiam damni patriae afferebant quam ceteri ambitiosa
indulgentia.

Quum igitur, quo tempore Philopoemen magistra-
tum iniit, équités ipsi plerumque militiam defugien-
tes aliosque pro se in bellum mittentes, non modo
rei equestris imperitissimi, verum etiam animis
omnino abjectis essent, ille, ardore flagrans, tuin
urbes circumeundo juvenesque singulos compellando
et ad belli studium incitando, tum, si res po-
sceret, ignavos castigando, brevi effecit, ut, qui
paulo ante in proelio plane contemnendi essent,mox
hostibus terrori facti sint.

Non alienum videtur, paucis ostendere, quibus
exercitationibus tantam rerum conversionem eflecerit

Praecipuae exercitationes, quas equitibus maxima
necessarias ducebat, tales fuerunt. Primum eos as-
suefôcit, u-t singuli facile sive ad dextram sive ad
laevam flecterent equos; tum vero, ut, in priorem
locum reversi, se in partem oppositam reclinareiit-
Turmas ita instruxit, ut sine tumultu unum, duo

1) Exercitationes equestres, quas Polybius memorat Lib. X, cap-
21, 22 , ad Philopoemenem, minime ad Scipionem pertinere, satis
jam planum fecit ScbweigLaüserus in Adnotat. ad Polyb. Lib.
cap. 21. 22. Cf. Philop. 7. Polyaen. VI. 4. 1.

tres quadrantes circuli describere conversione sua
possent. Deinde ex utroque cornu, interdum etiam
® media acie, citato gradu, singulos vel binos or-
•^nes equitum educebat riirsusque, inhibito cursu,
in turmae seu alae formam congregabat. Prae-
^ei^ea aciem nonnunquam in alterutrum latus instrue-
siyg ordines interponendo sive oblique post
praecedentium turraarum deducendo. Instruc-
^ionem autem aciei in alterutrum latus, quae fit
P^^ inflexionem, non indigere censebat peculiari exer-
'^itatione, quoniam eadem fere ratione agmen in itinere
^teretur. Denique quovis motionis genere accedere
hostem et rursus recedere ab eo docendi erant;
qnare eos assuefecit, ut maxima celeritate aggredi
non inodo ordines tenendo eorum, qui
^^^ta se quique pone collocati essent, sed etiam
inter turmas intervalla semper observando.
^i'niciosum enim ducebat, si équités, soluto turma-
ordine, proelium committerent, licet summa
^'^rtitudine pugnarent.

Hasce igitur exercitationes quum in singulis ur-
l^ibus populo et magistratibus ostendisset, inter-
Jecto aliquo spatio, oi^pida denuo lustravit et cir-
^Urnspexit, num équités quae monstrata essent sa-
edidicissent, et num magistratus ipsi recte ac
P^^spicue imperare suis nossent; nihil enim magis
ducebat, quam ut singuli ordinum du-
•^es rei militaris periti essent.

Omnibus rebus ita praeparatis, équités ex oppidis
ünum locum convocavit et ipse exercitationibus

piaefuit. Weque semper in fronte agminis conspicie-
batur, sed nunc ad dextrum latus, nunc ad sinis-
trum, nunc a tergo agminis omnia ipse assidue
circumspiciebat, quae recte fierent laudabat, quae
secus, corrigebat, denique in omnibus strenui ducis
ofiScio fungebatur. Non enim praeclari imperatoris
esse censebat, semper inter primos conspici, ita ut
omnes eum viderent, ipse suorum neminem cerneret,
ac potius eum decere, exercitus ductandi peritum se
ostendere quam vitae prodigum, quod uniuscujusque
vel gregarii militis esset i).

Sic vero assidua contentione tandem eo rem per-
duxit, ut equitatus summa dexteritate ac diligentia
omnes necessaries motus perficeret, utque quasi unum
corpus esse videretur, quod, nullo cogente, sponte
sua se moveret.

Brevi post pugna apud LarissumS) ilkstri omni-
bus documento fuit, quantum mutatus esset Achaeo-
rum status. Eleis enim et Aetolis apud fluvium il-
lum cum Achaeis concurrentibus, Eleorum equitum
praefectus Damophantus confestim in Philopoeme-
nem impetum fecit, qui adversarium, summa vi ag-
gredientem, fortiter excepit, et telo prius emisso ab
equo dejectum occidit. Duce interfecto, tota acies
inclinata est et mox omnes in fugam se converterunt-
Qua re imprimis inclaruit Philopoemen, quippe qui
et rei militaris peritia ductandique scientia nulli

1)nbsp;Polyl). X. 22.

2)nbsp;De pngna apud Larissum vid. Philop. 7. Pausan. VIII. 49. 7-
Suida» ID voee. Cf. Liv, XXVII. 33.

cederet, et fortitudine atque audacia unus omnium
maxime excelleret.

Itaque brevi post, circa a. a. Chr. 208, magna
multorum consensione praetor Achaeorum creatus est,
ac statim, ut antea equitatum depravatum ad melio-
rem disciplinam revocaverat, - ita tune, priusquam
aliquid moliretur, peditibus multo majorem vim ad-
didit 1).

Erant autem eo tempore Achaei adolescentes ut
ad belli studium parum alacres, sic ad magnificen-
tiam et luxuriam valde propensi 3). Certabant inter
se pulchris vestibus ac fastuoso victu, majores sum-
ptus in res inanes faciebant quam reditus ferebant,
sed de armis deque toto militari apparatu parum
solliciti, militiam aut omnino detrectabant aut seg-
niter certe obibant; ut verbo dicam, quae supra de
equitibus dicta sunt, eadem de peditibus valebant.

Praeterea scutis utebantur, ob levitatem valde ha-
bilibus, sed adeo angustis, ut nequaquam corpora
tegerent ; hastae eorum multo breviores erant sarissis,
quibus utebantur Macedones; quare eminus pugnan-
tes hostibus utique detrimenti aliquid sua celeritate
ac levitate afferre poterant, simul vero ac commus
certandum esset, semper inferiores erant. Praeterea
acie in globum conformata non utebantur, sed tali,
quae nec sarissarmn projectione a fronte esset mu-
nita, nec testudinem haberet ut Macedonum pha-

1)nbsp;Phüop. 9. Pansan. VIII. 50. 1. Polyaen. VI. 4. S.

2)nbsp;Polyb. XI. 9. Philop. 9.

lanx, quo fiebat, ut facile coniprimerentur et disjice-
rentur. Philopoemen igitur docuit eos, rationem il-
lam pugnandi, qua uti solerent, minime idoneam
esse iisque persuasit, ut, armis mutatis, pro sentis
oblongis et minoribus cljpeos rotundos et majores,
pro brevibus hastis sarissas adhiberent. Denique ita
eos instituit, ut galeis, loricis ocreisque tecti, pro
cursoria ac velitari pugna statariam meditarentur
ac firmam.

At enim, quum prorsus demere vanam istam atque
inanem ambitionem, qua jamdudum laborabant Achaei,
non valeret, ille a rebus parum necessariis ad res
utiles atque honestas gloriae studium et magnificen-
tiae amorem revocans, iis persuasit, ut quotidianis
impensis, quas antea in domos exornandas, in con-
vivia paranda in que alias inutiles res facere soliti
essent, omissis vel certe imminutis, armorum splen-
dore ac bellici apparatus magnificentia inter se cer-
tarent. Adeo vero juveniles animos inflammavit, ut
brevi post undiqne vasa atque utensilia, ex argento
auroque facta, congererentur et in ofBcinis contun-
derentur. Loricas autem suas inan.rabant, scuta fre-
naque argento inducebant, in curriculis equos do-
mabant et assidue armis se exercebant.

Peminae eodem ardore abreptae sunt, quippe quae
manibus suis galeas ac cristas superbis coloribus pin-
gerent, et vestes militum stragulaque equorum flori-
bus pictis exornarent.

Eventus igitur omnino respondit iis, quae aliquando
Philopoemen in conventu Achaeorum dixerat, quum

affîrmaret, nimiam comptus curam mulieri convenire et
ei quidem non nimis modestae; armorum pretiosorum
cultum viros fortes decere, quibus et suam et patriae
Hbertatem tueri cordi esset; oportere igitur eum, qui
vel ad decursionem vel ad expeditionem se accinge-
J'et, quum ocreas indueret, diligenter videre, ut
hae magis quam calceamenta et crepidae essent aptae
atque splendentes; quando clypeum sumeret et lori-
caiû galeamque, ut haec mundiora essent et exquisi-
tioïa quam chlamys aut tunica.

Ea oratio a magnae auctoritatis viro opportune
habitai), summo omnium plausu excepta est et, ut
modo vidimus, tantum studium inter Achaeorum
adolescentes movit, ut vitae rationem plane muta-
ient.

1) Polyb. XI. 9. 10.

V.

Octo mensibus, per quos Philopoemen populäres
suos diligenter armis exercuit, praeterlapsis, Achaei
adeo jam suis viribus confidebant, ut sibi quasi in-
victi viderentur bellique ardore flagrarent. Neque
ita multo post quot;i) tempus adfuit, quo et milites vir-
tutem ostenderunt, et dux ipse summam sibi glo-
riam paravit.

Quum enim Machanidas 3), Lacedaemoniorum ty-
rannus, qui fretus magnis mercenariorum copiis jam
saepius antea Achaeos infestaverat, nunc denuo iis
insidiaretur, Philopoemen, accepto nuntio, copias
suas Mantineam congregavit. Quo facto, tyrannus
postero die Tegeae primo diluculo milites pro teiQ-

1)nbsp;Aestate anni a. Chr. 207.

2)nbsp;Polyb. XI. 11 sqq. Philop. 10. Pausan. IV. 29, 10. VlU-
50. 2.

pore adhortatus, ipse quoque ad Mantineam tetendit
aciemque instruxit ; dextro cornui phalangis ipse
praeerat, ad utrumque latus merceuarios collocaverat,
pone hos, carros catapultis aliisque tormentis bel-
lieis onustos. Eodem tempore Philopoemen copias
tripartite divisas ex urhe Mantinea eduxit; Illyrios
loricatos, simulque merceuarios atque expedites
onanes via ad Neptuni fanum ducente procedere jus-
quae proxima erat occidentem versus via pha-
langem excepit; équités denique Achaeorum per
proximam huic viam egressi sunt.

Primum expeditis, ut collem occupareut modica
^Ititudine ante urbem viae imminentem fauoque Ne-
Ptuni adjacentem, praecepit; prope hos, meridiem
versus, loricatos et cum his conjunctos Illjrios col-
locavit; phalangem instruxit juxta fossam, quae per
rûedios Mantinensium campos aedem versus Neptuni
Pendebat, et juxta hos, in dextro cornu, Aristaeuum
^ypiaeum equitibus Achaeis praefecit; ipse in laevo
cornu merceuarios ducebat.

Quum prope jam in couspectu essent hostes, pha-
langis ordines equo praetervectus, adhortatus est
'Milites, paucis quidem verbis, quae autem praesens
periculum satis siguificarent. Id imprimis eos mo-
vere studebat, adversaries pro turpi et ignominiosa
Servitute dimicare, ipsos pro illustri omnique prae-
^ouio celebraiida libertate.

Major pars illius orationis exaudiri non potuit,
quia milites fere omnes singular! fiducia affecti
tanta alacritate ejus verba exceperunt, ut imperato-

4

rem adliortantem bono animo esse magno clamore
jnberent, et ultro, ut signum daret proelii, peterent.

Machaniäas, initio phalange in longum directa,
dextrum cornu, adversariorum aggressurus videbatur;
nbi propius accessit, atque idoneum locum nactus
est, subito in dextram inclinavit aciem et tam lon-
ge extendit, ut suum dextrum cornu Achaeorum
sinistro opponeret; praeterea tormenta ac catapultas
justis intervallis ante totam aciem locavit. Quo
motu conspecto, Philopoemen statim suspicatus,
machinis eum phalangis cohortes perculsuium at-
que universam aciem conturbaturum, ut consilium
adversarii dirimeret, sine mora per Tarentinos ini-
tium pugnandi fecit, quum loca circa Neptuni
fanum plana essent, et ad equestrem pugnam valde
accommodata.

Machanidas igitur a proposito deterritus, idem fa-
scere coactus est, et suos item Tarentinos in hostes
immisit. Ibi aliquamdiu soli Tarentini inter se magna
vi dimicarunt, paulatim vero etiam expediti, suis,
quum opprimerentur, succurrentes, proelio se immi-
scere coeperunt, tandem omnes mercenarii utrimque
ad pugnam capessendam adducti sunt.

Primum anceps fuit proelium, quum ab utraque
parte summa fortitudine certaretur; reliquae copiae
exspectantes, utram in partem se pulvis converte-
ret, diu exitum conjicere non potuerunt, quando-
quidem utraque pars perdiu eundem tuebatur locum,
quem ab initio occupaverat. Tandem tyranni milites
mercenarii, qui et multitudine et usu plus vale-

bant, superiores facti, adversariorum ordines incli-
narunt.

Neque id mirandum. Quemadmodum enim in
libera civitate ipsi cives majore alacritate et con-
tentione dimicant, quippe qui pro libertate et sa-
lute, pro aris et focis certent, plebs vero urbana
tyranno subjecta segnius in certando se gerit, sic
contraria prorsus ratio in mercsnariis valet. Qui
enim a tyranno conducti contra hostes ducuntur,
pro mercede sua praemiisque pactis periclitantur ; nec
metuendum iis, ne postpartam victoriam dimittantur,
quum ipsi firmissimum sint tyrannidis praesidium;
quibus autem libera respublica utitur, his idem sti-
mulus deest, quoniam plerumque civitas, libertatis
adversariis summotis, statim auxiliares copias diraittit.

Mercenarii igitur, qui a partibus stabant Macha-
nidae, tam fortiter tantaque vi pugnaverunt, ut ne
Illyrii quidem et loricati, qui in subsidiis erant,
eorum impetum sustinere potuerint, sed omnes, soluto
ordine effusaque fuga, Mantineam urbem, septem
modo stadiis remotam, petierint.

Tune vero, ubi Achaeorum res tota deperdita
videbatur, praecipue enituit invicta constantia Phi-
lopoemenis, et reapse apparuit, quantus qualisque
dux belli esset. Ut enim, quanta vi poterat, fugam
mercenariorum singulos eorum duces compellando et
ad resistendum hortando impedire conatus est, sed
frustra esse omnia neque rem in eo cornu restitui
posse vidit, non tamen animo abjecto de felici exitu
desperavit nec fugam petiit; immo majore etiam

contentione omnes hostium motus attendit, numquid
forte, re prospère gesta elati, ofienderent. Namque
optime sciebat, in hello saepe, qui initio valut carta
victoria confisi essent, mox exiguo casu vel errore
spa sua delapsos succubuisse. Quod idem tune ac-
cidit. Tjrannus enim, omnibus mercenariis', qui in
sinistro Achaeorum cornu steterant, turbatis ac fu-
gatis, non, ut prudentem ducem decuit, confestim
reliquas adversariorum cohortes, ab altero latere nu-
datas, aggressus est, quo facto verosimiliter brevi
conturbatae fuissent, sed juvenili ardore atque auda- '
cia abreptus, efîusis cohortibus, fugientes persecutus
est, quasi metus ipse non suiSceret ad eos, qui
semel terga dedissant, prope ad ipsas oppidi portas
compellendos.

Philopoemen, quum suos a fuga retinere non po-
tuisset, ad phalangem se convertit, atque hostas per-
saqnentes praeterlabi suas copias passus, statim pri-
mas phalangis cohortes produxit in eum locum, qui
a fugiantibus desertus erat; sic quidem et tyrannum
ajusqua marcanarios a raliquo exercitu disjunxit, et
ultra hostium aciam cum suis constitit. Tum milites
adhortatus est, ut, naquaqnam solliciti de clade
accepta, bono animo essent et, signo dato, fortiter
aggrederentur ; Polybio Magalopolitano praecepit, ut
Ulyrios, loricatos ac mercenaries, qui val suparassant
vel e fuga se collagissant, congragatos quam citis-
sime a targo phalangis in subsidiis collocarat, et re-
ditum hostium, qui fugientes persequebantur, obser-
varet.

Lacedaemonii, re a mercenariis suis bene gesta
elati, signum non exspectarunt, sed statim sarissis
inclinatis in hostem impetum fecere. Summa igitur
alacritate progress!, quum ad fossae marginem venis-
®ent, non dubitarunt eam ingredi, tum quia difficile
erat in tali discrimine terga vertere, tum quia nihil
prohibera videbatur, quomiuus fossam aqua omnique
iiQpedimento vacuam transirent, quum praesertim per
leûem clivum desceusus in eam esset.

Ut vero Philopoemen illos temere et solutis ordi-
ûi'hus in earn descendere vidit, tempus rei gerendae
adesse arbitratus, statim phalangitis signum dedit,
i^t inclinatis sarissis in hostem impetum facerent.

Achaeis igitur uno impetu et magno clamore
invadentibus, Lacedaemonii, qui eo ipso tempore e
fossa adscendere festinabant, cum adversariis ex infe-
riore loco dimicare coacti, primum turbati, mox par-
tim in ipsa fossa tam ab hostibus- quam suis oppres-
perierunt, partim fugati sunt. Sic contra omnium
fere exspectationem victoria fuit Achaeorum; et haud
âiibie felix istius proelii exitus solius ducis consilio
tribuendum fuit. Won enim fortuite res ea ita eve-
ûit, verum Philopoemen jam ab initio omnia dili-
genter secum reputaverat; sperabat enim fore, ut
tyrannus, quum copiis admotis, ad fossam non pro-
visam accessisset, aut transilum metuens recederet
eoque facilem victoriam adversariis praeberet, autte-
'riere si in fossam descendisset, ea clade afiiceretur
qrtae reapse contigit.

Lacedaemonii igitur passim ac solutis ordinibus in

fugam se converterunt, quos Achaei persecuti sun^^-
Attamen praetor ipse, quamvis laeta potitus victoria»
otiosus non fuit, sed, quod reliquum erat operis
perficere studens, operam dedit, ne tjrannus manus
suas effugeret. Qui postquam cum mercenariis a per-
sequendo rediit, et victoriam sibi ereptam suosque
fusos ac profligatos vidit, statim comitibus in unurfl
coactis, per medios hostes effuse dispalantes perrum-
pere tentavit. At illi, quum propius pontem fossae
accessissent eumque ab Achaeis custodiri vidissent,
animos despondentes consilium omiserunt et pro se
quisque salutem sibi quaesiverunt. Tyrannus igitur,
quia per pontem transire nequibat, juxta fossam obe-
quitans, anxie circumspexit locum, qua evadere pos-
set. Duo eum sequebantur comités, Anaxidamus et
unus e mercenariis. Philopoemen, simul ac Macha-
nidam e paludamento purpureo et equi oruatu agno-
vit, relictis pontis custodibus, quos jussit nulli mer-
cenariorum parcere, ut qui semper Spartae tyranni-
dem sustentarent, ipse cum Polyaeno ac Simmia,
quos in proeliis secum ducere solebat, in altera parte
fossae tyrannum observavit et transitum ejus prohi-
bait. Aliquamdiu eo modo juxta fossam equitarunt;

o\piç, ut Plutarchus dicit, cvx (TTpxTyiy^'^
fAXZOf/,hcav, iAA' ä(T7r£p ö^ipiü} Trpo? ixÄx^v VT âvâyn-'l'^
TpsTTOf/Jvù} ^eivou Kw/iyérou, rou ^iKomipcsvoi;, crvvi'

a-TÔûTOÇ 1).

Tandem equus tyranni robustus ac ferox, utrimque
1) Philop. 10.

^alcaribus concitatus, ausus est fossam transsilire, et
Pectore in eam impacto, prioribus pedibus rursus se
attollere tentavit; eo ipso tempore Simmias et Po-
lyaenus ambo advolarunt, et bastas in tyrannum
inclinarunt; quos praevertens Philopoemen, ut ad-
versarii corpus equi capite in altum sublato tectum
^idit, suum equum paululum deflexit hastamque magna
emisit, quo ictu tyrannum exanimem dejecit.
^achanidae comitum alter item interfectus est,
^Iter evasit. Simmias autem, capite tyranni abscisso,
suos, qui hostem persequebantur, properavit, quo
eorum animos nuntio allato accenderet; quo
^^eto ipsa Urbs Tegea primo impetu capta est.
In eo proelio Achaei, paucis modo suorum amis-
Lacedaemoniorum ad quatuor millia occiderunt,
plures etiam vivos ceperunt, et omnibus impedimentis
aiQiisque potiti sunt. Postero autem die, jam nullo
resistente, Laconicam invadentes, ad Eurotam castra
Posuerunt. Ita unius viri arte ac sollertia impera-
toria factum est, ut, qui diu a suis finibus prohi-
bere hostes non potuissent, nunc ipsi per totam ho-
stium regionem impune vagarentur omniaque râpe-
ront. Achaei igitur tantopere eum admirati sunt,
statuam ei Delphis posuerint, qua repraesenta-
batur tyrannum hasta sua feriens i).

1) Philop. 10.

VI.

Circa annum a. Clir. 205, instante Nemeorum
festo, quum Philopoemen iterum praetor esset et
ludorum gratia feriaretur, primum Graecis, qui un-
diqne confluxerant, phalangem suam omnes motus
summa celeritate edentem ostendit, eoque omnium
admirationem excitavit i). Deinde citharoedis inter
se certantibus, magna stipatus caterva juvenum, mi'
litaribus paludamentis ac purpureis tunicis induto-
rum, qui omnes et corporis robore insignes et eadem
fere aetate erant, ii dem que tum ob multa prospéré
gesta certamina animosi, tum erga ducem sumi^a
reverentia conspicui, in theatrum ingressus est. Ip®''
hoc temporis momento forte fortuna Pylades, Meg^'

1) Philop. 11. Pausan. VIII. 50, 3.

ver-

lopolitanus, fama inclytus citharoedus, canebat
illum ex Timothei i) Persis :
I^f/i/èv èKsvôepixg rsvz^ l^h^v 'EAA^S; KÔ(Tpt,ov.
Quum vero carminis gravitas optime congrueret
voce canora ejus qui recitabat, omnes ingenti
plausu in Philopoemenem oculos conjecerunt, et
summa laetitiae significatione majorum tempora ac
Virtutes in animum revocaruut.

Et profecto, ut ait Plutarchus 3), quemadmodum
^qui, uni domino assueti, ubi alius frena regit, tré-
filant atque ferociunt, sic Achaeorum milites, alio
^iice, abjectis erant animis; illum unum circum-
®piciebant, quem simul ac vidissent, statim alacres
^onoque animo progrediebantur. Eo enim ducente,
semper victores fuerant, et simul illius famam et
ïiomen ipsum a hoste reformidari animadvertebant.
^üjus rei plura exempla referre licet.

I^hilippus enim, Macedonum rex, arbitratus, si
ï'hilopoemen e medio sublatus esset, Achaeos iterum
subjectos fore, insidias illi Argis commo-
fanti struxit, quibus detectis, universa Graecia regem
^tominata odioque persecuta est.

I^oeoti vero Megaram, quod a suis partibus ad
Maeos defecisset, obsidentes, quum jam in eo esset,
urbe potirentur, falso nuntio allato, Philopoeme-

1)nbsp;De^otheo Milesio, tragico poeta ac lyrico, Euripidis aequali
Pabricii Bibl. Gr. IL P- 333.

2)nbsp;Pausanias VIII. 50, 3 habet «ix«-quot;-

3)nbsp;Philop. 13.

4)nbsp;Philop. 13. Pausanias VIII. 50, 4. memorat Phihppum mi-
quot;'stroa suos Megalopolim misisse. Cf. Justin. XXIX. 4.

nem obsessis opitulaturum advenire, statim incepto
destiterunt et, scalis etiam quae jam muris admotae
essent relictis, celeriter fugam petierunt i).

Spartae brevi post Machanidam interfectum. Na-
bis tyrannidem occupavit, qui Peloponnesiorum pii'
mos aggressus est Messeuios et subito quutn
invasisset, primo impetu urbem Messenen cepit-
Philopoemen, qui. id temporis nullo magistratu fun-
gebatur, praetori Lysippo persuadeie teutavit, ut
Messeniis oppressis auxilium ferret. Praetor consi-
lium abnuit, urbem a tyranno jam occupatam dicens,
qua tamen re non deterritus Philopoemen cives suos,
ne injuriam illam sociorum aequo animo ferrent,
cohortatus, tanto ardore inflammavit, ut fréquentes
privatum 3) ipsum sequerentur, arbitrati praestantis-
simo cuique, quasi natura ipsa perpetuo imperatori»
obtemperandum esse. Nec tyrannus eorum adven-
tum exspectavit, sed, audito nomine Philopoeme-
nis, licet in ipsa urhe castra metatus esset,

1)nbsp;Philop. 33. Pausan. 1. 1.

2)nbsp;Sio Pausaaias VIII. 50. 5. Apud Polybiam XIII. 8. primquot;®
Megalopolitanos infestasse Nabis videtur.

3)nbsp;Sic Plutarch. Philop. 13: Nti^StSoj 8è, tou /j-ezx Max«quot;'^quot;quot;!

■rup(XWOÜ-JTO; Aay.sSai/to-Ji'cov, Msusvjvviv «pvu xaraiaßävro;, irvyXquot;^'
jj.hj tSicÓTïis wv rÔTS bnbsp;, xat Suvd/tsws oùSs/«''^^

xùpio;- èiTsl Ss xiz.X. In comparatione Philopoemenis cum n®'
minino idem auctor plane contraria scripsit: Itpa-v-nyos /tsquot;
£Üv, NâjStv i^ißahv àx Mj(7(7jjv/]5, xat TsUacoviao; nhvdépansv' iSt«quot;

T-/1S 8à, Aîopàvïiv, TO-J sTpccT-nyóv, xouTltov i-rrspxa/j-é-jou; âTtéx).^^''^

Tvjs XTKxpr-n;, X. T. A. cap. 3. Schornius pag. 209 nomen arpc^-rn'/quot;^
non de praetore sed de quovis duce hoc loco dictum putat; veraquot;quot;
duhito, num ita difficultas dematur. Mihi potius Plutarchus sui ipsiquot;
immemor, ut nonnumquam alibi, erravisse videtur.

aversam portam celeriter suos abduxit, satis ducens,
quod incolumis inde eöugisset i). Sic et Messene
vel solo nomine praeclari viri servata est.

Proximo anno (a. a. Chr. 201) Philopoemen ter-
tium praetor creatus Nabidi, quum crebris rapinis
^chaeos lacesseret, insidias struxit. Tegeae enim
erat, computatis singularum urbium Achaeo-
rum intervallis, in remotissimas perferri jussit epi-
a se scriptas, quibus inclusae erant aliae,
singulis deinceps oppidis, in vicina regionis parte
reddendae. Scripserat autem magistratibus,
statim post acceptas litteras omnes juvenes col-
^igerent eosque,' quinorum dierum cibariis et qui-
^is drachmis datis, armatos ad proximara urbem du-
rèrent, simul hujus magistratui epistolam inclusam
^raderent. Quia autem non omnia oppida, quae re-
^otissima erant ab Tegea, pari intervallo distabant,
^on eodem tempore, sed pro ratione intervalli, aliis
®erius , aliis ocius litteras reddi jussit. Quo efiecit,
^^ nemo sciret, quale inceptum esset, nec quo co-
Piae illae ducerentur; tantummodo singulis mandato
accepto patuit, in proximam urbem proficiscendum
Tali strategemate usus est Philopoemen, ne ty-
rannus per speculatores, quos multos quoquoversus
®uiissos constabat, de consilio suo ante certior fieret
quam tempus adesset rei gerendae.

1) PMlop. 12. Cum Plutarcho discrepat Pausamas, affirmans
^atidemnbsp;ex urLe Messene escessisse. Cf. IV. 29. 11.

^III. 50. 5.

Sic uno die ex omnibus Peloponnesi partibû®
cuncta Achaeorum Juventus per diversas portas ar-
mata Tegeam intravit. Jam vero praetor delectaio
suorum manum miserat, qui nocte in Laconica
circa Sellasiam acta, postero die, luce exorta, cir'
cuœjacentes regiones depopularentur. Praeceperat au-
tem iis, ut, mercenariis tyranni irruentibus, Sco-
titam 1) versus confugerent; ceterum Didascalon-
dae Cretensi, cui de universa re mandata sua de-
disset, imperanti obtemperarent. Uli igitur alacri-
ter quae imperata erant facessitum abierunt; ipse»
quum Achaeos tempori coenare jussisset, copias
ex urbe eduxit, et citato gradu nocte progres-
sus primo diluculo exercitum in insidiis collocavit
circa Scotitam, qui locus inter Tegeam et Lacedae-
monem jacebat. Mercenarii, qui Pellenae in praesidio
erant, ubi e speculis Achaeos (quos praeraiserat Phi'
lopoemen) populantes regionem viderunt, statim, ut
solebant, summa audacia împetum in eos fecerunt j
quos ex praecepto terga dantes temere insecuti,
in ea loca devenerunt, ubi totum Achaeorum agmeU
in insidiis collocatum erat. Qua inopinata re con-
sternati partim occisi, partim capti sunt 2).

Ideo Nabis, artem ac sollertiam Philopoemenis
metuens, quamdiu ille magistratu fungebatur, Achae-
orum agris abstinuit; proximo anno, ubi imperiuio
a Philopoemene ad Cycliadam, nequaquam parem

1)nbsp;Cf. Pausan. III. 10. 6.

2)nbsp;PolyL. XVI. 36, 37-

•îucem, translatura et auxilia Achaeorum dilapsa vi-
helium renovavit, neque solum finitimos agros
Vastavit, sed etiam ipsis urbibus terrorem incussit.

Achaeis igitur iu concilio Argis consultantibus de
bello Nabidi inferendo, subito Macedonum rex Phi-
^^ppus, cui jam bellum a Eomanis instabat, ,concioni
supervenit polHcitusque est, se tyrannum debellatu-
gt; si ipsi vicissim suis oppidis praesidio esse vellen t.
■^chaei autem metuentes, ne bello adversus Eomanos
iapHcarentur, foedus illud abnuerunt; quare rex, de
®pe sua depulsus, mox e Peloponneso in Atticam re-
^»ti). Inde Nabis, novos spiritus sibi sumens, fines
^egalopolitanorum devastavit, civesque, intra muros
^onapulsos, magna vi oppugnare coepit.

Tot tantisque difiicultatibus pressa civitate, quum
hostis prope in portis castra metatus esset, cives
autem nrbis vias consererent, ne fame périrent,
l'hilopoemen e Peloponneso exiit et Gortyniis ro-
gantibus, ut belli ducem ipsis se praeberet, in
Cretam abiits). Non satis constat, quaenam causa
hi^jus consilii fuerit. Puerunt j'am antiqnitus, qui
^icerent eum, quippe privatum, otio usum esse ad Gor-
tyniis opem implorantibus succurrendum ; otiari enim
eum non potuisse ac semper ut aliis bonis sic bellica
etiam virtute utendum esse censuisse 3). Manifesto

1)nbsp;Liv. XXXI. 33- Ceterum jam antea Philopoemen, tertiam
praetor, foedus cum Philippo prohibuisse videtur. Cf. Polyb. XL.

6. Justin. XXIX. 4.

2)nbsp;Phüop. 13. Pausan. VIII. 50, 6.

3)nbsp;Philop. 1. ).

id significavit, quum, Ptolemaei legato aliquando
regem Imnc laudante,quod et milites quotidie exerceret
et ipse armis tractandis corpus suum assiduo labore
firmaret, ille palam vitupe.ravit talia curautem regem t
quippe qui provecta aetate, nulli rei gerendae intentus,
in ludicris tantum exercitationibus occupatus esset

Megalopolitani autem discessum ejus aegre tulerunt,
et se proditos arbitrati, exsilium ei irrogare voluerunt,
quod tamen Achaei, Aristaeno praetore in urbem Ke-
galopolim legato, prohibuerunt.

Rem accurate reputantibus, statim illorum opinio
improbanda videtur, qui crederent, eum ob belli metum
discessisse; quomodo enim fieri potuit, ut vir ille»
qui per totam vitam rem militarem summopere ada-
masset, eum reformidaret hostem, quem saepius jam
sui nominis terrore in fugam convertisset ? Neque
iis assentiendum, qui, ut modo dixi, eum, quia
otium ferre nequiret et magistratu nullo fungens
patriae suae minus utilis esse posset, ad extera bella
profectum esse arbitrarentur Messene enim a
tyranni dominatione liberata testis fuerat, quid pri-
vatus etiam posset.

Nihil igitur superesse videtur nisi ut statuamus
recte vidisse majorem partem civium , qui mala am-
bitione flagrantem, quod praetura sibi non continu-
aretur, bellum eum detrectavisse existimarent. Quid-
quid est, Philopoemen in Greta Gortyniorum copiis

1)nbsp;Polyb. XXIII. 1. Philop. 13.

2)nbsp;Cf. Philop. 1. 1.

Praefuit, nec ibi more Arcadum simpliciter et aperte
l^ellum gessit, sed omnibus dolis insidiisque utens,
^psos Cretenses, qui tamen astutia sua per omnem
^iitiquitatem famosi fuerunt, superavit effecitque, ut
P^eri atque infantes viderentur ad veram belli expe-
rientiam.

Quum igitur per plures annos in Creta versaretur,
^'iterea iu Graecia omnia fere mutata sunt. Eomanis
euim Philippe, Macedonum regi, bellum inferentibus,
Achaei, quj initio in verba juraverant Philippi i),
^cliade expulso et Aristaeno praetore creato, cum
ï'lanainino Eomanorum imperatore, foedus junxerunt
a. Chr. 198 2).

I'hilippus autem, quo Nabidem, tyrannum Lace-
^aenaoniorum, sibi conciliaret, Argos ei tradidit.
^erfidus iste, nihil curans, a quo tale munus neque
^^ quam conditionem accepisset, cum Plaminino col-
^^quium habuit, eique duas res pollicitus est, se
^^xilia missurum adversus Philippum, cum Achaeis
^^tem inducias facturum, quibus conditionibus ami-
citiae foedus a Eomanis impetravit.

ipso anno (a. a. Chr. 197) acerrimo proelio
^Pud Cynoscephalas Macedonum vis fracta et proximo
anno libertas Graecorum in ludis Isthmicis a Pla-
minino proclamata est. Eebus igitur in Graecia
compositis, quum jam bellum instaret ab Antiocho,
®yriae rage, senatus Eomanus, metuens, ne Nabis

1) ï-iv. XXXII. 5.
Liv. XXXIl. 19, 23,

novas res moliretur, bellum contra eum decrevit,
cujus administrationem Plaminino permisit.

Fortiter restitit tyrannus, sed tandem multitudine
circumventus pacem orare coactus est, quam peS'
simis conditionibus impetravit a. a. Chr. 195 i).

Haud ita multo post Flamininus, praesidiis suis
ex omnibus Graeciae urbibus deductis, Eomam rever-
sus est a. a. Chr. 194.

1) Liv. XXXIV. 24, 30 sqq.

VIL

^abis foederis conditionibus diu contentus esse
^ori potuit, quum praesertim Aetoli, Eomanis infen-
ad rebellandum eum hortarentur. Quandoquidem
eiUm foedere illo omnes maritimae civitates Laconicae
tjranno ademtae eorumque tuendorum cura Achaeis
n^^ndata erat, ille aegre ferens, se omnino a mari
^^terclusum esse, recuperare ea loca studuit, quare
iu iis excitavit et Gythium oppidum oppu-
S^are coepit a. a. Chr. 192.

Quibus rebus cognitis, Achaei statim ad tyran-
^lïim légatos miserunt, qui eum foederis cum Eoma-
facti admonerent; eodem tempore e suis praesi-
dederunt, quod Gythium defenderet. Quum
^^tem ipsi per se bellum movere in tyrannum
^oïi auderent, Romam etiam legates miserunt, qui
senatum rogarent, quid sibi faciendum esset. Sena-

tus Atilium praetorem cum classe in Graeciam mit-
tere decrevit. Quod senatusconsultum priusquam
Acliaeis nuntiatum est, Nabis nihil moratus sum-
ma vi Gythium adortus est, et Achaeis, quod praesidio
eam urbem munivissent, infensus, eorum agros de-
populatus est. Uli, quia legati nondum reverterant,
bello persequi tyrannum non ausi, Tlamininum, qui
eo tempore legatus erat in Graecia, consuluerunt,
quid sibi esset faciendum. In concilio omnes con-
festim ad arma vocarnnt; ardor autem ille imminu-
tus est, ubi litterae a Elaminino allatae sunt, qui-
bus auctor erat iis, ut praetorem classemqne Roma-
nam exspectarent.

Deliberatione igitur orta, quum alii pxincipuin in
sententia permanerent, alii ejus consilio utendum
esse censerent quem ipsi consuluissent, Philopoemen,
qui circa idem tempus ex Creta rediisse ac statim
quartum praetor creatus esse videtur, sententiam m'
terrogatus, respondit: Bene constitutum apud Aetolos
esse, ne praetor, quum de bello consu^luisset, ipse sen-
tentiam diceret; quare ipsos, quid vellent statuere jus-
sit; praetorem decretum eorum cum fide et cura exsecu-
turum, annisurumque, ut, quantum in consilio humano
positum esset, nec pacis eos poeniteret nec bellij).

Tanta fuit illius viri auctoritas apud cives, ut
brevis haec oratio, prudenter ac tempori accommo-
date habita, omnium animos permoverit; quo factum,
nt omnium fere consensu bellum decretum ejusqu^

1) Liv. XXXV. 35.

ipsi praetori demandata sit i). Ceterum et ipse
I'hilopoemen ciassem Romanam exspectandam esse
ducebat, sed metuens, ne differendo et Gythium op-
pidnm et praesidium Achaeorum amitteretur, naves
^eduxit. Sicut autem belli terrestris scientia omnes
fere aequales antecellebat, ita rei navalis omnino
ioiperitus erat, et arbitratus, qui terra vincere hos-
sciret, eumdem et mari superare posse, mox,
quantum in omnibus rebus exercitatio et usus valeat,
^xpertus est.

Jam ab initio in eo offendit, quod navem veterem,
^etoginta annis ante captam, qua per quadraginta
annos nemo usus erat, ornavit atque in mare dedu-
Omnibus autem corapagibus aquam illa re-
*^^Piente, necessario primo impetu succumbendum
fuit. Tyrannus Gythium facile se expugnaturum
•ineens, dummodo maritima praesidia interclusisset,
ipse aliquot naves comparavit, suosque, quoad
pro temporis ratione fieri poterat, quotidie exercuit.

igitur Achaeorum classera appropinquare audi vit,
eonfestim cum suis navibus obviam iit, et quum
proelium iniretur, non diu dubius fuit exitus.

Statim enim prima incursione navis illa vetus,
l^ia praetor vehebatur, divulsa est, et captis fere
^ninibus qui inerant, praetor ipse aegre specula-
toria

nave efiugit ; quo facto ceteri omnes, qua ce-
leritate possent, fugam capessiverunt. Nec tamen

1) Plutarchum et Pausaniam duo bella cum Nabide gesta non

distinxisse, jam plures monueruut.
3) Philop. 14. Liv. XXXV, 26.

tanta clades Philopoemenis animum frangere valuit,
sed mox alia consilia secum agitavit, ut brevi igno-
miniam exstingueret suisque spem vincendi redderet.

Quum igitur tyrannus, mari tutum jam se arbi-
tratus, terrestria praesidia etiam arcere in animo
haberet, tertiam partem copiarum, quibus Gythium
oppugnabat, Plejas abduxit, qui locus trans Euro-
tam flumen et Leucis et Acriis imminebat; illac
enim hostes aggressuri videbantur. Stativis ibi po-
sitis, pauci tabernacula habuerunt, major pars casas
ex arundine ac fronde sibi fecit ; qua re cognita Phi-
lopoemen clam in statione quadam agri Argolici ma-
gnum parvarum navium numerum armatis complevit, et
celeriter in locum vicinum ad castra hostium navigavit.

Tum vero, ubi in terram escendit, per colles
notos subito nocte supervenit stativis, quae ad Plejas
erant, atque igne m casas immisso, priusquam sen-
serunt hostes, undique flammis circumventi sunt.
Tam inopinata re consternati Lacedaemonii vix
restiterunt, sed effuse profugerunt; pauci modo m
majora castra ad Gythium pervenerunt; plures ferro
interfecti sunt.

Ita re bene gesta, Philopoemen totam Laconicam
pervagatus magnaque praeda potitus, antequam ty-
rannus agros praesidiis suis tutari potuisset, Tegeam
pervenit, ubi statim concilio Achaeis sociisque indi-
cto magno consensu decretum est, ut confestim
exercitus Lacedaemonem duceretur. Sic enim tyran-
nus a Gythii oppugnatione abduci posse videbatur.
Praetor igitur mox in finibus hostium castra posuit;

attamen quod propositum erat efficere non potuit,
quia tyrannus, expugnato jam Gytliio, universo cum
«xercitu Achaeis, dum prope ab urbe Lacedaemoue
in moute Barbosthene consident, occurrit i). In-
exspectato illius adventu Philopoemen primo percul-
sus, quum praesertim locorum angustiis et iniquitate
graviter premeretur, mox tarnen ostendit, quauti
momenti in bello sit rei militaris scientia. Omni-
bus enim fere de salute desperantibus, praetor solus
imiuotus tanta sollertia aciem suam instruxit, ut

rerum status plane imrautaretur.

Primum per Cretensium auxiliares ac Tarentinos
équités collem super torreutem, unde aquari possent,
occupavit; eo simul impedimenta omnia et calonum
turbam transportavit ; partem exercitus noctu in valle,
ah hoslium couspectu remota, in insidiis collocavit.
Quum igitur postero die initium pugnae fieret ab
auxiliaribus, qui utrimque aquatoribus praesidio e-
raut, aliquamdiu auceps fuit proelium; tandem
Achaeorum merceuarii et quia multitudine supera-
hantur et quod ita a praetore praescriptum erat
terga dantes, hostem in eum rctraxeruut locum, ubi

in insidiis positi eraut Acbaci. Qui subito e late-
hris consurgentes, et suos fugieutcs per ordinum
iatervalla receperuut, et hostes effuse persequeutes
occiderunt aut fugarunt. Tota acies Lacedaemomo-
rum ea clade couturbata, in castra coufugit, iiec ibi
fortasse impetum insequeutium adversanorum sust.

Tpi^p.14. Pau.an,Vni.50.9. Liv. XXXV. 27 sqq.

nere

potuissent, nisi Philopoemen loca confragosa e
iniqua metuens, receptui cecinisset. Postero ver'^
die Nabis, sive ob recentem cladem animum despofl'
dens, sive timens, ne Achaei ipsam urbem Lacedae-
monem praesidiis denudatam peterent, Pythagorain»
generum suum, partem copiarum extra castra instruere

jussit, quasi acie decernere iterum vellet; ipse cuQi
robore exercitus per angustam et difficilem transitu
viam, citato agmine, urbem versus profectus est.
Quod ubi vidit Philopoemen, statim Pythagora®
adortus est, quo mox fugato, castra hostium diiipm^^
et per cetratos insectatus est fugientes.

Magna ibi tune strages édita, quum LacedaemoiiH
et locorum angustiis et ab adversariis, qui terga
caederent, opprimerentur. Dum auxiliares hostem pel'
sequuntur, praetor ipse graviter armatos via paten-
tiore ad fluvium Eurotam duxit; ubi castra metatus
sub occasum solis ceteros exspectavit. Qui quum
nuntiassent, tyrannum ipsum cum paucis in urbem
efiugisse, majorem partem copiarum per medios sal-
tus vagari, ille snspicatus eos, quoad lucis snperesset
quidquam, in locis occultis se abdituros, quum vero
nox supervenisset, singulos urbem petituros, nonnullas
cohortes coenare ac corpora curare jussit, deinde eas
circa urbem in insidiis collocavit. Quod exspecta-
verat e venit, adeoqne magna mnltitudo ab Achaeis
caesa est, ut vix quarta pars de toto exercitu évasent-
Nabis intra muros compulsus se movere ausus
non est, nec prohibere potuit, quominüs per triginta
dies totam Laconicam pervagarentur omniaque diri'

perent hostes. Quod tyrannus non plane deletus est,
verosimiliter tribuendum invidiae Flaminini, qui
^egre ferens magnam famam atque auctoritatem, qua
quot;Iter populäres suos ob praeclaras res gestas florebat
ï'hilopoemen, interventu suo effecisse videtur, ut in-
duciae illi concederentur i).

ïiomanus enim imperator, vana ambitione incen-
se unum maxime a Graecis suspici volebat, nec
^^rebat, quum ipse, consul Eomanus, uno edicto to-
tam Graeciam liberasset, hominem Arcadem, qui parva
bella tractavisset, secum honore aequiparari. ^
Nabis igitur nondum subactus ad Aetolos mi-
qui auxilia ab iis peterent; se enim, iUis im-
Pïimis auctoribus, bellum instaurasse eoque in sum-
^üiu discrimen pervenisse. Aetoli misere Alexame-
ûum cum mille peditibus, hisque addiderunt triginta
■ielectos ex juventute équités, quibus praetor Damo-
^ïitus proficiscentibus praecepit, ut quidquid dux
iuiperaret parati exsequerentur.

Alexamenus, Spartam quum venisset, tyrannum

aliquamdiu falsa spe lusit; ubi autem idoneum tempus
adesse Visum est, proditione usus per équités suos
hominem, cui praesidio se fore pollicitus erat, perhde
interfecita a. Chr. 192 Pactum est hoc e prae-
Scripte iporum magistratuum Aetolorum, neque ii
ftuctum sui sceleris ceperunt; nam, quum Alexame-
nus ipse et milites ejus ob animorum impotentiam
statim ad praedam se verterent, nec quae tempus

^ÏTïT^lop. 15. Pausan. VIII. 50, 10.
2) Liv. XXXV. 35.

posceret curarent, Lacedaemonii mercenariiqtie ty-
ranni conjunctim illos, per universam urbem palantes
et rapientes, adorti sunt; major pars caesa, pauci
Tegeam et Megalopolim effugerunt, ubi a civibus,
Aetolis infensis, comprehensi sub corona venierunt.
Philopoemen, caede tyranni cognita, statim cum dé-
lecta manu Lacedaemonem profectus est, ubi quum
omnia turbata essent, principum aliis persuasit, ut
foederi Achaeorum se adjungerent, alios invitos mi-
nis ad suam voluntatem perduxit. In quo multum
sane eum adjuvit, quod eo ipso tempore praetor Ro-
manus A. Atilius cum quatuor et viginti quinquere-
remibus ad Gythium accessit. Magnum igitur in-
crementum cepit foedus Achaeorum, tanta urbe iis
adjecta; neque solum Achaei ea re laeti Philopoeme-
nem summis laudibus extulerunt, verum et Sparta-
norum principes sperantes, se eum custodem libertatis
habituros, haud gravati sunt. (a. a. Chr. 192).

Eo ipso anno Antiochus, bello Romanis indicto,
in Graeciam transiit; qui quum in Euboea deside-
ret amore captus virginis Chalcidensis, et in convi-
viis omnique genere voluptatum tempus tereret,Phi-
lopoemen, ut simul milites exemplum regis secutos,
sine ulla disciplina vel imperio per urbes vagantes
vidit, graviter dolere se alBrmavit, quod praetor
Achaeorum non esset ; se enim omnes hostes in cau-
ponis oppressurum i).

1) Phüop. 17. cf. Liv. XXXVI. 11.

VIII.

Sub idem tempus Lacedaemonii novas res moliti
esse videntur; et praetor Achaeorum Diophanes, suf-
^ragante Plaminino, eo rem perduxit, ut Spartani
^cllo petereutur. Quod ne fieret Philopoemen pro-
liibere studens, adhortatus est Diophanem, ne, tot
^«Piis Syrorum et Romanorum in Graecia versanti-
nimia severitate disseusiones suorum augeret;
quem quum minus moveret, faciuus perpetravit,
ï'lutarchi judicio neque lege permissum nec juri
exacte respondens, verum insigne tamen et magnam
^^daciam sif^nificans i). Privatus enim Lacedaemo-

Onbsp;'

properavit, atque civitate ad Achaeorum socie-

Philop. 16. spyov Ol) vlt;5/tt/iOv, oiiS'nbsp;ixra-jZualav,

fi^a. xai fisyAXtfnbsp;zol/i^aas. X' t. ^

tatem reducta omnibusque rebus compositis, portas
praetori Achaeorum et legato i) Eomano clausit.

Immerito Plutarchus illegitimum hoe facinus judi-
casse mihi videtur. Quidni enim privato licuit in
communis patriae salutem turbas inter cives exortas
persuadendo componere? Quod quum bene cessisset,
recte fecit Philopoemen, qui Diophanem cum infesto
agmine accedentem ab urbe societati adscripta et fi-
dem servante prohibuerit. Jam vero, quod nusquam
hanc rem ei exprobrasse videtur Plamininus, qui
tanta erga eum flagrabat invidia, satis indicat, id
ciimini verti ei non potuisse.

Hujus facti in gratiam Lacedaemonii bona Nabidis,
centum et viginti taleiitis aestimata, Philopoemeni
dono offerre decreverunt Adeo vero illius inte-
gritatein reverebantur, ut nemo inveniretur, qui rem
proponere viro änderet; quum vulgo omnes libenter
gratiae vel emolumenti causa talia munera perferre
soleant. Tandem Timolaum, qui paterno hospitio ac
vetere necessitudine illi devinctus erat, miserunt. Is
igitur Megalopolim profectus a Philopoemene benigne
exceptus est; animadvertens autem viri gravitatem ac
simplicitatem morum, de dono ne verbo quidem meii'
tionem fecit, sed alia adventus causa allata, domum
rediit.

Iterum missus eadem reverentia impeditus est,

1) Perperam Plutarchus Plamininum vtzktov dicit, quum eo tem-
pore legatus in Graecia esset. Philop. 16.

3) Pausan. VIII. 51, 2. Plutarchus dona haec Philopoemeni
ohlata esse narrat statim post Nabidem interfectum. cf. Philop.

donee tertium quum veniset, quasi vim sibi faciens
quidnam rei esset aperuit. Philopoemen respondit,
gaudentem se Lacedaemoniorum benevolentia, brevi
ipsum in urbem venturum, ut cunctis principibus
gratias ageret. Eevera Spartam profectus et in cu-
riam introductus, voluntatem eorum libenter se ex-
eipere affirmavit, dona autem abnuit suasitque, ut
ainicis liberam vocem relinquerent, inimicos potius
pecunia corrumperent

Sub idem tempus M'. Acilius Glabrio consul et
Plamininus legatus Aegium ad Achaeorum concili-
um profecti sunt, iisque persuadere studuerunt, ut
exsules Lacedaemoniorum in patriam restituèrent.
Philopoemen, nequaquam odio in exsules commotus,
®ed tantum beneficium non Eomanis sed sibi atque
Achaeis debere illos cupiens prohibuit, quominus hoc
fieret. Proximo anno ipse praetor creatus sua sponte
exsules restitiiit®).

In conventu illo Aegii habito Aristaenus, qui
tunc praetor erat et Eoraanis favens a Philopoemene
dissidebat, civibus suasit, ne quid Eomanorum vo-
luntati adversarentur. Pieri enim non posse, ut
altera manu hastam, altera caduceum tenantes, amici-

1) Praeclare apud Platarchuin respondisse fertur: awißabhuaiv
quot;■'■^oïg ^ij ^„{j- ipcXou; xoà à'/aÙoxji SsxkÇeiv, wv itpaixa rvji àpsr-ns
à-nalxheiv, àXlà. toù; -nov/ipov; xcà t^v iróXa h tw lywîZpiu
*«T«jTa(7£stÇoyTaî ùvsïuOac.t XM Zicc^SslpstV t-joc rSi Xaßtiv èmaTOfUaSév-
■'■^S, ^TTO» èvoxXo'isv ccÙToU. Bûrio-j yxp dmi rSr) k^BpSiv itoipMpûsOM

nccppnsio^v, ri t(3v fiXuv. Pliilop. 15. Pausauias 1. 1. minus
accurate eum hoc per ïimolaum nuntiasse tradit. Cf. Polyb. XXI. 15.

3) Philop. 17. Liv. XXXVI. 35,

tiam cum potentissima illa genta servarent. Quodsi
honestum cum utili conjunctum impetrari non pos-
set, stultum esse eum, qui, dum liceret alterutro
potiri, neutrum consequi mallet. Quare aut aequo
animo potentioribus obsequendum, aut, si fieri pos-
set, quod omnes negarent, armis contra nitendum
esse.

Philopoemen utique agnoscebat, Romanos Achaeis
multo superiores esse et ipse quidem postulatis eo-
rum, quae a legibus ac foedere suae civitatis non
abhorrèrent, sine controversia obtemperandum esse
censebat. Quoniam vero ipsi Eomani libertatem
Graecorum palam ac publice proclamavissent et sem-
per foedera ac jura sociorum revereri consuessent,
negabat populi sui dignitatis esse, quaecumque con-
tra leges foederaque imperarentur, ultro exsequi. Im-
mo potius rationibus vel, si opus esset, precibus
contra contendendum afiirmabat; quodsi omnia ir-
rita fuissent, tum demum potentiori cedere hone-
stum putabat. Tempus certe appropinquare dicebat,
quo universa Graecia dominorum arbitrio traderetur,
se autem pro virili parte annisurum, ne citius talem
ignominiam adspiceret. Quod vero Aristaenus om-
nibus in rebus Eomanis obsequeretur et ita patriae
interitum maturaret, id indigne se ferre palam signi-
ficabat 1).

Achaei igitur illius auctoritate moti, ut supra
vidimus. Romanis quod petebant fortiter negarunt.

1) Polyb. XXV. 9.

Philopoemen quintnm praetor (a. a. Chr. 189),
'verosimiliter quo majorem vim foederi adderet, legem
^^lit, ut in singulis civitatibus quae Achaici con-
^iiii essent per vices conventus agerentur; antea enim
semper Aegii habebantur, sive ob pristinam urbis
•I'gnitatem, sive ob opportunitatem loci id institu-
tam fuerit. Aegienses vero id aegre ferentes, ad
coiisulem M. Fulvium Nobiliorem, qui eo tempore
^^m exercitu iu insula Cephallenia erat, misere, qui
^^ eo peterent, ne sua privilégia a praetore violari
Kineret. Consul igitur in Peloponnesum trajecit et
l^ntn a Philopoemene Argos, a damiurgis Aegium
conventus indiceretur, omnesque fere Argos conveu-
^^ri viderentur, illuc et ipse concessit; multitudine
autem praetoris sententiam sequeute, auctoritatem
suam interponere non ausus est, sed ad alia negotia

convertit i).

Ijacedaemonii enim jamdudum indignati, quod,
omnibus civitatibus maritimis sibi ademtis, omnino
^ mari iuterclusi atque inde multis difficultatibus
inipliciti essent, uocte vicum maritimum, nomine
^^-f®), improviso impetu occuparunt. Licet vero
postero die, luce exorta, ab ipsis vicanis et ab
exsulibus, qui ibi domicilium habebant, repulsi sint,
tantus tamen terror omnes vicos maritimes invasit,

statim ad Achaeos mitterent, qui rem nuntiarent.
^ec diu Achaei, quid sibi faciendum esset, dubita-

1)nbsp;Liv. XXXVIII. 30. cf. Polyb. XXIII. 10.

2)nbsp;De illo vico cf. Pausan. III. 24.

5i

vere, sed Philopoemene referente decretum est,
//Gum in fidem Achaeorum tutelarnque T. Quinctius
//et Romani Laconicae orae castella et vicos tradi-
//dissent et, cum abstiiiere his ex foedere Lacedae-
//monii deberent, Las vicus oppugnatus esset cae-
//desque ibi facta, qui ejus rei auctores affinesque
//essent nisi dederentur Achaeis, violatum videri
//foedusquot; i)

Quo decreto cognito, Lacedaemonii ira accensi
ac simul metuentes, ne Achaei exsulibus urbem tra-
derent, triginta homines e factione, quae Philopoemeni
favebat, interfecerunt, atque extemplo ad consulein
Pulvium miserunt, qui urbem suam Eomanis de-
derent. Quo facto hiems prohibuit, quominus sta-
tim Achaei infesto agraine fines Laconicae ingrede-
rentnr, quum communi consensu bellum decretum
esset; passim tamen hostium terram pervagati ac
praedati sunt.

Interim Pulvius consul Elin conventum indixit, et
post dinturnam altercationem inter Achaeos et La-
cedaemonios edixit, ut bello abstinerent, donec Eo-
mam legatos ad senatum misissent. Miserunt igitur
Achaei Diophanem et Lycortam, quorum alter omnia
Eomanorum arbitrio perraisit, alter Philopoemenis
anctoritatem secutus postulavit, ut Achaeis eo jure,
quod ab ipsis Eomanis sibi initio concessum esset,
uti liceret. Senatus pro solita ipsius calliditate
res A chai cas quam maxime turbatas cupiens, utn-

1) Liv. XXXVin. 31.

Usque gentis legatis anceps ac perplexum dedit res-
ponsutn.

Achaei igitur Philopoemenem, quum tempus ades-
'^et magistratu abeundi, sextum praetorem crearunt i)
a- a. Chr. 188, et exercitu convocato veris initio
Laconicam ingressi, circa Compasium castra me-
^ati sunt.

Praetor legatos in urbem misit, qui auctores de-
fectionis exposcerent, poliicitus, si id fecissent, civi-
tatem in pace futuram, et illos nihil in dicta causa
passuros. Ii quos depoposcerant, fide a legatis ac-
r^Pta, sponte ex urbe egressi sunt et castra intra-
r'^ut, multis aliis ex principibus Spartanis ultro eos
^^mitantibus. Porte autem antesignani agminis Achae-
orum plerique ex exsulibus Lacedaemoniorum con-
®tabant, qui ut populäres suos viderunt, ira accensi
statim in eos impetum fecere et septendecim lapidi-
ous obrutos occidere. Heliqui sexaginta tres vix a
praetore et legatis e manibus multitudinis erepti,
postridie ab infensis judicibus damnati et ad sup-
plicium traditi sunt 3).

Quo facto Lacedaemonii terrore perculsi Achaeis se
submiserunt, quibus imperatum est a Philopoemene,

liv. XXXVIII. 33.

Cf. Polyb. XXIll. 1.

Sic Livius XXXVIII. 33. Plutarchus (Philop. 16) narrat,
^«Ivbium octoginta Spartanorum, at Aristocratem trecentorum et quin-
•ï^sginta caedem factam memorasse. Quum vero Pausauias afBrmet,
^■•ecentos es iis, qui auctores fuissent defectionis, e Peloponneso ex-
pulsos esse, videtur Aristocrates et eorum qui occisi et qui ejecti
numerum in unum coegisse. cf. Pausan. VIII. 50. 3.

ut muros diruerent, exsules restituèrent, omnes au-
xiliares, quibus deinceps tjranni usi essent, dimit-
terent; servi, quos tyranni libérassent, ante certam
diem abirent ; qui mansissent, eos comprehendere
Achaeis liceret; postremo, ut Lycurgi instituta abro-
garent et Achaeorum assuescerent legibus; ita cunc-
tos unius corporis instar omnibus in rebus facilius
consensuros.

Lacedaemonii inviti omnia mandata exsecuti sunt;
servos, a tyrannis civibus adscriptos, iu Achaiam
abduxit Philopoemen, tribus millibus exceptis, quos
e Laconica exire nolentes compreheudit et sub co-
rona vendidit. Ex ea pecunia porticum refecit Me-
galopoli, quam olim Spartani everterant l). Ager
Belbinates 3) etiam, quo tyranni antea potiti erant,
Megalopolitanis redditus.

Severum igitur in imperio se praestitisse Philo-
poemenem ex iis, quae tradita sunt, satis constat.
Nec Livius nec Pausanias hac de re judicium suum
enuuciant; Plutarchus praetorem saevitiae et iniqui-
tatis accusat, quod Spartanorum civitatem funditus
everterit s).

Quodsi hac in re recte video, multa sunt, quibus
Philopoemen excusetur Quod enim moenia urbis
diruit, nihil fecit contra instituta vetera Spartano-

1)nbsp;Liv. XXXVIII. 34. PHlop. 16.

2)nbsp;Polybius eum agrum dicit BsJ/itvSri» x^Pquot;^-

3)nbsp;PMlop. 16. 'EfiTcmXA/isms Sè tov AaxsSaJ/ioyjiav, *al wa/f^^t«quot;
m-npaxàmv insfißabaiv, rh mpl t^v noXnslixv é'pyav èpukaTOv à^sip'
fà.tsxzo xctl TTa/savo/iwraTOV.

4)nbsp;Polyb. XXI. 17. Liv, XXXIX. 36, 37.

^UQi» qui ipsorum civium corpora munimerita urbis
esse volu erant. Quod exsules in patriam restituit,
® qïia injuste fuerant ejecti; quod mercenaries dimi-
qui tyrannidis maximum semper fuerant prae-
sidiuni; quod servos, a tyrannis suae potentiae sta-
büiendae causa civibus adscriptos, in alia loca mi-
S^are jussit et ubi obedire noluerunt, comprehensos
vendidit, non facile quis merito reprehenderit. De-
^ique quod attinet ad leges Lycurgi ab eo abroga-
te» nonne revera leges illae institutaque jamdudum
ipsis Lacedaemoniis vel certe a tyrannis fuerant

®versa ?

^iilii quidem Philopoemen prudenter egisse vide-
tur, qui, quum Spartanos suis utentes institutis
semper seditionibus domesticis laborare ac res novas
animadvertisset, civitatem ad Achaeorum in-
stituta revocaverit; nec certum, utrum Plutarchus in
re suo judicio usus an Aristocratem aliumve auc-
torem secutus sit.

I^acedaemonii autem sua conditione diu contenti
^Oû fuerunt, sed arbitrati etiam Romanorum ancto-
ritatem a Philopoemene imminutam esse, legatos ad
Senatum misere, qui praetorem accusarent. Hi eflTe-
^erunt, ut consul M. Aemilius Lepidus htteras daret
Achaeos, quibus significaret, eos male cum La-
cedaemoniis egisse; quare Philopoemen statim lega-
tum misit Nicodemum cum aliis, qui causam Achae-
orum defenderent i). Diu hi Eomae retenti esse vi-

1) Verosimiliter hoc factam, quum Philopoemen septimum praetor erat.

8

dentur, quum Aristaeno demum praetore, in con-
ventu Achaeorum Megalopoli habito, quid senatus re-
spondisset renuntiarint : senatum nempe aegre quidem
ferre caedem ad Compasium factam murosque Lacedae-
roonis dirutos, nihil autem horum irritum decrevisse

Verum haud ita multo post (a. a. Chr. 185)
Q. Caecilius Metellus, e Macedonia legatus re ver sus,
quum praetor Aristaenus Achaeorum principes Argo®
convocasset, eo venit et graviter eos incusavit, quod
injuria aflecissent Lacedaemonios ; postulavit, ut quae
peccavissent corrigèrent. Aristaenus, cui praetori
Achaeorum res tuenda erat, tacuit et silentio suo
significavit, sibi etiam displicere quae facta essent-
Diophanes Megalopolitanus, odio in Philopoemenem
commotus, non tantum cum Lacedaemoniis, verum
etiam cum Messeniis male actum esse contendit
Tum vero ipse Philopoemen et simul Ljcortas et
Archon tam libera ac luculenter causam dixerunt,
affirmantes, quae Achaei fecissent, ipsis Lacedaemo-
niis expedire nec quidquam liorum immutari posse,
nisi divina ac humana jura violarentur, ut omnium
fere consensu in hanc sententiam responsum legato
daretur. Quare indignatus Caecilius, ut concilimu
gentis sibi concederetur, postulavit. Principes ^t
hoc e suis legibus recusarunt, quia lagatus script^
mandata a senatu de ea re non dedisset.

Eesponso igitur nullo esspectato, Caecilius

1)nbsp;Polyb. xxni. 7.

2)nbsp;Polyb. XXIII. 10.

quot;lam rediit et in senatu vehementer in Achaeos in-
vectns est. Eodem tempore et Lacedaemoniorum le-
gati Areus et Alcibiades, qui exsules brevi ante ab
Achaeis in patriam restituti erant, beneficii imme-
^«res, suam civitatem a Philopoemene imminutam
Planeque exhaustam qnesti sunt. Altercatione coram
senatu exorta, quum legatus Achaeorum, Apollonius
®icyonius, Lacedaemonios nihil indigne passos esse,
Caecilio vero e suis legibus conventum dari non
potuisse, nec se in ea re quidquam peccasse demon-
®^raret, senatus tandem decrevit, ut legatio mitte-
^^tur in Graeciam, cujus princeps esset Appius

Claudius.

■^nno a. Chr. 184, Lycorta praetore, legati hi in
^eloponesum venerunt, et datum est iis concilium
Clitore, in Arcadia. Ibi Appio Achaeos accusante,
I^ycortas pro dignitate magistratus libere atque au-
dacter respondit; sed mox vanam esse istam liberta-
Achaeis a Eomanis concessam, patuit, quum
legati dicerent magnopere se iis suadere, ut, dum
liieret, sponte sua facerent, quae mox inviti facere
cogerentur i); quo facto permissum est Eomanis, ut
quae viderentur de Lacedaemoniis mutarent.

1) Liv. XXXIX. 37.

IX.

Brevi post novis difficultatibus districti sunt
Achaei;. erat enim in Messenia Dinocratesi), vir
potens ac factiosus, qui jamdudum aegre ferebat,
quod a Philopoemene, quintum praetore, optimatuni
factio suae patriae oppressa esset. Quare ut ab
Achaico foedere suos cives abalienaret, maxime ope-
ram dedit, et Eomanorum principes conciliare sibi
studuit. Imprimis Plaminino se applicuit, cui, quum
legatus mitteretur in Asiam ad Prusiam et Seleucum,
persuasit, ut suis consiliis faveret. Ubi igitur
Naupactum venit T. Quinctius, comité Dinocrate,
scripsit ad praetorem damiurgosque Achaeorum, ut
concilium genti indiceretur.

1) Polyb. XXIV. S. Plutarch. Flam. 17. Phüop. 18.

Philopoemen, qui septuagesimo anno aetatis tunc
oetavum praetor erat (a. a. Chr. 183), de omnibus
'^ebns jam antea edoctns, neque ignarus Plamininum
Graecia nullum mandatum a senatu accepisse,
^^escripsit, se statim legato obsecuturum, si indicas-
qua de re convocari vellet Achaeos; sie enim
lege magistratibus praescriptum esse. Quod facere
^on ansus Quinctius nihil respondit, sed in Asiam
trajecit. Attamen Dinocrates, licet hac spe depulsus,
^essenen rediit, civibusque persuasit, ut a societate
■Achaeorum desciscerent.
fancis diebus ante Philopoemen, quum a nonnul-
aliquis ob rei militaris peritiam magnopere col-
laudaretur, virtutem illius detrectasse fertur, quod
^ivus ab hostibus captus esset. Quod dicens ne-
liiaquam suspicabatur, simile fatum sibi eventu-
ïüm.

Ut enim Messenen descivisse ac vicnm Coloni-
a Dinocrate peti nuntiatum est, praetor, qui
temporus Argis febri laborabat, Lycortam cum
exercitu misit fines Messeniorum devastaturum 3).
'tertio die, quum morbus nondum decessisset, prae
^ïiimi ardore cohibere se nequivit, et uno die qua-
^ringentorum amphus stadiorum itinere confecto,
^legalopolim pervenit.

Interea Lycortas hostium fines ingressus erat, sed

1) Philop. 18. Livius XXXIX 49, Coronen memorat. cf. Pausan.
IV. 34.

ä) Pausan. VIII. 51, 5.

neque illato magno damno neque accepte i), eo ipso
tempore domum rediit, quo Philopoemen, celeriter
aliquot equitibus Megalopolitanis ex nobilissimis ju-
veuibus delectis 2), citato agmine Messeneu properabat.
Ad collem Euandrum Dinocratem cum suis obviam
factum fugarunt; sed quingeuti milites, qui agrum
Messeniorum custodiebant, subito succurrerunt. Quod
ubi viderunt qui primum pulsi erant, statim e fuga
se receperuut, atque universi in Achaeos impetum
fecerunt. Philopoemen igitur metuens, ne multitu-
dine cir cum venir etur, simul de equitibus, qui bene-
volo animo sponte sua ducem secuti erant, sollici-
tus, recessit per , loca impedita et transitu difiBcilia ;
ipse, agmen cogens, saepe in hostes irruit eosque om-
nino in se traxit ; attamen cominus eum aggredi non
ausi, ingenti clamore eminus eum lacessiverunt.
Itaque licet ipse facile effugere potuisset, juvenum
illorum causa saepius ab equitum turma discedens
singulosque, qui longius progressi erant, ad reliquum
agmen prosequens, tandem in mediis hostibus solus
relictus est.

Nec tamen quisquam manus conserere cum eo
ausus est, sed telis eminus missis ad loca confragosa
et abrupta eum compulerunt, ubi equus prolapsus
in terram eum dejecit. Septuagenarius quidem erat,
sed assidua exeicitatione corporis vires neque fractae
iieque imminutae haud impedivissent, quominus se

1)nbsp;Pausan. VIII. 51, 6. cf. IV. 29, II, 12.

2)nbsp;Philop. 18. Pausanias VIII. 51, 5, illum ad sexaginta cetratos
et équités secum dnxisse tradit.

defenderet; tunc vero longo itinere defessus et mor-
bo vixdum liberatus, tam suo casu quam equi onere
oppressus, effugere non potuit i). Capite ictu vul-
nerato, aliquamdiu nullam emisit vocem, quare hos-
tes arbitrati, eum mortuum esse, corpus spoliare coe-
perunt. Quum autem capite sublato oculos aperuis-
set, cuncti superfusi manus ejus in tergo religarunt
et vinctum irridentes abduxerunt. Quod ubi Mes-
senen nunciatura est, primura adeo incredibilis visa
est res, ut vix sanae mentis nuncius liaberetur;
quum alii deinceps idem affirmarent, quasi non
credituri, nisi suis ipsi oculis vidissent, omnes ex
urbe egressi sunt et portis clausis agmini obviam
occurrerunt.

Tandem, ut virum illum insignem, qui per qua-
draginta annos Graeciam sua fortitudine sustentaverat,
vinculis oneratum, ignominiose protrahi viderunt,
misericordia omnes fere cepit; fuere, qui lacrymas
etiam fun der ent, sortem humanam deplorantes, ut
cui nulla fides habenda esset.- Praeterea recordaban-
tur, quam bene meritus esset de ipsorum patria,
tyranno Nabide Messene expulso. Pauci, qui Dmo-
cratis partibus favebant, excruciatum occidi jubebant,
aetuentes, ne implacabilis hostis evaderet, si pen-

eulum effugisset.

Interea qui Philopoemenemnbsp;captivum ducebant,

paulatim urbi appropinquaruntnbsp;ac vix turbam cir-

cumfusam summoventes portasnbsp;intrarunt, sequente

1) Pausanias 1. I. capite vulneratum ab equo eum decidisse narrat.

reliqua multitudine. Qui a spectaculo exclusi erant
clamarunt, eum in tlieatrum ducendum, ut omnium
oculis reformidatus ille vir conspici posset. Dinocrates
autem veritus, ne conspectus misericordiam magis
etiam moveret suaque consilia impediret, respondit
esse quaedam ad summam belli pertinentia, de qui-
bus captivum percontari magistratus vellet ; itaque in
curiam introductus est.

Variae ibi fuerunt sententiae, quum omnes inopi-
nata re quasi stupefacti nescirent, quid sibi in
praesentia statuendum esset. Appropinquante nocte,
quum nec quisquam custodiam tanti viri suscipere
änderet, nec ceteri uni satis credituri essent, de-
missus est vinctus in thesaurum publicum sub terra i),
qui nec aërem nec lucem accipiebat et ingenti saxo
machina superimposito claudebatur. Armati prae-
terea circa locum in statione collocati.

Postero die, quum universa multitude, pristinorum
beneficiorum memor, sal vu ra eum remittendiim clama-
ret et per eum remedia quaerenda esse praesentium
malorum, Dinocrates et suos et Achaeos metuens,
inimicum clam e medio tollere statuit. Aperto igi-
tur carcere, servum introduxit, qui venenum Philo-
poemeni offerret nec discederet, priusquam sumsisset.

Senex forte chlamyde amictus recumbebat, non
somno, verum moerore ac dolore oppressus. Luce
animadversa, ut hominem poculum manu tenentem
vidit, ob iniirraitatem aegre movere se valens, tamen

1) Cf. Wekker. Rhein. Mus. 1834. pag. 469.

ad sedendmn se erexit, et accepto poculo tantum e
servo quaesivisse fertur, numquid de Lycorta et de
equitibus audisset ; quum ille respondisset et Lycortam
et ceteros evasisae, capite annuit et placido vultu
quot;Bene habet,quot; inquit, //siquidem non in omnibus
ttLale rem gessimus.quot; ïum nulla amplius voce édita
poculum impavidus exhausit, seque reclinans mox
auimam efflavit i).

Talem exitum habuit Philopoemen, vir omnium
Sïiae aetatis integerriraus ac libertatis amantissimus.
^on diu vero auctores ejus necis victoria sua gavisi

sunt.

Equités enim, qui cum praetore incursionis illius
tristissimae participes fuerant, ut ducem suum cap-
tum ab hostibus animadverterunt, rem per universas
eoncilii Achaici civitates renunciarunt. Achaéi igi-
tur, statim legatis missis qui praetorem reposcerent,
siQiul bellum pararunt. Ubi tristis nuncius tnrpis-
siiDae caedis allatus est, gravissimus luctus et moe-
dor omnes civitates cepit et sine mora, Lycorta duce
electo, fines Messeniorum ingressi sunt. Nec diu
ihi restiterunt, quum ipsa multitudo auctores cru-
^elitatis dedere parata esset. Dinocrates se ipse in-
terfecit; rehquis, quotquot Philopoemenem simpliciter
^ecidendum censuissent, permissum, ut ipsi mortem
sibi consciscerent ; qui autem supplicio addi cruciatus
Voluissent, hos Lycortas comprehensos secum abdu-

1) De exitu Philopoemenis cf. Plutarch. Philop. 18 sqq. Polyb.
^XlV. 8, 9. Pausan. IV. 29. VIII. 51. Liv. XXXIX. 48 sqq.
•distin. XXXII. 1.

xit, ut interitu suo manes occisi praetoris placa-
reut.

Itaque corpore cremato et cineribus in urnam im-
positis, Achaei composite agmine domum redierunt;
fuit ille reditus laetus ob victoriam reportatam, tri-
stis ob jacturam talis viri. Urnam vittis ac coronis
coopertam Polybius, Lycortàe filius, portabat, a prin-
cipibus viris stipatus. Multitude prosequentium as-
sidue accrescebat, donec Megalopolim pervenerunt;
qua ex urbe senes, feminae, pueri permixti agmio^
obviam facti sunt, tantaque comploratio omnes cepit»
ut se communem quasi patrem amisisse significarent-
Honorifico funere est elatus et ad sepulcrum lapidi-
bus obruti ad mortem sunt Messeniorum captivi,
tantae crudelitatis auctores fuerant.

X.

Quamquam ex ipsis rebus a Philopoemene gestis,
quas enarravimus, ingenium et virtus viri agnosci
possunt, tamen, quo clarius illius effigies adumbre-
nonnulla indicia in unum comprehensa subjicere
^on supervacaneum videtur.

Jam ab ineunte adolescentia ad agendum se ap-
Plicuit et vitam ad rerum usum plane conformavit;
^ec dubitandum, quin institutio, qua ducibus Ecde-
quot;ûo ac Demophane usus sit, multum ad hunc animi
habitum contulerit.

In vita domestica fuit laboriosus, frugalis, sedu-
ut rem familiarem augeret et simul corporis
^res exerceret et confirmaret, assidue ruri laborare
solebat. In victu et cultu pareus et simplex fuit,
^iijus rei festivum nobis exemplum tradidit Plutarchus.
Quum enim aliquando Megaram profecturus esset.

hospes, apud quem divertere in animo habebat, forte
domo aberat. Cujus uxor ubi audivit, praetorem
Achaeorum ad se venire, valde turbata, omnes vires
intendit, ut pro dignitate tam illustrem virum exci-
peret. Dum igitur in coena paranda trépidât et
festinat, ipse Philopoemen, obsoleta amictus chla-
myde, supervenit, quem illa unum e famulis ejus
arbitrata rogavit, ut se adjuvaret et manus operi ad-
moveret. Praetor, statim chlamyde abjecta, lignum
coepit findere, quem mox hospes ab itinere rever-
sus ut laborantem adspexit, admiratus,//Quid facis,'
inquit, //Philopoemen?quot; Cui ille: //T; ys^p aXXo vi
KdKxg c^psccg ^Ixxg ^i'êccfM'quot; i).

Ut ipse parsimoniam et frugalitatem amplecteba-
tur, ita et alios ad eas virtutes hortari solebat; mi-
lites parce uti cibariis docuit®) et, ut supra vidimus,
civium animos ab opulentia et luxu ad armorum
cultum ac bellici apparatus splendorem revocavit,
arbitratus quippe arma nitida ad terrorem hostibus
incutiendum magnam vim habere 3).

Yeritatis vero semper amantissimus fuit, quo fac-
tum, ut, etiamsi pauca modo locutus esset et verba
temere ei excidisse viderentur, ea tamen summam
haberent fidem et auctoritatem. Ita saepe brevi re-
sponso longas adversariorum orationes debilitavit

Jam vero rei militaris artisque imperatoriae eum

1) Philop. 2.
3) Siiidas in voce «t«-

3)nbsp;Polyb. XI. 9.

4)nbsp;Polyb. XI. 10.

peritissimum fuisse, nemo facile dubitaverit, qui res
gestas ejus cognitas habeat. Omnes scriptores, tam
Graeci quam Eomaui, qui de eo commeraoravere,
hac in re consentiuut. Polybius, Livius, Diodorus
Siculusi), Justinus, Plutarchus, Pausanias, Polyae-
uus, cuucti militarem ejus prudentiam ac fortitudi-
ue:n certatim summis extollunt laudibus : et profecto,
si recordamur, quae bella contra Lacedaemoniorum
tyrannos, contra Aetolos, apud Creteuses feliciter
gesserit, inter praestantissimos totius antiquitatis im-
peratores eum censendum esse agnoscamus.

Animi ejus vis praecipue elucet in eo, quod Achaeos
ex inertia et ignavia ad belli ardorem et alacritatem
contra hostes revocavit. Ubicunque autem ille bene
rem gessit, felix eveutus ipsius sollertiae ac pruden-
tiae debetur. Nam quo tempore Philopoemen rem-
publicam capessivit, foedus Achaeorum revera m
tristissimo statu versabatur. Magi stratus propter
igîiorautiam et nimiam ambitionem officio deerant;
ipsi cives militiam detrectabaut, Macedonumque re-
ges adulantes vitam in rebus inanibus terebant. Ad-
«liranda certe constantia illius viri, qui e tam de-
Pravata conditione animos ad majora negotia, ad
tueudam libertatem, ad imitandas majorum virtutes

permoverit.

Post autem quam Eomanorum potentia libertati
Graecorum imminere coepit et apparuit, tam vahdis

1) Kod. Sicul. Excerpt, de virtut. et vit. libr. XXX. 575. v. II.
P- II- p. III. L. Dindorf.

hostibus succumbendum fore, Philopoemen, etsi fu-
turum Graeciae statum optime praevidebat, tamen
omnibus viribus contendit, ut patriam quam diutis-
sime ab interitu defenderet.

Eundem, ut prudentem imperatorem, sie optimum
quoque militem fuisse, fortitudo ejus in proeliis ad-
versus Damophantum, Eleorum praefectum equitum,
et Machanidam, Lacedaemoniorum tyrannum, ab
ipso interfectos, luculenter probat. Neque minus
sollertia et astutia eum excelluisse, Nabis saepius
dolo ab eo circumventus argumento est.

Quemadmodum autem, ut Plutarchi verbis utar,
ßuplizgnbsp;y.ciropédi(jix,i;, cv'Bsfilxv äfilt;pia-ß:jTgt;i(riv

röx'-il trpoi; tîjv s7Tii7ti!ii/,viv àTroXsXonrsv 1), sic in admi-
nistranda republica nequaquam minore laude dignus
videtur. Egregia enim prudentia Macedonum aucto-
ritatem in Graecia paulatim imminuit, Eomanorum
autem ingruenti potentiae, quoad fieri potuit, resti-
tit. Bella autem contra Lacedaemoniorum tyrannos
eo praecipue gesta videntur consilio, ut omnes Pe-
loponnesi civitates, quasi in unum corpus redactae,
conjunctis viribus libertatem melius tueri possent. Di-
odorus Siculus certe tam prüden tiam ejus quam artem
militarem summopere laudat^), nec cum illo judicio

1)nbsp;Plutarch, in compar. Philop. cura Flamin. 2.

2)nbsp;Diodor. Sicul. Excerpt, de virtut. et vit. libr. XXX. 57B. v. H-
p. II. p. III. L. Dindorf. quot;otj b ^domi/jlyiv, b tSgt;v 'Ax^-iüv jt/s«-
Tvjyos, tiv^jO èysyóm fpovriasi xal arpccrrtyl«, xal rats'*
Xais äpsTals Scocfipuii, TzAvrcc ràv toû Çjjv ^^póvov TTSTtoAtTSquot;quot;
/iévosnbsp;xoà noUâxii ph srpxrYiyixsnbsp;Tiff»^/'quot;'

niQiium pugnare mihi videntur, quae Poljbius narrat
lt;îe foedere temere cum Aegypti rege inito.

Quo tempore enim septimum praetor erat, Lycor-
tam cum aliis legaverat, ut foedus cum Aegypti rege
I^tolemaeo renovarent; qui quum Aristaeno praetore
•loülum rediissent, in conventu Achaeorum Megalo-
poli habito benevolentia regis erga se praedicata,
®imul splendida dona magistratui obtulerunt. Sed
quum plura foedera fuissent Achaeis cum Aegypti
legibus, eaque pro temporum ratione variis inita
Conditionibus, Aristaenus legatos interrogavit, quale
foedus rénovassent. Quod quum neque legati neque
Ipse Philopoemen expedire possent, multitudini certe
temere atque inconsiderate rempubhcam gessisse visi
sunt ; quare foedus a populo non renovatum est i).

Parum quidem accurate Philopoemen hanc rem trac-
etavisse habendus est; at si reputamus, quam inane
tale foedus, ab Aegypti rege eo tempore oblatum,
ei videri debuerit, certe haec praetoris negligentia,
existimationi

ejus in republica administranda nocere

^ix potest.

I^e integritate viri inter omnes ^criptores constat.
I*raecipue haec elucet in responso, quod dedit Spar-
tanis, quum per Timolaum hospitem bona Nabidis
dare ei vellent. Et sane, quod nemo fere re-
Pertus est qui illud munus offerre ei ausus sit, sa-

STgt;i Tou TroitTsû/iaroî ^ysù/isvoj ' /tciitara Sk TÖV â'iiwv eU xowàv
lyfvjxsiî ri,v 'Axaiäv sv/jimlnslxv, Tipis « toÙî iSiuraj itp-spcifzuta.
quot;»^'TsüiJ/tsvos • xal Si' àpitijv Ttccpócnbsp;amp;t:o5ox% -cs-rsux^i.

1) Polyb. XXIII. 9.

tis indicat, quanta reverentia incorruptam illius vir-
tutem vulgo suspicerent.

Polybius etiam tradit, Philopoemenem, quum per
quadraginta annos in populari ac vario reipublicae
statu cum gloria versatus esset, invidiam tamen
civium eJï'ugisse. Quod sane fieri haud potuit, nisi
communem salutem suis commodis constanter antepo-
suisset ; itaque non tam ad gratiam, quam cum con-
stantia ac libertate res administravit i). Quare mirum
videatur quod narrat Plutarchus, eum ex insula
Creta reversum, ut ultionem sumeret de Megalopo-
litanis , quod ipsum ob desertam patriam damnare vo-
luissent, multos vicos vicinos instigasse, ut urbis
societatem renunciarent iisdemque, quum morem sibi
gessissent, palam in concilio Achaeorum favisse^).
Eo minus credibile hoe nobis videatur, si reputemus,
eum devicta Lacedaemone et porticum a Spartanis
dirutam Megalopoli restituisse et agrum Belbinatem
-a tyrannis ademtum iis reddidisse 3).

Nimio vero belli amore eum flagrasse, non facile
quis neget; at si tempus consideremus quo vixit,
id minus in eo ♦reprehendendum fateamur. Patriae
enim, cujus amantissimus erat, libertatem sustentare
non poterat, nisi assidue in armis esset.

Moenia urbis Lacedaemonis diruta et Lycurgi
instituta abrogata Plutarcho in causa fuisse, cur
vehementer eum objurgaret, supra vidimus, et licet,

1)nbsp;Polyb. XXIV. 9.

2)nbsp;Philop. 13. cf. Pausan. VIII. 50, 6.

3)nbsp;Liv. XXXVIII. 34.

ïö ipso facinore enarrando, iniquitatis eum absolvere
Donatus sim, fatendum tamen, eum ita agendo patriae
exitium properasse. Sic enim Eomanis occasiouem
praebuit magis magisque rebus Graecorum se immis-
cendi, quod ipse providere potuisset, nisi animi ar-
^or nonnumquam meliora cousilia diremisset. Idem
Portasse et de exitu ejus statuendum; nimia enim
opsins temeritate factum videtur, ut in Jiostium manus

incident 3).

Omnibus tamen ponderatis, merito a scriptoribus
^^ni Graecis quam Eomanis ultimus Qraecorum
praedicatus esse videtur, atque amplissimi honores
^ popularibus ei redditi indicant, quaenam illorum
eo fuerit opinio. Testante enim Livio, sepultus
est ab universo Achaico concilie, adeo omnibus in
^'^m congestis humanis honoribus, ut ne divinis
qnidem abstineretur , cui rei assentitur Diodorus
®iculus 3).

Quum igitur multae Philopoemenis statuae in
^raeciae urbibus essent, ob coustantem populi erga
^'^m beuevolentiam non sunt dejectae. Corintho au-
tem a Mummio capta, homo aliquis Eomanus, cujus
tornen non traditum est, cunctas evertere conatus

Cf. Plutarch. eompar. Philop. cum Flamin. 1.
liv. XXXIX. 50.

AiV is^fyjnbsp;tsAsutijv üsnspd Tm ôsict. vpmoiu ras Ino-

TJ/tàj ijXXói^ixrO Tamp;V XKTÄ TYjV rsXsuTiiv àTC-nvTqxÔTùiv Axiripoi/ià-
jt'nbsp;föx toiif toïs 'Axouois xocru'pvipLceévTOiv sis TC/IYIV 7(kv-

^ TTctrpis ISpùaccTO xlt;xï toC ßouSuTStv aùtw x«t' iviavzm xaï TVi
xnrédsi^sv cßsiv tous v^ouj. Diodor.

est. Qua de re altercatione orta, Polybius, Lycor-
tae filius, tarn luculenter Philopoemenem defendit,
ut neque Mummius neque legati honorem ei habi-
tum obscurare ausi sint i).

Denique quanta illius viri fuerit existimatio et
fama, abunde efSciatur ex eo, quod a Graecis Lati-
nisque scriptoribus memoriae proditum est, eodem
anno (a. a. Chr. 183) tres daros imperatores deces-
sisse, Philopoemenem, Hannibalem, Scipionem; adeo,
inquit Livius, in aequo eum duarum potentissima-
rum gentium summis imperatoribus posuerunt 2).

Postremo, ne hoc omittam, corporis robore nulli
Peloponnesiorum inferior, sed idem turpi facie fuisse
narratur a Pausania^); quod tamen negat Plutarchus,
e simulacro Delphis posito contraria conjiciens. In
dubium autem vocari potest, num ea statua, quam
post victum Machanidam in honorem victoris posi-
tam esse constat, veram viri effigiem expresserit. Ex
ipso Plutarcho certe apparat, jam sua aetate opinio-
nem illam de turpi Philopoemenis facie pervulgatam
fuisse Gracilitatem autem ejus tecte irrisisse videtur
Plamininus, quum diceret: //O Philopoemen, ut pul-
// chras habes manus et crura, at ventrem non babesquot; 5
quem jocum Plutarchus potius ad copias partinuisse

1)nbsp;Polyb. XL. 7, 8. Philop. 21.

2)nbsp;Liv. 1. 1. cf. Justin. XXXII. 4.

3)nbsp;Pausan. VIII. 49, 1.

4)nbsp;Philop. 2. ^Hv as TO fih sTSos où* alsxpàs, tbs svisf vu/*'quot;
^ouacv.

5)nbsp;Philop. 2.

existimat; peditatum enim atque cquitatum semper
ei fuisse egreginm; pecuniam saepe defuisse.

Tempore Pausaniae, Tegeae in basi statuae dejec-
tae, scriptum fuit hoc epigramma :

âperà Kx) 'Bó^x Kizö' 'EAA^x^ä, ttöAAÄ [ûvàXxxlç,
mXKx 'Bs ßovXxit; 'épyx mwi^oiijJvov,
'ApyJ^oç ciJxßw^ lt;igt;iXo7rûip^svoç, u pciyx kuBOÇ

hTTST èv) TTTOÄlucp, hvpxTog âysf/Jvi.
P.XVÓSI rpoTTXix TSTvrfyJvxnbsp;rvpâvmv

^Txprxg- xù^opcévxv 'S'xpXTO
hsKev Taysx y^syxKÓCppovx Kpxóyi^og vlóv
TTxcrsv âf/Mf^i^Tûu xphTop' sKsuùspixç
Anno hujus seculi XTII in parietinis urbis Me-
galopolis repertus est lapis sepulcralis, cujus titulum
valde mutilatum primus edidit Boeckhius in Corp.
Inscr. Gr. N. 1536. Iterum editus est a L. Rossio,
lui simul lapidem istum in ecclesia Siuani asservan-
^um curavit, ac nonnullos versus pleniores dedit 3).
Tandem Carolus Keilius animadvertit tituli initium
consentira cum verbis Diodori Siculi, quae supra
iîi honorem Philopoemenis dicta annotavimus 3) ; et
probabiliter ostendit, lapidem ad ipsius Philo-
poemenis sepulcrum pertinuissa 4). Quum autem mi-
mutilata sit haec inscriptio, ipsa verba referre
^on opus visum est.

1) Pausan. VIII. 52, 6.

Cf. L. Rosz. Inscript, inédit, fasc. I. Naupliae, 1834.

3) Vid. pag. 73.

, Cf. c. Keil. Analecta epigraphica et onomatologica. Lipsiae

pag. 9-39.

THESES.

I.

Falso Plutarchus in vitae Philopoem. cap. 16, 'ipyov
u[^,ÓTSiTov KDci TTxpxvofzdiTCiTOv dicit, quod Philopoemen
instituta Lycurgi abrogaverit.

II.

Castarum, quae appellantur, institutio non externa
dominatione introducta, sed e vita patriarchali nata
esse videtur.

III.

Thucydides in opere suo conscribendo non usus
videtur Herodoti historiis.

IV.

Male Plutarchus Solonis umxz^slxv dixit XP^^^

aTroKOiryjv.

V.

I^ycurgi instituta altius quid spectarunt quam bel-
licam fortitudinem.

VI.

quot;^ere Schlosser, Universalhist. Uebersicht der
^esch. der alten Welt I. pag-nbsp;®rste

^aszregel des Clisthenes, welche dem democratischen
Elemente ein übergewicht gab, war die Vermehrung

^er Phylen.quot;

VII.

I'opularis potestas Athenis efficacissima fuit ad ar-
tium et literarum studia promovenda.

VIII.

Eadem vero hand parum contulit ad augendam
lt;^ivium licentiam et ad reipublieae vires exhau-

riendas.

IX.

-^ristides prudenter fecit, qui post proelium Pla-
taeense jus bonorum cum universis civibus commu-
nicavit.

X.

ï^on improbandus videtur Alexander Magnus, qui
^ersarum regno subacto cultum et vestitum Medicum

assumsit.

XI.

Falso Justinus in comparatione Philippi et Alexan-
dri: //amari pater malle, Mc metui.quot; Lib. IX. 8.

XII.

Non assentior Ciceroni in Bruti cap. 12,
dicenti: //Pacis est comes otiique socia et jam
bene constitutae civitatis quasi alumna quaedam elo-
quentia.quot;

XIIL

Perperam Socrates sTTKrriifxx? ^st slvxi TTXTOt? rài
àpsràg, mùquot; (7vy.ßxlmv sllhxi ts rvj'j huxmvvp
KM sJvM ^'iKXiov. Aristot. Etil. Eud. I, 5.

XIV.

Versus Horatii Ep. II. 2, 199—200 sic legantur:

Pauperies iramunda modo procul absit; ego utrum
Nave ferar magna an parva, ferar unus et idem.

XV.

Verba Juvenalis Sat. I. v. 113—116.

etsi funesta Pecunia templo
Nondum habitas, nullas nummorum ereximus aras,
Ut colitur Pax atque Pides, Victoria, Yirtus
Quaeque salutato crépitât Concordia nido.

recte se habere nec quidquam in iis mutandum esse
censeo.

^ale a nonnullis meäms ßclius explicatur me dius
(^'CÇ) films.

XVII.

Beckero neganti post Servium Tullium clientes ad
plebejos pertinuisse non assentior.

Handb. der Rom. Alterth. Th. II. Abth. I. pag, 157 sqq.

XVIII.

I^ecte Beckerus auctoritatem patrum et legem cu-
'gt;'^atam ante legem Maeniam idem significasse statuit.

XIX.

In tradenda pueris liistoria imprimis praeclarorum
virorum vitae exponendae sunt, ut quae ad confor-
mandos mores plurimum valeant.

XX.

In

puerorum aemulatione excitanda tenendum est
^ll^â Quinctiliani dictum: //Licet ipsa vitium est
^mbitio, frequenter tamen causa virtutum est.quot;

JiaililUM aiTrUAinbsp;. M

m-nbsp;Ä

V ■ #

*nbsp;'nbsp;r

........