SPECIMEiy HISTOIUCO-JURIDICUM IMUGURALE

»c

PEREGRINIS RECEPTIS ET CIVITATE DONATIS
IN PATRIA NOSTRA

VSQUE AD ANNUM MDCCXCV.

MM

SPECIMEN IIISTORICO-JURIDICUM INAUGUEALE

DE

fEUEGRINIS RECEPTIS ET CIVITATE DONATIS
IN PATRIA NOSTRA

USQUB AD ANNUM MDCCXCV,

qnoii,

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

EX AUCTORITATE RECTORIS IM.tCIKIFiCI

!Ma«li. Mng. PIHI. i«(«t. Med. Doct. et Prof, Oril.,

nlc no.x

AMPLissiKr SENATUS ACADEMICI concensu

BT

aoBiLissiMA« FACULTATIS JURIDICAE d^creto,
POO «RAOV IIOCTlt;»nATUii,

SUHUISQUE IN

JURE ROMANO ET IIODIERNO llONORIBUS AC PRIVILEGIIS
IN ACADEMIA RIIENO-TRAJECTINA

niTE ET LEGITIME COSSEQUENDIS ,
PUBLICO ET SOLEMNl EXAMINI SUBMtTTlT

STEPUAJJUS JOANNES VAN GEUIYS,

Illicuo-TrHjactliiui.

a. u. XVni m. junii anni mdcccliii, hoba 1.

schooniioviae,
ai'uj) S. E. van NOOTEX.
mocccxiil.

'JA'.

, : : : .. . 1-. V..-

, .. ; M

MATRI CARISSIMiE
PIAEQÜE MEMORIAE OPTIMI PATRIS

NEC KON

VIRO AMPLISSIMO

lIE]VRICO TUEODORO IIOIJER,

Trlbuuall* UrUlluuiiU Prneildl, Avuuculu Aciluuiullmiluiu, Rocero Futuro .

HASCE STUDIORUM PIUMITIAS

D. D. D.
A U C T U il.

■ 'Inbsp;•

. • ......nbsp;I

. gt; ^ Î il »n gt;011

- - : •» t.»»t l i

iflfel

PROEVE EENER GESCHIEDENIS

VA» DE

TOELATING EN VESTIGING

VAN

VREEMDELINGEN IN NEDERLAND,

tot het jaar 1795.

EENE PROEVE

TOT VEKKHIJOING VAN DEN GllAAD

TAS

uuCTon iiv »c: REQTKIV

AAN DE

UTnKCIITaCIIK IIOOUESCIlUOI. ,

DOOR

S. J. YAIV GEUIgt;S.

SCHOONHOVEN,

s. E. VAN NOOTEN.
1853.

nu- cst-cc qu- un itrongcr? Le Grec orgueilleux vous dira, c'est un barl.a.e; le
Romain conquérant, c'est un ennemi; le Chrétien seul, c'est un frère.

C. A. S\TEY, Les étrangers en France
sous l'ancien et le nouveau droit, pag. 2.

VOOllBERIGT.

De Commissie tot herziening der grondioet stelde in 1815
voor daarin het beginsel op te nemen, dat ^^het gastvrije
Nederland bij voortduring bescherming en hulp zoude verkenen
aan allen, die door deszelfa zachte wetten en vaderlijke rege-
ring gelokt zich in hetzelve wilden nederzetten!' Hieraan werd
gevolg gegeven, en zoo lezen wij in art. 4 der grondwet van
dat jaar: „allen die zich op het grondgebied van het rijk
bevinden, hetzij ingezetenen of vreemdelingen, hebben gelijke
aanspraak op bescherming van persoon en goederen.quot; Be
algemeenheid der uitdrukking deed echter zioarigheden ontstaan,
daar men beweerde, dat naar luid van gemeld artikel het ver-
blijf niet mogt worden ontzegd aan vreemdelingen hier te lande
toegelaten, welke men daarna gevaarlijk achtte voor de rust
van den staat. Ten einde deze en andere moeijelijkheden voor
het vervolg te ontgaan wilde men hij het voorstel van herziening
van 9 Dec. 1844 aan den wetgever de bevoegdheid toekennen om
in buitengewone gevallen de werking van den gestelden regel te

xnbsp;VOOllBERIGT.

schorsen en in het algemeen onder zekere voorwaarden de uit-
levering van vreemde misdadigers te vergunnen. Deze poging
hleef toen evenwel zonder geoolg, eerst in 1848 werd in de grond-
wet de bepaling ingelascht: „ de icet regelt de toelating en de uit-
zetting van vreemdelingen en de algemeene voorwaarden , op
welke ten aanzien van hunne uitlevering verdragen met vreemde
mogendheden kunnen worden gesloten.quot; Ter voldoening aan dit
voorschrift en tevens ter bevestiging van het grondwettig beginsel
heeft de wet van 13 Aug. 1849 aan alle vreemdelingen, die
voldoende middelen van bestaan hebben of door werkzaamheid
kunnen verkrijgen, vrijen toegang in het rijk verleend, alwaar
hun regtstoestand naar alkzins milde beginselen geregeld is.
Wel sluit de grondwet hen van landsambten uit, doch geeft
tevens aan den wetgever de bevoegdheid op dat verbod uitzonde-
ringen te maken, en zoodanige wet is in der daad onlangs
(18 Febr.) voorgedragen en zal, naar wij hopen, weldra tot
stand komen; in allen gevalle belemmert de genoemde uitsluiting
den vreemdeling weinig , daar de weg om geheel mst Nederlan-
ders te worden gelijk gesteld hem bij de wet van 28 JuUj 1850
zeer gemakkelijk is gemaakt.

Te onderzoeken, hoedanig de beginselen onzer voorouders wa-
ren omtrent de punten hij deze beide wetten geregeld, en hoe
ver zich hunne zoo zeer geprezene gastvrijheid uitstrekte, scheen
mij toe geen onbelangrijk onderwerp te zijn voor een proefschrift,
icaarop ik bij het einde mijner studiën aan de Iloogeschool den
graad van doctor in de regten konde verkrijgen. Ik koos daartoe
het gebruik der Nederlandsche taal, eensdeels wegens het min
eigenaardige om een onderwerp uit het vaderlandsch regt in eene
vreemde taal te behandelen, anderdeels dewijl bijna al de door
mij geraadpleegde bronnen in de landtaal geschreven zijn, en dlt;!
poging om die in dragelijk Latijn over te brengen de duidelijk-

V O O 11B E RIG T.

heid der voordragt niet zoude hehhen bevorderd, en ik had het
genoegen, op mijn verzoek daartoe van Curatoren der Utrechtsche
lloogeschool een gunstig antwoord tc ontvangen.

Ik moest mijn onderzoek bepalen tot de Grafelijke Regering
en de Republiek der Vereenigde Nederlanden; door het verder
uit te breiden zoude ik den omvang van eene Academische ver-
handeling verre hebben overschreden , en daarbij leverde de om-
xoenteling van 1795 een geschikt rustpunt op, dewijl toch ten
gevolge van deze in de begrippen van vreemdeling en burgerschap
eene aanmerkelijke wijziging ontstond, welke het daaraan voor-
afgaande tijdperk, voor mijn onderwerp althans, tot een af-
gesloten geheel vormde.

Bij de behandeling stelde ik mij tot regel den vreemdeling
op den voet te volgen, van het oogenblik dat hij op den vader-
landschen grond gekomen was totdat hij onder het getal der
inlanders werd opgenomen en met deze als het ware te zamen
imolt. Van daar splitste ik elk Hoofdstuk in drie Af deelingen
en beschouwde in de eerste den vreemdeling voor dat hij eenige
regten van burger- of inboorling schap had verkregen, in de
tweede de wijze waarop die opname geschiedde en in de derde
de regten door zoodanige inlijving verworven. Deze verdeeVmg
^as oorzaak dat ik nu en dan zaken aanroerde niet uitsluitend
op vreemdelingen betrekking hebbende, doch welke ik meende om
volledigheids wille niet achterwege te mogen laten.
Aleer dan iemand ben ik van het gebrekkige van mijnen arbeid
overtuigd en gevoel ik behoefte aan eene toegevende beoordeeling;
*nen merke deze verhandeling niet aan als een wetenschappelijk
^erkvan eenen regtsgeleerde, maar als eene Academische proeve,
gt;.»lt;eer bestemdquot;, gelijk de Iloogleeraar van hall 1) het uit-

1) Ned. Jaarb. voor lleglsgcIccrUlicid cii Wetgeving. Xli. bl. 217.

XIInbsp;VOOllBElUGT.

drukt, „om van wel besteden studietijd bewijs ie geven dan om

wetenschap of praktijk van nut te zijnquot;

Aan het einde van mijnen arbeid gekomen, vervul ik eenen
aangenamen pligt, door mijnen opregten dank te betuigen aan
mijnen hooggeachten Promotor, den z/oo^r/eemar vueede , dien
ik steeds bereid vond, mij bij het bewerken dezer proeve met de
meeste welwillendheid voor te lichten en waar ik dwaalde teregt
te wijzen.

INHOUD.

EERSTE HOOFDSTUK.

nederland onder de regering van graven en andere vorsten.

EERSTE AFDEELING.

TOESTAKD DEIt vnEE.nOEI.(XaE^.

Bladz.

§ 1. Begrip van vreemdeling. Toelating van vreem-
delingen hier te lande.

Begrip......................1.

Oude tijden..........................1.

Ontstaan der steden....................6.

Utrecht............................9.

Overijssel.............13.

Gelderland.............14.

Vriesland.............15.

Engeland..............18.

Frankrijk..............22.

Braband enz............ •nbsp;23.

........................23.

Andere landen............26.

Toczigt..............27.

Markten..............32.

Strandregt.............37.

Handelingen. . . .
Regtspleging. . . .
Vreemdeling eischer.
Termijn.
Misdrijven
Getuigen.

Regtsgedingen tusschen vreemdelingen.

Vreemdeling gedaagde......

Gedomicilieerde vreemdelingen.
Niet gedomicilieerde vreemdelingen.

Arrest. ..........

Borgtogt;.........

Termijn..........

Regter...........

Regter in strafzaken......

Straf.............

Alleen voor eigen schuld of misdrijf aansprakelijk
Bevoegdheid van veebmdelingen tot het uitoef®
nen van beuoepen en het aanvaarden van bed^
ningen en ambten,

a. Beroepen............

l. Bedieningen...........

c. Ambten............

Utrecht........... .

Gelderland.......... .

Vriesland...........•

TWEEDE AilDEELING.

_gCll

VEBKRIJGIBiG VAX DE REfiTEm VAN BUROER- E!S rïBOOBÏ'ï''

. lOl'

§ 1. Veiieischten tot het burgerschap. . . . ■ '
§ 2. Wijze waarop het burgerschap verkregennbsp;jo7'

Koop. . ........... • ■ lil'

Huwelijk........... • ' ll^'

Schenkiiie.......

INHOUD.nbsp;^^

^ Pligten deu Bürgers.

ÏT^^^onmg.................

Lasten en diensten........ ' jgQ*

Andere pligten.....^33;

-Naturalisatie.........

DEEDE AFDEELING.

„ET BUnoER. E^nbsp;VERBOI.DEW.

Regtex door het burgerschap verkregen.
quot; Vrijheid van lijfeigenschap
Tolvrijheid.
Holland. .

Zeeland. .
Braband. .
Gelderland.
Utrecht. .
Overijssel.
Vriesland,
Vreemdelingen
Voorwaarden.
Geregtelijke privilegiën

Kampen.....

Privilegium de non evocando.

Arrest.......

Confiscatie.......

Anderé privilegiën.....

roegere misdrijven.

ènbsp;tot het uitoefenen

üÈe^^^oembaarheid tot ambten.

door de naturalisatie verkregen.

INHOUD.

tweede hoofdstuk.

EEPUBLIEK DER VEUEENIGDE NEDERLANDEN.

EEESTE AEDEELING.

toestand der VHEEMDEU!V«E«.

§ 1. Begrip van vreemdeling. Toelating van vreeïï-
delingen hier te lande.

Begrip............ '

Betrekking tusschen de onderzaten der

ciën onderling.......... '

Yreemdelingen uit andere landen afkomstig

Min gunstige beliandeling.....•

Gunstige behandeling........

Uitgewekenen vóór 1685......•

Uitgewekenen na 1685......'

Handelsverkeer. Engeland.....•

Frankrijk.....'

Uuitschland. . • •
Zweden en Denemarken

Portugal.....

Spanje.....*

Napels en Sicilië. •

Turkije.....• ' fe

Wetenschappelijk verkeer. Uitheemsche i

soren en studenten......' ^

Strandregt.........

Toezigt..........quot; ^

Misdadigers.........' ^

Uitlevering........' ' ,

Hooge personagiën......' ' _

Jezuïten en geestelijke orden. • • ' ^

Joden..........

§ 2. Regtstoestand der vreemdelingen.nbsp;^ _

a. Staat der personen.

INHOUD.nbsp;XVII

Bladz.

l. Eigendom...............212.

c.nbsp;Erfopvolging..............213.

Droit d'aubaine.............214,

Keur.................217.

Eegt van exuwe.............217.

Eegt van successie............220.

Vrije erfopvolging............220.

d.nbsp;Handelingen..............222

e.nbsp;Eegtspleging..............224.

Vreemdeling eischer.....................224.

Borgtogt................................225.

Termijn................................226.

Misdrijven tegen vreemdelingen..............228.

Getnigen................................228.

Eegtsgedingen tusschen vreemdelingen. . . .nbsp;228.

Vreemdeling gedaagde..........231.

Gedomicilieerde vreemdelingen.......231.

Niet gedomicilieerde vreemdelingen............232.

^^^est................................232.

^orgtogt................................234.

Termijn................................235.

Vrijdom van arrest........................286.

Boedelafstand..........................238.

^^^jaring..............................238.

Strafzaken..............................238.

EVoegbheID van VEEEMDELINGEN tot het riTOEFE-
J-nbsp;beboepen en het aanvaakden van eedie-

^ '^EN, AMBTEN EN WAARDIGHEBEN.

è' l^'^^V^ri...............241.

e.' ^'^^'eningen............................252.

^mbten en waardigheden..................258.

^tedelijke ambten........................258.

j^andsambten................26o'

................26i:

...............261.

...............261.

...............261.

................................262.

y ^^S«^^..............................262.

......................263.

VERKRIJCI^V-a VASI DE REUTEIV VA!W BIROER. EX IMBOORLl:«OSCnAP.

§ 1. Burgerschap.nbsp;I

a.nbsp;Vereischten..................

b.nbsp;Wijze van verkrijging.......... 275.

..............! 275^

Ilmvelijk............ .277

Sclicnking...............277

c.nbsp;Pligtcn der burgers........... 278.

§ 2. Naturalisatie...............281.

DERDE AFDEELTNG.

RE«TEX AAW HET BIR«ER. E* lliDOORI.IK«flrilAP VERBONDEN.

§ 1. Regten door het burgerschap verkregen.

Tolvrijheid......

Gcrcgtelijke privilegiën.
Beroepen.
Ambten.

§ 2. Regten door üe naturalisatie
Naschrift.

EERÜTE lIOOFll§TfrU.

ondeu de eegeeing van geaven en andere vorsten.

EEESTE AFDEELING.

toestand defi vei:e.vdelikges.

mfi vreemdeling. Toelating van vreemdelingen hier
te lande.

W ^nbsp;van vreemdeling is meer of min omvattend, naarmate Begrip.

Htnbsp;begrip van inlander of burger meer of min

quot; 1 ' algemeen behooren tot de vi-eemdelingen allen
^ üejj quot;ilanders of burgers zijn. Zoo was ook in ons vaderland
sJ'» ^^^nbsp;het begrip van vreemdeling enger of ruimer.

^y^en werden deze gewesten bewoond door volks- o«.,«.«-
Äe 5 ''J^^ermaanschen oorsprong, welke ieder hunne afzon-quot;quot;quot;

en onder eigene opperhoofden leefden.
V 1nbsp;behoorde was vreemdelingen deelde niet

k' b ™ vereeniging bij uitsluiting toekomende reg-
bezat onder hen zelfs in het geheel geene regten, men
v,Nnbsp;willekeur behandelen, ja zelfs de doodslag op hem

W dezei^®'^/^gßstraft,nbsp;^^nbsp;beschermin-

geplaatst had. De toestand vaS
C*^ te I® fvreemden stam bevond, zonder eenen
% '^elc]^ ^'^oeten, die hem in bescherming nam, was dus inder-
^'^seen ook daaruit blijkt, dat de naam
H 'nbsp;^^ oud-Germaansch aan den zoodanigen gegeven

O^gen beteekenis van ongelukkig (in het Duitsch elettd)
Maar deze bescherming bleef doorgaans ook

««rvu ,

' ' ''«s Sirsrnbsp;GöUiugen 1828, pa^r. 396

^•reclit der Germanen. Flolle 1842, pag. 672 683 ^

niet achter , cle gastvrijheid toch was, zoo als ons TACwrs
haalt, eene der eerste deugden van den Germaan, den vreemc
eene schuilplaats te weigeren werd voor onedel gehouden, ^^
alleen dit, de Germaan verzekerde aan zijnen gast in alle
volkomene bescherming en veiligheid, en was welligt de gas ^^^^
buiten staat den vreemdeling verder behoorlijk onderhoud
schaffen, dan traden beiden ongenoodigd de naaste woning ^ ^^^^
en waren er hartelijk welkom. Bij zijn vertrek gaf men den^^
zelfs gaarne een geschenk mede, hij mögt vrij uitkiezen
wilde, zonder dat men daarvoor eenigen dank verlangde.

Deze gastvrijheid werd later, toen men de volksregten ƒ gg. h
bragt, uitdrukkelijk bekrachtigd. Zoo werd bij de lex
eene boete bedreigd tegen hem die eenen vreemdeling nac ^nbsp;^

weigerde : «quicunque hospiti venienti tectum aut focum ^^'^^^üjkt,
trium solidorum inlatione mulcteturquot;, waaruit echternbsp;den

dat er op die gastvrijheid, althans destijds, wel ^^gjiigt ge-
een' of ander inbreuk werd gemaakt, waarvan de reden ^^^^^^en^®
deeltelijk daarin te zoeken is, dat een vreemdeling, na ^^^ins
drie dagen bij iemand vertoefd te hebben, als een lidnbsp;j^et

werd aangemerkt en het hoofd alsdan aansprakelijknbsp;^^^

door den gast gepleegde onregt. Yan daar het oude ^^g^a:
in de Angelsaksische wetten van Koning Eduard herhaald ^^octP
night gest, thrid night agen (duabus noctibus hospes, ^'^guideling
familiaris habendus est).quot; Zelden vertoefde dan ook een ^f de
bij iemand langer dan drie dagen, na verloop van dien
gastheer hem doorgaans aan eenen vriend over 2). i^g^voon^quot;quot;'

Toen de Germaansche stammen, die dezenbsp;^ j^et

gedeeltelijk door de volksverhuizingen waren verdreven o^^^ g^
vermengd, gedeeltelijk door de Frankische Koningen^nbsp;e

bragt, en de bewoners van ons vaderland onder n^ ^^^^ ^oogj
dier Vorsten, en later onder dat der Duitsche
ambtenaren onder den naam van Graven of ^^^^^^^ beg^^^P ^
werden, ontstond ook allengs eene wijziging i» ^^gj^eiiis-
vreemdeling, het ontving eene meer territoriale we ' ^^^ o
Buiten den Landsheer, die, als Graaf of Hertog'

1)nbsp;])ö moi'ibus Gcrmaniae, cap. 21.nbsp;^ ^^

2)nbsp;Zie CRiJiM, (leiilsclie Kcclilsalterlliünicr, pfJ?-
tioiis juiliciaires I pag. 138.

P ontd.jlen hoogen M „f heeremtau.1 v.™ ),etnbsp;riiV

«'-Planta ofnbsp;'ï'T''™nbsp;IZ

trlf/lnbsp;fnbsp;gdiecUnbsp;Zij dï

in r. t • ™™nbsp;quot;eemdelingeninhel land

Ce tX v ' Nnbsp;lijfeigenen Len „f Me„ '

S otC ë:nbsp;-äeren ,-erdreven, d» vielen

quot;■^•»»aen en df fr f rnbsp;gebied ,ij zich

»■»s dii ™ lellMdelmg, die Imn wn dezen te beurt viel

8 H twlT-nbsp;li'feigo e-'

« t bilnbsp;quot;'s™quot;® ä« gewoont; drt

Indenbsp;? Heer pg

' de ®nbsp;°P«'iens grond zij' iel

i ft'nbsp;r -toe vreemdelingen lerden eeW

«PaW fnbsp;quot; i'et oprirfovcr hen Seh

yCtdlT'fnbsp;äie z eh quot;äer d

■^Cl

Cnquot; jour iinbsp;quot;quot;quot;quot;nbsp;quot; ^^^ öaingmeur declans

Slaatsr. IV. LI. 39 vgg.
'nbsp;en volkomen jaar.

K,uLnbsp;Handvesten vau

t.. Anbsp;gt; tlyinologicmi] in voce.

\k'riviri ____

hadaen tot deze harde geM^oonte voornameh^ de anhou.^
der Koormannen aanleiding gegeven, gedurendenbsp;.ooige-

vreemdelingen in het Frankische rijk waren gek«--' ^ het ge-
ven van door de Noormannen of

weid der zee op de knst vervallen te zxjn , terwijl het by d ^^ ^^ ^et

dikwijls bleek, dat het slechts een voorwendsel was ge^e ^^^^ ^

land te bespieden of om den Noorman tot gids te d^nen. ^^^ ^ste
ook in de tweede helft der negende eeuw denbsp;l^are

horden eenigzins begonnen te verminderen,

de Kale in het jaar 853, voortaan de -S®^ f

gevlugte vreemdelingen tot lijfeigenen te maken . « ^ ^teg^^

oppressione Nortmannorum vel Britannorum m pa tes^^^^^

rum confugerunt, statuerunt seniores nostn ut a ^^^^^^ ^..ctio^^e^
ministro qnamcunque violentiam vel oppressionem a^ aoB^
patiantur ; sed liceat eis conductum suum quaerere ^ ha ^^^^^^^ eo^
pace reddita aut ipsi redeant ad sua loca aut senior ^ ^^^^

Lcipiant. Nullus autemeos.-.«.

cenLii apud aliquem manserint, nee censum aut tnb ^^^
Quodsi inventus fuerit ex reipubhcae xn--tns aut^ ^^^^
cltra hoe pietatis praeceptum faeere aut fecisse , ban ^^^^^^^

fatum exinde componat/'nbsp;^aatr^g''^

Dat echter het re^t van wildvang door ^ezen
.ins allerwege is opgeheven is ons reeds uit de ^^
haalde voorbeelden gebleken. Ook m weer. 1 ^^^ PiU ^^
pogingen door de kerk en met name door de J .jev «
Akxander tot Invordering der vrijlating aange.«^nbsp;^^^

sporen der lijfeigenschap en ook van het «g^ , tot ' ,,
Duitschland en elders op het vaste and van ^^ ^ en t
laatste eeuwen hier en daar bestaan 3). fquot;^V^scL'^P

ook zeer lang het gebruik in zwang, dat cle

__ _______________

1) Zie Oeuvres complèles de i. .. kaepsaet.nbsp;bl.

m Bcschr. der aiomie regeeringwijze van Hoüana^^^^^^nbsp;h

-willen niet beslissen of deze nieening van vak ^ ^^nbsp;^ oo

het dat niet overal in Europa de oorsprong he ^^^^
de invallen der Noormannen kan gezocht wo den,
aantreffen in landen welke van dezelve

3) Zie K. a. GÜNTHER, Europäisches^
iL pag, 362.nbsp;Oelfenllicli.sIlccMdBS

1. § 266 , 476,

Vreemdelingen aan den Heer verviel, indien deze niet van zfjn
ïf^gt afstand deed. 1). Soms werd dit r(;gt door den vreemde-
ling voor eene bepaalde som afgekocht, hetwelk iu het Duitsch
heette 2). Soms ook werden lijfeigenen vrijgelaten op
Voorwaarde dat, zoo zij zonder kinderen of kleinkinderen stier-
de Heer erfgenaam zoude zijn, en, zoo zij die nalieten,
^^^t dan de Heer een voorwerp ter zijner keuze uit de erfenis
^^Ude bekomen. Dit werd genoemd het leste pand, 't kostelijkste
't'^nd^ het heste peert, h£t beste catheel, het dooien pand, de doode
, jus optimi cattalli, optimum de possessione, jus caduci,jus
^j^^tuarii, mamis mortaa, optimus eqnus vel bos, Haiiptrecht,
Vooral hl Gelderland, was het op de Veluwe in ge-
onder den naam van keurmede of heur. Was er niets
'^^erig waaruit de Heer kiezen kon, dan werd den overledene de

J'gterhand

afgehouwen en den Heer aangeboden, welke formali-
echter allengs in onbruik is geraakt. Volgens arnïzenil's 3)
^ Oorsprong van de keur te zoeken in het regt op de vreem-
j^^^'igen , terwijl daarentegen kluit 4) ^■an oordeel is, dat dezelve
algemeen in gebruik was bij het vrijlaten van lijfeigenen.

• dit zij, zeker is het dat althans ten aanzien van vreemde-
jj^ Seii dg^e gewoonte in zwang was, en dat er op de Veluwe tot

■eester

'ienbsp;aan wie de schouten, telkens kennis moesten geven van

ÏJtfnbsp;bun ressort gestorvene vreemdelingen o). Ook in

ill ^^nbsp;en Overijssel was gedurende de middeleeuwen de keur

^^(linbsp;' Holland veroorloofden de Graven aan vele keur-

Vïjjnbsp;beden, zich voor eene zekere som gelds van dien last
V'ajj ^^^oopeu, de sporen van de keur waren evenwel ten tijde

\ 'nbsp;groot in Holland nog niet geheel verdwenen 7).

^ie

'»E guoot, Inl. tol de Holl, reclitsgel. 1. 13 § 2.
' AI ^.'quot;''quot;'''■-'^maikr, Grundsätze des gemeinen deutschen

3)nbsp;4 5 9amp;.

4)nbsp;quot;^J'liilio.ies juris Belgici. I. lit. 1257.
J) Xienbsp;Staatst. IV. hl. 74 v^ir.

^ , ' 2 t!quot;anderen de Placcaten der Slaten van Gelderland van 8 Dec.

•nbsp;17 Nov. 1G76, 5 Dec. 1684 en 8 Aug. 1703 iu het

^ie ^v,Jnbsp;424, 465 . 543. III. hl 80.

'»1.nbsp;' I^^nf'feciit van Averissei, metaanl. van j.a.dechalmot..

Staatsr. IV. bl. 76 vgg. De ghoot, InL

''.eüisgei. 4_

Toen nu in dc dertiende en veertiende
quot;»—»•de Landsheeren, Graven en Hertogen, hunne ^teigenei ^^^^^^^^^

schuldigen, in eene streek hij elkander wonende,

personen en den grond waarop zi] woonden door J ^^

ven ontsloegen, en hun tevens vergunden ook anderen

zouden worden toegelaten, in die vrijheid te doen de

stonden daaruit de steden; deze werden met muren

omrmgd, en zij die daar binnen zekerenbsp;ge^

gen d:n naam vannbsp;ofnbsp;1) m

?en die daar buiten hun domicilie hadden en imteMen oi ^^^^^^

genaamd werden. Deze werden alzoo door de burgers c ^^^^^

ook in zeker opzigt als vreemdelingen beschouwd J ^

voornamelijk in tweeërlei beteekenis dat W13nbsp;iu ^e

vreemdelingen zullen te spreken hebben, namelijk ^oj ^^jden
rnimere van alle die in eene stad het burgerregt x^ .
verkregen, als in de meer beperktenbsp;^^^/jnbsp;.-aren «f

lingen van het grondgebied van den Graaf of Heito«
door dezen niet als zoodanig werden aangemerkt.

'jze g®'

Gaan wij nu meer in bijzonderheden na, op ^^^^^^ ^d
durende de Grafelijke Regering vreemdelingen m _ ^^^
buitenlieden in de steden werden ontvangen, dannbsp;a t

die ontvangst over het algemeen goed kon genoemd .nbsp;^^^

hun vele voorregten werden toegekend. By het ontsnbsp;c^

den werden deze als van zelve de wijkplaatsen , ^^
vele onvrijen of schotboortigen begaven, die ^^^^^.jjging ^
hunner Heeren waren afgeloopen, vooral na de ^.^^.^gend, .
het privilegie aan vele dier steden door denbsp;^^aaar ve^^^^

deze omrijen, na gedurende eenen bepaalden ti d ^ 3).

te hebben, den stand van vrije lieden ^o^^^en ge .^jiegie.
gaf Willem II Jan. 1253 aan Dordrecht bet; iquot;

L______Holl Staat®'quot;-/,! bi-

1)nbsp;De naam burger wordt door ' j 'quot;; HoU^quot;''' Je»!
41 n ook door meebman , Gesch. van Graaf nnbsp;,, ,voo
345, afgeleid van den burg o^ poort waar ^^^...eo va« ^er-
door meyer, Instilulioiis Judiciaipes I. pag. 134, slad tenbsp;gt;
;;::g:™een;chappeiyken band. welke de '-S^ronderanaer- ,,,
bond Zie over de opkomst steden m ons vad rl Rcdquot;^

llist. der Holl. Slaalsr. IV. bl. 41 , 104
1111257 en lil 11. ZieookL.A.WARSKONiG, iw
geschichle , 1835. l. pag. 311 vggnbsp;^

2)nbsp;ZieKLUT, llist. der Holl. Slaalsr. IV.

lijfeigenen die aldaar jaar en dag woonden zonder door hun-
'len Heer gereclameerd te worden, van alle dienstbaarheid zouden
ontslagen zijn 1). Denzelfden termijn van jaar en dag vinden wij
Jepaald in de statuten van Schoonhoven 3), te Haarlem, te
Monnikendam en op eenige andere plaatsen was dezelve slechts
fertig dagen, terwijl aan Westzaanen en Krommenie door Guy
^'aii Chatillon, Graaf van Blois, 31 Dec. 13amp;6 het privilegie
S^geven w^erd, dat zijne lijfeigenen die zich aldaar nederzetteden

jl^ïstond vrij zouden zijn 3). In Overijssel daarentegen was een
jl^^ene, indien hij zich zonder verlof van zijnen Heer in eene stad

^ gevestigd, eerst na verloop van dertig jaren zeker van zijne
ie vrijheid 4). Behalve de vrijheid aan lijfeigenen beloofd,
^^onken de Graven en andere Landsheeren ook in het algc-
j^^ii aan vreemdelingen, die de steden, in hun gebied gelegen,
L^^^l^ten , vele voorregten. Zoo stonden de Graven Jan van Hol-
^ Jan van Avennis van Henegouwen, 6 Nov. 1299, aan
te Dordrecht te komen handeldrijven; van waren aldaar
jjj mogt geen tol geheven worden, en eeii vreemdeling mogt
^ even vrij koopen en verköopen als een koopman van
^ ^^^^ voorregten werden 8 Jan. 1300 bevestigd door
diïjj die echter daarvan uitsloot allen die schuldig w^aren aan
di^ ^rd van Floris Y 6). In 1326 ontnam Willem lll aan
Dordrecht het stapclregt en beval hun de kooplieden te
«met haren ghoede op ende neder onghemoeyet, daer ze
V^i^nbsp;Daarentegen stond Margareta, 31 Julij 1310 , aan die

^^^^ schade, door hen elders door aanhou-
personen of goederen geleden , hun regt te verhalen op de
He^ ^^^^^ '^'an dat land of van die plaats «bij onzen Rechter ende
ende Raetquot; 8). Ook omtrent de bejegening van vreem-
^^^ te Utrecht werd li Nov. 1305 door Bisschop Ghye

jueius, Charlerb. I. bl. 265. vas de wall, Haiulv. v. Dor-
2) 27.

xig beuküm , Besclu'. van Schoonhoven , bl. 25.

Charlerb. III. bl. 652.
p| Zie 'nbsp;Slaalsr. IV. bl. 120.

j Ik v'quot;quot;nbsp;Charlerb. I. bl. 616.

mieris, Charlerb. II, bl. 6.
) an mie,US, Charlerb. II. bl. 393.

MiEüis, Charlerb. II. bl. 720.

bepaald, «dat elck koopman varen en keeren mach tottei
Utrecht vrilickmet zyn goet, behouden zyns goets, oocKnbsp;^^^^

loge in der stat ofte in den lande vallen mochte ^es da ^^
loge ons niet toe en behoirde, alse tegen onse stat Ut« ^^^^^^^
houden ons rechts, ende zoo wie dien koopman venge ox
dat wij den koopman ^t zyn weder seilen doen geven va ^^
nens goederen die dat gedaan hadde, ende nochtans s^e
u.isdaat doen beteren als ^t rechtnbsp;f ^^^^ ^ngeu

een handvest door Willem III 2 Apnl 1315
jreven- «In den eersten gheven allen coef mans, die oi
Lde poert voerscreven versoeken zullen off daarinnbsp;^t alle

ende vast gheleide daer ende anders waer m onsen lan ^^^
horen goede ende messinede, behouden ons rechts, henbsp;2),

onse rechte vyande van ons selven off van onsen voa ^
terwijl Hertog Albrecht 29 Mij 1382 aan zijnen
Burgemeesteren, Schepenen, Eaden en alle goede
■\liddelbnrg beval, «dat se alle diegUne, dienbsp;yilc f'

ran MkUelhtrgh comen ende hoeren penmnc daer
ieren willen, vriendelic ontfaen en in onser stede xu.-nbsp;^

wezen, alsoe verre als si gheue onredelike saken m o^ ,9 h-f
hantierenquot; 3). Ook Philips van Bov^^gondie be ooM
1434 bescherming aan alle kooplieden die te Midüenbsp;ji-

handel drijven 4), en Philips de Schoone bepaalde m ^^^^

bij de vernieuwing van de keur van Zeeland, « - ^^^ U ^^
Ini/den en vreemde luyden, vrienden en v^'e^vlllen ^^ ^^t i'
ende synen lande, sullen mogen vryelyck en rustel ^^ ^^
ren goede komen, merren en keeren, by der ze ^^^ die ^
binnen den bedryve van deser keure, en niemant en^^ ^^ocH ^^

lieden in syn geleyde of beschermenisse nemen »0nbsp;^^^

henlieden evsschen, nemen of schatten geenderh^n ^.^^.^e^re'^^^^
de verbeurnisse van 100 pont tegen den Grave ^^^^^^
daarenboven te beteren der partye die dat atge ^ ^^^^gz. ^^ ^^
's Graven Mannen vonnisse, behoudelyck datnbsp;^yn

luvden quot;betalen zullen dat sy van rechtswegen sc

1)1-

Zie VAN MIERIS, Cliarterb. 11. bl. 50. Uv. PI-
Zie van mieeis, Charlerb. II. hl. 156.
Zie VAN MIERIS, Cliarterb. III. hl. 388.
Zie VAN MiEflis, Cbarlerb. lY. bl. lOoG.
Zie Gr. l'l. B. IV. bl. 993.

V Amsterdam gaf Willem YI, opdat de stad des te beter door
«opUeden zoude kunnen bezocht worden, 20 Maart 1405 het
mvilegie, dat elk onbelemmerd het Marsdiep en het Ylie naar en
de stad in en uit mögt varen, zonder iets anders dan 's Gra-
regten tol schuldig te zijn; ook was bij een handvest van
^ öept, 1399 bepaald, dat elk geweld met geweld mögt keeren,
^^^ijl ook 18 Oct. 1497 door de Eegering dier stad eene pu-
^^^catie werd afgekondigd, dat elk vreemd koopman zich van
vast en volkomen geleide kon verzekerd houden en geene be-
j^^'nniering te vreezen had, al kwam hij uit plaatsen op welke
eis 1 Amsterdam uit hoofde van achterstallige renten eeni^-en
had. 1).

^^^^^^nbsp;toekennen van dergelijke voorregten

^^^^bUen ae Graven voor de opkomst en den bloei der steden,
^^wt] '''^semeen kenmerkte zich hunne- Eegering door eene
^Ht behandeling van vreemdelingen die hunne landen be-
^^jve^'^'nbsp;bijzonder van kooplieden die er kwamen handel

l^aardoor werden vele vreemdelingen herwaarts gelokt,
tot fJeï'er landen aanmerkelijk bevorderd en de grond gelet^d
bijzonderen luister, waartoe in lateren tijd de handel ons
opvoeren. Van die vrijgevigheid jegens vreem-
^eed ^^^^^^nbsp;voorbeelden bijbrengen.

% ii^ jjjj^j treffen wij twee vredesverdragen aan
loo^nbsp;Utrecht, het eene met Graaf Lodewijk

\}Knbsp;bet andere met Graaf

jN^ anbsp;Holland, waarbij men zich van wederzijden ver-

e^Nej ® ^^^ elkanders landen komende kooplieden niet te be-
het verdrag van vriendschap tusschen Moris V
Regering van Utrecht in het jaar 1278 werd
i'/^^^'ita^^ beloofd aan wederzijdsche onderzaten 3). In het vre-
'C^^^ ^crT^ Bisschop Jan van Utrecht 7 Mei 1293 beloofde
van de voorgenoemde steden ende lande
va^nbsp;Utrecht toehehooren, als zy tot onsen lande

\ S^'leyae^^^'^^' marrende ende keerende, stareken vrede ende
\ 'nbsp;dicke als sy in onsen lande commenquot; 4).

J! ~

'^R, Araslenlam, I. bl. 138, 196. III. Jj|. 150
■quot;quot;■«'s. Cl.arlerb. I. bl. 141, 143.

Zoo beloofden ook Graaf Jan IT van Holland en zijn ^^o^ ^
van Henegouwen 21 Julij 1300, dat z^j de burgers der «tj^^^ ^
die in hunne landen bvameu, overal in bescherming zouden i ^^^
welke belofte 18 Mei 1318 door Willem III ^e^aald werd i • ^^^^
verbonden zich willem III en de Bisschop van Ltrech U

wederkeerig «den stroom te vriene van der Neuden nederwaenbsp;_

lant dorganes, also dat die coeplude vrielic hoer land ü ^^^^^
inoghen met horen goede met horen tolne te gheven, e ^^^ ^^^^
iemant die den coepman arresteerde of sjoi goetnbsp;' ^ht,

den si met malcanderen also naerstelike berechten na hoi
dats dencoepluden ghenoghen sondequot; 2). Zoo beloofde ^^^
lem IV, na door tusschenkomst van Bisschop Jan ei
Heer van Beaumont met de gilden en de burgers
verzoend te zijn, hun 3 0 April 1340 met hun goed oxe^
landen bescherming «beide te water ende te lande ,nbsp;tol,

ende durende, behoudelic dien, dat si betalen sullen ai.^^
costume ende recht, als si deden bi ons üefs Heren ^igbvii'
tide 3). Hetzelfde beloofde Willem Y 30 Juni] iSoO ^
gers van Utrecht, bij zijne verzoening met Bisschop Jan ^nbsp;^ijii^

Op gelijke wijze bepaalde Hertog Albrecht 21 Maart ^^^^^^
verzoening met Bisschop Arend van Hoorn : « Voert s ^ ,,-er'
borneren van mrecU varen en keren op haer oude ^^^ i

bande, recht en vrihede alle die Graflichede doer

lem VI verzekerde 3 Jan. 1405 aan zijne goeden vree

van VtrecU de meeste bescherming, van welk voornbsp;.yai

vijanden van den Graaf en de ballingen mt zijönbsp;^ ^^^^^

uitgesloten 6).nbsp;H-anffst ^eïnbsp;,

Hoe gunstig nu ook in het algemeen denbsp;„.ogt

sehen in Holland en die der Hollanders ®nbsp;IdeU

zoo heeft men toch reeds uit de aangehaalde
opmaken, dat niet voortdurend de ^^^ederzijdscn ^^^nbsp;^

welwillend behandeld werden, immers wij quot;^«^'^geu, ^oo'i'
eens gewag maken van vredesverdragen en ver/o

1) Zie VAN MIERIS, Charlcrli.nbsp;II. bl. 14, l96.

•i) Zie van mieris , Charlerb.nbsp;II. bl- 2l7.

3) Zie VAH MIERIS, Charterb.nbsp;II. bl. 634.

Zie vAS MIERIS, Charterb.nbsp;III. bl. 2.

Zie van mieris, Cbailerb.nbsp;III. bl. 30b.

7in WM MIERIS. Charterb.nbsp;IV. bl. 2.

jan deze noodwendig oorlog en onregt Jieeft moeten voorafgaan.

veelal ir ?nbsp;^^^^ geldt

j op zachtheid en gematigdheid in den oorlog te roemen viel
AJbrT lf 'nbsp;vijandschap zelfs zoo groot, dat Hertog

Cifl T. ''''nbsp;en

W . TT ^nbsp;straffeloos te dooden : « dat

^^^«an tegljens ons niet verbeuren noch lyf noch goet, maar hy

onbekommert, sonder eenige moeijenissen onse
« ^^^nbsp;gelyckerwys hy dede eer die doodslage

'quot;J ev 1nbsp;magen van den verslagene vervolgd, moesten

^ enwel borg stellen , binnen zes weken den doodslag te zullen
Vr*nbsp;vergunning verleende ook Guy van Chatillon

^^f '''nbsp;Beaumont 1 Julij 1395 aan de

'^'t^ton/Tnbsp;^^ V'^ii Gouda 1). In het jaar 1413

S hnbsp;een nieuwe strijd. Den SS^tcn

^^et vrijgeleide aan de burgers van Utrecht
Ou, ' reden opgevende : «want nu onse tolnaren hierom bi
'eest zyn, die ons te kennen gegeven, dat ons dair schade
terwezen afcoomt 2), en den 8sten December daaraanvol-
a^ ^^J^rbood hij allen handel met de stad Utrecht, op eene boete
fleren 'nbsp;sommige poorters van Hollandsche steden

JHt ^'trechtin Holland invoerden en ook weder goederen naar
^nbsp;' zonder daarvan tol te betalen, waardoor hij in

C '^iTalTnbsp;verkort werd 3). Xog gestrenger was het ver-

go^ öe ^^nbsp;^^^^^ ^^^ ^^^ Utrecht 18 Jan. 1413, waarbij

C denbsp;^^^ Utreciit 18 Jan. 1413, waarbi

V^oetenbsp;behalve verbeurdverklaring der goederen,

.nbsp;'^'an 200 Hollandsche ponden bedreigd werd 4). In het

C ^ieSV^®^''''^'^®nbsp;a^ïi eenige aanzienlijke per-

Vnbsp;j Iiii ^^^^^^^ gebannen waren 5), en evenzoo 1 Eebr. 1415

O ''^an een^ ieder vergunde, hetgeen eveneens te

Vnbsp;^quot;quot;quot;^^OHd IloUanders geoorloofd was, «dat zy die lor geren

^-'-en der stadt van Utrecht diergelycke wederom slaen

'of''' Cliarterb. 111. hl. 613, 632. Kinschot, Ue.^clir. vaw

Va. ■

IE,us, Cha,-lerb. IV. bl. 214.
P V,,nbsp;Cl.a,lcrb. IV. bl. 223.

cl, J Cl,a,-ie,-b. IV. bl. 226.

ilier peragiieu bij van mieris , Charlcrh. IV. bl. 297.

lies flat

seilen mogen, endenbsp;sullen

.V daeraen tegens ons ende onsenbsp;^^^^^^^^nbsp;ofte

hebben.quot; Ook werd hun vergund, zoonbsp;^n mogequot;.

hLder geschiede aen henren goeden, dat sy den aentaste jrx
ende hem verhalen aen alle dergeenre goederen a.em ^^
van Utrecht geseten syn, oock waer die gelegen syn « ^ae

den lestichte Lrsz.quot; 1). 13en ^^^ ApnUa^^^^^^^^^^
liet Willem IV aan de Eegenng van Ltrecht weten , ^
lang zij den Deken Harmen van Lokhorst Jan ^ ^
en IJsLnd van der A, die de Graa alsnbsp;^^f

setters van alle twydrachte ende onrustequot; e ^^tre^it ^ ge-
in de stad hield, er aan geen «gunst

dacht worden, er bijvoegende :_« hier moicht gin u ^ ^^^^^^ oP
en daar die van Utrecht aannbsp;ä

zijnen last door den Tresorier van Holland,nbsp;^e

jinij 1115 het verbod van handel tusscheir Hdland e
Utrecht herhaald, en werd tegen de overtreders, ^f j^j^iiaua
verklaring der vervoerde goederen eene boete van 200 ^^^^^ tus^
ponden bedreigd 3). Maar naar hetgeen gedurende deu ^^^^^ j
sehen de ingezetenen der beide landen voorviel, moetnbsp;o

onderlinge verhouding niet afmeten, de vrede is d
stand der volken, alleen uit hetgeen in vredesti d -.^^.^eeï;
,neu met eenigen grond besluiten tot lie ^^staai^e
in dat opdgt hebben wij boven reedsnbsp;^ ,, ^t^^

zoodra de goede verstandhouding tx.ssc en ^
hersteld was, dadelijk ook de oude betrekkmgen^^^ ^^^
aangeknoopt en de vroegere voorregten op nieuw ^ ^^^^ i
ten van beide zijden verzekerd, ^-o werd dan ooknbsp;^

over de verschillen waarvan wij het laatst bebWj, ^
over en weder beroemde scheidslieden mtsi^aak ^
mede was de vrede weder hersteld 4). Dne jare^^^^ ^^ j^^r ^
Gravin Jacoba aan de burgers van quot;Lotrecht, ^e. „ j^^e ^^^^
wezene diensten gedurende den «onvrede ende o ^^
ren oom Jan van Beijeren, inzonderheid b J ^^^^^ ^.^^-ge
IJsselstein en Gorincliem, alle voorregten nu

1)nbsp;Zie van MiEius, Ciiarlerh. IV. bl. 308.

2)nbsp;Zie VAgt;- MiEUis, Cbarlerb. IV. bl.

3)nbsp;Zie VAN MIERIS. Cbarlerb. IV. J^'- f, jy. bl. 352.

4)nbsp;Zie die uitspraak bij van mieris, thanc .

^'Gn van Holland toegekend, aan hare onderzaten last gevende, t(e
burgers van Utrecht met hunne goederen mstelic, vredelic ende
^^gehindert te laten komen en vertoeven in hare landen, en hun
^^ alle opzigten guitUc ende vofdelio te zijn 1). Door de hulp van
••akoba verleend geraakten de Utrechtschen natuurlijk in onmin met
.'in van Beijeren, toen deze het bewind van Holland aanvaardde;

1122 werd echter de vrede weder gesloten tusschen hem en
isscliop Prederik van Blankenheim en de steden. Utrecht en
^öiersfoort, waarbij op nieuw werd overeengekomen, « dat een
van beyden syden in ende doir des anderen landen, ste-
ende stromen veylich ende onbelet komen, veren, merren,
ende verkeren sali sonder argelistquot; 2).

, Ook

de ingezetenen van Overrijssel konden, over het algemeen «»o-utsei.
op eene goede ontvangst rekenen. Zoo gaf Eloris Y
®ept. 1276 aan de kooplieden van Deventer, Kampen, Zwolle,

quot;Iseiti en eenige omliggende plaatsen volkomene vrijheid om te
en elders in Holland te komen handel drijven, en kende hun
y ''quot;ij verscheidene voorregten toe, welke 28 April 1278 ten behoeve
v^ van Deventer, en door zijne opvolgers 6 Jan. 1300 ten behoeve
deze steden gezamentlijk, 25 Nov. 1301 ten behoeve van die van
^p Vïi, 8 April 1308 ten behoeve van die van Zwolle en 7 Mei 1322
Hnbsp;behoeve van die van Kampen werden bevestigd, terwijl

^^^Hd ^ 8 Feb. 1317 aan den goeden Ivyden van Deventer toe-
ïtiyj,^' quot;ïustlick ende vredetyc doer onse lande myt hoeren lieven ende
\nbsp;goeden te varen ende to keren, uytgenoemen onse poirte

ictj 1 ,^®telredamme quot; 3). Niet altijd evenwel was de onderlinge
^ï^jjj tusschen de Hollanders en die van Overijssel even vreed-
besloot de stad Kampen in het jaar 1411, voortaan
^ Hollanders tot burgers aan te nemen, welk besluit in 1443
quot;ie steden Zwolle en Deventer genomen werd. Te Zwolle
ï'fine^nbsp;sedert 1445 Hollanders, mits zij door de Sche-

N het ^nbsp;lieden wierden erkend, het burgerregt verkrijgen ;

X bekleoden van ambten bleven zij echter uitgesloten 4).

2) van mieris , Cliarlerb. IV. 1.1. 453.

Iknbsp;Charterl). IV. bl. 637, 647, 686.

^ ^an mieris , Charlerb. I. bl. 385, 396. 11. bl. 5, 44, 72,
1 quot;

W'jiri! p'fnbsp;Gesch. van Zwol, I. bl. 383, 395. Aknïzemüs,

Kil gt;v lgt;Okr _____________1.^. , .

quot;^quot;'^Ir,nbsp;1 lit- 1254. n, r. vas i.elyveld , Diss, dc jute albi-

' 0/nbsp;r

Aan de poorters van Harderwijk vergunde Jan IT, in
met hunne goederen in zijne landen «toe vaeren ende toe keer® ^^^
allerhande argelistquot; 1); dezelfde voorregten werden door ^ üie^
4 Aus. 1326 aan de poorters van Zutphen verleend , terwijl o ^^
xiald van Gelder en Willem III van Holland /^«tjerbond ^ ^^^
Nov. 1319 wederzijds aan de kooplieden gelijke tescheimn
aan hunne eigene onderzaten beloofden 2). Aan zekeren Jan ^^^^
bondszoon van Zutphen , die sehadevergoedmg te
van den Graaf van der Mark, waarvoor AYillem III borg ge ^
was, werd door dezen 23 Maart 1325 toegestaan, « e P ^^^
binnen onzen lande op's Graven lüde van der Marke tote
toe, dat hi alse vele ghelts van hem hebbe alse die briet ^^^^^
houd, ende niet daer boven. Ende gheven Janne voirsz- ^^^^^

sinen gheselscip zekere ende vaste gheleide te varen te leer
te duren in onsen lande, die pandinghe te doenequot; 3). ^^^
loofde in het jaar 1346 ook de Eegering vannbsp;jaiid,

kooplieden van Harderwijk en andere plaatsen van be
met hunne schepen en goederen, «die van der zee komen, ^^^^^^
geleyde ende seker te vaeren en te keeren binnennbsp;^^^eft'

en binnen onze vryheid van Dordrecht, ongelet ^ en o ^^^
sonder arglielist, en vry van eeniger arresteeringequot; 4). ^
anderen kant verzekerden in 1353 Hertogin Eleonora v ^^^
en haar zoon Eduard op nieuw eene goedenbsp;^ ju Gel-

Hollanders, die met hunne goederen en koopmanschapp ^359
derland kwamen 5) , termjl ook bij het
tusschen Albrecht van Beijeren en denzelfden Edua
aan de onderzaten wederkeerig de meeste teschermiD ^^
en sedert bij een verdrag van 29 April 1408 bekracW -
alleen werd eene uitzondering gemaakt omtrentnbsp;^^^^ ae»

chem, welke niet zouden mogen komen opnbsp;Gori»^^^?

Graaf van Holland, evenals de Hollanders met _ ^^^
zouden worden toegelaten 6). Zoo kende de Eegernbsp;v^ii

Ijommel 14 Nov. 1361 ook voorregten toe aan de

1)nbsp;Zie van mieris,nbsp;Cliarlerb. II. bl. 4, 390.

2)nbsp;Zie VAN SMERIS,nbsp;Charlerb. II. bl. 227.

3)nbsp;Zie VAN MIERIS,nbsp;Charlerb. II. bl. 349.nbsp;n bl.

4)nbsp;Zie sciiRAssERT,nbsp;Besdir. der stadt Harder-.vijK,

5)nbsp;Zie VAN MIERIS,nbsp;Charlerb. II. bl. 819.

6)nbsp;Zie VAN MIERIS,nbsp;Charlerb. lil. bl. 86. lY. bl.

Jottcrclarn, die aldaar koorn en beminge aanbragten 1). I?ij
j. agenaar £) vinden wij vermeld, dat aan Amsterfam door Pin-
^Ps den Sclioonen 4 Jan. 1499 brieven werden verleend, waarbij
a de ingezetenen van Ttreclit, Harderwijk en andere steden
j^l de grenzen gelegen, die gedurende den oorlog aldaar niet vrij
^^ üeu mogen verkeeren, vergund werd, voortaan ongehinderd in

l'®nbsp;^quot;i^^en, zoolang die van Am-

genoemde steden niet wegens achterstallige renten be-
merd werden. Niet lang echter bleven zij in het genot dier

oorlog op nieuw, en in 1504 ver-
Schoone aan zijne onderzaten weder allen han-
^ela Gelderland 3). Bij den Spaanschen opstand vielen de
V'a^nbsp;den Spanjaarden niet zoo spoedig af als de Hollanders

^oni. 'nbsp;^^^^ Gelderland een placcaat des

'^odej^^® ^^'erd afgekondigd, waarbij alle handel met Holland ver-
Ntej^''^quot;quot;^' «soe lange ter tyt en wylen toe deselve tegens ons
^ederspennig ende rebel blpen sullenquot; 4), terwijl

ee?nbsp;^^^^nbsp;Stadhouder Eeque-

tegen het handel drijven met den vijand werd

ï, '^^^l^ig'I 5).

'iJigg^ rieslana plagt oudtijds een algemeene haat tegen vreemde- v
Knbsp;bijzonder tegen Hollanders te heerschen. Kwam

Of Vjig^f'^^e^i^S ^^ ^^et land, dan gaf men hem eenige moeije-
ü woorden uit te spreken, zooah//p-dt me ryrn lyne,
^lyrc?^nbsp;^^ ^^^nbsp;krolherede llyrch :

^Vej^^^Ü ^^nbsp;en kon hij deze niet goed uitspreken,

^«emanbsp;gedompeld, ja zelfs soms verdronken,

(lo^^^gestelq*^-^^^nbsp;, hetwelk volgens van lelyveld 6)

quot;(^'ellfnbsp;wapel, een werktuig dat men daarbij gebruikte,

volgens Mr. ji. c. van hall 7) water en wel

1) ^ ^ ' ^

l\nbsp;Charlerb. lü. bl. 132.

5\ ^'e Gp, « Amslertlam, 1. bl. 198.

e Zie S- Jl- B. I. hl. 612.

Swr^'^^gelnbsp;'»quot;^inagii. ülr. 1767, pag. 5.

S, S. blnbsp;quot;quot;fliegen, 1)1. 233. Zie ook gabbuia,nbsp;Verhaal van

' iuri.nbsp;p , gt; Slaalsr. der Ver. Ned. I. bl.nbsp;251. Aunt-

'nbsp;^elg. pars 1, lit. 12 § 4.

IG

voornamelijk vuil water beteekent, en dfiphiga,nbsp;^jg^a^e

Bij de meerdere beschaving der zeden heeft echter deze vijai^^^^^.^^^
gezindheid langzamerhand voor eene meer welwillende
plaatsgemaakt, en ofschoon die oude geaardheid, inhet ij
tegen de Hollanders, somtijds nog wel eens bovennbsp;dei^

onder anderen blijkt uit het verbond in 1433 tusschen l^ee^^^^ ^^^
en Groningen gesloten , waarbij aan de Hollanders in die s e^^^
burgerregt ontzegd werd 1), zoo kunnen wij toch menig voor^ ^^ ^^^^
brengen ten bewijze, dat over het algemeen ook in Yrieslanc^e^ ^^^^^
ningen even als in de naburige gewestenden vreemdeling
behandeling ten deel viel, zoo als ook omgekeerd reeds ^
1298 door Jan I voor de burgers en kooplieden der stadnbsp;„q.

de havens op de Maas en elders in zijne landen werden
steld, waarbij hij tevens bepaalde, dat de Groningers te^^^^^^yg).
van den tol te Dordrecht met andere vreemden zouden g^b-'.^^rjiaiugl'®

........................................„ H«*'/,

scherming en veiligheid, en bedreigden eene boete J^^^J^^^^agteii^j'
tegen diegenen die hen in lijf of goed eenig nadeel ^^ jjiieP ^^

Zoo treffen wij ook in Julij 1317 een verbondnbsp;de

Vriezen van Oostergoo en de stad Harderwijk, ^^^ bijl'^^^'^!
derzijdsche ingezetenen bescherming beloofd werd, Jggcbe
van de geschillen welke tusschen die stad en eenige ^^ Jiege^^^^
lieden gerezen waren 4). Op gelijke wijze verzekerde^ ^^^^^ goc
van Harlingen in 1321 aan de burgers van HardenviJ ^^^
bejegening in die stad, terwijl hun hetzelfdenbsp;i^et

Landvoogden van Westergoo werd toegezegd 5). ^^^ ^^ de
van Willem VI met die van Oostergoo,nbsp;^^

Staveren werd 1 Aug. 1411 aan de onderzatennbsp;op

oorloofd «veiligh ende vry te varen, merren ende ^^^^^^ ^^ed
den onsen te water ende te lande mit horen

V£l»

1)nbsp;Zie GABiiEHA, Verhaal van Leeuwarden , hl. 39.
dc jure albinagii, pag. 5.nbsp;j^ederlaquot;^''®quot;

2)nbsp;Zie Jhr. Mr. f. e. bekg vas mibdelbuhcu, «e
Banse-verbond. Utr. 1833, bi. 131.nbsp;.. ji. hl'^'

3)nbsp;Zie scHRAssEitr, Beschr. der sladt

HardermicKnbsp;^^

4)nbsp;Zie SCHWARTZEKBERO, Charlerb. van Vneslanrt , ^^ lU,

5)nbsp;Zie sciUiAssERT, Besciir. der sladt Hardervvijc ,

Cr®nbsp;gt;gt;ii 'l» tnsscl L fa

m i ^quot;r Tlnbsp;lt;gt;quot;«i„g vrijheid bX

quot; quot;nbsp;l'«lgt;™mg beloofd i,/h t

'nbsp;en de Eegeerie«

^quot;Z^'TT lnbsp;quot;quot; Hnnsingo , fivelgt

quot;nbsp;Ook bij^h t verdrag

^ ™ G»™gen van 6 Ang. 1«0 I
, * f«gestaan .tho varen nnd th„ feren n, der em

? d t® ï 'nbsp;quot;ter nnd tho Ld »

t » 1 gednrende l™,tig jaren 5), Zoo werd ook 1 Wr'
gt; O Lquot;^''^t-seben Groningen en Ommelanden n d,e

Sen O tnbsp;eveneens bij het verbond

»«td. » Oostergoo en de stad Groningen 25 Anril 11« l u

If-vJÈquot;:;«^quot;''™ a„e e„ep,5de„ «.tquot;'^^^ iT/^t

«t^ 'l em t l T '' ™nbsp;Westergoo ver-

- voers?. lande

«1,1- 'vt„. 1nbsp;me die in den voersz. lande

« '»lenbsp;«J-nofhiernamaels wonen sullen , die ,

« ^^nbsp;-ogen endevredeli

J 'nbsp;quot;quot;quot; ''quot;g »»tier argelistquot; S). In het vol-

2\nbsp;Vvv

2 ^ie V,!nbsp;Charter]). IV. M. 172

4nbsp;IV. 1,1.173.quot;

quot; ^Asnbsp;Charter!), van Vrieslantl. I. bl 410

I- anbsp;Charlerb.

..ende jaar bepaalde hij ook, dat die van Oostergoo en ^^^^^^er-
goo, die hem gehuldigd hadden, «mit hoeren lyve, scep
comanscepe overall in onsen landen ende steden en^e ^^
^.v bewynt over hebben, veylich ende vredehc comen, ^ .
narren ende verkeren moigenquot;l), welke belofte ^7 Maart
herhaald werd 2), terwijl daarna ook Johan van Brabanü
1425 hun dezelfde bescherming toezeide in Holland en Ze^la» ^^^^
nen steden ende dair buten, te water ende te lande
gaande de betrekking der Vriezen onderling valt nog te ve ^^^^^^^
het verbond tusschen Leeuwarden, Bolsward, Sneek ^^ ^
A-an 20 April 1482, waarbij wederkeerig aan de burgers ^^
werd in die steden vrij te koopen en te verkoopen en
reizen 4). Hetzelfde werd 24 Maart 1484 bepaald bijnbsp;T^eeü'

van vrede en vriendschap, voor twintig jaren gesloten tussche

warden en Franeker 5).nbsp;^plinge'^*^

De goede behandeling welke hier te lande aan vreeina

beurt viel bepaalde zich niet tot hen die afkomstig

naburig gewest hetwelk onder het gebied van eenen '^^'^^'^^^.ijderde

of Heer stond, ook vreemdelingen afkomstig uit meer '' ^^^erk^'

rijken, welker taal, regeringsvorm en instellingen sonisnbsp;j^et

lijk van die van ons vaderland verschilden, kondennbsp;^oo

algemeen van eene welwillende bejegening verzekerd lionbsp;.

werd door Floris V 29 Maart 1276 aan de

land alle bescherming beloofd 6), terwijl de Koning ^^ ^ijö^

A an zijne zijde 3 Aug. 1309 hetzelfde aan de HoU«^ ^^^ de

landen verzekerde 7). Een tiental jaren later evenwel sci J ^iheS
derzijdsche onderzaten van Hollanden van Engeland ^'^^y^ggde
ten voet met elkander te hebben omgegaan, althans

1)nbsp;Zie VAN MIERIS, Cliarterb. IV. bl. 700.

2)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charterb. IV. bl. 717.

3)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charterb. iV. bl. 778.

3)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charter!). IV. hl. //ö.nbsp;^^^ yjO.

4)nbsp;Zie SCHWARTZENBEBG, Charlerb. van Yrieslaii.l. l-nbsp;^25.nbsp;.^^as

5)nbsp;Zie scnwARTZEHBERG, Cbarlerb. van Vriesland. ' eotia'» itS

6)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charterb, I. bl. 382: «tequot;quot;'

ireugas et securura conductum conferiraus unwersis ^^^^^nbsp;sU ^ ^c

ferrae veslrae Angliae, veniendi in lerrara noslrain ^^^^^^^
randi in ea, inercandisias suas €t alia negolia Uc'unbsp;nos^

secure redeundi, dummodo similes lileras conducu
feratis.»

7)nbsp;Zie VAK MIERIS, Cbarlerb. II. bl. 87.

Koning van Engeland 14 An^. iqpfi i.quot; tt-h

den Baljuw IrZuMH l ' f f J^'«™»»'quot;«tana rfelamp;n

gt; Dordreci r rnbsp;-Ie Schepenen en Men

J, 'nbsp;' ^■•^«ferfe be™ri„g zonden hon

TCfii,: r ™nbsp;po^to» van Zierikzee gege

«SS ™ t'™ l^oamg van Engeland, dat die vm 7;„-l
, . Ka,npen, Vamp;singen, Brielle Do^ecM I 1'tquot;
J, Piaataen een Bngebch schip Wd hadden IT f

5)nbsp;fi^® ^en honderdsten penning voor tol be

'' ^^illnbsp;] ^ ^ijnegunst, M^elke belofte 10 Dec 1419

i Il^tr'tnbsp;voorreden™

^clela^f,nbsp;®nbsp;toegekend aan de Enlt;.dsche

-«gten W, stapel te Middelburg h Sen
^ ^ d tnbsp;l^-i^g; onder meerdere .ol'

oner Tnbsp;^^ biezen, die L t

-Ikezij daartoe zonden aan2
g*n-uitspraak zonde doen 7
«ok tnbsp;'nbsp;' quot; ^^^^^^ 1S8G bevestigd 8)

«elcnbsp;quot;it Londen verzekerd

^nbsp;^^^ brodeghesyn 1: j

^'eylich te oLnbsp;een goet, vry, vast ende zeker

^i^ecomen, te varen , te merren en te keren overal

3] nvnbsp;W. 237.

^ V,,nbsp;Charterb. II. bl. 259.

n:v ! Cl^^'-lerb. 11. bl. 441.
VA.Xnbsp;Charterb. 11. LI. 504.

U, ZIT'nbsp;W. 257. IV. bl 223

Charlerb. lil. bl. 384.
Charterb. IH, bl. 396, 433.

onsen lande tot allen steden, ^^ateren ende heersea^^^^^^^^^^

L Lt volgende jaar in hetnbsp;i»

verleend 2). Daarentegen vergunde A^iHem Vi,nbsp;.j^ven,

o^tg zijnde, 14 Juni] 1410 aan de poorters B-u.-^ iJe
die 1 deSehottenop zeenbsp;^

ingezeten van dat rijk te verhalen 3 . ^^^^ ^^Jfquot; tU^'
ter'in die jaren de vriendsehapsbetrekhngnbsp;« ^^ vi.ae'^

althans van eene dergelijke vergunning omtrent Lngel^ ^ ^
.ij destijds geen gewag gemaakt, terwijl ook aan de Seh^ te
UI, op niLw algemeene bescherming eB -jheid ^ o^^
drijven beloofd werd, zij mogten mt hun midden een «nbsp;^oü'

veienrs kiezen, die over hunne ondeAnge

den doen 4). In het jaar 1425 tretfen wi] een paar v

: rtuichen dein ezetenen van Holland en Engebnd^^^^^^^^^^

;Lhillen, daar Johan van Braband 17 Maart aan^

L Middelburg vergunde, de hem door eenigo ^^f
zetenen toegebragte schade op alle inwoners diex ^^^^ ^^loof^e ^
die hij in Holland of Zeeland aantrof 5). f e.zoo ver
aan twee poorters van ter Tholen die ^jj^-f «ve ^
Sandwijk in Engeland, «dat zij die van Sandt.jclc ^^^^^ ,, C
in onsen landen van Hollant ende van Zeeland
bevinden können, arresteren ende becommeren sulle ^^^^^ bre
bimluyden mit rechte aenspreken van ^^^ken scaf o^ Ja.

sy an dien van Sandtwyck voirsz. ^e^^^;, ^aW' ^^ Ibr-
Schotland was men toen niet in de bestenbsp;^^quot;tig^^^'^

werd echter weldra hersteld, en P^ihps de Goed be ^^ de

1426, op verzoek van Middelburg, aan de Sch^
regten ^4lke zij van Willem YI verkregen hadden

1)nbsp;Zie VAN MIEF.IS, Charlerb. lU. b!. 5i9.

2)nbsp;Zie VAX mEHis, Charlerb. HL U. 585, 5oO.

3)nbsp;Zie VAN mieris, Charlerb. IV. bl. 146.

4)nbsp;Zie VAN jiieris, Charlerb. IV. bi. 378.

5)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charterb. IV. bl. 770_nbsp;''

6)nbsp;Zie VAN .UER.s , Charlerb. IV. hl. 787

7)nbsp;Zie VAN -MiKKis, Charlerb. IV. bl. öiu.
van Vriesland. L bl. 468.

^^eu wordt door van zurck 1) gewag gemaakt vau een privilegie
^oor flulips aau de Erigelsclien verleend , dat de liun toebehoo-
^eiide goederen, welke zij bij verzuim of uit misverstand op de
«len met behoorlijk hadden aangegeven, niet mogten worden ver-
beurdverklaard; tegen bedrog was echter eene boete bedreigd van
le of viermaal de waarde van datgene waaromtrent het bedrog

aaunbsp;Karei den Stouten werden

de Engelschen vele voorregten geschonken, terwijl door Maxi-
laan en Maria 12 Julij 1478 op nieuw een verbond van vrijen
Hsi r ^ quot;quot;quot; visscherij met Engeland werd gesloten, hetwelk in
bevestigd werd. Ook vernieuwde Eduard lY in 1478 een
vriendschap en koopliandel met de Vriezen 2). Bij-
^^^Qere vermelding verdient het tractaat van entrecours iu 1495
^^^^gegaan door Philips den Schoonen met Hendrik VII, waarbij
anderen bedongen werd : « quod mercatores qui subditi sunt
poterint tenere et liabere in villis et
«Uis •'nbsp;principis domos et habitationes pro ipsis et rebus

'Mei!^nbsp;recipiendas, servandas et exponendas, ibidemque

' libertatibus et franchisiis utentur et gaudebunt,
^si et gavisi sunt ante quinquaginta annos ultimo
praecedentes welk tractaat in de jaren 1507 , 1515 ,
1053 en 1559 verniemvd is 3). Met Koningin
Schotland sloot Keizer Karei V 15 Dec. 1550 een
aau ^ ^^^nbsp;en VerloncU, waarbij op nieuw

onderzaten alle hulp en bescherming werd
iNl t ' ^^^^Steii zonder eenig vrijgeleide of paspoort veilig
' baridel drijven en vertoeven zoo lang zij wilden 4).
^'edejnbsp;ontstond er onder de Regering van Koning Philips

' evenwel werd bij placcaat van 29 Dec. ] 564
^^i'^^erzaten der beide laiiden «vrye handel en negotiequot;
tot drie weken na het eindigen van de onderhandeling te

1)

lit^ ®igt;lavus V. Eiigdant § 7.
t'J ^ie v^^f« . Hollands rijkdoni. 1. |,|.

190.

quot;quot;fi ' Va^^^quot;^' gehoiulen door de ilecren 11. va^ üeverxixgk . w. nieu-
''ERiiEenA. p. jüsgestal, als Gedeputeerden en Exlraordi-
de^rquot;^^nbsp;Ilecren Slaaten Generaal der Vereenigde Neder-

quot;^^'ti Urnbsp;K'iPtelandt. 's Gravenhage 1725 ; bl 656, 657.

18/ IV. bl. 262. VAK zuRGK, Codex Batavus v. Com-

Brugge; ook bij plaecaat van 15 Julij 1566 werd de ^el
en weder vrijgesteld, met bevel de wederzijdsche kooplieden « ^eU
ken, vruntlicken ende gunstelyckenquot; te behandelen 1). In mii
1569 daarentegen verbood de Hertog van Alva allen handel m ^
Engeland, welk verbod ook in Vriesland U Maart 1569 door ^^^
Stadhouder den Graaf van Megen werd afgekondigd 2). J^® Jg.
1573 echter werd de handel met Engeland weder opengest^ic
en werd het tractaat van entrecours op nieuw bevestigd. _

Met Erankrijk werd 10 Jan. 1295 een of- en iefensiel ^^
bond gesloten door Eloris Y, die daarbij beloofde uit zijn a
zetten «tous ceux que nous sçavons et sçavoir pourrons e
dudict Eov de Erance , exceptés les marchands non armés de ^^
premier jour de May, sauf avecque ceux d'Allemagneqni s
mes seront en nostre terrequot; 4). Gedurende de oorlogen

schen Frankrijk en Engeland gevoerd werden, kozen Holla
Graven veelal de partij van Engeland en geraakten daardoor na
in onmin met Erankrijk, en dit bleef dan ook met zonder^^^^^^
op de behandeling der Hollanders in Erankrijk en dernbsp;op

Holland, zooals onder anderen Willem VI 23 ^^^^^nbsp;el'

verzoek van Dordrecht, bevel gaf om die van Eouaan, ^^^^^ in
St. Walrik aan lijf en goed te arresteren 5). Daarentegen ^
jaar 1482 bij den vrede van Atrecht door Maximiliaan
wijk XI aan de wederzijdsche onderzaten vrijenbsp;^ij

vaart en handel toegestaan 6). Hetzelfde werd bedoii.
verdrag tusschen Keizer Karei V en Erans I in 1524_ ^^ gept-
rende zijnen oorlog met Erankrijk echter verbood de Kei ^ ^^
1551 allen handel met dat land en beval daarenbovnbsp;^^^^en

daaraanvolgende, dat geen geboren Eranschmannbsp;j^.dceJ

blijven mogt, maar dat zij die er sedert een jaar g«^'' ^^^ bacl'^'
binnen eene maand, en zij die er geene vaste wooni '

__..t wa«^'

TTl bl quot;

1)nbsp;Zie scrivvARTZENBERG, Charterb. van Vriesland, lii- '

ÎÎAAR , Amsterdam. I. bl. 302.nbsp;„o, Cl»»!'

2)nbsp;Zie WAGENAAK, Amsterdam. I. bl. 318. Schwahïzegt;
van Vriesland. III. bl. 765.

3)nbsp;Zie WAGENAAR, Amsterdam. 1. bl. 332.

4)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charterb. I. bl. 563. ^

5)nbsp;Zie LüZAG, Hollands llijkdom. 1. bl. 176.nbsp;puJio^quot;''

6)nbsp;Zie KLUIT, [list. focd. llelgii foederali I. pag- 'nbsp;^

dipl, 3. 2. 100.nbsp;^ ^^^ Qorvs ilipl- 4-

7)nbsp;Zie KLUix, llist. feed. L pag. 158. Dumoni, Cori

Wen achtdagen moesten vertrekken I). Bij den vrede van Kn
^^njk tussehen Koni.g Philip, en liLdrik^II werden dTvrt-quot;

vLlT'T.r'^''nbsp;ook de ingezetenen dezer

'idenm Frankrijk van het droit d^ aubaine werden vrijgesteld 2)

toe rnbsp;''''' Mechelezi stond willem III 18 Oct 1309

. e «varen bhven ende keren met horen goede ende met hore
^^^ .soap rusteho doir alle onse lande onghemoyt ende on^Me

Mei 1322 aan zekeren Jan Mïeeren Arnouds Li, poo'Ï
^lerikzee, «ta panden op die van der poirt van Ghent, op

scade te verhalen , die hem
-tnsebier ende sine helpers ghedaen hebbenquot; 4). Met Her

W'i '''''nbsp;® 1328 een verbond van

^ aschap, waarbij aan de wederzijdsche onderzaten alle bescher-

VL?nbsp;^^^nbsp;^^nbsp;bijzondere

Nerenbsp;® '''''' kooplieden van Iperen, die laken en

''^^gw^T Tnbsp;invoerden 6). Eene goede bejege-

^MJnbsp;onderzaten over en weder verzekerd bij het

vriendschap 20 Mei 1366 aangegaan door Hertog
fnbsp;Wenceslans van Luxemburg, Lotharingen

'^^^'Jadi.nbsp;«i^t men geene zware

f'^^^Ref^^^ ^et eene land in het andere zoude
r^elL ^^^'^«quot;tegen verbood de Heer van Purmerend, als

Febr. 1413, op verzoek van
001^ 7^ ^^^Boi^rgondie , allen handel met Antwerpen 8) ter-
denbsp;S Sept. 1424 aan zijne beambten bevel

bel rnbsp;^^^ persoon en goederen te arresteren, totdat

v^uonderzaten wegens de door hen geleden schade

^ e steden van Duitschland, aan welker ingezetenen door

liiiltscli-
land.

Zie

Pl. B.I. bl. 112, 119.

Corp.s dipl. 5. 1. 34.
«lEws, Charlerb. II. bl. 223.
N miebis, Cbancrl). 11. bl. 291.
^^quot;Eft.s, Charlerb. II. bl. 465.
^'eris, Cbarlerb. II. bl. 585.
vl;nbsp;Charlerb. III. bl. 188.

« mieius, Charlerb. IV. bl. 227.
Cbarlerb. IV. bl. 733.

de Graven van Holland voorregten -«f

het eerst gewag gemaakt van Hamburg en Lubeek ,

Willem II17 Aug. 1243 beloofde met hunne goederen m be ^

ndng te zullen nemen, zoo lang zij zieh op .zijn g^b^^^^^^

Dit privilegie werd 23 Dee. 1248 ook aan burgers van D

26 Lart^252 aan de onderdanen van den Mar-kg-al ^^^

Brandenburg en 12 Junij 1252 aan de burgers van 13rei

Staden verleend 1). .nbsp;tt ^Wfr 2l ^ep^'

Onder Eloris T verkregen de kooplieden van Itoburg ^

1237, en onder Jan I in het jaar 1298 ook die yan Lübeck oi ^^^^^ ^

aanzienlijke voorregten, welke hun later m 1316, ^^ ^geleid''

1338 , 1349 en 1357 bevestigd zijn
beloofde ook de Eegering van Zierikzee m

den en burgers van Hamburg et ommbus ex Älbea '' ^
terwijl hun Albert Heer vanVoorne in hetzelfde jaar ^^ .^^^jliiig

vrije regtspraak toezeide in de oneenighedem tusschen hen ^^^^^^

of metdeYlamingengerezenS). Ook in Ltrecht,nbsp;aar

1122 vele kooplieden aan de Oostzee wonende hunne go ^^^^^ 331«-
bragfen, werden de burgers van Lubeck in het l^ar
schop Guido in bet genot van vele voorregten gesteld
Gelderland en Noord-Duitschland bestonden reeds mnbsp;ool^

eeuw handelsbetrekkingen, terwijl zich in de ^e^x ^e
te Stavoren eene afzonderlijke vereeniging van HamOnbsp;0»

Heden vestigde, die zich voornamelijk ^fnbsp;^a va^ f

ledi. hielden 5). Willem III schonk 7 Mei 1313 vr jhe^^^^^^

aand de kooplieden «van Oosilande die met hoeren con ^^ ^^^ oi-
bider zee in onse lande brengen ende geheelre last opco ^^^^
porte van Dordrechtquot; 6), waardoor ^^ bloei van die ^^^^^enUf
kelijkbevorderd werd, zoodat dezelve dan ook ^^^ ^.^s er
handel met Duitschland dreef en vele Duitsche h m ^^^^^

handel met imuscmuuu uic^^

kwamen nederzetten, zooals ouder anderen m

.......... iv.

1)nbsp;Zie MEERMAN , Gescli. van Graaf Willem van
311, 361, 364.nbsp;Hansevcrbquot;«quot;

2)nbsp;Zie BERG VAN MIDDELBURGB, (Ie JNcd. en ne

VA^ M.E.US. Charlerb. 1. bl. 394. II. bh 442. „^„^everboöj

3)nbsp;Zie BERG VAN MIDDELBURGH , dc Ne.l. fnbsp;everbo»'!'f '

4)nbsp;Zie BERG VAN MIDDELBIIRGH , de Ned. en bel ^.g^jjon'l-

5)nbsp;Zie BEiiG VAN AiiDDELBURon , de Ncd. eu het uan

6)nbsp;Zie LüzAC, Hollands lUikdoin. 1. BÜ^^S«

Holland.

jjkckooplieden nit Kenlen het geval was, die te Dordrecht hui-
gran ''nbsp;schepen, waarmede vele koopwaren, als

W.; tT'quot;^nbsp;naar die stad werden afge-

garetnbsp;Willem lY 22 Mei 1340 en door Mar-

^^ ta in 1346 bescherming beloofd aan de kooplieden uit Pruissen
7 ^^vestphalen, hetwelk door Hertog Albrecht 22 April 1363 en
^ook q Afnbsp;Duitschland werd uitgestrekt, terwijl

^^■estjJnbsp;de voorregten van de kooplieden der Hanzesteden

Vl •nbsp;''''''nbsp;^^ ^ebr. 1422 die van Dit-

Klabescherming 3), en Philips van Bourgondie be-
Avnbsp;bii liet bestand te Koppenhagen met de

Vend,sehe steden Lübeck, Hamburg, Eostock, Stralsund
Li^üenburg gesloten, dat «alle die ingezetenen van de
zes steden sullen mogen vrj en veilig varen en keeren met
ov^^ cüepen, goederen en koopmanschappen, te water en te lande
ede voorschreve landen van Holland, Zeeland en Yriesland
koopmanschap aldaer te hantieren in sulckei- maniere enalsoo
^o^tyden en van ouds plegen te doen, ende alle de
rnbsp;' ^nbsp;^nbsp;en Yriesland voorsz. op

^nbsp;^ede af, te niet

Hnbsp;geenre waerde syn en blyven,quot; hetwelk wederkeerig

Holland, Zeeland en Yriesland in ge-
li V^Hnbsp;^«S l^er in aanmerking

=nbsp;^nbsp;^^ ^^^^^^ Junij

C 7 b^P^'^ld ' ^^'erd : « Praeterea subditi utriusque principis
feir^re' quot;'e, redire, morare, conversari ac negotiari in
dominiis poterunt solvendo jura et vecti-
C^^'^teog et consueta, sicut proprii ejusdem principis subditiquot; 5)
-^^'^epej^^ ^^^^^^nbsp;placcaat van 17 Aril 1545^'

lt;le Embden komende aan te houden en van dezelve

regten te vorderen,
van retorsie, dewijl aldaar van Nederlandsche schepen

n't ^^^ M'WELBuriGH, (Ie Ned. en het lIansevcrl)ori(!. hl. ISa
'»■^«'s. Charterb. 11. bl. 637, III. bl. 145, 461, 5231

'As

en het Ilanseverbond. bl. 136.

S) Gp pCharter!). IV. bl. 623
'' Goij iV. 254.

ii- I. bl.'s.

en goederen nieuwe tollen en belastingen waren gelle^en, ^
vooral de Groningers bezwaard werden 1).

Omtrent de behandeling van vreemdelingen ^^
gelegene landen afkomstig valt nog ^e vermeiden eennbsp;,,,

Lrlg Albrecht van 9 Eebr. 1383 waarbij hij besche^J
loofde aan alle kooplieden uit Lombardije Spanje , ^ ^^^ibiiïg
ci... cUi zinbsp;die in Zeeland in het algeme^i en ^

in het bijzonder kwamen handel drijven 2). Ook Portunbsp;^

lieden genoten in Zeeland bijzonderenbsp;^^^^^^^^^^^

van 3 ipril 1390, zij mogten te Middelburgnbsp;^^^^^^^^ ove^

en uit hun midden eenen Gouverneur kiezen die tu^^^^^^

hunne onderlinge geschillen -gt .oude spreken,nbsp;^ lél

10 Dec. 1412 bevestigd werdnbsp;^'' ,chepef ^^

ook aan twee Portugesche kooplieden die met ^^^^ seUf ;
Brielle waren aangekomen, verzekerd had, «met h ei^ i
scipluden wesende in den scepen voirsz eennbsp;tyt^^

geleide, veilich te comen , te varen ende te trecken op^ pe
L ende binnen onsen lande, dair hem S-oegen s^lnbsp;u

zelfde beloofde 18 Mei 1416 ook aan die van ^pennbsp;) e

nit Denemarken vrijen handel en veihgheid ^^besc^^^
Keizer Karei Y zeide bij het eeuwig edict 4 Oct^ i
mingtoe aan alle vreemdelingen die alhier ^oude^J^^^^en vo«^^
drijven , « tot groote nutte, profyte ende welvaren ^ an

landen ende die ondersaten van dien o).nbsp;^aakt«

Opnbsp;de voorreg-ten aan vreemdelingen toegcken

dikv^jls eene uitzondering tenaanzien der Joden cü

lande veel minder vervolgd werden

III stond zelfs aan de Joden, die uit MKnj- '^^^^.garnbsp;i^

te Bergen in Henegouwen eene geheele straat toenbsp;^

dienstoefening en eenige neringen werden vi^gnbsp;f ^^^

waarschijnlijk, dat zich toen ook velen van hen inbsp;1.0

hebben. Ook aan Hertog Reinald 11 van Gelder gnbsp;vr^^,

lYin het jaar 1349 eenen gunsfcbrief, m weiK ^^^^^rioeo'
gaf om in zijn gebied Joden op te nemen en

1) Zie Geld. PI. I?. 1. bl- 19- ,,

2nbsp;Zie van mieuis, Charlerb.nbsp;bl.

3nbsp;Zie TAN MIERIS, Charterb. UI. bl. 555. IV.

Zie VAN MIERIS, Charterb. IV.

5) Zie Gr. PI. B. I. bl. 313.

Rauhet gevolg was, dat zich aldaar vele Joden nederzetteden die uit
band verjaagd waren. In de vijftiende eeuw werd te Arnhem
feu inbsp;stads-geneesheer aangesteld. Ook in Utrecht wa-

^ ^ajo' ^nbsp;^i'iden dier eeuw eenige Joden «ad

rnbsp;en in 1444 werden de Joden

^ Cle stedelijke Regering van Utrecht uit die stad gebannen,

Ne /Ïnbsp;Jo'ïenin Holland gedu-

^tigw!'^nbsp;het Bourgondische huis niet gun-

C- ■nbsp;de Eegering van Keizer Karei V

Sor-,^ inbsp;'^J vervolgingen bloot. Zoo

^^fecl!nbsp;^^ in het Sticht van

^Hei,nbsp;Gelderland eenige Joden te ontvangen, met bevel

jrnbsp;reeds waren om binnen eene maand te vertrekken 2)

tnbsp;Pl^^^^ten 14 Aug. 1532 en

Nii Yrnbsp;n Holland en Zeeland,

N^r. V nnbsp;^nbsp;Stad-

kXd. ATnbsp;''' Vriesland, in naam des Keizers, de zoo-

^^te^ 'nbsp;Christenen, die uit Portugal herwaarts sedert de

pITquot;quot; overgekomen, gelast werden te vertrekken 3)
Hij ^bihps vaardigde 17 Mei 1570 op nieuw een placcaat uit

ei 1 ' ^^nbsp;wouden mogen

. fnbsp;^^'^^én, binnen veertien da^en

quot;^«rekken él.nbsp;°

sSWeUnbsp;^^^ vreemdelingen

V^'^lotidnbsp;'''' steeds een gestreng toezigt

^^ bei^Qnbsp;ben die in deze landen aankwamen , dat men

en 1 ^nbsp;onderzocht, welke vreemdelingen zich herwaarts

naanf^'nbsp;bescherming weigerde aan lieden die niet

V'Sbeidnbsp;geenszins in strijd met
V , daardoor zich onze voorvaders zoozeer onderscheidden

strekte den vreemdeling juist ten waarborg, dat de

J- koenen, Gesch. der Joden in Nederland Utr. 1843,

rnbsp;^^ Ge]d.Pl.B.I.bl. 16.

'p,nbsp;(Ier Joden in Ned. bi. 129. Geld. Pi. B. 1 bl 59

'^elcinbsp;Vriesland. III. bl. 211.nbsp;quot; '

■nbsp;I. bl. 442.

l,e,„ gedane verzekering v». besehermmg eu veAgW g

ofte zonde riin, »ant, -naalte
goeden en sleehten, schonk men «gt;n al en S^ijie ^ „

lepdebescïeming aan den goeden vree,ndeb,g e

allerlei vreemd gespnis en --«»fnbsp;,f' ,nbsp;t „»ä^d ?

zonden Kier eene wijkplaats hebben gezocM, tot
de veiligheid van personen en goederen,nbsp;^ j ,,.„ äequot;

tr als te inlanders,, en tot groot gev^r voor de nrf t«^
Slaat. Hiertegen is met zorg gewaakt;nbsp;j^t.

zigt heeft men belet, dat ons vaäerland eene ^eri ^^^
vfn allerlei sehuim van volk ennbsp;,,„orh««

Staten opleverden, fit eenige er bovennbsp;^c. ^

heeft men reeds knnnen opmerken dat ™ jl^
vreemdelingen beloofdnbsp;quot; ^ *nbsp;quot;quot;f »

'slands vijanden en degenen die zreh aannbsp;m - y

talrijke® voorbeelden .orden bijgebra^, ons ^fgt,;« Jolf;
dJrts eenige weinige aan te halen. Zoo l-«!--«® quot;nbsp;M J

van Vlaanderen en Graaf Wem Inbsp;Jocr

keur van

Middelburg, dat geen vreemdelmg geA ^^^ ^icft
xnogt gaan, zoo hij niet eenen burger als geleide

verLiL hij zulks, dan moestnbsp;^nbsp;he^ fj !)■

handen aan hem slaan, en het reg^ van den Graaf
namelijk 3 pond voor den Graaf e^ 1 pond ^nbsp;fj

Hetzelfde werd door ïloris IVnbsp;jaar 1.2 ^^

45 van de keur van AVestkappel, ^oor J to ^nbsp;^

bij die vanZierikzee, en ^oor denzelfden ^ ^^^^
ai 46 van de keur van Middelburg ) Ook^ ^^^ . ^
men doorgaans zeer gestreng, zoo f ^egen he ^^^^^^ te ^^
gebied of uit de stad gebannennbsp;.ijnde ^^

als tegen hen

die elders wegens misclnjinbsp;.j^deie^^ /^^if^n-

wilden overkomen. Margaretanbsp;J ^an recf^^^

gouwen beloofde 15 Oet. U56 ondernbsp;d«^

lloris V , dat zij geen ballingen mt Hol and - 1,5 , v^^
gebied zoude gedoogen. Hetzelfdenbsp;^ ,,, de-

Graaf Guy van Vlaanderen beloofd 3). m

n Zie VAN MIERIS, Cliarterb. 1. b . 173^nbsp;oT^-

2)nbsp;ZicvANMiER.s,Cbarterb.l. bl

3)nbsp;Zie van mieris, Cbarleib. 1. W- '

^e^and werd 23 Oct. 1256 door Floris V bepaald: «Alle die-
ikWv wonen binnen deser cliora snllen gaen mitten Grave om
^^^ UHlhnghen te bereydene of init sinen Burchgrave, ist dat sake
aei, pnbsp;Sl^emaekt syn. Die des niet doen en willen hy sal

Knbsp;^nbsp;verwonnen ballinc hont

^^ l^y ^^ ambacht, hi zalt
^ie I Ir ®nbsp;genaden. Wanneer die Grave of Bnrchgrave

öallmgen willen beryden, soe en salment hem niet wey-

'^^fave''nbsp;^^ederseggen, ende des Graven mannen snllen den

S-d ?nbsp;panden doen, van die ballinghen mede te

^nbsp;ballingen evenwel mogten degenen die «binnen

^ Hvnbsp;woonden, volgens art. 14lt;, «met hem houden soodat

.-»einant en noozen quot; 1). Deze laatste bepaling wordt ook gevon-
V „nbsp;Zeeland van 13 Nov. 1290, art. 86 : «So wie bin

^ „ ore woont, hi mach wel vreemde ballinghe houden van bu

Cqjnbsp;^nbsp;viccmue uauingne nouüen van bu-

t ''nbsp;op^tlant, daer si uut

natuurlijke zoon van Floris V, ver-
e de keur van Haamstede in het jaar 1300, art.

^nbsp;..... —nbsp;lu iicü jaar j.öuu , art. zy :

Nko gemeenschap heeft meteenen verbannen man, die valt in
aiTr^^'nbsp;orconden drie Sonnendagen, des

f hiiU , anderenquot; 3). Ook het handvest, door Willem III

Oh^^^'lnbsp;quot;quot;Tvquot;.nbsp;imiiuvcöL, uuor vvmem lii

^^^^ Vlissingen verleend, hield in : «Yoirt soe wie van
Vnbsp;Seependoem wort verbannen van deser cliore, wie

fie^' ^ïie/snbsp;l^'^i^en synen scepe, wort hire of verwonnen

die verboert jegliens ons 10 pont, endejeghens
endehy sal ghelden des misdadichs scout quot; 4). Bij
4 ^KU^ tusschen Willem V van Holland en den Bisschop
^^^ ^^^nbsp;quot;^en overeen'

^Soenbsp;xu XÏXCI X-JÜX Jivvain men overeen:

^^^ ballingen wt onser Greefflicheit, noch diegene
besoenen , gheen onthout hebben in den Stichte van
^ ieTn- ^^eefflicheit schade the doen. Ende desghelycks

quot;V ^ die} ir Greefflicheit schade the doen. Ende desghelycks
J, ^reeffl,, ^S®nbsp;voirsz. gheen onthout hebben in

IInbsp;Stichte van Utrecht schade the

V ietzelfde werd 24 Julij 1352 bepaald bij het verdrag

Charlerb. I. bl. 313, 314.
Charlerb. I. bl, 518.
Charlerb. II. bl. 18.
Ciiarlerb. III. bl. 158.
Charterb. II. bl. 791.

der stad moesten blijven ; in bet volgende jaar ^^
onlnsten het verblijf in de «tad ontzegd aan eemge ^^^^ ^^^^
tenlieden, onder anderen aan ballmgen nrt Lerd n en ^
In eene willekeur van garden 1518 werd bepaald: «I e .biij
arme luyden te herbergen binnen onser «tedenbsp;^^^

en niemandt langher int gasthuys te bijeen ^an jn e , ;
dan binnen veertien daghen niet weder Wn der^ ^^ ta
bij 5 st.quot; 6). De Markgraaf van der Yeerenbsp;^

hLer Generaal, en de Eaden des Komngs verbodeBJnbsp;^^

aan alle stuurlieden, schippers en anderen, ^ ^
onbekende personen te vervoeren, dan ™
hebben gegeven aan den Hoofdofficier der ^aats ..a^ ^
waren, en van hem verlof daartoe te

van verbeurdverklaring van het schp en^t scheep^

arbitraire correctie 7). Zoo mogten, -nbsp;oP

1559, zij die elders gebannen waren te s Gra en^ 1^6 ^
houden 8). Ook beval de Eegering van Amst^r ^^^
aanschrijving van de Landvoogdes Margareta,

1)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. II. bl. 811.

2)nbsp;Zie VAN MIEKIS, Charlerb. II. bl. 854

3)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. III. b .l8J.

4)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. IV-
5nbsp;Zie WAOENAAR, AuislerdaiH I.nbsp;ende
c!nbsp;Zie llantveslen, Privilegien, \Viilekeuien ^^

Sladtnbsp;Aeraslelredain. 1613. bl. XL.nbsp;j^gr

7)nbsp;Zie Gr. PI. B. II. bl. 2074. . _nbage

8)nbsp;Zie VAN ZÜRCK , Code. Balavus v. 's Graveni o

zijnen naam en zijne herberg moest opgeven, en dat alle her-
^ giers de namen hunner gasten aan de Eegering moesten bekend
tu^s?nbsp;volgende jaar, bij gelegenheid van de onlusten

^ieK- ^^°™®^bgezinden en Hervormden, dat alle vreemdelingen,
en . ^^ ^^^^ ^^'eken in de stad gekomen varen, binnen vie^
j^^Jintig uren moesten vertrekken, op boete van 6 gulden, tenzij
KTnbsp;of waardinnen zich bij den Schout vervoegden en borg

Twee jaren later deed Koning Philips een
^kCnbsp;dat niemand in deze landen noch in eenige juris-

^'Oüeï,^^''nbsp;'quot;quot;^St vestigen, tenzij hij kon ver-

^^^^ behoorlijke certificatie van goed gedrag en de belofte af-
SeiUe ^^^ ^^^ ^^^ Catholijke geJoof te zullen volharden 3); en Bur-
Aüg ®®teren. Schepenen en Eaden van Leeuwarden vaardigden 36
Ï^'Cquot;«/op bevel van het Hof van Vriesland, eene ordonnantie
-iesej ' Personen, binnen den tyd van een maendt herwaerts
H ^ ^^^^^ gecomenzynde, ende heur aldaer onderholdende bin-
tteri'T'?nbsp;publicatie van desen heur laeten ersch^ien

J -Kaecltdeser Stede, ofte Gecommiteerde van dien- eelvck
Vflh .sellondpi,nbsp;11 _ T •,nbsp;^ °

V eeli 1 V---- 'nbsp;van aien; gelycJc

gt; a'^-esente doen alle die ghene, die nae date

y tenbsp;van deesen sullen binnen dese Stede comen, om al-

^^oire. r®nbsp;ontholden, ende dit alles omme t^

S ^stey.nbsp;^ henluyden van weegen Conincklycke

Henbsp;by pene, die van sulck te doene in
i.-» ^^ Wesen, te verbueren de somme van 25 Carolus gul-

' endpnbsp;^^^uavxKii ue somme van üó Uarolus gul-

^^^^^^ ^^^^nbsp;voorschreven Stadt gedreven te

d ^^^nbsp;^^^ omstandigheid aanleiding

Velen uit het platte land te Leeuwarden waren ge-
(iM ^H^eï? ^^^^nbsp;inkomsten of met handwerken kon-

tienbsp;Tot de buitengewone maatregelen van dit tijd-

^^^^nlandsche verdeeldheid behoort ook eene ordonnan-

Va V^nbsp;^^

^'»U d' vriesland door de Wethouders niemand mögt worden

^an ? ^^nneer hun gebleken was bij attestatie van den

»-eeu^arden of van den Pastoor, dat hij was van de

ffolnbsp;j-aotuuj., uau mj was van ae

SQienst. Herbergiers en anderen moesten, volgens

2) ^ie

^CeT'^quot;' ^'»s'ei-dam. I. bl. 276.
p scR^']^^quot;. Amsterdam. 1. bl, 300.

Cbartcrb. van Vriesland. Hl. bl. 766.
tzenbeug, Charlerb. van Vriesland. Hl. bl. 905.

huize vertoe-

nrt. aogelijks de uamen opgeveu van de ten hunnennbsp;^^^^^ ^

ende' vreUelingen , op straffe van 6 C-lus ^nbsp;de

eerste, van 10 voor de tweede en van arbitraire orre
derde keer 1). Vervolgens beval in gelijken geest de
George van Lalaing, Graaf van Bennenberg, ^ ^a bin^^^
I steden goed dag- en naeht..cht te ^^ ^-
te laten zonder te weten wie hij was, en voortsnbsp;.

In naar de thans in de steden vertoevende vree^^^^^^
Wke ordonnantie 11 Mei 1580 vernieuwd werd ^^^ te
Tets bepaald, dat niemand mögtnbsp;aa. ^

,oet en ongewapend, en dat die wapenen voor ledenbsp;e^

.ertrek zouden worden bewaard 3) Tegen
landloopers werden talrijke en zeer gestrenge placcaten^^^^^^^^ ji.e^
einde het land niet door deze zoude worden oAerstroo
behooren in Gelderland de placaten van 28nbsp;^^ov-1 ^

1545, 22 Maart 1547, 21 Sept. 1548, 19 Dee. lo49 ^nbsp;-

4 Dec. 1554, 15 Maart 1555, 15 Febr. 1556
8 Mei 1556, 30 April 1557 , 17 Mij 1558nbsp;^e^,

Febr. 1562, 11 April 1570 , 11 Dec 1571 f)^nbsp;J

caten van Keizer Karei van Mei 1530,9 Oct. 1532, ^^^^
15 Febr. 1537, 6 Febr. 1539 , 18 Sept. 1542, ^^
die van den Stadhouder en de Kaden van het Hot ^

cue van ueu »ji—------------------------„ 3O i.fneo^

11 Maart 1555, 20 Nov. 1562, 25 Oct. 1569,nbsp;al^i» ..

11 Maart 1555, 20 INov. iooz, v^o.. ^^ ■
die van Koning Philips van 2 Sept. 1560 en 18

dienbsp;vannbsp;het stedelijk bestuurnbsp;van Utrecht vannbsp;30nbsp;unbsp;^^^^^nbsp;^^

en 8 Mei 1571 5); in Vriesland die van 28 leW- ^ pec-
1533, 27 Sept. 1536, 9 Mei 1537,25 Mei loS^^
20 Maart 1538, 7 Oct. 1542 , 2 Sept lo6O
Dec. 1569, 26 Aug. 1578, 24 Vü 1579 6).^ ^^

Een gestreng toezigt kwam ook vooral te
bij gelegenheid van welke zoo vele vreemde i'

1) Zie scHWARTZKNBEnc., Charlerb. van Vrieslnnj- ,

2nbsp;Zie scHWAnrzENBEUO, Cbarlerb. vanW jv. ll^o,

3nbsp;Zie SCHWABTZENBEBO, Charlerb. van Jno^Iaquot; ^^^^ ,76,

4nbsp;Zie Geld. Pl. B. T. W- 12,16. 26 41, -
192 203. 238, 246, 251, 265 282 84 ^4 ^

5) Zie Ulr. Pl. B. 1. bl. 691 vgg. IU- ,,„d. HJ

6 Zie SCHWABTZE.BEBO, Charlerb J«^ 774,1208

689, 697,714.718, 868. III. bl. 528. ,

l^ierwaarfs kwamen, waardoor er bij de groote volksmenigte die
sdan op de been was zooveel aanleiding tot ongeregeldheden be-
knel]). Niet alleen werden dan ook bijna overal uitdrukkelijk
geweerd 's Graven vijanden, degenen die uit de stad of uit het laud
ö^bannen waren, en zoodanige vreemdelingen die zich aan zware ver-
^'■iJpen hadden schuldig gemaakt 2) , maar ook misdrijven op de

Die toevloed van vreemde kooplieden en kramers was vooral groot op
ennbsp;alleen op de jaannarklen vrijstond hunne waren

VjQnbsp;verkoopen. Zoo leest nieu in de keur

üls , van 14 April 1246 art. 64: « Voert negheen coopraan wuytheems.
^^ ciie weent buyten der vriheyde van Deltr, en zal moeten slaen in die
y ®^'lt;einarcle . wuylghenoeraen jaerinarcten , alzoe dat zy haer goet ontdoen
j)efnbsp;te vercoepen, 't zy vaa linnen ofte van wollen laecken vercoo•

wat anihacht dat zy coopluyden zyn.» Zie van mieuis ,
bepalingen omtrent de jaarmarkten en
llS^'^^'^l^len te Bolsvvard en te Sneek in het Stadsboek van Bolsward van
54 en in dat van Sneek van April 1456 bij schwartzenberg ,
^^■elise^'^'^'nbsp;, 558, 584. Dergelijke beperkingen,

'^'^estal in verband stonden met de voorregten aan de gilden toege-
'•^le Anbsp;heneden in § 3 van deze Aftleeling alsmede in ^ 3 dor

^edenbsp;van het tweede Hoofdstuk gelegenheid hebben meer in het

bespreken.

Vlii^ dergelijke bepaling gemaakt door Willen 111 omtrent de beide jaar-
'■^'get ^^ ^^quot;l^'eH'urg 1 31ei 1323 bij vax mieius, Charterb. II. bl. 316;
Vnnbsp;vyandcn , jof dengecnen die wie onse lande gewcese bal-

'^^'^^luet^^quot;' jof dengeenen die hem selven wte onsen lande omme haero
^^nbsp;hebben »; door Herlog Albrecht omtrent de jaarmarkien

20 Maart 1376 en 3 Jan, 1381 bij van mieris III. bl. 320 en
'^'tiolj ^' 'o'ieset die onse vyande syn of ballinc ons lands»; door Bisschop
Hoorn omtrent de jaarmarkten te Utrecht in het jaar 1378 bi.j
v^ ^^^^ii 1nbsp;« wtghenomen diegene die ballinge of vre-

1nbsp;Uirecht, ofte die ons Heren

ij'^'i'entnbsp;'Ier stat vyande zyn»; door den Heer van Beaumont

tlfH jaarmarkt op Texel 20 April. 1383 bij van mieris II!. bl. 39!):
lo!^'^^'anlis^ ^quot;'ch man, die ballinc ware der Graeflichede van iïollant
([.quot;^quot;'ile y ^ leghen ons misdadich ofte viant, die en soude dese voer-
Xv^^de i, -balen noch

in staden slaen»; door Hertog Albrecht om-
}yquot;ernnbsp;Ie Weesp 8 Jan. 1386 bij van mieris, III. bl 431; door

''Celnbsp;marklen te Gorinchem24 Aug. 1412 bij van mieris

dat onse vyanden zyn off brnechechlich mit
P^^iien voirwaerden off van Scepenen brieven van .«icoude , lt;lie sy
'^'■'^ingnbsp;^«rwijl ook door Koning Philips 24 Aug. 1580 van de be-

^feenidelingen op de paardenmarkt te Gorinchem beloofd, wer-

jaarmarkten zelve ge^^eegd werden deerns —^^^^^

i-estraft. Zoo bepaalde onder anderen Witte ,

M V, ^et jaar 1300 bij de kenr van Haamstede Soe .
f^^LUn iisdoed, dat men

Middelbm- bepaalde Willem III aangaande de beidenbsp;^

l Mei 1323: «ende soo wat twistelycken -ecken dat^i
aermarckt geseliiede, dat sal mennbsp;, ^i.

.elfde werd 17 Eebr. ^^^^ verordei^ doornbsp;^^

omtrent misdrijven op de

1413 door Willem omtrent misdr^;eB Jfnbsp;^^

chem 3) Te Ylaardingen bedreigde Willem III 6 Jan. lö. ^
e^^ temdeling die op de jaarmarkt vocht eene boete van lo P

__________________________Hollaquot;'^

«buYlon ghesloten onse enJe onser voorschreven landen
tl^^Lle'dengheenea die onsen ende

houdende ofie daeruit ghehannen zynde.» Zie Vl. ü.nbsp;DU

d r Jakoba van Beijeren oaitrenl denbsp;^ U A . u

IV lil 417' (cutgcnomen onse vjanile oi aenb o»«®'

gt; 24 uiigescheyden onse vianden , die balbngea ende n n
nsen v irsl. landen ende die ons ende onsenbsp;Vler-^^fJ.

ruWich snllen syn»; door Koning Philips omlrenl de ba e ^^ ^

Leiden Mei 1565 bij v..nbsp;Handv. van L^ , ''.Usga^le^^, ..

nomen fugiliven , ballingen ende d.e crnn.nele po.s nennbsp;, 1

'vianden v^esende ende hon.lende onsenbsp;-' gt;nbsp;,,

omtrenl de paardenmarkt te 's Gravenbage 8 Jannbsp;^^nbsp;^^^^

irenl Gorinchem en Goes gezegd gt;s. Z,e «r-

de stedelijke Regering van Utrecht omtrent de ^^nbsp;, genaden

1493 in iet Utr.%1. B. IIL bl. 845 : « uy.gesondernbsp;^ ^f ^ ,

1 ______ 1 T(nbsp;( H-r»!

l,:.11inffp. of voorvlUCii'.cquot; '

1493 inhetUtr. PI. B. UI- bl. öto : «'i;quot;','quot; zy» -

of onser stad van Utrecht vyande ballinge of
koeren of van broken uytonso stadzyn, ende ^^'-f^l^eie.
cbnlt, onsen genaden Heeren of onser '«rgeren m enbsp;tf^^ oV

^ia'gende, cL welke ^oleydebe be„ .
V omtrenl de weekmarkt Ie Rhenen Oct. 1546 m hei ^ ^^ ^^^ ^fie
«uylgescheyden die vyand of vredeloos des
breuckachtig, ofte die van schade o te van schuil uy g

1)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. IL bl. lo.

2)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charterb. II. bl. 310.nbsp;oiö-

3)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charterb. lH. W. 34/.

'^velke i]i gewone tijden sledits 10 jjond bedroeg 1). Te iScliiedaiu
stelde dezelfde 4 Mei 1315 op het vechten gedurende de jaarmarkt
boete van 10 pond 2); te Leiden werden zij die op de jaarmarkt
® eenich gevecht oft rumoer deden volgens privilegie van Philips
l'eii Sclioonen I)ec. 1497, gestraft met eene boete «navolgende de
'^üdveste van der poorterye tot bescheydinge van de Schepenen onser
^^Ottsz. stedequot; 3); terwijl ook te Harderwijk door Graaf Otto van Gel-
in 1231 en door Graaf Eeinald in 1348 bepaald was, dat
® ^ die aldaar op eene jaarmarkt vocht, zijne regterhand of 40
j^ollandsche ponden zoude verbeuren 4). Zoo verbood ook Keizer
^»^tel 30 Jan. 1545, remissie te verleenen van delicten op ker-
'^^ssen van de steden en dorpen gepleegd 5). Overigens beijverde
zich zeer om ter gelegenheid van die jaarmarkten uitheemsche
en herwaarts te lokken, en beloofde men aan allen die dezelve
^.^^^^'^bten bescherming en veiligheid , tot aanmerkelijke bevordering
^ ^^ het verkeer en daardoor van de welvaart des hiïds, terwijl ook
^^'^ïd weekmarkten in het bijzonder de binnenlandsche handel
aangemoedigd. 6). Op sommige plaatsen zelfs werd aan de

^ie VAN MiKRis, Charter!). II. hi. 377.

van jiieris, Charlerb. II. 1)1. 161.
^ie van 3heris, HanJv. v. Leiden, id. 324.

schrassert , Besclir. der stadt Ilarderwijck. I. bl. 181 , 182.
Gr. PI. B. 1. bl. 384.

Uj y.nbsp;---

do^p'® bescherming beloofd door Bi.s.«chop Godelialdin bet jaar 1127

Arnold van lloorn in bet jaar 1378 aan de bezoekers

•lüor Q •'®lt;'quot;''nariaen te Utrecht, bij bur-iian, ülr. Jaarb. 1. bl. 292 vgg.;
^oeiJ''®^ Otto van Gelder in 1231 en door Graaf Reinald in 1348 aan dc

de jaarmarkten te Harderwijk, drie dagen vóór de oprigting
^'tiiJtnbsp;de wegneming van het kruis, hij schrassërt, Beschr. der

pitiam^g^^i^ck I. bl. 182; door Graaf Otto 13 Junij 1233 en door
.'•i i«Viio quot;y ^^^^nbsp;bezoekers van de jaarmarkten te Arnbem ,

Nftle ^«^'lenkvv. uit de gesch. van Geld. 1. bl.XXX, 133. 134; op
Cl ^an df ^nbsp;Bisschop van Ulrecht Sweder van Bosincherii 7 Dec.

(l'^'^^erl, j®nbsp;van de beide jaarmarkten te Vianen , hij van mieris,

\ ' hl. 366; door Willem 111 1 Mei 1323 aan de bezoekers vau

Gn. jaarnbsp;' vviiiem lu i luei 1020 aan cle bezoekers vau

Je 8 inbsp;Middelburg, bij van mieris 11. bi. 316; door Wil-

AlÏ Vlaa^j ^^^^nbsp;Aibrecht 22 Sept. 1379 aan kooplie-

(lo ternbsp;braband, Denemarken of uit welk land ook, die te

C/^^lein^lvkwamen, bij van miefas 11. bl. 626. III. bl. 357;

bii ^^nbsp;IJt'zoekers van de jaarmarkten te

3 Jannbsp;Aibrecht 20 Maart

aan de bezoekers vau de jaarmarkten Ie Naarden,

vreemdelingen , die nldaar op de jaarmarktennbsp;^^^^

toegekend, dat zij gedurende dezelve voor geene
Wen aangehouden dan voor die, welke op e ja^U^^^ ^.ge-
ren aangegaan , hetwelk ook soms tot de weekmarkten ^^er

strekt. 1).

___ _nbsp;,16 Febr-

III. bl. 320, 370; door lt;1 en lieer A.n BeaunJ
1379 aan de bezoekers van de jaarmarkt te Tholen, bij van
il/L; door denzeirden 20 Apnl 1383 aa„
markt op Texel, bij van miois 111. bl ^^^^'nbsp;^ ^„ebis

1386 aan de bezoekers van de jaar..arkt tenbsp;^ '„-.versbav^»;

bl. 431; door denzelfden aan de bezoekers van de markt te Bro ^^^

b VAN rnKBis Hl. bl. 560; door WHem Y1 24 Aug. ^^^ -^rwij'^

k rs van de markten te Gorincbern b,jnbsp;vaj

.elfde ook door Koning Pbd.ps 24 Aug 1580

T^nrdenmarkt te Gorincbern beloofd werd. Zie Gr. Tl. B- p po
C Sa van Beijeren 7 Aug. 1417 en clo^-Ko-g^ 4I
de t^o^ers V. de .arma anbsp;^ ^^^^^^ ^^ ^^^

de jaarmarkt te Leiden kwamen, vier dagen - ^bl-

na bet einde van deztlve, bg van mieius, Handv. van l.

door Koning Philips Mei 1565 aan de bezoekers van e l^^^i

„wkten te\eiden, en 14 Jan.nbsp;^ .quot;.^r

aldaar, Mj van mieb.s, Handv. van Leiden ^6 Jf,

8 Jan. 1581 aan de bezoekers van P-quot;»^^nbsp;^ing van ^^ jj.

i„ bet Gr. Pl. B. YlH. bl. 427; oor ile

24 Mei 1493 aan de bezoekers van de

11L bl. 845 ; door Keizer Karei Y Oct. 1540 aan a

bet u

ende gasten die te Rl.enen op denbsp;^^^^^^'

B. IU. bL 1101; door den Grietman en bet g'^quot; « ^ 1'«; jlaar^
Vijfga 12 Nov. 1466 aan de bezoekers van de ;ve(kmai k anbsp;Y

Charterb. van Vriesland I. bl. 615; door Keizernbsp;^^

zENBKRG, Charterb. van vnesiaim 1.nbsp;'nbsp;'Vbii vaO

1536 aan de bezoekers van jaarmarkten te Beesle -a .^^^^^,^^^^ ^^^^^

BKBG'lI.bl. 683; door denzelfden 18 Juli, 1554 aan ^^^ _ ^oo
^veekmarkt te Franeker, bij schwartzenbebg lljnbsp;en fyl^f/

Philips 4 Aug. 1559 aan de bezoekers van de ^^ekn^^faennbsp;lU'

f Sloten, b scwabtzenbebg III. bl. 474;nbsp;rnW-^T^^^ie;;;

.an de bezoekers van de jaarmai U te S avoren
b,. 573; en evenzoo in Maart 1574 aan cl.

Anna Parochie in de Grieten« van be Biidt.N cH ^ jle.nbsp;^

n Zie dit onder anderen bepaald doorWiHewnbsp;1 D

.le beide jaarmarkten te Middelburg bij Y« f 'j^nnarkt «P
door Hertog Albrecht 20 Apnl 1383nbsp;^, 7 A^S'

.an miebis 1H. bl.399;d.or Jakoba van Be-jer

Een voornaam punt, waarin almede onze voorouders zich gunstig «lt;«■quot;gt;«-»■
oven vele andere volken onderscheidden, was de meerdere zorg die
Regering aanwendde om de goederen, door vreemdeliugen bij
^eliipbreuk of stranding op onze kusten verloren, aan de eigenaars
erug te geven. Ofschoon in de eerste tijden ook in deze landen
gestrande goederen gerekend werden tot de domeinen van den Graaf
® behooren 1), zoo kwam daarin echter langzamerhand eene aan-
merkelijke verzachting, die voorwerpen werden doorgaans op last
Regering behoorlijk geborgen, en aan de eigenaars werd het regt
^ ^gekend dezelve binnen eenen zekeren tijd 2) terug te vorderen
^^gen betaling van bergloon 3). Meldde zich de eigenaar binnen
gestelden termijn niet aan, dan eerst vervielen dezelve aan den
^^af of aan dengenen, aan wien deze zijn regt op gestrande goede-

^had afgestaan 4). Eeeds vroegtijdig treffen wij hiervan voor-

—----

Piiilips 23 Dec. 1580 oinirenl de jaarmarkt te Goes, bij
J's IV. bl. 417 en in bet Gr. PI. 13. VUL bl.42Gj door den Grietman
^ 'ei gemeene liegt van liasker Vijfga 12 Nov. 1466 omtrent de week-
ï»|)j|. ^'''daar, igt;ij schwartzenbekg, Cbarlerb. van Vriesland I. bl. 615; door
„i^JI's den Schoonen in Dec. 1497 omtrent de jaarmarkt te Leiden, bij van
Sir^' ''quot;'iflv. van Leiden bl. 324; iloor Koning Philips 24 Ang. 1580
'lienbsp;paardenmarkt te Gorinchem, en evenzoo 8 Jan. 1581 omtrent

j Oravenhage, in het Gr. PI. B. Vlll. bl. 424, 427.
ii. Zie de cnooT, Inl. tot de Holl, rechtsgel. 2. 4. § 36. Zie ook Mr.
k. ' Nagelatene verliaudelingeu en redevoeringen. Amst. 1822. 1
,2)

'lil

h -^ón,!nbsp;^^^^nbsp;quot;quot;^este privilegiën op jaar en dag bepaald. Eene

daarop maakt een handvest door Albrecht van Beijeren aaii
quot;J* denbsp;gegeven : «Item alle 'tgoet dat men vind in zee dryvende

, dat zall men brengen den Regter, ende die zall 't bonten
3)nbsp;naardien dat men vind. » Zie van mieris , Charlerb. 111. bl. 562.

■gt; 4nbsp;iiegtsgeleerd, praclicaal en koopmanshandboek,

ORAswixKicr., Speciale beschrijvingh van h-t
(1 Siquot; ''«''delijcke bezitting van opperste macht der Èd. Groot J\Io3.
s®quot; Hollandten Westvrieslandt bl. 312 vgg. Kluit, HisL
Seeiienbsp;W. 436. Dat bergloon bedroeg echter op sommige pfaat-

pl^'^en ^^''inge som ; zoo werd onder anderen bij den vrede tusschen Gro-
'üi^'quot; quot;Item'quot;*^'''quot;^''^quot;nbsp;Oostergooen Weslergoo 1 April 1422 be-

(le ^'erde 'nbsp;saecke dat jenich schip van de voorgenoemde

,1nbsp;® Soedt daer ofl' geborgen worde , daer salinen mede volgen

Cl]nbsp;'^at is toe verslaen wie dat goedt berget die sali hebben

jy. de coopman de twee penningen.» Zie van mii ris ,
^Otiisj'quot;,^^^- S'^i'WAiiTziiNBERG, Chartert), van Vriesland. I. bl. 446.
'-'^de de Graaf die voorwerpen met de bergers, zooals onder

beelden aan. Eeedsin het jaar 1252 hato

Stad Soest van den Hoomsch Koning Wülein II bevn] lxquot;gnbsp;^

strandregt aan de Hollandsehe knsten ver.^rven 1 • J
stond 18 Sept. 1276 aan de kooplieden -- ^evmter ^
Zwolle Wilsem en andere omliggende plaatsen toe, ü ^^
Strandegoederen te reclameren «mit wittachtigen orcondei ^^^^^^^^
waerachtigenteyken;quot; indien de eigenaars zelve «verleden
werden de voorwerpen op dezelfde wijze aan hnnne eifgenan ^^
geven 2); hetwelk door Eloris Y 28 April 1278 ten behoeve vai ^^^^^^^
Deventer, door Willem 10 25 Nov. 1304 en 7 Mei
door Hertog Albrecht 20 April 1400 ten behoeve van die
pen, en door Willem III 8 April 1308 ten behoeve van y
Lolle bevestigd werd 3). Hetzelfde voorrregt werd
21 Sept. 1277 verleend aan kooplieden uit Hamburg ^^^^
lem III in 1324 aan die van Denemarken 5) en 1 Sept. j^^^p-
kooplieden uit Lübeck 6), door Willem IV 22 Mei 13^
lieden uit Pruissen 7), door Hertog Albrecht fnbsp;l^»^

7 Mei 1389 aan alle kooplieden nit Duitschland 8), t)^ ^^^ pn ^

aan de Engelsche kooplieden van den stapel der ^vo
________ ^

auderendoor Hertog Albrecht bij hetnbsp;^nbsp;'^^fot

r.OO

Avas: «Komt daar quot;binnen geen klager, zoo zuil dienbsp;^^^..jgve

helft ende die brenger d^ander helft, maar mogte die U-.^ gron^'; , „
waarheden, dallet an 'l last vaste woorden ware op quot; ^^^^
zoude die Ileerc hebben twee deelen ende den brengen gt; gedeeHe ,
Zie VAK ...n.s, Charlerb. lil. bl. 562. Soms ook werd^ee^ ^^^^ ßeijo^^^
de kerk afgestaan. Zie dit on.ler anderen bepaahl 'lo^r
bij den vrede met de Vriezen 4 Nov. 1420, b,j ^^^nbsp;onsß ^

«ende en quame nyemant binnen jnire ende dage ,nbsp;^ (/iö^

M onser behoef nemen dat een dordendeel, endenbsp;; der

bergen dat ander dordendeel, ende dat derde doruer

dair die goede acnamen tvairen. »nbsp;„verhoquot;^'' ''

1)nbsp;Zie ÜEEG VAN wiDDEiBüRon , dc Ned. en bet Hans

2)nbsp;Zie van mieris, Charterb. I. bl. 385.nbsp;^gy lH ^'

3)nbsp;Zie VAN MIERIS, Cbarterh. I. bl. 396. II. bl. 44 ,7- -

4)nbsp;Zie van mieris, Chaiterb. 1. bl. 394.

5)nbsp;Zie van der linden, Reglsgclecrd, pracUcaalen k

Bfu knbsp;4. Afd. 2. § 8.

6)nbsp;Zie VAN MiEKis, Charlerb. II. bl. 442.

7)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. II. bl. 038-

8)nbsp;Zie van mieris, Charterb. III. bl. 140, 5-a.

9)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. III. W-

V'il 1390 aan kooplieden uit Portugal 1), terwijl Willem VI, bij
l^iet verdrag van koophandel met den Koning van Schotland 1 Aug.
bil6, aan de Schotten te dier zake dezelfde vrijheid beloofde als
^ijne eigene onderzaten genoten 2). Ook Jan van Beijeren verze-
quot;'^rde 30 April 1424 aan de kooplieden van de Duitsche Hanze-
steden het voorregt om hunne gestrande goederen tegen betaling
J^au bergloon terug te vorderen 3), terwijl door Philips den Sclioo-
in het jaar 1495 op dit punt almede een verdrag met En-

f'^ aud gesloten Averd 4). De bewaring van gestrande goedereii ten
i^ehc

oeve van hunne eigenaars werd door Jan van Beijeren 4 Nov.

en 3 April 1421 in het algemeen bevolen omtrent alle voor-

j^^fpeu uit schepen, welke op de kusten van Vriesland schipbreuk
gj ^^ geleden 5). Maria van Bourgondië verordende bij het
^ oot privilegie van 14 Maart 1477 hetzelfde overal in hare lan-
6)^ en Philips de Schoone bepaalde in Aug. 1493 bij het
wen der keur van Zeeland, dat zij die zich wederregtelijk
^^^^ Zulke voorwerpen meester maakten, met roovers zouden wor-
V gelijk gesteld en lijf en goed jegens den Graaf verbeuren. 7). Ook
Karei Y gebood bij placcaat van 16 Maart 1529 zijne amb-
de verongelukte goederen te bewaren voor de eigenaars,
%nbsp;tegen een redelijk bergloon zouden worden afgegeven,

^oe ^^^ in de landen van Holland en WesLvriesland toi nog

\yer-honden

7cas geweest, terwijl hij ook 10 Dec. 1547 ver-
^ ^'quot;^t het zijne meening niet was zulke verdronhen gelden f
P'i^of^te te ap^pliceren, maar te denhen diè te laaten volgen

van HIEISIS, Charterb. IH. bl. 555.

7-

3\ van mieris , Charterb. IV. bl. 378.
' 4ie

4) Van- mieris, Charterb. IV. bl. 722.

•eis a van DEK lixdek , Regt-Sgelccrd, practicaal en koopniaiisbandboek.

; 2. ff 8.
^le vav

^''ürtep'i''''nbsp;Charterb. IV. bl. 560, 573. Sghwauizenbeiig ,

ir. ' ï 1 -r 1 1

6) j'. ^«n Vriesland. I. bl. 420, 428.
'quot;^saiill®^''- Pl- U. 11. bl. 666: «Item,

5 ®aruitnbsp;zee veriooren vvortien , aat een yegeliKen alsdan zyn

luiclenbsp;bij der zee of anders slrangde , dryvende, of oid^ by

//^'''^eedg f Sebragt weesende, sal mogen vry aantasten ende z^'n profyt
'nbsp;plaatsen of landen in die onderdanigheid ende

li ivenbsp;naakornelingen die goederen gevonden

liei^ij^f'^' betaalende reedelik bergloon dengenen die gevonden of be-

^''^'••PÏ-U. IV. u. 997.

äemjheenen dien ze toebelooren 1). Door Koning PliiHp
ondeisclieidene placcaten in gelijken geest uitgevaardigd. Bij da
2 Junij 1562 beval hij, allen als dieven te behandelen, die ^^
zuimd hadden van de in Yriesland gevondene goederen
en twintig uren aan den naastgezeten Officier aan^fte te
de Officier was gehouden van deze aangifte binnen drie dagen ^ ^^^^^
nis te geven aan President en Ptaden van Yriesland, die
de bergers door den Rentmeester Generaal een redelijk bexg^^^
zouden doen uitbetalen 2). Nog gestrenger bepaling komtvo»^^^
de ordonnantie op de zeevaart van 31 Oct. 1563 : « ende o ^^^^^
mandthem vervorderde, eenige genaufrageerde goederen J^j ,er
ende achterhouden, sal gepunieert worden, indien 't een sc^ ^^^
of schipman is, metter galgen, ende des niet min ge^ioude^
tot restitutie van den achtergehouden goeden quot;3). ^^ _ ^f-
1570 werd in Yriesland op nieuw een placcaat des ^om^»^ ^^
gekondigd, waarbij hij, met bedreiging van de doodstraf ^^^l^^give
overtreders, eiken vinder van gestrande goederen gelastte ^^^ ^^
binnen vier en twintig uren, tegen betaling van bergloon
geven aan den Officier, Grietman of Dorpsregter, die ^^^ ^jg hy
inventaris zoude opmaken «omme daervan redenen te ge^^^.
des verzocht sal wesen''4). Bij het placcaat van l5 ^^nge-
Averd op de handhaving der bestaande verordeningen
drongen, terwijl tevens de termijn, binnen welken de vo
aan den Eeutmeester des Konings of zijnen Substitun^^^^^
worden ter hand gesteld, van vier en twintig op ^^
verkort werd 5).

I bl.27^

1)nbsp;Zie GRAS, Nagelalene veihaiulolingeii en reilevoerinjjen.

2)nbsp;Zie scnwARTZENDEiiG, Charlerb. van Viiesianil. IH- ''

3)nbsp;Zie Gr. PI. 15. I. bl. 810.nbsp;g-ß.

4)nbsp;Zie sciiwARTZEfTBERG, Cbarleib. van Vrieslaml.

5)nbsp;Zie Gl. PI. B. 11. bl. 2117.

Eegfstoestand der vreemdelingen.

a. staat der peesonen.

j Aangaande den persoonlijken staat van vreemdelingen hier te
yj l' ^^^nbsp;v^'^ag betreft, of en in hoe ver de regten waar^-an

oo], ?nbsp;geboorte uit dien hoofde genot hadden hen

gïtan inbsp;^ ™oals oudtijds in het Prankische rijk door-

■ ® het geval was geweest 1) , daaromtrent is ons uit den tijd

^fir n „nbsp;—nbsp;-l; j U'jaiuiuij.fni is ons mr aen nja

v^j^rafelijke Eegering weinig of niets bekend. In Braband was
^fenszYPAEüs 2), in het jaar 1312 bepaald: «ut quialiundein
^eautnbsp;^^ eorumque liberi libertate gau-

jwuiwiuiu venient ea ipsi eorumque liberi hbertate gau-
^^^^ uterentur: dummodo legitimi conjuges fuerintquot;,
Holi schrijver daarbij echter vermeldt, of dit beginsel ook
^ïetit 1nbsp;^^ ^^^^^^^ gewesten van ons vaderland gold. Om-

Vorsten verleenden adel wordt bij vax
? 4nbsp;3) een placcaat aangehaald van Jan van Beijeren van

S'ïiscilnbsp;inhoudende, dat zij die hunne brieven van den

Vnbsp;®nbsp;ontvangen, de voorregten daarvan hier
^^let mogten genieten, terwijl ook bij placcaat van Keizer

^^ hetnbsp;1549 verklaard werd, dat zoodanige brieven

2nbsp;vreemde Vorsten verkregen in Braband niet

li?nbsp;'nbsp;by voi™ van patent onder

tl ^era ^^^^^ Keizers waren gedepecheerd 4). Iets derge-
'^^tie wnbsp;bepaald teii opzigte van de elders verkregene legi-

ae ïille Tquot;quot;-nbsp;^^ ^^^^ ''' Vriesland afgekondigd:

«S^ ^quot;«rleeutnbsp;Palatinos van nu voort-

Vnbsp;Onbsp;gheexpedieert zullen worden , nul, machteloos

^oWvan
zal !nbsp;legitimatiën ghelet noch ghe-

.nbsp;^^^ alleenlijck op diegene die onder onsen

^ciinpszeghel zullen zyn gheëxpedieert 5).

1)

f Tu^''wnbsp;iiml Rechtsge-scliichle. I. § 192,

ï'^Wn quot;-'^Sici. Antwerpen. 1635, pag. 245.
5) V,,nbsp;publici. I. 2. c. 25 ^ 9.

^'^quot;^VAiirz'!!nbsp;Halavus, v. edeJcn. § 2. N. 3.

' ^enbekc , Cliarterb. van Vriesland. II. bl.810. IV. bl. 1142.

l. KIGENDÜM.

Om eigenaar van vaste goederen te worden werd ^^«esta ^^^
eisetó, dat men bnrger ware of wierd van de plaats alwaar ^
deren gelegen waren, of dat men er althans zijne woonste
tigde. Willem II bepaalde 11 Maart 1253 in de_ kei^r van
delburg, art. 45: «ï^iemant en moet coopen erve m Midü ^^^^

Inne hore ten seependomme van Middelburgh.

buyten en moet maken noch coepen steen huns binnen MkW ^^^^
Alle die steen huyse sal men deelen onder die erfnamen, ei ^
en salse niet breken. In soe wat manieren eenen man x
poort van Middelburgh een steen hnus of een deelnbsp;^

huse ancomt, hij moet vercoopen binnen een^n jare na me
ancomen is den naesten erfnamen die poortere is ol eene ^^.jt
poortere wilt sine erfname niet, Mne loille selve poorten e ^en
oec nyement copen , soe salt hem die poort gelden na üe ^^ j^^t
segghen dat waert esquot; 1). Het bezit van het burgerscM
oogenblik dat men die goederen verkreeg was alzoo gee^^^ ^^ le
tende voorwaarde, het was voldoende wanneer men
verkrijging terstond tot bekoming van het burgerscliap ^^idej
Of diselfde verpligting ook in het vervolg te Middelbu^^^. ^.f^O
heeft, blijkt niet stellig, zeker is het dat nog ''^ j ovd'lf
het missen van het burgerschap op zich zelf tennbsp;••^ixig, %

van vaste goederen geen beletsel was voor hunne veri^^^J^^^^^
xvij inde costumen dier stad, in dat jaar verzameld. ^^^^^jbo

onroerende goederen, bypartyen verkocht zynde, ^.^^j^^^ascbquot; P^^^
deert of genadert worden binnen ses weecken v^i
soonen, ende binnen een jaer voor uj/tlandtscke ^er^ ^^^ ^t bl^^^
die gifte of leveringe gedaen is , en dat nytnbsp;iüP^

tot den vierden graed incluys, deel en grond,nbsp;^^^r ^^^^gt

gendequot; 2); terwijl ook reeds vroeger, in Aug.nbsp;het leg^^

den Schoonen, bij de vernieuwing der keur van Zee^^ ^^^^^
vreemdelingen om vaste goederen binnen het ge ^^^^^^gtnk ^ j^gn'
bezitten erkend was, daar art. 2 van hetnbsp;jdeo

paling inhield, dat men bij verjaring eigenaar K ^^^ ^^^-ptig
goederen of andere goederen, na een tijdsverlooi

1)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. 1. bl. 274.

2)nbsp;Zie Gr. PI. B. IV. bl. 1017.

4:3

h^n inlanders, en van dertig jaren tegen vreemdelingen 1)
j^^Al wje onroerend goed verkreeg in het hof en ambacht van Delf-
Tnbsp;wonen, volgens privilegie van Willem III

^^ -lan. 1316, die er de volgende strafbepaling bijvoegde: «ende
^ Wiedes niet en dede, die sal ons gheven 10 pont Hollants,
e dat erve dat sal vri bliven in onse hand, onsen vrien wille
e te doenequot; 2). Te Ylaardingen was de iiiwoning geen ver-
' ^^^nbsp;^^^^ handvest van Willem IH 6 Jan.

Kunbsp;dat zoowel zij die buiten als die

goederen, welke hun daarbinuen
^eïnbsp;belasting moesten betalen «tote den ghemeenen oirbair

Poirte, ghelike anderen poortersquot; 3). Evenzoo'mogt een vreem-
Zwijndrecht, daar Willem III 26 Aug.
«^^ooï'^s negheen poorters noch man vm ónj^tm sal
narecht landt noch goet hebben, het en sal schot ende here-

pleghen ten Zeeuwschen rechte
ente.J'nbsp;die in Swindrecht woonen^^ö). Te Domburg daar-

Vi^ 'nbsp;men poorter zijn of worden, wanneer men aldaar

kocht, anders was de koop niet gelditj, volgens privi-
De, ^^^'illem III 20 .Julij 1336 6). Ook bebofde Willem V
^f^eu 1nbsp;d® ®tad Leiden: «Voort so en sullen wij onsen

inbsp;capelrien of geestelicken goede, provende of ker-

Ssznbsp;gi^te of an ons comt of comen sal binnen onser stede

H.^/^'^oiaüde geven, % en sy uyie palen gehören van Noort-

linT'^''''nbsp;der ende die sei wonaeUieh

be^ef®; «f eeïi broeder of een zuster of vrouwe te Hollandt
^ïen vrg^nbsp;boren dienst hebben wildequot; 7). Te Zutphen

i^itr?''^quot;'^''''nbsp;eigendom vau vaste goederen niet

^^ in v f ®toten: volgens eene ordonnantie van de Eegering dier
^ jaar 1373 uitgevaardigd, mogten de burgers hun huizen

^re'^P'-B. IV. 1,1. 985.

4nbsp;Charterb. 11. bl. 165.

Sl^WS^nbsp;li- W. 377.

5) v'^nbsp;vreemdelingeii gesproken in Je rui-

7 ® ^AN 3t.rquot;nbsp;' burgers van Zwijndrecht waren

tnbsp;l^b 1574.

Van , 'nbsp;^'^^'tcrb. II. bi. 580.
•quot;■^«'s, Cbarterb. II. bl. 807.

u

verkoopen of op eenige andere wijze vervreemdennbsp;quot;

geldigheid van den koop steeds de toestemmmgnbsp;ge^e

cisclit, terwijl tevens op de niet nakommg van dat ge«
boete van 40 pond gesteld was 1).

C. eepopvolging.

oucltij^l^

Wat de erfopvolging betreft, zoo valt op te merken, da
vreemdelingen alhier niet bij uitersten wil over hunne goe(ie
ten beschikken, maar dat deze na hunnen dood aan cle
beid vervielen onder den naam van strapersgoecl 2). ^ ^^^ae»
nen oorsprong in de gewoonte welke vroeger ook hier
als deel der Frankische monarchie, bestond, dat de vre
lijfeigenen werden of althans onder de bescherming of yoog j^^^^ette'
rie) kwamen van den lieer onder wiens gebied zij
den, en ofschoon die inbreuk op de persoonlijke vrijheafnbsp;li^t

van tijd in onbruik geraakte of werd afgeschaft, zoonbsp;^^

regt van den Heer op de nalatenschap van den quot;^^^^^l^rijk
althans indien deze zonder kinderen stierf; vooral mnbsp;eeïquot;^^

het zeer lang onder den naam van droit d' aubaine 3), eo ^^^^
bij de wet van 6 Ang. 1790 afgeschaft ten opzigte van^^^^ ^^ dï^
komstig waren uit rijken, met welke niet reeds vr

meaegeueeici en eenigzins opgehelderd, in de i\ea. jaa.». _ yil. ^^

heid en Welgeving , van Mrs. c. a. den tex en J. vas

Zie de gkoot. Inl. lot de Holl. rechtsgel. 1. y

2)

lloomsch Iloll. recht. 1. 10. 5 2 , en Censura foreusis- • ^^^

3) Omtrent de afleiding van het woord «quot;''«''^^^Jgire du
niet eens: sommigen, onder anderen de lauiuère, ^ hetafplag
çais 1. pag. 88 vgg. en ducange , gloss, v. albanare, le ^^^^ ^,gernc ;
otAngli. zooals men in FranUryk de vreemdehngen ' ^ ^^^ ah''^
te noemen; cujacius leidt hel af van ndvena;nbsp;^ vaquot;

weder anderen van Albù, de Elbe, welke voordennbsp;fran

Karei den Grooten werd gehouden; sapey les quot;eene^.„d® quot;
1'ancien et le nouveau droit. Parijs 1843 pag. 52 vgg.nbsp;, J^^^e^'j

voor en vindt den oorsprong van dennbsp;^^ ^vijzenbsp;-

register waarin de collecteur des mainmortes op g inbsp;opt''® ^

praetor peregrinus, de namen der vreemdehngenbsp;^ernbsp;jU _

volgenshelwelk hun eene jaarlijksche belasiui„nbsp;j^elW'.!^»'

Zie over die verschillende alleidingen ook n. r- - ^ „n^jnaius. ^^
albinagii. Ulr. 1767. a. m. de rouville , di«- ^ J

H'^i^teeii tractaat gesloten was, en zelfs na dien tijd bleef inen in
Fraiische regt nog van droit d' aubaine spreken 1). Het is dan
oor,quot;^^^* te verwonderen dat onder de eerste Graven, die hun gezag
spronkelijk van de Frankische Koningen ontleenden , dit regt ook
^^^eze gewesten algemeen gold 2), en het is minder juist, wanneer
^iiia^^^™^^ ^^nbsp;inHollanclia peregrinorum bona

Onbsp;^^nbsp;devolvebanturquot;; niet zoozeer als heer-

^nbsp;^^^^nbsp;toekomende nala-

Vej.) Pnbsp;lijfeigenen, of wel als belooning voor de hun

g^^eende bescherming, nam de Graaf de goederen door vreemdelin-
^j^ïiagelaten tot zich. Dit regt behield hij of voor zich zeiven, of
er anderen mede, zoo als onder anderen de Duitsche Ko-
'loornbsp;II 3 Sept. 1003 het regt op de goederen, te Utrecht

Uitheemsche priesters nagelaten, aan de kerk aldaar afstond 4).
^'ajinbsp;perste Graven in het algemeen hun regt op de nalatenschap

langzamerhand echter geraakte zulks
onbruik, en ofschoon enkele voorbeelden van het
Ilrnbsp;worden bijgebragt, zoo als onder anderen Wil-

tiala/ ^^^^nbsp;Baljuwen en Eegters beval, voor hem

zekeren « Meyster Wouter, die beel-
Vee/ Gat^vyc, van hnten onsen lande ghehorenquot; 5), zoo zijn
gevallen voorhanden, waarin reeds vroegtijdig de Gra-
? ^ichnbsp;afstand deden ten behoeve der naaste erfgenamen,

ajnbsp;stelden met zulke nalatenschappen, waarbij zich

go 1 ^ regthebbenden aanmeldden, en die derhalve als heer-
Q?^®^^ volkomen regt aan den Graaf vervielen. Ph. de
tij(j {'nbsp;de veertiende eeuw schreef, zegt dat zulks te zij-

eeng^^^^® algemeen gebruikelijk was, en stelt het voorbeeld
lakser, te Leiden gestorven, wiens boedel niet aan den
Ve^nbsp;erfgenamen was overgegaan. Zoo maakte Wil-

^'^Zei/o- ^^ ^^^^ bekend: «dat wi ghegheven hebben ende ghe-
\nbsp;wonen twisken Alcmer

-nbsp;biunen dierre dikinghe in onzen vrjen ambachten,

nj ^-le (Ig

'i^^f^'^'moT^ ^^ ^^^^nbsp;du droit d'aubaine

4)nbsp;^^^ sPiEr.EL , Oorsprong der vaderl. rechten , caj). 4. ^ 16.

vl quot;■''■ogalis. ad lit. C. comm. de success. ^ 5.

v,VK ' Cliarterb. I. bl. 56.

^^ cur«nbsp;II. bl. 374.

et son. prille, cas. 69.

IC)

zoe wat dYustmaii dierin woent ofte in te wonen coemi, ^^^^^
e™ op^zine. erfnamen,

boeMen^binnen den palen voirszquot; 1). üok H^ognbsp;^ ^

gunde 6 Jan. 1372 aan zekere AVendelmoet, «die een ^

Tsquot;, wier erfgenaam hij regtens had moeten worden, hare b

bii testament aan haren echtgenoot te maken 2).nbsp;^j^ze

Ook gold oudtijds de gewoonte, waarvan de sporen n gnbsp;,

tegenwoordige wetgeving te vinden zijn 3), dat eennbsp;4);

erfenis mogt aanvaarden, welke hem in eenige plaats oi ^
doch ook deze gewoonte werd slechts in den tijd der eer
in al hare gestrengheid gehandhaafd, later werden mee=_ ^^ ..

vreemdelingen als inlanders tot het aanvaarden eener erten ^^^^ ^^^ ae

ten, althans wanneer zij afkomstig waren mt plaatsen, ^^^
bur-ers der gemeente waar de nalatenschap opengevaUei ^^
vair de erfopvolging waren uitgesloten. Stierf er dan le® ^ere^
erfgenamen onbekend waren, dan werien de nagelat^^^^^.^^hi^
doorgaans op last der Regering gedurende jaar en dag ^^ ^.jeeJU'
nen welken termijn de naaste regthebbenden,nbsp;e»

delingen, zich konden aanmelden en hunne aanspraak
eerst nadat de gestelde termijn verstreken was, verne ^^^^ 11
bona vacantia of caduca aan den Graaf 5). Zoo wer ^^^
jaar 1190 door Graaf Otto III van Gelder in een
phen bepaald, dat de nalatenschap van eenen aldaar ge ^^^^^j^eü ®^

deling, wiens erfgenamen onbekend waren , door donbsp;ü

iens erfgenamen onbekend waren , door n^nbsp;a«^

jaar en zes weken moest bewaard worden; meldde zio
tijd niemand aan, dan zoude de erfems aan den ^^^^gifdeo ^^^^
Gelijke bepaling komt voor in het privilegie door^^nbsp;juüj

1)nbsp;Zie van JIIEIIIS, Charlei-1). II. hl 482.

2)nbsp;Zie VAN MiEius, Cliarlerb. III. bl. 264.

3)nbsp;ZieB. W. art. 884. 957, 1718.nbsp;. ,6 § 1-

4)nbsp;Zie DE GiiOOT, lul. tol de Holl. rechtsgel.

Roonisch Holl. recht 1. lO. § 2.nbsp;, #

5)nbsp;Zie KLUIT, Hist. der Holl. Slaalsr. IV.nbsp;399 , ^^

6)nbsp;Zie i.ONDA.gt;., Charterb. van Gelderland, l.nbsp;^^^^ . «at
421, 463, 560. In bel privilegie van Ji^nnnernt

Iii oen lianchest 21 Jan. 1311 aan den Grooten Waard van
'üid-Holland gegeven verordende ■Willem III: «Yoirt alle erlfe-
^^sse j die aen ons van besterfenis comen moglien, of namaels tot
tijt comen mach , die hebben wy al te malen overghegheven
j ^ dattie erffenisse der voirsaten den naeste in der maechschap ont-
sullen, alsof zi in den voirsz. Waert woenden of daer huten.
^^ts te verstaen, dattie erffenisse der dooder sal weder worden

^Heert

daer si comen is , ende daeromme of yement van varren
in den voirsz. Waert woonde, ende higheen erfoamen en had
^^ Oïisen lande, die goeden zullen wij houden jaer ende dach. Ende
dat binnen den voirsz. tyt gheen erfnamen en quamen, so
. ^at een deel comen an onsen Schout ende die ander twee deel an
Iy'^)' hetwelk ook 12 jS^ov. 1337 omtrent cle erfopvolging te
ili^J^^recht bepaald werd 2). Evenzoo leest men in een privilegie
^Villem III 28 Oct. 1320 gegeven aan hen die tusschen de
'^dtnbsp;woonden: « dat elc mensche, wie dat Iii es, wane

jof tote tvat recht dat hi koerd, die woent binnen onsen
t^jjj^^^Tden lande, erven sal na siere doet sine eyghelike goet up sine
tlat; Sh^boren erfnamen van maechscappen. Ende es dat zake ,
^^tt^jj erfnamen niet linnen den lande en sien, zoo zelmen dat goet
gtietrouwer ware bi ons ende bi den Ambochtshere jare
^at ^ ^She algheheel tote onser behoef anevaen. Ende soe wat goet
^ïi^g ^^terft van overlantschen inden, dat zelmen deelen tenden jare
ons twie dele ende den Ambochtsheren derdendelequot; 3)
^nbsp;bepahng komt voor in het privilegie van Oudgiessen van

in dat van Alblas, Blokwaar en Donllferslote van
i^j^^^^t 1323^ in dat van Bewesterschelde van 18 Maart 1327
Htejj^ Beoosterschelde van 7 April 1328 4). De bewaring
f^Vv ^^^^nbsp;behoeve der erfgenamen werd ook voor-

^^^^ door Reijrrout Heer van Brederode en Gennip 21 Jan.
aanzien Yan erfenissen opengevallen binnen Papendrecht,

«ex

j, • «aj ' '-'Osdam meent echter, dat men even als in de andere lezen
ÏC(, ^ionbsp;et sex septimanas. »

Cofj/^/^EKis, Charterh. 11. hl. 139. Gr. PI. K. H. hl. 15G1. vas
successie ^ 31. N. 2.
4 ^^ie Va!nbsp;Charlerb. II. bl. 482.

U. ,, ^ie vav^quot;^'quot;®' Charlerb. II. bl. 244.

1597nbsp;Charterh II. bl. 271, 308, 419, 452. Gr. PI. B.

Yinkenlancl cn Matena 1), door Willem YI 24 Aug.

handvest van Gorinchem, en door denzelfden 2 Apiu
aanzien van de nalatenschap van zekeren Lowijs Jammen,

houder te Oudewater 5).nbsp;^^ Sch»^^^

Te Utrecht werd in het jaar 1447 verordend: «ciat^^^^ab
van der Stat gene goeden aenslaen of hem dier ondervvio ^^^^
die aen wfkeemsche luden geërft werden, tenzi] met ver
recht hy alsulken koer als daer op van outs overdra,
terwijl ook in de ordonnantie van 1456 behelzende ü
dier stad c. 13 art. 24 de bepaling voorkomt dat, -
iemand stierf zonder bekende erfgenamen, de Schout ^^^^^
schap in beslag moest nemen en jaar en dag bewaren, ^^ jj^grliC'
binnen dien tijd niemand aan, «so sal die Scout ^^^^ .^eiire
hevt wegen die erfnisse onder behouden tot behoef üe .
da'ertoe gerecht mogen wesenquot; 4). Bijzonder
wij lezen in de costumen van Ttrecht bekrachtigd

Karei A' 30 Sept. 1550 c. 23 art. 10, volgensnbsp;„tvi'^S;

vier jaren duurde, waarvoor de Schout den 50stequot;
na die vier jaren was de nalatenschap «tot profyte -
niet te min, indien yem.ani van den hloede van denO'

^nbsp;.nbsp;-ïnbsp;7nbsp;l^r^AAil^vi. ld'

met te min, -muien ycuiam .....nbsp;_ fia

linnen den tyt van den derdendeel van liondert ja r^^g

leijden, zullen hem die goederen gereslitueert werde ^^^^^^^^^^^^

pen werd in Sept. 1506 bepaald, dat kleinkinderen a ^^^^ ^ij
ouders en neven en nichten van hunne ooms en n ^^jtge«^ eïS

sentatie zouden erven, zelfs al wa,ren zij geen burg ^
diegenen die afkomstig waren uit plaatsen, a
van Kampen van de erfopvolging werden quot;itge ^^
werd in 1519 en 1563 te Zwolle vastgesteld, en
inZallant, Twente, A'ollenhove en Deventernbsp;^^^i^lica.^^gU

Ook te Groningen mogt een vreemdeling, ^ .j^jlene ei ^^^jgr»
Burgemeesteren en Baden van 1553, aldaar openga reg
vrij aanvaarden, mits den burger van Groniugeii

1)nbsp;Zie VAX MIEIIIS, Charlerb. III. bl. 456.

2)nbsp;Zie VAN jiiEius, Charterb. IV. bl. 219 , 23quot;-

3)nbsp;Zieütr. PI. B. III. bl. 291.

4)nbsp;Zie Ulr. Pi. B. lll. bl. 307.

5)nbsp;Zie Utr. PI. B. III. bl. 354.nbsp;......,iet

Ilollaquot;

u. 111. UI. ^^|n;i -

6) Zie Mr. n. van deu vou^i , verharu^eUn? ^ ^^^^^
landsch en Westvrieslandsch versterfregt. '' ^^ 4l4.
Mr. v. j. blondeel. Amst. 1774. bl. 407,

^quot;e|estaan ter plaatse van waar de vreemdeling afkomstig was 1).
^ iractaten tot verzekering der regten van de wederzijdsche onder-
eji op de hun in het andere land opkomende erfenissen, eu tot
^eiierkeerige afschaffing van het droit d^aubaine, werden gesloten
Schoonen met Koning Hendrik YII van Engeland
^iifc 1nbsp;'nbsp;^ Koning Frans I van Frank-

en Trquot;^ ^^^^ ^^nbsp;vernieuwd tussdien Koning Philips

'^Hendrik 11 3 April 1559 2).

^-er de nalatenschap en erfopvolging der vreemdelingen handelende,
^gt;nwijookno quot;

., ^ opreken van een zeker aftogtsregt, hetwelk van som-
Vnbsp;geheven werd onderden naam van regt van issue,

%nbsp;oi pondgeM. Men merke evenwel op, dat dit regt van

niet uitsluitend geheven werd van de erfenis van vreemdelin-
Jiiï' ^^^^ ^^et algemeen van alle pederen die buiten het regtsgebied
werden, hetzij wanneer iemand zijne woonstede
^annbsp;hetzij wanneer eene nalatenschap werd overgemaakt

'^^I^o^en die buiten liet regtsgebied dier plaats woonachtig M^a-
^Pïontnbsp;^^^^ ^^^een betaald van erfenissen, maar is oor-

^''evpÜ i^' ^^^^ algemeen te beschouwen als eene belasting, welke

o/,nbsp;. . 1nbsp;, / , .

emde hen m dat verhuizen te belemmeren, en

s

ten

? l^etnbsp;mogelijk de gegoede ingezetenen in de gemeente of

j^^^and te behouden, of althans het verlies, hetwelk eene plaats

We^lnbsp;^^^^^nbsp;^ eenigermate te dekken. Yan

ö]) ^ het ook betaald door hen, die elders wonende eene hun

Ienbsp;andere plaats opengevallene erfenis naar hunne woon-

rbragten, en het gold dus niet uitsluitend de erfenissen van

,nbsp;maar ook die van burgers wier erfgenamen vreemde-

ofschoon het toch in de meeste gevallen wel de er-
v^^tifle laatstgenoemden zal getroffen hebben, dewijl de na-
Ci^'^^Wenbsp;meestal elders gevestigd waren. Met het regt

M ^^, quot;^^^^etwelk gevorderd werd van hen die met der woon ver-
^^ ?nbsp;buiten ons onderwerp liggende, ons

houden, en meer uitsluitend spreken van dataiene

i^uj ^'eUg

' privilegiën, willekeuren ende ordonnantiën der stadt
W. 36.

gt; Corps dipl. 111, p. 2. p. 411 col. I. Arntzexids , Inst. juris
^'enbsp;§ (gt;. A. m. derouville, diss, de jure albinatus, pag. 27.

, liist. foed. i3eigii Ibederati. I. pag. 404.

..t van de erfenissen die naar elders Wen venW g^^-en
lo vorderde men onder anderen te Groningen een ^^]fde ^
de nalatenschappen, die aldaar opkwamen aan pe soj-
Zde aan de overzijde van de Eems en e Lan^ o
fort Coevordenl), en bepaalde Jan van fnbsp;allen

len vrede met de Vriezen: « Wij snllen hebben die toll n ^a ^^^

g I dat men wt den lande ^^

lernscUn Uyäen^^ 2). LangzameAand ^^^^ ^nbsp;tne^^

deelige van die belasting in te zien, men had haar inge ^^„a
de gedachte, dat men daardoor in hetnbsp;J

hanLlde, maar de ondervinding leerde eerlang da men
m lijk bedrogen had, even als de_ nieeste
.aded dat haar noodwendig gevolg is denbsp;^^^

niet zich omdragen, en voor het licht van laternbsp;«

Xkg moeten wijken. Zoo was het ook met het reg
„.en meende eensdeels daardoor de bnrgers eener ^
aldaar steeds te blijven wonen, en alzoo ^nnne go de
honden, en ten anderende erfgenamen der in die sta

„e vreemdelingen te bewegen, zich met der wc^n Ida

gen liever dan het regt van exnwe te betalen. Ma r - ^^^ ee^
Ke vreemdelingen schroomden zich neder te zetnbsp;te

pbats, alwaar een gedeelte hnnner nalatenschap «J^^^.Vok^^^
ïjkekas zonde vervallen en dus aanhnnne erfgenam ^nbsp;«

worden, of wel waar zij bij later vertrek ,nbsp;b^« J

rige woonplaats, hetzij naar elders misschien ter^^^en ^
handel, een gedeelte hnnner goe eren als

offer brengen. Zij verkozen dns die i^aatsennbsp;^ dej

lasting niet bestond , en welke alzoo door het bezo
tiging van vele vreemdelingen ten koste van denbsp;b^

t«en. Door alzoo de inwonende vreemdebng ^^ ^ n^a
te leggen v.rlnnderde mende aanwmst vannbsp;in fj f

regel'miste dus zijn doel. ü-renboven vorde deJ

stad het regt van exuwe van hen die naar de an ^^^^^^^^^ de^^^^^^
van de nalatenschappen welke derwaarts ^^'erciei ^^^^^treg^^ ^jj
stad hief dus de belasting tegen de andere, en ^^^^ ,-00
op deze wijze als het ware geneutraliseerd.

----- quot;nbsp;1 liil'^.P®-'quot;'

1) Zie ARSTZENIUS, Inst.jjuis Belg. pars 1 Uinbsp;^^ ^^^^

diss. de jure albinagü. pag. 12nbsp;Yrie^land. I-

2) Zie scinvARTZEKBEKG, Charlerb. van Nne.i

jemand met der woon van Leiden naar Delft, dan vorderde de
/IS van Leiden liet regt van exnwe, maar daar nu ook te Delft
^etzelfde werd gevorderd van hen die van daar naar Leiden ver-
^•^okken, zoo kwamen deze minder gegoed te Leiden aan dan an-
jrs het geval zoude geweest zijn, en men verloor dus aan de
^ ne zijde weder het voordeel dat men aan de andere meende ver-
^l^egen te hebben; het nadeel was zelfs grooter, want de goederen
e men nu minder in de stad ontving hadden tot een productief
^ ruik kunnen dienen, terwijl hetgeen men van den vertrekken-
^^ persoon hief in de kas kwam en zeker niet zelden tot een im-
^^Jluctief einde besteed werd. Daarenboven, om bij het gekozene
^jörbeeld te blijven, vertrok iemand uit Leiden naar Delft, dan

''^quot;as

■'us*^-^ toch veelal zijne nabestaanden te Leiden wonen, en het
hV^nbsp;der stad, dat deze althans zijne geheele nalaten-

^^Uwnbsp;kunnen bekomen, maar door nu zelf een regt van

VoegJj^^®nbsp;scheen men wederkeerig aan Delft dezelfde be-

heid toe te kennen, en zoo bleef er dan een gedeelte van
al j^.^'J^atenschap in de kas te Delft achter, indien de erfgenamen
^ievj ' de belasting te ontgaan, zich aldaar nederzetteden en
e ^^^^nbsp;fortuin, dat misschien gering was, het regt

^iets ^^^nbsp;Leiden betaalden. Dat deze belasting

^ziejj^^ nadeel opleverde begon men dan ook langzamerhand in
^^^^ ^^ meeste plaatsen werd zij afgeschaft ten aanzien van
^aujg of goederen verhuisd of vervoerd naar plaatsen, alwaar zoo-
^^torsig^,^^nbsp;behield men het alleen als maatregel van

4 die plaatsen alwaar het nog niet was vernietigd. Zoo
Sega^jj ^^^art 1427 tusschen Delft en Oudewater een verdrag aan-
tot ' ^^'^a^hij de Regering van laatstgenoemde stad beloofde T «dat
j^^Herg^^®^ dagen van de erfnissen nog van bestervenissen, die hare
^ant inwoonderen in het regtsgebied van Oudewater mog-
Vaii^f^^^'®^^ belasten nog beswaren en sullen met eenig pond-
j^^'^^tets v^^ ^^nbsp;^^ nemen, ten waar datter de Burge-

v'^^^terej^ ^^nbsp;wegen van Delf voor en eerst van haar

te^^^^gvv^T ^quot;dewater eysscheden en nemenquot; 1). Een gelijk
'^^tnbsp;door Delft in het iaar 1452 met Botterdam en Dord-

in het jaar 1452 met Botterdam en Dord-
en 18 Julij 1545 ook met Leiden, hetwelk

Vannbsp;Rooniscli lIolJ. recht. 3. ïl. § 13.

^eeüwek, Handvesten vanßijnlaud, bl. 419.

8 Febr. 1567 voor veertig jaren verlengd vverd 1).
Lter Iret regt van exnwe te Delft geenszms algem^ af e ^^^ . ^
het octrooi vL die stad tot heffingnbsp;f ii^rt

den brand van het jaar 1536 verloren gmg,nbsp;van

door Keizer Karei V verniewd en daarby vergund ^ oo r ^^
exuwe te mogen heffen, opbeuren en omvangen ^^n ^ de
ning van alle goeden succederende of andersms gaande b-)
sJe van Delf, mitsgaders ook so veel te -gen ^ .e
wngen van den inwoonders of goeden mt ^erseher ^ede
Landere plaatsen, als die Wethouders fa-^-^--^^^^

der? van Delf, hetsij den 10-, 12aen ofnbsp;^ goede'

Te Leiden moest de 10^« pennmg betaald
.en van hen die uit die stad vertrokken en van ^^ ^ ^^^

pen welke aan elders gevestigde erfgenam^r vervielen, ^ol.

Lt van Maximiliaan en Philips den Schoonen van ^ ^ joo
bevestigd door Keizer Karei Y 3 ^ov 525, g hand^nbsp;.

het Hof van Holland bij uitspraak van 17 lebr 1527 en . ,

bevestigd door Keizer Karei 14 Nov.nbsp;^fnbsp;den ^^^ 1

HogmaSs aan de Begering van Lerden vergunde .egennbsp;^e

ten staat der fmantiën, bij ^-^'^durnig dat r^

halve de boven vermelde verdragen met Delft

ook met andere steden vele derg*e ^^^

voorbeeld m.et Amsterdam 11 Dec. 1551,nbsp;^ t n^e ^^ ,

kwam, gedurende twintig jaren het regt vannbsp;^^^.ekT^eP^

heffen van personen uit de eene stad naar de andere

noch van erfenissen in de eene aan burgers f i.eidf'^iij-

komen; diehiervan genot wilden hebben moesten ek^ ^^^^^^^^^^^^^

dat zij gedurende zes jarennbsp;{^Vtquot; .1 53 oollt;

ven woL. Zulk een verdrag werd 31 Maar-t lo5 ^ ,,,

met Gouda, en 4 Dec. 1562 met Haarlem waarb^^ Kotte^^^^f
cautie wordt gewag gemaakt, 28 April i5b0nbsp;^^g.

,ijf en twintig jaren, 13 Julij 1565 met Ltrecht

ae

met ^s Gravenhage 4).

Te Dordrecht moest, volgens de keur van öü a

_______gjß,

]) Zie T,vN MIERIS, llandveslcn vaa Leiden, bl. ' J3.

2)nbsp;Zie VAN LEEUWEN, Uoomsch Holl, recht. ^ va:lt;

3)nbsp;Zie van mieris, Handvesten van Leiden, w-

Roomsch Holl, recht. 3. IL § 13.nbsp;vgg-

4)nbsp;Zie van mieris, Handvesten van Leiden, iJ^

penning betaald worden van alle erfenissen die aan elders wonende
personen te beurt vielen, hetwelk evenwel in liet jaar 14iO beperkt
^l'frd tot hen die afkomstig waren uit steden of landen, alwaar zooda-
^quot;g regt van de poorters van Dordrecht geheven werd; terwijl ook
e verdragen tot afschafTmg van het regt van exuwe met andere
^eclen werden aangegaan: als 15 Nov. 1454 met Rotterdam, 28
ec. 1475 met Haarlem, 7 Oct. 1525 met Schoonhoven, 7 Sept.
met Middelburg, 19 Oct. 1541 met Utrecht, 26 Oct. 1543
^et Amsterdam, 8 Junij 1546 met 's Gravenhage, 17 Junij 1547

Gorinchem en 3 Febr. 1553 met Brielle 1).
^^^ e bevoegdheid der Regering van Haarlem tot het heffen van
seli/^^? van exuwe werd bij eene keur van 1440 erkend 2). Tus-
die stad en Amsterdam werd 17 April 14G4 een accoord aan-
goea^^^ ■nbsp;wanneer enige poorteren vaii Amsteldam enige

sted ^^ erfnissen toekomen en anbestorven sullen zyn binnen der
^^^nbsp;sullen mogen en daarme

hnbsp;'nbsp;Haarlem of jemand anders

^atnbsp;pondgeld daar of te geven of te betalen: en voort

ïlaaji

van Amsteldam, komende metter woon binnen
iHogp ^^ ƒ ^llen tyden als 't hun believen sal wederom vry sullen
^^^l^varen, sonder yets daar over te gelden, behoudelyk dat
Mlejj^^,^®^® van Haarlem gelyke vryheid in de stede van Amsteldam
^Ho.nbsp;Wag ENA AU 4) geeft als aanleiding tot die over-

door de pest veroorzaakt was , en
Sergej.^ij , dat de Regering van Amsterdam altijd bereid was om
dejj^ J e verdragen aan te gaan, ten einde den toevloed van vreem-
''ettej iiiet te missen, die er zicli des te eerder kwamen neder-
^^'^^^^eer zij verzekerd waren dat hunne nalatenschap zonder
^''^an hunne elders wonende erfgenamen zoude kunnen over-
Jet ij het jaar 1453 werd dan ook dit regt wederkeerig opgeheven
prdrecilt''®®' ^^nbsp;Deventer, 26 Oct. 1543 met

V ^nbsp;^^^^nbsp;twintig jaren , hetgeen echter ook na

van dien termijn heeft voortgeduurd), in 1553 met

^t»nbsp;^VALT., IlaiKlvesten van Dordrecht, hl. 523, 524, 592,

' 1029, 1082, 1100, 1118, 1153. Alkemade en vak
' ^quot;quot;^^hr. van de stad Briele. II. hl. 176.
WtJnbsp;Amsterdam III. hl. 18.

der Stadl Aemsleircdam. 1613. bl.36, 68. vam leeu-
^'«sleïï '•^'^ht 3. 11. 5 13.

I. bl. 157,

Alkmaar li Dec. 1554 met Leiaen, in hetzelfde jaar met DeHt,
fl'T met .Gravenhage, in 1557 -t Schoonhov^r nr
niet Enkhmzen, in het volgende jaar menbsp;de

ILrsfoorten in 1579 met Brielle 1).

belasting als maatregel van -torsie tegen plaatsen,^.^r^
aanzien van Amsterdam met was afgeschaft,

van den lö^en penning, volgens beslmt der stedelijke Bger^n

Xil 1495 , L ware men in eene andere plaats nog hooger
van burgers van Amsterdam vorderde, in welk geval o^ da
hoogde W te Amsterdam moest betaald worden
1561 betoonden sommige personen zich onwillig om dien 15 ^ j
ning te voldoen, bewerende dat de stedelijke Eegering ni t be

die belasting te heffen. Deze weidde zich daarop tot ^ ^ ,,
beimen Eaad te Brüssel, met verzoek om bij ha r g^d r
worden gehandhaafd. De Gehenne Eaad gelastte
1561 deLersten Deurwaarder te Amsterdam naar da reg^
zoek te doen, en, zoo hij bevond dat de stad het.elv^ v
plagt te heffen, elk te bevelen hetzelve voortaan te beta ^
IQden Julij daaraanvolgende werd dan ook het reg; a an
,in. van Amsterdam erkend en bevestigd door Koning ^e
op grond dat die belasting steeds geheven was, « mnrers
dat geen memorie van menschen en is ter contrarie 3)nbsp;«f^

T: Naarden gaf Keizer Karei Y 13 Meinbsp;ecu ocü ^^

als regt van exuwe den 15lt;iequot; penning te mogen heffen ^nbsp;i,

deren die een poorter de stad verlatende met zich n ^nbsp;^^

erfenis uit de stad gingen 4), en evenzoo m het «a ^^^^ .
octrooi aan de zes Waterlandsche dorpen 5)
in dien tijd de belasting alleen als t^g^VT^^SO bii
ook te Utrecht door Keizer Karei 31 Maart 1530 b,^^^
tigen van een vroeger privilegie bepaald werd: «dinbsp;^

sullen sulck recht van besterffenisse ofte J.u moge^
jegens poorters ende inwoonders van andere Keyseri

vaN

------------------------------j 230

1)nbsp;Zie Handv. enz. der stadl Amslelredam. 174«- ^^tenla-«-
mieris, Handvesten van Leiden, bl. 31L Wagenaa», ^

157. III. bl. 19.

2)nbsp;ziewarenaar, Amslcrdam. III.nbsp;,, ,lt;?.
3 Zie WAOE.AAR, Amslerdain. I. bl. 269. U^ ^1. 1

4)nbsp;Zie llantv. enz. der stadt Aemstolredam.

5)nbsp;Zie wagen aar, Amsterdam. lU- W. i •

deze Ned, liggende, als men aldair tegeus haerluyden useert^^-
envijl het regt van exuwe 13 Oct. 1441 wederkeerig tusschen
u trecht en Dordrecht en 17 Jan. 1578 tusschen Utrecht en Brielle
^^'erd afgeschaft 1).

j ^ an het regt van exuwe moet men wel onderscheiden eene be-
^astuig die in sommige steden van alle nalatenschappen geheven
en waaraan allen, zoowel burgers als vreemdelingen, gelij-
Maaren onderworpen, hetzij de erfgenamen binnen of buiten
® stad woonden 3).

d. HANDELINGEjS'.

ïiet?^ beginsel, hetwelk later hier te lande erkend werd, dat
^.^^een door vreemdelingen naar de regten van hun land aldaar
V ^^^ ook hier als wettig werd aangemerkt, ook reeds ge-
Voli^^*^® de Grafelijke Eegering bestond, kunnen wij niet met
zekerheid bepalen; uit het weinige evenwel dat ons
jj^^'^omtrent bekend is zouden wij opmaken, dat deze vraag in
4 ^gemeen toestemmend moet worden beantwoord: althans in

--------TT,nbsp;.nbsp;.nbsp;......... _nbsp;_

1) .r^

Oquot;''®

gö'^i'uf^! i'-ooals Wijkt uil twee
die v^^quot; 'nbsp;Regering van ütreclil lü Aug. 1475 en 13 Aug. 1479

Nt Vj-y?quot; I^otlerdam gegeven : «dal alle dieghene, Jjulen onser sladt ende
I woenaflicii ofte gezeten mojgen wezen, dien enige er fnisse van
^■''er^nbsp;binnen onse stadt gelegen, aenbeslorven ende aengheërfl

/ gt; dii-nbsp;uiisu siani gciuf^eii, ueuDB.sturven encie aengheérli

ilie'l^'^^^'quot; ^'f'iisse vry aentasle oude hoereu orbair daer mede doen,
lieinnbsp;Stadt vryheyde voeren ende brengen moigen

öf 'belieft, zonder ons ofte oiisür stfliU vocrscreve djamp;r ycl von Ic
voej.^Ende want dan die usaneiën van onser sladt aklus,.
'^aerv-^'^quot;^quot;nbsp;dagelyck glicüseerl ende geliantiert

^Vv die nnnlrnrv nipt' nvn nliolinopt • rrliol-i /-I hnbsp;I» rtl

die contrary oick nye ghehoert ghehadt en hebbeitagt;

'W ^'^'e^r,nbsp;421. ■

1 S ^ Jiinnbsp;regt van successie onder anderen bepaald le Scbia-

Oquot; 1320.nbsp;tusseiien Mervve en Lek 28 Oct. 1320; in Oud Giessen
' m Alblas , ßlokwaar en Donkerslote 28 Maart 1323 ; Bewes-

lt;02 ' H VA^.nbsp;1327 ; Beoostersclielde 7 April 1328; le Leiden 14 April
m.'quot; ''etQ,quot; p'!'®' Charter!). L bl. 464, IL bl. 244, 271, 308, 419,

415*nbsp;JUCRis, Haudvesleu van

len, worden in regten ontfangenquot; 1). Buitenlanasclie vonnissen
echter mogten niet worden ten uitvoer gehigd, dan na
men van letteren executoriaal, zoo als door het Hof van
20 Dec. 1555 verklaard werd, terwijl ook op dit punt ^^
1574 tusschen Holland en Utrecht eene overeenkomst gc^^® ^
werd 2). Evenzoo helioefden de bullen van den Paus en and«^
kerkelijke verordeningen, om geldigte zijn, in den regel de goe
keuring der llegering 3).

e. eegtsplegikg.

In judiciis, zegt van deh keessel 4), nunc deterior nunc nieh^^
■est conditio peregrinorum alibi habitantium quam civium ^^
larum. Zien wij, hoe het hiermede gesteld was onder de
lijke llegering, en wel in de eerste plaats ingeval de
eischer en de inlander of burger gedaagde was. In het alge ^^^
gold het beginsel, dat de burgers zoowel door vreemdelinge»
door hunne medeburgers voor den Eegter mogten gedagvaar
den, opdat de eersten daardoor des te eer zouden aange»i
worden deze landen te bezoeken. Bij de meeste privileg^^^ ^^jgj
dan ook dit regt van den vreemdeling uitdrul^kelijk erkend^^^^
anderen bij het privilegie van Middelburg van 1217 ,nbsp;,

lezen: « Byaldien een butenwoonder den burger met twist a»^^^
sal den burger hem een Schepen-weete doen, endenbsp;g(il

ontfangen, maer byaldien den burger hiertegens
ballinck wesen ende van 't ballincschap niet ontlast zyn ya»
hy 't Schependom voldoet. Hiertegens txllc

'ene»

den burger met clagte wert gedreven, sal terstont Schep ^ ^^^ j^gnr
nis voldoenquot; 5). Is^agenoeg dezelfde bepaling komt voor j^et-
van Westkappel van Mei 1223, in die van Domburg^ ^^^ ^^ter^
zelfde jaar , in die van Zierikzee van 11 Maart 1247, ^^

1)nbsp;Zie Ulr. PI. B. III. bl. 366.nbsp;slij!

2)nbsp;Zie van der müelen, Ordontianlic enrlc instructie op^^
manier van procederen voor den Hove van Utrecht, luetee v

gen ende aanmerkingen op dezelve. 1706.1. bl. 126. Utr. Pl- mr. 1

3)nbsp;Zie a. a. a. besiek, diss. de juris placelihistoria m

4)nbsp;Theses selectae juris llollandici el Zeelandici, ih.

5)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. 1. bl. 173.

^eur van Middelburg van 11 Maart 1253, alsmede in die van Yljg-
j^'igen van 2 April 1315 1). Zoo verordende ook de Heer van
^^aumont6Nov.l348 omtrent Goes : «Item, so wie regts begeerd
.1 clen anderen of op zvn liavelyk goed, alse een buurman op
Voo^r van buiten, of iemand van buiten op enen buurman die
Va/1nbsp;buiten op den andereu

'l™ Scliepenen den

^ sonen oft goet beseiten. Item so w^e komt van buiten ende
boï/?nbsp;^^nbsp;te kopen, ende dat iemand

^ieif''nbsp;^^^^ ^quot;^^'^en, of dat die van binnen

»Hetnbsp;verkopen ende borgen, die mag zine schout winnen

Schepenen of met meer, of met drie lijfskoopsluiden of
ïietnbsp;, die Schepenen v^'itagtig kennenquot; 2).

vreemdeling werd almede erkend door Dirk van
^OotTr ^^ privilegie 18 Maart 1313 aan Brielle verleend, en
^/lertog Albrecht 1 April 1374 in een privilegie van Eeijmers-
Saalanbsp;een handvest van Brouwersha^-en

? y^ïJquot;'nbsp;yemand van buyten hevet te klagen

S ^Tnbsp;flie zall

^^öUPfinbsp;by der keure van den dorpe van saken die

^ijzonbsp;gesclnenquot; 3).

aat^ J^ïidere voorregten werden door Hertog Albrecht 3 April 1390
lt;lt;)jii^Jtügesche kooplieden te Middelburg verleend: zij mogten
^^nbsp;ende enen portere , ten vermanen van den oVer-

s^^'^'itl.e 1nbsp;sinen ghebode, arresteren alle per-

ste^ij, ^'^'^l^eden scnldich sullen syn van sculde die binnen on-
''Wiede/?quot;'^- g^^'^^^^ect sullen wesenquot;4). Ook aan Duitsche
t'^-eünbsp;bij 7 Mei 1389 de meest onbeperkte vrijheid ge-

schuldenaren te vervolgen: «Item wart so dat
VI,^ ^lide 1nbsp;voirsz. vercoften goet binnen onsen lan-

'iticli ^^^^^ehepie voirsz., ende die copere van den worde vor-
^a^?' siïiernbsp;Soet betaelt hadde, danne die voirsz. ver-

bat 1 Roer!nbsp;''''''nbsp;g«et vinden

^fit syj^ bewisinghe, of mit sinen merke goet doen mach

goet ghewesen hebbe, so sal men den voirsz. verco-

I)

vl'!quot;quot;' Cliarlerb. I. hl 18G, 192,-241, 273. II. bl. 158.

i)nbsp;Charterb.'II. hl. 757.

I:''quot;''®''^-nbsp;III. bl. 373, 5C0.

^ Charter:.. lU. bl. 555.

pere syn goet weder te leverieren , waer dat men vindet sonder ^
te vexvolghende. Item waert so, dat alsdane -rvlnehtig ^
enigher stede binnen onsen landen ende heerscepie voirsz
vonden worde, dat men den bonden sal in vangbenesse de ^^^^
wente toter tyt dat hi voldaen heeft voir d^ senlt die ü
coplieden voirsz. seuldieh esquot; 1); terwijl ook het verbond tr ^^^^^
Holland, Zeeland en Yriesland en de zes ^endisdie ^
Lubeek, Hamburg, Bostock, StralsundWismar en Lui .
in het jaar IMd gesloten, de bepaling mhield, dat üe ^^^^^
van Denemarken drie personen zoude mogen benoemen,
hadden om in Holland voor den Baad alle i^^^tulden ^^^^
volgen van zijne Deensche onderdanen ten laste van die
land. Zeeland en Vriesland 2).

Te Dordrecht mögt, volgens privilegie van 28nbsp;\

vreemdeling eenen poorter vrijelijk dagvaarden voor ^^^^^ i»
einde zijne schulden te voldoen, en mögt zelfs ^e scliui
de magt van den schuldeischer worden overgegeven: « gce-
poirter eenen gast of eenich gast eenen poirter simnbsp;i^e te'

penen-kennisse gelovede, en syne penningen tot sekere ^^^^
betaliiige gestelt niet gecrigen en konde, soe sullen ^^ ^ pie^'
denaer bedwingen met pand of met geld; en waers cia ^ ^eJ^
en hadde waer of hi betalen mocht, soe sjmnbsp;in«''

persoon den schulteysser over te geven quot; 3); welke .^^gje v^
genoeg dezelfde bewoordingen mede voorkomt in het p
Schiedam van 18 Maart 1274 4).nbsp;^^^eamp;i ,

Ook te Ltrecht werd het regt van den vreemdelm. ^^^^
de costumen dier stad van 1342, alwaar wijnbsp;,, V'f

man of wyf de enich goet cofte weder enen ^ ärie ff
om reet geit, ende hi hem syn geit nyet en gave biu^

ujij.nbsp;—— —------------^nbsp;-nbsp;3g diß«

na dien dat hyhetloofde, ende de gast dat croena , ^^^^^

11_____ „„-.-cyTi waicj-nbsp;c

1)nbsp;Zie VAN MIERIS, Cliarlerb. HL bl. 526.

2)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. IV. bl. 257.

3)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. 1. bl. 265 en
WALL, llaiidv. van Dordrechl. bl. 27.

4)nbsp;Zie VAN MIERIS, Charlerb. I. bl. 373.

5)nbsp;Zie Ulr. Tl. li. Hl. bl. 280.

tussclien Gelder en Kleef van 25 Jan. 1359, alsmede bij dat van
Sept. 1378, overeen, dat men den wederzijdsclien onderzaten
?P hunne vorderingen regt zoude doen wedervaren 1); terwijl almede
^ het Kondicliboek van Zutphen, in bet laatste gedeelte der veer-
'lOe eeuw geschreven, de bepaling voorkomt: «Beclaget een gast
poerter, so sal die poerter daerop antworden neen ofte ja. Wat
tv^ die poerter bekent, dat sal hi dien gaste gelden binnen veer-
^ nachte. En doet hi des niet, so mach oen die gast doen
j^^'^den vor dat hi oen becant heeft. Ende die pande sullen we-
Ijj^^^^^volghet, also dat men sy to bant vercopen mach sonder op

2).

gg^ ^^ï'enboven had de vreemdeling het voorregt, dat op zijnen eisch xermun.
gejnbsp;spoediger regt werd gedaan dan op dien van den bnr-

kiv' ^^^^ voorregt dat vooral aan die vreemdelingen zeer te stade
sjgpj^^' die ter zake van hunnen handel hier kwamen en dikwijls
teïjj^..^ ^'oor korten tijd in de eene of andere plaats vertoefden. Die
^^iler'^ op sommige plaatsen bepaald op des anderen daags, op
hiunen drie dagen of over dweersnaclit 3). Zoo leest men
^«jj j ^ van Middelburg \an 11 Maart 1253: «So wat manne
jfg^lf^lg.yg^ die recht wil hebben van onghesekerde scout
leji Ij van Middelburch, die Eechtere ende die Scepenen sul-
ïecht doen oj} den anderen dach na dien dat hi recht
^cI^oqj^ gt; welke termijn ook werd vastgesteld door Philips den
Grop*^^ ^^ ■^^''S- 1495 bij de vernieuwing der keur van Zeeland 5).

WavJnbsp;1nbsp;TT.nbsp;1nbsp;, T

'^^'erd, volgens een handvest van den Heer van Beaumont

1)

2) jj® ïfïnoFF, Gederikw. uil (Ie gesch. van Geltl. IJ. bl. 113. III. bl. 63.
V ^quot;flornbsp;sLüET, dat Kondichboek enz. bi. 452.

^n i^,.'quot; ^^'^'eersnacht of dwarsnacht versloml men eene tijdruimle van
cti ^aslp'^'^nbsp;zie arxtzesiüs, Inst. juris Belg. pars 1. lit. 12.

ßeftnbsp;Censura forensis pars 2. lib. 1. c. 23. ^ 9. Alkejiade

' ßf'schr. van de stad Briele. I. bl. 281. Kilian ,

'le ?-^ en

''weersnacbl. Men teble de geregtelijke termijnen bij
feciij'^'^^en ^^ dagen, van daar hel formulier: « beer rechter wyst of
^^^ikf!'' 4- (tquot; 2,ie van deu spiegel, Oorsprong der vaderl.
''^e ^'^'ïusquot; ' ge^voonte hadden reeds de oude Germanen, van
lico. j coii'

i'oribus Gennaniae c. 11. schreef: noctium non dierum
löquot; alsmede de Galliërs, volgens caesar, de bello Gal-

^^ qT p?quot;quot; ' Charterb. I. bl. 273.
' IV. bl. Ö83.

van 1312, op den eisck van eenen vreemdeling, «die
ghet van seluüde des komende voor den belmntate l^n
Irden dagU regt gedaan 1), terwijl Hertog

te Brouwershaven bepaalde: «Item den Eegter zalnbsp;^pe-

,chennbsp;over dweersnagis, ten ware dat üi ^^^^^^^^

nen kenden bij haren eed, dat s/s niet vroet en waren ^

soo mogten zy 't vertrekken op den derden dag Z).nbsp;^.„v.

® ,nbsp;-1 wm__TT rlA l-p.iirvan

10 mogren zy tnbsp;........^nbsp;'

Ook te Haarlem verordende Wülem II by de keur van .

raenue vynicuii^ ------ enp®^

1H5 • « Wair dat sake dat een van buten gJieen poirter en
voir 't gereehte treckede, die Eeehter soude dennbsp;^ deS

recht doen Unnen den derden daghen, om dienbsp;v^i^

vreemden mansquot; 3), welke bepaling mede voorkomt m ü

Delft van 14 April 1246 , in die van Alkmaar van 11
in die van Medemblik en in die van Monnikendam , ^^^^ prt-
25 Maart 1288 4). Te Botterdam moest men volgen
vilegie door Willem III 25 Julij 1328 aan die stad gege^ e^

re-ten over dwersnagty{]^■o■n.n\^^ der Gesworen, ende a ^^^^^ diiJ
begeeren op eenen buyrman die niet tot huis en ware,
klager gaen tot elcke veertien dagen tot dien dagenbsp;^

„en ware. Eude soo wie synen dag niet en hielde dienbsp;K

tot elcken 2 sch. ende tot uytterste dage 10 sch. 5)^ j^ven«

te Brielle die termijn op over dwarsnacht bepaald wa

werd te Enkhuizen door Willem Y 16 Haaxt 13oonbsp;^

denzelfden 19 Nov. 1357 en te Grootebroek dooi Her

üenzeiiüen xc -lgt;vv. -u-^«. ----------- _nbsp;yt'^v..-

2 Aug. 1364 verordend, dat over den eisch van eennbsp;ae ^^

binnen den derden dagh regt zoude worden gedaan.nbsp;^ve

mijn voor regtsgedingen tusschen burgers aldaar inbsp;^^^^^^

gesteld was 7).nbsp;van ^eizer ^^^ iieH

Op gelijke wijze leest men in de ordonnantie ^anbsp;^

op de admimstratie van de politie en van de pi ^^ jlei ^
vL Oct. 1546 cap. 69 en in die van Amersfoort

1)
2)

3)

5! Zgt;e van .lEHis, Charlerb. H. bl. 4 •nbsp;,, voe. lUquot;»«'^

6)nbsp;Zie (leze bepalmg in de cosumien ditinbsp;van d«^'
opgeleekead , bij alkemade en van der sguellin ,,

1. hl. 253.nbsp;,, M «-51 III. bl 31'

7)nbsp;Zie VAN MiEius, Charlerb. U. bl. 831.

40: «Ttem een man van hiyten willende spreken met recht
'^P eenige burger oft inwoonder, salmen denselven kort ende on-
ei'togen recht doen, 't vvelck men heet over dive^-snacUnbsp;1).

^ ^^'tzelfde gold ook te l'trecht bij vorderingen van uitheemschen
burgers , terwijl aldaar bij regtsgedingen tusschen burgers de
acht dagen was, volgens de door Keizer Karei Y 30 Sept.
bekrachtigde costumen dier stad c, 18 art. 1 en 2 2).
^.^^ie korte termijn was ook in Gelderland in gebruik, zoo als blijkt
het bovengemelde Kondichbcck van Zutphen 3), alsmede uit den
J^^'rt'ief door Hertog Arnold in het jaar 1445 aan Overbetuwe
ojj ^^j alwaar wij lezen : lt;i.Noiii vremde iceghvoerdige koipluyden
itinbsp;Imjden die in den ampt niet geguet en syn, dies geregts

^'erbetou te doen hebben, salmen onvertocht regt laeten weder-

linnen drie daegen 4).
'^hjk regt gold ook te Bolsward, volgens het stadsboek van 1455
ijj «Wanneer enich man van luien lande comet ende claget
stadtrecht op enen burger off buirman, soo sullen die
ïecij^l^^^^en den dager een eynde behelpen nae vuytwysinge syns
' ^^nnen drie daegen, ende des derden dagis syn gued toe-
^Is ^quot;-^de vuyt te penden, indyen dat dye burger toe huys is.

fis 4-

eenen vreemdeling eenig misdrijf gepleegd, dan werd Misdru.
^iiej^ II het algemeen evenzeer gestraft als een dergelijk feit tegen *
^^eltlg ^^Ser. Yan het tegendeel kunnen slechts zeer weinige voor-'

^^'^quot;^den bijgebragt, en wel uit het begin der Grafelijke
yde hij voorbeeld de door Eloris Y 30 Dec. 1275 bekrach-
Vajj ■^^^'^ning van Jan van Persijn, Heer van ^Yaterland, met
^ ^^erland, waarin de bepaling voorkomt: «Item, of een

hiitenslants gestocket worde of ghequetset of ten
^ }squot; ^ ^odgeslaglien , daer in bewint hem onse recht in gheenre
^^ ^^ ^'^^'^lamelijk op die oude tijden slaat clan ook het gezegde
dat eertijds doodslagen en ander ongelijk aan

1*1. B. lil. 1,1. 1072, 1093.
. ï'l- B. in. bl. 350.
Goi /'nbsp;Baron si.oet , dat Kondichboek enz. bl. 453.

B. 11. .pp. W. 38.

^ie vai, V/'^^'^^'ßEiiG , Cbarterb. van Vriesland. 1. bl. 556.

Itil. iQ^ , Cbarterb. 1. bl. 379.

Holl, rcchtsgel. 1. 13. ^ 2.

vrcemaelingen overkomen minder gestraftnbsp;^^^^^^^

inlanders was misdreven. Teel ta rrjker z,n de J eschiedac;
den vreemdeling ook in dit opzrgt Iner tenbsp;J ^^ Graaf

.00 namen reeds Gravin Margaretanbsp;de ver-

Horis Y van Holland bij hnn verbond van 21nbsp;en

putting op zieh, de wederzijdsehekoophe en ^gen ^ .traf'
L'oovfng te beveiligen, - ^ Xj
fen 1). Op gelijke wijze beloofde Bisschop Gny ^an ^^ ^e-

Nov 1305 den vreemden koopman tegen alle onr gt e ^ ^^^^
l;men: «ende soo wie dien koopman ven ge o J ^ens f
den koopman ^t zyne weder snllen doen geven ^an de . ^^.^^aet
tL, L dat gedaen hadde, ende -btans^ ^
doen beteren als 't recht is terwijl ook in f^'l^lo^,.. «ei^
in met het Sticht 11 Sept. 1319 de « ^^nbsp;^

waer iemant die den coepman arresteerde of

Lden si met malcanderen also naerstebke bereto^^^^^^^nbsp;,,, M

dats den coeplnden ghenoghen sondequot; 2). In

art. 8 van de regten, bij den Upstalboom 18 Se^-

bevestigd, op het dooden van eenen vreemdelmg ^^ ,,, d

van 60 sterlingen aan den Eegter en 6 aan de erfgenam ^^^^^^ . ^

verslac^eneS). Ook Hertog Reinald van Gelder en Graanbsp;oi

^Ärboidenzich 25 Jan. 1359 elk

derzaat van den anderen «sinen schade, schand ot^

.elpen weren ende verhneden tot allen ^^^^nbsp;^t

sonder arghelist. Yoert gWnexle enich moertnbsp;^^^^

venkenisopter straten, op ten fnbsp;^^ ^^ die/ ^o.^

pelegrm of anderen varenden
ten of stroem bonweden, ende omme de Aville ..jidet^®' ^
llondenen of sme macht, Amplnde of Me^,
daet, so snelen die anderen van ons -rb ^
gheens die die navolghinge dede, hem te richts^«
Lder weder rede te hnlpe comen mitten hnlpen

vAiw«.......^,nbsp;Over bel

3) Zie VAN MIERIS, Charlerb. II. W-nbsp;„.pest ^^ ^eigt;ï^f„ij

,ers liaiulelen arU 4 en 12 : cUe eenen ed.nbsp;^ o^^ „ aaquot; ..e^l

aie eenen priesler doodde Uen^u ignbsp;^^

die eenen priesler doodde lienvoudig aan c.e . ^^ ^^
geven; doodde een lijfeigene zijnen Heer oni g
met den brandslapel geslrafl.

Zoo kamen ook Willem van Gulik Hertog van Gelder en
^^i'aaf Adolf van Kleef bij hun verbond van 12 Sept. 1378 over-
« Ende weert sake dat ymant enighen schade dede uyter onss
^ens lande in des anderen lande, soe welken van onss den die schade
«l^esciet were in sinen lande, die otf die syne mochten den hantde-
^ jghen naevolghen in des anderen lande, die hantdedinge te van-
jj^ï^te slaen, te halden, buten enighe broeke tegen den van ons
^ren vurscr, daer dat ghesciede, ende daertoe sal die Ilere in
^ «es lande van ons dat ghescieden ende sine Amptlude na all hoere
Va^^ den naevolghereia behulpelich toe wiesen, alsoe verre als sy dat
iHel weghen doen moegenterwijl eene dergelijke bepaling
jjj^^® Voorkomtin het verdrag door denzelfden Hertog 23 Oct. 1390
Vooj.nbsp;Johanna van Braband aangegaan 4). Bijzondere

verleende Hertog Albrecht van Beijeren 7 Mei 1389
® Duitsche kooplieden die zijne landen kwamen bezoeken:
waert sake dat enich dief der coepliede goet stalen, of
lïiis^ ^^oi'denaer eymant van den voirsz. coeplieden misdaden of
woude van sinen live , dat si die dieve of mordenaer selven
^^^flet'^ houden to der tyt dat die Here ofte die wet toe come,
^^aej-j.'^ ^ïoke of misdoen, om justicie daer over te doene. Item
^^ïoijjg^^ dat enich goet gherovet ware in anders Heren lande of
^^H ^^de die roverer ofte dat goet qname binnen onsen lande,
^'ide ^ ^^ salinen moghen houden ende justicie daer over doen,
^acli ig ,'^oepman syn goet weder te liveriren, bi also dat hyt
mit syner merke of mit goeder informacie, al Avaert
^ Op ^.^j^arkeden coftquot; 2).

^I'^jf tegg^ plaatsen gold het beginsel, dat de burgers wegens mis-
^Teeujj ^'.^^emdelingen met dezelfde straf werden gestraft, welke
g^j-plaatse van waar zij afkomstig waren trof
iij'*' ^^^^ oin feiten tegen de burgers dier gemeente gepleegd.

anderen uitdrukkelijk bepaald door Hertog Albrecht
tf ^^quot;ard y ^^^^ Brouwershaven, alsmede in het Stadsboek van
J^^^'isdri^^ 1455 en in dat van Sneek van April 1456 3). Om-
tegen inwoners van het Sticht van Utrecht begaan,

' ^«^'enkw. uil de gescli. van Gelderland. II. W. 111, 113.

■k.nbsp;Char(erl). III. bl. 527.

574'quot;''quot;^' Cbarlerb. III. bl. 561. Schwartzenberg , Cbarlerb.

...

heteUae Wmg van -ifnbsp;CfuOl e»

Amsteltad .. Gooihud van 15 Maart 13 S Jnbsp;va«

25 Maart 14-07, in dat van Onde«ter van laOOnbsp;jo

Monnikendam van 16 S.pt. UOO , m tó van Go m be ^^^^^
Lrt 145«,nbsp;in den land.no » ^Tflr door a^;

Maart 1458, alsmcdo m den lanaoiioinbsp;,„„r

1408 aan die van Maas en Waal en .n eennbsp;j, Bec.t

rftden mede in dat jaar aan Bommelerwaa d ftete
en Eenoij en Henvarden gegeven 1); v,.aamrt Unue» 1nbsp;1

dat in I-treelit niet altijd even gestreng ™d re^ ged jeegd, •
™ hvade feiten door Ctreeteehen teg^n vreemdelr,^^nbsp;|

a tos bestond aldaar nog onder de Eeger'ng vannbsp;, ^

„ae eom,ptele van drie dagen .ten lande te g^jnnbsp;«

aen dootiag tegens den Here v„ tenbsp;of oPnbsp;,

gaan totdat lgt;y borge gestelt hadde den d^e te ve^-nbsp;jl^«

Lae te voldoen.» Dit misbrnA ^^ ^oor f fnbsp;^

15S1 afgesebaft, die daarbij

eenen doodslag op eenen ,.ee,ndebng j quot;fl 2).
eenen doodslag op eenen bnrgei zoude uorden gestra ^

Baarentegen mogten aanvarielijk in vde stedj-» »^a ee^^ ;
land vreemdelingen in regh=n geenenbsp;gee»» „gt ;

poorter; konden rij afeoo tot stavmg tonner aanU^nbsp;,nbsp;,

L aJs getnigen bijbrengen, dan werdnbsp;f.^i«. ^^^^ ia

gedaan. De oorsprong dier ge«onte rs, ^
Zoozeer te zoeken in eenig -ntromven ^sof ..
den regel valsebe getnigen waren, maar

regtsgebied der stad geene genoegzame g ede e» ^„„je W ^
men in geval van valsebe getn.gems, de se»
^ïllen. 'zoo gold te Middelburg, f
en .an 11 Maart 1233 niet het f'»'«f^.'och
geen ert noebte bnys in Middelbnrelr ennbsp;t

Leken bekent en is», welke bepalmgnbsp;PCquot;»

van Westkappel van Mei läää art. 43, m d,e

-.1,1.4«

., Zie VA. ...s, Charterb. iH. bl. ^«J' jttiS^^
Pl.B.ll.app.bl.14.80.

Hug. Grolii Inlrocluct. ad jnnsprud. Holl. nu.
grinis. Leiden 1839, pag. 17.

'2) ZieUtr. PI. B.lU.bl.322nbsp;„05 1. pag.

3) Commentaril de Republica Batava.

hetzelfde jaar art. 13, en in die van Zierikzee van 11 Maart 1247 1).
^ok in de keuren van Haarlem van 23 Nov. 1245, van Delft van
April 1246, van Alkmaar van 11 Junij 1254, van Medemblik
^^van Monnikendam van 25 Maart 1288, alsmede in die van Be-
^erwijt van 11 Nov. 1298, leest men: %Gn.gast en maeli geen oir-
•^onde dragen tgegens enen poirterquot; 2). Hetzelfde gold te Dordrecht,
^'^Igeus het handvest van 28 Jan. 1252 3), terwijl ook te 's Herto-
^^ïibosch door Hertog Jan van Lotharingen, Braband en Limburg
het jaar 1329 verordend werd: «een man van hiyten en sal
^gheenssints mogen tughen tegen eenen poirterquot; 4). Te Brielle
volgens den giftbrief, door Dirk van Voorne in 1342 aan
1 ^^ stad gegeven, niemand «orcunde dragen die yemene scaden of
sal mogen, dan twee Scepenen of drie wittachtige porters of
ijl dien Scepenen dinct dat te geloevene esquot; 5); en te Rotter-
^^^ Werd door Willem IV bij het privilegie van 7 Junij 1340
^^ ald: «ende geen %iynieemsclien m,an en sal mogen tuygen over
Wvnbsp;saecken die binnen der poorten geschienquot;, welke

Va^-^^g mede voorkomtin dehandvestenvanEnkhuizenvan 1355,
^dam van 19 Nov. 1357 en van Grootebroek van 2 Aug. 1364 6).
'^«i-e vrijheid in het afleggen van getuigenis verleende \^^illem VI
^Va^j^^ Pri'^'ilegie van Hoorn van 20 Eebr. 1411, daarbij aan elk,
^^^jn^^^ gezeten, toestaande te getuigen over feiten binnen het
van Medemblik bedreven 7). Op dez^e wijze werden
voorschriften op dit punt langzamerhand verzacht,
geheel M'erden afgeschaft of in onbruik geraakten.

• d

dejj quot;^'er hebben wij gezien , dat vreemdelingen in deze landen negtsge,
clop^^Sel de bevoegdheid hadden om hun regt tegen burgersquot;quot;quot;«^quot;

seiden,

en dat ook deze naar behooren gestraft werden,
eenig misdrijf tegen den vreemdeling hadden gepleegd.

1)

2) VAjfnbsp;Cliarlerb. L bl. 173, 186, 191 , 242 , 274.

V Zie v''^nbsp;Charlerb. L bl. 226, 235, 289, 485, 490, 602.

W ^'e c'^quot; ^^ ' Hantl^'eslen van Dordrecht, bl. 28.

quot;^^quot;yiien ende usantien der Hooftstadt ende Meyerve van 's Iler-
11, Zienbsp;224.

•^1)1. 'EMAßE en vAJf BEU sGHELtiKG, Beschr. van de stad Briele.
«jiss zie va^

libquot;nbsp;Charlerb. II. bl. 639. IILbl.33, 169. j.ii.ecgers,

13nbsp;ad Hug. Grolii Inlroducl. ad jnrisprud. Holl,

^ie van^*^nbsp;peregrinis, pag. 12.

Cbarterb. IV. bl. 162.

CG

Ma. niet alleen tegen bnvge. , ook tege^nbsp;v^^

werd hnn regt gedaan,nbsp;Beauinont

ben aangetroffen in liet handvest,nbsp;een

rATov'l348 aan Goes verleend 3).

.i^i;. van Tholen van 7 Pec.nbsp;«Wle^

Salinen den eenen van den anderen reeht d en 2) h ^^^^^^^
Sept. 1389 bevestigd werd,nbsp;met de bijvoeg ng_

alse onsen poorters recht moghen hebben in hen p oj
W llem VI beperkte dit 4 Mei 1409 tot he geval «dnbsp;^^

II;! toen giclnetzy, of d^ ^^ ^^

teplegenevoir Rechter ende Scepenen 4).nbsp;äe^'

gcLit in eene onde kenr van Dordrecht • « Het is te . eten

ignen, aisoe vcxi^nbsp;ikon schli^^ ^^

,n esquot;; en komt mede voor in de m het jaar 1570 op ^^ei

bragte costnmen , alwaar men

bragte costnmen, alwaar men leest: « aatnbsp;^ _stiën

nisse nemet tnsscben luyden van Uyten van alsnlcke q ^^^^ d
qnerelen die sylnyden malcanderen moegennbsp;, ten ^^^^^

Ltracten binnen de voorsz. stede met gemaect en ^^^ ^^e^
nochtans dat in de contracten ^evoorwaart waere d ^^^ gt;
tot Dordrecht gelevert sonde ^Tordenquot; 5). Evenzo^^ ^^
delburg, volgens de in hetzelfde jaar
,tad, twee vreemdelingen elkander m

contracten of schulden aldaar aangegaan «of bn t^^^^ ^^ ^ tcrj
maeckt om binnen Middelburgh ^^ol^racht te_ ^vo..nbsp;^ quot; ^^

ook te Amsterdam aan -mdd^en ^ , V

kennis mogten nemen 7).

4)nbsp;Zie VAS MIERIS, Liiarieri). i.. -nbsp;■ ^ 1,1. 1335-

5nbsp;Zie VAK DE WALL , Handvesleu van DonUechl,

6)nbsp;Zie Gr. Pl. IV. bl. 1013.nbsp;jdS. H-

7)nbsp;Zie Ilanlveslen enz. der stadt Amslelredam.

De bloeijende toestand waarin de handel verkeerde en de menigte
Vreemde kooplieden, die deze gewesten onafgebroken bezochten,
saven aanleiding tot het besluit van Koning Philips van 8 Aug.

, om bij art. 10 der Instructie van den Hoogen Eaad van
^ieclielen, aan dezen Eaad, welke als het opperste geregtshof in
j^e Nederlanden met de hoogste regtsmagt bekleed was, ook de
ennisneming in eersten aanleg op te dragen der geschillen van
vreemde IcoopUeden herwaartsover levende onder privilegie,
woonsteeden hebbende, of van diversclie hooplieden ooch
weesende, in diversche plaatsen woonende onder verschey-
resortenquot; 1). Door dezen maatregel werden de kooplieden
^^kelijk gebaat; daardoor toch werden lastige twisten over de
^^petentie van den regter, voor wien zij gedaagd waren, ver-
j^eclen, terwijl daarenboven Mechden, als in het middelpunt des
gelegen, voor allen toegankelijk was, en zij aldaar steeds
' ^^ kundigste regters van den lande te zullen
staan. Zulk eene bijzondere regtspraak had vroeger nooit in
^^^ algemeenheid bestaan, ofschoon toch reeds in de veertiende
Pïivl ^^ Graven van Holland aan sommige vreemde kooplieden het
Wel]! verleend liadden, van zoowel in burgerlijke regtsgedingen
^or'^j^^*' o^^'lerling te voeren hadden, als ter zake van misdrijven
tegte ^^nbsp;anderen gepleegd, te regt te staan voor

Vatj hunne landgenooten gekozen, waarop echter ten aanzien
ïegts^^^^'^^ zware misdaden eene uitzondering was gemaakt; eene
tij(j welke eenigzins overeenkwam met die , waarmede in later
^ee^nbsp;landen de Consuls van vreemde Mogendheden be-

Verijj ,Zoo hebben wij boven reeds op bl. 19 een privilegie
lie^gnbsp;Hertog Albrecht 6 Jan. 1382 aan de Engelsche koop-

V \ ^ an den stapel der wol te Middelburg verleend, waarbij
^ticlej,^ n ^^^gestaan eenen « Gonvernerre die him ghenoeghet ende
'^evoßg^j^^^'^iei's ende dieners van hore gheselscapquot; te kiezen , die de
'^'^St te '''^ouden hebben, zonder iemand van 's Graven wegen,
^ '^P^'eken indien «enich ghescil of twiste viel tviischen coman
jof^^ stapel voerscreven toebehorende, het ware van
ei^ighe ander parlemente, daer glicen doetslach, leemte

,1)

^''^edt'quot;'nbsp;lgt;IoeijeiKlen hanilel indien

^(v quot;nbsp;•quot;^o'^^praak over vreemde kooplieden e. defacqs , Ancien

Cocl?nbsp;analytique des lois et coutumes observées en Belgique

civd.nbsp;Brussel 1816. livr. 1 pag. 9 vgg.

CS

»,quot; n quot;Evenzoo veigmide liij S Apn' '
„f videteoke cnwaoi 1). f™™quot; -jl^jw eenen OveBte te

.an ae Pertngesebe ''quot;Pnbsp;^^^^^^^^^^^^ = „Ue zaken J«

kiezen, die .veel,t endenbsp;„f .„jeren gtesoB®

.allen tnsschen l»en quot;fnbsp;Seenwaehter laat gegeven

.an eomanseepen», te^jUevensnbsp;^nbsp;horequot;

„erd, den koopman ofnbsp;^nbsp;jL seonde ot ngt;fe

Oversten in die van^«.,^ ^e -nbsp;_ ,,

die hi misdaen mochte hebben tiegnenbsp;ter

ende honden mit srdken '»f^^^'^^^^trnoSt snllen svn «
r Sltipl-i. dezelfde voorregten gesehonken,

TlSSS aan de feen. door de

^sfafiii

f,te aan de

^rt 1 ^(ll en 7 Mei dSÏÏ aan die van Rampen , 8 ^P^jieeaJ-
86 Nov. W«^;quot;'1327 aan die van l-bf

I ; ^dXquot;» of bnnne ge^r (^f

ris onde^ng,

beteren bij nitspraak van fnbsp;,„„de de B« ^ JJ»

voebten zij daarentegen op het land, daarovernbsp;bef

spreken naar de wetten des lan s ^ ,

ttT 9 \mil 1315 teu aanzien \an alle m

taepcepe JnaMeh ende comen m onse

quot;^quot;^zi^MiEnis. Charlerk HL W- 38L

2nbsp;Zie VA.nbsp;, Charlerb. U . bL 5 -nbsp;^^^ 2.

3nbsp;Zie VA. MiER.s, Charlerb. f„^f-394, 390.nbsp;' oo^ ,
1 ZievA.mEnis, Charlerb. '

•gt;87 442 In hel privilegie van Lubeck

minking (niulüalin)nbsp;j p.u.uKT , op ^

Conseil cl' Elal van 20 No^^ 1806 bUnbsp;pag- ^^^

^cde lnjFAUST.Nma.E,lraile del Inslr.

poert te betenie, wat malcandereii bin liareu scepeii misdoet, wtglie-
^iomen menke ende doetslach, dat willen wy dat hare meysterscap
herecht binnen haren scepen sonder verboernisse 1).

Yoor het geval dat burgers regtsgedingen hadden te voeren tegen
^eemdelingen, maakte men onderscheid tusschen hen die in eene
plaats gekomen Avaren met het doel om aldaar hunne woonstede te
^quot;estigen, en hen die er slechts tijdelijk vertoefden. De eersten
^^erden, wat het regtsgebied aangaat, meestal met de burgers gelijk
''^^teld, en deelden in het voorregt van deze, van alleen voor den
'egter van hun domicilie te regt te staan, al hadden zij dan ook
geene regten van burgerschap of inboorlingschap verworven; en
kan men aannemen, dat, wanneer in de handvesten gesproken
^^dt van onderzaten, ingezetenen of inwoners, daarmede in de
i f ® plaats de burgers en inboorlingen bedoeld zijn, zoo waren

lei

gedomicilieerde vreemdelingen doorgaans onder die uitdruk-

j^^^g mede begre]Den. Zoo werden bij den brief van den Roomsch-

Willem II 18 Junij 1253 in dit opzigt met de burgers van

lietquot;^^^'' de in civitate ipsa manenles gelijk gesteld, en werd ook in

Philips van Bourgondië en Bisschop Rudolf van Diep-

het ^^ gesloten en 26 Sept. 1462 bevestigde Concordaat in

ges ^^e^^eeii de ondersaten van Holland, Zeeland en Yriesland

^eui ^nbsp;Utrecht in regten mogten worden betrokken «om

ïecij^^ ®^ecken wille, alsoo verre als diegeene die men dagen wille te

hnbsp;den geestelycken ofte wereltlyckeu Rechter, daar

iJetej • i®quot; j ■^'an welk voorregt alzoo de vreemdelingen die hunnen

liiejj ^^ Holland gevestigd hadden niet waren uitgesloten; terwijl

tigij^^^de leest in de door Keizer Karei Y 30 Sept. 1550 bekrach-

^ïj-gg^^^^^^^^men van Utrecht: «Item, dieborgers of ondersalen van

^etej, d'ingeamp;etenen der selver stads vr/jlieut en zullen malkan-
in ^'oor

lt;1.

P ïlonbsp;betrecken noch aensprekenquot; 2). Evenzoo was door

Onbsp;Hendrik in het jaar 1310 het privilegium

^aaf]^ ?°eando geschonken aan allen die onder het gebied van
van Gelder gezeten waren (hominihns in sua terra et
''quot;'^titutisj, hetwelk later in dc jaren 1543, 1544, 1547

7-

^^ Zilnbsp;Cliarterb. H. bl. 158.

l^h 15. UI. bl. 276, 350. Gr. Tl. B. II. bl.

en 1577 op nieuw bevestigd is 1). Hetzelfde werd bepaald du^^
Maximiliaan en Philips den Schoonen in Febr. 1494 omtrent ^^^^
ondersaten ende imwnende der stad Brielle en de ingesetene van
land van Yoorne 2) , alsmede bij de 21 Maart 1570 op Bca ^^
gebragte costumen van Middelburg omtrent de poorters of f9^
tenen dier stad 3). Philips van Bonrgondië schonk 11 Junij ^
het Privilegium de non evocando in liet algemeen aan at
ondersaten van Holland en Vriesland, uitgezonderd vier
waarin zij zouden teregt staan voor hem zeiven en zijnen ^^^^^
Eaad 4). Zoo wordt ook in het groot privilegie van Man^^
14 Maart 1477 art. 9 in het algemeen van higesetencn ,
art. 220 der Instructie voor het Hof van Holland van ^ ^^^
1531 van ondersaten gesproken, terwijl men mede ^^^^
rescript van het Hof van Braband van 12 Maart 1553: « ^^
nelyk en notoir is, dat de ingesetenen van desen Neerlan eii^ ^^^^^^
wat staet ofte conditie deselve soude mogen syn, nie ^^g^on
daebaar of te rechte betrekbaar buiten 's landts, nog W

5)-

noch bij procureur, selver ook niet voor het hoff van Eoo ^^^^

Ook deelden de hier gevestigde vreemdelingen veelal in ^
de burgers verzekerde regt van noch in burgerlijke nocn ^^^.ijeel'l
zaken te worden gearresteerd dan in enkele gevallen,nbsp;aiiH

indien er vrees voor ontvlugting bestond of indien
zware misdaden hadden schuldig gemaakt. In de oude ^^^^ j^e
van Overijssel onder anderen werd zulks toegekend aan^^^ ^^^^^ gie
50 hiyssytUnde sijnt und so geguedet hinnen lannäes, ^^^^^^ de
met eren gude to rechte bringen machquot; 6) , en ook quot; -lieci^'
ingezetenen van Zalt-Bommel was 8 Dec. 1378 door Hernbsp;aef

teld van Gelder bepaald: «Soe wat mensche die ininbsp;df^

stadt van Zaltboemell woenafftich is oft naemaels ^^^ Tiel^J
men die nergent tot Zaltboemell, in Boeinelrewert, ^gugci
wert inmaenen noch ingebieden en sali noch en mac i ^

Si-

--------------------J pfr' jl

1)nbsp;Zie sciiR.vssERT, praclicae oliservationes Hanlerw.nbsp;jjriele

2)nbsp;Zie alkemade eii van d; r schelling, Beschr. van t
h\. 114, 115.

3)nbsp;Zie Gr. P!. B. IV. 1)1. 1014.nbsp;gis,

4)nbsp;Zie Gr. PI. B. II. hl. 679.

5)nbsp;Zie Gr. Pl. B. II. 1)1. 062, 75-i. van leeuwegt; ,nbsp;^^^^^^

pars 2. 1. 1 c. 15. 5 17.nbsp;, v,nl va» J-'

6)nbsp;Zie wiMiOFF, Landrecht van Averissel, meiaa
hl. 289.

^i ljebbeopenbaerlick geb.oeckt, daerom dat die acht Scepenen van

Va, -. ,nbsp;voervluchtich warequot; 1). Te Utrecht was bij de ord

C^r ^quot;ftgesteld: «Item, men en mag onser lorger nog on-
men goede bjnnen onser stat nogte stat vrjhede niet besetten
opnbsp;^^^^ sinen hnysraet geladen vonden

4rW •nbsp;of drivende of dragendequot;, hetwelk mede

^ 0 komt m de ord. van den Stadhouder, den Graaf van Hooc.-

80 r;nbsp;^^^^ ^nbsp;' de door Keizer Karei V

^ ^ept looO bekrachtigde costnmen van Utrecht c. 19 art 2

^«ort ° ITnbsp;en in die van Amers'

IWnbsp;Holla^id werd dit voorregt toegekend door

aan allen « dienbsp;zvn in die

Ijjjouschap van Medenblick ende in den Ban van Enchuysenquot; en
nJ?nbsp;aan allen « binnen onsen ambachte van den Ha^e

^^ïM'Kl ^ 1 ÏT ^ ^^^^ door Willem VI bevestigd werd 3)
^le Lr ,nbsp;d^^^^lfde vrijheid

quot; Zuyt-Hollant woenachtkK' waren 4)
iT '' postumen van Middelburg, in het jaar 1570
'teldnbsp;in dit opzigt alle ingesetenen gelijkge-

^^gen {'nbsp;^^^ Amsterdam geen arrest plaats hebben

goederen van iemand «die solvent ende
^endenbsp;domicilium binnen deser stede is hou--

''^iüarirr'.'quot;''quot;^^nbsp;leghen poorters,

^ ter Vierschare geprocedeertquot; 6)

jlaarentegen een burger «ene vordering in te stellen tegen
If^nbsp;slechts:tijdeIijkop eene plaats vertoefde, dan-'--quot;quot;

t ^^zette'nbsp;dat laatstgemelden mögt aanhouden ^

tenbsp;waardoor hij gedwongen werd

li^^^genr?.'^''''nbsp;door

^nbsp;tnbsp;nrct te vertrekken voordat

^.^^^^c^igde voldaan had. Men stelde als algemeenen regeh

Ik 11!quot;°!!' G^'enfcquot;'- uit ileGi-sdi. van GeJd. lil. IA. OU
l\ Iknbsp;li'- W. 305, 324, 350, 1073 , 1093.

J liü , 'nbsp;Charlerl). III. bi. 91, 725. IV. bl. 89.

fi ^ie r;nbsp;Charlerb. IV. hl. 402.

^i« G ;nbsp;l''- 1012, 1013.

verscheyrlc keuren en coslunien,
van procederen binnen de sladl Ainslerdam. 1656Jjl.79.

arred fundeert jumdictie. Personele arresten mogten ten opzig
vau vreemdelingen zelfs gedaan worden door eenen stadsbode zo^^^
gt; der voorafgaande magtiging van den regter 1). Het regt om

vreemdeling te arresteren werd dan ook bij onderscheidene pr^^^
legiën uitdrukkelijk erkend. Zoo leest men in een handvest ^^^
Dkk van Voorne 18 Maart 1313 aan Brielle verleend : «
poorter van den Briel mach doen heskllen binnen der vryhey
den Briel eenen van luien die hem goet scoudich is, en
bestellingen sal doen die Hechtere off een Scepen olï der
o:f een poerter van den Briel. Item, soe wie van buten ttn^^
ter van den Briel goet scoudich es of waere , ende ten 'Briei
otnme vordeel van den marcdaghe, soe en sal men hern r ^^^
marctdach in scaden staen, meer dan de eerste marctdach a
ten Briel quam. Ende wanneer die poerter van den Briel ^ ^^^^^^
maken mach mit twien poerters dat by synen scout ^'ermaen
soe mach hy dien van buten doen bestellen wanneer hy ^vll
Hem als een v?'eemt man in der harinctyt hem verbint met eei^=gt; ^^^^^
bande scult off tot eenigen tyden binnen der vryhcyt ^J^^^jeJiS
Biiel ende voer Scei)enen, vaert hy wech sonder cerloft .^^^^^„seu
dien hyt goet scoudich is, waer soe men daerna L ^^
lande van Yoerne, mach men legghen voer synenbsp;'iu

laatste komt nagenoeg in dezelfde bewoordingen mede ^o^

handvest door Hertog Aibrecht aan Brouwershaven verleei^^^'^^ ^g^eï

ook in het algemeen bepaald werd, dat «alle dienbsp;^isulkquot;

vr}lieyt wonen, die mogen ïiytlandsche luyden besetten^^^^
schuld als zy hem schuldig zyn ; maar draget die ^^^^ yeo
10 pond, die moeten zy keiinelyk maken met drie ^^^^^ niet
binnen, ende is soo daar beneden, zoo meugent zynbsp;j^gjbeiS

wettagtige gebueren.quot; Was een vreemdeling, na mnbsp;^^^^

vernacht te hebben, heengegaan zonder den waard e ^^^^ on
geen hij dezen schuldig was, «komt hy daarnanbsp;^o

saakt die schuld, die waard mag hem halen tuss^ ^^^^^ ^^^
grooten Tlaemsquot;. Eenen vreemdeling die ^^ertrokken^^..^ ^^ ^ij
zijne schulden te hebben betaald, na daartoe g^-eg

31.

1)nbsp;Zie van leeuwen, Roor.isdi llüli. recht 5. 7.§nbsp;Jjcl'
KEESSEL, theses selcctae juris Ilollandici el ^eeland.c,, U ^ ^om
jure civitatis 1. 3. sect. 2. c. 1. § 15 vgg. r.

Rechtsgeleerd Woordenboek. Amst. 1777. v arres.

2)nbsp;Zie VAN MiEius, Charlerb. II. bl. 674. G/b.

^ingesproken, mogt niemand huisvesting verkenen, op straffe vau
l ei'soonhjk aansprakelijk te worden 1). De bevoegdheid om eenen
j eemdehng wegens schulden te arresteren werd ook door Heer
aii van Beaumont 6 Nov. 1348 toegekend aan de poorters van
^ ^es alsmede 7 Dec. 1366 aan die van Tholen, door Jakoba
^ Q Beijeren 16 Julij 1417 aan die van den Grooten Waard van
^Jü~Holland, door Gravin Maria 14 Maart 1477 en door haren
jjOn Philips den Schoonen in Aug. 1495 aan die van Zeeland 2)
tzelfde gold ook te Middelburg, volgens de in het jaar 1570
^^ schrift gebragte costumen dier stad, te Amsterdam, volgens
Costumen van datzelfde jaar, alsmede te Dordrecht, ahvaar
beperkt was tot het geval dat «die coepe of't con-
Vij-nbsp;geschiet is, ofte die leveringe ende vol-

Igp^^iiige van 't contract binnen deser stede besproken isquot; 3) Zoo
Dalinbsp;Kondichboek van Zutphen: « Queme enich

^^eitd'inbsp;bezetten met des

HerVquot;''nbsp;^ii^e of dan onse burgher des Hertogen be-

oen niet en hedde, oft dan die gast onsen burgher ont

Hl ,nbsp;^ — —nbsp;quot;iicv.il uuiyiicr uiit-

l^^ettep ' burgher dien man met tween mannen
' He .......

- Knbsp;'nbsp;— -b^^inbsp;iiieuL nv

gol^ ertoghen bezetter daer bi brachtequot; 4). Hetzelfde beginsel
? j V- 1^'trecht, volgens de ord. van 1456, 1481 , 1508
rMt ?nbsp;door Keizer Karei V 30 Sept. 1550

% '§de costumen c. 19 art. 3 , alsmede te Amersfoort volgens
Sleoltquot;'^^ 1554 5).

J'^'^iïiauf''^®''''^'' voorbeelden kunnen worden aangevoerd van
arresteren van vreemdelingen geheel was
e)^ geschiedde onder anderen in eene oude keur van
^'^^and^elnbsp;Amsterdam, die op de boete van 10

verboden, vreemdelingen van den zeekant
.nbsp;^«en 6).

rente.

=Sen was het bijna overal gebruikelijk, dat men den

v^^nbsp;Charlerb. TIL bl. 561 vgg.

ir ï?quot;!!'' Cbarlerb. II. bl. 757. III. bl. 202. IV. bl. 402
% Xiec'^l JV- W-984.

' vaquot;nbsp;Aemslelrectaui.

Bl,.. ^ ^VALL, llamlveslen van Dordrecht, bl. 1344.
6) f'® lltr pi'^nbsp;flft Kondichboek enz. bl 439

quot;Wonnbsp;^^^ ' 323, 350, 1073. '

• »-nz. der stadt Aeinstclredam. 1613. bl. lOi.

vreemdeling niet mogt arresteren wanneer hy voldoe^^ ^^^^
heid stelde, en dat men hem die reeds gearresteerd ^^
.00 lang in het arrest mogt houden , totdat die ^ke ^ ^^^^^
hem gegeven was. Op sommige plaatsen kon de gedaa^c
met ee^en eed volstaan. Zoo treffen w, reeds in het^^^jji
verbond tusschen de Graven Phüips van Ylaande.en ei ^ ^
van Holland 27 Pebr. 1168, alsmede in het tractaat ^ ^
Gravin Margareta en iloris Y 21 Oct. 1^56, de b

dat Ylaamsche kooplieden, op hunne reis door Holland o ^^^^^^

aangesprokenen die loochenende, zich, terwijl zij m hu

pen waren, met eenen eed mogten zuiveren, zonder

Lte mogen worden belet; was de eischer h™denbsp;e^,

daan , dan moest hij den koopman volgen ter plaatje

woonachtig was, en moest de zaak aldaar bij vonms v ^

penen beslist worden; werd de koopman door den eisch ^^^^^ „s

opgehouden, dan zoude de Graaf van Holland

4llen 1). Evenzoo verordende Jakoba van Beij eren ib ^^.^^j^de.'

in den Groot., Waa,d van Zuid Hollandnbsp;J

dat men m aeu vjiuuucunbsp;77quot; ^nbsp;:

ling uit het arrest moest ontslaan, met alleennbsp;ede' ^

stelde, maar ook wanneer hij «him ontrecht heeft mit syn^^^^ ^^.pro^
In de handvesten van Amsterdam wordt van geenen ^^^ j^ö
ken, men mogt aldaar evenwel, ^Ig^^f^beve^S
en 26 Junij 1401, door Keizer Karei Y 2 Oct.nbsp;gi]^^