Hi Wi-

llllfl

T HET HEBREEUWSCH OPNIEUW VERTAALD,

w:;,

■

-fWgt;/y

m

MET AANTEEKENINGEN EN EENE INLEIDING VOORZIEN,

Ï*

n

DE PSALMEN,

UIT HET HEBREEUWSCH OPNIEUW VERTAALD,

ION

MKT AANTKKKKNINGEN KN EKNK INI.KIDING VOORZIKK ,

DOOK

JOH^s DYSERINCK

— DE ERVEN LOOST ES. 1877.

HAARLEM.

\

......

p^iiu

■

pplli iMÉl

AAN

DEN WELEERWAARDEN ZEER GELEERDEN HEER

M. A. G. VORSTMAN,

Theol. ür. en rustend predikant bij de Hervormde Gremecnte

TE

GOUDA.

Geachte Vriend.

Nadat in Januari 1855 de Gecommitteerden van de Algemeene Synode der Nederlandsehe Hervormde Kerk , in hunne samenkomst te 's Grravenhage, de grondslagen en regelen hadden vastgesteld voor de vertaling van het Oude Testament, werden den 23^cn Juli daaraanvolgende door genoemde Synode, op voordracht van de Synodale Commissie en de Gecommitteerden, de twaalf mannen benoemd, die zouden worden uitgenoodigd ieder met een gedeelte van dien arbeid zich te willen „belastenquot;. Onder hen waart gij aangewezen voor de overzetting van het boek der Psalmen. Hoe ernstig die taak door u is opgevat en hoe nauwgezet gij haar voltooid hebt, daarvan getuigt — weemoediger herinnering voor u — het handschrift, dat gij mij wel ter vergelijking hebt willen afstaan, nadat ik in het voorjaar van '7(5 hetzelfde werk had ten einde gebracht.

Met nadruk herhaal ik „weemoediger herinnering voor uquot;: immers, na jarenlange vertraging van den zoo hoogst belangrijken arbeid, moest gij vernemen, dat de Commissie voor de nieuwe vertaling van het Oude Testament was—ontbonden. Zoo werd, helaas! der Vaderlandsche gemeenten het uitzicht op een werk benomen, even nuttig als grootsch; en dat, terwijl er toch door enkelen uit het twaalftal reeds zooveel tijd en zorg aan was besteed.

En wie naast u, die meer dan l)r. A. Kuenen, Secretaris der Gecommitteerden, dezen droevigcn afloop betreurde! Toen hij in

ÏV

Maart quot;04 u schreef, „dat een drietal medewerkers van gevoelen „waren, dat de zaak wanhopig stond en men er toe zou moeten ko-„men haar op te gevenquot;, was het zeker uit uw hart gesproken, als hij volgen liet: „daartegen komt mijn gansche gemoed in opstandquot;. Mocht hij ook niet op betere tijden hopen, bij meer belangstelling en ijver? Maar — in fatis er at — die betere tijden kwamen niet. En nu, ruim twintig jaren nadat de eerste steen werd gelegd, staat het meer dan ooit te vreezen, dat van de zijde der Synode van wederopvatting van den bouw vooreerst althans geen sprake zal zijn.

Ontmoedigend werkt daarbij zeker in onze dagen van den kant der gemeenten de ervaring van verflauwde liefde tot den Bijbel, als het godsdienstig boek bij uitnemendheid. Moetik al erkennen, dat, uit het oogpunt van stichting, de lezing en voorlezing van alle boekeu des Ouden Verbonds niet langer kan gehandhaafd worden; toch is het mijns inziens diep te betreuren, dat hiermede voor goed de staf schijnt gebroken over elk boek in het bijzonder. Men had mogen verwachten, dat, terwijl in onzen tijd de behoefte aan opgeklaarde bijbelkennis voor ieder belangstellende zoo ruimschoots kon bevredigd worden, dank zij de ernstige studiën op het gebied der bijbelsche godgeleerdheid, daarvan over het algemeen hooger waardeering van menig klassiek geschrift des Ouden Verbonds, ook om zijn godsdienstig karakter, de vrucht zou worden. Doch het tegendeel heeft plaats gevonden. En bijna zou men vragen, of het aankomend geslacht nog open oor en hart heeft voor het apostolisch getuigenis, dat de Schrift „nuttig is tot „leering, tot verbetering, tot opleiding in de gerechtigheid, opdat „de mensch Gods volmaakt zij, tot alle goed werk toegerustquot;.

Ten spijt van die ongunstige verschijnselen blijf ik op de toekomst vertrouwen. De dagen zullen komen, waarin uit de gemeenten van v r ij z i n n i g e Christenen zelven eene krachtige roepstem zal worden gehoord, om eene nieuwe vertaling van het Oude Verbond te mogen bezitten. En zouden er dan geen mannen

V

opstaan, vaardig tot het volbrengen van die schoone taak? In dat goed vertrouwen waagde ik het, door u en den Hoogleeraar Kuenen gesteund, eene eerste poging te doen door hoofd en hart te wijden aan de vertolking van de Psalmen. Geen geschrift in den Bijbel, waarin „zóó, naast de nationale herinneringen van dat Israël, dat „eenmaal groot en krachtig was door zijnen godsdienst, de liederen „en gebeden, de vreugdekreten en rouwzangen van iederen ge-„loovige in het bijzonder aaneengeschakeld liggenquot;. Geen hoek ter wereld, dat zóó van geslacht tot geslacht als eene altijd wellende bron mocht zijn van geloof en onderwerping, van zielsrust cn troost, van ootmoed en dank. „Aan Israël, en Israël alleen, „dankt het meest ontwikkeld deel des menschdoins die geloofser-„varingen, wier uitdrukking voor alle eeuwen inzonderheid in de „Psalmen staat opgeteekend; do kennis der fijnste schakeeringen „van hot gemoedsleven in de gemeenschap des Onzienlijken; de „wetenschap van een schuldgevoel, een vertrouwen, eene blijmoe-„digheid, gelijk uit de letterkundige nalatenschap van geen ander „volk der oudheid ons te gemoet ademenquot;.

Dat alles wordt Israëls liederenschat voor ons te meer, naarmate wij, bij het licht der wetenschap, van taalstudie en kritiek, dieper mogen doordringen tot den oorspronkelijken zin en geest dier gedichten; en naarmate bovenal de juistere kennis van Israëls godsdienst ons beter leert begrijpen, wat zangen er konden vloeien uit hart en mond dier geloofsgetuigen, die, bij al den rijkdom van hun geloofsleven, toch ook kinderen zijn geweest van hunnen tijd.

Bij de herinnering nu aan de vruchten dier wetenschap, kan ik niet anders dan u en Dr. A. Kuenen mijne oprechte erkentelijkheid betuigen voor het vele, vele goede, dat ik van beiden leerde. Wat hebt gij mij trouw ter zijde gestaan van den aanvang tot het einde; uwe jeugdige frischheid en kracht, op een leeftijd van meer dan zeventig jaren, moest ik bewonderen, meer dan dit: kreeg ik lief; uw „otium cum difjnitatequot;, nog altijd voor

VI

een deel aan de studie der Hebreeuwsche letteren gewijd, zal ik meer dan iemand, met het oog op eigen arbeid, dankbaar blijven gedenken. Aan u beeft de b ij be 1 sche kritiek menige gelukkige verbetering in den oorspronke-1 ij ken tekst te danken.

Toch moesten ten laatste nog vele moeielijkheden voor ons onopgelost blijven; toch kon op elke duistere plaats het vereischte licht ter opheldering niet vallen. Geen wonder, dat bij zulk een arbeid niet zelden verschil van opvatting en inzicht ontstond, waarbij ieder het goed recht van eigen meening handhaven kon en — handhaven bleef, Op mij zou echter aan het eind de verantwoordelijkheid rusten van „Vertaling, Aanteekeningen en Inleidingquot;, zooals zij thans voor u liggen. Die verantwoordelijkheid aanvaard ik met vertrouwen, wel wetende dat elk deskundige, die zelf ooit de hand aan zoodanig werk sloeg en de tallooze bezwaren er aan verbonden bij ervaring leerde kennen, waardeering op den voorgrond zal plaatsen, bij het beoordeelen van eens anders arbeid. Die waardeering hebt gij, geachte vriend, in de eerste plaats mij betoond, hoe soms ook onze beschouwingen over het al of niet bestaan van Davidische Psalmen mochten uiteonloopen. Met mij erkent gij, dat onze bundel „niet den naam van David behoeft, „om het schoonste gedenkteeken te zijn, dat Israël zich heeft „gesticht, voor een deel in een tijd, toen hem van de roemvolle „erfenis der Vaderen niets overbleef dan een eenig en kostbaar „juweel, zijn godsdienstig geloof, dat geloof, hetwelk, door „lijden gelouterd en allengs meer vergeestelijkt, eens de wereld „moest overwinnenquot;.

HET BOEK DER PSALMEN.

INLEIDING.

inleiding.

II vaut mieux avoucr notre ignorance, que do nous livrer a dcs conjectures oiseiiBcs.quot;

ED. 11 B U S S

De algemeene benaming „Psalmenquot; — in het Nieuw Verbond komt belialve deze, Luk. x.xiv : 44, ook „het boek der Psalmenquot; voor. Luk. xx : 42, Hand. t : 20 — ia uit de Grrieksche vertaling des Ouden Verbonds (LXX), waar het woord in het enkelvoud psalmos heet, in de Latijnsche (Vulgata) overgegaan en zoo in onze taal opgenomen. In het Hebreeuwseh heeten zy tehillim (hot meerv. van tèhillah) of „lofzangenquot; , de gemeenschappelijke naam der 150 gewijde liederen van het Joodsche volk, die tot éénen bundel verzameld zijn.

Van deze 150 Pss. zyn er i» den Hebr. tekst 116 met een enkelvoudig of samengesteld Opschrift voorzien. De overige 34 (i, li, x, xxxin, xliii, lxxi, xci, xcni—xcvir, xcix, erv—cvn, exi—exix, cxxxv—cxxxvn en cxlvi—cl) missen dat, en dragen daarom in den Talmud den naam van „verweesdequot; of „vaderlooze Psalmenquot;. Het bedoelde opschrift wijsjt met verschillende benamingen aan, soms twee, drie naast elkander, tot wat soort van liederen de Psalm behoort (I); of betreft de muziekale uitvoering (II); of noemt den naam van den dichter, soms de namen van twee, drie dichters (III); of, eindelijk, bevat eene geschiedkundige toelichting (IV), In menig samengesteld opschrift wordt zoowel het een als het ander vermeld. Achtereenvolgens gaan wij deze Opschriften na.

I. Bij 97 van de bovengenoemde 116 psalmen lezen wij onder wat soortvan liederen men ze rangschikte; bij de overige 19 niet (xi, xiv, xviu,

xxv-xxviii , xxxiv-xxxvii , lxi , lxix , lxx, lxx1i , l.xxx , ciii ,

exxxvm en cxliv).

44 Psalmen heeten in het Hebr. mizmor, een woord dat eigenlijk het tokkelen der snaren van luit of citer beteekent, doch later voor het lied zelf is gebruikt, dat onder begeleiding van het snareninstrument werd gezongen. Zoo

ware de overzetting „harpzangquot; misschien het best. Intussohen bleef met de Statenvertaling en de LXX het gewone woord „Psalmquot; behouden (zie boven

iii—vl, viii, ix, xii, xiii, xv, xix—xxiv, xxix, xxxi, xxxviii—xli , xlvii, xlix—li, lxii —lxiv , lxxiii, lxxvii, lxxix , lxxx , lxxxii,

lixxxiv, lxxxv, xcviii, c, ci , clx , cx, cxxxix—cxli en cxliil).

16 Pss. dragen den naam van sjIr d. i. „liedquot;, hetwelk 6f op zich zelf staat, Pi*, xlvi, of met „pelgrimstochtenquot; vereenigd wordt, Ps. cxx—cxxxiv. Boven Ps. xvm komt in het historisch opschrift, aan 2 Sam. xxii : 1 ontleend, het woord sjirah voor, dat echter geen bepaalde dichtsoort aanwijst en door „dichtstukquot; in algcmcenen zin kon worden vertaald.

12 Pss. hebben „harpzangquot; en „liedquot; beide (Ps. xxx, xlviii, lxv—l.xvm, lxxv, lxxvi, lxxxiii, Lxxxvii, xcii en cvm).

12 Pss. worden genoemd maskU d. i. „onderwijzingquot;, of op zich zelf staande (Ps. xxxn, xlii , xliv , lii—lv , i.xxiv , lxxviii en lxxxix) , bi verbonden met „liedquot; (xlv) óf met „harpzangquot; en „liedquot; (lxxxviii).

6 Pss. zijn milctam d. i. „kleinoodquot; (Ps. xvi, lvi—lx).

5 Pss. heeten tejillah d. i. „gebedquot;, 6f alléén (Ps. xvn, lxxxvi , xc en en) óf met „onderwijzingquot; (cxlii). Uit Ps. lxxii : 20, „einde der gebeden van David, den zoon van Isaïquot; biykt dat „gebodenquot; ook een algemeen gebruike-lijke naam voor de Psalmen moe.t geweest zijn.

1 Ps. (de vnii) heet sjigyajón; De betcekenis van dit woord is geheel onzeker. Uit liab. m : 1, waar het meerv. er van voorkomt, blijkt duidelijk dat een bepaalde soort van liederen met dien naam werd aangewezen. Sommigen meenen, dat sjiggajóu hetzelfde is als higgajün, Ps. ix : 17 „ruischend spelquot;. Eindelijk nog

1 Ps. (de cxlvc) draagt het bekende lehillah d. i. „lofzangquot; tot opschrift, naar welks meervoud de gansche bundel heet.

Waarom nu de eene Ps. geen der bovengenoemde namen draagt, terwijl de andere een harpzang of lied of beide tegelyk tot opschrift heeft, ligt in het duister. Mot het oog op Ps. lxxxvin : 1, waar behalve drie namen nog twee dichters worden genoemd, vinde hier de gissing eene plaats, of wellicht uit verschillende verzamelingen do Pss. in onzen bundel zijn overgenomen, met het verschillend opschrift dat zij droegen. Dat voorts twee namen, bijv. „harpzangquot; en „liedquot;, niet één geheel vormden in den geest van den Verzamelaar, blijkt duidelijk hieruit, dat hij ze door den naam des dichters kon scheiden, bijv. Ps. lxv : 1 „een psalm, van David, een liedquot;, zie ook • lxxv en lxxvi.

Wat de samengestelde opschriften betreft, Ps. xxx : 1, „een lied, ter inwijding van het huisquot; d. i. den tempel, moge de opmerking volstaan, dat er volstrekt geen verband bestaat tusschen die woorden en den inhoud van het gedicht, zie slotaant. bl. 42. Ps. xlv : 1 „een lied der gelief den' moet men hoogst waarschijnlijk met verandering van één klinker in het Hebr. woord lezen „der liefde^, een minnelied. Eindelijk boven de 15 Pss., cxx—cxxxiv.

XI

„lied der (ééns, Ps. oxxi, voor de) pelgrimstochtenquot;, d. i. een Psalm voor hen, die ter bedevaart opgingen naar J eruzalem om deel te nemen aan Israels hooge feesten. Deze opvatting van het Hebr. /laiimaaliJtA, in verband met Ezra vu : 9, waar het enkelv. JiammaülaJt als de optocht (uit Babel) voorkomt, laat zich het best boven alle andere verdedigen; met dien verstande intusschen, dat men 1°. niet denke aan den terugkeer uit de Babylonische ballingschap, daar de meeste dezer liederen na dien tijd gedicht zijn (Ps. cxxn en cxxxiv onderstellen het bestaan van den tweeden tempel en in Ps. cxxvi behoort die terugkeer reeds tot het verleden, zie vs. 1—3) en 2quot;. dat men voor de dwaling zich wachte, als zou de geheele bundel liederen uitsluitend voor de ■ bedevaartgangers naar den tweeden tempel vervaardigd zijn, zooals bijv. de drie eerste en de beide laatste gedichten. Getuige de inhoud van sommige, zooals Ps. cxxiv, cxxvi, cxxviii, cxxix en cxxsn, werden zij onder het vijftiental opgenomen, „omdat er een onderwerp in werd ontwikkeld of eene gemoedsstemming in uitgedrukt, die ook voor den vromen pelgrim iets aantrekkelijks kon hebbenquot;.

II Foor den menazzeach: deze onvertaald gebleven uitdrukking komt in de eerste plaats ter sprake, wat betreft de bestemming en de muziekale uitvoering der Psalmen. Zij staat boven niet minder dan 55 Pss. In het l^e boek tv—vt, vin, rx, xi—xtv, xviti—xxn, xxxi, xxxvr, xxxix—xlt (19maal), het 2c boek xi.ir, xltv—xlvit, xlix, lt—iait, lxtv—lxx (25 maal), het 3^e boek lxxv—lxxvtt, lxxx, lxxxt, lxxxiv, lxxxv, lxxxviit (Smaal) en het 5quot; boek cxx, cxxxix en cxl (3 maal). Hare gewone opvatting is „aan den opzichterquot; van het dienstdoende Levietische zangkoor ter uitvoering toevertrouwd of overgegeven. De Stvt. heeft „voor den opperzangmeesterquot;. De Grieksche en de Latijnsche overzetting hebben, waarschijnlijk naar een ander Hebr. woord, „tot het eindequot;. Ware eerstgenoemde verklaring juist, dan zou de Hebr. uitdrukking, indien al niet boven alle Pss., dan toch boven die liederen geplaatst moeten zijn, welke, als bepaaldelijk voor den tempeldienst bestemd of gedicht, door den opperzangmeester met zijn Levietenkoor werden aangeheven; maar juist wordt het opschrift „voor den menazzeachquot; — met uitzondering van het drietal Ps. cix, cxxxix en cxl — bijv. boven alle tempelpsalmen uit het 4e en 5u boek van den bundel gemist. Daar nu laatstgenoemde Pss. als tempelliederen óf door het geheele koor of door gedeelten er van als beurtzangen werden aangeheven, en de woorden „voor den menazzeachquot; meer voorkomen boven die Psalmen, welke een persoonlijk karakter dragen, ligt het vermoeden voor de hand, dat in die woorden de aanwijzing schuilt, dat de Psalm, gewoonlijk in den 1 sten persoon gedicht, ook door een enkel persoon moest worden voorgedragen. Met deze verklaring is zeker de gewone opvatting van het Hebr. werkwoord — waarvan het zelf-standignw. menazzeach is gevormd — „besturenquot;, „het opzicht hebben overquot; in strijd, doch 1 Kron. xv : 21, de eenige plaats in het O. V., waar het

XII

genoemde werkwoord als muziekale term voorkomt, is evenzeer tegen die opvatting gekant, zonder dat men met zekerheid kan aanwijzen, welke de juiste beteekenis van het woord is op het gebied der muziek. Liefst blijve hierom de uitdrukking in haren oorspronkelijken vorm behouden.

Voor de muziekale uitvoering komen vervolgens de uitdrukkingen in aanmerking „met snareninatmmenten'\ Ps. iv, vt, liv, lv , lxvii en lxxvi, „met Jhdtenquot; Ps. v, en „op. een snareninstrumenC Ps. lxi. (Hab. m : 19 heeft zeer • zonderling „op mijne snareninstrumentenquot;). Behooren tot de eerst genoemde algemeene soort waarschijnlijk de citer en de harp of luit, dan zou de aanwijzing in het opschrift beteekenen, dat deze liederen alleen met die instrumentale begeleiding werden gezongen ; hetzelfde zou gelden van de fluiten — in het algemeen „blaasinstrumentenquot;, waaronder vlg. anderen ook de hoorn en de trompet — boven den vcu Ps., vgl. Jez. xxx : 29, waar hetzelfde woord in het enkelv. voorkomt in de beschrijving van eene feestreis naar Jeruzalem, „naar den berg van Jahwequot; begeleid door „fluitspelquot;; eindelijk zou „op een snareninstrumentquot; kunnen beteekenen „op Je wijze van een lied op de snarenquot;, tenzij men hier met anderen het meerv. wilde lezen en „opquot; in gelijken zin als „metquot; nemen.

„Op (de wijze van)'' — een of ander lied, welks melodie bekend was — komt met verschillende toevoegselcn boven menigen Ps. uit de drie eerste boeken voor. Zoo Ps. vi en xii hassjeminith, letterl. „de achtstequot; en XLvi „cle maagdenquot;, Hebr. alamóth. Beide worden hier opzettelijk samengevoegd naar aanleiding van 1 Kron. xv : 20, 21, waar sprake is van Levieten, spelende op harpen (luiten) „op hassjeminithquot; en van Levieten, spelende „op alamothquot;, uit welke woorden zeker mag worden afgeleid, dat de toon van een I's. op (de wijze van) de achtste overeenkwam met harp of luit, en die van op (de wijze van) de maagden met de citer. Daar intusschen de eigenlijke zin der uitdrukking „dc achtstequot; voor ons onverklaarbaar is, werd in de vertaling het woord in den oorspronkelijken vorm behouden. Ps. vx heeft tot opschrift zoowel „met snareninstrumentenquot; als „op (de wijze van) hassjeminithquot;, welke laatste uitdrukking misschien eene wijziging aanduidt in de uitvoering van bet lied met snareninstrumenten. Dezelfde woorden „op (de wyze van) de maagdenquot; meenen wij, met verandering van den Hebr. tekst, te moeten lezen boven Ps. ix, x, met toevoeging van het onverstaanbare lahhèn, om welk laatste woord ook het eerste alamoth onvertaald bleef. Anderen willen met behoud van den oorspr. t. lezen „op (de wijze van) sterf voor den zoonquot;.

Andere liederen, welker bekende melodie de zanger moest volgen en waarvan de eerste woorden in het opschrift van eenige Pss. worden aangehaald , zijn waarschijnlijk „de hinde des dageraadsquot; , d. i. de dageraad als hinde, die verdreven wordt door de zon (d. i. den jager) Ps. xxn ; „de duif der verre terebinthenquot; Ps. i.vi , naar eene verand. v. d. Hebr. t.; „leliënquot; Ps. xlv en i.xix; „lelie der getuigenisquot; Ps. lx en lxxx , naar eene verand. v. d.

xi i r

Hebr. t,; „verderf nietquot;, Ps, lvir, Lvni, lix en ia^-xv ; mogelijk bestond er een lied in liet karakter van Mozes' bede „Heer, Jahwe, verderf niet Uw volk en Uw erfdeelquot;, Deut. ix : 26, naar welks melodie deze Ps. werd gezongen. Misschien moet hiertoe ook worden gebracht machalath, Ps. ltii, indien ten minste het opschrift boven Ps. lxxxvtii dus te lezen is „op (dc wijze van) maehalath te zingenquot;. Sommigen verklaren het als „op slependen, treuri-gen toonquot;, omdat het Hebr. woord gewoonlijk ziekte , zielsziekte, ook droefheid aanduidt. De aanwijzing „o/; (de wijze van) hayittithquot;, Ps. vin, lxxxi en lxxxiv , herinnert wellicht aan eene toonsoort, welke door de Levieten uit de stad Grath-Rimmon in het stamgebied Dan, Joz. xix ; 45, xxt : 24, uitgevonden was; anderen gissen dat de Filistijnsche stad Grath haren naam aan de melodie heeft geschonken. Eindelyk komt „o;; (de wijze van) Jedu-thunquot; voor boven Ps. i,mi en lxxvii, hetgeen mogelijk hieruit te verklaren is, dat deze persoon zijnen naam aan zekere toonsoort heeft gegeven. In alle geval stond hij als dichter bekend, daar hij , naar de opvatting van sommigen, in het opschrift boven Ps. xxxix naast David wordt genoemd. Mogen anderen hier vertalen „voo^ den menazzeach, uit (de familie van) Jeduthunquot;, dan behoudt de bovenstaande gissing toch hare waarde.

Ter gedachtenis, letterl. „om te doen gedenkenquot;, boven Ps. xxxvitt en i,xx , komt ook voor 1 Ivron. xvi : 4, waar David gezegd wordt dienaren uit de Levieten te hebben gesteld over de ark van Jahwe, om Jahwe, Israels Grod, in herinnering te brengen (to vermelden) en te danken en te verheerlijken. Wellicht moet in overeenstemming hiermede de inhoud van Ps. xxxvTii en lxx, lxxt (deze beide vormen, zooals mij bij nader onderzoek gebleken is, één geheel) verklaard worden, in dien zin dat de vrome Israëliet te midden van rampen en gevaren Jahwe in gedachtenis moet houden en verheerlijken, vgl. Ps. lxx met lxxt ; 14—18, 22, 23, en Ps. xxxvtii : 22, 23 met lxx : 2, 6, en lxxt ; 12. Anderen meenen, dat beide Psalmen gezongen moesten worden bij dat gedeelte van het spijsoffer, hetwelk op het altaar werd verbrand, ten einde Jahwe aan den offeraar te doen gedenken.

Om te leeren: deze aanwijzing, welke alleen boven Ps. lx voorkomt, kan eenigszins worden toegelicht door 2 Ham. [ : 18, waar van Davids klaag, zang op Saul en Jonathan wordt gezegd, dat men hem zou leeren aan de kinder/in van Juda. En werkelijk is ook van den genoemden Ps. de toon zoo nationaal, dat de bestemming in het opschrift aangewezen zich daaruit geheel verklaren laat. In het opschrift boven Ps. lxxxvtii moet de uitdrukking „op machalath te zingenquot; vlg. anderen worden vertaald om op maehalath hij beurten te zingen, daar eene vergclyking van het oorspronkelijke woord met Ex. xxxii : 18 en Jez. xxvn : 2 op een beurtzang schijnt te wijzen.

Voorts lezen wij nog bij Ps. xcn de aanwijzing: „Voor den Sabbatdagquot;, zooals er nergens elders in den Hebr. t. eene voorkomt, maar wel in de Grrieksehe vertaling, waaro.ver later. Pij Ps. c „tol dankquot;, welke aanwijzing waarschijnlijk ontleend is aan het 4c vs. „gaat tot zijne poorten in met dankquot;,

XIV

en het lied mogelijk bestemile ten gebruike by de lof- en dankoffers; en bij Ps. cti „gebed voor (van?) een verdrukte, als hij bezwijint en voor Jahwe zijne klacht wil uitstorten''.

Met betrekking tot de muziekale uitvoering is ten slotte nog een woord over de bekende uitdrukking Sela hier het best op zijne plaats. In den Lxxxixeu Ps. komt Sela 4 maal voor, in 7 andere liederen evenals in Hab. III driemaal (Ps. m , xxxit , xlvi , lxvt , lxviti , lxxvii en cxi.) — in Ps. lxviii vlg. mijne vertaling slechts tweemaal, vgl. bl. 103, aant. 10 — in 15 tweemaal

(Ps. tv, ix, xxiv, xxxix, xlix, lil, lv , lvii, lix, lxii , lxvii, lxxti,

lxxxiv, Lxxxvii en lxxxviiï) en in 16 éénmaal (Ps. vu, xx, xxi, xliv,

xlvii, xlviii, l , liv , lx , lxi , lxxv, i.xxxi , lxxxii , lxxxiii, i-xxxv

en cxeiii). Opmerkelijk dat terwijl het in de 3 eerste boeken van den Psalmbundel zeer dikwijls wordt gelezen (G7 maal), men het in het 4» boek nergens en in het Sc slechts viermaal aantreft. Enkele Pss. worden regelmatig door het woord afgedeeld, zooals xxxix, xlvi, xlvii, lxxvii , lxxxvii en oxliii. Iets minder regelmatig in 13 andere liederen (Ps. m, xxiv, liv , lvii , lix—Lxii, lxviii , lxxxi , lxxxiii , lxxxiv en cxl) , terwijl het Ps. lxxxix : 1—53 in 5 zeer ongelijke deelen scheidt, bij vs. 5, 38, 4G en 49. Driemaal komt Sela midden in een zin voor, Ps. lv : 20, lxvii : 2 en lxviii : 8, terwijl het in den Hebr. t. en de Stvt. (zie echter bij mijne overzetting, bl. 87, aant. 3) van Ps. lvii : 4 de beide deelen scheidt, welke nauw verbonden zijn. Alleen bij Ps. m, ix , xxiv en xlvi komt Sela in den Hebr. t. voor, maar niet in de Grieksche vert., met uitzondering van Ps. ix : 21, hetgeen in het voorbijgaan een bewijs te meer is voor de éénheid van Ps. ix en x (zie bl. 15, slotaant). Wordt nu Sela door de LXX overal met „tus-schenspelquot; vertaald, terwijl het aan het einde van de drie bovenstaande Pss. weggelaten is, dan wettigt dit verschijnsel het vermoeden, dat de Zeventigen zeiven hebben gevoeld, dat hunne overzetting niet geheel beantwoordde aan den zin van het oorspronkelijk woord. In verband met de verschillende dichtsoorten en zangwijzen der Pss. verdient het alle aandacht , dat noch in één der liederen hammaalóth, noch in één der halleluja-pss. het woord Sela voorkomt; daarentegen in alle Pss. „met snareninstrumentenquot; of „op een snareninstrumentquot;, iv, liv ,' lv , lxi, lxvii en lxxvi , ook Hab. in : 19, behalve als „op (de wijze van) hassjeminithquot; er op volgt, Ps. vi; voorts met sjiggajón, Ps. vu, ook Hab. m: 1, „op alamöth labbénquot; Ps. ix, „op (de wijze van) de maagdenquot; Ps. xlvi, „op (de wijze van) lelie der getuigenisquot; Ps. lx, „op (de wijze van) hagittithquot; Ps. lxxxi en lxxxiv. Zou¹ men op grond hiervan ook mogen aannemen, dat alleen door „hassjeminithquot; het gebruik van Sela in de Pss. wordt uitgesloten?

Bij de bepaling van hetgeen Sela beteekent, moet voorgoed de meening worden ter zijde gesteld, dat het woord eensluidend zou zijn met „in eeuwigheidquot;, waardoor in enkele Pss. de Joodsche meesters het met den tekst zeiven konden verbinden , Ps. ix : 21, xxi : 3, xliv : 9 , lxxv : 4, lxxxiv ; 5, [m : 9]; of eensluidend

XV

met „pauzequot;, hetgeen natuurlijk aan liet slot van een lied geen zin zou hebben. Ligt het geheel in het duister welke de ware klinkers van het woord zijn, de waarschijnlijkste afleiding der medeklinkers (s. 1. h.) wijst op een werkwoord, dat „ophoogenquot; beteekent, zoodat het zelfstandignw. „verhooging'' vrij zeker op de verheffing der muziek wijst, en dat wel door middel van het bazuingeschal, dat de priesters moesten doen hooren, wanneer Jahwe in het bijzonder werd aangeroepen bij de beden, klachten of danktonen, door de Levietische zangers in naam van Israels gemeente in den tempel aangeheven , vgl. 1 Kron. xv : 18—24, enz. Zoo valt met het Sc'm het bazuingeschal in, hetzij Jahwe ten gerichte verschijnt of Zijn volk verlost, of David als Zijnen knecht bevestigt; hetzij Hij als Israels burcht of heil of als de God die verhoort of vergeeft, wordt aangeroepen; hetzij Hein lof en eere wordt toegebracht; hetzij de mensch zelf tegenover den Eeuwige over eigene geringheid en vergankelijkheid klaagt. Men vergelijke de verschillende Pss., waar Sela voorkomt. Nu moge het waar zijn, dat niet op alle plaatsen de genoemde opvatting volkomen van toepassing is, toch zijn die uitzonderingen van te weinig gewicht om niet aan de hoofdwaarheid van den regel vast te houden. Waar ten slotte Sela wordt voorafgegaan door het Hebr. higyajón, Ps. ix : 17 — dezelfde uitdrukking Ps. xcti : 4 — door mij vertaald met „ruischend spelquot; [op de citer] , mogen wij onderstellen, dat daar ter plaatse na de citers of snareninstrumenten de bazuinen invielen. In verband met bovenstaande ontwikkeling schijnt de vertaling der LXX „tusschenspelquot; minder juist. In alle geval ware dan het woord „invallenquot; (van de bazuinen) nog beter, dat ook aan het slot van een lied niet misplaatst zou zijn.

Anderen, die Sela opvatten als de gebiedende wijs van een werkwoord en higgajon, Ps. ix : 15 , als „gemurmelquot;, „geprevelquot; en dienovereenkomstig als „zachtkens zingenquot;, meenen dat het woord, ook op zich zelf staande, ter aanwijzing dient, dat de laatst gezongen woorden, voorafgaande aan, met zacht geprevel door de gansclie vergadering moesten worden herhaald.

III. Bij het onderzoek naar de namen der dichters boven twee derden van de Psalmen sta de opmerking op den voorgrond, dat het hier niet de vraag is, van wie de godsdienstige liederen afkomstig zijn, maar eenvoudig aan wie zij naar de letter der opschriften worden toegekend, onafhankelijk dus van den inhoud der Pss., die later kan blijken met de bedoelde opschriften in overeenstemming of in strijd te zijn. Eerst daarna kan worden onderzocht, in hoeverre de aangewezen dichters al dan niet voor de historische kritiek kunnen bestaan.

Van de 150 Pss. zijn er 100, welker opschrift den naam van don dichter (soms van de dichters) aanwijst, 73 van David, 12 van Asaf, 11 van de zonen van Kor ach, waaronder één ook wordt toegekend aan Heman, den Ezrahiet, 1 van Ethan, den Ezra!det, 2 van Salomo en 1 van Mozes.

XVI

Onder de 73 Pss. van David, in—ix, xi—xxxn, xxxiv—x 1,1, li—lxv ,

lxvtii—lxx, lxxxvi, ct , cut, ovttt—cx , cxxii , cxxiv, cxxxi, cxxxiii

en cxxxvur—cxlv, zijn er twee, xvur en xxxvi, in welker opschriften de woorden „van Davidquot; worden voorafgegaan door den eeretitel „van Jahwe's dienstknechtquot;. De vorm, waardoor in den Hebr. t. liet woordje van wordt aangeduid, is dezelfde als die, welken wij lezen Hab. in : 1 „een gebed , van Habakuk, den profeetquot;; Jez. xxxvm : 9 „een gesclirift van Hizkia, den koning van Judaquot; en Hoogl. i ; 1 „een lied der liederen, hetwelk van Salomo isquot;. Al blijkt nu uit den inhoud van Psalmen als xx, xxi en ox, dat zij ter cere van of op een koning zijn gedicht, dan geeft dit geen recht met velen van de ondubbelzinnige beteekenis der woorden „van Davidquot; af te wijken, en hiervoor in de plaats te stellen „aan (of „op) Davidquot;. Betreffende het woordje „vanquot; worde hier nog opgemerkt, dat met opzet in de vertaling der opschriften de woorden „van Davidquot; enz. door een komma gescheiden zijn van hetgeen voorafgaat, omdat er in de Hebreeuwse he taal verschil bestaat tusschen de uitdrukking van den 2'¹eii naamval in „de gebeden van Davidquot;, Ps. lxxii : 20, en die in de gewone opschriften, zooals bij v. „een gebed , van Davidquot; Ps. xvn : 1. Vormen eerstgenoemde woorden als ééne bepaalde gedachte, zoodat men zou kunnen vertalen „Davids gebedenquot;; in laatstgenoemde uitdrukking ligt zoowel de aanwijzing tof wat soort van liederen het gedicht behoort, als van wien de Ps. afkomstig wordt geacht. Hieruit laat zich ook verklaren, lioe men omgekeerd schrijven kon „van David. Een lied.quot; of ook zelfs een gedicht op tweeërlei wijze kon toelichten „Een psalm, van David. Een liedquot;.

De Psalmen van Asaf zijn 12 in getal, l en lxxiit —lxxxiii, die zeker oorspronkelijk bijeen behooren. Hy was de zoon van Herechja, IKron. xv:17, uit het geslacht van Gersom, uit den stam van Levi, 1 Kron. vi : 39, 43 (Hebr. t. vs. 24, 28), een tijdgenoot van David, Neh. xn : 46. Aan hem was, vlg. 2 Kron. xxxv : 15, door Israëls koning de leiding der muziek in den tabernakel opgedragen; elders is hy het hoofd van de koren der Levieten, 1 Kron. xv : 19, xvi: 5, 7, 17. In 2 Kron. xxtx : 30 is sprake van het loven van Jahwe met de woorden van David en Asaf, den ziener (profeet). Nu moge het reeds bij eene eerste lezing van de meeste dezer Psalmen, afgescheiden van het opschrift, duidelijk zyn, dat zy uit veel later tyd dagteekenen dan de regeeving van David: dit geeft geen recht om onderscheid te maken in de gelykluidende opschriften der Psalmen van Asaf, en verschillende dichters aan te nemen, die denzelfden naam hebben gedragen. Ten onrechte zien dus sommige schriftverklaarders in den eenen Asaf een tijdgenoot van David, in den ander een van Josafat of Hizkia, in een derde en een vierde een Asaf uit den aanvang der ballingschap of zelfs uit het Makkabeesche tijdvak. „Klaarblijkelijk heeft een der Verzamelaars van de Pss. een bundeltje liederen bijeengevoegd, die of volgens de overlevering, of volgens zijne eigene meeuing van denzelfden dichter, Asaf, Davids tijdgenoot, afkomstig waren.quot;

XVII

Van de zonen van Kor ach komen 11 Pss. in den bundel voor: Ps. xlii (en xliii) xi,tv—xlix, lxxxtv, i.xxxv, lxxxvti on lxxxviii; de laatste Leeft er nog bij „een leerdiobt, van Heman, den Ezraliietquot;; over dezen later. Inliet voorbijgaan waag ik de gissing, dat het lie boek der Pss. oorspronkelijk een gelijk aantal liederen van de zonen van Korach beeft bevat als van Asa./, dat is twaalf; om die reden vermoed ik, dat ook Ps. i.xxxrx, de laatste van het genoemde boek, aan ben moet worden toegekend, terwijl liet opsclirift „van Etban, den Ezrahietquot;, oen later toevoegsel is, waarscbynlijk uit de pen van den Kroniekschrijver, evenals ook bet 2e gedeelte van bet opschrift boven Ps. lxxxviti van zijne hand afkomstig schijnt te zijn.

De genoemde „zonen van Korachquot; zijn blijkbaar afstammelingen van den bekenden opstandeling, die niet Dathan en Abiram het slachtoffer werd van zijne euveldaad tegen Mozes en Aaron, Num. xvt en xxvi : 9'', 10. Uitdruk--kelyk wordt echter Num. xxvi : 11 herinnerd, dat „de zonen van Korach niet stiervenquot;, d. i. gespaard bleven. Nu vinden wij zoowel Num. xvi : 1 als 1 Kron. vi: 37'', ïi8 (Hebr. t. 22'', 23) Korach als „zoon van Jizhar, zoon van Kehath, zoon van Leviquot;, en 1 Kron. vi : 33 (llebr. t. 18) komt onder de tempel-zangers, door David aangesteld, Ketnan voor als behoorende tot „de zonen der Kehathietenquot;. Waarscbynlijk was ook voor den Kroniekschrijver deze Heman een der afstammelingen vnn Korach, den kleinzoon van Kehath. Vreemd is het zeker, in verband hiermede, dat 2 Kron. xx : 19 de Levietische tempelzangers onderscheiden worden „uit de kinderen der Kehathieten en uit de kinderen der Korachieten, die Jahwe, den God Israels, niet luider stemme prezenquot;: doch ligt niet in het feit, zooals het daar vermeld is, de aanwijzing dat uit het geslacht der Kehathieten en dat der Korachieten tempelzangers te gelijker tijd, onder Josafats regeering, dienst deden in den tempel!' En zou men op grond hiervan — in den geest van denzelfden Kroniekschrijver — ook niet in de dagen van David naast de zonen der Kehathieten , onder wie Heman in het bijzonder wordt genoemd, het bestaan van „de zonen van Korachquot; als tempelzangers mogen aannemen? Onafhankelijk hiervan doet intusschen de plaatsing 'der Korachietische Psalmen tusschen (of na) liederen van David, of omgekeerd de plaatsing van een Davidischen Psalm (lxxxvi) tusschen liederen van „de zonen van Korachquot; vermoeden, dat de auteur der opschriften de dichters er van voor tijdgenooten van Israels koning heeft gehouden. Wie nader voor genoemden auteur die dichters der elf (of twaalf) Psalmen onder de Korachieten zijn geweest, is niet aan te wijzen. Blijkbaar heeft bij eenvoudig willen en zeker ook niet meer dan kunnen vermelden, dat deze liederen uit het geslacht van Korach afkomstig waren.

Ps. i,xxxviii heeft behalve „van de zonen van Korachquot; ook tot opschrift _nvan Heman, den Ezrahiet'¹'' en iaxxix alleen „van Ethan den ïïzrahietquot;. Heman was de zoon van Joel, den zoon van Samuel, gelijk hierbovcii bleek uit liet geslaoht van Kehath, den zoon van Levi, 1 Kron. vr : 33 , 38; xv : 17 ; hij was door David aangesteld over de Levietische koren, droeg den naam van ziener des konings, en

2

xvttt

moest naar het bevel van Jahwe den hoorn doen schallen , 1 Kron, xvi: 41, 42 ; xxv : 1, 4—G ; 2 Kron. v : 12; aan dezen Levietischea zanger, Davids tijdgenoot , wordt zeker Ps. lxxxviti door het opscJirifl toegekend; als van zelf was hiermede zijne plaatsing na de liederen van David en de Asafspsalmen te rechtvaardigen. Hoe deze Heman nader de Ezra/net kon genoemd worden, ligt voor ons in het duister. Ten onrechte verklaren sommigen dien naam door eene onzekere woordafleiding, als zou EzmAiet als afstammeling gevormd zijn naar den 1 Kron. li : 6 vermelden Zerah, den vader van vijl' zonen, onder wie Heman (ook Ethan) wordt genoemd. Wordt ook 1 Kon. i v :)! L (Hebr. t. v : 11) een Heman vermeld, als bekend om zijne wijsheid, waarschijnlijk heeft de auteur der opschriften hem evenals Ethan voor een Ezrahiet gehouden en hem vervolgens vereenzelvigd met den Levietischen tempelzanger van dien na^im.

Ethan, aan wien Psalm lxxxix wordt toegekend, was vlg. 1 Kron. xv: 17 de zoon van Kusaja, elders door verminking Kisi genoemd, 1 Kron. vi : 44 (Hebr. t. 29), uit het geslacht van Merari, uit den stam van Levi, 1 Kron. vt ; 44—47 (Hebr. t. 29—32). Ook hij was evenals Heman door David over de Levietische koren gesteld, en aan hein moot, naar den aanleg van den Davi-dischen psalmbundel, het genoemde lied zijn toegekend. Dezelfde duisterheid rust intusschen ook hier op den toegevoegden naam „den E^m/tietquot;, en de afleiding van Zerah, uit den stam van Juda, 1 Kron. n : 6, baat hier evenmin als boven. Wordt van dezen Zerah een zoon Ethan genoemd, ook bekend om zijne wijsheid, 1 Kon. iv : 31, waarschijnlijk werden de berichten over beide personen, die denzelfden naam hadden, door den auteur der opschriften zelf byeengevoegd of als vóór hem reeds bijeengevoegd eenvoudig overgenomen.

„ Van Salomo'''' zijn Ps. lxxti en cxxvn. Moge de inhoud van eerstgenoemd lied, in het bijzonder „de bede tot Jahwe, dat de koning in vrede regeere en het toonbeeld van geluk en voorspoed worde genoemdquot;, het vermoeden wettigen, dat de Ps. veeleer aan Salomo was gewijd of voor Salomo bestemd — dit geeft geen recht om op het voetspoor der Grieksche vertaling van de ondubbelzinnige beteekenis van het oorspronkelijk opschrift af te wijken. Misschien waren van Ps. lxxii vs. 1, 10 en 15, en van Ps. cxxvn de aanhef — toegepast op den tempelbouw — de aanleiding om beide liederen aan Israels koning toe te kennen.

„Van Mazes, den man Godsquot; is eindelijk Ps. xo. De beteekenis van het woord „vanquot; in het oorspronkelijke laat ook hier geen twijfel over, of dit „gebedquot;, zooals het lied heet, werd afkomstig geacht van hem, die Israël uit Egypte had verlost. Wellicht gaf de overeenkomst van menige uitdrukking in den Ps. met het boek Deuteronomium aanleiding, om het gedicht aan Mozes toe te kennen.

■m\

IV. Ten slotte moeten de geschiedkundige toelic.htingon boven li! Psalmen „van Davidquot; —■ nr, vit, xviii, xxxiv, ij, i,rr, uv, i,vt, i.vn , t.ix, lx, i.xn i en cxht —- worden besproken. Zonderen wy hiervan eerst Pa. vu af „Sjiggajón (zie boven), van David, dien hij tot Jahwe zong, over de woorden van Kusch, den Benjaminiet'', met de opmerking dat de vermelding van „Kuschquot;, hoe duister ook voor ons, altijd merkwaardig blyft, omdat die naam uit een ander geschrift ontleend is dan uit de boeken des O. V., die tot ons gekomen zijn. Op welk feit uit het leven van den onbekenden persoon in het opschrift „over dc woorden vanquot; of vlg. ecne andere vertaling „betreffendequot; (Kusch) wordt gezinspeeld, is natuurlijk volstrekt niet aan te wijzen. De twaalf overige zijn blijkbaar dooi^- iemand bij de Pss, geplaatst, die de geschiedenis van David uit de 2 boeken Samuel kende, zooals aanstonds nader zal worden aangewezen. Van deze zinspelen de meeste in zoo algemeene bewoordingen op eene of andere gebeurtenis uit liet leven van Israels koning, dat zij alleen voor hem verstaanbaar zijn, die met de go-noemde boeken des O. V. vertrouwd is. Enkele onjuistheden springen bij eene eerste lezing van zelf in het oog. Men vergelijke nu achtereenvolgens:

Ps. nr : 1 „toen hij vluchtte voor Absalom, zijnen zoonquot; met 2 Ham. xv : 14 vv.;

Ps. xviii : 1, „ten dage dat Jahwe hem (David) verlost had uit de macht van al zijne vijanden en uit Sauls handquot; met 2 Sam. xxit : 1, waaraan het bijna woordelijk ontleend is;

Ps. xxxiv : 1 „toen hij zich krankzinnig hield voor Abimelech, en deze hem uitdreef en hij henengingquot; met 1 Saiu. \\i : 10—13, vooral vs. 14, waaraan het ontleend is en waaruit blijkt, dat in plaats van „Abimelechquot; Achis (koning van Gath) moet gelezen worden ;

Ps. li . 2 „toen Nathan, de profeet, tot hem gekomen was, na zijne samenkomst met Bathsebaquot; met 2 Sam. xrr ;

Ps. lii : 2 „als Doeg, de Edomiet, gekomen was en aan Saul bericht had zeggende: David is gekomen in het huis van Aehimelcchquot; met 1 Sam. xxn : 9, waaraan het ontleend is;

Ps. liv : 2 „toen de Zifieten waren gekomen en tot Saul hadden gezegd: houdt David zich bij ons niet verborgen?quot; met 1 Sam. xxrn : 19, waaraan het woordelijk ontleend is;

Ps. lvi : 1 „toen de Filistijnen hem grepen te Gathquot; met 1 Sam. xxt : 10—15 ; intussehen strijdt dit bericht niet alleen lijnrecht met Ps. xxxiv : 1'', maar ook met de geschiedenis, daar David vrijwillig zijne toevlucht hij do Filistijnen had gezocht, en dezen liever bevrijd van hem wilden zyn, dan hein langer bij zich houden, vgl. vooral 1 Sam. xxt : 14, 15;

Ps. lvii : 1 „toen hij vluchtte voor Saul in de spelonkquot; met 1 Sam. xxn : 1;

Ps. lix : 1 „toen Saul (boden) zond, en dezen het huis bewaakten om hem te doodenquot; met 1 Sam. xix : 11, waaraan het ontleend is;

Ps. lx : 2 „toen hij oorlog voerde met Aram-Naharaïm en met Aram-Zoba

2*

XX

en Joab terugkeerde en de Edoraieten versloeg in het Zoutdal, twaalfduizend (man)quot; met '2 Sam. vrn : 3, 13. Fn oorspronkelijkheid staat dit opschrift in zooverre boven het bericht uit Samuel, dat het meldt wie de overwinnaar der Edoraieten was (Joab), terwijl het vlg. den bedorven tekst van Samuel David zou geweest zijn, die de Aramaeërs versloeg; wat echter het getal gesneuvelden betreft, vlg. den Ps. 12,OOÜ, dit moet waarschijnlijk vlg. Sam. (en 1 Kron. xvm : 12 vgl. 1 Kon. xr ; 15) in IS,000 worden veranderd.

Ps. LXiir : 1 „toen hij in de woestyn van Juda wasquot; met 1 Sam. xxii: 5 of xxiii : 14 of xxiv : 1;

en Ps. cxi,II : 1 „toen hy in de spelonk wasquot; met 1 Sam. xxii of xxiv.

Wie na dit overzicht, de onbestemdheid van sommige en de onnauwkeurigheid van andere dezer aanteekeningen erkennende, deze zelve vergelijkt met den toon en den inhoud der Pss., waarbij zij gevoegd zijn , zal de moeielijk-heid moeten erkennen om beide, vooral op ongedwongen wyzc, met elkaar in overeenstemming te brengen. Immers vinden wij in niet één der genoemde liederen de minste toespeling op de feiten er boven geplaatst. Hoe rijmt men den inhoud van een alfabetisch lied als Ps. xxxiv, vol zedelijke vermaningen op vaderlijken toon voorgedragen („komt, kinderen, hoort naar mijquot;, vs. 12) met het opschrift „toen David zich krankzinnig hield voor Achimelech enz.quot; ? Ps. lx moest een Psalm der overwinning zijn en de dichter — klaagt aan Jahwe den nood van zijn .verstoeten volk en bidt om verlossing! Hoe kan Ps. lxiii van David zijn, voor Saul gevlucht, terwijl hij zelf — als koning in God zich verheugt, vs. 12? Ps. cxi.n, die reeds om de Arameesch gekleurde taal na de ballingschap zijne plaats moest vinden, zou „een gebed van Davidquot; zijn, „toen hy in de spelonk wasquot; (!), enz.

Men ging intusschen, by de toevoeging der historische opschriften, van de onjuiste stelling uit, dat de Psalmen van David waren, en zocht daarna bijzondere omstandiglieden uit zijn leven, die op enkele verzen of woorden van een gedicht toepasselijk konden worden gemaakt. Zeker bestonden zy nog niet vóór de toevoeging van de Pss. uit het 5e of laatste boek (cvn—cl) ; hoe zou toch anders Ps. cvni, die eene vereeniging is van Ps. i.vn en lx, zelf alle historische toelichting missen, terwijl het bovendien ongerymd ware ge. weest twee geschiedkundige liederen van zoo gansch uiteenloopenden inhoud als de vlucht voor Saul (lvit) en de oorlog met Aram-Naharaïm (lx) tot één gedicht te laten samensmelten. Stellen wij voorts met het opschrift van p₈. vu — hierboven behandeld—dat van den xvine», als met het gedicht zelf uit 2 Sam. xxi r overgenomen , ter zijde, dan is het verschijnsel zeker niet toevallig, dat acht van de elf overblijvende liederen (uitgezonderd m, xxxiv en cxlii) alle in één groep worden gevonden van Ps. li--lxiii. Merken wy daarbij op, dat — zooals later blijken zal — met Ps. li, en niet met Ps. xlii, het 2lt;! boek van Davids liederen aanvangt, dan ligt de gissing voor de hand, dat uit een zelfden kring (hoogst waarschijnlijk van Schriftgeleerden), indien niet van eene zelfde hand, het plan afkomstig is om, naar het gegeven

XXI

voorbeeld van 2 Sam. xxit = Ps. xvm, uit de boeken Samuel enkele liis-torische bescheiden te ontleenen, als nadere toelichting van eenige Psalmen, in het bijzonder uit den 2eu bundel, xlii—lxxxiii.

Aan het einde dezer beschouwingen kan eene vergelijking zoowel van deze historische toespelingen als van de namen der dichters (bl.xv—xvm) met die in de vertaling der LXX ons leeren, van hoe geringe waarde de opschriften zelve zijn. Hoogst opmerkelijk is het toch, dat de Zeventigen niet alle Pss., vlg. den Hebr. t. aan David toegekend, als van hem afkomstig vermelden (zie cxxn en cxxiv); dat zij niet minder dan 13 liederen aan David toekennen, die in den oorspr. t. dit opschrift missen (xxxm, xiiiir, lxvit, lxxi, xci, xctit—xcix en civ); dat zij enkele Pss. „van Davidquot; ook vermelden als afkomstig „van Jeremiaquot; (cxxxvn, zie de Vuig.), „van Zachariaquot; (cxxxix), „van Haggaï en Zachariaquot; (cxxxvm, cxjjvi , cxt.vii : 1—11, cxlvti ; 12—20 en cxlviii) ; dat zij een Ps. „van de zonen van Korachquot; ook als „van Davidquot; noemen (xlii) , en eindelijk een lied „van Salomoquot; niet als zoodanig kennen (cxxvii). Voorts bevat de LXX — behalve de bekende 13 historische opschriften — 9 andere, deels uit Davids leven; „tegen Goliathquot; cxtrv, „voordat hij werd gezalfdquot; xxvn, „toen de zoon hem vervolgdequot; cxuii , ,,toen zyn land hersteld wasquot; xcvii, „omdat Jahwe my heeft geredquot; lxx; voorts bij een tweetal Psalmen van Asaf „tegen den Assyriërquot; (Sanherib, die onder Hizkia de nederlaag voor Jeruzalem leed) lxxvt , en „ten behoeve van den Assyriërquot; lxxx ; [van Zacharia] „in de verstrooiingquot; cxxxix, „toen de zonen van Jonadab en de voornaamsten ge-vankelijk waren weggevoerdquot; iaxi. Eindelijk zijn een tiental Pss. van eene nadere aanduiding voorzien, voor welke gelegenheid zij waren bestemd; „bij den uitgang van loofhuttenquot; xxix, „in angstquot; xxxr, (zie vooral vs. 23), „der verrijzenisquot; lxvi (misschien als toespeling op vs. 12), „toen het huis [de tempel] werd gebouwd na de ballingschapquot; xcvr, „op den eersten dag der weekquot; xxiv (onder de oudste Christenen de zondagsps.), „op den tweeden dag der weekquot; xlviii, „op den vierden dag der weekquot; xciv, „op den dag vóór sabbat, toen de aarde bevolkt wasquot; xcm (ook vlg. de overlevering in den Talmud is dit de vrijdagsps., omdat Jahwe den zesden dag Zijne schepping had voleindigd) en „op den Sabbatquot; xxxvm.

Bij eene nadere beschouwing van enkele dezer opschriften wordt het dui-delijk , dat de LXX zeker al zeer zonderling zijn te werk gegaan, als zij bijv. naast de overlevering „van Davidquot; (11° eeuw) de dagen der ballingschap stelden (6° eeuw) zie Ps. lxxi , of zelfs het tijdperk na de ballingschap opnamen (5° eeuw), zie Ps. xcvi. Met betrekking tot dien i,xxi^ston Ps. is het zeker hoogst opmerkelijk, dat een Grieksch scholiast er by aanteekent ; „hij, die het opschrift heeft gemaakt, erkent zelf het niet in het Hebreeuwsch te hebben gevonden, maar zelf er te hebben bygevoegdquot;. Bij eene vergelijking van het Hebreeuwsche opschrift „voor den sabbatdagquot;, Ps. xcn, met de soortgelijke aanwijzingen in de Grieksche vertaling boven de genoemde

xxu

Pss. xxiv, xi,vin, xcrv en xxxvm vermoeden sommigen, dat de LXX misschien andere Hebr. handschriften voor zich hebben gehad als dat, hetwelk tot ons gekomen is. Hoe men echter, onafhankelijk hiervan, ookdenke over de behandelde opschriften der Grrieksche vertaling: zooveel is zeker dat er Joodsche geleerden waren, die, na de afslniting van den Psalmbundel, de vrijheid zich toekenden zoowel om opschriften te maken , als om aan de waarde van de bestaande te twijfelen. Zeker hadden zij dat niet kunnen doen, indien zy de overtuiging hadden gehad, dat de Hebreenwsche opschriften boven de Psalmen oorspronkelijk van de dichters zclven afkomstig waren.

Hoe oud nu deze twijfelingen van Joodsche geleerden, opklimmende tot de 2° eeuw v. C., mogen zijn, toch mag daaraan geen volstrekte bewijskracht worden toegekend tegen de echtheid en geloofwaardigheid der opschriften, zoolang het gezag van de boeken der Kronieken daar is, om de waarheid te staven, dat David Israels psalmdichter bij uitnemendheid is geweest, en in verband hiermede verreweg de meeste opschriften onaangetast kunnen blijven. Een nauwgezet onderzoek van de genoemde boeken heeft echter onweersprekelijk geleerd, dat — hoeveel wetenswaardigs en geloofwaardigs zij ook mogen bevatten — de historische trouw van menig verhaal alles te wenschen overlaat. Blijkbaar stond do Schrijver, die waarschijnlijk tot den stam van Levi behoorde en onder de tempelzangers eene plaats innam, hierbij onder den invloed van het doel, hetwelk hy zich bij de samenstelling van zijn geschrift voorstelde. Zoo was het hem (om alleen te spreken van hetgeen óns onderwerp raakt) én met de geschiedenis van den tempel én met die van muziek en zang bij den eeredienst te doen, om alles zooveel mogelijk terug te brengen tot Jahwe's uitverkoren koning, David; aan zijn leven wijdt hij verreweg de grootste helft van zijn 1° boek (xi—xxix), terwijl ook reeds in de kleinere eerste helft (i—x), welke geslachtsregisters bevat, de stammen Juda, Benjamin en Levi, die met den tempel in betrekking stonden, de meeste ruimte innemen.

Gelijk weleer Mqzes uit de hand van Jahwe zeiven de beschrijving van den tabernakel had ontvangen, zoo kon ook David getuigen, met het oog niet alleen op den ganschen bouw van den tempel tot in de kleinste bijzonderheden, maar zelfs ook op den toekomstigen dienst van priesters en Levieten ; „dit alles in geschrifte van Jahwe's hand aan mij (gegeven) heeft „(Jahwe) mij geleerd (naml.) alle werken van het bestekquot; (1 Kron. xxvm : 19). Zoo kon hij op zijne beurt het bouwplan enz. door Jahwe voorgeschreven aan Salomo ter hand stollen (vs. 11—13). In David hebben wij dan ook den grondvester der tempelmuziek te zien — 4000 zangers van 30 jaar en daarboven waren door hem aangesteld — 1 Kron. xxm : 5, xxv, 2 Kron. vu : 6, xxix ; 20, 27, 30, xxxv : 15. Hij wordt Ezra m : 10

XXIII

en Neh. xii : 36 (de redactor dezer beide boeken was ook de schrijver der Kronieken) de stioliter der tempelmuziek genoemd, zoodat in zijne regeering haar eigenlijke bloeitijd valt, Seh. xir : 4ü. Met de Levieten en hunne broeders en met de zangers, van alle muziekinstrumenten voorzien, zou hij de arke des verbonds naar Jeruzalem hebben overgebracht, 1 Kron. xv; bij die gelegenheid zou hij zelfs aan Asaf en zijne broederen een Psalm hebben overhandigd om Jahwe te loven, 1 Kron. xvi : 7—3G. Met dit alles stemt de geheele aanleg der opschriften boven het grootste aantal der Pss. volkomen overeen. Te scherper nog komt dit uit bij de opmerking, dat men enkele zangwijzen zooals „op hassjeminithquot; alléén in de Kronieken en boven de Pss. vermeld vindt; dat de naam van Jeduthun, als zanger vaak met Heman voorkomende, behalve in de Kron. en bij Neh. alléén boven Ps. xxxix wordt gevonden, en zekere naar hem genoemde melodie „op (de wijze van) Jeduthunquot; alléén boven Ps. i.xn en lxxvii ; dat Asaf, Heman en de zonen van Koraoh als tempelzangers buiten de Kron. en de Pss. nergens voorkomen. Een en ander maakt het hoogst waarschijnlijk , dat de opschriften der Pss. uit de drie eerste boeken, wat betreft de bestemming en de innziekale uitvoering geheel, en, wat aangaat de namen der dichters, grootendeels afkomstig zijn uit den priesterkring, waarin de Kroniekschrijver kan hebben verkeerd, indien niet van hem zelven alleen, die ten vroegste in de helft der 3« eeuw v. C. leefde.

Met deze slotsom is volkomen in overeenstemming, dat 1° de zooveel oudere oorkonden, de boeken van Samuel die zelfs enkele gedeelten bevatten bij het leven van David opgeteekend, zooals zijn klaagzang op Sauls en Jonathans dood, '2 Sam. I ; 18—27 en op den dood van Abner, ui : 33, 34 — niets weten van Israels koning als den stichter der tempelmuziek en den psalmdichter bij uitnemendheid. Houdt men hierbij vooral in het oog, dat de schrijvers van de boeken Samuel (en de Koningen) er op uit waren, het godsdienstig karakter hunner hoofdpersonen, in het bijzonder van David, zoo scherp mogelyk te tcekenen, dan wordt het te raadselachtiger, dat zij met geen enkel woord over den zoo hoog door hen vereerden koning spreken als den grondvester der godsdienstige liederen onder Israël, indien hij namelijk als zoodanig werkelijk bekend is geweest. Wat betreft 2 Sam. xxii (— Psalm xviti) en xxm : 1—7, beide stukken dagteekenen uit veel latei-tijd, vóór de ballingschap, zie Slotaant. bl. 26. 2quot; merk ik op, dat naar luid van 2 Sam. vi geen Levieten en tempelzangers, zooals in 1 Kron. xv, maar David en hel volk „met gejuich en met geluid der bazuinenquot; de verbondsark naar Jeruzalem opbrachten. Geheel in denzelfden geest lezen wij in de oudere oorkonde van het 1« boek der Koningen (vin), dat bij de inwijding van Jahwe's heiligdom Salomo en met hem het gansche volk offeranden offerden (vs. 5 en 62) en het volk den koning zegende (vs. 66), terwijl in het veel jonger geschrift der Kronieken de Lcvietische zangers (Asaf, Heman , Jeduthun, hunne zonen en hunne broederen) en de priesters met alle verschil-

xxtv

lende muziekinstrumenten op den voorgrond treden, 2 Kron. v ; 12 , 13, vit : 6. 3° wordt het nu duidelijk, hoe de Kroniekschrijver op zijn standpunt een Psalm kon vermelden als oorspronkelijk van David, 1 Kron. xvt : 7—36, terwijl die in waarheid ontleend is aan en samengesteld uit Ps. cv : 1—15, xcvr en cvi ; 1, 47 en 48, liederen die, behalve dat zy geen van drieën in den Hebr. bundel, zooals hij tot ons gekomen is, aan Davi'd worden toegekend, eerst na de ballingschap kunnen gedicht zijn, zie Slotaant. bl. 177, 160 en 182. Zoo kon ook dezelfde Kroniekschrijver aan Salomo woorden toekennen , als door hem gesproken bij de inwijding van den tempel (2 Kron. vi: 41, 42), die wederom in den Hebr. bundel eenvoudig tot een der liederen Haminaalóth behooren, Ps. cxxxn : 8—10. In het voorbijgaan zij hier opgemerkt hoe, blijkens het bovenstaande, nog bij het leven van den Kroniekschrijver de afkomst van menigen Ps. zoo weinig vaststond, dat men naar goedvinden in den kring van priesters en Levieten — ook Schriftgeleerden — liederen aan David kon toekennen, die als zoodanig niet bekend stonden; en, merkwaardiger nog, aan Salomo woorden van een Psalm in den mond kon leggen, zonder dat hiermede zulk een godsdienstig lied als van Israels wijzen koning afkomstig werd gestempeld.

De vraag wordt nu, in hoeverre de hier en daar — buiten de boeken van Samuel en de Koningen ter eene, en die van de Kronieken ter andere zijde — verspreide trekken eenig licht kunnen geven over de tempelmuziek en de tempelzangers, sedert de dagen van Salomo, üit Amos v : 2.'} (zijne profetieën dagteekenen uit het begin der 8° eeuwv.C.) blijkt dat, in de dagen van Uzzia 797—757, en Jerobeam n 823—771 v. C., het volk zelf by zijne godsdienstige feesten nog, evenals onder David en Salomo, met offeranden en jubelzangen ter cere van Jahwe optrad, getuige de bestraffende taal, door den profeet in Jahwe's naam gesproken:

„verwijder van Mij het gedruisch uwer liederen,

„en het geklank uwer luiten wil Ik niet hoorenquot;.

Bij Jez. xxx : 29, uit het laatst der S¹¹ eeuw, 712 v.C., is het ook het volk, dat zijne lof- en dankliederen aanheft, wanneer naar de verwachting des profeten de macht der Assyriërs zal vernietigd zijn —

„het lied zal bij .u zijn, als in den nacht dat het feest wordt gewijd, „en blijdschap des harten gelijk bij hem ,

„die met de fluit opgaat naar den berg van Jahwe, tot Israels rotsquot;

vgl. Ps. cxxti : 1 en 4. (Het genoemde „feestquot; is het Pascha, vgl. Jez. xxix : 1). Verder blijkt uit xxxvm ; 20, dat niet het volk alleen, maar ook Israels koning en de zijnen Jahwe verheerlijkten in den tempel, getuige Hizkia's woord, als de profeet hem zijne genezing heeft aangezegd: „Jahwe is daar om mij te helpen; mijn snarenspel zullen wij doen ruischen al de dagen onzes levens in het huis van Jahwequot;. Zoo is bij den eersten Jezaia

XXV

I—xxxTx (zoo genoemd in onderscheiding van den tweeden of Deutero-Jezaia, uit de ballingschap) geen spoor te ontdekken van het bestaan der Levietische terapelzangers. Zou dit mogelijk zijn, indien het historisch gezag der Kronieken vaststond en overeenkomstig de voorstelling dier boeken sedert de dagen van Salomo — naar de verordening van Jahwe zeiven, door den mond van David — muziek en zang bij den tempeldienst uitsluitend door dc Levieten werden uitgevoerd? Immers lezen wy 2 Kron. xxx : 21 dat, onder Hizkia, bij gelegenheid van het feest der ongezuurde brooden, de Levieten en de priesters dag op dag Jahwe prezen, met sterkluidende instrumenten van Jahwe.

In de profetieën van Jeremia, van het einde der 7° en het begin der 6^C eeuw v. C., zijn het, bij de verwachting van den terugkeer van het rijk der tien stammen uit de ballingschap, Hoofdst. xxxi, de wachters op Efraïms gebergte , die roepen: „maakt ulieden op en laat ons opgaan naar Sion, tot Jahwe, onzen Grodquot; en worden de scharen zelve opgewekt een loflied aan te heffen , zeggende: „behoud, Jahwe, Uw volk, het overblijfsel van Israël; ook zal de jonkvrouw Israëls zich versieren met hare trommelen en zich verblijden in den rei der spelenden, het volk op Sions hoogte juichen en de ziel der priesters met vettigheid worden dronken gemaaktquot;.

Zoo moest ook vlg. xxx : 19 bij de herbouwing van stad en tempel van het volk dankzegging uitgaan en eene stem der spelenden. Wie zal, zonder de kennis der Kronieken, hier iets anders vinden, dan de lofliederen van Israël zelf, zich parende aan den reiendans en de offeranden der priesters ?

Ook Ezechiël, 572 v. C., die zelf hoogst waarschijnlijk priester in den Jeruzalemschen tempel was geweest, spreekt evenmin ergens van Levietische zangers. Ook in bet profetisch gezicht van het nieuwe heiligdom voor Jahwe (xl) zijn vlg. den oorspronkelijken tekst wel vertrekken „voor de zonen van Zadok, die uit de zonen van Levi tot Jahwe naderen om Hem te dienenquot; (bij het altaar, het reukoffer, de tafel* der toonbrooden enz.) vs. 46, vgl. ook xliii : 19 en xliv : 15 vv.; maar niet voor „de zangersquot;, zooals volstrekt onjuist in de Vulgata en de Statenoverzetting (ook bij Van der Palm) wordt gezegd, vs. 44quot; „en van buiten de binnenste poort waren de kameren der zmujersquot;. Men vertale, in overeenst. met de LXX, die duidelijk aanwijst wat er in het Hebr. heeft gestaan: „en buiten de binnenpoort waren twee vertrekken enz.quot;

Eindelijk kent ook het boek Deuteronomium geen Levietische zangkoren als wezenlijk bestanddeel van den Jeruzalemschen tempeldienst. In overeenstemming hiermede lezen wij dan ook in de oudere oorkonde van de boeken der Koningen niets van Levietische zangers tijdens het leven van Josia, die zooveel tot hervorming van den Jahwedienst in en buiten den tempel heeft gedaan (639—608 v. C.), 2 Kon. xxin ; 2, 4, 21 vv. Zelfs van Levieten is geen sprake (uitgezonderd 1 Kon. vtii ; 4, waar echter in den Hebr. t., blijkens eene vergelijking met 2 Kron. v : 5, in plaats van „priesters en Levietenquot; (Stvt) Levietische priesters moet worden gelezen); wèl van

XXVI

de priesters en de profeten en al het volk van den kleine tot den groote, vs. 2 , van den hoogepriester, den tweeden priester (als plaatsvervanger, naar eene betere vertaling, vgl. xxv : 18) en de dorpelwaohters, xxti: : 4. Daartegenover maakt wederom het gelijkluidend verhaal der Kronieken, 2c boek xxxiv, bij herhaling melding van Levieten, aan wie het opzicht over de herstellingen in den tempel was toevertrouwd, terwijl de schrijver er nadrukkelijk bijvoegt , dat „allen bekwaam waren in muziekinstrumentenquot;, vs. 12''. Green klemmender bewijs voor de opzettelijke invoeging van deze afstammelingen van Levi, dan de vergelijking van de bijna naar de letter overeenstemmende teksten 2 Kon. xxm : 2 en 2 Kron. xxxiv ; 30, waar het woord profeten vlg. eerstgenoemde plaats veranderd is in Levieten vlg. laatstgenoemde.

In niet één opzicht is eins, met betrekking lot David, als den stichter der tempehnnziek en den psalmdichter bij uitnemendheid, en tot de Levietische tenipélzanc/ers, als door Israels konincj aangesteld, het historisch gezag der Kronieken te handhaven, tegenover de oudere oorkonden der Schrift, die daarvan niet alleen volstrekt geen melding maken, maar ook zelfs het bestaan er van buitensluiten.

Eene andere vraag wordt het echter nu, of wij dan het ontstaan van koorzangen, die hot gejubel der volksmenigte in Jahwe's voorhoven afwisselden , eerst na de ballingschap moeten plaatsen, toen met den herbouw van den tempel, onder den invloed van mannen als Ezra en Nehemia, muziek en zang aan een geregelden eeredienst door priesters en Levieten werden verbonden ? Voor het ontkennend antwoord op die vraag moeten zoowel uit den psalmbundel zelf en de oorspronkelijke stukken van het boek Ezra, als uit enkele plaatsen der profetische geschriften de bewijzen worden bijgebracht.

In I's. cxxxvir, waar de ballingen aan Babels stroomen nedergezeten hunne citers aan de wilgen hebben gehangen, lezen wij :

„daar eisoliten zij, die ons hadden weggevoerd,

• „de woorden van een lied;

„die ons hadden getergd , vreugde :

„(zeggende) „„zingt ons van Sions gezang!quot;quot;

„Hoe zouden wij een lied van Jahwe zingen,

„op vreemden grond?

„Indien ik U vergeet Jeruzalem,

„dan [verdorre] mijne rechterhand.quot;

Kon er van zulk een eisch sprake zijn, indien niet reeds vóór de ballingschap liederen ter cere van Jahwe iu den tempel waren aangeheven? En moeten wij niet onderstellen, dat zulke liederen iets anders en iets meer zijn geweest, dan eenvoudig het jubelend aanroepen van Jahwe's naam door de feestvierende menigte, zooals wij ons dat, aanvankelijk nog zeer weinig beschaafd, sedert de eeuw van David en Salomo hebben te denken? Zou niet

xxvir

met het ontstaan van dio liederen, uit hart en mond van enkele vrome dichters gevloeid, de behoefte als van zelf zich hebben laten gevoelen aan koren in den tempel'? Wijst zelfs het getuigenis van een Hizkia, Jez. xxxvm : 20, niet middellijk op het bestaan van zulke koren, aanvankelijk zeker voortgekomen uit den kring van zangers, die aan het hof zich hadden gevormd, zie ook 1 Kon. x:l2, 2 Kron. ix:ll? Komt niet een hoofdst. als Jez. xn eerst tot zijn volle recht bij de onderstelling, dat zulk een lied werd aangeheven door de bedoelde koren, afgewisseld of besloten met de jubeltonen des volks tot verheerlijking van Jahwe? Valt in verband hiermede niet het volle licht op het woord uit Jeremia's profetieën, xxxnull, dat, als Israël den erfgrond der Vaderen weder zal betreden, wederom zal worden gehoord de stem der vroolijkheid en de. stem der blijdschap, de stem des bruidegoms en de stem der bruid, de stem dergenen die zeggen:

„Looft Jahwe der heirscharen, want Hij is goed,

„Jahwe, want in eeuwigheid duurt Zijne gunst;

„dergenen, die een dankoffer brengen naar Jahwe's huis.

„Want Ik zal het lot des lands doen verkeeren „als in don aanvang, spreekt Jahwequot;.

Bleef voorts in 2 Kron. xxxv : 15 de herinnering niet bewaard, dat in de dagen van Josia de bedoelde koren in Israël worden gevonden? Het is toch opmerkelijk, dat de Kroniekschrijver hier in den oorspronkelijken tekst hetzelfde woord gebruikt (sjarim) , dat elders de zangers aan het hof aanwijst, 2 Kron. ix : 11 (vgl. 1 Kon. x : 12), scherp onderscheiden van het woord, dat overal elders in de Kron., Ezra en Nehemia voor de Levietische psalm-of tempelzangers (Hebr. mesjorerim, in de LXX „psaltooidoiquot;) geldt.

Uit de hierboven genoemde hofzangers nu zijn, naar mijne overtuiging, de latere koren in den tempel voortgekomen, iieeds David had een kring van zulke zangers om zich vereenigd, getuige het woord van den grijzen Barzillaï, toen deze na Absaloms val genoodigd werd zijne laatste levensjaren aan het hof te Jeruzalem door te brengen; „hoe zou ik nog gehoor hebben voor de zangers „en de zangeressen?quot; 2 Sam. xix : 35. Zoo liet Salomo van het kostbaar hout, dat met de schepen van Hiram werd aangevoerd, citers en luiten vervaardigen voor „de zangersquot; (aan zijn hof), l Kon. x ; 12, 2 Kron. ix : 11. Was nu het oorspronkelijk heiligdom ter eere van Jahwe door Salomo gebouwd, en bestond er voor Israëls aan Jahwe getrouwe koningen de nauwste band tussclien hun staatkundig en hun godsdienstig leven, dat aanvankelijk één was met den uiterlijkcn Jahwedienst, dan ligt de gevolgtrekking voor de hand, hoe zij in de eerste plaats een invloed ten goede hebben kunnen oefenen op de leiding en verbetering der openbare verheerlijking van Jahwe in den tempel, bij muziek en zang. Als van zelf was hun in het bijzonder de weg daartoe aangewezen in de vcreeniging van zangers aan hunne hoven. Hetzij nu een vorst zelf — als Hizkia — een godsdienstig lied vervaardigde.

XXVITI

hetzij wellicht een enkele vrome zanger ook dichter was; tussohen het aanheffen van een lied door de zangers aan het hof en 's konings wensoh om zulk een koorzang ook dienstbaar te maken aan Jahwe's verheerlijking in den tempel, ter inleiding of ter afwisseling van het luidruchtig gejubel des volks, was als maar één schrede. Zoo meen ik te moeten verklaren, hoe in de dagen van Hizkia reeds koren in den tempel gevormd konden zijn, die liederen ter eere van Jahwe aanhieven, vgl. Jez. xrr en xxxvm : 20, en hoe uit die koren langzamerhand een kring van ofticiëele tempelzangers is ontstaan. Eerst later kunnen deze zangers, met de verheffing van den priesterstand bij den eeredienst, dank zij de invoering der Deuteronomische wet in de laatste jaren der Tquot; eeuw, ook onder priesterlijken invloed gekomen zijn. Met den val van Jeruzalem verviel intusscheu ook hun werkkring. Eenige zangers trokken met de ballingen mede; eenigen keerden ook na de ballingschap weder. Toen nu na het jaar 5:58 onder de in Babel achtergebleven Joden de priesterlijke geest, sedert Ezechiëls werkzaamheid sluimerende, gebleven, op nieuw en krachtiger dan ooit werd gewekt onder Ezra, kon deze even begaafde als invloedrijke ij veraar het ondernemen de wet van Jahwe en den gan-schen eeredienst in priesterlijken geest te hervormen , getuige het zeker voor een deel van hem afkomstig „ Bock der Oorsprongenquot; uit de jaren 5.'?8—458 v. C. (waarover later meer). Onder hem konden na de voltooiing van den tempel, 516 v. C., van nu af naast priesters en Levieten ook zangers werkzaam zijn voor de verheerlijking van Jahwe, Neh. x ; 39. En op dien grondslag voortbouwende kon ongeveer twee eeuwen later de schrijver der Kronieken de gansche geschiedenis der tempel muziek naar eigen inzicht samenstellen, door het bestaan dier tempelzangers te laten day tee kenen uit Davids lijd; meer dan dit; terwijl in de oudste stukken van Ezra en Nehemia de zangers (evenals de portiers) nog van de Levieten worden onderscheiden, is hij het, die uitgaande van het beginsel dat de gansche tempeldienst aan den stam van Levi moest worden toegewezen, dezelfde zangers ook voorstelt als gesproten uit den stam van Levi.

Na de negatieve slotsom betreffende de echtheid der opschriften, blijft de tweeledige vraag over, wat lⁿ de geschriften des O. V. buiten den psalmbundel en de Kronieken ons leeren aangaande David als godsdienstig dichter; en 2° of de inhoud der bij overlevering hem toegekende Psalmen zelf, in verband met geschiedkundige toespelingen, godsdienstige denkbeelden, taal en meerdere of mindere oorspronkelijkheid, voor Israels koning als den dichter pleit?

1° lijdt het geen twijfel, of David ontwikkelde reeds vroeg zekere vaardigheid in het harpspel, zoodat hij meermalen werd aangezocht om, door zijne opwekkende muziek, de luimen en zwaarmoedige buiën van koning Saul te verdrijven, wanneer „de booze geest Grods over hem wasquot;, 1 Sam. xvi:16, 23, xvm : 10. Zeker doet ons echter dat vroolijk getokkel der snaren tot opbeuring eens droefgeestigen allerminst denken aan ecnig godsdienstig lied.

xx rx

Voorts geeft de inhoud van liet verhaal der overbrenging van de ark uit liet huis van Abinadab en later uit dat van Obed-Edom naar Jeruzalem, 2 Sam. vt ; 3, 12, geheel den indruk van een luidruchtig gejuich der menigte bij het geklauk van allerlei muziekinstrumenten, terwijl David huppelende en springende zijn volk voorgaat, zeker onder aanroeping van Jahwe's naam, vs. 2; doch tusschen dit zeker nog vrij onbeschaafd gejubel en gedans en — het aanheffen van liederen van zulk een godsdienstig gehalte naar inhoud en vorm als onze psalmbundel telt en 1 Kron. xvr : 1—36 te dezer gelegenheid vermeldt, ligt een tijdperk van ontwikkeling, dat eenige geslachten omvat. In overeenstemming hiermede komt David dan ook in de oudste bestanddeelen der boeken Samuel — over 2 Sam. xxi r en xxttt : 1—7 straks nader — nergens als psalmdichter voor. Intusschen was hij meer dan harpspeler. Gretuige een tweetal schoone klaagzangen op den dood van Saul en Jonathan en op dien van Abner, 2 Sam. i : 19—27 en m : 33, 34, bezat hij dichterlijke gaven. Vlg. 2 Sam. r : 18 nu werd eerstgenoemde klaagzang den zonen van Juda yeleerd, en nam men hem op in het alleen bij name ons bekende „Boek des Oprechtenquot; (waarschijnlijk eene verzameling van volksliederen en krijgszangen, sommige zeker ook van een godsdienstig karakter). Door dat leeren van dien klaagzang en liet mogelijk verbreid worden van de genoemde verzameling, kón natuurlijk David als dichter door het volk worden gekend en in de herinnering blijven voortleven onder het nageslacht. Uit eene plaats in de profetieën van Amos (dagteekenende uit den aanvang der 8c eeuw) blijkt intusschen, dat de herinnering aan Davids gaven meer in het bijzonder zich heeft bepaald tot die van liet maken van instrumenten ter begeleiding van liederen op feestmalen en drinkgelagen. Hoofdst. vi:5,6 toch zegt de profeet in zijne schildering van de zwelgpartijen der aanzienlijken binnen Sion en op den berg van Samaria in zijne dagen :

„die het uitgalmen op het geluid der harp,

„als David zich muziekinstrumenten uitdenken ,

„die drinken uit wijnkroezen enz.quot; —

Zou Amos ooit in dit verband zóó hebben kunnen getuigen, indien hij , in den geest van den lateren schrijver der Kronieken, de nagedachtenis van Israels koning onder het volk had gevonden als van den beoefenaar der yods-dienstige poëzie bij uitnemendheid ? Veeleer strekt deze geloofwaardige herinnering aan Davids muziekale gaven mij ten bewijze, dat hij, zeker ook ten behoeve van de door hem aangestelde zangers en zangeressen aan zijn hof, zich bijzonder heeft gewijd aan het dichten van feestliederen, bijv. in den vorm van minnedicht of krijgszang.

Hoe ongunstig de slotsom nu ook moge zijn voor de erkenning van David als psalmdichter, toch sluit dit allerminst in, dat wij geen godsdienstig element mogen onderstellen in zijne dichterlijke voortbrengselen. Het tegendeel van dien. Uit Israels geschiedenis toch is het bekend, hoe het maatschappelijk en staat-

XXX

kundig leven ten nauwste samenhing met liet godsdienstig leven, er; hoe het geloof in Jahwe als Israels God den machtigsten invloed oefende op de beschouwing en waardeering zoowel van nationale gebeurtenissen als van persoonlijke ervaringen. Met dat feit voor oogen kunnen wij het ons moeielijk anders voorstellen, dan dat ook van een dichter als David enkele liederen onder het volk moeten gekomen zijn, waarin eeae hoofd- of bijgedachte aan Jahwe was gewyd; zoo, om slechts één voorbeeld te noemen, een zegezang na den stryd, waarin Israels God werd verheerlijkt.

Doch het is 2° eene geheel andere vraag, of men daarvoor dezen of genen Psalm, zooals hij in het O. V. ons is overgeleverd, tot bewijs mag bijbrengen? Bij het antwoord oji die vraag laat de historische kritiek hare even ondubbelzinnige als onvervreemdbare eischen gelden. Vooreerst moot zulk een lied over het algemeen den stempel dragen van het tijdperk van godsdienstige ontwikkeling, waarin de dichter leefde (A). Komen ten andere historische toespelingen voor, dan moeten die of passen in de ons van elders bekende tijden en omstandigheden, door den dichter zeiven beleefd, óf verklaard kunnen worden uit het verleden, dat hij kende hetzy door mondelinge overlevering, hetzij door geschriften (B). Voor zoover genoemde toespelingen samenvallen met een of ander feit uit de godsdienstige ontwikkeling des volks, vloeit als vanzelf dit 2e vereisehte met het 1« ineen. Vervolgens moet de taal der liederen tehuis behooren in de eeuw, waarin zij gezegd worden gedicht te zijn (C)- Eindelijk — doch dit behoeft geen opzettelijke aanwijzing — zoo vaak in de geschriften des Ouden Verbonds uitspraken worden aangewezen, waaraan een Psalm gedeeltelijk is ontleend, of waarvan hij eene nadere ontwikkeling bevat, en genoemde uitspraken jonger zijn dan de dichter, aan wien het lied wordt toegekend, dan kan dit natuurlijk niet van hèm afkonislvj zijn.

Na de toelichting der drie boven genoemde punten zal het blijken, dat naar mijn oordeel geen der Psalmen, zooals zij tot ons gekomen zijn , aan David kan worden toegekend. Opmerkelijk intusschen, dat, terwijl deze zelfde beginselen bij de kritiek van het Oude Verbond ook door godgeleerden van behoudende richting als de eenig ware worden erkend, er in de toepassing en dus ook bg de slotsom zooveel verschil kan bestaan. Opmerkelijker nog, dat uit dit verschil gemis aan waardeering van den arbeid van andersdenkenden kan voortvloeien, zoodat zelfs een man als de hoogleeraar Van der Palm bij Ps. civ kon aanteekenen: „wie in dit lied een voortbrengsel van later tijd — dan „Davids leven — ziet, verraadt onkunde, vervalschtcn maal! en vooroordeeiy

XXXI

A.

In de eeuw van David en Salomo hail Israels godsbegrip zich nog niet verder ontwikkeld dan tot het geloof in Jahwe als stamgod, in onderscheiding van andere goden, die zoowel in als buiten Kanaiin werden gediend. Daarbij was de voorstelling, welke men zich van dien Grod maakte, even zinnelyk als bekrompen. De ark namelijk werd als Zijne heilige woonplaats vereerd; niet straffeloos kon iemand haar aanraken ; een Uzza moest zijne onvoorzichtigheid met den dood bekoopen, 2 Sam. vr ; (5, 7; erger dan dit: toen eens eenige Beth-semesieten het gewaagd hadden in de ark te zien, sloeg Jahwe een zeventigtal in hun midden, zoodat men tegen elkander zeide; „wio zou kunnen bestaan voor het oog van Jahwe, dezen rJieiHgen Godquot;'? 1 Sam. vi : 19, 20. In denzelfden geest meende men, dat Jahwe zegen bracht, zoolang Hij, in de arke tegenwoordig, in het huis van Obed-Edom zich bevond, 2 Sam. vr : 11. Met de ark meent David Israels stamgod zeiven over te brengen naar de hoofdstad van zijn rijk, 2 Sam. vi. In overeenstemming met die nog kinderlijke voorstelling kon hij clan ook later tot Zadok zeggen, toen hij door Absalom onttroond was en men de ark uit Jeruzalem had gevoerd: „breng de arke (lods weder naar de ,,stad. Mocht ik gunst vinden in de oogen van Jahwe, zoo zal Hij mij terug-„brengen en mij doen zien hemzelven (de ark) en zijne verblijfplaatsquot; (detent, op Sion voor de ark gespannen), 2 Sam. xv : 25. Green wonder, dat men bij een zoo gebrekkig godsbegrip het niet strijdig achtte, nevens Jahwe terafim of huisgoden, kleinere of grootere beelden — soms één enkel beeld, vgl. 1 Sam. 19 : 13 vv. — te vereeren, hetzij met den wensch naar huiselijk geluk, hetzij ter raadpleging aangaande de toekomst. Zoo konden ook onder Salomo najst den Jeruzalemschen tempel, versierd met symbolen aan de Fenicische zonnegodheden ontleend, heiligdommen verrijzen ter eere van Milcom, den god der Ammonieten, Camos, den god van Moab, en Astarte, de godin der Sidoniërs, 1 Kon. xi : 5, 7 en 33. Wordt voorts, met de aanneming dier weinig ontwikkelde voorstelling van Israels Grod, het verschijnsel niet verklaard, dat men (evenals in de dagen der Richteren) na de scheuring in het rijk dei-tien stammen Jahwe kon vereeren onder de gedaante van een gouden stier? Zoo zelfs dat een Jerobeam I, met het oog op de beide beelden te Beth-el en te Dan, zeggen kon tot het volk: „het is ulieden te veel om op te gaan „naar Jeruzalem; zie mee (joden, o Israël, die u uit Egypte hebben gevoerd,quot; 1 Kon. xii : 28.

Om terug te keeren tot koning David: eigenaardig hing met zijn lager godsbegrip zijne gebrekkige zedelijke bewustheid samen — men denke aan zijne wraakzucht en wreedheid, zijne sluwheid en zyn verraad — eene bewustheid , welke hij ook op Jahwe kon overbrengen. Zoo meende hij Sauls

XXXTT

bloedschuld door hot ophangen van zeven van diens afstammelingen voor het aangezicht van Jahwe te kunnen verzoenen, '2 Sam. xxi : 1—14; zoo sprak hij Saul, wiens leven door hem ten tweede male was gespaard, inet deze woorden toe: „indien Jahwe u tegen mij heeft aangehitst, dat JTij een spijsoffer rieke, doch indien menschenkinderen — vervloekt zijn ze voor het aangezicht van Jahwe!quot; 1 Sam. xxvi : 19quot;. Zeker een weinig verheven opvatting van de offeranden, welke aan Jahwe werden gewijd!

Treffen wij, na deze aanwijzing van het godsbegrip in het tijdperk van 1058—978 v. C., eene vergelijking met hetgeen ongeveer 200 jaar later de profeten der 8c eeuw in hunne nagelaten geschriften leeren, dan zullen wy zien, hoe uit het geloof in Jahwe als Israels stamgod, waardoor het bestaan van andere goden ijiet werd buitengesloten — zie vooral 1 Sam. xxvi : 19'' „ga heen, dien andere godenquot; (buiten Kanaiin) — het geloof aan één eenigen Grod zich heeft ontwikkeld, met bestrijding van alle afgoderij en beeldendienst.

Bevat nu onze psalmbundel van het begin tot liet einde het krachtigst getuigenis van het zuiver monotheïsme, dan ligt voor eiken onpartijdigen lezer de gevolgtrekking voor de hand, dat enkele godsdienstige liederen, zooals zij tot ons gekomen zijn, wel afkomstig kunnen zijn van tijdgenoot en nakomeling dier profeten, maar nooit, in lijnrechten strijd met de geschiedenis van den godsdienst, teruggebracht kunnen worden tot den tijd van David en Salomo.

De profeten der 8e eeuw : wij denken aan Amos, den Judeër, die, onder Uzzia, in Efraïm werkzaam was tusschen 790—780; aan den onbekenden schrijver van Zacharia ix—xr, uit de jaren 780—7-10; aan Hoséa en Efraïm van het einde der regeering van Jeroboam n tot het begin van Pekahs bestuur; aan Jezaia, den tijdgenoot van Uzzia, Jotham, Achaz en Hizkia en eindelijk aan Micha, wiens profetieën met de eerste jaren van Hizkia's koningschap samenvallen, van 729 v. C. af.

Zonder elke uitspraak met de aanwijzing der plaats te rechtvaardigen, geven wij naar de letter of den geest den hoofdinhoud hunner denkbeelden op godsdienstig gebied terug. Jahwe is volgens hen de Schepper van hemel en aarde, die daar boven in „den tempel Zijner heiligheidquot; troont en als de Machtige met Zijn bliksemvuur toornt en in den donder Zijne ontzagwekkende stem doet hooren; die over sterren en engelen heerscht en als zoodanig „Grod der heirseharenquot; heet. Hij daalt uit den hemel neder, oin te treden op de hoogten der aarde; die aarde vervult Hij met Zijne heerlijkheid; daar is Hij de Heilige Israels, die op Sion woont, die Efraïm kent en voor Wien Israël niet verborgen is. In Hem zien zij den Barmhartige en Goedgunstige, die voor Zijn volk zorgt als een herder voor zijne kudde. Hij heeft Israël groot gebracht en verzorgd als Zijne kinderen. De vereering van dien Grod worde allerminst uitsluitend of bij voorkeur gezocht in offeranden en feesten, maar allermeest in weldadigheid en recht, in waarheid en deemoed, in liefde tot het goede en in haat tegen alle ongerechtigheid. Zoo alleen zullen de

x x m i i

rechtvaardigen wandelen op de wegen van Jahwe en vergelding vinden voor hunne daden; zoo ook zullen de onrechtvaardigen vallen en zal Jahwe de hoogmoedigen vernederen. Hij is de God des gerichts; Zijn oordeel zal leiden tot bekeering van een deel Zijns volks, maar ook tot behoud van de heidensche volkeren, die eenmaal Hem als den eenigen Grod zullen erkennen en zich onderwerpen aan Zijne oppermacht. Zoo verstaan wij ten volle Zijn woord door den mond des profeten: „een God buiten Mij kent gij niet, en er is niemand die redt dan Ikquot;. Zoo wordt ons de besliste strijd der godsgezanten verklaard tegen alle afgoden, als het werk van menschen; ook hun bijtendo spot en hunne smadelijke verachting van allen beeldendienst als „nietig en ijdelquot;.

Wie eenigermate vertrouwd is met den inhoud der Psalmen hoort den weerklank dier profetische gedachten den geheelen bundel door, zoodat eene opzettelijke toelichting hiervan overbodig mag worden geacht. Het is er echter verre van af, dat om die reden de meeste gedichten tot de Sn eeuw zouden gebracht kunnen worden. Het tegendeel is waar, gclyk ons later blijken zal. Maar wel is hierdoor beslist, dat het geloof aan Jahwe als den éénigen God van hemel en aarde — de kern van den ganschen liederen, schat — historisch alleen wortelt in Israels godsdienstige ontwikkeling sedert de Squot; eeuw. Volgt hieruit, dat dan niet één gedicht, zooals het tot ons ye-komên is, van David kan zijn: toch acht ik het hoogst waarschijnlijk, dat van hom, op wiens dichterlijken geest hier boven is gewezen, enkele kleinere of grootere fragmenten bewaard gebleven zijn in den mond des volks, bijv. van een krijgslied, waarin Israels God om hulp werd aangeroepen of waarin Hij verheerlijkt werd na de zegepraal; fragmenten, die, in veel later tijd opgenomen in een of anderen Psalm, nu niet meer zijn aan te wijzen.

Hieruit worde voor een deel verklaard, hoe reeds vóór de ballingschap onder Israël de verheerlijkende herinnering kon leveii aan David, als den dichter van enkele godsdienstige liederen. Uit dat tijdperk toch dagteekenen 2 Sam. xxti (= Ps. xvm) en xxiTi : 1—7. Opzettelijk is hier sprake van eene verheerlijkende herinnering, in verband met hetgeen wij reeds in enkele profetische geschriften der 8c eeuw lezen. Daaruit blijkt, dat, sedert de scheuring niets dan ellende over het volk van Jahwe had gebracht, men alleen heil voor Israël hoopte van hereeniging onder een afstammeling x^an Davids huis. Was onder Davids regeering het rijk der twaalf stammen tot den hoogsten trap van macht en aanzien geklommen, verlangend zag een Amos uit naar de dagen, waarin „de vervallen hut van David weder zou worden opgerichtquot;, ix : 11, en in profetischen geest verkondigde een Hoséa, dat „de kinderen Israëls zich zouden „bekeeren en zoeken Jahwe, hunnen God, en David, hunnen koningquot;, m : 5. Langzamerhand wordt deze „zoon van Isaiquot; geïdealiseerd; de profeten brengen hunne eigene godsdienstige denkbeelden op hem over, en hij belijdt het zuiverst monotheïsme in de vraag: „wie is God, behalve Jahwequot;? 2 Sam. xxu : 32 = Ps. xvm : 32. Hij wordt de reine bij uitnemendheid, die „de wegen van „Jahwe heeft bewaard, door zonde niet is afgeweken van zijnen God, al

3

XXXIV

„Diens rechten voor oogen heeft gehouden en onberispelijk tegenover Hem is „geweestquot;, 2 Sam. xxti: 22—25 = Ps. xvm ; 22—25; hij getuigt eindelijk van zich .zeiven; „Jahwe bewijst gunst aan Zijnen gezalfde, aan David en „aan zijn nakroost tot in eeuwigheidquot;, 2 Sam. xxii : 51 = Ps. xvm : 51. Dezelfde David wordt elders de koning-profeet, die van zich zeiven zegt: „de geest van Jahwe heeft door mij gesproken en Zijn woord is op mijne tongquot;, en zich zei ven noemt niet alleen „den man, die hoog yesteld isquot;, maar ook als in éénen adem „den liefelijken zanger Israelsquot;, 2 Sam. xxiii : 1, 2. Het behoeft wel geen nadere toelichting, dat de historische kritiek verbiedt in dezen geïdealiseerd en koning en dichter uit de 7e eeuw den David der geschiedenis omstreeks het jaar 1000 te zien.

Wat nu betreft het genoemde tijdperk der godsdienstige ontwikkeling, dat der 8o eeuw, waarin gedichten als Psalm n, xm, xx, xxi, lxxii, cx en cxliv : 9—15 eene plaats kunnen vinden; moeten wij met toepassing op Israël zelf niet vergeten, dat de meer verlichte denkbeelden van profeten en dichters nog allerminst geheel het eigendom waren van het volk. Minstens twee, drie eeuwen moesten nog voorbijgaan, eer, na den terugkeer uit de ballingschap, bij den herbouw van stad en tempel, Israël als één man vaststond in het geloof aan Jahwe als den eenigen God van hemel en aarde, en de zuiver monotheïstische liederen in eigen hart voelde weerklinken. Getuige de geschiedenis, vonden de profeten der 8e eeuw met hun Jahwisme alom tegenstand. Zeker stond het volk grootendeels onder den invloed dier koningen, die aan den dienst van Jahwe de vereering van andere goden bleven paren — een Achaz (741—725) ging zelfs voor in het offeren aan Molech, door zijnen zoon hem ter eere te slachten en te verbranden — of den beeldendienst in eere hielden en „niet afweken van Jerobeams zondequot;. Ook oefende de openbare tempeldienst in dezen een noodlottigen invloed op de menigte, voor zoover daarbij zelfs Jahwebeelden, asjéra's en zuilen werden geduld. Hizkia was de eerste (725—696), die tegen het einde der 8c eeuw zou pogen een ganschen omkeer te brengen in Israels godsdienstige gebruiken, door het wegdoen, omhouwen en verbrijzelen van alle „hoogtenquot; en beelden, 2 Kon. xvm : 4. Na hem echter — en zoo komen wij als van zelf tot de godsdienstige ontwikkeling van het volk van Jahwe uit de en den aanvang der 6e eeuw tot de verwoesting van Jeruzalem, 586 v. C. — na hem zou Manasse, zijn zoon, gedurende meer dan eene halve eeuw (696—641), met den Jahwedienst de aanbidding van andere goden herstellen en handhaven. Hij offerde evenals Achaz aan Molech en „boog zich neder voor al het heir des hemels (de sterren) en diende zequot; en bouwde in de beide voorhoven van den Jeruzalemschen tempel altaren voor die als goden vereerde hemellichamen, 2 Kon. xxi : 6, vgl. xxin : 4, 5, Zef. 1 : 5. Ook vonden onder zijne regeering afgodische plechtigheden, uit Egypte afkomstig, in en buiten den tempel plaats. Geen wonder, dat de profeten met verdubbelden ijver zich tot den strijd tegen die afgoderij aangordden, en met weinige getrouwen tegenover vele aan Jahwe

XXXV

ontrouwen of goddelonzen stonden. Enkele gediehten, uit de 7o eeuw bewaard gebleven, dragen dan ook den onmiskenbareu stempel van dien toestand. Men leze Psalm iit, iv, xi, xii, xviii en xli. Eerst met Joaia, den grooten hervormer, 639—608, zou een nieuw tijdperk van godsdienstige ontwikkeling aanbreken. Het boek der Wet of liet boek des Verbonds, welks inhoud wij lezen Deut. iv : 44—xxvi en xxvur, door den hoogepriester Hilkia uit het huis van Jahwe als te voorschijn gebracht, zou in de hand des konings een vast richtsnoer worden, om daarnaar het volk te leiden tot de vereering van geen andere goden dan Jahwe alleen en tot de handhaving van den eeredienst alleen in den Jeruzalemschen tempel. Na de openbare voorlezing in het heiligdom verbond het gansche volk zich dan ook plechtig, „om Jahwe na te wandelen en Zijne geboden, getuigenissen en inzettingen „van ganscher harte te houden en te bevestigen de woorden van het verbond, „geschreven in het boek,quot; 2 Kon. xxm : 1—3. En van stonde aan werden met geweld alle afgodische heiligdommen, „zuilenquot; en asjéra's verbroken en omgehouwen, en zoowel de „hoogtenquot; aan Jahwe gewijd als de heilige plaats der Molechdienaars verontreinigd. (Dagteekent voorts uit het midden dezer zelfde eeuw — in het voorbijgaan zij dit opgemerkt — nagenoeg gelijktijdig met Deuteronomium het 1° gedeelte der Spreuken, i : 7—ix, met hare hoofdwaarheid „de vreeze van Jahwe is het beginsel der wijsheidquot;, en is het boek Job omstreeks 607 v. C. geschreven: dan volgt hieruit dat elke Psalm, die eene duidelijke toespeling op die geschriften bevat, zooals in de Aanteekeningen wordt aangewezen, ten vroegste tegen het einde der 7° eeuw of in den aanvang der 6° zijne plaats kan vinden.)

In dat boek der Wet of des Verbonds nu, met zijne scherpe strafbedreigingen tegen alle afgoderij, zijne bepalingen van rein en onrein, zijne handhaving van de priesters uit den stam van Levi als de eenige door Jahwe uitverkorenen en zijne zuiver zedelyke voorschriften , moest de zoogenaamde Mozaïsche partij, ijverende voor den waren Jahwedienst, haren machtigsten steun vinden, om Israël te hervormen tot een volk van God. Na Josia's dood echter herleefde spoedig de afgoderij onder Joahaz, Jojakim en Jojachin of Jeehonia. De Baal- en Astartediensf vond weder in korten tijd alom zijne aanhangers; zelfs konden vele profeten Jahwe verloochenen en in den naam van vreemde goden optreden, zoodat de onbekende schrijver van Zach. xu—xiv, na een Habakuk uit die dagen, 597 v. €., terecht van hen mocht getuigen, dat zij gedreven werden door „een geest der onreinheidquot;, xm ; 2 - -(5. Tegenover dat ontrouwe volk, die valsche profeten, stond een Jeremia schier alleen in den strijd voor het Jahwisme. Hetgeen hij reeds vóór Josia's hervorming had gesproken „talrijk als uwe steden zijn uwe goden geworden , o Judaquot;, Jer. n : 28'^y, vgl. lil . 6 vv., iv : 1, v : 7, 19, dat kon hij in de dagen van Jojakim nadrukkelijk herhalen:

. „quot;Naar het getal van Jeruzalems straten bouwdet gij altaren voor „do schandequot;, „altaren om te rooken voor Baiil!quot; xi : 13.

3*

x x xvt

„Uwe vaderenquot;, getuigt hij elders, xvr:ll,12, „hebben Jahwe verlaten en „andere goden gevolgd. . . . maar gij hebt het erger gemaakt dan uwe vaderenquot;. Met zulk eene prediking, die slechts bij weinige getrouwen weerklank vond, moest hij aan velerlei vervolging, zelfs met gevaar van zijn leven, blootstaan, van de zijde der aan Jahwe ontrouwen of goddeloozen.

Menig klaaglied , menig gebed om uitredding, zooals Pss. v—vu, xxvtii , xxxr, xxxv, xxxviTi, heeft uit die dagen de herinnering aan het lijden of van Jeremia of van enkelen zijner geestverwanten en lotgenooten bewaard. Jeremia liet zich echter door geen vervolging afschrikken en verkondigde, hoe smar-telijk het hem ook viel, de voltrekking van Jahwe's strafgericht over het ontrouwe Israël, dat door den overmachtigen vijand in ballingschap naar Babel zou worden weggevoerd. Doch tegelijk stond hij vast in het geloof, dat de opheffing van Israels volksbestaan maar tijdelijk kon zijn; de val van Babel moest wederom het behoud van het volk van Jahwe worden. De verstrooide kinderen Israels zouden terugkeeren naar hun vaderland; met Efraïm en Juda zou Jahwe Zijn verbond vernieuwen; en over het alzoo herstelde en herboren volk koningen verwekken, die uit het geslacht van David gesproten, hem, den man naar Jahwe's hart, als zouden doen herleven op Israels troon. Luide mocht in later dagen zoodanige verwachting weerklinken in het hart van enkele ballingen, die met een dichterleken geest bezield liederen konden aanheffen, als byv. Ps. lxxxix en cxxxit.

Gelijktijdig met Jeremia was ook Ezechiël werkzaam, de priester in den tempel te Jeruzalem, die reeds in 597 met Jechonia in ballingschap was weggevoerd. Ook op vreemden grond moest deze zoon van Buzi nog optreden tegen de afgodery onder Israels ballingen, zoodat hij hun de woorden in den mond kon leggen; „wij zullen worden als de volkeren, als de ge-„slachtên der landen, dienende hout en steenquot;. Verre was het er dus van af, dat het voltrokken strafgericht Israël voor goed tot het Jahwisme bekeerde. Ten spijt hiervan geloofde Ezechiël aan de zedelijke herschepping der Israëlieten na hunnen terugkeer binnen Kanaan; toch verwachtte hy de hereeniging van Juda en Efraïm en de herstelling van het Davidisch koningschap. Met dien terugkeer verwacht hij ook eene gansch nieuwe orde van zaken voor den Jeruzalemschen tempel en zijne geheele inrichting, voor den eeredienst en de verplichtingen zoowel van de „zonen van Zadokquot; — zoo heetten de priestergeslachten, die van den aanvang af in Salomo's tempel dienst hadden gedaan — in wie hij de eenige rechtmatige priesters zag, als van de overige Levieten, die, met Israël van Jahwe afgevallen, in ondergeschikte betrekkingen van het heiligdom zouden werkzaam zijn, enz. Dit laatste was in strijd met de bekende hervorming van Josia, die, naar de voorschriften uit Deuteronomium , al/e Levieten zonder uitzondering bevoegd achtte, om als priesters van Jahwe dienst te doen. Genoeg ter herinnering, in verband met mijn onderwerp, dat eene eenvoudige vergelijking van deze profetieën uit de hand van hem, die, zelf weleer priester, Israël in priester-

XX.WII

lijken geest wilde hervormen, met den inhoud der wetten uit den Pentateuch, die tempel en eeredienst raken, duidelijk aanwijst, dat de boeken Genesis tot Numeri van jonger dagteekening dan Ezechiël zijn, wat namelijk betreft de bestanddeelen van wetgeveuden en geschiedkundigen inhoud, die in priesterlijken geest geschreven zyn. De Psalmen nu, die in hunne dichters reeds de kennis dier priesterlijke wetten onderstellen, zijn natuurlijk van nog later tijd.

Uit de jaren der ballingschap hebben wij nu nog het oog te slaan op den tweeden of Babylonischen Jezaia (Hoofdst. xm—xiv : 23, x\i ; 1—10, xxxiv, xxxv, XL—-liXVi; vgl. Jer. i, en i/r). Geen profeet heeft met zoo bijtenden spot de nietigheid der afgoden, als één met hunne beelden van hout en steen, geschilderd en zijne medeballingen tegen den dienst er van zoo nadrukkelijk gewaarschuwd. Maar ook geen profeet, die zoo diep doordrongen is geweest van Jahwe's ontzagwekkende macht en majesteit, tegenover de broosheid der menschen; geen, die zoo levendig heeft gevoeld wat nauwe betrekking er bestond tusschen dien Jahwe, krachtens Zijne liefde en trouw, en Israël als Zijn uitverkoren volk, ondanks zijne menigvuldige afdwalingen; geen, die Israels roeping en aanstaande heerlijkheid, na den terugkeer uit Eabel, met glooiender kleuren heeft geteekend, in de stoute verwachting dat eenmaal alle heidenen Israël zouden dienen. Diezelfde ongenoemde godsgezant bouwde tegelijk voort op de grondslagen van het profetisme der 8e eeuw, door in echt bezielende taal recht en barmhartigheid te stellen boven onthouding naar de letter der wet.

Mocht die profetische geest, ongeveer tegen het einde der Chaldeeuwsche periode ontwaakt, onder velen der straks naar hun vaderland terug-keerende ballingen weerklank vinden en een enkelen psalmdichter bezielen; onder de achtergebleven Joden werd langzamerhand een andere geest gewekt, dien wij bij voorkeur den priesterlijken noemen. Die geest stichtte zich, zeker bijna geheel onder den invloed en de leiding van priesters, een blijvend monument in de hierboven reeds met een enkel woord genoemde priesterlijke bestanddeelen in den Pentateuch. Geheel naar eigen spraakgebruik, scherp zich onderscheidende van het profetische, schreven de priesters de geschiedenis van de schepping der wereld af tot de verdeeling van Kanailn onder de stammen Israëls, zoonis wij die in de boeken Genesis tot Numeri (en voor een deel in Deut. en Jozua) terugvinden. Nauwelijks behoeft het aanwijzing, dat in de genoemde boeken de wetten betreflende rein en onrein, tabernakel en priesterwijding, paaschfeest en eeredienst de grootste plaats beslaan. Die priesterlijke bestanddeelen nu, tot één geheel verbonden ofschoon niet van ééne hand, noch uit éénzelfden tijd, 538—458 v. C., zijn bekend onder den naam van „het Boek der Oorspromjenquot;. Diezelfde priesterlijke wetgeving was het, welke Ezra in 458 v. C. met zich nam naar Jeruzalem, Ezra vu : 14, 25, om haar eenige jaren later, 444 v. C., onder de Joden in te voeren als eenig richtsnoer voor hunne Godsvereering en hun zedelijk leven. Van toen af kon dezelfde wet worden

XXXVIII

voorgelezen in de openbare samenkomsten; eene gewoonte, die hoogst waar-soliijnlijk reeds onder de in Babel achtergebleven Joden in zwang was gekomen. Alle liederen dns uit onzen Psalmbundel, waaraan blijkens deAanteekeningen de kennis van het genoemde „Boek der Oorsprongenquot; ten grondslag ligt, vinden onweersprekelijk hunne plaats na den terugkeer uit de ballingschap. Wij komen nog eens op Ezra terug. Na den herbouw van den tempel zouden van nu af, volgens de voorschriften der Wet, naast priesters en Levieten ook zangers aan den tempeldienst verbonden zijn. Bleef met diezelfde priesterlijke Wet, evenals in het boek Deut., de eeredienst van Jahwe uitsluitend gebonden aan het eene heiligdom te Jeruzalem, langzamerhand vormde de stam, die aan den tempeldienst was gewijd, met het heiligdom zelf als het middenpunt van den Joodschen staat; ook de staatkundige toestand van dezen werkte bij gemis aan het koningschap niet weinig hiertoe mede. Do priesterschap kreeg vanzelf allengs meer invloed naar buiten. Bovendien liet het volk zich gemakkelijker door de priesters leiden, voorgaande in de handhaving van godsdienstige gebruiken en instellingen bij den eeredienst, die bevattelijker waren en meer tot gemoed en verbeelding spraken, dan de afgetrokken prediking der profeten. Zoo werd door hunnen invloed heilige liefde tot den tempel gewekt, en als vanzelf ontwaakte de behoefte aan liederen, gewyd aan de verheerlijking van Jahwe's heiligdom en aan de zegeningen van den openbaren eeredienst. De uiting van die geestdrift voor de voorhoven van Jahwe vernemen wij, als de Psalmist uit die dagen zingt: „Louter goedheid en gunst zullen mij begeleiden „al de dagen mijns levens, en ik zal wonen in Jahwe's huis in lengte van „dagen,quot; Ps. xxm : 6. — „Jahwe, lief is mij het verblijf Uwer woning, „en de plaats, waar Uwe heerlijkheid zetelt.quot; Ps. xxvi : 8. — „Zalig zij , „die wonen in Uw huis, steeds zullen zij U loven.quot; Ps. lxxxiv : 5. Zie verder Ps. xxvti, xxxvi, xlii en xliit, ut, i,v, lvi, lxv, lxxxvii, xcit en cxu. Zoo dagteekenen voor een groot deel die liederen, welke bekend zijn onder den naam van Sionspsalmen, uit de laatste helft der Perzische periode (438—332 v. C.).

Behalve de priesterschap had zich intusschen naast Ezra, „den vaardigen ' schrijver der wet van Mozesquot;, een kring van mannen gevormd, die zich tot taak stelden met godsdienstig onderricht het volk op te leiden tot nadere kennis der Wet en hare toepassing op het persoonlijk, huiselijk en burgerlijk leven. Was, bij gemis aan tempel- en openbaren eeredienst in Babel, de grondslag van dien kring reeds onder de na 538 achtergebleven Joden gelegd, getuige de „leeraarsquot;, die met Ezra naar Kanaan terugkeerden, Ezraviii:16, binnen Jeruzalem en later ook daarbuiten breidde die kring al spoedig belangrijk zich uit. De zoogenaamde Schriftgeleerden wijdden, op het voetspoor van Ezra, hunne krachten aan de godsdienstige en zedelijke ontwikkeling des volks. De plaatsen, waar men vergaderde, kregen den naam van „synagogenquot;. Werd door die samenkomsten de belangstellende menigte langzamerhand geheel vertrouwd met de Wet, zoowel naar haren zedekundigen

XXXIX

als naar haren geschiedkundigen inhoud, en ontwaakte bij velen de behoefte aan godsdienst in het leven als toepassing der Wet: van nu af kon diezelfde menigte ook by den openbaren eeredienst in den tempel de liederen verstaan en waardeeren, die, naast de verheerlijking van Jahwe in de eerste plaats, óók den lof der Wet bezongen; óók de geschiedenis der Vaderen vooral na hunne verlossing uit het dwangjuk van Egypte als een spiegel ter eigen leering voorhielden; óók de uitstorting waren van een oprecht schuldgevoel voor Grod, gepaard aan de bede oin vergeving en om reiniging des harten; óók eene opwekking bevatten tot dankbaarheid en vertrouwen; óók eindelijk getuigden van het diepste besef in den mensch van eigen broosheiden nietigheid, tegenover Grod, als den Eeuwige, Overalomtegenwoordige en Onveranderlijke.

Zulke liederen nu, waarin het persoonlijk godsdienstig leven de hoofdgedachte was en de handhaving van eenig zedelijk beginsel als van zelf een meer algemeen menschelijk karakter droeg, zulke liederen konden eerst ontstaan in een tijd, toen de strijd voor het geloof aan éénen Grod tegenover afgoderij en beeldendienst reeds voor goed volstreden was ; toen naast de nationale roeping van Israël als volk van Jahwe tegenover de heidenen, ook elke zoon des volks als individu tot zyn recht begon te komen en de persoonlijke betrekking tot God, waarvan hij zich bewust was, de rijke bron van innerlijk leven kon worden. Hetzij nu buiten den kring der Schriftgeleerden of ook uit hun midden zelf, in de laatste eeuw der Perzische heerschappij , vrome dichters zijn voortgekomen, die hunne liederen ter algemeene stichting ten beste gaven: in elk geval leggen deze het schoonst getuigenis af voor de waarheid, dat het godsdienstig leven van het Joodsche volk, onder den invloed van Schriftgeleerden en Psalmisten een nieuw tijdperk van ontwikkeling was ingetreden. „Zoo kon ook met de periode der Schriftgeleerden de bloeitijd van „de Psalmen en de tempelmuziek samenvallenquot;. Niet onopgemerkt mag het intusschen blijven, dat voor Schriftgeleerde en Psalmdichter beiden het profe-tisme onder Israël de grondslag was, waarop zij hebben voortgebouwd. „De „profetische waarheden uit vroeger dagen worden in menigen Ps. van later „tijd ondersteld, toegepast en algemeen gemaaktquot;. Aan de profeten, met hun eerste optreden voor de handhaving van Israels trouw aan Jahwe tegenover alle afgoderij en beeldendienst, „de scheppende kracht en oorspronkelijkheid'' zoowel in hunne religieuse gedachten als in hunne dichterlijke taal; aan de profeten, die, als de ernstigste en vroomste dienaars van Jahwe, het eerst zich bewust werden van hunne geloofsovertuiging, de macht van het woord tot bestriding van Israels eeredienst, die in een dood formalisme dreigde te ontaarden ; aan de profeten , schier alleen staande zoowel tegenover de ontrouw van volk en vorst als tegenover de prediking naar het hart der menigte uit den mond der valsche profeten, de moed en de volharding, waarmede zij den on vergankelijken grondslag hebben gelegd van het ethisch monotheïsme onder Israël. Aan Schriftgeleerden en Psalmdichters daarentegen de schoone taak, om zoowel den inhoud van dat profetisme

xl

toepasselijk te maken voor ieders persoonlijk leven, als uit dat profetisme nieuwe godsdienstige gedachten te ontwikkelen, die, niet langer of altlians niet meer zoo sterk als vroeger nationaal gekleurd, van blijvende waarde zijn om haar algemeen mensohelijk karakter, en nog altijd onze bewondering wekken om haren eenvoud, hare zuiverheid en diepte.

Bleef na den val van het Perzische rijk, toen het Joodsche volk onder de heerschappij der Grieken kwam, 332-—175 v. C., de werkzaamheid en de invloed der Schriftgeleerden op het gebied van den godsdienst voortduren: naast hen zien wij in de l^c helft van laatstgenoemd tijdperk te Jeruzalem de priesterschap — niet zonder eigenbelang — krachtiger dan ooit optreden voor de verheerlijking van den tempel als Jahwe's heiligdom bij uitnemendheid en, in verband hiermede, voor de wijding van al zijne dienaren, voor den bloei van muziek en zang bij den openbaren eeredienst en den luister van Israels godsdienstige feesten. Ondubbelzinnig komt de waarheid hiervan aan het licht in de hierboven reeds behandelde boeken der Kronieken, Ezra en Nehemia, waarop ik nu moet terugkomen.

In strijd met 2 Sam. xxiv : 25, waar David zelf den dorschvloer van Arauna — de plaats voor den toekomstigen tempel, 1 Kron. xxi: 18 en xxit : 1, 2 Kron. m : 1 — door een offer aan Jahwe wijdt, en met 1 Kon. vin : 54 vv. 62, 63, waar Salomo en het gansche volk de eerste offeranden brengen in Sions heiligdom; in strijd hiermede is het, volgens den Kroniekschrijver, Jahwe zelf, die vuur uit den hemel doet dalen, om dank- en slachtoffer te ontsteken zoowel op de voor den tempel aangewezen plaats als in liet heiligdom zelf, 1 Kron. xxi : 26, 2 Kron. vrt: 1—3. In den alzoo door Jahwe gewijden tempel konden, naar zijne voorstelling, alléén zij het dienstwerk leiden of verrichten, die door Jahwe zeiven waren aangewezen: de nakomelingschap van Ailron, de afstammelingen van Levi, 1 Kron. xxvm : 11 vv. Eeuwen later was nog de werkelijkheid met dezen eisch in strijd. Terwijl in de dagen van Ezra en Nehemia „de portiers en zangersquot; nog voorkomen, onderscheiden van „de Levietenquot;, Ezra vu : 7, 24, x : 23, 24, Neh. vu : 1, x : 28, 39, xiii : 5, 10, en vooral xn ; 47, vindt men hen 1 Kron. xxnr : 2—5 wel degelijk als afstammelingen van Levi; daar toch heeft David (!) alle priesters en Levieten om zich verzameld en komen onder de laatsten, 38000 in getal, zoowel 4000 portiers als 4000 lofzangera van Jahwe voor, „met instrumenten „die ik gemaakt heb (zeide David) om Jahwe lof te zingenquot;. In overeenstemming hiermede moesten dan ook Heman, Asaf en Ethan — Davids tijd-genooten, 1 Kron vi; 31—47 — tot afstammelingen van Levi worden gemaakt, eerstgenoemde nog wel als kleinzoon van Samuel (!) vs. 33, die echter vlg. eene oudere oorkonde, 1 Sam. i : 1, niet uit den stam van Levi maar uit dien van Efraïm was. Eerst na de dagen der Kronieken, omstreeks het midden van de 3° eeuw, kunnen wij dus spreken van „Levietische tempelzangersquot;. Terwijl zij alzoo, op grond van hunne afstamming, voor het oog des volks in aanzien moesten stijgen, zullen als . vanzelf hunne liederen eene hoogere

XM

wijding hebben gekregen en moet dit op den bloei der tempelmuziek een alleszins gunstigen invloed hebben geoefend. Priesters en zangers beiden moeten, naar mijne voorstelling, in dien tijd hebben samengewerkt om de liederen van den tweeden tempel — of „van de synagogequot;, zooals een ander ze noemt — te verryken, misschien juister gezegd, te vermeerderen. In het Grieksche tijdperk toch, 332—175 v. C., behóoren grootendeels de zoogenaamde tempelpss. tehuis, welker inhoud ontleend is zoowel aan de reeds bestaande liederen van vroeger dagteekening als aan menige uitspraak van oudere geschriften des O. V. Zij missen daardoor alle oorspronkelijkheid en laten zich even gemakkelijk als vloeiend lezen. Om één voorbeeld te noemen, verwijs ik naar Ps. xxxiti , die, zonder éénig opschrift, blijkbaar later aan de verzameling van „liederen Davidsquot; in het eerste boek (rn—xli) is toegevoegd, hoogst waarschijnlijk om de overeenkomst van het begin:

„Juicht, rechtvaardigen, voor Jahwequot;,

met het slot van den voorgaanden Ps. xxxii;11«:

„Verblijdt u in Jahwe en juicht, gy rechtvaardigenquot;.

Mag van den genoemden Ps. het 3» vs. terecht luiden: „zingt Hem een nieuw liedquot;, zoo genoemd in onderscheiding van de oude liederen: uit de bijgevoegde Aanteekeningen met de gelijkluidende plaatsen in den Psalmbundel blijkt overvloedig, hoe weinig oorspronkelijk de vervaardiger van zulk een tempelpsalm was. Men zie verder Ps. i.tv , lxv— lxvii , xci—xcv, xcvi—c gt; exi—cxTii, cxviT, cxviiT, cxxxiv, cxLV en cxi/vr. Pe behoefte aan zulke liederen laat zich met het ontstaan er van alleen verklaren uit een tijd, waarin men, bij gemis aan oorspronkelijke dichters, de reeds voorhanden gedachten uit oude zangen in een nieuw kleed moest hullen, doch ook uit een tijd, waarin men het tempelgezang boven alles dienstbaar wilde maken aan de godsdienstige ontwikkeling des volks. Tot deze kon zeker ook niet weinig worden bijgebracht door de rhythmische omschrijving van de geschiedenis der Vaderen, straks door de zangers in Jahwe's heiligdom aangeheven. Bij Psalmen als de cv⁰, cvr⁰ en cvii⁰ blijft uit dit oogpunt het gemis aan alle poëtische waarde niet langer een raadsel. Uit dezen zelfden tijd dagteekende waarschijnlijk ook de gewoonte om aan bestaande liederen , die een persoonlijk karakter droegen, door een of ander toevoegsel eene zuiver nationale strekking te geven, zoo bijv. Ps. xxv ; 22, zonder eenigen samenhang met den inhoud van het lied; zie verder Ps. cxvm ; 29, cxxv ; 5^C, cxxvm ; 6'', cxxx : 7, 8, cxxxt ; 3, het „hallelujaquot; aan het begin en aan het einde van een lied of eenig ander tusschenvoegsel na eiken regel van een vs., zooals in den cxxxvi⁰¹¹ Psalm.

Komen onder de tempelpsalmen, hierboven vermeld, een tweetal zoogenaamde alfabetische liederen voor, exi en exil, hiermede is allerminst beslist, dat ook de overige in den bundel voorkomende gedichten van deze soort.

xl1i

Ps. ix en x, xxv, xxxiv, xxxvn, cxtx en cxi/v, juist uit dezen tijd dag-teekenen. De samenstelling toch van zulk een gedicht vinden wij reeds in de 1° helft der öquot; eeuw v. C., zooals de (ten onrechte aan Jeremia toegekende) Klaagliederen en Spreuken xxxt : IQ—31, welk slot echter door sommigen in veel later tyd wordt geplaatst. Uitgezonderd Pb. ix en x, die, in hun oorspronkelijk ongeschonden alfabetisch karakter, op grond van bunnen inhoud uit de laatste jaren der Chaldeeuwsche periode afkomstig kunnen zijn, zie de slotaant. hl. 15, zijn de overige vijf uit veel later tijd afkomstig, zooals in de Aanteekenirtgen wordt herinnerd. De welbekende cxix^c Ps. moet na de dagen van Ezra, toen de Wet in de synagogen werd voorgelezen, zeker uit een kring van zoodanige Schriftgeleerden zijn voortgekomen , die in profetischcn geest de offeranden der lippen, bestaande in trouw aan eene gegeven belofte, in waarheid, gebed en lofzang, stelden boven allen ui terlij ken eeredienst, waarop zelfs met geen enkel woord in den ganschen Psalm wordt gezinspeeld. Van alle alfabetische liederen, zooals zij tot ons gekomen zijn., is de xxv⁰ vrij zeker de jongste, blijkens het 22° vs. „verlos, o God, [Hebr. „Elohimquot;] Israël van al zijne noodenquot;, welke woorden om het liturgisch gebruik voor het volk in den tempel hoogst waarschijnlijk aan het oorspronkelijk lied zijn toegevoegd door een zoogenaamden Elohist, die in de verzameling van Ps. xlii—lxxxiii op vele plaatsen Jahwe (Heere) in Elohim (God) veranderde. Wat eindelijk den alfabetischen vorm zeiven der genoemde liederen betreft, herinner ik dat van Ps. cxi en cxn na het „Hallelujaquot; elke regel met een volgende letter van het alfabet begint; van Ps. xxv, xxxiv en cxlv elk tweeregelig vs.; van Ps. xxxvn elk tweetal verzen en van Ps. cxix elk achttal; in laatstgenoemd gedicht vangt bovendien elk vers van het achttal met dezelfde letter aan. Van al deze gedichten zijn niet meer dan drie, cxi, cxn en cxix, volkomen regelmatig. Van de overige worden de onregelmatigheden 6f in de Aantt. óf in de historiseh-kritiscbe opmerkingen aan het slot der Psalmen aangewezen.

Na dit overzicht van Israels godsdienstige ontwikkeling in de eerste eeuw der Grieksche periode in verband met de geschiedenis der Psalmen, besluit ik met het laatste gedeelte van genoemd tijdperk en de eerste jaren van den Makkabeeschen strijd. Waren de Joden, bij hun verkeer met de in Palestina wonende Grieken , langzamerhand onder den invloed der godsdienstige denkbeelden en gebruiken van deze vreemdelingen gekomen, wier ontwikkeling in kunst en wetenschap veel aantrekkelijks moest hebben ; verrees op den erfgrond der Vaderen zeiven menige Grieksche stad; hadden tal van Joden in Egypte, met zgne hoofdstad Alexandrië, den zetel van letteren en beschaving, als een tweede vaderland gevonden en kon de betrekking, die zij aanhielden met hunne stamgenooten in Kanaiin, niet zonder invloed blijven op het leven van laatstgenoemden; was eindelijk de houding van Grieken en Syriërs beiden, in stede van vijandig, vredelievend en verzoenend — dan lag bet gevaar voor de hand, dat vele Joden allengs vervreemdden van het Judaïsme, ontrouw

Xl-illl

werden aan den godsdienst der Vaderen en meer zich getrokken gevoelden tot het Hellenisme. Onder die omstandigheden leerden zy gemakkelijk het juk der Syrische opperheerschappij dragen , die destijds in handen was van het geslacht der Heleuciden; vooral kon dit het geval worden onder Antio-chus III Epifanes, die, in merg en been een man van Grieksche zeden, een volbloed ijveraar voor den dienst van den Olympischen Zeus, gaarne alle onderdanen vereenigen zou in de vereering van dien oppersten god, 175 v.C, 11 oe werkelijk ontrouw aan den dienst van Jahwe diepe wortelen had geschoten onder volk en priesterschap, bewijst het feit dat een Jason — zoo luidde zijn (xrieksche naam in plaats van den Hebreeuwschen Jozua — in 174 v. C. Antiochus kon omkoopen om hem tot hoogepriester te Jeruzalem te benoemen, in plaats van zijnen broeder Onias III, die sedert 195 dit eervol ambt bekleedde. Diezelfde Jason kon van nu af met alle macht den bloei der Grieksche zeden bevorderen. In het midden van de stad en nabij den tempel stichtte hij een worstelperk en leidde de edelste jongelingen voor de lichaamsoefeningen op. En zoo groot was de invloed yan dezen goddeloozen Jason, dat zelfs de priesters niet meer genegen waren tot den dienst van het altaar, maar den tempel verachtende en de offeranden verwaarloozende zich haastten, om deel te krijgen aan de goddelooze vertooningen in de oefenschool, 2 Makk. iv : 12—14. Zelfs kon de hoogepriester van het volk van Jahwe, bij gelegenheid van de vijfjarige kampspelen te Tyrus, gelden zenden voor een offer aan den god Melkarth of Herkules. Toen na dien Jason, die van zijnen zetel werd verdrongen, 171 v.C., Menelaus optrad, ontstonden er onder dezen en zijn tijdelijken plaatsvervanger Lysimachus, die allerlei geweldenarijen tegen de inwoners van Jeruzalem pleegde, oproerige bewegingen in de stad. Antiochus, beducht voor een algemeenen opstand tegen zijn gezag, achtte zich nu geroepen het Joodsche volk te straffen door stad en tempel te plunderen. Hiermede was het sein gegeven tot eene algemeene vervolging van de Joden en hunnen godsdienst; eene vervolging, die twee jaren later zou uitloopen op de ontheiliging van den tempel. Den 25^on Dcc. 167 werd het eerste offer voor Jupiter ontstoken op het altaar, dat weinige dagen te voren boven het groote brandofferaltaar in Jahwe's heiligdom was opgericht. Bovendien werden in vele steden van Juda soortgelijke altaren gebouwd en waren tal van Joden trouweloos genoeg offeranden te wijden aan de goden van andere volken, de Wet te verlaten en den sabbat te ontheiligen; met één woord, welgevallen te hebben in den godsdienst van hunnen overheerscher Antiochus Epifanes, 1 Makk. i : 52 vv.

Toch waren niet allen van het geloof der Vaderen geweken. Er bleef een kring van getrouwen, die waarschijnlijk buiten Jeruzalem in stilte werkzaam de Wet behielden als het eenig richtsnoer voor hun leven en hunne godsdienstplichten zoo nauwgezet mogelijk vervulden ; een kring van „vromenquot;, die in de overpeinzing der profetische Schriften troost en kracht konden vinden, en op grond hiervan niet wanhoopten aan de eindelijke verlossing

xvrv

en herstelling van het volk van Jahwe; van dat volk zoo fel bestookt door tirannie, zoo zwaar beproefd in de ontheiliging van stad en tempel. Uit zulk een kring moet in die dagen, 165 v. C., de ons onbekende schrijver van het boek Daniël voortgekomen zyn, een man van groote gaven , die in profetische verdichting den gang der geschiedenis van Israels verdrukking sedert de dagen van Jeremia tot Antioehus kon teekenen in het welbekende beeld van de „vier Koninkrijkenquot;, voorstellende de monarchieën der Chaldeën, Meden, Perzen en (Irieken ; een man van onwrikbare geloofskracht, die met den dood van den geweldenaar Antioehus, Dan. xi : 40 —45, de heerschappij van Grods uitverkoren volk over de gansche aarde verwachtte. Dan. vu ; 13, 14. Zoo was deze pseudo-Daniël een profeet in den waren zin des woords, geheel doordrongen van de waarheid, dat Israël met zijn geloof aan Jahwe onvergankelijk was. Zoo ontwaakte nog eens de geest dei-oude godsgezanten, ter aankondiging van het godsgericht over de heidenen, ter opwekking tot onwankelbare trouw aan den godsdienst der Vaderen.

Dezelfde trouw bezielde ook, buiten dezen kring van „vromenquot;, andere geloovigen, die men in de dagen der godsdienstvervolging onder Antioehus de mannen van de daad zou kunnen noemen; mannen, die den moed bezaten om in openbaar verzet, zoowel tegen den vreemden overheerscher als tegen een goddeloos rot van afvalligen, met goed en bloed de Wet van Jahwe te verdedigen; eene keurbende van geloofshelden , die zouden sterven voor de zegepraal van Israëls godsdienst. Aan hun hoofd stond het geslacht der Makkabeën, gesproten uit Matthatias, die als priester zich van Jeruzalem naar zijne vaderstad Modin had begeven, met zijne zonen rouw bedrijvende over de ontwijding van den tempel. Toen nu 's konings beambten waren doorgedrongen tot die plaats, om ook hare inwoners tot afval van Jahwe te dwingen en hen te laten offeren op de altaren van vreemde goden, weigerden Matthatias en zijne zonen. Daarop trad een Joodsch man toe om het geëischte offer te brengen. Matthatias ontstak in toorn en doodde den afvallige met den beambte van Antioehus, en rukte het altaar omver. Dit was het teeken tot den opstand, het begin van den zoo roemrijken geloofs- en vrijheidsstrijd der Makkabeën. „Al wie ijvert voor de Wet en het verbond ge-„stand doet, ga achter mijquot; riep Matthatias luide, en zijne zonen met vele anderen volgden hem, om in een bloedigen strijd de heidenen te wederstaan. Na zijnen dood werd Judas Makkabi d. i. de hamer, de derde zijner zonen, aanvoerder van de aanvankelijk nog kleine schare. Doch haar aantal wies; en na eene hardnekkige worsteling van drie bange jaren, gelukte het den on vermoeiden Makkabeër door te dringen tot Jeruzalem en den tempel op de Syriërs te heroveren. Het heiligdom werd gereinigd van de afgodische symbolen , een nieuw altaar in plaats van het ontheiligde opgericht, en denzelfden 25^cn Dec., juist 3 jaar na het gebeurde met Apollonius, werd de tempel aan den dienst van Jahwe teruggegeven en vierde men acht dagen lang het feest „der tem pel vernieuwingquot; of „der lichtenquot;, 164 v. C.

XI,V

Nu bezielde eindelijk diezelfde geest van trouw aan den godsdienst der Vaderen den vromen zanger, die zijn hart uitstortte in een danklied aan Jahwe, dat straks de tempelkoren voor de feestvierende menigte zouden aanheffen, bij het geklank van citers en luiten. Zoo dagteekende uit dezen tijd de cxvtn⁰ Ps., waar wij lezen:

Vs. 10 „Alle heidenen omsingelden mij ,

in den naam van Jahwe was het, dat ik hen verdelgde.

19 Opent mij de poorten des tempels ,

opdat ik daar binnen ga en Jahwe love.

20 Dit is de dag, dien Jahwe heeft gemaakt,

laat ons vroolijk zijn en in Hem ons verheugen. 25 Och Jahwe, help tooh ,

och Jahwe , red toch !

20 Grezegend al wie komt in Jahwe's naam;

wij zegenen ulieden uit Jahwe's huis.

27 Jahwe is God. Hij licht over ons:

bindt het feestoffer met touwen,

(en brengt het) tot aan de hoornen van het altaar.

28 Mijn God zijt Gy en ik zal U loven ,

mijn God, ik zal ü verhoogen.

29 Dankt Jahwe, want Hij is goed,

in eeuwigheid duurt immers Zyne gunst.quot;

Nu was het hart der vromen niet langer gedrukt en werd de wiekslag des gecstes weer krachtiger. En in bezielde taal zal de dichter, in zijne bede tot Jahwe, van de bange dagen onder den Syrischen,geweldenaar getuigen Ps. i.xxiv : Vs. 3 „liicht Uwe schreden naar de eeuwige bouwvallen:

alles heeft de vijand in het heiligdom geschonden.

4 Woest getier maken Uwe tegenstanders in het midden

Uwer vergaderplaats, als teekenen hebben zij er de hunne geplaatst.

5 Hij vertoont zich als een, die naar boven,

in het dicht geboomte, bylen brengt;

6 en alzoo beuken zij het lofwerk,

te gelijk met hamer en houweelen.

8 Zij zeggen in hun hart: „laat ons dat alles te zamen verwoesten ,quot; en verbranden alle vergaderplaatsen Gods met vuur.

9 Onze teekenen zien wij niet,

geen profeet is er meer;

en er is niemand bij ons, die weet hoe lang.

10 Hoe lang, o God, zal de tegenstander smaden,

de vijand Uwen naam voortdurend lasteren?quot;

Men leze verder Ps. xuv, i,rx , i.xxv, lxxvi, lxxix, lxxx, lxxxiii en cxlix.

XLVI

Eene laatste opmerkwg, ontleend aan Israels godsdienstige ontwikkeling sedert de 8° eeuw tot den Makkabeesohen tijd, geldt do bij herhaling in de Psalmen terngkeerende tegenstelling der „rechtvaardigen en verdruktenquot; ter ééne en „goddeloozen en hoovaardigenquot; ter andere zijde. Duidelijk wijst deze terug op een tyd, waarin de getrouwen aan Jahwe blootstonden aan de vervolging der afgodendienaars; traden uit hun midden de profeten op, om laatstgenoemden , die niet zelden by een afgodisch koning en later by valsche gods-gezanten den krachtigsten steun vonden, te bestrijden met de macht van het woord: geen wonder dat zij hierdoor tegenstand wekten, en dat hunne aanhangers met hen veel te lijden hadden van de overmacht der tegenpartij. Zoo kan menige Psalm, waarin de genoemde tegenstelling voorkomt, afkomstig zijn uit de dagen der profeten in de Chaldeeuwsche periode.

Van dat lijden der rechtvaardigen en verdrukten door de goddeloozen vindt men over het algemeen in de profetische geschriften betrekkelijk weinig sporen. Doch men vergete niet, dat het de roeping was van den profeet het woord van Jahwe in het openbaar te verkondigen; dat hij, in plaats van zich te verdiepen in eigen smart, openlijk in zijne predikingafgodery en beeldendienst met straf bedreigde en ui terlij ken eeredienst zonder gerechtigheid, waarheid en weldadigheid ontmaskerde; dat hij , wel verre van te klagen over de tegenwoordige verdrukking, veeleer getuigde van zijne schoone verwachtingen aangaande de toekomst van het ware Israël, dat zijnen God getrouw bleef. Geheel anders de vrome dichter in de dagen van verdrukking; hy keert tot zich zeiven in en laat uit den rykdom van zijn gemoedsleven de somberste klaagtonen hooren; voor hem wordt het lijden des rechtvaardigen tegenover den voorspoed des goddeloozen een der groote raadselen, waarvan hy de oplossing zoekt; menige beproeving brengt hij in verband met eigen zonde en smeekt Jahwe om ontferming, verlossing van zielesmart en niet zelden ook van lichaamslijden, hem door de goddeloozen aangedaan. Zoo vindt men in onzen bundel menig gedicht, ook buiten de zoogenaamde klaagpsalmen, dat een zuiver persoonlijk karakter draagt, scherp onderscheiden van vele liederen van jonger dagteekening, welke, van gansch algemeenen aard de strekking hebben, om by den eeredienst in den tempel de godsdienstige stemming des volks te leiden en te verheffen. In verband met dit laatste meen ik nu ook te kunnen verklaren, hoe menig gedicht, oorspronkelijk individueel, in later tijd door eenig .liturgisch toevoegsel, een gebed of zegen of opwekking tot verheer-lyking van Jahwe, dienstbaar werd gemaakt aan het tcmpelgezang. Men leze uit dit oogpunt Ps. xiv ; 7 (= lui : 7), xxv : 22, xxvtii : 8, 9, xxix : 11, li : 20, 21, cxvm ; 29, cxxv ; öc, cxxvm : 6/i, cxxx ; 7, 8, cxxxi : 3 en cxlvi : 10; vgl. ook het hier boven gezegde, bl. xli, i. f.

Met opzet liet ik in bovenstaande tegenstelling van rechtvaardigen en goddeloozen de „vromenquot; als gelykluidend met eerstgenoemden buiten rekening; toch komen de aan Jahwe getrouwen reeds in de Chaldeeuwsche periode ook onder dien naam tegenover de verdrukkers voor, zooals blykt

XLVII

uit Ps. xxxi, die uit dit tijdperk afkomstig is, en waarvan vs. 24 luidt:

„Hebt Jahwe lief, al Zijne vromen;

„Jahwe behoedt de getrouwen,

„maar vergeldt ten volle hun, die hoovaartlig handelen.quot;

Tot denzelfden tijd brenge men ook Ps. l , waarvan vs. 5 luidt: „vergadert Mij Mij ne vromenquot;, en Ps. xvi : 10:

„Want Gij zult mijne ziel niet overlaten aan het doodenrijk ,

„noch toestaan, dat Uwe vromen de groeve zien.quot;

Voorts is Ps. cxxxii, waar de „vromenquot; vs. 9 en 16 parallel staan met „de priestersquot; bepaald niet jonger dan de 4° een^w, getuige de aanhaling welke van dit lied vs. 8—10 wordt gevonden bij den schrijver der Kronieken , 2° boek vi: 41, 42. In hot voorbijgaan is deze opmerking tegen hen gericht, die „de vromenquot;, in tegenstelling met de goddeloozen als hunne verdrukkers, alléén in het Makkabeesche tijdperk van Israels geschiedenis willen tehuis-brengen. Hoogst waarschijnlijk intusschen heeft ziek uit genoemde „vromenquot; in later tijd een bepaalde kring gevormd, die aan hunne gehechtheid aan den voorvaderlijken godsdienst en hunne liefde tot de Wet eene strengere opvatting van het leven paarden, en zich afscheidden van hunne volksge-nooten, die onder den invloed waren gekomen van de zeden en godsdienstige gebruiken van Grieken en Syriërs.

Zoo wordt het duidelijk , hoe in de dagen der godsdienstvervolging onder Antiochus Epifanes dezelfde „vromenquot; als eene bepaalde godsdienstige partij onder den naam van Chasidhn (het Hebrecuwsche woord voor „vromenquot;), in het Grieksch Asideërs, konden opstaan, als aanhangers van Matthatias, „alle vrijwilligers voor de Wetquot;, 1 Makk. n : (Vgl. mijne vertaling van de Apocrlefen des Ouden Verbonds bl. 8). Later waren liet dezelfde Chasiditn, die den hoogepriester Alkimus, door koning Demetrius gezonden, 161 v. C., het eerst om vrede vraagden, vertrouwende dat een priester uit Aarons geslacht hun geen onrecht zou doen, 1 Makk. vu : 13, 14. Doch verraderlijk werden er van hen op éénen dag 60 ora het leven gebracht, zooals de schrijver van 1 Makkabeën zegt, „naar het woord, dat geschreven was; „het vleesch „uwer heiligenquot; [hebben zij aan de roofdieren gegeven] en hun bloed rondom „Jeruzalem vergoten, en er was niemand, die hen begroefquot;, vs. 17. Deze woorden nu zijn blijkbaar uit het geheugen aangehaald naar de Grieksehe vertaling van Ps. lxxix : 2 en 3. In verband met den verderen inhoud van den Psalm blijkt het ook uit deze vermelding van de Cliasïdïm („vromenquot;), dat hij behoort tot de Makkabeesche liederen. Dezelfde opmerking geldt van Ps. cxLix, in verband met vs. 1, 5 en 9.

XI. VI IT

B.

In de 2° plaats kan het onderzoek naar de historische toespelingen in de Psalmen strekken om eenigermate den tijd te bepalen, waarin hunne dichters hebben geleefd. Van zelf moet de oogst hier schraal zijn, daar de meeste gedichten, onafhankelijk van eenig feit uit de geschiedenis, lofliederen, gebeden of klaagzangen zijn ; bovendien sommige andere Gods grootheid in de natuur bezingen of in den vorm van een leerdicht zedekundige waarheden bevatten. Toch zijn er Psalmen, waarin uitspraken voorkomen óf van gansch algemeenen aard óf van bijzondere toepassing, die meer of minder bepaald het tijdperk aanwijzen, waarbinnen de bedoelde liederen tehuis behooren.

Zoo verbiedt de historische inhoud van Ps. lxxxix , die ons in een tijd verplaatst, toen het Davidisch stamhuis in diep verval was en de dichter naar Jahwe's beloften de verheffing van dat vernederd stamhuis verwacht, het gedicht, overeenkomstig het opschrift „van Ethanquot;, toe te kennen aan een van Davids tijdgenooten. Een enkele Ps., die eene verheerlijking van Jahwe bevat, bij gelegenheid dat Hij Israël verloste van een overmachtigen vijand rondom Jeruzalems muren, laat zich uit meer dan één tijdperk der geschiedenis verklaren, zie Ps. xlvt, slotaant. bl. 72. Zoo kunnen de liederen, die het verblijf der dichters in den vreemde onderstellen, moeielijk naar het opschrift „van Davidquot; zijn; de bede uit Ps. xtv : 7 = ltii : 7

„Och, daagde uit Si on de verlossing Israels 1 wanneer Jahwe het lot Zijns volks doet verkeeren,

zal Jakob blijde zijn,

Israël zich verheugen¹'

is eerst na 586 v. C. ter rechter plaats. Dezelfde tijdsbepaling geldt van Ps. li, om de bede tot Jahwe aan het slot, vs. 20: „bouw de muren van Jeruzalem opquot;, die met den tempel door de Babyloniërs waren verwoest. Elders behoort die verlossing reeds tot het verleden, Ps. cxxvi : 1 ;

„Toen Jahwe het lot van Sion deed verkeeren,

„was het ons als droomden wijquot;.

Men zie ook Ps. lxxxv : 2:

„Begunstigd hebt Grij, Jahwe, Uw land,

„Gij hebt liet lot van Jakob doen verkeerenquot;;

vlg. het opschrift, vs. 1, „van de zonen van Korachquot; (!). Verder Ps. en : 17 „want Jahwe heeft Sion herbouwd en is verschenen in Zijne heerlijkheidquot;. Behoort dit feit tot de l^e helft der 5° eeuw, vs. 20—23 spreken van nog latere dagen, toen de Joden in hun vaderland andermaal door lijden werden beproefd. In den cvi^cn Ps. bidt de uit de ballingschap teruggekeerde dichter, dat al zy ne

volksgenooten uit de heidenen mogen worden verzameld, vs. 47; zie ook Ps. cvii : 10—1G; de cxxxvrr⁶ kwam reeds hier boven ter sprake, bl. \xvr. Wilden de Joden na do ballingschap, afkomstig uit de stammen Juda, Benjamin en Levi, de noordelijke stammen niet of nauwelijks meer erkennen, als mede behoorende tot het eigenlijke Israël, het volk van Jahwe: hieruit alleen laat zich historisch het slot van den i.xxvnr⁰¹' Ps. verklaren, waar van Jahwe gezegd wordt:

vs. 67 „Hij verachtte de tent van Jozef,

„en Efraïms stam verkoos Hij niet;

08 „Hij verkoos den stam van Juda,

„den berg Sion, dien Hij liefhad.quot;

Naar het laatste gedeelte van het Grieksche tijdperk wijst Ps. lx vt i i heen , toen tussehen de jaren 210 en 180 v. C. Egypte en Syrië om Palestina streden en de weerlooze Joden zooveel te lijden hadden van de volken, die „in oorlogen behagen scheptenquot;, zie vs. 29—31 en de slotaant. bl. 104. Ten onrechte plaatsen anderen het lied in het midden van de 9° eeuw v. C., daar eerst na de ballingschap en toen alléén de bewoners van Galilea (Zebulon en Naf-tali, vs. 28) met Juda en Benjamin opgingen naar de feesten te Jeruzalem. Van de Makkabeesche Pss., hierboven reeds behandeld, noem ik ten slotte nog in het bijzonder den Lxxxmon, zoowel om de overeenkomst der volksstammen, vs. 7—9 genoemd, met die in 1 Makk. v, als om de vermelding van de vijandige houding van Tyrus tegen het Joodsche volk, vs. 8'', waarvan de geschiedenis van Israël vóór de Makkabeën niets weet. Ten andere Ps. i,xxrv, waarvan vs. 8'' het verbranden van alle vergaderplaatsen Gods (synagogen) vermeldt, en vs. 9 de klacht bevat „geen profeet is er meer, „en er is niemand bij ons, die weet hoe langquot;, beide uit den tijd der Syrische vervolging, toen er zoowel sprake kon zijn van de verwoesting der synagogen, als van het feit, dat „het gemis aan profetische openbaring dooide vromen diep werd gevoeld en betreurdquot;. Voor het overige verwijs ik naaide vele toespelingen op de godsdienstvervolging, zooals deze bl. xi.ir—xi,v uit de geschiedenis wordt toegelicht.

C.

In de derde plaats de taal. Bij de herinnering, hoe beperkt het aantal geschriften is, die in het Hebreeuwsch tot ons gekomen zijn , behoef ik nauwelijks aan te wijzen , dat die taal een onvolledig en gebrekkig hulpmiddel is en blijft bij de bepaling van den tyd, waarin elk oud-testamentisch geschrift ontstaan moet zijn. Nog veel onvollediger en gebrekkiger wordt intusschcn de kritiek,

4

zoo men met toepassing op liet boek der Psalmen uit die taal alleen zon willen beslissen tot den ouderdom van elk gedicht in het bijzonder. Ik zal mij daarom slechts tot een tweetal opmerkingen bepalen, welke niet zonder vrucht zullen blijken te zijn voor het ingestelde onderzoek.

1° kan eene vergelijking van taal en styl in enkele Pss. met die van andere geschriften des O. V. een vaste maatstaf zijn, om bij benadering de periode vast te stellen, waarin de dichters van eerstgenoemde leefden. Zoo is zeker een der oudste Psalmen de xi,vc, welks taal onweersprekelijk dezelfde is als die van het Hooglied, zoodat beiden aan denzelfden dichter moeten worden toegekend. In den betrekkelijk korten Ps. van 18 vss. komen toch enkele woorden in het Hebr. in een ongewonen vorm voor, die het Hooglied volkomen op dezelfde wijze heeft; bijv. „lippenquot; Ps. xlv : 3 , vgl. Hoogl. iv : 3 , en „aloëquot; Ps. xlv : 9, vgl. Hoogl. tv : 14. Voorts lezen wij het werkwd. „schoon zijnquot;, Ps, xlv; 3, herhaaldelijk in het Hooglied, terwijl het in later tyd slechts enkele raaien door Jeremia en Ezechiël wordt gebruikt. Komen bovendien in den Ps. enkele Arameesche uitdrukkingen voor — hierover bij de 2° opmerking meer — deze passen geheel in een lied van Efraïmie-tischen oorsprong, dat als huwelijkszang aan Jerobeam II, 823—771 v. C., was gewijd. Zoo vinden wy verder eene niet geringe overeenkomst tusschen het spraakgebruik van Ps. xc en Deuteronomium, vooral hoofdst. xxxn, waarvan men achtereenvolgens vs. 4; 7; 18 en 36 vergelijke met onzen Ps. vs. 1G; 1, 13; 2 en IS''. Bovendien keert de uitdrukking „het werk onzer (uwer) handenquot;, vs. 17, op niet minder dan 7 plaatsen in Deut. terug, ii: 7, xiv : 29, xvi:15, xxiv:19, xxviii:12, xxx : 9 en xxxi: 29. Dag-teekent nu het 5e boek van Mozes uit de laatste helft der 7« eeuw, dan zou ook Ps. xc krachtens zijne taal tot dien tijd gebracht moeten worden, ware het niet dat de nauwe verwantschap met Ps. xxxix het lied van nog jonger dagteekening, uit den tijd der ballingschap, maakt. Uit hetzelfde boek Deut. vinden wij de bekende uitdrukking van „het bewaren van de wegen van Jahwequot; en van „Zijne rechten en inzettingenquot; terug in Ps. xvm : 22, 23, waarom dit lied — ook in verband met andere verschijnselen, zie de slotaant. bl. 26 — in de 7c eeuw wordt geplaatst. Eene soortgelijke overeenkomst van Ps. v, vi, vu, xiv, xvi, xxvm, xxxi, xxxv en xxxvm met de geschriften van Jeremia stempelt de genoemde liederen als afkomstig uit den tijd van dezen profeet, hetzij deze zelf, hetzij een zyner geestverwanten de dichter is. Wordt naar het gelijkluidende van menige uitdrukking in het algemeen in de Aantt. verwezen; in het by zonder herinner ik hier, dat Ps. xxvm niet „van Davidquot; kan zijn, omdat het Hebr. woord „debir'', waarmede vs. 2'¹ „hot binnenstequot; (van Jahwe's heiligdom) wordt aangewezen, uit later tijd dagteekenende, de vaste naam is voor „het achterste gedeelte des tempelsquot;; dat in Ps. xxxi : 14 de uitdrukking „schrik is er rondom'' tehuis behoort in de dagen van Jeremia, vgl. van zijne profetieën Hoofdst. vi :25, xlvi :5, xlix : 29 en xx : 3 en 10, in laatstgenoemde verzen in den oorspronkelyken

LI

vorm „magór missabtbquot;; dat Ps. lxxxt : 13quot; de uitdrukking „de hardheid (hunner harten)quot;, behalve Deut. xxix : 18, Hebr. t. (vs. 19, Stvt.) alleen nog bij Jereraia tot achtmaal voorkomt, iii:17, vn : 21, ix:13, Hebr. t. (vs. 14, Stvt.) xr : 8, xnr : 10, xvi : 12, xvm : 12 en xxiti : 17; het oorspronkelijk woord „sjerlroetquot;, dagteekenende uit den tijd van den Deute-ronomist en den profeet van Anatöth , stempelt dus het genoemde lied, ten spijt van het opschrift „van Asafquot;, als afkomstig uit de 1° helft der G⁰ eeuw. Eindelijk herinner ik, dat de uitdrukking „Jahwe's engelquot;, Hebr. „mal'ach Jahwequot; Ps. xxxv : 5 , 6, hier en Ps. xxxiv : 8 alleen voorkomende, welke bij wijze van beeldspraak „de Godheid zelve op aardequot; aanwijst, nog tot de voor-exilische periode moet gebracht worden, terwijl in den tijd na de ballingschap door Jahwe's mal'achlm (engelen) profeten en priesters worden aangewezen. Nog later, vooral onder den invloed van het Parsisme, verdween de mal'ach van Jahwe geheel, om plaats te maken voor een mal'ach, als een der vele dienaren (aartsengelen), die Jahwe's troon omringen. Van Ps. xx pleiten vorm en inhoud voor het profetisch tijdperk der 8° eeuw ; men vergelijke de uitdrukking „dezen (bogen) op strijdwagens, genen op paardenquot;, vs. 8, met Jez. xxxr : 1—3 .,wee dengenen, die op paarden steunen en vertrouwen op wagenenquot;. Het verkeeren in Jahwe's tent, als zinnebeeldige uitdrukking voor het oefenen van gemeenschap met God, Ps. xv : 1 (in verband met de zuiver zedelijke opvatting van het leven der gerechtigheid vs. 2—5quot;'') wijst terug op de profetische gedachten, die wij in denzelfden vorm bij Jezaia, hoofdst. xxxiit , vinden:

vs. 14'' „Wie van ons zal verkeeren bij een verterend vuur,

wie onzer wonen bij een altijd brandende haard ?

15 Die in gerechtigheid wandelt en met billijkheid richt,

die een afkeer heeft van woeker en roof;

die met zijne handen afwijst om geen geschenk te ontvangen, die zijn oor stopt om van bloedvergieten niet te hooren,

en zijne oogen toesluit, opdat zij het kwade niet zouden zien.quot;

Zoo behoort de Ps. tot het laatst der 7° eeuw. Dezelfde opmerking is van toepassing op Psalm xxiv : 1 —6, welke een op zich zelf staand geheel vormt en ten onrechte in den oorspronkelijken tekst en de oude vertalingen met vs. 7—10 (weder een afzonderlijk lied) tot één gedicht is gemaakt. In Ps. xxxrx ; 13^elt;J zijn de woorden „vreemdeling en bijwonerquot; ontleend aan het „Boek der Oorsprongenquot;, vgl. Gen. xxiti: 4, Lev. xxv:47, dat afkomstig is uit de 2« helft der 5quot; eeuw, terwijl onafhankelijk hiervan de in de slotaant. aangewezen treffende overeenkomst van vs. 14 van den Ps. met Job vn : 9, x : 20, 21, aanwijst, dat de Ps. op zijn vroegst uit het begin der 6quot; eeuw dagteekent. Van den lxxxtxoh Ps. verbiedt reeds de uitdrukking „de Heilige Israelsquot; voor Jahwe, vs. 19, ontleend van Jezaia, het gedicht

4®

LU

aan „Ethanquot; (Davids tijdgenoot) toe te kennen. Dooli bovendien wijs ik op de vele gedachten , die in ge wijzigden vorm uit 2 Sam. vir (dagteekenende uit de 7« eeuw) zijn overgenomen, vgl. van den Ps. vs. 4 , 21, 36 en 50 Jahwe's eed aan David, „Zijnen knechtquot;, met 2 Sam. vu ; 8; vgl. vs. 5 met 2 Sam. vn : 12'', 13 en 16; vgl. vs. 22—24 met 2 Sam. vu : 9, 10 en 15quot;; vgl. vs. 27quot; met 2 Sam. vu ; 14quot; en vgl. vooral vs. 34« met 2 Sam. vu : 15quot;, waar eene onjniste lezing in den Hebr. t. verbeterd moet worden naar dien van Samuel (zie bij de vertaling de Aant.). Terwijl de latere Pss. na Ezra in het gebruik van menige uitdrukking afhankelijk blijken te zijn van de Wet en hare betrachting, zooals die in den Pentateuch en Jozua worden geteekend, onderscheiden de zoogenaamde tempelpsalmen, als van nog jonger dagteekening , zich door zekere alledaagschheid, om niet te zeggen platheid in taal en stijl, zoodat men bijna zou spreken van rhythmisch proza. Eindelijk komt hier in aanmerking liet gebruik van den naam „Grod-quot; of „Jahwe der heirscharenquot;, Hebr. Elohê- of' .Tahoe Zebaóth. Is Zebaöth de samenvatting van alle hemelsche machten en krachten (sterren, engelen) — waaronder ook de tot Jahwe's vazallen vernederde goden der volken buiten Israël — en wordt dus Jahwe als „God der heirscharenquot; de boven allen en alles Oppermachtige, dien Israël alleen mag aanbidden en op Wien het zijn vertrouwen moet stellen: dan volgt hieruit, dat, naarmate het geloof aan Jahwe als den éénen Grod van hemel en aarde dieper begon te wortelen in het hart van Israëls vromen, ook de genoemde machten te meer afhankelijk van Hem werden geacht. Met het geloof en de prediking der profeten, die voor het zuiver Jahwisme ijverden, kon dus eerst de naam van „Grod der heirscharenquot; worden gebruikt en verstaan. Is hij alzoo in de eeuw van David en Salomo, toen naast en tegenover Jahwe nog andere goden als zelfstandige machten werden erkend, niet op zgne plaats, evenmin kunnen dan Psalmen met het „Jahwe-quot; of „God der heirscharenquot; afkomstig zijn „van Davidquot; xxiv, i.tx en lxix, „van de zonen van Korachquot; xlvi—xlvttt, „van Asafquot; lxxx en lxxxiv of „van Ethanquot; Lxxxix. Zonder intusschen met juistheid te kunnen aanwijzen, wanneer in later tijd de naam ontstaan is, weten wij echter zeker dat een der oudste profeten, Amos, in het begin der 8° eeuw, hem in den toegelichten zin gebruikt, ttt : 13, v : 14—16, 27, vi ; 8, 14, ix : 5 [en iv : 13]. Nog zij hier opgemerkt dat, terwijl bij Amos uitsluitend „GWder heirscharenquot; voorkomt, na hem in de geschriften van Micha tot Maleachi alleen „Jahwe der heirscharenquot; wordt gevonden; evenzoo bij den ouderen Jezaia en bij Jeremia, met uitzondering van enkele malen „God der heirscharenquot;. In de Pss. nu komt zoowel „Jahwequot;, xxiv : 10, xlvi : 8 , 12, xlviii : 9, lxtx : 7 , i.xxxiv : 2 , 4, 13, als „God der heirscharenquot; voor, lix : 6, lxxx : 5, 8, 15, 20, lxxxtv ; 9 en lxxxix : 9.

lui

2° komen de Arameesche woorden in aanmerking, door welker gebruik de liederen uit liet na-exilisch tijdperk zich onderscheiden van die uit vroeger tijd. Gretuige 2 Kon. xvin : 2G, vgl. Joz. xxxvi : 11, werd het Arameesch reeds in het laatst der 8° eeuw v. C. door de meer beschaafde Israëlieten, ten minste door de staatsbeambten, verstaan. Daar toch lezen wij , dat er tus-schen den liabsake d. i. het hoofd der schenkers , die door Sanherib, den koning der Assyriërs, met een leger naar Jeruzalem was gezonden om de stad van Hizkia op te eischen, en eenige afgevaardigden van den koning van Juda een onderhoud plaats had. Sanheribs heraut nu trachtte door eene boodschap de burgerij van Jeruzalem voor de overgave te winnen, waarop de vertegenwoordigers van dezen den Assyriër verzochten in „het Arameeschquot; en niet in „het Joodschquot; te spreken , opdat het volk, dat op den muur zich bevond, het niet zou verstaan. Sedert het Assyriseh tijdperk kreeg liet Arameesch allengs meer invloed op het gebied der Hebreeuwsche taal. Men moet hier echter wel onderst heiden tusschen het rijk van Efraïm en dat van Juda. Kon reeds het verschil van afstamming tusschen de noordelijke en zuidelijke bewoners van Palestina zich niet verloochenen in woord en uitdrukking, bovendien was in Efraïm door den invloed der omliggende volken, met welke het zoo vaak in oorlog was gewikkeld, de taal als van zelf meer overhellende tot het Arameesch. De .\i,v^c Ps., uit het laatst der 9° eeuw afkomstig, draagt hiervan reeds de duidelijke sporen. In het Zuiden daarentegen drong het Arameesch eerst tegen het einde der 7^U eeuw in enkele uitdrukkingen en spraakwendingen door, zooals uit de profetieën van Jeremia blijkt. In de ballingschap nam de volkstaal weder vele Aramaïsmen in zich op en lag het voor de hand, dat de Joden met de hun aanverwante taal moesten worden vertrouwd. Onder de teruggekeerden bleef het Hebreeuwsch in gebruik, doch meer en meer werd daarnaast het Arameesch gebezigd en drong dit ook in de taal des volks door , totdat het eindelijk (in de 3^C en 2^U eeuw) zelf volkstaal werd. Van de verontreiniging met Arameesche bestanddeelen getuigen „de Predikerquot; en vele Psalmen uit de Perzische of de Grieksche periode. Wij verwijzen hier naar de slotaanteekeningen bij Ps. cm, cxxiv, cxxxrtr, cxxxix, exui, exi/rn en exuvquot;, alle zeven naar de opschriften „van Davidquot; (!) en naar Ps. cxxix, cxxxn en cxxxiv.

LIV

Het laatste deel van ons onderzoek betreft den oorsprong van den geheelen psalmbundel, zooals liij voor ons ligt. In de eerste plaats komt daarbij hot scherp geteekend onderscheid ter sprake tusschen de liederen, waarin (rod „Jahwequot; wordt genoemd, en die, waarin hij den naam „Elohimquot; draagt; van hier Jahwistische en Elohistische Pss. (1). Ten andere spreken wij over het aantal Psalmen en hunne verdeeling in vijf boeken (II). Eindelijk de vraag, of de 150 liederen door één of door meer verzamelaars zijn bijeengebracht (III).

I.

Alvorens het onderscheid tusschen de Jahwistische en de Elohistische Psalmen toe te lichten, herinner ik dat van de beide godsnamen Jahwe en Elohm de laatste (de meervoudvorm, welks enkelvoud oorspronkelijk „de vreesquot; en vandaar „de gevreesdequot; beteekent) de godheid in het algemeen of het Opperwezen aanduidt; en de eerste, krachtens zijne afleiding van het werkwoord „zijnquot;, hoogst waarschijnlijk uitdrukt „Hij doet zijn'''' d. i. Hij roept in het leven, zoodat hij God als den Schepper doet kennen. Anderen vatten Jahwe pp als „Hij die isquot; en vinden hierin God als den Onveranderlijke en den Eeuwige, terwijl volgens nog anderen in dat „zijnquot; de tegenstelling zou liggen met de (joden, aan wie geen bestaan kan worden toegekend, m. a. w. die niet zijn, de afgoden (Hebr. „flilimquot; vgl. Ps. xcvi ; ó enz.). Uit het liier aangewezen verschil in beteekenis moet van zelf voor een deel het onderscheiden gebruik van beide namen verklaard worden. Bij eene vergelijking van het goddelijke en het memehelijke gaf bijv. alleen de naam Elohm een gezonden zin; evenzoo in de uitdrukkingen „mijn God, uw God, de God van Israëlquot;. Tegenover de goden der heidenen stond natuurlijk Jalnce als Israels God. Diezelfde naam werd in later tijd den Joden boven alles heilig; na den terugkeer uit de ballingschap schroomden zelfs velen op grond eener even onjuiste als bijgeloovige opvatting van Lev. xxiv : 1G „Jahwequot; uit te spreken. (Zoo komt in de eigenhandige stukken van Nehemia, hoofdst. i—vu en xii: 27—xiit ; 31, uit de helft der 5° eeuw, „Jahwequot; slechts 2 maal voor; wordt in het boek „de Predikerquot; ± 175 v. C., de naam in het geheel niet gelezen, en gebruikt de ongenoemde schrijver der profetieën van Daniël, 1G5 v. C. niet meer dan (5 maal „Jahwequot;, zie hoofdst. tx). Nam alzoo „Elohimquot; de plaats van „Jahwequot; in, hiermede verviel dan ook het oorspronkelijk verschil tusschen de twee namen en werd de eerste gebezigd geheel in denzelfden zin als de tweede. Zoo kon in een zelfden Psalm, waarvan wij twee redactiën in den bundel bezitten, in het eene boek Jahwe (Ps. xrv : 2, 4, 6, 7) in het andere Elohm (Ps. i.in : 3, 5, 6 , 7) geheel in denzelfden zin voorkomen; men zie ook bij Ps. xl en r.xx de slotaant. hl. 61 en 108.

Wat nu het gebruik van Jahwe en Elohim in den Psalmbundel betreft, het valt, bij eene vergelijking tusschen Ps. m—xli en lxxxiv—-cl ter ééne

LV

en Ps. xlti —lixxxnr ter andere zijde, reeds in de Staten-vertaling, in het oog, dat in eerstgenoemde liederen bijna altijd „HEEKEquot;, Hebr. „Jahwequot;, wordt gelezen, ruim 640 maal, terwijl in laatstgenoemde meestal „Grodquot; staat, 206 maal, Hebr. „Elohimquot;. Eene uitzondering onder de Jahwistische Pss. werd hier buiten rekening gelaten, de cviii^e, waar „Elohimquot; 6 maal voorkomt, vs. 1, 6 , 8, 12quot; en ^b en 14, tegenover ééns „Jahwequot;, vs. 4; de verklaring hiervan is, dat deze Ps. eenvoudig uit eene weinig samenhangende bijeenvoeging bestaat van twee stukken uit Elohistisohe liederen; vs. 1—6 namelijk zijn = Ps. lvii : 8—12 en vs. 7—14 = Ps. lx : 7—14. Overigens komt in de Jahwistische Pss., tegenover 640 maal „Jahwequot;, „Eloliimquot; slechts 23 maal voor, doch in de Elohistisclie Pss., tegenover 206 maal „Elohimquot;, wel 44 maal „Jahwequot;.

Komt „Heerequot; met gewone letter in de Stvt. voor, dan luidt het Hebr. woord „Adonaiquot;, dat vooral op God doelt in Zijne heerschappij. Niet dan zelden wordt deze Godsnaam in den Psalmbundel gelezen; in 18 liederen slechts éénmaal [Ps. n : 4, xxn ; 31, xxxvn : 13, xxxix : 8, xl : 18, xliv : 24, li : 17, liv : 6, lv : 10, lvii : 10, lix : 12, lxii : 13, lxvi : 18, xc : 1, cx : 5, cxxxv : 5, cxxxvi : 3 (op deze plaats ook in het meervoud) en cxlvii ; 5| ; in 2 Pss. tweemaal, vin : 2, 10 en lxxxix : 50, 51; in 3 Pss. driemaal, xxxv : 17, 22, 23, xxxvin : 10, 16, 23 en cxxx : 2, 3, 6. In het menigvuldig gebruik van „Adonaiquot; toonen daarentegen 2 Pss. eene merkwaardige en zeker niet toevallige overeenkomst, I's. lxvtii zesmaal vs. 12, 18, 20, 23, 27 en 33 en Ps. lxxxvt zevenmaal vs. 3, 4, 5 , 8,!), 12 en 15

Dat aan het genoemde onderscheid in het gebruik van de godsnamen een bepaald beginsel ten grondslag ligt, blijkt onweersprekelijk 1° uit het zoogenaamde 5^e boek van den psalmbundel, cvn—cl, waar tegenover 235 maal „Jahwequot; ééns „Eloliimquot; voorkomt, Ps. cxliv : 9. (In het voorbijgaan een bewijs voor mij te meer, dat oorspronkelijk het l¹'deel van dit lied, vs. 1—8, waarin „Jahwequot; 3-maal wordt gelezen, één geheel heeft gevormd, afgescheiden van vs. 9—15 , zie slotaant. bl. 240, 41). 2° wijs ik op de Pss., die zoowel in Jdhtcistischeu als in EloMstischen vorm in den bundel voorkomen; zoo is I's. xrv — lui, met dit onderscheid dat „Jahwequot; vs. 2, 4 en 7 van eerstgenoemd lied veranderd is in „Elohimquot; vs. 3,5 en 7 van laatstgenoemd lied. Naar de overige afwijkingen wordt in de Aantt. verwezen, bl. 82. Op dezelfde wijze is het Jahwistisch gedicht, xl : 14 -18, Elohistisch geworden in Ps. lxx,doorde 2-maal herhaalde verandering van „Jahwequot; in „Elohimquot;, zie slotaant. bl. 108.

Evenzoo lezen wij in de Jahwe-pss. „het huisquot; (de tempel), en „de stad van Jahwequot;, xxvit : 4 en ci : 8; „verhef U, o Jahwequot;, xxi : 14, „die Jahwe vreezenquot;, xv : 4, „mijn erfdeel is Jahwequot;, xvi ; 5, tegenover letterlijk dezelfde uitdrukkingen met Elohim verbonden „het huis, de stad van Godquot; lit : 10 en xlvi : 5 , „verhef U, o Godquot; i.vn : 12, „die God vreezen'' lxvi ; 16 en „God is mijn deelquot; lxxiii:26, alle in de Elohim-pss. Ter verklaring hiervan ware het ongerijmd te onderstellen, dat het gebruik van „Elohimquot; afkomstig zou zijn van de dichters zeiven, allen uit eenzelfde

lvi

tijdperk, eenigo jaren na den terugkeer uit de ballingschap. Duidelijk toch is gebleken, dat wij in de Eloliistisclie liederen, xt,ir—lxxxiii, zoowel Pss. bezitten uit do 8° eeuw als uit den Makkabeesohen tijd, 175 v. C. en volgende jaren. Bovendien zou men dan moeten aannemen, dat die dichters en zij alléén in de gansohe literatuur van het O. V. gewoon zijn geweest, bij het noemen van Grods naam hem 2 maal achter elkaar te schrijven „God, mijn (uw, onze) Godquot;, Hebr. „Elohim , Elohaiquot;, terwijl overal elders óf „HEER, mijn (uw , onze) Godquot;, Hebr. „Jahwe, Elohaiquot;, óf alleen „mijn (uw, onze) Godquot; Hebr. „Elohaiquot; wordt gebruikt. Eenvoudig en natuurlijk wordt de verklaring, zoo men aanneemt dat een ons onbekend persoon uit voorliefde tot den naam Elohim (kortheidshalve worde hij Elohist genoemd) in de Jahwe-psa., die hij van Ps. xlii—r.xxxm verzameld vond, op zeer vele plaatsen den naam „Jahwequot; door „Elohimquot; vervangen heeft; zoo kon „Jahwe [HEER] mijn Godquot; worden veranderd in „God, mijn Godquot; Ps. xx.iri : 4 en lxiii : 2. Men zie verder Ps. xlv : 8 en l ; 7 „God, uw Godquot;, r,t : 16 „God, God mijns heilsquot;, r.xvn : 7 „God, onze Godquot;, en r.xvirr : 9 „God, de God van Israëlquot;, waar vooral het eerste „Godquot; oorspronkelijk „Jahwequot; luidde. Wellicht laat zich hieruit ook liet verschil van Ps. lvi : 11quot;, 12quot; en vs. 5quot;'' verklaren. Op beide plaatsen luidt mijne vertaling:

„Op God [Elohim] — ik zal Zijn woord roemen „op God is mijn vertrouwen: ik zal niet vreezen.quot;

Doch in den Hebr. t. volgt in vs. 11'', zonder zin en in strijd met de zuiver gelijkluidende woorden van vs. 5, de herhaling van denzelfden regel vs. 11quot;, met dit onderscheid, dat de zeker oorspronkelijke naam „Jahwequot; daar bewaard bleef:

„Op Jahwe — ik zal Zijn woord roemen.quot;

Zou misschien bij het overschrijven de oorspronkelijke regel met „Jahwequot; naast dien met „Elohimquot; opgenomen zijn? (Met liet bevestigend antwoord op deze vraag vervalt Aant. 9 op bl. 8t)).

De gegeven verklaring van het genoemd verschijnsel vindt intusschen ook buiten de onderlinge vergelijking der Pss. bevestiging. Num. x : 35 lezen wij „Sta op, Jahwe, en Uwe vijanden mogen verstrooid worden en vluchten mogen voor Uw aangezicht die U hatenquot; en Richt, v ;

vs. 4 „Jahwe, toen Gij uittoogt van Seïr,

„toen Gij voortschreedt uit het veld van Edom,

„beefde het aardrijk en dropen de hemelen;

en vs. 5 „ook deden de wolken water druppelen;

„bergen beefden voor hot aangezicht van Jahwe,

„de Sinaï zelf voor het aangezicht van Jahwe, Israels God.quot; In Ps. lxv11t mi werd in vs. 2 en in vs. 8, 9 het woord uit Nuineri eu uit Richteren (Debora's lied) overgenomen, doch met verandering — tot viermaal — van „Jahwequot; in „Elohimquot;, zie myne vertaling, bl. 100, 101.

lvti

Werd hierboven reeds in liet algemeen opgemerkt, dat in den bundel Psalmen , xlji—Lxxxiii (te zamen 40 in getal, daar zoowel xlii, xi.ru als lxx, lxxi één gedicht vormen) tegenover 206 maal „Eloliiraquot; wel 44 maal „Jahwequot; voorkomt: dit moet nader in bijzonderheden worden aangewezen. Immers staat in denzelfden Elohimbundel tegenover een kleiner aantal Psalmen (10), waarin Jahwe in het (jeheel niet voorkomt (wèl 55 maal Elohim), een grooter aantal (24), waarin Jahwe 44 maal wordt gelezen (naast 151 maal Elohim). Zeer sterk springt dit gebruik van „Jahwequot; in het oog in Psalmen, als de lxixo (5 maal, tegen 7 maal Elohim), de xi,vi^c (3maal, tegen 5 maal Elohim), en de lxx, lxxi⁰ (Smaal, tegen 9 maal Elohim). De genoemde 16 Pss. zijn

xliv , xlv , xlix, j.[—ltii, lvii , lx-lxiii, lxv-i.xvit , lxxii (vs. 18,

19 blij ven als niet tot het gedicht behoorende buiten rekening) en lxxxii (Ps. lxxvii wordt niet meegeteld om „Jahquot;, vs. 12, den verkorten vorm van „Jahwequot;). Ten onrechte doet de concordantie van Fürst vermoeden, dat er 17 zijn, daar op bl. 1522 l^e kolom tusschen Ps. lvi : 11 en xcvn : 12 de lxiv» vergeten is, waarvan vs. 11quot; luidt „de rechtvaardige zal in Jahwe zich verblijden.quot;

Ts nu de oorspronkelijke volgorde der Pss. na het 1° boek (m —xlt) deze: li—Lxxii „van Davidquot;, xlii—l, lxxiii—lxxxiti „van de zonen van Korachquot; en „van Asafquot;, dan blijkt het dat de iiitsluitend-elohistische gedichten, hierboven aangewezen, op 4 na allen hunne plaats vinden onder de Davidischc liederen. In verband hiermede valt vanzelf méér nadruk op de zonderlinge uitdrukking, door den verzamelaar van boek 1 en 2 gevoegd bij Ps. lxxii (die voor hèm de laatste der Psalmen Davids was)

„gezegend Jahwe-Elohim, Israels Godquot;, vs. 18quot;.

Grenoemde uitdrukking toch bevat duidelijk een terugslag op het verschillend gebruik der beide godsnamen Jahwe en Elohim in Ps. m—xli ter ééne, en li—lxxii ter andere zijde. Ik houd haar voor afkomstig van den Kroniekschrijver, bij wien zij zevenmaal voorkomt, 1° boek xvn : 16, 17, (vgl. hiermede 2 Sam. vu : 22, 25, waar wel de Hcbr. t. „Jahwe-Elohimquot; heeft, maaide LXX vertaalt „mijn Heer, Heerequot;, vs. 22, en alleen „Heerquot;, vs. 25, hetgeen mij doet vermoeden, dat in onzen tekst de oorspronkelijke godsnamen, zooals de Zeventigen die misschien in een ander handschrift hebben gelezen, veranderd zijn naar het gelijkluidend hoofdst. 1 Kron. xvn) xxvin : 20, en 2° boek i : 9 en vi : 41, 42quot; en 42/,. Overigens wordt zij , behalve in Gren. ii: 4—ui ; 24 en Jona iv ; 6 (waar de uitdrukking aan Genesis schijnt te zyn ontleend) nergens in het O. V. gelezen. Hierbij komt, dat dezelfde Kroniekschrijver in de aangehaalde plaats, 2° boek vi: 41, 42, Ps. cxxxn : 8—10gewijzigd overneemt, met de opmerkelijke verandering bovendien van den godsnaam:

„Sta op, Jahwe, naar Uwe rustplaatsquot;, Ps. cxxxu : 8quot;

„En nu sta op, Jahwe-Elohim, naar Uwe rustplaatsquot;, 2 Kron. vi : 41quot;, welke dubbele naam bij den Kroniekschrijver nog tweemalen wordt herhaald , vs. 41'' en 42. Op dezen grond meen ik de onderstelling te mogen

LVITI

bouwen, dat de onbekende Eloliist, die in de verandering der godsnamen van Ps. li—lxxii, xlii—L, lxxiii—Lxxxin de hand heeft gehad, in of na de dagen van den Xroniekschryver moet hebben geleefd. Volgt hieruit, in verband met de Makkabeesche liederen, in den Elohim-bundel verspreid, dat omstreeks 167 v. C. een ander Elohist in denzelfden geest is werkzaam geweest: men bedenke tot verklaring van dit verschijnsel, dat de bedoelde voorliefde tot den naam „EloMmquot;, ter vervanging van Jahwe, om het zoo eens uit te drukken eene zuiver persoonlijke opvatting is. Uit eenzelfden tijd dagteekenen bijv. de gedenkschriften van Ezra, vu—x, en van Nehemia, i—vu; toch komt bij eerstgenoemde „Jahwequot; bij herhaling voor, bij laatstgenoemde slechts 2-maal. Zoo vinden wij tusschen het boek ,,de Predikerquot; 175 v. C. en de profetieën van Daniël, 165 v. C., ter ééne , en sommige Makkabeesche liederen uit dezelfde jaren ter andere zijde het merkwaardig verschil, dat men in eerstgenoemd geschrift Jahwe in het geheel niet vindt, bij Daniël alléén in hoofdst. ix (zesmaal), terwijl Ps. oxvin en cxlïx zuiver Jahwistisch zijn en andere gedichten uit dezelfde periode van Jahwistisch (jeheel of ten (lede Elohistisch gemaakt zijn; geheel bijv. Ps. xuv, ten deele bijv. Ps. lix, lxxiv , lxxv , i,xxvi, Lxxix, i.xxx en i.xxxin. Men maakte bovendien geen bezwaar midden tusschen eene verzameling Jahwe-liederen een Elohim-ps. te plaatsen, zooals Ps. cvm, welke bestaat uit Ps. i/vn: 8—12 en lx : 7—14, waarbij ik herinner dat uit dienzelfden i.vrr⁰» Ps. vs. 10 de naam „Heerquot; (Hebr. „.Ulonaiquot;) in den cviii^on vs. 4 veranderd is in „Jahwe''\ Stvt. HEERE. Merkwaardiger nog kon de dichter van den Jahwe-ps. lxxxvi (waar denaam 4 maal voorkomt, vs. 1, 6, 11 en 17) in vs. 14 het ö⁰ vs. van den liv™ Elohim-ps. onveranderd overnemen:

„God (Elohim), hoovaardigen stonden tegen mij opquot;.

Nog zij betreffende de 24 Pss., die ten deele Elohistisch gemaakt zijn [xlii (en xliii), xlvi-—xlviii, l, liv—lvi, lviii , lix, lxiv, lxviii—lxx (en lxxi) lxxiii—lxxxi , lxxxiii] opgemerkt, 1° dat de beide Elohisten hunne reden moeten hebben gehad, waarom zij op zoo menige plaats de verandering achterwege lieten; 2o dat eene vergelijking met de Jahwe-pss. in—xli, waar Elohim toch 13 maal voorkomt [in het bijzonder Ps. vu, ix (en x) en xiv elk driemaal, xxxvi tweemaal tegen driemaal „Jahwequot;], recht geeft tot de onderstelling, dat ook in den Elohimbundel hier en daar Elohim reeds de oorspronkelijke naam zal geweest zijn, zoodat daarbij aan verandering door den Elohist niet gedacht mag worden. Om nog eens terug te komen op de beteekenis van „Jahwequot; tegenover die van „Elohimquot;, voeg ik er bij dat Ps. lxxxiii (waarvan vs. 1, vergeleken met Ps. xxvm : 1, de verandering van Jahwe in Elohim bewijst) in vs. 17 en 19 eindigt met de bede, dat alle vijanden van het Joodsche volk

„Uwen naam, Jahwe, mogen zoeken en „erkennen, dat Uw naam alleen Jahwe is.quot;

LIX

Juist in een Elolilm-pg. komt door het behoud van den naam Jahwe in dit verband de overeenstemming met het bl. liv gezegde te scherper uit, dat namelijk Jahwe in liet bijzonder de naam is voor den God van Israël.

Ten «lotte waag ik de gissing, ot' de onbekende Elohisten tot de tempeldienaars, hetzij priesters of zangers, kunnen hebben behoord en het gebruik van Elohim heeft samengehangen met de liturgie in den tempel. Zeker toch was het óf een geestverwant der Elohisten óf de Elohist zelf uit den Mak-kabeesehen tijd, die aan den Jahwistischen xxv^on Ps. (10 maal „Jahwequot;) het laatste éénregelig vs. voor liturgisch gebruik toevoegde met den naam Elohim :

„Verlos, o God, Israël van al zijne zonden.quot;

II.

Zooals de psalmbundel tot ons,gekomen is, telt hij 150 liederen, verdeeld in vijf boeken: i—xli, xui—lxxti, i.xxni—i.xxxix, xc—cvt en cvn—cl. Het rond getal CL is zeker afkomstig van hem, die aan de verzameling de laatste hand heeft gelegd. De vertaling der Zeventigen (:= Vulgata) wijkt in hare cijfers na Ps. tx van den Hebr. t. af, door de samenvoeging van twee liederen tot één, Pss. ix en x — Ps. ix en Pss. exiv en cxv = Ps. cxnt, en door de splitsing van één Ps. in tweeën, Ps. cxvi : 1—9 — exiv en Ps. cxvi : 10—19 = cxv; Ps. cxlvit : 1—11 en cxlvi en Ps. cxlvit : 12—20 exi,vu, zoodat eerst in de drie laatste gedichten de volgorde weder gelijk is. Wel laat zij na den cl¹quot;¹ nog een „eigenhandigquot; lied van David volgen, maar voegt er nadrukkelijk bij, dat deze ci.r⁰ „buiten het getal omgaatquot;. Ter vergeiyking van dit apocriefe lied met de kanonieke Psalmen is het niet ongepast aan de overzetting er van hier eene plaats in te ruimen. (Eene beraming er van door Abraham Van der Meer komt voor achter de Psalmen van Datheen, in de uitgaaf van X. Goetzee, Gorinchem, 1749). Het historisch opschrift luidt in den Griekschen t. „toen hij alleen tegen Goliath had gestredenquot;.

1

„Klein was ik onder mijne broeders,

en de jongste in myns vaders huis;

ik weidde mijns vaders kudden.

LX

5. Mijne broeders waren wel schoon en groot,

doch Jahwe had geen welgevallen in hen.

(j. Ik ging uit, den Filistijn te gemoet,

en hij vloekte mij in naam zijner afgoden;

7. maar ik trok het zwaard van zijne zijde,

en hieuw zyn hoofd af,

en nam den smaad van Israels zonen weg.quot;

In mijne vertaling van de Psalmen, vormen Pss. ix en x, xlii en XLtn, lxx' en lxxi, één gedicht, terwijl Pss. xix, xxiv, xxvn, xl en cxliv in tweeën zijn gesplitst. In de vertaling van Ed. Reuss worden xlti en xliii één Psalm, vormen xix, xxrv en cxliv elk twee liederen en zijn lui (= xiv) lxx (: xl) en cvui (— lvii en lx) niet meegeteld.

De genoemde verdeeling in 5 boeken heeft haar ontstaan te danken aan den Pentateuch. Niets natuurlijker, dan dat „de Psalmen, die als het ware „het antwoord der gemeente op Gods openbaring in de H'ct zijn, zich ook in „den uitwendigen vorm naar haar schikken.quot; treen wonder intusschen, dat zulk eene (jezochte verdeeling, in overeenstemming met de 5 boeken Mozes, te wenschcn nioest overlaten. De verheerlijking van Jahwe als liturgisch slot na den XLi^on Ps. gaf wel een geschikt punt tot afscheiding; hetzelfde gold van Ps. lxxti : 18, 19 (voor liet oogenblik zij in het midden gelaten, of deze beide verzen met of zonder vs. 20 afkomstig kunnen zyn van hem, die de genoemde verdeeling maakte); ook bood Ps. lxxxix, als het laatste der liederen van de Davidische zangers, „Asaf, de zonen van Korach, Heman en Ethanquot; met zijne liturgie vs. 53, een geschikt slot voor het 3^e boek. (De in het oog vallende zéér ongelijke verdeeling van het 2° en het boek met 31 en 18 Pss. komt straks ter sprake; naar mijn inzien is zij niet de oorspronkelijke). Daarentegen gezocht werd de verdeeling der overblijvende ö0 Pss. in twee boeken van 16 en 44 liederen, boek 4 en 5. Intusschen ligt de verklaring hiervan in de beide laatste verzen, 47 en 48, van Ps. cvi, die, ofschoon tot het lied zelf behoorende, toch eenigszins het karakter hebben van een liturgisch slot en als zoodanig den laatsten verzamelaar een rustpunt voor het einde van een 4° boek aan de hand gaven. Gezocht echter, omdat voor het beoogde doel het drietal Halleluja-pss., cv, cviencvn, die onafscheidelijk bij elkander behooren (later kom ik hierop terug), toch gescheiden moesten worden. Een waardig slot zoowel van het 5^e hoek als van den geheelen bundel vormde het Halleluja-lied (cl).

Ten bewijze, dat de verdeeling van boek 2 en 3 niet de oorspronkelijke is, diene het navolgende. Uitgaande van de letter van Ps. lxxti : 20 „einde der gebeden van David, den zoon van Izdiquot;, kan ik niet aannemen, dat hy die zoo schreef en, in verband met het voorafgaande vs. 18 „gezegend Jahwe-Elohimquot; de verzameling Jahwistische en ElohislischeVm. kennen moest, zich zóó ondubbelzinnig zou hebben uitgedrukt, indien hij voor zich had gehad

LX I

Ps. xlii—xlix „van de zonen van Korachquot; en Ps. l „van Asafquot;. By eene eenvoudige verplaatsing nu van Ps. xi.it—xi.rx achter liet 2° boek, wordt liet 3° Loek geopend met de 7 genoemde liederen van „de zonen van Korachquot; (Ps. x f, 11 en xliii toch zijn één), daarop volgt Ps. l „van Asafquot;, die zich dan van zelf aansluit bij de elf volgende van denzelfden dichter, lxxiti—lxxxiic, te /amen 12 liederen Asafs. Na deze volgen (uitgezonderd Ps. lxxxvi „Een gebed, van Davidquot;) lxxxiv, .lxxxv, lxxxvir, lxxxviii en lxxxix als Psalmen van „de zonen van Korachquot;; deze vijf vormen met de 7 genoemde, parallel met Asafs liederen, wederom een twaalftal. Nu is het waar, dat bij Ps. lxxxix niet staat „van de zonen van Korachquot;, doch eene vergelijking met het opschrift van Ps. lxxxvtti wettigt het vermoeden, dat, terwijl laatstgenoemde Ps. oorspronkelijk had „van de zonen van Korachquot; en er later tot blijvende herinnering aan den grooten zanger „Hemanquot; deze naam werd bijgevoegd (waarschijnlijk door den Kroniekschryver), zoo ook „Ethanquot; bij Ps. lxxxix is gekomen; het eerste opschrift „van de zonen van Korachquot; kan hierbij gemakkelijk zijn uitgevallen. De bekende behoefte aan symmetrie en de voorliefde tot het getal 12 dringen dat vermoeden nader aan. Met deze verandering telt het 2° boek evenals het 1° enkel liederen „van Davidquot; — over enkele uitzonderingen, Psalmen zonder opschrift en „van Salomoquot;, lxxtt, straks nader —- en komt het onderschrift Ps. lxxi i : 20 daardoor tot zijn recht. Het 2° boek telt dan 22 Psalmen, li—lxxii, en het 3° boek 25 Pss., xlii—-lenlxxin—lxxxix. Nog blyve het ten slotte niet onopgemerkt, dat, nu het 2^C boek met Ps. li aanvangt met de liederen „van Davidquot;, wij tot lxiii van al de 12 historische opschriften betreffende zijn leven er hier 8 in één kring bijeen vinden, li, lii, Liv, lvi, lvii, lix, lx en lxiii, vgl. hierboven bl. xv.

Aangaande de liederen van David in liet 1° en het 2° boek merk ik nu nog op, dat Pss. i, u, x, xxxiu en lxxi zonder eeniy opschrift zyn, terwijl Ps. Lxvi en lx vu niet aan David worden toegekend en Ps. lxxii „van Salomoquot; is. Hoe moet hiermede het onderschrift „einde der gebeden van Davidquot; in overeenstemming worden gebracht? Ps. i blijve buiten rekening, omdat hij blijkbaar nog niet bestond, toen de aanteekening Ps. lxxii ; 20 als slot van boek 1 en 2 werd geschreven. Immers wordt vlg. enkele Hebreeuwsche handschriften de Ps. niet meegeteld, daar Ps. n als de 1° voorkomt. Reeds de kerkvader Origenes, 250 n.C., teekende bij dezen i^en Ps. aan: „nademaal wij „twee Hebreeuwsche handschriften hebben aangetroffen, zoo hebben wij in het „ééne het begin van den Ti^on Ps. aldus bevonden, maar in het andere is het „met den i^en Ps. vereenigd. En in de Handelingen, xiii:33, wordenvlg.de „oudste handschriften de woorden : „gy zijt mijn zoon enz.quot; gezegd van den „i^on Ps. te zijn. Doch de Grrieksche HSS. duiden aan, dat deze dc ii^g van de „Psalmen is, vgl. de aangehaalde woorden in vs. 7. En ook mag het niet „onbekend zyn, dat in het Hebreeuwseh bij geen der Psalmen het getal, „bijv. de eerste, de tweede, de derde, staat.quot; Duidelijk blijkt hieruit, dat Psalm i niet altyd als een deel van het eigenlijk psalmboek werd beschouwd en

I ATI

derhalve Pr. ii aanvankelijk de ic was. Zoo moet Ps. i, in overeenstemming niet zijnen inhoud, als eene dichterlijke inleiding tot de gansche verzameling van de 5 boeken aangemerkt zijn. En wat Ps. n betreft, die wel Hand. iv : 25 aan „David, den dienstknecht des Heerenquot; wordt toegekend, maar in den Hebr. t. en in de ürieksche vertaling geen opschrift heeft: hoogst waar-schijnlijk is dit gedicht, dat eene verheerlijking van het Davidisch koningschap in zijnen strijd tegen de heidensche vorsten bevat, uit dit oogpunt, als voorzang van „de Psalmen Davidsquot; geschikt geacht, om met deze één geheel uit te maken. Zou misschien uit ditzelfde oogpunt Ps. i.xxn, met zijne verheerlijking van datzelfde Davidisch koningschap in zijne zegepraal over alle volken en koningen, tegenover dat begin als een gepast slot aan „de gebeden van Davidquot; zijn toegevoegd, al droeg hij tot opschrift „van Salomoquot;? Of zou wellicht de verzamelaar der beide boeken, in overeenstemming met de latere Grieksche vertalers, het oorspronkelijk Hcbreeuwsch hebben verklaard als „op Salomoquot;, zoodat de Davidischc afkomst vanzelf sprak, in verband met eene onjuiste opvatting van de laatste woorden van vs. 1, door de LXX vertaald; „(verleen) Uwe gerechtigheid aan den zoon des koningsquot; ?

Ps. x was oorspronkelijk één met Ps. ix, die samen een verminkt alfabetisch lied vormen, zie slotaant. bl. 15. Ps. xxxm, om zijn gemis aan alle oor-spronkelijkheid een gedicht van jonge dagteekening, werd waarschijnlijk om de overeenkomst van zijn begin met het slot van Ps. xxxtt achter dezen ingevoegd, vgl. bl. xi.t, misschien wel door den laatsten verzamelaar, in alle geval nil hem, die in boek 1 en 2 de liederen „van Davidquot; afsloot. Ps. i.xxi was hoogst waarschijnlijk oorspronkelijk één met Ps. i,xx. Dezelfde gedachte toch „Jahwe, snel mij ter hulpquot;, i.xx : 1'', keert zoowel vs. 6''^olui „God, haast „U tot mij ; Jahwe, vertraag nietquot; als t.xxi : 12 terug „God wees niet verre „van mij, mijn God, haast U tot mijne hulp.quot; Zoo vinden wy lxx : 3 bijna woordelijk in lxxt ; 13 terug; vgl. nog Ps. i.xx : 5⁰'' met lxxi : 19'quot;', Eindelijk blijven dan alleen Ps. r.xvi en r.xvii over, welker opneming onder de liederen Davids bevreemding wekt. Wat deze beide betreft, zou het kunnen zijn dat, te oordeelen naar de Grieksche vertaling van Ps. lxvii, welke „van Davidquot; heeft, die nadere aanwijzing in den Hebr. t. uitgevallen is, terwijl misschien Ps. i,xvi om zijne overeenkomst met het voorgaande lied door eene latere hand werd ingevoegd, op dezelfde wijze als Ps. xxxm na den xxxii⁰¹¹; men vergelijke behalve Ps. lxv : 2 met lxvi : 13—15 en lxv : 6—9 met lxvi : 5—7 , het begin van Ps. lxvi met het slot van den lxv⁰¹¹. Kunnen wij met eene en andere opmerking geen zekere slotsom verkrijgen, toch staat het voor my vast, dat do verzamelaar, die de slotaanteekening van Ps. Lxxii schreef, de overtuiging heeft gehad alleen „gebedenquot; of „Psalmen Davidsquot; voor zich te hebben. En met betrekking tot zijne woorden „hebben een eindequot; kan het evenmin aan redelijken twijfel onderworpen zijn, dat hij geen andere liederen van David heeft gekend, zooals die later in boek 3—5 verspreid aan de beide eerste boeken zijn toegevoegd; zie de opschriften

fiXiir

boven Ps. lxxxvi, ct, cm, cvtit—cx, cxxn, cxxtv, cxxxï, cxxxiit en cxxxviii—cxlv. Met betrekking tot liet aantal Psalmen ,,van Davidquot; in bet 1° boek, merken wij ten slotte op dat, nu r, n en xxxirt niet in aanmerking komen en Ps. x één is met tx, er in plaats van 41 niet meer dan 37 Psalmen zijn.

De verzameling liederen, die later het 3° boek zouden vormen, liep oorspronkelijk niet verder dan Ps. lxxxiti , om de alles afdoende reden, dat met dit gediolit de rij der Eloliistische liederen wordt gesloten ; ten onrechte voegen sommigen den lxxxiv™ hieraan toe, daar in dit lied van niet meer dan 12 vss. „Jahwequot; 7 maal voorkomt en deze naam bet dus beslist tot Jahwis-tiseh stempelt. Een verzamelaar, in Jahvvistiscben geest, moet dus na den Elohist een 6 tal Pss. van de Davidische zangers „de zonen van Korachquot;, „Hemanquot; en „Ethanquot;, aan Ps. xui—l en lxxiii—lxxxtii hebben toegevoegd; hoogst waarschijnlijk om hiermede de kleine verzameling van liederen, uit den kring der „zonen van Korachquot;, volledig te maken met de weinige, welke bij nog voorhanden vond. Na Ps. lxxxix komt geen enkele Psalm uit dien kring van zangers meer voor.

De overige 60 Psalmen, xc—cl, werden, gelijk reeds boven is gezegd, ten onrechte bij Ps. evi in twee ongelijke boeken verdeeld. Op den voorgrond sta tot nadere toelichting de opmerking, dat Pss. cv, cvt en cvn als een drietal „Halleluja-psalmenquot; by een behooren, gelijk mijne vertaling, deels naar den Hebr. t., deels naar de LXX, aanwijst. Blijkt uit het liturgisch karakter der verzameling liederen, cxlvi—cii, dat zij aanvangende met „Hallelujaquot; ook met „Hallelujaquot; sluiten, ter opwekking om een volgend lied weder met „Hallelujaquot; aan te heffen, hetzelfde verschijnsel vinden wij ook in het drietal Psalmen, cv—cvn. Ten andere is er tusschen deze drie gedichten met hunne historische herinneringen eene zeer nauwe verwantschap, die voor een en denzelfden dichter pleit. Worden in Ps. cv Jahwe's verbond met de Aartsvaderen, Israels verlossing uit Egypte, de tocht door de woestijn en de inbezitneming van Kanaiin geteekend: Ps. cvt heeft tot inhoud de zonden der Vaderen tegenover Jahwe's gunstbewijzen , der Israëlieten muitzucht in diezelfde woestijn en hunne afgoderij in datzelfde Kanaiin; voorts Jahwe's toorn in de wegvoering naar Babel en Jahwe's ontferming, openbaar in het terugbrengen van velen uit den vreemde, en des dichters bede aan het slot, dat allen mochten worden verzameld uit de heidenen. Ps. cvn eindelijk omvat zoowel Israels verlossing uit Egypteland en zynen tocht door de woestijn, als de verlossing der ballingen uit Babel en de herschepping van den verwoesten erfgrond in bloeiende landouwen. Opmerkelijk hierbij , dat alle drie Pss. na het „hallelujaquot; aanvangen met „dankt Jahwequot; en evi en ovti letterlijk dezelfde gedachte laten volgen; „want Hij is goed; eeuwig duurt „immers Zijne gunst.'' Zeker pleit een en ander voor de onjuistheid der afscheiding van boek 4, eindigende met Ps. cvr, en boek 5, aanvangende met Ps. cvn. Er is echter meer. Bij eene eenvoudige lezing van Ps. xi.r,

I/Xiv

lxxit en lxxxix blijkt, dat het liturgisch slot van boek 1, 2 en 3 volstrekt niet samenhangt met den inhoud der genoemde liederen. Een dichter , die gedurende zijne ziekte de trouweloosheid van een vriend en dc gehuichelde belangstelling van een vijand ondervindt en Jahwe om genezing bidt, Ps. xli , besluit niet met de woorden; „gezegend Jahwe, Israels Grod, van eeuwigheid „en tot in eeuwigheid! Amen, ja Amenquot; (!). En wat verband is er tusschen dezelfde lofpryzing van Jahwe met hetzelfde ,,Amen, ja Amenquot; van Ps. lxxii : 18, 19 en lxxxix : 53 met den inhoud dier Psalmen? Verbiedt niet bovendien het „Jahwe-Elohimquot; in Ps. lxxii : 18quot;, het slot te beschouwen als een bestanddeel van het oorspronkelijk Jahwistisch gedicht, dat later Elohistisch werd gekleurd? Geheel anders is de verhouding van Ps. cvi : 1—47 tot het genoemde slot in vs. 48, dat, wel verre van niets gemeen te hebben met den inhoud van dien Ps., juist eene gedachte vormt met het voorafgaande 47° vs. Vindt 's dichters bede verhooring, Jat alle ballingen uit de heidenen worden verzameld, dan zal Jahwe's heilige naam worden geprezen. „Gezegendquot;, besluit de dichter, „Jahwe, Israels God, van eenwig-„heid en tot in eeuwigheid; en zegge het gansche volk: Amen. Halleluja!quot; Welk een uitnemend slot voor dezen historischen tempelpsalm ! Vergelijken wij nu nog hiermede 1 Kron. xvt ; 3G, dan blijkt tot nadere bevestiging, dat de schrijver van dit boek allerminst in Ps. cvt : 48 een op zich zelf staand slot van het 4° boek der Pss. heeft gezien, maar wel degelijk het einde van het genoemde lied. Indien toch van den Psalmist zeiven de opwekking uitgaat, dat al het volk „Amen. Hallelujaquot; zegge —in Ps. xu, lxxii en lxxxix is juist het liturgisch slot niet van de dichters, maar van de verzamelaars der Pss. afkomstig! — dan kon de Kroniekschrijver, bij het overnemen van Ps. cvi : 47, 48, de beschrijving der feestviering bij het overbrengen van den tabernakel naar Jeruzalem besluiten met de historische toelichting: „en let gansche volk zeide: Amen, en loofde Jahwequot;. Hij behoefde hiertoe eenvoudig den tegenwoordigen tijd „zeggequot; in den verleden „zeidequot; te veranderen, en aan den uitroep „Hallelujaquot; (letterl. „looft ./«//[we]quot;) den vorm te geven van het werkwoord „en (het volk) loofde Jahwe.quot; In het voorbijgaan zij hieraan de opmerking toegevoegd, hoe onkritisch men te werk gaat door te beweren, dat Ps. cvi : 48, als op zich zelf staand slot van boek 4, het onwederlegbaar bewijs levert, dat in de dagen van den Kroniekschrijver, op zijn vroegst in de l^e helft der 30 eeuw v. C., de verzameling der Psalmen in vyf boeken reeds bestond (!). Ware dit zoo, dan zou de Kroniekschrijver zelf de man zijn geweest, die door het xvie hoofdst. van zijn 1° boek voor zijne lezers het werkelijk bestaan der afscheiding van het 4o en het 5e boek onkenbaar had gemaakt.

Met al het bovenstaande meen ik te hebben bewezen, dat, Ps. cvi : 48 geen liturgisch slot is, hetwelk na Ps. cvi : 1—47 werd ingevoegd tot afsluiting van boek 4, maar dat voor hem, die de laatste 60 Pss. in twee boeken wilde verdeelen, opdat de gansche bundel van 150 overeenkomstig den

i, xv

Pentateuch uit 5 boeken zou bestaan, het liturgisch slot van Ps. cvi alleszins geschikt was , om , in den trant van Ps. xli : 14, i.xxn : 18 , 19 en lxxxix : 5.'5, als „verheerlijking van Jahwequot; met het plechtig „Amenquot; dienst te doen.

Wat het 4^C boek in bijzonderheden betreft, zij opgemerkt, dat Ps. xc aan Mozes wordt toegekend en 2 Pss. aan David, ct en cm, terwijl boven de overige Pss. xci—c, en en civ—cvi geen naam van een dichter wordt gevonden. Sommigen gissen, dat Ps. xc en de 10 volgende, die, uitgezonderd xcti, xoviii en c, zonder éénig opschrift zijn , bijeenbehooren, en vatten de woorden „een gebed, van Mozesquot; op als eene „reeks van gebeden, van Mozesquot; ; niet als ware Mozes óók de dichter van het genoemde tiental, maar in dien zin dat Ps. xc—c gesproken wordt van de dagen van Mozes en den veertigjarigen tocht door de woestijn, Ps. xcv:8—11, van Mozes, Aaron en Samnël als Jahwe aanroepende en door Hem verhoord , Ps. xctx ; 6—8. Openb. xv; 3—5 , waar sprake is van „het lied van Mozesquot;, zou dan eenige zinspelingen bevatten op enkele plaatsen uit de genoemde reeks, als daar zijn Ps. xcti : 6, xcv : 3, xcix : 4, 5 en 9, en xcvi : 3—9. Ter toelichting van „gebedquot; als „reeks van gebedenquot; wijst men op den inwendigen samenhang van Ps. xc—c, die zich dikwerf in eenheid van uitdrukkingen openbaart. Ps. xc ; 5, 7,9 vindt bijv. zijne verklaring in xci : 3, 5, 7. De bede van Ps. xc ; 13—17 vindt hare verhooring in xci : 14—16. De morgenstond van Ps. xc : 6 en 14 komt nog eens weder terug xcn : 3, en Ps. xcii : 5 is de weerklank van xc : 15. Ps. xcir : 4 wordt in xcvm : 5, 6 en c : 2 en 4 voortgezet en voltooid. Van Ps. xci : 8 on xcii : 8, 10 en 12 is de gansehe xcive Psalm de uitwerking. Ps. xcnr : 1—3, xcvti : 1—6 en xctx : 1, 2 komen in aanhef geheel en in gedachte genoegzaam overeen, terwijl Ps. xcvi : 10 hetzelfde denkbeeld uitdrukt, enz. Is de aangewezen samenhang op zich zelf niet van gezochtheid vrij te pleiten, daarbij komt, dat de opvatting van hel woord „gebedquot; in den genoemden zin door niets kan worden gesteund; dat Ps. xc veeleer een geheel op zich zelf staand gedicht is, in spraakgebruik eene niet geringe overeenkomst toonende met het boek Deuteronomium, vgl. bi. l; dat Pss. xci—c als zoogenaamde tempelliederen tot een veel later tijdperk be-hooren. En wat de woorden van het „lied van Mozesquot; in Openb. xv betreft: „Groot en wonderbaar zijn Uwe werken. Heer, Gij almachtige God! recht-„vaardig en wonderbaar zijn Uwe wegen. Gij Koning der volken! Wie zou „TJ niet vreezen, Heer, en Uwen naam niet verheerlijken? Want Gij alleen „zijt heilig; want al de volken zullen komen en U aanbidden, omdat Uwe „gèrichten openbaar geworden zijn:quot; menige andere plaats uit den Psalmbundel, als Ps. cxi : 2quot;, oxi,v : 17, lxxxvi : 9, kan met meer recht dan Ps. xc—c als daarmede parallel worden aangemerkt en dan ook eer dan deze den schrijver van de Openbaring voor den geest hebben gestaan.

Tot slot het 5° boek, Ps. cvn—cl; daarin komt naast vijftien liederen „van Davidquot;, cvitt—cx, cxxn, cxxiv, cxxxi, cxxxm en cxxxvtit—cxlv , nog een „van Salomoquot; voor, Ps. cxxvn; boven de overige 29 gedichten wordt

lxvi

geen afkomst aangewezen. Indien ergens in Jen psalmbundel, dan blijkt wel uit liet 5° boek, lioe kleine bundels Psalmen , die zeker afzonderlijk bestonden , werden bijeengevoegd. Immers vormen Pss. cxx—cxxxiv de zoogenaamde „liederen Hammaalóthquot; en zijn Pss. cxlvi—cxlix een viertal bijeenbehoorende Halleluja-psalmen ; in P^. cxi en cxti vindt men 2 alfabetische gedichten als tegenhangers; cxxxvm—cxlv dragen allen tot opschrift „van Davidquot;. Opmer-kelijk, dat in de Grrieksohe vertaling Ps. cxi—cxix (waarvan cxiv en cxv één gedicht vormen) allen met het „Hallelujaquot; aanvangen, in strijd met den Hebr. t., die dit begin overal mist, uitgezonderd Ps. cxi en cxti. Voorts is het bekend, dat Pss. cxitt—oxvm het zoogenaamde groote „Ilallelquot; vormen, dat door de Joden op het paasclifeest wordt gezongen.

III.

Op de vraag, of de psalmbundel, zooals hij tot ons gekomen is, door één verzamelaar of in verloop van tijd door meer verzamelaars is bijeengebracht, kan het antwoord niet twijfelachtig zijn. Uit bovenstaande onderzoekingen toch is reeds gebleken, 1quot; dat er Psalmen zijn, die tweemaal voorkomen, xiv = lui ; xl : 14—18 = lxx; lvii ; 8—12 en lx : 7—14 = cvm; 2» dat Ps. lxxii : 20 op eene afgesloten verzameling van Psalmen Davids wijst, terwijl er toch later andere volgen; 3° dat er eene scherp afgebakende grens bestaat tusschen de Jahwistische Psalmen, itt—-xlr en lxxxiv—cl, en de EloUstische, xlii—-lxxxixi. Een en ander pleit zonder tegenspraak voor meer dan één verzamelaar. De oudste was zeker hij, die Pss. rn—xli bijeenbracht, met uitzondering van den xxxn r™, welke als een tempellied van veel later tijd aan die verzameling werd toegevoegd, om redenen hier boven bl. xli genoemd. De leeftijd van dien verzamelaar wordt natuurlijk ter ééne zijde begrensd door de dagteekening der Psalmen zelve. Vinden de jongste zooals Pss. xix : 8—13, xxiii, xxv—xxvn, xxxtv, xxxvi en xl'- hunne plaats eerst na den terugkeer uit de ballingschap, dan kan de tijd zijner werkzaamheid eerst vallen na de herleving van den eèredienst in den tweeden tempel, na de dagen van Nehcmia, het einde der 5c eeuw v. C., zie boven bl. ltii. In verband hiermede doet bij sommigen de vraag zich voor, of en in hoeverre het getuigenis van 2 Makk. n : 13 — dit boek dagteekent uit den tijd kort vóór onze jaartelling — van toepassing kan worden geacht op de genoemde eerste verzameling. Wij lezen daar „hoe Nehemia eene boekerij aanlegde ,, [in den tempel] en daartoe bijeenbracht de berichten over de koningen en de „profeten en de geschriften van David en de brieven van [vreemde] vorsten „betreffende tempelgaven.quot; Op zich zelf is dit getuigenis reeds hierom voor ons onderzoek van weinig waarde, omdat het niet rechtstreeks op den een of anderen bepaalden bundel Psalmen wijst. Zooveel schijnt alleen zeker te zijn,

lxvtt

dat Nehemia den grondslag heeft gelegd voor eene derde afdeeling geschriften des O. V., naast de Wet en de Profeten; eene afdeeling, waarin hij gedichten of zangen opnam, die waarschijnlijk bij overlevering aan David werden toegekend. Op het eerste boek der Psalmen kan echter het genoemde getuigenis in geen geval worden toegepast. Immers 1° de jongste Pss. van dat boek zijn na Nehemia gedicht, en 2° de oudere, maar van zijne tijdgenooten afkomstige, zou hij wel niet aan David hebben toegeschreven.

quot;Was het gemakkelijk in het algemeeü den tijd aan te wijzen, waarna de verzamelaar van het 1° boek heeft geleefd (einde der 5^U eeuw); daarmede is echter nog niet veel gewonnen voor de juiste bepaling der jaren, waarin zijne werkzaamheid moet hebben plaats gevonden. Op geene eeuw na is hier eenige periode met zekerheid te noemen. Eene andere grens dient dus voor het minst te worden aangewezen, waarvóór de ons onbekende persoon Pss. in—-xli lieeft bijeengebracht. Die grens ligt naar mijn oordeel in den tijd van het ontstaan van den Elohlmbundel. Pss. lui (= xiv, 1° boek) en iax (= xl, 2° boek) zijn immers daar, ten bewijze dat de verzameling van Pss. xi.n—-lxxxiii van eene andere hand afkomstig moet zijn dan die van liet 1° boek. Valt nu het ontstaan van den Elolümbundel hoogst waarschijnlijk samen met het leven van den Kroniekschrijver — getuige de op bl, i.vir, j.viii verkregen slotsom van het onderzoek naar Ps. i.xxn ; 18, 19 — dan zon daaruit volgen, dat de verzamelaar van boek 1 tusschen 425 en 250 v. C. zijnen arbeid heeft volbracht. Weinig bemoedigend voor de kritiek moge zulk eene onzekere tijdsbepaling zijn, met eene speelruimte van ongeveer twee eeuwen; in elk geval staat eene onzekerheid, waarvan men zich rekenschap kan geven, nader aan diezelfde kritiek dan eene zekerheid, die op „goed geloofquot; of op volstrekt onhoudbare grondslagen rust.

Na deze opmerkingen over liet 1° boek en den Elohimbundel moet ik terugkomen op den Kroniekschrijver, op hem die zijn geschrift er geheel op heeft aangelegd, om David als den grondvester der tempelmuziek en tempelzangen voor het Joodsche volk te doen kennen en vereeren. Aan hem hebben wij ook te danken de kennis der verheffing van het geslacht van Koracli en Asaf, als door David tot den eeredienst geroepen om zijne gaven voor de heilige zangen dichtkunst. Naar mijne gissing vond deze Kroniekschrijver, die zelf tot de Levietische tempelzangers behoorde, de genoemde verzameling van in—xli en van li—lxxii , xlii—xlix , l , lxxiii —lxxxiii , met uitzondering van de Makkabeesehe liederen. Hoogst waarschijnlijk bezaten in zyne dagen de afstammelingen van Kotrach en Asaf enkele bundels liederen naar hen genoemd. Wat intusschen de Psalmen „van Davidquot; betreft, moest'de overlevering haar gezag laten gelden, gepaard aan eene enkele vingerwijzing in de bestaande boeken Samuel. Hoofdst. xxn uit het 2^e boek bewijst, dat men reeds vóór de ballingschap den Ps., die in onzen bundel de xviiiquot; is, aan David toekende. Aan den schrijver der Kronieken verbleef de taak, om 1° de overlevering als historie te handhaven en alle Psalmen door opschriften aan den liefelijken

5*

lxvttt

zanger Israels toe te kennen; 2° de liederen in den kring zijner Levietische medezangers van zangwijzen te voorzien, en 3° naar het voorbeeld van Ps. xvj 11 : 1, ontleend aan 2 Sam. xxii ; 1, bij enkele liederen door historische gissingen, in de opschriften opgenomen, aan de overlevering nog meer schijn van geloofwaardigheid bij te zetten. Op die wijze alleen meen ik op de geleidelykste wijze het gelijksoortig karakter van alle opschriften van Ps. lil—lxxxiii (uitgezonderd xxxm en de Makkabeesche gedichten) te kunnen verklaren; óók de scherpe afscheiding bij Ps. lxxii ; 20 „einde der gebeden van David, den zoon van Izaïquot;, van de volgende reeds bestaande Pss. „van de zonen van Korachquot; en „van Asafquot;; óók het liturgisch slot van Ps. lxxii : 18, 19 door den Kroniekschrijver geschreven naar het voorbeeld van Ps. xli : 14.

Bij de 3° verzameling, Ps, lxxxiv—cxlix, wederom Jahwistisch, sta de opmerking op den voorgrond, dat, hoe menig lied uit haar ook gedicht moge zijn na den KroniekschriJver, daarin ook vele voorkomen, die óf reeds vóór hem aanwezig, óf van zijne tijdgenooten onder de Levietische tempelzangers af komstig, door dezen niet lang na hem aan de reeds bestaande Pss. in—lxxxiii werden toegevoegd. Dit laatste verklaart mij, hoe de zeven voorhanden Pss. van „de zonen van Korach'' (xlii—xlix) met 5 andere, lxxxiv, lxxxv en lxxxvii—lxxxix , tot een volledig twaalftal, voorzien van eene zelfde soort opschriften als die boven m —lxxxiii , konden worden aangevuld; ook verklaart het mij , hoe een Ps. als de cxlii⁰ met ecne historische toelichting, gelijk aan die uit boek 1 en 2, kon worden opgenomen. Dat ten andere sommige Pss. reeds vóór den Kroniekschry ver bestonden, blijkt hieruit, dat in 1 Kron. xvi ; 8—22 van Ps. cv vs. 1—15 eene plaats hebben gevonden; dat 1 Kron. xvi;30, 31 eene navolging kon worden van Ps. xcvi : 9—11 en 2 Kron. vi : 40—42 eene omwerking onderstelt van Ps. cxxx : 2 en cxxxn : 8—10. In verband hiermede merk ik op, dat geen der genoemde Pss. in dezen bundel tot opschrift heeft „van Davidquot; en de inhoud van Ps. cxxxn de mogelijkheid van een Davidischen oorsprong zelfs buitensluit, zoodat ook de Kroniekschrijver dit lied niet als zoodanig kon erkennen en aan de bestaande verzameling toevoegen. In de 3quot; plaats zijn Psalmen als de lxxxvi⁰ en de cviii® daar om te bewijzen, dat zij na de Elohistisch gekleurde verzameling, xlii—lxs^tm, gedicht zijn; immers vinden wij in liet eerstgenoemde „Jahwistischequot; lied , vs. 14 „Elohistischquot; overgenomen uit P¹;. liv ; 5 , terwijl het laatstgenoemde niets anders is dan eene weinig samenhangende byeenvoeging van Ps. lvii : 8—12 = evi : 1—6 en Ps. lx : 7—14 = evi ; 7 -14. Hij nu, die deze gansche verzameling voor zich had en, behalve de „liederen llammaalóthquot;, de Halleluja-psalmen, sommige liederen „van „Davidquot; en eenige tempelpsalmen , ook enkele Makkabeesche gedichten vond, plaatste blijkbaar met overleg den een en anderen Psalm van beide laatstgenoemde soorten tusschen de voorhanden Jahwistische en Elohistische gedichten in : zoo Ps. xxxm na den xxxii^en, om de reden bl. xli genoemd. Wat de Makkabeesche

i.xix

liederen betreft mag het niet onopgemerkt blijven, dat alle, uitgezonderd cxviii en cxi,ix, hunne plaats hebben gevonden in den Elohim-bundel. Dat zij oorspronkelijk niet Elohistisch gedicht zijn, kan nog blijken uit Ps. lxxvi : 12, waar de uitdrukking „Jahwe, uwen Godquot; , welke overal elders in de Elohim-pss. in „God, uwen Godquot; veranderd is, waarschijnlijk bij vergissing onveranderd bleef. Maken wij eene vergelijking tussehen den inhoud der Makkabeesche liederen en dien van vele zoogenaamde tempelpsalmen in de 2° Jahwistisehe verzameling, dan springt het verschil tussehen den dichterlijken gloed van de eerstgenoemden tegenover het rhythmisoh proza van de laatstgenoemden in het oog. Zou dit verschil ook door den verzamelaar opgemerkt zijn en daaruit de plaatsing der gedichten, dagteekenende uit den geloofs- en vrijheidsstrijd der Joden, onder de oudste en oudere Psalmen, verklaard kunnen worden ?

De verdeeling in 5 boeken, in overeenstemming met den Pentateuch, was nu gemakkelijk te bewerkstelligen. In Ps. lxxxix , als het laatste der liederen van Asaf en van de zonen van Korach, vond de jongste verzamelaar een geschikt rustpunt, zoodat hy met een zeer eenvoudig toevoegsel het 3° boek kon afsluiten „gezegend Jahwe tot in eeuwigheid. Amen, ja Amenquot;. Het gezochte der afdeeling van boek 4 en 5 kwam reeds hierboven, bl. lxiii—i,xv, ter sprake. Eindelijk houd ik Ps. i en cl, als gepast begin en slot van den geheelen bundel, voor afkomstig van den laatsten verzamelaar, terwijl Ps. n, dien bij als een lied van oude dagteekening vond, door hem om den inhoud „de verheerlijking van het Davidisch Koningschapquot; terecht als de beste inleiding werd beschouwd tot de Psalmen Davids, en daarom aan het hoofd der beide eerste boeken geplaatst. Den tijd der afsluiting van den ganschen psalmbundel meen ik met anderen te moeten stellen omstreeks het midden van de 2^e eeuw v. C. De jongste der Makkabeesche Psalmen toch dag-teekent, naar mijn oordeel, van omstreeks het jaar 160 v. C. In overeenstemming hiermede herinner ik ten slotte, dat de kleinzoon van Jezus Sirach , die na 132 v. C. de hand legde aan de vertaling der Spreuken van zijnen grootvader, blijkens zijne voorrede de Grieksche overzetting heeft gekend van „de Wet en de Profeten en de overige Schriftenquot; (Zie mijne vertaling van de Apocriefe boeken des Ouden Verbonds, bl. 266—268). Geeft genoemde kleinzoon aan de „overige schriftenquot; in dezelfde voorrede ook den naam van „rfc andere boeken der Vaderenquot;, dan is het duidelijk dat hier eene bepaalde klasse van geschriften wordt bedoeld, die als eene 3^e afdeeling naast „de Wetquot; en „de Profetenquot; voor hem bestond. Het lijdt geen twijfel, of daaronder heeft men ook onzen Psalmbundel te rangschikken. Zoo kan er tussehen de afsluiting van den Hebreeuwschen tekst der Psalmen en de vertaling der LXX een tijdperk van ongeveer twintig jaren verloopen zijn. Doch zulk een tijdsverloop wordt ook noodzakelijk vereischt, ter verklaring van

ïiXX

het gemis aan recht verstand van den Hebreeuwsolien tekst in de opschriften der liederen. Wie den Psalmbundel nagenoeg in zijn geheel afkomstig acht uit het tijdperk der Makkabeën tot de dagen van Alexander Janneus, 175—79 v. C., moet natuurlijk in de Grrieksche vertalers der Psalmen de tijdgenooten der dichters vinden, doch maakt daarmede de vele en grove fouten in de overzetting en in het bijzonder de onverstaanbaarheid der opschriften tot een onoplosbaar raadsel. Belachelijk wordt dan zelfs de overlevering, die tweederden van de Pss. aan David en zijne tijdgenooten toekent. En hetgeen ten slotte alles beslist; tot handhaving dier hypothese moet men, in strijd met de door mij verkregen slotsom betreffende de afhankelijkheid der Kronieken van de Psalmen, omgekeerd stellen, dat de dichters der Psalmen uit het werk van den Kroniekschrijver hebben geput.

Aan het einde van dit onderzoek wensch ik nog met een enkel woord mijn geheelen arbeid toe te lichten. Mijn hoofddoel was eene nieuwe vertaling van het boek der Psalmen quot;te leveren; zooveel mogelijk streefde ik er naar het karakter der Hebreeuwsche poëzie te behouden, de kracht van den oorspronkelijken tekst zoo getrouw het kon terug te geven en tegelijk aan de eischen onzer schoone Nederlandsche taal te voldoen. Wat de in de Aanteekeningen aangewezen veranderingen van den Hebreeuwschen tekst betreft; daarvan hoop ik tot rechtvaardiging van mijne, naar ik bescheiden meen, betere overzetting in een afzonderlijk opstel rekenschap te geven. Ten andere stelde ik mij tot taak in de historisch-kritische Aantt. de slotsommen neer te leggen, zoowel van onzen grooten Van der Palm — zy n werk zag vóór 40 jaren het licht — als van de latere godgeleerden tot op onze dagen. Opzettelijk werden ook de tijdsbepalingen voor den oorsprong der Psalmen, soms met maand en dag, vermeld, zooals zij door enkele schriftverklaarders worden verdedigd, die onzen bundel bijna geheel naar het Makkabeesche tijdvak verplaatsen. Op die wijze kan de onpartijdige deskundige zelf oordeelen en door vergelijking zijne slotsom opmaken. Voorts onthield ik mij van allen strijd tegen personen en liet daarom alle namen achterwege; nauwgezet overwoog ik de studiën van voor- en tegenstanders mijner beschouwingen over het boek der Psalmen, om daarna mijn gevoelen te geven in de Inleiding. Menig punt ter bestrijding van hen, die nog altijd eenige Psalmen als van David afkomstig handhaven — in het bijzonder denk ik aan Ewald en Hitzig — bleef achterwege, omdat het naar mijn oordeel voldoende en ook afdoende behandeld was door Dr. A. Kuenen , III^C deel zijner Inleiding, 1)1.276—284. Voor de wederlegging van Olshausen verwijs ik naar het uitvoerig artikel van den Leidschen hoogleeraar in het Bybelsch woordenboek, III, bl. 145—150.

Blyft intusschen, ook na eene zorgvuldige bewerking, nog veel onzekers

Lxxr

over, en zijn wij nog verre van de verwezenlijking van het ideaal der liis-torisohe kritiek, die van eiken Psalm in het bijzonder den ouderdom zou moeten aanwijzen en vaststellen —- toch moge mijn arbeid met dien van anderen iets hebben bijgedragen tot de oplossing van een zoo moeielijk vraagstuk op het gebied van de kritiek des Ouden Verbonds, als dat van den oorsprong en de geschiedenis van het boek der Psalmen is. In alle geval mogen de dagen geteld zyn, dat wij tot onze beschaming het vonnis moeten hooren: „les Psaumes sont la partie de 1'Ancien-Testament, aussi populaire „que mal connue, quant a ses origines et a 1'esprit qui 1'inspire.quot; (lieville).

De belangstellende lezer gelieve de onderstaande verbeteringen over te nemen:

BI. 11 Aant. 2. Ps. cxxxv : 4 lees: Ps. cxxxv : 5

„ 13 „ 6. men voege hierbij: Vgl. Ps. xcti : 4 „ 18 „ 7. cxxvi; 4 lees: cxxvi: 1, 4.

„ 20 Vs. 10. Want gij „ : Want Gij

„ 21 Aant. 9. De Psalmist „ : De Psalm

„ 31 r. 10 van boven is tusschen vs. 16 en 18 het cijfer 17 uitgevallen. „ 33 Opschrift van Ps. xxiv.

Van David, een psalm, lees: Van David. Een psalm. „ 34 Aant. 3. 8° eeuw „ : 7* eeuw

„ 46 „ 2. van de Spreukendichter „ : van den S. „ 79 „ 3. Ps. xi. „ : Ps. xl«

„ 83 Opschrift van Ps. i.tv.

Op snareninstr. „ : met sn.

„ 96 Vs. 8. God schiet hen „ : God treft hen of schiet op hen

„ 103 „ 34. in de hemelen „ : in den hemel der hemelen

„ 138 Aant. 4. Ps. xiv : 7 „ : Ps. xiv:7 (liii:7)₎cxxvi:1,4.

„ 140 Vs. 3. O God „ : O Heer

„ 154 „ 4. het ruischend spel. Hierby voege men de Aant.

„Dezelfde uitdrukking Ps. ix : 17.quot;

„ 161 Aant. 2. De Kroniekschrijver 300—250 v. C.

lees: op zijn vroegst 250 v. C. „ 217 „ 5. De Perzische periode, 332—175 v. C.

lees: De Perzische-, 538—332 , of de Grieksche periode, 332—175 v. C.

E PSALMEN.

EERSTE BOEK.

I—XLI.

V'quot;' ■quot; ■■■ ■ :r

■ ■

üi m

PSALM I.

1 Heil den man, die niet wandelt naar den raad der goddeloozen , noch op den weg der zondaren staat,

noch in den kring der spotters zit;

2 maar in de wet van Jahwe zicli verlustigt,

en Zijne wet overpeinst dag en nacht ¹.

3 Zoo zal hij zijn gelijk een boom, geplant aan waterbeken ² , die zijne vrucht geeft op zijnen tijd,

en welks loof niet verdort;

en in al wat hij doet is hij voorspoedig.

4 Niet alzoo de goddeloozen:

zij zijn gelijk kaf, dat de wind verstrooit.

5 Daarom zullen de goddeloozen niet bestaan in het gericht ³ , noch de zondaars in de samenkomst der rechtvaardigen;

0 want Jahwe geeft acht op den weg der rechtvaardigen,

maar het pad der goddeloozen vergaat

.1*

1

' Joz. I : 8.

2

^J .Ter. XVII . 7, 8. ,Icz, I : 30. Ez. XVII ; 0—10.

3

Dat door Jahwe gclioudcn wordt.

^k Deze Ps. — waarin het geluk van den godvruchtige wordt gesteld tegenover hel lot van den goddelooze die ten verderve gaat — is een der jongste van de gansehc verzameling en zonder opschrift als inleiding aan den bundel toegevoegd. In enkele llebr. IlSS. wordt hij niet meegeteld, zoodat Ps. II, naar de Grieksche vertaling, in Hand. XIII : 33 nog als de eerste Ps. kon worden aangehaald. Andere IlSS. geven de beide eerste Pss. als een geliecl, ten onrechte, daar Pa. II veel ouder is en een gansch ander onderwerp behandelt. Ps. I dagteckent uit den tijd toen „de Wetquot; in de Synagogen werd gelezen en verklaard, en hare overpeinzing en naleving als hoofdzaak voor den godvruchtigen Israëliet werd beschouwd.

EKRSTK; KOEK.

PSALM II.

1 Waarom woeden (l(i volkeren,

en beramen de natiën ijdelheid ¹ ?

2 In opstand komen 's aardrijks vorsten,

en samengerot zijn de koningen,

togen Jahwe en tegen Zijn gezalfde ².

3 „Laat ons (zeggen zij) ³ losscheuren hunne banden , „en werpen wij hunne boeien van ons!quot;

4 Die iu den hemel troont belacht ze ⁴,

de Heer drijft met hen den spot.

5 Dan spreekt Hij hen toe in Zijnen toorn,

en in Zijne gramschap doet Hij hen sidderen:

(5 „Ik zelf heb Mijnen Koning aangesteld,

„over Sion, Mijnen heiligen berg⁵.quot;

7 Laat mij ophalen van Jahwe's verordening:

Hij sprak tot mij: „Mijn zoon zijt gij ⁶;

„Ik zelf. Ik heb heden u verwekt.

8 „Eisch van Mij en Ik geef u de heidenen ten erfdeel,

„en tot uwe bezitting de einden der aarde;

9 „gij zult hen verpletteren ⁷ met een ijzeren schepter,

„gelijk een pottebakkers vat hen verbrijzelen ^s.quot;

1

Hand. IV : 24,

2

¹ Den koning van Israël, vgl. Ps. XVIII : 51.

3

⁸ Deze tnssehenvoeging is noodig lol verduidelijking. Meermalen worden in de Pss. zonder voorafgaande aankondiging personen sprekende ingevoerd, gelijk hier in vs. 2. Vgl. XXII :9,

4

XXXVI : 2, 3, XLI : 9, Lil : 3, 8 enz.

5

quot; Ps. LIX : ü, XXXVII : 13.

6

Zoo kon Sion eerst na Salomo's tijd worden genoemd, toen de tempel, Jahwe's woning, was verrezen.

⁰ Meermalen heet Israels koning „zoon van Godquot;, Ps. LXXX1I : ö, LXXXIX : 27, vgl. 2 Sam. YII : 14; hij toch was de stedehouder Gods op aarde en had, door in Zijnen naam en op Zijn last Israël te besturen , deel aan het goddelijk beheer. Ook wordt de Davidische koning ,,eerstgeboren zoonquot; genoemd, Ps. LXXXIX : 28, of wordt hem de plaats aan Jahwe's rechterhand toegewezen, Ps. CX : 1.

7

De Gr. vert. leest met andere Hebr. klinkers „hoeden, weidenquot;, welke overzetting gevolgd is Openb. IJ : 27. XII : 5, XIX : 15.

^ö Dezelfde beeldspraak Jez. XXX ; i4, Jer. XIX : 11.

PSALM M EN JII.

10 Nu dan, koningen, weest verstandig; laat u gezeggen, richters der aarde!

] I Dient Jahwe met vrceze,

en juicht niet ontroering!

12 Huldigt Hem ¹ , opdat Hij niet toorne, en gij op weg vergaat;

want dra ontbrandt Zijne gramschap. Heil allen, die op Hem vertrouwen ²!

PSALM Hl.

1 Een psalm, van David, toen hij vluchtte voor Absalom, zijnen zoon

2 Jahwe, hoe vermenigvuldigen mijne vijanden;

velen staan tegen mij op.

3 Velen zeggen aangaande mij:

„geen behoud voor hem bij God!quot; Se/a''.

4 Toch zijt Gij, Jahwe, mijn schild ³ aan allo zijden, mijne eer en die mijn hoofd verheft;

1

IVlet verand. van den liebr. t. And. naar den gewonen t. „den geliefdequot;; and. onjuist „kust dan zoonquot;, d. i. den Messias, op wieu de Schrijvers van het N. V. den psalm toepassen, Openb. II : 27, XII : 5, XIX : 15, Hebr. I : 5, V : 5, Mand IV : 25, Xlli : 33.

2

'^l In dezen Vs. wordt de onaantastbare macht en luister van Israels koning, door Jahwe zeiven ten troon geroepen, gehandhaafd tègenovei* de heidensche vorsten, die tegen de verordening van Jahwe twisten, en worden deze tot onderwerping vermaand. Zeker was de IV, welke geen opschrift draagt en waarin de verzamelaar van den bundel terecht eene verheerlijking van het Davidische koningschap vond, de beste inleiding lot de eerste twee boeken (lil—LXXII), die — vlg. de opschriften — grootendeels liederen van David bevatten. Ten onrechte wordt Hand. IV : 25 David de dichter genoemd, zie vs. 0 Aant : evenmin kan Salomo het zijn, daar de inhoud van vs. 1—3 strijdt niet hetgeen van zijne regeering bekend is Bovendien wijst hel geloof aan Jahwe als den eenigen God, die ook over de heidensche volken heerscht en door hunne koningen geiliend wil zijn, op een latere eeuw van Israels godsdienstige ontwikkeling. Daar intusschen de taal en de onberispelijke vorm voor een Imogen ouderdom pleiten, is de gissing niet onaannemelijk dat de dichter, die zelf als koning te Jeruzalem zetelde en den opstand van naburige volken moest bestrijden, Uzzia geweest^ is (808—757 v. Cquot;.), vgl. 2 Kon. XV : 1—7, 2 Kron. XXVI :6vv. V. d. P. en and. passen dezen I's. „op dien Gezalfde toe, dien men bij uitnemendheid den Messias noemtquot;

3

. ⁶ liet zinnebeeld van goddelijke bescherming, vgl. Jahwc's woord tot Abram, Gen. XV: 1.

EERSTE UOEK.

5 luide riep ik tot Jahwe,

en Hij antwoordde mij van Zijnen heiligen berg ¹. Sda. ü Ik vlijde mij neder en sliep in ²;

ik mocht ontwaken, want Jahwe sterkte mij.

7 Geen vreeze heb ik ³ voor tienduizenden krijgslieden, die zich rondom mij legeren.

8 Sta op ⁴ , Jahwe, behoud mij, mijn God:

want Gij hebt al mijne vijanden op het kinnebakken geslagen; de tanden der goddeloozen hebt Gij verbroken.

9 Van Jahwe komt de redding,

over Uw volk Uw zegen ⁵ ! Sela.

PSALM IV.

1 Voor den menazzeach. Met suareiiiusiruinenten. Een psalm, van David.

3 Als ik roep, antwoord mij. God mijner rechtvaardiging, in de benauwdheid hebt Gi j mij ruimte gegeven ⁶:

erbarm U mijner en hoor mijn gebed!

3 Gij mannen, hoe lang zal mijne eer tot schande zijn?

zult gij ijdele dingen liefhebben,

zult gij leugen zoeken? /Sela.

4 Weet toch, dat Jahwe mij uitnemende gunst⁷ bewezen heeft; Jahwe hoort, als ik tot Hem roep.

5 Weest ontroerd maar zondigt niet,

bedenkt het in uw hart op uwe legerstede en weest stil. Sela.

¹ Zie I's. II : G Aiint.; vul. voorts Ps. CXII ; S, XXJU : 4, XXVII ; 1, XLIX : C enz.

¹ Ps. IV : 9.

³ Ps. XXVII ; 3.

' Behalve in menigen I's. komt dezelfde menschelijkc voorstelling van God voor Num. X : 36, .Ier. II : 27 enz.

⁵ V. d. P. en and. kennen dezen Ps. aan David toe (vs. 1), dooi' hem gemaakt aan den morgen van don dag, toen liij over Absalom zegevierde, 2 Sam. XVIII; and. deuken aan Davids vervolging door Saul, 1 Sam. .\XX : I —C. Vlg. anderen leefde de dichter, die, hoe fel ook door een overmaehtigen vijand bestookt, onbevreesd blijft en rust vindt in God, die de tegenstanders zal verdelgen, tegen liet einde der achtste otquot; in de eerste helft der zevende eeuw. De openbare tegenstand, welken de vrome Israëliet met zijn vertrouwen op God ondervond, doet vermoeden dat een der aan Jahwe ontrouwe koningen op deu troon zat, Achaz 730 of Mauasse 670 v. C.

° Ps. XVIII : 20.

^T Naar eene vcrand. v. d. llebr. t.

PSALM III—V.

O Offert offeranden der gerechtigheid en stelt op Jahwe uw vertrouwen.

7 Velen zeggen: „wie zal ons het goede doen zien?

„Verhef over ons het licht van Uw aanschijn *, Jahwe!quot;

8 Gij gaaft vreugde in mijn hart,

meer dun ten tijde, dat hun koren en hun most¹ overvloedig zijn. !) Mocht ik in vrede mij nedervlijen en inslapen tevens²,

want Gij, Jahwe, doet mij eenzaam en veilig wonen

PSALM V.

1 Voor den menazzeach. Mei Huilen. Een psalm, van David.

2 Leen aan mijne woorden het oor, Jahwe,

geef acht op mijne verzuchting;

3 luister naar mijne smeekstem, mijn Koning en mijn God ³, want U aanbid ik, Jahwe ^t;.

4 Moogt Gij in den morgen mijne stem hooren,

in den morgen leg ik (mijn hart) voor U bloot en zie uit ⁴.

5 Want gij zijt geen God, wien de ongerechtigheid behaagt, de booze zal bij U niet vertoeven;

(i de hoovaardigen houden geen stand voor den opslag Uwer oogen.

Gij haat alle werkers der ongerechtigheid.

7 (rij verdelgt, die leugen spreken,

den man van bloedschuld en bedrog verafschuwt Jahwe⁵;

1

I), i. het koren en de most van akkerlieden en wijngaardeniers, die hier, naar liet schijnt, door hel hczittelijk voornaamwd. worden aangeduid, vgl. I's. LX VIII : LO.

2

liet zinnebeeld van onbezorgd en onbekommerd zijn.

3

Dezelfde aanroeping Ps. \L1V : 5, LX VIII : 25, LX. XIV : 12, vooral LX XXIV : 4.

4

Gelijk de wachter, vgl. Ps. CXXX : G, Hab. II : I.

5

» Vs. 5—7, vgl. Ps. XV en XXIV : 1—G.

EERSTE BOEK.

8 maar ik, door Uwe groote goedertierenheid zal ik binnengaan in mij nederbuigen in Uw heilig paleis¹. [Uw huis,

9 Jahwe, leid mij in Uwe vreeze,

in Uwe gerechtigheid om mijner vijanden wil;

maak Uwen weg effen voor mijn aangezicht.

10 Want er is in hunnen mond geen waarheid,

hun binnenste is verderf;

hunne keel is een open graf,

en zij zijn geslepen van tong.

11 Laat hen boeten, o God,

dat hunne eigene aanslagen hen doen vallen ²;

stort hen neer in de menigte hunner overtredingen,

want zij muiten tegen U.

12 Doch blijdschap zal er zijn onder allen, die tot U vluchten, in eeuwigheid gejuich, terwijl (lij hen beschermt,

en vreugde in U onder hen, die Uwen naam liefhebben; l;i want (jij, Gij zegent den rechtvaardige, Jahwe,

als met een rondas ³ omgeeft Gij hem met goedheid ⁴.

PSALM VJ.

] Voor den menazzeach. Met snareninstrumenten. Op (de wijze van) hasseheminith. Een psalm, van David.

2 Jahwe, straf mij niet in Uwen toorn,

noch tuchtig mij in Uwe gramschap ⁵.

3 Erbarm U mijner, Jahwe, want ik ben uitgeput,

herstel mij, Jahwe, want mijn gebeente is geschokt;

1

Deze beeldspraak voor de plaats van Jaliwe's tegenwoordigheid is in overeenst. met de aanroeping als Koning, vs. 3. Het slot van dit vs. „in Uwe vreezequot; moet bij vs. i) worden gevoegd.

2

Naar cene verand. v. d. Hebr. t.

3

Het groote dekschild, in onderscheiding van het veel kleiner armschild der lichtgewapenden. ^ Deze Ps. is een gebed tot Jahwe, die de verzuchtingen des rechtvaardigen hoort, maar

4

de goddeloozen haat: de geestelijke zegeningen des eersten, die met Jahwe mag verkeeren, staan hier tegenover het gericht over de laatsten, die ten verderve gaan. Hij dai:teekent vlg. V. d. P. en and. uit de dagen van David, tijdens zijn verkeer aan Sauls liuf. Vlg. and. met Ps. VI uit de dagen van Jeremia, toen inderdaad „de werkers der ongerechtigheid 'enz., vs. 0, 7, ü, 10 vijandig tegenover „de vromenquot; stonden, in wier geest de dichter spreekt.

5

Woordelijk hetzeltde begin Ps. XXXV UI : 2, vgl. nog Jer. X : 24.

I'SALM V—VU.

4 en mijric ziel is zeer ontsteld:

en Gij, Jahwe, tot hoe lange?. . . .

5 Keer weder, Jahwe, red mijn leven,

help mij, om Uwer goedertierenheid wil;

G want in den dood gedenkt men Uwer niet meer,

wie zal in het graf U loven ¹ ?

7 Ik ben moede van mijne zuchten ²,

ik doe alle nachten mijne sponde overstroomen,

met mijne tranen doorweek ik mijne legerstede.

8 Van verdriet kwijnt mijn oog weg ³,

verzwakt is het van wege al mijne tegenstanders.

U Gaat weg van mij, alle gij werkers der ongerechtigheid,

want gehoord heeft Jahwe het geluid van mijn geween; 1U gehoord heeft Jahwe mijn gebed;

Jahwe neemt mijne smeeking aan.

II Beschaamd en zeer verschrikt zullen al mijne vijanden zijn ⁴, zij zullen wijken en te schande worden in een oogwenk ⁵ !

PSALM VIL

j Schiggajón, van David, dien liij tot Jahwe zong, over de woorden van Knsch, den Benjaminiet.

2 Jahwe, mijn God, bij ü zoek ik mijne toevlucht;

verlos mij van allen, die mij vervolgen, en red mij. Dat hijquot; niet gelijk een leeuw mij verslinde, mij verscheurende, zonder dat iemand redt.

' Ps. \XX ; 10, CXV : 17.

² Vgl. Jer. XLV : 3, uitvoeriger „en ruste vind ik niet quot;

³ Dezelfde uitdr. IV XXXI : 10, 11.

quot; Ps. LXXXI11 : 18.

⁶ De eerste der zeven zoogenaamde kerkelijke boetpsalmen ( \ \ \ 11 , X X \ \ 1II , 1,1 , CII, ('XXN en CXIJII), die een smeekgebed tot .laliwe bevat om ontferming en om verlossing van zielesmart en lichaamslijden, door vijanden den Psalmist aangedaan. Vlg V. d. P. en and. is de Ps. van David, tijdens zijne regeering te Hebron. Vlg. and. dagteekent hij met Ps. V nit den lijd van Jeremia

⁶ Waarschl het trouweloos iioofd der vijanden, op wien de Psalmist in het bijzonder liet oog heeft, omdat hij hem vroeger onder zijne vrienden telde, vs. 4, 5.

EERSTE HOEK.

4 Jahwe, mijn God, deed ik dit,

was er onrecht in mijne handen;

5 deed ik hem, naar hetgeen hij mij kwaads vergold,

en vervolgde ¹ ik dengene, die zonder oorzaak mij verdrukte; (5 dan zette de vijand mijne ziel na,

en achterhale en vertrede mijn leven ter aarde,

en werpe mijne eer in het stof! Sela.

7 Verschijn, Jahwe, in Uwen toorn;

verhef U tegen de verbolgenheid mijner verdrukkers,

en maak U op, mij tegemoet, Gij die het gericht hebt geboden.

8 De vergadering der volken staat om Li geschaard:

neem Gij dan in den hooge ² Uwen zetel over haar in ³.

9 Jahwe houdt gericht over de volken:

richt mij, Jahwe,

naar mijne gerechtigheid en de vroomheid mijner daden ³.

10 Eindige toch de boosheid der goddeloozen,

worde de rechtvaardige bevestigd ³,

beproef ³ harten en nieren, rechtvaardig God'¹!

11 Mijn schild over mij ³ is God,

die de oprechten van hart bewaart.

12 God is een rechtvaardig rechter,

en een (iod, die eiken dag toornt.

13 Indien (de booze) niet aflaat, wet Hij Zijn zwaard,

spant Hij Zijnen boog en legt dezen aan,

14 en richt Hij op hem doodelijke wapenen;

Zijne schichten maakt Hij tot brandpijlen.

15 Zie, hij brengt met weeën boosheid voort,

hij gaat zwanger van zonde en baart bedrog ⁴.

1() Eenen kuil delft hij en graaft hij uit,

en valt zelf in de groeve, welke hij maakt.

17 Zoo keert zijne misdaad weder op zijn hoofd,

en daalt op zijnen schedel zijn onrecht.

1

Naar eenc venuid. v. h, llebr. woord l)c vertaling (lezer beide laatste regels is onzeker.

2

¹ De woonplaats van Jahwe, vgl Jes. XXIII : 5 enz.

3

Naar ecne verand. v. d. llebr. t.

4

Job XV ; 35.

PSALM Vli JJN vm.

18 Danken zal ik Jahwe naar Zijne gerechtigheid,

en psalmzingen den naam van Jahwe, den Allerhoogste

PSALM VIII.

Voor den mciuuzcach. Op (ile wijze van) haggittith. Een psalm, van Uaviil.

2 Jahwe, onze Heer ¹, hoe groot is Uw naam op dc gansehe Wiens majesteit den hemel door wordt geprezen². [aarde, y Uit den mond van kinderkens en zuigelingen hebt Gij Uwe macht om Uwer tegenstanders wil, [gegrondvest,

om den vijand en den beschuldiger ³ te doen verstommen.

4 Als ik aanzie Uwen hemel, het werk Uwer vingeren,

maan en sterren, die Gij hebt bereid ⁴:

5 wat is dc mensch, dat Gij zijner gedenkt,

en eens menschen kind, dat Gij acht op hem geeft?

(i Toch hebtGij hem sleclits weinig minder dan de godheidquot; gemaakt,

met eer en majesteit hem gekroond;

7 Gij hebt hein heerschappij gegeven over de werken Uwer handen, alles onder zijne voeten gesteld:

1

¹ Deze aanroeping komt, behalve vs. 10, nog voor Ps. (.'XXXV : 4, CXLV.il : 5 en Neh. VIII : 11 , X : 39.

2

Naar eene verand. v. d. Hebr. t.

3

quot; Hetzelfde woord, ook in vereeniging met „vijandquot;, Ps. XLIV : 17.

4

⁶ Dit vs. wekt het vermoeden, dat dc Ps. gedicht is onder den indruk van den nach-t el ijken hemel.

EERSTE BOEK.

8 schapen en runderen, die allen,

en de dieren des wouds te gader;

S) het gevogelte des hemels en de vissollen der zee,

wat in de grootc wateren zijnen weg vindt ¹.

10 Jahwe, onze Heer, hoe groot is Uw naam op de gansche aarde ²!

PSALM TX EN X.

Voor den menazzcnch Oji nlnmfith liibbéu. Een psalm, van David.

2 Ik zal U loven, Jahwe, met geheel mijn hart,

en prijzen al Uwe wonderdaden;

3 ik zal vroolijk zijn en in U juichen,

en psalmzingen Uwen naam. Allerhoogste.

4 Terwijl mijne vijanden achterwaarts koeren ,

struikelen en vergaan zij voor Uw aangezicht;

5 want (Jij hebt mij gehandhaafd in mijn recht en mijn pleit, IJ nedergezet op den rechterstoel, uitspraak doende naar recht.

6 Gij scheldt de heidenen, verdelgt den goddelooze,

hunnen naam wischt Gij uit, in eeuwigheid en altoos;

7 de vijanden zijn vernietigd, weggevaagd is hunne gedachtenis ³, en de steden hebt gij verwoest: bouwvallen voor eeuwig⁴.

S Zoo zal Jahwe in eeuwigheid zijn gezeten,

die voor liet gericht Zijnen rechterstoel heeft bevestigd;

ü Hij toch zal de wereld met gerechtigheid richten,

de volken naar billijkheid oordeelen.

10 Zoo moge Jahwe eene toevlueht zijn voor den verslagene, een toeverlaat in tijden van nood ⁵,

1

Vs. G—9, vgl. Gen. I : 20—28,

2

De aanschouwing van Jalnve's heerlijkheid in de schepping wekt in den dichter het gevoel van eigene geringheid, maar brengt hein ook als het meest bevoorrechte schepsel tut het besef zijner grootsche roeping om heerschappij Ie voeren over de aarde. V. d. P. gist dat David het lied heeft gedicht, toen hij de kudde zijns vaders weidde. Vlg. and. dagteekeut het uit de ('halde periode; blijkbaar heeft de dichter van het boek Job — begin der Cdo eeuw — den I's. gekend, vgl. vs. 5 met dob VII ; 17.

3

Zeer onzekere vert., met verandering van de volgorde dor woorden.

4

quot; Hier worden twee verzen gemist, waarvan het eerste met de letter Daleth begon. Vs. 8 ontbr. de letter lie.

5

' Dezelfde uitdr. vs. ii, (llebr. t. X ; 1).

PSALM VIII

II en mogen op U vertrouwen, die Uwen naam kennen,

want Gij verlaat niet die U zoeken, Jahwe.

Zuin 12 Psalmzingt dan Jahwe, die op Sion woont,

verkondigt onder de volken Zijne daden;

13 want Hij die de bloedschuld wreekt ¹ gedenkt hunner, Hij heeft het geroep der verdrukten niet vergeten.

Oheih 14 „Erbarm U mijner, Jahwe, aanschouw mijne ellende, „red mij van mijne haters uit de poorten des doods ² ; 15 „opdat ik al Uwen roem verkondige,

„in de poorten ³ van Sions dochter juiche, dat Gij mij hebt

behouden.quot;

ïeth 1(5 De heidenen verzinken in den kuil, door hen zeiven gemaakt in het net, dat zij hadden verborgen, wordt hun voet gevangen. 17 '/mo wordt het openbaar, dat Jahwe het gericht houdt;

door het werk zijner handen wordt de booze verstrikt ⁵. lluischend spel¹¹. Sela.

Jod 18i üe goddeloozen zullen ter helle varen,

alle heidenen, die God vergeten;

19 want niet voor altijd wordt de arme vergeten,

noch gaat de hoop der verdrukten eeuwig verloren.

20 Sta op⁷, Jahwe, de mensch zegeviere niet,

geoordeeld mogen de heidenen worden voor Uw aangezicht;

21 jaag hun schrik aan, Jahwe,

laat de heidenen erkennen, dat zij menschen zijn. Sela.

22 Waarom, Jahwe, staat (jij van verre,

houdt Gij U schuil in tijden van nood?

x : a 23 Onbeschaamd vervolgt de booze den verdrukte;

mogen zij worden gevangen in de aanslagen, die zij smeedden, x : 3 24 Want do goddelooze snoeft naar den lust zijns harten,

en de hebzuchtige zegt Jahwe vaarwel, ja smaadt Hein.

* Gen. rx ; 5, Ez. XXXIII : 0.

² Job XXXVIII : 17, Ps. CV1I _: 18, .Tei-, XXXVIII : 10.

³ In het Oosten de plaatsen der openbare samenkomsten. ^ Dezelfde gedachte Ps. VJJ : 10.

⁶ Naar eene verand. v. d. Hebr. t.

^c Zie mijne Inleiding.

⁷ De letter Kaf ontbr.

EERSTE BOEK.

x : 4 25 De booze (zegt) in zijne hooghartigheid:

„Hij straft niet, er is geen God x : s 2G Al zijne booze plannen staan vast,

zijn wandel is te allen tijde trotsch;

verre is Uw strafgericht uit zijn oog,

al wie hem tegenstaan — hij blaast ze weg.

x _: o 37 Hij zegt in zijn hart: ,,ik wankel niet,

„van geslacht tot geslacht ben ik niet in nood.quot; x : 7 28 Van vervloeking is zijn mond vol en van bedrog en geweld,

onder zijne tong ¹ schuilen onheil en misdaad.

x : s 29 Hij legt zich in eene hinderlaag der kampen ²,

in het verborgene vermoordt hij den onschuldige;

zijne oogen bespieden den ongelukkige;

x : 9 30 hij loert in een schuilhoek, gelijk de leeuw in zijn hol, hij loert om den ongelukkige te vangen;

hij vangt den ongelukkige door hem in zijn net te trekken; X : 10 31 Hij verbergt zich '' en bukt zich,

en in zijne strikken ³ vallen de weerloozen.

x : li 32 Hij zegt in zijn hart: „God vergeet het,

₁₂ „Hij bedekt Zijn aangezicht en ziet het in eeuwigheid niet.quot; Kof 33 Sta op⁴, Jahwe, verlies den ongelukkige niet uit het oog

vergeet de verdrukten niet.

x : is 34 Waarom smaadt de goddelooze God,

_x . ₁₄ en zegt hij in zijn hart dat Gij niet straft?

Kcsch 35 Gij hebt bij hem gezien onrecht en bitterheid. Gij aanschouwt om het ter hand te nemen;

op U verlaat zich de ongelukkige,

_{x 15} den wees zijt Gij tot eene hulp.

sciii» 30 Verbreek den arm van den goddelooze en den booze ⁵ ,

zoek zijne ongerechtigheid en vind haar niet meer!

1

■ Vgl. Ps. LXVI _: 17 Aant.

2

¹ Zulk eene hinderlaag, waartoe het kamp van den wocstijnbewoner de geschikte plaats was.

3

Naai' ccne and. afii. v. d. oorspr. t.

4

' Hier hegint weder de nü vs. 22 afgebroken alfahetisehe orde, welke nu tot het einde van

den Ps. geregeld voortgaat.

5

⁰ Naar eene and. afd. v. d. oorspr. t. in overeenst. met de IjXX en de Syrische vertaling.

PSALM X EN XI.

x : ie 37 Jahwe is Koning in eeuwigheid en altoos, _x . ₁₇ de heidenen vergaan uit zijn land.

Thau 38 Het gebed der verdrukten hoort Gij, Jahwe!

Gij versterkt hun hart, Gij scherpt Uw oor,

x : is 39 om recht te verschaffen aan den wees en den ongelukkige, opdat ¹ de mensch dezer aarde niet langer geweld plege ².

PSALM XT.

I Voor den menazzeach. Van David.

Bij Jahwe zoek ik mijne toevlucht,

hoe zegt gijlieden dan tot mij: „vlied als een vogel naar uw ge-

3 „want zie, de goddeloozen spannen den hoog, [bergte, „zi j leggen hunne pijlen op de pees,

„om in het donker op de oprechten van hart te mikken ;

3 „want de pijlers worden omvergehaald;

„wat kan de rechtvaardige doen ^:i ?quot;

4 Jahwe is in Zijn heilig paleis, Jahwe's troon is in den hemel; Zijne oogen aanschouwen. Zijne wimpers doorzoeken de kinderen der menschen.

5 Jahwe heeft den rechtvaardige lief ³,

maar den booze en die lust heeft in geweld haat Zijne ziel.

1

Onzekere vert.

2

Heeft ue Hebr. t. hier twee Pss. (IX : 1—21, X : 1—18), terecht vormen zij in de LXX (en de Vuig.) één geheel. Immers is hier een alfabetisch gedicht, waarvan TX : 2, 4 en G met de eerste drie letters en X : 12, 14, 15 en 17 met de laatste vier beginnen, terwijl er van de 15 overige letters, waarschijnlijk door eenelatere omwerking, 9 verloren gingen. Ook in het Hebr. waren beide Pss. tijdens liet ontstaan van de opschriften boven de afzonderlijke liederen van den bundel nog één geheel; zoo toch alleen laat zich het gemis van cenig opschrift boven Ps. X verklaren. De hulp van Jahwe, die zich als rechter aller volken, IX : 5, G, 8,9, heeft geopenbaard, wordt voor de verdrukte vromen ingeroepen tegen de listen van den overweldiger, terwijl tot de heidenen het verwijt wordt gericht, dat zij Godvergeten en aan hunne menschelijke broosheid niet gedenken. Zoowel deze denkbeelden als de genoemde alfabetische vorm verbieden ons het gedicht ouder te maken dan de Chaldeeuwsche periode; de omwerking valt natuurlijk nog later, in het Perzische of zelfs in het Grieksche tijdvak van Israels geschiedenis. V. d. P. en and. daarentegen handhaven de scheiding van beide Pss., kennen ze aan David toe en brengen den 1 Xon in verband met de neerlaag der Filistijnen, 2 Sam VIII ; 1, vgl. XXI : 15—22, en den Xen met de zegepraal over de Moabieten, 2 Sam. VIII : 2.

3

quot; Naar eene verand. v. d. Hebr. t.

EERSTE BOEK.

(i Hij doet op de goddeloo/.en asch ¹ en vuur en zwavel² regenen,

en een verzengende wind is het deel van hunnen beker ³. 7 Want rechtvaardig is Jahwe, rechtvaardigheid heeft Hij liet'; de oprechten aanschouwen Zijn aangezicht

PSALM XII.

1 Voor dcii menazzeach. Op hasschcmiutth. Een psalm, van David.

2 Geef toch uitkomst, Jahwe, want er is geen vrome meer, en verdwenen zijn de getrouwen onder de menschenkinderen ⁴.

.'J Valschheid spreken zij, een iegelijk tot zijnen naaste, met gladde lip spreken zij dubbelhartig.

4 Vordclge Jahwe alle vleiende lippen,

en de grootsprekende tong ⁵;

5 hen, die zeggen: onze tong laten wij heerschen,

onze lippen staan ons ten dienst,

wie zou heer over ons zijn?

(5 „Om de ellende der verdrukten en der armen geschrei, ,,zal Ik nu opstaan,quot; spreekt Jahwe;

„Ik zal hem redding schenken, die hijgend er naar verlangt.quot; 7 De reden van Jahwe zijn zuivere reden,

zilver gelouterd in den smeltkroes,

gelijk goud ⁶ gereinigd zevenvoudig ⁷.

1

Nnav ecne verand. v. d. Hebr. t.

2

' Gen. XIX : 24.

3

' Tiet hun toebesdiiktc lot.

4

^s Dezelfde klacht Itos. IV : 1, Micha VII : 2, vgl. Jez. LVII ; I,

5

» Vgl. Jak. III ; 5.

6

Naar ecne verand. v. d. Hebr. t.

7

° Ook elders is gelouterd metaal het beeld der zuiverheid van Jahwe's woord, vgl. Ps. X VIII : 31 (2 Sum. XXII : 31), Ps. CXIX : 140, Spr. XXX : 5, Ps. XIX : 9.

PSALM XI-

8 Gij, Jahwe, Gij zult ons ¹ bewaren,

ons beschermen tegen dit geslacht in eeuwigheid. !) Rondom zwerven goddeloozen;

on heil steekenen ² voor de kinderen dor menschen ³.

PSALM XI11.

1 Voor den mcuazzeach. Een psalm, van David.

2 Hoe lang, Jahwe, vergeet Gij mij voorgoed,

hoe lang bedekt Gij Uw aangezicht voor mij ⁴ ?

8 Hoe lang zal ik kommer ⁵ omdragen in mijne ziel, zal droefheid in mijn hart worden gelegd ⁵ ?

Hoe lang zal mijn vijand boven mij zich verheffen ?

4 Zie neer, verhoor mij, Jahwe, mijn God,

verhelder mijne oogen, opdat ik niet inslape ten doode,

5 opdat mijn vijand niet zegge: ,,ik heb hem overmocht,quot;

noch mijne tegenstanders juichen, dat ik wankel

0 Maar ik, op Uwe gunst vertrouw ik:

jubelen moge mijn hart om Uw behoud,

psalmzingen moge ik Jahwe, omdat Hij mij zal hebben

welgedaan ⁶.

2

1

.Naar eeue verand. v. d. Hebr. t. in overeeust. met de LXX.

2

Kaar eeue verand. v. d. Hebr. t. Alle oude vertalingen loopen zeer uiteen.

3

De bange klacht over liet kwijnen der godsvrucht tegenover hel bloeien der goddeloosheid en de bede tot Jahwe om voorziening verplaatsen ons in een tijd, waarin enkele profeten van Jahwe stonden tegenover een ontrouw volk, dat hen wederstaat. De algem. uitdr. „menschen-kinderenquot;, vs. 2 en 9, verbiedt ons te denken aan één bepaalden buitenlandschen vijand.

4

Waarschl. behoort de Ps. tot de 8c of 7c eeuw v. ('. V. d. P. en and. meenen, dal David dezen Ps. dichtte, „toen hij na het verslaan van Goliath een ambt aan Sauls hof bekleedde „en verontwaardigd werd over de daar heerschende listen en vleierijen.quot;

5

* Ps. X : 11.

6

De dichter, die tegenover zijne vijanden zeer langen tijd Jahwe's hulp moest derven, bult en smeekt om uitkomst, terwijl hij op Hem blijft vertrouwen. De Ps., welke een zuiver persoonlijk karakter draagt en eenige verwantschap met den voorgaauden heeft, vindt vlg. sommigen zijne plaats in de 8c eeuw v. ('. V. d. P. en and. brengen dien tot Davids ouderdom, toen bij voor Absalom vluchtte.

EERSTE BOEK.

PSALM XIV.

I Voor den menazzeach. Van David.

De dwaas ¹ zegt in zijn hart: „er is geen God ²slecht, afschuwelijk handelen zij,

er is niemand, die het goede doet³.

:2 Jahwe aanschouwt van den hemel de menschenkinderen, om te zien of er een verstandige is ⁴,

die God zoekt.

.'5 Allen zijn zij afgeweken en gezamenlijk verdorven;

er is niemand die liet goede doet,

zelfs niet één ⁵.

4 Zijn dan alle werkers der ongerechtigheid verstandeloos, die mijn volk uitzuigende overvloedigiijk leven,

terwijl zij Jahwe niet aanroepen?

5 Daar ontzetten zij van schrik,

want God heeft den rechtvaardige lief⁰.

(i Den raad des verdrukten moogt gijlieden beschamen,

want Jahwe is zijne toevlucht.

7 Och, daagde uit Sion de verlossing Israëls!

Wanneer Jahwe het lot Zijns volks doet verkeeren ⁶ , zal Jakob blijde zijn,

Israël zich verheugen ^s!

1

1). i. dfi goiUleloozc.

2

» j's. X : 4.

3

• I's. XII : 2, Micha VII : 2, Jcr, V ; 1, Jcz. LXIV : 0, 7.

4

Van dezen Ps. is de Lllle eene latere omwerking. V. d, P. en and. achten hoogst waarschl. dat het lied van David is, maar zonder vs. 7, als een bijvoegsel van later tijd. Vlg. and. dagteekent het lied, dat eene merkwaardige overeenkomst heeft met .Ier. \ : 17- 25, uil den tijd der ballingschap.

5

⁸ Tussohen vs. 3 en 4 leest de LXX „Een geopend graf is hunne keel, met hunne tongen

6

Kom. Ill ; 10-18.

PSA1.M XIV-XVI.

PSALM XV.

1 Een psalm, van David.

Jahwe, wie mag verkeeren in Uwe tent,

wie wonen op Uwen heiligen berg ¹ ?

2 Die onberispelijk wandelt ,

en gerechtigheid doet.

Die ² waarheid spreekt met zijn hart,

3 (en) geen bedrog neemt op zijne tong.

Die zijnen naaste geen kwaad berokkent,

noch smaadheid uitbrengt tegen zijnen evenmensch.

4 In wiens oogen de verworpeling veracht is,

en die eert, wie Jahwe vreezen.

Die tot zijn ³ nadeel zwerende den eed niet verbreekt '' ;

5 zijn geld niet op woeker geeft ⁴ ,

noch een geschenk tegen een onschuldige aanneemt Die alzoo doet, wankelt niet in eeuwigheid ⁵.

PSALM XVI.

1 Een kleinood, van David.

Bewaar mij, o (iod, want ik zoek mijne toevlucht bi] U.

2 ]k sprak tot Jahwe: „Gij, Heer, zijt mijn goed,

„meer dan alle heiligen, in wie ik welgevallen heb³,

„en de edelen, in wie al mijn welbehagen is.quot;

2*

1

Ps. XXIV : 3, 4, Jez. XXXIII : 15, IG.

2

³ In den oovspr. t. wordt deze regel ten onrechte met het voegwd. „enquot; aan het voorgaande verbonden, daar hij met het eerste gedeelte van vs. 3 één geheel vormt. Ook de LXX mist „enquot;.

3

' Naar eene verand. v. d. Hebr. t. Onzekere vertaling.

4

Dit was streng verboden bij de Wet, Ex. XXII : 25, Lev. XXV : 30 vv.

5

De Psalmist herinnert in dit lied aan welke eischen der zedewet hij moet voldoen, die gemeenschap wil oefenen met Jahwe — symbolisch nitgedr. „verkeeren in Zijne lentquot; — tegenover de aanhangers eener bloot uitwendige Godsverecring. De Ps. blijkt eene zwakke navolging le zijn van Jez. XXXIII : 14—10, waarom hij door sommigen terecht in de 7⁰cemv wordt geplaatst. Van gelijke strekking is Ps. XXIV ; 1—6. V. d. P. en and. vinden hier oen lied, door David gedicht, „nadat de ark op Sion was gebracht.quot;

EERSTE 150 KK.

4 Vele smarten brengen zij over zich, die andere goden ¹ aanroepen ¹; ik zal hunlieder drankoffers van bloed niet plengen,

noch (der goden) namen op mijne lippen nemen.

5 Jahwe is mijn aandeel ² en mijn beker,

(Jij zijt steeds ¹ mijn lot.

(i Meetsnoeren vielen mij te beurt in liefelijke streken,

ook was mijn erve welgevallig in mijn oog.

7 Ik zal Jahwe zegenen, die mij heeft gewaarschuwd,

zelfs bij nacht vermaande mijn binnenste mij.

8 Ik stel Jahwe steeds voor mij,

want met Hem aan mijne rechterhand wankel ik niet.

9 Daarom verblijdt zich mijn hart en juicht mijn gemoed, ook zal mijn lichaam in veiligheid wonen.

10 Want gij zult mijne ziel niet overlaten aan het doodenrijk, noch toestaan, dat Uwe vromen de groeve zien •^!.

11 Gij hebt mij doen kennen den weg des levens,

overvloed van vreugde voor Uw aangezicht,

liefelijkheid aan Uwe rechterhand ongestoord ³.

PSALM XVII.

1 Een gebed, van David.

Hoor, Jahwe, de onschuld;

neig Uw oor tot mijne smeeking, luister naar mijn gebed, van lippen zonder bedrog.

2 Van voor Uw aangezicht ga mijne vrijspraak uit,

Uwe oogen zien wat recht is.

.'J Gij beproeft mijn hart. Gij doorzoekt het bij nacht, (Jij loutert mij, doch zonder iets te vinden;

ik overdacht wel, maar het kwam niet uit mijnen mond.

1

Naar eene verand. v. d. Hebr. t.

2

Klaagl. JIJ : 24.

3

quot; Tegenover de ellende der algodendienaars juicht de Psalmist in al het heil zijner gemeenschap met Jahwe, die hem in eeuwigheid vreugde schenkt. Zoowel taal als inhoud vorderen dat het lied tot de Chaldeeuwsclie periode worde gebracht. De innig vrome geest van den zanger wijst op ecnen van Jeremia's tljdgenootcn. V. d. 1'. en and. achten den Ps. afkomstig van David, toen hij te 1 lebrun lot koning over Juda was gezalfd, 2 Sam 11:4.

PSALM XVI i n XVII.

4 In mijn handelen voegde ik mij stil ¹ naar het woord Uwer lippen, ik zelf gaf aeht op de paden van den bandelooze.

5 Vast is mijn tred ¹ geweest in Uw spoor,

mijne voeten hebben niet gewankeld.

6 Ik roep tot U, want Gij antwoordt mij, o God,

neig Uw oor tot mij, hoor mijne rede.

7 Maak groot Uwe goedertierenheden. Gij die vluchtelingen

verlost,

(hen wrekende ²) op de tegenpartijders door Uwe rechterhand.

8 Bewaar mij als een appel van het oog ³ ;

in de schaduw Uwer vleugelen ⁴ zult Gij mij beschermen, !) togen de goddeloozen, die mij verderven,

mijne vijanden, die mij begeerig omringen.

10 Hun hart hebben zij afgesloten ⁵,

met hunnen mond spreken zij hoovaardig.

11 Ik zie lion ¹ , nu zij mij hebben omsingeld;

mot hunne oogen loeren zi j, terwijl zij ze naar den grond richten. 13 Zijne'¹ gelijkenis is als een leeuw, die gretig is op roof, en als een jonge leeuw ⁷, die in een schuilhoek ligt.

13 Sta op, Jahwe, treed op hem toe, werp hem neder! red mijne ziel van don goddelooze (met) Uw zwaard ⁸;

14 van de; mannen ¹ door Uwe hand, Jahwe,

van de mannen, die hun deel hebben van het vette der aarde, on wier buik Gij met Uwen voorraad hebt gevuld;

die rijk zijn aan zonen en hunnen overvloed laten aan

hunne kindoren.

15 Ik zal door gerechtigheid Uw aangezicht aanschouwen, en ontwakende mij verzadigen met Uw beeld .

¹ Naar cene veraiul. v. d. Hebr. f.

² Blijkbaar is in den oorspr. t. een soortgelijk woord uitgevnllun.

³ Deut. XXXII ; 10, Klaagl. II : 18.

^ Hetzelfde beeld Ps. XCJ : i.

⁶ Letterl. naar cene verand. v. d. Hebr. t. „met vet hebben zij hnn hart gesloten.'' ^ö In \)\. v. „hunnequot;, vs. 10.

⁷ De leeuw, die manen krijgt en bijna volwassen is, Ez. XIX : 2—9, van de leeuwin en de welpen onderscheiden.

⁸ De vergelijking van Jahwe bij een held, zie ook Jez. LXVI : 16.

⁰ De Psalmist, die van eigen onschuld overtuigd Jahwe's hulp inroept tegen de verdrukking van de booze kinderen der wereld, die in overvloed zich baden, is vlg. v. d. P. en and. van David, toen hij voor de woede van zijnen schoonvader Saul vluchtte, vgl. 1 Sam. XXIII : 20. Vlg. and. dagteekent het lied, met het voorgaande, waaraan het verwant is, uit den tijd van Jeremia.

EERSTE HOEK.

PSALM XVIII.

1 Voor den mcnazzeacli. Van Jalnvc's dienstknecht, van David, die tot Jahwe de woorden van dit lied sprak, ten dage dat Jahwe hem verlost had uit de macht van al

2 zijne vijanden en uit Sauls hand. En hij zeide 1 :

Ik loof ¹ U, Jahwe, mijne sterkte.

3 Jahwe is mijne rots ² en mijn burcht en mijn redder,

mijn God is mijne steenrots, waarop ik vertrouw,

mijn schild en de hoorn ³ mijns heils, mijne vesting⁴.

4 Hem, die te prijzen is, Jahwe riep ik aan ⁵,

en — van mijne vijanden werd ik verlost.

5 Mij omringden golven ⁶ des doods,

en stroomen des verderfs jaagden mij schrik aan;

ö netten der hel omgaven mij,

mij lagen sprenkels des doods in den weg.

7 In mijne benauwdheid riep ik Jahwe aan,

en smeekte tot mijnen God.

Hij hoorde uit Zijn paleis ⁷ mijne stem,

en mijn kreet tot Hem drong door tot Zijne ooren.

8 En de aarde schudde en schokte,

en de grondvesten der bergen ⁸ dreunden,

en sidderden, omdat Hij toornde.

i) Rook steeg op in Zijnen neus,

en vuur uitgaande van Zijnen mond verteerde ⁹,

kolen gingen brandende van Hem uit.

10 Hij deed den hemel neigen ¹¹ en daalde neer,

en een donker zwerk ¹² was onder Zijne voeten;

1

gt; Naar eene verand. v. d. llebr. t., vgl. Ps. XXX : 3, CXLV : I. Jcz. XXV : 1.

2

Ps. XXXF : 4, XLII : 10, LXll ; 3, LX XI : 3.

^ I fel zinnebeeld van kracht.

3

Ps. XCI : 2, CXI,IV ; 3.

4

^e And. „geprezen, riep ik, zij Jahwe!quot;

5

Een wolkenfloers, vgl. Kx. XX ■ 21, Dent. IV _; 11, V : 22, 1 Kon. VIII ; 12.

6

^II De hemel, vs. 10 en 14; vgl. Ps. V : 8, XI : 4.

7

quot; And. vertalen in overeenst. met 3 Sam. XXII : 8 „des hemelsquot;.

8

Ps. L : 3.

9

'■ Ps. CXI,IV : ü.

PSALM XVIII.

11 Hij reed op een cherub ¹ en vloog,

en snelde voort op de vleugelen van den wind ²;

12 Hij maakte de duisternis tot Zijn omhulsel ³ rondom,

tot Zijne bedekking duisternis van wateren, donkerheid van

wolken.

13 Uit den bliksemglans vóór Hem schoven Zijne wolken voort, brandden kolen vuurs ⁴.

14 En in den hemel donderde Jahwe,

en de Allerhoogste liet Zijne stem hooren ⁵.

15 En Hij schoot Zijne pijlen en verstrooide ze¹',

en slingerde bliksemschichten en dreef ze dooreen. 1 ü En zichtbaar werden de beddingen der zee ⁶ ,

en ontbloot de grondvesten der aarde,

van wege Uw schelden⁷, Jahwe,

en het snuiven van den adem van Uwen neus.

17 Hij reikte van omhoog, Hij greep mij.

Hij trok mij uit groote wateren ⁸;

18 Hij verloste mij van machtige vijanden⁹

en van mijne haters, daar zij sterker waren dan ik ^M.

I!) Zij traden mij in den weg ten dage van mijnen rampspoed ¹⁰, maar Jahwe was mij tot een steun;

20 zoo deed Hij mij uitgaan in de ruimte ^{1 :i},

en redde mij, daar Hij een welgevallen aan mij had.

21 Mij deed Jahwe naar mijne gerechtigheid,

naar de reinheid mijner handen vergold Hij mij;

1

Een donkere onweerswolk, die den donderenden God aan het oog der mcnschcn onttrok.

2

Ps, CIV ; 3, Deut. XXVIII ; 49.

3

Naar cene and. afd. v. d. oorspr. t. Vgl. voorts ,lob Wil : 14.

4

'* Naar eene verand. v. d Hebr t., vgl. vs 9c.

5

⁶ In den oorspr. t. wordt hier vs. \'ib herhaald.

6

Naar eene verand. v. d. Hebr. t , vgl. 2 Sam. XXII ; li).

7

⁰ De niting van Jahwe's toorn in bet onweder, evenals Ps CIV : 7.

8

quot; Eene zee van gevaren en rampen, waarbij het water aan do lippen kwam; hetzelfde beeld van uitredding Ps. XXXII : 6, CXLIV : 7 enz. ,lez. VIII : 8, .Ier. XI,Vil : 2.

9

•« Naar eene verand. v. d. Hebr. t. De gew. t. leest met 2 Sam. XXII ; IS-„van mijnen „machtigen vijandquot;.

10

quot; Job XX1 : 30, Deut. XXXH : 35, Jer. XVIII _; 17.

Ps. IV : 2.

EK li STE HOK K.

23 want ik had de wegen van Jahwe bewaard,

en week door zonde niet af van mijnen God;

23 want al Zijne rechten hield ik voor oogen,

en Zijne inzettingen deed ik niet van mij;

24 ik was onberispelijk tegenover Hem,

en wachtte mij voor mijne. ongerechtigheid.

25 Daarom vergold Jahwe mij naar mijne gerechtigheid,

naar de reinheid mijner handen, openbaar voor Zijn oog.

26 Jegens den goedertierene zijt Gij goedertieren,

jegens den oprechte van wandel zijt Gij oprecht;

27 jegens den reine zijt Gij rein,

tegen den listige zijt Gij arglistig ¹.

28 Want Gij zijt het, die het arme volk behoudt;

maar trotsche oogen vernedert;

29 Ja, Gij verheldert mijne lamp ²,

Jahwe, mijn God, klaart mijne duisternis op.

30 Want met U breek ik ³ door een drom,

en met mijnen God spring ik over een muur.

31 Van dien God is de weg volkomen,

de rede van Jahwe is gelouterd '' ;

een schild ⁵ is Hij voor allen, die tot Hem vluchten.

32 Want wie is God behalve Jahwe,

en wie een rotssteen buiten onzen God?

33 üie God is het, die mij omgordt met kracht,

en mijnen weg volkomen maakt;

34 die mijne voeten gelijk maakt aan die der hinden ,

en op hoogten ³ mij doet stand houden ⁷.

35 Die mijne handen oefent tot den strijd,

zoodat mijne armen een koperen boog spannen ⁸.

¹ Vlg. dit en liet vorige vs. richten zicli Jaliwe's gezindheid en handelwijze naar de neiging en het gedrag dergeuen, die tot Hem in betrekking staan, evenals in de Wet het recht der wedervergelding wordt erkend.

' Gij doet mijn levenslicht, dat uitgehluscht dreigde te worden, weder opflikkeren.

³ Naar eene verand. v. d. llebr. t.

• Ps. XII ; 7.

⁶ Ps. III : 4, Spr. XXX ; B.

quot; l)e vlugheid der helden wordt ook 3 Sam. II : IS, I Kron. XII ; 8 bij die van reeën of hinden vergeleken.

⁷ Vgl. het gehcele vs. Hab. III : 19,

» Ps. CXLIV : I.

PSALM xvni.

36 En Gij geeft mij Uw schild tot behoud,

en Uwe rechterhand ondersteunt mij ¹ ,

en Uw nederbuigen maakt mij groot.

37 Gij maakt mijnen stap onder mij ruim ²,

en mijne enkels wankelen niet.

38 Tk zal mijne vijanden vervolgen en hen achterhalen, en niet terugkeeren totdat zij verdelgd zijn.

39 Ik zal hen verslaan, zoodat zij niet kunnen opstaan: zij vallen onder mijne voeten.

40 Want Gij omgordt mij met kracht tot den strijd,

en doet mijne tegenstanders zich onder mij krommen.

41 Zoo drijft Gij mijne vijanden voor mij op de vlucht, en die mij haten -— ik roei ze uit,

42 Zij smeekten — en er was niemand die hielp — tot Jahwe, en Hij antwoordde hen niet.

43 En ik zal hen vergruizen als stof der aarde ³,

als slijk der straten vertreed '' ik hen.

44 Gij hebt mij bevrijd van de onlusten des volks, mij gesteld tot een hoofd der heidenen:

een volk, dat ik niet kende, is mij dienstbaar.

45 Nauw hoor en zij, of zij gehoorzamen mij,,

's vreemdelings zonen praten mij naar den mond ⁴;

46 's vreemdelings zonen zijn uitgeput,

en gaan bevend uit hunne burchten.

47 Jahwe leeft en gezegend wordt mijn rotssteen, en verhoogd worde de God inijns heils;

48 die God, die mij wrake geeft,

en volkeren aan mij onderwierp ⁵;

49 die mij bevrijdde van mijne vijanden,

die mij verhief boven mijne tegenstanders,

die van den man des gewelds mij verloste⁶.

1

2 Sam. XXII : .'56 worden deze woorden gemist.

2

¹ Om daardoor mij Ie doen vaststaan.

3

Naar de betere lezing van 2 Sam. XXII : 48.

4

2 Sam. XXII 45 leest de beide regels van dit vs. in omgekeerde volgorde.

5

« Ps. XLVII : 4.

6

De oorspr. t. heeft hier en in den voorgaanden regel den 2en persoon.

26 EERSTE BOEK.

50 Daarom zal ik U loven onder de heidenen, Jahwe, en psalmzingen Uwen naam;

51 die grootmaakt de verlossingen Zijns konings, en gunst bewijst aan Zijnen gezalfde ¹ ,

aan David en aan zijn nakroost ² tot in eeuwigheid ³.

PSALM XIXa.

Voor den menazzcach . Ecu psalm, van Daviil. ,

2 De hemelen vertellen Gods heerlijkheid,

en het uitspansel verkondigt Zijner handen werk,

3 De eene dag doet den anderen sprake toevloeien,

en de cene nacht geeft aan den anderen kennis;

4 zonder taal en zonder woorden:

(der hemelen) stem wordt niet gehoord

5 Over de gansche aarde gaat hunne stem ⁵ uit,

en tot het einde der aarde hunne woorden ¹⁵.

Tn hen ⁷ heeft Hij voor de, zon eene tent gesteld;

6 en deze gaat als een bruidegom uit zijn slaapvertrek, en blijde als een held, om (hare) baan te doorloopen.

■ Ps. II : 2, 6.

» Ps. LXXX1X : 30, 37.

³ De dichter heft een zege- en danklied aan lol Jahwe, omdat ilij hein in den haehelijken strijd van al zijne vijanden verlost en hen gansehelijk verdelgd heeft. In die verlossing ziet hij het loon zijner gerechtigheid. Het onwrikbaar vertrouwen oj) Jahwe is zijne kracht; zijn heldenmoed is uit Hem alleen, ^let Jahwe's hulp brengt hij alle tegenstanders ten onder en maakt de heidenen aan zich dienstbaar. Mij besluit met den God der wrake te loven en Jahwe's naam onder de heidenen te verheerlijken. V. lt;1. P. en and. kennen den Ps. aan David toe, „nadat hij in het vredig bezit van Israels troon was gekomen, na alle vijandige volken te hebben verslagen. Vergeleken met 2 Sam. XXII zon de Ps. door eenige veranderingen van 'skonings eigen hand verbeterd en verrijkt zijnquot;. Vlg. and. leefde de onbekende dichter, die David sprekend invoert — zoo laat vs. 51 zich het best verklaren — „misschien reeds in de 8c, doch waarschl. in de 7° eeuwquot;, liet denkbeeld tocli van Gods eenigheid, vs. 32, en de vermelding van Zijne „rechten en inzettingenquot;, vs. 22, 23, ~ in den geest van Deuteronomium — behooren in het genoemde tijdperk tehuis. Uit de opneming van dit lied in 2 Sam. XXII blijkt, dat het voor de ballingschap bestond en toen reeds aan David werd toegekend.

^k Zonder hoorbare spraak openbaart de hemel Jahwe's majesteit. Wellicht is dit vs. een toevoegsel van later tijd, ter verklaring van vs. 5.

⁶ Naar eene verand. v. d. llebr. t. De gew. t. leest „hun meetsnoerquot;.

⁶ Panlus haalt dit vs. vlg. de LXX aan, Rom. X ; 18.

⁷ De hemelen, vs. 2! Zeer waarschl. is hier de eerste regel van een nieuw vs. uitgevallen, waarop „in henquot; terugsloeg.

PSALM fVITI, XIXquot; kn XIX⁴.

7 Van het eene einde der hemelen is haar uitgang, en haar omloop tot hun ander einde,

en niets wordt bedekt voor haren gloed ¹.

PSALM XIX 5.

xix : 8 1 De wet van Jahwe is volmaakt², verkwikkende de ziel, het getuigenis van Jahwe is getrouw, wijs makende den

eenvoudige;

xix : u 2 de inzettingen van Jahwe zijn recht, verheugende het hart,

het gebod van Jahwe is zuiver, verlichtende de oogen; xix : ie 3 de vreeze van Jahwe is rein, vaststaande tot in eeuwigheid, de rechtspraken van Jahwe zijn waarheid, altezaarn rechtvaardig, xix : ii 4 Ze zijn begeerlijker dan goud ³, en veel kostbaar metaal,

en zoeter dan honig en honigzeem xix : ia 5 Ook Uw dienstknecht wordt daardoor vermaand,

in het onderhoud er van is een groot loon.

xix : 13 ü Doch afdwalingen -— wie bemerkt ze (altijd)?

Spreek mij van de verborgene vrij;

xix : 14 7 bewaar ook voor hoovaardigen Uwen knecht,

dat zij niet over mij heerschen ⁵;

dan zal ik schuldeloos zijn,

en vrij van zware overtreding.

xix : is 8 Welgevallig mogen de woorden van mijnen mond zijn, en de overpeinzingen mijns harten voor Uw aangezicht, Jahwe, mijn rotssteen en mijn Verlosser ¹¹ !

¹ Zoowel om den inhoud als om den dichterlijken vorm en de taal moei dit eerste deel van den Ps. als een afzonderlijk lied worden beschouwd, terwijl de volgende vss., 8 —15, ook een op zich zelf staand geheel vonjien. Kennen v. d. P. en and. den ganschen Ps aan ,,Davids jeugdigen leeftijdquot; toe, and. zien in dit le deel — de verheerlijking van God (KI) als den Schepper der wereld — een dichterlijk voortbrengsel van veel later tijd, uit de dagen vóór de ballingschap. Te ontkennen is het intnsschen niet, dat deze natuurpsalm, votral bij vergelijking met de andere in den bundel, zeer afgebroken eindigt.

¹ Ps. XVIII : 31, 2 Sam. XXII : 31.

³ Ps. CXIX : 72, 127; Spr. VIII ; 11.

^ Ps. CXIX : 103, Spr. XVI : 24.

⁶ De verhooring van die bede zon voor hem hel bewijs zijn, dat .lahwe hem zijne in onwetendheid bedreven zonden, vs. 6, had vergeven.

Dit 2g deel van den Ps., dat eene lofprijzing der goddelijke Wet bevat — vlg v. d. P. insgelijks „tot Davids jeugdigen leeftijdquot; behoorende — en in taal en woordenkeus veel overeenkomst heeft met de jongere Pss, J en CXIX, moet tot den tijd na de ballingschap worden gebracht.

EERSTE BOEK.

PSALM XX.

Voor den mcnazzcach. Ecu psalm, van David.

2 Verhoore u Jahwe in den dag der benauwdheid ¹ ,

zij u tot een bolwerk de naam van den God .lakobs. ;5 Hij zende u hulp uit het heiligdom,

en uit Sion geve Hij u steun.

4 Hij gedenke aan al uwe sp ij solferen,

en uw brandoft'er neme Hij welgevallig aan ². Sein.

5 Hij geve u naar uw hart,

en al uwen raad vervulle Hij.

(i Laat ons juichen in uwe zegepraal,

(in in den naam onzes Gods de vaan opsteken:

Vervulle Jahwe al uwe beden !

7 Nu weet ik, dat Jahwe Zijnen gezalfde helpt;

Hij zal hem verhooren uit Zijnen heiligen hemel,

door de groote heilsdaden Zijner rechterhand.

8 Dezen (bogen) op strijdwagens, en genen op paarden,

maar wij roemen in den naam van Jahwe onzen God ³.

9 Dezen waggelden en vielen,

maar wij verrezen en stonden overeind.

10 Jahwe, help den koning '' !

Hij verhoore ons ten dage dat wij roepen ⁵.

PSALM XXI.

! Voor tien mcnazzeach. Een psalm, van David.

2 Jahwe, in Uwe macht verblijdt zich de koning,

en hoezeer juicht hij in Uwen bijstand!

¹ Ps. IX : 10, X : 1. T, : 15 enz.

¹ Letterl. „vinde ilij vet^,,.

³ Geen stoffelijke kracht, maar Jahwe's macht beslist den strijd, vgl. Ps. XXXIII :16, 17; Jez. XXXI : 1-3.

quot; Naar eene and. afd. v. d. oorspr. t.

⁵ Vlg. V. d. P. en and. is dit lied, door het volk, dat op Jahwe vertrouwt en niet op kracht van wapenen steunt, den koning toegezongen, van David. And. meenen, dat deze zegenbede voor een koning van een dichter afkomstig is, die niet zelf koning was, maar tot het volk behoorde. Vorm en inhoud pleiten voor het profetisch tijdperk; de nitdr. „strijdwagens en paardenquot; komt voor in geschriften nit de 8e eeuw. Misschien mag deze Ps. met den XXIon worden toegepast op Hizkia, 725 v. C. And. plaatsen hem een halve tic uw vroeger onder Uzzia's regeering.

PSA LM XX j:N XXI,

3 Zijns harten wensch hebt Gij hem gegeven,

en de begeerte zijner lippen is door U niet geweigerd¹. Sela.

4 Want Gij zijt hem voorgekomen met keur van zegeningen, Gij hebt op zijn hoofd een goudeu kroon gezet.

5 Leven heeft hij van IJ gevraagd, Gij hebt het hem gegeven, lengte van dagen in eeuwigheid en altoos.

(5 Groot is zijn roem door Uwe hulp,

luister en heerlijkheid hebt Gij hem toebedeeld;

7 want door U is hij tot een gezegende gemaakt voor altoos , Gij hebt hem verheugd met blijdschap voor Uw aangezicht ².

8 Want de koning stelt op Jahwe zijn vertrouwen,

en door de gunst des Allerhoogsten wankelt hij niet.

9 Vinden zal uwe hand al uwe vijanden,

uwe rechterhand zal die u haten vinden

10 (iij maakt hen als een oven van vuur,

ten tijde, dat gij u vertoont '¹.

Jahwe zal in Zijnen toorn hen verdelgen ,

en verteren zal hen het vuur.

11 Hun kroost doet gij weg van de aarde,

en hunne nakomelingschap uit de kinderen der menschen.

12 Want zij beraamden tegen u het kwade,

en bedachten listen, doch waren onmachtig;

13 Gij toch hebt hen op de vlucht gedreven,

en uwe boogpees ³ op hen gericht.

14 Verhef U⁴, Jahwe, in Uwe kracht!

Roemen wij met zang en snarenspel Uwe majesteit ⁵ !

1

Pa. XX : 5, 0.

2

¹ Ps. XVI : II,

3

* Ps. XI : 2,

4

» Ps. LVII ; fi, 12, CVI1I ; C, enz.

5

Zéér nauw hangt deze Ps. met den voorgaandeu samen, in zoo ver Ps. XX eene bede voor 's kouings zegepraal ia en de XX Ie als terugslag een danklied voor de overwinning bevat. Beide liederen zijn dan ook hoogst waarsehl. van dezelfde hand, vgl. Ps. XX Aunt. 5. V. d. P. en and, kennen vlg. het opsehrift, vs. 1, den Ps. aan David toe.

EEKSTE BOEK.

PSALM XXTI.

] Voorden menazzeacli. Op (de wijze van) de hinde des dngeraads. Een psalm, van David.

2 Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten¹, verre van mijn geschrei, van de woorden mijner weeklacht² ?

3 Mijn God, ik roep des daags, en Gij antwoordt niet,

en des nachts, maar geen rust gewordt mij.

4 Toch zijt Gij dc Heilige,

die troont hoven Israels lofzangen.

5 Op U stelde» onze vaderen hun vertrouwen,

ja hun vertrouwen, en Gij hebt hen gered.

ö U riepen zij aan en werden verlost,

op TJ was hun vertrouwen en zij werden niet beschaamd ^:t

7 Maar ik, ik ben een worm ⁴ en geen man,

eene smaadheid der menschen en veracht bij de menigte.

8 Allen, die mij zien, drijven met mij den spot,

plooien de lippen, schudden het hoofd:

9 (zeggende) ,,hij heeft op Jahwe vertrouwd ~, dat Die hem

verlosse ⁵,

„hem uitkomst geve, want Hij heefteen welgevallen aan hem.quot;

10 Ja, Gij zijt het, die mij hebt voortgebracht uit den moederschoot, en mij veilig hebt doen liggen aan de borst mijner moeder.

11 Aan II ben ik overgelaten van de geboorte af ¹⁵,

van den schoot mijner moeder zijt Gij mijn God.

12 Wees niet verre van mij, want de nood is nabij,

en er is niemand die helpt.

13 Mij omgeven vele stieren ⁷,

de buffels van Basan omringen mij ⁸;

gt; Matth. XXV11 : 40, Mark. XV : 34..

¹ De gew. t. heeft: „verre van mijne redding (zijn) de woorden mijner weeklacht .

³ Ps. XXV : 3, XXXI : 2, Jez. XLIX ; 234, Kom. TX ; 33.

⁴ In het stof kruipende cu van de menschen vertreden, vgl. Job XXV : 0, in scherpe tegenstelling met „ecu manquot; te zijn, als het toonheeld van kracht.

⁵ Matth. XXVII ; 43.

• Ps. IXX1 ; fi.

' Stier en buffel, hond en leeuw, vs. 17, 21, 22, zijn hier, gelijk elders, liet beeld van de ruwe overmacht der vijanden. Hasan was bekend om zijne eikenbosschcn met wild gedieitc en zijne weiden met vee.

quot; Ps. XVIll : 5, 0, Amos IV : 1.

PSALM XXII.

14 zij sperren den muil tegen mij open,

gelijk een verscheurende en brullende leeuw.

15 Als water ben ik uitgestort ¹ ,

uit elkaar geschud zijn al mijne beenderen;

mijn hart is gelijk was ²,

versmolten in het midden mijner ingewanden.

10 Verdroogd als eene scherf is mijne keel ³,

en mijne tong kleeft iian mijn gehemelte —

en tot het stof des doods beschikt Gij mij.

Want mij omringen honden,

eene bende goddeloozen heeft mij ingesloten,

smart lijden ³ mijne handen en voeten

18 Ik kan al mijne beenderen tellen ⁴;

z ij aanschouwen het en gluren mij aan.

19 /ij verdeelen mijne kleederen onder zich,

en over mijn onderkleed werpen zij het lot

20 Maar (ïij, Jahwe, wees niet verre,

mijne sterkte, haast U tot mijne hulp ⁵.

31 Verlos van het zwaard mijne ziel,

uit de macht van den hond mijn leven.

22 Verlos mij uit den muil van den leeuw,

en red mij uit de hoornen der buffels.

23 Ik zal Uwen naam verkondigen aan mijne broeders,

in het midden der gemeente U lofzingen ^s.

24 (lij, die Jahwe vreest, prijst Hem,

al gij nakomelingen .lakobs, roemt Hem,

en beeft voor Hem, gij gansche nakroost van Israël.

25 Want Hij veracht noch verstoot den verdrukte in zijne ellende, en verbergt zijn aangezicht niet voor hem;

en roept deze Hem aan, dan hoort Hij.

1

Joz. VII : 5.

2

¹ Pa. LXVIII : li, XCV1I : 5.

3

Naar eene veraml. v. d. Hebr t.

4

⁰ Zij schudden mij uit tot ojgt; hot naakte lijf; zie nog Luk. XXIII : 34, Joh. XIX ; 24,

5

⁰ Vgl. Hebr. II : 12.

KKUSTE BOEK.

20 Van U is mijn lofzang in eene groote gemeente,

mijne gelofte zal ik vervallen in tegenwoordigheid van die

Hem vreezen.

27 Eten ¹ zullen de verdrukten en verzadigd worden,

Jahwe zullen zij roemen, die liem zoeken;

opleven moge uw hart in eeuwigheid !

28 Alle einden der aarde zullen aan Jahwe gedenken en zich

tot Hem bekeeren, en voor Uw aangezicht alle geslachten der heidenen zich buigen ².

29 Want aan Jahwe behoort het koninkrijk,

en heerschappij voert Hij over de heidenen.

30 Eten en Hem aanbidden zullen alle rijken der aarde ³, aanbidden zullen allen die neerdalen in het stof,

en die zijne ziel niet in het leven houdt.

31 Het nakroost zal Hem dienen;

van den Heer zal worden verhaald aan het nageslacht.

32 Men zal (na ons) komen en Zijne gerechtigheid verkondigen , aan het volk dat geboren wordt, dat Hij het gedaan heeft

PSALM XX Hl.

1 Eeu psalm, van David.

Jahwe is mijn herder⁴, niets zal mij ontbreken;

2 in grazige weiden doet Hij mij nederliggen,

aan wateren der ruste leidt Hij mij.

1

Hier evenals vs. 30« van de offermaaltijden.

2

» Ps. LXXII : 11, LXXXVI : 9.

3

And. met verand. v. d. Hebr. t. „allen, die slapen in de aarde.quot;

4

nren zijns lijdens en de daarop gevolgde verheerlijking¹' getuigt. Vlg. and. behoort de verwachting van de bekeering aller heidenen, vs. 28—-30, tot een veel later tijdperk, en wordt de Ps. het best in de ballingschap geplaatst, mede om zijne verwantschap met Dent—Jezaia, aan wieu eenige uitdr. ontleend zijn, zie XLI : 14, XLIX : 7, Lil : 14, LII1 : 2, 3. Vlg. and. vóór de ball., met Ps. XXXV, LX1X en LXXI afkomstig van Jeremia, omstreeks 586 v. C. vlg. and. niet van dezen profeet, maar van een zijner tijdgenooten.

PSALM xxir—XXIV.

3 Mijne ziel is Hij tot verkwikking ¹ ,

Hij leidt mij in het spoor der gerechtigheid,

om Zijns naams wil ².

4 Al ging ik zelfs door een stikdonker dal, ik vreesde geen want Gij zijt bij mij: [kwaad, Uw staf en Uw stok — die zijn mij tot troost.

5 Gij richt voor mij de tafel aan, voor het oog mijner belagers , Gij zalft met olie mijn hoofd,

mijn beker is boordevol ³.

0 Louter goedheid en gunst zullen mij begeleiden al de

dagen mijns levens, en ik zal wonen ⁴ in -lahwe's huis in lengte van dagen ⁵.

PSALM XXI V«.

Van David, een psalm.

Aan Jahwe behoort de aarde en hare volheid ^B,

de wereld met hare bewoners.

2 Want Hij is het, die haar op de zeeën heeft gegrondvest, en op de stroomen haar vastzet.

3 Wie beklimt den berg van Jahwe,

en wie houdt stand op Zijne heilige plaats ⁶ ?

4 De onbesmette van handen en de reine van hart;

die zijne ziel niet richt op bedrog,

noch valschelijk zweert.

3

1

Dezelfde uitdr. van de Wet, Ps. XIX : 8.

2

¹ Ps. XXXI : 4.

3

liet gelieele vs. teekent het mild onthaal van den vevmogenden gastheer.

4

* Naar eene verand, v, d. Hcbr. t. in overeenst. met de LX\.

5

⁶ Deze Ps., ter eere van Jahwe als den goeden herder, gids en gastheer, zou vlg. v.d. P, en and. afkomstig zijn van David, toen hij zijns vaders kudden weidde of later omzwierf gedurende zijne vlucht voor Saul. Vlg. and. behoort hij, om het getuigenis der liefde tot den tempel, vs. 6, tot de zoogenaamde Siousliederen uit den tijd ml de hallingschap, evenals Pss. X X Vi, XXVIi, XXXVI, XI,II en XLIII, UI, LV, LVI, LXV, LXXXIV, LXXXVII, XCII, OXLI. Uit de geschriften der profeten toch blijkt, dat de Israëlieten vóór de ball, niet zoo ingenomen waren met het heiligdom, waar zij vóór Josia's hervorming (vgl. 2 Kou. XXIII) evenveel stof tot ergernis als voedsel voor hunnen godsdienst vonden. Eerst na den terugkeer uit de ballingschap ontwaakte de onverminderde geestdrift voor Sious tempel, gelijk ook uit de bedevaartzangen — Ps. CXX tot CXXXIV — blijkt.

6

' Ps, XV : 1.

KKKSTF. BOEK.

5 Hij draagt zogcn van Jahwe weg,

en gerechtigheid van den (iod zijns heils.

(J Zoo is het geslacht dergenen, die naar Hem vragen, die Uw aangezicht zoeken ¹ , God ² -lakobs ⁵! Sela.

PSALM XXI V/A xxiv : 7 1 Heft op, o poorten, uwe bogen,

en heft u op, eeuwige deuren ⁴,

opdat inga de Koning der heerlijkheid!

xxiv : s 2 Wie is die Koning der heerlijkheid?

Jahwe, Machtige en Held;

Jahwe, Held in den strijd.

xxiv : u 3 Heft op, o poorten, uwe bogen,

en heft u op, eeuwige deuren ⁵,

opdat inga de Koning der heerlijkheid !

xxiv:io 4 Wie is Hij dan, die Koning der heerlijkheid?

Jahwe der heirscharen quot;,

Hij is de Koning der heerlijkheid '. Sela.

' Ps. XX VII : 8,

■' vig. eenige 1ISS. de LXX en Syr. vcii.; vgl. nog I's. XX ; 2, X [.VI ; 8, 13, LXXV ; 10, LXXVI : 7, LXXXIV : 9.

³ Deze Ps., die naar mijn oordeel niet verder loopt dan vs. 6 en evenals Ps. XV aanwijst, wie gemeenschap mogen oefenen met Jahwe, den Schepper van hemel en aarde, is vig. v. d. P. en and. — vs. 7 tut 10 ingesloten — door Davul gedicht, hij gelegenheid dat hij door de ark vergezeld in een strijd de zege hevocht. Vlg. and. is het lied met zijne hoogore geestelijke opvatting van hot vertoeven in Jahwe's heiligdom , evenals Ps. XV , niet onder dan de 8e eeuw v. C.

⁴ De poorten van Jeruzalem. Zoo heet ook de tempel eem eeuwiye woning, 1 Kon. VIH : 13.

⁵ Naar eene verand. v. d. Hebr. t , in overeenst. met vs. 16.

⁰ Ilehr. Zehaoth, de samenvatting van „alle hemelsche machten en krachtenquot; (sterren, engelen) — waaronder ook de tot Jahwe's vasallen vernederde goden der volken buiten Israël — die invloed hadden op het lot van volken en menschen. Naarmate het monotheïsme dieper wortelde in het hart van Israels vromen, werden genoemde machten meer afhankelijk gedacht van den ecnen God van hemel en aarde. Kerst onder den invloed der profeten, die in dezen geest voor den dienst van Jahwe ijverden, kon dus de naam God der heirscharen ontstaan; het eerst onder hen Amos lil ; 13 — 15. Vgl. denzelfden naam Ps. XLVI : 8, XLVI1I : 'J enz.

¹ Dit lied, dat ten onrechte in den oorspr. t. en de oude vertalingen met het voorafgaande

XXIV ; 1-_6 tot één geheel is gemaakt — zoowel vorm als inhoud verschillen te zeer —

doelt vlg. sommigen op het verhaal 2 Sam. VI, de overbrenging van de ark teu tijde van David „door de poorten van den overouden burg Sion¹ ('); vlg. and. behoort tie Ps. tehuis in de Assy-rische of de Chaldeeuwsehe periode, maar, indien in het laatstgenoemd tijdperk, dan altijd vóór de ballingschap, daar nii den terugkeer de ark niet meer voorkomt. De terugkeer der ark uit den oorlog zal wel aanleiding hebben gegeven om den intocht van Jahwe in den tempel te Jernzalein zoo voor te stellen.

I'S A I, M XXIVquot;, XXIV⁴ EN XXV.

PSALM XXV.

1 Van IJaviil.

^Aluf Tot U, Jahwe, hef ik mijne ziel op,

.............! . . . mijn God ¹.

Bcth 2 Op U vertrouw ik, laat mij niet beschaamd worden,

noch mijne vijanden zich over mij vroolijk maken.

(iimei Laat ook allen die U verwachten niet beschaamd worden, beschaamd mogen zij worden, die lichtzinnig trouweloos

handelen ².

Daieth 4 Maak mij, Jahwe, Uwe wegen bekend,

leer mij Uwe paden.

hê 5 Doe mij wandelen in üwe waarheid,

(om Uwer goedheid wil, Jahwe ³;)

Vuu en onderricht mij, want Gij zijt de God mijns hoils quot;: U verwacht ik al don dag.

Zain (i Gedenk, Jahwe, Uwer barmhartigheden en Uwer goeder-

want zij zijn van eeuwigheid. [tierenheden,

('iiL'th 7 De zonden mijner jonkheid en mijne overtredingen: gedenk ze niet,

gedenk (jij mijner naar Uwe gunst.

Tctu 8 {j[o(;d cm rechtvaardig is Jahwe,

daarom onderwijst Hij zondaren in den weg.

Jod ü Hij doet de verslagenen treden in het recht,

en leert de verdrukten Zijnen weg.

Kaf 10 Al de paden van Jahwe zijn goedertierenheid en waarheid,

dengenen, die Zijn verbond en Zijne getuigenissen bewaren. Lamcd 11 Om Uws naams wil, Jahwe,

vergeef mijne ongerechtigheid, want zij is groot. Mem 13 Wie is de man, die Jahwe vreest ⁵ ?

Hij onderwijst hem in den weg, dien hij kiezen moet.

¹ Oj) don rcgolmatigen aanlog van dit alfabeüscli gedicht $tount de onderstelling, dat hier, evenals vs. 5 hij letter Hè, do 2c regel nitgcvallon is — zie echter aai it. 3 — waarschl. eindigende met de woorden „mijn Godquot;, welke nn in den Ilebr. t. ten onrechte het begin zijn van vs. 2.

² Ps, XXXI : 18.

■ Deze regel, welke in den Ilehr. t. overtollig en zonder zin aan hel slot van vs, 7 staat, is mogelijk hier uitgevallen, vgl. aant. 1.

⁴ In den oorspr. t. staan do twee letters 116 en Van in één vs. Dezelfde onregelmatigheid Ps. XXXIV : 0.

¹ I). i. wie hij ook zijn moge, Jahwe onderwijst hein enz.

3*

EERSTE BOEK.

Nun 13 Zijne ziel vernacht in het goede ¹ ,

en zijn nakroost beërft het land ².

samech 14 Jahwe's vertrouwelijke omgang is voor die Hem vreezen ,

en Zijn verhond om het hun bekend te maken. Aiu 15 Mijne oogen zijn steeds op Jahwe,

want Hij is het, die uit den strik mijne voeten verlost. Phê 10 Wend U tot mij en ontferm U mijner,

want verlaten ben ik en verdrukt,

Tsade 17 Geef aan de benauwdheden mijns harten lucht³,

en verlos mij uit mijne angsten.

[Hesch] 18 Aanzie mijne ellende en mijne moeite⁴,

en vergeef al mijne zonden.

Resch 19 Aanzie mijne vijanden dat zij velen zijn,

en mij haten met onrechtmatigen haat.

Schiu 20 Bewaar mijne ziel en red mij,

laat mij niet beschaamd worden, want ik zoek mijne

toevlucht bij U ⁵.

Thau 21 Reinheid en recht mogen mij behoeden,

want ik heb op ü gehoopt ^fi.

22 Verlos, o God, Tsraël uit al zijne nooden ⁷.

PSALM XXVI.

1 Van David.

Richt mij ^s, Jahwe, want ik, ik heb in mijne onschuld en onwankelbaar op Jahwe vertrouwd. [gewandeld,

¹ Hij geniet onafgebroken voorspoed.

¹ Bezit het rustig, in ongestoorden voorspoed, vgl. Ex. XX : 12, Mattli. V : 5.

^s Naar eene verand. v. tl Jlebr. t.

¹⁴ Dit vs. begint ten onrechte met de letter Resell, vs. 19, in plaats van met Kof. ⁵ Vs. 20 en 21 zien terug op vs. 2 en 3.

⁰ Dit alfabetiseh lied bevat, in zijne aaneenschakeling van gebeden en ontboezemingen, vlg. v. d. P. en and. „eenige iiitdriikkingcn, die aan Davids vlucht voor Absalom doen denkenquot;. And. vinden in de weinig antieke taal, in verband met de algemeenheid der gedachten en enkele uitdrukkingen, als: het wandelen in Jahwe's waarheid, de kennis Zijner wegen enz., vs. 4, 5, 9, 10 en 14, de bewijzen voor een veel later tijdperk, zelfs na de ballingschap.

⁷ Zeker is vs. 22 een toevoegsel van later tijd, wellicht dienstig voor het gebruik van den Ps. in den tempel. Behalve dat het de grenzen van het alfabetisch lied overschrijdt, wordt God hier niet aangeroepen Jils Jahwe, maar als Elohhn, in strijd met het doorloopend gebruik van den Ps. Opmerkelijk dat het slot vs., evenals bij Ps, XXXIV, met de letter Phê begint, vlg. sommigen wellicht later als 2Jio letter aan het alfabet toegevoegd. Een bewijs te meer voor den laten oorsprong van den Ps.

^u 1). i. doe mij recht, Ps. VII : ü.

PSALM XXV-XXVIIquot;. 37

2 Onderzoek mij, Jahwe, en toets mij,

beproef mijn binnenste en mijn hart ¹;

3 want Uwe gnnst staat mij voor oogen,

en ik heb gewandeld in Uwe waarheid.

4 Ik verkeer niet met mannen des bedrogs,

en met valschaards ga ik niet om;

5 ik haat de samenkomst der boozen,

en met de goddeloozen zit ik niet neder ².

G Ik wasch in onschuld mijne handen ⁵,

zoo moge ik dan om Uw altaar, Jahwe, heentrekken⁴;

7 om eene stem des gejuichs te doen hooren,

en te vermelden al Uwe wonderen.

8 Jahwe, lief is mij het verblijf Uwer woning,

en de plaats waar Uwe heerlijkheid zetelt!

9 Raap met de zondaars mijne ziel niet weg ^a ,

noch met de mannen des bloeds mijn leven;

10 aan wier handen misdaad kleeft,

en wier rechterhand vol geschenken is.

11 Maar ik, ik wandel in mijne onschuld,

verlos mij en erbarm U mijner.

12 Mijn voet staat op effen bodem,

in de samenkomsten zal ik Jahwe prijzen ^h!

PSALM XXVIU.

I Van Daviil.

Jahwe is mijn licht⁷ en mijn heil: voor wien zou ik vreezen ⁸ ? Jahwe is de sterkte mijns levens: voor wien zou ik sidderen?

' Ps. XVU : 3.

. Ps. XXXI : 7, CXXXIX ; 21 CU Ps I ; I.

³ Het zinnebeeldig teeken dat men zich rein verklaart, Dent. XXï : ü, vgl. I's. LXX11J : 13, Job JX : 30.

quot; Znlk een „omheentrekkenquot; komt in de ritnëele voorschriften der Wet niet voor; waarschl. dagteekent dit gebruik nit later tijd.

⁶ Ps. XXVJJI : 3.

⁰ V. d. P. meent, dat David, nog verkeerende aan Sauls hof, in dit lied zijne onschuld betuigt tegenover den laster zijner vijanden. And. brengen den Ps. om vs. 8 tot de zoogenaamde Sionslicderen, vgl. Ps. XXI11, aant. 5, dus tot den tijd na de ballingschap. De tegenstelling tusschen den vromen dichter en de goddeloozen, vs. -i-, 5, komt hiermede wel overeen. Mogelijk was hij een priester, vs. 0^.

⁷ Jez. LX : 19, 20.

⁸ Ps. 11J ; 7, CXV111 : 6.

EERSTE HOEK.

:2 Naderden imj booswichten om mijn vleesch to verscheuren, vijanden — ziet, zij struikelden en vielen.

3 Al legerde zich eene heirmacht tegen mij, mijn hart zou niet beven; al brandde een krijg tegen mij los, toch bleef ik vertrouwen.

4 Eén ding heb ik van Jahwe gebeden, dit was mijn zoeken, dat ik mocht wonen in Jahwe's huis al inijne levensdagen ¹ ; om te staren op Jahwe's liefelijkheid ²,

en te turen op Zijn paleis.

5 Want Hij verbergt mij in zijne hut ten dage des onheils, beschermt mij onder liet dekkleed van Zijne tent;

op eene rots verhoogt Hij mij

6 Nu dan verheft zich mijn hoofd boven de vijanden die mij en wil ik jubeloffers ⁴ brengen in Zijne tent, [omringen, en Jahwe roemen met zang en snarenspel⁵.

PSALM XXVIU

axv11 :7 I Hoor, Jahwe, inijne stem, waarmede ik roep,

en erbarm IJ mijner en verboor mij.

xxvii: s :2 Tot U zegt mijn hart (op Uw woord :) „zoekt mijn aangezichtquot;

„„Uw aangezicht, Jahwe, zal ik zoeken.quot;quot;

xxvii;9 3 Verberg Uw aangezicht niet voor mij,

noch stoot in toorn Uwen dienstknecht terug!

Mijne hulp zijt gij geweest, begeef mij niet,

noch verlaat mij, God mijns heils!

* Ps. XXIII : 6.

¹ Es. xc _: 17.

³ Maakt mij ongenaakbaar voor mijne vijanden.

^ Zie over de vreugde bij de dankoiTers Num. X : 10.

⁶ De Psalmist, hoe ook door vijanden vervolgd, zoekt in het vertrouwen op Jahwe zijn heil en vindt in Diens tempel zijne hoogste zaligheid. Zoo behoort het lied dan ook tot de Sions-liederen uit de dagen na de balliugseha)). Vlg. and. dagteekent de I's. uit den tijd van Jeremia, en is hij misschien van dien profeet zeiven afkomstig. Ten onrechte is dit Ic gedeelte met het 2o , vs. 7—14, tot één Ps. vereenigd. Beide toeh vormen een op zieh zelf staand geheel. Vgl. vs. ü met het slot van Ps. X\I. V. d. P. acht den Ps., vs. 1 —14, door David gedicht, naar aanleiding van zijne wonderbare redding door Jonathans trouw, 1 Sam. XIX : 1—7.

ⁿ Onzekere vert.

PSALM XXVllquot;, XXVII⁴ K.N XXVill.

xxvii; 10 4 Want, verlaten mij mijn vader en mijne moeder,

toch zal Jahwe mij opnemen.

xxvii; li 5 Wijs mij, Jahwe, Uwen weg¹cn leid mij op een effen pad,

om mijner vijanden wil.

xxvii;i2 G Geef mij niet prijs aan do begeerte mijner tegenstanders, want valsche getuigen staan tegen mij op, met hem, die

geweld ademt.

xx vu: is 7 Als ik eens niet had vertrouwd .lahwe's goedheid te aanschouwen,

in het land der levenden ² .. .

xxvii: 14 8 Hoop op Jahwe,

wees sterk, en onversaagd zij uw hart;

wederom, hoop op Jahwe³!

PSALM XXVI il.

1 Van David.

Tot U, Jahwe, roep ik,

mijn rotssteen, wees niet doof voor mij;

opdat Gij niet zwijgt voor mij,

en ik gelijk zij aan die ton grave dalen.

2 Hoor de stem mijner smeeking als ik tot U roep,

en mijne handen ophef naar het binnenste van Uw heiligdom 8 Ruk mij niet weg met de goddeloozen en de werkers der

ongerechtigheid,

die van vrede spreken met hunne naasten,

terwijl er boosheid is in hun hart.

4 Doe hun naar hunne daden en de boosheid hunner werken, doe hun naar hunner handen werk,

vergeld hun wat zij hebben verdiend.

1

I's. XXV : 1, LXXXVl : n.

2

¹ Indien niet — wal zou er van mij geworden zijn! Vgl. eene soortgelijke onderstelling en hare aanvulling Ps. CX1X : 1)2.

3

De Dichter, door valsehe getuigen hcsclmldigd , getuigt van zijn vertrouwen op Jahwe en bidt Hein om uitkomst. Vlg. sommigen is deze Ps. uit de dagen van Jeremia. Vlg. and. heelt die profeet zelf hem gedicht; vgl. vs. 10 met .Ier. XII : (), \.\Xvl : 20. — Waarschl. werd het slotvers door het koor gezongen, als antwoord op de voorafgaande klachten.

^ Uw heiligdom is hier de hemel, die elders ook het paleis van Jahwe heet; vgl. Ps. V :8, XVlll : 7 enz. „Het binnenste^,, is gelijk het allerheiligste in den tempel, vgl. nog Ps. CXXX1\ : 2.

EERSTE BOEK.

5 Want zij geven geen acht op Jahwe's daden en op het werk Zijner handen;

afbreken zal Hij hen en niet herbouwen! (5 Gezegend zij Jahwe,

want Hij heeft de stem mijner smeeking gehoord ^l.

7 Jahwe is mijne toevlucht en mijn schild,

op Hem vertrouwde mijn hart en ik werd geholpen;

zoo juicht dan mijn hart,

en gaat uit mijn lied mijn dank tot Hem op!

8 Jahwe is eene toevlucht voor Zijn volk ²,

een bolwerk des heils is Hij voor Zijnen gezalfde ³.

9 Verlos Uw volk en zegen Uw erfdeel,

weid hen en draag hen ⁴ tot in eeuwigheid ⁵.

PSALM XXIX.

1 Een psalm, van David.

Geeft aan Jahwe, godenzonen ⁸ !

geeft aan Jahwe eere en macht ⁷.

2 Geeft aan Jahwe de eere Zijns naams,

knielt voor Jahwe in heilig feestgewaad ⁸.

3 De stem van Jahwe is over de wateren,

de God der eere dondert;

Jahwe is over de groote wateren.

¹ Terugslag op vs. 2.

' Naar eene verand. v. d. Jlebr. t., volgons eenige HSS. en de LXX.

³ Den koning Zijns volks, vgl. Ps. 11:6.

'* Gelijk de herder zijne schapen eu lammeren, .lez. XL ; 11.

⁴ Vlg. V. d. P. kan David dit lied hebben gedicht „na den gedempten opstand van Seba, den zoon van Bichri, waarbij .Toab Amasa verraderlijk vermoorddequot; vs. 3—5, vgl. 2 Sam. XX. And. plaatsen den Ps. — die niet van David kan zijn, daar in vs. 2 het oorspr. Hebr. woord voor „het binnenstequot; de vaste naam is van hel achterste gedeelte des tempels — in de dagen van Jeremia; vlg. sommigen is het gedicht van dezen profeet zelven, om de opmerkelijke overeenkomst van vs. 4 met .Ier. XXV ; 14. De dichter bidt Jahwe om behoud te midden van de goddcloozen , die loon naar werken mogen ontvangen, en dankt Hem na de verhooring zijner bede.

quot; Vgl. Ps. LXXXIX : 7 Deze hemelsche wezens, die Jahwe's üoon omringden, werden oorspronkelijk beschouwd als goden (elohim of elim, vgl. Ps, JjVlIl ; 2, LXXXU : I en 6) maar later als engelen der volken buiten Israël, terwijl de naam „godenzonenquot; nog aan die vroegere opvatting doet denken.

' Ps. XCVI : 7, 8.

⁸ 2 Kron. XX ; 21, vgl. Ps. CX . 3.

⁹ Ue donder, evenals Ps. XVIII : 14, C1V : 7, Job XXXVII : 4, 5.

PSALM XXVIII—XXX.

4 De stem van Jahwe is geweldig,

cle stem van Jahwe klinkt met majesteit!

5 De stem van Jahwe doet de cederen splijten,

Jahwe scheurt de cederen van den Libanon vaneen.

6 Hij doet ze huppelen: als een jongen stier den Libanon ¹, en den Sirion ² als het jong eens buffels.

7 De stem van Jahwe schiet vuurvlammen uit ³.

8 De stem van Jahwe doet de woestijn beven,

beven doet Jahwe Kades' '' woestenij.

!) De stem van Jahwe velt de terebinthen ⁴en ontbladert de wouden;

en in Zijn paleisspreekt ieder; „eere (zij Hem)!quot;

10 Jahwe zetelde over den zondvloed,

en Jahwe zetelt als koning in eeuwigheid.

11 Jahwe zal kracht aan Zijn volk verleenen,

Jahwe zal Zijn volk zegenen in vrede ⁵.

PSALM XXX.

1 Ecu psalm. Een lied ter imvijding van het huis, van David.

3 Verhoogen wil ik U, Jahwe, omdat Gij mij hebt gered,

en mijne vijanden niet verblijd hebt over mij.

3 Jahwe, mijn üod,

ik riep tot U en Gij hebt mij genezen;

1

Naar eene and. afd. v. d. oorspr. t.

2

Een oudere naam voor den berg llermon, vgl. Dent. Ill : 9

3

Aan dit vs. ontbreekt, naar het schijnt, een tweede lid.

4

Naar eene verand. v. d. Hebr. t.

5

Deze natimrpsaim beschrijft al het ontzagwekkende van liet on weder, waarin Jahwe Zijne majesteit openbaart, dezelfde Jahwe die over den zondvloed zetelde en aan Zijn volk kracht verleent. Vlg. V. d. P. is het lied van David; vlg. and. behoort het tot de Chaldeeuwsche periode en bevat vs. 10 eene zinspeling op Gen. VI—IX, en ligt ook in vs. 11 de vraag voor de hand, of dit niet doelt op treurige tijdsomstandigheden, naar welker verlossing de dichter uitziet bij de herinnering aan 's volks voormaligen voorspoed V Uit het toevoegsel bij het opschrift van den Ps. in de LXX „bij den uitgang van loofhuttenquot; blijkt, dat tijdens het bestaan van den tweeden tempel dit lied op den laatsten dag van dat feest werd gezongen.

EERSTE HOEK.

4 Jahwe, Gij hebt uit het clooclenrijk mijne ziel opgevoerd, Gij hebt mij doen herleven uit degenen, die ten grave

waren gedaald.

5 Psalmzingt voor Jahwe, gij Zijne vromen,

en prijst Zijnen heiligen naam.

(i Want een oogenblik duurt Zijn toorn,

een leven lang Zijne gunst ¹ ;

des avonds vernacht het geween,

en des morgens is er gejuich ².

7 En ik, ik zeide in mijne zorgeloosheid:

ik zal niet wankelen in eeuwigheid.

8 Jahwe, door Uwe gunst hadt Gij mij op vaste bergen geplaatst³; Gij verborgt Uw aangezicht — ik stond verslagen.

9 Toen riep ik U, Jahwe, aan,

en tot Jahwe richtte ik mijn smeekgebed:

10 wat nut, dat ik sterve, dat ik nederdale in het graf? Zal stof U loven ⁴ ? zal het Uwe trouw vermelden?

11 Hoor Jahwe, en erbarm U mijner,

Jahwe, kom mij te hulp!

12 (ïij hebt mij mijne weeklacht veranderd in een koorzang,

mijn rouwkleed losgemaakt,

(Mi mij omgord met vreugde;

lopdat mijn hart ^:1 U psalmzinge en niet zwijge:

Jahwe mijn God, in eeuwigheid zal ik II loven ^h.

1

Eene dergelijke schooue tegenstelling, Jez, L1V ; 7, 8.

' ,1e/,. XV11 : 14.

2

* Naar eene verand. v. d. lleln'. t.

3

¹ I's. VI : (i, LXXXV11I . 11.

4

^u Vlg. V. d. 1'. en and. heeft David dit lied gedicht ter inwijding van zijn koninklijk jialeis op den burcht Sion , 2 Sam. V : 11. And. zien in „het huisquot;, vs. 1, den dorschvloer van Arauna, waarop later de tempel zou verrijzen, 1 Kron. XXI, XXII : I. And. handhaven de juisle beleekeuis van „het huisquot;, als den tempel, vooral om hel bijgevoegde „ter inwijdingquot;. De Jollen van lateren tijd zongen dan ook dezen Ps. op het leest der tempelreiniging, ter herinnering aan 1 Makk. 1,V 53 vv. Tnsscheu het opschrift en den inhoud van den Is. is echter volstrekt geen verband. De dichter, op zijn gebed uit het grootste levensgevaar (misschien bij ernstige ziekte) gered, prijst Jahwe om Zijne ongedachte goedheid. Zoo draagt het gedicht een zuiver persoonlijk karakter; zekere overeenkomst met bet danklied van Uizkla, Jez. XXXV111 : U—20, wettigt bet vermoeden dat liet in het begin der Chaldeeuwsche periode tehuis behoort.

PSALM XXX M XXXI.

PSALM XXXI.

Voor den mcnazzeach. Een psalm, van David.

3 Mij U Jaime, zoek ik mijne toevlucht;

laat mij nimmermeer beschaamd worden ¹ ,

red mij door Uwe gerechtigheid!

3 Neig tot mij Uw oor, verlos mij haastelijk,

wees mij tot eene versterkte rots,

een toevluchtsoord om mij te behouden.

4 Want mijne rots en mijn burcht sdjt (ïij,

en om Uws naams wil zult (jij mij leiden en beschermen ².

5 Gij voert mij uit het net, dat men mij heeft gespannen, want (jij zijt mijn burcht!

(i In Uwe hand geef ik mijnen geest over ^:1;

Gij hebt mij verlost, Jahwe, (iod van trouw.

7 Gij ³ haat degenen, die nietige afgoden ⁴ vereeren,

maar ik, ik stel op Jahwe mijn vertrouwen.

8 Moge ik juichen en blijde zijn in Uwe gunst,

daar Gij hebt acht gegeven op mijne ellende,

en mijne ziel gade geslagen in den nood.

9 En Gij hebt mij niet ingesloten in 's vijands macht,

maar in de ruimte mijne voeten gesteld

10 Erbarm U mijner, Jahwe, want ik ben beangst;

verteerd van verdriet is mijn oog,

mijne ziel en mijn binnenste;

11 ja, vergaan door smart is mijn leven,

en mijne jaren door zuchten;

vervallen is door mijne zonde mijne kracht,

en mijne beenderen zijn weggeteerd.

12 Van wege al mijne tegenstanders ben ik diep gesmaad , en een schrik voor mijne vrienden en inijiie geburen ^fi; die mij buiten zien, ontwijken mij schuw!

1

Zie VS. 18 en Ts. XXV ; 2.

2

» Vs. ■gt; t. vgl. Ps. L.WI : 1

3

' Vgl. Luk, XX1J1 _: 46.

4

Lclterl. „ijdelhedenquot;, zoo ook Dent \ X \ 11 . 21 , Jona II :

⁰ Onzekere vert., naar eene verand. v. d. Ilebr t., vgl. voorts Ps. \.\ \\ I1I . 12, LXX1X : 4, LXXX : 7, LXXXIX : 42 enz.

44 EERSTE BOEK.

13 Ik ben als een doode uit het hart vergeten,

ik ben gelijk een verworpen vat ^

14 Want ik hoor velen mompelen: „sehrik is er rondom als zij zijn samengerot tegen mij,

het toeleggen op mijn leven.

15 Maar ik, ik vertrouw op U, Jahwe,

ik zeg: mijn God zijt Gij!

lü In Uwe hand zijn mijne tijden,

red mij uit de macht mijner vijanden en van die mij vervolgen.

17 Laat Uw aanschijn lichten over Uwen dienstknecht,

verlos mij door Uwe goedertierenheid!

18 Jahwe, dat ik niet beschaamd worde, want li roep ik aan, mogen beschaamd worden ¹ de goddeloozen en zwijgen in

19 Verstomme de leugenmond, [het graf. die op den rechtvaardige smaalt, met trots en verachting.

20 Hoe groot is Uwe goedheid, welke Gij hebt weggelegd voor

die U vreezen,

welke Gij bewijst dengenen, die tot U vluchten ²,

voor het oog der menschenkinderen.

21 Gij beschermt hen onder de hoede van Uw aangezicht tegen

's menschen lagen ³;

Gij bewaart hen in eene hut tegen de twistzieke tongen.

'22 Gezegend zij Jahwe,

want wonderen Zijner goedertierenheid heeft Hij aan mij gedaan,

in eene versterkte stad.

23 En ik, ik zeide in mijnen angst:

„ik ben verworpen ⁵ van voor Uwe oogen.

Voorzeker, Gij hebt de stem mijner smeeking gehoord, als ik tot U riep.

24 Hebt Jahwe lief, al Zijne vromen;

Jahwe behoedt de getrouwen,

maar vergeldt ten volle hun, die hoovaardig handelen.

1

a Ps. X,VV : 2, 3.

2

gt; Jez. IjXIV ; 4.

3

¹ Onzekere vert.

PSALM XXXI EN XXXTI.

25 Zijt sterk en onversaagd zij uw hart ¹ , gij allen, die Jahwe verwacht ².

PSALM XXXII.

Van David. Eenc ouderwijzing.

Zalig hij, wiens overtreding vergeven,

wiens zonde bedekt is.

2 Zalig de mensch, wien Jahwe de ongerechtigheid niet toerekent, en in wiens geest geen bedrog is.

3 Zoolang ik zweeg ³ , werd mijn gebeente verteerd,

onder mijn gekerm ⁴ den ganschen dag.

4 Want dag en nacht drukte op mij Uwe hand,

veranderd werden mijne levenssappen in zomerdroogte ⁵. Sein.

5 Mijne zonden maakte ik voor U openbaar,

en mijne ongerechtigheid bedekte ik niet;

ik zeide: van mijne overtredingen doe ik voor Jahwe belijdenis, en — G ij vergaaft de schuld mijner zonde. Sela.

G Daarom smeeke elke vrome tot U te gelegener tijd,

en gcwisselijk, als de watervloed wast, bereikt deze hem niet.

7 Gij zijt mij tot bescherming. Gij behoedt mij tegen den nood. Gij omringt mij met lofliederen der bevrijding ^,5. Sela.

8 „Ik zal (zegt Jahwe) u onderwijzen en u leeren van den

weg, dien gij moet gaan; „Ik zal uw ⁷ raadsman zijn, over U is mijn oog.

1

■ Ps. XXVII ; 14..

2

V. d. P. cu and. achtcu liet lioogsiwaarschl. dat David den Ps. heeft gedicht, tijdens zijne vlucht voor Saul, bij het gebeurde in de vesting Kehila, 1 Sam. XXIII . 1 —14. Vlg. and. pleiten taal en spraakgebruik voor een veel later tijdperk; de uitdrukking „schrik rondomquot;, vs. 14 , komt bij Jeremia meer dan eens voor. Bovendien beweegt zich de vijandschap tegen den Psalmist geheel op godsdienstig gebied; de vrome Israëliet wordt gehaat, omdat hij de goden der tegenstanders niet aanbidt; zoo bestaan dan ook de wapens der laatsten in laster, verachting enz. Een en ander wettigt het vermoeden, dat het gedicht uit de Chaldeeuwsche periode en, indien niet van Jeremia, dan zeker van een zijner geestverwanten of lotgeiiooten afkomstig is.

3

Mijne zonden niet beieed.

^ De smart van den gewetensangst, zoolang men zijne zoude verheelt.

4

Onzekere vert.

5

⁰ Maar eenc and. afd. v. d. iïebr. t. Onzekere vertaling.

EERSTE BOEK.

!) Zijt niet, als een redeloos paard of muildier:

toom en bit is zijn tuig om te temmen ¹ ;

het nadert U niet 1(1 Vele smarten wachten den goddelooze,

maar wie op Jahwe vertrouwt, ziet door gunst zich omringd. II Verblijdt u in Jahwe en juicht, gij rechtvaardigen , en psalmzingt, alle gij oprechten van hart ² !

PSALM XXXIII.

1 Juicht, rechtvaardigen, voor Jahwe;

den vromen past een lofzang.

2 Dankt Jahwe met de harp,

prijst Hem met de luit ³.

3 Zingt Hem een nieuw ⁴ lied,

tokkelt krachtig de snaren bij liet geschal der bazuin !

4 Want recht is het woord van Jahwe,

en getrouw al wat Hij doet.

5 Hij heeft rechtvaardigheid en recht lief,

van Jahwe's gunst is de aarde vol ⁵.

ü Door bet woord van Jahwe zijn de hemelen geschapen, en door den adem van Zijnen mond ⁶ al hun heir.

' Zéér onzekere vert. De oorspr. t. is blijkbaar verminkt.

² Deze Ps. zon vlg. V. d. P. en and. met Ps. VI en XXXVUT tot den tijd van Davids regeering te Hebron behooren, toen hij onder de kastijdende haiul van Jahwe zich krank naar geest en lichaam gevoelde. Vlg. and. ia deze 2o der boctpss.—zie Ps. VI: I I mint. 5 — niet onder dan de Chaldeenwsche periode. Daarin past hei lied als eene nadere toepassing der gedachte van de Spreukendichter, XXVIII : 13. De Psalmist, lijdende onder het verzwijgen zijner zonden, belijdt ze voor Jahwe, vindt vergeving en besluit met-alle vromen op te wekken tot verheerlijking van zijnen God.

³ Letterl. „Init van tienquot; (snaren), hetzelfde instrument Ps. CXLIV : 9. In I's. XCI1 : 4 wordt echter de Init onderscheiden van 7/6'/ tiensnarïg instrument.

^ In onderscheiding van de onde, bestaande liederen, vgl. XL: 4, XCVI : I , XCVI1I : 1, CXLIV : 9, CXLIX : 1, Jez. XLII : 10, Openb. V : 19, XIV : 3.

⁶ Ps. CXIX : 64.

⁰ Vgl. Job XXXIII : 4.

PSALM XXX'II EN XXXIII.

7 Hij verzamelt als in een zak ¹ de wateren der zee, en legt de stroomen in schatkameren op.

8 Vreeze voor Jalivve de gansche wereld,

mogen alle bewoners der aarde voor Hem heven ² !

9 Want Hij spreekt en het is,

H ij gebiedt en het staat.

10 .1 all we verbreekt den raad der heidenen,

en vernietigt de ontwerpen dor volken.

11 De raad van Jahwe houdt stand tot in eeuwigheid,

de overleggingen Zijns harten van geslacht tot geslacht. 13 Heil het volk, wiens God Jahwe is ³,

het volk, dat Hij zich ten eigendom verkoos V

13 Van den hemel schouwt Jahwe,

slaat Hij gade alle menschenkinderen;

14 van de plaats Zijner woning geeft Hij acht op allen, die de aarde bewonen:

15 Hij, die hun hart heeft gevormd,

gaat tevens al hunne werken na

Ui Geen koning wordt behouden door sterkte van het leger, geen held kan ontkomen door grootheid van kraeht.

17 Het paard faalt ter overwinning •^r,,

en verlost uit geen gevaar met al zijne macht.

18 Zie, het oog van Jahwe is over die Hem vreezen ⁽ⁱ , en over die Zijne gunst verbeiden;

19 om van den dood te redden hunne ziel,

en hen in het leven te houden bij hongersnood ⁴.

20 Onze ziel hoopt op Jahwe,

onze hulp en ons schild is Hij ^B !

21 Ja, in Hem verblijdt zich ons hart,

ja, op Zijnen heiligen naam stellen wij ons vertrouwen.

1

Naar cenc vorand. v. d, llcbr. 1., vgl. .lub XXXVIII : 8, :i7.

2

■ I's xxn : 24.

3

Ps. CXI.IV : 15.

'• Ps. XXVIII • 1), XT.VII : 5. I.XV : 5 enz.

4

quot; Ps. lil ; 4.

EERSTE BOEK.

22 Zij Uwe gunst, o Jahwe, over ons, gelijk onze verwachting is op U ¹ !

PSALM XXXIV.

[ Van David, toen hij zich krankzinnig hield voor Abimelech 2, en deze hem uitdreef en hij henenging.

a lef 2 Ik zal Jahwe prijzen te allen tijde,

steeds zij Zijn lof' in mijnen mond.

Beih 3 In Jahwe juiche mijne ziel,

dat de zachtmoedigen liet hooren en zich verblijden.

(rimel 4 Verheerlijkt Jahwe met mij,

en verhoogen wij te samen Zijnen naam.

')aieth 5 Ik heb Jahwe gezocht, en Hij heeft mij geantwoord

en mij van al mijne angsten verlost.

ne 0 Ziet² op Hem en glanst van blijdschap,

Vau uw '' aangezicht worde niet met schaamte bedekt ³.

Zaiu 7 Die neergebogen is'• roept en Jahwe hoort,

en uit al zijne benauwdheden verlost Hij hem.

cheih 8 Jahwe's engel ⁴ legert zich

rondom die Hem vreezen en redt hen.

1

V. d. P. kent den Ps. aan David toe, als „voorkomende in het midden van een bundel, enkel uit liederen van Israels koning bestaandequot;, en acht hem waarschl. vervaardigd „voor het feest der zevende nieuwe maanquot;. Vlg. and. dagtcekent dit lied uit den tijd na de ballingschap. Het bezingt Jahwe als den Schepper van hemel en aarde en als den Bestuurder van het lot der menschcn, en verheerlijkt Zijne macht tot uitredding, tegenover de onmacht van koning en leger. Het behoort tot de zoogenaamde tempelpss. (L1V , LXV—LX VII, vooral XCl—XCV, XCVI—C, CXI—CXIII, CXVIl, CXVIIl, CXXXIV, CXLV, CXLVI) die, gewoonl. weinig oorspronkelijk, aan de oudere profeten en psalmisten menige gedachte ontleenen, uiterst gemakkelijk en vloeiend zich laten lezen en bij voorkeur geschikt waren voor den openbaren tempeldienst.

2

Dit werkw., evenals het volgende, naar ecne verand. v. d. Hebr. t.

3

⁶ Van dit vs. beginnen beide regels met een opvolgende alfab. letter. Dezelfde onregelmatigheid Ps. XXV ; 5.

4

Deze — in het Hebr. „marach .Jahwequot; — komt in den psalmbundel alleen hier en Ps. XXXV : 5, G voor. Op beide plaatsen wordt aldus bij wijze van beeldspraak „de Godheid zelve op aardequot; genoemd; eene herinnering nog uit vroeger tijden, toen onder Israël liet geloof leefde, dat Jahwe zich in den Mal'ach zichtbaar aan den mensch vertoonde. Later werd „Jahwe's engelquot; allengs meer overste van de engelen of vertegenwoordiger van het geheele heir.

PSALM XXXTTT EX XXXTV

Smaakt en ziet hoc goed Jahwe is ¹ ,

heil den man, die tot Hem vlucht.

Vreest Jahwe, gij Zijne heiligen,

want die Hem vreezen hebben geen gebrek.

Jonge leeuwen verarmen en lijden honger²,

maar niets goeds ontbreekt hun, die Jahwe zoeken.

Komt, kinderen, hoort naar mij!

De vreeze van Jahwe leer ik u

Wie is de man, die lust heeft in het leven,

die dagen wenseht om het goede te zien ^:i ?

Bewaar uwe tong van het kwade,

en uwe lippen van bedrog te spreken;

ontwijk het kwade en doe het goede,

zoek vrede en jaag dien na '.

De oogen van Jahwe /.ijn op tic rechtvaardigen ³,

en Zijne ooren tot hun geroep.

Het aangezicht van Jahwe is tegen de boosdoeners,

om hunne gedachtenis van de aarde te verdelgen.

Als de rechtvaardigen¹' roepen, hoort Jahwe,

en uit al hunne benauwdheden verlost Hij ze.

Nabij is Jahwe den gebrokenen van hart ⁴,

en de verslagenen van geest redt riij.

Menigvuldig zijn de rampen des rechtvaardigen,

maar uit deze allen verlost hem ^s Jahwe,

Hij, die al zijne beenderen bewaart;

niet één er van wordt er gebroken ¹¹.

Het kwaad brengt den goddelooze om,

en zij, die den rechtvaardige haten, boeten er voor;

4

1

Vgl. 1 Peil'. 11 ; .'i

2

' .lol) IV : 11.

3

⁶ Ps. XXXITl : 18, Job XXXVI : 7quot;.

4

Deze uitdrukking komt met de onmiddellijk volgende ook voor Jez. L\ II : 15, LXI : I en elders.

5U EERSTE BOEK.

Piit' 33 Jahwe ¹ redt het leven Zijner dienstknechten, en geen straf lijden ui wie tot Hem vluchten ².

PSALM XXXV,

1 Van David.

Bestrijd, Jahwe, die mij bestrijden,

bekamp die mij bekampen.

2 Grijp schild en beukelaar,

en sta op tot mijne hulp!

3 Ontbloot de speer en versper ³ mijnen vervolgers den weg; zeg tot mijne ziel: „Uwe hulp ben ik.quot;

4 Beschaamd en te schande mogen zij worden '' , die mij naar

het leven staan, laat hen, die mijn onheil beramen, schaamrood achterwaarts

5 Laat ze zijn als kaf voor den wind, [wijken ⁴. terwijl Jahwe's engel ¹¹ hen ⁵ voortdrijft;

(i zij hun weg duister eu glibberig⁷,

terwijl .lahwe's engel hen najaagt.

7 Want zonder oorzaak hebben zij mij hun net verborgen, zonder oorzaak voor mijn leven een kuil gegraven ⁶.

8 Treffe hem onverhoeds de val,

en vange hem het net, dat hij spreidde;

in den val, daarin gerake hij zelf

1

Dit slotvs. gaal buiten de all'ab. orde om en begint mei letter Phe, vgl. Ps. XXV : 22, nant.

2

i)c dichter getuigt van zijn ongeschokt geloof iu .lahwe's trouw, die den vrome uit alle rampen verlost, maar den goddelooze naar zijne werken vergeldt. In verband hiermede geeft hij op vaderlijken toon, vs. 12, ecuige vermaningen om Jahwe te vreezen, liet goede te doen en voor alle boosheid en bedrog zich te wachten. V. d. P. en and. meenen, in overeenst. met vs. 1, dat David dezen alfab. Ps. heeft gedicht „als aanspraak tot de bende, die zich met hem „in de spelonk van Adullam had verzameldquot; (!), 1 Sam. X X II : 1, 2. Vlg. and. dagtcekent deze Ps., evenals de XXVe, uit den tijd na de ballingschap.

3

And. vatten het oorspr. woord als zelfst. nwd. op en vert. „speer en strijdbijl.quot;

4

⁶ Eene uitdr. ontleend aan den aftocht van een geslagen leger, vgl. Ps. XL: 15, LXX : , CXXIX : 5 enz.

5

Naar eene verand. v. d. Hebr. t.

6

^B Naar eene omzetting in den oorspr. t.

I'SAI/AI X.WIV KX WW,

9 Zoo /al mijne /iel juichen in Jahwe ,

zich verheugen in Zijne redding.

10 Mijn gansche gebeente zegt: „.lahwe, wie is als (rij „Die den verdrukte verlost van zijnon ovorinachtigo, „den ongelukkige en den arme van zijnon overweldiger?quot; 1 I Mr staan misdadige getuigen op ¹ ,

naar hetgeen ik niet weet vragen zij mij,

12 Zij vergelden mij kwaad voor goed:

verlaten is mijne ziel.

13 Maar ik, als zij krank waren, was mijn kleed een rouwgewaad, verootmoedigde ik mot vasten mij no ziel,

en koerde mijn gebed weder in mijn binnenste ^:t.

14 Als gold het mijn vriend, mijn broeder, zoo liep ik heen en weer, als een, die om zijne moeder treurt, boog ik mi j neder in het zwart.

15 Maar in mijnen val verheugen zij zich en scholen samen, zij scholen samen tegon mij en misliandelen'' mij onvoorziens, zij roepen '' en zwijgen niet.

K) Met goddeloos gestamel van spotternij ²knarsen zij tegon mij met hunne tanden.

17 Heer, hoe lang ziet Gij het aan?

Verlos mijne ziel van hun gebrul '' ,

van de jonge leeuwen mijn verlaten (leven).

18 Danken zal ik 1' in oene grooto vergadering,

onder de volksmenigte zal ik U loven

1!) Mogen zij, die zonder oorzaak mijne vijanden zijn, zich niet over noch, die mij onverdiend haten, knipoogen! |mij verblijden,

20 Want van vrede spreken zij niet,

en tegen de stillen in den lande verzinnen zij woorden van bedrog;

21 zij sperren togen mij hunnen mond op,

on roepen: ,,lm, ha, gezien heeft het ons oog.quot;

22 Gezien hebt (jij het, Jahwe, zwijg toch niet;

Hoer, wees niet verre van mij !

4*

1

Die geweld en onreeht ten dienste staan en als zoodanig valseh getuigen, Ex. Will : I. Deut. XIX : 10, ook Ps. XX Vil : 12.

2

ⁿ Ps. XXII : 2:i.

F.ERSTK BOEK

23 Ontwaak en word wakker om mij recht te doen,

mijn God en mijn Heer! om voor mij te strijden.

24 llicht mij naar Uwe gerechtigheid, Jahwe, mijn (iod, en mogen nij zich niet vroolijk over mij maken.

25 Dat zij niet zeggen in hun hart; „ha, zoo was het onze lust,quot; noch zeggen: „wij hebben hem verslonden.quot;

26 .Beschaamd en ook te schande mogen zij worden,

die in mijn ongeluk zich verheugen;

laat hen aandoen ¹ schaamte en schande,

die zich verhoovaardigen tegen mij.

27 Laat hen, wier lust in mijne gerechtigheid is, juichen en blijde zijn, laat hen steeds getuigen: „groot is .lahwe,

„die welgevallen heeft aan den vrede van Zijnen dienstknecht.quot;

28 En mijne tong verkondige Uwe gerechtigheid ,

al den dag Uwen roem ² !

PSALM XXXVI.

\ oor ilcn meilimeacll. Van .Tahwc's dienstknecht , van David.

2 De zonde geeft den booze hare orakelen in het binnenste zijns ³ geen schrik voor God staat hem voor oogen; [harten¹,

•3 want hij tart Hem uit voor Zijne oogen,

om de zonde zijner tong te bestraffen ⁵.

■ Gelijk een kleed, vgi. Vs. ('IX ; 29, CXXXII : IS, Job VIII : 33.

¹ De (lichter stort het verbitterd gemoed uit tegen zijne iromvelooze belagers, vroeger door hem beweldadigd, en roept Jahwe's straflende hand over hen in. De redding van dezen dienstknecht van Jahwe, vs. 27, is den vromen eene oorzaak van groote blijdschap, zoodal liet vermoeden voor de hand ligt, dat de Psalmist een invloedrijk persoon was in den strijd voor Israels godsdienst. IIoogstwaarschl. zal, vlg. V. d. 1' en and., David dit gedicht hebben vervaardigd, toen ,,hij zich nog aan Sanls hof bevond, om zijnen heldenmoed 's konings naijver had gewekt en blootstond aan de spotternij en de samenspanning der hovelingenquot;. Vlg. and. behoort dc Ps., die evenals de XXXIc in spraakgebruik sterk overeenkomt met de geschriften van Jeremia, in de dagen van dezen profeet te hnis, hetzij hij zelf of een zijner tijdgenooten er de dichter van is.

³ Naar eene verand. v. d. Hebr. t. vlg. enkele HSS.

^ Gelijk de vromen de stem van Jahwe vernemen en zich daarnaar richten. Vlg. sommigen zouden, als het begin van dit vs., de woorden zijn uitgevallen : ,,Kr is geen Godquot; en dan volgen „is de inspraak der zonde enz.quot;

⁵ Xaar eene verand. v. d. duisteren Hebr. t. Zedr onzekere vert.

PSALM XXXV i:n XXXVI.

4 De; woorden zijns moiids zijn boosheid en bedrog,

hij heeft opgehouden wijs te zijn, goed te doen.

5 Ongerechtigheid overdenkt hij op zijne legerstede ¹ ; hij betreedt een weg, die niet goed is,