EPISCOPO BRUGENSI S. T1IEOLOG1--E DOCTORI PRjELATO D0MESTI00, EPISCOPO ASSISTENTI THRONO PONTIPICALI AUCTORE TIErS^TKICO BLIECIv PASTORE IN COUCKELAERE

-UII }0 BS[BJ I0A BJBSojqB {{ ¹ }90Bjd 10 ci|b Buna oSjg ojnauiBisax OAOU UI p 'ji UI IUB0 UIBU : jmjoa OJBpA in 'iinjod 0jb[0A0j uiB0 u

EPISCOPO BRïïbENSI S, THEOLOGl-ï DOOTORI PRjELATO DOMESTICO, EPISCOPO ASSISTENTI THRONü PONTIFICALI AUCTORE HEUVKICO BLIECKL PASTORE IN CO0CKELAERE

Parisiiö

via bonaparte, 66

Vquot; II. CASTEillIAN'

KIO-KBOBtei IT CI5Cingt;'ATII

PUSTET

Praesens tractalio tres scquenles complectilur paries, scilicet 1° de virtutibus in genere; 2° de virlutibiis theo-logicis; 5° de virtutibus moralibus.

Quum virtutes portineant ad humanos actus cl habitus, ideo quaedam de actu et de hahitu prsovie diccnda sunt, ut virtutum notio sic clarius percipiatur.

r. Actio non idem sonat ac actus: nam actio est quasi via qua; ducit ad actum, estque operalio agenlis mediante potentia; actus vero est id quod per islam operalionem .jtquot; seu per actionem producitur.

Ergo actio definitur: Quidam molus, quo subjectum agens exercel potentiam in objeclum, ad producendum suum terminum seu actum.

üico 1° subjectum agens, i. e. ens seu supposilum cui inest potentia et cui atlribuitur actio.

Dico 2° exercet potentiam. Potentia est principium proxi-mum, connaturale agenti creato, ad aliquid agendum vel recipiendum. Tales sunt in anima potentise 1° superiores, i. e. intellectus et voluntas; 2° inferiores, i. e. tum vis ap-prehensiva, interna et externa, ad quam reducuntur phanta-sia et memoria ; turn vis appetitiva seu appetitus sensitivus, concupiscibilis et irascibibilis, ad quern ordinarie reducuntur habitus et passiones; ut in tabella in tractatu De Crea-tione, N⁰ 16, videre est; etsi tamen fatendum sit quod multi imo plerique habitus reduci possint et debeant ad anirate potentias superiores, ut dicitur infra, N⁰ 4. — Potentia vocatur activa vel passiva. Potentia activa est ilia quam subjectum exercet ad aliquid agendum; passiva, ilia quam exercet ad aliquid recipiendum.

Dico 3° in objectum. Objectum, in actione, aliud est materiale et aliud formale. Objectum materiale est id in quod potentia tendit; v. g. in mea actione aspiciendi, corpus visum est objectum materiale mei visus; et in mea actione credendi, veritates revelatse sunt objectum materiale mese fidei. Objectum formale est ratio seu motivum ob quod potentia in objectum materiale tendit; v. g. objectum formale mei visus est hujus corporis visibilitas seu quia visibile est; et mese actionis credendi veritates revelatas, est Dei infallibilitas.

Dico 4° ad producendurn suum terminum, i. e. ad pro-ducendum ipsum actum, cum actus sit terminus et quasi fructus actionis seu supradictse operationis.

Actio speciem suam desumit ex duobus; 1° ex suo ter-mino: quare termini specie diversi, actiones specie diver-sas arguunt; sic v. g. dilectio et detestatio specie differunt, quia earum termini, i. e. amor et odium, specie differunt; sic quoque actio moraliter bona et actio mala, specie differunt, quia terminantur in actum conformem vel diffor-mem rectse rationi, qui actus specie differunt; 2° illam desumit ex objecto suo formali.

r. Est actus potentiai passivse respondens alicui actioni. Dicitur de quacumque mutatione seu receptione alicujus rei, quae acta fit in subjecto; maxime vero quando id quod recipilur, naturse recipientis contrarium vel nocivum est: quare vox passio idseam doloris afferre solet.

r. Est animse affectus, seu motus appetitus sensitivi, ob imaginationem boni vel mali, i. e. quobonum, imagina-tione apprebensum ut conveniens, expetitur; et quo malum, imaginatione apprebensum ut disconveniens, repudiatur.

Unde, in passione dislinguenda sunt tria: 1° subjedum, i. e. appetitus sensitivus, sive concupiscibilis sive irasci-bilis; 2° objectum, i. e. id quod concupiscitur vel repudiatur ob bonum vel malum imaginatione representatum; 5° motus, qui magis vel minus vebemens esse potest.

Passiones sunt natura sua indifferentes; sed evadunt bona}, si rationis moderamine ita ordinentur ut proscquan-tur id quod vere bonum est, et fugiant id quod vere malum est; secus, evadunt mal».

r. Est qualitas de se stabilis, qua subjectum beneaut male se babeat vel secundum se vel in ordine ad operationem.

Dico 1° qualitas, i. e. non substantia, sed accidentalis aliqua dispositio substantise superveniens, qualis esse con-cipitur v. g. scientia , sanitas vel justitia.

Dico 2° stabilis de se, i. e. qua? ex natura sua difficile auferri potest. Unde, gratia sanctificans, licet ex parte bominis facile amitti possit, est tamen babitus, quia est stabilis ex natura sua seu ex parte Dei.

Dico 3° bene ant male se habeat, i. e. afficiatur seu dis-ponatur turn pbysice, v. g. sanitate nut morbo; turn moralilcr, v. g. virtute aut vitio.

Dico i⁰ secundum se, i. e. si habitus afficiat subjecli csscntiam, ut gratia habitualis respectu animse.

Dico 5° vel in or dine ad operationem, i. e. si habitus res id eat in aliqua subjecti potentia ad ejus operationem faciliorem reddendarn, hicque habitus dicitur operativus.

r. Est qualitas stabilis, potentise superaddita, ut earn adjuvet in virtute agendi, i. e. ut adjuvet potentiam ad operandum prompte aut facile aut delectabiliter, idque in bonam vel in malam partem prout habitus est bonus vel malus; et insuper ad operandum supernatoraliter si habitus sit infusus.

In omni habitu operative distingui quoque possunt tria: subjectum, objectum et actus.

r. Omnes habitus, saltern principaliter, resident in anima, i. e. vel in animae essentia, vel in anima; potentiis.

In animse essentia, residet habitus unus, nempe gratia sanctificans, animam disponens ad naturae divinse partici-pationem.

In animad potentiis superioribus, i. e. in inlellectu et vo-luntate, resident habitus plerique. In potentiis inferioribus, cum illse imperio rationis quodammodo pareant, resident habitus quidam: scilicet \⁰ resident quidam in parte appre-hensiva interna, v. g. in memoria et imaginatione; non vero in parte apprehensive externa seu in sensibus: ex quo sequitur quod in brutis nullus sit habitus proprie dictus, et a fortiori nulla virtus, sed tantum quoddam habituum simulacrum; 2° resident quidam in parte appetitiva seu in nppetitu sensitivo, cum experiamur quod, eadem manento dispositione corporali, passiones effici possint minus vehe-rnentes per vim habituum contrariorum. Vide tabellam in traclatu De Creations, Nquot; 1G.

Dividuntur in habitus acquisitos vel iufusos. Habitus acquisüi, sunt illi qui consuetudine et repetitis actibus acqui-runtur. Infusi, sunt illi qui nobis divinitus communicantur.

Nota: Quidam addunt tertiam classem, nempe habitus quos vocant ingenitos seu naturales, quia cum ipsa natura congenerantur; suntque duo, scilicet duo habitus primo-rum principiorum, dirigentes intellectum, unus circa verurn speculativum, alter circa verum practicum. Alii vcro hanc classem non tradunt.

Q. Undenam habitus spcciern suam dcsumunt ? r. A duobus, sicuti supra de aclionibus dictum est : 1° ab actibus quasi a terminis : unde, actus diversi, v. g. actus charitatis et actus spei, utpote diversi, ab habitu diverso producuntur; 2° ab objecto for mali: sic Deus aman-dus quia bonus est in se, ct Deus amandus quia bonus est nobis, utpote objectum formale diversum, a diverso habitu atlingitur.

Q. Au habitus, sicuti potest acquiri, ila quoque potest auger i, minui vel extingui?

r. Atfirmative. Sic jjotest augeri dupliciter, nempe extensive, i. e. ratione objecti, et intensive, i. c. ratione subjecli: augetur extensive si ad plura objecta se extendat, ut in scicntia patet; et augetur intensive si habitus a subjecto perfeclius attingatur seu participetur el sic intensior fiat, ut v. g. si intendatur habitus charitatis. Attamen quoad imminutionem, si habitus sit infusus, vide inl'ra, V 15.

u. Virtus nihil aliud est quam habitus operativus bonus; atque definiri potest: Perfectio qutedatn el habitus poten, liatn rationalem afliciens, ex quo redditur operatic recta et uaturs; rationali conveniens.

Dico 1° perfectio: quia villus potenliam quam aiïicit, perficil lum ad verum probe cognoscenduia, tum ad rècie operandum, ut infra, N⁰ 9, patobit.

Dico 2° potentiam rationalem: quo designatur virtutum subjectum; scilicet resident virtutes qusedam in intellectu, pleraiquein volunlate, ct qusedam in appetilu sensitivo, qui voluntate gubernatur et qui aliquo modo per participatio-ncm rationalis est, ut de habüu supra dictum est.

Si autem omnis virtus necessario inhserere debeat animaï polentice, ergo virtutes supernaturales distinguuntur a gratia habitmli, qua3 afficit, non quidem animse potentiam, bene vero ipsam animse essentiam.

Nota. Quum virtus sit essentialiter habitus, sequitur quod actus boni qui non ab babitu virtutis procedunt, vocari non possint sensu stricto actus virtutis. Attamen communi usu vocantur virtutes, quando ex motivo formali alicujus virtutis proficiscuntur, Deo ut auctore gratise, si de actibus super-naturalibus sermo sit, vices habitus supplente, ut in tractatu De Gratia, N⁰ 11, dictum est. Ilinc, catbecumeni dicuntur elicere actum fidei et spei, eliamsi harum virtutum habitus nondum possideant.

r. Quum duplex habeatur finis et ordo, videlicet natura-lis et supernaturalis, hinc duplicis quoque speciei merilo distinguuntur virtutes, nimirum virtutes mturales seu acquisitcB, et virtutes supernaturales seu infusce.

Virtutes naturalcs sunt ilhe quse, ex naturali vi honestatis, ad finem mere naturalem procedunt. Vocantur quoque virtutes humance vel philosophical; talesque sunt v. g. jejunium ad meram sanitatem, eleemosyna ex mera philanthropia, etc. Vocantur insuper acquisita;, quia repetitis hominis actibus acquiruntur seu enascuntur. — Subdividuntur autem in virtutes intellectuales et in virtutes morales acquisitas.

Virtutes supernaturales sunt illae quse ex principio super-naturali et ad finem supernaturalem procedunt, i. e. qua; cum gratia elevante eliciuntur et ad bonum spirituale seu ad salutem aïternara diriguntur; v. g., eleemosyna data

ad exercendam charitatem christianam vel ad redimenda peccata, etc. Vocantur quoque infusce, quia Deus in nobis sine nobis illas supernaturaliter operalur; dico sine nobis, nempe efficientibus, non tarnen semper sine nobis con-sentientibus, vel per auxilium gratia; nos disponentibus aut etiam merentibus. — Subdividuntur autem in virtutes morales infusas et in virtutes theologicas.

Ex bis intelligitur virtutes morales pertinere ad ordinem naturalem vel supernaturalem, prout sunt acquisitse vel infusse.

Varise illse virtutes modo vocantur pcrfectae seu formats;, modo inperfecta; seu informes. Dicitur virtus perfecta seu formata, ilia quse cum charitate babituali conjungitur, quia cbaritas est forma, finis et perfectio caiterarum virtutum; imperfecta vero sou in for mis, ilia qua; est in subjecto charitate babituali destituto, seu peccati mortalis reo. Insuper alio sensu, scilicet juxta gradum intensionis, virtus vocatur perfecta vel imperfecta: perfecta, si hominem ad bonum disponat firmiter, ita ut ordinarie ille maneat omni tenta-tioni superior; imperfecta vero, si eum impellat leviter, et non sit nisi qua;dam naturalis inclinatio ad bonum opus faciendum.

8. — Virtutes naturales seu acquisitce, ut dictum est, alia; sunt intellectuales, alia; morales acquisita;.

Virtutes intellectuales sunt habitus studio acquisiti, qui perliciunt intellectum ad probe cognoscendum verum. Sunt quinque sequentes: ars, scientia, prudentia, sapientia et intellujentia, de quibus vide Müller, quem in prsesenti tra-ctatione ducem sequimur.

Licet illi habitus intellectuales sint vera; perfectiones intellectus humani et egregia quiedam anima; ornamenta, attamon, si unicam excipias prudentiam, de qua iufra, non nisi sensu improprio veniunt virtutum nomine. Etenhn, ad virtutem sensu proprio perlinet ut hominem facial bo-

nura et eum ad bene operandum inclinel; ut v, g. si quis veri nominis justitiam habeat, vere bonus est et ad juste agendum promptus existit. Atqui illi habitus intellectuales non proprie hominem bonurn et ad bene agendum pronum reddunt; sed proprie inclinant v. g. oratorem ad recte perorandum, philosophum ad recte philosophandum, etc. Non est, proin, cur his virtutibus intellectualibus diutius immoremur.

9. — Virtutes morales acquisitce sunt illse quse tendunt ad effomandos mores juxta regulam rationis, in ordine ad beatitudinem naturalem. Unde,

1° Harum objcctum materiale, seu materia circa quam versantur, sunt proxime operationes ac passiones, et remote sunt res exteriores. Sic v. g. liberalitas versatur proxime circa affectus divitiarum, et remote circa divitias; sic quo-que fortitudo est proxime circa timorem et audaciam, et remote circa res difficiles et periculosas, quce solent timorem vel audaciam procurare.

2° Harum objectum formule, seu motivum ex quo in objeclum materiale tendunt, est honestas naturalis, seu convenientia cum recta ratione seu cum lege naturali, qua) est harum regula.

5° Harum finis communis, est felicitas naturalis. iquot; Harum subjeclum, seu animae potentise quas afliciunt, sunt voluntas, et lato sensu appetitus sensitivus, licet proprio sensu omnes a sola voluntate procedant.

Virtus autem moralis perficit potentiam ad bene operandum: scilicet 1° perücü voluntatem, ut rectam rationem sequatur; 2° perficit appetitum sensitivum, ne voluntatem a seclanda recta ratione impediat. Porro appetitus sensitivus duplex est; concupiscïbüis, qui tendit ad bona sen-sibilia seu delectabilia; et irascibilis, qui refugit mala sensibilia seu difficilia. Itaque concupiscibilis refrenari debet, ne homo per bona delectabilia impellatur ad id

quod est contra reclam rationem. Conforlari debet irasci-bilis, ne homo per molesta et diflicilia retrabatur ab eo quod est secundum rectam rationem. — Unde sequitur quod, inter virtutes morales, alise voluntatem, alise appe-titum concupiscihilem, alise appelitum irascibilem dispo-nant ad honeste operandum.

Virtutes quai appetitum, tum concupiscibilem tum irascibilem, moderantur, versantur circa passiones, quippe quae non sunt nisi motus appetitus sensitivi. Virtutes quai voluntatem perficiunt, versantur circa operationes, quae nimirum ex voluntate procedunt. Hinc, virtutes quae moderantur passiones, recte ordinant hominem ad seipsum. Quse moderantur operationes, recte ordinant hominem ad altos. Cum autem tum passiones tum operationes respi-ciant res creatas ut suum objectum, hinc est quod virtutes morales hominem non solum ad seipsum et ad alios recte ordinant, sed eum simul disponunt ut rebus creatis recte utatur.

5° Licet varii negent virtutes morales acquisitas esse veri nominis virtutes, dicendum tamen est, ait Müller, 1° illas esse virtutes in suo genere veras et per feetas, quia hominem rite disponunt ad honeste operandum relate ad linem suum, nempe naturalem; 2° easdem autem esse im-perfectas in comparatione ad virtutes supernaturales, quae simpliciter perfectae dicuntur; o⁰ eas vocari posse non veras virtutes respectu habito ad linem supernaturalem, ad quem nullam proportionem habent nullumque meritum important; et secundum hunc sensum intelligenda esse dicta variorum ss. Patrum quae sententiae Neganti favere videntur. Roboratur autem nostra sententia auctoritale Benedicti XIV.

G⁰ Inter morales has virtutes sunt quatuor principales, dictae eardinales, eo quod iis veluti cardinibus tola nililur morum disciplina; suntque prudentia, justilia, fort Undo el temperantia, ad quas Ccelerae virtutes morales reducuntur.

10. — Virtutes infusce, sunt duplicis generis, scilicet virtutes theological, et virtutes morales infusa-, cum donis Spiritus sancti.

Virtutes theologies ita vocantur, non tantum quia sunt immediate a Deo, seu a Deo revelatae et infusa³,, sed prsesertim quia immediate respiciunt Deum ut objectum materiale et formale; suntque fides, spes et charitas. Etenim, objectum materiale fidei est Deus qua verax; spei, est Deus qua bonus erga nos; charitatis, est Deus qua bonus in se. Objectum formale seu motivum fidei est Dei sa-pientia et veracitas; spei, est Dei misericordia, fidelitas etomnipotentia; charitatis, est Dei bonilas.

Tres illaj virtutes requirunlur et sulficiunt ul perfecte atlingamus Deum, finem supernaturalem, quantum pro statu viae necessarium est. Etenim, ut ait Midler, per fidem, intellectus Deum, ut finem supernaturalem, cogno-scit; per spem et charitatem, voluntas ad hunc finem ordinatur, ita ut, per spem fiducialiter eum desideremus, per charitatem cum eo spiritualiter uniamur, et per talem unionem in eum quodammodo transformemur.

11. — Virtutes morales infusa;, sunt virtutes morales quae, ut ex earum nomine palet, non frequentatione actuum, sed infusione divina obtinentur.

1° Ab iis differunt specie. Nam 1° finis acquisitarum est felicitas naturalis; finis supremus infusarum est bea-titudo supernaturalis; acquisitse perficiunt hominem, qua-tenus pertinet ad societatem humanam et civilem terre-strem, ut nimirum recte vitam civilem et politicam traducat; infusae eum perficiunt, quatenus pertinet ad civitatcm Dei viventis, Jerusalem cuelestem, ut recte vitam ducat quatenus est civis sanctorum, domesticus el Filius Dei. Ilinc 2° objectum formale acquisitarum, juxta statim dicta, est ho-

nestas naturalis, quse decct hominem quatenus est homo et civis civitatis humange; et earum regula est recta ratio seu lex naturalis; dum objectum formale infusarum est honestas supernaturalis, quse decet hominem quatenus est christianus et civis civitatis coelestis; et earum regula est lex evangelica.

2° Ah iis differunt dispari operandi facilitate. Etenim, infusse dant quidem ex se facilitatem bene operandi; sed adjacet ipsis aliquod impedimentum, quo fit ut homo, bis praiditus virtutibus, in operando difficultatem non raro experiatur; quod quidem impedimentum est concupiscentia, quae per virtutes infusas nequaquam aufertur. Sed hsec difficullas non seque obstat acquisitis, quia, per exercilium actuum bonorum quibus ope gratige acquiruntur ha3 virtutes, simul inclinationes concupiscentise ad malum cohi-bentur atque attenuantur.

12. — Dicendum jam est de relatione virtutum infusarum cum donis Spiritus sancti.

1° Quamvis omnia bona quse nobis a Deo communi-cantur, quatenus ab ejus amore procedunt, qui Spiritui sancto appropriatur, possint late vocari Spiritus sancti dona, et specialius gratise et virtutes infusse; specialissime tarnen tribuitur hoc nomen quibusdam supernaluralibus perfectionibus, quai maxime gratuito ex abundantia boni-talis a Spiritu sancto hominibus conferuntur.

2° Dona Spiritus sancti sunt habitus a Spiritu sancto infusi, quibus homo redditur mobilis seu flexibilis ad in-spiraliones divinas recipiendas et exequendas, atque ad actus excellentes virtutum cxercendos.

Ilinc, dona Spiritus sancti a virtutibus infusis differunt duplici prasertim respectu: 1° virtutes expediunt hominem ad facienda opera salutis; dona vero, ad faciendos actus etiam majoris excellentise atque supererogationis. 2° Virtutes minus ellicaciter quam dona movent ad agendum; ct hinc,

in usu virtutum homo est magis agens, dum in usu do-norum magis agitur. — Hls omnibus consideratis, dona Spiritus sancti bene vocari queunt perfectiones et com-plementa virtutum infusarum.

5° Septem sunt dona Spiritus sancti; ideoque Ecclesia septiformem appellat Spiritum sanctum; juxta Isaiam: Re-quiescct super eum Spiritus Domini, Spiritus sapientice et intellectus, Spiritus consilü et fortitudims. Spiritus scientice et pietatis, et replebit eum Spiritus Umons Domini.

4° Conveniens est septenarius illc numerus. Ltenim septem sunt virtutes principales, nimirum tres theologie» et quatuor morales, ad quas perficiendas et adjuvandas conferuntur dona Spiritus sancti. Sic, juvatur IMidesdono intellectus; 2° spes, dono scientice; 5° charitas, dono sapientice; 4° prudentia, dono consihi; 5° justilia, dono pietatis, vi cujus ex affectu quodam fdiali cultum exhibemus Deo; G⁰ fortitude, dono fortitudinis; 7° temperantia, dono timer is Dei, juxta verba prophete; Conjige timore tuo carnes meas.

Docet autem Thomas ea dona hominibus necessaria esse; ea invicem connect! in charitate, ita ut charitatem habens ea omnia dona habeat, quorum nullum sine charitate haberi potest; ac demum, ea manere in patria.

Nota. Scriptura adhuc alia dona divina commemorat, quae dici solent gratia; gratis datce, et quibusdam solum conferuntur, ut commodius spirituali aliorum saluti coo-perari possint. Novem hujusmodi gratiae ab Aposlolo po-nuntur, nempe: sermo sapiential, sermo sciontise, tides, gratia sanitatum, operatio virtutum, prophetia, discretio spirituum, genera linguarum, interpretatio sennonum. I Cor. 12.

15. — Quoad virlutis medium, juxta axioma: In medio virtus, sint duo sequentia:

k. Est justa qusedam mensura rei faciendse, consistens inter duo vitia, quorum unum ab hac mensura deficit, ülterum earn excedit; sic v. g. virtus liberalitatis media inter prodigalitatem et avaritiam esse cernitur. 0- 2° An onmcs virlutes in medio consistunl?

r. In medio consistunt virtutes omnes, exccptis theolo-gicis et virtute religionis. Illse enim non in medio consistunt secundum se seu ex parte objecti, cum numquam dari possit excessus in his seu in credendo, sperando, amando, colendo; sed in medio consistunt quoad nas seu ratione subjecti, quia a justa haru: Mutum mensura deficere possumus non solum per defectu.._M sed etiam per excessum; v. g. si quis leviter crederet, vel prsesumptuose in Deum speraret, vel ob Dei amorem aut cultum se occi-deret aut ad martyrium temere se offerret.

li. — Quoad virtutum connexionern, distinguendum est inter virtutes morales et theologicas, triplici modo sequenti: 1° Virtutes morales, tum infusae, tum acquisitfe si sint perfecta3, ex parte subjecti adeo invicem connectuntur seu inter se cobserent ut, qui una caret, nullam aliam babeat perfecte, et qui unam habet perfecte, cseteras pariter ba-beat. Dico si sint perfecke: nam omnes admittunt quod virtutes morales imperfecta' inter se non connectantur; sic v. g. potest quis esse pronus ad liberalitatem quin tarnen sit pronus ad castitatem, ad bumilitatem, etc.

2° Virtutes morales in (usee, et dona Spiritus sancti connectuntur cum charitate, i. e. acquiruntur, conservantur aut amittuntur acquisita, conservata aut amissa charitate.

5° Quoad virlutes theologicas, licet harum trium virtutum liabitus simul infundantur, attamen, ratione actus, inter eas hsec est connexio, 1° ut cbaritas baberi non possit sine fide et spe, nee spes sine fide; 2° attamen, vicissim, fides et spes sine charitate esse possunt, sed non sunt nisi

informes, cum charitas eis det formam quando earum actus ad ullimum finem ordinal.

Duplex distinguitur ordo virtutum, scilicet ordo gene-rationis et ordo dignitatis.

1quot; Ordo generationis virtutum infusarum consideratur respectu earum actuum; atque is est, ut primo in actum erumpat fides, ex fide procedat spes, et ex utraque nascatur charitas, quse omnium aliarum virtutum mater est.

2° Ordo dignitatis, inter virtutes theologicas, est ut l³ sit charitas, 2» probabiliter spes et 3» fides; inter virtutes autem morales, I³ religio, 2° poenitentia, ö³ prudentia, 4^a justitia, S^a fortitudo, ad quam pertinet martyrium, 6³ temperantia, ut in tractatu üe Peccatis, N⁰ 10, dictum est. Etenim, quoad virtutes cardinales, prudentia, quae perficit facultatem nobiliorem, puta rationem, prsestat caï-teris quse non nisi appetitum perficiunt; justitia, quae residet in appetitu rationali seu in voluntate, pariter prsestat cseteris; fortitudo, qua; pertinet ad appetitum irascibilem, antecellit temperantise quse spectat ad appetitum concu-piscibilem, quia minus hie quam ille appetitus rationem participat.

10. — Dicendum tandem est de virtutum 1° acquisitione et augmento, 2° imminutione et amissione, 5° duratione in altera vita.

1° Cum omnes virtutes sint vel acquisilse vel infusse, sequitur quod virtutes acquisitce seu naturales acquirantur actuum exercitio; et quod virtutes infusce atque dona Spiritus sancti acquirantur infusione. Haec autem ihfusio in homine divinitus operatur in justificatione, seu in momento quo infunditur gratia sanctificans sive in renatis per bapti-

smum, sive in relapsis post baplismum, per congruam poenitentiam; in justificalione enim nobilissitnus, ut ait Tridentinum, omnium virtutum comitatus in animam cum gratia divinitus infunditur.

2° lila qua) dicimus de virtutum acquisitione, eodem circiter modo dicenda sunt de earum augmento, scilicet, virtutes augentur per actuum exercitium. Per hoe enim exercitium vi sua propria crescunt virtutes naturales, ut patet; et virtutes infusse crescunt hoc sensu quod Deus, ob hujusmodi exercitium cum divina gratia institutum, intensiores harum virtutum babilus bomini infundat.

1° Diminuuntur virtutes naturales, tum per cessationem ab earum exercitie, tum per exercitium actuum contra-riorum seu malorum, per quos necessario minui debet propensio ad boneste operandurn. Quod spectat virtutes infusas, illa) pariter, tum per cessationem ab earum exercitie, tum per exercitium actuum contrariorum seu venia-liter peccaminosorum, diminuuntur quoad fervorem actus, quatenus earum fervor decrescit; non tamen minuuntur quoad intensilatem habitus, quia sunt iudivisibiles, sicut virtus charitatis, ut in tractatu De Gratia Habituali, N⁰ 48, dictum est.

Directe amittuntur virtutes, tum acquisita) tum infusae, per diuturnam ab earum exercitio cessationem, vel per iactus eis directe et graviter contraries. Sic, directe amit-titur babilus virtutis moralis acquisitse, per babitum con-trarium; habitus fidei, per infidelitatem; habitus spei, per desperationem et plerumque per prsesumptionem, de quo in tractatu De Spe; habitus charitatis, per peccatum mortale.

Indirecte amittuntur virtutes si amiltatur alia aliqua virtus quae sit illarum fundamentum et principium, aut qua) cum illis, juxta Nquot; 14, supra, sit necessario connexa. Ilinc, 1° amissa fide, amittitur spes; amissa fide aut spe, amit-titur charitas. 2° Amissa charitate, amittuntur, simul cum donis Spiritus sancti, omnes virtutes morales infusse, cum charitas sit harum omnium forma; sicque, si quis peccet v. g. peccato injustitise, amittit non tantum virtutem justi-tise, sed etiam virtutes infusas prudentise, fortitudinis et temperantise. Non lamen eo ipso amittitur fides, neque spes, neque virtutes morales acquisitse; attamen illse virtutes, ex hoe capite, evadunt informes seu imperfectse, ut supra dictum est.

Hinc intelligitur quod sola fides amitti non possit indirecte ; et quod reliquse virtutes amitti possint turn directe turn indirecte.

1° In ccelo, in beatis non omnes remanent virtutes, sed ilUe dumtaxat remanent quse nullam important imper-fectionem statui eorum repugnantem. Unde, evacuatur fides, quae transit in visionem; desinit spes, quss mutatur in possessionem; manet autem charitas, quse, juxta Apo-stolum, numquam excidit; manent dona Spiritus sancti; virtutes autem morales manent longe alio et excellentiori modo quam hie in terris, sed manent tantum quoad quosdam non vero quoad omnes actus.

2° In purgatorio, manent tres virtutes theologicae; manent dona Spiritus sancti; virtutes morales manent quoad aliquos, et quidem quoad multo plures actus quam in beatis; sic v. g. fortitudo manet quoad actus pceniten-tiiie, etc.

3° In damnatis nulla remanet virtus. Vide tamen infra De Virtutibus Theologicis, N⁰ 21.

r. Juxta notiones in tractatu prsecedenti datas, virtus theologica et non theologica ditferunt specie: nam virtu-tes theologiclt;e pro objecto materiali et formali habent Deum; non theologicae vero, sub quibus veniunt morales, pro objoctq materiali habent rem creatam, et pro objecto formali honestatem juxta rectam rationem. Sic quoque differl theologica a virtutc religionis, cujus ob-jectum materiale est non quidem ipse Deus, sed cultus ut Deo debitus, et objectum formale est honestas juxta rationem; quod facile apparet hac formula: credo verbum Dei propter Deum; spero Deum propter Deum; amo Deum propter Deum; sed colo Deum propter juslitiam et sequitatem , quae in tali casu relucet.

duplici modo ; intensive vel appretiative. Itaque, adhjesio est una prse alia major intensive, si quis, vi actus, majore conatu et applieatione, raajore gustatione dilectationis et sic modo inagis sensibili, adhsereat uni prae alio objecto. Est major appretiative, si quis, vi cestimationis objeeti, huic objecto magis adhsereat quam alteri.

Jam vero Resp.: 1° si de ratione virtutis cujuslibet sit adhcerere objecto suo tantum quantum meretur, ergo de ratione virtutis theologicse est adhserere Deo super omnia saltern appretiative, i. e. adhserere Deo prse omnibus quse Deo credendo, sperando, aut diligendo repugnant. Ergo sic Deo non adhseret, quoad fidem, qui non adhseret auctorilati divinse, pne qualibet ei repu-gnante auctoritate vel ratione superba; quoad spem, qui non adhseret divinse omnipotentise, misericordise ac fideli-tati, prse quacumque specie in contrarium; quoad charita-tem, qui non adhseret divinse bonitati, prse omni bonitate creata cujus amor cum Dei dilectione conciliari nequeat.

21. — q. Qucenam circa virtutes theologicas ex fide de-ducimus, turn quoad vitam prcesentem, turn quoad vitam futuram ?

1° Tres esse omnino virtutes theologicas: fidem, spem et charitatem, juxta Paulum ; Nunc autem manent fides, spes, charitas, tria hcec; et juxta Origenem: « Primum salutis fundamentum fides est, augmentum sedificii spes est, perfeclio et culmen operis charitas est. »

2° Fidem.ac spem, vel eorum augmentum, infundi in justificatione; et, juxta sententiam cornmuniorem, num-quam seorsim a gratia sanctificante et charitate.

bis Tridentini : « Juslitise increnientum petit Ecclesia cum orat: Da nobis, Domino, fidei, spci ct charitalis aug-menlum. »

4° Eas augeri illis actibus quibus augelur gratia san-clificans; nam ex citato Tridentino patet idem esse in-crementum illarum ac justitite, ergo utrumqae increnientum fit per eosdem actus.

S⁰ Charitatem amitti per quodvis peccatum mortale; tidem vero et spem, non per quodcumque, sed per mortale directe iis contrarium, ut quoque ex Tridentino patet.

1° In beatis, remanere charitatem; cessare autem fidem ac spem: nam evacuabitur fides, quia involvit objecti obscuritatem; evacuabitur spes, quia negat objecti prae-sentiam.

5° In damnatis, juxta sententiam communem, nullam manere virtutem. Verum quidem est quod, juxta Jaco-bum, dcemones crcdunl et contremiscunt; sed cerium est non remanere fidem infusam el supernaturalem in damnatis, cum donis gratuitis et pia motionc voluntatis plane careant. Credunt ergo fide naturali, orla ex experientia qua Deum vindicem sentiunt.

Hie duo maxime momentosa praimittimus documenta fidem catholicam speclantia, scilicet 1° Syllabum, qui com-plectitur prascipuos nostrse aïlatis errores, quique editus fail a Pio IX, die 8^ Decembris anni 1864; 2° Consti-tutionem dogrnaticam de fide catholica cum canonibus, in concilio Vaticano editam die 24» Aprilis anni 1870.

I Nullum supremum, sapienlissimum, providentissi-mumque Numen divinum existit ab hac rerum univer-sitate distinctum, et Deus idem est ac rerum natura et idcirco immutationibus obnoxius, Deusque reapse fit in homine el mundo, atque omnia Deus sunt et ipsissimam Dei babent substantiam; ac una eademque res est Deus cum mundo, ct proinde spiritus cum materia, ne,cessitas cum libertate, verum cum falso, bonum cum malo, et justum cum injusto.

III. Humana ratio, nullo prorsus Dei respectu habilo, unicus est veri et falsi, boni et mali arbiter, sibi ipsi est lex et naturalibus suis viribus ad hominum ac popu-lorum bonum curandum sufficit.

IV. Omnes religionis verifates ex nativa hnmana; ralio-nis vi derivant; bine ratio est princeps norma, qua homo cognitionem omnium cujuscumque generis veritatum as-sequi possit ac debeat.

V. Divina revelatio est imperfecta el idcirco subjecta continuo et indefinito progressui, qui humanse rationis progressioni respondeat.

VI. Christi fides bumanse refragatur rationi; divinaque revelatio non solum nibil prodest, verum etiam nocet bominis perfectioni.

VII. Propbetias et miracula in sacris Litteris exposila et narrata sunt poëfarum commenta, et cbristianse fidei my-steria pbilosopbicarum investigationum summa; ct utrius-que Testamenti libris mytbica continentur inventa; ipse-que Jesus Cbristus est mytbica fictio.

IX. Omnia indiscriininatim dogmata religionis christianae sunt objectum naturalis scientia: seu philosophise; et hu-mana ratio historice tantum exculta potest ex suis natu-ralibus viribus et principiis ad veram de omnibus etiam reconditioribus dogmatibus scientiam pervenire, modo hsec dogmata ipsi rationi tamquam objectum proposita fuerint.

X. Quum aliud sit philosophus, aliud philosophia, ille jus et officium habet se submittendi auctoritati, quam veram ipse probaverit; at philosophia neque potest, ne-que debet ulli sese submittere auctoritati.

XI. Ecclesia non solum non debet in philosophiam unquam animadvertere, verum etiam debet ipsius philosophise tolerare errores, eique relinquere, ut ipsa secor-rigat.

XII. Apootolicse Sedis Roraanarumque Congregationum decreta liberum scientise progressum impediunt.

XIII. Methodus et principia, quibus antiqui Doctores scholastici Theologiam excolucrunt, temporum nostrorum necessitatibus scientiarumque progressui minimecongruunt.

XIV. Philosophia tractanda est, nulla supernaturalis re-velationis habita ratione.

mam partem errores Antonii Günlher, qui damnantur in Epistola ad Card. Archiep. Coloniensem Eximiam luam 15 junii 1837, et in Epist. ad Episc. Wratislaviensem Dolore hand mediocri oO aprilis '1SG0.

XV. Liberum cuique homini est earn amplecli ac pro-fiteri religionem, quam rationis lumine quis ductus ve-ram putaverit.

XVI. Homines in cujusvis religionis cultu viam seter-me salutis reperire seternamque salutem asscqui possunt.

XVII. Saltem bene sperandum est de selerna illorum omnium salute, qui in vera Christi Ecclesia nequaquam versantur.

XVIII. Protestantismus non aliud est quam diversa verte ejusdem Christiana) religionis forma, in qua «que ac in Ecclesia catholica Deo placere datum est. ,

Socialismus, Communismus, Societciles cltindcslmw _tSocielates biblicce, Societales clerico-liberales.

Ejusmodi pestes ssope gravissimisque verborum formulis rcprobantur in Epist, encycl, Qui pluribus 9 novembr.

1846; in Alloc. Quibus qmntisque 20 april. 1849; in Epist. encycl. Noscilis et Nobiscum 8 dec. 1849; in Alloc. Singulari quadam 9 dec. 1834; in Epist. encycl. Quanta

XIX. Ecclesia non est vera perfectaque socielas plane libera , nee pollet suis propriis et constantibus juribus sibi a divino suo fundatore collatis, sed civilis potestatis est definire, quae sint Eccclesife jura ac limites, intra quos eadem jura exercere queat.

XX. Ecclesiastica potestas suam auctoritatem exercere non debet absque civilis gubernii venia et assensu.

XXI. Ecclesia non babet potestatem dogmatice definiendi, religionem catbolicte Ecclesise esse unice veram reli-gionem.

XXII. Obligatio, qua catholici magistri et scriptores omnino adstringuntur, coarctatur in iis tantum, quae ab infallibili Ecclesiae judicio veluti fidei dogmata ab omnibus credenda proponuntur.

XXIII. Romani Pontifices et Concilia cecumenica a li-milibus suae potestatis recesserunt, jura Principurn usur-parunt, atque etiam in rebus fidei et morum definien-dis errarunt.

XXIV. Ecclesia vis inferendse poteslatem non habet, ne-que poteslatem ullam temporalem directam vel indirectam.

XXV. Prseter potestatem episcopatui inhserentem, alia est attributa temporalis potestas a civili imperio vel expresse vel tacite concessa, revocanda propterea, cum libuerit, a civili imperio.

XXVII. Saori Ecclesite ministri Romanusque Pontifex ab omni rerum temporalium cura ac dominio sunt omni-no excludendi.

XXVIII. Episcopis, sine Gubernii venia, fas non est vel ipsas apostolicas litteras promulgare.

XXIX. Gratise a Romano Pontifice concesste existimari debent tamquam irritse, nisi per Gubernium fuerinl im-ploratse.

XXX. Ecclesia! et personarum ecclesiasticarum immu-nitas a jure civili ortum liabuit.

XXXI. Ecclesiasticum forum pro temporalibus clerico-rum causis sive civilibus sive criminalibus omnino dc medio tollendum est, etiam inconsulta et reclamante Apostolica Sede.

XXXII. Absque ulla naturalis juris et sequitalis viola-tione potest abrogari personalis immunitas, qua clerici ab ouere subeundse exercendseque militiiB eximuntur; banc vero abrogationem postulat civilis progressus maxime in societate ad formam liberioris regiminis conslituta.

XXXIII. Non pertinet unice ad ecclesiasticam jurisdi-ctionis potestatem proprio ac native jure dirigere theolo-gicarum rerum doctrinam.

XXXIV. Doctrina comparantium Romanum Pontificem Principi libero et agenti in universa Ecclesia, doctrina est quae medio sevo pravaluit.

XXXV. Nihil vetat, alicujus Concilii generalis senten-tia aut universorum populorum facto, summum Ponti-caium ab Romano Episcopo atque Urbe ad alium Episco-pum aliamque civitatem transferri.

XXXVI. Nationalis concilii definitio nullam aliam ad-mittit disputalionem , civilisque administratie rem ad hosce terminos exigere potest.

XXXVII. Institui possunt nationales Ecclesise ab aucto-rilate Romani Pontificis subductse planeque divisse.

XXXVIII. Division! Ecclesia) in orientalem atque occi-dentalem nimia Romanorum Pontificum arbilria contu-lerunt.

Error es de socielale civili turn in se, turn in suis ad Ecclesiam relationibus spectata.

XXXIX. Reipublica} status, utpote omnium jurium origo cl fons, jure quodam pollet nullis circumscripto limitibus.

XL. Catholicae Ecclesia) doclrina hurnanse societatis bono ot commodis adversatur.

XLI. Civili poteslati vel ab infidcli imperante exercila; competit potestas indirecta negativa in sacra ; eidem proinde competit nedum jus quod vocant exequatur, sed etiam jus appellatiónis, quam nuncupant, ab abusu.

XLIII. Laïca potestas auctoritatem habet rescindendi, declarandi ac faciendi irritas solemnes conventiones (vulgo Concordata) super usu jurium ad ecclesiasticam immuni-tatem pertinentium cum Sede Apostolica initas, sine Im-jus consensu, imo el ea reclamante.

XLIV. Civilis aucloritas potest se immisccre rebus qu;e ad religionem, mores et regimen spirituale pertinent. Uinc potest de instruclionibus judicare, quas Ecclesiic pastores ad conscientiarum normam pro suo munere edunt, quin etiam potest de divinorum sacramentorum admini-

XLV. Totum scholarum publicarum regimen, in quibus juventus christians alicujus Reipublicae instiluitur, epi-scopalibus dumtaxat seminariis aliqua ratione exceptis, potest ac debet attribui auctoritati civili, et ita quidem at-tribui, ut nullum alise cuicumque auctoritati recognoscatur jus immiscendi se in disciplina scholarum, in regimine studiorum, in graduum collatione, in dilectu aut appro-batione magistrorum.

XLVI. Imo in ipsis clericorum seminariis methodus studiorum adhibenda civili auctoritati subjicitur.

XLVII. Postulat optima civilis societatis ratio, ut po-pulares scholae, quae patent omnibus cujusque e populo classis pueris, ac publica universim Instituta, quae litte-ris severioribusque disciplinis tradendis et educationi ju-ventutis curandte sunt destinata, eximantur ab omni Ecclesiae auctoritate, moderatrice vi et ingerentia, plenoque civilis ac polilicïe auctoritatis arbitrio subjiciantur ad im-peranlium placita el ad communium setatis opinionum amussim.

XLVIII. Catholicis viris probari potest ca juventutis in-stituendae ratio, quae sit a catholica fide et ab Ecclesiai potestate sejuncta, qugeque rerum dumtaxat naturalium scientiam ac terrense socialis vitse fines tantuinmodo vel saltern primario spectet.

XLIX. Civilis auctoritas potest impedire quornimis sa-crorum Anlistites et fideles populi cum Romano Pontilice libere ac muluo communicent.

L. Laica auctoritas habet per se jus prsesentandi epi-scopos et potest ab illis exigere, ut ineant dicecesiuin procurationem, antequam ipsi canonicam a S. Sede in-stitutionem et apostolicas litteras accipiant.

LI. Imo laïcum gubernium habet jus deponendi ab exercitio pastoralis ministerii episcopos, neque tenetur obedire Romano Pontifici in iis qua; episcopatuum et episcoporum respiciunt institutionem.

LII. Gubernium potest suo jure immutare a^tatem ab Ecclesia prsescriptam pro religiosa tam mulierum quam virorum professione, omnibusque religiosis familiis indi-cere, ut neminem sine suo permissu ad solemnia vola nuncupanda admittant.

LIII. Abrogandse sunt leges qu« ad religiosarum fami-liarum statum tutandum, earumque jura et officia pertinent; imo potest civile gubernium iis omnibus auxilium prsestare, qui a susceplo religiosse vitse instituto deficere ac solemnia vota frangere velint; pariterque potest re-ligiosas easdern familias perinde ac collogiatas Ecclesias et beneficia simplicia eliam juris patronatus penitus ex-tinguere, illorumque bona et reditus civilis potestatis ad-ministrationi et arbilrio subjicere et vindicare.

LIV. Reges et Principes non solum ab Ecclesise juris-dictione eximuntur, verum etiam in quaistionibus juris-diclionis dirimendis superiores sunt Ecclesia.

LVI. Morum leges divina haud egent sanctione, mini-meque opus est, ut humanse leges ad naturse jus con-formentur aut obligandi vim a Deo accipiant.

LVII. Philosophicarum rerum morumque scientia, item-que civiles leges possunt et debent a divina et ecclesia-stica auctoritate declinare.

LVIII. Aliaj vires non sunt agnoscendee nisi illse, quae in materia positae sunt, et omnis morum disciplina ho-nestasque collocari debet in cumulandis et augeiidis quovis modo divitiis ac in voluptatibus explcndis.

L1X. Jus in materiali facto constitit, et omnia homi-num officia sunt nomen inane, et omnia humana facta juris vim habent.

LXII, Proclamandum est et observandum principiuni quod vocant de non-interventu.

LXIV. Turn cujusque sanctissimi juramenti violatio, turn cjua3libet scelesta llagiliosaque actio sempiternse legi re-pugnans, non solum baud est irnprobanda, verum etiam omnino licita summisque laudibus efferenda, quando id pro patrise amore agatur.

LXV. Nulla ratione ferri potest, Christum evexisse ma-trimonium ad dignitatem sacramenti.

LXVI. Matrimonii sacramentum non est nisi quid con-tractui accessorium ab eoque separabile, ipsumque sacramentum in una tantum nuptiali benedictione situm est.

LXVII. Jure naturcO matrimonii vinculum non est in-dissolubile et in variis casibus divortium proprie dictum auctoritate civili sanciri potest.

LXVIII. Ecclesia non habet poteslatem impedimenta matrimonium dirimenlia inducendi, sed ea potestas civili auctoritati competil, a qua impedimenta existentia tol-lenda sunt.

LXIX. Ecclesia sequioribus sseculis dirimentia impedimenta inducere coepit, non jure proprio, sed illo jure usa, quod a civili potestate mutuata erat.

LXX. Tridentini canones, qui analhematis censuram illis inferunt, qui facultatem impedimenta dirimentia inducendi Ecclesiae negare audeant, vel non sunt dogmatici vel de hac mutuata potestate intelligendi sunt.

LXXI. Tridentini forma sub infirmitatis poena non obli-gat, ubi lex civilis aliam formam prsestituat et velit, hac nova forma interveniente matrimonium valere.

LXXII. Bonifacius VIII, votum castitatis in ordinatione emissum nuptias nullas reddere primus asseruit.

LXXIII. Vi contractus mere civilis potest inter chri-stianos constare veri nominis matrimonium; falsumque est, aut contractum matrimonii inter christianos semper esse sacramentum, aut nullum esse contractum, si sa-cramentum excludatur.

LXXIV. Causse matrimoniales et sponsalia suapte na-tura ad forum civile pertinent.

N.B. Hue facere possunt duo alii errores de clerico-rum ecelibatu abolendo et de statu matrimonii statui vir-ginilatis anteferendo. (Confodiuntur, prior in Epist. en-cycl. Qui pluribus 9 novembris 1846, posterior in Lilteris Apost. Mulliplices inter 10 junii 1831.)

LXXV. De temporalis regni cum spirituali cornpatibi-lilate disputant inter se Christiana! et catliolicse Ecclesia? filii.

LXXVI. Abrogatio civilis imperii, quo Apostolica Sedes potitur, ad Ecclesia) libertatem felicitatemque vel maxime conduceret.

N.B. Prseter hos errores explicite notatos, alii complu-res implicite reprobantur, proposita et asserla doctrina, quam catholici omnes firmissime retinere debeanl, de civili Romani Pontificis principatu. (Ejusmodi doctrina luculenter traditur in Alloc. Quibus qmnlisque 20 aprilis 1849; in Alloc. Si semper anlea 20 maii 18Ö0; in Litt. Apost. Cum catholica Ecclesia 2G mart. 18G0; in Alloc. Aouos 28 sept. 1860; in Alloc. Jamdudum 18 mart. 1861 ; in Alloc. Maxima quidem 9 junii 1862.)

LXXVII. jEtate hoc nostra non amplius expedif, re-ligionem catholicam haberi tamquam unicam status reli-gionem, ceteris quibuscumque cullibus exclusis.

LXXYI1I. Hinc laudabiliter in quibusdarn calholici no-minis regionibus lege cautum est, ut hominibus illuc im-migranlibus liceat publicum proprii cujusque cultus exerr citium habere.

LXXIX Enimvero falsum est, civilem cujusque cultus liberlatem, itemque plenam potestatem omnibus attribu-tam quaslibet opiniones cogitationesque palam publiceque manifestandi conducere ad populorum mores animosque facilius corrumpendos ac indifferentismi pestem propa-propogandam.

LXXX. Romanus Pontifex potest ac debet cum pro-gressu, cum liberalismo et cum recenti civilitate sese re-conciliare et componere.

In sua autem Epistola encyclica quoad prsefatos erro-res, ss. Papa Pius IX loquitur modo sequenti; « In tanta igilur depravatarum opinionum perversitate, Nos Aposto-lici Nostri officii probe memores, ac de sanctissima nestra religione, de sana doctrina, et animarum salute Nobis divinitus commissa, ac de ipsius humange socielatis bono maxime solliciti, Apostolicam Nostram vocem iterum ex-tollere existimavimus. Itaque omnes et singulas pravas opiniones ac doctrinas singillatim bisce Litteris comme-moratas auctoritate Nostra Apostolica reprobamus, proscri-bimus atque damnamus, easque ab omnibus catbolicae Ecclesiae filiis, veluti reprobatas, proscriptas atque da-mnatas omnino haberi volumus et mandamus. »

Dei Filius et generis humani Redemptor Dominus Noster Jesus Christus, ad Patrem coelestem rediturus, cum Ecclesia sua in terris militante, omnibus diebus usque ad consummationem sseculi futurum se esse promisit. Quare dilectffi sponsse praesto esse, adsistere docenti, operanti benedicere, periclitanti opem ferre nullo unquam tempore destitit. Usee vero salutaris ejus providentia, cum ex aliis beneficiis innumeris continenter apparuit, turn iis manifestissime comperta est fructibus, qui orbi chri-stiano e Conciliis cecumenicis, ac nominatim e Triden-lino, iniquis licet temporibus celebralo, amplissimi prove-nerunt, Hinc enim sanctissima religionis dogmata pressius definita uberiusque exposita, errores damnati atque cohi-biti; hinc ecclesiastica disciplina restituta firmiusque sanci-ta, promotum in Clero scientise et pietatis studium, parata adolescentibus ad sacram rnilitiam educandis collegia, chri-stiani denique populi mores et accuratiore fidelium cru-

ditione et frequentiore sacramentorum usa instaurali. ïïinc prselerea arclior membrorum cum visibili Capite commu-nio, universoque corpori Christi mystico additus vigor; hinc religiosse mulliplicatse familiEe aliaque chrislianse pie-tatis instituta; hinc ille etiam assiduus et usque ad sanguinis effusionem constans ardor in Christi regno late per orbem propagando.

Verumtamen htec aliaque insignia emolumentaquot;, quse per ullimam maxime oecumenicam Synodum divina dementia Ecclesiae largita est, dum grato, quo per est, animo recolimus; acerbum compescere haud possumus dolorem ob mala gravissima, inde potissimum orta, quod ejus-dem sacrosancta3 Synodi apud permultos vel auctoritas contempta, vel sapientissima neglecta fuere decreta.

Nemo enim ignorat, hsereses, quas Tridentini Patres proscripserunt, dum, rejecto divino Ecclesiae magisterio, res ad religionem spectantes privali cujusvis judicio per-mitterentur, in sectas paullatim dissolutas esse multipli-ces, quibus inter se dissentientibus et concertantibus, omnis tandem in Christum fides apud non paucos labe-factata est. Itaque ipsa sacra Biblia, quse antea christianae doctrinse unicus fons et judex asserebantur, jam non pro divinis haberi, imo mythicis commentis accenseri coepe-runt.

Tum nata est et late nimis per orbem vagala illa ra-tionalismi seu naturalismi doctrina, quse religioni chri-stianse utpote supernaturali instituto per omnia adversans, summo studio molitur, ut Christo, qui solus Dominus et Salvator noster est, a mentibus humanis, a vita et mo-ribus populorum excluso, merae quod vocant rationis vel naturae regnum stabiliatur. Relicta autem projectaque Christiana religione, negato vero Deo et Christo ejus, pro-lapsa tandem est multorum mens in pantheismi, mate-rialismi, atheismi barathrum, ut jam ipsam rationalem

naturam, omnemque justi reclique normam negantes, ima humange societatis fundamenla diruere connitantur.

Hac porro impietate circumquaque grassante, infeliciter contigit, ut plures eliam e calholicse Eeclesise filiis a via verse pietatis aberrarent, in iisque, diminutis paullatim veritatibus, sensus catholicus attenuaretur. Variis enim ac peregrinis doctrinis abducti, naturam ct gratiam, scien-tiam humanam et fidem divinam perperam commiscen-tes, genuinum sensurn dogmatum, quern tenet ac docet Sancta Mater Ecclesia, depravare, integritatemque et sin-ceritatem fidei in periculum adducere cornperiunlur.

Quibus omnibus perspectis, fieri qui potest, ut non commoveantur intima Ecclesise viscera? Quemadmodum enim Deus vult omnes homines salvos fieri, et ad agni-tionem veritatis venire; quemadmodum Christus venit, ut salvum faceret, quod perierat, et lilios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum: ita Ecclesia, a Deo populorum mater et magistra conslituta, omnibus debitricem se novit, ac lapsos erigere, labantes sustinere, reverlen-tes amplecti, confirmare bonos el ad meliora provèhero parata semper et intenta est. Quapropter nullo tempore a Dei veritate, quse sanat omnia, testanda et prsedicanda quiescere potest, sibi dictum esse non ignorans: Spiritus meus, qui est in te, et verba mea, quse posui in ore tuo, non recedent de ore tuo amodo et usque in seni-piternum (*).

Nos itaque, inhairentes Pradecessorum Nostrorum ve-stigiis, pro supremo Noslro Apostolico munere veritatem catholicam docere ac tueri, perversasque doctrinas reprobare nunquam intermisimus. Nunc autem, sedentibus No-biscum et judicantibus universi orbis Episcopis, in hanc oecumenicam Synodum auctoritate Nostra in Spiritu Sanclo congregalis, innixi Dei verbo scriplo et tradito, prout ab

Ecclesia catholica sancle custodilura et genuine expositum accepirnus, ex hac Petri Cathedra, in conspectu omnium, salutarem Christi doctrinam profiteri et declarere consti-tuimus, adversis erroribus potestate nobis a Deo tradita proscriptis atque damnatis.

Sancta Catholica Apostolica Romana Ecclesia credit et contitetur, unum esse Deum verum et vivum, Creatorem ac Dominum coeli et terrse, omnipotentem, sternum, im-mensum, incomprehensibilem, intellectu ac voluntate o-mnique perfectione infinitum; qui cum sit una singularis, simplex omnino et incommutabilis substantia spiritualis, prsdicandus est re et essentia a mundo distinctus, in se et ex se beatissimus, et super omnia, quae prater ipsum sunt et concipi possunt, ineffabiliter excelsus.

Hie solus verus Deus bonitate sua et omnipotenti vir-tute non ad augendam suam beatitudinem, nec ad ac-quirendam, sed ad manifestandam perfectionem suam per bona, quse creaturis impertitur, liberrimo consilio simul ab initio temporis utramque de nihilo condidit creaturam, spiritualem et corporalem, angelicam videlicet et munda-nam, ac deinde humanam quasi communem ex spiritu et corpore constitntam (')■

Universa vero, quae condidit, Deus providentia sua tue-tur atque gubernat, attingens a fine usque ad finem for-titer, et disponens omnia suaviter (²). Omnia enim nuda et aperta sunt oculis ejus (³), ea etiam, quae libera creatu-rarurn actione futura sunt.

Eadem Sancta Mater Ecclesia tenet et docet, Deum, rerum omnium principium etfinem, naturali humanse ra-tionis lumine e rebus creatis certo cognosci posse; invi-sibilia enim ipsius, a creatura mundi, per ea qua3 facta sunt, intellecta, conspiciuntur ('); attamen placuisse ejus sapientia) et bonitati, alia, eaque supernaturali via se ipsum ac seterna voluntatis suae decreta humano generi revelare, dicente Apostolo; Multifariam, multisque modis olim Deus loquens patribus in Prophetis: novissime, diebus istis lo-cutus est nobis in Filio (²).

Huic divinse revelationi tribuendum quidem est, ut ea, quae in rebus divinis humanse rationi per se impervia nou sunt, in prtesenti quoque generis humani condilione ab omnibus expedite, firma certitudine et nullo admixto errore cognosci possint. Non hac tamen de causa revelatio absolute necessaria dicenda est, sed quia Deus ex infinita bo-nitate sua ordinavit hominem ad iinem supernaturalem, ad participanda scilicet bona divina, quae humanae mentis intelligentiam omnino superant; siquidem oculus non vidit, nee auris audivit, nee in cor hominis ascendit, quae prae-paravit Deus iis, qui diligunt illum (³).

Haec porro supernaturalis revelatio, secundum universalis Ecclesiae fidem, a sancta Tridentina Synodo decla-ralam, continetur in libris scriptis et sine scripto tradi-tionibus, quae ipsius Christi ore ab Apostolis acceptae, aut ab ipsis Apostolis Spiritu Sancto dictante quasi per manus traditae, ad nos usque pervenerunt (^). Qui quidem veteris et novi Testamenti libri integri cum omnibus suis

parlibus, prout in ejusdem Concilii decrelo recensentur, et in veleri vulgata latina editione habenlur, pro sacris et canonicis suscipiondi sunt. Eos vero Ecclesia pro sacris el canonicis habet, non ideo, quod sola humana industria concinnati, sua deinde aucloritate sint appro-bati; nee ideo dumtaxat, quod revelationem sine errore contineant; sed proplerea, quod Spiritu Sancto inspirante conscripti Deum habent auctorem, atque ut tales ipsi Ec-clesia3 traditi sunt.

Quoniam vero, quae sancta Tridentina Synodus de in-terpretatione divinse Scriplurse ad coërcenda petulantia ingenia salubriter decrevit, a quibusdam hominibus prave exponuntur, Nos, idem decretum renovantes, banc illius mentem esse declaramus, ut in rebus fidei et morum, ad ffidificationem doclrinte Christianse pertinentium, is pro vero sensu sacrse Scriptura) habendus sit, quem tenuit ac tenet Sancta Mater Ecclesia, cujus est judicare de vero sensu et interpretatione Scripturarum sanctarum; atque ideo nemini licere contra hunc sensum, aut etiam contra unanimem consensum Patrum ipsam Scripturam sa-cram interpretari.

Quum homo a Deo tamquam Creatore et Domino suo lotus dependeat, el ratio creata in create Veritali penilus subjecta sit, plenum revelanti Deo inlellectus et voluntatis obsequium fide praestare lenemur. liane vero fidern, quae humanse salutis initiurn est. Ecclesia catholica pro-filetur, virtulem esse supernaturalem, qua, Dei aspiranle el adjuvante gratia, ab eo revelata vera esse credimus, non propter inlrinsecam rerum verilalem nalurali rationis lumine perspeclam, sed propter auctorilalem ipsius Dei revelantis, qui nee falli nee fallere potest. Est enitn fides,

lestante Apostolo, sperandarum substantia rerum, argu-rnentum non apparenlium (').

Ut nihilominus fidei nostrse obsequium ralioni consen-taneum esset, voluit Deus cum internis Spiritus sancti auxiliis externa jungi revelationis suae argumenta, facta scilicet divina, atque imprimis miracula et prophetias, quae cum Dei omnipotentiam et infinilam scientiam lucu-lenter commonstrent, divinfe revelationis signa sunt cer-tissima et omnium intelligentise accommodata. Quare tum Moyses et Prophetse, tum ipse maxime Christus Dominus multa et manifestissima miracula et prophetias ediderunt; et de Apostolis legimus: Illi autem profecti prsedicaverunt ubique. Domino cooperante, el sermonem confirmante, sequentibus signis (²). Et rursum scriptum est: Habemus lirmiorem propheticum sermonem, cui bene facitis atten-dentes quasi lucernse lucenti in caliginoso loco (⁵).

Licet autem fidei assensus nequaquam sit motus animi caecus, nemo tamen evangelicse prsedicationi consentire potest, sicut oportet ad salutem consequendam, absque illuminatione et inspiratione Spiritus sancti, qui dat omnibus suavitatem in consentiendo et credendo veritati (⁴). Quare fides ipsa in se, etiamsi per charitatem non ope-retur, donum Dei est, et actus ejus est opus ad salutem pertinens, quo homo liberam prjcstat ipsi Deo obe-dientiam, gratia3 ejus, cui resistere posset, consentiendo et cooperando.

Porro fide divina et catholica ea omnia credenda sunt, qua? in verbo Dei scripto vel tradito continentur, et ab Ecclesia sive solemni judicio sive ordinario et universali magisterio tamquam divinitus revelata credenda propo-nuntur.

et ad filiorum ejus consortium pervenire; ideo nemini unquam sine ilia contigit justificatio, nee ullus, nisi in ea perseveraverit usque in finem, vitam seternam asse-quetur. Ut autem officio veram fidem amplectendi, in eaque constanter perseverandi satisfacere possemus, Deus per Filium suum unigenitum Ecclesiam instituit, suseque institutionis manifestis notis instruxit, ut ea tamquam custos et magistra verbi revelati ab omnibus posset agnosci. Ad solam enim catholicam Ecclesiam ea pertinent omnia, quae ad evidentem fidei christianse credibilitatem tam multa et tam mira divinitus sunt disposita quin etiam Ecclesia per se ipsa, ob suam nempe admirabilem propagationem, eximiam sanctitatem et inexhaustam in omnibus bonis fce-cundilatem, ob catholicam unitatem, invictamque stabi-litatem, magnum quoddam et perpetuum est motivum credibilitatis et divinae suae legationis testimonium irre-fragabile.

Quo fit, ut ipsa veluti signum levatum in nationes (*), et ad se invitet, qui nondum crediderunt, et filios suos certiores faciat, firmissimo niti fundamento fidem, quam profitentur. Cui quidem testimonio eöicax subsidium ac-cedit ex superna virtute. Eteuim benignissimus Dominus et errantes gratia sua excitat atque adjuvat, ut ad agni-tionem verilatis venire possint; et eos, quos de tenebris transtulit in admirabile lumen suum, in hoe eodem lu-mine ut perseverent, gratia sua confirmat, non deserens, nisi deseratur. Quocirca minime par est conditio eorum, qui per coeleste fidei donum catholicse veritati adhsese-runt, atque eorum, qui ducti opinionibus humanis, fal-sam religionern sectantur; illi enim, qui fidem sub Ecclesiae magisterio susceperunt, nullam unquam habere possunt justam causam mutandi, aut in dubium fidem eamdem revocandi. Quae cum ita sint, gratias agentes Deo

Patri, qui dignos nos fecit in partem sortis sanctorum in lumine, tantum ne negligamus salutem, sed aspicientes in auctorem fidei et consummatorem Jesum, teneamus spei nostrse confessionem indeclinabilem.

Hoc quoque perpetuus Ecclesiae cathclicse consensus tenuit et tenet, duplicem esse ordinem cognitionis, non solum principio, sed objecto etiam distinctum; principio quidem, quia in altero naturali ratione, in altero fide-divina cognoscimus; objecto autem, quia prseter ea, ad quse naturalis ratio pertingere potest, credenda nobis pro-ponuntur mysteria in Deo abscondita, quse, nisi reve-lata divinitus, innotescere non possunt. Quocirca Apostolus, qui a gentibus Deum per ea, qute facta sunt, cognitum esse testatur, disserens tarnen de gratia et veritate, quae per Jesum Christum facta est(¹), pronuntiat: Loquimur Dei sapientiam in mysterio, quae abscondita est, quam prjedestinavit Deus ante sfecula in gloriam nostram, quam nemo principum hujus saeculi cognovit; nobis autem re-velavit Deus per Spiritum suum : Spiritus enim omnia scrutatur, etiam profunda Dei (²). Et ipse Unigenitus con-fitetur Patri, quia abscondit baec a sapientibus et pruden-tibus, et revelavit ea parvulis (³).

Ac ratio quidem, fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie qunerit, aliquam, Deo dante, mysteriorum intelli-ligentiam eamque fructuosissimam assequitur, tum ex eorum, qua; naturaliter cognoscit, analogia, tum e mysteriorum ipsorum nexu inter se et cum fine bominis ultimo; nunquam tarnen idonea redditur ad ea perspicienda

instar veritatum, quae proprium ipsius objeclum consli-tuunt. Divina enim mysteria suapte natura intellecturn creatum sic excedunt, ut etiam revelatione tradita et fide suscepta, ipsius tamen fidei velamine contecta et quadam quasi caligine obvoluta maneant, quamdiu in hac mor-tali vita peregrinamur a Domino; per fidem enim ambu-lamus, et non per speciem (')•

Verum etsi fides sit supra rationem, nulla tamen un-quam inter fidem et rationem vera dissensio esse potest. cum idem Deus, qui mysteria revelat et fidetn infundit, animo humano rationis lumen indiderit; Deus autem ne-gare seipsum non possit, nee verum vero unquam con-tradicere. Inanis autem hujus contradictionis species inde potissimum oritur, quod vel fidei dogmata ad mentem Ecclesiae intellecta et exposita non fuerint, vel opinionutn commenta pro rationis effatis habeantur. Omnem igitui assertionem veritati illuminatse fidei contrariam omnino falsam esse definimus (²). Porro Ecclesia, quae una cum apostolico munere docendi, mandatum accepit fidei de-positum custodiendi, jus etiam et officium divinitus habet falsi nominis scientiam proscribendi, ne quis decipiatur per philosophiam, et inanem fallaciam (quot;). Quapropter omnes christiani fideles hujusmodi opiniones, quae fidei doctrinae contrariae esse cognoscuntur, maxime si ab Ecclesia reprobatae fuerint, non solum prohibentur tamquam legitimas scientiae conclusiones defendere, sed pro erro-ribus potius, qui fallacem veritatis speciem prae se fe-rant, habere tenentur omnino.

Neque solum fides et ratio inter se dissidere nunquam possunt, sed opem quoque sibi mutuam ferunt, cum lecta ratio fidei fundamenta demonstret, ejusque lumine illu-strata rerum divinarum scientiam excolat; fides vero ra-

(') 2. Cor. V, 7. C) Cone. Lat. V. Bulla Aposlolici regiminis. (⁵) Coloss. II, 8.

tionern ab erroribus liberet ac tuealur, eamque mulliplici cognitione instruat. Quapropter tantum abest, ut Ecclesia humanarum artium et disciplinarum cullurse obsislat, ut hanc multis modis juvet atque promoveat. Non enim commoda ab iis ad hominum vitam dimanantia aut igno-rat aut despicit; fatetur imo, eas, quemadmodum a Deo, scientiarum Domino, profeclte sunt, ita si rite pertra-ctentur, ad Deum, juvante ejus gratia, perducere. Nee sane ipsa vetat, ne hujusmodi disciplinse in suo quseque ambitu propriis utantur principiis et propria methodo; sed justam banc libertatem agnoscens, id sedulo cavet, ne divinae doctringe repugnando errores in se suscipiant, aut fines proprios transgressse, ea, quse sunt fidei, oc-cupent et perturbent.

Neque enim fidei doctrina, quam Deus revelavit, velut pbilosopbicum invenlum proposita est bumanis ingeniis perficienda, sed tanquam divinum depositum Cbristi Spon-sse tradita, fideliter custodienda et infallibiliter declaranda. Hinc sacrorum quoque dogmatum is sensus perpetuo est retinendus, quem semel declaravit Sancta Mater Ecclesia, nee unquam ab eo sensu, altioris intelligentise specie et nomine, recedendum. Crescat igitur et multum velie-menterque proficiat, tam singulorum, quam omnium, lam unius hominis, quam totius Ecclesiee, setatum ac sjbcu-lorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia: sed in suo dumlaxat genere, in eodem scilicet dogmate, eodem sensu, eademque sentential).

1. Si quis unum verum Deum visibilium et invisibilium Creatorem et Dominum negaverit, anathema sit.

5. Si quis dixerit, unam eamdemque esse Dei et re-rum omnium substantiam vel essentiam; anathema sit.

4. Si quis dixerit, res finitas, turn corporeas turn spi-rituales aut saltem spirituales, e divina substantia email asse ;

aut denique Deum esse ens universale seu indefinitum, quod sese determinando constituat rerum universitatem in genera, species et individua distinctam; anathema sit.

5. Si quis non confiteaturmundum, resque omnes, quae in eo continentur, et spirituales et materiales, secundum totam suam subslanliam a Deo ex nihilo esse pro-ductas;

aut Deum dixerit non voluntate ab omni necessitate libera, sed tam necessario creasse, quam necessario amat seipsum;

1. Si quis dixerit, Deum unum et verum, Crealorem et Dominum nostrum, per ea quse facta sunt, naturaii rationis humanse lumine certo cognosci non posse; anathema sit.

2. Si quis dixerit, fieri non posse, aut non expedire, ut per revelationem divinam homo de Deo, cultuque ei exhibendo edoceatur; anathema sit.

5. Si quis dixerit, hominem ad cognitionem et perfe-ctionem, quse naturalem superet, divinitus evehi non posse, sed ex seipso ad omnis tandem veri et boni possessionem jugi profectu pertingere posse el debere; anathema sit.

4. Si quis sacrse Scripturse libros integros cum omnibus suis partibus, prout illos sancta Tridentina Synodus recensuit, pro sacris et canonicis non susceperit, aut eos divinitus inspiratos esse negaverit; anathema sit.

1. Si quis dixerit, rationem humanam ita independen-tem esse, ut fides ei a Deo imperari non possit; anathema sit.

2. Si quis dixerit, tidem divinam a nafuroli de Deo et rebus moralibus scientia non distingui, ac propterea ad fidem divinam non requiri, ut revelata Veritas propter auctoritatem Dei revelantis credafur; anathema sit.

5. Si quis dixerit, revelationem divinam externis signis credibilem fieri non posse, ideoqne sola interna cujusque experientia aut inspiratione privata homines ad fidem mo-veri debere; anathema sit.

4. Si quis dixerit, miracula nulla fieri posse, proinde-que omnes de iis narraliones, etiam in sacra Scriptura contentas, inter fabulas vel mythos ablegandas esse; aut miracula certo cognosci nunquam posse, nec iis divinam religionis christianse originem rite probari; anathema sit.

5. Si quis dixerit, assensum fidei christianse non esse liberum, sed arguments humanae rationis necessario pro-duci; aut ad solam fidem vivam, quse per charitatem, operatur, gratiam Dei necessariam esse; anathema sit.

G. Si quis dixerit, parem esse conditionem fidelium atque eorum, qui ad fidem unice verarn nondum perve-nerunt, ita ut catholici justam causani habere possint, fidem, quam sub Ecclesise magisterio jam susceperunt, assensu suspense in dubium vocandi, donee demonstra-tionem scientificam credibilitatis et veritatis fidei suse ab-solverint; anathema sit.

1. Si quis dixerit, in revelatione divina nulla vera et proprie dicta mysteria contineri, sed universa fidei dogmata posse per ralionem rite excultam e naturalibus prin-cipiis intelligi et demonstrari; anathema sit.

2. Si quis dixerit, disciplinas humanas ea cum liber-tate tractandas esse, ut earum asserliones, etsi doctrinse revelatae adversentur, tamquam verse retineri, neque ab Ecclesia proscribi possint; anathema sit.

3. Si quis dixerit, fieri posse, ut dogmatibus ab Ecclesia propositis, aliquando secundum progressum scien-lise sensus tribuendus sit alius ab eo, qucm intellexit et intelligit Ecclesia; anathema sit.

Jtaque supremi pastoralis Nostri officii debitura exequen-tes, omnes Christi fideles, maxime vero eos, qui prsesunt

vel docendi munere funguntur, per viscera Jesu Christi oblestamur, necnon ejusdem Dei el Salvatoris nostri au-ctorilate jubemus, ut ad hos errores a Sancta Ecclesia arcendos et eliminandos, atque purissimse fidei lucem pan-dendam studium et operam conferant.

Quoniam vero satis non est, hsereticam pravitatem do-vitare, nisi ii quoque errores diligenter fugiantur, qui ad illatn plus minusve accedunt; omnes officii monemus, servandi etiam Constitutiones et Decrela, quibus pravse ejusmodi opiniónes, quse isthic diserte non enumerantur, ab hac Sancta Sede proscriptse et prohibitse sunt.

Datum Romse in publica Sessione in Vaticana Basilica solemniter celebrata, anno Incarnationis Dominica; mil-lesimo octingentesimo sepluagesimo, die vigesima quarla Aprilis.

Sextuplici capite dicimus jam 1° de fidei nolione et di-visione; 2° de ejus objecto materiali; 5° de ejus objecto formali; 4° de qualitatibus actus fidei; 5° de obligatione actus fidei; 6° de vitiis fidei oppositis.

r. Est assensus intellectualis, propter auctoritatem lo-quentis vel attestantis elicitus,

a. Definiri potest modo sequenti: Est supernaturalis assensus intellectus, libere elicitus et veritati revelaUe prsestitus, propter auctoritatem Dei revelantis.

r. Cum Canisio definiri potest hoc modo: Est do-num Dei ac lumen, quo illustratus, homo firmiter assen-titur omnibus quae Deus revelavit, et nobis per Eccle-siam credenda proposuit, sive scripta illa sint sive non sint.

Dico 1° donum Dei: quia a solo Deo gratuito datur superatque naturte vires; nam fides divina, tam informis quam formata, tam habitualis quam actualis, est essen-tialiter supernaturalis. Hinc concilium Vaticanum: « Quare fides ipsa in se, etiamsi per charitatem non operetur, donum Dei est; et actus ejus est opus ad salutem per-tinens, quo homo liberam prsestat ipsi Deo obedientiam, gratise ejus, cui resistere posset, consentiendo et coope-rando. »

Dico 2° lumen, nempe spirituale, quo intellectus illu-stralur et elevatur ad cognoscendum et credendum; non tarnen, relative ad objectum credendum, est lumen tale quo objectum hoc evadat evidens;

Dico 5° firmiter assentitur, i. e. sine formidine de op-posito, cum veracitati Dei innitatur;

Dico 4° omnibus quce Dens revelavit, quo designatur objectum materiale fidei adaequatum, nempe omnia et sola a Deo revelata;

Dico 5° et nobis per Ecclesiamquia propositio Eccle-sise ordinarie est solum medium quo nobis constet quid a Deo sit revelatum, et quo res fmnt evidenter credibiles;

Dico G⁰ sive scripta vei non, i. e. sive sint in sacra Scri-ptura vel in traditione; sicque explicatius describitur fidei objectum materiale.

S. Paulus fidem describit modo sequenti: EsL fides spe-randarum substantia rerum, argumentum non apparen-tium.

2° sperardarum rerum: Deus enim quem speramus, est praecipuum fidei objectum, ad quod cjetera revelata re-ducuntur;

fidem convincitur de veritate rerum, quse nee sensibus nee ratione percipiuntur.

25. — q. An el quomodo fides differt a scientia sen ratione, i. e. an et quomodo fides, qua doctrinam ab Ecclesia propositam sine disquisitione admittimus, differt a scientia, qua veritates ratione demonstratus cognoscimus?

Prcenota sequentia ex concilio Vaticano; « Hoe quoque perpetuus Ecclesiae catholicse consensus tenuit et tenet du-plicem esse ordinem cognitionis, non solum principio, sed objecto etiam distinctum; principio quidem, quia in al-tero naturali ratione, in altero fide divina cognoscimus;

objeclo autem, quia prseter ea, ad quae naluralis ratio pertingere non potest, credenda nobis proponuntur my-steria in Deo abscondita, quse, nisi reveiata divinitus,. innotescere non possunl. » Jam autem,

R. 1° Differunt ratione objecli materialis: nam scientia sen ratio respicil veritales naturales; fides vero, verita-tes a Deo revelatas. Hinc, relative ad rationem, sequen-tia tradit concilium Vaticanum: « Ac ratio quidem, fide illustrata, cum sedulo, pie et sobrie quserit, aliquam, Deo dante, mysteriorum intelligentiam eamque fructuosissimam assequitur, tum ex eorum, quse naturaliler cognoscit, analogia, turn e mysleriorum ipsorum nexu inter se et cum fine hominis ultimo; nunquam tamen idonea red-ditur ad ea perspicienda instar veritatum, quae proprium ipsius objectum constituunt. Divina enim mysteria suapte natura intellectum creatum sic excedunt, ut, etiam re-velatione tradita et fide suscepta, ipsius tamen fidei vela-mine contecta et quadam quasi caligine obvoluta maneant, quamdiu in hac mortali vita peregrinamur a Domino; per fi-dem enim ambulamus, et non per speciem (2 Cor. V, 7.).»

2° Differunt ratione objecti formalis seu motivi assen-sus intellectivi, quod in scienlia est naturalis evidentia veri; v. g. demonstrationi geometricse assentior, quia ita rem esse video; in fide vero est auctorilas Dei revelan-tis, quaï revelationis Veritas, juxta Encyclicam Pii IX anno 1846, probatur motivis credibilitatis, de quibus infra, N⁰ 28.

3° Ralione cerliludinis, non differunt essentialiter, cum arnbse, ait eadem Encyclica, ab uno eodemque immu-tabilis £elerna3que veritatis fonte, Deo, oriantur. Sed differunt quoad rnodurn, nam certitudo scientite, quje quidem mediate nititur in ratione divina ac prima veritate, nititur tamen immediate in lumine rationis humanse; fides autem immediate in auctoritate Dei ac prima veritate.

Q. Proba rationem non esse contra [idem, nee vicissim pdem esse contra rationem.

r. Patel ex statim diclis: quia ambse, teste Pio IX, ah uno eodemque veritatis fonte, licel diverso modö, pro-cedunt.

Dein, 1° ratio non repugnat fidei seu recusare non potest se tidei subjicere; e contra, rationi consentaneum est obsequium prsestare fidei, i. e. iis quae, a Deo, falli nee faliere valenti, revelata esse certo rationi constile-rit. 2° Fides non repugnat rationi, seu fides ei nihil proponere potest quod rationis principiis repugnet: nam, ait Pius IX, etsi fides sit supra rationem, nulla tarnen vera dissidentia inter ipsas inveniriunquam potest, cum ambae ea eodem fonte..... Vide De Principiis Theologicis, N⁰ 2.

Hinc sequentia tradit concilium Vaticanum : « Verum etsi fides sit supra rationem, nulla tamcn unquam inter li-dem et rationem vera dissensio esse potest; cum idem Deus, qui mysteria revelat et fidem infundit, animo hu-mano ralionis lumen infuderit; Deus autem negare sei-psum non possit, nec verum vero unquam contradicero. Inanis autem hujus contradictionis species inde potissi-mum oritur, quod vel fidei dogmata ad mentem Ecclesiae intellecta et exposita non fuerint, vel opinionum com-menta pro rationis effatis habeantur. Omnem igitur as-sertionem veritati illuminaUe fidei conlrariam omnino falsam esse definimus (conc. Lat. V.). Porro Ecclesia, quae una cum apostolico munere docendi, mandatum accepil fidei depositum custodiendi, jus etiam et officium divinitus ha-bel falsi nominis scientiam proscribendi, ne quis decipia-tur per philosophiam, et inanem fallaciam (Coloss. II, 8.). Quapropter omnes christiani fideles hujusmodi opiniones, quae fidei doctrinae contrariae esse cognoscunlur, maxime si ab Ecclesia reprobalae fuerint, non solum prohiben-tur tamquam legitimas scienliai conclusiones defendere.

sed pro erroribus potius, qui fallacem veritatis speciem prse se ferant, habere tenentur omnino. »

0. Proba eas, e contra, invicem adjuvare posse. r. Cum concilio Vaticano; « Neque solum fides et ratio inter se dissidere nunquam possuiit, sed opem quoque sibi mutuam ferunt, cum recta ratio fidei fundamenta demonstret, ejusque lumine illustrata rerum divinarum scientiam excolat; fides vero rationem ab erroribus libe-ret ac tueatur, eamque multiplici cognitione instruat. Qua-propter tantum abest, ut Ecclesia bumanarum artium et disciplinarum (arts et sciences) cullurae cbsistat, ut banc multis modis juvet atque promoveat. Non enim commoda ab iis ad bominum vitam dimanantia aut ignorat aut despicit; fatetur imo, eas, quemadmodum a Deo, scien-tiarum Domino, profectae sunt, ita si rite pertractentur, ad Deum, juvante ejus gratia, perducere. Nee sane ipsa vetat, ne bujusmodi disciplinse in suo quseque ambitu propriis utantur principiis et propria metbodo; sed justam banc libertatem agnoscens, id sedulo cavet, ne di-vinse doctrinae repugnando errores in se suscipiant, aut fines proprios transgressse, ea, quae sunt fidei, occupent et perturbent.

Neque enim fidei doctrina, quam Deus revelavit, velut pbilosopbicum inventum proposita est humanis ingeniis perficienda, sed tamquam divinum depositum Cbristi Spon-sse tradita, fideliter custodienda et infallibiliter declaranda. Hinc sacrorum quoque dogmatum is sensus perpetuo est retinendus, quem semel declaravit Sancta Mater Ecclesia, nee unquam ab eo sensu, altioris intelligentise specie et nomine, recedendum. Crescat igitur et multum vebemen-terque proficiat, tam singulorum, quam omnium, tam nnius bominis, quam totius Ecclesiae, setatum ac ssecu-lorum gradibus, intelligentia, scientia, sapientia; sed in suo durntaxat genere, in eodem scilicet dogmate, eodem sensu, eademque sententia (Vincent de Lérins.). »

Hie insuper sedulo annotentur supra citati canones Cap. Ill de fide, et Cap. IV de fide et revelatione.

24. — q. Quodnam est fldei subjectum, seu in qua animce poientia fides existit?

r. Est 1° in intellectu, ut in causa elicienle; nam ob-jectum fidei est verum ut tale. Est 2° quoque in volun-tate, ut in causa imperante; unde ait Augustinus; Credere nemo potest nisi volens. Ratio est, quia intellectus non convincitur ad prsestandum assensum lidei per evidentiam objecti; est enim fides argumentum non apparentium. Requiritur igitur qusedam pia aff'ectio, et obedientia voluntatis erga primam veritatem, intellectum in obsequium fidei, efficaci sed libero imperio, captivantis.

Q. Qua ratione fides dicitur a Tridentino hurnana; salutis initium, fundamentum et radix omnis justificationis?

r. Quia fides, ordine generationis, prima est inter vir-tutes supernaturales: nam finis ultimus prius debet esse in intellectu, quam a voluntate desiderari vel amari pos-sit. Potest tamen virtus, sed naturalis tantum, prsecedere fidem, v. g. aliqua bumilitas, removens superbiam quae a fide retrabit.

r. Negative, ut ex damnatione Quesnelli et ex conci-lio Vaticano patet; nam infideles et hseretici ssepe gratias sufficientes accipiunt quibus saltern negative disponantur ad fidem; imo ssepe accipiunt gratiam pra3venientem qua ad fidem alliciuntur seu positive vocantur, ut in tractatu De Gratia videre est.

r. Dividitur in fidem subjectivam seu qua creditur, et in objectivam seu qua' creditur.

1° Simpliciter divina vel calholica, prout id quod cre-ditur, est simpliciter a Deo revelatum, vel insuper ab Ecclesia propositum ad credendum.

2quot; Habitmlis vel actualis, prout est habitus vel actus: i. e. prout est habitus nobis a Deo infusus, actuum fidei elicitivus cum auxilio gratise actualis; vel prout est adws quo intellectus, ex imperia voluntatis excitalae per gra-tiam, firmiter assentitur rebus a Deo revelatis, propter auctoritatem Dei revelantis.

3° Explidta vel implicita, prout id quod creditur, est in se expressum et evolutum, vel in alio contentum. Sic, qui explicüe credit duas in Christo esse naturas, impli-cite credit duas esse voluntates et operationes; qui explicüe credit quidquid Ecclesia proponit, implicite credit v. g. esse septem sacramenta, etiamsi ea ignoret.

4° Interna vel externa, prout est assensus fidei mente conceptus, vel est internse fidei externa professio.

5° Viva vel morlua, prout earn comitatur observatio mandatorum, vel non comitatur, juxta: Fides sine open-bus mortua est. Aliquando etiam sumitur viva pro interna, et opponitur fidei debili licet charitate formatse.

6° Formata vel in for mis, prout in hominc adjunctam habet cbaritatem, vel non.

1° Privata vel catholica. Revelatio privata est ea qua) alicui personae privatae fit, prout facta fuit v. g. s. Bir-gittSR, estque obligans pro ea persona tantum; catholica est id omne quod Deus Ecclesiae suae commisit propo-nendum omnibus fidelibus, haecque obligat omnes.

2° Definita vel definibitis, prout objectum credendum, est ab Ecclesia definitum, vel in thesauro revelationis exi-stit et ab Ecclesia explicita fide credendum proponi posset.

3° Obligans vel libera; et fides obligans subdividitur in obligantem seu necessariam necessitate 7nedii et necessarians necessitate prcecepti, do quibus infra..

26. — q. Quodnarn est fidei objeclum maleriale in genere? r. Est omnis ac sola verilas a Deo revelata. q. Quodnarn est fidei objeclum muleriale in specie? Prcenola 1°. Potest aliquid esse objectum fidei tantum secundum se, vel etiam quoad nos, prout est prsecise a Deo revelatum, vel ita revelatum ut nobis sufficienter inno-tescat.

Prcenota 2°, Potest aliquid esse revelatum explicite vel implicile, prout claris terminis exprimitur, vel in explicite revelato quodammodo continetur. Atqui implicite revelatum in explicite revelato contineri potest duobus mo-dis, et inde deduci potest tribus modis, scilicet:

In eo contineri potest forma liter vel virtualiter: fonna-liler, quando inest plene formatum, sicut pars in toto, singulare in collectivo; virtualiter, quando inest tantum inchoate et quasi in semine, sicut effeclus in causa.

Ex eo deduci potest tribus modis sequentibus; vel ex duabus prsemissis revelatis; vel ex una universali revelata, et altera particulari naturaliter cognita quae certa sit certitudine metaphysica aut physica; vel demum ex una universali revelata, et altera particulari naturaliter cognita quae certa sit certitudine morali. Hisce praemissis:

r. 2° Quod spectat implicile revelata, dicendum videtur cum Lugo ea esse fidei objectum materiale, si in explicite revelato contineantur formaliter; si vero in eo con-tineantur tantum virtualiter, ea esse quidem objeclum fidei secundum se, sed non quoad nos, cum nobis non innotescant nisi vi illationis discursivse, quae actus fidei

Jam vero, censetur aliqua conclusio inesse formaliter, adeoque esse objectum fidei, in tribus casibus sequen-tibus :

Si deducatur ex duabus prsemissis revelatis; v. g.: Omnes apostoli recepcrunt Spiritum sanctum; alqui Petrus er at unus ex apostolis; ergo Petrus recepit Spiritum sanctum.

2° Si deducatur ex universali revelata, et öx particular! naturaliter cognita quse sit metaphysice aut physice certa; v. g.; Christus est verus homo; atqui verus homo hahet ver am carnem; ergo Christus hahet ver am carnern. — Omnes parvuli rite baptizati, sunt in gratia; atqui a me hie parvulus rite baptizatus est; ergo hie parvulus est in gratia. — Omnes homines peccaverunt in Adam; atqui Petrus est homo; ergo Petrus peccavit in Adam. — Omnis doctrina quam Ecclesia ut hcereticam damnat, vere hceretica est; atqui ita damnat Ecclesia doctrinam Jansenii; ergo doctrina Jansenii vere hceretica est.

o⁰ Si deducatur ex universali revelata, et ex singular! naturaliter cognita qiife certa sit certitudine morali rigo-rose seu proprie dicta, i. e. quae falsa nequaquam esse potest; v. g.: Omne concilium cecumenicum legitimum mu-nitur assistentia Spiritus sancti; atqui tale fuit Tridenti-num; ergo Tridentinum munitum fait assistentia Spiritus sancti. — Omnis Pontifex Romanus legitime electus, etc. est Christi Vicarius; atqui Pius IX est Pontifex Romanus legitime electus, etc.; ergo Pius IX est Christi Vicarius.

Si autem prsemissa naturalis certa sit tantum certitudine morali late seu minus proprie dicta, conclusio censetur inesse tantum virtualiter, adeoque non esse objectum fidei quoad nos; v. g.: Omnis puer rite baptizatus, est in statu gratice; atqui puerum hunc vidi baptizari; ergo hie puer est in statu gratice. — Omnis hostia rite consecrata est corpus Christi; atqui iwc de terminal a hostia est rile

consecrata; ergo est corpus Christi. Quamvis hujusmodi con-clusiones non sint objectum fidei quoad nes, attamen, cum excludant prudens dubium, sufficienler certse censentur ut v. g. tali puero postea csetera sacramenta absolute administrentur, et ut illa determinata hostia ado-retur absolute, sicut Ecclesia prsecipit.

Nota. Ex bis intelligitur certitudinem seu evidentiam moralem admittere duplicem gradum seu esse duplieem, scilicet est rigorosa seu proprie dicta, si nunquam accidat subesse falsum, i. e. si excludat non tantum dubium prudens, sed etiam prudentem formidinem ne oppositum sit varum, v. g. existit Jerusalem, extitit Julius Caesar. Est minus rigorosa seu late dicta, si aliquando, licet rarissi-me, accidat subesse falsum, i. e. si excludat quidem dubium prudens, non vero prudentem formidinem, quale est v. g. testimonium viri gravis atque jurati.

r. Sunt generatim dogmata ab Ecclesia definita, quae continentur non tantum in Scriptura aut traditione, sed et in canonibus conciliorum vel decisionibus Summorum Pontificurn. Sed eo nomine veniunt specialiter ea dogmata quse primarium quemdam locum obtinent, et sunt velut qusedam fidei capita in quibus alia dogmata continentur; quales sunt articuli symbolorum.

r. Est summa quorumdam prsecipuorurn fidei articu-lorum, omnibus fidelibus ad expresse credendum propo-sita, quorum professio eos ab infidelibus discernit.

r. 1° Symbolum a/ws/o/on«?w, ab apostolis conditum, et, juxta Hieronymum, non scripto sedore, cordibusetmemorise' fidelium traditum; 2quot; Nicceno-Constantinopolitanum, quod in missa dicitur et incipit verbis: Credo in unum Deum; 3° Athanasii, quod s, Athanasio, sed ab aliis proba-

bilius Vigilio Tapsensi, episcopo africano, anno 480, at-tribuitur, et quod incipit verbis: Quicumque vult salvus esse.

Q. An arliculi fklei successu temporis creverunt? r. Principates, de Deo Crealore et Christo Redemptore, nunquam creverunt.

Quoad minus principales, 1° creverunt ab Adamo usque ad Christum el apostolos inclusive, quia per hoc temporis spatium varia fuerunt revelata. 2° Ab hoc tempore usque ad nos, non creverunt quoad subslanliam, cum hoc temporis spatio non nova facta fuerit revelalio, juxta : Cum venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos ornnem ve-ritatem; sed creverunt quoad explicationem: nam Ecclesia, occasione v. g. hseresum, varias propositiones expli-cite credendas definivit, quae in Scriptura et traditione implicite tantum et quoad substantiam continebaritur. Ex quo patet quomodo aliquid possit incipere esse de fide catholica obligante, quin tamen mutatio fiat in revelatis.

r. Requiritur, ait Dens, mysleriorum fidei sufficiens pro-positio; 2° prudens ac firmum judicium de obligatione credendi, ob motiva credibililalis quae probanl mysteria ilia merito admitti ut revelata; 5° pia ac libera motio voluntatis efficaciler determinantis intellectum ad firmiter assentiendum veritati revelatte propter primam veritatem: post quae sequitur ipse assensus sen actus fidei divinse.

q. Circa requisikm hoc secundum, inquiritur an fidei arliculi sint seu esse debeant evidenter credibiles?

r. Affirmative: quia, ad credendum fide divina hos ar-ticulos, requiritur ut prudenter a voluntate imperetur as-sensus omnino certus ac firmus, quod fieri non potest nisi adsint motiva credibililalis quibus evidens fiat hos ar-liculos merito credi ct suscipi tamquam a Deo revelatos.

Unde hsec motiva credibilitatis involvunt quamdam evi-dentiam, non qua res credendse fiant evidentes, sed qua evidens fiat illas merito credi.

Hsec tarnen evidentia proportionari potest capaeitati cre-dentium; et sic eadem esse non debet pro eruditis ac pro rudibus, etc., pro quibus sufficere potest sola pasto-ris auctoritas cum lumine fidei interno, quod in ipsis plerumque supplet alia credibilitatis motiva.

r. Hsec motiva, respectu fidei catholicse et ipsius Ec-clesise, ad tria capita referri possunt: primum est triplex doctrince quam Ecclesia profitetur, proprietas, nempe Veritas, sanclitas et efficacia; secundum est testium auctoritas, consensus et multitudo; tertium sunt miracula fere innumera, quse in fidei confirmationem sseculis omnibus patrata sunt.

q. Circa requisitum primum, inquiritur an propositio Ecclesiae sit absolute neccssaria ?

r. 1° Negative de se seu ex rei natura, cum sufficere interdum possit propositie hominis privati, proponentis objectum cum debitis circumstantiis ut illud reddatur evidenter adeoque prudenter credibile atque credendum.

2° Affirmative regular iter et juxta communem modum, ut evidentia credibilitatis effulgeat; quo sensu dicit Au-gustinus: Evangelio non crederem, nisi me Ecclesise catholicse commoveret auctoritas.

Igitur objectum formale seu motivum fidei bene discerni debet a motivis credibilitatis. Motivum fidei est divina auctoritas seu testimonium Dei, ut dicitur infra, N° 57. Motiva credibilitatis, licet ad essentiam fidei constituen-dam nequaquam pertineant, cum fide tamen arcte cohte-rent; sunt aulem externa adminicula et fidei adjumenta quibus, juxta ordinariam divinse providentise legem, in-creduli in fidem inducuntur, et credentes in fide confir-mantur, ut ait Müller.

r. Distinguendum est inter fidem explicitam, qua ar-ticulus creditur in particulari et in se; et implicilam, qua articulus creditur in communi et ut contentus in alio.

Unde, fide implicita, omnes seque necessario credendi sunt. Fide autem explicita, alii sunt necessarii necessitate medii; alii, necessitate prsecepti.

Jam ergo agendum est 1° de necessario sciendis et cre-dendis necessitate medii; 2° de necessario sciendis et cre-dendis necessitate prsecepti.

r. Hoe sensu quod, si quis adultus capax eos nesciat, etiam inculpabiliter, secundum prsesens Dei decretum, salvus fieri non possit. Unde patet id locum non habere pro parvulis vel perpetuo amentibus, qui nullius actus liberi sunt capaces.

r. Hoe sensu quod, vi prsecepti, adultus capax quas-dam res scire vel agere debeat ut salvetur, nisi adsit justa causa quse eum a gravi obligatione excuset.

50. — q. Qucenam puncta sen articuli fidei sciri et credi debent necessitate medii ad salutem?

De duobus prioribus certum est, nam fuit omni tempore ad justificationem et salutem necessaria necessitate medii fides explicita de Deo, ut existente et Remune-ratore, juxta: Credere enim oportet accedentem ad Deum, quia est, et inquirentibus se remunerator sit. Probabi-lius autem Neyalur de SS. Trinitate et de Incarnatione: quia ante Christum, ait Gary, sufficiebat fides implicita

horum mysteriorum; ergo etiam post Christi adventum, cum Christus salutis media non mutaverit. Hanc tamen sententiam, etsi speculative probabiliorem, practice sequi non licet, ut in tractatu De Conscientia dictum est.

R. Juxta Gury, ignorans duo priora, nee licite nee valide absolvitur. Ignorans duo posteriora, absolvitur ülicite, extra casum necessitatis v. g. periculum mortis, quia confessarius, talem absolvendo, sacramentum manifesto periculo nullilatis exponeret; sed probabilius absolvitur valide si versetur in ignorantia invincibili.

51. — q. Qucenam necessario necessitate prsecepti scienda sunt, tuin ad rede credendum turn ad recte acjendum?

u. Ad recte credendum, sciendum et credendum est symbolum apostolorum. Ad recte acjendum, scienda et credenda sunt decalogus, prajeepta Ecclesia, sacramenta, oratio dorninica, et probabiliter salutatio angelica.

1° Jure divino tenemur, et quidem sub gravi, illud scire quoad substantiam,- i. e. quod, de plerisque inter-rogati, possimus respondere substantiam.

Dico de plerisque: quia dantur qutedam paries quae vel nullatenus vel sub levi tantum obligant, scilicet: sub Ponho Pilato; probabilius sepultus; probabiliter descendit ad inferos, quia a fidelibus non facile intelligitur; tertia die; probabiliter, juxta varios, sedet ad dexterarn Patris, quia a fidelibus difficile intelligitur; juxta Lugo vivos et mortuos, ob varietatem explicationum; quoad verba in Spiritum sanctum, cum Lugo dicendum est processionem a Patre Filioque non esse credendam explicite necessitate prsecepti a singulis fidelibus, etsi de fide sit: multa enim

de fide, non ab omnibus sciri debent; sic varia quoque pro fidelibus obscura sunt in verbis Ecclesiam, san dam, calholicam, sanctorum communionem.

2° Ex institulione apostolorum vel ex consueludine ab Ecclesia introducla, sensus communis fidelium habet se leneri, sed non nisi sub levi, illud scire -verbotenus. q. In quasnam tres ■partes dividi potest hoc symbolum? r. Tres illse partes sunt, juxta Gury, 1° de Deo, 2^ de

De Deo, quod sit 1° onus seu unicus in essentia; 2° Iri-nus in personis tequalibus realiter inter se distinctis; 3° creator seu principium omnium creaturarum; 4° re-munerator et vindex actionum nostrarum, saltem in altera vita.

De Christo, quod sit 1° Filius Dei naturalis, et ideo ve-rus Deus; 2° de Spiritu sancto ex Maria Virgine conceptus et natus; 5° pro nobis passus et mortuus; 4° a mortuis propria virtute redivivus; 5° in coelum ascensus et rex glorifE in seternum futurus; Cquot; rediturus ad homines in

De Ecclesia , quod sit 1° unica in terris sub uno ca-pite visibili; 2° gubernata et conservata Spiritus sancti assistentia; 5° infallibilis in rebus fidei et morum, et ab omnibus audienda.

35. __ q. Qucmam est obligatio sciendi prcccepta decalogi? r. Priscepta decalogi possunt vel sciri vel credi; sciri autem possunt vel quoad substantiam vel verbotenus. Unde,

dum; alqui, quod revelalum est ad dirigcndos actus sin-gulorum, est ab omnibus explicite credendum. Contra-dicunt tarnen plures, quia decalogus alio modo sciri potest quain per revelationem.

1° Credenda non sunt fide divina, quia a Deo non sunt revelata, saltern quatenus prsecepta Ecclesiae. Id tamen credendum est, quod Ecclesia pracepta condendi ex au-ctoritate divina jus habeat.

2° Sciri debent a fidelibus pracipua Ecclesia) prsecepta, quorum observatie ad omnes fideles pertinet: nempe pra)-ceptum festa colendi missamque in iis audiendi, confes-sionis annute, communionis paschalis, jejunii et absli-nentise.

A^Tota. Ad banc obligationem de prseceptis sciendis, ac-cedit obligalio pro singulis fidelibus ea sciendi qua¹, ad proprium statum pertinent.

5° Eucharistiam, et in ea realem prsesentiam Christi, veri Dei et bominis. Item, juxta communem sententiam, explicite credendum quod Christus sit totus in singulis speciebus; et probabilius eliam, quod in sacrificium of-feratur, cum omnes debeant missa) sacrificio assistere. Non vero, probabilius, explicite credenda est transsub-slantiatio.

4° Ccelem sacramenta, quando proxime recipienda sunt. Non vero, juxta communem sententiam, necessario nosci et intelligi debent sacramenta qua? ab ipsis non sunt recipienda.

06. — q. Quamam est obligatio sciendi orationem do-minicam et salutationem angelicam?

1° Datur obligatio, et quidem sub gravi, illam sciendi quoad substanliam, i. e. scire Deum esse orandum cum spe el fiducia, el ab eo petenda esse omnia bona turn animse tum corporis, et gratias ad animse mala fugienda.

2° Datur obligatio, saltem sub levi, illam sciendi verbotenus et aliquando recitandi; ita probabilius contra varies qui obligationem, illam sciendi verbotenus, gravem eruunt ex verbis Christi: Sic orabilis; sed bsec verba intelligi possunt de obligatione quoad substanliam.

Nota. In oralione dominica creditur Deus providens, auxilialor, condonans, remunerans.

Quod special salutationem angelicam, sic dicimus; Ora-tioni dominicse, ex usu Ecclesiae el praxi fidelium, ple-rumque adjungitur salutalio angelica, quae non est sub gravi scienda el recitanda; sed tamen probabiliter sub levi, quia ille qui negligil patrocinium Marise, non vide-tur posse vacare a culpa levi, ob quamdam prodigalila-tem spiritualem ex omissione medii utilissimi a Deo pre-parali, et cultus ipsi dobiti. Dicunt tamen alii cum Gury nullatenus esse de prseceplo, sed tantum de consilio.

57. — q. Quodmm est objeclum formale fidei divince? r. Non est, ut varii contcnderunt, Dei ornnipotenlia aut voluntas, nee auctorilas Ecclesiae, nee lumen ratio-nis, nee lumen fidei sive habiluale sive actuale; sed est, juxta sententiam communiorem, testimonium Dei: quod resolvitur in tria elementa, scilicet in Dei omni-scientiam, veracitatem et locutionem.

q. Quoiuplex distinguitur Dei locutio seu revelatio? n. Distinguitur duplex: immediata el mediata. 1° Immediata est ilia qua Deus per seipsum loquitur. Triplex autem citatur ejusmodi Dei locutio: est intellectualis, si Deus loquatur per signa spiritualia soli in-tellectui perceptibilia; est imaginaria, si loquatur per signa materialia phantasia) propria; est sensibilis, si loquatur per signa materialia sensuum externorum propria, v. g. per loquelam, etc.

2° Mediata est ilia qua Deus loquitur per angelos aut alios ministros, v. g. per apostolos aut'eorum successores.

Jam vero, ad objectum formale iidei, sufficit quaecum-que prcedicta Dei locutio, modo sit Dei locutio proprie dicta.

58 — rt. Quando atiquis assensu fidei dicit v. g.: Verbum est incarnatum, demonstra hune judicii actum, licet unicum, esse tamen virtual iter triplicem.

r. Virtualiter ille dicit sic: Credo Verhum esse incarnatum, quia Deus revelavit, el Dei revelatio est infaUibilis; sequent! nempe syllogisme :

Ex quo inlelligitur, 1° hujus syllogismi duas praemis-s;is esse objeclum formale fidei; et syllogismi conclusio-nem esse ipsum assensum fidei seu objeclum creditum; 2° assensum fidei, licet vere seu formaliter discursivus esse nullatenus possit, ut supra dictum est, esse tarnen (liscursivum quodam sensu seu virlualiter.

q. An est immediatus an vero mediatus, assensus quern ■inteilectus nosier prceslat 1° hujus syllogismi conclusioni seu objeclo materiali fidei, 2° hujus syllogismi pr amiss is seu objeclo formali fidei?

Prcenola. Assensus immediatus est ille quo veritati as-sentimur sistendo in ipsa, i. e. dum Veritas per se in-notescit, v. g. summa Veritas est infallibilis; Petrus loquitur, dum Petrum loquentem audio. Mediatus est, dum veritati assenlimur, non quia innotescit per seipsam, sed quia innotescit par aliam: et ita sequens v. g. Veritas: existit Roma, mihi qui banc urbem non vidi, innotescit, non per seipsam, sed per testimonium hominum. Jam vero,

p.. 1° Ex dictis patet, assensum quem objecto materiali prrestamus, esse mediatum, cum non prsestetur nisi me-diantibus duabus syllogismi prsemissis.

2° Quoad assensum quem prsestamus objecto formali, distinguendum est: assensus quem prsestamus primse prse-missifi, seu Revelatio divina fallere nequil, est immediatus. Idem videtur probabilius dicendum de assensu quem prsestamus secundse prsemissse, seu Dens revelavit Verbum esse incarnatum.

Verum quidem est banc divinam revelationem non esse nobis nisi mediatam, cum nobis non innotescat nisi per testimonium apostolorum et succcssorum. Sed revelatio

mediala non minus est verbum Dei quam rcvelatio immediate facta, qualis v. g. facia fuit apostolis ore Christi vel instinctu Spiritus sancli; quemadmodum v. g. est verbum regis, non tantum verbum ejus immedialum quando rex ipse ad ministros sues coram loquitur, sed etiain verbum mediatum quando ministri verbum hoc regis pro-mulgant subditis. Ergo quemadmodum subditi, dum pro-mulgari a ministris edictum regis audiunt, hoc esse ipsius regis verbum percipiunt, sic nos certo et as-

sentimur revelationi divinte; quam, licet sit tantum me-diata, tamen ob motiva tam splendida credibilitatis certo cognoscimus esse verbum Dei, juxta illa Pauli: Acce-pist is illud, non ut verbum hominum, sed sicuti est vere, verbum Dei.

q. A n ipsum objeclum formale fidei creditur, sen an assensus objecto formali prcestilus, dicendus est assensus fidei an potius assensus sciential?

r. Dicendum videtur esse assensum fidei, \° quia ea non gaudet claritate qua) in assensu scientise inveniri so-let; 2° praecipue, quia ex fidei habitu elicitur. Habet enim habitus fidei virtutem eliciendi assensum, non tantum circa mysteria revelata, qua? se habent ut conclu-siones; sed etiam circa principia ipsa seu syllogismi prremissas quse objectum formale constituunt.

r. Consistit in assignando ultimo motivo quare creda-mus. Sequenti autem modo instituitur ilia analysis: Sit v. g. haic qusestio: Quare credis?

Qusestio ilia triplicem sensum habere potest, et triplex erit responsio resoluloria, scilicet;

1° Sensus esse potest: Quare huic raysterio assent iris, illudque ut cerium esse allirmas? Et sic fides sum Uur prout est in inlelleclu, scu inlelleclive; et ultima resolu-

2° Sensus esse potest: Quare vis credere, seu cur im-pei-as hunc assensum firmissimum? Et sic fides accipitur prout est in voluntate, seu affeclice; et ultima resolutie est: Credo seu credere volo, quia hie actus fidei est ho-nestissimus et a Deo prcescriptus.

3° Sensus esse potest: Quare judicas hoe mysterium esse credibile, atque credendum ut a Deo revelatum? Et sic fides accipitur prout est in dispositionibus nostris ad illam, seu dispositive; et ultima resolutio est: Credo, propter rnotiva credibilitatis.

Si quisautem, ut rudioribus accidit, respondeat: Credo, propter auctoritatem Ecclesia;, parochi, parentum, etc., haec resolutio admitti potest, et intelligenda est hoc sensu quod Ecclesise auctoritas humana isti homini locum teneat mo-tivi credibilitatis. Non vero intelligi potest Ecclesiae auctoritas divina, cum tunc adesset circulus vitiosus, i. e. quo unum probatur per aliud et vicissim, sic nempe: Credo hoe mysterium seu revelationem ob auctoritatem Ecclesise nempe divinam, et credo auctoritatem divinam Ecclesiae ob revelationem. Non autem adest circulus vitiosus si intelligatur sic: Credo revelationem ob auctoritatem Ecclesiae nempe humanam fundatam in tot signis credibilitatis, et credo auctoritatem Ecclesiae divinam ob revelationem.

Actus fidei quinque sequentes habet qualitates: est 1° liber, 2° supernaturalis, 5° verus, 4° certus, 5° obscurus. q. An actus fidei est necessario liber?

clem esse liber am et a voluntale pendere. Ad volunlateni autem pertinet, ut supra, N⁰ 58, insinualum esl, impe-rare intellectui ut assentiat triplici syllogismi judicio et prsecipue ejus conclusioni sou objeclo inateriali quod pro-ponitur.

r. Actus fidei, adsequate spectatus, plures actus par-tiales turn intellectus turn voluntatis involvit. Porro, hi om nes actus, quoniam lidei supernaturalis partes consti-tuunt, necessario supernaturales esse et per gratiani elici debent.

Quod sit supernaturalis et liber, patet insuper ex verbis concilii Vaticani, supra, N⁰ !22, citalis.

r. Affirmative: nam talis est fidei divinse natura ut, teste Tridentino, ei falsum subesse non possit. Falsitas in fide, si possibile foret, oriretur ex duobus: vel ex ob-jecto formali non existente; atqui hoc impossibile est, nam simul ac res quidam a Deo revelata est, eo ipso debet necessario esse vera; vel ex objecto materiali, non ita se habente ut creditur, ita ut res proposita non realiter sit revelata, sed adsit tantum revelatio apparens sen existimata: atqui hoc in fide divina quoque impossibile est, talisque fides nihil aliud foret quam fides hu-mana.

41. — q. Aii actus fidei est necessario certus? r. Affirmative. Porro, certitudo fidei comprehendit duo; includit 1° veritatem, de qua statim dictum est, i. e. nexum necessarium inter objectum fidei et cognitionem nostram, quo excluditur falsitas; includit 2° firmam adhcesionem intellectus nostri seu firmum assensum, quo excluditur for-mido ne oppositum sit verum; Incc aulein firma adhsesio ex motivis credibilitalis profluit.

Q. An el quomodo assensus ille fidei alios quosvis assensus eerlos, cerliludifie super al?

r. Licet res credenda, de se non sit evidens, altamen assensus ille talis est, ut excedat assensum prsestilum cognilioni naturali etiam evidenti, et sic sit simpliciter omnium certissimus. Excedit enim 1° nexu necessario inter objectum et cognitionem noslram, qui nexus oritur ex nobiliore radice; 2° magis firma adhsesione, qua ma-gis excluditur formido ne oppositum sit verum; quae ad-baesio est major non quidem intensive seu majori inten-sione potentia3, sed appretiative seu majori appretiatione objecti, ut supra De Virtulibus Theologicis, N⁰ 2, dictum est.

Et sic, dum quis, per actum etiam minus intensum, credit dogmati seu verbo Dei, tali modo fertur ejus assensus in rem credendam, ut illi credat super omnia, i. e. ut, non vi evidentise ejus, sed ex imperio voluntatis, hanc veritatem praferat omnibus aliis verilatibus, quas relinqueret, si fieri possit quod huic veritati con-tradicerent, quia tanfa adha3sione digna est prima Veritas seu ipse Deus.

iS. — q. An actus fidei est necessario obscurus? r. Fides essentialiter est obscura et, teste Paulo, Quasi lucerna lucens in caliqinoso loco, donee dies elucescat. ö. Quonam sensu obscura est fides?

r. Eo sensu quod, licet summam prsestet intcllectui cer-titudinem, non tarnen ministrat evidentiam seu visionem rerum secundum seipsas, et sic manet arciumentum non appare'ntium. Non enim prsestat 1° evidentiam objecti ma-terialis, ut patet; nee 2° evidentiam objecti formalis, cum fidei objectum formale non sit visio sed testimonium tantum.

evadat inutilis, an vero adhuc ulilis maneat; et sic, dis-tinguendum est inter evidentiam sou visionem beatiflcam et naturalem. Unde :

1° Gum visione bealifica non stat fides: nam fides evadit inutilis, utpote evacuata et absorpta clariori lumine vi-sionis Dei, sicut lux lucernse inutilis est dum clare lucet sol meridianus.

2° Gum visione seu scientia nalurali, i. e. fides de re quapiam, probabilius juxta Suarez contra thomistas, stare potest cum scientia seu evidentia de. eadem re. Probatur 1° quia fides, pracsente scientia, non impeditur, imo adhuc ulilis est: non quidem impedüur, quia fides ba-bet motivum formale omnino distinctum et sufficiens; adhuc ulilis est, imo et necessaria, quia majorem certi-tudinem affert quam visio seu scientia naturalis. 2° Ex incommodis qute ex contraria sententia sequerentur: nam sequeretur v. g. Mariam et apostolos non habuisse fidem eorum qute de Ghristo viderunt vel ab eo audierunt; item philosophum genlilem qui Deum esse evidenter novit, cum convertitur, veritatem banc fide non posse credere.

Ilic nou agitur de necessario sciendis et credendis necessitate medii vel praecepti ad salutem, de quibus supra, ubi de objecto fidei niateriali; sed agitur de obligatione seu necessitate eliciendi actum fidei tum internum tum externum.

r. Actus lidei interims omnibus adultis necessarius est 1° necessitate medii ad justificationem; nam, teste Paulo,

Sine fide impossibile est placere Deo; 2° necessitate prcecepti, quandoque in vita.

Urgetper se, post usum rationis completum vel quando in fideli adulto fidei Veritas sufticienter proposita est, ad incipiendam vitam christianam; 2° in articulo mortis, ad proximius tendendum ad Deum ; oquot; saltern semel in anno, imo, juxta plures, singulis mensibus.

Urget per accidens, 1° suborta gravi tentatione qua3 ali-ter vinci nequit; 2° quando implenduin est prseceptum quod fidem requirit, v. g. sacrae cornmunionis; 5° post lapsurn in hseresim, aut post fidem negatam.

r. Negative, sed sufticiunt generatim actus impliciti in illis qui scientiam sufficientem rerum credendarum ha-bent. Hinc prsecepto satisfacit qui devote audit missam, adorat crucifixum, orat, crucem format, sacramenta re-cipit, etc.

r. Datur, jure divino vel natural!, pneceptum affinna-tivum et prseceptum negativum.

q. Quandonam obligat jorceceptum affirmativum? r. Obligat, quando absque hac confessione honor Deo debitus, vel utililas spiritualis proximi, modo notabili sub-traheretur: i. e. si ex omissionc confessionis. Deus affice-retur magna injuria, aut sequeretur contemptus religionis; vel si proximus afficeretur magno malo spiritual!, puta si sequeretur scandalura seu aliorum perversio. Ratio est, quia id exigit charitas quam Deo vel proximo debemus.

(I. An, juxta hanc regulam, adcst obtigatio confessionis fidei si de fide intcrrogeris?

r. Affirmative, si sive a publica sive a privata auctori-late interrogeris in odium fidei, vel si sequivoca respon-sio talis sit ut videatur esse fidei negatio, ex qua Deo dedecus vel scandalum proximo. Extra hos casus, nulla adest obligatio fidem confitendi.

r. Prohibet 1° veram fidem negare; 2° religionem fal-sam profited; 5° religionem falsam simulare.

q. Circa l^m punctum, an Heet occultare fidem veram, seu an id est fidem negare?

r. Licet eam occultare quando praeceptum confessionis al-firmalivum non obligat, juxta N^m 44.

Q. Circa 1'quot; et 2^m punctum, an licet uti signis aid veslibus infidetium sen an id est professio vel simulatio teligionis f al see?

r. 1° Licitum est, si sint vestes aut signa propria alicu-jus regionis, quamvis regio hsec tola sit infidelis, quia hsec ad religionem per se non referuntur.

2° Si vero sint vestes et signa religionis, distinguendum est: Probabilius licitum est, gravi de causa, si intentio sectam a secta distinguendi non sit nisi finis secundarius, el finis primarius earum sit ad corpus tegendum. Secus au-tem, si vestes aut signa unice aut primario sint insti-tuta ad sectam prolitendam, ut sunt vestes et ornamenta quibus sacerdoles in exercitio functionum suarum utuntur.

r. Illicita sunt sub gravi omnia signa quibus quis profi-tetur, vel externe tantum simulal religionem falsam, v. g. genuflectere vel thus adolere coram idolo ; assistere coonai haereticorum, vel eorum baptismo, ut ex decisione Pii VI liquet, etc.

1° Visitare ex mera curiosilate templa hserelicorum vel infidelium, aut prsedicationi eorum assistere, secluso scan-dalo, perversionis periculo aut mandato quod htec pro-hibeat;

2° Interesse convivio nuptiali vel sepulturse hserelicorum, quia haec mere civilia censentur;

3° Transeundo per loca hserelicorum, timore periculi gravis comedere carnes die vetito, ne catholicus agnosca-ris: quia hoc non est signum hsereseos; secus autem, si comedas, ad id in odium fidei impulsus;

-i⁰ Fugere tempore persecutionis, modo fuga non sub-trahat divino honori vel proximo, quod aliquando v. g. in pastore accidere potest. Imo, fuga est aliquatenus de prsecepto, juxta: Cum persequentur vos in civitate isla, fu-güe in aliam; quod valet prsecipue si quis ad utilitatem fidelium'sit necessarius, aut si lapsum timeat.

1° Ex antea diclis intelligitur quod beati et damnati ftdem non habeant; secus vero animse purgantes. Earn quoque habuerunt angeli ante confirmationem, et homo ante lapsum, quia erant viatores, sicque et de ipsis in-telligendum videtur: Credere oportet accedenlem ad Deum.

2° Contra fidem vel fidei obligationem peccari potest quadruplici modo: 1° per defectum horum quse sunt scitu necessaria necessitate medii vel prsecepti; 2° per defectum contra prseceptum fidei internse; 5° per defectum contra prteceptum fidei externse; 4quot; violando prseceptum fidei 'negativum, i. e. per vitia fidei opposila, de quibus modo.

4° Vitia fulei opposüa, sunt duo ; 1° infidelilas, 2° hse-resis, cui adjungitur apostasia.

47. — q. Quid est, in materia fidei, inHdeUlas i7i genere? r. Infidelilas, generatim sumpta, est carentia fidei in liomine non baptizato; infideles enim dicuntur illi qui per baptismum non susceperunt fidei habitum.

r. Triplex: 1° infidelitas positivo, seu formalis, i. e. carentia fidei in eo cui sufficienter proposita est et qui earn respuit. Huic acoedit 2° infidelitas privaliva, i. e. carentia fidei in eo qui notitiam fidei, data occasione, com-parare neglexit. 5° Infidelitas negativa seu materialis, i. e. carentia fidei in eo qui nunquam de vera religione ali-quid audivit.

r. Sunt judaismus, paganismus, mahumetismus et alite varise sectse; quibus adjungi possunt deismus, atheis-mus, pantheismus, et rationalismus qui nostris tempori-bus tam late grassatur.

Q. An et quantum peccalum est infidelilas? r. 1° Infidelitas positiva et privaliva sunt peccalum gra-vissimum, ob contemptum primse veritatis seu auctori-tatis Dei revelantis.

2° Infidelitas negativa est quidem poena peccati, sed de se peccatum non est, ob ignorantiam invincibilem, et ut patet ex damnatione Baii dicentis earn esse peccatum; salvi tamen fieri non possunt ejusmodi infideles, nisi saltem per baptismum fiaminis regenerentur.

r. Affirmative opera naluraliter bona, ut patet ex da-mnata prop. Baii: Omnia wfidelium opera sunt peccata;

nam non adest peccatum ubi non est violatio legis, nec finis viliosus: porro hsec a mullis operibus infidelium abesse possunt.

48, — q. An infuleles ad pdem suscipiendam compelli possunt a potestate ecclesiaslica vel scecidari?

r. Negative: non ab ecclesiaslica, quae in non ba-ptizatos spiritualem jurisdiclionem non habet; nec a gu-bernio, quod jurisdictione tanlum civili gaudet.

Attamen, compelli possunt ne fidei prsedicationem vel exercilium in suis locis impediant, quia Ecclesia a Chri-slo accipit jus pradicandi Evangelium per totum orbem,

q. An infideles vel sectm dissidentes, sou potius an eorum ritus a principibus christianis foveri vel tolerari possunt?

r. Cum Gury: foveri vel approbari non possunt; idque probatur ex variis Ecclesiae decisionibus, et novissime ex prop. 77, 78 et 79 in Syllabo a Pio IX damnatis, ubi s. Se-des absolutam cujusvis religionis cultusque libertatem at-que sequalitatem reprobat, sicut semper reprobavit. Tolerari autem possunt, scilicet in casu quo per eorum pro-hibitionem majora mala inducerentur, aut majora bona impedirenlur. Facilius autem tolerantur Judsei, quia ex ipsorum conservatione magnum bonum Ecclesiae provenit, nempe fidei nostrse testimonium.

veritatem ab Ecclesia propositam, in eo qui fidem rece-pit; haecque vocatur haeresis formalis. Si autem error non sit voluntarius, vel non sit pertinax, vocatur haeresis materialis, sed non est nisi haeresis improprie dicta.

r. Censendus est hsereticus malerialis tantum: 1° illo qui paratus est se submittere judicio Ecclesia quando errorem agnoverit; 2° qui de vera fide nihil cognovit et de sua religione nunquam dubitavit; 5° qui dubitans stu-duit cognoscere verilatem quantum potuit.

Censendus est hsereticus formalis: 1° ille qui dubitat, nee vult ulterius inquirere, ex odio et contemptu Eccle-sias; 2° qui avertit malitiose intellectum a motivis ere-dibilitatis ad motiva sute sectse; 5° qui, agnita verilate, adhuc contradicit Ecclesige ex odio Papse; 4° qui plene deliberate dubitat de aliquo fidei articulo; nam, qui deliberate dubitat, voluntarie suspendit intellectus assensum circa veritatem a Deo revelatam, seu judical esse incer-tum quod Deus jubet credere certum; ergo deficit a fide, negando summam Dei veritatem, et Ecclesia} infallibili-tatem.

Nota. Qui fidem tantum externe negat, non est htere-ticus formalis, quia in eo non est assensus pertinax error! ; et proinde, hsereticorum poenas non incurrit, quam-vis graviter peccet contra fidem.

r. Est 1° interna vel externa, prout habetur interne, vel simul externe, i. e. quse se prodit per signa externa ex quibus homines, si adessent, intelligere possent talem hominem esse htereticum.

Est 2° occulta vel notoria, prout nemini aut paucis tantum, vel multis est nota.

r. 1° Hseresis materialis omni culpa vocat, oh ignoran-tiam invincibilem veritatis in qua talis versalur. 2° Ihere-sis formalis est gravissimum peccatum, sicut ipsa infi-delitas.

talis defeclio a fide Christiana; et proinde, dc ea sicut de hseresi formali statuendum est.

Nota 2°. Hceresis est casus in dicecesi Brugensi reser-vatus, et quidem specialiter reservatus, si sit hseresis vera et interna, externo signo manifestala, sive sit pu-blica sive occulta. Vide tractatum De Casibus Beservatis.

Nota 5° Triplex apostasia est casus in dicecesi Brugensi reservatus: apostasia a fide, a religione, ab ordine sacro. Scilicet 1° apostasia a fide, qua quis interius si-mul et exterius deficit a fide ex toto; non vero si èx parte tantum deficiat, v. g. transeundo ad sectam ha3re-ticam, ubi tamen foret casus bseresis. 2° Apostasia a religione ab Ecclesia approbata, qua quis illam prorsus de-serit sine licentia, animo non rcdeundi ad illam vel aliam scd sseculariter vivendi. 5° Apostasia ob ordine sacro, nempe majori, qua quis ab illo propria auctoritate rece-dit ad statum ssccularem. Imo, ex constilutione a Pio IX, anno 1869 lata, quam vide in tractatu De Censuris, N⁰ 20, oxcommunicationem episcopo reservafam incurrunt hi re-gulares aut moniales, vel clerici in sacris, si matrimo-nium contraxerint; item omnes qui cum aliqua ex prse-diclis personis matrimonium contraxerint.

Triplici capile dicimus 1° de spei natura, 2quot; de ejus actu, 5° do viliis spei opposilis.

r. 1° Prout est habitus, est virtus per se iufusa, dispo-nens et elevans potentiam ad actus spei supernaturales.

2quot; Prout. est actus, est virtus supernaturalis per quam certa cum fiducia a Deo expectamus futuram beatitudi-nem et media ad illam consequendam.

r. Materiale primarium est Deus possidendus; sccunda-rium sunt omnia media ad beatitudinem nostram consequendam necessaria, ut sunt remissio peccatorum, gratia, bona temporalia quatenus ad Deum possidendum conducere possunt.

r. Cum Thoma probabilius Negative, nisi aiiena beaü-hulo intendatur ut ad propriam nostram beatitudinem

conducens; nam spes seu desiderium beatiludinis aliense, ad charilatem proooimi potius quam ad spem theologicam pertinet.

53. — q. Quodnam est spei objectum formale? r. Disputatur; alii dicunt bonitatem Dei erga nos; alii, ejus omnipotentiam; alii, ejus fidelilatem in promissis; alii, aliud. Sed sententia quse est fidelium instructioni conformior, dicit esse tria hsec memorata simul. Actus enim spei est virtualiter triplex: nam, cum id quod spe-ramus, sit 1° bonum, 2° idque arduum, et 5° a Deo promissum, sic actus spei involvit 1° desiderium seu amo-rem hujus boni, 2° conalus ad vincendum id quod est arduum, 5° fuluciam in Dei promissis; et sic 1° huic desiderio correspondet bonitas Dei erga nos, 2° conati-bus, Dei omnipotentia seu omnipotens misericordia, 5° fi-duci'se, Dei infallibilitas in promissis.

q. An ergo intercessio sanctorum, et pmcipue B. M. V., quce vocatur spes nostra, vel opera nostra bona, non sunt objectum formale spei nostra?

r. Quidam ea vocant spei objectum formale secunda-rium; sed verius dicendum est ilia proprie nihil aliud prastare quam ut in Deum speremus firmius.

r. Subjectum proximum est voluntas, cum spei objectum materiale sit bonum adipiscendum.

Subjectum remotum est persona quse virtute spei prse-dita est. Hujusmodi non sunt beati nec damnati; bene vero animse purgantes, et homines viatores ii qui spem receplam conservant.

In aclu spei considerari possunt sequentia: prcerequisi-tum, i. e. fides; proprietas, i. c. certitudo; qualilaies, i. e. ejus honestas et necessitas.

R. Fides prserequirilur supernaturalis circa duplicem Dei promissionem; alteram absolutam, de auxiliis supernatu-ralibus saltern sufficientibus suppeditandis; alteram condi-Üomtam, de beatitudine adultis conferenda, si nempe hi serio et efficaciter auxiliis ejusmodi cooperentur.

r. Duplex; 1° certitudo infallibilitatis, quse non invenitur nisi in intellectu, et quie ab eo excludit duhium et flu-ctuationem; 2° certitudo firmitatis, quse etiam in volun-tate inveniri potest, et qute ab ea voluntate excludit limo-rem et fluctuationem.

r. Juxtaverba definitionis spei supra; certa cum pducia, actus spei est quidem certus, juxla; In te speravi, non confundar in cnternurn; Spes non confundit. Est autem species certitudinis firmitatis, seu est infrustrabilitas, quro quidem certa est et timorem excludit a parte Dei; non vero a parte nostra, quia promissiones Dei sunt condi-tionatse; quse conditio pendet a nobis qui valde labiles sumus. Quare spes, licet firmissima ex parte Dei, timorem compatitur ex parte nostri; ac propterea ab Apo-stolo per symbolum anchorse significatur, quse, licet ipsa sit immobilis, non tarnen omnem naviculse fluctuationem impedit. Unde idem Paulus; Cum metu el tremore sa-lutem vcstram operamini.

r. Affirmative: nam spei toties eommendata) in Scriptu-ris tam evidens est honeslas, ut quteslio prorsus otiosa Ibret, nisi novatores lam splendid® veritati tenebras ef-fundere tenlassent; v. g. Calvinus qui negat operandum esse mercedis intuitu, et Baius qui reprobat amorem qui semper in spe continetur et qui ideo vocatur amor spei seu amor concupiscenlife seu caslae concupiscentise. q. Quare vocatur amor castse concupiscentise? r. Vocatur amor concupiscentice, quia spes versatur circa Deum ut concupiscibile bonum; et concupiscentiae casta, quia amor ille nihil nisi honeslum et ordinalum habet.

r. Eadem est ac necessitas actus tidei interni, de qua dictum est in tractatu De Fide, N⁰ iö. Ergo actus spei omnibus adultis necessarius est, 1° necessitate medii ad juslificalionem, juxta Tridenlinum, et juxta Paulum; Spe salvi facti sumus; 2° necessitate prcecepti, tum negativi quo velatur desperalio et prsesumplio, de quibus infra; tum afjirmativi quo actus spei elicere lenemur quandoque in vila.

r. Urget, tum per se tum per accidens, in iisdem ca-sibus ac in diclo N⁰ 45, de fide interna.

q. Quinam spei necessitatem et prccceptum negariint? r. Ultra novatores, de quibus N⁰ 57, quietisl?e, auclore hispano Molinos, qui ab Innocentio XI, anno 1687, damoati fuere. Ili novi mystici fingebant cerium perfectionis statum, seu statum amoris puri in quo actus spei theologicse in hac vita locum habere non possint nee debeant. quot;Verum, hic status, ob lentationes daemonis et varias passiones quibus gravamur, in hac vila non existit; et etiamsi exi-sleref, ideo non excluderet spem, ut infra in tractatu De Charilate, N⁰ 71, patebit.

^9. — q. An Deus, sicut est objectum spei noslrce, potest quoque esse objectum nostri timoris, seu an Deus po-test timeri?

r. Potest timeri, non tamquam aliquod malum, sed tamquam a quo imminet malum, scilicet malum poenai et malum culpa;; unde. Deus timeri potest, vel quate-nus timetur poena ab ipso offense infligenda, vel qua-tenus ipsa timetur offensa divina quam culpa infert.

1° Timor mundanus, i. e. quo homo malum ab homine intligendum ita timet ut, ad illud effugiendum, paralus sit offendere Deum; ille nutem timor, quo homo a Deo recedü, semper malus est, juxta: Noiite timere eos qui oc-

2° Timor servilis, i. e. quo timetur poena a Deo infligenda. Ilicque timor est duplex; serviliter servilis ct simpliciter servilis.

Est serviliter servilis, quando homo, timens peccali poe-nam, actualiter vel virtualiter paratus est peccare si poena abesset; hicque est malus, cum includat affectum ad pec-catum.

Est simpliciter servilis, quando homo peccati pffinam'ifii timet, ut per istum timorem abstineat non tantum a peccato sed et ab omni affectu ad peccatum.

Aquot; Initialis, qui medius est inter scrvilem et filialem, est ille quo limetur utrumque, scilicet poena ct culpa, poena secundario, culpa primario.

Q- An triplex ille timor, nempe simpliciter servilis, initialis et filialis. bonus est?

r. Timor simpliciter servilis est bonus quoad substantiam: quod patet ex Tridentino dicente « esse donum Dei, Spi-

ritus sancti impulsum, et disponere hominem ad gra-tiam in sacramento poenitentise recipiendam ». Attamen ilia servilitas qua timetur poena tamquam malum principale, mala est; sed tantum afficit ipsatn personam timen-tem, non vero .timorem, cui illa servilitas extrinseca est; simili modo quo informitas non est de substantia fidei informis, sed ei extrinseca est.

Facile intelligitur timorem initialem esse priori melio-rem, et filialem esse optimum.

r. Minuitur iimor servilis, sed augetur timor filialis; nam, quo magis quis diligit aliquem amore amicitiae, eo minus timet poenas, et eo magis timet ei displicere. ö. Ad quam virtutem pertinet timor servilis? r. Ad virtutem spei: quia, sicuti per spem desidera-mus Dei possessionem, ita per spem detestamur peccata et poenas gehennse per ea promeritas, quatenus sunt ex-clusiva possessionis Dei.

Vitia spci principaliter et directe opposita sunt de-speratio el prcesumptio, prior per defectum, altera per excessum.

r. Est diffidentia voluntaria obtinendi beatitudinem et media ad eam consequendam necessaria.

Cum aulem desperatio resideat in voluntate, et sit quse-dam positiva nolitio proseculionis beatudinis, sequitur quod simplex judicium quo quis putat se a beatitudine exclu-dendum esse, non sit proprie desperatio, licet ad eam conducat.

0. Qmmvis hcerelicum sit dicere salutein esse impossibi-lem, proba quod desperans, eo ipso non amiltat fidern.

r. Cum Dens; Potest quis judicio universali speculative judicare in Ecclesia esse remissionem peccatorum ac beati-tudinem seternam, quod ad fidem pertinet, etsi erretju-dicio particular! practico quo apprehendit quod Deus non sit ipsum salvaturus, ac ideo non sit ipsi sperandum. Ille autem error provenire potest ex eo quod quis putet se non esse prsedestinatum, vel sibi non esse dandam gratiam qua poeniteat; aut ex eo quod videat se ita in-tricatum peccatis, ut reputet quasi impossibile se inde extricare.

Unde, qui ex tali errore renuntiat prosecutioni beati-tudinis et mediorum ad earn, in desperationem incidit, licet tarnen fidem conservet. Interim desperatio, uti et prsesumptio, semper signum sunt fidei modicse et infirmse. q. An dcitur partitas material in peccato desperationis? r. Negative si sit perfecta et proprie dicta; Affirmative si sit imperfecta, ut ssepe accidit in tristitia et im-patientia.

Q. Quibus modis peccaturn prcesumptionis committi potest? r. Committi potest triplici modo sequenti; 1° Prasumendo obtinere beatitudinem propter merita propria, quemadmodum prsesumebant Pelagiani; bincque prsesumptio bsec pelacjiana vocatur.

2° Prsesumendo obtinere beatitudinem propter merita quidem Christi, sed absque cooper a tione propria; juxta do-ctrinam protestantium qui per solam fidem in Christum, sine bonis operibus, beatitudinem expectant; sicque pra3-sumptio bsec calviniana vocari potest.

qua aliquis confidit quidem in auxilio divino, ac mediis qui-bus Deus salutem dare decrevit; sed excedit in hoc, quod ilia media sibi polliceatur temerarie, v. g. per intereessio-nem B. M. Virginis aut alicujus sancli, vel per recilationem certse orationis, elc.

q. An ad lertiam prcesumptionis speciem pertinet casus, quo quis in peccatis perseverare intendü, sperans fore ut poslea vel saltern in fine vitce sit poenilentiam acturus et vcniam oblenlurus?

r. 1° Affirmative, si spes ilia remissionis in tali agente sit ratio et motivum influens in peecata sic committenda, nam abutitur divina bonitate seu spe venise prseeise ad libe-rius peccandum.

2° Negative, si spes illa venise se ad illa peecata habeat tantum concomitanter. Tunc enim, teste Scavini, non pec-catur contra spem, juxta verba s. Thqmse: Peccare autem sub spe venise quandoque obtinendse, cum proposito abs-tinendi a peccato et poenitendi a peccato, hoe non est prsesumptionis, sed peccatum diminuit; quia per hoe vi-detur habere voluntatem minus firmatam ad peccandum.» Unde addit Ballerini, dum quis peccare vult aut peccat, bonum est sperare veniam peccati et proponere postea pcenitere.

q. An est prcesumpiio, comrniüere pluries idem peccatum, quia tam facile pluries quam semel accusal ur?

r. Cum Gury ; Negative, quia poenitens movetur ad facilius peccandum, non ex facilitate venise obtinendse, sed ex minori difficultate confitendi; quamvis hsec sit prava dispositie, Deo maxime injuriosa. Secus foret, si facilius peccet ex eo quod tam facile remittantur plura peccata quam unicum.

q. An in tertia hac specie dari potest materia! parvitas? r. Affirmative; sic v. g. levis est prsesumplio illius qui, ob spem venise, venialia peccata committit.

q. An per prasumptioncm amittilur habitus spei? r. Affirmative per praesumptionem primse et secundse specie!; Negative vero per tertiam speciem, quia hsec non destruit fundamentum habitus spei.

r. Gravior est desperatio, quia magis proprium est Deo misereri et parcere quam punire, ob infinitam ejus boni-tatem; primum enim convenit Deo secundum se; alterum vero, secundum nostra peccata.

q. An est grave peccatum contra spem, 1° cupere perpetuo in hoe munclo vivere, vel 2° e contra ex tcedio mortem exoptare?

r. De 1° Affirmative, quia, qui illud cupit, sistit in vita temporali tamquam in fine ultimo. De 2° Negative per se, quia talis non recedit a fine ultimo; nee generatim excedit peccatum veniale, nisi adsit expressa rebellio contra or-dinem divinse providenlise.

Quinluptici capite dicimus 1° de charitatis notione; 2° de ejus objecto; 5° de ejus subjecto; 4° de ejus necessitate in genere; S⁰ de ejus prsecepto speciali.

Priusquara agamus de charitate, quatenus est amor erga Deum et proximum, quadruplici N⁰ seq. quaïdam praemittimus de amore in genere.

Dico 1° appetitivce potentiw: ut indicetur amoris subje-ctum, quod est appetitus. Triplex autem distingui potest appetitus: 1° mturalis, sed improprie dictus, in rebus cogni-tioae carentibus, v. g. quot;varise afiinitates cbimicse inter naturae corpora, tendentia corporis gravis ad centrum sequi-librii; 2° sensitivus, qui bominibus communis est cum brutis; 5° rationalis seu intellectivus; i. e. voluntas: bicque appetitus proprius est Deo, angelis et hominibus.

Dico 2° in bonum: nam solum bonum est amoris ob-jectum; et sub hono comprebenditur quoque pulchrum, nam pulchrum nihil aliud est quam ipsum bonum quatenus dicit ordinem ad vires cognoscitivas. Triplex quoque distingui potest bonum: 1° honestum, quod est ap-petibile de se; 2° utile, quod est appetibile propter aliud,

lamquam medium ad finem; 5° delectabile, quod est ap-petibile ut afferens quietem quamdam seu suavitalem appetitui. Hocque triplex bonum, respectu hominis, dicitur honestum antonomastice, morale, verum, vel turpe, falsum, prout est rectse rationi conforme, vel difforme.

r. Hsec series habet initium, progressum et terminum, j. e. amorem, desiderium et gaudium. Itaque, prima mutatio appetitus a bono seu a re appetibili, vocatur amor, qui nihil aliud est quam complacentia appetibilis; ex hac complacentia sequitur motus in rem appetibilem, qui est desiderium; et tandem quies, quse est gaudium.

Amor naturalis, qui valde improprie dicitur amor, est indita ab auctore naturte entibus tendentia in id quod illis convenit, ut v. g. supra de corpore gravi, etc.; sic quoque instinclus animalium; sic quoque hominis tendentia ad bonum in genere.

Amor animalis est, in homine, motus appetitus sen-sitivi in bonum vel pulchrum sensibile; hieque amor, utpote comes et pedissequus amoris rationalis, imo ut do-minans tyrannus, in homine facile excitat passiones ve-hementes et inordinatas, contra qnas luctandum est re-•mediaque adhibenda.

Amor rationalis est ille qui sedem habet in appetitu intellectivo seu voluntate; hieque amor, heet de se non sit sensibilis, potest tamen in partem sensitivam redundare.

Amor concupiscentice (amour intéressé) est ille quo ama-mus aliquid propter bonum nostrum, sicuti v. g. pauper amat divitem ob eleemosynam. Amor benevolent ice seu

amiciticB (amour désintéressé) est ille quo aliquam personam amamus propter bonum ipsius, ut ei bene sit.

1° Causa principalis est ipsa rei bonilas per cognilio-nem percepla; nam, quo melior est rei bonilas et quo melius percipitur, eo magis amatur, cum potentise appe-titiviB sequanlur apprehensivas.

2° Ex parte amantis, est aliqua ejus similitudo seu conve-nientia cum re amata, qua fit ut amans in rem illam tamquam in seipsum inclinetur.

5° Causa esse potest ipse amor, qui provocat alterius amorem, juxta Senecam : Si vis amari, ama; et juxla Joannem : Nos ergo diligamus Deum, quoniam ipse prior d ilex it nos.

iquot; Unio et mutua inhcesio: nam amor est virtus uniliva, amantem cum amato conjungens re vel affectu, juxla hoc Augustini: Amor est quasi junctura quccdam duo aliqua copulans vel co pul are appetens.

5° Zelus seu vehemens appelitus removendi ea qua? amori et rei amataj contraria sunt.

4.° Perfectio amantis, modo illud amet quod vere bonum est, juxta effalum: Si terrain diligis, terra es; si Deum, prope dixerim, Deus es.

5° Benejicentia; hicque effectus proprius est amoris be-nevolenticG qui amato bonum et vult et facit.

r. Charitas theologica describi vel varie definiri potest inodo sequenti, scilicet:

Describilur cum auctore De Harbe: Virtus divinitus in-fusa, qua nosmetipsos ex animo tradimus Deo tamquam summo bono, ut per impletionem voluntatis ejus ipsi placeamus, et ad unionem cum ipso perveniamus.

Prout est habitus, cbaritas definitur: Virtus per se in-fusa, voluntatem ad actus charitatis eliciendos disponens et elevans.

Prout est actus, charitas definitur: Amor, quo Deum propter se, et proximum propter Deum diligimus; vel etiam: Est amor benevolentise, quo Deum diligimus super omnia, et proximum sicut nosipsos propter Deum. Quse definitio tria continet: 1° objectum materiale, tum primarium tum secundarium; 2° objectum formale, quo prfecipue charitas ab amore spei distinguilur; 5° gradum proprium verse charitatis, ut scilicet Deus amelur super omnia.

Nota. Vox amor latius patet quam dilectio, et dilectio latius quam charitas. Amor enim accipitur in bonam vel in malam partem, et de quacumque amoris specie dici potest, ut supra de divisione amoris vidimus; dilectio tantum dici solet de amore rationali, honesto et benevolo; charitas autem est dilectio quiedam excellentior.

4° Ratione ejus perfectionisquot; essentialis, in charitatem perfectam et imperfectam, de quibus qua'dam subjungimns duplici N⁰ seq.

69. — q. Quid est charitas perfecta vel imperfecta? r. Perfecta est illa charitas vera et proprie dicta qua} per se justificat.

Imperfecta est illa charitas improprie dicta quae per se ad justificationera dispositio sufficiens non est.

Sed, in assignando qusenam charitas dici debeat perfecta vel imperfecta, valde disputatur. Yerum, juxta sen-tentiam Liguorii quam sequimur in tractatu Be Pani-tentia, N^u 51 et 52, charitas perfecta est ea charitas vera qua Deus super omnia diligitur propter se, i. e. ex mo-tivo divinse bonitatis. Imperfecta est ea charitatis species seu ille amor quo Deus super omnia diligitur, non propter se, sed propter motivum supernaturale aliud quam

q. In amore quo Deim diligimus propter se, quisnam triplex gradus charitatis perfectce dijfluere potest ex vario rnodo inteUigendi hccc verba: super omnia?

r. 1° Super omnia Deo graviter displicentia; hicque primus gradus, cum excludat omnem erga peccatum mor-tale affectum, omnino rcquiritur et sufficit ad salutem.

2° Super omnia Deo etiam leviter displicentia, i. e. cum homo ita est animo comparatus ut potius velit carere quolibet bono vel pati quodlibet malum, quam Deum leviter offendere; hicque secundus gradus necessarius est ad perfectionem christianam.

5° Super omnia Deo etiam minus grata, ita ut homo id quod judicat esse Deo acceptabilius, ex charitate eli-gat; hicque tertius gradus, summse perfectionis, non est de 'prsecepto, sed est tantum de Domini consilio.

1° Ut sit amor benevolentice. Non vero sufficit amor con-cupiscentise, qui, utpote fundatus in utili vel delectabili, non constituit nisi amicitiam improprie dictam, quae facile dis-

solvitur, cum ilia accidentia utilitatis vel voluptatis multis modis mutari possint; vera autem amicitia, fundata in amore benevolentise, non facile mutatur, sicque constans est.

2° Ut sit amor mutnus seu sit cum redaraatione, idque utrimque ex quadam electione; unde non dicimur habere amicitiam erga bruta, et multo minus erga res inanimes.

3° Ut ille amor mutuus amicos non luteal, sed aliquibus signis utrimque sit cognitus.

4° Ut inter amicos existat qusedam sequalitas: hsecque fundetur in quadam communione bonorum, v. g. in com-munione sanguinis, ut inter consanguineos; vel ejusdem status, ut inter commilitones; vel virtutis, ut inter pro-bos, etc.

r. Probatur 1° ex Scriptura: V'os amici mei estis, si fecerilis qua; ego prcecipio vobis.

Probatur 2° ex eo quod charitas nostra erga Deum continet omnes conditiones vene amicitise; nam :

5° Est cum mutua cognitione, juxta: Cognovit Domimis qui sunt ejus. Ipse Spiritus testimonium reddit spiritui no-stro quod simus filii Dei.

iquot; Existit quaedam saltern sequalitas, quia charitas Deum hominemque, sub quodam saltem respectu, sequales reddit: scilicet efficiendo tum ut Deus sese ad hominem dimitlat, tum ut homo ad divinam quasi dignitatem evehatur, juxta verba Hieronymi: Amicitia vel cequaks invenit vel facit. Sic quoque vera amicitia existere potest inter parentes et libe-ros, inter principem et subditos, inter herum et servos, Dein, inter Deum et hominem existit qusedam communi-catio bonorum, nempe spiritualium : nam homo Deo imper-tit honorem, obsequium, et se totum ei offert; Deus vero

liomini impertit graliam, adoptionem filii, et quodammodo participationem ipsius boni infiniti.

71. — q. An charitas est aliquid creatura in anima? Qusestio non est de charitate acluali, quam esse aliquid creatum facile inlelligitur, cum sit actus a creala nostra voluntate elicitus. Sed qua;stio est de charitate habituali, num ea sit ipse Deus, qui charitas vocatur et est?

Respondent fere unanimiter theologi cum s. Thoma, ait Schouppe, contra Petrum Lombardum, cbaritatem hanc esse aliquid creatum in anima, productum quidem a Spiritu sancto, sed ab eo distinctum sicut effectum a causa, juxta ; Charitas diffusa est in cordibus noslris per Spirüum sanctum qui dalus est nobis.

Ijle autem creatus effectus in anima, est qualitas quaidam in omnibus justis permanens, et etiam in baptizatis parvu-lis latens; ut connaturaliter, per gratiam tarnen, Deum dili-gere possint, et ccetera propter Deum. \ ide tractatum De Gratia Habituali, N° o.

q An amor charitatis amor em spei exduditl r. Negative: nam potest, solet, imo et debet in hac vita amor uterque, spei et charitatis, in eodem subjecto conjun-gi. Non enim repugnat, Deum diligi propter se, etiamsi propter mercedem vit® ffiternaï diligatur, teste Scriptura qu£B promittit mercedem vit») seternse ut recte vivamus; imo, uterque amor se invicem inflammant atque corroborant. Vide supra, N⁰o8, de quietismo.

7lt;2_ — q, Quodnam est objectum charitatis materiale? r. Ut ex charitatis actualis definitione liquet, objectum materiale primarium est ipse Deus; secundarium sumus nosipsi et proximus noster.

Nam, ait Scavini, de ralione pcrfecfoe amicilise est, amare non tantum eum quocum amicitia liabetur, sed cliam illos qui cum amico relationem habent; porro, crea-turaï intellectuales, in quibus rclucct bonitas Dei participata ct qua3 capaccs sunt bcalitudinis ffiternse, sunt aliqnid ad Deum maxime pertinens.

n. IIoc objectum est omnis creatura feteriifc beatitudinis capax, i. e. 1° nosipsi, imo et corpus nostrum, quum suo modo capax sit beatitudinis seternse; 2quot; proximi omnes qui beatitudinis in re vel in spe sunt capaces, nempe homines viatores, anima; purgantes vel beatne, ctangcli; non vero anima; damnafce nee dscmones.

u. Duplici modo: 1° negative, i. e. ut a volendo vel inferendo illi malo semper abstineamus; 2° positive, i. c. ut aliquo modo, pro tempore ct loco, bonum illi ve-limus ct faciamus.

r. Cum charitas sit amor benevolentue quo diligimus aliquem propter seipsum scu propter ipsius bonum, et cum, juxta definitioncm charitatis thcologica;, diligendus sit Deus propter se, et proximus propter Deum, inde sequitur quod objectum formale charitatis sit ipse Deus ut in se infinite bonus ct perfectus est, scu potius quod sit Dei bonitas absoluta, i. e. Dei bonitas in se et non respectu nostri considerata.

Dei autern bonitas respectiva scu respectu nostri considerata, i. e. divina beneficia, licet non sint objectum formale charitatis, sunt tarnen motiva cxtrinseca quae ad charitatem theologicam valde inducunt.

niat in dilectione proximi, seu quomodo ideo diligamus proximum quia Deus in se sutnme bonus est.

r. Cum Dens modo sequenli: Diligere proximum amore charilatis, est ipsi velle bonum supernaturale, maxime ut in seternum amet et laudet Deum: ratio autem for-malis quare velim ut Deum amet et laudet, est quia Deus in se summe bonus et perfectus est, adeoque hoc meretur. Ex quo patet quod ideo diligamus proximum quia Deus in se summe bonus est.

Nota. Ex bis sequitur 1° quod, licet charilatis obje-ctum materiale sit duplex, charilatis virtus sit una, et quod actus charilatis Dei et proximi non differant specie, cum habeant idem objectum formale; 2° quod nullus ex charitate possit diligere proximum quin diligat Deum, quia diligere proximum est velle ut in seternum amet Deum; et e contra quod non possit diligere Deum quin diligat proximum, quia diligere Deum est, inter alia, velle ut in selenium ametur a proximo.

74. — q. Quomodo char I tas est virtus maxime excellens? r. Charilas superat omnes virtutes, etiam fidem et spem, ob sex rationes sequentes:

1° Quia plenius et excellentius Deum attingit, scilicet ut in ipso sislat, et non ut ex eo aliquid nobis prove-niat; charilas enim allingit Deum ut in se bonum; fides autem et spes, quatenus ab ipso nobis provenit vel co-gnitio veri vel adeptio boni.

2° Charitas pura perfectio est; fides autem et spes ali-quam imperfectionem involvunt, scilicet vel obscuritatem vel boni absentiam atque arduilatem.

3° Fides et spes evanescunt in luce patrise; charilas ibi permanet, imo ratione objecti prsesentis et intuitive visi,

5° Charitas yirtutum veluti regina est, omnibus aliis imperans; imo ad omnes humanae vite actus, per modum imperii, se extendens.

G⁰ Charitas est omnium virtulum forma accidentalis, qua non existente, reliquse de condigno mereri non pos-sunt.

r. Subjectum remotum est persona charitatem habens. Proximum est appetitus rationalis seu voluntas, quia charitatis objectum est Deus, i. e. bonum, non quidem sen-sibile, sed intelligibile et spirituale; atqui appetere bonum est actus voluntatis. Producitur autem charitas et in cor-dihus noslris infunditur per Spiritwn sanctum qui dalus est nobis, quando gratia sanctificans, cui habitus charitatis annexus est, nobis confertur.

r. Non potest augeri extensive seu ratione objecti, cum minimus charitatis gradus se extendat ad totum objectum, scilicet Deum et omnes proximos. Potest tamen augeri intensive, et semper in hac vita, juxta: Qui Justus est, juslijieetur adhuc, ita tamen ut semper maneat intervallum quasi immensum hinc ad spheram B. M. Virginis et Christi. Vide De Merito, N⁰ 58.

r. Distinguilur charitas incipientium, proficientium et perfcctorum; qui tres gradus fere correspondent tribus gradibus de quibus supra, Nquot; 09.

r. Minui non potest charitatis habitus, nisi quoad exer-citium el fervorenm, quod locum habet per peccata venia-lia vel per nimiam ab actibus charitatis cessalioncm. Vide tractatum De Gratia Habituali, N⁰ 8.

Amillitur charitas et gratia habitualis, non tantum infi-dclitate, sed etiam quocumque peccato mortali, ut ex Tridentino constat.

77. — q. An in homine non justificato potest esse aliqua charitas actualis, quin ille justijicationcm reevpial?

r. Dari potest in eo, praïter amorem spei, qusedam di-lectio Dei in se sive amor benevolus, qui non sit super omnia, quo Deus tam tenui affectu ametur ut contrarii affectus adhuc pnevaleant. Usee est charitas imperfecta et improprie dicta, quse potius dilectio Dei quam charitas videtur esse appellaiula.

Actum charitatis etiam perfectai, homo nondum justi-ficatus, gratia tamen excitatus et adjutus, elicere polest. Verum, ipso hoc actu iustificalioncm immediate suscipere meretur de congruo infallibili, ut in tractatu De Mento dictum est.

r. Ea quae in tractatu De Gratia Actuali, N⁰ o-i, dicta sunt de prcedestinatione, dicenda sunt de gratia habituali et de charitate, nimirum: Licet in hac vita nemo, sine speciali revelatione, possit esse certus, certitudine lidei nee alia certitudine physica aut morali stride dicta, se charitate habituali esse dilatum; potest tamen id nosse certitudine quadam conjccturali, qua) lato sensu morabs vo-catur, cl anxietatem perturbationemque animi excludit, dignosciturque ex quibusdam signis et indiciis.

78. — Q. An omnis actus humanus, ne pcccatum sit, fieri debet ex motivo charitatis?

n. Negative; secus enirn sequerelur, inter charilatem ot vitiosam concupiscenliain non dari medium, et aclum a charitate non clicilum ex prava cupiditatc neccssario oriri, quod in Baio damnatum est. Sunicit ergo ut opera referantur in Deurn relatione saltern natiiraii, ut in tractatu De Actibus Humanis, Nquot; 59, dictum est.

Q. An saltern, ut actus sit mcritorius, necesse est illum fieri ex motivo charitatis?

n. Juxta sententiam probabiliorem, Negative; sed fieri potest ex motivo turn charitatis turn alterius virtutis. Vide tractatum De Merita, Nquot; 57.

r. Nulla virtus, si sit a charitato habitual! sejuncta, potest esse vera sou perfecta: nam virtutum infusarum bonitas aestimanda est in ordine ad finem ultimum seu saluteni selernam, quo nulla virtus conducere potest sine charitate. Potest tamen esse vera spectata in se, scd imperfecta, v. g. vera fides, vera temperantia ordinis temporalis.

r. Non est illarum forma essentialis, cum alia} virlu-tes esse possint sine charitate; sed est, juxta dicta N⁰ 74, illarum forma aceidentalis, quia eis tribuit vim et valorem quern habent in ordinc ad finem ultimum, cum eis tri-buat quasi vitam et dignitatem.

omnes reliquse leges impleanlur, licet homo possit ex alio quoque motivo operari; 2° quia charitas est finis et scopus legis; 3° quia charitas efficit ut homo perfecte legem adimpleat, et adimplendo perfectissime mereatur.

Datur prseceptum speciale diligendi turn Deim, tum proximum; de quo ultimo prsecipue hie agitur.

80. — q. Quale datur prceceptum diligendi Deum? r. Datur prfficeptum diligendi Deum super omnia, tum affectu interno per veram cordis dilectionem, tum effectu externo per mandatorum observationem. Hoe autem prseceptum est tum negativum tum affirmativum; et ut al-firmativum, ohligat ad Deum amandum super omnia ap-pretiative, ut ex lege naturali patet; non autem necessario intensive, quia essentia charitatis in gradibus non consistit; ld est, ut ait Ballerini, non cadit sub charitatis prsecepto gradus intensionis seu fervoris in diligendo: suflicit enim ut Deus reipsa bonis omnibus prseferatur, ut habet communis doctorum sententia.

q. Quandonam oblirjat hoc prceceptum affirmativum? r. Obligat in iisdem casibus in quibus obligat prseceptum fidei internse et spei, de quibus vide tractatum De Fide, N⁰ 43, et De Spe, N⁰ 58; ergo obligat quan-doque in vita, i. e. in aliquibus casibus per se et in aliquibus per accidens, ut ibidem dictum est.

q. An huic prcecepto satis fit per attritionem, in susce-ptione sacramenti pcenitentice?

r. Negative, quia attritio non procedit principaliter ex amore Dei sed sui, et proinde in ea deest motivum principale charitatis.

Q. An in supradictis casibus requiritur ut actus chari-tatis eliciatur explicite?

r. Negative; sed sufficit si fiat implicite, v. g. oplando ut nullus Deum offendat, ut om nes illum ament et co-lant; orando devote ut sanctificetur nomen ejus, ut fiat voluntas ejus; vitando peccatum quia Deo displicet, etc. Suadendum tamen est fidelibus ut sa^pe explicitos chari-tatis actus eliciant in vita, ad majorem cum Deo con-junctionem.

Nunc autem sigillatim agendum nobis est do prsecc-pto special! amoris erga proximum, seu de amore proximi.

Triplici articulo tractamus 1° de pracepto amoris proximi in se; 2° d3 opcribus misericordiae ex illo implendis; 5° de vitiis charitali proximi opposilis.

Duplici paragrapho dicimus 1° erga omnes in gencre; 2° erga inimicos in particulari.

81. — q. An clatur prwceptum diligendi proximum? r. Datur prscceptum diligendi proximum affectu interne et effectu externo. Constat, turn Scriptura: Diliges proximum tuum sicut teipsum; turn lege naturali, quia etiam in proximo viget motivum formale charitatis, ut supra, N⁰ 75, dictum est.

q. Quomodo huic prcecepto generatim satis fieri potest? r. Ei satisfit, 1° quoad actum internum, orando pro proximo, v. §• rocilando orationom dominicam; 2° quoad

actum externum, succurrendo, juxta regulas stalim dan-das, proximi necessitatibus sive temporaNbus sive spi-ritualibus.

n. Servandus est, 1° quia personce diligendfe, sunt ma-gis aul minus perfecta;, vel magis aut minus nobis con-junetce; 2° quia bona ipsis desideranda aut procuranda, sunt magis aut minus utilia, pra;sertim pro diversis necessitatibus in quibus versari possunt.

Ex his intelligitur quod duplex attendi debeat charitatis ordo, nimirum unus quoad personas diligendas, et alter quoad bona diligenda. Ratio est, quia amare est alicui bonum veile; ergo dilectio refertur tum ad personas quibus bona volumus, turn ad bona qua) ipsis vo-lumus.

1° Extrema, cum periculum damnationis aut mortis, alteriusve mali morti l'ero ajqualis, ita proximo imminet ut, moraliter loquendo, sine alterius auxilio illud evadere nou possit.

2° Gravis, cum quis magnum patitur periculum salutis anima; aut corporis, alteriusve mali temporalis valde gravis, quod sine magna difficultate effugere nequit.

5° Communis seu mediocris, in qua aliquis sibi providere potest sine magna diillcultate. In hac versantur, in ordinc spirituali, vulgares peccatores qui, si vcllent aliquem cona-tum adhibero, o pravo statu resurgerent; in ordine vero temporali, generatim pauperes mcndicantcs quibus, attenta eorum conditionc, vita non nimis molcsta ac misera est,

l* Regula. Quisque tenetur seipsum magis diligere sim-pliciter et absolute quam proximum.

Ratio est, quia unusquisque sibi magis proximus est quam alius quilibet; idque clarum est ex inclinatione naturali et invincibili ad seipsum magis diligcndum quam proximum, juxta axioma: Charitas bene ordinata incipit a semetipso. Hinc, dilectio sui proponitur a Cbristo ut regula amoris proximi: Diliges proximum sicut teipsurn; ex qua inlelligitur quod prsoceptum amandi proximum sicut nosipsos, non sit intelligendum de wqualilatc, sed de similitudine.

2^a Regula. Debemus tamen succurrere proximo, noslris etiam commodis posthabitis, in ordine sequenti;

Iquot; In exlrema necessitate 1° spirituali, per se succur-rendum est proximo per sacramenta necessaria, ctiam cnm periculo vita); quia vita seterna proximi bonum est excellentius vita nostra temporali; sed, ut adsit talis obli-gatio quoad administrationem sacramentorum absolute ne-cessariorum, requiritur ut adsit morulis ccrtitudo de proximi necessitate et de ministrationis successu. Vide N⁰ 50 , De Sacramentis in genere. 2° In temporali, succurren-dum est proximo ordinarie cum magno quidem incom-modo, non tamen cum maximo. Ratio primi est, quia vita proximi bonum est excellentius aliquo nosfro bono; et ratio secundi est, quia, cum amor nostri sit prioris ordinis, obligari non possumus ad tantum incommodum in favorem proximi subeundum.

2° In gravi necessitate utriusque ordinis, succurren-dum est proximo, cum mediocri tantum incommodo; se-cluso tamen justiticO, pietatis vel officii titulo, ut v. g. in pastore vel medico, quibus idcirco non licet fugere tempore peslis, nisi substituto toque idoneo. Ex dictis

enim sequitur nos teneri ad aliquod juvamen prsestan-dum, non tarnen cum tanta proprii boni jactura.

3° In communi necessitate utriusque ordinis, succur-rendum est proximo, cum incommodo quidera aliquo, quia id amor proximi exigit; sed levi tantum, quia pro-ximus sat facile ab ilia necessitate se eripere potest, vel non est ei nimis molesta. Non tenemur autem omnibus in communi necessitate positis opitulari: hoe enim im-possibile est; et si fieri posset, jam non leve incommo-dum foret.

Nota cum Ballerini. Ordo inter bona est, ut primum locum teneant bona spiritualia et supernaturalia; secundum bona naturalia et corporalia intrinseca, ut vita, sani-tas, etc.; tertium bona naturalia extrinseca, ut fama, honor, divitias. Fama autem et honor, respectu bonorum fortunae, sunt altioris ordinis, quia sunt quidpiam spiri-tuale ac morale. Pariter, bonum commune praferendum est bono privato, quemadmodum totum pnestat parti.

o^a Regula. Inter varias personas diligendas prseferendse sunt, cseteris paribus, ese quse nobis sunt magis conjuncte sanguine, amicitia, officio, religione, convictu, etc., cum Deus vinculis strictioribus nobis illas devinxerit. Hinc in necessitate ordinaria, prseferendi sunt 1° conjux, 2° filii, 5° parentes, k⁰ fratres et sorores, 5° cognati, G⁰ amici, benefactores, superiores et persona) bono publico utilio-res cteteris. Attamen, in extrema necessitate viUe, juxta sententiam communem, omnibus prseferendi sunt parentes, cum ab eis acceperimus vitam.

84. — q. Qucmarn sunt prwcipua consectaria ex prwce-dentibus regulis fluentia ?

r. V Pcccal contra charitatem erga seipsum, graviter vel leviter pro rei gravitate, qui ponit sequentia ; 1° qui curam anima) vel corporis sine justa causa negligit; 2quot; qui subit periculum proxiraum peccandi, ut peccatum

alienum impediat; nisi periculum istud possit facerc re-motum, ila ut merito confidat se non lapsurum esse.

2° Licet ponere sequentia: 1° in ordine spirituali, licet se privare bonis spirilualibus non necessariis, ad bonum sive temporale sive spirituale proximi, v. g. omittere missam die feriali, etc. Imo potest quis majora bona spiritualia non necessaria optare et procurare proximo quara sibi, secluso eorum contemptu. 2° In ordine lem-porali seu in iis quae necessaria sunt vitte, licet sibi prse-ferre proximum, etiam aBqualem vel inferiorem; imo est actus bcroïcus charitatis, modo ob Deum fiat. Ex-cipe casum in quo ille qui se exponit, necessarius est reipublicse aut familiaï suje.

5° Non tenetur quis cum periculo vita) aut bonorum, extrahere alios a peccatis a quibus 'possunt ipsi se libe-rare per sacramentum pcenitentiai aut contritionem per-fectam, etiamsi in periculo vita3 versentur. Secus autem, per se, dicendum est si judicari nequeat illos actum con-tritionis facile elicere, ut sunt illi qui peccatis adeo sunt assueti, vel morbo aut vulnere adeo pracoccupati ut timen-dum sit eos de animse salute vix cogitare.

r. Negative, si fiat ex desiderio vitse melioris in coelo, ut patet. Affirmative, si fiat ex ta3dio vitse vel animi de-jectione. Non tamen peccant, saltem graviter, qui mortem cupiunt in casu quo vita tam molesta esset ut ipsa morte durior cestimaretur.

q, An est contra charitatem, malum temporale proximo desiderare vel de eo gaudere, ob bonum finem ?

r. 1° Negative, si debitus ordo charitatis servetur, i. e. si fiat ob majus bonum vel ad minus malum. Hinc, id licitum est, 1° ob bonum spirituale proximi ipsius; 2° ob bonum commune, sive spirituale sive temporale; imo etiam

5° ob bonum plurium, multo majoris momenli, v. g. faniiliie, communitalis, ctc.

2° Affirmative autem in cnetcris casibus. Sic v. g. non potest uxor dcsiderare mortem mariti a quo male tra-ctatur, nec mortem filite suae quae ob difformitatem aut alias nubere nequit, ut ex damnatione ab Innocentio XI constat.

Dari praeceptum particulare diligendi inirnicos, constat verbis Christi: Diligile inirnicos vestros. Si non dimiseritis hominibus, nec pater vcster dimittet vobis peccata vestra.

l³ Regida. Debentur per se inimicis signa communia, i. e. eadem dilectionis signa quae aliis ejusdem status proestari solent; quia eorum denegatio osset actus vin-dictse et manifestatie odii, quod cliaritali adversatur.

Dixi per se, quia quandoque adest rationabilis causa ca ad tempus denegandi, v. g. ratione debits) correctionis, boni effcctus in filios vel inferiores, scandali vitandi; ob timorem prudentem rixarum ex conspectu vel conver-satione iuimici; ad cxpressionem justi doloris ex injuria concept i,

2a liegula. Non debentur, per so, inimicis signa spe-ciaiia charitatis prius inusitata; v. g. eos segrotos visi-tare, mcestos consolari, hospitio vel convivio recipere; seclusa ratione scandali, vel spei hoc medio inimicum sibi vel Deo rcconciliandi, etc.

o^a Regula. Generatim loquendo, continuanda sunt spe-cialia signa charitatis qua) prius dabantur; secus enim non viderctur perfecta rcconciliatio. Nulla tamen est obligatie dandi, sicut antca, signa spccialissima dilcctionis,

v. g. signa familiarilatis seu amiciliiB parlicularis, quia charilas non praecise in tali amicitia consislit.

8G. — q. Quamam sunt prcccipua conscctaria ex prcece-denlibus regulis (lucnlia?

r. l⁰A⁷on Heel inimicos excludcro 1° ab oralionibus com-munibus, v. g. ab oratione dominica; imo, jnxla plures, spcciatim pro ipsis orandum est si periculum sil ne odium persevcret; cl ssepo tamquam remedium cfficax pro pconi-tentia id a confcssariis injungendum est; 2° ab elecmosynis comtnunibus, a resalutatione, responsione, expositarum morcium venditione. Ratio est, quia hscc sunt signa com-munia dilectionis.

2° Peccant, qui inimicum declinant, eo prcesertim ad-vertente et graviter sentiente, aut invilati cum eo ire recusant, nisi tarnen molu rixarum aut novi rancoris vel alia justa causa excusentur. Item qui veniam recusant, satisfactronem convenientem non acceptant, majorem aequo exigunt, vel qui rem in judicium deferunt, ex odio et vindicta. Item qui inimico in necessitate non subveniunt; aut ejus grave damnum non impediunt cum facile possint; et a fortiori qui de tali malo Mantur.

5° Non sunt absolvendi, saltem ordinarie, qui, quam-vis dicant se condonare, recusant tarnen inimicum a!lo-qui, licet facile possint et debeant; a fortiori, qui as-serunt se nunquam verbum illi dicturos esse. Ratio est quia tales malam animi dispositionem in corde servant.

-4° A ok statim arguendi sunt de pcccato, prsesertim gravi, omnes pa?nitentes qui de odio se accusant; ssepc enim confundunt odium propria dictum cum odio qua-litahs seu defectus, aut etiam aliqua tantum animi aver-siono naturali et invincibili laborant. Cavendum tarnen est ne odium qualilatis ad personam ipsam paulatim se extendat.

r. Media ad reconcilialionem generalim prior adhibere tenetur vel qui alium offendit, vel qui ex duobus prior offendit, vel qui ex duobus magis offendit.

r. Afjirmative, nisi aliud medium judicetur magis conveniens, vel nisi offensor offenso sit longe superior, vel nisi absit spes fructus.

r, Negative per se, quia salutatio et colloquium non sunt signa communia proximo debita. Secus tamen in locis vel circumstantiis ubi mos est ut omnes indiscri-minatim se salutent, vel si antea intercesserit mutua salutatio, ut fieri solet prsesertim inter cognatos et sodales.

r. Respondendum videtur juxta lquot;¹ regulam, N⁰ 83, datam, scilicet ei, non secus ac aliis inimicis in com-muni, deberi signa communia benevolentise.

Opera misericordise sunt alia corporalia, ut cibum prse-stare, nudos operire, etc.; et alia spiritualia, ut pecca-lores corrigere, ignorantes docere, moestos consolari, etc. Speciatim de duobus tantum dicimus; 1° de eleernosyna; 2quot; de correctione fraterna.

Dari verum prceceplum eleemosynam indigentibus ero-gandi, probatur 1quot; ex verbis Christi; Discedile a me...

Esurivi enim, et non dedislis mild manducare, etc.; 2° ex lege nalurali seu ex lege generali charitatis, ut supra, qua lege obligamur ad proximum diligendum, et consequenter ad illi succurrendum.

Generatim loquendo, seu instar regulae generalis a s. Tho-ma traditse, datur hujusmodi obligatio, si hsec duo simul concurrant: necessitas proximi, et bona de quibus lar-giens disponere possit.

88. — o. Qucenam sunt tres regulcv particularcs jnxta cjuas facienda est eleemosyna ?

r. Ilse tres regulse defluunt ex secunda regula charitatis, de qua supra, N⁰ So; scilicet:

^ Regula. In extrema necessitate, proximo succurrendum est eliam ex bonis statui necessariis; sic enim exigit rectus charitatis ordo, cum vita proximi prsevalere debeat bono nostro longe inferiori. Ita omnes.

2'gt; Regula. In gravi necessitate, proximo succurrendum est, et quidem juxta alios ex bonis aliquo modo statui necessariis, sed probabilius juxta alios ex bonis tantum superfluis.

5» Regula. In communi necessitate, dicunt quidam non dari prseceptum eleemosynse; sed sententia probabilior et communis tenet quod, licet nulla sit obligatio eleemosynam dandi huic vel alteri tali pauperi in particulari, detur tamen obligatio dandi pauperibus in genere, in communi necessitate, saltern aliquid ex bonis statui superlluis.

r. Statui necessaria sunt ea quse requiruntur ad filios educandos, famulos sustentandos, hospites recipiendos, ad honestas donationes, ad convivia de more instauranda, etc.;

idque non tantum quoad tempus prsesens, sed etiam quoad futurum, v. g. pro tempore senectutis, morbi, collo-cationis filiorum in vitse statu. Reliqua autem dicuntur superflua.

q. Qucenam quantitas honorum est pauperibus danda ? r. 1° In necessitate cxlrema vel gravi, dandum est quantum requiritur hic et nunc ad levandam hanc necessitatem ; nisi sint alii qui ipsis subvenire velint. Nemo tamen tenetur magnam pecuniae summam erogare ad pauperem a periculo mortis liberandum, vel ad remedia magni pretii ei pro-curanda.

assignari nequit. Sed juxta sententiam quam Liguorio vocat communiorem ac probabiliorem, sufficcre videtur erogare quinquagesiimm partem reddituum annuorum qui super-sunt, solutis omnibus expensis; et partem adhuc minorem, si divitiae multum excedant. Ratio est, quia, si singuli di-vites illam quantitatem in pauperes erogarent, jam satis asset ad occurrendum communibus necessitatibus. Sic tenetur contra plures rigidiores qui exigunt alii vigesimam, alii decimam partem.

r. Dictum est supra quod generatim requirantur duo: necessitas, et bona de quibus disponere quis possit. Unde: Dico 1° necessitas proximi. Hinc 1° non est facienda, imo fieri non potest pauperibus laborare nolentibus. 2⁰Dum adest necessitas, non refert an bi pauperes sint alienigense aut infideles; nam bis omnibus vere indigentibus facienda est juxta rectum cbaritatis ordinem, nisi obtinuerit alicubi mos vel statutum ut pauperes a suis concivibus alantur. 5° Nee refert quod in loco ubi degunt, petitio eleemo-synse sit probibita (mendicité interdite), quia non desunt alia media praecepto satisfaciendi, v. g. erogando pecu-niam collectoribus in ecclesiis, vel parochis aut aliis cura) indigentium pnepositis.

Dico 2° hona habeant. Nam, 1° qui non sunt certo suf-ficienter divites ad eleemosynas ordinarias faciendas, non obligandi sed polius sunt inducendi. 2° Qui vcro super-flua habent et ea omnia reservant ad statum altiorem acquirendum, non excusantur a facienda eleemosyna; secus enim nemo unquam inveniretur qui superfluum haberet, sub prsetextu rem familiarcm augendi. Cseterum, tam modica eleemosyna, supra determinata, ascensum ad statum superiorem impedire non potest. 5° Eleemosyna vera consistit non tantum in re danda sed quoque in opere prsestando. Hinc, tenentur medici, advocati, et alii similes publici homines operam pauperibus gratis im-pendere, quia hi sunt in vera necessitate, nec ab aliis adjuvari possunt.

Dico 5° de quibus disponere possint. Nam, generatim loquendo, debent esse bonorum domini et administrato-res, ut eleemosynas facere possint aut dcbeant. Attamen, 1° uxor eleemosynas ordinarias et valde communes facere potest, juxta morem couditionis sme; non autem extraor-dinarias, sine mariti consensu, nisi in bonis omnino propriis. 2° Filii nihil dare possunt, nisi in rebus valde tenuibus aut in iis quse habent propria. 5° Famró'pari ter nihil de dominorum suorum bonis, sine eorum consensu vel expresso vel tacito seu prudenter prsesumpto.

r. Praeceptum generale eleemosyna) est de se grave, et proin sub gravi obligat 1° certo in necessitate exlrema; 2° saltern probabilius in necessitate gravi. Quod autem spectat 5° necessitatem communem, docet quidem sententia, practice tenenda, tunc adesse verum prseceptum eleemosyna), cum eleemosynse praceptum necessitatem communem respiciat magis quam gravem, quse rarius occurrit; attamen hujus sententise patroni do obligationis quantitate non omnino concordant: alii dicunt sub levi, alii vero cum Liguorio probabilius sub gravi.

r. Probatur 1° Scriplura: Si autem peccaveril in te [rater tuus, vade et corripe eurn; 2° lege nalurali charitatis qua ad proximi mala avertenda obligamur.

r. Requiruntur quinque sequentes: 1° ut certo constet de alterius peccato aut de proximo peccandi periculo; 2° ut effulgeat spes vera, imo major probabilitas emen-dationis; 5° ut necessaria judicetur ad rei emendationem; 4° ut non sit alius a3que idoneus qui correpturus creda-tur; 5° ut correctio üeri possit absque gravi incommodo corripientis: quale non est v. g. vanus timor ne proxi-mus aliquatenus offendatur, vel ne corripiens inde leve detrimentum patiatur.

r. A (firmat Gury, si ex monitionis defectu timendum sit damnum tertii aut ipsius ignorantis, vel scandalum, vel irreverentia in Deum aut religionem. Si vero hujus-modi incommoda non sint timenda, nulla, ait, fere aderit obligatio monitionem faciendi, nisi quoad eos qui ex officio suo alios docere debent, inter quos est etiam con-fessarius.

o. Quinam ah ea facienda plerumque excusari possunt? r. 1° Privati inter se raro ad correctionem tenentur, saltern sub gravi, nisi sint familiariter inter se conjuncli,

quia raro omnes requisite conditiones reperiunlur; ra-rius adhuc erga superiores, propter ineptitudinem.

2° Plerumque suadet prudenlia ut omittalur correctio erga eos quorum ingenium est pcnitus ignotum, ne pe-jores fiant.

5° Scrupulosi ordinarie ab ea facienda excusantur, quia vel nimium defatigantur vel inepli sunt: nam necessaria discretione ad corrigendum carent, et ad causas excusan-tes attendere non valent.

r. Servandus est ordo a Christo ipso assignatus, nisi circumstantise aliud suadeant. Igitur 1° corripe secreto, juxta; Corripe eum inter te et ipsum solum; 2° corripe coram testibus, si prior admonitio non sufficiat, juxta : Si aulem te non audierit, adhibe tecum adhuc unmn vel duos; 5° rem deferas ad superiorem, juxta: Die Ecclesia;. Ratio est, quia tali ordine consulitur famse et vere-cundiae proximi peccantis.

r. Gum Gury: 1° si peccatum sit publicum vel mox publicandum; 2° si sit graviter alteri noxium; 5° si se-creta admonitio non judicetur profutura; 4° si delinquens cesserit juri suo, ut fit in variis ordinibus religiosis; 5° si prsestet rem statim superior! manifestare; et sic, in communitatibus sub regula viventibus, v. g. in semi-nariis, collegiis, etc., plerumque expedit ut correctio fiat via denuntiationis ad superiorem; nee possunt ab-solvi sodales aut convictores denuntiare nolentes. Item, jure naturali, denuntiandi sunt superioribus ecclesiasticis sacerdotes qui forent fidelium veri corruptores seu lupi rapaces.

Prsocipua sunt; 1° odium, invidia, maledictio, discor-dia, contentio, rix®, schisma et seditio; 2° scandalum; 5° cooperatio peccalis alicnis; de quibus triplici dicimus paragrapho.

r. Est aclus mentis personam aliquam aversantis. Dico personam, nam, si aversemur tantum personaj malam qmlitatem, potest abesse omne peccatum.

Nota. Odium Dei mortale est ex toto genere suo, et gravissimum omnium peccatorum.

r. Est tristitia de bono alterius quatenus existimatur ut malum proprium aut saltern minus bonum. Ad cam revocatur gaudium de alterius malo. Est quoque mortalis de genere suo.

r. Est actus quo quis sibi vel alteri imprecatur malum quatenus malum est. Est quoque mortalis de genere.

r. Est dissenlio voluntatum in bono, tendens ad pacis seu concordise dissolutionem.

R. Est pugna manuum et verborurn inter privates, qua unus alterum percutere vel laedere molitur. In aggres-sore, est mortalis ex genere; in defendente, est vel nullum vel veniale vel mortale peccatum, prout in sui de-fensione non vel parum vel multum excedit.

r. Est voluntaria separatie baplizati ab unitale Ecclesiae, retenta christiani nominis professione. Est autem schisma triplex: 1° a capite Ecclesiai seu a Papa; 2° a membris Ecclesiai; 3° a capile et membris simul.

Nota. Etsi schisma esse possit sine hscresi, ordinarie tarnen ei conjungitur vel in earn desinit; hseresis autem sine schismate esse non potest.

r. Est tumultuatio unius partis reipublicao adversus aliam vel adversus principem suum.

r. Scandalum proprie diclum, est diclum vel factum minus rectum prsebens alicui occasionem ruinse spiritualis. Dico minus rectum, i. e. quod est malum vel saltern habens speciem mali.

2° Scandalum impropric diclum, est ipsa ruina spiritualis proximi. Dico impropric diclum, quia est potius scandali effectus.

Scandalum proprie cl impropric dictum vulgo appel-lantur scandalum activum seu datum, el scandalum passivum seu ucceptum.

r. Dividitur in directum et indirectum, prout peccatum proximi ab agente intenditur, vel tantum prsevidetur saltern in confuso.

Directum subdividitur in simpliciter directum et diabo-licum, prout intenditur peccatum proximi ob proprium commodum, vel intenditur proprie ruina ejus spiritualis.

q. A7i scandalum potest esse 1° activum quin sit passivum; 2° e contra, passivum quin sit activum?

r. 1° Potest esse activum quin sit passivum, quia poni potest actio apta de se ad scandalum quin effectus se-quatur.

2° Licet non possit proprie esse acceptum quin sit datum, id tamen esse potest improprie: tuncque scandalum a proximo acceptum tribuendum est, non tali agen-tis actioni, sed potius et proprie ignorantise, infirmitati vel malitiae illius qui scandalum patitur seu sine funda-mento admittit. Et sic, scandalum mere passivum seu acceptum dividitur in scandalum pusillorum seu infirmorum, i. e. si suscipiatur ex ignorantia vel infirmitate; et in scandalum pharisaicum, i. e. si ex mera subject! malitia proveniat.

r. Constituit peccatum grave ex genere suo; estque non tantum contra cbaritatem, sed insuper, saltem si sit directum, imo juxta Liguorium etiamsi tantum sit indirectum, contra virtutem ad quam violandam proximus inducitur (vide tamen de pravo exemplo, in tractatu De Justitia, ad finem N¹ 152). Unde, in confessione pec-cati a te cum complice commissi, probabiliter, contradicen-tibus nibilominus aliis,, exprimendum est quod fueris solli-citator. Gravitas autem scandali patet ex verbis Christi: Ycc mundo a scandalis.

k. Affirmative, quoties fieri potest sine gravi incom-modo; quia ex charitate ruinarn infirmorum impedire te-nemur cum id facile possumus. Atqui id facile possumus, seu non adest grave incommodum 1° si ideo abstineamus ab actione nobis non valde utili, scilicet ab opere indif-ferenti, vel ab opere bono non prsecepto, imo, juxta quosdam, aliquando ab opere bono prsoceplo, ut statim dicetur; 2° si supradictam actionem ditferamus; o⁰ si no-stram agendi ralionem exponamus.

1° Quoad juris naturalis prsecepta negativa, Negative, quia nunquam licet admittere aliquid intrinsece malum. Quoad affirmativa, juxta plures Affirmative, v. g. prseceptum cor-rigendi peccatores; at potius dicendum est, ait Gury, tunc ipsam legem cessare.

2° Quoad prsecepta juris positivi, controvertitur: sed probabilius cum Gury et Liguorio Affirmative, secluso gravi incommodo; quia prseceptum vitandi scandalum proximi, ut naturale, positivis prseceptis prseferendum est. Hinc muiier, sciens se turpiter esse concupiscendam ab aliquo si ad missam praiceptam pergat, tenetur earn omit-lere semel aut iterum; non tamen ssepius, ob incommodum grave quod inde sequeretur. Dicit tamen Lig. sen-tentiam Negantem esse probabilem.

r. Non est necessario vitandum, omissione turn opcris boni turn operis indifferentis speciem mali non liabentis, saltern ordinaric; quia talc scandalum oritur a sola raa-

litia illius qui scandalum accipit, ac proplerea non est ullo pacto datum, sed pure acceptum.

r. Negative, ordinarie loquendo, quia charitas erga pro-ximum non obligat cum tanto incommodo. Hinc, non teneris solvere plus aequo operario vel rhedario, licet prsevideas ipsum esse blasphematurum: incommodum enim illud, licet leve in se, ssepius occurrere potest, et sic in complexu fit grave; quin imo ad blasphemandum in-citaraentum ssepius id esset.

r. Cum Gury et Lig. probabilius Affirmative. Quidam tamen limitant si minus malum contineatur aliquo modo in majori, v. g. percussio loco occisionis, etc.; quae tamen limitatio sancto Liguorio necessaria non videtur.

r. Affirmative, quia permissio non est inductio, etadest ratio sutEciens peccatum permittendi. Hinc, a peccato excu-sandi sunt per se 1° parentes et domini qui filios vel famulos peccare sinunt, ut eos corrigendi occasionem in-veniant;' 2° custodes agrorum, etc., qui se abscondunt ut damnificantes capiant et ab eis pcenam exigant.

r. Disputatur. Gury et Lig. probabiliter Affirmant, quia peccans non inducitur ad peccatum, sicut non inducitur usurarius a quo mufuum petitur: ponitur enim actus in-differens cum ratione suflicienti; sicque non peccat do-minus qui de industria relinquit appositam clavem arcse in qua est pecunia, ut fidclitalcm famuli dubiam expe-riatur. Plures tamen etiam probabiliter Negant, quia

hoc videtur positive concurrere ad peccatum, ejus pcri-culum expresse creando et ad illud inducendo.

r. Cum Gury et Lig. Affirmalive si nudatio sit valdc notabilis, v. g. ex majori vel etiam media parte, non obstante quacumque consuetudine conlraria. Si autem non sit ita immoderata, consuetudo facile a peccato gravi ex-cusabit; consuetudo enim notabiliter vim concupiscentiac minuit, cum assueta minus phantasiam excitent.

Est principium generale, quod nunquam permittenda sit lectio, impressio et divulgatio librorum fidei aut mo-ribus omnino adversantium, ut patet.

r. Negative generatim loquendo, nisi accurate expur-gati fuerint. Secus vero si damnum ex iis reformidan-dum non adeo grave sit, et maxim® utilitati ex eis ca-piendai comparari nequeat.

r. Nullo modo indiscriminatim seu cuilibet emptori vendi possunt, ut patet. Quandoque tamen vendi possunt viris prudentibus et doctis, qui eos utiliter legunt, v. g. ad eos confutandos, etc. Excipe libros prorsus obscoenos, qui radicitus sunt extirpandi.

q. Quid de donatione aut localione pravorum librorum? r. Idem generatim diccndum est, debita proportione servata, ac de ipsa eorum venditione, quia hsec omnia corruptelarum plena sunt.

Q. An hujusmodi libri domino reddi possunt? R. Negative, nisi denegari nequeant sine gravi incom-modo, v. g. si timendse sint graves rixae, blasphemise, odia et alia ejusmodi; secus vero, saltem plerumque, si tantum levis contristatio vel timor dissolvendaj amicilise.

Saltationes possunt, ratione modi, esse vel iuhone-stae vel honestse. Hinc duo principia sequentia :

l^ra Principium. Saltationes inhonestce ratione modi, i. e. ratione verborum, canticorum, nuditatum, gestuum aut certi generis saltandi, sunt de se illicitse, ut patet; idque sub gravi vel sub levi, pront modus ille est graviter vel le-viter inhonestus. Ut graviter inhonesta communiter ha-betur saltatio dicta: la valse; cui aliqnatenus accedere videntur recentiores dietse : le galop et la polka.

2^,n Principium. Choreas honestce, i. e. quse absque ullo modo inhonesto fiunt, sunt quidem indifferentes de se; sed practice sunt generatirn periculosse, et ideo ab iis, in quantum fieri potest, avertendi sunt fideles. Hoc autem periculum pendet a dispositionibus cujusque personae sal-tantis, quae proin committere potest peccatum grave, vel leve, vel nullum. Scilicet :

1° Peccant (ter qui sua assistentia dant notabile scan-dalum; vel qui ita infirmi sunt, ut grave periculum libidi-nis et consensus subeant.

2° Peccant leviter, saltem ordinarie, qui, secluso notabili scandalo et gravi periculo, in iis saltant absque necessitate. Dico ordinarie: nam, juxta Gury, quidam omni peccato vacare possunt, cum non raro inveniantur qui ibidem nullum aut valdo remotum periculum subeant.

5° Nidlo modo peccant qui, secluso scandalo et probabili periculo, in iis saltant ex quadum necessitate vel ex status sui decenlia; quia datur ratio sufficicns peccata aliorum, si quae sint, permillendi. Hinc excusantur a peccato, de-

center saltando, puellse matrimonio desliiialaj, quaï a cho-reis in domo paterna vel apud vicinos aut cognatos ductis, abesse non possunt, aut saltationem recusare nequeunt, quin derideantur, vel parentibus aut sponsis ipsas requiren-tibus displiceant. Gury et Bouvier.

Nota. Chorea; cum larvis tolerari non possunt, saltern generatim loquendo. Experientia enim constat hujusmodi ludos illecebras esse ad libidinem, et causam efficacem impudicitise. Ita omnes, ait Gury.

r. Juxta Gury : 1° l\egative, si ordinarie vel frequenter in iis peccent graviter, vel si indiscriminalim intersint choreis sive honestis sive inhonestis, quia in proximo salutis peri-culo versantur. 2° Affirmative, quoad caiteros, prsecipue in confessione paschali. Attamen, addit auctor, adhuc absolu-tionem negare potest et debet pastor, si prudenter judicet se, severius agendo, choreas in sua parocbia penitus esse destructurum; quia generatim in his coetibus multa pec-cata fiunt, et qui non peccant, aliis occasionern peccandi facile prabent.

Q. An possunt absolvi hospites qui choreas ducunl? r. Affirmative, modo choreic fiant raro sen tantum aliquoties in anno, et saltatio fiat modo non valde lascivo nec in multam noctcm protrahatur.

Eadem circiter sunt principia ac de choreis. Specla-cula esse possunt vel graviter turpia, vel lcviter turpia, vel honesta. Unde inquiritur:

q. Quid de speclaculis qucc raiionc rerum representata-nm vel personarutn sunt notabiliter turpia?

r. 1° Peccant graviter, ratione scandali aliorum, qui ea representant; qui pecunia vel plausu ad ea cooperan-tur; qui ca non impediunt cum commode possunt; qui,

eliam non consenlientes in delectationem turpem, eis assistere non valent absque scandalo aliorum, ut v. g. rcligiosi vel sacerdotes in proprio suo habilu.

2° Quoad cjeteros, seu illos qui absque dicla coopera-tione vel scandalo eis simpliciter assistunt, distinguen-dum esl: vel speclant ob delectationem consurgentem ex ipsis rebus turpibus, et peccant graviter; vel spectant tantum ob curiositatem, vanum solatium, pulcbram mu-sicam, etc., et peccant venialiter, secluso periculo consensus, quod periculum, ait Liguorio, ordinarie aderit in adolescentibus vel in aliis parum timoratae conscientise.

R. Qui sine aliorum scandalo iis interest, peccat tantum venialiter, ail Liguorio, nisi propriam fragilitatem expertus sit, i. e. nisi sciat se iis vehementer in libi-dinem commoveri, cum periculo proximo consensus.

R. Non sunt illicita, cum nulli legi, nec naturali ncc positivse turn divinte tum humanse adversentur.

Nota. In quibusdam Gallise locis jure particulari comcedi excommunicationem incurrebant; sed hsec censura non amplius agnoscitur, ut declaravit concilium Remense, anno 1850.

1° Immediata vel mediala, proul coopcrans agit cum peceanle in ipso actu peccati, vel ponit alias acliones ad peccatum relationem aliquam habeutes.

2° Proxima vel rernola, prout aclio cooperanlis pro-pius vel remotius ad pravam alterius actionem refeftur.

5° Positiva vel negativa, prout cooperans ponit aliquam actionem in peccatum alterius influentem, v. g. eum ad-juvando; vel omittit actum debitum, v. g. si non obslet dum obstare deberet.

4⁰ Formalis vel materialis, prout actio cooperantis fit cum cognitione et volilione mali. saltem implicita; vel non.

Quum autem in hac ultima definitionc uberior deside-retur explicatio ad determinandum qusenam proprie acliones cooperantis in ipsum 'peccatum influant,. Liguorio primus, aiunt Vindicice Alphonsiance, hanc explicationem tradit per definitionem sequentem: Formaliter cooperatur, qui actione sua, sive proxime sivc remote ad executio-nem conducente, in pravam actionem alterius influit, ejusque malitiam auget. Materialiter cooperatur, qui actione sua, sive proxime sive remote ad executionem conducente, pravam dispositionem ad peccatum parati in statu quo relinquit; licet nonnunquam, si actio proxime concurrit, gravissima causa requiratur. — Et juxta hanc regulam, aiunt dictai Vindicice, s. Auctor singulos casus particulares (de quibus infra) constanter solvit.

Nota. In tractatu De Justitia, N⁰ 134 et sequentibus, agitur de cooperatione in damno inferendo, quaï fit no-vem modis, et prsecipue participatione in actione damno-sa, N⁰ 141. llic autem agitur generatim de cooperatione seu participatione in quacumque actione alterius prava.

104. — Sint, cum Gury et Liguorio, duo principia generalia circa cooperationem:

l^m Principium. Coopcralio formalis nunquam licita est, cum talis cooperatio moraliler influat in peccatum alte-rius, et proinde sit illius causa moralis.

2'quot; Principium. Cooperatio materialis licita est, modo actio sit per se bona vel saltern indifferens, adsitque causa justa ct proporlionata turn ad gravitatem peccati alterius, lum ad proximitatem concursus qui prastatur in peccati executione.

Ratio hujus principii est quia, cum tu prsestas actionem indifferentem sine prava intentione, si alter ilia abuti voluerit ad suum peccatum exequendum, non teneris nisi ex charilate iliud impedire; sed, quia charitas non obligat cum gravi incommodo, ideo ponens tuam coope-rationem cum justa causa, non peccas: tunc enim peccatum illius non provenit ex cooperatione, sed ex malilia illius qui tua actione abutitur. Sic, modo adsit gravis causa, licet petere mutuum ab usurario, sacramenta ab indigno ministro, juramentum ab eo qui forte pejeraturus est.

Nola. Eo major reqniritur ratio ad cooperandum, quo major el propinquior est cooperatio; quo propinquior est effectus secuturus; quo pejor est ille effectus, i. e. quo magis peccatum justitise vel charitati repugnat; quo pro-babilius est, te non cooperante, alterum non peccatu-rum. Vide latius, in tractatu De Actibus Humanis, Nquot; 14 ct 15, principium s. Thomaj Dc causa habente duplicem e/fectum, in quo principio tota prsesens materia fundatur.

Jam qusedam dandae sunt horum principiorum appli-cationes, seu de cooperatione in particulari circa 1° fa-mulos, 2° operarios, o⁰ mercatores, 4° caupones.

10S. — Quod speclat [amnios, inquiritur an eis lici-tum sit ratione solius famulatus, quin alia adsit ratio ex-cusans, cooperari peccato domini in quinque casibus se-quenlibus :

r. Negative; nisi eum excuset gravis ratio, v. g. si se-cus forel famulus domo expellendus cum notabili delri-mento temporali vel spirituali.

Q. An licet famulo, ratione famulatus, subjicere hume-ros hero ad fornicandum ascendenti?

r. Negative; nisi eum excuset ratio gravissima, puta metus mortis vel mutilationis.

q. An licet famulo, ratione famulatus, aperire ostium domus meretrici cum domino fornicaturce?

r. Juxta Vindicias Alphonsianas videtur Negandum; nisi adsit gravis ratio, vel nisi adsit alius qui, ipso non ape-riente, portam aperiat. Affirmant tamen Gury, Ballerini et alii, quia famulus in casu non ponit actionem intrin-sece malam.

Q. An licet .famulo, ratione famulatus, 1° sternere equum domino ad peccandum profecturo, 2° dominum comitari?

r. ütrumque ut probabilius Negat Lig., nisi, ut supra, eum excuset gravis ratio seu metus gravis damni.

Quoad l^m casum. Affirmant varii, ut Gury, qui tenet famulum sternendo equum non magis cooperari peccato domini quam aperiendo portam meretrici; et Ballerini qui tenet, eum non magis cooperari quam si hero e domo egressuro porrigerel calceamenta vel pileum. llli autem auctores, quoad 2^m casum, Negant cum Liguorio; imo ut certum ab omnibus admittitur illicitum esse hunc co-mitatum si herus inde evadat animosior vel in peccato perpetrando majorem inveniat facilitatem; et sat commu-niter admittitur excusari famulum quoties de pravo do-mini animo non est certus.

0- An licet famulo, ratione famulatus, meretrici vel con-cubincB deferre munuscula vel litteras amatorias domim sui?

quia talia per se lurpem excitant amorem. Sed Gury cum sententia communi, etsi fateatur banc famuli coo-perationem esse proximam, eum tarnen excusat si adsit ratio valde gravis. ,

Nola. Quae de famulis dicta sunt, plerumque aliis in-ferioribus aut subditis, v. g. fdiis, uxoribus, etc., ap-plicanda sunt.

r. Negative, si hoc postuletur ab hsereticis in odium religionis. In alia vero hypothesi, generatim Affirmandum videtur.

r. Negative, si sint pagano tradendse; secus vero, ut patet, si inservire debeant, non ad falsum cultum, sed ad ornamenta, v. g. domus, etc.

r. Juxta Gury, non licet immediate cooperari eorum impressioni, v. g. typos ordinare, corrigere, chartam imprimere, etc. , quia intrinsece malum est. Licet autem gravi de causa cooperari mediate sea remote, v. g. atra-mentum prseparare, libros impressos ordinare.

107. — q. Quoad mercatores, die quando liceat vel non liceat vendere res indifferentes vel malas.

I³ Regula. Licet vendere res indifferentes, aut quai bo-num usum facile habere possunt, si venditor nihil sciat de mala intentione emptoris, quia malum non est pra;-sumendum.

2^a Regula. Non licet vendere res indifferentes, quando certo cognoscitur emptorem illis male usurum esse; nisi absque gravi incommodo denegari non possint.

sua vel usu, sint destinatse ad malum; nisi in casu par-ticulari conslet abesse periculum abusus, vel nisi gravis el proportionata causa excuset.

Juxla \^m regulam, 1° licet vendere carnes diebus absti-nentiae et tempore quadragesimse, quia venditor de ra-tionibus ementium judicare nequit, nee pertinet adipsum de illis inquirere. 2° Licet vendere aleas, gladios, orna-menta bonesta puellse, etc., etsi plurimi illis abutantur, quia bsec non ordinantur per se ad peccatum, imo ssepe bono usui inserviunt, nee sirnpliciter impediri possunt cum emptor ea seque ab aliis emeret.

Attamen, juxta 2^m regulam, ea vendere non liceret si venditori constaret de abusu futuro, nisi supponere possit emptorem talia ab alio venditore esse empturum.

Juxta 5quot;' regulam, non licet vendere venenum, nisi moraliter constet emptorem ilio bene usurum, v. g. ad confectionem colorurn, medecinae, etc.; quia maxima se-queretur pernicies generis bumani, si boe promiscue liceret.

r. Id non licet sine gravi ratione, ut patel. Licet au-tem ob metum cujuscumque gravis damni, v. g. ssevi-liarum, rixarum, etc., quia cbarilas non obligat alterum a peccato avertere cum gravi incommodo. Item id licet ad praecavendas blasphemias, quae sunt graviora mala. Lig. et Billuart.

R. Communiler jam tenetur quod, etsi id non liceat sine ratione sufficienti, i. e. nisi metus gravis damni urgeat, id tamen non esse vetitum quando carnes petun-tur, nisi pelitio llat in contemptum religionis, quia diffici-lius esset inquirere de rationibus cujusque petenlis. Imo

licet generatira cauponibus apud quos divertunt rheda; publicse, vel in hospitiis publicis (aux hólels, d table d'hóte), niensam cibis licitis et illicitis struere; quia, cum constet plerosque carnes esse petituros, non videtur ne-cessarium a singulis petere quid velint. Gousset.

q. Quomodo agendum est cum cauponibus qui choreas in cedibus admiilunt, ut plures alliciant hospites?

r. Juxta Gury, generatim ab hoc avertendi sunt cau-pones, in quantum fieri potest, quia plerumque choreaj, prsesertim quae in tabernis babentur, minus honeste fiunt et multis peccalis occasionem praebent. Attamen non semper eis neganda est absolutió, sed spectanda; sunt cir-cumstantise et modus ordinarius quo istai chorete fiunt, ut supra, N⁰ 101, dictum est.

q. An licet dominis hospitiorum qua: dicuntur cafés, qucevis folia publica hospitibus legenda proponere?

r. Juxta Gury, 1° non possunt admittere ea qiia3 evidenter et ordinarie sunt religioni et moribus adversa, etiamsi hospites ad ipsos confluere propterea desinant. 2° Possunt admittere ea omnia quae de rebus politicis mere tractant. Nec videntur teneri ad rejiciendum folium aliquod, ex eo quod interdum aliquid minus rectum ra-tione fidei contincat, mode generatim religioni non ad-versetur.

r. Vide definitionem in tractalu Dc Virlutibus in genere, N⁰ 7. Ex qua definitione intelligitur quod virlules morales sint omnes virtutes quse non sunt tlieologicae, qusque ad quatuor virtutes cardimles, i. e. prudentiam, justitiam, fortitudinem el temperantiam referri possunt. Dicuntur autem cardinales, quia in iis veluti in cardinibus virtutes morales reliquse et omnis ratio vitas honeste vertuntur.

r. Prudentia medetur ignoranthe intellectus; justitia, malitiaï voluntatis; fortitude, infirmitati appetitus irasci-bilis; temperantia, ardori appetitus concupiscibilis.

Nota cum Müller. Versantur hse virtutes circa malerias valde difficiles et in vita humana necessarias: etenim, actus singulos prsescripto legis adaptare, ut sint honesti, quod prsestat prudentia; suum unicuique tribuere secundum jcqualitatem, quod pertinet ad justitiam; pericula mortis sustinere vel depellere, quod est fortitudinis; de-lectationes gustus tactusque moderari, quod spectat ad temperantiam, difficillimum et pnesenti vite maxime ne-cessarium est.

r. Primum locum tenet prudentia, quse est omnium vir-tutum moderatrix; secundum justitia, quae bonum socie-tatis rcspicit; tertium fortitudo, quae turn pro causa pu-blicatum pro reliquis virtutibus tuendis, perieula sustinet; quartum temperantia, quae tantum bonum particulare re-spicit.

r. Est recta ratio agendorum, seu: Est habitus intelle-ctus practici, dictans quid, consideratis hie et nunc cir-cumstantiis, tamquam honestum sit agendum, aut tamquam turpe sit fugiendum.

Ex hac definitione intelligitur prudentiam, licet sit virtus intellectualis, ratione subjecti sui quod est intellectus, esse quoque virtutem moralem, ratione objecti sui matcrialis quod sunt mores, non quidem mores eliciendi sed dirigendi. Unde, objectum materiale prudentise est amplissimum , utpote complectens omnes actiones liberas totius vitse con-siderandas et dirigendas; sicque prndeniisL auriga virlutum nuncupatur.

r. Sunt praecipue tres: inquirere de mediis, judicare de inventis, inventa et judicata applicare ad actum; seu bre-vius; bene consultare, bene judicare, bene executionem prcecipere.

r. Opponuntur per excessum seu per vanam prudentise imaginem 1° astutia, quae, si committatur verbis, dolus-, si factis, fraus nuncupatur; 2° nimia sollicitudo de tempora-

libus et anxietas de fuluris; 5° pnidenlia carnis, seu quae ingeniose excogitat ea quse serviunt peccato; hsecque oppo-nitur prudential spiritus, seu prudentise verse, juxta: Filü hu jus scecuH prudenliores filiis lucis in gcneratione sua sunt.

Opponuntur per defectum, peccando nempe contra tres prudentise functiones, 1° prcecipitatio, contraria consilio seu primas funcüoni prudentite; 2° inconsideratio, contraria judicio; et inconstanlia, contraria judicii firmitati; 5quot; negli-yentia, contraria vigilantise rationis in exequendo.

r. Sensu late, justitia aliquando sumilur pro justitia in-creata seu ipso Deo; turn pro operibus bonis et misericordise, v. g. ; Attendite ne justitiam vesiram facialis coram horni-nibus; tum pro charitnte, vel pro gratia sanctificante; turn pro complexu omnium virtutum, juxta : Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam.

Sed sensu stricto, seu prout est virtus specialis et car-dinalis, justitia definitur: Virtus moralis constanter incli-nans voluntatem ad jus suum alteri seu unicuique reddendum.

r. Objectum materiale est res vel actio alteri debita seu reddenda; objectum formule est ratio debiti ad tequalitatem reddendi.

Nihil bic ultra de virtute justitiw dicendum venit, cum de hac ef de injustitia agatur in toto tractatu De Justitia el Jure, ad quem remittimus.

dienlia, gratitudo, vindicatiö, pcenitentia, Veritas, affabili-tas et liberalitas.

r. Conveniunt cum justitia in eo quod sint ad alterum. Deficiunt a justitia in eo quod tolam potentiam justitise non assequantur : nam religio, pietas et observantia non possunt raddere sequale; et cseterse non continent debitum stricte dictum, sed tantum debitum morale, i. e. ex honestatevirtulis.

1° Virtus religionis est virtus quse cultum debitum Deo, tamquam primo rerum omnium principio, exhibet. liane virtutem religionis vide infra in tractatu Be Primo Decalogi Prwceplo.

2° Pietas esl duplex: l^c pietas religiosa, quse confunditur cum ipsa religione; 2° pietas füialis, estque virtus per quam iis, quorum bencficio post Deum subsistimus et gubernamur, i. e. parentibus et patrine, debitum cultum tribuimus.

o° Observantia est virtus quse exhibet superioribus aliisquo ia dignitate constitutis, cultum et honorem dignitati eorum correspondentem. Ad observantiam referri potest virtus obedienlise. Itaquo:

4.° Obedientia est duplex; 1° obedientia generalis seu male-rialis, qua simpliciter implemus actum pneceptum quin tamen adsit intentio satisfaciendi prsecepto; hsecque inten-lio, prout, N⁰ 2G, De Legibus, dictum est, ad prascepti impletionem non requiritur, et proinde sufficit obedientia generalis seu materialis; hecc ergo obedientia generalis virtutem specialem non constituit. 2° Obedientia specialis seu formalis, qua implemus actum preeccptum quia praï-ceptum est; lia;cquo est virtus specialis. — Inferior su-periori obedire tenetur in his qiue pertinent ad rationem

superioritatis ejus. Alqui locum non habet ratio supcrio-ritalis in duobus casibus : l⁰ si superioris mandatum repugnet voluntati altioris superioris, sive humani sive divini; 2° si pracipiat in materia, quanlumvis bona, in qua jus non habet, v. g. si dominus sorvo vel pater filio prsecipiant votum castitotis.

Sic quoque duplex est inobedienlia: 1° generalis, qua simpliciter transgredimur prseceptum, v. g. in furto, in fornicatione, etc.; 2° specialis seu formalis, qua transgredimur prseceptum quia praceptum est, i. e. ex con-temptuj bsecque inobedientia posterior, non vero prior, constituit peccatum speciale inobedientise.

5° Gratitudo est virtus reddens gratiam benefactoribus debitam; idque fieri potest, tum in animo, per beneli-cii agnitionem et gratam memoriam, tum verbis, tum factis. Iluic opponitur ingraliludo, quse tres gradus habet negativos, gravitate ascendenles, nempe; denegare officia operum, verborum, animi; et duos gradus posi-livos, quoque ascendentes, nempe: laedere benefactorem, ejus beneficia contra ipsum convertere.

Quod spectat circumstantiam ingratitudinis erga Deum quiB locum habet quando quis, post peccatorum remis-sionem obtentam, in peccatum relabitur, vide De Acli-hus Humanis, N⁰ 42.

G⁰ Yindicalio est alicujus mali pcenalis pro peccato ad bonum finem inflictio; quje quidem vindicatio nomine Dei fit. Huic opponuntur, per excessum, crudelitas et scBvilia; et per defectum, nimia in puniendo remissio.

7° Pcenilentia est virtus qua homo movetur ad peccatum suum, ut Dei offensam, delestandum, cum emen-dationis et satisfactionis proposito. Fluit autem ex justitia vindicativa, quatenus lufic justitia respicit peccata propria subjecti cui inest.

8° Veritas, accepta pro virtute, seu veracitas, est virtus moralis inclinans ad verum, juxta mentem ioquentis,

proferendum. Ejus objeclum materiale proximum est Veritas enunliationis, Veritas nempe saltern a loquente exi-stimata; remotum autem est Veritas rei enuntiatse. Officium veracitalis est mentem fideliter exprimere; modo tarnen ratio et occasio id postulent, nam aliquando opus est ve-ritatem quamdam silere et occultare. Vitia veritali opposita sunt hypocrisis, jactantia, ironia et mendacium, de quo ultimo vide tractatum De Justitia et Jure, N⁰ 99 et seqq.

9° Affabilitas, quee etiam dicitur amicitia, externa scilicet et lafo sensu, est virtus conversationem cum proximo, in affatu aliisque rebus, gratam et cornem efficiens. Iluic opponitur, per excessum, adulalio seu blanditia, i. e. nimia et indecora ad homines accomodatio; et per defectum, asperüas conversationis, molestiam et tsedium proximo afferens.

10° Liberalitas est virtus quse in elargiendis pecuniis affectum et usum moderatur juxta rationem; sub quo nomine pecuniarum comprehenduntur omnia bona tempo-ralia externa. Huic opponitur, per excessum, prodigali-tas; et per defectum, avarilia seu illiberalilas.

r. Fortitudo, generatim accepta, est firmitas animi in operando bono; et boe sensu est virtus generalis, seu potius conditio cujuslibet virtulis. Fortitudo, speciatim accepta, i. e. prout est virtus specialis et cardinalis, est .virtus moralis quae in aggrediendis et sustinendis rebus arduis, moderatur animi passfones et inde sequentes actiones.

Ex bac definitione intelligi potest 1° quod fortitudinis objectum materiale remotum sint res arduce seu diffici-

les, et ppsecipue pericula mortis; et proximum. amp;\[ moderatio motuum timoris, audacise et trislitiae; dico trislüice, nam, dura difficultas superari non potest, fortitude tri-stiam, in sustinendo et patiendo suboriri solitara, modera-tur; 2° quod duplex sit fortitudinis actus, nempe; aggredi et sustinere cum animi firmitate; ita ut fortitudo recto vocetur simul animi gladius et chjpeus.

K. Martyrium, prsecipuum fortitudinis opus, est per-pessio mortis vel cruciatus de se lethalis, pro Christi fide aut virtute Christiana.

r. Duplex: materiale et formale. Martyrium materiale est martyrium parvulorum ante ralionis usum occisorum. Dicitur autem materiale, quia non perficitur voluntate morientium; attamen defectum voluntatis parvulorum sup-plent merita Christi; et Deus, ex speciali gratia, hanc mortem instar martyrii formalis acceptat. Formale martyrium seu martyrium adultorum consistit in voluntaria acceptatione et tolerantia martyrium patientis.

r. Sunt conditiones quinque, quarum duse priores ex parte tyranni, et tres posteriores ex parte patientis, scilicet:

1° Mortis ir rog alio, i. e. ut infligatur pcena de se le-thifera, etsi mors per accideus non sequatur, ut v. g. Joannes evangelista in oleo, tres pueri in fornace, etc.

2° Ut infligatur ex odio Christi, vel religionis, vel ali-cujus veritatis fidei, vel propter opus virtutis. Unde non est martyr v. g, s. Casimirus, qui elegit mori potius quam, per matrimonium vel juxta alios per peccatum incontinentia), castitatis jacturam facere; neque qui oc-cumbit in serviendis pestiferis, nisi ex odio Christi, etc., ad his serviendum damnatus fuerit.

0° üt adversus poenam infligentes non adhibeatur resi-stentia.. Attamen pugna militum in bello religionis non reputatur hujusmodi resistentia; et hos milites, si pugnam et mortem acceptent, non ob stipendium aut finem tem-ralem, sed intuitu Christi, religionis, etc., ut veros mar-tyres liabet Thomas, et cum eo varii, ut Sylvius, Bill. etc.

4° Ut Veritas pro qua poena infertur, teneatur fide di-vina a patiente. Unde, hceretici non sunt martyres, etiamsi ab infidelibus occiderentur in odium Christi et pro vero fidei articulo.

S⁰ Status gratice, vel saltern conveniens ad eum dispo-sitio. Usee autem dispositio, si patiens sit in statu pec-cati mortalis, probabilius juxta s. Thomam, non debet esse contritio perfecta, sed in martyrio suflicit attritio sicuti sufficit in baptismo adultorum.

r. Effectus sunt; 1° gratia sanctificans prima vel ejus augmentum; 2° remissio omnis culpse et poense; 5° aureola glorise special is.

r. Negative regulariter, turn quia hoc est dare tyranno occasionem peccati, tum quia est prodigere propriam vitam. Affirmative tamen, 1° si justa concurrat causa, v. -g. conversio infidelium, roboratio vacillantium, etc.; 2° si fiat ex inspiratione Spiritus sancti, ut factum est v. g. a s. Apollonia et a variis sanctis mulieribus quae in aquam vel in ignem ultro prosilierunt.

116. •— q. Qucenam sunt vitia fortitudini opposita? r. Opponuntur, per excessum, intimiditas seu defectus justi timoris, et temeritas seu nimia audacia; atque per defectum, timiditas seu excessus in ti'mendo, et ignavia seu defectus in audendo.

ctantes ad primum fortitudinis actum qui est aggredi; palientia et per severantia, spectantes ad secundum actum qui est sustinere.

r. Est virtus ad opera magna et heroïca, in omni virtu-tum genera, indinans; undo versatur circa res magnas honoresque juxta rationem moderandos.

lluic opponuntur, per excessum, prcvsumptio, quse opus perficiendum; ambilio, quae honorem; inanis gloria, qua; opinionem ct famam respicit; et per defectum, pusilla-nimilas.

r. Est virtus quae magnis sumplibus, in materia externa, aliquid magni efficit juxta rationem.

Iluic opponitur, per excessum, nimia profusio; et per defectum, parvificentia, qua quis operi magno pares sum-ptus non facit.

r. Est virtus quae in sustinendis malis animum confirmat, moderando nioerores ex illis percipi solitos. Unde, hujus virtutis materia 1° remolissima sunt ipsa mala toleranda; 2° remota sunt actiones, verba et gestus externi, quae hac virlute ita reguntur ut interna moderatio in eis eluceat; 5° proximo, est tristitia et afflictio animi, quam patientia moderatur tum plane comprimendo turn temperando sicut virum patientem decet.

Patientise adjungitur longanimitas, quae versatur circa bonum speratum cujus oblentio differtur; dum patientia versatur circa mala aequo animo toleranda.

Patientiae opponitur, per excessum, insensibilitas; et per defectum, impatientia.

r. Hie non agitur de dono perseverantiae finalis, quae est continuatie jusiitiec usque ad mortem, sed de perseverantia prout est virtus specialis, quae pene confunditur cum con-

stantia, quseque sumitur pro ipso proposilo perseverandi in bono opere quamdiu ratio dictabit; sicque definiri potest; Virtus conservans animum in bono contra diuturnitatis molestias.

Huic opponitur, per excessum, pertinacia; et per defectum, mollities seu tsedium et inconstant ia.

n. Temperantia, prout est virtus specialis et cardinalis, refrenans appetitum in iis quae maxime alliciunt, defini-tur: Virtus moderans delectationes usumque gustus et tactus.

r. Objectum 1° materiale remotum sunt esculenta, po-culenta et venerea moderanda; et proximum sunt delectationes quas Deus annexit tum cibo et potui ad con-servationem individui, tum venereis ad conservationem speciei burnante; quee delectationes prse aliis sunt vebe-mentissimse, et ideo specialem virtutem ad moderamen requirunt.

Objectum 2quot; formate est bonestas moderationis in bis delectationibus adbibendse, qualis naturse bumanse conve-nit. Unde, regula temperantice est; ipsa necessitas rerum ad banc vitam et bujus vitse oöicia pertinentium; sub quo nomine necessitatis intelligitur quoque utüitas et con-venientia, spectata rerum et personarum conditione. q. Qucenam sunt varice species temperantice?

r. Sunt tres, quarum duae temperant sensum gustus; et una, sensum tactus, scilicet 1° abstinentia, circa cibum et potum non inebriativum ; cui opponitur crapula; 2° so-

brietas, circa potum inebriativum: cui opponitur ebrietas; ö⁰ castitas, circa usum venereorum; cui opponitur luxuria.

Jam autem duplici articulo dicimus 1° de his tribus temperantise speciebus, viliisque opposilis; 2° de virluti-bus temperantise annexis.

Triplici paragrapho dicimus i⁰ de abslinentia et cra-pula, 2° de sobrietate et ebrietate, 5° de castitate et luxuria.

r. Est virtus moderans delectationes usuraque cibi et potus non inebriativi, juxta rationem.

r. Quintuplex : 1° jejunium spiriluale seu improprie dictum, i. e. abslinentia a peccatis; 2° jejunium morde, i. e. abslinentia quse fit ad finem moralem, v. g. ad refrenandam concupiscenliam; 5° jejunium medicinale, i. e. abslinentia quae fit sanitatis ergo; 4° jejunium na-turale, i. e. omnimoda abslinentia a media node usque ad sumptionem Eucharistie; sed proprie non est actus lemperantiai seu abslinenliaa, sed potius virtulis religio-nis; hoe jejunium vide in Iractatu De Eucharistia; Squot; ie-junium ecclesiasticum, de quo vide tractatum De Prcece-ptis Ecclesia'.

Nota. Gum jejunium spiriluale, morale et medicinale obligent jure naturse, inde sequitur quod v. g. infide-lis ad illa teneri possit.

r. Est inordinalus appelilus cibi vel potus non inebriativi. q. Quot modis committi potest crapula?

Prccpropere, laute, nimis, ardenter, studiose. Pnepropere, i. e. ante vel extra tempus congruum; laute, i. e. execdendo in qualitate nimis pretiosa; nimis, i. e. excedendo in quantitate; ardenier, i. e. avide, voraciter; studiose, i. e. in cibis nimis accurate prteparatis. q. Quantum pcccaturn est crapula'!

r. Juxta Lig. est peccatum veniale, secluso scandalo, vel notabili sanitatis dispendio, vel nisi ad vomitum quis se excitet ut iterum edere possit, vel nisi finem suum ultimum in his ponere videalur, juxta: Quorum Deus venter est.

q. Quinam tres gradus in ebrietate distingui possunt? r. Hi tres gradus, ebrietatem imperfectam vel perfe-ctam constituentes, sunt sequentes :

2° Si perveniatur usque ad mentis aggravationem et mem-brorum levem turbationem, quales sunt ha3sitatio lingufe, turbatio pedum, visus objectorum duplicium aut in gi-rum se vertentium. Ille autem duplex gradus ebrietatem imperfectam constituunt.

o⁰ Si pervenialur usque ad rationis privationem, ila ut ebrius amplius discernere non valeat inter bonum et malum , et consequenter postea plane non recordetur de dictis vel factis in ebrietate positis, atque omnino mira ac in-solita agat; eaque prsecipua sunt signa ebrietatis perfectag,

121. — o. Quantum peccant qui voluntarie se inebriant imperfecte vel perfecte*!

r. Dico voluntarie, quia ex imperfectione voluntarii potest ebrietas, etiam perfecta, esse culpa tantum levis vel nulla. Ergo voluutaria ebrietas

1° imperfecta, primi gradus, est de se peccatum tantum leve; idemque dici potest de imperfecta secundi gradus, quamvis tamen haec sit periculosior et culpa sit gravior.

2° Perfecta est peccatum mortale, quia voluntarie se usu rationis privare, illam modo violento et innaturali pertur-bando, graviter naturse bumanse repugnat; nam homo sic ad brutorum statuin se dejicit Deique imaginem in se deturpat.

Q. Da pnccipuos casus in quihus ebrietas reputanda est involuntaria vel voluutaria.

u. 1° Reputanda est involuntaria, si bibens ignoret condi-tionem potus, ut v. g. Noe; vel ignoret propriam infirmita-tem contra vim potus.

2° Reputanda non est nisi imperfecte voluntaria, si con-tingat vere ob imperfectionem actus seu ob indeliberatio-nem, ut non raro inter bibendum contingere potest.

5° Reputanda est perfecte voluntaria et mortaliter ma-la, etiamsi ebrietas aliquando non sequatur, 1° in il-lis qui alios jussu vel consilio inducunt in gravem ebrie-tatem, v. g. qui, cum prteviso ebrietatis periculo, eos ad sequales haustus provocant, vel prastextu urbanitatis convi-vas urgent et quasi necessitant; secus tamen si tantum liberaliter potus offeratur et ssepius propinetur, in moderata tamen quantitate; 2° in eis qui inter bibendum ad pcriculum

, probabile ebrietatis advertentes.adbuc bibere pergunt; 5° in eis qui adeo bibunt ut sequi debeat ebrietas, quamvis somno se committant antequam sensibus et ratione deslituantur: quia in tali somno non habent potentiam proximam ad usum rationis, qualem tarnen habet ille qui non ebrius somno se committit; 4° in illis qui periculo ebrietatis se ex-ponunl; quales sunt illi qui diu noctuque potant, vel illi qui per experientiam scientes se inebriari in bis vel illis consortiis, nihilominus in eis versantur. Quoad illos qui adeo sunt potentes ad bibendum ut nunquam inebrientur, copiosius bibendo non peccant peccato ebrietatis, cum potus pro eis non sit amplius inebriativus; sed peccant peccato crapulse idque venialiter vel mortaliter juxta dicta supra, N⁰ 119.

Negative si ebrietas intendatur directe, v. g. si quis tibi dicat; inebriare aut morera. Affirmative si intendatur tantum indirecte, v. g. si ebrietas non sequatur nisi veiut effectus medii de se liciti, v. g. si copia notabilis vini generosi requiratur ad morbum depcllendum, ut ex prin-cipio s. Tbomse circa actum babentem duplicem eifectum, sequitur.

r. Neg ant varii, quia ebrietas directe intenderetur, et bonus effectus ex malo sequeretur. Affmnat Gury cum aliis, quia privatio usus rationis ad breve tempus ex gravi causa, non videtur quid intrinsece malum. Concinit Thomas, qui ebrietatis vitium in potu supertluo sine necessitate et ex sola voluptate reponit. Et reapse, sicut ad-bibetur in tali casu. opium et sether, ita etiam potus inebriativus adhiberi posset. Cseterum, jam ad praxim vix refert, cum alia media faciliora in eum finem suppe-tent.

Q. An lied (ihqucm inehnare ut a malo majori, v. y. ab homicidio commiltendo, impediatur?

it. Dislinguunl varii inler cbrictatcm ipsi formalem vel tanluni materialem. Scd dicit Ballcrini practice teneri posse sentcnliam probabilem Liguorii, quai, in casu cbrietalis non tantum materialis sed cl formalis, Affrmal, quia lici-lum est inducere alium ad minus malum, ut impediatur

123. — Q. An sunt imputahilia omnia mala in ebrietale, turn per feet a turn imperfecta, commissa?

r. 1quot; Quoad ebrietatem perfeetam, patet ilia peccata non posse imputari ralione voluntarii pnesenlis, cum usus rationis plane deficiat; sed imputari tantum posse ut vo-luntaria in causa. Atqui tantum possunt esse voluntaria in causa, in quantum ante ebrietatem aliquatenus fuerint prsevisa, juxta dicta in tractatu De Aetibus Humanis.

Uncle, 1° si nullatenus, nequidom in confuso, fuerint praevisa, non imputantur. 2° Si fuerint sufficienter pne-visa, juxta Lig. et Gury, imputantur quidem mala operis, tum commissionis turn omissionis; et quoque mala oris seu verba contumeliosa prolata in Dcum, v. g. blasphe-niiae, cum ilia sint intrinsece mala; secus vero probabi-liter, saltern plcrumque, si mala oris sou verba contumeliosa proferantur in homines, quia nullam injuriam ipsis irrogant, ut ex communi festimatione apprehen-ditur.

2° Quoad ebrietatem imperfectam, possunt esse voluntaria in causa, in quantum fuerint praïvisa, codem mode ac supra; et insuper sunt voluntaria in se seu de pne-senti, et rnortalia vel venialia, juxta materia} gravilatcm et rationis prsesentis usum.

r. Est virtus quse delectationes usumque venereorum vel excludit vel debite moderatur.

r. Distinguitur triplex : 1° conjugalis, 2° viduahs et 5° virginalis; quarum prima infimum, et lertia supre-mum preestantise locum occupant.

Ad cognoscendum autem qualem ex his speciem casti-talis quis habeat, inspiciendum est, quoad preteritum, quomodo se habuerit in materia venerea; et quoad tempus futurum quale jam habeat propositum; ul ex modo di-cendis intelligetur.

r. Est ilia qua aliquis, in usu debiti conjugalis, pro-ponit abstinere ab illicitis et uti moderate licitis. Usee autem castitas est de prsecepto, cseterte vero sunt tantum de consilio.

r. Est ilia qua aliquis, post deperditam virginitatem, secundum partem suam materialem et formalem simul, de quo N⁰ sequenti, proponit in posterum abstinere ab omni re venerea.

Licet heec castitas vocetur vidualis, non est tarnen de iis solum intelligenda qui matrimonio juncti fuerunt, sed et de omnibus generatim qui in data definitione compre-henduntur.

r. Est ilia qua aliquis, qui nunquam deperdidit virginitatem secundum suam partem materialem et formalem simul, proponit in posterum abstinere ab omni re venerea.

Licet hffic castitas vocetur virginatis, non est tarnen de solis feminis, sed est quoque de viris intelligenda.

123. — q. Quid intelligis per partem materialem el for-malem virlutis virginüatis ?

R. Virtus virginitatis duplicem partem comprehend it, materialem nempe vel forraalem, prout in corpore vel in anima subsistit.

Malerialis virginitas, quïB subsistit in corpore, est ipsa integritas materialis carnis cum qua nascimur, et quse hucusque nunquam per certos graves actus venereos vio-lata seu deperdita fuit.

Formalis virginitas, quse subsistit in anima, est pro-positum abstinendi in posterum a venereis tum illicilis tum licitis. Unde, qui virginitatem liabet in corpore et anima simul, ille habet virginüatis virtutem totam.

r. Deperditur per actus sequentes, t-o/tw/ar/e commissos turn a feraina, tum a masculo, scilicet: a femina, 1° per copulam carnalem; 2° per solam penetrationem vasis, digito vel alio instrumento, licet ab ipsa femina factam. A masculo, 1° per copulam carnalem; 2quot; per libidinosam seminis resolutionem seu libidinosam pollutionem; addit Billuart, contradicentibus tarnen aliis, oquot; per omnes actus libidinosos, sive externos imo sive internos, qui tales sint ut ex eis nata sit sequi pollutio.

Dixi: voluntarie commissos : unde sequitur 1° quod per illos actus, utpote voluntarios, deperdatur virginitas non tantum in corpore, sed et simul in anima; 2° quod nee in corpore nee in anima deperdatur per hujusmodi actus si non sint voluntarii, ut v. g. in somno, vel per vim, etc., contingere potest; et in hoc casu, neque amittitur aureola virginibus debifa, juxta verba S. Lucise; Si invitam jus-seris violari, castitas mihi'duplicabitur ad coronam.

Q. Quomodo in anima deperditur virginilas formalis? r. Deperditur 1° per quodcumque peccalum venereum morlale; 2° per propositum ulendi venereis licilis in ma-trimonio.

q. An eo ipso quod amiüatur in corpore, amittitur in anima; et vicissim, an eo ipso quod amillatur in anima, amitlilur in corpore?

r. 1° Eo ipso quod amittatur in corpore, amittitur in anima, ut ex supradictis patet. 2° Eo ipso quod amittatur in anima, ideo non semper amittitur in corpore; ct sic in sola anima, et non in corpore, amittitur 1° per cseteros actus vcnereos mortales, turn externos turn internos, minus graves quam sunt actus supra dati; 2° per simplex propositum utendi venereis licilis in matrimonio. q. An virtus castitalis, si fnerit amissa, recuperari potest? r. 1° Si amissa fuerit in corpore et anima simul, recuperari non potest quoad partem suam materialcm. 2° Si amissa fuerit in anima solum, potest per poenitentiam et per reassumptionem propositi abstinendi in perpetuum a venereis tum illicitis turn Ileitis, recuperari, simul cum jure ad aurcolam.

r. Est inordinatus appetitus venereorum. Do luxuria, vide tractatum De Sexto et Nono Decalogi Prcccepto.

126. — q. Qucenam sunt virtutes temperantia; annexre? r. Sunt quatuor: continentia, mansuetudo, dementia el modestia.

r. Est virtus dans firmitatem ad resistendum tum ad-versus impetus passionum in quot;genere, tum adversus dc-

Icctationem tactus et pr®cipue venereorum. Ordinaric au-1cm confunditur cum castitale, de qua supra.

Huic opponitur, per excessum, iracundia; ct per defectum, animi mollüia seu niraia indulgentia.

r. dementia, quse est mansuetudini affinis, est virtus moderatrix poenarum, juxta rationem. Clementia quoque aflinis est cum vindicatione, de qua supra, N⁰ 115; et proinde clementüe similiter opponitur, per excessum, m«-delitas; et per defectum, nimia lenitas.

r. Est virtus qua quis se continet intra modum ct li-mites sibi congruos, quantum ad molus internos ct ex-ternos et omnem rerum su.arum apparatum. Dico motus internos et externos; unde distinguitur modestia interna et modestia externa.

Dantur autem quatuor species modestia); quarum dua3 pertinent ad modestiam internam, nempe humilitas ct studiositas; ct dua) ad modestiam externam, nempe modestia morum et modestia cultus, de his, N⁰ scquenti.

r. Juxta S. Bernardum, est virtus qua quis, ex vcrissima sui cognitione, sibi ipsi vilescit. Humilitas vocatur spiritualis tcdificii seu virtutum fundamentum, nimirum per modum removenlis prohibens, quatcmis removet superbiam ; et sic dicitur prima virtutum ad salutem necessaria.

Iluic opponitur, per cxcessum, superbia; ct per defectum, nimia sui abjectio ut redundans in status injuriam. . q. Quid est studiositas?

r. Est virtus exteriores corporis motus, in verbis et actionibus, juxta rationem vel decori regulas moderans.

Huic opponitur, per excessum, rusticüas; et per defectum , petulanlia et insolenlia.

Ad modestiam morum reducitur eutrapelia, i. e. virtus servans modum in verbis et factis ludicris, ad animi recreationem; seu brevius, est modestia in ludicris. Huic opponuntur scurrilitas et morositas.

r. Est virtus quae rationis moderamen adhibet in ap-paratu rerum externarum, v. g. vestium, supellectilis, etc.

Prcenota. Sicut symbolum apostolorum, ait Gury, est epitome credendorum, sic decalogus est agendorum. Com-prehendit enim decern prsecepta a Deo in monte Sinaï Moysi tradita, in quibus omnia hominis officia, quae lege naturali illi imponuntur, plus minusve aperte continentur. Tria priora Deum immediate respiciunt; csetera ad pro-ximum referuntur.

Primum decalogi prseceptum est; Ego sum Dominus Deus tuus..... Non habehis Deos alienos.

Hoe prseceptum, quatenus afprmativum, prsecipit pro-prie actus virtutis religionis, quibus divinitati debitus cultus tribuitur; et quatenus negativum, prohibet vitia re-ligioni opposita.

Unde, bujus traclatus est duplex pars: l^a de virtute religionis; 2quot; de vitiis religioni oppositis.

Triplici sensu accipi potest vox r dig to: 1° pro comple-xione omnium ofliciorura horainis erga Deum; quo sensu

agit tracfalus, supra in theologia generali dalus, Dere-ligione christiana; 2° pro virlule particulari; de qua in praesenli tractatu inquiritur; 3° pro stalu religioso, qui in virtulo religionis fundalur; de quo vide traclatum De stalibus particularibus.

n. Est virtus quse cultum debitum Deo, tamquam primo rerum omnium principio, exhibet. Licet sit virtus moralis, est tarnen virtutibus theologicis affinis ratione objecti sui, quod est, non quidem ipse Deus, sed cultus Deo debitus.

r. Objectum materiale, ut statim dictum est, est cultus Deo debitus. Objectum formale est ratio debiti erga Deum.

r. Actus interni sunt devotio et oratio. Actus externi sunt adoratio; sacrificium, cui accedunt oblationes et de-cimac; votum; juramentum, cui accedit adjuratio. Vocan-lur autem interni vel externi, non quod sint mere tales, sed quod talcs sint prsecipua parte.

Jam vero duplici capite agendum est 1° de religionis actibus internis, 2° de actibus externis.

r. Devotio plerumquc accipitur prout est conditio ali-qua actus interni, et sic definitur: Promptitude quccdam ct fervor affcctus ad cultum divinum. Ilajc autcm sita

est in volunlate, nempo in volunlale prompta cl parata ad omnia quae divini obsequii sunt; non vero in spiri-tuali consolatione quae in Dei obsequio sentitur, cum talis devotio, licet nuncupetur devotio sensibilis, non tamen sit nisi devotio improprie dicta.

r. Devotionis causa, ex parte Dei, est gratia; ex parte nostra, est adhibitio mediorum, prsecipue meditationis et orationis, ad hanc Dei gratiam consequendam.

r. Oratio est mentis ad Deum elevatio, per quam pe-timus decentia vel benedicimus.

Dico 1° ad Deum, scilicet immediate, vel saltem mediate seu mediantibus sanctis, si oratio ad ipsos dirigatur.

Dico 2° petimus vel benedicimus: nam, licet hujus col-loquii praicipua pars sit pelitio, attamen huic petitioni fere semper miscentur benedictiones, i. e. laudes aul gra-tiarum actiones Deo vel sanctis exhibiUe.

r. Exorare licet Mariam, angelos, sanctos et animas beatas; item, in oratione privata, infantes baptizatos qui ante usum rationis obierunt, et animas purgantcs. Vide infra, N⁰ 50 et seq.. De eultu sanctorum.

Jam duplici articulo agimus est 1° de oratione in ge-nere, 2° de variis orationis speciebus.

Inquirendum est 1⁰ qusenam orationis necessilas; 2quot; quaïnam sint petenda; 5° pro quibus sit orandum, 4⁰ quinam sint orationis cflcctus; 5° conditiones bona) orationis.

R. Probabilius Affirmative, ait Gury, quia oratio est medium ordinarium a Deo stabilitum ad gratias necessarias obtinendas; idque merito, ut sic intelligamus Deum esse a quo nobis salus et omne bonum proveniat, eique gratias agamus; unde Scriptura: Petite et accipietis.

n. Negative, cum prselerea requiratur baptismus, man-datorum observatio, et, iis qui lapsi sunt, pcenitentia.

r. Affirmative, ut patet ex variis Scripturse locis, v. g.: Vigilate et orate. Oportet semper orare et non deficere.

r. Non boo sensu quod orandum sit sine intermissione, cum hoc bumanse imbecillitati impossibile sit; sed, juxta communem doctorum interpretationem, 1° quod orandunf' sit frequenter: idque fit turn orando tempore opportuno, tum actiones nostras generatim ad Deum dirigendo; 2° quod ab oratione nunquam cessandum sit ex torpore, ex taedio vel animi dejectione.

r. Hoc prseceptum obligat per se vel per accidens; idque in iisdem circiter casibus in quibus obligat prseceptum fidei internse, spei et charitatis Dei, ut in tractatu De Virtulibus dictum est. Unde;

Obligat per se 1° circa initium usus rationis; 2° in manifesto mortis periculo; 5° ita frequenter in vita, ut non omittalur (quse quidem omissio peccatum grave con-stitueret) per tempus notabile, i. e., juxta communiorem

sententiam,-tempore unius mensis; contra rigidiores, qui dicunt sufficere unam hebdomadam, et contra laxiores, qui annum integrum requirunt.

Obligat per accidens 1° urgente gravi tentalione quse alio modo facile repelli non potest; 2° quando adimplen-dum est aliud prseceptum ad quod oratio est necessaria, v. g. si sacramenta sint recipienda; 5° quoties aliquod auxilium divinum speciale videtur necessarium tum nobis tum bono publico, v. g. in calamitatibus publicis. q. An peccat qui ornütit preces matulinas vel vesper Unas ? r. Distinguendum est an omittat interdum an saipius. Si omittat interdum, juxta varios non peccat, quia nulla datur lex quse determinatas preces privatas singulis diebus et certis horis prsecipiat; contra alios qui aliquam obli-gationem sub levi inducunt ex consuetudine generali fi-delium.

Si omittat scepius, certo non est excusandus a culpa, quia talis ordinarie deest prsecepto orationis obliganti per se vel per accidens; nam vel non magis orat alio tempore, vel ob pericula quse quotidie occurrunt, neglecta oratione, in plura peccata labitur.

r. Ex oratione dorninica patet, determinate a fidelibus petenda esse tum ea quse ad finem ultimum pertinent, tum media ad ilium consequendum. Duplicis autem generis sunt bujusmodi bona: 1° bona spiritualia, v. g. salus seterna, Dei gratia, remissio peccatorum, etc.; 2° bona temporalia, modo sint honesta et in iis finis ullimus non ponatur: nam, ait Aug., hoc licet orare quod licet de-siderare. Et, quamvis perfeclius sit temporalia petere sub conditione: modo prosint vel non noceant saluti, ait Suarez, licet tamen ab ilia conditione prsescindere et ea bona petere absolute: nam bonum hoc quod petitur, quatenus

honeslum, fini ultimo per se non est contrarium, sed tamquam medium ad ilium finem adhiberi potest. , Nota. Imo, sibi vel aliis petere licet mala temporalia, modo id fiat ob finem bonum et proportionatum, seu modo debilus charitatis ordo servetur, i. e. si fiat ob majus bonum vel ad minus malum, ut in tractatu De Charitate, N⁰ 84, dictum est; nam, si ea licet deside-rare, licet et petere.

In oratione privata, orandum est tum pro nobismet-ipsis, juxta l^,n charitatis regulam, tum pro aliis omnibus, exceptis beatis et damnatis.

In oratione publica, Ecclesia, quae in primis sa3culis publice orabat pro omnibus, jam pro quibusdam excom-municatis banc primsevam disciplinam aliquantum mutavit et restrinxil. lüi aulem excommunicati vel sunt vitandi vel non.

1° Si non sint vitandi, probabilius adhuc jam licet pro eis missam celebrarc, communes et publicas preces fun-dere, ait Scavini, quia facultas quam facit Ecclesia cum talibus communicandi, est lex favorabilis adeoque largre interpretatiorüs. Attamen in benedictione fonlis, in oratione pro rege, etc., hujusmodi principis non vitandi nomen exprimere non. licet sine speciali indulto Papa), quale indultum in favorem bseretici regis nostri Gulielmi concessum fuit per concordatum anni 1827.

2° Si sint vitandi, varii Negant, idque conformiter ad reformatam ac restrictam Ecclesiae disciplinam. Sed sen-tentia A (firmans conformior videtur hodiernae disciplina; Ecclesia), qua) hic ab illo rigore pedetentim reccssisse videtur. Vitle Dc Eucharistia, N⁰ C9.

r. Effeclus sunt qualuor: 1° mereri, quia est opus bo-num; 2° satisfacere, quia omne opus bonum, in stalu naluroe lapsaï, poenam ac laborem imporlat; 5° hnpetrarc, quia Deus petenlibus dare promisit; 4° spirilualem animi consolationem percipere.

q. Proba omnes hos effeclus ex omni oralione non percipi. r. 1° Datur oratio meritoria qute non est impelraloria: talis est oratio jusli, turn qui pro se petit id quod non est salutare, v. g. Paulus in vanum petens liberari a stimulo carnis; turn qui petit pro alio qui obslaculum ponit.

2° Datur oratio impetrutoria quse non est meritoria nee satisfacloria: talis est oratio beatorura in ccelo; probabi-liter quoque oratio animarum purgantium ; et, juxla Thorn., similiter oratio peccatoris debitis conditionibus slipata. Q. An oratio effeclus producit ex opere operalo? r. Negative, sed producit ex opere operantis tantum. Ea tarnen oratio quse fundilur nomine Ecclesise, valet et impelrat independenter a dignilate hominis orantis, quia est oratio Ecclesia).

0. Effeclus impetratorius qui per orationcm obtinetur, in quotupliccm fructum clividi potest?

r. Orationis, saltern publicse, distinguitur fructus triplex: generalis, specialis el specialissimus.

Fructus generalis extenditur ad omnes fideles, gradu tamen insequali. Specialis applicatur iis pro quibus orans specialiter orare intendit. Specialissimus applicatur ipsi oranli soli.

Ergo orans disponere nequit de fruclu generali vel specialissimo; bene vero de speciali, qucm sibi vel alleri applicare potest.

Q. An oralionis effectus impetratorius est infallibilis? r. Oratio est infallibililer impetratoria, modo sit debitis condition ibus stipata.

8. — Qucenam sint bona; oralionis conditiones. Q. Qucenam sunt ha; conditiones?

1° Ut ea quse petuntur sint salutaria; si enim non sint salularia, negando Deus miseretur, et orans misericordi-ter non exauditur, ait Auguslinus.

2° Ut petat pro seipso; et si petal pro alio, ut ille alius impetrationi impedimentum seu obicem non ponal. o⁰ Ut petat pie.

4° Ut petal perseveranter: nam Deus concedere ssepe dif-fert, turn ut doni quod postulamus, capaciores efficia-mur, nam diu desiderata dulcius oblinentur et melius EBSlimantur ac conservantur, dum cito data vilescunt; tum ad humilitatis et fidei exercitium; tum ut nos ma-gis sibi devinciat.

1° Attente, i. e. ita ut excludatur voluntaria distractio; nam alias non foret oratio seu seria petitio; vide infra, Nquot; 21 et seqq., de atlentione necessaria.

2° Devote i. e. cum magna fiducia et humilitate. Hsec autem fiducia seu spes firma obtinendi quod petimus, et quse a Christo ssepe vocatur fides, nititur triplici spei theologicse fundamento, scilicet quod Deus concedere p-test, vult et promisit. Insuper requiritur humilitas; quia est prima conditio omnis petitionis; et quia Deus, qui superbis resistit, humilibus dat gratiam seu petita. Hsec autem humilitas, ait Scaramèlli, ducit ad fiduciam, eique manum prtebet; imo humilitas et fiducia sunt quasi duse alai quse orationem noslram elevant ad Deum eique ma-

Q. An ergo, ut oratio sit infallibUiter impetratoria, non requiritur in orante status gratise?

R. Cum Thoma dicitur communiter Negative de se: sicque peccator, orans oralione privata, impetrat seque ac Justus, modo ejus oratio stipata sit quatuor datis con-ditionibus. Hoc autem discrimen est, ait Scavini, quod peccatoris oratio sit tantum impetratoria, et justi oratio sit insuper meritoria et satisfactoria; unde, addit, si peccatores quandoque non exaudiuntur, tota ratio in ipsis est et non in Deo: scilicet quia orant sine debitis con-ditionibus, et pracipue quia non petunt salutaria vel non petunt pie.

r. Dividitur in mentalem et oralem, prout sola meute peragitur, vel mentis conceptus ore etiam exprimuntur; unde oratio oralis etiam includit mentalem.

Oratio oralis vero dividitur in privatam vel publi-cam, prout fit nomine proprio vel nomine Ecclesüe. Ad publicam maxime pertinent horep canonical.

r. Est attenta et continuata rerum divinarum conside-ratio, eo institula ut inde acquirantur pii affectus, et tempore opportune operationes.

r. Quamvis non detur prceceptum nee divinum nee naturale, est tamen meditatio omnibus commendanda ut

moraliter nccessaria, juxla: Memorare novissima, et in celermm non pcccabis. Desolalione desolala est omnis terra, quia nullus est qui rccogitct corde.

r. Est elevalio mentis in Deum suspensse, jeterncc dul-ccdinis gaudia in ipso degustantis.

q. Quodnam est duplex prcecipuum discrimen inter me-ditationem et contemplationem?

r. Juxta Scavini, 1° in meditatione, Deus quaïritur labore discursus interioris; in contemplatione, sine hujus-modi labore anima Deum contemplatur inventum. 2° In meditatione, anima operatur actibus potentiai sua3 multi-plicis; in contemplatione, operatur ipsemet Deus, anima autem patitur tantum, i. e. recipit in se qua) sibi a di-vina gratia infunduntur.

Contemplationi vicina est extasis, a verbis grascis ex el stasis, seu extra slatum, i. e. mentis excessus extra statum suum naturalem, seu ille hominis status in quo anima extra sensus rapi videtur; prout quandoque acci-dit naturaliter, et ssepius in multis sanctis supernatura-liter accidit, et hodiedum adbuc in piis quibusdam per-sonis quandoque locum babet. Sic, bisce diebus apud nos, in dioecesi Tornacensi, in pago Bois d'llaine, ab anno 1868 exemplum habemus in pia et juniori puella cui nomen Louise Laleau. De hac scribit medicus Lefebvre, prof. Lovaniensis, a quo pauca desumimus:

Les théologiens, ait ille auctor, donnent ime nolion très-précise de Textase. Pour lous, cel étal a deux carac-lères essentiels. Le premier, c'esl la concentration de loutes les puissances de l'ame sur un seul objet; le second , c'esl la suspension de l'exercice des sens. On re-Irouve ces deux éléments dans loutes les definitions des écrivains ecclésiastiques, depuis les Pères de l'Eglise jus-qu'aux théologiens contemporains.

Le cardinal Bona dit que l'exlase n'cst autre chose qu'un transport de Fame, par lequel I'exercice des sens extérieurs est tellement arrcté, que non-seulemcnt ils n'a-gissentplus, mais qu'ils ne peuvent même agir ni ètre excites que par les objets qui leur sont propres.

Dicit autem duplicem, juxta theologos et varios medicos, distingui posse extasim, scilicet naturalem et su-pernaturalem; extasim naturalem subdividi in nervosam et psychicam; extasim supernaturalem a theologis subdividi in divinam et diabolicam.

Lorsqu'ils traitent de l'exlase divine, les thcologiens distinguent une extase de rentendement et une extase de la volonté. Dans la première, l'ame est si complèlement absorbée dans la contemplation du vrai ou du heau, qu'elle y demeure comme suspendue et soustraite a l'empire des sens extérieurs. L'extase de la volonté se produit quand lame, entrainée par les attraits d'un objet qui lui parait bon, se porte comme hors d'elle-même pour s'y unir.

Ce serait une erreur de croire, avec M. Maury, que l'Eglise considere toujours l'extase comme un miracle, alors même que son objet est Dien ou une chose sainte. Les théologiens disent que Dieu peut donner a une ame des graces spéciales pour l'élever a la contemplation ou è l'amour des choses surnaturelles. Celte contemplation ou cel amour disposent a l'exlase; et l'exlase, si elle se produit, est alors un effet nalurel d'une cause sur-naturelle. II y a concours actif du sujet. Celte extase n'est pas réputée miraclc. Dans les proces de canonisation, on l'admet seulement comme signe de sainteté. L'Eglise considère comme miracle (de troisieme ordre) l'extase dans laquelle l'ame ost ravie subitement, sans méditation ou contemplation préalables, les sujels clant purement passifs.

L'exlase naturelle se divise en extase ncrveuse, pro-venant d'une maladie du système nerveux, et en extase psychique, extase incomplete procédant primitivement d'une modification naturelle des facultés de l'ame.

L'extase nerveuse comprend les manifestations extati-ques qui résultent d'une maladie du système nerveux. Parmi ces maladies, il en est plusieurs en effet qui s'ac-compagnent d'une diminution ou d'une suspension de l'exercice des sens; c'est la, coinme nous l'avons dit, un des deux éléments caractéristiques de l'extase. Que l'activité intellectuelle persiste, que le sujet éprouve quel-que hallucination, et l'autre élément se trouve réalisé; la maladie revêt ainsi la physionomie extatique. Ces deux conditions se rencontrent dans une foule de maladies

compagnent le plus souvent de manifestations extatiques sont l'aliénation mentale, la catalepsie, l'hystérie, le somnambulisme naturel ou magnétique et l'hypnotisme. Qu'on ne s'étonne pas de nous voir ranger le somnambulisme magnétique et l'hypnotisme (sommeil nerveux) parmi les maladies. II n'est pas un mcdecin sérieux qui n'envisage ces phénomènes comme le rcsultat de modifications morbides du système nerveux.

Quod spectat alteram speciem extasis naturalis, a va-riis medicis traditam et nuncupatam extasim psychicam, quam supponunt causari directe per exaltationem poten-tiarum animse in aliquod objectum, absque ullo morho nervosa, Lefebvre eam non admittit ut extasim verara et completam, i. e. quae habeat duplicem characterem jam memoratum seu absorptionem facultatum intellectualium et suppressionem exercitii sensuum; et proin, earn non habet nisi ut extasim improprie dictam.

r. Sunt collectio orationum ct lectionum, a pcrsonis ad id dcpulatis, certis horis ac singulis diebus rcci-tandarum.

r. Earum origo 1° quoad subslantiam, vidotur ab ipsis apostolorum temporibus esse repetenda; 2° quoad for-mam et quantitalem breviarii adhibendi, varius in decursu temporis fuit usus a sa;culo IV, usque ad saeculum XVI ubi S. Pius V, anno laG8 breviarium romanum fixit, cl omnia alia breviaria prohibuit qua) non superabant 200 an-nos ab institutione sua vel a legitima consuetudine. Ifec ultima breviaria conservare licet; non vero ca)tcra pro-hibita, nisi postea approbatione sive explicita sive implicila Papse fuerint confirmata.

Nota. In variis Gallia) dioecesibus prsevaluit usus bre-viariorum prohibitorum, Ecclesia ob calamitates temporum tacente; sed jam plerique Gallia) episcopi ad breviarium romanum leliciter redeunt. In locis autem ubi etiamnum adhuc viget breviarium prohibitum, sacerdos privatus hoe diceceseos breviario interea uti potest; sed romanum recitare potest propria auctoritate, absque licen-tia episcopi.

r. Septem horas: 1° matutinum cum laudibus, 2° pri-mam, 5° tertiam, 4° sextam, S⁰ nonam, 6° vesperas, 7° completorium.

Jam quadruplici paragrapho agendum est 1° dc obliga-tione recitandi; 2° de tempore et loco; 5° de mode; 4° de causis a recitatione excusantibus.

r. Assignantur tres classes sequentes, scilicet vi ordi-nis sacri, vi beneficii, et vi professionis religiosje. Unde tenentur :

1° Clerici omnes in majoribus ordinibus conslituti, cliamsi suspensionem vel excommunicationem incurrerint.

2° Beneficiati omnes qui habent jus in re et plenum dominium beneficii, etsi nondum forent in sacris; ita ut, qui culpabiliter omittit, peccet et beneficii fructus resti-tuere teneatur.

5° Relicjiosi omnes, utriusque sexus, in ordine ab Ecclesia approbate professi, et ad chorum destinati; hi tenentur sub gravi recitare in choro vel privatim; quai obligatio recitandi in choro, urget sub levi, si nulla justa causa excuset.

r. Est obligatio gravis; ita ut hi omnes peccent gravi-ler si totuin officium vel ejus partem notabilem absque justa causa omittant. Usee autem obligatio est affixa diei, et onus diei nuncupatur; ita ut alia die ipsi satisfieri nequeat.

r. Commuiiissime conveniunt theologi omissionem unius horso, vel partis nocturnorum quantitati unius parvaj horse sequivalentis, esse materiam peccati mortalis; et omissionem minoris partis peccatum veniale non excedere.

q. An unum an vcro multiplex peccatum grave commil-tit, qui omiltil integrum officium?

r. Communiter cum Lig. dicitur eum committere de se peccatum unum, tanto gravius quanto plus omittit;

quia fotum olïicium diei cadit sub uno prseceplo. Dico dc se, quia plura adesse possent peccala raliono inlen-tionis malse pluries interruptse et reassumptse.

r. Ncgant plures, hancque senlcntiam in opere priori te-nuit Lig., quemadmodum post ipsum earn exponit Gury. Sed S. Auctor, in opere posteriori: De quteslionibus refoi^ matis, earn non amplius habet ut probabilem, dicitque Affirmalivam esse tenendam. Vide De Legihus, N⁰ 22, l^a Animadversio. Attamen, si quis merainerit se incoepisse psalmum, lectionem, horam, et dubitet seu non memi-nerit se illa finivisse, non videtur teneri repetere, cum solearnus integre et in ordine recitare ca qua; recitare incepimus.

ii. — q. Quoad tempus, 1° quidnam pmcipilur sub gravi; 2° quccnam prcecipiunlur sub levi; 3° qucenam sunL non prcccepta seu simpliciter licita ?

n. 1° Prsecipitur sub gravi ut persolvatur lotum oflicium spatio diei naturalis, i. e. a media nocte ad mediam noctem sequentem. Excipitur matutinum cum laudibus, quod, ex privilegio, recitari potest pridie vespere, i. e. quando sol medium cursum inter meridiem et occasum tenet; ita ut repeti debeat id quod ante hoc tempus recitatum fuit. Ita docet Lig. contra sententiam quam tenet Bal-lerini cum quibusdam aliis, et quce diciteum semper satis-facere qui, justa de causa, matutinum recitat pridie ab hora secunda pomeridiana: ctenim. Ecclesia tale privi-legium concedit quibusdam ordinibus religiosis; atqui hoc privilegium inutile est si, vi juris communis, id unicui-que clerico sit licilum. Vide Yindicias Alph., pag. 927.

2° Prsecipitur sub levi, 1° ante missai cclchralioncm, re-citalio matutini cum laudibus, nisi rationabilis causa ex-cuset: qualis est v. g. petitio alterius sacerdolis, veine expectet populus, vel confessio audienda, vel iter susci-piendum, et sirnilia; 2° ante meridiem, recitatie officii usque ad tertiam vel saltern ad primam inclusive; 3° -posl meridiem usque ad mediam noctem, recitatio vesperarum cum completorio; exceptis diebus ferialibus quadragesi-mte, ubi vesperas ante meridiem recitare licet.

5° Simpliciter Heet, ut statim dictum est , recitare 1° pri-die vespere matutinum cum laudibus; 2^C ante meridiem vesperas in quadragesima. Gum autem sint privilegia, iis uti possumus, non vero tenemur. Imo, juxta Gury, ad matutinum cum laudibus pridie recitandum non teneris in casu quo prsevideas impedimentum postridie superve-niendum, quia privilegio uti non teneris; attamen valde convenit in hoe casu anticipare.

r. Recitari potest per se in quocumque situ vel loco, nisi per accidens ilia obstent debits; devotioni et atten-tioni, de quibus infra dicetur; nam, cum Deus sit ubi-que, licet eum ubique orare, juxta Paulum: Yolo viros orare in omni loco. Unde, non est illicitum perse incurru, in via, etc., etiamsi alii adsint itinerantes et confabulan-tes; imo probabilius nee illicitum foret in loco indecenti, contra varios qui id prohibent sub veniali si absque causa fiat.

Hora) recitandse sunt Iquot; cum ordine prsescripto ; 2° cum debita pronuntiatione; 5° eum suflicienti attentione et dc-votione.

Duplex est ordo; 1° ordo officiorum, juxta calendarium festorum; 2° ordo horarum, seu ut recitetur primo loco matulinum cum laudibus, dein parvse hone, et tandem vespersc et completorium.

10. — q. Circa ordinem officiorum, an satis fecit qui inadvertenter aliud officium loco officii diei recilavit?

r. Affirmative, quia Ecclesia non prsesumitur vellc ali-quem uno die bis ad tantum onus obligare; hincque axioma: Officium pro officio. Attamen, si officium recita-tum nolabiliter sit brevius, v. g. officium sancti alicujus loco officii dominica), etc., facienda foret compensatio recitando v. g. novem psalmos primi nocturni. Etiam est de consilio ut recitentur propria officii omissi.

1° Si sit fere cequale, non peccat qui id facit rationa-bili de causa, v. g. quia officium proprium facile habere non potest, vel ad recitandum cum socio. Secus vero, peccat per se venialiter, non vero mortaliter, quia sa-tisfacit pracepto quoad substantiam.

2° Si sit notabiliter brevius, peccat mortaliter, quia obli-gationis substanto non satisfacit.

q. An officium indebite a te recitatum, iterum teneris recitare, v. g. si ejus festum concurrat una vel pluribus diebus postea?

r. Licet vel simpiiciter prosequi incoeptum; vel reliqua recitare de officio debito, finito iamcn psalmo vel alia simili parte inchoata, juxta rcgulam: Error corrigitur

ubi deprehenditur; quod ullimum esse melius ct de con-silio dicit Gury post Lig.

17. — q. Circa ordinem horarum, an cl quantum pcc-cat qui, in recilalione privata, hum ordinem invert it?

r. Usee inversio fit absque vel cum justa causa. Si fiat absque justa causa, sccluso contemptu, non excedit ve-niale, quia hie ordo non est nisi de prsecepto secundario et ut circumstantia minoris momenti, ait Gury post Lig. Si fiat cum justa causa, culpa vacat.

r. Queelibet causa rationabilis, ut v. g. 1° ad recitan-dum cum socio; 2° si, non dicto matutino cum laudibus, et carcns breviario, hie et nunc tantum diurnale ad ma-num habeas, licet dicere parvus horas quas commode differre nou vales; 5° si non habeas lectiones ad manum, recitare licet psalmos matutini et laudes, imo ct reli-qua, dilatis lectionibus; et similia.

Q. An et quantum peccat, qui dicit matutinum did se-quentis ante absolutum officium diei prcesentis ?

r. Eodem modo resolvendum est ac in responso prte-cedenti: scilicet est veniale vel nullum, prout absque vel cum justa causa fit; causaï autem ibidem datae, in prac-sentl casu suffieiunt.

Q. An peccat, qui commcmorationcs non recital juxta ordinem per rubricas assignatum?

r. Cum Gury Negative, quia ilia rubrica, sicut ea quae respiciunt situm corporis vel signa crucis, extra chorum, est mere directiva non vero praceptiva. Idem dicunt varii de ordine servando iiiter commemorationes in mis-sa; sed perperam, cum omnes rubricae missa) sint prai-ceptivoc, ait Lig.

Pronuntiatio esse debet vocalis et continuata. Vocaiis, i. e. vocc distincia; unde non suflicit si officium recite-

lur gullure, vel inter denies, vel abreviando, et a fortiori si tantum recitetur mente vel oculis. Continuata, i. e. ut nulla interruptione culpabili rumpatur unius hora; uni-tas ab Ecclesia praescripta.

18. — Quoad pronuntiationem vocalem, sint sequentia ; q. An recitans debet seipsum audire?

r. Probabilius Negative, quia non prsescribitur audilio sed tantum recitatio vocalis.

Q. An repelcre teneris ea quco recitasti cum imperfecta sou mutilata pronuntiatione?

r. Vel ha;c mutilalio fuit valde nolabilis, vel non. Si 1° fuerit valde notabilis, ita ut sensus verborum fuerit corruptus et destruclus, repetere teneris, etiamsi involuntarie id feceris, quia vitium substantiam recita-tionis affecit.

Si 2° non fuerit valde nolabilis, i. c. si syllabas mu-tilaveris in parva quantitate, vel si mutilalio talis tantum fuerit ut sensus verborum non corrumpatur, repetere nou teneris, quia culpa lua obligationis substantiam non af-fecil, et proinde venialc non excedit. Imo nullo modo peccas si boe vitium commitlas involuntarie ob inad-vcrtenliam, obbalbuliem, ob inveteratam consuetudinem qua; difficuller vinei possit.

Q. An, reeilans ciim socio, pronuntiare submissa voce teneris qua; ab ipso recitantur?

r. Negative, modo eum recitantem sufficienlor audias; quia sic sufficienter cum eo communicas, et fit oratio una moralis.

0- An repetere teneris ea quae a socio recitata tu in no-tabili quantitate non audisti?

r. Scavini dicit non improbabilem esse Ncgalkam, sive hoe contingat ob strepitum alienum, sive ob culpam so-cii; quia per tuam applicalioiiem sullicicnlcr cum co com-

Q. An satisfacis, si recites cum socio luico vel distracto? r. Afjirmative, quia defectus obligationis vel attentionis in socio tuam recitalionem non immutat nee vitiat. Unde, si socius obligatus non attendat, ipse non satisfacit ulpote non communicans tecum; sed non impedit quominus tu cum eo communices si recte pronunliet.

19. — Quoad pronunliationem continuatam, seu circa intorruptionem inter recitationem alicujus horae, sint sc-quentia:

Q. An et quantum peccat qui, absque sufficienti causa, notabilitcr inlerrumpil ?

n. Peccat, quia rumpit unitatem ab Ecclesia prsescri-plam; sed nequaquam veniale excedit, quia satisfacit substantia} prcecepti.

r. Sufficit quajcumque causa rationabilis, v. g. 1° quse-libet utilitas propria vel aliena quse sine aliquo incom-modo differri non posset; 2° ratio urbanitatis vel cbaritatis, aut ratio exequendi mandatum superioris; 5° excipienda confessio alicujus qui non libenter expectaret; 4° si velis aliquid agere aut adnotare ut tollas distractionem, vel sol-licitudinem ne obliviscaris; modo non frequenter fiat, quia frequens interruptio ob talem causam irreverentia non caret.

' q. An repetere tcncris horam a te notabilitcr et sine justa causa interruptam ?

r. Juxta Gury et Lig. Negative, si interruptio facta fuerit post lectionem, orationem, psalmum aut psalmi ver-siculum , quia singula lectio, oratio, psalmus , imo singulus versiculus suam partialem babet significationem; attamen, si brevis sit psalmus, suadendum est ut ab initio repe-tatur.

r. Affirmative, ut ex senlentia communi et praxi limo-ratorum constat; tuncque, finite malutino, dicendum est Paler noster, ut fieri debet post quamcumque horam.

Sed dispulatur 1° an tunc quoque dicenda sit oratio; 2° an ante laudes a matutino separatas, dicendum sit Pater et Ave, ut ante alias horas. Quoad l¹quot;, dicilur pro-babiliter Negative, quia matutinum et laudes probabiliter unam horam moraliter constituunt. Quoad 2ⁱⁿ, dicilur pro-babilius quoque Negative, quia hoc nullibi pnescribilur. Sic contra varios qui Affirmant quia, aiunt, laudes tunc saltern sunt hora a malutino distincta; sed hsec ratio non valet, ait Gury, nam Pater et Ave non dicuntur initio complelorii, licet hoc certo sit bora distincta.

r. Juxta Gury probabiliter nulla requiritur causa ad se-parationem notabilem, et quidem spatio trium horarum, cum olim nocturni in variis noctis horis recitari solerent, et nulla lex apponi jam possit. Si autem adsit raliona-bilis causa, separare probabiliter licet ultra Ires horas, pro ratione hujus causai; imo per somnum noctis, in casu quo v. g. officium sit longum et sis fatigatione vel somno obrutus. Absque hujusmodi ralionabili causa, pec-cas, sed non ultra culpam venialem.

Officium recitanduin est attente et devote, cum sit oratio, et quidem publica sou recilanda a ministro publico ab Ecclesia deputato. Dc t/efoZ«one dictum est supra, N⁰ 8; unde restat hie specialiter de attentione dicendum.

r. Allentio in gcncre est voluntaria animi applicatio ad aliquid. Unde, in oratione, allentio est voluntaria animi applicatio ad id quod in oratione agilur.

1° Externa consislit in negativo seu in non faciendo aliquid, scilicet in non ponendo omnem externam actionem physice cum recitatione incompossibilem, v. g. fa-bulari, scribere, alienis sermonibus attentam aurem prse-bere, magna animi applicatione aliquid diversum agere, sibi studiose vestes accommodare, etc. Attamen, inter re-citandum ambulare, se lavare, colligere flores, instruere focum, sternere lectum, peetere caput, respicere collem aut flumen, audire aliorum fabulationes aut cantus, modo bis omnibus animus serio non applicetur, ait Scavini, sunt actiones cum recitatione satis compatibiles. Ifec tarnen consideranda sunt respective; nam nonnullse actiones, qute sunt distractivaj pro uno, tales non sunt pro alio.

2° Interna attentio consislit in positivo, estque mentis applicatio ad id quod in oralione agitur, i. e. sive ad verba, sive ad sensum verborum, sive ad Deum,

r.. Triplex: 1° spiritualis, quae est ad Deum ipsum ut orationis terminum; 2° litteralis, seu ad sensum verborum et rerum significationem; 5° muterialis seu superficialis, quae fit ad verba tantum, seu ad ea rite proferenda, ne error fiat.

r. Affirmative, cum sine ea haberi non possit ipsa re-citatio; unde, qui sine ea orat, Deum potius irridere quam orare videtur.

Q. An quoque ad valorem officii seu ad satisfaciendum substantia! prcecepli, requiritur attentio queedam interna?

Prwnota. Ut rite intelligatur status qujestionis, suppo-namus aliquem qui boras legit vere cum intentione orandi seu Deum colondi sicque ponendi actum ab Ecclesia in-

junctum; et qui, toto recitationis tempore, serval alten-tionem exlernam, i. e. abstinet a ponendis actibus externis qui cum hac recitatione sunt incompossibiles, ita ut to-tum ofiicium rite ore pronuntiet: qusestio est utrum prse-cepto ecclesiastico insuper requiratur, tempore recitationis, interna mentis applicatio acl divina aut ad ofiicium quod persolvitur; et consequenter, an satisfaciat prwcepto ecclesiastico, si toto vel notabili officii tempore voluntaric distrahatur interne vanis et alienis cogitationibus. Dico prcccepto ecclesiastico: nam quaestio non est an talis peccct venialiter contra reverentiam Deo in oratione debitam, cum hoc a nemine in dubium revocetur.

Sententia communior dicit illam attentionem inter-nam requiri, et consequenter eum non satisfacere. Ilujus prsecipua ratio est, quia sine attentione interna non est oratio. Etenim oratio est elevatio mentis ad Deum; atqui, seclusa attentione interna, nulla babetur ad Deum mentis elevatio. Altera ratio desumitur ex Tridentino, quod expresse declarare videtur attentionem internam necessa-riam esse, quum dicat quod ofiicium sit rocitandum rever-enter, distincte et devote.

Squot; Sententia, non minus probabilis, tenet banc attentionem internam non requiri, et consequenter eum satisfacere. Ratioest, juxta Lugo, 1° quia oratio a Damascene definitur; Petitio decentium a Deo; atqui non repugnat posse a nobis Deo representari nostras petitiones etiam cum actuali mentis evagatione; attentio enim externa conjuncta cum intentione recitandi efiicit ut recitatie borarum fiat quoad substantiam vera oratio. 2° Quia, si requireretur attentio interna, non satisfaceret suae obligationi qui involun-tarie distractus officium recitaret ^ etenim, destructa, quam-vis inculpabiliter, réi alicujus essentia, res ipsa destructa est: i. e. destructa attentione interna quam aifirmas esse de essentia orationis, destruitur et ipsa oratio.

Nee dicatur quod altenlio interna, non obstanlibus di-stractionibus involuntariis, equidem perduret virtualiter; nam respondetur: virtualiter quidem in hoe casu per-durat intentio eolendi Deum, cum hsec intentie non re-tractetur per hujusmodi distractiones; non vero virtualiter perdurat attenlio, cum attentio distractionibus licet involuntariis interrumpatur.

Sic autem concludit Lig.: Prima sententia probabilior videtur saltem ob auctoritatem extrinsecam, et omnino ut tutior consulenda est. Sed secünda, tum ob doctorum auctoritatem quae non est contemnenda, tum ob rationes non levibus fundamentis innixas, satis probabilis appa-ret. Vide De Tertio Decalogi Pmcepto, De auditione missse.

r. Certo suflicit quselibet ex tribus, cum per harum quamlibet fiat vera oratio seu mentis ad Deum elevatio. Non necessario requiritur altenlio spiritmlis, licet sit optima; nee attentio litteralis, quae in multis, v. g. in mo-nialibus linguam latinam ignorant]bus, est impossibilis. Ergo saltem requiritur et suflicit attentie materialis, cum in-tentione eolendi Deum; bsecque materialis attentio non debet esse actualis nee ad singula verba, quod impossibile foret: sed suflicit generalis, i. e. qua quis curet omnia verba dicere cum intentione orandi.

r. Est evagatio mentis ab objecto orationis. q. Quotuplex distinguitur distractio?

r. Est voluntaria vel involuntana, prout intenditur, vel locum babet prseter propositum, i. e. prceter intentionem orandi in principio orationis formatam et virtualiter per-durantem.

Voluntaria autem subdividitur in directe vel indirecte volqntariam, prout intenditur in se, vel in causa. Et sic.

sunt indirecte voluntarise, ait Gury, distractioncs qua; proveniunt ex negligentia, levitate, nimia prseoccupatione negotiorum peragendorum, ex curiositate ad objecfa externa circumspicienda, ex circumstantiis loei vel temporis non opportuni, seclusa sufficienti ratione.

24. — Q. An et quantum peccal qui est volunlarie dis-tractus in oratione in genere?

r. Per se peccat saltern venialiter, quoties voluntarie sine justa causa distrahitur, sive sit in oratione libera sive sit in oratione prsecepta ut sunt horae canonica}; talis enim distractio aliquam irreverentiam Deo irrogat, sicque est jure divino prohibita. An autem in officio ali-quando constituat peccatum grave, jam dicendum est.

Pnmota. 1° Ex diclis intelligitur distractiones alias de-struere attentionem externam, alias vero attentionem in-ternam. 2° Si de attentione interna agatur, pra oculis habendum est solutionem nostram pendere a qupeslione supra data; An nempe attentie interna sit de substantia prsecepti ecclesiastici. Unde, jam respondetur:

Distinguendum est an distractio sit imperfecte an vero perfecte voluntaria. Igitur :

r. 1° Si sit tantum imperfecte voluntaria, licet in materia gravi, peccatum veniale non excedit; et talis satisfacit substantiae prsecepti, quamdiu non plene advertit se ab officio distrahi, cum semper adhuc perduret intentio prius habita rite orandi: intentio enim cum plena deliberatione prius concepta, toili non potest nisi per aliam item ple-nam deliberationem retractetur.

Nota practice. Nee imperfecte quidem voluntaria, sed polius involuntaria judicanda est distractio contra quam quis, advertens se distrahi, adliibct aliquam diligentiam;

nee ad hoc adhibenda est animi solliciludo, cum non possibile sit omnos distraciioncs evilare.

2° Si sit perfecte voluntaria, juxta dictam l^m senlcn-tiam qua; tenet praceplo Ecclesiae requiri attentionem in-ternam, dicendum est quod lisec distractio, sive vergat contra altentionem externam sive contra allenlioncm in-lernam, sit peccatum grave, modo sit in materia gravi, et modo voluntarie distractus insuper plene adverlat se distralii ab officio.

Dico 2° in materia gravi, qualis ccnsetur, ut supra dc necessilale recitandi dictum est, distraclio per spatium unius hora; canonicse.

Dico 5° modo plene advertat se dislrahi ab officio: nam non sufficit ut se voluntarie dislrahat ab oratione in ge-nere; requirilur insuper ut plene advertat se esse distra-ctum ab oratione m specie, i. e. ab illa oratione seu recitatione officii quod ex pra;ceplo Ecclesiae recilare te-nelur.

Patroni vero 2® sententiae quae tenet praccepto Ecclesiae non requiri attentionem internam, docent solas inler-nas distraciioncs nunquam peccatum grave conslituere.

Tres assignari possunt causae quae a recitatione officii cxcusant, scilicet: 1° impossibilitas, 2° charitas, o⁰ di-spensatio.

r. Excusat impossibilitas tum physica, üim morahs; quae ultima consistit in gravi difficultale officium recilandi.

1° Carentia breviarii, in eo qui, v. g. iter susci-piendo, illius oblilus est, aut illud in itinere perdidit. Si tarnen culpa sua oblitus fuerit aut perdiderit aut proje-cerit, graviter peccavit, et omissio horarum ipsi impu-tanda est; si tarnen sincere doleat, novum non admitlit peccatum boras tempore suo omittendo.

2° Ctecitas oculorum vel morbus gravissimus. Attamen, si caecus recitare valeat partem notabilem quam tenet memoriter, hanc recitare obligatur, ut ex condemnatione Inn. XI patet, quia oflicii materia divisibilis est. Dico partem notabilem: pars autem notabilis censetur ea quai correspondet materise unius horse canonicse, juxta regu-lam sequentem a Lig. traditam: si potes recitare quantum est parva bora, teneris sub gravi id recitare; si vero minus, ne sub veniali quidem aliquid recitare obli-garis, quia talis modica pars seorsim sumpta non censetur sestimabilis ad fmem a lege intentum.

Tres sequentes assignantur casus impossibilitatis moralis in qua aliquis inveniri potest, scilicet:

1° Qui notabili morbo laborat, v. g. febri, dolore inte-stinorum vel capitis; item qui juste timet ne ex recila-tione in gravem incidat infirmitatem, v. g. in notabilem capitis gravedinem, stomachi cruditatem, virium lassi-tudinem, febris majorem perdurationem, ut aiunt Lig. et Gury. Circa hujusmodi morbum aut infirmitatem, triplex dubium sequens occurrere potest:

Si infirmus dubitet an infirmitas sufficial ad excusan-dum nee ne? Tuncque, ait Gury, potest infirmus se committere judicio 1° medici; vel 2° sui superioris, qui in tali dubio etiam dispensare valet; vel 5° viri pruden-tis; imo probabiliter 4° judicio proprio, si tale judicium ipsemet ferre possit.

non posse, dubitet an recitare valeat quot;partem? Tuncque dicit Gury cum Lig. eum probabiliter ad nihil teneri. Talis enim infirmus rationabiliter a toto officio excusa-tur, ne valde scrupulis angatur, nesciens quousque possit ac teneatur recitare: nam talis anxietas notabile nocu-mentum ipsi afferret.

Si infirmus, vel quilibet alius non valeat recitare solus, an teneatur adhibere socium? Et Gury dicit Affirmative, si facile socium invenire et commode eum adhibere possit; quia prsecepta Ecclesiae requirunt diligentiam ordina-riam ad sui impletionem, ut est in casu. Probabilius vero non tenetur socium cum anxiefate quserere, vel eum so-luto stipendio conducere, quia ista habentur ut media ex-Iraordinaria, ad quse Ecclesia obligare non censetur.

2° Convalescens ex gravi morbo, per aliquot dies ex-cusari potest ad arbitrium prudentis, donee vires refician-tur. Illudque adhuc admitti potest, etiamsi infirmus jam missam celebraret.

5° Excusatur qui tempore persecutionis timet ne ex breviarii recitatione prodatur.

r. Gum Gury, excusat charitas erga proximum, i. c. gi'avis et repentina occupatio quae sine scandalo aut no-tabili nocumento proximi omitti nequit; quia prteceplum naturale charitatis prscvalet legi ecclesiasticse. Hinc excu-saris a recitatione horarum, sive partialiter sive totaliter, in quatuor casibus seqq. :

1° Si, sub nocte officium, v. g. vesperas, recitaturus, advoceris statim ad moribundum , neque ad officii obligatio-nem persolvendam tempus vel commoditas tibi suppelat.

2° Si tola die occuperis in excipiendis confessionibus, quse ob peculiares circumstantias differri non possunt, v. g. in line missionis cum sis discessurus, etc.

5° Si concionera sine scandalo aut famse detrimcnto omit-lere non posses, nee tarnen earn prseparandi suppelerct tempus si recilandum esset officium.

4° Si oceuperis tota die in sedandis jurgiis, aut assi-stendis infirmis, v. g. tempore morbi contagiosi, etc.

r. 1° Papa, ait Gury, hanc dispensationem concedere potest valide in omni casu; licite autem ex causa ra-lionabili, v. g. ob nimiam occupationem, ad scrupulos sedandos, etc.

2° Episcopus id potest, sed non valide sine causa suf-ficienti, et tantum cum aliquo particulari ad tempus, scilicet: 1° quando dubitatur de impotentia seu impossibi-litate morali; 2° quando difficilis est recursus ad papam; 5° quando dispensatio petitur ob causam quai frequenter recurrit, v. g. ob infirmitatem; 4° quando petitur dispensatio ad breve tempus.

Insuper, in Belgio, vi quinquennalium, possunt epi-scopi, ob justam causam, commutare officium in rosarium vel alias preces.

Prsecipui sunt, ut supra, N⁰ 1, dictum est, adoratio; sacrificium, cui accedunt oblationes et decima); votum; juramentum, cui accedit adjuratio.

r. Est actus quo quis propriam submissionem altcri exhibet, in testificationem ipsius excellentia;. Et sic adoratio confunditur cum cultu, lum civili tum sacro; attamen, invaluit usus ut solus cultus latrisc appellctur adoratio.

1° Absolulus vel relatims. Absolulm est ille qui objccto tribuitur propter excellentiam ejus propriam et intrinse-cam; talis est cullus exhibitus personce Christi, Marise, augelorum et sanctorum. Relativus est ille qui objecto tribuitur, non ob excellentiam ipsius propriam, sed al-terius ad quem habet specialem relationem; talis est cultus exhibitus cruci Christi vel sanctorum reliquiis aut ima-ginibus, nam cultus ille proprie non exhibetur nee termina-tur in cruce Christi nee in sanctorum reliquiis aut imagini-nibus, bene vero in Christi vel sanctorum persona ipsa.

2° Civilis vel sacer, prout excellentia ob quam cullus defertur, est humana, vel supernaturalis. Unde, cultus est civilis, si exhibeatur ob excellentiam humanam, v. g. re-gibus, papse, etc. Excellentia autem supernaturalis ob quam defertur cultus sacer, potest esse vel creata vel divina; et sic triplex dislinguitur cultus sacer, scilicet 1° cultus dulice, si excellentia supernaturalis creata, sit ordinaria seu communis; talisque exhibetur angelis et san-ctis. 2° Cultus hyperdulice, i. e. supra duliam, si excellentia supernaturalis creata, sit singularis; talisque tribuitur soli B. Virgini, ratione tituli divinse maternilalis quo honoratur. 5° Cultus lalrice, si excellentia sit divina; talisque soli Deo pnestatur.

Nola 1°. Genuflexio, capitis detectio, variique externi actus, cum sint de se indifferentes, juxta intentionem operantis sunt actus dulise vel hyperdulise vel latri», prout exhibentur sanctis vel B. Marise vel Deo; secus vero de sacrificio, quod non est nisi de cultu latrise.

Nola 2°. Cultus triplici modo locum habere potest: prsestari enim valet vel ipsi personae quae per cultum honoratur, vel hujus personae reliquiis, vel hujus personae imaginibus.

r. Licet ex definitione supra pateat ilium compelere soli Deo, altamen addere juvat 1° quod idem latriaï cultus, et quidem ahsolutus, tribuendus sit humanitati Christi cum Verbo hypostatice conjunctse, v. g. Christi carni, cordi, vulneribus, sanguini illi qui in resurrectione reassumen-dus erat. (Vide tractatum De Incarnatione, N⁰ 28 el 29.) 2° quod idem latrise cultus, sed relativus, tribuendus sit Christi imaginibus et reliquiis. Atqui hujusmodi reliquice sunt sequenlia: Christi sanguis effusus, in resurrectione non reassumptus, v. g. SS. Sanguis qui Brugis servatur; Christi crux vera; alia passionis inslrumenta aut Christi vestes.

r. Eos esse 1° colendos, probalur ex eo quod habeantve-ram excellentiam propriam. Eos esse 2° invocandos, pro-batur ex eo quod sint amici Dei, mediatoresque nostri secundarii post Christum; unde, si utiliter imploramus preces vivorum in terris, quare non imploraremus pre-ces sanctorum qui, utpote cum Deo rcgnantes, sic magis cum eo conjuncti sunt?

r. Negative, cum Tridentinum tantum dical: Esse bo-num et utile eos invocare. Altamen, ait Cury, non vide-tur a peccato excusandus qui nunquam B. Mariam in-vocaret, cum hsec, peculiari ac mirabili providenlia, mediatrix nostra constituta sit.

r. Sunt sanctorum corpora aut corporis paries, vel uliie res attactu horum corporum sanctificala?, ut vestes, vin-cula aut alia passionis inslrumenta.

ciali ralione nobis gralorum, quodam cultu civili merito honoranlur; ergo a pari et a fortiori reliquise sanctorum cultu sacro.

r. Quia honor imagini praestitus redundat in prototypon seu sanctos per imagines representatos; eodem modo ac cultus civilis vel injuria statuse regis exhibita redundat in regis personam.

Nota. Christi crux vera habet rationem reliquiae, ob contactum corporis Christi; et rationem imaginis, quia crucifixi Christi figuram representat. Alise autem cruces, ad similitudinem verse crucis factse, habent tantum rationem imaginis.

32. — q. Quotuplici modo, practice, potest a fidelibus exhiberi cultus sanctis?

Publicus cultus est illc qui eis pneslatur nomine Eccle-sisR, vel tamquam ab ea inslitutus: talis est v. g. in oorum honorem erigere ecclesias vel altaria in ecclesiis; eos publico invocare in litaniis; eorum reliquias aut imagines publico venerandas exponere vel in processioni-bus circumferre.

Privatus cultus est ille qui ex privata tantum devotione procedit, etiamsi coram aliis fiat, v. g. privatim eos ho-norare, eorum reliquias aut imagines privatim asservare, osculari, etc.

r. Ut liceat cultu publico venerari 1° sanctos, requiritur ut hi a Papa in album sanctorum vel saltem beato-rum fuerint adnumerati, etiam in casu ubi ut sancti communiter a fidelibus haberentur. Ut liceat eodem cultu honorarc 2° eorum reliquias novas, requirit Tridcntinum ut ab episcopo fuerint recognitie et approbatse.

R. Est oblatio externa, soli Deo facta per legilimum minislrum, qua res aliqua sensibilis et permanens con-secratur, perimitur aut aliter immutalur, in proteslatio-nem supremi Dei dominii, noslraque erga illum sub-jectionis.

Dico 2° per legilimum minislrum, qualis est, in nova lege, solus sacerdos. In lege natura, ad hoe dopulabantur vel instinclu Dei, ut Abel, Abraham; vel ab horninibus, ut patresfamilias, priinogeniti. In lege aulem scripta, mi-nislri ordinarii erant sacerdoles ex tribu Levi.

Dico 3° res, i. e. quod debeat esse substantia permanens; ergo non sufficiunt orationes, cantus, pia opera in Dei laudem oblata.

Dico 4° perimitur aut immutalur, quod fieri debet per destructionem aut mutationem sive physicam, v. g. ubi animal occiditur; sive moralem, i. e. ubi res in eo statu constituitur ut ad naturales suos usus minus vel nulla-tenus apta permaneat, v. g. cum effundebatur vinum in libamine. Unde, oblationes aut decimse, de quibus infra, rationem non habent sacrificii, quia res oblata non perimitur aut immutatur.

Dico 5° ad Dei dominium et nostram subjeclionem, nam illa duo, sub quibus quoque comprehenduntur tres alii fines (de quibus in response sequenti) sunt generales et essentiales omuis sacrificii fines. Unde rationem sacrificii non habent ea quae fiunt ob alios fines: v. g. thurificatio, candelarum accensio, etc., qua) tantum adhibentur ad augendam so-lemnitatem, ad significandam Isetitiam, ad excilandas meutes ad fidem et devotionem.

druplex: 1° latreulicum, 2° eucharisticum, 5° expiatorium aut satisfaclorium, iquot; impetratorium. Latreulicum, i. e. in genere ad profitendum Dei dominium et nostram subje-ctionem; hocque inter sacrificia prsecipuum est. Eucharisticum, i. e. in gratiarum actiones pro beneficiis acceptis. Expiatorium aut satisfactorium, i. e. pro peccatis, et ad avertendas peccatorum poenas. Impetratorium, i. e. ad nova beneficia accipienda.

2° Ratione modi, datur sacrificium cruentum et incruen-tum. In nova enim lege, Heet unicum tantum sit sacrificium, quoad substantiam, nempe sacrificium Christi, sive in Calvario sive in altare immolati; est tamen, quoad modum seu ritum, duplex: cruentum in cruce et incruentum in missa.

Finaliter, quoad sacrificia veteris legis et sacrificium cruentum novse legis, sedulo notentur sequentia ex Franzelin: Sacrificiorum veterum character proprius est, quod erant vitse animalis aut rerum hominum usui ac dominio concessarum symbolica substitutie pro ipsis bo-minibus, ut earum destructione reali vel equipollente sensus supremi dominii Dei simulque confessio reatus hominis lapsi coram Deo exhiberetur externo sensibili cultu. Ilisce substitutionibus symbolicis typice protendebatur futura magna substitutio Dei-Hominis tamquam victimse pro uni-verso bumano genere. Sacrificium itaque Christi in cruce fuit et ipsum substitutio, non symbolica sed realis, pro universo bumano genere; Filius enim Dei homo factus Deo pro bominibus tamquam caput pro membris seipsum obtulit destructione pretiosse suse vitse humanse ad infinite meritoriam attestationem supremi dominii; et tamquam fidejussor non solum humani generis in se reprsesentabat, sed pro culpa et poena consummavit eadem sua; vitse oblaüone ada;qualam satisfactionem. Vide latius tractaturn De Incarnatione, N⁰ 50 et seqq.

r. Sunt res quas fideles, intuitu religionis, immediate offerunt Deo, ut in usum Ecclesiae vel ministrorum cedant. Tales sunt testamenta pro anniversariis celebrandis, dona-tiones inter vivos, donationes manuales, moneta prsestita in missse offertorio, vel quae a muliere introducta post partum in altare ponilur, cerei in exequiis, moneta quae in arculis (les troncs) infunditur, etc.

Ad sciendum ad quemnam pertineant h?e oblationes, an ad parochum vel vicepastores, an ad ecclesiae fabricam, an ad arculas, etc., attendendum est ad hsec tria, nempe: ad intentionem offerentium, ad statuta episcopalia et ad usum locorum. Ita ut ille qui contra has regulas sibi oblationem arrogaret, contra justitiam peccaret et ad resti-tutionem teneretur.

r. Sunt decima pars fructuum et proventuum juste ac-quisitorum, Deo in testimonium supremi ejus dominii debita, et ministris ejus solvenda.

r. Cum Bouvier: 1° earum origo forte ab ipsa rerum origine repetenda est, ut constat exemplo Abrahae, Jacob, etc., et postea ex lege veteri. Sed obligatio eas sol-vendi juxta formam a lege veteri determinatam, sublata est per legem novam.

2° In primis Ecclesiae saeculis, non solvebantur decimae; et clerici vivebant ex oblationibus spontaneis fidelium. Sed, bis oblationibus sensim minuentibus. Ecclesia decimas praestari, primo adhortata est et dein praecepit; et sic, quod prius fuerat voluntarium, praescriptione trans-ivit in legem ecclesiasticam stride obligantem.

5° Lex ilia ecclesiastica, apud Latinos, evasit obliga-toria sacculo V vel VI; et poslea confirmata fuit potestate

civili, nempe sseculo IX capitularibus Caroli Magni, et dein ediclis principum catholicorum.

■4° Decimaj in Galliifi statibus ac postea in Belgio, abo-lilae fuerunt anno 1790; eaque abolitio per concordatum 1801 confirmata est, cum onere, pro potestate civili, sustentationi clericorum sacrum ministerium exercentium providendi alio modo, nempe pensionibus ex serario publico. Hie aulem modus, licet paree provideat clericorum sustentationi, finem tamen imponit innumeris difficultati-bus quje in percipiendis decimis quotidie occurrebant.

Q. Quo jure providendum est clericorum suslentationi per solutionem decimarum vel per modum wquivalentem ?

r. Hsec obligatio considerari potest vel quoad substan-tiam, vel quoad quotam partem solvendam. Si conside-retur 1° quoad suhstantiam, i. e. quatenus ministris Ec-clesiaB subministranda est congrua sustentatio, est de jure naturali et positivo divino, juxta verba Pauli: Qui in sacrario operantur, quee de sacrario simt, edunt. Si cónsidere-tur 2° quoad quolam partem solvendam et quoad modum ei providendi, in nova lege non obligat nisi jure humano.

r. Est invocatio Dei in testem, seu est invocatio divini lestimonii, ad fidem faciendam vel ad promissionem fir-mandam.

r. Quia per illud tacite testamur Deum rerum bumana-rum providentiam gerere, eumque cognitionem potesta-temque suam ad cuncta protendere.

Circa juramentum et adjurationem, atque circa volum, vide tractatum De Sccundo Decalogi Prcecepto.

Vilia religioni opponuntur alia per exccssum, alia per defectum. Per excessum: non quod Deus possit nimis coli, sed quod cultus inordinatus exhibealur vel Deo, vel numini falso; quod generatim nomine superstitionis venit. Quse vero opponuntur per defectum, nomine irre-lifjiosilatis usurpantur.

Unde duplici capite hie agendum est 1° de supersti-tione, 2° de irreligiositate.

r. Est cnllus inordinatus veri vel falsi numinis. Ex quo intelligitur quod duplex distinguatur superstitionis species: 1° superstitio cultus incongrui veri Dei, ct 2° su-perstitio cultus falsi numinis.

r. Est superjluus vel perniciosus, prout cultus ille incongruus nihil falsi aut perniciosi continet, vel tale quid comprehendit.

Sic superfluus est cultus qui ad honorem Dei imper-tinens est, i.e., qui fit prseter institutionem Christi vel Ecclesise, aut communem consuetudinem lidelium, v. g. si quis, absque ratione, non velit missam audire vel communionem recipere nisi a tali sacerdote, vel tali hora, tali situ, etc.; hicque cultus, qui potius mera sim-plicitas quam irrcvcrentia est, secluso scandalo, veniale non excedit.

Sic permciosiis foret v. g. jam offerre sacrificia mo-saïca, fingere falsa miracula, publice exponere falsas re-liquias, adhibere in templo musicam ad lasciviam exci-tantem, etc.; hicque cultus, seclusa bona fide, ordinarie culpam gravem continet.

r. Superstitio falsi numinis locum habet dum cultus, soli Deo debitus, vel simpliciter exhibetur creaturse, vel quodammodo exhibetur daemoni eo fine ad aliquid ab eo obtinendum, scilicet turn simpliciter ad obtinendum effectum aliquem mediis improportionatis, tum ad co-gnoscenda occulta, tum ad operanda qusedam mira; et sic quadruplex distingui potest bujusmodi superstitio: 1° idololatria, 2° vana observantia, 5° divinatio, 4° magia; de quibus in quatuor articulis dicemus, in quinto de posscssione dicturi.

r. Est cultus latrice exhibitus idblo, seu est actio qua cultus, soli Deo debitus, tribuitur creaturse.

1° Perfecta est illa qua creatura externe et interne ado-ratur ut Deus. Idololatria gentilium, ait Müller, est dse-monum cultus, quia juxta Ps. 93: Omnes dii gentium da;-monia. Quidquid enim gentes colebant, in idolis colebant; sub idolis autem delitescebant dsemones, qui se colendos exhibuerant bominibus, in illis dando responsa, et faciendo talia qua? mirabilia videbantur bominibus. Ex bis jam

fücile explicantur oracula et alia plura, in quibus diluci-dandis frustra desudant recentiores.

Cum autem haec idololatria errorem contra fidem com-plectatur, el ita sit cum infidelitate conjuncta, poenis contra hsereticos latis subjacet.

2° Imperfecta est illa qua homo, sciens quidem unum esse Deum, tarnen creaturte vel daemoni cultum exhibet ex animo aliquid ab eo oblinendi quod a solo Deo postulari potest; hsecque confundi potest cum vana observantia, divinatione et magia, de quibus infra.

5° Simulata est ilia qua quis, sine affectu interno, ex gravi metu, cultum externum exhibet idolo.

iquot; Pure malerialis est illa qua quis, ex errore invin-cibili, cultum latria? exhibet creaturse, v. g. si quis, pufans falso hostiam esse consecratam, eam adoret; hsecque idololatria culpa vacat.

r. Probabile est eam non extitisse ante diluvium, ob recentem memoriam creationis; sed eam inventam esse, post diluvium, a Nemrod vel a Nino.

r. Juxta Suarez Affirmative, sed in iis tantum gentilibus qui nullam rectam instructionem habent, nee per se phi-losophare valent; ut multi adhuc inveniunlur in Africa, et aliis similibus regionibus.

Antequam dicamus in specie de vana observantia, de divinatione et de magia, primum de his inquirimus in f/enere, N⁰ sequenti.

59. — Q. Quandonam, in genere, locum habent vana observantia, divinatio vel magia ?

plicilo cum dsemone, ab eo aliquem effectum expectat qui a solo Deo haberi potest.

Dico 1° ex pacto explicilo vel implicito. Pactum cum difimone censetui* explicüum, non tantum quum invocatur ipsa daimonis persona, sed etiam, saltern plerumque, quum explicite consultantur creaturae, dsemonis nomine agentes, v. g. dum quis consultat magos, mortuos, idola, signa qnsedam in visceribus animalium, in terra, in aqua, in igne, in aëre, etc. Censetur aulem implicilum, quando quis, ad obtinendum certum effectum, adliibet media im-proportionata, i. e. qua3 neque a natura, neque a Deo, neque ab Ecclesia ordinata sunt, et ita effectus ille a solo dsemone expectari potest.

Dico 2° aliquem effectum. Triplex autem expectari potest hujusmodi effectus: vel 1° obtinere scientiam sine labore, autsanitatem certis signis; luecque superstilio vocatur vana observantia; vel 2° cognoscere occulta, turn prseterita, tum prsesentia, tumfutura; hsecque superstitie nuncupatur divi-nalio; vel 3° facere mira, quae, licet non sint supernatu-ralia, vires tarnen hominis superant et quse proin ope solius daimonis fieri possunt; bsecque superstitie nomine magice venit.

Hinc intelligitur quod hoe tres superstitionis species non differant specie morali, quia tola malitia in pacto cum dsemone consistit, et parvi refert qusenam res ex tali pacto a daemone expectentur.

q. Quantum peccatum sunt hce tres superstilionis species? r. Si flant 1° ex pacto expticito cum daemone, nun-quam a mortali excusari possunt, nequidem ob igno-rantiam, quia palet pactum hujusmodi esse horrendum.

Si fiant 2° cum pacto implicito, peccat agens, eliamsi protestetur se nullum cum dsemone commercium inten-dere, quia agit contra suam protestationem, et dsemo-nem implicite invocat, cum nee Deus, nee angeli tali-bus se immisceanl; atlamen a mortali ssepe excusari po-

lest ob ignorantiam, simplicitatem, curiositatem, defe-clum fidei cerlte iis adhibita;.

u. Dubitari potest ulrum effeclus proveniat 1° a daiinone an a causa natural!, 2° a daBnione an a Deo. Unde;

i⁰ In dubio utrum proveniat a daemone an a causa na-turali, ait Gury, effectus tribui potest natura viribus, et proin licitum est hunc eflectum procurare, modo prse-mittatur protestatio quod omnis vis diabolica abhorretur; quia non constat rem esse malam.

2° In dubio utrum proveniat a da;mone an a Deo, modo constet effectum a causa naturali provenire non posse, daemoni tribuendus est; nisi sanctitas operantis vel alia clara indicia contrarium persuadeant; quia temerarium est putare fieri semper miracula. Unde non licet tunc experiri utrum effectus sit secuturus nec ne.

Juvat hie cum Müller tradere prsecipuas res quse su-perant hominis vires, et quas nihilominus daemon vel cognoscere vel efficere valet. Desuper sint duse questio-nes sequentes :

q. Qucenam prcesertim, hominum vires superantia, va-lent dccmones cognoscere, el consequenter homini commu-nicare?

r. Coynoscerc valent plura, 1° quia subtiliorem habent naturam quam homines; nam angelica eorum nalura, per peccatum quidem depravata, nequaquam ablata vel imminuta fuit; 2° quia experientiam longe majorem habent quam homines.

Hinc, 1° praenoscunt futura ex naturalibus causis aut signis, tantoque melius et certius quam homines, quanto universalius et perfectius rerum causas et conditiones cognoscunt. 2° Ex actibus exterioribus ct signis corpo-ralibus percipiunt hominum cogitationes et affectiones; atque exinde conjecturaliter multa prsedicunt quse non

noverunt homines. 3° In mundo latentes cognoscunt vires. i⁰ Sciunl res prsesentes obscuras quae exleriori actu pro-dilse sunt, v. g. secreta lurta, elo., quse hominum cogi-talionem fugiunt; et detnum, possunt mira celeritate ea quae in remolis regionibus gerunlur, lam cito denuntiare ut diu ante prsedicta ab ignaris pulentur.

At vero cognoscere nequeunt hominum cogitationes prout sunt in intelleclu, aut affectiones prout sunt in voluntale; neque prsescire aut prsedicere futura libera, quippe quae a sola divina pendent voluntate; neque ge-geralim ilia omnia quse superant vires naturae creatse. Quam longe igitur diemonum divinatio distat a vera pro-phetia!

r. Efficere valent plura, 1° propter majorem rerum cognitionem, modo expositam; 2° propter majorem operandi polestatem, quae angelis est naturalis, et in dsemo-nibus post peccalum integra mansit.

Miri autem effectus quos efficere valent daemones, alii sunt veri, et alii tantum apparentes.

1° Daemones occultas in mundi elementis latentes vires adhibere possunt ad varios effectus miros producendos.

Hinc possunt, Deo tarnen permittenle, 1° excitare tem-pestates, turbines, ut constat ex Job, 1, 16, 19; 2° in-festare domos, fruclus terrae; vexare et afïligere animalia et homines, turn morbis turn aliis malis, ut probatur exemplo Job quem satanas percussit ulcere pessimo, et exemplo multorum sanctorum; imo quandoque animalia aut homines occidere, ut probatur exemplo libri Tobiae ubi Asmodaeus occidit septem viros Sarae, et exemplo plagarum ^Egypli ac praesertim occisionis primogenitorum, quae omnia facta fuisse ope daemonum dicunt Ilieronymus et Augustinus.

2° Possunt corpora de loco in locum celerrimc Irans-ferre. Si enim angelus bonus, libro Daniëlis, H, apprehen-dit et portavit prophelam Ilabaouc, posuitque eum supra lacum leonum, inde merilo cum Augustino communiler conjicitur eliam angelum malum, Deo permittente, si-milia efficere posse; sicque diabolus Christum assumpsit in sanctam civitatem et in montem excelsum, et Simon magus ope daïmonum ductus est in aëra.

3° Possunt excitare hominis imaginationem et vim appe-tendi sensitivam, sicque eum incitare ad odium, ad libi-dinem, etc.; quo spectant maleficia de quibus infra.

Dsemones ejusmodi etfectus, juxta Thomam, producere valent duplici modo: 1° ab interiori, scilicet possunt mu-tare hominis phantasiam aut etiam sensus exteriores, ut aliquid abler videatur quam vere est; 2° ab exteriori, scilicet possunt rei cuidam circumponere quamcumque formam, ita ut in hac videatur esse id quod non est; imo et ipsi diversas hominis vel quarumdam bestiarum formas induere solent ad homines misera decipiendos.

Nota. Quamvis ilia quse dsemones operantur, homini-bus appareant mira, quia sunt insolita viresque humanas superant, nullatenus tamen vera miracula sunt. Etenim, ilia quse viribus natura; creatse fieri nequeunt, v. g. mor-tuum suscitare, corpus humanum immutare, daemon per-ficere non valet secundum rei veritatem; et si tale quid operatione diabolica aliquando contigisse narretur, id non reapse sed apparenter tantum, Deoque ob justas causas permittente, factum est. Vide infra de spiritismo, N⁰ SO, et de possessione et obsessione, Nquot; 34.

40. — q. Ex quibusnam dignoscilw vana observant ia? r. Dignoscitur prfesertim ex tribus: 1° ex insuüicien-lia causae ad effectum naturaliter producendum; 2° ex ad-junclione vanae vel falsse circuinstanlise ut necessario re-quisilte; 3° ex infallibilitate, quae tribuitur mediis nullo inodo infallibilibus.

r. Ex causae insuflicienlia superstitiosa sunt hsec : gestare ras quibusdam characteribus signatas, proferre certa verba vel nomina ignota, facere quosdam gestus vel signa, etc., ad se invulnerabilem reddendum, ad sananda vulnera, ad pellendam febrim aut morbum ani-malium, ad mitigandos dolores, et similia.

Ex causae sufficientia superstitiosa non sunt sequentia; 1° in ordine naturali, observare lunam aut tempora aptiora colligendis herbis vel fructibus, purgandis corporibus,. etc., cum hsec naturalem connexionem habere possint; 2° in ordine super naturali, gestare res sacras; recitare certum numerum precum, v. g. preces novemdiales in honorem Dei vel sancti; facere caeremonias ad S. Huberti solitas ad sanandam rabiem; pariter si persona, gaudens privilegie sanandi vel assecurandi contra rabiem, manu aut ferro tangat rabidum, aut a cane rabido morsum: tali autem privilegio gaudere perhibentur certae hinc inde personae particulares, item reges Gallise, qui die suae unctionis rabidos tangebant.

r. Ad sanandos morbos aut vulnera, requirere herbas lali die collectas vel a tali persona praeparatas, eo quod

hse circumstantioe necessarise vel efficaces credantur; ad-hibere certum numerum crucium vel orationum, vel ge-stare res sacras, orationem sancta; Birgittse, et similia quibus existimetur inesse vis infallibilis quum tarnen Ecclesia infaliibilitatem eis non annexuerit.

Prcenota. Divinatio, ut ex dictis intelligitur, est inqui-sitio occultorum ope dsemonis. Sed sedulo distinguendi sunt effeclus naturales a liberis.

Effectus naturales sajpe conjici possunt: sic ex aliquo cantu aut volatu avium, vel ex inspectione siderum aut lunte, ssepe conjicitur tempeslas, pluvia, cceli serenitas; sic indoles aut animi status interdum aliquo modo conjici potest ex inspectione vultus vel ex corporis tempe-ramento.

Inquirere autem cognitionem effectuum liberorum, rerum futurarum vel secretarum, alio modo quam per media na-turalia aut per revelationem, divinationi seu dgemoni tri-buendum est, cum non aliud detur medium ea investi-gandi. Quum vero Deus solus noscat secreta cordium et futura libera, inde sequitur 1° quod dtemon ea non noscat certo, sed quod noscat tantum conjecturaliter, modo tamen intelligentiam bumanam longe superante; 2° quod sub hoc respectu vana sit divinatio.

r. Sunt 1° astrologia judiciaria, ex astris; 2° aucjurium, ex garritu avium; 3° auspicium, ex earum volatu; 4° aru-spicium, ex visceribus animalium; 5° chiromantia, ex lineis manus; 6° geomantia, ex signis in terra; 7° omen, ex fortuilo casu; 8° necromantia, ex invocatione mortui; 9quot; onoromantia, ex somniis; 10° sorlikrjium, ex sortibus;

Insuper, ridicula simplicilate potius quam culpabili superstitione ducuntur varii qui futura conjiciunt ex qui-busdam inanibus rebus: v. g. qui dies fauslos alios vero infaustos habent, et inde acliones suas dirigunt; qui annum credunt fore infaustum si neoanni vola non a viro sed a femina offeranlur; qui prsesagiunt infausla ex rota-lione sedis, mortem unius convivse tempore currentis anni si tredecim assideant mensaj, etc.

Jam qusedam dicenda sunt 1° de somniis, 2° de sor-tibus, 5° de mortuorum apparitionibus, 4° de vatibus, S⁰ de virga divinatoria, 6° de magnelisnio animali, 7° de tabulis rotantibus, 8° de spiritismo.

Somnium naturale est id quod oritur ex causis natu-ralibus, v. g. ex prsecedenti vivida affectione, ex passio-nibus, ex corporis complexione, ex nimio calore aut fri-gore, ex dolore, etc.

Somnium divinum est id quod oritur a Deo. Certum est ex Scriptura, multa extitisse somnia divina, v. g. in Jacob, in Joseph, in Mardochseo, in Joseph viro Ma-rise, in tribus Magis, etc. Sed Deus, immittens somnium, dat signa quibus illud a somniis naturalibus vel diabo-licis certo secerni possit; hsecque somnia servanda sunt, ut patet.

Somnium diabolicum est id quod excitat daemon, agendo in phantasiam vel in causas naturales. Dari autem posse somnia diabolica, variis in locis supponit Scriptura.

r. Ordinarie Negative; nam, cum somnia divina hisce temporibus rarissima sint, ait Gury ex Lig., el cum somnia fere omnia sint naturalia, non licet ex ejusmodi somniis secrela vel fulura libera conjicere, siquidem hoe de se censendum foret pactum cum dsemone implicitum.

1° Sortes divisorice, quibus decernitur quid cuique sit tribuendum in litibus dirimendis vel rebus distribuendis. Illse certo licitse sunt, cum omni prorsus superstitione vacent.

2° Sortes consultatorice, quibus indagatur divina voluntas, ut sciatur quid sit agendum. Illse non sunt licitae, nisi fiant speciali Dei impulsu, aut agatur de gravi ne-golio in quo aliud consilium desit. Ratio est quia, ex slabilita providentia, non vult Deus ut ita inquiraturde sua voluntate, sed potius ut ad viros prudentes vel ad superiores ecclesiasticos recurratur.

o⁰ Sortes divinatorice, quibus rei occulUe manifestatio inquiritur, v. g. ex jactu taxiliorum, etc. Ilia) sunt semper graviter illicitae, utpo,te tacitam saltem daïmonis invo-cationem continentes. IIuc quoque reducitur cribri versio (lourner ie tamis), qua quidam tentant divinare fures, homicidas, sagas, etc. Hujusmodi autem superstitio pro-prie sortilegium nuncupatur, quo nomine etiam alia su-perstitionum genera, et prsecipue maleficium vulgo ve-niunt. Vide infra, N⁰ 51.

1° Certum est Deum, angelos turn bonos turn malos, animas defunclorum sive beatorum sive miserorum sub

diversis formis apparere posse. Sic 1° Deus apparuit Adamo post ejus peccalum; Abrah®, ei jubens immolare filium; Moysi in rubo ardenti; Elise in monte Horeb, etc. Sic 2° boni angeli apparuerunt in multis locis, v. g. Abrahse et Loth ante Sodomse subversionem, Tobise, Mariae Vir-gini, etc. Sic 3° dsemones sub variis speciebus, ut in paradiso terrestri sub forma serpentis. Imo 4° viventes in locis remotis et simul in pluribus locis apparere pos-sunt quod nomine bilocationis venit. Sic v. g. Paulus vidit Ananiam ; Elias apparuit in monte Thabor; S. Franciscus Xa-verius in pluribus locis eodem tempore visus est; S. Philip-pus Nerius, Romse sistens, apparuit S. Catharinse de Ricci in Toscania. Sic 5° animse defunctorum, ut Jeremias et Onias Judae Machabseo et exercitui ejus;Moyses in monte Thabor; Samuel a pythonissa evocalus. Unde non magis re-pugnat animas defunctorum, sive beatas sive miseras, sub variis apparere formis, slrepitum facere, gemere, loqui, aliquid postulare vel indicare.

2° Certum igitur est reditus mortuorum (les revenants) esse possibiles; plures enim extiterunt, et sic, non sunt absolute irridendi aut contemnendi. Sed innumerai hac de re propalatse sunt historise omnino fabulosse, imagi-nationis perterritse fcetus, vel decipiendi causa cxcogita-tse. Itaque apparitionibus ejusmodi caute admodum ad-hibenda est fides. Qui tamen facilius eis crederet et nihil mali faceret, contra prudentiam tantum ageret.

3° Docent communiter theologi abstinendum esse a pacto quo duo conveniunt ut, qui prior obierit, apparaat vi-venti et statum salutis suae ei manifestet; quia periculum est ne daemon, hoc cognoscens pactum, eo ad decipien-dum viventem abutatur.

Certum est 1° peccare eos qui vates consulunt, turn ad inveniendam rem amissam, ad cognoscendum furem, ma-

leficum, aut ad detegendum secretum; turn ad inquirendum de fortuna, seu de vita sua futura {faire dire sa honne avenlure, sa bonne fortune, sa planète, faire tirer les carles); 2° peccare vates qui talem artem supersti-tiosam exercent.

Quod autem spectat hujus peccati gravitalem, cum adsit pactum cum daiinone saltem implicitum, sequitur 1° co?i-sulenles peccare graviter, nisi ob ignorantiam, simplici-tatem, curiositatem aut defectum fidei certse a gravi excu-sentur, ut N⁰ 59 dictum est; 2° vates, si serio agant, a cooperatione graviter cuipabili difficile excusari posse.

' 46. — q. Quid sentiendum est de virga divinatoria (la baguette divinatoiré) ?

r. Hac virga, quse est bifurcata et confecta ex ligno corylo (gallice coudrier, flandrice hazelarenhout), utuntur quidam ad inveniendos thesauros aut venas aquarum in terra litescentes, homicidas, transpositas limites agro-rum, etc., cum experientia constet, aiunt, hanc virgam, si ab agente super hujusmodi res feratur, se sponte movere. Sed communiter docetur superstitiosum esse usum virgse divinatorise, quia hujusmodi effectus naturaliter ex-plicari nequeunt in plerisque casibus, v. g. ad cogno-scendos homicidas, limites agrorum, etc.; imo probabilius neque ad inveniendos thesauros aut venas aquarum, etc.; et sic, pacto cum dsemone saltem implicito plerumque nititur.

n. Mesmer, medicus germanus, anno 1779, edidit librum in quo, contra communem physicorum doctrinam, doce-bat existere quoddam fluidum subtile e cunctis animalium corporibus manans ad instar fluidi electricismi vel ma-gnetis in toto orbe diffusi, cujus actio prsecipuc esset in

corpora animalia; qui fluxus ideo magnetismus animalis nuncupatur. Fluxus autem magneticus meare supponilur e corpore magnetizanlis i» corpus magnelizali, ope variorum gesluum et attrectationum alterius in allerum, imo actu solius prsesentise vel solius voluntatis agentis; nee raro, aiunt, prseserlim pro prima vice, expressa patientis voluntas requiritur. Docebat autem Mesmer medicos hoe fluxu optime uti posse non tantum ad cognoscendos hu-mani corporis morbos, sed etiam ad eos sanandos et ex-pellendos. Multas fecit experientias Viennse, Parisiis, et Londini; sed paucos sectatores nactus, fere ignotus obiit in patria anno 1815.

Verum, setate nostra, paucis abhinc annis hsec do-ctrina revixit; et plures, sive medici, sive alii, hanc artem continuarunt ac perfecerunt; ila ut jam triplex tradatur magnetismi effectus seu gradus: 1° status so/nmï, quo sensus consopiuntur ut in somno naturali; 2° status somnambulismi, in quo quis, usu sensuum omnino destitutus, videt tamen, audit, loquitur, et respondet ad omnia quse ab ipso postulantur; 5° status visionis, in quo mire 1° cognoscit proprium statum,. infirmitates corporales et remedia convenientia ad eas sanandas; 2° videt actioues aliorum et omnia quse a longe peraguntur; 5° gau-det, licet sit rudis, scientia infusa qua noscit scientias prseclaras et abstrusas, atque intelligit loquiturque linguas penitus ignotas.

r. Theologici et medici, ait Gury, in tres abierunt senten-tias. l^a Sententia in omni casu rejicit magnetismum ut opus diabolicum, quia miri illius effectus nee a Deo nee a natura repeti possunt. 2^a Sententia, quam tenent non pauei celebres medici, sustinet omnes magnetismi cffeetus a naturae viribus procedere posse, o³ Sententia, viam mediam tenens inter duas priores sententias nimis generales et

absolulas, distinguit inter varios effectus, seu gradus a magnetismo productos et docet, probabiliter ut naturales admitti posse effectus primi el forte etiam secundi gradus, seu in statu somni et somnumbuiismi; non vero in tertio gradu, seu in statu visionis. Igitur;

Effectus primi et secundi gradus posse admitti ut naturales, probatur cum auctoribus 2® sentenlise; 1° quia non omnes naturse vires cognosciraus, et illarum innumeri sunt effectus quorum rationem reddere' nobis non possu-mus; et sic non repugnare videtur inesse in quibusdam corporibus effluvia subtilissima, fluxus magnetis instar, quae in aliorum corpora, et mediantibus organis in ipsam animam aliquatenus agant; 2' quia effectus similes in naturali somnambulismo producuntur: somnambuli enim vident, audiunt, loquuntur, etc. (*)

(*) Perulile judicamus hie tradere qusedam excerpla cx 0|gt;ere supra, Nquot; 10, jam memorato, anno 1870 a Lefebvre eüilo sub titulo: LouUe Lateau de Bois d'Haine. Étude médicale.

1° En primum illa qurc auctor tradit quoad somnambulismum naturalem seu ordinarium :

Le somnambulisme naturel est une sorte de rêve en action. On voit des individus accomplir pendant leur somineil des actes qui exigent tantót le concours de quelques sens et beaucoup de précision dans les mouve-ments, tantót une grande attention el une certaine suite dans les idécs. Dans ce singulier état, non-seulement certains sens restent éveillés et fournissent a l'aine des impressions qu'elle élabore, inais ils peuvent ac-quérir une puissance fort supérieure ü celle qu'ils ont a l'état normal. Ainsi, tel somnambule per^oit des sons qui échappent complétement aux personnes qui l'entourent; tel autre accomplit sans bésiter, au milieu des ténébres de la nuit, les ascensions les plus périlleuses et sourcnt les plus pittoresques.

Pendant qu'un ou deux sens jouissent d'une activité exagérée, les au-tres peuvent ètre profondément engourdis et paralysés. Ainsi il n'est pas rare de voir des somnambules insensibles au froid, a la cbaleur, A des piqüres pratiquées sur la peau. Enfin, une autre perversion des sens con-siste dans les hallucinations ; a cüté des impressions réelles et souvent três-nettes que fournissent les sens éveillés, les somnambules ont souvent des sensations subjectives, des liallucinations aussi vives ct aussi completes que les sensations réelles.

Nee obstat quod requiratur aliquatenus voluntas patien-tis, cum hsec voluntas sit tantum medium ad phanta-siam excitandam et ad spiritus subtiles corporis commoven-dos, sicque ad vim in statum moralem hominis exercendam. Insuper nee obstat quod daemon forte quandoque his im-miseeatur, cum non rare immisceatur rebus evidenter naturalibus, ut homines illudat.

Ce double phénomène de rexcitalion de certains sens et de 1'assoupis-sement des autres se relrouve dans le domaine de l'intelligence. 11 y a dans le somnambulisme une sorte d'illuminallon mentale qui n'éclaire que cer-taines régions de l'ame, et laisse les autres dans une obscurité profonde. Les facultés qui sent le plus souvent illuminées de ces clarlés partiel-les, sont la niétnoire et rimaginatuon. Mais encore ces facultés ne fonc-tionnent elles-mêmes que dans un cercle restreint: elles se concentrent d'ordinaire sur un seul objet, et de lü vient sans doute la puissance extraordinaire qu'elles déploient souvent dans I'état sotnnatnbulique.

Pour compléter ce tableau des pbénomènes qui caractérisent le somnambulisme, il faut ajouter que les organes du mouvement, les muscles, obéis-sent avec une grande précision aux incitations qu'ils refoivent.....

Les somnambules sortent difBcilement de leurs rêves. On ne connait pas de moyen sür de les éveiller; il faut presque toujours attendre que la erfse se résolve spontanément.

Enfin, le somnambule, a son réveil, ne conserve aucun souvenir de ce qui s'est passé pendant son sommeil. Ce fait est d'autant plus extraordinaire que Tème conserve souvent un souvenir plus ou moins précis des reves ordinaires; mais il est bien constaté que pour l'expliquer on a fait

2° Deinde, quacdam tradlt quoad efïectus secundi generis, seu quoad statum somnambulismi magnelici, i. e. ope fluidi magnetici, vel juxta mo-dernos, ope excitationis et actionis nervorum procuratum :

Certains sens acquièrent un développement prodigieux; le sujet magné-tisé peut entendre ü certaine distance des conversations tenues voix basse; il sent des odeurs dont le point d'émanation est très-éloigné; la vue ac-quiert une acuité dont il est difficile de calculer les limites.

Pendant que certains sens sont ainsi exaltés, d'autres sont frappés d'im-puissance. C'est un fait assez commun que l'insensibilité compléte de la peau ct des autres tissus. Cette insensibilité peut ètre poussée assez loin pour per-mettre au patient de subir sans douleur les plus cruelles operations.

Voilé ce que Ton observe du cóté des sens. Quant aux mouvemeiits, ils conservent leur liberté, a moins que par quelque manoeuvre spéciale, le

Effectus tertii gradus non posse admitti ad naturales, probatur 1° quia tanti effeclus naturae vires evidenter superare videntur, et proin soli dsemoni tribui possunt; 2° talia magnetismi prgestigia tollere videntur medium ea a veris miraculis discernendi; nam plura mira, a ma-gnetisatis patrata, ut miraculosa in viris sanctis ab Ecclesia agnita sunt.

magnétiseur n'aclive ou ne déprirae Taction de certains muscles. Le magnétiseur peut, en efflt;;l, frapper momentanément un raembre de calalepsie ou de paralysie.

Exarainons maintenant les modifications qui se passent dans la personnc morale :

Le phénomène dominant, c'est Texaltation de certaines facultés intcl-lectuelles et spécialement de Ia mémoire et de ritnaginaüon. Des souvenirs qu'on croyait effacés, se ravivent avec une netteté singulière; on voit, par exemple, des sujets réciter de longues tirades de vers dont iis n'ont plus souvenance dans l'état de veille.

L'imagination est vivement surexcitée ü son tour; mais, comme dans la vie ordinaire, c'est une faculté capricieuse, sujette S mille erreurs.

Quant aux affections de l'atne, le fait capital est que le sujet resoit a peu prés passivement les impressions qu'il plait au magnétiseur de lui communiquer. 11 devient son serf, il devient sa chose; il ne voit que lui, n'entend que lui et lui obéit aveuglément.

Cette domination du magnétiseur est d'autant plus redoutable que le sujet perd complÈtcment, a son réveil, Ie souvenir de tout ce qui s'est passé pendant son état somnambulique. Get oubli est un caractére essen-tiel du somnambulisme magnétique, et il n'a jamais fait défaut.

Certains faits de visions ü travers des corps dits opaques, de vue dans le passé, de prevision de l'avenir, peuvent rentrer dans cette catégorie.

Beaucoup de corps qu'on appelle opaques , laissent cependant passer des vibrations lumineuses, mais elles sont trop faibles pour impressionner la rétine, ou du moins pour 1'impressionner au degré nécessaire A la vision nette. C'est ainsi que les paupières, qu'on est accoutumé a considérer comme des voiles opaques, sont loin d'arrêter complètemeut les rayons lumineux; fermez exactement les yeux dans un appartement obscur; si Ton vient A entrer avec une lumière, vous en étes averti par une lueur vague; quelques rayons lumineux ont done passé a travers les paupières. L'opacité des corps est done un fait relatif; il est surtout relatif a notre capacité

visuelle.....Nous avons vu que ia suractivité des sens est un des faits les tnieux

établis de l'état magnétique. 11 ne répugne done pas it la raison d'admettre

Qusestio circa, usum magnetismi, ait Scavini, pluries ad Sedem Aposlolieam delata, diversas habuit definitiones prout diversis fuit modis exposila. Sic primo postulatum fuit anno 1840 an liceret .magnelismus generaliter seu m se? Et responsum est: Consulendos esse probatos auclo-rcs, cum hac advertentia quod, remolo omni err ore, sor-tilegio, explicita aul implicila dccmonis invocalione, merits actus adhtbendi media physica aliunde licita, non est mo-raliler velt lus, dummodo non lendal ad finem illicilum aut quomodocumque pravum; applicatio aulem principiorum et mediorum pure physicorum ad res aul eff'eclus mere

Gcrlains fails de vision plus (Mi moins dislincte 5 travers des corps ré-pulés opaques, et en particulier 5 travers les paupières fermeés.....

Quant ü la vun dans Ie passé, pour apprécier sainement les faits de eet ordre, il faut tenir compte de la puissance que la mémoire acquiert thez beaucoup de somnanibules. Des faits dont ils ont pu avoir connais-sancc antérieurement et qui, dans l'état de veille, semblaient évanouis de leurs souvenirs, peuvent, sous l'influence du magnétisme, ressusciter dans la mémoire avec toule leur fraicheur. Mais il est impossible d'admettreque leurs facultés puissent aller nalurcllement au-delü de ces limites.

La question de la vue de Tavenir, chez les sujets magnétisés, suggère des réflexions analogues. L'homme, ü l'état normal, jouit dans une cer-taine mesure de la faculté de prévision. C'est ainsi qu'il peut prédire d'une manière certaine les faits è venir qui découlent des lois invariables dc Ia nature. Dans les faits mêmes qui sont du domaine du libre arbi-trc, en tenant compte des circonstances et en particulier de Tintelligence et des passions des acteurs qui doivent intervenir dans les événements qu'il s'agit de prévoir, ou peut arriver, non pas a des prédictions certai-nes, mais ü des pressentiments plus ou moins exacts. Or, nous avons vu que cbez certains somnambules les puissances intellectuelles prennent une suractivité extraordinaire. II est done possible que leur faculté de prévision s'élève au-dessus du niveau ordinaire et que leur regard plonge par-fois dans I'avenir k des profondeurs qui nous étonnent.

Des hommes qui se sont occupés avec un esprit sincere et des intentions droites de la question du magnétisme animal, affirment que certains sujwts, sous l'influence des pratiques magnétiques, parient des langues

supernaturales, ut physice explicentur, non est nisi dece-plio illicita el hcereiicalis. — Dein pluries postulatum fuit an liceret usus magnelismi cum variis effectibus et cir-cumstantiis quae in eo ordinarie evenire solent? Et respon-sum est: Non licere usum magnelismi pront cxponitur.

Ex his omnibus practice concludendum est cum Gury et Gousset quod usus magnelismi, licet non in omni casu prohibeatur, 1° non sit permittendus nisi praescripta mo-destise christianse serventur, et qujelibet dsemonis inter-ventio respuatur; 2° nunquam a confessariis vel sacer-dotibus sit suadendus nee approbandus.

ilont ils ne peuvent, même a leur insu, posséder aucun élément, qu'ils raconlent des fails connus de celui-li seul qui les inlerroge, qu'ils prédisent avec certitude des événements contingents.

Je ne saurais me prononcer sur la réalité de ces fails, lis ont pour la plupart une senteur de fraude ou d'erreur; mais si de nouveaux docu-menls se produisent qui forcent è en admeltre la réalité, je le déclare haulement, ils n'apparliennenl plus d l'ordre naturel.

4° Le magnétisme, Ie spiritisme et les aulres sciences occultes que beau-coup d'hommes inslruits considérent comme des rameaux d'une même doctrine, cöloient de prés le monde surnalurel, et il ne faut pas une dévia-tion considérable pour y cnlrcr pleincment.

L'hypolhèse du fluids univcrsel de Mesmer est abandonnée, même par les puritains qui ont le plus fidèlement conservé les traditions du maiire.

Beaucoup de magnélisles admetlent, au lieu de fluide universel, un fluide particulier, analogue ou peut-être identique au fluide nerveux; chacun le possède et peut le projeter hors de lui, et Taccumuler sur un autre individu oü il produit les phénomènes magnétiques. Cetle supposition est, peut-ètre, la moins invraisemblable.

On sail que le système nerveux joue dans Téconomie humaine un röle plus élevé que les autres appareils organiques. Non-seulement il intervient dans Taccomplissement de toutes les fonclions du corps, mais encore (et e'est IS ce qui lui donne surtout sa prééminence) il est, dans noire condition terreslre, rinstrument des manifestations de l'ame. II en résulte que rappareil nerveux est le théatre de phénomènes nombreux, les uns de l'ordre pur^raent organique, les autres de l'ordre intellectucl. II n'est pas toujours facile de discerner nettcment ces différents ordres de pliéno-ménes.

1° Prsesertim ab anno 1832, in America primum, et subinde in toto orbe, percrebuere stupendissima harum tabularum portenta: in principio visse sunt ia gyrum versari; et mox, uno pede in altum sublato, terram per-cutere et sic interroganlibus respondere de secretis, de futuris, etiam de rebus in altera vita peractis. Attamen fateudum est non omnia quae tabulis tribuuntur esse certo vera, cum non raro bumana fraus, ad simplices decipien-dos, irrepserit; ast non pauca sunt prorsus indubia, quippe quae a testibus probatissimis el omni fide dignis compro-bata fuere.

2° Quoad primum effectum seu tabularum simplicem rotationem, varii putant eum naturalem esse posse, utpote causatum ex gyrante cursu duorum fluviorum magneti-corum per circumstantium corpora et manus quae extre-mo digito connexo tabulam tangunt. Sed, quidquid sit de simplici rotatione, saltem certum videlur secundum effectum non posse esse naturalem, sed tribuendum esse causae intelligenti, i. e. non Deo aut angelis, ut patet, sed spiritibus quos vocant spiritus percutientes (esprits frap-peurs), et proin simpliciter tribuendum esse daemoni. Unde labulas interrogare non licet, nequidem experimenti vel joci causa, cum res videatur patenter et intrinsece mala. Et sic archiepiscopus de Quebec, litteris pastoralibus anno 18a4, usum tabularum rotantium damnavit his verbis : Nous défendons, comme une pratique superstitieuse, de faire tourner ou [rapper les tables, ou d'aulres oh jets, dans I'intention d'invoquer les morts ou les esprits, de les consult-er, ou d'avoir quelque communication avec eux.

50. — Quod spectat spiritismum seu consultationem spirituum, sint sequentia ex Gury et Muller.

1° En recens, sed omnium pessima superstitie, quae hoc sevo in perniciem animarum ab orco exorta est.

Ab inlegro fere sseculo per tolum orbem grassata fuerat immanis magnetismi lues. Subinde prodiere et percrebuere phsenomena tabularum rotantium quae, variis motibus, sibi propositis quaestionibus de rebus occultis, et etiam de statu animarum defunctorum responsa dabant. Siluere mox tabulae; sed paulo post, ab anno scilicet 1862, dsemones, qui homines per valicinia somniantium et postea per responsa tabularum, ipsis per pythones seu personas inter-medias ( pythones seu personae interrnediae in consultalione spirituum, vocantur medium) illudunt et insidiantur.

Quemadmodum in magnetismi animalis, ita et in spiri-tismi experimentis spiritus frequenter se ultro obtrudunt; at vero et obsequentes se exhibent evocationibus mediorum seu personarum intermediarum.

Signum praesentiae suae emittunt. Hoc ut plurimum consists in nonnullis ictibus levibus, qui fiunt in suppellectili vel pariete.

Spiritus isti se exhibent interdum ut simplices spiritus, quin ullam sibi praerogativam vindicent. Interdum se angelos, sanctos, beatam Virginem, imo Christum esse fingunt. Interdum se manifestant quasi essent animau defunctorum, v. g. patris vel matris vel filiorum, quorum vocem vel scriptionem perfecte imitantur. Interdum vero se produnt ut spiritus malignos.

Quaestionibus sibi propositis satisfaciunt tum per scriptionem turn per locutionem, scilicet: 1° per mensam aut tripodem, earn nempe pulsando ictibus prius jam pactis, vel scribendo ope calami pedi mensae vel tripodis adaptati; vel 2° per mediatorem quem dominantur etregunt, scilicet manum ejus movendo et quasi cogendo ad scribendum, vel lingua ejus ulendo velut instrumento ad loquendum;

vel 5° per seipsos loquendo, aut scribendo ope calami adjacentis vel in loco secreto repositi.

Responsa quae prsediclis modis proferunt, vel praesentia occulta vel prseterita vel fulura respiciunt. Porro, non minus circa res religiosas quam circa politicas aut sodales aut indifferentes versantur. Pessimse sunt quas effutire solent doctrinas, siquidem negant divinam Christi naturam adeoque divinam Ecclesiae originem, daemonum existen-tiam, peccatum originale, redemptionem, aeternas poenas inferni, ullum discrimen inter probos et improbos, etc. Verae Christi religioni substituunt vanum rationis cultum, cui tamen christianismi nomen servant.

Non deesse solent alia phsenomena prorsus extraordina-ria; videlicet transferuntur vel confringuntur supellectilia; apparent coruscationes in locis ubi nulla substantia ad lucem ejusmodi edendam reperitur; audiunlur concentus harmonici musicse regulis conformes, vel voces quae imitan-tur sibilum ventorum, strepitum maris, violentes frangores; sentiuntur fetores non ferendi; turbantur regulares fun-ctiones hominis vitales; deprimitur temperatura corporis aut aliquot ejus partium, etc.

5° Ex dictis satis constat spirituum consultationem esse diabolicam et divinationem proprie dictam in Scriptura sancta tam severe prohibitam.

Qui consultant spiritus, seu spiritistce, ut pestiferum errorem suum facilius diffundant, suadente diabolo, coa-luerunt in sectam , quae indies inagis ac magis, prsesertim in magnis civitatibus, excrescit.

Non solum graviter illicitum est spiritus de occultis con-sulere et interrogare, sed etiam consultationi interesse, licet mere passive, siquidem est peccatum cooperationis rei intrinsece malae; novisti enim rem totam diabolo esse adscribendam, et tu quietus spectator adslares, nee horro-re corripereris!

r. Est ars faciendi mira. Vocatur aulom magia na/«-rahs vel superslitiosa, proul mira efficiuntur solis naturae viribus, vel ope daemonis.

r. Magia naturalis seu artificialis seu magia alba est ars mira faciendi, saltem apparenter, per causas naturales aut hominis industriam, absque ullo dsemonis ministerio.

r. Magia superstitiosa seu magia stricte dida est ars faciendi mira quae, licet non sint supernaturalia, vires tamen hominis superanl, et proin ope solius dsemonis, explicite vel implicite invocati, fieri possunt.

r. Affirmative, quia certum est eam extitisse. Magos extitisse ita certum est, ait Suarez, ut sine errore in fide id negari non possit; quod patet exemplis magorum Pha-raonis, pythonissas animam Samuëlis evocantis, Simonis magi, etc.

Non autem definivit Ecclesia an illi magiae effectus fuerint reales, v. g. num veri serpentes, veri mortui ad vitam revo-cati; an vero fuerint tantum apparentes, sive quia excitentur sensationes ac si realia objecta sensibus objicerentur; sive quia daemon, ex aëre vel ex alia materia phantastica, effor-met corpora, quae ad voluntatem evanescunt. Probabilius videtur, ait Bouvier, quod, si excipias casum pythonissae quae ipsam Samuëlis animam cum apparentia sui corporis cvocavit, hi magiae effectus fuerint tantum apparentes, licet ignoremus in quo constiterit haec apparentia.

1° quod hsec intendat facere mira, illud autem dirigatur ad noxia; 2° quod maleficium adversetur, non tantum virtuti religionis, sed insuper justitise, cum onere damnum reparandi.

Duplex dislinguitur maleficium: amatorium et veneficum. q. Quid est maleficium amatorium?

r. Maleficium amatorium seu philtrum est ars diabolica qua lubricus amor vel odium in aliquo vehementer excitetur erga aliquam personam determinatam.

Dico 1° excitetur: non tarnen quod hoe maleficium ne-cessario inducat ad patrandum luxuriae peccatum, cum non tollat libertatem; sed quod ad illud valde inclinet, ita ut difficilius tentationi resislatur.

Dico 2° personam determinatam: quod operatur daemon pbantasiam immutando et vividius excitando, pulchriores species exhibendo, humores libidinosos commovendo; et proinde non intelligendum est de concupiscentia in genere, mediis naturalibus excitata, prout sunt, ait Bouvier, certse herbse, lapides, pocula, quibus tribuitur virtus sensus libi-dinis in genere commovendi.

r. Est ars ope damionis nocendi proximo variis modis: turn hominibus, v. g. quo homines reddantur infirmi, hebetes, feminae steriles, proles infirmse; tum animalibus, v. g. quo pecora fiant morbida; turn fructibus, v. g. quo arbores evadant siccse, fruges languidse aut noxiis animal-culis consumptse, etc.

53. — Q. Quibus mediis uti Heet ad tollendum maleficium? r. Uti licet 1° mediis naturalibus, v. g. medicina, qua-tenus corrigit humores a dsemone excitatos; 2° mediis spiritualibus, qualia sunt Ecclesiai exorcism! aut preces, missa, aqua benedicta, reliquiae sanctorum, signum crucis, invocatio nominum Jesu et Marise, frequentatio sacra-mentorum; 5° dissolvendo pactum cum dsemone et destruen-

do signa magica quibus pactum diabolicum annexum est. Sed 4° non licet petere a mago ut maleficium tollat, nisi ralionabiliter prsesumi possit ipsum illud mediis nalura-libus sublaturum esse; quia non sunt facienda mala ut eveniant bona.

Nota 1° practice cum Bouvier. Cavendum est ab iis qui se ostendunt perilos in arte tollendi maleficium: nam vel agunt ope daemonis; vel communius sunt impostores qui, ut pecuniam obtineant, effectus naturales, v. g. morbos aliasve calamitates, exhibent ut maleficia, et ea sa;pe his vel illis personis per enormem calumniam tribuunt.

Nota 2°. Maleficium vulgo vocatur sortilegium, ex co quod per illud sors mala injiciatur illis contra quos Vin-dicta, operatione diabolica, exercetur. Hinc in jure ca-nonico et in bistoria ecclesiastica magi et saga3 sortiarii et sortiaria: vocantur.

Nota 3° practice. Parochi, concionatores et catecbista; enumerent tantum eas superstitiones quae notee sunt in suis regionibus, ne alias potius edoceant quam ab eis avertant.

54. — Pmnota. Certum est dsemonem, potestate sibi naturali, multa posse quse vires humanas superant, ut N⁰ 39, supra dictum est. Attamen potestas ejus naturalis necessario limitata est, sive ex ejus natura sive ex or-dinatione Dei. Non constat autem an dsemon humana corpora possidere possit potestate propria, an tantum ex concessione Dei. Deus autem quandoque permittit dsemonem variis modis obsidere vel possidere homines ju-stos, ut constat exemplo Job et quibusdam casibus ex historia desumptis. Unde si energumeni tranquilla habeant

intervalla, nihil obstat quominus ad poenitentiae el Eu-charistise sacramenla admitlantur.

r. Possessio in eo consistit quod cisemon corpori hu-mano quodammodo uniatur, et in illo atque per illud varia extraordinaria operetur. Unde, ilia quae fiunt ab energurneno, non ab ejus voluntate, sed a spiritu adven-titio corpus occupante, oriuntur, v. g. cum bic per dse-moniaci linguam loquitur.

Est autem obsessin, si daemon in corpore bominis re-sidere non videatur, sed externe operetur, illud variis modis vexando, ut N⁰ 59, supra dictum est.

Q. Proha veras extilisse possessiones vel obsessiones. r. Hoc ita certum est, ait Bouvier, ut sine errore in fide negari non possit: constat enim 1° ex Scriptura, exem-plo Saülis, Marise Magdalense de qua Christus ejecerat septem da;monia; 2° auctoritate Ecclesiae, quae in ordi-natione specialem ordinem confert ad fugandos daemones, ope exorcismorum, quorum ritum in ritualibus indicat.

q. Quare permisit Deus ut in primis Ecclesia: sceculis midlo frequentiora extiterint possessionis exempla?

r. 1° Ut ex miraculosa daemonis expulsione magis rnani-festaretur Christi gloria, et claresceret christianae religio-nis veritas; 2° quia daemones, videntes labefactari suum imperium, potestatem suam ardentius exercere volebant.

r. Causa physica est Deus, qui utitur tum dsemone ut ministro, tum viris sanctis, imo quandoque magis, ad im-mittendum daemonem.

Causa finalis, 1° a parte Dei, est energumeni emen-datio, vel probatio ad meritum; item manifestatio tum spi-rituum, tum Ecclesiae potestatis, tum virtufis quae Eu-charistiae et sacramentalibus inest; 2° a parte dcemonis, est odium in Deum et hominem, ac ruina salutis humanae.

r. Licet ssepe valde difficile sit veram possessionem aut vexationem secernere a morbis provenienlibus tum ex nervorum contractione, tum ex vitiatse imaginationis de-liramento, hsec lamen dantur signa omnino certa : 1° loqui idiomate prorsus ignoto ante tempus possessionis; 2° occulta aut distantia manifestare, quae captum hominis su-perant; 5° parere mandato mere interno sacerdotis, vel alterius; iquot; experiri majorem dsemonis vexationem, aut majorem pacem ex contactu prorsus ignorato rerum sa-crarum ; 5° si v.g. pedibus sursum erectis ad laquear domus elevetur et ibi ad nutum imperantis maneat suspensus; et similia natursa vires superantia: patet enim hsec omnia a morbo nervorum vel imaginatione provenire non posse.

Nota cum Gury. Non facile generalim credendus est aliquis a dcemone possideri, quia verse possessiones nostris temporibus rarse sunt, et plerseque ex iis quae perhiben-tur, falsse inveniuntur.

r. Id non potest simplex exorcista, sed tantum sacer-dos ab episcopo pro casu speciali deputatus.

Q. An licitus est exorcismus in dubio de possessione? r. Affirmative si episcopus, re plane cognita, appro-bet; sed a scandalo aut Ecclesiae contemptu sedulo ca-vendum est.

r. Servandus est ordo in ritualibus praescriptus; ac praesertim fieri debet modo imperativo, et tantum ad ex-pellendum daemonem, vel ad amovenda damna ejusque vexationem. Non vero ad vana aut curiosa a daemonc in-quirenda; in quo casu peccaret mortaliter qui sic longuin cum daemone colloquium protraheret; secus autem, si

r. Negative, cum tantum sint sacramentalia, quse effe-ctum producunt ex opere operantis et ex Ecclesise insti-tulione, prout bono aut propagation! religionis vel saluti hominum expedire judicaverit Deus. Unde ssepe daemon, primis exorcismis insensibilis, perseverantise exorcisantis resistere nequit, et exit tandem, aliquando post varios dies, imo tantum post totum mensem, ut historia com-probatum est. Ideo ad hoe opus deputari solent sacerdoles sanctiores qui, prsemissis jejuniis et orationibus, cum firma fide, humilitate, patientia et constantia procedere debent.

Irreligiositas, religioni opposita per defectum, est vitium quod tendit ad irreverentiam Deo inferendam, tum directe in se, tum indirecte in rebus sacris. Dico in se, et sunt tentatio Dei, perjurium et blasphemia. Dico in rebus sacris, et sunt sacrilegium et simonia. De perjurio et blasphemia, vide De Secundo Decalogi Prcecepto.

Jam triplici articulo dicendum est 1° de tenlatione Dei, 2° de sacrilegio, 5° de simonia.

r. Tentare in genere, ait Bouvier, idem est ac rem vel personam aliquam explorare, seu experimentum de ea

sumere. Sic quandoque Deus tentat homines, volens illos probatioui subjicere, ut innotescat quid in hac vel in illa virtute possint aut non possint: eo sensu tentavit Abraham, ut firmitas ejus fidei omnibus appareret; Job et Tobiam, ut omnes patientiam eorum noscerent.

r. Est petitio et expectatio, absque juxta causa, a Deo, alicujus effectus insoliti et prseter rerum ordinem positi.

Dico absque jusla causa: nam, si justa adsit causa, non est tentatio Dei, et omni culpa vacat. Sic, non peccat qui v. g. se sponte offert martyrio vel a Deo miraculum petit, si scilicet ita agat ex Dei inspiratione, vel ex aliqua necessitate, vel ad Ecclesise utilitatem; item non peccat, juxta Lig., qui in levi morbo, rejectis remediis, sperat se naturaliter, Deo juvante, liberandum fore.

r. Duplex: expressa vel implicita; quarum prima pro-cedit ex infidelitate, et secunda ex prsesumptione.

1° Tentatio Dei expressa seu formalis locum habet, ait Scavini, quando quis, expresse dubitans de Dei potentia, misericordia vel alia perfectione, quidpiam dicit vel facit animo eam explorandi, v. g. si quis dubitans de aliquo fidei articulo, petat a Deo miraculum; vel si quis se ex alta turri dejiciat experturus an Deus sit potens eum a morte servare.

2° Tentatio Dei implicita locum habet quando quis, non dubitans quidem expresse de aliqua Dei perfectione, neque de ilia experimentum facere intendens, petit tamen vel facit aliquid quod ex se seu ex natura sua non potest in alium finem referri quam ad explorandam aliquam Dei perfectionem: ut si temere se objiciat periculo ex quo nonnisi miraculose eripi possit, v. g. qui, absque speciali Dei inspiratione, per totam quadragesimam abstineret ab omni cibo et potu, expectans a Deo extraordinariam vitse suae conservationern; si in morbo periculoso remedia na-

luralia omittat, sperans a Deo sanitatem; si clericus, extra casum necessitatis, concionari velit absque convenienti praeparatione.

R. 1° Tentalio expressa semper est peccatum grave; et quidem duplex ac specie diversum: unum contra fidem, alterum contra religionem, ratione irreligiositatis seu irre-verentise erga Deum.

2quot; Tentalio implicita est quoque peccatum grave, nisi a gravi excuset ignorantia, inadvertent,ia, defectus consensus, vel periculi parvilas; qualis parvitas est v. g. in illo qui in levi morbo, neglectis remediis, a solo Deo sanilatem expectat; yel in illo qui ex negligentia imparatus ad con-cionandum accedit sperans a Deo speciale auxilium; ubi, juxla Lig., adest tantum peccatum leve, imo quandoque nullum, cum talis non petat miraculum curiosilatis causa

Nota cum Scavini. — Ex dictis colligere est quid sen-tiendum sit de probationibus olim usitalis, vulgo judiciis Dei. Quando scilicet deficiebant testes, varia instituta fuerant experimenta quibus subjiciebatur accusatus, v. g. ferrum candidum ferebat, super carbones ardentes gradiebatur, etc.; et si nihil ei accidebat mali, uti innocens habebatur. Hoc prorsus illicitum dicimus: est enim tum species divinationis, cum nulla sit proportio mediorum ad finem; turn Dei tentalio, cum sit velle indiscriminalim ab eo pelere miraculum, quo palefaciat veritatem. Hinc ab Ecclesia id nunquam approbatum fuit. Quando enim viribus natura-libus crimen cognosci non potest, neque aliter suadet specialis Dei instinctus, judicium illud soli Deo, secreta cordium scrutanti, relinquendum est.

seu indigna Iraclalio rei sacrse. Unde, ad sacrilegium requiruntur duo: 1° ut res sit sacra, 2° ut haec res sacra indigne tractetur; de quibus in numeris sequentibus;

r. Omne id quod ordinatur ad cultum divinum; cum, per banc ordinationem, specialem cum cultu divino con-nexionem habeal, ideoque specialem reverentiam me-reatur.

Triplicis generis esse potest objectum sacrum; est enim vel persona, vel locus, vel res alia a persona vel loco distincta.

q. Die 1° qucenam persona?, 2° qucenam loca, 3° quce-nam res rcpulenlur sacra.

r. 1° Personce sunt sacrae, quse cultui divino sunt depu-tatae per clericaturam, vel per vola religiosa.

2° Loca sunt sacra, quae sunt destinata cultui divino, vel sepulturse ecclesiasticae; ut sunt ecclesiae (exceplo tecto et sacristia), sacella publica, modo sint consecrata aut benedicta, non vero sacella privata.

5° Res sunt sacrae, quae ad cultum divinum pertinent vel proximo referuntur, id est, juxta Scavini, vel quae sanctitatem producunt, ut sacramenta; vel quae sacrum significant, ut verba S. Scripturse; vel quae sacra reprae-sentant, ut imagines sanctorum et ceremoniae sacrae; vel quae sunt sanctorum particula, ut reliquiae; vel quae ad cultum aut ornamentum ecclesiae pertinent, ut sunt bona ab ecclesia jam possessa; vel quae ad ministrorum sus-tentationem conceduntur, ut sunt clericorum bona eccle-siastica.

r. Triplex: personate, locale vel reale, prout indigne tra-ctatur persona, locus vel res sacra. Qualis autem esse debeat bujusmodi indigna tractatio ut adsit sacrilegium, jam inquirendum est.

r. Tribus modis: 1° violentas inferendo manus in cle-ricum vel religiosum. 2° Personas ecclesiasticas subji-ciendo judicio fori laïcalis, in locis ubi viget privilegium fori seu privilegium exemptionis. 5° Luxuriose violando personas Deo dicatas per votum castitatis, sive votum hoc fuerit emissum in susceptione subdiaconatus, sive in professione religiosa.

Disputatur autem utrimque probabililer an sit sacrilegium luxuriose violare personam voto simplici castitatis extra religionem ligatam.

Qui Negant, dicunt quod, ad aliquem consecrandum seu sacrum reddendum, requiratur deputatio Ecclesiae; licet tamen admittant talem certo peccare contra religionem. Ballerini sententiam banc tenet ut probabiliorem, quia votum simplex est mera rei promissio; solemne vero, rei traditio. Simplex sequiparari potest sponsalibus, quse voto simplici solvuntur; solemne autem, matrimo-nio, quod voto solemni solvitur; idque juxta principium generale: quod res uni promissa et alteri tradita, in bujus ultimi dominium transeat.

Qui Affirmant, dicunt quod ad talem propriam con-secrationem sufficiat propria voluntas, dum ad publicam consecrationem requiritur publica Ecclesiae auctoritas. Sic Billuart, Lig. ut probabilius. Yide Vindicias Alphonsianas.

Igitur, sacrilegii rei sunt, tum ipsa persona Deo sic consecrata quse luxuriose peccat, tum alter qui cum ea ita peccat; imo duplex adest sacrilegium si ille alter sit quoque Deo consecratus; sed utrimque probabiliter disputatur an duplex committat sacrilegium religiosus sa-cerdos committens unicum luxurise peccatum.

externum, in loco sacro commissum, inde accipit malitiam sacrilegii; et quidem mortalem si intervenerit gravis Ecclesiae prohibitio, vel si gravis irreverentia in actu ap-pareat. Dixi externum, nam peccata interna in loco sacro commissa, cum non videantur locum sacrum specialiter afficere, non sunt habenda ut sacrilegia, ait Gury, nisi adsit desiderium externe peccandi in ipso loco sacro.

1° Quod om nes actus, quibus ecclesia violaretur seu pollueretur si publici forent, habeant malitiam mortalem sacrilegii etiamsi occulte ponantur. Hi autem actus, ex jure canonico, sunt: effusio sanguinis vel seminis humani, horaicidium, sepultura excommunicati vel infidelis in ecclesia.

Dico effusio seminis humani. An autem sub hac prohibi-tione comprehendatur et sacrilegium constituat copula mari-talis occulta, controvertitur. Alii Negatil absolute. Liguorio cum aliis Affirmat; nisi fiat ex morali necessitate, i. e. si con-juges sint in periculo incontinentise, vel si in ecclesia permanere deberent diu, i. e. juxta varios per 10 dies, juxta alios per 20 dies, juxta alios vero per mensem; imo, si judicarent se per mensem in ecclesia esse mansuros, etiam ab initio meusis copulari possent.

2'' Committi sacrilegium violando ecclesiae vel coemeterii immunitatem, v. g. fores effringendo, altaria evertendo, bona eripiendo, sepulturas profanando.

3° Committi sacrilegium per omnes actus vel per omnia peccata quae sanctitatem loei sacri specialiter dedecent.

Tales autem actus sunt mercatus, conclamationes, stre-pitus judiciorum ssecularium, nisi gravis causa excuset.

Talia autem peccata sunt seqq.: 1° rixae, pugnae, et similia; 2° furtum grave in loco sacro commissum, rei sacra¹,; item furtum grave rei non sacrae, si hsec ibi ecclesiae custodiae sit commissa, vel si furtum fiat cum vio-lentia physica; si non sit custodiae commissa, ut v. g.

alicujus crumena, horologium, et si absit violentia physica, probabilius dicit Gury contra Lig., tale fur turn esse tantum venialiter sacrilegum; 3° peccata carnalia externa, etiam non consummata, ut tactus, aspectus, etc., si sint inor-taliter mala, probabilius, juxta Lig., sunt mortaliter sacri-lega, quia in his irreverentia gravis apparet; attamen sententia quae tenet bos actus non esse sacrilegos vel esse tantum venialiter sacrilegos, baberi potest ut probabilis turn intrinsece, tum extrinsece ob auctoritatem multorum gravium doctorum.

r. Committitur 1° indigna administratione vel susceptione sacramentorum; 2° abusu S. Scripturae, v. g. ejus verba ad vana aut scurrilia detorquendo; 5° indigna tractatione sacrarum imaginum aut reliquiarum ; 4.° furto, extra locum sacrum commisso, rei sacrse vel bonorum quae clerici possident, non nomine proprio, sed nomine ecclesiae; o⁰ vasorum et ornamentorum sacrorum tum profanatione, tum culpabili incuria a parte eorum qui bsec religiose curare debent.

r. Affirmative, si res totaliter immutetur, ita ut ad communem materiam reducatur, v. g. si calix igne aut ferro communis argenti massa fiat. Secus autem, si totaliter non immutetur; sicque non licet ex veteri casula vestes profanas resarcire, nec ornamenta sacerdotum ad usus profanos applicare. Aliter vero dicendum est de iis quae non benedicuntur, ut sunttapetes, candelabra, etc.

charistiam immediate tangunt vel non. Igitur, omnibus licitum est tangere res sacras quse Eucharistiam immediate non tangunt, v. g. casulam, ostensorium, imo purificatoria vel corporalia, quamvis ilia Eucharistiam immediate tan-gant, modo ab eorum lotione nondum fuerint adhibita. Cseteras vero res quse Eucharistiam immediate tangunt, tangere licet tantum 1° clericis, 2° sacristis regularibus, 5° sacristis monialibus, 4° aliis de licentia episcopi.

r. 1° Est peccatum contra religionem. Est tamen specie diversum prout personam, locum, vel rem sacram afficit, et proinde in confessione variae illse circumstan-tise explicandse sunt, quia modo diverso et omnino spe-ciali violatur reverentia debita illis quse ad cultum divi-num referuntur.

2° Sacrilegium est peccatum grave ex genere suo, ita ut leve fieri possit imperfectione actus, vel levitate ma-terise, quamvis tamen plerumque materiam gravem re-spiciat.

r. Simonia, a Simone mago sic dicta, est studiosa voluntas vendendi aut emendi, pretio temporali, aliquid spirituale vel spirituali annexum. Sic v. g. Simon magus, videns apostolos Spiritum sanctum conferentes, hanc po-testatem spiritualem vili pecuniae pretio emere volebat. Igitur, simonise materia est res spiritualis vel spirituali annexa.

Q. Qucenam tria, juxta defmitionem, ad simoniam re-quiruntur seu ejus naturam constituunt?

r. Per rem spiritualem, hic non intelligitur res incor-porea, ut angeli vel animse rationales, sed omne et to-tum illud quod aliquo mode donum supernaturale est, seu ad bonorum spiritualium ordinem pertinet et ad spiritualem animse salutem, ex institutione divina vel hu-mana, est ordinatum. Tales sunt gratise gratis datae aut gratum facientes; sacramenta et sacramentalia; divina officia et orationes tum publicse tum privatse; omnes actus jurisdictionis ecclesiasticai, ut absolutio a peccalis et cen-suris, collatio indulgentiarum, dispensatie in votis et ju-ramentis, electio, postulatio, prsesentatio, nominatio, institutie, collatio, investitura cujuscumque beneficii, officii aut dignitatis ecclesiastica;, et hujusmodi, quse, ne simo-niace prsestentur aut efficiantur, passim prohibitum est.

Hine intelligitur confundi non posse rem sacram, re-late ad sacrilegium, de qua supra, Nquot; 58, cum re spiri-tuali, relate ad simoniam, de qua hic.

q. Qucenam res temporalis dicitur rei spirituali annexa? r. Ita vocatur omnis res temporalis quae cum re spirituali conjuncta est; ut v. g. rosarium ex aure confectum et a Papa indulgentiatum; habet enim valorem auri ma-terialem qui annectitur valori spirituali benedictionis papalis.

r. Ita annecti potest tripliciter, scilicet : 1° Antecedenter, i. e. si res ante existat quam cum spirituali conjungatur, v. g. rosarium, ecclesia vel calix, cum concipiantur confecta antequam benediclionem vel consecralionem suscipiant.

2° Consequenter, i, e. si prsesupponatur res spiritualis quae sit causa rei temporalis; sic v. g. jus percipiendi fructus ecclesiasticos praesupponit officium ecclesiasticum lamquam hujus juris causam.

3° Concomitanler; idque dupliciter locum habere potest: 1° si res intrinme et necessario conjungatur cum re spirituali, quae proin ab ipsa separari non potest, v. g. labor corporalis qui necessario insumitur in celebratione missae; 2° si res temporalis spirituali annectatur tantum extrinsece, qualis est, v. g. in missae celebratione, labor extraordinarius ex cantu, ex dilatione horae celebrationis, ex itinere ad hoc suscepto, etc.

r. Intelligitur munus quodcumque temporale, quod Thomas, claritatis gratia, ad tria genera revocat: \⁰ munus a manu, ut est pecunia, vel aliquid aequivalens v. g. re-missio alicujus debiti; 2° munus a lingua, quale foret v. g. in episcopo, qui tibi confert beneficium ut a te laudibus exornetur, ut sibi conciliet patrocinium tuum apud magnatum ad res temporales acquirendas: illse enim laudes vel patrocinium sunt quid pretio aestimabile; 5° munus ab obsequio, i. e. quodvis ministerium in rebus tem-poralibus prcestitum vel praestandum, ut v. g. si episcopus tibi conferat canonicatum, quia gessisti vel gesturus es ejus negotia temporalia.

r. Significat quemcumque contractum non gratuitum, seu contractum onerosum, i. e. ait Scavini, voluntatem alterum obligandi ad dandum spirituale pro temporal! aut vicissim. Tota enim simoniae malitia sita est in irre-verentia quae committitur, dum res spirituales, instar tem-poralium, aestimantur et contractibus subjiciuntur. Ilinc,

simonia non est si permutetur spirituale cum spiriluah (exceptis beneficüs, quorum permutatio ne propria auctori-tate fiat, ab Ecclesia prohibitum est), v. g. missa pro rosario; nam res ejusdem ordinis bene invicem sestimantur.

67. — q. Quandonam adest vel non adest simonia, in permutatione rei temporalis generatim cum re spiriluali vel cum rei spiriluali annexa?

r. 1° Adest simonia, ait Gury, si res temporalis detur vel accipiatur formaliler vel virtualiler pro ipsa re spiriluali, et in ejus commutationem, ita ut fiat sequiparalio rei spiritualis cum temporali, seu commutatio ex motivo primario unum pro allero babendi. Ratio ex ipsa simo-

2° Non adest ergo simonia si interveniat aliquod mo-tivum honestum vi cujus temporale et vicissim spirituale daretur; unum enim non esset amplius allerius motivum, sed solum ejus causa impulsiva. Hujusmodi autem motivum honestum seu tituli simonise extrinseci et a simonia excusantes sunt, ait Dens, quinque sequenles: libe-ralitas, vitae sustentatio, labor extrinsecus, redemptio ab injusta vexa, dispositio superioris jubentis quandoque aliquid solvi pro certis dispensationibus.

68. — Q. Quandonam adest vel non adest simonia, in permutatione rei temporalis speciatim cum re annexa rei spiriluali ?

r. 1° Adest simonia, si res temporalis permutetur cum re annexa 1° concomitanter intrinsece, vel 2° consequenter. Dico 1° concomitanter intrinsece, ut est v. g. labor corporalis ordinarius in celebrando, in concionando; pro quo si daretur pretium temporale , res ipsa spiritualis seu missa vel concio vendi censeretur. Dico 2^ consequenter, quia tale annexum, etsi re seu jure divino non sit quid spirituale, nihilpminus speciali juris canonici dispositione ut tale probibelur.

2° Non adest simonia, si res temporalis permutetur cum re annexa turn antecedenter turn concomitanter ex-trinsece. Dico 1° antecedenter, ut v. g. metallum calicis, quod semper retinet suum valorem intrinsecum, quodque vendi potest, modo, ut patet, pretium ob consecralionem non augeatur. Prohibetur tarnen, jure canouico, venditio balsami quod in chrismate continetur, licet consecratio non prceexistat; tum quia est modici pretii, tum quia episcopus vendere sacramenta videretur. Dico 2° concomitanter ex-trinsece, v. g. pro labore extrinseco, ratione stipendii vel sustentationis, etc., ut supra dicium est.

r. Cum Gury Negative, si finis primarius sit dandi gratis temporale, quia tunc comparalio immediata fit rei temporalis cum temporali, 'nempe benevolentia superioris. Secus autem, si intendatur res spiritualis ut debita retri-butio, non vero ut effectus gratitudinis animi.

q. 2° Solvere temporale pro incjressu in religionem? r. Probabilius Negative, modo non exigatur pecunia pro ipso ingressu, sed tantum ratione sustentationis seu dotis. Cseterum, nunc evanescit omne dubium, ob temporum difficultatem: nulla enim inveniuntur monasteria adeo opulenta et certo fundata, ut auxilio alieno pro prsesenti et futuro nullatenus indigeant.

q. 5° Ohire functiones sacras principaliter oh stipendium? r. Probabilius Negative, ait Lig. contra plures, quia stipendium non recipitur ut pretium rei sacraï, sed tam-quam debitum personse qu» in proximi gratiam occupatur. Quantum autem hujusmodi mens sit in sacerdote sordida

q. 4° Si sacerdos, ludens cum Idico, in ludo exponal missam, socius vero prctium temporale?

r. Cum Gury Negative per se, quia hac rationa res spiritualis non sequiparatur propria temporali, sicut non sequiparatur quando missa dicitur pro stipendio; sed tantum offertur executio rei spiritualis loco temporalis alioquin tradendïe. Non enim peccat qui offert creditori v. g. 100 missas pro eo celebrandas, ut ita solvatur debitum 200 francorum; ergo a pari nee paccat qui axponit missam in ludo, dum alter 2 francos exponit. Cseterum talis ludus raro caret aliquo scandalo, et proin semper dissua-dendus est.

q. 5° Si sacerdos pro missa stipendium exigat supra taxam consuetam aut ah episcopo slatuiam?

r. Negative, nisi mente simoniaca agat; quia, cum habeat titulum exigendi remunerationem, deficit compa-ratio inter spirituala et temporale. Toccaret quidem contra obedientiam vel justitiam, plus seqüo exigendo, minime vero contra religionam.

r. Dividitur 1° rationa juris quo prohibetur, in simo-niam juris divini et juris humani; 2° rationa modi quo committi potest, in simoniam realem, cui accedit conji-dentialis, in conventionalem at in mentalem.

r. Simonia juris divini seu naturalis, est simonia de qua bucusqua egimus, et a jure divino et naturali prohibetur ob intrinsecam malitiam quae invenitur in permu-tatione inter rem tamporalem et spiritualam vel rei spi-rituali annexam.

2° Simonia juris humani seu canonici, est actus quem prohibet Ecclesia, non quidam ut ax natura sua simonia-cum, sed quatenus aliquid comprehendit quod vel simo-nise accedit vel minus conforme videtur rcverentiai rebus

spirilualibus debitiE; ita ut, remota prohibitione, actus ille simoniacus non foret. Tales sunt permutalio vel resignatio beneficiorum, auctoritate privata; venditio quarumdam functionum ecclesiasticarum; venditio chrismatis, secundum speciem physicam considerati, etc. Attamen omnis simonia juris divini insuper speciali jure cauonico prohi-betur; et sic dicere licet quod, etsi omnis simonia juris divini prohibeatur jure ecclesiastico, non tamen vicissim omnis simonia juris ecclesiastici prohibeatur jure divino.

r. 1° Realis est ilia quae, sive sit juris divini sive hu-mani, provenit ex conventione seu pacto simoniaco, utrimque executioni mandato saltern inchoative.

2° Confidentialis, qvuc accedit reali, est pactum explicitum vel implicitum quo clericus beneficium ecclesiasticum ac-cipit, ea conditione illud aliquando resignandi tertio, vel ejus fructus quoad totum vel quoad partem remittendi conferenti, vel alicui tertio. Unde, hsec specialis simonia, ex jure ecclesiastico versatur circa sola beneficia eccle-siastica, et in hoc consistit quod is qui alteri dat beneficium, quidpiam propria auctoritate ex pacto reservet circa ipsuin beneficium vel ejus fructus.

5° Conventionalis est illa quse provenit ex conventione seu pacto simoniaco, non utrimque executioni mandato.

4° Mentalis est ilia quïe fit sola mente, sine pacto, v. g. si quis episcopo suum famulatum prsestet, ex intentione obtinendi canonicatum.

r. Simonia reducitur ad speciem sacrilegii realis, quo scilicet irreverenter res sacra tractatur. Itaque,

1° Simonia juris divini est peccatum grave toto genere, ita ut materise parvitatem non admittat; quia res spiri-tualis quffilibet, ex comparatione cum re temporali, vili-

penditur cum magna injuria in ipsum Deum, siquidem componalur cum re ordinis longe inferioris; constat quoque cx verbis S. Petri ad Simonem magum: Pecunia tua tecum sit in perditionem, quoniam donum Dei existimasti pecunia possideri. Attamen veniale peccatum esse potest ob imperfectionera actus vel ignorantiam.

2° Simonia juris ecclesiastici, ait Scavini, admittere videtur materise parvitatem; quia, quando non permutatur prsecise temporale pro re spirituali, sed permutatio tantum pro-hibetur jure ecclesiastico ad cavendam simonise labem; non fit injuria ipsi rei spirituali, sed peccatur tantum contra prseceptum Ecclesiae, in quo fatentur omnes materise parvitatem adesse posse.

r. Quidquid olim desuper viguerit, hodie vi constitu-tionis Apostolicce sedis anno 18G9 a Pio IX editse, incur-runt excommunicationem sententi® latse Romano Pontifici simpliciter reservatam, illi omnes qui simonise rei sunt in uno e quinque casibus in hac constitutione expressis. Vide ad calcem operis hujusce theologici tractatum De Censuris, ubi, N⁰ 23, hi casus continentur sub 8°, 9°, 10°, H⁰ et 12°.

Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum. Exod. 20. Hoc prseccplo prohibetur quselibet irreverenlia erga SS. nomen Dei; quae fieri potest 1° per vanam ejus usurpa-tionem, 2° per blasphetriiam, oquot; per juramentum teme-rarium , 4-° per votum illicitum vel violatum. De quibus sit caput triplex.

72. — Q. Quid est vana usurpatio nominis Dei? r. Locum habet quando absque causa seu sine debila reverentia assumitur nomen Dei vel sanctorum. Sive id fiat ex impatientia, v. g.: Bone Deus, quam miser ego! Mon Dieu, vous tairezvous! Sive per modum exclama-tionis, v. g.; Grand Dieu, que c'est beau! Jésus, Marie, est-il possible! Sive superflue, ex mera consuetudine, v. g.: Mon Dieu, oui; mon Dieu, non.

reverentia tanto nomini debita, juxla; Nominatio Dei non sit assidua in ore tuo, et nominibus sanctorum non ad-miscearis.

Nota. Frequens et inutilis usurpatie nominis dcemonis, licet per se probabilius peccatum non sit, tarnen chri-stianum non decet.

Dico 1° locutio: i. e. sive fiat interne tantum per so-lam cogitationem, juxta: Dixit insipiens in corde suo : Non est Deus; sive fiat simul externe, locutione externa, scilicet voce, vel scripto, vel eliara faclis quibusdain ex-ternis in Deum contumeliosis, v. g. dentibus in Deum stridendo, crucifixum conculcando, in signum divini con-temptus pulverem in coelum projiciendo, etc.

Dico 2° Deo injuriosa. De ratione quidem blasphetnise est ut fiat contra Deum; sed adversus eum dirigi potest duplici modo, scilicet immediate vel mediate. Contra eum fit immediate, si dirigatur in Deum ipsum vel aliquid ipsius, v. g. si quis, in Deum infrendens, ei maledi-cat. Adversus Deum fit mediate, si dirigatur directe contra aliquid quod ad Deum particulariter refertur, adeo ut contumelia aut injuria rei bujusmodi illata, virtualiter et mediate in ipsum Deum tendat atque redundet.

Id autem triplici modo contingere potest, scilicet 1° ma-ledicendo sanctis, quatenus sancti sunt, adeoque cum ha-bitudine saltern virtuali ad Deum, v. g. irridere aut ludibrio habere sanctos eorumque sanctas actiones; tunc-que adest peccatum mortals vel veniale, prout id fit ex contemptu vel solum ex joco aut levitate. Si autem contumelia in ipsos fiat, non quatenus formaliter sunt sancti, sed quatenus fuerunt in terris homines cum certis defectibus, non est proprie blasphemia, eum nullus adsit respectus ad Deum; sed si adsit culpa, non est nisi ir-

reverenlia contra virtutem dulise seu observantiam sanctis debitam. 2° Maledicendo sacramentis aut rebus quibuscum-que sacris qua talibus; quia, sicut eorum cultus, ita et contumelia ipsis irrogata est respectiva, atque in Deum ut eorum auctorem redundat. 3° Maledicendo aliis crea-turis nobilioribus, imo etiam creaturis irrationabilibus, quando id dirigitur in eas pracise tamquam in creaturas Dei, in quantum sunt instrumenta divinse vindictai, vel ad dito verbo Dei.

Id tamen discriminis est, ait prof. sem. Brug. Lahousse, quod maledictio aul convicium prolatum in sanctos in coelis vel res sacras, censeatur regulariter ferri in Deum; nisi circumstantise vel modus dicendi denotent a tali ratione prae-scindi. At vero maledicla adversus homines in terris exi-stentes vel adversus creaturas irrationales non sacras plerumque ab hoe respectu prsescindunt; et consequenter non blasphemise, sed alferius peccati rationem habere possunt, v. g. odii, vindictse, iracundise, irreverentiai erga parentes, etc. Insuper, quo excellentior atque cum Deo aliqua ratione magis cohserens est creatura, eo fa-cilius in Deum exurgit relatio; et sic dicit Lig. blas-phemum esse maledicere paradiso, fidei catholica), ani-mse, etc.

r. Est hcereticalis vel imprecativa vel mere probrosa, prout haeresim vel imprecationem vel meram contumeliam continet.

r. Est ea quse de Deo aliquid falsum pronuntiat: sivo ei tribuendo quod ei non convemt, v. g. Deus est l;j-rannus, crudelis, injustus, auctor peccati; sive negando quod ei convenit, v. g.: Deus non est omnipolens, nou omnia cognoscit, non omnibus providet; sive attribuendo

crealurse id quod solius est Dei, v. g. loquendo ad ama-sium vel amasiam, serio dicere; Tu mihi es deus vel dea.

Blasphemia hserelicalis specie difFert ab aliis, cum non tantum adverselur religioni, sed etiam in sua formali ra-tione includat peccatum contra fidem, scilicet vel hsere-sim, si detur assensus internus; vel negalionem fidei ex-ternam, contra obligationem fidem exterius confitendi, si absque hoc interno proferatur assensu.

n. Est ilia qua Deo malum exopfatur, v. g.: Non exi-stal Deus, per eat, sit maledictus!

r. Est illa qua de Deo aliquid verum dicitur, sed profer-tur indecenter et per modum contumelise, v. g. illa Ju-liani apostatse; Vicisli, Galilcee! vel illa gallica: Sacré nom de Dieu!

r. Requiritur 1° formula blasphematoria, T volunta-rie prolata, 5° cum intentione saltern implicita Deum in-honorandi. De his jam inquiritur in sequentibus.

r. Cum Gury, per se ut blasphematoria habenda sunt verba quae, ex communi apprehensione, vel usu patrise aut regionis, vel ex modo loquendi derisorio aut iracundo, aliisve circumstantiis, Dei inhonorationem continent, ita ut homines eliam mediocriter pii ab illis abhorreant. Sed, juxta Lig., blasphemiae reus non est ille qui, absque animo blasphemandi, utitur formula dubie blasphematoria. Nunc autem quüedam in specie sunt inquirenda relative

ad praecipuas formulas, tum gallicas turn flandricas, in his regionibus usitatas.

Usee formula, quae sensu primitive adhibebatur ut jura-mentum seu ad Deum tamquam testem invocandum (et cui postea adjecta fuit vox sacré ad majorem juramenti expressionem et significationem, cum sic denotetur divini nominis sanctitas), hodie profertur ad iram seu indigna-tionem ostendendam. Attamen conveniunt eam nee jura-mentum nee de se esse blasphemiam, nisi quis per illam Deum conviciari intendat; sed esse tantum vanam usur-pationem nominis Dei, quie de se peccatum veniale non excedit. Secus vero nunc est, si huic formulae addatur simplex vox sacré. Etenim,

Licet quidam cum Gousset existiment vocem sacré in proprio sensu esse intelligendam, et consequenter banc formulam non majoris esse malitise quam simplex formula prsecedens, attamen, juxta sententiam communem, et uni-versalem populi acceptionem, vox sacré bic per anti-pbrasim significat, non sanctum sed maledictum, i. c. maledictum nomen Dei, quemadmodum dicebat Virgilius: Auri sacra fames, i. e. maledicta fames. Sic quoque ru-dia convicia: Sacré béte, sacré coquin, etc.

Idem tenendum videtur de formula sacré Dien. Attamen, quum in quibusdam locis ex ignorantia aut errore minorem inspiret horrorem, ratio quandoque esse posset cur quis a peccato gravi excusetur.

De formulis sacré mille dieux, mille noms de Dieu, quatre-vingt mille dieux, milliard de noms de Dieu, etc.

De se continent blasphemiam hajreticalem. Attamen illi qui eas adhibent, ordinarie hanc hsereticalem circum-stantiam non advertunt, easque tantum proferunt ad bla-sphemia3 vel quasi blasphemise vim et expressionem augen-dam, eamque intentionaliter quasi numero multiplicandam.

De prsecedentibus formulis alteratis, seu in quibus loco Dieu, dicitur v. g. Di, Dié, Dji, Djié, Diou, Dju, etc.

A formali blasphemia excusanlur illi qui similem alte-ralionem efïiciunt ea prsecise intentione ut blasphemia absit; quod tarnen locum habere non potest in iis locis in quibus vulgari lingua vox Dieu hujusmodi comipto niodo semper enuntiatur.

De formulis: Nom de noms, sacré nom, sacré nom de tonnerre, sacré mort, nom de domme, etc.

Illae et similes formulae, ex iraprolatse, cum nequidem nomen Dei contineant, rationem non habent blasphemise, nisi per accidens ira in ipsum Deum feratur, aut adsit intentio blasphematoria.

Alii tenent illam continere imprecationem in seipsum vel juramentum execratorium, et proin, seclusis conscien-tia erronea vel scandalo, illam non excedere culpam ve-nialem in omnibus casibus in quibus imprecatio aut illi-citum juramentum a peccato gravi excusatur. Hsec autem sententia practice teneri posset pro iis locis, si quae sint, in quibus haec formula non ut blasphematoria, bene vero ut imprecatio aut juramentum execratorium sumitur. Ve-rum, quum vix unquam adhibeatur haec formula nisi ad manifestandam iram, ideo recte ratio blasphemise potius quam juramenti in ea quaerenda est.

Itaque, in sententia quae apud nos et fere ubique lo-corum communis est, et qute tenet subesse blasphemiam, alii dicunt horum verborum sensum esse: Deus me damnet, et consequenter, licet ibi immediate contineatur imprecatio in animam, htec imprecatio mediate fertur in Deum, adeoque blasphematoria est, propter specialem relationem quam habet anima cum ipso Deo. Alii vero vident blasphemiam directe Dei execratoriam, quasi di-

Quod spectat formulam: God domme, communiter ap-prehenditur ut minus gravis, et proin culpam levem non excedere judicanda est. A fortiori excusantur a gravi formulae illae corruptee, v. g.: Gad domme, gaet omme. God vernon de domme, etc., absque blasphemaloria significatione prolatae.

Hsec a quibusdam explicatur quasi esset optativa mortis Dei; sed perperain: nam adhibebatur et etiamnum communiter a doctoribus explicatur simpliciter ut formula juratoria: Juro per mortem Christi.

Usee formula continet blasphemiam hsereücalem. Secus vero conuptiones: Serni Dji, sarni Djé, etc.

Videtur mei Deus plane oblitus. De se baereticalis est. Attamen communiter ilia quserela fit ex inconsiderantia, ex pusillanimitate, ex gravitate doloris, ideoque raro ad culpam gravem pertingit.

Immerito tam multa patior. Blaspbematoria est, si fiat ex deliberata relatione ad Deum instituta; sed practice videndum est quo sensu fuerit prolata.

Faciam hoe non obstante Deo, malgré Dieu, spyts God. Blaspbematoria est si serio proferatur.

r. Quia, si desit voluntarium, adesse non potest blas-phemia formalis. Licet enim blaspbemia formalis pecca-tum sit ex toto genere mortale, quod proin veniale fieri non potest ex parvitate materiai; et licet Lig. putet practice semper in blasphemanle adesse aliquam adverten-tiam saltem confusam de malitia illius prolationis, quia,

ait, ira aut habitus ordinario non ita intellectum oble-nebrat; nihilominus communiter docetur, peccatum blas-phemiifi veniale evadere posse ex imperfeclione actus, i. e. ex voluntario imperfecto seu ex semi-advertentia, imo nullum si ex inadvertentia inculpabili. Sic, defectu adver-tentise, non peccat, saltern mortaliter, in duplici casu sequenti :

1° Qui, blasphemare non solens, ira aut aliqua pas-sione abreptus verba blaspbemise profert, non altendens ad eorum significationem. Sed difficile quandoque est in individuo judicare an sufficiens ad peccatum grave adfue-rit advertentia necne. Attendere juvat ad personarum con-ditionem: etenim inadvertentia multo facilius adest apud homines tardos et rusticos, accedente prsesertira consuetu-dine, quam apud homines discretos et judicio prsestan-tes, qui ordinarie sufficienter advertunt.

2° Qui ex inveterata consuetudine, quam efficaciter re-tractavit, in blasphemite verba prorumpit. Sed, relative ad blasphemandi consuetudinem, subjungere juvat sequentia:

Hujusmodi consuetudinarius sub gravi tenetur consuetudinem tollere; ita ut toties peccet graviter peccato omis-sionis, quoties obligationem banc consuetudinem auferendi advertit et voluntarie negligit. Quod autem spectat illum qui aliquatn sed non sufficientem habet curam consuetudi-nis hujus removendae, practice difficile est judicare an negligentia ilia reputanda sit gravis ac mortaliter culpabilis, an vero levis tantum. Qusestio igitur est de malitia blas-phematoriorum verborum ex consuetudine prolatorum.

1° Si non fuerit retractata, consuetudinarius ille vel 1° blasphemias profert advertenter: et consequenter singula

blasphemia constituit peccatum formale in confessione ex-primendum. Vel 2° blasphemias profert madvcrlenler, ex raera consuetudine: tuncque blasphemise ilia) non sun^ voluntariae de presenti, sed tantum voluntarise sunt in causa seu in consuetudine non retractata in qua harum malitia contrahitur; et quum illse blasphemise, sallem juxta senten-tiam quae probabilitate non caret (Vide De Aclibus Hn-manis, N⁰ 17, ubi contrariam dicimus probabiliorem), non constituant nova peccata, earum culpa nee augetur nee minuitur pro majori vel minori earum numero; el consequenter non est cur confessarius, modo banc blasphe-miarum consuetudinem voluntariam noscat, de earum numero mulfum sit anxius aut sollicitus. Sed docet Lig. quod hujusmodi consuetudinariis qui inadvertentise excusatio-nem afferunt, confessarius credere non debeat: quia in islis ordinarie non deest aliqua advertentia, saltem con-fusa, de blasphemise malitia.

2° Si efficaciter fuerit retractata, blasphemise ex mera consuetudine seu involuntarie prolatse, ut modo diximus, omni culpa carent, cum nee in se nee in causa diei possint voluntarise. Id autem, etsi juxta Lig. raro accidat, nihilominus contingere potest prjeserlim apud rudiores, qui ad actus suos reflectere non solent.

78. — q. An et qualis m blasphemanle requiritur in-tentio, ut adsit blasphemia?

r. Requitur intentio inhonorandi Deum, seu ut verba blaspbematoria proferantur in Deum. Sic, defectu bujus intentionis, non blaspbemat qui verba blaspbematoria mere narrative profert ut ab alio prolata.

Ista autem intentio esse potest vel explicita, v. g. si quis verba proferat ex animo in Deum irato, bsecque probabilius specialem habet malitiam, in confessione ex-primendam; vel implicita, i. e. si quis ea quse veram

Dei contumeliam continent, cum advertentia proferat, quamvis id fiat sine pravo affectu in Deum, sed ex joco, vel ad manifeslandam iram, etc.; hsecque intentio im-plicita seu Dei inhonoralio indirecta ad blasphetniam sufficit.

Prcenola. Juramentum ordinatur ad confirmationem ve-ritatis. Plures enim veritates, v. g. quoad particularia facta contingentia hominum, quae per solam rationem confirmari non possunt, per testes confirmari solent. Sed testimonium humanum frequenter non est ad id sufficiens, partim propter defectum humanse veritatis, quia ssepe homines mentiuntur et fallunt; partim propter defectum cogni-tionis, quia homines cognoscere non possunt futura contingentia, nee absentium neque cordium occulta, de quibus tarnen loqui solemus; et expedit humanis rebus ut de bis etiam rebus aliqua certitudo habeatur. Et ideo ne-cessarium fuit recurrere ad testimonium divinum, quia Deus mentiri non potest, neque eum aliquid latet. Hinc Paulus ad Hebr.; Omnis controversial finis, ad confirmationem, est juramentum.

Dico 1° invocatio divini nominis, i. e. invocatio qua in testem appellatur ipse Deus.

Duplici modo Deus in testimonium adduci potest, scilicet directe seu immediate, et indirecte seu mediate, quemad-modum supra de blasphemia dictum est. Fit immediate.

si in testimonium expresse et directe adducatur vel ipse Deus, v. g. Juro per Deum; vel divinum aliquod attri-butum, v. g. Juro per Dei justüiam; vel aliquid Christi, v. g. Juro per mortem, per sanyuinem Christi. Fit mediate, si in testimonium adducantur creaturse relatïe ad Deum, seu quatenus in iis specialiter relucent Dei perfectiones, atque specialem cum Deo relationem habent: nimirum turn per sanctos qua tales; tum per res sacras qua tales, v. g. per crucem Christi, per sacramenta, per evangelium; turn per creaturas excellentiores, sive rationales, v. g. per animam, sive irrationales, v. g. per ccelum et terrain, prout juravit Moyses.

Dico 2° in testimonium veritatis: nam juramentum est expressa vel implicita Dei invocatio qua jurans vult ut Deus id quod juratur, attestetur, non quidem hic et nunc, quod foret tentatio Dei, sed quando ipsi placuerit, in hac vel in altera vita.

1° Assertorium vel promissorium, prout eo tantum as-seritur Veritas de prseterito aut prsesenti, vel confirma-tur Veritas de futuro.

Promissorium autem est accessorium vel per se stans, prout aliam obligationem validam seu pactum de futuro concomitatur, vel non; sic v. g. est accessorium, si promis-sionem debite factam et acceptatam aliquid dandi, jura-mento contirmes; et est per se stans, si v. g. jures regi fidelitatem, vel te dicturum esse veritatem, vel te datu-rum esse eleemosynam. Ad juramentum promissorium re-ducitur juramentum comminatorium, quo aliis poenas mi-namur.

2» Solemne vel simplex, prout fit forma jure canonico aut civili requisita solemnibusve circumstantiis; vel pri-vatim, iis seclusis.

3° Imprecatorium vel non. Imprecatorium est juramen-lum quo Deus invocalur non tantum in teslem, ut supra, sed simul in vindicem pcrjurii, v. g.: Si verum non dixerim, Deus me damnel, morle me pleclat. Unde, quemadmodum per blaspheniiam imprecativam malum o-ptamus Deo, sic per juramentum imprecatorium malum o-ptamus nobis, a Deo immittendum.

Duplici modo proferri potest imprecatorium hoc juramentum, scilicet vel 1° expressa imprecatione mali ab ipso Deo inferendi, v. g.: Deus me pumat, Deus me damnet, prout communius accipitur formula flandrica: God verdomme: vel anglica; God damme. Formula in Ecclesia olim usitata, erat: Hccc facial mi hi Deus et hcec addat; et hodiedum usitata, est: Sic Deus me adjuvet et hcec sancta Dei evangelia, i. e. per antiphrasim, si falsum dicam, id Deus testetur me non adjuvando sed puniendo. Vel 2° imprecatione mali saltem ex Dei vindicis permissione inferendi, v. g.: Diabolus me auferat, fulmine peream, subito moriar, 'k wil nooit van hier meer roeren, 'k wil verzinken, 'k wil verdoemd zijn, op mijne verdoemenisse, mijne ziele verdoememsse, etc. Secus vero si loquatur quis de propria tantum permissione, v. g.; Si verum non dicam, suspendar, spondeo caput meum, etc.

Jam duplici articulo agendum est 1° de conditionibus juramenti, 2° de obligatione juramenli promissorii.

Conditiones alia) requiruntur ad juramenti validitatem, alia; ad juramenti liceitatem.

81. — ö. Qucenam requirunlur ad juramenti essenitam seu validitatem, i. e. ut verum juramentum cxistat ?

r. Requiruntur duo, scilicet l⁰per se requiritur formula juratoria, 2° quae sit prolala cum intentione, saltern im-plicita, jurandi.

Quoad formulam juratoriam, practice notandum est formulas alias esse 1° certo juratorias, 2° alias dubias, 5° alias certo non juratorias; de quibus in triplici N⁰ se-quenti.

82. — q. Qucenam sunt prcecipuce formulae quce certo, juxta acceptationem communem, habentur ut juratoria;.

r. Tales sunt sequentes, in quibus juratur sive per Deum, sive per sanctos aut sancta, sive per creaturas de quibus supra, N⁰ 79: Juro per Deum, per sanctos, per angelos, iemplum, crucem, altarc, Evangelium, fidem catho-licam, Ecclesiam, caelum, terrain; item dicere; Deum attestor, sit mihi testis Deus, Deum invoco ut testem. Sic quoque formulae execratoriae de quibus supra, Nquot; 80.

ram Deo loquor, Deus videt nos, Deus videt conscienliam meam, Deus Veritas est, vivit Deus, hij God, par Dieu, nam de Dieu vel addito verbo sacré (secus vero de cor-ruptionibus pardié, mordji, sacredji, etc., in quibus, ait Gousset, deest intentio jurandi).

Illae autem formulae sunt juratoriae vel non, juxta in-tentionem proferentis; ut juratoriae habentur si proferan. tur invocative; secus vero, si proferantur tantum enun-tiative sea narrative; quod ex circumstantiis judicandum est. Igilur expressiones; Par Dieu voyez, bij God wat is

dat, mijne ziel laat eens zien, etc., secluso scandalo aut conscientia erronea, a gravi excusari possunl; vel quia habentur ut interjectiones seu vanse assumptiones nomi-nis Dei; vel quia forte sunt simplices imprecationes, a gravi excusandse si malum optatum non sit grave, aut si ex animo non optentur, aut si ex insufficienti deliberatione proferantur.

r. Tales sunt 1° certse formulae N^c 82 et 85 traditse, quae sint sufficienter et ea intentione corruptae ut non amplius verum adsit juramentum.

2° Dicere: Est tam verum quarn existo, quam suvx in hoc loco; per fidem meam, per [idem viri probi, sacer-dotis, in conscientia, etc., nisi .ddatur, ait Dens, aliquid Dei, ut: In veritate Dei, per /.\em divinam, christianam. Item formulae; Tam verum est quam Deus est, vel quam Christus est in EucharistL, etc., quia non sunt invoca-toriae divini testimonii, sed tantum comparationem insti-tuunt inter veritatem et veritatem: non comparationem aequalitatis, quod blasphemum foret, sed comparationem similitudinis; sicque sunt locutiones hyperbolicae quibus exageratur Veritas assertionis. Idem dicendum videtur de his: Hoc est evangelium, credi potest tamquam evangelium, het is waarachtig Gods waar.

5° Jurare per creaturas in quibus non specialis elucet perfectio divina, v. g. per barbum; imo, juxta Lig., non est juramentum dicere; Juro_: juro ita esse, nisi prae-cesserit interrogatio de juramento praestando.

r. Requiritur, ut supra dictum est, intentio sallem implicita jurandi; quia,'sine tali intentione, non potest existere juramentum formale. Unde, juxia Bouvier, re-

quiritur ut jurans sensum formulïe intelligat et Deum in testem invocare velit; nam, ait, juraraentum esse debet actus humanus, non ratione locutionis materialis tantum, sed quatenus est juramentum: importat igitur adverten-tiam et intentionem. Unde, eadem locutio poterit esse juramentum in una persona, et non in altera.

1° Qui positive intendit Deum invocare in testem, in foro conscientiae vere jurat, qua^cumque proferat verba aut signa, etiamsi, ex conscientia erronea, ea habeat ut juratoria, licet in re talia non sint.

2° E contra qui positive intendit Deum in testem non invocare, in foro conscientise minime jurat, quamcumque formulam juratoriam exterius proferat. Tale autem juramentum absque animo jurandi prolatum, vocatur juramentum ficium, quod semper est illicitum, de quo infra, N° 92.

5° Si quis, formulam vere juratoriam emittens, ignore! earn esse juratoriam, vel forle ignoret quid in resit juramentum, scilicet invocatio divini testimonii ad pro-bandam veritatem, nullatenus jurat, nee jurare potest, cum nihil sit volitum nisi prgecognitum. Tales non rare sunt homines rudiores vel etiam pueri qui v. g. jurant per animam, 'tis mijn ziele waar, 't is mijn ziele Gods waar, etc.; et consequenter, sive judicet confessarius eos talia verba dixisse ex inconsideratione adeoque absque in-tentione juratoria, sive quandoque eos interroget an vo-luerint verum prtestare juramentum seu Deum invocare iu testem, ordinarie deprehendet eos patrasse non qui-dem perjurium, sed tantum mendacium, ex materia sua dijudicandum. Imo, in supposito quod perjurium adsit, advertit Lig. eos perjurii gravitatem in talibus affirmatio-nibus communiter non apprehendere, nee semper expe-dire eos desuper monere.

jurans usus est formula ex se vel usu communi certo juratoria, pnesumitur jurasse. Sed in dubio 2° de formula jura tor ia, i. e. si usus fuerit verbis ambiguis, censetur non jurasse seu abfuisse jurandi animum si sit vir bon?e conscientiae nee jurare solitus; jurasse vero si sit jurandi consuetudini addictus. (Ex Lahousse, Sanchez et Lacroix.)

r. Triplex ex parte materise requiritur conditio, seu ju-ramenti comes, juxta Jerem.: Jurabis: Vivit Dominus, in veritate, et in judicio, et in justitia.

Juramentum autem promissorium id habet peculiare, quod justitia insuper ad hujus juramenti .valorem perti-neat.

Dico a parte materia: nam anirnadvertendum est quse-dam insuper requiri a parte ipsius jurantis, scilicet requiritur 1° ut jurans ad jurandum sit habilis, jure tum naturali turn positivo; 2° ut juret cum libera et perfecta mentis deliberatione (Vide infra, N⁰ 92, de errore, dolo ac metu); 5° ut juret, intentionaliter saltem, per verum Deum.

r. Est discretio seu causa rationabilis jurandi. Juramentum enim, cum sit res sanctissima, non potest adhiberi promiscue, sed tantum cum pietate et magna reverentia.

r. Sufficit qusecumque causa bonesta alicujus ponderis, v. g. pax confirmanda in familiis, major securitas in contraclibus, etc.

r. Si judicium solum desit, esl tantum pecoatum ve-niale per se, i. e. secluso scandalo vel pejerandi periculo, quia est tantum vana usurpatio nominis Dei; quod qui-dem pejerandi periculum facile adest in illis qui versan-tur in consuetudine frequenter jurandi. Quapropter gravis est obligatio talem consuetudinem tollendi; et toties actualiter quis peccat, quoties ad banc advertens, eam auferre negligit.

r. Est ea qualitas qua ille qui jurat, credit verum esse quod asserit, vel qua sinceram habet voluntatem eiïi-ciendi id quod jiiramento promittit.

Veritas itaque hic sumilur tota subjectiva, non vero ob-jectiva; esique confonnitas assertionis cum intentione et cognitione jurantis. Excludit ergo omne mendacium, non vero omnem errorem; et sic contingere potest quod quis in veritate juret, licet falsum dicat, si nempe bona fide credat esse verum; et e contra verum dicat et pejeret, si nempe arbitretur se mentiri.

In juramento assertorio, veritas plerumque respicit exi-stentiam facti;in promissorio vero, existentiam intentionis. ö. An licet jurare cum probabilitate veritatis? r. Negative, quia Deus nequit invocari nisi in testimonium rei certse; attamen cerlitudo moralis sufficit. q. An licet jurare cum restrictione mentali? r. Negative, si sit pure mentalis; affirmative, si sit late mentalis, et gravis causa adsit. Vide tractatum De Justitia, N⁰ 101.

r. Committit perjurium, et peccatum mortale ex toto genere, quod proinde leve fieri non potest nisi ex im-pcrfectione actus, ündc, quoties juratur falsum cognitum,

id esl, quoties mendacium juramento confirmatur, semper mortaliter peccatur, sive materia sit gravis, sive sit levis, sive seria, sive jocosa, ait Bouvier, quia gravis committitur irreverentia erga Deum qui adducitur in le-stcm falsitatis.

Nota. Est casus in dicecesi Brug. reservatus: perjurium seu juramentum sine comite veritatis, item [ahum tesli-monium, modo 1° perjurium vel falsum testimonium fal-sum sit materialiter simul et formaliter; 2° modo fiat in legitimo judicio et juramentum vel testimonium juridice exigatur.

89. — q. Quid inlelligitur per juramenti justitiam? r. Nomine justiticB hie intelligitur non justitise virtus specialis, sed justitia generatim accepta, i. e. quatenus signilicat lionestalem omnium virtutum. Ilia autem justitia existere debet sive juramentum sit assertorium, sive sit promissorium. Itaque,

1° In juramento assertorio, justitia consistit in hoc, quod ipsa assertio sit licita et nullo modu peccaininosa, seu quod Veritas jurata licite possit dici vel rnanifestari, ac bono fine juretur.

Contra banc justitiam peccatur in casibus sequentibus; 1° si quis juret peccatum praiteritum, v. g. ebrietatem aut fornicatiouem a se aut ab alio fuisse commissam; vel 2° si juret peccatum prsesens, v. g. qui proximo detra-bens juramento utitur ad detractionem confirmandam, aut si maritus uxori, debitum reddere neganti, juret se bic et nunc veile fornicari; vel 5° ralione finis pravi, si quis juramento quidquam confirmet ea intentione ut inducat aliquem in peccatum, v. g. ad seducendam filiam.

Quod spectat peccati bujus quantitatem, sententia pro-bilis Suaresii, Liguorii, etc., quam citat Lahousse, docet peccatum hoc regulariter non excedere culpam venialem, nisi quandoque ex circurastantiis gravis evadat.

Dico 1° culpa venialis. Elenim in casu Deus non invo-calur in testimonium peecati, sed propria in testimonium seu confirmationem verilalis tum rei malse tum*voluntatis make, ad fidem audientibus faciendam. Atqui illa asser-tio seu peecati narratio quandoque non est mala, imo et in casibus in quibus est mala et quidem graviter mala, nihilominus malitia quae ei additur ratione juramenti irre-ligiosi superadditi, non videtur culpam excedere levem, quia juramentum per se non cadit in illam assertionem ut malam, sed ut veram.

Dico 2° nisi gravis ev-idai ex circumstantiis: tunc scilicet si in actu gravis contineatur erga Deum irreveren-tia, puta si juramentum assumatur tamquam medium et instrumentum peccandi, ut si quis detraetionem suam ju-ramento confirmet, vel si quis aliquid juret ad seducen-dam puellam.

2° In juramento promissorio, ut adsit justitia, necesse est ut res qu.ie juratur sequentibus gaudeat conditionibus, scilicet sit 1° possibilis; 2° licita, i. e. nulla lege naturali aut positiva prohibita; 5° honesta, i. e. honestatem ha-bens alicujus virtutis; 4° de meliori bono, si juretur soli Deo et intuitu solius ejus honoris. Sed de his, at-que de peccatis contra hunc justitise comitem dicitur infra, Articulo sequenti, ubi ex professo agitur de juramento promissorio.

Nota. 1° certum est, imo de fide, quod juramentum, si sit vestitum debitis conditionibus de quibus supra, sit licitum, cum sit verus actus religionis. Imo 2° certum est juramentum quandoque esse prseceptum, v. g. dum illud exigunt obedientia superiori debita, charitas, fidelitas, justitia, etc. 5° Certum est quod, si sit promissorium, obliget in conscienlia, ut cx sequentibus patebit.

1° Hic non agitur de juramento assertorio, cum hoc juramenlum, ut ex ejus definitione palet, nullam pro fulu-ro obligationem inducat. Etenim, vel est debitis conditio-nibus vestitum, vel non: in priori casu est licitum; in posteriori, est peccatum. Ergo hic tantum de juramento promissorio agi potest.

2° Hic pariter qusestio non est de juramento promissorio spectato quoad actum prcesentem. Juramentum enim promissorium spectari potest quoad actum prsesentem vel quoad actum futurum. Spectatum quoad actum prsesentem, est vere asscrlorium, et sub eo respectu, ait Bouvier, impor-tat firmam intentionem rem juratam faciendi, et persuasio-nem eam futuram esse possibilem ac licitam; secus, verum esset perjurium ac grave peccatum. Ergo hic tantum in-quiritur de juramento promissorio spectato quoad actum futurum.

o⁰ Circa juramentum promissorium spectatum quoad actum futurum, tria inquiri possunt: 1° quomodo inducatur obligatio rem juratam servandi; 2° de interpretatione et cessatione hujus obligationis; 5° de impletione hujus obli-gationis. De quibus sit triplex paragraphus.

Dictum est, N⁰ 89, quod ad juramenti promissorii justitiam requiratur ut res quae juratur, l⁰sit possibilis, 2° sit licita, 3° sit honesla , 4° sit de meliori bono, si juretur soli Deo et intuitu solius ejus honoris. Atqui principium est generale, quod juramentum promissorium absque his conditionibus

prscslifum nullam inducat obligationem. Hoe tarnen princi-pium juvat fusius evolvere, idque prsestamus triplici numero sequenti.

Etenim, si res sit vel saltern existimetur impossibilis, convincitur jurans non habere sincerum animum juramen-tum implendi; in quo casu deesse poterit comes veritatis et consequenter culpa adesse gravis. Attamen quando adest intentio implendi si possibile sit, culpa, defectu oomitis judicii, esse potest venialis tantum.

Hinc sequitur perjuros esse illos debitores qui jurant se soluturos debitum, v. g. intra mensem, ubi tarnen prsesciunt id sibi moraliter fore impossibile. Nihilominus si qusedam adsit solutionis probabililas, non statim sunt de pecccato mortali el perjurio stricte dicto arguendi.

lllicita esse potest res duplici ex capite: 1° jure divino, tum naturali tum positivo; 2° jure humano, lum ecclesia-stico tum civili. Hinc regula sequens:

Regula. Irritum est nulliusque valoris juramentum pro-missorium 1° de re contra jus divinum, tum naturale lum positivum; vel 2^U de re quae sub culpa prohibelur lege humana, lum ecclesiastica lum civili justa, vel alio quo-cumque prteceplo justo.

Ulriusque ratio est, quod juramentum esse non possit vinculum iniquitatis; et quia rectai rationi repugnat quod aliquis obligetur ad patrandam rem illicilam, cum in tali casu leneretur simul ad rem exequendam et omitlendam.

Tam stricla est data regula, ut juramentum de re illicita (vel etiam de re indifferenti, de qua infra) nullum, postea non convalescat si res, mutatis circumstantiis, fiat licita (vel bona), juxla regulam juris: Non firmatur tractu temporis, quod de jure ab initio non subsistit. Sic v. g. qui

contra fidetn primorum sponsalium secunda sponsalia jnra-ta contraxit, priore sponsa ante nuptias mortua,-cogendas non est per se ad sponsalia secunda, quippe qua; conline-bant juramentum et promissionem de re illicita, adeoque ab initio erant irrita.

Ex memorata regula facile deducilur irrita atque nullius obligationis esse juramenta sequentia :

2° Juramentum aüquem non denuntiandi, non accu-sandi, secretum aliquod non revelandi, tunc scilicet quando denuntiatio, accusatio vel secreti revelatio lege divina aut lege humana justa prsecipiuntur propter bonum turn publicum turn privatum.

Tale est v. g. nefarium illud juramentum quod in sectis muratorum innumerisque societatibus secretis, Ecclesise ac legitimse potestati infensis, emittitur, juramentum scilicet quo inscripti seu initiati spondent, et quidem sub gravis-simis pcenis, se ex iis quse ad has societates pertinent nunquam quidquam esse patefacturos.

o⁰ Juxta sententiam quam tenet Lig. ut probabiliorem, juramentum prodigi qui, absque ulla ratione, i. e. ex mera prodigalitate, promittit dare alicui magnam pecuniae sum-mam; quia bujusmodi promissio est leviter mala.

4-° Juramentum fidelitatis quod principes aut jus publicum exigunt a subditis qui aliquod munus aut officium suscipiunt, vel coetui aut militi® initiantur, in quantum scilicet eorum leges aut mandata adversarentur juri divino vel juribus et voluntati Ecclesite.

Idem tenendum foret si tale fidelitatis: juramentum exi-gatur non quidem a legitima potestate, sed ab iniquo rei-publicse usurpatore seu tyranno regiminis cui, juxta dicta in N⁰ 21, De Legibus, obedientia prsestari potest aut debet saltern per accidens seu ad vitanda majora mala pertur-bationis publicie, etc. Sic v. g. dum Napolco I sacrilego

ausu SS. Sedis status usurpasset et retineret, Pius VII, anno 1808, ipse declaravit ei non posse prsestari jura-mentum ^nisi sensu sequenti, scilicet; juramenti formula quam permittit prsestari ab iis qui sine gravi sui incommodo aut prsejudicio abstinere non poterant, erat hsec; « Je promets et jure de ne prendre part a aucune conjuration ou complot, ni sedition contre le gouvernement actuel; de me soumettre et de lui obéir en tout ce qui n'est pas contraire aux lois de Dieu et de l'Eglise. »

Ad qusestionem igitur an illicitum sit juramentum quod exigitur in perturbationibus politicis, recte respondet Gury: Hoc plerumque a solis circumstantiis pendet. Perpende quid postulet justitia aut bonurn commune, et quales sint conditiones juramenti requisiti, utrum positivse an negati-vse. Ordinarie expedit consulere superiores ecclesiasticos, ad quos pertinet statuere quid pro variis circumstantiis sit agendum.

Res dicitur honesla, si habeat honestatem alicujus vir-tutis. Igitur irritum est nulliusque obligationis juramentum promissorium de faciendo opere indifferenti, qua lali.

Etenim, vel juxta sententiam thomistarum quam De Adibus Humanis, N⁰ 51, sequimur ut communiorem et probabiliorem, non dantur actus in individuo indifferentes, bique proin dicendi sunt venialiter mali; atque in hoe casu conclusio nostra patet. Vel juxta sententiam scoti-starum habendi non sunt ut mali; atque adhuc valet conclusio nostra, quia juramentum esse non potest vinculum rei otiosaï et inutilis, et.dedecet Deum desuper in testem invocare.

Dictum est qua tali: nam si actio vel actionis omis-sio, indifferens quiclcm ratione objecti, referatur ad finem bonum, ea ratione fit honesta sou opus virtutis, ut De Actihus Humanis palet, adeoque capax obligationis jura-

menti promissorii. Sic v. g. si jurem me per talem viam non incessurum, juro aclum indifferentem; si autem pe-riculi vitandi causa, juro actuVn bonum.

Irritum nulliusque obligationis est juramentum prornis-sorium soli Deo et intuitu solius ejus honoris emissum de opere minus bono, quo proinde opus directe opposi-tum melius est.

Etenim, quemadmodum in simili casu non valet votum, ita nee juramentum, quia certa ad divini nominis reverentiam non spectat quod fiat opus minus bonum, adempta sibi facultale opus melius faciendi. Sic per se invalidum est juramentum de non danda eleemosyna, de non observandis consiliis evangelicis, etc.

Juramentum promissorium de re indifferenti vel minus bona, i. e. cui deficit 5^a vel 4^a conditio, est venialiler quot;malum.

92. — Hucusque examinavimus principium generale, juxla quod, ob defectum justitise, promissorum juramentum est irritum, nullam inducit obligationem, imo ser-vari non potest si sit de re tum graviter tum leviter mala.

Jam vero contra, principium generale est quod juramentum promissorium rile, i. e. cum omnibus condi-tionibus ad ejus validitatem ac liceitatem, emissum, sit servandum quolies sine peccalo aut salutis dispendio ser-vari potest. Hoc enim juramentum- vel fuil per modum promissionis acceptata? prsestilum, vel non. Si non sic prseslitum, saltem semper parit obligationem religionis, ob divini nominis reverentiam; si sic prseslitum, obliga-tioni religionis superaddilur obligatio juslitice vel fideli-tatis.

rite, i. e. si ficte, vel ex errore, vei ex metu gravi fue-ril emissum, de quo jam inquirimus.

ö- An oritur ohligalio ex juramento ficte prcestito? r. Sicuti in conlraclibus (vide De Conlractibus in ge-nere, N⁰ 4), ita et in juramento triplex esse potest fictio qua quis, pronuntians quidem formulam juratoriam, tamen vel 1° non habet intentionem jurandi, vel 2° habet in-tentionem se non obligandi, vel 5° intentionem non adim-plendi. Uode :

1° Nulla oritur obligatio, si non habeat intentionem ju-„ranili; quia, ut supra dictum est, absque hac intentione juramentum invalidum est.

2° Item probabilius dicendum est, si habeat intentionem se non obligandi; nam, cum in tali casu contractus sit probabilius invalidus, quia obligatio est contractui essentialis, sic quoque invalidum videtur juramentum, cum naturam contractus sequatur.

o⁰ Oritur obligatio, si tantum habeat intentionem non adimplendi, quia consistere potest voluntas non adim-plendi cum voluntate se obligandi.

r. Quemadmodum in contractibus. Negative, si error aut dolus versetur circa rei subslantiam; Alfirmative, si versetur tantum circa accidentia.

r. Solulio pendet a quaeslione an hujusmodi contractus simplex validus sit necne. Vide De Contract, in genere, N⁰ 14 et 71, ubi Lig., cum sententia probabiliori et commu-nissima, dicit tales contractus esse jure naturali ac positivo validos sed rescindibiles. Ergo Lig. cum aliis tenet oriri obligationem religionis, quse obligatio servanda est quoties absque peccato servari potest. Attamen fatentur quod me-tum passus, tempore quo ad impletionem ex vijuramenti

teneretur, possit illius relaxationem pelere; et si jam solvent prornissum, possit in judicio sibi repetere, vel occulte sibi compensare. Si autem illa, juxta liane sententiam, sint licita, inde concludit Ballerini in casu non oriri obli-gationem religionis; Numquid enim, ait, religie imponet ridiculam obligationem, ut ponam actum materialem dandi id quod propria auctoritate possum tollere et recuperare, quodque alter accipere licite non potest? Vide I)e Contract, in genere, Nquot; 71.

Igilur, juxta dictam Liguorii sententiam, duplex in hujusmodi juramento considerari potest obligatio: una qua quis obligatur homini, seu obligatio justitise aut fidelitatis, et hsec tollitur propter metum i-njuste incussum, si vel a jure positivo irritetur vel irritabilis sit ad nutum metum passi; ergo non haberet v. g. latro jus exigendi aut reti-nendi pecuniam tali juramento extortam. Altera est obligatio religionis erga Deum; et h£ec non tollitur in foro conscientise ob reverentiam juramenti.

93. — Ubi de intentione jurantis constat, nulla interpretatione opus est, sed promissio jurata in simplicitate exequenda est. At ssepe contingit ut exurgat dubium circa juramenti extensionem, an scilicet hi vel illi casus sub eo comprehendantur; tuncque genuinus illius sensus exqui-rendus est, idque fit juxta duas sequentes regulas:

j* Regula. Obligatio juramenti accessorii interpretenda est juxta naturam actus seu contractus cui adjicitur, ita ut omnes ejus conditiones sequatur. Ratio est, quia jura-mentum non mutat naturam actus, sed ei superaddit solam religionis obligationem, et proinde easdem conditiones et limitationes habere debet.

est stride; quia jurans censetur voluisse se obligare quarn minirne potuil. Hinc, interprelanda est juxta conditiones in jurarnento inclusas aut subintellectas, quae sunt sequentes;

2° Sipotuero sine gravi incornmodo; quia nemo censetur ad rem nimis gravem se obligare voluisse. Sic, non peccat qui secretum juralum detegif, quando non potest illud servare sine gravi suo vel alterius datnno; quia ipsa promissio secreti obligat tantum sub hac conditioner Nisi (jraviter meeat.

5° Si res non fueril noiabiliter mutata; quia similiter ad eam se non censetur obligare voluisse. Sic, non obligatur jurarnento, qui juratus promisit nuptias puellse diviti, sans, virgini, bona? famte, si ilia incident in paupertatem, in-firmitatem, fornicationem, infamiam ; quia promissio simplex tune non obligat. Sic quoque raro peccant, ait Gury, parentes non adimplentes juramentum puniendi filios: tum quia plerumque juramentum est de re inutili, aut po'tius de vindicta inordinata; tum quia delinquenles sunt jam emendati aut emendationem promiserunt.

4° Si alter fidem reciprocara servaverit; nam frangenli fidem, fides frangatur eidem.

üquot; Nisi aller de jure suo cedat. Et sic, juxfa Gury, non peccat contra juramentum qui, urbanitatis causa, juravit se ante alterum non sessurum, bibiturum, ingressurum domum, etc., si ab alio coactus, prius sedeat, bibat vel ingrediatur; quia plerumque est juramentum nullum de-fectu intentionis jurandi, aut defectu materise apüe, vel si valeat, ab altero relaxatur.

1° Irritatione, turn directa, qiue lit ab habente potestatem in volunlatem jurantis; tum indirecta, qu8R fit ab habente

poteslatem in materiam jufamenti. Irritare possunl jura-menta hi omnes qui irrilare possunt vota.

q. An qui habet poteslatem delegatam dispensandiin votis, dispensare potest in juramentis?

r. Quum sententia Afjirmativa, aiunt Vindicice Alphon-siance, sit probabilis quidem, sed non certa, rede docet Lig. sententiam Negativam omnino in praxi esse tenendam, juxta principium: quod obligatio juramenti jam contracta, cum sit certa, et possideat, auferri non valet per dispensa-tionem tantum probabiliter validam.

r. Possunt, sed tantum rationabili de causa quia dispen-satur in jure alieno seu divino, 1° Papa generatim in omnibus juramentis; 2° episcopi, exceptis juramentis factis in materia votorum Papse reservalorum, et exceptis juramentis in causis majoribus.

Attamen ordinarie nee episcopi nee Papa dispensare va-lent in juramentis factis in favorern tertii cum valida obliga-tione humana; valent tamen si in bis juramentis, licet validis, obligatio non fuerit firma, i. e. si contractus jura-mento confirmatus, fuerit quidem validus sed rescindibi-lis, ut v. g. si contractus juratus in favorem tertii, fuerit extortus ex metu gravi injusto, ut supra, N⁰ 92, juxta sententiam Liguorii dictum est.

nullam obligalionem inducit. Imo servare non licot ju-ramentum de re mala; ct qui tale jnramentum exeqni-tur, dupliciter peccat, contra religionem et contra virtu-tem cui opponitur materia juramenti.

2° Servaudum est juramentum quod obligationcm inducit. Sed quaeslio est sub quanto peccato servanda sit res juramento obligata.

1° Si sit gravis, certo servanda est sub gravi; nisi rei gravis tantum omittatur pars levis sen modica: v. g. qui juravit non bibere vinum, vel obedire regulae, prin-cipi, vel dare talem pecuniae summam, tantum leviler peccat parum bibendo, parum non obediendo, parvarn pecuniae quantitatem subtrabendo.

2° Si res promissa tantum sit levis, cum Lig. proba-bilius, non nisi venialiter peccat; nam in juramento pro-missorio Deus vocatur ut teslis proprie actualis promis-sionis seu verse intentionis promissionem exequendi, non vero ut testis futurse executionis; ast, non implere promissionem non est mendacium sed est tantum infideli-tas; atqui infidelitas, in materia levi, ad culpam gravem non pertingit. Unde, quemadmodum materiae parvitas admittitur in votis, non est cur non admittatur et in juramento promissorio.

r. Est interpositie nominis Dei vel sanctorum, vel re-rum sacrarum, ad inducendum aliquem ad quidpiam agen-dum vel omitlendum. Igitur, licet adjuratio quamdam similitudinem babeat cum juramento, ab eo tamen essen-lialitcr differt, quia Deum in testem non adducit.

Ut intelligalur adjurationis natura, dislinguendum est inter personas aut res quarum nomine adjuramus, et inter personas aut res ipsas quas adjuramus. Itaque,

1° Ut ex definitione patat, adjuramus sive nomine Dei explicite, sive nomine sanctorum aut rerum sacrarum in quibus elucet qusedam perfectio Dei, et tunc id quoque nomine fit Dei, sed implicite tantum.

2° Personae quas directe adjurare possumus, sunt Deus et omnes creatura intellectuales. Creaturas autem irrationales, cum deprecationis vel imperii suscipiendi sint incapaces, adjurare non valemus directe, bene vero indirecte; sic v. g. sal, nubes, aquas, locustas, etc., adjuramus indirecte, adjurando nempe vel Deum aut san-ctos ut earum rerum usu nos adjuvent, vel dsemones ut per eas nobis nocere desinant.

r. 1° Est solernnis vel privata, prout fit ab Ecclesue mi-nistris et modo ab ea determinate, ut in exorcismis; vel prout fit a quocumque sine solemnitate.

2° Est deprecaliva vel imperativa, prout fit per preces, vel per imperium, ut v. g. Paulus; Obsecro vos per mi-sericordiam Dei; et Christus ; Obmulesce, et exi ab ho-mine.

Deprecative adjuramus superiores vel aequales; imperative autem tantum inferiores, v. g. daimones.

q. Quid requiritur ut licila sit adjuratio privata? p.. Sicut in juramento, requiruntur tria, nempe, Veritas, justitia et judicium. De adjuratione solemni seu de exorcismo, vide De Primo Decaloyi Prcecepto, Nquot; 54 et 53.

r. Volum est promissio deliberata Deo facta de bono meliori quod est in potestate voventis.

Triplici articulo dicimus 1° de conditionibus ad voti validitatem requisitis, 2° de voti obligatione, 5° de ejus cessatione.

r. Ex ipsa voti definitione patet quod, ad voti validitatem seu ut varum votum exislat, aliquid requiratui' turn a parte actus seu ipsius voventis, turn a parte ma-terise. Scilicet, a parte actus requiritur vera vovendi in-tentio; a parte objecti requiritur materia apta. De quibus duplex sit paragraphus.

r. Ut adesse censeatur, triplex verificari debet conditio; scilicet requiritur 1° veri nominis promissio, 2° qusc sit deliberate facta, et quidem 3° soli Deo.

Dico 1° vera promissio, i. e. voluntas firma se obli-gandi ad aliquid faciendum vel omittendum, ita ut ex facta promissione oriatur obligatio, et promissario quasi acquiratur jus speciale. Votum enim est qusedam lex par-ticularis quam vovens sibi coram Deo imponit. Hinc ad

ralionem voti non pertinet simplex propositum, quantum-vis firmum et sanctum: hoc enim continetur voluntate aliquid faciendi vel omittendi, sed absque intentione se ad id obligandi; et quum non inducat obligalionis vinculum , ejus violatio seu non executio non est peccatum de se, etsi tamen leviler mala esse possit per accidens, v. g. propter inconstantiam animi, tsedium aut negli-gentiam.

Nola. Quum f.deles pia proposita cum veris votis frequenter confundant, vide infra, N⁰ 106, quomodo in ejusmodi dubio sit judicandum.

Oico 2° deliberate facta. Tanta ad votum constituen-dum requiritur et sufficit deliberatio, quanta requiritur ad peccatum mortale directe voluntarium, i. e. deliberatio plena et libera. Deliberationi plente et liberse ad-versantur ignorantia, inadvertentia, error et metus, de quibus inquiritur N⁰ sequenti,

Dico 5° soli Deo facta; quia votum est actus latrife seu religionis, qui proinde prsestari proprie non potest B. Virgini nec sanctis. Igitur ejusmodi vofa sanctis facta, si modo prsestantur ordinario, in ipsum diriguntur Deum,, i. e. cum implicita saltern intentione se obligan li erga Deum, cum hoc tamen adjuncto tum quod emittantur in honorem alicujus sancti, turn quod sanctus advocetur ut testis promissionis et adjutor ejus impletionis, seu ad voti majorem confirmationem et fideliorem executionem. Excipe tamen si quis promittat quidpiam tali sancto propter ejus excellentiam propriam, cui ilium tribuere vult cultum; hujusmodi enim promissio ex tali prsecisa intentione facta, non est proprie votum seu actus latrias, bene vero actus hyperdulise vet dulise, obligans erga B. Virginem vel sanctum.

sufliciens adesse censeatur vovendi inlentio in quinque ca-sibus sequeutibus, scilicet,

R. Juxta dicta supra De Juramento, 1\^T° 92, triplex esse potest fictio : 1° qui vovet cum intentione non vovendi, vel 2° cum intentione se non obligandi, in quibus casi-bus votum est invalidum; 3° qui vovet cum intentione non adimplendi, ubi votum est validum.

r. Nonvalet votum factum cum omnimoda ignorantia obligationis quam illud inducit; quia non datur votum sine intentione se obligandi. Valei autem votum, si in confuso vel implicite saltem obligatio cognita fuerit; quia, qui vult vovere, elsi non clare totam voti obligationem cognoscat, censetur tamen vovere hoe vel illud prout cteleri vovere solent.

o⁰ Qui vovet cum inadvertentia ad actum vovendi, vel ad voli obligationem aliunde jam cognitam?

r. 1° Negative in primo casu. Invalidum igitur est votum quod quis emittit non solum ex inadvertentia plena ad actum quem ponit, prout contingit in motibus primo-primis terroris, timoris aut similium passionum, aut ex consueludine, omnem intellectus advertentiam praevenien-libus; sed insuper ex adverteutia semi-plena, prout ac-cidit in motibus secundo-primis, de quibus vide tracta-tum De Peetri lis, N⁰ 4.

2° Affirmative, in secundo casu. Valide ergo vovet ille qui, dum votum emittit, habitualiter illius obligationem clare cognoscit, quamvis actu ad illam non attendat; quia voti obligationem contrahere virtualiter intendit. 4° Si votum sit ex errore emissum ï r. Invalidum est votum in duplici casu; 1° si error versetur circa rei substantiam; 2° si spectet cir-cumslantias substantiales, i. e. quae principaliter inten-duntur, vel substantiam ingrediuntur, vel illam notabi-

Validura autem est votum, si error non spectet nisi circumstantias accidentales minoris momenti, quse vote non obstitissent, si, secluso errore, cognte fuis-sent; qui enim vovet, censetur se obligare ad subeunda incommoda mere accidentalia quse in voto adimplendo oc-currere possunt.

1° Invalidum est votum, si metus sit gravis, injustus, et incussus in ordine ad extorquendum votum. Ratio est, ait Gury, quia Deus non censetur acceptare talem pro-missionem, quam homo probus non acceptaret. Constat ex jure canonico, quoad vota solemnia religionis, et pro-babilius etiam quoad ctetera vota, juxta interpretationem communiorem theologorum.

Non obstat quod, in casu hujusmodi metus, probabi-lius validi sint contractus. Etenim si valent contractus, inde concludere licet cum variis quod probabiliter quo-que valeat juramenium, ut supra, N⁰ 92, dictum est, quia juramentum sequitur naturam contractus; sed inde deducendum non est quod valeant vota: votum enim est promissio non hominibus sed Deo facta; atqui pro-missio in casu talis metus, non videtur sat libera quam ut Deus censeatur eam veile acceptare.

2° Validum est votum in omni alio casu metus, nisi metus ille voventi usum rationis adimat. Vide De Actibus Humanis, N⁰ 25.

r. Duae requiruntur: 1° ut materia voti sit non tantum moraliter bona, sed etiam melior quam oppositnm seu quam ejus omissio; 2° ut sit in potestate voventis seu ei sit moraliter possibilis.

bona, saltern ex fine el circumstantiis si res objective spectata sit indifferens; sed et esse'debet de bono meliori, sive in se, sive ex variis circumstantiis relative ad vo-ventem. Ratio est, quia Deus non colitur actione indif-ferenti, aut minus bona; nam per votum promittitur Deo specialis cultus, qui haberi non potest nisi in pro-missione rei melioris.

Proenota. Res aliqua potest esse vel 1° mala, sive in se, sive ex fine aut circumstantiis malis; vel 2° objective indifferens; vel 5° ex omni parte bona. Unde respondetur:

1° Nullum est, ut patet, votum de re in se mala, v. g. votum de committendo furto rei sive gravis sive levis.

2° Nullum est votum de re quse, licet sit de se bona, fit tamen mala ex pravo fme vel ex circumstantiis, v. g. ex adjecta conditione mala; quia finis malus aut conditio türpis rem bonam inficit. Hinc non valet votum eleemo-synse, peregrinationis, etc., ad captandam vanam glo-riam, vel sub conditione: si successerit criminis execu-tio. Secus tamen foret, si mala intentio accidentaliter tantum votum comitetur, v. g. si quis vovens ob Dei gloriam, ex vana ostentatione libentius externe voveat.

o⁰ Nullum est votum de re mdifferenli, vana autinutili, uisi ex fine aut ex circumstautiis fiat bona; nam talis pro-missio non potest a Deo acceptari, cum ei displiceat stulta promissio.

4-⁰ Votum de re ex omni parte èofia, invalidum esse potest, tunc nempe si bona haec res sit impediliva boni majoris, ut prasertim forent vota contra consilia evan-gelica. Sic v. g. votum nubendi est per se nullum, quia cselibatus est melior et Deo gratior; sed per accidens potest esse de bono meliori relative ad voventem, et proin esse validum, si emittatur v. g. ad reparandum scan-dalum, bonorem puellse, ad reprimendam concupiscen-tiam ei qui propriam fragilitatern expertus est.

Nota. Validum est votum de re jam aliunde prsecepla, ut v. g. si quis voveat se non fornicaturum, se per quadra-gesimam esse jejunaturum, etc.; quia nihil obstat quominus res eadem ex diversis titulis debeatur, ut hie titulo prse-cepti et titulo religionis.

r. Quia votum est promissio facta Deo, cum intentione se obligandi; nemo autem se obligare censetur ad aliquid sibi moraliler impossibile. Invalidum igitur est votum de re impossibili, sive haec impossibilitas sit in ordine physico sive in morali: quse enim potestatem hominis su-perant, aut extraordinarium Dei concursum exigunt, aut alias in hominis potestate non sunt, ut v. g. actus alte-rius persona?, sub voto non cadunt.

Hinc, non valet votum nunquam peccandi nequidem venialiter, quia hoc sine speciali privilegio impossibile est. Sed valet votum vitandi omnia morlalia, vel omnia ve-nialia deliberata, vel veuialia certi generis, v. g. nunquam mentiendi.

r. Valet votum pro parte possibili, nisi de conlraria voventis intentione constat, vel de ea fundate prsesumatur.

Hsec autem prcesumptio stat in favorem voti, si res sit divisibüis; tuncque valet axioma, quod utile non debet per inutile vitiari; v. g. qui vovit dare 100, et non potest nisi 50, jejunare per 8 dies», et non potest nisi 3, ad 50 nummos vel 3 dies tenetur. Stat vero hsec prsesum-ptio contra votum si res sit indivisibilis; v. g. qui vovit peregrinationem ad limina apostolorum, et eo tendere non potest, non tenetur facere partem itineris; qui vovit confessionem, non tenetur, deficiente copia confessarii, ad examen aut contritionem.

mortaliter malam, sive res talis sit ex se sive ex fine aut circumstantiis; probabilius 2° si voveat rem venialiter malam, sciens rem esse malam; si enim blasphemum sit asserere quod peccatum veniale sit Deo gratum, ita et voto promittere peccatum quasi ei gratum. Vide supra, N⁰ 89, De Jur amen to.

Peccat per se venialiter \n omnibus aliis casibus, scilicet si voveat rem venialiter malam, non attendens esse malam; vel si votum sit nullum, utpote factum de re indifferenti, de re bona sed impeditiva boni melioris, aut de re impossi-bili; seclusa bona fide aut ignorantia, ubi omne peccatum abesse potest.

Votum personale promittit solam hominis actionem vel omissionem, v. g. peregrinationem, abstinentiam a car-

nibus. Reale promittit rem externam separabilem ab ipsius personae voventis actione, atque pretio sestimabilem, v. g. pecuniam, aut statuam in honorem alicujus sancti, calicem aut ostensorium tali ecclesise. Mixtum promittit rem externam cum voventis actione vel omissione con-junctam, v. g. votum peregrinandi ad sanctuarium B. Vir-ginis ibique offerendi ex-votum aureum.

2° Perpetuum vel temporaneum, prout per totam vitam, vel ad certum tempus tantum quid servandum promit-titur.

5° Reservatum vel non reservatum, prout relaxari potest a solo Papa, vel ab alio quoque superiore.

Prcenota. Certum quidem est maximum existere discri-men, prsesertim quoad effectus, inter votum solemne et simplex; ut v. g. quod votum solemne castüatis irritet matrimonium ratum non consummatum vel matrimonium contrahendum, et quod votum solemne pauperlatis indu-cat dominii incapacitatem, ut alibi dicitur. Verum, dis-putatur undenam desumenda sit hsec voti solemnitas: alii earn reponunt in hoe, quod votum solemne contineat rei promissse traditionem in perpetuum acceptatam, dum votum simplex, nonnisi rei promissionem. Sed sententia jam communior banc reponit in sola Ecclesiae disposi-tione et acceptatione vi cujus voventem absolute et per-petuo ad actum voto oppositum inbabilem reddit. Itaque,

Solemne vocatur votum, si emittatur solemniter in or-dine religioso ab Ecclesia seu Papa approbato, et acce-ptetur absolute et in perpetuum. Vocatur autem simplex, votum cui unum borum deficit, i. e. si emittatur extra ordinem religiosum, vel in ordine approbato solum ab episcopo, vel etiam si, quamvis emissum in ordine ab Ecclesia quidem approbato, forte ab ea non acceptetur absolute et in perpetuum.

religioso vota emittantur non solemniter seu absque con-suetis caereinoniis quae vocantur solemnes, quod hujus-modi vota, eliamsi nuncupentur simplicia, si ordo ille sit ab Ecclesia approbatus et acceptentur absolute et in perpetuum, sequiparanda sint votis solemnibus quoad ef-fectus, ejusque membra constituanl ut religiosos proprie dictos; quales sunt religiosi scbolares Socielatis Jesu. Vide De Justilia et Jure, N⁰ 23.

Circa voti quot;obligationem tria prsecipue inquiri possunt; 1° qusenam sit baec obligatio; 2° quomodo et 5° quandonam sit adimplenda. Unde triplex paragraphus.

Cum votum sit vinculum religionis et quasi qusedam lex privata quam quis sibi imponit, et cum lex graviter vel leviter obliget tum juxta materise capacitatem tum juxta intentionem legislaloris; bine dicendum est quod votum obligationem inducat pari modo, scilicet confirmiter ad duo principia sequentia:

l^m Principium. Votum obligat per se juxta materise capacitatem, i. e. graviter in materia gravi et leviter in materia levi. Dico per se, i. e. seclusa intentione contraria voventis; nam :

2^m Principium. Votum obligat juxta intentionem voventis, si ille obligationis quantitatem in actu vovendi determina-verit.

Hinc, in materia gravi se obligare potest sub levi; ex-ceptis tamen votis solemnibus aut eliam simplicibus in

religione approbata: in his enim vovens intenlionem suam conformare debet intentioni Ecclesiae quae, ista vota vitse statum mutantia acceptando, vult voventibus in materia tam gravi gravem imponere obligationem. Attamen etsi vicis-sira in materia levi se obligare possit sub gravi, id non posset in materia undequaque levi, cum bsec obligationis gravis non sit capax.

Q. Qucenam materia censclur gravis vel levis in voto? r. Juxta Scavini, gravis censetur, si ad honorem Dei, vel ad utilitatem proximi aut ipsius voventis notabiliter conferat, ita ut, si ab Ecclesia prseciperetur, sub gravi obligaret; qualia sunt v. g. jejunium, missa, confessio sacramentalis, etc.

r. Negative, si bse materise leves voveantur separatim; AlJirmative, si voveantur per modum unius.

Censentur autem voveri separatim, si obligatio sit afllxa ad diem sanctificandum, ut v. g. si quis voveat quinque asses singulis dominicis in eleemosynam, in honorem diei dominicse; ubi singulae omissiones ad materiam gravem coalescere non possunt. Censentur vero voveri per modum unius, si diei determinatio non fuerit adjecta nisi ad urgen-dam executionem voti, ut v. g. si quis voveat per annum dare 52 francos pauperibus, scilicet, francum singula domi-nica; ubi omissiones coalescunt.

106. — q. An exurgit obligatio ex voto dubio? Prcenota. Dubium esse potest vel de voti substantia , vel de accidentibus. De substantia autem triplex esse potest dubium: 1° an votum fuerit emissum; 2° an fuerit emissum valide; 5° an adhuc obliget. Unde respondetur: 1° In dubio quoad suhtianliam, scilicet,

Vel 2° in dubio an votum, cerlo quidem prsestitum, émissum fuerit valide, duplex est casus; aut 1° est du-bium an vovens voluerit se obligare, vel an noverit voti obligationem, et docet Lig. eum voto teneri; item teneri eum qui dubitat utrum cum sufficienti advertentia voverit, nisi tamen vovisset ante septennium vel dubitet utrum ante vel post septennium voverit. Aut 2° est dubium an ve-rum votum, an autem rnerum proposüum emiserit, tuno-que non exurgit obligatio, saltem ordinarie; nisi ad-fuerit cogitatio de obligatione inde orta, et proinde prse-viderit promittens se esse peccaturum si rem non obser-vet, quo judicatur de ejus intentione emittendi verum votum.

Vel 5° in dubio an votum, valide quidem emissum, adlmc obliget hic et nunc, quia dubitatur an ei fuerit satisfactum, distinguendum est. 1° Si feceris id quod promissum est, sed dubites utrum illud feceris recte, ad nihil teneris. 2° Si dubites utrum feceris id quod promissum est, disputatur. Solutio pendel a generali quaï-stione de legibus, an scilicet legem implere tenearis in dubio utrum eam imploveris? Probabilioriste generatim Affirmant, juxta principium, quod legi certje non satisfiat per impletionem incertam; hocque applicant quaestioni de votis. Probabilistse Dislinguunt inter dubium negativum et positivum: Affirmant in dubio negativo; Neganl autem in dubio positivo seu in casu quo vera adsit probabilitas te legi jam satisfecisse, juxta principium, quod legi certse satisfit per impletionem vere probabilem; hocque pro-babilistse pariter applicant materise votorum de qua hic agimus.

Sed sanctus sequiprobabilismi auctor, in materia legum, principium statuit generale, quod legi certse non satisfit per impletionem dubiam seu simpliciter probabilem, ut in tractatu De Legibus, N⁰ 22, dictum est, sed quod per ie requiritur impletio moraliter certa; quam certitudinem

moralem pari modo requirit auctor in materia votorum et variarum obligationum, ut in citato N⁰ videre est.

2° In dubio quoad voti accidentia, sen in dubio qualis fuerit intentio voventis quoad rei votse qualitatem, quan-titatem, tempus, etc., judicatur ex natura rei el ex com-muniter contingentibus, ut multis exemplis infra, N⁰ 108, patebit.

r. Solus vovens obligatur directe seu ratione voti; quia votum est onus personale voluntarie susceptum; et sic, vota personalia a solo vovente adimpleri possunt.

Cum autem nemo rem vel actionem alienam promittere possit, sequitur irrita esse vota parentum filios devo-ventium tali religioni, aut ipsis imponentium obligatio-nem, v. g. certis diebus jejunandi. Unde, si quis vove-rit factum alterius, sensus est, ait Neyraguet, se curaturum esse-quantum in se est, v. g. rogando, persuadendo, etc., ut ille alter factum prsestet.

Attamen si quis voti alieni obligationem in se susce-perit, perinde esse videtur ac si ipse vovisset; talisque dicendus est obligari directe, sin minus voto alterius, saltem et potius voto proprio. Attamen notandum est practice in casu vix unquam adesse intentionem se obli-gandi ex religione et justitia, sed tantum intentionem se obligandi ex quot;fidelitate, bancque prsesumi in dubio; ex quo sequitur vix unquam gravem esse obligationem.

Dixi directe seu ratione voti, nam bteres tenetur indirecte seu ex justitia solvere vota realia defuncti, sicuti solvere debet alia ejus debita aut legata; sed bsec obli-gatio non exurgit vi voti.

■1° Vota personalia, ut supra dictum est, impleri tantum possunt ab ipso vovente, nee ad hseredes transeunt. Hine qui vovit peregrinationem, non satisfaeit alium ad earn peragendam eondueendo, nisi vovisset peragendam per seipsum vel per alium.

2° In voto reali duo consideranda sunt: substantia rei promissse et voti executio. Itaque 1° obligatio quoad sub-stantiam rei promissse est personalis, ac proin ex pro-priis voventis bonis expleri debet; qui autem nequit de suo solvere, nop tenetur ab alio mendicare ut satisfacere possit. Satisfaeit tarnen, si alius, sive rogatus sive sponte, pro ipso solvere velit, quamvis ipse satisfacere queat; quia quod dat aller ipso consentiente, fit ipsius proprium. Excipe si materia voti realis fuerit determinata, tune enim ea in individuo, non vero res sequivalens, eroganda est. 2° Obligatio quoad executionem non est personalis, sed per alium impleri potest; atque ad id tenetur vovens, si per seipsum exequi non possit; hsecque ad ejus transit hseredes, sive culpabiliter sive inculpabiliter vovens implere oiniserii. Si aulem prsecise vovisset executionem realem, tune votum hoc desinit esse reale, atque fit mixtum.

5° Votum mixtum, quatenus est personale et quatenus est reale, subjicitur conditionibus mox in 1° et 2° datis. Attamen si pars realis tantum accessorie promissa fuerit, irnplenda non est per alios nee per hseredes.

4.° Votum indeterminatum quoad temporis cessationem, v. g. de rosario diurno, de jejunio singulis sabbatis fa-

ciendo, obligat perpetuo, nisi aliud ex circumslanliis col-ligatur. In dubio an votum sit temporale vel perpetuum, an pro mense vel anno, minimum teneri potest.

5° Qui vovit aliquid sine certa quanlitate, v. g. elee-mosynam, pecuniam, etc., satisfacit dando id quod vo-luerit, modo non tam parum tribuat, ut videatur potius Deo illudere quam votum adimplere.

6° Qui vovit audire sacrum per mensem vel annum, probabilius non lenetur in festis audire duo sacra, nisi explicite hoc voverit, quia tinis voti est ut singulis diedus fructum sacrificii colligat. Item non tenetur jejunare die dominica, qui per mensem, annum vel totam vitam jejunare vovit, nisi expresse ad id se obligaverit, quia censetur vovere jejunium juxta morem Ecclesiae explendum.

7° Qui vovit jejunium pro vigilia alicujus sancti, si hsec in diem dominicam incidat, die sabbato, juxta morem Ecclesiae, votum adimplere potest.

109. — q. Qmndonam admplcndmn est votum, si tempus fuerit determinatum ad finiendam obligationem ?

r. Adimplendum est tempore determinato, ut patet, v. g. votum jejunandi tali die, tali vigilia, etc. Unde quaelibet dilatio talis voti graviter obligantis est, seclusa justa causa, peccatum mortale; ratio est quia^ elapso tempore, sive cum culpa sive sine culpa, cessat deinceps voti adimplendi obligatio, quae compensari nequit.

Q. Quandonam adimplendum est votum, si tempus non fuerit dcterminatum, vel, quod in idem recidit, si tantum determinatum fuerit ad urgendam voti executionem?

r. Graviter culpabilis est dilatio notabilis, absque justa causa, exequendi votum graviter obligans, si ex ea sequatur periculum oblivionis, aut impotentke votum adimplendi; vel si sequatur notabilis imrninutio voti, ut contingit in votis pei'petuis, v. g. in voto ingrediendi religionem, suscipiendi sacros ordines, in xenodochio infirmis iuser-viendi; in bis enim votis perpetuis dilatio partem pro-missi Deo obsequii aufert sicque votum imminuit. Dixi dilatio notabilis: quanta autem, requiratur culpabilis dilatio ut reputctur notabilis, prsecise determinari non po-test; attamen, juxta mentem Liguorii, talis esse censetur si quis impletionem differat ultra sex menses.

Extra hos casus, probabiliter cum Ballerino, contra alios, dici posse videtur nullam moram, quantumvis longarn, esse culpam mortalem; idque juxta hoc principium, quod ille qui dat totum quod promisit, quin ex dilatione credi-tori ullum damnum sequatur, damnandus non sit do gravi injuria, licet tamen dc levi negligentia reus esse possit.

Obligatio voti, sicut juramenti, ccssare aut quandoque solum suspendi potest duplici modo; ab inlrinseco vel ab extrinseco, i. e. nulla interveniento, vel interveniente aucloritatc aliqua externa.

q. (Juomodo obligalio voti cessat ab intrinseco? r. Triplici motio; \⁰ per notabilem materia} riiutatio-nem, 2° per cessationem causte finalis, 5° per remis-sionom.

o. Qucenam ma te rite nnüatio censelur notabilis? n. Censetur notabilis in quadruplici casu sequenti; 1° Si materia qute erat bona, fiat illieita, indifferens, vel majoris boni impeditiva.

2° Si üat physice vel rnoraliter impossibilis, etiam ex culpa voventis; ille autem tune ad dolendum de peccato, non vero ad implendum votum, tenetur. Ilinc

5° Si status ipse voventis, relate ad voti materiam, fiat moraliter diversus; nude v. g. qui vovit jejunare singulis diebus veneris, ail Bouvier, ad jejunium non tenetur in superveniente eo statu infirmitatis, laboris, itineris, senectutis, in quo a lege ecclesiastica excusa-retur.

Imo 4° probabilius juxta Thom. et Lig., si superveniat circumstantia propter quam, si prsevisa fuisset, vovens se abstinuisset; nam votum non obligat ultra intentionem voventis. Attamen bic excipiuntur vota solemnia et vota simplicia in religione approbata: obstal enim bonum commune quominus ob bujusmodi supervenientem circum-stantiam cessent momentosa illa vota in ordinibus religiosis proprie dictis emissa. Idem dicendum videtur de voto simplici castitatis, ut eruitur ex Tridentino damnante eos qui dicunt « posse omnes contrabere matrimonium, qui non sentiunt se castitatis, etiamsi voverint, habere do-num , eum Deus id recte petentibus non deneget, nee paliatur nos supra id quod possumus tentari. »

r. 1quot; Per cessationem causce finalis, Affirmative, quia, ubi totalis cessat finis ad qucm obtinendum factum i'uerat

vofum, nulla est ratio cm- votum subsistat; hinc', qui vovit abstinere a nuptiis ut provideat patri, eo mortuo, ad votum non tenetur.

2° Cessat per remissionem, si votum emissum fuerif in favorem tertii, v. g. causa eum docendi, ei serviendi, etc., in casu ubi bic tertius banc obligationem remittit.

n. Quomodo ohligalio voli cessal ab exlrinseco? r. Triplici modo; 1° per irritationem, 2quot; per dispen-sationem, 5° per commutationem; de quibus jam in triplici paragrapbo.

r. Est ejus annulatio vel suspensio facta ab eo cujus potestati subesl voluntas voventis aut materia voti. Q. Qucenam irrilatio dicitur directa, et queenam indirecta? r. Dicitur directa, si cadat directe in personam voventis; indirecta, si cadat in voti materiam.

q. Quodnam est inter utramque discrimen quoad effectum? r. Hoc nempe quod irritatio directa votum destruat; indirecta vero votum tantum suspendat, ila ut postea, remoto obice, votum reviviscere possit.

Ilorum ratio generalis est h?ec: -cum non debeat vio-lari cujusquam dominium, ot cum quilibet dominus uti possit libertate sua, hinc, si alicujus potestati domina-tivse sit subjecta tua voluntas vel voti materia, potest is tua vota', qualiacumque sint, ad suum libitum, sine ulla causa, valide irritare, i. e. veile et pronuntiare ut illa vota sint nulla vel suspensa; bocque fundatur in jure naturali et positivo, quee statuunt quod vovens, in lis in quibus superior! subjectus est, non possit se firmiter obligare nisi sub conditione si i!le non conlradicat.

115. — q. Da duplicem classem personaruni quarum voia irriiari possunt directe.

1° Quoad regulares. Cum superior regularis, vi voti obedientise a subdito facti, acquisierit potestatem domina-tivam in subditi voluntatem, hinc regularium et monialiurn vota irritare possunt directe 1° Papa; 2° superiores vel superiorissfe ordinis vel domus; 5° episcopus proprius, nisi ordo ab ejus jurisdiclione sit exemptus. Excepto tarnen voto transeundi ad religionem strictiorem, quod a nullo superiore, imo nee a Papa irriiari potest.

Novitiorum vota, curn lü nundum obedientise votum emiserint, a dictis superioribus irriiari ivqueunt directe, bene vero indirecte.

2° Quoad impuberes. Cum in laii fstate dcesse censeatur perfecta deliberatio ad tantam obligationem suscipiendam, hinc jure canonico constat quod omnia impuberum vota, etiam castitatis et religionis, directe irriiari possint a polestale paterna, i. e. 1° a patre; vel patris defectu, 2° ab avo paterno vel a tutore; vel, eorum defectu, 3° a matre, et probabiliter etiam prassente patre, ait Gury cum Lig.

Nota. Lig. cum multis, ut probabilius terliam classem adjungit, nempe uxor es, quarum, aiunt, omnia vota directe irriiari possunl a viro, cum ad pacem familire et ad mutuum amorem fovendum expediat ut uxor voluntatem totaliter a viro dependentem habeat. Sed communius lenetur virum tantum indirecte irritare posse uxoris vota quse juribus suis obslant; quia in aliis rebus uxor ei non est subjecta. Tota enim uxoris dependentia consistit in hoc, quod viro tamquam capili subjecta sit in vitae societale, liberorum educatione ac familise gubernalione: « une femme, ait Gousset, ne peut être mise sur le meme rang qu'un enfant ou un religieux qui a fait le sacrifice de sa volonté propre par le voeu d'obéissance.» .

r. Omnis superior vel dominus irritare potest indirecte omnia subditorum vota, in iis in quibus kcditur ipsius potestas, quia quisque jus Mbet ne in suo dominio laedatur; sed vo!a htec reviviscunt, quando sine alterius prsejudicio adipipleri possunt.

Ilinc 1° maritus potest vota uxoris quse juri conjugali, liliorura educationi, vel domus gubernationi prjejudicant.

2° Uxor potest vota mariti quae matrimonii jura Isedunt, ut votum castitatis, longie peregrinationis, induendi habitum eremite, etc.

3° Ilerus potest vota famulorum quic obsequium debitum impediunt vel minuunt, ut v. g. votum quotidie missam audiendi. Idem dicendum est de votis puberum tum per-sonalibus tum realibus, usque ad eorum annum 21^m vel emancipationem, cum bi interea bonorum suorum sibi propriorum administrationem non babeant; quse vota idcirco irritari indirecte possunt apotestate paterna.

Noln. Superior irritans sine jusla causa, agit semper valide, cum dominus valide disponat de re sua; sed agit illicite, idque communiter peccatum veniale non excedit. An autem superior adluic irritare possit vota etiamsi eorum emissioni consenserit, communiter Affrmatur, quia consentiendo non reputatur abdicasse suam potestatem et renuntiasse juri suo. Sed varii, cum sententia probabili, excipiunt vota qiue tantum indirecte sunt irritabilia, quibus consentiendo vere juri suo renuntiasse censetur; prout v. g. locum babet in casu quo conjux de compartis consensu emiserit votum castitatis: tnnc enim compars, si absolute consenserit, sciens se ita juri suo cedere, jum votum boe irritare non potest.

0. Prohn Ecclesiam habere poteslatem dispensandi. is. Ecclesiam habere verara poteslatem dispensandi lura in votis, turn in juramentis, probatur 1° Christi verbis: Quodcumque solveris...; 2° ex praxi conslanti Ecclesite. q. Qua:nam duo ad dispensalionis validitatem rcquiruntur ? r. Ut ex definilione erui potest, requiritur legitima po-testas, et justa causa; de quibus jam inquiritur.

r. Soli prsclati quibus jurisdictio in foro externo data est, a votis dispensare possunt potestate quse sequivalet potestati ordinariai, quia dispensandi potestas pertinetad externam Ecclesiie gubernationem, sicut potestas ferendi leges et censuras.

Hinc possunt 1° Papa pro tota Ecclesia ct in omnibus votis etiam solemnibus, exceptis ordinarie votis factis in favorem tertii acceptantis, quia tunc intercedit obligatio contractus; 2° episcopi, prselati regulares et omnes juris-dictiono episcopali gaudentes, pro subditis respectivis, exceptis votis Papte reservatis; o⁰ omnes clerici quibus ab habente potestatem ordinariam conceditur potestas de-legata, v. g. confessarii in jubiteo, etc.

117. — o. Quare necessario requirilur justa causa? r. Quia, cura vota soli Deo fiant, homo nequit ab iis

dispensare nisi lamquam delegatus ; sed delegatus nequit dispensare valide sine ratione suflicienti, ut De Legibus dictum est.

talis, familiic, et ejus eliam qui voto obstrictus est, ^v- g-si scrupulis vel gravibus tentationibus, voli causa, oppri-niatur, si difficultatem notabilem in voto adimplendo ex-periatur, etc.

In dubio an adsit causa sufliciens, licitum est subdito dispensationem petere, et superior! illam concedere.

118. — q. Qucenam sunt vota Papte reservata? n. Reservantur vota solemnia, et quinque sequentia vota simplicia: 1° castitatis perfecta) etperpetute, 2° ingrediendi religionem ab Ecclesia approbatam, 5° peregrinationis Ilierosolymitana) ad sepulcrum Cliristi, 4-° peregrinationis Romanse ad limina apostolorum, o⁰ peregrinationis Com-postellanse ad sanctum Jacobum.

q. Qucenam conditiones rcquininlur ut hwc quinque vota simplicia sint reservata?

n. Cum htec reservatio sit odiosa, utpote ordinariam episcoporum potestatem restringens, debet stricte inter-pretari. liinc ad reservationem requiruntur quatuor sc-quentes conditiones:

1° Ut hsec vota sint ccrta turn quoad voli valorem, tum quoad reservationem. Unde non reservantur si sint dubia, i. e. quia dubitatur an sint emissa, vel an cum intentione se obligandi, vel an sub papali reservaliono cadant, quod dubium non raro subesse potest v. g. in voto castitatis, de quo agimus in sequenli conditione.

Dico a parte actus; unde non reservantur, si emissa fuerint ex insufficienti deliberatione, pula ex dolo, tr^ude, rnetu eliam levi, aut ab impubere.

Dico a parte materia:, quia votum, ut sit rcservatum, procedere debet ex perfecto et solo alTcctu stride ad rem reservaliono indicalam.

castitatis perfcctse etperpetuïB, i. e. si non excludat omnem actum venereum internum. Talia sunt plura vota qute voto castitatis perfectte ac perpetute sunt quidem affinia, non vero eadem; v. g. volum servandse virginilalis ma-terialis in corpore; votum non nubendi, non fornicandi; votum servandse castitatis conjugalis, non petendi debi-tum (reservatum tarnen est volum continenlise emissum a conjuge de consensu approbalivo compartis, vel emissum ab utroque conjuge ex mutuo consensu, quia tunc juri suo renuntiare censentur); votum postea vovendi ca-stitatem in ordine subdiaconatus vel in religione; votum castitatis pro quodam tempore; imo probabilius, votum castitatis perfectse et perpetuse, si, illo non obstante, ma-trimonium fuerit contractum, quia episcopus, ait Gury, dispensare potest ab omni impedimento impediente ex-ercitium actus conjugalis; non vero id potest ad quasvis alias actiones quse, extra legitimum matrimonii usum, castita-tem Isedunt, nee ad novas contrahendas nuptias, quum, defunoto comparte, votum illud reviviscat.

Sic 2° quoad votum ingrediendi religionem approbatam, non reservatur votum ingrediendi religionem ab cpiscopo tantum approbatam.

5° Ut sint absoluta. Unde non reservantur vota pcena-lia, vel conditionata de futuro contingenti, etiam post impletam conditionem, v. g. votum perfectse et perpetuse castitatis si mater sanitatem obtineat, etc.

4° Ut sint delerminala. Quare reservata non sunt vota disjunctiva seu alternaliva, v. g. votum ingrediendi religionem approbatam vel dandi pauperibus mille francos.

Nota. 1° Licet hsec vota simplicia sint reservata, non tamen reservantur circumstanlise accidentales a vovente adjectse; v. g. si quis voverit mendicando vel pedester ire Romam, potest ab episcopo obtinere dispensationem ut aliter eat. 2° Imo in bis votis, licet vere reservatis, dispensare possunt episcopi, si recursus ad Papara sit

moraliler impossibilis, et gravis urgeat causa, v. g. pe-riculum gravis damni temporalis vel spiritualis, turn pro-prii turn alieai, infamias, violationis voti, etc.; quse tarnen facultas non competit confessariis quibus tempore jubiltei conceditur facultas dispensandi in votis simplici-bus. Insuper, episcopis qui habent a quinquennalibus, ut in Belgio, conceditur facultas dispensandi in votis re-servatis triplicis peregrinationis, non vero in duobus reli-quis extra casum modo memoratum.

r. Dicendum est generatim lquot; earn fieri posèe ab au-ctoritate ecclesiastica vel auctoritate privata, et 2° earn fieri posse in opus melius, vel in tequale, vel in minus; de quibus in sequentibus.

r. 1° Omnes qui habent potestatem, sive ordinariam sive delegatam, dispensandi in votis, eo ipso habent fa-cultatem ea commutandi; nam qui potest plus, potest etiam minus in eodem genere. Non autem vicissim, quia major potestas in minore non continetur.

2° Quoad sacerdotem qui habet facultatem delegatam vota simpliciter commutandi, tenendum est modo sequent! :

■1° Ea commutare non potest in opus notabiliter minus, quia sic ex magna parte dispensaret ct acceptam facul-

tatem excederet. Attamen bt-ec facultas coarclantla non est ad opus omnino cequale, turn quia difficillimum est iequaditalem invenire in rebus disparatis, et hoe innu-meris ditïicultatibus et scrupulis locum daret; turn quia commutatio fieri debet in alleviationem ejus qui se voto obstrinxit. linde :

2° Commutare potest in opus paulo minus, vel a fortiori in opus wquale, modo ob justam causam fiat; qua justa causa deficiente, commutatio non tantum foret üli-cita, sed probabilius quoque invalida. Minor tamen causa requiritur ad commutandum quam ad dispensandum; et minor adbuc ad commutandum in tequale quam in paulo minus, pro quo sufficit, ait Lig., major subjecli propen-sio, vel minus periculum votum trangrediendi.

Nota 1°. In votorum commutatione, oportet ut serve-tur, in quantum fieri potest, voti commutandi natura et finis, commutando nimirum votum personale in perso-nale, reale in reale, mixtum in mixtum, perpetuum in perpetuum, opera mortificationis in alia mortificationis, etc. Attamen pcenitenti generatim indulgendum est; et idcirco confessarius, ait Lig., interroget pcenitentem quae opera soleat exercere prater debita ex prsecëpto, aut ad qua) majorem habeat propensionem, et in ea commutet vota. Commutatio autern securior in omni votorum genere erit semper frequentatio sacramentorum.

Nota 2°. Facultas commutandi vota, quse lompore ju-bilsei conceditur confessariis, ex ordinario tenore bulkc extenditur ad omnia vota simplicia, etiamsi forent jurata, sub limitatione tamen sequenti: 1° excepto duplici voto Papa} reservato, scilicet voto castilalis perfectce ac perpe-tucv, atque religionem approbatam ingrediendi; 2° exceptis votis in favorem terlii perfecte et absolute emissis ac a tertio acceptatis, i. e. juxta tenorem bulbe, votis obligationis quae a tertio acceptata fuerit, seu in qaibus agilur de pra-judicio terlii; 5° exceptis votis poenalibus, i. e. ut ait

bulla, qupe prseservativa a peccatis nuncupantur, nisi com-mutatio futura judicetur ejusmodi, ut non minus a pec-cato committendo refraenet quam prior voli materia. Hajc autem commutatio tempore jubiitei concessa fieri potest in opus sequale vel in paulo minus.

r. 1° Nemo auctoritate privata seu propria mutare po-test votum in opus minus; imo nee in opus ccquale, quia, posita promissione, merito censetur esse Deo gratius rem ipsam promissam ex fidelitate preestare, quam aliam sequa-lem pro suo arbitrio substituere.

2° Quisque auctoritate privata, et quidem absque causa speciali, potest generatim commutare votum in opus melius, quia, dum quis peragit opus re promissa perfectius, eo ipso id servat quod promiserat, ait Gary, cum perfectum in perfectiori includatur. Dico generatim, quia id non posset si, in casu particulari, Ecclesia id probibue-rit; prout id prohibuit quoad vota Papa; reservata, nisi commutatio fiat in statum religiosum.

122. — q. An r/uis, facta voti sui commutatione, postca ad primum opus red ire potest?

r. A[Jirmandum videtur in omni casu: nam 1° id potest, si commutatio facta fuerit in opus minis, ut palet; 2° id potest, si facta fuerit in opus ccquale, quia opus primum est Deo .leque gratum, imo forte gratius; quinimo ö⁰ id probabilius potest, si facta fuerit in opus melius, quia commutatio fit in favorem voventis.

Q. An quis, facta voli sui commutatione, ad primum opus redire debet, si secundum fiat impossibile?

1° Negative si mutatio facta sit ab auctoritate ecclesia-slica, etiamsi sua culpa impossibile fieret, quia prior obli-gatio per commulationcm ipsam dissoluta est.

2° Affirmative si facta sit auctoritate privata, quia tunc non dissolvitur prior obligatie; sicque priori illi satis-fieri debet.

Nota practice cum Gury. Sedulo adhortandi sunt fide-les, prsesertim mulieres et adolescentes, ut nunquam vota emittant nisi de consilio vel approbatione confessarii sui, imprimis si de volo castitatis agatur. Confessarius autem facultatem votum perpetuse castitatis emittendi, non nisi difficillime et personis diu probatis, atque maturaj seta-tis, concedere debet.

Sic sonat ter Hum decalogi prceceptum : Memento ut diem Sahbati sanctifices. Exod. 20.

Triplici capile dc hoe prseceplo dicimus, scilicet 1° in genere, de liujus pracepti nalura et vi; 2° et ö⁰ in specie, de abstinentia ab operibus servilibus, et de auditioue missse. '

p.. Est turn naturale et divinum, turn cajremoniale, turn ecclesiasticum; scilicet :

1° Est naturale ct divinum, quatenus prsccipit ut aliquod tempus cultui divino publico dedicetur; et sub hoc re-spectu adhuc obligat.

2° Est cceremoniale, quatenus determinate designat diem septimum, in memoriam creationis mundi. Sub hoc re-spectu, in nova lege abrogatum est, siquidem Ecclesia, probabiliter per ipsos apostolos, sabbato substituerit alios dies.

5° Est ecclesiasticum, quatenus determinat tempus ad Deum colendum, et modum eum colendi; siquidem Chri-

slus hsoc duo Ecclesiso determinalioni reliquerit. De hoe tempore et modo inquiritur in duplici N⁰ seq.

r. Sabbato substituit 1° diem dominicam, prsecipue in, memoriam resurreetionis Christi; 2° varies alios dies festos, ad recolenda turn redemptionis nostrse beneficia, turn sanctorum merita et exempla; qu® festa, si r.on fuerint ab Ecclesia abrogata, scque ac dies dominica san-ctificari debent. Atqui in Gallia et Belgio, vi concorda-tus 1801, abrogata fuere omnia festa in diem dominicam non incidentia, exceptis quatuor festis Nativitatis Domini, Omnium sanclorum, Ascensionis el Assumptionis.

q. Quoad modura, die quernnam rnodum Deum his diebus colendi Ecclesia delerminaverit.

r. llic modus ab Ecclesia determinatus, consistit in negativo et in affirmativo; scilicet, quatenus hoe prseceptum ' est negalivum, Ecclesia prohibet generatim opera ser-vilia, modo tamen benigniori quam sub lege veteri; et quatenus est afftrmaiivum, Ecclesia prsecipit auditionem rnissse. Unde, qui hsec duo prsestat. Ecclesia) prseceptum certo observat quoad substantiam.

n. Quinam hoe prweeplo tenenlur, el sub quanlo peccalo ? r. 1quot; Ulo lenentur omnes et soli fideles usum rationis habentes, nisi gravi de causa exensentur. Unde non te-nentur infideles, vel alii qui Ecclesiae non subdunlur, nee infantes ante rationis usum,. nee amentes.

2° Ulo prsecepto tenenlur sub gravi, ut constat ex jure canonico, ex comnmni existimalione fidelium et doclri-na theologorum.

123. — q. An, prcEler ahstinenliam a certis operibus el auditionem missce, nihil aliud prcecipil hoe prcEceplum ccclesia-slicum ?

dictum est, qui ista duo prsestat, liuic praceplo satis-facit quoad substantiam. Qusestlo tamen hie moveri potest turn de audilione concionis, turn de assistentia officio ves-pertino, turn de aliis operibus pietatis. Alqui:

1° Quoad concionem, vel catechesim audiendam, com-muniter docetur 1° neminem ad id teneri vi pracepti ec-clesiastici; 2° nec ad id teneri quidem vi priecepti na-turalis vel divini eos qui sunt suflicienter instructi; 5° ad id autem teneri, vi pnecepti naturalis vel divini, sub veniali vel sub mortali, illos qui ignorant necessaria sa²lutis, nisi alia via sint sullicienter instruendi.

2° Quoad officium vesperlinum, ei interesse non tenentur vi legis ecclesiaslicte universalis, cum talis lex existere non probetur, et cum plurimis in locis non celebretur cfficium Imjusmodi vespertinum. Attamen in variis Gallia) et Belgii locis, ubi tale officium in usu est, juxta Bijliiart, Bouvier et Gury, ei interesse obligari videntur, si minus vi legis ecclesiaslica?, saltern ex consueludine fidelium ibi recepta, idque sub veniali; imo facile ab hac obligatione plane excusanlur.

5° Quoad alia opera pictalis, v. g. actus fidei, spei, charitatis, contritionis, alias preces, pias lectiones, etc., verum quidem est quod ilia omnia valde conducant ad diem feslum sanclificandum, et quod lex ecclesiastica opera servilia prohibeat, pracise eo jlne ut fideles facilius vacent his aut similibus rebus divinis ad festum sanclificandum. Sed ex alia parte verum quoque est quod solum prseceptum imponat obligationem, et quod linis extrinsecus legis vel pracepti non cadat sub lege vel praeccpto. Excmplo res demonstratur cum Bouvier et Scavini: Finis abstinentiss et jejunii est maccratio carnis; attamen qui, ex constitu-tione sua physica, magis deleclatur alimentis jejunii quam carnibus, nihilominus praecepto satisfacit, licet jejunii finern sen macerationem carnis non assequatur. A pari, varia pietatis opera de quibus hie agitur, sunt tantum

finis prtecepti, non vero ipsum prseceptum, cum prffi-ceptum ecclesiasticum nihil aliud importèt quam absli-ncntiam a servilibus et missai assistentiam.

Nota. Excusatus die feslo a inissa, non tcnetur ralione pnecepti persolvere domi preces quas tempore sacri re-quot;citasset, vel recilare solet; quia ad nullas preces deter-minatas, audiendo missam, adstringitur.

Duplici articulo videndum est 1° qusenam sint illa opera prohibita; 2° qusenam sint causse excusantes in operibus prohibitis.

r. Duplex prasertim distinguitur genus, scilicet i⁰ opera servilia, 2° opera liherulia. Kis autem accedunt opera communia et opera forensia.

1° Servilia, sic dicta quia a servis seu mercenariis fieri solent, sunt opera qute per corpus exercentur et ad corporis utililatem immediate ordinantnr, ut sunt artes me-chanicse.

2° Liberalia, sic dicta, quia a personis liberis fieri solent-, sunt opera quae ab anima prsecipue procedunt et ad animam excolendam spectant, ut legere, studere, docere.

5° Communia sunt opera quse a servis et liberis promiscue fiunt, ut iter facere, venari, piscari. Sed opera communia ad duplicem classem pnecedentem reducuntur:

reputanlur enim servilia, si, juxta dalam definitioncm, a corpore et in utilitatem corporis prsesertim et immediate exerceantur, ut v. g. itinerando ducere currus vel ju-menta omista, venari vel piscari cum magno apparatu; secus autem reputantur liberalia.

4° Forensia. Sunt duplicis generis, scilicet 1quot; opera quae ad forum judiciale, 2° ea qua) ad mercatum spe-ctant. Licet forensia ex natura sua sint liberalia, nihilo-minus ratione prohibitionis ad servilia potius accedunt, quum eodem circiter modo ac servilia diebus festis pro-hibeantur.

Jam inquirendum est in specie qiuenam opera reputen-tur servilia et quccnam liberalia: quod de variis operibus non semper facile est determinare, cum desuper scepc existant controversise, et cum, in hac re, multa pen-deant a locorurn consuetudine, qua fit ut quse alicubi licite peraguntur, alibi nota et offensione non careant.

u. Sunt sequenlia; 1° opera ruralia, ut arare, fodcre, metere, arbores csedere, etc. 2° Opera artium mechani-carum, v. g. artis csementarise, ferrarite, lignarise, sulo-rite, textorise, elc. o⁰ Sculptura, excepto probabiliter casu quo de sola operis perfectione ageretur, quod liberale reputatur. 4° Opera minutoria, sea levis laboris qua; a personis piis fieri solent, v. g. conficere scapularia, rosaria, cordulas, llores, imagines, elc.; quem tamen laborern, cum adeo levis sit, plures dicunt non esse illicitum si ultra duas horas non protrahatur. o⁰ Pleraque opera qua; ad artem typographicam concurrunt; excepta probabiliter characterum collocalione, qua3 reputatur quidam scriptio. 0° Molere vento, aqua, animalibus, vapore. 7° Condu-cere currus onustos, naves, etc. 8° Radere barbam vel secare crines. 9° lila quse spectant ad usum quotidianum,

r. 1° Docere, concionari, cuivis scientise studere, medicos vel advocatos consulere. 2° Scribere, et probabilius eliarn transcribere, tum litleras, turn musicam; compo-iierc characteres lypographicos; libros corrigere ; quia ilia omnia ordinantur ad mentem inslruendam. 5° Exarare in charta delinealiones artificum, v. g. archilectorum, sculptorum, pictorum, acupictorum, fabrorum, lignario-rum, etc.: quia in hoc agendo plus mens quam corpus exercetur. 4° Juxta sententiam probabilcm, contradicen-tibus probabiliter aliis, pictura reputatur ars liberalis vel saltern media inter liberates et serviles, et proin licita; modo tamen fiat sine magno labore, qualis baberetur v. g. colores miscendo, tabulas praparando, parietes aut portas coloribus aut ornatibus decorando.

Nola. Nihil refert utrum prasdicta opera, sive servilia sive liberalia, fiant lucri vel recreationis causa, an bona vel mala animi intentione, an corporis defatigatione vel solatio; non enim possunt, ait Scavini, hse rerum cir-cumstantiafi immutare eorumdem operum naturam.

128. — o, Die generatim qucenam opera prccccplo Ecclesia; prohibeantur diebus festis.

Undo 2° Ecclesiae prohibitio generatim attingit tantum opera tum servilia, turn forensia; quae exerceri vetat die festo integro, sen a media node ad mediam noctem. Dico gencralim: nam specialim inquiritur in sequentibus.

2° Non prohibentur, ait Gury, illa opera servilia qu» requirunlur ad quotidianum usum, victum, necessitatem et dispositionem corporis, vestium, vel domus, ut coquerc cibos, sternere lectos, verrere domum, et alia qua) commode differri aut anticipari non possunt, aut non sclent. Ita ex praxi communi et omnium sensu.

1° Quoad ea quse respiciunt forum judiciale: 1° prohibentur ilia quae fiunt per strepüum seu apparatum judi-cmlem, v. g. partes interrogare, testes et advocatos au-dire, sententiam ferre; excepto casu in quo causa criminalis jam incoepta interrumpi nequeat sine gravi incommodo vel damno mullorum. Tales actiones judiciales diebus festis factsc, jure canonico et civili declarantur rescindibiles. 2° Non prohibentur tamen actiones judicis pacis, nee actiones extra judiciales, foctse v. g. ab advocatis, ut componere lites, audire testes, respondere ore vel scri-ptis, etc.

Jure canonico prohibentur perse nundinse et mercatus (les foires et les marches), venditiones publicse, et alia similia qute cum strepitu fiunt.

Dico per se, nam variis in locis, ob consuetudinem vel necessitatem, ab hujus regula) rigore reccditur; et sic, excusantur, vel saltern tolorantur mercatus sequentes:

1° Nundince ad certum diem constituta), si in diem i'e-stum incidant, ob consuetudinem generaliter receptara, et ex declaratione Bened. XIV.

legumina, esculenta, et similia; 2° imo vendere parvas merces quas parvi mercatores de loco ad locum deferunt ob populi commoditatem; modo hsec omnia non fiant tempore divinorum officiorum.

5° Vendere in offkinis publicis (les boutiques ou maga-sins) esculenta, poculenla, candelas, panna et vestes con-l'iciendas ac similia, ad quse emenda ruslici non tenentur ex professo aliis diebus bas officinas adire. Hinc, vendi-tores indiscriminatim talia vendere possunt, quin tenean-tur emptores interrogare an sufficientem habeant ratio-nem tali die emendi, qua3 interrogatio muitos repelleret. Attamen bi mercatores officinas suas, saltem magna ex parte, claudere debent, ut ostendant se festum ab aliis diebus distinguere.

4° Insuper Lig., Bouvier, Scavini et Gury dant duos casus quos dicunt consuetudine fundari, scilicet 1° vendere vel emere domos, equos, boves, quascumque merces, sive in parva sive in magna quantitate, etiamsi in boe notabile tempus impendatur; item instiluere locatio-nes, vel varios contractus, modo ilia omnia fiant inter privates, i. e. sine instrumento vel viri publici auctori-tate; 2'' imo publice vendere sub basta, peractis divinis officiis; quia aliis diebus pauciores essent concurrentes. Verum affirmare non auderemus hos duos casus in Bel-gio sufficienti timoratorum consuetudine niti, ut valeant apud nos excusari vel tolerari.

n. Hoc pendet, non tantum a quantitate temporis, sed eliam a qualitate operis. Unde, 1° si labor sit valde ser-vilis, sententia communis dicit ad materiam gravem suf-ficere tempus duarum horarum. 2° Si sit leviter servilis, Lig., cum sententia communiori et probabiliori, dicit sufficere tempus duarum horarum cum dimidio; imo ex-

cusari majus temporis spatium, ex aliqua necessitate. 5° In materia forensi, gravitas non tam pendet a temporis quan-titate quam ab operis qualitate, sen actus solemnitate.

r. Lig. cum multis, contra plures, probabilius et com-munius dicit Negative, sive famuli laborent simul, sive successive, quia opera famulorum non uniuntur in unum, et singuli tantum venialiter peccant; ergo venialia tantum committit dominus eos ad opus inducens sub veuiali vetitum.

Communiter tres prascipuai numerantur bujusmodi causa) excusantes, scilicet cbaritas, pietas, necessitas.

r. Intelligitur cbaritas erga proximum. Hinc, licet die festo 1° facere quod est necessarium ad infirmos suble-vandos; 2° fodere sepulturam ad mortuum sepelicndum; 3° laborare pro aliquo paupere determinato, cui ratione gravis necessitatis laborare liceret; v. g. cum liceat pau-peri pannos sibi resarcire aut eos purgare, licet et aliis hsec illi servitia gratis exbibere; non tamcn licet laborare pro pauperibus in genere, nisi, juxta graves theologos, agatur de conficiendis vestibus aut aliis ejusmodi, qute usui pauperum inservire debent, non vero ad lucrandam pecuniam quse pauperibus erogetur.

r. Intelligitur pietas erga Deum. Licet igitur ob pietatem facere omnia opera ad cultum Dei proxime inservientia, v. g. ornare templum, construere et ornare altaria pro processionibus, verrere ecclesiam, et alia peragerc qua;

ad ejus munditiem pertinent. Non vero licet facere opera servilia ad cultuni divinum remote tantum inservientia, v. g. ecclesiam sedificare aut reparare, lapides ad hoe seca-re, ornamenta facere, etc.

r. Intelligitur necessitas sive propria sive aliena, sive anirnse sive corporis, llinc, juxta Gury, excusantur decern classes sequentes:

1° Pauperes qui aliter se suosque alere non possunt, mode privatim et secluso scandalo laborent.

2quot; II i omnes quorum opera inccepta interrumpi nequeuni sine magno damno, ut fundentes ferrum, vitrum, et alii similes.

4° Sartores qui conficiunt vestes funebres aut nuptiales, quas neque per se neque per alios extra festum perücere valent.

S⁰ Barbitonsores qui radunt, capillos csedunt vel com-ponunt; sic ex necessitate ipsorum propria et aliorum, nee non ex consuetudine.

G⁰ Agricolai qui, vel ob prseteritam vel ob imminentem pluviam, foenum aut segetes vertunt, ligant, vehunt (In hoc casu, apud nes, singulis annis pastor, nomine episcopi, hanc licentiam e cathedra concedit).

7° Famuli ad laborandum coacti, si alium dominum facile et cito invenire sine magno incommodo non possint.

8° Fabri ferrarii qui equos in via vel a rusticanis ad-ductos calceant, vomeres agricolis die sequenti necessaries recudunt; nee non illi qui currus casu fractos, pontes aut vias publicas reficiunt, si opus sine jactura boni publici differri nequeat.

0° llli qui laborant ad utilitatem publicam, urgente aliqua necessitate, v. g. si agatur de celebranda victoria, de

festo prseparando in principis adventum, aut allcrius pu-blicaï exullationis gratia. »

10° Probabiliter illi qui, mediocritor divites, laborant, emunt, vendunt, ob lucri notabilis et extraordinarii cir-cumstantiam; quia pro ipsis tale lucrum omittere, idem est ac damnum grave pali.

Nota 1°. Non autem excusandi, imo severe redarguendi sunt qui ssepius post mediam noctem incoeplum laborem in diem festum protrahunt, eliam pratextu necessitatis; quia plerumque ilia necessitas ipsis voluntaria est, cum ssepissime in ea se constituant, plura opera perficienda assumant ad certum diem quje explere non possunt, vel quia recusant adhibere eum numerum operariorum quem opus requireret, vel quia intra hebdomadam rebus inuti-libus tempus terunt. Facilius excusares illos quibus opus perficiendum ad diem festum sequentem, traditum die prsecedenti fuisset.

Nota 2'. Episcopi, vicarii generales, et eliam paroclii ipsi, a probibitione operum servilium dispensare possunt, juxta dicta in tractatu De Legibus, N⁰ 57. Verum, qui ratio-nem aliquam ex supra numeratis habent, dispensatione non egent. Nihilominus valde suadendum est lidelibus ut ordi-narie veniam a parocho petant, tum ut sic recognoscantur Ecclesiae claves, tum ne, cupiditate decepti, scandalum prsebeant aut absque vera necessitate laborent.

Duplici arliculo agendum est 1° dc iis quse ad missam rite audiendam rcquiruntur; 2quot; dc causis ab ea excu-santibus.

Ad hoe requiruntur tria: 1° locus debitus, 2° prsesentia corporis, o⁰ intentio et altenlio mentis; de quibus sit triplex paragraphus.

133. — Quoad locum debitum, duplex fieri potest qute-stio, nempe 1° an pracepto satisfieri possit in oratoriis privatis; 2° an sit obligatio assistendi missse parochiali. Itaque ;

r. Publica, sunt oratoria ab episcopo permanenter de-putata, habentia ostium dans ingressum per viam publi-cam; imo eliam oratoria qute, licet ostium ad viam pu-blicam non babeant, eriguntur in monastériis, nosoco-miis, etc., cum bujusmodi domus sint publicse polius quam privata). Vide latins De Sacrificio Missce, N⁰ 79. In iis omnes fideles satisfacere valent, ut patet.

Privata, sunt oratoria in domo privata concessa ex pri-viiegio Papse, ut ibi peragantur divina mysteria.

r. Omnes et soli qui indulto comprehenduntur, nempe oratorii dominus cum suis et familiaribus qui ejus ex-pensis vivunt et ejus servilio addicti sunt, exceptis tarnen quibusdam feslis majoribus indulto comprebensis.

q. An, ad satisfaciendum prcccepto missce, jam necesse est audire missam parocbialem, seu in propria parochia ?

r. Certum est 1° olim, i. e. a sseculo IV ad XVII, talém obligationem extitisse; 2° huic juri universali de-

rogatum fuisse partialiter per privilegia religiosorum; 3° jam ei derogari universaliter per consuetudinem con-trariam legitime prsescriptam; et proin non amplius esse de prsecepto, sed tantum de consilio.

r. Dum est ita pnesens in loco ubi fit sacrum, ut possit dici unus e numero assistentium et offerentium sacrificium. Ad hoe autem sufficit ut sit in loco unde rnissam sequi possit quoad paries prsecipuas, sive viden-do, sive audiendo, sive ad signa aliorum assistentium attendendo. Unde, juxta Lugo, circiter eadem hie requiritur pnesentia qualis requiritur v. g. prsesenlia panis ad Eucharistiam conficiendam: scilicct hsec materia censetur sufficienter prsesens, quando, licet ipsa non videatur, con-jungitur aliis partibus quse videntur, modo tamen hcCC sit intra spha3ram distantice talcm ut non repugnet, ratione distantie, illarn materiam demonstrari pronomine Hoc.

Nota. Assistentia moralis do qua hie agitur, non est intel-ligenda eo sensu quod sit religiosa et pia, cum haec in atlentionem recidat.

q. Daprcecipuos casus in quibus quis, sub hoc respeclu, valide vel invalide assistit.

Assistit valide, i⁰qui, etsi sacerdotem non videat nec audiat, missse partes distinguil sonitu campanulse, cantu chori, motibus assistentium; quibus assistentibus mora-

liter jungitur, licet sit extra ccclesiam in qua turba con-tineri non potest. Item qui stat post altare, post colum-nam, post parietem, modo ad partes prsecipuas inissa3 advertat. 2° Item probabilius, qui est in cubiculo, vel in domo proxima, ex qua per fenestram vel januam altare aut assistentes videat aut partes missaj distinguat, dum-modo parvum sit spatium inter ecclesiam et locum in quo est; etiamsi via intercedat, ut non improbabiliter, contradicente Lig., docet Müller cum aliis.

Assistit invalide, qui e longe manet, etsi templum, altare, turbam videat; quia in usu communi dici non potest audire et adesse moraliter.

r. Continua dicilur prsesentia illa quse perseverat ab initio ad finem missse: ita ut graviter peccet qui omiltit notabilem ejus partem, et venialiter, qui omittit exi-guam ; nisi justa causa excusetur. ~

r. Juxta Gury, id non facile determinari potest; quamvis enim omnes fateantur tertiam partem missse esse notabilem, non tamen constat qute sit tertia pars, cum pars notabilis non tantum a diurnitate, sed maxime a dignitate dijudicari debeat. Attamen, conformiter ad communem sententiam, statui possunt sequentia:

Graue est omitlere, 1° juxta sententiam quam Lig. dicit probabiliorem, omnia usque ad Evangelium inclusive; et quidem, juxta Gury, omnia usque ad Offertorium inclusive, ita ut v. g. satisfaciant illi qui post Evangelium tempore concioms vel Credo accedunt; 2° Canonem a Consecratione ad Pater utrinque exclusive, quia est pars notabilis prffisertim dignitate; 5° Consecrationem, quia est pars dignissima in qua, saltern prsecipue, consistit sacrificii ratio; imo 4° probabilius unam tantum Consecrationem, quia essentia sacri-

ficii probabilius in ulraque Consecratione consislit; item probabiiius solam Communionem, quia essentia sacrifi-cii, saltern juxta Lig. (Vide tractatum De Missce Sacrificio), in Consecratione simui et in Comraunione consislit.

Leve est omittere 1° omnia usque ad Evangelium vel Olfertorium exclusive, quia, licet sit pars sat longa, non ^ tamen proprie ad sacrificium pertinet, sed est tantum velut ad id prseparatio; 2° omnia ante Epistolam et simui omnia post Communionem; o⁰ tempore quo concio-natur, vel cantatur Credo et Prsefatio, etsi longe pro-trahatur, quia haac ad sacrificii essentiam non pertinent. Ullimum Evangelium probabiliter non est pars missa), quia ante illud jam dimittitur populus.

156. — n. An prcecepto satisfacil andiens cluas dimi-dias missas a diver sis sacerdolibus 1° simultanee, 2° successive?

2° Si successive, Negative si Consecratio et Communio non sint in eadem parte, cum tunc sacrificium non sit perfectum; secus, Lig. Affirmativam dicit probabilem.

Q. An, qui accedit tar dins, missa jam notabiliter incoe-pta, tenetur relequa audire?

r. 1° Si adveniat ante Consecrationem, Affirmative omni-no, quia essentia sacrificii adhuc restat; 2° si post Consecrationem, probabiliter iVq/af Gury, quia, ait, deficit jam essentia sacrificii; et cessat proin obligatio illi assistendi, cum prseceptum per hoc jam impleri non possit. Sed A ffirmativam dicit Lig. practicc tenendam, tum quia est satis probabile quod essentia sacrificii partim in sum-ptione consistat, tum quia adhuc audiri potest pars no-tabilis ceremoniss ab Ecclesia prsecepUe.

Cum in prsesenti materia eadem sint circiter principia ac ubi de aüenlione in recitando breviario, ideo ad tra-ctatum De Primo Deccdogi Prceceplo, Nquot; 23, 24, 25, 2G remitlimus; juxta quse hie cum Bouquillon iuquirimus circa intentionem et mentis attentionem.

137. — Dictum est supra, requiri prsesentiam corpo-ralem. Attamen non sufficit pnesentia qualiscumque, qualis esset v. g. in eo qui, tempore niissse celebratse, adesset in ecclesia unice ad expectandum amicum, ad considerandam picturam, ad audiendam pulchram musicam, etc. Aliis verbis, Ecclesia, quando pracipit missse auditionem, non praecipit meram prsesentiam externam, quamvis voluntaria sit et libera, sed pracipit prasentiam qius sit actus reli-c/iosiis, id est, juxta Lugo, actus quo homo sacrificium offert cum sacerdote, seu particeps est et communicat active, media sua assistentia, oblationi bujus sacrificii, orationibus et aliis quae sacerdos peculiariter nomine assistentium dicit.

Atqui, talis modus prsesentise seu talis prcesentia reli-giosa determinatur imprimis per intentionem; hsecque intentio, scilicet assistendi missse seu ponendi ilium actum ab Ecclesia prsescriptum , non debet esse actualis et explicita, sed sufficit virtualis et implicita.

Porro, confundi non potest intentio audiendi missam seu exercendi actum prsoscriptum, cum intentione satis-faciendi pmcepto seu exercendi actum quia prsescriptus est: qua3 ultima intentio, ut N⁰ 2G De Legibus dictum est, non requiritur. Hinc, ille qui ignorat esse prseceplum bodie audiendi missam, vel qui non vult satisfacere pra;-cepto per banc quam audit missam, scd-^ostea per aliam.

si tarnen vere vult audire banc, eo ipso salisfacit prsecepto, quia non requiritur ut velit satisfacere, bene vero ut ponat actum prsescriptum seu auditionem missss.

158. — q. Quotuplex distinguitur attentio ad missam? R. Distinguitur duplex: attentio externa et interna. 1° Externa consistit in eo quod ille qui audit sacrum, non ponat actionem externam impedientem mentis applica-tionem ad missam, v. g. confabulari, pingere aut similia omnino extranea. 2° Interna consistit in eo quod quis actu vel advertat ea qua3 in altari peraguntur, vel iis aut rebus divinis animum applicet.

Q. An, ad missam valide audiendam, ultra intentionem, requiritur attentio externa?

r. Affirmative; nam eo ipso quod prsecepto Ecclsise exigatur prsesentia religiosa, sequitur eidem prsecepto non salisficri si, tempore sacrificii, ponantur actus exlerni cum tali prcesentia incompossibiles. Ita omnes.

q. Ultra intentionem et altentionem externam, an et qualis insuper requiritur attentio interna?

r. Eo ipso quod prascepto Ecclesiee exigatur presentia religiosa, qua assistens communicet et coofferat cum ce-lebrante, sequitur quod, ad satisfaciendum huic prtecepto, prater intentionem et altentionem externam, requiratur aliqualis attentio interna, scilicet saltem ilia qua assistens rationem sibi reddere possit quod reapse sacro assislat, et consequenter ut saltem in confuso ad praecipuas illius partes advertat. Ilinc, quemadmodum prsecepturn non ad-implet ille qui, sive voluntarie sive involuntarie, per nota-bilem missae partem dormit, ita pariter prseceptum non implet ille qui, sive voluntarie sive involuntarie, distra-etionibus seu alienis cogitationibus interne sic abripitur ut nullatenus advertat id quod in altari lit, seu mdlatenus advertat saltem praicipuas missse partes.

requiritur, ita tenuis est ut sit facile compossibilis cum voluntariis distractionibus internis. Quapropter varii putant iliam, utpote per hujusmodi distractiones non impeditam, solam sufficere ut Ecclesise prsecepto satisliat: de quo sit nihilominus qusestio sequens.

Quaeslio est igilur utrum prsecepto ecclesiaslico requi-ratur interna attenlio magis explicita et formalis, quae nimirum consislat in voluntaria mentis applicatione ad Deum vel divina: aliis verbis, supponatur aliquis qui in missae initio habuit intentionem audiendi missam, retinuit tempore missse attentionem externam, et advertit saltern in confuso ea quae in altari peraguntur seu praecipuas missae partes; quaeslio est utrum talis satisfaceret prtecepto Ecclesiae (quaeslio non est an peccaret contra reverentiam quam debet ex jure nalurali aclioni sacrse cui assislit, cum hoc apud omnes extra dubium sit), si toto missae tempore nee oraret nee de rebus divinis seu spirilualibus occupa-retur, sed e contra inkereret voluntarie distractionibus internis seu cogilalionibus vanis et alienis? Valde con-trovertitur:

Mulli cum Thoma, Suarez, elc., tenent non sufficere supradiclam illam lenuem attentionem ad prsecipuas missae partes, cum ex tali sola attenlione actus ipsis non videatur satis religiosus qualis ab Ecclesia exigitur; et proin, re-quirunt insuper quamdarn mentis applicationem ad Deum vel divina: non quidem applicationem tantam qua insti-tuatur meditatio de divinis aut de iis quae in missa pera-gunlur, cum talis modus audiendae missae, licet omnium oplimus, nullibi praescribatur; neque applicationem talem qua recitentur certce preces, hoc enim pariter non est de praecepto, sed est, juxta Lig., practice de consilio, prae-sertim rudibus, ue nimiis distractionibus exponantur; sed requirunt, inquam, aliqualem ad Deum aut divina mentis applicationem seu attentionem internam talem qua saltern voluntariae distractiones internae excludantur.

Ij contra alii, non pauciores nee minoris auclorilatis, cum Lugo tenent non requiri talem mentis applicationem, seu sufficere dictam solam illam tenuem attentionem ad prsecipuas missx partes; quia talis attentio non est in-compossibilis cum distractionibus etiam voluntariis; et proinde talis auditio missse, non obstantibus distractionibus voluntariis, equidem est vere religiosa, idque suffi-cienter ut saltern Ecclesiae praecepto satisfiat. Dein, ex contraria sententia sequeretur prsecepto non satisfacere et consequenter teneri ad aliam missam audiendam illum qui in missa notabiliter disiraberetur involuntarie. Etenim, si vi prsecepti necessaria sit ilia interna attentio, quam non babet ille qui cum involuntaria distractione missam audit, revera non ponit actum praceptum; verum quidem est quod illa omissio, utpote involuntaria, excuset a pec-cato, sed non efficit ut adimpleatur praeceptum; unde, quod bsec distractio sit voluntaria vel involuntaria, nibil ad rem facere videtur; idem enim est ac de illo qui, incipiens audire sacrum, incideret in soninum et nota-bili tempore dormiret: ille enim, si boe fiat involuntarie, excusaretur quidem a peccato, sed nihilominus non satisfaceret, et aliam, si possit, missam audire tenerelur, non secus ac ille qui sic dormiret voluntarie.

Ilinc Liguorio, etsi primam sententiam vocet commu-niorem ac probabiliorem, fatetur tamen banc Ecclesia3 legem, quam baec prima sententia supponit, esse, ob auctoritatem tot tantoramque doctorum banc negantimn, sufficienter dubiam ut practice non facilo de culpa grav'i arguendi sint fideles ob defectum hujuSrnodi atlentionis interna}, licet ad banc sint valde adhortandi.

159. — q. Enumera quasdain classes personarum 1quot; quee, defectu atlentionis, non salisfaciunt prcccepto audienclm misses; 2° quee salisfaciunt licet var ia s actiones distraclivas ponant.

r. 1° Non satisfaciunt, defeclu prsescrlim attentionis externa;, sequentes ; qui adsunt modo non humano, ut ebrii, vel per notabilem partem missse dormienles; qui per no-tabilem missse partem de re seria confabulantur, vel attente considerant imagines aut templi apparatus, vel scien-tüs meditantur, vel pingunt aut alia similia peragunt, vel legunt inscriptiones aut libros etiam pios ad discendum et non ad orandum; juxta sententiam communem et pro-babiliorem, qui instituunt confessionem sacramentalem prolixam, i.e. toto tempore vel majori parte missse, secus vero si non sit prolixa.

2° Satisfaciunt, qui missse ministrant, ut acolythi et sacri-stte; qui ad cseremonias concurrunt, ut cantores, organise, musici, licet hi stepe de seipsis plus quam de missa occupentur, modo ad missam simul attendant; qui elee-mosynas colligunt, modo ad missam simul attendant; qui conscientiam discutiunt, pcenitentiam, breviarium, vel alias preces de prsecepto persolvunt, quia duplici prsecepto sa-tisfit si res prseceptse eodem tempore prsestari possint; qui legunt librum spiritualem non animo discendi; item, juxta secundam sententiam, qui notabili missre tempore interne distrabuntur, sive involuntarie sive voluntarie, modo ad prsecipuas missse partes saltern in confuso ad-vertant; secus vero, juxta primam sententiam, si id fiat voluntarie.

140. — q. Qucenam causa: censentur suffdenies ? r. Excusat, non tantum impotentia physica, sed etiam impotentia moralis, i. e. juxta Lig., qusevis causa me-diocriter gravis, seu quse involvit notabile incommodum vel damnum in bonis animse vel corporis proprii aut alieni; constat ex communi interpretatione et consue-tudine quse est optima legum inlerpres. Ratio autem cur

sufficere possit causa quse sit tantum mediocrüer gravis, est quia lex qute prsecipit misste auditionem, non est lex naturalis nee divina, sed est tantum lex ecclesiastica; et quidem, inter leges ecclesiaslicas, non pauese sunt quae strictius obligant.

1° Incarcerati, degentes in mari vel in regionibus non catholicis, item non valentes ob morbum, etc., missam audire.

2° Alii segroti, infirmi aut convalescentes, quibus obest foras prodire. In dubio an infirmitas sit sufficiens, stare licet judicio medici, superioris, parochi aut alterius gravis per-sonsR, imo judicio proprio si dubitans prudenter sic ju-dicet; quod si dubiura adhuc perseveret, talis, juxta Lig., a missa excusatur. Eodem capite excusantur qui regroto-rum custodiam derelinquere non possunt.

5° Viatores iter valde necessarium incipienles; aut qui tale iter incceptura interrumpere non possunt, quia rhe-darii publici vel socii sislere abnuunt.

4° Custodientes gregem vel domurn, aut qui cibos parare debent vel similia necessaria peragere; si autem plura fiant sacra, hi omnes missam successive audire debent, quantum fieri potest.

5° Matres et nutrices, qutB neminem habent cui relin-quant parvulos, nee eos ad ecclesiam ducere possunt sine magna adstantium perturbatione. Si sint duo conju-ges tantum, alternis vicibus circiter, sacro interesse debent.

Gquot; Milites non tantum in prselio aut in statione, sed etiam, ait Bouvier, qui bisce miseris tomporibus assistere non valent quin sociis ludibrio sint.

7° Famuli, si ministerium suum omittere non possint sine gravi detrimento domini, aut si ab eo prohiboan-tur, nee alium dominum facile invenire queant. Sedulo

8° Juxta Bouvier, puerperse, usque ad purificationem; puellse honeslse, ex seductione gravida?; aliquando mu-lieres quee non habent vestes juxta stalum suum decentes.

9° Non raro, qui ab ecclesia longe distant, ita ut ad earn accedere non possint sine magna difticultate, prsesertirn hiemali tempore. Non autem absolute assi-gnari potest qutenam distantia sutSciat ad excusandum; idque ex adjunctis personarum, locorum et temporum determinandum est. Sed regulariter excusat distantia unius hora cum quadrante (itinere pedestri), et minus si plue-ret, ningeret, aut alia causa adessct.

Sic sonat quartum Decalogi prseceplum; Ilonora patron tnum el matrem tuam. £xod. 20.

Hoe autem prseceplum respicit primurio et directe obli-gationes filiorum erga parentes suos; secundario et im-plicito obligationes parentum erga lilios, ncc non obliga-tiones mutuas aliorum superiorum et inferiorum.

Quadruplici capite, duce Gury, breviler agimus de obli-gationibus 1° filiorum erga parentes, 2° parentum erga filios, a⁰conjugum, i⁰ aliorum superiorum et inferiorum.

141. — q. Qucenam officia, titulo pielalis, parentibus a filiis exhibenda sunt?

Triplicem enim respectum habent parentes ad filios, nempe ratione causse, ratione prseeminentise, et ratione regiminis. Conseqnenler filii eos amare debent ut sua; existentise causam, revereri ut superiores, eis lamquam rectoribus a Deo legatis obedire.

r. Amore \⁰ interno, ipsos pio et benevolo cordis af-fectu prosequentes; 2° externa, omne malum et omnem injuriam ab ipsis propulsantes, externa; benevolentise signa eis exhibentes, atque in necessitate constitutis pro facultatibus subvenientes; idque quantumvis graves de-fectus liabeant vel quovis modo erga eos egerint parentes.

145. — q. Da prcecipuos casus in quibus filii, defectu amor is, prater peceatum contra charitatem, graviter pec-care possunt contra pietatem.

r. 1° Si parentes interius odio babeant, aut exteriu's signa odii ipsis exhibeant, aut nullos amoris sensus ipsis manifestent; si eos aspere tractent, vel torvis semper oculis intueantur, perinde ac si odio haberent.

2° A fortiori, si malum eis exoptent, et ipsam mortem, ut liberius vivere vel hseredilate eorum potiri possint, vel ut a cura et custodia eorum liberentur; si ipsis coram aliis notabiliter detrabant; si vi, dolo, aliisve in-justis mediis a condendo testamento illos impediant.

5° Si eos ad notabilem iram provocent, magnam tristi-tiam absque justa et gravi causa ipsis afferant, prseser-tim si cos contristent usque ad lacrymas, saltem si parentes ad lacrymandum non sint multum faciles.

4.° Si parentibus valde egenis alimenla et alia neces-saria non subministrent, cogcntes eos ad mendicandum, aut ad exercendam artem ipsorum statui indecoram; si eos infirmos, afilictos aut senio confectos non visitent, vel' cis non compatiantur, opemque iilis ferre renuant; prasertim si illis non subveniant in necessitalibus spi-

ritualibus, negligentes ipsis in articulo mortis sacramenla administrari: si ipsis vita funclis non curent ut exequite, missse et Ecclesiae solemnitates, modo eorum conditioni congruo, persolvantur.

r. Reverentia 1° interna, qua) consistit in eo quod illos agnoscant tamquam superiores, et ideo timorem reveren-tialem erga eos habeant; 2° externa, quaj in verbis, signis et faclis sita est.

q. Ba prcücipuos casus in quibus filii, dcfectu reverentia;, graviter peccare possunt contra pietatem.

r. 1° Si eos percutiant, etiam leviter sed injuriose; si voluntatcm eos percutiendi ostendant, v. g. in eos manum attollendo vel taculurn aut aliud instrumentura ad percu-tiendum arripiendo; si minas ipsis quovis modo intentent.

2° Si eos in verbis vel in gestibus afficiant injuriis quibus sciunt cos multum esse offendendos; si cos graviter illu-dant ex despectu, non vero si ex levitate vel ex simplici rusticitate fiat.

5° Si valdc superbe et amare cos reprehendant vel alloquantur; si eis signa reverentise consueta juxta morem patriae aut conditionis sua) studiosc recusent, v. g. si non assurgant ipsis advenientibus, aut caput non detegant, aut illos non salutent, modo tarnen ex his parentes so graviter offensos existiment.

4⁰ Si eos pauperes, miseros, male veslitos despiciant, aut crubescant, aut agnoscere renuant, aut ut incognitos et extraneos habeant. Sccus tarnen, si fingant eos non agnoscere, secluso conternptu et superbia, juslu dc causa,

S⁰ Si cos amentes vel ebrios perculiant vel male tractent ex contemptu; secus tarnen si paulo severior tractatio necessaria sit ad eos ratione carentes cohibendos.

Nota. Injedio manuum est casus in dioecesi Brugensi reservatus, si luee quatuor concurrant: 4° injedio manuum violcnta, i. e. quselibet violenta tractatio graviter injuriosa; 2° quae fiat deliberate, i. e. cum voluntario directo quo percussio materialis et formalis locum habeat; 5° quse fiat cum kpsione, ad quod non sufficit tumor vel capillo-rum evulsio; 4° quse fiat in putrem, matrem, avum vel aviam.

r. In omnibus rebus licitis, ad eorum curam pertinen-tibus, quamdiu sub eorum potestate versantur. Vide. de virtute obediential, in tract. De Virtutibus Moratibus, N⁰ Ho.

Dico 1° in licitis; unde obedire non licet in rebus pravis. Dico 2° ad eorum curam pertinentibus, qualis est materia spectans ad mores, ad salutem anirnse vel ad domus gubernalionem. Sed inquiritur de bis tribus :

li. 1° Negative per se, quia quiiibet homo, quoad medium tendendi ad Deum, ut finem suum ultimum, est omnino independens ab aliis bominibus.

2° Affirmative per accidens, si parentes ob graves et rationabiles causas filiis contradicant, v. g. si, in gravi necessitate constituti, egeant auxiüo filii qui ilüs alio modo succurrere non possit nisi remanendo cum ipsis.

r. Affirmative regulariter, si ita faciant quia se ad hunc statum divinilus vocatos sentiant, et obstacula a paren-tibus ponenda prsevideant. Ita tarnen agere non juvat fi-liis minoribus, turn quia res non adeo urget, nee forte satis constat de vocatione, turn quia, ex codice civili Gallieo, parentes, auxilio brachii ssecularis, a quocum-que loco filios minores extrahere valent.

r. Negative generatim loquendo, ratione liceitatis. Vide tractatum De Matrimonio, N⁰ 4.

r. Juxta Gousset, requiruntur tria; 1° ut parentes prse-cipere velint sub gravi; 2° ut transgressie sit notabilis seu in quantitate gravi; oquot; ut eadem transgressie sit transgressor! sufEcienter nota et voluntaria.

q. Da prcecipuos casus in quibus fitii, defectu obediential, graviter peccare possunt contra pietatem.

r. 1° In materia qua; spectat mores, si prava consortia, pravos lusus, loca periculosa v. g. choraas, popinas, etc., non obstante seria parentum prohibitione, frequentent; pra;cipue filite quae cum procis conversantur, noctu domo egrediuntur, vel soke juvenes alloquuntur.

2° In materia quee spectat salutem animce, si, neglecto parentum mandato, sacramenta, officia divina vel preces notabiliter omittant.

5° In materia quse pertinet ad domus gubernationem, si eo spectantia p rasta re arroganter recusent; si, spreta parentum auctoritate, omnia pro nutu suo administrare velint; si operam daro nolint litteris aut artibus statui suo congruentibus, sicque tempus absuraunt, ct expensas pro ipsis facias inutiles roddant.

Nolo, practice. Non raro tarnen filiorum inobedientia excusallu^,, turn a peccato gravi, ob materijB parvitatem, ob levitatem, inadvertentiam vel negligentiam; turn ab omni culpa, ob defectum preccepti rigorosi a parte pa-renturn, qui stepe suadent, sollicitant, mentem suam indicant, potius quam prsecipiant.

Illse enim obligationes, titulo generationis, in ipsis nature visceribus fundantur; cum natura illas doceat ipsa bruta qute fa3tus suos diligunt iisque necessaria ad vitarn conservandam conquirunt.

carnem de carne diligant; 2° externo, quo ipsorum bo-num curent atque prospiciant; 5° ordinalo, ut ex statim dicendis patebit.

q. Da praxipuos casus in quibus parentes, defectu hu jus umoris, graviter peccare possunt contra pietalem.

r. 1° Contra amorem internum vel externum, \⁰ si pravo affectu et injusto odio in filios incendantur, eosque suo aspectu dedignentur, aut gravia mala eis serio im-precentur, aut in necessitate positis non succurrant; 2° si eos nominibus graviter contumeliosis compellent; sic enim ansara iracundiifi ipsis prtebent, eosque moroses et con-

tumaces faciunt; 5° si occulta eorum delicta sine justa causa manifeslent extraneis. Possunt tarnen sibi invicem parentes ea revelare, quia communicant in potestate pu-niendi, et expedit ssepe ut ulrique nota sint, ratione perversionis filiorum prsecavendse.

2° Contra amorem ordinatum, 1° éi pravo affectu cos diligant, ita ut omnia ipsis concedant aut permit-tant, timentes eos contristari; vel si, bonitate intem-pestiva utentes, rcmissius erga illos agant, et negligant, sive ob segnitiem, sive ob bcnignitatem crudelem, eos prcecepto rigoroso aut aliis mediis'efficacibus a vitiis re-trahere; 2° si uni prse aliis magis faveant sine justa ratione, creterosque indifferenter intueantur, aut etiam sicut adulterinos habeant; hsec enim unius prse cseteris dilectio, fons est et occasio jurgiorum, rixarum, divisionum et infinitorum malorum in familiis.

Educatio corporalis triplicem provideutiam a parentibus exigit, scilicet ratione 1° vita^, 2° victus, 5° status.

Vi. Tenentur, et quidem ab ipsa conceptione, prolis curam gerere, ut avertant omnia quae ipsius integritati et conservation! nociva esse possunt.

perimatur inordinatis lasciviis, saltationibus, oneribus gravioribus, cursu aut itinere diuturno, nimia iracundia, aut moerore vehementiore.

2° Viri qui praegnantes uxores aspere tractant, gravibus vulneribus afliciunt, aut ipsis majores imponunt labores.

o⁰ Conjuges qui non cavent ne parvuli suffocentur, eos adhuc tenerrimos secum in lecto collocando; aut non cavent ne quid mali quomddolibet ipsis eveniat, per aquam, ignem, beslias, ferrea instrumenta, nimium plo-ratum, etc.

r. Tenentur filiis procurare ea quse necessaria sunt ad victum, habitationem, vestitum statui et conditioni sua; congruum.

R. 1° Qui filiis necessitatem patientibus non succurrunt, donee ipsi per laborera vel industriam sibi subvenire valeant.

2° Qui filios extra domura ejiciunt, dum non possunt adhuc sibi ipsi subvenire, vel qui eos cogunt ad men-dicandum aut vilem artem exercendam ipsorum conditioni non convenientem.

Nota. Maler filiolos proprio lacte nutrire tenetur sub levi, nisi necessitas, notabilis utilitas, aut consuetudo apud magnates, earn excuset; sed in hoe casu, sub gravi tenetur sibi substituere nütricem bonam quoad mores et valetu-dinem.

r. Tenentur filiis procurare statum in quo honeste, juxta conditionem suarn, aliquando vivere possint.

r. 1° Qui diligentiam saltern mediocrem non adhibent ut acquirant bona ex quibus liberos convenienter susten-

tent, et futuro statui eorum provideant; 2° qui arlem statui congruentem, aliudve genus decenter vivendi liberos non docent, nee doeendos curant; 5° a fortiori, qui pi-grilia, negligentia, polationibus, eomessationibus, ludibus, negotiis graviter imprudentibus, rem familiarem dissipant; iquot; qui absque causa legiUma dotem filias convenientem pro matrimonio ineundo, aut ingressu in religionem, obstinate denegant.

152. — q. Ad quid se extendü educalio spiritualis? r. Dirigitur in animara, utpote rationalem, ad ima-ginem Dei factam et vocatam ad Deum seu finem ultitnum supernaturalem. Cum autem matrimonium ad dignitatem sacramenti sit evectum, ut nata proles renascatur in Christo et ad vitam Eeternam praparetur, ideo maxime in hunc finem instrui et dirigi debet. Unde Paulus: Si quis sno-rurn... curarn non hahel, fidern negavit, et est infideli deterior. q. Qucenam sunt tria media hue conducentia ? r. '1° Doctrina et vigilantia, 2° correctio, 5° exemplum; de quibus in sequentibus.

r. Post prolium regenerationem per aquam baptismatis, quod quamprimum eis ministrandum est, tenentur pa-rentes, per se vel per alios, 1° liberos a teneri pueriüa docere prsecipua doctrina christianse capita; 2° docere preces matulinas, vespertinas, etc., et eos assuefacere sacrificio et officiis divinis; 5° eos committere scbolis, quoad doctrinam et mores vere bonis; 4° invigilare diu noctuque ne pravis sociis, colloquiis aut lectionibus cor-rumpantur.

o. Quornodo sub hoe respeetu graviter peecare possunt? r. !^ü Qui lotarn curam ad temporalia intendentes, spi-

ritualium ita obliviscunlur ut de iis filios non instruant nee inslrui curent; 2° qui, ut sumptibus parcant, filiorum educationem spiritualern negligunt; 5° generatim qui fdios niütunt ad scholar htereticas vel impias, aul eos magistro hseretico vel impio moribusve perdito commitlunt, ut scientias humanas discant.

134. — q. An el queenam requirüur correctio? u. 1° Requiritur correctio, juxta; Qui parcil virgce, odii filium suum; sedut utilis evadat correctio, 2° requiritur ut sit moderata et prudens; secus enim, filios reddit morosos, pusillanimes, stupidos, desperatos, et parentes filiis odibiles. Q. Quomodo sub hoe respectll graviter peccare possunt? r. 1° Qui nimia indulgenlia filios corrigere notabiliter negligunt, quando necesse est; 2° qui gravioribus pocnis in filios animadvertunt, v. g. si eos mulilent; vel si eis grave vulnus aut percussiones adeo graves infligant, ut vita aut sanitas quid detrimenti capiat.

i üj. — q. Quare filiis dehent bonum exemplum? r. 1° Quia exempla, prsecipue superiorum, verbis efli-caciora, ad sequelam trahunt; 2° quia parentes nihil aut parum ad bonum movebunt verbis, si contrarium do-ceant malis exemplis.

Hinc, duplex perpetrant peccatum parentes qui, filiis prsesentibus, verba turpia et obsctenos sermones profe-runt, maledicta et imprecationes evomunt, juramenta et blaspbemias eructant: bis enim pravis exemplis causa sunt cur filii bsec omnia addiscant et imitcntur.

Nota. l⁰Quod spectat alios eognatos ascendentes et descen-dentes, eorum obligationes sunt generatim ea3dem, data lamen debita proportione, ac filiorum erga parentes et parentum erga filios. 2° Quod attinet fratres et sorores, erga se invicem debent dilectionem specialem, ita ut invi-cem succurrere teneantur quoad necessaria vitoe, non tantum in oxtrema sed etiam in gravi necessitate.

5° Ad alimenla et ea qua; ad honestam conditionis sute sustentationem pertinent, sibi muluo prsestanda.

4° Ad debilum conjugale sibi invicem reddendum, cum petitur serio, nee est causa legitima negandi; ad id enim se obligarunt.

R. 1° Studiose rem famiiiarem gerere, et bona, turn com-munia tum uxoris propria, debita diligentia administrare.

2° Curare ut uxor munia christianse professionis im-pleat; ut pracepta legis divinse aut ccclesiastica! exequatur. Vir enim est caput mulieris et tolius rector familite, ac proin ad ipsum spectat recta gubernatio uxoris, sicut et aliorum familiai membrorum.

3° Corrigere uxorem delinquentem, ubi ad ejus emen-dationem et ad scandalum prsecavendum requiritur. At-tamen multo levior esse debet correctio quam culpa merea-tur, quia uxor est socia viri, non serva. Curandum insuper est ne pax et amor inter cos pcreat.

]\ota circa correclionem. Vir ordinarie cam inchoare debet per verba suaviora, et si htcc non juvent, ad gra-viorem correclionem devenire. Quandoque defectus uxoris dissimulare debet, ubi sine peccato potest, nee nimius esse in corrigendo, cl aliquando correclionem ad tempus differre, ne, uxorc indisposita ad cam recipiendam, fru-

r. Peccat graviter per se, si uxorcm conviciis prose-quatur, v. g. vocando eam adulteram, etc.; si absque justa causa eam impediat ab implendis prseceptis divinis aut ecclesiasticis, vel a devotionibus valde utilibus, v. g. a frequentatione discreta sacramentorum; si eam modo tyrannico tractet instar vilis mancipii; si cohabitationem culpabiliter derelinquat; si familise gubernationem negligat.

o⁰ Inservire viro in re familiari; nam, etsi non sit serva sed socia, ipsi incumbit curam domus gerere et proin familise servilia pbire. Attamen, si dives sit, ollicia viliora per famulos vel ancillas adimplere potest, modo ipsis invigilet, et curat ut res domestica bene conser-vetur.

R. Si maritum soleat irridere, subsannare; si verbis asperis, inobedientia contumaci, vel nimia morositate eum ad iracundiam et blasphemias provocet, etc.

Nota practice. Taceat uxor, dum maritus est iratus vel ebrius; si monitio profutura videalur, moneat dum maritus est bene affectus; si irato respondendum sit, respondeat suaviter: responsio enim mollis frangit iram, et dura furorem suscitat. Si lisec non juvent, per parochum aut alium prudentem virum curet maritum admoneri.

Sunt generatim csedem, data proportione et modilica-tione debita, ac obligationes parenlum et filiorum. Hinc pauca jam dicimus de obligationibus 1° dominorum et famu-lorum; 2° magistrorum et discipulorum; 5° civium erga temporalem auctoritatem. De ofliciis autem parochorum et aliorum superiorum ecclesiasticorum, vide tractatum De Slatibus Particularibus, ubi de statu clericali.

1° Benigne tractare, decenler et humane eos alloquen-do et eis prsecipiendó, nimiis operibus eos non gravando, infirmos convenienter curando.

o⁰ Justum pretium solvere; agitur enim de obligatione justitiss et fequilatis naturalis; unde defraudatio talis mer-cedis inter peccata in ccelum clamantia recensetur.

r. ■I⁰ Si tempus non concedant famulis ad addiscenda ru-dimenta fidei christians, vel eos ad catechismurn, ad concionem non mittant; si non curent ut tempore de-bito confiteantur.

2° Si conducant, vel in domo retineant famulos im-pios, blasphemantes, turpia loquentes; aut emendatio-nem promittere nolentes non dimiltant: nisi forte eorum opera maxime indigeant, et alios invenire non possint; si graviter peccanles non moneant et corrigant.

o⁰ Si ipsis occasionem peccandi permittant; si cos pravo exeniplo aut sollicitationibus in peccatum inducant vel alliciant.

4.quot; Si stipendium promissum aut juslum non solvant aut nimis differant; si segrotos non curent aut statim expel-lant; si eos absque justa causa ante pnefixum tempus dimitlant.

{60. — q. Ad qncvnam lenentur famuli erga dominos, el quomodo sub hoc respedu graviter peccarc possunt?

1° Ad reverentiam. Unde graviter peccare possunt, qui dominos irrident, aspernantur, illorum occultos de-

2° Ad obsequium, et obedientiam in iis ad quse se obligarunt vi contractus, et in iis qutc spcctant ad bonos mores. Ilinc mortaliter pcccare possunt, qui obmurmu-rant, tempus inutiliter conterunt, prseceptum laborem pera'gcre negligunt, aut pro se laborant cum damno do-mini sui.

5° Ad fidelitatem. Ilinc peccant stcpe graviter et contra justitiam, qui rerum sibi creditarum curam non baben t; qui ex culpa sua res deteriores fieri sinunt; qui victualia pretiosa aut ipsis non dari soiita surripiunt, sive ad man-ducandum, sive ad ea extraneis dandum vel vendendum.

r. Cum sint instar parentum quorum locum occupant, sicuti parentes debent 1° amorem, 2° educationem spiri-tualcm, i. e. doctrinam, correctionem et exemplum. Ilinc graviter peccant, si in his obligationibus notabili-ter deficiant.

R. Sicuti filii parentibus, debent amorem, reverenliam et obedientiam. Hinc graviter peccant si in his obliga-tionibus notabiliter deficiant.

r. Gives potestati temporali debent, titulo pietatis, re-verentiam et obedientiam. Constat jure naturali, et positivo divino, v. g. Apost. ad Rom.: Omnis anima po-testatibus sublimioribus subdila sit. Non est enim poteslas nisi a Deo. Qui resist it potestati, Dei ordinationi resistit.

Sed quaestio est an nunquam licitum sit potestati ci-vili resistere. Pro qua solvenda, prsenotandum est dupli-cem distingui hujusmodi resistentiain, scilicet passivam et activam. Resistentia passiva simpliciter est negatio obc-diendi legi cuidam ; 2° resistentia activa est rebellio contra principem seu potestatem civilem. Jam vero inquirilur;

1G5. — q. An licitum est resistere passive seu non pa-rere legi evidenter injustce?

1° Si aliquid prsecipiat contrarium legi naturali vel di-vinae, ut pat^t; imo resistentia tunc est obligatoria.

2° Licet nihil mali prsecipiat, potest esse injusta utpote evidenter contraria bono communi; quod prjesertim accidcrc potest quando lex non servat juslitiam distributivam, i. e. si onera et prsemia inter subditos non distribuantur pro-portione servata. Unde censetur contraria bono communi, si proportionis excessus sit talis ut cedat in grave et injustura onus magna: partis civium, cum tunc legislator excedat potestatem, quse ei data est ad fedificatio-nem et non ad destructionem, ut in tract. De Legibus, N⁰ 21, dictum est.

diti plus sequo graventur, lex ilia non censetur injusla, cum non possibilis sit proportie ilia omnimoda; et consequenter tali legi parere tenentur non tantum non gravali, sed etiam injuste gravali; hi enim ullimi parere tenentur, si minus vi ipsius legis qua? relate ad ipsos supponitur non plane tcqua, at saltern vi legis naturalis et generalis jubentis ut quis, ad vitanda scandala vel perturbationem in socie-tate, aliquid propter borium commune de jure suo privato cedat.

r. Doctrina sacrse Scriplurse, ait Gury, Palnim, concilio-rum, ss. Ponlificum, catecbismi concilii Tridentini, Li-guorii et encyclica) Greg. XM, anno quas totam

calholicam traditionem exprimit, sic paucis verbis circa bancquseslionem resumi potest.

Ad Iquot;¹. Sicut evidens est, nunquam obediendum esse auctorilati bumanse in iis quae evidenter contra legem Dei sunt, ita est omnino obediendum principibus eliam dyscolis et qui auctoritate sua abutuntur, in iis quse per se licita sunt; excepto casu boni communis, de quo N⁰ !G5.

Ad 2^,n. Nunquam omnino licitum est rebellare. Nimis perniciosum in bac re, ait Lig., fuit principium Joannis Gersonis, qui ausus est asserere, quod monareba potest

esset excessive tyrannicum? Remedium quod suppetit, ait s. Thomas, est ad Deum recurrere, ut auxilium prsebeat.

Utrumque tandem confirmatur per proscriptum articulum 03^m Syllabi, qui sic legitur: Legitirnis principibus obedien-tinm dclractare, imo el rebellare licet. Non igitur admitti ])Osse videtur sententia quorumdam rccentiorum, ut Balmes, Parisis, Laforet, etc., qui contendunt rebellionem aliquan-

do, in cxtrema socielatis necessitate, esse licitam, quia, aiunt, in hoc casu, tyranniea potestas fit injustus aggressor, et societas resistendo, vim vi repellendo, utitur jure suo, cum utatur rebellione utpote ultimo remedie ad se de-fendendam cum rnoderamine inculpatse tutelpe. Si cnim, addunt, talis legitima defensio compctat privatis, quare non competerct societati?

Hoe pracepto prohibelur directe et explicite homici-dium, i. e. omnis injusta et violenta hominis occisio ab homine facta. Prohibetur indirecte et iniplicite quselibet injusta Itesio, vulneratio, aut mutilatio corporis sive pro-prii sive alieni; et consequenter prohibentur etiam ea omnia quse proxime ad bsec disponunt, ut odium, dis-

Omnia qu® ad quintum decalogi prseceptum referun-tur, vide in tractatu De Justitia, a N⁰ 77 ad Nⁿ' 88.

r. Juxta Exod. 20, sextum decalogi prsGceplum est: Non mcechaheris; eoque prohibetur omnis luxuria externa.

Nonum decalogi praeceptum est: Nee desiderabis uxorem ejus; eoque prohibetur omnis luxuria mere interna, i. e. patrata sive per gaudium, sive per desiderium, sive per deleclationem morosam.

Quadruplici capite dicimus 1° de luxuria3 natura ct divisionibus, 2° de peccatis luxurise non consummatis, 5° de peccatis luxurise consummatis intra naturam, 4.° de consummatis contra naturam. Animadverte quod in 2°, in 5° et in 4° capite agatur do luxurite peccatis externis; nam de internis, quae sunt contra nonum decalogi prse-ceptum, dictum est in tractatu De Peccatis, N^is 5 et seqq.

r. Est inordinatus appetitus rei venerea}. Itaque pecca-tuni luxurüe consislit in consensu inordinato voluntarie

prsestito delectationi vcnerese, i. e. delectationi qute oritur ex commolione spirituum generationi inservientium.

Delectalio autem venerea non est confundenda cum delectatione sensuali seu organica, quae oritur ex propor-tione objecti sensibilis ad sensum aliquem, v. g. objecti visibilis ad visum, audibilis ad auditum, rei mollis ad tactum, etc.; hsec enim, licet facile ad veneream conducere possit, de se vel culpa vacat, vel saltem venialem non excedit.

R. Duplici modo: 1° directe vel indirecte, 2° perfeclo vel imperfecte; ut ex Iractatu De Adibus Humanis eruitur.

1° Est directe volita, si voluptas carnalis pracise inten-datur in se ; est indirecte volita, si aliud intendatur ex quo voluptas carnalis nasci solet, ut fit v. g. in aspeclibus aut leclionibus minus castis, ex curiosilale vel ex alio fine habitis.

2° Luxuria tum directe turn indirecte voluntaria, alia est perfecte volita, si intendatur cum plena cognitione et pleno voluntatis consensu; alia est imperfecte volita, si intendatur cum subobscura cognitione aut cum imperfecto consensu.

Ex lege enim naturali, usus rei venerece institutus et necessarius est ad solam conservationem seu propagatio-nem generis humani; ergo non potest extra matrimonium, nec etiam in matrimonio nisi debito modo, usurpari, sine gravi recti ordinis perturbatione.

De lege divina, constat ex variis Scriptura locis, v. g. ad Galat. 3. Manifesto, sunt opera carnis: quce sunt for-

R. Sit rcgula sequens; Non datur materise parvitas in luxuria extra matrimonium directe et perfecte volita; quia, attenta humanse natura fragilitate, ex minima deleeta-tione sic volita sequitur perieulum proximum ulterioris consensus; id quoque constat ex propositione ab Alex. VII damnata.

Dixi 1° in luxuria: unde probabilius dari potest, con-tradicente Lig., in materia sensualitatis, de qua N⁰ 1GG.

Dixi 2° extra matrimonium: nam intra matrimonium dari potest in re matrimoniali quamdiu non adest perieulum pollutionis; de re aulem extramatrimoniali, i. e. in luxuria conjugati relative ad tertiam personam, idem dicendum est ac de luxuria inter non nuptos.

Dixi 5° directe et perfecte volita. Ut autem hsec rite explicentur, hie prsecipue agendum est de voluntario indirecto. Nam:

Si adsit voluntarium directum, nulla est difficultas; scilicet, si luxuria sit directe et perfecte volita, non datur materia; parvitas; datur vero si sit volita quidem directe, sed tantum imperfecte, ob imperfectionem actus.

Si autem adsit voluntarium indirectum, tunc practice res magis evadit intricata. Quocirco pranotandum est quod, quando luxuria est tantum indirecte volita sou quando est aut dicitur voluntaria in causa, tunc, proprie loquendo, non prsestamus consensum in luxuriam ipsam, bene vero in causam quam ponimus. Unde, si qusedam adsit malitia in nostra hac actione, tota repetenda est a malitia ipsius causae. Ilujus causse malitia pendere potest a tribus, scilicet: l⁰utrum causa in luxuriam influat proximo, an vero remote tantum; 2° utrum non adsit vel an adsit proportio-nata ratio causam ponendi; 5° utrum ilia causa sit volita sou utrum intendatur perfecte an autem imperfecte tantum. Jam vero, relative ad rem nostram, quatuor ponimus casus, quo-

rum tres cum voluntario in hanc causam perfecto, et unus cum voluntario in earn imperfeclo.

i^s Casus. Si causa, perfecte volita, et absque proportionata ratione posita, in luxuriam influat proxime, tunc haec causa reputatur mortaliter mala ratione luxurise, et non datur materia; parvitas. Nam veile directe et perfecte causam in luxuriam inlluentem proxime, perinde est ac si in-tenderetur luxuria ipsa et si intenderetur directe; quare prsesens casus comprehendi censetur sub data regula ; non dari parvitatem materia; in luxuria directe et perfecte volita. Proxime intluere censetur tum cogitatio morosa, tum absque sufficienti ratione lectio graviter turpis aut aspectus pudendorum alterius sexus, tum diuturnum colloquium aut diuturnus aspectus personae inordinate amatse, etc.; pra;cipue si inde veniant motus carnales et nihilominus in bujusmodi rebus quis pergat.

2^S Casus. Si causa, perfecte volita, et absque proportionata ratione posita, in luxuriam influat remote tantum, admittit materia; parvitatem. Censetur autem causa influere remote, si sit tantum venialiter mala ratione luxurise, v. g. lectio leviter turpis; vel si sit mortaliter quidem mala sed non ratione luxurise, v. g. excessus mortaliter malus in potu; tunc enim, si ex causa remota sequatur luxuria, sequi censetur tantum per accidens.

o^s Casus. Si causa, perfecte volita, in luxuriam influens sive proxime sive remote, ponatur ex proportionata ratione, censetur luxuria esse involuntaria et culpa vacans, juxta principium s. Thornse de causa babente duplicem

4^S Casus. Si causa tantum imperfecte sit volita, ob im-perfectionem actus seu indeliberationem, admittit materia; parvitatem; si enim hoc, ob imperfectionem actus, admittendum est in voluntario directo in ipsam luxuriam, ut supra in hujus numeri initio dictum est, pariter et a fortiori boe, ob imperfectionem actus, admittendum est

in voluntario quod non est nisi indirectum seu volun'ta-rium in luxurise causam. Vide De Peccató, N⁰ 21.

1° Interna vel externa. Interna est illa quje committitur interne, i. e. per gaudiunï, desiderium vel delectationem morosam, de quibus vide De Peccatis, N^is 5 et seqq.; externa, quae committitur externe, per copulam, tactus, aspectus, etc.

2° Non consummata vel consummata. Non consummata seu imperfecta est illa in qua non intervenit ultimus terminus venereorum qui est effusio seminis humani; consummata seu perfecta, in qua intervenit hïec effusio.

5° Luxuria perfecta est naturalis vel innaturalis. Natu-ralis est voluntaria seminis effusio servatis iis conditionibus quas requirit natura actus carnalis ad hominis generatio-nem. Inmluralis, seu contra naturam, est voluntaria seminis effusio in qua hoe conditiones non servantur.

q. Indica qiuvnam sint ha' conditiones, seu quee conditiones requirantur ut copula carnalis seu seminis effusio juxta naturam fiat; et monstra ex harum defectu fluere singulas species peccatorum carnalium contra naturam.

kquot; Organa in diverso sexu generationi apta; cujus defectu, fluit sodomia imperfecta.

5° Modus debitus, seu situs naturalis; cujus defectu, fluit concubitus inordinatus.

1G9. — Quum actus luxuriïB non consummatcp sint quasi via quae ducit ad luxuriam consummatam, tota eorum malitia pendet a ratione periculi quod continet singulus eorum.

Atqui, dicere licet quod, generatim loquendo, periculo-siores sunt tactus quam aspectus, et aspectus quain senno-nes et lectiones; item , quoad tactus et aspectus, quod sunt periculosiores si fiant in persona alterius sexus quam sexus ejusdem, et in persona ejusdem sexus quam in corpore proprio, et in corpore proprio quam in corpore brutorum; item, si fiant inter adultos quam inter par-vulos; item aspectus personarum naturalium quam per-sonarum artificialium, i. e. pictarum aut sculptarum. Quse tarnen omnia consideranda sunt non tantum absolute, sed prsecipue relative, i. e. juxta complexionem et dispositionem uniuscujusque.

Jam vero, ut procedamus de majori ad minus, triplici paragrapho dicimus 1° de taclibus, 2° de aspectibus, 5° de sermonibus et lectionibus.

Tactus, sive fiant manibus, sive ore per oscula, sive alio quovis modo fieri possunt vel 1° in partibus inhonestis, vel 2°in partibus honestis, aut minus honestis, de quo, N⁰ 74.

Dicuntur, juxta Lig., corporis partes inhoneslce seu turpes seu obscence, partes genitales, iisque proximse; minus honestce vero seu non turpes, pectus, brachia, crura, etc. Igitur:

Exerceri possunt vel 1° in corpore alterius sexus, vel 2° ejusdem sexus, vel 3° in corpore proprio, vel 4° in corpore brutorum. Itaque :

1° Taclus in pudendis vel in locis vicinis, si absque sufficienti necessitate fiant, sunt personae tam agenti quam patienti mortaliter mali, saltern inter adultos, idque ple-rumque etiamsi supra vestes fiant.

Dico 1° absque necessitate: hinc a gravi excusari possunt medici vel alii infirmis ministrantes, etiamsi per accidens polluantur, modo absit consensus.

Dico 2° inter adultos: nam secus esse potest inter par-vulos vel inter adullum et parvulum. Sic, excusantur matres erga proprias proles, quia, quidquid prolis est, stulto potius quam obsceno amore tangunt; sic quoque a gravi excusari possunt nutrices vel ancillte quae parvu-los ita tangunt, non quidem ex libidine aut ex necessi-sitate, cum tunc foret culpa mortalis vel nulla, sed ex curiositate aut levitate, idque obiter.

2° Quoque mortaliter mala ordinarie reputantur oscula extraordinaria sen vere libidinosa, i. e., quae fiunt, non tantum in supradiclis partibus inhonestis, sed etiam si fiant in partibus insolitis, puta in pectore, in mamillis; vel in ore quidem, sed modo insolito, sive dum dalur osculurn columbinum, i. e. linguam in os introducendo, sive dum dantur quidem super os, sod nimis diuturne vel repetitis nimis vicibus.

Idem est principium ac supra inter personas alterius sexus', habita tamen rationc periculi minoris. Undo, ta-ctus in pudendis vel partibus vicinis inter adultos absque necessitate facli, ordinarie a gravi non excusantur, nisi fiant obiter, et non affectu venerco, sed ex petu-

lanlia, joco aut levitate; hi facilius adhuc excusantur si tantum supra vestes fiant.

Taclus in prscdictis partibus, habiti obiter, non ex af-fectu venereo, sed ex levitate aut curiositate, a fortiori a gravi excusantur sen veniale non excedunt, licet sine justa causa fiant; imo omni culpa per se vacare pos-sunl, si adsit rationabilis causa, v. g. ad se curandum, mundandum, ad pruritum sedandum.

Genitalia brutorum tangere, est morlale et ad bestiali-tatem pertinens, quando id locum habet ex affectu venereo. Si fiat ex curiositate, joco aut levitate, idque usque ad effu-sionem seminis bruti, est mortale, non quidem ralione perdi-tionis seminis bruli, sed quia talis actio tangentis libidi-nem vehementer excitat, ait Lig.; secus autem, si usque ad seminationem non perveniatur. Imo de se omni culpa vacat si adsit quaïdam causa, v. g. ut juventur cqui, tauri, porei, ad coeundum.

Ex triplici causa haberi possunt lactus in his partibus, vel oscula non libidinosa, i. e. oscula in partibus honestis habita, scilicet 1° ob delectationem veneream, 2° ob de-lectationem sensualem, 5° ob causam honestam. Igitur:

Si fiant ob delectationem veneream, inter non conjugatos, sunt mortaliter mala, quia, ut supra dictum est, in re venerea directe et perfecte volita non datur materise par-vitas.

Si fiant ob solam delectationem sensualem, vel ex levitate, joco, curiositate, de se veniale non excedunt, modo habean-tur tantum obiter; si autem inter adultos excrceantur, non

obiler, sed morose et repctitis nimis vicibus, veniale cito excedunt, cum ab his facilis sit transitus ad dele-ctationem veneream.

Si fiant obiter ob causam honestam, pula in signum amicitiae, urbanitatis, juxta morem patriaj, sccluso scandalo quod facilius locum haberi potest in clerico vel religioso, de se omni culpa vacant; idque confirmatur praxi prirno-rurn fidelium, salulantium invicem in osculo pacis.

Quum aspectus sit sensus magis elevatus et minus male-rialis quam lactus, ideo est minus periculosus, utpote minus ad libidinem provocans. Sicuti supra de tactibus dictum est, aspectus fieri possunt 1° in partibus inlionestis, vel 2° in partibus honestis aut minus honestis.

1° Aspectus coilus humani, pudendorum vel parlium iis valde vicinorum persona? allerius sexus, absque justa causa inter adullos habiti, sunt regulariter morlaliter mali, utpote ad libidinem graviter excitantes; excepto, juxla Bill, et Lig., si fiant a longe et valde breviler. Nee a gravi excu-sandus est, ait Gury, qui has partes turpes aspicit velo per-lucido teclas, cum hoc libidinem augeat, nedum minuat.

Dico absque justa causa inter adultos: unde bic a fortiori excusari possunt persona? de quibus supra, N⁰ 170, ubi de actibus.

2° Aspectus pudendorum ejusdem sexus, vel proprii corporis, vel coitus brutorum, sccluso affectu venereo, juxta sentenliam communem, de se veniale non excedunt modo obiter fiant. Unde, ait Gury, por se a gravi excusantur personse. ejusdem sexus qusc sc nudas lc\ilcr aspiciunt simul natantes aut se lavantes, pnesertini si non sint adulti.

3° Aspectus picturarum vel statuarum obscenarum, secluso affectu libidinoso, vel libidinis periculo, excusantur a mortali, juxta Billuart, si locum habeant obiter ex cu-riositale aut levitate.

176. — Si fiant in partibus hnnestis vel minus hone-stis, conformiter ad dicta supra de tactibus, N⁰ 174-, sunt mortaliter mali quando locum baber.t ex alfectu venereo, vel ob delectationem organicarn cum probabili libidinis periculo; quod periculum facile aderit, si sint diuturni inter per-sonas inordinate amatas, prsesertim in casu quo inde exurgat commotio spirituum. Alias, per se veniale non excedunt. Imo omni culpa vacare possunt, si ob ratio-nabilem causam exerceantur.

Nota. Tactus, ob delectationem veneream exerciti, censentur ejusdem nature ac actus consummati in quos ten-dunt; unde contrahunt maliliam specici diversam provariis objecti circurnstantiis. Secus autem cum Lig. dicendum est de aspedibus, si absque ullo desiderio copulse fiant.

Turpia proferre, audire, legere, non est malum de se, ut patet exemplo medicorum, theologorum, confessario-rum, etc., absque culpa talia tractantium. Totum autem pendet a fine et circumstantiis. Unde :

1° Turpia loqui, canere, scribere, audire, etiam per tequivocationsm, est peccatum mortale, si fiat ex motive libidinis, vel saltern cum gravi periculo consensus proprii vel alieni in libidinem.

IIoc autem periculum ordinarie adesse censetur, 1° maxime inter non conjugatos et juniores, in illo qui profert,

etiam ex joco tantum, verba valde obscena, v. g. nominando pudenda alterius sexus, modum copulandi, modum im-pediendi generationem, procurandi pollutionem; 2° in illo qui ob jactantiam narrat propria peccata turpia, ubi talis ordinarie triplici peccato mortali peccat: cornplacentiaï, seandali et jactantise de peccato commisso.

2° Loqui, canere, scribere, audire ilia quae, etiamsi turpia, non sint tarnen graviter obscena, non est per se mor-tale, si üat breviter, ob jocum, aut vanum solatium, nisi audientes ita debiles sint spiritu, ut scandalum pa-liantur. Hinc communiter non reputantur gravia, dicteria turpia qute proferunlur a messoribus, mulionibus, etc., quia ludicre ordinarie dicuntur et audiuntur.

5° Non sunt semper ut mortalia babenda tencra colloquia cum personis alterius sexus; magno nihilominus periculo exponunt, prcesertim si sint diuturna, saepe repe-tita, aut in locis solitariis habeantur.

1° Legere libros omnino obscenos, est peccatum mor-tale per se, ratione periculi.

Excipe per accidens illos lectores qui, ex sola curiositate legentes, ob eetatem provectam, ob frigidam complexio-nem, aut consuetudinem de rebus venereis tractandi, grave libidinis periculum non incurrunt.

2° Legere libros parum obscenos, quales sunt sa3pe libri amatorii, vulgo romans, vel certa poëmata, comcediae, etc., non est mortale de se, si legantur ex sola curiositate aut vano solatio, secluso consensus periculo, quod in ju-nioribus raro abest. Imo omni culpa vacare potest, si adsit rationabilis causa, v. g. ad acquirendarn scientiam, eloquen-tiam, ad utilitatem propriam vel alienam. — De speclaculïs el de chords, vide tractatum De Char ita te, N^ls 10! et 102.

r. Sunt ea in quibus fit commixtio carnalis eo modo quo natura instituit ad hominis generationem, i. e. servatis con-ditionibus supra, N⁰ 1G8, datis. Sunt r fornicatio simplex, 2° stuprum, 5° raptus, 4» adulterium, 5° incestus, 6° sa-

Fornicatio simplex malitiam castitati oppositam continet Cseterse autem species peccato luxunae superaddunt novam malitiam specialem; scilicet stuprum, raptus et adulterium superaddunt malitiam injustitise; incestus, ma- ^ litiam contrariam pietati; sacrilegium, malitiam contra-

r. Est copula soluti cum soluta, ex mutuo consensu. q. Quare semper graviter jure nalurali prohibita est

r. Quia, si fornicatio permitteretur, plerumque homines a matrimonio contrahendo recederent, prolesque ex fornication.e susceptaj, absque ulla educatione derelinque-rentur, el inde subversio ordinis societatis necessano se-

^ Nota. Ad fornicationem referuntur 1° concuhmtus, qui est commerciurn habituate soluti cum soluta; 2 me-retricium quod est status mulieris omnibus prostitutie. Circumstantia autem concubinatus vel meretncn de se speciem peccati non mutat. Attamen per accidens sfepius est in confessione declaranda, ad statum et peccatorum genus confessario manifestandum.

r. Stuprum est violatio seu oppressio muiier is ipsa in-vita. Sic cum Gury, contra plures, dieentes stuprum esse defloralioncm virginis ipsa invita.

fornicari cum muliere amente, ebria, dormiente, quia, deficients ejus consensu, ei gravis infertur injuria. E contra, stuprum non est, fornicari cum virgine quae pro prima vice corrumpilur, si plane consentiat, quia domina est sui corporis et libere juri suo cedit; stuprum enim consistit probabilius in violentia mulieri iliata, non vcro in violatione signaculi integrilatis virginalis.

Dico 2° mulicris: unde non refert an sit virgo, an extra vel intra matrimonium fuerit corrupta; cum stuprum consistat in violentia seu injuria erga mulierem. Qui vero sic violat mulierem conjugatam, consanguineam, religiosam, ultra stuprum, committit adullerium, vel in-cestum, vel sacrilegium, ut patct.

r. Est abductio alicujus personae, libidinis causa, e loco tuto ad locum non tutuin, per vim aut metum gravem ipsi illatum.

Dico \⁰ alicujus personae, sive sit femina virgo vel non, sive sit masculus. Dico 2° libidinis causa, etiamsi post abduclionem actus libidinis non sequatur. Dico 5° per vim aut metum gravem, unde non est raptus, si persona abducta plene consentiat. Dico 4° ipsi illatum, i. e., illatum personse ipsi, vel ejus parentibus aut tutoribus sub quorum cuslodia degit.

Nota. Prsefatus raptus est species luxurite. At raptus esse potest impedimentum matrimonii vel casus reserva-tus. Est impedimentum matrimonii, si prsefato violenti modo abducalur femina, malrimGnii cxplendi causa. Est

casus in dioecesi Brugensi reservatus si, per vim aut metum gravem ipsi illatum, abducalur virgo, mairimo-nii vel copulce explendce causa, licet copula non sequatur.

r. Est accessio conjugis ad lorum non suum, seu est copula conjugati cum alia persona, sive conjugata sive libera.

Dico 1° conjugati, eliamsi compars in adulterium con-sentiat; nam, non obstante hujusmodi consensu, semper adest peccatum injustitise, cum compars, ob jura sa-cramenti et indissolubilitatem matrimonii, juri suo cedere non valeat. Dico 2° sive conjugata, in quo casu duplex adest adulterium, in confessione exprimendum.

Nota. Prsefatum adulterium est species luxurise. At in-super esse potest impedimentum matrimonii vel casus reservatus. Est impedimentum crimini.s dirimens matri-monium, si sit adulterium perfectum et formale ex utra-que parte, cui accedat, durante eodem matrimonio, 1° matrimonii prornissio perfecta, vel 2° attentatio; vel 5° si, adnlterio commisso, sequatur conjucidium, cum inten-tione matrimonii patralum, etiam ab una parte sine mu-tua conspiratione. Est casus in dioecesi Brugensi reservatus, adulterium perfectum et formale ex utraque parte, 1° si sit publicum quocumque modo, tum jure, turn facto, tum sola fama; 2° si sit quidem occultum, sed constituat impedimentum criminis dirimens matrimonium, juxta statim dicta.

r. Est concubitus cum cognatis carnalibus, spirituali-bus, legalibus, vel cum affinibus aut publica honestate ligatis, intra gradus ab Ecclesia pro matrimonio pro-liibitos.

Q. Die brevüer cjuccnam sint personen seu quinam sint hi gradus ab Ecelesia prohibiti.

1° In eonsanguinitale, omnes gradus linea) rectae, et usque ad quartum gradum inclusive linese collateralis.

2° In eognatione spiriluali, inter baptizantem, confir-mantem, susceptores, ab una parte, et prolem baptiza-tam, conflrmatam ejusque parentes ab altera parte.

i⁰ In affinilate, 1° si ex copula matrimoniali, usque ad quartum gradum inclusive in utraque linea; 2° si ex copula fornicaria, usque ad secundum gradum inclusive.

5° In publiea honestate, 1° si oriatur ex sponsalibus, inter consanguineos primi gradus utriusque linea3; 2° si oriatur ex matrimonio rato, valido vel invalido, inter consanguineos usque ad quartum gradum inclusive.

Nota. Prsedictus incestus potest esse casus in dioecesi Brugensi reservatus, scilicet incestus seu copula reipsa consummata et generationi apta, 1° cum consanguineis primi vel secundi gradus utriusque linese; 2° cum affi-nibus primi gradus utriusque linea;; 5° cum muliere re-ligiosa professa in religione ab Ecclesia approbata: quod tarnen potius saerilegii quam ineestus nomine venit.

Vide tract. De Primo Deealogi Prcccepto, N⁰ 57 et seq., ex quo deducere licet, sacrilegium carnale esse posse 1° per-sonale, puta luxuriose violando personam Deo dicatam; 2° loeale, puta ponendo eerlos actus carnales in loco sa-cro; 5° reale, puta adhibendo rem sacram ad actum luxuriosum committendum.

Luxurise peccata quae dicuntur consummata contra na-turam, sunt ea in quibus fit seminatio modis repugnan-tibus institutioni nalurse ad generalionem. Sunt 1° situs inordinatus, de quo vide tractatum De Matrimonio, 1° pol-lulio, 5° sodomia, 4° bestialilas.

Dico virilis: quia hodie, testimonio physiologorum et theologorum post ipsos, voce admillitur unanimi, in feminis non dari veri nominis liquidum seminale generationi desti-natum, nee consequenter femineam pollutionem. Enimvero materia quam generationi subministrat femina, est ovulum, a physiologo germano Baer, anno 1827, primo inventum, quod, cum ad maturitatem pervenerit, independenter a feminse actione atque ipsa inscia, periodice erumpit ex ovario, et a semine virili, animalculis spermaticis sparso, foecundalur in visceribus femineis, quemadmodum ovum in lateribus volucris femellse: Les ceufs de la femme, ait Van Beneden, sont sécrétés par l'ovaire, comme le sperme par le testicule; il y a un ceuf male et un ceuf femelle. Vide latius De Matrimonio, N⁰ 46 ad Notam. Igitur, hu-mores mucosi qui in partibus feminie genitalibus provo-cari possunt per copulam vel alios actus libidinosos, nullatenus sunt semen generationi necessarium, prout ab

antiquitale ad nostra usque tempora erronee existimabant physiologi et theologi. (*)

(quot;) Ncc minim vidfatur quo.1 llieolojji omnium SDvorura, eliara variis post s. Liguorium annis, lot inierint controversias circa seminalionem fe-mineam, quum rei moralis doctores, qui in materia liujusmoili pliysiologica suas morales appiicationes inslituere non valent nisi juxta nota liujusce scientiaB principia vel facta, adeo imperfectis niterentur pliysiulogorum circa generationem notionibus.

Quod spectat dictorum liumorum originem ac destinationem, non abs rt erit qu;cdam bic subjungere.

Quemadmodum prope oculos cxistunt giandulne lacrymales qure secernunt Iiumores madefaciendis atqne conservandis oculis destinatos, et quemadmodum in interioribus partibus oris extant glaiiduloe saüvantes qusc adeo necessariara secretant saïivam; ita pariter adsunt certaj glanduhc elabo-ranles liumorem mucosum, de quo bic agitur. Sunt autem partim glandula; uterincr, quas prior illustravit hodiernus eximice scientia; pbysiologus Coste, et quarum mucus, in certis circumstantiis sed prsesertim instante parlu, uterura intus pervadit eumque in suis functionibus adjuvat; sed sunt prtc c.Ttcris giandula: vaginales, nounisi recenter a pliysiologo Bartholin plenius cxigt;Iorata;, qua; in vagincs j)arlibus interioribus sita;, glandularum sali-vantium contextum priB se ferunt, et quarum demanantes luimores etiam aliquo modo saliva; affines sunt. Prafata; glandula;, imprimis vaginales, eo ubeiiorem ministrant bumorero, quo magis excitantur seu irritantur per actionem copula; carnalis, per tactus lascivos vel per alios bujusmodi actus libidinosos; ita ut quandoque, cum majori voluptatis sensu, aliquo modo, ad instar viri ejaculantis, quasi ejiciant humorem qui ad vagina; oriticium exterius facile pervenire indeque aliquatenus ellluere potest.

Jam vero, siquidetn supponendum non sit ullam functionem quae a Deo organis annexa fuit, esse supervacaneam, sequitur hos liuinores aliquid utilitatis necessario conferre. Uaque, etsi generation! non inserviant directe sou quasi ratione seminis, ut ex dictis intelligitur, ei tarnen inserviunt indirecte tt remote: 'etenim, irrigando organa genitalia seu meatum vaginie, tuin vasis penetrationem in actu copula; reddunt faciliorem; turn illa organa custodiunt, laesiones noxias, eis per actus venereos forte inferendas, reino-vendo; turn eadem organa captanda; voluptati melius accomodant, ut sic mulier bacce voluptate allecta, non abstineat ab exercitio copula; matriino-nialis, quam utique ad propagationcm speciei humaua; instituit necnoii cohonestavit uatura; conditor Deus.

Tandem, etsi humor ille femineus veram seminationem aut pollutionem non conslituat, cvidens tarnen est mortaliter peccare feminam, si eum extra casum copula; matrimonialis vo'.untarie ntfarioque modo provocet. Vide latius De l'ovulation spontanea de Vcspèce humaine, auctore Lecotnle, prcsbylcro. Lovanii, Anno 1875

Nola 1°. Periride est banc seminis effusionem fieri sive extra congressum carnalem, sive cum congressu quidem seu copula incoepta sed non consummata, vilandse gene-rationis gratia, turn inter conjuges turn inter alios, prout fit in peccato Onan, qui Onan, teste Scriptura, semen fundebat in terrain et sic rem detestabilern faciebat. De onanismo, vide tract. De Matrimonio, N⁰ Sö.

Nota 2°. Pollulio alia est involuntaria, et alia volun-taria. Voluntaria alia est directe voluntaria sou inlenta in se, et alia indirecte voluntaria seu voluntaria in causa. In pollutione indirecte voluntaria, videndum est 1° quantum causa influat in pollutionem, an scilicet influat proximo vel remote tantum; 2° an adsit vel non adsit justa ratio pollutionem plus minusve prajvisam permittendi; 5° an causa intendatur perfecte vel tantum imperfecte; ut supra, N⁰ 1G7, dictum est. Inde fluunt regulse N⁰ se-quenti traditse.

r. Sint tres sequentes regulse; juxta dicta supra, N⁰ 1C7: Regida. Pollutio directe et perfecte voluntaria, est semper peccatum mortale, ita ut in nullo casu, nequi-dem sanitatis causa, earn procurare liceat, cum intrin-secam habeat repugnantiam cum natura quse seminis effusionem unice ad generationem ordinavit. Dico perfecte: unde a mortali excusari potest ob imperfectionem actus seu ob indeliberationem.

2^:i Regida. Pollutio indirecte volita, seu absque suffi-cienti ratione babita, 1° est peccatum mortale, si in eam causa influat proxime, i. e. si causa talis sit, ut ex ea nata sit sequi pollutio; 2° est peccatum veniale, si in eam causa influat remote tantum, i. e. si causa talis sit, ut ex ea pollutio sequatur raro et quasi per accidens.

5» Regula. Pollutio cum sufficienti ratione babita, i. e. pollutio quse contingit in illo qui justam rationcm babet

cam permittendi seu ejus causam ponendi, omni culpa caret, secluso consensu seu affectu voluntatis in volupta-tem, juxta principium s. Th oma; de causa habente du-plicem effectum, in tractatu De Actibus Humanis traditum. Major aütem requiritur ratio pro periculo majori, i. e. major ratio, si causa influat proxime quam si influat tantum remote.

Est peccatum mortale, 1° omnis deliberata seminis effusio, quantumvis parva; 2® acquiescere delectationi pollutionis, etiam brevissimo tempore, quamvis prseter in-tentionem et sponte ex quacumque causa accidat; 5° a fortiori, pollutionem incoeptam conatu aliquo excitare. At-tamen pollutio incoepta comprimenda seu impedienda non est manu, cum tunc secretio seminis jam facta sit in vasis spermatids, et cum expelli debeat nunc vel posten illud semen, alioquin in detrimentum sanitatis corrum-pendum.

1° Quoad causam proxime influentem. Peccatum mortale est, ponere absque sufficienti ratione, causam proxime influentem, seu ponere causam qute sit mortaliter mala ratione luxurise. Hujusmodi causce sunt cogitatio morosa, tactus, aspectus vel lectio graviter turpes, etc. Vide supra, N⁰ 167, ad linem.

2° Quoad causam remote influentem. Peccatum de se veniale est, ponere, absque sufficienti ratione, causam remote influentem, i. e. 1° causam in se quidam mortaliter malam sed non mortaliter malam ratione luxuriai, ut est v. g. gravis excessus in cibo, in potu; 2'' causam venialiler malam in ratione luxuria), ut sunt v. g. tactus, aspectus, lectio leviter turpes, etc., modo pollutio prater

agentis intenlionem, imo contra ejus volunlalem saltem directam sequatur. Dixi de se vaniale: nam excipe per accidens, si periculum, quod censelur generalim remolum, alicui ratione propria3 infirmitatis fiat proximum, quia v. g. expertus est se talibus actibus ordinarie pollui.

Licet, etiam cum praevisa pollutione involuularia, ponere causam proxime vel remote influentem, modo propor-tionata adsit ratio, seu ratio necessitatis, utilitatis, con-venientise, pro anima vel corpore; quia tuncpotius habetur passio quam actio.

Sic, licitum est sacerdotibus audire mulierum confessio-nes, studere theologise vel rebus turpibus; medicis, aspicere, tangere partes pudendas iisque mederi; aüis, inservire infir-mis, eos in balnea millere; honeste alloqui et juxta morem patriae osculari personas alterius sexus; certo situ in lecto cubare; temperate sumere cibos aut potus calefacientes; equitare rationabilis recreationis causa; et simiiia. , A fortiori, ornni culpa vacat pollutio illa involuntaria quae mere naluralis vocatur, eo quod in dormiente causatur a sola natura, i. e. ex naturae seu humorum superfluitate, ex organorum imbecillitate, ex nervorum dispositione, for-sitan non rare adjuvaute actione daemonis; haec enim pollutio ne malerialüer quidem mala est, sed babetur tantum ut effectus mere naturalis et indifferens, quemad-rnodum est sudor, perdilio sanguinis per nasum, etc. Vide De Fee cat is, ]N⁰ 7.

189. — Quum pollutio non raro contingat inter so-ranum, ideoque a multis nomine pollutionis nodurna; vo-cetur, non tbs re erit eidem in specie applicare principia liucusque enuntiala. Quod ut clarius praestemus, tempus distinguimus triplex : 1° post, 2° per, 5° ante pollutio-licm. Itaqne:

sivc mere naturalis sive 110», mortale est de ea gaudere ex affectu venereo; secus autem est, gaudere lanlum de bono effeclu ex pollutione secuto, ut N⁰ 8, De Peccatis, dictum est.

2° Per pollutionem. Cum accidat inter somnum, sive imperfectum sive perfectum, patet quod adesse non possil nisi peccatum veniale vel nullum, siquidem non adsit nisi advertentia semivoluntaria vel nulla.

Unde veniale non excedit, ob imncrfeclionem actus, si accidat in somno imperfecto, v. g. in semisopilis, quibus in statu vigilite pollutio ordinarie displicct; et nullum est peccatum ratione actus prsesenlis, si accidat in somno perfecto, quia deest omne voluntarium praesens. Dico m-t'one actus prcesenlis, quia potest esse culpabiiis in causa, scilicet:

0° Ante pollutionem. Videndum est an causa fuerit vo-luntaria necne. Unde, jaxta 2^m et ö^m regulam supra, N⁰ 187, 1° est peccatum mortale, si causa, ante cubitum sine sufficienti ratione posita, in cam inftuat proxime, ut in cxemplis supra datis dictum est. 2° Est peccatum veniale si, absque suilicienti ratione, causa in cam in-fluat remote. 5° Est inculpabilis, si adfuerit causa ratio-nabilis; item si nulla posita fuerit causa, scd pollutio sit mere naluralis.

190. — q. Die jam breviter, per modum corrolarii₎quandonam pollutio sit peccatum 1° mortale, 2° veniale, oquot; nullum.

r. 1° Est peccatum mortale, 1° dum est directe et perfecte voluntaria; 2^U dum pollutioni qualicumque orlse da-tur perfectus consensus; 5° dum est indirecte voluntaria, et amsa, in earn proxime influens, sine justa ratione ponitur.

2^Igt; Est peccatum veniale, dum causa, remote in cam influens, sine justa ratione ponitur.

oquot; Est nullum peccatum, 1° dum causa, in earn proxime vel remote influens, cum proportionata ratione ponitur; 2° dum pollutio est ex omni parte involuntaria seu est mere naturalis.

Pollutio differt a distülatione et a motibus carnalibus, de quibus jam inquiritur;

r. Est fluxus quidam humoris mucosi, medii inter uri-nam et verum semen, quasi gultatim factus.

In pollutione, semen ordinarie cum magna delecla-tione atque carnis commotione ejaculatur. Distillatio au-tern ordinarie aut cum nulla aut lantuin cum parva de-lectatione et commotione habetur.

r. Distinguendum est 1° an sit notabilis seu fiat cum notabili spirituum genitalium commotione, vel 2° an sit parva seu fiat absque notabili hujusmodi commotione.

Si primum, do ea judicandum est juxta tres regulas, N⁰ 187, pro ipsa pollutione datas, admissa tarnen de-bita proportione; ratio est quia notabilis distillatio proxi-mum pollutionis periculum ordinarie inducit.

Si secundum, vel 1° est directe et perfecte voluntaria, tuncque est peccatum mortale, cum in hac re, siculi et in motibus carnalibus et in omni re venerea extra matrimonium sic volita, non detur materite parvitas; vel 2° est indirecte voluntaria, tuncque, juxta Gury, a mor-tali imo et a veniali peccato facile excusatur, quia de tali fluxu, ait Bouvier, non est magis curandum quam de emissione sudoris vel alterius secretionis de qua se exonerare solet natura.

lutionem plus minusve prseparantes. Qui, si fiant cum voluptatis sensu, prout ordinarie fit si sint graves, judi-cantur esse quisdam pollutionis prseparatio; secus autem, si fiant absque voluptatis sensu, prout ordinarie fit si sint leves, vel si oriantur ignota penitus causa.

Q. An et quantum peccatum sunt mollis carnales? r. Distinguendum est an sint directe an vero indirecte voluntarii. Igitur,

1° Si motus, sive graves sive leves, sint directe et perfecte voluntarii, vel si illis quacumque de causa natis adhsereat voluntas, sunt peccatum mortale, quia in his casibus adest delectatio venerea in se volita, quse mate-rise parvitatem non admitüt.

2° Si motus sint indirecte voluntarii, et non adsit ratio sufiiciens, de iis dicendum videtur sicut de pollutione indirecte volita, data tarnen debita proportione, i. e. cum hac differentia quod, ad excusandos a mortali vel veniali motus, minor requiritur ratio quam ad excusandam pollutionem, quum facilius poni possit causa motionum quam pollutionis. Ilaque distinguendum est inter motus graves et leves. 1° Si sint graves, cum tunc habendi sint ut qua;dam pollutionis prseparatio, de se et ordinarie judicantur graviter vel leviter mali, prout causa in eos influit proxime vel remote. 2° Si sint leves, cum tunc absit omne pollutionis periculum, de se culpam venia-lem non excedunt.

3° Si justa adsit ratio motuum sive gravium, sive le-vium, causam ponendi, de se omni culpa vacant; irno, juxta Bouvier, de motuum levium causa, modo sit bo-nesta, ordinarie parum curandum est. Pariter omni culpa vacant per se, si proveniant a causa independenti a voluntate seu a causa quasi ignota, prout non rare con-tingit.

u. 1° Sodomia proprie dicta seu perfecta, juxta s. Thomam, est concubilus ad non debilum sexum, puta masculi ad masculum, vel feminco ad feminarn; vere enim etpiopiic consislit in congressu cum persona quacum generatio nullo

Ilinc, ad veram sodomiam consütuendam, duo requi-runtur sequentia; 1° ut actus luxuriosus ponatur per tno-duin concubitus; et proin, sodomiam non commilleiet, ait Bouvier, ille qui applicaret manum. vel pedem, 'sol simpliciter os ad partes genilales personae ejusdem sexus, eliamsi pollulio locum haberet, quia non fit per modum concubitus; 2° ut congressus fiat in aliquo alterius corporis vase, scilicet, juxta Ferraris, inter mares, cubando cum membro virili in alterius vase prsepostero vel ore, et inter feminas, cubando cum vase natural! ad alterius vas naturale vel vas prfeposterum, vel os. Et proin, juxla dictum auclorem, sodomia non forel, si quis vel quïe cum membro genilali, oliam cum seminationo, cubaret ad aliam corporis partem, v. g. ad aurcm, iuler brachia, intci crura, etc.; imo, juxta libellum nostrum, non incurritur casus sodomite reservatus si concubitus cum carnis rtso-lulione fiat solum in alterius ore.

Addunt autem varii, inter feminas possibilem esse Imjus-modi congressum, mediante scilicet instrumento aliquo seu tubulo, in vase naturali feminse agentis posito, per quod inslrumcntem nefaria femina in complicis vas anteiius vel posterius vel in os semen transmitlit, aut saltern seminare intendil: hie enim prcescindimus a qusestioue facti, scilicct an in muliere detur seminatio proprie dicta, prout affirmant communias veteres, an vcro non

detur, prout conlendunl recenliores cum physiologis et jnedicis. Vide supra, N⁰ 18C.

2° Sodomia improprie dicla, quie eliam vocatur imperfecta, est supradictus coiicubitus cum persona allerius sexus, sed extra vas nalurale, scilicet si vir coeat in mulieris vase prapostero vel in ore. Hsec autem sodomia, cum non nisi improprie hoe nomen sorlialur, specie differt cum sodomia vera sen perfecta.

Ex diclis intelligere est, crimen sodomite perfectaj con-sistere in inordinato affectu ad indebilum sexum; imper-fectse vero, in inordinato affectu ad indebitum vas.

Nola. Ut adsit casus in dioecesi Brugen. reservafus, re-quiritur: sodomia perfecta, reipsa consummala, i. e. facta cum resolutione serninis intra corporis partem in qua fit congressus; nec refert an sodomita fuerit agens an vero patiens.

Dico 1° concubitus: ergo non est bestialitas proprie dicta, tangere impudicc bestiam, vel in partibus genita-libus propriis admittere linguam bestine ad voluptatem veneream vel pollutionem in seipso exciiandam. Dico 2° cum bestia, qualiscumque sit speciei vel sexus, cum tota difformitas sit in accessu ad speciem diversam ; sicque, bestialitas est ipsa sodomia gravior.

Species bestialitatis, et quidem simplici bestialitate gravior, est 1° congressus cum dsemone, sive incubo sive subcubo, in assumpto [corpora; ubi malitise bestialitatis su-peradditur malitia contra religionem, et malitia aliarum circumstantiarum se tenentium a forma corporis quod

assumpsit dsemon, v. g. corporis hominis ejusdem Yel diversi sexus, personae consanguinese, religiosse, etc.; 2° congressus cum muliere mortua.

Nota. Bestialitas est casus in hac dioecesi reservatus, 1° non tantum si sit consummata, sed 2° si sit non con-summata, i. e. cum penetratione absque seminatione; imo 5° simplex attentatio coitus, cum intentione saltem impli-cila coitum consummandi, licet coitus locum non ha-beat, cum in litteris reservationis dicatur: Bestialitas ad quemlibet actum externum deducla ex intentione consummandi. Additur quoque : et ejusmodi graviora: quod in-telligitur de congressu cum dsemone vel cum muliere mortua; ad quod, pro casu reservato incurrendo, pariter non requiritur consummatio.

r. Septimum est : Non fur turn facies. Decimum est : Non concupisces domurn proxirni tui, etc. Exod. 20.

r. Septimum prohibet omnem injustitiam externam in bonis fortunse proximi. Decimum prohibet in his bonis omnem injustitiam internam, i. e. horum bonorum con-cupiscentiam seu desideriurn.

19G. — q. Quodnam est octavum decalogi prceceptum? r. Octavum est: Non loqueris contra proximum tuurn falsinn testimonium. Exod. 20.

r. Prohibelur primario ne diealur falsum lestimoniurn, sive in judicio, sive extra judicium. Prohibelur secundaria el indirecte ne Isedatur honor et fama proximi, scilicet per mendacium, suspicionem injuriosam, judicium temerarium, delraclionem et calumniam.

1. — Q. A n Ecclesia gaudet facullate slaluendi prcvcepta sub gravi ohliguntia?

r. Affirmative. Conslat 1° ex eo quod a Chrislo polesla-tem acceperil legislalivam; 2° ex praxi Ecclesife qute, tesle jure canonico, multas leges seu prtecepla insliluit respectu tum fidelium, tum clericorum, tum omnium simul. Parem ac Ecclesia poteslatem liabet consueludo legilima.

2. — Q. (Jucrnam sunt prccccpla Ecclesia} generalia, seu clericos el fdcles simul obligantia?

r. Reducuntur ad sex: 1° colere fesla ab Ecclesia in-stilula; 2° in his Testis et diebus dominicis saltem interesse sacro; o⁰ saltem singulis annis semel confiteri peccata; 4.⁰ saltem semel tempore paschali suscipere Eucharistiam; 5° certis diebus abslinere a carnibus; C instituta jejunia observare.

Nota 1°. Olim prseceptum abstinentise a carne contine-batur in prtecepto jejunii, et sic o^m et G^m prseceptum erant prseceptum unicum et indivisum. Sed, in prsesenti Ecclesise disciplina, hsec duo prsecepla rite distinguuntur, cum ssepe urgeat obligalio abstinendi a carnibus absque jejunio.

ecclesiastici, insuper sunt juris naturalis et divini quoad sub-slantiam, ut in tractatu De Legibus, N⁰ H, dictum est.

Nota 3°. Potestas leges vel prsecepta condendi, impor-tat potestatem ea ex toto vel ex parte abrogandi vel in iis dispensandi; et sic, Ecclesia vel consuetudo potuit et potest in variis his prseceptis tali uti potestate.

r. 1° Papa vel etiam concilium generale instituere possunt festa Ecclesiam universam obligantia; 2° episcopi autem, festa propriain dioecesim spectantia.

Sic, multa olim instituta fuerunt festa. Sed horum varia, refrigescente fidelium fervore, decursu temporis in desuetudinem abierunt, vel auctoritate ecclesiastica, prse-serlim ad providendum pauperum indigentise, abolita fuerunt.

1° Urbanus VIII, anno 1G42, multa festa suppressit, reten-tis sequentibus, extra diem dominicam cadentibus: l⁰Nati-vitatis Christi; 2° Ascensionis; 5quot; Assumptionis; 4° Omnium Sanctorum; li⁰ Circumcisionis; 6° Epipbanise; 7° solemni-tatis Corporis Cbristi; 8⁰trium festorum B. M. V., scilicet Annuntiationis, Nativitatis, Purificationis ( quibus Clement XI, anno 1708, addidit Immaculatse Conceptionis); 9° Nativitatis sancti Joannis Baptistse; 10° solemnitatis ss. Petri et Pauli; 11° patroni tum dicecesis tum paro-cbise; quibus additur feria secunda post Pascha et Pen-

tecosten; 12° ferise terlite post Pascha et Penlecoslen; ioquot; novem festorum ss. Apostolorum, scilicet Andrew, Jacobi, Joannis, Thomse, Philippi et Jacobi, Bartholo-msei, Matthfei, Simonis et Judse, Mathise; 14° inventio-nis sanctse Crucis; 15° sanctse Annse; 16° sancti Laureotii; 17° sancti Stephani; 18° ss. Innocentium; 19° sancti Syl-vestri; 20° sancti Michaëlis; 21° sancti Joseph.

2° Pius VI, ex supra datis festis, suppressit a N⁰ 12° inclusive, ad 21^m; ita ut jam jure cornmuni vigeant tantum festa a N⁰ 1° ad Nquot;¹ 12^ra supra enumerata. At nihil per hoe, ait Gury, immutatum fuit quoad obligalionem pastori-bus impositarn celebrandi pro grege; ideoque slandum est adhuc catalogo Urbani VIII, ut anno 18o8 solemniter declaravit Pius IX.

5° Pius VII, anno 1802, pro Gallia et Belgio, suppressit, pro fidelibus, festa a N⁰ 5° inclusive, ad N^m ■12^m enumerata; ita ut tantum quatuor prima ibidem adhuc vigeant. Eodem indullo statuit, in Dominicam proximam transfe-renda esse festa Epiphanise, SS. Sacramenti, ss. Petri et Pauli, et sancti patroni cujuslibet dia?cesis et paro-chise.

Nota. Quoad secundum Ecclesia3 prseceptum, id est, quoad requisita ad festorum celebrationem, nempe misssc auditionem el abstinentiam a servilibus, vide supra De Tertio Decalogi Proecepto.

3. — q. Quodnam est tertium Ecclesice prceceplum? r. Ex concilio Lateran. IV, anno 1218: Omnis ulrius-que sexus fidelis, postquam ad annum discretion,^:s perve-nerit, omnia sua peccata solus conjiteatur fi cl el iter, saltern seniel in anno, propria sacerdoti.

r. Adesse censelur, simul ac capaces sunt peccati mor-talis. Capaces aulem ordinarie judicanlur, si intelligant v. g. mendacium esse peccatum, si de impuris quibus-dam actionibus eru.bescant; talesque, in casu quoadsitpec-calnm mortale, etiam dubium, intra annum absolvendi sunt. Palet ergo discretionem non tantum ab setate seu ab anno circiter septimo, sed prsecipue a gradu ingenii pendere.

r. Cum Lig. communiter Negatur; quia Ecclesia, an-nuam confessionem praecipiens, eam tantum jubet qusg est ex Christi institutione. Christus autem nullam aliam prsecipit confessionem nisi pe'ccatorum mortaliiun, ut explicat concil. Trid. Attamen in casu, practice, vix ullus ad communionem, ab anno inconfessus, accedere vellet aut auderet.

r. Affirmative, quia Ecclesia terminum anni apposuit, non ad finiendam sed ad urgendam obligationem.

q. An prcecepto satis facit, qui confitetur alio quam suo parocho aut alteri de ejus venia?

r. Affirmativa, ait Lig., est hodie certa, ex generali consuetudine. Vide tract. De Pcenitentia.

6. — q. Quibus partibus constat prceceptum ecclesiasti-cum communionis annuse?

r. Constat tribus partibus, seu ad tria obligat sub gravi: 1° ad bonam communionem, saltern semel in anno fa-ciendam; ad eam faciendam 2° tempore paschali, et 5° in propria parochia. Licet enim lex ccclesiastica non deter-

minet ecclesiam parochialem, vult tarnen, ut ex communi inlerpretatione eruitur, hanc communionem disiribui a proprio sacerdote, ubicumque fuerit; quae cum a pro-prio sacerdote vix fiat extra ecclesiam suam, generatim dicere licet earn faciendam esse in ecclesia parochiali.

Quare, ubi vel postremum vel secundum impieri ne-quit, duobus prioribus vel primo obtemperandum esl. De his autem inquiritur duplici N⁰ seq.

7.- — Q. Quomodo computandus est annus ohligalionis ? r. Juxta communem consuetudinem, computandus est a Paschate ad Pascha.

Q. An satis facit prwceplo ecclesiaslico, qui communicat tempore paschali per modum viatici?

r. Affirmative, quia salisfacit prsecepto divino. Q. Quandonam licet communicarc post tempus paschale? r. ld permitlitur, gravi de causa, ex licentia confessarii vel pastoris, qui v. g. infirmo, ecclesiam jam adire non valenti, parvam dilationem concedere potest donee adire valeat.

Q. An, praivklens fore ut non possit communicare tempore paschali, ante hoe tempus communicare debet?

r. 1° Affirmative, si ab anno, i. e. a Paschate elapso non communicaverit, quia, licet sit impotens ad implen-dam secundam prsecepti partem seu in tempore paschali, non est impotens et tenetur ad implendam primam prai-cepti partem seu ut communicet saltern semel in anno.

2° Negative, si jam communicasset a Pasihate elapso, v. g. in festo Ndtivitaüs Christi; in quo casu, iternm communicare tenetur saltern in proximo Nativitatis festo, ne plus quam anno communione careat.

q. An, qui omisi!. communicare intra tempus paschale, tenetur quamprimum communicare?

communicavit, tuncque Affirmative, quia Ecclesia tempus determinavit, non ad finiendam sed ad urgendam obliga-tionem; vel 2° infra annum communicavit, v. g. in festo Omnium Sanctorum, tuncque Negative, sed expectare ei licet usque ad festum Omnium Sanctorum futurum.

8. — An post tempus paschale in sua parocliia communi-care tenetur, qui intra id tempus vel 1° non communicavit, vel 2° communicavit sacrilege?

r. Affirmative si non communicaverit, cum finis praecepti sit recognoscere auctoritatem pastoris, cui proin, secus, gravis infertur injuria; nisi tamen parochi licentia rite prse-sumi possit. 2° Negative si sacrilege in propria ecclesia communicaverit, quia finem partialis prsecepti adimplevit.

r. Juxta Gousset, 1° sacerdotes, qui satisfaciunt ubicumque celebrant; 1° religiosi.et moniales, cum suis convictoribus; 5° ex concessione episcopi, ordinarie eximuntur alumni collegiorum, et habitantes hospitiorum, etc., qui in proprio sacello satisfacere possunt; 4° vagi, imo et pere-grini, qui commode propriam ecclesiam ad pascha adire non possunt, communicare possunt ubique; 5° qui varia habent domicilia, in quocumque communicare possunt; C⁰ quicumque extra parocbiam communicare potest, si habeat licentiam proprii sacerdotis, i. e. sive Papse, sive episcopi, sive parochi, cum prseceptum hoc partiale in hujus ultimi favorem fuerit latum.

Nota. Varia olim prsescripta, communionem paschalem spectantia, jam in desuetudinem abierunt. Sic v. g. non amplius exigitur a fidelibus schedula confessionis, ut ad communionem adrnittantur; non amplius denegatur com-munio extraneis; nee pastores, juxta ritualis prsescriptio-nem, nomina eorum qui prsecepto non satisfecerunt, inscribunt ut ad episcopum dcferant.'

r. Datur prseceptum ecclesiasticum absliaendi a carni-bus, extra jejunium, cerlis diebus, scilicet 1° in universe orbe, omnibus diebus veneris, nisi in banc diem incidat Nalivitas Christi; 2° diebus sabbali, tribus diebus rogationum ac die s. Marci, in permultis locis; secus vero in multis aliis. In Belgio, ex concessione ponti-ficia, episcopi concedunt facultatem, quotannis renovan-dam, diebus rogationum ac s. Marci vescendi carnibus. Attende igitur ad speciales facultates vel consuetudinem locorum.

r. Sufficit ea quantitas quae notabiliter nutrit. Sed quae-nam hsec sit, valde disputatur; varii cum Lig. teuent esse gravem, si excedat odavam partem unciae. Sed quum haec sententia multis doctoribus videatur rigidior, ipsi rem extendunt ad dimidiam uncise partem. Non tamen peccant illse personae quae, justa de causa, cibum gustant quem praeparant.

Insuper notandum est quod, in regionibus ubi usus butyri communis est, juxta persuasionem fidelium mul-torumque doctorum minor sit proliibitio adipis seu pin-guedinis (graisse fondue) quam ipsius carnis, praesertim si adhibeatur loco butyri vel ad alios cibos prseparandos.

r. Obligat omnes dictorum locorum fideles qui ad usum rationis pervenerunt, nisi jusla de causa excusenlur, vel legitime dispensenlur.

r. Sunt 1° pauperes mendicantes, modo sint in vera necessitate constituti; nam manducare possunt quidquid eleë-mosyna accipiunt; 2° segroli; item ita debilcs siomacho, vel laboribus adeo arduis dediti, ut cibos licitos digerere vel iis vires sufficienter reficere nequeant; attamen ab hallucinatione sedulo cavendum est; 5° viatores qui, licet cibos licitos instanter petant, nihil prater vetilos in cau-ponibus reperiunt et alio facile divertere non possunt.

tum a certa ciborum quantilate, juxta formam ab Ecclesia injunctam, diebus prsescripLis.

Hi dies bodie reducuntur ad quadragesimam, ad qua-tuor tempora et quasdam vigilias, scilicet Nativitatis Christi, Pentecostes, Assumptionis, Omnium Sanctorum, el ss. Petri et Pauli.

Hoe autem jejunium, sicut et abstinentia a carnibus certis diebus, probabilius est institutionis apostolicas, per traditionem nobis transmissse.

Jam duplici capite agendum est 1° de essentia et oblir gatione jejunii, 2° de causis a jejunio excusaniibus.

R. Constat tribus: 1° abstinentia a carnibus el quandoque a lactidniis; 2° unica comeslione intra 24 diei lioras, vesper-tina refectiuncula adjecta; 5° tempore ad refectionem su-mendam delerminato. Sed animadverlendum est coosuetu-dinem locorum maxime interesse ad determinandum in particulari, ad modificandum vel coarclandum jejunü nalu-ram et obligationem.

Harum trium partium singula de se obligat snb gravi; et qui ad unam est impotens vel in ea dispensatur, nihilo-minus ad cteieras tenelur.

r. Ad primam partem seu ad abstinentiarn lenenlur omnes fideles^post usurn rationis, et ad tres pailes lenenlur fideles post 21^m£etatis annum compleium; nisi legitime excusentur vel dispensentur.

Jam triplici arliculo dicimus 1° de abstinentia, 2° de unica refectione, 3° de refeclionis hora.

r. 1° Diebus jejunii ordinarie prohibentur carnes; 2° certis diebus inhebentur omnia quae originem a carne ducunt, ut ova, varia laclicinia ; 3° omnibus, eliam iis qui-bus concedituf esus carnium, semper prohibetur edere carnes et pisces in eadem refectione seu in eadem mensa.

fidelibus generalis dispensatio, turn in esu carnis pro plerisque quadragesimse diebus; turn in esu lacticiniorum, paucis diebus exceptis. Unde consulenda sunt statula locorum.

15. — q. Qucmam sunt dispositiones qucc in litter is qua-dragesimalibus ab epismpo Brugensi quolannis tradi solent?

r. 1° Quoad carnes. Prohibetur esus carnium, omnibus diebus jejunii extra quadragesimam; et in quadragesima, singula feria quarta, sexta, sabbato et in Coena Domini.

Aliis autem quadragesima diebus non dominicis, licet semel de die, in refectione sola, edere non tantum de-coctum e carne (bouillon), sed et carnes; imo adhibere pluries de die adipem loco butyri, etiamsi, loco carnium, ederent pisces in eadem mensa.

Imo ab anno 1871, banc ultimam facultatem magis extendit episcopus nosier J. J. Faict, quum declaret quod deinceps, quamdiu perdurabit caritas butyri, omnibus anni totius diebus, exceptis diebus Cinerum et Parasce-ves, edere adipem loco butyri liceat tum pauperibus, tum operariis providentibus victui proprio, i. e. ad men-sam propriam non vero alienarn edentibus.

Dico non dominicis : nam in dominicis quadragesimse licet pluries edere carnes, attamen non carnes cum piscibus in eadem mensa.

Nota. Dictum est semel de die: nibilominus bic notan potest quod jus commune magis indulget in eo quod, bisce diebus non esurialibus, fidelibus qui ratione cElalis vel laboris jejunare non tenentur, licitum est vesci carnibus toties quo-ties per diem edunt. Ex responso romano anni 1854.

Die Cinerum, tribus diebus quatuor temporum in quadragesima, et tribus ultimis diebus bebdomadae sanctse, prohibentur generatim omnibus ralione gaudentibus.

jejumnlibus prohibenlur extra refectionem; dico jejunan-tibus, nam non prohibentur sed permittuntur toties quo-ties edunt, illis qui ad jejunium non tenentur, sicuti diebus dominicis permittuntur iis qui ad jejunium tenentur.

Omnibus jejunii diebus, exceptis duobus Cinerum et Parasceves, permittuntur in parva quantitate ad prsepa-randos alios cibos; non vero ut cibus separatus.

5° Quoad lacticinia. Permittuntur omnibus jejunii diebus, exceptis solis diebus Cinerum et Parasceves.

4° Quod spectat milites et dictos les gendarmes, et vectigalium prsepositos (/es employés de la douane en acti-vité de service), cum eorutn familia et domesticis, hi omnes possunt edere carnes omnibus anni diebus, solo die Parasceves excepto, in quo aliis fidelibus se confor-mare tenentur.

1° Dies strictissime et quoad omnia obligantes, scilicet, Cinerum et Parasceves;

2° Dies ad tres jejunii partes ordinarias obligantes, scilicet dies quadragesimte esuriales et omnes dies jejunii per annum;

5° Dies ad duas prascipue partes obligantes, scilicet dies quadragesimse non esuriales;

5° Dies ad fractionem tantum unius partis obligantes, scilicet, dies dominicas quadragesimse, in quibus non licet miscere carnes cum piscibus in eadem mensa.

Unde non prohibenlur pisces, nee certa animalia si-mul aquatilia et terrestria (animaux amphibies), ut rana),

lutri, caslores, etc.; secusvero de anatibus (canards), etc., quse inter aves numerantur. Ssepe autem inspicienda est a3Slimatio communis fidelium et legiüma consuetudo.

Nota cum Gury. Quamvis esus ovorum et lacliciniorum a peccato gravi per se escusari non possit, juxta oom munem sententiam, facilius tamen raalerise parvilas in his quam in esu carnis, admittenda est.

sine ea enim non concipitur jejunium, dum e contra con-cipitur sine abstinentia a carnibus et lacticiniis. V Quotupliciter, sub hor respectu, peccari potest

r. Tripliciter; 1° sumendo plures refecliones vel plu-res refectionis partes; 2° refectionem unicam longion tempore protrahendo; 5° eam notabiliter interrumpendo. De his inquirilur in sequentibus:

18. — q. Quoad plures refecliones, an, qui culpabili-ter vel inculpabiliter duplicem sumpsit refectionem, sub gravi tenetur a terlia abslinere?

r. 1° Si culpabiliter sumpserit, disputatur: varii dicunt Affirmative; Lig. cum aliis dicit Negative, quia, destructa jejunii essentia, cessat przeceptum. Attamen, qui plunes manducat cibos velitos, toties peccat quoties comedit.

2° Si inculpabiliter egerit, sive ob inadvertentiam, sive quia duas refecliones sumpsit in loco ubi non eral jejunium, jamque vespere reversus est in locum suum ubi est jejunium, juxta Lig. probobilius Affirmative, quia ille jejunium, quod ad summum non msi matenaliter

19- — ö- Cuoflf/ plu res rcfectionis paries, qucvnam quan-tilas cibi, extra refeclionem el coemdam surnpli, censetur gravis?

r. Certo gravis est quantitas quae, coenulse addita, suf-ficeret ad alteram refectionem efficiendam; imo, juxta Billuart, gravis est quantitas a}quivalens ccenulse, i. e. terliaï refeclionis parti.

1° Si sumpserit parum quid, potest coenulam sumere, cum jejunium non substantialiter Ifesum fuerit.

2° Si sumpserit sequivalens ccenuhe, ccenulam sumere non potest, sed refectionem ad vesperam transferre potest.

5° Si sumpserit sequivalens refeclionis, prandium me-ridianum omitlere tenelur; sed potest sumere ccenulam, ejus horam prsevenire, imo ejus quantilatem augere pro necessitatis ratione.

20. — q. Quanam tarnen, extra refeclionem el ccenulam, cliam absque speciali ratione, a jejunanlibus licite su-muntur?

r. 1° Licile sumitur liquidum, dummodo sit verus potus, seu dummodo ex communi usu sumatur per mo-dum potus, ut aqua, vinum, polus confectus a cafceo, thea, granis ut cerevisia, vel mixtus cum parva quanti-tate sacchari aut succi citreorum, etc.; non vero si sumatur per modum cibi, ut lac, vel apud nos potus cho-colati. Ilinc axioma: liquidum ron frangit jejunium. Nee obstat quod, juxta primam Ecclesiae disciplinam, chri-stiani etiam a potu abstinuerint.

Imo Romse mos invaluit ut mane sumatur frustulum panis cum parva quantilate (une tasse) chocolati, ita ut panis et chocolatum simul pondus duarum unciarum non superent. Similis facultas variis in dioecesibus, etiam Belgii, consuetudine introducta est; et desuper interrogata sacra Poenitentiaria, respondit, anno 1845, non esse inquietandos illos qui talem usum sequuntur. Itaque, si apud nos, loco chocolati, sumatur cafceum, frustulum pertingere posset ad duas uncias (48 grammes et 1/4 de pain).

21. — q. Quoad protractionern refectionis, die quamdiu prandium possil d.iirare.

r. Juxta Liguorio et Billuart, nihil absolute circa hoc determinari potest. Non 'autem absque culpa aliqua pro-trahi posse videtur ultra duas moraliter horas.

22. — q. Quoad interruptionem refeclionis, die an frangat jejunium ille qui refeetionem inter rumpit, et, elapso inter-vallo, ad earn rursus accedit.

1° Si interruptio sit levis, v. g. unius quadrantis, omni culpa caret, etiamsi absque ratione fiat.

2° Si interruptio sit unius fere horse, sine ratione, non caret aliqua culpa levi, ut videtur.

5° Si interruptio sit valde notabilis, v. g. duarum hora-rum, non potest excusari a peccato gravi, quia dici nequit unicam tantum fieri refeetionem; nisi justa causa excuset.

Si autem interruptio gravi de causa habeatur, nullum est peccatum ad mensam redire, etiam mora notabili inter-posita, si refectio sufficiens deficiat, quia Ecclesia nunquam intendit obligare ad diem sine sufficienti refectione transi-gendam.

Prseter consuetam refeetionem, licet, ex consuetudine universali a multis sseculis introducta et ab Ecclesia tole-

rata, imo tacite approbata, sumere sub vespere refectiun-culam ex levioribus cibis.

Inquiritur autem 1° de cibi quanlilate, 2° de cibi quali-tate, in hac coenula.

r. Id generaliter determinari non potest, cum pendeat a consuetudine locoruin, a personarum complexione, a quantitate laboris, etc.

Attamen generatim dici posse videtur, juxta sententiam communem, unicuique concedi posse quantitatem quartte, imo tertiss partis refectionis. Quinimo, ait Gousset, unicuique tantum sumere licet quantum necesse judicaverit ad conservandam sanitatem vel ad vacandum laboribus et negotiis suis ordinariis.

r. Juxta Billuart, gravis est excessus qui, seorsim sum-ptus, sequivalet coenulse integrse, ut supra, N⁰ 19, dictum est.

r. Id determinari non potest absolute, cum pendeat a locorum consuetudine a qua ortum duxit ccenula; et sic, plura sunt quae in variis dioecesibus sunt licita et alibi illicita. Ubique tamen admitti videtur illicita esse ova, utpote valde nutrientia.

Apud nos, sumere licet panem, caseum, butyrum, dulciaria (de la gelde, des confitures), olera, fructus, poma terrestria, cocta vel assata, decoctionem prunarum, po-morum et similium, pisciculos, imo exiguam quantitatem piscis majoris.

In locis autem ubi permittuntur varias ciborum deco-ctiones, minuenda est ciborum quantitas, quia ex deco-

ctione cum aqua, vino vel alio liquido, et ex fermen-talione, majorem nutruionem et quasi novam naturam acquislerunt.

Nola cum Dens. Modo non sumanlur cibi vetili, ut carnes et ova, coenula magis respicit ciborum quantita-tem quarn qualitatcm; et sic, sensus communis esse videtur, obligalionem quoad qualitatem non esse gravem, et transgressioncm non excedere culpam venialem.

r. Sumebalur primitus vespere; postea, bora tertia; jam vero, a sseculo XIV, ex universali consuetudine, su-mitur hora circiter meridiana.

*r. Peccat mortaliter vel venialiter, prout anticipatio notabilis est vel levis, nisi causa ralionabilis ab omni culpa excuset. Sic cum Lig. ac sententia communi et probabiliori, contra eos qui tenent nunquam adesse culpam gravem, quia sustinent horam refectionis non perti-nere ad essentiam prsecepti jejunii, sed esse tantum cir-cumstantiam accidentalem.

r. 1° Notabilis est probabilius anticipatio unius horse, quamvis Lessius, etc., dicat duarum horarum, unde certo

2° Rationabilis censetur causa, v. g. iter arripiendum, negotium grave peragendum, adventus hospitis qui ci-tius abire eget, etc.; imo consuetudo prandendi hora

r. A/firmative, etiam absque ulla causa, cum sic magis accedatur ad antiquam consuetudinem, quae ad jejunii finem melius conducit.

q. An Heet invertere ordinem refeetionis et ccenulcr, i. e. sumere ecenulam meridie et refectionern vesper e?

r. Juxia Gury et Gousset, jejunium essentialiler non frangitur, et proinde si id fiat sine causa, peccatum ve-niale non excedit. Excusat autem etiam a veniali causa rationabilis, vel loei aut condilionis consuetudo. Imo, ex consuetudine hodierna, fieri potest coenula hora decirna matutina, et refectio vespere; id eruitur ex decisione Romana anni 1834.

Cum lex jejunii tres partes contineat quae inter se sunt divisibiles, sequitur quod ille qui relative ad unam vel alteram partem est impotens vel exemptus, equidem teneatuf ad reliquum, ut, N⁰ 15 supra, dictum est.

Gausse pracipuss a jejunio ex toto vel ex parte excusantes sunt 1° dispensatio, 2° impotentia, tum physica tum mora-lis, sub qua etiam labor. Itaque :

Id possunt 1° Papa, pro Ecclesia universa; 2⁰episcopus, pro sua dioecesi, in casibus particularibus; imo, juxta Gousset, multi episcopi, v. g. in Gallia etBelgio, nixi

consuetudine et consensu Papse prsesumpto, ■pro toto, dice-cesi dispensant in aliqua parle jejunii quadragesimalis, cum onere aliquarum precum vel eleëmosynse, quod onus tarnen non est nisi sub levi obligans; 5° parochi, ait Gousset, cum suis parochianis, at in casibus particula-ribus; item prsspositi communitati spirituali, cum suis subditis. Concordant autem auctores, parocbum in jejuniis (item in operibus servilibus diebus festivis) posse dispen-sare, non quidem stride vi juris communis, cum desuper controvertatur, sed vi consuetudinis: parochi, ait Lig., jure consuetudinis eerie id possunt ex justa causa cum suis subditis particularibus, non vero pro tota parocbia. Concordant insuper theologi banc facultatem parocbis competere absolute, absqu? temporis restriclione, v. g. pro toto tempore quadragesimse, modo justa adsit causa.

In iis autem dicecesibus in quibus illa consuetudo, quai cseteroquin fere ubique locorum viget, per accidens non ad-mittitur, dicendum est parocbos bac non gaudere facultate. An vero in nostra existat dioecesi, non plane constat: ratio dubitandi est, quia episcopus Brugensis quotannis in lit-teris quadragesimalibus concedit omnibus dicecesis parochis facultatem dispensandi super esu carnium et ovorum cum cEfjrolis et pauperibus sus parocbiaj tempore quadragesimse aliisque diebus abstinentise per annum. Sed advertunt auctores (Vide La nouvelle Revue tiiéologique, 5° année, N⁰ 2) quod, in illis dicecesibus ubi dicta consuetudo viget, et ubi nihilominus intervenit potestas episcopi qui talem facultatem concedit parochis, ista concessio episcopi qui utique suo dispensandi jure utitur, non talis esse videatur naturae utdictam consuetudinem infirmet, atque jus perimat quod consuetudo illis parochis jam concesserat.

Confessarii autem et medici, ait Dens, non dispensare sed tantum judicare et declarare valent causas dispensatio-nis vel impotenlise exislere.

1° Si sit certa, nulla requiritur superioris auctoritas, nec medici consilium, nec confessarii arbitrium, sed subditus per se eximitur, adeoque ad petendam dispensationem non tenetur, prsesertim si recursus ad superiorem non sit facilis. Sic multi aegroti vel infirmi, jussu medici non observantes jejunium, se ita exemptos credunt ut non ad dispensationem recurrant; nec desuper inquietandi sunt, ait Gous-set. Atlamen quando causa a jejunio eximens non est adeo evidens, de consilio est ut accedat superioris dispensatio vel declaratio, ne, ait Smalzgruber, si res cui-libet privato arbitrio committatur, nimis quisque partialis in propria causa judex sit, et paulatim abstinentia qua-dragesimalis, Christi exemplo introducta et patrum do-ctrina confirmata, e medio tollatur.

2° Si sit dubia, petenda est dispensatio, modo facilis sit ad superiorem recursus; secus autem, non. Bene insu-per observat Fagundez, quod superior cui dubia \'idetur causa ob quam ab eo petitur dispensatio, rectius agat peten-tem eximendo potius quam rem subditi conscientiaï el arbitrio relinquendo. Etenim, si eum a jejunii lege in tali casu solvat, nullo peccandi periculo se objicit, quia po-testate sua utitur in relaxando; dum, e contra, si pe-tentis conscientiam oneret aut rem illius arbitrio relin-quat, ipsum subditum exponit periculo peccandi et errandi.

r. 1° Eximuntur aegroti, infirmi, convalescentes, ita debiles ut, nisi edant carnes vel nisi pluries de die re-ficiantur, notabilem dolorem capitis, magnas noctis vi-gilias vel aliud grave incommodum patiantur.

5° Pauperes qui non habent unde faciant unam refe-ctionem pro tota die sufficientem, sumere possunt plu-rcs refectiones.

Atlamen, illse generalim tres personarum classes ideo non statim a lege abstinentise a vetitis excusantur.

4° Eximunlur uxores aut filiifamilias qui jejunando gra-vem marili aut parentum excitarenl indignationem; excepto si interdiclio in conlemptum religionis fiat. Imo, si patrifa-milias facta fuerit legilima facultas edendi carnes diebus esu-rialibus, declaratione Romana anni JSo/i. permitlilur omnibus qui sunt sub hujus potestate, uti cibis patrifamilias indullis, modo non misceantur carnes cum piscibus, et modo hi qui jejunare tenentur, unicam tantum instiluant refectionem. Prsesens casus, quemadmodum et casus N' 15 quoad militum et prsepositorum familiam, eodem nitun-tur fundamento: ne scilicet in eadem domo duplex di-versa stranda sit mensa.

r. Affirmative certo, si senes hi sint debiles, vel si dubitetur de validitate virium. Si vero viribus polleant, dis-putatur. Multi cum Lig. et Gousset Affirmant, quia se-nectus ipsa est morbus; sed Negativa videtur in Gallia et Belgio communior.

r. Eximil labor talis, ut jejunium ex toto vel ex parte cum eo conjungi nequeat sine magna difficultate vel incommo-do, cum tunc adsit impotentia moralis. Ex illis autera qui artem valde laboriosam exercent, vix unus est qui

inde viribus non relaxetur, ait Lig., et qui proin, saltern practice, non excusetur.

Q. An illi qui ob gravem laborem excusali sunt, eiiarn eximunlur una vel altera die qua non laborant?

n. Affirmative, quia eo tempore indigent reficere vires ad proximos labores sustinendos; secus, si commode je-junare possint.

q. An excusantur diviles qui, ex officio, labores consue-los exercent quin his indigeant ?

r. Probabilius Affirmative, quia reipublicse interest ne, causa jejunii, operarii intennittant exercere arles quibus ex officio suo incumbunt.

Q. An peccat ills qui suscipit laborem inusitatum et cum jejunio incompossibilem ?

k. Negative si adsit rationabilis causa. Affirmalive si non sdsit hujusraodi causa, etiamsi non agat in fraudem legis; attamen, licet peccaverit impedimentum jejunio ponendo, facto labore a jejunio cximitur.

Nota cum Bouvier. Laborantes qui sine gravi incommodo jejunare possunt, licet non excusentur ratione laboris, videntur, ratione consuetudinis universalis et bonse fidei, a peccato gravi excusati; et ideo arbitror eos ad partem jejunii esse fortiter hortandos quidem, sed in bona fide relinquendos.

r. Affirmative si duo adsint sequentia: 1° si sit tam lon-gum vel arduum, ut notabilem corporis defatigationem cau-set, quemadmodum de labore dictum est; 2quot; si rati onabilis adsit causa itineris, qualem habent v. g. itinerantes ex officio, vel ad visitandum infirmum amicum, ad recupcran-dam sanitatem, ad relaxandum animum studiis defatiga-tum, etc. Uno duorum deficiente, non excusat iter. Nola cum Bouvier. Iter aliquando permitlit jenlaculum,

si nempe fiat mane, et non coenam; aliquando coenam vel copiosiorem collationem, et non jentaculum, si fiat post prandium: ssepe sufficit collationem sumere mane et refectionem ad vesperam remittere.

50. — q. Quanclonam excusantur studiis utilibus vacan-tes, magistri docentes scienlias, concionalores, confessarii ?

r. Hi omnes excusantur, si labor sit tantus ut jeju-nare non possint absque detrimente sanitatis vel officii adimpleiidi: non enim refert an defatigatio a labore corporis an vero mentis proveniat.

Triplex est hujus tractatus pars; iquot; agit de natura ju-stitise-et juris; 2ⁱgt; de violalione juris, sen de injuria; 5^a de reparalione juris Isesi seu de restitutione.

Duplici capita dicimus 1° de natura juslitise, 2quot; de natura juris, ejusque variis speciebus.

r. Juslitia, sensu latiori sumpta, inlerdum varias ha-bet significationes, quas vide in tractatu De Virtutibus Moralibus, N⁰ 111.

Juslitia, sensu stricto sumpta, seu prout est virtus car-dinalis, de qua sola hie agitur, est virtus moralis constanter inclinans voluntatem ad reddendum alteri seu uni-cuique jus suum.

Dico alteri, non vero sibi, quia justitia semper est ad allerum: requirit enim personarum diversitatem, cum

nemo Justus erga seipsum dici possit, nequa sibi facere injuriam, quippe qua? est Isesio juris, altero invito.

r. Totuplex est justilia, ait Scavini, quotuplex est ordo in republica; atqui, in republica ordo est triplex, nempe partis ad partem, partium ad totum, et totius ad partes; unde oritur justilia commulaliva, legalis et dislri-buliva.

Justilia commiitativa, sic dicta quia versalur circa com-mutationes et varies contractus, de qua circiler sola hie nobis agendum est, cum sola stricto sensu nomen justi-liiB sibi vindicet, est ilia quae inclinat privatum ad jus suiim slriclum unicuique privato reddendum, servando ifiqualitatem rei ad rem. Sic, si quis tibi debeat 100 francos, quiscumque ille sit, sive princeps sive non, dare tenetur 100, ut sic debilo juslitioe stride satisfacial;.

Justilia legalis, sic dicta quia consistit in observatione legum, est ea quae inclinat privates ad jus suum reddendum societati aut principi, ob bonum commune; hincque ordinal subdilum ad socielatem, velul partem ad lotum.

Juslitia dislribuliva dicitur ilia quse inclinat priucipem vel gubernatores publicos ad justam inter subditos distri-hulionem onerum el bonorum; hincque ordinal socielatem seu principem ad subditos, velut lotum ad paries. Dico dislribulionem justam, i. e. proporlionatam facul-tatibus uniuscujusque. Sic v. g., quoad tributa solvenda, proprietarius qui bona possidet valoris 10,000 franco-rum, generatim imponendus est tribulis duplo majoribus quam alius qui bona valoris tantum 5,000 francorum possidet. Sic, quoad dignilates el munera, dislribui de-bent, in quantum fieri potest, moralitor loqucndo, juxla merita uniuscujusque.

Eodem pariier modo justilia dislribuliva procedit in distribuendis poenis erga sonles, ob bonum publicum in-ferendis, quos sonles absque acceptione personarurn pu-

nire tenetur; hsecque justitia a quibusdam scliolaslicis justitia vindicativa nuncupatur. Attamen justitia vindica-tiva non habenda est uü quarta justitiaj species; nam re-ducitur tum ad jusliliam distributivam, ut ex diclis in-telligitur; tum ad justitiam legalem, quatenus superior, quum paret legibus quoad crimina punienda, prospicit bono communi; tum ad justitiam commulativam, quatenus judex ad prsecavenda damna aliis inferenda, ex officio tenetur delicta punire, non secus ac custos tenetur furem arcere.

Dico 1° sub gravi: nam grave est violare proximi jus seu independentiam naturalem. Additur tarnen per se, quia dari potest materise parvitas.

Dico 2° cum onere restitutionis: quia htec justitia respi-cit sequalitatem „rei ad rem, cujus Isesio reparari non po-test nisi per restitutionem.

Dico 1° sub gravi: nam earum kesio graviter ordinl societatis nocet. Additur tamen per se, quia dari potest materise parvitas.

Dico 2° non cum onere restitutionis: quia earum Isesio, per se, nullius jus strictum infringit. Attamen ;

Dico 5° saltern per se: nam ad restitutionem tenetur aliquis per acci^cHs, quod non raro locum habet, in casu quo, violando justitiam legalem vel distributivam, eodem actu violat simul justitiam commutativam, nimirum violando contractum implicitum seu quasi contractum, qui existit inter omnes cos qui ad aliquam societatem pertinent.

Sic, ait Gousset, si quis peccet contra justitiam legalem, v. g. non solvendo tribula reipublicse necessaria, peccat, non tantum contra justitiam legalem, sed etiam contra justitiam commutativam cum onere restitutionis, quia violat pactum quo unusquisque, utpote alicujus commu-nitatis membrum, se implicüe obligat ad ferenda hujus communitatis onera, juxla proportionem commodorum ei ex commuuitate profluentium. Sic pariter, repartitores onerum publicorum, v. g. tributorum, si quem injusle seu ultra facultates imponant, simul contra justitiam dislri-butivam peccant, et contra justitiam commutativam sub onere restitutionis. Sic tandem contra justitiam distribu-tivam et commutativam peccant, tum superior qui, ex gravi negligentia pleclendi reum, causa est cur privati grave damnum patiantur; tum ille qui officia publica dislribuit vere indignis: secus tarnen, si minus dig nis, cum societas tantum ab eo exigere possit ut arceantur vere indigni; tum ille qui, in casu concursus, minus dignum prsefert digniori: nam, in concursu intervenit pactum, ex quo jus strictum competit digniori.

Prcenota. Vox jus, extra materiam justitise, de qua hic agitur, varie sumitur, v. g. 1° pro peritia legis, seu jurisprudentia; 2° pro lege seu regula justi; et sic dicitur jus naturale, positivum, divinum, humanum, civile, ca-nonicum, gentium, etc.; 5° pro sententia judicis, et inde vox judex, quasi jus dicens. In prasenti autem traclatu, vox/ms sumitur in materia justitise. Igitur:

r. Jus, generatim, est potestas legitima aliquid agendi vel obtinendi, vi cujus alii erga nos obligati manent.

Hinc, cum juslitise munus sit reddere cuique jus suum seu id quod ipsi debetur, patet quod juslüia differat a jure, sicut virtus quselibet differl a suo objecto.

Haec definitio competit juslitise tum commutativse, tum legali aut distributivse, cum singula; justilise speciei jus aliquod correspondeat. Jus quod correspondet justitise commutativse, et quod tendit ad commodum proprium, vocatur jus stride dictum, jus proprietatis, dominium, etc., de quibus infra. Jus aulem quod correspondet justitise legali aut distributivse, et quod tendit prsesertim ad bonum commune, vocatur jus lata dictum, jus jurisdictionis seu administrationis, altum dominium, etc. Igitur:

Jus stride dictum, est potestas legitima aliquid agendi vel obtinendi, in commodum proprium: unde plerumque nomen juris proprietatis sortitur. De hoc circiter solo jure in praesenti tractatu agitur.

Jus late dictum, prout correspondet justitise legali aut distributivse, est jus aliquid agendi vel obtinendi, ad bonum commune, lluic juri correspondet id quod vocant jus altum, seu dominium altum, i. e. jus quod reipublicse competit in personas et bona subditorum, id exigente bono publico {pour cause d'utilité publique), modo tunc pro sublatis bonis, sequa, in quantum fieri potest, compensatio fiat. Hoc igitur dominium altum non est jus stride dictum seu jus proprietatis; est tantum jus late dictum, juxta; Ad reges potestas omnium pertinet, ait Seneca, ad singulos proprietas; vel, ut ait jus canonicum : Sub optimo rege, omnia rex possidet irnperio, singuli dominio.

Jam autem, antequam tradamus divisiones juris stride dicti, N⁰ sequenti ponimus cum Gury tria quoad hoc jus principia generalia; et N⁰ 5 absurda desuper systemata.

4. — lquot;¹ Principium. Deus solus est vere et absolute dominus rerum omnium.

Hoc inde probatur quod ex solo Deo res omnes suum esse, agere, conservare et perfici leneant.

flinc 1° nullum ens creatum potest esse vere propriela-rium respectu Dei; cum nullum ens creatum sit independens a Deo, et quidquid sit aut habeat, a solo Deo repetere debeat.

Hinc 2°, nullum ens creatum potest uti re qualibet tam-quarn absolute sua; ens enim creatum non est principium existendi relative ad ens aliud creatum, sod omnia sunt absolute Dei solius.

Hoc potest homo, si nihil obstet a parte hominis, nee objectorum possidendorum, nee Dei; atqui hsec tria certa sunt. Nam :

1° Non a parte hominis: homo quilibet est melaphysice independens ab alio bomine, quum a solo Deo esse suum absolutum recipiat, non vero illud recipiat ab alio homine, a quo consequenter impediri non potest quin proprietarius fiat.

2° Non a parte objectorum: nam danlur objecta de se apta ad providendum hominis necessilatibus et oblecta-mentis, et quae possunt esse libera a jure alieno.

5° Non a parte Dei, qui homini non prohibuit res terrenas sibi proprias facere; sed eas ejus dominio sub-jecit, juxta; Dominamini piscibus maris, et volatilibus cosli, ct universis animantibus qua; movenlur super terrain.

3^m Principium. Si homo bona legitime sua fecerit, in ilia jus de se inviolabile acquisivit.

Id probatur modo sequenti. Homo bona externa fortune sua facere non potest, nisi Deo ita ordinante ad suble-

vandam humanse naturae indigenliam. Alqui, Deus non potuil ita ordinare, seu homini jus possidendi proprium facere, quin simul statuerit hoe jus violari non posse. Ergo jus divinum et naturale vetat ne jus alterius la?-datur; et praecipit ut, si Isesum fuerit, in integrum restituatur.

Hinc, qui secus fecerit, reus est 1° erga proximum, cujus independentiam naturalem Isedit; 2° erga Deum, violando jus, tum divinum proximo communicatum, tum naturale quod jubet prsedictum jus observari.

r. Alii eam repetunt ab auctoritate paterna; alii, a jure gentium; alii, ab auctoritate civili; alii, a simplici occupatione: qua3 ultima opinio verisimilior videtur, cum legislatio civilis et jus gentium, peracta jam maxima ex parte divisione, subsecuta sint.

Q. Faucis proha quod syslcmala horum qui, adversarii juris proprietalis, mvam bonorum divisionem proponunt, sint impia, socio tali noxia, et ah sur da.

r. Sunt 1° impia, quia subvertunt ordinem a Deo sta-tutum, cum arroganter contendant hominibus esse male provisum; 2° societati noxia, quia, sublato proprietatis jure, societatem perturbant, subvertunt, destruunt, cum inde corruant agrorum cura, artes, commercium, indu-striaï, varii labores, etc.; 5° absurda, ut ex jam dictis et ex simplici eorum expositione patet.

1™ Systcma, est horum communistarum qui tenent bona esse iterum primi occupantis; et ita, loco societatis, substituunt homines viventes more ferarum in silvis. Sic hodie Proudhon: La propriété e'est le vol, i. e. proprietas

seu divisio bonorum, prout hodie exislit, non est legi-tima; furlum seu nova hsec bonorum occupalio sola est admittenda.

2^m Sijstema, est aliorutn commiinistarum qui volunt ut fiat inter homines nova divisio perfecta. — Sed, hsec Eequa-lis divisio impossibilis est; et, si instituta fuerit, statim corruet, idque plurimis de causis.

5^m Sijstema, est socialistarum qui volunt bona omnia esse penes rempublicam, quse ea civibus distribuat; ita ut sic omnes sint operarii, et proprietarius nullus. — Sed, bsec distributio, a gubernio facienda, est impossibilis et absurda; sicque hoc ridiculum systema, juxta poëtam, vocari posset: Monstrum horrendum, informe, ingens, cui lumen ademptum.

4^m Systema, est san-simoniarum qui novam divisionem volunt juxta uniuscujusque capacitatem; quod non minus absurdum est. Usee vide latius apud bury.

Cum autem jus re confundatur cum domimo, hmc dominium distinguitur completum vel incompletum, quod etiam a quibusdam vocatur perfectum vel imperfectum.

Ad has juris stride dicli divisiones memorise facilius imprimendas, sit tabella sequens :

7. — q. Cum jus stride dictum dividatur in jus perfectum vel imperfectum, die quid per utrumque intelli-rjatur.

r. Jus perfeetum est illud quod rigorose exigere pos-sumus via coactionis, sive violentse sive juridicae.

Jus imperfectum, quod quidem ad jus strictum adhuc pertinet, sed non nisi sensu latissimo, est illud quod quidem via coactionis exigere non possumus, sed de quo obligatus rationem soli Deo vel saltem superiori red-dere tenetur; v. g. jus pauperis ad cleëmosynam di-vitis.

est, quia officia perfecta debenlur ab una certa persona; imperfecta vero, a pluribus indefinite. Datur ergo, quoad priora, coactioni locus; non vero quoad posteriora, pro quibus, si ab uno detur repulsa, palet recursus ad alium debitorem, v. g. ad divitem quoad eleëmosynam.

Juri perfecto correspondet obligalio perfecta; juri au-tem imperfecto correspondet obligatio imperfecta; et utra-que obligatio ligat seu obligat coram Deo. De jure aulem imperfecto bic nobis ultra agendum non est.

Obligatio perfecta distinguitur triplex, scilicet civilis, naturalis et mixta. Civilis est ea quae dat actionem coram tribunalibus; naturalis, ea quae ligat in foro interno; mixta, ea in qua utrumque concurrit. Quamvis obligatio perfecta ordinarie sit mixta, aliquando tarnen est mere civilis vel mere naturalis, i, e. obligans in uno tantum foro.

8. — q. Cum jus perfectum subdividatur in jus in re vel jus ad rem, die quid per utrumque intellicjatur.

r. Par le droit réel, jus in re, ait Gousset, on est le propriétaire d'une chose; par le droit personnel, on de-mande seulement a le devenir. Itaque,

Jus in re est illud quod quis habet in re jam sua et obtenta, i. e. quse ita illi est devincta, ut possit de ea pro libitu disponere; tale est v. g. jus emptoris in re empta, ex jure Gallico; atque in re cmpta et tradita, ex jure Romano. Confert ergo actionem realem, i. e. quse rem ipsam immediate attingit; ita ut ille rem suam re-petere possit, quocumque transierit.

Jus ad rem est illud quod quis habet ut res fiat sua; v. g. jus ex contractu promissionis. Confert ergo actionem personalem, i. e. quse personam directe attingit, dando facultatem rem debitam ab ea exigendi, vel eam in judicio prosequendi.

iquot; Qui habet jus in re, potest rem prosequi contra quemlibet detentorem. Qui habet jus ad rem, habet tantum actionem contra obligatum aut eos qui ejus obliga-tioni successerunt, non vero contra tertium qui forte rem possidet.

2° Jus in re necessario exigit rem certam ac deter-minatam, cum vindicari possit; jus ad rem versari po-test circa objectum incorporeum, v. g. circa creditum (une créance), vel circa operis praestationem.

9. — q. Cum jus in re subdividalur in jus completum vel incompletum, die quid per utrunique intelligatur.

r. Jus completum est illud quod includit potestatem absolutissimam circa rem, et quae exercetur per quos-eumque actus a lege non prohibitos.

Hi autem actus ad tres classes reduci possunt, nempe: 1° quoad disposilionem, quae est facultas mutandi, alie-nandi, adhibendi rem quomodocumque libuerit; 2° quoad fruitionem, i. e. quoad aclus qui eo tendunt ut e re per-cipiatur qusecumque percipi potest utilitas; 5° quoad exclusionem, qua aliis interdicitur quidquid dominium in usu rei turbare posset.

Jus incompletum seu imminutum est fractio juris com-pleti, seu jus parliale quod alicui competit quando pars aliqua trium prsedictarum facultatum disjuncta est.

10. — Q. Cum dominium, quod confundilur cum jure in re, dislinguatur completum vel incompletum, die quid per utrumque intelligatur.

r. Dominium completum est facultas legitima dispo-nendi de re aliqua tamquam sua, in omnem usum a

lege vel pacto non prohibitum, et consequenter tres dictas includit facultates quibus gaudet jus in re.

q. Cum dominium incompletum subdividatur in dominium directum vel indirectum, die quid per utrumque inlelligatur.

r. Dominium directum, seu rei nuda proprietas (Ja nue propriété) est jus disponendi de re sola, non vero de rei commodis. Vocatur directum, quasi directe rem ipsam seu ipsam proprietatem afficiens.

Dominium indirectum, seu dominium utile, seu fruitio (la jouissance) est facultas disponendi de solis rei commodis. Illa autem rei commoda sunt ususfructus, usus, vel servitus, de quibus infra, N⁰ 64 et seqq.

Hinc, dominium directum competit rei domino; dominium indirectum competit rei fructuario vel usuario.

Jam, quintuplici articulo, dicimus de dominio, prse-sertim de dominio completo, scilicet 1° de dominii object©, 2° de dominii subjecto, o⁰ de modis illud acqui-rendi, 4° de modis illud amittendi, 5° in specie, de dominio incompleto.

Dominii objectuni sunt ea bona quai sub dominio ca-dere possunt. Praesertim reducuntur ad tria bona sequen-tia: 1° ad bona homini intrinseca, sive animse sive corporis ; 2° ad bona extrinseca fortunse; 5° ad hominis personam ipsam, scilicet in casu servitutis, quai homini confert dominium in alterum hominem.

propria ac constitutiva sui entis independentis, quibus uti potest in omnem usum a lege non prohibitum. Non habet dominium directum; idque probatur, tum Scriptura; Tu es, Domine, qui vita; et mortis habes potestatem; tum ra-tione : nam hsec bona sunt quasi depositum homini a Deo concreditum.

Nota. Quse hie potest homo, eadem, imo plura potest princeps, jure juridictionis, quum in quibusdam casibus disponere valeat de vita et membris subditorum ad bo-num commune, v. g. de iis disponendo in bello, vel reum morte plectendo.

q. A7i homo habet dominium famse suce? r. Affirmative, quia homini competunt primarii actus dominii circa famam, v. g. potestas eam labore acquirendi, ejus restitutionem condonandi, etc. Attamen eam prodigare non potest sine justa causa; imo, sub gravi tenetur ali-quando eam servare, ratione scandali, ratione damni familise removendi, etc.

Q. Quale dominium habet homo in bona fortunes? u. In ea habet dominium completuni, seu dominium tum directum tum utile; nam facultas ea ad suos usus applicandi, et sic propriam conservationem vel utililatem promovendi, nullo jure restringitur, imo jure naturali et divino et humano expresse permittitur.

q. Qucenam sunt prcecipuce species bonorum fortunce? r. Sunt 1° bona corporea vel incorporea; 2° mobilia vel immobilia; 5° fungibilia vel non fungibilia.

0. Qucenam bona sunt corporea vel incorporea? r. Corporea sunt ipsa bona externa; incorporea sunt jura ad ilia bona babenda aut repetenda.

q. Qucenam bona sunt mobilia vel immobilia? r. 1° Ex natura rei, mobilia sunt ea qua) e loco in locum transferri possunt; sive vi propria, v. g. animalia;

sive vi aliena, qualia sunt, juxta codicis civilis, les na-vires, les ustensiles, les meubles d'une maison, déta-tachés de la maison, les lettres de change, l'argent monnayé, etc. Immobilia sunt quae moveri non possunt saltern absque notabili laesione, scilicet, juxta cod. civ., les baliments, les terres, les mines, les récoltes et les fruits encore pendants, etc.

2° Qusedam bona quae ex nalura rei sunt mobilia, immobilia reputantur, sive per destinalionem, sive per determinalionem leg is.

Sic, per deslinationem immobilia reputantur, mobilia immobilibus ita annexa, ut absque deterioratione disjun-gi non possint, v. g. les glacés, les tableaux et autres ornements qui font corps avec un Mtiment; de même les animaux, les ustensiles aratoires et autres principaux objets que le propriétaire dun fonds y a places pour l'exploitalion de ce fonds.

Sic, per determinalionem legis relative ad bona incor-porea, ilia scilicet reputantur mobilia vel immobilia, prout referuntur ad bonum corporeum mobile vel ad immobile. Ainsi sont réputés meubles les actions ou intéréts dans les compagnies de finance, de commerce ou d'industrie; les rentes perpétuelles ou viagères, etc,; et sont réputés immeubles le droit d'usufruit des cboses im-mobiliaires, les droits fonciers, etc. Vide latius Be Con-traclibus in specie, N⁰ 5S.

r. Res non fungibiles, sunt ese res quae tradi debent in natura, seu numerice et identice eaedem.

Res fungibiles sunt eae quarum talis est natura, ut aliae aliarum ejusdem generis rerum vice funganlur, ita ut v. g. in solutione vel restitutione, una alterius loco tradi possit. Tales sunt speciatim eae quae sunt prima usu con-

sumplibiles: sive destruantur destruclione physica seu na-turali, v. g. in consumptione cibi, vini, etc.; sive destruclione morali seu civili, i. e. vel dum res mobilis alienatur seu distrahitur, ut, v. g. pecunia numerata, quae utenti peril; vel dum mutatur rei nalura absque ulla destruclione aut alienalione, ut v. g. charla in qua scriplum est.

Nota. Distinctio inter res fungibiles et non fungibiles praecipue inservit ubi de usufruclu, de mutuo et de compensatione inter debila inquirilur.

r. Habere non potest dominium completum seu pro-prietatis, quod soli Deo competit, cum homines a se in-vicem sint metaphysice independenles. Sed habere potest dominium utile, seu quoad actus hominis; nam homo quilibet est dominus actuum suorum el frucluum operum suorum, sicque eos alienare potest ad tempus vel in perpetuum.

r. Est status subjeclionis perpetuus quo quis, pro ali-menlis, tenetur omnes operas suas alteri prsestare.

q. Da quatuor titulos quibus induci potest servilus, probanda singulum non repugnare juri natures.

r. 1° Ex pacta seu renunlialione propria: non enim ob-stat quod quis renuntiet liberlati ad inopiam sublevan-dam, ad debita solvenda, etc.

2quot; Ex jure belli: si enim victor potest quandoque ca-ptivos occidere ob genlis securitalem, a fortiori potest eos in servilutem redigere.

5° Ex delicto seu ex justa condemnalione; nam si reus potest damnari ad mortem, a fortiori potest ad servilutem.

r. Affirmative per se, i. e. si id fiat modo debito; nam, si dominus in servos verum habet jus, illud transmittere valet.

Negative per accidens, i. e. 1° si obstent leges oiviles, ut in Europa, ubi servitus interdicitur; 2° in aliis locis, si obstent certae circumstantise, v. g. si conjuges forent separandi; vel si illud fiat modo inhumano, ut plerumque contingit, v. g. si servi injuste libertate spolientur, trans-vehantur et vendantur ut vilia pecora.

r. Subjectum dominii capax, est omnis et sola creatura rationalis. Nam dominium est facultas disponendi de re aliqua; atqui ilia facultas supponit intellectum et volun-tatem. Attamen pueri et amentes, quamvis ob rationis defectum capaces non sint dominii actualis, habent tamen dominium habituate, quod immediate fundatur in eorum potentiis, et per alios eorum loco exercetur. Sic, Paulus: Quanta tempore hares parvulus est... cum sit dominus omnium; et sic, apud nos dominium successionis acquirere potest infans conceptus nondum natus, modo postea vivus nascatur.

Jam, sextuplici paragrapho dicimus 1° de personis moralibus, 2° de clericis, oquot; de religiosis, 4° de filiis familias, 5° de uxoribus, 6° de auctoribus.

r. Est aggregatie hominum possidentium in communi, i. e. non utsinguli, sed ut universitas.

De triplici persona rnorali agimus, scilicet 1° de dominio publico, 2° de dominio municipiorum, 5° de dominio societatum ecclesiaslicarum.

r. Distinguitur duplex: 1° dominium publicum stride dictum, 2° dominium nationale.

1° Dominium publicum stricte dictum (/e domaine public) comprehendit omnia ilia quse non sunt ex se fructifera nec objectum dominii privati, el quae usui publico inser-viunt; qualia sunt, juxta cod. civ., les voies publiques du gouvernement, les fleuves et rivières navigables, les cóles de la mer, et loules les portions du terriloire qui ne sont pas susceptibles d'une propriélé privée.

2° Dominium nationale {le domaine de VEtat) comprehendit omnia ilia quse fructificant gubernio, i. e. quorum redilus ad serarium publicum devolvuntur; suntque prseci-pue sequentia; loca a mari derelicla, insulae in fluminibus navigabilibus, bona immobilia quse domino carenl (quoque bona mobilia, sed cum restriclionibus a lege posilis, ut v. g. de thesauris et de occupalione infra intelligetur), et ea quse desinunt esse dominii publici, v. g. viae publicae suppressse, silvae, palatia, etc. quae penes gubernium sunt.

Nota. Omne bonum illud publicum et nationale, olim erat bonum regis; secus vero hodie, ab anno 1790, ex quo tempore regi concessa sunt bona privata, dicla la lisle civile, i. e. 1° summa quotannis ex serario publico sol-venda; 2° quaedam bona, dicla dolatio coronce, quorum habet gubernium dominium directum, el rex dominium ulile.

1° Dominium municipale publicum (le domaine municipal public), quod coraprehendit omnia ilia quas non sunt ex se fructifera nee objectum proprielalis privatae, et quae usui omnium incolarum inserviunt. Prsecipua sunt: loca publica et vise vicinales (les places publiques, les chemins vicinaux), i. e. quae tales per administralionem declarantur; item vise rurales (les chemins ruraux), vise minoris momenti quse absque administrationis interventione publicse factse sunt.

2° Dominium communale (le domaine communal), quod comprehendit omnia ilia bona quse fructificant municipii incolis. Inter ilia bona immobilia, les uns sont destinés a I'usage personnel des habitants; les autres sont livrés au paturage de leurs bestiaux; d'aulres sont affermés, et le prix du bail forme un revenu communal.

Q. An codex nosier civilis admillit dominium socielatum, etiam religiosarum seu ecclesiasticarum?

r. Affirmative, quia supponit fieri posse bonorum dis-positiones au profit des hospices, des pauvres d'une commune, ou d'établissements d'utilité publique.

Illse sociefates seu harum membra dicuntur viri manus mortuce (gens de main morle); ce sont tous les corps et communautés qui sont perpétuels, et qui, par une subrogation successive de personnes, éiant censés êire ton jours les mêmes, ne produisent aucune mutation par h\ mort.

Attamen, cum hodie, juxta legislationem civilem, in Gallia et in Belgio et in quibusdam aliis regionibus vi-gentem, pleraeque domus religiosse non amplius agnoscan-tur ut personse civiles, quarum proin bona desierint esse manus mortuse, sequitur hujusmodi domos seu so-cietates religiosas, civiliter, ad exercendum dominium,

recurrere teneri ad alios modos assignatos in tractatu De statibus parlicularibus, N⁰ 39.

q. Proba 1⁰ auctoritale, 2° ralione, Ecclesiam esse capacem dominii in bona tempor alia.

r. 1° Probatur öMcfon/aie populorum , tam anliquorum, turn christianorum a Constantino usque hue.

2° Probatur rflijeme; nam hsec bona sunt Ecclesiae neces-saria. Dein nullam repugnantiam involvunt: nam 1° Ecclesia non debet esse pejoris conditionis quam respublica aut civi-tates aut aliae societates civiles, cum e contra plus conferat bono societatis; imo 2° est a potestate civili independens, vel saltern, si hoc dominium quibusdam reslrictionibus civi-libus, v. g. quoad acquisitionem, alienationem, etc., subji-ciatur, illud lamen absque iniquitate per civilem potestatem ab ea auferri non potest.

q. Proba bona a majoribus nostris collata ecclesiis, non ad rernpublicam, sea ad ecclesias particulares vel commu-nitates perlinere quibus erant adscripta.

r. Pertinent, non ad rernpublicam, idque probatur tum ex variis titulis acquisitionis, tum ex ipsorum principum confessione, tum ex juribus quae Ecclesia circa ilia bona semper exercuit; sed pertinent ad ecclesiam, i. e. non quidem ad Ecclesiam universalem, nec ad ecclesiam regni, v. g. ad ecclesiam Gallise vel Belgii, nec ad ecclesiam diceceseos in qua sita sunt hsec bona, sed ad ecclesiam seu corpus particulare cui donata sunt; id tamen sic in-telligendum est quod ideo non subtracta fuerint auctori-tati tum episcopi tum Papa).

Ü. Proba iniqua et invalida fuisse decreta per qucc Con-ventio Nationalis ecclesias Gallia; el Belgii bonis suis spo-liavit.

r. Probatur 1° ex supra dictis; 2° ex historia hujus spoliationis; 5° ex auctoritale Pii YI. Vide apud Carrière.

habuisse, cessionem bonorum ecclesiasticorum factum turn in concordalo 1801 a Pio VII, tum pos tea.

R. Sic est, si Papa id potuit et voluit. Atqui potuil, quia ei non defuit auctoritas nee legitima ratio; voluit, ut patet ex ejus verbis, scopo et variis postea Roma-nis responsis.

2° Bona occupata ante concordatum et alienata postea, condonata sunt, non quidem per concordatum, sed per Pium VII, anno 1821.

5° Quoad bona occupata post concordatum, condonata sunt a Gregorio XVI pro Belgio; sed de Gallia nihil est definitum.

4° Quoad bona non occupata a gubernio, sed illi celata et a privatis usurpata, non sunt condonata, et episcopo sunt restituenda.

Nota. Ilia condonatio relative ad bona, extendenda est ad eorum fructus, et onera respectu ad ecclesiam, v. g. quoad missarum fundationes, etc.; non vero quoad onera temporalia respectu ad privates erga quos ilia bona erant legaliter gravata, quae Papa nee voluit nee potuit condonare.

Q. An bona a gubernio reddita post concordatum, ad Ecclesiam redierunl \⁰ jure, 2° facto?

r. Gubernium reddidit varia bona, nondum alienata vel dominio celata, v. g. ecclesiarum sedificia, presbyteria cum hortis, episcopatus et seminaria, bona confraterni-tatum, etc. Ilia redierunt ad pristinos dominos, cum in concordato non fuerint condonata; id quidem de jure. Sed de facto, i. e. legaliter, juxta gubernii mentem, non certo constat; nam, quoad templa, presbyteria et alia sedificia, alii putant cessionem factara fuisse in gratiam municipiorum; alii, concessum fuisse tantum usum; et

dominium directum eorum, saltem quorumdam, ut episco-patuum et seminariorum, mansisse penes guberuium. Quod spectat confiscationem bonorum emigrantium tempore dietse perturbationis Gallicse, vide infra, N⁰ 65.

1° Palrimonialia, qua3 eis ex profana obveniunt causa, v. g. ex hsereditate, donatione, etc.

2° Casualia, quae eis obveniunt occasione et intuitu lunctionum ecclesiasticarum beneficio non annexarum, v. g. missam celebrando, concionando, assistendo in choro; quoque jura curialia seu redditus stolse, quse pa-storibus obveniunt pro funeribus et similibus, vel quse a fidelibus offeruntur.

5° Parcimonialia, quse clericus seponit paree vivendo ex beneficii fructibus, et quse consumere posset honeste vivendo.

r. Habet dominium perfectum in tria bona: 1° in pa-trimonialia, ut non clerici, cum id nulla lege prohibeatur; 2° in casualia, quia sunt fructus, non beneficii, sed vel laboris extrinseci ad quem non tenetur, vel saltem sunt oblationes fidelium ad honestam sustentationem ; 5° in parcimonialia, nam jus strictum habet ad honestam sustentationem ; ergo quidquid ex ea tollit, parce vivendo, jure servat.

Quoad bona ecclesiastica, duo puncta sunt certa; 1° quod eorum fructibus uti possit clericus ad honestam sustentationem; nam Ecclesia; ministrans de Ecclesise bonis honeste

vivere potest, cum ad hoc beneficia praecipue fuerint insli-tuta; 2quot; quod horum superfluum iu pauperes vel in alia pia opera erogari sub gravi lenealur, ut ex Ecclesise prse-cepto constat.

21. — Relative ad supradictum primum punctum, sint quatuor qusestiones sequentes;

Q. An bona ecclesiastica reputantur pensiones quce apud nos a gubernio sacerdotibus solvunlur ?

r. Affirmative, ut ex variis decisionibus Romanis constat, quia locum tenent bonorum ecclesiasticorum ereptorum.

Q. An idem dicendum est de pensionibus quoe a commu-nitate snpplentur el quae vocantur supplément de la commune?

r. Probabilius Affirmative, quia sunt veluti pars dota-tionis jussu gubernii factae.

Q. An clericus, habens aliunde ex quo vivat, integre ex boms ecclesiaslicis sus tent ari potest?

r. Affirmative, communiter contra paucos, ob rationem Nquot; 20 datam. Igitur per accidens est quod clericus sit dives vel pauper; et ad sustenlationem jus habet, non quidem ratione paupertatis, sed ratione laboris.

r. Est ea quae clerico convenit ratione sui status et dignitatis, non exclusis honestis recreationibus, donatio-nibus, et similibus expensis rationabiliter factis. Quid-quid vero inde superest, superfluum vocatur.

22. — Relative ad supradictum secundum punctum, sint duse quaestiones sequentes :

r. Affirmative, quia non datur obligatio illud erogandi singulo anno; imo laudabiliter servari potest in fundatio-nem piam, etc., modo absit periculum ne postea in usus profanos deveniat.

Q. An illitd superfhtum ita impcndere tenetur ex justitia? r. Dispulatur. Mulli Affirmant, quia clerici, aiunt, sunt tantum adminislratores bonorum ecclesiaslicorum. Alii cum Thoma aeque probabiliter, et cum recenlioribus multo communius Negant, quia, quamvis constet de Ecclesise praeceplo, non constat de obligatione ex justitia; imo ex Tridentino colligi videtur tales clericos facere hos fructus suos, cum Tridentinum dicat de clericis non resideniibus quod non faciant fructus suos. Unde, ait Lig., confessa-rius tales ad reslitutionem obligare non posset.

Nota. Hsec materia do bonis ecclesiasticis superfluis ho-diedum speculativa potius quam practica est; nam adeo tenue est illud quod gubernia et civitates ministris reli-gionis catholicse tribuunt, ut otiosum sit desuper inqui-rere de superfluo, cum nequidem ad honestam suslen-tationem sit sufficiens.

25. — q. Quinam dicuntur generatim religiosi? r. Hi qui in aliqua communitale emittunt vota pau-pertatis, obedientise et castitatis.

r. Tales sunt, prout emittunt tria illa vota in religione a s. Sede approbata, vel in religione a s. Sede non ap-probata. Unde, hsec approbatio est de essentia status religiosi seu religionis proprie dietse.

Q. An non est de essentia status religiosi proprie dicti, quod vota sint solemnia?

r. Negative. Yemm quidem est vota solemnia non emitli nisi in religione a s. Sede approbata; sed dari potest

religio a s. Sede approbata, quae 'sit religio proprie dicta, licet in ea non emittantur nisi vota simplicia; ejusque membra sunt religiosi proprie dicti, siquidem per vota simplicia, in ordine ab Ecclesia approbate, possit homo se perpetuo Deo mancipare. Sic Gregorius XIII decla-ravit esse vere religiosos in Societale Jesu, etiam scho-lares, i. e. illos qui sola vota simplicia emittunt.

Inde patet quod religio improprie dicta, seu tantum ab episcopo approbata, nibil aliud sit quam pia seu re-ligiosa congregatio tam virorum tum feminarum; atla-men, qui in bis congregationibus vota simplicia emittunt, eodem merito coram Deo ac religiosi proprie dicti, gau-dere possunt, siquidem eamdem sui abnegationem Deo faciant.

24. — r. Quamnam incapacitatem in religiosis inducunt tria illa vota solemnia?

r. Inducunt incapacitatem valide bona possidendi, valide matrimonium contrahendi et quamcumque obligalio-nem absque superioris licentia valide ineundi; secus vero si vota sint simplicia. Ita hodie, saltem ex jure communi.

q. Die specialim queenam, in ratione dominii, juxta jus commune, agere possint vei non possint religiosi voto so-lemni pauperlatis ligati ?

r. Ut modo insinuatum est, non potest nee licite nee valide, nomine proprio, 1° quidquam acquirere, vel 2° de eo disponere.

Dico 1° acquirere. Unde, si religioso tali obveniat donatio vel bsereditas, potest quidem, de jure communi, earn recipere de licentia superioris, devolvendam ad mo-nasterium, juxta axioma: Quidquid acquirit monachus, acquirit monasterio (in Gallia olim et in quibusdam re-gionibus per professionem religiosam inducebatur qusedam mors civilis, vi cujus bona transibant ad legitimos successores); sed de iis nullomodo disponere potest.

Dico 2° disponere. Ergo 1° sine superioris licentia saltern legitime prsesumpta non potest ullam rem apud se retinere, nee ulla re uti; 2° rem, ad usum determina-tum concessam, ad alium usum adhibere non potest; 3° debet animo esse paratus exui rerum sibi permissa-rum possessione et usu, ad superioris voluntatem.

q. An hccc omnimoda dominii incapacitas, quee de jure communi existU, est de essentia status religiosi propria dicti ?

r. Negative: nam non semper nee ubique viguit, in religiosis proprie dictis, hie paupertatis gradus quo dominii incapacitas absoluta induceretur; et controvertitur, ut infra videbimus, an apud nos sub codice civili, in religiosis proprie dictis plane vigeat.

q. Unde repetenda est, in religiosis paupertatis voto so-lemni ligatis, hcec absoluta dominii incapacitas?

r. Quidam dicunt ex jure naturali, seu ex voti solem-nis natura: quia in eo, aiunt, fit absoluta abdicatio et traditio bonorum; dum in voto simplici tantum fit pro-missio; unde concludunt, in voto solemni dispensari non posse, bene vero in simplici.

Alii vero, longe communius, dicunt incapacitatem dominii ex voto solemni oriri, non jure naturae, sed jure positivo; et sic, in eo dispensari posse, sicut revera pluries a Papis dispensatum fuit. Hanc autem dispensationem concedere potest Papa, vel episcopus urgente necessitate; imo, in tali necessitate, si nullus pateat recursus, non illicitum est banc prsesumere atque necessa-rios dominii actus ponere. Vide infra, N⁰ 26. (*)

C) II est vrai que, d'après le droit canonique, Tincapacité de posséder en particulier, individuellement, ut singuli, est altacliée au voeu solennel de pauvreté. Mais le P. De Buck, opuscule; Solution amiable de la question des convents, soutient que c'esl la une loi de Juslinien, devenue par I'usaje loi ecclésiastique positive, très-respectable par conséquent tl ce tilre, mais enfin defendant des acles qui ne sent défendus ni par la loi de Dicu ni par

23. — Q. Qucenam, jure communi, in ratione dominii potest vel non potest religiosus voto simplici ligalus? r. Dislinguendum est inter validitalem et liceitatem. Quoad validitalem, potest talis religiosus valide quidquid proprio nomine acquirere et de re disponere.

Quoad liceitatem, dico: vel istud votum simplex fuit absolutum el perpetuum, vel non.

la loi naturelle, et perdant par suite sa force obligatoire, quand elle n'est pas praticable: c'est alors le cas d'appliquer eet adage, que justitie la raison ; Lex posiliva non obligat cum gravi incommodo. « Ces principes, dit-il, sont faciles k appliquer a la posilion des religieus piofès en France, en Hollande et 6n Belgique. La loi ecciésiastique qui leur interdit d'etre propriétaires ut singuli, est-elle praticable? S'ils ue veulent pas s'exposer d se voir enlever les maisons mêraes qu'ils occupent, peuvent-ils faire autre chose que de posséder comme particuiiers ? La nécessité qui pèse sur eux. n'est-elle pas générale? La répouse a toutes ces questions est évidente. II s'ensuit qu'il n'est pas moins évident qu'ils peuvent posséder ul singuli, sans que leurs voeux cessent d'etre solennels. » Plus loin il ajoute que les religieux « sont propriétaires particuiiers en réalité, devant Dien et la conscience, comme devant les hommes; de sorte que la communauté religieuse ne posséde aucun droit, et que l'usage qu'elle fait, n'est que précaire, dépendant de la volonté individuelle des religieux propriétaires. »

En outre, les religieux peuvent posséder, d'aprés le droit canonique, comme propriétaires collectifs, en vertu de la propriélé culleclive. D'après le droit romain, les communautés religieuses étaient reconnues personnes civiles. « Mais, dit De Buck, l'Eglise ne prescrit pas que le droit romain sera le seul droit qu'obsetveront les religieux; elle demande seulement qu'ils possèdent en commun. Une communauté religieuse est un ètre moral, de la fa{on de toute autre société, se confondant avec les individus qui la composent. Elle n'a pas d'existence propre, mals elle existe et existe excluslvement dans les membres qui hie et nunc en font partie! Elle est sans droits propres, ne pouvant s'obliger, ni rien acquérir par elle-même ou pour elle-niême; roais elle s'oblige, elle acquiert, elle aliène avec le concours des membres qui la composent, i leur profit comme a leur dommage; et chaque membre est obligé personnellement, comme associé, par les actes de l'association. » El plus loin il ajoute que, en vertu du droit canonique, les religieux ne sont pas de simples usufruitiers et administrateurs, mais de véritables propriétaires par indivis et en commun, pouvant, comme tous les autres propriétaires communistes, disposer des biens communs, è l'exclusion de tous les autres: qu'en dissipant les biens de la communauté, ils dissipent leur bi en; qu'en faisant des acquets, ces acquets sont pour eux.

1° Si fuerit absolutum et perpetuum, nihil plus licet ipsis quam religiosis proprie diclis, cum ex lali voto iis sequi-parentur. Excipiunt tarnen varii, contradicentibus aliis, ea bona qute lali religioso obvenirent per successionem; quae bona sine superioris licentia abdicare potest cuilibet voluerit, quia per suum votum, quamvis absolutum, non censetur se obligasse ad htereditalem, forte obventuram, arbitrio superioris in favorem communitatis relinquendam.

2° Si non sit perpetuum et absolutum, sed emissum juxta alicujus domus regulas, potest servare dominium directum bonorum suorum, et circa ea exercere quod-cumque istse regulte parliculares permittunt; modo in omni casu excludatur usus juris, i. e. usus rei liber et independens a voluntate superioris; ille enim usus ab omni religioso, eliam improprie dicto, abdicari debet, quia, juxta resp. Rom. 1817, capacitas ad bona acquirenda, cum potestate libera et independenti utendi, fruendi, dispo-nendi, omnino pugnat cum substantia paupertatis religiosae, qualis ab Ecclesia exigitur.

r. Non agnoscit nisi vota simplicia; et quidem tantum ad quinque annos, licet vota perpetua non prohibeat. Et sic, qui vota emiserunt, plenum bonorum suorum dominium servant. Ex hac codicis civilis dispositione oritur quaestio, utrum hodie in Gallia et in Belgio votum paupertatis, quod ex jure communi ut solemnc babetur, etiam-num ut solemne agnoscatur ab Ecclesia; et consequenter utrum ejusmodi profitentes habendi sint ut religiosi proprie dicti. Quapropter, quoad bodiernam conditionem vo-torum religiosorum in Gallia et in Belgio, sint sequentia:

Post perturbationes sseculi elapsi, ait De Brabandere, multse domus, tum regularium tum monialium, in Gallia et in Belgio restitutse sunt juxta formam a s. Sede

approbatam; plures etiam alise conditae sunt sub variis formis, quse ab episcopis sanciUe fuere.

Inslituta religiosa in Gallia et in Belgio hodie existen-lia, ad triplicem classem referri possunt. Prima com-pleclitur ea quae essentia status religiosi carent; secunda, ea in quibus simplicia, sed perpetua vota emittuntur; tertia, ea in quibus membra profitenlur religionem cum votis solemnibus a s. Sede approbatam.

Quoad primam classem: cum stare nequeat essentia status religiosi absque triplici voto perpeluo, Dei et Ecclesiae nomine acceptato, sequitur eas omnes congrega-tiones status religiosi essentiam non habere quse, vel nullum ex instituto votum emittunt; vel ad tempus dum-taxat vovent; vel uno alterove perpetuo voto, non autem triplici, sese astringunt; vel tria perpetua vota emittunt privatim, quse a nullo, Dei et Ecclesise nomine, accep-tantur.

Quoad secundum classem, distinguendum est. Istse con-gregaliones vel fuerunt cum regulis suis a s. Sede ap-probatse vel non. Si prius, habent status religiosi essentiam, cum ejus effectibus. Si posterius, earum membra dici possunt existere in statu religioso, sed absque ejus effectibus.

Quoad tertiam classem, distinguendum est inter regu-lares et inter moniales, ut in sequentibus:

27. — q. An regulares Gallice et Belgii, profilentes in or dine in quo, ex instituto a s. Sede approbate, vota sunt solemnia, vere emittunt vota solernnia, et consequenter sunt religiosi proprie dicti?

r. Carrière cum variis Negativam babet ut probabilem. Sed probabilius Affirmatur cum Gury, De Brabandere, etc. Etenim admittendum est regulares ibidem emittere posse, imo vere emittere vota solemnia, vi quorum fiunt religiosi proprie dicti, i. e. admittendum est ibidem jus com-

mune pro iis vigere nisi ostendalur aliquid obstare vel a potestate civili vel a potestate ecclesiastica.

Atqui nihil a potestate civili: nam, 1° lex civilis quac-cumque votum paupertatis afficere nequit directe nee indirecte. Non directe, cum hoc votum sit res omnino spi-ritualis qua) ex natura sua potestati sseculari subjacerc nequit; non indirecte, cum paupertas religiosa, quocumquc modo promissa fuerit, nullatenus regimini politico oflicere possit. 2° Dein, inde sequeretur absurdum quod vota so-lemnia non possent emitti in omnibus regionibus infide-libus, hsereticis, et ubicumque talis legislatio admittere-tur: quod adversatur praxi et constanti doctrinaï Ecclesiae.

Nihil a potestate ecclesiastica, cum nulla declaratio s. Sedis eo sensu afferatur; imo e contra, ex declaratione 1840 positive constat religiosos sancti Benedicti de Solesmes in Gallia emittere vota solemnia; ergo dari possunt et de facto dantur talia vota. Et vere, ut ex dictis supra, N⁰ 24, et in adjuncta notula intelligitur, abdicatio dominii non est absolute essentialis ad votum paupertatis solemne, modo abdicetur usus juris seu usus liber et indepen-dens, qui etiam sub codicis civilis regimine abdicari po-test; et insuper, quum vota religiosa unice sint de foro Ecclesiae, quidquid statuerit lex civilis, rei solutio pendet a qucBStione facti, an scilicet Ecclesia hujusmodi votum leneat ut solemne vel non.

Perperam ergo objicitur, quod lex civilis profession! solemni reapse obstet, cum dicat omnes cives esse babi-les ad contractus ineundos, ad successiones recipiendas, etc. Nam respondetur 1° materia voti est res mere spiritualis et interna, quam lex civilis non respicit, et qüam attin-gere non potest quin attentet libertati conscientiae et cultus; et sic contra boe fortiter reclamavit Pius VI, el Pius IX, anno 1857, pro America. 2° Ilaec lex civilis spe-ctanda est ut habens effeclus mere externos, et sic omnia componuntur. Desuper vide latius Gury.

28. — Q. An moniales Gallice et Belgii, profitentes in iis religionihus in quibus ex jure communi vota reputantur solemnia, ut Carmelilce, Benedictince, Yisitandince, etc., cmiüunt vota solemnia et consequenter simt religiosce proprie diclcc?

1° Earum \'ota non sunt solemnia: id enim ex variis declarationibus Romanis concludere licet. Nam, s. Sedes concessit ut hse moniales, ob temporum difficultates, post gallicam perturbationem, servarent facullatem bona pos-sidendi et acquirendi; et expressis verbis declaravit non solemne esse votum pauperlatis quod emiltunt, sicuti nee vota castitatis et obedientise. Ex quo concluditur quod nee earum votum castitatis jam constituat impe-dimentum matrimonii dirimens.

2° Non sunt religiosce proprie dictce, sed sunt tantum pii feminarum coetus: nam, licet vota solemnia non re-quirantur ad essentiam religionis, uti supra dictum est, necesse tarnen est vota simplicia a s. Sede approbari ut veram religionem constituentia; porro non ita est in Gallia, quemadmodum ex variis decisionibus Romanis constat.

Ratio autem cur, in iisdem temporum calamitatibus, Ecclesia vota regularium teneat ut solemnia, monialium vero ut simplicia, est quia, occurrentibus persecutionibus bonorumque religiosorum spoliatione, moniales magis quam regularcs indigent facilitate de bonis disponendi, cum illse dilficilius quam isti sub dominii abdicatione plena vivere possent.

2° Quoad Belgium, disputatur an pro dictis monialibus idem tenendum sit ac pro Gallia. Negat Bouix; et sic, varii existimant quod bas moniales in Belgio, profitentes in religione in qua ante perturbationem gallicam emit-tebantur vota solemnia et in qua eadem regula existere pergit, emittant otiamnum vota solemnia et sint religiosa3 proprie dietse. Sed probabilior, juxta De Brabandere,

videtur senlentia opposita, quse tenet lias moniales Belgii aequiparandas esse monialibus Gallise, donee aliter a s. Sede statutum fuerit; pro Belgio enim militant eadem motiva ac pro Gallia; et anno 1854 declaravit sacra Poenitentiaria quod 4 vota monialium in Gallia et in Delrjio habeantur ut simplicia. »

Nota. Ex his sequitur 1° 'quod in Gallia et Belgio, rebus sic stantibus, episcopi dispensare valeant in his votis, excepto voto castitatis perpetiue; 2° quod s. Sedi non sit reservatum votum ingrediendi religionem in monasteriis monialium prout nunc in Gallia et in Belgio existunt; 5° quod hse moniales non gaudeant exemptione, qua gau-derent si haberent vota solemnia; et consequenter quod subjiciantur ordinariüe jurisdiclioni episcopi, et quod superiores regulares nullam jurisdictioncm in talos conventus monialium suorum ordinum sibi vindicare possint; 4° quod ad clausuram de jure cornmuni non teneantur; et quod violantes clausuram, poenis canonicis non subjaceant; liquot; quod pro iis, per se seu ratione legis ecclesiasticse, non urgeat obligatio officii divini, quamvis tarnen contrarium -practice tenendum sit. Insuper notandum est has moniales, ex decisione Bomana, lucrari posse omnes indulgentias concessas religioni in qua vota emittuntur solemnia. Vide De Statibusparticularibus, de statu religioso, Nquot; 58 et 59.

r. Sunt proles, utriusque sexus, qui adhuc subjacent potestati paternse vel maternse; talesque sunt minor es, i. e. filii filiteque qui nondum attigerunt annum 21^,n com-pletum.

Prcenota. Les mineurs, mème avant l'age de raison, sont capables du droit de propriété, et peuvent posséder

des biens en propre, ut N⁰ quot;U dictuin est. Mais la loi ne leur accorde pas tout de suite la jouissance de ces biens; et, ayant obtenu même cette jouissance, ils n'en acquiè-rent pas immédiatement I'administration. Les mineurs exer-cent leurs droits par leurs parents ou par ceux qui les représentent, conformément a ce qui est réglé par la loi civile.

r. Habent dominium directum; non vero semper jus adrninistralionis vel ususfruclus.

q. Quandonam jus 1° adrninistralionis, 2° ususfruclus, est penes polestalem palernam?

r. 1° Administrationis: Jusqu'a l'époque de la majorité du mineur, ou jusqu'a son émancipation, qui peut ordi-nairement avoir lieu dès l'age de la ans.

2° Ususfruclus ut sequitur: Le père, durant le ma-riage, et, après la dissolution du mariage, le survivant des père et more, ont la jouissance des biens de leurs enfants legitimes jusqu'a l'age de 18 ans accomplis, ou jusqu'a leur émancipation; avec la difference, que cette jouissance cesse a l'égard de la mère qui contracte un second mariage, tandis qu'elle continue pour le père qui convole en secondes noces.

Cependant le père ou la mère n'ont pas le droit de jouissance sur les biens suivants: 1° sur ceux que les enfants peuvent acquérir par un travail et une industrie séparés; 2° sur ceux qui sont donnés ou légués aux mineurs sous la condition expresse que les père et mère n'en jouiront pas; 5° sur les biens que les mineurs ont recueilüs d'une succession dont les père et mère ont été déclarés indignes.

q. An fdius habet dominium complelum in minuta bona mobilia ipsi a parentibus vel cognatis data?

addita fuerit restrictio ad usum determinatum; ila est v. g. de pecunia ad emendos libros, etc.

2° Negative, sed tantum dominium utile, si non sint primo usu consumptibilia, v. g. vestes, libri, etc.

Affirmative, 1° si sit emancipatus, vel si nomine pro-prio laboret, ut ex modo dictis intelligitur; sed in his ca-sibus pater eum alere non tenetur; 2° si non teneatur ex conditione sua laborare; 5° si excessu extraordinario plus cseteris fratribus laboret.

Negative probabilius, quamvis plus caBteris laboret sat notabiliter, non tarnen excessu extraordinario; quia tune agere censetur ut membrum familise. Nihilominus sen-tentia opposifa satis probabilis apparet; ita ut aliquando practice admitti posset post factum; non vero ante factum, ait Gury, ob hallucinationis periculum.

r. Vide in tractatu De Matrimonio, N⁰ 33 et seqq., appendicem de matrimonio civili, ex quo summatim ex-cerpimus sequentia:

1° La communaulé légale; 2° la communauté conven-tionnelle; 5° la simple exclusion de communauté; 4° le régime de séparation de biens.

q. Die summatim in 'quo singulus horum contractuum consistat, et quee sint sub singula jura mariti et uxor is.

r. 1° La communauté légale est celle oü la loi, pour suppléer au défaut de conventions de la part des con-tractants, regie clie-mcme les droits des époux relative-

ment aux biens. La loi determine quels biens et qnel-les dettes, apporfés par les époux, font partie, et lesquels ne font pas partie de la communauté légale. ïous les biens communs, de même que les dettes dont ils sont grevés, sont la propriété, non du mari ou de la femme, mais de eet êlre moral appelé la communauté. Tous les biens du mari ou de la femme qui ne font pas partie de la communauté, peuvent s'appeler biens non com-muns du mari ou de la femme.

Dans ce régime, 1° le mari administre seul les biens de la communauté; au point qu'il pourrait, sans le consen-tement de la femme, les aliéner, sauf les cas exprimés par la loi; etainsi, la loi confère au mari, comme souverain administrateur de la communauté, un pouvoir si élendu, qu'il se rapprocbe beaucoup du dominium completum. Quant a la femme, elle n'a que le droit de prétendre que son mari lui fournisse, sur les biens de la communauté, ce dont elle a besoin pour pourvoir a une honnête existence ; et en sus, ajoute Carrière, babet saltern radicaliter dominium directum in dimidiam partem, seu dominium liga-tum, cujus vis suspensa videtur usque ad dissolutionem communitatis. 2° Le mari administre même les biens non communs de la femme, et les fruits entrent dans la communauté. La femme a seulement la nue propriété de ces biens; et par conséquent le mari ne pourrait les aliéner sans le consentement de la femme.

2° La communauté conventionnelle a lieu lorsque les époux, s'écartant de la communauté légale, établissent une communauté plus ou rnoins étendue que la légale, d'après leurs conventions propres. Les droits du mari et de la femme sont ici les mêmes que sous la communauté légale.

5° Dans la simple exclusion de communauté, 1° la femme cède a son mari l'administration, sans droit d'aliéna-lion, des biens qu'elle apporte en mariage, biens que la

femme ne pourrait aliéner sans le consentement du mari cu de la justice; elle n'en conserve que la nue propriété; 2° elle lui cede encore les fruits de ces biens, fruits qui sont conséquemment la propriété du mari. A la dissolution de ce régime, il doit restituer a la femme les susdits biens, mais non les fruits.

Nota. Si dans le régime de simple exclusion de com-munauté il est stipulé que tel ou tel bien, apporté com-me dot par la femme, ne peut être aliéné ni par le mari ni même par la femme, sauf certains cas exprimés par la loi, art. 1531, ce régime s'appelle régime dotal. Ainsi, le régime dotal ne diffère que principalement par le privilege de l'inaliénabilité de cette dot. Quant au reste, les droits des époux sont les mêmes que sous le régime de simple exclusion.

4° La séparation de biens est le régime 1° dans lequel la femme se réserve l'administration et i'usufruit de ses biens, sous la condition toutefois qu'elle ne pourra aliéner les immeubles sans lautorisation du mari ou de la justice; 2° oü elle donne en propriété a son mari, pour soutenir les charges du mariage, une somme réglée d'après leurs conventions, ou le tiers de ses revenus, a défaut de conventions.

Relate ad varia illa regimina matrimonialia, qusecumque ineantur, sedulo notanda sunt tria puncta sequentia : 1° nullum est regimen in quo uxor sit penitus independens a marito in suis regendis negotiis: nullum siquidem in quo possit alienare bona sua immobilia aut sistere in judicio civili (ester en justice), sine approbatione mariti aut auctoritate judicis. 2° Nullum est regimen in quo uxor non teneatur de suo conferre, si habeat, et praestare unde maritus, familise caput, oneribus matrimonii provideat. o⁰ Ad bas familise impensas faciendas, uxor cedit, sub duplici regimine communitatis, item sub regimine sim-plicis exclusionis communitatis (in regimine autem se-

parationis bonorum confert summam quamdam deler-minatam), fructus bonorum suorum omnium. Attamen id discriminis adest quod, in duplici regimine communitatis, fructus illi conferantur communitali, tamquam enli mo-rali a duobus conjugibus distincto, post cujus dissolu-lionem dividendi sunt inter ambos conjuges aut eorum causam babentes; dum in cseteris regiminibus, bi fructus vel summa conferuntur marito, ita ut eorum sit plena et perpetuo dominus; secus vero de collatis communitali, quorum non est absolute dominus sed tantum administrator.

r. Ex dictis intelligitur quod uxoris bona commode in quadruplicem classem dividi possint. Scilicet sunt vel com-munia, vel non communia, vel dotalia, vel ipsi omnino propria seu paraphernalia.

1° Communia sunt ilia quse ingrediuntur communitatem, tum legalem turn conventionalem, et quorum administratio est penes maritum.

2° Non communia, sub duplici communitatis regimine, sunt ilia quse communitatem non ingrediuntur et quorum nibilominus administratio non ad uxorem sed ad maritum pertinet.

5° Dotalia, juxta codicem nostrum vocantur ilia bona quae, sub solo regimine dotali, uxor in dotem constituit seu quae uxoris dotem ingrediuntur; sed juxta theologos illos qui ante hoc jus civile novum scripserunt, voce bonorum dolalium, sensu latiori insuper intelliguntur illa bona quorum uxor relinquit redditus penes maritum vel penes communitatem, ad impensas familise, servato sibi tantum dominio directo. Dico penes maritum, prout con-tingit sub regimine simplicis exclusionis communitatis. Dico penes communitatem, prout contingit sub duplici regimine communitatis, quoad bona uxoris non communia; ac proinde illa uxoris bona, qua; sub regimine communita-

tis vocantur non communia, etiam nomine bonorum dota-lium rigorose nuncupari possunt.

4.° Uxoris omnino propria seu paraphernalia sunt ilia de quibus, absque ulla marili interventione, pro libitu dispo-nere potest. Talia sunt uxoris bona sub regimine sepa-rationis bonorum, cum ipsa sibi reservet eorum admini-strationem et fructus. Talia quoque, sub quocumque alio regimine, esse censentur bona sequentia, scilicet 1° ea quae uxor sibi comparat singulari industria, vel labore exlraordinario, adhibita rei familiaris sufficienti cura, quem-admodum N⁰ 29, de filiisfamilias dictum est; 2° ea quae acquirit aliquid subtrabendo de sibi concessis ad victum, vestitum, prout N⁰ 20, de bonis parcimonialibus cleri-corum dictum est; 5° ea quae ipsi data sunt sub expressa conditione uf viro non cedant, quemadmodum pariter N⁰ 29, de filiisfamilias dictum est.

51. — q. An uxor injustitiam commiUit si, invito mar ito, disponat de bonis suis turn non communibus turn commu-nibus?

Negative vero in necessitate; nam 1° jus strictum ha-bet ad bonestam sustentationem, quam vir sine injustitia denegare non potest; 2° uxor est viri socia; et, licet a lege non habeat administrationem, non est tamen a fa-miliae cura aliena, nec serva aut extranea; ergo jus babet bis omnibus providendi. Ilinc, omni culpa vacat in ca-sibus sequentibus:

1° Potest de bis bonis subducere pro victu, vestibus, cseterisque familije necessariis, quae mariti saepe non cu-rant, et quae fruslra ab illis peterentur.

2° Potest quaedam surripere quae vir facile ac certo concederet si rogaretur; quia adest licentia praesumpta,

5° Potest de his bonis clam suscipere necessaria ad hone-sfam sustenlationem, si vir renuat vel £egre consentiat.

4° Potest de his surripere ad sublevandam necessitatem sui patris, matris, filiorum ex alio malrimonio suscepto-rum, si ei non suppetant bona propria et vir dare renuat necessaria; quia jure naturae hos alere tenetur, et vir non est rationabiliter invitus. Imo, defectu horum bo-norum, polest sumere de bonis mariti propriis, quia codex civile eamdem obligationem genero ac filio imponit. Idem quidam extendunt ad fratres aut sorores, vere indigentes.

o⁰ Potest de his, etiamsi ipsa habeat bona propria, facere eleëmosynas juxta consuetudinem mulierum hujus loei et conditionis; nam maritus consenlirê censetur, et si renuat, non rationabiliter, quia uxorem privare nequit jure ei ex legitima consuetudine concesso.

6° Si maritus in detrimentum familite dilapidet bona communia vel non communia, ea potest uxor abscondere et in bonum familite reservare.

7° Potest de bis sumere ad avertendum grave damnum temporale vel spirituale mariti vel familise.

In his omnibus casibus tarnen notandum est quod, practice, sit valde caute agendum.

32. — q. An maritus injustiliam commillü si dissipet uxoris bona 1° non communia aut paraphernalia, 2° communia ?

R. 1° Si dissipet bona uxoris non communia aut paraphernalia, Affirmative, ut palet.

Alii Affirmant, quia, aiunt, uxor habet jus seu dominium dimidise partis communitatis.

Alii Negant, nisi maritus excederet limiles sibi a jure concessas. Ratio est quia uxor, ex lege, non habet jus

slrictum, nisi ad dimidiam partem bonorum quae, solula communitale, exstabunt; nee lenetur marilus reddere ra-tionem suse administrationis. Unde, qnamvis peccet gra-viter contra pietatem erga uxorem et filios, non tarnen contra justitiam proprie dictam, quse restitutionis cbliga-tionem inducit. Sed uxor prsecavere potest bonorum dis-sipationem, per facultatem quse ipsi a lege conceditur separationem bonorum juridice postulandi.

Excederet autem limifes juris sui maritus, juxta cod. civ. gallicum, et ad restitutionem certo teneretur, si daret titulo gratuito aliqua immobilia, vel lolalitatem aut quohta-tow mobilium, aut si bona communitatis pro se surriperet. Sic Gury.

35. — q. Auclores librorwn, vel inventor es novarum ar-tium, quale jus habent in sui ingenii fcetum, quamdiu illum non palam fecerunl?

r. Habent jus strictum ne ab alio secretum suum sur-ripiatur, et se invito in publicum divulgetur. Quod si factum fuerit, damnificator, pro ratione injurise illalte. ad restitutionem omnino tenetur. Ratio est, quia jure naturae quisque jus liabet in fructum sui ingenii et laboris; nam, si res qusecumque fructificat domino, a fortiori id verum est de facultatibus internis, cum nihil homini magis proprium esse possit.

Hoc principium in specie applicandum est ad duos casus sequentes, in quibus aliquis reus est injustitise, nimirum, 1° qui opus manuscriptum sine auctoris consensu typis edit; 2° qui lectiones publicas alicujus professoris vel con-cinionem oratoris absque hoc consensu typis edit.

librum vel novam invenlionem, typ is vel alia via jam omnino fee er int publicum ?

r. Distinguendum est an in eadem an vero in varia regione; 1° Si in eadem regione, ul v. g. in Belgio, vel Gallia et in plerisque regionibus,

Jure positivo, Affirmative, in casu quo a gubernio lega-liter obtinuerint diploma inventionis (brevet d'invention), vel concessionem proprietatis litlerarise.

Jure autem naturali, disputatur; sed probabilius est eos non habere jus perpetuum, quia res in communitatem tra-dita, fit eo ipso de jure communi, seu spectari potest ut quid inexhauslum, i. e. de numero bonorum coramunium quibus singuli uti et frui plane possunt. Attamen juri naturae consenlaneum est ut eis, per jus positivum, pri-vilegium ad tempus concedatur, turn ad fovendam indu-striam, turn ad compensandas expensas auctorum aut inventorum, turn quia sequum est ut societas, quse inde accipiet commodum, aliquid eis conferat.

2° Si in varia regione. Negative; non enim id eis compe-tit jure positivo, cum privilegium ordinarie non concedatur nisi pro eadem regione; nee jure naturse, cum hoc jus quoad prsesentem casum valde incertum sit.

Quinque modis dominium acquiri potest, scilicet 1° oc-cupatione, 2° accessione, 5° successione, 4° prsescriptione, 5° variis contraclibus, de quibus alibi.

r. Requiritur 1° ut res sit dominii capax, et sit vel saltern censeatur esse nullitis; 2° ut occupans velit earn facere suam, et signo externo seu occupatione hanc vo-luntalem manifestet; 5° ut nulla lex occupationi obstet.

r. Sunt sequentes: 1° venatio et piscatio; 2° extractio fodinarum (fextraction des mines); o⁰ lignatio et pastio; 4.° apprehensio bonorum derelictorum vel vacantium; 5° apprehensio rerum in bello captarum; C⁰ illa occu-patio quae potius vocatur inventio, scilicet thesauri vel bonorum nuper amissorum.

r. Distinguuntur animalia, 1° /era seu sylvestria, i. e. quae naturali gaudent libertate, et non nisi vi capiuntur, v. g. lepores, pisces, aves; 2° mansuefacta seu cicurata, i. e. quai, licet ferse naturse, tamen redire solent, v. g. columbae, apes; 5° mansueta seu dornestica, i. e. quse naturali non gaudent libertate et hominum subsunt do-minio, v. g. equi, oves, gallinse.

56. — q. Quodnam est principium generale circa occupationem animalium ferarum?

r. Est sequens: feras fiunt pritni occupantis, modo adhuc sint in laxitate naturali, et modo serventur leges quae jus occupandi determinant.

Dico 1° primi occupantis : occupari autem censetur fera, dum quis eam in tali statu posuit per vulnus aut laqueum, ut nequeat moraliter ipsius potestatem evadere.

Dico 2° in laxitate naturali: si ferse fuerint in dominium alicujus redactse, tamdiu sub dominio manent, quam-

diu custodia retinentur nec naturalem libertatem recu-peraverunt. Recuperasse aulem libertatem ^censentui'

sit- et tunc ita desinunt esse sub domimo, ut alteni occupantis fieri possint veluti nunquam captae fuissent.

Dico 5« servcnlnr leges: sie leges circa venat.onem pro-hibent 1° venari in fando alieno, sine dcmim consensu; 2° in proprio fundo non circumsepto, tempore prohibito, I in quocumque tempore et loco non circumsepto, sme

Similia circiter sunt principia legis c^ pscaUonem q. In his tribus casihus Iransgressxoms legis, an et quantum

If arümalia non amplius sint in laxitate naturali pecca-_tur¹,' et quidem contra justitiam erga dominum, ut supra

\* Sententia probabilis tenet peccan, non contra ]uJi-tiam sed contra obedientiam, et per se vemaliter.

Dtoï- non contra jmtiliam, quia leges, l.cet yenaUonem ürohibeant, non tarnen irritam declarant prseto acquisi tionem ■ 2° contra obedientiam, quia semper oblemperai-dumest aiunt, priucipi justa de causa praecipient.; o «e-

videtur eraviter nociva, neque pmatis in quorum fundo pervio esereelur; neque reipubto, quaj magnum mde

„ini Gury cum wriis, teuel has leees haber. posse u Zilici'cr rcenales, prout De Legihm, Nquot; 2o, d.elum est, ot consequenter, Itansgredienles nullo modo peecare, sed teneri tantum ad poenam subeundam.

evaserunt aut consuetudinem revcrtendi non amiserunt; secus, sunt generatim primi occupanlis, modo ab co non fuerint atlracli mediis illicilis, i. e. dolo vel fraude.

Dico generatim: nam speciatim, 1° quoad apes, lex statuit quod, si dominus cessaverit apes fugientes prosequi, sint domini in cujus fundo examen requiescit; 2° quoad columbas, si motu proprio fugiant, sint ejus in cujus columbarium veniunt; si vero tempore semenlis vel messis egrediantur in terras alieni domini, ibi eas occidere liceat, quia lex supponit eas tune graviter noccre, et ideo cas illo tempore includi jubet.

r. Sunt prioris domini, quantumvis aberrent; etiamsi cerlo sint peritura, v. g. si ovem alienam ex ore lupi extraheres, nam res clamat domino. Sed si vicinis noceant, dominus damna reparare tenetur; et insuper, ait codex, celui qui éprouvera des dommages, aura le droit de saisir les bestiaux; et si ce sont des volailles, 11 pourra les tuer, sur le lieu et au moment du dommage.

r. Bona derelicta sunt ea qute dominus ea mente ab-jicit ut in numero suarum rerum jam esse nolit (Vide infra, N⁰ 61). Bona vacantia sunt ea quse relinquuntur a moriente absque testamento vel absque hseredibus hce-redilatem acceptantibus.

r. Jure naturae, sunt primi occupantis; sed jure positivo, apud varias gentes communiter reipublicce devolvuntur: quod tarnen, ex consuetudine, ad sola immobilia restrin-gendum videlur, saltem ante sententiam judicis.

r. Sit regula generalis sequens; Retinere possunt omnia quse sibi per leges aut concessionem ducis tribuuntur, modo evidens non sit belli aut concessionis injustitia; std omnia quse alio modo usurparunt, restituere tenentur, saltem regulariter.

Dico 1° alio modo; sic ad restitutionem tenentur illi qui, per terram non bostilem transeuntes, res ad victum non necessarias extorquent; vel qui in bello etiam justo, adversus hostes, auctoritate privata, incursiones faciunt, aut aliter damnificant; vel qui, concessa deprsedalione, bona non concessa diripiunt.

Dico 2° restituere tenentur, scilicet iis qui damnum passi sunt, vel saltem, quum bi raro noscantur in individuo, opiscopis vel magistratibus, qui ea bona locorum pau-peribus distribuant.

Dico 5° saltem regulariter: non vero reslituendai sunt res captse quse militi ad victum necessarise erant; nee res qusecumque, si post bellum principes invicem condonent damna injuste illata.

r. Est res qusecumque abscondita, vel infossa, quam nemo probare potest esse suam, et quse casu invenitur. Le trésor est une chose cachée ou enfouie, sur laquelle personne ne peut justifier sa propricté, et qui est dé-couverte par le pur effet du hasard. •— Modo sequenti

1° Une chose: toute chose cachée ou enfouie, comme monnaies, médailles, un vase, une statue, etc.;

2° Cachée ou enfouie: autrement ce ne serait pas un trésoi', muis bien une épave, une chose perdue dont le maitre n'est pas connu;

priétaire, encore une fois ce serait simplement une chose egarée, qu'il faudrait lui rendre;

4.° Et qui.... du hasard: quamvis ha)c verba ad naturam thesauri non pertineant, per ea tarnen codex excludere voluit illos qui, absque domini consensu, in agro alieno effodiendo, invenirent thesaurum; qui thesaurus pro cis vere rationem thesauri non haberet, cum pro se nullam partem relinere possent, sed in pcenam delicti, saltern post judicis sententiam, fundi domino totum dare deberent.

Q. An reputatur thesaurus, si quis cmpla rc mohili, in ea inveniat rein preiiosam?

R; Distinguendum est; Negative, si adsint vestigia ex quibus judicetur rem banc esse talis personse vel familise; tuncque reputanda est ut res nuper amissa et tota reddi debet. Affirmative, si non adsint hsec vestigia.

r. Quamvis, jure naturse, probabilius totus sit inven-toris, jure tarnen civili statuitur sic: 1° inventus in proprio inventoris fundo, totus est inventoris; 2° inventus in alterius fundo, si sit inventus fortuito, inter proprietarium fundi et inventorem dividendus est; si autem sit inventus ex industria, vide N⁰ seq.

40. — q. Quis hic intelligitur dominus fundi? r. Intelligitur quicumque, sive particularis, sive persona moralis, qui habet dominium directum; non vero qui habet tantum dominium utile, v. g. usufructuarius.

q. Au legitimus reputatur dominus, ille qui, suspicans in agro latere thesaurum, agrum emit vidgari pretio?

r. Affirmative, quia pretiurh rei seu agri non precise dependet ab intrinseco ejus valore, bene vero ex com-muni hominum asstimatione; et in casu emitur ager, non vero thesaurus, qui agri nee est pars nee fructus. Vide De Contractibus in specie, N⁰ 51 , versus finem.

Aliud foret de illo qui thesaurum jam inventum abs-conderet ut possit, empto agro, tolum sibi vindicare; nam co ipso quo thesaurus detectus est, pars dimidia perlinet ad agri dominum; unde parabola evangelii circa banc materiam, non magis approbat factum quam parabola de villico iniquitatis.

r. Ille qui prior rem vidit vel visibilem reddidit (qui l'a découvert), quamvis eam non apprehenderit.

r. Jus babet ille; non vero ejus conductor, nisi mercenarius conductus fuisset pnecise ad thesaurum quaï-rendum.

r. Videndum an qusesitor sit vel ipse fundi dominus, vel usufructuarius, vel extraneus :

2° Si usufructuarius, testante üelvincourt, jus babet ad dimidiam partem, quamvis absque domini consensu ad inveniendum effoderit in fundo cujus babet usumfructum, nam ille domino non infert injuriam, quemadmodum in-ferretur in casu ubi id fieret ab extr-aneo.

5° Si extraneus, ille qusesivit vel absque vel cum consensu domini. Si absque, totus cedit domino, saltem post judicis sententiam; si cum, jus babet ad dimidium, quia poena, a lege lata, locum bic non habet in eo qui domino nullam injuriam intulit.

r. Principium est; 1° leges detcrminativas proprietatis obiigare ante judicis sententiam; 2° leges pcenales tan-lum obligare post banc sententiam, saltem si poena sit

sauri in agro alieno invenli perlineat semper ad agri dominum, quae proinde lex non requirit judicis sententiam; sed poenalis est lex statuens quod ille qui in agro aiicno ex industria absque domini consensu qusesivit, privandus sit parte inventori competente; qua proin parte privandus non est absque judicis sententia.

r. Sunt ilhe res qua) a domino involuntarie relinquun-tur. A thesauro diffcrunt in hoe, quod non sint abscon-ditse vel infossse, sed ordinarie sint recenter doperditsc.

r. 1° Tenetur facere inquisitiones sufficientes ad dete-geudum dominum, sive privatim, sive per prseconem publicum in loco ubi res deperdita fuit, modo res sufficien-tis sit valoris. Ad id tenetur ex charitate, et probabilius quoque ex justitia.

2° Si intra triennium dominus compareat, res ei red-denda est, quia res clamat domino; excepto casu ad finem IV sequentis dando. Dico intra triennium: nam, elapso triennio, sententia probabilior, de qua pariter N⁰seq., tenet rem esse prsescriptam, ut infra, N⁰ S4, dicitur.'

r. Exigere potest 1° impensas factas, tum in re cori-servanda tum in inquisitione domini; 2° probabilius, id quod dominus reddituro dandum promisit.

q. Si, diligent ia sufficienli adhibita, dominus intra triennium non compareat, nee sit ulla spes eum inveniendi, an inventor rei amissce earn sibi retinere valet?

r. Seclusis quibusdam rerum speciebus de quibus jus civile statuit, v. g. objectorum deperditorum in rbedis pu-blicis, in tribunalibus, in naufragio, etc., jus novum

silet; unde qusestio generalis solo jure naturse solvenda est. Desuper autem est duplex sententia:

l^a Apud veteres communior, Negat, et tenet rem ero-gandam esse in pauperes vel alios pios usus, turn quia dominus, solo facto amissionis, jus in rem suam non amisit, tum quia talis esse prsesumitur ejus voluntas.

Juxta Gury probabilior et juxta Lig. verior, Affirmat, 1° quia res ilia ut moraliter derelicta habenda est: nam dominus, licet non amiserit dominium metc/physicum in rem suam, amisit tamen dominium morale, consistens in facultate utendi re sua et de ea disponendi. 2° Voluntas ilia prwsumpta, de qua adversarii, non est adeo certa, imo ordinarie gratuito supponitur. 5° Enfin elle se fonde, ait Gousset, sur la condonation mutuelle, générale et tacite qu'invoquent les fidèles, qui s'attribuent assez généralement ces choses, les regardant comme une compensation des choses qu'ils ont perdues ou qu'ils sont exposés a perdre tous les jours.

q. Si, poslquam res fuerit in pios usus impensa vel con-summata, tandem dominus intra tricnniurn compareat, an restitutio facienda est?

u. Negative, si impensa vel consummata fuerit in iis circumstantiis in quibus dominus non poterat inveniri, ut ex supra dictis sequitur. Si adhuc fulgebat spes eum inveniendi, damnum reparandum est, ait Gury; nam in casu conservanda erat res, vel saltern ejus pretium, cum adhuc dominium maneret penes dominum.

r. Est jus quo dominus principalis acquirit accessorium, i. e. quo dominus rei alicujus ea acquirit qu» ab ilia re producuntur vel ipsi accessorie uniunlur.

Unde varii modi accessionis ad duo capita reduci pos-sunt, nimirum ad productionem et adjunclionem.

43. — q. Quomodo distinguuntur ea quce ab ipsa re pro-ducuntur, seu rei fructus?

1° Naturales sunt fructus qui sine ullo aut fere ullo hoininis labore nascuntur, v. g. fructus arborum, lignum, fcenum, partus animalium.

2° Theologi vocant fructus industriales vel mixtos, prout producuntur principaliter ex hominis industria, vel cir-citer a^que ex hominis industria et ex ipsa re. Sed ju-risperiti, fructus mixtos, v. g. segetes, ab industrialibus non distinguunt.

3° Civiles, proprie a re non producuntur, sed ob ana-logiam inter fructus numerantur a lege, quia occasione rei percipiuntur, v. g. pretium locationis domus, equi, etc.

r. Codex, instar principii generalis, statuit quod omnes pertineant ad rei dominum; sed cum onere, quoad fructus industriales seu mixtos, compensandi eum qui in-dustriam et laborem posuit. Et sic re non discordat codex cum theologis docentibus fructus industriales et mixtos pertinere partim ad eum qui industriam posuit, et par-tim ad rei dominum.

Attamen codex, a regula quae fructus domino rei ad-dicit, excipit casum ubi quis bona fide possidet rem alienam: nam tunc possessor ille facit fructus suos, qui proin domino non tribuuntur.

r. Similiter, instar principii generalis, statuit dominum acquirere prophetatem eorum quae rei suae uniunlur. Dein,

Sic, relative ad res immobiles, duos dat casus: 1° quoad conslructiones, planlationes, etc., ubi quis ista peregit vel in suo fundo, cum materiis alienis; vel in fundo alte-rius, cum propriis materiis; 2° quoad alluvionem, i. e. quando vi aquarum incrementum alicui praedio paulatim accedit.

Sic, relative ad res mobiles, tres dat casus qui sunt 1° ad-junctio, i. e. unio duarum rerum ad diversos dominos pertinentium, adeo ut unura totum efformetur; 2° spe-cifkatio, i. e. novae speciei confectie ex aliena materia; 5° commixtio, i. e. conjunctie plurium rerutn seque prin-cipalium ad diversos dominos pertinentium.

ii. Est transmissie bonorum defuncti ad unam vel plu-res personas quse ejus locum accipiunt et hteredes vo-cantur.

Prcenota. Oriri potest a voluntate hominis, vel a lege; homo autem disponere sic potest vel per testamentum, vel per contractum matrimonii, dictum institution con-tractuelle.

r. Triplex igitur distinguitur successio: testamentaria, con-ventionalis, et legalis seu ah intestato.

r. Disputatur. Carrière autem tenet quod in jure natura fundamentum habeat, et ex eo oriatur quoad substantiani;

sod quod successionum ordo, seu lolius hujus materise determinatio a jure civili pendeat.

Relative ad prsesentem materiam, hic de successione Iccjali tantum agendum foret; sed remittimus ad tracta-tum De Conlractibus in specie, cap. Ill, ubi De succes-sionibus.

r. Est modus acquirendi vel se liberandi mediante certo temporis lapsu, servatis conditionibus a lege pnescriptis.

r. Distinguitur duplex: 1° acquisitiva, seu medium acquirendi jus (prescrire un droit); 2° liberativa, seu medium se liberandi ab obligatione (prcscrire conlre un droit).

49. — q. Proba quod rei dominium acquiri possit sola possessione per certum tempus.

Ante primsevam bonorum divisionem (seu, ut vocant auctores, in communitate negativa, sic dicta, quia in illo statu bona externa erant nullius), dominium inccepisset et desiisset cum sola possessione. Sed, introducta bonorum divisione, dominium pendere quidem potest a solo voluntatis actu, sine possessione, pro certo saltem tempore; sed sic pendere non potest diutius, quia bonum commune postulat ut dominium a possessione diutius non separetur, et ut, ex longa possessione, exurgat in possessore dominium.

Dico: bonum commune id postulat, 1° ad tollenda dubia et lites interminabiles circa rei dominium; 2° ne possessor, in longa possessione turbetur, cum periculo negligendi res, in publicum detrimentum; 5° ut priBcayeatur do-

minorum segnities in rebus custodiendis, ex periculo eas per prsescriptionem amittendi.

r. Dicendiim videtur earn habere saltern fundamenlum, turn in jure natura;, ut ex modo dictis sequitur; turn in jure gentium, cum ubique, exceptis Judseis, viguerit; sed tamen vim suara prsecipuam habere a jure civili, quod banc materiam in specie determinat.

• Adest jam duplex qutestio circa prascriptionem acquisiti-vam tractanda: 1° qusenam conditiones ad eam in foro civili requirantur; 2° qualem vim habeat in conscientia.

50. — Quoad l^m qusestionem, seu conditiones juridicas. q. Qucenam conditiones ad prcescriptionem acquisilivam a

r. Requiruntur quinque sequentes; 1° res prsescripli-bilis, 2° possessio, 5° tempus debilum, 4° bona fides, 5° titulus. De singula conditione sigillatim dicimus.

r. Prcescriptibiles sunt res omnes quae, sive ex natura sua sive ex legum dispositione, in commercium priva-torum venire possunt. Hinc, ex natura rei, non pra3-scribitur contra jus naturale vel divinum, nec contra dominium publicum, v. g. plateas; hinc pariter, ex legum dispositione, non prsescribitur contra res sacras, ecclesias, ura ecclesiastica, contra bona minorum, etc.

q. Qualis, ad prcescriptionem, possessio requiritur? r. Requiritur possessio munita conditionibus seqq. :

1° possessio animo domini et non sequivoca; 2° placida; 3° publica; 4° continuata seu non interrupta.

r. Quod prsescribens possideat nomine proprio, lam-quam dominium habens; ergo non nomine «/to-ms, quales sunt, ut infra, N⁰ SG, de tilulo dicitur, illi qui possi-dent tantum titulo precario, v. g. colonus, depositarius, usufructuarius, vel eorum hseredes, qui hteredes cum tali suo auctore unam personam moralem efficiunt.

Non potest adesse duhium an possessio fuerit animo domini an vero titulo precario; seu possessio non potest esse cequivoca.

r. Quod in ea nulla adhibeatur violentia, sive per pos-sessorem aut per ejus mandatarium, sive in dominum aut in eum qui ejus nomine rem detinet.

r. Quod non sit clandestina, seu ut prsescribenda res non occultetur de industria ei contra quem prascribi-tur; sed possessio talis sit naturse quod potuerit ab eo cognosci (¹).• Non tamen requiritur ut reapse ab eo co-gnita fuerit, quia sic vix unquam valeret preescriptio. q. Quid est quod sit non interrupta?

r. Quod sit continua sine interruptione; quae interrup-tio in triplici casu locum liabet: 1° dum possessori super-venit mala fides, seu dum possessor agnoscit jus illius contra quem prsescribit; 2° dum possessionem amittit per amplius quam annum integrum : quia, si tanto tempore

Manifestum est hanc terliam condilionem non speclare nisi forum externum, ut v. g. locum habere potest in fure qui rem ideo oeeuUat ut a possessione tranquilla non perturbetur, donee praescriptionis tempus im-plere possit. Quoad forum causcienliac, lucc condilio ad rem non faeit: etenira ad praeseribendum in conscientia, simpliciter opus est ut quis bona fide ignorct rem non esse suam seuquot; ut cam veluti suam retineat; quor-sum ergo monitum ue possideat claudestiue?

actionem possessoriam non inlentet, a lege censetur ami-sisse possessionem; 5° per actus quosdam judiciarios a lege determinates.

q. Quandonam generatim suspenditur prcescnptio? r. Suspenditur in casibus hujus axiomatis; Contra non valentem agere non currit prcescriplio, v. g. contra mi-nores, saltern regulariter; vel inter conjugates; vel si judicia exerceri nequeant, ut v. g. si propter bellum vel obsidionem urbis creditor impediatur debitorem urgere.

q. Quomodo differt computatio temporis in interruptione et in suspensione prcescriptionis ?

r. Quod, in interruptione, tempus elapsum ante in-terruptionem, non sit computandum, secus vero in suspensione.

q. Explica hoe codicis principium: Potest possessor aeliici-lis próprice possessioni jungere possessionem sui auctons. r. Auctor dicitur is a quo aliquis rem tenet.

Tenere possumus rem, vel titulo universali, vel titulo par-ticulari. Dico 1° titulo universali, quales sunt legatarii uni-versales vel titulo universali; dico 2° titulo particulari, qualis est legatarius talis speciatim boni, emptor, etc.

Si titulo universali, censeris unica persona cum auctore; et proin ejus possessionem cum qualitatibus et vitiis ac-cipis el continuas. Si titulo particulari, succedis rei, non vero personse quam non continuas. Attamen possessionem auctoris continuare poies, v. g. sisittibi utilis ad prsescri-bendum; sed non deles, nam si v. g. aliquo vitio la-boret ista aucloris possessie, tibi licet banc a tua disjun-gere et novam proprio nomine inchoare.

q. Qucenam, sub codice, sunt prcescriphones longissimw ? r. Sunt prsescriptiones 50 annorum, quum per eas prse-scribantur omnes actiones, quemadmodum olim per 40, imo per 100 annos.

Si adsint, 1° sufficiunt 20 anni, si verus dominus sit absens, i. e. si habitet extra territorium curise superio-ris (cour d'appel, en Belgique: Bruxelles, Gand et Liége), in quo jacet bonum quod prsoscribitur; 2° 10 anni, si do-minus sit prsesens, i. e. si habitet intra hoc territorium; o⁰ si habitet, nunc intra tunc extra hoc territorium, ad complendos 10 annos, numcrandus est duplex annus ad extra pro uno anno; sic v. g. qui habitavit intra per G annos, debet habitasse extra non per 4, sed per 8 annos, ut compleatur prsescriptio 10 annorum.

54. — q. Da duos codicis articulos circa prcescriptionem mobilium, eorurn sensum verisimiliorem explicando.

r. Art. 2279: En fait de meubles, la possession vaut titre. — Néanmoins celui qui a perdu, ou auquel il a été vole une chose, peut la révendiquer pendant trois ans, a compter du jour de la perte ou du vol, contre celui dans les mains duquel il la trouve; sauf a celui-ci son recours contre celui duquel il la tient.

Articulus autem 2280 assignat casus in quibus dominus refundere tenetur possessori pretium rei inventae vel fur-tivae, sic; Si le possesseur actuel de la chose volée ou perdue l'a achetóe dans unc foire, ou dans un marché, ou dans une vente publique, ou d'un marchand vendant des choses pareilles, le propriétairc originaire ne peut se la faire rendre qu'en remboursant au possesseur le prix qu'elle lui a coiitó.

Horum sensus verisimilior, juxta Carrière, videtur esse sequens: quatuor velut gradus distinguuntur, pro quibus diversse sunt legis dispositiones.

I^s Si res sit furtiva aut aniissa, sed non empta in foro, etc., domino pure et simpliciter reddenda est; sequum est ut potius faveatur domino, qui non cognoscit furem aut inventorem, quam possessori, qui recursum habet contra suum auctorem.

2' Si haïc res furtiva aut'amissa empta sit in foro, etc., ante triennium reddenda est domino, sed iste dominus solvere debet pretium (¹).

ö^s Elapso triennio, res absolute tribuitur possessori: postulat bonum publicum ut post certum tempus nulla supersit anxietas de mobilium proprietate.

Si res sit nec furtiva nec amissa, tribuitur etiam absolute possessori bonse fidei, quocumque modo et tempore acquisierit: necessarium non est favere domino qui hie habet actionem personalem in detentorem.

2° Quoad res non furtivas aut non inventas, disputatur: Alii, codicis articulos explicantes aliter ac supra, requi-runt quoque tres annos. Alii, explicantes ut supra, juxta sententiam quam Lig. dicit legi conformiorem et quam tuta conscientia sequi licet, dicunt sufficere solam possessionem bon® fidei, quin ullum temporis spatium re-quiratur.

Vcrum quidem est quod, juxla Iianc codicis disposilionem, rei furtiva; dominus, cui competit rem suam vindicare ubicumque earn inveniat, hie quasi cofjatur rem suam eraere cum ejus pretium rel'undere teneatur; verura insuper est quod haec disposilio supponere videatur quod fur in presenti casu potestate gaudeat dominium transferendi, quae translatie, juxta Callerini, repugnat juri natural! necnon juri oommuni et cano-nico; sed testantur Bouvier, Carrière cum aliis, motiva quae liane dispo-sitioncm reddunt legitimam, esse comtnercii utilitatem, talium emptorum securilatcm ac possessioiiura tranquillitatem.

R. 1° Intra tempus ante completam pra;scriptionem, i. e. intra triennium a die amissionis, adhuc pertinet radica-liter ad dominum, quum ille, si intra hoc tempus com-pareat, rem recuperare possit; et quum ideo inventor, ait Carrière, post diligentem inquisitionem ad dominum de-tegendum, nihilominus providere debeat ut dominus, si hoc tempore compareat, jus suum vindicare possit. Si autem post hanc inquisitionem, intra hoc tempus non compareat dominus, res pertinet, jure inventionis, ad inven-torem, sive cum onere eam erogandi in pauperes vel alios pios usus, ut dicunt varii, sive simpliciter ad invento-rem sine hoc onere, ut probabilius tenetur; et ideo, si res intra hoc tempus, bona fide, i. e. post hanc inquisitionem , consumpta vel in pios usus impensa fuerit et compareat dominus, nihil ei restituendum foret.

2° Post completum praescriptionis tempus, i. e. post triennium, ille qui bona fide rem detinet, eam prsescri-psit, et sic, domino comparente, nihil tunc restituendum foret.

Nota. Si res aliena possessa fuerit a pluribus successive, ultimus possessor ad prsescribendum computare potest omne tempus quo ab aliis bona fide detenta fuerit, etiamsi eam a paucis diebus habeat quando prsescriptio-nis tempus completur.

r. Possessor juridice est bonse fidei, quando rem possidet ut proprietarius, vi tituli translativi proprietatis cujus vitia ignorat; cessat, ilia bona fides, statim ac ei nota sunt hsec vitia.

Ergo non habet illam bonam fidem juridicam 1° qui novit cum a quo rem accepit, non esse illius dominum;

vel actum quo res ipsi transfertur, esse errore aut fraude aul metu vitiatum, vel formis a lege essentialiter requi-sitis destitutum; 2° qui vitia quidem tituli sui ignorat, sed errore juris tantum, v. g. quia putat minorem esse contrahendi capacem: nam nemo prsesumitur legem igno-rare; 3° qui titulo universali succedit possessori maliB

r. Negative ad prsescriptionem öO annorum; nec ad prEescriptionem mobilium, quemadmodum, N⁰ seq., de titulo dicetur. Affirmative vero ad prfescriptionem immobilium 20 vel 10 annorum; sed sufficit ut extiterit instanti ac-quisilionis.

Nota. Bona fides semper prsesumitur; adeo ut, alle-ganti malam fidem, incumbat onus probandi.

r. Est causa ob quam aliquid possidemus, qualis est v. g. emptio, successio, etc.

Verus, est tilulus qui undequaque valet seu qui habet omnes conditiones ad dominium transferendum, v. g. si rem possideam ex emptione undequaque bona.

Pulativus, est titulus qui quidem non existit, sed exi-stere pulatur, v. g. si eredam me emisse rem quam re-

Coloratus seu falsus, est titulus qui existit, et aptus foret ad dominium transferendum si ob defectum ali-quem non foret invalidus, v. g. venditio facta ab eo qui non est rei proprietarius.

sua aplus non est ad dominium transferendum, v. g. titulus precarius seu litulus quo res non acquiritur nisi precarie, ut localio, depositum, etc.

R. Ad prsescriptionem, nunquam requiritur titulus ve-rus, cum in hoe casu non opus sit prsescriptione ad rem habendam.

Nunquam juridiee sufficit viliosus, quia sub tali titulo non adest possessio animo domini; sic v. g. qui detinet rem locatam vel deposilam, cam detinet tantum precarie, ad tempus, nullatenus autem animo domini, ut patel; unde axioma: Melius est non habere litulum quam habere vitiosum.

Q. Qualis ad pmscribendum titulus sufficit 1° jure na-turali, 2° jure civili seu juridiee?

Juridiee, sufficit litulus coloralus, modo invaliditas non orialur ex defeclu formae: nam, deficienle forma, lex non agnoscit bonam fidem juridicam. Ergo invalidilas liluli colorali oriri debet ex aliqua causa quse conciliari possit cum bona fide juridica.

q. In quibus prcescriptionibus lex titulum (color alum) requirit, et in quibus non requirit?

r. Eum requirit in praiscriplionibus 20 vel 10 anno-rum, el quidem dislinclum a bona fide juridica.

Eum non requiril 1° in pracriplionibus 50 annorum, cum tam longa possessio a3quivaleat lilulo; 2° in prsescri-plionibus mobilium, cum pro his possessio ccquivaleat lilulo (la possession vaut litre); unde, qui rem mobilem delinel, ejus dominus esse censetur nisi contrarium probelur.

r. Prseter supra datas conditiones juridicas a lege civili requisitas, requiritur bona fides toto prsescriptionis tempore.

Id probalur, turn auctoritate Ecclesiae et juris cano-nici, declarantium quod possessor malai fidei ullo tempore non prsescribit; turn ratione, nam nemini fraus aut mala fides patrocinari debet.

Unde leges civiles, quatenus bonam fidem non exigunt, aut earn tantum in principio possessionis exigunt, quot;vel vi carent, utpote oppositse juri naturali et divino; vel potius, forum internum attingere noluerunt, et velut mera recursus denegatio sunt babend».

r. Requiritur, non tantum bona fides juridica genera-tim, de qua supra, sed insuper bona fides theologica, de qua jam.

r. Est ea qua removetur coram Deo culpa seu pecca-tum; et cum concilio Lateran. definiri potest: Judicium prudens quo possessor credit se juste rem possidere. Illud judicium prudens est dictamen conscientise, licet invincibiliter erroneae, modo absit culpa saltem gravis.

58. — q. An hcec igitur bona fides theologica stare potest cum ignorantia invincibili?

r. Affirmative, non tantum cum ignorantia facti, sed etiam juris, cum utraque a peccato excuset. q. An stare potest cum mala fide auctoris? r. Respondet Cury: 1° Negative si ha)res succedat ex titulo universali, saltern pro prtescriptionibus ordinariis seu 10 vel 20 annorum, quia, fictione juris, hsercs cen-se'tur esse unica persona moralis cum auctore. 2° Affir-

mative si succedat titulo parliculari, quia tunc non cen-selur unicam cum antecessore personam constituere. Idem dicendum est de rebus acquisitis emptione vel alio contractu.

Altamen Lig. absque distinctione et universaliter ut probabilius Negat, sive succedat titulo universali, sive titulo particulari, sive sit litres mediatus seu haires hseredis; et consequenter tenet tales hseredes prsescribero non posse. Q. An stare potest mm dubia fide prcedecessoris? r. Negative, ante adhibitam debitam diligentiam ad du-bium excutiendum, cum. secus, haberet possessor con-scientiam malae fidei.

Post banc diligentiam, Gury dicit Affirmative, per se, quia mala fides prsedecessoris prsesumi non debet, cum nemo malus praïsumatur nisi probetur. Carrière autem dislinguit an dubium superveniat ante vel post incboatam prsescriptionem: si ante, generatim Negative; si post, probabilius Affirmative, ex principio ; melior est conditio possidentis: nam, stante dubio speculativo, deponitur dubium practicum, i. e. stante dubio proprietatis, certum evadit jus possessionis.

r. Affirmative ad utrumque. Sic v. g. in ignorantia juris tantum, vel dum quis succedit titulo universali possessori mala;fidei, non adest bona fides juridica, et tamen adesse potest bona fides theologica, in casu scilicet quo vere absit peccatum.

Q. An hcec sola bona fides theologica sine juridica sufji-cit ad prcüscribcndum in conscientia?

r. Negative in prsescriptionibus pro quibus lex exigit bonam fidem juridicam, ut v. g. in prsescriptionibus 20 vel 10 annorum; Affirmative ubi lex bonam fidem non exigit, i. e. in prsescriptionibus 50 annorum, vcl 5 annorum quoad mobilia.

59. — q. Qucmam sunt legislator is moliva pro admitlcn-dis prcBScriptionibus liberativis.

r. Iliec motiva sunt: 1° prsssumplio solutionis, cum creditores soleant non tamdiu differre sed urgere solu-tionem ; 2° ne debitores teneantur perpoluo servare testimonia solutionis (les quittances); 5° ut sic punialur negligentia creditorum; 4° quoad solutiones periodicc faciendas, ne debitores, coacti solvere magnam ex accumulatis reliquiis summam, ad miseriam redigantur.

r. Exigit solum temporis spatium; attamen quamvis de bona fide non loqualur, ad cam aliquatenus altendere videtur in prsescriptionibus brevissimi temporis.

r. Juxta triplex temporis spatium lite prsscriptiones distinguuntur. Scilicet 1° pnescriptio longi temporis, i. e. spatio 50 annorum, qua extinguuntur omnia debila quse-cumque, et omnes servitutes liberativce; item qua acqui-runtur servitutes acquisitivce absque titulo, exceptis acqui-silivis quce sint vel continuce non apparenles vel discontinuce, cum ba absque titulo acquiri nunquam possint, ut infra, N⁰ 70, dicitur. 2quot; Prsescriptio brevis temporis, i. e. spatio 5 annorum, qua extinguuntur summae solvendae periodice, v. g. census, locationes, etc. 5° Prascriptio brevissimi temporis, i. e. spatio vel 2 annorum, v. g. pro stipendiis procuratorum, causa finita;vel unius anni, v. g. pro stipendiis medicorum, famulorum, et les dettes des particuliers pour marchandises achetées cbez les marebands; vel G mensium, v. g. pro stipendiis opera-riorum , bospitum , cic.

1° Quod special prsescriplionem 50 annorum, Affirmative, ob bonum publicum, el ob 2^m et 5^m motivum, N⁰ 59.

2° Quoad prsescriptionem ö annorum, Neg antibus va-riis, probabilius Affirmative: nam talem fuisse menlem legis, el eam non simpliciter voluisse denegare actionem in foro externo, probalur tum ex 4° molivo N¹ 59, tum quia lex, secus ac in praescriptionibus brevissimi temporis, bic non admitlit probalionem contrariam. Atlamen, bona fides, quse facile adesse potest in successoribus primi debiloris qui debilum ignorare possunt, difficilius admit-tilur in primo debitore, ut palet.

5° Quoad prtescripliones brevissimi temporis, Negative: quia, ait Gury, lex intentionem non babel bic dominium transferendi et conscienliam liberandi; sic clare supponit, codex art. 2275, ex quo ii qui prsescriptionem ponunt, tenenlur jurare debilum fuisse solulum vel non existere.

n. Quainam tarnen est bona fides requisita ut prcescri-pliones liberativce vere valeant in conscientia?

r. Si excipias servitutes extinguendas, et qusedam de-bila quse stride non debentur seu non existunt nisi post pelilionem crediloris, ilia bona fides consislil in boe quod praescribens toto praescriplionis tempore credideril non existere debilum. Elenim si, debilum cognoscens, solvere negligat sine legilima causa, jam agit contra jus allerius. Si vero babeat justam dilferendi causam, non censetur esse in possessione suse liberlatis, sallem animo domini; quse lamen possessio aut quasi-possessio includi-tur in idea prsescriplionis: babet conscienliam rei alie-na), juxta verba concilii Lateranensis.

Dico 1° si excipias servitutes extinguendas: nam ad servitutes extinguendas, praescribens non eget bona fide;

seu bona fides in hoc casu consistit ut prsescribens nullum ponat obstaculura quo aller ab usu suae servitutis impe-diatur; etenim prsescribens non tenetur monere ilium qui jus habet utendi servitute, ut jure suo utatur.

Dico 2° qucEdam debila...; talia sunt v. g. compensatio damni illali ex culpa mere juridica; vel si debitor, sciens creditorem suum reliquisse bseredes in regione longinqua, eos frustra perquirat, et interim elabatur tempus prse-scriplioni sufllciens: in his et similibus casibus, bona fides adesse censetur.

Prseter casum mortis, quse omnia jura solvit, triplex est modus dominium amittendi, scilicet 1° voluntate ho-minis seu domini; 2° sententia judicis; 3° ipsa lege.

p.. Per contractus translativos proprietatis, de quibus alibi; et speciatim per abdicationem, ex qua bonum pro derelicto habendum est. Vide supra, Nquot; 58.

r. Duplex: 1° ilia quae fit absque ullo abdicantis com-modo; 2° ilia ad quam recurrit abdicans eo fine ut se liberet ab obligationibus realibus, i. e. annexis soli rei, non vero personse. Sic, in materia servitutum, potest se liberare a servitute, fundum derelinquendo; sic quoque, quoad muros dimidios (mias mitoyens), potest se liberare a re-parationibus faciendis, juri suo renuntiando.

1° Per expropriationem; qusc fieri potest, turn ob uti-litatem publicam {expropriation forcée pour cause d'utilité publique), turn per creditorem, ut debiti solutionem obtineat.

2° Vzv confiscalionem seu proscriptionem, per quam bona vel destruenda decernuntur, vel fisco addicuntur. Hsec autem confiscatio est duplex: specialis, quae respicit quai-dam bona, vel ex delicto provenientia, vel quorum usus est prohibitus; generalis, quae respicit omnia alicujus bona fisco addicenda; sed haec apad nos aboleta est.

r. 1° In casu mortis civilis, quae apud nos aboleta est; 2° in casu revocationis donationum per ortum filii donatori (par survenance d'enfant); pro quo vide De Contractibus in specie, N⁰ G.

q. An justa fuil confiscatio bonorwn emigrantium, tempore perturbalionis cjallicce?

a. Quamnam indemnitatem lex gallica dandam decrevil spolialis vel eorum causam habentibus?

r. Anno 1823 decrevit dandam spoliatis summam 30 millionum redditus (de 50 millions de rente): quae indemni-tas, nee pro direptis immobilibus longe erat sufficiens, necattingebat immobilium fructus injuste perceptos. Atta-men, consideratis rerum circumstantiis, probabilius vim in conscientia babet heec indemnitas ad liberandum ab onere restitutionis detentores horum bonorum nationalium; idque adbuc admittendum videtur, quamvis gubernium eis tantum reslituerit novem decimas (les neuf dixièmes), quum anno 1851 fisco addixerit deciimm partem solven-dam (les trois millions de rente qui restaient encore a payer).

G4. — Dictum est supra, N⁰ 10, quod dominium com-pletum complectatur tria: dispositionein, fruitionem et cxclusionem; et quod dominium incomplelum sit dominii completi fractio, i. e. dum pars aliqua trium harum facultatum disjuncta est. Unde, dominium restringi potest, turn 1° circa dispositionem, tum 2° circa fruitionem et cxclusionem.

1° Quoad dispositionem, dominium restringi potest du-plici modo, scilicet 1° per necessilatem alienandi; idque ob utilitatem tum publicam, ut supra dictum est; tum privatam, ut in pluribus casibus servitulum contingit; S' per prohibilionem alienandi, v. g. in minoribus, inter-dictis, uxoribus, in viris relative ad bona uxoris dotalia, etc.

2° Quoad fruitionem et exclusionem, dominium restringi potest pariier duplici modo, scilicet 1° a le(]e, nempe no fruens, in usu sui juris, noceat bono publico vel privato; vel quoque ad fovendum bonum privatum aut publicum, v. g. in lege monopolii circa labacum; 2° per servitutes dc quibus in Numeris seqq. agendum restat.

r. Est jus in re aliena constitutum, vi cujus dominus in re sua aliquid pati aut non facere cogitur in alterius utilitalem. Dico pati, v. g. si jus habeam transeundi per agrum vicini; dico non facere, v. g. si jus habeam ne vicinus sedes suas altius extollat.

r. Servitus generatim distinguitur triplex: 1° pure personalis, i. e. ubi persona servit personce, de qua dictum est supra, N⁰ lo. 2° Simpliciter personalis seu mixta, i. e. ubi res servit personce; seu est servitus qute ali-cui debclur personaliter, ita ut ejus hieredibus non sit

transmillenda; talisque est ususfruclus et usus. öquot; Realis, i- e. ubi res servit rei, seu servitus qua) debetur alicui rei seu potius possessor! hujus rei, quicumque sit, ita ut successoribus transmiltatur. Igitur, in sequentibus dicimus 1° de usufruclu, 2° de usu, 5° de servitute reali.

R. Est jus utendi simul et fruendi rebus alienis, salva earum substantia; vel justa codicem: Est jus alienis rebus fruendi sicut ipse proprietarius, salva earum substantia.

Dicitur 1° fruendi, idque latius patet quam utendi, quod est assumptio rei ad aliquid, v. g. equi ad equitandum, domus ad inhabitandum; 2° sicut proprietarius, quo in-dicatur usufructuarium habere rei totum dominium utile; 5° salva substantia, quia rem domino servare tenetur; ex quo sequitur quod ususfruclus proprie dictus locum habere non possit in rebus primo usu consumptibilibus, cum earum substantia usu pereat; tuncque potius mutuum esse videtur.

Dico 1° utitur el fruitur, nempe ut proprietarius, per se vel per alium. Hinc, si res usu legitime deteriore-tur, eam reddit in statu in quo invenitur vel inveniri debet post bonam administrationem; similiter percipit rei fructus, scilicet nalurales qui tempore ususfruclus sunt pendenles, et civilos percipit pro rata temporis.

Dico 2° non abutitur; i. e. frui debet boni palris fa-milias inslar et salva substantia. Hinc, tenetur facere im-pensas conservatorias; solvere onera et debita quse ipsam fruitionem attingunt, v. g. tributa, salaria, etc.

terior fiat conditio usufrucluarii, qui proin pergit frui, etiamsi res vendatur alteri.

Dico 2° non ■prcestat, i. e. non obligatur personaliter erga usufructuarium; hinc non tenetur facere reparatio-nes majores, nee reficere, si vetustate vel casu fortuito res pereat.

r. Acquiritur vel ab hominis voluntate, tuncque conven-tionalis vocatur; vel a lege, tuncque legalis vocatur, v. g. ususfructus parentum in bona fiüorum ante certam a3ta-tem; mariti in qutedam bona uxorum; beneficiarii in bona ecclesiastica.

Nota. Ad sciendum qusenam sint jura et obligationes pastorum erga bona pastoratus in dicecesi Brugensi, vide statuta dicecesana art. 14, 15, 16, 17, 18, pag. 174 et seqq.; quse dispositiones omnes desumptse sunt ex codice civ. et ex decreto 1809, et quae solse prssentem mate-riam ordinant. Quant aux contributions personnelles et foncières et a l'abonnement, ait rescriptum episcopale, les statuts ne donnent aucune prescription positive; en sorte que, a eet égard, la regie a appliquer est la même que pour tout autre locataire.

r. Juxta Gury: est jus utendi re aliena salva ejus substantia; vel juxta Carrière: est jus utendi re aliena in personale tantum commodum, salva ejus substantia.

r. Diiferunt in hoc, quod ususfructus comprehendat universes fructus qui e re proveniunt; dum usus non com-prehendit nisi fructus qui sunt necessarii; et idee usuarius onera usuaria fert tantum juxta proportionem quantitatis fructuurn quibus fruitur.

Q. Quomodo prcecipue differt ususfructus ah illa specie usus qui vacatur locatio?

1° In usufructu, dominus patitur frui; in locationc, praslat frui: ex quo sequitur quod locator indernnem ser-vare debeat locatarium contra casus fortuitos et evictio-nera, secus vero de usufructu; insuper quod locator de-beat locatario tradere rem in bono statu, secus vero in usufructu, ubi res traditur in statu in quo reperitur.

2° Potest usufructuarius, sicut et dominus, jus suum titulo venditionis, locationis vel donationis, alleri cedere; secus vero de locatorio. Attamen locatarius domus, cum lamilia sua in ea habitare potest, quamvis tempore quo usum acquisivit, conjugatus non esset.

5° Usufructuarius et dominus possunt se liberare ab omni onere, renuntiando usufructui vel rei; secus vero de locatario.

q. Siquidcm fieri debeat salva substantia, quwstio est an in rebus primo usu consumpiibilibus, separari possit usus a dominio?

r. Separari non potest usus ./«m, i. e. usus independens et irrevocabilis. Separari vero potest usus facti, i. c. usus dependens et revocabilis, qualis est usus in religiosis circa bona temporalia; et proinde talis usus non consti-tuit dominium proprie dictum, quod omnibus religiosis interdicitur. Vide De Statibus particularibus, N⁰ 47.

2° Passive, seu servitus proprie dicta, gallice servitude ou service fonder, est onus pracdio impositum ad usum et utilitatem pnedii pertinentis ad alium proprielarium.

quaecumque res immobilis, v. g. fonds de terre, maisons, prés, bois, étangs, etc.

q. In quonam prcccipue differL servüus realis a servi-tutibus personalibus seu mixlis?

r. Ut ex N⁰ G4 intelügi potest, differunt in hoe, quod in reali vinculum obligationis sit reale utrinque, cum pradium prwdio serviat; dum in perscnali seu mixta, vinculum obligationis est reale ex una parte tantum, cum prsedium seu res personae serviat.

q. Quid intelligitur per pradium dominans et serviens? r. Dominans est illud cui servitus debetur; serviens esl illud a quo servitus debetur.

q, Qucenam sunt jura et obligationes proprietarii 1° pmdii dominantis, 2° prcedii servientis?

r. 1° Proprietarius prsedii dominantis, seu is qui active jus habet ad servitutem, potest omnia opera perficere quae necessaria sunt ad utendum servitute vel ad earn conservandam, sed suis impensis, et cavendo semper ne durior evadat conditio servientis.

2° Proprietarius praedii servientis tenelur abstinere ab omnibus quibus impediretur vel imminueretur usus servi-tutis seu jus dominantis. Si autem velit, juxta art. 699, potest semper dominanti prsedium derelinquere ad se ab omni onere liberandum.

r. Sunt vel lerjales vel conventionales, prout a lege vel ab hominis voluntate oriuntur.

Prcenota. Inter eas servitutes quae a lege ordinantur, aliae sunt quae in rerum natura magis fundantur ideoque magis nccessariai sunt; ill® vocari possunt naturalcs; aliaj non sic, ct nihilominus a lege statuuntur.

n. 1° Publicum: art. GöO : ce sont celles qui ont pour objet le marche-pied le long des rivières navigables ou flot-tables, la construction ou la reparation des chemins ou autres ouvrages publics.

2° Privatum: celles qui regardent 1° la mitoyenneté des murs, haies, etc.; 2° la plantation des arbres vers les limites des proprictcs; 5° la distance requise de la pro-priété voisine, pour établir certaines constructions; 4° les vues sur la propriété de son voisin; 5° I'ecoulement des eaux des toits, qui ne peuvent s'ecouler sur le fonds du voisin; G⁰ le droit de passage sur le fonds voisin, lorsqu'un fonds est enclavé de manière a n'avoir aucune issue sur la voie publique.

Pramota. Omnes conventiones ad nutum privatorum institui possunt, mode juri publico non adversentur. n.Dividuntur induplicem classemsequentem, scilicetsunt: 1° Continuce vel non continuo;, prout sine facto homi-nis durare possunt, v. g. servitus aqueeductus, plu via? tectorum, luminis in prtedium vicinum, etc.; vel sine hominis facto exerceri nequeunt, v. g. servitus itineris, sequse hauriendce, etc.

2° Apparentes vel non apparentes, prout exierioribus operibus aperte declarantur, v. g. janna, fenestra, etc.; vel tali signo carent, v. g. prohibitio tcdificandi in tali loco, altius sedificium extollendi, etc.

q. An et quomodo servitutes conventionales, per prcsscri-ptionem \⁰ acquiri, 2° extingui possunt?

1° Per possessionem 50 annorum, eliam absque titulo, modo sint continuo; et apparentes, v. g. fenestra in tuo sedificio extructa quse pnebet lumen in prtedium vicinum.

2° Si vero sint continuo; el non apparentes, v. g. pro-hibitio aedificandi in tali loco, vel discontinuce, v. g. factum transeundi per prsedium vicinum, juxta Delvincourt, Ro-gron, etc., acquiri possunt per 50 annos, modo adsit titulus; nam, sine titulo, illse acquiri nunquam possunt.

Sed, in omni casu, ut acquisitio servitutis conventio-nalis valere possit in conscientia, in prsescribente, ait Gury, requiritur bona fides, qua ille credat jus istud ad se pertinere; nee sufficit scientia et tolerantia illius contra quem praescribitur.

Extingui possunt, non usu per 50 annos, ut supra, N⁰ 59, dictum est; imo sic extingui possunt et ipsse continuse non apparentes, ac discontinuse, quamvis hse tali annorum solo spatio absque titulo acquiri non possint.

r. 1° Est stricla vel non stricta, pront Isedilur jus slriclurn vel non strictum.

2° Est formalis vel materialis, prout scienter et voluntarie fit, vel absque cognitione et voluntate.

o⁰ Est directa vel indirecta, prout intenditur in se, vol in causa tantum prsevidetur et permittitur.

4° Rationa objecti, est varia, pro variis bonorum speciebus in quibus proximus Itedi potest, nimirum in bonis turn aniinse et corporis, turn bonoris et famse, turn fortunse.

Duplici capite dicimus; 1° de injuria in genere; 2° dc injuria in specie, scilicet circa bona animae et corporis, circa bona honoris et famse, ac circa bona fortunse. _

Quatuor qusestiones generales sunt bic tractandse: 1° an scienti et volenti fiat injuria; 2° quid facial actus internus; 5° quid faciat error circa personam Isesam; 4° an injuriam committat qui alium impedit a consecutione alicujus boni.

r. Tres requiruntur, nimirum 1° ut consensus sit liber, i. e. ut non procedat ex metu injusto, errore, dolo, etc.; 2° ut detur a persona habili, i. e. quse jus suum cedere possit; hinc, est injuria v. g. Iractare cum pupillo con-sentiente; uti uxore mariti consentientis; -verberare cle-ricum consentientem; occidere privatim hominem con-sentientem; quia hi omnes tali suo juri renuntiare non valent; 5° ut laisi consensus sit leedenti notus, consensus scilicet vel expressus vel saltern legitime prtcsumptus.

R. A fflrmative aliquando, ut v. g. fit in judicio temerario; attamen nulla inde reparatie externa facienda est.

q. An actus internus seu intentio injusla agent is in in-justitiam actus externi influit ?

r. Quatuor distingui possunt casus sequentes: 1° Si opus externum de se sit indilfevens ad nocendum vel non nocendum juri alieno, intenlio agentis facit ut sit justum vel injusturn; v. g. injuriam non facis amico ejus librum tollendo, ut leviterpercurras, secus vero utsubripias.

2° Si opus externum, alteri quidem nocivum, sit opus ad quod agens positive jus habet, prava intentio id non reddit injustum; v. g. si judex reum mortis ad mortem damnet ex odio; si mercator infimo pretio vendat ut aliis mercatoribus noceat.

5° Si opus externum sit quidem alteri nocivum, sed per se materialiter non leedat jus ejus, prava intentio id non reddit injustum; v. g. si recuses ex odio succur-rere alteri cui succurrere non tencris; si impedias, ex odio sed non mediis injuslis, dignum aut digniorem a consecutione oflicii ad quod jus slrictum non habet. k⁰ Si opus externum nocivum per se materialiter kedat

jus aKerius, prava inlentio id injustum reddit, nam hoc opus ab injustitia excusari non posset nisi in quantum foret involuntarium; atqui prava inlentio facit ut sit vo-luntarium et injustum.

Hoc quoque locum habet, juxta varios, quibus tamen contradicit sentenlia communior, si vera probabile non sit damnum esse secuturum ex actione quae ponitur ea intentione ut forte sequatur: casus est v. g. in medico qui adhibet omnem diligentiam ad quam tenetur, sed non vult majorem adhibere ex odio, ut sequatur mors infirmi. Rationes utriusque sententiae vide apud Gury.

74. — q. An error circa personam, Icesam sive per damni(icalionem sive per fur turn, injurice maliliam ab actione I cedent is aufert, ut v. g. si incendas domum Caii, quam putas esse domum Titii inimici tui, vel si fureris bonum Caii quod existimas esse Titii?

r. Contra quosdam, v. g. contra Lig. qui id A ffir mat pro damnificatione (vide Vindicias AIphonsianas, pag. 925), cum Gury communius id Negandum videtur. Nam omnia adsunt ad veram injuriam: est enim materialis, ut patet; est quoque formalis; et tantum deest voluntas interpreta-tiva, qua, si scivisses injuriam inferri Caio, earn non intu-lisses. Agiluritaque de re, et non de nomine; sicque error afficit, non actus substantiam, sed actus accidentalia, ita ut si tali errore occidas v. g. patrem vel clericum, reus sis non parricidii vel sacrilegii, sed homicidii tantum.

73. — q. An injuriam cornmittit qui alium imped it a consecutione alicujus boni?

1° Boni, ad quod ille jus strictum habet: et respon-detui' Affirmative, quacumque via impediat; v. g. in casu concursus.

2° Boni, quod ille consequi non poterat sine injustitia vel peccato: et respondetur 1° si sine injustitia, Negative, quacumque via impediat; 2° si sine ■peccato, probabiliter Negative, quia ille jus non habet ad peccandum. Vide De Contractibus ob causam turpem, N^is 59 et 60.

o⁰ Boni, ad quod consequendum ille habet, non qui-dem jus strictum, sed legilimam facultatem: et respondetur Affirmative, si impediat mediis injuslis, v. g. vi, metu, fraude, mendacio; Negative, si mediis de se justis, ut suasione, precibus, etc. Casus foret si sic obtineas revocationera testamenti in alterius gratiam confecti.

70, — Juxta illa tria principia, N⁰ prsecedenli dicta, resolvi potest an injustitiam commitlant quinque persona-rum classes sequentes.

r. Quandoque Affirmative, sive erga dominum, sive erga veros pauperes inde frustrates.

q. 2° An juvenes gratuito ope aliena educati, si statum intentum non amplectantur ?

Yel 1° non habent intentionem illum statum amplectendi; sicque committunt injustitiam, turn erga donantes, tum forte erga alios juvenes frustrates.

Yel 2° habent intentionem statum amplectendi, sed quasi ex industria se indignos reddunt; tuncque injustitiam committunt. Secus vero, si tantum ex ignavia, quia intentio donatorum non est tam rigorose urgenda; et secus a fortiori, si arceanlur absque sua culpa, v. g. ob defectum vocationis, capacitatis, etc.

Vel 5° de intentione circa stalum sunt dubii; tuncque nulla injustitia committitur si sint juniores; si vero ma-turiores, dubium excutere debent.

r. Affirmative, si mandatarius ex juslilia tenealur rem gerere, quacumque via impediatur, juxta l^m supra prin-cipium. Negative si mandatarius sit spontaneus, et impediatur mediis justis, juxta 5^m supra principium.

r. Affirmative, si litteras supprimat, vel tardius mittat; imo, contra quosdam, si tantum utatur scientia littera-rum ut ipse bonum obtineat.

r. Erga eum qui avertitur. Affirmative, si avertat mediis injustis; si justis, peccat contra charitatem, non contra justiliam, cum alter libere consentiat.

Erga monasterium, Affirmative, si avertat mediis injustis. Si vero justis, distinguendum est sic; si nondum sit professus. Negative. Si sit professus, cerium est monasterium, vi contractus seu professionis, acquisivisse jus 1° in personam professi, 2° in lucra temporalia a religioso jam facta; non vero, probabilius, in lucra a religioso facien-da, ad quae facienda religiosus tenetur quidem ex obe^ dientia, non vero ex justitia: nam religio professum non possidet relative ad bonum temporale, sed tantum ad bonum ejus spirituale.

Triplici articulo dicimus de peccatis contra justitiam, nempe 1° circa bona animi et corporis; 2° circa bona honoris et famte; 3° circa bona fortunse.

Sicque per articulum Iquot;¹ explicatur K^m docalogi pra-ceptum; Non occides; per articulum 2^m explicatur 8'quot; pra-

ceptum; Non falsum testimonium dices; et per arliculum o^ra explicatur 7^m praeceptum; Non furtum facies.

77. — Q. An qui alteri damnum infert in bonis animi, turn naturalibus, v. g. erronee docendo, turn spiritmlihus,

r. Affirmative si id egerit mediis injustis, v. g. omis-sione diligentia) quam ex officio impendere lenebatur, vel

vi, metu injusto, fraude, dolo; secus vero si mediis injustis non fuerit usus, v. g. si ex ignorantia involunta-ria false docuerit, si solo consilio in peccatum quemdam induxerit, quia tune ille aller libera consentire censetur, juxla; scienti et volenti non fit injuria.

r. Sunt praecipue vita et membra. Quod spectat vir-ginalem integritalem et conjugalem castitatem, si ad ju-stitiam referri debeant, de eis agetur in terlia parte ubi de restitutione.

De his dicimus ordine sequenti: 1° deoccisione vel mu-tilalione innocentis, 2° de occisione vel mutilatione male-factoris, 5° de occisione vel mutilatione defensiva, 4° de suicidio, quod proprie ad justitiam non spectat, cum nemo injuriam inferat sibi ipsi, sed de eo hic agitur, ut adse-quata habeatur explicatio prsecepti Non occides.

ad bonum publicum promovendum: nam est actio intrin-sece mala, lege divina prohibita; et Deus, qui solus dominium directum habet in vitam et membra, tantum exceptionem concessit quoad sontes.

Sic, non licet directe occidere letbaliter vulneratos, ra-bidos, nec innocentem cujus v. g. mors ab bostibus exi-gitur sub poena urbis subvertendse, quia bonum ex malo sequeretur; nec hostium legates vel obsides, etsi bostis occiderit nostros; nec foetum per abortum directum, ut statim dicetur.

r. Affirmative, tantum in casu principii s. Thomai de voluntario indirecto, i. e. dum ponitur causa qua) habet duplicem effectum, bonum et malum, et bonus intendi-tur et malus permittitur, modo sufiiciens adsit ratio, v. g. in bello, ubi plures innocentes inter bostes praiter intentionem occiduntur.

Nota. Homicidium est casus in dicecesi Brugensis reserva-tus, si sit homicidium directe voluntarium, sive sit vo-luntarium explicite sive implicite, modo ex vulnere in-flicto subsecuta sit mors. Homicidium autem clerici vel utriusque sexus monachi, ex constitutione Apostolicce sedis, a Pio IX lata (vide De Censuris N⁰ 23, 2°), subjacet ex-communicationi Romano Pontifici simpliciter reservatae.

r. Non licet occidere directe, v. g. eripere panem vel in naufragio tabulam e manibus illius qui versatur in necessitate extrema in qua versor ego. Sed, si natans me am-plectatur, vel tabulam meam surripiat, ita ut inde perire debeam, eum repellere possum quia tunc non supponitur amplius innoceus, sed injustus aggressor.

q. An judex ad mortem condemnare potest accusalurn, juridice convicium, quem privala scientia novit esse inno-ccntern ?

n. Mulli cum s. Thoma Affirmant; a\n Negant; alii Affirmant in causis civilibus et criminalibus minoribus, et Nega7it in majoribus, in quibus de poena mortis aut mu-tilalionis agitur.

Sed notandum est quod, apud nos, hsec qusestio locum non liabeat quoad causas criminales, quse a coetu jura-torum judicantur. Non enim spectat ad juratores, qui de existentia criminis tantum habere debent convictionem, undequaque veniat (vide De Statibus particularibus, N⁰ 2); neque spectat adj udices, qui tantum decernunt pcenam circa factum prout per juratorum declarationem determina-tum fuit. Unde, si judices scirent factum esse falsum, se ad illud permissive habere possent, quamvis tamen omni modo laborare deberent ad innocentem salvandum.

Pariter, juxta hsec principia solvend?e sunt varise quse-stiones circa procurationem abortus, de quo in Nⁱ⁵ 80 et 81.

N⁰ sequenti dicimus quomodo et quando licitum sit pro-curare abortum. Prsesenti autem N⁰ varia prsemittimus quse ad hanc resolutionem conducere debent.

Ut apte in hac materia qusestiones instituantur et sol-vantur, utique veterum theologorum retineri debent principia; ast eorum applicatio modificari debet juxta recen-tes investigationes qiue per accuratius studium artis medicse lapsu temporis effectai sunt.

1° Quod attinet causas abortus, illae ad quatuor capita reduci possunt, scilicet:

compressiones aut similia, in ordine ad foetum allidendum aut vita privandum; vulnus, ope inslrumenli, ipsi fcetui in utero lalenti inflictum. Ad banc l^m causam revocanda forent pharmaca quae, a matre gravida insumpta, juxla veterum auclorum opinionem, tendunt ad foetum in utero materno perimendum ; verum medicorum testimonio jam constat quod ejusmodi pharmaca pro effectu habeant, non quidem perimere foetum, bene vero relaxare fimbrias, ut statim dicetur in 4.⁰; et quod consequenter a matre segro-tante licite sumantur omnia pharmaca seu remedia ad varies morbos curandos consueta ac necessaria.

Secunda causa: variai violentise, tum physiccB, v. g. im-moderatse saltationes, nimii labores, uervorum graves con-tractiones seu convulsiones; tum morales, v. g. subiti impetus irae, tristitise, terroris, etc.

Tertia causa: pellis secundinaï seu membranse in qua foetus in utero existens includitur, scissio seu disruptio ope in-strumenti; qua scissione fit ut, subtracto humore in quo foetus natat, ille ibi vivere diu nequeat, et necessario brevi ejiciatur sive vivus sive mortuus.

Quarta causa: relaxatie fimbriarum quse foetum sustinent, qua fit ut ille, suo pondera pressus, prsemature nasca-tur; baecque relaxatio procurari potest per causas tum naiwra/es seu matris constitutioni physica3 inhserentes; turn arlificiales, v. g. balneis completis, balneis pedum in aqua frigida, medicatis potionibus, etc.

2° Igitur, inter memoratas bucusque causas, aliai sunt semper culpabiles, alise vero non. Semper peccaminosae sunt causae et 2' generis, qute scilicet vel foetum positive laedunt, vel saltem foetum violenti modo, i. e, violentiis pbysicis aut moralibus ante maturitatem ejiciunt: atque de his nobis deinceps agendum non est. Verum, quandoque licita3 evadere possunt causa) 3' et 4' generis, illse nimirum quae simpliciter partum accelerant tum per membrance foetum contincntis scissionem, tum per fan-

briarum relaxationem. Dicimus itaque, quando gravis adest ratio, aliquando licitum esse his mediis accelerare partum, idque non tantum in foetum satis maturum ut supervi-vere valeat, i. e. post septimum gestationis mensem, cum de hujusmodi liceitate non sit dubitandum; sed banc acceleratioiiem quandoque licitam esse etiam ante septimum mensem, i. e. in fcetum qui nondum £atis maturus est ut post abortum deinceps vivere pergat.

Si igitur excipiantur ea quse dicturi sumus de sectione caasarea, quai utique non efficitur nisi in casu ubi foetus est satis maturus seu ultra septimum mensem, de bac sola partus acceleratione bic agitatur qusestio, scilicet quan-donam liceat partum accelerare ante mensem gestationis septimum, i. e. per illud gestationis tempus quo proles, quamvis viva in lucem prodeat, cito tamen morti suc-cumbere debeat.

Usee autem controversia de partus acceleratione spectat ad definiendum, non an liceat prolem vita privare, sed quousque mater teneatur ad vitam proli custodiendam et conservandam. Ad id mater utique tenetur generatim, tum ratione generalis obligationis quam ab omnibus cbarilas exigit circa aliorum vitam tuendam, tum ratione specialis obligationis parentum erga filios, tum ratione officii singularis quod obligat matrem, utpote cui potissimum na-tura banc curam commisit. Sed, ut jam dictum est, quse-stio est quousque bjec obligatie se porrigat; non secus ac inquiri potest quousque urgeri possit obligatio matris ne infantem, quem in ulnis gerit, in undas vel bara-tbrum labi sinat; quod quidem in idem recidit ac si qua3-ratur an et qusenam adesse possit justa causa propter quam mater licite cesset a custodienda prolis vita.

5° Ad quod dilucidandum, animadvertere est quod bsec partus acceleratio, prouti de abortu doctores loqui solent, considerari possit aut directe aut indirecte causata.

de se et mere tendunl materialiter ad fcetum pra3mature expellendum, quin adsil inlenlio vel vilam temporalem matris salvandi, vel -vitae prolis spirituali per baptismum prospiciendi. Directa autem abortus procuratio, ut jam supra insinuatum est, semper est iniqua; etproin, crimi-nis homicidii rese sunt filise gravidse quse, ad abortum pro-curandum, adhibent media non tantum primi generis supra, sed media qucecumqne ad foetum expellendum seu vita privandum, v. g. balnea ad relaxandas fimbrias; etiamsi hoe facerent ad consulendum suse famse, vel ne a patre furioso forte occidantur, vel ob quascumque similes rationes.

Dieitur causata indirecte, quando media qu8e adhibentur, directe tendunt, non. ad abortum procurandum, bene vero, ex intentione operantis, ad alium finem proportionatum, scilicet vel ad salvandam vitam matris, vel ad prospicien-dum vitas aeternce infantis, licet ex bis mediis abortus sequatur per accidens seu praeter intentionem; alii autem fines, pra3ter duos memoratos, sufïicere non valent ad acce-lerationem partus licitam reddendam seu ad procurationem abortus a crimine eximendam.

Dico 1° ad salvanda7n vitam matris. Itaque, quando matri segrotanli ministrantur remedia ad morbum ejus curandum, effectus qui directe intenditur, est cura matris; sed si remedia illa insuper tcndant ad illam fimbriarum relaxa-tionem quse partum accelerare debeat, secundus iste re-mediorum effectus censetur sequi indirecte et prseter operantis intentionem.

Dico 2^U ad prospiciendum saluti ceternce infantis. Itaque, quando media qute adhibentur, de se quidem tendunt ad partum accelerandum, scilicet media 3' aut 4' generis supra, per scissionem membranse vel per relaxationem fimbriorum, sed si id fiat ex intentione ut infans, ma-turius in lucem editus, baptismo donari possit, finis primarius operantis, seu effectus qui e:c his mediis sequitur

directe, est salus seterna infantis; effectus vero qui ex his mediis sequitur indirecte, est acceleratio partus seu potius acceleratio mortis temporalis in fcetu, qui diu illi operationi supervivere non potest; iste enim effectus cen-setur sequi praeter intentionem operantis, cum ejus voluntas in hoc prolis damnum temporale minime feratur. Idque conformiter ad principium s. Thomae quoad occi-sionem injusti aggressoris sub moderamine inculpatse tu-telse: si enim eum occidam, meae actionis effectus directus, quern intendo, est mea propria defensio; mors vero injusti aggressoris, quam non intendo, non est nisi effectus indirectus, qui censetur sequi per accidens.

Cseterum, cum ars chirurgica modo instrumentum in-venerit quo membranne fcetum involventes ita scinduntur ut aqua, ope siphonculi injecta, fcetum immediate tangere certo possit; et cum, ex alia parte, juxta Bcned. XIV et Lig., de validitate baptismi in utero clausis sic collati prorsus certi esse possimus, ideo fere cessant difficul-tates et qusestiones a veteribus doctoribus motae circa pericula quae mater subire teneatur, ut aelernae prolis saluti provideat.

Hisce praemissis, jam resolvendi veniunt casus in quibus licitum sit indirecte procurare abortum seu accelerare partum; casus in quibus consequenter matri licitum sit cessare a custodienda vita prolis.

81. — Imprimis, animadvertere juvat matrem teneri invigilare duplici vitae, scilicet vita suae, et prolis vitae turn temporali turn aeternae. Totus controversiae nodus consistit in determinando an vel quando mater praeferre possit aut debeat bonum proprium vel bonum prolis. Igitur:

1° Mater non tenetur mori, ut vitam temporalem con-servet filio, sive adhuc nascituro sive jam nato. Imo, juxta Lig., non tenetur mori, ad assecurandam foetui vi-

tam ceternam per baptismum. Sed fatendum est quod, relative ad foetum, vix locum habere possit duplex ille casus, non tantum quoad vitam temporalem, sed prsesertim quoad vitam seternam, cum foetus semper, absque matris periculo, ope siphonculi in utero baptizari queat.

2° Si non teneatur mori mater, ergo non tenetur subire mortis periculum proximum vel probabile, ad servandam prolis vitam temporalem vel procurandam vitam ejus seternam.

Hinc, non tenetur mater subire operationem ccesaream, si hsec judicetur matris occisiva vel graviter periculosa; etiamsi supponatur quod, hac operatione non facta, mo-ritura sit turn mater turn proles absque baptismo, quia, si sic mori debeant, id fiet morte naturali, non vero operatione occisiva, ut hie supponitur.

Ut hujusmodi periculum in operatione csesarea absit, requiritur medicus valde peritus, et mater quse sit non tantum robusta corpore, sed sit animo intrepido, quo incisionem non ita exborreat ut vel solus ille horror proli graviter nocere queat. Practice autem, cum operatio tunc tantum requiri soleat quando incassum alia remedia fue-rint adhibita, atque adeo quando mater et proles e longa lucta prostratas habeant vires, ideo valde raro locus est eam faciendi.

Attamen, si illae conditiones tum in medico turn in matre adsint, ita ut suspicandum non sit grave periculum, et si prudenter spernre liceat quod per insectionem con-suli poterit prolis vita; temporali (seternse enim aliter curari potest, ut diximus), dicendum est, speculative lo-quendo, matrem teneri ad banc operationem patiendam. Nihil enim obstat a parte matris, cum hsec operatio ei non judicetur occisiva aut nimium periculosa, imo sit unicum forte medium salvandi ipsam matrem; nihil quoque a parte infantis, cum operatio, saltern post septimurn gestationis mensem, sit pariter quandoque unicum me-

dium salvandi vitam ejus temporalem, ut variis exemplis constat. Alamen, ut ad earn teneatur maler, requiritur ut longe probabilior sit spes salutis prolis simul et matris; nam pro spe tantum incerla vitae temporalis filii, mater uti non tenetur tali remedie extraordinario, cseteroquin sibi semper periculoso.

Dixi speculative loquendo: nam in praxi, cavere debet confessarius ne matrem, ad servandam in hoe casu vitam prolis, sub obligatione gravi urgeat, ob periculum ne, si forte moriatur consensum negando, in statu gravis peccati decedat et sic ipsa damnetur. Satis igitur erit illam sim-pliciter adhortari ad incisioni consentiendum.

3° Sequitur jam duplex casus partum accelerandi: unus ob bonummatriset infantissimul, alter ob bonum soliusinfantis.

1° Ob bonum matris et infantis simul: scilicet, si mater, morbo correpta, gravi mortis periculo laboret nisi foetus ante maturitatem, partum accelerando, expellatur; tune, si probabilis sit spes quod foetus per bujusmodi accelera-tionem poterit baptismo donari, hsec acceleratio non tantum est lieita, sed mater ad eam tenetur, ratione obliga-tionis sic prospiciendi tum suse proprise conservationi, tum bono prolis spirituali. Verum quidem est quod tali modo aliquantulo noceatur bono prolis temporali, cum ita mors prolis forte paululum acceleretur; sed id non obstat, tum quia mater non tenetur cum tanto discrimine seu cum periculo mortis, vitam prolis temporalem ulterius conservare, tum quia in tali casu, ait Lig., negligi potest parva illa vitae jactura, ut infans vitam seternam consequatur.

2° Ob bonum solius infantis, quin morbus matri ullum vitse periculum inferat: scilicet, in casu quo ex vi morbi, proba-bile immineat periculum abortus, et quo simul periculum adsit ne si abortus reipsa ex morbo sequatur, proles in utero moriatur absque baptismo: tune spes illa vitae temporalis infantis ita est incerta, ut ei praeferenda sit spes probabilior vita? aeternae per baptismum conferendae; sicque partus

Nota. Procuratio abortus esse potest casus papalis vel episcopalis. Scilicet 1° ex constitutione Apostolica; sedis (vide De Censuris, N⁰ 26, 2°) excommunicationi episcopo reservatse subjacent procurantes abortum, effectu secuto. 2° Est casus episcopo Brugensi et Gandavensi reservatus, et quidem specialiter reservatus, procuratio abortus directe voluntaria, sive foetus sit animatus, sive non; item quaecumque positiva cooperatio, effectu seu abortu secuto.

r. Eos occidere licet auctoritate publica; nam Deus ne-cessario banc potestatem societati attribuit ut medium ne-cessarium ad ejus existentiam, et ad bonum commune.

Non vero id licet auctoritate frivata, cui Deus hoc non concessit. Sic, non licet patri filios suos, nec domino servos suos occidere aut mutilare; nec marito occidere uxorem suam cum complice, in ipso actu criminis de-prebensos in domo conjugali, quamvis codex, art. 324, virum in hoc casu ut homicidam non habeat.

Sed, privatis occidere licet proscriptos; et custodibus malefactorum, si hoc eis ab auctoritate publica conces-sum fuerit, occidere licet aufugientes: talia enim auctoritate non privata sed publica fuint.

83. — q. An licet defendere propriam vitam cum mu-tilatione vel occisione injusti aggressor is ?

q. Qucenam conditiones requiruntur ut adesse censeatur moderamen inculpatse tutelar?

1° Ut aggressio sit injusta. Si autem non sit formaliter injusta, v. g. quia aggressor est ebrius vel amens, pro-babilius licet occidere, nisi certo scias eum esse in pec-cato mortali, ubi salutem ejus seternam vitse tuse temporalis conservationi praeferre debes, ait Gury; occidere autem potes si sit sui compos, cum tunc proprium malum sibi foret imputandum.

2° Ut agressio sit actüalis, i. e. ut vis vi repellatur. Unde non licet occidere ante vel post vim : non anlc, seu occidere minantem, quia foret potius aggressio quam defensio; non post factam aggressionem, quia foret polius vindicta.

3° Ut non adsit aliud medium te defendendi; unde inva-sorem de ejus occisione mouere debes, et si vitare possis per fugam, probabilius ad id teneris, saltem generatim loquendo.

4° Ut adsit proportio inter defensionem et malum vi-tandum; unde occidere non liceret, si vita invasoris sit summe necessaria reipublicse, vel si ex occisione graviora mala forent timenda.

5' Ut mors invasoris non intendatur directe seu ut finis, sed tantum indirecte, ad injuriam avertendam.

r. Juxta Gury et Lig., Affirmative in casu in quo licet vitam defendere propriam, idque ratione charitatis; nemo tarnen privatus ad hoc tenetur, nisi, ut ait Dens, invasus foret pater, mater aut alius proximo consanguineus, vel alia persona reipublicas multum utilis.

q. An ita occidere licet, pro defensione membrorum? r. Gum Lig. Affirmative, quia quisque jus habet ser-vandi bonum sibi maxime necessarium ad vitam.

r. Affirmat Lig., quia pudicitia est bonum prsestantius divitiis, pro quibus tamen aliquando occidere licet. Neyat Carrière cum aliis, quia pudicitia aliis mediis conservari potest,

r. Cum Gury etc., Negative, saltern practice loquendo, quia honor et fama aliis mediis plerumque servari possunt.

r. 1° Negative in duplici casu: si bona non sint magni momenti; vel sint quidem magni momenti, quse nondum possidemus re, sed tantum spe; prouli est v. g. magna hseredilas nondum aperta: id probatur tum ex propositione damnata, tum ex eo quod talia obtinere possumus alia via quam occisione.

2° Si sint bona qua3 actu possidemus, et quse defendi non possint nisi occisione invasoris, disputatur: varii Negant; sed Gury cum Lig. Affirmat ut senteniiam pro-babilissimam et communem, quia lege natural! quisque jus babet conservandi bona magni momenti relate ad statum suum. Nec obstat cbaritas; bsec enim prtecipit quidem ut prseferas proximi bona, superioris ordinis, si ille 'sit in necessitate extrema, non vero si se sponte mortis periculo exponat.

r. Est certamen duorum, cum vitso vel mutilationis vel gravium vulnerum periculo, ex pacto initum, loco et tempore designatis.

Unde, est tantum rixa (line rencontre) non vero duellum proprie dictum, si ex improvise inviccm occurrant, vel si alteram qusesieris, vel si pugnes in duello ad me-ram defensionem in casu quo mors ab adversario intcn-

datur nee effugere valeas; sed in his casibus non licet in-dicere alium locum vel tempus.

q. An duellum, turn publicum turn privatum, est licitim ? r. Publicum, i. e. auctoritale publica susceptum, est licitum, si fiat ob bonum commune, v. g. ad finiendum bellum; non vero ob aliam causam, v. g. ad probandam innocenliam, vel ad finiendam litem privatam.

Privatum, i. e. auctoritate privata susceptum, nun-quam licet; repugnat enim juri naturali, cum Deus nulli bominum dederit dominium in propriam vel alterius vilam, nisi in casu defensionis contra actualem aggressorem; repugnat insuper juri canonico. Ergo non licet acceplare duellum ad avertendam ignominiam, eliamsi v. g. yiv militaris ex hoc capite cedere deberet officio, ad susten-tationem suam et suorum necessario; nec acceplare licet ea lege ut, uuo vulnerato aut certo numero ictuum com-plelo, pugna cesset.

Nota. Duellantes et vani ad duellum cooperanles in-currunt excommunicationem Papse simpliciter reservatam, ut in tractatu De Censuris, N⁰ 23, 5°, dicitur.

83, — q. Quid est bellum defensivum vel offensivum? r. Tale est, ait Gury, prout fit vel ad vim repellen--dam, vel ad injuriam vindicandam.

q. Proba bellum aliquando esse licitum et necessarium. r. Quselibet societas, cum sit independens ab alia so-cietate, habere debet medium jus suum tuendi; atqui medium unicum est bellum, cum deficiant altiora tribu-nalia ad quaï reges recurrere queant.

q. Quocnam conditiones requiruntur ut bellum sit justum ? r. Tres requiruntur sequentes :

2° Causa justa et gravis, quse sit praeponderans incom-modis corporis et anima3 ex bello secuturis, si v. g. pars

notabilis territorii recuperanda sit vel conservanda, si gravis injuria reipublicaj vindicanda, si subdilorum re-bellio reprimenda, elc.

3° Necessilas, i. e. ut lis alia via dirimi non possit. Idee, ante bellum, requirenda est a parte adversa con-digna salisfaclio. Quse, si offeratur, ex juslilia acceptari debet; imo, inchoalo jam bello, oblata salisfaclio acce-ptanda eït, si non ex rigore jusliliae, saltern ssepe ex charitate, modo pars altera omnes expensas jam facias compensare velit.

Q. An bellum ad hue reputalur jus turn, in casu quo princeps non habeal nisi probabililatem sui juris?

r. Longe probabilius Negative, quia possessor bona; fidei nequit re possessa expoliari, nisi constet ilium in-juste eam retinere; et quia, ad ponendam causam gra-vissimorum belli malorum , ab agente requiri videtur mora-lis certitudo sui juris. Sic contra plures, quorum alii sufficere dicunt major cm, alii cequalem probabililatem.

r. Negative, quia forent injustitise cooperatores. Undo, in tali bello hostes occidere non possunt, nequidem de-fensionis causa, cum ipsi sint injusli aggressores; et si fugere nequeant, curare debent ne ictibus suis feriant et ut in aërem explodant.

Q. An belligerare potest miles qui dubitat de justilia belli? r. Si sit miles subditus, vel conductus ante belli de-clarationem, Affirmative, quia obedire tenetur quarndiu bellum non est evidenter injustum; nam est principis, non vero militis, judicare de belli justilia.

Si tantum post belli declarationem miles sit conductus, manente dubio, belligerare non potest, quia cooperari non potest ad alterum spoliandum re quam possidet, nisi ipse certus sit injuste eam ab co possideri.

Possunt omni honesto modo pugnarc; aliquando mo-nasteria et ecclesias destruere aüt comburere; vel in iis spoliare et occidere, si v. g. hostes iis ut arce utantur ad se defendendum. Non vero possunt occidere directe innocentes, aut legates partis adversje, nec mittere spe-culatores qui principem aut ducem aut alios primatos occulte trucident, quae omnia non nisi perfida sunt media.

Possunt adhibere insidias et stratagemata, v. g. fingere fugam, uti vexillis hostium, etc.: talia enim non sunt mendacia; nam, cum in bello adhiberi soleant, hostes sua culpa decipiuntur. Sed illicitae sunt fraudes quae nulla prudentia praecaveri possunt, v. g. veneno inficere aquas.

Potest urbs in praedam dari, ob gravissimas causas, ait Lig., v. g. si id ad finem belli conducat; sed mili-tes privata auctoritate praedari non possunt.

Non licet victoribus excedere in victis perimendis, cum sint ministri legitimae vindiclte, et non latrones aut sica-rii; et ideo vitandum est quidquid crudelitatem aut ani-mnm nocendi sapit.

Possunt aliquando, etsi hoc a moribus nostris alienum sit, occidere victos nocentes, i. e. illos qui pugnaverunt, si nempe hoc ad pacem et securitatem stabiliendam aut injuriam vindicandam necessarium sit; nisi tamen sub pacto vitae servandae se dederint. Quoad innocentes vero, i. e. mulieres, infantes et senes, peregrines, clericos et religiosos, etc., occidi non possunt directe, nisi con-stet eos vere non esse innocentes, i. e. eos fuisse belli socios; possunt vero occidi indirecte, non adhuc complela

pugna, si cum nocentibus sint permixti, ita ut sine istis reliqua turba, omnino perimenda, interimi non possit. Ex Gury.

r. Negative propria auctoritate, quia homo dominium directum non habet in corpus suum et vilam, sed tantum dominium utile. Ergo non licet ad vitandum pec-catum, vel mortem acerbiorem, se perimere veneno, etc., nec militi licet se occidere ne ab hostibus crudeliter trucidetur.

Licitum id esse potest si fiat, non auctoritate privata, sed auctoritate Dei, ut varii doctores existimant factum fuisse a quibusdam virginibus martyribus morti ultro se dantibus; non vero, probabilius, id licite fit auctorilate principis, quia nihil probal Deum reipublicaï dedisse po-testatem imperandi ut quis reus seipsum occidat etiamsi ad exequendam sententiam justam.

r. Non licet se occidere indirecte, i. e. mortis suae, non intentae, causam ponere, sine justa causa; hene vero cum jusla causa.

Dico 1° non licet sine jusla causa: quia, quod non licet facere directe, non licet per se facere indirecte. Sic, sui-cidii indirecti rei sunt: 1° qui mortem accelerant per ebrietatem, crapulam, libidines, vel per prorsus immo-deratas poenitentias; secus vero de gravibus poenitentiis ordinariis, ex virtute poenitentise factis; 2° qui vitam expo-nunt ex vana gloria, v. g. in altum ascendendo, etc.; vel ex levibus causis, v. g. ad modicum lucrum, ut funambuli aut hi qui cum feris bestiis jocantur; 5° tegroli qui recu-

Dico 2° licet cum jusla causa, quod tunc non est precise vitam auferre positive, sed earn non conservare; atqui prEeceptum vitam sprvandi, ulpote afiirmalivuin, non obli-gat semper, sed tantum dum servari moraliler potest; atqui militante jusla causa, censetur moraliler non posse servari. Sic, suicidii indirecli rei non sunt: 1° qui vitam expo-mint ob honum commune, ut milites in bello, imo proba-bilius aliquando cum certa vilse jactura, v. g. incendentes navim vel turrim in qua sunt; sic quoque tempore peslis, pastores vel alii, vitam exponentes ad adminislranda sa-cramenla vel alia charitatis ofEcia; sic quoque ad mortem damnatus, qui non fugit, ad satisfaciendum justilise: fuga vero ei licila est; 2° probabilius virgo qute mortis periculo se exponit ad servandam castitatem ; 5° segroli qui recusant media extraordinaria, i. e. vel nimis pretiosa juxta con-dilionem, vel maxime dolorosa, qualia sunt v. g. ampu-talio cruris aut brachii, incisio ventris, vel valde probro-sa, ut est v. g. in virgine operatio pudenda per manus medici efficienda.

r. Negative, nisi ad conservationem lolius corporis sit necessarium. Sic, probabilius licet sibi abscindere manum catena ligalam, ad vitandam mortem ab incendio vel bellua vol tyranno inferendam; non vero licet se mutilare ad adipiscendum bonum spiritualc vel ad vitandum quodlibet peccalum.

honorificas, v. g. per inclinationes ; turn per res exteriores, v. g. per erectionem staluse; el quidem exhibelur personse prsesenti, sive in se sive in alio in quo reprsesenlatur.

Ei contraria sunt turn judicium temerarium, turn delra-ctio simplex et calumnia.

Sexluplici paragrapho dicimus de omnibus quae ad8^mdeca-logi prseeeptum pertinent, scilicet!⁰.de conlumelia; 2° de judicio temerario; 5° de detractione simplici; 4° de calumnia; 5° de mendacio, ob analogiam cum calumnia quse mendacium comprehendit; 6° de violatione secreti, ob analogiam cum detractione quse est species violationis secreti.

r. Est actio qua injuste Isedilur honor proximi. Si autem Isedatur juste, v. g. a patre in filium, a superiore in inferiorem, ad correctionem, non est conlumelia.

r. Est peccatum mortale ex genere suo; et quidem gra-vius detractione, quia majorem contemplum pne se fert.

Nota. Ad contumeliam refertur irrisio, tendens ad proximi erubescentiam el confusionem excitandam.

r. Est verus assensus, ex lovibus indiciis conceptus, do peccato vel defeclu proximi.

r. Est peccatum ex genere suo morlale, contra chan-tatcm, et insuper contra justitiam, quia nemo prsesumen-dus est malus nisi probetur; et, sicuti peccat qui proximi famam tollit apud alios, sic et qui earn tollit apud seipsum. o. Qucenam conditiones requinmtur ut sil peccatum mortale? r. Tres: 1° ut judicium sit plene voluntarium; id autem in timoratis ordinarie non est supponendum; 2° ut sit notabiliter temerarium, i. e. nilatur indiciis vere levibus; nam si adsint indicia graviora vel vere sufficientia, parva vel nulla aderit temeritas, et proin veniale erit vel nullum peccatum; 5° ut sit in materia gravi, de persona deter-minata et cognita; et proin non mortale est, si fiat in materia levi, v. g. quoad defectum non infamentem; vel si fiat de indeterminate inter plures, v. g. in ccetu vel communitate aliqua; vel si quidem de determinato, sed judicantibus incognito. Sajpe tamen leve est, ait Gury, ob defectum unius liarum trium conditionum.

q. Quid est suspicio temer ar ia vel dubitatio temeraria ? r. Suspicio est de malo proximi assensus infirmus seu cum formidine de opposito; dubitatio est desuper suspensie animi in neutram partem se determinants: utra-que autem ex levibus indiciis.

r. Juxta Lig., sunt veniale ex genere suo, quia, ob de-bilem adhsesionem, famam non tollunt, sed tantum mi-nuunt et dubiam reddunt. Mortale tamen forent, si ver-sentur circa peccala valde extraordinaria et gravia, ratione conditionis personarum.

Atlamen, ait Gury, licitum est damna prsecavere et tibi consulere, ne res tuse a peregrine surripiantur qui in domo tua commoratur, et sic agere quasi ille esset im-probus, quamvis tamen eum positive non judices esse talem; ratio est, quia certo seis inter homines esse ali-quando fures, quamvis ille a furto alienus existimetur.

r. Est injusta violalio famse aliense, seu injusta deni-gralio famaB proximi absentis.

r. Est duplex: 1° delractio simplex, si fama violetur relatione criminis veri; 2° calumnia, si impositione cri-minis falsi.

r. Fit directe, si falsum crimen imponatur, si verum amplificetur, si occultum manifestetur, si opus bonum sinistre accipiatur.

Fit indirecte, bona opera proximi negando, ilia minuendo, aliis laudantibus tacendo vel frigide laudando. Sic Gury.

Jam de singula detractionis specie, i. e. de detractione simplici et dein de calumnia, est sigillatim agendum.

92. — q. An est detractio simplex, si reveletur crimen, non indicata persona ?

r. Negative, si non sit periculum no persona dignosca-tur; v. g. dicere in tali loco esse multos impudicos; vel malum dicere de aliquo quem audienles non noverunt nec agniluri sunt, etiamsi nominaretur. Secus vero frequenter, si exprimatur tantum qualitas personje, v. g. esse clericum vel religiosum talis loci vel monasterii; quia hi ut solidarii inter se frequenter censentur.

r. Affirmative, contra charitatem et plerumque contra justitiam, si audienles verosimilius sint credituri; quod mullum pendet tum ah auctoritate sivc referenlis sive

r. Regulariter Affirmative; secus ordinarie, si poenitcntia crimen longe superet.

r. Negative per se, si recta intentione fiat: nam non est contra juslitiam, cum quisque sit suae famse dominus, ut supra, N⁰ 11, dictum est; nee contra charitatem, quia hsec non obligat ad bona externa servanda nisi in quantum id exigat ulilitas propria vel proximi.

Per accidens, est peccatum, et quidem mortale, si fatna tua necessaria sit muneri tuo, vel si tibi damnum vita;, vel aliis gravis infamia ex hoc oriri deberet.

0. Si de cadem persona fiant piures dclractioncs in mater Us specie diversis, an specie differunt?

r. Lig. Afflrmativdm tenet ut probabiliorem, quia alia est v. g. lama de castitale et alia dejuslitia. Alii tenent Negativam, quia bse varise detractiones Isedunt unam fa-rnam, sicul varise contumelise unum honorem.

r. Est omnino publicum seu fame sum, dum innotuit ma-jori parti communitatis, i. e. civitatis, oppidi, pagi, etc. Est simpliciter publicum seu notorium, dum innotuit tot personis ut, attenta communitatis quantitate, hominum garrulitate et aliis circumstantiis, vix possibile sit ut res secreta maneat, ait Gury ex Billuart.

n. An est detractio, vel saltern gravis, crimen quod est publicum in cdiquo loco, ibidem rcvelarc illud ignorantibus?

justitiam nec contra charitalem, sive publicum sit publi-cilate juris sive publicilate facti.

Q. An crimen, publicum in una loco, revelari potest in alio loco uhi ignoratur ?

n. 1° Vel agitur de locovicino, ubi crimen facile etbrevi publicandum est: et probabilius Afjirmatur, saltern id fieri posse absque peccato gravi, quia fama, brevi el necessario amittenda, moraliter jam amissa censetur.

2° Vel agitur de locis ad quae divulgatio non est per-ventura aut non nisi post diuturnum tempus: tuncque distiuguendum est inter notorietatem yum et facti.

Si sit notorium jure, revelatie non est contra justitiam, quia judex, dum publice condemnat, intendit reum spo-liare fama, ut caeteris sit ubique in exemplurn; nec est, probabilius, cow\rA .charitatem, saltem graviter, quia valde interest bono communi sententiam ubique cognosci, ut efficacior sit poena, et ut reus noscatur, qualis est, ab incolis regionis etiam reinotse, qui cum illo varia negotia tractanda habere possunt.

Si sit notorium facto, alii dicunt Negative, utpote contra justitiam et charitatem, quia infamatus in uno loco, non amisit jus ad famam in alio loco. Sed Gury cum Lig. dicit Afprmativam valde probabilem, seu saltem hoc non esse graviter' illicitum, si scilicet agatur de criminibus quae reddunt hominem perniciosum; tunc nec est contra justitiam nec contra charitatem, quia conducit bono publico facinorosos homines cognosci, ut ab eis caveant omnes.

Q. An, propter integritatem histories, licet scriptoribus aliorum clefectus evulgare ?

n. 1° Quamvis historicis plus liceat quam cseteris, non tamen crimina occulta, prout libuerit, evulgare possunt.

2° Quamvis non liceat detrahere de mortuis, est tamen minus peocatum detrahere de illis quam de vivis, quia minus indigent fama apud nos, et minus aïgre fer-lur ejus jactura.

94. — q. Quantum peccatum commiltil detraliens? r. Committit peccatum mortale ex genere suo. 0. Undenam prcecipue desumenda est hcec gravitas? r. Desumenda est prsecipue ex gravitate damni quod proximus ex eo prsevidetur passurus, et non prsecise ex gravitate defectus seu criminis quod de eo narratur.

Hsec autem damni gravitas dependet turn a qualitate personae detrahentis, v. g. an sit gravis vel levis; tum prsesertim a qualitate personae Icbscb, i. e. an sit bonae vel malse famse.

Hinc 1° si incriminatus sit bonce famce, posses eum quan-doque in fama graviter laedere per revelationem defectus tantum levis: v. g. dicendo de sacerdote quod sit puellarum amans, secus si id dicas de milite aut de juvene mun-dano; vel dicendo defectum levem aticujus jam pluries ab aliis leviter difïamati, ita ut ex hoc gravis infamia exurgat; vel tot defectus leves de aliquo apud eosdem revelando, ut graviter laedatur ejus fama.

Hinc 2° si incriminatus sit mala; famce, posses eum quan-doque non graviter laedere per revelationem defectus gravis: v. g. dicendo de publico ebrioso, eum fuisse ebrium; vel do meretrice, eam fuisse fornicatam; vel de infami in aliquo crimine, eum commisisse crimen affine, v. g. de ebrioso, eum rixatum fuisse cum uxore: secus vero de crimine valde disparate, quia infamis relate ad unam virtutem, non ideo amisit jus famae quoad alias virtutes, confor-miter ad sententiam Liguorii, supra, N⁰ 92, ad finem.

q. An peccat graviter qui, sine jiista causa, crimen oc-cultum revelat uni tantum viro prudenti, sine periculo ulterior is divulgationis ?

r. Disputatur. Senfentia Affirmativa est communior et probabilior, ob analogiam cum judicio temerario. Sed Lig. Negativam dicit sat probabilem, quia, cum fama con-sistat in communi £estimatione hominum, non censelur

Dixi in petitione sine jusla causa: nam est certo tantum veniale vel nullum, si fiat causa levaminis vel con-silii petendi, ut statim dicetur.

9o. — q. Quandonam licitum est crimen occullum reve-lare, seu qua; sunt causae a detractione excusantes?

r. Generatim dum bonum , sive privatum sive publicum, hoc requirit, scilicet, 1° utilitas notabilis revelantis ipsius, v. g. ad consilium vel auxilium in re gravi petendum, secluso tamen quocumque affectu ad detractionem; 2° utilitas delinquentis, v. g. ad ejus instructionem vel correctio-neni; 5° utilitas gravis sive audientium sive aliorum, v. g. ut a malis, damnis aut incommodis sibi alias certe aut probabiliter eventuris caveant; 4° utilitas pwWi'ca, v. g. ad impedienda mala reipublicce, religioni vel alicui communi-tati imminentia.

r. 1° Non justitiam, quia proximus non habet jus ita strictum ad suam famam, ut obligentur alii celare veri-tatem, quando ejus manifestatio necessaria est ad grave damnum sive proprium sive aliorum vitandum. 2° Non charilatem, quia charitas non obligat cum tanto detri-mento; si enim non teneris impedire damnum proximi, etsi majus, cum gravi tuo damno, ita nec teneris eo casu occultum crimen proximi celare. Imo, postulat charitas ne Veritas in hoc casu occultetur: exigit enim charitas bene ordinata ut innocenti potius faveatur quam reo; ergo male agit ille qui, ne quid mali obveniat latroni vei alio perverse homini, silentio suo facit ut vita, fortuna, innocentia vel honestas aliorum periclitetur.

detraclionera influunt; 2° qui simpliciter de ea gaudenl; 5° qui, de ea non gaudentes, earn non impediunt. Ergo respondetur, cum Gury, sic:

1° Qui, inter audiendum, alium efficaciler inducit ad gra-viter delrahendum, peccat graviter conlra justitiam.

2° Qui simpliciter gaudet de detractione gravi ab alio facta, peccat graviter contra charitatem, quia gaudet de damno gravi proximi. Excipe si gauderet tantum de au-ditione rei novae vel curiosse, non vero de ipsa detractione.

o° Hi qui, etiamsi de detractione non gaudeant, earn non impediunt, sunt vel superior vel persona particularis: Superior qui earn non impedit, saltem in quantum id commode fieri potest, peccat graviter contra charitatem, cum illi specialis obligatio charitatis incurnbat detrahentem corrigendi, aut damno infamati obviandi. Probabilius autem non peccat contra justitiam 1° nee superior detra-hentis, quia non tenetur ex justitia invigilare bono alterius non subditi; 2° nee superior infamati, quia ipsi non incumbit ex justitia bono temporali subditi attendere.

Persona particularis plerumque a peccato gravi excu-satur, si non impediat ex verecundia, timore vel negli-gentia, etiamsi commode impedire possit; quia, in bac materia, ssepe constare nequit correctionem esse profu-turam; imo non raro periculosum est, et merito timeri potest ne detractio potius augeatur vel producatur. Non tamen excusatur a veniali, si facile correctionem efïicacem adliibere possit. Sed ab omni culpa eximuntur illi qui discedunt, sermonem divertunt, faciem avertunt vel tristes se ostendunt.

malitia mendacii, sicque justitia et charitas magis Itedun-tur; dein, si calumnia sil judicialis, superaddilur malilia pérjurii in casu quo pra3ste(ur juramentum.

r. Est ilia quse fit in judicio, et vocatur fal sum testimonium, idque per 8quot;' decalogi pra-ceplum directe prohi-betur. Jure civili, falsi testes semper variis pcenis subjecti fuerunt. Potest -tarnen calumnia judicialis esse venialiter tantum mala, v. g. si, non prjestito juramento, per eam proximo tantum leve damnum inferatur.

Q. An, quemadmodum pro detractione simplici, etiam dantur causae excusanles a calumnia?

98. — q. Quum susurratio sit species detractionis, inqui-riLur quomodo a detractione differ at.?

r. Illse inter se differunt in hoc, quod finis detractionis sit famam denigrare; susurrationis vcro, amicitiam frangere inter eos quibus facta revelantur et cos de quibus revelantur.

Susurratio, quamvis a detractione possit esse sejuncta, ordinarie tamen detractionem simplicem et aliqnando ca-lumniam involvit.

r. Est pcccatum do genera suo moriale; et co gra-vius quo magis necessaria est amicilia quai dissolvitur, ut est v. g. inter conjugatos, inter parentes et liberos, inter superiorem et inferiores, etc. Sed potest ab omni pec-cato excusari, si ob justam causam fiat, v. g. ad remo-vendum amicum a consortio ei noxin.

Hinc sequitur quod raendacia non sint sequenlia : l⁰as-sertiones falsse quidem, sed quas enuntians credit veras: ubi non adest nisi error; dum e contra est mendacium asserere verum quod loquens credit falsum; 2° locutiones tropicse, hyperbolicse, fabulse, etc., quai ut tales facile ab audientibus intelliguntur; item parabolse, quibus tam frequenter utebatur ipse Christus discipulos suos alloquendo; 5° sequivocationes et restrictiones late mentales quse sint ita clarse ut facile intentio loquentis pateat; 4° verba quibus ex raero joco enuntiantur aperte falsa. q. Quotuplici modo mendacium fieri potest?

R. Modo duplici: 1° diclis, quod proprie nomen men-dacii retinet; 2° factis, ut sunt simulatio, hypocrisis, adulatio et jactantia; quse specie differunt, et veniale non excedunt per se, quamvis tamen simulatio et hypocrisis graviter malse fieri possint, cum proximus facile in re gravi inique decipi possit.

r. Distinguitur triplex: 1° mendacium damnosum, quo mediante injuslum damnum alicui infertur; 2° officiosum, quod ulilitatis propriae vel aliense gratia habetur; 5° jo-cosum, quod fit ex joco et solo nugandi causa.

Sed notandum est, ut modo diximus, quod assertio quae dicitur mendacium jocosum, interdum non sit mendacium proprie dictum, sed sit jocus sine intentione decipiendi; idque admitti potest quando talia sunt rerum adjuncta, ut audientes facile intelligere possint loquentem tantum intendere jocari.

q. Quare mendacium proprie dictum semper est peccatum? r. Quia est intrinsece malum: nam 1° rectse rationi repugnat, vocibus uti contra earum naturalem finem et institutionem; 2° si alios in loquendo decipere liceret, ordo societatis, in mutuo hominum commercio positus, omnino subverteretur.

ciunlur, vel mendacia non sunt, ait Aug., vel si men-dacia sunt, imitanda non sunt, quia justa esse non possunt.

r. 1° Mendacium damnosum est peccatum grave vel leve, pro ratione majoris vel minoris damni quod per illud infertur; sic, facile grave evadere potest in doctrina re-ligionis, morum vel quarumdum scientiarum. 2° Officio-sum est peccatum veniale per se. 5° A fortiori, jocosum veniale non excedit; imo, ut patet, interdum omni culpa vacat, si nempe non sit mendacium proprie dictum.

r. Restrictio mentalis est, juxta Carrière, propositio quae verum sensum loquentis non exprimit nisi suppleatur pars sermonis quam ipse in mente retinet; seu est, juxta Gury, actus mentis verba alicujus propositionis ad alium sensum quam naturalem et obvium detorquentis vel re-stringentis.

j'Eqiiivocatio seu amphibologia, qua? ad restrictionem mentalem revocatur, est locutio habens duplicem sensum principalem, sed unum magis et alterum minus obvium, vel etiam unum spiritualem et alterum litteralem.

Nota. Ea qua3 jam de restrictione mentali dicentur, ut plurimum quoque de sequivocationibus intelligenda sunt.

1° Pure seu proprie mentalis, cujus veras sensus, a loquente intellectus, ab aliis percipi non potest ex cir-cumstantiis seu indiciis exterioribus aut usu loquendi; v. g. si fur personae particulari dicat; non sum furatus, subintelligens; sinistra rnanu.

2° Late seu improprie mentalis, si sensus ex hujus-modi indiciis apprehendi possit, etsi non sine aliqua so-lertia majori aut minori, imo quamvis forte prsevideatur

non apprehendendus ab audiente; v. g. si confessarius,-rogatus de alicujus confessione, dicat; Nescio, subinlel-ligens: ul libi revelem.

101. — q. An licet celare sen dissimulare verilalem per reslrictiones pure menlales?

r. Negative, nee a fortiori licet cum iis jurare, ut constat ex propositionibus ab Innocentio XI damnatis; sunt enim simpliciter mendacia.

r. Certo illicitce sunt, et simpliciter mendacia reputan-tur, quoties adest ratio specialis totam veritatem pan-dendi, nimirum 1° in materia fidei et religionis, dum agitur de fide exterius profitenda; 2° in materia justitia?, atque in foederibus et paclis publicis, ne proximus decipia-tur; 5° in casu quo interrogans jus habet inquirendi vel irn-perandi sub peccalo confessionem veritatis; tales sunt confessarius in sacramento pcenitentise, et judex in casu inter-rogationis juridicae, juxta dicenda in tractatu De Slalibus particularibus, N^is 10 et 12: quibus proinde est candide respondendum ; 4° in omnibus aliis casibus ubi quis talibus restrictionibus utitur absque sufiicienti causa, vel ex sola intenlione decipiendi, quia tales reslrictiones sunt verus signorum abusus!

q. Quandonam reslrictiones late menlales non reputanlur esse mendacia et proin licilse sunt?

r. Quoties adest gravis et proportionata causa, v. g. necessitas celandi secrelum. Imo, licet hujusmodi restri-ctione uti etiam cum juramento; quamquam major causa tunc requiratur, cum divinum testimonium non sit absque judicio usurpandum.

q. Proba 1° ex Scriplura, 2quot; a ratione eas tunc esse licilas. r. 1° Scriplura: ex variis locis quse videntur aliter excu-sari non posse a mcndacio, quamvis necessario excusari

debeant; sic allegantur exempla Abrahami dicenlis Sara3 uxori suse: Die quod soror mea sis, quod idem prassli-tit Isaac quoad Rebeccam; Jacob dicentis se esse Esau; angeli dicentis se esse Azariam; Christi dicenlis: Lazarus amicus nosier dormit, et ita porro in variis aliis locis.

2° Ratione: 1° hoc non est malum in se, nam homo per illas proprie non decipit proximum, sed ejus dece-ptio ob justam causam tantum permittiUir. 2° Necessaria sunt ad bonum societatis, cum saepe sint medium unicum celandi secretum magni momenti.

Nolo.. Fatendum quidem est quod tunc adsit effectus mendacii, cum proximus quodam sensu decipiatur; et quod facilis sit progressus a lale mentalibus ad stride mentales. Et ideo animadvertendum est quod non liceat deceptionem proximi positive intendere; et quod practicc prospiciendum sit turn ne ad stricte mentales deveniatur, tum eo majorem requiri causam quo sensus est obscurior.

102. — q. Da prweipuos casus parliculares in quilius causa sufficiens adesse eensetur.

r. 1° Confessarius, extra vel intra judicium, de con-fessione interrogatus, semper respondere potest: Nescio, i. e. non scio scientia communicabili; dein, interrogans scit se desuper jus interrogandi non habere.

2° Reus, a judice non juridice, i. e. non legitime interrogatus, respondere potest se crimen non palrasse, nempe de quo possit inquiri sen quod fateri debeat.

5° Omnes personiB publicce, interrogaUe do rebus sua; fidei commissis, ut sunt secretarii, legati principum, duces exercituum, magistratus, advocati, medici, chirurgi, obstetrices, etc., respondere possunt cum restrictionibus late mentalibus, quia id exigit bonum societatis.

possit: iVon feci, nempe ut tibi fateri debeam; vel quo. que, an, si domi absconderis hominem ad mortem in-justam qusesitum, respondere possis; IS on vidi, nescio ubi sü, nempe ut tibi revelare tenear, etc. Afprmat Lig., contra Carrière et alios, id Negantes pro personis parli-cularibus, quippe quae non gerunt duplicem personam, sicuti personae publicte agere ab omnibus concipiuntur.

S⁰ Licilae certo sunt variae formulae usu receptae quibus respondetur: v. g. pauperi eleemosynam petenti : Non habeo, nempe ad tibi dandum; vel aliis: Non possum, i. e. non mihi placet, non convenit; vel: Omnia mea tua sunt, quod est formula urbanitatis; vel: Dominus non est domi, nempe ut a te videri possit, etc.

r. Est cognitio rei alicujus quae ex natura sua aut speciali contractu occulta servari debet.

1° Naturale seu simplex, i. e. illud quod oritur ex ipsa rerum natura, ex eo quod manifestari non possit absque damno publico vel private. Dicitur aulem extor-tum, si secretum noscatur per injustiliam, v. g. injuste aperiendo litleras alienas.

2° Promissum, quod eas res comprebendit circa quas secretum fuit promissum, postquam earum cognitio jam acquisita fuerat.

5° Commissum, quod ea complectitur quae alicui non revelata sunt nisi sub conditione vel post promissionem secreti; quae promissio vel expressa vel tacita esse potest. Nota. In secreto promisso et in commisso adesse potest

secretum naturale; et, sub hoe respectu, ad primam classem seu ad secretum naturale reducenda sunt ista duo secreta.

i (M. — q. Quanta el qmlis est ohligatio secreti naturalis? r. Hoe secretum in re gravi obligat per se sub gravi, et ex justitia, nisi justa causa excuset.

q. Quanta et qualis est obligatio secreti promissi? r. Obligat per se graviter -vel leviter, non tantum juxta materise gravitatem, sed quoque juxta intentio-nem promittentis; attamen plerumque ex fidclitate tantum, quia, ait Gury, contractus continetur simplici promis-sione, quse per se tantum obligat ex- fidelitale et juxta intentionem promittentis, ut de voto dictum est.

Dico juxta intentionem promittentis: unde, promitlens non censetur se obligasse ad servandum secretum, quando alias adest obligatio illud revelandi, v. g. si revelationem exigat bonum commune, vel mandatum superioris aut judicis, vel charitas nempe ad avertendum grave damnum alienum vel proprium, ut ex infra dicendis de justis causis patebit.

q. Quanta et qualis est obligatio secreti commissi? r. Hoe secretum obligat per se sub gravi et ex justitia; et quidem strictius quam secretum mere naturale, atque etiam promissum, quia, prseter obligationem naturalem, urget etiam obligatio ex contractu oneroso explicitc vel im-plicite suscepta.

Dico 1° ex contractu oneroso: nam notandum est quod contractus secreti promissi sit gratuitus, cum promitlens non promiltat nisi post acceptam secreti notitiam, adeo-que gratuito promittat; dum contractus secreti commissi est onerosus, nam arcana ilia notitia tibi commissa fuit sub conditione secreti, seu tibi commissa non fuisset nisi promissionem secreti a te recepisset committens.

Dico 2° explicile vel implicite: nam notandum est quod eodem modo servandum sit secretum implicite sou tacite

commissum, ac si explicile seu expresse commissum esset; sicque ad secreturn slricte obligantur consiliarii princi-pum, duces belli, advocati, medici, theologi de aliquo casu consulti, omnesque universim quibus, vel consilii vel solatii vel auxilii causa, secreta commiüuntur.

Notatum est supra, quod secretum commissum, sive explicile sive implicile, strictius obliget quam secretum pro-missum; idque adeo verum est, ut hi illud revelare generatim non teneantur, imo non possint, superiori vel judici legitime interroganti, sed uti debeant restrictione late mentali, v. g. se nihil scire, puta ad libi revelandum. Ratio est quia bonum commune id postulat, scilicet exigit ne homines, metu revelationis, priventur commodo quaerendi consilium aut auxilium necessarium , ait Ballerini.

Additum est generatim: nam, contra banc regulam, ser-vare non teneris hoe secretum, si adsit justa causa illud revelandi, ut infra dicetur.

q. An censetur adesse viol alio seer c li sub gravi prohibita, si rem gravem, sub secreta commissum, manifestes sub codcm secreto uni vel alteri viro probo?

r. Modo non detegas illi precise personae cui credis quod hoe secretum com mittens, specialiter voluerit id celari, dicit Lig. cum aliis Negative, siquidem res adhuc censeri possit secreta in bis rerum adjunctis. lloc tamen practice periculosum dicit Gury.

ö⁰ Si secretum vergeret in grave damnum vel publicum, vel innocentis, vel ipsius committcntis; imo in his casibus,

4.⁰ Probabilius et coinmunius, idem dicendum est, si se-cretum vergeret in manifestantis grave damnum proprium. Nam: 1° si agatur de secreto commisso, illud manifeslare potes ad vitandum grave damnum proprium, etiamsi alteri ex tua manifestatione immineret periculum mortis, quia non teneris cum tanto tuo incornmodo damnum proximi vitare; 2° si agatur de secreto promisso, non censeris promisisse illud servare cum gravi tuo incommodo, ut ex N⁰ 104 intelligitur.

r. Juxta sententiam valde probabilem et communiorem, teneris illud servare sicuti promisisti; modo negotium secreto servandum sit gravissirni momenti, ait Ballerini: secus enim promissio foret prodiga, quam servare non teneris. Hoe autem, juxta liane sententiam, non foret tibi mortem directe inferre, sed esset vitam non conservare, quod ob justam causam, v. g. ad fidelitatem conser-vandam, licitum est.

Nota ex Carrière. Instar regula? generalis, dici potest quod causa secretum manifestandi, eo gravior esse debeat, quanto magis urget obligatie secreti.

1OG. — q. An peccat, qui secretum alienum delerjere queer it sen illud expiscatur?

r. Non peccat contra justitiam, si simpliciter et absque dolo aut vi, eum interroget cujus est secretum. Contra vero si malitiose, absque justa causa, id extorquero velit; tunc-que adest peccatum de genere suo grave.

r. A/Jirmative per se, quia lege naturali et jure gentium datur obligatio secreta litterarum illsesa relinquondi: secus commercium humanum pessumdaretur.

Excipe, per accidens: 1° si adsit consensus tacilus aut prsesumplus illius qui scribit, vel illius ad quem scribitur. 2° Si cognoscatur vel recte prsesumatur litteras continere res minoris momenti. 3° Si id justa de causa fiat, v. g. ad damnum publicum vel privatum avertendum; sicque rex aut dux potest aperire litteras, non tantum hostium, sed etiam aliorum omnium, qute tempore belli a locis hostium finitimis circumferuntur; sic quoque superior domus religiosse, collegii, etc., licite aperit litteras suorum subdi-torum, aliorumve ad ipsos missas; non tamen litteras quas subditi religiosi superioribus majoribus, ac vicissim hi superiores subditis mitfunt. 4⁰ Si litteraï ex levitate aut defectu advertentiaB perfectse aperiantur. Ita Gury.

r. Duplici modo, scilicet 1° per furtum, de quo hie; 2° per damnificationem, de qua infra in tertia parte agendum.

Dico \ ⁰ acceptatio: sub quo nomine acceptalionis includitur quoque injusta detentio rei aliense.

Dico 2° rationabiliter invito: unde, non adest furtum si dominus non sit rationabiliter invitus, i. e. si consentire teneatur ex justitia in rei suse ablationem, v. g. si ab ebrio aut amente occidere volente, eripiam gladium; vel si in extrema necessitate de bonis alienis sumam.

Si autem consentire teneatur tantum ex charitate, et non consentiat in rei suse ablationem, verum quidem est eum non esse rationabilem in hoc quod charitatem Isedat, sed est rationabilis sub respectu justitise, in hoc quod velit alteram non accipere, se invito, rem ad quam ille jus

strictum non habet. Attamen, dum ex charitale tenetur consentire, practice non raro censetur consentire de facto, cum non supponatur deesse suse obligation! charitatis; ct sic, aliquando furtum abesse censetur.

r. Furtum vocatur 1° simpliciter furtum, si fiat occulte; 2° rapina, si fiat aperte, i. e. cum violentia in dominum prsesentem; 5° fraus et dolus, si fiat dominum decipiendo, v. g. in contractibus; 4° sacrilegium, si fiat circa rem sacram ; Squot;peculalus, si de re ad fiscum pertinente; Gquot; plagium seu plagiatus, si mancipia a dominis, vel filii a pa-rentibus abstrahantur.

q. An varia ilia furta inter se specie cliffermt? r. Quoad rapinam et sacrilegium Affirmative, quia, ultra injustitiam, rapina addit Isesionem honoris proximo de-biti; et sacrilegium, Isesionem religionis.

Nota. Varia ilia furtorum distinctio spectat pracipue ad forum externum, in ordine ad poenas infligendas.

108. — q. Quantum generatim peccatum est furtum? r. Est peccatum mortale ex genera suo.

Mortale autem esse potest ex triplici capite sequenti, scilicet 1° ratione materia; gravis, generatim sumptse; 2° in materia de se quidem levi, sed qute ratione furtorum minutorum sequivalet gravi; o⁰ in materia quse ex se manet quidem levis, sed in qua, ratione circumslan-tiarum accidentalium et extrinsecarum, exurgit pcccatum grave. De his tribus successive agimus.

109. — 1° Ratione materice in genere. Ad delerminandum quandonam materia sil gravis, sub triplici respectu inspicienda est hac materia.

1° Considerari debet, juxta Gury et Lig., relative ad variam personae Isesse fortunam aut necessitatem: ila ut gravior materia requiratur ad mortale erga divitem quarn erga pauperem, quia minor censetur reluctantia voluntatis in divite quam in paupere. Et, si .quandoque in divite adsit magna voluntatis reluctantia, v. g. quia est avarus, nihil refert, quia spectanda est voluntatis reluctantia prout inter homines communiter et rationahililer habetur. Attamen,

2° Considerari debet absolute in se, quoad quantitatem quam, etiarn erga ditissimum, absque culpa gravi prse-tergredi non licet.

5° Considerari debet relative ad dispositionem persona; Iseste, prout inter homines communiter et rationabiliter habetur; et sic v. g. vir est minus invitus, vel saltern minus rationabiliter invitus, quoad furta uxoris el liliorum quam extraneorum.

HO. — q. Juxta datam l^m et consideratlonem, quse-nam quantitas requiritur ad materiam gravern ?

r. Gury respondet circiter modo sèquenti: attentis prse-cipuis Europee locis et temporum nostrorum adjunctis, requiri videtur quantitas sequens: 1° circiter valor unius franci relate ad vere pauperes, et non raro minus pro ma-jori gradu necessitatis; 2° circiter duo vel tres franci relate ad operarios qui labore diurno victum sibi comparant; 5° circiter quatuor vel quinque franci relate ad homines me-diocriter divites; 4° circiter sex vel septem franci relate ad divites ordinarios. Demum 5° a peccalo gravi nunquam est excusandus qui decem, vel saltem quindecim - francos Kubripuerit apud dilissimos, ctiam principes; qucc proin materia censetur ct vocatur absolute gravis.

Nota. 1° Proefate limites, si ultimam excipias, sunt mo-raliter sumendse. 2° In praxi, occurrentibus dubiis, non est generaiim reputanda materia gravis ea quae quinque circiler francos non atlingit. 5° Si varii antiqui in hac materia sint severiores, dicendum est pecuniam tune, utpote rariorem, fuisse pretiosiorem; quo fiebat ul quan-litas minor ad materiam gravem pertingeret.

r. Certum est majorem in eis requiri quanlitatem quam in extraneis. Multi dicunt duplo majorem; sed nulla dari potest regula generalis, quia hoc a variis personarum vel conditionum circumstantiis plerumque pendet. q. An quoque major requiritur a parte famulorum? r. Affirmative quoad esculenta et poculenta communia, qua3 non solent caute custodiri, tnodo non vendantur vel domo non educantur; imo probabile est ilia non coaleseere.

Secus autem, si sint prelii extraordinarii, vel caule custodiantur, vel sint alias res, v. g. vestes aut pecuniae summa; nam talia furla a lege civili severius puniuntur, ob fidelilatis defectum (pour abus de con fiance).

1° Ratione inlentionis perveniendi ad summam gravem. Quoad quaestionem, an in hoc casu fur unicum tantum peccatum grave, an vero tot quot sunt furtula, committat, in tractatu De Peccatis, N⁰ 1G, juxla Gury diximus adesse tantum unicum; altamen Lig. docet, re melius perpensa, adesse tot gravia dislincla quot furtula, quia singulum furtulum distinclam maliliam in se continet. Igitur, quid-quid sit, certum est adesse culpam gravem; idque absque dubio si fiant eidem domino; et communiter quoque ad-inillitur, si iiant diversis dominis, lum quia prohibelur

re aliena ditescere, turn quia talis fur grave damnum infert communitati cujus bonum postulat ut talia furta graviter prohibeantur.

2° Ratione complementi summa notabilis per furtula facta ab una eademque persona, etiam absque inteutione ad summam notabilem perveniendi: ubi ultimum furtulum quod summam notabilem complet, est mortale, modo adsit advertentia, et modo furtula coalescant. Ilia enim furtula fmnt vel eidem vel diversis dominis: si eidem domino, motivum nostra conclusionis patet; si diversis dominis, communius admittitur eadem conclusio, ob moti-va modo data in 1°, ratione intentionis.

5° Ratione conspirationis inter diversos fures per furtula eidem domino illata, quse simul sumpta ad materiam gravem pertingunt: ubi singulum furtulum est mortale.

Secus vero probabilius si, extra casum conspirationis, fur sciat furtulum suum cum furtulis aliorum constituere damnum grave; bocque, probabilius, adhuc tenendum est, ratione justitise, si plures, mutuo exemplo, per furtula materiam gravem constituant: nam, etsi graviter peccent contra cbaritatem, -non tamen contra justitiam, quia exemplum non est causa positiva influens in damnum alienum, ait Lig.; et a fortiori hoc verum est, si fur nesciverit furtula ab aliis fuisse commissa, quia non . est conscius damni gravis domino illati.

H2. — q. An diversa furtula ab eodem patrala coale-scunl, si inter ipsa magnum intervallum ponatur?

r. 1° Affirmative in 1° supra casu, nempe ubi ratione intentionis perveniendi ad summam gravem; quia, me-diante hac intentione, vere inter se uniuntur.

2° In aliis casibus, communius Negatur: turn quia ex communi bominum aBstimatione non censentur moraliter unita; turn quia dominus vix advertere potest damnum grave, adeoque graviter invitus non censendus est. Sic Lig.

r. Alii dicunt sufficere mensem; alii requirunt annum; sed, juxla Lig., probabilius dicendum est furtula non coa-lescere, si spalio duorum mensium disjungantur.

113. — Q. In fur lis minutis coalescentibus, qua; fiunl 1° eidem domino, 2quot; diver sis dominis, qucenam materia} quantitas requiritur ul reputeiur gravis?

r. 1° Si eidem domino, requiritur summa major quam si furtum una vice fieret, quia damnum sic interpola-tum non adeo senlit dominus, ideoque minoris jestimat, sicque est minus invitus. Requiritur autem, juxta Gury, summa quse dimidia parte excedat summam ad furtum grave ordinarium requisitam.

2° Si diver sis dominis, requiritur summa adhuc major quam si uni fiant, quia singuli domini non tam grave damnum patiuntur, ideoque sunt minus inviti: requiritur aulem, juxta Lig., summa duplo major quam ad furtum ordinarium.

q. An graviter peecat qui, post complctam materiamgra-vem, leve quid adhuc furatur?

r. Disputatur; sed sententia juxta Gury et Lig. proba-bilior Negat, seclusa intentione ad novam summam gra-vem perveniendi; nam furtulum illud non videtur referendum ad summam gravem jam completam, sed potius ad novam quam tunc fur inchoat et prosequitur.

Q. In quibusnam casibus materia qua; ex se lems ma-net, tamen peccatum grave constituil ratione cireumstantiarum accidentalium et extrinsecarum ?

r. Id locum habere potest 1° ratione scandali, v. g. si scias alterum ideo blasphematurum; 2° ratione gravis moeroris, quia res levis est domino valde chara, v. g. llos rara, primi fruclus arbores, etc.; ubi est mortale contra

charitatem; imo contra justitiam, si inde dominus magnum damnum patiatur, ut fieri potest v. g. eripiendo sartori acum labori ejus ornnino necessarium; 5° ratione comcienticB erronece, v. g. si eripias objectum leve ine-talli communis, quod credis esse aureum.

Duse sunt causae a furlo excusantes, scilicet necessitas et compensatio occulta.

r. Triplex distinguitur necessitas: 1° extrema, i. e. ea in qua periclitatur ipsa vita; 2° gravis, i. e. ea quae inducit ilia quae vitam valde molestam reddunt; 5° communis, i. e. ea in qua pauperes mendicantes passim versantur.

Addi potest 4° quasi extrema sea gravissima, i. e. ea ex qua imminet malum gravissimum; talis, juxta Lig., adesse censetur, quando quis est in probabili periculo incurrendi mortem, amittendi membrum aliquod principale, incidendi in captivilatem perpetuam, subeundi poe-nam triremium, gravissimum vel perpetuum morbutn ; hsec necessitas sequiparatur extremse, nam in ea jam mo-raliter prasens est necessitas extrema.

r. Certo non excusat gravis, nec a fortiori communis, ut ex damnatione ab Innocentio XI intelligendum videtur.

Excusat vero extrema, imo etiam quasi extrema, modo scilicet sequenti; qui in tali necessitate versatur, potest alienum surripere quantum satis est ad se a tali necessitate liberandum; nisi tamen dominus sit ipse in eadem necessitate. Ratio hujus regulse est, quia bonorum divi-

sio non potest derogare juri naturae quod cuique corn-petit in tali casu sibi providendi, cum tunc omnia fiant communia sicut ante bonorum divisionem.

Dico 1° qui in tali necessitate versatur: idemque dicen-dum est si in tali necessitate versetur proximus, ubi tibi licet, ad ei subveniendum, alienum surripere, quia tunc ejus vices geris, et ostendis te diligere proximum ut teipsum.

Dico 2° quantum satis est ad....: sed non licet surripere plus quam necessarium; unde, si sufficeret usus rei, v. g. equi, cessante necessitate, obligatio maneret rem restituendi.

Dico 4° in cadem necessitate: nam si dominus inde con-jiciendus sit, non in necessitatem extremam vel .quasi extremam, sed tantum in necessitatem gravem, proba-bilius adhuc licerct ejus rem auferre.

MG. — q. An, qui subiturus est mortem vel gravissi-mum malum a lalronibus, nisi quamdam pecunia; summam eis traded, hanc eis tradendum surripere potest?

r. Varii Negant, tenentcs bona tantum evadere communia dum quis in extremam vcl quasi extremam necessitatem conjicitur ex causis naturalibus, non vero ex pravitate bominura. Sed Gury cum Lig. A(firmed, qua-cuinque ex causa quis in tali necessitate versetur: et sic, sibi ex alienis providere potest, saltem per media non exquisita nee extraordinaria. Ratio bujus limitationis est, juxta Lugo, quia, ut jus pariatur aliena sibi accipiendi, non solum res debet esse necessaria ad sublevandam necessitatem, sed insuper oportet ut necessarium sit buic necessitati subveniri. Atqui fatentur omnes non obligari qucmpiam ad media extraordinaria, nt v. g. vitam servet.

Ergo a fortiori id dicendum est de bonis alterius do-mini, qui idcirco ralionabililer asset invitus.

q. An, qui in necessitate exlrema vel quasi extrema alienum usurpavit, tenetur poslea restituere, si possit?

r. Affirmative 1° si pactum inierit cum domino; 2° si res usurpata adhuc existat poslea, ut supra dictum est; o⁰ si, momento quo rem usurpavit, bona habebat alibi in re vel in spe probabili. Sed si, non babens alibi in re vel in spe, rem in tali necessitate consumpserit, pro-babilius, juxta Gury, ad nihil tenebitur post usum rei, in supposito quod postea ad meliorem perveniat conditionem.

1° Legalis, i. e. dum duae personse erga se invicem debito-res, fem alter alteri debitam reciproce servant; v. g. si tibi debeam 100 pro panno, et tu 100 pro vino mihi debeas, utrumque debitum compensatione extinguitur ,hsec-que licita est et ex lege civili confirmatur.

2° Extralegalis seu occulta, i. e. recuperatio debiti per rei aliense invasionem; de qua in duplici N⁰ sequenti.

Dico rei alienee: nam si rem meam in individuo apud alium extantem surripiam, est recuperatio potius quarn compensatio.

q. An licita est recuperatio, prout spectatur 1° in se, 2° in inodo quo peragitur?

r. 1° In se: dominus non committit injustitiam, si res ab alio detineatur injuste; secus vero si detineatur titulo justo , nee detinens bic et nunc obligetur rem reddere.

Licitum est rem suam recuperare manifeste, 1° in flagranti furtivae actionis, ratione justse defensionis; imo 2° dum res ablata in tuto jam reposilaest, modo id fiat'

vi moderata adhibita, et sine periculo mortis, gravis vulne-rationis aut scandali.

Licilum est per se recuperare rem suam occulte: nam si licita esse potest compensatio, a fortiori licita est recuperatie.

H8. — q. Proha compensationem occultam, positis con-ditionibm requisitis, esse licitcim.

r. Licita est, quia per eam 1° nulla injuria fit debitori, qui ex slricta justitia rem creditori debet; 2° nulla est per-turbatio ordinis juris, cum supponatur judieem adiri non posse, saltern sine gravissimo incommodo, vel eum parti lifisae jus restituere non valere; 5° nihil periclitatur societas, cui satis consulitur per cautiones mox afferendas.

r. l⁰ Ut certum sit, non vero simpliciter dubium, debi-tum ex justitia. Atlamen, stante dubio speculativo, debitum evadere potest aliquando moraliter certum, ita ut talis certitudo merito censeatur esse ad compensationem suffi-eiens. Talis autem moralis certitudo adesse potest tum quoad rei totalitatem, ut, v. g. si spoliatus fuerim re cujus dominium quidem dubium est, sed quam bona fide pos-sidebam; tum quoad rei partem, ut, v. g. si jus meum circa rem aliquam sit dubium, ita ut mihi locus sit me compen-sandi pro rei quadam parte qute sit proportionata pro rata dubii.

2° Ut debitum non possit aliter recuperari, saltem sine gravi detrimento vel incommodo, per ineram petitionem vel recursum ad judieem.

5° Ut sumatur res in eadem specie, si fieri possit; alio-quin res debitoris sine ejus consensu, et proin injuste, per-mutaretur.

4° Ut creditor non retineat rem apud se a debitore deposüam aut sibi commodatam, quia bonum publicum postulat ut leges depositi prsevaleant bono privato; atta-

5° Ut compensatio fiat sine damno tertii vel debilons. Dico tertii, v. g. si acciperetur ros alteri commodala, oppignorata, hypothecata, etc. Dico «om, scilicet sine ejus damno turn temporali, puta si debitor exponatur periculo bis solvendi; tum spirituali, pula si ille, cre-dens se non solvisse, maneret in mala fide. Unde practice, monendus est debitor, si rnoraliter fieri possit, se nihil jam debere.

lt;1 j9 _ q. Si, defectu pmscrtim 2^!C supra conditionis, non recurras ad judicem dum commode poles, an et quo-viodo peccas pev compensationem occullam?

r. 1° Non peccas contra justitiam per se; secus per accidens, si inde alia damna debitori sequantur ex pri-vatione talis rei, v. g. equi ad ejus laborem necessarii.

2° Gfeneratim non peccas mortaliter, quia ex bac ordi-nis inversione ordinarie non sequitur grave scandalum vel reipublicaj perturbalio. Imo nullum est peccatum , si recursus ille commode fieri non possit, v. g. ob pericu-lum scandali, ob sumptus majores, etc.

q. An uli potest compensations occidta, qui damnatur a judice ad solvendum debitum quod eer to non contraxit,

r. Affirmative, quia hific sententia judicis, nixa in falsa prsesumptione facti, est injusta; cui, secluso scandalo, non est obtemperandum, quidquid in contrarium judica-verit tribunal parisiense anno 1845.

q. An famuli vel operarii, judicantes sal ar i urn esse infra operam a se prcestitain, uli possunt compensalwne occulta.^?

r. Generatim Negative, ut pro famulis patot ex damna-tione ab Inn. XI; etenim agerent contra pactum quod inierunt. Idem est de mercatoribus qui vili pretio mcr-ces vendiderunt.

Dixi generatim: nam, teste Gury cum variis, id lici-tum est per accidens in casibus sequentibus: 1° si famulus vi aut melu compellatur ad consentiendum in pretium insequale; 2° si, necessitate propria compulsus, in illud consenserit, modo tarnen dominus alios famulos eodem vili pretio non invenisset, vel non ex misericordia exce-perit aliquem operarium qui ejusmodi laborem depreca-tus fuerit; 3° si invitus operibus indebitis gravetur.

R. 1° Si operas augeat electione propria. Negative, quia tunc censetur operam suam praestare ad sibi concilian-dam domini gratiam.

2° Si operas augeat ex voluntate domini sive expressa sive tacita. Affirmative, quia tunc operarius mcrcede ma-jori dignus censetur.

Nota ex Carrière. Practice, compensatio occulta est semper periculosa et variis incommodis obnoxia; et ideo confessarius, de ea facienda interrogatus vel non inter-rogatus, earn nunquam suadebit; post factum autem, in-quiret an facta fuerit juxta regulas supra datas, et tunc judicium feret.

Duplici sectione agendum nobis est 1° de restitutione in genere; 2° de restitutione in specie.

Quadruplici capite dicimus 1° de restitutionis necessitate; 2° de ejus radicibus seu causis; 5° de variis ejus circumstantiis; 4° de causis ab ea excusantibus.

p,. In materia gravi, restitutio est absolute ad salutem necessaria in re vel saltern in vote. Ratio est, quia ne-gligentia restitutionis est continuatie furti; undo Aug.; Non remittitur peccatum nisi restituutur ablcitum, cum i e-stitui potest.

Dico in re, si nempe sit possibilis. Si vero sit alicui impossibilis, ei ad salutem necessaria est saltern in voto, i. e. in firmo proposito restituendi dum poterit.

ptum formaliter affirmalivum, consistens in actionc po-sitiva: et radicaliter negativum, consistens in non vio-latione juris alieni, quod obligat semper et pro semper.

q. Quinam censentur non habere hoe proposüum resti-tuendi, el consequenter esse absolutione indigni?

r. Juxta Carrière, 1° qui restituere bis aut ter promisc-runt, quin id prsestiterint; 2° qui h?eredibus curam restitu-tionis relinquunt, dum per seipsos id facere possent; o⁰ qui non nisi partem restituere volunt, cum possint totum; 4° qui, jam restituere non valentes, nihil facere volunt ut media sibi compareant, v. g. parcendo in victu aut famulatu, minuendo paulo statum, ut crediloribus satis-facere possint.

0. Quid agendum est cum moribundo restilutioni obnoxio? r. Juxta Gury, caute cum eo agendum est, scilicet modo sequent! :

1° Si videatur esse in bona fide, nee supersit tempus eum de sua obligatione prudentcr monendi, aut non pra-videatur monitio profutura, hac omissa, absolvatur.

2° Si non sit in bona fide, vel fructus ex monitione speretur, fortiter et suaviter est do restitutionis obligatione monendus et ad illam statim peragendam adjuvandus.

5° Si obligatio occulta sit nec sialim fieri queat restitutio, inducatur seger ad summam sibi confessario, seu potius viro fideli committendam, ut postea creditori clam remittatur; vel ad earn summam in testamento ipsi cre-^ ditori relinquendam, omissa restitutionis mentione.

4° Si obligatio non sit occulta, nec statim implcri pos-sit restitutio, confessarius efliciat ut per hairedes certo fiat; et hunc in finem curet ut statim conficiatur sche-dula creditori tradenda, vel ad quemvis alium recnrra-tur modum.

patet, scilicet acceptatio rei alienae, et injusta damnifi-catio. Etenim, causa generalis restitutionis est alieni juris stricti violatio; hsec autem violatio duplici mode contin-gere potest: vel sine detentione rei aliense, vel cum de-tentione rei aliense in se vel in sequivalenti.

Triplici articulo dicimus 1° de injusta damnificatione; 2° de acceptationo rei aliense; 5° do casibus radicis dubiae.

Duplici paragrapho agimus 1° de dotibus aclionis da-mnificativse, 2° de cooperatoribus.

Ut actio damnificativa obligationem restitutionis indu-cat, requiritur ut haec actio babeat dotes sequentes, seu ut sit 1° positiva, vel saltern negativa qua3 posilivse sequi-valeat, 2° injusta, 5° damni efficax, 4⁰ culpabilis.

Cerium est, ad inducendam obligationem restituendi, requiri aclionem positivam, i. e. non sufficere simplicem actionis omissionom, nisi aclionis omissio sou actio negativa aclioni posilivse ïcquivaleat.

r. Ita aequivalere censetur, si ex speciali titulo, i. e. ex contractu, quasi contractu aut lege, teneamurhauc nostram actionem in aliorum utilitatem positive convertere; idquc speciatim locum habet in variis casibus cooperationis ne-gativse, in quibus silentium actioni positivse jequivalet. Vide infra, N⁰ 157 el seqq.

r. Eo sensu quod per eam violata fuerint justitia com-mutativa et jus strictum; non autem eo sensu quod, Isedendo alias justitise species, non violelur jus strictum, ut v. g. con-tingit quoad olücia charitatis.

q. An in violatione juslitice distributive, quandoque vio-lari potest jus strictum ?

r. Affirmative, ut ex dictis N⁰ 2 intelligitur; v. g. in iniqua distributione seu collatione officiorum, ubi distri-butores ad restitutionem teneri possunt tum crga eligen-dum tum erga societatem.

r. 1° Erga eligendum: talis distributor officii alien jus frustrato candidato restituere non tenetur si hie sit sim-pliciter dignus, imo vel dignior, excepto casu concursus: etenim dignus et etiam dignior jus strictum non habent ut eligantur; in concursu vero, jus strictum habet dignior seu dignissimus.

2° Erga societatem, Affirmative si cligatur indignus; si vero eligatur minus dignus, probabilius Negative, quamvis tamen distributor ordinarie graviter peccet.Vide supra, Nquot;2.

injustis impediat: 1° si justis impediat dignum aut dignio-rem, ita ut causa sit cur eligatur indiguus, Negative erga cligendos; sed Affirmative erga societatem, quae vult seu jus strictum habet ne eligatur indignus. 2° Si mediis injustis impediat dignum aut digniorem, Affirmative erga eos; excepto, juxta sententiam probabiliorem, si mediis injustis impediat simpliciter dignum eo fine ut eligatur dignior: quia collator eligere digniorem tenetur sub gravi, imo juxta varios ex justitia, et sic simpliciter dignus, frustratus, jus strictum non habet.

n. Censetur eflicax, si actio in damnum influat per se, ila ut hoe inde vere sequatur, et proin tali agenti imputari possit.

Dico influat per se seu vi propria, sive physice sive moraliter; i. e. si actio ex natura sua vel ex circumstantiis cum damno connexionem habeat saltern probabilem. Non censetur igitur damni efficax causa mere occasionalis seu accidentalis.

q. Quid est causa occasionalis seu accidentalis, et an re-stitutionis ohligationem inducit?

r. 1° Causa occasionalis seu accidentalis est actio qua; nee physice nee moraliter influit in damnum, sed vel ex qua alter se determinat ad damnum inferendum, vel saltem quae cum eventu connexionem probabilem non habet: talis est, v. g. si, occasione furti a te patrati, alius fuerit accu-satus et damnatus; si reddas domino gladium suum quo-cum ille homicidium patrat; si auferas ab avaro pecuniam aut a femina charissimum ejus animal, ex quo facto ipsis evenit tristitia causativa morbi vel mortis, etc.

2° Quod spectat restitutionis ohligationem, 1° ilia certo non inducitur si istud damnum non prsevidcris. 2° Si autem damnum hoc, quod utique ex tali causa sequi non

solet, equidem in casu praevideris esse certo aut valde probabiliter secuturum, ut probabilius Neg at Gury cum Lig., Lessio, Lacroix, etc., quia actio tua, posita cum sola damni prsevisione, non est damni causa per se, sed tantum per accidens; sic tenent contra Carrière et varios, qui - dicunt quod repugnet vocare merum accidens seu causam accidentalem, effectum seu damnum quod fuit certo aut valde probabiliter praivisum. Quinimo 5° etiam ut probabilius Negant dicli auctores, licet de industria egeris ut actio tua innocenti imputetur : quia actio ilia non est causa damni per se, sed tantum per accidens; et prava intentio non eflicit ut iujustum sit illud opus quod ex se respectu terlii injustum non est. Excipe in hoc 2° et 5° casu, nisi tales sint circumslantioe quaï alterum suspicandi evidenter locum darent, v. g. si indutus fueris vestibus istius alterius.

Theologica culpa, sic dicta quia a tbeologis pro foro conscienlise spectatur, ea est qua? includit offensam Dei, i. e. peccatum formale, sive mortale sive veniale.

Juridica culpa est omissio diligentiae a legibus requisto, ex qua omissione alteri damnum provenit, et quam jura imputant, etiamsi non adfuerit peccatum formale. — Ex quo patet culpam juridicam medium tenere inter culpavi llieologicam et casum for lui turn seu eventum qui per hu-manam prudentiam prsevideri non potuit.

Ilic jam duplex prsesertim exurgit quajslio, scilicet 1° an obligatie restitutionis oriri possit ex culpa mere juridica; 2° an oriri possit ex culpa theologica veniali tantum.

0- An obligatio restitutionis in foro conscientice oriri potest ex sola culpa juridica, spectato solo jure natural?

r. Generatim Negative: quia conscicntia ligari non potest obligalione reparandi damnum quod ipsa non inlulit; nam

ad injuriam requiritur intenlio nocendi sallem indirecta, scu prajvisio damni saltern in confuso; secus enim, dor-mienles et amentes tenerentur ad reparandum damnum a se illalum, quod absurdum est. Ita Lig.

q. Quandonam tarnen in conscientia oritur obligatio resii-tutionis ex culpa mere juridica?

Dico 1° post sententiam judicis, qute, nisi fundetur in falsa prsesumplione facti, justa est; haecque lex fertur pro bono communi, nam lendit ad homines cauliores red-dendos ne aliis damnum inferant, et ante omnem even-tum omnibus seque fa vet.

Dico 2° post petitionem leesi, si nempe casus aperte a legibus determinetur; tune enim damnificator non potest cogere loesum ad faciendas impensas inutiles pro repa-ratione coram judice obtinenda, et sic, sola ejus petitio sullicere debet ut in conscientia damnificator reparare leneatur.

lquot; Codex civilis modo generali statuit quemlibet teneri reparare damnum, non quidem casu fortuito, sed culpa sua illatum, sive per ipsius factum, negligentiam aut imprudentiarn, sive per res ei proprias aut personas ei commissas. Dico culpa sua, i. e. si defuerit diligentia quara adhibere solet prudens paterfamilias.

2° Ut applicentur dispositiones legis, constare debet do culpa juridica. Sed aliquando illud satis constare censc-tur ex meris praesumptionibus. Sic 1° Iseso semper in-cumbit onus probandi factum, nempe damnum sibi ab altero esse illatum. 2° Si constet de facto, lex prsesu-mit in hedente adfuisseculpam; hsecque prsesumptio talis ést naturai, ut aliquando nulla probatio in contrarium admitta-tur, aliquando vero admittatur. Sic, non admittitur probatio a lajdente, et semper adest culpa juridica v. g. in hero

et mandante, art. 1384; in domino animalis, art. 1085; in caupone, art. 1952; admillilur vero, sen Isedenti per-miltitur probare nullam se admisisse culpam, v. g. in patre et matre, in institutore, in artifice, art. 1584. Vide infra, Nquot; 159.

126. — q. An restiluere tenetur, qui inculpabiliter qui-dem causam damni posuit, sed poslca illud non impedivit licet impedire potuisscl?

r. Affirmative: nam ex justitia tenetur impedire ne actio sua proximo noceat. Sic, ad restitutionem tenen-tur sequentes: ille qui inculpabiliter ignem domui apposuit; pharmacopola qui venenum pro medicamento ex erroreven-didit; ille qui ex errore locutus est contra famam proximi; testis qui ex errore falsum alteri nocivum dixit; hi enim omnes, si non impediant damnum eo tempore quo illud adhuc impedire possent, veram injustitiam commiltunt.

q. An reparari debet damnum, sequens ex causa culpa-hililer quidem posila, sed jam relraclala quando damnum infertur?

r. 1° Affirmative, si damnum hoc fuerit determinaium et in specie cognitum ; tuncenim est voluntarium in ordine, non quidem ad voluntatem prsesentem, sed ad volunta-tem prsecedentem. Sic, reparare tenetur ille qui alteri pro-pinavit venenum lentum, cujus effectum postea impedire vult sed non potest; item mandans vel consulens qui postea efficaciter retractare non possunt etsi id velint.

2° Idem dicunt varii quoad damna indeterminala, spe-ciatim quoad ignorantiam ab initio vincibilem, qua; hic et nunc invincibilis est, v. g. in confessario, etc., qui eam expellere nititur, sed, antequam expulsa fuerit, de-cisionem dare hic el nunc tenetur, qua; decisio, puta restitutio indebita, est proximo nociva. Sed alii Negant, et forto probabilius, procscrtirn quia in casu nunquam concurrit injuria formalis cum injuria matoriali.

0. An en am invincibiliter circa gravilatem dainni quod infert, tenelur lolurn resarcire, v. g. projiciens gemmam alterius valentem 100, quam putabal valere 10?

r. Speculative, probabilius tantum tenetur pro rata damni cogniti. Sed practice, plerumque tenebitur ad totum, quia ordinarie totum est voluntarium saltern in confuso, ob suspicionem pretii majoris.

127. •— Itaque S» quceslio: an ex culpa veniali. Scilicet inquiritur an sub gravi restituere teneatur qui in-tulit damnum grave quidem, sed ex culpa tantum veniali, in tribus casibus sequentibus:

q. 1° An, si culpa sil venialis oh errorem circa gravita-tem formalem peccati, v. g. quia putabal hoc damnum materia; gravis, v. g. 10 vel lo francorum, tantum esse leve, vel quia putabat dominum non esse graviter invitum?

r. Licet mortaliter non peccaverit, nee mortaliter pec-cet perdurante errore, sub gravi tenetur simul ac errorem deponit, quia istud damnum fuit totum voluntarium.

r. Probabilius, juxta Lig. et Gary, ad nihil tenetur, neque sub gravi neque sub levi; non sub gravi, quia gravis obligatio cum culpa levi proportionern non habet; neque sub levi, ob eamdem rationem, scilicet quia levis obligatio cum re gravi proportionern non habet.

q. 5° An, si plures culpce, leves ratione materia;, simul compleant materiam gravem?

r. Illa damna fiunt vel eidem vel diversis dominis: 1° Si fiant eidem domino. Affirmative, licet damnifi-cans diversis vicibus graviter non peccaverit; nam repa-rare tenelur totum damnum quod voluntarie commisit.

2° Si fiant diversis dominis, probabilius non tenetur sub gravi, quia hi grave damnum non patiuntur, et da-mnificator re aliena non ditescit; unde differt pnesens casus

a casu supra, Nquot; \\\, ubi de furtis minutis agilur, quia fur furtulis, non vero damnificator damniculis, ditescit.

Nota. Rei aliense incendium potest esse casus in dice-cesi Brugensi et Gandavensi reservatus; scilicet reserva-tur incendium directe voluntarium, sive cedificii, sive fru-gum, i. e. quorumcumque fructuum terne, modo combu-ratur res saltern quoad partem quae reputetur notabilis respective ad rem totam.

r. Non ii pnecise qui ut agentes principales per se immediate damnum inferunt, licet plures sint, sed ii qui influunt per alium vel saltem cum alio; suntque no-vem sequentibus versibus comprehensi;

Jussio, consilium, consensus, palpo, recursus, Parlicipans, mutus, non obslans, non manifeslans;

quorum sex priores dicuntur cooperantes positivi, et tres posteriores, negativi.

r. Principium generale est eos ad restitutionem teneri, si in damnum efficaciter influant, vel non impediant damnum quod ex justitia impedire tenentur.

r. Est ille qui alteram seu mandatarium inducit ut damnum suo mandautis nomine alteri inferat.

Q. Qucenam damna reparare tenelur mandans? Ti. Reparare lenetur lquot; omne damnum imperalum et ex vi mandati illatum; secus autem, si damnum non quidem imperatum, sed nomine suo factum tantum ap-probet: ratio est quia, in priori casu, non vero in posteriori, efiicaciter in damnum influit; 2° per se, damna quae ob exeoutionem mandati mandatario obveniunt, si ea ali-quomodo praaviderit; quia jubendo censetur in se susci-pere obligationem mandatarium indemnem faciendi.

r. Negative, si revocatio innotescerit mandatario ante executionem mandati, quia tunc in damnum non influit mandans; secus vero, si nullatenus aut tardius innotescerit, quia in damnum influit jubens. Imo, in priori casu non tenetur, licet mandatarius, ad mercedem promissam acci-piendam, finxerit se revocationem ante damnum illatum non accepisse; et in posteriori casu tenelur, si constat mandati revocationem non fuisse auditam aut intellectam a mandatario ob surditatem aut distractionem, vel si litterse revocalionis casu aliquo intercipiantur; quia effectus sequitur vi prioris mandati.

r. 1° Si jam illatum, Negative, ut modo dictum est, quia in damnum non influit.

2° Si inferendum. Affirmative, in casu quo ratibabifio in damnum vere influat. Idem dicendum si, quemdam videns paratum ad damnum alicui inferendum ut tibi obsecun-det, non conlradicas: tunc enim reparare teneris, modo executor noveritsuum propositum tibi plane notum fuisse; secus vero si, te inscio, vel ipso ignorante te scire, damnum inferat ad tibi obsequendum.

r. Negative, quia excessus ille ex efficacia mandati non fluit, sed ex sola volunlate mandatarii, ac proin ipsi man-dalario unice tribuendus est.

Q. 4quot; An, quoad damnum quod executor ex err ore invin-cibili alteri intulit?

r. Negat Gury cum Vogler et aliis communiler, quia vera damni causa est error mandatarii. Aliter autem communiler resolvuntpro casu quoaliquis, non quidem per mandata-rium sed per seipsum damnificans, errat circa personam Isesam, cum tunc vere ipsi imputandum sit damnum, ut supra, N⁰ 74, dictum est.

Nota. Qui alium inducit precibus tantum ad damnum alteri inferendum , in suam propriam inducentis utilitatem, juxta varios, computandus est inter mandantes; sed tenet Ballerini eum inter consulentes potius quam inter mandantes recenseri.

Doctrinale consilium est illud quo quis pronunliat de bonitate vel malitia cujusdam actionis.

Impuhivum consilium est illud quo quis, cognita actionis justilia vel injustitia, earn alicui suadet peragendam in proprium executor is commodum ; dico executoris, quo differt consulens a mandante.

tquot;¹ Principimn. Consulens qui mala fide, seu qui sciens et volens consilium prsebet quod noscit esse iniquum et quo alter efficaciter inducitur ad damnum injuste inferendum, ad restitutionem tenotur, quia damnum est ipsi im-pulabile.

2^m Principium. Consulens qui, etiam bona fde, dedit damnosum consilium, cognita verilate, tenelur illud retra-

ctare, et quidem exjustilia, si absque magno incommodo id facere possit; sequitur ex supra dictis.

5^m Principium. Consulens non tenetur ad restitulionem, si executor absque illo consilio seque bene et eodem modo damnum fuisset illaturus; quia tune consilium non effica-citer in damnum influxit.

q. Quomodo ad restitulionem tenetur qui dedit culpahiliter consilium- doctrinale nocivum ?

q. Qui ita agit culpabililer, vel est persona quse consilia dat vi sui status seu conditionis, ut v. g. advocatus, con-fessarius, medicus, etc.; vel talis persona non est.

1° Si vi sui status, tenetur ad restitutionem de damno injuste illato quod ex consilio sequitur, sive erga peten-tem consilium, sive erga illum contra quem datur.

Non tenetur erga petentem consilium, qui sibi impu-tare debet quod adierit consiliarium imperitum, etiamsi suae imperitise conscium; secus tarnen si consilium sit quodam-modo dolosum seu si consulens affectet magnam peritiam qua caret.

Sed tenetur erga tertiam personam quae inde damnum patitur, si consulens propriam imperitiam noverit et damnum secuturum saltern in confaso prseviderit. Ad banc classem autem pertinent ordinarie mulieres, plebeii et alii generatim quorum nota est insufficientia, nee peritiam dolose affectant.

q. Quomodo ad restitutionem tenetur qui dedit culpahiliter consilium impulsivum ?

2° Erga eum cui datur, tenetur, si eum circumveniatmediis injustis, v. g. fraudibus, sophismatibus; si eum ita non cir-cumveniat, non tenetur, quia scienti et volenti non fit injuria.

0. An ad restitutionem tenetur consulens qui consilium suum revocat ante executionem damni ?

R. Negative, si consilium fuerit nudum seu simplex, quia per revocationem tollitur tota vis consilii.

2quot; Probabilius Affirmative, si consilium fuerit vestitum seu motivis innixum; nisi tarnen rationes antea datse per revocationem penitus dissolverentur.

r. 1° Si erga eamdem personam, Negative, si consulat damnum minus vel jequale; si vero consulat majus, tenetur ad solum damni excessum.

2° Si directe consulat damnum inferendum alice personae cui damnificator nocere non cogitasset, Affirmative, quia hsec persona merito rationabiliter invita censetur.

Altamen licet avertere malefactorem a damno determi-nalse personae inferendo, quamvis praevideatur damnum in alios fore detorquendum, et dicere v. g.: Paree Caio qui est pauper vel amicus meus; paree huic pauperi et aggredere potius divites; imo dicere speculative: Minus malum est nocere Titio qui est ditior quam alia ilia persona.

Q. An qui dat pravurn exemplum, prcevidens alios ad damnum excitandos fore, consulenti ccquiparandus est?

r. Lig. Negativam dicit probabiliorem. Verum quidem est quod ille qui pravo suo exemplo alium inducit ad peccatum injuslitiae, v. g. ad furandum, suo scandalo indirecto reus sit duplicis peccati injustilife, ut in tra-ctatu De Char Hale, N⁰ t)G, dicitur; attamen, ait s. auctor, ad restitutionem non tenetur, quia exemplum illud non est causa directe influxiva sed tantum occasio damni; atqui damni occasio non praestat positivum influxum qui tamen ad obligationem restitutionis requiritur.

n. Dicilur ille qui in damnum proximi consentit cfpcanler, scilicet ex cujus consensu damnum pendel cl delcrminalur, quales sunt v. g. consiliarii ex quorum deliberalione inju-slum pendel bellum ; judices qui suffragantur sentenlise inju-slte; eleclores qui danl suffragium in eleclionem indigni.

Tales non sunt illi qui consenliunl inefpcacüer, v. g. ille qui damnum illatum vel inferendum approbal quin in illud influal; qui consensum, prius datum, aulhenlice revocat anlequam nequilia consummetur; suffragans bona fide ad

2° Si denlur viva voce, successive, dislinguendum est inler primos el ullimos. Primi cerlo lenenlur; sed, post completum numerum sufïicicnlem irrevocabililer, ullimi probabilius non lenenlur, ulpole non influentes in rem jam moraliler peraclam; cxceplo si ex condiclo egissenl.

r. Qui alium ad damnificandum movcl adulando, lau-dando, viluperando, vel injuriam illalam exagerando; non vero, qui facinus palratum tantum approbal, quin causa sil cur non fiat reslilulio vel cur novum damnum inferalur. q. An pcdpo ad rcslilulionem lenelur?

n. Affirmative, modo adverlcrit damnum sallem proba-bililer esse seculurum; estque consulenli omnino ffiquipa-randus, el iisdem obligalionibus obnoxius.

r. Qui malefactori positive prseslat securitatem ut ma-leficium committat, vel post maleficium non reslituat: sive id fiat abscondendo malefactorem vel ejus instrumenla vel res ablatas, sive id locum habeat malefactori auxilium promittendo vel prasstando.

Receptantibus assimilandi sunt certi veteram rerum mercatores qui ad se delatas vili preüo emunt res quas esse furfcivas facile cognoscere possunt; item caupones, qui furta filiorumfamilias vel servorum occultant, vel sibi in pretium compotationum vindicant. Sed, juxtaLig., inter receptantes computandi non sunt illi qui amicos vel consanguineos malefactores domi recipiunt; nee illi qui eos sub spe emendationis occultant, vel iis ostendunt viam qua aufugere possint cum ad carcerem vel ad necem quteruntur.

r. Tenetur ad restitutionem partis quam accepit et apud se delinet, utpote possessor malfe fidei.

r. Ad damnum physice ponendum concurrere potest immediate vel mediate. Concurrit immediate, ille qui, ut agens secundarius, actionem damnificativam simul cum alio principaliter agente exercet. Concurrit autem mediate, ille qui ponit actiones, per sc non damnificalivas, sed quibus malefactor abutitur ad damnum alteri infe-rendum, v. g. qui in favorem furis scalas applicat aut tenet, ascendentem sustinet, claves adulterinas conficit, excubias aigt, arma subministrat, etc.

1ÖG. — q. An generatim restituere tenelw participans in aclione damnificativa ?

r. Id resolvendum est juxta principium s. Thomse de voluntario indireclo, et praecipuo pendet a gravitate rationis quam habet participans. Unde, generatim dici potest lici-tam esse cooperationem, sive immediatam sive media-tam, si adsit proportionata ratio; et illicitam esse si talis ratio deficiat.

r. Agi potest de damno alteri inferendo vel in vita, vel in membris, vel in bonis fortume. Itaque:

1° Quoad damnum vitce, nunquam licet immediate coo-perari, etiam ad mortem vitandam; quia nunquam licet directe occidere innocentem, nee ipse innocens unquam potest ad id prsebere consensum.

2° Quoad damnum membrorum, nunquam pariter licet, etiam ad mortem vitandam, immediate concurrere ad alterius mutilationem, nisi forte pro avertenda ipsius morte; quia homo non babel dominium perfectum in membra sua, adeoque nullum jus circa ea cedere potest.

5° Quoad damnum in bonis fortune;, tres communiter admittuntur casus in quibus, ex melu gravi, licita est cooperatio immediata, quia tunc dominus consentire censetur, nempe; 1° si cooperans possit et velit damnum répara re; 2° si damnum grave, absque cooperante, sequali-ter et certo ab agente principali inferretur; 5° si damnum sit leve respectu domini, tunc enim ex charitate illud tequo animo ferre debet.

Disputatur autem an cuidam liceat cooperari immediate ad damnum grave proximi, ex gravissimo metu, nempe mortis, si damnum reparare non possit aut non velit.

Negant multi, quia talis actus videtur intrinsece malus, siquidem laedit jus proximi qui rationabiliter invitus merito censetur. Alii tamen probabililer Affirmanl: nam.

constilutus in necessitate exlrema, subripere potest unde mortem declinet, quia in tali casu omnia bona sunt communia; cur igitur ille, cui mors intentatur, non posset cooperari subreptioni bonorum proximi ad vitam e proximo periculo liberandam? Lig. et Gury.

r. 1° Adesse censetur, si tibi non cooperanti immineat malum gravius vel cequale illi de quo inferendo agitur.

2° In casu quo tibi immineat malum minus, judican-dum est ex circumstantiis; et dicere licet cum Gury, eo majorem requiri rationem, quo propinquius causa qua; ponitur, influit in damnum proximi; et eo majorem, si, sine tua cooperation e, effectus non sequeretur, quam si nihilominus esset eventurus.

157. — 7° De muto, 8° de non obstante, 9° de non manifestante, seu de cooperatoribus negativis.

r. Hi qui non impediunt damnum proximi, cum illud impedire tenentur ex justitia seu ex officio, i. e. ex speciali titulo, nempe ex contractu, quasi contractu aut lege, ut supra, N⁰ 122, dictum est.

Sunt autem 1° mutus, i. e. qui non loquitur, non da-mat, non monet damnificandum, cum ad id tenetur; 2° non obstans, i. e. qui, dum damnum infertur, illi non obstat, rem alienam non custodit, dum ad id tenetur; o° non manifeslans, i. e. qui, post damnum illa-tum, damnificatorem domino laeso vel superiori non de-nuntiat, dum ad id tenetur. Cseterum, eadem principia esedemque applicationes morales his tribus classibus con-veniunt.

q. Qucenatn conditiones requiruntur ut cooperator ncga-tivus ad restitutionem lenealur?

perator damnum impedire teneatur ex justitia, ut slatim dictum est. Si enim ex sola charitate teneatur, patet eura nullo justitise vinculo obslringi; 2° ut illud impedire potuerü, tum physice, turn moraliter, seu id potuerit sine gravi proprio incommodo; nam nee contractus nee lex positiva cum tanto onere obligare solent; 5° ut non impedierit ex gravi culpa: nam, deficiente tali culpa, damnum non est imputabile.

IliBC jam applicanda sunl septem casibus particularibus, in triplici N⁰ sequenli contentis.

158. — q. An confessarius restiluere tenetur, si pesni-tentern suwn de restitutione facienda, ex gravi negligentia vel ignoranlia graviler culpabili, monere omiserü?

r. Juxta Gury et Lig., probabilius Negative. Elenim, licet ex officio confessarius teneatur bene instruere pce-nitentern suum, ideoque peccet graviler id omittendo quando necessarium est, non tamen ad boe tenetur ex obligatione erga tertium. Excipe si confessarii silentium sequivaleat positiva) approbationi, v. g. si interrogatus responsum declinet.

159, — q. An superior reparare tenetur damnum 1° illa-tum a suis subditis, puta a filiis, ah uxore aut famulis, 2° i Ha turn a suis animalibus?

1° In foro externo, Affirmative ex jure gallico, in quo expressa mentio üt 1° de patre, et, eodefuncto, de ma-tre, relate ad filios minores cum ipsis habitantes; 2° de bero vel mandante, relate ad famulos vel mandatarios; 5° do institutore et artifice, relate ad alumnos (de uxore autem codex nihil statuit), lli omnes, ut supra, Nquot; 123, dictum est, restituere tenentur in conscientia post sen-

tenliam judicis; sed eis tarnen datur recursus in damni-ficantem subditum, ad compensationem ab eo obtinen-dam.

2° In foro interna, 1° Negative, in casu quo deficiat culpa theologica; imo, etsi silentio suo graviter pecca-verit, in casu quo silentio suo in damnum nullatenus influxerit, probabilius non tenetur, cum prsecipue agatur de damno quod alteri non subdito illatum est: nam qualitas superioris non suöicit, per se, ut quis con-stituatur quasi sponsor de d-amnis subditorum, nisi ex speciali officio publico ea impedire debeat. Sed 2° Affirmative, si ex silentio graviter culpabili superior inferiori animum vel audaciam injecerit, sicque in damnum vere influxerit.

1° In foro externa. Affirmative, post judicis senten-tiam, in casibus arliculi 1583 cod. civ.: Le propriétaire d'un animal, ou celui .qui s'en sert, pendant qu'il est a son usage, est responsable du dommage que I'animal a cause, soit que I'animal fut sous sa garde, soit qu'il fut egaré ou échappé.

2° In foro interno. Affirmative, si, ex culpa theologica seu negligenlia gravi, in animalia invigilare neglexerit,

0. An famuli restituere tenentur, si culpabiliter non im-pecliant damna quce domino sua inferuntur?

1° Affirmative, si agatur de damno illato ab extraneis: nam, eo ipso quod famuli in familiam admittantur, censentur suscipere obligationem earn adversus extraneos defendendi.

2° Probabilius Negative, si agatur de damno illato ab aliis famulis, excepto illo famulo cui res specialiter com-missa fuerit: quia non videntur conducti famuli nisi ad laborem et ut familiam ab extraneis defendant. Alii tarnen non improbabiliter dissentiunt.

140. — An custodes vectigalium non denunliantes da-mnificalores, tenenlur compcnsare omnia damna, et ebam mulctas?

r. 1° Quoad damna seu ipsa vectigalia, Affirmative per se, quia ad damna impedienda constituunlur. Excipe si agatur de rebus levioris momenti, pro quibus, ex con-suetudine, de contraria domini voluntate ssepe prEesumi potest. Vide iufra, N⁰ 198.

2° Quoad mulctas, Negative probabilius, ob praxim con-trariam eui communis sensus concordat: nam illse mulctse imponuntur, non prsecise ut respublica vel privati ex iis ditescant, sed tamquam poena, ut coërceantur fraudatores.

Ilia quae de custodibus vectigalium dicta sunt, probabiliter, juxta Gury et Lig., applicari possunt judici, non procuranti mulctas compensatorias vel mulctas punitorias, ob eamdem rationem ac de vectigalibus.

q. An judex, vel consiliarius, vel elector, etc., restituere tenentur si, omittendo suffragium, injustce sententiai non obsistant ?

r. Juxta Gury, Affirmative, si suffragium ferre debeant ex officio: quia oflicium ex justitia adimplendum est, saltern cgmmuniter loquendo, et seclusa justa omissionis causa. Negative vero, si jus suffragii babeant ex privilegio seu ex mero favore; tune enim possunt absque injustitia abesse vel suffragium omittere.

q. An testis tenetur qui, legitime interrogalus, celat veritatem quin falsum dical, et sic causa est cur damnum illatum non reparetur?

r. Juxta Lig. et Gury, probabiliter Negative: nam veritatem deponcre tenetur tantum vi juramenti, vel ex prsecepto judicis seu ex justitia legali, non vero ex justitia stricta.

0. An reus, legitime interrogatus et negans factum ei irn-■putalum, tenetur solvere rnuldam ad quam alioquin eer to fuisset dumnatus ?

solum in casu quo in hoc facto adfuerit culpa theologica, sed etiam in casu quo adfuerit culpa tantum juridica: quia ei non licet, ante sententiam judicis, impedire frau-dibus vel mendaciis sententiam justam ad quam laesus jus habet.

Quoad mulctam punitoriam, probabilius Negative, quia poena non debetur ante sententiam, nec reus tenetur cam sibi infligere, etiamsi sententiam per fraudem eflugerit. Lig. et Carrière.

r. Est principium generale quod solus rei dominus ha-beat jus per se earn possidendi, nec dominium amittat ad cujuscumque manus res deveniat.

Dico per se, quia alius possessor quilibet, etiam bona3 fidei, nonnisi per accidens et ex errore inyincibili, jus habet rem possidendi.

q. Qucenam axiomata momentosa ex hoc generali el funda-mentali principio defluunt ?

1° Res clamat domino: i. e. domino competitjus stri-ctum rem suam recuperandi ubicumque earn invenerit.

2° Res fructificat domino: quia fruitio necessario in idea dominii perfecti includitur.

o⁰ Res naiuraliter peril domino: nam, deficiente dominii objecto, eo ipso evanescit et ipsum dominium. Si tamen existat adhuc in aequivalenti, istud aBquivalens domino competit.

4° Nemo ex re alterius locupletari debet, vel aliis verbis : mensura restilulionis est quantilas rei delent.cc: nam soli domino rei competit fructum aliqucm ex eadem per-cipere.

Nota. Hïec tarnen axiomata seu principia generalia modi-licantur pro diversa conditione possessoris, et aliquando pro varia locórum legislatione.

r. Triplex: possessor bonse fidei, possessor malse fidei el possessor dtibiso fidei. De possessore dubia3 fidei, sicut ct de damnificatore dubio, dicitur infra, arliculo III, ubi de -casibus radicis dubise.

r. Ille qui invincibiliter ignorat rem a se possessam, esse alienam, seu prudenter judicat esse suam; v. g. quia illam acquisivit titulo de se dominii translativo, puta hae-reditatis, legali, donationis aut emptionis.

Supponitur autem ilium rem possessam nondum prse-scripsisse; secus enim jam non essel delentor rei alienee, sed suce.

Quoad possessorem bonse fidei, principiura generale est quod: mensura restitutionis est quantüas rei detentcc; vel, quod in idem recidit, istud axioma juris Romani: jure natures ccquum est nerninem cum alterius detrimente et injuria fieri locupletiorem. Ut autem illa accurate evolvan-tur, agendum habemus seorsimde obligationibus et juribus possessoris bonse fidei 1° quoad rem ipsam, 2° quoad fructus, 5° quoad impensas.

143. — Duplex hie distinguenda est hypothesis, scilicet vel 1° unus tantum fait possessor qui bona fide rem de-tinuit ncc ulli transmisit; vel 2° res ab uno ad alium, etiam ad pluros successive fuit transmissa.

r. Vel 1° possessor rem adhuc habet, vel 2° earn con-sumpsit utililer in usus suos, vel 3° ilia periit sine ullo possessoris emolumento. Igitur,

1° Si rem adhuc habeat, eam domino reddere lenetur simul ac novit eam esse alienam; secus enim rem re-tineret invito rationabiliter domino, sicque evaderet possessor malse fidei. De hoc nulla difficultas, nam res cla-mat domino.

2° Si rem consumpseril utiliter in usus suos, restituere tenetur in quantum pepercit rebus suis, sicque inde faclus est ditior; tunc enim rem hanc alienam habere censetur in cequivalenti. Vide tarnen infra, N⁰ 147, de fructihus Jure.civili percipiendis.

5° Si res perierit sine ullo possessoris emolumento, ad nihil tenetur. Etenim, non tenetur si res perierit casu fortuito, quia tunc res naturaliter peril domino; nee tenetur quidem si res perierit ipsius possessoris fado, v. g. ex ejus negligentia, vel etiam quia eam de industria de-struxit absque emolumento: in his enim casibus nulli in ferebat injuriam, juxta axioma: qui quasi suam rem ne-cjlexit, nulli queerelai subjectus est.

In hoe casu major est difficultas, quia plures occur-runt possessores quorum obligationes et jura, prscsertim jura domini, inter se conciliare opoiiet.

Quum autem solutio multum pendeat a mode quo res aliena ab uno ad alium transmissa est, quse transmissio fit scepissime per vendiiionem, necessarium est hie imprimis statuere qualem effectum apud nos obtiueat ven-

ditio rei aliens, seu inquirere an, juxta legislalionera civilem gallicam, valeat venditio rei alienee? Ad quod respondetur:

1° Si res ilia sit evictjoni obnoxia, irrila habelur hsec venditio, quia, in casu vel possibilitate evictionis, emptor contractum semper rescindere potest, pretium repetendo.

2° Si res non sit evictioni obnoxia, venditio babetur ut firma, et effeetus suos producit. Casus autem in quibus, juxta codicem civ., non datur locus evictioni, et consequenter ubi emptor non potest contractum rescindere pretium repetendo, sunt tres sequentes; 1° si emptor rem consumpserit; 2° juxta sententiam probabiliorem, si res casu fortuito perierit; 5° si emptor rem prascripserit.

Hisce prsemissis, jam distinguendum est an sit, an vero non sit locus evictioni.

r. Si locus sit evictioni, quia res extat et domhuis babet jus et possibilitatem] rem evincendi, ultimus detentor qui rem emit, earn domino reddere tenetur. Sed ille detentor habet recursum, pro repetendo pretio, contra illurn ex prsecedentibus possessoribus qui ultimo rem vendidit, quia, in casu evictionis, venditio est omni jure irrita, et emptor ipso facto recursum habet in venditorem pro repetendo pretio. Idem dicendum foret si res aliena supponatur in manus variorum possessorum transiisse quocumque alio litulo oneroso: si enim ultimus possessor rem domino reddere cogatur, et ipse et singuli emptores jus habent venditorem suum prosequendi, ut pretium solutum recu-perent. Sed nullum recursum habent sive ultimus ille evictus possessor sive alii possessores, si res per omnes titulo (jratuito transmissa fuerit.

r. Si locus non sit evictioni contra ultimum detentorem, in duobus prioribus casibus, Nquot; 144, dalis, i. e. si res fuerit a possessore consumpta vel casu fortuito perierit, vel etiam si nequeat dominus ultimum detentorem compellere ad rem reddendam, modo sequenti, juxta normam juris-prudentise civilis ac jurisperitorum, resolvit Carrière, scilicet 1° quoad primum e possessoribus qui rem vendidit, 2° quoad possessores intermedios, 5° quoad possessorem ultimum. Igitur,

1° Primus possessor qui rem vendidit, tenetur erga do-minum de pretio recepto, quatenus ex eo ditior factus est; sed ad nihil tenetur erga alios possessores.

Dico 1° primus qui vendidit: quia, cum ille receperit pretium quod ipse non solverat, re aliena ditior factus est. Secus vero, si ipse rem, non quidem vendiderit, sed donaverit, tune ad nihil tenetur erga dominum.

Dico 2° quatenus factus est ditior: nam, si pretium con-sumpserit quin inde factus sit ditior, ad nihil tenetur; sed in foro externo prajsumitur semper ditior evasisse; huicque prsesumptioni standum est, nisi contrarium pro-betur.

Dico 3° ad nihil tenetur erga alias possessores: nam contractus quo eis rem tradidit, habetur ut firmus, sen suos produxit etfectus, ut, N⁰ prsecedenti, dictum est.

2° Possessores intermedii ad nihil tenentur erga dominum nee erga se invicem. Non 1° erga dominum: nam, cum non detur evictioni locus, omnes venditiones, ut dictum est, censentur ratse; et proinde venditores re-ceptum pretium censentur fecisse suum; et pretium quod quilibet revendendo recepit, locum tenet pretii quod emendo solverat, etiamsi carius vendidisset quam emerat. Non 2° erga se invicem, ob easdem hascc rationes.

5° Quod spectat ulltmum possessorem, videndum est an rem acquisierit titulo oneroso, an autem titulo gratuito.

Si titulo oneroso, ad nihil tenetur erga dominum, etiamsi rem ulililer consumpserit, quia ex dato pretio rem vere fecit suam, sicque non censetur factus ditior.

Si titulo gratuilo, tune, vel jus suum habet mediate aut immediate ab aliquo rei bujus emptore, vel non. Si prius, i. e. si rem ab aliquo rei emptore gratuito rece-perit, idem est ac si ipse emisset, quia successit in jura sui auctoris, seu idem est ac si ipse rem acquisivisset titulo oneroso, ut in casu prtecedenti; dominus vero re-cursum habet tantum in primum venditor cm, ut supra dictum est. Si posterius, quia nempe res semper transmissa fuit titulo gratuito, debet domino id in quo factus est ditior, juxta dicta supra in l^a hypothesi.

Nota. Si in serie possessorum qui rem successive ha-buerunt, interveniat possessor makv. fidei, hfec adjunctio nihil immulat in conditione illorum qui sunt bonse üdei. Iste autem possessor tractandus est eo modo quo infra de possessoribus malie fidei dicitur.

146. — q. An qui rem furtivam bona fide emit, potest earn furi redd ere ad prelium recuperandum ?

Si compareat, ei reddenda est, etiam cum pretii jaclura, quia, jure naturae, dominus rem suam recuperare potest ubicumque earn invenerit. Attamen jus gallicum statuit hoc speciale, quod dominus reddenti solvere debet pre-tium, si res empta fuerit en foire ou dans un marché, ou dans une vente publique, ou d'un marchand vendant des choses pareilles, ut supra, N⁰ 34, de re inventa dictum est.

Si non compareat dominus, sed tamen sit cognitus et rei iascius, Alfirmaiive certo in duplici casu: 1quot; si dominus

rem possit recuperare e manibus furis, luncque domi-num dcsuper monere teuetur possessor; 2° si res non-dum sit in emptoris possessione, v. g. res vendita non-dum tradita, ubi ille contractum rescindere potest. Pro-babilius quoque Afjirmative 5° in aliis casibus, quia, aiunt Lig. et Gury, emptor non tenetur rem domino servare cum proprio damno: nam emptor jus certum habet re-scindendi contractum quod cum fure sen possessore malse fidei inierat; et si ex bac rescission e proximo eveniat damnum, est per accidens. Imo, Lig. dicit esse proba-bile quod rem furi reddere possit emptor etiamsi fuerit mate üdei, i. e. si in mala fide emerit; nam, quamvis peccaverit emendo, sequale jus rescissionis liabet.

Aola ex Gury. Si fur aut alius venditor non appareat, aut pecuniam reddere nolit, emptor, cognito domino, rem aliis vendere non potest, nee in proprios usus con-vertere, ut se servet indemnem, quia non est rei domi-nus; sed eam domino reddere debet, non obstante pretii jactura. Recursum autem in venditorem servat; quem si invenire nequeat, damnum ipse subire tenetur.

147. — Q. An possessor bonen fidei fructus, quos durante bona fide percepit, restituere debet 1° jure naturali, 2° jure gaüico?

r. 1° Jure naturali, restituere non tenetur fructus in-dustriales, nee fructus mixtos in quantum sunt industriales. Sed restituendi sunt omnes alii fructus, scilicet natura-les et civiles: ctenim, spectato solo jure naturali, possessor bonse fidei, juxta sententiam communiorem, restituere tenetur omne id ex quo evaderet ditior, ut, N⁰ 145, de restiluenda re, dictum est; atqui ex bujusmodi fructi-bus ditior evaderet; quot;brgo sunt restituendi, deductis tarnen expensis et laboribus. Fructus enim pertinent ad

2° Jure civili gallico, omnes fructus assignantur possessor! bouse fidei, raodo rem ipsam possideat ut pro-prietarius, i. e. vi tituli translativi proprietatis cujus vitia ignorat, et modo fruclus hi sint percepti, i. e., quoad naturales, si separati sint a radice vel arbore; et quoad civiles, si obligerint {s'ils sant échus). Fructus autem non •percepti censentur esse pars fundi, et domino restitui debent.

r. Juxta Gury, Carrière, Gousset, etc., contra alios, Affirmative, quia, sic intellecta, multo magis bonum publicum promovet, de medio tollens inextricablies qusere-las et difficultates quse jugiter moverentur circa quanti-tatem fructuum restituendorum.

q. An etiam fructus facit suos possessor bones fidei, qui titulo universali succedit possessori mala; fidei?

r. Negative, si auctor caruerit bona fide juridica, qua proin et ipse successor carere censetur. Cum enim cen-seatur hseres, in foro externo, unam personam efficere cum suo auctore, contiuuat ipsius possessionem cum suis vitiis, ac proinde habetur ipse ut carens bona fide juridica, sine qua non potest possessor facere fructus suos.

Affirmative, si auctor caruerit tantum bona fide theo-logica, et successor habeat bonam fidem turn juridicam tum theologicam. Attamen alio titulo, ait Carrière, i. e. non ut possessor, sed ut hseres, pro parte sua baeredi-taria tenetur compensare damna quse ex privatione fructuum patitur dominus; bsec enim damna, utpote illata per injustitiam auctoris, sunt ejus successionis onus, quod proinde transit ad bseredes.

Ordinance seu usufructuarise (dépenses d'entretien) sunt illae quse fiunt sive ad percipiendos rei fructus, sive ad habilualem rei conservationem.

Extraordinarice sunt triplicis generis: 1° necessarian, i. e. rnajores reparationes, sine quibus res interiisset aut o-mnino detefior evasisset; ^utiles, quibus augelur rei valor, v. g. constructiones, plantationes; 3° voluptuaria;, quse fiunt tantum ornamenti causa, v. g. statuse, picturje, etc.

q. An possessor bonce [klei, restitutionem instituens, prce-dictas impensas subducere potest?

r. 1° Quoad ordinarius, a domino repetere non potest eas quas fecit pro fructibus jam perceptis, quia com-pensantur per fructus; bene vero quoad eas quas fecit pro fructibus non perceptis, qui domino restituendi sunt.

2°, Quoad necessarias. Affirmative: dominus enim tenetur possessori, etiam malse fidei, eas refundere, quia, alias, cum detrimento alterius ditesceret. Et putat Delvincourt, contradicentibus aliis, quod jure nostro civili, secus ac staluitur jure Romano, dominus non potest computare fructus a possessore bonse fidei perceptos, in compen-sationem harum impensarum. Vide Carrière.

5° Quoad utiles. Affirmative: dominus enim tenetur; sed, juxta codicem, eligere potest, nempe vel solvere pre-tium laboris (ce que ces dépenses ont couté), vel pretium quo auctus est rei valor.

kquot; Quoad voluptuarias, codex statuit quidem quod possessor eas repetere possit ab eo qui mala fide ei rem alienam vendidit; sed de domino silet. Ilaque possessor harum impensarum objecta auferre potest, si sine detrimento auferri possint; quod si non possint, videndum

est an sint alicujus pretii erga dominum, qui tunc cas refundere debet; non vero secus.

Ex his qu09 hucusque diximus, facile colligitur quod possessor bonce fidei tantum unica teneatur restitutionis radice sea titulo, scilicet titulo rei acceptce, vi cujus resti-tuere tenetur vel rem ipsam, vel rei utiliter consumptsc cequivalens in quantum inde factus fuisset ditior; et si inde qusedam domino obveniant damna, illa ferre tenetur ipse dominus, non vero possessor cui, ratione sute bonae iidei, non imputantur.

Jam vero, in possessore mala} fidei, duplex concurrit restitutionis titulus : 1° titulus rei acceptce, quemadmodum in possessore bonaj fidei; et insuper 2° titulus injuskv clamnificationis, vi cujus iniquus ille possessor domino com-pensare tenetur omnia damna inde obvenientia. Et proinde, est regula generalis; cam ab illo restitutionem esse facien-dam, ex qua res ita componantur, ut nee ipse ex re alterius evadat ditior, nee dominus damnum ullum patiatur; qua; regula semper, ia casibus resolvendis, est prte oculis ha-benda.

Quemadmodum supra, bic similiter dicimus seorsim 1° quoad rem ipsam, 2° quoad fructus, 5° quoad im-pensas.

citer rnodo quo lenelur possessor bonse fidei, scilicet re-stiluere vel rem in individuo existentem, vel rei non amplius exislentis cequivalens, ita ul inde millimode evadat ditior. Vide tarnen infra, N'⁵ 155 et 134, quoad fru-etus industriales et expensas. Ergo,

2° Titulo i»just cv clamnificationis, tenetur compensarc omne damnum domino ex injusta acceplalione illatum, licet inde non factus fuerit ditior; et proin, si res perierit vel deteriorata fuerit apud ipsum, non peritura vel de-terioranda apud dominum, restituerc tenetur rei fequi-valens seu totum rei valorem, vel rem deterioratam ad-dito valore iilius deteriorationis.

151. — Q. An make fidci possessor resti/uere tenetur, si res ahena seu furtiva apud ipsum perierit?

r., Solutio pendet a recta applicatione luijus principii: no dominus ullum damnum patiatur. Ilinc :

1° Affirmative, si res perierit facto ipsius possessoris vel alterius cujuslibet, sive ipse, sive alius rem perdi-derit, consumpsorit, donaverit, destruxcrit. Ratio est, quia malse fidei possessor seu fur, rem subducendo, totum illius periculum in se suscipit.

2° Affirmative, si res apud eum pereat casu fortuito vel pcriculo communi, non peritura tamen apud dominum, ut N⁰ prsecedenti dictum est: nam et in hoe casu possessor esse censetur causa injusta damni quod pate-retur dominus.

Dictum est non peritura apud dominum. Sed quscstio est an adhuc urgeat restitutionis obligatie iu casu quo res qiue apud furem periit, certo peritura fuisset apud dominum eodem tempore el codem casu quo periit apud furem : si v. g. fuisset peritura vitio rei intrinseco , vel eodem pcri-

culo cornmuni, puta eodem incendio, eadem incursione liostium vel sirnili calamitate publiea.

Hsec qusestio solvitur diversimode, prout speclatur jus naturale, vel jus civile gallicum.

Si spectetur 1° jus naturale, Negative. Ratio est, quod in hoc casu furtum vere causa non fuerit damni, siquidem res seque et eodem tempore ac mode periisset. Idem probabiliter dicendum foret si fur statim consumat rem certo apud dominum perituram, v. g. esculenta, poculenta, incendio vel incursu hostium peritura: talia enim apud dominum tunc nullius sunt valoris.

Dixi 1° eodem tempore: nam secus foret, si res apud dominum peritura fuisset antea vel postea: nam si aritea, v. g. si res, nisi ablata fuisset, peritura fuisset incendio apud dominum, et bic et nunc apud te pereat non peritura apud dominum, restituere teneris. Si postea peritura fuisset apud dominum, urget eadem obligatio resti-tutionis; nam eo instanti quo res periit apud te furem, tu obligationem restitutionis contraxisti.

Dixi 2° eodem casu: quia, ubi periculurn est diversum, bene potest imputari furi, ait Lig., quod pereat, quia, sine ejus facto, res huic periculo exposita non fuisset, quamvis aliud discrimen incurrisset. Quidam tamen con-tradicunt, quia, aiunt, moraliter idem est, quod res in uno vel in alio periculo intereat, si utrumque discrimen sirnul coëxistat.

Si spectetur 2° jus civile gallicum et Romanum, pror-sus Affirmative, quum declaret quod possessor malae fidei ad restitutionem teneatur quoeumque modo res in ejus manibus perierit. Heec autem legis dispositio utique est justa; attamen, cum lex obligationem restitutionis non imponat nisi per modum poense, sequitur restitutionem non esse faciendam ante sententiam judicis, ait Carrière.

1S2. — o- Quantum a possessore mala; fidei restituen-dum est, si res diversis temporibus varii fuerit valoris?

r. Solutio pendel a recta applicatione dietse reguhe: ne possessor re aliena ditescat et ne dominus ullum damnum patiatur. Distinguendum videtur, prout res resti-tuitur vel in specie, vel in sequivalenti.

1° Si restiluatur in specie res ipsa (idemque foret si restituatur in re simili dum agitur de re fungibili), suf-ficit, ratione simplicis possessionis, hsec restitutio. Idque adhuc verum foret, etiamsi possessor tempore possessionis rem prius carius_; v. g. 20, vendidisset, et post-ea eam minori pretio, v. g. io, redemisset: sufFicit re-stituere rem valentem jam 13, quia tantum tenetur de pretio, si res ipsa non restituatur; ditescit quidam de ö possessor, sed non ex re aliena, ditescit ex propria industria vel prospera fortuna.

Dixi: ratione simplicis possessionis: nam ratione damni-ficationis, insuper ad auctuarium tenetur si dominus in-terea rem suam carius fuisset venditurus, vel rem simi-lem carius emere coactus fuerit.

2° Si res in cequivatenti restituatur, domino restitui debet ad minus valor quem res hie et nunc habet, ut possit, si velit, rem similem sibi comparare.

Dico ad minus: insuper enim ad auctuarium tenetur in dupliei casu sequenti, scilicet 1° si, tempore quo res in-terea crevit, possessor rem consumpserit, dederit, per-diderit, vendiderit, vel ilia perierit; nam eo momento quo rem consumpsit aut alienavit, res, qua3 majoris erat pretii, pertinebat ad dominum, cui fruetificabat, et eo momento possessor totum restituere tenebatur; atqui hsec obligatio semel contracta perseverare eensetur; 2° si, tempore quo res crevit, ilia fuerit non quidem alienata a possessore, sed ipse dominus eam illo momento fuerit consumpturus, vel simili modo alienaturus, ut modo de ipsa re restituenda diximus.

Controverlitur autem 5° in casu quo dominus rem fuis-set consumpturus vel alienaturus antequam crevissel, vel earn usque ad tempus minoris pretii fuisset servaturus.

Alii cum Lig. Affirmant, quia res pertinebat ad domi-num cum suo incremento tempore majoris pretii, et proin tunc illa^ei reddi debebat. Alii cum Lugo, Carrière, Gury, el forte probabilius, Negant, quia fur ad majorem valorem restituendum non tenetur ratione damni domino illati, siquidem bic eum reponat in eodem statu in quo versatus fuisset, si injuria non fuisset commissa; baec-que sententia videtur communi bominum appretiationi magis consona.

Nota ex Gury. In praxi, plerumque non innotescit do omnibus prsefatis circumstarrtiis; tuncque sola urgenda est compensatie valoris existentis tempore quo res furata luit.

1° Fructus ab eo perceplos, etiamsi sint consumpti, aut eliamsi ditior non evaserit; nam, hoc ipso quo exti-terint, sunt domini;

2° Fructus ab eo non perceptos, sed a domino per-cipiendos, quia dominus indemnis servari debet.

Nota. Hse duse solutiones adbuc locum babent quoad primiim possessorem, in casu quo res transient ad alios possessores et bi non restituerint; tune primus possessor restituere debet fructus ab eis perceptos vel a domino percipiendos.

Quod autem spectat fructus nee ab eo perceptos nee a domino percipiendos, sed quos pereepisset bonus paterfami-

lias, eos probabilius reslituere non lenelur in foro inlerno, nee in foro externo ante sententiam judicis.

lo4. — q. An ])osscssor mala; fidei domivo deducere potest expensas quas fecit ad rem conservandam vel me-liorandam ?

1° Quoad usufructuarias, eas deducere potest in resli-tutione fructuum, quia non intelliguntur fructus nisi de-duetis hujusmodi expensis.

4° Quoad voluptuarias, eodem modo resolvendum est ac de possessore bonte fidei: videlicet ipse harum obje-ctum auferre potest, si, salva rei substantia, auferri possint; quod si non possint, eas deducere potest, quando sunt alicujus valoris pro domino.

Attamea dominus non tenetur compensare totalitatem expensarum quarumcumque, si fuerint majores illis quas ipse facturus fuisset ad rem eodem modo servandam vel meliorandam. Imo, in omnibus supra casibus, si inter-veniat sententia judicis qnse dominum a solutione impen-sarum liberet in poenam delicti, huic stare licet in con-scientia.

Dupllci paragrapho agendum est 1quot; tic possessore dtibia; fidei; 2° de daninilicalore dubio.

r. Ille qui rem detinet, dubitans an sit sua. q. Ad quid primario tenetur talis possessor?

r. Sive a principio sive tantum in decursu possessio-nis dubilaverit, tenetur serio iuquirere, ut dubium de-ponere valeat; nam, secus, se exponeret periculo rem alienam detinendi. Et, quia rem domino servare tenetur, ideo non potest earn interea destruere aut alienare.

Post diligenlem inquisitionem factam, determinandum est qutenam sint hujus possessoris obligationes et jura. Quod ut rite fiat, distinguere oportet modo sequenti, nimirum: an dubium possessioni bona fide incoeptse super-veneril; an vero dubium possessionem pnecesseril. Igitur,

136. — Si dubium possessioni bona fide incoeptse su-pervenerit, tripliceim exitum habere potest ilia inquisitio, scilicet: vel idem dubium perseverat, vel possessor dete-git rem esse probabilius alienam, vel detegit earn esse certo alienam. Jam vero,

q. Qucenam sunt possessoris jura et obligationes 1° si idem dubium per sever et?

r. Potest rem retinere, quia melior est conditio possidentis : nam possessio cum bona fide incoepta, fundat de se prsesumptionem maximam de justitia possessionis, et possessori jus certum attribuit, quod, nisi aliis rationi-bus vel prasumptionibus fortioribus vincatur, in foro turn yiterno tum externo prsevalere debet. Etenim ad quietem et pacem reipublicse exigitur quod possessores protegantur et defendantur, quamdiu non ostenditur rem esse alienam. Sic Lig., Lugo, Gury, Carrière, etc., contra plures, qui probabilitcr tenent rem pro rata dubii esse dividendam.

Ergo potest re uti, vel earn alienare; attamen 1° debet esse dispositus ad rem sive sequivalens reddendum, si dominus ante tempus prtescriptionis compareat; 2° debet, si rem vendat, ementem monere de dubio, quia est vitium quo minuitur rei valor.

r. Lig. et Carrière idem ac in casu pracedenii resol-vunt, contra alios qui hie a fortiori ten ent rem pro rala dubii esse dividendam; hsecque l^a sententia magis con-sentanea est juri civili, sensui jurisperitor-um et praxi tri-bunalium, quae possessorem bonje fidei non deturbant nisi moraliter constet de jure alterius.

r. Solutio multum pendet a modo quo possessionem incoeperit possessor, scilicet prsesertim a qualitate personae a qua rem tenet. Ilia autem persona seu ille auctor erat vel bonfe lidei, vel dubise fidei, vel ignotus.

1° Si fuerit bonce fidei, est duplex casus: 1° vel tu, dubitans an ille sit dominus, incoepisli possidere spoliando eum a possessione sua: et restituere teneris totum, quia melior erat ejus conditio possidentis; 2° vel in tali dubio inccepisti possidere alio tilulo, v. g. donationis aut emptionis: tuncque eodem modo ratiocinari tibi licitum est ac in dubio quod supervenit proprise possessioni bona fide incoeptse, sicque te tueri potes jure tui antecessoris cujus bona fides tua esse censetur.

2° Si fuerit dubioe fidei, et tu dubitans possessionem incipias, sequitas postulat nt res pro rata dubii divida-tur inter te et probabilem dominum, vel pauperes si ille ignoretur.

ueniine liic et nunc occupatam, ipse occupas, dubitans an sit nullius vel an sit a pristine domino dcrelicta, tunc, remanente dubio, ccnsetur res invent a, quam proindo ve in pauperes impendere vel ipse retinere potes.

Damnificatio potest esse dubia duplici modo: quia du-bium versatur vel circa damnum inferendum, vol circa damnum jam illatum.

q. Die generalim an qui agit cum dubio circa damnum inferendum, sen an qui agit dubitans ulrum actio sua fu-tura sit nociva, contruhat obligationem restitutionis?

r. Sit regula generalis sequens; Negative, si agenti hie et nunc liceat ,sic agere, seu si talis ejus actio non sit culpabilis; Affirmative vero, si sit culpabilis. Hie autem distinguere oportet inter dubium facti et dubium juris.

n. In dubio facti, i. e. dum dubitas an damnum ex actionc tua secuturum sit, tibi agere licet, si adsit pro-portionata ratio quse te agentem excuset; in casu autem quo ista ralio desit, actio tua est injusta, et, si damnum sequatur, ad restitutitionem teneris.

Sic adesse potest talis ratio, turn in materia sacra-mentorum ministrandorurn in casu necessitatis; tum in medico qui, carens remedio certe profuturo, adhibet pro-babiliter profuturum; tum in variis casibus damnificatio-nis indircctce, ut v. g. supra, N⁰ 79 et seqq., de occisione innocenlis et de procuratione abortus; ex quibus inlelligero licet siitficere posse, in casu damni dubii, rationem qiue non sufliceret in casu damni ccrti.

Sic e contra, non adest talis ratio, turn generatim in materia sacramcntorum extra necessitatem; turn in vena-tore, in medico, in advocato, etc., juxta casus de quibus in tractatu De Conscientia, N⁰ 19, dicitur.

p.. Locurn habet quando certo cognoscis effectum actio-nis tujB, sed dubitas an effectus ilie sit Justus, v. g. si dubites an effectus alicujus contractus sit Justus, si dubites an effectus talis actionis, quse tibi ntilis est, sit Justus, sicque inter hsec duo verseris, scilicet vel damnum alteri inferre, vel damnum pati aut lucro privari.

n. Si prsesto sit alius contractus certo licitus, ex quo tibi idem commodum, Negalive, quia sine ratione expo-neres te periculo injuste nocendi proximo.

Si pnrs'o non sit, Afjlrmalive, juxta principia ,Tqui-probabilismi, i. e. non tantum dum est probabiiins, sed etiam dum est ccquc vel circiter ccque probabile contra-ctum esso licitum.

'1° Si dubium versetur circa existent ia m damni, probabiiins ad nihil tenetur dubitans. modo post diligentem inquisitionem dubium perseveret. Ratio est quod, cum factum damni non sit certum, non potest fundare obli-gationem certam illud reparandi.

2° Si dubium versetur circa influxum actionis in damnum quod certo evenit, est duplex sententia probabi-iis, altera Negans, quam Lig. tenet ut probabiliorem, quia de causa damni non constat; altera Afjlrmans, quam Gury cum aliis vocat probabiliorem: probabilius enim, ait, urgenda est restitutio, quoties certo constat do damno

illato, et dubium est qualis fuerit damnificator inter plu-res qui codem modo actionem damnificativam posuerunt. Repugnat enim innocentem debere certo pati, ex eo quod non cerlo constet utrum uni aut alteri damnum sit im-putandum. Sic, duo simul in terlium explodentes, viden-tur obligandi saltern pro rata ad compensanda damna ex mulilatione vel occisione provenientia, etiamsi comper-tum sit eum ab alterutro tantum fuisse Isesum. Vide infra, N⁰ 189, in casu adullerii.

Dico sallem pro rata; imo est qutestio valde disputata, de qua infra, N⁰ 162, an tales forto non teneantur re-stituere in solidum.

1 GO. — Q, An debitor, in dubio vel probabilitate solutionis, solvere tenetur?

r. 1° Affirmative in mero dubio, vel si prsesumptio de-bitori adversetur, quod ssepius evenire solet, prsesertim quando dubium ejus negligentise tribuendum est.

2° Tn vera probabilitate, est triplex sententia. Alii, cum probabilistis Negant, vi principii legis dubise; alii, cum possessionistis et cum Lig. ac sequiprobabilistis Affirmant; alii vero tenent dividendum esse pro rata dubii. Vide Be Conscientia, N⁰ 50. Itaque, juxla Lig. ct Gury, probabilius et communius Affirmatur, quia uon satisfit obligalioni cerise per impletionem dubiam, et quia debitori onus incumbit attendendi et invigilandi ut cerlo restiluat; unde, exorlum dubium impulandum est ipsius negligentise, ex qua damnum pati non debet creditor.

Atlamen, ait Gury, si debitori faveat multo major pro-babilitas, et sit probus diligensque in debitis solvendis, inquielandus non foret; major enim preesurnptio pro so-lutione peracta tunc haberetur. Restilutionem minime urge-bis, si debitor dicat se cerlo salisfecisse debilo, licet creditor aclhuc reclamet.

Quinluplici articulo dicimus de totidem circumstantiis, versu sequenti contentis:

r. Quantilas restitutionis mensurari debet ex quantilale rei acceptse, vel ex quantitate damni illati aul iniluxus in injuriam proximi, ut patet ex dictis.

Quum nonnisi de sola solidaritate occurrant difficul-tates, de ea sola specialiter agimus.

r. Solidaritas, seu obligatio restituendi in solidum, est onus incunibens variis cooperatoribus integrum damnum erga Isesum reparandi.

r. Absoluta vocatur ea quee locum habet quando quis tenelur solus damnum reparare. Conditionata dicitur ea ex qua singuli cooperatores restituere tenentur pro aliis singulis cooperatoribus deficientibus.

r. Quilibet ex cooperatoribus, concurrens efllcaciter ad damnum ita ut hoe totum ei moraliter adscribi possit, restituere tenetur in solidum seu in integrum, sive absolute sive conditionate. Ratio est, quia in co casu, et in eo tantum,

quilibet est causa efficax et injusta tolius damni, et pro ia toliim reparare debet.

Q. Da duos casus in quibus alle ui cooperatori totum damnum adscribi 'potest, el nbi proin certo adest solidaritas.

1° Quoties illius cooperatio est necessaria, licet non suf-ficiens, ad totum damnum inferendum, v. g. si quatuor asportent objectum cui asportando tres non sufficerent; vel si inter plures judices unus pnebeat suiTragium tale ut inde profluat injusta sententia; velsiadjuves furem ascendenteni per fenestram, qui secus ascendere non potuisset.

Dico necessaria et non sufficiens. Sed disputatur de duobus casibus, N^is 1G2 et 1G3, scilicet 1° quando cooperatio est sufficiens et non 'necessaria ad totum damnum inferendum, cum dubio an hoc damnum intulerit; 2° quando cooperatio est non sufficiens et non necessaria ad totum damnum inferendum, qua; nihilominus in illud certo in-fluxit.

Squot; Alter casus, qui cum prsecedenti fere confunditur, est: quoties cooperatio fit ex conspiratione stricta et eflicaci, i. e. qua damnificatores ita se eüicaciter ad damnum inferendum excitant, ut singulis non concurrentibus non eveniret. Proinde in casibus, N^is 1G2 et 103, semper sup-ponendum est abesse conspirationem.

1G2. — q. Quando cooperatio, non necessaria quidem, est tarnen ad totum inferendum damnum sufficiens, an adest solidaritas si dubitelur ut rum illa cooperatio in totum illud damnum vere influxerit, v. g. si tu, eodern tempore ac alius {absque conspiratione tarnen), in unum eumdemque hominem sclopetum explodas, vel uni eidem-que domui irjnem apponas?

r. Communiter quidem admitlitur omnes ejusmodi coo-peratores teneri ad reparandam partem damni quod illa-tum fuit; scd disputatur an ad liane reparationcm te-

neantur in solidum. Afjlrmat ut probabilius Gury cum non paucis aliis. Lig. autem Negativam tenet ut proba-bilem, imo ut probabiliorera ac communem.

165. — q. Quardo cooper alio, non sufficiens el non ne-cessaria ad tolum damnum in fer endurn, nilulominus in latum damnum rei individual certo influxil, ut v. g. si, qualuor (seclusa conspiratione) asporlent irahem fjuarn tres etiam asportassenl, an ad est solidarilas ?

n. Gury cum Lig., Vogler, etc., Negativam dicit pro-babiliorem, et docet eos teneri tantum ad partem juxta proportionem sui influxus.

Etenim, cum tota ratio obligalionis sit influxus in damnum, hse,c obligatio non potest esse major quam ipse influxus; atqui singulus partialiter tantum influxit. Sic, qui concurrit ad partem damni dividue, i. e. cujus una pars tantum posila sit a singulis cooperatoribus, licet cum aliis concurrant ad totun^ damnum, sane non ad tolum reparandum sed tantum ad paiiem tenelur in quam influxit; ut v. g. si quis, maximam partem alicujus horti ab aliis malefactoribus vastatam reperiens, reliquam partem de-vaslet, reparare tenetur non quidem damnum totius horti, sed solum damnum illius partis cujus auctor fuit; ergo a pari qui concurrit partialiter ad damnum individuum, partialiter tantum ad damni reparationem tenetur, quia causam tantum partialem posuit.

Ex bac aulem sententia concludilur quinque scquentes classes ad restitutionem in solidum non teneri, quia non sunt causa eöicax totius -damni; scilicet non tenentur '1° singuli milites pro damnis a tolo exercitu illatis; 2° qui se jungunt aliis paratis et sufiicientibus ad damnum in-ferendum; 5° qui nonnisi leviter aut remote in damnum influxerunt, cum tunc non adsit nisi injustitia levis; 4.° qui furi jam paratissirno ad furandutn, suggerit novum moti-vum quod slimulum ei addat; ilia enim non lenetur, deficicn-

libus aliis cooperatoribus, ad totum, quia motivum istud in damni substanliam non influxit; 3° probabililer ad nihil exjuslitia tenelur, ait Gury, ille qui tantum inducit alium ut citius aut alacrius damnum inferat, ob eamdem rationem.

Nota. Quonam aulem ordine illi qui obligantur in so-lidum, teneanlur turn erga dominum laesum tum erga se invicem, dicitur infra, articulo III, § 1.

164. — q. Quinarn generatim restituere in solidum ie-nentur absolute, et quinarn conditionale ?

r. Tenentur in solidum absolute, quicumque sunt causa principalis damni, v. -g. mandans, dux, etc.; tenentur tantum conditionate, ca;teri cooperatores eequales seu causae secundariae. Ratio est, quia principalis agens ipso facto in se suscipit absolute totum onus damnum reparandi, cum ipse primario illud inferat, nec utatur aliis nisi velut instrumentis ad proximum damnificandum.

Nota cum Lig. In praxi, raro expedit rudes obligare ad totum damnum reparandum, licet certo teneantur in solidum, quia isti non facile sibi persuadent se teneri ad restituendam partem ab aliis ablaiam aut deslruclam.

Est triplex hypothesis: 1° vel dominus certo et determinate cognoscitur; 2° vel cognoscilur tantum in con-fuso et cum aliqua indeterminatione; 5° vel prorsus ignoratur.

163. — q. Cuinam restituendum est, si dominus certo et determinate cognoscatur?

vel vestes sartori aut farinam molitori, quibus illae res fuerant concreditse, ipsis est restituendum.

2° Si creditor tuus coaclus fuerit bonorum cessionem facere, generatim ejus creditoribus debitum tuum est ma-nifestandum. Altamen domino restituere liceret, aiunt Lig. et Gousset, si debitum tuum sit exiguum; vel si ille sit probus et credas eum creditoribus esse restiturum; vel si versetur in gravi necessitate, et debito illo valde in-digeat ad vitam ducendam, quia in eo casu communi-ter admittitur bona cedentem posse subdueere ea quae omnino ad vivendum ipsi necessaria sunt.

Nola. Si rem abstuleris ab injusto detentore, non ei, sed domino est restituenda, modo tarnen moneatur ille detentor.

q. An reslituisse censclur qui debitum solvit credilori cre-ditoris sui, v. g. in casu quo tibi debearn 100 francos, tu vero debeas U)0 Tilio, an satis facto solvendo 100 Titio?

r. Gury Afjirmal, per se, in'rigore juris; nam ego, solvendo creditori tuo id quod ipsi debes, acquiro jus quod ille babebat, debitum suum a te requirendi; unde jus quod in te babeo, juri quod in me babes sequivalet, et fit compensatio. Etenim potest creditor tuus in me jus suum transferre, sen possum ego illud emere, sicut qui-libet alius qui nihil tibi deberet.

Dixi 1° per se, quia non liberor, si forte tu adhuc cogaris solvere, vel credilores privilegiatos aut bypotbe-carios babeas.

Dixi 2° in rigore juris, quia talis solutio illicita est si absque causa fiat, ob varia incommoda quibus obnoxia est. Reputatur aulem ratio sufficiens, si creditor tuus debitum suum a te recupcrare nequeat.

1GG. — q. Cuinam resliluendum est si dominus tantum coynoscatur in confuso, i. e. si clubius sil dominus, quia icj nor at debitor quihusnam in particidari d cheat?

r. Dubium quod diligenti inquisitione facla remanet, esl vel inter paucos vel inter multos.

1° Si inter paucos, ipsis pro rata reslituendum est; vel ad compositionem inducendi sunt domini prsRSumpti.

2° Si inter midtos, v. g. quia vendens alicubi multos defraudavit in pondere vel pretio, restituat augendo eodem modo pondus vel mensuram ant minuendo pretiura, erga ernentes orciinarios qui damnificali prfcsumuntur; vel etiam, v. g. pro deprsedatione, restilutio millatur ad pr:cposilos ecclesiasticos ant civiles loci, qui meliori modo distribuant; ut supra, N⁰ 58, de militibus dictum est.

1G7. — Q. Cuinam restituendum est si dominus sit plane ignotus, vel si notus quidem, sed moraliter, neque immediate neque mediale, acliri queat?

1° Si lona fide, tunc, illa cessante, agendum est ut de rebus inventis, quarum dominus inveniri non potest; quemadmodum supra, N⁰.4ö.

2° Si mala fde, sat generalis consuetudo liabet ut res pauperibus vel in opera pia erogetur; eslque saltem de convenienti ut pro hoc eligatur locus nbi res ablata vel injustitia commissa fuit. Possessor vero rem nunquam sibi retinere potest, quia nefas est malitiam possessori malse fidei prodesse; et, licet inventor rei amissse earn sibi retinere valeat, id tamen non potest bic possessor, nequidem in casu quo ipse sit pauper, quia obstat borium publicum ne quis retineat bona ex delicto acquisila. Sic tenetur communiler, contradicente tamen Ballerii* cum de Lugo, qui docent eum rem sibi vere pauperi applicare posse. Allamcn, ralione impolentia;, a restilu-

r. Juxta Carrière, dicendum videtur nullam superessc obligationem, nee illi qui rem erogavit, nee illi qui earn aeeepit, modo res non amplius existat in se vel in sequi-valenti; seeus vero si alterutro modo subsistat, ut de rebus inventis dictum est.

Ordo restitutionis dupliciler speetari potest: 1° cx parlc corum qui restituere debent, durn plures in damnum cooperati sunt; 2quot; ex parte eorum quibus restituendum est.

Prcenola. Quando plures in solidum tenentur, certum est quod dominus Isesnsjus babeat tolam reparationem exigendi indiscriminatim a quocumque ex obligatis; ita ut, si Iseso unus totum restituerit, cseteri erga kesum ad nihil teneantur. Verum, in prsesenti loco qusestio non agita-tur de hoc domini jure, bene vero de debitoribus. Scilicet inquirendum nobis est tam de determinando ordine inter debitores, tum de determinanda corum parte con-tributoria, et consequenter de reenrsu quern habere pos-sunt erga se invicem. Itaque,

168. — q. Undenam illa delerminatio gencratim pendel? r. A duobus; 1° a rjradn cooperationis in damnum il!a-tum; 2quot; ab inflvxu in illud damnum.

r. Illi qui eodem modo i. e. seque proxime et immediate concurrunt, v. g. duo mandantes, tres consulenles. Secus, sunt in diverso gradu, prout sunt v. g. unus man-dans et alter consulens.

r. Jlli qui ceque efficaciter influuntin damnum. Secus, est dispar influxus; sic v. g. si plures damnum consule-rint, licet sint omnes in eodem gradu, potest lamen influxus esse diversus, puta si exequens fuerit motus uno consilio magis quam alio.

1G9. — 0- Quomodo lenentur coopcratores erga eum qui lolum restituit, si omnes sint in eodem gradu?

r. Vel influxerunt influxu sequali, vel inaequali. 1° Si influxu cequali, omnes lenentur ei restiluere partes sequales. Sic v. g., in supposito quod qualuor obli-gentur restituere 12 francos, et quod unus Iseso restituerit totum, singulus aliorum trium tenetur reslituenti reddere 3; et si tantum unus horum trium possit aut velit partem suam reddere, reslituenti reddere debet 6.

2° Si influxu incequali, sic tamen ut inter ipsos non exurgat aliqua species ordinis, quisque tenetur ad partem proportionatam sui influxus; sed, cum practice dif-ficillimum sit quantitatem influxus et partem ei proportionatam determinare, ideo ordinarie prsesumunlur omnes qui eodem gradu influxerunt, sequaliter influxisse, nisi contrarium constet.

Dixi: nisi exurgat aliqua species ordinis, quod prse-cipue inter plures mandantes vel varios exequentes contingere potest. Sic, inter plures mandantes, si unus alio sit magis principalis, ut si rex injuslam depraeda-tionem urbis prsecipiat duci exercilus, et hie tribunis, etc., rex primo, et dux seoundo loco tenetur, juxta dicenda, N⁰ seq. Sic quoque, inter plures exequentes, si alii

aliis sint subordinali, v. g. si executor principalis sibi adjungal executores secundarios, hi nonnisi post primarium tenentur; secus vero in casu quo sint collaterales, i. c. quo unus ab alio non dependeat, v. g. si herus mandet qua-tuor famulis damnum, hi omnes, deficiente hero, utpote ejus nomine agentes, tenentur, ordine scquali, ad partem hie supra determinatam.

r. Primo loco tenetur possessor, i. e. ille ad quem res aliena ultimatim pervenit, sive earn formaliter habeat, sive ex ea ditior factus sit, sive earn in mala fide con-sumpserit. Etenim, aequum est ut ille qui ante cseteros lucrum habet, ante cseteros teneatur.

Deficiente possessore, secundo loco tenetur mandans, quia est causa principalis.

His duobus deficientibus, tertio loco tenetur cxequens, sive nomine mandantis, sive nomine proprio egerit.

His tribus deficientibus, quarto loco tenentur alii cooperatores positivi, absque ullo inter se invicem ordine, quia hi omnes inter se influxu sequali influxisse commu-niter censentur.

His quatuor deficientibus, quinto loco tenentur cooperatores negativi, inter quos communiter non adest ordo.

171. — Q. Quodnam est duplex discrimen, quoad resti-tutionem et quoad condonalionem, inter eos qui dispari, el eos qui pari gradu tenentur in soli duin ?

Quando sunt in dispari gradu, causa superior ita to-tum restituere tenetur ut, si restituat, ad nihil jam te-neantur causa? secundarite erga ipsuin. Causa autem swior-dinata ita totum restituere tenetur, in defectu causae

Quando autem sunt in pari gradu, quicumque tolum restituit, potest ab aliis non lotum sed partem propor-tionatam repetere.

Quando sunt in dispari gradu, condonatio facta uni e debüoribus, liberat a restitutione cunctos qui secundaria post ipsum tenentur; rainime vero liberat eos qui ante ipsum primarie tenebantur: hi enim semper tenentur ad totum.

Quando vero sunt in pari gradu, distinguendum est inter ipsum cui condonatio facta est, et inter cseteros cooperatores. Igitur,

1° Cceteri cooperatores, quibus facta non fuit condonatio, non liberantur a toto, ex eo quod condonatio facta fuerit uni; liberantur tamen a parte ad quam tene-batur ille cui condonatio facta est, quia tunc perinde est ac si ipse solvisset.

2° Quoad ipsum vero cui condonatio facta est, distinguendum est an condonatio fuerit omnino plena, an non. Si fuerit omnino plena, ad nihil lenetur, etiamsi socii partem suam non restituant. Si non sit adco plena, quia condonans intendit tantum remittere ipsi suam partem, co quod speret alios cooperatores suae parti satisfacturos, tunc, aliis deficientibus, debet aliorum partes solvere; et sic, v. g. si tres damnum 50 nummorum intulerint, deficientibus duobus aliis, tali modo condonatus tenetur refundere 20; deficiente autem uno tantum, condonatus debet cum remanente portionem deficientis dividere, et proin tenetur ad S, et alter ad 1».

q. An pro consociis restituere tenetur ille qui nescit aut duhitat an hi suam partem pro rata restituerint vel resti-turi sint?

versatur circa exislentiam damni), probabilius, juxla Gury, ad nihil pro ipsis tenetur si, facta diligenti inquisilione, du-bium perseveret: quia cooperator non tenetur ad aliud pra;ter suam partem nisi in dcfectu alterius; et, si du-biuin ^it de illo defectu, dubium est de obligatione.

172. — q. Quandonam generatim admiltUur praifereu-tia inter varios creditores quibus est solvcndum?

r. Admittitur in solo casu ubi debitor est impar ad omnibus creditoribus solvendum.

r. Debitum reale semper prseferendum est debitis per-sonalibus. Debitum enim reale est id quod oritur ox re aliena adhuc exlante in se; atqui, cum res clamet domino, banc ei reddere tenetur debitor etiamsi nulla supersint bona ad aliis creditoribus satisfaciendum; et, quod spectaf, rem venditam non soluto pretio, slatuil jus gallicum quod baec repcli possil intra octo dies a tra-dilione, sed quod, si res non repetalur, prctium semper sit privilegialum. Dixi exlante in se, quia si res tantum existat in sequivalenti, esl debitum personale, tuncque rei pretium quod solvendum est, rernanel in dominio debiloris.

'173. — Q. Quotuplicis generis distinguuntur creditores, relate ad debita personalia?

1° Creditores privilegiati, i. e. qui, ex legis positive privilegio, jus habent debilum suum ante alios repe-tendi. Tali privilegio gaudent impenssc judiciales et fnnc-

ris; stipendia medicorum et famulorum, pro anno cur-rente et prsecedenti; debita pro cibis, a sex mensi-bus, etc. quot;Vide infra, Nquot; 200, appendicem De Privüegiis.

2° Creditores hypothecarii, i. e. qui, ex titulo hypo-thecse seu assecurationis in bonis imrnobilibus debUorum fundatse, jus habent solutionem obtinendi statim post creditores privilegiatos.

5° Creditores communes, i. e. qui nullo privilegii neque hypothecse beneficio gaudent.

Ex quibus liquet quis sit preferentise ordo inter varies creditores: nimirum solvenda sunt primo loco de-bila privilegiata, secundo loco bypothecaria, tertio loco communia.

181. — Ex jam dicendis patebit quod insuper inter debita communia quandoque admittenda sit praeferentia.

r. Affirmative, si creditor incertus inveniri nequeat. Ratio est, quia creditor ille incertus non censetur ra-tionabiliter invitus, cum debitum suum recuperare nequeat; dein, durum foret denegare debitori facultatem se liberandi erga creditorem a quo persequendus ssepe est, idque denegare eo fine ut pauperibus obviis, creditorem incognitum reprasentantibus, restituat. Hinc, licet controvertatur quoad hujusmodi praeferentise obligationem, concordant auclores quoad ejus liceitatem.

r. Negative, nisi sint in extrema necessitate, quia nullum jus prselationis babent; jus enim divitis tam strictum est quam pauperis, cum justitia commutativa ad perso-nas non altendat.

r. Negative probabilius, sed solvenda sunt pro rata: ratio prioris est, quia ex jure non constat priora posterio-ribus esse necessario prseferenda.

Q. An debila ex delicto vel contractu oneroso prcefe-renda sunt debitis ex contractu gratuito?

r. Affirmative, quia qui gratuito promittit, apponit semper banc tacitam conditionem: si commode prsestare va-leam; gratuito enim bona expendere non potest praeju-dicio creditoris ex titulo oneroso.

r. Sententia probabilis Negat, quia lex nullam prse-lationem inter talia debita assignat; et, ex jure naturali, omnes creditores sunt sequales, cum omnes aeque jus ha-beant in debitoris personam, quse sola est ipsis obligata et singulis seque obnoxia. Si enim essent obligata bona ipsa debitoris, creditores eorum dominium proprium ba-berent, nec proin debitor ea vendere posset, quod fal-sum est.

2^a Sententia, quam Lig. tenet ut probabiliorem, Af-firmat, quia qui prior est tempore, potior est jure.

r. 1° Affirmative si juridice petat, quia legitima judicis sententia vim privilegii creditori confert; 2° juxta Lig., probabilius quoque Affirmative si extra judicium petat, quia babet actionem personalem in debitorem, et totum debitum petendo, jus suum prosequitur.

q. An debitor, sciens suum statum labilem, suo creditori qualicumque etiam non petenti integre satisfacere potest?

r. Negat Lig., quia, cum omnes creditores sint jure aiquales, nec ullus inter eos jus suum prosequatur, et proin diligentia neminem potiorem in petendo faciat

postulat sequilas naturalis ut uni Integra restitutio non fiat curn aliorum pravjudicio.

q. An creditor qui in hoc ullimo casu solutionem accipit, aliis crediloribus resliLucre tenetur ?

r. Ut communius et probabilius Affirmat Lig., quia nullum jus habet ut sibi integre solvatur cum aliorum detrimento.

Alii tamen cum Lessio Neg ant, quia creditor, jus personate habeas, uulli facit injuriam debiti solutionem ur-gendo extra judicium, ut statim supra dictum est; ergo neque acceptando, cum jus exigendi habeat; eique sen-tentise, ail Ballerini, adstipulantur leges civiles, quod solutum non revocetur. Excipe tamen si a lege talis so-lutio declaretur invalida ; et sic a lege gallica 1858 in-valida pronuntiatur soluiio facta vel post cessionem bono-rum declaratam a tribunali commercii, vel intra 10 dies ante banc cessionis declarationem.

174. — o. Die generatim quomodo restituendum sit. r. Requiritur et sufficit ut restitutio eo modo fiat quo justitia violata plene seu ad a3qualitatem reparetur, et sic dominus Isesus omnino indemnis fiat.

q. Hinc, an nccessarium est ut restitutio pat 1° publice, vel 2° per ipsum debitorem, vet 5° advertente domino?

r. 1° Publice, Negative per se; imo, stepe eo modo fieri nequit, quia famse et bonori restituentis consulen-dum est.

2° Per ipsum debitorem, Negative; sed, modo res domino suo reddatur, fieri potest per alium quemlibet, v. g. per confessarium, ea tamen cautione ut fiat salvo sigillo confessionis, et poenifeus resciat creditorem debilum verc rccepisse.

3° Advertenle domino, Negative; et proinde fieri polest augendo vel pondus aut mensurarn in vendendo, vel opus debitum in laborando, etc.

r. Probabilius Affirmative, quia ad veram solutionem non requiritur ut debitor externe fateatur se solvere.

Q. An, si creditor in hoc casu, gratitudine motus, aliud donum rependat, hoc ei restituendurn est?

n. Videtur Affmnandum, quia lisec donatio non videtur plene voluntaria et spontanea, cum procedat ex opinione obligationis gratitudinis quae falso nititur fundamento.

Q. An restituisse censendus est debitor qui, debiti sui immemor, aliquid gratuito credilori suo donavil?

R. Communius Negalur, quia id quod donatur gratuito, haberi nequit ut debiti solutio. Varii tamen probabiliter, imo forte probabilius Affirmant, quia quisque censetur velle prius satisfacere obligationi justitise quam meram instiluere donationem.

r. Videndum an obligatio restitutionis oriatur ex re bona fide accepla, an ex delicto, an vero ex contractu.

1° Si ex bona fule, restitutio non necessario facienda est in alio loco quam in quo res bic et nunc existit; nec liujusmodi debitor in alium locum, ubi jam dominus forte degit, rem debitam transmiltere tenetur, adeoque domino incumbunt bujus restitutionis cura ac expensaj. Ratio est, quia non tenetur dominum in statum pristinum rcstituere, cum per formalem injuriam ilium ex eo non dejecerit.

2° Si ex delicto, facienda est in loco in quo dominus rem esset possessurus si ablata non fuisset, idque de-bitoris sumptibus. Ratio est, quia creditor debet servari indernnis, et non sentirc damnum ex iniquitato debito-ris, sed in pristinum statuin restitui.

3° Si ex contractu res solvenda sit, standum est clau-sulis contractui appositis, in casu quo de loco et modo translalionis fuerit conventum. Quando vero nulla fuil de his conventio, attendendum est ad leges speciales pro variis contractibus.

0. A7i debitor ex delicto, etiam expensas solvere debet pro re domino mittenda, si illce expensce valorem rei ip-sius superent?

r. Affirmative si excessus non sit valde notabilis; quia, injustitiam committendo, tale onus in se suscepit, et dominus non debet rei suse jacturam facere.

Negative probabilius, si illse expensse forent maximse. respectu valoris rei mittendse, i. e., juxta quosdam, si superent duplo damnum creditoris; tune enim, ex prse-sumpta creditoris voluntate, restitutio foret pauperibus facienda, cum recta ratio et charitas dictent credilorem non posse exigere ut sibi fiat restitutio cum quibuscumque expensis. Sed hodie haec controversia vix locum habere potest, ob facilitatem res vel pecuniam alio transferendi.

q. An debitor iterum restituere debet si, cum debitum per nuntium fidelem miserit, illud casu vel culpa tertii per eat?

r. Iterum videndum est an debeat ex possessione bonse fidei, an ex delicto, an vero ex contractu.

1° Si ex possessione bonce fidei, Negative, quia, seclusa culpa et pacto, res perit domino seu creditori. Affirmative tarnen, post judicis sententiam, si culpa juridica intercesserit.

2° Si ex delicto, Affirmative, quia obstrictus manet quamdiu dominum vere indemnem non effecerit. Attamen Lig. non audet damnare excusantes bujusmodi debitorem qui rem debitam remisit per confessarium. Certo autem excipiuntur tres casus sequentes: 1° si dominus designa-verit nuntium per quem res mittenda foret; 2° si de-bitori reliquerit electionem nuntii, modo fidelis et pru-

5° Si ex contractu, Negative, in casu quo agalur de re alterius existente in individuo, v. g. de re accepta in commodatum, deposilum, etc.; quia res peril domino, nisi aliter convenlum fuerit. Affirmative, in casu quo agatur de pretio solvendo: quia debitor dominium in illud servat donee ad creditorem pervenerit, et interea de casibus re-spondere tenetur.

u. Principium generale est, restituendum esse quam-primum fieri potest sine gravi incommodo; jus enim nalu-rale exigil ut non relinealur res aliena, invito rationabiliter domino.

q. Da duo consectaria ex hoc principio fluentia, relative ad cum qui gravem restitutionem notabiliter et culpabiliter di/fert.

r. 1° Manet in peccalo continuo, et absolvi nequit, ut supra, N⁰ 120, dictum est. Dixi notabiliter: nam si quis, ait Lig., propositum restituendi non longo tempore differat, absque gravi incommodo domini, non facile damnandus est de peccalo morlali; imo nec deveniali, si adsit aliqua differendi causa, v. g. spes occasionis commodioris, etc.

2° Si, ex hac culpabili dilalione reslitutionis, domino damna eveniant, ea compensare tenelur debitor. An autem teneatur ex dilatione inculpabili, dicitur N⁰ seq.

r. Vel tempus et alüe circumstantiaï in contractu fuerunt expresse aut tacile aftixse, vel non.

1° Si fuerint aflixse, eis standum est; nisi prudenter prsesumalur aliam esse allerius partis conlrahentis volun-tatem. Sic v. g. debitor antieipare potest solutionem , si terminus solutioni sit assignatus in ejus favorem, ut fieri solet; secus vero, si terminus in creditoris utilitatem vergat, v. g. in contractu mutui cum lucro percipiendo.

2° Si terminus non fuerit affixus, debitor expectare potest generatim , saltern absque peccato mortali, juxta muitos, donee moneatur a creditore; excepto 1quot; si inde damnum eveniat creditori; 2° si creditor ex timore monere non audeat, vel ex oblivione aut impotentia monitionem omittat.

n. An debitor ex delicto vel contractu, damna compensure tenelur, si restitutionem distulerit inculpabiliter scu ex gravi ratione?

a. Si ex delicto, juxta sententiam communiorern el pro-babiliorem, compensare tenetur omnia damna ordinaria, in confuso prsevisa, ex dilatione domino obvenientia. Etenim, licet mora sit inculpabilis sen licet non pecca-verit restitutionem diiferendo ex gravi causa,■ attamen ex prima acceptatione est vere causa injusta et culpabilis illius damni quod tunc implicite suflicienter preevisum fuit. Dico damna ordinaria: nam, juxta sententiam quam, contra varios. Lig. vocat probabilem, compensanda non sunt damna extraordinaria seu fortuita, quippe qufe prssvi-deri non potuerunt; bfecque sententia usui esse pote-rit confessariis, ait Ballerini, ut difticultatem, plerumque valde arduam, restituendi imminuant.

2quot; Si ex contractu, Negative, quia non est causa injusta ct culpabilis bujus damni, cum in mora culpabili minime supponatur; adeoque non apparet quo titulo tenerctur.

1° Remissio seu condonatio legitima debiti, sive ex-pressa, sive legitime pnesumpta a debitore. Et sic, ait Gary, facile prsesumitur condonatio quoad filiosfamilias, qui pecuniae sum mam sat exiguam parentibus surripue-runt; et quoad famulos, qui esculenta communia consum-pserunt.

2° Compcnsalio, i. e. dum creditor, auctoritate propria, rei sequivalens sibi vindicat.

0° Auctorilas publico; potestatis; quse duplex est, nempe auctoritas legis et sententia judicis.

r. Lex potest, ob bonum commune, vel extinguere debitum, vel transferre dominium rei qua? fuisset resti-tuenda: exemplum vidimus supra in rebus bona fide prsescriptis, et in fructibus quos lex tribuit possessori bona) fidei, etc.

r. Duplex': 1° declaratoria, qua declarat restitutionem esse faciendam vel non; 2° pitniioria, qua, in pcenam delicti a creditore commissi, debitor a restitutione exi-mitur.

Q. An debitor, in conscientia, stare potest sentential \quot; declaratoria'., 2° punitorice?

r. 1° Declarator ice. Vel causa seu restitutionis obligatio est dubia vel non: si dubia, Affirmative, modo nulla fraude usus fuerit debitor; si non dubia, sed debitori

videatur satis certa obligatio, Negative; nam tune, vel sententia nititur in falsa prsesumptione facti, vel judex censetur solum denegare actionem in foro externe, vel sententia est iniqua: quae omnia debitorem non eximunt.

2° Puniloriat, Affirmative, modo non fuerit obtenta per fraudem aut alias vias injustas.

q. An cessio bonorum, turn judiciaria turn voluntaria, excusat a restitutione in perpetuum?

r. 1° Judiciaria, i. e. quae fit coram judice , Negative, ut ex claris terminis juris romani et gallici patet; nam illa cessio est tantum beneficium quod lex concedit debitor! bonaj fidei et infelici, ut, bona cedens, libertatem conservet, et a coactione in foro externo immunis evadat.

2° Voluntaria, i. e. quse fit ordinarie coram notario et quae libere acceptatur a creditoribus, etiam Negative, se-clusa conventione expressa vel implicita; nam, quamvis creditores componant cum debitore de certa parte tantum debitorum solvanda, sic agunt quia plus habere ne-queunt, nee ideo renuntiant juri quod ad integram solu-tionem habent, si debitor aliquando solvere queat. Dixi seclusa conventione, nam si creditores expresse liberent, vel clare videantur liberare totaliter debitorem, ad nihil ulterius tenetur.

r. Sunt duse: 1° impotentia debitoris; 2° damnum cre-ditoris vel alterius personae. Quaedam infra addemus in specie quoad ingressum in religionem.

1° Necessitas extrema vel quasi extrema sive ipsius debitoris, sive suorum, i. e. uxoris et proximorum consan-

guineorum, excusat ad tempus (imo probabiliter aliquando in perpetuum, ut supra, N⁰ 116, diximus); idque, juxta Lig., probabilius adhuc admittendum est, etiamsi creditor in eadem necessitate versetur, cum tunc omnia fiant communia, contradicente Carrière, qui tenet restitutio-nem tunc esse faciendam.

2° Necessitas grows debitoris vel suorum, est quoque causa sufficiens differendi restitutionem, nisi creditor ipse in eadem necessitate versetur aut in earn conjiciendus sit.

Dico 1° est causa sufficiens: nam, quamvis in tali necessitate non liceat rem auferre alienam, fas tamen est ditferre restitutionem, turn quia hoc est minus societatis subversi-vum; turn quia magis difficile est restituere quam rem alienam non accipere; tum quia dominus in tali casu est com-muniter minus invitus.

Dico 2° nisi creditor ipse..., quia in hoc casu melior est conditio creditoris, nempe tum ut proprietarii, cum neces-sitas gravis non facial omnia communia; tum ut innocentis, si debitum sit ex dclicto. Attamen si debitor, per restitutionem , conjiciendus sit in necessitatem longe graviorem et quasi extremam, liceret ditferre, excepto casu in quo res ipsa in specie adhuc existat.

it. Supra, N⁰ 15, cum Gury dictum est gravem censeri necessitatem si inducat ea quse vitam valde molestam red-dunt. Carrière autem, fatens esse difficile eam determinare, sic tradit: Est gravis in tribus seqq. casibus:

1° Si restitutio fieri nequeat sine dispendio quoad bona superioris ordinis; sic, ordinarie non sunt restituenda bona fortunse cum dispendio famce, fama cum dispendio mem-brorum, etc.

2° Si timendum sit damnum notabiliter gravius in bonis ejusdem ordinis, in bonis, inquam, tum acquisitis, tum

aliquando, etsi difficilius, acquirendis, i. e. si debitor privandus sit lucro quod, dilata reslitutione, percepturus fuissel. Itaque sic differre licet si debitor spem fundalam habeat quod hac delalione ex inlegro satisfacere valebit turn omnibus suis crediloribus, turn unico suo credilori cui bic et nunc restituere non valet nisi debiti sui partem; sicuti differre licet si res debita lucrum debitori ingens, creditori vero parvum afferre debeat: in bis enim casibus creditor non rationabiliter invitus esse censetur.

5° Si debitor, restituendo, excidere debeat ex statu juste acquisito, v. g., ait Gury, si vir nobilis se privare debeat famulis, equis, armis; si civis primarius obire debeat artem mascbanicam sibi insuetam; si opifex vendere debeat instrumenta quibus vitam ducit, aut magnum damnum subire; tunc licet restilutionem differre, et debita paulatim solvere. Idque Lig., contra plures, extendit ad casum ubi debitor per suam culpam, v. g. ludis aut ebrietatibus, se eousque redegerit ut jam per restilutionem foret casurus e statu juste acquisito; sed talis tenetur expensas minuere, ut restituat saltern quod potest. Dixi: excidere debeat ex slalu jiislo acquisito; nam, si inde casurus sit e statu infusie acquisito, restituendo non amittit statum suum, sed dimittit alienum et ad suum revertitur.

182. — q. An impolens ad restiluendum in uno rjmere bonorum, tenetur restituere in altera infer tori, v. (/. au, qui hominem occidil aut vulneravit aut infamavit, tenetur pecuniam dare, si nequeat al iter dainnum compensaie?

Prima Affirmat cum s. Tboma; nam, qui non potest to-tum damnum, tenetur saltern compensare partem quam potest, ut sic damnum aliquatenus minuatur et tolera-bilius efficiatur. Sed notat Carrière considerandam esse conditionem Isesi, nam v. g. divites, non vero paupe-res, compensationem pecuniariam respuere solent.

Secuncla, quam Lig. pulat probabiliorem et commu-niorem, Negat: nam justitia commutaliva obligat ad resü-tuendum juxta aequalitatem damni illali; atqui, ubi restitutio fit in genere diverso, nulla est cequalitas, cum non sit proportio inter bona ordinis diversi; ergo debitor ille non tenetur ex justitia, excepto si per judicem ad pcenam pecuniariam condemnetur. Dico ex justitia: nam fatetur htec sententia congruurn esse ut confessarius ali-quid laeso dandum pro poenitentia imponat.

1° Si prsevideam eum abusurum fore in defrimentum sui, generatim restitutionem diflerre debeo ex pracepto charitatis, qute me obligat ad impediendum damnum proximi si id sine gravi incommodo possim. Cum ergo creditor a me exigere non possit id quod milii pro-hibet charitas, jus quod habet rem suam obtinendi, sus-penditur in casu quo vult ea proximo abuti.

Dixi generatim: nam praceptum charitatis non obligat in tribus casibus seqq.: 1° si restitutio creditori nonnisi in bonis temporalibus afferat dctrimenturn, quippe quod ille licite subire potest; 2° si restitutionis denegatio, qua impedire volo creditoris malum spirituale sen peccatum committendum, pravideatur parum vel non profutura ad ejus peccatum impediendum; o⁰ si, ex denegatione restitutionis, malum proportionate grave mihi debitori immineat, cum charitas non obliget cum tanto incommodo.

2° Si prtevideam eum abusurum fore in detrimentum aliorum, teneor, et quidem probabilius ex justitia, restitutionem differre; modo tarnen differre possim absque proprio incommodo seu damno graviori aut saltern sequali:

nam cum tanto incommodo non tcneor impedire malum alterius. Dixi ex justitia: nam restitutio, facta in lalibus circiiinslantiis, est vera cooperatio, turn quia submini-stratur instrumentum quo alteri damnum inferelur, tum quia creditor jus non habet rem repetendi, cum charitas earn reddere prohibeat.

Q. An gravilus debilis religionem ingredi potest? r. Negative si brevi habere possit unde solvat inlegro vel ex magna parte. Affirmative probabilius, si debeat expectare per tempus notabile, v. g. ultra duos annos; tunc a restitutione excusatur ob impotentiam moralem, cum restituere non valeat absque graviori suo damno, seu absque amissione bonorum spiritualium quibus pri-vandus foret. Attamen, ait Gury, si debita sint magni momenti, ejusmodi ingressus, licet validus, jure cano-' nico prohibetur ut illicitus.

o. An, qui licite vel illicite sic religionem ingressus est, liberatur a debitis?

r. Religio non tenetur ea solvere ex propriis bonis; bene vero ex bonis qua3 habuit religiosus ante professionem, vel qure ei obveniunt per legatum, donationem, etc.; imo religiosus, si abler solvere non possit, ex justitia tenetur quserere media solutionis per suum laborem, modo labor non sit nimis difficilis aut statui repugnans, et adsit li-centia superioris.

Illa non omnino applicari possunt religiosis juri gallico subjectis, cum servent, saltern coram lege, dominium bonorum suorum, ideoque possint semper a creditoribus suis circumveniri.

Tïiplici articulo agirnus in specie do restilutione quoad bona 1° animi, 2° corporis, 5° honoris et famse; dein, articulo quarto, qutedam tradimus quoad tributa solvenda.

18a. — Duplicis generis bona animi distingui possunt, scilicet 1° bona supernaturalia, ut snnt v. g. sanctitas, virtntes, etc.; 2° bona naluralia, qualia sunt inteliectus, memoria, scientire et artes seu potius peritia in bis. Vide supra, N⁰ 77.

Peccatum injnstitite quoad bsec bona committimus, quan-do ex mediis nostris injustis, i. e. ex fraude vel rnendacio, ex vi vel metu injusto, aut ex omissione diligentite quam vi officii inipendere tenebamur, evenit ut proximus de-trimentum in prtefatis bonis paliatur.

Principiura autem generale quoad ejusmodi restitutionem, est hoc: quisque tenetur ex justitia repararc damnum quod in his animi bonis proximo causavit efficaciter et injuste seu mediis injustis modo citatis, dummodo damnum istud in eodem ordine reparari possit; sed nonnisi ex clia-ritate tenetur si jv.stis usus fuerit mediis, v. g. con-silio, suasionibus, etc. Itaque;

1° Qui injuste aliquem induxit in peccatum mor tale, cx justitia et sub gravi tenetur ad damni rcparationem, vim aut seductionem tollendo, seductum excitando ad pceniten-(iam, etc. Si non injuste induxerit, tenetur tantum ex cha-

2° Qui injuste aliquem induxit in errorem, turn specula-tivum turn practicum in materia fidei vel morum, ex justitia tenetur datanum illud in decepto reparare, errorem ab eo omni qua potest cura avertendo.

o⁰ Qui injuste aliquem vel impedivit ab ingrcssu in religionem, vel jam ingressum induxit ad eam deserendam, ex justitia tenetur media injusta removere; quia quisque jus habet ne injuste a consecutione aut possessione tanti boni spirilualis impediatur vel abstrahatur.

1° Qui injuste, v. g. per venenum aut philtrum, aliquem privavit memoria vel rationa, ex justitia tenetur reparare id omne quod in damno injuste et eflicaciter causato repa-rabile est.

2° Qui fraude vel alio medio injusto aliquem impedivit ne scientiam aut artem quamdam discat, ex justitia tenetur turn fraudem depellere, turn damna temporalia, si qua3-dam inde sint orta, reparare.

5° Qui ex officio vel pacto docére tenetur scientiam vel artem, ex justitia corrigere tenetur errores, si sint alicujus momenti, quos in docendo commisit non tantum in mala fide seu voluntarie, sed etiam illos quos commisit in bona fide seu involuntarie. Qui autem non ex officio aut pacto sed gratuito docet, tantum errores mala fide seu fraude aut dolo commissos, non vero errores ex negligenüa aut ignorantia positos, reparare tenetur.

Triplici paragrapho agendum est 1° de homicidio. 2° de fornicatione cl stupro , 5° de adulterio.

R. Commode distinguilur quadruplex; 1° damnum spi-riluale occisi, quatenus, si viverct, pro peccalis salisfecis-set, vel sacrificia, preces aut alia pia opera in testamento fieri curasset; 2° damnum mere naturale, i. e. amissio vitse vel membrorum; 5° damnum temporede personae occisi extrinsecum, ante ejus mortem consummalum, vel 4° post ejus mortem consummalum.

1° Quoad damnum spirituale, contra varios docentes homicidam ex justitia teneri hcec damna reparare in eodem genere, Negandum videtur. Attamen valdo consentaneum est ut confessarius hujusmodi pia opera pro poenilentia injungat.

2° Quoad damnum mere naturale, pariter disputatur. Sententia quam Lig. contra s. Thomam vocat probabi-liorem, Negal, cum restitutio in eodem genere bonorum hie non sit possibilis. Vide tamen supra, N⁰ 182, hujus sententise modificationes.

5° Quoad damna temporalia ante mortem occisi con-summata. Affirmative: scilicet tenetur homicida, vel ejus hssredes, reparare omnia ejusmodi damna, lum realia, tum lucra interim cessantia, modo saltern in confuso fuerint prtevisa.

Dico 1° reparare damna realia, i. e. solvere expen-sas factas in curationem morbi, sumptus debitos medi-cis et quoad usurn remcdiorum, etc. Dico 2° lucra interim cessantia, i. e. si mors non statim sequatur, teaetur homicida vulnerato, vivere pergenti, compensare lucra

cessantia, seu illa quas fecisset si vulneratus non fuisset; quae conipensatio fieri potest, sive quotannis, sive unica vice, juxta rnoralem sestimationem.

Illa aulem debentur, sive crga personam Isesam, si adhuc vivat; sive, si mortua sit, erga ejus hseredes quos-cumque, eliara non necessarios, quia hi omnes in cuncta jura defuncti succedunt.

4° Quoad damna post mortem occisi obvenientia, pro-babilius distinguendum est inter eos qui unam personam rnoralem cum occiso efformant, et ciEteros qui, diversis aliis titulis, tantum sperant se aliquid ab eo accepturos.

Prima classis, seu illi qui unam personam rnoralem cum eo efformant, sunt occisi descendentes et ascenden-tcs in linea recta, et compars ; quibus, juxta varios, addendi sunt fratres, sorores et alii quos occisus apud se propriis expensis nutriebat, cum° hi jam haberent jus acquisitum, aut saltern spem proximam et certam.

Ui omnes Iscdi censentur in propriis, et proin eis re-stituenda sunt omnia lucra cessantia qiue fecisset defun-ctus, si occisus non fuisset.

Secunda classis, scu illi qui cum eo unam personam rnoralem non efformant, sunt tres sequentes: 1° hseredes alii ac supra dicli, qui privantur lucris quae defunctus fecisset, si occisus non fuisset; 2° creditores, quibus defunctus per lucra comparanda satisfecisset; 5° donata-rii, seu ii qui simpliciter dona vel liberalitates a defuncto recipiebant vel probabiliter sperabant.

His tribus probabilius restuere non tenetur homicida, quia horum damnornm censetur esse tantum causa remota et per accidens, et quia talis est praxis tribunalium ; secus tarnen si ista damna directe intenderit homicida.

Nota. Remanet restitutionis obligatie , quamvis reus morte plectatur; quia htec pcena non satisfacit justitite cormnuiutivte, sed tantum vindicative; sicque ejus hsöredes,

ait Lig., restituere tenenlur, nisi Icesi non reclament, cum hi tunc juri suo cedere censeantur.

187. — Omne et solum homicidium voluntarium et injustum, item mutilatie volimtaria et injusta, ho-micidam aut mutilatorem et eorum hseredes obligat ad compensanda damna temporalia supra defmita quae ex occisione vel mutilatione sequuntur; quia sola damni-ficatio voluntaria et injusta est radix obligationis. Hinc ad nihil tenetur ille qui alium occidit servato moderamine inculpatse tutelae. Sed desuper inquiruntur sequentia:

q. An restituere tenetur, qui alium occidil excedendo modum jus tee defensionis seu moderamen inculpatcc tulelce?

r. Ut probabilius Affirmat Lig. si deliberate excesse-rit, quia sic gravem commisit injuriam, cum invasor jus habeat ne injuste occidatur. Negat autem Carrière, dicitque eum ad nihil teneri, quia injustus invasor damna sibi inferenda sibimetipsi imputare debet, vel saltern implicite remittere censetur; scienti autem invasum se omni-mode, etiam forte excedendo moderamen, esse defensurum, et nihilominus injuste invadere volenti, non fit injuria. Q. An ad aliquid tenetur, qui aiterum occidit in duello? r. Probabilius Negative, sive fucrit provocans sive provocatus; ob eamdem rationem, scilicet quod scienli et volenti non fit injuria, quando jus remitti potest; atqui, etiam acceptans pugnam censetur velle damnum temporale implicite remittere.

q. An igilur Icesus damna sibi ah ho mic id a aut vuine-rante illata remittere valet, seu an condonatio a keso facta homicidam eximit a restitutione ?

r. Dicendum videtur Isesum remittere posse omnia et sola ilia qua) ad ipsum pertinent ; et consequenter cum remittere nullatenus posse partem rcservatam 1uf,-redibus necessariis, vcl partem quae vi contractus ma-trimonialis pertinet ad suam compartem.

r. Triplex hie distingui potest casus in quo suppo-nalur locum habuisse copulam carnalem, scilicet vel 1° fuit simpliciter fornicaria, vel 2° habita fuit ex violen-lia , seu ex slupro, vel 5° contigit per liliffi seductio-nem sub spe matrimonii.

1° Ex copula simpliciter fornicaria, fornicator nullum reparare teneiur damnum, sive naturale sive temporale, siquidem in eam in qua nulla intervenit vio-Icnüa vel deceplio, mulier sponte consenserit: atqui scienti et volenti non fit injuria. Excipe si inde na-scatur proles, nam tunc uterque eam educare tenetur in solidum, donee ilia sibi providere possit; idque sive proles fuerit legaliter recognita sive non.

2° Ex copula quse violenter seu per vim, metum au' fraudem fuit obtenta, i. e. ex slupro, tenetur stuprator reparare, non quidem damnum puellss naturale, quippe quod irreparabile est, sed damnum temporale, scilicet omnia damna, puellse vel ejus parentibus obvenien-tia; sicque eam tenelur docere, vel dotare ut ilia ma-trimonium conveniens inire valeat.

Attamen puella, etiam minor, probabilius juxta Lig. et Carrière, liane obligationem ducendi vel dotandi condonare valet, quia potest libcre renuntiare matri-

monio cum stupralore vel cum terlio conlrahendo, nec sub hoc rcspectu a parenlibus dependet.

Si voro inde proles, ad integras expensas tcnelur slupralor; et ejus defeclu, lenelur prolis mater.

5° Ex copula, non violenla, quiie per filiai seduclio-nem sub spe matrimonii contrahendi fuit obtenta, do promittenlis obligatione disputaiur. Juxta sententiam quod contractus sub conditione turpi sit, impleta con-ditione, invalidus, non tenetur promittens, modo sin-cera fuerit promissio; nam si fuerit ficta seu cognita ut invalida, aequiparanda estfraudi, de qua supra in casu 2''°; attamen si inde proles, tenetur quemadmodum supra, in casu 1^ra0, ut patet. IIsïc autem sententia, etsi minus communis quam opposita, magis favet moribus, cum, ea admissa, non adeo facile seducerentur puellss.

Sed licet sententia hsec sit probabilis, nihilominus sententia opposita, qui® sustinet hujusmodi contractum esse validum, quam Lig. vocat communem et omnino tenendam, docet promittentem obligari ad ducendam filiam seductam. Vide latius De Conlraclibus in cjenere, de conditione turpi, N⁰ 58 et seq.

Quum per adultorium cum muliere conjugata, in ejus familiam introduci possit proles illegitima, unde damnum sive patri putativo, sive prolibus legitimis, triplex exurgit quaïstio; 1° an adultei'i reslituere teneantur? 2° quid resti-tuendum? 5° quo tempore et quomodo restituendum?

ïequalilcr teneantur, si ex. utraque parte crimen fueril vo-lunlarium; ct adulter ante adulteram ligetur, si eam viis injustis, v. g. vi, fraude, metu in crimen adduxerit.

n. Lig. cum probabilistis Negativam dicit probabiliorein, quia de damno non constat; contra Carrière et muitos, qui tencnt pro rata esse restituendum.

Q. An lencniur duo viri adulteri, in dubio an proles sit ex adulterio unius potius quam alter ins ?

r. Carrière, Gury, etc., contra Lig., sustinent utrumque adulterum teneri pro rata; quia damnum est certum ct ab alterutro certo peractum , ex quo, ut supra, N⁰ 109 , dictum est, pati non debet innocens.

q. Quid seu quantum rostituere tenenlur adulteri? r. 1° Patri putativo debentur omnes sumptus quos fecit vel faciet in prole alenda et educanda; 2quot; si lilius adulteri n us cum legitimis haareditatem jam acceperit vel acceptu-rus sit, iis pro rata compensatie est facienda.

Si jam illatum, slatim restituendum esttotum. Si nondum illatum, v. g. quia sumptus educationis non-dum perfecli sunt, sive quia lilius adulterinus haereditatem nondum accepit, tunc vel urget aliqua necessitas statim restituendi, vel non. Si urgeat, v. g. quia adulter putatur jamjam moriturus, statim restituendum est; idque fiat, v. g. tradendo summam sufficientem alicui viro prudenti qui postea, damno complete, Isesis restituat. Si nan urgeat, restitulionem differre potest donee damnum illatum fuerit; vel si malit statim restituere, id facerc potest modo mox indicato.

r. Uno e duobus modis sequentibus ; 1° si liabeat bona propria, ex iis rnarito vel filiis Isesis restituat per donaliones, testamenlum, etc.; 2° si non liabeat propria vel non suf-ücientia, restituat indirecte, familiam diligentius admi-nistrando, privatis surnptibus parcendo, diligentius labo-rando in quantum status permittit.

q. Qui duo modi si non sufjlciant, inquiritur de tertio modo, nempe an tunc mulier leneatur crimen suum revelare, sive rnarito sive fdio ill eg Hi mo, ut sic damna reparentur vel impediantur?

r. Negative generatim, quia talis revelatio ordinarie fieri non potest sine maximis incommodis, et ssepe non plane compensat. Dico generatim: nam secus foret, si mater sit perdilse famse; item in raris aliis casibus.

Adde quod, si adultera sic revelet, filius spurius non teneatur ipsi fidem adhibere et se gerere tamquam illegiti-mum: quia, ex jure et sensu communi, nemo tenetur credere, in sui damnum, testimonio unius, et quidem allegantis suam turpitudinem. Secus tamen si, prseter testimonium matris, accederent indicia evidentia, v. g. absentia patris a longo tempore.

Nota. Si praifati modi non sufficiant, prout srepe accidit, ut adultera totum damnum reparet, tenetur adulter sup-plere id quod ex illius parte decst, cum sit obligatio in solidum.

19!. — q. An adulteri ret fornicatores, si sint divites et exponant prolem in xenodochio, huic domui restituere tenentur?

r. Disputatur. Lig., cum aliis, Negativam dicit probabi-liorem; quia nosocomia ilia erecta sunt non tantum ad subveniendum pauperibus, sed eliam divitibus in infamise periculo vcrsantibus, a parte quorum timenda forent abor-

tus vel infanlicidia; addit tarnen praclice valde hor-tandos esse ut aliquid, saltern pcenitentite titulo, reslituant.

Gury vero, cum Carrière, Afirmativam dicil commu-niorem et probabiliorem: quia nosocoraia illa insüluta sunt in graliam infantium, non vero parentum; nee prsesu-mendi sunt fundatores voluisse exiinere divites a solvendis expensis.

Id pendet a tempore quo proles in nosocomio degit. Si degerit usque ad ordinariuin egressurn, i. e. circa annum duodecimum, solvant 1,000 ad 1,200 francos. Si anlea, post quosdam annos, obierit, solvendi sunt cir-citer 100 franci pro singulo anno vitse. Si autem de morte ignoretur , quum vix sexta pars eorum, ait Gury, ad selatem 12 annorum perveniat, solvere sufficit sextam partem dicUe summa: 1,000 aut 1,200 francorum, i. e. 150 ad 200 francos.

Inquiritur quid restituendum sit, quomodo restituendum sit et qufcnam causa3 a restitutione excusent.

r. Tenetur ex justitia, quantum fieri potest, 1° reparare honcrem vel famam injustequot; ablalarn; hcecque obligatio est personalis et proin ad hseredes non transit; 2° com-pensare omnia damna temporalia inde provenientia et aliquo modo prsevisa, sive crimen revelatum falsum, sive verum fuerit, cum in utroque casu detractor famam injuste Ifeseril; hsecque obligatio est realis, et proin transit lum ad hseredes lajdcntis, turn erga hseredes kesi.

rgt;. 1° Quoad reparationem pecuniariam, nulla diftlcullas, cum pecuniam tradere sufficiat.

2° Quod special restilutionem ipsius honoris vel fama?, vera difficullas non raro exurgere polest. Ilaque desuper dislinguere oporlet inter contumeliosum, calumniatorem el simplicem delraclorem.

1° Ad reparandam contumeliam, juxta Gury, ea honoris restilulio requirilur quae censeatur sufficiens ad manife-slandarn seslimalionem juxta condilionem persona? offensse. Si enim, qui dehonoravil, sil superior, sufficiet si dehono-ralum salutet, domi inviset, aut ei benevolenliam oslendat. Si aulem sit sequalis, vel, a fortiori, si sit inferior, major requirilur satisfaclio; sic v. g. tenetur pravenire in salu-tando, cedere locum, peterc veniam si alio modo sufficienler satisfacere nequeal.

Deinde, si contumelia fuerit occulla, occulte fiat satisfaclio; si publica, satisfaclio requirilur publica, qualis erit si fiat coram ipsis qui dehonoralionis testes fuerunt, vel saltern si fiat tali modo ut ad ipsorum notiliam facile pervenire possil. Sufficit aulem ut efficialur per aliarn personam qua? nomine dehonorantis veniam petal.

2° Ad reparandam calumniam, tenetur calumniator dicta relraclare; et quidem, per se, eliam cum jaclura propria) fanufi, si aliler reparalio fieri nequeal, quia melior est conditio innocentis quam nocenlis.

5° Ad reparandam delractionem simplicem, detractor non potest quidem dicla relraclare, cum sic menlirelur, sed obligatur alio modo, quantum in ipso est, famam restituere, dicendo v. g. se male loculum fuissc, so erravisse, etc.: non enim hi solum errant qui a veritate, sed eliam qui a rectiludine recedunl. Sed modus ille apud aslutos ssepe non sulïicit; luncquc detractor, lacendo de diclis, data occasione, cum dexteritate et verilatc, laudare et honorare salagat eum cui detraxit.

■l⁰ Impotentia moralis: quae locum habet 1° ubi restitutio vix fieri potest, ob nimiam locorum distantiam vel ob alias difficultates quae ssepe detractioni sunt proprice; 2° ubi fieri non potest sine detrimente majori quam id quod patitur infamatus, ut v. g. si fieri non possit sine periculo propria) ■vitse, nisi tamen simul periclitaretur vita infamati, cum tunc melior foret conditio innocentis; sic quoque, si resti-tuenda fuma sit multo minoris valoris quam jactura quse-libet quam pati deberet diffamator, qui v. g. est homo honoratus, bono publico aut religioni valde utilis. Est quoque species impotentise irreparabililas famce, i. e. si delictum quod injuste revelasti, ex alia via factum fuerit publicum.

2° Condonatio, sive expressa, sive tacita, modo tesus condonare possit. Atqui non potest, si ex ejus infamia sequatur scandalum vel damnum commune, v. g. si aga-tur de infamia sacerdotis vel magistratus; aut si ex infamia alicujus, puta patrisfamilias, sequatur damnum suorum.

5° Reparatio famm alio modo obtenta, sive positivo, v. g. per declarationem testium aut per sententiam judi-cis; sive negative, i. e. si prudenter judicetur crimen, olim publicum, oblivione per longum temporis interval-lum deletum esse.

4° Compensatio. Usee locum habet quando is cui detraxi, et ipse de me detraxit nee vult famam meam reparare: tune enim probabilius non teneor ego reparare famam ejus. Attamen hujusmodi detractores practice ad repara-lionem sunt impellendi.

193. — Hie inquiritur an admittenda sil compensatio inter famam et summam pecuniariam in casibus sequentibus:

Q. 1° An tibi licel famam allerius non reparare quia ille non solvit pecuniae summcnn tibi debilarn; 2° an, si alius non reparet famam tuarn leesam, tu poles relinere pecunia; sumrnam quarn ei dcbes, vel sccreto ei au fer re per modum compensationis occulta; ?

r. Quamvis tu possis, ad obünendam reparalionem tibi debitam, aliquatemis difFerre reparationem ad quam ipse teneris (idemque de altero dicendum est), attamen generatim respondetur probabilius non admittendam esse com-pensationem de qua bic inquiritur, turn quia generatim compensatio fieri non potest nisi in eodem genere bonorum; turn ob incommoda bic multo majora quam si in eodem genere bonorum fieret (vide supra, ]N^is 118 et 119), cum quisque, in propria causa se judicem constituens, magni faceret injuriam stepe levissimam.

r. Affirmative. Sic si ille quem inhonoravi, vindictam sumpserit, me percutiendo vel vulnerand'o, etc., plerum-que ad nullam satisfactionem teneor; sic quoque a resti-tutione honoris eximuntur rustici, si inter ipsos facta fuerint sequalia convitia, quia statim adfuit compensatio.

Nota cum Lig. In praxi confessarius ssepe omittere debet monere pcenitentem in bona fide existentem circa satis-factionis obligationem, praesertim si monitio prsevideatur non profutura.

r. Sunt id quod subditi de proprijs bonis solvunt gu-bernio, ad sumptus communes reipublicte sustinendos.

Directa sunt tributa qute actualia et delerminata bona privatorum afficiunt, nimirum, apud nos, 1° tributa quse afficiunt bona immobilia {contribution foncière); 2° ea quse afficiunt bona mobilia, ratione personarum, et ipsas etiam personas (contribution mobilière et pcrsonnclte); 5° ea qnje respiciunt atria, portas et fenestras sedium, juxta eorum numerum et situm; k⁰ ea quse spectant mercaturse exercitium vel fodinarum extractionem (les patentcs et les redevances des mines').

Indirecta sen vectigalia sunt ea tributa quse immediate respiciunt certas res vel merces, et mediate tantum certas personas quse eas conficiunt, transvehunt, vendunt vel emunt; talia sunt vulgo les droits d'accises, de douanes, d'octroi, de timbre, d'enregistrement, de barrières, etc. q. Quare suprema potestas jus ha bel tributa imponendi? r. Quia bonum commune exigit ut concurrant subditi ad onera reipublicse ferenda, cum, secus, respublica stare non posset.

r. Requiritur 1° ut pro necessitate vel utilitate commu-nitatis exigantur; 2° ut sequalitas inter subditos servetur, habita ratione facultatuum quas possident.

q. /l?i leges circa tributa habemlw sunt ut mere pocna-les, an vero ut morales ob lig antes in conscientia?

r. Dictum est De Legibus, Nquot; 25, quod, etsi varii teneant illas leges esse tantum poenales; attamen sententia com-manior doceat leges circa tributa indirecta, non secus ac circa tributa directa, esse leges mixtas, et consequenter, generatim loquendo, obligarc in conscientia, atque ex justitia saltem legali; idque juxta Christi verba: lied-dite quoi sunt Caesar is, Cwsari; et s. Paidi: Redd i te ergo omnibus debita: cui tnbutum, tribul um; cui vee lig al, vectigal. Dico generatim loquendo: nam non semper ur-genda est, sub poena peccali et denegandse absolutionis,

obligatie tum solvendi tributa indirecta, tum reslituendi pro rata post peractam defraudationera, ut ex N⁰ 198, infra, patebit.

r. Consentiunt doctores, etiam illi qui tenent has leges ut mere poenales, certo damnandos esse fraudatores se-quentes:

1° Qui vectigalibus exigendis prsepositos mediis injuslis corrumpunt, ne munere suo libera fungantur; hi enim fraudatores peccant saltern peccato cooperationis.

2° Qui violenter resistunt ministris vectigalia exigentibus; hi enim fraudatores peccant contra justitiam legalem: nam lex quae respicit tributa, etiam in sententia illorum qui earn ut simpliciter poenalem habent, gubernatoribus tarnen jus certum tribuit ad mulctam exigendam, si subditi in fraude deprehendantur. Dico legalem: nam jus ad mulctam, ait Ballerini, non fundat debitum justitiaï commutativse; quocirca mulctse evasio non nectitur cum obligatione restituendi.

3° Qui defraudationem veluti commercium quoddam exercent: sive, armati, habeant animum resistendi; sive nunquam resistant, cum hi equidem causa sint cur tributa tum directa tum indirecta augeantur.

198. — q. Quomodo, juxta secundam ac communem sententiam, N⁰ 196 dat am, cum aliis ac supra dictis frau-datoribus, •practice agere licet?

1° Ante factum, adhortandi sunt sedulo fideles, ait Gury, ut tributa omnia diligenter solvant, et in eis ab omni defraudatione abstineant. Non tenetur tamen confessarius, saltem generatim, petere a pcenitentibus, qui in confessione de tributis tacent, utrum alicujus de-

fraudalionis in hac materia rei sint vel non, ne forte iis qui in bona fide sunt, malam iidem inutiliter injiciat.

2° Post factum, in quo casu practice prsecipua difïi-cultas consislit, inter auctores qui has leges habent ut morales non vero ut simpliciter pcenales, 'varii tenent, contra sententiam communiorem, licere cum eis mitius agerc; et prsecipue nituntur consuetudini universali tali-ter legem accipiendi et interprelandi.

An autem hsec benignior sententia, quse, juxta Lig., rationibus non spernendis nititur, sit sufficienter proba-bilis, ipse Lig. et Gury decidere non audent et sapien-tioribus se relinquunt. Interim, inter alios, banc admittunt auctores sequentes :

Bonacina, et Vogler dicens: Si subinde aliquantulum defraudent, non obligandi videntur ad restitutionem, quia communissima praxis id habet, principes connivent, et, in tanta multitudine tributorum, sapientissimi quique du-bitant an omnia sint justa.

Molina, cilatus a Lugo, et Lugo citatus a Scavini, dicunt: Non sunt cogendi ad restitutionem, si probabiliter sibi persuadeant, in tanta vectigalium multitudine, se aliquid injuste solvisse, vel se ad publicas necessitates competenter contribuisse.

Settler, citatus a liousselot, tenet quod, relative ad tri-bula indirecta, pro quibus exigend» constituti sunt custodes et exactores, dentur qusedam quse solvenda non sunt antequam exiganlur, v. g. tributa ad portas civitatis, ad pontes, ad certas stationes vulgo les barrières, etc. Si aulem illa tributa vel alia vectigalia non exigantur, addit Settler quod, cum auctoribus bene multis extraneis, probabilius asseri possit ea non esse solvenda in conscien-tia, nee fraudantes ad restitutionem teneri. Td autem Rousselot, concludens, sic moderatur: Unde confessarius, inquit, transgressores non statim peccati gravis conde-mnet, nee eos ad restitutionem adigat, prseserlim si majora

mala, v. g. sacramentorum desertio, sint timenda. Aliunde, bona fides ssepe intercedit, cui rnerilo rclinquuntur.

199. — q. An 'peccant contra justiliam prccpositi, qno-ties tributum non exigunt ?

r. Affirmative per se, et quidem graviter in materia gravi, et erga rempublicam ad restitutionem tenentur; nam se obligarunt ad rite invigilandum, et ad tributa diligenter exigenda. Dixi per se: nam prsepositi vectiga-lium non semper damnandi sunt, quando subindo be-nignius agunt in re levi, prsecipue cum pauperibus, vel etiam cum iis qui alias diligenter solvunt. Ita Gury.

Q. An peccant, et ad restitutionem tenentur, importantes merces probibitas (de la contrebande) ?

r. 1° Quoad peccatum, Negant hi qui tenent bas leges, ex consuetudine, babendas esse ut simpliciter poenales. Affirmant vero hi qui tenent eas obligare in conseientia; altamen de peccato non accusant eos qui talia important in parva quantitate et ad usum proprium. Ca3teri autem facile peccare possunt contra cbaritatem erga seipsos, pcenis gravissimis se exponendo.

2° Quoad restitutionem, Negative absolute, quia nullius jus strictum lacdunt, nee principis nee ullius privali.

Sint sequcnlia ex opusculo nostro: Notions élémentai-res ct usuelles dc droit civil.

200. — 11 est clair que celui qui a contracté des (lelies, esl lenu de les payer; et que, s'il est débiteur envers plusieurs crcanciers, il doit se libérer envers tous, depuis le premier jusqu'au dernier. Mais, il arrive souvent que les biens, restant a un débileur malheureux, ne suffisent pas pour donner a quot;chaque creancier la part qui lui revient. En ce cas, les biens du débiteur doivent se parlager proporlionnellement parmi tous les creanciers, a moins qu'il n'y ait parrai eux des causes légitimes de préférence. S'il y a des creanciers favorisés de la préférence, ils pourront, d'après les régies ci-après, se faire payer avant tous les autres créanciers non préférés.

Les causes légitimes de préférence sont; 1° les privileges proprement dils, 2° les hypothèques. Ces deux causes de préférence sent dites légitimes, paree que e'est par la vo-lonlé de la loi qu'elles furent introduites. II est bieiTvrai que, d'après les regies de la slricte justice, tous les créanciers ont sur le débiteur commun un droit rigoureux; mais

la loi a trouvé bon d'etablir quelques preferences, qui loules sont fondees sur des motifs d'équité ou d'humanilé, et contribuent ainsi au bien do la société en general.

Par ce qui précède, on peut comprendre que Ton distingue des créanciers de trois sortes, savoir: 1° les crcanciers privilégiés, 2° les créanciers hypothéqués, o⁰ les créanciers non préférés, qu'on appelle créanciers ordinaires ou chiro-graphaires. Si done un débiteur a des dettes a acquitter a l'égard de créanciers de ces trois espèces, on commence le paiement en soldant les comptes de tous les créanciers privilégiés, suivant les régies donner ci-après; ce premier paiement terminé, les biens restanls servent a payer les créanciers hypothécaires, dans l'ordre que nous indique-rons au chapitre des hypothèques (vide De Contractibus in specie, N⁰ 37); et enfin, s'il reste encore des biens, on les partage entre les créanciers ordinaires, proportion-nellement au montant de leurs créances. Voyons mainte-nant quels sont les créanciers privilégiés.

La loi admet surtout trois especes de privileges, savoir: 1° des privilèges sur tous les biens meubles du débiteur, 2° d'autres sur quelques meubles en particulier, 5quot; d'autres sur les immeubles.

201. — Les créances privilégiées 1° sur tous les meubles du débiteur sont les cinq suivantes :

1° Les frais de justice faits dans rintérêt commun des créanciers; tels que les frais de scellés, d'inventaire, de vente, de partage, etc.

2° Les frais funerair es, en rapport avec la fortune et Ia condition du défunt.

3° Les frais de dernièrc maladie, pendant un an; tels que les délivrances du pbarmacien, l'honoraire du médecin, etc.

4° Les salaires des gens de service, pour l'année échue et pour l'année courante; le salaire des commis, pour six mois; le salaire des ouvriers, pour un mois.

S⁰ Les fournitures de substances, faites au débiteur et a sa familie, pendant les six mois.

Les époques indiquées au 3°, 4° et 5° sont celles qui précédent la mort, le dessaisisseraent ou la saisine du mobilier.

Les cinq créances précédentes frappent la totalité des meubles. Elles pourraient cependant frapper encore les immeubles dans le cas suivant: si les meubles du débiteur ne suffisaient pas pour les créances ci-dessus, et si la valeur des immeubles n'était pas absorbée par les créances privi-légiées sur les immeubles (ainsi que nous verrons plus bas), ui par les créances hypothécaires, alors le restant des immeubles pourrait être atteint par les cinq privileges susmentionnés.

202. — Les créances privilégiées qui frappent 2° ceriums meubles en particulier, sont surtout les six suivantes:

1° Les bailleurs de maisons ou de fermes peuvent prendre le prix de leur loyer sur tout ce qui garnit la maison, sur les fruits de la récolte de l'année, etc.

2° Si un créancier possède un meuble pour gage fourni par son débiteur, il peut prendre sur ce gage le prix que lui doit son débiteur (Vide De Contraclibus in specie. Du Gage, N⁰ 138).

3° Si quclqu'un a fait des frais pour la conservation d'une chose, il peut prendre sur cette chose ce qui lui est dü du chef de ces frais.

4° Si quelqu'un a vendu un objet non payé et qui se trouve encore en la possession du débiteur, il a le privilege sur le prix. II pourrait rnême, dans la huitaine après la vente, reprendre la chose elle-même, pourvu qu'elle se trouve dans le même état que lors de la livraison.

5° L'aubergistc qui a fait des fournitures au voyageur, a privilege sur les effets que le voyageur a transportés dans son auberge.

6° Le voitdrier a privilege sur la chose voiturée, pour les frais de voiture et autres dépenses.

Remarque. — S'il arrivait que les biens meubles du débiteur ne se trouvent pas suffisants pour payer tous les créanciers privilégiés que nous venons de mentionner dans les deux classes précédentes, quels seraient alors les créanciers privilégiés qui auraient droit de se faire payer les premiers? en d'autres termes, quel est le rang des privi-lèges mobiliers en cas de concours entre eux?

La loi a soin de déterminer ce rang. C'est ainsi qu'elle place les frais de justice au premier rang; viennent ensuile les frais faits pour la conservation de la chose, le privilege de l'aubergiste, celui du voilurier, celui du créancier gagistc et les frais funéraires, sauf les restrictions qu'y apporte la loi.

205. — Enfin, les privileges 5° sur les immeubles du débiteur se réduisent aux suivants : la loi en accorde 1° aux vendeurs d'immeubles, 2° a ceus qui en échangent, 3° aux donateurs, 4⁰ aux cohéritiers, 5° aux entrepreneurs, archi-tectes, maQons et autres ouvriers. Tous ces créanciers sont privilégiés sur les immeubles qui les concernent, et seu-lement dans les cas que la loi détermine pour chacun d'eux.

La loi détermine encore quelles sont les formalités qu'ont a remplir les susdits créanciers privilégiés sur immeubles, pour que leur privilege puisse s'élablir et se conserver. La principale formalité est que ces privileges (a l'exception du privilege des frais de justice) soient rendus publics par inscription sur les registres du conservateur des hypothè-ques, et généralement par renouvellement d'inscripüon tous les quinze ans; faute de quoi, ces privileges n'auront, la plupart du temps, que la valeur de simples hypothèques, prenant rang du jour do leur inscription.

1° De virlulibus in genere, 2° de virlutibus Iheologicis, 3° de virtutibus moralibus.

Quid sit 1° actio, 2° passio, 5° habitus, i⁰ habitus operativus; quomodo divi-

Quid sit virtus; quomodo dividalur . . 7 Virtutes naturales, quae sunt turn virtu-tes intellectuales, turn virtutes morales acquisita:......... 9

De virtutum ordine 10 De virtutum 1° acquisitione et augmento, 2° imminutione et amissione, 3quot; du-ralione jn altera vita......id.

Syllabus a Pio IX, anno 1864, edilus. . 22 Constitutio dogmatica de fide catiiolica,

rant, nee se invicem oppugnent. . Sö Quomodo dividatur fides Iheologica . . 57 De objecto materiali fidei.

Qusenam sint credenda vei scienda, turn necessitate medii, turn necessitate prae-

Scilicet 1° quoad actus fidei internos, 2° quoad actus fidei externos, turn ex praecepto affirmativo, turn ex prlt;x-cepto negativo........75

cap. 1.

cap. ii.

cap. m.

cap. iv. cap. v.

cap. vi.

An spes possit esse objectum timoris nostri. 87 cap. m. De VITUS SPEI OPPOSITIS.

Quid sit charitas theologica; «(uoinodo dividatur; quid sit charitas perfecta vel imperfecta; quod charitas sit vera amicitia hominis cum Deo .... 93 cap. ii. De CUARITATIS OBJECTO, MATEBIALI et FOR-

Quandonam existat praceptuin eleemosyna:; tres desuper regula; .... 113 § ii. De correctione fraterna.

sit vitandum vel non vitandum . . 120 In particulari 1° quoad denudationem in le-mina; 2° quoad libros pravos; 3° quoad choraeas; 4° quoad spectacula. . . 125 § in. De cooperatione peccatis alienis.

generalia circa cooperationem. . . 126 In parliculari quoad 1° famulos, 2° ope-

De virtutibus justitise annexis .... 130 cap. m. De fortitddise, et de martyrio .... 138

Quomodo deperdatur 1° in corpore vir-ginitas materialis, 2° in anima vir-ginitas formalis; an recuperari possit. id.

Quatuor modestiae species: humilitas et studiositas, modestia morum et modestia cultus.........151

0° Quoad attentionem et devotionem . . Attentio est vel externa vel interna, hacc-que distinguitur triplex: spiritualis,

Cuinam tribuendus sil cultus latrix . . 183 Quod saneli sint colendi et invocandi . id. Quod reliquio: et imagines sanctorum sint

Qua:dain generalia relative ad vanam ob-servantiam, ad divinalionera et ma-giam :

Quandonam locum liabeant; quantum sint peccatura; qua;nam , bominum vires superantia , possint da;raones cogno-

In specie 1° de somnlis, 2° de usu sor-tium, o⁰ de apparitionibus mortuo-rum, 4° de vatibus, 5° de virga di-vinatoria, 6° de magnetismo animali, 7» de tabulis rotanlibus vel percu-tientibus, 8° de spiritismo seu con-

An adsit vel non adsit simonia in per-rautatione rei temporalis 1° cum re spiriluali in genere, 2° cum re an-

Quid sit blasphemia et quomodo dividatur. 232 Ad blaspliemiam perfeclam, ore prola-tam, requiritur 1» formula blasphe-matoria, 2° voluntarie prolata, 3° cum intentione Deum inhonorandi . . . 23i CAP. 11. De JURABENTO.

§ i. Ad juramenti validitalem requiritur 1° formula juratoria, 2° prolata cum intentione jurandi........242

§ 11. Ad juramenti liceilatem requiritur 1° judicium, 2° Veritas, 3° justitia. . . 216 AUT. II. De obligalione juramenti promissorii.

§ i. Quomodo inducatur luxe obligatio. . . 230 Quandonam inducatur, etquandonam non. id. § 11. De interpretatione et cessatione liujus obli-

Interprctenda est juxta duas regulas . . id. f.essat ab extrinseco lquot; iriitatione, 2° com-mutalione, 3° dispensatione. ... 237

Peccatum voventis materiam non aplain. 267 Quotuplex distingualur votum .... id.

Quomodo implenda sit voti obligatio . . 273 Quandonam implenda sit hscc obligatio . 274 ART. 111. De cessatione obligationis voti.

Cessat ab intrinseco 1° per notabilem materia mutationem, 2° per cessationem causae tinalis, 3° per remissionem . 276 Cessat ab extrinseco 1° per irrilationcm, 2° per dispensationem, 5° per com-

Est praxcptum naturals et divinum, cacre-moniale, ct ecclesiasticum quoad tempus et modum........287

nam e revela ravit, /it. Err 8 vel

ms 1 seu d 4° Q im ina

\PUT

ONE IN

•i

special ionis i lis.

S I-

iy ionis

jio in iinri ofi exllibe religio itur: s era es habel i est e' ei exh natural \, nata

Generatim prohibentur 1° opera servilia; 2° opera forensia, qua; respiciunt turn forum judiciale turn mercatum . . 293 AUT. 11. De causis excusaulibus ab operibus pro-hibitis, qua; sunt charilas, pietas,

Scilicet an satisOat in oratorio privato ; an prxcipiatur auditio in propria pa-

Attentio externa; attentio interna, et quagt; nam attentio interna ab Ecclesia prsc-

Sunt 1° amor, 2° reverentia, 5° obedientia. 309 cap. n. De obligationibus parentum erga filios.

1° Amor, internus, externus et ordinatus. 314 2° Educatio, 1° corporalis relative ad vitara , victum et statum; 2° spiritualis, per doctrinam et vigilantiam, cor-

2° Magistrorum et discipulorum. ... 322 3° Civium erga temporalem auctoritalcm; an Hcitum sit quandoque ei resistere, tum passive, turn active.....³²³

Fiunt, vel 1° inpartibus vere inhonestis, vel 2° in partibus honestis aut paulo

Fiunt, vel 1° in partibus vere inbonestis, vel 2quot; iu partibus bonestis aut paulo

§ in. De sermonibus ct lectionibus turpibus . 336 CAP. in. De PECCATIS tuxuRi® CONSUMMATIS intra

Sunt 1° fornicatio, 2° stuprum, 3° raptus, 4° adulterium, 5° incestus, 6° sacri-

Quid sit pollutio; an et quantum sit pec-catum; quid de pollutione nocturna; quandonatn pollutio sitpeccatum mor-lale vel veniale vel nullum; quid de di-stillationc et de commotionibus car-

butiva; quomodo obligent .... 377 cap. ii. De natura juris, ejusque variis speciebus.

1° Quoad bona homini intrinseca . . . 2° Quoad bona extrinscca forlunae, turn corporea vel incorporea, turn mobi-lia vel immobilia, tum fungibilia vel

Ecclesia capax est dominii in bona tcm-poralia; spoliatio bonorum ecclesia-sticorum; horura cessio facta ab Ecclesia ; restitutio facta a gubernio . § ii. De clericis.

Clerici dominium babent in bona patri-monialia, parcimonialia, et casualia. Quid, quoad bona ecclesiastica, possint

Quodtiam dominium babeant uxores, sub re-gimine 1° communitatis legalis, 2⁰com-munitalis conventionalis, 5° simplicis exclusionis communitatis, 4° details, 5quot; separationis bonorum, 6° in genere. § vi. De auctoribus, tum librorura tum no-varum arlium........

1° De prsescriptione acquisitiva; quaenam ad earn conditiones requirantur jure civili, 1° quoad rem, 2'' quoad possessionem, 5° quoad tempus, 4° quoad bonam fidem, 5° quoad titulum. . 427 Qualcm ha;c pr;fSciiplio vim habeat in

Scrvitutum varia: species, pr;csertim 1» usus-fructus, 2° usus, 3° servitus realis, tum legalis tum conveultonalis . . id.

1° An siienti et volenti fiat injuria; 2° quid facial actus inlernus; 3° an sit injuria impedire alium a consecutione ali-

De procuralione abortus et accelcratione partus, turn directa turn indirecta . 456

3° Quoad actionem damni efficacem . . 504 iquot; Quoad actionem culpabilem, culpa turn

7¹¹ De muto, 8° de non obstante, 9° de non manifestante. Inquiritur de va-riis cooperatoribus negativis. . . . 517 De acceptione rei alienee.

§ 11. De, damnilicatore dubio, tum circa damnum inferendum, (um circa damnum jam illatum...............

ART. V. Quando restituendum sit . . . cap. iv. De causis a restitutione excusantibus.

De causis quae excusant in perpetuum. Sunt 1° remissio debiti, 2° compensa-tio, 3° auctoritas publicaB potesta-tis; quid de cessione bonorum. . . De causis quo; excusant ad tempus.

Sunt 1° impotenlia debitoris, 2° damnum creditoris vel alterius persona;; quid de ingressu in religionem ....

344

546 id.

547 551

554

555 557

559

560

m revelare potuil, ul e voluit: nam earn in t in novo Teslamenlo nulla alia ei placet, rogata vel falsa et im-

icet est roligio ea quse veram de Deo verumque ac legitimum quas falsa de Deo docet, t.

Th. Bouquillon, S. Th. D. et in Sem. Brug. Professore. Beau volume in-8^ü. Prix 4 fr.

Cd ouvrage a recu les plus haules approbations. Toutes les revues des sciences ecclésiastiques en onl parlé avec les plus grands éloges.

Pug. 5	lin. 13	laco : representatum	lege: repraesentatum.
6	27	apprehensive	appreliensiva
9	12	in perfecta;	imperfectse
40	5	(ieclarere	declarare
33	14	ea	cx
39	26	In	ut
6t	51	sedore	sed ore
144	33	constituunt.	constituit.
146	54	suppelent.	suppetant.
133 J	21 28	agimus est quaenam oialionls	agimus quxnam sit orationis
173	23	Ratioest	Ratio est
201	30	electricismi	electrici
210	18	violentes	violentos
269	2!	confirmiter	conformiter
298	18	79.	77.
053	20	aclihiis.	tactibus.
512	17	mater a	materia
558	25	alio	alii
574	18	stranda sit	stcrnenda sit
373	28	rati onabilis	rationabilis
407	21	N° 38 et 39.	Nquot; 47 et 48.
41 i	11	civile	civilis
4-28	26	lira	jura
472	14	infamentem	inramantem
495	33	arbores,	arboris,
	11	compareant	comparent
	20	vel	et
310	It	innotescerit	innotnerit
527	8	quod	quern
338	3	ve	vel
343	34	ilia	ille