-T3 2

s « ³ :S

i n

lt;44 ³ ?? *-»

rt W rquot; -0-0

i|.₂| -i^J

-S^

gt;s iD % e/j ^ CXlt; Q, ^ 3

5-« CL rt O f-

na i:

c «, lt;U ••3 .2 ja ^ -o :3

l, quot; :3 Ö O TJ O

^ C quot;6 '03 S

rt J-.

^ o S-.a S ^

c 0gt;

ctf lt;J u,

O ^

gt; (U ««

u. .« rt

-Tl «

S S

3 O)

B, _ëp

W3 ^ ctf

.s -

SJ Tg

-G

i-t

ti ^c.2 «

.2 3 -o

O fi

t§'3

C J5 Si,

G «-* 3 .2

C «1 3

³ n3

-ü .5

-o

V. o»

:p «J

a: quot;= 3 ^ -S ^ ^rt gt;

lt;u O .

'2 5 S-^Q

3 «

rt T3 O

; ^ g

_M agt;

I ^ .2 . vi c

c quot;S

r3 öfl Ui

«J O

C£ C/1

;3 ^ ^ ^c

2 3 Oi-S « 2 12 ⁰.5 Ph

r. Est conventio per quam unus aut plurcs se obli-gant erga unum aut plurcs alios ad aliquicl dandum, faciendum vel omittendum.

1° Ad essentiam pertinent ea sine quibus contractus existere nequit. Sic v. g. in venditione, tria dantur essen-tialia, scilicet res, pretium et consensus; uno deficiente, nullus est contractus: si loco pretii v. g. res alia detur, jam non erit contractus venditionis, sed commutationis.

2° Ad naturam spectant ea quse, licet non expressa, ex lege aut consuetudine aut scquitate in contractu com-prehensa intelliguntur, quamvis essentialia non sint. Ta-lis est v. g. rei venditsc assecuratio, quae a contrahenti-bus excludi posset quin invalida foret venditio; conventionc autem expressa non interveniente, venditor rem vendi-tam assecurare debet.

3° Accidenlalia dicuntur ea qusc contractui, spcciali con-ventione, adjnngi possunt, quin lege aut natura rei ad-jecta censeantur; qualia sunt v. g. corta solutionis dila-tio, aut alia hujusmodi.

nöip.i C[iqx9 i o ramu n oiSi[-

fl S

•suio siuoiSi; logds o

aNoro?

irndvo

UITUK Jl ' BOl

nas 'ij snuii;

OA 8cnl quot;JIABl ^IABJGCl. 9J Uil UIGU .•

q. Quid est contractus unilaleralis vel bilateralis ? n. Unilateralis est contractus quo una pars se obligat erga aliam partem non obligatam; talis est contractus gratuitse prornissionis.

Bilateralis seu synallagmaticus, quo una pars se obligat erga aliam partem pariter obligatam; tales sunt varise permutationes.

Haec autem divisio plerumque confunditur cum divi-sione in contractum gratuitum vel onerosum: gratuitum, quo una pars alteri aliquid mere gratuitum tribuit; onerosum, quo utraque pars alteri aliquid prsestat, v. g. in Yenditione.

q. Quornodo subdividilur contractus onerosus? r. In contractum commutativum et aleatorium: commu-tativum, quo utraque pars dat rem aliquam in specie; aleatorium, quo una pars dat rem in specie, et altera pars dat non rem sad spem aliquid obtinendi.

r. Talis est, pro,ut requirit speciales legis formalitates, v. g. in matrimonio, testamento; vel dispositionibus tantum communibus subjicitur.

r. Nudus, cujus obligatio est tantum in foro conscien-tise, quia in foro externo probari nequit, v. g. conven-tiones quse absque scripto aut sufficientibus testimoniis fiunt, aut pactiones in ludis.

Vestitus, qui in foro civili probari potest, v. g. contractus formalitatibus a lege requisitis vestitus.

0. Quid est contractus nominatus vel innominatus? r. Talis est, prout nomen proprium habet, qualis est v. g. contractus qui vocatur emptio aut venditio; vel nomine proprio caret, qualis est v. g, contractus dictus do ut des; facia ut facias.

q. Quid est, juxta theologos et juxta jurisperitos, contractus proprie dictus vel quasi-contractus?

r. 1° Juxta theologos: est proprie dictus, quando dalur ex utraque parte consensus expressus. Est quasi-contractus, quando consensus in rem conventam existit quidem realiter, sed est tantum implicitus aut tacitus; v. g. inter medicum et segrotum, cui ille promittere censetur se fa-cturum esse omne id quod ejus professio requirit.

2° Juxta jurisperitos: est proprie dictus, simul ac adest utriusque partis consensus, sive sit expressus sive tacitus, ut supra. Est quasi-contractus, quando ex una parte adest tantum consensus fictus, quem tarnen lex positiva ut verum admittit seu fingit.

Hisce prsemissis, prsesentis tractatus est duplex pars: agens de conditionibus ad contractum requisitis; 2^a de contractuum effectibus.

Use conditioues sunt 1° consensus legitimus, 2° con-formitas cum lege civili, 3° subjectum capax, 4° materia apta.

Quatuor itaque sint desuper capita; quibus addimus quintum, circa tempus quo pleraeque conditiones concur-rere debent.

r. Requiritur consensus 1quot; internus, 2° externus, 5° mu-tuus, 4° saltem virlualis, 5° liber et deliberatus.

4. — Q. Quid est quod consensus debeat esse internus? r. Quod contrahens debeat interne veile consentire seu contrahere; ita ut non sufficiat consensus tantum fictus.

q. An et ad quid tenetur ille qui ficte consensit? r. In foro externo, regulariter contractu tenetur; talis enim contractus ordinarie reputatur validus, quia delictum non prfesumitur. Attamen, si fictio probetur, contractus reputabitur quidem invalidus, sed fingens tene-bitur ad reparanda damna decepto illata.

In foro interno, tenetur reparare damna; quse si aliter reparari non possint quam formando contractum, tenetur consensnm internum prsebere et contractui stare. Si autem contractus ficte initus executioni mandatus fuerit, nullum dominium de facto translatum fuit; ita ut dece-ptus babendus sit ut possessor bonse, et deceptor ut possessor malae fidei. Pars autem decepta ordinarie non tenetur credere asserenti se ficto consensisse.

q. An adesl consensus internus sufficicns in Ulo qui, volens quidem contrahere, 1° non vult se ohligare, vel 2° habet animum non adimplendi?

r. In 1° probabilius Negative, quia conditio apposita contraria est substantia) contractus, cum obligatio sit contractui essentialis; idem foret si vellet tantum se obligare sub levi in materia gravi.

In 2° Affirmative, quia potest consistere voluntas non adimplendi cum voluntate se obligandi.

5. — q. Quid est quod consensus debeat esse externus? R. Quod debeat signis exlernis consensum signifrcanti-

ld autem certo requiritur a parte offerenlis contractum, cum compars acceptare non possit, nisi ei exlerius pro-ponatur. An vero id requiratur a parte acceptanlis, dispu-tatur: quidam dicunt non valere contractum antequam acceptatio offerenti innotuerit; alii dicunt innotescere de-bere in contractibus bilateralibus, non vero in unilale-ralibus; sed probabilius dicendum quod, seclusa lege aut expressa intentione contrahentium, offerenti innotescere non debeat, et quod consequenter contractus perficiatur statim ac intentio offerentis alteri fuerit intimata et ab isto acceptata, cum tunc adsit plurium in idem benepla-citum consensus.

Dixi 1° seclvsa lege: sic v. g. donatio, ex art. 952, vim non habet erga donatorem, nisi quando eiinnotuit acceptatio; 2° vel expressa intentione contrahentium: nam contrahentes consensum usque ad nolificationem accepla-tionis suspendere possunt.

Nota. Quamdiu consensus, qui juxla dicta exterius ma-nifestaudus est, sic manifestatus non fuerit, solum adcsse censetur merum propositum; quod proin absque injusti-tia revocari potest.

6. — ft. Quid est quod consensus debeat esse muluus? r. Cum contractus sit plurium in idem beneplacilum

consensus, et cum sic utriusque partis consensus velut in unum coalescere debeat, requiritur 1° consensus ex utraque parte: i. e. in contractibus onerosis, requiritur cessio et acceptatio ab utraque parte, et in gratuitis, requiritur cessio ab una parte et acceptatio ab altera; 2° consensus in idem bcneplacitum : i. e. tum in idem objee tum, quod non esset v. g. si unus vendere domum et aller emcre a/jrum inlendant. ubi nulla foret

venditio; lum in eumdem contractum, quod non esset v. g. si domum unus vendere et alter locare intendant, ubi nee foret venditio nee locatio.

r. Ad hujusmodi consensum non requiritur contrahendi intentio actualis, cum ilia non semper sit in ho-minis potestate; non sufficit intentio habilualis vel inter-pretativa; sufficit ergo virtualis i. e. quae, olim habita nee retractata, adhuc moraliter perseverat; talis enim sufficit in sacramentis et in variis actibus humanis, ergo et sufficere debet in contractibus.

r. Perdurat donee revocatus fuerit, etiamsi inter consensum unius et consensum alterius longum temporis spatium intercedat.

etiam agit cum deliberatione tali qualis ad peccatum mor-tale requiritur. Secus enim, non esset voluntas perfecta, sed tantum imperfecta vel nulla, et proin non foret nisi ad summum actus imperfectus, qui perfectam obligatio-nem parere non potest; recta enim ratio improbat quod quis obligetur ut homo, per actum quem non posuit nisi ut semi homo vel ut non homo.

r. Sunt ilia omnia quae impediunt ne consensus talis existat qualem hie supra requiri vidimus; scilicet 1° a parte intellectus, error, ad quem reduci possunt dolus et laesio; 2° a parte voluntatis, vis aut metus.

1° Circa rei substantiam, \. g. si emas cuprum pro auro; 2° circa naturam seu speciem contractus, v. g. si sumas locationem pro venditione; 5° circa qualitates seu accidentia rei, v. g. dum equus est tardus qui re-putatur velox; 4.° circa personam, v. g. si des Petro, volens dare Paulo; 5° circa motivum, v. g. si des Caio ob ejus paupertatem vel pietatem, dum tarnen est dives vel impius.

R. 1° Est essentialis vel accidental is, prout contractus substantiam vel tantum accidentia allicit. 2° Error acci-dentalis est incidens, i. e. sine quo contractus equidem initus fuisset; vel dans causam contraclui, i. e. sine quo contractus initus non fuisset.

2° Error accidentalis, si sit tantum incidens, contractum non irritat; si vero sit dans causam contraclui, proba-bilius irritat contractus gratuitos, non vero onerosos, quos tarnen reddit rescindibiles, ul statim dicetur.

11. — q. An contractum irritat error, si verselur circa rei substantiam vel circa contractus naturam?

r. Affirmative, ut patet, quia nullus est consensus actualis in hoc duplici casu, cum rem omnino diversam respiciat.

q. An, si versetur circa solam rei qualitatem? n. 1° Si error sit incidens, i. e. si, cognilo errore, contractus equidem initus fuisset, Negative, cum tunc adsit consensus circa objectum principale conventionis.

2° Si error sit dans causam, i. e. si, cognito errore, contractus initus non fuisset, distinguendum est, juxta modo dicta, inter contractus gratuitos et onerosos. Pro-babilius irritat contractus gratuitos, cum hi omnimodam spontaneitatem requirant; vel saltern, juxta omnes, hi ad nutum errantis sunt rescindibiles. Probabilius vera non irritat onerosos, quia talis error non impedit cognitionem nee consensum relate ad rei substantiam; secus tarnen si qualitas intendatur velut conditio sine qua non, cum tunc in rei substantiam transeat; v. g. si, te vestire in-tendens in nigris, a venditore petieris ct emeris pan-num nigrum, ille vero tibi postea transmittal pannum alterius coloris.

r. Affirmative órdinarie contractus gratuitos, cum in his persona donatarii a donatore specialiter intendi soleat.

Negative contractus onerosos, quia in his error ille mere accidentalis est; excepto matrimonio, in quo persona est contractus objecturn, et sic ad substantiam pertinet. q. An, si versetur circa motivum?

r. Affirmative si circa motivum determinans seu/mafe, v. g. si des eleemosynam Petro diviti quern pauperem putabas; Negative si circa motivum impellens tantum, v. g. si des eleemosynam Paulo pauperi minus probo quern vere probum putabas.

r. Est machinatio adhibita ad fallendum alterum. Nota. Dolus cum simplici crrore connectitur in hoc, quod effectus doli sit error. Unde, ultra crrorem, dolus includit injuriam, quae in omni casu, eliam ubi con-

n. Videndum est qualem errorem dolus produeat. Igi-lur, juxla dieta N⁰ prjecedenti, 1° si dolus produeat errorem substantialem, irritat; 2° si produeat errorem ae-eidentalem qui sit incidens, nihil efficit, nisi obligationem compensandi damna ex dolo seeuta; 5° si vero produeat aeeidentalern qui sit dans causam, probabilius irritat vel saltern reseindibiies reddit eontractus gratuitos; onerosos vero, saltem ordinarie, non irritat.

r. Est damnum quod in eontractibus onerosis palitur unus e eontrahentibus, quia sequalitas non servatur, i. e. quia id quod ab uno aeeeptum est, maximum pretium rei superat, aut minimum non exsequat.

r. Etsi non invalidus sit contractus, quia non adest error substantialis, nihilominus tenetur tedens ad repa-rationem insequalilatis; el si dolum adhibueril, ad repa-randum damnum inde secutum.

0. In quibusnam casibus jus civile conccdit contractus rcscissionern oh Icesionem?

r. Non in omni casu Itesionis, quia sic innumeris liti-bus janua aperirelur; sed id concedit in sequentibus casibus, turn quoad majores turn quoad minores:

Quoad majores: 1° in variis partitionibus, si laesio supe-ret quartam partem (lesion de plus d'un quart): v. g. de summa 24,000 fr. dividenda inter Ires, si unus, loco 8,000, acciperet minus quam G,000; hocque valet in materia hïeredilalis, communilalis inter conjuges, el inter socios; 2° in vendilione immobiiium, si Itesio superet

septem duodecimas (/es sept douzièmes): si v. g. vendas domum, cujus pretium maximum in venditionis momento sestimatur ad 12,000 francos, eamque vendas pretio plus-quam 17,000 francorum, potest Isesus qui emit, contractus rescissionem petere.

Quoad minores: minor non emancipatus potest obti-nere rescissionem in omnibus conventionibus ob laesio-nem; si vero sit emancipatus, pofest in conventionibus quae ejus capacitatem excedunt. Vide infra, N⁰ 2S.

14. — In tractatu De Actibus Humanis, N^is 24 et seqq., dicitur quomodo metus dividatur et quid operetur relative ad voluntariurft et moralitatem. Jam vero illa principia applicantes materise conlractuum, inquirimus quidnam relative ad eos operetur ruetus sive gravis sive levis.

r. 1° Certo invalide contrahit iniens contractum ex metu qualicumque qui usum rationis ita perturbat ut in agente non linquat voluntarium tale quale ad peccatum mortale requiritur. Ita ex omni jure, quia deficit consensus, ut supra requisitus.

2° Valide contrahit, si gravis metus oriatur a causa necessaria, turn intrinseca v. g. ex morbo, turn extrin-seca v. g. ex naufragio; vel si oriatur ex causa libera sed justa, v. g. si stuprator ex metu gravi ducat puellam quam seduxit: ratio est, quia nulla injuria ita contrahenti ero-gatur et ille sufficientem servat libertatem.

5° Si metus gravis oriatur a causa libera injusta, seu si injuste incutiatur in ordine ad extorquendum consen-sum seu contractum, est triplex sententia circa valorem contractus:

Prima dicit esse hmlidum, quia secus, ex injustitia oriretur justilia seu jus in incutiente metum.

Secunda invalidos dicit contractus gratuitos, cum ex omnimodo spontaneitate fieri debeant; validos vero one-rosos.

Terlia, probabilior et communissima, cum Lig. dicit tales contractus, sive gratuitos sive onerosos, esse quidem ob injuriam rescindibiles; sed esse de se validos, tum jure naturte turn jure positivo: jure nalurce, quia, ut Le Actibus Humanis, N⁰ 2ö, dictum est, metus gravis non tollit simpliciter voluntarium; jure 'positivo seu ca-nonicb, quod declarat [ales contractus esse rescindendos, ergo eos ut validos habet. Dixi esse validos de se; nam per accidens excipiuntur sequentia, qutc a jure canonico declarantur invalida, scilicet i⁰ matrimonium, et proba-bilius sponsalia; 2° professio religiosa (et, juxta inter-pretationem communem theologorum, idem probabilius tenetur quoad omnia vota; vide De 2° Decalogi Prcecepto, N° 50); 5° absolulio a censuris, et jurisdictio ecclesia-stica; 4° traditio rerum ecclesiae, et renuntiatio beneficii.

Nota. Idem ac supra resolvendum est, si metus gravis injuste inculiatur a tertio aliquo; sicque valet v. g. emptio gladii, facta a te ex metu hostis tui; item pro-missio pecunise quam cuidam facis si ille te e manibus latronis liberet.

q. An contractus ex metu levi initus, rescindibilis est? r. Disputatur. Sed cum Lig. probabilius Negative, ne-que in foro externo neque interno. Ratio est, quia sic contrahens non censetur consensisse ex metu, qui facile contemni potuisset, bene vero sponte, sicque metus un-dequaque levis in jure pro nullo reputatur; deinde, secus, gravissima incommoda pro commercio humano sequeren-tur, cum metus levis frequentissimus sit.

Attamen, juxta sententiam quam Lig. vocat commu-niorem et probabiliorem, sponsalia contracta ex melu levi

qui dederit causam contractui, etsi reputenlur valida, sunt a parte metum passi rescindibilia per judicis sententiam, ex maxima libertate quam requirunt sponsalia. Vide De Malrimonio, N⁰ 2.

Juxta Carrière, tria sunt indaganda: 1° qusestio juris, nempe de auctoritate legis civilis in contractus; 2° quse-stio facti, nempe de efficacia variarum legis civilis dispo-sitionum; 5° quoad contractus initos in fraudem legis. De his triplici dicimus paragrapho.

13. — q. Quoluplex distingui potest lex civilis sen statutu m circa contractus?

r. Distinguitur triplex, scilicet statutum personale, vel reale, vel attestatorium, prout immediate respicit contra-hentium personam, vel bona, vel formas contractus.

Statutum personale respicit personam, ei imprimendo aliquam qualitatem, v. g. eam quoad contractum habilem vel inhabilem faciendo; reale respicit bona, statuendo v. g. de eorum disponibilitate, transmissione, etc.; attestatorium respicit formas seu solemnilates in confectione actus adhibendas, ut de ejus validitate et legitimitate constet.

Sit exemplum sequens, quo intelligatur contractum quan-doque regi posse legibus variarum regionum; si. v. g. gallus ineat contractum in Anglia, de bonis in Belgio sitis, et contractus habere debcat quosdam eifectus in Germania.

Jam vero, inter varias variarum nationum leges, in-quiritur quibusnam legibus regi tlebeat contractus.

Quselibet gens attingere potest tantum proprium territorium, i. e. ornnes personas in ejus territorio degentes, omnia bona ibi sita, et omnes actus seu contractus ibi initos.

Hu jus autem genlis leges extendi non possunt ad territorium aliarum nationum, nisi illffi nationes expresse con-sentiant vel tacite patiantur lias leges apud se vim habere. Unde practice, inter varias gentes a quibus contractus pendere possunt, sedulo investigandum est quid admis-sum fuerit vel non, aut qusenam restrictiones fuerint apposite.

Jam vero, ad boe principium fundamentale explanan-dum et applicandum, idque juxta legislationem inter prse-cipuas gentes vigentem, tria poni possunt principia par-ticularia, quoad statutum tum reale, tum persononale, tum attestatorium; ex quibus colligi potest cujusnam loei sta-tutis seu legibus obtemperandum sit. Itaque,

1° Quoad statutum reale. Ubicumque fiat contractus, standurn est statuto reali illius loci in quo sita sunt bona de quibus contrabitur, saltem si de immobilibus agatur; nam bujus loci princeps dominium altum babet in illa bona immobilia. Quod autem spectat moMi'a, non omnino constat. Vide De Legibus, N⁰ 19.

2° Quoad statutum personate. Ubicumque fiat contractus, standum est regulariter statuto personali illius loci in quo eontrahentes habent domicilium habilationis; nam non de-sinunt subesse legibus personalibus seu subesse suo prin-cipi, etiam quum ab ejus territorio transitorie absunt; idque postulat bonum publicum. Dixi: domicilium habi-tationis; sed aliud est de contractu matrimoniali, qui sub-jicitur, non precise domicilio babitationis, sed domieilio

matrimoniali, i. e. domicilio quod habebant vel elege-rant contrahentes tempore contractus.

5° Quoad statu turn attestatorium. Ubicumque fiat contractus, regulariter standum est slatutis attestatoriis, seu sequenda est forma illius loci in quo contractus cclebratur; saltern ita agere licet. Nam quum actus censeatur ibi nasci, sequum est ut ibi formam desumat, juxta axioma: Locus regit actum; sed, cum non constet an hoc axioma habendum sit ut imperativum an tantum ut facultativum, ideo dictum est quod saltem sic agere liceat.

Dixi regulariter: nam duplex datur exceptio: 1° quoad matrimonium, si scilicet contrahatur coram proprio pa-rocho in loco ubi contrahentes non habent domicilium, non standum est legibus loci ubi celebratur; 2° quoad actus privatos {sous seing privé), non omnino constat; cum enim in his nulla forma determinata prsescribatur, disputatur an iis applicandum sit axioma: locus regit actum; id tamen Mourlon Affirmat probabilius et communius, ut De Legibus, N⁰ 19, dictum est.

17. — q. An lex civilis seu princeps irritare potest contractus in foro conscientice, etiam ante sententiam judicis ?

r. Excepto matrimonio, quod de ejus foro non est, probabilius Affirmative, quia id exigit bonum commune, et quia, ex generalibus verbis s. Pauli obediendum esse prin-cipibus, leges irritantes, non secus ac alise leges, con-scientiam attingere debent; et si, fatentibus adversariis, id potest judex auctoritate a principe accepta, vere id potest princeps ipse, ante sententiam judicis.

1° Nullitates poenales vel directives, prout decernuntur in pcenam criminis, vel ob motivum boni publici. 2° Nullitates quae attingunt ipsum pactum, vel illius

imtrumentum seu formam: nam fieri potest ut valeat pactum, licet irritum sit instrumentum; et vice versa, ut valeat instrumentum, licet irritum sit pactum. Imo id ssape evenit.

5° Nullitates pleni juris; nullitates juris; nullilatcs sim-pliciter dietse {action en nullité); et nullitates rescissionis, (action en rescission).

Nullitates pleni juris sunt ese quae non requirunt sen-tentiam judicis, et apponi possunt quolibet tempore et contra eos omnes qui vellent initi actui irrito; v. g. si desit quid essentialiter requisitum, puia consensus, ob-jeetum certum, causa licita, vel forma essentialis in te-stamentis, in pacto matrimoniali, in hypothecis;. tune non adest existentia legalis, el proin nullitas pronuntiari non debet.

Nullitates juris locum habent, quum lex ita violata fuit evidenter, ut judex nihil aliud facere debeat quam nude declarare seu ostendere legem tali facto fuisse violatam; quales sunt v. g. actus initi curn interdicto. Non sunt tarnen nullitates pleni juris, cum actus convalescere possint, si nullitas non postuletur intra decennium.

Nullitates simpliciter dietse locum habent, quando causa3 nullitatis sunt dubite, ita ut de iis a judice sit pronun-tiandum. Hi actus, ante judicis sententiam, non sunt irriti, sed potius pnesumuntur validi; tales sunt v. g. actus qui prsecesserunt judicium interdictionis, actus initi ex errore, dolo aut melu.

Rescissio est species nullitatis simplicis, a qua distin-guitur in hoc quod proveniat a leesione; ac proinde locum habet in favorem illius qui probare potest actum sibi nocuisse.

Si nullitas simplex vel rescissio a judice declarelur ad-fuisse, hsec judicis sententia habet effectum retroactivum, i. e. effectum quo actus censentur ab initio irriti, adeo

4.° Nullitates absolutce vel relativce, prout apponi pos-sunt ab omnibus quorum interest, vel tantum a quibus-dam personis a lege determinatis.

Generatim, censentur absolutes si lex, sine distinctione personarum, pronuntiet nullitatem, vel si nullitas fun-detur in motivo boni publici. Nullitas vero relativa special primario utilitatem privatorum, et tantum secundario utilitatem publicam.

Traclanda jam venit qusestio 2^a, nimirum quamnam hae varüe nullitates vim habeant in conscientia.

18. — Desuper statuuntur septem sequentia principia: Q. 1° Quamnam vim in conscientia habet nullitas, si funcletur in lege determinativa proprietatis?

r. Vim habet talem ut actus sub hac nullitate sit ir-ritus in foro conscientise, ante sententiam judicis; nam, cum ad legem civilem pertineat proprietates determinare, ille qui ponit talem actum, disponit de re non sua. Sic est v. g. de thesauris, de prcescriptione, de uxore dispo-nente quoad bona quorum proprietatem lex soli marito concedit, de donatione partis reservatse (de la réserve).

r. Actus validus est in foro conscientise, si factum non existat; nam sententia nixa falso fundamento nulla est, et proin, secluso scandalo vel perturbatione ordinis publici, non obligat. Dictum est in prcesumptione fadti: nam validus est actus si lex vel sententia fundetur in pmsum-ptione periculi moralis, licet in casu particulari non exi-slat malum quod timetur.

Q. 3° Qmd, si lex nritet actum nt nocivum ordini publico, aut contrarium bonis moribus?

r. Actus est irritus in consciGiitia, ante sentenliam judicis. Ita est v. g. in contractu malrimoniali si stipuletur uxorem futuram esse familise ducem; pariter in contractibus ob causam ex utraque parte illicitam, vel sub conditione turpi; etiam in actibus initis in fraudem legis.

q. 4.° Quid, si lex, actum irritans simpliciler, funde-tur immediate motivo boni publici?

Dico 1° in foro conscientim: nam legislator, sic irri-tando, promovere vult bonum publicum; atqui, si actus ille valeret in foro conscientiae, improbi, cum obligatio-nem conscientiae parvipendant, earn ssepe violarent, id-que cum Isesione proborum, et sic lex aliquando nociva evaderet, prsecipue probis.

Dico 2° ante sentenliam judicis: si enim necessaria sit sententia, multiplicabuntur lites; imo probi et pacifici, qui lites timent, sententiam judicis provocare deterre-buntur, sicque lex inutilis evadet, prsecipue iis quibus potissimum favere deberet.

r. Contractus non est absolute invalidus; sed est re-solubilis in foro conscientiae ante sententiam judicis, ad nutum illius in cujus utilitatem lex constituta est, per totum tempus a lege concessum.

Dico 1° non est absolute invalidus: nam illa nullitas non est nisi conditionata, ea scilicet conditione si invocetur, idque tempore competenti, ab iis quibus lex favere in-tendit.

rescissione; qua recusalione non facta, potest altera pars in conscientia illo actu uti.

q. 6° Quid, si lex, pronuniians nullilatem, pro objecto habeat solum instrumentum sen aclnum formas?

r. Actus in se validus est in foro conscientise. An tamen hoc applicandum sit variis solemnitatibus a lege sub poena nullitatis prsescriptis, prsecipue pro donationibus et testamentis, statim dicetur.

r. Ordinarie non producit effectum arte sententiam ju-dicis, ut De Legibus dictum est. Secus tamen, si nullitas simul directe fundetur motivo boni publici, ut supra hocce N⁰, qusestione 4^a, dictum est; idque in quibusdam impedimentis matrimonii locum habet.

Nullitatesrespicere possunt vel disponibilitatem bonorum, vel capacitatem seu habilitatem personarum, vel formas in actu adhibitas. Igitur;

■1° Nullitates quae respiciunt disponibilitatem bonorum, generatim vim habent in conscientia ante sententiam judicis, quia plerumque fundantur lege determinativa proprietatis vel motivo ordinis publici.

2° Nullitates quae respiciunt capacitatem personarum, sunt duplicis classis: aliee primario institute sunt in uti-litatem quarumdum personarum , v. g. minorum aut inter-dictorum, et contractum rescindibilem reddunt ad harum personarum nutum; alise immediate fundantur motivo boni publici, et contractum prorsus irritant.

5° Quoad nullitates quaj respiciunt formas actuum, quo-que distinguendum est inter conventionis instrumentum et inter formas solemnes. Itaque,

Quando nullitas non respicit nisi conventionis instrumentum, i. e. quando forma non prasscribitur nisi

ut de conventione constet, v. g. in venditione et in con-tractibus non solemnibus, contractus valet in conscientia.

2° An vero in conscientia valeant donationes et testamen-la, formis a lege civili sub pcena nullitatis destituta, di-sputatur. Sententia Afprmat, quia lex humana naturalem obligationem inter personas aliunde habiles non tollit, quamvis actionem civilem neget. 2^ Sententia Neyat, quia illse leges irritantes fundantur in prsesumptione doli et periculi communis, sicque tollere censentur obligationem naturalem contractuum in foro externe irritorum. o³ Sententia, media, quae juxta Lig. est practice tenenda, dicit hos contractus non esse omnino nullos, sed eos valere ad hoc, quod possessor potest rem retinere donee per judicis sententiam condemnetur, et quod earn restiluere tenetur post judicis sententiam. Vide De Contraclibus in specie, N⁰ 20.

Cseterum, in hac qusestione agitur tantum de causis profanis; si enim agatur de causis piis, quse proinde pote-stati ecclesiasticse non vero civili subsunt, certum est, ait Gury, idque ex variis sacne Pcenitentiarise responsis proba-tur, has dispositiones, etsi formis legis civilis deslitutas, valere in conscientia. Idem dicendum est de dispositionibus compensatoriis vel remuneratoriis: nam priores sunt solu-tio debiti stricti; posteriores, solutio debiti, non quidem stricti, sed naturalis.

r. Ille qui facit aliquid quod cum observatione legis conciliari nequit, et menti legis contrarium est quamvis cum ejus verbis concordare videatur.

Ergo, ut adsit fraus, requiritur ut vere id fiat quod lex impedire voluit. Hinc, non sufficit intentio se legi sub-trahendi; et sic, qui facit quod necessarium est ut legi

non sit subjectus vel earn reapse non infringat, proprie fraudem non committit sed simpliciter utitur jure suo.

r. Actus ille est irritus in conscientia anle sententiam jndicis. Est irritus, quia bonum publicum id postulat, et quia perinde est ac si lex ipsa violata l'uisset; et quidem in conscientia ante..., quia secus, lex scopum suum non altingeret, cum hujusmodi fraudes saipe ita dissimularen-tur ut in foro externo vix detegi aut probari possent.

r,. Tribus: 1° de re ad rem , 2° de persona ad personam, 5° de contractu ad contractum; quibus alii addunt, 4° de loco ad locum.

Sic v. g. in cessione honorum, si debitor, intra 10 dies prfecedentes cessionis declarationem, intra quos irrita est solutio summarum, tradat creditori merces, etc., loco pecunise.

r. Quando quis, favere volens personaj prohibitse, dat alteri seu personae interpositce, sed ea conditione explicita vel implicita ut ille alter tradat priori: estque id quod a lege nuncupatur prohibita personae substitutio. Res autem sic data pertinet, non ad personam prohibitam nec ad personam interpositam , sed ad donatorem vel ejus hseredes.

1° Interpositse legaliter sunt ilise quse articulo 911 ut interpositie censentur: Seront réputées personnes inter-

posées les père et mere, les enfants et descendants, et l époux de la personne incapable; item qiuedam alise juxta articulum 1100.

2° Interpositai de fado, sunt omnes alite ac memorata!, de quibus probandum est eas interpositas fuisse.

Certo autem adest interpositio, si inter donatorem et donatarium apparentem adfuerit pactum explicitum vel implicitum, i. e. si donatarius se obligaverit ad rem tra-dendam incapaci; vel, licet ille se non obligaverit, si donator manifestaverit se non donare nisi cum onere el sub condi-tione tradendi personae incapaci.

1° Si donator dederit simpliciter, voluntatem non mani-festans, sed donatario moraliter certo constet donatoris intenlinnem fuisse ut res tradatur incapaci: probabilius, juxta Carrière, non potest donatarius rem accipere, si judi-cet donatorem absolute voluisse ut res tradatur incapaci. Dico voluisse, nam,

2° Si judicet donatorem tantum desiderasse ut incapaci tradatur, vel si donator dicat tantum se desiderare et sperare ut tradatur vel provideatur incapaci, hujusmodi casus, juxta Carrière, non videtur esse contra legem; idque peranalogiam cum substitutionibus, de quibus infra, quse constilui non videntur per meram donatoris postulatio-nem vel desiderium.

r. Quando contractus, quern vere intendunt contrahen-tes, occultatur sub specie apparenti alterius contractus; v. g. si donator rem quam simulat se vendere, revera donet, tum ad favendum personae cui donare, non vero cui vendere, prohibitum est; tum ad excedendam partem di-sponibilem; tum ad illudenda tributa {les droits d'en-registrement), quae majora sunt in donatione erga extra-

neos quam in venditione; tum ne concitetur invidia eorum quibus non fit similis donatio, etc.

q. An talis fraus irrilat conlraclum? r. 1° Si inveniatur actum a partibus intentum, esse contra legem irritantem, quia v. g. lex actum cum tali persona vel de tali objecto prohibet, pronuntiabitur adesse nullitatem. quia vere violata est lex irritans, juxta articu-lum 911.

2° In casu autem quo lex actum, qui quidem non est contra legem irritantem, nihilominus irritet ut simulatum, in poenam simulationis et fraudis, probabilius adest nul-litas.

oquot; Disputatur de valore donationis occultatai sub specie venditionis, quamvis non fiat in gratiam incapacis nee ultra portionem disponibilem. Sed, Juxta Carrière, probabilius valet; quia non est fraus contra legem quando fit simulate id quod fieri potuisset aperte; et articulus 951 prtescribens formam donationis, non respicit nisi dona-tiones expresses. In hoc casu adest, juxta varios, ven-ditio rei cum donatione pretii; sed, juxta Carrière, dici potius debet vera rei donatio, qute, licet destituta sit form is donationis, ut valida agnoscitur.

r. Quando quis, ad se subtrahendum legis imperio, tendit in alium locum ubi talis lex non viget. Sed ejus-rnodi agens, ut supra dictum est, modo facial omne id quod necessarium est ad se legis imperio subtrahendum, utitur jure suo; et sic, proprie fraudem non com-mittit, actusque ejus validus est.

, 23. — q. Quinam, jure naturali, contrahere possunt? r. Illi omnes et soli qui ralionis usum liberum habent; quia isti soli dominium bonorum suorum fransferre et obligationes suscipere possunt. Hinc contrahere non va-lent infantes usu rationis nondum fruentes, amentes et furiosi, aut perfecte ebrii.

r. Illi omnes qui, prater usum rationis et voluntatem liberam contrahendi, qute de jure naturali exiguntur, etiam liberam habent bonorum dispositionem seu a lege non declarantur contractus incapaces.

q. Quinam generatim ad. contractus incapaces declarantur ? r. Declarantur incapaces contrahendi, saltern in multis aut fir miter, 1° minores, 2° interdicti aut concilio judi-ciario subjecti, 5° uxores; de quibus jam triplici para-grapho agendum est.

r. Ita vocantur filii et filisefamilias qui cetatem lege prtefixam non attigerunt, ut, seclusa patris aut tutoris aut curatoris auctoritate, civiliter agere valeant. Q. Qucenam, jure gallico, cetas exigitur? r. Ad majoritatem exigitur setas 21 annorum completo-rum. Attamen, respectu matrimonii contrahendi, masculi, qui habent parentes aut ascendentes, non reputantur inajores nisi ad tetatem 2o annorum pervenerint.

q. Quomodo jure civili dividi possunt minores? r. Minores alii sunt emancipati, et alii non emancipati. Non emancipatus est minor qui simpliciter subjicitur auctoritati patris vel tutoris, per quos in actibus civili-bus reprsesentatur.

Emancipatus est minor qui ab auclorilate patris vel tutoris, per beneficium emancipationis, liberatus est, ita ut civiliter agat nomine proprio; ea tamen restrictione quod, in variis actibus, indigeat assistentia curatoris, vel concilii familise, vel tribunalis; sicque medium locum tenet inter majorem et inter minorem sub tutela. q. Quoluplici viodo fieri potest emancipatio?

r. Modo duplici, videlicet tacite vel expresse. Fit tacite, ipso jure, per minoris matrimonium. Fit expresse, tum per ejus patrem vel, eo defuncto, per matrem, si minor habeat 15 annos completos; tum per concilium familiae, approbante et assistente judice, si minor, utroque parente orbatus, habeat 18 annos completos.

r. Minores alii sunt puberes, et alii impuberes. Impuberes sunt pueri qui U, et puellse quse 12 annos completos nondum attigerunt; vocanturque pupilli si, orbati patre, sub tutore sint. Puberes dicuntur qui ad prsefatam aitatem pervenerunt.

2a. — Q. An icjitur, juxta legem civilem, contrahit licite minor, tum non emancipatus tum emancipatus, qui de bonis propriis nomine propria contrahit ?

r. Non emancipatus contrahit generatim illicite, cum lex ei generatim prohibeat contrahere sine assistentia patris vel tutoris.

minatis casibus in quibus indiget assistentia curatoris, vel concilii familise, vel tribunalis.

q. Quid civililer judicandum est de validitate et firmitate lal mm actuum prohibitorum, a minor ib us posilonm?

r. Hi omnes actus, si excipias donationis acceplationem prsescriptis solemnitatibus destitutam, reputantur per se validi; sed possunt quandoque esse rescindibiles a parte minoris, non vero a parte eorum qui curn eo contra-xerunt, cum hi ejus incapacitatem invocare nequeant.

• Q. In quibusnam casibus, juxla menlern legis, a parte minoris sunt rescindibiles, in quibusnam vera'rescindibiles non sunt illi actus?

1° r. Simt certo rescindibiles, saltern regulariter, in casu laesionis, juxta axioma: Minor restituitur, non ut minor, sed tamquam Isesus; et juxta art. 150o: La simple lésion donne lieu a la restitution en faveur du mineur non éman-cipé, contre toutes sortes de conventions; et en faveur du mineur emancipé, contre toutes les conventions qui excè-dent les bornes de sa capacité.

2° Probabilius non sunt rescindibiles extra casum leesio-nis; idque contra Carrière et varios, qui tenent quosdatn insuper actus esse rescindibiles ad nutum minoris; sed boe videtur, juxta mentem legis, probabilius (vide

notulas, hujus auctoris Compendio adjectas); idque a fortiori negandum est, si contractus non tantum minorem non laedat, sed e contra illi prosit, cum lex minori favere semper intendat.

Dixi, in primo responsionis membro, hos actus minoris in casu laesionis esse rescindibiles regulariter. Sed, per accidcns, non sunt rescindibiles, etiam supposita Isesione, 1° si minor, commercium aut artem exercens, de rebus hue pertinentibus contrahat; 2° si laesio contingat ex eventu for-tuito et improviso, v. g. si domus incendio pereat; o⁰ si obligatio proveniat ex minoris delicto aut quasi delicto, v. g. si dolo, puta falso actu nativitatis, alteri persuaserit

se esse majorem; secus tarnen est de sola affirmatione se esse majorem, vel se commercium exercere; 4° neque actus in minoritate positi quos, major factus, ratos habuit.

Q. Si minor, in casibus si bi generatim prohibitis, cum ali-rjiio contraxerit, die quid liceat vel non liceat in conscientia 1° isti contrahenti, 2° minori.

r. 1° Contrahens potest contraclui stare, donee nullilas a minore aut ab ejus patre aut tutore invocetur; sed sufficit postulatio privata, ut ad rescissionem teneatur, quando kesio est omnino aperta, tunoque rescissionem differre non potest usque ad sententiam judicis.

2° Minor tuta conscientia potest uti heneücio legis seu rescissionem invocare, cum lex in ejus favorem lata sit. Sed id in conscientia non potest, eliamsi lex id ipsi permit-teret, si sit in mala fide; sic v. g. rescissionem postulare non posset ut eximalur a restitutione pecunhe quam mutuo accepit et dilapidavil; tenetur enim adimplere obligationem quam certo novit durn pecuniam postularet et reciperet; et proinde nullatenus prtetendere valet se Isesum fuisse ex eo quod ex mutuata pecunia nullum emolumentum per-ceperit.

Nota. Quidam restrictiones necessario admittendai sunt in iis quae de inhabililate minorum dicta sunt. Sic, contractus firmos ineunt minores sequentes; 1° qui contrahunt de rebus qua libera eorum voluntati relinquuntur, v. -g. qui disponunt de pecunia ad emendos fructus vel alia id genus; 2° qui, studiorum causa , a domo paterna absunt et faciunt contractus necessarios ut suis necessitatibus pro-videant; item hi qui ad parentes vel tutorem recurrere non valent, urgente necessitate, v. g. in morbo in regione aliena: secus, lex quse in eorum utilitatem sancita est, contra eos converteretur, et lex ipsa civilis plerumque ad-mittit validitatem talium contractuum.

26. — q. Quandonam generatim adest locus interdictioni vel instituendo concilio judiciario?

r. Quando major, ex infirmitate morali, incapax esl ad bona sua administranda; tunc luiic incornmodo lex medetur per interdictionem vel per concilium judicia-rium.

Causa defertur ad tribunal \^x instantise, quod vel pro-nuntiat interdictionem, si adsit babitualis status imbecil-litatis, dementise vel furoris; vel assignat concilium judiciarium in casu quo, licet causa non tarn gravis videatur, attamen satis periclitatur recla bonorum administratio; item in casu prodigalitatis.

27. — Q. Quid lex civilis statuit de valore contractuum seu actuum initorum ab interdicto?

Si post, sunt ipso jure irriti, seu adest nullitas juris, de qua supra, N⁰ 17, dictum est, idque independenter a Itesione.

Si ante, tune 'lquot; vel eorum nullitas postulatur adhuc vivente interdicto; et actus, etsi non sint ipso jure irriti, irritari possunt a judice, si causa interdictionis notoria esset tempore quo initus est contractus; 2° vel postulatur jam mortuo illo qui interdici poluisset aut debuisset:

alque in hoc supposilo contractus onerosi ab eo initi, ob dementiam impugnari possunt solum in duplici casu, juxta art. 504-, nempe, si interdictio jam postulata.fuerit anle ejus mortem, vel si ex ipsomet actu colligi possit dementia; contractus vero graluiti seu donationes et te-stamenta, juxta sententiam communiorem, in omni casu dementise, juxta art. 901, impugnari possunt.

q. Quid lex civil Is statuit de valore actuum initorum a subjectis concilio judiciario?

r. Subjecti illi non possunt, absque assistentia conci-lii judiciarii, ponere quosdam actus art. 499 et 513 con-tentos; caeteros vero actus ponere possunt, et sic dif-ferunt ab interdictis.

Jam vero, si ab eis initi fuerint ojusmodi actus pro-hibiti, pariter distinguendum est an id fuerint post an vero ante judicium interdictionis. Si post, sunt ipso jure irriti, ut de interdictis; si anle, impugnari non possunt 1° in casu prodigalilatis, neque probabilius 2° in casu dementise quoad contractus onerosos, cum articulus 505 non loquatur de concilio judiciario; atlamen tune recurrere licet ad art. 901, quoad donationes et testamenta, ut modo supra.

q. .4n supradictce nullilates civiles, in casu interdictionis vel concilii judiciarii, ad mil li possunt in conscientia?

r. A/firmative, juxta priucipium, N⁰ 18, datum de lege irritante primario fundata tnotivo boni privali, cum h® nullilates statute sint in gratiam interdictorum et concilio judiciario subjectorum; unde, illi rescissionem petere possunt, sicuti id possunt minores, cum bac differentia quod priores id petere possint independenter a Isesione.

28. — q. Quodnam est principium generale codicis, circa capacitatem uxoris cd contrahendum?

r. Est sequens : uxor, ordinarie, non potest disponere inter vivos, sine consensu speciali mariti vel sine aucto-ritate judicis. — Hoc principium generale jam per partes explanandum est. Itaque,

1° Ad determinandum quidnam possit vel non possit uxor, inquirendum est qualem inieril contractum matri-monialem. Igitur, quamvis uxor, sub quocumque regimine, sine licentia viri vel judicis, non possit alienare immobilia, vel stare in judicio; et quamvis in regimine communitatis utriusque vel in regimine exclusivo cornmunilalis vel in dotali (vide tractatum De Juslilia, N⁰ 50), nomine proprio nec alienare, imo ne quidem administrare possit bona quse forte habet propria; attamen, in regimine separationis bonorum, potest bona propria administrare, et ex iis mo-bilia alienare.

2° Si vacet commercio publico et separate, contrahere potest pro rebus commercii (excepta alienatione immo-bilium), quia tunc vir consentire censetur; imo, si sit sub regimine communitatis, illud commercium obligat ipsum virum.

5° Si, in rebus in quibus hac indiget licentia, quemdam absque ea contractum ineat, obligari potest ratione delicti, quasi delicti, et eo sensu quod ei non liceat locupletari cum damno alterius.

4° In variis casibus in tractatu De Justitia, N⁰ ol, datis, ubi vir vel lex uxori licentiam dare censetur, v. g. quando

Dico 2° inter vivos: nam disponere potest per testamen-lum, cum hoc tantum valeat post ejus mortem, i, e. eo tempore quo quot;non amplius existet auctoritas maritalis.

Dico 5° sine licentia speciali mariti, qua licentia in-diget uxor pro singulis actibus hie supra non exceptis; et quidem licentia scripto data; quapropter non sufficit consensus generalis, in contractu matrimonii datus: ultimus enim ille consensus, etsi sit sufficiens quoad administra-tionem bonorum, non tamen sufficit quoad alienationem immobilium.

Dico 4° vel auctorilute judicis, ad quem uxor recur-rere potest, si vir consentire vel nolit, vel non possit, v. g. quia est absens, aut interdictus, aut minor.

29. —• q. Qualis est, coram lege, nullilas horum acluurn prohibitorum seu sine dicta licentia positorurn ?

r. Hi actus locum dant nullilati, atque rescindi debent si vir, vel ipsa uxor, vel eorum hseredes, non vero alii, nullitatem opponant; igitur declarantur irriti, indepen-denter a qualibet Isesione,. eo ipso quod defuit auctoritas maritalis. Attamen, si actum ejusmodi irritum uxor cum mariti licentia ratihabeat, actus ille firmabitur, imo censebitur valuisse ab initio.

' r. Juxta principium, supra, N⁰,18, circa nullitates quse pro objecto primario habent utilitatem privatam, hi actus sunt rescindibiles in conscientia, ante sententiam judicis, ad nutum eorum quibus facultas sou beneficium tribuitur nullitatem postulandi, i. e. ad nutum viri, vel uxoris, vel eorum hseredum. Dico 1° viri, qui nullitatem invo-care potest, licet Isesus non fuerit; sed restituere debet

id in quo dilior factus fuerit. Dico 2° uxoris, quse, nisi dolo alteram partem deceperit, quod ssepe evenit, nul-lilatem quoque invocare potest: etenim, quamvis lex precise ipsi favere non intendat, nihilominus non videtur motivum adesse sufficiens eam a beneficio legis exclu-dendi; attamen uxor reddere tenetur id omne in quo ditior evaserit.

r. Sunt res et facta, seu ea omnia quae sub hominis dominio caderc possunt, et de quibus contrahentes plenum dominium habent proprietatis et liberam admini-strationem.

q. Quibus conditiombus yaudere debet hcec materia? r. Usee materia, generatim loquendo, esse debet 1° pos-sibilis, 2° existens et determinata, 5° in commercio, 4° con-trahentis propria, o⁰ aliunde indebita; de quibus jam.

r. Possibilis vel physice vel moraliter, quia ad impos-sibile nemo obligari potest, v. g. ad vitandos casus for-tuitos; quos si quis in se suscipiat, se tantum obligat ad reparanda damna ex eis provenientia.

r. Valet contractus, si res sit divisibilis in se, et divi-sibiliter de ea contractum fuerit; sic v. g. si emam 100 modios tritici, quorum 4-0 ante traditionem pereunt, valet emptio pro 60. Secus, si sit indivisibilis, vel indivisibiliter de ea contractum fuerit, v. g. si promittam horologium, sciens me in illud habere tantum jus partiale.

An ad contractus valorem requiratur ut res de qua contrahitur, sit honesta; aliis verbis, an res inhonesta seu turpis haberi possit ut res moraliter impossibilis, dicitur infra, N^is 58 et seqq., ubi de condilione turpi.

r. Existens vel in re, vel saltern in spe cerla, i. e. probabiliter extitura; secus enim, non esset pretio sesti-mabilis, ut v. g. si contrahatur de domo qu» tempore quo contrahitur jam erat combusta.

Aliquando tamen non valet contractus de re existente in spe, nimirum, si id probibeat lex civilis; talis est v. g. venditio frumenti nondum collecti (grains en vert et pendants par racine), vel etiam stipulatio circa successionem personae viventis, quamvis tamen, ex art. 1082, qusedam stipulationes a nubentibus fieri possint in contractu dicto institution contractuelle.

r. Sufficit ut sit determinata in specie; sic v. g. valet conventio de tradendo equo vel bove: ubi, nee optima nee pessima species tradenda est; non vero valet conventio de tradendo animali in genere.

r. Id est quod debeat posse, per pacta, in alios trans-ferri. Atqui sic transferri non potest, si id aliqua lege probibeatur.

r. \⁰ Res dominii incapaces seu usus inexhausti, v. g. aer, etc.; 2° generatim loquendo, res seu facta turpia, de quibus infra, N⁰ 58 et seq.., ubi de contractibus suh conditione turpi; 3° generatim loquendo, res spirituales seu sacrse, de quibus Nquot; sequenti.

r. 1° Res quse pertinent ad rempublicam vel alias cor-porationes, ut De Justitia, N⁰ 19, dictum est; 2° res quarum venditionem lex irritat, v. g. bona minorum, dos uxoris, successio personse viventis, etc.; sed validus est, etsi illicitus, contractus, si lex venditionem tantum prohibeat, v. g. de venenis, armis, cibis falsifica-tis, malis libris, etc.

r. Tales sunt, prout proxime ordinate sunt ad finem supernaturalem, i. e. gloriam Dei aut salutem anima-rum, vel ad finem temporalem.

r. Tripliciter: i⁰ antecedenter, i. e. si ante existat quam spirituali jungatur, v. g. calix vel ecclesia consecrata, seu res illse materiales quibus dein accessit consecratio; 2° concomüanter, i. e. si sit intrinsece et necessario con-juncta spirituali, v. g. labor necessarius in administra-tione sacramentorum; 5° consequenter, i. e. si prsesup-ponat spiritualem vel non babeatur nisi propter ipsam, v. g. jus ad percipiendos fructus ex beneücio ecclesiastico.

1° In gratuitis, Affirmative, jure naturali et divino; v. g. si promittas orationes, missam, reliquias, etc., cum Deus praeceperit quidem rerum spiritualium gratuitam communicationem.

2° In onerosis. Affirmative si res sit spiritualis ex utra-que parte; quia nulla simonia adest in permutatione, si-

quidem nulla sit comparatio rei spiritualis cum temporali. Negative si sit spiritualis ex una parte et temporalis ex altera, cum tunc adsit simonia, i. e. comparatio rei spiritualis cum temporali.

q. Sed an, in contractibus onerosis, adest simonia si, pro re temporali, detur res temporalis spirituali annexa?

r. 1° Si annexa antecedenter, Negative, seclusa Ecclesiae prohibitione pro casibus particularibus; modo tamen pre-tium propter spirituale annexum non augeatur.

2° Si annexa concomitanter. Affirmative, ut patet; secus tamen, si tantum extrinsece sit annexa spirituali, v. g. labor extrinsecus horse celebrationis vel itineris pro missa.

3° Si annexa consequenter. Affirmative, saltern ex jure canonico id prohibente. Sed bic agitur de jure ad fru-ctus percipiendos, non vero de ipsis fructibus, qui sunt quid temporale de quo contrahere licet. Vide latius De i⁰ Decalogi Prcccepto, Nquot; 63 et seqq., ubi de simonia.

Sed hie Ires distinguendi sunt casus: 1° si res sit alteri tantum debita, i. e. si alter tantum habeat jus ad rem; 2° si res sit actu aliena, i. e. si alter habeat jus in re; 5° si quis promittat factum alterius. Unde:

r. Quamvis illicitus, est tamen generatim validus jure naturali.et civili, quando executioni mandatus est. Est-validus, quia contrahens disponit de re adhuc sua, cum in earn habeat dominium seu jus in re: sic est, v. g., de matrimonio inito cum impedimento orto ex sponsa-libus.

Hinc colligi potest quid sentiendum sit de eo qui ac-cepit rem alteri debitam: scilicet, dislinguendum est an fraudis fuerit conscius vel non: si non conscius, generatim ad nihil tenetur; si conscius, putat Carrière eum teneri, defectu alterius, resarcire damna quse patitur primus creditor, sicque tenendum videtur ex art. 1141 qui rem tali adjudicat tantum si fuerit bonse fidei. q. Quid, 2° de contractu de re actu aliena? r. Generatim loquendo, non transfert dominium. Ita est de contractibus in genere, et speciatim de venditione rei alienee quae sit evictioni obnoxia, ut De Justitia, N⁰ 144, dictum est. Attamen ejusmodi contractus quos-dam producit effectus, prsesertim quod, a parte rem tradentis, locum dare possit compensationi damnorum erga acquirentem qui ignorat rem esse alienam. Q. Quid, 5° de contractu quo promittis factum alterius? r. Non obligatur alter; sed tu obligari potes, nempe ad omnem curam adhibendam ut factum prsestetur, et qui-dem prsestetur juxta intentionem contrahentium et dispo-sitionem legum.

r. Negative si ad earn tenearis erga compartem qua-cum hie et nunc contrahis; sicque pretium jam tibi datum retinere non potes, nisi compars omnino liberaliter censeatur dare ad te alliciendum ut facias id ad quod teneris.

Affirmative si ad eam tenearis erga alium quam ilium quocum jam contrahis; v. g. si Petrus te conduxerit ut tendas Brugas pro re quadam, potes accipere pretium a Paulo ut eodem tendas pro alia re, modo posterius mandatum priori non noceat.

ij. An valet contractus de prccstanda re quam debes, non quidem ex justüia, sed ex alia virlute, v. g. charitaiis, reli-gionis, et sic, cm Heet accipere pretium ad jejunandum m quadragesima ?

r. Cum Lig. et Gury, probabilius Affirmative, quia id censetur donum mere gratuiturn; modo tarnen id quod prEestas„sit pretio aestimabile, quale non est iilud quod sine labore, sumplu aut periculo alicui prastas, v. g. pro via assignanda viatori; unde, si pro tali re pretium aeceperis, probabilius restituere teneris.

Stabiliendum est quo tempore adesse debeat 1° habili-tas partium, materise capacitas, observatio formarum Ie-galium, in actibus in genere; 2° babilitas partium et materise capacitas, in actibus conditionatis.

37. — 1° Qnoad habilüatem partium, agitur vel de actibus inter vivos, vel de testamentis, de quibus N⁰ seq.

Quod spectat actus inter vivos, duplex occurrit casus, scilicet si ambse partes consentiant vel simul vel s«c-cessive. Unde:

r. Necesse est, ad valorem actus, ut sint habiles eo tempore quo consensum prwstant; nam consensus datus

ah inhabili, est inefficax et lege irritus; qui si non re-novetur, contractum non efficit.

2° Si utraque pars fuerit inhabilis, licet inhabilüas postea cesset, per se invalidus est contractus, nisi reno-vetur consensus.

Dico per se: quia, si inhabilitas sit juris positivi, prout v. g. in matrimonio non raro accidit, concedi potest dispensatie in rad ice, i. e. qiue habet vim, non tantum in futurum, sed et in prseteritum, nempe efficiens ut contractus, prius invalidus, jam validetur sine dato novo consensu.

o⁰ Item renovandus est consensus ab inhabili, si ab una parte tantum sit inhabilitas; non vero renovandus est ab habili, ut in matrimonio evenire potest.

4° Quoad minores, uxores et concilio judiciario subjectos, qui non sunt simplicitor inhabiles, sed qui indigent concursu alterius, dicendum est sic: pro minoribus, requiritur concursus sen consensus istius alterius eo tempore quo ipsi dunt consensum, quia ille concursus requiritur ad integrandam eorum personam, i. e. ad tol-lendam incapacitatem; nec sufficeret si postea accederet. Pro uxoribus, etc., sufficit si ille consensus postea prae-stetur, quia tantum requiritur ob reverentiam debitam marito, etc.

q. Quonam tempore paries esse debent habiles, 2° si arnbce ■ consentiant successive?

r. Necesse est ut qui prior consentit, sit habilis eo tempore; et ut uterque sit habilis tempore acceptationis sen consensus ab altera parte, quia tunc concurrunt vo-^ntates, sicque perficitur contractus.

38. — q. Quod special testamenta, quonam tempore ha-bil is esse clebel 1° testator?

r. 1° Debet esse habilis eo tempore quo cotificit testamen-tum; secus enim, consensus est inefficax, qua lalis perseverat, et in morte vim habere non potest.

2° Debet, tempore suce mor lis, servasse capacitatem juris, i. e. non amisisse proprietatem boni legati; non vero servasse capacitatem facli, qualem non amplius habet si post confectum testamentum fiat ob dementiam inter-dictus; bac aulem interdictione non annulatur prius te-stamentum, sed ille solum fit incapax bic et nunc actum validum conficiendi.

r. Requiritur et sufficit ut sit habilis tempore quo mo-rilur testator, quia tunc propric jus acquirit legatarius. Non vero requiritur, sicut in jureromano, ejus capacitas tempore quo testamentum conficitur.

r. Id esse debet tempore quo, juxta dicta supra, consensus prsestatur ab utroque contrahente, sive simul sive successive.

q. Quo tempore observandce sunt formce a le;/e sub poena nullitatis prccscripltc?

r. 1° Eo tempore quo aclus conficitur. Ilinc, si actus fue-rit defeclu formse invalidus, non convalescit etsi postea lex desinat exigere illam formam; etvicissim, si aclus fuèrit validus, non corruet eo quod posterior lex novam prse-scriberet formam, cum hsec lex habere non debeat ef-fectum retroactivum.

2° Si actus, debitis formis initus, fuerit ob aliam cau-sam invalidus, formaj in revalidatione aclus non sunt

iterandse; modo invaliditas non fuerit publica aut talis natura; ut publica fieri possit.

Dico; non sunt iteranclce, quia, per formas jam adhi-bitas, satis legi constat contractum rite initum fuisse; et saepe, v. g. in matrimonio, renovari non possunt sine diffamatione conlrahentium. Dico: modo non fuerit publica....., quia tunc legi constare non censetur de inito

41. — Supponi potest 1° personas quse sunt inhabiles tum quoad se turn quoad materise capacitatem, contra-here sub conditione tollendce inbabilitatis, aut referendo contractum ad tempus quo habiles erunt; vel 2° eas, nunc habiles, contrabere, sed pro tempore quo inhabiles futurse sunt. Itaque:

Q. 1° An valet consensus datus ub inhabilibus, sed pro tempore quo erunt habiles?

u. 1° Negative si inhabilitas sit juris naturalis. Sic v. g., vir inire non potest matrimonium cum secunda uxore, sub conditione quod prior moriatur; ideoque in his non datur locus dispensationi in radice.

2° Negative si inhabilitas, orta quidem ex jure hu-mano, fundetur in prsesumptione generali alicujus defe-ctus naturalis. Irritus itaque est contractus a minora initus, relatus ad tempus quo erit major. Idem dicen-dum est do sponsalibus vol de matrimonio, initis sub conditione obtinendse dispensationis, qua3 conditio ut tur-pis habenda est.

5° Affirmative extra bos casus, quia, abstrahendo ab inhabilitate juris tantum humani, nihil fit contra legis men tem.

q. 2° An valei 'consensus da lus ah habilibus, scd pro tempore quo erunl inhabiles?

r. Negative, nam contractus censendus est perfici eo tempore ad quod refertur contrahentium consensus; unde, si tunc sint inhabiles, eorum consensus vim habere non potest.

r. Est, ex una parte, jus seu translatio juris; et ex altera parte, obligalio, i. e. vinculum quo, vi contractus, adstringitur ad aliquid dandum, faciendum vel omittendum.

Si autem huic priori parti competat facultas jus suum prosequendi in judicio, hsec vocatur actio, de qua juris-peritis, non vero nobis, agendum est.

Ex variis contractibus variee exurgunt obligationes, de quibus sermo est in tractatu De Conlraciibus in specie. At-men, sunt qusedam omnibus contractibus communia, de quibus hie agendum; et desuper triplex erit caput: 1° de obligatione contractuum generatim spectata; 2° de variis obligationum speciebus seu modificationibus; 5° de prse-cipuis modis quibus extinguuntur obligationes.

Duplex distingui potest obligatio generalis: 1° directa, i. e. quee adstringit ad id faciendum vel omittendum do quo convcntum est; 2° indirecta, i. e. quae adstringit ad compensanda damna per inexecutionem contractus illata. De his duplici dicimus articulo.

Tria sunt traclanda: 1° principia qusedam generalia, 2° obligatio aliquid dandi, 5° obligatio aliquid faciendi vel non faciendi; de quibus in triplici N⁰ sequent!.

1quot;' Principium. Contractus, legaliter initi, inslar leyis habentur relative ad conlrahentes.

Ilinc 1°, producunt obligationem civilem; exceptis ca-sibus ubi actio civilis denegatur, v. g. ex art. 1963, pour dette d'un jeu ou d'un pari, excepté les courses a pied ou a cheval et autres jeux qui tiennent al'adresse et a l'exercice du corps. Siquidem detur actio, ergo exi-gere potest creditor executionem obligationis, turn absque judice, turn via actionis in casibus ubi judex intervenire debet.

Hinc 2°, revocari nequeunt contractus, nisi vel ex cau-sis a lege admissis, vel ex mutuo consensu, imo et ex consensu unius partis in casu societatis, inandati, etc.

2^m Principium. Contractus bona fide implendi stmt, i. e. obligant non tantum ad ea qua3 in iis exprimuntur, sed ad omnia eorum consectaria, qua; exiguntur sive ab tequi-tate, sive ab usu, sive a lege.

Quapropter, ait Gury, studiose inquirenda est contra-hentium intentio, si de ea clare et expresse constare possit. Si autem obscura et ambigua maneat, explicari potest turn ex materia conventionis, turn ex usu loco-

rum, turn ex indole personarum. Tandem si, omnibus perpensis, dubium lolli nequeat, amicabilis transactio consulenda est.

öquot;¹ Principium. Contractus vim non habent nisi inter partes contrahentes, vel eos qui ipsorum locum tenent seu cum eis causam habent, ut sunt hseredes, mandantes, etc., nisi in casu particulari lex positiva aliud statuerit. Ratio est, quia nulla persona privata alteri invito onus imponere vel beneficium concedere potest. Contractus itaque vim prsecipue habent a privata contrahenlium voluntate.

r. 1° Obligatur ad rem tradendam, idque juxta modum determinatum in traclatu De Contractibus in specie, ubi de venditione; 2° ante traditionem obligatur ad rem in-terea servandam ut bonus paterfamilias.

r. Lege romana, tantum habebat jus ad rem, usque ad rei traditionem, qua3 couferebat jus in re.

Sed lege gallica, acquirit jus in re seu dominium, vi solius contractus, antequam traditio facta sit; ita generatim art. 1158, el speciatim de donatione, art. 958, et de venditione, art. 1583.

Excipitur, ex art. 2102, casus venditionis rei mo-bilis, absque fixatione termini solutionis; ubi venditor intra octiduum post rei traditionem, rem vindicare po-test si emptor non solvat. Insuper, quum ex simplici promissione promissarius non acquirat jus in re, sed tantum jus ad rem, sequitur eum ante rei traditionem non habere rei promissse dominium.

1° Qui de una eademque re cum duobus successive contraxit, tenelur generatim erga priorem. Dico genera-Hm, nam, ex art. 1141, quoad mobilia, anteponendus est posterior, si sit bonje fidei, et si res ipsi tradita fuerit; nam pro mobilibus, possessie oequivalet titulo.

2° Si res in manibus debitoris interea perierit, quum rei dominium etiam ante ejus traditionem ad credito-rem fuerit translatum, idcirco res quae ante traditionem perit, perit domino, i. e. creditori, juxta art. 1158 el 1502; nisi tarnen interierit debitoris culpa vel mora cul-pabili, in quo casu debitor culpam. prsestare tenctur. Vide infra, N⁰ 78.

r. Obligalur ad compensalionem damnorum, modo casu forluito non impediatur opus debitum prteslare.

r. Creditor debitorem ad opus prseslandum non potest quidem cogere stride, per occupationem bonorum vel poenas corporales, juxta axioma: Nemo ad factum pincise cogi potest; attamen, ex art. 1143, 1144 et 1145, potest eum cogere aliquo sensu: sic 1° si opus ab altero quam a debilore prsestari possit, creditor obtinere potest ut prtestelur, idque impensis debitoris; sic 2° si sit obli-gatio de non faciendo, creditor postulare potest ut opus, quod equidem factum est, deslruatur, idque impensis debitoris, el insupcr salva compensatione damnorum qiue ex opere facto forte passus est creditor.

Est triplex qutestio: 1° utrum el qualis culpa requira-tur ut debeatup damnorum compensatio; 2° a quonam tempore debeatur, seu utrum et quomodo debitor con-stiluendus sit in mora; ó^ü in quo consistere debeat hsec compensatio.

Damnum inferri potest triplici modo: 1° ex culpa theologica, 2° ex culpa mere juridica, o^u ex casu for-tuito; vide De Justitia, N⁰ 150.

Porro, certum est compensanda esse damna illata, ob contractum non impletum ex culpa theologica saltern gravi, vide De Justitia, N⁰ 132. Unde hic tantum agendum est 1° de casu fortuito, 2° de culpa mere juridica.

Dico regulariter, nam, per accidens, Affirmative, 1° si debitor casus fortuitos in se susceperit, tuin explicite, tum implicile, v. g. si in commodato res fuerit ïesti-mata; 2° quando prtecessit aliqua culpa sine qua locurn non babuisset casus fortuilus; 5° quando debitor erat in mora, excepto casu quo res eodem modo peritura fuisset apud dominum.

47. — n. An compensanda sunt damna, ob contractum non impletum ex culpa mere juridica?

r. Lex civilis, in contraclibus servandis, a conlra-hentibus exigit quamdam diligentiam. Non autem in omnibus contraclibus eamdem, sed pro variis contraclibus variam, requirit diligentiam, quse distingui po-

lest in triplicern, nempe in surnmam, in ordmariam et in levem. Codex, instar regulse generalis, i. e. ordi-narie seu in plerisque contractibus, exigit diligenliarn ordinariam, i. e. diligentiam, ut vocal, boni patrisfami-has; in quibusdam Vero contractibus, quasi per exce-ptionem, exigit diligentiam ordinaria majorem vel mi-norem. Ilaque requirit majorem, si desuper conventio spe-cialis inita fuerit; pariter earn aliquando requirit ab illo contrahente in cujus favorem cedit contractus, ut est v. g. mandatarius, qui ob mandatum accepit salariura. E contra vero requiritur seu sufficit diligentia minor, i. e. dili-genlia, ut ait codex, cadem ac in rebus propriis, in contractibus qui cedunt in favorem alterius partis contra-hentis; sic v. g. in deposito ordinario, quod cedit in utililatem deponentis, sufllcit in recipiente diligentia illa minor.

Atqui, omissio diligentise a lege civili prsescriptse, vo-calur culpa juridica; qua; proin, juxta codicem, dislingui potest in triplicem, nempe in culpam latam, si exigatur diligentia summa seu major quam ordinaria; in levem, si exigatur diligentia ordinaria; et in levissimam, si suf-ficiat diligentia levis seu minor quam ordinaria. Ergo, contrahens qui contractum non implevit rite, ex una ba-rum trium culparum legalium, coram lege reus est, et in foro civili damna compensare seu, ut dicitur, culpam prcestare tenetur, quamvis coram Deo non pecca-verit.

Sed qusestio est an in isto casu seu quando abfuit culpa tbeologica, ad id teneatur in foro conscientice, tum in contractibus, tum in quasi contractibus? Itaque respon-detur ;

Quoad contractus, 1° Affirmative, posl sententiarn judi-cis: nam, si ita sit de justitia in genera, ut in illo tractatu dictum est, ita est a fortiori in contractibus. 2° Ante sententiam judicis, disputatur; sed Lig. contra

Carrière, probabilius tenet Negative. Ratio est, 1° quia leges non sunt satis apertse ut imponatur obligatio quae, attento solo jure naturali, non imponeretur; 2° -quia hsec obligatio videretur nimis dura : etenim, culpa mere ju-ridica in rei veritate et coram Deo haberi debet ut casus fortuitus; et aliunde hsec obligatio locum daret nimiis anxietatibus et scrupulis.

Quoad quasi contractus, ut v. g. de advocatis, medicis, opiflcibus, famulis, etc., in adimplendis officiis, cum hi in officio ad nihil ultra teneantur per se quam ad dili-gentiam ordinuriam, inde sequitur quod civiliter teneantur prsestare culpam levem aut latam. El in conscienlia, ad id tenentur post sententiam judicis; non vero ante sententiam, cum non supponantur esse theologice cul-pabiles: nam, si ad id non teneantur in contractibus, a fortiori non tenentur in quasi contractibus, quippe qui obligationem minus strictam inducunt.

r. In duobus casibus: 1° per lapsum termini, quando ita expresse conventutn est, vel quando ita statuit ex-pressa legis dispositie, ut v. g. statuit de commodato; 2° extra hunc casum, per interpellationem juridicam, i. e. factam sive per judicem vel apparitorem (somma-tion d'un huissier), sive per alium actum, sequivalentem.

In his casibus, mora est juridice culpabilis, et debitor ad compensationem damnorum tenetur in foro civili. Imo et ad id tenetur in foro consdenticm, etiam ante sententiam judicis, ut communiter agnoscunt auctores, ait Carrière: ita enim sequitur ex intentione contrahentium, et ex natura debiti. Si quis autem extra hos casus a lege determinatos constituatur in mora, in conscienlia non

Q. Quwnam, circa damnorum compensationent ob con-traclum non impletum, slatuil codex civ., 1° si obligalio sit de pecuniae summa mutuata?

r. Statuit duo sequentia: 1° compensationem illam non posse generatim excedere taxationem a lege factam, qute est 5 pro 100, et G pro 100 in materia commercii; 2° creditorem posse illam exigere quin teneatur probare se damnum esse passum.

Sed qusestio est an hsec duo valeant pro foro con-scientise, i. e. 1° an legis taxam excedere liceat, quando creditor ex solutionis dilatione damnum passus est taxa majus; et 2° an creditor possit illam taxam exigere, quando ex solutionis dilatione passus est damnum taxa minus vel nullum?

r. Probabilior videtur sententia, quse cum Gousset, Po-thier, etc., contra Carrière, Affirmat de 1°; et quae cum Carrière Negat de 2°: ita ut, juxta banc resolutionem, hsec legis civilis dispositio in neutro casu obliget in conscientia.

r. Vel praecessit conventio partium circa summam com-peusationis, vel non praecessit.

1° Si conventio prcecesserit, in foro civili, ex art, 1132, conventioni standum est; attamen, si opus executioni de-mandatum fuerit par Urn, ex art. 1251, judex potest taxationem conventam moderari seu proportionatim minuere. Ilia autem obligant in foro conscientia;, modo non adfuerit a parte creditoris dolus aut injustitia, uti foret v. g. si creditor abusus fuisset necessitate debitoris ad stipulan-dam compensationem immodicam.

2quot; Si nulla conventio prcecesserit, in foro civili et in foro conscientise, iquot; ex art. 1149, regula generalis est, compensandum esse lucrum cessans el damnum emergens, i. e., ex art. 1130, damna prsevisa vel quae prse-videri debuerunt tempore contractus. Sed 2° si adfueril dolus, insuper compensanda sunt damna non prsevisa quae ex inexecutione sequuntur directe et immediate; non vero quse sequuntur remote seu occasionaliter. Ut autem intelligatur qusenam esse possint, generatim in materia contractuum, damna ilia directa vel indirecta, sit ex Gousset exemplum sequens: Un marchand m'a vendu sciemment un cheval infecté d'une maladie con-tagieuse, dont mes autres chevaux ont été tous atteints. S'il eüt ignore la maladie do ce cheval, il ne m'aurait dü que le prix du cheval; mais I'ayant su, il me devra des dommages-intéréts pour le cheval qu'il m'a vendu et pour les autres, car cette perte est la suite immediate de son dol. Mais si, par suite de la perte de mes chevaux, j'ai été empêché de cultiver mes terres, et que, n'ayant pu dés lors remplir mes obligations, j'aie été saisi, les dommages-intérêts ne s'étendront pas jusque-la.

50. — q. Quid sunt contractuum modificationes? r. Sunt, inquit Gury, qusedam clausulse, prseter contractus naturam et essentiam adjectse, ita ut ejus obliga-tiones vel contirment, vel augeant aut determinenl, vel suspendant aut perimant.

q. Qucenam sunt prcecipuce obligationes sic modificatcc ? p.. Sunt 1° obligationes conditionales; 2° obligationes alter-

natives; o° obligationes in solidum; 4° obligationes dividual et individual; 3° obligationes cum clausula pcemli; 6° obligationes cum juramento: de quibus sint sex se-quentes paragrapbi.

r. Est ea, ait Carrière juxta cod. civ., quae ab eventu futuro et incerto pendet, quoad validitatem vel quoad resolutionem. Conditio in contractibus exprimi solet per particulam si, nisi, modo, etc.

Haec autem conditio est de futuro: nam condiliones de pr enter ito vel de pree sent i faciunt ut contractus statim sit validus vel invalidus, prout conditio existit vel non.

Nobis agendum nunc est de effectibus variarum con-ditionum, scilicet 1° de conditione suspensiva generatim sumpta; 2° de conditione potestativa; 3° de conditione impossibili; 4° de conditione turpi; 5° de conditione con-traria substantise contractus; G⁰ de conditione resolutoria.

Conditio est suspensiva vel resolutoria, prout ab ejus impletione pendet obligationis validitas, vel obligatio per impletionem resolvitur. De resolutoria vide infra, N⁰ 62.

Effectus conditionis suspensivse generatim sumptse, con-siderari possunt vel 1° ante eventum, vel 2° quando conditio impletur; de quibns in triplici N⁰ seq.

r. Obligatio suspenditur; adest tamen jus conditionatum sen spes. Haec autem spes considerari potest dupliciter; vel quoad rem, vel quoad contrahentes.

r. Res remanet sub dominio debitoris rei, quum rei dominium ad ereditorem non sit transferendurn nisi eo tempore quo implebitur conditio; et proinde non est con-fundendus casus praesens cum ilia dominii translations de qua supra, N⁰ 44.

Ex hoc principio fluunt duo consectaria, scilicet 1° quoad rei interitum, 2° quoad rei fructus. Igitur:

r. Nulla in hoc casu est obligatie a parte debitoris, cum obligatio tantum sit oritura ex eventu conditionis.

Dixi 1° res tota: nam, si pereat tantum partim, vel si deterior fiat, ex art. 1182 liberum est creditori resolvere contractum, vel exigere rem qualis existit.

Dixi 2° casu fortnito: nam abler est si culpa debitoris res pereat vel deterioretur; si enim ita pereat, creditor compensationem damnorum exigere potest; si autem ita deterior fiat, potest creditor vel resolvere contractum ,

r. Ante conditionis eventum, semper ad debitorem, v.-g. in venditione, ad venditorem, pertinent, juxta axioma: res fructificat domino; nam, siquidem ante conditionis eventum res debitori rei perire debeat, sequum est ut et ipsi debitori fructificet.

r. Tenetur expectare eventum conditionis. Unde, si interim contractum resiliat, resilit non tantum illicite et injuste, quam injustitiam reparare tenetur, sed et quan-doque invalide.

q. Quandonam resilit valide vel invalide? r. Distinguendum est inter contractus consensuales, reales et matrimonium. Contractus consensualis est ille qui solo contrahentium consensu rite exhibito perficitur, ante rei tradilionem; talesque sunt apud nos plerique contractus. Contractus realis est ille qui non perficitur nisi per rei traditionem; tales sunt v. g. mutuum, depo-situm, etc.

Jam vero, juxta Carrière, in contractu consensuali, resilit invalide; in contractu reali, cum ante traditionem rei dominium servet, resilit valide, si resiliat tradendo interea rem alicui tertio, sed damna alteri contrahenti compensare debet; in matrimonio, resilit valide, i. e. re-vocatio consensus ab alterutra parte efficit ut, adveniente postea conditione, matrimonium non perficiatur. q. Qucemm sunt jura creditoris?

p.. Creditor potest interea circa rem exercere condüionate omnia jura, v. g. eam conditionate in hypothecam dare, eam conditionate alienare, etc.

-1quot; Contractus statim fit perfectus et obligatie lit absoluta. Nee ad id requiritur renovatio consensus in contractibus consensualibus; et probabilius neque requiritur in contractibus realibus vel in matrimonio.

2° Obligatio habet effectum retroactivum, art. 1179, i. e. censetur extitisse a die contractus, saltern sub plerisque respectibus. Sic, si debitor, ante conditionis impletionem, conditionate rem hypothecaverit, vel alia onera annexue-rit, hsec omnia evanescunt; pariter, si debitor rem alienave-rit, in contractibus consensualibus, potest creditor eam a possessore repetere.

Dixi sm6 p/erisg'Me, non vero sub omni respectu, quia ex hoe sequeretur interitum rei, adimplela conditione, recidere in creditorem; quod tarnen locum non habet, ut ex dictis supra, N⁰ 55, intelligitur.

Nola. Si conditio non implealur, contractus habetur ut ab initio irritus, et proin nullum effectum producit.

Conditio est potestativa vel casualis vel mixta, prout ejus executio pendet vel a sola voluntate illius qui se obligat, v. g. dabo tibi 100 si hoe mihi placeat, si opporlunum judicaverim; vel nullo modo pendet ab uno contrahentium, v. g. si hcac gratia mihi concedatur a reye, si navis ad por-tum adveniat; vel pendet simul ab uno contrahentium et a tertio aut casu fortuito, v. g. si nubas Paula, si hanc rem deperditam invenias.

r. Negative generatim loquendo, ex art. 1174, quia de essentia contractus est transferri aliquod jus; atqui, cum hie obligatio dependeat a sola voluntate illius qui se obli-gare videtur, ille nullum jus transfert.

Dixi generatim loquendo: nam valet contractus, in duplici casu sequenti: 1° si conditio pendeat quidem a promittentis voluntate, sed simul pendeat a quodatn facto quod sit ejus voluntatis, v. g. dabo 100 si ierim Romam; ubi adest quoddam jus, ex obligatione vel non eundi Romam vel dandi 100. 2° Si conditio sit quidem potestativa, sed sit simul resolutoria, v. g. colloco tibi domum ea conditione ut locatio post tale tempus resolvatur ad nutum meum seu si ego voluero;ub\ conditio, non prsecise contractum, sed potius ejus durationem respicit.

Valet autem contractus si conditio pendeat ab altero con-trahente vel a tertio vel a casu fortuito, v. g. tibi dabo

100 si ieris lirugas, si pater consentiat, si navis adveniot; ubi conditio est sive mixta sive casualis.

Q- An valet 1° jure natures, 1° jure positivo, contractus initus sub conditione impossibili?

r. 1° Jure na^jree, contractus videtur generatim non valere, quia deficit consensus. Perinde est, an sit impos-sibilis absolute vel relative, an physice vel moraliter.

2° Jure positivo, quoque non valet conlractus, ex art. H72; excepto quod, pro testamentis, donationi-bus et matrimonio, conditiones impossibiles pro non ad-jectis habeantur, sicque contractum non irritent.

Hie jam inquiritur an, ad conlractus valorem, necessario requiratur ut res, de qua contrahitur, sit honesta, aliis verbis, an contractus de re inhonesta seu turpi valere possit.

Imprimis, fatentur omnes contractum posse esse vali-durn si res sit quidem honesta in se, seu substantiali-ter, etsi sit inhonesta seu turpis accidentaliter, i. e. ex quadam circumstantia accidentali et extrinseca, v. g. eo quod fiat ex perverso contrahentium fine; imo etsi fiat contra legem aliquam prohibentem.

Sed quaestio est an valere possit contractus de prte-standa re vel actione substantialiter turpi, i. c. de re vel actione quse hie et nunc sine peccato prsestari nequit, v. g. de perpetrando furto, homicidio, fornicalioue et similibus.

Hoc dupliciter expendi potest, scilicet vel 1° ante turpis conditionis evenlum, vel 2° post eventum.

59. —• q. An contractus de re substantialiter turpi est validus ac obligationem inducit 1° ante conditionis evenlum?

r. Ante conditionis eventum, i. e. ante patrationem peccati, nullus est contractus et nulla obligatie. Sic, si

proniittas aut tribuas tiliae pecuniam ea conditione ut tecum ibrnicari velit, et ilia consentiat, ille contractus, ante fornicationis patrationem, nullam parit obligalionem, quia justitia nullo modo ad illicituni obligare potest. Unde certum est quod, in casu, nee promittens dare teneatur pretium conventum ; nee alter, si pretium conventurn acceperit, illud retinere possit.

Atlamen, addit Gury, si vir aliquid mulieri ad earn seducendam donaverit, quin intervenerit pactum de for-nicatione patranda, muiier, si seductioni resistat, ac-ceptum pretium reddere non tenetur, cum ex sua parte nihil seductori promiserit, et donatio ut omnino Iibera-lis habenda sit.

60. — q. An validiis esl atque obligalionem inducit ille contractus 2° post conditionis eventum?

k. Controvertitur. Duplex est opinio probabilis. 'l^a Sententia, communior, et juxta Lig. probabilior, docet hunc contractum valere, el proin promittentem te-neri pretium solvere, nee accipientem teneri illud danti restituere. Ratio est, ait s. auctor, quia lex naturalis di-ctat quod, cum quis partem suam pra:stiterit, teneatur alter suam implere quam licite prtestare possit; unde, si alter opus suum, etsi illicitum, v. g. fornicationem, jam prsestiterit, teneris tu pretium promissum ei satis-lacere. Alias enim, ut recte ait Lugo, non videtur quo-modo stuprator, qni virginem violasset sub ficta promis-. sidiie matrimonii, obligari possit ad earn ducendam. Advertunt tamen hujus sententise patroni, illos qui sic turpem qusestum fecerunt, hortandos esse ut pretium in pauperes vel pios usus distribuant; imo expedire ut id eis passim per modum poenitentise imponatur.

2^a Sentenl.ia, quam tenent Carrière, Gousset et alii, doeet hunc contractum non valere generalim, et proinde non solvendum esse pretium, et restituendum esse si jam so-

lutum fuerit. Ratio est, turn quia actio illicita nullo pretio digna est, cum peccatum non sit vendibile; turn quia contraria sententia videtur esse incitamentum ad crimen patrandum, et quia bonis moribus repugnare videtur quod promissarius admittatur ad repetendum salarium sui cri-minis: « Ce serait, ait Cousset, enhardir le libertinage et autoriser le désordre, que de reconnaitre qu'on peut compter sur l'exécution d'une promesse immorale, et acquérir, en commettant le crime, le droit de réclamer un salaire, de quelque manière qu'on l'envisage. »

Dixi restüuendum esse. Fatentur tamen hi auctores banc restitutionem corivenienter fieri distribuendo, ut supra, pretium acceptum in pauperes vel pios usus; non vero illud reddendo donatori, cum absurdum sit et contra mentem legum, ait Neyraguet, ut illi fiat restitutio quem potius leges punire quam juvare intendunt.

Confirmatur ha;c sententia auctoritate articuli WTi co-dicis civilis declarantis tales contractus generalim esse invalidos. Dico generalim: nam duplicem bujus sententite patroni admittunt exceptionem, scilicet:

1° Excipiuntur, jure civili, testamenta atque donationes; et jure canonico, contractus matrimoniales: in bis enim contractus reputatur validus, quia conditiones turpes, seque ac conditiones impossibiles, fictione juris, pro non adjectis reputantur.

2° Communiter excipitur casus ubi princeps, ad vitanda majora mala, tolerandas judical quasdam professiones im-morales, v. g. meretricia, comcedias, etc. Tune enim, illi qui bas professiones exercent, pretium quod ipsis datur, retinere possunt, si minus vi contractus, saltern ex auctoritate legis, qua3 bujus pretii dominium ipsis transfert.

sensus, qui conlractui essentialis est; contractus autem sine sua substantia existere non potest.

r. Conditio resolutoria, prout supra, N⁰ 32, insinuavi-.raus, est ea per cujus impletionem contractus revocatur seu resolvitur.

Est expressa vel tacita: expressa est ea quam in con-venlione enuntiant contrahentes; tacila est ea quae semper subintelligitur in contraclibus bilateralibus, scilicet quod, in casu ubi quis non implet obligationes ad quas tenetur, alteri parti liceat contractum resilire.

r. Si non impleatur conditio resolutoria, i. e. si res futura, in conditione prsevisa, non eveniat, contractus cen-setur ab initio perfectus, et fit irrevocabilis.

Si impleatur conditio resolutoria, contractus resolvitur, obligatie extinguitur, et res reponuntur in eodem statu ac si obligatie nunquam extitisset, art. 1185; et proin, qui recepisset fructus vel pretium, restituere teneretur. Sit conditionis resolutoria exemplum sequens: Do tibi banc rneam domum, eo tamen pacto, quod donationem hanc velim esse irritam in casu quo uxor mea contradicat: contra-dicente uxore, resolvitur obligatio; secus vero si consentiat.

Ga. — Cum obligationibus conditionalibus habent ali-quam analogiam obligatio ad terminum et obligatio ad causam. Desuper inquiruntur sequentia:

n. Est illa cujus implendse tempus assignatum est, v. g. promitte me tibi daturum 100 intra mensem, intra annum.

In hoc differt terminus a conditione, juxta art. 1183, quod obligationem non suspendat, sed illius executionem tantum protrahat.

r. 1° Quoad creditorem. Creditor, quamvis jus habeat ad solutionem, illam tarnen ante terminum exigere non potest; excepto, ex art. 1188, si debitor bonis cedat, vel si per factum suum minuat cautiones creditor! factas.

2° Quoad debitorem. Ille ante terminum solvere potest, quando terminus tantum in ejus favorem constitutus est; sed repetere non potest id quod ante terminum solvit. q. Quid est obligatio ad causam?

r. Est ilia cujus causa in contractu exprimitur, v. g. do 100 Petro, quia pauper est, vel quia probus est. 0. Quis est effect us causcv, si falsa sit?

u. Si falsa sit causa primaria, contractum irrital, ut v. g. in dato exemplo, si Petrus sit dives; secus vero ordinarie, si sit secundaria, ut si Petrus sit improbus, juxta dicta supra, N⁰ 11, de errore circa motivum.

r. Est ea qua quis duo aut plura dare vel facere te-netur, ita tamen ut unius solutione, a cseteris liberetur, art. 1189. Sic, in casu quo tibi debeam equum, vel bo-vem, vel bOO francos, horum trium dando unum, obli-gationem extinguo.

Q. Ad quern per tine t electie rei solvendce ? r. Ad debitorem, nisi expresse data fuerit creditori. 0. Quid, si una vel ambce res perierinl?

r. Si pereat una, etiam culpa clebitoris el etiamsi ele-ctio ad creditorem pertineret, debitor tenetur traders alteram quas superest; si pereant ambce, absque culpa debitoris, obligatio extincta est.

r. Locum habet, quando ex pluribus creditoribus qui-libet totam summam debitam exigere potest, vel quando tola summa a quolibet ex pluribus debitoribus exigi potest. Duplex itaque datur solidaritas, una inter credito-res, et altera inter debitores.

r. Si debitor totam summam uni e creditoribus solvent, liberatur erga cseteros creditores. Attamen si, sum-ma non soluta, unus creditor debitori condonet, haec condonatio tantum valet pro hujus creditoris portione. Haec autem solidaritatis species practice valde raro occurrit.

q. In solidarilate inter debitores, ad quid tenentur debitores turn erga creditorem, turn erga se invicem?

Proenota. De hac solidarilate speciatim dicimus in tra-ctatu De Justitia, N^is 168 et seqq., ad quos remittimus. Interim, inde summarie desumuntur sequentia.

r. Quemcumque ex debitoribus elegerit creditor, tene-tur ille debitor totam summam solvere, quin beneficium divisionis seu solutionem tantum sua) partis adferre possit. Soluta autem tota summa, cseteri debitores erga creditorem liberantur; sed erga eum qui solvit, tenetur sin-gulus pro sua parte; et si quis horum suam partem solvere non possit aut non velit, totum debitum est inter cseteros dividendum.

Prcenota ex Carrière. Ilia distinctio vix ullum usum habet quamdiu vivunt creditor et debitor; tunc enim obligatio, licet in se divisibilis, non potest, ex art. 1220,

per partes impleri. Sed quando alteruter moritur, ex re-gula antiquissima, debita, sive activa sive passiva, plano jure inter hsredes dividuntur. Cum tarnen hsec divisio fieri non possit nisi quatenus debitum est divisibile, hinc orta est praesens distinctio, quam valde intricatam agno scunt juf'isperiti, et de qua nobis sufficiant sequentia.

r. Dicitur divisibilis, quando pro objecto habet rem qua: in sui traditione, vel factum quod in executione capax est vel divisionis maler talis, qualis est v. g. mensura qutedam tritici aut vini; vel divisionis intellectualis, quse locum habet quando res, licet in se indivisibiiis, potest tarnen a pluri-bus possideri per partes indivisas: sic v. g. si equus ad quatuor personas pertineat, jus uniuscujusque potest se-paratim pretio proportionato sestimari.

Dicitur autem indivisibiiis, quando hujusraodi divisionis capax non est, v. g. jus servitutis quo quis potest per talem agrum transire, obligatio domum asdificandi, obligatio tradendi agrum in quo domus sedificanda est.

r. Principium est, quod lueredes creditoris non possint repetere, el quod hferedes debitoris non teneantur solvere, nisi partem proportionatam parti quam obtinent in bsereditate, art. 1220; exceptis quibusdam casibus art. 1221 datis.

r. Principium est, quod quilibet creditor, aut quilibet ex ejus hairedibus. possit exigere totum debitum; et quod quilibet debitor, ant quilibet ex ejus hseredibus, teneatur ad totum debitum solvendum , etiatnsi obligatio non esset in solidum.

r. Est illa qua quis, ad assecurandam conventioneiu, se ad aliquid obligat, in casu non executionis.

Inde exurgit duplex obligatie: una principalis et ab-soluta seu obligatie ipsius contractus; et altera accessor ia seu conditionata, scilicet obligatie poenalis.

Nullitas obligationis principalis irritat clausulam pcena-lem; sed e contra, nullitas clausula; poenalis non irritat obligationem principalem seu contractum.

Clausula poenalis, ait Gousset, habetur ut corupensatio damnorum quse patilur creditor ob inexecutionem obligationis principalis.

r. Agitur de juramento promissorio, nimirum ad asseren-dani fidelitatem in exequendis iis quse per cantractum promittuntur.

Nota. Hic adest duplex qusestio, scilicet 1° an tale juramentum sit validum, et 2° in casibus ubi valet, an contractum conürmet. Quando est simpliciter validum seu est, ut dicitur, per se stans, inde exurgit tantum obligatie religionis. Si insuper contractum confirmet, inde exurgit, ullra obligationem religionis, obligatie justitiae. QasS duso obligationes differunt prsecipue in hoc, lquot; quod obligatie religionis tolli possit per dispensationem Ecclesiae; obligatio vero justitise ordinarie tolli non possit, cum ilia sublatio vergeret in delrimentum tertii, vel ad summum tolli tantum possit per auctoritatem civilem, vi alti domi-nii; 2° quod obligatio religionis seu juramenti afficiat im-

mediate jurantis personam, et proin ad hseredes non transeat; obligatie vero juslitise conferat alteri jus pro-prietatis aiRciens contrahentis bona, et idcirco ad hseredes transeat.

Jam autem inquiritur an valeat juramentum, el an contractum confirmet, in triplici casu, nempe si acco-dat contractui 1° valido, 2° invalido, 3° rescindibili; inquiritur 4° de juramento illicito, seu quod sine jurantis peccato impleri non potest.

r. Valet juramentum, el contractum confirmat; ila ut inde exurgat obligatio religionis et juslitise, de quibus modo dictum est.

Atlamen, si, per causam aliquam, cessel obligatio contractus, eo ipso cessat obligatio juramenti, cum juramentum, utpole accessorium contractus, naturam contractus sequalur, et cum talis fuisse supponatur contra-hentium intentio quando juramentum emittebatur.

r. Invaliditas contractus oriri potest vel ex jure nalu-rse, vel ex jure positivo.

1° Contractus jure nalurte invalidus juramento non confir-matur; nee valet juramentum, cum juramentum non suppleat defectum contractus sed tantum ejus naturam sequalur. Sic, jure naturse invalidus est contractus de re rmpossibili, illicita, vel ob errorem aut dolum substan-tialem, vel ob metum qui consensum tollat; quod autem spectat metum gravem, injuste incussum, quin tarnen de-liberationem plane tollat, vide infra, N⁰ 71.

Squot; Contractus ipso facto irritus seu invalidus jure/wsi-tivo, juramento non confirmatur, et probabilius non valet juramentum: nam talis lex lata est ex molivo boni commu-

nis (vide supra, N⁰ 18), et proin juramentum valere non potest,, cum foret vinculum immorale, quod Deus, auctor societatis, sancire non potest.

r. Videndum est ex quo molivo htec rescindibiiitas intro-ducta fuerit. Potest autem oriri ex duplici capite; vel 1° ex mera dispositione legis, scilicet ob nullitatem re-lativarn introductam unice in utilitalem privatorum con-trahentium; vel 2° ob injuriam ab uno e contrahentibus alteri illatam.

1° Si rescindibiiitas introducta fuerit ex mera dispositione legis, ut v. g. in favorem multorum actuum a minoribus, ab interdictis vel ab uxoribus positorum (de quibus vide supra, N'⁵ 23 et seqq., ubi de subjecto capaci), si illse personse hujusmodi actum seu contractum juramento con-firment, 1° satis communitor admiltitur ex hoe juramento oriri obligationem religionis seu illud esse validum, quia absque peccato servari potest. Sed 2quot; multum controver-titur an ex hoe juramento oriatur obligatio juslitice, seu an illud confirmet actum seu contractum. Probabilius, cum Suarez, etc., contra Carrière et Gury, Affirmandum videtur; idque probatur, 1° ex eo quod ilhe personse renuntiare possint beneficio rescissionis in sui graliain a lege introducto; atqui, per interpositionem juramenti, huic beneficio renuntiare censentur; 2° ex jure canonico, quod prsecipit tales actus, juramento stipatos, esse obser-vandos. — A fortiori, juri suo cedere potest ille qui, v. g. juramento promittit libere alteri, se non revocaturum esse testamentum vel legatum in ipsius favorem factum; hocque juramentum certo est validum et contractum confirmat.

2° Si sit rescindibilis oh injuriam ab uno e contrahentibus alteri illatam, v. g. ob metum gravem injuste incussum ad extorquendum consensum, qnin tarnen de-liberationem plane tollat, 1° contractus juramento non

firmatur, i. e. non exurgit obligatio justitüe, et proin alter retinere non potest sed ex justitia reddere tenetur id quod a jurante accepit. Sed 2° disputatur an hoc juramentum va-leat, i. e. an obliget ex virtute religionis. Lig. qui, juxta sententiam quam vocat probabiliorem et communissirnam (vide supra, Nquot; 14), tenet tales contractus, etsi rescindibiles, esse tarnen jure naturse validos, Affirmat cum Carrière et aliis, quia, aiunt, ex motivo religionis servari debet Juramentum quoties sine peccato servari potest. Attamen pro-babilis est sententia Negativa pro dicto casu metus, quia juramentum foret actus prorsus inutilis, imo ridiculus : nam, post pecuniae traditionem, vi juramenti latroni a te faclam, eamdem pecuniam slatim a latrone, eliam vi adhibita, re-cuperare posses, quod prorsus illusorium foret. Vide De 2° Decalogi Prceceplo, Nquot; 92.

72. — q. Quid de juramenlo illicito, i. e. quod sine ju-rantis peccato servari non potest?

r. Omne tale juramentum, turn extra materiam contra-ctuum, tum in contractibus, sive sit per se stans, sive contractum validum vel invalidum comitetur, omne, inquam, juramentum quod sine jurantis peccato servari non potest, est invalidum, quia non potest esse vinculum iniquüatis.

Ex hoc principio, nempe semper invalidum esse juramentum quod sine jurantis peccato observari non potest, varii deducunt aliud principium contrarium, nimirum: ex motivo religionis semper servandum esse juramentum, quoties sine peccato servari potest. Sed hoc secundum principium, in contractuwm materia, non semper verificatur; sic v. g. non verificatur in casu supra, N⁰ 69, dum cessat obligatio contractus validi, per juramentum confirmali; sic quoque probabiliter, in casu N' 71, in quo contractus est ob injuriam rescindibilis, juramentum, licet sine peccato servari possit, servandum non est, quia sequitur naturam contractus.

r. Extinguuntur 1° conditione resolutoria; 2° nullilate seu rescissione; 5° prsescriptione: de quibus supra vel alibi; 4° solulione proprie dicta, et variis modis qui so-lutioni sequivalent, nempe condonatione, novatione, com-pensatione, confusione et rei interitu, de quibus non-nisi breviter a nobis agendum, cum haec ad forum civile prsecipue spectent.

r. Est prsestatio cujuslibet rei debitse, vel etiam execu-tio facti promissi aut alias debiti.

Nota. Hie inquiri posset de variis solutionis circum-stantiis, nempe quantum, cui, quo ordine, quomodo, quando solvere teneatur debitor; sed quum relative ad has circumstantias solutionis et circumstantias restitutionis eadem sint principia, idcirco r'emittimus ad tractatum J)e Justitia, Nⁱ⁵ 1GI et seqq., ubi de circumstantiis restitutionis. Unutn tamen hie inquirilur de circumstantia quis.

r. Solutio fieri potest non tantum ab ipso debitore, sed etiam a quocumque alio, qui tunc erga debitorem est velut negotiorum gestor. A quocumque autem fiat solutio, requiritarticulus 1238, ut solvens rei tradendse dominium habeat, sitque alienandi capax. Haec autem restrictio locum non habet in iis casibus seu contractibus in quibus creditor dominium habet ante rei debita.¹ traditionem sen solutionem, ut supra, Nquot; 44, dictum est; tunc enim

solutio fieri potest per incapaeem, v. g. minorem, uxo-rem, etc.; nam creditor simpliciter recipit id quod suum est, nec repelenti reddere tenetur.

r. Est substitutio novi debiti debito veteri, quod sic extinguitur. Si v. g. promiserim tibi dare singulis annis quinque vini dolia, et nunc conveniarn tecum ut, loco vini, dem raille francos, obligatio dandi vinum extinguitur.

Quisque autom de jure suo cedere potest in iis o-mnibus quse ad bonum publicum non spectant, modo requisite adsint conditiones.

r. 1° Ut creditor sit capax donandi et debitor capax accipiendi; 2° ut condonatio sit plane libera, prout in contractibus gratuitis esse debet.

r. Admitti potest triplex condonatio ; 1° expressa; 2° ta-cita, i. e. quai deducitur ex quibusdam factis quaj eam supponunt; 5° prsesumpta, i. e. quando certo vel valde probabiliter prsesumitur crcditorem consentire, vel con-sensurum si interrogaretur; qua3 tamen condonatio prte-sumpta, practice, valde caute admittenda est.

Prcenota. Ilic agitur de compensatione legali, non vero de compensatione de qua vide in tract. De Justitia,

r. Est ficta et reciproca solutio, qua; locum babet quando persona; Hunt crga se invicem debitrices; v. g. 100 numraos pro vino tibi debeo, et pro 100 nummis

pannum tibi vendo. Tunc, ex art. 1289, ulrumque de-bitum extinguilur, idque pleno jure.

r. Requirit 1° ut objectum utriusque debiti sit ejusdem speciei: la compensation, ait Gousset, tenant lieu de paiement, le créancier ne peut être contraint de rece-voir une autre chose que celle qui lui est due, quoique la chose offerte ait la même valeur: aliud pro alio, invito creditore, solvi non potest; 2° ut debita sint liquida, i. e. ut certum sit an et quantum debeatur; 5° ut debita sint seque exigibilia, quale non foret v. g. si unus debeat hie et nunc, et aller tantum post temporis la-psum; 4° ut eadem sit persona quae debeat et cui debeatur; 3° ut non obstet legis dispositio, prout obstat articulus 1293 relative ad quosdam casus, v. g. quoad rem depositam, commodatam.

r. Locum habet quando qualitas creditoris et debito-ris ejusdem debiti in eadem persona concurrit, i. e. I⁰ quum debitor creditori, vel creditor debitori hseres existit; 2° quum idem hseres existit creditori et debitori.

Nota. Deslructio sou interilus rei debits obligationem extinguit seu debitorem ab obligatione liberat, confor-miter ad dicta supra, N⁰ 44, si res pereat absque culpa aut mora debitoris, quia res perit domino. Secus vero si sit in culpa aut mora; tuncque applicanda sunt quse de compensatione damnorum, ob culpam turn juridicam turn theologicam, dicta sunt supra, N^is 47 et seq.

Licet non adsit ordo perfecte logicus inter varios contractus qui iniri possunt, bonum tarnen judicamus ordi-nem amplecti sequentem :

Tractare 1° de contractibus quorum regulse sunt ma-gis generales, et cseteris contractibus applicandae. Sunt autem promissio, quae ad cseteros contractus referri po-lest; dein donatio et venditio, quae complectuntur pleras-que regulas quibus subjiciuntur cseteri contractus, turn gratuiti tum onerosi; 2° de contractibus qui ad donatio-nem aut venditionem plus minusve accedunt; idque eo ordine, ut simul jungamus eos contractus qui inter se majorem analogiam habere videntur.

Dividitur itaque praesens traclatus in undecim capita, scilicet: 1° de promissione; 2° de donatione inter vivos et de testamento, quibus accedunt successiones; 5° de venditione; 4° de commodato el mutuo; 5° de censu; 6° de cambio; 7° de locatione; 8° de deposito et se-queslro; 9° de societate; 10quot; de contractibus aleatoriis; Hquot; de contractibus accessoriis seu subsidiariis.

R. Promissio est contractus quo quis gratuito se obli-gat ad aliquid prsestandum vel omittendum in alterius gratiam.

Dico 1° se obligat, i. e. quo dat i'.dem suam, seu quo intendit alteri conferre jus aliquod. Unde promissio medium locum tenet inter propositum et donationem. Qui habet merum propositum, non obligat fidem suam; ita ut, si proposito desit, reus quidem sit inconstantise, non vero violatse fidei. In donatione vero, res ipsa sta-tim donatur.

Dico 2° in alterius gratiam: si enim res non foret grata promissario, non esset promissio, sed potius com-minatio.

Quod spectat obligationem qua? ex promissione oriri potest, tria inquirenda sunt: 1° qusenam sint conditiones ad inducendam obligationem requisitse; 2° qualis et quanta sit obligatio; 5° quomodo illa cesset. De quibus sit triplex N^us seq.

r. Ut ex tractatu De Contractibus in genere erui po-test, tres requiruntur conditiones, scilicet:

1° A parte promittentis, requiritur 1° ut adsit voluntas se obligandi, saltern virtualis et implicita, quam censetur habere ille qui serio vult promittere, etsi ad obligationem non advertat; 2° ut ejus consensus plene sit liber et spontaneus, ac proinde absit omnis error et dolus

2° A parte promitientis et promissarii, ut promissio sit a priori exterius manifestata et a posteriori acceptata: omne enim pactum debet constare mutuo consensu duorum vel plurium in idem objectum. Ista autem accepta-tio- fieri potest per alium qui promissarii curam gerit, v. g. per deputatum, per famüiarem, per patrem pro suis, per prselatum vel religiosum pro monasterio, per uxorem pro marito, etc.

o° A parte rei, ut sit de re possibili et licita: quia nemo potest valide se obligare ad quid impossibile vel illicitum; et proin talis rei promissio nullam obligationem inducit, nee in foro conscientiaj nee in foro civili, ut ex tractatu De Contraciibus in genere, N^is o7, 38, etc., erui potest.

r. Juxta sententiam communiorem et probabiliorem, hoe prsecipue pendet ab intentione promittentis. Promissio enim, sicuti et votum, est velut lex qusedam par-ticularis quam promittens sibi imponit; et inde oritur obligatio, sive fidelitatis tantum, sive justitiaj, sub gravi vel sub levi, prout promittens sc obligare intenderit.

Unde, si se ligaverit ex fidelitate, obligat tantum sub levi; si se ligaverit ex justitia, obligat per se juxta materise capacitatem, i. e. sub levi in materia levi, et sub gravi in materia gravi; sed ad peccatum grave constituendum, major, imo juxta Lig. quadruplo major, requiritur materia quam in furto aut damno mortali, quia jus ex promissione acquisitum, est tantum jus ad rem, non vero jus in re; et sic, licet sit jus verum, est tamen minus perfectum quam si ex contractu one-roso acquisitum fuisset.

In dubio autem an se sub levi vel sub gravi obligare voluerit, pro xninimo slandum est. Imo nolari potest practice quod promissiones, saltern prout communiter fiunt, ssepius nullam obligationem, sive justltise sive fide-litatis, inducant, quia promittens ordinarie intendit non quidem suam fidem obligare, sed merum propositum enuntiare.

q. Da qucedam indicia ex qui bus prcesumitur promil-tenlem se obligare voluisse ex justitia.

r. Ita praesumitur, 1° si promittens obligationem jura-mento confirmet; 2° si promittat coram testibus vel no-tario; 3° si det chirographum, etc.

r. 1° A parte promissarii, si sponte juri suo cedat, vel si non adimpleat ea quse prastare forte promisit, vel si superveniat manifesta ejus ingratitudo.

2° A parte rei, si res p'romissa fiat illicita, vel inuti-lis deficiente fine principali ob quein fuerat promissa, v. g. cessante promissarii pauperlate ob quatn facta fuerat promissio.

5° Generatim, si status personarum vel rerum ita mu-totnr, ut prndenter judicetur promittentem se in tali casu obligare non voluisse. Cum tota vis obligationis pendeat a voluntate promitlentis, ideo in similibus casibus semper judicandum est in favorem promitlentis.

q. An obligat promissio si, ante executionem, rnoriatur promissarius vel promittens?

r. 1° Si moriatur promissarius, Negative, in casu quo promissio facta fuerit principaliter in gratiam promissarii: quia, eo mortuo, cessat finis in promissione inten-

tus. Secus autem, in casu quo promissurn luerit prae-cipue intuitu familise promissarii, vel ipsius hseredum.

2° Si inoriatur promittens, Affirmative: tunc enim pro-missio, debitis vestita coiidilionibus, ab ejus hseredibus implenda est; quia omnis obligatio realis ad liaeredes transire debet, eodem modo eodemque titulo quo promittens obligabatur; etproin tenentur. sub gravi vel sub levi, ex justitia vel ex fidelitate, sicut tenebatur promittens.

Sed notandum est practice quod, quemadmodum supra, N⁰3, dictum est, ssepe hujusmodi prornissiones nihil aliud sint quam propositum donandi; et sic, si v. g. herus hinc inde famulo dicat se ei talem summam daturum, vel se eum in testamento conficiendo esse relaturum, et antea morte corripiatur, famulus nihil sibi vindicare potest.

Nola cum Carrière. Contractui promissionis gratuitae non obslat codicis articulus 895 ex quo tantum duo agno-scuntur modi disponendi gratuito, nempe donatio et te-stamentum. Etenim promittens non disponit, sed seobligat tantum ad disponendum. Ergo gratuita promissio estcon-ventio de qua non loquitur codex, sed quae vim habet ex art. 1154, juxta quem: conventiones legaliter initse, vim legis habent quoad contrahentes. Attamen art. 1589, statuitur promissionem venditionis sequivalere venditioni, quando contrahentes consentiunt de re et de pretio; ex quo sequitur ejusmodi promittentem obligari ad rem tra-dendam; sed non ideo videtur statim transferri rei dominium, nee illius periculum transire in promissarium donec promissio completa fuerit per traditionem rei: contrahentes enim non intendunt dominium statim transferre. Elapso autem termino in promissione assignato, dominium statim transit in promissarium, absque ullo novo contractu.

Duplici articulo dicemus 1° de donationibus inter vivos et de testamentis, 2° de successionibus. Quoad totam hanc materiam, opportunum judicamus hic pleraque tran-scribere ex opusculo nostro: Notions élémenlaires et v.suel-les de droit civil. '

5. — L'homme qui est sain d'esprit, et qui nest declare incapable par aucune loi (art. 901 et 902), s'il possède des biens, peut en disposer librement. Ainsi, il peut en jouir, les dépenser, les aliéner par donation, par testament, par vento; il peut les prêter, les louer, etc.

S'il en dispose gratuitement, cela s'opère surtout de 1'une des deux manières suivantes, savoir: ou par donation en-tre vifs ou par testament. S'il les donne de manière qu'il en perde la propriété du moment mcme de la donation, c'est une donation entre vifs; s^:il les donne de fatjon telle, que la propriété lui reste conservée sa vie durant, jusqu'au moment oü, par son décès, elle passé au do-nataire qu'il désigne, c'est un legs ou testament.

Nous divisons la présente matière en trois paragraphes ; 1quot; la nature des donations et des testaments; 2° les incapa- - ' cités; 5° la part dont on peut disposer.

6. — La donation entre vifs est un acte par lequel le donateur se dépouille acluellement et irrévocablement de la chose donnée, en faveur du donataire qui Vacceplc.

Je dis 1° acluellement: paree que, du moment que le donateur fail la donation, il perd ci l'instant la propriété de la chose donnée.

Je dis 1° irrévocablement: paree que, regie générale, il ne peut plus révoquer la chose donnée. Toutefois cette règle souffre quatre exceptions, savoir :

1° Pour cause d'inexécution des conditions souslesquel-les la donation pourra avoir été faite. Art. 935. Par example, je vous donne cette maison a condition que vous tra-vailliez deux ans avec moi. Cette donation est révocable et devient nulle, si vous ne travaillez pas le temps convenu.

2° Dans les cas d'ingratitude déterminés par le code civil. Ces cas sont les suivants: 1° si le donataire a atlenté a la vie du donateur; 2° s'il s'est rendu coupable enverf lui d'in-jures graves; 5° s'il lui refusait les aliments. Art. 9bo.

Cependant la donation que je vous fais en faveur d'un mariage que vous allez contractei', resle irrevocable, quoi-que par la suite vous vous rendiez coupable de l'un des trois cas d'ingratitude précités. Art. 939.

ö° Si le donateur n'a pas de descendants vivants au mor ment d'une donation, elle demeure revoquée et annulée de plein droit par la survenance d'un enfant legitime du donateur ou par la legitimation d'un enfant naturel par mariage subséquent; pourvu que cette survenance ou cette légitimation ait lieu dans les 50 ans qui suivent la donation; car, au-dela de ce terme, il y a prescription pour le donataire. La faculté en question est fondée sur la pré-

somption que le donateur, qui n'avait pas de descendants, n'aurait pas fait la donation s'il avait prévu qu'il düt en avoir. Art. 960.

4.° Toutes donations faites entre époux pendant leur manage, sont toujours révocables par celui qui a donné. Art. 1096.

J'ai dit o⁰ qui l'accepte: paree que la donation n'a de force que du moment qu'elle a été acceptée, soit par le dona-taire lui-même, soit par una autre personne qui le rem-place, si lui-même est incapable d'accepter; par le tuteur, par example, si la donation est faite a un mineur ou interdit. Art. 952. Une fois acceptée, la donation est parfaite par le seul consentement des parlies, sans qu'il soit besoin de tradition de Ia chose. Mais l'acceptation ne peut se faire, d'a-près le code civil, que du vivant du donateur; car le concours des deux volontés, nécessaire pour un contrat, ne peut avoir lieu après la mort d'une des parties; de même que, en cas de prédécès du donataire, l'acceptation ne pourrait se faire par ses héritiers, fussent-ils même ses enfants.

Les donations entre vifs doivent, en général, être faites par-devant notaire, sous peine de nullilé. Art. 931. II y a cependant une exception pour les donations faites de main a main, appelées donations manuelles; ce sont celles qui ont pour objet des biens meubles, tels que habits, livres, objets précieux, argent monnayé, etc. Ces donations sont parfai-tes du moment que Tobjet donné est livré et accepté: car en fait de meubles, la possession vaul titre. Elles ne doivent done pas se faire devant notaire.

7. — Le testament est un acte, essentiellement revocable, par lequel le testateur dispose de son bien pour le temps oü il n'existera plus. Art. 985.

Puisque le légataire n'aura la propriété du bien légué, qu'après Ia mort du testateur, il en résulte que le testateur en demeure le propriétaire jusqu'a sa mort, moment oü Ie testament commencera a avoir sa force. Si le testateur en demeure le maitre, il s'en suit qti'il peut, selon son bon plaisir, changer, révoquer, casser tout testament antéricur par lui fait.

On distingue spécialement trois sortes de testaments : 1° le testament olographe, 2quot; le testament solennel, 5° le testament mystique. Art. 969.

8. — l.e testament olographe est celui qui est écrit en-tièrement de la main du testateur, avec Vindication de l'an-née, du mois et jour oü il est fait, avec la signature du testateur. Art. 970. Cette signature se place a la fin de Facte. Quant a la date, elle pent se placer partout, n'ayant pas de place déterminée. Un seul mot écrit d'une main étrangère rend le testament nul.

Ce testament, pourvu qu'il contienne les conditions pré-cédentes, n'est soumis a aucune formalilé ou forme particuliere. Art. 970. Toutefois, avant d'être mis a execution, après la mort du testateur, il devra être présenté au président du tribunal de première instance; et ce président, après Ta voir examiné, le fera garder par uu notaire. Art. 1007. Cette formalité n'est cependant pas sous peine de nullité.

9. — Le testament solennel est celui qui est regu par deux notaires avec deux témoins, ou par un notaire avec quatre témoins. II est dicté par le testateur, écrit par le notaire, et signé par le testateur et les témoins. Cependant, si le testateur ne lo signait pas, on doit en écrire la cause dans facte même; et a la campagne, il suiïit qu'il soit signé paria moitié des témoins. Art. 971, 972, 975, 974.

lités, savoir: être beige, majeur, jouir des droits civils el être du sexe masculin. Art. 980. Toutefois, quoique réunis-sant ces qualités, certaines personnes ne peuvent être té-moins; ce sont l⁰ les légataires, de même que leurs parents ou allies jusqu'au k™ degré inclusivement; 2° les clercs des notaires par lesquels se fait le testament. Ces deux classes de personnes sont exclues, pour la raison qu'elles seraient juges et témoins dans leur propre cause. Art. 975.

Si l'un des témoins n'a pas les qualités requises, le testament est nul. II ne serait cependant pas nul, s'il y avait plus de témoins que Ia loi n'exige.

10. — Le testament mystique ou secret est celui écrit par le testateur ou par une main étrangère, que le testateur présente clos et scellé au notaire en présence de six témoins, declarant que le contenu en ce papier est son testament signé de lui. S'il n'était pas signé de lui, il faudrait un septième témoin. Le notaire écrit sur I'enveloppe de ce testament, l'acte de suscription qui declare que ceci est le testament de M^r... un tel; et eet acte doit être signé par le notaire, par tous les témoins, et par le testateur. Si cependant ce dernier était dans l'impossibilité do signer, le notaire devrait en faire mention dans l'acte de suscription. Art. 976.

Pour pouvoir faire uigt; testament mystique, il faut savoir lire. Art. 978. Celui qui ne sait parler, doit savoir écrire; et dans ce cas, tout le testament doit être écrit, daté et signé de sa main, et de plus, il doit écrire en tête de I'enveloppe quele contenu est son testament. Art. 979.

Chacun de ces trois testaments est bon, pourvu qu'il soit fait d'après les dispositions qui précédent; et le testateur a le choixlibre. On trouve cependant que l'un présente sur 1 autre parfois des ava'ntages. Si, par exemple, le testament olographe a I'avantage de pouvoir être fait sans l'interven-tion et a l'insu d'aucune personne étrangère, le testament

solennel a celui de présenter plus de garanties, vu l'inter-vention du notaire, homme de savoir, et vu les autres for-malités, qui sont autant de mesures de precaution, pour assurer l'exécution du testament après la mort du testateur; mais il présente le désavantage d'etre connu de plu-sieurs. Si done quelqu'un désire que son testament reste inconnu, et qu'il présente en même temps beaucoup de garanties pour l'avenir, il préférera le testament mystique, qui réunit les avantages des deux testaments précédents.

II y a encore quatre autres sortes de testaments, que nous passons ici sous silence: 1° pour les militaires, 2° pour les navigateurs, 5° pour ceux qui sont atteints de maladies contagieuses, 4° pour ceux qui sont en terre étrangère. (ToüVcode civil, art. 981 jusqu'a 1001 inclusivement.)

II est a remarquer que le testateur peut nommer dans son testament un ou plusieurs executeurs testamentaires. Art. 1023. h'exécuteur testamentaire est une personne de confiance, nommée par le testateur pour veiller a l'exécution de ses dernières volontés. Personne n'est obligé d'ac-cepter ce mandat; mais si quelqu'un l'accepte, il est tenu, en conscience, de veiller a Ia stride exécution, et de rendre compte de sa gestion. Comme ce mandat est un service d'ami, il est essentielleuient gratuit. Toutefois, les frais fails par l'exécuteur testamentaire ne sont pas a sa charge, mais bien a la charge de la succession. Pour pouvoir remplirce poste il fautêtre en état de contractor; done, seraient inca-pables les mineurs, les interdits, les femmes mariées, etc., dans les cas prévus parlaloi. Art. 1028, 1029, 1050. Enfin, si le testateur n'a pas nommé d'exécuteur testamentaire, l'exécution du testament incombe aux héritiers du défunt.

II est encore a remarquer que le droit romain ou com-mun permet au testateur d'ajouter i son testament ce qu'on appelle le codicille. Le codicille est une disposition prise soit de vive voix soit surtout par écrit, en dehors du testament, par laquelle le testateur, voulant declarer sa dernière

volonté sur le contenu du testament qu'il a fait, fixe les changements ou modifications qui doivent y être opérées. Mais le code civil francais, n'admettant aucune disposition qui ne soit pas écrite dans l'acte même du testament, n'ad-met pas le codicille dans le sens du droit ancien.

M. — Le code civil ne reconnait au citoyen que deux manières de disposer de ses biens gratuitement; l'art. 893 declare que: On ne pourra disposer de ses biens a titre gratuit que par donation entre vifs ou par testament, dans les formes ci-après établies. II en résulte qu'il n'admet plus, comme le droit romain ou commun, le mode appelé donation a cause de mort.

La donation a cause de mort, dit Gousset, est une convention par laquelie une personne donne une chose a une autre, quil'accepte; de manière cependant que la propriété de la chose donnée ne passé irrévocablement au donataire qu'a la mort du donateur. Ainsi, Ia différence entre la donation entre vifs et Ia donation a cause de mort, consiste en ce que Ie donateur entre vifs renonce a Ia faculté de révo-quer le don qu'il a fait d^ son vivant, et préfère le donataire a lui-même; tandis que le donateur a cause de mort, en con-servant la faculté de révoquer son don, se préfère lui-même au donataire, qu'il préfère seulement a ses héritiers. La donation a cause de mort diffère aussi du testament, en ce qu'elle requiert non-seulement le consentement du donateur, comme dans Ie testament, mais encore du donataire qui accepte. Aiusi, on peut regarder la donation a cause de mort comme une disposition gratuite tenant le milieu entre Ia donation entre vifs et Ie testament.

Quoique notre code civil ne reconnaisse pas les donations a cause de mort, il ne s'en suit pas qu'elles ne puissent pas être valables au for de la conscience. D'après Gousset, Carrière, etc., on peut dire d'elles ce que I'on dit soit des donations manuelles, soit des testaments dépourvus des forma-

lilés légales prescrites sous peine de nullité: si la loi civile n'admet pas ces trois dispositions, le sens est qu'elle refuse simplement Taction civile a ce sujet, sans que toute-fois elle prétende les annuler au for de la conscience, oü elles peuvenl être valables.

12. — Avant de trailer le point des incapacités, nous disons un mot sur ce qu'on appelle substilnlion.

II est a remarquer que la loi ne défendpas qu'une donation ou un teslament se fasse en faveur de plusieurs donataires ou légataires simultanés (a la fois et en même temps); par exemple, je donne mes biens a Pierre et a Paul, a parts éga-les, ou a partagerdetelleou telle manière; oucet autre exemple: je donne 1'usufruit de tel bien a Pierre et la nue pro-priété è Paul (art. 899); ou cet autre exemple: je donne tel bien a Pierre, a condition que ce bien passera a Paul si Pierre ne le recueillait pas. Toutesces dispositions sont valides, puisqu'elles ne comprennent pas de substitution.

lo. — II y a substitulion prohibée par la loi, si le donateur ou le testateur établissent plusieurs donataires ou légataires successifs, c'est-a-dire, si le donataire ou le légataire est chargé de conserver et, a sa mort, de rendre a un tiers le bien donné. Art. 896. En ce cas, la loi déclare cette disposition nulle, comme étant contraire a la liberté commerciale: car ce premier donataire ne serait pas le maitre absolu de ce bien, et ne pourrait en disposer a son gré, puisqu'il serait chargé de le conserver, pour le transmettre a un second donataire successif désigné dans Facte.

Quant a la question de savoir si les substitutions prohi-bées par la loi peuvent néanmoins être valides au for de la conscience, Gury pense avec Gousset, etc., qu'elle peut

être assimilée a celle dont nous parions plus bas, N⁰ 20, oü il s'agit de dispositions non revêtues des formes légales: done, que l'opinion la plus probable se prononce en faveur du possesseur de la chose substituée, aussi longlemps que la sentence d'un juge nesera venuelepriver desa possession. Cela serait surtout vrai, si la substitution avait pour objet une caus,e ou oeuvre pie.

La précédente regie admet deux exceptions en faveur de quelques proches parents, sa voir; 1° les pères ou mères peuvent donner a tel ou tel de leurs enfants, avec charge que le donataire ou le légataire transmettra, a sa mort, ces biens a tel ou tel de ses propres enfants nés ou a naitre; 2° quiconque peut donner ses biens libres a tel ou tel de ses frères ou soeurs, avec charge que ce donataire ou légataire les transmettra, a sa mort, a tel ou tel de ses enfants nés ou a naitre. Art. 897. On voit que ces exceptions sont faites par la loi en faveur des enfants, afin que leur père ou mère dissipateur ne puisse pas disposer librement de ces biens a leur préjudice.

Nous disons aussi que dans toute disposition entre vifs ou testamentaire, les conditions impossibles, ou contraires anx aux lois ou anx mceurs sont réputées non écrites. C'est une dérogation a l'art. 1172 du code civil, portant que toute condition d'une chose impossible ou contraire aux bonnes mceurs est non-seulement nulle, mais rend encore nulle la convention qui en depend.

Toutes personnes peuvent disposer ou recevoir, soit par donation, soit par testament, excepté celles que la loi déclare incapables.

Examinons d'abord les incapacités de faire, ensuite les incapacités de recevoir des donations ou des testaments.

donalions ou des legs, la loi agit sagement: ellc le fait soil: dans l'intérêt même de ces personnes, vu Ia position sociale qu'elles occupent dans le monde, soit dans l'intérêt d'aulrui. Ces incapables sont.: les femmes mariées, les mineurs, les interdits et les faillis, dans les cas délerminés par la loi.

Les femmes mariées. — En vertu de leur position sociale, elles ne peuvent pas toujours disposer de leur Lien; car la loi ne trouve pas bon de reconnaitre deux maitres dans une maison.

II est bien vrai que, par testament, la femme mariée peut, sous quelque régime que co soit, léguer tous ses biens dis-ponibles; car ce testament n'aura do force qu'après sa mort, époque oü le mari n'a plus aucun droit sur les biens de sa femme. Art. 903.

Mais par donation, ses pouvoirs sont circonscrits de la manière suivante. II faut distinguer entre les biens im-meubles et les biens mcubles de la femme. Quant a ses biens immenbles, elle ne peut, sous aucun régime, en disposer entre vifs sans le conscntement de son mari ou de la justice, ainsi qu'il est dit au traité du mariage. Art. loö8. Quant a ses biens meubles, elle peul en disposer librement dans les régimes oü elle en conserve la libre administration (par exemple, dans le régime de la separation, et dans quelques cas de la communaulé conventionnelle). Art. U49. Mais dans les régimes oü elle n'a pas celte administration, elle ne peut en disposer entre vifs sans le consentement de son mari ou de la justice. Toutefois, dans ce cas, la femme mariée n'est pas tenue de recourir toujours expressément a co consentement pour les donations raisonnables, pour celles, par exemple, qu'elle ferait a i'un ou l'aivtre de ses enfants sages ou de ses proches parents, aux pauvres, etc.

Les mineurs. — Avant Tage de 1G ans accompfis le mineur ne peut disposer do rien. Art. 903. A 1G ans accomplis il peut disposer, par testament, de la moitié de ce dont il pour-rait disposer s'il était majeur. Art. 904. Et même, il ne peut

rien en faveur de son tuteur, a moins que cetuleur ne soit l'un de ses ascendants. Art. 907. Le mineur ne peut rien donner par donation entre vifs; si ce n'est, par contratde ma-riage, a son conjoint, avec l'autorisation de ceux dont le consentement est requis pour la validité du mariage. Art. 1598. Cependant il n'est pas défendu au mineur de faire de pelites donations manuelles.

Ceux qui ne sont pas sains d'esprit. — Tels sont les inter-dils (art. 901); ceux qui sont en état d'ivresse, dans un accès de colère, etc.

Ceux qui sont declares juridiquement en fail lit c. — Lors-que quelqu'un est déclaré juridiquement en faillite, il n'a plus l'administration de ses biens; et conséquemment il est devenu incapable de donner. Même les donations faites par lui dans les dix jours qui précédent l'époque de la cessation de ses paiements, sont nulles. II en serail, de même de celles qu'il aurait failes antérieurement, si l'on peut prou-ver qu'elles ont été frauduleuses.

Pour être capable de recevoir '1° entre vifs, il suffit d'etre conQu au moment de la donation; 2° par testament, il suffit d'êlre congu au moment de la mort du testateur. Mais la donation ou le testament n'ont leur effet qu'autant que eet enfant nait viable.

Les incapacités de recevoir entre vifs ou par testament, peuvent concerner les trois classes suivantes :

Les enfants adultérins ou incestueux ne peuvent, d'a-près l'art. 762 et suivants, recevoir de leur père ou mère rien que les aliments. Quant aux enfants simplement natu-turels, s'ils ont été légalement reconnus, ils ne peuvent recevoir de leur père ou mère au-dela de la portion qui leur serait due par succession. Voir, plus loin N⁰ 29 et suivants, cette portion des enfants naturels.

traité, et le prêtre qui a confessé une personne, pendant Ia maladie dont elle meurt, ne peuvent recevoir d'elle ce qu'elle leur a cédé pendant cetle maladie. Toutefois, ils pourraient recevoir les dispositions rémunératoires, proporlionnées aux services rendus; ils pourraient recevoir encore toutes dispositions, s'ils étaient héritiers en ligne directe du donateur, ou ses parents jusqu'au quatrième degrc en ligne indirecte. Art. 909.

5° Les communes et les établissements que la loi a re-connus personnes civiles, ne peuvent recevoir des donations ou testaments, sans autorisntion supérieure (art. 910); sa-voir: autorisation royale, lorsque la somme excède 5,000 francs; autorisation de la deputation permanente du con-seil provincial, si la somme n'excède pas 5,000 francs. Nous faisóns remarquer icique la même autorisation serait requise pour le cas oü ces établissements voudraient aliéner, ven-dre, etc., leurs biens immeubles: done, autorisation du roi ou de la députation, d'après que l'immeuble dépasse ou ne dépa.'te pas la valeur de 5,000 fr. Loi communale, art. 7G, 85.

Les établissements dont nous parions ici, sont les hópi-taux, les bureaux de bienfaisance, les séminaires, les fabriques des églises; de même que les couvenls et tous les établissements publics, reconnus par la loi, c'est-a-dire, déclarés personnes civiles. Tous les biens acauis par de tels établissements s'appellent biens de main-morte; ils appartiennent a Fétablissement lui-même, et non a cha-cune des personnes qui s'y trouvent; et conséquemment, k la ïnort de l'un des membres, rien ne passé aux héritiers. Si les établissements susdits ne peuvent recevoir sans autorisation, e'est que le pouvoir civil s'arroge le droit d'empêcher, selon son bon plaisir, le trop grand accroissement des biens de main-morte; pour atteindre ce but, l'autorité supérieure n'a qu'a refuser son autorisation k l'établissement qui en fait lademande.

Supposons niaintenant qu'il n'y ait pas d'incapacité, tant de la part de celui qui fait, que de celui qui mjoit la donation ou le legs, il reste a connaitre quelle est la portion qui peut être donnée. Si le législateur n'y mettait aucun obstacle, chacun pourrait donner librement tout ce qu'il possède. Mais la loi, voulant favoriser les plus proches héri-tiers du donateur, leur a réservé une certaine portion sur ses biens, dont il ne peut disposer par donation ni par testament. Cette portion s'appelle la réserve.

1G. — Cette reserve n'a lieu que dans la ligne droite as-cendante ou descendante. Ainsi,

1° II n'y a pas de reserve on faveur de la ligne indirecte. Done, celui qui, n'ayant pas d'héritiers en ligne droite as-ccndante ou descendante, ne compte que des frères, des scours, des cousins, elc., peut disposer de tous ses biens, en faveur de qui il lui plait. D'après la loi, il n'est pas tenu de laisser quelque chose en faveur de ses héritiers indirects,; toutefois il pourrait pocher gravenient devant Dieu, s'il excluait, sans des motifs suffisants, des héritiers très-pro-ches, tels que frères, soeurs, etc. Art. 91G.

2° Si, a défaut d'enfants, il y a des parents dans la ligne directe ascendante, la réserve est comme suit: la moitié des biens, si le défunt laisse des parents dans la ligne pater-nelle et dans la ligne maternelle; le quart, s'il n'en a que dans Tune d'elles. Done, dans le premier cas, il ne peut disposer que de la moitié de ses biens; ct dans le second, des trois quarts. Art. 9Io.

loi, en vue d'avanlager les enfants de familie, a élabli mie réserve. Celte réserve est comme suit: la moiliéde ses biens, si le défunt laisse un enfant legitime; les deux tiers, s'il en laisse deux; les trois quarts, s'il en laisse trois ou un plus grand nombre. Done, dans le premier cas, il peut disposer de la moitié; dansle second, du tiers; dans le troisième, du quart. Art. 915.

II est aisé de comprendre toute la portee de cette der-nière disposition de'notre code civil. Conformément a nos principes modernes d'égalité entre les citoyens, cette disposition met sur le même rang tous les enfants d'une familie, assure a chacun d'eux une portion égale des biens patrimo-niaux; et ainsi ne permet au père de familie de disposer que d'une part minime, le plus souvent du quart seulement, tandis qu'elle soumet la majeure partie a un partage forcé, partage qui a pour conséquance immédiate de lier les mains au chef de familie el de lui enlever, du moins a peu de chose pres, la liberté testamentaire. Aussi, bon nombre d'économistes et de moralistes désirent-ils voir disparaitre de notre législation ce partage forcé, a cause des inconvénients très-graves auxquels il donne lieu, et dont voici les deux principaux: 1° il tend a dé-truire le pouvoir palernel, vu qu'il enlève au chef de familie la faculté soit de corriger et de dompter eiïicace-ment lel ou tel enfant pervers et rebelle qui empoisonne le bonheur du foyer domestique, soit de récompenser suffi-samment tel autre enfant digne de faveurs, puisque sur lui repose peul-être tout 1'avenir du nom et de la familie; et néanmoins il est évident que, sans un pouvoir paterhei efli-cace, bien des families se verront fatalement dévouées au désordre, a rinsubordination et a la ruine; 2° ce partage forcé, subslitué a l'ancien droit d'ainesse, produit nécessai-rement dans un pays la division exagcrée des fortunes, vu que chaque décès d'un pèro de familie verra le patrimoine se fractionner et sc morceller en parts minimes dans la pro-

portion du nombre d'enfants; et c'est ainsi que linissent par disparaitre «es puissantes families nobilières ou arislo-cratiques, dont la haute influence constitue fréquemment l'un des appuis de la religion el de l'Etat; c'est ainsi encore que finissent par crouler ces grands établissements financiers, commerciaux, industriels, péniblement et longue-rnent formes par un pere de familie, établissements qui forment souvent rhéritage unique et indivis, dévolu i un certain nombre d'enfants : car il est évident que, si ces enfants, au lieu de rester dans l'indivision, se trouvaient, en vertu d'un partage provoqué par l'un d'entr'eux, forcés d'en sortir, ils ne tarderaient pas a voir leur établissement s'a-moindrir, se fondre et disparaitre.

Remarque. — Sont compris sous le nom d'enfants, les descendants, en quelque degré que ce soit; néanmoins ils ne sont comptés que pour l'enfant qu'ils représentent dans la succession (fu disposant. Ainsi, celui qui aurait, par exemple, un fils dont sont provenus cinq enfants, pourrait disposer, après la mort de ce fils, de la moitié de ses biens.

17. — Quant aux donations ou testaments faits entre époux, la loi a voulu les favoriser, et les a soumis a des régies spéciales, savoir:

1° S'il y a des parents dans la ligne directe ascendante, l'époux peut donner a son conjoint, au-dessus de la moitié ou des trois quarts, encore 1'usufruil de la réserve.

2° Si les époux ont un ou plusieurs enfants, l'époux peut donner è son conjoint de l'une des deux manières sui-vantes: ou 1° le quart de ses biens en propriété et Yum fruit de I'autre quart; ou 2° seulement Yusufruit de la moitié de ses biens. Art. 1094.

3° Si toutefois un veuf ou une veuve a des enfants, et qu'il contracte un second mariage, il ne pourra donner a son conjoint qu'une part d'enfant legitime-(le moins pre-nant), sans que cetto part puisse jamais dépasser le quart

de ses biens. Ainsi, il pourra donner le quart, s'il a uu, deux ou trois enfants du mariage précédent; il ne pourra donner que le cinquième, s'il a quatre enfants; le sixième, s'il en a cinq, et ainsi de suite. Art. 1098.

On voit done que l'époux, ayant de la descendance en premières noces, et convolant en secondes noces, peut donner moins a ce second conjoint, qu'il ne le pourrait au premier. La raison en est, que la loi veut favoriser les enfants du premier lit, et empèeher que ce second conjoint ne séduise eet époux au détriment des enfants susdits.

18. — II est a remarquer que la portion réservée dont il est défendu au donateur d'user, doit se prendre sur la to-talité des biens qu'il possède en réalité, et non sur leurs revenus annuels; et que conséquemment, ceux-ci restent a sa libre disposition. En permettanl a un père de familie de disposer d'une certaine quotité de ses biens, dit Gousset, Ia loi ne lui parait pas interdire la faculté de disposer a^vo-lonté de ses revenus; licitai sunt, dit Gury, donationes quse-libet per se ex meris redditibus, intactis capitalibus, quae patrimonium proprie dictum constituunt, quia parentes per se nullo jure adaugere patrimonium ex redditibus vel labore lenentur.

Ainsi, pour ce qui regarde sa part disponible, de memo que les .revenus de ses biens, le donateur peut les donner a qui il lui plait, soit héritiers naturels, soit autres parents, soit étrangers. Non-seulement il peul, mais souvent même ü doit, par devoir de conscience ou de haute conve-nance, donner ou léguer une partie de ses biens. C'est ainsi qu'un père ou une mère avanlageront celuiquot; de leurs enfants ou petits-enfants qui est plus malheureux que les autres; ou celui qui leur a rendu le plus de services; ou celui qui a re-fusé de s'établir dans le monde, afin de soigner leurs vieux jours, etc. De même, l'époux, dans la prévision d'une mort prochaine, favorisera son conjoint, surtout si celui-ci devait

ensuite se trouver plus ou moins dans l'indigence; d'autant plus que la loi n'a pas établi une réserve en faveur de l'é-poux survivant. De même, quelqu'un, afin de pourvoir a la tranquillité de sa conscience ou au bien de son ame, fera un legs en faveur d'une église, d'un hópital, des pauvres d'une commune, etc.; et ces largesses seront d'autant plus abon-dantes, que les héritiers qu'il laissera a sa mort, sont a un degré plus éloigné.

19. — 11 y a une remarque particuliere a faire pour le cas oü vous disposez, par donation entre vifs, de quelque chose en /aveur de celui qui doit hériter ü votre mort. Dans ce cas, la loi, voulant assurer Fégalité entre vos héritiers, regardera voire donation simplement comme une avance faite a eet héritier; et, en consequence, celui-ci sera obligé de rappor Ier la donation dans la masse de l'héritage; tout cela a moins que vous n'ayez exprimé le contraire dans l'acle de donation. C'est la ce que la loi appelle rapport. Voulez-vous done favoriser eet héritier, vous êtes tenu d'ex-primer, dans Facte de donation, que vous l'exemptez de l'obligation du rapport dans votre heritage. Art. 84.3.

A défaut de cctte déclaration de la part du donateur, la loi ellc mème declare exempts de rapports les trois objets suivants; 1° le bien immeuble qui périt par cas fortuit, sans la faute du donataire, par exemple une maison détruite par la foudre; 2° les fruits et les intéréts des choses sujettes a rapport, échus avant I'ouverture de la succession: sinon, la donation eüt été illusoire; o⁰les dépenses faites en faveur du donataire pour ses frais de nourriture, d'entrelien, de-ducation, d'apprentissage dans un art; pour ses frais de noces et les présents d'usage, pour les donations manuel-les qui ne soient pas d'une très-grande valeur. Art. 8o2.

Toutefois, un enfant pourrait être tenu de rapporter la somme des dépenses faites par ses parents pour son éduca-tion, si ces dépenses étaient extraordinaires a son égard.

11 en pourrait être de même du üls pour qui ses parents auraient acheté un rernplagant militaire; cependant il ne serait pas tenu de rapporter cette somme, si ce remplacement avail été fait, moins en sa propre faveur qu'en faveur des parents, ou de la maison oü ce lils rendait de grands services.

II est a remarquer encore que, si quelqu'un, dans les dispositions entre vifs on testamentaires, a excédé la portion disponible, ces dispositions sont réductibles a cette portion, lors de la succession. Elles ne sont done nulles que pour l'excédant de cette portion. Art. 920.

II n'est pas rare que les héritiers d'un testateur aient recours aux tribunaux, pour faire casser ou réduire les legs faits a leur détriment. S'ils ont recours a la fraude, dit Gousset, c'est-a-dire, en falsifiant les faits, ils se rendent coupables d'injustice; sinon, on ne doit point inquiéter les héritiers dont il s'agit.

2° Les dispositions entre vifs ou testamentaires entre personnes capables de donner et de recevoir, el n'excédant point la portion disponible, sont-elles nulles au for intérieur, lorsqu'elles ne sont point revêtues des formalilés prescrites sous peine de nullité pour le for extérieur?

Quant aux causes profanes, les docteurs, dit Gousset, ne s'accordent point sur cette question. Les uns, en bon norn-bre, pensent qu'elles sont valables au for intérieur: dislin-guanl entre l'obligalion naturelle et I'obligation civile, ils font lomber la nullité résultant d'un défaut de forme, sur l'obligalion civile seulement; ce sentiment est cerlainement probable. D'aulres souliennent que la nullilé de l'obligalion civile entraine la nullilé de l'obligalion naturelle...; ce sentiment n'est point dépourvu non plus de probabilité.

Enlre ces deux opinions vient se placer une troisième, celle de Billuart, Liguori, etc., qui veut que, dans l'incer-titude provenant de ce conflit, on donne la préférence au possesseur. D'après ce sentiment, le donataire ou légataire qui est en possession des objets qu'on lui a donnés ou légués sans observer les formalités prescrites par la loi, peut les conserver en süreté de conscience. Mais les héritiers du donateur ou testateur peuvent également, en conscience, refuser d'exécuter les dispositions de leur auteur, en faisant casser, au besoin, le testament ou l'acte de donation.

Mais quand il s'agit iïoeuvres pies, d'après l'opinion que Ton pent regarder comme certaine, les dispositions, quoi-que dépourvues des formalités légales, sont néanmoins obligatoires eiv conscience, et resteraient a la charge des héritiers du défunt, dans le cas ou ils auraient invoqué la nullité du testament pour défaut de formes. Voir De Con-tractibus in genere, N⁰ 18.

Au surplus, conformément a l'enseignement de Liguori, on peul observer, au sujet des oeuvres pies en général, que le Souverain Pontife, en vertu des pouvoirs qu'il a regus du Sauveur, est constitué l'administrateur de ces oeuvres, et que, conséquemment, il peut en disposer de la manière qu'il juge la plus utile au bien spirituel; que rnème, a eet effet, il peut, si une juste raison l'y engage, changer les dernières volontés du défunt. On peut en dire autant d'un souverain temporel par rapport aux legs profanes faits en faveur du gouvernement. La même faculté n'est pas accor-dée aux évéques: ils peuvent toutefois, d'après l'opinion la plus probable, interpreter les dernières volontés pieuses du mourant, en les exécutanl, non a la lettre, mais selon son intention interprétative, c'est-a-dire, de la manière que l'aurait voulu le défunt, s'il avait connu les circonstances particulières qui présentement enveloppent la chose.

Successio locum habere potest vel per voluntatem ho-minis, scilicet per testamentum, de quo supra dictum est, h«cque vocatur successio testamentaria; vel per voluntatem lecjis, hgecque, de qua sola hie agimus, vocatur successio legalis.

Licet successio legalis non sit proprie contractus, sed potius sit modus acquirendi dominium, de quo in tra-ctatu De Justitia, opportunum tamen judicamus de ea agere hoc loco, ob ejus connexionum cum materia testa-mentorum.

Duplici paragrapho inquiritur 1° quinam sint hteredes, et quo ordine ad successionem advocentur; 2° de succes-sionis acceptatione per hseredes et de ejus partitione.

22. — Nous avons dit, a l'article précédent, que, lors-que de son vivant, une personne fait une donation ou un testament, le donataire ou le légataire succèdent aux biens qui font I'objet de la disposition. La succession, dont nous avons a nous occuper présentement, est celle qui se fait sur les biens libres que quelqu'un laisse a sa mort. Ainsi, la succession proprement dite est la transmission des droits actifs et passifs du défunt a la personne survi-vante que la loi désigne, et qu'on appello ordinaire-ment héritier.

25. — Les droits du défunt passent aux héritiers dans l'ordre suivant: 1° aux héritiers legitimes du défunt; ou 2° a défaut, a ses enfants naturels légalement reconnus ; ou 5° a défaut, a l'époux survivant non divorcé; ou 4° a défaut, a I'Etat. Telle est la regie la plus générale sur l'ordre des successions.

Les quatre classes précédentes de successions se divisent en deux catégories, savoir; les successions régulières et les successions irrégulières. Les successions régulières sont celles déférées aux héritiers légitimes, qui forment la première classe. Les successions irrégulières sont celles des trois classes suivantes, savoir; celles qui sont déférées 1° aux enfants naturels, 2quot; a l'époux survivant, ou 5° a l'Ëtat.

24.. — On entend par héritiers légitimes, Ioüs'les parents (et non pas les al Hés, l'alliance n'étant pas un titre de succession) du défunt jusqu'au douzième degré inclus. Au-dela du douzième, les degrés ne sont plus successibles; et ainsi, si le défunt ne laisse pas de parents au degré successible, la succession, a déüiut d'héritiers réguliers, passé intégrale-ment aux héritiers irréguliers, qui sont les enfants naturels, ou l'époux survivant, oul'État.

Parmi les héritiers légitimes, on appelle héritiers nécessaires, qui par conséquent ne peuvent être exclus de la succession, ceux de la ligne droite du défunt, c'est-a-dire ses descendants, au degré le plus proche; et a défaut de descendants, ses ascendants palernels et maternels, pareil-lement au degré le plus proche. Ceux de la ligne indirecte s'appellent simplement légitimes.

2a. — Nous faisons sur les successions irrégulières les deux observations suivantes :

1° Les enfants ad allé rins ou incest ueux n'ont aucune part des biens de leurs père ou mère décédés; ils n'ont droit qu'aux aliments. Quant aux enfants naturels, legitime-

ment reconnus, quoiqu'ils ne viennent qu'en seconde ligne, et a défaut d'héritiers legitimes, pour recueillir la succession tout entière du défunt, il pst cependant a remarquer qu'ils peuvent, conjointement avec les héritiers legitimes, concourir pour une certaine part dans la succession de leur père ou mère défunts. Plus loin, au Nquot; 29, nous déter-minons cette part.

2° La règle générale que nous donnons ci-de?sus, N⁰ 23, sur les successions, nous fait comprendre que l'époux survivant ne vient qu'en troisième ligne, a défaut des deux premières, pour succéder aux biens laissés par son conjoint défunt. 11 est, par conséquent, assez rare que l'époux survivant puisse succéder. Aussi est-ce pour lui fournir quelque compensation sous ce rapport, que la loi favorise les donations faitcs entre les époux, soit durant leur mariage, soit dans le contrat lui-même de mariage.

Après ces deux observations sur les successions irrégu-lières, dont nous ne nous occuperons plus par la suite, nous examinons maintenant les successions régulières.

2G. — Avant de determiner l'ordre suivant lequel se présentent les héritiers légitimes pour recueillir une succession, nous disons d'abord que la loi leur confère la saisine. La saisine est le droit en vertu duquel les héritiers se trouvent inveslis de toute l'hérédité, des l'in-stant du décès de la personne, et sans aucune espèce de formalités de leur part. Les principaux effets do la saisine sont: '1° la faculté a l'hérilier de prendre im-médiatement possession de l'hérédité el do l'administrer; 2° le droit de la transmeltre a ses propres héritiers, n'eüt-il lui-même survécu qu'un instant a la mort de la personne a laquelle il succède. La saisine avec toutes ses consequences, n'est pas accordée a ceux qui succè-dent irrégulièrement; ainsr, les enfants naturels, l'époux survivant ou l'Éfat ne sont pas saisis de plein droit des

27. — Les hériliers legitimes se divisent en trois classes; 1° ceux de la ligne directe descendante, 2° ceux de la ligne directe ascendante, 5° ceux de la ligne collaterale; et ainsi, la succession passé dans le même ordre 1° aux descendants directs du défunt; ou 2° è défaut, a ses ascendants directs; ou 5° ü défaut, a ses collaléraux. Telle est la mar-che générale des successions régulières.

On peut distinguer deux espèces de descendants directs: 1° les enfants légitimes, 2° les enfants naturels.

28. — 1° Les enfants légitimes et leurs descendants suc-cèdent par tête et portion égale, quand ils sont appelés de leur chef; et par souche, quand ils viennent par repré-sentation.

Lorsqu'il y a succession par tête, l'hérédité se partage en autant de portions qu'il y a de personnes. On entend par souche l'auteur d'une familie. Ainsi, succéder par souche, c'est succéder a la place de l'auteur commun, dans la part qui lui aurait appartenu ; c'est représenter eet auteur dans la succession. Pierre a quatre enfants, je suppose. L'ainé, après son mariage, meurt, laissant cinq enfants en vie; chacun des cinq enfants succèdera par tête, e'est-a-dire, pour la cin-quième portion de l'héritage paternel. Et, si ensuite Pierre laisse a sa mort 20,000 francs, ces cinq enfants, représentant leur père défunt et formant ainsi la quatrième tête, suc-cèderont par souche, et obtiendront 5,000 francs qu'ils par-tageront entre eux, soit 1,000 francs a chacun. Art. 74S.

Remarque. — II est clair que les enfants, qui héritent des ascendants directs dont ils descendent réellement, ne sont pas appelés a hériter de celui des ascendants dont ils ne

sont que les allies. Ainsi Louis, fils unique, en perdant sa mère, hérite de lous les biens qu'elle lui laisse. Le pèrede Louis contracte un second mariage avec Charlotte, dont trois fils. Lopis n'aura pas droit aux biens que laissera Charlotte a sa mort; mais, a cóté de ses trois demi-frères, issus du second mariage, Louis aura droit au quart des biens que laissera le père a sa mort.

29. — 2° Quant aux enfants nrtto-e/s, la loi déciare qu'ils ne sont pas héritiers. Toutefois, si l'enfant naturel a été léga-lement reconnu par ses père ou mère, la loi lui accorde quelques droits sur les biens de ses père ou mère décédés. La portion a laqueile il a droit, sera plus petite ou plus grande, selon que ses père ou mère laissent, a leur décès, des héritiers legitimes plus proches ou plus éloignés, au point que finalement cette portion pourrait embrasser la totalité de l'héritage.

On distingue les quatre cas suivants: 1° si les père ou mère laissent des enfants legitimes; 2° s'ils ne laissent pas d'enfants legitimes, mais bien des ascendants directs ou des frères ou sceurs; 5° s'ils ne laissent ni enfants légitimes, ni ascendants directs, ni frères ou soeurs, mais seulement des collatéraux a partir du troisième degré jusqu'au douzièrne;

1° Si les père ou mère laissent des enfants légitimes, la part de l'enfant naturel reconnu, égale le tiers de la portion héréditaire qu'il aurait eue s'il eüt été légitime. Done, si la mère, ayant une fortune de 12,000 francs, laisse un enfant légitime et un enfant naturel, la part de celui-ci sera le tiers de la moilié, ou le sixième de l'héritage, ici 2,000 francs; et les cinq sixièmes restants, ou 10,000 francs, reviennent a l'enfant légitime. 11 aurait le neuvième des biens, s'il y avait deux enfants légitimes He tiers du tiers égale Ie neu-

On voit done que, pour trouver facilementla portion de l'enfant naturel, il suffit de compter le nombre des enfants (naturels et legitimes), et de multiplier ce nombre par le chiffre trois; le produit donne la quotité de la portion. II en serail de même, s'il y avait plusieurs enfants naturels: par exemple, s'il y a deux enfants naturels et un legitime; total des enfants, Irois; 3X3=9: le neuvième est !a part de cha-que enfant naturel. S'il y a quatre enfants, tant legitimes que naturels; 4Xo=12: le douzième est la part do chaque enfant naturel, etc. gt;

2° S'ils ne laissent pas d'enfants legitimes, mais bien des ascendants directs, ou des frères ou soeurs, la part derenfan t naturel égale la moitié de la portion héréditaire qu'il aurait eue s'il eut été legitime. Supposons que le père, ayant 12,000 francs, laisse a sa mort, un enfant naturel et des ascendants directs. Si l'enfant naturel était legitime, il aurait l'héritage tout entier; mais, étant naturel, il n'aura que Ia moitié, ou G,000 francs; et les autres 0,000 francs iront aux ascendants du défunt. Si une mère, ayant 12,000 francs, laisse deux enfants naturels et des frères ou soeurs, les enfants naturels, qui auraient l'héritage entier s'ils étaient legitimes, n'auront que 5,000 francs chacun; et les 6,000 restants passerontaux frères ou soeurs de la mère.

o⁰ S'ils ne laissent ni enfants légitimes, ni ascendants directs, ni frères ou soeurs, mais senlemcnt des collatéraux a partirdu troisième jusqu'au douzième degré, la part de l'enfant naturel égale les Irois quarts de la portion héréditaire qu'il aurait eue s'il eüt été légitime. Quelqu'un, ayant 12,000 francs, laisse un enfant naturel et deux oncles; l'enfant naturel aura 9,000 francs, et chaque oncle, 1,500 francs. S'il laissait trois enfants naturels et un cousin du douzième degré, chaque enfant naturel aurait 5,000 fr. (les trois quarts de 4,^00 égalent 5,000), et le cousin, aussi 5,000 francs.

4° Enfin, s'ils ne laissent aucun parent au degré succes-sible, l'enfanl ou les enfanls naturels ont droit a la tolalilé des biens, d'après la règle générale donnée ci-dessus, N⁰ 25.

Puisque les enfanls naturels, même légalement recon-nus, ne sont pas réputés héritiers proprement dits, la loi déclare qu'ils n'ont aucun droit sur les biens des parents de leurs père ou mère.

L'évalualion de la portion due aux ascendants directs est un peu compliquée, paree que ces héritiers viennent souvent en concurrence avec diverses branches de la ligne indirecte. Nous disons que, si le défunt, mort sans poslérité, laisse des ascendants directs, les deux cas suivants peuvent se présenter; ou 1° le défunt ne laisse pas en même temps des frères, soeurs ou descendants d'eux; ou 2° il en laisse. Art. 146 et suivants.

50. — Premier cas. — Si le défunt, sans frères, soeurs ou descendants d'eux, laisse des ascendants directs, ces-ascendants se trouvent ou 1° dans chacune des lignes paternelle et maternelle, ou 2° seulement dans l'une des deux.

1° S'il s'en trouve dans chacune des lignes paternelle et maternelle, l'héritage se divise en deux parts égales, dont Tune est déférée aux ascendants de la ligne paternelle, et I'autrea ceux de la ligne maternelle; et, dans chaqueligne, I'ascendant qui se trouve au degré le plus proche, recueille la part, a l'exclusion de tous les ascendants plus éloignés. Ainsi, Paul, mort sans postérité ni frères, etc., laisse en vie sa mere, son grand-père maternel et son grand-père palernel. La fortune de Paul, montant i 20,000 francs, sera déférée a son grand-père paternel et a sa mère, 10,000 francs a chacun, a l'exclusion du grand-père maternel.

2° S'il ne s'en trouve que dans l'une des deux lignes, la moitié affeclee a l'aulre ligne oü manquent les ascendants directs, est recueillie par les collatéraux les plij.s proches. Ainsi, Jules ne laisse pour tous héritiers qu'un grand-père malernel et un cousin paternel; son héritage, 50,000 francs, passera, par moitiés a son grand-père et i son cousin. Ce-pendant, si l'ascendant direct est le père ou la mère du dé-funt, la loi accorde a ce survivant si proche, outre sa moitié, encore l'usufruit du tiers de la portion collatérale. Ainsi, si Jules laissait sa mère, au lieu de son grand-père maternel, la mère, outre ses 13,000 francs, aurait encore l'usufruit du tiers de 15,000 francs ou l'usufruit de 5,000 francs, pris sur les 15,000 francs du cousin.

Si, dans l'une des deux lignes, il n'y avait aucun collateral au degré successible, l'ascendant direct (par exemple le grand-père ou la mère, dans les exemples de Jules) re-cueillerait la totalité.

Remarque. — Nous voyons que, dans ce premier cas, tous les ascendants directs sontappelés a succéder; non-seulement lespèresetmères, mais aussi les grands-pères,bisaïeuls, etc. II n'en est pas ainsi du second cas qui va suivre; il n'est applicable qu'aux ascendants directs du premier degré, c'est-a-dire, aux père et mère seulement.

31. — Second cas. — Si le défunt laisse des frères, soeurs ou descendants d'eux, en mème temps que ses père ou mère, il faut distinguer 1° s'il laisse son père et sa mère, ou 2° s'il ne laisse que l'un des deux.

1° Si, avec frères, soeurs ou descendants d'eux, il laisse son père et sa mère, la succession se divise en deux parts égales, dont l'une est attribuée aux père et mère, et l'autre aux frères, soeurs ou descendants d'eux. Ainsi Jean, ayant 18,000 francs, laisse son père, sa mère et trois soeurs germaines; le père et la mère auront chacun 4,500 francs, el chaque sceur 5,000 francs.

2° Si, avec frères, soeurs ou descendants d'eux, il ne laisse que son père ou sa mere, ce survivant a le quart; et les trois autres quarts sont dévolus aux frères, soeurs ou descendants d'eux. Ainsi, Rosalie, ayant 20,000 francs, laisse en vie son père et une nièce; le père obtiendra 5,000 francs, tandis que la nièce en obtiendra 15,000.

Relativement aux descendants et ascendants dont nous venons de parler, en faveur de qui le code statue une réserve, déterminée ci-haut, au N⁰ 16, réserve en. vertu de laquelle ces héritiers, appelés nécessaires, ne sauraient, par voie privée, être exclus d'une succession, il est a remarquer que, tout aussi bien que les héritiers non nécessaires, ils pourraient en être exclus par voie judiciaire, s'ils étaient déclarés indignes de succéder. Or le code civil, art. 727, dé-clare indignes, et comme tels exclus des successions, 1° celui qui serait condamné pour avoir donné ou tenté de donner la mort au défunt; 2° celui qui a porté contre lui une accusation capitale jugée calomnieuse; 5° l'héritier majeur qui, instruit du meurtre du défunt, ne l'aurait pas dénoncéala justice. Ne pas confondre cette indignité de succéder avec les cas ^'ingratitude déterminés ci-devant, N⁰ 6.

11 y a une difFérence essentielle entre l'incapacité et l'in. dignité. L'incapacité, dont il est question plus haut, N^os 14 et suivants, opère de plein droit; elle empêche l'incapable d'etre saisi de la succession. L'indignité, au contraire, n'ex-clut pas de plein droit de la succession ; elle doit être pro-noncée. Aussi, tant que l'indignité n'a pas été déclarée par jugement, l'héritier, quoique indigne, est saisi de la succession.

Nous avons rencontré deux cas oü des collatéraux viennent en concurrence avec les ascendants directs, sa-voir: l'un pour les frères, sosurs ou descendants d'eux, et l'autre pour les collatéraux plus éloignés que frères, etc.

Mainfenant, nous avons a considérer les collatéraux seuls, c'est-a-dire, Je cas oü le défunt ne laisse ni descendants ui ascendants directs, mais des collatéraux seulement.

Ces collatéraux se divisent en deux classes: 1° les frères, sceurs ou descendants d'eux, ,2° les autres collatéraux jus-qu'au douzième degré. Art. 7S0.

52. — Première classe. — Les frères, sceurs ou descendants d'eux, que laisse le défunt, sont ou germains on non germains du défunt.

1° S'ils sont germains du défunt, ils succèdent par portions égales et avec representation. Ainsi, Philippe, ayant 50,000 francs, laisse un frère Henri, deux nièces, filles d'une soeur défunte, el un arrière-neveu, pelit-fils d'un frère défunt; Henri el l'arrière-neveu auront chacun 10,000 francs, et chaque nièce 5,000 francs.

2° S'ils ne sont pas tous germains du défunt, la succession sedivise en deux paris égales; dontl'uneapparlient, par léle, aux germains du défunt, et la seconde se divise par téte entre tous, germains et non germains. Ainsi, Clément, fits d'un premier mariage, a deux sceurs germaines; le père contracte un second mariage, dont deux gargons. Après le décès du père. Clément, ayant 24,000 francs, meurt lais-sanl pour héritiers ses deux sceurs germaines et deux demi-frères: 12,000 francs passent d'abord aux sceurs germaines, el les'autres 12,000 se pariagent entre les qualre héritiers, par portions égales; de manière que chaque sceur aura 9,000 francs, el chaque frère 5,000 francs.

II est clair que, si le défunt ne laissait que des frères ou sceurs non germains, ils succèderaient a la totalité.

55. — Seconde classe. — Si le défunt laisse pour héritiers des collatéraux autres que frères, sceurs ou descendants d'eux, l'héritage se divise en deux moiliés, dont Tune est at-tribuée aux collatéraux de la ligne paternelle, et I'aulre a

ceux de la ligne maternelle du défunt. Dans chaque ligne, le collatéral le plus proche recueille celte part; et s'il y a concours de plusieurs collatéraux au même degré dans une ligne, ils partagent par tête. Enfin, a défaut de collatéraux au degré successible dans une ligne, les collatéraux de l'autre ligne succèdent pour la totalité. Ainsi, Placide, ayant 2,000 francs, laisse, du cóté paternel, un oncle etun cousin germain, fils d'un autre oncle défunt; et, du cóté maternel, deux cousines au huitième degré; Tonele excluera le cousin germain et aura 1,000 francs; et chaque cousine aura 500 francs.

54.. — Avant de linir ce paragraphe, nous ajoutons encore quelques mots sur la représentation. La représentalion est une fiction de la loi, dont l'effet est de faire entrer les représenlants dans la place, dans le degré et dans les droits du représenté.

D'après ce qui a été dit plus haut, on comprend que Ia représentation n'a lieu que dans deux cas; 1° dans la ligne directe descendante, a l'infini; 2quot; en faveur des descendants de frères ou soeurs du défunt, aussi a l'infini. Ainsi, le bien-fait de la représentation n'est pas accordé a d'autres enfants, pas même en faveur des enfants d'oncles ou tantes du défunt. Supposons que Léonie, possédant 80^000 fr., et n'ayant pas de parents successibles du cóté maternel, ne laisse pour plus proches parents du cóté paternel, qu'un oncle et deux cousines germaines, filles d'une tante paternelle prédécédée. Dans ce cas, toute la succession passera ü Tonele, a Texclu-sion des deux cousines germaines, qui ne peuvent repré-senter leur mère défupte; car, pour pouvoir être admises au bénéfice de la representation, elles devraient être ues-cendantes de/rèras ou «bu?'s de Léonie; or, elles ne descendent que d'une tante (leur mère) de Léonie. Et ainsi, si Léonie avant sa mort n'y a pas pourvu par un testament en leur faveur, ces orphelines se verront impitoyablement

exclues de celte succession, paree qu'elles auront eu le malheur de perdre leur mère. Aussi, l'application de cette disposition de notre code civil renconfre-t-elle beaucoup d'opposition de la part de l'opinion publique qui demande au législateur d'abolir cette exclusion de cousins germains.

Au paragraphe précédent nous avons déterminé quels sont les héritiers, et dans quel ordre ils se présentent pour recueillir une succession ouverte. Maintenant nous allons compléter la malière des successions, en faisant quelques observations sur l'acceplalion par l'héritier, et sur le partage qui s'opère après l'acceplalion.

D'après ce qui a été dit précédemment sur la saisine, on comprend que l'héritier se trouve saisi de la succession, a son insu et sans aucun acle de sa volonté. Mais une succession n'est pas toujours exempte de deltes ou de charges; elle peut même offrir parfois plus de charges que de biens. C'est pourquoi la loi laisse a l'héritier la faculté de se dé-pouiller de la saisine.

33. — L'héritier saisi aquot; a choisir parmi trois partis h prendre: 1° accepter purement et simplement, et consoli-derainsi, dans sa personne, les effets de la saisine; 2° re-noncer h la succession, et, par la, se souslraire entièrement è celte saisine; 3° accepter sous bénéfice d'inventaire, et se dérober ainsi a tous les risques, sans se priver des avantages que la succession peut lui offrir.

La loi accorde done a I'heritier qui doute s'il acceptera la succession, le moyen de connaitre les forces de la succession, et le temps de délibérer. Le moyen de con-iiaitre les forces de la succession consisle dans la faculté d'en faire l'inventaire; et le temps accordé pour cette confection est de trois mois, a partir du jour de I'ouverture de la succession. Après ce terme, il y a encore quarante jours, pour délibérer sur l'acceptation ou la répudiation; et même, le tribunal pourrait parfois accorder è I'heritier un délai plus long.

56. — 1° De racceptation pure et simple. — Cette acceptation peut être expresse ou tacite. Elle est expresse quand on prend le titre ou la qualité (ïhéritier dans un acte authentique ousous seing-privé. Elle esilacite, quand I'habile a succéder fait un acte qui suppose nécessairoment son intention d'accepter, et qu'il n'aurait droit de faire qu'en sa qualité d'héritier. Ainsi, l'héritier manifeste son accepta tion par un écrit ou par un acte. üès cet instant, il est censé avoir pris la place du défunt, dont il continue la personne et dont il s'oblige è remplir les engagements, fussent-ils au-dela de I'actif de la succession.

En ce cas, au for extérieur, I'heritier serait tenu de sup-pléer du sien propre pour parfaire I'actif de la succession. Quant au for de la conscience, les uns soutiennent qu'il y est tenu; les autres, qu'il n'y est tenu qu'après la sentence dujuge; mais Gousset, Gury, etc., regardent comme plus probable qu'il n'y est nullement tenu.

L'acceptation pure et simple entrainant de telles consé-quences, il est juste qu'elle ne puisse avoir lieu que de la part de personnes capables de s'engager. Ainsi, les femmes mariées ne peuvent valablement accepter une succession sans I'autorisation du mari ou de la justice; le mineur non émancipé et 1'interdit ne peuvent l'accepter par eux-mêmes;

leur tuteur lui même doit y être autorisé par Ie consoil de familie, et alors encore il ne peut l'accepter que sous béné-fice d'inventaire; enfin, la même autorisation, et le meme mode d'acceptalion sont exigés pour le mineur émancipé, qui agit par lui-même.

57. — 2° De la renonciation. — La renonciation est Facte par lequel le successible declare sa volonlé de n'être pas héritier. Afin que cette renonciation puisse facilement être connue de tous les intéressés, la loi veut qu'elle soit faite, non plus par-devant notaire comme autrefois, mais au greife du tribunal de première instance du lieu de la succession; et la elle sera inscrite sur un registre tenu a eet effet.

58. — 5° De I'acceptation sous bénéfice d'inventaire. — L'acceptation sous bénéfice d'inventaire est l'avanlage que la loi accorde a l'héritier, d'etre admis a la succession du défunf, sans l'obliger aux dettes au-dela de la valeur des biens. Mais a eet effet, l'héritier est tenu de faire dresser, en temps utile, un inventaire fidéle et exact de la succession, et de faire au greffe du tribunal mentionné ci-dessus, la declaration qu'il n'entend accepter que sous bénéfice d'in-venlaire.

Maintenant on comprend facilement les principales differences qu'il y a entre l'acceptation pure et simple et l'ac-ceptalion sous bénéfice d'inventaire, soit par rapport aux droits que confèrent ces acceptations, soit par rapport aux obligations qu'elles imposent.

1° Par rapport aux droits qu'elles confèrent: l'héritier, par l'acceptation pure et simple, succède immédialement a tous les biens et droits légués, et peut en disposer libre-ment. Par l'acceptation sous bénéfice d'inventaire, il n'ac-

quiert que radminislration des biens légués, jusqu'a la liquidation de la succession, selon les forines prescrites par le code, et a la charge de rendre compte aux héritiers et créaneiers du défunt.

2° Par rapport aux obligations qu'elles imposent: l'héri-lier, par l'acceptation pure et simple, est tenu de toutes les charges de la succession, du moins dans le sens que nous venons de déierminer; et cetle acceptation est de sa nature irrévocable. Par l'acceptation sous bénéfice d'inventaire, il n'est pas tenu au-dela des forces de la succession ; et il peut s'en libérer en abandonnant toute la succession aux autres légataires et créanciers.

59. — Lorsqu'un individu meurt et laisse plusieurs héritiers, chacun d'eux est saisi de la portion de biens qui lui est conferee par la loi ou par la volonté du défunt. Cette portion reste confondue dans toute l'hérédité, tant qu'elle n'en sort pas par 1'effet d'un partage ou d'une vente par lici-lation.

II est vrai que l'indivision des biens est bonne, et souvent presque nécessaire dans des cas particuliers el dans des a ffaires qui semblent la réclamer. On peut dire cependant que, généralement, l'indivision ne convient guère a nos habitudes; que, d'ailleurs, elle est une entrave i l'exercice du droit de propriété. C'est pourquoi le législateur a posé en principe général que, quand il y a plusieurs coproprié-taires d'un bien, nul ne peut étre contraint a demeurer dans l'indivision. De la Vadion en partage, qui peut loujours être provoquée par un copropriétaire.

4.0. — L'action en partage ne peut être exercée que par les capables. C'est pourquoi elle ne peut s'exercer 1° par la femme mariée, généralement, qu'avec l'autorisation du

mari ou de la justice; 2° par le mineur émancipé, que sous l'assistance de son curateur; 5° pour les mineurs non éman-cipés et pour les interdits, que par le tuteur autorisé par le conseil de familie; 4° pour les absents, quo par les parents envoyés en possession.

En cas de plusieurs cohéritiers, si, d'un cóté, l'équité naturelle exige qu'ils contribuent entre eux au paiement des dettes et charges de la succession, chacun dans la proportion de ce qu'il prend; elle n'exige pas moins, de l'autre cóté, que Ton observe scrupuleusement l'égalité dans le par-tage de l'actif. Cette égalité n'existerait pas dans les trois cas suivants; 1° si l'on ne rapportait pas les biens sujets a rapport; 2° en cas de lésion, c'esM-dire, si un objet qui vous échoit en partage, avail été estimé au-dessus de sa valeur, ce qui pourrait donner lieu a rescission ; 3° en cas d'éviction, c'est-a-dire, si un tiers venait ü troubler la paisible possession d'un bien qui vous échoit en partage: en quel cas, il vous est accordé recours contre les autres cohéritiers.

On distingue deux espèces de partage: le partage amiable et le partage en justice.

Le partage amiable peut avoir lieu lorsque tous les hén-tiers sont présents, majeurs et jouissant de tous leurs droits. Les héritiers alors peuvent le faire en forme authentique ou sous seing-privé, en forme de partage, ou de vente, avec ou sans expertise.

Néanmoins, comme la loi hypothécaire du 16 Décem-bre 18S1 soumet a la transcription les ventes et partages d'immeubles, un tel acte, s'il est sous seing-privé, doit être reconnu en justice ou devant notaire, pour être admis a la transcription.

Le partage judiciaire est celui que les parties doivent faire dans les formes prescrites par la loi, 1° si parmi les héritiers il y a des absents, 2° s'il y a des mineurs ou interdits, o⁰ si les héritiers ne sont pas d'accord entre eux. Alors

le parlage doit nécessairement se faire par-devant notaire, avec l'intervention du juge de paix du canton oü la succession est ouverte, en presence des tuteurs ou curateurs.

Le juge de paix doit spécialement veiller a ce que les lots des biens soient düment formés, et, en général, a ce que les intéréts des mineurs, etc., ne soient aucunementlésés.Lors-que le juge de paix et les parties intéressées ne tombent pas d'accord, le juge désigne un ou plusieurs experts, qu'il charge de la formation des lots; et ces lots ainsi formés sont distribués aux divers copartageants, soit par arrangement amiable, soit par la voie du sort.

Nous n'entrons dans aucun détail sur cette espèce de par-tage qui, vu les nombreuses fonnalités auxquelles il est soumis, est d'une marche très-lente, et entraine de grands frais.

Les biens qui, par le décès du propriétaire, passent a un nouveau propriétaire, sont soumis a un droit, soit de succession, soit de mutation, a payer a l'État.

Ces droits sont fixés par la loi du 27 Décembre 1817 et ceile du 16 Décembre 1831.

•41. — 1° Droit de succession. — Le droit de succession est dü sur la valeur de tout ce qui est recueilli ou acquis dans la succession d'un habitant de ce royau-me, après déduction des dettes que la loi désigne.

Est réputé habitant de ce royaume celui qui y a établi son domicile, ou le siége de sa fortune.

Est exempt du droit de succession, tout ce qui est recueilli ou acquis dans la succession, si la totalité de la valeur de la succession, distraclion faite des deltas, ne s'élève pas au-dela de 654 francs 92 centimes (300 fl. des Pays-Bas.)

^2. — 2° Droit de mulation. — Le droit de mutation est assis sur deux bases qui différent selon la qualité du défunt, c'est-a-dire, sa qualité d'habitant du royaume ou d'étranger.

Première base. — Le droit de mutation est dü sur la xz-leur des immeubles situés dans le royaume, et des rentes et créances hypothéquées sur des immeubles sis en Bel-gique, recueillis ou acquis par le décès d'un habitant de

(') Dans la ligne directe, les héritiers légitimes, les donataires et légataires, ne paient pas de droit de succession; seulement ilssont soumis ü un droit de mutation déterminé ci-après.

(') Si les ^poux laissent des enfants, il n'y a è payer que le droit de mutation.

(^!!) Ab inteslal signifie: sans testament ni aucune autre disposition par-ticulière Ainsi, recevoir ah intestat, c'est recevoir, par succession ordinaire, simplement la portion héréditaire que la loi assigne a 1'héritier. Recevoir au-dela, c'est recevoir, par testament ou par une autre disposition, plus que la portion héréditaire.

ce royaume, déduction faite des dettes hypolhécaires gré-vant les biens soumis è l'impot. Ce droit est :

Un pour cent de ce qui est transmis en propriété, et un demi pour cent de ce qui est recueilli en usufruit seulement.

Le droit sur la première base est dü par les héritiers, do-nataires ou légalaires, qui succèdent en ligne directe ascen-dante ou descendante a un habitant du royaume, et entre époux qui laissent des enfants.

Est exempte de ce droit, la part de chaque héritier ou lé-galaire et de lepoux survivant ne s'élevant pas, aprés déduction des dettes, a la somme de mille francs.

Seconde base. — Le droit de mutation est dü sur la va-leur, sans distraction de charges, des biens immeubles situés dans ce royaume, recueillis ou acquis par le dé-cès de quelqu'un qui n'y est pas réputé habitant. Ce droit est;

Un pour cent pour la propriété, et un demi pour cent pour l'usufruit, sur ces biens recueillis ou acquis en ligne directe.

Cinq pour cent pour la propriété, et deux et rfmt pour cent pour l'usufruit, sur ces biens recueillis ou acquis :

2° Par les enfants naturels, lorsqu'ils sont appelés a dé-faut de parents au degré successible;

43. •— Declaration a faire en cas de décès. — Les héritiers et légataires universels dans la succession d'un habitant de ce royaume, sont tenus d'en fairo la declaration, par écrit, au bureau du droit de succession dans le ressort duquel le défunt a eu, dans ce royaume, son dernier domicile.

Les héritiers, légataires ou donataires d'immeubles situés dans le territoire du royaume, et délaissés par quelqu'un

qui n'y est pas réputé habitant, fourniront leur declaration au bureau du droit de succession ou de mutation dans le res-sort duquel les biens sont situés.

Le délai pour la declaration sera, si le décès a lieu dans le territoire du royaume, de six mois; dans toute autre par-tie de I'Europe, de huit mois; en Amérique, de douze mois; en Afrique ou en Asie, de vingt-quatre mois, a compter du jour du décès.

Les délais de huit, douze et vingt-quatre mois, sont ré-duits è six mois, a daler du jour de la prise de possession, si, le défunt étant mort a l'étranger, les héritiers, donatai-res ou légataires, ou les tuleurs ou curateurs, se mettent en possession ou dans la gestion de la succession totale ou partielle, avant que le dernier semestre du délai pour la dé-claration ait commencé k courir.

Les délais peuvent être prolongés par le roi, suivant qu'il sera jugé nécessaire.

r. Cum venditio esse non possit sine emptione, nee emptio sine venditione, ideo simul definiuntur; contractus quo transfertur rei alicujus dominium pro pretio deter-minato.

Tria ad venditionis essentiam pertinent: consensus, res et prelium; quorum si unum deficiat, jam non est venditio.

Quintuplici articulo dicemus l⁰ de consensu, 2° de re, 3° de pretio, 4° de obligationibus venditoris etemptoris, 5° dequibusdam venditionum speciebus.

r. Simul ac partes conveniunt de re vendenda et de pretio, perficitur venditio, et rei proprietas ad emptorem transmittitur, etiam antequam res sit tradita et pretium solutum.

Dico 1° simul ac conveniunt; sed quandoque aliquid ultra hunc consensum requiritur, scilicet 1° in rebus quse ven-duntur, non acervatim {non en bloc), sed juxta pondus, numerum aut mensuram, ad venditionem perfectam requiritur ut hse res pondere, numero aut mensura determi-nentur. Attamen, ante hujusmodi determinationem, potest emptor exigere harum rerum traditionem, vel compensa-lionem damnorum ob inexecutionem venditionis secuto-rum. 2° In rebus quse ad venditionem gustari solent, v. g. si ita fieri soleat quoad vinum, non est perfecta venditio quin res degustata fuerit.

Dico 2° proprietas transmittitur ante traditionem: res ita se babet juxta codicem civilem, qui in boe derogat juri romano juxta quod venditio non perficitur nisi rei tra-ditione. Attamen, art. 1141, exceptionem admittit codex pro casu ubi venditur res mobilis, alteri jam vendita sed non ipsi tradita; in boe casu, valet bsec secunda venditio, si secundus emptor sit bonae fidei et res ipsi sit tradita; sed tunc venditor tenetur de damnis priori domino cau-satis, si quse sint. Non igitur valet venditio, si secundus emptor non sit bonje fidei, vel si res ipsi non sit tradita.

r. Negative. Licet enim asserat codex civ., art. 1389, quod prornissio vendilionis ipsi venditioni sequiparetur, quutn adest consensus circa rem et pretium {la promesse de venle vaut venle), attamen in hoc ditferunt quod, per venditionem, emptor statim fiat rei dominus, ita ut si res pereat, ipsi pereat; dum, post venditionis promissionem, promittens manet rei dominus, ita ut ipsi perire debeat.

r. Ut valeat hic consensus, requiritur ut contrahentes a lege non declarentur inhabiles ad hunc conseusum prastan-dum. Atqui, a lege naturali, vel civili, art, la94. et seqq., hsec inhabiiitas existere potest in duplici casu sequenti:

1° Generatim inhabiles sunt illi qui plenam bonorum suorurn dispositionem non habent, i. e. illi qui generatim declarantur inhabiles ad contrahendum, puta uxores, mi-nores, interdicti et hi qui foro cesserunt, in casibus a lege determinatis, ut in tractatu De Contractibus in genere, N^is 25 et seqq., dictum est.

2° Tutores emere non valent bona illorum quorum tu-telam gerunt; nee generatim mandatarii, bona quse ex mandato vendere debent; nee administratores communi-tatum aut publicarum institutionum, bona quae admini-strant (exceptis in Belgio, ex lege 1847, quibusdam casibus); hujusmodi enim personae, generatim, supponuntur positione sua facile abusurse in propriam utilitatem et aliorum detrimentum.

48. — q. An contractus vendilionis necessario sub forma authentica ineundus est ?

r. Negative. Cum enim venditio non sit contractus so-lemnis, utpote in qua nulla specialis forma a jure requiritur,

ideo partes, modo sint habiles, sub qualibet voluerint forma, contrahere possunt, sive scriptis aulhenlicis, sive scriptis privalis, sive solis verbis.

Valet tarnen scriptura, turn authentica turn privata, ad venditionis probationem; imo exigitur in foro externo ad probalionem, si venditio summam 150 francorum excedat, exceptis convenlionibus et debitis commercialibus, quae tali probatione non agent.

r. Sit, ex art. 1598, regula sequens: vendi possunt ros qusecumque quae in commercio civili posita; sunt, nisi le-gibus particularibus prohibeatur earum a'lienatio.

Dico 1quot; quce in commercio civili positce sunt. Jam vero, 1° Hujusmodi sunt, non tantum res pnesentes, sed etiam res futuren, v. g. spes probabilis et eventualis ex pisca-tione, ex venatione, ex quadam operatione ineunda; item jura incorporea, v. g. rei alicujus ususfructus, servitus, creditum aliquod, bscreditas jam aperta, etc.

2° Hujusmodi non sunt, 1° res sacrse; 2° res qufe nec in spe nec re existunt tempore contractus, v. g. si jam diruta sit domus quae venditur. Attamen, si tantum ex parte destructa sit res, ex art. 1G01, emptor facullatem ba-bet vel contractum rescindendi, vel pro nutu rem exigendi, deducto pretio correspondente parti destructas; 5° res quae saltern pro venditore non existunt, i. e. res alienae: nemo enim proprietatem rei alienae transferre potest. Si cuis au-tem rem alienam vendiderit, licet jure civili invalida decla-retur venditio, jure natural! tamen tenctur rem quam vendi-dit, emere ut earn domino legitimo tradat, vel damna inde provenientia compensare; imo ad id in foro externo conde-mnaretur. Valida tamen fit postea venditio rei alienae, si legi-

timus dominus earn ratam habeat, ut v. g. fecit Pius VII quoad bona ecclesiaslica vendita sub perturbatione gallica; et ut fecit gubernium quoad bona emigrantium eo tempore vendita.

Dico 2° nisi legibus particularibus prohibealur earum alienatio; sive id prohibeatur lege ecclesiastica, sive lege civili aut naturali.

Hinc 2° lege vel civili vel naturali vetitum est vendere res sequentes, juxta Gousset:

1° Les biens des mineurs, des absents et des interdits, saufles cas oü les formalités requises ont été observées; l'immeuble dotal, sauf les cas déterminés par la loi; la succession non ouverte, c'est-a-dire, la succession fondée sur une personne qui vit encore.

2° Les grains en vert et pendant par racines, sauf les cas déterminés par la loi.

5° Les choses qui sont mauvaises de leur nature; comme sent les viandes mauvaises; les denrées ou boissons fal-sifiées; les armes cacbées, comme poignards ou épées en baton; les livres, chansons, figures, etc., contraires aux bonnes mceurs ou a la religion. Quant aux substances vénéneuses, elles ne peuveilt se vendre que d'après les règlements de la police.

Quoad res quibus emptor praevidetur abusurus, v. g. arma, libros bsereticos aut beterodoxos, lege naturali et juxta principium de voluntario indirecto, de quo alibi, bas res vendere non licet nisi adsit ratio sufficiens.

Nota. In datis his casibus, venditio est quidem illicita; sed non est invalida, sicque venditor non tenetur rei' pretium restituere.

1° Pretium legale est illud quod auctoritate publica legis aut magistratus est determinatum.

2° Pretium nalurale, commune, vulgare, est illud quod communi hominum aestimatione seu usu est determinatum. Illa autem sestimatio, et consequenter rei pretium crescit vel decrescit juxta varias circumstantias, v. g. ralione temporum, locorum, personarum, raritatis vel abundantise pecunise aut mercium, etc., ut ex dicendis intelligetur.

Cum autem non possibile sit ut talis hominum sestimatio, quae a tot causis seu circumstantiis pendet, sit omnino et adsequate determinata, ideo pretium vulgare quamdam lalitudinem habet. Triplex autem distinguitur, intra justitise limites, prelium vulgare: supremum, medium et infimum. Prelium supremum esl, illud ultra quod viri probi talem rem non vendunt. Pretium infimum est illud infra quod emptores probi talem rem non emunt. Pretium medium est illud quod inter ulrumque consistit.

Minor autem est dicta latitude, aliis verbis, pretium infimum parum distat a pretio supremo in rebus neces-sariis et frequenlioris venditionis. Major vero est latitude in rebus superlluis; adhuc major est in rebus raris et preiiosis; imo tanta esse potest lalitudo in rebus quibus-dam, ut illae dicantur non habere pretium determinatum. Igitur;

5° Pretium indeierminalum est certarum rerum valor qui non statuitur jesfimatione legali nocvulgari; hujusmodi sunt

gemmse, cerli canes, aves Iransilorise, libri rari et curiosi, veteres picturse vel statute, etc.; quibus assimilanda viden-tur vetera qusedarn mobilia (meubles antiques, oh jets de rencontre), quse vulgo minoris habentur honoris.

al. — En jam tres regulas, fundatas in citatis tribus rerum seu pretii classibus.

■l^a Regula quoad res quae habent pretium legale. Pretium legale habendum est ut valori rei adsequatum; et ideo servandum est sub onere restitutionis, saltern generatim loquendo. Ratio est, quia ad auctorita'.em civilem special statuere quidquid ad commercium publicum pertinet, cum ad banc auctoritatem attineat pro bono communi condere leges ac statuta.

Dixi saltern generatim loquendo: nam aliquando licet pretium legale excedere, scilicet 1° si illud a majori hominum parte usu non servetur, tacente auctoritate civili, 2quot; si, mutatis circumstantiis, taxa evadat injusta, v. g. si merces sint notabiliter solito pretiosiores vel de-teriores: in quo casu licitum est rem pretio vendere majori vel emere minori.

S¹¹ Regula quoad res quse, deficiente pretio legali, de-terminantur pretio vuig ar i. Generatim standum est pretio vulgari, i. e. non licet vendere supra pretium supre-mum, vel emere infra pretium infimum ; idque ordina-rie sub onere restitutionis. Dixi generatim, quia bic va-riae occurrunt difficultates, de quibus in sequentibus numeris.

S* Regula quoad res quse non habent nisi pretium in-determinatum. Qusestio est de casu quo venditor verum rei suae pretium ignorat: an scilicet in hujusmodi rerum venditione, non sub hasta sed inter privates facta, emptori liceat eam emere pretio quam vilissimo.

Duplex supponi potest casus, prout emptor vel cogno-scit mercis hujus pretium, vel illud ignorat.

1° Si emptor rei vendifaj, v. g. gemma; a venditore inventte, prelium noscat, videndum est qualis sit vendi-toris ignorantia, an scilicet sit communis an vero vendL tori particularis.

Casus ignorantia; communis locum habet, quando rei pretium ignoratur non a solo venditore, sed insuper non noscitur communiter ac generaliter ab aliis hujus loci hominibus, quia fortasso talis res in hoc loco non magni fit, vel quia illius usus est exiguus, vel quia ignoratur ejus virtus ob quam ex natura sua, seclusa ignorantia, longe plus valeret; dum e contra emptor hanc virtutem cognoscit scientia rara vel particulari. Tunc non tenetur emptor venditori indicare valorem mercis, sed satisfacit si solvat illo pretio quo ex communi ignorantia vulgo sestimatur, quia res Iijbc vendita valorem suum habet a communitate sen ab a;stimatione communi hominum. Quare, etsi emptori prosit sua singularis scientia, venditori tarnen non nocet: habet enim venditor id quod a quovis alio, etiam ab ipso emptore, jure petere posset.

Casus ignorantia; parlicutqris adest, quando rei pretium ignoratur a venditore, dum ab aliis hominibus communiter noscitur. Tunc tenetur emptor saltern infimum prelium justum offerre, et eatenus mercis valorem indicare, ait Haunold.

Ex his concludunt auctores quod ille qui prelio vulgar! emit agrum in quo scit vel suspicatur latere the-saurum, lapides pretiosas, argenteam aut auream fodi-nam, etc., recte emit, quia ager ille, ex communi testi-matione, non majoris est valoris ca;teris, sicque, solvens cjeterorum agrorum valorem, justum dat pretium. Vide De Justitia, N⁰ 40, dt thesauris.

2° Si emptor rei vendita; pretium ignoret, ac proinde quando ambo, emptor et venditor, in ilia versantur ignorantia, censentur ambo contrahere libere ac bona fide, tuncquc arbitrarium et justum repulandum est pre-

tium de quo conveniunt: est enim contractus quasi aleatorius, et juste emolumentum servat ille cui sors favet. Practice igitur ininime sunt inquietandi illi qui, postquam bona fide res hujusmodi emerunt, cognito postea earum valore, eas relinent quin pretii partem in venditorem refundant.

Jam prsecipuse investigandse veniunt difficultates circa datam secundum regulam de pretio vulgari, scilicet 1° quan-donam p^ccetur vendendo vel emendo intra limites supremi et infimi pretii; 2° quandonam liceat vendere swpro su-premum pretium; 3° quandonam liceat emere infra in-fimum pretium.

82. — q. Quandonam peccatur, vendendo vel emendo intra limiles supremi et infimi pretii? .

r! Cum venditor jus habeat non vendendi nisi pretio supremo, et cum emplor jus habeat non emendi nisi pretio infimo, idcirco peccat contra justitiam ille qui hoc jus per fraudem Ipedit.

Quum aulem hujusmodi fraus, intra hos limites, locum habere non soleat nisi in venditore, idcirco nonnisi de illo nobis hie inquirendum est. Itaque, sequentes praesertim assignanlur casus hujusmodi fraudis ab ipsius parte, turn post turn ante conventionem cum emptore initam.

1° Jta peccat venditor si, post conventionem factam de pretio medio vel infimo, occulte sumat valorem pretii supremi, contrahentem decipiendo vel in numeratione pecuniae; vel in mercium quantitate, minus tradendo; vel in mercium qualitate, eas injuste adulterando, k e. eas cum alia merce viliori miscendo, cum talis commixtio reddat or-dinarie rem vel noxiam, vel deleriorem, vel minus utilem. Non tamen culpabilis est, juxta Gury, hujusmodi commixtio, 1° si venditoris res sit extraordinarise bonitatis; 2° si, per

ejus industriam, materia vilior meliori ita admiscealur, ut melius temperetur; quod tarnen practice non facile ad-mittendum est, ob hallucinationis periculum.

Ita pariter peccat qui, ut ad suam officinam plures attra-hat, manera dat ancillis, famulis, filiisfamilias, etc., et hujusmodi expensas postea tacite compensat, augendo pre-tium; nam tali modo injuste cogit dominos ipsos ad eas donationes subeundas.

2° Ita peccat venditor si, ante conventionem, utatur fraude vere damnificativa seu mediis injustis, ut pertrahat em-, ptorem ad pretium supremum.

Attamen 1° communiter excusantur a fraude vere damnificativa illi qui adhibent mendacia, imo perjuria quibus affirmant merces sibi tanti constitisse, vel tale pretium sibi oblatum fuisse; ratio est, ait Gury, quia ista adeo inter illos sunt frequentia, ut nemo fere eis fidem adhibeat. Sed evidenter secus tenendum est ubi, ob specialem fiduciam in venditorem, mendacium censetur vera causa contractus.

Facilius adhuc excusantur hi qui primo assignant pretium supremo majus, non quidem intentione illud obti-nendi, sed intentione venditorem ad pretium minus et ju-stum inducendi, seu ut dicitur pour marchander, sicuti saepe fit. 5° Abomni fraude alienus est, nee injustitiam comrnittit venditor qui pretio vulgari vendit rem quam scientia privata scit minoris valiluram; nam pretium pnesens est justum et nondum immutatum. Secus tamen si id sciret scientia communi, cum tunc jam mutatum foret pretium.

r. Id aliquando licitum est. Speciatim autem inquiritur de septem casibus sequentibus.

q. 1° An id potest venditor qui, rem comparando, ex sua imprudentia vel ignorantia vel ex casu fortuilo, solvit majora

r. Negative; quia prelia rerum non crescunt aut decre-scunt ex hoc quod uni aut alteri accidit, sed ex eo quod cornmuniter contingit; quemadmodum non crescunt v. g. si aliquis mercator per naufragium, vel aliquis rusticus per grandinem. res suas perdiderit, secus vero si multi mercatores vel rustici talem jacturam habuerint.

r. Affirmative; quia affcctus domini ad rem suam est vere pretio sestimabilis, cum privatio rei sit pro ipso major.

r. Affirmative a fortiori, siquidem privatio specialis commodi reddit rem venditor! multo pretiosiorem, sicque sequum est ut ille pretium augeat ratione majoris jactura; quam patitur.

r. Negat sententia olim communissima; quia major af-fectus vel utilitas non est venditoris, et proin ab ipso vendi nequit, alioquin venderet quod suum non est.

Affirmat sententia non improbabilis et, ut ait Gury ex Gousset, hodie sat communis in praxi; quia venditor emptori illud commodum procurat, et sic justum est ut cum emptore dividat, pretium rei adaugendo. « II est généralement re§u, ait Gousset, du moins parmi nous, que la convenance particulière d'une chose pour tel acheteur, en fait hausser le prix; cc qui fait dire ; cette chose vaut tant pour un tel, mais elle vaut moins pour un autre. L'acheteur lui-même s'attend a payer cette

sité de l'acheteur, dont le vendeur ne peut se prévaloir pour vendre une chose plus qu'elle ne vaut, sans com-mettre une injustice. »

k. Cum Gury Affirmative, saltern nunc probabililer, modo non excedatur taxa legalis pro mutuo, aut ratio justi tituli, ut ex dicendis infra de usura patebit. Sic pariter, potest emptor emere infra pretium infimum ob anticipatam solutionem.

Q. 6° An id potest venditor, si pretium ah emptore tra-dendum sit tempore quo res est pluris valitura?

r. Cum Gury Affirmative, modo a venditore usque ad illud tempus esset asservanda. Sic pariter potest villus emi, si res tradenda sit tempore quo minus valebit. Q. 7° An id potest mercator qui minutatim vendit? r. Affirmative; ille enim vendere potest charius quam illi qui in magna quantitate vendunt, quia debet majo-res labores, expensas, majusque tempus impendere ad merces conservandas atque emptoribus distribuendas.

r. Id pariter aliquando licitum est. Speciatim autem inquiritur de quinque casibus sequentibus.

r. Affirmative, quia res ultronete vilescunt, et pretium rei decrescit quando res est parum utilis emptori et quando hie in gratiam venditoris emit.

Alii probabiliter Negant, quia venditor offert ex sola necessitate; in quo casu, qui minoris emit, agere videtur non tantum contra charitatem, scd forte etiam contra

justitiam: quia, sicut necessitas emptoris (juxta l^m sentec-tiam in i⁰, N⁰ 55) non auget pretium, ita nec necessitas venditoris illud minuit, sed tantum sestimatio communis.

Alii vero, cum Gury, probabiiiter Affirmant, quia res ultronea de pretio decrescit, juxta communem aestimatio-nem; inopia autem venditoris non efficit ut communis sestimatio mutetur.

Q. i⁰ An quis etiam chirographa el credita sic vilius emere potest, oh anticipatam hujus emptionis solutionem?

1° Affirmative omnino, si sint incertse vel difficilis solutionis, quia tunc nolabiiiter vilescunt, ut patet.

2° Affirmative probabiiiter, licet sint certae et facilis solutionis. Ratio est, 1° quia non emitur pecunia, sed actio in illam, et ideo censetur justum pretium illud quod cotn-muniter pro talibus chirographis solvitur (ita Lig.); 2° quia sequivalent pecuniae mutuatae; proinde, eadem ratione ac in mutuo, licet percipere lucrum moderatum, juxta taxam legalem. Ita nunc praxis communis.

Nota. Casus pnesens et similes, in quibus non licet emere infra vel vendere supra taxam legalem pro mutuo conslitutam, potius dicendi sunt pertinere ad regulam N⁰ 64 datam quoad prelium legale, quia taxa legalis hie aliud nou est quam prelium legale.

Q. o° An quis mullo vilius emere potest credita solutionis valde difficilis in se, si, propter circumstantiam sibi spe-cialem, solutu fiant facilia?

r. Affirmative probabilius, quia facilitas obtinendi solutionem non pendet a re qme venditur, sed ab ipso emptore; valor autem alicujus rei a communi aestimatione, non vero a circumstantia particulari ementis determinatur.

Nota cum Gury. In restitutione facienda ob laesionem justi pretii, sic tenendum :

Generalim: l⁰ si de venditore agatur, excessus injustus compulandus est a prelio supremo, quia, seposita semper fraude de qua supra, N⁰ 52, hoe pretio vendere potuit; unde emptor non fuit laesus nisi in eo quod pretium supremum superat. 2° Si de emptore agatur, defeclus pratii computandus est a pretio inümo, quia potuit emere tali prelio; unde venditor tantum Isesus fuit in eo quod est infra hoc pretium. Dixi generalim: nam,

Insuper restituendum foret lucrum fraude obtentum, licet pretium supremum non excederet, vel infimum at-tingeret, ut supra, N⁰ 52, dictum est.

Jam varias supra vidimus venditoris et emptoris obli-gationes in ipso contractu venditionis et emptionis ser-vandas, tum circa rem vendibilem, tum circa rei pretium. Nunc agendum est de eorum praecipuis obligationibus post contractum initum.

55. — q. Qucenam sunt, generalim, venditoris obliga-liones post initum contractum?

r. Ut scopus venditionis attingatur, tenetur venditor praestare ut possit emptor jura domini exercere circa rem venditam, iisque securus frui. Hinc duplex est ejus obligatie, scilicet 1° rei traditie (la délivrance), 2° ejus assecuratio (la garantie).

Non est confundenda rei traditio (la délivrance) cum ejus asportalione (1'enlevement): traditio est simpliciter copia emptori facta rei apprehenderidse; efficitur quin res vendita transeat de loco ad locum, et ejus expensse spectant ad venditorem, nisi aliter conventum fuerit; dum asportationis expensae, nisi aliter conventum fuerit, spectant ad emptorem, utpole ad rei dominum, art. 1608.

r. Tradenda est res ipsa, cum omnibus accessoriis, v. g. titulis, clavibus, etc., et cum fructibus quos a tempore venditionis resproduxit, ut sunt v. g. pullus ex equa, quot;vilulus ex vacca.

r. Traditio fit variis modis, pro diversis rebus qutc venduntur; scilicet, pro bonis immobilibus, tradendo claves vel tilulos proprielatis; pro mobilibus, per tradi-lionem realem, vel per solum consensum.

r. Tradenda est in eo statu in quo erat tempore venditionis. Attamen, si res interea, absque facto vendito-ris (vide hie infra, 8°) creverit vel decreverit, btec mutalio imputatur emptori, non autem venditori, qui interea ad nihil aliud tenetur quam ad rem tamquam suam conser-vandam.

r. Si rei tradendse tempus fuerit determinatum, tune facienda est traditio. Si non fuerit determinatum , facienda est statim ac earn exigit emptor, modo pretium solvat, nisi solutionis terminus concessus fuerit.

r. Si neglexerü, emplor petere potest vel contractus rescissionem, vel rei traditionem, et in utroque casu reparationem damni quod patitur. Si non potuerit, emptor quoque petere potest rescissionem vel traditionem, non vero compensationem damni, utpole venditori non im-putabilis.

Q. 7° Quandonam venditor rem tradere non tenetur? r. Non tenetur, J⁰ si totum pretium statim non solvatur, in casu quo venditor- dilatio non concessa fuerit; imo 2° in casu dilationis concessa?., si a tempore venditionis emptor foro cesserit, vel si legitima supervenerit ratio dubitandi an postea habiturus sit unde solvat.

r. Perire potest vel 1° ex vitio intrinseco aut culpa venditoris, vel 2° ex casu fortuito. Si 1° ex vitio aut culpa, venditori perit (vide N⁰ 58). Si 2° ex casu fortuito, v. g. quia domus vento eversa, equus furalus, etc., perit venditori si fuerit in mora culpabili rem tradendi; si autem non fuerit in mora culpabili, perit emptori, qui pretium solvere tenetur licet rem non obtineat.

o7. — q. Quid hie intelligitur per rei assecurationem? r. Est periculorum rei venditse in se susceptio; et proinde, rem assecurare nihil aliud est quam prsestare ut emptor tranquille re illa fruatur.

Duplici autem modo emptor hac tranquilla fruitione rei quam emit, privari potest, scilicet 1° per rei defectus quos venditor declarare debuisset; 2° per supervenien-tem evictionem.

alioquin vix ullum commercium stare posset. Defectus autem esse possunt vel occulti vel manifesti. Jamvero,

■1° Occultos defectus declarare tenetur, in duplici casu, scilicet; 1° quando tales sunt, ut reddant rem noxiam ant notabiliter minus utilem; 2° etsi tales non sint, quando venditor de defectibus interrogatur. Si in his ca-sibus defectus non declare! venditor, vere dolum et in-justitiam committit.

In casibus autem doli, contractus frequenter rescindi-bilis evadit ad nutum emptoris decepti; et sic v. g., hie a judice petere posset rescissionem venditionis rei immo-bilis , si probare possit se ultra septem duodecimas (an-dela des '/,2) valoris rei deceptum fuisse.

2° Manifestos defectus, sive interrogetur sive non, declarare non tenetur per se, quia emptor sibi imputare debet si eos non perspiciat. Dico per se: nam declarare tenetur, si emptor sit valde rudis; quia hi defectus re-spectu illius censentur occulti.

Nota 1°. Patet quod ille qui vendit rem obnoxiam defectibus, sive occultis sive apparentibus, tenetur minuere pretium pro ratione defectuum; cum alioquin res pluris venderetur quam valet.

Nota 2°. In casu doli quoad defectus non declaratos, tenetur venditor reparare damna ex his defectibus rei venditas sequentia, si fuerint prsevisa; non vero damna quffi non fuerunt prsevisa, nequidem in confuso, ut in tractatu De Justitia dictum est.

r. Evictio in eo consistit, quod emptor rem emptam reddere teneatur alteri, quoad totum vel quoad partem. Suppono me v. g. tibi vendidisse domum aliquam; sed sub-inde Petrus probat domum banc esse suam, vel se in earn habere bypothecam, adeo ut tu ?edem vel partem valoris Petro reddere cogaris.

Prcenotandum est venditorem, tempore venditionis, in triplici supponi posse statu, scilicet vel malse vel bonae vel dubise fidei, prout certo sciebat rem non esse suam sive earn esse hypotheca gravatam, aut id penitus igno-rabat, aut desuper prudenter dubitabat.

Jam autem duplex est qusestio: 1° quandonam venditor de evictione teneatur; 2° quidnam ratione evictionis resti-tuere debeat.

r. Regulam generalem tradit codex civ., art. ■1626', scilicet: de omni evictione tenetur venditor, nisi contra-rium fuerit stipulatum.

Dico 1° tenetur, scilicet generatim: nam venditor, qui pretium recepit, jus non habet in hoe pretium, nisi rei venditae dominium transtulerit; atqui dominium, saltern perfectum, non transtulit in banc rem quam emptor, ob causas ante venditionem existentes, reddere cogitur, aliis verbis, non potuit transferre dominium quod ipse non habebat.

Dico 2° nisi contrarium stipulatum fuerit: nam, si pe-riculum evictionis utrique contrahenti sit notum, possunt de illo pacisci juxta probabilitates, imminuto pretio; contractus tunc est aleatorius, et venditor de evictione non tenetur. Sed facile intelligitur venditorem bujusmodi sti-pulationem inire posse tantum si sit bonai vel dubi« fidei; non vero si sit molae fidei, quia tunc talis stipula-tio nihil aliud foret quam odiosa fraus.

r. 1° Si fuerit mala; fidei, emptori restituere debet 1° rei pretium; 2° omne damnum quod patitur emptqr, v. g. sumptus initi contractus, fructus quos emptor domino rei forte restituit, etc.

2° Si fuerit bonce fidei, et a fortiori si dubice fidei, re-stituere debet pretium, 1° post sententiam judicis; 2° etiam ante judicis sententiam, in casu quo certo sibi constaret rem pertinere ad tertium. Verum, ante judicis sententiam non tenetur, ait Gury, facile fidem prsebere iis ita esse asserentibus, cum prsesumptio ipsi faveat, nee aliunde sententia judicis intervenerit.

Nota 1°. In casu evictionis partialis, videndum est an pars de qua evincitur emptor, talis sit ut absque ea rem emere voluisset vel noluisset. Si noluisset, potest contractus dissolutionem obtinere; si voluissel, i. e. si nihilominus rem emisset, potest hujus partis pretium exigere, et nihil ultra. Art. 1656, 1657.

Nota 2°. Quse statuuntur de evictione partiali, ex art. 1658, applicantur casui quo fundus venditus gravaretur servitutibus non apparentibus quae non fuerunt declaratse.

r. Reducuntur ad duas: 1° tempore convenienti rem auferre; 2° solvere tum rei pretium, tum quandoque quaedam alia, ut ex quatuor bic sequentibus intelligetur.

1° Emptor rei pretium solvere tenetur, loco et tempore prsefixis; aut, si nihil conventum fuerit, loco et tempore quo res tradjtur, vel tradi debuisset. Dico tradi debuisset: quia, si res casu fortuito perierit, ideo non liberatur emptor a pretio solvendo. Art. 1650, 1631, ut Nquot; 36 in 8° dictum est.

Attamen, juxta art. 1655, si emptor perturbetur vel justam habeat causam metuendi perturbationem in rei pos-sessione per evictionem, aut actionem hypothecariam,

potest prelii solulionem suspendere, donec sublala fuerit perturbationis causa: cum enim in co casu venditor suam obligationem non impleverit, nee ipse emptor suam im-plere tenetur; pretium retinet quasi in securitatem sui juris. Excipe, si conventum fuerit pretium solvendum fore non obstante perturbatione, vel si venditor cautionem constituerit: in quibus casibus solulionem suspendere non potest emptor.

2° Si emptor, diclo tempore, pretium non solvat cl rem non auferat, venditor potest vel cum ad solvendum cogere; vel a contractu resiliro, idque absque aut cum judicis sententin, prout de mobilibus vel de immobilibus agitur.

3° Quamdiu rei pretium non solutum est, emptor ven-ditori debet, ullra rei pretium, prelii interesse (/es intéréts), in triplici casu, ab art. delerminato, scilicet 1° si

tempore vendilionis ita conventum fuerit ; 2° si res vendita et tradita, sit trugifera, quia cequum non est ut emptor fruatur simul re frugifera et illius prelio; 5° si emptor sit in mora solvendi pretium, ad quod sufficit mera inlor-pellalio crediloris (une sommation). Hoc aulem interesse currere incipit, in duobus prioribus casibus, a die contractus; el in tertio casu, a die inlerpellationis.

4° Emptor, nisi contrarium stipulalum fuerit, tenetur insupcr solvere expensas facias pro asportatione rei ven-dilte, pro scripluris aut actibus authenticis; item pro sumplibus necessariis ad rei conservationem, a die vendilionis.

li!® species sunt r vendilio cum paclo redimendi, 2° vendilio sub has la, monopolium, 4° vendilio per proxenclas.

ji. Venditio cum paclo redimendi (vente avec facullé de rachat ou le réméré) est ea qua venditor sibi reser--vat facullalem rem suam intra quoddarn tempus redimendi. Hoe tempus, juxta art. ICGO, ultra quinquennium extendi non potest, quia voluit lex ne dominia diulius romanerent incerta. — Ex definitione concipitur quod hoe pactum sit proprie in gratiam venditor is.

Facile intelligitur duos esse, sub boe contractu, actus distinclos, qui sunt 1° ipsa venditio, in qua venditor fa-eultatem redimendi sibi reservat; 2° ipsa retrovenditio, quse postea fieri potest. Ilia prima venditio nihil aliud est quam venditio qusedam inila sub conditione resolutoria; et consequenter, hcec revenditio est simpliciter resolulio ven-ditionis prioris, iia ut, hacquot; resolutione facta, omnia in priorem statum redeant, seu ut res, juxta art. 1180, re-ponantur in eodem statu ae si nunquam extitisset contractus.

n. Affirmative. Probatur 1° ex Scriptura, Levit. XXV, 29 et 50, ex quo loco eoneludendum videtur tale pactum non tantum fuisse approbatum, sed in quibusdam casibus Judseis fuisse impositum; 2° ex codice civ., qui hune contraetum admittit et regulat; 5° ex jure naturali, cui nihil habet contrarium, si inter venditorem et emptorem debita servetur jequalitas.

Ut autem hajc teneatur cequalitas, qufedam requiruntur servanda in prima ilia venditione, 2° in revenditione. Itaque:

Q. Qucenam observanda sunt in prima venditione? R. In prima venditione duaï requiruntur conditiones, scilicet:

Requiritur 1° ut minuatur rei prelium. Siquidem venditor sibi reservet facultatem redimendi, emptor emit rem hoc onere gravatam, quae proin erga ipsum minoris est valoris; et sic, onus hoc compensandum est imminutione pretii ab ipso solvendi.

Requiritur 2° ut adsit voluntas sincera vendendi et emen-di, ita ut emptor vere dominium rei vendiUe acquirat, et omnia jura domini in earn exercere valeat quarndiu hoc dominium per retrovenditionem non fuerit amissum. Q. Qucenam observanda sunt in retrovendilione? r. In retrovenditione debita sequalitas aderit, si serventur tria sequentia:

1° Primus venditor restituerc debet idem prelium quod recepit; dum primus emptor restituere debet rem, et quidem in statu in quo nunc est, vacuam tamen ab omnibus oneribus qua3 emptor, utpote rei dominus, ei interea annectere potuerit. Attamen

2° Primus venditor restituere debet sumptus prion's contractus, et reparationes, tum necessarias turn utiles, quas fecit emptor, siquidem valorem rei augent, et ipso venditor eas fecisset; dum primus emptor restituere debet deteriorationes seu damna qua? rei obveniunt per suam culpam, non vero si absque sua culpa.

oquot; Primus venditor restituere non tenetur auctarium seu interesse pretii quod recepit; sicut primus emptor neque restituere tenetur rei fructus quos percepit. Cum autem res reponantur in eodem statu ac si venditio facta nou fuisset, magis quidem consenlaneurn foret principiis, ut primus emptor restitueret rei fructus, et primus venditor protii interesse; sed voluit verisimilius lex, ait Carrière, prsecavere lites plerumque orituras si instituenda foret computatio fructuum.

Gtgt;. — Inquirilur jam an vendilio cum pacto redimendL quam hucusque instilui vidimus in gratiam vendiloris, institui possit in graliam emptor is, i. c. venditio in qua venditor habeat non quidem facullalem, ut supra, sed sibi imponat obliyalionem rem redimendi ad nuturn em-ptoris. Itaque:

q. An licüa est talis vendilio in graliam emptoris facta? «. Jus civile, ait Carrière, talem vendilionem non expresse approbat, nee ullibi improbat; earn eatenus reprobaret quatenus usuram imrnodicam seu supra laxam legalem includcret.

Docet autem Lig. hoc pactum esse licitum, modo se-quentes serventur conditiones, tum in prima vendilionc tum in retrovenditione. In prima venditione. requiritur lquot; ut augeatur prctium ab ernptore solvendam venditori juxta aistimationem oneris quod ei imponitur; 2° sicut supra, Tn⁰ 04, ut adsit verus animus vendendi et emendi, non vero foenerandi. In retrovenditione, requitur ut non obli-getur primus venditor rem rccmere codem pretio majori quod in prima venditione recepit, sed tantum juxta com-munem valorem quem res tempore hujus venditionis habe-bat; vel juxta valorem rei tempore reemptionis, si res sit deteriorata; imo, in casu quo ros crescat, et ipsi venditori crescat.

His conditionibus servatis, ait Lig., nequaquam mihi illicitum videtur hoc pactum: sicut enim licitum est pactum relrovendendi in beneficium vendiloris, cum dimi-nutione pretii; ita contra, cum pretii augmento, licitum dici debet pactum reemendi in beneficium emptoris, cum sic gravamina utriusque compensentur.

r. Contractus mohatra, sic dictus ab Ilispanis, est species revenditionis; scilicet est contractus quo quis rem vendit credito et majori pretio, cum paclo ut emptor

slalim ipsi eamdem rem relrovendat numerata pecunia et minori pretio. Res illustralur exemplo : lu v. g. eges summa pecuniaria 1,000 francorum; ego tibi sequenlem propono modum tibi liane summam slatim procurandi: apud me emas merces, valentes quidam 1,000 francis sed quas solves 1,100 francis, non quidem slalim sed tantum post quoddam tempus, v. g. post annum; sed volo ut easdem merces slalim mihi relrovendas, non 1,100 sed tantum 1,000 francis, quod prelium 1,000 francorum slalim tibi solvam; post elapsum aulem tempus, seu annum, 1,100 francos, quos mihi debes, solves.

r. Facile intelligitur hunc contraclum esse usurarium de se, el merilo ab Inn. XI fuisse damnatum. Nam, idem est, in exemplo citato, ac si ego tibi muluo prasstarem summam 1,000 francorurn, cum obligatione, a lua parte, post annum, ullra banc summam mihi refundendi au-clarium 100 francorum, seu 1,100 francos in globo. Dixi de se: nam non damnandus forel ille coiitractus, ait Gury, si lucrum inde perceptum laxam legalem pro mutuo non excedat, quia tunc in legilimum rautuum recideret.

Nota. Occurrit recens qusedam operalio mercaloria quae ad relrovendilionem aliqualenus refertur: consislit hic ne-gotiandi modus in aclionibus commcrcialibus, i. e. in juribus ad pecuniam apud mercatorias socielates collocatam, ven-

r. Est vendilio in qua res vendenda per prseconem pro-clamatur, et ullima) licilalioni adscribitur.

Sint desuper sequontia ex opusculo nostro; Notions élémentair es et usuclles de droit civil:

La vente aux enchères ou d l'encan, ou la licitation esL celle qui se fait par un crieur public, et dans laquelle l'objet est adjugé au dernier enchérisseur. Elle doit se faire devant an notaire ou une autre personne designee par la loi.

Cette vente a ceci de particulier, que les objets peuvent être vendus soit au-dessus, soit au-dessous de leur valeur réelle. Done, tous les prix sent licites, pourvu toutefois qu'il n'y ait pas de fraude ni de la part du vendeur ni de la part de Facheteur.

De la part du vendeur: il ne peut exposer une chose pour une autre; ni avoir recours a de faux enchérisseurs, afin de faire hausser le prix des objets; ni retirer la chose, lorsqu'elle n'est adjugée qu'a un bas prix. De la part des acheteurs: ils ne peuvent faire une convention entre eux de ne pas enchcrir, afin de faire vendre la chose a un bas prix. Voici la raison de ces deux obligations : le vendeur, s'obligeant de livrer la chose au plus offrant, quelque mi-nime que soit le prix offert, a droit ö ce que les acheteurs n'empêchent pas, par des moyens injustes, que l'objet ne monte a un prix élevé.

Ce qui précède, est diclé par l'équité naturelle. Cepen-dant, chez nous le contraire se pratique souvent; c'est-a-dire, que le vendeur se donne le droit de retirer l'objet, et que les acheteurs, en consequence, se donnent aussi le droit de convenir entre eux de ne pas enchérir a un prix élevé. Si l'un se fait, l'autre peut se faire aussi, afin qu'il y ait égalité des deux cótés. Au surplus, en tout cas, il est permis a Facheteur de prier les autres enchérisseurs (une prière n'est pas une convention) de ne pas enchérir sur lui, pourvu toutefois que ses prières ne soient pas trop importunes, ni mélées de mensonges ou autre fraude.

r. Monopolium, quod idem sonat ac unius venditio, est poteslas vendendi certas res, penes unum vel paucos tantum venditores existens.

Monopolium distinguitur legale vel privatum. Legale est illud quod auctcritate publica concessum est; privatum locum habet quando unus, vel plures per rnodum unius, per machinationem et industriam, efficiunt ut ipsi soli vendant certum genus mercium, vel non vendant nisi certo pretio.

r. Affirmative, modo rationabili do causa concedatur, ac res juste pretio vendantur. Sic, rationabilis cense-tur causa, in casu quo princeps illud privilegium con-cedat lquot; in remunerationem (brevet) inventoribus aut perfectoribus alicujus artis seu operis, qui id per certum tempus soli vendere possunt; 2° per modum tributi, ad sibi comparandas pecunias quibus indiget; prout est v. g. monopolium circa tabacum in Gallia.

r. Peccari potest, sive contra justitiam sive quandoque contra charitatem, in casibus sequentibus:

1° Contra justitiam peccant mercatores qui fraude vel mendacio impediunt ne alia3 rnerces advehantur, ut ipsi merces suas vendant cbarius, ac proinde cum detrimento communi.

2° Contra justitiam peccant mercatores qui omnes aut fere ornnes cujusdam generis merces emunt, ut, inducta raritate, eas supra supremum pretium vendant, i. c. supra summum pretium quod faisset si monopolium non fecissent; nam causa sunt cur pretium injuste augcatur.

Si tantum supremo prolio vendant, probabile est, juxta Lig., cos non peccare contra justitiam, quia quisque venditor jus habet exigendi summum pretium; imo nee eoir ti'a charitatem, modo alios non inducant ad charius ven-dendum, quia utuntur jure suo; nemo enim proprium commodum seu justam lucrum negligere tenctur, ut evitet damnum alicnum si hoe avertere non obligetur.

5° Contra justitiam peccant mercatores qui conspirant 110 merces suas vendant nisi nllra summum pretium, ut pa tot.

Si autem conspirent ut eas vendant tantum summo pretio, p.'obabilius est, juxta Lig. et Gury, eos non peccare saltern contra justitiam; quia, si emptores cogantur ad cmendum summo pretio, non coguntur proprie a ven-ditoribus, bene vero a sua necessitate, quai vera coactio a parte venditorum dici nequit. Dixi sallem contra ju-sliliam : nam graviter peccant contra charitatem; quia charitas, licet te non obliget ad vendendum infra sum-mum pretium, videlur tamen te obligare ad non dissua-dendum aliis ne minori pretio vendant. Sic, licet cliaritate non tenearis ad oleemosynam tali pauperi erogandam, prohiberis tamen dissuadere aliis qui cam elargiri volunt.

Nola. Qiitc dicimus de conspirantibus mercatoribus, applicanda sunt conspirantibus dominis vel opificibus, i. e. dominis qui inter se conveniunt se opifices ad laborandum non conducturos nisi minori pretio; et vice versa, opificibus qui inter se conveniunt se tale opus non esse facturos vel perfecturos nisi majori ducantur pretio: ut dicitur coalitions de maitres, d'ouvricrs, ou-vriers cn yrèce.

4° An autem, facto inter aliquos monopolio injusto ven-dendi pretio supremum excedente, licitum sit aliis eodem vendere pretio, disputatur. Affirmant Salmanticcnses, Bo-nacina, etc., tenentes quod iliud pretium jam factum est commune. Neg al vero Lig. cum aliis, quia tale pre-

tium ex injustitia adauclum semper injuslurn est, nee debet teneri pro justa sestimatione, quse ab injustitia orlum habuit.

R. Venditio per proxenetas (par entremelteurs, courtiers, commissionnaires) est ea qua) fit non immediate ab eo ad quern res pertinent, sod per alios ex commissione; et hi proxenetce vocantur.

Possunt autem esse proxenetce, vel tantum ut amici, qui gratuite id prcestant; vel speciali mereede ad boe con-dueti, v. g. ut habeant unum pro cento, aut mercedem annuam v. g. 5,000 francorum; vel ad diversa opera pretio annuo vel aliter determinato locati, v. g. ancillse, famuli.

71. — q. An proxenela, qui vendil supra aut qui emit infra pretium sibi a domino designatum, potest excessum pretii sibi retinere?

r. Negative, generaliin loquendo; nam est proxenela vel ut amicus, et mercedi renuntiavit; vel ut mereede deter-minata conductus, et ea sola contentus esse debet; vel ut famulus, et ad nihil aliud quam ad stipendium stipulatum famulatus jus habet. Nee obstat quod dominus pretium determinaverit: nam, hac deterrninatione, dominus voluit tantum inhibere venditionem infra vel emptionem supra determinatum pretium, non vero retineri posse bujus pretii excessum.

Dixi generatim lor/uendo: nam excessum retinere posset proxeneta in his tribus casibus : 1' si labore extraordinario et indebito, aut industria vel diligentia omnino speciali, rem meliorem fecisset; 2° si dominus id concesserit, tum

explicite, turn implicite, v. g. ia casu quo dominus hoe noscat ettaceat; 5° si rem vendendam pretio per dominum determinato, ipsemet eo pretio emat et postea eam majori pretio vendat; sed positis duabus his conditionibus, scilicet 1° ul, ante banc emptionem, adhibita morali diligentia, emptorem non invenerit qui plus offerat; secus enim contra officium suurn et voluntatem mandantis certo cognitam ageret; 2° ut rem sibi non licte, sed vere emat, ita ut ejus periculurn subeat, et si forte tanli non vendat, nibilo-minus prelium determinatum reddat; secus enim requitas non servaretur.

q. An proxeneta potest si bi relincre partem pretii quam vend ent es ei gratis donant solo ejus intuitu, ul sic eum ad ofjicinam suam allieiant?

r. Affirmative, modo conslet de vera donatione, i. e. modo constet quod venditor ejusmodi rem aliis quam proxeneta) nonnisi pretio superior! vendat. Sic, professor musicse, ab alio rogatus ut emat instrnmentum musicum valoris v. g. 1,000 francorum, quod tarnen ipse emit pretio remisso 900 francorum (prix cCartiste), sibi retinere potest 100 francos; sic quoque sartor, cui commissio datur pannum emen-di ad conficiendas alienas vestes, retinere potest pretii imminulionem gratis a vendente sibi datam ; sic quoque ancillse, famuli, etc., accipere possunt munuscula gratis eis data, ut alibi dictum est. Sed in his omnibus valde caule est procedendum.

72. — Hi duo contractus, qui gallice designantur com-muni nomine le prei, inter se conveniunt in hoe quod, in ulroque, aliqnis rem suam alteri tradat, ut hic ea gratis utatur, cum onere reddendi.

Eorum autem discrepantia repetenda est a modo quo re ilia quis utalur; si enira res talis sit, ut accipiens ea utatur quin earn destruat, v. g. rheda pro tali itinera, est commodalum (pret d usage, commoclal); atque in hoe contractu dominium non transfertur. Si autem res talis sit natures ut ex accipientis primo usu consummatur, qua-les sunt v. g. vini lagen®, est muluum (pret cle consom-malion, simple pret); atque in hoc contractu transfertur dominium.

Uterque ille contractus est real is, i. e. non perficilur nisi per rei traditionem; et est gratuilus, quia ex na-tura sua vergil in utilitalem solius accipientis. Jam de utroque separatim dicendum est. Vide codicem, art. 1874 et seqq.

r. Ut ex modo dictis intelligitur, est contractus quo res, primo usu non consumptibilis, alicui gratis ad solum usum conceditur, post certum tempus reddenda.

Dico 1° primo usu non consumptibilis, v. g. equus, rheda, libri, instrumenta, verbo, hnjusmodi res qiiEecum-que mobiles vel immobiles quae in commercio civili po-sitse sunt. Si autem foret primo usu consumptibilis, contractus esset non commodatum sed mutuum.

Dico 5° ad usum: et sic diffort a deposito, in quo conceditur res, non ad usum sed ad custodiam. Et quidem ad solum usum, quia commodans rei sute dominium servat.

in quo res non conceditur pro determinato tempore, sed reddenda esl ad nulum concedenlis.

Dico 5° reddenda, et quidem ornnino eadem, non vero res alia similis aut fequivalens; imo reddenda est in statu tali ut commodans, qui prsestitit beneficium, ex eo damnum non patiatur.

74. — q. Quccnam sunt ohligationes commodatarii, hun quoad rei custodiam, turn quoad rei rcslilulionein ?

r. Quoad rei custodiam, tenetur re sibi commodata uli tamquam bonus paterfamilias, i. e.:

1° Eam abhibere non potest nisi ad usum vel sibi conces-sum, vel cui prudenter judicat consentire concedentem, vel cui res ex natura sua destinatur; secus, rei aliense usu abuti-tur, omniaque inde provenientia damna reparare tenetur.

2° Subire debet impensas necessarias ut res conser-vetur, v. g. alere equum comrnodatum.

1° Reddere tempore prsefixo, et propriis expensis, eliarn-si non repetatur: quia dies statuta pro domino interpellat. Si reslitulionis tempus preefmitum non fuerit, per se re-stitui debet res commodata, slatim ac postulatum usum prajstiterit.

2° Reddere in Lono statu; unde si res deterior facta fuerit ipsius culpa solum juridica, tenetur in foro externo compensare damna. Imo, juxta theologos non paucos, ad id tenetur in foro interno, cum contractus sit in solam ejus utilitatcm initus; id tamen Negant probabiliter alii, nisi do hoc peculiaris conventio intercesserit.

l⁰ Tenetur per se rem commodatam non repetere ante tempus conventionc pnefixum, et, defectu convenlionis.

ante tempus necessarium ui commodatarius ea uti valeal; alioquin, compensare debet damnum quod alius expertus est ex intcmpestiva ejus revocatione, quia violavit alienum jus pacto acquisitum. Dico per se: nam repetere potest iquot; ah hseredibus, si res commodata fuerit in favorem solius commodatarii, qui ante tempus prafixum moritur; 2° si ipse commodans ex casu improvise re sua statim indigeat.

2° Tenetur sustinere rei pericula et detrimenta ex casu fortuito enata, juxta axioma ; res peril domino, seclusa tamen mora, culpa, aut pacto peculiari; et sic, restituerc debet impensas extraordinarias, necessarias et urgentes, quas in re conservanda fecit commodatarius qui commo-dantem monere facile non potuit, v. g. ad curandum cquum gravi morbo absque commodatarii culpa laboranlem.

3° Tenetur rei commodata; vitia aperire commodatario, si qusedam habeat nociva, quorum ipse conscius sit; alias, damnum inde provenicns ab co compcnsandum est.

Triplici paragrapho dicimus 1° de natura contractus mu-tui; 2° de lucro percepto ex mutuo, sen de usura; 5° de titulis ab usura excusantibus.

r. Est contractus quo rei, primo usu consumptibilis, dominium alteri per traditionem transfertur, cum obli. gatione rem similem in eadem specie et bonilate red-dendi post aliquod temporis spatium.

vinum, pecunia numerala. Et quidem usu primo; unde hic non agitur de usu successivo, quia res qute consu-muntur per usum successivum, polius dicuntur deleno-rari quam consumi; agitur de usu comumptionis.

Duplex autem dislinguilur usus consumplionis, scilicet naturalis et civilis. Naluralis, quo res vere destruitur, v. g. in usu frumenti, olei, etc.; civilis seu moralis, ut v. g. in pecunia numerata, in qua res seu pecunia non quidem destruitur in se, sed perit utenli seu illi qui earn tradit alteri.

Dico 2° dominium Iransferlur: cum enim mutuata res sit primo usu consumptibilis, ejus usus non dislinguitur ab ipso dominio, siquidem consumens rem aliquam de ea omnino disponit. Undo, cum sit rei vere dominus, eam non tantum consurnere, sed etiam donare, vendere, aut quocumque modo alienare potest; et sic, quovis modo res mutuata crescat, decrescat aut pereat, mutua-tario crescit, decrescit aut perit.

Dico o⁰ cum obligatione rem similem in cadem specie et bonilate rcddendi. Et quidem 1° reddendi: nam, si non foret reddenda, contractus esset f/om/Zo vel censtw; 2° reddendi rem similem, non vero rem in individuo eamdem, quod foret commodatum vel local urn; 5° in eadem specie, non vero in specie diversa, ut si reddatur v. g. vinum pro accepto frurnento, vel frumentum pro pecunia, quod foret permulutio vel vendilio; ergo reddendum est in specie eadem, v. g. pro accepto frurnento reddendum est aliud frumentum, pro accepta pecunia rcddendi sunt alii pecuniae nummi; 4° in eadem bonilate: nam mutuans debet tantum accipere quantum dedit, quia secus, damnum pateretur, ut si v. g. pro vino generoso reddatur vinum commune.

Dico 4° post aliquod temporis spatium: si enim foret reddenda statim, contractus esset cambium, in quo v. g. pro argento aurum, vel pro moneta valorcs scripti (c/ès

hillels) redduntur stalim; si autem foret reddenda ad nu-tum concedentis, esset precarium, ut jam dictum est.

dehila. Uinc 1° cum sit rei mutuatifi dominus, et cum res ipsi pereat etiamsi casu lorluito, eri;a mutuantem non liberatur donec redditio ei facta fuerit; 2° reddere tenetur in eadem specie et bonitate, ut supra dictum est et stalim latius dicetur; 5° reddere tenetur tempore de-bito; attamen ante hoe tempus reddere potest, sed ge-neratim non debet.

1° Quemadmodum in commodato, lenelur mutuatarium monere de vitio rei traditie, si quod sit; item de imminente damno, lucro cessante, periculo sortis, sallem si alter ista ignoret; alias, hic non censetur consentire eique fit injuria, quam reparare debet mutuans.

2° Tenetur non repetere rem ante tempus aliquod sive determinatum sive judicio prudentium determinandum, consideratis circumstanliis et fine ob quem res mutuo data est. Rem tamen recipere debet si afferalur antea, quia in gratiam mutuatarii tempus concessum est.

5° Tenetur nihil exigere ultra rem mutuatam seu ultra sortem, nisi habeat titulum aliquem specialem; quia mu-tuum est contractus natura sua gratuitus, et proin ex eo mutuans ditescere non valet quin sit reus usurte. Attamen jus habet ut ex mutuo detrimentum non patiatur; et ideo supra dictum est ipsi reddendum esse in cadem bonitate.

Duplex autem dislinguitur rei bonitas, intrinseca et ex-trinseca. Bonitas intrinseca seu physica est ilia quam res habet ob suam substantiam seu ex nalura sua, v. g.

bonitas quam habet frumentum, vinurn, etc. Bonitas ra-trinseca est pretium, valor seu sestimatio alicujus rei, v. g. si modius talis frumenti G francis sestimetur. IltBC autem bonitas extrinseca seu rei valor, irnmutata boni-tate intrinseca, stepe ex variis circuinstantiis augere vel minuere potest, et proin varius esse tempore dali mutui et tempore redditionis. Unde qusestio est, quantum atten-dendum sit ad hunc valorem extrinsecum in rei reddi-tione, i. e. an mutuanti liceat quandoque exigcre ut red-datur rei quantitas physice major quia rei pretium decrevit, vel an ille teneatur recipere in quanlitale minori quia

Pro qua qutestionc solvenda, distinguendum est an, tempore initi mutui, adfuerit vel non adfuerit specialis conventio. Itaque:

79. — Quando non adfuit specialis conventio, en ex Carrière duas regulas, a jure civili et a doctoribus ad-missas, scilicet:

1° Si agatur de pecunia numerala, attenditur solus va-lor extrinsccus. Ilinc, si rnutuo acceperis 100 francos, et si tempore redditionis, per auctoritatem publicam, valor legalis singuli argentei monetizati seu singuli iranci uno vel pluribus centesimis creveril vel decreverit, red-dendi erunt, non prtecise 100 nummi, sed nummorum numerus cento inferior in primo casu et superior in se-cundo, quia in utroque casu, tempore redditionis, numerus ille inferior vel superior seu valor illo novus sequivalet valori receptorum 100 francorum tempore mutui dati.

2° Si agatur de aliis mercibus, inter quas reponendum quoque est aarum et argentum non monetizatum (en lin-gots), attenditur bonitas intrinseca, non vero valor exlrin-secus. Ilinc, si mutuo acceperis 10 mensuras tritici, valoris C francorum ad singulam mensuram, reddenda; erunt in-

tegrse mensuraï ejusdem qualitatis, licet tempore reddi-tionis valor singulse mensuraj ad 7 francos creverit; nee ultra 10 mensuras reddendum est, licet valor singuhe tnen-surse ad iï francos decreverit. Art. 1893, 1890, 1897, 1905.

80. — Quando acifuit conventio specialis. Triplex fingi potest casus conventionis specialis, scilicet: tempore quo res mutuo traditur, vel 1° adest dubium utrinque aïquale an, tempore redditionis, res valitura sit pluris aut mi-noris; vel 2° adest certitudo aut longe major probabilitas valorem esse minuturum; vel 5° adest certitudo aut longe major probabilitas eurn esse augcndum.

In 1° casu, seu in dicto dubio, licet pacisci contrarium duarum datarum regularum, i. e. pacisci, 1° si de pecunia numerata agatur, de reddendo eodem numero nummorum, qualiscumque tempore redditionis fa turns sit eoruin valor; 2° si de mercibus agatur, do reddenda mindri vel majori quantitate physica, prout valor extrin-secus interea creverit vel decreverit. Ratio est, quia, cum utrinque tequale fuerit periculum, jam eo ipso a;quali-tas servatur; initur contractus aleatorius.

In 2° casu, seu in dicta prsevisione de valore minuluro, licet pacisci ut reddatur idem valor, i. e. major quanti-tas physica: mutuans enim tempore initi contractus jus habet ad valorem prsesentem; et si postea imminuatur iste valor, imminuitur pro mutuatario in cujus dominium res transiit. In hoc casu, revera non plus exigit mutuans quam dedit.

In Squot; casu, seu in dicta pravisione de valore aurjcndo, non licet per se pacisci de reddenda eadcm quantitate physica, quia usurarium foret tale pactum do reddendo plus seu majori valore quam receptum fuit. Dico per sc.-nam, sic pacisci uceret per accidens, si mutuans sta-tuerit rem servare in tempus pretii seu valoris audi, quia tunc exigitur ratione lucri cessantis, cui in gratiam

mutuatarii renuntiare non lenetur; item, juxta Carrière, si rem in proprios usus tempore pretii aucti sit con-sumpturus, quia evidens est eum passurum esse damnum nisi eadem quantitas physica ei restituatur.

81. — q. An mutuum est uliquando de prsecepto? r. Affirmative. Sed distinguenda est quadruplex classis personarum quse mutuum petunt: 1° divites, vel saltem non pauperes, qui mutuum petunt ad opes augendas; 2° iidem, qui id petunt quia mutuo vere indigent, v. g. ad litem terminandam, vel ut in damno repentino impa-res non inveniantur; 5° pauperes, spem fundatam ha-bentes postea restituendi; 4⁰ pauperes, hanc- spem non habentes. Itaque,

In 1° casu, non adest obligatie charitatis mutuum dandi, cum tales in nulla necessitate versentur.

In 2° casu, adest obligatio charitatis, juxta petentium necessitatem, si, absque proprio gravi incommodo, per mutuum eis succurrere possimus.

In 5° casu, adest per se obligatio charitatis, ut patet. Attamen, quot;practice loquendo, dicere licet quod ordinarie non detur obligatio, quia pauperes communiter non pra3-sumuntur habituri unde reddant; et sic in classem se-quentem incidunt.

In 4° casu, non est obligatio mutui dandi; contractus enim mutui cum ipsis locum habere non potest, cum non possit ipsis imponi obligatio reddendi id quod red-dere non poterunt. Sed tunc urget prseceptum eleemo-synse alicujus; dico alicujus: nam non tenemur tantum eleemosyna prsestare quantum pauper ex mutuo efflagitat: sunt enim et alii qui ipsi opitulari possunt et debent.

Usura, lato sensu sumpla, est omne lucrum ex rnutuo perceptum, sive cum sive absque titulo legitimo; undo usura, sic intellecta, tam in bonam quam in malam partem assumitur.

Usura, siricto sensu sumpla, seu usura proprie dicta, de qua hie agendum, est lucrum ex rnutuo immediate seu vi mutui, i. e. absque jiislo titulo proveniens.

Dico absque justo titulo. Abest igitur usura proprie dicta, si adsit titulus aliquis ad quoddam auctarium perci-piendum. Inter hos titulos, de quibus infra, bic jam, per anticipationem, indicamus titulum legis civilis, juxta quem licitum est, generatim loquendo, percipere 5 vel G pro 100. Dico generatim: nam, si, juxta dicta N⁰ 81, mu-tuum dederis pauperi vere indigenti et iste summam mu-tuatam tibi reddat, ex lege charitatis non licet tibi exigere taxam legalem, si iste sit in tali necessitate constitutus ut hoe auctario vere indigeal; et proin illud ei donare teneris. Unde, si in hoe casu taxam legalem exigas, peccas contra charitatem; imo et contra justitiam, quia hunc casum comprehendere non censetur lex civilis, quippe qua) juris naturalis obligationem perimere nequit, ait Gury.

Hinc concludere licet quod, etsi inconcussa semper maneat definitio et notio mutui ct usura?., practice tarnen diverso sensu sit applicanda, prout non adrnittitur vel admittitur titulus legis civilis. Igitur :

1° In locis ubi non viget bic titulus, facile intelligi-tur quandonam locum habeat usura proprie dicta, tunc scilicet quoties quidquam ultra sortem exigitur absque titulo legitimo ibidem vigente, i. e. ut plurimum absque

titulo dainni emergentis, lucri cessantis, periculi sortis aut pcense convenlionalis.

2° In locis ubi viget titulus legis civilis, usura proprie dicta locum habet generatim 1° quando exigitur aliquid seu taxa legalis a pauperibus ex necessitate mutuum pe-tentibus; 2'' quando ab aliis quam a dictis pauperibus exigitur aliquid ultra taxam legalem, saltern juxta dicenda infra, N⁰ 94. Ex his facile concipitur quod novus ille titulus legis civilis multo rariores reddat casus usurse proprie dicta).

83. — Diximus mutuum esse contractual natura sua gratuiturn; ita ut mutuans, seclusis conventionibus spe-cialibus, de quibus supra, N⁰ 80, nihil aliud ultra sortem exigere possit absque justo titulo.

Qua; ut clarius percipiantur, notare juvat, tria in hoc contractu distingui posse; l⁰ cessionem rei mutuatce fa-ctam a muluante; 2° rei iisum a mutuatario; 5° rei red-ditionem. Jam vero,

1° Cessio rei mutuatse facta a mutuante, est actus quo mutuans sibi aufert rei mutuatse dominium, illudque trans-fert ad mutuatarium. Est autem verum beneficium, et quidem gratuitum, saltern sensu hie supra determinato, mutuatario collatum, cum solo onere ut sibi postea tantum reddatur quantum dedit. Attamen, cum non velit ex sua liberalitate ipse damnum pati, ideo, currente aliquo justo titulo, aliquid ultra sortem exigere potest ad hujusmodi damnum compensandum.

2° Cum mutuatarius fiat rei mutuatcc do min us, rei usus ad ipsum pertinet, non vero ad mutuantem; et proin, si mutuans, pro hoc usu, aliquid exigat, injuste agit, cum exigat pro re qu® pro ipso non existit, quia ejus dominium abdicavit.

5° Per redditionem, mutuans fit iterum rei mutuatse dominus; et si, ultra sortem, ei aliquid restilualur, cur-

rente tilulo légilimo, pro damnis quae forte passus est, omnia ipsi in pristinum statum reponuntur; et mulua-tarius, qui beneficio gratuito usus est in propriam utili-tatem, jam erga benefactorem solutus est.

r. Probatur, ex eo quod repugnet l⁰legi divinse, 2° conci-liis, 3° ss. Patribus, 4° decretis ss. Pontificum, 5° unanimi doctorum ealholicorum consensui: qute omnia vide ex-planata apnd Carrière, Bouvier, etc.; Gquot; legi naturali et rectaa rationi; quia, ut supra dictum est, si mutuans a mutuatario absque titulo legitime exigat aliquid ultra sortem vel saltem ultra taxam legalem, pro simplici usu rei mutuatse, injuste agit, cum id exigat pro re qus pro ipso non existit, quia ejus dominium abdicavit.

q. 1° Si mutuans acceptet id quod mutuatarius supra sortem ex plena liberalilate offert ?

r. Negative, modo mutuans bunc excessum non exegerit, nee ut debitum speraverit, ait Bouvier.

q. 2° Si mutuans acceptet auclarium quod mutuatarius ei dedit, non quidem ex liberalitate omnino plena, sed tuin ne videatur ingrati animi, turn ex timore nc deinceps sibi ab eodem denegaretur miiluum ?

r. Ut probabiüus Negat Gury, quia ad usuram requi-ritur ut aliquid supra sortem detur ex vi pacti illiciti sive ut debitum ex justitia. Consonat Lig. cum aliis, quia mutuatarius, ad illud auctarium seu donum prsestandum, non inducitur ab aliqua extrinseca mutuantis actione el quasi ex ipsius exactione, sicque suflicicnter spontanea videtur Ircc mutuatarii donatio.

Q. 5° Si mutues, ea lege ut mutualarius sibi necessaria jus to pretio in tua officina emat ?

r. Cum Gury A/lirmative si hoc in verum pactum de-ducatur. Ratio est, quia onus mutuatario imponitur et ipsius Jibertas restringitur, quod illicitum et injustum est.

Nota. Usurarii, eorumque cooperatores, ex rigore justi-tise, ad reslitutionem fenentur, quippe qui justitiam com-mutativam Isedunt haud secus ac ipsi fures; iis igitur regulse in tractatu De Justitia quoad reslitutionem traditse, applicandse sunt.

Prwnota cum Carrière. Quidquid mutuo intrinsecum est et in quolibet mutuo reperitur, non potest esse titulus ad aliquid exigendum supra sortem. Igitur, quoad varies titulos de quibus moveri potest qusestio, primum ex-pendendum est an sint mutuo extrimeci, et dein an sint -pretio cestimabiles.

Quinque prsecipui numerantur tituli, scilicet 1° damnum emergens, 2° lucrum cessans, 5° periculum sortis, 4° poena conventionalis, 5° lex civilis. Quatuor priores communis-sime admittuntur; sed de ultimo acriter disputatum fuit.

damnum patialur ex mutuo seu prsestilo beneficio, nisi in proximi necessitate. Unde, si v. g. ex dalis 100 nummis, 10 perdas, erogas aliquo modo 110, ergo 110 recipere potes.

r. Tres: 1° ut mutuum sit causa damni; 2° ut nihil prseter damni compensationem exigatur; 5° ut auctarium ab initio in pactum deducatur.

Q. An talem compensationem exigere potest mutilans, si ipse ultra se ad mutuandum off er at?

r. Cum Lig. probabilius Afftrmative; quia mutuatarius est etiam tunc vera causa damni emergentis, mutuum acceptando; mutuans enim non offert absolute, sed con-ditionate, nempe sub conditione compensationis obtinendse.

Q. An mutuans ab initio pacisci potest de quodam lucro percipiendo, si damnum emergens sit tantum probabiliter futurum?

r. Affirmative, juxta Lig., dummodo proportio juxta damni probabilitatem servetur.

r. Est id quod mutuans, servala re vel pecunia sua, lucratus fuisset, si earn in alio contractu licito adhibuisset.

r. Probatur, 1° quia tunc vere babelur damnum emergens, ut supra; hoc enim est discrimen inter damnum emergens et lucrum cessans, quod aliquis in priori da-mnificatur fin eo quod babebat, dum in posteriori non acquirit id quod acquirere posset; 2° quia spes lucri est mutuo extrinseca, et pretio sestimabilis.

r. Ultra tres conditiones supra pro damno emergente traditas, quarta conditio est, quod debeat mutuans men-

tem habuisso pecuniarn suam in negotiationem impen-dendi; secus enim, lucrum non cessaret.

i\. Duplex: 1° periculum commune sortis, quod est omni mutuo intrinsecum, v. g. timer ne cuncta mutua-tarii bona incendio pereant; hocque periculum, cum a mutuo separari non possit, utpotc mutuo intrinsecum, non legitimus est titulus. 2° Periculum extraordinarium sortis, v. g. si mutuum detur prodigo, homini dubise fidei, navigaturo, vel si impensse magnse in sorte recu-peranda timeantur.

q. An periculum extraordinarium est titulus legitimus? r. Affirmative, juxta comiminiorem et probabiliorem sententiam ; excepto 1° si mutuatarius sit pauper, quia tunc vel quandoque urget prteceptum mutui gratis prsestandi, vel saltern urget prseceptum eleemosynce alicujus absque mutuo, ut supra N⁰ 8! dictum est; 2° si mutuatarius sortem per pignus assecuraverit; in eo enim casu periculum cessat. Ratio hujus sententiae est, 1° quia, si spes lucri sit pretio aestimabilis, sestimabile erit a fortiori periculum damni probabilis; 2° quia pluris sestimantur res in tuto, quam in periculo repositse; oquot; constat ex decisione romana anni 1645.

Ce danger, ait Gousset, se rencontre fréquemment dans le pret de commerce, a cause des entreprises basardeuses des commercants, et du grand nombro de failliles qui en sont la suite.

r. Consislit in hoc, quod mutuatarius se obliget ad aliquid supra sortem solvendum, si tempore prsefixo hanc sortem non restitual.

q. Proba poenam convenlionalem esse lilulum legitimum accipiendi iel de quo conventum est.

p.. Probatur ex hoc, quia ita consulitur firmitati contractus, et simul negligentia mutuatarii praïcavetur.

i\. Juxta Gousset requiritur, 1° ut mora debitoris sit notabilis, juxta prudentum judicium; 2° ut mora sit cul-pabilis, i. e. ut debitor tempore prsefixo sortem reddere potuerit: nam si non adfuerit culpa, mutuans nihil exigere potest, nisi ipse inde damnum emergens patiatur; 5° ut poena sit moderata et culpse proportionata.

Nola. Vide plura, si libet, de titulis prteeedentibus a pud auctores. Perpauca tantum delibavimus, ex eo quod, acce-denle titulo legis civilis, in praxi rarius necessitas urgeat ad caeteros reeurrendi, ut ex dicendis patebit.

89. — Olim jam existebant, apud varios populos, leges, vi quarum, lucrum cerium ex mutuo percipi poterat, pras-sertim apud Romanos, et recenlius apud Germanos. Nostris autem temporibus, hujusmodi leges apud plerasque cultas nationes usu geoerali reccptas sunt.

Ex lege civili gallica, initio hujus saïculi condita, per-miltitur lucrum pro mutuo sive pecunia! sive frumenti sive alterius rei mobilis; et staluitnr, lucrum illud, tum legale tum conventionale, excedere non posse 5 pro 100 in materia civili, d G pro 100 in materia commercii.

Q. An lex civilis creel titulum in foro conscienlice legi-limum el sufficienlem ad lucrum ex muluo percipiendum ?

Sentenlia olim longe communior, ait Gousset, Negal; et fundatur prsecipue in doctrina ss. Patrum, conciliorum et summorum Pontificum, qui semper invecti sunt contra lucrum ex mutuo, non excepto lucro per leges civiles permisso.

Cependant, ait idem auctor, depuis un certain temps, depuis que I'industrie et le commerce ont pris de I'ac-croissement, que l'état de la société n'est plus le même qu'autrefois, les esprits se sont partagés sur la question dont il s'agit, au point de la rendre douteuse et problé-matique. Et s. Sedes, ssepius desuper interrogata, plu-ries respondit hujusmodi non esse inquielandos. Unde:

Sententia hodie communior ct probabiliorJl^mai; hanc-que Gury exponit atque defendit sequenti propositione :

Titulus legis civilis probabilius est ratio justa et honesta lucrum aliquod rnoderatum ex mutuo percipiendi, secluso etiam alio quocurnque tilulo.

Hsec propositio probatur dupnc argumento, 1° ratione, 2° auctoritate s. Sedis. Etenim :

Duplici argumento, desumpto 1° ex dominii translatione, 2° ex voluntaria juris sui renuntiatione a subditis.

1° Argumento desumpto ex dominii translatione. Titulus legis de medio tollit id quod, seclusa lege, usuram sapere posset.

Ad hoe enim sufficit ut legislator cessionem lucri in mutuo, justam ac legitimam faciat. Atqui, justam ac legi-timam facit, si possü et velit dominium istius lucri de uno in alium transferre. Jam vero, revera transferre potest et vult.

Dico 1° transferre potest. Quemadmodum princeps, fa-tentibus omnibus, vi alti dominii, aliqua subditorum bona transferre potest si id exigat bonum commune, v. g. quum requirit solutionem tribulorum, vel moderatam ope-rum prsestationem ; sic quoque potest ille lege transferre lucrum ex mutuo, si talis translatie sit bono communi utilis imo necessaria, et si inde non Isedatur justitia distribu-tiva. Atqui hsec translatio est bono communi 1° utilis, quia sic subvenitur viduis, pupillis, famulis, ancillis et similibus qui, cum negotiari non possint, mutuando modicas pecu-nias sibi pro futuro provident. Unde valde laudandse sunt illje instilutiones, favente auctoritate civili et eccle-siastica facta?, et dietse arcon parcimonm (caisscs d'épargné), quse accipiunt minutas indigentium pecunise summulas, petentibus reddendas, et pro iis solvunt legitimum interesse; est 2° moraliter necessaria: nam, spectatis maxime nostrorum temporum adjunctis, minus iloreret, imo fere interiret commercium, languesceret industria, nisi aliena pecunia foveretur; omnes enim procul dubio suam pecu-niam servare mallent, quam sine lucro eam aliis mutuo tradere; 3° non Icedilur justitia distributiva, cum lex pro futuro feratur, et omnibus successive favere possit; si onus tibi hodie incurnbat, eras commodum favebit: Hodie mihi, eras tibi. Unde vera compensatio in societate generatim spectata tribuitur.

Dro 2° transferre vult: id enim facile ex ipso legis facto el scopo intelligitur.

Ergo, posita lege, lucrum ex mutuo perceptum, non jam vi mutui seu immediate ex mutuo percipitur, sed mediate tantum et ex mera mutui occasione provenit; sta-tutum enim principis mutuo mere extrinsecum est.

2° Argumento desumpto ex voluntaria juris sui renuntia-tione a subditis, idque independenter a dominii translatione. Nam lex ilia, independenter a dominii translatione, justa et hönestaesse potest, cum situniversaliteracceptata a commu-

nitale et inpraxim deducta a viriseliam timoratis; ergo inclu-dit voluntariam juris sui renuntiationem. Ergoindependenter a dominii translatione, hac legejustilia nequaquam Itedilur.

Etenim s. Sedes, sgepius interrogata, ultimis hisce tem-poribus, ulrum deneganda foret absolutio iis qui lucrum lege permissum accipiunt, absque ullo alio titulo, semper respondit: Non sunt inquietandi, cloncc s. Sedes aliquid circa hoe defmiverü. Ergo, ait Gury, concludere licet ex prffifalis responsis, sententiam legi consentaneam, esse saltern probabilern. Quomodo enim s. Sedes respondere potuisset non me inquietandos, nisi vere probabile sa Item esset legem banc esse justam et bonestam? Si enim probabile non est, inquietari debent. Fatendum tamen est s. Sedem, sic respondendo, noluisse hac de re definitivam ferre sententiam circa rem adeo arduam. Sufficit autem vera et solida probabilitas, ut fideles, lucrum legale ex mutuo percipientes, a peccato et restitutionis onere sint immunes.

Hinc recte concludit Bouvier: Resolutiones s. Sedis, in-quit, licet fuerint a ss. Pontificibus Pio VIIl et Gregorio XVI approbatse, et sint sibi perfecte concordes, definitivam non continent s. Sedis definitionem, ut patet ex earum forma, natura et terminis. Attamen, qui consuetam agendi ratio-nem Ecclesia) Romanse norunt, persuasum habere debent

His omnibus momentis ductus, firmiter persuasum habeo, lucrum lege taxatum ex mutuo, charitate non debito, nunc probibendum non esse, ac timoratos prudenter dirigendos esse, ne ex sua simplicitate et nimia confessarii rigiditate, detrimentum patiantur.

Pariter concludit Gousset: Aujourd'hui, commo autrefois, les curés et les confesseurs condamneront l'usure a l'égard du riche el du commergant, comme a l'cgard du pauvre ou de l'indigent, entendant par usure ce qu'on a

toujours entendu, l'intérct du prêt penju précisément en vertu du simple prêt, sans aucun titre legitime, extrin-sèquc au prêt. La doctrine de l'Eglise ne varie point; l'application seule peut varier suivant les circonstances, surtoutquand il s'agit d'une chose qui, comme l'usure, n'est mauvaise que d'une malice relative et non absolue.

Supersunt jam quatuor qutestiones, prsesertim taxam legalem spectantes, de quibus in quadruplici numero sequenti.

r. Id certo possunt 1° mercatores, pecuniam suam aliis mercatoribus mutuantes, ut patet; 2quot; mercatores, pecuniam suam aliis non mercatoribus mutuantes, quia lex intendit favere commercio, perniittendo ut recipiat mercator plus quam non mercatores, scilicet G pro 100.

Disputatur aulem an id possint non mercatores pecuniam mutuantes mercatoribus. Cornmunius Negatur, quia lex, quse mercatoribus favere intendit, ipsis potius no-civa foret si taxam majorem seu G loco 5 pro 100 solvere deberent; bujusque sententise patroni contendunt talem esse praxim tribunalium. Multi tarnen, etiam inter jurisperitos, A(firmant, 1° quia verba legis: in materia commercii, generalia sunt; 2° quia les, sic intellecta, commercio favet: sic enirn mercatores facilius inveniunt pecuniam qua pro sua et commercii utilitate egent.

Patet autern quod mutuans non mercator, non possit a mutuatario non mercatore exigere 6 pro 100, sub prsetextu quod mercatori mutuare potuisset.

93. — o. An licet percipere interesse ex ipso interesse {les intéréts des intéréts)?

r. Affirmative jure civili, modo adfuerit conventio spe-cialis vel petiüo juridica, et modo debeatur ab integro

anno, juxta art. HS4: pourvu que, soit dans la demande soit dans la convention, il s'agisse d'intérêts dus au moins pour une année entière; imo, ab ipso die petitionis vel conventionis, interesse producunt reditus elapsi loca-tionum, aut censuurn sive perpetuorum sive vitalitiorum. Hsec autem dispositio valere videtur in foro conscienlise; nam reditus, elapso termino, summae capitali adjiciun-tur, et sic idem omnino est quod debitori pecuniam meam quam jam habet, mutuo relinquain, vel ei aliam tradam.

94. — q. An usuram cornmitlis, excedendo laxam le-galem, si ex mutuo prcestito passus sis damnum emergens aut lucrum cessans quod taxam legalem superat?

r. Triplex datur sententia: Prima Negat, idque ob ra-tionem indemnitalis et justee compensationis. Secunda Afprmat, ex art. 1153, quo statuitur damna tantum exigi posse juxta taxam legalem; hicque articulus, aiunt, justus est, quia ex una parte refrenat cupiditates eorum qui damna exagerarent; et ex altera parte, creditori et debitori, a priori, aeque favet, atlendendo ad probabilitates communes lucri et damni. Tertia, media, quse Gury videtur probabilior, Afjirmat si tuus excessus sit moderatus, ob rationem in 2^a sententia expositam; Negat si excessus sit valde notabilis seu omnino extraordinarius, quia lex non prsevidit casus extraordinarios, vel eos comprehen-dere noluit, et proinde hi soli juri naturali subjacent.

93. — Q. An licet percipere novum taxam legalem, si ilia, auctoritate legis, S vel 6 pro 100 excedat?

r. Affirmative si lex ilia videatur justa, i. e. si legislator taxam legalem augere bonum judicaverit ob varias circumstantias, v. g. ob majorem raritatem pecuniae, ob majus periculum sortis in genere, etc.; nulla enim con-stitui potest taxa absoluta, sed attendum est ad varias locorum et temporum circumstantias.

Imo, lex Belgica anni I860, supradictis et similibus momenlis enixa, ultra progrediens, omnem taxam lega-lem abolevit, seu plenam libertatem mutui seu usurse con-cedit; ita ut singulis permittat, saltern generatim, mu-tuare qua voluerint taxa. An autem lex ilia in foro conscientise admitti possit, a theologis et prsesertim a s. Sede definiendum est. Facile saltern et plane admit-titur, in sententia horum doctorum de quibus N⁰ seq. ii} Nota dicitur.

1° Absolvi possunt, imo debent omnes qui taxam legis civilis non excedunt, cum minime conslel eos injuslitise reos esse; nee proinde ad ullam restilutionem faciendam obligari possunt.

2° Quamvis igilur unusquisque oppositam opinionem circa lucrum ex mutuo proveniens, ut probabiliorem in speculatione defendere possit, adversam tamen sententiam damnare nequit ut doctrinse catholica) contrariam, nec restilutionem sub denegatione absolulionis exigere. Imo, qui urgeret pcenilentem ad restilutionem, ipse ad damnum pcenilentis resarciendum teneretur, siquidem, ex doclrina communiter recepta, confessarius indebitam restilutionem prsescribens, damnum pcenilenli inde illatum reparare lenetur.

5° Nec etiam sunt obligandi ad restilutionem illi poeni-tentes qui juxla taxam legalem receperunt cum mala fide, i. e. putanles se tale lucrum percipere non posse; quia, ex eo quod peccaverint contra conscientiam , inde non sequitur eos fuisse injuslilise reos.

4° Poenilenles, ex clausula in plerisque responsis ro-manis adjecta, semper parali esse debent judicio s. Sedis se submiltere. Sed non sunt necessario interrogandi a confessario, saltern generatim, de tali dispositione, lum

quia hoc non exigitur in prsefatis responsis; turn quia confessarius prasumere debet poenitentem, utpote bonum catholicum, in illa dispositione versari, nisi de contrario constet.

5° Non est damnandum de injuslilia lucrum perce-ptum ex pecunia mutuata eliam aliquando pauperi qui gravem necessitatem non palitur, quique non lemere sperat se ex mutuata pecunia adco divitem evasururn ut sorlem cum moderato auctario facile restituere possit.

Sed nihil prorsus exigi potest a pauperibus ex necessitate mutuum petentibus, non obstante legis civilis titulo; et proin, si quid lucri perceptum fuerit, restituendum est; ratio est quia, ut N⁰ 82 dictum est, lex civilis hunc casum comprehendere non censetur, quippe qiue juris naturalis obligationem in boe perimere nequit.

6° Lucrum excedens taxam legalern, saltem juxta sensum N' 9/1., est omnino illicitum et injustum ; proindeque restituendum, saltem generatim loquendo.

7° A fortiori, nequit exigi lucrum duplum, propter alium prffiter legis civilis titulum; v. g. si lucrum ex mutuo cessans sit tibi pro 5, non potes 10 exigere ob accedentem legis titulum; quia, juxta omnes, saltem quando lucrum cessans vel damnum emergens non excedit taxam legalem, nihil prater banc accipi potest, cum hoc evidenter fini el intentioni legis adversetur.

8° Pariter, qui mutuo accipit pecuniam juxta taxam legis, non ideo, earndem pecuniam alteri remutuando, 10 exigere potest, quia deficit titulus ad 5 superllua accipienda. Plurestamen permittunt nummulariis (awas banquicrs), qui ex statu sua frequenter mutuo accipiunt, ut remutuareva-leant, aliquid ultra taxam legis exigendo, v. g. 1 pro 100, ratiune laboris, temporis, impensarum, etc.; sicque accipere possunt 7 pro 100: considerantur enirn ut mercatores, et ut tales, jam G pro 100 accipere valent. Ipsis saltem favet consuetudo in multis locis. Item non videtur contra legem

civilem nee naluralem per se, quod quilibet privatus muluo accipiat pecuniam pro 5 vel 4, et eamdem remutuet pro 3 in 100.

Nota. Plures, prsesertim Mastrofini, Rossignol, Cardi-nalis de la Luzerne et multi recentiores conlendunt, non tantum quod tilulus legis civilis sit legitimus, sed, ultra progredientes, docent pecuniam non esse materiam rnutui proprie ciicti, nisi pauperibus tradatur; idque eruunt ex pecuniae fecunditale. Ratiocinantur autem modo sequenti:

1° Mutuum fieri nequit nisi de re primo usu consum-ptibili, juxta omnes; idque ex ipsius mutui natura evin-citur. Porro pecunia primo usu quidem consumitur si prfflbeatur pauperi illam impensuro ad suam sustentatio-nem; non vero consumitur si prsebeatur diviti illam impensuro ad augendam suam fortunam. In hoe enim casu pecunia, ut constat mercatorum experientia, fructum pro-ducit, idque non tantum per humanam industriam, sed et per se solam independenter ab humana industria: quod probatur exemplo mercatoris qui, in iisdem circumstantiis et cum eodem gradu industrke, multo majus lucrum faciet, si multo majorem summam in commercium impendere possit.

Hinc, contractus quo traditur pecunia diviti seu illi qui non est pauper in necessitate versans, non est mutuum proprie dictum, sed est potius commodalum vel localio, prout gratis vel pro pretio datur, nt supra, N⁰ 75, dictum est, et proinde pecunise dominium non transferlur.

2quot; Contractus ille localionis pccunke in se non est ilü-citus; nam illud auclarium sortis haberi potest tum ut pretium locali valor is, tum ut pretium venditi liccri. Etenim,

1° Utique licitum est locare rem quse valorem habet intrinseciim,.ac juste pro bac locationc pretium exigitur; atqui usus pecunise, qute primo usu non consumitur, habet valorem intrinsecum, qui pretio sestimari potest, et in commercio hurnano causa evadit mullorum cmo-

lumentorum. Ergo auclarium sortis est justum prelium illius usus seu locationis.

2° Illud auclarium sortis potest non solum haberi ut pretium locati valoris, sed eliam ut pretium venditi lucri, quod ex inita societate speratur; mutuum enim commer-cii assimilatur trino contraclui, in quo assecurantur sors et lucrum; de quo infra, N⁰ 122.

r. Est contractus quo quis se obligat ad tribuendam alteri personse determinatam pecunia summam seu pen-sionem annuam.

Duplici modo institui potest hie contractus, scilicet titulo gratuito vel titulo oneroso.

1° Titulo gratuito: si v. g. possideam fundum, valoris mille francorum, cujus dominium mihi quidem servo, sed desuper me obligem gratis tibi, per certum spatium an-norum vel per totam vitam tuam, singulo anno tradere 50 francos. Facile intelligitur bujusmodi contractum esse veram donationem inter vivos, de qua Cap. II dictum est, cujus omnibus conditionibus subjectus.est.

2° Titulo oneroso: si v. g. tu possideas summam mille francorum vel fundum ejusdem valoris, et borum dominium tu mibi transferas, ea lege ut in perpetuum singulo anno per me vel per alios tibi solvam 50 francos. Ille contractus tenet de natura venditionis, cum tu supponaris emere et ego supponar vendere reditum an-nuum seu potius jus ad percipiendos 50 francos. Unde ille reditus seu census est quasi objectum seu res quse

venditur el emitur; et summa capitalis mille francorum, quasi pretium una vice sokitum.

Reditus ille annuus vocalur census (la rente); ille au-tem qui censum annuum solvere tenetur, vocatur debitor, venditor, censuarius (le débiteur de la rente); et ille cui census solvendus est, vocatur creditor, emptor, censua-lista (le créancier de la rente, le rentier).

Duplex potissimum distinguitur census: census vitalitius (la rente viagère), et census perpetuus (la rente perpétnelle), de quibus jam agendum.

r. Est contractus quo quis, titulo gratuilo vel oneroso, acquirit jus ad pensionem annuam percipiendam durante vita unius vel plurium personarum designatarum. Vide codicem, art. 19G8 et seqq.

Dico 1° titulo gratuilo, ut in exemplo N' prseceden-tis. Dico 2° vel oneroso, talisque est modus ordinarius quo quis, puta jam senescens, summam quamdam, v. g. 2,000 francorum quam possidet, tradit seu vendit Petro vel cuidam hospitio, ea lege ut quotannis, donec vixerit, a Petro vel ab hospitio percipiat alimenta, vel summam 100, 150, 200, etc., francorum.

1° Jure civili invalidus est hie contractus in duplici casu: 1° si, tempore initi contractus, non amplius vivat persona super enjus caput constitutus est contractus: quia in hoc casu adest error substantialis; 2° ob eamdern fere rationem, si tempore contractus hsec persona jam labo-raret morbo ex quo mortua est infra 20 dies a die contractus.

2quot; Lex civilis taxam census vitalitii non determinat; declarat, c contra, quod partes contrahentes illam pro suo beneplacito determinare possint; in qua determina-tione, habenda est ratio telalis, sanitatis, complexionis personce super cujus caput census constituitur. Unde non taxa legali hie, sicut in mutuo, limitantur contrahentes, quia prsesens contractus est vere aleatorius, et periculum datur utrinque sequale.

5° Adhuc solvendus est census, etiamsi pensiones an-nuaj solutaj jam superent summam debitori traditam, ut v. g. in exemplo mox dato, si creditor tamdiu vivat ut Petrus vel hospitium, per pensiones annuas, ultra 2,000 francos ei jam solveril.

4⁰ Contractus ille cessat per mortem naturalem desi-gnatse pefsonse. Unde interim, debitor non habct facul-tatem a solvendo censn annuo se liberandi, reddendo capitale et jam solutas pensiones relinquendo, nisi creditor censualista in id consentiat; sicuti vicissim , censualista non potest a debitore esigere ut reddat capitale, nisi in quantum illi debitor promissas securitates prabere desinat.

r. Est contractus onerosus quo quis alien in perpetuum tradit summam quamdam capitalem, ea lege ut ab hoe altero recipiat determinatam pensionem annuam et per-peluam; sou, ut dicit Gousset, la constitution de rente (ou rente perpétuelle) est un contrat par lequel Tune des parties vend a Tautre une rente annuelle et perpétuelle, pour un prix convenu, sous la faculté de pouvoir racheter cette rente, lorsqu'il lui plaira, pour ie prix qu'elle a recu, et

In hoc contractu, juxta dicla, N⁰ 97, üle qui summam capitalem tradit, habetur ut emptor hnjus pensionis seu census: censum enim emit, et hujus emptionis prelium, quod unica vice solvit, est summa capitalis, cujus dominium penes venditorem transfert in perpetuum. Hic tarnen venditor contractum postea extinguere potest, summam capitalem emptori censualistse refundendo; sed, quamdiu pensiones annuas fideliter solvere pergit, ad resolulionem contractus ab emptore cogi non potest; et hoe sensu •perpetuus dicitur ille census.

Igitur regula generalis est, quod debitor censum redi-mere semper possil, et nunquam debeal. Hsec tamen regula sequentem admitlit modificationem:

Semper potest, modo tamen contrahentes aliler non con-venerint; atqui, ex jure gallico, convenire possunt ne debitor redimere queat ante 00 annos. Nunquam debet, modo tamen pensiones annuas fideliter solvere pergat. Sed, si in hoe deficiat, redimere debet, seu a creditore censualista ad redimendum cogi potest, idque in triplici casu, art. 1912 et 1915 determinato, scilicet 1° si per duos annos censum debitum non solvat; 2quot; si non tradat assecurationem quam pacto forte promiserat, v. g. hypo-thecam vel cautionem ; 5° si foro cedat vel debitis solvendis impar fiat (sil tombe en faillite ou en déconfiture).

100. — Gum censualista supponatur a censuario ernere censum annuum pro pretio per summam capitalem soluto, qusestio est quantum prelium seu quanta taxa exigi possit; i. e., an censualista, solvendo 100 francos, emere possit annuum censum quemcumque, v. p. 4, b, G, 7, etc., francorum, seu aliis terminis, an stipulare liceat ad 4, 5, 6, 7, etc., pro 100.

debeat esse justa. Justa autem taxa, sieuli in aliis vendi-tionibus, determinatur ex communi hominum aestimalione; et proinde, crescere vel decrescere potest juxta varias quae saepe occurrunt circumstantias.

Verum quidem est quod lex gallica anni 1807 censum ajquiparet mutuo potius quam venditioni, at quod consequenter doceant mulli jurisperiti generatim illicitum esse in contractu censuali excedere taxam legalem pro mutuo constitutam seu 5 pro 100; quse taxatio, inquiunt, facta est in gratiam illius qui indiget sibi procurare quamdam pecuniae summam, ne scilicet ille qui banc summam sibi comparare quserit, non per mutuum sed per contractum census, cogatur annue refundere taxam exageratam et usurariam, quod tamen locum haberet si debitor censua-rius, pro 100 frauds quos reciperet, teneretur refundere ultra taxam legalem seu ultra S francos. Sed jus canonicum, jus civile antiquum et theologi censum sequiparant non mutuo sed venditioni; et ideo generatim dicunt taxam seu pre-tium determinari juxta communem sestimationem hominum.

Aliunde, neque ad banc legem civilem attenditur in casibus in quibus agitur de emendis vel vendendis turn censibus perpetuis in gubernio fundatis (les fonds publics), tum actionibus a nummulario publico editis (les actions de banque), tum actionibus commercialibus vel industrialibus. Ilia enim omnia, quemadmodum et alias mer-ces, emere vel vendere licet pretio currenti, i. e. juxta communem aestimationem hominum; nam nulla in his ope-rationibus injustitia de se reperitur, et multi timorali, ait Bouvier, banc eligunt viam fructuose pecuniam suam locandi.

Ut autem memorata bsec triplex operatio a tyronibus melius intelligatur, in eorum gratiam notamus sequentia:

pecunite summa, v. g. centum millionibus francorum. Hanc mutuo petit, sive ab una persona seu domo locuple-tissima, sive a quibusvis personis quae certam partem fundere exoptant; et se obligat ad solvendum quotannis quoddam interesse, v. g. o, 4 vel S pro 100, seu interesse ad 3, 4 vel 3 milliones in globo. Si gubernium, summam capitalem expostulans, versetur in statu aliunde prospero, illam facile obtinebit integralem indicto pretio (au pair), licet id tarnen bodie sat raro eveniat. Si vero in angustiis seu non favorabilibus circumstantiis hujus-modi petitionem instituat, nonnisi summam integra mi-norem (au-dessous du pair) obtinere valebit, v. g. tantum 90, 80, 70, imo forte 60 pro 100, seu 90, 80, 70 vel 60 milliones francorum loco 100 millionum expo-stulatorum; idque ea tarnen lege ut nihilominus dictum interesse 5, 4 vel 5 pro 100, seu 3, 4 vel 5 milliones quotannis solvere teneatur, quemadmodum si 100 milliones accepisset.

Jam vero, gubernium desuper magnum numerum obli-gationum emitlit certi vaioris, v. g. 1,000 francorum, et paries obligationum (des coupures d'obligation), singu-las vaioris v. g. 100 francorum; illasque venales ex-ponit in foro argentario, dicto bursa publica (la bourse); ibique earum currens pretium determinatur. Si supponamus interesse determinari ad 3 pro 100, et pretium a bursa statui ad capitale 80, tibi, si libet, fas erit emere censum annuum o francorum, refun-dendo summam capitalem non 100 sed tantum 80 francorum; seu emere censum 50 francorum, refun-dendo summam capitalem non 1,000 sed tantum 800 francorum, etc.; hosque census annuos gubernium solvere tenetur. ,

Pretium autem in bursa currens, quotidie fiuctuare po-test, pro ratione majoris vel rninoris periculi ne gubernium censuum solvendorum impar forte inveniatur; hocquc

periculum supponilur crescere vel deerescere prout gu-bernium, ob varias fluctualiones politicas, nunc in an-gnstiis turn vero in favenübus circumslantiis el securilate versatur; el consequenter, crescenle periculo, decrescit pretium, dum e contra decrescente periculo, crescit pre-tium.

Quemadmodum libi licet emere, ita et vendere licet bujusmodi census. Et sic, si possideas quasdam obligaliones, et si bic et nunc pecunisB summa egeas, bas quovis die cuilibet personae vendere potes. Imo, etsi pecunia non egeas, libi fas erit illas vendere in ordine ad lucrum faciendum: scilicet, vendere festinabis ilia die qua magno valenl prelio, prseserlim si prsevideas, ob non favenles circumstantias politicas, baruin pretium brevi decrescilurum fore; dum o contra, obligaliones emere properabis, si jam infimo va-leant prelio, el probabile judicesbas, ob supervenluras circumstantias favenles, postea majori prelio esse valiluras.

Inslitutiones illse nummulatorias (les banques publiques) operationes peragunl fere similes operationibus raodo diclis quae a gubernio peraguntur.

Hujusmodi actiones acquirere, fere idem est ac inire conlraclum societalis, de quo infra Cap. IX. Supponamus quamdam societalem commercialem vel induslrialem quae, per suas operationes, quotannisv. g. 20 pro 100 lucrelur. Sed, cum magna indigeal pecuniae quantitate, banc pecu-niam exposlulal a privatis, ea lege ut se obliget singulis tribuentibus solvere non tantum quoddam interesse, v. g. 4 vel 5 pro 100, sed insuper parlem quamdam de lucro generali (une part an dividende); el sub bac lege varias actiones emiltit. Suppono autem te possidere summam, forte infructuosam, 100 francorum; banc tradis buic societal!, ul sic actionem vel actionis partem cmas, quas tibi quolannis magnum lucrum, v. g. 8, 10, 15 el quan-

doque ultra francorum, procurabit. Unde, quemadmodum tales actiones justo seu current! pretio emere, ita et eas currenti pretio vendere libi licet. Nam tale commercii genusaviris etiam probis passim exercetur, nee ab cis ut usurarium seu redolentem conti'actum mohalrce deprehen-ditur; sed vera negotiatio esse videtur, cui leges non ad-versantur, imo cui auctoritas publica patrocinatur.

Nota. Ex dictis sequitur quod contractus census vere discrepet a contractu rnutui. Ab eo differt census vüalilius, quod reditus annuus sit illimitatus, et quod, mortua persona designata, non reddendum sit capilale receptum; secus aulem in mutuo. A mutuo differt census perpetuus, quod taxa, qua potius ut rei prelium spectatur, sit quasi illimitata, non vero sic in mutuo; et quod census perpetuus constitutus sit ad tempus illimitatum, dum muluum initur tantum ad tempus quoddam determinatum.

k. Est lucrosa pecunise cum alia pecunia permutatio. Hic tyronibus non inutile erit summatim indicare in quibus praecipue consistat hasc pecunia; permutatio, seu qusenam sint campsoris prjscipuce operationes.

Campsor (le bancjuier, l'écaangeur) est persona quse ex officio privatis, in eorum utilitatem, pecunite muta-tiones prsestat; idque elficit duplici prassertim modo, scilicet mutando vel Tpecuniam prassentem cum alia pecunia prasente; vel 2° pecuniam prassentem cum pecunia absente. In primo casu, cambium dicitur manuale; in secundo autem, dicitur locale. Itaquc :

1° Cambium manuale locum habet quum tu campsori tradis pccuniam ccrtsc spcciei, ut ab co statim recipias

pecuniam alterius specie!, dum v. g. tradis ses pro reci-piendo argento, monetam pro schedulis nummulatoriis, argentum pro auro, monetam alterius regionis pro moneta regionis in qua versaris.

2° Cambium locale fit per litteras ordinarie a campsore confectas (lettres de change), ut in tribus casibus se-quentibus:

Suppoiio te, Bruxellis habitantem, in Americam iter suscepturum esse, onuslum magna pecuniae summa. Ti-mens autem incommoda et pericula bujusmodi pecuniae translationis, banc tradis campsori tuo Bruxellis; qui tibi committet, tecum ferendas, litteras ejusdem valoris, de-stinatas ad campsorem quemdam in America (d ladresse de son hanquier correspondanl). Tu vero in Americam adveniens, litteras tradis campsori americano, qui tibi eamdem pecunite summam reddet sive in eadem sive in altera pecuniae specie.

Suppono te, Bruxellis commorantem, habere debitum 23,000 francorum seu, ut dicitur, 1,000 livres sterlings cuidam Caio Londini in Anglia degenti. Non amans autem nec per teipsum nec per alium banc solvendam pecuniae summam eo transferre, earn tradis campsori tuo bruxellensi, qui tibi dabit litteras ejusdem valoris ad campsorem londinensem destinatas; tu vero has litteras per postam publicam transmittis ad Caium, qui eas in propria sua civitate tradet campsori designato a quo dictam pecuniae summam in solutionem recipiet.

Suppono te, Bruxellis degentem, esse creditorem Petri, incolae parisiensis, qui tibi debet 1,000 francos, post unum alterumve mensem solvendos. Sed forte slatim pecunia indiges, vel times ne, ob temporum calamitates vel ob alias circumstantias, banc summam tempore statuto non sis recepturus; banc ergo expostulas bic et nunc a campsore tuo bruxellensi, cui tradis litteras a te confectas et ad tuum debitorem Petrum destinatas; campsor

vero bruxellensis eas per postam transmittet ad cam-psorem parisiensem, qui nomine tuo solutionem a Petro exiget.

Quod autem ipsos campsores attinet, quoad varias similes operationes quas inter se invicem habere poluerint, ipsi inter se res suas postea component.

105. — Ex his et similibus facile intelligitur 1° hujus-modi operationes campsoris esse utiles, imo turn privatis tum commercio turn bono publico necessarias, 2° eas non debere esse gratuitas, cum interveniat contractus onerosus, et proin 5° campsoris lucrum esse justum, modo debitce serventur condiHones.

Varii enim sunt tituli ex quibus campsor lucrum perci-pere potest, scilicet 1° ipsius labor et cura qua tibi subvenit, solutionem procurat vel assecurat, etc.; 2° damnum ei emergens ex non raris infortuniis ejus debitorum; 5° ex-pensa3 et curse in detinendo telonio, in solvendis scribis, ministris, etc.

Dixi modo debilce serventur conditiones. Use aulem princi-paliler continentur in hoc, quod campsor pretium minuat vel augeat vere juxta rationem servitii prsestiti, juxta ralionem supradiclorum titulorum minus vel magis urgen-tium et generatim non ultra taxam vel a lege vel prae-sertim a consueludine locorum determinatam. Admittitur autem quod campsores, ratione mutui, juxta taxam lega-lem 6 pro 100 recipere possint, quia quamdam mercaturam pecunise exercent; imo in variis locis permittitur ipsis recipere 7 pro 100, ob labores et pericula quibus ex-ponuntur.

Dicit Gury cambium esse licitum privatis seu iis qui officium publicum cambiendi non habent; sed iis caven-dum esse ne lucrum plus aequo exigant.

Nota. Ex dictis sufficienter intelligitur quod campsori non liceat idem pretium sou lucrum exigerc pro carnbio

manuali ac pro cambio locali, cum hoe ultimum majores ex parle campsoris espensas et majora pericula involvat. Supponamus enim te, in necessitate pecuniae, a campsore certam summam expetere, vel te ei tradere monetam arnericanam pro obünenda moneta belgica: patet quod campsor, tibi tradens hanc pecuniam, non possit a te exigere tantum lucrum ac si ab eo expostulasses parem pecunise summam, non in hoc loco sed in America sol-vendam; quod si nihilominus facial campsor, te decipit et injustitiam committit. Tale cambium, seu talis injusta operatio a parte campsoris, non est cambium vulgo nuncupatum reale, de quo hucusque egimus, sed est cambium quod theologi vocant cambium fichnn seu sic cum, nihilque aliud est quam mutuum usurarium.

104. — Ilic tandem, ratione mutu iet cambii de quibus dictum est, occasio occurrit mentionem faciendi harum institutionum quse dicuntur monies pictatis (monts de piélé), in quibus quoddam mutuum et quaedam permutatio exer-centur.

r. Mons pietalis est institutie quae possidet magnum pecunite fundum, collectum ex piis legatis, tum ex eleemosynis, tum ex pecuniis ad censum acceptis. Pau-peres, in quorum favorem institutus est mons pietatis, si forte hie et nunc pecunia indigeant, eo deferunt, in pignus, vestem vel aliarn rem mobilem, valoris postulata summa majoris, et desuper mutuo accipiunt certam pe-cunise summam, poslea monti reddendam. Quam si tempore prsefixo non reddant, mons acceptum pignus publice vendit; et ex pretio sibi retinet id quod sibi debetur ob mutuatam pecuniam, et reliquum, si quid superfuerit, pauperi reddit.

Mutuum istud pauperi non dalur ad tempus indeter-minatum, bene vero ad tempus certum, v. g. ad sex

menses vel ad annum. Pauper aulem pecuniam acceptam reddere debet cum auctario supra sortem solvendo. Istud auctarium usurarium non est, quia exigitur non vi solius mului, sed ob titulum extrinsecum, v. g. ob sumptus necessarios ad mercedem prfepositorum et minislrorum, nee non ad domus administrationem.

Asserunt Bouvier, Gury, etc., monies pietatis institui posse quoque a privatis, quia parvi rei'ert ad rationem usurse utrum institutio sit publica vel privata, dummodo privatus non amplius accipiat quam quod necessarium est ad se indemnem servandum.

r. Est contractus quo usus rei vel opera personse, pro cerlo pretio, ad tempus, ab uno conceditur et ab allero accipitur.

Dico 1° ad tempus: quia locatio fieri non potest in perpetuum. Unde emphjjleusis (Ie bail emphylóoliqué), seu locatio quo res immobilis alicui conceditur quoad dominium utile, extendi non potest ultra certum tempus, scilicet ex jure civili ultra 99 annos. Si quis ergo vellet locare in perpetuum pro pretio annuo, btec conventio haberetur ut venditio facta pro censu, et illo census redimibilis foret.

Dico 2° usus rei vel opera persoms. Unde duplex distin-guitur locationis species: 1° locatio rerum, 2quot; locatio ope-rarum.

Ills! duse species in plures alias subdividunlur. Sic 1° locationis rerum species sunt locatio tedium et bonorum mobiiium (hail a loyer); locatio bonorum ruralium (bail a ferme); locatio animalium (bail a cheplel). Sic 2° locationis operarum el induslriw (I oca I ion d'ouvragc cl d'induslrie) spe-

cies sunt, juxta varios modos, locatio operariorum et famulorum; locatio vectorum (des voiluriers), qui se obli-gant ad res vel personas transferendas; locatio eorum qui aliquod opus exequendum suscipiunt (des entrepreneurs).

Quoad varias has species, remiltimus ad codicem ci-vilem, art. 1708 et seqq. Nos autem in sequentibus Nⁱ⁸qusedam dicimus 1° de locatione sedium; 2° de localione operarum; quibus, ob analogiam, subjungimus oquot; de man-dato et de negotiorum gestione.

Nola. Contractus locationis aCTmis est contraclui vendi-tionis. Ab eo tarnen differt, 1° quod in venditione dominium transferatur, dum in locatione tantum rei usus conceditur; consequenter 2° quod venditio titulus perpetuus esse so-leal, dum locatio titulus est temporalis.

Quemadmodum venditio et emptio unus et idem sunt contractus, ita pariter locatio et conductio: locatio quidem, cx parte illius qui rem tradit, isque vocatur locator (le hailleur, le locateur); conductio vero, ex parte illius qui pretium solvere promittit, isque nuncnpatur locatarius vel conductor (le locataire, le preneur). Totam localionis ma-teriam videapud codicem, ab art. 1708 ad art. 1851.

Dicimus 1° de locationis forma; 2° de juribus et obli-, gationibus locatoris; 5° de juribus et obligationibus lo-catarii; 4° de locationis resolutione.

Quemadmodum venditio, ita et locatio solo partium consensu perficitur, et nullam formam specialem exigit. Fieri igitur potest non tantum per scripturam privatam, sed et meris verbis. Sed si solis verbis fiat, probatio per testes non admittitur in jure gallico, nisi executio

1° Les droits du tailleur existent tout le temps que dure le bail. Si, durant le bail, le bailleur voulait oc-cuper lui-méme l'objet loué, et expulser le locataire, il ne le pourrait que pour autant que cette faculté eut été inscrite dans l'acte de bail; et, en ce cas, il serait tenu d'avertir le locataire en temps convenable, e'est-a-dire, de signifier un congé aux époques déterminées par l'usage des lieux.

Le bien loué peut, durant le bail, passer a un nouveau propriétaire, par donation, par vente, par succession, etc.; et alors, les droits du bailleur passent è ce nouveau propriétaire. Celui-ci n'a pas le droit d'expul-ser le locataire avant I'expiration du bail, a moins que cette faculté n'ait été inscrite dans Facte de bail.

2quot; Les principales obligations du bailleur sont les trois suivantes : il doit 1° livrer au locataire la chose louée; 2° l'entretenir en état de servir a l'usage pour lequel elle a été louée; 5° faire jouir paisiblement le locataire, pendant toute la durée du bail.

Je dis livrer... et entretenir... Done, il doit faire a la chose toutes les réparations nécessaires, autres que les réparations locatives.

Je dis faire jouir paisiblement... C'est-a-dire, qu'il est obligé de garantir le locataire des troubles ou empêche-ments, qui pourraient être apportés a la jouissance du locataire, soit de la part de ceux qui voudraient avoir des prétentions sur la propriété des biens, soit de la part des vices ou défauts do la chose qui peuvent on empêcher l'usage. Puisque le bailleur resle !e proprié-

taire du bien loué, si durant Ie bail une cause quelcon-que venait détruire la chose sans la faute du locataire, ce serait le bailleur qui en supporterait la perte.

1° Le locataire a le droit de sous-louer la chose louée, soit en partie soit en tout, a moins que cette faculté ne lui ait été interdite dans l'acte de bail. Mais, s'il l'a sous-louée, il reste garant des dommages et de tous les actcs faits par le sous-locataire.

2° User de la chose louée en bon père de familie, c'est-a-dire; 1° apporter a la conservation de la chose, le même soin que si c'était la sienne propre; 2° ne faire servir la chose qu'aux usages convenus; 5° rendre, a la fin du bail, la chose telle qu'il l'a regue. Done, si, pendant sa jouissance, 11 était survenu des degradations, il en serait responsable, dans le cas qu'elles seraient surve-nues par sa faute, ou par celle de ses sous-locataires. Si la tnaison était consumée en tout ou en partie par 1'incendie, il devrait pouvoir prouver qu'il n'y a pas eu de sa faute, ni de celle de ses sous-localaires ; c'est-a dire, que l'incendie est arrivé ou par cas fortuit, ou par force majeure, ou par vice de construction.

On entend par reparations locatives, d'après l'usage des lieux, surtout celles qu il y a a faire aux aires et tablet-tes des cheminées; au bas des murailles des apparte-ments, etc., a la hauteur d'un metre; aux pavés et car-reaux des chambres, lorsqu'il y en a quelques-uns de cassés; aux portes, aux croisées, aux vitres, etc.

la charge du locataire, 1° si elles élaient occasionnees par vétusté, on par force majeure, ou bien 2° si l'acte de bail les avait mises sur le compte du bailleur.

Le bail se résout principalement dans les cas suivants: 1° par rexpiration du temps convenu peur la durée du bail; 2° pendant la durée du bail, par le muluel consente-ment des parties; 3® par la perte de Ia chose louée; 4° par la non-exécution des obligalions, soit de la part du bailleur, soit de la part du locataire.

II est done b remarquer que le hail ne se résout pas par la mort des contractants, et qu'ainsi il passé aux héritiers.

En ilia quse tradit Gousset quoad 1° operarios et fa-mulos, 2° veclores, 5° suscipientes opus aiiquod deter-minatum.

Un ouvrier, uri domestique ne peut engager ses services qu'a temps ou pour une entreprise déterminée. La loi regarde comme nulle la convention par laquelle un homme s'engage a servir toute sa vie une autre per-sonne.

Les conventions fuües entre les maitres et les domes-tiques doivent étre exécutées de bonne foi, eu égard aux usages du pays; elles tiennent lieu de loi, quand elles n'ont rien de contraire ni a la religion, ni aux bonnes moeurs. D'après ce principe, si le maitre ou le domestique n'exécute pas ses engagements, ils sont tenus ré-ciproquement de se dédommager.

Le serviteur qui n'a nullement a se plaindre de son mailre, ne peut quitter son service avant le temps con-venu. Le mailre ne peut pas non plus, sans raison legitime, renvoyer son serviteur avant l'expiralion du terme fixé par l'usage on la convention. Mais si le domeslique tombe malade au point de ne pouvoir faire son service, le mailre est-il obligé de lui payer son salaire? Non; il n'est pas même tenu de supporter les frais de mala-die, a moins que ie domeslique ne se trouve dans le cas d'une nécessité grave: encore celte obligation n'est-elle qu'une obligation de charité.

Les voituriers par terre et par eau sont assujettis, pour la garde et la conservation des choses qui leur sont con-fiées, aux mêmes obligations que les aubergistes. Ils ré-pondent non-seulement de ce qu'iis ont déja regu dans leur voiture ou Mliment, mais encore de ce qui leur a élé remis sur le port ou dans i'entrepot, pour ètre placé dans leur Mliment ou voiture. Ils sont aussi responsa-bles de la perte et des avaries des choses qui leur sont confiées, a moins qu'iis ne prouvent qu'elles ont élé per-dues on avarices par cas fortuit ou force majeure.

Lorsqu'on charge quelqu'un de faire un ouvrage, on peut convenir qu'il fournira la malière et l'industrie, ou qu'il fournira seulement son industrie, son travail.

Dans le premier cas, si la chose vient a périr, de quelque manière que ce soit, avant d'etre livrée, la perle en est pour l'ouvrier, a moins que le mailre ne füt en demeure de recevoir la chose.

Dans le second cas, si la chose vient a périr, l'ou-vrier ne peut ètre tenu que de sa faute et de celle des ouvriers qu'il a employés. Mais, lors inême que la perte

n'est arrivée ni par son fait, ni par celui de ses préposés, il n'y a point de s.alaire a réclamer, excepté dans les trois cas suivants: 1° si l'ouvrage a élé re§u et ve-rifié; 2° si le maitre est en demeure de le recevoir ou de le verifier; 5° si la chose a péri par le vice de la matière.

R. Mandatum seu procuratio est contractus quo gra-tuilo suscipitur obligatie aliquid in alterius commodum agendi, v. g. negotium aliquod conf:ciendi, certam rem emendi, vendendi, etc. üico graiuito: nam in hoe differt a locations operarum, quse fit ob quoddam pretium. Vide codicem, art. 1984 e: seqq.

1° Tenetur mandantis negotium diligenter ac velut pi'o-prium gerere. Itaque saltem de dolo ei in curia theologice culpabili obligatur.

2° Tenetur intra mandati limites se conünere. Unde, nihil pluris emere vel minoris vendere potest quarn ipsi prsescriptum est; secus enim, vi mandati non ageret.

5° Non potest mercedem exigere, nisi promissa sit, vel ipse earn antea petierit (ubi est potius operarum lo-catio); nee operarn occulte compensare.

4° Non potest lucrum sibi retinere per se; bene vero per accidens, ut N⁰ 71, de vendilione per proxenetam dictum est.

1° Tenetur adimplere omnes obiigationes a mandalario contractas et mandate consentaneas; non aulem id quod

2° Tenetur procurare mandatario ea quse ad mandati executionem necessaria sunt, eique legitimes sumptus quos occasione mandati fecit, refundere, etiamsi rem ad felicem exitum non perduxerit.

5° Tenetur indemnem prsestare mandatarium ralione damnorum quse, prsecisa culnahili imprudentia, occasione mandati passus est; nemo enim obligatur nee censetur veile alteri beneficium conferre cum proprio rei suse dispendio.

r. Est actus seu quasi-contractus quo quis absentis negotium utiliter gerendum suscipit. sine mandate expresso, sed ex ejus commissionc rationabiliter prsesumpta. Vide codicem, art. 1572 et seqq.

Negotiorum gestor mercedem congruam exigere potest, nam pauci invenirentur qui absentis negotia gratuito ge-rere vellent; et hinc, ad locationem operarum maxime accedit negotiorum gestio.

1° Gesloris. Gestor tenetur, perinde ac mandatarius, rem administrare tamquam bonus paterfamilias, et resar-cire damna absenti illata ex suo dolo, negligentia vel culpa. In pluribus tamen circumstantiis temperari potest, etiam in foro externo, obligatie compensandi damna, maxime quande ista proveniunt ex imperitia vel negligentia gestoris qui rem alterius gerit, defectu peritioris.

2° Domini absentis. Absens cujus negotium geritur, tenetur servare conventiones a gestore rite factas, et ipsi expensas et damna ex tali gestiene provenientia resarcire, etiamsi res male successerit; quemadmodum supra de mandante dictum est.

r. Est contractus quo res custodienda commillilur et accipitur, in integrum restituenda quando deponenti li-buerit.

1° Tenetur rem depositam servare et custodire ea cura et diligentia quam homines diligentes adhibere solent in re simili ac propria conservanda; hanc enim rei tradiUc custodiam suscepit. Si res deposita ex ejus dolo vel in-curia theologice culpabili pereat, ad restitutionem tenetur.

2° Nihil exigere potest pro rei cuslodia, nisi dominus ei mercedem expresse promiserit, quia depositum est contractus gratuitus in gratiam deponenlis. Quod si pactum de mercede intervenerit, tune depositum transit in loca-tionem operce, scilicet in rem depositam custodiendam.

o⁰ Non potest re deposita uti sine consensu domini expresso vel tacito vel saUem prudenter praesumpto; non enim uti licet re aliena inconsulto domino.

4° Tenetur rem depositam petenti statim reddere; nam secus, rem alienam haberet invito ralionabiliter domino. Nisi tamen deponens eam repetat in suum vel alienum damnum; vel, nisi res sit furtiva et dominus cam repetat; vel etiam, nisi depositarius justam habeat causam compensationis. —Res deposita debet eo statu reddi in quo reperitur tempore restitutionis, cum fructibus ex ea per-ceptis. Si lamen culpa depositarii deterior facta fuerit, hie ad damnum reparandum obligatur.

Obligaliones deponenlis reducunlur ad hoc, quod te-neatur deponens solvere expensas quas fecit depositarius

in re servanda, illumque indemnem reddere pro omnibus quoe passus est occasione depositi. Sic, si deposueris in alterius stabulo equum, non tantum solvere debes nu-trilionis expensas, sed, si v. g. equus ille morbo con-tagioso laboret, et inde equi depositarii inficiantur, hunc indemnem reddere teneris, juxta effatum: Ojficium suum nemini debet esse darnnosum.

p.. Est species depositi quo res controversa deponilur apud tertium, ut, post sententiam arbitri vel judicis, vin-centi tradatur.

Duplex distinguitur sequestrum: 1° conventionale, quod fit mutua contendentium conventione; 2° judiciarium, quod sententia judicis decernitur. De utroque satis erit innuere sequentia :

1° Sequestri, tam conventionalis quam judiciarii, obje-ctum esse potest res mobilis vel immobilis.

2° Sequestrum conventionale potest esse non gratuitum, et tunc est operce conductio, istiusque contractus legibus subjicitur. Si vero gratuitum sit, iisdem regulis subjacet quibus subjicitur depositum. Kon dissolvitur tamen, nisi mutuus partium consensus vel legalis causa superveniat.

3° In sequestro judiciario, custos coram boni patrisfa-milias gerore debet; commiltens vero custodise mercedem jure statutam depositario solvere tenetur. Sic de jure na-turali et positivo.

Deduplici hoc contractu, videcodicem, art. '19!o elseqq. Hem de arbitro, vide De slatibus parlicularibus, N⁰ 4.

Triplici articulo agendum est 1° de societalis natura, 2° de prsecipuis societatum speciebus, oquot; de trino contractu.

r. Est conventio de re aliqua in communi possidenda, ad commune lucrum pro rata parte percipiendum; juxta codicem, art. 1852; La société est un contrat par lequel deux ou plusieurs personnes conviennent de rnettre quel-que chose en commun, dans la vue de partager les gains qui pourraient en résulter.

Done une société est, en quelque sorte, un étre moral, distinct des individus qui la composent. Ainsi, les choses mises dans la société par chacun des associés, deviennent la propriété de l'association; de sorte que les créa'nciers d'une société .ont action sur les biens com-muns de l'associalion, et personnellement sur les associés connus, pour affaires qui regardent l'association.

II faut 1° que la société soit licite dans son objet. Ainsi, on ne peut s'associer ni pour un commerce de conlrebande, ni pour tenir un mauvais lieu, ni pour des manoeuvres qui tendraient a faire hausser le prix des den-rées ou marchandises, ni enfin pour aucune entreprise, aucun fait contraire anx lois et aux bonnes meeurs.

d'autres biens, ou son induslrie; il est de l'essence du contract de société que chaque associé niette quelque cjiose en coramun.

II faut 5° que chaque associé ait part, soit aux profits, soit aux pertes, soit aux frais, généralement a rai-son de sa mise dans la société.

II faut 4° que l'associé qui s'est soumis a apporter son induslrie a la société, y donne les mêmes soins qu'il donnerait a ses affaires propres.

3° Par la volonté qu'un seul ou plusieurs expriment de n'être plus en société, pourvu que ce soit dans une société dont la durée a été illimitée.

Sic tradit opusculum nostrum : On distingue deux sortes de sociétés, savoir les sociétés civiles el les sociétés com-merdales. Nous ne parions que des sociétés commercia-les. EHes se divisent en quatre classes; 1° la société e?i nom colleclif; 2° la société en commandite; 5° la société anonyme; 4° la société en 'participation.

M8. — C'est celle que contractent deux ou plusieurs per-sonncs, et qui a pour objet de faire le commerce sons tin

nom social (on, comme dit la loi, sous une raison sociale). Ce nom social est le nom d'un ou de plusieurs associés (par exemple Lafüle et Jobarl, Van Gent el compagnie, etc.). par lequel la société signe ses lettres, ses billets et au-tres actes. Ainsi, par exemple, Pierre, Jean et Eugène font partie de la société La fitte et Jobart; si Eugène sous-crit pour la société une lettre ou acte quelconque, il ne signera pas Eugène, mais bien par la signature sociale Lafitte et Jobarl. II n'est pas nécessaire que tous les noms des associés figurent dans le nom collectif; il sufiit que leurs noms se trouvent indiqués dans l'acte de société.

Ces associés sont solidaires pour tous les engagements de la société. De cette solidarité résulte que les actes posés par un seul associé, regardent tous les associés, et qu'un créancier de la société a action sur celui des associés qu'il lui plaira d'attaquer. Ainsi, dans la société en nom collectif, les noms de tous les associés doivent pouvoir être connus du public, soit par le nom social, soit par l'acte même de la société, paree que chaque associé est solidaire et responsable.

Mais, si l'on suppose qu'une telle société laisse en-trer plusieurs associés qui ne fassent qu'engager leur argent, sans avoir part a la responsabilité et sans que leurs noms soient connus du public, e'est alors une société en commandite. Ainsi,

119. — C'est celle qui se contracte entre un ou plusieurs associés responsables et solidaires, et un ou plusieurs simples bailleurs de fonds, que Ion nomme com-manditaires. II y a done dans cette société, deux sortes d'associés: les responsables et les commanditaires.

en nom collectif; et eest pour celte raison que la so-ciété en commandite doit aussi, comma la précédente, porter un nom social.

Les commandilaires ne peuvent figurer dans le nom social, puisqu'ils ne sont ni solidaires ni responsables; seu-lement ils prennent part, en proportion de leur mise, aux gains et aux pertes que fait la société. La lol leur defend de faire quelque acte de gestion dans la société; si toutefois, contrairement a cette defense, quelqu'un Ie faisait, il serait solidaire comme les autres responsables.

II est a remarquer que la société en nom collectif et celle en commandite, après avoir dressé leur acte, sont tenues de l'envoyer au tribunal de commerce, afin qu'il y soit transcrit sur les registres, et affiché dans la salie d'audience pendant trois mois; e'est par-la que ces associés obtiennent leur existence légale et se font con-naïtre au public.

120. — C'est celle qui, ne portant pas de nom social ui le nom d'aucun associé, est qualifiée par la désigna-tion de l'objet de son entreprise; par exemple, celle connue sous le nom de société du chemin de fer de la Flandre Occidentale, celle du chemin de fer de la Sam-bre et Meme, la société des Hauts-Fourneaux, celle de Saint-Léonard pour la fabrique du fer, la société Anver-soise des bateaux a vapeur, et toutes les sociétés d'as-surance. La plupart des banques sont aussi des espèces de sociétés anonymes.

Les sociétés anonymes ne datent que depuis les premières années du xixquot; siècle. Aujourd'hui ce sont de toutes les sociétés.les plus nombreuses et les plus générales dans la plupart des contrées de l'Europe, oü presque] tous les grands travaux et entreprises se font

La société anonyme a pour bul de fasiliter les grandes operations, et de réunir sans difficulté de grands capitaux. Elle permet aussi a celui qui n'a qu'une modique fortune, de s'associer a des entreprises dans lesquelles il prévoit des chances d'avenir. Le mot compagnie s'applique plus spé-cialement a ceüe espèce de société.

Le capital de la société anonyme se divise en actions, et même en coupures d'actions d'une valeur égale. Chaque action et chaque coupure d'action est done une fraction du capital social. Nous disons au traité du Mariage, que ces fractions sont réputées meubles. Le possesseur d'une action ou d'un coupure peut les vendre, aliéner, etc.; alors on est coinmunément tenu de faire inscrire, sur les registres de la société, le nom de ce nouveau propriétaire devenu actionnaire dans la société.

Puisque ces sociétés ne portent pas de nom social, aucun des associés ou des actionnaires n'est solidaire ou responsable; si ce n'est les administrateurs, dans le sens que voici :

Pour que telle société puisse marcher, il faut natu-rellement quelle soit adminislrée par un certain personnel. Ces administrateurs sont choisis a temps et ré-vocables; ils sont pris ou parmi les associés, ou en dehors d'eux, et exercent leur mandat soit gratuitement, soit pour un salaire. Mais, une fois qu'ils out accepté leur mandat, ils sont tenus de Texercer convenablement; même, ils sont responsables de leur geslion (mais de leur geslion seulement), de manière qu'on pourrait les poursuivre s'ils y étaient infidèles.

Puisque, a défaut de nom social, les fraudes sont plus faciles ici que dans les autres sociétés responsables, eCque ces fraudes seraient de nature a porter le trouble et la perturbation clans le comrnercc, le code francais défend

d'ériger aucune société anonyme sans autorisation gou-vernementale, et a moins que le reglement de chacune d'elles n'ait élé approuvé. La meme legislation a existé en Belgique jusqu'en 1833. Mais a cette époque, le ministère déclara que, en vertu de la liberie d'associations établie par la Constitution de 1850, aucune association n'a besoin d'autorisation pour exister; que le gouvernement se tient en dehors, et ne donne plus aucune garantie générale a une société quelconque.

121. — Les trois sociétés précédentes ont pour objet une branche de commerce en général, qui se fait d'une nianière continue. Les sociétés en participation ont pour objet une ou plusieurs opérations délerminées et non d'une manière continue. Par exemple on se réunit pour l'achat d'un navire ou de sa marchandise; ou pour les achats que chacun fera è telle ou telle foire; ou pour l'achat de bestiaux nécessaires a l'approvisionnement d'une ville, de l'armée; etc. Les associés en participation sont soli-daires pour toutes les opérations failes par chacun d'eux.

R. Juxta Gury, est contractus quo quis, pecuniam con-ferens, paciscitur cum alio socio ut, quidquid eveniat, summa Integra sibi restituatur cum lucro certo, minore tamen quam est lucrum quod sperare poterat; vel, est contractus socielatis cui adjunguntur duo alii contractus, nempe assecurationis sortis et assecurationis lucri; seu est contractus societatis in quo spes lucri majoris ven-ditur pro lucro minore quidem, sed certo et assccurato.

Sic autem inslituüur; contraho, v. g. cum Pelro, ei pecuniae summam tribuendo negoliandi causa. Sed, cum spes lucrandi 15 pro 100 mihi effulgeat, et timeam ex alia parte ne sortem forte amittam, ineo secundum con-tractum cum dicto Pelro, ei 3 pro 100 erogando, si as-securationem sortis in seipso suscipere velit. Inito hoe secundo contractu, jam 10 tantum pro 100 mihi lucrandi restant. Attamen lucrum adhuc minus sed certum mal-lem, quam majus et incertum. Igitur propono socio meo ut mihi o tantum pro 100 tribuat, sed certo refundat, quidquid eliam supervenire possit.

r. Duplex est sententia probabilis inter theologos. l^a Sententia Neg at. Ratio est, 1° quia sic destrui vi-detur societas, cujus natura est ut pericula sint commu-nia; ergo est verum mutuurn; ergo deficit titulus lucri percipiendi, saltern supra taxam legis pro mutuo; 2° quia, aiunt, opposila doctrina anno lo86 a Sixto V reprobata est.

2^a Sententia communior Afprmat, modo pecunia in ne-gotiatione impendatur. Ratio esl, 1° quia hi singuli contractus separatim et cum diversis personis sunt de se liciti et justi; ergo etiam si fiant simul et cum eadem persona; 2° quia nihil est contra sequalitatem; nam da-tur compensatio, scilicet inter periculum ab una parte et inter lucri imminutionern ab altera parte; 5° quia Den. XIV declarat hunc contractum a Sixto V damnatum non esse; et insuper, in encyclica Vix pervenit, dicit se nolle damnare contractus de quibus inter theologos disputatur.

Hi contractus fiunt, ait Carrière, in gratiam utriusque contrahentis; sicque differunt a contraclibus gratuitis. Differunt autem a contraclibus stride commutativis, in eo quod non detur praecise res pro re, sed quod periculum pecunia sestimetur.

Prsecipui contractus aleatorii sunt 1° ludus; 2° et 5° spon-sio et loteria, quae sunt ludi species; k⁰ assecuratio; 5° census vitalitius, de quo supra, cap. V, dictum est.

r. Est contractus quo ludentes inter se conveniunt de certo pretio victori cessuro. Vide codicem, art. 1965 et seqq.

Triplex distinguitur species ludi: 1° ludus industrialis, qui potissimum regitur industria ludentiurn, v. g. ludus pilse, discorum, ludus dictus le hit lard; 2° ludus aleato-rius, qui prsecipue pendet a casu, v. g. ludus aleai, loteria; 5° ludus mix lus, qui ab industria et casu sitnul pendet, v. g. plures ludi chartarum pictarum.

Hi omnes ludi esse possunt, vel 1° honesti eMiciti, vel 2° lege positiva prohibili, vel 5° injiisti.

Dico 1° honesti et licili. Ad id itaque requiritur ut nihil inhonesti contineant sive 1° ex se; sive 2° ex cir-curnstantiis. turn linis, qui debet esse honesta recreatio, ad mentes vel corporis levamen; turn summse expositte, quse esse non potest immcdica nec in detrimentum fa-milite aut creditorum; sive 5° ex parte legis vel justitife, i. e. ut nulla lege velentur, vel nihil injusti contineant.

nas decernit contra eos qui instituerint forum aleatorium (qui auront tenu une maison de jeux de hasard), vel qui hujusmodi ludos publice habuerint in vicis et plateis. Sic pariier lex civilis quosdain ludos, licet de se honeslos, aliquando prohibet propter abusus inde orien-tes. Ita olim jus canonicum ludos aleatorios prohihebat omnibus, et prsesertim clericis; sed, ait Gury, quoad laïcos, his legibus derogatum est; et, quoad clericos, illae in desuetudinem plerumque abierunt.

Dico 5° injusti, seu qui vergunt contra jusliliam. In-justus autem fit ludus, si una e quatuor conditionibus mox dandis desit.

r. Requiritur 1° ut ludentes liberam habeant rerum quas exponunt, administrationem. Id proinde locum non ha-bet si in ludo exponas rem alienam aut furtivam; vel si ludas cum minore, cum uxore, etc., nisi agatur de rebus valde exiguis de quibus disponere possunt.

2° Ut adsit liber ludentium consensus; et proinde, ut absit coactio qua alter ad ludendum inducatur.

5° Ut lideliter observentur leyes ludi; consequenter, ut a ludo exulent fraus et dolus. Sunt tarnen qusedam astu-tiae, alt Carrière, in se licitae, et passim in ludis, sicut in bello, receptae seu toleratte.

4° Ut adsit cequalilas inter ludentes, seu ut utrinque mo-raliler asquale sit perdendi periculum.

r. Solutio repetenda est tum quoad forum externum, tum quoad forum internum. Itaque,

1° In foro externa, codex civilis, generatim loquendo, denegat actionem circa debita ex ludo ; scilicet:

Yictori, juxta art. 1963, non datur actio ad exigendum id quod ex ludo debetur. Excipiuntur, per art. 1966, ludi exercitationis corporalis; atlamen nee pro eis actio datur si summa sit immodica, quia tunc judex merilo concludit ludentes intendisse lucrum, non vero exercita-tionem corpori utilem, ideoque actionem denegat.

Yicto, per art. 1967, non datur actio ad repetendum id quod ex ludo voluntarie jam solvit; nisi adfuerit dolus aut alia injustitia ex parte victoris.

2° In foro inlerno, distinguendum est, ut supra, inter 1° ludum honestum et licitum, 2° ludum lege prohibitum, 5° ludum injustum; de quibus in sequentibus.

127. — 1° Quoad ludum honestum et licitum. Qui in tali ludo victus est, generatim solvere tenetur, et victor restituere non obligatur id quod recepit; ratio est, quia contractus est ex se licitus et obligatorius.

Dico generatim: nam contradicunt varii, si in tali ludo eadem vice exponatur magna pecunise summa. Sed et in hoc casu probabilius valere contracturn docent Carrière, Bouvier, Gousset, Gury, si cseterse adsint conditiones re-quisitae; quia quivis potest bonorum suorum dominium transferre cui el quomodo voluerit, et quia ludentes seque periculum subeunt scientes et volentes. Attamen hi au-ctores docent practice, 1° relative ad victorem, ordina-rie expedire ut confessarius ei per modum pcenitentise imponat, partem saltem notabilem lucri in pios usus im-pendere; 2° relative ad victim, qui solvere nollet magnam pecunise summam quam in tali ludo amiserit, eum in tri-bunali poenitenticB non esse inquietandum, cum prsedicta sententia, licet probabilior, tamen non sit certa.

128. — 2° Quoad ludum lege prohibitum. Conformiter ad dicta supra, N⁰ 126, de foro externo, probabilius

est quod, in tali ludo, in foro inlerno 1° viclor non te-netur restituere id quod recepit, et 2° mctus non tenc-tur solvere id quod perdidit.

Non tenetur quidam victor restituere, quia contractus a lege non declaratur irritus, sed tantum denegatur actio, et consequenter victor recepit ex contractu valido; victus vero habebat obligationem naturalem solvendi, quamvis ex jure positivo potuerit exceptionem apponere.

Non tenetur quidem victus solvere, quia lex, talem lu-dum prohibendo, videlur ipso facto obligationem naturalem solvendi, in poenam vicloris sustulisse, dum ilia lege sancitur ul victus non cogatur solvere, ait Lig.

Defectu conditionis sen liber en administralionis, de qua supra, N⁰ 12£i, tenetur victor, qui lucratus est rem alienam aut furtivam, earn domino reddere; sed victus qui erat rei aliense possessor, debet indemnem reddere victorem qui rem domino restituit. Ita quoque, victor obligatur restituere ea quae lucratus est a minore, ab uxore, etc., nisi in exiguis de quibus hi disponere poterant.

Defectu 2® conditionis sen liberi consensus, victor, qui alterum injuste coëgit ad ludendum, tenetur, saltern juxta communiorem sententiam, restituere lucratum; quia, aiunt, damnum ex injuria secutum reparandum est. Sed dicit Lig. probabiliorem esse sententiam Neganlem, quia damnum sequitur, non ex injuria seu incusso metu, sed ex ludo; atqui talis contractus est sufficienter voluntarius et validus. Attamen est rescindibilis ad nutum metum passi; et proin, ad ejus petitionem restituendum est lucratum.

Defectu 5® conditionis seu legum ludi servandarum, victor qui utitur fraudibus communiter non admissis.

restiluere tenelur, non tantum lucrum quod percepit, sed et illud quod alter alioquin fuisset percepturus.

Defectu ^ conditionis seu moralis cequalilatis inter ludentes, peritior, qui ante lusum prsesciebat aut inter ludendum percipit se raoraliler cerlo victorem fore, tene-tur vel a ludo abstinere ant incoeptum ludum abrum-pere, vel si ludum ordiatur aut pergat, injequalilatem compensare, tum sum mam a se expositam augendo, tum alteri aliquid commodi concedendo. Secus, juxta senten-tiarn multo probabiliorem, reslituere debet lucrum vel saltern ejus partem; nisi agatur de rebus minoris momenti, vel nisi adversarius, sufficienter prasmonitus, nihilomi-nus pertinaciter ludere voluerit, cum tunc nulla adsit deceptio.

150. — q. Quid est sponsio (gageure, pari)'! r. Sponsio, quae est species ludi quern aleam vocant, est contractus quo duo vel plures de veritate aut eventu rei alicujus contendentes, spondent prsemium ei cessu-rum qui verum dixerit.

r. Affirmative de se, modo sit debilis conditionibus stipata, quia nihil inhonesli pra se fert. Jure autem civili, idem statuitur ac de ludo, scilicet juxta art. 190;} nulla conceditur actio; excepto casu ubi sponsio pro objecto haberet ludum articulo 19GG permissum, ex quo actio oriri posset.

q. Qucenam sunt conditiones ut sponsio sit justa? r. Juxta Bouvier sunt seqnentes :

1° Ut res eodcm sensu ab utroque contrahente intel-ligatur; alioquin consensus non esset in idem. 2° Ut eventus utrique sit incertus; nam uterque mo-

raliter ajquale incurrere debet periculum. Unde, qui do evenfn certus est, cum alio sponderc nequit, eliamsi certum se esse declaret dum nihilominus alter negat et spondere pertinaciter vult; in hoe enim casu, secus ac in casu N' 129 ad 4° ubi ludens minus peritus nihilominus pertinaciter ludere vult, revera nullum foret contractus objectum respectu illius qui periculum non subi-ret; isque ad restitulionem teneretur, nisi adsit condonatio alterius. Ita probabilius contra plures. Qui tarnen spo-pondisset credens se esse cerium, et postea deprehen-deret se reipsa certitudinem non habuisse, pretium re-tinere posset; peccasset quidem, sed legitimum habuisset titulum nee justitiam Isesisset.

5° Ut sponsio in crimen non inducat nee illius occa-sionem prsebeat; nam contractus in crimen inducens, vel peccandi occasionem directe prtebens, ante factum nullam vim obligandi habere potest. Hinc nulla) sunt v. g. sponsiones sequentes: spondeo te cum tali homine in duello non esse decertaturum, spondeo te tot vini po-cula bibere non posse, etc. An autem, post factum, i. e. in casu quo postea res eveniret, pretium solvendum sit, vide in tractatu De Contractibus in genere, N⁰ CO, ubi de conditione turpi.

r. Est contractus quo plures aliquid deponunt in commune, ut jus habeant sortiendi rem in medio exhibitam. Quidam totum, quidam partem, quidam nihil habent.

r. Affirmative per se, modo requisita) adsint conditio-nes. Ratio est, ait Gury, quia loteria spectari potest ut emptio rei incerl», sen ut contractus quo pecunia

emitur jus sortiendi, et acquirendi id quod per sortem acciderit. Porro, licet emere rem incertam, sicut pro rei alicujus periculo pacisci.

Dixi per se: nam illicila evadit per accidens in locis ubi jure civili prohibetur. Sic in Belgio et in Gallia ge-neratim prohibenlur lolerise; excepto quod a civili po-testate permitti possint illse quae pro objecto habent des objets mobiliers exclusivement destines a des actes de bienfaisance ou a l'encouragement des arts. Addit Bouvier quod ubique licito instituantur loterise ad sustinenda pia opera destinatse, ex consensu etiam tacito magistra-tuum; et a fortiori, loteriae parvi momenti, quse per modum ludi fieri solent.

q. Qticcnam sunt conditioncs ad red am loleriam requisites? r. Sunt duae sequentes: 1° ut nulla sit fraus in sche-dulis educendis, nec in solvendo prsemio quod obtigit; 2° ut dominus loterke in lucro non excedat, nec plus moraliter lucretur quam si alio contractu licito pecuniam suam impenderet vel merces suas distribueret; nisi adsit consensus plane liber concurrentium de parte majori vel de toto concedendo, v. g. si in bonum opus vel utili-tatem publicam instituta sit loteria.

r. Est contractus quo unus periculum alicujus rei in se suscipit, et alter ad pretium pro hujusraodi periculo se obligat.

Sic tradit opusculum nostrum: ^assurance est un contrat par lequel Tune des parties, moyennant un prix con-venu payable par l'autre partie, répond du risque, des cas fortuils auxquels se trouve exposée la chose de cet autre. Ce contrat, inconnu de nos pcres, fut introduit

d'abord pour Ie transport des objels, surtout sur rner. Maintenant il est appliqué a une foule d'objets. *

En voici quelques cxemples des plus saillants; Pour les assurances maritimes. Mon vaisseau , par cxemple, part pour l'Araérique; je fais assurer le corps du baliment el les marchandises, ou Vun des deux seule-ment, en payant a l'assureur une sorame ronde, ou une somme Sl tant pour cent de la valeur des objets assurés; par exemple six, sept, liuit neuf, etc., pour cent.

De même les assurances contre Vincendie. On assure contre 1'incendie une maison avec ses meubles, ou l'un ou 1'autre seulement, en payant soit une somme ronde, soit, ce qui est plus ordinaire, en payant annuellement une somme appelée ■prime de taut pour cent; et cette prime sera élevée ou basse, d'après les probabilités plus ou moins grandes d'incendie. Ainsi, une boulan(;erie, une potterie, une ferme, etc., paieront beaucoup plus que telle ou telle autre maison oü le danger d'incendie est beaucoup moindre; même, pour plusieurs grands établissements, tels que couvents, maisons d'éducalion, etc., onn'exige souvent que la prime d'un demi-franc sur mille francs d'assurance.

De même il y des assurances contre la gréle, etc., en vertu desquelles on peut faire assurer les récoltes sur les champs.

Aussi les assurances pour le remplacement militaire. Elles se font de dif-férentes manières, savoir: én payant, avant le tirage, une somme ronde; ou annuellement quelques francs jusqu'a l'année du tirage; et ainsi on fait parfois assurer les gardens dès leur première année. On le fait aussi après le tirage, en demandant ü l'assurance un reinplagant (tl un prix un peu plus élevé que le prix ordinaire), afin que l'assuré puisse se libérer ainsi des inconvénienls attachés au remplacement qu'il ferait par lui-même.

II y a mème des assurances sur la vie. Elles peuvent s'eüecluer de dif-férenles manières; souvent elles ont lieu comme suil: je verse a la compagnie d'assurance un capital quelconque, 1,000 francs, par exemple, pour un temps que l'on délermine a volonlé, pour 10 ans, je suppose. Si je meurs avant ces 10 ans ecoulés, mon capital est perdu pour ines héritiers, et il reste dans Ia compagnie , au profit des autres souscripteurs survi-vants. Si, au contraire, je survis au bout de ces dix ans, la compagnie me rendra mon capital 1,000 francs, plus les intéréts (ordinairement a S pour ⁰|₀), ct raéme les intéréts des intéréts de ce capital, et en sus mon tantième de gain des capitaux laissés par les souscripleurs défunts, ou aulrement exclus de 5a sociélé.

b'autres fois, au lieu de faire Ie versement du capital en une fois, on le fait par annuités, par exemple, 100 francs annuellement, ce qui fait 1,000 francs au bout de 10 ans; mais alors, après ce lerme, les intéréls sont naturellement moindres, puisqu'ils ne comptent que depuis les an-nées oü les sommes partieUcs ont été versées.

153. — Pour que le conlrat d'assurance soit licite et juste, il faut: 1° que l'assureur ait de quoi payer en cas de perte ; 2° que l'assureur et l'assuré n'aient pas la certitude quant au sort de I'objet assuré; car, dans ce cas le contrat serait nul. Ainsi, il serait nul, si l'assureur savait que I'objet assuré (le vaisseau, par exemple) était déja arrivé a destination et en süreté; de même, si l'assuré savait, dans le moment du contrat, que I'objet avait déja péri.

154. — Après le contrat d'assurance conclu, les prin-cipales obligations, de la part tant de l'assuré que de l'assureur, sont les suivantes :

De la part de l'assuré: 1° il ne peut augmenter, sans avertir l'assureur, les perils de I'objet assuré; par exemple, converlir la maison en boulangerie, etc., puisqu'en pareil cas, l'assureur exigerait une prime plus élevée; et, si l'assuré causait, par lui-même, la perte de I'objet, il ne pourrait exiger aucune compensation de la part de l'assureur; 2quot; en cas d'évcnement sinislre (naufrage du navire, incendie total ou partiel de la maison, etc.), s'il veut obtenir indemnité, il doit avertir immédiate-ment l'assureur, afin que celui-ci examine les causes du sinistra el évalue la quantité de la perte.

De la part de Vassureur: la principale obligation de celui-ci est de payer, en cas de sinistre, le rnontant de la somme pour laquelle I'objet a été assuré. Mais on comprend déja qu'il n'y est tenu que pour autant que l'évènement soit survenu sans la faute de l'assuré, par l'une des causes exprimées dans le contrat d'assurance.

11 exisle des assurances seinblaljles en Belgiquc, en France, ca Angle-loire el dans «Taulres pays encore. En Belgique, il y a celle des Rentiers Béunis, et surlout la Royale Delge, crétie en 1833. En France, il y a la Minerve, la Prévoyance et d'autres encore. Tonics ces assurances sur la vie s'appellent sociélés tontinières, du nom du napolitain Tonli, qui en 1'ul rinventeur au 17^mc siècle.

Ainsi, l'assureur n'y serait pas tenu, s'il peut prouver que l'assuré en est lui-même la cause; par exemple, paree qu'il a lui-même incendié la. niaison, soit par inadver-tance ou negligence grave, soit de propos délibéré. II n'y serait pas tenu non plus, si, par exemple, la niaison assurée contre l'incendie, tombait de vétusté, était saccagée par les ennemis, etc.; autant de causes qui n'étaient pas exprimées dans le contrat d'assurance.

Enfin, si le sinistre était du a la malveillance d'un tiers, il est clair que l'assureur, payant a l'assuré le prix de l'objet assuré, peut poursuivre les raalfaiteurs pour la réparation des torts causés.

135. —■ II existe, dit Gousset, une autre espèce de contrat aléatoire appelée pret a la grosse aventure. C'est celui qui est fait sur des objets composant une expedition maritime, avec la condition que, si les objets périssent, la somme prêtée ne sera point remboursée; et que, s'ils ne périssent pas, le prêteur recevra non seulement la somme prêtée, mais encore un profit con-venu, qui peut excéder I'intérêt du prêt fixé par la loi. Ce contrat dilfère essentiellement du simple prêt, oü la chose prêtée demeure aux risques de l'emprunteur qui en est devenu le propriétaire absolu.

Per contractus accessorios seu suhsidiarios, illi intelli-guntur qui supponunt contractum principalen! cui acce-dunt, et a quo aliquatenus pendent. Sunt 1° fidejussio, 2^U pignus et hypotheca.

r. Est contractus quo quis alienam obligationem in se suscipit, si non solvat debitor principalis.

1° Nemo fidejussor (caution) esse potest, nisi liberam bonorum sufficientium administrationem habeat; talem autem administrationem non habent pupillus, minor, re-ligiosus, uxor, saltern sine consensu tutoris, curatoris, superioris, mariti.

2° Fidejussor tenetur erga creditores de omnibus obli-gationibus debitoris, sed solummodo in illius defectu, seu impotentia et quidem juridice probata.

5° Fidejussor qui pro debitore solvit, eo ipso verus ejus creditor evadit seu constituitur, ac proinde in cum recursum habet, in ordine ad repetendum ea quae ejus loco solvere coactus fuit.

4.° Obligatio lidejussoris ad ipsius bseredes transmittitur, quia est obligatio realis, non vero mere personalis.

r. Est contractus quo debitor rem mobilem credilori dat ad assecurandam debiti sui solutionem. — Pignoris nomine venit eliam res oppignorata.

r. Est contractus quo res immobilis credilori obligatur, nt ex ilia sibi solvere possit, si debitor non solverit.

Ut ambse illse definitiones illico el facilius percipianlur, ex opusculo nostro subjungimus sequentia.

Pierrepossède, je suppose, une fortune de 20,000 fr., dont 15,000 en immeubles et 5,000 en biens meubles. Mais, comme il doit 4,000 francs a Paul et 600 francs a André, et que pour le moment il n'a, je suppose, pas assez d'argent en espèces pour couvrir ces dettes, a quel moyen recourra-t-il pour satisfaire a ces deux obligations? Au lieu de procéder ü la vente d'une parüe de ses pro-priétés, vente qu'il redoute, il engagera l'un ou l'autre de ses biens, afin de donner ainsi a ses créanciers une garantie du paiement futur de ses dettes.

La loi lui vient doublement en aide en lui fournissant le gage ou l'hypothèque. Si Pierre engage l'un de ses biens meubles, c'est le gage qu'il établit; si c'est l'un de ses immeubles qu'il engage, ce sera communément Yhypolhèque qu'il instituera. Ainsi dans le cas de gage, il remettra, par exeniple, a André un objet meuble va-lant 800 francs, pour sureté de sa dette de G00 francs; et André, possesseur de cel objet, n'aura pas a crain-dre pour sa créance. Pierre, afin de fournir ü Paul une garantie sur sa delte de 4,000 francs, engage un de ses immeubles: il laisse prendre inscription hypothécaire sur une maison de la valeur de 7,000 francs. Paul ne devient pas le propriétaire de cette maison; seulement elle demeure chargée, en faveur de celui-ci, de la valeur de 4,000 francs, pour le cas'oü Pierre ne lui verserait pas cetle somme.

On comprend done la difference essentielle qui existe entre le gage et l'hypothèque, savoir: dans le gage, la chose est remise au créancier, tandis que dans l'hypothèque, le débiteur garde la chose hypothéquée.

■3 38. — On ne peut donner en gage que des objets meubles. Parfois ce contrat s'établit oralement entre par-ticuliers et saus formalités aucunes. Mais puisque les parties contraclantes ne possèdent alors aucune piece pu-blique qui constate l'existence du contrat, elles n'auront pas d'aclion devant la justice en cas de différend. C'est pour cette raison que, en regie générale, le contrat de gage s'établit el se constate ou par un acte notarié, ou par un acte sous seing-privé, düment enregistré, conte-nant la declaration de la sonime due, ainsi que tous les détails nécessaires pour faire connaitre la chose donnée en gage.

Les t'lfels du gage, relativement au créancier gagiste, se réduisent principalement aux deux droits suivants: l⁰le droit de relenir la chose gagée, jusqu'au paiement inté-gral de la dette, et des frais et dépenses nécessaires qu'il peut avoir faites pour la conservation de la chose; 2° le droit de se faire payer sur la chose, par préférence et privilège, ainsi qu'il a été dit dans l'appendice sur les créanciers privilégiés, a la fin du traité De Juslitia.

J'ai dit que le créancier a le droit de re/e?iiV la chose. Mais, comme il n'en devient pas le propriétaire, il lui est défendu d'user de la chose ou de la vendre. Seule-ment, il pourra obtenir du juge que la chose lui sera donnée en paiement, ou gu'elle sera düment vendue, a I'effet d'obtenir le paiement de la dette.

Toutefois, le détenteur du gage doit a la conservation de la chose les soins d'un bon père de familie; et ainsi, il est responsable do la perte ou détérioration survenue par sa négligence; mais il n'est pas responsable des cas fortuits.

Les dispositions de la loi relativement au gage, ne sont pas toutes applicables aux matières de commerce,

139. — Ce n'est pas sans raison que la matière des hypothèques occupe un des premiers rangs dans le droit civil, puisque ce conlrat, constamment en rapport avec les fortunes des particuliers, exerce une influence tres-grande sur les transactions civiles et comrnerciales. Mais il est vrai aussi qu'elle présente des détails assez com-pliqués: car le législateur, dans les nombreuses dispositions qu'il a a coordonner, se trouve constamment en presence de deux intéréts opposés, celui du débiteur et celui du créancier, intéréts qu'il est appelé a concilier de manière a ne pas favoriser l'un aux dépens de l'autre.

Puisque le régime hypothécaire que nous a légué le code civil frangais, laissait beaucoup a désirer, le législateur beige a eu soin de le refondre, conjointement avec la matière des privileges, par la loi de 1851.

Pour notre part, nous bornant aux notions les plus générales et les plus intéressantes sur cette matière, nous nous efforcerons de suivre une marche claire et simple. Après avoir fait connaitre généralement ce que c'est que l'h'ypolhèque, nous parierons des différentes espèces d'hy-pothèques, et enfin de leur principaux effets.

liO. — Nous avons déja fait connaitre le but de l'hy-pothèque: le débiteur a recours a ce conlrat, afin de garantir a son créancier le paiement futur de la dette qu'il a contractée envers lui; le créancier trouve cetle garantie dans un immeuble que le débiteur charge, afin de répondre de la dette.

meublcs afj'eclés a l'acquittement d'une detle. Fixons neltemeiit ie sens de cette definition. L'hypothèque est done:

1° Un droit. Ainsi, le mot hypothèque ne sert pas seule-ment a designer le contrat lui-même qui porie ce nom; il désigne encore le droit qui en résulte, droit qui apparlient au créancier en faveur de qui le contrat a été constitué.

2° Un droit réel. C'est-a-dire, un droit qui s'atlache a la chose elle-même, au point que le créancier continue ü posséder ce droit sur rimmeuble hypothéqué, dans quel-ques mains que passe cet immeuble. Si, par exemple, le débiteur vendait ou aliénait autrement a un tiers rimmeuble hypothéqué, le créancier hypothécaire conserverait ses droits sur l'objet passé entre les mains de ce tiers.

5° Sur les immeubles. Ainsi, les biens meubles n'ont pas de suite par hypothèque; les immeubles seulement peuvent étre hypothéqués. Toutefois, les accessoires d'im-meubles, quoique meubles de leur nature, sont réputés immeubles par la loi; conséquemment, ils sont suscep-tibles d'etre hypothéqués conjointement avec rimmeuble dont ils dépendent.

4° Affectés a 1'acquillement d'une dette. Car le créancier hypothécaire a le droit de poursuivre le paiement de sa créance, ainsi qu'il sera dit plus loin.

Enfin, une condition, que le droit moderne regarde comme essentielle a l'hypothèque, e'est qu'e//e soil géné-ralement inscrile dans les registres des conservateurs d'hypothéqués. Cette formalité, qui sous la legislation antérieure n'était pas en vigueur, le législateur l'exige, parce qu'il veut par la donner de la publicité a l'hypothèque. Bien que cette publicité ait l'inconvénient de décrier plus ou moins les families dont elle publie les dettes, on doit cependant reconnaitre quelle contribue au bien de la société en général. Si je veux, par exemple, contracter une alliance avec quelqu'un, ou entrer en relations d'affaires avec lui, il m'importe beaucoup de pouvoir trouver le moyen de

connaitre le veritable état de sa fortune; de savoir si les biens qu'il possède, ne sont pas grevés de detles hypothé-caires ou d'autres charges. Or, ce moyen nous le trouvons dans la publicité des hypothèques. Cette pablicité nous est fournie par les conservateurs d'hypothèques, qui sont tenus de donner communication de leurs régistres a qui-conque désire les aller consulter. (¹)

Les inscriptions des hypothèques et des privileges doivent se faire au bureau des hypothèques de l'arron-dissement dans lequel sont situés les biens soumis a l'hy-pothèque ou au privilege.

A l'exception des hypothèques legates, en faveur des femmes mariées, des mineurs et interdits, et des personnes placées dans les établissements d'aliénés, les autres hypothèques et privilèges n'ont de valeur que pour le terme de 15 ans; au bout de ce terme, les inscriptions doivent être renouvelées. Ces inscriptions et renouvellements sont faits a la diligence du créancier; mais ils sont a la charge du débiteur.

La loi en distingue trois: l'hypolhèque légale, Fhypo-thèque conventionelle et l'hypothèque testamentaire.

141. — 1° Ilypothèr/ues legates. II est vrai que toutes les hypothèques méritent la qualification de legates, puisque toutes n'ont leur force que par la loi, qui seule regie toute la matière hypothécaire. Toutefois, on entend spécialement par hypothèque légale celle qui résulte de la loi seule, sans aucune intervention conventionnelle ou testamentaire.

Les anciens Grecs employaient un moyen Men simple et naif pour donner de la publicité anx hypothèques: elles étaient renducs visibles par des signes extérieurs places sur les propriétés grevées; c'étaienl des poteaux placés devant les maisons ou sur les heritages ruraux, sur Icsquels étaient inscrites les charges qui pesaieni sur fimmeuhle hypothéqué.

Les hypothèques légales offrent quelque analogie avec les privileges garantis par la loi; mais elles en différent en ce que le privilege est fonclé sur la qualité de la deüe, tandis que l'hypothèque légale se base sur la qualité de la personne du créancier.

14.2. — La loi accorde l'hypothèque légale a quatre sortes de personnes, savoir: 1° aux femmes mariées, 2° aux mineurs et interdits, 5° aux personnes placées dans des établissemenls d'aliénés, 4-⁰ a l'état, aux provinces, aux communes et aux établissemenls publics , considérés comme autant de personnes morales.

1° Femmes mariées. — II est dit au chapitre du Manage que, le plus ordinairement, c'est le mari qui administre les biens que la femme a apportés en mariage. C'est done dans le but de fournir a la femme une garantie contre la mauvaise administration de son mari, que la loi lui accorde l'hypothèque légale. Ainsi, la femme a une hypothèque spéciale sur les biens de son mari, pour süreté de ses conventions matrimoniales; e'est-a-dire que, si le mari administrait mal les biens de sa femme, celle-ci aurait action sur les biens de son mari, pour la réparation du dommage causé.

Cette hypothèque doit être inscrite avant la célébration du mariage, et elle a son effet a daler de cette inscription. Méme, durant le mariage, la femme, autorisée par le président du tribunal, pourra demander des inscriptions sur les immeubles de son époux, pour toutes les causes de recours qu'elle peut avoir contre lui.

2° Mineurs et interdits. — Les mineurs et les interdits ont droit d'hypothèque sur les biens de leurs tuteurs.

A la nomination d'un tuteur, le conseil de familie fixe la somma pour laquelle il sera pris inscription hypothécaire sur les biens du luteur. Toutefois, le conseil de

familie peut declarer qu'il n'en sera pas pris; et cette declaration doit être motivée.

Le greöier de chaque juge-de-paix doit, sous la surveillance de ce dernier, faire un état de toutes les tu-telles ouvertes dans son canton. Get état contient les noms des tuteurs, mineurs et interdits, les decisions du conseil de familie, et la date des inscriptions, ou les causes pour lesquelles l'inscription n'a pas óté prise. An-nuellement eet élat doit être envoyé par le dit grelïier au procureur du roi de l'arrondissement judiciaire, et le procureur le soumet au tribunal.

5° Les personnes nlacées dans les élahlissements d'alié-nés ent hypothèque légale sur les biens de leur administrateur provisoire.

4° L'Etat, les provinces, les communes el les élahlissements publics ont hypothèque légale sur les biens présents ou futurs de leurs receveurs et administrateurs comptables. Cette bypothèqne s'étend même aux biens futurs de la femme du comptable, a moins qu'elle ne les ait acquis, soit a titre de donation ou de succession, soit a titre onércux de ses deniers propres.

145. — 2° Ihjpothcques conventionnelles. — L'hypothè-que conveniionnelle est celle qui dépend des conventions entre le débiteur et le créancier. On peut la définir com-me suit: un contrat solennel par lequel le débiteur, capable d'aliéner, charge des immeubles lui apparlenant présentement, pour l'assurance d'une dette delerminée. Nous disons ;

1° Solennel, paree que ce contrat ne peut être rédigé que 1° par acte authentique, ou 2° par acte sous seing-privé reconnu en justice ou devant notaire.

2° Capable d'aliéner. L'hypothèque étant elle-même une sorte d'aliénation, il faut que celui qui consent a l'acte, soit capable d'aliéner rimrncuble qu'il charge. Done, les

biens des mineurs, des inlerdils et des absents ne peu-vent être hypothéqués, que pour les causes et dans les formes prescrites par les lois.

ö⁰ Lui appartenant présentement; car les biens a venir ne sont pas susceptibles d'une hypothèque convention-nelle.

iquot; D'une dette déterminée; car rhypothèque convention-nelle n'est valable, qu'autant que la somme pour laquelle elle est consentie, est déterminée dans l'acte. La loi l'a ordonné ainsi, afin que ceux qui désireront ensuite con-tracter avec le débiteur, puissent connaitre exactement de quelle quantité se trouvent chargés les biens de celui-ci.

iii. — 5° Hypothèques testamentair es. L'hypothèque testamentaire est celle qui est établie par le testateur sur un ou plusieurs immeubles spécialement désignés dans le testament, pour garantie des legs par lui faits.

145. _ Nous avons dit plus haut que le créancier hypothécaire a le droit de poursuivre le paiement de sa créance. Ce créancier peut faire valoir son droit spécialement dans deux cas: 1° dans le moment que le débiteur, ou qui de droit, vend 1'immeuble hypothéqué; 2° après cette vente ou aliénation, si le créancier, non payé, trouve l'immeuble entre les mains d'un tiers détenteur. Dans le premier cas, le créancier a le droit de preference; dans le second cas, il a le droit de suite. Ainsi,

1° Dans le moment que l'immeuble hypothéqué est vendu, soit par le débiteur, soit par ses héritiers, soit par la justice, le créancier hypothécaire a le droit de préférence pour le paiement; c'est-a-dire que, d'après l'ordre de l'inscription de son hypothèque, il a le droit de se faire payer avant tous les autres créanciers non privilégiés.

mains élrangères par l'effet d'une venle, d'nne succession, d'une donation, etc., sans que le créancier hypothécaire ait re§u le paiement de la somme hypothécaire, alors il peut faire valoir son droit de suite. Ce droit de suite, qui n'est que la consequence de son droit reel, consiste dans la faculté accordée au créancier de poursuivre le paiement de son hypothèque, dans quelques mains qu'il trouve rimmeuble passé.

II est bon de remarquer ici que l'hypothèque qui pèse sur un bien, n'empêche pas le propriétaire du bien de l'aliéner. Mais, en le transmettant, il ne pouvait lui être permis d'anéantir les garanties qu'avaient les créanciers sur lo bien aliéné; et de la est venu pour ceux-ci le droit de suite. Dans le cas oü un créancier exerce le droit de suite, c'est-a-dire, s'il poursuit rimmeuble passé entre les mains d'un nouveau propriétaire, la loi déter-mine, par une foule de dispositions, les droils et les devoirs de ce tiers détenteur. En voici les plus générales. II faut voir si ce tiers délenteur est pcrsonncllemcnt obligé ou non.

HG. — 1° Si le tiers détenteur est personneUe?}}ent obligo a la dette, il n'a pas a cboisir: il est tenu de payer tous les créanciers hypothécaires. II serait personnelle-ment obligé si, par exemple, il était héritier du débiteur originaire.

2° Si le tiers détenteur nest pas pcrsonneUernent obligé, la loi lui offre trois moyens a prendre, s'il veut éviter l'expropriation de rimmeuble, que pourraient opérer les créanciers hypothécaires. Ces trois moyens sont; t⁰ ou payer aux créanciers la totalité des hypothèques qui grè-vent rimmeuble, lors même qu'elles surpasseraient le prix auquel il Fa acheté; ou 2° payer aux créanciers simple-ment son prix d'acquisition, tout en ayant recours aux différentes formalités relativement a ce que la loi appelle

la purge de sa propriété (du verbe purger, nelloyer, dé-livrer); ou 5° simplement délaisser rimmeuble; ce dé-laissement doit se faire devant le tribunal.

Si le tiers détenteur n'a recours a aucun des trois modes susdits, alors chaque créancier hypolhécaire a le droit de faire vendre rimmeuble, selon les dispositions de la loi.

Si le tiers détenteur, non personnellement oblige, a payé la dette .hypothécaire, ou s'il a délaissé l'immeu-ble, on s'il a subi l'expropriation, il peut prendre son recours contre son vendeur, a l'effet de se faire indem-niser.

Remarque. — Tout ce que nous venons de dire sur les effets des hypothèques, est aussi applicable aux privileges inscrits sur les immeubles, puisque les droits et les devoirs, quant aux tiers détenteurs, sont regis par les mêmes régies.

Quaravis ad mandata Dei et Ecclesia) servanda obli-gentur omnes, non omnes tamen tenentur eodem modo; dantur enirn obligaliones speciales pro variis hominum con-ditionibus, hincque enascilur prcesens traclalus.

Tripiicis generis distinguunlur status particulares, scilicet 1° status laïcorum, Squot; status clericorum, 5° status religiosorum; de quibus triplici capite agendum est.

In Iractatu De Quarto Decaloyi Prcccepto dictum est de mutuis superiorum et inferiorum obligationibus. Uic vero sermo est de quibusdam laïcorum oBiciis qua) ad bonum publicum spectant; quorum pracipua sunt oiricia Ibren-sia, et medicalia. De his sit duplex articulus.

Breviter agimus 1quot; de denuntiatore, actoro et accusa-tore, 2quot; do judicibus, 5° de advocatis, i⁰ dc tcstibus,

5° de reo, 6° de apparitoribus, 7° de notariis; liinc septem sint paragraph!.

1. — Inter se differunt monitio fralerna, denunliatio fraterna, denunliatio juridica, et actio vel accusalio ju-dicialis. Monitio fraterna fit ipsi delinquenti, ut monitus se emendet et offensis salisfaciat. Denunliatio fraterna fit superior!, ut hic reum corrigat. Denunliatio juridica fit magistratui, v. g. judici instructionis vel procuralori regio. Actio vel accusalio judicialis fit in judicio, alque obligationem imporlat factum allegatum probaudi; et ille qui has paries agit, vocatur actor vel accusator, prout res spectat ad causas civiles vel ad causas repressivas, de quibus Nquot; seq. De monitione et denuntiatione fraterna agimus alibi.

r. 1° Olim quilibet privati, lege non prohibiti (prohibe-bantur autem excommnnicali, proditores, infamies, filii erga parentes, servi erga dominos, clerici in causa sanguinis), reum denuntiare, imo et accusare poterant et quandoque tenebantur in conscientia, sed in scriptis tantum , et cum onere allegatum proband!, sub poena ta-lionis, i. e. eamdem subeundi poenam ad quam damnatus fuisset accusatus conviclus. Sed hsec consuetudo jam non amplius obtinet.

2° Ilodie autem, quicumque delictum vel crimen aliquot! contra bonum socictatis ordinetn cognoscunt, illud denuntiare tenentur procuralori regio, vel sallem agenli-bus ei subjectis et auxiliantibus, quales sunt praesertirn dicti les bourgmestres, les officiers de la gendarmerie, les commissaircs de police. Ait enim codex insiructionis cri-

minalis anni 1808, art. 50: « Toute personne qui aura eté témoin d'ua attentat soit contre la siireté publique, soit contre la vie ou la propriété d'un individu, sera tenu d'en donner avis au procureur du roi soit du lieu du crime ou du délit, soit du iieu oü le prévenu pourra être trouvé. »

Usee autem legis civilis dispositio generalis est, nemi-nemque a denuntiationis obligatione exiinit, licet tarnen in non denuntiantes non decernat poenas. Insuper in foro conscientiije obligat saltern illos qui legitima de causa non excusantur. Atqui jure naturali sive canonico excu-santur tilii respectu parentum, conjux respectu compar-tis, servi respectu dominorum, clerici ubi agitur de sanguine, et alii qui denuntiare non possunt absque gravi sui vel aliorum detrimento: nisi tarnen malum impedien-dum foret majus, v. g. proditio patrise vel principis, in quo casu memorati non excusantur.

5° Non tamen contra justitiam peccant privati omit-tenfes denuntiationem quam pro bono societatis ordine facere deberent; dico privati, nam injustitise reus foret procurator regius rouru non requirens nee acousans, cum ad id teneatur; item publici officiales principis, ut custodes sylvarum vel agrorum, vectigalibus prsepositi, etc., quia ad damna in bonis sibi commissis impedienda aut prsecavenda pariter ex officio suo tenentur.

4° Qui crimina vel delicta procuratori regio denuntia-verunt, citari solent ut testes, et, prajstito juramento, qusecumque viderint, audierint aut aliter sciverint, ante tribunal declarare tenentur; atque si falsi deprehenderen-tur testes, ad gravissimas damnarentur poenas codice poenali statutas.

q. Quisnam dicilur actor, quis defensor in judicio? r. Actor (le demandeur) est ille qui in materia civili contra alium actionem intentat, i. e. qui, utpote pars loesa, jus suum prosequitur, vel satisfactioncrn ut sibi

debitam poslulat. Actor autem id quod affirmat, probare tenelur: alioquin causa excidet, et ad solvendas expensas a judice damnabilur. Defensor (le cléfendeur) est ille qui in judicio contra banc actionem se defendit.

p.. Accusator vocatur ille qui in materia repressiva, accusatum inquirit el in judicio prosequitur, in ordine ad obtinendam vindictam et ita bono publico prospicien-dum. Sicuf actor , ila accusalor probare tenelur.

Verum jure nostro, munus accusaloris non amplius, quemadmodum olim, ad privates special, sed unice ad rnagislratum, in quo jura societatis repraesentantur, scilicet ad procuralorem regium seu ministerium publicum, ita vocatum quia, in causis repressivis, el in cerlis cau-sis civilibus lege determinalis, qu® adversantur bonis mo-ribus ac ordini publico, partes societatis seu boni pu-blici tuelur. Si judices aut juratos convincere nequeal procurator, absolvitur accusatus, non vero reprehenditur accusator, nisi forle convinceretur egisse mala fide vel fuisse corruptus, elc.

r. Judex est persona publica, principis aucloritale con-slilula, ut secundum leges juslitiam vindicel, et in de-linquentes debitas pcenas decernat.

Hoc munus suum judex rile adimplere tenelur ex quasi-oontractu cum socielale et privalis; ac proinde, nisi id facial, reus est violate juslilise legalis el quandoque ju-f!ili?e commulativse.

Opporlunum judicamus bic summariam prsemiltere no-tionem de ovfianisalionc judiciana, seu de modo quo ju-slitia in 15cl£',io excrcctur.

Duplicis generis distinguunlur causae ad judices seu tri-bunalia deferendse, scilicet vel in materia civili, vel in materia repressiva.

Materia civil is est ea, in qua agitur de injuriis com-missis quoad bona et jura privatorum inter se; hacque determinatur per codicem civilem.

Materia repressiva est ea, in qua agitur de infractioni-bus commissis adversus bonum ordinem societatis adeo-que adversus leges poenales; hsecque determinatur per codicem poenalem.

Triplex distinguitur infractio seu triplex gradus quo infringuntur leges poenales, atque vocatur simplex con-travenlio, vel delictum., vel crimen, prout punitur poena levi dicta peine de police, vel poena majori dicta peine correclionnelle, vel poena gravi nuncupata peine criminelle.

Codex poenalis determinat modo generali qutenam sint illse contraventiones, delicta vel crimina. Quando autem quidam contra leges poenales infraclio ad judicium per procuratorem regis defertur, cerfi judices seu potius cer-tum judicum concilium (chambre de conseil, chambre de mise en accusation) earn rite examinat, ac subinde pro-nuntiat ad quodnam tribunal deferenda sit dijudicanda ilia causa; hsecque demum ac definilive reputabitur infractio vel delictum vel crimen, prout a tribunali plecti-tur poena simplicis polilise vel correctionali vel criminali: ita ut, juxta art. 1 codicis poenalis Belgii, anni 18G7, ipsa poena a tribunali inflicta determinet infractionis na-turam seu characterem.

Omnes causae, tam in materia civili quam in materia repressiva, judicantur per tribunalia sequentia :

1° Tribunalia juslilicc pacis, quorum competentia terri-torialis limitatur divisione dicta le canton.

dernier ressort), turn vero sub facilitate appellalionis (en premier ressort). Absque appellatione judicant quasdam causas quarum valor pertingere potest 100 francos; sub appellatione autem, causas quarum valor pertingere po-test 200 francos. Ultra hunc ullimum valorem judicare non possunt.

In materia repressiva judicant infractiones dictas con-iraveniiones politice; ideoque eorum tribunalia vocantur tribun alia politice.

2° Tribunalia primce instantice, quorum competentia terri-torialis limitatur divisione dicta ïarrondissement judiciaire.

Quemadmodum judices pacis, in materia civili et re-pressiva judicant ha)c tribunalia.

In materia civili judicant, absque appellatione, tum sententias judicum pacis, tum quasdam causas quarum valor pertingit summam capitalem 2,000 francorum, vel reditum annuumj 73 francorum; sub appellatione vero, si banc summam excedat.

In materia repressiva judicant infractiones dictas de-Hcta (exceptis delictis de quibus infra in 4°) seu res cor-rectionales; ideoque tribunalia correclionalia vocantur.

5° Tribunalia sou cuüse appellalionis, dietse cours d'appel, quarum competentia territorialis comprehendit aggrega-tionem quamdam divisionum dictarum arrondissements ju-diciaires; suntque tres pro toto Belgio: Gandse, Bruxellis et Leodii.

Istse curia) judicant appellationes a tribunalibus prima) instantise, in materia tum civili tum repressiva.

4° Tribunalia seu curia; criminales, dietse cours cl'assises, quse in singulis provinciis quater in anno sedent ad judicanda tum crirnina, tum delicta politica atque delicta prselo commissa, vulgo les délits poliliques el de pres se.

Duplici elemento com.ponuntur hse curiae, 1° prseside, electo inter membra curise appellationis, cum duobus as-sessoribus, designatis inter judices tribunalis l³¹ instan-

tise; 2° corpore juralorum, vulgo le jury, i. e. 12 nola-bilium civium qui juramentum praestare debent. Jurati, illique soli, judicanclum habent de qusestione facti, i. e. an factum causas de qua inquiritur, exislat necne; et subinde, ad hujus ourise judices pertinet poenas decernere in declaratos reos.

Juratorum institutio, ab Anglis desumpta, creata est in gratiam accusatorum, scilicet ut factum a viris gravi-bus sorteque designatis, nullo affectu maligno erga ac-cusatos plerumque sibi incognitos, examinatum ac pon-deratum, certius agnoscatur, sicque securitas societatis cum juribus accusatorum tulius concilietur. Quum autem sententia judicum ex illorum declaratione necessario fe-renda sit, studeant ergo jurati ut nihil advertant prater rei veriiatem ac propriïe conscientite dictamen; nam, secus agentes perjuri fiunt, contra justitiam graviter peccare possunt, atque obligationem damnum reparandi non raro incurrunt.

b⁰ Curia suprema sen curia cassationis, in urbe capi-tali sedens, quse judicat ad se delatas sententias curia-rum tum appelhitionis tum criminalis, in casibus quo ab eis appellatum fuerit.

Has causas examinat, non prsecise in se, sed potius sub forma earum judiciali, ad videndum scilicet an latas sententia? non fusrint vitiosse 5° ob violationem forma-rum essentialium, vel 2° ob violationem textuum formalium legis, vel 5° ob falsas interpretationes dispositionum le-galium.

Nota. Tribunalia hucusque enumerata, sunt tribunalia ordinaria seu civilia. Prseter illa autem existunt tribunalia qusedam extraordinaria el specialia pro ratione per-sonarum dijudicandarum, scilicet 1° tribunalia militaria (conseils de guerre, cours militaires), ad judicandas causas militum, 2° tribunalia commercii, ad judicandas causas illud exercentium, 5° tribunalia dicta tribunaux de

n. Conditiones seu qualitates in eo requiruntur sequentes: 1° Intelligentia non communis, ut causas intricatas per-cipiat.

5° Integritas incorruptibilis, ut nee amore nee odio cedat. Et idee ipsi omni jure prohibetur a dijudicandis munera accipere; ita ut judicis corruptio gravibus poenis plectatur tam in corrumpentibus quam in corruplo. Si tamen judex munera liberaliter data receperit, probabilius juxta Ballerini, Lugo, etc., ea ante alterius judicis sen-tentiam restituere non tenetur, cum eorum dominium acquisierit.

4° Ut sententiam ferat secundum leges et ordinem a legibus determinatum; non enim constituitur ad leges mulandas aut reformandas, sed ad eas executioni man-dandas.

Circa banc ultimam conditionem, inquiritur quomodo judicare leneatu-r judex in tribus sequentibus casibus:

q. An damnare possit reum juridice non convictum, quem privala tantum scientia sontem cor/noscil ?

r. Negative omnino; nam judex tenetur judicare secundum allegata et juxla formas a lege prascriptas. Nullum enim vel saltem non grave est incommodum in dimittendo aliquando reum occultum, dum magnum foret in violando formas judicii stabilitas.

r. Valde controvertitur. Sed probabilius distinguere licet inter causas civiles, aut repressivas minores, scilicet con-traventiones vel delicta, et inter causas repressivas ma-

jores, scilicet crimina proprie dicta; juxta quam dislin-clionem inlelligenda sunt ea quae dicuntur in traclatu De JusÜlia, N⁰ 79. Vide ibidem solulionem.

r. 1° In materia repressiva, favendum est reo quamdiu de facto non constat. 2° Quod spectat materiam civilem, in dubio de proprietate simul et de possessione, juxta rationes probabiliores judicare debet; et si rationes sint ex utraque parte seque probabiles, res dividenda est. In dubio de sola proprielale, pro certo possessore standum est, juxta: In pari delicto vel causa, melior est conditio possidentis.

q. Quoad judicem, an ieneatur repararc damnum quod non impedivit, vel cujus reparutionem non procurat quando potest?

r. Affirmative, quia est cooperator injustus et efficax; vide De Justilia, de cooperatoribus negativis.

Q. Quoad condemnatum, an obligetur sentcntia judicis 1° dubiejusta, 2° certo injusta?

Ad 2^m, Nef/ative per se, ut patet. Teneri tamen potest per accidens, nimirum si adsit. ratio vitandi scandali vel perturbationis ordinis publici, quia bonum privatum semper bono publico cedere debet.

Qui aulem in materia civili oblinet causam per sententiam injustam, rem sibi adjudicatam recipere nequit, vel obteniam restituere debet, et insuper omnia damna parti adversse obvenientia reparare tenetur. Si tamen in bona fide fuerit, hac evanescente, rem alienam simpliciter reddere debet, juxta dicta de possessore bonse fidei, in tractatu De Justilia.

4-. — Judicibus adjunguntur scribse; item judicibus quodammodo sequiparantur arbitri. Unde inquiruntur se-quentia:

n. Scriba sen secretarius (le yrefper) est ille qui scripto refert testimonia, judicum sententias, ca3teraque omnia qiise in judicio peraguntur. Hinc, ut dextera judicis, et ipsius publicus ac authenticus secretarius considerari solet. Scriba ordinarie contra jnstitiam peccat, si varias muneris sui partes non fideliter exequatur.

R. Arbitri sunt ii qui ab utraque opposita parte ad litem aliquam dirimendam instar judicum. admittuntur. Proin iisdern circiter ac judices, obligationibus tenentur. Igitur habere debent 1° intelligentiam et scientiam sufficientem de re litigiosa; ita ut, secus, in materia gravi, ad resti-tutionem teneri possint; 2° integritatem qua judicent juxta leges regionis; nisi partes eis facultatem faciant rem ex tequo et bono componendi.

Arbitri litem absolute dirimere valent. Attamen, lege civiii Gallica, talis sententia, ut in foro externo valeat, a praside tribunalis prima; inslantia3 agnoscenda est.

r. Advocatus, quasi vocatus ad defendum, est ille qui suscipit munus defendendi causas in judicio.

r. Ex justitia legali erga societatem et ex justitia com-mutativa erga litigantes, in advocato quatuor requiruntur: 1° Scientia conveniens, ne se periculo exponat gravi-ter nocendi; unde, contra justitiam peccare potest, si

causam suscipiat ad quam non est sufficienler peritus, vel si ad earn se non sufficienler praparet;

G. — q. Circa juslitiam causae, an advocatus suscipere potest et defendere causam quce est 1° injusla, 2° duhie justa?

r. Ad l^m. Negative. Itaque contra juslitiam, adeoque sub onere restilulionis, peccal advocatus qui suscipit vel defendere pergit causam quam reperit esse evidenter in-justam; idque non tantum in materia civili, sed et a fortiori in materia repressiva, in qua procuratores et etiam advocali partes agerenl accusaloris evidenter inju-sti. Hi omnes, detecta causse injuslitia, causam derelin-quere tenentur.

Si autem, ad verlens causam in materia civili esse in-justam, clienlem quidem moneat, sed eo id volente, causam prosequatur, ad nihil tenclur erga clientem in casu quo causam perdiderit, quia scicnli et volenti non fit injuria; sed omnia damna qua forte palietur pars adversa, repa-rare tenetur, tilulo cooperationis positivo.

Ad 2quot;. In materia 1° civili, advocatus causam dubie justam, tum actoris tum defensoris, defendere potest, ut sic Veritas melius clarescat. In materia 2° repressiva, procurator regius dubie reum utique prosequi potest, ut de allegata infractione constare possit. Advocatus autem defendere potest non tantum dubie reum, sed et reum de cujus culpabililale constat, modo tarnen utatur mediis honeslis el licitis, seclusis scilicet mendaciis et fraudibus. Ratio est, quia advocatus, criminis reum de-fendens, nemini infert injuriam, et prseterea ex suo of-cio, reo patrocinari debet quantum potest.

7. — q. Circa fidelilatem in causa suscipicnda et Ira-ctanda, qucenam requiruntur?

r. In causa suscipicnda. Antequam patrocinium susci-piat, tenetur advocatus causam convenienti diligentia exa-minare; justitiam vel injustitiam clienti aperire; proba-bilitatem causam lucrandi vel perdendi indicare: secus enim, clientem ad sumptus inanes impelleret, quas ipse resarcire teneretur.

Dlco l^u tempore debilo. Unde contra justitiam peccat erga clientem si, absque sufficiente ratione, causam primo acceptatam primo loco non procuret; si causam indebite protrahat, vel dilationes inutiles obtineat.

Dico Squot; modo debilo, i. e. mediis justis. Unde, si ad-hibeat media injusta, tum erga clientem, tum erga partem adversam, potest ad restituüonem teneri, scilicet:

Tum erga clientem, si v. g. fundamenta seu secreta causae suae detegat parti adversse; aut si utrique causse simul serviat.

Tum erga partem adversam; quod locum habere potest in duobus casibus: 1° si utatur mendacio, v. g. pro-ferendo falsos testes, falsas scripturas, leges tum falsas tum usu abrogatas tum in falsum sensum detorsas, im-ponendo parti adversse crimina vel vitia falsa. 2° Si utatur fraudibus injuslis, etsi absque mendaciis, quibus provo-cet sententiam injustam. Secus tamen, si, in causa evidenter justa, adversarium decipiat fraudibus non injustis, in quo casu non ipse decipit, sed sinit adversarium se decipere; tunc, licet peccare possit ratione injuriae illatse in rempublicam, ordinem judicii pervertendo, non peccat contra adversarium , qui reipsa injuste non fuit Isesus.

i. e. sive lege laxatum, sive judicio prudenlum deter-minandum, habila ralione negotii, advocati peritise, ia-boris impensi el consuetudinis.

Graluito patrocinari tenetur, juxta leges charitatis, N⁰ 89 De Charilate. pauperibus versantibus 1° in extrema necessitate, eliam cum gravi suo incommodo; 2° in gravi vel communi necessitate, non tarnen cum gravi suo incommodo; unde sufficit ut aliquid ex superiluis temporis vel divitiarum eis largiatur.

Si cliens, postquam de pretio conventum est, incceptam causam deserat, potest advocatus, non secus ac locans operam suam, totum pretium exigere, si per ipsum non stet quominus litem prosequalur; nisi tarnen justa inter-veniat causa litem doserendi, cum hsec conditio semper in conventione subintelligatur.

De testibus tria inquiruntur: lquot; quinam testificari te-neantur, 2° quomodo testificandum sit, 5° ad quid te-neatur qui falsum testificatus est.

ii. 1° Nemo sponte se ad testificandum offerre tenetur; nisi per accidens, ex charitate, si testimonio suo possit avertere grave proximi vel reipublicae damnum.

2° Omnis testis qui a legibus non eximitur ct qui legitime citatur, testificari tenetur, sub gravi, ex prsecepto judicis, cui per se obtemperandum est. Hinc 1° nulla-tenus peccat per se, qui se abscondil ne a judice citetur, quia prsecepto superioris non est obediendum antequam imponatur. 2° Peccat per se graviter contra obedien-tiam ille qui, post citationem, fugit ne testetur; non vero

contra justiliam, quia citalio obligationem obedientise, non autem juslitise, imponit.

r. Testis, legitime citalus, qui coram judice se sistit, te-netur 1° emittere juramentum jure prsescriptum dicendi totam veritatem et nihil prseter verilatem; 2° dicei'e lotam veritatem quoties legitime interrogatur et non adest ratio sufiiciens veritatem celandi.

2° Si rem noverit sub secreto naturali vel commisso, quia ilia secrela per se prcevalent prcecepto judicis; o⁰ Si rem acceperit a viris non fide dignis;

5° Si grave sibi vel suis damnum ex revelatione ad-venturum prsevideat; nisi tarnen immineat damnum commune.

In datis quinque casibus, etsi celet veritatem, non tarnen peccat contra juramentum dicendi totam veritatem; nam jurasse censetur dicere totam veritatem humane modo possibilem, i. e. nisi obstet sufiiciens ratio veritatem celandi.

Extra hos casus, testis qui, legitime interrogatus, veritatem celat, quin tarnen falsum dicat, probabilius non peccat contra justiliam; quia mere negative se babel, nee tenetur veritatem deponere nisi ex prseceplo judicis vel eliam ex juramento, el proin eam celando, non peccat nisi contra obedientiam vel religionem.

Nota. Apud nos a lestificatione non eximitur testis ex hoc, quod factum dijudicandum ipse solus noscat; nam, juxta legislationem nostram, derogantem juri Romano

sub quo testis itnus testis nullus, testis unus ad damna-tionem sufficero potest.

Vel 1° id fecit malitiose: tuncque, cum sit perjurusct justitiaj violator in casu quo quis inde detrimentum pa-tiatur, tenetur turn ad falsi juramenti retractationem, turn ad omnium damnorum reparationem, idque cum pari suo damno, etiam cum periculo vitaj, si vi Adsi tcstimonii innocens ad mortem fuerit damnatus.

Vel 2° id fecit ex ignorantia invincibili, ex inadver-tentia aut oblivione inculpabili, vel etiam ex culpa tantum veniali; tuncque tenetur ex charitate falsum testimonium revocare, et damnum ea qua potest via impedire; modo tamen absque gravi proprio incommodo illud efficero possit, quia chantas non obligat curn tanto incommodo. Sed non tenetur reparare damnum illatum, quia, falsum asserendo, nullatenus vel leviter tantum peccavit.

r. Reus dicitur ille qui, culpabilis vel inculpabilis, ac-cusatur in judicio, tum civili turn repressive. Itaque, 1° Si reus sit inculpabilis, inquiruntur ha3C duo: ö- An ad sui defensionem revelare potest crimina occulta testiiirn, actor is vel accusatoris?

r. Affirmative, modo 1° crimen sit verum, 2° revelatie sit absolute necessaria ad sua; innocentise defensionem, 5° et ipse aliter grave damnum sit passurus.

r. Licet quidem fugere, et e manibus satellitum se eripere; sed ei non licet vim vi repellere, occidendo vel

vulnerando, quia id bono communi nocivum foret, tunc-que bonum privatum bono publico cedere debet.

r. Negative, quia tunc judex non habef jus eum in-terrogandi aut obligationem ei imponendi; et proin reus potest judicem eludere, turn ambiguis verbis, turn ne-gando, cum tali restrictione menlali ut mendacium absit. ^amp; q. Quanclonam non legitime inlerrogare censetur judex? r. Id locum habere potest in casibus sequentibus. 1° Si non sit judex rei legilimus;

2° Si formam judicialem non observet, v. g. interro-gando absque prsevia accusatione;

5quot; Si non habeatur saltem semi-plena delicti probatio, cum tunc delictum censeatur occultum: in jure enim, crimen occultum seu quod sufficienter probari nequit, assimilatur crimini false seu calumniiE.

r. Affirmative per se et generatim loquendo; quia judex, cum interrogat legitime seu juridice, jus habet ve-ritatem petendi ac sciendi, et consequenter reus jus nou

Dico 1° per se: nam Bouvier, cum Lig. et aliis, pro-babiliter Negat in casu quo agatur de vitanda poena gra-vissima, v. g. mortis, triremium, perpetui carceris, amis-sionis notabilium bonorum vel famse vel honoris . durior enim esset lex qua aliquis teneretur sub peccato seipsum ad talem poenam damnare, crimen suum confitendo, nisi per accidens id exigeret bonum publicum.

Dico 2° generation lorjuendo: nam in pnesenti rerum statu apud nos et in Gallia vigenti, non amplius adesse videtur obligatio crimen suum fatendi. Etenim reus non

amplius adstringitur, ut olim, ad pracstandum juramen-tum; et, ex alia parte, inlerrogalur, non quidem ut ex-confessionibus judicetur, bene vero ut in contradictionem injiciatur et judices vel jurati convictionem oblineant. Ex quo sequitur, reum qui mentitur, non peccare gra-viter: non enim contra religionem, cum non juret; nee contra obligationem vcritatem fatendi, siquidem id ab ipso nee exigatur nee postuletur.

q. An positive resislere potest executorihus pcence justcs? r. Negative, quia sententia, cum sit justa, reum ad obediendum obligat.

r. 1° Id certo licet si non fuerit ad carcerem damna-tns. Etsi non damnatus ad carcerem, potest nihilominus duplici de causa in carcere retineri, scilicet vel quia ju-dicis sentealia in eum nondum lata est {par detention preventive); vel quia jam lata sententia eum daranavit ad poenam gravissimam aliam quam pcenam carceris, qute pcena, v. g. mortis, non illico executioni mandanda est: in duplici hoc intervallo ei e carcere fugere licet.

2° Si fuerit ad pcenam carceris damnatus, probabilius per se non potest e carcere fugere, quia sententise juste obedire tenetur.

Dico per se: nam per accidens, juxta plures, fugere licet si in carcere durissime tractetur; quia videtur supra vires humanas aliquem obligari ad se non liberan-dum a pcena gravissima, quando id sine vi et positiva resistentia perngere valet.

Nota. In datis casibus in quibus licitum est reo e carcere fugere, 1° id regulariter adhuc licet, etiamsi custos carceris grave damnum inde passurus sit, quia utitur reus jure suo et nemini facit injuriam; nisi tamen cba-ritas aliud suadeat ob damnum custodis prseponderans. Attamen 2° nunquam fas est carceris custodem corrum-pere pecuniis, ut ille ad fugarn juvet. 5° Alii vero qui

non sunt ministri juslilise, reura ad fugam juvarc pos-sunt consiliis, suppeditatis inslrumentis, etc., nisi fuga rei esset perniciosa reipublicte.

r. Apparitor (l'huissier) est ille justitise minister qui turn defert vadimonia seu citationes {les citations) et mandata justitue; turn perficit executiones a judice deeretas.

2° Benignitas in fungendo munere, ut ejus rigorem et asperitatem temperetin quantum fieri potest, et a vexatione abstineat.

5° Fidelitas in exequendis omnibus qute a judice man-dantur. Unde contra justitiam peccat, 1° si formalitates necessarias in actis omiüat; 2° si in actis falsum enun-tiet, v. g. dies falso adscriptos (fausses dates), vel facta falsa; 5° si tempore prsescripto acta juridica sibi com-missa non conficiat.

/(.⁰ Integritas talis ut nunquam alicui muneris sui parti desit ob personarum acceptionem vel ob spem lucri.

Dico ob personarum acceptionem. Unde contra justitiam peccat si, protrahendo vel negligendo facere significa-tiones sententiarum, in causa sit cur creditor solutionem accipere non possit; vel si faveat quibusdam debitoribus solidariis, ut eos in executionibus non comprebendat.

Dico ob spem lucri. Unde peccat, si asperius agat, ut aliquod munus extorqueat; si, in bonis privatorum ca-piendis et vendendis, judicis aut legis mandatum exce-

dat; si in venditione rerum non servet justum pretium, vel pretii partem sibi relineal.

q. Quornodo peccare potest quoad sibi solvendum pretium ? r. Quoad pretium pro munere suo a cliente solvendum, peccare potest contra justitiam, 1° si titulo donationis quidquam accipiat ultra taxam a lege determinatam, nisi tamen concedatur ob laborem estraordinarium et indebi-tum; 2° ex jure Gallico, si diversa vadimonia deferens in uno eodemque itinere, pro singulo vadimonio sala-rium completum exigat; nam in hoc casu, pro singula citatione minus exigendum est,

r. Notarius seu tahellio est ille qui auctoritate legitima conslituitur ad scribenda acta seu instrumenta publica quae, sive in judicio sive extra judicium, fidem faciant.

Gum notarius negotia et contractus cujusvis generis pertractare debeat, et cum ex ejus culpa summa mala pro societate et damna pro partibus sequi possint, ideo gaudere debet magna scientia, perspicacitate, prudentia, fidelitate et probitate.

Q. Da quosdam casus in quibus notarius peccare potest. r. Multi sunt casus in quibus notarius, sive ex igno-rantia vel negligentia culpabili, sive a fortiori ex mali-tia, peccare potest contra justitiam; inter quos indicare sufficiat sequentes;

1° Si in conficiendis instrumentis praBtermittat vel male adhibeat solemnitales necessarias, idoneos testes, subscri-ptiones, indicationem diei et anni; vel si operetur extra territorium suum;

5° Si in instrumentis jam confectis seu in protocollo (la minute) immutationes apponat;

Si negligat invigilare in ministros; unde periculum errorum, pro quibus notarius respondere tenetur; G⁰ Si pretium ultra taxam consuetam exigat.

n. An ad restitutionem erga fiscum terelur notarius si, in conficicndo inventario, non varum rei pretium inscri-bai sed aliud minus, ut trih uturn sol vend urn imminualur?

r. Controvertitur. Sed sententia Negativa videtur pro-babilior. Ratio est, quia ille non constituitur ut prsepo-situs ad vectigalia exigenda, sed ad instrumenta confi-cienda; et quia, ex consuetudine generali, etiam proborum, non solet totum declarari pretium, sed tantum paulo ultra mediam pretii partem vel cii'citer dute tertise partes (les deux tiers de la valcur).

r. Medicus est ille qui exercet medicinam, i. e. artem noscendi morbos, eis medendi, atque sanitatem conser-vandi.

Chirurgus est ille qui exercet ülam medicinse partem quse vocatur cbirurgia, i. e. artem quse docet modum efficiendi in corpore segroto varias operationes manuales, v. g. incisiones aliasque tractationes in ordine ad cura-tionem.

Pharmacopola est ille qui exercet pharmaciam, i. e. artem componendi ac prseparandi pbarmaca seu remedia.

4° Cura circa bona animse el forlunse sui clienlis. q. In quonam consislit 5quot;' requisitum seu prudenlia in usu remediorum?

Prcenota. Triplicis generis dislingui possunt remedia seu medicamenta; alia sunt certa, alia probabilia, alia dubia: i. e. cerlo vel probabiüter vel dubie profulura. Dubia in duplicera classem subdividi possunl, nempe lum illa quae simul sunt dubie profulura et cerlo non noxia; turn ilia quse sunt utrinque dubia, i. e. de quibus du-bium est an sint profulura an vero obfulura.

En jam regula3 in usu hujusmodi remediorum se-quendse ut servetur dicla prudenlia :

r. l^a liegula. Si adsit remedium ccrlum, illud per se adlü-bendum est, reliclis remediis tantum probabilibus, quia periculum segroli ex simplici probabilitale removeri non potest. Dico per se: quia non semper ac necessario adhi-benda sunt cerla illa remedia quse, relative ad segroti forlunam, forent extraordinaria ac nimium preliosa, quse proin ille solvere omnino non valeat.

2^a liegula. Deficienle remedio cerlo, si adsit remedium prohahile, illud regulariler adhibendum est, seu adhiben-dum est remedium probabilius, relicto remedio minus probabili vel dubio; quia sic meliori quo fieri potest modo, curationi infirmi prospicilur.

o^a Regida. Deficienle remedio cerlo aut probabili, si adsit tantum remedium dubiim, distinguendum est juxta modo dicla :

1° Si adsit remedium quod sit dubie quidem profu-turum, sed certo non noxium, illud adhibendum est;

quia sic meliori quo fieri potest modo, prospicitur in-firmo, cum spes effulgeat et nullum periculum incurratur.

2° Si tantum adsit remedium utrinque dubhim, i. e. dubiüm an sit profuturum an obfulurum, illud adhi-beri ordinarie non potest, sed expectandum est ut natura, Deo auxiliante, seipsam adjuvet. Nee illud adhibere licet ad experimentum pro aliis infirmis faciendum, etiamsi de statu infirmi desperetur; quia illicitum est experimentum quserere in vita infirmi (experimentum in anima vili, ut quandoque nelarie asserunt), i. e. cum periculo mortis vel ejus accelerationis.

R. JIultimode contra justitiam peccare potest medicus vel chirurgus, si quatuor requisitis, N⁰ 15 datis, culpabiliter desit. Id autem pracipue locum babet in sequentibus casibus:

1° Contra scientiam aut pcrüiam: si, occurrente gravi morbo, absque sufficienti scientia aut peritia curam acci-piat; vel si, occurrente gravi morbo insolito, speciale studium aut operam non impendat; si in hujusmodi morbis alios medicos advocari non sinat; vel si, alios vocando, ad amicitiam potius quam ad peritiam attendat; vel si, contra suam conscientiam, eorum consiliis adha3reat.

2° Contra diligentiam: si agnito segroti periculo, opportune non adsit, eum diu noctuque invisendo si opus sit, et si omnia media apta contra morbum non adhi-beat; si tempore pestis tcgrotos deserat, quin alii adsint medici numero sufïicientes: nam bonum privatum cedere debet bono communi, ad quod ex oflicio constituitur medicus.

5° Contra prudentiam: si ordinem remediorum supra datum non servet; si, non bene perspecta morbi natura, temere adhibeat remedia periculosa, prsesertim cum dis-

Circa bona anima:: si segroto suadeat aliquid prohibitum , v. g. pollulionem , vel violationem abstinentise aut jeju-nii absque ulla necessitate, vel si abortum aut media illud procurandi nefarie inculcet aut ipse exequatur; si tempestive non moneat, per seipsum vel per alium, in-firmum de morbi periculo et do necessitate exeuntium sacramenta suscipiendi.

Circa bona fortunes: si, ad favendum pharmacopolis amicis vel proprio lucro, pharmaca inutilia aut superflua prsescribat; si curationem protrahat lucri causa; si visi-tationes inutiliter mulliplicet, ubi pro singulis salarium exigitur; si pretium nimium exigat; si ministerium suum gratuito non prsBslet pauperibus in necessitate extrema vel gravi vel communi, juxla ea qute supra, N⁰ 8, de advocatis dicta sunt.

Nolo, cum Gury. Pbarmacopolfe, si pauca excipias, peccant ssepe eodem modo ac medici, in casibus supra exposi-tis; prsesertim vero pharmaca vetusta adhibendo, inutilia vendendo, puellis gravidis ad foetum ejiciendum media sub-ministrando, mandata medici non fideliter exequendo, v. g. unum medicamentum pro alio porrigendo, etc.

Clerici generaliter dicuntur illi omnes qui saltern pri-mte tonsurse sunt initiali.

Clericorum obligationes aliaj sunt communes, et alife particulares; de quibus duplici articulo agendum est. Ad-dimus appendicem dc clericorum privilegiis et beneficiis.

r. Alife sunt positivce, i. e. ea omnia quse clericis agenda prsecipiuntur; alise sunt negaiivce, i. e. ea quee ipsis pro-hibentur.

Inter obligationes posilivas, prsecipuae sunt i⁰ vitse san-ctitas, 2° habitus ecclesiasticus et tonsura, 5° iis qui in majoribus sunt ordinibus, hora canonic® et generatim ccelibatus.

Per obligationes negativas, prasertim prohibetur 1° exer-cere artem medicam vel chirurgicam, erga personas utrius-que sexus, excepta necessilatis causa; quod exercitium erga feminas in dioecesi Brugensi prohibetur sub gravi; 2° assistere cruenti supplicio morti damnatorum; 5° in-gredi tabernas ad potandum, edendum vel ludendum, excepta peregrinationis causa; qui ingressus in dioecesi Brugensi prohibetur sub gravi; 4° clamose venari vel pi-scari; K⁰ cohabitare cum ancillis vel aliis feminis requi-sitas dotes non habentibus; Gquot; negotiari.

Has et cameras obligationes, tum posilivas tum negativas, quisque clericus videat in jure canonico et prasertim in statutis suai dioeceseos propriis. De Boris cano-nicis, vide tractatum De Primo Decaloyi Prceceplo. Ilicautem perpauca dicimus 1° de ccelibatu ecclesiastico, 2° de ne-gotiatione.

r. Clerici omnes, sacros ordines suscipientes, ipso facto obligationem ccelibatus contrahunt, saltern in Ecclesia Latina.

Dico 1° sacros ordines, quales non reputanlur ordines minores. Cum autem subdiaconatus inter ordines mino-res diu fuerit computatus el apud Grsecos adhuc compu-telur, hinc est quod subdiaconi in primis Ecclesiae SiB-culis ad ccelibalum non adstringerenlur, nee jam apud Grsecos adstringantur; bene vero apud Latinos, cum ibi inter ordines sacros a longo tempore annumeretur. Igi-tur apud Grsecos prseceptum castitatis clericis non con-jugatis iraponilur tantum in susceptione diaconatus.

Dico 2° in Ecclesia Latino,, seu occidentali: nam aliqua datur exceptio seu Ecclesiae tolerantia in Ecclesia Grseca seu orientali catholica; ibi enim sacerdotes et diaconi, licet regulariter matrimonium inire non valeant post suam ordinationem, si tarnen ante diaconatum fnerint conju-gati, possunt ad ordines ulteriores provehi, et nihilomi-nus cum suis uxoribus versari, non vero episcopi, qui stride ad ccelibatum lenenlur.

r. Disputatur. Sed juxta sententiam quam Lig. vocat probabiliorem et communiorem, non est de jure divino, nee de jure ecclesiastico, scilicet ex prajeepto apostolo-rum vel Ecclesise; sed oritur ex voto ordini sacro aucto-ritate Eccleske annexo, quod necessario emittit quicumque ordinem volunlarie suscipit.

Ilinc sequitur quod Ecclesia ab illa obligatione dispen-sare valet. Sed nunquam dispensat ut matrimonium inire possint, ait Gury, nisi ea lege ut ab officiis clericalibus omnino arceantur. Sic Pius VII convalidavit matrimonia sacrilega nonnullorum sacerdotum qui, tempore pertur-bationis Gallicse, nuptias inierant.

Nota. Yir potest, vivente uxore, ad sacros ordines pro-moveri, modo id fiat de uxoris licentia expressa et omnino spontanea, et ipsa castitatem voveat. Probabiliter autem sufficit ut illa in sceculo emittat votum castitatis; contra

plures, dicentes illam teneri ingredi religionern (quod tarnen communiter admitlitur si vir fiat religiosus; con-trovertitur vero iti casu quo fiat episcopus), vel sallem sub castitatis volo habitare in monasterio, pnesertim si sit juvenis.

n. Quum negoliatio proprie dicta obnosia sit muliorum peccatorum periculo, et sil valde dislracliva ac indecens statui clericali, juxta: Nemo mililans Deo implical se nego-tiis scccularibus, ideo jure canonico prohibetur lum clericis conslitutis in sacris, lum beneficialis, lum reügiosis nego-tiari, non tanlum per seipsos, sed eliam per alios.

Ita autem inhibetur ut, per se, graviler peccent (et ante conslitulionem Aposlolicce Sedis Pii IX, suspensionem et excommunicalionem, ferendse senlentise, incurrerenl), si negolialionem nolabiliter exerceant.

Dico 1° per se: nam secus est, probabilius juxta Lig., per accidens, si negolienlur pro sua vel suorum neces-saria sustentalione, i. e. si, aliler, hi cum sua farnilia commode sustenlari nequeanl.

Dico 2° nbiabiiiter: unde, tantum venialiler peccant, ait Scavini, qui bis vel Ier in materia levi, vel semel in materia gravi negotiantur, quia jus canonicum nego-tiandi habilum indicare videlur.

r. Negotiatio proprie dicta seu lucrativa locum habet, ait Neyraguet, cum quis rem sibi comparat eo animo ut, eam integram et non mulalam in melius, carius vendendo vel permulando, lucrum faciat.

Igitur, ad negotiationem proprie diclam seu lucrativam quae jure canonico prohibetur, requiruntur duse pracipue conditiones:

1° Requiritur animus vilius ernendi ut vendalur carius; quare, teste Liguorio, non est negotiatio proprie dicta, si quis vendal carius eo animo ut cmal vilius; quod a fortiori verum est in casibus statim dandis ubi similis operatic ad negotiationem ceconoinicam reducitur.

2° Requiritur animus vendendi eamdem rem non mu-tatam in melius; nam non est negotiatio proprie dicta, si quis carius vendat eamdem rem sua propria indu-stria in melius mutatam, cum tunc ilia negotiatio re-ducatur ad negotiationem industrialem.

Ergo jure canonico non prohibetur negotiatio sive oeco-nomica sive industrialis.

22. — q. Quid est negotiatio ceconomica? , r. OEconomica negotiatio est illa qua emuntur neces-saria ad sustentationem, et ex illis postea venduntur. Eam enim prudentia et necessitas suggerit; et, si quid inde lucretur clericus, per accidens evenit.

Ilinc clerico non est vetitum 1° res emere animo illis utendi, et postea, si pretium crescat, eas vendere ut res similes vilius emat; 2° emere res plures pro secu-ritate suse provisionis, ot quod superest postea carius vendere, quia emitur ne | rovisio deficiat; 5° res omni-genas emere parvo pretio dum adest copia, cum animo eas, ingruente annonse caritate, eodem pretio vendendi propinquis, amicis, pauperibus.

r. Industrialis seu arlificialis negotiatio est illa qua res emitur, ut per industriam mutata vendatur; sic enim agere, ait Thomas, non est proprie negotiari, sed prse-raium laboris accipere.

Hinc, 1° clerico non est vetitum emere colores, ut vendat picturas a se confectas; emere lignum, ut vendat statuas a se sculptas; emere lanas, ut vendat pan-num a se textum; secus vero si, ad talia conficienda, ducat operarios; 2° non peccat, qui vendit fruclus quos e propriis agris, a se vel ab aliis cullis, percipit; 5° qui emit animalia, ut ea, in propriis prsediis saginata, vendat; secus vero, si in alienis septis saginentur.

Nota cum De Brabandere. Clericis prohibetur 1° emere in foro argentario tilulos (des actions, obligations) cum intentione eos ibidem carius divendendi (jouer d la bourse); prohibetur 2° mutuam recipere pecuniam cum obligatione quotannis fructum fixum (Jintérêl) solvendi, eamdemque collocare apud mercalorem, vel campsorem, vel cum ea emere actiones aut obligationes, ut es ilia pecuniae negotiatione majores quotannis fructus percipere valeant. 5° Utrum vero clericis liceat cum propria pecunia emere et retinere actiones et obligationes socielatum commer-cialium et industrialium, doctoribus decidendum relin-quimus.

Perpauca dicimus, cum Gury, 1° de episcopis, 2° de canonicis, 5° de parochis.

r. Episcoporum obligationes, prseter eas quibus in die consecrationis juramento se adstringunt, reducuutur ad quatuor sequentes, ad quas jure dj vino tenentur:

1° Ad residentiam. Attamen, ait Gury, per Tridentinum permiltitur ut, singulis annis, duobus vei tribus mensi-bus, sive continue sive diversis vicibus, absint ex ho-nesta causa et sine ullo gregis detrimento; imo et ultra hoe temporis spalium, pro ralione causa3, v. g. ob cha-ritatem christianam, necessitatem urgentcm, obedienliam Papse eos Romam vocanti, vel ob bonum evidens Ec-clesise, etc.

2° Ad prccclicattonem, instituendam turn per seipsos, turn per alios si fuerint legitime impediti.

5° Ad orationem pro grege instituendam, et ad raissae sacrificium pro eo ofierendum omnibus diebus quibus et parochi pro grege celebrare tenentur.

4⁰ Ad visüationem episcopalem, quotannis instituendam sive in tota dicecesi, sive saltern in notabili parte si dioecesis sit major.

25. — Canonici, sic dicti ex eo quod olim communi canoni seu regulse subjiciebantur, constituunt generale consilium episcopi, et variis adstringuntur obligalionibus.

Canonici constituuntur, imprimis ubi habetur sedes epi-scopalis seu ecclesia catbedralis. Templa qua; aliquando, prseter cathedralem, collegium habent canonicorum, col-legiata appellanlur.

Canonici sunt, alii regulares, qui sub prseposito com-munem vitam votis adsfrictam agunt, et hi nunc pau-ciores inveniuntur; alii vero sccculares, qui seorsim vivunt ex beneficiis vel pensionibus ecclesiaslicis, et institutum canonicum servant quoad varia munia in ecclesia obeunda.

1° Ad residentiam; ita ut quolannis idtra tres menses abesse non possint absque licentia episcopi.

4° Ad assislenliam episcopi, id est 1° ad assistendum episcopo solemniter, non vero privatim, celebranli; 2° ad consilium dandum episcopo id postulanti. Episcopus au-tem, ut possit leges condere vel promulgare, debet, nisi adsit consuetudo contraria, canonicorum capitulurn con-sultare; sed eorum sententiam sequi non tenetur.

Capitulurn, sede vacante, succedit episcopo in juris-dictionem ordinariam, non vero in delegatam a summo Pontifice.

Capitulurn tenetur, intra octo dies, eligere vicarium capilularem, vel existentem confirmare. In Gallia, ait Gury, mos est ut eligantur plares vicarii capitulares; quae consuetudo Romse implicite saltern approbata videtur. Verum, congregatio sacri concilii nuper, die 4^s seplem-bris anni 1871, omne dubium e medio abstulit per decre-tum quo declarat 1° quod, juxta concilium Tridentinum, capitulurn non nisi unum vicarium capitularem eligere queat, quemadmodum tantum unus est episcopus; 2° quod ille vicarius capitularis sibi adjungere possit unum vel plures provicarios sub ipsius auctoritate et nutu laboran-tes ac adjuvanles.

Per banc elecüonem, regulariter factam, capitulurn transmitlit vicario capitulari totam qua gaudebat jurisdi-tionem ordinariam, ita ut bic omnia facere possit quae ad prtesentem dioecesis gubernationem requiruntur; iis exceptis quse a jure canonico specialiter prohibentur,

v. g. aliquid innovare, jura episcopalia imminuere, in-dulgentias concedere, titulos inamovibiles conferre, elc. HiBC polestas perdurat usquedum episcopus electus et a Papa institutus, litteras sute institutionis capilulo osten-derit, et sic possessionem adeptus fuerif.

27. — Parochus, ait Gury, semel canonice constilutus, ordinaria gaudet jurisdiclione in popuium sibi deman-datum; et, sine nova approbalione episcopi, jus babet ad omnia munia parochialia obeunda. Nullus ergo clericus, dempto episcopo et ejus vicario gonerali, sacris quibuslibet fungi in ejus ecclesia aut parochia sine ipsius consensu expresso vel rationabiliter praesumpto, ulla rationa licite potest.

q. Qucenam sunt parochormi prcecipuce ohligationes? r. Parochi, jure divino, tenentur prsecipue ad sequen-tia: 1° ad residentiam, 2° ad pradicationem, ö⁰ ad orationem, 4° ad visitationem, quemadmodum et de epi-scopis dictum est, 5' ad sacramentorum administralionem, 6° ad correctionem.

1° Ad residentiam. Ad determinandum quanto temporis spatio abesse liceat, quisquis videat statula dicecesis sua? propria. Juxta statuta diocccsis Brugensis, parochi, quemadmodum et cseteri Ecclesia3 ministri inferiores, indigent licentia sui decani ad absentiam ultra quatuor dies, com-putatis diebus exilus et redilus; et licentia episcopi ad absentiam ultra hebdomadam. At, in omni casu absentise, semper sufficienter administrationi parocbise per aliurn providendum est.

2° Ad prcedicationem audientium captui accomodatam; ad quod non sufficit pia lectio, cum lectio non sit prse-

tenetur vel identidem prsedicare per alium, vel epis-copum de impedimento commonefacere. Graviter ergo peccant parochi qui, absque justa causa, a prtedicatione abstinent per tempus nolabile, i. e., juxta multos, per unum mensem integrum et continuum, vel per tres menses non continuos in anno divisos; contradicente Balle-rini, qui asserit quod Tridentini verba spectare videntur ad tres menses continuos potius quam ad tres menses interruptos.

3° Ad orationem pro grege instituendam; ad sacrificium pro grege celebrandum, ut supra episcopi; et ad orationem subditos docendam, sive per se sive per alios.

4° Ad visilationem parochise et prsecipue infirmorum; de qua obligatione vide statuta dioecesana.

5° Ad sacramentorum adminisiraiionem; de qua re vide tractatum De Sacramentis in genere.

0° Ad correctionem subditorum qui in peccalo mortali vel in mortalis periculo versantur, modo spes aliqua emendationis effulgere videatur; ad banc autem, juxta Gury, tenentur sub gravi, eliam cum periculo vitse, et probabilius ex justitia.

Licet pisesens qufestio proprie ad jus canonicum potius quam ad theologiam pertineat, nobis tamen liceat eam hac appendice comprehendere. Pracipua quaj desu-per tradimus, compendiose desumuntur ex prtelectionibus juris canonici a R. D. Feye in universitate Lovaniensi.

28. — Succursalistse hodierni, i. e. vi concordatus anni 1801 cum gubernio Gallico instituti, differunt a ceteris succursalistis, juri hujus concordatus non subjectis.

Generatim dicere licet hos posteriores esse quidem veros ecclesise cujusdam rectores, sed curam suam eccer-centes sub dependentia allerius parochi principalis; dum succursalistse moderni, licet quoque considerandi sint ut veri ecclesise cujusdam rectores seu parochi, sunt tarnen in exercenda sua cur a ab altera parocho indepen-dentes, sed amovibiles ad nul am episcopi. Itaque,

1° Ante concordatum 1801, et etiamnum in regionibus huic non subjectis, de jure et ex auctorurn doctrina, ecclesia succursalis, ait cardinalis De Luca, est |ecclesia filia-lis, i. e. adjutrix seu membrum alicujus parochise, erecta pro cornmodiore cura exercitie ac sacramentorum admi-nistratione; ita ut cura et jus parochiale ecclesise succursalis pertineant ad ecclesiam matricem a qua succursalis dependet, et ut hsec ecclesia matrix sola dicatur ecclesia parochialis. Unde, rector qui munus suum in ecclesia succursali exercet, habendus est ut vicarius ecclesise matricis; et sic, officium suum exercet, non pro-prio sed alieno nomine.

2° Post concordatum, in Gallia et regionibus eidem concordato subjectis, ubi nova facta est dioecesiurn cir-cumscriptio, titulus succursalislce est titulus officii eccle-siastici, ait Lequeux, conferens facultatem regendi popu-lum certi territorii, ordinarie quidem exercendam nomine proprio seu sine ulla dependentia a rectore principali, sed revocabilem ad nutum episcopi.

Hi succursalistse quandoque vocantur deservitores. Sed hoe deservüorum nomine potius vocantur ii qui vacan-tem ecclesiam ad tempus administrant. Succursalistas autem hodiernos nomine deservitorum vocari, adscriben-dum videtur administrationi eorum temporali seu ad nutum episcopi revocabili.

Jam vero, antequam probemus succursalistas hodiernos 1° esse veros pastores, 2° tamen non inamovibi-les seu non gaudere jure quod est bcneficio aut soli

officio parochiali anncxum, opportune tradimus historiam erectionis novarum succursalium.

29. — In constitulione civili anni 1790, slaluebatur no-vam esse faciendam circumscriptionem omnium parochia-rum, per quam quidem earum numerus valde erat mi-nuendus, erectis tarnen pluribus succursalibus ecclesiis, quibus praeficiendi erant rectores tamquam parochorum vicarii.

Hsec gubernii disposilio, quae sane erat illegitima, postea partim iegitimata fuit per concordatum anni 1801, quod ferebat; « Episcopi, in sua quisque dicecesi, novas paro-cbias circumscribent; quse circumscriptio suum non sortietur effeclum, nisi poslquam gubernii consensus accesserit. »

Jam videamus quid, ad executioni mandandum hunc concordati articulum fundamentalem, factum fuerit 1° a gubernio, 2° ab auctoritate ecclesiastica. Itaque :

50. — Gubernium edidit articulos organicos; quorum ad rem nostram pertinent prsecipue sequentes;

Art. Gl. Chaque évêque, de concert avec Ie préfet, règlera le nombre et l'étendue de ces succursales.... avec rautorisation du gouvernement.

Le traitement des curés de la l^rc classe sera porté a 1,500 francs; celui des curés de la 2'^jc classe, a 1,000 fr.

Art. G8. Les vicaires et desservants seront choisis par-mi les ecclésiastiques pensionnés... Le montant de ces

Art. 50. Les curés seront inimediatement soumis aux évêques dans l'exercice de leurs fonctions.

Art. 51. Les vicaires et desservants exerceront leur ministère sous la surveillance et la direction des curés.

Ex his manifestum est 1° gubernium, in his arliculis, voluisse succursalistas fore ut olim existebant, quod liquet ex art. 51; 2° rationem cur ita voluerit, fuisse pecunia-riam : nempe ne, si constituerentur tamquam parochi, dotem ipsis ut parochis largiri deberet, vi art. li concordatus. Id-circo, ita restringere voluit numerum parochiarum, art. 60, et inter ipsos etiam parochos distinctionem facere, art. GG.

S. Sedes reclamavit contra articulos organicos; non tarnen contra hie supra cilatos, exceplo art. Gl, de quo Caprara 1805 sic; « 11 nest pas moins affligeant devoir les évêques obliges de se concerter avec les préfets pour l'érection des succursales. Eux seuls doivent être juges des besoins spirituels des fidèles. II est impossible qu'un travail ainsi combine de deux hommes trop souvent di-visés de principes, offre un résultat heureux. Les projets de l'évêque seront contraries; et, par contre-coup, le bien des fidèles en souffrira. »

Insuper, conditio in qua succursalistse a parte guber-nii ita 1'uerunt constituti, mutationem subiit. Archiepiscopus Parisiensis, et post ipsum Gailite episcopi fere omnes, dum succursalistas constituerunt, ulrumque membrum articuli organici 51 non servaverunt. Servarunt quidam secundum membrum, quo succursalislse erant movibilcs ad nutum

episcopi; non vero primum, quo ponebantur sub inspe-chone et direclione seu regimine pnrochorum.

Hanc tarnen mutationem seu restriclionem non fecerunt contra voluntatem gubernii. Nam archiepiscopus Parisien-sis nihil aggrediebatur nisi consulto gubernio, cui gratis-simus erat; ex quo factum est ut hoc jus inspectionis et visitationis in desuetudinem brevi abierit. Finaliter gu-bernium, variis decretis anno 1804 latis, huic rerum ordini annuit. Quapropter asserit Prompsault: « Le clergé ne voulut point reconnaitre ce système d'organisalion (celui des deux membres de l'article 51 précité). Le gouvernement consentit, non-seulement a ce que les évêques n'y eussent aucun égard, mais encore a ce qu'ils fissent des règle-

sidérées, menie par le gouvernement, comme des parois-ses d'un ordre inférieur, complètement indépendantes de la cure. » Qufe omnia facta sunt tempore quo Parisiis degebat cardinalis Caprara, legatus apostolicus.

32. — Disputatur. Inter illos qui Negant, alii, ut Richaudeau, eis aliam qualitatem non adscribebant quam earn quae articulis organicis consona est; alii, inter quos veniunt auctores Examinis historici el canonici, tenere videntur succursalistas habere curam actualem, non vero habitualem; ecclesias enim succursales esse parochias, sed quarum cura habitualis seu titulus est penes episco-pum, ita ut succursalistas potius vicarii forent episcopi. Affirmant alii, inter quos Lequeux, Houwen, Mélanges Théologirjues, etc.; et sententiam suam probant sequen-tibus prtecipue argumenlis:

2^Ü Quia omnia adsunt requisita ad verum pastoratum. Etenim ad veram parochiam quatuor vulgo conditiones requiruntur: 1° locus cerlis finibus determinatus; 2° po-

pulus ecclesise adscriptus; 5° rector certus et unicus; 4° qui habeat poteslatem propriam ligandi et solvendi in foro interno.

o⁰ Quia, si non essent parochi, de inamovibilitate non potuisset oriri controversia adeo gravis, de qua bic.

4'° Quia episcopi earn ipsis qualitatem insinuant in lit-teris quibus eos constituunt; idque prssertim in Belgio, ubi succursalistfe, jussu episcopi, a decano mittuntur in realem, actualem et corporalem possessionem ecclesise suse; ideoque vere instituuntur tamquam rectores proprii.

Hinc affirmat cardinalis Andrea, Romce, sacerdotes omnes qui in Gallia vocantur deservitores, nulla restrictione facta, considerari ut parochos.

53. — Quoque disputatur. Alii tcnent eos esse inamo-vibiles; et praecipue fundantur in boe, quod inamovibili-tas sit jus beneficio vel soli officio pastorali annexum.

Alii vero tenent, cum sententia veriori, eos esse ad nutum episcopi amovibiles; et contra adversaries senten-tiam suam probant modo sequenti;

1° Adversariorum argumento sic respondent; 1° fieri posse ut quis sit vere parocbus, quin tamen habeat beneficium; nam quatuor conditiones ad veram parocbiam, de quibus supra, N⁰ 52, nullam menüonem injiciunt benefi-cii, sed tantum officii. 2° Quamvis fateamur inamovibilita-tem esse de natura officii parocbialis, bsec tamen ex speciali titulo abesse potest; et bic, titulus specialis, juxta nos, est pontificia concessio, ex quo fit ut ab initio bodierna succursalistarum conditio fuerit legitima.

ita fecerunt episcopi, cum consensu gubernii, prsesenle Caprara, et nunquam reclamanto Sede apostolica.

Deinde, dato non concesso quod post concordalum consensus pontificius non adfuerit, saltern cerium vi-detur ab anno 1845 earn concessionem adesse, ut liquet ex responso s. Sedis ad episcopum Leodiensem, qui peiiit an valeat et obliget disciplina qua episcopi post concordatura jurisdictionem conferrent... ad nutum revo-cabilem? Resp.... « Pontifex benigne annuit, ut in re-gimine ecclesiarum succursalium, de quibus agitur, nulla immutatio fiat, donee aliter a s. Sede apostolica statu-tum fuerit. »

Verum quidem est adversarios ex hoe responso conclu-dore pontificium consensum non adfuisse post concordalum, quia, aiunt, in hoe responso tantum, in verbis benigne annuit, datur ha3C concessie, quae proinde antea non exi-stebat. Et inde concludunt omnia quae post concordalum facta fuerunt, non fuisse legitime facta, et proin succur-salistas, a tempore concordatus usque ad annum 1843, jure inamovibilitatis qua ab episcopis destituebantur, man-sisse inslructos; et consequenter, actus episcoporum, tolo hoc tempore, de facto seu malerialiter fuisse iniquos.

Sed talis non videlur esse sensus responsi Romani. Explicatio quse videlur verior, opportunior el melius omnia concilians, est sequens: profecto, dum ilia disciplina, juri parum consentanea, post concordalum ut primum indu-cerelur, opus erat permissu Sedis aposlolicfe. Ex hujus igitur benignitate fuit tunc introducta, et ex hujus benigni-tate item perdurabal. Perdurasset eodem modo, eliam non interveniente ullo rescripto Romano, quamdiu extitissent rationes propter quas earn disciplinam induci probaverat s. Sedes. Jam vero episcopus Leodiensis propter dilBcultates quas experiebatur, recurrit Romam; et rescribitur (quod' etiam sine rescripto verum fuisset), eadem benignitate semper Papam (non pro prima vice dispensare, sed)

Quse verba nulla mulatio saüs dicunt agi de re quae jam antea ex eadem s. Sedis indulgentia facta fuerat. Unde, propter graves rationes politicas earn disciplinam Papa primum approbavit; et jam 1843 propter easdem rationes perdurantes permittit banc perdurare.

Hsec sententia confirmatur auctoritate episcoporum Bel-gii, qui dictum responsum Romanum in nostro sensu intelligunt, ut videre est in eorum postulalo ad concilium Vaticanum anni 1870. Vide infra, ad finem N¹ 55, 5°.

Instar regulse generalis dici potest, esse inamovibiles 1° illos qui sunt parochi ex beneficio, 2° illos qui sunt parocbi ex of/lcio parochiali. Sunt autem ita inamovibiles, ut amoveri non possint nisi ex causa canonica, i. e. ex causa quse est in jure canonico descripta.

Attamon adesse potest titulus specialis vi cujus ab hac regula generali recedatur: i. e. titulus specialis vi cujus tum beneficium, tum a fortiori officium parochiale, jure inamovibilitatis spolientur, quin tamen verus parochus quis esse desinat; talis titulus specialis, in praesenti materia succursalistarum , est consensus ponti/icius.

Unde, si adsit liujusmodi titulus, pastor potest ab epi-scopo amoveri. Ut tamen amoveatur licite, non requiritur causa in jure expressa, sed sufficit causa rationalis, justa, ut constat ex petitione episcopi Leodiensis et response Romano, atque ex principiis generalibus juris canonici. Ergo, relate ad succursalistas nostros, dicit Braschi: « Omnes amovibiles curati, toties quoties amoveri possunt arbitrio episcopi ; sed eos amovere non licet sine causa rationabili et justa...: nam et in hoc habenda est ratio justitise, ac amovendorum honori consulendum est. »

Ex bis omnibus concludendum est, apud nos jam existere triplicem classem parochorum, scilicet; parochos

primarios seu prima; classis et parochos secundarios sen secundse classis, qui etiamnum inamovibiles sunt quetn-admodum olim erant, dein succursalistas seu parochos tertise classis, qui ad nutura episcopi sunt amovibiles.

54. — Clerici variis gaudent privilegiis jure canonico et civili Romano concessis. Verum in Belgio, in Gallia et in compluribus aliis locis, hsec privilegia a potestate civili non amplius agnoscuntur. Unde, jam non restat nisi 1° generatim, privilegium canonis, ratione cujus excommunicationem incurrunt qui in clericum vel mo-nachum manus injuste inferunt, juxta: Si quis suadenle diabolo...; 2° apud nos, vestigium aliquod privilegii ex-emplionis a foro laiccdi, cum clerici, vi slatutorum nostro-rum dioeceseos, coram judice laïcali se sistere non possint absque licentia episcopi; 5° privilegium exemptionis ab officiis municipiorum, et a militia; quam exemptionem esse juris divini, ostendere conatur Moulart. De exem-ptione a militia extat lex civilis Belgica anni 1817, et lex anni 1870, qua non eximuntur qui in monaslerio studia ec-clesiastica instituunt. Quoad privilegia specialia episco-porum, vide Gury.

5a. — Materia de beneficiis, ait Gury, etsi fuerit a pie-risque theologis fuse tractata, tamen innumeris implica-tisque diflicultatibus referta est; quae omnino in Gallia evanuerunt ex quo tempore, mediante concordato inter Pium VII et Gallicum gubernium, beneficica de medio fuere sublata, et commutata cum pensione quotannis a gubernio persolvenda.

1° Beneficium est jus perpetuum fructus percipiendi ex bonis ecclesiae, propter officium aliquod spirituale, Ecclesiae auctoritate constitutum.

Beneficium est simplex vel duplex. Simplex, est illud quod nullam obligalionem habet annexam nisi obeundi officia qutedam divina, ut canonicatus, capellanise, etc. Duplex seu curatum, est illud quod annexam habet juris-dictionem, administrationem et curam animarum, ut epi-scopatus, munus parochiale. Dicitur duplex, quia duplici oneri subjacet, cum prater recitationem precum omnibus communem, aliquam administrationem habeat.

Nota. Pensio quse a gubernio in Gallia, Belgio, etc., sol-vitur episcopis, canonicis et parochis, cum fuerit in be-neficiorum locum suffecta, eorurn locum obtinet, ac pro-pterea ut bonum ecclesiasticum spectanda est, ut patet ex variis s. Pcenitontiarise responsis.

nem, qua clericus a toto capitulo eligitur et a superiore confirmatur; 2° per prcesentationem, i. e. dum quis a patrono offertur superiori, a quo superiore instituitur si idoneus reperiatur; 5° per collationem, dum beneficium solo jure praelati libere datur, uec juri patronatus subest.

In qualibet dioecesi, episcopus est proprius beneficiorum collator; nisi, ex legitima prcescriptione, tale jus alteri competat. Papa vero est supremus et universalis collator omnium beneficiorum non patronatorum.

Jus patronatus duplex est: 1° ecclesiasticum, si ex aliquo ecclesise titulo ortum sit; 2° laicum, si ah aliquo laïco fuerit acquisitum. Patronum constituunt os, cedificatio, fundus: scilicet, privilegium seu concessio, tedificatio eccle-sise, donatio fundi.

Nota. Non licet alicui, saltem generatim, plura possidere beneficia, nisi fuerint simplicia, et ad residentiam non obligent. Quinimo, non possunt simul plura beneficia haberi, etiam ex dispensatione Pontificis, si non adsit

cohonestans causa; quia id contra jus nalurale est, cum unum sufficial ad honestam sustentalionem, et varia munera plerumque ab uno eodem recte obiri nequeant.

5° Amilti potest beneficium tribus modis: 1° per mortem beneficiati, quia beneficia personae tantum conceduntur; 2° per rationes canonicas, i. e. vel ipso facto, propter enormia qusedam crimina, vel per sententiam judicis, propter crimina non tam enormia; 5° per demissionem sponlaneam seu resignationem, i. e. vel tacitam, quae fit ingressu in religionem, vel expressam, quse fit coram superiore acceptante.

Nota. Episcopi Belgii in concilio Vaticano postularunt ut hsec sancta synodus concedat quatuor sequentia, statum clericalem spectantia;

i⁰ De judiciis clericorum. « In Belgio non existunt tri-bunalia ecclesiastica ad formam Tridentini instituta, sed clericorum causae judicantur sine ullo strepitu judiciali, per episcopum, qui delinquentes coram se vocat, eos-que paterne admonet, corripit atque juste sed miseri-corditer punit. — Postulatur itaque: Ut addatur in decretis de judiciis: Si alicuhi omnia paterne fiant, ita ut disci-plina ecclesiastica inde nullum damnum patiatur, banc praxim, mansuetudini Christi conformem, nullo modo improbatam volumus. »

2° De seminar Us clericorum, « In Belgio florent seminaria, turn minora pro studiis humaniorum, tum major a pro theologicis disciplinis, quorum alumni ad sacros ordi-nes non admilluntur antequam per longurn tempus, annos scilicet tres vel quatuor, in convictu seminarii quasi in novitiatu ordinis ecclesiastici vixerint. — Postulatur itaque: Ut hoc seminariorum regimen approbetur, vel saltern nullo modo improbetur ; improbatum ulique videretur si nude prsescripta concilii Tridentini de seminariis inculcarentur.» 5° De collalione ecclesiarum parochialium el succursalium. « 1° Singulis annis vel bienniis in Belgio instituuntur turn

examina turn concursus, quo convocanlur presbyteri qui ad vacantes curas pastorales se disponunt; sicque fit ut hi, non semel, ut Tridenüiium requirit, sed pluries imo sexties vel decies probentur. Ad curam autem pastoralem quis admittitur, non solum vi concursus, sed insuper, ut dicitur, consideratis considerandis, i. e. attentis testi-moniis, per plures annos repetendis, parochorum et de-canorum circa mores, pietatem, zelum et prudentiam candidatorum; ita ut sit certitudo omnimoda meritorum promovendi, quod utique menti synodi Tridentinae est quam-maxime conforme. — Postulatur itaque : Ne quid in de-cretis statuatur quo hnec praxis impediatur; imo, ut vi-detur, haec disciplina non parum prodesset aliis dicece-sibus.

2° In Belgio, in Gallia, etc., post concordatum anni 1801, per decisionem Gregorii XVI, pastores tertite classis seu succursalistse, ibidem declarantur amovibiles (vide supra, N⁰ 51), i. e. de una cura pastorali ad aliam trans-feribiles ad nutum episcopi, etiam non obstante translati voluntate contraria. — Postulatur itaque, quoad ecclesias succursales: Ut decisio a Gregorio XVI data episcopo Leodiensi, circa parochos succursalistas, ut vocantur, conservetur et confirmetur. Disciplina hsec, ab annis fere 70 vigens, fuit utilissima et etiamnunc est necessaria.....»

i⁰ De synodo dioecesana. « Synodus dioscesana annue ce-lebrari potest et utilissime celebratur in Belgio, dum apices juris non omnino servari debent, nec omncs de-beant vocari qui curam babent animarum. — Postulatur igitur: TJt decreto de synodo dioecesana hsec addantur: In dioecesibus, in quibus usus invaluit vel indiici potest, ut synodus dioecesana quotannis celebretur ab episcopo, vocatis canonicis ecclesias cathedralis, decanis christiani-tatum et examinatoribus synodalibus, htec agendi ratio servetur. »

36. — Prcenota. Prseler viam mandatorum, per quam omnes homines ad Deum consequendum tendere debent, datur via consiliorum seu special is perfeclionis spirilualis, quae est mere consilii, et paucis tantum proponitur a Deo ipso selectis, qui mundo valedicentes, vitam com-munem in monasleriis ducunt. Duplicern banc viam ipse Christus docuit variis in locis, v. g.: Si vis ad vilam in-gredi, serva mandala. Si vis perfect us esse, vade, vende quce habes et da pauperibus, el habebis thcsaurum in ccelo; et veni, sequere me.

Adest etiam terlia qufedam via media inter utramque prsecedentem, nempe via castitalis, seu ccelibalus in sse-culo ipso servandus.

Hinc classis triplex hominum, ratione mediorum ad, Deum consequendum propositorum, statuilur, seu triplex vitse status datur, scilicet: 1° matrimonii, 2° coelibatus, 5° vitae religiosae. Hinc etiam triplex gradus perfectionis: ccelibatus enim, ut declarat s. Paulus et Tridentinum, perfectior est matrimoniali statu; vita autem religiosa est omnium perfectissima, ut patet. Status sacerdotalis, licet dignitate omnium prsestantissimus sit, ratione tarnen perfectionis, vitse religiosae longe cedit.

religiosum ab ipso Christo institutum fuisse quoad sub-stantiam, et esse consequenter de jure divino, non qui-dem prsecipiente, sed consulente. Et ita, ab ipsa apostolo-rum setate Jam vigere coepit, opere ascetorum, qui durioribus regulis se submittebant; quibus ascetis brevi hinc inde fideles adhserentes, coeperunt se a civium socielale sub-

ducere et vitam agere solitariam sub cerla regula et sub quodam superiore; illique sub titulo seu nomine anachorelarum, eremitarum, coenobitarum, monachormn successive designati sunt. Prsecipui auctores fuerunt Pau-Jus eremita, Pacomius, Macarius, Antonius, Hilarion, etc., prsecipue in Syria et Palestina.

2° S. Basilius monachorum institutum a mera contem-platione ad ministeria spiritualia fidelibus impendenda traduxit. Hoc, ait Scavini, s. Athanasius, sïeculo IV, ab oriente in occidentem invexit; et sic, in totam Italiam cseterasque nationes institutie illa perrneavit; et hinc pede-tentim venerunt henedictini a s. Benedicto, dominicani a s. Dominico, franciscani a s. Francisco, etc.

3° Demmn, temporum decursu factum est ut religiosi, qui prius extra urbes et oppida morabantur, in ipsa loca frequentiora inducerentur, ad ma jus fideiium bonum.

4° Origo autem monialium cum ipso religiosorum ortu conjuncta est, ut ex primis Ecclesise sajculis constat.

Ilisce prssmissis, quadruplici articulo agimus 1° de vo- gt; catione religiosa; 2° de professione religiosa; 5° de pro-fessionis religiosas effectibus seu de natura status religiosi; 4-⁰ de obligationibus religiosorum, vi votorum.

k. Affirmative. Certum est dari actum divinse provi-dentia? quo Deus aliquos prse aliis ad statum excellen-tiorem et perfectiorem vocat, et simul dotes et gratias ad illum rite exequendum et servandum largitur, prsesertim quoad statum ecclesiasticum et religiosum.

Id probatur 1° ex variis Scripturte locis relative ad sacerdotium, v. g.: Nee quisquam surnil sibi honorem, sed qui vacatur a Deo tamquam Aaron. Idem a fortiori dicen-

dum est de vita religiosa, quas est status perfectior et multo difficilior. Probatur 2° ex unanimi ss. Patrum el theoloi^orum consensu. Probatur 5° rationa tlieologica. etenim certum est omnia in ordine naturali a Deo gubernan modo singulis entibus proprio; ergo a fortiori in ordine supernaturali. Aliunde, ad statum perfectiorem amplecten-dum el prosequendum, requiruntur dotes et gratise specia-les, quse a solo Deo, supremo dispensatore, concedi possunt.

59. — q. Qucenam sunt signa vocatwms religiosw? r. Generatim loquendo, seu in providentia ordmana, duo requiruntur et sufficiunt ad divinam vocationem proban-dam, scilicet debita aptitudo, et inclinatio.

1° Aptüudinis nomine intelligitur idoneilas ad statum religiosum in genere, et, in parliculari, ad observantiam propriam tali ordini qui eligitur. Aptitudo autem illa con-sistit praesertim in recto judicio, in indole bona, in ammo iugo obedientiae submisso, in scientia relative sufticienli, et in carentia defectuum corporis et animi, qui tali genen

2° Inclinatio requiritur naturalis et conslans, qutc proin non sit frequentibus mutationibus obnoxia, non obstante tamen aliqua preterita tergiversatione ex dsemoms tenta-tionibus vel naturae repugnantia exorta. Attamen necessa-rium non est ut inclinatio ex spontaneitate seu propensione ma^o'is quam ex persuasione seu inlima convictione pro-cedat. Inclinatio autem illa debet esse recta, seu debet procedere ex intentione pura, ex mero desideno suam salutem facilius consequendi, majorem Dei glonam vet animarum salulem procurandi.

Dixi generatim loquendo: quia adsunt evidentiora vo-cationis signa, nempe 1° divina revelatio, qua vocati fuere s. Paulas, s. Aloysius de Gonzaga, s. Stanislaus Kostka, etc.; 2quot; inspiratio singularis, quse consistit in interno motu

quo quis vehementer ad vitam perfectiorem subito im-pellitur et quasi attrahitur.

Nota. Quando de alicujus vocatione adest dubium, illud exculiendum est oratione, examine majori, et consilio superiorum ac praserlim confessarii. Sed, perseverante dubio, ille in statu inferiori retnanerc tenetur: quia nemo ascendere potest ad statum superiorem, nisi de vocatione divina moraliter eerto ipsi constare videatur.

Q. An pcccal, qui se ad relicjionem vocatum sentiens, divina: vocal ion i non obsequitur?

n. Negative per se, ait Gury, quia divina consilia per se non obligant sub culpa, cum in boe prsecisc a prse-ceptis differant. Dixi per se, quia, per accidens, non excusatur a levi, ratione periculi salutis cui se exponit; imo, nec a gravi, si putaret so magnum discrimen salutis incurrere in mundi periculis remanendo.

Nota. Parentes vel superiores qui avertunt filios vel subditos a statu religioso, peccant graviter si avertant injuriose, i. c. per minas, vim, fraudes vel preces im-portunissimas, quia talis injuria esse non potest sine gravi aspirantium damno. Secus autem, si aliquo tempore se op-ponant, ad constantiam iiliorum juniorum probandam, vel ob aliam justam causam.

r. Si defectum vocationis clare noverit, peccat graviter, ob reverentiam sacris ordinibus aut religioni debi-tarn, ob injuriam Deo illatam, et prsesertim ob pericu-lum salutis quod ipse incurrit suscipiendo obligationes quibus satisfacere moraliter non poterit, ulpote carens specialibus auxiliis qua) soils a Deo vocatis conceduntur.

1° Aplüudo vovenlis; scilicet, ut '16^m annum integre cxplcverit; ut annum integrum noviliatus cum rcligioso habitu transcgerit; ut nullum habeat impedimentum quod substantiale esse ccnscatur in ordine quem ingreditur.

2° Consensus et acccptalio expressa vel tacita piseUti ordinis, vel capituli ubi id requiritur. Error autem circa substantiam, ox parte tam profitentis quam admittentis, professionem irritam facit.

5° Libcrtas voventis, i. e., ut professio sponte fiat, se-cluso gravi metu, vel eliam metu reverentiali conjuncto cum precibus importunis stepius repetitis, blanditiis, imperio, aut gravi offensiono vel indignatione diu conti-

1° Dc valore requiritur annus integer, et absque inlcr-mptione in novitialu transaclus.

2° Interrumpi censetur, 1° quoties novitius egreditur e monasterio sine licentia, cum animo non revertendi, ctiamsi statim revertatur; 2° quoties dimittitur absolute a superioribus, et deinde iterum adrnittitur; 5° si disce-dat privata auctoritate, ut ingrediatur aliam domum vel alinm provinciam, etiam ejusdem ordinis.

5° Non interrumpilur, 1° si novitius segrolet in domo, eliam notabili tempore, licet exorcitiis novitiorum adesse minime possit; 2° si, violentia coactus, o domo disce-dal, et postea redeat; 5° si, acccpta licentia, brevi tem-

pore divertat ad parentes, vel alios, sanilatis recuperandse aut negotiorum agendorum gratia; 4° si falsa accusatione dimittatur, et postea, cognita veritate, rursum admitta-tur; h⁰ si iter agat jussas a suis superioribus, quia tune sub eorum dependentia remanet.

r. Prtecipui effectus qui jure communi tribuuntur pro-fessioni solemni, sunt septem sequentes, juxta De Bra-bandere; hsec professio

1° Obligat profifentem ad servanda turn vota, ut Nquot; iG et seqq. dicitur, turn regulam et statuta (saltern in sensu quo dicimus N⁰ 44, in qusestione 5»).

2° Ligat religionem professo, et hunc religioni, nisi forto, causa perfectionis, ad rigidiorem ordinem transire cupiat.

5quot; Relaxat irregularitatem, ortam ex defectu natalium, ad recipiendos sacros ordines et beneficia ecclesiastica, exceptis prselaturis et dignitatibus.

ö⁰ Inducit incapacitatem dominii, amissionem sen va-cationera beneficiorum, si quae professus obtinebat.

Dixi professioni solemni. An autem et quousque com-petant illi effectus institutis votorum simplicium a s. Sede approbatis, eruendum est ex eorum constilutionibus et approbatione.

Quod vero spectat domos religiosas, virorum vel fe-minarum, in quibus emittuntur vota simplicia ab episcopo approbata, ad cognoscendos professionis effectus, pariter inspicienda est earum regula et approbationis tenor. Interim, prsDcipuos colliges tum hie infra, articulo IV, re-

lative ad tria vota; tum in tractatu De Matrimonio, relative ad matrimonium, ad debilura conjugale, etc.

4.5. _ q. Quid est status religiosus propric dictus? r. Est stabile vilfe institutum ab Ecclesia seu Papa ap-probatum, pro fidelibus qu; certa sub regula, in com-rnuni vivendi modo, tendere voluut ad perfectionem per tria vota perpetua paupertatis, castitatis et obedientise. In bac defmitione tria inveniuntur notatu digna, scilicet: I)ico 1° stabile vücc institutum... per vota perpetua. Re-quiritur enim ut emittantur et ab Ecclesia acceptentur vota perpetua seu quibus religiosus se in perpetuum Deo consecret; ha^cque perpelmtas est conditio sine qua non religionis proprie dictas; et ita, institutum religiosum in quo temporanea tantum sunt vota, non est nisi religio improprie dicta.

Dico 2° ab Ecclesia seu Papa approhatmn. Ergo, ut institutum religiosum, in quo vota sunt quidem perpetua, constituat religicnem proprie dictam, necessario re-quiritur ut tamquarn tale a Papa fuerit approbatum; ne-que ad hoe sufficit approbatie episcopalis. Olim quidem singulo episcopo pro sua dicecesi competebat hujusmodi fócultas; sed a tempore concilii Later. IV, ad novse religionis institutionem requiritur s. Sedis-approbatio quoad regulas et quoad institutum.

In prsesenti Ecclesiae disciplina. Papa duplici modo banc approbationem concedit, scilicet vel ut in domo re-ligiosa emittantur vota solemnia, vel quandoque ut ibi emittantur vota tantum simplicia. Status enim religiosus, ut N⁰ 57 diximus, est institutionis divinse quoad substan-tiam; sed, quod special ejus accidentalia, Christus ea Ecclesise determinationi reliquit, quemadmodum cidem de-

termiuationi commisit accidentalia sacramentorum, salva eorum substantia, ut ait Trid.; sicque sunt institutionis humanse. Hujusmodi accidentalia respiciunt tum modum in institute religioso vota emittendi, solemniter scilicet vel simpliciter, tum modum in eo vivendi sou ejus regulam, tum alias circumstantias quas excogitarunt et constitue-runt homines, quasque proposuerunt Ecclesiaï, ab ea recognoscendas atque approbandas. Ilinc sequitur, quod s. Sedes 1° in religionem proprie dictam admittere pos-sit vota non solum solemnia, sed etiam simplicia; sicque societas Jesu est religio proprie dicta, non tantum pro patribus qui ibidem smiserunt vota secunda seu solemnia, sed etiam pro ejus scholaribus qui, post duos probatio-nis annos, ibidem emittunt vota prima seu dumtaxat simplicia; 2° consequenter, quemadmodum Dc Votis dictum est, dispensare valeat in religiosorum votis, tam sole-mnibus quam simplicibus.

Hasc igitur vota simplicia, a s. Sede approbata, con-stituunt veros religiosos, i. e. veras personas ecclesias-ticas, quse nomine clericorum comprehenduntur in materia favorabili seu in legibus favorabilibus; sub boe tarnen discrimine, inter ipsos et inter solemniter professos, quod non gaudeant exemptiono aut certis privilegiis jure canonico solum in favorem solemniter professorum collatis.

Siquidem ad religionem proprie dictam requiratur ap-probatio Papte, sequitur quod innumerte domus ilke re-ligiosne quaï nonnisi episcopalem habent approbationem, non sint veri nominis religiones; consequenter quod viri vel feminee in ejusmodi domo profitentes ac tria vota religiosa emittentes, nuncupari non possint religiosi vel moniales, et quod proinde non tantum non gaudeant privilegiis solemniter professorum, sed insuper generatim non comprehendantur nomine clericorum in favorabilibus, quo gaudent veri religiosi simpliciter professi. ïlis tarnen non obstantibus, ejusmodi domus seu instituta sunt certo loei

rdicjiosi, auctoritate ecclesiastica constituti; ct eorum membra, etsi non nisi improprie sub nomine religioso-rum aut monialium veniant, nihilominus coram Deo in rei verilale tales sunt iisdemque meritis gaudere possunf, siquidem eamdem sui abnegationem Deo faeere possint et ut plurimum faciant.

Ex diclis sequitur quod, in statu religioso late suinpto, tres distingui possint classes; 1° veri religiosi solemniter professi, 2° veri religiosi simpliciter professi, 5° religiosi improprie dicti, qui pariter legitimam in Ecclesia existentiam habent, quum illa ab auc'.oritate ecclesiastica seu episcopali fuerit approbata et instituta. Quapropter, pleraque quee in prcosenti tractatu dicuntur de religiosis in genere, et huic tertise classi applicanda sunt.

Dico o⁰ qui... tenclere volunt ad perfedionem: nam religio-sus, vi suae professionis, tenetur progredi seu tendere, saltern aliquo modo, ad perfectionem specialem seu reli-giosam. Licet enim hffic perfeclio generatim non sit de prsecepto, sed tantum de consilio, atlamen, qui statum religiosum seu statum perfectionis per professionem sus-cepit, tenetur veile servare suum statum. Unde, non obligatur religiosus actu esse perfectus, sed perfection! studere.

o. J_n quo consislit 1° essenlialis perfeclio chrisliana hujus vitce, 2° perfeclio specialis religiosorum ?

r.. 1° Perfectio essenlialis consistit in charilate, juxta: Plenituclo Icrjis est dileclio. Super omnia charilalem habele, quod est vinculum perfectionis. Dein, unaquaeque res perfecta est, quando fini suo conjungitur : atqui homo con-jungitur suo fini, i. e. Deo, per charilalem, juxta: Qui 'manet in charilate, in üeo mand, et Deus in eo.

a Deo selectis proponitur, juxta: Si vis perfeclus esse, vende omnia quee habes, et da paupcribus, consislit in observantia trium consiliorum evangelicorum, voto fir-matorum: prosecutio enim hujus specialis perfectionis est finis proprius et primarius status religiosi.

r. Tendere tenetur, turn primario per medium essen-tiale, quod cum ipso fine status religiosi fere confunditur, scilicet per observantiam trium votorum paupertalis, castitatis et obedientise; turn secundaria, per medium accidentale, nempe per observantiam regulse ordinis pro-prise. Verum regula plerumque a votis vix discernitur, quippe qua3, pro maxima sua parte, votorum est appli-catio et aptatio ad finem specialem cujusque religionis.

r. 1° Affirmative in duplicicasu: 1°, ut ordinarie con-tingit, in punctis quae spectant materiam trium votorum, i. e. in materia paupertalis, castitatis, aut in aliquo rc-guke puncto si illud a superiore legitime prsecipiatur; tuncque obligant sub gravi vel levi, prout materia trans-gressionis est gravis vel levis: patet enim vota obligare sub peccato; 2° quoque extra votorum materiam, in illis ordinibus religiosis quorum regula aut constitutiones expresse declarant sc obligare sub peccato, in quo casu et ipsa regula aut constitutiones sub voto cadere censentur; hoc tamen valde raro occurrit. Unde, sepositis his ca-sibus, dicendum est:

2° In plerisque ordinibus, extra materiam votorum, regula ac constitutiones per se non obligant sub peccato, nequidem veniali; idque judicandum est ex verbis expres-sis, ex circumstantiis, et ex communi interpretatione in ordine recepta. Ratio est, quia habentur, non ut preccepta, sedut mera consilia ad perfcctionem conduccntia; et aliunde

religiosus, votum obedienlise emittens, nullatenus se ideo volo astrinxit, saltern regulariter loquendo, ad observan-das ordinis regulam et constitutiones, sed tantum ad obediendum superiori in iis quae legitime pracipit, quod proin solum religiosus vovisse censetur. Deficiente autem prcecepto, transgrediens talem regulam aut constitutiones non committit peccatum inobedientia?.

Dixi per se, nam trangrcssio raro omni culpa vacat per accidens, seu ob causas extrinsecas, scilicet ratione negligentise, pigritise, concupiscentise, scandali, etc.

q. Quandonam ercjo religiosus graviler peccat contra ohligalionem tendendi ad perfectionem?

r. Gum Gury, 1° si ssepe saipius in materia gravi in-fringat vota, utpote media essentialia ad perfectionem consequendam; 2° si regulam, etiam non obligantem sub peccato, infringat ex contemptu formali, i. e. ex animo non subjacendi illi aut superioribus suis, vel eam ut inanem habendo. Non vero adest contemptus formalis, si cam infringat ex concupiscentia, vel quia putat eam non esse sibi necessariam ad salutem, vel quia judical eam non prsecipi sub gravi.

o. Sed an peccat graviler contra ohligalionem perfeciio-nis, religiosus qui intend it servare tantum ilia quce, sive in materia volorum sive vi forte cujusdam regulce, obligant sub gravi, et simul intendit nullatenus curare de obligantibus sub levi ?

r. Juxta sententiam communiorem et probabiliorem, Negative per se: quia eo ipso quod religiosus vult adim-plere plura quce, respectu sui, obligant sub gravi, jam tendit ad perfectionem, cum observare intendat ilia quse respectu aliorum non obligant, sed sunt meri consilii. Dixi per se: nam ordinarie a gravi non excusatur per accidens, v. g. ratione periculi graviter transgrediendi vota, grave damnum inferendi religioni quoad discipli-nam, etc.

r. Clausura, qua ad essentiam religionis non pertinet, cum diu fuerit non de prtecepto sed tantum de consilio, subinde jure et consuetudine fuit introducta in ordini-bus religiosis proprie dictis, ad majorem castitatis et di-soiplinse custodiam, tum pro monialibus, turn pro viris; cum hoc discrimine quod strictius obliget clausura mo-nialium quam religiosorum.

Res hie duplici sub respectu considerari potest: 1° quoad egressum ex clausura, 2° quoad ingressum extraneorum intra clausuram.

Viri religiosi egredi non possunt absque licentia supe-rioris. Id prohibetur ordinarie sub gravi. Dico or dinar ie, nam probabilius, juxta Scavini, culpam venialem non ex-cedit si id fiat tantum semel aut iterum, secluso scan-dalo, contemptu, aut nisi fiat de nocte.

Moniales subjacent excommunicationi Papa; simpliciter reservahe (vide De Censuris, N⁰ 25, 6°) si e clausura exeant alio modo quam juxta formam a Pio V datam, i. e. nisi exeant gravissima de causa, a superiore et episcopo approbata, v. g. in casu belli imminentis, epi-demise aut gravis infirmitatis; vel etiam ex recte prse-sumpta hujusmodi approbatione, si tempus earn peti non sinat, v. g. in casu domus ruinse, incendii, inundationis.

Ingrediontes clausuram virorum religiosorum, vel sunt viri vel sunt feminfe. Quoad viros ingredientes, nulla est prohibitie generalis. Si regula domus id in particu-lari non prohibeat, superiori tamen incumbit curare ut id absque incommodo fiat. Quoad feminas ingredientes, ill?e, simul ct superiores aliive cas admittentes (vide De

Censuris, N⁰ 25, 7°) subjacent excommunicationi Papse simplieiter reservatse.

Ingredientes clausurara monialium, eidem excommunicationi (vide Dc Censuris, Nquot; 23, 0°) subjacent 1° quicum-que banc violant clausuram, cujuscumque generis aut conditionis, sexus vel setalis fuerint, i. e. si absque le-gitima ingrediantur licentia, quaj concedi potest ob veram necessitatem, ob monasterii utilitatem, quod ssepius locum babet quoad medicos, operarios, etc.; 2° pariter illi qui cos introducunt vel admittunt.

Nola. An moniales in Gallia etBclgio, a tempore per-turbationis anni 1795, adbuc teneantur ad clausuram et boras canonicas, vide tractatum De Jusiitia, N⁰ 27, ad Notam.

r. Religiosus Deo offert et consecrat 1° bona externa, quibus se spoliat per votum paupertatis; 2° corpus, cujus voluptatibus renuntiat per votum castitatis; 5° animam, seu mentem et voluntatem, quam tradit superiori mo-derandam per votum obedient!®.

Votum paupertatis est certo praestans, cum per illud religiosus abdicet bujus mundi divitias; sed prsestantius est votum castitatis, cum per illud valedicat bonis in-trinsecis adeoque sibi magis adhserentibus, i. e. corporis seu sensuum voluptatibus; prcestantissimnm vero est votum obedientiaj, cum per illud renuntiet bonis maxime sibi intrinsecis et excellcntissirnis, i. e. menti et voluntati.

Prsenotandum est quod, relative ad proprietatem, tri-plicis generis actus a persona rcllgiosa poni possint:

1° actus qui ralione sui sunt injusti, i. e. contrarii ju-stitise commutativa?, v. g. furtum; 2° actus qui ratione voti sunt invalidi; 5 actus qui ratione voti sunt ülicili, etsi validi sint; ut ex infra dicendis patebit.

In tractatu De Juslitia, de dominio religiosorum, N⁰ 24 et seqq., res examinatur turn quoad religiosos proprie vel improprie dictos, turn quoad jus commune vel Galli-cum. Juxta illa, compendiose hic ,tradimus sequentia;

Jure communi. Non possunt, sive licite sive valide, nomine propria seu persomliter rem quamlibet pretio aisti-mabilem possidere, nee quoad dominium, nee quoad usum aut usumfructum, ut ex ïridentino constat. Ilinc, inhabiles sunt ad quemlibet actum proprietatis, nomine proprio exer-cendum circa ullam rem, sive monasterii, sive parentum, sive externorum, v. g. per acceptationem, donationem, venditionem, commodatum, mutuum, usum, mutationem, ameliorationem, etc.

Dico nomine proprio seu persomliter: nam talia agere valet et potest religiosus nomine monasterii, seu de liccn-tia superior is; etenim communitas, nisi obstent ejus consii-tutiones, bona acquirere et possidere potest, turn per se, tum per subditos; et inde axioma: Quidquid monachus acquirit, non sibi sed monaslerio acquiril.

Jure Gcdlico. Codex civilis non agnoscit vota solemnia, sed tantum simplicia et, quidem ad quinque annos dura-tura, licet vota perpetua non probibeat; et consequenter religiosos proprie dictos, ratione proprietatis, re non admittit, cum statuat eos plenum bonorum suorum dominium servare. Ouare, juxta banc legislationem, quae ex concessione s. Sedis applicalur in Gallia, et probabilius quoque in Belyio, pro monialibus, non vero pro viris, ra-

iS. — 2° Quoad religiosos ligatos voto paupertatis sim-plici approbato ab episcopo.

Validi sunt proprietatis actus a tali religioso positi; et sic, valide potest quidquid nomine proprio acquirere et de eo quomodocumque disponerc.

Quod spectat liceitatern, videndum est an votum istud simplex fuerit absolutum ac perpetuum, vel non. Itaque,

1° Si fuerit absolutum et perpetuum, tali religioso non plus licet, saltern generatim loquendo, quam religiosis solemniter professis, quibus bujusmodi voto a3qui-paratur.

2° Si non fuerit absolutum et perpetuum, sed emissum juxta domus cujusdam regulas, 1° licite servat dominium directum bonorum suorum; 2° circa ea licite, de consensu tarnen superioris, exercet omnes actus quos per-mittunt regulïie istce particulares.

Dico de consensu superioris: nam in omni casu exclu-ditur, ut dicitur, usus juris, i. e. usus rei liber et inde-pendens a voluntate superioris. Ille enim usus ab omni religioso, etiam improprie dicto, abdicari debet; quia, juxta responsum Romanum, anno 1817, « capacitas ad bona acquirenda, cum potestate libera et independenti utendi, fruendi, disponendi, omnino pugnat cum substantia paupertatis religioScC qualis ab Ecclesia exigitur. » (quot;)

Tria jam inquiruntur, scilicet: 1° circa varios actus relative ad votum paupcrtalis positos; 2° circa gravitatem materke in his actibus; 5° circa licentiara superioris. De his dicimus in triplici N⁰ seq.

La loi civile met a la disposition des religieux 'difTérents moyens de rta-liser dans leurs mains le droit de propriété. Ces moyens sont spéciale-ment les qnatre suivants: 1° la personnification civile concédée a un or-dre religieux, 2° la constitution d'une society civile entre les religieus d'un ordre, 3° la constitution d'un acte d'association entre les membres d'une communauté, 4° la possession des biens par chaque rcligieux en nom personnel.

— 1° La personnification civile est un acte en vertu duquel un établissement quelconque est considéré civilement et moraiement comine s'il était une personne vivante; rétablissement devient un ètre moral distinct des individus qui le composent, ayant une existence propre, des droits parti-culiers, acquérant, possédaut pour lui des biens immobilisés en ses mains, biens qui, au décès des individus, ne passent pas a leurs héritiers, et s'appellent, en consequence, biens de main-rnorle. Civilement parlant, il n'y a que le pouvoir législatif qui puisse accorder la faveur de la personnification civile. Sous le droit rorr.ain, elle était accordée ü toutes les com-munautés religienses. Sous Tempire du code civil francais et de notre lé-gislation moderne, ccttc faveur est accordée aux administrations des biens de l'État, de la province, de la commune, des bureaux de bienfaisance des fabriques d'église, etc.; mais elle est soustraite ïl toutes les commu-nautés religieuses, les seules congregations hospitalières exceptées. Consé-quemment ce premier moyen de propriété est devenu chez nous ü peu prés sans application pour les maisons religieuses. Mais il leur reste cn-core deux autres modes de propriété colleclice, d'après noire législatlon, savoir le contrat de société et le contrat d'association. Faisons préalable-ment quelques observntions sur la nature de ces deux contrats.

En dehors des dillërents contrats de mariage, dont nous avons parlé aillenrs, on distingue les deux contrats suivants de propriété collective: le contrat de société et la contrat ou acte association. On forme une société, si les membres qui la composent, ont pour but le lucre matériel, c'est-ü-dire, appréciable en argent, et si ce lucre doit servir exclusive-ment au profit des membres; tandis qu'on ne forme qu'une simple association, si le but est autre que celui que nous venons d'énoncer. Les biens mis en commun dans une société ou une association, constituent ce qu'on appellc propriété collective.

Ainsi, la société, d'après l'art. 1332 du code civil, est un contrat par lequel deux ou plusieurs personnes conviennent de mettre quclque chose en commun, dans la vue de partager le benefice qui pourra en résulter. La société est done une concentiation de forces ou de richcsses dans le

49. — q. Enumera varios actus magis occur rentes in quibus rellgiosus, turn propric hm impropric dictus, contra votum paupertatis peccat, si cos absque superioris licen-tia ponat.

but de créer d'aulrcs richesses au profit des associés. D'après cela, deux conditions sont nécessaires au contrat de société proprement dite: 1° le hut de créer d'autrcs bénéfices ou ricbesses; 2° Ie but de faire servir ces richesses exclusivement au profit des associés, et non au profit d'autrui. Faute de Tune ou de l'autre de ces deux conditions, ce n'est plus le contrat de sodété, e'est former Ie contrat dc simple association.

Ainsi, on forme une simple association, lorsque, faute de la première condition, ou but de lucre materiel, la concentration de forces ou de richesses a pour but la production exclusive d'avantages moraux ou intel-lectuels, par exemple dans les communautés religieuses, dans les associations ou cercles littéraires. II en serait de mème si, faute de Ia seconde condition, la concentration de forces ou de richesses avait pour hut de faire servir ces richesses au profit d'autres personnes que les associés, comme cela a lieu dans les ceuvres de charité, par exemple dans ranivre des conférences de Saint-Vinccnt-de-Paul, etc.

Relativement ü la proprlété collective qui existesous le contrat de société et sous celui d'assoeiation, il y a, d'après M. Tielemans, cettc difl'érence cntre I'as-sociation et la société, que, « dans Tassociation, les bénélices, comme les raises, restent toujours i la communauté, sans appartenir en particulier ü aucun de ses membres, ceux-ci n'ayant pour ainsi dire que la jouissance viagère.» De la les deux consequences suivantes: 1° lorsque Tun des membres cesse de faire partie de Tassocialion, les biens continuent a appartenir exclusivement et collectivement aux associés restants; 2° dès le jour de leur en-trée dans I'association, les nouveaux membres deviennent les copropriétai-res collectifs de ceux qui s'y trouvaient déjil: en elfet, un associé est propriétaire par indivis des biens communs, en taut qu'associé et coopé-rant au but de I'association; mais, dès qu'il cesse d'etre associé, la pro-priété n'a plus raison d'etre pour lui, il perd la qualité qui lui y don-nait droit. Glioses qui u'exislent nullement sous le contrat de société.

Puisque le code civil ne donne aucune disposition particulière concer-nant les communautés ordinaires ou les simples assoeations, il en faut conclure que le titre des sociétés doit leur Otrc appliqué en tout ce qui n'est pas incompatible avec leur essence, avec ce qui les différencie des sociétés. A son défaut, e'est l équilé et ce principe que lout cc qui n'est pas dcfendu est permis, qu'il faut consulter, car la liherté des stipulations est compléte tant qu'aucune loi ne la reslreint, dit M. Jacobs.

2° Si rem in usum suum obtcntam, in alium usum expendat; vel eam ultra limites temporis a superiorc prse-fixi servet; vel earn subducat libera dispositioni supe-rioris, v. g. earn occultando.

o⁰ Si ex rebus ad usum suum concessis, alteri donet ea qute pareius vivendo sibi subtrahit; exceptis, ait Lig.,

— 2quot; La consülulion tViine snciélé civile, ou contrat de sociélé enlrc reli-gicux. Vis-ü-vis de Ia loi civile, les reli^ieux sont de simples citoyens. Tous les ciloyens sont éyanx devant la loi; el tons, conséquemment, ent le droit de former des sociétés chiles, les religieux aussi bien que les laïcs, puisque la loi lie reconnait pas aux biens d'une coimnunauté reli-gieuse le caraetère d'une personne morale, mais qu'elle accorde a chaque religieux, comme a tout autre citoyen, le droit d'aliéner ses biens et d'en disposer librement.

Mais, puisque les communautcs religieuses ne ponrraient avoir rccours au contrat de société que pour autant qu'elles seraient constitutes dans un but de lucre materiel, cc qui n'est pas In cas pour la plupart d'en-tre elles, elles peuvent, ü défaut de contrat de sociéUi, recourir au contrat de simple association.

— 5° La constitution d'un acte d'associalion entre religieux. La Constitution beige de 1850 declare, art. 19, que les Celges out le droit de s'as-sembler; et art. 20, qu'ils ont le droit de s'associer. Elle distingue done le simple droit de se réunir ou s'assembler, droit dont I'exercice présente quelque chose d'accidentel et de temporaire, du droit plus large de s'associer, d'une inanière durable et permanente. Or , la liberté d'association suppose nécessairement la propriété collective; car, pour qu'une association puisse exister, et exister d'une manière permanente, ii faut qu'elle puisse posséder en commun, qu'elle jouisse de Ia propriété collective. Le nier, c'est rendre Ia liberté d'association irréalisable; ce n'est pas scule-ment supprimer les couvenls, c'est encore anéantir toutes les autres associations qui existent néanmoins légalement en Delgique.

Ainsi Ton voit que les nombreuses associations de tout genre et de toute couleur, qui pullulent en Celgiquc, sont propriétaires soit d'un local, soit de riches collections, soit de meublcs et de certains fonds en caisse. Or, ü chaque instant de nouveaux membres entrent dans ces associations, et des membres anciens en sortent, sans qu'ils réclament une part dans les deniers sociaux, et sans qu'ils contcstent aux membres res-lants la qualité de copropriétaires de ces deniers sociaux.

L'article constitutionnel qui accorde la liherté d'association, est géné-ral, et doit par conséquent ètre applicable toutes sortes d'associations. 11 garantit done les associations qui ont simpleraent un but moral ou in-tellectuel, comme sont lus sociétés de bicnfaisancc; les sociétés politiques,

suis pitantiis quse limitate ei tribuuntur, ut ova, car-nes, etc., nisi superior id expresse vetuerit.

4° Si res curse sua? commissas, culpabiliter sinat pe-rire, arnilti, deteriorari, etc.

tenues soit par les loges maQonniques, soit par les catlioliques; les socié-tés d'agrément ct les cercles littéraires. Cette liberie d'association, de même que la propriété collective qui en est le corollaire indispensable, existe done pour les associations religieuses ou ordres religieux, aussi bien qu elle existe pour les autres ciloyens. La nier aux reücieux, ainsi qu'a semble le faire la cour d'appel de Bruxelles en 18G1, et ainsi que le font les adversaires des couvents en Belgique, c'est vioier la ConsUtution , c'est supprimer du même coup, ü moins de se servir de deux poids et de deux mesures, toutes les autres associations.

— 4° Reste un quatriime moyen, e'est-a- dire, la possession par cliaque religieus individuellcment ou en nom personnel des biens dont la coramu-nauté a la jouissance. Quoi qu'en dise II. Oris, qui, dans le but de d(5-truire les ordres religieux, a publié un ouvrage dans lequel, parmi grand nombre d'erreurs, il prétend refuser aux religieux le droit de propriélé individuelle, paree que la qualité de religieux constitue une présomption d'incapacité; qua le religieux fait voeu de pauvreté, en vertu de quoi il ne peut posséder; et que, lorsqu'il acquiert ou regoit, c'est pour la cotn-munauté; il n'en n'est et n'en restera pas moins evident que le religieux peut posséder i.ndividuellement, a l'égal de tous les autres. citoyens.

On comprend que, sous ce régime de propriélé individuelle, les biens dépendants d'un établissement religieux, qui en a la jouissance, ne for-ment pas un tout indivis, mais qu'ils sont considérés comme formant au-tant de paris distinctcs qu'il y a de religieux propriélaires. Aussi, ü la mort de chaque religieux propriétaire, la portion de biens qu'il possède en propre, passerait a ses héritiers naturels, si de son vivant il n'avait pas pris lü-dessus de dispositions particulières; et ainsi la maison pério-diquement morcelée, se trouverait dans 1'impuissance de soutenir ct trans-mellre longlemps son existence. C'est done dans le but d'exclure ses héritiers, et de conlribuer ü la durée de l'exislence de la maison, que chaque religieux propriétaire place, par donation entre vifs ou par testament, sur la tèle d'un seul et même religieux ou sur quelques-uns, la portion de biens dont il est propriétaire. Ce religieux, devenu légataire universel, assure ü son tour la lotalité de ces biens, en les passant par testament k un autre religieux qui promet le plus de longévité; celui-ci, plus tard, en fait autant k 1'égard d'un autre, et ainsi de suite.

Mais ce mode est précaire et sujet ü de graves inconvenients: d'abord il est possible que le religieux quitte l'ordre et emporte le riche héritage sur lequel comptait la maison; il est possible que Ie teslament fait en fa-

5° Si quid pro communitale emat, quin superioris licen-liam prBesumere possit; quod rarum est.

veur de la maison, soit attaqué par les héritiers du dél'unt, et que cpüx-ci parviennent a Ie faire annuler par los trilninaux; enfin, et c'est ce qu'il y a de plus grave, ü chaque mutalion de ces biens sur une autre tète, le religieux, ou plulöt Ia maison, a ü payer au fisc les droits de mutation; droits énormes et monlant ii 10 pour 100, atleignant meme, y compris les frais nécessaires, ü li pour 100; frais qui, après un certain nombre d'années et de mutations, fmisscnt par absorber le capital primitif.

En résumé, des quatre moyens sus-mentionnés, mis ü la disposition des maisons religieuses, le premier, ou la personnificatioii civile, entre tous le plus favorable pour Ia stabilité des maisons religieuses, est deyenu a peu prés sans application sous les legislations modernes. Quant au sccund moyen, ou la constitution d'une société civile, il est évident qu'il ne pourra ètre invoqué que par les maisons religieuses qui peuvent faire va-loir un but de lucre, comme sont les maisons qui dirigent un pensionnat, un collége, un hospice de vieillards, etc. Encore ne rencontreront-elles pas parement des entraves de la part de I'autorité civile, peu favorable sinon hostile ü ces institutions, qui chercbera ü leur conlester pareil but.

Le troisième, Ie moyen constitutionnel, ou la constitution d'une association religieuse, semble présenter Ie plus de garantie en Gelglque, puis-qu'il repose sous l'égide de la Constitution beige. II est vrai que ceux qui ont juré Ia ruina de nos ordres rcligieux, prétendent que la pro-priété collective n'est pas attacbée aux associations religieuses, quoique cependant ils 1'admettent pour toutes les autres associations non religieuses ; inais il est peu probable que le pouvoir civil ose jamais adopter et sane-tionner pareille monstruosité inconstitutioiinelle.

Le qualriéme, ou Ia propriété individudie, a défaut des autres moyens, peut toujours êlre adopté, malgré les inconvenients auxquels il est sujet.

Notre siècle, dit Montalembei t, a contre les ordres reügieux les memespré-ventions, les mèmes baines que le moyen -age contre lesJuifs. Gouvernements absolus et peuples en révolntioii ne s'entendent que pour les dépouiller et les proscrire. En Franceet en Belgique, en Autriche eten Italië, en Espagne et en Portugal, en Pologne et dans les Prineipautés Danubiennes, en Suisse eten Grèce, au Mexiquc et dans les republiques de l'Amérique méridionale, leur existence est menaeée , ou leur ruine est accomplie. Au nom des idéés modernes, ou leur refuse a Ia fois Ie bénéfice du droit nouveau et les garanties de randen, sous prétexte que cdui-cl ne compte plus, lt;inc Vautre n'a pas été fait pour eux.

7° Si, iter agens, ad alia loca divertat extra rectam viam, ad res curiosas videndas, nisi forte valde brevis sit distantia, et nullse aut admodum modicse expensse fieri debeant; nisi in casu particulari licentia superioris ex gravitate causse merito prsesumi possit. Secus enirn, peccaret turn contra paupertatem, tum etiam contra obe-dientiam.

8° Si disponat de operibus manualibus a se confectis; vel de honorariis quse pro missis vel pro aliis ministe-riis spiritualibus accepit.

9° Si ab ex Iran eo accipiat pecuniam in pia opera ad libitum impendendam; dico ad libitum, nam secus foret, si religiosus sit tantum quasi commissarius donatoris, i. e. si donator determinet tale opus pium in specie, v. g. talem pauperem, talem ecclesiam, etc.

10. Si absque justa ratione recuset ea quse monasterio vel sibi gratuito donantur vel debentur, quia sic actum proprietatis ponit.

1° Si propria manuscripta servet aut alio transferat; quia habentur ut aliquid spirituale, cum sint partus in-genii. Item de sanctorum reliquiis dicendum videtur.

2° Si aliquid acceptet vel donet sub conditione licen-tiie obtinendse; quia actus reipsa suspenditur.

r. üistinguendum est inter peccata quse sunt contra justitiam et consequenter simul contra religionem, et peccata quse sunt contra solam religionem seu votum paupertatis.

Disputatur. Varii dicunt eam tantum materiam gravem esse quae requirilur in furtis filiorumfamilias ad pec-

catum mortale constüuendum, nempe materiam circiter duplo mojorem ac in furlis apud extraneos commissis.

Sed juxta Lig. et Gury, probabilius gravis dicenda est materia qua gravis censetur in l'urtis apud extraneos commissis, i. e. 1° materia S francorum in monasteriis mediocriter opulentis, cum heec monasteria sequiparentur dominis privatis sat opulentis; 2° materia paulo major, in monasteriis opulentis; et 5° materia adlmc major, turn si religiosus res monasterii in proprium usum usur-pet vel aliis ejusdem communitatis donet, ac si in extraneos easdem res erogaret, quia in eadem domo remanent; turn in esculentis et poculentis, ut de famulis, in tractatu De Justilia, N⁰ HO, dictum est.

Inter doctores non plane constat. Nihilominus proba-bilior videtur resolutio sequens:

Generatim, ad materiam gravem requiritur quantitas major quam in casu pracedenti.

Imo requiritur quantitas multo major (juxta varios sex-luplo major seu circiter 50 franci) si religiosus accipiat bona ab extraneis in alios eroganda, quia tunc multo minor est actus proprietatis quam si hsec in proprium usum retineret.

Quinimo materia non fit gravis, seu peccatum veniale non excedet, in tribus casibus sequentibus: 1° si religiosus rem aliquam communitatis, v. g. librum, clam accipiat seu mutuet ad usum proprium, etiam diuturnum, non au-tem perpetuum, v. g. rem occultando; 2° si communitatis rem mutuo cedat extraneis, mode sit certus de restitu-tione facienda, nee tali mutuo communitati grave damnum inferatur, v. g. ex eo quod careat usu rei bic et nunc multum necessariai; 5° a fortiori, si communitatis rem mutuo cedat aliis religiosis ejusdem monasterii.

1° Triplex distinguitur superioris licentia, scilicet; ex-pressa, tacita, et pnesumpta. Igilur 1° certo sufficit, ut patet, licentia expressa. 2° Sufiicit licentia tacita, etiamsi superior adiri possit: quia tacita, utpote contenta in alio, existil de fado, vel saltern ex circumstantiis prudenter judicatur existere; dum licentia prsesumpla non suppo-nitur de facto existere, sed tantum extilura si peteretur. Attamen 5° sufficit licentia prcesumpta, quando superior adiri nequit et urget necessitas.

2° Si superior tibi religioso dederit licentiam rem ali-quam determinatam habendi, adhuc valet, etiamsi ipse ab officio discesserit.

3° Si tu religiosus licentiam habeas dandi aliquid qui-buslibet, Caius, ejusdem communitatis, habet eo ipso facul-talem acceptandi, quia dare et accipere sunt correlativa, et proinde licentia ad unum censetur etiam esse ad alterum.

52. — q. Quotuplex et rjnale est objectum voti castitatis? it. Votum castitatis duplex habet objectum, scilicet:

1° abstinentiarn ab illis quse sexto et nono decalogi pra-cepto prohibentur, i. e. a luxurise peccatis externis et internis, quse lege naturali et divina omnibus prohibentur; 2' abstinentiarn insuper ab illis quse in legitimo matri-monio licita fieri possunt; ita ut matrimonii usus nuptis licitus, jam religioso fiat illicitus.

q. Quale ergo est religiosi peccatum contra primam vel secundam ahstinenliain cornmissurn ?

cat duplici peccato, scilicet contra virtutem castitatis et religionis; peccans yero contra secundam abstinentiam, peccat unico peccato contra solam virtutem religionis.

Ex his intelügitur quod votum castitatis latius pateat quam virtus castitatis, cum quandoque violari possit votum quin violelur ipsa virtus, v. g. si quis, voto simplici religionis ligatus, absque dispensalionc validum contrahe-ret matrimonium, eoque indiscriminatim uterelur.

0. Quantum contra religionem peccatum commit tit re-ligiosus violans primam abstinentiam?

r. In peccatis contra primam abstinentiam seu in pec-catis luxuriae, eadem est gravitas contra votum ac contra castitatem; i. e. si peccatum aliquod sit grave vel leve contra castitatem, simul est grave vel leve contra religionem.

55. — Q. Ad quid religiosus, emittens votum obedien-tise, se ohlirjare censetur?

r. Prout ex supra dictis intelligitur, religiosus ille se obligare censetur ad obediendum, non in quibuscumque rebus quje a superiore jubentur, sed in illis tantum quse a superiore legitime pracipiuntur.

r. Legitime prtecipit superior, si inhibeat juxta regu-lam el constitutiones ordinis.

Dico 1° si inhibeat; unde contra votum non peccat religiosus non praestans ea quae a superiore tantum sua-dentur; quod ex ejus verbis, modo loquendi aut variis rerum adjunctis colligendum est.

tenetur, si superior prsecipiat, non juxta sed extra vel contra vel supra regulam. Jubct extra regulam, si prsc-

cipiat rem plane oliosam seu imperünentem; atqui ad inutile nemo tenetur. Jubet contra regulam, si prsecipiat rem evidenter illicitam; atqui votum nequit esse vinculum iniquitatis. Jubet supra regulam, si prsecipiat ea qufe sunt physice vel moraliter impossibilia; atqui ad impossibile nemo tenetur. Sunt autem moraliter impossibilia ea quae religiosus sine gravi suo damno adim-plere non potest, v. g. exercere magnas macerationes, inservire prseliantibus, pestiferis, nisi sint pestiferi ejus-dem ordinis; atqui, in talibus obedire non tenetur, quia actus heroïci, sicuti non cadunt sub pnecepto, sic quoque generatim non cadunt sub voto; nisi religiosus tales vel similes actus expresse vovisset, quod in quibusdam or-dinibus religiosis locum habet.

Dico 5° juxta regulam el conslilutiones, i. e. non tantum in rebus qua) in regula vel in constitutionibus con-tinentur expresse, sed etiam quae continentur implicile. Verum in regula vel constitutionibus implicite contineri censentur, non tantum statuta legitime condita ad regulse et constitutionum observationem, sed insuper quidquid pertinet ad officia communitatis rite obeunda, vel ad rectam communitatis administrationem; ac proinde in illis rebus superiori obedire tenetur religiosus.

b4. — Jam superest triplex qutestio: 1° quomodo dif-ferat votum obedientise solcmne a simplici; 2° quomodo differat votum obedientise a virtute obedientise; 5° quan-donam religiosus peccet mortaliter contra votum obedientise.

q. Qucenam sunt prcecipuce differential inter effeclus a voto obedienlicü solernni et simplici productos?

r. Votum solcmne obedientise a voto simplici ordinario seu approbatione non papali sed episcopali stipato, dif-fert prsesertim in duobus :

neri possit quam in solemni, cum illud nonnisi a Papa et gravissima de causa solvi possit.

2° Ut supra de religiosis proprie et improprie diclis notatum est, votum simplex obligationem religiosi sine superioris licentia contractam, reddit illicitam quidem, sed non invalidam, licet superior eam quandoque irritare valeat; votum autem solemne talem obligationem reddit invalidam, seu religiosi voluntatem auctoritati superioris ita obstringit ut ille absque hac licentia nullam amplius obligationem, neque naturalem neque civilem, valide con-trahere valeat.

r. Votum obedienlise a virtute obedientise differt prse-cipue in hoc, quod votum respiciat tantum actus eccter-nos, i. e. executionem externam mandati superioris; virtus vero respiciat actus tum externos, tum internos seu in-ternam animse submissionem.

Ex hoc intelligitur, 1° virtutem obedientise latius patere quam votum obedientite; et 2° religiosum, per inobe-dientiam externam, duplex committere peccatum, scilicet, contra virtutem obedientijfi et contra religionem; et per inobedientiam pure internam, eum peccare non contra votum sed tantum contra virtutem obedientise.

Idem existit discrimen inter votum paupertatis et virtutem paupertatis. Idem varii extendere volunt ad votum castitatis et virtutem castitatis; sed ex diclis supra, satis intelligitur quod hoc non videatur posse admitti.

1° Quando recusal obedire superior! prsecipienti in virtute sanctss obedienlise, vel in nomine Christ!, aut per alias similes formulas; quse tarnen rarissime a superiore sunt adhibendse.

2° Quando superiori, absque ejusmodi formulis prseci-pienti respondet; Nolo obedire, nolo facere, non faciam, aut aliud simile quod conteraptum formalem auctoritatis pra3cipientis redoleat.

5° Per accidens, quando ex inobedientia sequitur grave scandalum aliorurn, sive subditorum sive sseculariuin, aut aliud grave incommodum.

In caiteris casibus, inobedientia peccatum veniale non excedit. Gum autem tres dati casus peccati mortalis raro accidant, communiter peccata religiosorum contra obe-dientiam nonnisi ut venialia reputanda sunt. Multo ra-rius adhuc peccata in solam obedientise virtutem com-missa, mortalia peccata sunt.

Nola 1°. Nomine superioris veniunt, non tantum su-premus superior ordinis vel domus, sed etiam sub eo prceposili ex superioris parte prsecipientes, cum tunc cadem sit auctoritas quse mandatum injungit.

Nola 2°. Episcopi Belgii concilio Vaticano exposuerunt quod, prater monasteria stride dicta, existant in Belgio quasi innumerse, et quidem in singula dioecesi ducentoe vel trecentse, pise turn virorum tum feminarum familise quse quibusvis operibus zeli et charitatis in proximum occupanlur. Tales domus passim reguntur, aiunt, juxta spirilum ss. canonum in illis quse spectant ad novitia-tum, separationem a profanis, spiritum paupertatis, etc.; sed illas reducere ad apices juris et submittere congre-gationi Romanse est impossibile. — Itaque a concilio Vaticano postularunt: Ut auctoritas episcopi sit et maneat in omnia monasteria fratrum laïcorum et sororum, ifa quidem ut ad episcopum recurratur pro omni admini-stratione spirituali et temporali.

Sextuplici capite agimus 1° de sacramenlorum natura, 2° de materia et forma, 5° de effectibus, 4° de ministro, 5° de subjecto, 6° de cseremoniis et sacramentalibus.

Prccnota. Tripliciter sumitur \ox sacramenhm: 1° pro re sacra et occulta seu pro mysterio, v. g. apud s. Paulum: Ut nolum facer el nobis sacramentum voluntatis sua:; 2° pro omni signo rei sacrse, v. g. apud eumdem s. Paulum : Sacramentum hoc magnum est, ego cut cm dico in Christo et in Ecclesia, i. e. matrimonium primsevum fuit signum conjunctionis Christi cum Ecclesia; 5° proprio sensu, prout hie agitur, pro signo sensibili ad liominum sancti-ficationem divinitus instituto.

n. Sacramentum in genere seu sub veteri et nova lege consideratum, est signum sensibile, divinitus institutum, ad significandam vel procurandam gratiam.

R. Est signum sensibile, divinitus instilutiim, prsecipue ad significandam gratiam per Christum dandam.

Sacramenta veteris legis conferehanl quidem quamdam gratiam sea sanctitatem, scilicet imperfectam et legalem, consistentem in aggregatione ad populum Dei, in externa aliqua consecratione vel expiatione; sed ilia gratia, ilia sanctitas imperfecta significabat, prsefigurabat gratiam seu sanctitatem perfectam, i. e. gratiam sanctificantem, per Christum dandam. De sacramentis veteris legis, agimus infra, N^is 21 et 22.

r. Est signum sensibile, a Christo permanenter institu-tum, ad significandam et conferendam homini gratiam.

Dico 1° signum sensibile, i. e. sensu aliquo perceptibile, prout sunt v. g. aqua et ablutio in baptismate, externa manifestatio contritionis in pcenitentia, species consecratai in Eucharistia.

Dico 2° a Christo institutum. Etenim, ait Franzelin, sicut sacramenta novte legis sunt instrumenta Dei et Christi ad hominum sanctificationem, ita solus Deus sanctificator potestate auctoritatis independente, Christus redernptor secundum humanitatem potestate exceilentice sacramentorum eorumdem institulor credi debet; idque tenendum est hoe sensu, ut Christus ipse per se, dum visibilis versabatur in terris, sacramenta omnia novae legis instituisse intelli-gatur, non vero mediate tantum et auctoritate apostoüs attributa.

Dico 5° institutum permanenter, i. e. quamdiu permanebit forma religionis christianse pro qua institutum est, ut patet in sacramentis veteris legis.

Dico 4° ad significandam et conferendam gratiam. Alia autem est gratia seu res sacra quam significat, et alia quam producit hoc signum sensibile. Itaque:

q. Quasnam gratias significat signum hoe sensibile? r. Sacramentum est signum non unius sed trium rerum seu gratiarum, scilicet est signum 1° clemonslrativum gratite quam etiam confert; 2° compemoralivum Christi passionis, qute nobis gratiam meruit; 5° pronosticum futurse glorise, ultimi sanctificationis finis, juxta canticum; O sacrum convivhm, in quo... recolitur memoria passionis ejus, mens impletur gratia, et futurse glorise nobis pignus datur. q. Quasnam gr alias producit signum hoe sensibile? r. Duplex est gratia seu res sacra quam producit hoe signum, scilicet 1° gratia, tum sanctificans tum sacramen-talis; 2° character, in sacramentis characteristicis.

Sacramenta autem novse legis relationem habent tum ad sacramenta veteris legis, tum ad bona ccelestia. Hanc relationem exponit Franzelin modo sequenti:

Sicut universim Ecclesia novi Testamenti media est inter ceconomiam mosaïcam tamquam umbram prsefigurantem, et inter Jerusalem coelestem tamquam finalem perfectionem, ita nominatim hsec duplex relatie obtinet in sacramentis. Sacramenta enim vetera in synagoga mosaïca typi sunt et promissiones sacramentorum novorum in Ecclesia Christi; hsec aulem nova sacramenta sunt pignora et prsepa-rationes ad bona seterna in Ecclesia coelesti, ubi res ipsa sacramentis significata manet sine signis, et nihil jam est in figura sed omnia sunt in veritate.

Unde, ceconomia antiqua se habet ad Ecclesiam Christi, sicut Ecclesia Christi in terris se habet ad Ecclesiam coelestem. Sicut enim synagoga mosaïca erat poedagogia et prseparatio ad Ecclesiam Christi in terris, ita Ecclesia ad Jerusalem coelestem est prseparatio, ipsa media inler umbram veterem et consummationem futuram in patria. Hinc, ipse Paulus, ad Hebr. X, distinguit umbram in veteri Teslamento, imaginem in novo Testamento, et res ipsas in ccelo, ita ut per umbram ad imaginem, et per imaginem ad rerum possessionem plenam humanum genus

deducatur. Si igilur comparetur novum Testamentum cum veteri, se habet ut corpus ad umbram; si conferatur cum consummatione in palria, vicissim se habet ut imago ad res ipsas.

Nota 1°. Ex dictis intelligitur quod a rationa sacra-menti excludenda sint sequentia : 1° transitus maris rubri, manna, serpens seneus, immolatio Isaac, etc.: quia, licet rem aliquam spiritualem figurarent, non erant tam en quid stabile a tota religione frequentandum; 2° sacrificium, quod ordinatur ad Deo cultum exbibendum, sacramentum vero, ad hominis sanctificationem; 5° martyrium, quod non est institutum a Deo, sed ab inimicis üdei; i⁰ sa-cramentalia, de quibus vide infra, N⁰ 41.

Nota 2°. Veram sacramenti notionem perverterunt pro-testantes. Admittunt quidem sacramentum esse signum externum, sacrum rilum et cseremoniam; sed id quod ei intrinsecum est et quasi ejus animam constituit, reji-ciunt: efficaciam scilicet seu vim sanctificandi, quam soli fidei tribuendam esse contendunt. Quapropter varia3 quas tradiderunt sacramenti definitiones, fere reduci possunt ad banc; Sacramentum est ritus et signum divinitus institutum ad excitandam [idem vel ad dignoscendos Christi fideles.

r. Perficiuntur tribus, juxta concilium Florentinum, « 1° rehus, tamquam materia; 2° verbis, tamquam forma; 5° persona ministri conferentis sacramentum cum inten-tione faciendi quod facit Ecclesia; quorum unum si desit, non conficitur sacramentum. »

Non autem semper necessario requiritur subjectum sus-cipiens, ut patet in conficienda Eucbaristia.

Sed sacramenla non constant persona minisi licet persona ministri ejusque intentio necessar.^

rantur ad sacramentum perficiendum, non tamel^^ui' diuntur compositionem sacramenli, sed sunt quid¹'⁶mento extrinsecum, scilicet causa instrumentalis ih³

Hinc recte ait Franzelin; Si in sacramentis ratio physica signorum specletur, sacramenta veteris Te | menti merito dicuntur constitisse solum rebus quibusdi

sive actionibus, comparate ad sacramenta novi Testamen minus expresssö significationis. Sacramenta autem nov. Testamenti omnia conficiuntur et constant duplici parte signi: una, quae est res vel actio minus determinatse significationis; altera, qua) est vel proprie vel saltern virtualiter verbum determinans expressius significationem : unde aptissime dicuntur confici rebus tcmquam materia ct verbis tamquam forma.

Itaque sacramenta novse legis, pergit idem auctor, utpole non amplius umbra, sed ipsa imago rerurn, signis clario-ribus constituuntur, prsesertim quoad significationem prin-cipem qua: non jam est futurorum sed significationis prsesentis. Unde omnia constant non solis rebus et actionibus symbolicis adumbrantibus, ut ilia vetera, sed simul etiam verbis significantibus et consecrantibus. Esse autem signa sacramentalia novi Testamenti ita inslituta in rebus et verbis, demonstratur inspectione ipsius ritus essentialis in singulis, ut parlim in Scripturis ipsis describitur, partim in apostolica traditione innotescit. Puius enim qui univer-sali et constanti ecclesiarum catholicarum consentione tamquam necessarius ad valorem sacramenli observatur et

creditur, sine dubio ut essentialis a Christo apostolis, ab apostolis Ecclesiae consignatus est. Jam vero, quamvis propter obscurilalem consensus in usu et doctrina de nonnullis partibus rituum sacramentalium, dubium esse possit, utrum sint essenliales ad valorem, ut in suis locis videbitur; constat tarnen universali usu et doctrina de partibus certo essentialibus ita, ut omnia sacramenta novi Testamenti confici intelligantur rebus et verbis, qua; proprie vel saltern virtualiter et sequipolenter verba sint. In quinque quidem sacramentis pars hsec utraque est prorsus mani-festa; in sacramento vero posnitentise el matrimonii non de verilate ipsa partis utriusque, sed potius de modo, quo in iis res ac verba se babeant, potest esse aliqua dubitatio.

r. De fide est quod existant numero septem: Baptis-mus, Confirmatie, Eucharistia, Poenitentia, Extrema-Un-ctio, Ordo, Matrimonium. Id autem probatur triplici ar-gumento:

Probatur 1° s. Scriptura, quse passim de singulo sacramento loquitur, ut in singulis tractatibus videre est.

Probatur 2° traditione: nam, ut ait Franzelin, septem esse novse legis sacramenta proprie dicta, ecclesiarum cbristianarum (non exceptis commumonibus orientis ve-tusto schismate ab Ecclesia catholica divulsis) professie est unanimis; bsec autem unanimitas plane demonstrat, septenarium bunc numerum ab ipso Ecclesiae Conditore fuisse institutum, et per apostolos traditum.

Probatur 5° ratione congruentiae: etenim congruus est septenarius ille numerus, quia respondet ad omnes vilae spiritualis necessitates, sive in individuis, sive in commu-nitate seu Ecclesia. Nam, in vita nalurali, homo indivi-duus nascitur, roboratur, alitur, si in morbum incidat medicina sanatur, et sublatis morbi reliquiis perfectae in-columitali restituitur; bumana vero societas propagari de-

bet et legitimo regimine gubernari: ita in vita spirituali, homo nasci, rohorari, alt, sanari, reconvalescere, Ecclesia vero propagari et regi debet: patet autem septuplum hanc eliecluin spiritualem per septem sacramenta produci.

r. Distinguitur quadruplex: ordo 1° relationis, 2° dignitatis, 5° necessitatis, 4° prioritatis seu usus.

1° Ordo relationis, i. e. juxta relationem quam habent sacramenta ad vitam spiritualem, comparatam cum vita naturali, est ordo N⁰ prsecedenti datus, seu 1° baptis-mus, 2° confirmatio, etc.

2° Ordine dignitatis, inter csetera supereminet Eucba-ristia, in qua Christus ipse continetur, et ad quam velut ad centrum csetera omnia referuntur. Quoad cfelera, confirmatio et ordo sunt aliis digniora ob excellentiam mi-nislri conferentis; et baptismus est aliis dignius ob excellentiam effectuum.

o⁰ Ordine necessitatis, alia sunt necessaria necessitale medii, scilicet baptismus, qui est janua Ecclesise et coeli; et poenitentia, pro iis qui post baptismum in peccato mortali versantur. Alia sunt necessaria necessitate prcece-pti, i. e. csetera omnia, ultimis duobus exceptis, quae non sunt necessaria pro privatis, sed tantum pro communitate.

Ordo prioritatis in sacramentis recipiendis, alius est observandus proeorum valore, et sic solus baptismus csetera prseire debet; alius servandus est pro liceitate, et sic confirmatio prseire debet ordinem, ordo inferior superiorem, in relapso poenitentia Eucbaristiam, etc.

R. 1° In sacramenta vivorum vel mortuorum, prout ex primaria sua institutione producunt gratiam sanctificantem

secundum, i. e. quae de justo facit justiorem ; vel primam, i. e. quae de injusto facit justum.

2° In imprimentia vel non imprimentia characterem in anima. Characteristica sunt baptismus, confirmatio et ordo.

4° In formata vel in for mi a, prout gratiam producunt dum suscipiuntur; vel, intercedente obice, effectum suum hic et nunc non producunt. Informia autem subdividuntur in reviviscentia et non reviviscentia, iuxta dicenda infra, N⁰ 18.

Triplici paragrapho dicimus 1° de materise et formse natura, 2° de earum mutatione, 5° de iteratione, in dubio de earum validitate.

r. Materia est res sensibilis vel actio quae adhibetur ad esse sacramentale determinandum; v. g. in baptismo aqua, ablutie.

r. Duplex distinguitur materia: remota el proxima. Re-mo/a est ipsa res considerata in se, v. g. aqua in baptismo; proxima est applicatio rei, ad esse sacramentale consti-tuendum, v. g. ablutio in baptismo.

r. Forma est id quod determinat materiam ad esse sacramentale constifuendum; idque ordinarie consistit in verbis ministri. Dico ordinarie, quia, in matrimonio, con-

Supra, N⁰ 1°, dictum est Cliristum por seipsum sen immediate instituisse omnia novtc legis sacramenta. Jam vero exurgit qusestio de mode quo Christus, singulum sacra-mentum instituens, determinaverit materiam ct formam in eo adhibendas: utrum scilicet Ciiristus eas determinaverit, ut dicitur, in specie, an vero tantum in genere. De-terminatio in specie est ilia, qua materia et forma de-signantur eo modo prout in quotidiano usu vitfe Immanfe intelligitur; v. g. si, pro baptismi materia, designelnr aqua naturalis, et pro forma, talia verba quoad substantiam seu quoad sensum determinata. Determinatio autem in rjenere est ilia, qua pro materia et forma determinatur adhibendum esse signum aliquod sensibile et vocale, ita ut Ecclesiae competat ex bujusmodi rebus et verbis eligere res et verba qua? sibi magis conveniant.

Q. Quomodo ergo Christus, sacramenta instituens, deter-minavit materiam el formam adhibendas?

r. Imprimis, cerium est Christum eas determinasse aliquo saltern modo. Cum enim sacramenta, ait Fran-zelin, signa gratise sint ex institulione, materia et forma, utpote paries essentiales ex quibus ratio signi componi-tur, ab ipso sacramentorurn institutore determinatce sunt sin minus in infima semper specie, saltem intra earn latitudinem, ut signiticatio ab institutore intcnta semper maneat integra.

Hinc, 1° Christum eas determinasse in specie, cerium est pro baptismo et Eucharistia; item communius tene-tur pro poenilentia, extrema-unctione et malrimonio. Sed 2° quoad confirmationem et prseserlim quoad sacramen-tum ordinis, non constat utrum in specie an vero in genere Christus materiam et formam determinaverit; ratio autem praecipua cur varii, contra alios, teneant pro de-terminatione generica tantum, est, quia Ecclesia grseca

non eosdcm adhibet ritus quos adliibet Ecclesia latina, ct quia latina non omnes eosdem adhibet quos adhibuit olim.

q. Da tria principia funclamenlalia circa usum materia; el formcB in sacramenlorum aciministraiione seu confeclione.

r. Principiim. Ad sacramentorum confeclionem lici-tam, extra casum necessitatis, saltern regulariter, requiritur nt materia et forma sint moraliter certse. Ratio est, quia non licet uti probabilitate ubi agitur de valore sacramenti, nisi nrgeat necessitas: probabiliias enim periculum invaliditalis non removet.

Dico 1° extra casum necessitatis, llujusmodi autem necessitas vix in aliis sacramentis locum habere potest quam in baptismo et pcenitentia.

Dico 2° saltern regulariter: nam ubi agitur v. g. de dispositione necessaria ad sacramentum poenitentise, de hac sacramenti materia vix aliud quam prudens quoddam ac probabile judicium haberi potest.

2quot;' Principium. Ad sacramentorum confectionem validam, requiritur ut materia et forma uniantur sen applicentur ab eodem ministro, ot erga idem subjectum. Ratio est, quia, si unus materiam et alter formam poneret, verba fornice non verificarentur; minister enim qui v. g. diceret : Er/o te baptizo, dum alter cffunderet aquam, falsum profer-ret, siquidem non baptizaret.

o™ Principium. Ad sacramentorum confectionem validam, requiritur inter materiam et formam qusedam simul-tas, i. e. ut eodem tempore adhibeantur.

Physica requiritur pro Eucharistia, quia consecrationis verba hie et hoc denotant materiam esse prsesentem.

Sed simultas moralis variam admiltit latitudinem, nunc minorem nunc majorem, pro singuli sacramenti natura. Sic, latitudinem majorem admitlunt sacramenta pcenitentise et matrimonii: quia pcenitentia inslituta est per modum

judicii, in quo sententia non semper slatim sequitur causae examen; et quia matrimonium habet rationern contraclus, in quo sufficit ut consensus unius ponatur dum consensus alterius adhuc moraliter perseverat. Latitudinem vero minorem admittunt confirmatio, extrema-unctio, ordo, et prsecipue baptismus.

r. Distinguitur duplex, tum in materia turn in forma: mutatio substantialis vel accidental is.

R. Mutatio est substantialis in materia, si heec eadem dici non possit, juxta hominum usum et sestimatio-nem, ac ea qua? a Christo determinata est, v. g. in ba-ptismo si adhibeatur vinum loco aqute; in forma vero, si sensus verborum a Christo intentus in alium mutetur, v. g. in baptismo si dicatur: mundo loco baptizo.

Mutatio accident alls in materia, est ea quae versatur tantum circa rei qualitatem, v. g. si in baptismo adhibeatur aqua non benedicta aut minus munda; in forma vero, ea qua) verborum sensum non mutat, v. g. si loco haptizo dicatur abluo.

Quoad sextum modnm seu corrumpere verba, animad-vertendum est, quod mutatio multo facilius sit substan-

tialis si fiat in prineipio quam in fine verbornm, v. g. dicendo: Matris loco Palris, quia in initio potius quam in fine residet radix seu verborum significatio.

q. Quum forma, ex facia mutatione, habere pos si I sen-sum vel eer to falsiim, vel cvquivocum, vel ver urn, inqui-ritur an circa validitatem aliquid facial intentie rninistri ?

2° Si sensus sit wquivocus, i. e. si adsil sensus duplex, unus falsus et unus legitimus, forma est invalida vel valida, prout minister intendit sensum falsum vel legitimum.

5° Si sensus sit verus, mutatio non est nisi accidenta-lis, el intentio rninistri formam essentialiter validam in-validare non potest. Attamen, si falso putaret minister liane mutationem esse essentialem, sacramenlum regula-riter non confieeret, non quidem ratione formce quse de se est valida , sed defeclu intentionis faciendi id quod facit Ecclesia.

r. l^m Principium. Si mutatio sit substantialis, 1° sacra-mentum invalidat, quia non amplius adest idem ritus; consequenter 2° si voluntarie fiat, constituit peccatum grave contra religionem, contra charitatem, et contra jusliliam si ministro cura animarum incumbat ex officio.

2quot;' Principium. Si mutatio sit accidentalis, 1° per se sacramontum non invalidat; attamen 2° per se constituit peccatum contra religionem, grave vel leve, prout mutatio est notabilis vel non ; imo nullum est peccatum, si mutatio fiat ex justa causa, vel si a culpa excuset ignorantia, v. g. in laïco baptizante, non vero in obste-Irice, vel in sacerdote sacramenta ex officio conferente, cum hi callere debeant ea quas sunt sui officii.

n. Si exurgat dubiurn circa valorem materise vc^jl forma? in alicujus sacramenti collatione, videndurn an islud dubium sit prudens vel non. Si non sit prudens, sa-cramenta iterari non possunt; si sit prudens, iterari vel possunt vel debent. Igitur,

1° Si dubium non sit prudens, sacramenta iterari non possunt; idque probibetur sub gravi, quia, prorsus inu-tili iteratione sacramenti, ei gravis injuria irrogatur.

2° Si dubium sit prudens, sacramenta sub conditione iterari 1° possunt, turn ne suscipiens fructu sacramenti privetur, turn quia per appositionem conditionis satis prospicitur honori sacramenti; imo 2° debent, quoties id postulat religio vel charitas vel justitia, i. e. quoties ex religione vel ex charitate vel ex justitia administrari de-buissent.

Circa hujusmodi dubium practice notare juvat sequentia: Facilius judicatur prudens, dubium quod versatur circa sacramenta magis necessaria, illaque proin facilius re-petenda sunt, scilicet baptismus et ordo. Sic quoque, in dubio de prolatione absolutionis, focilius repetenda est forma si poenitens versetur in statu peccati mortalis quam si in statu peccati venialis, ubi ei communio absque ab-solulione permitti potuisset.

Quum autem sacramenta baptismi et matrimonii non raro sint iteranda in casu ubi conjuges hseretici ad lidem convertuntur, facile continget iterandum fore baptismum, non vero rnatrimonium: ad iterationem enim baptismi suf-ficit ut adsit dubium, non quidem grave, sed prudens ac rationabile circa validitatom prioris baptismi; dum

ad iteralionem matrimonii, ex variis decisionibus Ro-manis constat quod non sufficiat simplex dubium circa prions matrimonii valorem, sed probabilitas requiratur tanta ut morali certitudini sequivaleat, seu requiratur ut de prioris matrimonii invaliditate constet: non enim absque magno incommodo peteretur novus consensus ab ejusmodi nuptis, qui ilium quandoque libenter denegarent. Igitur in lioc casu, Ecclesia stat pro valore actus, quemadmodum et vult ut reddatur debitum conjugale in dubio de valore matrimonii. Vide De Baplismo, N⁰ 22.

Prudens non judicatur dubium, saltem regulariter, in tribus casibus sequentibus; 1° si minister dubitet leviter nesciatque cur timeat; 2° si solum non recordetur reflexe se verba fornise protuiisse, tuncque per se graviter peccat si formam iteret; sic v. g. in missa, si post consecratio-nem dubium oriatur de formse debita prolatione vel to-tali omissione, nihil repefere licet, quia, cum luec omittere non soleat quis, judicandum est ex communiler contingen-tibus; secus tamen, si valde probabiliter dubitet, nt loquitur rubrica; 5° si unum vel alterum verbum formse ter vel quater repetat; ubi per se quoque graviter peccat. Bis dixi per se, nam practice, scrupulosi, qui formam vel quidam verba repetunt, plerumque a peccato gravi, imo saepe a levi excusandi sunt, quia, nimiis agitati scru-pulis, sine advertentia ad irreverentiam, slulte ita agunt.

De fide est, post Tridentinum, sacramenta novae legis producere effectus suos, scilicet gratiain et characterem, et quidem ex opere operato non ponentibus obicem. Sic contra protestantes, docentes sacramenta instituta non

esse nisi ad excitandam vel enutriendam fidem, nee aliud efficere quam illud quod efficit evangelii prsedicatio.

Quintuplici paragrapho statuimus 1° quinam siiil hi effectus, 2° quomodo, et 5° quandonam sacramenta bos effeetus produeant; addimus 4° de obice, oquot; de etïectibus sacramenlorum ante adventum Cbristi.

Effectus secundarius est character, qui est tantum ba-ptismo, confirmationi et ordini proprius.

Effectus primarius est gratia. Duplex autem est illa gratia : tquot; confertur gratia habitualis sen sanctijicans, sive prima sive secunda; atque simul cum gratia sancti-ficante infunduntur vel saltem augentur habitus virtutum supernaturalium atque dona Spiritus sancti; scilicet infunduntur, si producalur gratia prima; augentur vero, si producatur secunda; 2°conferuntur gratice actuates seu sa-cramentalcs.

Jam inquiritur de duplici hoe effeclu sacramentali, seu de charactere et gratia.

r. Est qusedam qualitas anima; impressa, seu signum spirituale et indelibile animse impressum, quo homo ah aliis distinguitur, et idoneus fit ad nonnulla qiue sunt cultus divini: nimirum, in baptismo, fit idoneus ad castéra sacramenta suscipienda vel minislranda; in confirmatione, ad fidem Cbristi profitendam ; in ordine, ad munia minislerii clericalis rite obeunda. Igitur, quemadmodum in civilibus distinguitur triplex hominum status seu classis, scilicct 1° simplices cives, 2quot; milites ad defendendum, 5quot; magistralus

ad gubernandum, sic, in spiritualibus, cliaracler baplismi cfficit simplices fidcles; confirmalionis, militcs Christi; ordinis, reclores Ecclesite Chrisli.

Cum aulem character sit indelebilis, ideo remanet in altera vita, in beatis quidem ad gloriam, in damnatis vero ad ignominiam.

De veritate sen existentia hujus characteris, sequentia tradit Franzelin: Prater effcctum gratiaa omnibus sacra-mentis communom, esse alterum tribus proprium, quo in anima imprimunt characterem, i. e. signum quoddam spirituale et indelebile, doctrina est cujus origo apostolica dernonstratur turn ex nota universitatis et consensionis plane constantis, pluribus sailem sseculis antequam prima novatorum negatio audiretur, turn ex conlinua serie testi-ficationis, in Ecclesia occidentali et orientali, usque ad tetatem apostolicam nunc generalioribus nunc distinctio-ribus lineainenlis consignatfe.

Itaque, licet inter catholicos libere disputetur de characteris natura, nulla tamen existit conlroversia de characteris existentia, quippe quae adversus hiiereticos negantes est a Tridentino definita.

'13. — q. Quamnam gratiam sanctificantem producunt sacramenla 1° mortuorum, 2° vivorum?

n. 1° Sacramenta mortuorum, i. e. baptismus et pceniten-lia, per se sen ex primaria sua institutione causant gratiam sanctificantem primam, sen quse cx injusto facit justum.

Dico per se: nam per accidens causant secundum, sen quae de justo facit justiorem, tunc nempe cum recipiuntur ab homine jam justo, i. e. non tantum ab illo qui non habet nisi venialia, sed ctiam ab illo qui reus erat morta-lium de quibus ante receptionem fuit perfecte contritus; idque non solum in pcenitentia sed etiam in baptismate adulti contingerc potest.

Dico per se: nam per accidens causant primam, tune nempe cum recipiuntur ab illo qui, vel ignorans se esse in mortali, vel sciens quidem sed falso credens se habere conlrilionem perfeelam, ea recipit cum sola attritione; tunc enim per accidens, seu mediante charitale vi sacra-menti infusa in subjecto obicem non apponente, de altrito fit contritus, et sic recipit gratiam primam; sacramenta enim semper gratiam conferunt non ponentibus obicem, atqui obex non ponitur ab illo qui est in bona fide, ut hie in casu. Hoc cerium est de extrema-unctione, quum hoc sacramentum sit completivum pcenitentise, et quum s. Jacobus de eo speciaiim dicat; Si in peccatis sit, remillentur ei; idque pariter admitlilur de aliis vivorum sacramentis, cum eadem videatur esse ratio.

Dico cum sola allritione. Ilaque, ut sacramentum vivorum sic primam gratiam conferre possit, requiritur saltem altritio, sine qua peccatum destrui nequit. Sed sola attrilio sufficit, quia, si requireretur contritio perfecta, peccator semper juslificatus ad tale sacramentum accederet, sicque vivorum sacramenta nunquam primam gratiam conferrc valerent, quod tamen, juxta slatim dicta, conferrc certo valent.

I■4. — q. An ilia gratia sanclificans, sive prima sivc secunda, qua; est omnibus sacramentis communis, habet proprietaies sen effectus parliculares et singulo Sacramento proprios ?

r. Affirmative, quia singula sacramenta instituta sunt ad finem specialem, et efflciunt id quod significant. Porro, diversas sunt significationes singuli sacramenti: ba'c enim gratia sanclificans seu habilualis, est, in baptismo, regene-rativa; in confirmatione, roborativa et augmentativa; in Eucharistia, nutritiva el uniliva; in pocniteiitia, reparaliva;

in extrema-unctione, plenius sanaliva; in ordine, ministra-tiva; in matrimonio, unitiva animorum et refrcenativa concupiscenlicB.

Quae dicta sunt de gratia sanctificante, quoque intelli-genda sunt de gratiis sacrcmentalibus, scilicet quod sin-gulum sacramentum confert gratias sacramenlales conve-nien(es fini particulari ad quern institutum est.

q. An supradictce graticB, turn sanctificans turn sacrament cdis, majores sunt in lino quam in alio sacramenlo?

r. Sacrarnenta distingui possunt vel specie, v. g. bapti-smus et confirmatio; vel solo numero, v. g. duo baptismi. Jam vero, 1° sacrarnenta specie distincta, conferunt de se, sen supposita sequali dispositione, gratias intequales; 2° sacramenta solo numero distincta, conferunt, ex opere operato, gratias sequales jequalitor dispositis, et gratias insequales intequaliter dispositis.

r. De fide est quod effectus suos producant ex opere operato, non ponenlibus obicem; sed libere disputatur an illos producant tantum moraliter, an insuper physice.

Dico 1° producunt, non quidem ut causae principales, hoc enim solius est Dei; sed ut causae instrumentales: sacramenta enim Ecclesia exhibet ut instrumenta Dei ad homines sanctificandos.

Ilinc recte dicil Franzelin: Ut supernaturalis dignitas et ex ea 7nodus intelligatur quo sacramenta non solum sunt conditio necessaria sed vera causa collationis gratise, tenendum est principium, quod sacramenta, dum fiunt, sunt moraliter actiones Cliristi redemptoris et summi sacer-

dolis, quas passionis suae fruclum singulis applicandum ipse primurn instituit, et per minislros sua auctoritale fungentes jugiter exequitur.

Dico^ 2° ex opere operaio. Notandum est, modum produ-cendi gratiam esse duplicem: ex opere operanlis et ex opere operaio.

Gratia producitur ex opere operanlis, quando Deus earn dat intuitu fidei, dispositionis et modi perfecti quo opus ponitur; v. g. si quis, extra sacramentum, eliceat actum charitatis perfectte et sic remissionem peccatorum et gratiam sanctificantem obtineat. Dicitur obtinere gratiam ex opere operanlis, quia Deus ad eam donandam movetur opere pcenitentis. Verbo, opus operanlis generatim est operatio actusque meritorius, quo ipse operans sibi vel alteri aliquid rneretur aut impetrat.

Gratia producitur ex opere operaio, quando confertur necessario, vi operis externi sacramentalis, i. e. virtute conjunctionis forms cum materia, et applicationis utriiis-que ad suscipientem; ita ut fides, spes et charitas sint quidem dispositiones sen conditiones sine qua non ad gratiam obtinendam, minime vero illius causte effectivse. Sic, siccitas in ligno, non est causa efficiens combustio-nis, sed est conditio sine qua non, sen est mere removens prohibens; ila quoque, licet Christus, dum curabat infirmos, requireret fidem in iis quos sanare volebat, sanitas tamen, non fide ipsorum, sed virtute Christi ef-ficiebatur; et ideo supra in responso additur: von po-nenlibus obicem. Aliis verbis, opus operalum intelligitur non subjectiva operatio, sed objective ipsum opus edi-tum per se, quin ratio babeatur meriti hominis qui ope-ralur et qui propriis aclibus aut opus ponit aut ejus redditur particeps. Ergo, in sacramentis, opus operalum est ipsum visibile signum sacramentale valide positum.

Dico 5° moralilcr an piujsice. Est Celebris controvcrsia, salva fide, inter theologes agitata, de modo causandi

efleclus, utrum nimirum sacramenta causont gratiani in-fluxu effectivo physico, sicut ignis producit calorem; aa vero tantum intluxu effectivo morali, sicut vox ducis, nomine principis damans et -imperans militibus ut in ho-stes irruant, est causa pugnse.

ïhomistse, cum Suarez, etc., qui tenent causalitatem physicam, dicunt quod sacramenta, ut divinse omnipoten-tia) instrumenta, realiter producant effectus in anima sus-cipientis, virtute supernaturali a Deo sibi communicata et per modum actionis transeuntis sibi indita.

Lessius, cum multis, inter quos Franzeiin, qui tenent causalitatem tantum moralem, dicunt sic: sacramenta non sunt quidem nuda signa seu conditiones, quibus positis Deus gratiam infundat; sed sunt vera causte morales, possidentos in so excellenliam qua Deum ad producen-dam gratiam movent: continent enim prelium gratis), i. e. meritum Christi, quod ipse singulis sacramentis attribuit, ut per ea nobis gratia conferatur; et sic, sunt moralüer actiones ipsius Christi.

Haec sententia de sola efficacia morali videtur conlbr-mior Scriptura ac ss. Patrum locutioni de dignitate et efficia sacramentorum; per earn enim facile explicatur doclrina catholica, dum altera c contra intelligentiam dogmatis non juvat, sed potius obscurat.

10. — Sacramenta recipi possunt 1° valide sed infru-ctuose; 2quot; valide et fructuose. Desuper jam statuuntur tria equentia :

1° Sacramenta effectus suos non producant anteqaam realiter suscipiantur. Unde, si sacramenta in volo tantum fuerint accepta, nee characterem producant, nee gratiam cx opcre operato; ex opere oporantis tarnen quosdam

producunl effeclus gralise, minores quidem quam si realiter susciperenlur, majores tarnen quam conferrentur in suppo-posilo quod absit om nis relalio ad sacramenla.

2° Characterem producunt sacramenla characleristica slalim ac valide, licel infrucluose, recipinnlur.

3° Quoad gratiam, 1° dicendum est, sacramenla nullam gratiam producere eo momenlo quo recipiunlur valide quidem , sed infrucluose propter obicem accidenlalem; sed ea gratiam conferre eo momenlo quo reviviscunt. 2quot; Si aulem recipianlur valide cl fructuose, dislinguendum est inter gratiam sanctificanlem et gralias sacramenlales : gratia sanctificans producilur slatim ; quod vero special gralias sacramenlales, slatim acquirilur jus ad eas, sed poslea adullis realiter concedenlur, quando erunl necessarise vel utiles ad lluem sacramenti consequendum, modo Jus illud per peccatum non amitlatur, vel receptioni non ponatur obex.

r. Obex est obslaculum impediens vel sacramentum vel -sacramenti effectum primarium seu graliam. Hinc ille dicitur, in sacramenlorum receplione, ponere obicem qui fingit seu simulat se habere rem quse ad sacramenti alicujus valorem vel fructum requirilur et quae revera deesl. lit proinde soli adulli obicem proprie ponere possunt.

r. Ex deiinilione intelligitur quod distingualur duplex: 1° obex essentialis seu obex sacramenti, scilicet qui reddit sacramentum invalidum, ul v. g. defeclus contrilionis seu altritionis in suscipienle sacramentum poenilenlise; 2quot; obex accidentalis seu obex gratia;, scilicet qui reddit sacramentum informe, i. c. qui sacramenlum, validum quidem,

reddit infructuosum, ut v. g. affectus ad peccalum morlale in suscipiente baptismum vel aliquod sacramenlum vivo-rum. Igitur,

1° Obex essentialis sen obex sacramenti est inaptitudo ad ipsum sacramentum suscipiendum. Hujusmodi inaptitudo oritur v. g. ex defectu characteris baptismalis quoad omnia reliqua sacramenta; ex charactere jam recepio quoad sacramenta characterem imprimentia; ex sexu femineo quoad ordinem ; ex sanitate corporis quoad extremam-un-ctionem; ex impedimentis dirimentibus quoad matrimo-nium. Sic pariter ejusmodi inaptitudinem constituit defectus necessarise voluntatis et intentionis sacramentum susci-piendi; et in suscipiente sacramentum pcenitentife, defectus hujus sacramenti materise, puta defectus cujuscumque peccali post baptismum commissi, vel defectus contritionis seu attritionis de peccatis commissis.

Usee de obice essentiali sufficiant; et, in sequentibus, de eo vix quidpiam addendum superest.

2° Obex accidcnlalis seu ohexgralice, ad quam efficiendam sacramenta instifuta sunt, est animae disposilio mala, re-pugnans iufusioni gratia-), seu est animse indispositio ad gratiam recipiendam, scilicet sive ad recipiendam gra-tiam primam, sive ad recipiendam gratiam secundam, proportionatam juxta recipientis dispositionem. Etenim, dicta ilia indispositio seu obex ille gratise non est prae-cise idem relative ad omnia sacramenta, sed diversus esse potest prout afïicit sacramenta mortuorum vel vi-vorum. Ilaque,

Dico 1° sive ad recipiendam gratiam primam. Etenim in sacramentis mortuorum, quse per se seu ex fine pro-prio instituta sunt ad remissionem peccatorum adeoque ad conferendam gratiam primam, obex non consistit quidem in statu peccati, bene vero in impcenilenlia de peccalo morlali commisso. Ergo, dispositio necessaria ad removendum obicem efficitur actilms pcenitentice, ad quos

requiritur fides, spes et voluntas perveniendi ad gratiani Dei, supernaturalis deteslalio peccali commissi cum vo-luntale servandi legem Dei. Vide supra, N⁰ 13.

Dico 2° sive ad recipiendam gratiam secundam. In sa-cramentis autem vivorum, qua; per se inslitula sunt ad conferendam gratiam secundam, obex consistit in con-scientia slalus peccali mor talis; proindeque dispositio per se necessaria removens obicom, est status gralia3. Dico per se: nam per accidens, si adsit non quidem conscien-iia status peccati mortalis, sed simpliciter status peccati mortaiis, in casu N⁰ 15 memorato (ubi dicimus: 2° sa-

adeoque htec sacramenta per accidens causant gratiam primam, suscipientemque sanctificant.

Dico o⁰ proportionatam juxta recipientis disposilionem, seu, ut ait Tridentinum, secundum proprium cujusque disposilionem et cooperalionem; non quidem lioc sensu, quod dispositio aliqua, pra alia melior, habeat rationem me-rili cui debeatur gratia abundantior; sed eo sensu, quod dispositio rationem habeat condilionis sine qua non, cui sacramenta ex opere operato conferunt gratiam secundam, plus minusve abundantem.

o. Quantum peccal ille qui, in sacramentorum receptione ponit seu non removet obicem, turn esscntialem turn accidentalem?

r. Si hujusrnodi obicem vere et positive ponat, i. e. vel si scienter et voluntarie sacramentum recipere inten-dat cum obice sacramenti, vel si sacramentum mortuo-rum recipiat curn impcenitenüa de peccato mortali com-misso, vel si sacramentum vivorum recipiat cuin conscientia status peccati mortalis, committit peccatum mortale sa-crilegii, quia sacramentum reddit vel nullum vel inane seu informe.

18.— q. In quonam consistil s'icramenlorum reviviscentia? r. Consistit in hoe, quod sacramentum informe, i. e. valide sed infructuose susceptum, rem oio obice, in susci-

piente gratiam producat. Ui enitn sacramenli effeclus remanebant in acceptione divina, ct sic, propter obicem, hserebant suspensi; sed, remoto obice, applicari debent.

Palet, bic non agi de sacramenlis propter obicem essen-lialem invalidis, cum non possint iterum viverc seu re-viviscere quae nunquam vixerunt.

r. Probabilius omnia. Negant quidam varii cum Bil-luart de poenitentia, quia contritio est bujus sacramenli materia; atqui, inquiunt, si contritio sit in-sufFiciens, invalidum est sacramentum; si sufficiens, vali-dum est sacramentum, el peccata statim remittit. Affirmat tamen ut probabilius Lig. cum Lugo et aliis, quia dari potest certus gradus inferior disposilionis qui satis sit ad sacramenti materiam, non tarnen ad actualem justifica-lionem sulïicial; ut in duplici casuseq.: 1quot; si quis, duplicis peccali reus, ex invincibili oblivione allerius tantum doleat, el hoc solum confiteatur; 2° si quis ex ignoranlia invincibili crederet, non esse peccatum grave accedere ad confirmatio-nem sine dolore de omnibus, dum tamen doior adest de aliquo.

q. An sacramenta informia reviviscere possunt? r. Affirmativa, 1° videtur certa pro baptismo, ob chara-clerem et baptismi necessitatem; 2° est mullo probabilior pro confirmatione et ordine, ob characterem, quae sacramenta proin iterari non possunt; 5° est probabilis pro extrema-unclione et matrimonio, licet non imprimant characterem in quo virtualiter remaneant; quia bsec sacramenta, stante eodem morbo vel eodem conjugio, iterari non possunt. Item, juxta Gury et Lig., probabilis est pro poenitentia, non vero pro Eucharistia.

q. Qualis dispositio in suhjeclo rccjuiritur ut luec sacramenta informia reviviscant?

causa vit obicem etfectui sacramenti. Ergo sufficit allrilio pro reviviscentia baptismi, extremse-unctionis et pceniten-tise. Requiritur contritio perfecta, vel altritio cum con-fessione pro cseteris sacramentis, i. e. confirmalionis, ordinis et matrimonii.

2° Status natures fuit a lapsu Adami usque ad legem mosaïcam; imo pro aliis, extra populum israëiiücum et proselytas, usque ad legem Evangelii.

Ilic status dicitur naturce, quia sub ipso homines rege-bantur magna ex parte prseceptis naluralibus; existebant tamen sub eo quaedam proecepta divina positiva, non qui-dem in tabulis scripta, sed traditione ab Adamo ad posteros derivala. Non ergo ita vocatur quasi sub ipso homines regerentur soils prseceptis naturalibus, tum sine gratia aut revelatione aut ulla lege positiva divina, tum sine prseceptis supernaturalibus üdei, spei, charitatis,. pcenitentise, etc.

5° Status veteris legis fuit a lege mosaïca ad legem no-vam, pro populo israëlitico et proselytis.

2° In statu nalurce, fuit sallem unum sacramentum pro parvulis, scilicet remedium aliquod ad tollendum peccatum originale; licet prsecise non constet quodnam fuerit hoe remedium, cum Scriptura desuper sileat.

Atlamen conveniunt auctores illud constitisse vel in quadam cceremonia, vel in circumcisione. Verosimilius autern erat cseremonia quaedam externa indeterminata, v. g. aliquse preces, aliqua benediclio, qua parentes vel alii quibus parvulorum cura incumbebat, protestarentur in venlurum Messiam; hocque vocatur remedium commune. Poslmodum autem, adveniente circumcisione, remedium in particulari determinatum est ad circumci-sionem pro masculis octo dierum; sed remedium commune relinquebatur tum pro masculis periclitantibus ante octa-vurn diem, tum pro puellis, tum pro gentibus. Ita com-munius docetur post Augustinum et Thomam.

3° In statu veteris legis, praeter remedium contra peccatum originale, Thomas enumerat tria sacramentorum genera: 1° consecrationem sacerdotum et aliorum ministrorum, 2° esum agni paschalis, 5° quasdam lustrationes quibus Judsei ab immunditiis legalibus purgabantur.

üicit autem Augustinus quod sacramenta novae legis prse sacramentis legis veteris sint virtute majora, utili-tate meliora, actu faciliora et numero pauciora.

n. 1° In omnibus, tam parvulis quam adultis, producehant sanctitatem imperfectam seu externam, quatenus suscipientes aggregabant ecclesiae tune existenti.

2° Adultis, gratiam et remissionem peccati originalis probabilius non conferebant, nisi habentibus fidem et di-leclionem Dei. Caeterum, jam mundatos a peccato origi-

nali, circumcisio sanctificabat eodem modo quo id pra-stabant reliqua veteris legis sacramenta.

5° Parvulis ratione non gaudentibus dabalur gratia ei. remissio peccati originalis, ex speciali Dei providentia et promissione, ob necessitatem parvulorum; ita ut hfec sacramenta hos effectus non producerent ex opere ope-rato, sed probabilius tantum essent conditio sine qua non; qua conditione posita, Deus effectus producebat, eodem modo sicut aspectus serpentis jenei sanabat Iscsos a ser-pentibus ignitis.

Hinc igitur docemur, ex una parte, infantes utique absque actu proprio et citra suum proprium opus ope-rantis justificatos fuisse in susceptione hujus sacramenti; et ex altera parte, boe tamen sacramentum, teste Paulo, censendum non esse nisi inter in fir ma el cgenci elementa, et proin nullius valoris ad justitiam conferendam; quam tamen justitiam tum ex fide collatam significabat, tum in novo Testamento per sacramenta alia efficaciora conferendam prsefigurabat.

1° In lege natura:, constilutio externa totius populi Dei erat minus aspectabilis, mutua membrorum connexio laxior, atque totus cultus externus minus determinatus. Tune ergo, ad susceptionem infantium inter membra hu-jus populi fidelium, qui sub capite Christo adhuc futuro jam prima promissione reparatoris in paradiso institutus erat, sufficiebat ritus religiosus quivis de se aptus ad rationem si-gni. Nihil ergo mirum quod in Scriptura et traditione non inveniatur determinatum sacramentum hoe legis naturffi.

2° Sub lege aulem vetert, ex institutione Dei et foedere inito cum Abraham, populus Dei pecuHaris prseformatus est, et deinceps multiplicibus legibus ac ritibus ad cul-tum Dei externum pertinentibus constitutus est per mi-nisterium Moysis. Tunc ergo, lege Dei ordinaria, posteri

Abrahse in populum Dei, juxtapromissionem Adamo factam, generalim spectatum, adoplari non poterant, nisi per ado-plionem in populum peculiarem juxla fcedus abrahamiticum et instilulionem mosaïcam. Atqui, adoptio in hunc populum peculiarem, pro rnasculis, fieri non potuil nisi per circumcisionem; ergo pro his, lege ordinaria, cir-cumcisio erat signum delerminafum et sacramentum ado-ptionis in populum Dei, ac proinde in ea infantes justi-ficabantur.

5° Nihilorninus, sub eadem lege veteri, tum pro aliis nationibus, tum pro feminis israëliticis pro quibus posi-tiva lex divina nullum signum peculiare determinabat, ipsum sacramentum legis naturse porro perseverabat. Pne-terea, nihil videtur obstitisse quominus pueri ipsi israë-litici, si periculum mortis immineret ante diem octavum circurncisioni determinatum, vel etiam alia ratione, ut v. g. in deserto (Josue V), circumcisio differenda esset, possent extra ordinem aggregari populo Dei per idem sacramentum legis naturae.

r. Distinguendum est inter gratiam seu sanctitatem le-galem, et gratiam sanctificanlem.

Quoad gratiam seu sanctitatem legalem, consistentem in aliqua consecratione vel expiatione, illam vere conferebant.

Quoad gratiam sanclificantevi, 1° illam quidem prima-rie prsefigurabant per Christum dandam; 2° ex opere operanlis, conducebant ad illam a Deo obtinendam, cum Judiei per sacramenta, aeque ac per alias actiones meri-torias, liane mereri et impetrare possent; sed o⁰ eam non conferebant ex opere operalo, juxta s. Paulum qui ea vocat in firma et egena elementa; et juxta concilium Florent. dicens : lila non causabant gratiam; sed eam tantum per passionem Christi dandam prcefigurabanl.

R. Minister sacramentorum est ille qui secundario, i. e. nomine Christi rmnistri principalis cnjus vicem gerit, actionem sacramentalem peragit.

Dico de lege ordinaria, nam nihil impedit quominus, Deo dispensante, angeli vel animas corpore soluta3, in assumpto corpore, sacramenta extraordinarie ministrent, ut v. g. leguntur sancti Eucharistiam ah angelis ac-cepisse.

Attamen non omnis homo viator ratione utens est o-mnium sacramentorum minister, secl ille tantum quem Christus designavit. Perperam igitur docet Lutherus, or-dinariam sacramenta conficiendi et administrandi facul-tatem competere cnilibet christiano, non exclusis pueris et mulierihus; hssc autem dootrina a Tridentino damnata fnit.

r. Distinguitur duplex : minister solemnilatis et minister necessitatis, prout ad sacramentum aliquod ministran-dum fuit specialiter consecratus, vel ad id non fuit consecratus, sed mere pro necessitate deputatus. Sic, v. g. pro baptismo, minister solemnitatis est sacerdos et diaconus; et minister necessitatis est quivis homo.

Minister solemnitatis, alius est ordinarius, et alius extraordinarius, prout consecratus est ad ministrandurn aliquod sacramentum poteslate ordinaria, vel potcstalc delcgata

pro casibus extraordinariis. Sic, v. g. pro baptismo, minister ordinarius esl sacerdos; et minister extraordinarius est diaconus, ex commissione episcopi vel parochi.

Nota. Nemo sibimetipsi sacramentum ministrare potest, excepto sacramento Eucharistise, et matrimonii in sen-tentia quse docet contrahentes esse ministros. Igitur, his duobus sacramentis exceptis, semper dislinguitur inter sacramentorum ministrum et subjectum seu suscipientem.

Jam duplici articulo inquirimus 1° de requisitis in ministro ad sacramentorum administrationem; 2° de officio ministri in eorum administratione.

Triplici paragrapho agimus 1° de attentione, 2° de in-tenlione, 5° de fide et probitate ministri.

24. — q. A7i in ministro requiritur attentio, ad sacrament i collationem 1° validam, 2° licitam?

r. 1° Ad validitatem collationis sacramentorum, non requiritur alia attentio nisi ea qufe ad essentiales conditio-nes, ad sacramenti valorem ponendas, rigorose sufficit. Possunt igitur valide ministrari sacramenta etiam a ministro distracto seu de aliis negotiis simul cogitante.

Ratio est, quia moralitas actus, non ab attentione, sed ab intentione agentis procedit. Insuper, attentio ssepe a voluntate hominis non pendet; Christus aulem condi-tionem aliquando impossibilem in ministro sacramentorum requirere non potuit.

2° Ad liceilatcm collationis, requiritur attenlio talis, ut absit omnis voluntaria distractio. Ratio est, quia reve-rentia sacramento debila exigit ut cum atlentione tracte-tur.

Voluntaria autem distractio ordinarie peccatum veniale non excedit, juxta communem sententiam; excepto peri-culo in forma graviter errandi, et excepta probabilius Eucharistia, in cujus confectione omnis voluntaria distractio peccatum mortale communius reputatur, ob majorem sacramenti dignitatem. Hoc tarnen de Eucharistia varii cum Lacroix non improbabillier negant.

25. — q. An in ministro sacramentum confercnle ahqua necessario requiritur intentio?

r. Protestantes docent nullam requiri intentionem ad sacramenti valorem; ita ut, juxta ipsos, valeat sacramen-tum collatum ab ebrioso, dormiente, etc.

Sed de fide est, ex Tridentino, ad sacramenti valorem requiri in ministro aliquam intentionem. Ratio prae-cipua est, quia, sine intentione, actio sacramentalis ministri, seu applicatio materise et formse, non determinatur ad esse sacramentale.

Antequam definiamus qusenam in specie esse debeat bsec intentio, prsenotamus, intentionem dupliciter spe-ctari posse: 1° ratione objecti in quod fertur, seu quid-nam intendere seu facere veile debeat minister; 2° ratione modi quo fertur in objectum, seu quomodo hoe intendere debeat. Duo itaque inquirenda sunt: 1° qusenam requi-ratur vel sufficiat intentio ratione objecti; 2° qusenam ratione modi; quibus addimus 5° quid de intentione con-ditionata censendum sit. De his itaque triplex sit numerus sequens.

2G. — De intentione speclata rationc objecli. Q. Quotuplex et qucvnam fingi potest hujusmodi intentio? r. Triplex fingi potest ; 1° intentio quae ad valorem sacramenti requirilur et su/ficit; 2° alia quse non su/Jicit; 5° alia quaj quidem non requirilur. Igitur:

1° Requirilur et su/ficit intentio faciendi id quod Christus instituit, seu, ut loquitur Tridentinutn, intentio faciendi id quod facit Ecclesia.

Intellige semper: rnodo intentio sit sufficienter deler-minala ad certam materiam et personam, ut ex ipsis formis sacramentorum patet, v. g.: Hoc (materia) est corpus meum. Ego le (persona) baptizo; nam absque hujusmodi determinatione, materia remaneret in statu indiffe-rentise, a qua erui et ad sacramentum determinari debet per ministri intenlionem; et persona; nulla applicatio fieret, curn effeclus sacramenli applicari debeant, non in genere, sed tali subjecto; et sic, valide baptizas illum quem putas masculum, dum est femina; illum quem putas Petrum, dum est Joannes, etc.: quia intentio tua fertur in personam prasentem, qusecumque ilia sit.

2° Non sufficit intentio mere externa, seu qua minister solum intendit ponere actum externum, intus dicens: non volo faccre quad facit Ecclesia; talis enim nihil aliud eflicit quam fingere se veile facere quod facit Ecclesia. 5° Non requirilur ulla ex intentionibus sequentibus ; Nee 1° intentio faciendi quod facit Ecclesia Rornana; sed sufiicit ut generaliter velit facere quod facit vera Christi Ecclesia, etinmsi ex errore putaret suam ecclesiam heterodoxam esse A'eram Ecclesiam; et sic, certo valet baptismus collatus ab hareticis, qui Ecclesiam Romanam non putant esse veram Ecclesiam.

Nee 2° intentio explicita conficiendi sacramentum, nee o° producendi effectum sacrarnenlalem. Talis intentio, etsi laudabilis sit, tarnen non est necessaria, modo adsit, saltcm implicile, intentio faciendi quod facit Ecclesia; ut

patet ex eo, quod Ecclesia ut validum habeat baplismum debite collatum a pagano, judaeo aut hseretico : hi enim nullum intendant sacramentum aut ejus effectum, quippe quaj vel ignorant vel negant.

r. Supradicta intentio, scilicet faciendi quod facit Ecclesia, quadruplici modo potest concipi: potest enim esse actualis, vel virtualis, vel habitualis, vel interpretativa (vide definitiones, N⁰ 11, De Actibus Hwnanis, De volunta-rio). Iterum, ex his, 1° alia est qua? ad sacramenti valorem requiritur et sufpcit; 2° alia quse quidem non requi-ritur; 5° alia quse non sufpcit. Igitur:

1° Requiritur et sufficil intentio virtualis, quia satis influit in actionem ministri, ut vere humana et delibe-rata dici possit.

2° Non requiritur intentio actualis, quia hsec, etsi o-ptima et desiranda, est ssepe impossibilis, saltern mora-liter.

3° Non sufficil, intentio habitualis, nee interpretativa, quia ad actum humanum requiritur intentio quae aliqua ratione actu existat in animo. Jam vero, nec intentio habitualis, nee interpretativa ulla ratione actu in animo existunt: non prima, quia nec actu a voluntale elicitur, nec, aliquando elicita, in aliquo effectu vel in serie actio-num actu perdurat; non secunda, quia nec actu elicitur, nec unquam actu elicita fuit, sed tantum eliceretur si ejus cognitio in mentem veniret.

Tria inquirunlur: an conditionata sacramenti collatio sit valida, quandonam sit licita, imo quandonam obli-galoria.

Q. An sacramenti condilionala collalio est valida? R. Apposita conditio esse potest vel de futuro, vel de 'prcesenli aut prcelerilo; v. g. te absolve si eras restitue-ris; te baptizo si vivis, si baptismum non receperis. Itaque;

Conditio de futuro invalidat sacramentum, quia talis conditio, suspendens intentionem ministri, iinpedit ne forma materise applicetur hic et nunc; neque applicetur postea, purificata conditione, cum tunc materia et forma jam adesse desierint: excepto probabiliter matrimonio, in sententia contrahentes esse ministros, ut in tractatu De Matrimonio dicetur.

Conditio de prensenti aut prceterilo sacramentum reddit validum vel invalidum, prout hic et nunc conditio veri-ficatur vel non; si enim verificetur, intentio conditio-nata transit in absolutam; si autem non verificetur conditio, intentio est nulla.

r. Collatio sacramenti, sub conditione de prcesenti aut prcelerito, licita est si gravis adsit causa; quia sic con-sulitur simul turn reverentise sacramenti, turn bono eorum qui ad sacramentum accedunt.

q. Quandonam hujusmodi collatio est obligatoria? r. Collatio sub conditione de prcesenti aut prceterito est obligatoria, 1° in dubio an sacramenta characteristica valide fuerint collata; 2quot; si adsit magna necessitas sacramentum aliquod administrandi, et simul non adsit nisi materia dubia.

Nota. Dum apponitur conditio, coramunissime docetur sufficere ut mente concipiatur, nec necesse esse eam verbis exprimere, nisi hoc a rubrica praescribatur, ut v. g. prsescribitur pro baptismo, prsecipue si publice con-feratur, ne adstantes credant baptismum absolute ite-rari. Sed quia non desunt, addit Lig., auctores aliqui qui lenent, licet parum probabiliter, valorem sacramenti

non pendere ab intentione ministri, sed tantum ab ipsa collatione sacramenti serio peracta, tutius est conditionem etiam verbis exprimere.

Duo inquiruntur, scilicet an fides et pvobitas in ministro requirantur 1° ad validitatem, 2° ad liceitatem sacra-mentorum.

29. — q. An valida sunt sacramenta absque ministri fide aut probitate collata ?

Prcsnota. Duplex desuper notandus est error; 1° s. Cy-priani et quorumdam, qui rebaptizabant, quia contende-bant sacramenta sine fide, i. e. ab infidelibus, hsereticis et schismaticis collata, esse invalida; 2° donatistarum, ■wiclefislarum, etc., qui invalida dicebant sacramenta collata a quocumque ministro in statu peccati mortalis exi-stente. Jam vero,

r. Certum est, ad sacramentorum valorem non requiri fidem, nee probitatem seu statuin gratiae, ut constat ex variis decisionibus, ex praxi et perpetua traditione Ecclesite, quee baptizatos ab hsereticis aut improbis, re-baptizari nunquam voluit. Non enim requiri fidem in ministro, ex Tridentino, est de fide quoad baptismum; et fidei proximum quoad reliqua sacramenta; item non requiri probitatem, ex Tridentino, est de fide. Horum omnium ratio est, quod sacramenta operentur, non fide vel mentis ministri, sed virtute divina, ex meritis Christi,' qua; aliena malitia impediri non possunt.

Ministri sacramentorum, ait Franzelin, sunt causae mi-nisteriales effectus sacramentalis (transsubstantiationis in sacramento permanente, et gratiae in sacramentis reliquis); non tamen alio influxu nisi quatcnus, legalione pro Christo

fungentes, vicaria polestate ponunt actionem sacramenta-lem, qu80 ex divina institutione per merita Christi suam dignitatem habet et virtutem ad producendum effectum. Ex hac ratione virtutis in sacramentis, simul juncta na-tura potestatis pertinentis ad dona gratis data, consequi-tur Veritas catholica, quod sacramentorum valor et ef-fectus a fide ac sanctitate ministri non pendent.

Itaque, ex doctrina apostolica certo constat, neque sacramenta in sua dignitate suaque virtute pendere a fide meritoque dispensantis, neque potestatem ministerialem fidei et merito ipsius ministri alligatam esse; sed hanc potestatem esse simpliciter donum gratis datum. Unde, ut ait Nicolaus I in responsione ad Buig., mali bona ministrando se tantummodo Itedunt; et cerea fax accensa sibi quidem detrimentum prsestat, aliis vero lumen in tenebris administrat.

oO. — q. An licita sunt sacramenta absque ministri fide aut probitaie collala?

R. Sit regula sequens: Qui, sibi conscius peccati rnor-talis, sine debila pceniteniia sacramentum conficit, covimit-tit peccatum mortale sacrilegii, saltern si, ut minister ad hoe consecratus, sacramentum conficiat solemniter, i. e. cum integro ritu ab Ecclesia prcescripto. Ratio est, quia minister, fide vel probitate destitutus, gravem injuriam infert Deo et Christo, turn quia sancta indigne tractat, tum quia, Christum reprsesentans, ipse sanctus non est.

Dico 1° qui sibi conscius: unde, ministrans excusari po-lest ob ignorantiam, si nempe citra culpam gravem igno-ret se esse in peccalo mortali; vel si, ex imperfectione actus, ad illum statum non reflectat.

Dico 2° sine debita pcenitentia, excepto solo casu ur-gentis gravis necessitatis, ubi tempus non suppetitullum poenitentisB actum prsemittendi; tune enim, rigorose lo-quendo, a mortali excusari potest. Non autern, in simili

necessitate a mortali excusantur illi rninistri qui ex officio sacramenta ministrare debent, et proin casus necessitatis facile prsevidere possunt: hi enim, speciali obli-gatione, in statu gratise habituali perrnanere tenentur; tales autem sunt, saltern ordinarie, omnes qui curam anirnarutn habent, ut parochi, vicarii, nosocomiorum directores, etc.

q. Sed qucestio est qucenam hic requiratur posniientia? r. Distinguendurn est inter Eucharistiam et alia sacramenta.

Ante missam celebrandam, tenetur sacerdos ad confes-sionem, nisi urgeat necessitas et desit copia confessarii; quia, ex prfficepto Tridenlino, omnes fideles rei culpte gravis, communioni confessionem prsemittere debent.

Ante aliorum sacramentorum confectionem, probabilius sufficit contritio, quia nulla lege ad confessionem tenetur hujusmodi minister; excepto casu ubi ipsi de sua contritione moraliter non constat.

Dico 5° sacramenlum conftcil. Unde, non peccat morta-liter 1° confessarius qui in mortali quidem confessionem audit, sed non absolvit: quia liac sola auditione non conficit sacramentum; 2° parochus assistens matrimonio, cum moraliter certo ipse non sit sacramenti minister; idque a fortiori obtinet, dum nuda prsesentia sua matrimonio mixto assistit.

q. Hic autem inquirilur an sacramenta conficientihus as-similandi sint, rninistri, in statu peccati mortalis, 1° qui com-munionem distribuunt, 2° qui Eucharistiam tangunt vel deferunt, 5° qui alias functiones sacras exercent ?

r. 1° Quoad eos qui communionem distribuunt, disputa-tur. Lig. sententiam quae docet adesse peccatum tantum veniale, in priori libro habebat ut probabilem cum Lugo et aliis. Sed in Qucestionibus reformatis eam non amplius ut probabilem tenet: nam, licet ipse distribuens non agat ut causa elficax in conficicndo sacramento, est tarnen

illius dispensalor ad id specialiter consecralus; ac gra-vissimum obit minislerinm, quod immediate sanclifica-tioni animse cooperatur.

Attamen, probabilius tantum unicum peccatum mortale committit qui, unica vice, pluribus Eucbaristiam mini-strat: quia unicarn actionem moralem ponit, cum sin-gulse hse distributiones rationem babeant unius convivii; dum e contra, juxta Lig. (in opore recentiori), probabilius tot peccata commilteret quot pcenitentes absolveret, quia singula absolutio est actio moralis completa.

2° Quoad illos qui Eucbaristiam tangunt vel deferunt, est triplex sententia probabilis: l^a Negat eos peccare mor-taliter, eamque non improbabilem dicit Lig.; 2^a cum Bil-luart, dicit tangentes peccare mortaliter, non vero deferen-tes, seu tangentes tantum mediate; ö^a, quse est probabilior et quam Lig. dicit valde probabilem, Affirmat eos omnes peccare mortaliter.

5° Quoad illos qui alias prseter praedictas functiones sacras exercent, communiler et probabilius tenetur, ait Gury, eos non peccare mortaliter; nam omnia alia or-dinum exercitia non videntur sub gravi exigere sanctita-tem, quia non sunt proxime ordinata ad animse sancti-ficationem.

Dico 4° sallem si consecratus... conficiat solemniler. Nam disputatur an idem dicendum sit, si deficiat consecratio vel solemnitas. Igitur:

1° Si deficiat consecratio. In casu sunt v. g. laïcus ba-ptizans, vel contrabentes matrimonium, in sententia ipsos esse ministros. Licet probabilis sit sententia quse tenet eos peccare mortaliter, non minus probabilis, ait Gury, videtur sententia Negans. Ratio est, quia obligatio, in ministro, habendi sanctitatem, non oritur praecipe ex ipsa sanctitate Christi et sacramenti secundum se, sed ex mi-nistri consecratione in ordine ad sacramenta conferenda.

v. g. si sacerdos in necessitate baptizet non solemniter, idem est ac in casu prsecedenli. Unde dicit Gury eum probabiliter non peccare mortaliter: quia, licet sit conse-cratus seu deputatus ad sacramenta ministranda, non agit tarnen ut consecratus, sed tantum ut laïcus, ex charitate, ad succurrendum proximo in necessitate versanti.

Notamus tamen quod, in utroque casu, sententia Af-firmans seu quse tenet illos omnes peccare mortaliter, ssncto Lig., in posteriori opere, videatur probabilior.

Duplici paragrapho dicimus quoad obligationem lquot; sacramenta ministrandi, 2° ea aliquando denegandi.

31. — Ministri sacramentorum alii sunt animarum pastores, alii non sunt pastores.

r. Juxta Gury, animarum pastores hic vocantur illi qui, ex officio, seu titulo speciali jurisdictionis, turn ordina-rise tum delegatse, aliquam partem ovilis Christi pascere debent. Dico 1° ordinance: quales sunt episcopi, paro-chi, prajlati regularium. Dico 2° delegates: quales sunt parochorum coadjutores et vicarii, vel regularium superiores sub prailalo; hi enim omnes curam animarum habent, non quidem nomine proprio, sed nomine sui parochi vel prselati seu tamquam ipsum reprsesentantes.

Caiteri autem, sive sacerdotes, sive laïci relative ad ba-ptismurn, animarum pastoros non censentur.

Q. Quoad obligationem sacramenla minislrandi, qucenam est primurn rcgula generalis?

r. Regula generalis est, quod sacramenla sub gravi admi-nislranda sinl quolies ralionabililer pelunlur.

Ad id enim teneri possunt ex charilale, in necessitate proximi, illi qui non sunt animarum pastores. Ad id et quidem ex justilia tenentur subditis animarum pastores; nam, animarum curam suscipiendo, ad id se obligarunt tacito contractu inito cum subditis, a quibus sustentationem aut saltem honorem accipiunt.

Jam autem, ad determinandum quanclonam pelanlur ralionabililer vel non, disünguendum est utrum adsit vel non adsit proximi specialis necessitas. Itaque:

52. — q. Si non adsit specialis necessilas, an el quanlum peccat sacramenlum minisirare denegans?

r. Patet quod illis qui non sunl pastores, nulla detur obligatie sacramenta ministrandi, cum illi ad boe teneri non possint nisi ex charitate, qute, nulla occurrente necessitate, non obligat.

1° Peccant graviler, in triplici casu: 1° si ministerium suum absque ratione ssepius denegent; 2° si se morosos et difficiles seepius prabeant, et sic videantur fideles a sacramentis deterrere, quod idem est ac si ipsis ea de-negarent; 5° saltem generatim, si confessiones excipere nolint nisi paucis diebus intra mensem determinatis, quia causa sunt cur fideles in statu peccati mortalis diu re-maneant et a sacramentis deterreantur.

2° Peccant tantum leviler, in duplici casu: 1° si uni aut alteri, vel eidem semel aut iterum petenti, dene-gent sacramentum poenitentise vel Eucharistise, quia da-

mnum illud facile reparari potest, ita ut subditus ideo non censeatur graviter invitus; 2° non est adeo rigorosa obligatio confessiones excipiendi in parocho qui idoneos habet vicarios; attamen debet fidelibus ipsum nominatim requirentibus satisfacere, nisi sit impeditus, aut poeni-tentes libenter alium confessariura sint adituri.

óquot;Nuilomodo peccant, si subditus irrationabiliter petat, ut facile cum scrupulosis vel certis devotulis contingcre potest.

55. — q. Si adsit special is necessilas, qucenam sacrament a minislrare lenetur mini sier ?

r. Videndum est quanta sit hsec proximi necessitas, et an ministro ex sacramenli collatione immineal vel non itnmineat periculum vitse. Unde duplex distingui potest casus sequens;

Qucedam sacramenta conferre tenetur, ex charitato, proximo in periculo mortis versanti, scilicet: 1° quilibet homo debet baptismum non baptizato; 2° quilibet sacerdos bapti-zato qui dein peccare poluit, debet pcenitentiam, Euchari-stiam, et extremam-unctionem, si nempe deficiat alius cui ratione officii id potius incumbit. Quanta sit in ministro non animarum pastore obligatio dandi extremam-unctionem, vide De Exlrema-Unctione, N⁰ 15. A fortiori, et quidem insuper ex justitia, ad id tenentur animarum pastores. 2° Si ministro immineat periculum vila3:

Ministri non pastores tenentur, ex charitate, proximo in necessitate extrema versanti, administrare sacramenta absolute necessaria ad salutem, i. e. tum baptismum, turn pcenitentiam, vel exlremam-unctioncm in casu quo ille, qui supponitur gravis peccati reus, nullo modo confl-teri queat; cum sola hsoc sacramenta sint ad salutem absolute necessaria.

Ministri pastores tenentur proximo, non solum in ex-trema, sed ctiam in fjravi necessitate versanti, admi-

nistrare prsefata sacramenla; secl probabilius, juxta Lig. et Gury, non tenentur ad alia sacramenla, cum ilia non tantse sint necessitatis, ut minister teneatur, ea mini-strandi causa, prodere vitam.

Attamen, ut supradicta obligatio vere urgeat in ministro, pastore vel non pastore, requiritur moralis cerli-tudo de proximi necessitate et de administrationis successu. Unde non urget, si tantum adsit probabihlas, tum 1° de proximi necessitate, si v. g. probabiliter prsesumas eum esse baptizatum, vel eum non esse in slatu peccati mor-talis, vel eum facile sibi subvenire posse per contritio-nem perfectam ; tum 2¹ de administrationis successu, qualis^ non esset si v. g. minister probabiliter perire debeat antequam prtefatum necessitatis sacramentum complete administrare possit, puta in incendio, etc.

Nota. Ut minister sacramenta administrare possit et debeat, requiritur ut habeat notitiam sufficientem de dis-positione suscipientis, i. e., juxta Dens, notitiam talem qua prudenter judicare vel merito prsesuraere possit sus-cipientem dispositum esse ad sacramentum digne susci-piendum; hoe enim exigit officium fidelis dispensatoris mysteriorum Dei.

- Non tamen sequalis requiritur notitia pro omnibus sa-cramenlis. In pcenitentia, accuratior prse cseteris notitia habenda est, cum minister ibi sit judex, et dispositio pcenitentis sit pars essentialis sacramenti. In ordine, debet episcopo constare de vocatione, virtutibus et scientia ordinandi. In matrimonio, debet parochus per interro-gationes et proclamationes securum se reddere de liber-tate jungendorum aliisque requisitis. Pro baptismo adulti, requiritur judicium prudens de sufficienti instructione et recta intentione.

In cteteris vero sacramentis, quilibet exterius reveren-ter accedens, pnesumitur bene dispositus, nisi contra-riurn constet aut merito pnssumatur.

54. — Peccator, suscepturus sacramenta, 1° potest esse peccalor publicus, vel notorius, vel occultus; 2° potest sacramenta petere publice vel occulte.

r. Peccator publicus, ait Gury, dicitur ille cujus crimen vel pessima vita communiler agnoscitur. Quod si infamia ejus nondum venerit quidem in communem notitiam, sed ita tarnen cognoscatur, ut celari jam amplius non possit, dicilur peccator notorius. Si vero absit pcriculum ne indignitas nota fiat, peccator occultus nuncupatur.

r. Peccator petens occulte, dicitur ille qui reperitur solus cum ministro, vel cum aliis paucis, nullius fere mo-menli, ut sunt pueruli, etc.; secus, publice petere cen-setur.

53. — q. Quodnam est principium (jenerale quocd ohli-gationem sacramenta denegandi?

r. Principium generale est, quod minister lenetur, per se loquendo, et sub gravi, sacramenta denegare indignis. Ratio est, quia lex naturalis obligat dispensatorem ad bona Domini fideliter et justa ejus voluntatem dispensan-da; porro, voluntas certa Christi est, ut sacramenla non conferantur indignis, juxta: Nolite dare sanctum canihus, neque mittatis margaritas vestras ante por cos.

Regula. Peccatori publico, sive occulte sive publice pelenti, denegandum est sacramentum; ut v. g. in ca-

sibus in pastorali Brug. expressis (Vide tractatum De Eticha-ristia, Nquot; 5G). Admitlitur tarnen species exceptionis pro matrimonio contrahendo a peccatore publico, cui paro-chus, ex concessione superioris, licile assistere potest.

2^a Rcgula. Peccatori occulto aliter nolo quam ex con-fessione, et sacramentuin occulte petenti, pariter negandum est sacramentum. Ilasc regula semper obtinet in duobus sacrameutis: 1° in poenitentia, cum ejus administratio, seu absolutio data vel negafa, sit secreta; 2° in ordine, cum hoc sacramentum facile sine petenlis infamia negari possit, scilicet, ob defectum voca'tionis vel alias ob causas quse indignitatem non produnt seu famam non ladunt.

5= Regula. In principio general! dictum est per se lo-quendo: nam ab hoe excipilur regula sequens; peccatori vere occulto, publico petenti, non sunt deneganda plera-que sacramenla. Ratio deducilur ex incommodis quae sequerentur ex sacramenli denegatione: orirentur enim scandala et perturbaliones in Ecclesia; et prsesertim, fi-deles, in suspicionem adducti ne a sacramentis arceren-tur, ab ipsis recederent. Id insuper confirmatur ex riluali Romano.

Dictum est pleraque sacramenta. Nam 1° excipilur ordo, a quo eliam cum infamia repelli debent indigni [occulti, ob bonum Ecclesiae cujus officium est arcere ministros indignos. 2° Excipilur quandoque matrimonium, cum illud sacramentum in prsesenli materia quid habeat speciale, suo loco explicandum.

Nota 1°. Peccatori occulto probabilius, juxta Gury, £equi-parantur sequentes: t⁰ peccator cujus crimen est quidem publicum in alio loco, sed non in loco in quo publico sacramentum petit; 2° peccator cujus crimen est tantum notorium, imo etiamsi ejus crimen a plerisque prsesen-tibus notum sit, quamdiu non est simpliciter publicum. Et proin illis publico petenlibus non est denegandum sacramentum.

Nola 2°. Nunquam licet adminislrationem sacramenli simulare, ne indigno conferatur; ut patet ex damnationc ab Innocentio IX, et quia talis simulatio est mendacium sacrilegum, redundans in gravem injuriam sacramenti et ipsius Christi. Sic, non licet, subgravi, hostiam non consecratam pnebere v. g. suo complici; nee celebranti qui in mortali versatur, simulare consecrationem, cum Inno-centius III declaret gravius peccare qui simulat celebra-tionem miss» quam qui in mortali cclebrat; ncc licet, sine intentione absolvendi, proferre verba absolutionis supra indispositum.

r. Sacramentorum subjectum dicitur ilio qui ea suscipit et capax est eorum effectus.

r. Id generatim est solus homo viator. Ratio est, 1° voluntas Christi; 2° ordo providenlise divinae, juxta quam solus homo viator est capax graliic turn primte tum secundte; cujusmodi non sunt beati nee animse purgantes, quibus jam determinata est mensura glorise respondens gratise quam in vita mortali habuerunt; nee a fortiori damnati, utpote a Deo in teternum reprobati.

Non tarnen omnis homo viator esl capax cujuslibet sacramenti suscipiendi. Sic, non baptizatus incapax est omnium aliorum sacramentorum; infantes ralione non-dum ulentes, vel perpetuo amenles, incapaces sunt sacramentorum pcenitentise, extremcc-uuctionis ct matrimonii; mulieres, sacramenti ordinis.

r. Singuli sacramenli subjeclum capax, est sequens: baptismi capax est homo nondum baptizatus; confirma-tionis, baptizatus nondum confirmatus; Eucharistice, baptizatus; posnitentia;, post baptismum lapsus in peccatum; extremce-unctionis, baptizatus, rationa saltern aliquando usus, periculose infirmus, qui nondum in eodem illo pe-riculo suscepit unctionem; ordinis, baptizatus, masculus, nondum illo ordine insignitus; matrimonii, baptizatus, habilis ad contraclum matrimonialem.

Jam dicendum est de requisilis 1° ad validam, 2° ad licitam sacramentorum receptionem.

Qufestio bic non est de infantibus aut perpetuo umen-tibus; nihil enim in bis requiritur ut valide recipiant sacramenta quorum sunt capaces, i. e. baptismum, confir-malionem, Eucharistiam et ordinem; ut patet ex praxi primitivse Ecelesice, qu» ipsis post baptismum ministrabat, et ecclesiae orientalis, qua3 ipsis adhuc ministrat sacramenta confirmationis et EucharistiaB. Unde tantum agitur de ad ui lis.

57. — q. Quidnam requiritur ut suhjectum, rjuod sup-ponitnr aliunde capax, sacramenta recipiat valide?

r. In adultis, ad valide recipienda sacramenta quorum sunt capaces, si Eucharistiam excipias, requiritur aliqua inlenlio seu voluntas sacramentum suscipiendi; quia non est conveniens ut adultus sanctificetur quin velit. Insu-per, requiritur, in sacramento pcenilentise, contritio et confessio; in matrimonio, consensus necessarius.

jam sit sacramenturn, a suscipientis voluntate non petide t, et etiam invito confertur valide, licet infructuose.

In genere. Non tam activa requiritur intentio seu voluntas in recipiente, quam requiritur in confereute sa-cramentum: nam minister conferens agere debet modo humano, et proin necesse est ut habeat intentionem saltern virtualem; cum autem collatio sacramenti sit quse-dam donatio et beneficium, ad acceptandum plerumque suflicit in recipiente intentio magis remissa, scilicet ea quae in sequentibus determinatur in specie.

1° Requiritur intentio seu voluntas saltern virtmlis, in matrimonio, quia id percipitur ratione contractus; et in pcenitentia, quia actus pa3mtentis pro materia proxima hujus sacramenti requiruntur. Attamen practice, in casu necessitatis, pcenitentia administranda est etiamsi suppo-natur adesse in recipiente intentio tantum interpretaliva, quia sacramenta propter homines.

2° Speculative, sufficit intentio habilmlis, in baptisrno et ordine; practice tamen, in ordine requiritur intentio saltern virtmlis.

5° Sufficit interpretativa, ccrto in extrema-unctione, et probabiliter etiam in confirmatione.

q. An, prccter supradidam intentionem, ad sacramenti vaiidilatem, in subjecto non requiritur fides, probitas vcl attentio ?

r. 1° Negative generatim. Elenim, non requiritur fides nee probitas, ut constat turn ratione, quia sacramenta non perficiuntur hominis justitia, sed «virtute Dei; turn praxi Ecclesiio, quse nunquam permisit iterum baptizari vel ordinari luerelicos aut improbos rite baplizatos vel

ordinatos. Excipe tarnen poenitentiam, quia contrilio vera esse non potest sine fide et probitate.

2° Non requiritur attentio. Si enim non requiratur in conferente, a fortiori non requiritur in suscipiente; dein, actus humanus non procedit ab attentione, bene vero a voluntate sou intentiono. Proin, non est cur inquietentur hi qui, v. g. tempore absolutionis, fucrunt distracti.

58. — n. Qucenain principaliora requirunlur ad licitam et fructuosam sacramenlorum receptionem?

Prcenota. Dixi qusenam principaliora: nam hie non agi-mus nisi de requisitis in genere seu de generalibus requi-sitis. Quoad ea qute in specie ad licitam singuli sacramenti susceptionem requirunlur, vide de singulo Sacramento, suo loco.

1° Ad licile et fructuose recipienda sacramenta vivorum valida, requiritur in recipiente status grafite; quia a Christo, cx primaria sua institutione, ordinata sunt ad conferendam, non primam, sed secundam gratiam. Con-formiter ad dicta supra de ministro, hie status gratiae procurandus est per confessionem, si agatur de recipienda Eucharistia; et per contritionem perfectam, imo practice, potius per confessionem, si agatur de recipien-dis aliis vivorum sacramentis. Qui vero in mortali reci-pit, peccat mortaliter, et quidem gravius quam ille qui in mortali ministrat.

2° Ad licite et fructuose recipienda sacramenta mortuo-rurn, requirunlur, in adultis, actus fldoi, spci, et allrilionis

depeccalis; imo haic, ut supra dictum est, in sacramento poenitcntias requirunlur ad valorem, quia ad dispositionem poenitentis pertinent.

r. 1° Non peccat petens vel suscipiens, quamdiu ei moraliter non constat de improbitate ministri. Ad banc autem certitudinem moraiem inducendam, non sufficiunt vani rumores aut suspiciones, quae saepe fallunt; imo, nee sufficit peccatum grave pridie commissum, cum bodie ille supponi debeat emendatus.

2° In casu quo de bac improbitate moraliter constet, 1° peccat, si petat vel suscipiat sine proportionata causa seu necessitate; quia cbaritas exigit ut impediamus ministri peccatum quod facile impedire possumus; 2° non peccat, si petat vel suscipiat ex proportionata causa seu necessitate; tunc enim non tenemur, cum magno incommodo, ex jure nostro cedere ad liberum ministri peccatum impedien-dum, sicque, ministri peccatum simpliciter permittimus, non vero sumus ejus peccati causa.

fanto major requiritur, in petente vel suscipiente, causa seu necessitas, quanto major est ministri indignitas, vel ma-gis timetur aliorum offensio. Ilinc, major requiritur causa si ministraturus sit vitamins, quam si sit simpliciter toleratus; et major requiritur si sit toleratus, quam si sit simpliciter indignns ob statum peccati mortalis. Inde, tres statuunlur casus in quibus, deficiente ministro digniori, non peccat petens vel suscipiens, prout petit a vitando, vel a tolerato, vel ab indigno. Itaque,

q. Quandonam et qucenam sacramenta in casu necessitatis petere et suscipere licet a vitando?

r. A vitando, vel etiam a publicis btereticis aut scbisma-ticis, si adsit necessitas extrema, licet petere aut suscipere sacramenta sequcntia ;

2° Poenitentiam, quia Ecclesia prohibitionera cum tali comniunicandi, ad nunc casum non extendit. Si non possi-bilis sit poenitentia, potest, deficients pcenitentia, id quod poenitentite sacramentum supplere debet; etsic, si minister vitandus non det absolutionem, vel si absolutio ab ipso data moribundo, v. g. sensibus destituto, sit dubie valida, potest extremam-unctionem, quia possibile est quod talis moribundus sit tantum altritus, et per extremam-unctionem fiat contritus;

5° Eucharistiam, saltern probabiliter juxta Suarez et varios, quia prsecepturn divinum Eucharistiam in mortis articulo sumendi, prsevalere debet prsecepto ecclesiastico, et quia Eucharistia est necessitatis vel utilitatis tante, ut non sit verosimile voluisse Ecclesiam filios suos privare tali beneficio in extremo hoc articulo;

q. An sacramenla pelere et suscipere licet a ministro censurato tolerato qui supponatur versari in statu gratiw?

n. Affirmative, etiam absque causa, juxta sententiam quam Lig. dicit veriorem et probabiliorem, quia concilium Constantiense absolute concessit fidelibus privilegium com-municandi cum toleratis. — Quum autem hoc privilegium solis fidelibus non vero censuratis faveat, sequitur talem ministrum sacramenla ministrare licite, si sit a fidelibus requisitus; illicite et quidem sub poena irregularitatis, si non requisitus.

Q. An sacramenla pelere et suscipere licet a ministro oh peccalum mortale indigno, si alius minister desil?

r. Affirmative, si militetjusta et proportionata causa; secus, non licet, turn ob reverentiam sacramenti turn ex charitate erga proximum. Causa autem ista esse potest minor vel esse debet major, prout sacramentum petitur aut recipitur a ministro indigno cui administratio incumbit vel non incumbit ex officio. Si ex officio, puta a parle pro-

prii parochi vel ejus vicarii, sufficit causa rationabilis, v. g. quia parochianus sacramenta pro more chrisliano suscipere desiderat. Si non ex officio, requiritur et sufficit causa paulo gravior, v. g. jubilseus lucrandus, confessio vel com-munio annua, communio qualer in anno inslituenda, vel ne diu in statu peccati mortalis permanere quis teneatur, etc.

Nota. Fieri potest ut nulla causa sit sufficiens, puta si adsit periculum perversionis, vel si receptio sacramenti involvat professionem hferesis vel schismatis, ut v. g. s. Hermcnegildus merito recusavit Eucharistiam recipere ab episcopo ariano, cum ejus pater hoc exigeret in signum professionis ariana3.

Ritus substantialis consistit in actionibus quibus enun-tiatur sacramentorum forma et applicatur materia, et proin ille est qui sacramentorum substantiam ingreditur.

Ritus accidentalis ille est qui sacramenti substantiam non attingit, et qui communiter nomine cceremoniarum venit; qualia sunt luminaria, vestes, signa crucis, exorcismi, preces, cantus, etc., in sacramentorum administratione adhibita.

o. Quccnam, relate ad sacramentorum atque cultus divini cceremonias, ad not are juvat?

r. Apte statuuntur tria sequentia, scilicet 1° relate ad Ecclcsiso in cceremonias institucndas potestatem, 2° relate

ad cseremoniarum utililatem, 5° relate ad earuin obliga-tionem. Dicimus itaque:

1° Ecclesiam habere potestatem eas instituendi et adhi-bendi. Id probatur contra hterelicos, prsesertim protestantes hodiernos, in ciBrcmonias insane furentes: nam I⁰ id potuit synagoga, ergo a fortiori id potest Ecclesia, cujus synagoga erat tantum figura; 2° id potest societas civilis, ergo id potest Ecclesia; 5° probatur ex praxi Ecclcsise, quse semper tali potestate usa est, ut palet ex ss. patribus, et ex antiquis-simis turn grsecis tiim latinis ritualibus. Quare, merito Tridenlinum ait: « Hanc potestatem perpetuo in Ecclesia fuisse, ut in sacramentorum dispositione, salva illorum substantia, ea statueret vel mutaret qute, suscipientium utilitati vel ipsorum sacramentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum varietate, magis expedire judicaret. »

2° Utilem esse cseremoniarum usum. Nam 1° serviunt ad majestatem et reverentiam sacramcntis et cultui conci-liandam, quam nude exhibita non haberent; 2° serviunt ad hominum instruclionem et devotionem, cum homo per externa et sensibilia ad spiritualia erigi soleat, ut palet experientia s. Augustini, testantis se, ante conversionem, per can turn ecclesiasticum ssepius usque ad lacrymas com-motum fuisse; 5° sunt actus religiosi, qui quamdam effi-caciam coram Deo, pracipue ex opere operantis, habent.

3° Peccare minislrum qui prsescriptas cseremonias absque justa causa voluntarie non observat, ut palet ex Tri-denlino. Hoc autem peccatum est de se leve vel grave, prout cteremonise violate levis vel gravis momenti sunt.

Nota. Ecclesia, in sacramentis et aliis officiis divinis, utitur idiomate diverse a vulgari, scilicet latino, graco, vel armenico; qure linguse apud populos non amplius a vuigo adhibentur. Protestantes, cum teneant sacramenta et cultum prsecipue valere ad excitandam fidem, dicunt necessarium esse usum linguee vulgo intelligibilis seu vernaculse. Sed Ecclesia rite talem usum prohibuit, 1° quia

usus linguse nobilioris, non secus ac sacrarum veslium, raajorem concilial reverentiam; 2° prseserlirn, quia de-strueretur uniformitas, qua? ób prodigiosan! linguarum vul-garium muititudinem iinpossibilis foret: existunt enim in universe terrarum orbe, juxta computalionem aliquibus abhinc annis factam, 2o2ö, imo, juxta rccentiorem anni 1874, 3042 linguse viventes.

41. — q. Quid intelligilur per sacramenlalia? n. Sacramenlalia sunt res aut actiones, extra sacra-mentorum adminislralionem ab Ecclesia institutie et adhibits, ad producendos quosdam effectus pnesertim spi-rituales. Tales sunt v. g. aqua benedicta. Ecclesiae preces. Q. Quare ita vocanlur?

r. Vocantur sacramenlalia, quia quamdain cum sacra-mentis similitudinem babent: sunt enim res scnsibiles et sacrte, ad bominum sanctificationem institutas. Sed differunt a sacramentis in eo praesertim, quod institutas non fuerint a Christo, et quod gratiam non producant ex se seu ex opere operato.

fgt;. Qucenam dislincjuunlur sacramenlalium species? r. Sacramenlalia communiter reducuntur ad sex genera, sequenti versa contenta: orans, linclus, edens, con fessus, dans, hencdicens.

Orans, i. e. Ecclesise orationes, prsesertim publics, v. g. rogationes. Tinclus, i. e. usus aquas benedictie. Edens, i. e. commestio panis benedicti, vel aliarum re-rum benedictarum. Con fessus, i. o. publica confessio seu confiteor, in missa et in breviario. Dans, i. o. cleemo-syna, vel alia opera misericordiio corporalis et spiritualis, ab Ecclesia specialiter preescripla, v. g. in quadragesi-

ma, in publica necessitate. Benedicens, i. e. varisc benedi-ctiones ab Ecclesise ministris factse.

Inter benedicliones, alise sunt papales, seu Papse re-servatas, v. g. benedictio Agnus Dei. Ali:e sunt episcopates, v. g. benedicliones vel consecrationes ecclesiarum, altarium, calicum, campanarum, etc., quse in pontificali reperiuntur. Alite sunt sacerdotales, v. g. benedicliones aquse, cinerum, domus, personarum, etc., qute in mis-sali et pastorali inveniuntur.

r. Sacramentalia valent ad produoendos effectus ad quos instituta sunt. Ad id valent, non quidem ex opere operato, sed per modum impetralionis, idque partim ex precibus Ecclesiae, partim ex opere seu devolione ope-rantium, tum ministri turn subjecti.

q. Quinam sunt prcecipui sacramentalium effectus? r. Sunt prsesertim quinque sequentes :

2° Remissio peccatorum venialium; qute fit, non quidem immediate sicuti locum habet in sacramentis, sed mediate, i. e. mediantibus bis piis motibus quibus homo excitatur ad contritionem, et sic remissionem oblinet.

5° Remissio pcente temporalis, turn per modum indul-gentia? si sacramentalibus qusedam annexa sit, tum per modum operis satisfactorii.

4.quot; Repressio vel effugatio dsemonis; idque non tantum per modum impetrationis, sed eliam per modum imperii, ex peculiari potestate Ecclesiae a Clirislo data adversus daemonem, quae per exorcismos exercetur. Ilic effectus non est infallibilis; a Deo enim potest impediri ob causam privatam vel publicum.

5° Sanitas corporalis, vel aliud simile temporale beneficium. Id autem obtinetur, aliquando directe, aliquando tantum indirecte, seu removendo prohibens, scilicet coër-cendo dsfimonis potestatem, etc.

Baptismus jure merito, inter reliqua sacramenta, primo loco ponitur, cum sit primum, non quidem dignitate, sed necessitate el ordine receptionis. Nam est nativitas spiri-tualis, seu principium illius vitte spiritualis qua homo christianus crescere debet in virum perfectum, in mensuram plenitudinis Chrisli; est janua qua introïtur in regnum Dei, i. e. turn in Ecclesiam militantem hie in terris, ad partici-pandum reliqua sacramenta, tum postea in Ecclesiam cum Christo in caiis triumphantem.

Pracipute baplismi figurai fuerunt area Noë, columna nubis, transitus maris rubri, circumcisio, baptisma Joan-nis, el prteserlim baptisma Chrisli in Jordane.

Quinluplici capile dicimus 1° de baplismi instilulione, effeclibus et necessitate, 2° de materia et forma, 5° de ministro, 4° de subjecto, 5° de solemnilalibus accessoriis.

r. Est sacramenlum a Christo inslilutum, in quo, per ablutionem externam corporis el invocationom sanctissi-mre Trinitatis, homo spiriluaüler regeneratur.

q. Quandonam Christus sacramcnlum baplismi inslituü? r. Communius et probabilius quidevn docetur Christum illud instituisse, saltern ante suam passionem, nimirum quando a Joanne baptizatus est in Jordane; sed certum est hoe sacramentum obligare coepisse tantum post Christi passionem et resurrectionem.

Dico 1° anle suam passionem. ld probatur, 1° quia apostoli sacramentum ordinis el Eucharistise acceperunt ante passionem, nempe in coena; atqui, si tune nondum fuissent baptizati, sequeretur quod ante baptisma lisec sa-cramenta recepissent ad quje, saltom de lege Dei ordinaria, erant incapaces; 2° quia ante passionem, teste Scriptura, Christi discipuli baptizabant, nou quidem baptismate Joan-nis, sed baptismate Christi. Imo varii tenent Christum suis manibus baptizasse matrera suam, el postea apostolos.

Dico 2° in Jordane, ubi Christus determinavit 1° ba-ptismi materiam. scilicet aquam, quam contactu suo san-ctificavil; 2° for mam, nam aderat Pater in voce, Filius in carne, Spiritus sanctus in specie columbse; 3° praci-puum effectum, nempe apertionem coeli.

r. Juxta dicta Dc Sacrament is in genere, effectus secun-darius est character, quo baptizatus fit idoneus ad csetera sacramenta suscipienda et ministranda; effectus primarius est gratia. lïcec gratia est duplex: 1° gratia sancti-ficans, cui adduntur habitus virtutum et dona Spiritus sancti; 2° gratis sacramentales.

r. Usee gratia sanctificans, prout est baptismo propria, est regenerativa seu operans integram hominis interioris renovationem; idque operatur per duplicem effectum se-quentem :

1° Per remissionem peccati originalis, et peccatorum aclualium, si quae adsint;

2° Per remissionem totalis pcenfe seternse et temporalis, peccatis debitfe; ut probatur tum Scriptura, juxla quam dicimur per baptismum renasci et similes fieri in-fantibus modo genilis; tum conciliis; tum praxi Ecclesiae, quse baptizalis nulla unquam opera laboriosa et satisfa-ctoria imposuit.

r. Baplismi necessitatem negant varii qui peccatum ori-ginale non agnoscunt, pneserlim pelagiani, sociniani, ra-tionalistse. Et ideo, in America, in Anglia et aliis re-gionibus, multse proles absque salutis lavacro relinquuntur.

Sed de fide est, baplismum ad salutem esse necessa-rium, turn necessitate prcecepli, tum necessitate medii.

Dico 1° necessitate prcBcepiï. Datur enim, ut ait Schouppe, baptismi recipiendi obligatio, orta ex praocepto quod Christus tulit, cum apostolos ad docendum et baptizandum mitleret. Usee autem lex proximo atque actu obligare coo-pit post sufficientem Evangelii prsedicalionem, quse vario tempore pro variis gentibus contigisse censenda est.

Dico 2° necessitate medii. Baptismus igitur in re vel in voto, omnibus necessarius est necessitate medii ad salutem. Id probatur, 1° Scriptura: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu suncto , non potest introtre in regnum Dei; 2° ex Tridentino: Si quis dixerit baptismum liberum esse, hoc est, non necessarium esse ad salutem, anathema sü. üicitur in re, i. e. baptismus aquse seu baptismi sacramentum; dicitur vel in voto, i. e. baptismus flami-nis vel sanguinis, qui sacramenti baptismi vices supplent.

R. Unicum tantum est baplismi sacramentum, quod vocatur baplismus in re, ct est baptismus ordinarius seu

baptismus aquse; juxla verba s. Pauli: Unus Deus, una fides, unuin baptisma; et symboli apostolorum: Confiteor unum baptisma. Attamen si hie baptismus sit impossi-bilis, suppleri potest per baptismum flaminis vel sanguinis, qui plerumque vocantur baptismi invoto. Inde, triplex vulgo distinguitur baptismus, scilicet baptismus fluminis, baptismus flaminis et baptismus sanguinis.

q. Quid est baptismus flaminis et sanguinis? r. Baptismus flaminis est non baptizali votum seu de-siderium, saltem implicitum, sacramenti baptismi, con-junctum cum contritione perfecta seu cum actu charitatis perfectse.

Hoe autem desiderium non necessario consistit in reali cupidine baptismi aquae, qui aliquando a desiderante igno-rari potest, sed potius consistit in prompta voluntate ea omnia prsestandi quae a Deo prsecipiuntur; hsecque voluntas continetur in actu charitatis perfectse. Itaque baptismus ille consistit reipsa in conversione ad Deum per cbaritatem perfectam, quse continet baptismi aquse suscipiendi votum, tum explicitum tum implicitum, prout hujus baptismi notio adest vel non adest prsesens menti illius qui sic ad Deum convertitur.

Baptismus sanguinis est martyrium a non baptizato to-leratum pro fide aut pro alia virtute Christiana.

r. Baptisma fluminis sic vocatur ob aquam; flaminis, a flamine, afllatu seu virtute Spiritus sancti, cujus est movere animum ad diligendum Deum et dolendum de peccatis; sanguinis, quia martyrium ordinarie fit cum sanguinis effusione.

r. In baptismo fluminis, requiritur in adultis attritio. In baptismo flaminis, ut ex ejus definitione palet, requiritur

conlritio perfecta. In baptismo sanguinis, requiritur in adullis attritio, in qua implicite continetur votum ba-ptismi.

R. Conveniunt in effectu principali, scilicet in infusionc gratise remissivse peccatorum.

Id probatur, pro baptismo flaminis, 1° ex Scriptura; Qui diligil me, diligetur a Patre rneo; 2° ex Tridentino: Qua; translalio sine lavacro regeneralionis aid ejus volo fieri non potest.

Id probatur, pro baptismo sanguinis, 1° cx Scriptura: Qui perdiderit animam mam propter me, inveniet earn; 2° ex praxi Ecclesiae, qufe declarat quod injuriam facial martyri qui orat pro martyre; et quse de ss. Innocen-tibus canit: Aon loquendo sed moriendo confessi sunt.

n. Discrepant 1° quoad modum conferendi effectus, scilicet : baptismus flurninis effectus producit ex opere ope-rato; flaminis, ex opere operantis; sanguinis, in infantibus, quasi ex opere operate, et in adultis, quasi ex opere operate et simul etiam ex opere operantis.

Discrepant 2° quoad effectus quosdam speciales, scilicet: baptismus fluminis confert gratias sacramentales et cha-racterem; baptismus sanguinis confert aureolam et ma-jorem abundantiam gratise sanctificantis, et uterque baptismus confert remissionem omnis pcena;; dum baptismus flaminis confert quidem remissionem pcense seternïe, non vero per se omnis poena; temporalis.

r. Omnibus attentis, caiteris prastat baptismus sanguinis, ratione perfections conformitatis cum passione Christi.

Nota. Est et altera sacramenti baptismi neccssitas, scilicet, ad susceptionem ca; te re rum sacramentoruna. Sed

distinguendum hie est inter receptionem licitam el va-lidam. Itaque, certum est prserequiri baptismum ad licitam cseterorum sacramentorum receptionem. Quoad receptionem validam, 1° certum est Eucharistiam valide, non tarnen sacramentaliter, recipi a non baptizato, quia Christus prsesens est, sive sumatur a baptizato sive a non baptizato; 2° certum est pcenitentiam invalide recipi a non baptizato, defectu jurisdictionis ministri in non baptiza-tum; et id practice cerium est de quinque reliquis sacra-mentis, ul ex sensu Ecclesise constat.

Materia remota, alia requirilur ad validam, et alia ad licitam baplismi collationem.

r. Materia remota baptismi valid a est omnis et sola aqua naturalis, ut constat ex Scriplura et Tridentino.

r. Materia certo valida est omnis liquor qui, communi aeslimatione et usu, aqua naturalis est et vocatur, v. g.

iquot; aqua maris, fluminum, stagnorum, puteorum; 2° aqua pluvialis, vel resoluta ex glacie et nive, vel collecta ex rore, ex vapore prout tempore nimboso defluit ex foliis aut parietibus; 5° aqua mixta cum alia substantia, modo aqua sit materia vere et certo prsedominans, v. g. aqua turbida, luto mixta, aquse minerales, ut ferruginea, sul-furea.

r. Materia duhie valida est, quando dubium est an, propter mixtionem, adhuc vere sit et vocari possit aqua: qualis esse potest tenuis cerevisia, jusculum, cafetum, aqua theana; quoque aqua proveniens ex soluto sale, aqua qua? per artem chimicam educta est ex floribus, plantis, radicibus.

r. Materia certo invalida est 1° aqua ita permixta, ut non amplius aqua naturalis esse censeatur, v. g. va-lidum cafetum vel jusculum, fortis cerevisia; 2° saliva, lacryma?, sudor, succus qui absque arte chimica expri-mitur ex floribus, nix et similia solida nondum resoluta.

1° Extra casum necessitatis, adhibenda est, et quidem sub gravi, materia non tantum qua) sit certo valida, sed insuper quae sit specialiter benedicta et sacris oleis permixta, seu vera aqua de fonte baptisrnali. Idque, quoad aquam baptismalem, adliuc obtinet si baptismus non so-lemniter seu privatim administretur a sacerdotc vel dia-cono; non vero si ab aliis ministris diacono inferioribus.

2° In casu necessitatis, deficiente aqua baptisrnali vel alia materia certo valida, sub conditione adhibenda est materia valida, prseeligendo semper materiam minus

dubiam. Imo in extrema necessitate, sub conditione ad-hibenda est materia de qua dici potest forte est aqua. Si tali modo baptizatus supervixerit, habita copia materise certo validai, iterum baptizandus est sub conditione si non es baptizatus. Nunquam autem licet, in quacurnque necessitate, uti materia certo invalida, ut patet.

Materia proxima baptismi est ablutio corporalis, seu aquffi naturalis applicatio.

7. — Q. Qualis ablutio seu abluendi modus ad sacramenti validitatem constituendam non confert?

r. 1° Dummodo vera fiat ablutio, de qua statim infra, ad sacramenti valorem non confert quod fiat sive immersione, sive aspersione, sive infusione. Triplicem hunc abluendi modum indiscriminatim validum esse, probatur ex legitima praxi variarnm ecclesiarum ita baptizantium.

2° Nee ad valorem confert quod trina fiat ablutio, cum una certo ad valorem sutficiat.

q. Qualis ablutio ad sacramenti valorem requiritur? r. Quatuor sequentes cum Dens tradimus conditiones ad ablutionis validitatem requisitas:

1° Requiritur ut ablutio fiat per ipsum ministrum qui formam profert; alioqnin dicere non posset; ego te ba-plizo, ut De Sacramentis in genere dictum est.

2° Requiritur probabilius ut ablutio sit snccessiva, i. e. ut fiat cum aliquali saltern motu aqute circa corpus, seu ut aqua fluere censeatur; unde, si guttse aliquot in corpore remaneant immotae, seu absque omni motu locali, inva-lidus, vcl saltom dubius foret baptismus.

3° Requiritur ut ablutio fiat immediate in baptizati corpore ipso; unde invalida foret, si langantur tantum vestes, prout in aspersione facile contingere posset.

4° Requiritur ut abluatur caput; vel saltem, juxta sen-tentiam communem, altera corporis pars notabilis, v. g. pectus, dorsus, scapulae. Attamen, cum hsec sententia communis non sit omnino certa, baptismus in alia corporis parte quam in capite collatus, ut dubie validus habendus est. Hoc autem dubium eo magis accrescit, quo minor seu minus essentialis est pars qua) abluilur, v. g. si abluatur pes vel manus, digitus, ungues, crines, pelles secundinse.

1° Graviter illicita, quamvis valida, est ablutio, 1° si non fiat illo e tribus modis, i. e. immersione, aspersione vel infusione, qui in ea viget ecclesia in qua confertur baptismus; 2° si non fiat trina ablutio, in ecclesia ubi trina prsecipitur.

2° Si urgeat necessitas et impossibilis sit ablutio certo valida, non tantum licita sed est et graviter obligatoria ablutio dubie valida, ita tamen ut prseeligaiur semper ablutio minus dubia, sicuti supra de materia remota dictum est. Hsec autem ablutio sub conditione facienda est; et, si sic baptizatus supervixerit, et detur copia ablulionis certioris vel certo validae, rebaptizandus est sub conditione si non es baptizatus; quod non raro accidit in ba-ptismo collato foetui in utero matris exisienli.

p.. Forma legitima apud latinos, est: Ego te baptize in nomine Putris, et Filii, et Spiritus sancli, amen; apud grse-cos ac orienlales fere omnes, est: Baptizetur vel bapti-zatur servus- vel serva Dei in nomine Putris, et Filii, et Spiritus sancti, amen.

Legitimam esse formam latinorum, declarat Triden-tinum; et grsecorum, declarat Florentinum; et utraque fundatur verbis Christi: Baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, el Spiritus sancti. Sed singula in sua respective ecclesia retinenda est, et quidem sub gravi; secus enim ritus Ecclesiae violaretur in re gravi.

10. — Multipliciter vitiari potest forma baptismi, sive substantialiter, sive accidentaliter, ut De Sacramentis in genere, N⁰ 9, dictum est. flic autem speciatim inqui-rilur de quibusdam omissionibus et mutationibus, scilicet;

p.. Certum est verba; ego et amen non esse essentialia; idem probabilius tenetur de prima conjunctione et posita inter voces Patris et Fiiii, et de verbo in. Cse-tera vero verba certo essentialia sunt.

r. Probabilius Negative, quia non distincte exprimun-tur singula? persons SS. Trinitatis, quas distincte exprimi voluit Christus dicens: Baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, ct Spiritus sancli.

2° Si dicatur: Ego te baplizo in nomine Chrisli? k. Certo Negative, quia ad valorem necessaria est ex-pressa invocatio trium personarum SS. Trinitatis.

Usee autem forma, sicuti jam non valet, item probabi-lius nunquam valuit, pront communius tenetur contra s.Tho-mam docenlem quod apostoli baptizaverint in nomine Chrisli, idque ex speciali Chrisli revelatione, i. e. ex privilegio sen dispensalione a lege generali qua eis prsecepit baptizare in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Contra banc autem sententiam dicimus quod, quando in Actibus Aposto-lorum refertur nonnullos fuisse baptizatos in nomine Chrisli aut Domini Jesu, significatur eos in fide et ex charitate Christi atque ejus baptismo, ut dislincto a baptismo Joan-nis, baptizatos fuisse; sedminime innuitur illa baptismata, prolatis solum bis verbis: in nomine Chrisli, fuisse collata.

11. — Q. Quisnam generatim est baptismi minister? li. Juxta dicta De Sacramentis in genere, N⁰2ö, in baptismo minister solemnitatis ordinarius est sacerdos, minister solemnitatis extraordinarius est diaconus, et minister necessitatis est omnis homo.

Jam inquirendum est quisnam minister baptizet valide et quisnam baptizet licite.

r. Valide baptizat omnis homo viator, utens rationc, ca-pax proferre formam et adhibere materiam; sive sit vir, sive femina, sive catholicus, sive htereticus, sive infidelis. Ille enim valide baptizat, non tantum in necessitate, ubi agit licite, sed etiam extra necessitatem, ubi agit iliicite.

Verum quidem est quod omnis homo viator dicatur minister necessitatis, quia valide et licite baptizat quando

adest casus quidam necessitatis; sed tanta est baptismi necessitas, ut Christus voluerit hoc sacramentum a quo-cumque semper, etiam extra casus necessitatis, conferri valide et licite; hsecque Christi voluntas nobis per tradi-tionem, praxim et doctrinam Ecclesiae manifestata est.

r. Distinguendum est inter ministrum ordinarium, ex-traordinarium et ministrum necessitatis.

Minister ordinarius seu sacerdos non potest, extra ca-sum necessitatis, hac sua ordinis potestate licite uti, nisi habeat jurisdictionem ordinariam vel delegatam.

Hanc jurisdictionem ordinariam habet episcopus per suam dioecesim et parochus per suam parochiam.

Hinc, nee episcopus, nee parochus, absque licentia proprii sacerdotis, licite baptizare possunt, tum extra suam dioecesim vel parochiam, tum alienos infra dioecesim vel parochiam. Ratio est, quia in his casibus violarent jus proprii sacerdotis a quo egent delegari.

Hanc jurisdictionem delegatam habet quivis sacerdos ab episcopo vel parocho delegatus. Ad quam jurisdictionem delegatam non semper requiritur licentia expressa, sed sufficit tacita, vel rationabiliter prasumpta. Sic v. g. si proles aliena et ignota deferatur baptizanda, et deferentes nolint manifestare unde et cujus sit; vel si muiier casu pariat in pago non suo, facile prsesumitur de proprii sacerdotis licentia, ita ut licitum sit tali proli baptismum conferre.

Minister extraordinarius, i. e. diaconus, ut sua ordinis potestate licite uti valeat, non solum eget jurisdi-ctione ab episcopo vel parocho delegata, quemadmodum supra de quovis sacerdote dictum est, sed insuper heec

In casu necessitatis, omnis homo viator, de quo supra, N⁰ H, baptizare potest, imo baptizare debet, mode de-bitus inter baptizaturos servetur ordo, scilicet ordo dignitatis a rituali Romano traditus: « Si adsit sacerdos, dia-cono praeferatur, diaconus subdiacono, clericus laïco, et vir feminte, nisi, pudoris gratia, deceat feminam potius quam virum baptizare infantem non omnino editum, vel nisi melius femina sciret formam et modum baptizandi. »

Hujus autem ordinis inversio constituit peccalum grave, si prsotermittatur sacerdos, licet de ipsius consensu; idem-que dicunt multi si prsetermittatur diaconus, quod tamen certum non est. Inversio autem inter ministros diacono inferiores, non est peccatum grave, quia nullus ex ipsis prte alio ad hoc specialiter est deputatus, et honor sa-cramenti inde vix patitur.

Nota. Igitur, in plerisque quos supra memoravimus casibus, in quibus minister baptizat illicite, sive sit sacerdos vel non, sive baptizet solemniter aut privatim, per se peccat mortaliter, et quandoque irregularitas in-curri potest. Dico per se: quia excusare potest licentia vel necessitas quodammodo quidem prsesumpta, sed non satis fundata; item ignorantia vel bona fides, prsesertim in laïcis.

r. Subjectum baptismi capax est solus et omnis homo viator, nondum valide baptizatus.

Imo adhuc subjectum capax foret, etiamsi careret pec-cato originali, quia baptismus a Christo institutus est,

non solum in peccali originalis rernissionera, sed eliam ut quis per illum incorporetur Ecclesice et capax fiat aliorum sacramentorum. Hinc, baptizandi forent, turn hi qui per baptismum flaminis jam essent juslificati, turn illi qui in utero, ut Joannes Baptista, supponerentur justi-ficati; el sic, communis est senlentia B. M. V. fuisse baptizatam.

Docuerunt varii hferetici bapfismum infantibus ante usum rationis collatum, esse irritum; et proin tales infantes, cum ad aunos discretionis pervenerint, interro-gandos esse num baptismum ratum habere velint. Sed utrumque a Tridentino reprobatum est.

Nee obstat, quod sic eis imponantur onera quin ca acceptaverint; nam per baptismum eis nulla injuria, sed maximum beneficium oonfertur; sicuti nihil obstat, quo-minus parvulus ab homine benefico hasres instituatur. Quod de infantibus, idem tenendum est de perpetuo amentibus.

Jam inquiritur 1° de baptizando fcetu in utero mater-no, et de operatione csesarea; 2° de baptizando fcetu abor-tivo vel monstruoso; oquot; de baptizandis pueris, invitis parentibus; 4° de baptizandis adultis; 5° de rebaptiza-tione.

Prcenolandum est, 1° quod illicile tentetur baptismus, si supponatur infans in utero ita includi ut aqua tangi et ablui omnino non possit; quod tamen hodie, ob inventum novum instrumentum, vix aut nunquam contingere po-test (vide De Justitia, N^is 80 et 81); 2° quod infans in utero existens, secundum animam et corpus distinguatur a matre, et consequenter falso diceretur, cum quibusdam haareticis, eum baptizari cum matre, si iila forte tunc bapti-zetur; 5° quod, urgente necessilate, baptizari certo possit et debeat infans, si aliquod membrum ex utero emittat.

Sed questio est an validus et licitus sit baptismus si infans, in utero totaliter inclusus, debite ablui possit manu vel instrumento.

begat Billuart cum variis, prsesertim quia infans non-dum est natus, de quo dici possit: Nisi quis renatus fuerit dctmo.

Sed Affirmatur communius et probabilius; nam duplex distinguitur nativitas: nativitas ex ulero, et nativitas in utero, seu conceptio, juxta; Quod in ca nahim est, ex Spiritu sanclo est; at qui infans, in utero, censetur suffi-cienter natus ut sit vere bomo viator, cum subjiciatur actioni bominum, scilicet cum possit attrectari et adju-vari ut in lucem edatur.

ter baptizandus est infans sub conditione, super corpus, frangendo pelles secundinas; imo Lig., ex Ben. XIV, docet tale baptisma esse certo validuin, ut in tractatu De Justitia, ad finem JN' 80, dictum est.

13. — Quum aliquando secandus sit venter et uterus matris, sive morluse sive viventis, ut foetus ex utero ex-trabi et baptizari valeat, quae operatio vocatur sectio seu operatio cccsarea, ideo de ea qusedam tradimus.

Operatio ccesarea fieri potest, vel 1° in matre mortua, tuncque nulla est specialis difficultas; vel 2° in matre vivente, tuncque solutio qusestionis dilïicultate non caret, cum in hoc casu curandum sit de conservanda seu non au-ferenda duplici vita, tum matris turn infantis. De his qute-dam dicimus in duplici N⁰ seq.

1G. — In maire mortua. Fieri potest htec sectio, imo sub gravi fieri debet, sive per medicum sive per alium, sive probabilius quoque per ipsum sacerdotem, etiam in-vitis parentibus aut propinquis; dummodo cerlo constct 1quot; de graviditate matris, cl 2° de ejus morte.

Dico 1° de graviditate matris. Multis exemplis constat animationem foetus locum habere in ipso peractse con-ceptionis momento, i. e. simul ac animalculum sperma-ticum virile cum ovule femineo perfecte fuerit conjun-ctum. Haec autem sententia, quatenus nullum foetum inanirnatum admittit, est, teste Ballerini, hodie com-munior, prsesertim post accuratiores a physiologis insti-tulas observationes, et est magis conscntanea principiis non tantum philosophicis sed etiam theologicis. Quapro-pter, vix locus est cur de hypothesi foetus inanimati quse-

Dico 2° de morte matris gravidse. Iltec autem mors col-ligi potest ex variis signis: ex flaccitate oculorum, ex rigiditate membrorum, ac prsesertim ex cessatione pul-sationum cordis, per decem saltem minuta; quod facile probari potest applicatione auris ad regionem cordis ma-terni.

Nec omittenda foret operatic, eo quod notabile tempus a morte matris effluxerit, vel eo quod medicus asseveret foetum jam esse mortuum; nam, teste Cangiamilla, ex-perientia compertum est foetum, etiam per dies integros, matri supervivere posse, et neminem certo scire posse

Ratio cur tunc fieri debeat, est quia, ex lege cbaritatis, omni cura et labore salus seterna intantis procuranda est, et quia id sine gravi incommodo fieri potest. Ordinarie autem, ad cautelam, monendus est magistratus civilis et adhibendi sunt testes, ne operationis auctor forte ut ho-micidii reus traducatur.

Nota. Sacerdos, in casu quo per seipsum sectionem face-re debeat, procedat modo sequenti: In cadavere supra dorsum posito, in medio ventris paulo supra umbilicum, facial parvam incisionem, prudenter tamen et non profundius, ne viscera interiora la^dat, ita ut facile digitus in cavi-tatem ventris immitti possit; deiu, digitum supponens sub

lamina cullelli, secet linea recta, declinando tamen umbi-licum, usque ad vulvam seu os pubis. Qua scissura facta, statim obviam habet varia viscera in cavitate ventris in-clusa, inter quae eminent tria viscera majora, scilicet vesica; et infra vesicam, matrix; et infra matricem, in-testinum rectum: quse tria viscera correspondent triplici canali et aperturse ad extra, scilicet aperturse urinali et vaginali, qute ambse in membro anteriori seu vulva coa-dunantur, et aperturae excrementarise. Si vesica, prae nimia quantitate urinae distenta, impedimento sit ad faciliorem operationem in matrice faciendam, eam manu comprimat, ut urina per canalem ad extra defluat. Tune matricem prudenter secet, eodem modo quo secavit ventrem, et illico inveniet infantem secundinis involutum. Supra se-cundinas statim baptizet sub conditione si es capax; dein secundinas digito dilaceret, et infantem evolutum iterum sub conditione baptizet, si in eo signa vita3 deprehendat, i. e., quamdiu in eo non observatur manifesta putrefa-ctio vel membrorum disruptio.

Insuper notari potest saepius evenire, praesertim primis vel ultimis a conceptione mensibus, quod facienda non sit sectio caisarea, quum mater in ipsa agonia quando-que ejiciat fcetum; qui proin, nisi cito ei subveniatur, facile suffocari posset.

!quot;• — In matre vivenle. Quaestio de operatione causarea in vivente matre facienda, nee agitatur nee locum habere potest, nisi in casu quo instans partus talis sit naturae, ut mater, medicorum judicio, prtevideatur naturaliter parere omnino non posse.

Certum imprimis est, banc operationem esse illicitam, nisi efficiatur in matre valde robusta, et a medico valde perito.

Certum insuper est quod, quemadmodum non licet oc-cidere matrem prwgnantem, quantumvis desperatam, ad

salvandam vitam sive temporalem sive spirilualem infanlis; ila quoque non liceat occidere foelum in utero, ad salvandam vitam matris, cum hoc foret homicidium corporale et spirituale. Unde, iniqua est praxis multorum medicorum qui, turn ob materialismi principia tum ob depravatas juris naturalis notiones, in partu laborioso recurrunt ad operalionem quam vocant embryolomiam, qua prolem vi-vam in utero materno directe occidunt, discerpunt, sicque per partes extrahunt, sub eo preetextu quod, cum ex duobus malis minus sit eligendum et ex duabus vitis vilior sit sacrificanda, oporteat conservare vitam pniestanliorem matris per occisionem infantis. Et quidem, etiam in liy-pothesi rarissime contingenli, scilicet quod bsec embryo-tomia sit unicum medium quo vitse matris probabiliter consuli possit, tenendum est earn illicilam esse, utpote ad-versantem juri naturali quoad occisionem directam, atque societati vere nocivam; sic tenendum, inquam, contra paucissimos quosdam recentiores theologos qui inclinare videntur in opinionem de hujus operationis liceitate si, nempe, proles ante decerptionem fuerit baptizata. Vide latius de procuratione abortus et de sectione in matre vivente, in tractatu De Justilia, IN^is 80 et 81.

r.. Foetus aborlivus est foetus qui prsemature, i. e. ante nonum a conceptione mensem, in lucem editur.

Foetus abortivi, alii sunt plene organizati, alii non. q. An et quomodo baptizandi sunt foetus 1° plene organizati, 2° non plene organizati?

r. 1° Foetus pleni organizati, i. e. qui omnibus suis membris, quantumvis exiguis, instructi sunt, adeoque hu-mani corporis formam referunt, baptizandi sunt absolute, si certa vitse indicia prabeant; conditionate, si dubia vel

nulla vila3 signa oslendant; nullatenus vero baplizandi sunt, si cerla mortis signa manifestent.

2° Foetus sic non organizalus, est vel foetus qui nonnisi rudia et nondum evoluta membra praï se fert, vel foetus qui vocatur embryo, i. e. foetus minimus et membrorum figura omnino destilulus. Ejusmodi foetus, nisi mortis det signa indubitala, sub conditione baplizandus est, etiamsi embryo paucis a eonceptione diebus fuerit ulero ejectas: quia mullo probabilior et practice lenenda est opinio docens corpus animari seu anima a Deo donari, ab ipso peracUe conceplionis momento, ut supra, N⁰ 1G, dictum est.

Attamen conferri non potest baptismus, si certo conslet id quod ejicit muiier, esse inolam, i. e. simpliciter massam carneam vita plane destitutam. Mola autem esse judicatur si sit caro informis, venis nigris et sanguineis intexta, dura, ila ut digiti tactu non rnollescat. Sed advertit Cangia-milla expedire ut et ipsae moles caute dissecentur, et inspiciatur num aiiquis forle in eis lateat infantulus; quod pluries accidisse ille teslatur.

Notare insuper licet quod abortus spontanous seu in femina involuntarius, pnecipue locum habeat vel paucis post conceptionem diebus, vel circa terlium ejus mensem.

R, Monslrum est foetus humanus in quo species corporis humani totaliter vel notabiliter deformata est.

Juxta complures physiologos et theologos hodiernos, fcelus humanus in ulero matris, cum adhuc mollis et flexibilis est ejus materia, ila deformari et immulari potest ex vehementi aliqua matris imaginalione aut terrore ut, in lucem edilus, singularem plane formam exhibeat. Jam autem, nihil est quod sufficienter evincal animam ralionalem, qua fcelus anlo deformalionem mullo probabilius animalus

erat, e corpore illo migrasse, mox ut exterior ejus forma fuit deformala et in aliam, eliam bruti, mutala.

r. Regula generalis est, quod baptizandus sit omnis foetus humanus, quantumvis difformis. Baptizandus est absolute, si habeat caput humanum; conditionate vero, si capite humano careat, i. e. si sit vel acephalus seu sine capite, vel cum capite bestiali, quia tunc aliquale est dubium an vere sit homo.

Dico si habeat caput humanum; sed non raro dubium est an monstrum, capite humano pneditum, constituat unum tantum hominem, an vero plures, et consequenter, an baptismus semel aut pluries conferendus sit. Igitur:

1° Si habeat unum caput et unum pectus, certum est tantum unum esse hominem, licet habeat v. g. tres vel plures manus aut pedes.

2° Si habeat duo capita et duo pectora distincta, licet ccetera non sint duplicata, cerium est duos esse homines.

5° Si habeat duo capita et pectora non bene distincta, vel unum caput et duo pectora, vel vicissim duo capita et unum pectus, dubium est an unus vel plures sint homines; tuncque una pars baptizetur absolute, et altera pars sub conditioner si non es baptizatus.

Prcenota 1°. Quasstio non est de baptismi valore, cum cerium sit ad hoc non requiri consensum paren-tum; sed tantum de collationis liceitate.

Prcenola 2°. Nee agitur de pueris qui ad usum ratio-nis pervenerunt; hi enim, si in baptismum consentiant, invitis parentibus certo licite baptizantur, quia quisquo in rebus ad salutem pertinentibus, est sui juris. Quse-stio ergo est tantum de pueris nondum ratione utenti-bus. Igitur,

r. Sit regula generalis sequens ; Eos baptizare non licet quolies merito timetur pro eis periculum aposta-sise vel perversionis, quum illa apostasia vel perversio in gravem injuriam tidei et sacramenli cederent; secus vero, eos baptizare licet. Jam vero,

1° Timetur ordinarie hoe periculum, non tantum si inviti parentes sint infideles, sed etiam si sint baptizali hseretici vel schismatici, irno si sint pessimi catholici.

Verum quidem est quod parentes baptizati, ratione baptismi, Ecclesia3 subjiciantur. sicuti et eorum pueri ratione nativitatis ei subjacent; et quod Ecclesia consequenter jus habeat hos pueros baptizatos a cura parentum abs-trahendi et Christiana educandi. Sed patet talem sepa-rationem, in hisce praesertirn temporibus, nullatenus vel non sine maximis incommodis fieri posse; et proin re-gulariter illicitum esse tale baptisma. Dixi timetur ordinarie, nam:

2° Non timetur hoe periculum, et consequenter regu-lariter baptismum conferre licet, in sequentibus casibus: ■l⁰ si hi pueri videantur perpetuo amentes, vel sint in mortis periculo; 2° si pueri sint a parentum cura abstract! : quales esse censentur tum pueri mancipia vel bello capti, qui non a parenlibus sed a domino dependent; tum pueri expositi, vel a parenlibus derelicti, vel pueri sine spe reditus a parentibus separati.

Nota. Si unus parentum in baptismum consentiat, re-luctante altero, ordinarie licitus est baptismus; nisi tarnen dictum periculum timendum foret a parte reluctante.

r. Adultus hic intelligitur ille qui habet aut aliquando habuit usum ralionis; nam perpetuo ac plene amentes

Duo inquiruntur: 1° quandonam baptizandi sint; 2° quse-nam in eis requirantur dispositiones.

r. Extra mortis periculum, baptizandi sunt stalim ac, moraliter loquendo , id fieri potest.

Dico moraliter loquendo: nam baptismurn per aliquod tempus differre licet ob justam causam, scilicet: ad cau-telam Ecclesife, ne decipiatur; vel ob reverentiam sacra-menti, ut sancte adrninistretur; vel ob utililatem bapti-zandorum, ut plenius instruantur. Eo major requiritur causa, quo mora est diuturnior. Sed diiferre non licet per longum tempus, quia velat charitas seipsum vel alium tanlo bono diu privare.

Nota. Parvuli baptizandi sunt quamprimum, i. e. extra mortis periculum, saltern intra paucos a nativitate dies. Unde peccare possunt, et aliquando graviter, parentes qui, v. g. ob absentiam patrini, absque sufficienti causa et cum periculo infantis, baptismum diutius diffcrunt. q. Qucenam in adultis rcquiruntur dispositiones? p.. Alia requiritur dispositio ad baptismum recipiendum valide, alia ad recipiendum fructuose.

1° Ad vaiidam susceptioncm, requiritur et sufficit in-tentio seu voluntas saltern habitualis suscipiendi sacra-mentuin, ut De Sacramentis in gencre, N⁰ 57, dictum est.

2° Ad fruciuosam susceptioncm, ultra dictam intentio-nem, requiritur, juxta Tridentinum, ut, excilati et adjuti divina gratia, credant, sperent, Deum diligere incipiant et proin de propriis peccatis pceniteant.

Actus ille charitatis et contritionis non debet esse charitas perfecta, neque contritio ex charitate perfecta, cum baplizandus semper justificatus ad sacramentum accede-ret; sed suflicit charitas imperfecta ct contritio imperfecta seu attritio. Per accidens, si quis solum originale

peccatum haberet, non requirerelur oontritio stride dicta, cum neminem poenileal de alienis; sed sufficeret quaj-dam displicenlia peccati originalis utpole offens® Dei.

Ex. Tridentino, de fide est baptismum esse initerabile. Proin baptismus certo validus, si iteretur, non tantum invalide iieralur, sed rebaptizans et adultus rebaptizalus liunt gravis sacrilegii rei , et irregularitatem incurrere possunt.

r. Juxta dicta De Sacramentis in genere, IN⁰ 10, sit regula generalis sequens: 1° baptismus non potest ilerari quoties adest certitudo moralis de baptismo jam valide collato; 2° sub conditione iterari potest et debet, quoties de baptismo valide collato adest dubium fundatum seu non spernendum.

Practice tarnen, quoad hujus regulse applicationem ad casus particulares, multum disputatur, et quidem theologi theologis, et ritualia ritualibus sa;pe opponuntur. Agitur autem speciatim de triplici baptizatorum classe, 1° de ba-ptizatis ab obstetrice vel ab alio laïco, 2° de baptizatis ab hsereticis, 5° de pueris exposilis.

Multi tbeologi, et varia ritualia dicunt bos omnes sub conditione esse rebaptizandos ordinarie, quia regulariter sufficiens adest dubium vel do baptismo collato, vel de collati validilate.

Dicit autem pastorale Brugense quod « rebaptizandi sint sub conditione 1° baptizati a laicis, etiam ab obstetrici-bus aut aliis qui se bene baptizasse credunt, quia tur-batione vel ignorantia facile erratur, vel aliquid essen-tialo ab illis omittitur; 2° baptizati ab hwreticis, quia merito baptismus ab eis collatus, de nullitate suspectus baberi debet, cum sacramentorum formam plerumque in-tervertant, materiam contemnanl, aut legitimam intcnlio-

nem non liabeant.» Attamen III. D. Faict, episcopus Bru-gensis, in congregatione prosynodali decanorum anno 1869, p ra fatum primum prseceptum pastoralis quoad baptizatos in necessitate a laïcis, temperat modo sequenti, scilicet quod ilia pastoralis verba « non ita intelligenda sunt, quasi baptismum iterare ullo modo liceret, quando, babita ra-tione conditionis et experientise illius qui baptizavit, puta pii chirurgi vel obstetricis, rnoraüter certo constat de valore sacramenti in necessitate collati. »

Baptismus, absque accidentalibus cteremoniis collatus, et propterea nuncupatus privatus, per oppositionem ad baptismum solemnem, i. e. cum diclis cseremoniis colla-tum, in quocumque loco conferri potest in casu necessitatis, i. e. urgente mortis periculo, vel ex alia causa ab ordinario approbata.

Asserit autem pastorale Brugense: « Tametsi mortis in-gruente periculo aquam non baptismalem adhibere liceat; in quantum tarnen temporis ratio permiserit, sacerdos, tali casu ad baptizandum vocatus, aquam de sacro fonte adsportet vel quteri jubeat. Sed qui sic fuerit baptizatus, quamprimum fieri poterit, ad ecclesiam deferatur, et quse omissa fuerunt, suppleantur, eo ordine et ritu qui alias adhiberi solet, omissis etiam interrogationibus de baptismi desiderio, mutatisque mutandis, prout suis locis ad marginem adnotatur. »

1° Juxta pastorale Brugense, conferri debet in sola ecclesia fontem baptismalem habente, nisi sint proles regum aut magnorum principum, qute in eorum capellis aut oratoriis baptizari possunt solemnitcr, i. e. adhibilis omnibus cseremoniis in pastorali prsescriplis.

2° Baptisrai cferemonite, contra quas insane invelmntur bserelici, ea sunt antiquitale, ut earum origo referenda sit ad ipsa apostolorum tempora. Harum meminit Tertullianus, Augustinus, etc.; et asserit catechismus Bomanus harum institutores fuisse apostolos.

5° Ita obligant hsc cseremoniai ut, juxta Gury, graviter peccet baptizans qui omitteret eas omnes vel aliquam ex eis notabilem. Dicitautem pastorale nostrum; « Quse singula in omni baptismo (extra necessitalem seu in baptismo solemni) sub gravi peccato adhibere prsecipimus. »

4° Cseremoniarum utililates vide De Sacrament is m ge-nere, N⁰ 40. Item baptismi cseremoniarum divisiones et significationes vide, si libet, in Dons, editione nova Mech-liniensi.

Squot; Inter has ca^remonias, una est de qua specialim inquirimus, scilicet de adhibitione palrinorum.

r. Patrini et matrince, nominibus diminutivis ita vocali relative ad fdiolos et filiolas, sunt quasi parentes spirituales, qui baptizatum de sacro fonte levant, et in suam curam, defectu parentum, suscipiunt. Quoad cos, teneantur se-quentia:

1° Mos adhibendi patrinos, ab ipsis apostolorum tem-poribus invaluit, et variis Ecclesia) legibus slatutus tuit. Assistcntia patrini sub gravi pracipitur ia baptismo so-

lemni; permittitur vero generatim in baplismo privalo, sed in Belgio hujusmodi assistenlia in usu non est.

2¹ Tndenlinum assistentiam saltern unius, sive sit vir sive femina, prsecipit; assislenliam autem duorum per-mittit, modo sint vir et femina. Plures adhibere quam duos non licet sub gravi, ne niultiplicenlur cognationes; attamcn si admiltantur, probabilius vere sunt patrini, quia lex Tridentina irritans (de qua modo infra) respicere vi-detur non hos, sed tantum alios patrinos qui, ultra designates et admissos, baptizalum tangerent.

5° Cum finis Ecclesia), patrinum adliibenlis, sit ut, de-licientibus parentibus, cerlius providealur chrislianse edu-cationi puerorum, ideo ab hoc officio excludendi sunt omnes a quibus finis iste sperari non potest.

Ilinc illicite, licet valide, in patrinos adhibentur, juxta pastorale Brugense, 1° pater et mater prolis baptizanda), cum eos patrini supplere debeant; 2° religiosi et moniales, cum curis ssecularibus valedixerint; 5° non cathoiici, ex-communicati, infames et publici peccatores, vel ignorantes rudimenta fidei. « Quare, si talis in patrinum a parentibus electus, inopinato se procsentet, ait decreturn synodale Mechliniense anni 1847, sacerdos bonesto modo significet legem Ecclesia) non permittere ut admittatur; imo facile permittat ut tamquam testis assistat, sicque cum uno vel una baptizet. »

4° Ut quis valide sit palrinus, qiuedam conditiones re-quiruntur turn a parte baptismatis, turn a parte patrini.

A parte baplismatis, requiritur 1° ut conferatur bapti-smus certo validus; 2° ut conferatur solemniter; unde ex baptismo privato patrinis, si adhibeantur, non exurgit cognatio spiritualis.

A parte patrini, requiritur Iquot; ut sit baptizatus; Squot; nt sit rationis compos, et assistat cum intentione patrinum agendi, qualis non est qui simpliciter assisfit juvandi gratia, vcl procurator qui patrinum agit non pro so scd

pro raandante; 5° ut sit a parenlibus, vel eorum locum lenenlibus designalus et a baplizante admissus, quia Tri-dentinum ait: «Si alii ultra designates baptizatum teti-gerint, cognationem spiritualem non contrahunt »; 4⁰ pro-babiliter, conti'adicentibus tarnen aliis, ut baptizatum tangat, vel immediate post baptismum de manibus sacerdotis baptizantis aut obstetricis recipiat, vel immediate ante baptismum infantem sacerdoti porrigat.

Dixi requiri baptismum validiim. Unde, si baptismus sub conditione iteretur, patrinus non contrahit nisi dubiam cognationem spiritualem; et. si tantum suppleantur csere-monise, palrinus, qui tunc nihilominus adhibendus est, non contrahit cognationem spiritualem, sed probabiliter contrahit obligationcm instructionis. Vide plura hac de re in tractatu De Matrimonio, N⁰ 105.

5° Effectus validte susceptionis in patrino sunt; 1° cogna-lio spiritualis quas, sicuti a baplizante, ita etiam a patrinis contrahitur erga baptizatum et baptizati parentes; 2° gravis obligatio curandi ut filiolus in luie et vita Christiana recte instruatur et educetur, si parentes huic muneri deficiant.

Nota. Quoad nomina baplizando vel etiam confirmando imponenda, animadveiiere oportet sequentia:

1° Imponenda sunt nomina sanctorum, prfecipue novi Testamenti, quorum exemplis ad pie vivendum excitetur et patrociniis adjuvetur baptizatus. Sunt autem varia nomina veteris Testamenti quai in nova lege occurrunt, v. g. Moysis, Daniclis, Zacharise, etc., ut in martyrologio videre est.

2° Si insistant parentes vel patrini ut imponatur nomen minus conveniens, illud admittere potest minister, modo curet ut addatur nomen alicujus sancti,

5° Nullatenus tomen admittenda sunt nomina qua; in contemptum fidei aut morum cedere possunt, qualia sunt nomina falsorum deorum, ethnicorum, hominum impio-rum, vel nomimnn aggregationes sensum aliquatenus ob-scocnum prtc so ferentes.

Sanctum confirmationis sacramentum, ait Schouppe, non sine causa post baptismum collocatur et proponitur. Nam hsec per duodecirn priora Ecclesiae ssecula recens bapti-zatis conferri consuevit; et aliunde magnam cum baptismo affinitatem habet. Per confirmationem enim vita spiritua-lis, quam in baptismo accepimus, augetur atque perfi-citur. Adscripti familise Christi et ad bsereditatem vocati, jam ejus militiae adscribimur, ut bfereditatem adire va-leamus. Quare sacrce militise character nobis per confirmationem imprimitur, et lumen infunditur menti ac robur pectori, ut sicut boni milites Christi Jesu, legitime cer-temus.

Quadruplici capite agimus 1° de confirmationis natura, 2° de materia et forma, 5° de ministro, 4° de subjecto.

r. Agendo contra hsereticos, ait Dens, definitur: Sacra-turn a Christo institutum, quo baptizatis datur Spiritus sanctus, ad fidem Christi constanter et intrepide profi-tendarn.

Nihil in hac definitione continelur quod ad fidem ca-tholicam non spectet. Non fit autem mentio materise, nec formai, nec minislri, ob varias circa ilia disputa-liones, ad veritatem dogmatis non pertinenles.

Naturam confirmationis clarius explicat, ideoque in-struclioni populi aptior est definitio tradita in catechismo Mechliniensi: Sacramenlum quod baplizatis ab episcopo confertur, in quo, per sacram unctionem et sancta verba, confertur gratia et robur ad fidem firmiter profitendam.

Adumbratum hoc sacramentum a Christo fuit, duni manus imposuit parvulis et oravit. Insignis autem ejus declaratio extitit die Pentecostes, quando apostoli Spiritus sancti abundantiam acceperunt.

1° Ex ss. Patribus, ex perpetua Eccleske praxi, atque ex concilio Florentino et Tridentino.

2° Ex eo quod in ilia inveniantur tria essentialiter re-quisila et sufiicientia ad omne sacramentum, ait Gury, scilicet: signum sensibile, promissio gratiae et institutio Christi.

Etenim i° ritus exterior habetur in rebus et verbis seu in materia ot forma; 2° promissio, et etiam ipsa colla-tatio gratiae habetur Aclibus Aposlolorum VIII, 17, ubi dici-tur quod Petrus et Joannes, missi Samariam ad confir-mandos fideles jam baptizatos, imponebant manus super illos, et accipiebant Spiritum sanctum; 5° institutio divina satis intelligitur ex ipsa potestate qua apostoli, post baptismum, per impositionem manuum conferebant Spiritum sanctum; atqui illud propria aucloritate non poterant.

probabilius, post resurreclionem, quando dixit apostolis; Sicut misit me vivens Pater, el ego mi Ito vos, ubi iis dedit plenam poteslatem episcopalem in corpus myslicum Ec-clesise.

Nota. Licet, post Tridenlinutn, sit de fide omnia sa-cramenta novse legis a Christo fuisse instituta, non defi-nivit tarnen concilium 1° utrum omnia ab ipso instituta fuerint immediate per seipsum, an vero mediale tantum, i. e. per apostolos vel Ecclesiam; 2° utrum omnium mate-riam et formam determinaverit in specie, an tantum m genere. Jam aulem, 1° Christum ea instituisse immediate, admiltitur ut certum. 2° Christum materiam et formam determinasse in specie, admittitur ut certum pro baptismo et Eucharistia; admittitur ut communius pro pcenitentia, extrema-unctione et matrimonio; et admittitur ut probabile pro confirmatione et ordine, contradicentibus variis qui tenent pro determinatione tantum generica, et quorum sententia etiam est probabilis, imo forte probabilior. \ide De Sacramenlis in genere, N'^s 1 et G.

n. Juxta dicla De Sacramenlis in genere, effectus se-cundarius est character, quo confirmatus fit idoneus ad fidem Christi profitendam; effectus primarius est gratia. Htec gratia est duplex; 1° gralia sanclificans, cui addun-tur habitus virtutum et dona Spiritus sancti; 2° gratiaj sacramental es.

Ilse autem gratia sanclificans, prout est confirmation! propria, est roboraliva, qua specialiter augentur virtutes fidei et forlitudinis; hue quoque spectant gratia) sacramental es qure hoe sacramento conferuntur.

Licet inter calholicos, ail Schouppe, sine controversia conveniat sacramentum confirmationis rite in Ecclesia administrari, nec practice ulius sit dubio locus; speculative tarnen non omnino consentiunt in hac administra-tione explicanda, atque in forma et potissimurn materia hujus sacramenti definienda.

r. Est chrisma, ex oleo olivarum et balsamo confectum et ab episcopo benedictum; item partialiter est manus ministri.

Dico 1° ex oleo olivarum, et id quidem requiritur essen-tialiter sen de necessitate sacramenti.

Dico 2° et balsamo. Licet certum sit requiri balsamum necessitate prrecepli, non tamen cerium est, sed communius et probabilius tenetur, illud necessariurn esse necessitate sacramenti.

Dico 5° ab episcopo benedictum; communius ctiam affir-matur chrismalis benedictionem esse de necessitate sacramenti. Qute quidem benedictio, de jure ordinario, competit solis episcopis. Sed disputatur an, ex Papse concessione, fieri possit a simplici sacerdote. Alii Negant, quia concilium Florentinum dicit; Chrisma ab episcopo benedictum; alii A fl'irmant, quia, si Papa simplici sacerdoti committere possit hujus sacramenti administrationem, a fortiori potest hujus prseparationem.

liter manus impositio indislincta a chrismatione, qua; chrismatio et impositio faciendie sunt in fronte per modum crucis, immediate manu ministri; non vero parlialiter est ilia manuum impositio quse a principio cseremonise fit

Dixi 1° earn consistere in chrismatione et in dicta manus imposilione; id probatur ex traditione conslanti Ecclesite, qua intelligitur quod confirmatio, in Ecclesia tam grseca quam latina, semper ita collata fuerit, scilicet per unctio-nem cum simultanea manus imposilione; licet Scriptura de sola manuum imposilione loquatur, nee de unclione

Dixi 2° in fronte per modum crucis, immediate manu ministri; ita ut ilia omnia necessaria sint necessitate prEe-cepti, quod cerium est; sed insuper, juxla sententiam proba'biliorem, de necessitate sacramenli. Ex quo sequitur illicitam et invalidam esse unctionem medialam, i. e. factam, ' non ipsa manu sed mediante virgula vel alio instrumento. Nec dicas quod extrema-unclio valide mini-stretur medio instrumento; nam, in illo sacrarnento, impositio manus non requiritur ad valorem sicut in con-firmatione.

Dixi 5° materiam proximam non consistere in dicla manuum impositione prmmbula; nam, ut observat Per-rone, hsec impositio in ritualibus latinis non ubique nec eodem modo observatur; et a grsecis et orientalibus penilus omittitur; ex quo sequeretur eos non habere sa-cramentum contirmalionis, quod admitti non potest. Interim, cum bsec manuum impositio ab Ecclesia prsecipiatur sub'gravi, monendi sunt confirmandi ut omnes ei prsesenles sint; et, si quis ei non adluerit, pro ipso base cseremonia repetenda forel.

firmationis forma disputatum fuit. Sed pariter dicenduni est, juxta sententiam probabiliorem et comrnunem, formam esse illam unicam quae in decreto pro Armenis indica-tur, scilicet:

Pro latinis; Signo le signo crucis, et conftrmo te chri-smate salulis, in nomine Putris, et Filii, et Spiritus sancti.

Pro graecis: Signaculum doni Spiritus sancti; cujus sensus est: hoe signaculo seu signo tibi meo ministerio do-nantur munera Spiritus sancti; ubi, more eorum linguae, varia verba subintelliguntur.

Hinc dicendum est confirmationis formam non consi-stere partialiter in oraüone quam minister, invocando Spiritum sanctum, profert in prceambula manuum im-positione.

Juxta dicta, N⁰ 23, De Sacramenlis in genere, de sacra-mentorum ministro, confirmationis minister alius est ordinarius, et alius extraordinarius, prout ordinatus fuit ad ministrandam confirmationem potestate ordinaria, vel tantum potestale delegala. Quapropter confirmationis minister ordinarius, seu potestate ordinaria, est solus epi-scopus; extraordinarius, seu potestate delegata, est simplex sacerdos.

1° Minister ordinarius est solus episcopus. De fide est, ex Florentino et Tridentino. Id eruitur ex Actibus Apo-stoloruni, nbi semper leguntur confirmasse episcopi.; id firmat praxis Ecclesiae; id suadet ipsa ratio: nam milites designare, non est omnium, sed ducum; atqui, per confir-

2° Conformiler ad dicla de ministro ordinario baplismi, De Baptismo, Nquot; 12, episcopus, sacramentuin confirniationis conferens etiam non subditis, nihilominus agil valide, quia validitas ab ejus charactere solo dependet.

o⁰ Sed, hac sua ordinis potestale licite uti non potest, nisi habeat jurisdictionem ordinariam vel delegatam.

Hinc, defeclu jurisdictionis delegalce, episcopus graviler illicite ageret, si in dioecesi aliena confirmaret absque licen-tia hujus episcopi; vel si in propria sua dioecesi alienos confirmaret, absque licentia saltern rationabiliter pnesurapta eorum episcopi. Dico sallem prcesumpta: atqui, nisi de contrario positive consist, juxta Lig., Scavini et Gury, episcopus semper rationabiliter prsesumit de episcopi alieni licentia ut in propria sua dioecesi confirmare possit alienos quoscumque.

q. Quisnam esl confirmalionis minister extraordinarius? igt;. Minister extraordinarius est simplex sacerdos a Papa delegatus.

Quemadmodum episcopus, ut dictum est, in sua sacra-tione accipit polestatem ordinariam confirmandi, sic sacerdos in sua ordinatione, juxta senlontiam probabilio-rem et communem, accipit potestaten) confirmandi ex delegalione, scilicet ex sola delcgatione Papte, non vero ex delegalione episcopi. Aliis verbis, sacerdos in sua ordinatione, accipit confirmandi polestatem radicalem et incompletam, quae deinde til complela per delegationem Papce. Unde, dum simplici sacerdoli a Papa conceditur facultas confirmandi, ei conceditur, non exercitium actus ordinis episcopalis seu polestas ordinaria, bene vero exer-cilium actus ordinis sacerdolalis, seu potestas delogata. qua fit minister extraordinarius.

Papam habere pofeslalem delegandi simplicem sacer-dotem, probatur ex praxi seu variis faclis Sedis aposlo-licae, cum conslet plures Ponlifiees sic delegasse, ut refer! Benedictus XIV, nec desint exempla ad banc usque diem; atqui dubitari non potest de potesfafe qua Papte tamdiu usi sunt; el sic, quidquid dixerint varii, turn antiqui turn recentiores, res jam extra controversiam est.

Notandum quoque est quod, ad validitatem, sufficere possit Pap® delegatio tacita, ut pro grsecis explicat Benedictus XIV; nam in ecclesia grseca, a pluribus saecu-lis, simplices sacerdotes passim confirmant, scientibus et non contradicentibus Papis; atqui bfec Summorum Pontifi-cum conniventia et tolerantia prtesumptionem pontificise deiegationis legitime inducit.

r. Est omnis et solus homo viator, baplizatus, et non-dum confirmatus, etiamsi usu rationis careat.

Dico 1° baplizatus: nam confirmalionis sacramentum perficit vitam spiritualem qiue in baptismo accipitur, et pro omnibus, sicut baptismus, institutum est.

Dico 2° etiamsi usu rationis careat. Sic, XII primis Ec-clesise sseculis, confirmatio parvulis vel adultis dabatur statim post baptismum, sicut et adhuc fit apud graecos, in Hispania, etc. Sed alibi, ex praxi generatim in Ecclesia vigente, non confirmantur pueri ante usum rationis; nisi per accidens, in quibusdam regionibus, si adsit mortis periculum, vel praevideatur nimis diuturna episcopi absentia; quod tamen apud nos moris non est.

r. 1° Cerium est confirmationem non esse necessariam necessitate medii ad salutem; nam baptismus, et relapsis pcenitentia, sunt sola sacramenta sic necessaria, quibus status gratise adeoque salus jeterna obtineri potest.

2° An necessitate prcccepli necessaria sit sub gravi, disputatur. l^a Sententia, quam Lig. dicit multo commu-niorem, banc gravem necessitatem Negat. 2^a Sententia A/fmnat el docet confirmationem obligare sub gravi, necessitate ■prcecepli, tum divini turn ecclesiastici, sallem decurrente vita, et data opportuna occasione. Dicit au-tem Lig. banc 2^m sententiam esse omnino tenendam, ulpote stabiütam a Benedicto XIV in bulla Elamp;i pastoralis.

12. — Quemadmodum adcst pro fidelibus obligatio sa-cramcntum contirmationis suscipiendi, sic adest consequenter pro episcopo obligatio illud ministrandi.

1° Obligantur confirmationem ministrare quoties rationa-biliter petitur. Non autem censetur peti rationabiliter, sen generatim non tenetur episcopus illud ministrare moribun-dis illud petentibus; tum quia hoc sacramentum non est ad salutem necessarium, tum quia id foret episcopo onus nimis grave.

2° Obligantur aliquoties suis subditis, dioecesim circum-eundo, opportunitatem praebere confirmationem suscipiendi. Unde episcopus, nisi impossibilitate morali excu-setur, graviter peccaret si a confirmatione, per seipsum vel per alium conferenda, abstineret longo tempore, i. e. per 8 vel 10 annos, ait Gury ex Lig.

13. — q. Qucenam condiliones seu disposiliones in sub-jecto requiruntur, ad confirmalionis receplionem turn va-hdam turn frucluosam ?

R. 1° Ad receplionem validam, requiritur in omnibus character baplismalis; et insuper in adultis, intenlio sa-cramentum recipiendi.

2° Ad receplionem insuper frucluosam, requiritur in omnibus status gratife, cum sit sacramentum vivorum; et insuper in aduiiis, debila devotie, et sufïiciens instru-ctio, prsesertim in iis quse sunt de necessitate medii, et in iis quae spectant ad sacramenta poenitentise el confirmalionis.

Nola. Atlenta consuetudine hodierna, confirmandus non amplius lenelur esse jejunus. Leges enim canonicse, quse jejunium prtescribebant, in desuetudinem abierutil. Unde, etiam invaluit usus conferendi illud sacramentum tempore vespertino.

Veneranda Eucharislia, ail Gury, est velut compendium omnium mysteriorum qua divina sapientia et niti-nita bonitas et misericordia excogilavit atque perfecit ad

hominum salutem et sanctificationem operandam, juxta: Memoriam fecit mirahilium suorum, misencors et miserator Dominus, escam dedit timenlibus se. Unde, ait Schouppe, quod centrum est in circulo, quod cor in homine, quod Deus in mundo, hoc fere est Euchanstia m Ecclesia Christi. Et, sicut in templo matenali omnes sedilicu partes atque ornamenta apte disposita referuntur ad altare; in Christiana religione el cullu omnia ad Euchanslife sa-crificium el sacramenlum ordinanlur.

Eucharislia dupliciter consideranda est; !'• ut sacm-mentum, seu respective ad hommes quos sanctificat, 2 ut sacrificium, seu respective ad Deum ejusque cullura. H duplex est hujus tractatus pars; 1° de Euchanstise sa-cramento, 2° de missfe sacrificio.

Ouinluplici capite dicimus 1° de Euchanstise mstitutione, existentia el divisione; 2° de materia el forma ; 5° de Christi praesenlia reali; 4quot; de ministro; o⁰ de suhjeclo.

r. Est sacramentum a Christo institulum, quod, sub speciebus panis el vini consecratis, continet corpus et sanguinem Christi, ad spiritualem hominis refectionera.

1° Rationa materice ex qua: sacrificium Melchisedech, panes propositionis et panis subcinericius Elise;

2° Rationa rei contentw, seu corporis et sanguinis Christi ; sacrificia veteris legis, et prsecipua sacrificium expia-tionis et sacrificium sanguinis Testamenti quo Moyses aspersit populum;

Disputatur tarnen, inter latinos et graecos, quo die facta fuerit ultima coena. Latini dicunt factam feria quinta; et consequenter Christum mortuum esse feria sexta. Grsaci dicunt illam factam feria quarta; et Christum mortuum esse feria quinta. Quod ut intelligatur, notentur sequentia:

1° Judsei numerabant annos et menses lunares: annos quidem, inchoando a novilunio sequinoxii hiemalis seu sequinoxii mensis Martii, primusque anni mensis voca-batur Nisan, seu primus; mensas quidem, inchoando a novilunio. Unde, dum dicitnr v. g.; luna decima quarta mensis Nisan, idem est ac si dicalur: die decima quarta mensis priini, qui vocalur Nisan.

2° Dies festivi habebant duplicem vesperam, eodem fere iriodo quo festa nostra, quoad officium ecclesiasticum, celebrantur a primis vesperis usque ad secundas; ila ut dies feslivus inciperet pridie vespere, i. e. a prima ve-spera, et fmiret die feslo vespere, i. e. secunda vespera: sicque v. g. prima vespera diei decimce quarlce, est ea qiicB claudit diem löquot;'; et secunda vespera, est ea quae clandit diem 14^m.

oquot; Ex prsescripto legis, agnus pasclialis edi debebat die 14 mensis Nisan, ad secundam vesperam; et septem dies festi azymorum, in quibus uti non licebat nisi panibus azymis, incipiebant a prima vespera diei 13 ejusdem mensis, i. e. a secunda vespera diei li. Ila ut hac secunda vespera diei 14, simul ederetur agnus paschalis cum pane azymo.

Ex his concludere licet, cum Minis, 1° Christum coe-nam paschalem celebrasse, et consequenter Eucbaristiam instituisse in secunda vespera diei 14 Nisan, hoc est feria quint a vespere ; et probatur tum ex Evangelio testante id conligisse prima die azymorum quando necesse erat secundum legem occidi pascha; tum quia nulla a grsecis solida affertur ratio cur supponatur Christum in esu agni paschalis, i. e. in re adeo momenlosa, legem pridie mortis violare voluisse, contra quam violationem reclamassent Judsei, quod tarnen non leguntur fecisse; 2° Christum Eucbaristiam instituisse in pane azymo; o^u eum obiisse feria seocta.

Triplex hcGC conclusio est contra grsecos qui, ut usum suum de fermentaio pane tueantur, contendunt Christum pro ultima coena, anticipasse uno die esum agni paschalis, i. e. die 13 mensis Nisan, seu feria quarta, ubi usus azymorum nondum obligare incipiebat.

Nota. In ultima cosna, Christus verosimilius triplicem cum discipulis habuit coenam: 1° legalem, in qua come-dit, agnum paschalem, utens pane azymo, aliosque legis

ritus observans; 2° vul garem seu usualem, de qua sur-rexisse videtur ad lavandum discipulorum pedes; 3° eu-charislicam, in qua sacramenlum instituit; ut hymno ca-nitur :

r. Illam instituit ob tres fines pracipuos: i⁰ in mo-numenlum vivum sui amoris, et in mernoriam passionis

mortem Domini annunliabilis; 2° in spiritualem animse ci-bum, communione sumendum (cujus cornmunionis fines seu effectus vide infra); 5° in sacriücium perpetuum novsR iegis.

r. Probatur ex eo, quod continet om nes conditiones veri sacramenti. Etenim, 1° est signum sensibile, cum, ritu vi-sibili conficiatur, el speciebus panis et vini sensibile per-maneat; 2° est efficax gratise: Qui manducat hunc panem vivel in ceternum; 5° est a Christo institutum, et quidem permanenter: Hoc facile in mam commemoralioncm.

Hie autem bene notandum esl, quod non ipsa Eycha-charistife sumptio, sed tantum res permanens, scilicet corpus et sanguis Christi sub speciebus panis et vini, sit sacramentum. Sumptio enim nihil aliud est quam sacramenti permanentis applicatio, et necessaria conditio ut sacramentum in actu secundo conferat gratiom sacramenti. Ergo vis collativa gratise tola residet in sacra-mento permanente; non autem inest ipsi sumptioni, in qua esse quidem potest meritum ex opere operan-tis, non tarnen virtus ipsa collativa gratia! ex opcrc operato.

k- — n. Qucenam sunt prcscipuut differentiae inter Eucharist iam et centera sacramenta?

1° Quod Eucharislia contineat auclorem gratiarum, illa vero sint tantum gratiarum instrumenta.

In sacramentis reliquis, ait Franzelin, ut actionibus Christi, est derivatio prelii ex persona et meritis Chrisli; in hoe sacramento Christus ipse imparlit seipsum in statu sacramentali, corpus et sanguinem suum in sacri-ficio oblatum ut pretium nostra? sanctificationis, cum omnibus meritis suis infinitis, quamvis pro mensura no-strse dispositionis finito modo applicandis; unde merito a Dionysio dicitur sacramentum sacramentorum. In sacramento Eucharistise conlinetur ipse Christus substantiali-ter; in aliis autem sacramentis continetur qugedam virtus instrumentalis participata a Christo: semper autem quod est per essentiam, potius est eo quod est per partici-pationem.

2° Quod Eucharistia consistat in re permanente, i. e. in re qufe manet post consecrationem, independenter ab usu; ilia vero consistant in re transeunte, seu in con-fectione et usu simul, quibus transactis, sacramenta exi-stere desinunt; ita ut idem sit fieri el esse, cum in Eucharistia aliud sit fieri, et aliud sit esse.

o'* Quod in hujus solius confectione fiat transsubstan-tiatio seu mutatio materia) in aliam substantiam.

r. Eucharistia, ut sacramentum spectata, dupliciter con-siderari potest; in fieri, et in facto esse, i. e. in ejus confectione, et in ejus permanente existentia. Considera-tur in fieri, dum agitur dc modo hoc sacramentum con-

ficiendi, scilicet de iis quse ad hoc conficiendum essen-tialiter requirunlur. Consideratur in facto esse, dum agitur de sacramento jam eonfecto, seu de sacramento exislente post consecrationem faclam, seu, ut dicitur, existente in re permanente.

Hoc sacramentum plerumque sub ulroque respectu consideratur. Attamen, in prsesenti tractatu, prseserlim consideratur sub primo respectu seu in fieri, capite II, ubi inquiritur de materia transeunte qtue est panis et vinum, et de forma transeunte; et capite IV, ubi agiiur de ministro conficiente. Consideratur prseserlim sub secundo respectu seu in facto esse, capite III, ubi de prsesentia reali; et capite V, ubi de subjecto. Item, quoad hunc secundum respectum, speciatim tradirnus quinque sequen-tia, N^ls 6, 7, 8, 9 et 10 contenta.

G. — q. Quisnam est protestantium prcecipuus error circa Eucharisliam in facto esse?

r. Lutherani et calvinistse, licet admittant Euchari-stiam esse sacramentum, sustinent tamen illam consistere in solo usu; ita ut, juxta illos, vere rationem sacramehti non habeat nisi in sumptione seu communione quae fit in ipsa, ut vocant, coenje caeremonia.

Sed contra eos calholici uno ore affirmant, et Triden-tinum definivit, Eucharistise sacramentum consistere in re permanente, i. e. Christum, a peraeta consecratione, sub speciebus panis et vini prsesentem manere donee species corrumpantur, et proin non in solo communionis mo-mento. Nam, ut ait Tridentinum; « Nondum Euchari-stiam de manu Domini apostoli susceperant, quum vere tamen ipse affirmaret corpus suum esse quod prsebebatt; atqui verba Christi, statim ac prolata fuerunt, habuerunt plenam suam efficaciam; ergo adfuit corpus et sanguis Christi antequam apostoli communicarent, adcoquc ratio sacramenti non in solo usu consislit.

Nee dicant hseretiei Eueharisliam, qua3 v. g. in ciborio asservalur, non esse saeramenlum quia non confert gra-tiam; nam de ratione sacramenti non est quod gratiam actu conferat, sed sufficit quod habeat vim conferendi, quemadmodum cibus corporalis, eliam ante sumptionem, habet vim nutriendi.

7. — Q. Qucenam constituunt essentiam sacramenti Eu-charislice in fado esse seu in re permanente?

R. Essentiam constiluit complexus specierum consecrala-rum visibilinm, el corporis sanguinisque Christi invisibi-lium; quibus jungilur anima Christi per concomitantiam, divinitas per unionem hypostaticam, et SS. Trinitas per circuminsessionem.

Hinc, essentiam non constituunt 1° panis et vinum vel verba consecrationis, cum sint materia vel actio tran-siens; 2° Eucharistie sumptio, quse non est nisi conditio necessaria ut sacramentum, quod jam existit, gratiam operetur; 5° sohie species, cum sohc gratiam non pro-ducant; 4.quot; solum corpus et sanguis Christi, cum sensi-bilia non sint.

8. — q. An sub speciebus panis et vini adest unurii specifice sacramentum, an vera plura?

r,. Adest tantum unum specifice sacramentum. Nam, licet materialiter duo maneant signa visibilia, scilicet species panis et vini, ad unam tantum refectionem spiri-tualem ordinantur, sicuti cibus et potus ad unam com-plelam refectionem corporalem; sicqne Christus unicum Eucharistie sacramentum instituit, et Ecclesia Euchari-stiam ut unum e septem sacramentis recenset.

probabilior, id judicandum est ex morali conjunctione specierum inter se: scilicet adest unum sacramentum vel adsunt numero plura, prout plures species rnoraliter con-jungunlur, vel non.

Unde, adest unicum sacramentum, si plures species includantur per modum unius in eodem vase aut altari, vel si unus consumat continuatim plures species. Adsunt vero plura sacramenta, si plures species sint, non per modum unius, in diversis vasis aut altaribus, vel si plures ab eodem diversis vicibus consumantur.

10. — q. Quamam e^t materia et forma sacramenli Eu-charistice consideratce in facto esse seu in re permanente?

r. Concilium Florent., determinans materiam el for-mam Eucharistise in fieri, non agit de ejus materia et forma in facto esse; quare inter auctores controvertitur.

Juxta Scbouppe, probabile videtur quod materia sit complexus ex speciebus et corpore sanguineque Cbristi; et forma sit significatio sacramentalis, i. e. refectio ani-mae per augmentum gralia3. Unde verba consecralionis, in quibus bsec significatio sacramentalis fundatur, licet fuerint forma sacramenli in fieri, non tamen sunt ejus forma in facto esse, cum jam desierint.

Materia et forma sacramenli Eucharislise in fieri sen Eucharistise conficiendse, eadem est ac materia et forma sacrificii eucharistici, cum Eucharistia conlicienda cum sacrificio idenlificelur, ut infra palebit.

Duplici articulo dicimus 1° do Eucliarislhc conficiond.y materia, 2quot; de forma.

1° De necessitate saeramenti, panis et vinum, scilicet panis triticeus et vinum de vite; ut constat ex ultima ccena, ex traditione et ex conciliis Florent. et Trident.

2° Ex pr(Ecepto ecclesiastieo, modica aqua vino miscenda, idque constat ex Florent. et Trident. Hsec tarnen com-mistio non necessaria est necessitate saeramenti, ut constat ex rubrica, dicente non esse apponendam aquam, si cele-brans, post consecrationem, advertat aquam non fuisse appositam.

1° Siquidem panis debeat esse triticeus, ergo probabi-liter non valet, et sub gravi prohibetur panis notabili-ter cum altero grano mixtus, vel confectus ex siligine (seigle), aut spelta (épeautre).

2° Ad valorem saeramenti nihil refert an panis triticeus sit fermentatus an azymus, ut ex decisione Eccle-siER in concilio Florent. constat: nam uterque est panis proprie dictus, i. e. panis factus ex farina triticea, aqua naturali subacta.

Dixi ad valorem: nam, quoad liceitatem, lalini tenen-tur sul) gravi consecrare in azymo, et grjeci in fei-

menlafo, singuli juxta ecclesiae suse rilum, ut constat ex praxi utriusque ecclesiae et ex concilio Florent.

Disputatur autem de qusestione historica, an scilicet ecclesia latina semper usa sit pane azymo, et grseca fer-mentato. Censet Card. Bona Affirmative de graecis; et quoad latinos, prirnis ssculis promiscuum fuisse azymi et fermentati usum, neque ante saeculi X initium fuisse azymum lege general! receptum.

Certum est requiri vinum de vite sea vinum verum nec subslantialiter adulteraium, i. e. vinum cui, post peractam ejus naturalem fermentalionem, nulla effecta fuerit rei aliense admistio qua subslantialiter alteretur ejus puri-tas: qualis est addilio sacchari vel spiritus (esprit de vin, alcool) ab improbis negoliatoribus peracta ad me-liorandum et roborandum vinum debile ad missam de-stinatum'. Licita tamen est operatio qua vino debili adjungi-tur vinum forte et generosum, qualiscumque etiam sit eorum species et natura: quia in hoc casu nihil aliud adhibetur quam verum et purum vinum de vite.

1° Rationes hujus commistionis tradit Tridentinum : 1° quia Christus sic fecisse creditur; 2° quia ex ejus latere aqua simul cum sanguine exivit; 5° quia sic reprae-sentatur unio fidelium cum Christo.

2° Quid in consecratione fiat de hac aqua, sententia communis et certa docet quidem earn convert! in san-guinem Christi; sed valdo controvertitur an ilia aquae conversio fiat immediate in sanguinem Christi, an vero mediate, scilicet mediante priori ejus conversione in vinum. Utraque sententia est probabilis, et in suum favo-rem valida profert argumenta.

1quot; Sententia, multo communior, tenet aquam prius con-verti in vinum; ejusque patroni adversariis respondent

modo sequenli; Si vera sit sententia qua contenditis aquam vino adjunctam, cum vino quidem misceri sen in eo circumfundi, sed semper manera aquam dislinclam in vino distinclo, quin aliquid de vini nalura assumal, inde duo sequunlur absurda, scilicet 1° sequitur quod ista pariter mansura sit distincta a vino distincto, in suppo-sito quod in magna infundatur quantilate, v. g. si vino in calice contento infunderetur quantitas aquse duplo major quantitate vini, ita ut ilia tertia mistionis istius pars, cum nihilominus remanserit pururn vinum, valide consecrari posset. 2° Si parva quantitas aquae vino calicis adjuncta immediate transeat in sacrum sanguinem, necessaria conse-quentia est, a vobis aquam istarn admittendam esse tam-quam materiam Eucharistia?, et ita Christum manere prse-sentem sub specie triplici, quum tarnen fides doceat Christum totum prsesentem esse sub speciebus panis et vini.

2^ Sententia, tenens hanc aquam immediate converti in sacrum sanguinem, quam post De Coninek et Lugo passim sequuntur patres societatis Jesu, adversariis opponit se-quentia: 1° Si vera sit doctrina qua asseritis vinum transmutare aquam istam in propriam suam substantiam, efilciatis, queeso, mistionem sequentem: misceatis v. g. sex partibus vini puri in calice unam sextara partem aquae: brevi tempore post hanc mistionem, juxta vos, in calice aderunt, non sex partes vini cum una parte aquae, sed septem paries vini veri; pluries similem mistionem repetatis; et quid tandem? Eveniet quod finaliter liquidum islud, sub nomine vini veri, nihil aliud futurum sit quam aqua colorata, et quod vinum istud, nedum sibi assimi-laverit aquam, ipsum versum fuerit in aquam. 2° Adversa ilia sententa repugnat scientiae chimicfe, hodie tam perfecte cognilse, quae docet quod, si vino sufticienter elaborate seu fermentato misceatur aqua, 1° aqua ilia re-rnaneat aqua, siquidem nulla adsit operatio seu actio chimica quae novum corpus sen novum liquidum produ-

cat; 2° quod vinum islud consequenter non sit amplius vinum verum et purum, sed sit vinum adulteratum (du vin frelaté, de la piquelté), i. e. materiam forte validam sed illicilam consecrationis. Vide infra, N⁰ 22, in fine.

r. Materia proxima Eucharistige est ipsa materite remolse seu panis et vini consecratio.

Q. Qucenam requiruntur ut hcec consecratio fat rite, i. e. ut fiat turn valide turn licite?

l^m Principium. Ad validam consecrationem , prsefer materiam aplarn seu consecrabilem, necessaria sunt haic duo ;

1° Ut materia sit physice prcesens: quia id necessario exigunt pronomina demonslrativa forma? hoc, hie; aiiter enim, forma foret falsa, siquidem demonslraretui' prse-sens id quod non esset prsesens.

2° Ut intentie ministri sit in indixidun determinata: quia, sicut non consecrat minister nisi intendat conse-crare, ita nec banc materiam consecrat, nisi illam intendat determinate consecrare. Non lamen ne.,ess..ria est determinatio actualis, sed virtualis sufficit.

2^m Principium. Ad licit am consecrationem, requirilur ut sacerdos nullatenus recedat ab usu Ecclesia?, prseser-tim rubricis missalis Romani delerminato. Hinc, necesse est, 1° ut materia consecranda sit decens et munda, ob reverenliam tanto sacramento debitam; 2° ut sit reposita in altari et in corporali; 3° ut ciborium vel calix con-secrandus sit discoopertus; 4° ut fiat tempore canonis rubrica prtescripto.

15. — En jam, ex Gury, prgecipuas consequentias ex prsecedenti principio primo.

Valide consecranlur hosliae sub aliis latenles, aut aliler teclse. Item valide conseoratur vinum in calice qui velo, palla aut alio quovis modo cooperitur ; quia sufficit ad veram rnaterise prsesentiam, ut per pronomina hoe vel hic demonstrari possit.

1° Consecratio hostiarum, inscio sacerdole, etiam in corporali positarum, a cumulo sejunclarum: quia, sacerdos penitus inscius inlenlionem illas consecrandi non habuit.

2° Quum, juxta sententiam quam Lig. vocat communem et probabiliorem, consecralio ciborii extra corporale, sit graviter culpabilis, consequenter celebrans ex oblivione ita consecrans, ciborium consecrandi intentionem non habuisse prsesumitur.

5° Communius, consecratio guttarum vini inhserentium calici, turn exterius, de quo omnes conveniunt, turn in-terius: quia non videtur esse intentio Ecclesise, adeoque nee sacerdotis, consecrare nisi vinum quod per modum unius est potabile, et in calice invenitur congregatum.

1° Si sacerdos putet unam tantum vel duas bostias consecrandas adesse, dum sunt plures, sive a se, sive ab alio positse; ratio est quia sacerdos semper prsesumitur veile consecrare quidquid est decenter consecrabile.

Unde, si celebrans advertat, post consecrationem, duas bostias esse simul junctas, utramque ut consecratam su-mat juxla rubrieam missalis. Si vero ante consecrationem, posfquam obtulit, id advertat, alteram seponat, et post missam ipse vel alius sumat tamquam panem benedictum.

2° Si quis ad altare plures hoslias consecrandas attu-lerit, vel ante sacrificium monitus fuerit de consecran-

dis hostiis jam super altare positis, vel ralionabili modo animadverterit ab alio afferri ut censecrenlur, elsi, dum consecrat, earum non ita expresse meminerit, aut eliam ad oblalionem non detegat, modo sint prsesentes in cor-porali; quia inlentio priecedens virtualiter perseverat.

5° Si ciborium, in corporali posilum, ex oblivione re-manserit clausum tempore consecrationis; quia sacerdos censelur habere intentionem consecrandi quidquid, ipso sciente, est supra corporale et honeste consecrabile.

Nota. Juxla Gury et Lig., nunquam licet consecrare hostias allalas canone inccepto; vix id fieri potest, gravis-sima de causa, inccepta prsefatione; consecrari potest, suppleta oblatione mentaliter, si hostias pro populo com-municando afferantur paulo post factam oblationem.

\k. — q. An una materia Eucharistice sine alia consecrari potest 1° valide, 2° I idle?

r. 1° Quoad validitatem, Afjirmative, quia verba statim efïïciunt id quod significant; idque constat ex eo quod, post consecrationem panis, Christus datur adorandus.

2° Quoad liceitatem, Negative, scilicet turn jure eccle-siastico, ut patet ex rubricis; turn jure divino, ut constat exemplo et prajcepto Christi in coena; confirmatur ex eo quod, in casu, non adesset ratio perfect! sacrificii.

r. 1° Affirmative, necessitate prascepti ecclesiastici, ut constat ex rubricis; et merito, cum talis fuerit ordo in coena, el cum corpus adesse debeat antequam significo-tur sanguinem ex eo perfundi.

2° Negative, turn necessitate sacramenti, cum una materia sine alia valide consecretur; turn necessitate sacrificii, ut palet ex rubrica, proecipiente ut tantum sup-pleatur consecratio hostise, si post consecrationem advertat celebrans hostiam esse corrnptam.

1 •), — q. Quarnam est Eucharistie forma essenlialis? r. Ex Flor. et Trident., fide certum est quod htec verba, vel sequivalentia; Hoc est corpus meum; Hie est sanguis mens, vel; Hie est calix sanguinis mei, sint conse-crationis forma essentialis el necessaria, quia ilia verba veresignificant prffisentiam realem et transsubstantiationem.

Unde, cum sententia communi, dicenduin est, ad formse essentiam non pertinere 1° vocem enim, cujus tarnen verbi omissio voluntaria, juxta Lig. contra alios, peccatum grave constituit; 2° verba anlecedentia; Qui pridie quam pate-rctur, etc.; Simüi modo postquam, etc.; et verba: novi et ceterni testamenti, mystcrium fidei, qui, etc. Attamen addit Lig.; Sententiam oppositam non audeo dicere improba-bilem; tante rnagis quia rubrica, quando forma est re-petenda, pnescribit ut sacerdos incipiat a verbis qui pridie, et totam formam repetat.

q. Quisnam formce essentialis est verus sensus? r. Sensus est: hie cibus est corpus meum; hic polus est sanguis meus.

Pronomina formse hoe et hie non demonstrant panem et vinum. nee species, sed confuse significant aliquid accipien-dum esse per modum cibi et polus. Est sumitur proprie, non per figuram, seu: hic cibus corpus meum vere est, non vero corpus meum tantummodo pgurat seu repra;-sentat. Corpus sumitur proprie, prout distinguitur contra sanguinem. Sanguis, etiam proprie. Dicitur calix sangui-nis, per metonymiam facilem qua exprimitur continens pro contenlo (sicuti dicitur v. g. bibere vas aquse), quia Chri-sli sanguis ibi exhibelur per modum potus.

O- An consecrationis verba a sacerdote ■proferenda sunt sensu narrative, an signifleativo?

r. Sacerdos ea pronunliare debet non tantum narrative, sed insuper, utpote agens personam Christi, significative, i. e. applicando eorum significationem ad mate-riam prsesentem, ut haec materia transsubstantietur in corpus et sanguinem Christi. Etenim sacerdos, non tantum narrat Christum per ea verba panem et vinum con-vertisse in suum corpus et sanguinem, sed insuper ipse iisdem verbis, ut minister secundarius, illam conversio-nem operalur.

Practice autem, ad utrumque sensum sufficit ut sacerdos habeat intentionem consecrandi seu faciendi quod Christus instituit.

Duse gravissimi momenti qusestiones, circa realem prse-sentiam, solvendse proponuntur; altera spectat divinae hujus pnesentiae factum; altera spectat hujns prfesentije modum. Unde duplici articulo dicimus 1° de veritate prasentise realis; 2° de modo prsesentise realis.

16. — q. Qucenam potissimum notare juvat quoad er-rores circa hoe dogma fundamentalc ?

1° Si excipiatur, sseculo XI, Berengarius, qui tarnen, ut videtur, errorem retractans obiit; et sseculo XIV, forte Wicleff, de cujus doctrina non omnino constat;

2° A steculo XVI varii proteslantes, ut Zwinglius, Cal-vinus, et reliqui dicti sacramenlarii, docuerunt Christum in sacramento non aliler adesse quam ut in signo seu figura, per fidem, vol per efficaciam quamdam; ita ut sensus verborum hoc est corpus meum, luc est sanguis mens, foret: hoc vel hie est signum vel figura corporis et sanguinis mei, seu hoc figurat corpus et sanguinem meum; eodem modo ac v. g. Joseph ^Egyptius, dicens; Septem Loves pulchrce sunt seplem cinni ubertatis, recte in-telligendus est hoc sensu; seplem boves pulchrse significant seplem annos ubertatis. Lutherus autem, licet realem prtesentiam acriler defenderit, negat tamen trans-subslanlialionem. Anglicana vero confessio de industria, ne ofiendatur circa hoc dogma fides generalis populi, verba continet ambigua, ita ut facile sensu calvinistico inlelligi possit, sicut jam a plerisque anglicanis intelligitur.

5° Rationalist!» hoc dogma impugnant et neganl, utpote impossibile seu recta; ralioni oppositum.

Verum, hos omnes errores damnat Tridenlinum hac definitione: « Si quis negaverit in SS. Eucharisto sacramento contineri vere, realiler et substantialiter corpus et sanguinem, una cum anima et divinitalfe Christi, ac proinde totum Christum; sed dixerit tantummodo esse in eo ut in signo, vel figura, aut virtute; anathema sit. » Dicit Tridenlinum: vere, ergo non in signo vel in figura; Tcalitev, erQ;o non tantum per ficlerii; substdiiticiliiei, ergo non per virlutem seu efficaciam a Chrislo diffusam.

n. Probatur luculenter duplici prcecipue argumento, scilicet 1quot; Scriptura, 2° ss. Palribus et prsescriplione.

Hoc est corpus meum; Hie est ealix sanguinis mei novi testa-menti, qui pro voois et pro muilis e/fundetur in remissie- /

nem peccatorum. Ibi Christus docet, esse suum illud ipsum corpus et sanguinem in cruce immolandum; atqui verura et reale corpus et sanguinem immolavit, non vero in figura aut signo. 2° Ex verbis promissionis Eucharistiae apud Joannem ; Nisi manducaveritis car nem Filii horninis,

Atqui, bic non agi de manducatione et potu metaphorico seu spirituali, ipse Christus probat dicens: Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est polus; nemo au-tein dixerit cibum et potum spiritualem esse vere cibum,

vere potum. Dein, apostoli et Judsei Christi verba in sensu litterali accipiebant, dicenfes; Durus est Ine sermo... Quo-rnodo potest hie nobis carnem suarn dare ad manducan-dum? Atqui, si accipienda fuissent in sensu metaphorico, Christus eos dedocere debuisset, quod tarnen non fecit.

s. Justinus martyr, Tertullianus, etc., unanimi ore hoe dogma proclamant. 2° Argumento prcescriptionis gaudet boe dogma; nam semper et ubique in Ecclesia credi-tum fuit; ergo est fides apostolica et divina. Semper cre-ditum fuisse, patet ex historia ecclesiae latinai et graecai,

et ex utriusque liturgiis. Dein, probent adversarii, doctri-nam nostram ab alio quam ab apostolis et Christo origi-nem tenere; sicuti nos eis probamus, eorum doctrinam non a Christo, sed a Berengario et a novatoribus sae-culi XVI ortam fuisse.Vide, si libeat, argumenta fuse probata apud Schouppe, vel apud Dens, nova editione Mechliniensi.

Nota. IIoc dogma esse possibile, seu nihil continere quod rectsc rationi opponatur, diciinus infra, N⁰ 2o.

Circa modum quo Christus in Eucharislia prsesens sisti-tur et exist.it, tria nobis fide innotescunt: 1° transsub-stantiatio, 2° indivisa rnulliplicatio, 5° Christi permanentia. Eucharistiam consistere in re permanente, supra dictum est. Unde jam triplici paragrapho agimus 1° de trans-substantiatione, 2° de indivisa multiplicatione, oquot; de hu-jus prsesentise possibilitate seu de objectionibus a rationa petitis.

A dogmate prsesentise realis divelli non potest dogma transsubstantiationis, quod hie probandum est contra lu-theranos, qui quidem realem prsesentiam saltern in sum-ptione admittunt, sed a nobis differunt circa modum quo Christi corpus et sanguis prsesentia fiant.

jg. — q. Quotuplcx concipi potest modus quo Christus in Eucharislia prcesens sistatur ?

r. Triplex concipi potest hujusmodi modus, scilicet: 1° per impanationem, 2° per consubstanliationem, qui duo modi sunt hseretici; 5° per transsubstantiationem, qui modus verus est, prout docet fides catholica.

Lutherani negant, panem et vinum in Christi corpus et sanguinem transmutari; sed in modo quo Christus pra3sens sistatur, inter se non conveniunt. Alii enim admittunt impanationem, i. e. qua Christus hypostatice unitur cum pane, sicut Verbum divinum unitur cum humanitate; sic scilicet; Hie panis est corpus meum. Alii admittunt consub-slantiationem, i. e. conjunctionem substantia; panis et vini

cum substantia corporis et sanguinis Chrisli; sic scilicet: Est quidem hic corpus meum et sanguis meus, sed cum illis si mul immutala manent elementa seu substantia panis el vini.

Verum catholici omnes fide tenent, id fieri per specialem quamdam conversionem, dictam transsubslantiationem; relative ad quam ex Tridentino tria sunt de fide: 1° in Eucharistia, sub speciebus panis et vini esse vere, realiter et substantialiter totum Christum; 2° in ea non esseamplius substantiarn panis et vini; 3° pnesentiam illam totius Christi et desitionem substantise panis et vini, fieri per transsubstantiationem.

r. Est, ut ait Tridentinum, mirabilis et singularis con-versio totius substantial panis in corpus, el totius substantice vini in sanguinem Christi, manentibus duntaxai speciebus panis el vini.

Qua definitione continentur duo : 1° toti substantia panis, sub ejusdem speciebus remanentibus, succedere substantiarn corporis Christi ; 2° hanc successionem fieri per veram conversionem.

Ut autem clarius percipiatur sensus conversionis, in qua principaliter sita est transsubstantiatio, prius defmimus conversionem in genere.

r. Conversio seu transmulalio generalim, est transitus unius rei in aliam. Versatur inter duos terminos: res quae transit, est terminus a quo; res in quam transitur, est terminus ad quern. — Hsbc autem conversio esse potest vel accidentalis vel substantialis.

q. Quid intelligilur per rei alicujus conversionem acci-dentalem vel essenlialem ?

r. Accidentalis est, quando res mutatur tantum quoad qualitatem quamdam accidentalem: v. g. quum aqua fri-

gida fit calida. Substantialis est, quando res ipsa ita im-mulalur, ut amittat pristinam suam formam, manente tarnen semper rei materia; hujusmodi est v. g. mutatio farinte in panem; mutatio panis in substantiam corporis humani quod eo nutrilur.

Jam vero, in transsubstantiatione major adhuc effici-tur conversio quam ea quse in omni conversione sub-stanliali locum habet: nam substantia quae convertitur, i. e. panis et vinum, desinit, non tantum quoad formam, sed insuper quoad ipsam materiam, manentibus tantum panis et vini accidentibus seu speciebus; et ideo in de-finitione Tridentina dicitur: conversio totius substantice panis et vini. Cum autem htec conversio fiat modo su-pernaturali, ideo in eadem definilione dicitur: conversio mirabilis et singularis; et ideo, non tantum vocatur conversio substantialis, sed singulari nomine Iranssubslanlia-lis seu Iranssubstantiatio appellatur.

r. Probatur 1° verbis: Hoc est corpus nieum; Hie est sanguis meus, quorum sensus est, ut dictum est; quidquid per modum sustentantis subest ipsis speciebus panis et vini, vel: omne id quod substat istis speciebus ad modum substantia, omne id est corpus meum, sanguis meus; unde patet, quod nihil de substantia panis aut vini maneat sub speciebus. Id quoque confirmatur testimonio ss. Patrum.

Probatur 2° ratione thcologica, sic: Ad conversionem substantialem requiruntur quatuor, qute in Eucharistia con-ficienda vere inveniuntur; scilicet:

Requiritur 1° ut aliqua substantia esse desinat, qua) dicitur terminus a quo: prout hie substantia panis el vini;

Requiritur 2° ut aliqua substantia esse incipiat, qiifB dicitur terminus ad quem: prout hie substantia corporis et sanguinis - Chrisli;

Requiritur 5° ut aliquid maneat ulrique lermino successive commune: sicuti hic species seu accidentia, quibus prius substabat substantia panis et vini, nunc vero sub-stat corpus et sanguis Christi;

Requiritur 4° ut introductio termini ad quem, secum afferat expulsionem imo et destructionem termini a quo; quemadmodum hic fit: nam, cum corpus et sanguis Christi sint Mum id quod speciebus subest per modum sustentan-tis, hoc ipso excluditur coexistenlia panis et vini per modum sustentantis accidentia; imo sic existere non posset substantia panis et vini, nisi supernaturaliter et per mi-raculum; sed certum est hoe miraculum non fieri, i. e. certum est substantiam panis et vini, post consecratio-nem, miraculose non conservari, sed omnino desinere.

1° Juxta terminum a quo, actio qua substantia panis et vini ftsse desinit, probabilius non vocanda est anni-hilatio, bene vero conversio: cum substantia panis et vini non proprie annihiletur, bene vero convertatur in corpus et sanguinein Christi.

2° Juxta terminum ad quem, actio qua Chrisir corpus et sanguis existere incipiunt, vocanda non est creatio, qure est productio ex nihilo, atqui Christi corpus et sanguis producuntur ex pane et vino; neque adduclio, quasi Christi corpus per motum localem adducatur, ct loco panis substiluatur; neque unio corporis Christi cum speciebus sacrarnentalibus; rectius vero vocatur repro-ductio, quia per earn Christus, qui jam existit et manet in coelo, hic singulari modo sub speciebus sacramenta-libus existere incipit ct producitur.

22. — Circa species panis el vini post consecrationem remanentes, tradimus septem puncta sequentia: q. 1° Quid hie inlelligilur per lias species?

r. Species seu accidentia, sunt hse qualitates exlernse panis et vini, v. g. magnitudinis, coloris, saporis, etc., quas post consecralionem easdem ac ante consecrationem sensibus percipimus.

r. Libere disputatur de natura specierum in genere, et in particulari de natura specierum sacramentalium. Juxla antiquos, quorum sententia videtur probabilior, species eucharisticce sunt accidentia physica, absolute a substantia separabilia, i. e. accidentia physica quse na-turaliter apta sunt et exigunt inhterere tantum substantia} panis et vini, eique ante consecrationem actu inbsere-bant; sed nunc, prccternaluraliter actu existunt, sine pane et vino quibus inhsereant; et sic, ilia accidentia panis et vini, post consecrationem, cum inhaerere non possint corpori et sanguini Christi, divina virtute existunt sine subjecto cui inhsereant.

q. 5° Quam cerium est has species eucharislicas existere? r. Has species panis et vini post consecrationem existere, ex Tridentino est de fide.

r. Disputatur. Alii Negant. Alii verius Affirmant, quia Tridentinum declarat, latrise cultum huic SS. Sacramento esse exhibendum; atqui, ut supra dictum est, sacramen-tum non est tantum corpus Christi, sed est mirabile illud ex Christi corpore et speciebus compositum; dein, una cum Christo adorantur species, quippe quse cum Christo, licet unione tantum accidentali, conjunctae sunt, sicut purpura regis una cum rege honoratur. Vide tracta-tum De Incarnatione, de humanitate Christi.

Q. 3° Qucenam sunt prcecipuce rationes quare Christus sub hujusmodi speciebus humanitatem suam abscondere vnluerit?

r. Christus id voluit, 1° ad humililalis exemplum; 2° ad meritum fidei nostrae; 5° ad cibi hujusmodi divini con-venientiorem usum: cum enim, ut ait Thomas, horribile sit hominis carnem manducare el sanguinem bibere, ideo proponuntur nobis caro et sanguis Christi sumenda sub speciebus illorum quae frequentius in usum hominis ve-niunt, scilicet panis et vini.

Q. 6° Quidnam agere et pati valent hce species? r. Id omne agere et pati possunt species eucharisticce quod agere et pati posset substantia panis et vini, si adhuc adesset; v. g. nutriunt, alterantur, corrumpuntur, Deo sic disponente ad celandum mysterium. Illa tarnen non afficiunt Christi corpus, sed limitantur ad species: sic v. g. fractis speciebus panis, non frangitur nee divi-ditur corpus Christi, juxta: Nulla rei fd scissura; signi tantum fit fraclura, qua nee status nee slatura signati minuilur.

b. Manet prsesens, quamdiu manent species; desinit vero, quando species existere desinunt, quia in hoe casu essentialis deficit conditio sacramenti, scilicet illud signum sensibile quod a Christo fuit institutum.

Species autem adesse desinunt, si tanta fiat immutatio, ut corrupta fuisset substantia panis et vini si adesset, i. e. si color, sapor, aut alise qualitates ita immutentur ut, juxta communem sestimationem hominum, non am-plius videatur panis et vinum; secus ergo si non tanta fiat immutatio.

q. Quid ex his dictis concludere licet 1° quoad Eucha-risticB sumptionem, 2° quoad mistionem alicujus liquor is cum vino consecrato?

est Christum in stomacho prsesenlera manere donee, per hujus operationern, specierum digestio effecta fuerit; sed quantum ad banc digestionem requiratur temporis inter-vallum, generaliter et prsecise determinari non potest, cum id dependeat a sfomachorum varietate aliisque cir-cumstantiis. Contendunt autem physiologi, quos necessa-rio sequuntur theologi, digestionem ciborum in stomacho esse completam generatim post duas ad tres et forte am-plius horas. (*)

(*) II est done nécessaire, selnn la doctrine certnine des théologiens, pour que Notre-Seigneur cesse d'etre present dans I'Eucharistie, que les hosties soient corrompues ou allérécs au point que, s'il n'y avait pas eu consecration, la substance du pain eiit disparu. 11 est nécessaire, par conséquent, que, sous les espèces altérées, il se trouve une nouvelle substance, ou, selon le lanjfage des chimistes de nos jours, qu'il y ait formation d'nn nouveau corps, done qu'il y ait décomposilion suhslanlietle ou chimique: « Colliges, dit Collet, non desinere unquam corjjus Cbristi sub speciebus, nisi alia succedat substantia a pane et vino diversa: quia nunquam desitura fuisset substantia panis, nisi ei alia successisset. »

Mais il est certain que Notre-Seigneur reste présent, toutes les fois que le changement opéré dans l'bostie est, non pas une décomposilion chimique ou altération substantielle, mais seulement une désagrégation des parlies ou division moléculaire. Prenons une tranche de pain, par exemple, etplacons-la dans un vase rempli d'eau. Eile va s'imbiber, se pénétrer, se charger du liquide, elle pourra même être brisée et réduite en morceaux par un léger effort de la main; néanmoins elle conservera sa nature, sa composition chimique de pain, pendant assez longtemps. Ce ne sera qu'après deux ou trois jours que, grace i l'effet produit par un nouvel agent, il se sera fait une nouvelle combinaison des éléments, et qu'un nouveau corps aura été produit. Dès lors seulement, le pain aura fait place h une nouvelle substance; mais auparavant, quoique réduit en petits morceaux et rempli d'eau, c'eüt été du pain qu'on eüt pris et mangé. Le mème raisonnement s'applique a une hostie non consa-crée, grande ou petite. Le changement dans 1'état physique n'atteint pas la substance, et l'on avaleraitune particule entièrement mouillée qui a plongé dans l'eau pendant un jour, qu'on mangerait encore du pain.

Voici, d'après les physiologistes, les principes qui déterminent qnand et comment se produit cette altération substantielle d'une hostie, consacrée ou non ;

1° Aussitót que les aliments sont déposés daus la bouche, et a mesure qu'ils sont Iriturés par la maslication, ils y sont en mème temps imprégnés de divers sues que leur contact et Ie mouvement des machoires y fontaffluer avccplus d'abondancc.

2° Quoad mistionem liquoris cum vino consecrato. Vi-dendum est, qualis infundalur liquor, scilicet an sit vi-num, an vero alius, v. g. aqua.

1° Si infundatur vinum, sive in magna sive in parva quan-litate, certa videtur sententia fere omnium theologorum quae docet, perhanc infusionem non evanescere prasentiam rea-lem Christi sub speciebus vini consecrati. Etenim, quemad-modum certum est, vinum non consecratum mistum cum alio vino non consecrato, non alterari substantialiter, pa-

20 Ce sue buccal ou de la bouche s'ajoute aux aliments pour aider leur (riluralion, leur ramollissemeiit, leur reduction en pate, pour comraencer meier déja des sues vivants ii des matières encore étrangères, et pour servir aux changements iju'ils subissent dans restomac. Quoiqu'il soit assez généra-lement admis que le sue buccal qui pénètre les aliments machés, ne leur fait subir aueun changement essentiel dans la bouche, puisqu'lls conservent encore toutes leurs qualités physiques et chimiques propres, il ne manque cepen-dant pas de physiologistes modernes qui prétendent que ce sue, comme agent chimique, possède assez de vertu pour opérer une decomposition chimique dans un corps qui restcrait assez longtemps soumis a son influence dans la bouche; ce qui toutel'ois n'est jamais le cas pour la saiute communion, puis-que l'espèce consacrée ne séjourne jamais assez longtemps sur la langue.

5° La diglutition est l'opération qui consiste dans Taction d'avaler, de faire passer les aliments de la bouche amp; restomac; operation fort prompte dans son exercice, mais tres-complexe et nécessitant Temploi de beaucoup de muscles.

4° C'est dans 1'estomac que les aliments eprouvent la transmutation connue sous le nom de clujmipcation, e'est-a-dire qu'ils sont reduits en une substance homogène légèrement acide et qu'on appelle chyme. Get eflet est produit par Taction, prolougée pendant quelques heures, de la péristole de Testomac, et des sues verses par la surface de ce viscère, et de Taugmen-tation de la chaleur. Les fibres de Testomac, se contractant et se relachant alternativement, agitent doucement la masse alimentaire par de légères oscillations: c'est ce qu'on appelle la peristole de Testomac.

Finalement 3° le temps nécessaire pour cette cbymilication n'est pas facile ü préciser. II varie selon la nature de Taliment qui est plus ou moins digestible, selon sa qualité, sa préparation culinaire antérieure, selon son impression plus ou moins agréable sur Teslomac, selon les modifications qu'entraine dans Testomac Tage, Ie sexe, le tempérament, Tassuétude, la manière do vivre, etc. Les liquides ne sont pas toujours cliymifiés plus promptement que les solides, et quelquefois même ils peuvent se montrcr plus réfractaires. Jlais il est permis de dire que cette chymification dure généralement de deux it trois heures, quatre même et quelquefois jusqu'a cinq beures. Ou peut mémc remarquer

riter cerium videtur non allerari vinum consecralum seu species consecrates; nam, juxla Inn. Ill, in decretali, parti-culse vini non consecrali in calice non miscentur particulis vini consecrati ita ut eas pervadant, sed parlicuke unius particulis alterius invicem juxtaponuntur : ita ut vinum infusum maneat id quod erat, et vinum consecratum non desinat esse Christi sanguis. Insuper id probatur Eccle-sise praxi qua, per varia ssecula, ad prsebendam fideli-bus sacram communionem sub utraque specie, vino con-secrato miscebatur notabilis quantitas vini non consecrati: ex quo patet quod Ecclesia minime dubitaret sub hac mistione comprehendi sacrum sanguinem.

Ex his intelligitur, 1° communiter jam rejici opinionem s. Thomse, qui docebat quod per hujusmodi mistionem evanesceret Cbristus a speciebus consecratis; 2° communiter quoque rejici opinionem, a multis olim admissam,

qu'ily a des physiologistes moderncs qui prétendent que les aliments clianjjés en chyme, quel que soil le temps nécessaire a ce cliangemenl, ne sont pss réellement tiansformés en line autre substance, avant d'entrer dans les secondes voies ou voies intestinales, ce qui s'appelle seconde digestion ou digestion intestinale.

1° Que Ie sue buccal n'altère pas substantiellement les saintes espèces de pain; que pareille alteration ne se fait pas non plus par les organes de la mastication, qui peuveiil Ineii broyer ou diviser, mais non dissoudie ni transformer cüs espèces en une autre substance;

2quot; Que e'est dans l'estomac que s'opèrc la transformation des saintes espèces, et que, très-vraisemblablement, elle s'achève, non au bout d'un quart d'heure plus ou moins, ainsi qu'on l'avait cru communément, mais seulement après un séjour de deux a trois heures et parfois plus encore. Vous direz peut-être qu'un laps de temps plus court peut suftire, puisque, 1'hostie élant mince et exlguë, son altération dans Testomac devraitêtre plus prompte. Mais il faut remarquer que, par cela niême qu'elle est petite, elle excite moins Taction de l'estomac ct la production des sues nécessaires ü la digestion. 11 ne semble done pas que rhostie dans l'estomac soit altérée en beaucoup moins de (emps que les autres aliments. Toutefois, on peut soutenir avec fondement que, l'excitation produite sur l'estomac par l'lioslie, prise ü jeün, étant la première, le sue gastrique ou de l'estomac sera secrété en plus grande quantité, et conséquemment la digestion sera plus rapide. Ex miscellaueis La nouvelle Revue théologique, 4^e année, N⁰ 5.

scilicet quod sacer sanguis in propriam subslantiam conver-tat omne vinurn ei admistum : nam super hoc vinum mini-me prolala fuerunt consecralionis verba; 5° moraliter cerium esse quod celebrans, qui bibit vinum purificationis, eodem tempore bibat particulas sacri sanguinis quse post communionem seoundaj speciei in calice remanserant.

2° Si infundatur aqua. Siquidem, post sumptam puri-ficalionem, in calice reraaneant qusedam gutlulse in qui-bus adesse possunt aliquse tenuissimse sacri sanguinis par-ticulffi cum vino purificationis admistse, evanescere debent hte particulse per infusionem aquse ablutionis. Dictum est supra, N⁰ 11, aquam in parva quantilate vino offertorii missa; infusam, saltern juxta sententiam multo commu-niorem, converti in vinum. Jam vero, si vino calicis consecrato vel non consecrato infundatur aqua in quan-titate relative majori, prout efficitur in missse ablutione, est sententia valde probabilis et communis theologorum, vinum istud converti in aquam, et consequenter evanescere sacrum sanguinem a particulis consecratis, sipostpuri-■ficationem qua)dam forte superfuerint. Etenim, quando parvse portioni vini, tum non consecrati turn consecrati, infunditur magna quantitas aqute, virtus activa aquae, juxta dictam sententiam, superat vim activam vini tum non consecrati, tum consecrati eodem modo ac si consecratum non foret, sicque aqua ilia utrumque vinum alterat et in se convertit, atque desinit adesse sub speciebus sanguis Christi. Quapropter admonentur sacerdotes ut in mis-sse ablutione curent infundi plus aquse quam vini, eo fine ut sic certo solvantur, si qusedam remaneant, species consecratae, quae alias a purificatorio minus decen-ter absumerentur. Confer supra, N⁰ 11.

Nota. Corruptis seu desinentibus speciebus, Christus ab eis non discedit, et multo minus corrumpitur, sed simpli-citer sub eis desinit esse prctfluclus; et sub nova forma producitur materia, scilicet, juxta varies, materia ilia

pristina qiue in consecralione esse desierat; juxta modernos vero et probabilius, conformiter ad dicta supra, materia qusedam nova, per decompositionem substantialem seu chiniicam producta.

Ilic inquiritur do Christi p rasent ia 1° sub singula specie, 2° sub singulis cujusque speciei partibus.

r. Juxta Tridentinum, vi verborum, sub specie pains existit corpus Christi; et sub specie vini, sanguis Christi; ut patel ex formis; Hoc est corpus meum; Bic est sanguis meus: nam sacramentorum formse operantur tantum id

^SPZ^e?Affirmativa est de fide, ut explicite declarat Tridentinum, et patel ex Scriptura et traditione; dicit enim Christus. Qui manducat me, i. e. me totum, non tantum corpus

adsit et corpus, sub specie panis adsit et sanguis, sub utraque specie adsit. et anima; quia, juxta Tridentinum, partes Christi, qui resurrexit, non amplius moriturus, inter se copulantur;

Squot; Quod, per concomitantiam super nat uralem, seu unio-nem hypostaticam, sub utraque specie adsit et divinilas;

5° Quod, per circuminsessionem, seu mutuam unius in altera persona divina existentiam, ibi adsint Pater et Spiritus sanctus; ita ut, si per impossibile non essent ubique, ibi tarnen adessent.

24. — q. An Christus sub singulis cujusque speciei partibus totus est prcesens?

R. Videndum utrum agatur de partibus speciei qute fuörit separata seu in partes divisa, an vero de partibus speciei totius seu indivisse.

Insuper, relative ad speciei divisse partes seu particu-las, observandum est quod, juxla unanimem iheologo-rum doctrinam, plus requiratur ut species possint con-secrationem acquirers quam ut possint earn conservare. Etenim, ad particulam valide consecrandam, semper requi-ritur ut ilia saltern sit sensibilis seu sub sensibus cadere possit, quia, ul consecretur, debet per pronomen hoe vel hie demonslrari; dum, ex alia parte, potest conservari Christus sub particula adeo exigua ut quidem sit insen-sibilis. In hoc casu, ait Hurtado, species illse, quamvis sensu humano inperceptibiles, habent tarnen rationem sacramenli, quia sunt signum sensibile in alio, nempe in toto a quo separatee fuerunt; et erunt signum sensibile in toto, si ei iterum uniantur, quod sufficit ad rationem sacramenti.

2° Quoad partes speciei indivisce, A ffirmativa, licet non sit de fide, est nihilominus certa. Etenim, si Christus conti-neatur sub singulis partibus post divisionem, debet sub iis esse prsesens ante divisionem, cum per consecrationem, non vero per divisionem, prsesens fiat. Unde sententia contraria merilo habetur ut errori proxima.

In,le tarnen non sequilur, Christum in una hosüa Mvia eagt;isle,-e pluries. Est enira. per unam tiam, totusin lota hostia, et lotus ™8quot;^,l,^s 'f®

lihus- simili quodam modo quo Deus est totus in toto mundo, et totus in sineulis mnndi partibus; ^el 5quot;quot;quot;™ nostra est tota in toto corpore, et tota in smgu P parlibus; aut eüam, q^madmodum tota raUo pa^ singulis ejusdem fragment! partibus sicut in toto fragmento.

lia facta quae, licet sensibil.a signa non '^nl^ ^{ut p}rimum per solam fidem percipianlur, lato tamen sensu

4° Corpus humanum integrum existit sub minima quan-titate seu potius sub minima specie panis,

6° Idem corpus in terris est statu sacramenlali el aliena specie velatum, dum interea remanel in ccehs statu glo-rioso et propria specie revelatum.

₂₆ _ q. Quidnam potissimum, ratione naturali de hoe mysterio demonstrari non potest vel potest

Nam Eucharistise mysterium, ait Schouppe, sicut plc-raque religionis nostrse mysteria, humanse rationis ca-ptum superal; quare ratio neque detegere in iilo nee oslen-dere repugnantiam potest. Etenim, ut ostenderent ad-versarii, realem Christi prasentiam in Eucharislia repu-gnare, deberent probe cognoscere duos terminos: i. e. intimam corporis essentiam, et statum seu modum quem dicimus saeramentalem, quo Christi corpus in Eucharislia existit, ut ex eorum collatione repugnantiam evincere possent.

Atqui neutrum clare cognoscunt, scilicet nee corporum aut rerum naturalium essentiam, fatentibus omnibus phiio-sophis, et juxta verbum Montaigne; L'homme ne voit le tout de rien; nee a fortiori statum Christi supernatu-ralem seu miraculosum. Ergo hi duo termini invicem satis comparari nequeunt ut ostendatur eos inter se re-pugnare. Hoc solum concludere possunt adversarii, Eu-charistise dogmate facta contineri quse a cotnmunibus phee-nominis omnino diversa sunt, qufeque juxta leges ordi-narias nequeunt explicari.

2° Obeamdem rationem, non potest sola ratione naturali evidenter demonstrari, hoe mysterium esse possibile. Dieo sola ratione naturali, nam:

Supposita fide aliorum mysteriorum et prjecipue divinae omnipotentise, qua3 id omne efficere valet quod non evidenter repugnare cernitur, potest ratio naturalis Eu-charistise possibiiitatem aliquatonus percipere, cum Tri-dentinum declaret, quoad saeramentalem Christi existen-tiam, « Etsi verbis exprimere vix possumus, possibilem tarnen esse Deo, cogitatione per fidem illustrata, assequi possumus. »

Unde refutantur objectiones seu diffioullates quas op-ponunt rationalistae, si eis demonstretur, ratione per fidem illustrata, i. e. juxta leges naturales et supernaturales

quales a nobis cognoscuntur, si eis aliquatenus demon-strelur, inquam, hoe mysterium non evidenter repugnare seu esse possibile.

Dictum est existentiam Christi sacramentalem esse super-naturalem et miraculosara. Atlamen miraculum non mutat rerum essentiam; sic v. g. Deus miraculo efficere non posset, ut res aliqua essentiam suam amittalet simul eadem res esse pergat: quod evidenter repugnat. Et sic, corpus Christi, in Èucharistia, retinere debet corporis humani essentiam, cum, secus, desineret adesse verum corpus humanum.

Triplicem prsesertim difficultatem nobis opponunt ratio-nalistee, scilicet: 1° impossibilem esse transsubslanliatio-nem, i. e. qua efficiatur ut Christi corpus substituatur substantise panis et vini, manentibus eorum accidenti-bus; 2° impossibilem esse prsesenliam corporis humani in minima hostia; 5° impossibilem esse ejusdem corporis humani in diversis locis simultaneam prsesentiam. Jam vero:

Concipitur possibilitas transsubstantiationis, si admitta-tur differentia inter oorporum essentiam et accidentia, i. e. si admitlatur, eorum essentiam realiter dislingui et separari posse ab accidentibus. Alqui talis separatio, etsi revera non existat in rerum natura, tarnen non repugnat, cum naturaliler ab omnibus mente concipi possit et passim concipiatur; et a fortiori supernaturaliter, per Dei omnipotenliam, realiter effici possit, et in Èucharistia vere efficiatur.

Imprimis, demonstrat quod essentia seu substantia corporis humani non consistat in particulis corporeis, quae continuis mutationibus subjiciuntur; bene vero in illa

Évidemment il n'est pas permis de confondre la substance d'un corps vivant, d'un corps humain par exeni-ple, avec les dimensions et les qualités sensibles de ce corps; sinon il faudrait dire que ce corps cesse d'être le même et perd son identité substantielle en perdant ces dimensions et ces qualités, ce qui n'est admis de per-sonne. L'homme de 60 ans a toujours substantiellement le même corps qu'il avait au moment de sa naissance, tout le monde le confesse et le proclame; et néanmoins ses dimensions, ses qualités sensibles sont entièrement changées; ce corps de 60 ans n'a pas gardé une seule molécule de la matière qui le composait a son entrée dans la vie. « Dans les corps vivants, dit Cuvier, au-cune molécule ne reste en place, toutes entrent et sor-tent successivement: la vie est un tourbillon continuel, dont la direction, toute compliquée qu'elle est, demeure constante, ainsi que l'espèce des molecules qui y sont entrainées, mais non les molécules individuelies elles-mêmes; au contraire, la matière actuelle du corps humain n'y sera bientót plus..... Ainsi la forme de ces corps

leur esl plus essentielle que leur malière, puisque celle-ci change sans cesse, tandis que I'autre se conserve. » La matière des corps vivants se renouvelle sans cesse, la forme seule persiste; et c'est cette forme, profondément distincte de la matière, qui constitue leur essence et maintient leur identité.

L'un des premiers physiologistes de notre époque, M. Flourens, après avoir rapporté les curieuses expérien-ces qu'il a faites sur les os, ajoute: « Un os qui se dé-veloppe, n'est pas un seul os, c'est une suite d'os qui se remplacent et se succèdent: toute la malière, tout l'organe matériel, tout Xêtre parait et disparait, se fait et se défait, et une seule chose reste, ccst-d clirc celle qui fail

el défait, celle qui produit et délruit; c'est-d-dire, la force qui vit au milieu de la matière et qui la gouvcrne. » ()

Dein, probat, consequenter admittendam esse distinctio-nem inter corporum essentiarn et accidentia; remque transsubslantiationi applicat ;

Ecoutons la-dessüs le génie le plus vaste et peut-être aussi le plus profond des temps modernes, Leibnitz.« L'Es-sence dune chose, dit ce grand homme, qui fait qu'elle est cette chose, et qu'elle demeure une seule et même chose parmi les changements multiplies, consiste dans une cer-taine puissance ou faculté actuelle... qui exige, il est vrai, certaines puissances secondes (certains accidents); mais la nature peut la dépouiller de quelques-unes et en substituer d'autres, et üieu peut les enlever toutes.

*« Or, si l'essence d'une chose consiste en ce qui fait qu'elle est la même chose, quoique avec des dimensions et des qualités différentes, et si par conséquent la même essence ne se divise pas et ne varie pas aussitót que ses dimensions, et ne change pas avec ses qualités, il suit quelle en est réellement distincte. Mais tout ce qui est réellement distinct, peut régulièrement être séparé par la puissafice absolne de Dieu, et même de telle sorte que l'un subsiste, l'autre étant détruit, et que l'un el l'autre existent séparément.

« Et la nature elle-même enlève les dimensions et les qualités, en laissant les substances (comme nous le faisions observer plus haut); mais alors elle en substitue d'autres a leur place. Or rien n'empêche que Dieu puisse changer la substitution naturelle, ou l'intercepter ou 1'empêcher

tout-a-fait, et que l'essence reste entièrement dépouillée de ses dimensions et de ses qualités... Enfin, Ia chose ou l'essence étant enlevée, il pourra conserver les dimensions et les qualités. Et l'on ne peut trouver en cela aucune contradiction ; car la raison est égale de part et d'autre, si Ton admet une fois une distinction réelle; et l'existence, co mme l'union de la substance et des accidents réels, depend de la volonté de Dieu. Et puisque la nature des choses n'est autre que la volonté habituelle de Dieu, il lui est également facile d'agir d'une manière ordinaire ou extraordinaire, selon que l'exige sa sagesse. »

Voila une page que je recommande aux meditations de meslecteurs; elle est admirable tout a la fois de science, de raison et de précision.

Appliquons ces principes, qui nous paraissent incontes-tables, au mystère de l'Eucharistie, et concluons.

L'essence ou la substance d'un corps est done réellement distincte de ses accidents ; et quoique dans l'ordre ordinaire de la nature elle y soit toujours unie, elle peut en étre séparée par la puissance de Dieu. Par conséquent, il n'y a mille impossibilité que la substance du pain et du vin disparaisse, comme l'enseigne la foi catholique, bien que leurs accidents demeurent; et d'une autre part on congoit sans difficulté que la substance du corps de Jésus-Ghrist soit réellement présente, quoique les sens n'apergoivent aucun des accidents du corps humain.

Et remarquez que le mystère de la transsubstantiation n'ouvre nullement la porte a l'illusion des sens, comme des esprits superficiels pourraient se l'imaginer; de l'aveu de tous les philosophes sérieux, les sens pergoivent, non la substance des corps, mais leurs accidents; et les accidents du pain et du vin existent après comme avant la consécration; et dès-lors rien n'est change dans l'objet de la perception des sens. « Dans ce sacrement, dit S. Thomas, il n'y a nulle déceplion; car il s'y trouve véritablement des

accidents qui sont jugés par les sens; et l'enlendement, qui a pour objet propre la substance, est préservé de déception par la foi. » « Les sens ne sont pas trompés, dit Ubaghs en commentant ces paroles du docteur angélique, paree que les accidents qu'ils pergoivent et sur lesquels seuls il leur appartient de prononcer, y restent, non en apparence, mais en vérité; et l'entendement n'est pas tronipé, paree qu'il est averti par la foi que, par la puissance divine, il se trouve, sous les accidents couservés, au lieu de la substance du pain et du vin, une autre substance, celle du corps de THomme-Dieu. » Nous sommes done en droit d'appliquer ici celte parole de Pascal: La foi dit bien ce que les sens ne disent pas, mais jamais le contraire; elle est au-dessus, et non pas centre.

28. — 2^a Difficultas: quoad impossibilitatem ut corpus humanum in hostia vel in minima ejus parte sit praesens.

Fatemur hoc esse impossibile naturaliter, i. e. in cor-pore quod, ultra suam subslantiam, conservat sua accidentia. Non vero impossibile est supernaturaliter seu per miraculum, i. e. si corpus adsit quoad solam subslantiam quse a suis accidentibus miraculose separelur. Atqui Tridenlinum docet, subslantiam panis mulalam esse in subslantiam corporis Chrisli, manenlibus tamen accidentibus panis; i. e., ut loquitur Thomas cum theologis, Christum pnesentein esse substantialiler sub accidentibus panis et vini. Corporis autem substantia est aliquid seu qusedam realitas simplex, absque partibus, quae consequenter adest tola ubicumque adest, nec spatio indiget quum dimensione careat.

Dictum autem est, non repugnare separationem subslan-tise ab accidentibus, i. e. qua substantia panis a suis accidentibus separetur ct transeat in subslantiam corporis Chrisli, in quo corpore divino substantia a suis ac-dentibus separatur relative ad nos, el unitur accidenti-

bus panis. Quod si non repugnet, ergo Deus hujusmodi separationis rniraculum facere potest, imo revera facit.

Le concile de Trente ne dit pas que les accidents du pain et du vin, leur étendue, leur couleur, leur sa-veur, out disparu pour faire place aux accidents du corps et du sang de Jésus-Christ; il dit, au contraire, que les apparences du pain et du vin, c'est-a-dire leurs accidents, demeurent, manentibus dunlaxat speciebus panis et vini, et que la substance seule, que tous les philosopbes dis-tinguent des accidents, est convertie en la substance du corps et du sang du Sauveur. De la ce mode particulier d'exister suivant lequel le concile enseigne que No-tre-Seigneur est présent dans l'Eucharistie, mode tout différent du mode nalurel, selon lequel il est assis k la droite du Pere dans les cieux. Jésus-Christ, comme Ie dit S. Thomas, est dans ce sacrement a la manière d'une substance, secundum modiim substantia;, qui, comme telle, n'a pas de quantité et n'occupe point de lieu.

disons pas que Jésus-Christ est dans ce sacrement en tant qu'il est grand ou petit, ce qui appartient amp; la quantité, mais en tant qu'il est substance. Car la substance du pain est changée en la substance du Christ, et non en la grandeur ou la quantité. Or personne ne doute qu'une substance est contenue aussi bien dans un petit que dans un grand espace. Car la substance de l'air et toute sa nature doit nécessairement étre dans une petite partie de l'air comme dans une grande; de méme que toute la nature de l'eau doit se trouver aussi bien dans un très-petit vase que dans un fleuve. Done, puisque le corps du Seigneur succède a la subslance du pain, on doitavouer qu'il est dans ce sacrement lout-a-fait de la méme manière que la subslance du pain avant la consecration. Or il est

absolument indifférent qu'elle s'y trouvat sous une grande ou sous une petite quantité. »

dans l'état ordinaire et naturel des corps, est unie, il est vrai, a la quantité ou al'étendue; niais elle n'a par elle-niême ni longueur, ni largeur, ni profondeur: elle n'est ui grande ni petile, paree qu'elle n'est pas étendue. C'est une réalité simple, sans parties, qui par conséquent est tout entière partout oü elle est, ne pouvant êlre partagée ni diviséè. Telle est, sur la nature de h substance corpo-relle, l'opinion de Leibnitz, opinion qui, selon la remarque de ce grand homme, était celle de I'ancienne philosophie, et qui de nos jours est devenue l'opinion commune parmi les philosophes sérieux. Or, si cette opinion est fondée, je ne vois plus pourquoi la substance du corps de Jésus-Christ, miraculeusement séparée des accidents qui lui sont natu-rellement unis dans le corps humain, ne pourrait pas êlre contenue tout entière sous chaque partie des espèces con-sacrées; il y a plus, je ne comprends pas même que, sous ce mode, extraordinaire sans doute mais très-concevable, d'exister, elle ne soit pas présente tout entière dans chacune des espèces et dans chacune de leurs parties: étant simple et indivisible a la manière des esprits, ad modum spiritus, comme parient souvent les théologiens, le corps du Sau-veur ne peut pas ne pas êlre tout entier dans chaque partie de l'hoslie.

Nota cum Bouquillon. Ne cui mira nimis videatur hsec comparatio status sacramenlalis cum modo existendi spi-rituum, adverlatur, etiam corpora elevari posse per divinara omnipotenliam ad aliquem ordinem supernaturalem, in quo, quin desinant esse corpora, multas tarnen participant spirituum qualilates. Id novimus tum ex charismatibus quse Deus aliquando per intervalla, eliam in prtesenli vita, concedil corporibus sanctorum; tum ex dotibus commu-

nicandis corporibus gloriosis, de quibus Paulus ad Cor. I; turn prsesertim ex dimanationibus a gioriosa anima Chrisli atque ab ipso Verbo in suum SS. corpus assumplum. Idem enim ille qui latet sub symbolis eucharisticis, ex ulero Matris prodiit illteso virginitatis clauslro, transfiguratus est ante apostolos, et penetravit in cubiculum ubi erant disci-puli quando jannaj erant clausae, et ostendit eis manus et latus.

29. — o^a Difpcullas: quoad impossibililatem ut idem corpus humanum in diversis locis sit simultanee prsesens.

Fatemur quidem, species sacramentales proprie esse in quodam loco, i. e. eas quamdam portionem occupare spatii, cujus legibus subjiciunlur; sed dicendum quoque est quod corpus Christi, seu potius substantia corporis Chrisli speciebus sacramentalibus unita, proprie loquendo non sit in aliquo loco, cum substantia, a suis accidenlibus separata, sit quid simplex, dimensione carens, quod consequenter legibus spatii non subjicitur. Ergo restat tantum dicendum quod Christi corpus sit prsesens ubicumque adsunt species consecratse, ibique solummodo.

A s'en tenir aux principes que nous venons de poser, ait idem auctor, et a parlor rigoureusement, le corps du Sauveur, tel qu'il existe dans I'Eucharislie, n'est dans aucun lieu; par conséquent il est inexact de dire qu'il est en plusieurs lieux a la fois, et cette objection n'a pas de sens. Que veut-on dire lorsqu'on af-firme qu'une chose est dans un lieu? On veut dire que cette chose occupe une certaine portion de I'espace et qu'elle est dans un certain rapport, dans une certaine relation avec les autres choses qui sont aussi dans I'espace. Mais le corps de Jésus-Christ, élant simple, n'a par soi nul rapport avec I'espace et n'en occupe aucune partie; il n'occupe done pas de lieu, et dès lors il est faux de dire qu'il soil cn plusieurs lieux. Les espèces

sacranienlelles seules sont dans un lieu; elles sont élen-dues, elles onl les trois dimensions de longueur, lar-geur et profondeur, et par la elles doivent occuper et occupent en effet une porlion de I'espace. Aussi ne sont-elles pas parlout les mêmes; elles varient suivant les lieux qu'elles occupent et se multiplient avec eux. Quant au corps de Notre-Seigneur, il est bien vrai qu il est partout ou sont les espèces consacrées et ld seulement; mais comme mille part il n'est étenclu, mille part non plus il n'est soumis aux leis de I'espace; il n'y a pour lui ni lieu ni distance. II ne saurait dene être question de multilocation pour le corps de l'Homme-Dieu dans eet admirable sacrement, et la difficulté qu'on nous oppose a ce sujet, manque de base.

Quadruplici articulo dicimus 1° de ministri potestate, 2° de ejus obligatione, 3° de requisitis ut debite seu licite ministret, 4° in specie, de modo ministrandi infirmis.

Minister Eucharistise duplex est; 1° minister consecra-tionis, 2° minister dispensationis.

q. Quisnam est Eucharistice minister consecrationis? r. De fide est, ex Tridentino contra protestantes, quod omnis et solus sacerdos sit minister consecrationis seu Eucharistise conficiendse.

ld probatur 1° ex Scriptura: Hoc facite in meam com-memoralionem. Verum quidem est quod illa Christi verba

compleclantur tria, scilicet manducationem, distributionem et consecrationem: quoad manducationem, referunlur ad ad omnes fideles; quoad distributionem, referunlur seu extendi debent ad diaconos, imo et quandoque ad laïcos, ut ex praxi primsevse Ecclesiae constat; sed quoad consecrationem, referunlur seu restringuntur ad solos apo-stolos, ad eorum successores, et ad horum coadjutores qui ab ipsis forent ordinandi per manuum imposilionem.

Notari potest quod semper valide consecret sacerdos malus, hserelicus, excommunicatus, suspensus: quia con-secrare est actus potestatis ordinis sacerdotalis, quae cum charactere inamissibiliter perseverat.

Duplex dislinguitur minister dispensationis: 1° ordinarius, 2° extraordinarius.

r. Ministri ordinarii, vi suae ordinationis, sunt omnes sacerdotes; et probalur ut supra, N⁰ 50, ubi de Eucharistia conficienda: nam cui competit plus, competit minus.

Ut bac potestate utantur valide, patet quod non re-quiralur jurisdictio, prout in sacramenlo pcenitentiae exigi-tur. Sed ut eo utantur Ucile, requiritur jurisdictio, sive ordinaria sive delegata.

r. Jurisdictionem banc ordinariam babet solus parocbus, ejusque superiores; nam parocbi est pascere oves suas.

Jurisdictionem delegatam babet quicumque sacerdos qui ab babente ordinariam depulatur. Hanc autem pastoris licentiam generalim babere censetur quicumque a parocbo licentiam obtinet in ejus ecclesia celebrandi; si excipia-tur prima communio, communio paschalis, et viaticum.

Pro religiosis vero est id speciale, quod in suis ecclesiis possint, etiam tempore paschali, solo die paschatis exce-pto, communionem distribuere; ita tarnen ut seculares, ibi communicantes, non satisfaciant prsecepto paschali.

Graviter peccat quicumque absque licentia communionem ministrat, quia pastoris jus violat in re gravi.

r. Ministri extraordinarii, vi suae ordinalioms, sunt diaconi, si adsit sufficiens necessitas; ut probatur praxi priorum steculorum in quibus diaconi passim, ex con-cessione episcoporum vel presbylerorum, Eucharistiam mi-nistrabant. Dixi si adsit necessitas. Id autem locum habere potest in duplici casu: 1° ex licentia generali Ecclesise, si adsit necessitas extrema, i. e. si dandum sit viaticum deficiente sacerdote, in quo casu diaconus non tantum potest sed et debet; 2° ex licentia episcopi vel parochi, si adsit necessitas gravis seu causa rationabilis, i. e., juxta Gury, cum nullus adest sacerdos qui commode Eucharistiam ministrare possit; attamen apud nos, ait Dens, usus non habet ut hoc absque licentia episcopi fiat.

Nota. Diaconus, vel sacerdos extra missam, possunt seipsos communicare in necessitate extrema, i. e. si su-mendurn sit viaticum deficiente alio ministro. An autem extra mortis periculum detur sufficiens causa cur id licite fiat, utrinque disputatur, ait Lig.

De obligatione ministrandi. 32. — q. Quandonam generatim adest oblujatio Eucharistiam minislrandi ?

et seqq., regula generalis est, quod ministranda sit Eucha-rislia quoties ralionabililer petitur. Ad determinandum quan-donam petatur rationabililer vel non, distinguendum est an adsit vel non adsit proximi speeialis necessitas. Itaque: Q. Si non adsit speeialis neeessilas, an et quanta est rni-nistrandi obligatio?

2° Ministrare generatim tenentur, et quidem ex justitia, qui sunt animarum pastores, v. g. parochi, vel eorum vicarii.

Porro, 1° graviter peccant, si, absque ratione, communio-nem ministrare sa3pius denegent, vel se moroses et diffici-les frequentius prsebeant. 2° Venialüer peccant si, secluso scandalo et gravi petenlium contristatione, uni aut alteri, vel semel aul iterurn eidem ministrare denegent. 5° Non peccant, recusantes, si petatur irrationabiliter, v. g. si petatur tempore nimis importune, vel a ministro qui est legitime impeditus. Sic quoque, generatim non peccat parochus qui Eucharistiam rationabiliter petentibus ministrari curat, non per seipsum, sed per alios, v. g. vicarios, modo prse-caveatur scandalum.

r. 1° Proximo in mortis periculo versanti. viaticum ministrare per se tenentur, ex charitate, deficiente alio ministro cui ex officio id competit, omnes sacerdotes, imo et diaconi. 2° Subditis in gravi necessitate Eucharistiam petentibus, ministrare per se tenentur, et quidem ex justitia et sub gravi, hi qui habent curam animarum.

In duplici response dixi per se : nam. si ex Eucharistiss administratione prsefatis ministris immineat periculum vitee, v. g. tempore peslis, juxta sententiam qua; Liguorio videtur probabilior, Eucharistiam ministrare non tenentur, ut I)e Sacramentis in genere, Nquot; 35. dictum est.

Regula generalis est, ut patat, quod ad communionem admittendi sunt omnes fideles, iis exceptis qui jusla ra-

Jusla ratio communionem denegandi est, vel quia sunt indi^ni, vel quia cam absque indecentia sumere non pos-sunU seu ut alii dicunt, vel ob defectum moralitatis vel

Igitur de duplici hac classe sigillatim jam agendum est, et quidem de prima classe N° sequenti, de secunda

l^a Regula. Peccatori occulto, communionem pubbce pe-tenti, danda est; quia, ex publica communionis denega-tione, sequerelur bujus peccatons infamia, et alu fideles

2« Regula. Peccatori occulto, aliter nolo quam ex con-fessione sacramentali, et communionem occulte petenti, neganda est communie donec de ejus emendatione con-stet; quia ex communionis occulta denegatione non se-

ö» Regula special peccalorem publicum. Duplex autem, iuxla Dens, distinguendum est genus peccatorum morta-linm- scilicet 1° alia sunt communia seu simpliciter rnor-talia ut furtum, delractio, etc.; 2quot; alia sunt specialiter enormia, ac multum offendunt el scandalizant, imo reos infamia afficiunt. Talesque, juxla pastorale Brugense, nu-merantur notorie excommunicati aut interdicti, usuraru,

meretrices, concubinarii, adulteri, sortilegi, aliique istius generis publice infames ; quibus jungendi sunt hi de quibus publice constat cos impie clandestinis societatibus nomen dedisse. Qui priorum delictorum publice rei habentur, di-cunlur peccalores simpliciler publici; qui vero posteriora comniiserunt, antonomastice peccatores publice infames vocanlur.

Peccatori simpliciter publico vel peccatori publice in-fami, communionem publice petenti, neganda est; nisi de ejus emendatione constet, et insuper nisi scandalum re-paraverit si sit publice infamis.

Dixi 1° neganda est. Hoe tarnen nonnisi maxima cum prudentia tieri debet. Quapropter monent varia pastoralia, banc publieam communionis denegationem facien-dam non esse generatim nisi consulto episcopo. Quod si tempus non sinat ad ipsum recurri, et certo constet aliquem esse e numero talium peccatorum, eum parochus accedat si fieri possit, et paterna mansuetudine a commu-nione avertat, vel inducat ad prius resipiscendum et scandalum reparandum; si autem nihilominus indignus accedat, ei parochus communionem negabit, eum, nihil dicens, prsetereundo, ut ait pastorale Brugense.

Dixi 2° nisi de ejus emendatione constet. Nam 1° quoad peccatorem simpliciter publicum, si sciatur vel merito prsesumatur eum fuisse sacramentaliter confessum, ad communionem publieam admitli potest, ctiamsi scandalum dederit; quia jam dignus effectus est, et scandalum satis reparavit per confessionem, imo et per ipsam communionem, cui prsesupponitur confessio. — 2° Quoad peccatorem infamem, non sufiicit ut de ejus confessione seu emendatione constet, sed insuper, juxta ritualia, re-quiritur ut publico scandalo convenientem satisfactionem dederit. Ila ut tali, etiamsi supponatur aut sit emenda-tus, communio denegetur, non quidem ob statum animse

qui jam non amplius malus est; sed ob bonum publicum, scilicet ne offendantur fideles, et ne in eorum animis minuatur horror similis peccati. Circa modum sa-tisfaciendi publico scandalo, consideranda est diversitas per-sonarum, criminum, locorum et aliarum circumstantiarum.

Dixi 5° publice pelenti: nam, ut ad communionem oc-cultam admittatur peccator, etiam infamis, sufficit, juxta Dens, quod legitime fuerit confessus, et quod sacerdoti, aliisque si qui forte adsint, de hoc constet.

Quae hucusque dicta sunt de neganda communione in genere peccatori publico, quoque sunt intelligenda quoad viaticum relative ad similem peccatorem, v. g. incredulum aut apostatam ; scilicet, juxta Dens, ad peccatorem publicum pcenitentem, licet etiam sanctissime sit confessus, viaticum publice conferri non potest, nisi publicum scan-dalum reparaverit. Potest tarnen occulte ei ministrari, si adstantibus nota sit ejus conversio.

Porro, quoad reparationem scandali, mitius est agendum cum moribundis quam cum sanis. Nam, quod de-tur viaticum talibus moribundis confessis, minus natum est scandalizare; cum quilibet fidelis prsesumendus sit in illo articulo facere quod potest ut se bene disponat. Adde quod, dure agendo cum moribundis, posset dari occasio desperationis. Unde, plerumque sufficere poterit quod coram parocho et duobus testibus veniam petant de scandalo. Interdum tamen convenit, ut notat Pauwels, si non exigere, saltern ipsos hortari, ut permittant veniam pro ipsis e suggestu per confessarium peti.

Quoad capile damnalos, eis, rile dispositis, ail pastorale Brugense, dauda est Eucharistia; sed convenit id fieri ante diem supplicii.

De neganda moribundis absolutione atque extrema-unctione, vide tract. De Exlrema-ünclione, N⁰ 16.

communionem absque indecentia recipere non possunt, inquirimus de sequentibus: 1° de pueris, 2° de .arnen-tibus, 5° de semifatuis, 4.⁰ de laboranlibus vomilu vel tussi.

1° Quoad pueros. 1° Si sint ralionis impotes, non danda est communio, nequidem in mortis arliculo, turn ob irre-verentise periculum, tum ob Ecclesice contrariam consue-tudinem a sïeculo XIII in ecclesia latina, licet in ecclesia graca mos ille antiquus vigere pergat. 2° Si, ante seta tem primse communionis, sint rationis suSicienter compotes, dandum est viaticum, ait Scavini, quia tunc pro ipsis ur-get prseceptum divinum.

2° Quoad amcntes. 1° Amentibus vel phreneticis, in lucidis intervallis, item epilepticis vel obsessis, tempore extra paroxismum, dari potest Eucharistia. 2° Tempore vero amentise, vel in ipso paroxismo phreneseos, etc., etiam in mortis articulo ordinarie non dandum est viaticum, quia id plerumque absque indecentia fieri non potest.

5° Quoad semifatuos. Si coelestem hunc cibum, ait pastorale Brugcnse, ab aliis distinguere valeant, danda est communio, non tantum in mortis articulo et in pascha-te, quia tunc urget praeceptum, sed etiam aliquoties per annum, si exigua tantum sit capitis infirmitas. Eodem modo resolvit pastorale quoad surdos-mulos; scilicet, si signis constet eos discretionem habere, eis danda est, non tantum in mortis articulo et in paschate, sed etiam ssepius, si praediti sint non qualicumque discretione.

4° Quoad eos qui laborant jugi vomilu, vel continua tussi. 1° Laboranlibus vomitu ila frequenti ut immineat periculum liostiam evomendi, non danda est Eucharistia, ut patet. 2° Laboranlibus jugi tussi vel ejicientibus frequentia phlegmata, danda est communio, modo tempus sinat liostiam in stomachum descendere; nam via per quam sputa lussiendo excutiuntur, non est oesophagus sen via cibi et potus ad stomachum, sed est aspera artera (la trachée artèrc) seu via respirationis ad pulmones.

33. — q. Qucenam in ministro requirunlur ad Eucha-ristice minislrationem licitam?

1° Requiritur, prseter jurisdictionem, de qua supra, N⁰ 51, ut minister sit liber ab omni excommunicatione, interdicto et suspensione a sacris; secus enim, graviter peccaret et irregularitatem incurreret.

2quot; Requiritur ut minister sit in statu gratise. Ünde, si reus sit peccati mortalis, toties peccat quoties communio-nem distribuit; licet probabilius non tot peccata committat quot sunt personae in eadem distributione.

Controvertitur tarnen an talis minister peccet morialiler. Affirmant Suarez cum aliis, et Lig., ut De Sacramentis in yenere, N⁰ 50, dictum est, quia abutitur munere ad quod sancte perficiendum fuit peculiariter consecratus, et quia SS. Sacramentum non sancte tractat. Negant Lugo, Salm. et alii mulli, quia ille sacramentum non conficit, nee perseipsum sanctificat seu dat gratiam, sed tantum localiter applicat sacramentum quod solum dat gratiam; ad quod sanctitas minus rigorose requiritur quam ad sacramen-tum conficiendum, cum in hac actione minister gratiam causet. Interim, etsi in citato Nquot; 50 solam Liguorii sententiam retulerimns, hie addimus id quod observat Bouquillon, scilicet: cum res sit incerta, valet regula quod nihil damnari debeat ut peccatum mortale de quo non habetur evidens ratio vel manifesta auctoritas Scripturse.

5° Requiritur ut minister Eucharistiam distribuat more ecclesise solito; unde omittenda est communio si hoc more fieri nequeat.

pore distributionis, 2° de vestibus, etc., 5° de modo; ut in triplici numero sequent! videre est.

1° De diebus. Excepto viatico, distribui non potest communio die parasceves; nee in sabbato sancto, nisi contrarius habeat usus, ut apud nos in variis ecclesiis obtinet. De tempore interdieti localis, vide De Censuris.

2° De horis. Nulla extat lex Ecclesi?e probibens Eu-cbaristiam distribuere certis horis. Attamen, juxta con-suetudinem, excepto viafico, communio distribuenda non est post meridiem, nisi adsit justa ratio, v. g. si, ob magnum fidelium concursum, omnium pcenitentium confes-siones ante meridiem audiri non potuerint.

Item specialiter prohibitum est eam distribuere in missa Nativitatis Domini quae media nocte celebratur; nisi adsit privilegium speciale, quemadmodum nuperrime nonnullis Gallise episcopis concessum est, ea lege ut nullum scan-dali periculum adsit.

Licet mens Ecclesiae sit ut communio detur in ipsa missa, post communionem sacerdotis, et talis fuerit usus per XII priora stecula, probabiliter tarnen nullum existit jam praeceptum rigorosum, ob hodiernam consuetudinem contrariam.

57. — Quoad vesles, etc. Disünguendum est utrum communio detur extra an vero intra missam.

1° Si extra missam, juxta Lig., probabilius 1° pec-cat mortaliler qui, prseter casum necessitatis, v. g. pro moribundo, communionem dat sine ulla veste sacra, ob gravem indecentiam, et ob violationem prsecepti ec-clesiastici graviter obligantis; 2° peccat venialiter qui eam dat absque stola, vel absque lumine, vel absque prae-missa solita confessione seu Confiteor, etc.; item qui sine ulla veste sacra Eucharistiam de loco ad locum transfer!.

Si danda sit immediale ante vel post missam, uti licet paramentis missse, quiscumque sit color, nequidem ex-cepto colore nigro, ut ex decrelo Romano hie infra re-lalo patet.

2° Si inlra missam de requiem, communionem dare licet de hostiis in hac missa consecratis; quia hoc non fuit unquarn prohibitum, et quia Tridenlinum exoptiit ut fideles communicare possint in singulis missis, ergo et in missis defunctorum nigro colore celebratis. Ilucusque non licebat generatim er.m dare ex hostiis prceconsecralis. Jam vero decreturn s. Congregationis rituum, die 27 Junii 18G8 datum et a Pio IX confirmatum, id permittit. Nam respondet: « Posse in missis defunctorum, cum paramenlis nigris, sacram communionem fidelibus ministrari, etiam cum particulis prceconsecralis, extrahendo pixidem e taber-naculo. Posse item in paramentis nigris ministrari communionem immediate post missam defunctorum; data autem rationabili causa, immediate quoque ante eamdem missam ; in utroque tarnen casu oraittendam esse benedictionem. Missas vero defunctorum celebrandas esse omnino in paramentis nigris; adeo ut violocea adhiberi nequeant nisi in casu quo die 2 novembris, SS. Eucharistise sacramentum public® fidelium adorationi sit expositum pro solemni oratione quadraginta horarum. »

1° Si non adsint hostise pro communicantium numero sufficientes, dividi possunt hostise consecrataï in duas vel ad summum in tres partes; vel ceiebrans unam vel alteram partem majoris hostiae a se sumendae detrahere potest, non tantum in casu viatici, sed etiam si unus vel alter commu-nicaturus dm, secus, expectare deberet. Lig..

2° Sacerdos labo rans infirmitate in polüce vel indice, probabilius non potest, excepto casu gravissimse necessitatis, Eucharistiara ministrare aliis digilis; quia, licet tota

manns sit consecrata, attamen pollex et index, ex rilu Ecclesiae, ad hoe specialiter sunt destinati.

5° In casu quo, inter ministrandam communionem, hostia decidat, tenenda cum Lig. sunt sequentia: 1quot; si ceciderit in terram vel in mappam, sumatur hostia, aliqua re tegatur locus terrse, vel signetur locus mappa3, ubi ceciderit, qui loci postea abluantur; sic ex rubrica, quee tarnen nonnisi sub levi obligatoria est. 2quot; Si ceciderit in barbam vel vestes viri, omittenda est prtefata ablutio. 5° Si ceciderit in sinum vel vestes mulieris, ipsa muiier extrahat hostiam el porrigat sacerdoti ab eo illam receptura, ejus digiti abluantur et ablutio in piscinam dejiciatur; si vero ibidem hostiam facile extrahere non valeat, in aliquod sacellum vel sacri-stiam recedat.

1° Si sacerdos/jar^/cu.'as sui prsesentis sacrificii inveniat post ablutionem, etiam in sacristia quamdiu est vestibus sacris indutus, eas sumat etsi non jejunus, quia ad idem sacrificium spectant. 2° Si eas jam his vestibus exutus inveniat, vel si particulas inveniat alterius sacrificii, eas reponat in tabernaculo, in alia missa sumendas ante ablutionem.

2° Si inveniatur alicubi hostia, certo vel dubie consecrata: 1° si credatur certo consecrata et munda sit, ponatur cum aliis in ciborio, vel a celebrante ante ablutionem sumatur; si vero non sit munda, a celebrante ante purifica-tionem sumatur, vel in tabernaculo seorsim ponatur, cor-rumpenda et dein in piscinam projicienda. 2'¹ Si sit dubie consecrata, ut supra, in tabernaculo reponatur vel sumatur post purificationem et ante ablutionem, quia reliquite sanguinis, ait Lig., sunt certo sacramentum, dubie vero illa hostia.

In prsecedeniibus nurneris dixirnus de modo Euchari-stiam ministraudi fulelibus in genere. In sequentibus au-lem dicimus in specie de modo eam ministrandi infirmis seu de modo ministrandi vialicum.

Articulo II diclum est quibusnam infirmis danda vel non danda sit Eucharistia. Ilic autem agitur de tempore et de modo earn infirmis conferendi. Dicimus itaque 1° de tempore, 2° de modo earn deferendi, 5° de agendi modo in ipsa administratione.

Rituale Romanum prohibet Eucharistiam deferre nocte; excepto verse necessitatis casu, seu, ut ait Gury, in periculo proximo mortis infirmi, in quo casu deferenda est absque campanse sonitu. Hoe autem non respicit communitates qua3 Eucharistiam in sacello suo asservant, cum ibidem cesset irreverenliae periculum propter quod lex lata est.

1° Non licet, generatim loquendo, Eucharistiam deferre secreto, cum rituale Romanum pracipiat ut deferatur manifeste ac honorifice. Exceptis tamen locis hsereticorum; vel aliquando catholicorum, v. g. tempore pestis, vel si administrationi sacramentorum se opponant parentes, vel si secreto iteranda sint sacramenta sacrilege suscepta.

2° Si necessitas urgeat, ferenti viaticum probabiliter licet currere, non obstante quadam hujus incessus irre-verentia; imo, deficientibus vestibus sacris, licitum est in tali necessitate viaticum absque u!Ia veste sacra ministrare.

5° Licet Eucharistiam infirmis portare sedendo in curru vel in equo, modo absit irreverentise periculum.

4.° Non licet generatim earn deferre teclo capite; excepto si sacerdos nudo capite incedere non pogsit sine vero incommodo, ob infirmitatem vel aëris inclcmentiam, ubi se cooperire potest pileolo, vulgo calotte, vel hireto.

1° In morbo contagioso, sacerdoli licet Eucharistiam por-rigere medio aliquo inslrumenlo, v. g. in cochleari aut vas-culo cum haustu liquoris; vel includere hostiam consecra-lam inter duas non consecratas et leviter madefaclas, quam ipse segrotus digilis sumat quin earn immediate tangat.

2° In periculo ne infirmus, pree oris ariditate vel fau-cium impedimento, hostiam deglutire non possit, pona-tur hostia vel hostiae pars in cochleari vel vasculo cum haustu liquoris; vel prsebeatur aliquis liquor sive post sive ante hostia³, sumptionem.

5° Si, sumpta Eucharistia, immineat periculum vomi-tus, conformiter ad missale Rom. et pastorale Brug., spgrolo prsebeatur vas vel linteum ad vomitum recipiendum. In quo si species appareant, ac seger eas de-nuo sumere nequeat, separentur, in vase mundo locen-tur, in ecclesia? loco decenti corrumpendse ac in piscinam projiciendos. Si vero species non appareant, vomitus in stuppa similive materia infusus comburatur, et cineres in sacrarium mittanlur.

Si moriatur segrotus antequam hostiam diglutierit, hsec caute ex ejus ore retrahatur, servanda et corrumpenda ut supra.

4° Si minister, cum Eucharistia ad infirmum perve-niens, judicet quod ille earn sine indecentia, v. g. ob assiduam tussim, vomitum, aliudve incommodum, reci-pere non possit, doceat infirmum quomodo possit reci-pere communionem spiritualem ; et hostia ei offeratur ado-randa, non vero osculanda.

Si autem viaticum ad meretrieem pcenitentem deferen-dum sit, curare tenetur sacerdos ut ilia prius in domo honesta collocetur; vel, si transferri nequeat, caiteri mate domus incolse exeant et domus claudatur, ait Bouvier.

5° Quomodo agendum sit sacerdoti si, infirmi confes-sionem excipiens, eum certo indispositum inveniat, v. g.

quia occasionem proximam relinquere vel restitulionem gra-vem certo debitam facere renuit, respondemus cum Gury; 1° Non licet eum absolvere. 2° Quod communionem spe-ctat, enixe inducendus est pcenüens ut, peracta confes-sione, declaret publice se nolle jam Eucharistiam sus-cipere. Quod si hanc declarationem prseslet, evanescit difficultas; palet enim Eucharistiam ei ministrandarn non esse. Si vero id declarare deneget, ac communicare velit, Eucharistia ei, licet indisposito, ministranda est, ad ser-vandurn intacturn confessionis sigillum.

G⁰ Tandem, quoad Eucharistiam infirmo non jejuno vel jejuno dandam, teneantur tria sequentia ;

1° Ex pastorali Brug.: « In periculo morlis constitutus communicare potest non jejunus, idque pluries eodem periculo perduranle, praesertim si morbus ingravescat, modo ab una sacramenti receptione ad aliam aliquot dies effluxerint, quorum numerus prudentis parochi judicio deferrninandus relinquitur.»

2° Ex eodem pastorali; « Si vero infirmus, accepto viatico, mortis pericülum evaserit, et sacra communione refici petierit, pio ejus desiderio non deerit parochus, modo jejunus communicet; quin etiam infirmum hortabilur ut sacram communionem accipiat, efsi graviter non ssgrotet, maxime si festi alicujus celebritas id suadeat. Quare parochus Eucharistiam jegrotis et decrepitis ad minus quater in anno deferri curabit. »

5° Si infirmus, laborans morbo diuturno sed non peri-culoso, ila sit debilis, ul jejunus remanere non posset usque ad horam convenientem communionis recipiend;e, ila ut diu Eucharistia carere debeat, non potest quidem, proba-bilius, communicare non jejunus; sed, juxta Gury, suiïiciens videtur adesse ratio ut communio ei jejuno post mediam noctem administretur aliquoties in anno, vel saltem ad prseceptum paschale adimplendum: ad id autem non obli-gatur minister; sed, si id pnestet. opus charitatis cxercebit.

42. — q. Quisnam Eucharistice sacramental iter susci-piendcp. esl subject urn capax?

r. Subjeclum capax Eucharistie sacramentaliler susci-piendse est solus homo viator baptizatus; quia solus bapti-zatus est capax sacramentorum.

Dico sacramentaliler suscipiendae: nam notandum est Eucharistiain quadruplici modo recipi posse, scilicet:

1° Materialiter tantum et non sacramentaliter earn re-ciperet non baptizatus, vel baptizatus adultus si, absque ulla intentione sacrarnenti, sumeret hostiarn consecratam putans non esse consecratam: hi enim acciperent quidem Eucharisliam seu Christi corpus sub his speciebus con-tentum, sed reciperent simpliciler rem sacramenti non vero sacramentum; aliis verbis, Eucharistiam reciperent invalide sub ratione sacramenti.

2° Sacramentaliler tantum et non spiritualiter eam re-ciperet ille, qui eam sumit valide quidem, sed infructuose seu sacrilege, propter obicem peccati mortalis.

5° Sacramentaliter et spiritualiter eam recipit, qui eam sumit valide et fructuose, seu cum requisitis conditionibus.

4° Spiritualiter tantum et non realiter eam recipit, qui eam accipit, non quidem in re, sed in voto tantum, seu, uti dicitur, qui instituit communionem spiritualem.

Triplici articulo agimus 1° de obligatione Eucharistiam sumendi; 2° de dispositionibus ad eam digne recipiendam requisitis; 5° de communionis effectibus.

45. — Quoad necessitatem realis Eucharistüe sumptionis seu communionis realis, sint quatuor principia sequenlia:

l^m Principium. Comtnunio non est necessaria necessitate medii ad salutem. Non quidem 1° in re, quod ex Tridenlino de fide est quoad parvulos, et forte etiam de fide quoad adultos. Non 2° in volo: nam id tantum con-venit baptismo et pcenitenliie, qui sunt duo media a Deo instituta ad justificationem obtinendam; atqui Eucharistia justificationem jam supponit.

2quot; Principium. Communio necessaria est necessitate prte-cepti divini, ut eruitur ex Christi verbis: Nisi manducaveri-tis carnem Filii hominis et biberilis ejus sanguinem, nonhabe-bitis vitamin vobis. Hoc facile in meam commemorationem.

5^m Principium. Communio necessaria est necessitate prcecepli ecclesiaslici saltern semel in anno, tempore pa-schali, in propria parochia. Eruitur ex Flor.: Omms

ceplo tenentur baptizati adulli; non vero infideles. Vide De Ecclesia; Prceceptis, de quarto prsecepto.

Principium. Communio non est necessaria sub utra-que specie, nisi pro solis sacerdotibus in missa3 celebra-tione. Est de fide ex Tridentino; et constat ex praxi universali, licet prioribus sseculis diversa fuerit.

44. — Ilic de solo 2° principio seu de prsecepto di-vino nobis agendum est. Desuper duplex proponitur quse-stio, scilicet,

r. Communionis prseceptum divinum obligat in genere omnes adultos, tam fideles quam infideles: fideles quidem directe; infideles vero indirecte, scilicet ut prius fidem amplectantur ac dein communicent.

r. Communionis prseceptum divinum eos obligat per se, et quidem sub gravi, in duplici casu: 1° generatim

Joquendo, in mortis arliculo, 2° ssepius in vita. De du-plici hoc casu agiimis in duobus ]N^is seqq.

— I^s Casus. q. In quali irjilur mortis arliculo et quosnam ohhejat communionis prccceptum divinum?

R. In probabili moiiis artieulo vel periculo, generatim loqiiendo, urget prsBceplurn divinum, quia Eucliarislia instituta est ut viaticum confortans adversus hostes salutis.

Dico 1° in mortis periculo; unde tenentur, non tantum periculose segroti, vulnerati, vel capite damnati, sed etiam periculose prseliaturi, navigaturi, item ante opera-lionern vel partum periculosum.

Dico 2° generalirn loquendo: nam 1° varii possunt, etiam in mortis artieulo, a lege divina eximi seu excusari, scilicet ii de quibus supra dictum est, qui absque irre-verentia viaticum sumere non valent; dein 2° inquiri potest an urgeat, in mortis arliculo, prseceptum divinum in duplici casu, nimirum si quis ex devotione commu-nicaverit paucis ante diebus, vel eadem die. Igitur, Q. An eum obliyal qui comnunicavil paucis ante diebus? R. Probabilius A fflrmanduin videtur, quia prtuccpto obli-ganti in mortis artieulo non fuit satisfactum per com-munionem antea susceptam, quemadmodum pnccepto communionis paschalis non satisfit per communionem pridie palmarum factam. Attamen addit Lig., satis probabiliter dici posse eum non teneri, si periculum mortis natura-liter accidat, ut statim dicetur.

R- Est triplex sententia probabilis, juxta Bened. XIV; dicit eum leneri, quia prseceptum nondum urgebat tempore quo communio facia est; 2^a dicit eum non teneri, quia tempus in quo communicavit est moraliler idem, scilicet eadem dies; o^a dicit eum non posse viaticum sumere, quia, cum praxis Ecclesiae sit ut nemo bis de die communicel, non videtur adesse ratio cur casus

prcesens excipiatur. Ex quibus sententiis concludit Be-ned. XIV, liberum esse sacerdoti earn amplecti quse sibi magis arriserit.

Attamen Lig. distinguit inter morbum violentum et natu-ralem. In morbo violenlo, v. g. dum quis vulneratur vel ex alto cadit, dandum est viaticum, quia mane prsece-ptum nondum urgebat. In morbo naturali, v. g. in apoplexia vel simili morbo, non dandum est viaticum, quia talis morbus censetur jam mane extitisse etsi nondum adhuc notus.

r. Prseceptum hoe insuper obligat scepius in vita, quia Eucharistia instituta est per modum cibi spiritualis quo anima nutriatur et confortetur; cibus autem seepius su-mendus est. Etiam eruitur ex variis conciliis.

r. Dicimus quidem scepius, non vero quoties in vita. Quoties enim prsecise sumenda sit Eucharistia, Christus non determinavit, sed Ecclesiae id determinandum reli-quit. Ecclesia autem communionem annuam tempore pa-schali faciendam statuit. Unde, per communionem pascha-lem, seu per communionem semel in anno factam, prte-cepto divino simul et ecclesiastico satisfit.

Nota. Pra3ccptum divinum posset aliquando, imo forte etiam ssepius in anno, obligare per aecidens, si Eucharistia necessaria sit ad superandam aliquam gravem ten-tationem. Hoe tarnen, ait Gury, raro evenit, cum hunc in finem sufficere possint alia remedia, v. g. orationes, pesnitentise, etc.

Duplici paragrapho dicimus 1° de dispositionibus animse, 2° de dispositionibus corporis.

■ — Q- Quccnam sunt, ad Eucharisliam digne recipiendum, disposüioncs anima; et ohligationes?

r. l^m Principium. Requiritur status gralise, saltem ra-tionabiliter prsesumptus; item sulïiciens discretio et in-structio; item conveniens devotio et reverentia. Est de jure divino, et eruitur ex verbisApostoli: Probet autem seipsum homo et sic de pane Ulo cdat.

2™ Principium. Qui, ante comrnunionem vel celebra-tionern, sibi conscius est peccati mortalis, per sc prsemittere tenetur confessionem sacrarnentalem. Est de jure divino: nam Trid. declarat id deduci ex verbis; Probet autem seipsum homo. et Apostolus asserit se verba ilia accepisse a Domino. Dixi per se: nam sufficere potest ut ad stalum gratige pervenire nitatur per contritionem perfectam, dum-modo hsec duo coneurrant: si communicandi vel celebrandi adsit necessitas, et si desit copia confessarii. Attamen,

5^m Principium. Sacerdos qui sic celebravit, tenetur quam primum contiteri. Est de jure ecclesiastico, ut patet ex Tridentini verbis; « Si urgente necessitate absque prse-via confessione celebraverit, quam primum conflteatur»; ubi adest praceptum, non vero consilium tantum.

A nobis jam evolvendum est hoc secundum et tertium principium. Quoad secundum, id prasstamus, iN^is 48, 49 et oO; et quoad tertiuin, IN⁰ 51. Itaque, in secundo principio,

q. An autem dicendus est peccati mortalis conscius, et an consequenter confessionem prcsmittere tenetur ille qui, ante comrnunionem vel celebralionem, recordutur peccati mor talis

Nee dicas obslare Tridentini preeceptum antea confitendi, vel praxim fidelium: nam, quoad Tridentinum, pcenitens per bonam confessionem jam justificatus, est sufficienler probatus, etiam juxta mentem Tridentini; dein, quoad praxim fidelium, testatur Lig. earn bic non babendam esse ut regulnm certam obligationis, sed tantum ut lauda-bilem usum, quem ille auctor practice, prsecisis tamen circumstantiis, maxime commendandum putat.

r. Licet boe in individuo determinari non possit, com-muniter tamen assignantur casus sequentes :

5° Si id exigat reverentia erga Eucbaristiam, puta ad consummandas sacras species, secus per incursionem im-piorum profanandas; vel ad perficiendum sacrificium, sive alienum quia celebrans post consecrationem deficit, _sive proprium quia celebrans peccati mortalis commissi tantum recordatur post consecrationem.

oO. — Diclnm est 5quot; si des it copia confessarii. q. Quandonam ilaqué deesse censclur copia confessarii? r. Licet nee hoe cerla regula determinari possit, di-eere tarnen licet id locum habere, si adiri neqneat con-fessarius, nec absens nec prasens, scilicet:

1° Si confessarius absens adiri moraliter non possit, speetatis circumstantiis proprise setatis vel debilitatis, di-stantife vel dillicultatis itineris, brevitatis temporis quia v. g. saeerdos est jamjam celebraturus.

2° Si confessarius prcesens adiri nequeat, sive quia con-fessionem recipere reeusat, sive quia est ignarus idioma-tis, sive quia jurisdictione caret, sive quia ei conliteri non potes sine periculo frangendi sigillum vel sine gravi damno tuo aut alieno.

Non autem deesse censetur, si solum absit ille cui confiteri soles, cum tunc alienum eligere tenearis.

SI. — Q. Quoad clicium 5^ra principium, inquirilur quis-nam sit verus sensus hujus prceccpti Tridenlini quamprimum confilendi?

r. Illud quamprimum significat, juxta communem in-terpretationem, statim ac moraliter fieri potest, saltern intra triduum; quia, cum hoc prasceptum non sit nisi ecelesiasticum, non censetur obligare cum tanto rigore. Sed intra hoc triduum non potest talis denuo celebrare absque confessione, nisi iterum urgeat celebrandi necessitas et desit copia confessarii.

Attamen sententia probabilior tenet, quod hoc prteceplo non teneantur tres classes sequentes :

1° Laid; turn quia Tridentinum tantum loquitur do sacerdotibus; turn quia non eadom ratio est, cum la'ici

2° Sacerdotes qui in confessione elapsa peccatum tale ex inculpabili oblivione non declararunt, ut supra, quia peccati mortalis non sunt vere conscii.

5° Sacerdoles qui celebrarunt sacrilege, i. e. qui, i statu peccati mortalis. vel celebrarunt absque necessitate, non pramissa confessione ubi adest copia confessarn; vel, in necessitate et deficiente copia confessaru, celebrarunt sine debita diligentia contrilioms ebciend». Rat o est, quia' Tridentini prsceplum eos tantum respicit qu bona fide sic celebrant, ne scilicet vano pr^textu confi-teri differant; non vero sacrilegos, cum tale praceptum cis vix unquam profuturum foret: ilh emm ^¹' ^c0quot;quot; tempto prgeceplo divino, sacrilege celebrare audenl, ia cilius sanc contemnerent prssceplum tale ecclesiasticum.

Nola. Quoad communicantes curn peccato vemali, vide infra ubi de sacrce communionis effectibus.

Duplex dispositie requirilur a parte corporis. 1 jeju nium naturale, 2quot; decentia.

_I; Jejunium naturale consistit in abstinentia tolah a re qualibet quffi post mediam noclem sumitur per mo-

Ilac in re, ait Scavini, non est admittenda materue parvi-tas 1quot; cx parte temporis, cum media nox incipiat ad pn-mum ictum borologii, ubi nihil amplius sumere beet;

attamen, inter dissonantia plura horologia qusc repulan-lur bona, modo de errore non conslct, sequi licet ulli-mum; 2° nee ex parte rei surnptce per modum cibi vel potus, juxta statim dicenda.

Jejunium hoe praecipitur sub gravi, non rjuidem jure divine, sed jure ecclesiastico, a tempore apostolorum in-trodueto, et universali Ecclesia) consuetudine ac traditione et conciliis confirmato. Prsecipitur omnibus, nisi ob imam ex causis infra tradendis aliquis excusetur.

r. Ad jejunium hoe frangendum, requiritur 1° ut res quffi sumitur sit digestibilis, 2° ut res digestibilis su-matur ab extrinseco, 5° ut lisec sumatur per modum com-estionis vel potationis.

Dico 1° ut res sit digeslibilis, i. e. ut a stomacho pos-sit alterari, digeri et in substantiarn corporis converti. Hujusmodi sunt, non tantum res qua) communiter edun-tur vel bibuntur, sed insuper multse alisG, v. g. carta, palea, cera, arborum folia, filum ex lino. Undo non fran-gitur, si sumatur res indigestibilis, v. g. capilli, ungues, filum ex lana, nucellse fructuum omnino epuratse, mc-tallum, lapides, vitrum, etc.

Dico 2° ut res digestibilis sumatur ab extrinseco. Ilinc jejunium non frangit digluliens salivam, phlegmala, san-guinem e capite vel e gencivis üuentem; secus vero, si v. g. sugeret ex digito.

Dico 5° ut sumatur per modum cnmestionis vel potationis. Atqui, tales non reputantur tres modi sequentes;

1° ld quod sumitur per modum simplicis gustationis in lingua et dein expuitur; quia in stomachum non transit.

2° ld quod sumitur per modum respirationis. Ilinc jejunium non frangit ille qui, respirando, inspirat fumum

ciboruni in culina, fumum tabaci, pulverem in aëre ver-santem, vel pulverem tabaci per nasum, muscam, ctc., etiamsi quid per accidens in slomachum descenderel; quia respirare, nunquam reputari potest edere vel bibere.

5° ld quod quidem vere diglutitur sen in stomachum transit, sed, ut dicimus, per modum saliva;.

1quot; Reliquiai cibi qure inter dentes inhterent, si diglutian-tur involuntarie, ut ex rubrics missalis constat. Secus autem communius et probabilius, si diglutianlur volun-larie, quia censentur tunc continuala comeslio. Item con-linuata comestio vel polaüo censetur, si quis, immisso ante mediam noctem saccbaro in ore, aliquid post mediam noclem diglutiret.

2° Gultulce oqua; quas aliquis, lavando os, cum saliva diglulit involuntarie, ut ex rubrica missalis constat; secus vero si voluntarie.

5° Si prater intentionem, cum saliva diglutiatur modicum quid proveniens ex gustatione alicujus cibi vel po-lus; vel modicum succi tabaci ex fumigatione, vel etiam ex maslicalione; satis tarnen conveniunt, maslicationem esse valde indecentem, et quidem venialiter malam, nisi justa causa excusct.

q. An communicare potest ille qui positive dubitat an jefunium nalurale fregent ?

r. Affirmative, juxta Lig., quamdiu non adest major probabilitas de jejunii fractione : nam hoe prseceptum est negalivum, scilicet: ne communicet quis post jejunii fractionem; atqui, in tah dubio, non possidet prohibitio, sed libertas communicare volentis. Factum ergo violati jejunii esset probandum, priusquam invocetur lex pro-hibens Eucharistiam non jejune.

oi. — q. Quinam sunt prcecipui casus in quibus Eu-chansliam surnere potest non jcjunus?

u. Prascipui casus in quibus ille coramunicare vel ce-lebrare potest, sunt tres sequentes :

1° In casu viatici in mortis periculo, sive illud sit ex morbo, sive ex sententia judicis; imo, perseverante mortis periculo, pluries non jejuno conununicare licet ex de-votione, modo intercedat intervallum aliquot dierum, ut supra, N⁰ 41, G⁰, dictum est.

2° Si id exigat reverentia sacramenti: tuin ad vitandam ejus profanationem a parte hostium; turn ad perücien-dum post consecrationem sacrificium ab alio sacerdote deficiente incceptum; tum ad perficiendum sacrificium a se incceptum, si in communione advertat se aquam loco vini sumpsisse, vel si post consecrationem recordetur se non esse jejunum, vel si, ante consecrationem quidem id advertens, recedere non valeat absque gravi incommodo ; item si post ablutionem miss?e, vel immediate post mis-sam, sacerdos inveniat particulas proprii sui sacrificii, ut supra, N⁰ 4-9, de similibus casibus dictum est.

ao. — q. In quonam conslslil hose corporis decentia? r. Consistit in hoe, quod communicans, sive in exteriori habitu, sive in corporis munditia, nihil pree se fcrat quod SS. Sacramentum dedeceat.

Dico 1° in exteriori habitu, i. e. in oculis, in incessu, in veslibus, etc. Mine i⁰ muiieres accedere debent in habitu sancto et modesto, pectore cooperto; secus enim, eis quandoque et prudenter communio esset deneganda. 2° Sa-cerdotes, more laïcorum communicantes, stolam induere debent, nisi justa causa excuset, ail rituale Rom. 5quot; ;gt;lilitc.s,

etsi nulla lege ad id teneantur, ex decentia deponunt arma ; sicut et laïci chirotechas (les gants).

Dico 2^U in corporis rnunditia. Hinc 1° quoad sordes et ma-culas, lavandaï seu auferendsj sunt, si fieri possit. 2° Quoad fluxum menstruum, lepram aut similia, de se communionem non impediunt. 5° Quoad pollutionem naturalem nocto vel eodem mane prsehabitam, communionem vel celebra-tionem non impedit per se; secus vero per accidens, et alio capite, scilicet si magnam animi perlurbationem re-linquat, ubi, seclusa justa causa, sub veniali abstinendum foret. Idem quoad debitum conjugale dicendum videlur.

Duplici paragrapho dicimus 1° de his effcctibus, 2quot; per modum appendicis, de communione frequenti.

Tria inquiruntur: '1° quonam tempore sumpla Euotiarislia eilectus suos producat; 2° quinam sint hi etfcctus; oquot; quai-nam hos effectus impediant.

r. Communio eflectus suos producit eo momento quo realiter et fructuose rccipitur; et post sumptionem, toto tempore quo perseverant species in stomacho, probabililer crescunt hi effectus crescente dispositione suscipientis.

Dico realiter; scd non constat quo prtccise momenlo dicenda sit realiter suscipi. Attamen tenendum videlur vere recipi, non eo momento quo species est in ore, vel quo

Slatim ac vere accipitur sacranienlum Eucharistia;, con-formiterad dicta, N⁰ IG, De Sacramentis in yenere, producil 1° gratiam sanctificantein; 2° jus ad gratias sacramenlalcs cum reiiquis effectibus, suo tempore dandas nisi eiamp; po-natur obex.

r. Juxta Tridentinum, distingui possunt sex sequentes: 1° gratia sanctificans, 2° gratis sacramentales, 5° dulcedo spiritualis, 4.° remissio venialium, 5° prteservatio a pcccatis luturis, tum venialibus tum mortalibus, 6° adeptio glome.

De Sacramentis in genere, N⁰ 11, dictum est sa-cramentorum effectum primarium esse gratiam, scilicct 1° gratiam sanctificantem, 2° gratias sacramentales. Nihil autem obstare videtur quominus, claritatis ergo, dati effectus communionis ad duplicem banc classem reducan-tur. Et proin dicimus, communionis elTcctum principa-lem seu gratiam distingui duplicem, qui sunt 1° gratia sanctificans, ad quam referri potest dulcedo spiritualis et remissio venialium; 2° gratia; sacramentales, inter quas speciatim distinguitur prseservatio a pcccatis luturis, el jus ad gloriam.

1quot; Quoad gratiam sanctificantem. Eucharistia, utpote sacramentum vivorum, juxta dicta De Sacramentis in yenere, confert per se gratiam sanctificantem secundam, seu quee de justo facit justiorem; et per accidens confert primam , seu qua; de injusto facit justum. Est autem gratia qua; per sacramentum Eucharistia; confertur, specialiter nutritiva et unitiva hominis cum Deo.

materialis conforlat et dulcescit, ita Eucharislite cibus spirilualis confortal ct ordinarie sensibilcm dulcedinem spiritualem confert. Dico ordinarie, i. e. nisi Deus, ad probationem et humiliationem, earn sublrahat; vel nisi comir.unicans ei obstaculum opponat per praiparalionis ne-gligenliam, per teporem, per affectiones ad terrena, etc.

5quot; Quoad remissionem venialium. 1° Eucharistie sacra-mentum remittit illa peccata venialia hnbilualia quorum remissioni communicans obicem non ponit: quia.juxta Tridentinum, est rcmedium quotidianai infirmitatis, sen restaurans id quod quotidie per venialia deperdilur. 2° Juxta Suarez, cum sententia communiori, ilia remittit, non tantum mediate, sed etiam immediate: mediate, i. e. augendo fervorem charitatis, qui venialibus opponitur eaque delet; immediate, i. c. vi propria, sicut pharmacum corporale vi propria infirmitates sanat.

4° Quoad gratias sacramenlales. Sunt gralito speciales, suo tempore dandse ad hujus sacramenti finem conse-quendum, i. o. ad vitara spiritualem conservandam et virtutum ac meritorum augmento majorem copiam con-ferendam.

5° Quoad prccscrvationem a peccatis futuris. Eucharistia est antidotum quo a peccalis, etiam mortalibus, prteser-vari possumus, juxta: Si cjuis ex isto manducaverü, non moriatur; quo antidolo homo facilius tentationibus resi-stit, et conatus dssmonis magis reprimit.

habet vitara ceternam, ct ego rcssuscitabo eum in novissi-mo die. Ratio est, quia hie cibus eo ordinatur, ut perdu-cat hominem ad statum perfectum. Unde, quemadmodum cibus et potus materialis eo tendunt, ut homo non am-plius esuriat aut sitiat; sic cibus et potus spiritualis eo tendunt, ut homo perfecte satietur, i. e. non esuriat nee siliat in sotcrnum.

Nota. Eucharislia, prout esl sacramentum, aliis quatn sumenlibus prodesse sen quosdam effeclus producere po-test, non quidam ex opera operato, bene vero ex opere operantis, i. e. turn per modum suffragii, quia communio est actus satisfactorius; turn per modum meriti de con-gruo et impetrationis, quia communio est actus meritorius. Unde laudabiliter fit communio cum intentione hac, ut prosit aliis, sive vivis sive dafunctis.

r. Alia Eucharislke effeclus impediunt totaliter; alia parlialiter tantum, scilicet;

Totaliter, seu omnem communionis effectum impediunt ha3C tria; def^clus bapiismi, defectus inlentionis in adulto, peccalum mortale, juxta dicta supra.

Partialïler, seu quosdam effeclus impedire possunt cerla peccata venialia. Quod ul delerminelur, dislinguendum est inter venialia habitualia, i. e. venialia prselerila, tantum in habilu juxta maculam et reatum remanenlia; et venialia actualia, i. e. venialia aclu vel saltem affeclu prsesen-tia. Unde:

r. Negative; quin poüus horum venialium ipsa remissio est hujus sacramenti effeclus, ut supra, N⁰ o7, diclum est.

r. Venialia actualia !quot; impediunt dulcedinem spirilua-lem; 2° minuunt cselei'os effeclus, imo et gratiam sanctifi-canlem qua) est effeclus principalis; scd 3° banc gratiam sanclificanlem non lollunt, quia ilia venialia non consli-tuunt obicem buic gratia), quippe qua) non opponuntur gratia) sanclificanli, sed tantum fervori charilalis. Sic communius et probabilius tenendum, contra quosdam,

(liccntes plane impediri gratiam sanctificantem, ila ut talis communio sit omni fructu vacua, licet non sit indigna.

Nota. Cum voluntarius dcfeclus devotionis in communi-cantc conslituat peccatum veniale actualc, eodem modo ac supra de venialibus actualibus resolvendum est.

59. — q. Hie tandem inquirimus an venial iter peccet, ille qui Eucharistiam sumit cum peccato veniali, turn ha-hituali turn actuali?

r. 1° Cum habituali, Negative, quia talis susceptio non importat positivam irreverentiam, sed tantum negationem perfectfe reverentia?; excepto forte, juxta Suarez, casu quo quis, ex nimia multitudine habitualium se tepidum sentiens, sine ullo dolore aut proposi^p accederet.

2° Cum actuali, 1° Affirmative, si hoc veniale alïïciat ipsam communionem, v. g. communicare ex. vana gloria, vel cum voluntario defectu devotionis. 2° Si hoc veniale se habeat concomitanter ad communionem, v. g. si quis communicet levi ira distractus, aut cum affectu peccandi venialiter, probabilius juxta Lig. quoque pcccat venialiter, turn ob positivam irreverentiam, turn quia, ut N⁰ 58 dictum est, effectibus communionis partialem obicem ponit.

r. Nomine communionis frequentis, stricto sensu, venit communio tum quotidiana; turn pluries aut scmel infra hebdomadam facta; tum, juxta varios, communio hebdorna-dalis; non vero communio menstrua.

r. Etsi nulla regula prsecisa statui possit quibusnam permittenda vel suadenda sit communio frequens, dicere

lamen licet, id pendere a judicio prudentis confessarii; et confessarü judicium efformandurn esse juxta dispositiones pcenitentis, ejusque varios pei'fectionis christianse gradus. Sint autem, juxta rnentem Liguorü et Gury, sequentes quatuor regulse:

1° Communio menstrua (quae, etsi non vocetur frc-quens, ei tarnen accedit) permittenda imo valde con-sulenda est omnibus, modo sint communi modo dispositi; non enim specialis requiritur dispositie, cum haec communio non sit stricte frequens.

2° Communio hebdomadaria permittenda et consulenda est iis qui graves culpas non committunt ex babitu. Attamen,- si pluribus levibus vitiis laborent, quin de emen-datione solliciti sint, utile erit communionem quando-que interdicere.

5° Communio semel aut pluries infra hebdomadam repe-tita, permittenda et consulenda est iis qui, etsi debiles, in culpas deliberatas ordinarie non labuntur, et rebus spiritualibus incumbere satagunt.

4.° Communio quotidiana concedenda est iis qui, ca-rentes affeciu ad culpas leves, malas cupiditates majori ex parte vicerunl, ad cbristianam perfectionem serio ten-dere conantur, et Eucharistie suscipienda3 magno desi-derio tenentur. Expedit tamen ordinarie eis semel aut interdum pluries in bebdomada communionem subtraliere.

Quadruplici capite agendum est l⁰ de natura et vir-tute sacrificii misste; 2° do obligatione missam celebran-di; 5° de tempore et loco celebrationis; 4⁰ de modo celebrandi.

Quoad obligationem fidclium misse assistendi, dictum in tractatu De Tertio Decaloyi Prcoccpto, cap. III.

61. •— q. Quomodo definitur sacrificiurn in genere? R. In tractalu De Primo Deca'orji Prcecepto, N⁰ 55, dictum et explicatum est quod sacrificium in .genere sit: oblatio externa, soli Deo facta per legitimum ministrum, qua res aliqua sensibilis et permanens consecratur, perimitur aut aliler immutatur, in protestationem supremi Dei do-minii nostraeque erga ilium subjectionis.

Q. Quisnam est sacrificii finis primarius el generalis? r,. Ex ullimis hujus definitionis verbis inteiligitur, quod omnis sacrificii finis primarius et generalis, sil Dei cultus, seu recognoscere Dei dominium et noslram subje-ctionem. In hoc fine generali comprehenduntur, quasi per partes, reliqui fines, scilicet: gralias agere, expiare peccata et peccatorum pcenas, impetrarc nova beneficia.

r. Ex dictis sequitur quod sacrificium in genere, ra-tione finis, dividatur in latreulicum, i. e., in genere, ad profitendum Dei dominium et nostram subjectionem; in eucharislicum, i. e. ad gratias agendas pro beneficiis acceptis; in expiatorium et satisfactorium, i. e. ad expianda peccata et peccatorum poenas; in impelralorium, i. e. ad nova beneficia accipienda.

ft. Quoluplex dislinguilur sacrificium novae legis? r. In mox citato N⁰ 55 dicitur, quod sacrificium nova; legis sit unicum quoad subslantiam , cum sit sacrificium Christi, sive in Calvario sive in altari immolati; sed quod tamen sit duplex quoad modum seu ritum, scilicet crucn-tum in cruce el incruenlum in altari.

Q. Indica, da lam dcfimlioncm sacrificii in genere conve-nire sacrificio iriissse.

Oblatio, qufe saltern in acta exercilo habetur in conse-cratione utriusqnc speciei;

Res sensibilis cl permanens, scilicet corpus et sanguis Christi, per species panis et vini sensibilia;

Per legilimum minislnm, scilicet primarium et secun-darium, i. e. Christum et sacerdotem;

Jmmulatur: nam, ut ail Schouppe, idem ipse Christus ve-rissimo, licet incruento, modo immolatur, turn mystice tum realiter. Dico mystice, i. e. in signo, dum sejunctis panis et vini speciebus, atque vi verborum, corpus Christi a sanguine separatum reprsesentatur. Dico realiter, i. e. in re, dum revera Christi humanitas, quoad exlernam vitam mortua sub speciebus esislit; imo, respeclu hominum, non tantum mortua est, sed velut in nihilum redacta, mutata nempe in cibum ad consumptionern ordinatum;

In protestalionem, etc.: nam omnes fines missse resol-vuntur in Dei cultu; atqui, nullus cultus Deo exhiberi potest dignior quam quo Deus-Homo offertur Deo Patri.

r. Sacrificimn misscc in se solo rationes seu fines omnium sacrificiorum veteris legis perfecte continet; nam est la-treuticum, eucharisticum, expiatorium et satisfactorium, impetratorium, prout supra dictum est, et ex Tridentino constat.

u. Dupliciter considerari potest r:iissa3 essentia: 1° quoad rem oblatam, 2quot; quoad actionem sacrificativam.

ipsa res oblata, i. e. ipse Christus, non quidem glorio-sus, prout est in ccelo, sed velatus prout sub speciebus panis et vini conlinetur et immolalur.

Ilinc 1° probabilius id non sunt species: nam res oblata non est compositum aliquod ex Cbrislo et speciebus, sed bse sunt tantum id sub quo hostia ofi'ertur, et per quod sacrificium redditur sensibile; 2° multo minus id sunt panis et vinurn: nam illa duo non sunt nisi materia transiens Eucharistiaï, quae est simul sacramen-tum et sacrificium. Vide supra, Nquot; 7, de essentia sacra-menti Eucharistie in facto esse.

2° Quoad actionem sacrificativam. Disputatur in qua actione praecise consistat essentia sacrificii missse. Sen-tentia communior et probabilior tenet, cam consistcre in sola consecratione, et quidem utriusque speciei; communio-nem vero esse partem non essentialem sed integralem.

Dico 1° in sola consecratione: quia in ea inveniuntur omnia requisita ad constituendum sacrificium, ut N⁰ prtc-cedenti probatum est; contradicente tamen Lig. qui tenet, essentiam consistere in consecratione et partialiter in com-munione, quia victima in consecratione ponitur, el in communione sumitur.

Dico 2° utriusque speciei: quod probatur 1° ex verbis; Hoc facite in rneam commemorationem; 2° ex traditione Ecclesise, juxta quam Christus in sacrificio missse fieri voluit perfectam reprsesenlationem sacrificii crucis, ubi sanguis a corpore separatus fuit et inde secuta mors. Usee autem distincta reprasentaüo non habetur in consecratione unius tantum speciei.

Dico 5° communionem non esse partem essentialem: idque probatur 1° ex eo quod, licet sit probabilissimum, non tamen certum est Christum in eoena Eucharistiam sum-psissc; 2° quia communio seu participatio sacrificii illud essentialiter perfectum supponit; 5° quia consumptio Eu-

Dico 4° communionem esse partem inlegralcm: quod prbba-tur 1° quia victima adest per modum cibi et polus, ergo sic sumi debet; 2° ex sollicitudine Ecclcsia) prsecipientis ut, deficiente post consecrationem sacerdote, sacrificiurn per alium, etiam non jejunum, perficiatur.

Nota. Sacrificii pars essentialis est ilia sine qua nullum est sacrificiurn; pars vero integralis est ea sine qua ex-isteret quidem sacrificium, sed imperfectum.

r. 1° Minister principalis est Christus: nam Christus est qui, juxta moralem sestimationem, principaliler loquitur in consecratione; ergo principaliter consecrat et sacrificat, se, ut homo, offerens et submittens Deo in protestationem supremi Dei dominii.

2° Minister secundarius est sacerdos; nam sacerdos, visibiliter consecrans, vere peragit sacrificium; at solum-modo ut minister Christi, ejus personam gerens et re-prsesentans, ut ex forma cousecrationis intelligitur.

5° Fideles, non immediate quidem, sed mediate per cele-brantem, sacrificium aliquo modo offerunt: scilicet vel generaliter et quasi habitualiter, quia sacerdos offert nomine Ecclesife, cujus sunt membra; vel specialiter et actualiter, dum actu assistunt misste; vel specialius, dum ad missam concurrunt per stipendium, per ministraüonem, etc.

r. Sunt res ilia; quse correspondent quadruplici fini de quo supra, N⁰ Gl, scilicet: 1° fini latreutico correspondet cullus lairite excellentissimus; 2° oucharistico correspondet gra-tiarum actio; 3° expiatorio et satisfactorio correspondet .remissio peccatorum et poenarum; 4° impetratorio correspondet impetratio bonorum spiriiualiuni cl temporalinm.

Facile intelligitur, duos priores effectus relationem habere ad Deuni; et duos posteriores refern ad nosmet.p.^.

Hie jam inquiritur turn de tempore (de quo agimus nf lt;, _No ₆₆₎. _tum de modo quo missa hos effectus producat,

^pTJnola V missam spectari posse ^lriP^llclt^ ' ^ ^ est opus personate sacerdotis, s-mul et tidehum aliq

^^lissa sub utroque priori respectu considerata, seu qua-tenus offertur turn nomine sacerdotis et fidelium sen in-tuHu meriti et devotionis eorurn, tum nomine Ecclesue, effectus producit e® opere operanlis. Sub ultimo 'espec u, seu quatenus inspiciuntur menta et promissiones Chi qui est principalis ufferens, missa effectus producit ^ opve

^0P7rLta 2quot; quod missa possit producere effectus seu bonum causare immediate vel mediate, imme ia e, . bonum impetret, non intervemente alio bono, v. g. s impetret defunctis remissionem pcense temporalis; mediate Spetret «liquid cui bonum hoc annexum est, seu ex quo bonum hoc sequitur, v. g. si impetret peccatori rcmissmne neccatorum, i. e. mediante gratia Dei seu moveudo Deum ut peccatori det gratiam efficacem posmtendi.

65 — Jam autem, ad determinandum modum quo missa effectus suos producit, statuuntur sequentia;

Imprimis, dicendum est generatim, quod missa effec us suos producit, simul ex opere operantis el ex opere opeiato, utex dictis facile intelligitur.

Quod ut latius devolvatur, distinguerc oportet inter effe-ctus qui relationem habent ad Deum, et illos qui refe-runtur ad nos.

Quoad effectus qui relationem habent ad Deum, i. e. quoad effectum latreuticum et eucharisticum, hos missa producit ex opere operato, et quidem immediate et infal-libiliier.

Quoad illos qui relationem habent ad nos, distinguendum est inter effectum satisfactorium quatenus consideratur ut remissivus poense temporalis pro peccatis remissis, et cceteros effectus; scilicet:

1° Quoad effecturn satisfactorium: in justis, tam vivis quam defunclis, remissionem poense temporalis pro peccatis remissis missa producit ut supra, i. e. ex opere operato, et quidem immediate, et infallibiliter, quoad remissionem sive totalem , sive saltern partialem.

Varii liane infallibilitatem negant quoad animas purgan-tes, quia, aiunt, indulgentise ipsis non prosunt nisi falli-biliter, ergo etiam sacrificium. Sed negatur paritas: ete-mm indulgentise defunctis applicantur per modum suffragii a Papa sub cujus jurisdictione non amplius sunt illje animse; at missa offertur a sacerdote in persona Chri-sti, cui omnes animse sunt subjectae; idemque Christus, qui offert in favorem vivorum, offert etiam in favorem defunctorum, et pro utrisque semper Christus exauditur pro sua reverentia, ut ait Giribaldi ex Suarez.

2° Quoad reliquos effectus: missa illos producit quidem ex opere operato, sed non semper immediate nee semper infalhbditer, sed eos elïicit modo sequenli ;

R. 1° Remissionem pcccatorum, tam mortalium quam venialium, missa producit mediate, seu Deum movendo ut det peccatori gratiam poenitendi; non vero immediate, ut fit in sacramentis.

mediate, seu mediante gratia aeluali qua crescit vel cre-scere potest gratia sanctificans seu habitualis.

5° Impetrationem cseterorum bonorum tam spiritualium quam temporalium operari potest immediate.

Insuper, relative ad hos tres ultimos effectus, etsi dicere liceat, saltern speculative loquendo, quod missa hos pro-ducat infallibiliter, si non ponatur obex, quemadmodum de sacramentis dictum est; altamen quoniam, practice loquendo, dependent ab obice seu a dispositionibus acci-pientium, ideo generalim dicendum est eos non causari

Nota 1°. Quatenus missa est impetratoria, effectus suos causat per modum orationis, vi supplicationum et me-ritorum Christi. Attamen in hoc prsecipue discrepant oratio et missa, quod oratio sit impetratoria tantum ex opere operantis, et consequenter, quod ad impetrationem infallibilem requiratur, inter alias conditiones, ut orans petal pie et prose; dum missa impetratoria est insuper ex opere operato, dummodo nullus ponatur obex a parte ac-cipientium, el consequenter, quod non requiratur ut sacer-dos celebret pie, nee ut celebret pro se, cum missa non tantum pro celebranie, sed insuper pro aliis infallibiliter

Nota 2°. Ex dictis concludere licet, quod missa mali sacerdotis lanti valeat quanti missa boni sacerdotis, scilicet ex opere operato, et in quantum sacerdos oral nomine Ecclesia}, quje semper sancta est; secus vero, in quantum est opus solius sacerdotis.

r. In tractatu De Sacramentis in genere dictum est, 1° sa-cramenta effectus suos producere statim ac essentialiter completa sunt; sed 2° gralias sacramentales postea et tempore opportune dari, modo nihil obstet in conlra-rium. Idem circiter dicendum est de misste sacrificio.

Itaque, 1° cornpleto essentialiter sacrificio, i. e. pro-babilius complefa utraque consecratione, adsunt slatim effectus qui dantur infallibiliter, i. e., juxla supra dicla, semper effectus latreuticus, eucharisticus, et juslis remissie pcense temporalis; sed 2° reliqui effectus non semper dantur statim, quia adesse potest obex vel dila-tionis ratio.

r. Fructus vocantur missse effectus qualenus nobis ap-plicantur; i. e., ut ex dictis intelligitur, effectus expia-torius pro peccatis, satisfaclorius pro peccatorum poenis, et impetralorius pro acquirendis bonis, tam spiritualibus quam temporalibus.

q. Quotuplex distinguilur fructus seu portio, respectu corum quibus missa prodesl?

Generalis est fructus qui obvenit toti Ecclesiae imo ct toti mundo, juxta: Pro nostra ct totius mundi salute...; ita tarnen ut abundantius participent hi qui dignitate, sanctitate vel dispositione praaslant; et prsesertim illi qui missse assistunt, aut aliquo modo, v. g. inserviendo, cantando, etc., ad illam celebrandam concurrunt.

Specialis est fructus qui obvenit illis quibus saccrdos specialiter sacrificium applicat.

Specialissimus est fructus qui obvenit ipsi celebranti; si enim quilibet cooperatores sacrificio abundantius participent, partem adbuc abundantiorem percipere debet ipso celebrans. Atlamen, juxta varios, minor est portio hscc specialissima portione speciali, et forte tantum tertia) parti portionis specialis tequivalet. Hic autem fructus ita celebranti proprius est, ut incertum sit an saccrdos cum aliis applicare valeat.

r. Imprimis, quseslio hie non est de missse fruclu qui procedit ex opere operanlis, i. e. prout operanles sunt sacerdos cum fidelibus, vel ipsa Ecclesia; hi enim fructus certo sunt finiti, sicut linitus est valor cujuscumque nostri operis boni. Unde, tantum inquiritur de missse fru-ctibus qui causantur ex opere operuto, i. e. prout offe-rens est ipse Christus. Itaque :

Certum est quidem 1° quod pradicti quatuor missse cffectus sint valoris intiniti de se, idque turn ex parte rei oblatae, turn ex parte Cliristi principalis offerentis.

Certum quoque est 2° quod nihilominus relative ad nos, finitus seu limitatus sit missse fructus, i. e. /juod hi missse effectus qui nobis applicabiles sunt, non nisi li-mitate applicentur; ut constat ex Ecclesise praxi et fidelium sensu, cum pro una eademque re impetranda missa ssepius iteretur.

Alii, cum sententia quam Lig. dicit multo probabilio-rem el communissimam , cam desumunt ex limitata capacitate et dispositione eorum pro quibus missa offertur, quippe qui applicationis infinite capaces non sunt. Hinc sequitur quod fructus, de se infinitus, innumeris homi-nibus applicari possit quin exhauriatur; et quod missa oblata pro pluribus, jeque prosit singulis ac si pro uno tantum offerretur: sicut lumen solis non minus illumi-nat, sive paucis sive pluribus applicetur.

Alii autem banc limitationem insuper desumunt ab insti-tutoris seu Christi voluntate: et existimant, Christum pro singula missa statuisse certam lirnitatam fructus portio-nem, inter recipientes dividendam ; et sic, quo fuerint numero plures, eo minor evadat singuli recipientis pars. Sed, ait Gury, prorsus gratuito affirmant talem restrictionem a Christo faclam fuisse.

Q. An, ut percipiatur misses fructus, necesse est ut sa-cerdos hujus applicalionem specialem faciat?

r. 1° Non requiritur ut specialiter applicet fructum generalem vel specialissimum. Non generalem: cum, ex voluntate Christi, et Ecclesise quje illum fruclum sibi applicat, hic fructus derivetur in omnia ejus mcinbr:i in quibus non datur obex. Non specialissimum: cum ille sponte et ex sacrificii natura derivetur in celebran-tem pro ratione ejus dispositionis.

2° Requiritur ut specialiter applicet fructum specialem: nam sacerdos, et quidem ipse solus personam Christi gerit; ergo, sicut ipse solus in persona Christi sacrificium pro aliis immediate offert, ita etiam solus ejus fructum specialem applicat.

r. Requiritur ut haec applicatio sit 1° saltem habitualis; 2° ut, quoad personam cui applicatur, sit saltem impli-cite determinata.

Dico 1° saltem habitualis, i. e. ilia qute, semel facta, non fuit retractata: nam ista applicatio fit per modum donationis, quse valet dönec retractetur. Unde, non requiritur applicatio actualis vel virtualis; nec sufficit in-terpretativa, seu qua quis applicasset si advertisset.

Dico 2° saltem implicite determinata, qualis est et sufficit in sequentibus: Offero missam pro eo qui dedit stipendium; pro quo superior vult fieri sacrum; pro maximo peccatore; pro anima maxima tentatione afflicta; pro anima purgante maxime derelicta; pro omnibus animabus purgatorii; pro eo cui applicare teneor; pro persona vel intentione quse in tabella mea invenitur prima inscripta; pro ilia ex duabus pro qua heri tantum dubia applicatio facta fuit: quod ultimum contingere potest in sacer-dote qui, immemor prions applicalionis facta;, novum celebrando elicit.

Q. Quandonam facienda est dicla applicatio? u. Facienda est saltcm anlc consecrationem, cum missa stalim a peracta consecratione effectus producat; irno opor-tel ut, practice, ante inissam fiat.

C9. — q. Pro quihusnam offerri seu quibusnam appli-cari potest missen sacrificium ?

n. Manifestum est, alt Bouquillon, fructum missïe a sacer-dote sine peccato applicari non posse, iis qui ad ilium recipiendum habiles non sunt. Quamvis autem valide ap-plicetur et prosit iis omnibus qui sunt habiles seu in quibus non est obex, potest tarnen Ecclesia, ob bonas rationes, prohibere ne pro certa personarum classe missa cele-bretur. Considerandum igitur est qusenam sit ea de re disciplina nunc vigens turn relate ad vivos, turn relate ad defunctos. Igitur,

1° De prcesenli Ecelesice disciplina relate ad vivos. q. Pro quibusnam vivis, juxta prccsentem Eeclesice di-seiplinam, eelebrare Heet missam?

r. Sacerdos missam licite offerre potest 1° pro omnibus vivis fidelibus, etiam peccatoribus non excommuni-catis; 2° pro catechumenis; imo 5° et pro infidelibus.

Non autem ita constat de excommuniealis, seu iis qui per Ecclesia} sententiam a communione sanctorum exclu-duntur, sub quibus veniunt hseretici et schismatici. De ipsis dicendum videtur modo sequenti: 1° cum ilii ex-cludantur tantum a eommunihus Ecclesias suffragiis, sequitur sacerdotem non tantum pro ipsis posse orare privatim, v. g. in missse memento, sed eum pro eis posse offerre misste fructum in quantum est fructus ex opere ipsius operantis, seu in quantum offert nomine proprio. 2° Imo, in quantum sacrificat nomine Ecclesiae vel nomine Chri-sti, potest adhuc missse fructum pro ipsis offerre indirecte, v. g. celebrando pro Ecclesiée exaltatione, pro hse-resum extirpationc, pro felici successu iaborantium hasre-

ticorum conversioni, etc. 3° An autem nomine Ecclesia) vel Christi ofFerre possit directe, non concordant aucto-res, estque sententia quadruples: 1° sententia antiquorum cum Thoma, Suarez, etc., absolute Negat; 2^a Negat pro excommunicatis vitandis, et Affirmat pro toleratis; o^a Affirmat id licere pro obtinenda conversione etiam vitandorum; 4^ absque distinctione, absolute Afprmat; sicque Ecclesia primsevse suae disciplinse rigorem, suc-cessu temporum, pedetentim temperasse videtur.

2° De prcesenti Ecclesia; clisciplina relative ad defunctos. Q. Pro (juibusnam defunctis, juxta prcesentem Ecclesia' disciplinam, celebrare licet missarn ?

r. Etsi Ecclesia nequaquam determinare intendat qui-nam defuncti sint reprobi quinam non, attamen, in ap-plicatione legum suarum, seu in communicatione vel de-negatione suffragiorum suorum dirigitur ex circumstantiis externis. Unde, in hac materia distingui possunt defun-ctorum quatuor classes sequentes :

2° Defuncti hceretici vel schismatici; inter quos, con-formiter ad doctrinam in allocutione Pii IX anno 1854 traditam, distingui potest duplex classis, scilicet prout reputantur fuisse malae vel bonaï fidei. Prima classis com-prehendit illos qui ab Ecclesia catholica ad hseresim vel schisma defecerunt: atqui pro his sacrificare non licet, idque in criminis pcenam. Secunda classis comprehendit illos qui in hseresi vel schismate nati, honestam vitam duxe-runt, ita ut rationabiliter praesumi possit eos materialiter tantum, minime vero formaliter fuisse heereticos vel schi-smaticos : atqui damnandus non foret sacerdos qui pro his celebraret.

o⁰ Defuncti alii excommunicati; inter quos distingueu-dum est sic: vel non dederunt signa poenitentüe: tuiic-que pro iis sacrificare non licet; vel dederunt hujus-

modi signa: (uncque, si sint tolerati, pro iis sacrificare licet, etiamsi ab excommunicatione non fuerint absoluti; si vero fuerint vitandi, sacrificare non licet, nisi fuerint ab excommunicatione absoluti.

4° Illi omnes quos evidens est in peccato mortali de-cessisse, ut v. g. sunt illi qui omnino voluntarie et sui compotes se occiderunt: atqui pro iis sacrificare non licet. Ita ex Bouquillon.

Nota. Patet quod missa offerri non possit pro damnatis; nee pro beatis, cum nihil amplius egeant. Item non offertur sanctis, cum soli Deo otferenda sit. Unde Ecclesia, in memoriatn vel honorem sanctorum missam celebrans, nihil aliud intendit quam Deo de eorum victoriis gratias agere, eorum patrocinium implorare, « ut ipsi pro nobis interce-dant quorum memoriam agimus in terris », ut ait Tri-dentinum.

70. — q. Tandem inquiritur au missce sacrificium essen-tialiter, an vero accident aider tantum, differ at 1° a sacri-ficiis veteris legis, 2° a sacrificio crucis, 5° a sacrificio coence,

r. 1° A sacrificiis veteris legis differt essentialiter; quia, inter varias rationes, ab iis infinite differt turn in re oblata, turn in persona principaliler offerente.

2° A sacrificio crucis non differt essentialiter, cum in utroque sit eadem bostia et idem principalis offerens; sed ab eo differt accidentaliter in offerendi modo, ut statim infra dicetur.

o⁰ A sacrificio ccence non differt essentialiter, cum sit non tantum eadem hostia et idem principalis offerens, sed insu-per idem offerendi modus. Differt accidentaliter in variis: v. g. quod in ccena Christus offeratur absque ministerie sa-cerdotis, et representatur Christi mors futura; dum in missa offertur ministerio sacerdotis, et representatur mors prsele-rita. Differt insuper quoad tempus, locum, apparatum, etc.

4° A sacramenlo Eucharistice differt essentialiler, cum sacramentum a sacrificio toto genere differat.

Ö. Inquirilur in specie quomodo misna a quatuor his citatis differat rat ion e materise?

r. 1° A sacrificiis veteris legis differt prsesertim in hoe, quod in his materia essent animalia, etc.; hie vero corpus et sanguis Christi.

2° A sacrificio crucis ditfert in eo, quod in cruce Christus ohlatus sit in propria specie, mortalis, passibilis, cruente, meritorie et satisfactorie; hic vero, sub speciebus panis et vini, immortalis, impassibilis, incruente, non quidem meritorie nee satisfactorie a parte Christi, licet per missam Christi merita nobis applicentur.

o⁰ A sacrificio camte diiïert in hoc, quod in ccena Christus oblatus sit mortalis, et consequenter meritorie et satisfactorie; hic vero, immortalis, et consequenter non meritorie nee satisfactorie a parte Christi, sensu quo diximus.

4° A sacramento Eucharistise differt in hoc, quod Eucharistie sacramentum consistat in re permanente, etiam in una tantum specie; hic vero, in actione transounte, et in utraque specie consecrata.

Ex triplici potissimum capite oriri potest obligatio ce-lebrandi, scilicet 1° ratione sacerdotii, 2° ratione officii, 5° ratione stipendii.

71. — q. An cl quandonam sacerdos celebrare tenelur, ratione simpliciter sacerdotii?

r. 1° Cerium quidem est, ita ut id, juxta Benedictum XIV, salva fide negari non possit, quod Christus ordini sa-cerdotali univers.o dederil praeceptum celebrandi: Hoe fa-

cite in meam commemorationem. Ornnis pontifex ex homi-mbus assumplus— ut offer at dona et sacrificia pro pec-catis.

Aftamen 2° controvertitur an hoc prseceptum divinum singulos sacerdotes obliget. Sententia probabilior et com-niunior Affirmat, et docet singulum sacerdotem, ratione sacerdotii, teneri celebrare aliquoties, i. e. saltern qua-ter vel ter in anno, idque juxta alios sub gravi, juxta alios sub levi. Ita contra sententiam prorsus Negantem.

o⁰ Exoptat Ecclesia ut sacerdos quotidie celebret; nam, ut ait s. Bonav., « Sacerdos qui non celebrat, quantum in ipso est, privat Trinitatem laude et gloria, angelos Isetitia, peccatores venia, justos subsidio et gratia, in purgatorio degentes refrigerio, Ecclesiam Christi speciali beneficio, et seipsum medicina et remedio contra quoti-diana peccata et infirmitates. » Ilinc concludit Lig., a culpa levi excusandum non esse sacerdotem qui, cum quotidie celebrare posset, a celebrando abstineret ob de-sidiam seu sine justa causa, qualis justa causa est si v. g. una hebdomadis die abstineat propter reverentiam.

72. — q. Quandonam parochus celebrare tenetur, ratione officii seu curte animarum?

r. 1° Jure naturali el divino, pro ovibus celebrare tene-tur quandoque, cum, teste Tridentino, oves pascere et pro iis sacrificium offerre teneatur.

2° Jure ecclesiastico, pro eis celebrare tenetur, sive per se, sive per alium si fuerit legitime impeditus, toties quoties subditi missam audire tenentur, et insuper omnibus diebus quibus statuitur celebrandum esse pro grege.

3° Multi addunt quod, extra hos dies, celebrare teneatur parochus toties quoties subditorum rationabilis devotio id requirit.

73. — Ratione stipendii. Duo inquiruntur: 1° quoad li-ceitatem stipendii, 2° quoad obligationem sacerdotis. Igitur:

n. Licite accipi potest stipendium seu eleemosyna ad celebrandam missam quam quis pro alio celebrare non tenetur: nam stipendium datur, non tamquam prelium vel compensatio missse, sed ut medium ad sustentationem ministri, juxta: Qui in sacrario operanlur, quai de sacrario simt, edunt; et qui cdtari deserviunt, cum altari participant.

2° Stipendium istud debet esse justum, i. e. ab episcopo vel consuetudine statutum; altamen sacerdos stipendium majus accipere potest tum ex dantis liberalitate, turn pro labore extrinseco ratione itineris, horse extraordinariie, etc.

ü⁰ Peccat sacerdos, non tarnen peccato simonise per se, qui celebrat principaliter intuitu stipendii, cum probro-sum sit uti sacro ministerio prsesertirn pecuniae lucrandse causa. Non peccat vero qui tantum accessorie intuitu stipendii celebrat, potissimum si id sibi necessarium foret; nee peccat, a fortiori, qui, accepto stipendio, ad celebran-dum determinatur ratione obligationis adimplendse, etiamsi alias non fuisset celebraturus.

r.. Sacerdos, pro singulo accepto stipendio, tenetur, sive per se sive per alium, atque tempore opportune, missam celebrare et determinate applicare, juxta intentionem dantis stipendium. Ad id quidem tenetur generatim ex justitia, ratione contractus cum eo initi; ita ut, secus, ad restitu-tionem ordinarie teneatur.

Dico 1° pro sinyulo accepto stipendio: unde non potest per unicam missam duplici stipendio salisfacere; idque probatur turn ex damnatione ab Alex. VII, turn quia, licet multo probabilius sit, juxta N⁰ G7, quod sacrum pro pluri-bus oblatum, tanlum prosit ac si pro singulis, hoc tarnen non est absolute cerium.

lionem commiltat alteri, ei totum stipendium remillere debet regulariter, non retenta sibi parte pinguis stipen-dii; ut constat variis declarationibus Romanis, et prsesertim Ben. IV, qui id sub poena suspensionis Papse reservatae (hsec censura per constitutionem Apostolicce Sedis sublata est) prohibuit; ita ut banc partem restituere teneatur; quae restitutio probabilius facienda est ipsi celebranti, non vero danti stipendium. — Dixi regulariter: nam vide-tur posse partem pinguis stipendii sibi retinere, in se-quentibus casibus: 1° si excessus stipendii ei traditus fuisset intuitu personse, v. g. rationa amicitiac, propinquitatis, gratitudinis, paupertatis; 2° si alter sacerdos omnino spon-te excessum remittal; consequenter 5' in casu permuta-tionis inter duos sacerdotes qui sponte inter se certam intentionem permutant non mutatis stipendiis acceptis; in exemplum sit: babeo v. g. intentionem urgentem, hodie dicendam, stipendii 5 francorum, tu vero habes inten-tiones non urgentes 2 francorum; rogo ergo te ut mihi obsequium praestare velis exonerando hodie intentionem meam, dum ego unam ex tuis postea exonerabo. Id tarnen non liceret, si fiat in fraudem et spe lucri, ut facile patct.

Dico 3° tempore opportuno. Hoe autem tempus vel fuit vel non fuit determinatum.

Si fuerü determinatum, v. g. hodie vel eras pro agonizante, vel pro alia instanti gratia obtinenda, sacerdos qui cul-pabiliter differt, peccat graviter, utpote violans contra-ctum in re gravi, et ad restituendum stipendium tenetur, etiamsi postea celebraverit.

Si non fuerü determinatum, certum est, ex responsione Bomana, illicitum esse differre regulariter ultra modicum tempus. Sed quid per modicum tempus intelligendum sit, disputatur. Sententia communior concedit spatium duorum rnensium; imo Lig. tres menses: ita ut certo gravis censenda sit dilatio quse duos vel saltem tres menses excederet. Dixi regulariter, nam admiltitur latitudo ma-

jor seu spatium majus, si dans stipendium in id consen-serit, tuin explicitc, v. g. si sacerdos eum monuerit se intra breve tempus missas celebrare non posse per se vel per alios; lum implicite, v. g. si magnus missaruin numerus eidem sacerdoti simul tradalur, vel si tradens sciat sacerdotem ad multas alias missas celebrandas teneri, aut ipsum solere stipendia transmittere alio, pro missis v. g. in Gallia aut Romse exonerandis.

Dico 4.° juxta intentionem dantis. Sic, si datum sit stipendium ut missa celebretur in tali loco, in tali sa-cello, in tali altari vel in altari privilegiato, vel ut celebretur missa de requiem aut missa voliva, etc., sacerdos sic celebrare regulariter tenetur. Dico regulariter: nam, quoad missam de requiem vel votivam, dicit Gury cum Lig., sacerdotem satisfacere suse obligationi justitise, si aliam missam dicat, quia missa eadem est quoad substan-tiam; ita ut nullomodo peccet, si id faciat ex justa ra-tione, puta quia rubrics; non permittunt dici votivam vel de requiem; venialiter vero peccet, si id faciat absque justa ratione, seu ex propria tantum devotione.

r. Celebrari potest omnibus diebus, excepta feria sexta in parasceve ubi nulla missa, et exceptis feria quinta in coena Domini et sabbato sancto, ubi generalim non nisi una missa in quacumque ecclesia permittitur.

r. Generatim Negative, etsi hoe olim fuerit licituni. Excipe 1° in festo Nativilatis Domini, ubi ter celebrare lieet; 2° si quis ab episcopo vel ejus delegate iaeultatem bis celebrandi seu binandi aceeperit; 5° juxta Lig. et Gary, in casu necessitatis subito exortte ubi ad episco-pum recurri non potest, v. g. si saeerdos ante ablutio-nem moneatur de communieando graviter infirmo, et suam hostiam jam sumpserit nee alius saeerdos jejunus re-periatur.

Nota eum De Brabandere. In casu binationis, secunda missa libere quidem regulariter appUcari potest; sed ex variis declarationibus Romanis anni 1843, 1838 et 1862 constat, quod pro ea non liceat accipere stipendium; ex-ceptis variis missis celebratis in Nativitate Domini, et exceptis variis missis, in quibusdam Hispanise locis, celebratis in die commemorationis omnium defunctorum, ubi stipendium recipere licet. Si quis autem bona fide, in casu, stipendia receperit, ex deel. Rom. 1858, suai obli-gationi quoad prseteritum satisfacit unicam missam cele-brando.

Vide tamen Nouvelle Revue théologique (5° a mice, N⁰ 1, page 108), ubi probatur, nullam existere legem ge-neralem quse hoe stipendium prohibeat, et dictas decla-rationes concilii, quum non fuerint promulgatse sub forma legum generalium, non obligare nisi in dioecesibus pro quibus fuerunt latse, vel in quibus episcopi eas declara-runt obligatorias.

r. 1° Generatim non licet nisi solis horis matutinis, i. e. ut dicit rubrica missse, ab aurora usque ad meridiem.

Per auroram (quasi auream horam) intelligitur lucis cre-pusculum seu initium quod, nunc breviori tune longiori temporis intervallo (Gury generalim dicit duabus horis),

oHum solis prsecedit: l'aurore, ait dictionnarium Landais, est la lumière qui parait au ciel avant que le soleil éclaire 1'hémisphère, et lorsqu'il est arrivé a 18 degrés au-dessous de rhorizon.

Tempus autem aurorse et meridiei non mathematice, sed moraliter accipiendum est; et proin absque culpa licet missam inchoare ante auroram, modo ante auroram non terminetur; vel earn inchoare paulo ante meridiem, licet post meridiem protrahatur.

2° Sub gravi illicitum est, absque justa causa, notabi-ftter-prsevenire vel protrahere hoc tempus ab Ecclesia slatutum.

Dico 1° notabiliter, i. e., juxta sententiam probabilio-i em et communiorem, si saltern una hora ante auroram vel post meridiem incipiatur missa.

Dico 2° absque justa causa: nam non peccatur, si id justa fiat de causa, scilicet 1° ex privilegie vel dispen-satione Papa3 vel episcopi, ut v. g. in quibusdam locis ubi adhuc viget mos vel conceditur facultas unam missam solemnem celebrandi statim post mediam noctem Nati-vitatis Domini; 2° ex consuetudine loci, v. g. in Belgio, ubi hiemali tempore id permittitur ab bora quinta, in favo-rem operariorum; 5° ex casu necessitatis, plus minusve urgentis, v. g. ut morituro ministretur viaticum, vel si alias magnus fidelium numerus missam audire non possit. vel si funus aliquod aut matrimonium alicujus magnati post horam meridianam adveniat.

Inquiritur in quibusnam locis celebrare liceat 1° jure communi, 2° in casibus parlicularibus.

TTetLre licel f in ecclesia, al, episcopo consecr®, vel ab eoiscopo, aut sacerdote de ejus hcentia, benedicta , 2 i„ ora or o^P ad hunc finem depulalo a supenore leg.-Lo; modo Sic loca, i. e. ecclesia vel oralonum, non s.nt

vel benediclionem amiserunl. Execratur autem ecclesia vel oratorium duabus modis: 1° si panetes pro majon parte simul destruantnr el de novo simnl constrnanlur; non vero si id fiat successive, vel si destruatur solum tectum 2° si ita amplificelur, ut paries addiüe partera antiquara Leren - Sub gravi prohibetur celebrare in loco exe-craloTac proindeVns ille. nl in eo celebrare beeal. de novo consecran vel benedici debet. , • .

era la anl benediela. vel simile oraloriura in ea ponuntur quidem actus qui ejus sanctitati g renusnanquot; modo hi actus sint vere publici, publicitate juris vel fa'cti, et modo fiant in loco sacro stricte ic o, non

vero si in sacristia, in turn, supra ^forniCquot;^m' _icidiumHi autem actus sunt quatuor sequentes. 1 ^omic du m voluntarium sive injustum, sive justum, v. g. a judice imperatum; non autem voluntarium censetur homicidium tpitnm nb amente vel cum moderamine inculpatfe tu ?, sanguinis hnmani effusio nolabilis cl graviler

inluriosa led nolandum est qood, ad casnm hom.c.dn et sansninis effusionis, saHicial quod vulnns fnent niteUnquot; in ecclesia licet vnlneratus extra ecclcs.am mocalnr aut „ fnndat vel quod vnlnerans extra ecclesiam exi^al; secus vero, si Lnerans, in ecclesia existens.

vulneret cxisteiitem extra ecclesiam; o⁰ seminis humani effusio voluntaria; qualis non repulatur pollulio nocturna seu ia somno, eliamsi fuerit voluntaria in causa; 4⁰ se-pultura vel nominatim excommunicati, vel infidelis seu non baptizati. Atlamen, quoad non baptizatos, sententia probabilis, contradicentibus multis auctoribus, duplicem admiitit exceptionem, scilicet, si non baptizatus sit cate-chumenus; vel si prolis cujusdam non baptizalie parentes sint christiani, quia tunc pro ipsa parentes baptismum desiderare censentur. Verum quidem est illos non posse in loco sacro sepeliri. Sed inde non sequitur, per eorum sepulturam pollui ecclesiam vel cosmeterium: sic v. g. per quot;illicitam sepulturam certorum hominum, puta non paschan-tium, vel in peccato notorio seu in impoenitentia dece-dentium, etc., non exurgit loci pollutio; ergo a pari nequc per prohibitam sepulturam catecliumeni vel hujusmodi infantis, de quibus jus, determinans casus pollulionis, silet.

Nota 1°. lisdem quatuor modis violatur coemeterium benedictum; ita ut, priusquam reconcilietur, in eo se-pelire non liceat.

Nota 2°. Magnum est discrimen inter ecclesia3 pollu-tionem et execrationem. Nam i⁰, ut ex supra diclis in-telligere est, pollulio est sanctitatis contaminatio; execratio autem est sanctitatis arnissio; polluta ecclesire parte, inte-gra pollui censetur ecclesia, etiam cum coemetcrio ecclesiae adjacente; et reconciliata ecclesia, reconciliatur coemeterium. Non vero contra, i. e. polluto vel reconciliato solo ccemeterio, non pollui vel reconciliari censetur ecclesia. Sed execrata ecclesia, ait Cury, non ideo exe-cratur cosmeterium, nee altaria fixa et Integra.

Nota 5°, ob materise connexionem. Quoad execratio-tionem aliarum rerum consecratarum, v. g. allarium, va-sorum sacrorum, illae execrantur generatim, quando for-mam suam amittunt, ila ut ad usum suum amplius inservire non possint. Id autem, in parliculari pro al-

taribus, locum habet, juxta varias decisiones Romanas, in casibus sequenlibus: 1° altare fixum execratur, cum mensa seu lapis superior a stipile suo amovetur; 2° al-taria, sive fixa sive porlatilia, execrantur vel per fra-ctionem tumuli in quo recunduntar sanctse reliquiae, vel per harum amissionem; nee sufficit, in hoc ultimo casu, lu-mulari alias reliquias authenticas, sed altare denuo con-secrandum est. Quoad vasa sacra, vide infra, N⁰ 81.

Nota 4°. Reconciliare autem violatam seu pollutam ec-clesiam, vel oratorium publicum, possunt personse sequen-tes; 1° si fuerit tantum benedicta, id potest sacerdos ab episcopo delegatus; imo sacerdos. praesumpta licentia, si res moram non patiatur superiorem adeundi; 2° si fuerit consecrata, id potest episcopus, vel sacerdos delegatus a Papa; imo in necessitate, episcopus delegare potest sa-cerdotem ad eam benedicendam, donee ipse eam conse-crare valeat. — Dicit autem Gury quod oratoria privata, licet benedicta, nunquam censeantur pollui, et proin re-, concilialione non egeant.

Dico 4° In oratorio.... Oratoria sunt loca ad usus sa-cros ab episcopo vel a Papa permanenter deputata. Alia sunt publica, et alia privata.

Publica sunt oratoria ab episcopo permanenter deputata, habentia ostium dans ingressum per viam publicam. Imo publicis sequiparantur, etiamsi ostium non babeant ad viam publicam, oratoria erecta in seminariis, monasteriis, carceribus, nosocomiis, imo et in palatiis episcoporum; ilia enim non sunt oratoria privata, quia bujusmodi domus dici non possunt domus privaten, el ideo oratoriis publicis sequiparantur, licet rigorose publica non sint. Porro, in his omnibus oratoriis, quemadmodum et-fideles prsecepto audiendse missse satisfacere valent, ita et a quocumque sacerdote, diebus etiam solemnioribus anni, missa celebrari potest.

ad viam publicam, in sedibus privatorum ex privilegie Papse permanenter erecta. Licentia in his celebrandi, siculi et facultas pro fidelibus ibidem prteceplo missae satisfa-ciendi, multis modis limitari solent; quare tenor indnlli accurate inspiciendus est.

78. — q. Quandonam, in casibus particularibus, cclc-brare licet extra prccdictas ecclesias vel prccdicta oratoria? r. Id licet, si fiat exdebita superiorum licentia. Sic: 1° Requiritur licentia Papse, ad celebrandum in navi, quando mare est tranquillum et adest sacerdos vel diaconus ad tenendum calicem.

2° Episcopus olim facultatem concedere poterat celebrandi in oratoriis privatis vel in domibus privatorum. Jam vero, teste Gury, ex variis recentioribus decisionibus Ro-manis constat, bujusmodi facultates esse Papte reservatas, et episcopum eas concedere non ampiius posse nisi per modum actus transeuntis et magna urgente causa. Sed hie notandum est quod episcopi Belgii postularunt: a Ut concilium Vaticanum potestatem faciat omnibus ordinariis, concedendi privatis quibusdam personis, quas ipsi in Domino dignas judicaverint, oratorium domesticum in quo SS. missse sacrificium celebrari possit; imo, si adsint rationes sufficientes, SS. Eucharistia asservetur; sub condi-tionibus tarnen vel a concilio vel a sancta Scde prccscribendis, et ad quas omnino teneantur ordinarii. »

5° Si episcopus adiri non valeat, suflicere potest licentia ejus prasumpta, si adsit gravis causa, v. g. in casu quo celebrandum sit in castris, vel quo ecclesia sit diruta, modo in bis casibus magnus fidelium numerus die do-minica missa careret, nisi celebretur sub dio vel sub tentorio; item si sacerdos longam peregrinationem per-agat per loca deserta, vel apud infideles.

Duplici articulo inquirimus 1° de requisitis ad celebran-dum ; 2° de rubricis et defectibus missce.

Alia requiruntur a parte personarum, scilicet 1° sacer-dotis vestes sacra seu ab episcopo benedictie, 2° minister.

Alia, a parte allaris, scilicet 1° saltern lapis ab episcopo consecralus, 2° mappa triplex, 5° crucifixus, 4° lumen.

Alia, a parte instrumentorum, scilicet 1° calix et pa-tena, 2° corporale, 5° palla, 4.° purificatorium, o⁰ missale.

Nunquam licet celebrare sine vestibus principalibus, i. e. sine casula, vel alba, vel probabiliter sine stola; altamen, quoad stolam, varii tenent licere sine ea celebrare in gravi necessitate, puta ut conficiatur viaticum, vel ut populus die festo missam audiat. Dico principalibus: nam, ex rationabili causa, celebrare licet absque vestibus minoribus, i. e. absque manipulo, cingulo, amictu.

Color vestium est de pracepto, omnes enim rubricse misste sunt praceptivse. Usee tamen rubrica non videtur obligare sub gravi, nisi adsit scandalum, v. g. si in paschate vel alia magna solemnitate celebretur vestibus nigris; el proin causa non valde gravis ab omni culpa excusat.

Amiclus, alba, sicuti et mappce, corporale, palla et purificatorium, necessario esse debent ex lino, vel ex

Sub gravi prohibetur celebrare absque ministro; ex-cepto casu necessitatis, puta ut conficiatur viaticum, vel ut populus audiat missam de pracepto, vel si post in-coeptam uotabiliter missam minister recedat.

Minister debet esse masculus; ita ut sub gravi prohi-beatur ne ministret femina. Attamen permittitur ut, de-ficiente masculo, e loco dissito respondeat femina, prse-cipue monialis, modo ad altare non accedat ad mini-strandum.

Requiritur altare lapideum ab episcopo consecratum; vel saltem lapis ab episcopo consecratus, in altare in-sertus, qui tam amplus sit ut hostiam et majorem partem calicis capiat. Duplex igitur distinguitur altare, scilicet fixum, quod basi sute immobiliter adhseret; et altare mobile seu portatile, i. e. lapis, qui de loco ad locum transferibilis est. Absque ullo bujusmodi altari celebrare prohibetur in omni casu, et sub gravi.

Mappa requiritur triplex, et ab episcopo benedicta. Attamen, celebrare supra duas aut tantum unicam, vel supra mappas non benedictas, oulpam venialem non ex-cedit; imo, si fiat ex rationabili causa, omni culpa vacaf.

In medio altaris adesse debet cruciflxus, non vero sola crux. Celebrare sine cruxifixo, culpam venialem non exce-dit.

Sub gravi prohibetur celebrare absque ullo lumine. Si autem, inter celebrandum, extinguatur omne lumcn, nee

aliud haberi possit, missa perficienda est, si id accidat post consecrationem ; secus vero, si ante consecrationem.

Requiritur lumen seu candela duplex. Attamen, cele-brare cum unica tantum candela, culpam venialem non excedit; imo, si fiat ex rationabili causa, omni culpa vacat.

Candelae confici debent ex cera (de ciré); idque, excepto casu necessitatis, probabiliter obligat sub gravi; non vero sufficiunt confectse ex sebo (de suif), vel ex stearina (de stearine, des bougies), ut ex responsis Romanis constat.

Calix et patena debent, sub gravi, esse consecrati. Censentur autem amittere formam suam, et consequenter consecrationem suam, si inauratio pereat; tuncque, post novam deaurationem, nova consecratione indigent, ut constat ex declarat. Rom. 1843, sicque dirimitur controversia quse desupcr existebat. — Quod spectat pixidem, et lunu-lam in qua reponitur magna bostia consecrata, illaï proba-bilius consecrari non debent, sed sufficit quod ab episcopo benedicantur.

Juxta prasentem Ecclesios disciplinam, ait Gury, saltern cuppa calicis debet esse aurea, vel argentea intus inaurata; imo, in casu necessitatis, sufficere potest confecta ex stanno (élain) intus deaurata. Patena vero esse debet ex auro, vel ex argento deaurato.

Sub gravi prohibetur celebrare sine corporali, vel cum corporali non benedicto, vel cum benedicto valde immun-do; nisi gravis necessitas celebrandi urgeat. Üti corporali non tam immundo, est peccatum veniale; imo nullum est, si quaidam celebrandi necessitas urgeat.

jam vero est a corporali separata, linde, cum hodie palla sacras species immediate non tangat, sententia probabilis tenet, non esse grave celebrare absque ea vel cum palla non benedicta. In necessitate, deficiente palla, purificatohum aut bursa ad c^licem cooperiendum adhiberi potest.

Etsi aliquando prohibitum fuerit uti palla panno serico {de soie) cooperta et auro contexta, id jam ex resp. Rom. 1832, poslulantibns pluribus Gallise episcopis, per-mititur, ait Gury.

Dicit Gury ex Lig. cum sententia communiori et proba-biliori, purificatorium non requiri benedictum; quia in rituali nulla adest benedictio propria purificatorii, sicut nee veli nee bursse. Imo, si purificatorium facile baberi non possil, probabiliter licilum est, ait, celebrare sine eo, ejusque loco adhibere strophiolum mundum, quod postea ad profanum usum non adhibeatur.

Etsi missale generatim et sub gravi requiratur, atta-rnen sacerdos qui, ob visus debilitatem, missale perlegere non valet, et missam tenet memoriter, probabilius polest, in necessitate, celebrare, vel absque missali, vel potius cum missali, modo discernat calicem et bostiam quantum necesse est ad vitandam irreverentiam; attamen in hoe casu, teste Liguorio, tutius est petere dispensationem. Si vero penitus csecus sit, celebrare non potest absque speciali licentia Papae, et assistentia sacerdotis, quae prte-scribi solet.

r. 1° Rubrics, ait Gury, quse servantur intra missam, sunt omnes prseceptivse, juxta communem sententiam, cum rem adeo sacram respiciant. Obligant autem sub

gravi vel sub levi, pro gravitate vel levitate materiae, nisi excuset inadvertentia seu distractio involuntaria.

2° Rubricse quse servantur extra missam, i. e. ante vel post sacrum, quales sunt orationes pro prseparatione vel pro gratiarum actione, habentur coramujiiter ut mere directivce; possunt enim alise orationes recitari. Contro-vertitur tamen quoad orationes qute ex rubrica recitandse sunt induendo vestes: dicit Lig. tenendum esse, cum com-muni sententia, earum omissionem constituere culpam ve-nialem; plures tamen tenent cum Suarez banc omissionem omni culpa vacare.

q. ündenam dcsumenda est raaterise gravitas, in violation c rubric arum misses?

R. Id pendet, non tantum a quantitate, sed insuper a qualitate materia;. Atqui, qualitate prsestantiora reputantur ilia qute in omni missa recitantur vel fiunt, quam illa quas non semper eveniunt, qualia sunt v. g. Gloria, Credo, collecta proprise collect® addita, illa qua3 quandoque prse-scribuntur propria in prafatione aut in Communicantes, etc.

Licet in multis casibus difficillimum sit definire quoad materise gravitatem, attamen communiter grave reputatur singulum e sequentibus; omittere confessionem cum aliis in principio missse; epistolam, vel evangelium, vel offertorium, vel mixtionem aqufe cum vino, vel praefationem; orationem aliquam in canone, vel earn ita mutare ut sensus non maneat; elevationem hostia; vel calicis; Pater noster, vel Libera nos; fractionem bostiso, vel ejus mixtionem cum sanguine; Agnus Dei, vel Domine non sum dignus, vel Quid retribuam ; purificationem patente et calicis; tandem, omittere plures partes leves qua;, cum coalescant, suöiciant ad materiam gravem coustituendam.

r. Videtur peccare mortaliter, ait Gury ex Lig.: quia sacrificium, prseter rationem orationis, habet insuper ra-

tionem excellentissimi cultus religionis, cni gravem ille videlur irrogare irreverentiam (jui, dum profiletur actu religioso Deum colere, voluntarie se distrahit.

Nolu. Quoad tempus durationis in missa celebranda, regula generalis est, missam nee longiorem esse debere dimidia hora, ne adstantes tsedio afficiantur; nee breviorem viginti minuti?. Unde, Lig. non excusat a peccato gravi, eum qui missam absolvit infra quadrantem; quia, etiamsi supponatur eum omnia a rubricis prajscripta prastare posse, nihilominus necessario committit duos defectus graves, scilicet gravem irreverentiam erga sacrum, et grave scandalum erga fideles.

85. — q. Quotuplicis generis defectus m celehralione missce occurrcrc possunt ?

r. Triplicis generis, scilicet defectus 1° circa missae essentialia, 2° circa partem integralem, 5° circa partes mere cseremoniales.

1° Defectus circa misste essentialia, sunt defectus qui spectant materiam consecrandam, vel formam debitam, vel personam ministri conficientis qui habere debet or-dinem sacerdolalem et debitam intentionem. « Quidquid horum deficit, ait missale, non conficitur sacramentum; sed, his existentibus, quibuscumque aliis deficientibus, Veritas adest sacramenti. Alii vero sunt defectus qui, in missse celebratione occurrentes, etsi veritatem sacramenti non impediant, possunt tamen aut cum peccato, aut cum scandalo contingere. » Igitur,

2quot; Defectus circa partem integralem, sunt defectus spécialités communionem sacerdotis.

oquot; Defectus circa partes mere cceremoniales, sunt defectus circa reliquas missas partes.

De his omnibus defectibus, vide varia in hoe prse-senti tractatu passim sparsa, et titulum missalis De Defectibus Missce.

R. 1° Defectus circa sacrificii essentiam vel integrita-tem, suppleri debent si possint.

2° Quoad. defectus circa partes mere cseremoniales, v. g. circa collectam, Credo, etc., videndum est an ad-vertantur slatim, an vero postea. Si advertantur statim, suppleri debent, modo absque nota id fieri possit; si ■postea, suppleri non debent, ne, intervertendo ordinem missfe, novus committatur error.

r. Etsi id non liceat per se, quia missa est actio una, cujus partes sibi invicem connexce esse debent, id tarnen licitum est per accidens, ob gravein causam; tum ratione cujusdam caeremoniffi ecclesiasticse, puta ad con-. ferendos ordines sacros, ad suscipienda vota religiosa, ad concionem aut proclamationes faciendas; tum ratione necessitatis alienee vel proprise, v. g. ad ministranda in mortis periculo sacramenta necessaria necessitate medii ad salutem, vel ad satisfaciendum urgenti cuidam neces-sitati corporali.

q. Quid agendum est sacerdoti qui in his posterioribus casibus missam interrumpere coactus fuit?

r. Distinguendum est utrum interruptio facta fuerit ante, an vero post consecrationem.

1° Si ante consecrationem, et si ipse, infra horam, sit ad allare redux, simpliciter pergat ubi desiit; si vero ultra horam, vel celebrare omittat, vel ab initio ordiatur.

2° Si post consecrationem (custodito interea reverenter SS. Sacramento), et ipse infra duas boras sit ad allare redux, simpliciter pergat; si vero ultra duas boras, omit-tenda est missa, et servandse sunt sacrte species, ut postera die, post sumptionem sacri sanguinis, sumantur.

Completo SS. Eucharistise tractatu, jam nobis, juxta or-dinem relationis inter sacrainenta, tractandum foret de sacramento poenitentias. Verum, quum hsec de pceniten-tise sacramento materia majorem complectatur typographi-cam extensionem , quam ut in praesenti tomo III con-venienter comprehendi valeat; et quum judicemus, lectori minime gratum fore si illam non in uno eodemque volumine sed in duobus partim inquirere cogeretur: id-circo opportunum existimavimus, per earn exordiri to-mum IV, et transire hic et nunc ad arctiores tractatus De Ecclrema-Unctionc et De Ordine; ut ita, hac ordinis inversione, inter quatuor nostri operis toraos quajdam amplitudinis aequalitas ac proporlio servetur.

Extrema-unctio ultimum est cx quinque sacramentis quse ad individua Ecclesise membra spectant. Quemad-modum confirmatio est perfeclio et consummatio baptismi, sic extrema-unctio est complementum et consummatio poenitentise: nam poenitentia ad tollenda peccata, extrema-unctio vero ad tollendas peccatorum reliquias adhi-betur.

Quintuplici capite dicimus 1° de hujus sacramenti exi-stentia, 2° de ejus materia et forma, 5° de ejus effecti-bus, 4° de ejus ministro, S⁰ de ejus subjecto; quibus, per modum appendicis, subjungimus G⁰ de benedictionc apostolica, et 7° de sepultura ccclesiastica.

r. Est sacramentum a Christo institutum, in quo in-firmus oleo ad hoc benedicto inungitur a sacerdote, sub praescripta verborum forma, ad sanitatem animcB et corporis.

Q. Qiiomodo demonslralur hujus sacramenli exislentia? r. Extremam-unctionem verum esse sacramenlum, contra plerosque lutheranos et calvinislas qui post Lutherum et Calvinum illud negant, de fide est ex Tridenlino, declarante; « Si quis dixerit extremam-unctionem non esse vere et proprie sacramentum a Christo Domino nostro institutum, et a beato Jacobo apostolo promulgatum, sed ritum tantum acceptum a Patribus, aut figmentum humanum, anathema sit. »

Probatur '1° ex Scriptura, apud apostolum Jacobum: hifirmalur quis in vobis, inducal presbyleros Ecclesia', et

m fir mum, et alleviabit cum Dorninus; et si in peccatis sit, remittentur ei. Quae verba continent omnia ad verum sacramentum requisita: adest signum sensibile, scilicet in un-ctione et verbis ministri; a Christo institutum, ut demon-stratur traditione apostolica ; confer ens gratiam, ut ex ejus elTectibus et ex citatis verbis patet.

Probatur 2° ex traditione et ex Ecclesiae consensu. Q. An et quandonam Christus hoc sacramentum ins tit uit? r. '1° De fido est, post Tridentinum, Christum illud instituisse, idque prsesertim probatur traditione apostolica; 2° certum est, licet non de fide, illud a Christo immediate institutum, etas. Jacobo fuisse promulgatum; 3° incertum est quandonam Christus illud instituerit; probabilius te-netur id fuisse post resurreclionem.

2. — Q. Qiuvnam est extremce-unctionis materia remota? r. Juxta Tridentinum, est oleum ab episcopo benedi-etum. Dico benedictum: nam sententia communissima tenet,

aliquam saltern benedictionem, sive episcopalem sive sa-cerdolalem, requiri ex institutione Chrisü et consequenter de necessitate sacramenti.

Sed magis explicite, inspecla extremse-unctionis validitate simul et liceitate, dicimus, quod materia remota sit oleum olivarum, benedictum ab episcopo, vel extraordinarie a sacerdote ex commissione Papje, singulis annis in coena Domini renovandum.

Dico 1° ab episcopo benedictum: intellige benedictione speciali seu in ordine ad extremam-unctionem. Unde, oleum catechumenorum vel chrisma, licet quoque sint oleum ab episcopo benedictum, non sunt bujus sacramenti nisi materia dubia, qua proin, juxta Lig., uti non licet extra necessitatem; quod si ex necessitate vel ex errore factum fuerit, ait pastorale Brugense, unctio sub conditione repetenda foret.

Nota. Hic incidenter juvat determinare quotuplex dis-tinguatur oleum ab episcopo benedictum, et quandonam praesertim inserviat: scilicet 1° oleum infirmorum, quod adbibetur in extrema-unctione, et in unctione externa campanarum; 2° oleum catechumenorum, quod adhibetur turn in baptismo, ante collationem sacramenti, tum ad consecrandas manus neo-sacerdotum, personas regum, etc.; 5° chrisma, quod adhibetur turn in confirmatione, tum in baptismo, post collationem sacramenti, tum ad varias consecrationes rerum, v. g. ciborii, calicis, patense, altaris, campanarum interius, etc.

Dico 2° vel a sacerdote....: ut constat ex praxi ecclesiai orientalis, in qua a mille et amplius annis mos viget, ait Scavini ex Ben. XIV, ut ipsimet presbyteri, cum se accin-gunt ad infirmum inungendum, oleum benedicant.

Dico 5° singulis annis renovandum. Quapropter, oleum vetus, recepto jam oleo novo, est materia quidem valida, sed illicita, idque probabiliter sub gravi. Si autem intra annum prsevideatur penuria olei infirmorum, licitum est

3. — Q. Qucenam est extrcmcc-unclionis materia proxima? r. Est dietse materise remotse applicalio, seu inunctio

r. Scriptura silet departibus corporis in quibus infirmus ungendus sit; et consequenter, in hoc puncto non una in diversis ecclesiis existit disciplina, ita ut alicubi plures, alibi pauciores partes inungantur. Sic, grseci ungunt in fronte, mento, genis, manibus, pectore et pedibus; alii ungunt in quinque sensibus et in pectore, vel renibus, vel pedibus, etc. Juxta pastorale autem Brugense, ungenda sunt organa quinque sensuum, scilicet visus, auditus, olfa-ctus, gustus, et tactus in manibus, quae sacerdotibus ungi debent exterius, reliquis vero ajgrolis, interius; bisque, juxta omnium Belgii ecclesiarum consuetudinem, adjungitur unctio pectoris, in parte superiors

Ex his concludimus, non plane constare quot et quse unctiones, atque sub quanam forma, sint faciendse. Hsec aulem qusestio considerari potest dupliciter: 1° speculative, seu prtesertim quoad sacramenti validitatem, 2° practice, seu quoad liceitatem. Unde:

4. — Speculative, seu quoad sacramenti validitatem. Desuper teneantur sequentia;

Prcenota. Duplex distingui potest inunctio, scilicet 1° ilia quse est multiplex, seu quse mullipliciter fit in diversis corporis partibus; 2° ilia qute est unica, seu quse fit in una tantum corporis parte, v. g. in capite sola. Duplex quoque distinguitur forma, scilicet 1° ilia quse est multiplex, seu quse totidem repetitur quot Hunt unctiones; 2° ilia quse est unica et universalis, seu complectens omnes sensus, ut N⁰ G videbitur. Itaque duplex jam re-

solvendus est casus, scilicet 1° si unctio adhibealur multiplex, 2° si adhibeatur unica.

r. 1° Cerium est quod, ad sacramenti valorem, suffi-ciat unctio ilia multiplex quae fit sallem quinquies seu in organis quinque sensuum, videlicet visus, auditus, olfactus, gustus et tactus; modo illse quinque unctiones fiant sub quintuplici forma qufe correspondeat singulo organo inuncto, scilicet, pro unctione oculorum, sub forma; Per

pro unctione aurium, sub forma: Per islam sanctam un-clionern... quidquid deliquisti per audilum; et sic de sensu olfactus, gustus et tactus.

2° Gontrovertitur aulem an, sub his quinque unctio-nibus, ad sacramenti valorem sufficiat forma unica et universalis. Sententia Afjirmans est multo probabilior, quia hajc forma, licet unica, est universalis seu sequivalens formse quinquies repetitse. Attamen, ob aucloritalem variorum contradicentium, htec sententia non est omnino certa.

r. Gontrovertitur utrinque probabiliter an, ad sacramenti valorem, sufficiat unctio unica, quse brevitatis causa quandoque fit sub forma universali. Sententia Affirmans videtur probabilior, tum quia diversa est ecclesiarum in unctionum numero disciplina, tum maxime quia ecclesia graca non inungit quinque sensuum organa, sed frontem, mentum, etc.; attamen, neque baic sententia est omnino certa.

r. Gerto ut accidentalia in unctione habentur, et proin ad sacramenti validitatem non pertinent, quinque sequen-

tia: l⁰ uncliones alisR quam illse qute in quinque sensi-Jjus fiunt, v. g. unctiones ftictte in peclore vei gutlure, in pedibus, in renibus, in parte corporis in qua inlir-mus magis palitur; 2° quod unclionum faciendarum praesciptus a pastorali servetur ordo; 5° quod in geminis sensibus, v. g. in oculis, gemina fiat unctio, inchoando a niembro dextero; 4° quod uncliones fiant per modum crucis; 5° quod fiant per pollicem, vel per virgulam.

Attamen, inter quinque ilia accidentalia, unum est, juxta Lig., bocque solum, quod obligat sub gravi, scilicet ut observetur unctionum faciendarum ordo a pastorali praescriptus, quia islius ordinis subversio vcrgit contra usum Ecclesiae in re gravi. Quoad alia vero, qiue-dam nullatenus obligant; vel si obligent, justa de causa facile legitimantur.

r. Facienda) sunt illa3 unctiones, sub distinctis formis correspondentibus, quae prsecipiuntur a riluali loci in quo sacramentum confertur; idque sub gravi, quia de re gravi agitur.

r. In casu necessitatis, ita ut tempus vix. sinat fieri omnes unctiones sub distinctis formis correspondentibus, abbreviare licet uncliones et formas, uno e duobus mo-dis sequenlibus, scilicet: sub prolatione unicse formse universalis, vel 1° facere omnes uncliones celeriter, non per modum crucis, liniendo unum oculum, unam aurem, na-res, os, et maxillam pro sensu tactus; in quo casu, ait Dens, non videtur superesse dubium de validitale sacra-menti hoc modo collali; vel 2° si necessitas maxime urgeat, facere tantum unicam unclionem in quacumque

corporis parte; quia, in necessitate, uti licet materia aut I'orma dubie valida, ubi certa haberi non potest. Atta-inen, in casu sacramenti sic dubie collati cum unica unctione, postea, si necessitas forte urgere desinat, sub conditione repetendte forent omnes unctiones cum for-mulis suis.

5° In morbo contagioso, in quo sacerdos absque morbi vel mortis periculo omnia peragere non valeat. Etenim, l)e Sacramentis in genere, N⁰ oG, dictum est quod, saltern ordinarie, non adsit obligatio hoc sacramentum ad-ministrandi cum periculo vifce; ergo a fortiori licitum esse debet in tanto periculo, si sacramentum conferatur, illud exponere aliquali periculo nullitatis, cum prsestet ministrare sacramentum probabiliter profuturum, quam nullum conferre. Dicit tamen pastorale Brugense quod, in casu morbi contagiosi, ungenda sint organa quinque sen-suum, ad singulas unctiones dicendo integram formam sensui qui inungitur accommodatam.

r. Dictum est supra, duplicem distingui formam, ordi-nariam et extraordinariarn.

1° Ordinaria, apud latinos, est hsec: Per islam sanctam nnctionem et suam piissimam misericordiam, indulgeat tibi Bominus quidquid deliquisti per visum, inunctis oculis; per audilum, inunctis auribus; et ita de cseteris inunctis or-ganis.

2° Extraordinaria, seu ilia qufe in casibus necessitatis adhiberi potest, est htec: Per islam sanctam nnctionem el svam piissimam misericordiam, indulgeat tibi Dominus

Q. Qncenam in his for mis verba surd essentialia? r. Essentialia sunt sequentia : Per istam unctioncm in-

sensum exprimente. Sed controvertitur, ut supra dictum est, utrum ad valorem sufficiat exprimerc sensus uno verho, an vero requiratur expressio singnli sensus inuncti.

q. Au est de essentia seu valore saeramcnli, quod forma sit deprecativa, ut est apud latinos et grcecos, an vero esse potest indicativa, ut in variis ritualibus invenitur?

r. Utrinque probabiliter disputatur; unde Ben. XIV, post relala argumenta sententite Neyantis et Afftrmantis, concludit quod singuli suum rituale scqui sub gravi teil entur.

In casu formas deprecativse, sacrarnenti validitati tarnen non obest voluntaria distractio ministri: nam bujus sacrarnenti valor pendet quidem ab oratione sacerdotis, non ut est opus operantis, sed ut est opus sacramentale, babens suam efficiam ex institutione et rnerilis Christi.

7. — q. Quinam sunt extremce-unctionis effectüs? r. Ex s. Jacobi verbis et ex Tridentino eruuntur quin-que effectus sequentes; 1° gratia, plenius sanativa, ex qua cteteri effectus proiïuunt, scilicet 2° remissio pecca-toruni, si quse supersint, 5° abstersio reliquiarum pcccato-rum, 4° alleviatio infirmi, Kquot; sanitas corporalis, si infirmi saluti prosit.

r. Est gratia duplex, scilicet gratia sanctificans et gratia aelualis seu sacramentalis.

1° Est gratia sanclificans, scilicet 1° sanctificans secunda, cum extrema-unctio sit primario sacrarnentuin vivorum; quse gratia secunda augetur per remissionem venialium, si qute adsint (2^S effectus); imo 2° sanctificans prima, cum extrema-unctio secundario. i. e. in hypothesi ahcu-jus peccati mortalis, sit sacramentum mortuorum (2⁵ effectus). Igitur hoe sacramentum remittit venialia per se; mortalia quoque remittit probabilius per se, modo adsit attritio, ait Lig., qua auferatur obex peccati.

2° Est gratia aclmlis seu sacramentalis, qua 1° aufe-runtur vel saltern minuuntur peccatcrum reliqui® (5^S effectus); et consequenter qua 2° infirmus alleviatur quoad animam et quoad corpus: quoad animam quidem, produ-cendo effectus reliquiis peccatorum contrarios (4^S effectus) ; quoad corpus quidem, producendo sanitatem corporalem si infirmi saluti expedierit (o^s effectus).

8. — Relative ad dictum secundum effectum, seu remissionem peccatorum, notentur sequentia;

q. Quoad remissionem mortalium, quomodo differt extrema-unctio a 'ccBteris sacramentis vivorum, et a sacramenhs mortuorum ?

r. Differt a cseteris sacramentis vivorum, in eo quod sacramenta vivorum mortalia remittant per accidens, i. e. in quantum gratia sanctificans secunda existere non potest cum peccato mortali; et differt a sacramentis mortuorum, ' in eo quod base sacramenta, i. e. baptismus et pcenitentia, mortalia remittant per se et primario, dum extrema-unctio mortalia remittit, quoque quidem per se, sed tantum secundario, i. e. in bypothesi alicujus peccati mortalis.

r. Tres sequentes assignantur casus ; 1° si infirmus, de mortalibus reus, confitcri non valeat, v. g. quia est sensibus dcstitulus, eiqne minister, ante unctionem, ab-

solutionern dare negligat vel obliviscalur; 2° si inslitula de morlalibus confessio, fuerit bona fide invalida, ob absen-üam atlritionis quam poenitens se habere credebat; oquot; si post confessionem infirmus, ante administrationem sacra; unctionis, lapsus fuerit in aliquod peccatum morlale, quin desuper ulla denuo inslituatur confessio.

u. Sunt 1quot; poense temporales pro peccatis debitse; 2° torpor ad bonum, pronitas ad malum, pusillanimitas ad per-ferenda rnorbi incommoda et mortem.

k. Reliquiis primi generis sen poenis temporalibus me-detur, eas tollendo, ex toto vel ex parte, juxta dispo-sitionem recipientis.

Reliquiis secundi generis medetur, non tantum dicto eodem modo, scilicet eas tollendo ex toto vel ex parte juxta dispositionem recipientis, sed etiam concedendo effectus eis contrarios: nimirum, contra iorporem ad bonum, dat proni-tatem ad bonum ; contra pronililatem ad malum, dat torpo-rem ad malum; contra pusillanimitatem, datanimum et vires ad morbi incommoda et mortem rite perferenda; hosque effectus contrarios operatur, praesertim oppugnando len-tationes dsemonis et augendo fiduciam in Deum.

10. — Relative ad quintum effectum seu sanationcm corporalem, notentur sequentia ;

1° Certum est quod boe sacramentum istam sanalio-nem non conferat semper; ut constat ex Tridentini verbis: Interdum uhi saluti anima' expedierit.

2° Ut eam producere valeat, tres sequentes requirun-tur conditiones, scilicet: 1° ut saluti animsc oxpediat;

insuper 2° ut nihil obstet a parte Dei, i. e. a parte di-vinte providenticB et justitice. Sic, ordini diviruB provi-dentise obstare videtur, si tantus sit morbi progressus, ut sanitas non nisi per manifestum miraculum et contra naturam recuperari possit; licet enim sanatio corporalis in lioc sacramento fiat virtute supernaturali, non tarnen fit virtute propria miraculosa, bene vero virtute seu ope-ratione quodammodo ordinaria et suavi qua causas na-turales successive adjuvat, quemadmodum medecinse na-turales operari solent; 5° ut nullus adsit obex a parte recipientis, v. g. recipientis indispositie, defectus fidei vel fiducise in Deum, etc.

o⁰ Siquidem sanatio pendeat ab his tribus conditio-nibus, 1° sequitur quod hoc sacramentum earn non confe-rat absolute, sed tantum conditionate. 2° Modo adsint hae tres conditiones, putat s. Thomas sanationem conferri m-fallibililer. 5⁰Juxta sententiam probabiliorem, hsec sanatio causatur ex opere operato, sicuti reliqui sacramentorum effectus, non ponentibus obicem.

. Tria inquiruntur, scilicet; 1° quisnam minister hoe sacramentum conferat valide, 2° quisnam conferat licite, 5° quisnam conferre teneatur.

q. Quisnam hoe sacramentum conferre potest valide? r.. Extremam-unctionem valide conferre potest solus et quilibet sacerdos.

Dico 1° solus; id ex Tridentino est de fide, et proba-tur s. Jacobi verbis: Inducat presbyter os.

pensus, interdictus; ratio est, ait Scavini, quia, quum hoe sacramentum non sit institutum per rnodurn judieii, quemadmodum pcenitentia, sutticit potestas ordinis, nee requiritur potestas jurisdictionis.

q. Quisnam hoe sacramentum conferre potest lieite? r. Distingue an adsit vel non adsit casus speeialis necessitatis.

1° Si non adsit specialis necessitas, hoe sacramentum licite conferre possunt sacerdotes curam animarum ha-hentes, ut episcopi et parochi; item alii sacerdotes, eorum consensum expressum vel rationabiliter praisumptum ha-hentes. Cseteris autem sacerdotibus id absque hoc consensu graviter est illiciturn. Imo, ex. constitutione Apo-stolicce Sedis a Pio IX lata (vide Dc Censuris, Nquot; 2a, 14°), incurrunt excommunicationem Papse simpliciter reservatam « religiosi prsesumentes clericis aut lai'cis extra casum necessitatis sacramentum extremae-unctionis aut Euchari-stise per viaticum ministrare absque parochi licentia. »

2° Si adsit specialis necessitas, v. g. si animarum pa-stores absint, vel illud ministrare recusent aut non va-leant, tunc illud licite conferre potest quivis sacerdos; nam, ail Bened. XIV, « Cum Ecclesia, urgente mortis periculo, cuilibet sacerdoti potestatem fecerit absolvendi a quibusvis censuris et peccatis., verosimile certe non est

tremam-unctionem quse est perfectio et complementum poenitentise, neque ad sui validitatem requirit in ministro potestatem jurisdictionis sicuti sacramentum poenitentise. » Nota. Ut minister licite seu rite hoc sacramentum administret, servare generatim tenetur omnes cseremonias a suo rituali prsescriptas. Circa eas autem notentur triu sequentia : 1° est peccatum grave, illud ministrare absque ulla veste sacra; vel omittere omnes preces ante et post

unctiones recitandas; excepto, in utroque casu, si id fiat cx necessitate; 2° est peccatum veniale, illud ministrare sine lumine, vel probabilius sine ministro, vel omissis crucibus; excepto, in his tribus casibus, si id fiat ex necessitate; 5° si, ob urgentem necessitatem, incipiatur ab ipsis unctionibus, prsetermissai orationes dicendse sunt postea, si lamen segrotus supervivat.

q. Quinam hoe sacratnenlum conferre tenentur? r. Distingue inter illos qui sunt vel non sunt anima-rum pastores; de quibus vide Do Sacramentis in generc, N⁰ 51.

1° Si non sint animarum pastores, aliquando teneri pos-sunt hoe sacramentum ministrare, ex charitate, nimirum in casu quo infirmus versetur in necessitate plus minusve gra-vi, et deficiat animarum pastor cui ex officio id incumbit.

Ilinc 1° ministrare tenentur sub levi, si proximus versetur in necessitate levi seu ordinaria, prout sunt ordi-narie graviter infirmi quibus ministranda sunt exeuntium sacramenta; ratio est, quia charitas pracipit, in hoe casu, tam utile subsidium moribundo procurare, etiamsi pce-nitentiam et viaticum susceperit.

Hinc 2° ministrare tenentur sub gravi, si proximus versetur in necessitate extraordinaria, i. e. si extrema-unctione graviter indigeat, v. g. si infirmus, brevi vel jamjam moriturus, confiteri omnino non valeat; tune enim extrema-unctio censetur esse peccatori sacramentum necessitatis ad salutem, utpote vices supplens sacramenti pcenitentise. Imo, in hoc casu ad id tenentur cum pe-riculo vitte; modo tamen moraliter constet tum de hac necessitate, tum de successu sacra unctionis conferen-dse, prout N⁰ 53, De Sacramentis in generc, dictum est.

2° Si sint animarum pastores, extreinam-unctionem conferre tenentur, ex jusiitia, et generatim sub gravi, quo-

lies ea ralionabiliter petilur, i. e. 1° in supradicla pro-ximi necessitate ordinaria; 2° a fortiori, in memorata ejus necessitate extraordinaria; et quidem cum periculo vitse, eo saltern modo quo statim dictum est.

Quadruplex occurrit qusestio: 1° quid requiratur in sub-jecto ad hujus sacramenti receptionem validam, 2° quid ad ejus receptionem licitam ct fructuosam, 5° quibusnam sit negandum, 4° qusenam sit ejus receptionis obligatio.

14. — q. Quccnam in subjecto condiliones requiruntur ad extremai-unclionis receptionem validam?

2quot; Ut aliquando personaliter peccaverit; quia, secus, non verificarentur verba forma;; quidqukl deliquisti. Ilinc, capaces non sunt pueri ante rationis usum, nec perpetuo amentes.

5° Ut sit graviter infirmus; idque ex s. Jacobi verbis et ex Tridentino constat. Requiritur igitur, ut adsit certum vel saltern probabile mortis periculum, quod ex ipsa in-firmitate proveniat.

Dico ex infirmitate. Itaque hujus sacramenti capaces non sunt illi, in quibus mortis periculum provenit ex alia causa quam ex infirmitate; et sic, ministrandum non est, capite damnatis, nec ante prselium vol navi-gationem periculosam; secus vero in ipso partu pericu-loso, vel ante quamcumque arduam operationem chirur-gicam, cum hujusmodi persona; actu jam laborent morbo intrinseco et pcriculoso.

ut in eodem mor bi statu hoc sacramentum non receperit. Unde, hoe sacramentum coramuniter habetur ut initera-bile in eodem morbi statu. Et proinde, antiqua praxis illud in eodem morbi statu iterandi, locum non habebat nisi forte ad cautelam et sub conditione, in casu quo in priori collatione aliquid sacramenti valori defuisset.

Dico in eodem statu: nam valide iterari potest in duobus casibus sequentibus: 1° si infirmus, in periculoso morbo jam inunctus, postea perfecte convaluerit, et subinde in novum periculum incidat; 2° in eadem infir-mitate diuturna, in qua infirmus, postquam jam fuerit inunctus, subinde notabiliter convaluit ita ut a mortis pe-riculo ereptus visus fuerit, in casu scilicet quo iterum in idem mortis periculum incidat. Quod etiarn valet, probabi-liusjuxta Lig. et Gury, si tantum adsit dubium positivum an morbi status revera fuerit mutatus; tune enim, ut ait pastorale Brugense, « iterationi favendum suadet antiqua olim licita, illud etiam in eodem morbi statu re-pelendi consuetudo, novumque levamen et subsidium illius ope percipiendum. »

13. — q. Quid in suhjecto requiritur ad hujus sacramenti receplionem licitam et fructuosam?

1° Ut infirmus non sit e numero eorum quibus negan-dum est hoe sacramentum, ut dicitur N⁰ sequenti.

2° Si infirmus habeat peccatum mortale, exigitur con-fessio, si fieri possit; hoe enim sacramentum est poeni-tentise complementum, ideoque hsec prascedere debet. Dico si fieri possit, nam ;

5° Si ille infirmus confiteri nequeat, requiritur et suf-ficit attritio; nam extrerna-unctio, quse quidem est sacramentum vivorum, simul est sacramentum mortuorum, sicque mortalia cum attritione remittere valel„

r. Imprimis, dicimus quod, relative ad moribundos, de triplici inquiri possit sacramenlo dando vel quando-que negando, scilicet de viatico, de poenitentia seu ab-solutione, et de extrema-unctione.

1° De viatico sermo fuit in tractatu De Eucharistia, N^ls 55 et 54; ubi docetur, illud non dandum esse du-plici moribundorum classi, scilicet: 1° illis qui Euchari-stiam sumere non possunt ob defectum intelligentise vel ob quamdam indecentiam; 2° illis qui reputantur incli-gni: quales sunt hi peccatores publici qui nuncupantur publice in fames, v. g. publice et nominatim excommuni-cati, meretrices, adulteri, concubinarii sen solo matrimo-nio civili juncti: nimirum his indignis, etiamsi bonam instituerint confessionem, publice ministrari non posse viaticum, ratione scandali in fidelibus ob reverentiam tanto sacramento debitam, nisi publicum scandalum re-paraverint; posse tamen dari occulte, si adstantibus nota sit moribund! conversio.

2° De absotulione agimus in tractatu De Poenitentia, N⁰ S2; ubi docetur, illam non dandam esse solis mori-bundis qui poenitentise sacramentum hic et nunc positive recusant; sed eam saltem sub conditione dari posse mo-ribundo, sensibus destiluto, quamdiu aliquo saltem modo prcesumi potest, in eo adesse attritionem; quam quidem prsesumptionem probabiliter adhuc admittere licet in casu, omnium pessimo, quo peccator in impoenitentia vel in ipso actu peccati sensibus fuit destitutus, quum et tune habere valeat lucidum intervallum in quo poeniteat.

5quot; De extrema-unctione. In qusestione non agitur pro-prie de illis moribundis qui hujus sacramenti uon sunt subjectum capax, i. e. in quibus deest una e quatuor conditionibus supra, N⁰ 14, relatis, cum invalida foret hujusmodi collatio; sed inquiritur de moribundis unctio-

Regulam generalem ac facilem tradit Bouvier, hoe cir-eiter modo, scilicet 1° quod extrema-unctio iis deneganda sit moribundis, quibus deneganda est absolulio, ut supra; et 2° quod iis concedi possit vel debeat moribundis, modo sint catholici, quibus impertiri potest vel debet absolutio, pariter ut supra. Ratio facile concipitur ex eo, quod extrema-unctio complementum sit sacrament! pcenitentise; imo, in casu quo adsit attritio, certius pro-derit unctio quam absolutio, ait Dens cum Pauwels.

l^a Sententia Afjirmat; et prtecipue probatur, 1° ex s. Ja-cobi verbis: Inducat presbyteros, quae prseceptum conti-nere videntur; 2° ex praxi et sollicitudine Ecclesiae ad sacramentum hoe omnibus ministrandum; item ex sensu fidelium; 5° ex lege charitatis, quse prsecipit ut medium adeo efficax contra dsemonem adhibeatur. liane Scavini dicit probabiliorem.

2a Sententia Ner/at, sal tem per se; quia neque ex Scri-ptura, neque ex tradilione, neque ex conciliis constat de prtecepto hoe sacramentum suscipiendi; verba autem s. Ja-cobi tantum de consilio habenda sunt. Dico per se: nam exci-piunt per accidens, 1° si quis, versans in mortali, non possit pcenitentise sacramentorum recipere; 2° si quis, sacrarn un-ctionem recusando, prseberet grave scandalum. Insuper gra-viter peccaret, si eam recipere recuset ex contemptu; non tarnen si tantum ex negligentia vel quadam repugnantia. Hanc Scavini dicit cornmuniorem, cui adhseret s. Thomas.

Dicit autem Lig., sententiam Ajjirmantem practice esse suadendam, prsesertim ratione charitatis quam quisquo sibi habere debet.

18. — q. Quid est bcnediclio aposlolica sen generalis ahsoiutio moribundis impertienda ?

u. Est benedictio a Papa vel ab ejus delcgalo, sub prsescripta verborum forma, moribundo impertienda, et annexam habens indulgentiam plenariam.

Ilac poteslate delegala nunc gaudent omnes episcopi; quffi quidem, vi constitutionis Pia Maler Benedicli XIV, non expirat morle summi Pontificis. liane potestatem suhdelegalam concedere solent episcopi omnibus sacerdo-tibus in sacro ministerio degentibus; hïecque facultas, juxta dictam constitutionem , non expirat morte aut discessu episcopi, sed perseverat usque ad adventum novi preelati, qui illam confirmare vel revocare potest; conürmnri censetur, eo ipso quod earn episcopus non revocet.

r. Regula est, quod sit danda vel neganda vel ite-randa iisdern infirmis, quibus danda vel neganda vel ite-randa est extrema-unctio; cum hoc tarnen discrimine, quoad iteralionem, quod, etsi hujus indulgentise fructus in eodem morbo non nisi semcl percipi valeant, nihilo-minus in eodem morbo hsec benedictio iterari seu denuo conferri possit in duobus casibus, in quibus tarnen non licet iterare cxtremam-unctionem, scilicet 1° si in eodem morbo jam quidem fnérit concessa, sed, ob defectum status gratiss vel alitor, infructuose fuerit concessa; 2° in

morbo diulurno in quo rite quidern fuit concessa, ite-rari potest eo momento quo magis urget vitse periculum; idque ad cautelam: nam, cum forsitan qualecumque mortis periculum ad hanc benedictionem dandam non sufii-ciat, prior concessio forte invalide seu infrucluose facta fuit. q. Qucenam condiliones in recipiente requirunlur? r,. Si recipiens sit mentis compos, in eo requiruntur tria sequentia: 1° ut bonam confessionem et communio-nem instituerit, vel saltern, iis ob impossibilitatem de-licientibus, conteratur; 2° ut ore, vel si fieri non possit, saltern corde invocet devote nomen Jesu; 3° ut mortem tamquam peccati stipendium de manu Domini patienter et alacri animo suscipiat.

Dico si sit mentis compos; attamen, delirantibus vel amentibus, juxta dictam constitutionem, nihilominus danda est bsec benedictio.

Vide in pastorali Brugen. preces benedictioni aposto-licse prseparatorias, et bujus benedictionis formulam, quse

Addit autem idem pastorale quod, si infirmus sit adeo morti proximus ut tempus non suppetat preces prseparatorias recitari, sacerdos possit ei statim benedictionem elargiri, incipiendo a dicta formula.

19. — Q. Quid est, generalim, sepultura ecclesiastica? r. Sub nomine sepultures ecclesiastica'., generatim, tria comprehenduntur: 1° sublevatio corporis domi ejusque conductio solemnis ad ecclesiam, per ecclesiae ministros facta; 2° officia cseteraque solemnitates in ecclesia et in coemetcrio habila; oquot; tumulatio in terra benedicla.

Dico Qeneralim: nam, ad sepulturam ccclesiasticam* necessario seu essentialiter non requiritur ut clerus funus per seipsum conducat, sive a defuncti domicilio ad eccie-siam, sive ab ecclesia ad ccemeteriurn, ut v. g. si illud vel hoc sit ab ecclesia valde dissitum; in hoe autem casu, clerus corpus defuncti ad ecclesiae introïtum suscipit, et cunctas cseremonias in ccemelerio peragendas, in ipsa ecclesia perficit.

Duplex jam qusestio solvenda est: 1quot; in quanam parochia seu ecclesia facienda sit sepultura ecclesiastica fidelium; 2° quibusnam neganda sit hsec sepultura.

o. Cuinam parochipe, seu polius cuinam parocho coni-petit jus sepeliendi corpora fidelium?

r. Competit parocho illius parochite in qua defunctus habebat domicilium aut quasi-domicilium aut habitatio-nem quae quasi-domicilio fere sequivaleat; nisi tarnen bic alibi sibi sepulturam legitime elegerit, vel legitimum se-pulchrum majorum seu familite (caveau de familie) babeat, vel extra parochiam suam casualiter moriens, ad illam commode et absque periculo deportari non valcat.

Ex his intelligitur quod, juxta jus canonicum, quadru-plex distingui possit sepultura, scilicet parochialis, electa, avita seu in sepulchro majorum, casualis. Sepultura parochialis est regula ; caiterte vero sunt exceptiones. Itaque : 1° Parochialis sepultura est ilia quae locum habet regula-riter, scilicet in parochia ubi defunclus habebat domicilium ; quia hsec ecclesia ipsi est parochialis stricte el proprie dicta. Quod si obierit in parochia uhi habebat quasi-domicilium vel habitationem huic sequivalentem, sepultura ibidem facta, etiam, sed lato sensu, parochialis nuncupari potest. Itaque generatim parochialis vocalur ecclesia , in ordine ad sepulturam , ilia in qua defunctus, si de ineundo matrimonio ageretur, forct jungendus.

Hinc 1° qui decedit in loco domicilii, ibi est sepe-liendus. 2° Qui duo simul habet domicilia, ordinarie m illo sepelitur in quo obiit. 5° Qui monlur in loco quasi-dornicilii, ibi est sepeliendus, etiamsi alibi habeat do-micilium. 4° Quando quis obit in loco ubi habebat na-bitationem quasi-domicilio fere sequivalentem, i. e. in loco ubi per aliquod tempus manere intendit, causa sa-nilatis, recreationis, rusticandi, vel simili de causa, dicen-dum videtur quod, inspeclis turn mente sacrorum cano-

parochia per ejusmodi habitationem evadat defuncto paio-chia sufficienter propria in ordine ad ibi recipiendam sepulturam; etsi tarnen probabilius sit quod parochia in qua quis talem instituit habitationem, inde non fiat ei sufficienter propria in ordine ad ibidem contrahendum matrimonium, ut in tract. De Matrimonio, N° 119, di-cilur. 5° Quum vagi subsint parocho parochüe in qua hic et nunc sunt et moriuntur, ibi sunt terrse mandandi. Quod special vialores, peregrinos aul advenas, extra liraites proprise parocbise casu decedenles, dicilur infra, in 4 .

Dictum est regulariter: nam a regula generali sen a sepultura parochiali recedere licet in triplici casu sequenli.

2° Electa sepultura. Omnis utriusque sexus fidelis, ait De Brabandere, sibi sepulluratn eligere potest in locis religiosis jure tumuli gaudentibus, nisi specialiter a juie prohibeatur.

Atqui, prseter eos qui mentis non sunt compotes, a jure eligere prohibentur, 1° impuberes, ob inopiam consiln; pro iis tamen, dum vivunt, et consuetudo regionis id habeat, eligere potest pater, et patre mortuo maler; 2° reli-giosi professi stride dicti, utpote qui propria; voluntati renuntiarunt; 5° sacra sepultura indigm, ut patet.

o⁰ Avüa sepultura. Sepulchrum major urn est illud quod ad usum privatum debite obtinuerunt alicujus ascenden-tes paterni vel materni. Sepulchra illa vocantur alia fa-

miliaria, quae Iranseunt ad omnes descendcntcs familise illius, qui sepulchrum acquisivit; alia vero hareclilaria, qua3 transeunt ad hseredes etiam exü'aneos, et ad successores illius, qui sibi et hseredibus suis sepulchrum acquisivit.

Patel quod in sepulchro majorum recondi non possint illi, qui sunt sepultura ecclesiastica indigni: qui enini se sepultura indignum reddidit, seipsum ea privat.

A⁰ Casualis sepultura. De jure censentur casu, imo casu fortuilo mori, omnes illi qui extra limites sua) parochise, de qua supra in 1°, dccedunt, v. g. viatores, peregrini, advenaï.

Illi (si non elegerint sepulturam nee habeant sepulchrum majorum), etiamsi in hac aliena parochia exeun-tium recepissent sacramenta, ad suam ecclesiam paro-chialem, etiam inconsulto pastore hoe extraneo, depor-tandi sunt ibidem tumulandi, modo id commode et absque periculo fieri queat. Secus, in aliena hac parochia sepe-liuntur.

Causa cur id commode et absque periculo fieri nequeat, esse potest epidemia A^rel pestis, timor ne cadaver ex re-tardatione putrescat aöremque inficiat, impensae quas vires lueredum excedant, nimia locorum distantia juxta pru-dentis judicis arbitrium commensuranda.

In prsesenti autem casu, quo scilicet quis in aliena parochia fortuito moriatur, ad hseredes pertinet jus cadaver transferendi ad ecclesiam parochialem, ibique curandi ce-lebrari exequias, nullo soluto jure redemptionis, do quo N⁰ seq., in Nota.

Nota 1°. Quae de parochiali et casuali sepultura tradi-mus, juris sunt communis. Attamen, in casuum specie, qusedam alicubi existere possunt modificationes, legitime introductie turn per consuetudines locorum, turn per sta-tuta dioecesana, tum per conventiones inter parodies.

Sed juris dispositiones non sunt absque quodam di-scrimine de clericis atque de religiosis intelligendse: jus enim canonicum, pro peculiar! honore cujus digni sunt, varia specialia statuit quoad sepulluram turn Papse, tum car-dinalium, turn episcoporum, etc.: hi enim ut plurimum sepeliuntur, Papa in basilica Vaticana, cardinales in ecclesia sui tituli, episcopi in ecclesia sua cathedrali. Persons vero religiosse solemniter professse, item novilii et familiares seu commensales continui, in ecclesia vel coe-meterio sui monasterii, etiam absque ullo paroclii inter-ventu, sunt sepeliendi; et si casu extra monasterium raoriantur hujusmodi religiosi, eo sunt, deportandi, mode id commode et absque periculo fieri queat, quemadmo-dum supra de fidelibus dictum est.

Non confundendum est jus tumulandi seu terrse man-dandi, de quo hucusque sermo fuit, cum jure exequias celebrandi, de quo hie qusedam addimus.

r. Adhibentur 1° in defunctorum honorem et refrige-rium; 2° in vivornm solatium et sedificationem; 5° per accidens, in fabric® et ministrorum sustentationem, so-lulione expensarum quse eis per modum eleëmosynse tribuuntur.

Dictum est supra, existere quosdam casus in quibus parochianus extra ecclesiam parochialem in aliena legitime tumulatur. Sed, in his casibus, qusestio est, in qua-nam ecclesia, parochiali scilicet vei alia ubi sepelitur, celebrandse sint exequite. Itaque,

q. Cuinam parocho tune cornpetü celebrare exequias? r. Regula est, exequias celebrari in ecclesia tumulante; cui consequenter competunt omnia emolumenta funera-üa , dempla solum portione canonica, de qua infra.

1° Si inter utramque ecclesiara legitime inita fuerit con-ventio ut super omnes hujusmodi defunctos fiant exequito in ecclesia respective propria; ita tarnen ut inde non graventur hteredes, qui nunquam duplicem taxam fune-ralem solvere tenentur.

2° Si defunctus jusserit aliter lieri: scilicet, non solum si jusserit exequias celebrari in utraque ecclesia, in quo casu omnis evanescit difficultas; sed eliam si vo-luerit eas celebrari in sola dcfuncli ecclesia parochiali: ultima enim defunctorum voluntas, in quantum potest, servari debet; hoe tarnen jus, quod compelit defuncto, ejus haeredibus est denegandum.

Nota. In dictis supra casibus ubi, ob sepulluram in aliena ecclesia, ibidem celebrantur exequine, iis non cc-lebratis in ecclesia parochiali, et ubi consequenter paro-chus proprius cum sua ecclesia privatur emolumentis quio ex tumulatione et exequiis proveniunt, jus commune, ad leniendum hujusmodi damnum, decrevit, quamdam emo-lumenlorum partem competere spoliato parocho vel ejus ecclesiae; hsecque pars vocatur porlio canonica, redemplio, vel etiam quarla funeralis, sic dicta quia, nisi quoad hujus portionis quantitatem ex locorum consuetudine con-trarium constet, esse debet emolumentorum pars quarla.

Redemptio itaque debetur quoties quis extra ecclesiam suam stride parochialem seu ecclesiam sui domicilii se-pultura aut exequiis donatur, i. e. quoties ilia fumt sive in ecclesia ubi habet sepulturam electam vel avitam, sive ubi habet quasi-domicilium vel habitationem huic sequi-valentem, sive ubi casu fortuito obiit ad ecclesiam suam parochialem non transferendus.

Ikec portio regulariter solvenda est ab ecclesia tumu-lante, in qua exequia3 celebratse sunt, seu ab istius ecclesiae parocho qui omnia emolumenta percepit; non autem ab

haeredibus defuncti, curn lex ecclesiastica eis duplex onus non imposuerit. Ilsecque porlio solvenda est turn paro-cho domicilii, lum hujus parochi fabric» in dioecesibus ubi talis praxis in usu est. Si autem duo haberet domi-cilia, porlio inter duos illos parochos foret dividenda; dum e contra, ubi sepultura aut exequi» peraguutur in uno domicilio, alterius domicilii parocho nihil debetur.

Hjec sunt juris communis. Sed particulares locorum usus et praxis sedulo attendi debent, ait De Brabandere, quum hujus quartas car.onicse disciplina in aliquibus locis penitus exlincla sit, vigeat in aliis, in aliis vero vestigium tantum aliquod remaneat. In dioecesi autem Bru-gensi, antequam trausferatur corpus in aliena parochia tumulandum, regulariter prius celebrantur exequife in ecclesia propria. Et si id non fiat, observatur decretum episcopi de Beaumont, a gubernio approbatum, anni 1805, juxla quod clero proprio et fabricse ab hairedibus solven-dum est jus redemptionis in casu quo, vi testamenti vel vi dispositionis particularis ab haeredibus facte, exequite in ecclesia aliena celebrentur.

22. — Quoad /empus el locum sepultura, varia sta-tuunlur a codice noslro civili el a legibus civilibus, in-^% ter qiife notentur qualuor sequenlia:

1° Prohibetur ne sepultura fiat absque licentia magi-stratus civilis, scriplo data; el ne fiat ante 24 horas post obituin, exceplis casibus extraordinariis a magislratu civili delerminandis, v. g. ob peslem, putredinem, etc. Qui vero absque hac licentia defunctum sepelirent vel sepeliri juberent, ad mulclam el ad carcerem damnari possent.

2° Prohibetur generatim ne corpora sepeliantur in ec-clesiis aut in aliis sedificiis clausis quffi ad coetum ho-minum deslinanlur; exceplis tarnen, ex consuetudine, quibusdam personis dignioribus, episcopis scilicet et mem-

bris farnilise regiaï, pro quibus, ex decreto prairiali, nocessaria est licentia gubernii. Non tamea prohibetur sopultura in capella quam quis habet in ipso coemclcrio, vel in sacello domestico quod a civitate aut pago saltern 25 metris distat.

3° In coemeterio, ponenda sunt corpora secundum or-dinem incoeptum, sine ulla distinctione; nisi aliqua con-cessio obtineatur.

4.° In ccemeterio sepultura calholiconim deslinato, re-servari debet aliqua pars qua3 inserviat sepultura) eorum quibus neganda est sepultura ecclesiastica; imo aliquando reservari debent plures partes clistincüc, juxta plurita-tem confessionum religiosarum ibidem vigentium. Illa autem pars vel partes reservatie, jure ecclesiastico, non sunt benedicendas.

Insuper 5°, jure ecclesiastico, benedicta esse debet terra in qua sepeliuntur corpora fidelium; bscque benedictio per episcopum aut ejus delegatum facienda est.

Duplex distingui potest bujusmodi benedictio, scilicet generalis et particularis. Generalis est illa qua benedici-tur totum coemeterium, sepulturse fidelium destinatum; bsecque fere ubique locorum viget. Sed, cum hisce tem-poribus non raro accidat ut ii, quibus sepultura ecclesiastica deneganda est, sacrilege sepeliantur ministerio laïcorum in loco fidelibus solis consecrato, ideo in qui-busdam locis, prsesertim Gallise, ad prfecavendas bujusmodi profanationes, sapienter ab episcopo statutum est ut ibi fiat benedictio non generalis, sed 'particularis, i. e. qua singulus locus in quo deponendum est corpus ali-cujus fidelis, immediate ante depositionem, sigillatim be-nedicitur a sacerdole qui sepulturam instituit, prout fit in locis infidelium.

r. Est privalio loei benedicli atque ritus sacri inhu-mandis cerlis cadaveribus inflicta. Ecclesia autem nun-quam prohibuit corpora inhumari, sed solum vetuit ne ccrta cadavera sepeliantur in terra benedicta ac ritu sacro, turn propter inhabilitatem, nempe non baptizato-rum, turn in poenam spirilualem, nimirum christiano-rum qui graviora qusedam crimina commiserunt; qua-propler, hujus pcenaï applicatio soli Ecclesise competit, nee ullo modo a potestate civili pendet.

Leges canonic»} determinant varios casus in quibus neganda est sepultura ecclesiastica; hasque dispositiones, ad universalem Ecclesise disciplinam spectantes, theologi et prsesertim canonislse interpretantur. Attamen, ad sin-gulum episcopum pertinet hos casus sua) dioecesi appli-care, et determinare num, inspectis locorum et temporis circumstanliis, expediat pro certis casibus aliquid de rigore canonum remittere vel non.

En jam desuper dispositiones qua?, conformiter ad jus canonicum, ubique quoad maximam partem in usu sunt, et speciatim in dioacesi Brugensi usu et pastorali prse-cipiuntur.

r. liegulu generalis, ait 111. D. Malou, episc. Brug., in epistola circular! anno 1800 ad ecclesiarum fabricas directa, est sequens; Ecclesia sepulturam ecclesiasticam concedit omnibus fidelibus qui in sua communione obierunt, et cam denegat omnibus personis qua) extra suarn commu-nionem c vita cesserunt.

Dico extra suam communionem. üupiicem autem distin-guere licet classem hominum qui extra Ecclesia) communionem moriuntur: suntque illi de quibus in sequenti response dicifur.

1° Illis qui ita (oris sunt ut ad Ecclesiam nunquam pertinuerint, i. e. infidelibus, et non baplizatis infanti-bus catholicorum. De his aulem ultimis addit pastorale nostrum: « Si mater prsegnans mortua fuerit, caute ex-trahatur foetus, et baptizetur si vivat; si autem certo mortuus fuerit, neque baptizari debet, neque in loco sa-cro sepeliri, neque potest in matris uterum reponi ut cum ea sepeliatur. »

2° Illis baptizatis qui communioni Ecclesije actu re-nuntiarunt: tales sunt baptizati hseretici, schismatici, apo-statse atque increduli nostri moderni, vel notorie excommu-nicati aut interdicti.

5° Illis fidelibus rebellibus qui, sive in vita sive in mortis articulo. Ecclesiae communioni renuntiasse censentur.

Dico 1° sive in vita: scilicet illis peccatoribus qui sunt publics infames v. g. manifestis usurariis, meretricibus, etc., qui sine posnitentia obierunt; item iis de quibus publico constat quod confessioni et communioni paschali non satisfecerint, et absque ullo signo contritionis obeunt (vide tamen paulo infra).

Dico 2° sive in mortis articulo: scilicet illis qui, sana mente, exeuntium sacramenta recipere positive recusa-runt, sicque in impoenitentia for mali morlui sunt; item iis qui sana mente (non vero si ex insania) ex intentione seipsos occiderunt, nisi ante mortem signa poenitentiae dederint; item iis qui in duello occiduntur, etiamsi, quod buic casui proprium est, ait pastorale Brugense, ante mortem suam signa poenitentiae dederint; haec vero restrictio fit in odium duelli. Excipe tamen pro poeni-tente duellante, si inter inflictum vulnus ct mortem unus alterve dies intercesserit.

quibuslibct casibus ad liane materiarn pertinenlibus, ubi vel minimum quidem dubiura oceurrcrit, nihil agere prse-sumat paroelms, nisi eonsulto prius ordinario. Quin imo, semper id fiat, si per tempus licet, dam ex negatione sepullurse eeclesiasticffi difficultales prsevidentur oriturso ». Et III. D. Malou, in dicta epistola, sic concludit: « Dans les cas douteux, les cures, avant d'appliquer la peine, sont obligés de recourir a l'évêque. De fait tous les cas sont considerés comme douteux; la sepulture ecclésias-tique n'esl plus guère refusée qu'après information et ju--gement du premier pasteur. On peut dire que le refus de sepulture est de fait réservé ;\ l'evêque.

L'évêque, dans eette malière délicate, agit autant en père qu'en juge. Lorsqu'il y a doute, il prononee pres-que toujours en faveur du défunt. Ainsi, un ehrétien qui a négligé le devoir de la communion pascale, et qui, d'après les anciens canons, devrait être traité comme posilivement excommunié, est presque toujours ad-mis a la sépulture ecclésiaslique, si, avant de mourir,.. il a posé des actes dont nait la présomption fondée de son retour et de sa bonne volonté.

Le juge ecclésiaslique étend l'indulgence aussi loin qu'il le peut sans violer ses devoirs; mais il y a une limite a laquelle il doit s'arrêter... Exiger la sépulture ecclésiaslique, e'est fouler aux pieds les lois de l'Eglise, et faire violence a la conscience des pasteurs. Cette violence est d'aulant plus odieuse aujourd'hui, qu'elle blesse tout a la fois les droits civils et religieux des catholi-ques, et qu'elle conduit a la confusion des pouvoirs, si antipathique aux institutions qui nous régissent, lorsque des magistrals osent s'y associer. »

Nota 1°. Si quis illorum quibus neganda est sepul-tura ecclesiastica, in coemeterio benedicto sepeliatur, cce-meterium vel polluitur vel violatur. Scilicet polluüur per sepulturam tum infidelis seu non baptizati, turn excom-

municali publice denunliati; tuncque nulla in eo dein-ceps fieri potest sepultura ecclesiaslica, donec de consensu episcopi reconciliatum fuerit, corpore prius exhu-niato. In aliis casibus, seu per sepulturam aliarum per-sonarum proliibitarum, tantum violatur ccemeterium, quod proin reconciliari non egit.

Nota 2°. Corpus, sepulturEe traditum, exhumari non potest nisi adsit justa causa, et non nisi de licenlia episcopi et officialis civiiis; imo graves poense a codice poenali, art. oGO, statuuntur in exhumatores cadaverum et violatores sepulchrorum.

Quinque priora sacramenta ordinantur ad individuaEcclc-sise membra, nimiruin ad hominis spiritualis formationem, instaurationem et consummationem. Duo ultima bonum publicum magis spectant quam privatum; nam ordo ad spiritualem, et matrimonium ad carnalem multiplicationcm inserviunt.

Sicuti Eucharistia est sacramentum dignissimum in se, ita ordo est dignissimum in effectu, cum evehat hominem ad dignitatem ineffabilem et dignitati ipsius Christi simillimam. Ordo est totius Ecclesiae velut columna: nam ex hoc gignitur admirabilis ilia hierarchia, qua totum corpus Ecclesia; sustentatur et regitur.

q. An cerium est in Ecclesia exislere hierarchiam? r. In Ecclesia catholica existere hierarchiam divina or-dinatione institutam, ex Tridentino de fide est; idquo probatur Scriptura, ubi Paulus id demonstrat ex sumpta comparatione corporis humani: El corpus non est union membrum, sed mulla; dein; Quosdam quidem posuit Deus in Ecclesia, primum aposlolos, sec undo prophelas... Num-quid omncs sunt aposloli?...

r. Duplex distinguitur, scilicet hierarchia ordinis et hierarchia ƒurisd ictionis.

Hierarchia ordinis, ait Scavini, respicit sacramenlorum admlnistrationem, et merito dicitur potestas valide con-üciendi sacramenta; hierarchia vero jurisdictionis respicit spirituale fidelium regimen, et ideo dicitur potestas re-gendi subditos. Utramque sic describit s. Thomas: Duplex est spiritualis potestas, una quidem sacramentalis, alia jurisdictionalis: sacramentalis quidem potestas est quae per aliquam consecrationem confertur...; potestas autem jurisdictionalis est qute confertur ex simplici injunctione hominis.

r. 1° In hierarchia ordinis, tot sunt gradus quot sunt ordines diversi per ordinationem collati, ut infra dicetur.

2° In hierarchia jurisdictionis, gradus seu dignitates distinguuntur sequentes : 1° papatus, 2° cardinalatus, 5° patriarchatus, 4.° primatia, 3° archiepiscopatus. 6° epi-scopatus, 7° prselaturaj inferiores, 8° omnes dignitates in-feriores episcopum adjuvantes, quali gaudent vicarii ca-pitulares, vicarii generales, capitula canonicorum, vicarii foranei seu decani, parochi, cseteri denique sacerdotes.

r. Papatus nihil aliud est quam episcopatus Romanus, quatenus jurisdictionem in universes episcopos et fideles annexam habet.

r. Cardinalatus constituit ccclesise Romance clerum atque senatum augustissimum, cui competit Papam eligere, eumque in rebus arduis consilio adjuvare.

Dignitas cardinalitia, ait De Brabandere, initio inferior erat episcopali; sed hodie omnem aliam ecclesiasticam dignitatem, una dempta pontificia, transcendit. Cardina-

les itaque antecedunt patriarchas, primates, archiepi-scopos et episcopos, propter jurisdictionem quam exercent, et personam summi Ponlificis quam repr£esentant; et ideo merilo eis purpura tamquam regibus datur. Cardinalatus tamen non necessario episcopalem dignitatem supponit, cum, ultra cardinales episcopos, dentur cardinales pres-byleri et cardinales diaconi.

r. Patriarchatus est episcopatus cui subsunt reliqui, etiam primates, totius regni vel imperii.

r. Primatia olim erat, juxta sententiam probabiliorem, episcopatus patriarchali jurisdictione inferior et archiepi-scopali superior. Ilodie vero primatibus solum honoris nomen sine ulla potestate relictum est.

r. Archiepiscopatus seu metropolitanatus est episcopatus qui subest primatise vel patriarchatui, et praBest alicu-jus provincise seu regionis episcopis, qui ejus suffraganei vocantur.

r. Episcopatus est summum sacerdotium seu plenitudo sacerdotii. Episcopi hodie in tres classes dividuntur, scilicet:

1° Alii sunt episcopi dioecesani, seu illi qui propriam dicecesim habent; sunt pnelati qui, charactere episcopali insigniti, certo alicujus provincise districtui seu dioscesi praesunt quoad curam animarum et regimen ecclesia-sticum.

2° Alii sunt episcopi titular es, seu illi qui propriam dicecesim non habent; sunt prselati qui quidem chara-eterem episcopalem eiquc annexam potestatem in conse-cratione receperunt, sed, defectu propria) dioeceseos, hujus potestatis usu et jurisdictiono privanlur. Dicuntur etiam

episcopi m partibus infidelium, quia ait, De Brabandere, exornantur litulo alicujus earum ecclesiarum quae sub jugo infidelium gemunt. Hoc autem fit, ne memoria an-tiquse dignitatis earumdem ecclesiarum penitus obliteretur.

3° Alii sunt episcopi coadjulores aliorum episcoporum, constituti vel sine futura successione, hique vocantur coadjutores lemporales, vel cum jure successionis, hique mmcupanlur coadjutores perpetui seu hwreditarii.

n. Prcelatura; inferiores velut medium locum tenent inter episcopos et presbyteros. Praelati inferiores sunt an-tistites qui, expertes ordinis episcopalis, in sibi subje-ctas ecclesias atque personas quasi-episcopalem jurisdi-ctionem exercent, licet nulla ordinis potestate gaudeant; tales sunt v. g. abbates ordinum religiosorum relative ad suos. Triplex autem distinguitur prselatorum inferio-rum species, quas vide apud De Brabandere, in ejus tractatu De Jure Canonico.

Nota ex Scavini. Licet ipsa catholica fides doceat, nonnullos bierarebise gradus fuisse institutos jure divino, ut ex Tridentino liquet, non possumus tarnen dubitare quin Ecclesia, accepta a Christo potestate, pro magis apta et temporum circumstantiis magis acccommodata divini mi-nisterii distributione, potuerit gradus alios inferiores, sicut in hierarebia ordinis, ita etiam in bierarebia jurisdiclionis inducere, inductos autem extinguere vel alios iisdem sub-stituere, sicuti revera pedetentim, pro re nata, fecisse nobis tradunt eruditi.

Jam tractandum nobis est de hierarebia ordinis. Quin-tuplici capite dicimus 1° de natura et gradibus ordinis in genere, 2° de singuli ordinis proprietatibus, materia et forma, 5° de ordinis ministro, 4° de ordinis effecti-bus, 3° de ordinis subjecto.

1° Or do, sensu lato sumptus, significat relation em seu aptam disposilionem inter plura.

2° Ordo, hominibus applicatus, seu respectu persona-rum alicujus communitatis, designat certam classem per-sonarum in aliquo gradu conslilutarum. Sic, dicitur ordo nobilis, ordo plebeius, ordo religiosus, ordo clericalis seu clerus, qui hoc sensu complectitur modo dictam duplicem hierarchiam jurisdictionis et ordinis.

5' Ordo, sensu strictiori et ecclesiastico sumptus, i. e. relative ad consecrationem vel ordinationem ab episcopo collatam, designat hierarchiam ordinis, qua3 complectitur varios gradus, scilicet episcoporum, presbyterorum, dia-conorum, etc. Sed sensu slrictissimo, sumitur pro ipso actu quo confertur aliquis gradus hierarchise ordinis, i. e. pro ipsa ordinum collatione ab episcopo facta; sicquc potius ordinatio quam ordo vocatur, quia, ab episcopo collatus, ordo est proprie effectus ex ordinatione resul-tans.

r. Hoe ultimo sensu, ordo seu potius ordinatio est ritus sacer quo traditur potestas quasdam Ecclesia fun-ctiones obeundi. Dicitur ritus sacer, non vero dicitur sa-cramentum, ut definitio convenire possit omnibus ordi-nationis gradibus, etiam subdiaconatui et ordinibus mi-noribus, qui, cum, juxta infra dicenda, probabilius non sint sacramenta, semper saltern sunt ritus sacri.

Ordo autem, prout est sacramentum, i. e. pro iis or-dinationis gradibus in quibus adest ratio sacramenti, definitur ; Sacramentum novae legis, quo spiritualis potestas confertur et gratia ad ecclesiastica munia rite obeunda.

5. — Q. An certa est sacramenti ordinis existentia? Prcpnota. Existenliam sacramenti ordinis negant luthe-rani, calvinistse, aliteque sectai ex iis ortse; solam po-puli electionem et deputationem necessariam esse volunt ad ministros verbi divini rite constituendos. Verum,

r. Contra eos de fide est, existere in Ecclesia proprie dictum ordinis sacramentum; ut patet ex Florentino, et Tridentino dicente: « Si quis dixerit ordinem, sive sacrara ordinationem non esse vere et proprie dictum sacramentum a Christo Domino institutum, vel esse figmentum quod-dam humanum,.... autesse tantum ritum quemdam eligendi ministros verbi Dei et sacramentorum, anathema sit. »

Probatur, ex eo quod in ordinatione reperiuntur omnia ad rationem sacramenti requisita, scilicet; 1° signum sen-sibile, cum signo exteriori conferatur; 2° institutio divina, cum Christus apostolos ordinis ministros instituerit, eis-que potestatem dederit consecrandi, remittendi peccata, sacra mysteria dispensandi, regendi Ecclesiam, et alios ministros instituendi; 5° collatio gralice, cum Apostolus, in I et II ad Tim., ei dicat: Noli ncgligere gratiam qucc data est tibi per prophetiam, cum impositione manuum presbyteri. — Admoneo te ut resuscites gratiam Dei, quai in te est per impositionem manuum mearum.

Licet ex his constet sacramentum ordinis existere in Ecclesia, inde tamen non sequitur singulos ordinationis ritus, seu singulos ordinis gradus habere rationem sacramenti.

4. — Quoad ordinis numerum seu gradus, sint seqq. q. Quam cerium est existere ordines seu gradus plures, et existere ordines majorcs et minorcs ?

r. 1° De fide est, ex Tridentino, plures existere in Ecclesia ordines seu gradus, cum definiat: « Si quis dixerit in Ecclesia catholica non esse hierarchiam divina

ordinatione inslitutam, quse constat ex episcopis, presby-teris et ministris, anathema sit. »

2° Etiam de fide est, oxistere ordines majores et ordines minores, cum Tridentinum defmiat: «Si quis di-xerit, praeter sacerdolium, non esse alios ordines, et majores et minores, per quos, velut per gradus quosdam, in sacerdotiurn tendatur, anathema sit. »

q. Quare ordines majores et minores ila nuncupantur? r. 1° Ordines majores sen sacri sic vocantur, quia iis initiati propinquiorem in corpus Christi habent potesta-tem, et propius sacrificio cooperantur; quia tangunt -vasa sacra; et quia ad majorem sanctificationem, ad conti-nentiam et horas sacras adstringuntur.

2° Ordines minores ita vocantur, ratione habita ad ordines majores. Dicuntur quoque non sacri, quia non sunt sacri eadem ratione qua majores; alioquin et ipsi ma-anopere sacri seu sancti sunt; quin imo, qusestio mo-vetur utrum sacramenti rationem non participent, ut infra videbitur.

r. 1° Ecclesia grseca, a saeculo IX, quatuor tantum ordines agnoseit; duos majores, presbyteratum et diacona-tum; et duos minores, subdiaconatum et lectoratum.

2° Ecclesia autem latina, a remotissima anüquitate, ut constat ex epistola s. Cornelil Papa3, anno 232, saltern septem ordines seu classes agnoseit, scilicet quatuor minores, qui sunt ostiariatus, lectoratus, exorcistatus, et aco-lythatus; et tres majores, qui sunt subdiaconatus, dia-conatus et presbyteratus; quibus, juxta sententiam com-muniorem et probabiliorem, addendus est 8° episcopatus. Nee obstat quod Tridentinum, septem ordines numerans et nominans, sileat de episcopatu; nam sacerdotiurn, ait Bouvier, est genus, sub quo presbyteratus et episcopatus sunt velut species, ut modo infra dicelur.

Nota. Tonsura non est ordo, nee ullam rationcm sacra-menti habet; sed est eseremonia ab Ecclesia instiluta, qua laïcus, baplizatus et confirmatus, sacro rilu in clerum ad-scribitur, priusquam ad ordines adrnitlatur. Eam exbi-bent auclores ut antiquissimam , imo communius ut ab apostolis descendenten!, ait Bouvier ex Mariene.

u. 1° Quoad ordines minor es, et suhdiaconalum, qui per multa ssecula inter minores ordines reputatus fuit, disputatur an sint sacramenta el characterem indelebilem imprimant. Tola difficullas, ait Bouvier ex Bened. XIV, consistil in delerrninando utrum illi ordines fuerint instituti a Chrislo, an vero ab Ecclesia: si prius, vera possunt esse sacramenta; si poslerius, sacramenti rationcm non habent.

A/firmant cum s. Thoma mulli, prsesertim scholastici ve-teres, et gravissimi scholastici recentiores: quia semper et ubique, saltem in ecclesia lalina, bi ordines extite-runt, nee reperilur eos a coneiliis fuisse instilutos; unde concludunt, eos ab apostolis i'uisse traditos et esse sacramenta.

Negant, cum Petro Lombardo et nonnullis veteribus, plerique recentiores, bis prsesertim nixi rationibus: 1° non constat hos ordines, licet antiquissimos, ab apostolis de-scendere; 2° etsi ab apostolis descenderent, non ideo certum esset eos a Christo fuisse institutes; 5° etiamsi concederetur' eos a Christo fuisse institutes, non adhuc conslaret illos rationem sacramenti habere, quia velut cseremonise, sicut lotio pedum, institui potuissent; etenim, in ritu eos conferendi, nihil clare ostendit gratiaj pro-ductionem : manus non imponuntur, Spiritus sanctus non promittitur nee annuntiatur.

quod ordinandus qui cum mortali ad hos ordines acce-dit, peccet raortaliter, ob periculum forte sacramentum vi-vorum indigne recipiendi.

2° Quoad reliquos ordines majores, sententia A (firmali va 1° est communis et theologice certa de diaconatn; 2° est fide certa de presbyteratu; 5° est nunc communis et omnino tenenda, ait Schouppe, de «piscopatu. Igitur,

Quoad cliaconatum, probatur ex eo, quod inveniantur omnia ad sacramentum requisita, scilicet 1° signum sen-sibile, per imposilionem manuum; 2° collativum gratia?, bis formse verbis: Accipe Spirilum sanctum, etc.; 5° a Christo institutum, quia solus Christus instituere potest signa practica gratiae. Constat quoque ex Tridentino de-finiente, ut supra N⁰ 4, divinam hierarchiam constare episcopis, presbyteris et ministris; si dicalur ministris, ergo saltem de diaconis intelligendum est.

Quoamp;d presbyleratum. Quicumque sacramcnti ordinis exi-slentiam admittunt, sacramenti dignitatem non denegant presbyteratui, qui est velut genus quod omnes alios ordines inferiores ut gradus continet. Unde, si de fide esf, ut supra N⁰ 5, aliquam ordinationem esse sacramentum, dicendum sane est id competere presbyteratui, quippe qui est omnium ordinum inferiorum prsestantissimus, adeoque principium et finis ad quem referuntur.

Prccnola. Quum vox sacerdotium sit genus, sub quo presbyteratus et episcopatus sunt velut species, inde factum est quod simplices presbyteri vocati fuerint sacerdoles secundi ordinis; et episcopi, sacerdoles primi ordinis. Utrum-que sacerdotium quidem sacram Eucharistiam respicit; sed banc respicit diverso modo, scilicet; simplices presbyteri habent potestatem Eucharistiam consecrandi; dum episcopi habent insuper facultatem banc presbyteralem potestatem aliis communicandi seu presbyteros ordinandi. Priores succodunt 72 discipulis, posteriores vcro apostolis.

Jam vero, episcopalum esse sacramenlum, Neganl va-rii, quorum alii tenent, eum esse tantum officium jure divino episcopis commissum; alii vero, esse extensionem characteris sacerdotalis.

Sed, episcopatum esse, non tantum ordinem a presby-teratu distinctum, sed insuper esse sacramenlum a Sacramento presbyteratus distinctum, probatur, 1° ex Triden-tino, definiente divinam hierarchiam conslare episcopis, presbyteris et ministris; ex quo concluditur quod, sicuti presbyteri a ministris distincti sunt, ita et episcopi a presbyteris; el quod dici non possit episcopatum esse simplicem sacerdotii extensionem, et characterem non im-primere. 2° Diversum est sacramentum, ubi diversus est sacramenti conferendi ritus et diversa potestas; atqui, alius est ritus in ordinatione presbyteri, et in consecralione episcopi; et alia est potestas, siquidem apud omnes constet solum episcopum , non vero sacerdotem, habere potestatem ordinariam tum ordines conferendi tum confirmandi, et ecclesiam sibi assignatam ut principem gubernandi.

Nota. Etsi in pluribus ordinibus adsit ratio sacramenti, inde tamen non sequitur quod plus quam septem sint in Ecclesia sacramenta: nam 1° omnes fatentur quod tantum unicum sit ordinis sacramentum : tola enim plenitudo sacramenti ordinis continetur in uno ordine, scilicet in sacerdotio, cujus linis principalis est oblalio sacrificii en-cliaristioi, ad quod reliqui ordines, juxta mensuram po-teslatis sibi collata3, concurrunt. Unde, in reiiquis ordinibus, est qusedam parlicipatio ordinis, et ideo omnes ordines in quibus invenitur ratio sacramenti, unum sunt sacramentum; quemadmodum, in rcgimine civili, varii sunt administrationis gradus, cum tamen una sit admi-nistratio, una potestas. 2° Licet ex Tridentino cerium sit dari septem sacramenta seu septem sacramentorum species, dari tamen possunt in aliqua specie plura numero sacramenta.

G. — Q. Quid est singulus or do minor, seu qucenam csl singuli natura et proprietas?

r. 1° Osliariatus, ait Gury, est ordo quo specialis con-fertur potestas aperiendi et claudendi januam ecclesia;, dignos admiltendi et indignos excludendi.

2° Lecloralus est ordo quo specialis traditur potestas legendi psalmos et lectiones ex pulpito in ecclesia, ac populum catechisandi seu instruendi in rebus fidei.

5° Exorcistatus est ordo quo specialis confertur potestas ejiciendi dsemonia, per exorcismos ab Ecclesia in-stitutos.

4° Acolylhalus est ordo quo specialis traditur potestas, inter missse solemnia, subdiacono inserviendi, ac-cendendi cereos, prteparandi et porrigendi ampullas vini et aqua;.

7. — q. Quid est subdiaconalus, diaconalus et presby-teratus, seu qucenam est singuli natura et proprietas?

r. 1° Subdiaconalus est ordo quo specialis traditur potestas in missa solemni inserviendi diacono, solemnique ritu epistolam cantandi.

2° Diaconalus est ordo quo specialis confertur potestas in solemni missa presbytero immediate assistendi can-tando Evangelium, prsedicandi, et solemniter baptizandi si justa interveniat causa.

5° Presbyteratus est ordo quo specialis traditur potestas corpus et sanguinem Christi in missa; celebratione consecrandi, a peccatis absolvendi, subditosque opere et doctrina pascendi.

r. Episcopalus est plenitudo sacerdotii; vel magis cx-plicite; est ordo supremus quo presbyfero poteslas tra-ditur conferendi sacramenta confirmationis et ordinis, at-que regendi ecclesiara sibi commissam.

Quoad episcopatum, hie tradimus octo sequenlia : 1° Censet Chrysostomus, ait Sehouppe, denominationem episcopi et presbyteri sacerdotibus primi et secundi ordinis primitus fuisse communem; quse sententia in Act. Apost., cap. XX, prsecipue fundari videtur. Censet Pe-tavius, presbyteris non tantum attributam fuisse denominationem episcoporum, sed plerisque presbyteris episco-palem ordinem, cogente ob circumstantias necessitate, fuisse collatum; et primo plures simul episcopos prse-fuisse ecclesiis; deinde, refrigescente charitate, unum con-stitutum inter omnes principem; mox vero, in schisma-tis remedium, ut Hieronymus loquitur, passim constitutes esse presbyteros proprie dictos, qui non nisi secundi ordinis sacerdotio pollerent.

2° Episcopi sunt simplicibus presbyteris jequales in po-testate Eucbaristiam eonficiendi, et in potestate clavium. Attamen,

oquot; Ut supra dictum est, episcopatus est ordo distin-ctus et sacraraentum distinctum ab ordine et sacramento presbyteratus, cum, in consecratione, episcopo confera-tur distinctus cliaracter seu specialis potestas ordinis.

4° Usee episcopi specialis potestas ordinis, quam in consecratione accepit, et quam proin, cbaracteri episcopali annexam, amittere non potest, prssertim consistit in tribus, scilicet in potestate confirmandi, ordinandi, et con-secrandi v. g. chrisma, reges, ecclesias, vasa sacra, etc.

o⁰ Prseter banc potestatem ordinis, in sua institulione jam accepcre episcopi et aliam potestatem, scilicet potestatem jurisdictionis, i. e. potestatem per quam epi-

scopus conslituitur rector, judex et pastor sute diceceseos. liane autem jurisdietiouis potestatem episeopi aeeipiunt immediale a Papa; ita ut, mediante Papa, ea tamen gau-deant jure divino, cum Papa hanc ex Christi ordina-lione eis conferre teneatur. Hoe, contra muitos gallicanos, sustinentes ijuod episeopi eam accipiant ivimcdialG a Chiislo, obtenta tamen confirmatione a Papa.

G^o Hinc patet, et ex Tridentino de fide est, episcopos esse simplicibus presbyteris superiores, turn potestate ordi-nis ac ministerii, tum potestate jurisdietiouis. liane autem superioritatem esse de jure divino, non quidem definitur, sed ex Tridentino certum est. Hoe, contra Arium seb-culo IV, Wicleff, Calvinum, puritanos et presbyterianos in Anglia et Scotia, qui contendunt episcopos esse simplicibus presbyteris tcquales.

7° Omnes episeopi sunt inter se sequales quoad potestatem ordinis; sed sunt insequales quoad potestatem jurisdietiouis et dignitatem, quum inter eos qui charactere episeopali insigniti sunt, distinguantur simplices episeopi, archiepiseopi, primates, patriarchte, cardinales, Papa.

8° Ad episeopum legitime consliluendum, ait Bouvier, tria sunt necessaria, scilicet; electio, institutie et ordinatio.

Requiritur 1° eleclio. Initio Ecclesiie, ipsi apostoli, maxime s. Petrus, episcopos constituebant. Postea vero, electio fiebat per episcopos; dein, vel per episcopos provincie, vel per suffragium cleri ecclesise viduatse, vel per utrosque, concurrente aliquatenus populo. Sseculo XII, propter varios abusus, electio, in ecclesia grseca, coepit reservari solis episcopis; et in ecclesia latina, solis ca-pitulis catbedralibus. Insuper, variis temporibus, magistra-tus, aut principes sfficulares, locum popuii usurpantes, sjep'e non modicam habebant partem in electione episco-porum; et hsec fuit origo eoncordatuum qui inter summos Pontifices et varios principes saeculares initi fuerunt, vi quo-

rum principes, utv. g. etiamnum in Gallia, in Austria, etc., candidatum eligere seu Papte prsesentare possunt. Hodie, in pluribus regionibus, sicuti et in Belgio vi constitu-tionis nostrse civilis, electio et institutio episcoporum unice spectat ad Sedem apostolicam, independenter ab omni interventione gubernii.

Requiritur 2° institutio seu confirmatio, quse hodie fit per solum summum Pontificem. Itaque Papa, si electionem ap-probet, electo dat, in bulla suae confirmationis, facultatem suum eligendi consecratorem. Provisus seu confirmatus a sancta Sede, nondum vocatur episcopus, sed eleclusin epi-scopum (évêque nommó ou préconisé), usque dum fuerit consecratus. Attamen, episcopus confirmatus, ipso facto, gradum hierarchicum ascendit, et omnem nanciscitur potestatem jurisdictionis; sed nullam habet potestatem ordinis, utpote in consecratione accipiendam.

Requiritur 5° ordinalio seu consecraiio. Ad liane l'a-ciendam, sub gravi requiruntur tres episcopi, unus qui dicitur consecrator, et duo qui dicuntur assistentes; nisi ex dispensatione Papse concedatur ut ab unico episcopo fiat, quemadmodum quandoque conceditur in missioni-bus longinquis ubi tres episcopi difficilo congregari possunt. Obligatio quoad trium episcoporum numerum, est de jure saltern ecclesiastico. Si autem forte verum sit, sicut quidam contendunt, quod Christus voluerit tres esse necessarios, dicendum est, ait Bouvier, eum simul staluisse ut, ex dispensatione pontificia, unicus sufficeret, sicque esset minister extraordinarius, quemadmodum simplex sacer-dos minister est extraordinarius respectu sacramenti confirmationis. Consecratio ab unico episcopo, absque pontificia dispensatione facta, certo est graviter illicita; sed, communius ac probabilius, juxta Bouvier ex Bened. XIV, tenenda est ut valida, cum pontificale Romanum duos alios, praelcr consecratorem, vocet tantum assistentes.

9. — q. Qucenam est, generatim, materia el forma ordinum minorum et subdiaconatus?

r. De hoc nulla lis est, ail Schouppe. Exploratum enim est penes theologes omnes, minorum ordinum et subdiaconatus matcriam, in ecclesia latina, esse instrumen-torum porrectionem, quae sola ibidem in usu est: in ecclesia grseca vero, pro lectoratu et subdiaconatu, esse manuum impositionem extra sanctuarium collatam, quse pariter sola ibidem in usu est; formam vero esse verba qufe utrumque respective comitantur.

Illa autem dicuntur materia et forma horum dictorum ordinum, sive supponatur hos ordines nihil aliud esse quam simplices ritus sacros, sive supponatur cum aliis hos ordines insuper habere rationem sacramenti: in primo casu, dicuntur materia et forma simpliciter horum rituum sa-crorum; in secundo casu, dicuntur vere materia et forma sacramenti quod per hos ritus sacros supponilur conferri.

10. — Q. Qucenam est, generatim, materia et forma diaconatus, presbyteratus et episcopatus?

r. 1° Practice. Omnes catholici docent, ordinem esse verum sacramenlum a Christo institutum, huncque con-stare materia et forma quse continentur in quodam ritu ab Ecclesia prsescripto et servato.

Unde, juxta sententiam practice sequendam, in ecclesia grceca, est impositio manuum ab episcopo facta, cum forma correspondente, qua confertur polestas in corpus Christi mysticum et naturale; grseci autem proprie, in ordinatione, instrumenta non tradunt. In ecclesia latina, duplex distinguitur materia et forma : 1° manuum impositio, cum forma correspondente, qua confertur pote-stas in corpus Chrisli mysticum; 2° traditio instrumen-torum quibuscum functiones sacras exercendse erunt, qua traditione confertur potestas in corpus Christi naturale. — Itaque, quod attinet ad praxim et ad sacramenti confi-

2° Speculative. Ad determinandum speculative in quo prsecise consistat materia, cum forma correspondente, maxime controverlilur. Triplex existit sententia, scilicet;

1quot; Sententia, praeserlim concilio Florentino nixa, tenet materiam esse solam instrumeniorum traditionem, cum forma correspondente.

S³ Sententia tenet duplicem esse materiam cum duplici forma correspondente, scilicet 1° traditionem instrumen-torum, 2° manuum impositionem. Hanc sententiam, quam omnino amplecti videtur s. Thomas, tenent Bellarminus, Vasquez, aliique bene multi.

Unde, hfflc prima et secunda sententia in eo consen-tiunt, quod traditionem instrumentorum habeant ut materiam essenüalem. Porro id admisere, ait Schouppe, scholastici veteres fere omnes, quibus non pauci recentiores theologi assentiuntur.

o^a Sententia, quse juxta Perrone et Schouppe nunc temporis communior evasit, tenet solam manuum impositionem, cum forma correspondente, esse materiam es-sentialem et adsequatam ; instrumentorum vero traditionem, quae processu temporis ab ecclesia latina assumpta fuit ad majorem declarationem potestatis quae per impositionem manuum confertur, non esse materiam essenüalem, sed esse tantum accessoriam et integralem.

Hsec sententia duplici prtecipue nititur argumento : 1° illud tantum essentiale esse potest, quod semper fuit graRcis et latinis commune; atqui sola manuum imposi-tio, non vero instrumeniorum traditio, eis communis est. 2° Usee sententia consentanea est alteri sententise quae docet, omnia sacramenta a Christo immediate et in specie fuisse insliluta ; atqui, hujus terliaa sentential adversarii, ut expli-cent quomodo instrumentorum traditio facta sit essentialis, cum non esset ab initio, et quomodo sit essentialis apud hr

linos, cum non sil apud grsecos, cogunlur dicere, Christum sacramentale signum ordinis tantum in genere determinas-se, permittendo scilicet utapostoli signum aliquod expressi-vum collatse potestatis assumerent; adeoque apostolos et Ec-clesiam potuisse signum hoc in specie determinare : inde apud latinos statutam esse instrumentorum porrectionem, apud grsecos vero solam manuum impositionem. Porro, etsi hsec sententia, juxta dicta De Confirmatione, N⁰ 5, sit vere probabilis, imo forte probabilior, certo tamen est minus communis.

Nec obstat, ait hsec 5^a sententia, quod ordo Romanus et pontificale instrumentorum traditionem prsescribant; nam dubitandum non videtur banc traditionem tantum progressu temporis fuisse introductam, cum vetustiora documenta earn non prsescribant, imo excludere videantur.

Imo nec obstat, ait hsec sententia, decretum Florent. pro Armenis, dicens: « Sextum sacramentum est ordinis, cujus materia est illud per cujus traditionem confertur

instrumentorum traditio sit materia essenlialis saltern partialiter, licet tamen non concludant, quod hoc decreto excludatur manuum impositio ut materia essentialis. Nam reponit hsec o^a sententia, instrumentorum traditionem in hoc decreto non nominari ut materiam essentialem, sed tantum ut accessoriam et integralem.

Hsec de materia et forma in genere. Nunc vero in-quirimus de materia et forma in specie.

\\. — q. Qucenam igitur est, in specie, materia et forma singuli ordinis, prout in ecclesia latina confertur?

r. 1° Quoad ordines minores, materia 1quot; osiianatus est traditio clavium ecclesise; 2° lectoratus, traditio libri lectionum; 5° exorcistatus, traditio libri exorcismorum ; Aquot; acobjthatus, traditio unius vel duarum ampullarum vacuarum, et candelabri cum ccreo extincto. Forma,

his ordinibus propria, continetur verbis quibus utitur episcopus, dum illa instrumenta Iradit.

2° Quoad subdiaconalum, materia essentialis, est traditie calicis vacui et patense vacute, sub forma correspondente. Quidam addunt traditionem libri epistolarum; sed imme-rito, ait Bouvier, quia bfec circumstantia, in collatione istius ordinis nunc usitata, olim erat inaudita, et vix a quadringenlis annis existit. Unde hsec, et omnia re-liqua quse fiunt, non sunt nisi cseremonialia.

5° Quoad diacomtum, duplex est materia partialis, 1° im-positio manuum episcopi, sub forma : Accipe Spiritum

4⁰ Quoad preshyleratum, quoque duplex est materia partialis, l⁰imposilio manuum episcopi, sub forma: Accipe Spiritum sanctum, quorum remiseris pcccata, remilluntur eis, et quorum retinueris, retenta sunt; 2° traditio pate-use cum pane, et calicis cum vino, sub forma: Accipe potestatem offerendi sacrifkium Deo.....

ö⁰ Quoad episcopalian, materia certo essentialis, est impositio manuum episcopi consecratoris, sub forma : Accipe Spiritum sanctum.... Quidam addunt impositionem libri evangeliorum super caput consecrandi; sed, cum primi episcopi ordinati fuerint sine impositione hujus libri, qui nondum existebat, et cum jam nulla forma liuic impositioni correspondeat, concludendum est quod hsec impositio, sicut et csetera omnia quse fiunt, mere sint cseremonialia.

Nota. An instrumentorurn contactus, de necessitate or-dinationis debeat esse physicus, duplex, juxta Lig., est sententia probabilis; indeque concludit, sententiam Af-firmantem, cum sit probabilis, ut tutiorem practice omnino esse sequendam, quidquid dicat Gury, qui asseril Nega-tivam esse tulam.

Pro collalione ordinis, sicut et confirmationis, duplex apud catholicos exliibetur minister, scilicet ordinarius et extraordinarius. Insuper, qui habet ordinandi poteslatem, non semper habet ordinandi jus; isque valide, sed illicite manus imponere potest. Itaque, hie agendum est 1° de ordinationis ministro ordinario; 2° de ministro extraor-dinario; 5° de ministro legitimo.

r. Sensus quaïstionis est, an validitas ordinis a cha-ractere episcopali, ex institutione Cliristi, pendeat, sicut validitas consecrationis corporis et sanguinis Christi a charactere sacerdotali dependet.

Atqui, solus episcopus consecralus, est sacramenti ordinis minister ordinarius. Id admittitur ab omnibus ca-tholicis, ex Tridentino est de fide, cl probatur, 1° Scri-ptura, ubi soli apostoli, vel eorum successores qui erant episcopi, exhibentur ut ministri, ordinandi potestatem habentes; 2° constanti traditione; 5° ratione convenientise, quia episcopus, in Ecclesia habet potestatem quasi-poli-licam, ait Thomas, et sic ad ipsum pertinet ministeria publica dispensare, sicut in republica sseculari hoc special ad principem.

Dixi consecralus: quia ordinum collalio est actus ordinis, non vero jurisdictionis. Si autem quis in episcopum fueril electus et confirmatus, sed nondum consecralus, potest alteri episcopo ordinationem sui subditi committere, quia hoc est actus jurisdictionis.

Hinc 1° ordinal semper valide, el quemcumque, etiam non sibi subdilum, quicumque charactere episcopali in-signitus est, eliamsi sedem episcopalem non habeal, vel

sit hsereticus, schismaticus, censnra ligatus, scandalosus vel degradatus, modo legitimam ordinationis formam a Christo institutam observet; quia, ut De Sacravienlis in genere dictum est, ad sacramenti validitatem, non requi-ritur in ministro fides nee sanctitas.

Ilinc 2° e contra, qui characterem episcopalem valide non receperunt, ordinationem ut ministri ordinarii aliis communicare non valent. Unde prorsus nullse habentur ordinationes lutheranorum, propter defectum tam cha-racteris in ordinante, quam legitime formse a Christo institutie.

Sic quoque, ordinationes anglicanse certo dubise, imo longe probabilius invalidie sunt. Tota qusestio pendet ex hoc, utrum scilicet valide an vero invalide ordinatus fuerit Parker, qui totius anglicanaB hierarchüe primus ex-titit consecrator et patriarcha. Jam vero, a scriptoribus cosevis traditur. Parkerum, anno 13b9, Lundini in diver-sorio, una cum tribus aliis, ab episcopo Scoroeo inau-guratum fuisse absque legitima materia et forma. Id quidem protestantes postea negarunt; sed certo constat, ordinationem Parkeri initio habitam fuisse'ut dubiam ab ipsis protestantibus, adeo ut Elisabeth regina coacta fuerit su-prema sua potestate decretum edere, ad illam ordinationem ab omni defectu sanandam. Hinc sequitur, quod iterandse sint ordinationes in illis anglicanis qui, post con-versionem suam, apud nos sacris initiari cupiunt.

Aliter autem tenendum est, turn de graecis schismati-cis; tum de jansenistis in Hollandia, quorum prima or-dinatio facta fuit a Variet, vero episcopo, licet suspenso. Unde, bi omnes habent veri nominis episcopos, sacerdo-tes et alios ministros.

potest, 1° tonsuram et ordines minores, ut probatur ex factis, et ex Tridentino, fatente jus illud competere algt; batibus relative ad suos religiosos; 2° probabilius sub-diaconatum, cum et hoc ssepius factum fuisse legatur. Sed conferrenon potest, 1° probabilius diaconatum, 2⁰juxta sententiam communem , nee prosbyteratum, 3° certo nee episcopatum.

Neque dicas quod sacramenti ordinis minister sit in-stitutionis divinae, qualis non est simplex sacerdos ex commissione Papae ordinans. Nam bi ordines, diaconatu inferiores, vel 1° non sunt sacramenta, sed tantum in-stitutionis ecclesiasticse: tuncque nulla difficultas, cum in tali casu Papa jure gaudeat in iis quse sunt juris tantum ecclesiastici; vel 2° sunt sacramenta, tuncque dicendum est quod Christus quidem instituerit, ut minister ordinarius esset episcopus; sed extraordinarius esset simplex sacerdos, si Papa commissionem daret; eodem modo quo minister ordinarius confirmationis est solus episcopus, et ex commissione Papse, simplex sacerdos.

14,. — q. Quisnam dicitur ordinis minister legitimus, seu quosnam episcopus ordinare potest licite?

r. Episcopus licite ordinare potest, 1° proprios subditos, ut patet, de quibus statim dicetur; 2° extraneos, modo bi adferant, a parte proprii episcopi, vel excor-porationem seu exeat, vel litleras dimissoriales. Discrimen inter baec duo sic assignat Gousset: « Dans le cas d'une excorporation, l'évêque qui ordonne, incorpore le sujet a sa jurisdiction. Dans le cas d'un dimissoire, l'évêque n'or-donne que par délégation, et le sujet qui regoit les ordres, demeure soumis a l'évêque qui l'a envoyé. On doit se conformer strictement a ce qui est porté dans le dimissoire, pour le temps, pour les ordres a recevoir, et pour l'évêque qui est autorisé a faire l'ordination. »

n. Quinam hic vocantur subditi episcopi, seu quisnam vacatur episcopus proprius?

r. Aliquis potest episcopo esse subditus quadrupli ti-tulo, scilicet titulo 1° nativilalis, 2° domicilii, 5° benefi-cii, 4° familiaritatis.

Titulo nativitatis, i. e. si quis ab illo episcopo ordi-nandus sit in cujus dioecesi natus est, modo ibi non natus fuerit casu fortuito.

Titulo domicilii, i. e. si quis ab illo episcopo ordi-nandus sit in cujus dioecesi babet verum domicilium; non autem, si ibi tantum babeat quasi-domicilium.

Nota. Religiosi improprie dlcti seu professi in reli-gione a s. Sede non approbata, item novitii se prsepa-rantes ad professionem religiosam quamcumque, titulo nativitatis vel domicilii subduntur non secus ac alii ordinandi. Sed regulares professi in religione a s. Sede approbata, proprium episcopum habent ilium in cujus dioecesi versatur eorum monasterium.

Titulo beneficii, i. e. si ordinandus beneficium possi-deat in dioecesi illius episcopi qui illud contulit.

Titulo familiaritatis, i. e. si episcopus ordinare intendat familiarem sibi non subditum, quem per triennium se-cum babuit; modo ei, slatim post ordinationem, beneficium aliquod conferat.

r. Juxta dicta Dc Sacramentis in genere, duplex est effectus; gratia et character, i. e. 1° gratia sanctificans per se secunda, seu gratise sanclificantis augmentum; et gratise actuales seu sacramentales, suo tempore dandfe,

ad ordinis munia rite sancteque obeunda; 2° character, quo ministri Christi signantur et a simplicibus chrislia-nis distinguuntur, sicut officiarii principis et milites aliquo sensibili signo ab aliis liominibus secernuntur. q. Quinam or dines hos effeclus sacramentales producunl ? r. Distinguendum est inter ordinationes quae forte non habent, et inter illas qua habent rationem sacramenti.

1° lllse ordinationes qua3 non habent rationem sacramenti, prout probabilius sunt ordines minores et subdia-conatus, nullum producunt effectum sacramentalem, ut patet. Dico sacramentalem: altamen, cum ilia non sint nuda officia et rninisteria, sed sint veri ordines, et proin stabilitatem essentialem involvant, characterem quemdam imprimunt, non quidem sacramentalem et divinum, sed legalem et ecclesiasticum, ad instar gradus honorifici in civitate, aut scientifici in academiis; et sic, a sola Ecclesia habent quod iterari non debeant.

2° Illce autem ordinationes quse habent rationem sacramenti, prout certo sunt diaconatus, presbyteratus et episcopatus, semper characterem sacramentalem imprimunt, modo recipiantur valide; gratias vero non confe-runt nisi rite dispositis.

1° Varii ordines pnesupponunt quosdam characteres, alios quidem ex prajcepto ecclesiastico, et alios de necessitate sacramenti. Scilicet, 1° saltern ex pracepto ecclesiastico, omnis ordo, imo et tonsura, supponit seu exigit characterem confirmationis; et ordo superior supponit characterem qualemcumque, sive sacramentalem sive ecclesiasticum, per ordinationem inferiorem collatum. 2° De necessitate sacramenti, omnis ordo supponit characterem baptismi; et episcopatus, juxta sententiam probabiliorem, supponit characterem presbyteratus.

primunt, juxta sententiam probabiliorem, characterem diversum et singulo ordini proprium; nam, ubi diversse sunt potestates, diversi esse debent characteres.

3° Ordinis character sacramenlalis, importat potestalem in ordinatione receptam, et proin amitti non potest. Unde ordinatus, licet per suspensionem, per degradationem, vel aliter amittere possit potestatem jurisdictionis, utpote quam non in ipsa ordinatione recepit, quse potestas amitti-tur per amissionem tituli cui annexa erat, non tamen amittere potest aptitudinem ad jurisdictionem recipiendam; pariter, quamvis amittere possit jus ad exercendam licite potestatem ordinis suscepti, hanc tamen semper exercet valide, et sic v. g. semper valide Eucharistiam conse-crat sacerdos, et confirmationem aut ordines confert epi-scopus.

Aliae in subjecto conditiones requiruntur ad ordinurn receptionem validam, et aliae ad receptionem licitam.

17. — Q/ Qucmam in subjecto conditiones requiruntur ad ordinurn receptionem validam, sen quodnam est ordinurn subjectum capax?

r. Requiritur ut sit homo viator, baptizatus, mascu-lus , illo ordine nondum insignitus, et habens intentio-nem ordinem recipiendi si sit adultus.

Dico 1° masculus: nam ferriinse, ex divina institutione, sunt ordinis cujuslibet prorsus incapaces, juxta: Mulie-res in ecclesiis taceant..... Docere autem mulieri non permit to. Unde nunquam, nee in lege naturae nee in lege mosaïca, femina ulla sacris allaribus admissa est; nee Christus neque apostoli vel ipsam B. M. Virginem sa-cerdotio exornarunt.

Nee obstat quod olim extiterint episcopw, presbyters et diaconisscB, qua; saepe memorantur in jure canomco et in historia ecclesiastical nam simpliciter erant mulie-res quas mariti, post ordinationem ad diaconalum, pres-byteratum aut episcopalum, relinquebant sive in saiculo castitaiis veto obstrictas, sive in monasterio professas, quseque maritorum suorum titulum participabant. Insuper, diaconissffi, de quibus frequens mentio fit usque ad sa;-culum X, i. e. fere usque ad tempus quo consuetudo ba-ptizandi par immersionem est antiquata, erant pudica; quse-dam honestseque mulieres, ad Ecclesise ministerium de-putatse; nimirum ad juvandum in baptizandis mulieribus, ut honestali consuleretur; ad rudes ac neophytos, pra?-sertim muliebris sexus, fidei rudimentis imbuendos; ad custodiendam ecclesia portam qua mulieres ingredieban-tur, etc. Diaconissse ritu aliquo sacro initiabantur; quse tarnen initiatie nequaquam sacramentalis erat; verum im-positio manus, et alia quae pnestabantur, ad mei am cse-

Neque ipsse abbalissce, qute sacram quamdam potesta-tem olim exercuisse perhibentur, unquam potestate cleri-cali, i. e. jurisdictione proprie dicta, sen potestatis clavium participatione fuere instructs; sed tantum auctoritate do-mestica, materna, ceconomica.

Nee obstat bistoria de Joanna papissa, quae perbibe-tur sexum occultasse et sedem apostolicam ultra duos annos occupasse sub nomine Joannis VIII, circa annum 8So. Nam hoc factum, a quodam scriptore sseculi XI primo narratum, jam ab omnibus, etiam a protestantibus, inter quos Blondel, ut mera fabula habetur. Dein, etiam in supposito quod sit verum, inde minime sequeretur mulieres ordinationis esse capaces.

Dico 2° habens intentionem si sit adultus: nam invalida foret ordinatio collata adulto omnino invito, vel rei plane inscio. Quoad ordinalionem collatam infanlibus ante

usum rationis, vel perpetuo amentibus, communissime tenetur banc, licet jam illicitam, esse validam; et certum est, post Bened. XIV, tales non subjici obligation! ser-vandse castitatis nee aliis oneribus ab Ecclesia impositis, nisi postea, rationis compotes, consentiant: quia electio status a libera cujusque pendet voluntate.

18. — q. Qucenam in subjecto conditiones requirunlur ad ordinalionis receptionem licitam?

r. Gousset praecipuas conditiones ad duo capita facile reducit, scilicet 1° ut adsit vocatio divina, 2° ut obser-ventur omnes Ecclesise leges ordinationem spectantes. Jam vero,

r. Affirmative. Divinse hujus vocationis necessitas col-ligitur ex Scriptura: iVec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vacatur a Deo lamquam Aaron. tJnde qui, non vocatus, ordines suscipit, graviter peccat, turn ob irre-verentiam Deo et sacramento illatam, turn ob innumera et ingentia mala sibi et Ecclesia) inferenda. Serio proinde perpendere tenetur ordinandus de variis divinse vocationis signis. Quoad vocationem ad statum religiosum, vide De Slalibus Particularibus, N^ls 45 et seqq.

1° Inclinatio ad statum ecclesiasticum, prsesertim si ab infantia existat, et si ex recta nutriatur intentione, i. e. ex desiderio vacandi glorise Dei et saluti animarum; se-cus vero, si ex motivis mere temporalibus vel humanis.

2° Probilas vitce: Quorum probata vita senectus sit, ait Tridentinum. Requiritur saltem, juxta Dens, quod ordinandus non majora commiserit crimina, vel quod ca tam

3° Scientia compelens. Hsec autem sequenli modo deter-minari potest: ad tonsuram, requiritur ut candidatus sciat rudimenta fidei, et calleat legere et scribere; ad ordines minores, ut calleat linguam lalinam; ad subdiaconatum et diaconatum, ut sit eruditus in lüteris et in iis quae ad ordinem exercendum pertinent; ad presbyteratum, ut idoneus reperiatur turn ad populum docendum ea quse saluti omnibus necessaria sunt, turn ad ministranda sacramenta.

4° Judicium prudens confessarii; item appellatio episcopi qui, post sufficientem ordinandorum probationera a su-perioribus factam, et post proclamationem fidelibus, quoad impedimenta institutum, eos ad sacros ordines vocat.

20. — Quoad Ecclesiae leges ordinationem spectantes. q. Qucenam sunt prcecipuce ejusmodi leges?

r. Praeter receptionem confirmationis et tonsura, prse-ter immunitatem ab impedimenlis canonicis, de quibus in tractatu De Censuris et De Irregularilalibus, praeter statum gratiae, et praeter debitum tempus atque locum ordinationis, requiruntur quinque sequential

1° Ut ordinatio fiat ab episcopo proprio; aut ab alieno non fiat, nisi exhibitis litleris excorporalionis aut litte-ris dimissorialibus.

2° Ut ordinatio fiat gradatim, i. e. ascendendo de uno ordine ad ordinem immediate sequentem; non vero per saltum, i. e. neglecto ordine intermedio; nam, ut dictum est, ordini superiori prserequiritur inferior.

3° Ut ordinatio fiat servatis interstitiis inter singulos ordines. 1° Inter ordines minores, ex Tridentino, quse-dam servanda sunt interstitia, nisi aliud episcopo magis expedire videatur. Dico qucedam: nam eorum tempus non determinatur. In multis locis, ut apud nos, ex con-suctudine, quatuor minores ordines eadem die conferun-

tur. 2° Quoad ordines majores, Tridentinum requirit in-terstitium unius anni inter susceptum postremum ordinem minorem et subdiaconatum; item unius anni inter sub-diaconatura et diaconatum; item unius anni inter diacona-tum et presbyteratum ; nisi episcopus aliter decernat: nam episcopus potestatem habet in interstitiis dispensandi, si expedire ipsi videatur.

iquot; Ut candidatus attigerit selatem a jure requisitam. Statuitur autem sic: 1° pro tonsura et ordinibus mino-ribus, Tridentinum nullam determinat selatem, nisi quod pro tonsura exigat usum rationis, et pro ordinibus mino-ribus majorem discretionem. Hodie tamen, juxta consuo-tudinem generalem, tonsura et ordines minores non con-feruntur nisi circa tempus determinatum pro conferendo successive subdiaconatu. 2° Tridentinum exigit, pro sub-diaconatu, annum 22^m incoeptum ; pro diaconatu, annum 25^mincceptum; pro presbyteratu, annum 2D^m incceptum; i. e. annum 21^m vel 22^m vel 24^m expletum. 5° Pro episcopa-tu, decretales exigunt annum oO^m incoeptum; in Gallia autem, concordatus Leonis X cum Francisco I non quidem nisi annum 27^m exigit, sed concordatus 1801 iterum annum oO^m statuit. — Dispensatie setatis, ad ordines suscipiendos, reservatur Papse, qui eam concedere non solet, ait Bouvier, nisi pro suscipiendo sacerdotio, propter Ecclesiae necessitatem aut utilitatem.

S⁰ Ut ordinandus ad subdiaconatum, adferat titulum clericalem seu titulum honest® sustentationis. Nam, ne clericus, cum dedecore sui ordinis, stipem quserere vel aliquod munus sordidum exercere cogatur, varia concilia et postea Tridentinum exigunt titulum sufficientis sustentationis; qui triplex distinguitur, scilicet titulus sufficientis bene/ïcii, titulus paupertatis religiosce seu professionis in monasterio, et titulus patrimonii.

« Cependant, ait Gousset, vu le triste état oü se trouvo l'Eglise en France, les évêques n'exigent de litre clerical

que d'un certain nombre d'ordinants. Le droit, pour co qui regarde le titre de bénéfice, a peu d'application par-mi nous; si on n'ordonnait que ceux des élèves qui peuvent se procurer un titre patrimonial, il faudrait laisser le plus grand nombre de paroisses sans prêtres et sans culte. Mais un evêque, pour ne pas s'écarter de l'esprit de l'Eglise, n'admet aux ordres sacrés que les sujets nécessaires ou utiles a son diocese; il ne doit pas en ordonner d'autres, a moins qu'ils n'aient un titre patrimonial, ou le titre de pauvreté religieuse. »

Consensus esse debet 1° internus, 2° ex-ternus, 3° muluus, et saltern virtualis,

§ i. De auctoritate legis civilis; principium generale et tria principia particula-ria; de nullitatibus in contractibus. 16 § ii. De eflicacia legis civilis.

Desuper statuuntur septem principia . . 20 § lit. De contractibus initis in fraudein legis, 1° de re ad rem, 2° de persona ad personam, 3° de contractu ad con-

§ i. Quonam tempore adesse debeat babili-tas partium, materia; capacitas, ob-servatio formarum legalium, in acti-

§ ii. Quonam tempore adesse debeat habilitas partium et materiae capacitas in acti-?gt;iis .-in.ii'ionatis.......43

§ iv. De obligationibus dividuis et individuis. id. § v. De obligationibus cum clausula poenali. G4 § vi. De obligationibus quibus accedit jura-

Obligatio exiinguitur variis modis, specia-tim i⁰ solutione, 2quot; novatione, 3° con-donatione, 4° compensatione legali, 5° confusione, 6° rei interitu. ... 08

1° Quxnam sint conditiones ad obligalio-nem inducendam; 2° qualis et quanta sit ha;c obligatio; 3° quomodo cesset. 72 cap. n. De donationibüs inter vivos, et de testa-

1° dos donations; 2° des testaments; testaments olographe, solennel, mystique;

Réserve dans la ligne droile ascendante et descendante; réserve quant aux époux;

2° Ascendants directs, soit non en concurrence avec frères, soeurs ou descendants d'eux, soit se trouvant en cette

5» Collatéraux; 1° frères, soeurs ou descendants d'eux; 2° autres collatéraux. Cas

§ii. De successionis acceptatione et partitione. 1° De 1'acceptation pure et simple; de la rénonciation ; de I'acceptation sous bé-

Pretium in gcnere; pretium legale vel vulgare; pretium indeterminatum. . Quandonam peccetur, vendendo vel emendo intra limites supremi et infimi pretii. Quandonam liceat vendere supra pretium

ART. IV. De obligationibus venditoris et emptoris. § i. De obligationibus venditoris.

1» Rem auferre; 2° solvere, tum rei pretium, tum quandoque quaedam alia. ART. V. De quibusdam venditionum speciebus.

1° Quoad census in gubernio fundatos; 2° quoad actiones nummulalorias ; 3° quoad actiones commerciales vel

Appendix. De clericorüm privilegiis et beneGciis . 254 cap. iii. De statu religiosorum.

varii modi juxla quos domus religiosa bonorum suorum dominium civiliter cxcrcere potest; casus in quibus contra hoc votum peccant religiosi; hujus

§ ii. De mutatione materia; et formae. . . . 295 § in. De iteratione sacramenti in dubio devalore. 297 De EFFECTiiius sacramentorum.

§ in. Quandonam effectus suos producant. . . 304 § iv. De obice et reviviscentia sacramentorum. 305 § v. De sacramentis ante adventum Christi. . 309

ART. II. De forma Eucharistiae Jconficiendae. . . 390 cap. m. De pr.esentia reali.

De Christi praesentia 1° sub singula specie, 2quot; sub singulis cujusque speciei

Miracula in hoe dogmate compreliensa . 406 Sola ratio naturalis demonstrare non po-test lioc dogma 1quot; esse impossibile,

Resolvitur 5^a diQicultas, quoad impossibi-litatem ut idem corpus bumanum in diversis locis sit simultanee praeseos. 413 cap. iv. De ministro Eucharistiae.

^§ Neganda est duplici dassi : 1» «s qui sunt indigni; 2° iis qui earn absque indecentia sumere non possunt. . . ART 111. Dc requisitis in ministro ad licitam Eu-charistia: ministrationem. ■ • • • ART. IV. De modo Eucharistiam ministrandi in-tirmis . . . • .......

Duplex quüDStio quoad praeceptum divi-num, 1° quosnam obliget, -⁰ quan-donam obliget ..•••• • * ART. 11. dispositionibus ad Euchanst.am d.gne

Requiritur praesertim status gratiae, quo deüciente, confessio vel contritio perfecta. Explicatur celebrandi nece^si-tas, copia confessarii, quam pnmura

Quinam sint bi effectus . . lt; • • 3» Quaüiam hos effectus impedlant. . .

n homii

416

: nam ₄₁8 im re\f paravit lavit. 1 420 l^u® ^ve

⁴²⁴ :imus

428 ^a. ^seu•ca, 4

tnum

iigio aiuti ; ex re lilu lei

a ei

•m

438

442

443

445

446

Quinam sint offerentes seu ministri . . 431 De ejus effectibus. 1° Quomodo effectus

producat, 2quot; quandonam eos producat id. D e fructilms missae; de applicatione a ce-lebrante facienda; pro quibusnam ce-lebrare liceat, turn vivis turn defunetis Differentiae inter sacriflcium missaï 1° cum sacrificiis veteris legis, 3° cum sacri-ficio crucis, ó⁰ cum sacrificio coeua-, 4° cum Sacramento Eucharistiae. . . 460 De obligatione celebrandi,

2° Ratione officii sen curae animarum. . 462 3° Ralione stipendii. De stipendii liceitate;

De pollutione seu violatione ecclesia; vel oratorii publici,; de execratione; de reconciliatione; de oratoriis publicis

2° mappam, Squot; cruciflxum, 4° lumen. 475 3° A parte instrumentorum; 1» quoad calicem et patenam, 2° corporale, 3° pallam, 4° puriGcatorium, 3° missale 474 De rubricis et defectibus missae. 1° De rubricis, tum extra lum intra mis-sam; maleriae gravitas; voluntaria sacerdotis distractio ...... 475

cap. i. cap. 11.

cap. m.

cap. iv. cap. v.

cap. vi. cap. vii.

De existentia extrenuE-unctiotiis. . . . 480 De materia et forma extretiKe-uncUonis.

Quxnam sit ejus materia remota. . . . 481 Quamam sit ejus materia proxima, turn speculative, quoad sacramenti validi-tatem; turn practice, quoad liceitatem. 484

Quoad 3^m et 4^m effectum, seu abstersionem reliquiarum peccati et alleviationem

1° Quisnam minister hoc sacramenlum conferat valide, 2° quisnam conferat licite, 3° quisnam conferre teneatur. 490 De subjecto extremae-unctionis.

receptionem licitam et fructuosam. . 494 3° Quibusnam sit denegandum .... 49S 4° De ejus reception is obligatione . . . 49fi Appendix de benedictione apostolica. . 407 Appendix de sepultura ecclesiastica.

Quid sit sepultura ecclesiastica .... 498 1^a Qurestio, in quanam parocbia. . . . 499 2^a Qucestio, quibusnam neganda sit, turn in genere, turn in specie.....503

jurisdiclionis, et quoad eorura gradus. 510 CAP. I. Dc natura et ghadibus ordinis in genere.

ex eis habeant rationem sacramenti. . 515 CAP. II. De singuli ordinis proprietatieus, materia

2° Quaenam requirantur ad receptionem licitam, scilicet 1° de vocatione divina, 2° de observatione legum ecclesiasti-carum, ordinationem spectantium. . 535

earn revelare potuil, ul lare voluit: nam earn in et in novo Testamento go nulla alia ei placet, abrogata vel falsa et im-

de religione in genere, e revelatione in genere, e revelatione Christiana, niiate.

icet est religio ea quae veram de Deo verumque ac legitimum use falsa de Deo docet, t.

Tn. Bouquili.on, S. Th. D. el in Scm. Brug. Professore. Beau volume in-8⁰. Prix 'i fr.

Cel ouvrage a reru les plus hautes approbations. Toutes les revues des sciences ecclésiastiques en out parló avec les plus grands éloges.

Pag.	lin.	loco :	lege.-
)Ö	19	K° 30	N» 99
J7	18	persononale	personals
lil	10	initi	inniti
07	3	N° 19	IV' 16 et seqq.
44	18, 19	Almen	Attamen
69	29	N⁰ 121	N° 118
93	15	connexionum	connexionem
138	22	duplic	duplici
176	15	mulu iet	mutui et
226	7	quas	quos
244	13	nisi adsit consueludo con-	nisi adsit consueludo
		traria,	contraria, quails exi-
			stit v. g. in Belgio, a
			s. Sede approbala,
2o4	28	beneficica	beneficia
267	10	paupertalis	paupertatis
291	4	hanc	hunc
id.	26	proeorum	pro eorum
293	27	septem	sex.
id.	32	sextum	quintum.
528	•2	N° 36	N» 33
348	6	et Spiritus sancli, amen;	et Spiritus sancti;
359	31	Quod	Quoad
389	2	censecrenlur	consecrentur
420	14	Nquot; 38	N» 3a
433	8	ructus	l'ructus.
513	1	quia ait, De Brabandere,	quia, ait De Brabandere,
id.	23	acccommodata	accomniodata
555	24	K⁰ 45	N» 38