ak 44

135

Beatissima Virgo Maria.

BEJTISSIIU VIUOMAIIU.

Inn Itl II B Tnlllii

iuxta mentem

D. TIIOMAE ÜOCTORIS AKELICI.

AUCTOn

fr. P. C van den BERG.

ord. Praedic.

S. Th. Mag., studii Kegens in Coll. Huisa.

Bcata Virgo (juasi tota replela fuit Divi-nilalc. S. TJi. in Maltli. C. I.

Ham;, Dominc , fecisti imaginein boni-talis luae. S. Th. opusc. L1V. Etl. Farm.

PROSTAT BUSCODUCI,

APüD «S. BIOSWAMS , BiBLiorOLAM ,

18 7 4,

TMPRIMI PERMÏTTIMÜS.

CIIU. IJ. TIELENS, ÜKÜ. 1'jiAEU.

Prior 1'roo.

IMPRIMATUR.

J. IJ. WENSING.

Kmcr. Pro f. Lihv.' Cens.

DOCTOR! ANGELICO.

Mirifica profecto, Gloriosissime Doctor! et fausta ilia dies, qua ad pedes Crucifixi provolutus, anxius, ne forte in scriptis Tuis irrepsisset aliquis oiTor, audire meruisti, sonuitque in auribus vox dulcis: «Bene dc me scripsisti, Thoma! quam ergo mercedem accipies ?quot; Et candide respondisti et contidenter: «Non aliam nisi Te Domine!quot;

Sex hodierna die, Gloriosissime Doctor! srecula ef-fluxerunt, quibus bac mercede, Deo Tuo frueris,qui-Ijus revelata facie gloriam Domini specularis, in eamdem

transformatus imaginem vides Eum, »sicuti est, non siculi facit,quot; Ipsum non mediante aliqua speciecreata, sed facie ad faciem, tetitia inenarrabili contemplaris.

Sex iam siecula eiïluxerunt, quibus in sublimi illa, ignota nobis, mentis quiete, ad instar crystalli, Divini-tatis radiis splendidus, summa Divinie dulcedinis aljun-dantia perfrueris. Mh'abili luce circumfusus, stas me-dius inter Ecclesiae Patres et Doctores, omnium SS. Patrum et Doclorum Summa. Ipsum Deum sese con-templantem, ex ipsissimis T nis verbis proxime imitaris: «Visio, qua Deum per essentiam videbimus, est eadem, qua Deus se videt ex parte eius quo videtur, quia, sicut Ipse se videt per essentiam suam, ita et nos videbimus Eum.quot;

Cogitanti mihi, Sanctissime Prtcceplor! quid solemni hac die ofierrem, nihil occurrit, quod, tanta oblata festivitate, digne Tibi possem exhibere. Quid ergo? Tacebo, et veluti discipulus degener itane ingratitudinis notam conabor effugere? Aljsit. Probe enim convi-ctus, nee Te «aera minuta duoquot; spernere, me ad opus accinxi. Serio igitur animo s;upe perpendens de materia tractanda, in banc deveni sententiam, scribendi opusculum, in quo mentem Tuam relate ad Beatissimam Virginem Mariam, prout est Dei et SS. Trinitatis imago, in quantum ex operibus Tuis potui colligere, pro viri-bus exponerem.

Nee ingratum Tibi lumc fore laborem confido. In illo enim vivimus Ordine, qui singularem Virginis de-

votionem nullo non tempore professus, liane veluti sui tesseram sacroeqne militia¹ vcxillum perpetuo habnit suisque eommendavit. Earn in maximis angustiis et periculis [moseulissimam expei'ti sinnus patronam, cius nomine cl simplicia et solemnia nuncupamns vota, illam in supremae vitae agone, fratribus iamiam mori-turis adprecari consuevimus, ut nempe adsit, animae-r[ue abennti dulcissimum ventris sui fructum ostendere dignetnr. Eins denique gioriam, virtntes, dignitatem iubemur totis viribus, ingenio, conamine praedicare, adeo ut nemo verum S. Dominici iilium sese esse con-lidat, qui non in Virginem Beatissimam filiali exaestuet dilectione, nee paralus sit, ipsam vitam pro einsdem honore profundere.

Acccdit non paruin, (juod Mariac praesidiis et au-s|ii(in I lores illos pulcherrimos pielatis et sapientiae progerniinasse credinins, lt;|iii rnira fragrantia ac venu-state Ecclesiam decorarunt nniversam. Tu imprimis, Sanclissime Doctor, ex hoe veluti fonte sapienliae ri-\ulos polasse dicondus es, duin mfantiilus eliartidam, angelica salutatione inscriptam avide deglutisti. Te si(|iddem ah ipsis cunis in lilimn adoptaverat Dcipara, atque iam acternae sapientiae devoverat amoribiis, ui esses aliqnaiido clarissimnm Ecclesiae linnen el (inna-mentnm, Ordinis Tui decor et splendor, toli mundo erudilionis et doctrinae prodigium.

Ne(|ue modum, quo 1!. Virgin om in hoe opusculo cousideravi, T'iLi dispiicei'e .-poro. Disputationem scripsi

principiis Tuis pliilosophicis ct Tlieologicis conformem. Essentiam divinam omnium rerum ideam esse et pri-mum exemplar, saepe docuisli. Est haecdoclriiiatotius philosophiae Ijasis el vitae principium. «Tanta vis in ideis constituiturquot;, iam scripsit S. Augustinus, «ut, nisi iis intellectis, sapiens nemo esse possit.quot; Vihuius principii omnia, quaecumque simt, Deum aliquo modo imitantur, repraesentant; eminentius quidem homo, qui non solummodo vestigium, sed ][)sius Del et SS. ïrinitatis imago est.

Haec sunt, Sanctissime Praeceptor! quae toties veluti certa inculeas, veluti evidentia toties supponis. Haec latius exponere, explicare, illustrare, et, in quo praesertim versatus sum, in ordine ad B. V. Mariam

ex Tiui (loctrina applicare, huius opusculi scnpus. Tihi hoc, quodcum([iie sit , ollbro, dico, dedico. Acquum est, ut, ex quo prosiliit fonte, ad cum revertatur.

Et si quid mihi, Gloriosissime Doctor! hac die solemui petere, si quae desideria, Sanctissirnc Praece-ptor! discipulo liceat ad Tc dirigere, verba redderem alterius discipuli: «Obsccro te, Pater mi, fiat in me, inquantum possibile, duplex spiritus Luns.quot;

CAPUT PRIMUM.

MiTlCULUS UJN1CUS.

Essentia clivina in omnibus crcataris rcpraesentata.

No quis uiii'ctiii', si in i|ii;icsli()iio ThooloLjica fractanda a |»liilosoj)iiica exordianmr: valde alfincs sihi sunt et pliiioso[iiiia el 1 lieologia. ,Siigt;i invicem opem conlhrnnt, se inuluo con firmant. Tiieoloyia pliiiosopiiiani, sicut gratia naturam, praesupponit. Ah liac ail iliam para-tur \'ia; ilia non destmit, sod perdcit, elevat philoso-pliiam. Est inter illas certus ordo, relationes pluriinae, cum ulraque ab cadcm habeat causa origincm, ex eo-dem fonte simplicissimo dimanet. Non quae inter eas dignior sit, quae certior quaerimus: do mutuo inlluxu, amico foedere sociandis lieic sormo. Ipse Praeceptor noster Angelicus, cuius vestigia premere, quantumvis indigni, et exponere doctrinam pi-o modulo nostro ni-timur, plurimis permixtam pliilosopliicis quaestionibus Sumraam tradidit Theologicaln, et non panels interie-

10

dis quaestionibus Theologicis Summam philosophicam )io])is procuravit. Et haec ordine quidem mirabili. lliuc conciliatio illa et concordia turn inter fidemet ra-tionem tuin inter rationem et fidem, quae in utraque Summa elucet: ita quidem ut in singula quasi quaestione ea, quae simt rationis, per Mem confirmet; quae sunt Mei, per rationem, quo possibile est modo, probare ot illu-strai'e cernatur. Cum igitur Theologia supponat phi-losophiam, .alj liac ordiamur.

Inter quaestiones pliilosophicas haec supereminere vi-detur fondamentalis: utrum existat alilt;(uod numen su-premum, totius universi causa prima. Alii, et multi quidem negant impudenter, summam rerurn indepen-dentiani, atbeismum, proclamantes. Alii illud numen cum universo ita confundunt, ut putidum panthcismum, liinc et ipsum atbeismum inducant. Viam mediam in-cedit Doctor noster Angelicus; Deum inter et creaturas summam stabiiit et dependentiam et unionem, sed et distantiam infmitam; summam dependentiam, rati-one creationis; summam unionem, ratione conservationis; distantiam denique infinitam, natura enim infmita et lii lila necessario distant iiilinite. Ipsam divinam essen-tiam omniun rerum ideam ponit et exemplar, ideam vero analogicam, non pantbeisticam; exemplar, ad cuius imitationem condita sunt omnia; ideam in ordine ad executionem creationis et admodum, quo executioni

11

data esl crealio, libcram omnino, non necessariam; ideam omnium ct singnlorum; ideam liominis, consi-derali in sua natura, in gratia ot gloria spccialem; ideam tandem Beatissimoo Virginis iMarku omnium eminentissimam, — et hoc ostendere liuius opnsculi scopus.

A_d lianc thesin rite pncparandam et stahiliendam, duo inter principia S. Doctoris pr.euoLanda esse viden-tur: L Deus est actus; 2. quidquid extra Benin exist/A exsepotcntia est. (1) Sonent hiocscliolastice, si ita placet horride, consideranti et. attente perpendenti verissima sunt; sropissime ea inculcat S. Thomas, centies innuit ac supponit. Deus est actus i. e. perfectio, actus purus, purissimus, i. e. pert'ectio infinita, cui niiiil addi potest, quia est ens :i se, ens per essentiam, in quo omnis residet et plene et perfecte essendi plenitudo. Dico omnis, et iiinc infinita essendi plenitudo. A quo Dens limitaretur? Non a se, quia non dedit sihi esse, ergo nec tale esse; non ah alio, quia est omnium causa prima. Piofunde et vere S. Doctor: (2) «Nulla de perfectioni-bus ])otcst deesse ei, quod est ipsum esse subsistens.quot; Deus est ipsum esse. Deum audiamus, seipsum deti-

(1) Directe opposita principiis modernis : quidquid extra Deum est, est actus; 2, Deus est in potentia, Gott int im Werden, ita Hegel.

(2) S. Th. I. qu. IV. a. 2 ad 3.

12

nientem: (I) «sum, qui sum..... ((iii est.quot; Quod-cumrfuo nomen Deo Iribuatur, iinperfeclum est, maxime proprium: quot;i[iii est,,. (2) Qui est notat plenitudi-nem pelagusque essendi, jielagus suljstautia' mlinitum et iutermiuaturn; qui est immeusam dicit perfectionis plenitudinem, dicit omnium apicem et centrum, quia nihil determinat et omnia iucludit. llle, qui est,cal in relms et extra res, infra, supra et circa omnia; quin-imo qui est iliabitur inter terminos omnium rerum, quin cum i[)sis confundatur: «intrat in omnium essentiam, qid (.lat ormiibus esse.quot; (3)

Ills notatis, facile eruitur sensus principii supra citati; quidquid extra Deam cxistit, ex se poteniia est, i. e. nou per se existit sed potest existore, ope nempe illius, f[ui a se est. Cum esse divinum sittotaessendi plenitudo, creaturai'um esse non est nisi umbra esse iliviiii, impeifecta participatio, et f[uasi vestigium, exem-plaris suo modo imitativum. Ens participatum, limita-tum, imperfectissimum, cui vera quidem competit in sun online ratio entis, dependens tamen ab essedivino veluti a sua origine et idea, a suo exemplari: biuccs-sentialiter, s[)ecilice et genorice, ab illo differt. Ipse

(1) Exod. III. 14.

(2) S. Th. I. qu. MIT. a. 11.

(3) D. Th. 3. Sent. Dist. 8 qu. 1. a. 5. ad 3.

13

enim, qui est, esl esse suumahsolutumetindependens; omnia alia, si dant esse, id pnostant divina virtute; solus dat esse simpliciter et absohiLum, profundit totum ens et ornnes eius difTerentias; est causa radicalis omnis esse, suit omni respectu, ([uomodocuraque illud esse consideretui¹. Extra illud esse absolutum et inde-pendens nihil in rerum natura est possibile, nisi quod intellectus divinus ab reterno in pai'ticipatione essentiaquot;! ut possibile viderit; (1) nihil existit, nisi per scientiam in Deo, quseadiunctamhabet producendi voluntatem. (2) Scientia li:ec est fons totius realitatis, divinus intellectus totius idealitatis, proximus nerape, remotus est et radicalis divina essentia. Ita Sana ratio et doctrina Thorni-stica, undo etiam quamam fuerit rerum origo, et, ut cxislant, creationis necessitas probatur.

))ln principio creavit Deus coelum et terrainquot;. Crea-vit, i. e. produxit ex nihilo. Istud ex non notat cau-sam materialem, sed ordinem; c[uasi dicamus; produxit non ex aliquo. (3) Nee illud »non ex aliquoquot; ita iutelligendum est, quasi creationem et res creatas nihil pra'ter causam eflicientcm et virtualem pnecesserit: pra'cessit iam ab aeterno, prout modo innui, aliquid.

1

I. qu. XV. a. 2.

14

omnes res creatas et creabiles eminenter continens; in meute diviua praecessenuit ab aeterno rorum propriae rationes, quae sunt essentiadivina, cognita ut partici-pabilis; uncle praecessit etiam causa exemplaris, ad cuius normam omnia sunt creata. Lucide pro more suo ea exprimit Praeceptor Angelicus; (i) «Deus essentiam suam perfecte cognoscit: unde cognoscit cam secundum omnem modum, quo cognoscibilis est. Potest autem cognosci non solum secundum quod in se est, sed secundum quod est participabilis secundum aliquem modum similitudinis a creaturis.quot; »Idco oportet dicere, quod in divina sapientia sint rationes omnium rerum, quas diximus ideas, i. e. formas exempiares in mente divina existentes.... Sic igitur ipse Deus est exemplar omnium. Possunt etiam in rebus creatis quaedam aliorum exemplaria dici, secundum quod quaedam sunt ad similitudinem aliorum, vel secundum eamdem speciem, vel secundum analogiam alicuius imitationis.quot; (2)

Notentur prae caeteris baec verba S. Doctoris: «secundum aliquem modum similitudinis.quot; Causa exemplaris idcirco creaturarum est divina essentia, non fonnalis, nec materialis, neque sicut totum infinitum suas continet partes, secundum pantbeistas modernos. Hinc a

(1) 1. qu. XV a. 2.

(2) I. qu. XLIV a. 3.

45

S. Congr. Inquisitionis (1) ui pcriculosa reprobata est propositie: wJles creatae sunt in Deo tanquam pars in toto; non quidem in toto Ibrrnali, sed in toto inlinito simplicissimo, quod snas quasi [lai'les absffue ulla sui divisione et diminutione extra se ponit.quot;

Attendantur ilia: «secundum analogiam alicuius imi-tationis.quot; Causae igitur exemplares sunt, non essentiae rerum physicae ant metaphysicae, rationes illae aeternae, de ([iiibus Angelicus, reiiciens iam suo tempore hodier-nas ontologistarum tlieorias, pantheismo valde affines. Quapropter omnia, c[uaecumque sunt, cum essentia di-vina et rationibus aeternis neque specilice neque gene-rice coincidunt, eam tarnen aliqua ratione imitantur et suo modo repraesentant.

Et primo quidem, omnis res Deum imitatur et suo modo repraesentat in esse, vero et bono. Omne agens agit sibi simile, inquantum est agens. Si agens conti-netur in eadem specie vel in eodem genere cum suo eiïectu, erit similitudo maior vel minor. Si vero agens in nullo genere continetur, elïectus eins magis remote similis erit, nempe secundum aliquam analogiam, et boe modo quae sunt a Deo, ei assimilantur «inquantum sunt enlia, ut primo et uiiiversali principio lotius

(1) 18 Sept. 1801.

16

esse.quot; (i) Dtio ergo principia ponit D. Thomas: a, veram similitudiueni inter esse divimim et esse creaturn; b, similitudiuem tanlitm analogicum, non panllieisticam , prout sonmiant moderni; vere, retiliter, sj)ecifico el generica differunt esse divinuin et crealum, stante tarnen maxima huius alj illo dependentia.

Maxima dependentia, ita repetunt ontologistae, a sua idea, a suo fonts et exetnplai'i, ergo nec umim aljsque alio potest cognosci, et omne esse creatum videtur in divino. Ast misere fallnntur: alius est enim ordo de-pendentiae alius cognitionis, alius ordo relativus alius absolutus. Nonne vera extra Deum existit realitas? Num vere res formaliter extra Deum existunt? Quae cum ita sint, extra Deum eas cognosci posse, quis sanae mentis inficiabitur ? (2) Ex eo namque, quod ali-qua res est, vera est, seu est cognoscibilis: »unum-quodque, in quantum habet de esse, in tantum est cognoscibilequot;. (3) Deus est summum et primum esse, propterea summa et prima Veritas, etideo res vera est, quia ideae divinae, exemplari aeterno, est conformis. Et sicut datur unum esse diviaum, f[iro omnia sunt

(1) I. qu. IV. a. 3.

(2) Hinc summo iure proscripta est a S. Congr. Inquisitionis, (lie quo supra, hacc propositie: «Esse illucl, quod in omnibus et sine quo nihil intelligimus, est esse divimim.quot;

(3) I. qu. XVI. a. 3.

17

tanquam principio efiectivo excmplari, et simul in divorsis diversurn esse, quo sunt in se: ita est una Veritas, qua ut principio offectivo exemplari omnia vera sunt, et habentur in rebus creatis plures veritates, pri-mam et surnmarn veritatem pro posse suo imitantes, f[ui]jus dicuntur in se verae. Gum autem non solum-modo sit rerum, sed etiam intellectuum et intellectio-num mensura, (J) quocumque rnodo sumatur'Veritas, sive secundum quod est in rebus, sive secundum quod in intel-lectu, Veritas prima, sou divina essentia, cuiuslibet veritatis idea est et primum exemplar: ssicut ab una facie bominis, inquit Angelicus, (2) resultant plures similitudines in speculo, sic ab una yeritate divina resultant plures veritatesquot;, irradiationes et exemplata prirnae veritatis, quae sola est positive aeterna, quia solus inteliectus di-vinus est positive aeternus. (3)

Exemplar est itaque essentia Divina, ut esse primum, ut prima Veritas, exemplar etiam est prout summa et essentialis bonitas. Hoc iterum clarissime, ut assolet, exponit Praeceptor noster: (i) «Unumquodque dicitur bonum bonitate divina, sicut primo principio exem-

(1) I. qu. XVI. a. 1.

(2) I. qu. XVI. a. 6.

(3) I. qu. XVI. a. 7 ct ad 1.

(4) I. qu. VI. a. 4.

18

ptari, 'cITectivo ct (inali lotius honitatis: nihilominus laiticn iiiinmquodqnc dicilur boiiurn similitudine divinae honilalis silii inliaerente, quae csl Ibrmaliter sua boni-las, (Icnoininans ipsum.quot; Quasi dicat; In Deo triplex relate ad res creatas liabetur principium: effectivun, exemplare et liuale. Vi principii etFectivi a Deo creatae sunt; vi principii exemplaris iuxta ideam in divina meute existentem sunt productae; vi principii finalis tendunt in Deum naturaliter, tanquam in supremum bonum et omnium ultimum finem. Omnia igitur bona sunt bonitate extrinseca sive divina, quaevis etiam res lialjet bonitatem intrinsecam, formaliter silji inbaeren-tem ct divinae essentiae suo modo similem. (i)

(1) Triplex itaque ex Doctore omnis creaturae proprietas : est, vera est, hona est; triplex ei opponitur error modernus ; paii-theismus, ontologismus, et falsus mysticismus. Omnis creatura habet proprium esse, non confundendum cum esse divino, quo neglecto principio ortns est quasi totus pantlieismus Germanicus ; omnis creatura habet propriam veritatem , non confundeudam cum veritate prima, in qua sola, ut dicunt ontologistae , omnia vide-mus; /,quidam dixerunt. quod primum , quod a mente humana cognoscitur etiam in hac vitn, est ipse Deus qui est Veritas prima et per banc omnia ilia cognoscuntur. Sed boe aperte est falsum.quot; (D. Th. opusc. 70, super Boetli. de Trin. .q 1. a. 3); omnis creatura bona est, salus nostra maximum bonum, ergo et banc amando non amain us Deum imperfecte, non solus Deus diligen-dus est exclusive, uti placet huiusmodi mysticis. Ordo physicus sit regula in online morali : sicut omnis creatura tendit ad Deum et scipsain in Deo ut in summo bono, in quantum potest conatur pcrficere, ita omnes amor noster ad Deuiu tendat, in Deo se perfi-ciat ct ad ipsum, ut in fontem omnis boni, releratur.

19

Nntandurn insnper, in iis ipsis, quiIms essentia divina et crealura qnam maxime dilïeri'e vklenliir, quandam assirailationem perspic-.i posse. Cum enim in Deo omnia sint siinpliciter, nnite, realiter idem, aequaliter, infi-nito rnodo perfecte, divina providentia, f[nia in casn eltbctum causa infinite excedit, sapienfissime disposuit, nt effectus sint multiplices, composili, distincti, inao-qnales, ad maiorem semper tendentes perfectionem, onmi, (pio melioi'i possunt mode Denin imitari conantes; quae variis iocis docet D. Thomas. (I) Non excluduntur qnidem suicidac, damnati, qui ipiaerunt mortem ut bonum, daemones quoque, etsi odio Deum prosequan-titr, naturaliter tamen appetunt esse et vivere: id qnod Ijonnm est et ex se ordinatur ad summum bonum.

Omnia itaque esse, vero et bono divino assimilantur; immo ii)sa SS. Trinitas a creatnris aliquomodo expri-mitur: quaevis enim babet esse, et est in aliqua specie, ordinenique liabet ad aliiul. Sunt iiaec cuique notissima. Secundum esse repraesentat causam ac principium, et sic notat personam Patris, qui est principium non de principio, uti legimus in Symbolo: «Patrem omnipo-tentem, faetorem coeli et terrae.quot; Secundum quod res est in specie, Verbum imitatur aeternum, conceptum

(1) Cf. 1. qu. XLVII. n, 2; XI,IV. a, d-; LXV a, 2; III, Contra Geutcs XIX et XX.

20

in mentc Patris. In quantum ordinatur ad aliud, exprimit Spiritum Sanclum, qui est amor; ordo ellb-ctus ad alterum est ex voluntate creantis. (1) Num ergo ratione demonstratur SS. Trinitas? Minime gentium! Juvant eacredenlem, incredulum non convincunt: mera sunt vestigia, exemplata quaedam ad exemplar; in exemplari natura una est et eadem numero, tres personae ; cuius rei simililudo in creatis frustra quaeretur.

Quo autem magis immaterialia et spiritualia sunt opera Dei eo magis Deum imitantur: hinc illud celebre Geneseos: «faciamus hominem ad imaginem et similitudi-nem nostram.quot; Adimayinem: non sit in eo tantummodo vestigium; Ad imaginem: ne intelligatur perfecta : solus Filius est perfecta Patris imago; et simüitudinem: idest ad imaginem valde similem; nostram: idest non solum ut repraesentet naturam divinam, qua Deus est unus, sed etiam Trinitatem personarum, qua est trinus. Est in homine, in quocumque homine, imago Dei secundum mentem, proprietatem eins nobilissimam et gradum naturae intellectualis, qui est inter naturae gradus supremus. ))Homo est maxime ad imaginem Dei, secundum quod intellectualis natura Deum maxime imitari potest. Imitatur autem intellectualis natura

1) Cf 1 qu. XLV, a 7.

21

maxime Deum, quantum ad hoc quod Deus seipsiiin intelligit el amat.quot; (1) lu illa vero imagiui qua-druplex gradus; uL est mera aptitudo natural is ad Deum cognoscendum et amandum, quaeomnil us nalu-raliter inest; ut est notio Dei et arnoi' naturalis; ut homo cognoscit et amat Deum supernaturaliter per gratiam et ut ipsum cognoscit et amat supei'naturaliter in gloria. Non soiummodo Deus repraesentatur in creatura rationa li qua unus, sed et qua tri mis est. In Deo distinctio Personarum non est nisi secundum rela-tiones originis: hinc omnia in Deo sunt unum et idem, nisi obviet oppositio relativa; porro modus originis uni-uscuiusijae rei nequit esse nisi secundum convenien-tiam suae naturae et hinc distinctio divinarum personarum est secundum quod convenit naturae divinae; cum ergo in Deo una existat natura in trihus jiorsonis, evidenter concludimus in homine esse imaginem Dei, non tantum quoad naturam divinam sed etiam quantum ad Trinitatem personarum, (2) (juod insiqier S. Doctor conlirmat et explicat: (3) «Cum increata Tii-nitas distinguatur secundum processionem verhi a di-cente, et amoris ab utroque, in creatura rationali,

(1) I. qu. XCIII. a. 4.

(2) I. qu. XCIII. a. 5.

(3) Ibid. a. 0.

in qua invcnitur i)rocessio verbi secundum intellectum, ct processio amoris secundum voluntatcm, potest, dici ima^o Trinitutis per quamdam repraescntationcm.quot; Et sicuti est cfuadruplex gradus imaginis quoad nalurani divinam in homine, ita iu illo est quadruplex imaginis gradus (|iioad ipsam Trinitatem; est in omni liomine proccssio ilia verbi secundum intellectum, et amoris secundum voluntatcm, et ila anima rationalis nata est ferri in üeum, (I) quae proccssio naturalis non raro in homine actualis, est in iustilicatis supernaturalis, in i)e:ilis gloiiosa, iuxta quod anima rationalis vcrc fertur in Deum, notilia et amore naturali, vel per gra-tiarn in via, vel per gloriam iu patria.

Imago vera, naturalis vol supernaturalis vcl gloiiosa naturae divinae et SS. Trinitatis, iinperi'ccla uti(jue per quamdam rcpraescntatioaem, ait S. Thomas; solus Filius est perfecta imago Patris, splendor gloriae et candor Incis aeternae. Propter in-Unitam inter creatorem ct creaturam distantiam pcr-fectam inter Dcum et hominem dari imaginem omniuo repugnat; minus vcl magis imperfectam pro varia creaturarum conditione occurrere necesse (;st. Certe, quo magis disposila est natura intellectualis, ut ad Deum ferri posset notitia et amore; i[uo magis ad Deum

• (1) 1. qu. XCIU. a. S.

23

feratur realiter notitia cl amore vel na l ara li vel .snper-naturali in via et patria, eo magis relncere iniaginerri Dei, (]iiis iure negabit'? l^st vero luier vurios Sanclus destinalio a Deo, ut fiant confonnes imagiiii Filii sni, praeseientia et praedestinatio varia, varia vocatio, iustilicatio et glorificatie vai'ia pro maiori vel minori luraine giuriae, quo pei'licietur et courortabitui' eornrn intellcctus, iuxta illud: »iu lumiuc üio vidchimus lumenquot; (i) et «stella dillci't a stella in claritatequot; (2) Et quia tie imagine Dei, quae est in lieatissiina Virgiue loqui iutendimus, earn, ex doctrina et menle Doctoi'is Angelici, in vita illius et in gloria cminerc (juam maxime, ostendendum suscipiniLis.

Ut autem ordinate procedamus, consideranda e.st Maria in tiiplici statu: 1. ante incarnalioncm Verbi — II. post incai'nationem Verbi — III. in visione bcatilica et 1'ruitionc Vcr])i.

(1) Ps. xxxv. 10.

(2) I. ad Cor. XV. 41.

CAPUT SECUNDUM.

ARTICULUS PRIMUS

Imago Dei cl SS. Trinitatis in Beatissima Virgine ante Incarnatiomm Verbi.

In plena Ince meridiana primus illc parens creatus fuerat, factus ad imaginem et similitudinem conditoris. In plena, inquam, luce meridiana: quid clarius, quid splendidius, quam creatum creanti esse similem? «Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram; ad imaginem: in natura intellectuali; et similitudinem: ad imaginem valde similem, ad imaginem gratiarum fulgore illustratam. At ille, tanta privilegii dignitate rejecta, a])Ostatae spiritui, uxore instigante inliaesit, et se cum suis posteris, lucidissima ilia imagine obscurata, perpetuae morti destinavit et tenebris. Ab ista bora tenebrae faetae sunt super universam

25

terrain usque ad Mariarri, nec iuvenlus est aliquis, qui tenebras dissiparet; sod muudo cresceute concrcvit cl tenebrosa vorago, quae in densissimam conglobala nigredinem, genus humanum node terribili sepelivit. llaec est ilia nox solitaria de qua scriptum est: facta est nox; haec est iila nox, in qua partransierunt omnes hestiae syluae, quia crudelis et indoiniti spiritus, dimetis repagulis, liumanum genus lolis viiibus attriverunt. Sed ecce, concepta Virgine resurgit imago primaeva creatoris, gratia admirabili dotata; surgit illustrata radiis luminis aeterni appropinquantis aurora, llaec est ilia stella in medio nebulae, illu aurora, quam sequitur, de qua orietur sol iustitiae; beatissima ilia virgo, quae Deum per suam mentem puram, jieifc-ctam, summa gratia illustratam et confortatam, digue repraesentat. Quo enim magis disposita est mens seu natura intellectualis [scripsimus supra] ut ad Deum ferri posset notitia et amore; quo magis ad Deum feratur actualiter notitia et amore natural! vel supernatural i, hoc magis in ijla mente relucet imago Dei. Ea vero obtinebunt in creatura rationali, quo fuerit magis pura, magis perfecta, quo gratia in ea maior et uberior, quo eminentior (inis, ad quem fuit destinata, quo in ilia ferventior cbaritas, ut patet consider an li; sicut et ea omnia occurrere plene et abundanter ir\ B. M. V., luculentissime patebit.

20

Quid puritas, in sensu quo loquimur? Puritas est exemptio a peccato: «puritas inlenditur per recessum a contrario.quot; (1) Quo magis creatura recedit a suo contrario, hoc purior: »augmentum puritatis est secundum recessum a contrario.quot; (2)

An ea puritas in creatura existere potest in summo gradu? Ratio dubitandi: quia nee summa charitas nee summa bonitas. Ast alia omnino via acquiritur perfectio charitatis et bonitatis, alia omnino perfectio puritatis: «cliarilutis augmentum est per accessum ad divinam bonitatem; et ideo non habuit (JJ. V.) sum-mam cbaritatem, qua maior non [lotest intelligi, quia etiam profecit in cbaritate et gratia.quot; (3) ))ld enim, quod movetur anima in augmento caritatis, est similitudo di-vinae charitatis, cui assimilatur; ad quam. cum in-linita sit, in infinitum potest accedi plus et phis, et nurnquam adaequabitur perfecte.quot; (4) »Bonitas in-tenditur per accessum ad terminum, quod in infinitum distal, sc. summum bonum, unde quolibet fmito potest aliquid melius lieri.quot; (5) Siunma vero puritas, quae est exemptio ab omni peccato, haberi potest, ethabita est in sanctissima Virgine ex nostro Doctore: «fiiritas

(1) I. Sent. Dist. 44. qu, 1. a. 3. ad 3.

(2) Ibid. Dist. 17 qu. 2. a. 4. ad 3.

(3) Ibidem.

(4) Ibid, in corpore.

(5) Ibid. Dist, 44. a. 3. ad 3.

21

intendUur per recessum a contrurio, ot ideo po lest aliquifl croatum iavcniri, i|mo nihil purius es^c pulest in rebus creatis, si nnllacontagiunepcccali inijuiiiaUini sil; el Lalis luit puj'ilas IS. Viryinis, (juae a peccatu oriyinali et actuali immuuis luit.quot; (1) Tanta puritas,

(1) Ibid. Quid cxpressius alïerri posset, quid clarius , quo mons D. Thomae circa Imraaculatam Conceptionem cvidcntius puteret? Quasi dicat S. Doctor : eodem mode immunis fuit B. V. a peccalo originali ac a pcccato actuali , atqui ex omnium Theologorum sententia et doctrina Ecclesiae semper immunis fuit a peccato actuali: ergo et ab originali. Do caetero ad scopum luiius opu-sculi non pertinet ea expendere quae ex Doctore Angelico contra-ria, uti videri possent, afferuntur, praecipue et ex eo.quia hanc qnaestionem ex professo tractavit Revrnus P. Spada, Procurator Ordinis Praodicatorum, in opere cui titulus: Animadversiones quas proposuit P. fr. M. Spada in opus Illustmi et Revmi Domini, J. B. Malou , Epi. Brngensis. Liceat mihi, quae sequerentnr absurda, tantum subjicere. 1. Ergo, S. Doctor, ex omnium sententia Theologorum princeps, docuisset conclusiones, principiisquot; suis saepe repetitis omnino contrarias ! Adversarii nostri aperte profilentur, ipse quidem Illustmuset Revmus Episcopus Brug., iterato posuisse Angelicum principia, quae Conceptionem Immaculatam clare invol-vunt, v. g, summain B. M. V, puritalem , perfectam et indefinitam sanctitatem, maiora privilegia ipsi concessa qnam quibuscumque Sanctis. Doctoris alicuius princip'a , imprimis Doctoris eminentis-simi, absque dubio ipsius doctrina sunt! 2. Tota et unica ratio quam citat S. Doctor in III. qu. XXVII. a. 2 in quo praesertim docuisset, B. V. in peccato esse conceptam , est liaec : quia indiguit redemptione Christi; ergo non cognovisset redemptionem praeserva-tiimm D. Augelicus ! liane , salva redemptione Christi, impossibilem credidisset Theologorum princeps ! Quod unicuique lam satis obvium est, hoe tanto ingenio tuisset inscrutabile! In hoe, ut mihi quidem videtur, tota versatur quaestio. Stemus in verbis apertis-

28

ut ipsi Deo sul) hac parle non vereatur B. Virginem aequiparare D. Thomas, liac solummodo differentia, quod Deus peccare omniuo nequit, omnis autem cre-atura, quantum ex se est, peccare potest: »et quia in B. Virgine fuit depuratio ab omni peccato, ideo perve-nit ad summum puritatis, sul) Deo tarnen, in quo non est aliqua potentia deficiendi;quot; (i) quinimo im-possibile declarat S. Doctor B. M. aliquando peccasse; et ratio valde urgens est liaec: quia id cum ipsius dignitate, qua Mater Dei, stare non potuit; «non lliis-set idonea Mater Dei, si peccasset aliquando.quot; (2)

Rationem hanc generalom ibidem in particular! ma-gis e vol vit Angelicus: induceret ignominiam Matris in Filium redundantem; olliceret singulari ipsius afHnitali ad Cliristum: »quaeconvenüo Ghiisti ad Belial;quot; repu-gnaret honori Filü, qui est sapientia Patris, in anima et utero Matris habitantis. Ilinc concludit: tola [)ul-chra fuit Maria et macula nequidem venialis in eaum-

simis: ,Talis fuit puritas beatae Virginis, quae a pcccato originali ct actuali immunis fuit,quot; et pcrspicua non ex obscuris, sed obscura ex perspicuis interpretemur, prout interpretanda esse concordant jurisperiti.

(1) I Sent. Dist. 17. qu. 2. a. 4. ad 3.

(2) III. qu. XXVII, a. i.

29

quam reperta est (1); concludit(2): sicut Christus semper ab omni quocumque peccato fuit purissimus, i(a ct ]!. Virgo: «in Christo et in Virgine Maria nullaomnino macula fuit;quot; concludit (3) »non solum erat pura in se, sod quodammodo sicut Christus procuravit puritatem aliis.quot;

Quid plura? Purlssima a quacumque lube peccati B. V, fuit et in ordine naturali perfecta: »In beata Virgine deljuit apparere omne illud, quod fuit perfe-ctionis.quot; (4) Concise et vere; quia nulla quaecumque peccati macula, ideo nulla obtenebratio intellectus, nulla propensio mala voluntatis, nequidem involuntaria, omnis propensio rationi et virtuti omnino consona. Ilaec vel in aliis mirabilem efficaciam habuerunt; ita ut, quamvis esset facie pulchra, a nullo umquam

(1) Noniic hisce nota praecedens egregie oonfirmatur? Non fmsset idonea mater Dei, si peccasset aliquando: ergo numquam peccavit mater Dei, neque venialitor; ergo a fortiori neque in peccato originali {inortali) concepta fuit. Quid refert utrum peccatum ex parte personae voluntarium fuerit nee ne? De deformitate intfinseca peccati in rationibus allegatis quaestio est, de oppositione ad Deum : «quae conventio Christi ad Belial.Accedit insuperj easdeui [)ror3iis rationes, quas hie afiert S. Doctor, pro conceptu immaculato eommuniter afferri a Theologis, Num forte solus S. Thomas, omnium Theologorum ex sententia communi acutissimus , caccutiit et vim suarum rationum relate ad peccatum originale non perspexit! !

(2) In Expos. Ps. 14.

(3) In Expos. Salut, Ang.

(4) IV Sent. Dist. 30. qu. 2. a. 1. qu. 1.

30

coneupisci potuerit. (1) Naturae indoles praeclara, harmonia in teraperamento, in passioniljns consonanlia : «(lebuit apparcre in beata Virg'ine onme illud, cpiod fiiit perlectionis.quot; inde et perfectie animae singularis ut operationes perfectissimas, suae dignitati congruas, i'acile et suaviter elicere posset; inde etingeniuinsagax, perspicax, indicium solidmn ct maturum, memoria expedita et tenax, contemplatio continua sine defatiga-tione, indefectüülis sine errore. Phanlasia ipsins pacata semper et placida, passionii)ns non obscurata, e\aga-tionibus non distracta, nullis erroris vel disceptionis tcnebris oiruscata.

SulUciat haec ita memorasse, ad digniora properemns. A sola gratia Mariam Angelus commendavit, et nos suli liac ratione praesertini commendenms Mariam: »A-VC gratia plena... invenisti gratiam apud Deum. Deiu qnidquid in Maria gestnm est, luit opus gratiae, ait S. llieronynuis. Ex parte luturac maternitatis Filii Dei commendavit Mariam, ijuam Lot tantaeque gratiae praecesserunt; «üicendnm qnod illos, quos Dens ad aliquid eligit, ita praeparat et dispouit, ut ad id, ad quod eliguntur, inveniantur idonei, secundum illud II. ad Cor. Ill: i dm icon nos fecit mini dros novi Teslamen-ti. Beata autem Virgo luit electa divinitus, ut esset

(2) III Sent. l))3t. 3. qu. 1. a. 2. qu, 1 ail 4.

31

maler Dei; et ideo non est dulütandum, quin Deus per suam gratiam earn ad lioc idoneam reddiderit, secundum quod Angelus ad eam dicit: invenisti gratiam apud Deum: ecce concipies etc.quot; (1)

Quid gratia? Audiamus praeceptorem Angelicum: «Gratia nihil aliud est, quam participatio divinae naturae.. ])eiis deificat communicando consortium divinae naturae per quamdam simiiitudinis participationem(2) ))Iumeu gratiae est participatie divinae naturaequot; (3); «gratia, quae est accidens, est quaedam similitude divinitatis, participata in hominequot;; (i) «gratia secundum se considerata perficit essentiam animae, inquan-tum participat similitudinem divini esse.quot; (5) Haec est ex mente fixa et constanti S. Doctoris gratiae di-gnitaseteminentia, ut divini esse, divinae essentiae sit similitudo: sicut enim divina natura nostro concipiendi modo, est principium divinarum operationum, ita et gratia est principium operationum supernaturalium; sicut principium illud Deum inclinat ad sese intuitive videndum et. ainandum, sic et gratia est pT'incipium

(1) III qu. XXVII a 4.

(2) I. 2. qu. CXII .a 1.

(3) 1. 2. qu, CX. a. 3.

(4) III. qu. II. a. 10. ad. 1.

(5) III. qu. LXI1. a. 2,

32

et radix Dcum cognoscendi, intuitive vidondi, cliligendi, omnia propter Deuin amandi et operandi. Tanta qni-dcm insuper videtur esse gratiae dignitas, ut sit participatie divinae naturae, uti infinita est, habetque esse plenitudinem: quia gratia, cum sit intellectualitatis divinae similitude et quasi fulgor, ita elevat naturam intellectualem, ut ipsum Deum, in se infinitum, qua talem pro obiecto respicere videatur. Si vero gratia est participatie divinae naturae, divini esse, prout infinitum est, essendi plenitudine praediti, essendi autem pleni-liido continet naturae divinae faecunditatem, iuxta quam per actiones immanentes intellectus et voluntatis habetur generatie Verbi et Spiritus Sancti processio, facile inde eruitur, gratiam esse quoque participationem naturae Dei, ut trinus est, seu quamdam imaginem Trinitatis, et oriri inde in nobis per gratiam ipsiusSS. Trinitatis quamdam participationem. Per gratiam namque vis oritur in intellectu, ((iia producitur co-gnitio supernaturalis, ex cognitione hac procedit verbum supernaturale, en specimen quoddam, quaedam imitatio, participatie Verbi aeterni. Causatur porro a gratia in voluntate amor et cbaritas supernaturalis, quae est participatie quaedam infinitae charitatis (1), et baec est spiritus sanctus. Et ita quidem imago ilia Dei et

[1] 2. 2. qu. XXII. a. 7.

ÖO

Trinitalis, quam in omni mentc vigentem supra vidimus, per gratiam mirifice perficitur, elcvatur, secundum illud: gratia non destruit, sed perficit, elevat naturam.

Quanto magis hoc in B. V. M, in qua fuit gratia tanto maior, uberior, emincntior. «Hationabililcr cre-ditur, quod ilia, quae genuit unigenitum a Patre, plenum gi'atiac et ver i tat is, prae omnibus aliis maiora privilegia gratiae acceperit; unde legitur Luc. I: Ave, gratia plena ('!).quot; Plenitudinem banc gratiae et admi-rabilem charitatem inde derivatam suspiciens Gabriel Angelus et venerans, cam gratiae plcnam salutavit, »quac salutatio a primis rnundi incunabilis nulli mortali contigit (2).quot; Gonsiderandum, antiquitus fuisse valde magnum si Angeli apparerent bominibus, vel quod homines iis reverentiam exbiberent, in maximam eorum cessisse laudem. Unde ad laudem Abrahae scribitur, Angelos ab illo esse hospitio receptos, et quod ipsis ostenderit reverentiam. Angelos autem bomini obser-vantiam exbibuisse, numquam fuit auditum, nisi post-quarn salutavit B. Virginem revercnter, dicens; Ave. (3) Exponit dein s. Doctor, quare antiquitus non Angelus

(1) III. qu. XXVII. a. 1.

(2) S. Thomas. In salut. Ang.

(3) Itridora.

3

34

hominem, sed homo Angelina veneraretur: 1° quidem qnia Angelus est dignior rationa naturae spiritualis; '2° i [uia Dei familiaris, utpote Ipsi assislens; 3° propter plenitndinem splendoris gratiac divinae: »Angeli enim participant lumen divinum in summa plenitudine.quot;

Qiiibus praemissis ita procedit Angelicus: non ergo decens erat, ut Angelus homini reverentiam exhiberet, quousque alius inveniretur in humana natura, qui in bis tribus exccderoL Angelos; et haec fuit B. Virgo. Et ideo, ad designandum in his se ah illa superari, voluit ei Angelus reverentiam cxhibere, unde dicit: »Ave.quot; Piimo quidem excessit in plenitudine gratiae, quare dicit: Ave, gr alia plena: q. d; ideo exbibeo tibi reverentiam, (jiiia me excellis plenitudine gratiae. Dicitur B. Virgo plena gratiae 1° quantum ad animam, undo in Cantico legitur: «Tota piüchra es, amica mea, et macula non est in te;quot; (l) '2° quantum ad redundant iam animae ad carnem vel corpus; 3° quantum ad refusionem in omnes homines. «Magnam est in quolibet sancto quando habet tantum de gratia, quod

(1) Quod iam applicaverat s. Doctor B. Virgini, id ipsi hodic applicat et oanit s Ecclesia': //Tota pulchra es, Maria, et macula originalis non est in te.quot; Nee obest, quod Angelicus hie et alibi scribat; //B. Virgo concepta est in peccato originali;quot; vel: »con-Iraxit peccatum originale; vel: //subiecta fuit peccato originali;'' formulae illae, fatentibus ipsis adversariis nostris, bene explicantur* Cf. Spada o. c. pagg. 55 et seqq.

:35

sufficit ad salutem multorum; sed quando haberet tantum, quod sufïiceret ad salutem omnium homiuum, hoe esset maximum, et hoe est in Christo cl in B. Virginc. Secundo exeellit Angelos in familiaritatc di-vina; dieet Angelus: vDominus tecum.quot; Tertio excedit Angelos quantum ad puritatem, quia B. Virgo non solum erat pura in se, sed etiam procuravit puritatem aliis (1).quot;

Ita s. Thomas. Goncludimns: si tanta ex Doctore nostro et in Maria puritas, et cum Deo familiaritas, tanta gratia, quae superat plenitudinem splendoris gratiae divinae in Angelis, lumen divinum in tanta plenitudine participantibus, quanta ex iis charitas, Dei et ïrini-tatis imago! Dilexit Maria Dominum, sicut omnes scri-pturae sacrae eum praedicant diligendum, el charitas eius omnium sanctorum charitatis forma est et exemplar. Maria ex toto corde Deum dilexit, quia cor ipsius ad nullius rei dilectionem inclinatum fuit nisi in Deum, ex tota menie, quia omnes sensus eius Deo vacabant; ex tota anima, idest ex tota virtute. Dilexit Trini-tatem, eamque in se expressit, ex tota virtute relate

(1) Purior qunm Angeli fuit itaque Maria ; Angeli vero creati sunt in gratia (I qu. LXII. a 3) : et Beatissima Virgo ex mente Tiostri Doctoris concipi non potuisset in gratia ? fuisset concepta ut Jilia irae f Quae conventie Matris Dei ad Bclial ? Cf III. qu XXVIII. a 4.

3G

ad Patrem, ex tota mente comparate ad Filium, ei toto conle quoad Spiritum Sanctum. Virtute namque Patrem, mente Filium, cordo Spiritum Sanctum re-praesentavit.

Virtute Patrem: Virtus enim seu potentia hal iet rationem principii unde habet similitudinem cum Patrc caelesti, qui est principium totius Divinitatis.

Mente Filium: Mens habet similitudinem cum Filio, qui est Verbum, ceu conceptio mentis.

Cor de Spiritum Sanctum: Cor respicit bonitatem, bonitas vero, cum sit ratio et objectum amoris, babct similitudinem cum Spiritu Sancto, qui est Amor. (1)

Mutuo sese amant et vebementissime quidem Pater et Filius, inde Spiritus Sanctus, et charitas illa [par-ticipata utique] dilfusa est per eminentiam in corde Beatissimae Mariae Virginis per Spiritum Sanctum, qui datus est illi.

(1) D. Thomas I q. XXXIX , a 8.

ARTICULUS SECUNDUS.

Lnacjo Dei et SS. Trinitatis in II. V. Maria Post Incarnationem Verhi.

Itaque mens eins Deiformis, al) omni penitus a Deo separante motu atque allectu segregata immunisque ex-tilit, et idcirco divina dilectione stabilis erat et Integra. Quemadmodum naturalium operationum ac motuum causa et principium extitit natnra, sic actuum merito riorum et dilectionis causa et origo est gratia. Quo igitur in praeelecta et incomparabili Virgine gratiae erat plenitudo sublimior, eo utique diviuis uberius erat intenta, in charitate stabilior, atque omni opere raeri-torio iugiter inhaerens. Cum fuerit ante Verbi incarnationem gratia plena, plenior in incarnatione, ac deinceps quotidie magis repleta, constat, divinaecbari-tatis Hammam, inquautum baec vitae patitTir peregrinatio, in B. Virgine fortius semper iuculuisse, ut nee in man-

38

ducante, ncc in operante, nee dormiente requieverit, iuxla illud: «Ego dormio et cor meum vigilat.quot;

Circa illa tarnen quae dico; cum fuerit ante Verhi incarmtionem gratia plena, plenior in incarnatione, etc. moveri posset difficultas et proponi lioc modo: Ei, qnod [ilenum et perfectum est, nihil additur neque addi potest.

Diflicultas haec sjjeclari potest ex duplici capite: ex parte personae, cui gratia datur et ex parteipsiusgra-tiae datae. Ex utroque capite eam iam solvit suo tempore S. Thomas. Quoad primam partem ; (i) »In rebus naluralibus primo quidem est perlectio disposi-tionis, jiuta cum materia est perfecta ad formam dis-posita. Secundo est perfectie formae, quae est potior; nam et ipse calor est perfectior, qui provenit ex forma ignis, quam ille qui ad formam ignis disponebat. Tertio autem est perfectio finis.... Similiter in B. Virgine luit triplex perlectio gratiae: Prima quidem quasi dispositiva, per quam reddebatur idonea ad hoc quod esset mater Christi; et haec fuit perfectio sanctiticationis. Secunda perfectio gratiae fuit in B. Virgine ex prae-sentia Filii Dei in eius utero incarnati. Tertia autem est perlectio linis quam habet in gloria.quot; Considerat ita J). Doctor Beatam Virginem in omni statu, ante et

(1) III. qu. XXVII. a. 5 ad 2.

39

post iacarnationem el in gloria. In omrii statu ponit in ipsa plenitudinem gratiao, variani pro vario statu, ot varia eins conditione.

Quantum ad secundum difficultatis partem, haecjain supra solnta est. Possibilis est puritas summa, i|na maior in creatura rationali dari non potest, quia puritas est recessio a malo, bonitas vero sieut et cliaritas et gratia semper ex se possunt augeri, prout enirn accutis-sime observat Angelicus, liaec intenduntnr per accossurn ad terminum: bonitas et cliaritas ad summani jjonitatem, gratia ad naturam et esse divinum; quae, cum siut infuiita, plene attingi non posse, unicuu|ue [icrspicunia est.

Triplex idcirco ex modo dictis consideranda est in B. Virgine gratiae plenitudo el peifeclio. Do prima iaia diximus, de seennda liic sertno, de tertia in sequenti articulo dicemus.

Inprimis ralum apud omnes est et receptum, gratias et perfectiones Mariae ad malernilalein Dei esse adme-tiendas. ilaec est omnium donorum superiiaturalium prima radix. Cum enim prudenter operans munoribus commissis applicet perfectiones et dotes convcnientes, dubitare non licet, quin Deus, qui summam ubique prodit sapientiam, munus tam sublime, tarn proxime Ipsum attingens, dignitatem divinae maternitalis, !!ea-tissimae Virgini concredilam, consenlancis (pioque pi'ae-rogativis volueril exornalum. Ita servalum videmus in

40

praecursore, ante faciem Domini paraturo vias Eius, in apostolis, qui primitias Spiritus acceperunt opibus-que supernaturalibus eximie sunt ditati: id quod Ipsius Dei Genitrici contingere maxime oportuit. Et liinc col-latae sublimes gratiae, de quibus diximus, privilegia illa praeclara, ad incarnaüonem Verbi ordinata, quae ipsam remote et proxime praepararunt. Gratia plena iam dicta est ab Angelo Virgo Beaiissima, gratia nempe dispositiva ad mysterium, proximo adimplendum. Si vcro dispositio ad incarnationem Verbi exegit gratiarum pleuitudinem, quantam secum adduxit Verbum, actu incarnatum! ))Quanto aliquid magis appropinquat prin-cipio in quolibet genere, tanto magis participat effectum ill!us princi[)ii. Undo Dionysius dicit, quod Angeli, qui sunt Deo propinquiores, magis participant de bonitatibus divinis, quam homines. Christus autem est principium gratiae, secundum divinitatem quidem autoritative, secundum bumanitatem vero instrumentaliter: unde et Joan. 1 dicitur: Gratia et Veritas per Jesum Christum facta est. Beata autem Virgo Maria propinquissima Cliristo fuit secundum bumanitatem, quia ex ea accepit bumanam naturam : et ideo prae caeteris maiorem de-buit a Cbristo gratiae plenitudinem obtinere (1).quot; Propinquissima fuit, ait S. Doctor; talis nempe propin-

(1) III qu. XXVII a 5.

41

quitas, ut corpus Filü Dei cx purissimo et castissimo sanguine B. Virginis a Spiritu Sancto sit formatura; talis propinquitas, ut idem illud corpus unita sit sub-sistentiae divinae in una eademque persona, in qua et natura divina ab aeterno subsistit. Et cuin persona et natura in divinis non dillerant realiter, sed secundum rnodum significandi (i), ipsa divina natura dici potest incarnata, unita nempe carni cx Maria desumptae, personaliter (2); eadem caro deificata dici potest, non per conversionem sed por unionem ad Verbum (3). Si ipsa ergo natura divina incarnata dicitur, unita nempe personaliter carni ex Maria desumptae et in utero matris latenti; si eadem ipsa caro dicitur deificata per unionem ad Verbum, noiine mater Filio Dei ita propinquissiina «quasi tota repleta est Divinitato (4)?quot;

Elucet in Beatissima Virgine nobilitas divina ex omni ordine participabili, naturae quidem et gratiae (vidimus) gloriae (in sequenti dicemus). Ex ipso ordine llypo-statico elucet, vi cuius bumana Clliristi natura per unionem substantialem ad esse divinum tracta est. Eundem participavit Dei para, quia qua mater Lei non potuit

(1) III. qa. II. a. 2. ad.

(2) Ibid. ad. 3.

(3) Ibid.

(4) S. Th. in Hatth. I,

30

ad Patrom, ex tota meute comparate arl Filium, ex toto corde quoad Spiritum Sanctum. Virtute namque Patrom, mente Filium, cordo Spiritum Sanctum re-pracsentavit.

Virtute Patron: Virtus enim seu po tent ia hal iet rationem principii unde liabet similitudinem cum Patre caelesti, qui est principium totius Divinitatis.

Menie Filium: Mens habet similitudinem cum Filio, qui est Verbum, ceu conceptio mentis.

Corde Spiritum Sanctum: Cor respicit bonitatem, bonitas vero, cum sit ratio et objectum amoris, liabet similitudinem cum Spiritu Sancto, qui est Amor. (1)

Mutuo sese amant et vehementissime quidem Pater et Filius, inde Spiritus Sanctus, et cbaritas illa [par-ticipata utique] dilFusa est per eminentiam in corde Beatissimae Mariae Virginis per Spiritum Sanctum, qui datus est illi.

(1) D. Thomas I q. XXXIX, a 8.

ARTICULUS SECUNDUS.

Imago Dei ct SS. Trinücdis in II. V. Maria Post Incarnationem Verbi.

Itaquo mens eins Deiformis, ab omni penitus a Deo separante motu atque allcctu segregata immunisque ex-litit, et idcirco divina dilectione stabilis erat et integra. Quemadmodum naturalium operationum ac raoluum causa et principium extitit natura, sic actuum merito riorum et dilectionis causa et origo est gratia. Quo igitur in praeelecta et incomparabili Vii-gine gratiae erat plenitude sublimior, eo uti(jue divinis uberius erat intenta, in charitate stabilior, atque omni opere meri-torio iugiter inbaerens. Cum fuerit ante Verbi incarnationem gratia plena, plenior in incarnatione, ac deinceps quotidie magis repleta, constat, divinaecbari-tatis Hammam , inquantum baec vitae patiturperegrinatio, in B. Virgine fortius semper incaluisse, ut nee in man-

38

ducante, ncc in operante, nee dormiente requieverit, iuxta illud: «Ego dormio et cor meurn vigilat.quot;

Circa illa tarnen quae dico; cum fuerit ante Verin incarncdionem gratia plena, plcnior in incarnatione, etc. moveri posset difficultas et proponi hoc inodo: Ei, quod plenum et perfectum est, nihil additur neque addi potest.

Difiicultas haec spectari potest ex duplici capite: ex parte personae, cui gratia datur et ex parteipsiusgra-tiae datae. Ex utroque capite earn iam solvit suo tempore S. Thomas. Quoad primam partem ; (1) »In rebus naturalihus primo quidem est perlectio disposi-tionis, puta cum materia est perfecta ad formam tlis-posita. Secuudo est perfectio formae, quae est potior: nam et ipse calor est perfectior, qui provenit ex forma ignis, quam ille qui ad formam ignis dispone bat. Tertio autem est perfectio finis.... Similiter in B. Virgine fuit triplex perfectio gratiae: Prima quidem quasi dispositiva, per quam reddebatur idonea ad hoc quod esset mater Christi; et haec fuit perfectio sanctificationis. Secunda perfectio gratiae fuit in B. Virgine ex prae-sentia Filii Dei in eius utero incarnati. Tertia autem est perfectio linis quam habet in gloria.quot; Considerat ita D. Doctor Beatam Virginem in omni statu, ante et

(1) III. qu. XXVII. a. 5 ad 3.

39

post incarnationem el in gloria, lu omui statu pouit in ipsa plenitudinem gratiae, variani pro vario statu, et varia eius conditione.

Quantum ad secundum difficultatis partem, haecjam supra soluta est. Possibilis est [iiuit;is summa, qua maior in creatura rationali dari 11011 potest, quia puritas est reeessio a malo, bonitas vero sicut et charitas et gratia semper ex sc possunt augeri, prout euini accutis-sime observat Angelicus, haec intenduutur per accessum ad terminum: bonitas et charitas ad summam bonitatem, gratia ad naturam et esse divinum; quae, cum sint intinita, plene attingi nou posse, unicuupie pers[)icuum est.

Triplex idcirco ex modo dictis consideranda est in B. Virgine gratiae plenitudo et perfectio. l)e prima iam diximus, de secunda iiic sermo, de lertia in sequent! articulo dicemus.

Inprimis ratum apud omnes est et receptum, grathis et perfectiones Maiiae ad maternilatem Dei esse adme-tiendas. llaec est omnium donorum supernatui'alium prima radix. Gum enim prudenter opoi'ans muneribus commissis applicet perfectiones et dotes convenientes, dubitare non licet, quin Deus, ijiii summam ubique prodit sapientiam, munus tarn sublime, tam proxlme Ipsum attingens, dignitatem divlnae maternitatis, l!ea-tissimae Virgini concreditam, consentanois (pioque prae-rogativis voluerit exurnatum. Ita servatum videmus in

40

praecursore, ante faciem Domini paraturo vias Eins, in apostolis, qui primitias Spiritus acceperunt opibus-que supernaturalibus eximic sunt ditali: id quod Ipsius Dei Genitrici conüngcrc maxime oportuit. Et liinc col-latae sublimes gratiae, de quibus diximus, privilegia ilia praeclara, ad incarnationem Verbi ordinata, quae ipsam remote et proximo praepararunt. Gratia plena iam dicta est ab Angelo Virgo Beatissima, gratia nempe dispositiva ad mysterium, proxime adimplendum. Si vero dispositio ad incarnationem Verbi exegit gratiarum plenitudinem, quantum secum adduxit Verbum, actu incarnatum! «Quanto aliquid magis appropinquat prin-ci])io in quolibet genere, tanto magis participat effectum illius princi[)ii. Unde Dionysius dicit, quod Angeli, qui sunt Deo propinquiores, magis participant de bonitatibus divinis, quam homines. Christus autem est principium gratiae, secundum divinitatem quidem autoritative, secundum humanitatem vero instrumentaliter: unde et Joan. I dicitur: Gratia et Veritas per Jesum Christum facta est. Beata autem Virgo Maria propinquissima Cliristo luit secundum humanitatem, quia ex ea accepit humanam naturam ; et ideo prae caeteris maiorem de-buit a Christo gratiae plenitudinem obtinere (1).quot; Propinquissima fuit, ait S. Doctor: talis nempe propin-

(1) III qu. XXVII a 5.

41

quitas, ut corpus Filii Dei ex purissimo et castissimo sanguine 1gt;. Virginis a Spiritu Sanclo sit formatum; talis propinquitas, ut idem illud corpus unita sit sulj-sistentiao divinae in una eademque persona, in qua et natura divina ab aeterno subsistit. Et cum persona et natura in divinis non diiïerant realiter, sed secundum modum significandi (l), ipsa divina natura dici potest incarnata, unita nempe carni ex Maria desumptae, personaliter (2); eadem caro deificala dici potest, non per conversionem sed pet' unionem ad Verbum (3). Si ipsa ergo natura divina incarnata dicitur, unita nempe personaliter carni ex Maria desumptae et in utero matris latenti; si eadem ipsa caro dicilur deificata per unionem ad Verbum, nonne mater Filio Dei ita propinquissiina «({nasi tola repleta est Divinitate (i)?quot;

Elucet in Beatissima Virgine nobilitas divina ex omni ordine participabili, naturae quidem et gratiae (vidimus) gloriae (in sequenti dicemus). Ex ipso ordine llypo-statico elucet, vi cuius bumana Cbristi natura per unionem substantialem ad esse divinum tracta est. Eundem participavit Deipara, quia qua maler Dei non potuit

(1) III. qu. II. a. 2. ad. 1,

(2) Ibid. ad. 3.

(3) Ibid.

(4) S. Th. in Matth. I.

42

esse extra ordinem Filii, «specialem habet ad Deurn affinitatem (1),quot; ideo lines Divinitatis (ita Theologi) proxime attingit; quia qua mater Dei dignitate gaudet infinita, et quid melius ea creare Deus non potui t; «Beata Virgo ex eo, quod est mater Dei, lial^et quam-dam infmitatem ex bono infinito, quod est Deus, et ex hac parte nihil potuit fiere melius, sicut non potuit aliquid melius esse Deo (2);quot; et tandem quia relatio (in casu maternitas) est perfectior, quo terminus (in casu filius) est excellentior: filius autem hie est Filius Dei. Filii et matris una eademque substantia est; ope-rante Spiritu Sancto secundum natui-alem generationis modum ex purissimo et castissimo sanguine conceptum fuit corpus Christi (3). Ex inviolabili et virginali sanguine sanctae et immaculatae Virginis Mariae Verbum vere factum est incarnatum (4)quot;. Tota materia unienda animae Christi et Verbo Dei a Beatissima Virgine fuit ministrata, nutritus intra uterum virgineum, matris sanguine sacer foetus suxit substantiam eius lacte manantem, undo substantia a B. Virgine derivata mediate et proxime Dei Verbo copulata est, et orta inter

(1) 2. 2. qu. CIII. a. 4 ad 2.

(2) I. qu. XXV. a. 6 ad 4.

(3) III. qu. XXXI. a. 5.

(4) Cone. Gen. VI act. II.

43

matrem et Deum uiiio quaedam remota substantialis et identitas. llinc celebre illud D. Augustini: ))Dc came Mariae carnem accepit et ipsam Mariae carnem nobis manducandam ad salutem dedit.quot; Deuscondendo hominem ipsi imaginem suam irnpressit, .15. Vii'goFilio Dei impressit suam. Uabitavit in corpore Mariae Ipse, in quo sant omit.cs thesauri sapientiae el scientiae Dei, in quo inhahitat omnis plenitudo DiviuilcUis corporaliter.

Quis post baec sane mirabitur, Yirginem iilam sa-pientissimam a divino Filio suo ita intime unito, circa raysticam Theologiam fuisse edoctam, ac proinde claii-orem prae caeteiis habuisse Dei cognitionem, divini amoris llammis in dies magis magisque exarsisse, ut-[)ote quae ab omnibus lerrenis abstracta erat etdivinis dumtaxat magna animi tranquiliitate iutenta. Staljilis sanctissimae mentis tranquillitas, clara sapientia, amor aestuans et copiosa gratia, perfection em banc Dei for mem atque altissimam, mysticae nempe Theologiae ceu scientiae infusae, plenius procurarunt. Quin imo ex S. Hilario aliisque babuit Maria tantam claritatem in facie, ut Joseph eam ante partum non cognosceret. liane sententiam non rejicit S. Thomas, sed explicans ilia verba: ))et accepit coniugem suam, et non cognos-cebat eam donee peperit filium primogenitum,quot; ita procedit: «quidem hoc referant ad notitiam visus; sicut enim Moysis cum Deo colloquentis glorificata est facies,

44

ut non possint intendere in eum filii Israël, sic Maria claritate virtutis Altissimi abumbrata, cognosci non poterat a Joseph, donee pararat; post partum autem a Joseph agnita invenitur specie faciei, non tactu li-bidinis i).quot;

Stante vel intima hac et summa inter Mariam et Filium Dei relatione et communicationa assidua, te-nendumna ast tarnen omnino, purissimam et sanctissi-mam Virginem, visione beatifica neque semel aut itarum et ad breve tempus, dum adlmc in terris viveretfuisse parfruitam, et bine numquam in ipsa vivente gloriosam fuisse Dei et SS. ïrinitatis imaginem? Sentiant hoe alii, ego, si mihi pro modulo meo opinionam maam aperire liceat, non senlio. Dico tarnen; ncquc semel aut üerum cl ad breve tempus. Docet namque revelatio, Deum per essentiarn ab homilie pnro (2) naturaliter videri non posse, iuxta illud; j)Nou videbit me homo et vivet (3).quot; Gonfirmat ratio, quia modus cognitionis sequitur modum cognoscentis; et ideo quousque in boe

(1) III. qu. XXVIII. a. 3. ad. 3. et Cat. Aur. in Matth. I. quasi in fine.

(2) Dicitur puro: excipitur onim Christus, qui fuit viator et pomprcliensor.

(3) Exod. XXXIII.

óorpore mortali versamur, essentiam divinam natura-liter videre non possumus (1).

Quod vero naturalitei' fieri non potest, hoc in casn fieri potest miraculose, supernaturatiter et praeter com-munem ordinem (2), in raptu nempe, non per species sensibiles vel intelligiliiles, sed immediate facie ad f'a-ciem, per lumen gioriae transeunter communicatum, sicut contigit Moysi et Paulo; ))et hoc satis congruen-ter: nam sicut Moyses fuit primus doctor Judaeorum, ita Paulus fuit primus doctor gentium (3)quot; Quod antem contigit Moysi el Paulo congruenter, ipsi Mariae con-tigisset non congruenter? Immo vero, sicut ex Ange-lico supra, amor quaerit unionem, maior amor intirni-

(1). Cf. I. qu. XII. a 11.

Et heic iterum atquc iterum falhintur vel maxime ontologistao, distinguentes inter essentiam divinam et substantiam vel attributa vel esse divinura, emu ilia in Deo realiter non distinguantur : et ideo qui videt substantiam vel attributa vel esse divinum, neces-sario et ipsam essenliam videt. Cf. I. qu. III. artt. 3. 4. 0. 7. Distinguunt alii inter visioneni clarara et obscuram, et hoc nullo solide fuudamento, ut iam nolavit Angelicas : ,In hoc unaquae-que rationalis creatura beata est, quod essentiam Dei videt, non cx eo quod ita limpide v«l plus vel minus cam videt. Non igi-tur visio beati a visione viatoris distinguiter per hoc quod est pcrlectius et minus perfecte videre, sed per hoc quod est vidcre et non videre.quot; QQ. dd. de Vcr. qu. XVIII. a. 1.

(2) I. qu. XII. a. 2. ad 2.

(3) 2. 2. qu. CLXXV. a. 3. ad 1.

4ü

orcm unionem quaerit et efficit. Amorem Dei erga B. Virgitiem infinitum fuisse oh concessam maternita-tem, qua dignitate maior dari non potest, supra vidimus: quae ergo concessa sunt Moysi et Paulo Doctoribus, Dei parae, prae cunctis inelïabiliter electae atque dile-ctae, omnino negabimus? Quid miri si Deus contem-plandam dederit essentiam suam praeclectae Virgini, cuius et ex qua naturam veram digr.atus est assumere? Tantae Virgini, quae Deum continuo prae omnibus novit, aestuantius amavit, numquam, neque ad breve tempus, Deum excellentius videre licuit? In omnibus naturae et gratiae muneribus Filio similliraa erat puris-sima mater, Filius a primo conceptionis momento secundum assumptam naturam exstilit comprebensor; in lioc quoque prae caeteris similior censeri potest Mater Virginea. Nec ita alienum censemus, si, quod anitnae Filii indesinenter impertitum est, id menti purissimae atque sanctissimae matris aut semel aut iterum conces-sum quis asserat.

«Et exultavit spiritus meus in Deo salutari moo.quot; In exaltatione bac, inquit B. Albertus Magnus, non solum Dei essentiam vidit, sed etiam in ea cernenda et intuenda tantam perspicuitatem, et tam vebemen-tem luminis splendorem babuit Deipara, ut, non sicut Paulus, sed multo perfection modo Deum conspexerit. Paulus stupefactus, ita procedit B. Albertus, nesciens

47

utrum in corpore an extra corpus Deum viderit : Deipara vero absque ullo stupore et cum maxima de-lectatione, iucunditate atque dulcedinc : ct exultavit. Sicut puritate et sanctitate B. V. turn Moysen Lum Paulum superavit, sic et lumine, sub quo Deum vidisse creditur, eos superasse censenda videtur.

Sed ad visionem beatificam, non iam per actum transeuntem, sed permanentem ei coiicessam, proce-dendum est.

ARTICULUS TERTIUS.

Imago Dei et SS. Trinilalis in II. Virgine Maria in Visio)ie Dealifica cl Fruilione Verhi,

Assumpsioncm Deiparae in coelum et gloriam quis enarrabit? Ascendenti Christo egressa est obviam omnis beatorum spirituum gloriosa societas; adiunxit occur-renübus Angelis quas secum duxerat aniraas eleclo-rum, et ita triumphali pompa ad summum coelorum conductus sedet ad dexteram Pat ris. At, salva digni-tate Filii, splendidior est Matris assumptio; occurrunt Angeli Filio, J\Iatri vero ipse Dei Filius toto turn An-gelorum turn sanctorum curia stipatus solemniter occur-rens, illam ad tronum Dei usque eveliit, supra omnes Angelos et sanctos, omnium Reginam. Sublimis pro-fecto ille dies et splendidiore sole refulgens, in qua Virgo regalis ad ipsius Trinitatis sedem usque assumpta est, in cuius fulgoris divini admiratione natura Angelica obstupescit. Stat ilia a dextris Dei, Domina vir-

49

tulum, in vestitu deaurato, circumdata varietate, o-mnibus virtutibus distincta, gloria maiestatis ex Filio refiilgcntc undique perfusa. Vero fecit Deus Mariae magna, qui potens est. Quis gloriam Deiparae enar-rabit, divina potentia et sapientia dispositam? Cone-mur tamen pro viribus ex doctrina Angelici ideam quantumvis imperfectam immensae illius gloriae eruere. Principiis Magistri insistentes liic noster erit procedendi modus; ex gratiarum abundantia metiemur Deiparae charitatem; cx charitate Dei videndi desiderium; ex desiderio lumen gloriae, ex lumine gloriae deiformita-tem, et tandem ex luie Dei et SS. Trimtatis imaginis eminentiam stabiliemus.

Etsi omuino videatur dicendum, gratiam a charitate non nomine tantum, non solum virtualiter, sed vere et realiter distingui, cum charitas gratiam , sicut virtus naturam supponat, (1) nihilominus tenendum est, eas-dem et gratiae et charitati tribui effectus, quippe quae inter sese connexae sunt et ex natura sua non possunt separari. Idem sacer textus, qui habet: «Gratia Domini nostri Jesu Christi et charitas Dei,quot; habet quoque : «videte qualem charitatem dedit nobis Pater, ut filii Dei nominemur et simusquot;; textus, qui dicit: «charitas

(1) 1. 2. qu. CX. a. 3.

4

50

Dei dilfusa est in cordibus nostris per Spiritum San-ctum, qui datns est noliis,quot;etiam dicit: «dimittanturei peccata inulta, quia dilexit mullum.quot; Et cum intime inter se connexae sint gratia et charitas, quia gratia est cha-ritatis principitun el radix, (i) una ab alterastabilitur, completur. (iratiarum copiam in B. Virginem et clia-ritatera promanantem vidimus, quale inde desiderium Deum videndi, facillime eruitur.

Non ex morbo corporalinon ex senectute,vi amoris et ardentissimi desiderii, et intensissimae contemplatio-nis, ipsam oljiisse crcdiinus. »Amnr quaerit unionem.quot; (2) Ex amore vehementissimo veliementissimum desiderium. Ex tanta amore singultibus et suspiriis ge-mitibus inenarraljilibus spiritus eins coelestes illos spiritus iuterpellasse nolgt;is videtur: Adiuro vos, filiae Jerusalem, si inveneritis clüectum , ut annuntietismild, quia amove lanyneo , quia deficio prae amore, quia tola amore laiujuco. mitigate jlammas, ohsecro, temperate incendium , fidcite me f Ion bus, slipate me malis quia amore lattyueo.quot; Amoris vi ex desiderio Deo fru-eudi au imam ipsius sanctissimam, totam charitate iu delectum transformatam, summa animi gestientis vo-

(1) Ibid, ad 3.

(2) 1. 2. qu. XXVIII. artt. 1 et 2,

luptate corpore fuisse solui am, S.S. Patrum el Theolo-gorum sententia est. (l)

Quo desiderium mains (dixiinus supra), eo mains lumen gloriae, maior Dei imago sou deiformitas. Quid lumen gloriae? Est virtus quaedam supernaturalis, a Deo iu intellcctum derivata, ratione cuius fil capax oliciendi visionem beatillcam et ad unionem divinam

52

proximo disponilur. Dc co scriptam est: (1) »Claritas Del illumiuavit eam.quot; «Lumen (illud) intcllectum in ([iiadam deilbrmitate constituit.quot; (2) «Secundum hoc lumen efliciuntur deiformes, idest Deo similes, iuxta illud : cum apparuent similes ci crinms, el videbimus eum siculi esl.quot; (3) «Per lumen illud creatura rationaljilis lit deiformis.quot; (4)

Beatissimara autem Virginem quam maximo partici-passe dc hoc lumiue, ox eo liquet, quia maximam ha-huit cliaritatem et Deum videndi desiderium.

«Plus participat de lumiue gloriae, qui plus habet de charitate, quia ubi est maior charitas, ibi est mains desiderium, et desiderium quodammodo facit deside-rantem aptum et paratum ad susceptionem desiderati. (5) I line praeclarior in ilia prae caeteris deiformitas, quae ex unione immediata intellectus cum divina essentia vi illins luminis magis et mirifice resplendet. (G) Immedia-

(1) Apoc. XXI. 23.

(2) I. qu, XII. a. G.

(3) Ibid. a. 5.

(4) Ibid, ad 3.

(5) Ibid. a. 6.

(6) Dam diciinus : deitormitatem ex immediata unione intellectus cum divina essentia magis resplendere, intelligimus, ut patet, essentiam divinam ab intcllectu immediate videri. Est enira divina essentia per se intime praosens intellectui (I. qu. VII, a. 3.). Quod inlellcctus noster eam non videat, ex eo est, quia non est disposi-tus uec applicatus ad illam videndam (I. qa. XII. a. 4.)

53

ta inquam; «Similes oi erimus, el videbimus cum sicuti estquot;. «Siöiili estquot;, ail Angelicus, (I) »11011 siculi facit, ut modo videmus cum Deum 11011 secundum el¹fectum cognoscimus, et ei similes modo 11011 sumus, sod tunc erimus, cum in speculum animae quasi propriam speciem projiciet et in intcllectum secundum essentiam cadet.quot; Dein essentia divina est ipsum Dei esse (12) »aliquid incircumscriptum, contiuens in se superemi-nenter quidquid potest signiticari vcsl intelligi ab iutel-lectu creato.quot; (3) Ergo in qnacumque similitudine creata videatur, videri siculi est non protest. Unio immediata, non confusio quaedam liniti ciini infmito, non creati cum increato permixtio: intellectus Deo similis redditur non inlinito sed finito modo, quia nec modo infinito unitur; et inde ilia deiformitas et imago, de qua dixi-mus, quae ex eo magis elucet, quia beali in patria, (ut videtur ex meute Angelici) non producunt verbum mentis, in (juo essentiam divinam contemplantur; haec ipsa, ab aeterno inteliecta et beatorum intellectibus uuita, videtur supplere. (i) I'lst namque visio immediata, facie ad facicm; et sicuti slmilitudo creata divinam essentiam iu se repraesentare ne(iuit (vidimus modo),

1

Opusc LIV. Edit. Farm.

54

ita nee verbum mentis producUnn; Verbum aeternum tantummodo cam digne el in secxpvimit. Nee heic illa, de qua diximus infiniti cum fiuito permixtio: connatu-raliter absque dubio et generatim in visione intellecüiali verbum mentis producitur; (1) de ratione tamen ipsius proprie non est, cum sit actus immanens qui est propter perfectionem subiecti, in quo manet etimpediriin casu videtur, (juasi consumi, suppled per Verbum aeternum in visione beatifica. Simili quodam modo ac impe-dita, quasi consumpta, suppleta est personalitas bumana per divinam in mysterio Incarnation is, quin natura bumana Cbristi cum persona Verbi permixta luerit;ctita essentia divina verbi producendi est quodammodo vices-gerens. (2)

Si ea est unio inter Deum et quoscumque Jjeatos,si tantus iude in illis splendor et fulgida Divinitatis imago,

(1) I. qu. XXVII. a. I.

(2) Nemo non videt, secundum hie dicta verbum mentis iion esse ipsura intelligere, sed ab ipso distingui sicut terminus actionis ab ipsa actione. Intelligere, cum sit actus vitalis, imrao vita beata beatorum, dici ncquit suppleri per essentiam divinam, nisi adrait-tatur infiniti cum finito permixtio, terminus autem intellectionis, seu verbum mentis, quod communiter duo importat: lo. ab intcl-lectu exprcssuui, 2o, acta intellectum, sub ultimo respectu absque pericnlo confusionis supplelur per essentiam divinam, quae ,uni-tur intellcctui creato ut Intellectum in actuschper seipsum facions intclicctuni in actu'. I. qu. XII. a. 2. ad. 3.

55

mensura quippe cognitionis est mcnsura imagiuis, (I) iusti fulgebunt sicul sol in regno patris eormnquot; (2), quid de 1]. V. ccnsendum, in qua summa prae caeteris diviiü luminis, quod est deiformitatis fons cl radix, (3) fulget abundantia. Tanta lumiuis abundaulia, ut Deum com-prchendat ? Mini me. Deiibrmilatem stabilimus et quam maxime in Deipara, pantheismum in Deipara (juoque reiieimus. Id compi'eiiendilm', tpiod perfecte cognosci-tur, idcst inquantum cognoscii)ile est. Quum autem essentia divina sit esse infinitum, et ideo inCmite cu-gnoscibilis, intellectus quicumcpie creatus, nequidem ipsius sanctissimae Virginis ad iiiud potest pertingerc. Lumen quoque gloriae necessario linitum est, et in intcllectu linito reci[)iliti'. Quantumvis Deusnecali. V. ita perfecte videatur, uli visibilis est, lotus iiitellcctus toti Deo unitur, non iniinito sed fiuito modo; id (piod

inteilectui non repugnat, scil eum incllabiliter delectat.

Et baec doctiinue Angelici consonant: »\isio ilia,

qua Deum i)er essentiam videbimus, est eadem cum visione, qua Deus se videt, ex parte eins, quo videtur: quia sicut ipse si' videt per essentiam suam, ita et nos videbimus cam.quot; (i) Ex parte eins quo videtur, iu-

(1) I. qu, XCIII. a. 3 ad. 2,

(2) Matth. XIII. 43.

(3) 1. qu. XII. a. 6.

(4) Öupplcm. qu. XC1I, a. L ad. I.

56

quit S. Doctor, ct subiungit immediate: »ex parte cognoscentis invenitur diversitas, quae est inter intel-lectum divinum ct nostrum.quot; Contemplantur beati Dcum ot hoc ipso personas divinas contemplantur; eadem ratione qua Deo, et personis quoque eorum intelleetus immediate unitur. «Summa bonitas üei bic in via por eiTectus potest intelligi, absque Tiinitate personai-um; sed secundum quod in seipso videtur, prout vidctur a beatis, sine Trinitate intelligi nequit.quot; (i) In-tuentur immediate essentiam ut in se subsistentem ; intu-entur omnia, quaeipsiessentialitcrconveniunt. Convenit ipsi essentialiter quod sit faecunda, communicetur per emanationem Verbi et productionem Spiritus Sancti. Eadem luce, sul) qua relulget imago Dei, refulget et S.S. Trinitatis, in B. Virgine quidem per eminentiam.

Splendet in ea praeterea potentia Patris,-scientia Fi!ii,-amor Spmtus Sancti. Potentia Patris. lure merito dicta fuit a S. Bernardo Deipara: »omnipotentia sup-plex,quot; ([uae constituta fuit super universam terram. Scicntia Verbi. Quo intensior visionis gradus, eo ex-tensior ex visione scientia, (2) eo plura in Verbo, o-mnium expressivo, (3) deteguntur futura et possibilia. Porro ea vident beati ex Tbeologorum sententia, quae

(1) 2. 2. qu. II. a. 2 ad. 3.

(1) Cf. qu. XII. a. 6.

(2) I. qu. XXXIV. a 3.

57

ad suum stalum pertinent. Ad eminenlissimum autem Mui'iae statuin, quae est praecipuurn praedestinationis in executione instrumentum, quae gratiarum et dono-rum omnium, omnibus et singulis liominibus, ex S.S. Patribus, est aquae ductus, omnium Domina, lïegina mundi, quaenam non pertincant, meo quidem iudicio, pericuiose quis deterrainaret. Amor Spiritus Sancti. Visionem claram, beatificam, facie ad facicm, excipit amor necessarius, et porfectior: amor sequitur cogni-tionem praelucentem. Stante cognitione perfectiore, perfectior dilectio sit oportet. Ex tuto cbaritatis im-petu amavit in via Deum B. Virgo, et quisnam in gloria caelesli sit amoris gradus, miseris nobis morta-libus intelligere datum non est. Earn in fornacem cbaritatis coniectam fuisse SS. Patres commemorant. Quid ultra de gloria eins caelesti dicemus? Adstat a dexteris Filii, attingens fines üivinitatis. Adstat pro-xima Deo, infinitae bonitati, summe sui ipsius diffu-sivae, communicativae; adstat aeterno Patri, generanti Filium, essentiam suam et attributa per generationem communicanti; adstat Patri et Filio, a quibus tamquam al) uno principio ex infinite amore procedit Spiritus Sanctus, eamdemque numero tenet essentiam, eadem numero attributa. Et sanctissima Virgo, toti Trinitati tam affmis,. tantae bonitatis et amoris ita profusi omnino [foret expers! Immo vero abundanter eis com-

58

muuicat, »quanto aliquid magis appropinquat principio, tanto magis participat elTectura illius principii.quot; Quid ergo mirabimur si dilectissimam filiam, matrem et sponsam, in quam ia vita supervenerat Spiritus Sau-ctus ad praepai-andum et firmandum raateriam corporis Christi; quae iam vii tute Altissimi, i. e. Filio, cpii est virtus Putris, fuerat obumbrata, ceu, in qua corpus bumanitatis accepit incorporeum lumea Divinitatis; umbra enim a liunine forinatur et corpore, (!) quid mirabimur, si eadem SS. Trinitas, ex uuturasuasumine communicativa, earn, inquantum naturae crealae fert conditio, ellbi'maverit maximesibi similem. Unde merito applicatur JNIariae: «Est speculum divinae inaiestatis et imago bonitatis illius (2)quot; Vere speculum, in qua re-splendet lumen maiestatis, vere imago, in qua summa Dei et infinita bonitas relucet. »Jlanc, (Beatissimam Virginem) inquit Angelicus cum S. Bernardo, liane, Dornine, fecisli imaginem bonitatis taac. (3)

Describens S. Doctor varios amoris gradus, supre-mum tandem in eo reponit quod amor amantem Deo assimilet. Magnitice cum Diunysio; «Angelus, inquit, (4) est imago Dei, manifestatie occulti luminis, speculum

(1) 3. qu. XXXII. a, 1 ad. 1.

(2) Sap. VII. 20.

(3) Opusc. LIV. Edit. Farm.

(4) Ibid.

59

clariim, clarissimum , immaculatum, incoinquinatum, incontaminatum, totam, si conveniens est diccre, sus-cipieus in se pulchritudinem omniformis deiformitatis, munde resplendere fuciens in se bonitatem silenliiquot;. Splondida profecta in Angelo, praecipue in seraphim, divina imago, in llcatissima autem Virginesplendidior. Fecit summus arlifex, ita Aquinas, (1) in ostenlationom arlis suae speculum clarissimo clai'ius, seraphim tersius et tantae puritatis, ut purius intelligi non posset, nisi Deus esset, personam scilicet gloriosissimae Virginis.quot;

Insuper in Maria Deus tamquam summus arlifex ma-gisterium pielaüs suae ostendit. (^v2) Stal mirabiliter Fili-mn Dei inlor et sunnnum seraphim persona gloriosissi-ma Virginis, quae in cognoscendo et diligendo Deum omnium (juidem creaturarum communitalem quasi in-linile (3) excessit. Et ab banc rationein speculum illud purissinmm est, in lt;jiio divina bonitas quasi mlinite prae omnibus sanctis et Angeiis sicut l'acies in specnlo resullat. Et quia bonilas divina infmile communicativa est, iiinc cl sanclissima Virgo summe communicativa. » | gt;ciis charilas eslquot;, el Maria est charilas. »Magnum est in quolibet sancto, quando habct lantuin de gratia, quud

(1) Ibid.

(2) Ibid.

(3) jlnaestimabiliterquot;, inquit Ang. ibid.

60

sufficit ad salutem mul lorum; seel quando haberet tantum, quod sufticeret ad salutem omnium hominum do mundo, hoe esset maximum, et hoc est in Christo. et in B. Virgine. Nam in omni perieulo potes sulutem obtinere ab ipsa Virgine glonosa. Unde Cant. IV. 4: Mille clijpei, idest remedia contra perieula, pendent ex ea. Item in omni opere virtutis poles eam habere in adiulorium; et ideo ipsa ail: In me omnis spes vilae et virtutis, Eecl XXIV. 25quot;. (1) Deo proprium estmi-sereri semper el parcere, et in hoc Deum vehementis-sime el singulariler imitatur, quia nihil ita Deo vici-mum Maria, nihil ita simile. Connaturalis est illi miseri-cordia, quia Deo est connaturalis. »Perlinet ad inistii-cordiam, quod aliis elTundat, et, quod plus est, quod de-leclus aliorum sublevet, et hoc maxime superioris est; unde et misereri ponilur proprium Deoquot;. (2) Modo singulari vicina Deo, in chai-ilate et misericordia erga nos singulari modo Deo similis est Maria: sic Deipara dilexit mundum ut et Ipsa Filium suum unigenilum daret.

El haec suificiant; neque enim ipsius excelientiam et deiformilalem, ingenue fatemur, iuxla doctrinam Angelici condigne praedicare possumus.

(1) In Salat. Angel.

(2) 2. 2. qu. XXX. a. 4.

(31

Pro viribus, Dilectissima Mater! non pro rerum digni-tatc, scripsimus, non quo par est orationis cnltu et ornatu. Ex mente nostri Doctoris, Tilii ab incunabilis devotis-simi, imaginem Dei et SS. Trinitatis in Te a primo conccptionis instanti et dein rnagis magisque summa claritato vidimus resultantem. Tu es, ex Praeceptoris nostri expressis verbis, divinae art is ostentatio, speculum clarissimo clarius, seraphim tersius et purius, tantae puritatis, ut, nisi Deus asset, purius intolligi non posset. In Te Deus, tamquam summus artifex, magisterium Suae pictalis ostendit, quae iam in vita fuisti tolius Trinitatis nobile triclinium. (1) In tantum jam habe-bas de gratia, quod sufficeret ad salutem omnium bo-minum, simili modo ac Christus. (2) Mirabili circum-fusa luce, inter Filium Dei et summum ex ordine sera-pbim stas media, hunc quidem vei maxime exccdens, quae omnes creaturas amore Dei vel maxime superasti, et modo omnes quascumque coelestes ordines lumine gloriae mirabiliter excedis et deiformitate. ))Tu es candor lucis aeternae et speculum sine maculaquot;, speculum

(1) In Salut. Angel.

(2) Ibid.

62

purissimum in quo divina bonitas modo quasi infinito prae omnibus Sanctis cl Angelis, sicut facies in speculo refulget, in bonitate, in misericord ia Deo similis. Et ego »si oblitus fuero Tui, Sanctissima Virgo! olilivioni dolur dcxtera raca, adhaereat lingua mea fixueibus meis si non memincro Tui, si non proposuero To in principio laelitiae meae!quot;

INDE X.

DEDICATIO.

CAPUT PRIMUM. Art. Unicüs. Essentia divinn

in omnibus crcaturis repracsentata.....p:M!- I⁰-

Philosophia ct Theologia sunt sibi vakle affincs. —

Notia Dei et creaturae. — Greaüo. — Omnis cre-atura suo modo cssentiam divinam imitatur, repraesenlat. — Imago Dei el S.S. Trinitalis in iioniine. — Imperfecta tarnen et varia pro varia hominum conditione.

CAPUT SECUNDUM. Art. 1. Imago Bei ct S.S.

Tri uitat is in Beatissima Virgine Maria ante Incarnationem Verbi..........pag. 24.

Primaeva primi hominis conditio, lapsus ct sequela.

— Nova in Maria resurgit imago, splendida qui-dem , quia summa in ca puritas, — quia Maria in nalura ctiam erat perfecta, — quia maxima

6i

in ea gratia ex eminentissirao , ad quem destinata crat, fine, — quia ferventissima in illa cliaritas.

Art. II. Imago Dei ct S.S. Trinitatis in Tlcatis-

sima Virginc Maria post Incarnationcm Vcrhi. pag. 37.

Quo in B. V. gratiae plenitudo subliinior, eo stabi-lior cliaritas. — Solvitur obiectio , quomodo fieri potuerit, quod Maria, quae iam gratia plena fuil ante Incarnationem Verbi, plenior fiat post Incarnationcm Verbi. — Gratiae ct perfectiones Mariac admetiendae sunt ad cius matornilatcm. — Grati-arum fons in Maria ex summa cum Filio Dei propinquitate. — Describitur baec propinquitas. —

Nobilitas divina in Virgine ex ordine bypostatico.

— Dciformitas ex infusa cognitione el charitate mirabilis. — An dici potest probabiliter B. Virgi-nem semel aut iterum et ad breve tempus visionc beatifica fuissc perfruitam , et hinc in ipsa vivente gloriosam ad breve tempus fuissc Dei imaginem ?

— Quid bac de re senserit Albertus Magnus.

Art. III. Imago Bei et S.S. Trinitatis in Bea-

tissima Virginc Maria in Visionc Beatifica et fruitione Verbi............pag. 48.

Assumptie B. M. V. — Illius gloria in coclo describi nequit. — Juxta principia D. Tbomae ex gratia cliaritas , ex charitate desideriuni Dei videndi, ex hoc lumen gloriae, ex lumine gloriac iraago et deiformitas dcducitur. — Ex tanta tarnen prae

65

caetcris in Maria gratiac, charitatis, desiderii, luminis abundantia minime sequitur, quod Deum comprehendal. — Splondet in ea nihilominus per eminentiam imago S.S. Trinitatis. — Lucet dein in ilia potentia Palris , — scienlia Filii , — amor Spiritus Sancti. — Adstal proxime Deo, infinitae bonitati , summe suiipsius communicativae et dif-fusivae, et liinc maxime illi facta est similis in bonitate , charitate et misericordia. — Laudes in B. V. Mariam, desumptae ex Verbis Doctoris Angelici.