fa* ■ ' : 4 ' , X

J- 'DE ~^M^-'~'-------'"

GRONDIGE ONDERRICHTING

Al het geene betrekking heeft tot het

KENNEN, TOOMEN, ZADELEN, BESLAAN
en ONDERHOUDENDER

Bevattende .t��jfflan^kk�ing,

Moe de PAA^fe^^f^ffeer^ ,e^tot allerlei Ge*
bruik afgess|^oei^\^:Rle�ji, en t�k>nderj om hun-
ne Schoopeden ^p&�e�kfji en J*?|kten te leeren
kennen, |&|ius e�n^Ik^meoBef^iving, van alle
de Uit-en^/endi^e .Eteal�rt-van hM^ard, 3e Be-
hoedmidde\fiaU)m MftrieiZJek�en^^�r te komen en
de Middelerko^ d|fzely�r jpekteos en Ongemak-

ken te heifteU.^ ^,_|_^.,~

L. W. F. van OEBSCHELWITZ,

In leven Adjudant onder Oranje-VrieslandCavalkry.
TWEEDE DEEL.

Te AMSTERDAM,
By S. J. BAALDE^ mdcclxxv-in

fM/^stVt Eerjle Deel van de Nederiandfche Stalme�-
�[# �evvandenHeere van OEBSCHELWITZ
% by de Kenners en Liefhebbers der Paarden en
;* , Ryd-Konft, met zoo veel genoegen, zo in de
Nederduitfche als Hoogduitfche Taaien ontvangen, dat
tnlangs reeds de Tweede druk daar van is aan 't ligt
gekomen, Spoorde'my aan, om dit Tweede deel, waar
van het Manufchript my reeds voor eenige Jaaren in
handen gekomen is, te drukken, en mede op het zelfde
formaat uit te geven', te meer, daar den Inhoud veele
zaaken vervat, die ter Opheldering en verdere Onder rig-
ting van Zaaken, die in 't Eerde deel voorkomen, die-
nen; en dus dtzeTweeDeelen een volkomen Samenftel uif-
�maakt van alles, 't geen de in en uitwendige Deelen, de
Deugden, Gebreken en Ziekt ens,nevens de middelen ter ge-
nezing, in opzicht derPaerden betreft; 't geen egt er alles
niet is ontworpen, uit verfcheide Autkeuren, die over
deze Stoffen' verhandelingen hebben in 't ligt gegeven,
maar door eigen ondervinding van den Heer Authsur zel-
ve, meeftendeelen is onderzogt, en waar door dit Werk
dan ook de kenmerken mede brengt, van getrouwe en zeke-
re Onderrigtingen, waar op men veilig kan te werk gaan;
d*ar men veel al by andere, op hunne Onderwyzingen

iv EElRICHT van d�w UITGEVER.

zo weinig kan Jiaatmaaken (eenige goede uitgeflcoten') dat
men hy ondervinding tig op hunnen raad vind te leurge-
fteld. Indien dus dit Werk aan 't oogmerk van den Au-
iheur voldoet, namentlyk: �m een ieder op eene gemakkelyke
wyze te onderrigten van alles 't geen het Paard en de
Ryd-Konfi betreft, zal me,h het genoegen hebben, vin dan'
het oogmerk van den Auiheur te Itebben voldaan.

■&g�jtft&�iMM&MMM&&�kM&�&�s�^

Aangewassen zegt men , wanneer een Paerd

« de Huid zoo vaft aan de Spieren, en aan de
�i<»-j|f�>§3 Ribben kleeft, dat men dezelve niet,als
door het grootfte geweld te moeten doen, van de ge-
melde deelen los en nnar zig kan haaien; welke aan-
wasfing aan den Buik en �mtrend in de flancquen
gemeenlyk 't meefte ftand grypt;behalven, dat by
dit ongemak, het Vel zoo "vaft *er aanlegt; zoo is
het Dier daar by ook telkens zeer Mager ,""en kracht-
loos. De Beenderen zyn uitfteekend en zeer zicht-
baar; Het gedarmte met de overige Jngewanden
hebben gebrek aan Vogten; de drek is droog, vaft
by een gebakken, en heeft een veel meer Stinken-
de reuk als anders. De Oorzaaken welke dat kwaad
voorbrengen zyn gemeenlyk,dat het Dier al te veel
afgereden of overwerkt geworden is; wanneer het
kwaalyk en flegt opgepaft, met weinig Voeder of
ten minften met JVf�ffen Haver en Stoffig Hooi ge-
voedert wordt; waar uit voor eerft een kwaade en
bedurven Maag, als mede eene taaiwording en be-
derf van het Bloedt, of ook wel fbmtyds een groo-
ten Brand ofVuurigheid ontftaat, en daar van ver-
oorzaakt de vermaagering en verflapping varf het
Dier. De befte en zekerfte Geneezing van dit kfvaad
11 Deel. * A ie,

is, dacmen voor eerft in hetoppaffen en voederen
eene verandering ten goeden maakt; vervolgens,
dat men, voor al de groote Spieren, van agte-
ren, onder den buik in de flancq zittende, als wa«
re het, van den buik afnaaien en lostrekken, de-
wyl als dan den buik dies te beter zal komen uit-
zetten. Daarna, doet men het Paard in een week
tweemaal purgeeren, en tweemaal in een weekBloed-
laaten, en geeft in vervolg van tyd aan het Dier
voedende en daarby het Bloed verkoelende voed-
zels.

Aremhaltng, (Respiratio)h by het Dierzoo wei
als by den Menfch eene geduurige en beurtswyze
inhaalingen uitdryving van de Lucht in de Long,�■
De Verandering, die de Long hier door ondergaat,
is deze, dat wanneer de Long van zyn Lucht ^ont-
bloot is, en dus dezelve heeft uitgedreven, Zy ten
ecnemaal is faamen gevallen , gelyk men in alle
Longen, uit 't Lichaam genomen, zien kan; doch
de lucht in zich ontfangende, zet ze zig aan alle
kanten uit, en krygt de gedaante van de Bord hol-
te waar door dan al de luchtvaten verlucht en uit-
gezet worden; ais mede de bloetvaten. Van s'ge-
lykcn worden dan ook de Luchtblaasjes uitgezet,
en krygen een rondagtige gedaante, en wyken dus
meerder van malkanckrcn, devvyl zy met een min-
deroppervlakte malkander aanraaken. � Deze Ver-
andering gefchied in de Long, als ten Dier in en
uitademt!, 't welk blykt, wanneer men het zelve
een k'eine wond in de Borft, toebrengt; alsdan
fchiet 'er een gedeelte van de Long door dat gat
naar buiten, 't wch , wanneer het Dier inademd,
zwelt, en gefpannen word , en daar na als het uita-
demd, vak, het weder zaamen, en word kleinder;
nu komt het 'er op aan om de Natuurlyke oorzaa-
ken te weeten, waar door dit in het Dierlyke Lic-
haam gefchiedt, dat by de inademinge de Lucht
ingaat, en by de uitademing dezelve uitgedreven
word. Hier by is gewis, dat 'er geen Aantrekken.

de Kracht te pas komt, want de Lucht word wel
naar buiten gedreeven, maar dezelve word niet
naar binnen getrokken. Men vrage dan, hoe dat
gefchiede? Niet anders dan alleen door de Bevve-
gingen van de Borft, welker zamenftellinge met die
van 't Ribben Vlies men wel moet kennen om 't
volgende wel te konnen begrypen, (Zie Ribben-
Vlies} Nu beftaet de geheele Ademhaling alleen
hierin; wanneer de Borft ruimer word, dat dan da
Long uitzet, en naauwer wordende, dat dan de
Long kleinder is, het eerfte gefchiedt als het Dier
inademt, en het twede als het uitademt. De Borft
van het Dier isfamen gefteld uit Beenderen, te wee-
ren uit de Ruggegraat, Borftbeen en Ribben, wel-
ke, door hunne legging, onder malkander veree-
nigt zynde, de Boritholte uitmaken; deze hollig-
heit is van binnen met het Borft Vlies bekleet, ver-
volgens is ook de Borft van de Buik door het Mid*
denrift afgefcheiden , voor zoo ver het van vooren
door het borft vel bekleedt is, en van agteren door
het Pens-Vlies (peritcmteutn). Deze Borft word ver-
wydert of op eene gewone, "of op eene buitenge-
wone wyze; op de gewone wyze gefchied het door
de beweging van de Ribben, en van het Midden-
rilt. --------Alle de ware Ribben zyn met hun eene

einde ingehecht in de Ruggraat, en met hun ande-
re in het Borftbeen, maar de valfche zyn onder
malkander met hun voorfte punt verbonden; alle
deze Ribben zyn zodanig vereenigt, dat ze met
hun middenfte gedeelte, 't welk ook het meeftge-
bogen is, kunnen opgelicht worden, en wanneer
zy opgeheven worden, verwyderen zy de Borft;
dewyl zy alle boogswyze en Nederhangende (of
liever agterwaarts hellende} zyn, en dus wanneer
zy opgeheven worden, de regter van de linker ver-
wyderen , en een grooter tufichen ruimte onder mal-
kander maken. Deze Ophevinge of uitzetting der
Ribben gefchied door de Spieren; welke men, de
tot de Respiratie behoorende, Spieren noemt. Wy
hebben gezegt, dat de inademing bewerkt word
A a dooi

ii%. !^<^§ jtisilb ^^ 4%

� A ^^ANGFwASSEff zegtmen , wanneer een Paerd
3§ . ik de Huid zoo vaft aan de Spieren, en aan de
%«ww Ribben kleeft, dat men dezelve niet,als
door het grootftegeweld te moeten doen, van de ge-
melde deelen los en naar zig kan haaien; welke aan*
wasfing aan den Buik en omtrend in de flancquen
gemeenlyk 't meefte ftand grypt;behalven, dat by
dit ongemak, het Vel zoo "vaft 'er aanlegt; zoo ie
het Dier daar by ook telkens zeer Mager ,"en kracht-
loos. De Beenderen zyn uitfteekend en zeer zicht-
baar; Het gedarmte met de overige Jngewanden
hebben gebrek aan Vogten; de drek is droog, vaft
by een gebakken, en heeft een veel meer Stinken-
de reuk als anders. De Oorzaaken welke dat kwaad
voorbrengen zyn gemeenjyk,dat het Dier al te veel
afgereden of overwerkt geworden is; wanneer het
kwaalyk en fiegt opgepaft, met weinig Voeder of
ten minften met M�ffen Haver en Stoffig Hooi ge-
voedert wordt; waar uit voor eerft een kwaade en
bedurven Maag, als mede eene taaiwording en be-
derf van het Bloedt, of ook wel fomtyds een groo-
ten Brand of Vuurigheid ontftaat, en daarvan ver-
oorzaakt de vermaagering en verflapping van* het
Dier. De befte en zckerfte Geneezing van dit kfaaad
II Dj�ei,. ' A jg.

is, dat men voor eerft in hetoppafien en voederen
eene verandering ten goeden maakt; vervolgens,;
dat men , voor al de groote Spieren, van agte-
ren, onder den buik in de flancq zittende, als wa«
re het, van den buik afhaalen en lostrekken, de-^
wyl als dan den buik dies te beter zal komen uit-
zetten. Daarna, doet men het Paard in een week
tweemaal purgeeren, en tweemaal in een weekBloed-
laaten, en geeft in vervolg van tyd aan het Dier
voedende en daarby het Bloed verkoelende voed-
zels.

� Abemhaling , (Respiratio) is by het Dierzoo wel
als by den Menfch eene geduurige en beurtswyze
inhaafingenuitdryvingvan de Lucht in de Long.�
De Verandering, die de Long hier door ondergaat,
is deze, dat wanneer de Long van zyn Lucht ont-
bloot is, en dus dezelve heeft uitgedreven, Zy ten
ecnemaal is faamen gevallen , gelyk men in alle
Longen, uit 't Lichaam genomen, zien kan; doch
de lucht in zich ontfangende, zet ze zig aan alle
kanten uit, en krygt de gedaante van de Borft hol-
te waar door dan al de luchtvaten verlucht en uit-
gezet worden; als mede de bloetvaten. Van s'ge-
fyken worden dan ook de Luchtblaasjes uitgezet,
en krygen een rondagdge gedaante, en wyken dus
meerder van malkanderen, dewyl zy met een min-
der oppervlakte malkander aanraaken. � Deze Ver-
andering gefchied in de Long, als een Dier in en
uitademd, 't welk blykt, wanneer men het zelve
een kleine wond in de Borft, toebrengt; alsdan
1'chiet 'er een gedeelte van de Long door dat gat
naar buiten, 't welk, wanneer het Dier inademd,
zwelt, en gefpannen word , en daar na als het uita-
demd, valt, het weder zaamen ,en word kleinder;
nu komt het 'er op aan om de Natuurlyke oorzaa-
ken te weeten, waar door dit in het Dterlyke Lic-
haam gefchiedt, dat by de inademinge de Lucht
ingaat, en bv de uitademing dezelve uitgedreven
word. Hier 'by is gewis, dat 'er geeo Aantrekken.

ie Kracht te pas komt, want de Lucht word wel
naar buiten gedreeven» maar dezelve word niet
naar binnen getrokken. Men vrage dan, hoe dat
gefchiede? Niet anders dan alleen door de Bewe-
gingen van de Borft, welker zamenftellinge met die
van 't Ribben Vlies men wel moet kennen om 'c
volgende wel te konnen begrypen, (Zie Ribben-
Vlies} Nu beftaet de geheele Ademhaling alleen
hierin; wanneer de Borft ruimer word, dat dan de
Long uitzet, en naauwer wordende, dat dan de
Long kleinder is, het eerfte gefchiedt als het Dier
inademt, en hettwede als het uitademt. De Borft
van het Dier isfamen gefteld uit Beenderen, te wee-
ren uit de Ruggegraat, Borftbeen en Ribben, wel-
ke, door hunne legging, onder malkander veree»
nigtzynde, de Borftholte uitmaken; deze bollig-
heit is van binnen met het Borft Vlies bekleet, ver-
volgens k ook de Borft van de Buik door het Mid-
denrift afgefcheiden, voor zoo ver het van vooren
door het borftvel bekleedt is, en van agteren door
het Pens-Vlies (peritonce�m). Deze Borft word ver-
Wydert of op eene gewone, 'of op eene buitenge-
wone wyze; op de gewone wyze gefchied het door
de beweging van de Ribben, en van het Midden-
rif!:. ■-------Alle de ware Ribben zyn met hun eene

einde ingehecht in de Ruggraat, en met hun ande-
re in het Borftbeen , maar de valfche zyn onder
malkander met hun voorfte punt verbonden; all�
deze Ribben zyn zodanig vereenigt, dat ze met
hun middenfte gedeelte, 't welk ook het meeftge-
bogen is, kunnen opgelicht worden, en wanneer
zy opgeheven worden, verwyderen zy de Borft;
dewyl zy alle boogswyze en Nederhangende (of
liever agterwaarts hellende) zyn, en dus wanneer
zy opgeheven worden, de regter van de linker ver-
wyderen , en een grooter tuflchen ruimte onder mal-
kander maken. Deze Ophevinge of uitzetting der
Ribben gefchied door de Spieren; welke men, de
tot de Respiratie behoorende, Spieren noemt. Wy
«ebben gezegt, dat de inademing bewerkt word
A & dooit

door de opheving der Ribben, en de uitademing
door derzelver weder afzakkinge , wy voegen hier
ⁿ°g by, dat de eene en andere dezer bewegingen
niet van de werkingen der Lucht nog van 't maak-
zei der Ribben afhankelyk zyn. Deze by de ina-
deming en by de uitademing verfchillende bewe»
ging der Ribben, geeft de Verdeling by de Spieren,
welke tot de Respiratie gefchikt zyn, te weeten:
i^e de Spieren welke de inademing bewerken; 2^e de
Spieren welke de uitademing bewerken. � De Spie-
ren welke de inademing bewerken zyn meer in ge-
tal , dan die welke de uitademing voortbrengen;
om dat wanneer het Dier inademt, de Ribben moe-
ten opgeheven worden, tegens haare Situatie, en
tegens haare eige en Natuurlyke Kracht; waar en
tegens by de uitademinge, dezelve niet doen als
in haare "Natuurlyke gedaante en legging te rug te
keeren, zoo dra de Oorzaak haarer oplichtinge op-
houd. De inademing heeft zyne werking door mid-
del van twee byzondere Spieren die genoemd wor-
den de lange Zaagvormige Spier, en de Gemeen-
zame tuflchen ribbige Spier, gelegen tuflchen het
Borilbeen, en de tuflchen ribbige Spieren. Dezel-
ve word boven dat nog bevordert door de beide
Spieren, Scaleni, welke wy by de Hals Spieren ge-
plaaft hebben, en die zoo als wy daar zeggen, ook
mede tot de Respiratie dienen; om dat ze verheven
is. Boven de eerde Ribbe, die, fchoon niet aan
veele beweging onderhevig zynde, nogtans het ver-
mogen van beweegzaamheid heeft, wat belangt de
uitademing, deze word door Spieren van de On-
derbuik bewerkt. � Nu komen wy ter befchou-
winge van de Lange ZaagSpier; deze is zeer dun,
en gelegen langs de Rug, onder de groote Rug-
Spier; dezelve begint met een zeer Sterk trekker
Vlies; van de Gtaadtvormige uitfteeklels der Rug-
wervelen; welk trekker Vlies zig vervolgens ver-
eenigt met dat van de groote Rug Spier. Zy be-
dekt de anderen Rug-Spieren en hegtzig van onder
dezelve aan alle de Ribben, door zoo veele, ee-

nigzfnts veczelagtige aanhangfels; deze hegtingen
Jaaten tuflchen de Ribben, tuflchen ruimten* aan
laaar j, die ze doeu verfchynen gelyk als Zaag-tan-
den; en van daar word die Spier de Groote Zaag.
vormigegenoemt. De verrigting dezer Spier is, ge-
duurende de inademing, elke Ribbe optetillen,
om dat haare zamentrtkkinge, Schuins, van voo-
ren naar agteren gefchiedc. � De twede, tot de
Respiratie behoorende Spier , is de gemeenzame
tuflchen ribbige ; dus genaamt, om dat ze haar hegC
aan alle de Ribben. Ze is gelegen langs haar bo-
vengedeelte onder de lange Zaag-Spier. Zy fchynt
als of ze van zoo veele kleine byzondcre Spieren
zamengeftelt was, maar die vereenigt zynde niet
dan eeue enkele uitmaaken; die haare vatte hegt
punten heeft, met trekkers aan de dwarsfe verne-
velingen der beide laetfte Nek en der beide eer-
fte Rug-wervelen. Deze trekkers vereenigt zynde
formeeren een Lichaam van Spieren, die zig we-
der verdeelen in kleine trekkers, welke eindigen
en ziginhegten aan het bovengedeelte van alle de
Ribben, en dus volgens haare directie van vooren
na agterwaerts; waarom zy ook dienen tot optil-
linge der Ribben , als mede om dezelve voorwaerts
te brengen. � De Borftbeen Spier is gelegen aan
de inwendige zyde van dat Been, van waar ze trek-
keragtige voortbrengzels laat gaan tot deKraakbee-
nen der waareRibben;Deze afkoomlingen zyn ins-
gelyks fchuins van vooren agterwaerts gaande; en
dus konnen ze de Ribben in haare bewegingen me-
de helpen en ze optillen. Schoon het BoVftbeen ge-
durende de inademing, van zelven bewegende is,
om dat het zelve te gelyk de �Sluitvoege, en het

punt van vereeniging van alle de Ribben is.-------

De Tuflchen ribbige Spieren vervullen de tuflchen-
ruimtens van alle de Ribben; zy zyn ten getale,
van Twee in eiken tuflchen plaats; dat is, dat 'er
twee Vezel laagen zyn, die afgefcheiden, gints en
weer; oftegens elkander aan gaande, twee byzondere
Spieren formeeren ;waar van de eene inwendig en de
km. A 3 an-

andere uitwendig is.DaarzynSeventientuffchen plaat»
fen tuflchen de Ribben, alzozyn 'er Vier en dertig de*
zer Spieren op elke zyde, of Agtenfeftig in allen. Da
uitwendigeSpierlaage begeeft zig van vooren naar ag-
tern, en fchuins van onderen naar booven; terwyl de
jnwendige tuflchen ribbige Spier Vezel lagen zig
fchuins van boven af naar �nderen begeeven, in voe-
gen dat de Vezelen dezer beide Spieren zig Scherp-
hoekkig kruiflen :zynde,niet van elkander gefcheiden

als door een zeer gering Cellweefzel.--------Deze

Spieren hegten zig van de eene en van de andere
zyde aan den rand van alle de Ribben. "Waar uic
niet minder blyke, dat Desfelfs nog vafter hegc
punt is aan haaren onderften en agter rand, en
haare beweegzaame inhegting aan de voor rand; te
weeten, van de eerfte aan de tweede,van de twee»
de aan de derde, en dus zoo voort. Deze legging
is aller noodzakelyks , ten einde (zoo als reets
gezegt is), de Ribben op te tillen; om dat, ter
plaat(�,daar het eerfle fteunpunt begind,niet veel
beweegzaambeid is, dezelve zeer nuttig is om aan
haar tot een Steunpunt t� dienen. �■�- Nu volgt
dat wy zien, hoe de Borft tot de inademing, door
de werking van het Middelrift , ook verwydert
word. Het Middelrift is eene ware Spier, gelegen

tuflchen het Ribben-Vlies en het Pens»Vlies.-------■

Wanneer het van agteren rugwaerts getrokken word,
kan men begrypen, dat het de Borft moet verwy»
deren, en wanneer het zig zamentrekt, word het
in 't middenfte gedeelte agterwaerts getrokken. de*
wyl het zyn vafte punt-in de wervelbeenderen van
de Lendenen heeft, en het ook de Buiks inge-
wanden Nederperft, 't welk blykt, als men een
Dier levendig opendt; maar word het ook in deze
werking vlakker? Dit kan niet wel zyn , want het
rondom de Lever, Milten Maag gelegen is. Het
kan deze wel neerperflen, als het zig famentrekt,
maar hun gedaante niet veranderen; Ja eerder word
jjiet hier door holler, en maakt dat de Borft verwy-
dert wojd. Hjrer. <Jqor word ook de Buik, in de

inademing, naar buiten geperft, devvyl d� ingewan-
den agterwaerts gedrukt, en door de W'rking van
het Middenrift,de kracht vande Buik-Spieren over-
wonnen word. � By de uitademing word de Borft
vernaauwt, dewyl voor eeift de Spieren cohouden
te werken, en dus van zelfs de Ribben i ederval-
ien, en het Kraakbeenige gedeelte, dat ecrft om-
gebogen was, herftelt zig nu door haar elaftike
kracht; De Banden, waar door de Ribben aan de
eindens vereenigt zyn, te voren gerekt zynde, wor-
den nu weder in hunne plaats herftelt; ten tweden
houd het MiddeMft ook op van werken, en de
Buik-Spieren trekken zig toe, en perflen de inge-
wanden om hoog, en voorwaerts , waar door het
Middelrift in de Borft geperft, en de Longen ge-
drukt worden; geene andere oorzaken zyn 'er, waar
door de uitademing gefchied , en de Lucht uit de
Longen gedreven word. � Wy hebben hier voren
gezegt, dat de Ademhaling ook op eene buiten ge-
woone wyze kan vermeerdert worden; dit gebeurd
by geweldige of gedwongene bewegingen ;by voor-
beeld wanneer het Dier, door fterk geloopen te
hebben, zeer vermoeit is. De uitwerkinge van de
buiten gewoone inademinge , word veroorzaakt;
eensdeels, van de magtige werkingen eenigerBorft-
been en van eenige Hals Spieren; als mede van de
Spieren welke het Schoonder blad optillen, ander-
deels, van het Middelrift't welke alsdan eene meer-
dere beweginge heeft. De buiten gewoone uit-
ademing komt van eene fterke werkinge der Buik-
Spieren, waar door dan de Buiks ingewanden en
dus ook het Middelrif voorwaerts gedreven worden;
t'welk tot gevolg heeft, dat de Borft in haar on-
dergedeelte , en zoo verre dezelve niet Benig is,
vernauwt word.-------Het Nut, welke de Respira-
tie , aan het Dierlyke Lichaam toe brengt is buiten
tegenfpreek zeer groot, de minfte alteratie van de-
zelve , moet gewis veele beletzelen in de Dierlyke
huishouding voortbrengen , en derzelver geheele
werking abfcluut, met het konft werktuig zelfs ver-
A 4 nic-

nieten. �-� De voornaamfte gevolgen en Nuttig-
heden welke, door de Respiratie, op het Dieriyke
lichaam bewerkt worden bepaalen zig't meert op de
Bloedvaten. Men weet, dat het Bloed alvorens
het uit de regter holligheid van het Hart kan over
gaan, in de linker door de longen moet vlieten ■
belchouwt men nu de menigvuldigheid en kleinheid
dezer vaten, zo blykt, dat het bloed door de Lon-
gen doorgaande, eene groote verdeeling van vog-
ten niet alleen maar meerder verandering ondergaan
moet; tot welker einde men de verfchillendegeftelt-
heid der Longen behoord in overweging te neemen :
en wel vooreerft wanneer dezelve zyn Zaamsevallen.
't welk gebeurt by de uitademing; dan blykt het
ook dat de vrye doorgang van het bloed minder is,
en de bloed en Luchtvaten als mede de Lucht-
blaadjes zaamgevallen zyn en opmalkander liggen.
Dus nagefpoort hebbende , hoe dat de omloop van
't bloed verhindert word, wanneer de Longen dus
geiteltzyn; zoo zullen wy nu ook zien hoe dat de
vrye doorgang van hetzelve weder bevordert word,
wanneer de Longen door de naar binnen komeude
Lucht uitgezet worden , t'welk byde Jn-aderningge-.
fchiedt. Het is zeker, dat als dan "de bloed en Lucht-
vaten uitgebreid en ruimer worden, en van alle voor-
gaande persfingen bevryd synde, blykt het, dat het
bloed dan vryelyk door dezelve kan doordraaien:
Doch wanneer de inademing al te fterk is, word de
doorgang door de bloedvaten weder minder; want
de vaten dan gerekt zynde nauwer worden, en men
in 't Dier 't zelfde ziet gebeuren, dan wanneer de
Longen zyn famengevallen, waar uit is optemaaken,
dat eene gedwongene ademhaaling gevaarlyk is.
Hier uit blykt dat het bloed eene groote verande-
ring door de beurtelingfche beweging van de Longen,
ondergaan moet, en te meer, indien men hier by-
de fynheidt van deze bloed-vaatjes in overweging
peernd; Want de Longen uitgefpannen zyadeTen
dus het Bloet on verhindert doorloopende, kan de
tucht vryelyk tot deze bloedvatea komen, die de<

zelve gelyk als Stampertjes prikkelende, de vrye door-
gang van 't bloed vermeerderen; waarom, indien
men eenige reizen Schielyk inademt, ondervinden
kan, dat de Polsflagen ook vermeerderen. Dat de
Lucht ook met het Bloed binnen de Longen zig ver-
mengen zoude, isonmogelyk, als men het waare
zamengeftel van dat laatsgemelde ingewand naar
fpeurt: dus de?e doorgang der Lucht maar enkel
de vaaten, dog niet direcl: het daar in Circuleeren-
de vloeizel bereikt. Vervolgens zoo blykt ook uit
het voorgaande, dat het bloed niet alleen door*
wrocht maar teffens ook zeer verdeelt moet wer-
den , wanneer het door zoo veele kleine bloedvaat-
jesgaan moet; en dus door die geduurige doorpers-
fing van die bloeddeeltjes, dezelve ook vatter en
meerder Saamgeperft worden; waarom ( dewyl van
de vafte Subftantie van 't Bloed, desfelfs meer of
mindere roodheid afhangt) de Kleur van 't bloed zoo
verfchillende is, wanneer het uit de Longen in 't
Hart komt, als wanneer het veelrooder is,dan wan-
neer het uit het Hart in de Longen ingaat, daarby
moet men nog aanmerken, dat het bloed uit de Lon-
gen komende, met de nieuwe bykomende Chyl
even vermengt is; Eindelykzoo is de vraag, waarom
heeft de Alwyze Schepper gewilt dat het Bloed door
de Longen pasfeeren moet, alvorens het van dereg-
ter holligheidt van het Hart in de Linker komen kar�?
Om dat door de Aderen nieuwe ongekookte vogten
aangebracht worden, die door de Slagaderen tot
alle de deelen van 't Lichaam niet kunnen gebracht
worden, alvorens dat die door een daar toe be-
kwaam werktuig in flaat gebracht zyn; tot welk
einde de Longen geftelt zyn, tuflchen het einde van.
den omloop des Aderlyken, en tuflchen het begia
van het Slagaderlyke bloed, waar door nu die vog-
ten genootzaakt worden door zodanig een werktuig
te gaan, dat ten uiterflen bekwaam is, om de vog-
ten op het aldernauwkeurigfte met malkander te ver-
eenigen, en zodanig in een Slagaderlyk bloed te ver-
anderen, dat zy in ftaat zyn, om ter voeding en

io DeNederlandsche

onderhouding van het Lichaam, tot alle de deelen
van 't zelve door de Slagaderen gebragt te worden;
waarom in de ongeboore Vrucht (Fatus) in welke
het bloed door de Longen niet gaan kan_s en dus de
vogten nauwelyks zouden konnen verandert worden,
de moederkoek (placenta) in deszelfs plaats zoda-
nig geftelt is, dat zy in ftaat is dit gebrek te ver»
goeden en de Vogten voor de Vrucht bekwaam te
maken.

Aderen, zyn twederly in het Lichaam van het
Paerd, namentlyk Bloedaderen Venae genaamt, en
Polsaderen, of Arteries. De eerft genoemden bren-
gen 't Bloed uit alle deelen naar, en de laetften ont-
fangen hetzelve van het Hart en brengen het naar
alle deelen. De Bloed-aderen zyn wederom twee-
derlei, wyde en naauwe;de eerftenoemd men Hol-
le Ader, (Vena Cava), de tweede Poort Ader,
(vena portee). De Pols Aderen zyn de Sterkften ,
zy zyn famengeftelduit drie Vliezen, waarvan hec
eerfta of uitwendige zeer fterk en trekkeragtig is;
het tweede, of middelfte is Spieragtig, en 'uit, in
het rond gaande, Veezelen geformeert, onder wel-
ke egter eenige kleine draaden gevonden worden ,
welke zydlings dwars loopende zyn; her derde of
inwendige, dat aan het voorgaande zeer vaft gehegt
is, is dun, effen en glad, en deszelfs binnen zyde
word geduurig van een , door de Poren, zypelend
vogt bevogtigt, en alle deeze Vliesrokken, zyn met
een z'eer fyn Cellweefzel bekleed, 't welk een groot
getal Bloed-aderen onderhoud, die in het Paerd zeer
zigtbaar zyn, byzonder aan de grove Slag-ader Stam-
men. Deeze Vaaten zyn voorfien van eene Veer
of Spankragt, welke dezelve bekwaam maaken tot
tweederharide Beweegingen, namentlyk, tot de uit-
fpanning en tot de famentrekkinge; welke twee,
elkander tegengeftelde beweegingen, den Pols for-
meeren. De Bloed-Aderen zyn minder fterk<, en in
het famengeftel met de Slag-aderen zeer verfchillen-
�e Vaaten;haare dikte is veel aanzieolyker,en haa-

re legging uitwendiger; haar getal grooter, maar heb-
ben geen Veerkragt als de voorige; in tegendeel
zoo is het weefzel hunner rokken veel dunner, en
zyn daarby aan eene merkelyke uitzetting en ver-
■wydering onderworpen; dus haare bewegingen niet
gevoelig zyn. Het eerfte, en met het Cellweefzel
bekleede Vlies, is zeer dun; het tweede Spieragtig,
doch welker draaden in de lengteen niet in het rond
gaande zyn, zoo als die van de^Slag-aderen; het der-
de is zeer glad, maar rekkende en minder bros ais
dat aan de Slag-ader Vaaten. Van binnen zyn de
Bloed-aderen voorzien van Klap-Vliezen, die, by
zonder by de einden, op eenigen afftand, het ee-
ne van het andere afgeplaaft zyn, en die aan het
Bloed, 't welke door deeze Vaaten van den omloop
naar het Middelpunt overgebragt word beletten, van
wederom te keeren en agterwaarts te loopen; wel-
ke Klap-Vlies by het Paerd byzonder zeer zicht-
baar zyn in de Poort-ader. De groote Stammen
van de Pols-aderen en van de Bloed-aderen, ver-
deden haar in takken Adertjes uitfpruitfelen of en-
del-adertjes; deendel-adertjes van de Pols-aderen,
geeven aan die der Bloed-aderen het Bloed over, 't
welke aan de partyen tot voeding gedient heeft, om
hetzelve te doen wederbrengen naar het Hert. Dee-
ze famenvoeging der fynfte Bloed-aderen met de
Pols-aderen word Amftomofis genoemt.

Aedius » waaren by de Oude Romeinen, Per-
foonen die het opzicht over de Weegen &c hadden.

Aegyptiacum, eene koftelyke Wondzalf zeer
dienftig by de�aerden te gebruiken. Zie de zamen*
Helling daar van in 't Eerfte Deel. pag, 211.

Aethiops-Mineralis. Mineraalf� Moor is een
nog niet zeer lang bekend Medicament of Genees-r
Middel,dat niet alleen by de Worm Siektens derPaer-
den zeer goed bevonden word; maar ook in de
Ceel-Zugt en ook by de Kwaade Droes aaD die

12 DeN�dislahdsch�

Dieren kan gebruikt worden. De zamenftellinge
daarvan is als volgt, neemt Rauwe-Kwik en Zwa-
velbloem,van elk even veel; Smelt de Zwavel lang-
zaam in een Yzere Pannetje, en roert daarnaa het
Kwik langzaam daar onder, zoo lang totdat de Zwa-
vel en het Kwik zig wel met elkander vereenigt
heeft, als dan neemt het van 't Vuur af en roert
het zoo lange tot dat het zoo koud word dat het
Kwik nog op den grond kan zinken. Wanneer dit
Menzel volkoomen koud is; dan moet het in een
Yzere of Steene Vyzel; (maar in geen Kooper) zeer
fyn gewreeven worden. Dit Mineraals Moor kan
ook zonder op bet Vuur te Smelten, bereid wer-
den; maar dan moet het Kwik en Zwavel ruim
fes Uuren lang geduurig in een Steenen of Yzeren
Vyzel gewreven worden, zoodaanig dat het Kwik
wel gebrooken worden daarin geene Korreltjes meer
gezien worden.

Aetiologie, word de Weetenfchap genoemd
die ons de Ooriaaken der Siektens leerd kannen.

Agter-been-pyp. Deze word gevonden aan de
agterfehenkel van het Pa�rd, zynde dat lange Been,
t'geen van boven de Hak met 't Scheenbeen en van
onderen met het Kootbeen articuleert; en waar aan
men van agteren de groote Pees, neerdalende, ont-
waar word. Dat Been in ten eenen maal gelykvor-
mig met de Scheenpyp van de Voorfchenkel, uit-
genoomen dat het iets langer is. Het zelve is van
s'gelyken zamen gefield van het eigentlyke en Voor-
naams Been gedeelte, en de twee Kuftbeenen(i^,e-
»o»«). Met zyn bovengedeeke voegt het zig aan de
Hak door kleine Vlaktjes, welke zig op het twede
en op het derde Hakbeentje paffen; en articuleert
met zyn beneden eind met het Kootbeen. Deze Ag-
ter-Been-pyp, is vermogend om buigende en uit-
trekkende bewegingen te doen, en hiertoe van twee
Spieren voorzien; waajvan de eene de Buiger en
de andere de Uittrekker is.^De eerftgemelde heeft

van Hoven twee inhegtingen, waarvan de eene door
eendeer fterken trek'ker gefchied aan het uitwendi-
ge gedeelte van de Dye-Been Knobbel; en de an-
dere door Vleefch-Vezelen iri de holte welke buiten
aan de ruuwtevan het Scheenbeen gevonden word.
Beide deze partyen vereenigen haar wel haaft in
een enkel Lichaam, dat van vooren langs het Scheen-
been afgaat en zig inhegt aan de ruuwte die 'er bo-
ven aan de Agter-Been pyp is. Van deze inheg-
tinge komen af twee trekkers of liever zoo veel pees-
agtige partyen, die haar fchuinsloopende begeeven
elk in eene byzondere ringband aan elke zyde van
de Hak. De inwendige hegtzig aan het zy gedeel-
te iets agterwaerts van het tweede Hakbeentjet, ter-
wyl het uitwendige zig aan het buiten en beneden
ge'deelte van het Hiel-been. (Calcaneum) in plant.�
De Uitftrek-Spier van de Agter-Been pyp, beftaat
uit 't geen dat men de Tweelinge noemt; en welke
benaaminge uitderzelvermaakzel voortkomt; want
hetzyn twee Vleefchagtige Lichaamen, die zig van
agteren inhegten aan eiken Dye Been Knobbel. Ver-
volgens vereenigen haar deze beide Spieren, en maa-
Ren als dan maar eene uit, alzoo ook maar een en-
kelen trekker die egter zeer fterk is, en zig aan de
punt van de Hak inplant, onder eene der Spieren
van de Voet* die over de eerftgemelde heen glyd.
Men moet hierby nog aanmerken, dat 'er geen groo-
ter getal Spieren tot de bewegingen van de Agter-
Been-pyp nodig waaren; omdat ze van dezelve zy-
de met het Scheen-Been gewricht zyn, en aan de
andere met de Kogel, met de Koot en de Voet,
zoo neemtze telkens deel aan de beweegingen van
het eene en het andere dezer partyen, en aan de
werkingen van derzelver Spieren.

Agter-hoofds-been, os Occipitale. Dat Been 't
welk het grootfte gedeelte van het Bekkeneel van
het Paerd"uitmaakt, is geleegen van anderen de Pan-
Beenderen; deszefs maakzel is zeer oneffen; men
befchouwt aan het zelve twee Zyden, eene uitwen-
dige

14 DeNed er lands che

die;e en eene inwendige, waarvan de uitwendige ver*
fcheiden verheventheden, en holtens vertoond. De
meert aanmerkelyke Verheventheid is die, welke
de eigentlyke boven Nek uitmaakt. Het is.een aan
't boven gedeelte van dat Been dwars leggend uit-
fteekfel \Apophifu'), en fgefchikt om te dienen tot
hegting, en tot vermeerdering van Kracht van de
uitftrek Spieren aan het Hoofd. � Aan het Agter
gedeelte en aan de Zyde van dat zelve Been, zyn
twee ander uitpuilingen weike mede langwerpig zyn»
die men de Priem uitlteekfels kan noemen; zy die-
nen tot hegting van andere Spieren van het Hoofd»
en van het Tong-Been. -� Tufichen deze beide
Apophijis, zyn twee nog andere en meer regelagtige
verheventheden, welke rond en zeer glad zyn; dit
zyn de Knobbels welke met de eerfte Hals-wervel
de gewrichte van het Hoofd uitmaken. Het derde
uitfteekfel word genaamt het Wiggeformige uitfteek-
fel ; om dat het gelyk een wigge'; tufichen de Bek*
keneel Beederen uitfteekt; dezelve is geplaaft vart
onderen de Knobbel uitfteekfels, en reikt tot aan
het Lichaam van 't wigge-been, met 't welk het-
zelve direcl: vereenigt is. � De dieptens welke meti
aan de uitwendige Zyde van het Agter Hoofds-Been
vind, zyn gaaten, uitfnydingen en eene groef. �
Deze groef beflaat het boven gedeelte, zy is daar
voortgebracht door de tuflchenruimte welke tufichen
het Nek,en het Knobbel uitfteekfel is. � DeUyt-
fnydingen zyn Vier. De twee eerfte daar van zyn
tuflchen het Priem uitfteekfel en het Knobbel uit-
fteekfel , zy ontfangen de uitpuilingen van den eer*
ften Halswervel, in zommige beweegingen van het
Hoofd. ->� De twee laatften, zyn geplaaft aan elke
zyde van het wigge-uicfteekfel, zy helpen tot for-
mecringe van die dieptens, welke men de Spieeten
of gefcheurde gaaten noemt. � Wat belangt de
gaaten; zoo zyn 'er onder die zeer gering, hier en
daar ongelyk v�rftrooit, en die geene byzondere aan-
merking nog benaaming verdienen; zy zyn meelt
eefchikt om aan de kleine bloed-vaaten, welke bin-

nen het weezen van dat Been gaan, de doortocht
te geeven. Maar, daar zyn nog drie andere, en
meer aanmerkingswaardige openingen, een paar,
en een enkele. Het paar, hiervan vind men aan
elke zyde een, van onderen het Knobbel uitfteek-
fel; welke men de Knobbel gaaten, ook wervel
gaaten kan noemen; om dat de wervel-vaaten, die
van de wervelen, uit en binnen de Herfen-pan gaan
door dezelve paiTeeren. Het derde of enkele, is
het grootfte; dus noemt men hetzelve hetgroote
Agterhoofd-gat, zynde gelegen tuflchen de beide
Knobbel uitfteekfels; en geeft de doortocht aan
het Rugge Merg. � De Jnwendige zyde is byna
zoo als de uitwendige geftelt, voornaamlyk wat de
gaaten aangaat. Wat men aan dezelve byzonder aan
te merken heeft, is een beenagtige verlenginge,
welke men het Sikkel uitfteekfel kan noemen, om
dat hetzelve diend voor een hegting aan de Sikkel,
ter piaatfe daar ze afwykt om het dwars-fchot te
formeeren, dat men in de Menfch zoo noemt, en ook
bekend is, onder de benaaminge van Brein-Tent.
Deze AppHJis is in 't midden van het boven gedeel-
te der binnen zyde, zydelings van dat Been; dat is
te zeggen aan elke zyde van deze verlenging, is
eene dwarfe verheventheid, waar aan zig hegt de
omflag van het dikke Moeder Vlies, dat het twede
midden fchot formeert, en dat zelfs tot dat gedeel-
te behoord dat het Agter-brein van de Herfenen af~
fcheid. Eindelvk, van onder het Sikkel uitfteekfel
is een ronde Kuil, gefchikt om het Agter-brein en
het verlangte Merg in te neemen.

Agter-kaak. Dezelve beftaat maar uit een en-
kel Been, het welk egter by de Veulens nog in twee
takken gefcheiden is, die by toeneemende Jaaren in
het Paerd zig zoodanig famen voeten dat men dan
niet als maar een gering teken van haare byeenvoe»
ging ontwaar kan werden; dar is, aan't benedenfte
einde daar de Kin is. Aan dit ^Reen vind men twee
takken, die byee�gevoegt de figuur van een grooc

i� DeNederlan�sche

V. hebben; aan elk defer takken word men ontwaar
twee Vlaktens, eene uitwendige en een inwendige)
twee randen, een voor en een agter; twee uitein-
dens een bovenfte en een beneden eind. � De uit-
wendige Vlakte is genoegzaam effen; alleenlyk ziet
men aan 't beneden gedeelte een gat, dat men het
Kingat noemt; hetzelve is de opening van een Been-
buis, waar van wy hier na fpreken zullen. Het bo-
ven gedeelte dezer Vlakte, welke daar veel breed*
ter is, heeft eenige geringe kuiltjes welke tot hegt-
plaatfen dienen aan de Kauw-Spier. � De binnen
Vlakte vertoond niets byfonder aanmerklyks, als
het niet is die plaats welke is tufTchen de b�ide tak-
ken, maakende uit hetgeen men de uitwendige Kreb
en de Ganafs, en van binnen het Kanaal noemt.
In 't midden van 't bovengedeelte dezer Vlakte is
een gat dat uitkomt met het Kingat door eehe ge-
noegzaam lange buis, die de Agterkaakfche buis ge-
naamt word, en den doortocht geeft aan een Ze-
nuw draad van het Vyfde paar, aan een Slag-Ader»
en aaneen Bloed-ad�r, die zig aan de Tandem uit-
fpreiten. Aan dat bovengedeelte zyn nog eenige
Spier-hegtzels , voor de Spieragtige die de Kaak be-
weegt. � De Voorrand is voorzien van tien hol-
letjes of tand kasjes; waarvan de fes bovenfte de
grootfte zyn, en die de Kiezen van de onder Kaak
in zig vatten; de overige Vier Kaakjes zyn niet zoo
wyd, en minder diep; het bovenfte daarvan is voor
de Haaken of kro�ntand (by het Paerd van 't Man*
nelyke geflacht),en de overge drie voor een Hoek-
tand , een Middeltand, en een Grasbyter. � De
plaats die 'er is tufTchen de Kiezen en d� Kro�ntand,
is 't geen men de Laagen noemt. De Voorrand is
daar weergaloos fcherp; maar hv word iets ronder
tegens de zyde van de buiten Vlakte, en meer af
tegens de Haaken komende; en op dit half rond
gedeelte is het, waar op zig het fteunpunt van 't
Gebit behoord te bepaalen. � Die zelve rand ver-
lengt zig van boven, met eene bogt te maaken, e�
eindigt door een puntagtige verheventheidjdie men

het Kraeye-bek uitfteekfel noemt; zy dient t�t hegt-
s?el aan de trekkers van de Slaap-Spier. � De Ag-
terrand is rondagtig,en eindigt zig van boven door�
eene bol-agtigheid\ welke in 't midden een weinig *
hobbelig is; "en genoemt word de tuberofiteit van
de Kaak; dienende tot hegtzel aan de Priem-wyze
hakkeen Spier (Stylo-Maxillaris'), en het vervolg
dezer bogt eindigt zich door een plat hoofdje,
dat men noemt de'Knobbel van de Kaak: en hier
door alleen is het, dat zig de Kaak met de Slaap-
beenderen komen te articuleeren. Tuflchen deze
Jaeftgemelde Knobbelen hetKraeye-bekuitileekfel
is eene half Maanvormige uitfnyding; welke de be-
naaminge volgens haare geftalte ontfangt. � Ein«
delyk, zoo is het beneden gedeelte van die rand
minder rond, en word telkens fcherper tot de plaat-
' fe daar beide randen zig komen te vereenigen en
een zoort van Stuit formeeren, die zig verlieft in
de bultigheid welke wy de Kin noemen: en deze
Stuit is het welker plaats men voor de gevoelykfte

tan de Paerd aanmerkt. -------Van de beide Kaa-

ken is alleen de Agterkaak beweeglyk; en deze haa-
re beweegzaamhefd, dievoonaamelyk bellaat, om
verwydert of vernaauwt te worden. Aan de Voor-
kaak, heeft ze door de bewerking van tien Spieren.
(Vyf van elke Zyde) waar van ze drie opheffen of
ze by de Voor Kaak doen naderen, en twee die z�
daarvan afbrengen. De drie eerftgemelde, of op-
hef Spieren, zyn de Kaauw-Spier, de Slaap Spier

en de Wiggebe�nfe Spier.-------De Kaauw-Spier

is een fterk en platagtige Lichaam, welk de gant-
fche buiten Vlakte van" het bovengedeelte beflaat>
en is mede de breedfte onder alle de Kaak-Spieren.
Zy heeft haaren vaflen hegtpunt aan de geheele

f;raat van het Bakken-been, en een weinig aan het
okboog. Zy verbergt een gedeelte van de Slaap
Spier en byfonder derzelver trekker: eindelyk ein-
digt ze haar aan de buiten Vlakte van de Agterkaak,

■-----� De Slaap-Spier beflaat de holte, welke wy

tle p�gkuilen noemen; zy hegt haar aan den gant-
lh Deel. B fche�

18 DeNEDERL, ANDSHE

fchen omtrek dezer Kuil, dat is ce zeggen dat ze
geveftigt is aan't Voorhoofds-Been, aan het�chot-
Been, aan 't Agterhoofds Been en aan het Slaap-
Been; vervolgens, van alle deze hegtingen, ver-
eenigen zig haare Vezelen, in een enkelen en zeer
fterken trekker, die onder de Jokboog door gaat
om zig te eindigen en te hegten aan 't Kraeyen bek*
uitfteekfel. Men wil, dat in den Menfch, het Vlies
dat deze Spier overdekt, een vervolg is van het Pan
Vlies ( Pericranium), Maar in het Paerd is het dui-
delyk genoeg te zien, dat het genoegzaam van dat
gemelde Vlies afgefcheiden is; en 't niets anders is
als een zoort van Pees-Vlies dat deze Spier over-

kleed.-------De Wigge-Beens-Spier is gelegen aan

de Jnwendige zyde van de Kaak. Zy hegt haar van
boven door haare Vezelen die zeer fterk zyn aan
een fcherpen ftreep, die eene voort zettinge is van
een uitfteekfel van het wiggebeen, en hegt zig,
van een andere zyde, en zeer fterk, aan de ge-
heele binnen Vlakte van de Kaak, tegens over de

Kaauw-Spier. -------Deze drie Spieren die zoo als

gezegt is de Agter Kaak by de Voor Kaak doen na-
deren , zyn kort en zeer Vleefig; en deze -/.amen-
ftelling is over eenkomftigmec haare verrichtingen;
want de Kaauwing zoude niet als zeer onvolmaakt
gefchieden kon en, zoo de Kaak in haare bewee-
gingen de vereifchte Krachten niet hadde om de
Spyzen behoorlyk te breeken en te konnen maaien.

--------Tot het afbrengen dezer Kaak van de voor-

fte is 'er zoo veele kracht niet noodig, te meer,om
dat de Legging van dat agter Been waar van die
Kaak geformeert is zelfs daar toe helpt; dus ook
minder Spieren tot de afhaalinge der Kaak gefchikf
ayn, als 'er waaren tot het opheffen. Het zyn de
kaak afhaalende Spieren, twee aan elke zyde; zy
worden genaamt De Priemswyze Ba ken Spier,
en de tweebuikkige Kaak-Spier (Diguftrk�s). De
eerde ontfangt die benaaminge wegens haar i.nheg«
tinge, welke ten eenen maal is aan 't geheele Priems-
wyze uitfteekf�l van het Agterhoofds-Been. Zy is

van die beide Spieren de zwaarfte, en eindigt zig

aan de tuberofiteit van de Kaalc. �-----De twede ,

word de tweebuikkige Spier genaemt om dat ze
twee Vleefige Lichaam heeft; welke, van elkander
gefcheid�n zyn door een trekker di� in 't midden
Van deze twee Buikken is. �� Zy is van boveri
gehegt aan 't eind van het Priem uitfteekfel ,� vari
daar bereikt ze de binnen vlakte der Kaak, en tus-
fchen beiden gaat haar middelde trekker binnen ee-
rie opening, welke gevonden word aan de Priems-
wyze-Tongbeen-Spier (Stylohyoides) waar, op zy
voor de tweedemeal Vleefig word, en zig van bin-
nen eindigt aan 't uiteinde van de Kaak. Deze bei-
de Spieren trekken alzoo de Kaak naar agtenvaerts;
en het is aan te merken dat als beide deze Spieren
van de eene zyde alleen te famen werken, zy aan
de Kaak die Zydlingfe beweegingen voort brengen
welke tot de Kaauwing vereilcht worden.

^r Arabische Paerden. Alle Arab�efs, hoe arrfl
Ook, houden Paerden. Zy ryden gemeenlyk Mer-
fieh, wyl de Ondervinding hun geleerd heeft, dac
deze beter de vermoeidtheden, honger en dorft
kunnen uithouden als de Hengften of Ruinen, te
meer daar de Turken hunne nabuuren weinig of
geene Merrien gebruiken, verkoopen zy aan de-
zelve hunne Hengilveulens, die zy niet voor be-
J�hekrs bewaafen willen. Zedert langen tyd onder-
houden en bewaaren zy met groote zorgvuldigheid
de befte uittr�kfels huhner Paerden,en kennen niec
alleeu derzelver geflagt, foortenen vermenging»
maar onthouden boven dien derzelver voorouders,
eh onder kennen dezelve met verfcheiden benaa-
iningen. De eerfte foort hunner uittr�kfels beftaac
uit edele Paerden afkomftig,uit een Oud en onver-
jnengt geflacht van beide zyde. Het tweede is wel
ih oudheid dezelve, maar door eene ongelyke ver-
menging veel minder in agting. Het derde foort
zyn gemeene Paerden van verfcheidene uittr�kfels
getrokken > die zy voor een matigen prys verkopen*
B 2 daar

daar zy het edele en eerfte foort by uitftek duur
houden. Zy laten hunne Merrien van hec edele en
eerfte foort nooit dekken, als door befcheelers van
dezelve deugd. De lang duurige ondervinding heeft
ben geleerd alle uittrekzelshunner Paerden, ja zelfs
die van hunne nabuuren, met naam, bynaam.Hair
en tekenen te onder kennen. Wanneer zy zelfs niet
van eenen goeden befcheler voorzien zyn, leenen
zy eenen by hunnen buurman, dien zy voor het
dekken hunner Merrien een ftuk gelds betaalen, 't
welk alles gefchied in tegenwoordigheid van per-
zonen, die daar van een getuigenis Driefje geeven
voor den geheim Schryver van den Emir of ander
openbaar perzoon ond�rteekent, en gezegeld , waar
in men de naam van den Befcheler, van de Mer-
rie en hunner beide gantfche afkomft en foort dui-
delyk uitdrukt. Wanneer de Merrie het Veulen
aflegt, roept men 'er op nieuw getuigen by, en
ftelt een andere bewys op, die eeneduidelyke be-
fchryvinge van het Veulen , den dag en tyd van des-
zelfs geboorte in zig behelft. Dezegezegelde brie-
ven ftellen den prys voor de Paerden, en men draagt
ze by verkoop den nieuwen eigenaar over. Demin-
fte Merrien van het eerfte en "befte uittrekfel wor-
den zelden beneden vyfhondert Kroonen verkogt,
daar zyn 'er waar voor men dikwyls boven duizend
Kroonen betaalt. Wyl de Arabiers in Tenten woo-
nen, zoo dienen hun dezelve te gelyk voor een
Stal, daar de Merrie, het Veulen, de Man, Vrouw
en Kinderen door malkanderen leggen; zelfs ziet
men de kleine Kinderen zonder hinder, nog letfel
te krygen, op 't Lyf en om den hals van Merrie
en Veulen kruipen, en deze Dieren zyn aan die
manier van famenleven zoo gewoon, dat ze aller-
h'anden fpeelingen en ftoejen verdraagen; waartegens
de Arabiers haar met groote zorge oppaflen, met
zagtheid meer als met' flaagen behandelen. ja zel-
ve met haar fpreeken en reden kavelen. Zy laten
ze altyd ftapvoets gaan, zonder ze ooit buiten nood-
zakelykheid aan terzetten, dan zoo dra voeten ze

S � A L M E E S T E R. 2J

niet de hoek van des ruiters Stygbeugels in haare Zy-
de kittelen, of rennen met ongelooflyke fnelheid
voort en fpringen als eene Hinde over Heggen, Sloo-
ten en Struiken; zoo by ongeluk hun Ruiter komt
te vallen, flaan zy aanftonds ftfl, zelfs in den fhel-
flen ren of fprong. De Arabifche Paerden zyn van
een middelmatig maakzel, zeer los, meer Mager
als Vet. Zy rolten ze s'Morgens en s'Avonds zoo
zorgvuldig, dat ze niet de minfte vuiligheid op de
Huid behouden, zy waffchen ze de Beenen , als
mede de Maanen en Staart, die zy ongekort laten

f roeyen. Zy geven ze den ganfchen dag niets te
leten, maar alleen 2 of 3 maal te Drinken; met
d er Zonnen ondergang hangen zy ze een Mondzak
aan het Hoofd, waar in omtrent een half mudde
zuivere Gerft is, zoo dat deze Paerden niet dan
s'Nagts eeten, en men neemt hun de Mondzak niet
af, voor s'anderen daags morgen, wanneer zy al-
les opgegeten hebben. In de maand Maart, wan-
neer het Gras aldaar lang is, brengt men ze in de
Weide, en in hetzelve Jaargety laat men de Mer-
rien dekken, waar by men zorgvuldig in acht
neemt, haar zoo aanftonds een Emmer met koud
Water over het kruis te f�orten; zoo dra het Voor-
jaar geeindigt is, worden de Paerden uit de Weide
genoomen, en verders geeft men hun 't ganfche
Jaar geen groente, nog Hooy, zelfs zelden Stroo;
Gerft is hun eenigfte voeder; wanneer de Veulens
een Jaar of agtien Maanden oud zyn, fnyd men ze
de Maanen af om dezelven meer krullig en langer
te doen worden; men ryd ze met twee of derde-
half Jaar, en voor dien tyd word hun geen Zadel
of Gebit opgelegt, alle dagen blyven de Arabifche
Paerden gezadelt en opgetoomt voor de Tenten
ftaan. Hier uit blykt genoeg, dat in 't gebruik van
den Oorlog de Arabifche Paerden alle andere over-
treffen.

Bakok-beenderen , (Maxillares) ook wel de
Kaaken geaoemt; zyn 'er twee,en behooren eigent-

lyk mede tot de Voor-Kaak van 't Paerd ,zynde da
g'oocfte van alle de Knokken welke de Voorfle
Kaak zamenftellen. Zy zyn aan den andere ge-
voegt; en door deze famenvoeving, zoo formee-
ren zy ter eene zyde de Neusholtens ter andere het
Wulffe van 't Verhemelte. Nog zyn ze famenge-
wricht met de Neusbeenderen, de Hoek, de Jok,
de Verhemelt-Been'deren, en het Ploeg- Yzervormi-
ge-Been.��Aan haare uitwendige en zydfe Op-
per Vlakte; is eene fcherpe en langwerpige verhe-
vendheid, welke zich voegt en paft op een dierge-
lyk uitfteekfel van 't Jokbeen afkomftig, en aan 't
welk de kaauw Spier haare hegting. Meerder naar
beneden, tuflchen het laaftgemelde uitfteekfel en
het Neus-been, is een aanmerkelyk gat, dat uit-
komt op een Kanaal 't welke men, de Buis van de
Voor-Kaak noemt; dezelve geeft de doortocht aan
een confiderabelen Zenuw-tak, die van het vyfde
paar ?fkomftig is. Deze Beenderen, laaten aan hun
beneden en voorgedeelte tuflchen zig en de Graat
van de Neus, aan elke zyde eene holte, die zich,
als een ingefneede goot vertoont, welke met't Vel
aangevult is, en gedeeltelyk de uitwendige Neus
gaaten formeert. � Het gedeelta dat het verwulf?
fel van 't verhemelt uitmaakt; vertoond onder aan
elke zyde, een fpleet; dezelve is overdekt ter ee-
ner zyde door het Snot-Vlies, en aan de andere,
door het Vel van 't verhemelte; verder na beneden
is een gat, dat gelyk als ingefneeden is, en van
binnen de Mond naar buiten door gaat. Het nut
van dat gat is, om doortocht te geeven aan kleine
Vaaten; tot welk einde ook nog kleine gaatjes ge-
fchikt zyn die men hier en daar aan 't verhemelt
Wulffel vind, welke egter geene byzondere benaa-

minge nog befchryvinge waardig zyn. ------- Aan

't boven gedeelte van dat verwulffel, is nog een
goot aan elke zyde, die met eene foort gelyke van
het verhemelte Been, een Kanaal formeert, dat men
h�t Kanaal van het verhemelt noemt; het zelve
geeft doortocht aan een Zenuw tak, die zig uit-
breid).

S T A L M E E S T E K. 23

breid » door de Huid van het verhemelte. -� Aan
hec" boven en uitwendige gedeelte van dat Been ,
en boven de Kiezen ziet men eene rondagtige hoog-
te , 't welk de tuberofiteit van het Bakken been is;
zy omvat den aanvang van het Kaakkanaal. Aan 't
agtergedeelte van dat Been, komt eindelyk het ee-
ne by 't ander, om dus het verhemelte te formee-
ren; en de buiten rand van dat gedeelce is voor-
zien van verfcheide holtens, welke men de Tand-
kasjes noem (Alveoli) ten getal van tien ; fes zeer
ruime by het boven eind om in dezelve Kieze inte-
neemen, aan 't beneden einde Vier, waarvan een
voor de Kroontand en de overige Drie voor de
Voortanden gefchikt zyn , dat i.s te zeggen in een
Kaak been van een Paerd van 't Mannelyke ge-
flagt, want by de Merrien daar men zelden vind-
dat ze van Hoek of Kroontanden voorzien zyn, is
het kasje voor dien Tand ook niet aan te treffen;
■�Hec binnen gedeelte van de Bakken beenderen,
maakt met de Neus beenderen te famen de Neus-
holtens uit; men ziet daar eene zeer ruime opening,
die egter gedeeltelyk geflooten is door de Kraak-
beenige Neushoornen, welke opening zig voegt
op een andere zeer aanzienlyke, en in net Bakken
been zelfs uitgediepte holte,en welke hier om ook
de Kaak holte (Sinus Maxillaris) genoemd word.
DezeSinax is bekleed met het Snot-Vlies; de plaat»
waar zig klenfl en ophoud, een gedeelte van het
Snot vogt; zoo lang tot het Dier zig door't Bruis-
fchen daar van ontlali. Deze holtens, zowel als
die, welke by de Jok beenderen gevonden werden;
zyn minder of meerder van Snot gevult, by Paer-
den die met de kwaade Droes behept zyn, of by
de geenen welke aan de gemeene Droes loop la-
boreeren. Eindelyk zoo is hier nog aan te merken;
dat de holtens welke aan de nu befchreve Beende-
ren gevonden worden ,� niet alleen met elkander ge-
meenfehap hebben, maar ook met alle de overige
welke aan de Been deelen van de Voorkaak, als
inede ook aan eenige van het Bekkeneel ontmoet

�werden, dat is te zeggen de eene door de ander.e,
by voorbeeld; de Voorhoofds holtens met de Zeef-
been-Vakjes en de Neusholtens, de Wiggebeens
holtens, met dezelve Vakjes,.deze met de Neus
en zoo voort.

Banden, of Ligamenten worden in 't algemeen
genoemd de bindzels aan de verfche Knokken van
een Dierlyk Lichaam, men vind ze nu als fterke
en vafte en dan weder als "zwakke, elaftifche en
vliesagtige deelen, welke men ontmoet of by de
gewrigten, of by de trekkers; haar zamenftel be-
�taat uit eene nauwe zamenlegginge van witte en
meer buigzame Vezelen, als die zyn, welke de
Knorbeenen ujtmaaken;~door de vatte zamenwee-
vinge dezer, van met een Span-kracht begaafde
Vezele, worden deze Banden by uitftek taai, en
zyn dus niet gemakkelyk uit te rekken of te fcheu-
ren. Haar gedaante word voortgebragt door de
verfchillende legginge en zamcnvoeging*e derzelver
Vezeldraaden; en by gevolg zyn 't of fmalle of
breede of dunne Banden; of ronde en koortvormi*
ge bindzels. Wegens derzelver gebruik, zyn ze
in twee zoorten te onderleheiden; onder die van
de eerfte zoort zyn te reekenen die, welke de ein-
dens of Hoofden van twee, door de gewrichten
beweeglyke, Knokken,in haare hegtingen zamen-
yoeging vafthouden, en deze worden doorgaans
gewricht Banden (Mgamenta articularia) genaemd.
�rider de tweede zoort zyn te verdaan zulke Ban-
den , welke zonder toepasfingen op de Gewrichten,
wel mede aan Knokken of Knorbeenen gehegt zyn,
maar eigentlyk aan andere weeke partyen, byz�n-
der aan de trekkers van de Spieren, tot fteuning
en gemakkelyker beweginge verftrekken, onder de
eerfte zoort zyn byzonder aan te merken-: Eerfte-
Jyk, die, welke twee door de gewrichten beweeg*
jyke Knokken met rondsom dezelve te gaan, ftee-
vigt, en hierom Gewricht-kasbanden (ligameiita
�a$fyhria of Orbicularia) genaemd werden; hier

S T A L M E E S T E R. 25

toe behooren ook de Lidwater-Vakjes {Capfulcs Sy.
noviaks) welke als een dunne Huid onder de Ge-
wrichtkas-banden om de Gewrichten leggen om het
uitloopen van het Lidwater te beletten. Ten twee-
den die, welke haar aan de zy deelen van twee
Knokken hegten, en de benaamingen volgens der-
zelver legginge, figuur en zwaarte ontfangen. Ten
derden ook die Banden welke binnen de Gewrich-
ten van twee Knokken zig inplanten, by voorbeeld
de ronde bindzels (Ligamenta rotunda), de Kruis-
banden (Cruciata) &c. Tot de tweede zoort be-
hooren; de Tuflchen-beenige banden, de Ring ban-
den, de dwars-banden &c. welke haar nut meelt
omtrent de Spieren hebben; ook die welke een
Knorbeen aan een Knok-been hegten,en eindelyk
die welke van den eenen Knok tot de andere gaan;
om of de beweegingen dezer beide Knokken te be-
paalen, of maar enkel tui�chen twee Knokken uit-
gefpannen zyn.

Bartiarysche-Paerden , hebben het Voorftel
lang en verheven, de Nek fyn, fcherp, met wei-
nig Maanen bezet en wel uit den fchoft komende;
fraaye, kleine, magere en voor 't meerder gedeelte
Rams-Koppen, op^welk mooye welgezoorade en
juift geplaatfte Ooren ftaan. 'De Schouders plat
en licht, den Schoft dun en verheven, platte en
wel geronde Ribben, deZyden gevuld en wel aan-
geribt, niet te veel Buik, wel uitgevulde Heu-
pen. Het Kruis iets langwerpig, de Staart wat hoog
geplaatft, welgevormde Billen, die zelden plat val-
len , fyne, welgemaakte en met weinig Hair be-
zette Schenkelen, aan welke de Peezen wel afge-
fcheiden zyn van 't Been; welgemaakte Voeten ,
maar veeltyds wat lang van Koot, hard van Hai-
ren en Gebeente; men ziet 'er wel van alderhande
kleuren, dog de meeften zyn Grys; doorgaans zyn
ze zeer vlug, licht, en van een goeden Aafiem;
dus zyn ze zeer bekwaam tot het rennen en voor
de Jacht, en ook wel waerdig om'er Ras aan te fok-

a« DeN�berlanrsche

ken; maar't is Jammer dat ze niet hoogervan taille
vallen, want zelden vind men 'er die faooger als
veertien Palmen ("dat is 4* Voet) zyn. De befte
van de Barbaryfche Paerden komen uit 't Land van
Marocco; die uit Mauritania komen zyn veel minder.

Bardelie, is een foort van Reikuflen van Ly-
wand en met ftroo opgevuld, diergelykemen in Jta-
lien veel ziet gebruiken.

Bekken, het (Pelvis) word de agterfte Hollig-
heid van de Onderbuik genoemt, in welke gelegen
iyn de laatfte Jngewanden, de Blaas, en de Teel-
partyen. Eigentlyk zyn het zeven Been leren wel-
ke deze Holte formeeren, te weeten, de twee Os-
fia Jlia, twee Os/i� Jschia, twee Osfia pubis, en
het Os Satrum, 't welke in 't midden gelegen is,
en alzoo voor de overige tot een Slot-fteen dient:
dus het Bekken in 't Paerd door dezelve Beende-
ren, als by de Menfch geformeert word: edog
haar� Proportie is verfchillende, en derzelver ftel-
ling met deftellingevan het Dier overeen komftig.
Invoegen dat het Darm-been (Or Jlium) van voo-
ren , het fchaam Been (Os pubis) van onderen, en
het Heup-been (Ox Jscbium) van agteren is. Dee-
ze drie Beenderen zyn niet van eikanderen gefchie-
�en, als by de jonge Veulens, want in het Paerd
zyn ze niet alleen op zig zelfs, maar ook met de
tegens zydfche vereenigt: dus deeze zes Beenderen
niet dan ��n enkel uitmaaken. Het Darm-been
word Jlium genoemd, om dat den omgewonden
Darm daaraan legt; het is een zeer aanzienlykBeeD*
't geen vooral by de magere of afgereedene Paer-
den zeer zigtbaarlyk en uitfteekende is. De figuur
van dac Os Jlium is driehoekig, hebbende twee
Vlaktens, een Lichaam , en drie Hoeken : de bui-
ten Vlakte is glad en hol, en alwaar zig ook de
Bil-Spieren inhegten: de binnen Vlakte is een wei-
nig rondagtig, en bedekt met de Musvuli Jliaci 1
}\ec agterdeel van dezelve Vlakte is oneffen en hob-
belig,

beligi dat zig gevolglyk naauwlyks met het Knor-
been vereffent, dat tot hegtzel dient voor het hei'
lige Been, en het zelve met dit Been vereenigt.
Het Lichaam, dat in het middelde deel beftaat,
heeft niets aanmerkelyks. De Agter-Hoek is die,
welke zig met het heilige Been vereenigt. De Voor-
hoek isbreeder, en van verfcheide uitfteekfels voor.
zien, daar zig het onderdeel van de Onderbuiks-
Spieren als mede verfcheide Dye-Spieren, inplan-
ten. Eindelyk, de beneeden-Hoek, welke zig met
het Os pubis en het Os Jscbium vereenigt; heeft
eene Holligheid , welke met 't Iaatfte tot formee-
ring van die Holte mede werkt, en in welke het
Dyebeen articuleerd, en ook voor een gedeelte de
ovaale openinge uitmaakt. Van vooren, tuflchen
de voorfte en de beneeden-Hoek is eene halve
Maan vormige uitfnyding, over welke,de trekkers,
van de Dy� komende Musculi Jliaci en Psoas,
zoo als ook de Bloed-Vaaten en Zenuwen derSchen-
kelen pafTeeren. Tuflchen die beneden-Hoek en
den Agterfte is nog een ander, maar mindere uit-
fnyding, onder welke de van de Dye komende Heup-
Spieren (Scitici musculi) gaan. � Het Os Jschium
is onder deezen; hetzelve is vereenigt met het Os
pubis en het Os Jlium_t en daaren boven met die
van de overzyde. Die Been beftaat in een Lichaam
en twee takken, zynde het Lichaam 't fterkfte ge-
deelte : het voor deel van dit Been , dient toe hegt-
zel voor de Muscules triceps: het hobbelig zynde
onderdeel, verftrekt tot hegtzel aan de trekkers
van verfcheide Dye-Spieren. De eerfte van de twee
takken, te weeten de voorfte vereenigt zig met het
Schaam-been , dog de tweede of agterfte, die de
grootfte is, voegt zig in het Heup-been, en maakt
de grootfte Portie van de holte Cotyloides. In 't
midden deezer Holte, naby de Dye en voeging
deezer beide Beenderen is eene oneffe diepte, in
welke zig de ronde Dye-band vaft hegt, 't welke
den fchenkel (Femur) in deeze Holte houd,waar-
by nog aan te merken is, dat ze niet ten eenen

maal rond valt, maar onderbrooken is door eene
uitfteeking, die op de diepte paft, in welke deeze
Band legt, en die gevuld is door eenen anderen
Band, die zeer fterk is, en van daar de fluiting ,
volmaakt. Om deeze Reden is het, dat de uitwen-
dige verzettinge der Dye aan deeze zyde, te wee*
ten van binnen veel ligter kan zyn, als van buiren
daar de Holte hooger is. Tuflchen de twee tak-
ken van dat Been is een aanzienlyke uitfnydin^e,
welke aan te merken is, als het meerder gedeelte
van hetovaale gat: hier is 't waar de Musculi Ob-
durati (of in 't rond bewegers) zyn: tuflchen des-
felfs uitpuilinge en den agter-tak is nog een andere
meer uitgebreide maar minder holle uitfnyding , door
welke de trekkers van den musculus obduratus tntemus
("de inwendige in't rond be weegen de Spier) pafleert.
Ook moet 'er nog aangemerkt worden, dat van de
vereeniging van dit Been met dat van zyns gelyken
van onderen nog eene derde uitholling ontltaat,
aan welke zig ingeplant vinden de Wortelen van
het Teel-lid des Paerds, waar door vervolgens de
Pis-leider loopt, zoo als het by de Merryen een
doortogt verfchaft aan de fcheede der Lyf-�vloeder.
� Het derde van de gepaarde Beenderen van 'c
Bekken is eindelyk het Ospubis (of fchaam-Been)
het is 't kleinftevan alle, desfelfs figuur¹ is drie kan-
tig, dus men van hetzelve heeft aan te merken,
drie Randen en zoo veel Hoeken. De binnenzyde,
door middel eener fluitvoege, die men Symphyfis
noemt, van s'gelyke als die, welke beide Usfiajs-
chia vereenigt. De Voor-Rand diend tot hegtzel
aan de regter onderbuiks Spier en aan een deel
van de fchuinfche Spieren. De buiten-rand is die,
�welke de ovaale diepte eindigt.

Bekkeneel, Cranium, ook Hersfenpan, is het

bovenfte gedeelte van 't Hooft,en een van de drie

voornaamfte Holligheden (ventres), welke in het

Jjchaam van 't Paerd gevonden werden: binnen dit

Bekkeneel leggen de Herfenen beflooten, en won
den door hetzelvegelyk als van een Helm befchermt.
De eigentlyke Beenderen, welke het Bekkeneel
formeeren zyn het Voorhoofds-Bcen (Os frontalis),
het /igterho�fds-Been (Os cccipitis), De twee Pan-
Beenderen , en de twee Slaap-Beenderen (Tempora).
Daarby korren nog de Beerderen, welke met heC
Bekkeneel en te gelyk met de Voor-Kaak gemeen-
zaam zyn, als het Zeef-been (Os Ethmoides) en het
Wigge-been , (Os Sphencides) van welke Beenderen
■elk op zyn plaats in 't byzonder gefproJren word)
Deeze Beenderen zyn op zoo een Manier aan een
gevocgt, die haar geene beweging toelaat: dat is
door de Naaden, welke haare Benaamirgen (ont-
vangen, of na hunne figuur, of na de Beenderen,
welke zy vereenigen, als by voorbeeld, de Pyl-
Naad, (Sutura Sag�talis); die de beide fchot of
Pan-Beenderen zamen hegt: de Lamda-vormige
Naad, (Sutura Lamdcidea), welke de Schot-Eeen-
deren aan het Agterbcofds-Been voegt: De Voor-
hoofds-Naad, (Sutura Trontalis) ,welke het Voor-
hoofds-Been aan de Pan-Beenderen voegt &c. Zie
meer hiervan by Naad.

Beenderen, zyn de ongevoelige, harde, duur-
zame en rrin of meer wirte partyen,die tot fteun-
zels en grondveften van het Lichaam eens Paerds
dienen, gelyl de Balken en Muuren aan een Huis.
De Beenderen worden onderfcheiden ten opzigt
van hun weezen,gedaante,aanvoegzelen,Gewrich-
ten en gebruik. Haar weezen en zamenftelling be-
iraat uit criedelei Stoffe; teweeten uit een diet ge-
floote fiof, uir een vSponsagtig of voofer ft�f,'en
uit een hulzigof net-agtige ftoffe. Het digtfte ftof
is' geformeert uit Been-Vezelrjes, welke aan de bui-
ten kant van 't Been tot in her midden zeer digt
geflooten zyn; deze Been-Vezeltjes brenger door
haare verfchiUende famenlegging en inee'nvoeging
niet alleen de onderfcheide figuuren der Beenderen,
maar men vind ze ook in elk byzonder Been ver-

go Dej^�deuoojch�

fchillende in zommige min of meer van elkaride*
verwydert, weder in andere meer of minder digter
by een of geflooten leggen. De Sponsagtige ftoffe,
js die men vind by de langwerpige Beenderen aan
het eind, en by d"e platte Knokken inwendig; daar
de Been-Vezeltjes zichtbaarlyk genoeg van elkan-
verwydert leggen, en niets minder als aan een ge-
flooten zyn. De derde doffe is die welkers Vezelt-
jes, by de Lange en by de Cylindervormige Knok-
ken een zoort van nee maaken, 't welke gefchikt is,
tot onderfteuning en verdeeling der Bloed-Vaten die
hec net palieren, als mede tot onderfchraging van
het Been Merg zelve. De Beenderen, zyn groote*
middelmatige en kleine, lange, Cylindervormige,
platte, ronde, &c. Aan de lange onderfcheid men
�en midden gedeelte, en twee eindens, een bo*
venof vooreind, en een beneden of agtereind. Aan
de platte Knokken vind men twee Vlakten, een
inwendige en een uitwendige , de hoeken, een Voet-
ftak (&<#) Randen en Zy-deelen. De Aanvoeg-
zels welke men of by de eindens of aan het mid-
del gedeelte van het Been vind, zyn verhevend-
heden, uitfteekzels (Jpopbyfis) Aangroeizels (Epi-
phyfes) holtens , groeven, en oneffen of hobbelige
plaatfen. Verhev�ntheden noemt men alle verlen-
gingen , alle uitfteekfels en alle uitpuilingen, wel-
ke men aan de buiten gedeeltens van het Been ont-
moet, waar van die (geene welke met het Been
verknocht zyn, en met hetzelve een enkel en een
zelfde Been �itmaaken, Apopbyfes genaamt werden;.
en die geene welke daar maar alleenlyk aangelegt
zyn, en welke fchynen als daar aangevoegt tezyn*
worden Epiphyfes genaamt; deze voegen zig mee
de klimmende Jaaren zodanig naauw aan het Been
Lichaam, dat zv als dan mede Apophyfis worden.
Deze beide zoorten van uitfteekfels ontfangen nog
andere verfcheide, en met derzelver figuur over
eenkomende, benaamingen. Vind men aan derzel-
ver oppervlakte een uitpuiling, een� rondigheid
of diergelyken, dan noemt men ze Hoofden, zyn

deze aa» de eene en de ander- zyde plat afgaande,
zoo ontvangen zy de benaamingen van Knobbels
(Cohayly) zyn ze oneffen en hobbelig, als dan wor-
den ze tuberojttas genaemd; aan haare ukeindens
meer uitzettende en groover wordende, dan word
het dunne deel, dat gemeenlyk in 't midden van
dien afltand is de Hals genoemd. Eindelyk wan-
neer deze uitfteekfels haar fcherp en puntig vertoo-
nen, noemt men ze graaden of Spietfen , en Kam-
men (Crijtce) zoo zy lang en gelyk fnydigevormia:
eyn. Daar zyn ook Been uitpuilingen, welke we-
gens haare legginge en loop aan de Knokken, fchuin-
ze, dwarsfe, boven en beneeden uitfteekfeh ge-
noemd worden. Andere weder hebben haare eieeen
byzondere naamen, by voorbeeld de Priemsrelvke.
unfteekfels, de Knokkel-uitfteekfels. &c. De hollie-
heden zyn onder elkander niet minder verfchillende
en worden mede in een groot getal aan hetDierlvk�
Geraamte ontmoet. Doordebenaamingevan ho!He-
heid,verfiaat men in het algemeen all� diepten-? In
mgevallentheden, welke men buiten aan de Beende
ren ontmoet als men dezelve naauwkeurig nagaat en
befchouwdt Sommige daarvan omvatten we�k�
deelen, als de Herfenen en de Oogen; andere we!
der ontvangen harde deelen; zoo als die weTS
gefchikt zy� tot het vatten van de verhevendheid
van een ander Been. Voor eerfl. worden d?eS
ker openmge breedt is, kuilen genoemd;die, wel-
ke by de open.ng naauwer als op de grond 7�
noemd men holtens (Sinus) wanneer ze klein �l'
Groefjes (fonol*) Als rondagtige openin�en hec

llZ^J" ^CenC ^ZydC ⁱⁿ^n"n^Sop _d^P_e andere zy-
de uitkomen , noemt men zeeaaten; als dezelan�-
als breed zyn en dus het Been mede door en door
gaan worden ze openingen genaamd S _s LaSw�
opemngen g.lyk als eenhMmrietje.he Peen oW
booren, d>t zyn Buizen ofKsm^T^eerZ
uitgangen dezer Buizen zeer fyn, Lu�Z,w
^n, dat men _ze met het ^00^00^"^ �12
waar kan worden, daa ontfangen zyTbZlZl

3i DENEflEHASDStH�

gen van Poorien (Pori), halve Buizen welke lang
en open zyn, geefc men de naam van Gootjes;
wanneer deze zeer naauw, en fmal, oppervlakkig
en eenige in getal zyn, worden Zy forchen genoemd;
zyn ze als holle flreepen, dan geeft men haar de
benaaminge van fpenriingen; wanneer ze doorgang
aan de Peezen geven, dan zyn het uithollingen*
Geeven zy doortocht aan Bloed-Vaten of Nerven *
dan zyn 't fpleeten; wanneer de Randen van het
Been als uitgehouwen is, dan worden ze uitfnydin»
gen genaamt; en als 'er verfcheide verborgene om*
krullingen met elkander gemeenfchap hebben dan
is het een Doolhof, (Labyrinthus). De tweede
zoort van holtens en diepten, zyn die, welke har*
de deelen omvatten; deze onderfcheiden haar, in
derzelver benaamingen, door hunne meerdere of
mindere diepte. De diepte daaronder worden Kom-
men (Cotyli) genoemd : zoo als die, welke hec
Dye-Been omvat, de overige worden kasjes (AU
ve'oli) genoemd; en zyn gelyk aan de Tandkasjes*
De minder diepte kan men niet anders als ondiepe
of Vlakke kuiltjes noemen, zoo als die zyn van wel*
ke men halve en heele aan de Ruggewervelen vind,
die daar gefchikt zyn om het bovenfte knopje van
de Ribben te ontfangen. Daar zyn nog eenige an-
dere ondiepe Kuilen, by voorbeeld, die aan hee
Schouderbladt, aan de tweeden Nekwervel &c.
welke men de Glenoideale Kuiljes noemt; om dat
men het woordt Glenoides dat in 't Grieks Oogap-
pelvormig beteekent, en waar mme de ouden ont-
leeders die Kuiltjes belegt hebben, om dat hief
aan geen gepafte benaaminge kan gegeven worden.
Eindelyk, ten aanzien van de opper-vlakkige on-
effenbieden welke op de Beenderen gevonden wer-
den, om dat dezelve meeft tot inplantingen voor
de Peezen en aanhegting der Spieren dienen, zoo
worden zy, met byvoeging van de benaaminge der
deelen die haar daar aan hegten Nerfjes, indrukfels*
flreepen en Vlekken genaemd. � Het meerder ge*
deelt» van de Beenderen is gefchikt tot de bewer-
king

kingvan zekere wederzydfcheBeweegingen; welke
weder door de Gewrichten ftand grypen ; die drfc-
derhande geledingen konnen uitvoeren; waarvan
de eerfte is met Beweging, de andere zonder be-
weging, en de derde met en zonder beweging. (Zie
hier van by Gewrichting). Van het Beengeftel is
afhankelykde vorm, grondlegginge en flerkte der
overige deelen van het gantfch� Dierlyke Lichaam.
Het Been op zig zelven is van eene Aardagtige na-
tuur, en het Merg der Beenderen is hetzelve als
het Vet in 't Vleefch; beftaande uit eene, van
flymige, aard, water en zwavelagtige deelen, fa-
meDgeftelde Olie, die het Been bevogtigt, onder-
houd �n verflerkc, dat het niet lichtelyk verzwakt
of gebrooken kan worden. Boven dat zoo nee-
men alle Knokken hun Voedzel van het Bloed,
eelyk de andere Lichaam deelen. By de onrype
Vrucht (Embryon) bevind men het Been ftof
nog zoo week als het witte van een gekookt Ei;
dus het onwederfpreekelyk is, dat de Beenderen
by haar Oorfprong week zyn, en dat ze, voor, dat
zy hunne volkomen flerkte en fteevigheid berei-
ken, alle graaden van Groei moeten doorgaan.
De Been-kunde van het Lichaam van het Paerdc
word Hippofteologia genaamd; en de befchryvingen
van elk Been in 't byzonder is te vinden, onder
derzelver eige benaamingen;

B�en-breuk, aan dit Ongeval zyn de Paerdetv
roede onderworpen. Men is langen tyd van gevoe-
len geweeft, dat de Been-Breuk aan een Paerd on-
geneeslyk was, om reden dat het Paerde-Been niet
van zulke Sappen als die der Menfchen gevoed wier-
den: maar beide is eengroote mistafting,want voor-
eerft, zoo zyn de Beenderen der Paerden zoo van
binnen als van buiten van het zelve ftof, als die
der Menfchen zamengeftelt, en de holligheid der
lange Beenderen met het vereifchte Merg voorzien,
het welke omgeeven is door een by uitftek fubtiel

tT^J<t� ^dat ^a'⁸ ^ecn ^binDeD ^Been-Vliesje kan aange.
II. Deel. C merkt

34 DeNeberland�che

merkt worden: waaruit ten tweede volgt, dat al-
le Been-Breuken aan Paerden, zy moogcn zyn over-
dwars, in de lengte, fchuins of met verplet terin-
§en en vergruizing, geneezen konnen werden: maar
e reden, dat men 'er geen werk van maakt om de
gebrooke Beenen der Paerden te geneezen zyn ze-
kerlyk deze, i^fc. men weet, dat als een by de Menfch
gebrooken Been , gezet is, de Pati�nt een langen
tyd op eene Plaats moet blyven ftil leggen, en het
kwaade Been niet mag verroeren, tot dat de Callus
of Eelt weder aan gezet is: ieder een kan ligt be-
grypen, dat zoo eene behandeling en operatie aan
het Dier, hoe niet ten eenenmaal onmogelyk, egter
heel moeielyk en ongewis vallen zoude, te meer,
om dat het Paerd niet op de.krukken gaan kan,
en dus tot zyne volkomen geneezinge zoude moeten
blyven hangen, 2^e. veronderftelt dat het Paerd voor
de Been Breuk, hondert Guldens waardig is, het
zelve door dit Accident ruim de helft van zyne
waardy zal komen te verliezen, als was de Breuk
ook n�g zoo wel geneezen. Vyf en twintig Gul-
denszouden met h�t meeiter-Loon verfpild worden:
en binnen drie a vier Maanden, in welke men niet
't minfte gebruik van het Paerd zoude konnen h�b-
ben , zal net Voeder en oppaflen met eene gelyke
Som niet konnen goed gemaakt worden: dus is
het zeeker, dat een Paerd, zyn Been breekende,
van geen waardy meer is, en men beft doet, als
men het ten eerflen laat dooden.

Befn-peezen, de kennifle van de Dierlyke bin-
nen deelen en derzelver leggingen fchikking, doet
ons zien , dat niet alleen de Paerden-Meefters, maar
zelfs ook de Autheufen die over de geneeskunde
der Paerden de Pen gevoerd hebben, groot�lyks
hebben misgetaft in 't benoemen van de partyen wel-
ke aan de beneeden deelen der fchenkelen van 't Dier
gevonden werden. Hoe algemeen is 't niet, dat
men een Ligament en twee fterke Poezen die het
agtergedeelte van de Been-Pyp uitmaaken > met al-

derhande byvoegde naamen _t of ook alleen Zenu-
wen noemt? daar doch niets gewiffer is» als het on-
derfcheid lullenen eene Zenuw (Nervus) en eene
Pees (tendo). Het Band (Ligament) is 'c naaft by
het agtergedeelte van de Been-Pyp ("vvy fpreeken
hiervan die, van een Voor(chenkel),het behoord
tot geene Spier; en het is juilt 't zelve waar van
men, aan eenen plattenen weinig Vogtryken fcben-
kel, de fplyting gewaar word, iets boven de Koo-
gel; en aan elke zyde verzeilen die, uit dezefply*
ting voortkomende, twee takken, de kleine Kuit-
beentjes, gaan over de Gewrichckas band der Ko-
gel, en eindigen haar by de kroon. Wat betreft
de twee Peezen welke wy hier de Been-Peezen noe-
men, dat zyn de uiteindens van twee Buig-Spieren,
waar van de eene, dat de verhevene Spier is, gaat
door eenBandboog die agter de Knie gevonden word,
en zig begeeft tot aan het beneeden eind der Pyp,
alwaar zy haar uitbreid, en zig hegt door een Band*
agtig uitfpanzel, aan twee driehoekkige Beentjes»
welke men vind aan de gewrichting van de Pyp
met de Kogel; van daar ze zig weder uitrekt,
langs de Koot, aan welker einde zy haar inplant
door twee takken, welke tuflchen zig eene opening
laaten, waarom deze Spieren ook gehoemt word

de Doorboorde.------- De tweede Pees neemt dien

zelven weg als de eerde , dat is te zeggen , dat fce
mede door de Bandboog gaat, maar ze is gelegen,
van onderen aan de voorgaande, en w�rd hier
om de diepleggende Spier genoemt, zy gaat af
tot 't onderde van de Koot, alwaar ze "de fpleet
doorgaat, die geformeert word door de beide Pees-
takken der doorboorde Spier; waar van dezelve ook
de benaaminge van doorboorde Spier draagt; ver-
volgens komt zy baar weder uit te breiden, en
hegt zig door een Pees-Vlieszig uitbreidfel aan het;
beneden gedeelte van het klein Voetbeen. Dat zyn
alzoo de twee Been-Peezen; welke veeltvds met
de verkeerde benaaroing van Zenuwen beftempelt
worden, -� Het Pyp-Been, kan niet welgeftelr. ge.
C ?. nanirjt

3^� DeNederlandsche

naamt worden , als de agter aan "t zelve bevindly-
ke Peezen ook niet welgeflelt zyn; dezelve moe-
ten zyn van ecnewel geproportioneerde dikte, vaft
van weezen, en in haar famenftel, wel van het
Been gefcheiden, zonder eenige uitpuiling of ge-
zwel, en zonder pynlykheid; behoorlyk dik, vaft
en van het Been gefcheiden; om dat, zoo het Been
breedt en plat is, 't geen aan 't zelve tot eene fraay-
heid verftrekt; is het dat de Been-Peezen klein,
dun en te naauw aan 't Been leggende bevonden
werden, zoo is het een teeken van Zwakheid de-
zer party, die by de minfte Arbeid, rond en on-
jrefteld zal worden, welke ongefteldheid men Kalfs»
Seenen noemt. Ten tweeden, de Peezen hebben
uit haar zelven geen kracht, dan die zy van de Spie-
ren , waarvan zy 't vervolg zyn, bekoomen; want
eene Pees is uit niets anders als door de Spier*Ve-
zelen voortgebragt, waar van ze een deel uitmaakt;
het eenigfte onderfcheid der Vezelen is, dat ze los
en van elkander verwydert zyn in den Buik van de
Spier; daar dezelve zeer geflooten zyn in de Pee-
zen of trekkers van de Spieren; waar uit dan volgt,
dat zoo de Vezelen van de Spier weiniger in 't ge-
tal , of dunner en fynder zyn, de Spier niet zoo
groot kan weezen en gevolglyk moet dezelve ook
minder kracht hebben; zoo dra wy nu vaft ftellen,
dat den trekker 'er een vervolg van is, en deze van
dezelve Vezelen geformeeK is, by gevolgelyk ook,
kleinder en zwakker zyn moet: en dit is de reden
waarom een kleine en dunne Pees de zwakheid van
het Been aantoond; dewyl de Spier tot welke zy
behoord zig zelven zwak bevind ,«en het in de Spier
is daar de kracht dezer party gelegen is. Maar waar-
om is het eigentlyk dat de Pees van de BeenPyp
behoord afgefcheiden te zyn? Aan de eerfte ge-
wrichting van het Knie met het Voor-Arm-Been
(Cubitus) heeft het een katrolletje, dat zig van 'C
Been iets verwydert bevind, door 't welk deze trek-
ker gaat; 't |geen diend om aan den zelven meer
kracht by te)zetten, hem verwyderende van'cbe-

S H t M I � I T E ». 37

wegings punt; zoo hy in tegendeel daar nader by
is,dan zal de kracht van dezelve beweging vermin-
dert zyn, en het Been zal 'er door 't geweld en dwang
dat herDierdoen moetom hetzelve te beweegen,vecl
terder van geen nut zyn, als anders.

BEEN-VLiKs,CPm'�/ZfKm)is een Span aderig, dun
en taai Vlies, dat van buiten onmiddelyk en zeer
vaft aan de Beenderen gehegt is, en aangemerkt
moet werden als het werktuig dat de Been blaaden
vormt; doch dit Vlies bekleed niet de gedeeltens
der Beenderen, welke met Kraakbeen bedekt zyn,
ook niet zulke daar Banden en Peezen aangehegt
zyn, ook die niet, welke aan eene wryvinge on-
derhevig zyn. Het is gefchikt tot het onderfteu-
nen van een oneindig getal endelvaatjes van welke
het door boord is, en die aan het Been ftof, en
aan alle, tot het Been behoorende, partyen, het
vereifchte Voedzel toebrengen. Het heeft eene
rekkende en weder krimpende hoedanigheid, en is
dus van een Veer of Spankragt voorzien, door welk
middel hetzelve zig zoo wel verwyderen als weder
zamen trekken kan, na dat het door de kleine Vaa-
ten welke tuflchen 't zelve en het Been zig bevin-
den , opgeheven is geweefl; gelyk hetzelve de Cir-
culatie van het Bloed, en het zilt-agtige Vogt ook
in de afgelegenfte partyen der Been-Vezeltjes be-
vordert. Men is altyd van gevoelen geweeft, dat
dit Been»Vlies by uit'flek gevoelig was, en dat de-
ze groote gevoeligheid veroorzaakt wierd door
de meenigte Zenuw-Vezeltjes, met welke het zel-
ve zig als doorweeven bevind; maar verfcheide
van de nieuwe ontleedkundigen, onder anderen , den
vermaarde Holler, willen, dat dit Been-Vlies in
Menfchen en Dieren, zoo wel als de Peezen, Ban-
den, Gewrichtkasjes en het Pan-Vlies ten eenen
maal gevoelloos is.

Been-vreter, Caries, is de Verrotting en

Etter,van het weezen des Beens zelve, of het ge.

38 DeNi�derlandsche

zwel en Brand van het Been. Dit kwaad, dat, om
zoo te fpreken, de Kanker is aan het Been, die',
als men 'er niet by tyds in voorziet, geduurig ver-
der gaat, en de naait leggende Been partyen, aan-
iteekc, ontftaat uit inwendige en uitwendige Oor*
zaaken. De inwendige is, die zig eerft in het Been
z�lve gezet heeft: Welk Been bederf voortkomen
jearj, uit aanhoudende Sjcktens als Droes etc: in
welke zig cene Veiaweering op het eene of ande-
re Been gezet heeft; �n ligtelyk kan gebeuren door
Obftruclie der Vaaten die de vloeying der Vogten
door het Periqftium binnen het Been brengen. Het
Been door deze knagende Zweering ingevreeten zyn-
de , word dus met Daaltjes , Hobbeltjes, en Schil-
fers zeer oneffen , waaruit, in zoo verre het Been
betaltelyk is, de Caries' gevoeld en eikend kunnen
\vordcn, als mede ook uit de geduurige aanhouden*
<i�Pyn,.en daar na uit de verandering van het
Vleefch, dat het Been bedekt,als het zelve week,
fponsagtig en Lood-verwig word. De uitwendige
oorzaak is, welk uit eene vuile Zweering in het
Vleefch ontftaat, en dus het bederf in het Been en
in deszelfs weezen verfpreid heeft; dan is de Caries
te erkennen uit de gdleldheid der Etter, zynde
zwart en affchuwelyk ftjnkend. De geneezinge van
de Been-vreeter gefchied op verfchillende wyzen,
het zckerfte is, dat men zoekt den fchilver of dat
gedeelte van het Been dat ingevreeten is, tot op
fie gezonde plaats weg te neemen. De Qaufticale
Genees-Middelen worden 't meelt voor den Been-
Vreeter ge-employeerd; vooral, die, welke men Ac~
tualia no.emt.

Bewegingen ,deze konnen in het Dierlyke Lich-
aam van het Paerd in drie zoorten onderfcheiden
werden,- te weeten I^e. de natuurlyke Bewegingen,
welke niet van den wil van het Dier afhankelykzyn,
lk.de dierlyke en vrywillige Beweginge,en IIK de
gemengde Bewegingen. De natuurlyke Bewegin-
gen zyn die van het Hert, van de Darmen, van
Ie Maag &c: zy zyn in geenep deel afhankelyk

van de Jngeving of de wil van het Dier, om dat
het zelve niet vermogendis, uit zig zelfs of na ei-
ge wil de omloop van het Bloed te ftremmen, of
zig te verzetten tegens de kookinge van de Spy*
zen, welke het genuttigt heeft; nog tegens de ver-
duwinge en afvoeringe daarvan door de Gedarm-
tens; nog de nederwaerts drukkende Bewegingen
der Jngewanden (Perijlalticus motus) kan doen op-
houden. De eigenwillige dierlyke Bewegingen, zyn
die van de deelen, welke het Paerd beweegt en
wil bewegen,volgens zyn eige vrye wil en befluit;
het zy om zyne verfchillende behoeftens, of het
zy wegens verfchcide voorwerpen van welke des-
zelfs ingefchaapen gevoel word aangedaan : zulke
zyn, de Bewegingen zyner Leeden; wanneer het
dezelve beweegt en doet werken. De gemengde Be-
wegingen zyn zulke, welke gedeeltelyk beflaan uit
vrywillige en gedeeltelyk uit zodanige, welke niet
van de eige wil en vermogen van het Dier afhan-
kelykzyn, dusdanige zyn de Respiratie of Adem-
haahng�: hebbende het Uier het natuurlyk Vermoo-
gen dezelve eenige ogenblikken af te breeken , of
te vermeerderen ; by voorbeeld , het breekt die af
waaneer het,dooreenig geluid, opmerkzaam word,
en daarna luiftert: het vermeerdert, die, wanneer
hetzelve kucht of proeft. De eene en de andere
dezer Bewegingen, het zy in de inwendige of in
de uitwendige deelen zyn altoos ingericht volgens
de fchikkinge van de Vleefch-Vezels, die daar ge-
vonden werden; de Maag, de Slok-Darm, de Dar-
men en de Blaas, hebben hunne krimpende en uit-
lekkende Bewegingen niet anders als overeenkom*
ftig met de werktuiglyke Wetten, welken de be-
werkingen in het vryw�lige beweegen der Leeden
volgen; doch maar in zoo verre het bedryf van het
eene of het andere deezer deelen dezelve fchikkin-
gen erkent.

Wy zullen hier niet verder uitwyden; maar al-
leen wegens de vryw�lige Bewegingen van het Dier,
nog het volgende aanmerken; dat men ia die vry-

willige bedryven van alle de Leeden, drie ondep-
fchcidene zoorten van Bewegingen ontmoet: als i,
een enkele 2, eene ziamengeftelde , en 3, eene
fpannende Beweginge: In de enkele Bewegingen,
zyn het eenige Spieren, welke de voornaamfte be-^
wegers uitmaaken: nogtans dient men aan te mer-
ken , dat alle de andere ook gedeeltelyk in mede
of tegen trekkinge koornen; deze om de Bewegin-
gen te bertieren en geene om ze in even-wicht te
houden, als by voorbeeld, het oogenblik, in 't
welke het Dier zyn fchenkel buigt, Nvederhouden
de uitftrek-Spieren als de tegenwerkers (Antagon�
jlen) van debuigers, derzelver werkinge; terwyl
de bybrengende en de afhalende Spieren, van de-
zelve deelen ook aangetrokken wordende, de �e-
wegingen daarvan bertieren. In de zamengeflelde
Be wegingen, gelyk in die , wanneer het Paerd loopt,
wederho�den zig dg Spieren niet anders, als de ee-
nen om de anderen en dus agter een volgender wy
ze: En in de fpannende Bewegingen dat is te zeg-
gen, in welke het deel zig gerekt, ftyf, vaft, en
gelyk als onbeweglyk bevind, zyn ze alle in eene
egale zamentrekkinge, omdat alsdan het tegenge-
weld der Antagonijlen of tegenwerkers gelyk is.

Blaas-call, by de franfche Pesfigon genoemt,
is aan het Paerd eene weeke, ongevoelige en meer
of minder groote dikte, die men geplaa�t vind on-
middelyk tuflehet-. dePees-koort welke over de punc
van de Hak ga'it, en het beneden gedeelte van hec
Schecn-Heen («it�a),zynde dezelve niet zichtbaar,
als wanneer het Paerd op zyn agtergeftel fteundj
fomtyds is deze dikte verdubbelt, dat is te zeggen,
dat 'er eene van de Jnwendige zyde, en eene aan
de uitwendige zyde van de Hak gevonden word;
't geen men dan klemmende Blaas gallen noemen kan»
Deze kwaal doet de Paerden niet altyd kreupel
saan; maar het neemt toe met de Jaren , en belet
het Dier om dit deel gemakkelyk te konnen bewe-
gen j door de kJemminge welke hetzelye alsdan

op de Banden en Peezen maakt. Het wezendlyke
dezer Gall vind men telkens in een Huisje befloo-
ten, dat altyd geformeerd is, door eene opgekrop-
te en gezwolle Klier, of van een Lympha vat, 't
welk zigop dezelvewyze verwydert, en uitzet, ge-
]yk de Bloed-Vaaten, zig verwyderen en verflap-
pen by een ongemak, dac men Kramp-Ader (fa-
rix) noemt. De in het blaas-huisje beflootene ftof-
fe, is niets anders als een Lympha Vogt, dat ee-
ne zekere lyvige hoedaanigheid aan neemt; wee*
gens de tegenftanden die zig tegens deszelfs voor-
waerts gaande beweging verzetten, en dit veran-
dert in een zoort veel overeenkomstig met Honing;
waarom het niet oneigentlyk is, als men deze dikte
in vergelykenis fielt meteen Honing-gezwel, (A/e-
liceris'). De oorzaaken welke deze zoort van Blaas*
gallen voortbrengen, konnen uitwendige en ook in-
wendige zyn, de uitwendige zyn eene geweldige
uittrekking, gedwongene werkingen, kneuzingen,
flooten en flaagen; De Jnwendige oorzaaken zyn
meed een eigen bederf van het Lympha Vogt, en
de verftopping der Vaaten.

Blindheid, kan aan het Paerd op verfcheiden
manieren ftand grypen. �.Het gebeurt fomtyds (eg-
ter zeer weinig) dat de Veulens blind gebooren
worden en blyven, a. Een Oog of ook wel beide
konnen, door ftooten of flaan, van buiten, zoo-
danig gekweft worden, dat de Blindheid gedeeltelyk,
of geheel daaruit voort komt: 3. Zoo kan door 't
overvoederen of door eene misgefteldheid der bin-
nen partyen, of't bederf van de voedende Zappen,
het eene of ook wel beide Oogen verduifterd; met
Vlakken of Vellen bezet, en zelfs geheel blind
raakenrgelyk ook van diezelve Oorzaaken deMaan-
ziekte ontftaan. Eindelyk ten vierden, zoo komt
de Blindheid by die Dieren ook door hooge Ouder-
dom , wanneer alles, en gevolglyk ook de Oogen
voedende zappen en Vogten verdroogen en kragte-
Joos worde». Een Paerd Wind gebooren zynde,
Cj zal

zal liehtelyk te erkennen zyn: als mede ook de
Blindheid , welke, door het ftooten of flaan, van
een hard Lichaam, veroorzaakt is, zal geene lan-
ge Nafpeuringen behoeven; het is zichtbaarlyk ge*
noeg, als 'er een uitwendig gedeelte van het Oog
gekweft is. Wat nu, de door inwendige ongemak-
ken voortkomende Verduiftering der Oogen, aan*
gaat, of de oorzaaken waardoor Vlakken , Vliezen,
of darren, eene Blindheid op de zintuigen voort-
komen; hiertoe behoord een naauwkeuriger onder-
zoek. Als men de Oogen van een.Paerd wel bezien
wil, moet zulks binnen een flal of andere beflootcn
plaats gefchieden, daar het niet al te helder is, en
daar de Lichtftraalen niet regt konnen invallen,
daar op beide zyden zig geene al te witte Muuren
of iets dfcrgelyks bevinden, 't welk anders eene
fchaadelyke wederkaatzingen veroorzaaken zoude.
Het Pae'rd, aan 't welk men de Oogen onderzoe-
ken wil, wel geplaaft zynde, fteld'men zig voor
de Oogen van het Dier, en doet zyn onderzoek,
op alle de deelen van dat zintuig, volgens eene
bepaalde order, beginnende met te zien of beide
Oogen , gelyk van" groote zyn , als hierin, een
gebrek befpeurd word, dan is het raadzaam na te
gaan, of deeze faut natuurlyk of onnatuurlyk is;
dat is te zeggen, dat aan het eene , dat 't kleinfte
is, eene Oog zwindinge, een vergaan of zrnettin-
ge van het, de'zen Bol omringende, vet plaats heeft,
of dot de Maan blrndhoid daar fchuilt; waarby nog
tot kenmerken verftiekken, als het Oog traanende,
troebel, en roodagtig; het onderfte Oog lid van
den Traanen loop gekorven is, en het Dier, by
dit onderzoek,zig zeer onruflig houdt, vervolgens
geeft men acht, of het doorfchynende deel van
het Hoorn-Vlies, genoegzaam helder en doorzich-
tig is; dat is ta zeggen, dat men den Regenboog,
den �og-Appel en de Kriftal-Lenze, overal gelyk
duidelyk, door het doorfchynende Vlies kan heen
sien: gebeurd het, dat men eene duifterheid of
$oort van Wolkjes ontwaar word, welke het zui-
ver;

vere Gezicht, op de gemelde Partyen, beletten,
dan plaatft men zig ter zyden, om te zien, of die
Duiiterheid veroorzaakt word door eene verdikkin-
ge in het Water-Vogt, 't welk zig binnen de voor-
ite Oog-Kamer bevind; als dit zoo is, danjzal men,
terzyde ftaande, zoo dat men het doorfchynende
Hoorn tuflchen zig en 't Licht heeft, dit Water-
Vogt zoo troebel vinden , dat de Lichtftraalen niet
genoegzaam door hetzelve dringen konnen: doch
hierby is nog aan te merken, dat offchoon men,
of het doorlchynende Hoorn, of het Water-Vogt,
iets troebel vind, men niet altoos daaruit moet
opmaaken, dat het Dier blind is,: want by voor-
beeld de Veulens, welken de Tanden wiflelen, by-
zonder by het verwiffelen der Hoek-Tanden, heb-
ben zelden de Oogen regt helder; gelyk ook de Paer-
den, welke zig met een inwendig ongemak of ziek-
te aangetaft vinden; doch deze troebelheid' ver-
dwynt naderhand langzaam van zelve, men be-
hoort dus by dit onderzoek der Oogen, de Jaaren
en den toeftand van het Dier mede in overweegin-
ge te neemen. Een klein gedeelte van het doffe
Hoorn, vertoond zig zomtyds iets roodagtig; 't
welk dan eene Inflammatie in het aangewauene
Vlies (ConjunSliva) te kennen geeft, welkers oor-
fprong, uit verfcheide oorzaken af te leiden is,
maar egter zelden kwaade gevolgen tot een na-
Heep heeft; immers zoo de overige Oog-deelen in
haaren natuurlyken ftaaf gevonden worden. Som-

Sds vind men ook, dat de Portie van het doffe
oorn in fommige Paerden meer plaats van voo-
ren beflaat,als in anderen: deszelfs meerderevoor-
komftig by het doorfchynende Hoorn, geeft dien
misftand, welken men Krinzel-Oogen noemd, en
waar van men tot nog toe geloofd heeft, dat hec
geheel bedorvene Oogen waren: maar dat gevoe-
len is zonder grond. Het doorfchynende Hoorn,
en het Water-Vogt helder en in zynen natuurlyken
ftaat bevonden hebbende, veftigt men het ook op
de KryJlcd'Lenze; dit een helder en. doorfchynend

44 DbNed�rlandschk

Lichaam zynde,' dat gevolglyk van zig zelfs gce-
ne duiielvk zichtbaare kleur heeft, laat ons, door
den Oog-Appel heen, niet als eene zwarte kleur
ontwiar wordea, welke niets anders is, als de we»
derkaatzinge van de natuurlyke kleur van de Uvea,
dwars door de Oog-Vogten; zoo men daar eenigs
andere kleur als deze zwarte Reflexie gewaar word,
dan kan men met zekerheid befluiten, dat 'er eene
verduiftering en verdof�inge aan de Lenze plaats
heeft, welke beletten kan,dat de LichtltraaJen be-
hoorlyk binnen het zintuig koomen konnen ,en dus
het gezicht ten eenen maal bedorven weezen moet.
Wanneer zig de Kryftal-Lenze, om den geheelen
ovaalen omtrek van den Oog-Appel, gelyk als
wit en glasagtig vertoond; dat is een zeker teeken
van een begin van derzelver verduifteringe, het
welk voortgaat en in korten tyd dat ongemak

fseft 't welk men den ftaar of CatharaSla noemd.
choon men nu het doorfchynende Hoorn , het
wateragtige Vogt, en de Kryftal-Lenze, en dus
alles voor en agter den Oog-Appel, helder en klaar
en doorzigtig bevonden heeft; is het nogtansgeen
volkomen bewys, dat het Oog vry van Blindheid
is, waarom moeilyk is, in dit geval, de waare ge-
fteldheid van het Oog te konnen ontdekken; hoe*
■wel deze moeielykhed alleen voortfpruit uit het
gemis van de vereifchte Regelen en grondftellingen,
want zulke, hier omtrent in het algemeen aange-
noomen en vafl gefield zynde, behoefde men
niet langer bevreesdt te zyn.om zig hier in te kon.
«en bedriegen. Die waarheid omhelzende, dat de
dofheid aan de Oogen van het Uier, 't niet alleen
is, dat het bederf en verlies van het gezicht ver-
oorzaakt: zoo moet men onderltellen, dat 'er vol-
ftrekt ook nog inwendige oorzaaken zyn, die het
bederf van het gezicht voortbrengen, gevolgelyk
men ook zyne toevlugt behoord te neemen, tot
eene naauwkeurige befludeeringe van de nuttig-
heid en werkingen der deelen, welke tot dat zin-
tuig behulpzaam zyn. De Regenboog, heeft hier

S T A.L X I I I T | li 4J

tweederhande Bewcegingen ; de eene is de Zamen-
trekkinge en de andere de loslaatinge, deze beide
Beweegingen formeeren de twee hoedanigheden
van den Oog-Appel: in de Duifterheid ontlaat hy
zig; en trekt zig by een, in de helderheid:hy ont-
laat zig in 't donkere, om eenen veel vreijeree door-
tocht, aan de Lichtftraalen te laaten, welke als-
dan in eene weinige veelheid zyn; hy trekt zig by
een, by het helder Licht, om het inwendige van
het Oog te bewaaren, voor den al se grooten in-
druk , welken eene al te groote menigte van ftraa-
len daar zouden veroorzaaken, en zoo deze beide
hoedanigheden, van zamentrekkinge en loslaatinge,
niet zichtbaar zyn, dat is, als de Regenboog gee-
ne Beweegingen heeft, dan is het zeker, dat het
gezicht bedorven is. Op zoo eene wyze, kan men
door het onderzoeken dezer Beweegingen zoo ver-
re koomen, dat men, een wel gefundeert oordeel,
over de fterkte en over de zwakte van 't gezicht
van het Dier vellen kan; namentlyk, als men het
Oog wegens de meer of mindere helderheid» en
doorzichtigheid naauwkeurig onderzoekt en de graad
daarvan bemerkt heeft, drukt men aan het eene
Oog het bovenlie Ooglid af, en houd dus dat Oog
eene korte tyd toe, waarna men hetzelve laat ope*
nen, en naauwkeurig let, of de Regenboog by de
zamentrekkinge en de loslaatinge van den Oog-Ap-
pel, zyne veerkragt in de beweegingen heeft, en
tot welken graad deze Beweeginge is: vervolgens
fluit men het andere Oog, aan het welke men de-
zelfde onderzoekingen doet: uit de meerdere of
mindere zamentrekkinge en krimpinge, maakt men
op, de meer of mindere gevoeligheid, en gevolg.
lyk van de veel of weinige fterkte van het gezicht;
en zoo hier van eene gelykheid in beide de Oogen
gevonden word, dan kan men ook beiluiten, dat
in beide eene gelykheid en evenredigheid van ge-
zicht vermoogen plaats heeft: deze Beweegingen
z\n zoo wel in het Oog van het Paerd, als in dat
yan den Menfch zeer zichtbaar: edog, om ze op

't alderduidelykfte te konnen ontwaar worden, moet
men op de volgende wyze te werk gaan : onderftel.
lende dat het Paerd zoodanig geplaatfl is geweeft,
dat, de al teregt lynze, invallende LichVftraalen.
geene v�rwerpinge hebben konnen veroorzaaken >
�n het befchouwen van de uitwendige deelen, van
den Oog-bol, en niet hebben konnen beletten het
ontwaar worden, van de verfchillende verduifte-
rende oorzaaken; dan heeft men niet te doen, als
het Dier iets te rug, in eenen wat donkere Plaats,
doen gaan, dus zal zig de Oog-Appel zeer zicht-
baar loslaaten en openen , brengt het Dier vervol-
gens fchrede voor fchrede en allenskens weder
voorwaarts; na maate het de helderheid nadert,
zal zig de Oog-Appel zamen trekken. Deze ma-
nier, is volflrekt zeker,en de Beweginge van den
Regenboog zyn zeer duidelyk te zien; het zy in
het zamentrekken , of in het loslaaten en verwy-
deren van den Oog-Appel, en zoo volkoomen te
onderfcheiden , dat men in eene en dezelve tyd de
onderfcheide hoedanigheden van dien, of zy in
beide de Oogen met eikanderen over een komftig
zyn, en teff�ns ook de fterkte of zwakte van het
Gezicht van 't Dier, erkennen kan.

De Blindheid van den Ouderdom door 't uit-
droog�n en 't bederf der voedende vogten en fap-
pen voortkoomende, is al te ken en zichtbaar, en
dus niet noodig, hier eene befchryvinge daarvan te
doen : voor 't overige zie meerder hiervan by Oo-
gen en by Maan-Oogew.

Bloed , het wezen van! dat vloeibaare Vogt, is
gebondener, als Water, en rood van kleur: buiten
het Hert is het, of in de Pols-Aderen, of in de
Bloed-Aderen: het eerde is dunner, warmer eri
r�oder; het tweede dikker, kouder en donkerder.
Het is uit tweederhande flof zamengefteld, te wee-
fcen, uit een wit en ziltig Vogt, in het welk eert
ander, zynde rood .van kleur, als een flie�nigta

roode balletjes zwemmen, die de roode kleur aan
het Bloed geeven. Beide deeze Vogten met mal-
kanderen vermengt en Circuleerende; maaken niet
als eene Subftantie uit; maar als het Bloed buiten
zyne Vaaten is, fcheiden deeze partyen zeer zicht-
baarlyk van een, waarvan de eerfte dik en geron-
nen word , en de andere Water is, het welk men.
de fcherpigheid van 't Bloed noemd. Het Bloed
word in het Lichaam op de volgende wyze gemaakt;
als de Chylus, in de Maag behoorlyk gekookt, van
daar in de dunne Darmen gegaan is, word hy al-
daar gezuivert en volmaakt; doch de grove deelen
of faeces gaan na den dikken Darm ; deMelk-Ade-
ren trekken den Chylus aan zig, en verfpreiden hem
door de Darmen. Van daar gaat de regte uitge-
wrogte Cliylus na de Melk-Zaps-K lieren , door wiens
takken de volmaakte Chylus in den DuBus Thora-
ckus, tulTchen de groote Pols-Ader en Wervel-
Beenen, tot aan het Hert gevoert word, van waar
zy zonder het zelve aan te raken na vooren gaat,
en zig zomtyds met eenen, en al te mets met meer
Monden in de linker Oxel-BIoed-Ader, ('t welk bv
de Menfche eene van de onder-fleutel-beenfcheis)
uitfypeld, en zig dus met het Bloed- Aderlyke Bloed
vermengt, en alzoo hierdoor de gemeldeVma be-
let word, dat het Melk-Zap niet hooger klimt,
maar door middel van den ftam der holle-ader we-
der agterwaerts_ gaat, en in de regte Hert-Kamer
loopt , en daar in Bloed verandert word. Maar de
regter Hert-Kamer word door het aankomende Bloed
meer geopend en verwydert, welk Bloed door de
gemelde Aderen der regte Hert-Kamer in meenigte
toevloet, en door de linker Hert-Kamer word het
gelyk als kookend Bloed, door de Lugt der Long
�ematigt en verkoelt. Dit gefchied zynde, wordt
het verder door de Arteria Pulmonatis naar de Long
gevoert, van waar het door �eVena ■pulmonalisvtQ*
der te rug in de linker Hert-Kamer komt, aldaar
ten vollen uitgewrogt en door de Arteri Magnatol
alle deelen des Lichaams gebragt word.

48 DeNsdeilandschb

Boom drs leevens, deeze zoogenaamde ge-
daante , word zoo wel by het Dier als t y den Menfch,
in de kleine Hertenen gevonden. Van deze kleine
Herrenen of agter-brein , beftaat de uitwendige
hoedanigheid uit de fchorsagtige, en de inwendi-
ge uit de Merg agtige; welke beide door malkan-
der vermengt zyn; dewyl nu deze deelen gelylc
als Platen op malkander geftelt zyn, zoo komt
het door deze fchikking, dat wanneer men de op-
per vlakte dezer Herfen Subftanrie in de langte
(iiertical) doorfnyd; men in dezelve de gedaante
van takken en telgen van een Boom zeer duitelyk
ontdekt.

Borst-Buis, Du�tus Tboracius\ zie Gyl-leider.

Borsten, (Mammaria;') ook Prammen genaamd;
deze vind men aan de Merryen, maar aan Paerden
van het Mannelyk geflagt worden ze zelden ont-
moet; en als zy 'er zyn, dan zyn ze zoo weinig
zichtbaar, dat het befte Oog werk genoeg heeft,
om ze te ontdekken; vertoonende haar maar als
kleine verheevenheeden van de Huid, aart de wrong
van den Kooker, niet verre van den Balzak, een
aan elke zyde , dog niet verder als een halve duim
de eene van de ander verwydert ,eh met een klein
en zeer ondiep ftipgaatje voorzien. Arifioteles
meend, dat ze maar aan de Paerden gevonden
werden, welke na hunne Moeder gelyken. De
Borden der Viervoettige Dieren worden ook veel-
tyds Zuig-Tepelen ook 't Uyer genaemd.

Borst-Gezwel , is eene Siekte welke veeltyds
de Paerden overkomt, en onder de Koortfen moet
gerekend werden, welke met eene inflammatie ver*
zelt zyn, of by dewelke eene zulke te verwagte�
ftaat. De teekenen deezer Siekte zyn, een ge-
zwollenheid, voor aan het boven gedeelte van de
Borft, ter plaatze omtrent daar de Hals de Bord
uitgaat; eene geweldige klopping ia de flanquen,

S ± A L M E E S T E R.' 49

jheevige Koorts, verloore Eetluft; niet tegenftaan-
de het telkens fchynd , als of het Dier geweldige
Dorft heeft, nogtans zoo kan het geen drinken nut-
tigen , een Kout-Zweet, Huiveringen en buiten ge-
woone fterke Hertkloppingen , welke men omtrent
ter plaatfe van de Zwelling, door de Pols flaagen
van de Hals-flag-ader (Carotites) zeer zichtbaar kan
ontwaar worden. Om dat dit Borft-Gezwel, zig
regt voor 't Hert bevind,, noemen de franfchen.

deze Siekte Slnticeur of dvani-Cceur-------Dewaa-

re ooiTaaken van dit Ongemak, zyn niet ten ee-
nenmaal met fekerheid te bepaalen �, egter, zoo veel is
gewis, dat by Paerden die aan deze Siekte gecre-
veerdzyn, men meeftehtyds, beide de Luchc-pyp
en de Slok-Darm zeer geinflammeert bevind. ��
�m deze Siekte te gcneezen moet men, zoo dra
men de hiervooren gemelde teekenen gewaar wordj
het Paerd aanftonds beide Hals-aderen doen ope-
ten , en uit dezelve ruim half zoo veel Bloed meer
aftappen, als riien anders, gewoon is, by ordinai-
re te trekken, ten einde ,den aandrang van't Bloed
na de geinflammeerde deelen te verriiinderen. Na
het Aderlaaten moet men een verzagtend Lavemenn
toe dienen en dat drie maal s'daags. Het Voeder
dat men aan het Dier geeft, mo�t zyn een weinig
Hooi, en lauwe Zeernelflobbering, en de Drank,
met een Handvol gerfleh Meel, afgekookt Wa-
ter, in 't welke men telkens ook nog fes loodt
Poeyer van Zoethoud doen moet; en eindelyk zoo
is 't ook hoogft noodzakelyk, dat men hier by
pok Medicynen gebruikt, welke de Hitte en de
Koorts verminderen.

Borst-klier , (7%mw)j by de oude Ontleed-
kundigen genoemd ter oorzaake,dat dezelve in ge-
daante eenigzints zweemt na een Bladt van hefc
Kruid van dien naam; dog om dat deze Kh'er-ftofFe
na maate zyner winnende tyd verandert, zoo valt
het moeijelyk, de nette figuur daarvan regt te bepaa-
len : deze weeke Klier-ftof word gevonden in de

verdubbeling van het middelvlies (Mediaftiuni) en
deszelfs tweede afwykinge boven het Hert-beursje
en het Borft-been QSternwm). Deze Klier heeft
eenige overeenkornft met de Longen, ten minften
als men ze in een ongebooren Vrugt (Fcetus) of in
een jong Veulen 'befchouwd; als zynde uit twee
Lobben geformeert; welke alleenlyk door een Zell-
weefzel met elkander vereenigt zyn. Buiten de
bladen , tuflchen welke men ze geplaatft vind, is
zy in haare Situatie door niets gefteevigt of vafl
gehangen, dan door eenige Bloed-Vaaten, die af-
komftig zyn, ter eener zyde, van een tronk der
groote Slag-Ader,die de Middel-Vlies-Slag-Aderen
heeft voortgebragt, en ter anderen van de Inwen-
dige Borft-Bloed-Aderen. De kleur dezer Klier is
inde ongebooren Vrugt, bleek rood, iri het jonge
Veulen zweemt ze na het bruine, en is zwartagtig
�n 't Paerd. In deezen is haar klomp veel geringer,
dan in het Veulen. en in dezen weder minder dan
in de ongeboorne Vrugt. � Binnen 't weezen de-
zer Klier-ftoffen heeft men wel Melk-Sappen ge-
vonden , maar hoe die Zap daar aangebragt en ge-
filtreert word, en waarheen en in welke partyen hy
overgaat, blyfc tot nog toe onzeker, als tefFens
ook, wat het waare nut dezer Klier is. Eindelyk
ftaat nog te zeggen, dat deze Klier van eenige ont-
leed kundt'gen onder de ronde of mosagtige Klie-
ren (Conglobatce glandula�), maar weder door andere
by de vaatagtige Klieren QConghmerat® glandulcB}
getelt worden : daarentegen van de beften onder
de nieuwe Dieren-Ontleeders den Heer Bourgelat afs
eene byzondere en irreguliere Klier word aange-
gemerkt.

Bossen, van fommigen ook Bogtengenaamd, zyn-
de een gebrek omtrent de Hak van deAgter fchen-
kels van eeq Paerdt; beftaande eigentlyk in eene
dikte of uitzettinge van het Beenftof,- gemeenlyk
vind men het geplaaft aan het inwendige en benee-
den gedeelte van het Scheen been (TiUay beilaan-
de

S T A t M � � S t E R. JI

de daar den Knobbel van die zyde van dat Been;
wiens form het ook volgt, want zynde langwerpig,
en boven by zyn begin (maller als van onderen.
Deze uitzettingen toeneemende, moet noodzaake-
lykerwyzedeG�wrichtingperfen, hetgeen langzamer
hand bezwaarlykheid indeBeweeging voort brengt;
zy dwingt mede de Peezen en banden die ze om-
ringen 't geen boven het gebrek in de bewee-
ging, nog Pynen toe brengt; dus ziet men datPaer"
den met dat kwaad bezet, meer of minder kreupel
gaan, te weeten volgens den graadt op welken de
kwaal gekoomen is, en haaren voortgang maakt;
reets op eene hoogen trap gekoomen zynde, is het
Been ftyf, de buiging der Hak niet gemakkelyk,en
dezelve lyd'er eindelyk zoo veel door, dat de be-
weeging by na ten eenen maal ophoud, en deze
kwaade gefteltheid als dan in een onegte Gewricht
verflyfving verandert. Men moet ook aanmerken,
dat de Bos veeltyds gepaard gaat met een gezwel
in de HaafTenbuiging , ter plaatze daar men ge-
meenlyk de Kramp-Ader ontmoet; maar vooreerfl
zoo kan deze opzwelling niets anders zyn, als ee-
ne veel grootere uitrekking van de Huid, ontftaan-
de van de verheffinge van de Bos, of dikte van het
Been, en in een tweede geval kan het wezen in
de Gewricht-kas-band , en alsdan is de kleine en
weeke dikte die men ziet, een gevolg van de klem-
ming in het Gewricht. Deze Boffen komen gemeen-
lyk voort van uitwendige oorzaaken , fomtyds kon-
nen de eene met de andere het hunne daar by toe-
brengen. De eerftgemelde zyn flooten en flaagen
of eene gedwongene en geweldige werking; de
tweede* koomen "door een bederf van het Bloed.
Stooten en flaagen brengen deze hier verhandelen-
de dikte voort, door de knelling die ze maakeri
en waar op volgen moet uitzypeling der Sappen,
tn het verliesvan fleevigheid in de Been Veezelen %
en door deze uitgeftorte Sappen, moet het daarvan
bezette deel, zig niet alleen opheffen, maar vol-
§ens den aandrang der Vogten in groote toenee*
' D 2 men

men. Al te veel en groote oeffening, en geweldr-
ge en gedwongene werkingen; helpen mede ook
den ophouding en ftilftand der Sappen bewerken, eer-
ftelyk, door de geduurige wryving van dat Been,
met die door welke hetzelve articuleert, met de
Agter-Been-pyp, en welke wryving de zwelling te
weege brengt; ten anderen, door de geneigtheid,
welke de van het midden punt van de kringloop ver-
wyderde, en tegens haare eige zwaarte op te klim-
men, gedwongene Vogten, tot het ophouden heb-
ben, voor al die, welke zig ophouden binnen de
Aderen en binnen de Kanaalen die aan de werking
der Spieren niet bloot leggen, welke werking ver-
moogende is de vooruitgaande beweeging en den
loopte verhaaften; en dat zyn zalke, die gelyk
zyn aan die in het Been en in de beneeden eindens
van het Dierlyke Lichaam. Als de Boffen maa*
alleen inwendige oorzaaken betekenen, en uit ee-
ne bedurvenheid van het Bloed ontftaan , dan is
de zaak haarer vorming dus geleegen ; de verdikte
Sappen moeten zig blyven ophouden en ftilftand
neemen binnen de kleine vakjes en hokens welke
de Hoofden of het fponsagtige weefzel der Been*
deren maaken, daar zy de Been Veezelen van el-
kander af doen verwyderen, namaate zy daar hun-
ne invloed hebben; en door haaren langduurigen
ophouding zig daar verharden enEeltagtig worden ;
dus is den oorfprong en wasdom van de Boffen,
zoo lang dezelve maar alleen uit inwendige oor-
zaaken 'voortkomftig zyn.

Breuk, (Hernia} word genaamd eene dikte, voort-
gebragt door de Darmen, aan eenige plaatfen van
den Onderbuik, als by voorbeeldt by den Navel,
aan de zyden van de Smeerbu�k in de Liezen, of
eindelyk aan den Balzak. Deze laatfte foort van
Breuk, welke in het Paerd veel eerder ftand grypt,
als de overige foorten, word een Darmbreuk (en-
teroceW) genoemd. Deze Darm breuken ontftaan,
door eene fcheuring, of alleen door eene verflap-

ping in het Pens-Vlies. Wanneer de Darmen zig
in de Liezen blyven ophouden, dan is het een on-
volmaakte Breuk, dien men gemeenlyk een Lies-
breuk , (bubonocele) noemdt; maar zoo de Darmen
den Ring door gekoomen en binnen den Balzak
gezonken zyn, dan is het een volmaakte Darm-
breuk. Als 'erin beide Liezen of aan beide zyden in
den Balzak een dikte gevonden word, dan is het een
teeken van een dubbelde Breuk. Wy hebbengezegt
dat deeze foort van Breuken vooitkoomen door
een fcheuring, of alleenlyk door eene verflapping
of ontfpanning in het Pens-Vlies, welk fcheurze�
of uitrekkinge in dat Vlies veroorzaakt kan worden,
door 't doen van een buitengewoon geweld, by
voorbeeld: van zulk eene, waar aan het Dier by
het draagen en trekken van zwaare laden, of by
het doen van heevige of van wedergehoude fprongen
veel bloot gefteldt is. Dat de Darmen in den Balzak
konnen door fchieten, of haar ook in de Liezen
konnen blyven ophouden, komt daar van daan;
het Pens-Vlies gefcheurd of gerekt zynde, gaan
en vallen, de Darmen door de openingen welke men
gemeenlyk de Ringen noemd,en die in den Natuur-
lyke (laat doortogt geeven, aa*R de banden van de
Zaad-Vaaten. � Hierby diend egter nog te worden
aangemerkt, dat de Darm-Breuken by de Paerden
niet zoo veelvuldig voorvallen, als by de Menfchen,
want;deregte en overeindfche Helling in welke wy
ons bevinden .helpt niet weinig daartoe, om dat
de natuurlyke hanging onzer Ingewanden is, regt
Lynnig of vallende op die paatfen van den Onder-
buik, welke 't minft tegenftand konnen doen; in
E laats dat de Waterpas gelyke ftelling van her,
lier, deze onmagtige deelen ten eenen maal ton
befcherming verftrekt. Wy zien zelfs zeer dik-
wyls, dat na buiten gewoone, gedaane krachten
het Paerd niet gebrooken raakt, en zoo het daar
by lydt, dan is het door niets anders, als dat'er in
eenige aanfienlyke Vaaten fcheuring gekoomen is;
en ook door de uitrekking van eenjg gedeelte van

het Pens «Vlies. Daarenboven zoo zyn in het
Paerd de kleine Darmen overdekt van de groote; en
deze zyn het, welke men by't openen van den Pens-
zak 't eerft gewaar word. Nu haare legging ten ee-
nen maal het tegengeftelde zynde, met die welke
zy in den Menich "nebben, en de Breuk gemeen-
Jyk van niets anders veroorzaakt zynde, als door
den afval van een der Darmen, zoo is het niet te
verwonderen, dat 't Paerd minder als den Menfch,
aan dat ongemak onderhevig is. Zoo zeldzaam de
Breuken by dat Dier voorvallen, zoo ongemakke-
jyk is ook derzelver Geneezing; het befte en meeft
beproefte middel hier voor isTde Operatie van het
fnyden. De behandeling daarvan is te vinden, in het
eerfte deel van den Nederland[chen Stalmeejler, pag. 283
en i�eq. Een Net - Breuk (epiplocelle) kan aan het
Paerd niet gebeuren, om dat ditvetagtige bekleedt-
zel in het Dier, niet dan over de kleine Darmeu
uitgefpreidt is, en welke kleinen Darmen hier van
de groote overdekt zyn, en dus het Net zoo laag
Biet kan afzakken. � Maar nu heeft het nog an-
dere toevallen, welke aan den Balzak koomen, en
die men mede de benaaminge van Breuken toevoegt,
hoewel de Darmen niets daar aan toe brengen, en
de oorfaaken daar van, met die uit welke de reets-
gemelde Breuken ontftaan ten eenen maale daar
mede verfchillen. De ongemakken welke aan den
Balzak komen en mede Breuken genoemd worden,
beftaan eigenlyk in eene opzwelling en dikwor.
ding van dat deel; welke, uit verfcheideongemak-
ken voortkoomende diktens , in vierderhande foor-
ten onderfcheiden worden; te weeten, de Water-!
breuk (Hyirocele'), de Windbreuk (pneumatocele) _td» Vlies-Breuk, (SarcoceW), en de door de afzak-
kinge der Humeuren veroorfaakte Breuk, QHernia
bumoralis). �■ De eerfte of den Water-breuk, is
eene vergaaring van Water, dat zig kan hebben
uitgeftort binnen de holligheid welke den Bal om-

fe�ft, of dat zig alleenlyk kan hebben ingefypelc
innen het weefzel van de Huid, of in het daar-

onder zynde Cellweefzel. In het geval van uit-
ftorting, zoo kan de dikte zoo wel aan eene zyde
alleen, als ook aan beide te gelyk ftand grypen;
dit ongemak, dat eene waare Warerzugt van den
Balzak is, kan uit verfcheide oorfaaken afkomftig
zyn, als dooreene verflaauwde beweeging van het
Bloed, of de diflblutie daarvan, van ftooten, van

vallen of van drukkingen en perfingen.------- Da

Wind-breuk, beitaat uit eene vergaaring van Lugt
binnen den Balzak, die van s'gelyken zoo als het
voorgaande ongemak, van twee fborten kan zyn,
want de winden konnen fomtyds beflooten zyn
binnen de holligheid van het durtos zelfs, of het
is alleen de binnen de Vakjes van het Cellweefzel
uitgebreide Lugt, welke als dan deze opblazinge,
(�mphyfema) veroorfaakt.��De Vlies-breuk, is
eene harde dikte, welkeof��ne, of beide zyde te ge-
lyk van den Balzak beflaat; dezelve word voort-
gebragt, of uit eene verharding of de opkropping
van den Bal zelven, of door eene pafwording en
opzwelling van het Vel en van de overige Vliezen,
die den Bal omvangen. � Eindelyk de Vogten-
Breuk, beftaat uit eene vergaaring van Humeuren,
of het is een waare verzwering, die zig in den Bal-
zak formeert, zynde dan veroorfaakt,door flagen
of ftooten; men kend dit ongemak uit de zwelling
of uitfpanning van den Balzak; door de Koorts
welkegemeenlyk daar mede verzeld gaat, en door
de zwaare Pynen ; fomtyds gebeurt het, dat zelfs
de Ballen gelyk als verdroogen, en by uitftek hard
worden, en veeltyds heeft deze foort van Breuk
zeer gevaarlyke gevolgen.

Buglam, of Boechlam, is eeneafwyking,of door
geweld gefchiede afzondering der Oxel Qvimerus)
van het Lichaam; zulks kan op tweederhande wy-
ze plaats hebben, te weeten ajs de Gewricht ban-
den , en Peezen iets uitgerekt of vertrokken zyn,
ten anderen als de Beenknobbel, door uitzyn komc
te wyken, geforceert is geworden. De oorfaaken
D 4 van

van dat ongeval zyn gemeenlyk een val, of een
buiten gewoon geweld dat het Paerd gedaan heeft
met opltaan, of als het in 't gaan ter zyden uitglyd.
De uitwykinge des hoofds van het Oxelbeen uit
het kommetje van het Schouder blad, gefchiedtzeer
zelden, niet tegenftaande dat kommetje zeer ondiep
�s; want de banden welke dat Hoofd binnen het
zelve houden en het Oxelbeen aan het Schouder-*
Wadt beveftigen, zyn zeer fterk eu genoegzaam
vermoogend "zoo eene by uitftek gevaarlyke uit-
wyking tegenftand te bieden; dus de meefte Oxel»
afwykingen beftaan in eene meer of mindere fter*
ke uitrekkinge van de Spieren die zig aan dat deel
voegen, en die derzelven te naaft zyn, te weeten
die, welke haare hegtingen hebben"ter eener zy-
de aan het Borftbeen en aan de Ribben , en aart
de andere zyde aan het Oxelbeen (humerus) en
aan het Schouderbladt; deze zyn de groote Borft-
Spier, en kleine Borft-Spier, de groote Zaag-Spier,
en de Nahaal-Spier van de Oxel &c. Alle de an-
dere Spieren, dat is te zeggen, die welke anders
geene hegting aan 't Liehaamvan het Dier hebben,
als alleen aan het Oxelbeen, konnen niets gelee-
den hebben; uitgenoomen de Huid of gemeen-*
faame Hals-Spier, die een gedeelte van het Schou-
derbladt bedekt, en die afgaat tot aan het Oxel-»
been, en de groote Rug-Spier, welke ook hetzel-
ve gedeelte overdekt en zig van daar over het
Lichaam van het Paerd uitftrekt. � Zoo de Bug-
lamheid maar uit eene ligte ontfpanning dezer ge-
melde Spieren ontftaat, dan is het ongemak gantfch
niet gevaarlyk en gemakkelyk te helpen, maar als
de uitrekkinge zoo geweldig is, dat het eene tus-
Jchen opening of groote afwyking veroorfaakt,dan
is het dimmer; als wanneer de Lympha-Vasten haar
ontfpannen, zig fchuuren, en het Lympha-Vbgt
dat ze in haar voeren, zig uitftort, en tuffchen de
Oxel en de Ribben, en zelfs fomtyds tuffchen de
Ribben en het Schouderbladt komt; dit uitgelooi
pea Vogt gevolgelyk_? niet meer aan de wetten

van den Kringloop onderworpen zynde, verdikt,
belet en bederft de beweeging en de werkingen
van de Oxel en van de Schouder; en de Zenuw-
draaten hier door mede gedrukt wordende, ver»
oorfaaken eene heevige Pyn; d�ze verwekt eene
prikkeling door het gantfche Zenuw geitel, en een
beletting in den Kringloop, van daar komt voort
eene heevige Koorts, en fterke Zyd-kloppingen ;
welke kloppingen mede geene andere oorzaak heb-
ben, als de Koorts, welker heevigheid de fnelheid
der Ademhaaling vermeerdert, om dat de bewer-
king der Spieren van den Onderbuik die mede hel-
pen, telkens veel gauwer en fterker worden we*
gens den toevloed van 't Bloed, 't welke zig nu mee
meerder fnelheid binnen de Longen begeeft.

Bugzwiaden, zie Styf.

Buik , ook Schmeerbuik en Onderbuik C Ab&a*
men) genaamd, is de agterfte en laatfte van de drie
aanzienlyke holtens (ventres) die in het Dierlyke
Lichaam gevonden werden. Deze ruime holte
neemt van vooren haar begin agter het middenrift
waar door ze afgefcheiden word van de Borfl: hol-
te, maar van agteren word ze bepaald door de
Beenderen die het Bekken formeeren. Binnen de
Buik leggen beflooten de voedende deelen, als
Lever, Milt, Maag', Darmen en de Blaas, nevens
andere tot de voortteeling gefchikte partyen. De
Spieren, welke deze holte omfpannen, zyn ten
getale van Agt, aan elke zyde Vier; De fchik-
kinge van derzelver Vezelen, beftemd haare be-
naaminge; dus word de eerde genaamd. De groo-
te fchuinze Buik-Spier, de tweede de kleine fchuin-
ze, de derde de dwarfe, of Gordel-Spier, en de
vierde de gelyke Spier. Hoe wel het getal dezer
Buik-Spieren niet groot is, nogtans zoo is derzel-
ver befchryvinge niet gemakkelyk, en om hier in
de meefte duifterheid voor te koomen, zoo zullen
wy het begin maaken, met die Spier welke 'c eer.

fle te voorfchyn komt.-------De groote fchuinfche

Spier, is de uitgeftrekfle en aanzienlykile van de
Vier, men word ze ontwaar zoo draa de Huid is
weggenoomen. Zy heeft haare inhegtingen van
vooren en van agteren ; deze dienen haar gemeen*
Jyk voor een valt hegt punt, en zyn aan de gant-
ichen buiten rand van het Darm been (Oj Mum),
dat is aan de Voorhoek en aan het Schaam been»
De voorfte inplantingen zyn uitwendig aan het be-
neden gedeelte der vyfcien* laatfte Ribben; en maa-
ken daar door zoo veele Vleefchagtige aanhegt*
zeis, die uitgaan en zig eindigen in een kleinen
trekker. Deze aanhegtzels maaken takken of
Tanden, waarvan de Seven of Agc eerften ko-
men by die Tanden welke de benaaminge aan de
groote Zaag-Spier toe brengen, en welke tot hec
Schouderbladt behoord; terwyl de agterfte aanftoo*
ten,jaan die van de lange Zaag-Spier, welke tot de
Respiratie verftrekt, en zyn bedekt door de groo-
te Rug-Spier van den Arm. � Van boven is deze
Spier iets Pees-Vliesagtig; nogtans zoo heefc dat
trekker.Vlies langs de rand van de Spier geene va-
fte inhegting, alleenlylc is het valt aan de Spieren,
welke het zelve overdekt. ■ Aan haar agter en be-
needen gedeelte is zy ten eenenmaal Pees-Vlies-
agtig; dit Pees-Vlies voegt zig van onderen aan
dat van de tegenzydfche Spier, en helpt alzoodoor
deze zamenkomft tot het formeeren van dat gedeel-
te, dat men in deMenfchde mouten fireep noemd;
zy maakt mede een zamenhang met het Pees-Vlies
van de kleine fchuinfche Spier. In dat Pees-Vlies-
agtige gedeelte, is het Paerd, gelyk als in denMenfch,
eene ovale opening, tot de doortocht van de ban-
den der Zaad-Vaaten; welke Eivormige opening
men den Ring van de uitwendige fchuinfche Spier
noemd; voor het overige zoo is de fchikkinge van
de Vezelen dezer Spier, fchuins van agteren na

vooren en van boven na onderen gaande. --------

De kleine fchuinfche Spier, is niet zoo uitgeftrekt als
de voorgaande, maar gelegen onmiddelyk bovea

dezelve, Haare agterfte inplantingen heeft, zy aan
den gantfchen Voorhoek van het Darm-Been en
van het Schaam-Been, van daar gaat zy averechts
van de groote fchuinfche af, dat is te zeggen, fchuins
van onderen na boven. Aan haar voorgedeelte ein-
digt ze door verfcheide Peezen , die zig hegten aan
de Kraak Beenen van de baftart Ribben; dus alzoo
deze voorfte rand niet voor by, en zelfs niet zoo
verre, als die van de groote fchuinze Spier ftrekt.
De boven rand heeft geen zoo als die van de voor-
gaande Spier vafthegtingpunt, en de onder rand
eindigt zig door een Pees-Vlies, dat in het midden
veel breeder is als aan de eindens, en zig aan den
witten ftreep eindige. Dit gantfche Pees-Vlies is
zamenhangende met dat van de groote fchuinfche
Spier, en (dat wel door derzelver buiten vlakte,
terwyl ze, met haare binnen vlakte, kle�vende is
aan de gelyke Spier, en zeer vaft hangende aan
allederzelver tuflchen hoekken; deze Pees-Huid is
dus verfchillende met die, welke op die plaats, in
den Menfch gevonden word; om dat zy haar niet
in tweeen fcheidt om eene fch�ede om de gely-
ke Spier te maaken; die ze hier niet, als enkel

maar overdekt.-------- De dwarfe-Spier, welke

men wegens haare fchikkinge en wegens haaren loop,
de Gordel-Spier kan noemen, is gelegen onmid-
delyk onder de kleine fchuinfche, en haare Vezelen
loopen van boven benedenwaarts, van de Len-
den wervelen af, tot aan den witten ftreep; haa-
re meeft vafte hegtingen, zyn van boven door een
trekker.Vlies aan de dwarfe uitfteekfels van de
Vyf Lenden wervelen: kort hierna word ze Vlie-
fig, en ftrekt zig dus tot op eenigen afftand van
de witte ftreep; daar vind men ze voor eene twe-
de reis Pees-Vlies-ageig, om haar dusdaanig aan
de gemelde ftreep te eindigen. De Agterrand heeft
geene gemeenfehap met het Darm*been(0.r/torn),
hy is zelfs daar van zodaanig afgefcheiden, dat als
men de beide fchuinfche Spieren heeft weggenoo»
saen, men. ^een groot gedeelte van den Pens-Zak

openlyk ziet leggen; van vooren is deze Spier ge-
hegt aan de binnen rand van de Kraak-beenen der
baftardt-Ribben, en aan eenige van de waare-Rib-
ben, tot aan datKraak-beenige gedeelte, dat men
Xiphaides noemd. Uit deze zamenkomfte van de
Pees-Vliezen dezer drie paar Spieren, ontftaat de
witte ftreep (Linea alba); ook ontftaat uit deze
vereeniging nog een ander en iets dikker Lichaam,
dat zig uitltrekt van het Kraak-been Xiphoides tot
aan het Schaam-Been; het is in 't midden van de-
ze ftreep of Linie, daar zig by de ongeboore Vrucht,
de Navelring bevind, en by de Paerden de Navel-
Knoop, of het litteeken van de Navel-Vaaten ,
welke de Merrie hier met haare Tanden heeft af»
gebeeten. Men dient hierby ook aan te merken,
dat zig naa deze Spieren een groot getal Zenuwen
begeeven. Deze Zenuwen zyn een vervolg van de
laetfte tuffchen Ribbige en van die der Lendenen.
Zy zyn groot een zeer zichtbaar op de buiten Vlakte
van elke dezer Spieren, byzonder op die van de Gor-
del'Spieren, van waar ze op de gelyke Spieren over-
gaan ;deze gelyke Spieren zyn het ,welke het Vierde
paar Buik-Spieren uitmaaken; zy worden gelyke of
regte Spieren genaamd ,om dat haare Vezelen regt-
draads en in gelykeLinien loopen;haar uitgeftrekthe'id
om de Buik van het Dier is niet zoo groot als die van
de drie paar voorgemelde Spieren; men moet ze
zig niet anders voordellen als twee, vyf a fes dwars-
kringer breede Banden, gelegen aan het beneden
eind en ter zyden van de witten-ftreep, aan elke
zyde een , van het Schaam-Been af, tot aan hec
Borft-Been. Het'is aan het eerftgemekle dezer Been-
deren, daar zy haar meefte fteunpunt hebben; van
daar gaan ze v'oowaards tuffchen het Pees-Vlies van
de Gordel-Spier en dat van de kleine fchuinfcheSpier,
tot aan het vooreind van den Buik. Vervolgens
ftrekken zy haar uit over de Borft, en verdeelen
zig in verfcheiJe Vliefige en Pees-VIies-agtige aan-
handels, die zig hegten aan het Borft-Been; en
»aa de Kraak-Baen4eren der Vierde, Sesde., Agt-

fte en tiende van de Ribben; zy zyn van vooren
meer van elkander af verwydert, als yten agteren,
daar het niet veel verfcheelt of zy korrien zig daar
aan een voegen. Om dat deze Spieren by uitftek
lang zyn, zoo zouden wegens deze langte de
kracht van zamentrekkinge hunner Vleefch-Vezelen
niet genoegzaam zyn; dbch hierom zoo zyn ze in
verfcheide partyen verdeelt; te weeten, de loop
haarer Vezelen is onderbrooken door Pees-flree-
pen, ten getal van Negen; dezelve zyn aan de
uitwendige Vlakte', meer zichtbaar als aan de in-
wendige, en het Pees-Vlies van de inwendige fchuin»
fche hangt daar vaft aan. Deze tuflchen Pees-
ftreepen, houden de Vleefch-Vezelen meer te fa-
men , en beletten dat zy haar niet affcheiden nog
van elkander verwyderen konnen, by de fronfin-
gen van den Buik;" door dezelve is "het, dat de
famentrekkinge van deVleefch-Vezelennietop een
enkel punt gefchied; maar dat dezelve in elk van
deze afdeelingen bewerkt kan werden; 't geen de
werkinge dezer Spieren niet alleen veel gemakkelyker
maar teffens ook uitgeftrekter maakt. � Deze Vier
paar Buik-Spieren vind men gewoonelvk in alle de
Dierlyke Lichaamen van het Paerdt"; maar daar
zyn nog twee andere, die men de Pyramied-Spie-
ren noemd, doch welke zeer zelden in het Dier
gevonden werden, en dus onnodig om 'er hier veel
van aan te haaien; het zal genoeg zyn dat wy zeg-
gen, dat ze haare benaaminge van haare figuur
ontfangen hebben; fomtyds word 'er maar een
daar van, maar veeltyds ook geen een daar van
gevonden; als zy 'er zyn, dan vind men ze vier
of vyf duimen 'lang, en twee duimen by haaren
voet breedt te zyn, en leggende aan het agter einde
van de gelyke Spieren; klevende aan derzelver
buiten Vlakte, bezyden den witten ftreep, en ge-
volgelyk van boven het Pees-Vlies van de kleine
fchuinfche Spier. Haar vo�tftuk, ofbreedfte gedeel-
te, is gehegt met Pees-Vezelen aan het Schaam.
Been; en haar agterende, dat Spits uitloopt, eindigt

met een trekker, die [zy hegt aan de witte-ftreefj*

-----*- De figuur legging en inhegtinge van alle dei

Buik-Spieren befchouwt hebbende, zoo blyft nog
overig om derzelver nut en werkingen na te fpeu-
ren. Het gebruik van alle deze onderfcheiden Spie-
ren, moet worden aangemerkt» als byzonder, en
ook als gemeenzaam; door het gemeenzame ge-
bruik en nut verftaat men, de bewerkingen, welke
Van alle Spieren ie gelyk en te famen uitgevoerd
werden; en door een byzonder gebruik, de eige
en byzondere werkingen van elk van haar. �:�«
De eige werkingen van de gelyke Spieren zyn,by
voorbeeldt, zeer zichtbaar te helpen, tot de uit-*
ademing, wanneer zy de Ribben en het Borft-been.
na zig haaien, en door eene tegenwerkinge vari
vooren na agteren brengen, trekkende hiertoe aan het
Bekken. ■��> Het byzondere nut van de fchuinfche
Spieren is, om aan het Lichaam van het Dier, zy-
delingfche beweegingen te doen maaken. Het nut
van de dwarfe-Spier, is gelyk aan die van cenGor>«
del of Zingel, dienende, om alle de Ingewanden
van den Onderbuik met kracht te onderfteunen.
Ten aanzien van de Pyramied-Spieren, kan men op
maaken (dewyl haare, zoo veelmaale afwezend-
heid geen zichtbaar beleczel voortbrengt) zy gee-
ne aanmerkelyke werkingen en verrichtingen heb-
ben moeten: niet te min ftaat aan te merken, dac
�n 't geval van haare afwezenheid, het agter eind
van de gelyke Spieren aanmerkelyk fterker is; ook
fchynd bet, als men volgens de legginge dezer klei-
ne Spiertjes redeneert, dat het gedeelte, waar op
haare werkinge het meefle gaan moet, niets an-
ders, dan de Blaas moetzyri; waardoor men be-
fluiten kan , dat haare verrichtingen de uitdryvinge
van de Pis helpen bevordern. �j� Belangende het
gemeenzaame gebruik van alledeOnderbuiks-Spie-
ren in 't algemeen; als men voor eerft naziet de
figuur en de legging; zoo zal men zig niet vergis-
fen als men derzelver funftie aan merkt te zyn te
omvatten, onderfchraagca ca onderfteunen alle de

S T A L M E E S T E K. 63

Ingewanden welke binnen den Onderbuik befloo-
ten liggen. Zoo men ze aan eene andere kanc
wegens haare werking en fpeelingen befchouwd; ziet
men voor eerft, dat zenoodzaakelykerwyze tot de
Ademhaalinge dienen,roet 'tneder baaien en trekken
aan de Ribben ;zy verminderen dus alsdan de ruimte
der Borft; deze ruimte kan niet vermindert zyn,
dan na dat de Lucht na buiten gedreeven , en de
uitademinge volbragt is. Maar, zoo de Borft in
uitgeftrektheid vermindert; moet de uitgeftrektheid
van den Onderbuik zig dan niet vermeerderen? Neen,
deze vermindert mede, om dat de verminderinge
van de ruimte der Borft, door niets anders veroor-
faakt is, als door de zamentrekkinge van deze Spie-
ren, en dat deze zig nietkonnen famentreken, zon-
der eene perfinge op alle Buik ingewanden temaa-
ken , die zig alsdan bergen binnen de ruimte,wel-
ke aan haar de ontfpanninge van het Middelrift
verfchaft, welke in het ogenblik van de uitade-
minge zig daartoe fchikt, en tegens de zyde van

de Borft uitzet.�-----In eene andere plaats is het,

dat ingevolge van deze beurtefingfe famenperfinge,
dezelve Spieren, de Kookinge en voortgang van
de Spyzen verhaaften: i^e. van de Maag in de dun-
ne Darmen. 2e. uit deze binnen de groote Dar-
men, en hieruit verder de uitwerpirrge door den
agter Darm; gelyk als mede de uitgang en uit-
vloeijinge van de" Pis door de Pisleider. Het is
eindelyk altyd volgens deze zelfde famenperfinge,
dat ze gemakkelyk maaken de inkomftvan het Chyl
binnen de Melk-Vaten, binnen de Chylvoerder,
en uit dezen in deKringloops-Vloed;dat ze behulp-
zaam zyn tot de klenzinge der onderfchoide Sap-
pen, die zig affcheiden binnen de Lever, in het
Pancreas, binnen de Nieren , en in alle de overige
Zypel-tuigen, welke in een groot getal binnen de-
ze holte gevonden werden; dat 'zy beletten den
nilftand van het Bloed; dat zy bevorderen den
door en voortgang, door de ilappe partven, door
de met kronkels vervulde, en de zeer dunne Va-
ten;

ten; en daar gevolglyk de Sappen zeer gencegeri
zouden zyn om zig daar op te houden; het geen
zeer dikwyJs gefchied; als deze beweegingen maar
een weinig vertraagd zyn; het zy door het gebrek
van werkinge der vafte deelen, of door een te
groote verdikkinge derzelve Sappen, en 't geen
byna alle de Siektens van de Buik Ingewanden voort-
brengt, en welke men gevolglyk moet foeken voor
te. komen, door Middel van aanhoudende, geduu-
rtge en wel geregelde beweegingen. Eindelyk zoo
is haar nut weergaloos en zeer noodzakelyk by de
baarige van de Vrucht.

Buik-Gezwel, noemt men eene Gezwollenheid
welke men veeltyds langs den Buik van een Paerdc
gewaar word, met een Vinger op die dikte drukkende
maakt men zeer lichtelyk eene Kuil in dezelve »
welke niet, zonder veel moeite, weder te veref-
fenen is. Deze Zwelling beftaat eigentlyk uit eed
Wateragtige dikte, voortgebragt door een meenig*
te Vogt, dat zig heeft uitgebreid in het Cellen*
�weefz�], dat tuffchen de Huid en de Pees-Vliezen
van de Buik-Spieren gelegen is; De Hengften zyn
meer aan die foort van koude Gezwellen onderwor-
pen , als de andere Paerden. De eigentlyke oor-
faaken daarvan konnen zyn; eenig buiten gemeen
geweld, dat het Dier gedaan heeft; al te veel ruft,
of al te groote verhitting; de geenen welke door
de beide" laatlte oorfaaken ontftaan, hebben egtef
zelden kwaade gevolgen tot naafleep.

CarminativE, worden in de Artfenykunde ge-
noemd, alle uitwendige en inwendige middelen
welke zoo wel by den Menfch, als by de Dieren,
de Winden breeken, en ze uit het Lichaam na bui-
ten dry ven; als meede zulken, welke de verftopte
Sappen verwarmen, verdunnen en uit elkander dry-
ven. Het is zeer waarfchynelyk, dat deze benaa-
�minge naaren oorfprongk heeft genoomen op de
volgende wyze: toen de Artfenykunde nog in de

STALME�STE.�U

Handen van Bedriegers was, welke, wegens ee-
ne noodige kennilfe in haare Konft of Handwerk >
de Religie ter hulpe naamen, en door het aanroe-
pen , en de onderhandelingen, die zy (zoo als zy
voorgaven) , met den Hemel hadden, dat geene
gogten te verbeeteren , wat zy uit on weetendheid ,
gebrek van vernuftige Voorfchriften, en het gebruik:
van behoorlyke geneesmiddelen, niet in (laat waa-
ren te verrichten. Zy deeden die Aanroepingen
in Zangen, die zy, om dat het meer verwonde»
renswaardig en vreemd mogte fchynen, in korte
Verzen bragten; waar uit dus het woordt Carmeu_tdat een Vers beteekend, tot een toovermiddel
dienen moeite* Dit eene zeer goede bedekking
voor haare onweetendheid-en bedrog zynde, be-
dienden zy zulks daarvan zeer dikwyls, om aan
het Volk een grooten ophef te maaken , van de
verwonderenswaardige uitwerkingen haarer Art-
fenyen; welke zy egter zelfs niet kenden. Dewyl
nu haare aangepreezene middelen, in zulke be*
ftonden, welke eene gezwinde werkinge deeden,
en de gevolgen daarvan in fommige gevallen zeer
groot waren, en daar fomtyds de heevigfte Pynen
van befloote Winden afkomftig zyn, om dat ful-
ke befloote Winden eene zeer zwaare aandoening
op de Zenuwen veroorzaaken; en deze Pynen op-
houden , zoo dra de Winden, door dryvende en
verdeelende middelen na buiten gedreeven zyn;
zoo wierden hierom zulke .rtrtfenyen, welke "in
dat geval, fpoedige en prompte hulpe verfchaf-
ten Carminativa genoemdt, als of dezelve dePy-
Den, gelyk als weg tooverde, of ten minften op
eene, voor het domme en bygeloovige Volk onbe»
grypelyke wyzejverdweenen. De Carminadve Mid-
delen koomen in de Dierlyke Geneeskunde byzon-
der te pas, by deDarm-Jicht derPaerden , als me-
de ook by nog meer andere Siektens welke uit een
gebrek van de Maag, van de Darmen of van be-
floote Winden afkomftig zyn.

i II. Deel. E �t-

Catagraphice , is een Konftwoord der Ontleed-
kundige; en beceekend,eigentlyk de voorftellinge van
ne Cadaverin't Profyl of doorfneede, waardoor de
waare inwendige gefteldheid der holcens, en de daar
in beflooten liggende Ingewanden, duidelyk en net
vertoond konnen worden, in diervoegen zoo ala
in de Bouwkunde, de binnen verdeelingen en ver-
trekken van een Gebouw vertoond worden. By
voorbeeld: wanneer men hetCadaver van eenPaerd
in diervoegen in zynen doorfneede wil zien,moet
men eerft onderilellen , dat het doode Dier op zyn
rechter zyde recht Vlak op den grond, of op een
daar toe gefchikt geitel gelegt is; als dan word met
een zeer fcherp JncifieMes,van 't midden der Neus
af, de middellyn van het Hoofd vervolgende ,
over den Top, de Net, Rug en Lenden-wervelen
langs, het Vleefch tot aan het Been doorgefnce-
den, deze fnee word vervolgt tuflchen door de
Billen en het Teel-lid, en dan weder begonnen by
het eind van hetBorft been langs de midden van dac
Been en zoo vervolgens langs den Onder-hals, den
Strot, tui�chen het Kaak-Kanaal tot aan de onder
Lip ; hier by moet in acht genoomen werden, dat
niets van de Ingewanden, nog innerlyke partyen
befchaadigt of uit zyn plaats gebracht word; voor-
al moet men omtr�nd den Buik koomende, voor-
zigtig zyn, dat de Pens-zak niet geraakt word ,
anders zouden de ingewanden uit fch�eten. Dit ge-
daan zynde, zoo word met eene goede Been-Zaag;
het Hoofd in zyne langen Middellyn, van tul-
fchen de Gras-byters tot aan den Atlas of eerften
Nek-wervel doorgezaagt, in dier voegen, dat het
onderleggend-gedeelte het grootfte blyft, dat is te
zeggen, dat aan hetzelve ondergedeelte net aan
den door fnee het Middelfchot van de Neus, en
in de Herfen Pan de Sikkel in haar geheel blyft,
maar teffens de Herfen klompen niet geraakt wor-
de; wyders word die door Zaaging vervolgt over
de Nek, Rug en Lenden wervelen tot aan die eer-
fte Staart-wervel, in dier voegen dat men altyd

het Merg*Kanaal dezer wervelen volgt, nogtans
200 dat het wervel Merg onaangeraakt, in het
ondergedeelte naad den Zaag fnee leggen blyft ,
en ook de aan de wervelen liggende partyen niet
gekrenkt worden; alsdan doorzaagt men het Bek-
ken en het daartoe behoorende Schaam-beeh regc
in deszelfs Middellyn, waar na men aan het ag-
ter uitfteekfel van het Borft-been weder moet be-
ginnen. Snyd dat gantfche Been in 't lang door ,
en dan de onder Kaak tuffchen de onder Kaakfche
Grasbyters,en eindigt hier mede de doorzaaging def
Knokken;nu moet de afloffinge van het boven hal-
ve Dier van het onderfte, mede zeer naauwkeur�g
gefchieden, zodaanig dat de Ingewanden van dert
Buik en de Borft, in haare Natuurlyke gefteltheid*
in de onderfte helft blyven Leggen, en het bo-
ven halve Dier afgenoomcn zynde, men alle die
partyen in haare behoorlyke hokens ziet vertoo-
fien. De Tong blyft mede in het onderhalve ge-
deelte van het Hoofd liggen ,� maar de beide Hef-
fen Lobe worden in derzelver fcheiding nauwkeu-*
Hg gefcheiden, zoo dat de regter Lobe de Herfe-
nen van het agter Brein in de onderfte helft van
de Herfen-Pan blyven leggen, op welken regter Lo-
be het Sikkelvormige aanhangzel van het dikke
Moeder-Vlies, te zien moet zyn; men kan ook als
tnen wil uit de Borft, holte de helft der Longen
wegneemen, en de bcpaalinge van de fcheidewand
der Borft, dat is het Middel-Vlies (Mediaft�.ium)
Vertoonen; men zoude hier te langwylig werden,
als men alles melden wilde, wat tot eene diergely-
ke nauwkeurige en nette bewerkinge vereifcht wiercl*
en een ieder zal lichtelyk konnen befpeuren, dat
tot die bewerkinge niet alleen, eene zeer bekwaams
Hand, maar teffens ook iemand die eene grondige
kennif�e van de legginge der Dierlyke deelen, en
derzelver ontleediging heeft, vereifcht word. Jemand
die zig op die behandeling wil toe leggen, zal beft
doen vooreerft, geen geheele Cadavers, maar en
kele en byzondere deelen van het Dier, dus Cata»
E 2 gra

C8 DeN�derlandsche

graphyce, door te fplitfen;namentlyk op het Hoofd
met de Herfen-Pan, of de Borft, het Bekken
&c. en de in deze holtens leggende partyen zon-
der dezelve te befchaadigen in haare natuurlyke
Schikking aan het Oog bloot te leggen. Het is
wezendlyk de fraaifte en Speculatief�te vertoonin-
ge die in de ontleedinge der Dierlyke Lichaamen
l:an gedaan worden.



			SI
		ii%. !^<^§ jtisilb ^^ 4% ld? WW i&r IW W	SI
		ii%. !^<^§ jtisilb ^^ 4% ld? WW i&r IW W

	D E NEDERLANDSCHE STALME ESTER.

� A ^^ANGFwASSEff zegtmen , wanneer een Paerd 3§ . ik de Huid zoo vaft aan de Spieren, en aan de %«ww Ribben kleeft, dat men dezelve niet,als door het grootftegeweld te moeten doen, van de ge- melde deelen los en naar zig kan haaien; welke aan* wasfing aan den Buik en omtrend in de flancquen gemeenlyk 't meefte ftand grypt;behalven, dat by dit ongemak, het Vel zoo "vaft 'er aanlegt; zoo ie het Dier daar by ook telkens zeer Mager ,"en kracht- loos. De Beenderen zyn uitfteekend en zeer zicht- baar; Het gedarmte met de overige Jngewanden hebben gebrek aan Vogten; de drek is droog, vaft by een gebakken, en heeft een veel meer Stinken- de reuk als anders. De Oorzaaken welke dat kwaad voorbrengen zyn gemeenjyk,dat het Dier al te veel afgereden of overwerkt geworden is; wanneer het kwaalyk en fiegt opgepaft, met weinig Voeder of ten minften met M�ffen Haver en Stoffig Hooi ge- voedert wordt; waar uit voor eerft een kwaade en bedurven Maag, als mede eene taaiwording en be- derf van het Bloedt, of ook wel fomtyds een groo- ten Brand of Vuurigheid ontftaat, en daarvan ver- oorzaakt de vermaagering en verflapping van* het Dier. De befte en zckerfte Geneezing van dit kfaaad II Dj�ei,. ' A jg.



	Stalmeester.
	Stalmeester.		9 -
			9 -

zelve gelyk als Stampertjes prikkelende, de vrye door- gang van 't bloed vermeerderen; waarom, indien men eenige reizen Schielyk inademt, ondervinden kan, dat de Polsflagen ook vermeerderen. Dat de Lucht ook met het Bloed binnen de Longen zig ver- mengen zoude, isonmogelyk, als men het waare zamengeftel van dat laatsgemelde ingewand naar fpeurt: dus de?e doorgang der Lucht maar enkel de vaaten, dog niet direcl: het daar in Circuleeren- de vloeizel bereikt. Vervolgens zoo blykt ook uit het voorgaande, dat het bloed niet alleen door* wrocht maar teffens ook zeer verdeelt moet wer- den , wanneer het door zoo veele kleine bloedvaat- jesgaan moet; en dus door die geduurige doorpers- fing van die bloeddeeltjes, dezelve ook vatter en meerder Saamgeperft worden; waarom ( dewyl van de vafte Subftantie van 't Bloed, desfelfs meer of mindere roodheid afhangt) de Kleur van 't bloed zoo verfchillende is, wanneer het uit de Longen in 't Hart komt, als wanneer het veelrooder is,dan wan- neer het uit het Hart in de Longen ingaat, daarby moet men nog aanmerken, dat het bloed uit de Lon- gen komende, met de nieuwe bykomende Chyl even vermengt is; Eindelykzoo is de vraag, waarom heeft de Alwyze Schepper gewilt dat het Bloed door de Longen pasfeeren moet, alvorens het van dereg- ter holligheidt van het Hart in de Linker komen kar�? Om dat door de Aderen nieuwe ongekookte vogten aangebracht worden, die door de Slagaderen tot alle de deelen van 't Lichaam niet kunnen gebracht worden, alvorens dat die door een daar toe be- kwaam werktuig in flaat gebracht zyn; tot welk einde de Longen geftelt zyn, tuflchen het einde van. den omloop des Aderlyken, en tuflchen het begia van het Slagaderlyke bloed, waar door nu die vog- ten genootzaakt worden door zodanig een werktuig te gaan, dat ten uiterflen bekwaam is, om de vog- ten op het aldernauwkeurigfte met malkander te ver- eenigen, en zodanig in een Slagaderlyk bloed te ver- anderen, dat zy in ftaat zyn, om ter voeding en

		■*



	Stalmees ter.'
	Stalmees ter.'		13
			13

van Hoven twee inhegtingen, waarvan de eene door eendeer fterken trek'ker gefchied aan het uitwendi- ge gedeelte van de Dye-Been Knobbel; en de an- dere door Vleefch-Vezelen iri de holte welke buiten aan de ruuwtevan het Scheenbeen gevonden word. Beide deze partyen vereenigen haar wel haaft in een enkel Lichaam, dat van vooren langs het Scheen- been afgaat en zig inhegt aan de ruuwte die 'er bo- ven aan de Agter-Been pyp is. Van deze inheg- tinge komen af twee trekkers of liever zoo veel pees- agtige partyen, die haar fchuinsloopende begeeven elk in eene byzondere ringband aan elke zyde van de Hak. De inwendige hegtzig aan het zy gedeel- te iets agterwaerts van het tweede Hakbeentjet, ter- wyl het uitwendige zig aan het buiten en beneden ge'deelte van het Hiel-been. (Calcaneum) in plant.� De Uitftrek-Spier van de Agter-Been pyp, beftaat uit 't geen dat men de Tweelinge noemt; en welke benaaminge uitderzelvermaakzel voortkomt; want hetzyn twee Vleefchagtige Lichaamen, die zig van agteren inhegten aan eiken Dye Been Knobbel. Ver- volgens vereenigen haar deze beide Spieren, en maa- Ren als dan maar eene uit, alzoo ook maar een en- kelen trekker die egter zeer fterk is, en zig aan de punt van de Hak inplant, onder eene der Spieren van de Voet* die over de eerftgemelde heen glyd. Men moet hierby nog aanmerken, dat 'er geen groo- ter getal Spieren tot de bewegingen van de Agter- Been-pyp nodig waaren; omdat ze van dezelve zy- de met het Scheen-Been gewricht zyn, en aan de andere met de Kogel, met de Koot en de Voet, zoo neemtze telkens deel aan de beweegingen van het eene en het andere dezer partyen, en aan de werkingen van derzelver Spieren. Agter-hoofds-been, os Occipitale. Dat Been 't welk het grootfte gedeelte van het Bekkeneel van het Paerd"uitmaakt, is geleegen van anderen de Pan- Beenderen; deszefs maakzel is zeer oneffen; men befchouwt aan het zelve twee Zyden, eene uitwen- dige

		1



	Stumeesi�r.
	Stumeesi�r.		3*
			3*

deze aa» de eene en de ander- zyde plat afgaande, zoo ontvangen zy de benaamingen van Knobbels (Cohayly) zyn ze oneffen en hobbelig, als dan wor- den ze tuberojttas genaemd; aan haare ukeindens meer uitzettende en groover wordende, dan word het dunne deel, dat gemeenlyk in 't midden van dien afltand is de Hals genoemd. Eindelyk wan- neer deze uitfteekfels haar fcherp en puntig vertoo- nen, noemt men ze graaden of Spietfen , en Kam- men (Crijtce) zoo zy lang en gelyk fnydigevormia: eyn. Daar zyn ook Been uitpuilingen, welke we- gens haare legginge en loop aan de Knokken, fchuin- ze, dwarsfe, boven en beneeden uitfteekfeh ge- noemd worden. Andere weder hebben haare eieeen byzondere naamen, by voorbeeld de Priemsrelvke. unfteekfels, de Knokkel-uitfteekfels. &c. De hollie- heden zyn onder elkander niet minder verfchillende en worden mede in een groot getal aan hetDierlvk� Geraamte ontmoet. Doordebenaamingevan ho!He- heid,verfiaat men in het algemeen all� diepten-? In mgevallentheden, welke men buiten aan de Beende ren ontmoet als men dezelve naauwkeurig nagaat en befchouwdt Sommige daarvan omvatten we�k� deelen, als de Herfenen en de Oogen; andere we! der ontvangen harde deelen; zoo als die weTS gefchikt zy� tot het vatten van de verhevendheid van een ander Been. Voor eerfl. worden d?eS ker openmge breedt is, kuilen genoemd;die, wel- ke by de open.ng naauwer als op de grond 7� noemd men holtens (Sinus) wanneer ze klein �l' Groefjes (fonol)* Als rondagtige openin�en hec llZ^J" ^CenC ^ZydC ⁱⁿ^n"n^Sop _d^P_e andere zy- de uitkomen , noemt men zeeaaten; als dezelan�- als breed zyn en dus het Been mede door en door gaan worden ze openingen genaamd S _s LaSw� opemngen g.lyk als eenhMmrietje.he Peen oW booren, d>t zyn Buizen ofKsm^T^eerZ uitgangen dezer Buizen zeer fyn, Lu�Z,w ^n, dat men _ze met het ^00^00^"^ �12 waar kan worden, daa ontfangen zyTbZlZl

		gen



	Stalmkester.
	Stalmkester.	4?
		4?

roode balletjes zwemmen, die de roode kleur aan het Bloed geeven. Beide deeze Vogten met mal- kanderen vermengt en Circuleerende; maaken niet als eene Subftantie uit; maar als het Bloed buiten zyne Vaaten is, fcheiden deeze partyen zeer zicht- baarlyk van een, waarvan de eerfte dik en geron- nen word , en de andere Water is, het welk men. de fcherpigheid van 't Bloed noemd. Het Bloed word in het Lichaam op de volgende wyze gemaakt; als de Chylus, in de Maag behoorlyk gekookt, van daar in de dunne Darmen gegaan is, word hy al- daar gezuivert en volmaakt; doch de grove deelen of faeces gaan na den dikken Darm ; deMelk-Ade- ren trekken den Chylus aan zig, en verfpreiden hem door de Darmen. Van daar gaat de regte uitge- wrogte Cliylus na de Melk-Zaps-K lieren , door wiens takken de volmaakte Chylus in den DuBus Thora- ckus, tulTchen de groote Pols-Ader en Wervel- Beenen, tot aan het Hert gevoert word, van waar zy zonder het zelve aan te raken na vooren gaat, en zig zomtyds met eenen, en al te mets met meer Monden in de linker Oxel-BIoed-Ader, ('t welk bv de Menfche eene van de onder-fleutel-beenfcheis) uitfypeld, en zig dus met het Bloed- Aderlyke Bloed vermengt, en alzoo hierdoor de gemeldeVma be- let word, dat het Melk-Zap niet hooger klimt, maar door middel van den ftam der holle-ader we- der agterwaerts_ gaat, en in de regte Hert-Kamer loopt , en daar in Bloed verandert word. Maar de regter Hert-Kamer word door het aankomende Bloed meer geopend en verwydert, welk Bloed door de gemelde Aderen der regte Hert-Kamer in meenigte toevloet, en door de linker Hert-Kamer word het gelyk als kookend Bloed, door de Lugt der Long �ematigt en verkoelt. Dit gefchied zynde, wordt het verder door de Arteria Pulmonatis naar de Long gevoert, van waar het door �eVena ■pulmonalisvtQ* der te rug in de linker Hert-Kamer komt, aldaar ten vollen uitgewrogt en door de Arteri Magnatol alle deelen des Lichaams gebragt word. Boom*



fa* ■ ' : 4 ' , X J- 'DE **~^M^-'~'-------*'" NEDERLANDSCHE STALMEESTER, of $ nr* GRONDIGE ONDERRICHTING - VAN , ...... Al het geene betrekking heeft tot het KENNEN, TOOMEN, ZADELEN, BESLAAN en ONDERHOUDENDER PAARDEN: Ert TOT DE RYD_:jKONST, Bevattende .t��jfflan^kk�ing, Moe de PAA^fe^^f^ffeer^ ,e^tot allerlei Ge* bruik afgess\|^oei^\^:Rle�ji, en t�k>nderj om hun- ne Schoopeden ^p&�e�kfji en J*?\|kten te leeren kennen, \|&\|ius e�n^Ik^meoBef^iving, van alle de Uit-en^/endi^e .Eteal�rt-van hM^ard, 3e Be- hoedmidde\fiaU)m MftrieiZJek�en^^�r te komen en de Middelerko^ d\|fzely�r jpekteos en Ongemak-
		ken te heifteU.^ ^,_\|_^.,~
		ken te heifteU.^ ^,_\|_^.,~

			opg esTeTTd coor

	L. W. F. van OEBSCHELWITZ, In leven Adjudant onder Oranje-VrieslandCavalkry. TWEEDE DEEL. Te AMSTERDAM, By S. J. BAALDE^ mdcclxxv-in



			ui

	BUICHf VAN DEN UITGEVER,

fM/^stVt Eerjle Deel van de Nederiandfche Stalme�- �[# �evvandenHeere van OEBSCHELWITZ % by de Kenners en Liefhebbers der Paarden en ;* , Ryd-Konft, met zoo veel genoegen, zo in de Nederduitfche als Hoogduitfche Taaien ontvangen, dat tnlangs reeds de Tweede druk daar van is aan 't ligt gekomen, Spoorde'my aan, om dit Tweede deel, waar van het Manufchript my reeds voor eenige Jaaren in handen gekomen is, te drukken, en mede op het zelfde formaat uit te geven', te meer, daar den Inhoud veele zaaken vervat, die ter Opheldering en verdere Onder rig- ting van Zaaken, die in 't Eerde deel voorkomen, die- nen; en dus dtzeTweeDeelen een volkomen Samenftel uif- �maakt van alles, 't geen de in en uitwendige Deelen, de Deugden, Gebreken en Ziekt ens,nevens de middelen ter ge- nezing, in opzicht derPaerden betreft; 't geen egt er alles niet is ontworpen, uit verfcheide Autkeuren, die over deze Stoffen' verhandelingen hebben in 't ligt gegeven, maar door eigen ondervinding van den Heer Authsur zel- ve, meeftendeelen is onderzogt, en waar door dit Werk dan ook de kenmerken mede brengt, van getrouwe en zeke- re Onderrigtingen, waar op men veilig kan te werk gaan; d*ar men veel al by andere, op hunne Onderwyzingen

		- ***


						'

		iv EElRICHT van d�w UITGEVER. zo weinig kan Jiaatmaaken (eenige goede uitgeflcoten') dat men hy ondervinding tig op hunnen raad vind te leurge- fteld. Indien dus dit Werk aan 't oogmerk van den Au- iheur voldoet, namentlyk: �m een ieder op eene gemakkelyke wyze te onderrigten van alles 't geen het Paard en de Ryd-Konfi betreft, zal me,h het genoegen hebben, vin dan' het oogmerk van den Auiheur te Itebben voldaan.



			2 DeNederlandsche

		is, dacmen voor eerft in hetoppaffen en voederen eene verandering ten goeden maakt; vervolgens, dat men, voor al de groote Spieren, van agte- ren, onder den buik in de flancq zittende, als wa« re het, van den buik afnaaien en lostrekken, de- wyl als dan den buik dies te beter zal komen uit- zetten. Daarna, doet men het Paard in een week tweemaal purgeeren, en tweemaal in een weekBloed- laaten, en geeft in vervolg van tyd aan het Dier voedende en daarby het Bloed verkoelende voed- zels. Aremhaltng, (Respiratio)h by het Dierzoo wei als by den Menfch eene geduurige en beurtswyze inhaalingen uitdryving van de Lucht in de Long,�■ De Verandering, die de Long hier door ondergaat, is deze, dat wanneer de Long van zyn Lucht ^ont- bloot is, en dus dezelve heeft uitgedreven, Zy ten ecnemaal is faamen gevallen , gelyk men in alle Longen, uit 't Lichaam genomen, zien kan; doch de lucht in zich ontfangende, zet ze zig aan alle kanten uit, en krygt de gedaante van de Bord hol- te waar door dan al de luchtvaten verlucht en uit- gezet worden; ais mede de bloetvaten. Van s'ge- lykcn worden dan ook de Luchtblaasjes uitgezet, en krygen een rondagtige gedaante, en wyken dus meerder van malkanckrcn, devvyl zy met een min- deroppervlakte malkander aanraaken. � Deze Ver- andering gefchied in de Long, als ten Dier in en uitademt!, 't welk blykt, wanneer men het zelve een k'eine wond in de Borft, toebrengt; alsdan fchiet 'er een gedeelte van de Long door dat gat naar buiten, 't wch , wanneer het Dier inademd, zwelt, en gefpannen word , en daar na als het uita- demd, vak, het weder zaamen, en word kleinder; nu komt het 'er op aan om de Natuurlyke oorzaa- ken te weeten, waar door dit in het Dierlyke Lic- haam gefchiedt, dat by de inademinge de Lucht ingaat, en by de uitademing dezelve uitgedreven word. Hier by is gewis, dat 'er geen Aantrekken.



			Stalmeester, 3

		de Kracht te pas komt, want de Lucht word wel naar buiten gedreeven, maar dezelve word niet naar binnen getrokken. Men vrage dan, hoe dat gefchiede? Niet anders dan alleen door de Bevve- gingen van de Borft, welker zamenftellinge met die van 't Ribben Vlies men wel moet kennen om 't volgende wel te konnen begrypen, (Zie Ribben- Vlies} Nu beftaet de geheele Ademhaling alleen hierin; wanneer de Borft ruimer word, dat dan da Long uitzet, en naauwer wordende, dat dan de Long kleinder is, het eerfte gefchiedt als het Dier inademt, en het twede als het uitademt. De Borft van het Dier isfamen gefteld uit Beenderen, te wee- ren uit de Ruggegraat, Borftbeen en Ribben, wel- ke, door hunne legging, onder malkander veree- nigt zynde, de Boritholte uitmaken; deze hollig- heit is van binnen met het Borft Vlies bekleet, ver- volgens is ook de Borft van de Buik door het Mid* denrift afgefcheiden , voor zoo ver het van vooren door het borft vel bekleedt is, en van agteren door het Pens-Vlies (peritcmteutn). Deze Borft word ver- wydert of op eene gewone, "of op eene buitenge- wone wyze; op de gewone wyze gefchied het door de beweging van de Ribben, en van het Midden- rilt. --------Alle de ware Ribben zyn met hun eene einde ingehecht in de Ruggraat, en met hun ande- re in het Borftbeen, maar de valfche zyn onder malkander met hun voorfte punt verbonden; alle deze Ribben zyn zodanig vereenigt, dat ze met hun middenfte gedeelte, 't welk ook het meeftge- bogen is, kunnen opgelicht worden, en wanneer zy opgeheven worden, verwyderen zy de Borft; dewyl zy alle boogswyze en Nederhangende (of liever agterwaarts hellende} zyn, en dus wanneer zy opgeheven worden, de regter van de linker ver- wyderen , en een grooter tufichen ruimte onder mal- kander maken. Deze Ophevinge of uitzetting der Ribben gefchied door de Spieren; welke men, de tot de Respiratie behoorende, Spieren noemt. Wy hebben gezegt, dat de inademing bewerkt word A a dooi



			Stal me ester, 3

		ie Kracht te pas komt, want de Lucht word wel naar buiten gedreeven» maar dezelve word niet naar binnen getrokken. Men vrage dan, hoe dat gefchiede? Niet anders dan alleen door de Bewe- gingen van de Borft, welker zamenftellinge met die van 't Ribben Vlies men wel moet kennen om 'c volgende wel te konnen begrypen, (Zie Ribben- Vlies} Nu beftaet de geheele Ademhaling alleen hierin; wanneer de Borft ruimer word, dat dan de Long uitzet, en naauwer wordende, dat dan de Long kleinder is, het eerfte gefchiedt als het Dier inademt, en hettwede als het uitademt. De Borft van het Dier isfamen gefteld uit Beenderen, te wee- ren uit de Ruggegraat, Borftbeen en Ribben, wel- ke, door hunne legging, onder malkander veree» nigtzynde, de Borftholte uitmaken; deze bollig- heit is van binnen met het Borft Vlies bekleet, ver- volgens k ook de Borft van de Buik door het Mid- denrift afgefcheiden, voor zoo ver het van vooren door het borftvel bekleedt is, en van agteren door het Pens-Vlies (peritonce�m). Deze Borft word ver- Wydert of op eene gewone, 'of op eene buitenge- wone wyze; op de gewone wyze gefchied het door de beweging van de Ribben, en van het Midden- rif!:. ■-------Alle de ware Ribben zyn met hun eene einde ingehecht in de Ruggraat, en met hun ande- re in het Borftbeen , maar de valfche zyn onder malkander met hun voorfte punt verbonden; all� deze Ribben zyn zodanig vereenigt, dat ze met hun middenfte gedeelte, 't welk ook het meeftge- bogen is, kunnen opgelicht worden, en wanneer zy opgeheven worden, verwyderen zy de Borft; dewyl zy alle boogswyze en Nederhangende (of liever agterwaarts hellende) zyn, en dus wanneer zy opgeheven worden, de regter van de linker ver- wyderen , en een grooter tuflchen ruimte onder mal- kander maken. Deze Ophevinge of uitzetting der Ribben gefchied door de Spieren; welke men, de tot de Respiratie behoorende, Spieren noemt. Wy «ebben gezegt, dat de inademing bewerkt word A & dooit



			4 DeNederlandsche

		door de opheving der Ribben, en de uitademing door derzelver weder afzakkinge , wy voegen hier ⁿ°g by, dat de eene en andere dezer bewegingen niet van de werkingen der Lucht nog van 't maak- zei der Ribben afhankelyk zyn. Deze by de ina- deming en by de uitademing verfchillende bewe» ging der Ribben, geeft de Verdeling by de Spieren, welke tot de Respiratie gefchikt zyn, te weeten: i^e de Spieren welke de inademing bewerken; 2^e de Spieren welke de uitademing bewerken. � De Spie- ren welke de inademing bewerken zyn meer in ge- tal , dan die welke de uitademing voortbrengen; om dat wanneer het Dier inademt, de Ribben moe- ten opgeheven worden, tegens haare Situatie, en tegens haare eige en Natuurlyke Kracht; waar en tegens by de uitademinge, dezelve niet doen als in haare "Natuurlyke gedaante en legging te rug te keeren, zoo dra de Oorzaak haarer oplichtinge op- houd. De inademing heeft zyne werking door mid- del van twee byzondere Spieren die genoemd wor- den de lange Zaagvormige Spier, en de Gemeen- zame tuflchen ribbige Spier, gelegen tuflchen het Borilbeen, en de tuflchen ribbige Spieren. Dezel- ve word boven dat nog bevordert door de beide Spieren, Scaleni, welke wy by de Hals Spieren ge- plaaft hebben, en die zoo als wy daar zeggen, ook mede tot de Respiratie dienen; om dat ze verheven is. Boven de eerde Ribbe, die, fchoon niet aan veele beweging onderhevig zynde, nogtans het ver- mogen van beweegzaamheid heeft, wat belangt de uitademing, deze word door Spieren van de On- derbuik bewerkt. � Nu komen wy ter befchou- winge van de Lange ZaagSpier; deze is zeer dun, en gelegen langs de Rug, onder de groote Rug- Spier; dezelve begint met een zeer Sterk trekker Vlies; van de Gtaadtvormige uitfteeklels der Rug- wervelen; welk trekker Vlies zig vervolgens ver- eenigt met dat van de groote Rug Spier. Zy be- dekt de anderen Rug-Spieren en hegtzig van onder dezelve aan alle de Ribben, door zoo veele, ee- nig-



	S-TAZ.MEESTEK.
	S-TAZ.MEESTEK.	5
		5

nigzfnts veczelagtige aanhangfels; deze hegtingen Jaaten tuflchen de Ribben, tuflchen ruimten* aan laaar j, die ze doeu verfchynen gelyk als Zaag-tan- den; en van daar word die Spier de Groote Zaag. vormigegenoemt. De verrigting dezer Spier is, ge- duurende de inademing, elke Ribbe optetillen, om dat haare zamentrtkkinge, Schuins, van voo- ren naar agteren gefchiedc. � De twede, tot de Respiratie behoorende Spier , is de gemeenzame tuflchen ribbige ; dus genaamt, om dat ze haar hegC aan alle de Ribben. Ze is gelegen langs haar bo- vengedeelte onder de lange Zaag-Spier. Zy fchynt als of ze van zoo veele kleine byzondcre Spieren zamengeftelt was, maar die vereenigt zynde niet dan eeue enkele uitmaaken; die haare vatte hegt punten heeft, met trekkers aan de dwarsfe verne- velingen der beide laetfte Nek en der beide eer- fte Rug-wervelen. Deze trekkers vereenigt zynde formeeren een Lichaam van Spieren, die zig we- der verdeelen in kleine trekkers, welke eindigen en ziginhegten aan het bovengedeelte van alle de Ribben, en dus volgens haare directie van vooren na agterwaerts; waarom zy ook dienen tot optil- linge der Ribben , als mede om dezelve voorwaerts te brengen. � De Borftbeen Spier is gelegen aan de inwendige zyde van dat Been, van waar ze trek- keragtige voortbrengzels laat gaan tot deKraakbee- nen der waareRibben;Deze afkoomlingen zyn ins- gelyks fchuins van vooren agterwaerts gaande; en dus konnen ze de Ribben in haare bewegingen me- de helpen en ze optillen. Schoon het BoVftbeen ge- durende de inademing, van zelven bewegende is, om dat het zelve te gelyk de �Sluitvoege, en het punt van vereeniging van alle de Ribben is.------- De Tuflchen ribbige Spieren vervullen de tuflchen- ruimtens van alle de Ribben; zy zyn ten getale, van Twee in eiken tuflchen plaats; dat is, dat 'er twee Vezel laagen zyn, die afgefcheiden, gints en weer; oftegens elkander aan gaande, twee byzondere Spieren formeeren ;waar van de eene inwendig en de km. A 3 an-



		6 DeNederlandsche andere uitwendig is.DaarzynSeventientuffchen plaat» fen tuflchen de Ribben, alzozyn 'er Vier en dertig de* zer Spieren op elke zyde, of Agtenfeftig in allen. Da uitwendigeSpierlaage begeeft zig van vooren naar ag- tern, en fchuins van onderen naar booven; terwyl de jnwendige tuflchen ribbige Spier Vezel lagen zig fchuins van boven af naar �nderen begeeven, in voe- gen dat de Vezelen dezer beide Spieren zig Scherp- hoekkig kruiflen :zynde,niet van elkander gefcheiden als door een zeer gering Cellweefzel.--------Deze Spieren hegten zig van de eene en van de andere zyde aan den rand van alle de Ribben. "Waar uic niet minder blyke, dat Desfelfs nog vafter hegc punt is aan haaren onderften en agter rand, en haare beweegzaame inhegting aan de voor rand; te weeten, van de eerfte aan de tweede,van de twee» de aan de derde, en dus zoo voort. Deze legging is aller noodzakelyks , ten einde (zoo als reets gezegt is), de Ribben op te tillen; om dat, ter plaat(�,daar het eerfle fteunpunt begind,niet veel beweegzaambeid is, dezelve zeer nuttig is om aan haar tot een Steunpunt t� dienen. �■�- Nu volgt dat wy zien, hoe de Borft tot de inademing, door de werking van het Middelrift , ook verwydert word. Het Middelrift is eene ware Spier, gelegen tuflchen het Ribben-Vlies en het Pens»Vlies.-------■ Wanneer het van agteren rugwaerts getrokken word, kan men begrypen, dat het de Borft moet verwy» deren, en wanneer het zig zamentrekt, word het in 't middenfte gedeelte agterwaerts getrokken. de* wyl het zyn vafte punt-in de wervelbeenderen van de Lendenen heeft, en het ook de Buiks inge- wanden Nederperft, 't welk blykt, als men een Dier levendig opendt; maar word het ook in deze werking vlakker? Dit kan niet wel zyn , want het rondom de Lever, Milten Maag gelegen is. Het kan deze wel neerperflen, als het zig famentrekt, maar hun gedaante niet veranderen; Ja eerder word jjiet hier door holler, en maakt dat de Borft verwy- dert wojd. Hjrer. <Jqor word ook de Buik, in de



		Stalmeester. 7

	inademing, naar buiten geperft, devvyl d� ingewan- den agterwaerts gedrukt, en door de W'rking van het Middenrift,de kracht vande Buik-Spieren over- wonnen word. � By de uitademing word de Borft vernaauwt, dewyl voor eeift de Spieren cohouden te werken, en dus van zelfs de Ribben i ederval- ien, en het Kraakbeenige gedeelte, dat ecrft om- gebogen was, herftelt zig nu door haar elaftike kracht; De Banden, waar door de Ribben aan de eindens vereenigt zyn, te voren gerekt zynde, wor- den nu weder in hunne plaats herftelt; ten tweden houd het MiddeMft ook op van werken, en de Buik-Spieren trekken zig toe, en perflen de inge- wanden om hoog, en voorwaerts , waar door het Middelrift in de Borft geperft, en de Longen ge- drukt worden; geene andere oorzaken zyn 'er, waar door de uitademing gefchied , en de Lucht uit de Longen gedreven word. � Wy hebben hier voren gezegt, dat de Ademhaling ook op eene buiten ge- woone wyze kan vermeerdert worden; dit gebeurd by geweldige of gedwongene bewegingen ;by voor- beeld wanneer het Dier, door fterk geloopen te hebben, zeer vermoeit is. De uitwerkinge van de buiten gewoone inademinge , word veroorzaakt; eensdeels, van de magtige werkingen eenigerBorft- been en van eenige Hals Spieren; als mede van de Spieren welke het Schoonder blad optillen, ander- deels, van het Middelrift't welke alsdan eene meer- dere beweginge heeft. De buiten gewoone uit- ademing komt van eene fterke werkinge der Buik- Spieren, waar door dan de Buiks ingewanden en dus ook het Middelrif voorwaerts gedreven worden; t'welk tot gevolg heeft, dat de Borft in haar on- dergedeelte , en zoo verre dezelve niet Benig is, vernauwt word.-------Het Nut, welke de Respira- tie , aan het Dierlyke Lichaam toe brengt is buiten tegenfpreek zeer groot, de minfte alteratie van de- zelve , moet gewis veele beletzelen in de Dierlyke huishouding voortbrengen , en derzelver geheele werking abfcluut, met het konft werktuig zelfs ver- A 4 nic-

,,,



		8 DeNederiakbsch� nieten. �-� De voornaamfte gevolgen en Nuttig- heden welke, door de Respiratie, op het Dieriyke lichaam bewerkt worden bepaalen zig't meert op de Bloedvaten. Men weet, dat het Bloed alvorens het uit de regter holligheid van het Hart kan over gaan, in de linker door de longen moet vlieten ■ belchouwt men nu de menigvuldigheid en kleinheid dezer vaten, zo blykt, dat het bloed door de Lon- gen doorgaande, eene groote verdeeling van vog- ten niet alleen maar meerder verandering ondergaan moet; tot welker einde men de verfchillendegeftelt- heid der Longen behoord in overweging te neemen : en wel vooreerft wanneer dezelve zyn Zaamsevallen. 't welk gebeurt by de uitademing; dan blykt het ook dat de vrye doorgang van het bloed minder is, en de bloed en Luchtvaten als mede de Lucht- blaadjes zaamgevallen zyn en opmalkander liggen. Dus nagefpoort hebbende , hoe dat de omloop van 't bloed verhindert word, wanneer de Longen dus geiteltzyn; zoo zullen wy nu ook zien hoe dat de vrye doorgang van hetzelve weder bevordert word, wanneer de Longen door de naar binnen komeude Lucht uitgezet worden , t'welk byde Jn-aderningge-. fchiedt. Het is zeker, dat als dan "de bloed en Lucht- vaten uitgebreid en ruimer worden, en van alle voor- gaande persfingen bevryd synde, blykt het, dat het bloed dan vryelyk door dezelve kan doordraaien: Doch wanneer de inademing al te fterk is, word de doorgang door de bloedvaten weder minder; want de vaten dan gerekt zynde nauwer worden, en men in 't Dier 't zelfde ziet gebeuren, dan wanneer de Longen zyn famengevallen, waar uit is optemaaken, dat eene gedwongene ademhaaling gevaarlyk is. Hier uit blykt dat het bloed eene groote verande- ring door de beurtelingfche beweging van de Longen, ondergaan moet, en te meer, indien men hier by- de fynheidt van deze bloed-vaatjes in overweging peernd; Want de Longen uitgefpannen zyadeTen dus het Bloet on verhindert doorloopende, kan de tucht vryelyk tot deze bloedvatea komen, die de< Wh



		io DeNederlandsche onderhouding van het Lichaam, tot alle de deelen van 't zelve door de Slagaderen gebragt te worden; waarom in de ongeboore Vrucht (Fatus) in welke het bloed door de Longen niet gaan kan_s en dus de vogten nauwelyks zouden konnen verandert worden, de moederkoek (placenta) in deszelfs plaats zoda- nig geftelt is, dat zy in ftaat is dit gebrek te ver» goeden en de Vogten voor de Vrucht bekwaam te maken. Aderen, zyn twederly in het Lichaam van het Paerd, namentlyk Bloedaderen Venae genaamt, en Polsaderen, of Arteries. De eerft genoemden bren- gen 't Bloed uit alle deelen naar, en de laetften ont- fangen hetzelve van het Hart en brengen het naar alle deelen. De Bloed-aderen zyn wederom twee- derlei, wyde en naauwe;de eerftenoemd men Hol- le Ader, (Vena Cava), de tweede Poort Ader, (vena portee). De Pols Aderen zyn de Sterkften , zy zyn famengeftelduit drie Vliezen, waarvan hec eerfta of uitwendige zeer fterk en trekkeragtig is; het tweede, of middelfte is Spieragtig, en 'uit, in het rond gaande, Veezelen geformeert, onder wel- ke egter eenige kleine draaden gevonden worden , welke zydlings dwars loopende zyn; her derde of inwendige, dat aan het voorgaande zeer vaft gehegt is, is dun, effen en glad, en deszelfs binnen zyde word geduurig van een , door de Poren, zypelend vogt bevogtigt, en alle deeze Vliesrokken, zyn met een z'eer fyn Cellweefzel bekleed, 't welk een groot getal Bloed-aderen onderhoud, die in het Paerd zeer zigtbaar zyn, byzonder aan de grove Slag-ader Stam- men. Deeze Vaaten zyn voorfien van eene Veer of Spankragt, welke dezelve bekwaam maaken tot tweederharide Beweegingen, namentlyk, tot de uit- fpanning en tot de famentrekkinge; welke twee, elkander tegengeftelde beweegingen, den Pols for- meeren. De Bloed-Aderen zyn minder fterk<, en in het famengeftel met de Slag-aderen zeer verfchillen- �e Vaaten;haare dikte is veel aanzieolyker,en haa- re

			�



		Stalmeester. ii re legging uitwendiger; haar getal grooter, maar heb- ben geen Veerkragt als de voorige; in tegendeel zoo is het weefzel hunner rokken veel dunner, en zyn daarby aan eene merkelyke uitzetting en ver- ■wydering onderworpen; dus haare bewegingen niet gevoelig zyn. Het eerfte, en met het Cellweefzel bekleede Vlies, is zeer dun; het tweede Spieragtig, doch welker draaden in de lengteen niet in het rond gaande zyn, zoo als die van de^Slag-aderen; het der- de is zeer glad, maar rekkende en minder bros ais dat aan de Slag-ader Vaaten. Van binnen zyn de Bloed-aderen voorzien van Klap-Vliezen, die, by zonder by de einden, op eenigen afftand, het ee- ne van het andere afgeplaaft zyn, en die aan het Bloed, 't welke door deeze Vaaten van den omloop naar het Middelpunt overgebragt word beletten, van wederom te keeren en agterwaarts te loopen; wel- ke Klap-Vlies by het Paerd byzonder zeer zicht- baar zyn in de Poort-ader. De groote Stammen van de Pols-aderen en van de Bloed-aderen, ver- deden haar in takken Adertjes uitfpruitfelen of en- del-adertjes; deendel-adertjes van de Pols-aderen, geeven aan die der Bloed-aderen het Bloed over, 't welke aan de partyen tot voeding gedient heeft, om hetzelve te doen wederbrengen naar het Hert. Dee- ze famenvoeging der fynfte Bloed-aderen met de Pols-aderen word Amftomofis genoemt. Aedius » waaren by de Oude Romeinen, Per- foonen die het opzicht over de Weegen &c hadden. Aegyptiacum, eene koftelyke Wondzalf zeer dienftig by de�aerden te gebruiken. Zie de zamen* Helling daar van in 't Eerfte Deel. pag, 211. Aethiops-Mineralis. Mineraalf� Moor is een nog niet zeer lang bekend Medicament of Genees-r Middel,dat niet alleen by de Worm Siektens derPaer- den zeer goed bevonden word; maar ook in de Ceel-Zugt en ook by de Kwaade Droes aaD die Die-



		12 DeN�dislahdsch� Dieren kan gebruikt worden. De zamenftellinge daarvan is als volgt, neemt Rauwe-Kwik en Zwa- velbloem,van elk even veel; Smelt de Zwavel lang- zaam in een Yzere Pannetje, en roert daarnaa het Kwik langzaam daar onder, zoo lang totdat de Zwa- vel en het Kwik zig wel met elkander vereenigt heeft, als dan neemt het van 't Vuur af en roert het zoo lange tot dat het zoo koud word dat het Kwik nog op den grond kan zinken. Wanneer dit Menzel volkoomen koud is; dan moet het in een Yzere of Steene Vyzel; (maar in geen Kooper) zeer fyn gewreeven worden. Dit Mineraals Moor kan ook zonder op bet Vuur te Smelten, bereid wer- den; maar dan moet het Kwik en Zwavel ruim fes Uuren lang geduurig in een Steenen of Yzeren Vyzel gewreven worden, zoodaanig dat het Kwik wel gebrooken worden daarin geene Korreltjes meer gezien worden. Aetiologie, word de Weetenfchap genoemd die ons de Ooriaaken der Siektens leerd kannen. Agter-been-pyp. Deze word gevonden aan de agterfehenkel van het Pa�rd, zynde dat lange Been, t'geen van boven de Hak met 't Scheenbeen en van onderen met het Kootbeen articuleert; en waar aan men van agteren de groote Pees, neerdalende, ont- waar word. Dat Been in ten eenen maal gelykvor- mig met de Scheenpyp van de Voorfchenkel, uit- genoomen dat het iets langer is. Het zelve is van s'gelyken zamen gefield van het eigentlyke en Voor- naams Been gedeelte, en de twee Kuftbeenen(i^,e- »o»«). Met zyn bovengedeeke voegt het zig aan de Hak door kleine Vlaktjes, welke zig op het twede en op het derde Hakbeentje paffen; en articuleert met zyn beneden eind met het Kootbeen. Deze Ag- ter-Been-pyp, is vermogend om buigende en uit- trekkende bewegingen te doen, en hiertoe van twee Spieren voorzien; waajvan de eene de Buiger en de andere de Uittrekker is.^De eerftgemelde heeft vaut



		Stumektee. ij nen het weezen van dat Been gaan, de doortocht te geeven. Maar, daar zyn nog drie andere, en meer aanmerkingswaardige openingen, een paar, en een enkele. Het paar, hiervan vind men aan elke zyde een, van onderen het Knobbel uitfteek- fel; welke men de Knobbel gaaten, ook wervel gaaten kan noemen; om dat de wervel-vaaten, die van de wervelen, uit en binnen de Herfen-pan gaan door dezelve paiTeeren. Het derde of enkele, is het grootfte; dus noemt men hetzelve hetgroote Agterhoofd-gat, zynde gelegen tuflchen de beide Knobbel uitfteekfels; en geeft de doortocht aan het Rugge Merg. � De Jnwendige zyde is byna zoo als de uitwendige geftelt, voornaamlyk wat de gaaten aangaat. Wat men aan dezelve byzonder aan te merken heeft, is een beenagtige verlenginge, welke men het Sikkel uitfteekfel kan noemen, om dat hetzelve diend voor een hegting aan de Sikkel, ter piaatfe daar ze afwykt om het dwars-fchot te formeeren, dat men in de Menfch zoo noemt, en ook bekend is, onder de benaaminge van Brein-Tent. Deze AppHJis is in 't midden van het boven gedeel- te der binnen zyde, zydelings van dat Been; dat is te zeggen aan elke zyde van deze verlenging, is eene dwarfe verheventheid, waar aan zig hegt de omflag van het dikke Moeder Vlies, dat het twede midden fchot formeert, en dat zelfs tot dat gedeel- te behoord dat het Agter-brein van de Herfenen af~ fcheid. Eindelvk, van onder het Sikkel uitfteekfel is een ronde Kuil, gefchikt om het Agter-brein en het verlangte Merg in te neemen. Agter-kaak. Dezelve beftaat maar uit een en- kel Been, het welk egter by de Veulens nog in twee takken gefcheiden is, die by toeneemende Jaaren in het Paerd zig zoodanig famen voeten dat men dan niet als maar een gering teken van haare byeenvoe» ging ontwaar kan werden; dar is, aan't benedenfte einde daar de Kin is. Aan dit ^Reen vind men twee takken, die byee�gevoegt de figuur van een grooc

			.



		i� DeNederlan�sche V. hebben; aan elk defer takken word men ontwaar twee Vlaktens, eene uitwendige en een inwendige) twee randen, een voor en een agter; twee uitein- dens een bovenfte en een beneden eind. � De uit- wendige Vlakte is genoegzaam effen; alleenlyk ziet men aan 't beneden gedeelte een gat, dat men het Kingat noemt; hetzelve is de opening van een Been- buis, waar van wy hier na fpreken zullen. Het bo- ven gedeelte dezer Vlakte, welke daar veel breed* ter is, heeft eenige geringe kuiltjes welke tot hegt- plaatfen dienen aan de Kauw-Spier. � De binnen Vlakte vertoond niets byfonder aanmerklyks, als het niet is die plaats welke is tufTchen de b�ide tak- ken, maakende uit hetgeen men de uitwendige Kreb en de Ganafs, en van binnen het Kanaal noemt. In 't midden van 't bovengedeelte dezer Vlakte is een gat dat uitkomt met het Kingat door eehe ge- noegzaam lange buis, die de Agterkaakfche buis ge- naamt word, en den doortocht geeft aan een Ze- nuw draad van het Vyfde paar, aan een Slag-Ader» en aaneen Bloed-ad�r, die zig aan de Tandem uit- fpreiten. Aan dat bovengedeelte zyn nog eenige Spier-hegtzels , voor de Spieragtige die de Kaak be- weegt. � De Voorrand is voorzien van tien hol- letjes of tand kasjes; waarvan de fes bovenfte de grootfte zyn, en die de Kiezen van de onder Kaak in zig vatten; de overige Vier Kaakjes zyn niet zoo wyd, en minder diep; het bovenfte daarvan is voor de Haaken of kro�ntand (by het Paerd van 't Man* nelyke geflacht),en de overge drie voor een Hoek- tand , een Middeltand, en een Grasbyter. � De plaats die 'er is tufTchen de Kiezen en d� Kro�ntand, is 't geen men de Laagen noemt. De Voorrand is daar weergaloos fcherp; maar hv word iets ronder tegens de zyde van de buiten Vlakte, en meer af tegens de Haaken komende; en op dit half rond gedeelte is het, waar op zig het fteunpunt van 't Gebit behoord te bepaalen. � Die zelve rand ver- lengt zig van boven, met eene bogt te maaken, e� eindigt door een puntagtige verheventheidjdie men



			Stalm.ekster; i?

		het Kraeye-bek uitfteekfel noemt; zy dient t�t hegt- s?el aan de trekkers van de Slaap-Spier. � De Ag- terrand is rondagtig,en eindigt zig van boven door� eene bol-agtigheid\ welke in 't midden een weinig * hobbelig is; "en genoemt word de tuberofiteit van de Kaak; dienende tot hegtzel aan de Priem-wyze hakkeen Spier (Stylo-Maxillaris'), en het vervolg dezer bogt eindigt zich door een plat hoofdje, dat men noemt de'Knobbel van de Kaak: en hier door alleen is het, dat zig de Kaak met de Slaap- beenderen komen te articuleeren. Tuflchen deze Jaeftgemelde Knobbelen hetKraeye-bekuitileekfel is eene half Maanvormige uitfnyding; welke de be- naaminge volgens haare geftalte ontfangt. � Ein« delyk, zoo is het beneden gedeelte van die rand minder rond, en word telkens fcherper tot de plaat- ' fe daar beide randen zig komen te vereenigen en een zoort van Stuit formeeren, die zig verlieft in de bultigheid welke wy de Kin noemen: en deze Stuit is het welker plaats men voor de gevoelykfte tan de Paerd aanmerkt. -------Van de beide Kaa- ken is alleen de Agterkaak beweeglyk; en deze haa- re beweegzaamhefd, dievoonaamelyk bellaat, om verwydert of vernaauwt te worden. Aan de Voor- kaak, heeft ze door de bewerking van tien Spieren. (Vyf van elke Zyde) waar van ze drie opheffen of ze by de Voor Kaak doen naderen, en twee die z� daarvan afbrengen. De drie eerftgemelde, of op- hef Spieren, zyn de Kaauw-Spier, de Slaap Spier en de Wiggebe�nfe Spier.-------De Kaauw-Spier is een fterk en platagtige Lichaam, welk de gant- fche buiten Vlakte van" het bovengedeelte beflaat> en is mede de breedfte onder alle de Kaak-Spieren. Zy heeft haaren vaflen hegtpunt aan de geheele f;raat van het Bakken-been, en een weinig aan het okboog. Zy verbergt een gedeelte van de Slaap Spier en byfonder derzelver trekker: eindelyk ein- digt ze haar aan de buiten Vlakte van de Agterkaak, ■-----� De Slaap-Spier beflaat de holte, welke wy tle p�gkuilen noemen; zy hegt haar aan den gant- lh Deel. B fche�



			StAlme�stk*. 19

		van die beide Spieren de zwaarfte, en eindigt zig aan de tuberofiteit van de Kaalc. �-----De twede , word de tweebuikkige Spier genaemt om dat ze twee Vleefige Lichaam heeft; welke, van elkander gefcheid�n zyn door een trekker di� in 't midden Van deze twee Buikken is. �� Zy is van boveri gehegt aan 't eind van het Priem uitfteekfel ,� vari daar bereikt ze de binnen vlakte der Kaak, en tus- fchen beiden gaat haar middelde trekker binnen ee- rie opening, welke gevonden word aan de Priems- wyze-Tongbeen-Spier (Stylohyoides) waar, op zy voor de tweedemeal Vleefig word, en zig van bin- nen eindigt aan 't uiteinde van de Kaak. Deze bei- de Spieren trekken alzoo de Kaak naar agtenvaerts; en het is aan te merken dat als beide deze Spieren van de eene zyde alleen te famen werken, zy aan de Kaak die Zydlingfe beweegingen voort brengen welke tot de Kaauwing vereilcht worden. ^r Arabische Paerden. Alle Arab�efs, hoe arrfl Ook, houden Paerden. Zy ryden gemeenlyk Mer- fieh, wyl de Ondervinding hun geleerd heeft, dac deze beter de vermoeidtheden, honger en dorft kunnen uithouden als de Hengften of Ruinen, te meer daar de Turken hunne nabuuren weinig of geene Merrien gebruiken, verkoopen zy aan de- zelve hunne Hengilveulens, die zy niet voor be- J�hekrs bewaafen willen. Zedert langen tyd onder- houden en bewaaren zy met groote zorgvuldigheid de befte uittr�kfels huhner Paerden,en kennen niec alleeu derzelver geflagt, foortenen vermenging» maar onthouden boven dien derzelver voorouders, eh onder kennen dezelve met verfcheiden benaa- iningen. De eerfte foort hunner uittr�kfels beftaac uit edele Paerden afkomftig,uit een Oud en onver- jnengt geflacht van beide zyde. Het tweede is wel ih oudheid dezelve, maar door eene ongelyke ver- menging veel minder in agting. Het derde foort zyn gemeene Paerden van verfcheidene uittr�kfels getrokken > die zy voor een matigen prys verkopen* B 2 daar



		zo DeNederlanbschb daar zy het edele en eerfte foort by uitftek duur houden. Zy laten hunne Merrien van hec edele en eerfte foort nooit dekken, als door befcheelers van dezelve deugd. De lang duurige ondervinding heeft ben geleerd alle uittrekzelshunner Paerden, ja zelfs die van hunne nabuuren, met naam, bynaam.Hair en tekenen te onder kennen. Wanneer zy zelfs niet van eenen goeden befcheler voorzien zyn, leenen zy eenen by hunnen buurman, dien zy voor het dekken hunner Merrien een ftuk gelds betaalen, 't welk alles gefchied in tegenwoordigheid van per- zonen, die daar van een getuigenis Driefje geeven voor den geheim Schryver van den Emir of ander openbaar perzoon ond�rteekent, en gezegeld , waar in men de naam van den Befcheler, van de Mer- rie en hunner beide gantfche afkomft en foort dui- delyk uitdrukt. Wanneer de Merrie het Veulen aflegt, roept men 'er op nieuw getuigen by, en ftelt een andere bewys op, die eeneduidelyke be- fchryvinge van het Veulen , den dag en tyd van des- zelfs geboorte in zig behelft. Dezegezegelde brie- ven ftellen den prys voor de Paerden, en men draagt ze by verkoop den nieuwen eigenaar over. Demin- fte Merrien van het eerfte en "befte uittrekfel wor- den zelden beneden vyfhondert Kroonen verkogt, daar zyn 'er waar voor men dikwyls boven duizend Kroonen betaalt. Wyl de Arabiers in Tenten woo- nen, zoo dienen hun dezelve te gelyk voor een Stal, daar de Merrie, het Veulen, de Man, Vrouw en Kinderen door malkanderen leggen; zelfs ziet men de kleine Kinderen zonder hinder, nog letfel te krygen, op 't Lyf en om den hals van Merrie en Veulen kruipen, en deze Dieren zyn aan die manier van famenleven zoo gewoon, dat ze aller- h'anden fpeelingen en ftoejen verdraagen; waartegens de Arabiers haar met groote zorge oppaflen, met zagtheid meer als met' flaagen behandelen. ja zel- ve met haar fpreeken en reden kavelen. Zy laten ze altyd ftapvoets gaan, zonder ze ooit buiten nood- zakelykheid aan terzetten, dan zoo dra voeten ze niet



		S � A L M E E S T E R. 2J niet de hoek van des ruiters Stygbeugels in haare Zy- de kittelen, of rennen met ongelooflyke fnelheid voort en fpringen als eene Hinde over Heggen, Sloo- ten en Struiken; zoo by ongeluk hun Ruiter komt te vallen, flaan zy aanftonds ftfl, zelfs in den fhel- flen ren of fprong. De Arabifche Paerden zyn van een middelmatig maakzel, zeer los, meer Mager als Vet. Zy rolten ze s'Morgens en s'Avonds zoo zorgvuldig, dat ze niet de minfte vuiligheid op de Huid behouden, zy waffchen ze de Beenen , als mede de Maanen en Staart, die zy ongekort laten f roeyen. Zy geven ze den ganfchen dag niets te leten, maar alleen 2 of 3 maal te Drinken; met d er Zonnen ondergang hangen zy ze een Mondzak aan het Hoofd, waar in omtrent een half mudde zuivere Gerft is, zoo dat deze Paerden niet dan s'Nagts eeten, en men neemt hun de Mondzak niet af, voor s'anderen daags morgen, wanneer zy al- les opgegeten hebben. In de maand Maart, wan- neer het Gras aldaar lang is, brengt men ze in de Weide, en in hetzelve Jaargety laat men de Mer- rien dekken, waar by men zorgvuldig in acht neemt, haar zoo aanftonds een Emmer met koud Water over het kruis te f�orten; zoo dra het Voor- jaar geeindigt is, worden de Paerden uit de Weide genoomen, en verders geeft men hun 't ganfche Jaar geen groente, nog Hooy, zelfs zelden Stroo; Gerft is hun eenigfte voeder; wanneer de Veulens een Jaar of agtien Maanden oud zyn, fnyd men ze de Maanen af om dezelven meer krullig en langer te doen worden; men ryd ze met twee of derde- half Jaar, en voor dien tyd word hun geen Zadel of Gebit opgelegt, alle dagen blyven de Arabifche Paerden gezadelt en opgetoomt voor de Tenten ftaan. Hier uit blykt genoeg, dat in 't gebruik van den Oorlog de Arabifche Paerden alle andere over- treffen. Bakok-beenderen , (Maxillares) ook wel de Kaaken geaoemt; zyn 'er twee,en behooren eigent- b 3 m



		22 DeNederlandsche

			lyk mede tot de Voor-Kaak van 't Paerd ,zynde da g'oocfte van alle de Knokken welke de Voorfle Kaak zamenftellen. Zy zyn aan den andere ge- voegt; en door deze famenvoeving, zoo formee- ren zy ter eene zyde de Neusholtens ter andere het Wulffe van 't Verhemelte. Nog zyn ze famenge- wricht met de Neusbeenderen, de Hoek, de Jok, de Verhemelt-Been'deren, en het Ploeg- Yzervormi- ge-Been.��Aan haare uitwendige en zydfe Op- per Vlakte; is eene fcherpe en langwerpige verhe- vendheid, welke zich voegt en paft op een dierge- lyk uitfteekfel van 't Jokbeen afkomftig, en aan 't welk de kaauw Spier haare hegting. Meerder naar beneden, tuflchen het laaftgemelde uitfteekfel en het Neus-been, is een aanmerkelyk gat, dat uit- komt op een Kanaal 't welke men, de Buis van de Voor-Kaak noemt; dezelve geeft de doortocht aan een confiderabelen Zenuw-tak, die van het vyfde paar ?fkomftig is. Deze Beenderen, laaten aan hun beneden en voorgedeelte tuflchen zig en de Graat van de Neus, aan elke zyde eene holte, die zich, als een ingefneede goot vertoont, welke met't Vel aangevult is, en gedeeltelyk de uitwendige Neus gaaten formeert. � Het gedeelta dat het verwulf? fel van 't verhemelt uitmaakt; vertoond onder aan elke zyde, een fpleet; dezelve is overdekt ter ee- ner zyde door het Snot-Vlies, en aan de andere, door het Vel van 't verhemelte; verder na beneden is een gat, dat gelyk als ingefneeden is, en van binnen de Mond naar buiten door gaat. Het nut van dat gat is, om doortocht te geeven aan kleine Vaaten; tot welk einde ook nog kleine gaatjes ge- fchikt zyn die men hier en daar aan 't verhemelt Wulffel vind, welke egter geene byzondere benaa- minge nog befchryvinge waardig zyn. ------- Aan 't boven gedeelte van dat verwulffel, is nog een goot aan elke zyde, die met eene foort gelyke van het verhemelte Been, een Kanaal formeert, dat men h�t Kanaal van het verhemelt noemt; het zelve geeft doortocht aan een Zenuw tak, die zig uit- breid).



		S T A L M E E S T E K. 23 breid » door de Huid van het verhemelte. -� Aan hec" boven en uitwendige gedeelte van dat Been , en boven de Kiezen ziet men eene rondagtige hoog- te , 't welk de tuberofiteit van het Bakken been is; zy omvat den aanvang van het Kaakkanaal. Aan 't agtergedeelte van dat Been, komt eindelyk het ee- ne by 't ander, om dus het verhemelte te formee- ren; en de buiten rand van dat gedeelce is voor- zien van verfcheide holtens, welke men de Tand- kasjes noem (Alveoli) ten getal van tien ; fes zeer ruime by het boven eind om in dezelve Kieze inte- neemen, aan 't beneden einde Vier, waarvan een voor de Kroontand en de overige Drie voor de Voortanden gefchikt zyn , dat i.s te zeggen in een Kaak been van een Paerd van 't Mannelyke ge- flagt, want by de Merrien daar men zelden vind- dat ze van Hoek of Kroontanden voorzien zyn, is het kasje voor dien Tand ook niet aan te treffen; ■�Hec binnen gedeelte van de Bakken beenderen, maakt met de Neus beenderen te famen de Neus- holtens uit; men ziet daar eene zeer ruime opening, die egter gedeeltelyk geflooten is door de Kraak- beenige Neushoornen, welke opening zig voegt op een andere zeer aanzienlyke, en in net Bakken been zelfs uitgediepte holte,en welke hier om ook de Kaak holte (Sinus Maxillaris) genoemd word. DezeSinax is bekleed met het Snot-Vlies; de plaat» waar zig klenfl en ophoud, een gedeelte van het Snot vogt; zoo lang tot het Dier zig door't Bruis- fchen daar van ontlali. Deze holtens, zowel als die, welke by de Jok beenderen gevonden werden; zyn minder of meerder van Snot gevult, by Paer- den die met de kwaade Droes behept zyn, of by de geenen welke aan de gemeene Droes loop la- boreeren. Eindelyk zoo is hier nog aan te merken; dat de holtens welke aan de nu befchreve Beende- ren gevonden worden ,� niet alleen met elkander ge- meenfehap hebben, maar ook met alle de overige welke aan de Been deelen van de Voorkaak, als inede ook aan eenige van het Bekkeneel ontmoet B 4 wer-



		«4 PeNederlandsche �werden, dat is te zeggen de eene door de ander.e, by voorbeeld; de Voorhoofds holtens met de Zeef- been-Vakjes en de Neusholtens, de Wiggebeens holtens, met dezelve Vakjes,.deze met de Neus en zoo voort. Banden, of Ligamenten worden in 't algemeen genoemd de bindzels aan de verfche Knokken van een Dierlyk Lichaam, men vind ze nu als fterke en vafte en dan weder als "zwakke, elaftifche en vliesagtige deelen, welke men ontmoet of by de gewrigten, of by de trekkers; haar zamenftel be- �taat uit eene nauwe zamenlegginge van witte en meer buigzame Vezelen, als die zyn, welke de Knorbeenen ujtmaaken;~door de vatte zamenwee- vinge dezer, van met een Span-kracht begaafde Vezele, worden deze Banden by uitftek taai, en zyn dus niet gemakkelyk uit te rekken of te fcheu- ren. Haar gedaante word voortgebragt door de verfchillende legginge en zamcnvoeginge derzelver Vezeldraaden; en by gevolg zyn 't of fmalle of breede of dunne Banden; of ronde en koortvormi ge bindzels. Wegens derzelver gebruik, zyn ze in twee zoorten te onderleheiden; onder die van de eerfte zoort zyn te reekenen die, welke de ein- dens of Hoofden van twee, door de gewrichten beweeglyke, Knokken,in haare hegtingen zamen- yoeging vafthouden, en deze worden doorgaans gewricht Banden (Mgamenta articularia) genaemd. �rider de tweede zoort zyn te verdaan zulke Ban- den , welke zonder toepasfingen op de Gewrichten, wel mede aan Knokken of Knorbeenen gehegt zyn, maar eigentlyk aan andere weeke partyen, byz�n- der aan de trekkers van de Spieren, tot fteuning en gemakkelyker beweginge verftrekken, onder de eerfte zoort zyn byzonder aan te merken-: Eerfte- Jyk, die, welke twee door de gewrichten beweeg* jyke Knokken met rondsom dezelve te gaan, ftee- vigt, en hierom Gewricht-kasbanden (ligameiita �a$fyhria of Orbicularia) genaemd werden; hier toe



		S T A L M E E S T E R. 25 toe behooren ook de Lidwater-Vakjes {Capfulcs Sy. noviaks) welke als een dunne Huid onder de Ge- wrichtkas-banden om de Gewrichten leggen om het uitloopen van het Lidwater te beletten. Ten twee- den die, welke haar aan de zy deelen van twee Knokken hegten, en de benaamingen volgens der- zelver legginge, figuur en zwaarte ontfangen. Ten derden ook die Banden welke binnen de Gewrich- ten van twee Knokken zig inplanten, by voorbeeld de ronde bindzels (Ligamenta rotunda), de Kruis- banden (Cruciata) &c. Tot de tweede zoort be- hooren; de Tuflchen-beenige banden, de Ring ban- den, de dwars-banden &c. welke haar nut meelt omtrent de Spieren hebben; ook die welke een Knorbeen aan een Knok-been hegten,en eindelyk die welke van den eenen Knok tot de andere gaan; om of de beweegingen dezer beide Knokken te be- paalen, of maar enkel tui�chen twee Knokken uit- gefpannen zyn. Bartiarysche-Paerden , hebben het Voorftel lang en verheven, de Nek fyn, fcherp, met wei- nig Maanen bezet en wel uit den fchoft komende; fraaye, kleine, magere en voor 't meerder gedeelte Rams-Koppen, op^welk mooye welgezoorade en juift geplaatfte Ooren ftaan. 'De Schouders plat en licht, den Schoft dun en verheven, platte en wel geronde Ribben, deZyden gevuld en wel aan- geribt, niet te veel Buik, wel uitgevulde Heu- pen. Het Kruis iets langwerpig, de Staart wat hoog geplaatft, welgevormde Billen, die zelden plat val- len , fyne, welgemaakte en met weinig Hair be- zette Schenkelen, aan welke de Peezen wel afge- fcheiden zyn van 't Been; welgemaakte Voeten , maar veeltyds wat lang van Koot, hard van Hai- ren en Gebeente; men ziet 'er wel van alderhande kleuren, dog de meeften zyn Grys; doorgaans zyn ze zeer vlug, licht, en van een goeden Aafiem; dus zyn ze zeer bekwaam tot het rennen en voor de Jacht, en ook wel waerdig om'er Ras aan te fok- B 5 ken;



		a« DeN�berlanrsche ken; maar't is Jammer dat ze niet hoogervan taille vallen, want zelden vind men 'er die faooger als veertien Palmen ("dat is 4* Voet) zyn. De befte van de Barbaryfche Paerden komen uit 't Land van Marocco; die uit Mauritania komen zyn veel minder. Bardelie, is een foort van Reikuflen van Ly- wand en met ftroo opgevuld, diergelykemen in Jta- lien veel ziet gebruiken. Bekken, het (Pelvis) word de agterfte Hollig- heid van de Onderbuik genoemt, in welke gelegen iyn de laatfte Jngewanden, de Blaas, en de Teel- partyen. Eigentlyk zyn het zeven Been leren wel- ke deze Holte formeeren, te weeten, de twee Os- fia Jlia, twee Os/i� Jschia, twee Osfia pubis, en het Os Satrum, 't welke in 't midden gelegen is, en alzoo voor de overige tot een Slot-fteen dient: dus het Bekken in 't Paerd door dezelve Beende- ren, als by de Menfch geformeert word: edog haar� Proportie is verfchillende, en derzelver ftel- ling met deftellingevan het Dier overeen komftig. Invoegen dat het Darm-been (Or Jlium) van voo- ren , het fchaam Been (Os pubis) van onderen, en het Heup-been (Ox Jscbium) van agteren is. Dee- ze drie Beenderen zyn niet van eikanderen gefchie- �en, als by de jonge Veulens, want in het Paerd zyn ze niet alleen op zig zelfs, maar ook met de tegens zydfche vereenigt: dus deeze zes Beenderen niet dan ��n enkel uitmaaken. Het Darm-been word Jlium genoemd, om dat den omgewonden Darm daaraan legt; het is een zeer aanzienlykBeeD* 't geen vooral by de magere of afgereedene Paer- den zeer zigtbaarlyk en uitfteekende is. De figuur van dac Os Jlium is driehoekig, hebbende twee Vlaktens, een Lichaam , en drie Hoeken : de bui- ten Vlakte is glad en hol, en alwaar zig ook de Bil-Spieren inhegten: de binnen Vlakte is een wei- nig rondagtig, en bedekt met de Musvuli Jliaci 1 }\ec agterdeel van dezelve Vlakte is oneffen en hob- belig,



		Stalmeester. 27 beligi dat zig gevolglyk naauwlyks met het Knor- been vereffent, dat tot hegtzel dient voor het hei' lige Been, en het zelve met dit Been vereenigt. Het Lichaam, dat in het middelde deel beftaat, heeft niets aanmerkelyks. De Agter-Hoek is die, welke zig met het heilige Been vereenigt. De Voor- hoek isbreeder, en van verfcheide uitfteekfels voor. zien, daar zig het onderdeel van de Onderbuiks- Spieren als mede verfcheide Dye-Spieren, inplan- ten. Eindelyk, de beneeden-Hoek, welke zig met het Os pubis en het Os Jscbium vereenigt; heeft eene Holligheid , welke met 't Iaatfte tot formee- ring van die Holte mede werkt, en in welke het Dyebeen articuleerd, en ook voor een gedeelte de ovaale openinge uitmaakt. Van vooren, tuflchen de voorfte en de beneeden-Hoek is eene halve Maan vormige uitfnyding, over welke,de trekkers, van de Dy� komende Musculi Jliaci en Psoas, zoo als ook de Bloed-Vaaten en Zenuwen derSchen- kelen pafTeeren. Tuflchen die beneden-Hoek en den Agterfte is nog een ander, maar mindere uit- fnyding, onder welke de van de Dye komende Heup- Spieren (Scitici musculi) gaan. � Het Os Jschium is onder deezen; hetzelve is vereenigt met het Os pubis en het Os Jlium_t en daaren boven met die van de overzyde. Die Been beftaat in een Lichaam en twee takken, zynde het Lichaam 't fterkfte ge- deelte : het voor deel van dit Been , dient toe hegt- zel voor de Muscules triceps: het hobbelig zynde onderdeel, verftrekt tot hegtzel aan de trekkers van verfcheide Dye-Spieren. De eerfte van de twee takken, te weeten de voorfte vereenigt zig met het Schaam-been , dog de tweede of agterfte, die de grootfte is, voegt zig in het Heup-been, en maakt de grootfte Portie van de holte Cotyloides. In 't midden deezer Holte, naby de Dye en voeging deezer beide Beenderen is eene oneffe diepte, in welke zig de ronde Dye-band vaft hegt, 't welke den fchenkel (Femur) in deeze Holte houd,waar- by nog aan te merken is, dat ze niet ten eenen



		28 DeNederlandsche maal rond valt, maar onderbrooken is door eene uitfteeking, die op de diepte paft, in welke deeze Band legt, en die gevuld is door eenen anderen Band, die zeer fterk is, en van daar de fluiting , volmaakt. Om deeze Reden is het, dat de uitwen- dige verzettinge der Dye aan deeze zyde, te wee* ten van binnen veel ligter kan zyn, als van buiren daar de Holte hooger is. Tuflchen de twee tak- ken van dat Been is een aanzienlyke uitfnydin^e, welke aan te merken is, als het meerder gedeelte van hetovaale gat: hier is 't waar de Musculi Ob- durati (of in 't rond bewegers) zyn: tuflchen des- felfs uitpuilinge en den agter-tak is nog een andere meer uitgebreide maar minder holle uitfnyding , door welke de trekkers van den musculus obduratus tntemus ("de inwendige in't rond be weegen de Spier) pafleert. Ook moet 'er nog aangemerkt worden, dat van de vereeniging van dit Been met dat van zyns gelyken van onderen nog eene derde uitholling ontltaat, aan welke zig ingeplant vinden de Wortelen van het Teel-lid des Paerds, waar door vervolgens de Pis-leider loopt, zoo als het by de Merryen een doortogt verfchaft aan de fcheede der Lyf-�vloeder. � Het derde van de gepaarde Beenderen van 'c Bekken is eindelyk het Ospubis (of fchaam-Been) het is 't kleinftevan alle, desfelfs figuur¹ is drie kan- tig, dus men van hetzelve heeft aan te merken, drie Randen en zoo veel Hoeken. De binnenzyde, door middel eener fluitvoege, die men Symphyfis noemt, van s'gelyke als die, welke beide Usfiajs- chia vereenigt. De Voor-Rand diend tot hegtzel aan de regter onderbuiks Spier en aan een deel van de fchuinfche Spieren. De buiten-rand is die, �welke de ovaale diepte eindigt. Bekkeneel, Cranium, ook Hersfenpan, is het bovenfte gedeelte van 't Hooft,en een van de drie voornaamfte Holligheden (ventres), welke in het Jjchaam van 't Paerd gevonden werden: binnen dit � ' , i Bek-



	Staimeester.
		as,


Bekkeneel leggen de Herfenen beflooten, en won den door hetzelvegelyk als van een Helm befchermt. De eigentlyke Beenderen, welke het Bekkeneel formeeren zyn het Voorhoofds-Bcen (Os frontalis), het /igterho�fds-Been (Os cccipitis), De twee Pan- Beenderen , en de twee Slaap-Beenderen (Tempora). Daarby korren nog de Beerderen, welke met heC Bekkeneel en te gelyk met de Voor-Kaak gemeen- zaam zyn, als het Zeef-been (Os Ethmoides) en het Wigge-been , (Os Sphencides) van welke Beenderen ■elk op zyn plaats in 't byzonder gefproJren word) Deeze Beenderen zyn op zoo een Manier aan een gevocgt, die haar geene beweging toelaat: dat is door de Naaden, welke haare Benaamirgen (ont- vangen, of na hunne figuur, of na de Beenderen, welke zy vereenigen, als by voorbeeld, de Pyl- Naad, (Sutura Sag�talis); die de beide fchot of Pan-Beenderen zamen hegt: de Lamda-vormige Naad, (Sutura Lamdcidea), welke de Schot-Eeen- deren aan het Agterbcofds-Been voegt: De Voor- hoofds-Naad, (Sutura Trontalis) ,welke het Voor- hoofds-Been aan de Pan-Beenderen voegt &c. Zie meer hiervan by Naad. Beenderen, zyn de ongevoelige, harde, duur- zame en rrin of meer wirte partyen,die tot fteun- zels en grondveften van het Lichaam eens Paerds dienen, gelyl de Balken en Muuren aan een Huis. De Beenderen worden onderfcheiden ten opzigt van hun weezen,gedaante,aanvoegzelen,Gewrich- ten en gebruik. Haar weezen en zamenftelling be- iraat uit criedelei Stoffe; teweeten uit een diet ge- floote fiof, uir een vSponsagtig of voofer ft�f,'en uit een hulzigof net-agtige ftoffe. Het digtfte ftof is' geformeert uit Been-Vezelrjes, welke aan de bui- ten kant van 't Been tot in her midden zeer digt geflooten zyn; deze Been-Vezeltjes brenger door haare verfchiUende famenlegging en inee'nvoeging niet alleen de onderfcheide figuuren der Beenderen, maar men vind ze ook in elk byzonder Been ver- fchii.



		go Dej^�deuoojch� fchillende in zommige min of meer van elkaride* verwydert, weder in andere meer of minder digter by een of geflooten leggen. De Sponsagtige ftoffe, js die men vind by de langwerpige Beenderen aan het eind, en by d"e platte Knokken inwendig; daar de Been-Vezeltjes zichtbaarlyk genoeg van elkan- verwydert leggen, en niets minder als aan een ge- flooten zyn. De derde doffe is die welkers Vezelt- jes, by de Lange en by de Cylindervormige Knok- ken een zoort van nee maaken, 't welke gefchikt is, tot onderfteuning en verdeeling der Bloed-Vaten die hec net palieren, als mede tot onderfchraging van het Been Merg zelve. De Beenderen, zyn groote* middelmatige en kleine, lange, Cylindervormige, platte, ronde, &c. Aan de lange onderfcheid men �en midden gedeelte, en twee eindens, een bo* venof vooreind, en een beneden of agtereind. Aan de platte Knokken vind men twee Vlakten, een inwendige en een uitwendige , de hoeken, een Voet- ftak (&<#) Randen en Zy-deelen. De Aanvoeg- zels welke men of by de eindens of aan het mid- del gedeelte van het Been vind, zyn verhevend- heden, uitfteekzels (Jpopbyfis) Aangroeizels (Epi- phyfes) holtens , groeven, en oneffen of hobbelige plaatfen. Verhev�ntheden noemt men alle verlen- gingen , alle uitfteekfels en alle uitpuilingen, wel- ke men aan de buiten gedeeltens van het Been ont- moet, waar van die (geene welke met het Been verknocht zyn, en met hetzelve een enkel en een zelfde Been �itmaaken, Apopbyfes genaamt werden;. en die geene welke daar maar alleenlyk aangelegt zyn, en welke fchynen als daar aangevoegt tezyn* worden Epiphyfes genaamt; deze voegen zig mee de klimmende Jaaren zodanig naauw aan het Been Lichaam, dat zv als dan mede Apophyfis worden. Deze beide zoorten van uitfteekfels ontfangen nog andere verfcheide, en met derzelver figuur over eenkomende, benaamingen. Vind men aan derzel- ver oppervlakte een uitpuiling, een� rondigheid of diergelyken, dan noemt men ze Hoofden, zyn dezo

			I



		3i DENEflEHASDStH� gen van Poorien (Pori), halve Buizen welke lang en open zyn, geefc men de naam van Gootjes; wanneer deze zeer naauw, en fmal, oppervlakkig en eenige in getal zyn, worden Zy forchen genoemd; zyn ze als holle flreepen, dan geeft men haar de benaaminge van fpenriingen; wanneer ze doorgang aan de Peezen geven, dan zyn het uithollingen* Geeven zy doortocht aan Bloed-Vaten of Nerven * dan zyn 't fpleeten; wanneer de Randen van het Been als uitgehouwen is, dan worden ze uitfnydin» gen genaamt; en als 'er verfcheide verborgene om* krullingen met elkander gemeenfchap hebben dan is het een Doolhof, (Labyrinthus). De tweede zoort van holtens en diepten, zyn die, welke har* de deelen omvatten; deze onderfcheiden haar, in derzelver benaamingen, door hunne meerdere of mindere diepte. De diepte daaronder worden Kom- men (Cotyli) genoemd : zoo als die, welke hec Dye-Been omvat, de overige worden kasjes (AU ve'oli) genoemd; en zyn gelyk aan de Tandkasjes* De minder diepte kan men niet anders als ondiepe of Vlakke kuiltjes noemen, zoo als die zyn van wel* ke men halve en heele aan de Ruggewervelen vind, die daar gefchikt zyn om het bovenfte knopje van de Ribben te ontfangen. Daar zyn nog eenige an- dere ondiepe Kuilen, by voorbeeld, die aan hee Schouderbladt, aan de tweeden Nekwervel &c. welke men de Glenoideale Kuiljes noemt; om dat men het woordt Glenoides dat in 't Grieks Oogap- pelvormig beteekent, en waar mme de ouden ont- leeders die Kuiltjes belegt hebben, om dat hief aan geen gepafte benaaminge kan gegeven worden. Eindelyk, ten aanzien van de opper-vlakkige on- effenbieden welke op de Beenderen gevonden wer- den, om dat dezelve meeft tot inplantingen voor de Peezen en aanhegting der Spieren dienen, zoo worden zy, met byvoeging van de benaaminge der deelen die haar daar aan hegten Nerfjes, indrukfels* flreepen en Vlekken genaemd. � Het meerder ge* deelt» van de Beenderen is gefchikt tot de bewer- king