DE WAARDE VAN
AANDEELEN EN OBLIGATIES
ALS OBJECT VAN BELEGGING

DOOR

JAC. F- A. DERKS

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT.

nmiM
Ä'

DE WAARDE VAN
AANDEELEN EN OBLIGATIES
ALS OBJECT VAN BELEGGING

PROEFSCHRIFT

TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN DOCTOR
IN DE RECHTSGELEERDHEID AAN DE RIJKS-UNIVER-
SITEIT TE UTRECHT, OP GEZAG VAN DEN RECTOR-
MAGNIFICUS MR. C.W.STAR BUSMANN, HOOGLEERAAR
IN DE FACULTEIT DER RECHTSGELEERDHEID, VOL-
GENS BESLUIT VAN DEN SENAAT DER UNIVERSITEIT
TEGEN DE BEDENKINGEN VAN DE FACULTEIT DER
RECHTSGELEERDHEID TE VERDEDIGEN OP WOENSDAG
6 DECEMBER 1933, DES NAMIDDAGS TE 4 UUR

DOOR

JACOBUS FRANCISCUS ANTONIUS DERKS

GEBOREN TE TILBURG

Gedrukt door drukker ij Lumax - Utrecht

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT.

AAN MIJN VADER EN

MIJN MOEDER

fer.quot;

Ml,nbsp;' ..,.

Ik acht het een voorrecht, op deze plaats U, Hoogleeraren
in de Juridische Faculteit der Utrechtsche Universiteit, dank
te kunnen zeggen voor de leiding, welke ik bij mijn studie van
U mocht ontvangen.

In het bijzonder gaat mijn oprechte dank uit naar U, Hoog-
geleerden Verrijn Stuart, Hooggeachten Promotor, voor Uw
medeleven. Uw raad en steun en Uw aanmoediging, bij de
bewerking van mijn proefschrift ondervonden, maar daarnaast
evenzeer voor Uwe lessen op college en privatissimum. Gij
wilt U wel overtuigd houden van mijn blijvende erkentelijkheid.
Gaarne dank ik allen, die mij met gegevens en inlichtingen van
dienst waren, in 7 bijzonder de heer en W. Du Pon en I. Enge-
lander Jr., resp. Algemeen Procuratiehouder en Chef der
af deeling Effecten-Informatie van de Incasso-Bank te Amsterdam,
op wier kennis ik nooit tevergeefs een beroep deed.
Een welgemeend woord van dank ook aan den Bibliothecaris
van de Vereeniging voor den Effectenhandel te Amsterdam,
den heer Frank Luns en zijn assistent, den heer A. Kluyskens,
voor me geen moeite te veel was, om mij het noodige materiaal
op de bibliotheek van de Vereeniging te doen verzamelen.

D.

INLEIDING........

I. INRICHTING VAN HET ONDERZOEK .

II.nbsp;AANDEELEN EN OBLIGATIES 1875—1894

1.nbsp;Aandeden........

2.nbsp;Obligaties........

3.nbsp;Vergelijking tusschen aandeden en obligaties

III.nbsp;AANDEELEN EN OBLIGATIES 1881—1900

1.nbsp;Aandeden: Eer ste onder zoek.

Tweede onder zoek.

2.nbsp;Obligaties.......

3.nbsp;Vergelijking tusschen aandeelen en obligaties

IV.nbsp;AANDEELEN EN OBLIGATIES 1895—1913

1.nbsp;Aandeelen: Eerste onder zoek.

Tweede onder zoek.

2.nbsp;Obligaties: Eer ste onder zoek.

Tweede onder zoek.

3.nbsp;Vergelijking tusschen aandeelen en obligaties

V. AANDEELEN EN OBLIGATIES 1901—1919

1.nbsp;Aandeelen: Eerste onderzoek.

Tweede onder zoek.

2.nbsp;Obligaties: Eerste onderzoek.

Tweede onder zoek.

3.nbsp;Vergelijking tusschen aandeelen en obligaties

VI. AANDEELEN EN OBLIGATIES 1914-1928

1.nbsp;Aandeden: Eer ste onder zoek

Tweede onder zoek

2.nbsp;Obligaties: Eer ste onder zoek

Tweede onder zoek

3.nbsp;Vergelijking tusschen aandeelen en obligaties
VII. AANDEELEN EN OBLIGATIES 1910—1928

1.nbsp;Aandeelen: Eerste onderzoek

Tweede onder zoek

2.nbsp;Obligaties: Eersteonderzoek

Tweede onder zoek

3.nbsp;Vergelijking tusschen aandeelen en obligaties

VIII. AANVULLENDE ONDERZOEKINGEN, OVER DE
TIJDVAKKEN 1895—1913, 1901—1919 en 1914—
1928, IN VERBAND MET AANDEELEN VAN
SPOOR- EN TRAMWEGM.\ATSCHAPPIJEN

1.nbsp;1895—1913 .........

2.nbsp;1901—1919.........

3.nbsp;1914^1928 .........

IX. AANVULLEND ONDERZOEK, OVER HET TIJD-
VAK 1914—1928, BETREFFENDE DE AANDEE-
LEN VAN DIE ONDERNEMINGEN, WELKE
THANS HET GROOTSTE GEWONE AANDEE-
LENKAPITAAL HEBBEN UITSTAAN .

X. PREFERENTE AANDEELEN 1914—1928

SLOTBESCHOUWING.......

r'

ERRATUM,
blz. 11 regel 22:

, weer op 31 December van het jaar,
waarin zij worden gegeven, vervalt.

m

N L E I D I N G.

In „Cornmon stocks as long term investmentsquot; heeft
Edgar Lawrence Smith de resultaten neergelegd van een
practisch onderzoek, dat hij in Amerika instelde naar de
beleggingswaarde van aandeelen in vergelijking met die
van obligaties. Veronderstellende, dat over verschillende
perioden tusschen 1866 en 1922 telkens een bedrag in aan-
deelen en een gelijk bedrag in obligaties wordt belegd,
onderzocht hij voor iedere periode de resultaten van beide
soorten beleggingen.

Hij wilde met dit onderzoek de juistheid bewijzen van de
op theoretische gronden zeer aannemelijke meening, dat in
tijden van gedeprecieerd geld aandeelen een betere belegging
vormen dan obligaties, terwijl, wanneer het geld is geap-
precieerd, het tegendeel het geval is. Merkwaardig genoeg
echter bleken hem de resultaten van een belegging in aan-
deelen steeds en in 't bijzonder juist dan, wanneer men op
grond van theoretische beschouwingen het tegendeel zou
hebben verwacht, beter te zijn dan die van een belegging
in obligaties.

Waar ook in ons land de boven gesignaleerde meening
algemeen verbreid is, veelal zelfs aandeelen als geheel niet
voor belegging maar slechts voor speculatie geschikt worden
geacht, leek het van belang, gezien de resultaten door Smith
verkregen, op gelijksoortige wijze als waarop hij dat voor
Amerika deed, ook voor Nederland een onderzoek in te stellen.
Ter inleiding daarvan mogen echter eerst eenige algemeene
opmerkingen betreffende aard en wezen van aandeelen en
van obligaties een plaats vinden.

Een obligatie is een schuldbekentenis en zij geeft dus als
zoodanig, voor zoover bij de uitgifte een regeling betreffende
de aflossing is getroffen, op den vervaldag recht op een
bepaald bedrag in guldens, terwijl zij overigens, zij het dat

ï) New-York. The Macmillan Company, 1930.

dit niet aan iedere schuldbekentenis inhaerent is, periodieke,
in guldens uitgedrukte vaste bedragen, als rente afwerpt.
Een aandeel daarentegen vertegenwoordigt eigendomsrecht,
zoowel op de kapitaalwaarde als op de uitkomsten van een
bedrijf. Waar deze beide echter niet gelijk blijven, zullen
ook de kapitaalwaarde van het aandeel en het inkomen,
daarop genoten, een en ander in guldens uitgedrukt, zich
wijzigen met en in de richting van de veranderingen, die in
de economische omstandigheden van het bedrijf plaats
vinden. Dit geldt niet alleen voor de gewone, maar ook voor
de preferente aandeelen. Ook op deze wordt slechts dividend
uitbetaald, wanneer en naarmate er winst is gemaakt. Alleen
dit verschil bestaat met de gewone aandeelen, dat deze eerst
in de winst deelen, nadat op de preferente een bepaald
percentage over hun nominale waarde als dividend is uit-
gekeerd, in den regel bovendien met dien verstande, dat de
preferente aandeelen, wanneer het daarvoor bepaalde dividend
tijdelijk niet, of niet ten volle kon worden uitgekeerd, voor
het achterstallige boven de gewone aandeelen preferent
blijven. Zijn de preferente aandeelen tevens winstdeelend,
dan deelen zij met de gewone aandeelen nog in de „over-
winstquot;, hetzij zonder meer, hetzij totdat zij weer een bepaald
percentage over hun nominale waarde hebben uitbetaald
gekregen. Doet daarom het feit, dat aandeelen preferent zijn
op de winst, slechts een gradueel verschil ontstaan tusschen
deze en gewone aandeelen, hetzelfde is het geval, zoo naast
preferentie op de winst ook preferentie is toegekend op een
eventueel saldo na ontbinding en vereffening der vennootschap.
Een en ander zal natuurlijk wel tot uitdrukking komen in
den koers der aandeelen. De teruggang van het bedrijf zal
zich eerst in den koers der gewone aandeelen, daarna pas
in die der preferente doen gevoelen. Gaat het bedrijf daaren-
tegen goed, dan zullen de gewone aandeelen eventueel
hooger noteeren dan de preferente. In hoeverre dit het
geval zal zijn, is, naast de grootte der winst, afhankelijk van
de hoegrootheid van het primaire dividend, dat op de prefe-
rente aandeelen moet worden uitgekeerd en van het feit,
of deze aandeelen al dan niet winstdeelend zijn.
In tegenstelling met den aandeelhouder, deelt de obligatie-
houder noch in de winsten, noch in de verliezen van het

bedrijf — wat deze laatste betreft, natuurlijk slechts voor
zoover zij een bepaalde grens niet overschrijden — en hij
zal dus in principe, zoowel voor hoofdsom als voor rente,
steeds een gelijk bedrag in guldens ontvangen. Practisch
echter is dit niet altijd het geval, als gevolg, voor wat de
rente betreft, van een op grond van een gewijzigden, in
't algemeen gedaalden, rentevoet uitgevoerde conversie en
voor wat de hoofdsom betreft, maar dan alleen, ingeval hij
vóór den vervaldag zijn bezit wenscht te realiseeren, als
gevolg, eenerzijds van een algemeene verandering in den
rentevoet, anderszijds van de, werkelijke of vermeende,
meerdere of mindere credietwaardigheid van het bedrijf.
De mogelijkheid, dat de obligatiehouder geen of althans
niet de geheele rente, noch ook op den vervaldag de hoofd-
som, geheel of gedeeltelijk ontvangt, omdat het bedrijf deze
niet kan opbrengen, blijft hier natuurlijk buiten beschouwing.
Maar ook al zou de obligatiehouder onder alle omstandig-
heden een gelijk bedrag in guldens ontvangen, waar men
in 't algemeen het geld niet om het geld zelf begeert, maar
slechts om de goederen en diensten, die men zich daarmede
kan verschaffen, daar is zijn belang ook dan ten nauwste
verbonden met de koopkracht van het geld. Hij ontvangt,
ingeval het geld is geapprecieerd, niet zooveel guldens minder
als in verhouding staat tot de vermeerderde koopkracht van
den gulden, maar hij ontvangt, mutatis mutandis, evenmin
meer, zoo het geld is gedeprecieerd. De vraag, in hoeverre
de kans op inflatie grooter is dan die op deflatie, blijve hier
buiten beschouwing.

Geheel anders daarentegen staat het met den aandeelhouder.
Niet alleen deelt hij in de winsten en verliezen van het
bedrijf, maar daarnaast ziet hij zijn kapitaal en zijn inkomen,
in guldens, vermeerderen of verminderen naar gelang en,
ceteris paribus, in verhouding tot de depreciatie of appre-
ciatie van het geld. Voor zoover het „ceteris paribusquot; niet
verwezenlijkt is, zullen kapitaal en inkomen slechts naar-
gelang, maar niet tevens ook in verhouding tot de waarde-
wisselingen van het geld, stijgen of dalen. In dit verband
wijs ik op hetgeen Prof. Dr. C. A. Verrijn Stuart schrijft
met betrekking tot den invloed van waardewisseling van het
geld eenerzijds op aandeelen, anderszijds op obligaties.

„Stelquot;, zoo zegt hij, „dat een bedrijf werkt met een kapitaal,
bestaande voor ƒ 100.000,— uit aandeelen en voor een gelijk
bedrag uit 5 % obligatiën, en dat het een nettowinst maakt
van ƒ 10.000,—. Daarvan zal dan de helft aan obligatie-
houders en de andere aan aandeelhouders worden uitgekeerd.
Daalt nu de koopkracht van de geldeenheid op de helft,
dan zal, zoodra de prijs van het product zich bij den nieuwen
toestand heeft aangepast, de winst gestegen zijn op ƒ20.000,—.
De obligatiehouders ontvangen dan nog steeds ƒ 5.000,—
maar de aandeelhouders ƒ 15.000,—. De werkelijke winst
bleef, wanneer men rekening houdt met de koopkracht van
het geld, ongewijzigd, maar de obligatiehouders krijgen slechts
de halve koopkracht van vroeger, de aandeelhouders daaren-
tegen 50 % meer. Bij stijging in de waarde der geldeenheid
zijn omgekeerd de obligatiehouders in 't voordeel
Het bovenstaande betreft een onderneming, die niet alleen
met aandeelenkapitaal, maar ook met een obligatieschuld
werkt. Dit laatste nu verhindert, dat bij waardewisseling
van het geld het „ceteris paribusquot; verwezenlijkt wordt en
daarmede dat het inkomen van den aandeelhouder vermeer-
dert of vermindert in verhouding tot de daling of stijging
in de waarde der geldeenheid. Dit wordt misschien duide-
lijker, wanneer men ook de obligatieschulden onder de
onkosten van een bedrijf rekent en dus alleen, hetgeen aan
aandeelhouders kan worden uitgekeerd, als winst beschouwt.
Waar obligatieschulden niet grooter of kleiner worden met
de daling of stijging der valuta 2), zullen de werkelijke
onkosten van een bedrijf, dat met een obligatieschuld werkt,
bij inflatie van het geld verminderen en bij deflatie vermeer-
deren. In vergelijking met vroeger zal dus de werkelijke
winst, ingeval van depreciatie van het geld, een surplus en,
ingeval van appreciatie, een tekort aanwijzen, zoodat de
aandeelhouders ofwel méér, ofwel minder koopkracht ont-
vangen dan zij zouden hebben gekregen, indien ook de
obligatieschuld een wisselende last op het bedrijf zou leggen.
Wat voor het inkomen geldt, geldt evenzeer voor het kapi-

') Hoofdtrekken van de leer der maatschappelijke voortbrenging, blz. 342,
meer uitgewerkt in de Economist 1931, blz. 377

•) Renteverhooging of verlaging laat ik buiten beschouwing. Deze zijn
overigens slechts een geforceerde en meestal onvolkomen aanpassing aan
de wijzigingen in de waarde der geldeenheid.

taal. De prijs van een aandeel zal stijgen of dalen naargelang -
maar slechts ceteris paribus ook in verhouding tot - de wijzi-
gingen in de waarde van het geld. Besier wijst er dan ook
terecht op, dat, afgezien van het bedrijfsproces, bij inflatie
van het geld, de aandeelen eener onderneming, die tegenover
veel schulden en veel zakelijke goederen, slechts weinig
vorderingen en weinig kasgeld bezit, meer in waarde zullen
stijgen dan die eener onderneming, bij welke het omgekeerde
het geval is. De waarde der zakelijke goederen toch zal stijgen
met de daling der valuta, terwijl daarentegen de schulden,
vorderingen en kasgelden, die immers uit een bepaalde
hoeveelheid geldeenheden bestaan, met deze in waarde
zullen dalen.

In bovenstaande beschouwingen was steeds het oog hierop
gevestigd, dat het voor den belegger niet aankomt op het
aantal guldens, dat hij ontvangt, maar op de koopkracht,
die door het ontvangen geld wordt vertegenwoordigd. Ook
op dezen regel zijn echter uitzonderingen. Men denke aan
spaarbanken, levensverzekering-maatschappijen, hypotheek-
banken en in 't algemeen alle instellingen, die de verplichting
hebben op zeker moment een bepaald aantal guldens uit te
keeren. Voor haar komt het er op aan, om als rente over haar
beleggingen een bedrag in guldens te ontvangen, dat minstens
gelijk is aan dat, hetwelk zij zelf aan hunne crediteuren zullen
moeten betalen, zoodat zij zich, met het oog op de mogelijk-
heid van inflatie, niet mogen, althans niet behoeven te laten
weerhouden haar kapitaal in obligaties of andere vaste rente-
gevende vorderingen (hypotheken) te beleggen. Welke koop-
kracht de in de toekomst door haar te ontvangen gulden
zal hebben, kan haar geheel onverschillig laten; de gevolgen
eener eventueele inflatie komen geheel neer op degenen,
tegenover wie zij aan haar verplichtingen voldoen. Het is
echter duidelijk, dat tengevolge van het fundamenteele
verschil in beleggingsdoeleinden, dat bestaat tusschen de
bovengenoemde instellingen en den particulier-belegger, deze
laatste zich in zijn beleggingspolitiek niet op een dwaal-
spoor mag laten brengen door de resultaten, die de

') A. A. H. Besier: Effecten, hun waarde en prijs. Prschr. Rotterdam 1925,
blz. 126.

eerstgenoemde met haar wijze van belegging bereiken.
Waar ik tot dusverre slechts sprak over aandeelen en obligaties
als groepen van beleggingsobjecten, sluiten de voorafgaande
beschouwingen niet uit, dat er omstandigheden kunnen zijn,
die, in afwijking van wat men op grond van deze beschouwingen
zou mogen verwachten, toch bepaalde obligaties boven
bepaalde aandeelen of omgekeerd bepaalde aandeelen boven
bepaalde obligaties verkieselijk doen zijn. En zeer zeker
behoort men natuurlijk altijd een degelijk onderscheid te
maken tusschen de beleggingswaarde zoowel van ieder
aandeel als van iedere obligatie afzonderlijk. Daar dit alles
slechts zeer verwijderd verband houdt met den opzet van
dit werk, moet ik volstaan met eenige hoofdpunten naar
voren te brengen^).

Afgezien van de kwestie der waardewisseling van het geld,
kan in 't algemeen een obligatie alleen dan geacht worden
een goede belegging te vormen, indien zij is gedekt door
onroerend goed, dat een groote overwaarde heeft en door
hypotheek aan de obligatiehouders is verbonden. Staat
tegenover een obligatie veel onroerend goed, echter niet
onder hypothecair verband, dan kan daardoor misschien
oorspronkelijk wel voldoende zekerheid worden gegeven, maar
het gevaar bestaat, dat deze geheel verloren gaat, wanneer
nieuwe obligatieschulden worden aangegaan. Het verhy-
pothekeerde goed dient overigens nog een groote over-
waarde te hebben, omdat het, juist in verband met de
mogelijkheid, dat iedere, nog naast de hypothecaire, bestaande
zekerheid verdwijnt, het geheele risico van den obligatie-
houder eventueel alleen moet kunnen dragen. Wat de obli-
gaties, uitgegeven door publiekrechtelijke instellingen, be-
treft, geldt dit alles natuurlijk slechts,wanneer en in zooverre
men geen vertrouwen heeft in het beleid der bestuurders.
Wat betreft de obligaties, door particuliere ondernemingen
uitgegeven, komt daarnaast vooral in aanmerking of de
statuten al dan niet bepalingen inhouden omtrent de uit-
gifte van obligaties.

Betreffende de beleggingswaarde van bepaalde aandeelen,
behoort vooreerst te worden opgemerkt, dat de winst van

') Men vindt deze materie uitvoerig behandeld in het reeds eerder geciteerd
werk van Besier.

een bedrijf de tendenz heeft gelijk te zijn aan een normale
vergoeding over de reconstructie-waarde van dat bedrijf.
Immers: bedraagt die winst meer, dan zal, voor zoover niet
de vrijheid van vestiging in het bedrijf is opgeheven of
beperkt, eerlang concurrentie optreden; bedraagt zij minder,
dan zal de concurrentie afnemen en wel in beide gevallen tot
op het moment, waarop de vergoeding in den betreffenden be-
drijfstak weer het normale peil heeft bereikt. Hoe meer de
reconstructiewaarde van een bedrijf het nominale bedrag
van het aandeelenkapitaal overtreft, des te zekerder kan de
aandeelhouder een normale vergoeding over zijn deel in
dat kapitaal verwachten, altijd natuurlijk, indien er een goede
verhouding bestaat tusschen aandeelenkapitaal en obligatie-
schuld. Het is dus voor hem van het grootste belang, dat
eensdeels de bestaande reconstructiewaarde niet achter-
uitgaat, anderdeels steeds een voor het betrokken bedrijf
juiste verhouding tusschen eigen en vreemd kapitaal gehand-
haafd blijft.

Ik eindig hiermede mijn theoretische beschouwingen om
over te gaan tot de bespreking van het feitelijk onderzoek,
dat ik heb ingesteld; een onderzoek betreffende de vraag:
Hoe hebben aandeelen en obligaties als beleggingsobjecten
zich onderling verhouden gedurende rond de laatste 50
jaren? Slechts hun onderlinge verhouding werd onderzocht;
daarmede bleef de vraag, hoe interessant overigens ook,
naar hetgeen in verband met de koopkracht van het geld
voor iedere groep absoluut heeft gegolden, als een ander
probleem buiten beschouwing. Zekerheid voor kapitaal en
zekerheid voor rente, dat zijn de twee eischen,die men aan
een goede belegging heeft te stellen. Over beide behoort
dus ons onderzoek licht te verschaffen.

INRICHTING VAN HET ONDERZOEK.

Voor het hierna volgende onderzoek ging ik van de ver-
onderstelling uit, dat op verschillende tijdstippen, telkens
één of meerdere malen, een bedrag van ongeveer ƒ 25.000,—
in gewone aandeelen van 10 verschillende Nederlandsche
ondernemingen wordt belegd, waarbij zooveel mogelijk in
iedere onderneming ƒ 2500,— wordt geïnvesteerd. Verder
aannemende, dat de aandeelen van 15 tot 20 jaren in het
bezit van den kooper blijven, om daarna te worden verkocht,
onderzocht ik, welke resultaten op deze wijze met een
aandeelenbezit zouden zijn verkregen over de tijdvakken:

1.nbsp;1875—1894nbsp;4. 1901—1919

2.nbsp;1881—1900nbsp;5. 1914—1928

3.nbsp;1895—1913nbsp;6. 1910—1928

Het onderzoek neemt dus een aanvang in 1875, na de
crisis van 1873 en loopt dan eerst over een twintigjarige
periode, dus t/m 1894. Daarbij sluit aan het onderzoek
over het tijdvak 1895—1913, eindigende met het jaar,
voorafgaande aan dat, waarin de wereldoorlog uitbrak. Aan
dit onderzoek sluit weer aan dat over de periode 1914—1928,
een einde nemende het jaar vóór de werelddepressie. Tus-
schen deze onderzoekingen door loopen eenige andere.
Eerstens een van 1881 tot het einde der 19de eeuw, een
19-jarige periode ; vervolgens een over de daarbij aan-
sluitende negentienjarige periode 1901—1919. Ten slotte
werd nog een onderzoek ingesteld over de laatste 19 jaren
vóór de werelddepressie, de periode dus van 1910—1928.
Over elk der genoemde tijdvakken werden, behoudens
eenige aanvullende onderzoekingen, 2 onderzoekingen ver-
richt, met uitzondering van het tijdvak 1875—1894, waar-
over ik slechts één onderzoek instelde, omdat voor een tweede
niet voldoende aandeelen ter beurze waren genoteerd.
Provisie en zegelkosten werden verwaarloosd.

Zooals zal blijken, is de keuze der aandeelen telkens volgens
een vooraf opgezette methode geschied, om aldus iedere
mogelijkheid van beïnvloeding door eerst later bekend ge-
worden feiten volkomen uit te sluiten. Deze methoden
zijn van geen belang voor den werkelijken belegger, maar
juist daarom voor onze onderzoekingen des te geschikter.
Slechts één beleggingsprincipe stond altijd voorop: ver-
scheidenheid, daar zonder dit geen goede belegging mogelijk
is. Teneinde dit principe voldoende recht te doen weder-
varen, was het ook noodig, een eenigszins belangrijk bedrag
als belegd aan te nemen.

De bijzonderheden omtrent de methoden, waarop de aan-
deelen werden gekozen, alsmede omtrent de tijdstippen en
koersen van aankoop, worden beter bij ieder afzonderlijk
onderzoek behandeld.

Hier zij slechts gewezen op het volgende: Meestal werden de
aandeelen, die in een onderzoek moesten worden betrokken,
gekozen op grond van het feit, dat ze in Januari van het
jaar, waarin het onderzoek een aanvang neemt, het hoogst
genoteerd stonden, hetzij van alle ter beurze genoteerde
aandeelen, hetzij van die eener bepaalde rubriek. Dit was
na te gaan uit de „Tabel der laagste en hoogste koersenquot;
of het „Financieel Jaarboekquot;. Wanneer mij echter dit mate-
riaal niet ten dienste stond, ging ik soms op een andere wijze
te werk en koos bepaalde aandeelen op grond van het feit,
dat ze het hoogst genoteerd waren naar den laatsten koers
van het jaar, voorafgaande aan dat, waarin het onderzoek
een aanvang neemt. Het is duidelijk, dat beide methoden
gelijkwaardig zijn, evenals een derde, die ik ook wel volgde en
waarbij de aandeelen werden gekozen naar de volgorde, al
dan niet gewijzigd, waarin zij voorkwamen in „Dagelijksche
Beurscourantquot; of „Prijscourantquot;. Het was er immers slechts
om te doen, de keuze van aandeelen te doen plaats hebben
zoodanig, dat later bekend geworden feiten daarop geen
invloed konden uitoefenen.

Over dezelfde tijdvakken, evenals waarover het onderzoek
met de aandeelen liep, stelde ik ook een onderzoek in met
betrekking tot obligaties. Daartoe wilde ik oorspronkelijk over
ieder tijdvak een of meerdere malen een bedrag van

i ƒ 25.000,— in plaats van in aandeelen, in obligaties be-
leggen, maar dit bleek bijna nooit mogelijk, omdat de obli-
pties, die in het onderzoek moesten worden betrokken,
iets boven pari genoteerd stonden en de grootte der stukken
ƒ 1000,— bedroeg. Ik ging daarom op een andere wijze te
werk, ook in het enkele geval, dat de boven aangegeven
methode wel te volgen zou zijn geweest en veronderstelde,
dat over ieder tijdvak, waarover het onderzoek met de aan-
deelen zich uitstrekte, tweemaal een belegging plaats vindt in
10 obligaties, ieder met een nominale waarde van ƒ 1000,—,
met uitzondering van de tijdvakken 1875—1894 en 1881—
1900. over welke slechts één belegging kon plaats vinden,
omdat voor een tweede niet voldoende obligaties ter beurze
\varen genoteerd, terv/ijl bovendien, wat het eerstgenoemde
tijdvak betreft, in die ééne belegging, om later te vermelden
redenen, slechts 5 obligaties konden worden opgenomen
De grootte van het bedrag, dat telkens in obligaties werd
belegd, hangt dus geheel af van wat de 10 c.q. 5 obligaties
te zamen kosten.

Ik onderzocht nu de resultaten van een dergelijke belegging
en, teneinde een vergelijking te kunnen maken tusschen de
beleggingswaarde van aandeelen en van obligaties, nam ik
op grond van die resultaten bepaalde beleggingsuitkomsten
aan voor een in obligaties belegd bedrag van ƒ 25.000,—.
Vanzelfsprekend werden daarbij steeds de obligaties in de
meest gunstige positie geplaatst.

Om een voorbeeld te nemen: over de jaren 1910—1928
werden twee onderzoekingen, ieder over 10 obligaties uit-
gevoerd. De in het eerste onderzoek betrokken obligaties
werden gekocht voor ƒ10.146,87® en verkocht voor/9.581,87®,
zoodat zij een verlies opleverden van ƒ 565,— of 5,56 %.
Het rendement bedroeg gemiddeld per jaar 4,48 %. De in
't tweede onderzoek opgenomen obligaties kostten ƒ 10.173,75,
brachten bij verkoop op ƒ 9.612,50 en gaven dus een verlies
van ƒ 561,25 of 5,M %. Het rendement bedroeg per jaar
gemiddeld 4,39 %. Op grond dezer beide onderzoekingen,
nam ik aan, dat een over de jaren 1910—1928 in obligaties
belegd bedrag een rendement zou hebben opgeleverd van
5 % 'sjaars, terwijl bij verkoop der obligaties daarop geen
verlies zou blijken te zijn geleden.

Voor ons onderzoek behoorde natuurlijk onderscheid te
worden gemaakt tusschen kapitaal en inkomen. E. L. Smith
gaat hier naar mijn meening in verschillend opzicht onjuist
te werk.

Ofschoon natuurlijk in 't algemeen het dividend als inkomen
beschouwende, rekent hij toch alle, als dividend uitgekeerde,
„whole shares of stockquot; tot het kapitaal, terwijl hij daaren-
tegen weer, ingeval het dividend bestaat uit „any fractional
share of stockquot;, dit verkoopt en de opbrengst bij het inkomen
voegt. De onderscheiding lijkt mij niet juist. Waar het divi-
dend als inkomen is te beschouwen, wordt dit niet anders
ingeval het niet in geld maar in aandeelen wordt uitgekeerd
en zeer zeker is er geen reden tusschen die aandeelen nog
de door Smith gemaakte onderscheiding te maken. Ik heb
daarom verondersteld, dat in alle gevallen dergelijke aan-
deelen op 31 December van het jaar, waarin zij worden
ontvangen, verkocht worden tegen den laatsten koers van
het jaar en de opbrengst bij het inkomen wordt gevoegd.
Ook wat betreft de behandeling der claims ga ik anders
te werk dan Smith. Wel neem ik met hem aan, dat geen
gelden aanwezig zijn om de claimrechten uit te oefenen,
en dat daarom deze rechten worden verkocht, weer op
31 December van het jaar, waarin zij worden gegeven, maar
de opbrengst voeg ik niet, zooals Smith, bij het inkomen,
maar bij het kapitaal, omdat normaliter het verschil tus-
schen de prijs van effecten inclusief en exclusief claim,
gelijk is aan de prijs van de claim. Slechts wat deze meer
mocht opbrengen dan er koersverlies blijkt te zijn, zou tot
het inkomen zijn te rekenen. Ik heb echter gemeend dit te
mogen verwaarloozen.

Behalve de claims rekende ik nog tot het kapitaal: liquidatie-
uitkeeringen en aflossingen op obligaties. Alle gelden, die
overigens nog werden ontvangen, voegde ik bij het inkomen.
Een en ander zal, naar ik verwacht, geen verzet ontmoeten.

Het vrijgekomen kapitaal werd, zooveel mogelijk, herbelegd,
hetzij in aandeelen, hetzij in obligaties, naargelang het van
een belegging in de eene of in de andere soort effecten
afkomstig was.

1) t.a.p. blz. 23.

Ik veronderstelde, dat het van aandeelen in eenig jaar
vrijgekomen kapitaal op 31 December van dat jaar wordt
herbelegd in een of meer aandeelen waarover het onderzoek
loopt. De eerste maal, dat in een onderzoek herbelegging
moest plaats vinden, werd daartoe onderzocht, of met de
vrijgekomen gelden een of meerdere aandeelen, in de coupure
als oorspronkelijk opgenomen, van de eerste onderneming,
in het onderzoek betrokken, konden worden gekocht. Was
dit niet of niet meer mogelijk, dan werd hetzelfde onderzocht
met betrekking tot de aandeelen der tweede, in het onderzoek
betrokken onderneming, en zoo werd achtereenvolgens met
alle aandeelen gehandeld. Iedere volgende keer, dat in het-
zelfde onderzoek kapitaal vrijkwam, werd voor de herbe-
legging daarvan op gelijke wijze te werk gegaan als de eerste
maal, met dit verschil echter, dat thans die aandeelen het
eerst voor herbelegging in aanmerking kwamen, welke in het
onderzoek volgden op die, waarin de laatste maal werd
herbelegd.

Indien het in eenig jaar vrijgekomen kapitaal of een gedeelte
daarvan niet op 31 December van dat jaar in aandeelen kon
worden herbelegd, werd het op de Rijkspostspaarbank gezet,
en bleef dpr staan totdat opnieuw kapitaal vrijkwam. Dan
werden beiden bijeengevoegd, waarna voor het totaal bedrag
werd onderzocht of belegging in aandeelen mogelijk was.
Dat dit voor het op de spaarbank staande bedrag niet werd
onderzocht in de jaren waarin geen nieuw kapitaal vrijkwam,
vindt zijn oorzaak hierin, dat, in verband met het feit, dat
dit bedrag meestentijds zeer klein was, het daarvoor te ver-
richten werk practisch altijd vergeefsch zou zijn.
Ter verduidelijking van de hierboven behandelde methode
van herbelegging, geef ik het volgende voorbeeld.
Een der onderzoekingen over de jaren 1914—1928 omvat
de volgende aandeelen, in de daarbij aangegeven volgorde:

1.nbsp;Javasche Bank

2.nbsp;Ned. Gist- en Spiritusfabriek

3.nbsp;Temoeloes Landb. Mij.

4.nbsp;Singkep Tin Mij.

5.nbsp;Kon. Ned. Petrol. Mij.

6.nbsp;Amst. Rubber Mij.

7.nbsp;Ned. Amerik. Stoomvrt. Mij.

8.nbsp;Tabaks Mij. „Arendsburgquot;.

9.nbsp;Ned. Ind. Thee Cult. Mij.
10. Houthandel v. h. W. Pont.

Op 2 Juni 1916 gaf de Kon. Ned. Petr. Mij. een claim welke
opbracht, berekend naar den laagsten koers van 2 Juni,
ƒ 1205,—. Dit bedrag moet dus zoo mogelijk op 31 December
1916 in een of meer der bovengenoemde aandeelen worden
herbelegd. Daarvoor komen eerst aandeelen Javasche Bank
in aanmerking, die echter 270 % genoteerd stonden zoodat
één stuk van ƒ 500,— reeds ƒ 1350,— kostte. Dus wordt
onderzocht of de herbelegging kan plaats vinden in aan-
deelen Ned. Gist- en Spiritusfabriek. Deze stonden geno-
teerd 349^ %. De grootte der stukken bedroeg / 250,—.
Eén stuk kostte dus ƒ 873,75. Herbelegging kan dus tot dit
bedrag plaats vinden. Er blijft dan nog te beleggen een bedrag
van ƒ 331,25. Achtereenvolgens werd onderzocht of dit
kon geschieden in een of meer aandeelen der ondernemingen
3—10. Deze stonden echter alle te hoog genoteerd, zoodat
het bedrag van ƒ 331,25 op de spaarbank wordt gezet tot het
jaar waarin weer kapitaal vrijkomt. Dat jaar is 1917, toen de
Tabaks Mij. „Arendsburgquot; een claim gaf die ƒ 822,—
opbracht. Op 31 December 1917 moet nu, zoo mogelijk, in
aandeelen worden herbelegd:/822,— /331,25 = ƒ1153,25.
De vorige maal werd herbelegd in Ned. Gist. Thans komen
dus eerst aandeelen Temoeloes in aanmerking. Deze kostten
echter per stuk ƒ 5710,—, zoodat daarin geen belegging
kan plaats vinden. Aandeelen Singkep Tin, nu voor her-
belegging aan de beurt, noteerden 234 %. De grootte der
stukken bedroeg / 250,—. De prijs van één stuk was dus
ƒ 585,—. Eén stuk kan worden gekocht en er resteert een
bedrag te beleggen van ƒ 568,25. Onderzocht werd achter-
eenvolgens of dit kon geschieden in een of meer aandeelen
der ondernemingen 5—10 en 1—2, maar deze waren daar-
voor te hoog genoteerd, ƒ 568,25 wordt dus op de spaarbank
gezet, tot het jaar 1918, toen weer opnieuw kapitaal vrijkwam.
Hiermede het voorbeeld eindigende, wijs ik er nog op,
dat, indien niet in 1918 maar b.v. eerst in 1919 opnieuw
kapitaal zou zijn vrijgekomen, op 31 December 1918 voor het
op de spaarbank staande bedrag niet zou zijn onderzocht,
of belegging in aandeelen mogelijk zou zijn.

Voor de herbelegging van wegéns aflossing van obligaties
vrijgekomen kapitaal, werd gemakshalve aangenomen, dat
een obligatie in het jaar waarin zij werd afgelost, de volle
rente gaf. Voor zoover mij nu een „Tabel der laagste en
hoogste koersenquot; of „Financieel Jaarboekquot; ter beschikking
stond, d. i. vanaf 1900, veronderstelde ik, dat het in eenig
jaar vrijgekomen kapitaal begin Januari van het volgend
jaar wordt herbelegd in de obligatie, welke in de genoemde
maand het hoogst genoteerd stond in dezelfde rubriek als
waaruit de afgeloste afkomstig was, welke obligatie dan
tegen den laagsten koers van Januari wordt gekocht. Alle
gelden die vóór 1899 wegens aflossing van obligaties vrij-
kwamen, werden belegd einde December van het jaar van
aflossing in de naar den laatsten koers van dat jaar hoogst
genoteerde obligatie, weer uit dezelfde rubriek als waaruit
de afgeloste afkomstig was, welke obligatie dan tegen dien
koers werd gekocht.

Tegen de manier van handelen zal wel geen bezwaar bestaan.
Immers, of belegd wordt in Januari dan wel in December
hangt geheel af van een willekeurige omstandigheid, n.1. of
laagste en hoogste koersen van Januari, volgend op het jaar
van aflossing, al dan niet bekend zijn.
Teneinde de obligaties in een gunstige positie te plaatsen,
werd van de gelegenheid tot conversie nooit gebruik gemaakt.
Wel is gebruik gemaakt van de éénmaal geboden gelegen-
heid, om 5 % obligaties eener Mij. tegen andere 5 % obli-
gaties derzelfde Mij. te verwisselen.

Wat de ter belegging gekozen obligatie meer kostte dan het
afgeloste bedrag groot was, werd van het inkomen afge-
trokken. Zoo werd b.v. van de, in een der onderzoekingen
over de jaren 1910—1928, opgenomen obligaties, Müller amp;
Co. A.M. 5 % in 1924 a pari afgelost. Het vrijgekomen
kapitaal van ƒ 1000,— bleek te moeten worden herbelegd
in Singkep Tin 7 %, welke obligatie echter ƒ 1010,— kostte.
Waar eerst in 1928 weer opnieuw kapitaal vrijkwam, werd het
inkomen op het obligatiebezit uitgerekend over het tijdvak
1924 t/m 1927. Het bedroeg per jaar ƒ 465,— en in totaal
4 x ƒ 465,— = ƒ 1860,—. Van dit totaal bedrag moet dan
echter ƒ 10,— worden afgetrokken als het bedrag dat Singkep
Tin meer kostte dan op Müller amp; Co. werd afgelost.

Door de aangegeven wijze van handelen, worden weer obli-
gaties in een gunstiger positie geplaatst dan aandeelen. Wat
de obligaties betreft toch, bestond zoo de meeste kans, zij
het met opoffering van een klein gedeelte van het inkomen,
een goede obligatie te koopen. Voor de aandeelen werd deze
mogelijkheid niet gelaten. Hier moest ik mij dikwijls tevreden
stellen met een aandeel, dat met reden laag genoteerd stond
en waarop eventueel nooit dividend werd genoten^).
Wat een voor herbelegging gekozen obligatie minder kostte
dan het afgeloste bedrag groot was, werd op de spaarbank
gezet tot het jaar waarin weer kapitaal vrijkwam. Dan werden
beide bijeengevoegd, en het totaal bedrag, zoo mogelijk,
in obligaties belegd.

Werden meerdere obligaties in één jaar afgelost, dan ver-
onderstelde ik, dat het daardoor vrijgekomen kapitaal ook
in zooveel meer obligaties wordt herbelegd. Moesten deze
uit dezelfde rubriek worden gekozen, dan kwamen de twee,
drie, enz. hoogst genoteerden daarvoor in aanmerking.
Éénmaal geraakte een onderneming, van welke een obli-
gatie in het onderzoek was opgenomen, in liquidatie. De
liquidatieuitkeering bedroeg slechts ƒ 250,—. Dit bedrag
werd op de spaarbank gezet en daarmede gehandeld als
boven aangegeven voor een niet aanstonds in obligaties her
te beleggen bedrag.

Begrijpelijk vinden vele bijzonderheden beter een plaats bij
ieder onderzoek afzonderlijk. Daarom ten slotte nog slechts
dit, dat een fonds alleen dan uit onze onderzoekingen werd
weggelaten, wanneer daarover niet voldoende gegevens waren
te verkrijgen in dezen zin, dat zij niet voorkwamen in Van
Oss' Effectenboek, aan welke bron de gegevens voor onze
onderzoekingen ongeveer uitsluitend werden ontleend. Hier-
mede werd bereikt, dat de verkregen resultaten voor ieder
controleerbaar zijn, tot welk doel ik ook, in verband met de
in de onderscheidene jaargangen voorkomende verschillen,
telkens aangaf uit welken jaargang was geput.

Zoo b.v. in het onderzoek over 1875—1894, waar eenrnaal herbelegging
plaats vindt in Boxtel-Wesel, op welke aandeelen nooit dividend werd
uitgekeerd.

IL '

AANDEELEN EN OBLIGATIES 1875—1894.

I. Aandeelen.

„Het Nieuw Algemeen Effectenbladquot; van 1875 bevat een
„Overzicht der Effecten gedurende het jaar 1875quot;, ook
opgenomen in het verslag van de Kamer van Koophandel
te Amsterdam over dat jaar

In bepaalde volgorde zijn daar genoemd de aandeelen van
13 Nederlandsche ondernemingen.

Deze aandeelen werden om en om, te beginnen met die van
de in de volgorde van het „Overzichtquot; eerste onderneming,
op een lijst geplaatst, met dien verstande, dat onder aan het
,,Overzichtquot; gekomen met de aandeelen der daarin als tweede
voorkomende onderneming werd doorgegaan.
Verondersteld werd nu, dat het beschikbare bedrag van
ƒ 25.000,— wordt belegd in de aandeelen der tien, op de
aldus gemaakte lijst het eerst voorkomende ondernemingen,
waarbij zooveel mogelijk in iedere onderneming ƒ 2500,—
wordt geïnvesteerd, terwijl, ingeval wegens onvolledigheid
der gegevens aandeelen moesten wegvallen, deze worden
vervangen naar de volgorde der opgemaakte lijst.
De belegging geschiedde dus volgens een vooraf opgezette
methode, welke in werkelijkheid nooit door een belegger zou
worden gevolgd. Op zich zelve zou zij wel geschikt zijn
meer verscheidenheid te brengen in de aandeelen, waarin moet
worden belegd, ware het niet, dat in de ter beurze genoteerde
aandeelen zoo weinig verscheidenheid voorkomt. Tengevolge
daarvan zal het onderzoek blijken te loopen over de aandeelen
van 5 Spoorwegmaatschappijen, 4 Bank-en Credietinstellingen
en één Scheepvaartonderneming.

Verondersteld werd verder dat de aandeelen worden gekocht

„Overzicht der laagste en hoogste prijzen van de voornaamste fondsen
in 1875quot;, blz. 106, 107.

in het begin van Januari 1875, echter, waar zij niet alle in
Januari waren genoteerd, niet tegen eenigen koers van die
maand maar tegen den hoogsten koers van Februari — voor
een goede belegging geen gunstige manier van doen — en
dat zij worden verkocht op 31 December 1894 tegen den
laatsten koers van dat jaar.

Daar geen gegevens waren te verkrijgen omtrent aandeelen
Ned. Rhijnspoorw. Mij., Rott. Hand. Vereen, en Amsterd.
Kanaal Mij., zal de aankoop als volgt plaats vinden:

TABEL No. 1.

Tot. bedrag
v/d aankoop

1.nbsp;Nederlandsche Bank

2.nbsp;N.-I. Handelsbank . .

3.nbsp;Amsterdamsche Bank

4.nbsp;N.-I. Spoorweg Mij.

5.nbsp;Boxtel-Wesel Sp. Mij.

6.nbsp;Ned. Hand. Mij. resc.

7.nbsp;Holl. IJzeren Sp. Mij.

8.nbsp;Ned. Centr. Spw. Mij.

9.nbsp;Mij. tot expl. van S.S.

10. Stoomvaart
„Nederland'
ƒ1000-

-nbsp;250-

-nbsp;250-

-nbsp;250-

-nbsp;250,-

-nbsp;1000,-
- 1000,-

-nbsp;250,-

-nbsp;250,quot;

-nbsp;500,—

f 3470,—

-nbsp;266,87®

-nbsp;220,—

-nbsp;198,12»

-nbsp;42,50

-nbsp;966,25

-nbsp;1070,—

-nbsp;85,62»

-nbsp;275,—

-nbsp;468,75
3470,—

2401,87»

2420,—

2575,62»

2507,50

1932,50

2140,—

2568,75

2475,—

2343,75

/ 24835,—

Op het kapitaal der Ned.-Ind. Hand. Bank werd in 1885
40 % afgeschreven. Deze reductie werd op de aandeelen
afgestempeld, zoodat deze werden teruggebracht van ƒ 250,—
op ƒ 150,-2). Het kapitaal der Amsterd. Bank werd in 1877
van / 7.500.000,— op / 6.000.000,— teruggebracht, waartoe
de aandeelen van ƒ 250,— op ƒ 200,— werden afgestempeld
en ƒ 50,— per aandeel werd terugbetaald

Het vrijgekomen kapitaal bestaat uit ƒ 50,— per aandeel
Amsterd. Bank, bij de reductie van het kapitaal dezer in-
stelling in 1877 terugbetaald, in ons onderzoek dus: 11 x

Beoordeeld naar Van Oss'
Van Oss 1903.
Van Oss 1932.

Effectenboek.

ƒ 50,— = ƒ 550,— 1). Dit bedrag moet, overeenkomstig den
in het vorige hoofdstuk aangegeven regel, op 31 December
1877 tegen den laatsten koers van dat jaar worden herbelegd
in dezelfde aandeelen als die, welke reeds in ons onderzoek
zijn betrokken, en in dezelfde coupure als oorspronkelijk
opgenomen, tenzij intusschen gereduceerd, daarbij de be-
staande volgorde in acht nemende, zoodat eerst aandeelen
Ned. Bank, daarna aandeelen Ned.-Ind. Hand. Bank en zoo
vervolgens de overige aandeelen voor herbelegging in aan-
merking komen.

Aandeelen Ned. Bank stonden genoteerd 330| %, zoodat
daarin geen herbelegging kan plaats vinden.
Aandeelen Ned.-Ind. Hand. Bank noteerden 122 % en
kostten dus ƒ 305,—. Eén aandeel kan worden gekocht,
zoodat resteert om te beleggen een bedrag van ƒ 245,—.
Aandeelen Amsterd. Bank, thans voor herbelegging in aan-
merking komende, noteerden 89| % en kostten dus ƒ 179,50^).
Weer kan één aandeel worden gekocht en blijft ter belegging
over: ƒ 65.60.

Aandeelen Ned.-Ind. Spoorweg Mij. genoteerd 100^ %
kunnen daarvoor niet worden gekocht. Wel echter kan her-
belegging plaats hebben in één aandeel Boxtel—Wesel,
genoteerd \1\ % en dus kostende ƒ 43,75. Resteert nog een
bedrag te beleggen van ƒ 21,75, waarvoor geen aandeelen
meer kunnen worden gekocht en dat daarom op de spaarbank
wordt gezet tot 31 December 1894 om dan bij het kapitaal
te worden gevoegd.

Thans volgt een recapitulatie van de hiervoren behandelde
herbelegging van het op aandeelen Amsterd. Bank terug-
ontvangen bedrag van ƒ 550,—.

In het tijdvak waarover ons onderzoek loopt, werden nog de volgende
claims uitgegeven, waarvoor echter geen noteeringen konden worden ge-
vonden:

1875 Ned.-Ind. Hand. Bank, Van Oss 1903.

1889nbsp;Ned. Bank, Van Oss 1931.

1890nbsp;Holl. IJzeren Spoor, Van Oss 1908.

Mij. tot expl. van Staatsspoorw.; Van Oss 1931.
De uitkomsten van het onderzoek zullen dus, en wat het kapitaal, en wat
het inkomen betreft, lagere bedragen aanwijzen dan die welke in werkelijk-
heid zouden zijn verkregen.

*) Men boude er rekening mede, dat de aandeelen intusschen waren gere-
duceerd.

TABEL No. 2.

Tabel No. 3 op blz. 20 en 21 geeft nu aan het nominaal
bedrag der belegging in ieder aandeel met de in dat bedrag,
tengevolge van herbelegging of reductie van aandeelen plaats
gehad hebbende veranderingen. Deze betreffen dus:

1.nbsp;Ned.-Ind. Hand. Bank, waarvan sedert 1877 10 aandeelen
in de belegging zijn opgenomen, terwijl die aandeelen sedert
1885 in plaats van ƒ 250,— groot zijn: ƒ 150,—.

2.nbsp;Amsterd. Bank, waarvan de aandeelen sedert 1877 groot
zijn ƒ 200,—, terwijl vanaf datzelfde jaar 12 aandeelen in
de belegging zijn opgenomen.

3.nbsp;Boxtel—Wesel, waarvan sedert 1877 60 aandeelen in de
belegging zijn opgenomen.

Achter het nominaal bedrag der belegging in ieder aandeel
worden vermeld de verkregen dividenden, vooreerst zooals zij
in Van Oss waren te vinden d. i. in procenten, soms ook in
guldens per aandeeli) en vervolgens, zooals zij werden uitge-
rekend,d.i. in guldens over het nominale bedrag der belegging®)

De Ned. Hand. Mij. keerde als dividend over 1875, behalve
de bovenvermelde 5,8 % nog uit per ƒ 2.000,— een half

Dividenden Ned. Hand. Mij. zijn ontleend aan Van Oss 1903.
Dividenden Amsterd. Bank zijn ontleend aan Van Oss 1932.
Dividenden Ned.-Ind. Spoor zijn, wat betreft de jaren 1875—1880, mij
welwillend verstrekt door genoemde Mij. en wat de overige jaren betreft
ontleend aan Van Oss 1917—'18. Zooals reeds gezegd, is het uitzondering
dat, zooals hier is geschied, gegevens, die niet in Van Oss waren te vinden,
in het onderzoek zijn verwerkt.

Alle overige dividenden zijn ontleend aan Van Oss 1931.
Rekening werd gehouden met de verschillende boekjaren.

TABEL No. 3.

20

aandeel en ƒ 39,04 in contanten i). Dit aandeel, behoorende
tot het inkomen, wordt, overeenkomstig het daarover in
Hoofdstuk I opgemerkte, op 31 December 1876, het jaar,
waarin het werd ontvangen, verkocht tegen den laatsten
koers van dat jaar, zijnde lOl'/s %. De opbrengst is dus:
ƒ 509,37®, zoodat in totaal wordt ontvangen: ƒ 509.37®
ƒ 39,04 = ƒ 548,41®.

De Holl. IJzeren Spoorweg Mij. stelde in 1890 tegen af-
stempeling der oude aandeelen betaalbaar een extra dividend
van/ 320,— per aandeel. Ontvangen wordt dus: 2 x ƒ 320,—
= ƒ 640,—, welk bedrag bij het inkomen moet worden
gevoegd. Tegelijkertijd werden afgegeven bewijzen van
uitgestelde winst, gerechtigd tot het ontvangen van een
evenredig deel in een mogelijk later uit te keeren winstsaldo,
welke bewijzen in 1892 met ƒ 23,70 werden afbetaald 2).
Ontvangen wordt dus: 2 x ƒ 23,70 = ƒ 47,40, ook bij het
inkomen te voegen.

Als rente over het op de spaarbank staande, niet in aandeelen
te beleggen bedrag, wordt over de jaren 1878 t/m 1894 per
jaar ontvangen ƒ 0,57, die eveneens bij het inkomen zijn te
voegen. Het totale inkomen bedraagt dus:

TABEL No. 4.

op 31 December 1894 worden de aandeelen tegen den
laatsten koers van dat jaar verkocht. De verkoop is aan-
gegeven in onderstaande tabel. Deze verschilt met de tabel
van aankoop t. a. v, Ned.-Ind, Hand. Bank en Amsterd.

Van Oss 1903.
Van Oss 1908.

Bank, wat betreft de nominale waarde dezer aandeelen, en
t. a. V. de beide genoemde instellingen en Boxtel—Wesel,
wat betreft het aantal aandeelen, van elk dezer ondernemingen
in de belegging opgenomen. Voor een en ander verwijs ik
naar hetgeen daaromtrent werd opgemerkt bij de tabel der
dividenden.

TABEL No. 5.

Tot. bedrag
v/d verkoop

1.nbsp;Nederlandsche Bank

2.nbsp;N.-L Handelsbank . .

3.nbsp;Amsterdamsche Bank

4.nbsp;N.-L Spoorweg Mij.

5.nbsp;Boxtel-Wesel Sp. Mij.

6.nbsp;Ned. Hand. Mij. resc.

7.nbsp;Holl. IJzeren Sp. Mij.

8.nbsp;Ned. Centr. Spw. Mij.

9.nbsp;Mij. tot expl. van S.S.
10. Stoomvaart Mij.

„Nederlandquot; .......
/looo —

-nbsp;150 —

-nbsp;200—

-nbsp;250 —

-nbsp;250,

-nbsp;1000,—
- 1000,—

-nbsp;250,—

-nbsp;250,—

-nbsp;500,—

211 ƒ
741V1.
166
189
5'/s

123'U
IOIV2
22quot;/i.
96

137

2110,—
112,40»
332,—
472,50
14,68»
1237,50
1015,—
57,34
240,—

- 685,—
ƒnbsp;2110,—

-nbsp;1124,05

-nbsp;3984,—

-nbsp;6142,50

-nbsp;881,10

-nbsp;2475,—

-nbsp;2030,—

-nbsp;1720,20

-nbsp;2160,—

-nbsp;3425,—

Op de Spaarbank . .

Totaal............

Bedrag van aankoop

Winst.............

2. Obligaties.

Het reeds eerder genoemd „Overzicht der Effecten gedurende
het jaar 1875quot; bevat de obligaties van 8 Nederlandsche
publiekrechtelijke instellingen en particuliere ondernemingen.
Daarvan konden Cert. N.W.S. 4 % niet in het onderzoek
worden opgenomen, omdat voldoende gegevens ontbraken
terwijl de obligaties Boxtel—Wesel en Ned. Centraal Spoor
werden weggelaten, omdat zij kennelijk al te slecht bekend
stonden'^). Hiermede werden obligaties in een gunstiger positie
geplaatst dan aandeelen, waar immers deze laatste nooit
om een dergelijke reden uitvielen.

Beoordeeld naar Van Oss
') Resp. genoteerd ƒ 97,— en 26 %. Bovendien waren eerstgenoemde ge-
stempeld en is op de laatste na een bepaalden tijd geen rente meer betaald.

Verondersteld werd, dat de overige 5 obligaties in het begin
van Januari 1875 tegen den laagsten koers van die maand
worden gekocht. Ook dit is weer in het voordeel van de
obligaties, daar de aankoop van aandeelen juist tegen den
hoogsten koers — zij het van Februari — plaats vond.
Ofschoon 2 der aangekochte obligaties premie-obligaties zijn,
en het juister ware ook deze uit het onderzoek weg te laten[
heb ik dat niet gedaan, om het onderzoek niet over slechts
3 obligaties te doen loopen.
De aankoop vindt in Januari 1875 als volgt plaats:
TABEL No. 6.

Het inkomen bedraagt per jaar ƒ 145,— of 3,75 %.

Op 31 December 1894 worden de obligaties tegen den
laatsten koers van dat jaar verkocht.
TABEL No. 7.

Op grond van dit onderzoek neem ik aan, dat een over de
jaren 1875—1894 in obligaties belegd bedrag van ƒ 25.000,—
zou hebben opgeleverd een inkomen van 4 % 's jaars, d. i.
ƒ 1.000,—, terwijl een kapitaalvermeerdering zou hebben

plaats gehad van 36 % of ƒ 9.000,—. Hiermede meen ik
de obligaties het volle pond te hebben gegeven.

3. Vergelijking tusschen aandeelen en obligaties.

In onderstaande tabel vindt men een vergelijking tusschen
de uitkomsten van een in aandeelen en een in obligaties
belegd bedrag van ƒ 25.000,— gedurende het tijdvak 1875-'94.

TABEL No. 8.

Uiteindelijk valt dus te constateeren een beter resultaat van
een belegging in obligaties dan van een in aandeelen. Daarbij
kan echter vooreerst worden opgemerkt, dat de aandeelen
een stijging in kapitaalwaarde te zien geven van ƒ 1,238,60,
Vervolgens kan geconstateerd worden, dat het inkomen, op
aandeelen genoten, in totaal ƒ 4,587,41® grooter is dan dat
van een belegging in obligaties verkregen, waarbij nog
bemerkenswaard is, dat dit inkomen regelmatig werd genoten,
in dezen zin, dat het alleen in de jaren 1875, 1885 en 1887
daalde en dan nog slechts weinig beneden de in die jaren
van obligaties ontvangen rente. Toch gaven aandeelen Box-
tel—Wesel nooit en aandeelen Ned, Centraal Spoor gedurende
geruimen tijd geen dividend. Bovendien werden aandeelen
Ned,-Ind, Hand, Bank en Amsterd, Bank gereduceerd.
Wat obligaties in totaal beter blijken te zijn dan aandeelen,
is, afgezien van het feit, dat de eerste opzettelijk in het voor-
deel werden geplaatst, slechts een gevolg van de groote
stijging in de kapitaalwaarde der obligaties. De oorzaak daar-
van zal waarschijnlijk te vinden zijn in de vertrouwenscrisis
van 1873, gepaard aan het feit, dat gedurende het tijdvak,
waarover het onderzoek loopt, het geld was geapprecieerd.

IIL

AANDEELEN EN O B LI G ATIES 1881—1900.

I. Aandeelen.

Eerste onderzoek.

De „Dagelijksche Beurscourantquot; van 3 Januari 1881 bevat
aandeelen van Nederlandsche ondernemingen, achtereen-
volgens in de rubrieken: Industrieele en Financieele Onder-
nemingen (Nederland), Spoorwegleeningen (Nederland), en
Diversen.

Gelijk ook in het onderzoek over de jaren 1875—1894
geschiedde, werden alle deze aandeelen om en om, te be-
ginnen met die van de in de eerste rubriek eerst voorkomende
onderneming en, aan het einde der derde rubriek gekomen,
doorgaande met die van de in de eerste rubriek als tweede
genoemde onderneming op een lijst geplaatst.
Aangenomen werd, dat het beschikbare bedrag van/25.000,—
wordt belegd in de aandeelen der tien, op de aldus gemaakte
lijst het eerst voorkomende ondernemingen terwijl, bij
eventueel wegvallen van fondsen wegens gebrek aan gegevens
deze worden vervangen naar de volgorde der opgemaakte
lijst.

Zooals zal blijken, leidt de methode, waarop de aandeelen
werden gekozen, hier tot meer verscheidenheid dan in het
vorig onderzoek, als gevolg van het feit, dat in de ter beurze
genoteerde aandeelen meer verscheidenheid voorkomt; be-
grijpelijk, als men weet, dat hun aantal nu 23 bedroeg.
Verondersteld werd verder, dat gekocht wordt in het begin
van Januari 1881 tegen den eersten koers van dat jaar, te
vervangen door den laatsten koers van 1880, ingeval een
aandeel het geheele jaar door niet was genoteerd, terwijl
wordt verkocht op 31 December 1900 tegen den laatsten
koers van dat jaar.

Daar geen gegevens waren te verkrijgen omtrent aandeelen
Omn. Mij., Stoomvaart Mij. „Javaquot;, Ned. Rhijnspoorweg Mij.
en Gem. Bezit Lr., zal de aankoop als volgt plaats vinden 2):

TABEL No. 9.

In 1885 werd 40% van het kapitaal der Ned.-Ind. Handels-
bank afgeschreven, welke reductie op de aandeelen werd
afgestempeld, zoodat deze groot werden: ƒ 150,—

Daar voor de in 1890 door de Holl. IJzeren Spoorweg Mij.
uitgegeven claim *) geen noteeringen konden worden ge-
vonden, komt geen kapitaal vrij en behoeft dus geen her-
belegging plaats te vinden.

Tabel No. 10, vermeldende de verkregen dividenden, is op
dezelfde wijze samengesteld als de overeenkomstige voor het
vorig tijdvak, zoodat men daarin vooreerst vindt aangegeven het
nominale bedrag der belegging in de aandeelen van elke, in het
onderzoek betrokken onderneming, met de in dat bedrag even-
tueel gekomen veranderingen. Verandering onderging alleen de

1) Beoordeeld naar Van Oss' Eflfectenboek.

*) Aandeelen Ned. Bouw Mij. waren in 1881 niet genoteerd en worden
dus gekocht tegen den laatsten koers van 1880. De overige aandeelen worden
gekocht tegen den eersten koers van 1881. Deze kwam tot stand: voor aan-
deelen Ned.-Ind. Hand. Bank, Stoomvaart Mij. „Zeelandquot;, Holl. IJzeren
Spoorw. Mn. en Ned. Centraal Spoor op 3 Januari; voor aandeelen Nwe
Afr. Hand. Venn. op 4 Januari; voor aandeelen Amsterd. Bank op 5 Januari;
voor aandeelen Ned. Stoomboot Mij. op 8 Januari; voor aandeelen Gron.
Waterleiding op 9 Februari en voor aandeelen Java Bank op 19 Juli.
») Van Oss 1903.
«) Van Oss 1908.

nominale waarde der in het onderzoek opgenomen aandeelen
Ned.-Ind. Handelsbank daar, zooals gezegd, deze in 1885
werden gereduceerd tot ƒ 150,—. Achter de nominale waarde
der aandeelen worden vermeld de verkregen dividenden
vooreerst in percenten of in guldens per aandeel i) en ver-
volgens in guldens over het nominale bedrag der belegging.
Zie voor tabel No. 10 blz. 30 en 31.

In 1890 stelde de Holl. IJzeren Spoorweg Mij. tegen af-
stempeling der oude aandeelen betaalbaar een extra dividend
van ƒ 320,— per oud aandeel. In ons onderzoek wordt dus
ontvangen 2 x / 320,— = ƒ 640,—, welk bedrag bij het
mkomen moet worden gevoegd. Tevens werden daarbij
afgegeven bewijzen van uitgestelde winst, gerechtigd tot het
ontvangen van een evenredig deel in een mogelijk later uit
te keeren winstsaldo, welke bewijzen in 1892 met ƒ 23,70
werden afbetaald. Ontvangen wordt dus: 2 x ƒ 23,70 '=
ƒ47,40 2), welk bedrag eveneens tot het inkomen is te rekenen.

Waar, afgezien van de jaren 1890 en 1892, het inkomen voor
ieder jaar gelijk is aan het in dat jaar ontvangen dividend,
behoeft men dus, om een staat van het jaarlijksche inkomen
te maken, de in de tabel der dividenden aangegeven jaren,
zijnde die, waarover de dividenden werden uitgekeerd, slechts
te veranderen in die,waarin de dividenden werden ontvangen,
d. i. telkens het volgende jaar, met dien verstande, dat het
mkomen over 1890 en 1892 heeft bedragen resp. ƒ 1.841,85
en ƒ 1.127,45.

Het totale inkomen bedraagt: ƒ 23.792,88.

Op 31 December 1900 worden de aandeelen tegen den laatsten
koers van dat jaar verkocht. Deze verkoop is aangegeven
m de volgende tabel. Deze verschilt, wat betreft het aantal
stukken, in de belegging opgenomen, niet van de tabel van
aankoop. Wat de grootte der stukken betreft verschilt zij

Pjy'^equot;!^quot; Nieuwe Afrik. Hand. Vennootschap, Javasche Bank en Kon.
Ned. Stoomboot zim ondeend aan Van Oss 1903. Dividenden Amsterd. Bank
zijn ontleend aan Van Oss 1932. Dividenden Groninger Waterleiding zijn
ontleend aan Van Oss 1917—1918. Dat over 1880 was niet bekend. Mogelijk
Keen dividend uitgekeerd, want de Mij. is opgericht 13 Nov.
1879. Alle overige dividenden zijn ontleend aan Van Oss 1931
*) Van Oss 1908.

daarmede alleen met betrekking tot de aandeelen Ned, Ind.
Handelsbank, die immers in 1885 werden gereduceerd.

TABEL No. 11.

Tweede Onderzoek.

Over de jaren 1881—1900 stelde ik een tweede onderzoek
in, loopende over de aandeelen, in de „Dagelijksche Beurs-
courantquot; van 3 Januari 1881 genoemd, en nog niet opgenomen
in het vorig onderzoek. Ongelukkigerwijze zijn er dit slechts
8, daar aandeelen Rott. Hand. Ver. niet konden worden
opgenomen, omdat voldoende gegevens ontbraken terwijl
aandeelen Ned, Hand. Mij. slechts éénmaal werden opge-
nomen, ofschoon ook rescontre aandeelen waren genoteerd.
Verondersteld werd weer, dat in Januari 1881 wordt gekocht,
tegen den eersten koers van dat jaar, te vervangen door den
laatsten van 1880, ingeval een aandeel het geheele jaar niet
was genoteerd, terwijl wordt verkocht op 31 December 1894
tegen den laatsten koers van dat jaar. De aankoop vindt dan
plaats als aangegeven in Tabel No. 12 op blz. 32®):

Beoordeeld naar Van Oss' Effectenboek.
*) Alle aandeelen worden gekocht tegen den eersten koers van 1881. Deze
kwam tot stand: voor aandeelen Ned.-Ind. Spoorw. Mij. en Boxtel—Wesel
op 3 Januari; voor aandeelen Ned. Bank, Ned. Hand. Mij. en Mij. tot expl.
van Staatsspoorwegen op 4 Januari; voor aandeelen Stoomvaart Mij. ,,Ne-
derland op 7 Januari en voor aandeelen Kasvereeniging en Surinaamsche
Bank op 10 Januari.

TABEL No. 10.

Aandeelen

1.nbsp;N.Afr.Handelsven.

2.Javanbsp;Bank .......

3.nbsp;Ned. Stoomboot .

4.nbsp;Ned. Bouvir Mij. .
(10 St. v./160—)

5.nbsp;N.-L Handelsbank
sinds '85........

6.nbsp;Stoomvaart Mij. .
„Zeelandquot;.......

7.nbsp;H. IJ. S. M. . . .
(2 st. v. ƒ 1000,—)

8.nbsp;Ned. Centr. Spoor
(24 st. V. ƒ 250,—)

9.nbsp;Amsterd. Bank . .
10. Gron.Waterleiding

(11 st. v. ƒ 250,—)

1886
% fl-

116,25
60,—
107,49

951,64

Aandeelen

1.nbsp;N.Afr.Handelsven.

2.nbsp;Java Bank.......

3.nbsp;Ned. Stoomboot .

4.nbsp;Ned. Bouw Mij. .
(10 st. v. ƒ 160,—)

5.nbsp;N.-I. Handelsbank
sinds '85........

6.nbsp;Stoomvaart Mij.
„Zeelandquot;.......

7.nbsp;H. IJ. S. M. ...
(2 st. V. ƒ 1000,—)

8.nbsp;Ned. Centr. Spoor
(24 st. v. ƒ 250,—)

9.nbsp;Amsterd. Bank . .
10. Gron.Waterleiding

(11 st. v. ƒ 250,—)

TABEL No. 12.

Daar van de over het tijdvak, waarover het onderzoek loopt,
uitgegeven claims^), geen noteeringen konden worden ge-
vonden, komt geen kapitaal vrij en behoeft dus geen her-
belegging plaats te vinden.

Tabel No. 13, aangevende de verkregen dividenden, is op
dezelfde wijze samengesteld als de beide vorige malen.
In het nominale bedrag der belegging in de aandeelen van
elk der ondernemingen komt geen verandering.^)

Zie voor Tabel No. 13, blz. 34 en 35.

Waar geen inkomsten buiten de dividenden waren te noteeren,
is dus het inkomen voor ieder jaar gelijk aan het in dat jaar
ontvangen dividend. Om een staat te maken van het jaar-
lijksch inkomen, behoeft men dus slechts de in Tabel No. 13
vermelde jaren, zijnde die, waarover de dividenden werden
uitgekeerd, te veranderen in die, waarin de dividenden werden
ontvangen, d. i. telkens het volgend jaar.
Het totale inkomen bedraagt: ƒ 25.296,20®.

Op 31 December 1900 worden de aandeelen tegen den laatsten

1883 Kasvereeniging, Van Oss 1931.

1889nbsp;Ned. Bank, Van Oss 1931.

1890nbsp;Mij. tot expl. van Staatsspoorwegen, Van Oss 1931.

18 April 1898 en 2 Februari 1900 Stoomvaart Mij. „Nederlandquot;,Van Oss 1907.
*) Dividenden Ned. Hand. Mij. zijn ontleend aan Van Oss 1909.
Dividenden Surinaamsche Bank zijn ontleend aan Van Oss 1903.
Dividenden Ned.-Ind. Spoorw. Mij. zijn ontleend aan Van Oss 1917/'18.
De overige dividenden zijn ontleend aan Van Oss 1931.

koers van dat jaar verkocht. Men vindt deze verkoop in de
nu volgende tabel. Noch het aantal aandeelen van iedere
onderneming in het onderzoek betrokken, noch de nominale
waarde dezer aandeelen, verschillen van de overeenkomstige
opgaven in de tabel van aankoop.

TABEL No. 14.

2. Obligaties.

Van de in de „Dagelijksche Beurscourantquot; van 3 Januari
1881 opgenomen obligaties van Nederlandsche publiekrech-
telijke instellingen en particuliere ondernemingen, werden
die, waarover voldoende gegevens konden worden verkregen^),
op een lijst geplaatst 2). Verondersteld werd toen, dat van
de obligaties, op de lijst voorkomende, de 10, welke naar den
laatsten koers van 1880 het hoogst genoteerd stonden, ter
belegging worden gekozen') en tegen den eersten koers van

Beoordeeld naar Van Oss.
*) Behalve over de obligaties, in dit onderzoek betrokken, waren nog ge-
gevens voorhanden over: Cert. N.W.S. % en 3 %, Amsterdam 3i %,
Noordzeekanaal 3 %, Holl. Hyp. Bank 4 %, Ned. Centraal Spoor gest.,
Boxtel—Wesel 4i %, 5 % 1875 en 1875—'80. Een tweede onderzoek over
deze obligaties werd niet ingesteld, omdat daarin, vooropgesteld, dat van
dezelfde onderneming niet meer dan één obligatie zou worden opgenomen,
slechts 6 obligaties zouden betrokken zijn, van welke eenige bovendien nog
van dubieuze kwaliteit.
») Verg. blz. 9.

1881, te vervangen door den laatsten van 1880, ingeval
een obligatie gedurende het geheele jaar niet was genoteerd,
worden gekocht.

Waren van eenige instelling of onderneming meerdere obli-
gaties ter beurze genoteerd, die alle zouden vallen onder
de hoogst genoteerde 10, dan werd aangenomen, dat toch
slechts één van deze, en wel de hoogst genoteerde, in de
belegging wordt opgenomen. De aankoop der obligaties zal
in Januari 1881 als volgt plaats vinden:^)

TABEL No. 15.

Overeenkomstig het daarover in Hoofdstuk I opgemerkte,
veronderstelde ik, dat het in eenig jaar wegens aflossing van
een obligatie vrijgekomen kapitaal, einde December van dat
jaar wordt herbelegd in de obligatie, die naar den laatsten koers
van het jaar het hoogst genoteerd stond in dezelfde rubriek
als waaruit de afgeloste afkomstig was. Kostte de aldus ter
belegging gekozen obligatie meer dan het afgeloste bedrag
groot was, dan werd dat meerdere van het inkomen afge-
trokken; kostte zij echter minder, dan werd het overblijvende
bedrag op de spaarbank gezet, tot het jaar, waarin weer

Mij. tot Expl. van Staatsspoorw. 5 % was in 1881 niet genoteerd en wordt
dus gekocht tegen den laatsten koers van 1880. De andere obligaties worden
gekocht tegen den eersten koers van 1881. Deze kwam tot stand: voor Nat.
Hypotheek Bank 4J %, Holl. Hypotheek Bank ^ %, Holl. IJzeren Spoor '65
4% en Kon. Ned. Stoomboot 5% op 3 Januari; voor Utrecht 79 4%
op 4 Januari; voor Stoomvaart Mij. „Nederlandquot; 5 % op 7 Januari; voor
Ned. Westfalen Spoor 44 % op 15 Januari; voor Rotterdamsche Hypotheek
Bank % op 22 Januari en voor Stoomvaart Mij. „Zeelandquot; 5 % op
25 Januari.

opnieuw kapitaal vrijkwam, om dan daarbij te worden ge-
voegd, teneinde het geheel weer te beleggen.
Werden meerdere obligaties in één jaar afgelost, dan werd
aangenomen, dat het daardoor vrijgekomen kapitaal ook in
zooveel meer obligaties wordt herbelegd en wel, indien deze
uit dezelfde rubriek moesten worden gekozen, zoodanig,
dat telkens voor herbelegging in aanmerking komt de obli-
gatie, welke in de betrokken rubriek het hoogst genoteerd
stond na die, waarin het laatst werd herbelegd.

De 5 % obligaties Stoomvaart Mij. „Zeelandquot;, zijn afge-
lost met de opbrengst der 3 % leening van 1886^), en wel,
volgens mededeeling der betrokken maatschappij, a pari.
Het vrijgekomen bedrag van ƒ 1.000,— wordt in December
1886 herbelegd in 5 % pandbrieven Nationale Hypotheek-
bank, zijnde naar den laatsten koers van dat jaar, 103 %,
het hoogst genoteerd in de rubriek „Industrieele en Finan-
tieele Ondernemingenquot;.

De 4 % Utrecht werden afgelost met de opbrengst der
% leening van 18861), en wel, volgens mededeeling der
betrokken gemeente, a pari. Het vrijgekomen kapitaal wordt
einde December 1886 herbelegd in de naar den laatsten
koers van 1886 hoogst genoteerde obligatie uit de rubriek
„Provinciale en Stedelijke Leeningenquot;. Deze zou zijn: Nij-
megen 4 %, waarover echter voldoende gegevens ontbraken 2),
reden, waarom in de daarop hoogst genoteerde wordt belegd;
Arnhem 1885 4%, genoteerd 101^%.
De 5 % obligaties Kon. Ned. Stoomboot Mij. werden
afgelost met de opbrengst der 4 % leening 1886^), en wel,
volgens mededeeling der betrokken maatschappij, a pari.
Het vrijgekomen kapitaal wordt herbelegd in de naar den
laatsten koers van 1886 hoogst genoteerde obligatie uit de
rubriek „Industrieele en Finantieele Ondernemingenquot;. Deze
zou zijn Nat. Hypoth. Bank pbr. 5 %, welke echter reeds
voor herbelegging in aanmerking kwam (zie boven), en daarom
wordt vervangen door Int. Cred. en Hand. Ver. ,,Rotterdamquot;,
6 %, welke obligatie met een noteering van 102| % het
hoogst genoteerd was nä Nat. Hypoth. Bank.

») Van Oss 1903.
') Beoordeeld naar Van Oss.

De % obligaties Ned. Westfalen Spoor zijn afgelost
met de opbrengst van den verkoop der in Pruisen gelegen
gedeelten van den spoorweg in 1889. i) Daar niet was na te
gaan, wanneer de aflossing geschiedde en met welk bedrag,
werd aangenomen, dat zij in 1889 a pari plaats vond. Het
afgeloste bedrag van ƒ 1000,— wordt herbelegd in de naar
den laatsten koers van 1889 hoogst genoteerde obligatie uit
de rubriek „Spoorwegleeningenquot;, zijnde, afgezien van Ned.
Z.-Afr. Spw. 5 %, waarover niet voldoende gegevens waren
te verkrijgen 2), Mij. tot Expl. van Staatsspoorw. 5 % 1870,
genoteerd 103| %.

Arnhem 1885 4 % zijn, volgens mededeeling der betrokken
gemeente, op 1 Juli 1889 a pari afgelost. Voor herbelegging
van het afgeloste bedrag kwam in aanmerking Zeeland 4 %
1871 en 1881, waarover echter voldoende gegevens ont-
braken 2), zoodat zij wordt vervangen door de op één na
hoogst genoteerde obligatie naar den laatsten koers van
1889 uit de rubriek ,,Provinciale en Stedelijke Leeningenquot;:
Rotterdam %. genoteerd 101^ %.

De 4 % obligaties Holl. IJzeren Spoorw. Mij. zijn afgelost
met de opbrengst der 3^ % leening van 1889, en wel, volgens
mededeeling der maatschappij, a pari. Naar den laatsten
koers van 1889 was Mij. tot Expl. van Staatsspw. 1870 5 %
het hoogst genoteerd in de rubriek „Spoorwegleeningenquot;,
maar, omdat daarin reeds is herbelegd, wordt zij vervangen
door de op één na hoogst genoteerde obligatie, zijnde Geld.
Over. Lok. Spoor 4 %, genoteerd 102| %.
De 6 % obligaties Int. Cred. en Hand. Ver. „Rotterdamquot;
werden afgelost met de opbrengst der 4^ % leening 1889,1)
en wel, naar mededeeling der betrokken maatschappij, a pari.
Herbelegging van het afgeloste bedrag vindt plaats in
Stoomvaart Mij. „Nederlandquot; 5 %, zijnde, met een noteering
van 105 %, de naar den laatsten koers van 1889 hoogst
genoteerde obligatie uit de rubriek „Industrieele en Finan-
tieele Ondernemingenquot;.

1 December 1894 werden de 3| % obligaties quot; Rotterdam
a pari aflosbaar gesteld.^) Aangenomen werd, dat de aflossing

») Van Oss 1903,
') Beoordeeld naar Van Oss.

in genoemd jaar geschiedde. Herbelegging van het afge-
loste bedrag vindt plaats in de naar den laatsten koers van
1894 hoogst genoteerde obligatie uit de rubriek „Provinciale
en Stedelijke Leeningenquot;, zijnde, met een noteering van
101 %, Arnhem 1889 %.

In 1898 komen in ons onderzoek voor 2 obligaties Stoomvrt.
Mij. „Nederlandquot; 5 %, die in dat jaar a pari werden afge-
lost^). Het vrijgekomen kapitaal wordt herbelegd in Kon.
Paketvrt. Mij. 4 % en Kon. W.-Ind. Maild. 4 %, zijnde,
met een noteering van resp. 104| % en 104 %, naar den
laatsten koers van 1898, de 2 hoogst genoteerde obligaties
uit de rubriek ,,Industrieele en Finantieele Ondernemingenquot;.
In onderstaande tabel vindt men een recapitulatie van de
hiervoren behandelde herbelegging der wegens aflossing van
obligaties vrijgekomen gelden.

TABEL No. 16.

Van Oss 1907.

Het inkomen werd telkens uitgerekend voor een tijdvak,
gelegen, hetzij tusschen den aanvang van het onderzoek en
de eerste herbelegging, hetzij tusschen 2 op elkaar volgende
herbeleggingen, ofwel tusschen de laatste herbelegging vóór
den verkoop en dien verkoop.

De eerste herbelegging had plaats in 1886. Het onderzoek
neemt een aanvang in 1881. De eerste periode, waarover
het inkomen moet worden uitgerekend, is dus 1881 t/m 1886.
Het in die periode belegd bedrag is het bedrag van aankoop
zijnde/10.258,75. Het rendement bedroeg per jaar 4,6% over
ƒ 10.000,— of ƒ 460,— d.i. 4,48% over het belegd bedrag.
In 1886 kwam ƒ 3000,— vrij. De obligaties ter belegging van
dit bedrag gekozen, kostten echter ƒ 3070,—. Waar in 1889
weer opnieuw kapitaal vrijkwam, is dus de tweede periode,
waarover het inkomen moet worden uitgerekend: 1887 t/m
1889. Het in die periode belegd bedrag is ƒ 10.328,75 n.1.
ƒ 10.258,75 ƒ70,—. Het rendement bedroeg 4,6 0,1 =
4,7 % over ƒ 10.000,— of ƒ470,—. In totaal wordt ontvangen
3 x ƒ 470,— = ƒ 1410,—, welk bedrag echter moet worden
verminderd met ƒ 70,—, zijnde het bedrag, dat voor de
herbelegging in 1886 meer noodig was dan er geld ter be-
schikking stond. In totaal wordt dus ontvangen ƒ 1340,—,
d. i. per jaar ƒ AAbfib^ of 4,32 % over het belegd bedrag.
Met deze uiteenzetting zal onderstaande tabel duidelijk zijn.
Het belegd bedrag is dus telkens vermeerderd met wat de
obligatie(s), waarin werd herbelegd, meer kostte(n) dan er
geld ter beschikking stond. Het inkomen is telkens juist
met dit bedrag verminderd. De verschillende bedragen,
waarmede het belegd bedrag moet worden vermeerderd en
de wijzigingen in het inkomen per jaar in percenten over
ƒ 10.000,—, zijn af te lezen uit tabel no. 16.
TABEL No. 17.

Gemiddeld inkomen per jaar: 4,29 %

Op 31 December 1900 worden de obligaties tegen den laat-
sten koers van dat jaar verkocht. De verkoop is aangegeven
in de nu volgende tabel. De verschillen daarin voorkomende,
wat betreft de obligaties, in de belegging opgenomen, met
de tabel van aankoop, stemmen overeen met de desbetref-
fende opgaven in tabel No. 16.

TABEL No. 18.

Obligatiën

1.nbsp;Mij. tot Ex. van Stspw.

2.nbsp;Nation. Hyp. bank ....

3.nbsp;Mij. tot Ex. van Stspw.

4.nbsp;Kon. Paketvaart Mij____

5.nbsp;Rotterd. Hyp. bank ... .

6.nbsp;Nation. Hyp. bank.....

7.nbsp;Holl. Hyp. bank ......

8.nbsp;Arnhem 1889 .........

9.nbsp;Geld. Ov. lok. Spoor ..
10. Kon. W. I. Mail......

Gekost Januari 1881
Verlies............

Op grond van het hiermede voltooide onderzoek met be-
trekking tot obligaties, neem ik aan, teneinde een vergelijking
te kunnen maken tusschen de beleggingswaarde van aan-
deelen en van obligaties, dat een over de jaren 1881—1900
in obligaties belegd bedrag van ƒ 25.000,— zou hebben
opgeleverd een jaarlijksch inkomen van % of ƒ1125,—,
terwijl bij verkoop der obligaties daarop geen verlies zou
blijken te zijn geleden. Met deze veronderstelling ken ik
obligaties zeker een betere uitkomst toe dan in werkelijkheid
zou zijn verkregen.

3. Vergelijking tusschen aandeelen en obligaties.

In onderstaande tabellen vindt men een vergelijking tusschen
de resultaten van een in obligaties en een in aandeelen belegd
bedrag van ƒ 25.000,— gedurende het tijdvak 1881—1900.

Eerste onderzoek.

TABEL No. 19.

Tweede onderzoek.

TABEL No. 20.

Aandeelen blijken dus in beide gevallen betere resultaten
te hebben opgeleverd dan obligaties. Niet alleen blijkt bij
verkoop der aandeelen hun kapitaalwaarde te zijn gestegen
en meer te bedragen dan die der obligaties, ook het inkomen,
op de aandeelen genoten, is grooter dan de op de obligaties
ontvangen rente. Toch gaven, wat het eerste onderzoek
betreft, aandeelen Stoomvrt. Mij. „Zeelandquot; en N.-Afr.
Hand. Venn, gedurende resp. 15 en 9 jaren geen dividend,
terwijl de Ned. Centraal Spoor steeds slechts een uiterst gering
dividend uitkeerde. Bovendien werden de aandeelen Ned.-
Ind. Hand. Bank reeds in het begin van het onderzoek, n.1.

n 1885 tot 60 % van hun oorspronkelijke waarde geredu-
ceerd. Al had een en ander niet tengevolge, dat het totaal
inkomen op de belegging in aandeelen kleiner is dan dat op
de belegging in obligaties, daarin zal men wèl de oorzaak
moeten zoeken van het feit, dat het jaarlijksch inkomen
verschillende malen daalde beneden ƒ 1125,—, de 4 % rente,
op obligaties genoten.

Wat het tweede onderzoek betreft, blijkt het totale jaarlijksche
dividend slechts eenige malen te zijn gebleven onder ƒ 1125,—•
De in dat onderzoek opgenomen aandeelen gaven dan ook
in het algemeen regelmatiger dividend dan die, waarin de
eerste maal werd belegd, ofschoon Boxtel—Wesel nooit
dividend uitkeerde.

AANDEELEN EN OBLIGATIES 1895—1913.

1. Aandeelen.

Eerste onderzoek.

Verondersteld werd, dat begin Januari 1895 een bedrag van
ƒ 25.000,— wordt belegd in de aandeelen van 2 Bank- en
Credietinstellingen, 2 Koloniale Credietinstellingen en Cul-
tuurondernemingen, 2 Tabaksondernemingen, 2 Fabrieken
en 2 Scheepvaartmaatschappijen, daarbij telkens die onder-
nemingen uitkiezende, welker aandeelen naar den laatsten
koers van 1894 het hoogst genoteerd stonden in de betrokken
rubriek 1), en vervolgens de aandeelen koopende tegen den
eersten koers van 1895, te vervangen door den laatsten van
1894, ingeval een aandeel gedurende het geheele jaar niet
was genoteerd.

Aandeelen „Arendsburgquot;, die zoodoende voor belegging in
aanmerking zouden zijn gekomen, moesten uit het onderzoek
worden weggelaten, omdat met de opname van dit aandeel
nominaal groot/2500,—, genoteerd 760 % en dus kostende
ƒ 19.000,—, de geheele opzet, om ƒ 25.000,— voor zooveel
mogelijk gelijkelijk in de aandeelen van 10 verschillende
ondernemingen te beleggen, teloor zou gaan. Zooals zal
blijken, komt deze opzet ook thans nog wel in het gedrang,
maar dit zal het geval zijn bij al onze onderzoekingen — en
dat zijn de meeste — die van de veronderstelling uitgaan,
dat in de hoogst genoteerde aandeelen wordt belegd. Hieraan
is echter het voordeel verbonden, dat aandeelen in een
ongunstige positie worden geplaatst, zoodat de overtuigings-
kracht der verkregen resultaten ook des te grooter zal zijn.
Verondersteld werd verder, dat de aandeelen tot 31 Decem-

Verg. blz. 9.
*) Eerste noteering in 1895, nl. op 17 Januari.

ber 1913 in het bezit van den kooper blijven, om dan tegen
den laatsten koers van dat jaar te worden verkocht i).
Begin Januari 1895 zal de aankoop als volgt plaats vinden 2):

TABEL No. 21.

Prijs per
stuk

Tot. bedrag
v/d aankoop

1.nbsp;Nederlandsche Bank

2.nbsp;Amsterdamsche Bank

3.nbsp;Java Bank..........

4.nbsp;Landbm. „Ngoepitquot; .

5.nbsp;Deli Mij...........

6.nbsp;Amsterd. Deli Co. ..

7.nbsp;Wester Suikerraff. ..

8.nbsp;Ned. Gist en Spir.fab.

9.nbsp;Kon. Paketvaart Mij.
10. Stoomvaart Mij.

„Nederlandquot; .......

ƒ1000,-
- 200,-

-nbsp;500,quot;
-KiOO,-
-1000,quot;

-nbsp;500,-
-1000,quot;
-1000,-
-1000,-

-nbsp;500,—

ƒ 2110,—

-nbsp;338,—

-nbsp;875,-

-nbsp;2000,—

-nbsp;6698,75

-nbsp;3200,—

-nbsp;1350,—

-nbsp;1272,50

-nbsp;1500,—

-nbsp;682,50
ƒnbsp;2110,—

-nbsp;2028,—

-nbsp;1750,—

-nbsp;2000,—

-nbsp;6698,75

-nbsp;3200,—

-nbsp;2700,—

-nbsp;1272,50

-nbsp;1500,—

-nbsp;2047,50

ƒ 25306,75

Gedurende het tijdvak, waarover het onderzoek loopt, werden
verschillende claims uitgegeven, van welke echter nooit een
noteering kon worden gevonden®). Daardoor zullen de uit-

De verkoop geschiedt dus vóór de wereldoorlog uitbrak. Daardoor
echter vallen de dividenden over 1913, die eerst in 1914 werden betaald,
ofschoon in de vredesperiode verdiend, buiten het onderzoek.
•) De koers van aankoop is overal de eerste van 1895. Deze koers kwam tot
stand: voor aandeelen Ned. Bank, Ned. Gist- en Spiritusfabriek en Kon.
Paket^'aart Mij. op 2 Januari; voor aandeelen Amsterd. Bank, Deli Mij. en
Amst. Deli Co. op 3 Januari; voor aandeelen Stoomvrt. Mij. „Nederlandquot;
op 4 Januari; voor aandeelen West. Suikerr. op 11 Januari; voor aandeelen
Java Bank op 16 Januari en voor aandeelen „Ngoepitquot; op 27 November.
•) 2 Febr. 1900 Stoomvrt. Mij. „Nederlandquot;, Van Oss 1903.
April 1902 Kon. Paketvaart Mij., Van Oss 1903.
4 Dec. 1902 Ned. Gist- en Spiritusfabriek, Van Oss 1931.
18 Mei 1905 Stoomvrt. Mij. ,,Nederlandquot;, Van Oss 1907.
17 Nov. 1905 Ned. Gist- en Spiritusfabriek, Van Oss 1931.
1 Oct. 1906 West. Suikerr., Van Oss 1932.
Oct. 1906 Amsterd. Bank, Van Oss 1932.
12 Maart 1907 Stoomvrt. Mij. „Nederland'
12 Febr. 1908 Stoomvrt. Mij. „Nederland
Ned. Scheepv. Unie.nbsp;. . c l

12 Febr. 1908 Kon. Paketvaart Mij., Van Oss 1914. Emissie der Ned. Scheep-
vaart Unie.

3 Febr. 1911 Amsterd. Bank, Van Oss 1932.

26nbsp;Sept. 1912 Amsterd. Bank, Van Oss 1932.
25 Dec. 1912 Amst. Deli Co., Van Oss 1914.

27nbsp;Oct. 1913 Amsterd. Bank, Van Oss 1932.

28nbsp;Nov. 1913 Ned. Gist- en Spiritusfabriek, Van Oss 1931.

komsten van het onderzoek, èn wat het kapitaal èn wat het
inkomen betreft, lagere bedragen aanwijzen, dan die, welke
in werkelijkheid zouden zijn verkregen.
Daar ook overigens geen kapitaal vrijkwam, behoeft dus geen
herbelegging plaats te vinden.

Tabel No. 22, vermeldende de verkregen dividenden, is samen-
gesteld als de overeenkomstige voor de vorige tijdvakken, zoo-
dat daarin vooreerst wordt aangegeven het nominale bedrag
der belegging in de aandeelen van elke in het onderzoek be-
trokken onderneming, welk bedrag nergens verandering onder-
pat,terwijl men vervolgens aantreft een opgave der dividenden
in percenten of in guldens per aandeel en in guldens over
het nominale bedrag der belegging i).

Zie voor tabel No. 22, blz. 48 en 49.

De Ned. Gist en Spiritusfabr. gaf in 1895 per aandeel een
kwart aandeel als bonus uit 2). Daar dit aandeel tot het
inkomen behoort, wordt het verkocht op 31 December 1895
tegen den laatsten koers van dat jaar, zijnde 151^ %. De
opbrengst is dus: ƒ 378,75.

De Deli Mij. vergrootte in 1897 haar kapitaal, door aan ieder
aandeelhouder gratis per oud aandeel één nieuw te geven
Dit aandeel behoort tot het inkomen en wordt daarom op
31 December 1897 verkocht tegen den laatsten koers van dat
jaar, zijnde 439 %, zoodat de opbrengst is ƒ 4390,—.
De Amst. Deli Co. reikte op 17 April 1913 aan haar aandeel-
houders per oud aandeel één nieuw uit»). Dit aandeel,
behoorende tot het inkomen, wordt op 31 December 1913
verkocht tegen den laatsten koers van dat jaar: 236 %,
zoodat het opbrengt: ƒ 1180,—.

Het inkomen is voor ieder jaar gelijk aan het in dat jaar ont-
vangen dividend, met uitzondering van de jaren 1895, 1897
en 1913 waarin het bedroeg resp. ƒ 2.830,75, ƒ 6.001,50 en
ƒ 4.115,—.

Het totale inkomen bedraagt: ƒ 40.850,25.

Dividenden Amsterd. Bank, West. Suikerr. en Kon. Paketvaart Mij ziin
ontleend aan Van Oss 1932.nbsp;■'

Dividend^ Amst. Deli Co. zijn ontleend aan Van Oss 1914.
Alle overige dividenden zijn ontleend aan Van Oss 1931
•) Van Oss 1931.
») Van Oss 1914.

op 31 December 1913 worden de aandeelen tegen den laatsten
koers van dat jaar verkocht. De verkoop is aangegeven in
onderstaande tabel, die, noch in de nominale waarde der
stukken, noch in het aantal stukken, in de belegging opge-
nomen, verschilt van de overeenkomstige opgaven in de tabel
van aankoop.

TABEL No. 23.

Bedrag van den aankoop
Winst..................

Tweede onderzoek.

De ,,Dagelijksche Beurscourantquot; van 2 Januari 1895 bevat in
de rubriek ,,Industrieele en Finantieele Ondernemingenquot; aan-
deelen van Nederlandsche ondernemingen onder 7 hoofden
Te beginnen met het eerste hoofd, worden achtereenvolgens
de aandeelen der onder ieder hoofd eerstgenoemde onder-
neming op een lijst geplaatst Daarna geschiedde hetzelfde
met de aandeelen der onder ieder hoofd als derde voor-
komende onderneming.

Verondersteld werd, dat een bedrag van ƒ 25.000,— wordt
belegd in de aandeelen der 10 op de aldus gemaakte lijst

») 1. Bank- en Credietinstellingen, 2. Hypotheekbanken, 3. Kolon. Cred.
instell, en Cult. ondernemingen, 4. Tabaksondememingen, 5. Fabrieken,
6. Scheepvaartmaatschappijen en 7. Diversen.
') Certificaten van aandeelen werden niet meegerekend.

TABEL No. 22.

Aandeelen

1.Nederl.nbsp;Bank

2.nbsp;Amsterd. Bank

3.nbsp;Javasche Bank

4.nbsp;Ngoepit .....

5.nbsp;Deli Mij. . . .

6.nbsp;Amst. Deli Co

7.nbsp;Wester Suikert

8.nbsp;Nederl. Gist..

9.nbsp;Kon. Paket ..
10. Stoomvaart Mij

„Nederlandquot; . .

het eerst voorkomende ondernemingen, waarbij, zooveel
mogelijk, in iedere onderneming ƒ 2500,— wordt geïnves-
teerd, terwijl, voor het geval aandeelen moesten wegvallen,
omdat geen voldoende gegevens voorhanden waren, deze
worden vervangen naar de volgorde der opgemaakte lijst.
Verondersteld werd verder, dat de aandeelen worden gekocht
in het begin van Januari 1895, tegen den eersten koers van
dat jaar, te vervangen door den laatsten van 1894, ingeval
een aandeel het geheele jaar door niet genoteerd was, en
dat zij worden verkocht op 31 December 1913 tegen den
laatsten koers van dat jaar.

Daar geen gegevens waren te verkrijgen i) omtrent aandeelen
Amst. Borneo Mij. en ook aandeelen „Arendsburgquot; moesten
wegvallen, om dezelfde reden als in het vorige onderzoek
over 1895—1913, zal de aankoop als volgt plaats vinden 2):

TABEL No. 24.

De aandeelen Spiegel- en Lijstenfabriek „Atlasquot; zijn sedert
'1899 gereduceerd van ƒ 500,— tot ƒ 150,— wegens de liqui-
datie der zaken in Amerika®).

Beoordeeld naar Van Oss.
•) Aandeelen Ned. Am. Land Mij., Amsterd. Droogdok Mij. en Werkspoor
waren m 1895 met genoteerd en worden dus gekocht tegen den laatsten
koers van 1894. De overige aandeelen worden gekocht tegen den eersten
koers van 1895. Deze kwam tot stand: voor aandeelen Cult. Mij. der Vorsten-
landen op 2 Januari, voor aandeelen Amsterd. Bank, Int. Cred en Hand vg
,,Rotterdamquot; en Kon. W.-Ind. Maildienst op 3 Januari, voor aandeelen
Kasvereeniging op 8 Januari, voor aandeelen Kon. Ned. Stoomboot op
15 Januari en voor aandeelen „Atlasquot; op 17 Januari.
•) Van Oss 1909.

In 1912 vond een fusie plaats tusschen de Kon. Ned. Stoom-
boot Mij. en de Kon. W.-Ind. Maildienst. De aandeelen
dezer laatste maatschappij konden worden verwisseld tegen
die der eerstgenoemde: een aandeel K.W.I. ad ƒ 1000,—
tegen twee aandeelen K.N.S. van/500,— In ons onder-
zoek heeft deze verwisseling plaats gehad.
Evenals in het vorige onderzoek, werden ook thans weer
verschillende claims uitgegeven, van welke echter nooit een
noteering kon worden gevonden 2). Waar ook overigens
geen kapitaal vrijkwam, behoeft dus geen herbelegging plaats
te vinden. Daarom volgt nu een opgave der dividenden in
Tabel no. 25, samengesteld als voor de overige tijdvakken®).
De veranderingen in het nominaal bedrag der belegging be-
treffen: Spiegel- en Lijstenfabriek ,,Atlasquot;, welker aandeelen
werden gereduceerd tot ƒ 150,—.
Zie voor tabel no. 25, blz. 52 en 53.

Waar buiten de dividenden geen inkomsten werden genoten,
is dus het inkomen voor ieder jaar gelijk aan het in dat jaar
ontvangen dividend.

Het totale inkomen bedraagt: / 28.327,25.

Op 31 December 1913 worden de aandeelen tegen den
laatsten koers van dat jaar verkocht. De verkoop vindt men
in Tabel no. 26. T. a. v. de grootte der stukken, ver-
schilt deze met de tabel van aankoop met betrekking tot
aandeelen Spiegel- en Lijstenfabriek „Atlasquot;; t. a. v. het
aantal stukken, in de belegging opgenomen, met betrekking
tot aandeelen Kon. Ned. Stoomboot. Voor een en ander zij
verwezen naar hetgeen daaromtrent boven werd opgemerkt.
Zie voor tabel no. 26, blz. 54.

Van Oss 1914.
*) Oct. 1906 Amsterd. Bank, Van Oss 1932.

3nbsp;Febr. 1911 Amsterd. Bank, Van Oss 1932.
15 Mei 1911 Werkspoor, Van Oss 1914.

4nbsp;Jan. 1912 Hand. Ver. „Rotterdamquot;, Van Oss 1931.
22 Jan. 1912 Kon. Ned. Stoomboot, Van Oss 1931.
14 Mei 1912 Werkspoor, Van Oss 1914.

26nbsp;Sept. 1912 Amsterd. Bank, Van Oss 1932.

27nbsp;Oct. 1913 Amsterd. Bank, Van Oss 1932.

*) Dividenden Ned. Am. Land Mij. zijn ontleend aan Van Oss 1916—'17.
Dividenden Amsterd. Bank zijn ontleend aan Van Oss 1932.
Dividenden Cult. Mij. der Vorstenlanden, „Atlasquot;, Werkspoor en Kon. W,
Ind. Maild. zijn ontleend aan Van Oss 1914.
De overige dividenden zijn ontleend aan Van Oss 1931.

DIVIDEND^.

1528,50

Prijs per
stuk

Tot. bedrag
v/d verkoop

1.nbsp;Amsterdamsche Bank .

2.nbsp;Ned.-Am. Land. Mij.