äfECIMEN JOEIDICÏÏM IKAUGÜKALE

^quot;'^UNSCRiptaprobatIONE

PER TESTES

CAU8IS CIVELIBUS,

qüod,

^^KUENTE SUMMO NUMINE

auctoritate rectoeis maanipici

^^^GISCI CORNELII DONDERS,

Med. Duct, et Prof. extraord.

keo noir

^^^LISSIJJJ SENATUS ACADEMICI consensu
^^SSIMAE FACULTATIS JUEIDICAE decketo,

PRO GR\Dl] DOCTORATÜS,

quot;re romano et hodierno honoribus ac peivilegii3,

ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA,

Rite et lwitime consequendis,

^^ AC SOLEMNI EXAMINI SUBMITTET,
^^^^''AMI^US ÖE «ROOT,

IJRBE SNEER, FBISIVS

III M. Novembris MDCCCLII, hora I

in auditorio majori.

AMSTELODAMI,
apud m. coster, jac. fil.

MDCCCLII.

mxem^ rMam«

IBÜS OPTIMIS CÂRISSIMIS,

^^ÀECEPXORIBUS AESTÜMATISSIMIS.

D. D. D.

Auctor.

PRAEFATIO.

^^obatione per testes peb se spectata.

Inter

Civili ^nbsp;rationes, qnibus lltigantes in judicio aut

lUeu^^'^^ «rimlnali omni tempore usi sunt ad conse-
^^^^ j^^re sibi competere putant, praecipuum
citurnbsp;quot;llo dubio obtinet probatio illa, qnae di-

iHodu^'quot;quot;nbsp;existimemus tamen hunc probandi

f .nbsp;sapieniiuus lu^iniciuv/i..quot;—-

^etti bnbsp;ideoque antiquis populis, ne leviter qui-

et ii^^^'^'^^itatis cultusque notione praeditis, incognitum
Vif^^sse. Longe abest! nullus populus quan-

incultus exstitit, quin primis tempo-
'^Perit P'^^^ndi modum in exercendis litibus re-
liiiiUg 'nbsp;qi^i erat tunc temporis optimus et facil-

tutunbsp;quo judici illius, quod inter homines ges-

tUpti .^®®timonium daretur; moribus enim incor-
deos' ^I^^'^^tatibus nondum depravati, imprimisque erga
tiUtiti^^^''nbsp;facile eo adducebantur, ut pro veris falsa

Vtnbsp;Sed haec, quamvis praecipua, non tarnen

Pleru,^'^^ ^^usa cur hominum testimonüs in judiciis
et J^® isi siut. Ars scribendi nondum fuit inventa,
Ht ^^ certo constat, minime evulgata et ita exculta,
judiei^^^' Passent ad comparanda instrumenta, quae in
Sed postquam, temporum lapsu,
fere f^-'nbsp;magis magisque exculta atque omnibus

necea quot;^«gaita, probatio tamen illa per testes, quia
^^^ esse sibi persuasum habebant, baud desüt

d

in litibiis exercendis adhiberi; hinc
hinc apud Graecos, hinc praesertim f'Pnbsp;i®'

saepe nobis testes probationis causa, occurrnbsp;arh®

stitutum apud omnes populos excultos, sci ^^^^
peritissimos aetatem tulit. Et sane houim®® ^lie-
licissimos haberent, si in vita quotidiana testiez

nis fides esset abneganda.

In vita enim quotidiana ob oculos
infinita varietas, ea inter quae ab bomini^^^^^^.j^ejitiH'
tur, quaeque negentur; quum autem quae^ Jeq^^®
plerumque veritati congrua reperiantur,nbsp;^gsti'

solum quae facta sunt conficiantur, sed

moniis nitamur quoad praesentia et futur% ^^^^ ^
nobis suboriturat quoniam
ab hominibus pro veris prolata sint,nbsp;^ oio'^'®,quot;

eo quoque adducti sunt, ut dubitarent,nbsp;jflS^^'

omnibus fidem haberent. Si vero l^^^^^^P^^^^^g^epiquot;®
tuerimus facile apparebit, testimonüs mult^ ^^^^ ut
bendam, quam negandam esse fidem: quo ^^
certa norma possit statui hominum testim ^^^^ptjoD®®
prae se ferre speciem, nec falsa nisi intev^
esse referenda : quod ni ita fuisset —nbsp;^^

viri celeberrimi Bentham: rJes aflfaires
quot;raient plus; tout le mouvement de ^^ ^^''^opibre
r;paralyse; nous n'oserions plus agir, car ƒnbsp;de

»rfaits qui tombent sous la perceptionnbsp;je

quot;chaque individu n'est qu'une goutte deau^ ^^^^^ ^^e
quot;comparé à ceux dont il ne peut êtie ^ ge
quot;Sur le rapport d'autrui. On croit au tei^^^ con^^rm^^

quot;main en vertu d'une expérience

générale, ^ ^^
z d ap'-

quot;somption que ce témoignage est le P^^®

ce

rrforme à la vérité, vous continuerez a ^^nbsp;vie

quot;VOUS avez fait jusqu'à présent; la suite ^^^^jj^ptio»
quot;ira son train ordinaire ; agissez d'après ^

quot;que

^^ ce t

quot;dès ^'^oignage est toujours faux, vous serez arrêté
quot;Un ^^^ P^^raier pas, comme dans un pays perdu, dans

quot;quot; ' Agissez comme si ce témoignage était beau-
^ plus

quot;tiujjy les points de votre existence, et la conti-

quanbsp;^^^nbsp;admittatur, quum pretium rei,

-«lUjjj ^^^gatur certam summam superat: quod insti-
Tale^-^^^*^ dicitur: Circumscriptio prohationis per testes.
justisgjjj^^^^^^^tum nobis primo obtutu durum atque in-
^^^i^atis '^'i'iebitur ; quippe quod praecipuum modum
M, ^^^egendae judici adimat, justitiam ocuhs pri-
istud Ùjnbsp;obstruât. At nisi omnino ex historia

Partetj^nbsp;nobis probabitur, expUcabitur tamen,

itHposU^^^ ^^cusabitur; quare, hac in commentatiuncula
^^Poner'^ * erit officium, hujus institut! historiam
l^cto),-!^ ' ^^ Pi'aeceptis hac de re nostri legislatoris cum
Ptovij.-! ^°^niunicatis, ejus commoda et incommoda

Perpendere.

Des preuves judiciaires, Tom I. Chap. VII. pag. 33,

PARS PRIMA.

iNlS

EXPOSITIO HISTORICA CIRCüMSCEIPTAE PROB^I'^^
TESTES IN CAUSIS CIVILIBüS.

§ 1-

Ecquid Romani hac de re statuerint^

in

Quiciimque sibi persuasum habet, Koinao^®.^ popi^^^^
prudentia excolenda, antiquis temporibus ^^^^^^^ pra^
longe praestitisse, huic non mirum accidet,
omnibus examen instituerimus de hocce ^ quot;^jtuti^'^'
quoad jus romanum ; nulla enim leX; nullmnnbsp;gt

de jure civili fere nobis occurrit;nbsp;^^^^

ratio reperiatur in libris jurisconsultoruna ^itiei'i®^^^'

unde, eorum de jurisprudentia scripta si ^quot;^^j^jgj-iniU®'
raro frustra ejusmodi investigatoni operam ^nbsp;po-

Haud dubium est, quin etiam Romani, si^^ g^dhi^^®'
puli, primis temporibus in litibus exercen
rint testes, qui de veritate hujus ilUusve^ ^^^^
partes coram judice sustinebant, P^^^^^^f^g^j-umcii^^®

rumque depositionibus eadem vis atque ^^^^
tribuebatur i). Quum autem nullum disej^ pleris'l'-^®
illas probandi rationes existeret,

litigantes u

casibus testes producebant, quippe qui semp

inter

str«-

fides

1) In exercendis litibus eandem vim obtinentnbsp;^^ gd. ^

jnentorun?, (juam depositiones testium. L.
strum.

9

^^tanbsp;facile in negotiis gerendis scripta instru-

litenbsp;curabant ; inde liaud raro fiebat, ut,

ïeretnbsp;negotio orta, utraque pars probatione ca-

^'''^Uqinbsp;dubitaret, ne in judicio suceumberet, testes

jurisnbsp;autem cives bene moratos, nec non

tetnnbsp;baud diu celare poterat, quique, frequen-

IHoiJqnbsp;testium in judiciis videntes, bulc probandi

vi^gt^jj,nbsp;fidem abnegabant. Imprimis hoc nobis

aperj-Jobtinuisse Ciceronis aetate, quem judices
. ® ^estibus adhortantem audimus hisce verbis:
abducam a testibus, neque hujus ju-
quae mutari nullo modo potest in
de testij'^^^^^^^® collocari sinam i).quot; Haec sententia
tau^gj^nbsp;quamvis in judicio publico prolata, nobis

jurjgnbsp;un^e colligamus qualem auctoritatem ^

testibus

universe Ciceronis aetate habuerint.
ap^j^nbsp;! Ciceronis enim aetate nulla legum jussa

ciln^gnbsp;fuerunt, quibus praeceptum esset judi-

planj ^^^ conditione, ea quae litigantes in judiciis
certQ , studebant, in sententia ferenda, aut pro
fescrj • deberent, aut non deberent 2), E duobus
^^^ano^ ^quot;^Peratoris Hadrlanl colligendum ducimus
' Nonnisi post longum temporis lapsum, quae-
Wide^^^^^ ^^ testibus statuisse; ex hisce rescriptis
fPP^^et, Romanos adhuc in omni causa sine
norn^j^^quot;^^ Dostes admlsisse, neque iis exstitisse certam
de testium fide et numero. Haud abs re

ultnbsp;pro Coelio Cap. 9 in fine.

§ 98nbsp;ducimus ex certis locis. v. c. pro Flacco Cap.

^«ïif.nbsp;ßalbo, Cap. 5, § 11. Val. Max. Lib. YIII. Cap. 1, § 10.

Lehrb. des Strafgesetzb. § 97, qui dicit de hac.

. ^ej.; ^^nbsp;des Beweises war dem Richter überlassenquot;.

nnbsp;ratione Ciceronis aetate, pag. 140 in notis.

3, inbsp;des Römischen Privatrechts. Band III. th. 2.

mihi videtur haec rescripta hoe loco citai®'
verba, Vivio Varo, legato Ciliciae missa,nbsp;quot; bn^^

Hadrianum, quanta fides testibus habenda es git
sunt: '»Tu magis scire potes, quanta fides ^^.^g.tio'^^
testibus : qui et cujus dignitatis, et cujus aes ^^^^^^
sint: et qui simphciter visi sint dicere, utiU^ ^^ ^g,
eundemque meditatum sermonem

attulerint; a

quae interrogaveras, ex tempore verisimiha^^ ^^^ je
rint.quot; Alterius rescriptum ad Valerium ^^^^ ggt:
excutienda fide testium, hisce verbis concep ^^jque
quot;Quae argumenta ad quem

modum probanu-

rei sufficiant, nullo certo modo satis defiuiiquot;^
Sicut non semper, ita saepe sine pubHcis ^^^^^^ ies-
cnjusque rei Veritas deprehenditur, alias nu ^ ^^pgeO'
tium, alias dignitas et auctoritas; aliasnbsp;IIquot;quot;

tiens fama confirmât rei, de qua quaeritur, ytili''^
ergo solum tibi rescribere possum summatnu? ^ ^^^^ ^jji.
ad unam probationis speciem cognitionem ^ ^gtinaaiquot;®
gari debere ; sed ex sententia animi tui ^ ^^^ „
oportere, quid aut credas aut probatum tibi opi ^^g^jyin
Haec omnia autem non iinpediebant, quomiß^^^ alil^^
usus in judiciis diminueretur ; nam i^» rodue®'^^
causa testibus utebatur, omnino curabat, ^^^^^^^ poss®
quos sibi persuasum habebat vitia sua ^ e eoi'ii^^
occultare; quocirca judices, facile testini ^^^^jjjjooÜ®
circnmveniebantur et ita cogebantur ex falsis^ ^^^^^
sententiam ferre. Id quum sequentesnbsp;jium

compertum haberent, neque tamen reper ^ jylago^^
falsis testimoniis obviam eundi, Constan ^gg^jmoniis
haud inutile existimabat, certam

religiouem

deponendis addere, putans, tali institute,nbsp;Hiû''

sua aetate admodum diminutam, c^rronbsp;tunc

praeceptum illud, quo cautum fuit, u ^^ testes
demum testimoniorum fidem sequerentur,
») L. 3. Dig. de testibus § 1 amp; 2.

^'^'iieiinbsp;coram judice pronunciarent, Summum

c^rtajjjnbsp;utpote religiosum, quod ea aetate

^ Ijg^jlj _^itatem testimoniis depositis adderet, sane
oliiïinbsp;si Eomani adhuc mores patrios, uti

{jnbsp;sanctitatemque rehgionis inviola-

atïip^ quot;quot;^^sseut; sed aetate illa

aurea Romani non
^^^^itianbsp;praeter mores corruptos,

'l^i^üs ^quot;^^pietas eorum animos invaserat ceperatque,
^^ perjuria committenda facile permove-
Jüstinj ^■utem, quum sagacissimum Imperatorem
^'^^ïitunbsp;fhgeret, animum suum ad hoe ar-

•Je pg ^^tt'primis, inter multa alia advertit, et in hac
6st (j^uaiQ^^^^^^^'^^ tantum multo longius progressus
Pj^ecedentes, sed etiam multo melius pro-
•''^^icarenbsp;eonstitutionis verba, quo melius de ea

^^tare P^^^ioius, baud alienum nobis videtur hoc loco
'^^^h'ari quot;nbsp;facilitatem per quos multa veritati

'^iHnilj^^ P^^Petrantur, prout possibile est, resecantes:
^etule^^^^nbsp;scriptis a se débita

p^j,^. ^on facile audiantur, si dicant omnis debiti
^•les ^ ®olutionem sine scriptis se fecisse, velintque
^onenbsp;redempt

os testes super hujusmodi so-
^Hiienbsp;: nisi quinque testes idonei, summae

^^^taenbsp;opinionis, praesto fuerint solutioni cele-

cum sacrament! religione deposuerint sub

tg^¹^' jam^y'?^'^' ^'eligione testes, priusquam perhibeant testimo-
j^^Wbug fidesnbsp;praecepimus, et ut honestioribus potius

Pj'^^^j'^ranji ^ ^''^lii^Jeatur. L. 9 Cod. de test. pr. Antea jam
tame .nbsp;causis criminalibus fuit recepta.

f^-jlsjnynbsp;docti hac de re dissentiunt: nonnulli sta-

iüi^^*'' ^llenbsp;j®-™ prius in causis civilibus usurpatum

tib-^'^'^nbsp;Senecae de Ira II, 29 »deparvula summa

autem ~~nbsp;sine jurejurando non valeret.quot;

^P^Hiojie^ ^'^Vjïanc: doctrina de jurejur. § 78, cujus contra-
^quot;Iti viri docti amplectebantur. Vid. porro: QUck

praesentia sua debitum esse solutum ; ut scientes o ^^^^
ita ea statuta esse^ non aliter debitum vel parte®
persolvant, nisi vel securitatem in scriptis r ^^^
vel observaverint praefatam testium

probationem-

scilicet, qui jam sine scriptis debitum vel P^^^^^^^jgj
solverint; a praesenti sanctione, merito excip ^^^^
sin vero facta quidem per scripturam
fortuito autem casu, vel incendii vel naufragn; ^ ^^^
terius infortunii perempta; tunc liceat bis, ^l^^^^j^pi
perpessi sunt causam peremtionis probantibuS; ^^
debiti solutionem per testem probare, damnumq^ ^^^
amissione instrumenti effugere i).quot; Quum
bancce constitutionem sancita sunt, accurate eonsi
mus, facile observabimus, in ea comprebenai ^^^
probationis per testes circumscriptionem ; simul ^^
benter fatemur illam non esse ejusdem naturae
ea quae obtinet hodie. Omnibus autem bene
ratis, omnino statuere audemus, Imp eratorero

nisi

nem per testes in certis casibus excludere voluiss®'

• • 1 et m^
intellexisset suam aetatem, — etiamsi legum e ^^^^

commutandorum uberrimam — haudnbsp;.-g^jat

ad tantas commutationes. Imperator autem ®

plura hac de re constitui posse, et per suam e®'^

tionem non omnes difficultates sublatas fuisset ^^^^^^

enim in constitutione dicit: iftestium

facilitatemj^.j^

possibile resecantes/' ex quibus verbis lucide app^^'^g^
quod modo de Imperatoris voluntate animadveiti^^^^j,

Quum haec, quae de Romanis sunt dicta,
mus et praeterea addimus leges exstitisse, quibus ^j^^^juj
fuit, ut, quum scriptum testimonium de aliqua re p ^^
esset, testium depositionibus eadem de re nulla' ^ ^^^^
set et praeterea nonnumquam apud Romanos s

^ . non solum instrumenta testibus potiora
etiam in certis casibus testium testimo-
probnbsp;nullius momenti fuisse imo Romanos

manbsp;per testes tamquam adminiculum existi-

lij^^^^lius probandi formae % efficere inde nobis
nec ' '^^os imprimis posteriori tempore reipublicae
aetate Imperatorum, probationi per testes haud
visita^^nbsp;circumscriptione illa, uti apud nos

baud usos fuisse.

ms.

§ 2.

'^'^^i^inae probationis universe, nec non per testes,
^^^^ndum JUS medii aevi apud gentes Germanicas,
brevis expositio.

lui'^ I'^^'^gi'apbo praecedenti animadvertimus Romanos,
Ver ^^^ féliciter in universa jurisprudentia excolenda
^tes^ ^^^t, instatuendis praeceptis de probatione per
o^j^.^ t^naen infelici eventu élaborasse. Itaque prae
tetnnbsp;observare licet, gentes Germanicas primis

obg^*^^^^^® inedii aevi praeceptis Romanorum baud
Pranbsp;Romanum jus haud cognoverunt, atque

Veri legibus a majoribus latis gaudebant; quocirca
iis quoque, primis temporibus, sicuti apud

et monumenta publica potiora testibus esse Senatus
ä) g.nbsp;Dig. de Probationibus.

controversia ingenuitatis fiat, defende causam tuam in-
^Uitay^j ^^ argumentis quibus potes: soli enim testes ad inge-

8)nbsp;non sufficiunt. L. 2 Cod. de test.

Sam a ^ testatione prolatam, nec aliis legitimis adminiculis eau-
Confnbsp;nullius esse momenti certum est. L. 4. Cod. eod.

ï'tivatrnbsp;Ö^wcA: ad Pand. ad tit.: de testibus. Ämern: Eöm.

§ 13 3 seq. Puchta: Cursus der Instit. Th. II, pag.

plurimos populos fieri solet, secundum illas leges pe ^ ^^^
sum fuisse, testes sine discrimine atque magno
tam in causis civilibus quam criminalibus a ^^^
His jurisjurandi religione plana erant facienda^
litigantes in judicio perhibebant, quod eo fiebat;
scribendi ars iis imprimis per longissimum t®
spatium ignota fuit. Quum autem principes harui»

tium intelligerent, testibus non omnino fidem habeo ^
esse, aliam probandi formam in causis crimiua-n
parum enim constat, eam quoque in causis

T^v •4quot;i -1 ^.rtnbsp;gt; ^ X ^ J___________i. »-»^quot;KrtT^ft C^

locum obtinuisse — introduxerunt, nempe -
singulare, quod accusatus cum accusatore inibat, q
is qui victor evasisset, divino judicio absolutus ducer ^^^
Haec autem consuetudo in dies crescebat et lu
libidinem excedebat ut armorum vis justitiae locuio
peret; postremo enim non solum facti, sed etiaiu ^ ^^
quaestiones eo modo decidebantur. Ad quod accede
qui aetatis causa, certamen inire ipse non P'^^^^^g^Ja
tatores baberet mercenaiios, quibus ad jui-a sua
uteretur

») Conf. J. D. Meijer: Inst. Jud. 1. pag. 370 sqq- .j. „li^
Montesq. in oper. Espr. des lois Lib. XXVIII. Cap. 13 j'-^^por-
nombre des témoins qui devaient jurer, augmentait selon
tance de la chose.quot;nbsp;_

Antea jam alia erant experimenta, quibus judicia ^^
bantur : v. c. immergendo brachia aquae ferventi, et sustineo
rum candens nuda manu, quod experimentum, quum '■^quot;f^^ataf'
diebus integer esset perpessus, judicio divino absolutus ^ jg,
Conf. Matthaeus de. Prob. Cap. II. Montesq. Liv. 28.
Meijer: Op Cit. loc. cit.nbsp;, pt»'

Certamen illud singulare tamen fuit indicium ^
cessus formae, quia praesertim fuit introductum, ad V^^^
tanda. Conf. Montesq. Ch. XVII. Lib. 28. ubi dicit.nbsp;^itiS

roi de Bourgogne fut de tous les rois celui qui autorise
l'usage du combat. Le Prince rend raison de sa loi:
afin que nos sujets ne passent plus serment sur des fai'®
et ne se parjurent point sur des faits certains.quot;
Conf. Montesq. op Cit. Cap. 25, 26.

adve^quot;'?'^nbsp;Ecclesia certamini huicce singulari

ai'Qjj fnbsp;idque omnibus modis, praesertim religionis

Haec arma autem, quum non multum
^^^ata f • ejusmodi consuetudo popuh indoh jam
audeynbsp;Principis illius aetatis ei obviam ire

^ Ludovicus IX rex Franciae primus fuit, qui
^Ua prorsus in omnibus causis prohibebat 3).

Us

■^tßf^g .nbsp;' ■nbsp;V ..........

^anbsp;atque ita judicia illa divina et certa-

se per totam Europam fere extende-
C[vio f ^^ ^^ j^lt;iiciis unici probandi modi habebantur;

Wnbsp;probatio per testes prorsus in desuetudi-

Q ^

^^ped-^ ^quot;^em, seculis XIII et XIV, post sacras illas
^^^quot;^quot;^^^jet renatas in Europa literas, nova quasi
universae Europae offulgeret, etiam juris-
Romano maxhno studio operam navarunt,
expg . ^^^ »isi sunt, ut probandi illum modum per
•iideri, ^^^^ Pî'obiberent. Hi oleum et operam non per-
cojj^. nam edicto a Philippo Pulchro anno 1303
snjj^ eertamina illa singularia in Francia abrogata
ab iijj^. '^iïi post Ecclesia — quippe quae jam
experimentis restitisset — efFecit, ut ea
oliijj ■ ^^ Itahcis regionibus abrogarentur 5), et uti
-^^^^I^^P^atio per testes in judiciis adhiberetur.

äf- '^^ntesq. op. cit. Cap. 18.
^quot;gtia ca^ sumus,quot; inquit rex Longab. Rotharis, rfde judicio dei,
^^'^tisnbsp;suam multi perdiderunt. Sed propter consuetudinem

^''^^Us-T^^^^^^impiam vetare non possumus.quot; Conf. etiam 31at-

^ Statutum invenimus, ne certamen singulare inire-
Conf*^^^'nbsp;certabatur, infra certum valorem esset.

') Çjj ' J^ontesq. op. laud. Cap. 14. in notis.
^^titutione Papae Julii II. anno 1502.

ßquot;

De renata probatione per testes in Europa, ejusq}^^
in Francia.

Post duo illa edicta, quae supra memoravu» ^^g.
in aliis regionibus judicia divina et aliae bujns^''
bandi rationes sensim sensimque in desuetucu ^^ ^^
runt : necescitatisque lege, ut ita dicamus
tes in omnibus causis, sine discrimine admissi^^^
Interim autem scribendi ars magis magisque p

faß'

- .nbsp;quo .,

Europa met imprimis in Francia excoli coepit; i .jjj

tum est, ut eo tempore saepissime de certis jj
scripta documenta conficerentur. Haec, quuni; ^^jjol''
tali negotio orta, in judicio producerentur, mag ^
tinebant vim in ea quae litigantes coram
bebant; hinc sequebatur, ut in Francia
loco, instrumenta per tabellionem, testibus pra-c^
confecta, producerentur. In his autem cautuiu ^^
quum de eorum vi disputaretur, testes illinbsp;goquot;'

ficiendo affuerant, audirentur, qui de singulis
venti partibus, accurate testimonium proferrent,nbsp;^jf

in tali casu major fides quam instrumentis ip

eo

buebatur Hinc illud adagium in Francia
pore maxime vigens ute'inoins par vive voix ^^ygi'?
lettres.quot; Hujus adagii vis autem haud diu pef^

jjV'

ffC'ëtait et ce sera toujours une loi de nécessité
d'en perfectionner l'usage et d'en prévenir les dangers
à là loi positivequot; dicit Boncenne: Théorie de Procéd.nbsp;jiUj

2)nbsp;Conf. de modo procedendi ratione probationis per ^ ^^ f^'
aetatis, Mittermayer : Archif fur civ. Praxis, Tom. V. -H

72. ibiq cit. auct.nbsp;^^jjle ,

3)nbsp;S'il advient qu'en jugement l'une des parties se ve^^ ^g'^o'quot;'
des lettres en preuve, et l'autre partie se veuille aider gj W
singuliers : Sachez que la vive voix passe vigueur de ^^^
témoins sont contraires aux lettres. Et se doit le juge P ■
ter de la déposition des témoins, qui de saine me'nioir®

ïecenf ^nbsp;XVI in Francia imprimis, universe

' ^ fuif • •nbsp;•

Votj ^ opmio, tabulas publicas et privatas, testium

Quum autem usus instru-
e^pfgg^^ ^^jusmodi in judicio nulla lege aut constitutione
de ^^ fiierit sancitus, neque ulla lex aut praeceptum
Scriptj^ ^ ^^^ natura caveret, lltigantes, testimonüs
testes producebant, secundum quo-
sivejustis, sive falsis, lis decldebatur.
^■etatenbsp;quin etiam hic probandi modus ea

lïiag^j^^^^ pi'opria habuerit vitia, neque raro multis
cong^jquot;^^^® ®iquot;i'oribus locum dederit. Quem quum juris-
^^'^.viternbsp;animadverterent, eundemque scriptis

boQ^jj^ P®iquot;®tringerent, factum est, ut quoque privati
lUerej-J naodo illo probandi per testes illimitato,
quot;^'^eiito ^^^ l^iippe qui justitiae fuerit magno impe-
liaeg ^iiJuriisque uberrimum fontem aperiret. Ob
et gnbsp;curia Tolosona tandem suum Praesidem

autiQnbsp;publice delegavit ad coetum generalem,

lt;ienbsp;oppido Molinaeo (Moulins) habitum, qui

^^ï'Uin^^-nbsp;probationis modi querimonias deferrent.

de pj^ ^l^primis querelis factum est, ut Cancellarius
^üaiijnbsp;vir tam administrandae reipublicae,

peritissimus — articulo 54 edicti
citci, probationem per testes intra certos fines
et ita multas difiicultates adhuc e
^^^^nbsp;tolleret. Hujus edicti verba, quo

^lUs

Innbsp;quot;^ni capiamus, mihi haud alienum videtur

paragraphe citare.

renbsp;de leur déposition que a le teneur des lettres

^fi J ^^nbsp;Bouteîller : in opere Somme rurale , ad legem

et 1 ® instrumentorum L. in exercendis litibus. Boncennet
^ loc. cit.

§ 4.

iquot;

De Edicto Molinensi et auctoritate in Francta, ej^
in alias regiones.

Priusquam de edicti vi et auctoritate
necesse omnino esse nobis videtur, boc
ad nos pervenit, ad verbum describere. Artic .j

itaque, haec verba continent: »»Pour obvier à m

cation de faits qui 1 on a vu ci-devant êtr

A a teiûoi'^

avant en jugements, sujets à preuves aes g^jeu'®
reproches d'icieux dont adviennent plusieurs incon^ ^^^^
et involutions de procès, avons ordonné et or ^^^^juie
que dorès-navant de toutes choses excédant
ou valeur de cent hvres pouf une fois payei» ^
passés contracts par devant notaires et
lesquels contrats seulement sera faite etnbsp;oi

preuve par témoins outre le contenu au coo
sur ce qui serait allégué avoir été dit ou ^^^^
avant icelui, lors ou depuis. En quoi n enten
dure les preuves des conventions particulières ^
qui seraient en écriture privée E verbis ips^®
articuh unicuique facile. apparet ratio, quae l^S
rem ad hujusmodi praeceptum, cuj'us ^^'^^^^f^gnjUi'
que non obscurus est, permovit ; quare nobis
hoc silentio praeterire posse. Unum

tiJOquot;'

vandum est: quoniam hoc edicto scripta
testium depositionibus aperte a legislatore .jj^
rantur, dum in Francia contraria opinio, ^^^^^^jpie'
ntémoins par vive voix détruisent lettres,

universenbsp;.

batur, hoc . edictum initio, haud multis
gaudebat, imo haec lex, — uti plerumque

ife-

tes

1) Conf. Boiceiu et Danty: traité de la preuve

Boiceau: Comment, sur l'art. 54 de l'ordon. de Moulin;nbsp;»

lier; Oper. Cit. Tom. IX. Chap. VI nr. 15. Boncenne-
loo. Cit.

pers • •nbsp;institutorum utilitatem non statim

tia p. .nbsp;' iis praesertim qui quotidiana nego-

^'^^äarionbsp;^^^ atque odiosa videtur, — multos ad-

cojjg^j^.nbsp;'^a.gnamque aversionem nacta est. Juris-

iristunbsp;ejusdem temporis, maximas laudes huic

'tUtion!

riijjnbsp;quot;^nbuerunt, quippe quae non tantum perju-

siar^j^nbsp;parte obviam iret, sed etiam controver-

noto i^^^^^^'^'îiûem diminueret. tf Nulla/' inquit Boiceau,
quot;Pfob ^^nbsp;constitutie aut lex regia sanctior et

Hegnbsp;^isa fuit.quot; Id revera, lapso tempore, om-

muntnbsp;viri docti et bene morati anlmadverte-

l^atn • P^^Pterea quasi una voce concupiverunt, ut
proQ^^j^^^*^ per totum regionis territorium, lex illa
t\}j, S'^^etur; id quum maxime necessarium ducere-

ï^rao ^^ ^^^ Parisüs locum obtinuit i).
tri qnbsp;hujus legis a multis jurisconsultis nos-

prii^-^ ®aeculi maxime est celebrata, inter quos im-
^it.nbsp;qui hanc de lege sententiam significa-

çiUinbsp;cette loi puisse paraître étrange à celui

•distinnbsp;vu admettre la preuves testimoniale in-

cati^j^ ^^^^nbsp;quoique dans son appli-

cepgjj^^^^® Prisse occasionner quelques injustices, elle a
'^^^titud^^ mérite incontestable de prévenir une
i^sti, ^

•le procès, de simplifier la marche de la
est ijj^, lettre un frein à l'abus des serments, qu'il
Sontnbsp;de ne pas prodiguer lors, même qu'ils

lUa:
^Ui ^^

^^Hcnbsp;exposés à ce danger par leur négligence 2).

^^^nbsp;posteriori tempore maxime valuisse

^ _^atet ex Edicto a Ludovico XIV, anno 1667

^quot;J^^îHonbsp;edocti sumus sacratissimum senatum hanc legem

^aber^nbsp;et exactissimo devotione amplexi, voluisse ut ea

quot;'^«ii: pnbsp;^^ promulgationis et puhlicationis in curia.

Cojifnbsp;pag. 43. Conf. Boncenne: loco et op. Cit.

A Meijer: Inst. Jud. torn. HI, pag. 309.

tioni® f'

constituto, quo principium illud circumscr p ^^^
bationis per testes non tantum

confirmatum,nbsp;liuj«®

extensum est, uti colligendum est e vei
edicti tituli XX, art. 2, ita expressisnbsp;^^ute^

actes devant notaires ou signature privée,

itOlCb tlCVdUL llUUCHH^onbsp;vjx^i-jL^v^^^ ^ Xnbsp;^^

choses excédant la somme ou valeur de

nteoü

même pour dépôts volontaires, et ne sera
preuve par témoins contre et outre le
actes ni sur ce qui serait allégué avoir été ^ ^^^uje
lors ou depuis les actes, encore qu'il s'agit dune ^^ ^^^^
ou valeur moindre de cent livres. Sans tou ^^ jj
innover pour ce regard en ce qui s'obseije
justice de juges et consuls des marchands- ^
ejusmodi praecepta duohus edictis comprehens^? ^
exceptis, nobis occurrunt in codice Napoleon .^jjj,
culis 1341 seqq. Itaque inde jure colligim^^^^^ .jgHi
num illum, ut ita dicam, secundum saecuh gt; ^ '
principium probasse neque non confirmasse, j^^dieri*^

Eadem praecepta fere plerique legislatores
temporis in novis codicibus receperunt nec non
tur in Codice nostro anni 1838.nbsp;_ bac'^^'^^

Quoniam vero dispositiones Codicisnbsp;ole^^^^quot;quot;

maxime conveniunt cum iis quae in cod.
et aliis reperiuntur, satis esse duxi sx lO ^^^ ^^
parte de hisce praeceptis latius loquar, po^^l
conditione probationis per testes, qualis sese o
rit in patria nostra, paucis praefatus fuero.

PARS SECMDA.

thanbsp;probationis per testes in patria nos-

^i^aenbsp;introductum codicem napoleonticum, de

codicis 1838 de circumscripta probatione
illiusque instituti commodis et incom-

1.

probationis per testes arite codicem introductum.
Napoleonticum in patria nostra.

^ipra

'^onsf ^^^ animadvertimus edicta illa, in Francia
ititej.^^^^^ ibique magno cum gaudio recepta, tantum
ijj ^^^.^raociae fines viguisse, neque auctoritate valuisse
tit • ^^^nbsp;regionibus. Una autum regio exsti-

ree patria nostra, in qua hujusmodi edictum fuit
qui^^^*^quot;^' ^'lei'unt duces Flandriae Albertus et Isabella,
^^'''^^^tione per testes illimitata abhorrentes, edic-
b^^^^^Iiiiensis praestantiam agnoscentes, anno 1611
Sç ® ^^ baecce statuerunt. f» Comme plusieurs procès
cati^^^^^^^ entre nos sujets à cause de la multipli-
et ^^ fî^its, qu'on pose être venus, es-conventions
ynbsp;en vertu desquels on agit, comme si plus

iust^^^^^ dit et pourparlé, que ne contiennent les
Par'quot;^'^^'^^^ sur ces faits, soit sous leur signature ou
f^itnbsp;notaires et témoins, comme de même au

® dispositions testamentaires, contrats de marriage,

• • a calquot;'

et toutes espèces des conventions ou disposi i

sant une grande incertitude et diversité, ^^^^^ ^^ tr^®

rieté de preuves et involutions de procès, a ^^^^^^

grand intérêt des parties ; nous pour obvier à ce? ^^^^^

ordonné et ordonnons, que toutes choses dont « ^^

voudront traiter ou disposer i), excédant la valeni ^^

cents livres artois une fois, soit par ordon ^ ^^^^^^

dernière volonté, donations, contrats de inariag®^

^ f de ^

ditions ou autres contrats quelconques, tut ^^^
reëlle ou pecuniaire de la valeur que dessus, ^ ^^^^
a le faire par écrit, soit sous leur signature
devant notaires et témoins ou autres personnes ^^^^^^^
ques, qui en depêcheront les instruments ^^
lesquels seuls serviront de toute preuve e^'^^^^^^g^ne
tières, sans que les juges pourront recevoir ^^ ^^
preuve par témoins, outre le contenu d'iceux.

Hoc edictum tantum intra fines Flandriae
neque ullam vim aut auctoritatem in, ceteras »
Neerlandicas exercebat quum ibi probatio P®
tes — sicuti apud plurimos populos — ^^^'^^^'j'jloOi^'
band! fuit praecipuus, et maxime usitatus ^^ ^.j-ipti^
nus tamen testes non facile audiebantur quum

ser-

1) rrCette incise,quot; dicit TouUier, (rest remarquable. El j'or^quot;'
vir à de'terminer le sens de termes un peu trop vagues ^j^^^es
nance de Moulins, qui se bornait à dire seulement nde ° ^
excédant la valeur de cents livres, seront passés contrO/'^^' jj^^equot;'
phrase laisse quelque chose à désirer, on demande natquot;'quot; .jjjiiit'

de quelques choses ? L'édit perpetuel repond en les d®

perpé'

jfLa restriction dè la preuve testimoniale,quot; ^^^^^
Meger trne fut jamais admise dans les Pays-bas. Inst-
pag. 237, seq.nbsp;jjeef'-

Die zijn vermeten, en 't geen hij in judicio gealleg®- ^^^^ ge-
wil beweren door getuigen, hetgeen is het sterkste en
bruikste middel om te proberen, etc.

Merula: Manier van Proced. Lib. IV, tit. 65 Cap-
bedend. Eegtsg. Lib, V Cap. 27. Voet: ad Pand. hoe tit.

ïegy^ , de hoc illove negotio exstarent; in quo casu
.nbsp;Romani »contra scriptum testimonium,

recept^^^^®^ ^^^ scriptum non fertur,quot; universe fuit
Jctinbsp;colligendum ducimus ex hisce Merulae

praesumtien voor het instrument mili-
stajttnbsp;iu dusdanig instrument uitgedrukt

tuiggj^nbsp;is j dat ook niet toegelaten is, eenige ge-

bgyj,^nbsp;een publgk instrument te beleiden en te

^alfgj^ 1 ' ware om gewigtige en merkelijke oor-
testeg ^nbsp;igitur ille illimitatus probationis per

Co^j^,^^ ^^^it usque ad introductum in patriam nostram
Utij^^ ^^Poleonticum, cujus praecepta omnia fere,
ïecept^nbsp;observavimus, in codice anni 1838 sunt

'ï^^^que secundum propositum nostrum in se-
cum lectoribus communicabimus.

. § 2.

ptae probationis per testes praecepta, jure 7iostro.

nostri juris hac de re, hue redeunt: r»Pro-
tioniij ^^^nbsp;non admittitur, de actis illis et conven-

agunt de summa aut valore 300 florenos
Ve^ynbsp;Quum vero de hujusmodi actis aut con-

instrumenta sunt confecta, testes quoque

4Manier van procederen. Lib. V tit. 66 Cap. IL

^ I'at,^nbsp;Hed. Eegtsg. Lib. V Cap. 25. Nquot;. 14. Voet:

ä) .^'J^hoc tit.

''lanbsp;1933 Cod. Civ. In specimine 1833 demum summa

quot;^'»e ^'■enoruin reperitur. Antea opinio fluctuaverat (in speci-
loonbsp;quum denique sum-

'nbsp;Quod ad statuendam summam, varii

squot; Genbsp;statueront: C. C. Nap. art. 1341 150 franc, item

art. 1341. Cod. Sard. art. 1454 300 libros. Cod.
V (jf^^ 1295 50 Due. Cod. Borussic. art. 131. 50 num.

Art. 995 Cod. Valdensis, (Canton de Vaud)
de omnibus rebus 800 franc excedentibus, scriptura

rejiciendi sunt, si producerentur ad probandu^ ^^
quod petitur contra ea quae in instrumentis su^^
pressa, vel praeter ea, nec admittuntur ^^^^^^^^^^
ferenda de iis quae partes stipulatae sunt ante
tum confectum vel dum conficiebatur, yel postq^^^'^ ^^^^^
est, etiamsi pretium de quo litigatur infra 300
sit Ne autem quis haec praecepta

eluderet s

legislator praeterea, ut probatio per testes ^^^^ [0-
prohibita, quum in eadem actione praeter summa® ^^^
lern, usurae petuntur, quae cum summa capitah; su ^
300 fiorenorum excedunt 2). Porro sancitum est u ^^
cumque actionem instituerit, qua petitur summ»; ^^^^^^^
renos superans, non admittatur ad probationem P®^
etiamsi petitionem diminuât infra illam summ^»^^^^
idemque cavetur, quum actio fuerit institute? ^^^^
petitur summa inferior 300 fiorenis, sed quae P^^^
dicitur debiti majoris, instrumentis non confiro^ ^
Tres autem exceptiones hisce praeceptis exstau^'

reiiciquot;quot;

aut publica aut privata conficeretur; dum testes semper r
quum agatur de dominiorum immobilium translatione
juribus, etiamsi valor longe inferior sit summa lege st®-^ godiquot;®^'

gt;) Vid. art. 1934 C. C. art. 1341 C. C. N. aliique

=) Vid. art. 1936. C. C. art. 1342 C. C. N. art,
Sardin. C. C. Gen. 1842.nbsp;q V»!^'

8) Vid. art. 1937 C. C. art. 1343 C. C. N. art. 998 C-^ ».
art. 1457 Cod. Sardiniensis. Cod. Genev. art. 1343. ^^^^^llief-
plurimis admodum durum atq. injustum ducitur. Conf.
tom. IX. Cbap. VI. Sec 2 n». 42. Auctor dicit quot;la
mettre à la preuve testimoniale, h celui que réduit sa

IIP'quot;

h 150 fr. est fondée sur une 'mterpïéta.tion excessivement ^^^

de la loi. Vid. hujus diss. pag. 29.

Vid. art. 1938 C. C. art. 1344 C. Nap. art. 999 C-
sis ; art. 1454 Cod. Sard. Art. 1344 Cod. Genevensis.
quoque praecepta quibus cavetur, ne testes

admittantuï

petitur in una actione summa, quamvis ex pluribus
sed summam lege sancitam superans. C. C. N- ^
C. C. Sard. art. 1459 C. C. Gen. art. 1345. Conf. d. ti®
Op. Cit. nO. 48 et 49,

ùjJtj^^ ^^ mercatonas spectat i), secunda: quum
iig cas'jij^^*^^'^^^^^^® scripturam adsit et tertia in
dicajj^ observatur, in quibus partes physice, ut ita
tueyj^^^nbsp;aut scripturam baud conficere po-

Iluiug •

prae ^'^stituti rationem hic exponere singulaque
Uiajjj . ^ quot;iterpretari mihi non opus esse videtur, quo-
Persnbsp;historia, paucis exposita, rationem satis

P^ete ^^^ ^®ddit, ejusque praecepta jam multos inter-
Uti ^^^^^nbsp;. Hi omnes fere legis praestantiam,

tuej^^®^®® jurisconsulti Francici, ad coelum tollunt, sta-
legem esse optimum remedium perjuriis
pljç,^^.nbsp;simulque causarum, processuumquemulti-

in çq^Î^^^ Probibendi. Easdem ob causas legislator noster
^^''eutnbsp;suum recepit ejusmodi praecepta, quae

etiajj^ ^ Mostri non tantum haud cognoverunt, sed quae
Itaq^nbsp;moribus plane sunt contraria habenda.

cet^^ ^^risimile est, legislatorem nostrum, * sicuti
liaç I ^^^ eadem praecepta receperunt, in ferenda
'^torî^^^ inippe quae nullos adversaries in coetu legis-
ijjçg üacta est — commoda ejus tantum spectasse,
^^iisa ^^^^ ^^ ^^ oriunda minime curasse. Hanc ob
î-atg ^^^^ abs re non videtur hoe loco utraque memo-

tuiu,

reprehendendum.

Hnbsp;1939. C. C. art. 1347. C.C. N. art. 1000 Cod. Vald.
E

artnbsp;deposito misirabili, obligationibus ex quasi-contr.

Cod.

4) ^^ ■nbsp;169 Cod. Borussiae. art. 1348 C. Gen.

'it. ^nbsp;-isser, Ned. Wetb. § 986. seqq. De Pinto. Handl. hoe.

1'rj.nbsp;diss. inaug. de probat. per testes in causis civil.

jj^ .nbsp;Voorduin: geschiedenis etc. pag. 506, seqq.

^chif f.nbsp;exponendis praesertim secutus sum cl. Mittermayer.
Civ. Praxis. Pars V pag. 264.

§ 3.

De commodis circumscriptae probationis per test^

, . -iiic obit®^
In priori parte hujus speciminis jam hic m

pauca attigimus, quae spectant commoda ex P^quot;® ^^^^

nis per testes circnmscriptione orta, quaUs m ^^pta-

Mohnense et a legislatoribus nostrae aetatis est r ^^ ^^^

Qua de re hac in paragraphö plura exponere nobi® ^^^

posuimus, ut in sequenti incommoda, quae eX

institute profluere videntur, perpendamus. ^

Constat autem inter omnes, nullo modo efficacius p

prohiberi, quominus lites in infinitum crescani ^ » ^

turque, nisi simplici illo praecepto ut, vel P^^^^^^^p^r-

privata instrumenta conficiantur, simul atque iutei' ^^^^^

tes n^otium alicujus momenti actum sit : neq^i®

modo inchoatas lites melius ad finem duci P^^^^^jyjve

nim, qui se scripto alteri obligaverit, si negat hoc ^^^

actum esse, prolatis scriptis, statim aderit probatio-^

alter deficientibus litteris, litem eo facilius sus

quum fortasse possit sperare fore ut ab acx

ciensin jure probatio afferri nequeat. Nequenbsp;^

ratio est cur — nisi omnino, at certenbsp;i^^tiO;

nostro instituto faveamus; scriptis enim

probationi per testes praeferri oportet

ob sinipit _ ^^^

dummodo consideramus quid quotidiana expeii ^^^^
ceat, quot qualesque rixae et controversiae ^ jji
tione per testes nascantur, quot formulae sole ^^^
ea observandae sint: quae difficultas existâtnbsp;^o»

quoad fidem huic illive testi habendam, qua ^^
modo judicis requiritur sollertia, sed saepe
trio ejus reliquuntur omnia. Animadvertamus ÇL
speciem plerumque pro veritate haberi a testibus,^ H
qui plurimis causis negotium, de quo testimoniu

ipsi indagaverint; sed uno obtutu super-nbsp;jij

'quot;ia testçjj^ ^^ii'ei spectaverint. Quae, nisi ita sint, memo-nbsp;|

ßer} ^ potest fallere, unde fit, ut magis ex eo, quod
cutn iig^j^^ ' testimonium, quam ex eo quod revera lo-nbsp;j|

Coïjtj.^nbsp;At ejusmodi dicta quidprosunt? Quodsi quisnbsp;j

tesf^^^^ Praesumi oportere et probitatem et hones-
^^P^ï'ient'^^^^' niox praesumtio illa evanescet, quum tristinbsp;) !

edocti, experti erimus, neglecta fide atque pie-
^^lUe '^^^que in dies corruptela crescente, magis ma-nbsp;\

ibrio esse hominibus jusjurandum, negliginbsp;'

^^Uin •nbsp;dicendae officium, seque facile, quum

commodum tantummodo spectent sinerenbsp;||

'^^^are ^^^^^ vero aut levitate quadam aut ignorantianbsp;||

Saïiti^j. ^^^ ^•ffirmare ea, de quibus a judice interro-nbsp;'tj

saepius quoque judicis adspectunbsp;||

Haeçnbsp;respondentes. Confectis instrumentis, omnia

cifcijjj^ ^^^ babebunt. Si denique animadvertimus
^^^Pta per testes probatione legislatorem* cives
cautiores, et hoc studuisse, ut, quam

fallo, P'^^^et,

a fraudibus eos tueretur, injuste ni
si huicce institute omnem qualem-
^tilitatem abnegaremus.

lïin

^'quot;^odis ex circumscripta probatione per testes ortis.

'^odisnbsp;si enumerandis hujusce instituti incom-

inspectis codicis articulis, patet
^^ sibi lo sumpsisse, unicuique civi datam
^^ quae^^^^^^quot;^ scribendi, et lucide scriptis mandandi
ad; ^^gitaret ; excitare inter cives diffidentiam ;

, _ ^iijiej, 'jnbsp;.nbsp;.nbsp;.

'atig _ idoneum praecipuumque indagandae veri-
^^^^i'is ^^nbsp;Quoad primum, probari posset legis-

'^'^ïiesnbsp;dummodo sibi persuasum habuisset,

quot;^i^es scribendi artis pei'itos esse : sed eo deficiente

argumento — et quidem deficiet plerumque ^ ^^^^
et injusta illa sententia est habenda. Iniqua
molestiam pariat civibus: injusta autem,
fons existât, et imperitum civem exponat caUidi lU^
toris fraudibus. Quoad secundum : nonne dici po
sum legislatorem civium moribus officere? I^^^'^^^jjof»
diffidentiam inter cives excitet, mox ipse evadat a
ut mutuae fidei vinculum, quo universi civesnbsp;^jji»

sunt invicem, dissolvatur. Quoad tertium —
quadam civitatis in cives tutela ortum —■ omnium ^^^^
improbandum est: nemo est qui infitias eat ^^^^
civitati jus tuendorum civium ab omnibus ac ^^^^^
quibus fraus oriri possit. Licet quoque civitati
dare civibus, quae idonea videantur, quin imo va
institutorum in civitate usum, consiho

obseque_

poterit concedere, insuper certa commoda polHc®^
ei, qui dicto ejus est audiens: sed fines egre V-beö®'
plerisque casibus probationem per testes pi^ ^^jjt
quacum, ex legislatoris judicio, multa incommo
conjuncta; primo quum civibus hanc probandi ra
adimat, neque iis meliorem reddat, neque partem ^^^ „u
libertatis quovis alio instituto compenset, et secun^O;
universae suae sententiae tenacissimus, tamen
exceptiones regulae generalis admittere, d^i® jjij
difficultates oriuntur ex legis verbis, quibus eadeö^
exceptio sancitur.

Quodsi vero accurate contemplamur instrumeo^ .

..nbsp;vid^

naturam, quae legislatori tanti pretii esse ^^
— quod nullo modo negaturi sumus — confitendum
men eadem illa instrumenta originem ducere a
que illorum testium affirmatione confirmata, prae® ^^ ^
honestate publici tabellionis fidem vimque habere^) ?

niMtm

») Conf. Tmdlier op. Cit. tom. IX. Chap C nquot;
Cit. auct.

commodis quibus scripta probatio commendatur—
orir' •nbsp;incommoda persplcimus ; complures lites

pey-nbsp;confectis, partem iguorantia et im-

a ®^ag-istratus, partim fraude ab eo commissa vel
^nbsp;partim verborum sententiarumque in instru-

tï^j^^^® ^öuntiatarum obscuritate. Sic et in privatis quo-
usns docuit, quot rixae atque controversiae-
litatnbsp;partim ex obscuritate, partim ex faci-

«arjnbsp;tabulas, aliasque ob causas; inde cau-

^^iminalium innumera exempla : quin imo com-

aut Tnbsp;perdiderunt, imprudentia nonnumquam

gnbsp;a recta via abducti.

diximus legislatorem debuisse concedere vetiti

d^JP^^'^nes, bisque ipsis exceptionis verbis, tot tantaque

lïiod^ ^överi quaestionesque excitari. Inspiciamus

Vej-^ loco scriptores Francicos i) et statim nobis

apparebit. Quales difficultates peperit in articulo

'^üntnbsp;den aard der zaak niet mogelijk....quot;

qui dicant spectari rem quae absolute (slt venia

lUanbsp;vocabulis) fieri non potest, alii,

'^lii qii^® physice, alii quae moraliter. Quot

ex illis art. 1939 verbis ff %m wn Jeii»^^:quot;

Ißn-nbsp;solvendae ! singulis fere vocabulis pro

^(Hit^^'^^ arbitrio explicatis. Nonne ex hisce omnibus

circnbsp;causarum numerus non minor, quam si

ïJianbsp;per testes probatio non esset recepta, pro

ti-Aj^^ P^'^te controversiarum minuendarum causa, in-
'^^ücta?

liQ^^^^^^^ii'e quoque non possum ex multis ineptiis, ex
Hi^j^.^'^^^^tuto oriundis, unam in fine memorare. Si
tviQg ^ ^®stibu3 praesentibus, amicitiae causa, Titio mu-
^^cerg 299 florenos (quod sine instrumento mihi
® licet) sed negligentia quadam, post biennium de-

Uiçr: Op. Cit. Duranton, Pothier, Boncenne,' aliique bene

■c rif'

mum, legis praecepti immemor, pecuniam cum
tier O, si Titius negabit, causa cadam, quoniam ^^^^
cum usuris fines lege statutos egreditur: qm^
caput sine usuris repetam, ita ut petitio sit ^ ^ ^i^^jat
norum tantum, causa tamen cadam: nam mihi
art. 1937.

Ecce quae — haud injuria — circumscripta^ P
tes probationi videntur objicienda, quaeque, ^
non ita probata sit, efficiunt, licet ceteris quot;
stitutum in coelum evehentibus. Quin dicere
bitamus, legislatorem qui alia tam prudenter ^
non tam facile haec praecepta, hisce ovooi^^^^^^^^^
pensis, in codicem recepturum fuisse. Bdlot eg ^^^
Ictus Genevensis, qui circumscriptam probatiooe'i®^.^|j.
fendit atque tuetur, ipse confiteri debet, quo ^^pl
nulla re magis, et partium, et testium mores e
quam illimitata probatione per testes admis^a-
bien n'a pas été ici sans l'alliage du mal; la m^ii
foi s'est emparée de la mesure, dirigée contr® ^^^
Plus d'un engagement s'est trouvé sans elfet,
sence d'une preuve légale, il faut aussi dire sans
familière de l'écriture la preuve littérale par la ®
sité de recourir à une main étrangère, outre 1 ^^^^^
devient onéreuse aux parties, les expose souvent ^
de la fraude i).

«) Exposé de motifs de la procéd. civ. pour le CantoU
nève 1821 pas?. 118 et 175.

THESES.

'^(^^inius: possessionem civilem jure Romano spectare
possessionem ad usucapionem.

Jure T?

gatu). Romano, creditum, cui ob praescriptionem actio dene-
' debito postea nato, compensari potest.

III.

•fjmani

probationi per testes haud magnopere faverunt.

6 jürjquot;^®quot;^ qui civitatem mutat, necessario peregrinam fieri,
non sequitur.

V.

^quot;»blice ^^ alterutro conjugum acquisita, per aleam fortunae
CoQiQ^^^.^önstitutam quae dicitur Nederlandsche Staatslotery,
^oni lucri et damni adnumeranda est.

ft

«epartt^ •'l^'^icant qui statuunt, judici inquirendum esse in causas
^oiiis thori ac mensae, mutuo conjugum consensu petitae.

Jus V.nbsp;VII.

internnbsp;et

viae, art. 715 cod. civ. sancitum, strictae

est.

ËXC •

^«atunbsp;Praescriptionis art. 1162 sancitae, minorennibus

°Pponi

potest.

IX.

Nscri\nbsp;(Exposé des motifs de la proced. civ.) de cir-

'ei «ans !quot; P'^obatione per testes dicit: t/Le bien n'a pas été
1 alliage du mal.quot;

X.

^are^xnbsp;assecurationis salvae navigationis (op behouden

^^^^ ^ ^^Igo inibatur, assecurationis contractus verae naturae,
J^ri nostro, contrarius est.

^'tori^Qquot;^oiaicilium habens in Neerlandico extra Europam ter-
j'isnbsp;jus Yocari potest coram judice in regno Europaeo

XII.nbsp;. lt;

Satisfactum est art». 5 N». 3 C. de M. P- io
inter requisita citationis recensetur inter alia con i
bepaalde en duidelijke conclusie, si v. c. ®,''^^^j^gtale^' ^^
suijt expressa: mitsdien te worden veroordeeld ;te ^^ f
som van ƒ 1000, behoudens aftrek van datgene ^^ ^-^.Jier
daagde later wettiglijk zal kunnen bewijzen aan
te hebben betaald.

XIII.nbsp;j Criquot;quot;-

Verba ffbeleedigde partijquot; art. 22 Cod. denbsp;ad®'®^'''

non comprehendunt minorennes, quibus parens aut tutoi n

XIV.

Systema utilitatis in jure criminali abjiciendum e®^'

Ut verum crimen recidivum exstet, necesse est,
ejusdem generis, ab eodem committantur.

XVI.

Conatus falsi testimonii non puniendus est.

XVII.nbsp;civei»

Qui jure publico civis est, eum quoque oportet e

jure privato.

XVIII.

Ubicunque codex Poenajis Nap. loquitur de ^nt^ ^
(mineurs, e. g. enlevement de mineurs) apud nos in
qui annum aetatis vigesimum tertium nondum attiger

XIXnbsp;_ _

Regi jus gratiae competit, in quantum jura aliéna,
trata gratia, non laedantur.

... sunt lt;=0»^'

Judices jurati (jury), in jure criminali maxime
mendandi.

XXI.nbsp;tj

Optime in bibl. univ. de Geneve Aug. 1837,
richesse et le bonheur d'un peuple ne dependent pas ^^^^ q
absolut de ses habitants, mais du nombre relatif de
sont dans l'âge du travail et de la force.

XXII.

Invita matre, sectio caesarea non est instituenda.