n

^ïssertatio theologica inauguralis ,

1fl

^'^^IIA m APOSTOLOTIUM ORDINEM
SORTE COÖPTATO,

AD LOCÜM

^CTT. APOSTT. 1 : 15—2(î.

^ïssehtatio theologica inauguualis ,

IA IN APOSTOLOUUM ORDINEM
SORTE COÖPTATO,

AJgt; I.OCUM

ACTT. APOSTT. 1: 15—26.

QCAM ,

-^nnuente summo numine,

Ex AUCTORITATE RECTOKIS MAGNIFICI

%NCISCI CORNELIl DONDERS,

med. noCT. ET PROP. EXTKAOKD.
KEC NON

■^^^ï-lissimi senatus academici consensu,

quot;'^ïssimae facultatis theologicae decreto,
prö (graint ÏPürtxTratuö,

SUMMISQUE IN

^^i^oaia honoribus ac privilegiis,

ACAnEMiA RHEiVO.TIlAJECTIMil ,

KITE AC LEGITIME COSSEQUENDIS,

^'^llco atque solemni examini submittit

JACOBUS STRONCR,

Uordracenus,

s. S. .MIKISTEEII CAKniOATCS,

Diem n jtjlii , anni mdccclii, hora r.

dordraci,

quot;^^ï*!® mandarunï BLUSSÉ et van braam.

MDCCCTJI.

«a»'?

VIRO

I'LURIMUM VENERANDO, DOCTISSIMO,

^^Rolo wilhelmo stkonck,

^^iliOLOGIAE DüCTOHI, ORDINIS LEONIS NEDEIÏ-
^^ ^ÏCI EQUITI, SOCIETATIS DOCTRINARUM, QUAE
EST, HOLLANDICAE, RHENO-TRAJECTINAE,
'^DÜNO-batAVAE , ZEELAKDICAE, ITEMQUE BRA-
SEPTENTRIONALIS, SOCIO, APUD DORDRACE-
^acrorum ANTISTITI GYMNASIIQUE CURATORI,

PATRI CARISSIMO,

S. P. D.

FI LI us.

'U

^^ (^ontingere magnopere laetor, ui Tibi potissi-
' Optime Pater! studiorum primitias dicare pos-

•^os enim cum sit ut unusquisque , libellum.
''Rationes afferat , quae ipsum ad scribendum
modumque exponat, quo in argumento

^''^^ctando versatus sit; — hunc ipsum mihi mo-

duxi. Quae vero memoranda viden-

' 'l^um saepius nunc forma epistolari tradantur,
Aoc •

psww mi^^i valde arrisit. Et cuinarn prius ,
l^arn T'k'

quae commemoranda videbantur, legenda
^ Erga Te enim, quamvis tenuiter , pietatis
° fungi cupio, cid, secundum unum Deum ,
gt; quae a tenerä iyide aetate hahid, bona , ea
^^^Him, jwae animum ad justi, boni verique amo-
^ ^^fortnare ac componere poterant, me debere, lu-
pttlam grato profiteor animo.

Longum est omnia memorare, quae,
in pueriiia, sapienter ac benigne fecisti, tit
rum, cum antiquiorum, tum recentiorum,
doctrinarum peritiâ me imbuendum curares-
peritiam aliquando in munere sanctissimo , ?quot;
obeundi mihi semper sincerissima fuit cupido ,
profuturam esse , optime Tu noveras ! Adolescent
Academiam a Te missus sum. Tum vero ae
ceps nec moidtis, neque auxilio, nec sumtibus
cisti, ut stadium academicum bene feliciterque
rehi ac decurrerem. Jam autem, quae magna fel'^'^^^
tatis meae pars fuit, Praeceptorcs habui,
Tibi conjunctos, eruditioue claros, benignitate ^''quot;'J
discipulos celebratos. Quos omnes nominatirn
pare non opus est. Ceteros etiam omnes grato
prosecutus, illos imprimis cogito, qui in rebus

^nam rniki straverimt, qua ad harum cogni-

''nterioremque scientiam mihi comparandam

jyossem : Boumannuin, Royaardsium, Vin-

■ ^«ï, ubi mihi in voiis esse , ut summos in
^^ieolo

'onsil
Uo

^dnitate

consequendam adspirant, probantes, ad
illud exsequendum animum mihi adde-

Q^os ut consequerer honores, quantum mihi
o^ttulerit Boumannus, Promotor aestuma-

et Tibi notum est, et apud me eo valebit,
^^nqiiajyi non Ejus benignitatis memor sim,

9ua

^^oiper ad opem mihi ferendam atque ad sa-
^^^tiae mihi praestanda consilia paratissimus erat!
qua erga me benevolentia Mc palam ac pu-

Mice maximas , quas possum, Ei ago gratia^'

Ahiit autem illud tempus academicum , nequ^
quam mihi redibit. Jucundissimae sane horae
studiis consumtae ; utilissima ac gratissima

conversait'

cum amicis, qui ut felices sint in omnibus, V
agenda sibi invenient, vehementer opto,
memoriam usque colam. — Sed haec ad praeteni^'-^'
tempus referenda sunt. Euangelium mortalihn-S
demque peccatoribus annuntiandi munus, quo ^^ ^^
undecim fere lustra pie ac religiose functus '
ut mihi postmodvm etiam irmndetur, spero.

Quod nobis proposueromus, hoc igitur, ut
mus, peractwm est. Dissertationis, quam Tibi
conscriptio pars erat posterior, pensi iis, qui Dod^
honorem amhiunt, positi. Quam vero

'■Pio.yn dissertationis eligere materiam, novisti. Et
seniel consilium me mutasse, donee tandem ad
^^ ^^lt;^ciandum argumentum pervenirem, idem Tu
'^^'^iinisti Quo ipso de argumento plura ac jneliora
dici potuisse, luhens equidem fateor. Atta-
''neuni hoe opuscidum Tibi non dispHciturum
spero, nec, ut pietatis testimonium, Tibi in-
quot;^Phini, ingratum fore confido.

^^^ epistolae finis imponendus videtur. Utinam,
^^^^^ aliquando tempore , Tu atque ego salutis nun-
' ^^ Ecclesia Nederlandica praedicemus! Aid ,
Xihi otium bene meritum, aliquod post tempus,
sit, me vero statio quaedam, si Eccle-

Sï'ae T)

^ domino placuerit, maneat, vestigia Tua quo-
^^'■^nodo premer e mihi-contón^ai, ac multis utilem

Til, si quid mea vota valent,

quiete frueris 2'gt;ost longum indefessumque laboi^^^
Ita faxit Deus Optimus Maximus, ac Suo favoTamp;
complectatur Matremque meam carissimam, Con^^
guineos optimos meamque dilectissimam, quam
ram spero, vitae Sociam, quam ut Filiam amaf^
desinasl Vale!

Scripsi Dordbaci, menso Junii, mdccclh-

INTROITUS.

^oiïiinus noster ac Conservator, Jesus Chrls-
^Us quot;pv .

tJei Filius, quum, humanam induens natu-
^ ' hancce terram de coelo descendisset, ut

''■'Iv Q

Tj^y oupavamp;JV inter homines conderet,

inde tempore, quo, sacra lavatione tinctus,

^ Johanne Doctor ac Legatus Divinus decla-

P^lilice prodierat, homines docebat, regnum

^ppropinquasse, ac proptereanbsp;iis

^sse. Hujus vero regni coelestis nonnisi fun-
Uciiuenf •

^^^ quot;ta jacere Christo propositum erat; illud per
^^ terrarum mortalibus annunciare aliorum
igil'^.^'^ erat pensum atque officium. Ad quod

i'ï^unus obeundum, ex multis illis, qui Eum

1

sequebantur, discipulis, duodecim ab Eo

■ ßujU»

qui, post Magistri e terra abitum, huic open»
Ipse initium fecerat, omnibus viribus studer^

Horum, quorum nomina et alibi m '
reperiuntur, et Matth. X: 2-4, variae eraquot;''
tes, varia animi conditio, omnibus praeter
Proditorem idem erga Christum Magistrußi
ardentissimus (1). — Attamen homines
Hinc variis etiam vitiis laborabant. Prae c®
vero Judas Cariothaeus hominem referebat P*^

cati veneno a virtutis pietatisque tramite

ter aberrantem. Christi vero sapientia suae

sae id profuturum esse noverat, ut in

eorum, qui genus humanum transformaturi

sent, totum genus humanum tanquam r'^P

^jgit»

sentaretur. Ita pessimae indolis homini coi

fg^pll'

ut optimi Magistri institutione atque usu

liari frueretur. Sed eheu! institutie iU»
usus ille familiaris eventu, quem egregiuiw ^
bere potuissent, caruerunt.nbsp;ductus

vc»

(1) ConfF. doctissimi J. J. van Oosterzeknbsp;gt

Jezus. II, I, pg. 222—248, Leerredenen, pg.
Leerredenen, quibus titulus est: Woorden des lev^quot;^'
33—68.

ane

fecinus perpetrandum se abripi passus ,
•'^das F) • .

^ornini ac Magistri proditor exstitit. Ita
Hdidit nu .nbsp;amp; i'

^ ^nristum populi Judaici Magnatibus. Sed

^^ facti eum poenituit; ad templum rediit; et
acnbsp;quos in proditionis pretium

cavi^^*^^^'nbsp;palam professus est, se pec-

® ti-adendo sanguinem insontem. E templo
in locum desertum se contulit, ibique

li»nbsp;ïïiodo periit. ~ En! vitae exitum il-

hominls^ de quo Christus locutus erat :

'pWTTW êjtsi'vw, Si' oü O vïoV TOÜ CtV^jXaTTOV

«vfi

)taA.cv ijv «VTW, ov)i iyivvvi^ o avöpwTTOf

^ïatth. XXVI : 24quot; (l).

quot;^tei-ea Jeg^g fgjg accusatus est, injuste dam-

^^tUs PI-nbsp;.nbsp;. .

cruci affixus. Post dolores gravissimos
P^fpessiones atrocissimas mortuus est ac se-
»at tertio post mortem die, in vitam

glorie

et

.nbsp;lose e sepulcro exiit, et per quadra-

c'nt^ H'

JU^^nbsp;^enuo in terra commoratus est. Per

^^ t®iïiporis inter\^allum saepius discipulis suis
''^spiciendum dedit, cum illis locutus est de

(l) Conf T

■nbsp;Ferenczy disp. theol. inaug. de

^^ cmsis proditmüs Judae, Traj. ad Rhen. 1829.

iis, quae regnum divinum spectabant,
Se Spiritum Sanctum, DaspaVAnTcv, ^ ^^
rum esse, qui Ipsius, a terra digressb

jbis

apud eos occuparet, Discipuli, Magist-f^

saeFquot;

fidem habentes, Hierosolymis manserunt, ^
in templo commorantes, ibique Spiritus

dona, sibi a Domino promissa, exspectantes

Attamen Apostolorum societas, Juda

disrupta erat. Unus ex illis in suum

.nbsp;sectat^'

abierat; alius quispiam e ceteris Jesu ^^
ribus, judice Petro, indicante vaticinio,

gat'

ejus occupet. Petras hac de re coram ^^^^

magna eorum multitudine verba facit,

hi suadentique assentiunt. Optio inter

sorti permittitur. Matthias undecim ^V ^ ^^^

aggregatur. Quae igitur Matthiae in ^P^^

a ^

rum ordinem sorte definita co'óptatio, ^^^^^^
in Apostolorum Actis, Capite I, sectionib^^ ^^

usque ad 26'««'quot; narrata, hujus quahsf^^^'^^

....nbsp;Tnbsp;tractaii'^^

specimims ent argumentum. In quo

bipartita erit disputatio, ita ut prior p^^^®

critico-exegetica, posterior

ethico-theologica-

PARS PRIOR.

Critico-ewegcfica.

^ ^ prior, quae critico-exegetica dici potest,

® continebit sectiones, quarum altera criti-
caru .

'^^^xtus constitutionem exhibebit, altera ip-
In • •

^^ quot;CI interpretationem complectetur. -- Hisce
pauca praecedant, quae mihi in anteces-
videntur dicenda.

Praemonenda.

^^ Antequam enim ipsum, quod mihi sumsi,
^^•^cntum aggrediar, nonnulla mihi dicenda

fortasse quis putabit, quae hujus Actuum

stolicorum pericopaenbsp;,

fontes spectant. Ubi tamen, quae ad n^s'

pertinent consilium, paucis absolvi pote^^^

f f^'

Etenim multis verbis opus non erit po®

.nbsp;• i's flquot;

quae doctissime hisce de rebus universi

disputarunt, ad quorum scripta lectores diiï^'

licebit.

1 jitti'

Ad libri igitur locique authentiam q^oo ^
net : ~ imprimis conferendi sunt viri docti J-
VAN OosTERZEE de pretio Act. Apost.

reli'

operïbus Societatis Haganae pro

defendenda

gione Christiana, vol. VII novae seriei, P'

cipue pgg. 12-60, et scriptores, ab eo vel

1 ï^'

tati ad suam sententiam comprobandam, ^^ ^^
futati, ~ et J. ab Utrecht dresselhu^^
Euangelio iMcaneo, in ejusdem Societatis op^'
bus, vol, I, item novae seriei.

Dc d^iowi'^tx praeter nonnulla in opere ci*^®
doctissimi van Oosterzee, praesertim conf. ^^^^^
simus A. C, de Meyier in singulari

dissertati''

theol. inaug. de Lucae â^ioTnçlx in scri^^^^ ^
Act. Apost. libro, Traj. ad Rhen. 1827, quot;

ceteris G. V. Lechleri commentatio (1),
Ï^^^iitïie a Societate Teyleriana theologica edita,

1851, pag. 6-12; qua recentiorum

^chr

^^öeri imprimis, Baurii, Schneckenbur-
^ ^ï'Röreri et Schwegleri dubia, contra
^^quot;^einbsp;i^-g^Qj-iß^jj^ ß(jem mota, bre-

^^idem, sed satis superque refutavit.

libri fontibus tandem sufficiat indicasse

siiïii J. c. Riehmii praeclaram dissertationem
cntico tb

^ '^fteol. inaug. de fontibus Actuum Apostoli-
Traj. ad Rh. 1821.

^ohe ^ titulus : Das Apostolische und das Nacliapostoli-
zvois^j^nbsp;mit Rücksicht auf Unterschied md Einheit

deriQf^ ^quot;quot;^«s und den übrigen Aposteln, zwischen Hei-
und Judenchristen.

SECTIO PRIOR.

Criticus loci Conspectus.

i'nue

Quae ad criticam textus rationem ^^^^^
lectionem genuinam constituendam pertinent,
paucis absolvi possunt. In plerisque eniiw

lati Codices, Versiones antiquae, Patrumqu®
clesiasticorum allegationes cum . vulgata ^^^^^
taque scriptione consentiunt. Nec tarnen il^®'
quibus ab ea recedunt, praetermittenda; sed P
tius, praeëuntibus Criticis, iis imprimis, q^^^
tiones Novi Testamenti criticas, quae dicu^''^
procurarunt, Griesbachio praesertim, schol^^^
Lachmanno et Tischendorfio, breviter
judicanda sunt.

S. 15.

k«1 Iv. Ita, favente arcto, qui hisce cum P^^
cedentibus intercedit, nexu, legendum cum Re^^P''quot;

^ibus ABC , aliis, versionc Coptica al., Theo-
Lacto et Augustino, qui semel ita habet,
iv DE, versio Sahidica, Persica in Po-
^êlottis Londinis in margine, et Augustinus
ent iv H, dum in versione Vulgata sim-
ï'eperitur. Tuiti sunt kx] iv cum Scholzio
^CHius, Lachmannus et Tischendor-
Assentit Vaterus, in ed. N. T, Hal. 1824,

'^^^pof. Articulum o praeponit Codex Canta-
^'^giensis.

h'-Tu, In Codicibus ACE reperitur £gt;,uéirw,
P6iquot; aurium lapsum ortum esse videtur.

^«^»iTtoy.nbsp;habent cum editione recepta

lees C***dE alii, Theophylactus, Cypri-
^ et Augustinus bis, probantibus Gries-
^^ et Scholzio, quodammodo tamen du-
Ulo. Lachmannus vero et Tischen-

^^^ praeferunt cum ABC*, aliis quinque,
et Yp •

efsionibus Vulgata, Coptica, Sahidica, Aethi-
^nbsp;Armenica dhM]?cöv, quod tamen facile

^ ^ectione sequente male liuc inculcari potuit.

recte etiam legit cum supra allatis

testibus Versio Syriaea Peschito, quae

cüiïi

Te, Ita post Imperfectum ^v vulgato

textu legendum, monente Winero (!)gt; ^^^

ABE gr. aliis, Theophylacto bis, GriesbacHI^'

Hui''

Vatero , Lachmanno et Tischendorfio. ^
vero TS particulam Jê substituunt CD**^**'^quot;'
Vulgata et Coptica, Syriaea, cum Peschito tu^
Philoxeniana, Cyprianus et Augustinus;
d* praeterea addit yüf. Nihil substituentes ,
tunt tg Theophylactus semel et versio Sahid^'^^
Quod saepe factum, orationis nexu non perspf''^^^'
male vulgatam lectionem mutarunt librarü-

'n? ante ««tÓv. AG, alii duo et ThEOP»^'
lactus bis, habent wV?/. Etiam alibi hae
culae in Codicibus permutantur.

et

EiKOfTtv. Ita editio recepta, Griesbachius

Scholzius. - Lachmannus et TischendoRF^^®
cum ABC iko^,. Codex D habet et E

(1) Grammatik des 'Neu-testamentUchm Sprachidio'quot;^ '
.57, 3quot;. Edit.

S. 16.

• Ita editio recepta, Griesbachius, Vate-
ï'iu 'nbsp;Lachmannus et Tischendor-

'^Uiïi ABCD**E etc., versionibus longe pluri-
Wtquot;'nbsp;^liis ; quod praeferendum videtur

(J T ^^ ' occurrit in D*, vulgata versione ,

Ireî
une

2ctio orta, cum illi, qui scriberent s^n, prio-

5'p«(p,îv TotVT»}!/. Sic leerendum videtur cum

^^ s '^Riesbachio, dubitante tamen illo, Vate-

tur'nbsp;Codicibus C***DE. - Simplici-

y'fo^'pylv habent Lachmannus et Tischen-

wm secuti sunt ABC* h aliosque mi-

Q 8, Vulgatam aliasque versiones plu rimas,

^^nbsp;bis, Eusebium, Athanasium aliosque,

origine si forte quaeris, ternorum,

positorum, vocabulorum tkv y^xcp'^v TaJTjjv,
^Merti ol

libnbsp;tjv in errorem impulisse videtur

feenbsp;oculos. Neque igitur est quod de

Icctionis veritate dubites.

L.

A(ûi çôfAXToç ^xßiJ'. Omittit haec verba ^^
sio Aethiopica.

tûv 'Ijjo-oüv. Ita habent recepta, Griesba^
et ScHOLZius, codicesnbsp;et Theo

lactum secuti: — 'itja-ûtjv vero

LachmannüS

Tischendorfius cum ABC* et Eusebio-

S. 17.

ition'-''

Sun ante pronomen jîjwiv. Pro hac praeposi
quam reperimus in editione recepta, cum
BACHius (neque hic tamen sine duhitatione),
ScHOLZius, Lachmannus et TischendoB
cum ABCDE h aliisque multis, versionibus q^
busdam et Eusebio, legunt praepos. fquot;-
lectio commendari videtur per locum 2 _
XXXI: 19, ubi Alexandrina versio eadei«
tur constructione. Quamquam certius
praesidium in praestantissimorum Codd.
ritate. De partie. x«T»)pi0p»j|W£vof pauca infiquot;^ ^
bimus.

'H|ix7v. Pro vulgari hacce lectione unus

phylactus cum Cod. 1 habet Jpv,
men aliorum auctoritate niti non videtur.

tg ^^^hendorfius : nec muitos profecto sen-
socios habebit.

Post xa), monentc Tischendorfio, Co-

habet

S. 18.

Ita Stephanus et editio recep-

autem articulum Griesbachius,
^iitïinbsp;^^^hmannus et Tischendorfius

assnbsp;h aliisque longe plurimis Codd.,

SosEusebio uno aliquo loco, Chry-
Ver ^^^ ^^quot;sque. Nec répugnât Vaterus. Versio
^^ Sabid.^ Syriaca Philoxen. cum aster., Eusebi-
® quodam loco et Augustinus addunt «uVov.
ö^ossema post vocabulum oî^iKiaç inculcârunt.

Optimorum Codicum auctovitate ita
quot;^Unbsp;notissimam illam, quam Itacis-

^icimus, pronuntiandi rationem Codd. AC

et

et scholion habent Trp/vtj'?. Papias

'^Heophylactum habet bis Tr^nakU-, - alii
' - Vulgata et Beda suspensus; — Augus-
^Wus in faciem.

'EA«jt);lt;rê. Minusculi octo, scholion et
phylactus semel habent 'ihantae. Ex ^^^^^^^
quem modo memoravimus, Itacismo repet®quot;^
lectio.

Ts®'

Uaviu. Omittitur haec vox a Cod. A?
ophylacto semel et Gaudentio. Mai® ®
dubio.

S. 19.

Kal. Post K-a) versio Sahidica ponit

• • lus

Ante idem gt;t«i Cod. D gr., unus miniscui
Augustinus habent o. Quae nibili sunt lectioi^^

'iSicf.. Pro hac voce duo codices litteris
nusculis scripti habent 'iomSol'ix , quod sp^^'^

pt

habet interpretamenti. D, versiones muU^i®
Augustinus eam omittunt.

lijif^

LiaKiy.ru avTuv. Transposita reperiunteiquot;
verba in Cod. E, uno minusculo et AugusH^

'AKiKJa/iict. Ita habent Stephanus, editi^
cepta et Griesbachius cum Cod. C,
Coptica et Vulgata, Lachmannus et Tisc^^®

^ ^ ^^iX^xiJLct^; ex parte secuti codicem
^ ^X'^^Soty.d^^ BD CAKt^JoctiAxx) et E ('A«/-
^ gt;gt; etc, Receptam vero tuentur Vaterus et
^^^i^zius, Recte , ut videtur.

S. 20.

prius. Hanc lectionem jure praetulissc
gnbsp;cum editione recepta Griesbachlus,

illinbsp;Lachmannus et Tischendorfius,

Pi'o hac voce legitur «uVwv, quae oc-

currit

■'^ßthquot; ^^nbsp;minuscuhs, versione vulgata, d*,

^opica et Armenica. ~ Petrus enim, hos
'^'^rurn locos citans, versione Alexandrina usus
j. Videtur; „ ibi autem pronomen in plura-
^iiero occurrit, unde lectio uCtüv facile ex-

potest. Huic vero loco, ubi de uno Juda

est • 1 .

singularis numerus mehus convenit.

Codex D* habet

Ita Stephanus et Griesbachius ac

CïïOl

Lzius, cum recepta secuti Codicem E ali-
^^que t

cstes. — Lachmannus vero et Tischen-

cum ABCD, minuscuhs nonnullis, Eu-

Chrysostomo, praeferunt Kxßku. Qua

Illi'

praelata lectione hocce vocabulum praegressquot; ^^ ^
i^erativo èVrco conformare voluisse videntur-
sollicitanda igitui- vulgata. -- TheopHYL^
habet A«ßs).

S. 21.

xpo'v«. Codex D addit t^.

'Ev w. Ita cum recepta Stephanus , Gri®®
CHius et Vaterus , secuti C***E. Omittunt pr»'quot;
positionem Lachmannus et TischendorFI^®
ABC^D**, plane .dissentiente Scholzio, ? '.
positionem tuetur, ejusque ejectionem Alexan
objicit. In Codice D* occurrit «q - in d*

'igt;!(rcvf. D, versiones et Augustinus
perperam addunt Xfitrróg.

S. 22.

îctionem StepI

auctö'

recepta et Griesbachius, item ScholziUS
ritate Codicis Cquot; etc. Praeferunt
nus et Tischendorfius cum
ciHKr.fjKp^K' Quae praeferenda sit in talibus s
tura, videant acutiores.

Ita Stephanus , editio re-

cepta Pt,

' griesbachius et Scholzius. Praeferunt,
mutato

^^ ^'erborum ordine, truV yevéa-êcn Lach-

^^s et Tischendorfius cum Codd. ABCD,
^^Us rn' ■

Q quot;^inusculis , versione Vulgata , Armenica,

^uiïinbsp;his et Augustino. Quae lectio,

^ab ^^^^^^ testata sit ac paullo duriorem sonum

' praeferenda videtur. ~ Unus minusculus
Poiiit b

naec verba post f^xfrvfx.

S. 23.

Ij^ '^''«■«v. Cod. Dd*, versio Arabica in Polyglot-
i'ep quot;^^^^stinus habent e(nyilt;rtv, quod jure
^^ Chrysostomus.

'^Uob'^'quot;^'nbsp;^^^ ^^^^ ^ (apud Bartol.),

^^ ^^ ïï^inuscuHs, versionibus Syriaca Philoxen,
^^^idica legitur 'ico.^v.

^hnbsp;^^^ Stephanus , editio recepta,

®sbachius et Scholzius cum C et Papia
Scijnbsp;- Lachmannus vero et Ti-

Ygj,nbsp;cum ABE, multis minuscuhs,

^yr Latina codicis Amiatini, Copt., Sahid.,
^^iloxen,, et Eusebio

manuscr, Bixpe-a(3/3xv. —
2

1 nbeP^

Codex D, Toletanus et versio Aethiopica b'
^apmßav. Conf. Act, IV : 36.

m«tÔi'«v. Hîc et Sectione 26 Codex D
Maôôiav.

S, 24.

Q gpjlA'

EiTrov. Pro hac voce, quam habent
nus, editio recepta et Griesbachius ,

.„pn prae-

mannus et Tischendorfius cum Aö*^^ ^ ^^

ferunt tTnav. Lectio tamen vulgaris retin®

j-ecei^'

videtur. Justo cupidius enim non raro

~ Ti test^
tiores ejusmodi formas t^ Koivijç et aU

inculcârunt, et Alexandrini imprimis.

*'0v t^tKi^ea. Haec verba, quae in
recepta in fine sectionis coUocata repeni^ ^^
Griesbachius , Scholzius ,

LACHMANNÜ»

Tischendorfius , Codices ABCDE h alios^
longe plurimos, versiones multas, Eu

aliosque secuti, continuo post vocabulum
collocârunt. Quam trajectionem et testiui^
toritas commendat, et hinc exsistens sooo
durities, quae librariorum aures offendere
lebat.

S. 25.

Tov

»■«ce
loti

^^^ï^DoRFiusintextum recipiunt cum ABC*D. -
Coptica , Sahidica , Procopius

''liserte^

, Gt Augustinus exprimunt aut habent

■'■«ttov t' t •

Leetio tÓttov e posteriore Sectionis parte
^G^tum inseri potuit; dum hKk^ov Sectione

17

'««itnendari videtur.

' ante verba ?? Trufißii, cum Stephano et
recepta habet Griesbachius. Lachman-

^^^ et T

A-Bc ^ïschendorfius praeferunt «cp cum

Vu] 'nbsp;minusculis et versione Coptica. ~

^^ta et e habent de; d et Augustinus a; -
^ersio Q L-

^ahidica in. Vulgatam tuetur Scholzius.
^atie A •nbsp;,

Vo 'jjnbsp;syllabarum finalium concursus, in

^^ se invicem sequentibus aVoiTToAi;?
Pervers

lectionis mutationem parere potuit.

^ Tivnbsp;Codex C habet rj/ov toVov; -

tûv ^[^^tav : ~ unus minusculus tÓttov
JJ .nbsp;vero ad sollicitandam lectionem suf-

^Moritas.

20
S. 26.

AVTWK.

Ita Stephanus, editio recepta, quot;

bachius et Scholzius cum D*E etc. et

jfitivu^

sostomo semel. Pro hoc vero genitivo ^ ^^
«uTor? legunt Lachmannus et TischeNdo^
cum ABCD**, 7 minusculis, Vulgata,
Sahid., Slav., Aeth. et ChrysostoMO
Quae vero varia lectio mihi ex dubitatiooe
videtur de loci sententia. Neutrum habent P
nomen versio Syriaca, Arabica Erpenn
gustinus.

'0nbsp;Codex D*male omittit articul«!^ '

2uvx«T£v|/)j(pVlt;r6gt;;. Hoc vocabulum in text«
nendum cum Stephano, editione recepta,
bachio, Lachmanno et Tischendorfio.
D** habet (Tuv^ijcp.VS»,; - D*** «r^»)'?''^®'^'

quot;e.Jsk«. Codex D habetnbsp;(iß). Si ^^^^^

lectin'

testata esset, fortasse defendi posset haec

, ^pos-

quum saepius locutio usurpata reperiatur a^ ' ^
tolorum Collegium indicandum, quamquaß^
omnes adessent.

--—=sÄ«Sgt;®®«=S=—-

SECTIO POSTEKIOK.

Loci Interpretatio.

^^tquam Jesus e terra in coelestes sedes
j Undecim Apostoli, jussis Domini lu-
j^. ^ ^hedientes , adorantes Eum ac laeto animo
se contulerunt, narrante Luca, Euang.
^^ ' , ibique in domus alicujus, quo sese
Perant, conclave (1) ingressi sunt, Act. 1:13.

■tiiQ 1 .

einceps, secum invicem arcte conjuncti,

(1)

^^ proposito meo alienum videtur,
I3 . ^^ ^luaestione disputare, utrum voxnbsp;, S.

^kve^nbsp;alicujus domus partem , an vero templi con-

^^•^^atnbsp;significet. Utriusque sententiae patronos

y,nbsp;Kurzgefasstes exegetisches Handbuch zum

Vqcj^j^^®^' ^^ hunc locum. Posterius qui statuunt, pro-
qui ^^ ^^cae Euang XXIV: 53 et Act. II: 46;
^^ntnbsp;impedire videntur, quominus priori

dip-x- ^ ^^Iculum adjiciamus. Fortasse eadem hic in-
co^nbsp;' luonente Wettio , quae Act. XII : 12

oratur.

manserunt, promissionis Spiritûs Sancti, ^ ^,
mino iis datae, memores, atque assidue P

• S.

bus vacantes. Apostolorum autem coetui,

T ^ qü'^^

sese cum alii comités dederant, et mulieres, i

P

Jesum e Galilaea secutae erant victumq«®
ministraverant, tum Maria mater Jesu, ^ ^
Ejus (1) , qui tunc temporis Jesum
agnovisse videntur. ~ Quum autem aliq^^®
more solito, convenissent ad preces funden ^^
ea facta sunt, quae Lucas tradit Sectt. ^^
Ad cujus loei interpretationem nunc accediß^

S. 15.

Ka] SV raïçnbsp;tixôtoliç dvoitrràç

èv fJLscrcc TÓJv {jlocQt^tuv , sTttsv' (î^v T^ ^^

ho^JLCCTm STTl TO dVTO cSç êmTov SÏaoO'l^)'

Hic quae narraturus est Lucas, satis
finita ratione proxime praecedentibus annecti^

'Ev tcx.7s y'/Aifoiig TtxvTaif, iisdem ill^ di^^^^
Spectat universe illud tempus, quod J®®^

, 1 inaquot;^'

(1) Conf. doct. A, H. Blom, disput, theol- ' ^^^^
de roli àê'eXÇoTç et TueTç û^eX^ccîi tou KvpUv , Lug'^quot;

1839, imprimis pg. 16, 17.

'J^tiscensionem inter et proximum Pente-
costes fx..

lestum interfuit. Saepius et alibi, mo-
'^^nte w

definbsp;, Lucas tempus non accurate

^^'^lendum curat. Conff. Euang. I: 39, VI:

' XXIII: 7, XXIV: 18, Act. VI: 1,
quot;^1:07 A

Atque idem Wettius ex eo, quod

P^lorutn numerus valde auctus dicatur, con-
Jicit^ einbsp;.nbsp;. .

^^ ' ^ gt; quae hic traduntur, aliquamdiu post

^^ ^acta esse, quorum narratio huic sectioni

dunbsp;lubenter concedo,

^odo tempus decem dierum, antea a me

indicate • .

, intelligatur. Est autem h. 1. formula
l^liine tj , ..
I 'lebraica, quae convenit cum

% (I).

.nbsp;riêTpo?: exsurgens, e sede sua sese

^'''igens

' non sine gravitate quadam, qua omnes
' quae dicturus erat, attentos redderet,
■^etudinem Oratorum secutus (Conff. Matth.
^=62, Act. XIII: 16, XV: 7, eet.),

^^^Us kA

^ ' ^^ saepius, omnium primus et
^^^ quasi nomine, verba facit. (Conff.

Hebraquot;.nbsp;Apost. stilo dictioneque,

tincta, dixit Riehmius , in diss, antea
rep^^.^' Pg- 154—159, ubi accurata Sectt. 15, 16
versio Hebraïca.

Matth. XVI: 16 cet., Act. II: 14-40,
12-26, cet., (1).)

'EV fJiiffU TCÛVnbsp;, in

Lectionem enim receptamnbsp;interprétaquot;^

tum esse e Sect. 16 ductum, supra mon^i ^^
Nec vero opus est, ut vocabulum

00'

solis Apostolis accipiamus ; nam illa voX

VOCC'

nente Bretschneidero , in Lencico hac

hir ^^

quum Jesu discipulorum numerus augereiquot; gt; ^

Ejus asseclis universe usurpabatur.

VI: I, 2; XI: 26.

Postquam autem in eorum medio surie

iß

Petrus, ea dixit, quae sequuntur Sect,
Antequam vero haec tra dat Lucas , commengt;o''
quot fere tunc temporis adessent auditores.

in»

'hv tg o^hoi ovofAotraiv £t] to avro
siKoa-iv. Vocabulum ovojiix (de quo vid.
schneideri Lex. in voce), ut Latinorum noti^^^
inservit periphrasi personae, sed sine eWp^^
Ita, praeter hunc locum, occurrit pro hoi^^^
Num. XXVI: 53, xAjjpovo/^srv dfl^i^o^
Apocal. Ill : 4, ixu? óvó{A.aToi oAtyoi,
fjUoAuvflic; XI: 13, CVOJWÄTOS «vö/iwTrwv X''

(1) Conf. Riehmius 1. I. pg. 128.

Conff. et Selecta e Schölls Valckenarii,
^ Wassenberghio ad hunc locum, ubi

^ecce .

*nbsp;Vnbsp;,nbsp;tnbsp;•nbsp;j/

•nbsp;»nbsp;Qvoy.(x,xm ponitur pro

^'^TTuv, more loquendi Hellenistico: neque
igt; fitlifn • •
^ ®xistimandum est Graecos sic unquam

loquutos, ut turbain hominum dixerint

nominum. Nomen tamen Romanum

pro Romanis ponitur, et Thehanos

A

^^chines dixit Orator ro ©ijßxlm ovojw«.
quot;^^lii tamen huic voci eam vim inesse ar-
^ gt; ut sensus sit: „ aderant autem e

gt;gt; Jggy

asseclis circa centum et viginti homines,
^^orurn nomina nota erantquot; (1). Cuius vero

iiitefpj. ...nbsp;V /nbsp;j

P etationis argumenta satis idonea allata

»»» vidi.

^''•arov iÏKoinv. Jesu sectatorum numerum
^i^pore jam valde auctum fuisse, patet ex
^i'inth. XV: 6. Praeter illos, quos Lucas

Sectt. 13
21.

^etiti

putat, hos tune in Galilaea fuisse. Inique '

tem Baurus (I) contendit, Lucam in h^J^®

Sosàe^

hosce centum et viginti homines, quos
hoc loco memorat Lucas, congregatos inveoi ^
Pentecostes festo, quo Spiritus Sanctus
batur, Act, II : 1.

'EttJ to «vtc. Subintelligiturnbsp;quot; j

ita ut proprie significet : in eodem loco. ^ ^
etiam magis indefinite usurpatur, ut convequot;^
cum Hebraïco Hn^, quod, Ps. XXXVH^
LXX reddiderunt to «vto' ,

Symmachus r

Ita quoque Suidas : \tv\ to «utÓ* IttiV/»)/^* • j
simul, una. Et Etymologicum Magnum
avTO : iTrlpptjfjia.nbsp;^ d^pot'a-taiç,nbsp;^

êmcv' fjc Ttjç tTTi TTfo^îaiùûç Xdj ryff av'rcç ctvfc^^^f' ^
Hesychius vero Itt) to «Jto = 0|Mou, fV ^
tovov, Prius memorata significatione

hîc

catur a Bretschneidero in voce, uti et
1 , 44 ; III : I ; IV : 26 ; 1 Corinth. Xl =
XIV : 23 ; a Kuinoelio in Commentar.
1. et Wettio aliisque, qui nobis etiam seq^®^
videntur.

(1) In opere : Paulus , der Apostel J. C. ,
und Wirken, u. s. w. 1845, pg. 37.

27
s. 16.

' ^^ T^POSL-KS TO Tlvsv^a TO quot;Aryiov M

Aa/S/cJquot;, Trepî 'lod^a tov ysvo/u/yov

Tolç (TüXyjX^OVfJi TOV '\ïl(7oZv.

tores humaniter compellatnbsp;Petrus: quot;ai/J»??

' quod etiam occurrit II :nbsp;29 , 37 , alibi,

atyjpg^ r«A(Aaroi 1: 11,nbsp;â^èm 'iûvJ«rlt;
^ : 14 -

^^ gt; ai/j^pgf 'WfxtjKhai III: 12, V: 35,
^ ^ ^tque apud oratores Graecos quot;Avêfiç 'AÔ^varo,. .

Sednbsp;potuisset: 'Ahxtpol, rflfA»A«rolt;, cet.,

fïiajorem vim habet ac magis honorifica est
î^^enioj.

uaec compellatio. Atque hîc Petri hu-
sifnbsp;conspicua, qua auditorum animos

Illinbsp;^onff. M. T. Vos Uyter-

iïi ' ^P®^™®^ Acad. exhibens annotationem
-Pfltw^î Antiochenam, Lugd. Bat.
^^ ' Pg. 48 , 78, et L. Proes , disput, theol.
^''«^lone Antiochiae habita, Traj. 1833,

^ 'f ^vui : impleri, eventum habere. In Novi
tus ^^^^ scriptis hic verbi 7rAgt;)povcr6«j usus mul-
^titi ^^^ ^^nbsp;solennis, ut idem sit, quod,

^^ante Valckenario , Gracci, oraculorum

L.

complementum intelligentes, vulgo dicebant

■ J est •

i^uv : finem habere, aut IxTrspa/veirSaquot;, ^
habere suum Trépaç s. terminum et, Jo^^®

Herodotum , tirmKkir^xi ; rarius êleAÔf quot; vel « ^^^

Tgt;îv ypxlt;p^v totvTKv. Petrus cum in oratioi^^ ^

tum in scriptis suis quam saepissime locos

quo»

F. suos in usus convertere solet; eosque,
„ copiosius laudat et disertius, aut ex me^^

t . 20'

„ut fit, ahquantulum submutat, Act.

I ' eti^^

„ II : 17-21 , cet.; aut allegat ad rovç o,
„ ubi hi a textu hebraïco ahquatenus rece
„ Act. II : 25, cet., auf denique ad ip ^
„ textum hebraeum, Act. 1: 20, II : gt;

\qCOi

„ cet.quot; (1). Ceterum eadem fere, quae hoc

nr • 2l '

citandi formula reperitur etiam Luc. '

ubi legimus : on c-ij'uspoy TmrX^paiToii ^ yfo''^^

-nbis

iv TOI? wViv Cuuv : hodie hocce oraculum

(2) '

dientibus eventum habet. — EckerMaNU^

loC

docente Kuinoelio , putat Petrum hoc
respexisse ad Ps. XLI : 9, 10, quem ^^^^
Jesus Ipse in Judam transtulerit Joan. ^

liüic

18. — Recte vero monet Kuinoeliu® ,

(1)nbsp;Verba sunt Riehmii, ]. 1. pg. 132.

(2)nbsp;Theol. Beitrag., II, 91.

^^«jecturae

verborum ordinem obstare, et nul-
hae oratione indicium deprehendi, e quo
Petri

menti ilium quoque locum ob-
^'^lum esse. Vulgaris igitur praeferenda est
^J'^tentla, Petrum spectasse Ps. LXIX : 26 et

^mvi to nvïüp« tû quot;Aytov. Alibi quoque

^nbsp;Deo Ejusque Spiritui tribuun-

Veluti Act. Ill : 18, 21 , IV : 25 , XXVIII :

^ 9 tgt;

' retr. I : 21 , quo postremo loco Pro-
locuti dicuntur : ©spojwevo/ vVa tov nvsu^wacTo?

A.cs^

^ ^Phice tarnen loquentem informat. Valcke-

ad hunc locum : „ Poëtae dicuntur

^^quot;^nunquam os esse Musarum; non vero di-

' ^^i^tur Musae loquutae, vel hoc illudve dixisse

^nbsp;hujus illiusve poëtae.quot; Est autem

^^^■^Ula prorsus Hebraïca : s-ûgt;fliTOf = '•Dl.

etiam de factisnbsp;x^'?^'nbsp;= '
• 12.

loJtJaj TOU ytvoiJLivcvnbsp;o'Jijyov TO?? cruAAaßovfl-j

fov ■

, quod attinet ad Judam, qui viae

^s est eorum, qui Jesum prekende-

runt. Vid. Matth. XXVI: 14-16, 47-50'

Locos vero, quos citat ex libro Psalm®'^

habui®'

Petrus non prophetias stricte sic dictas

se videtur, sed ideo eos in suum acco ^^

dasse usum, ut appareret, quae Davides

..... . . '

suis de immicis dixerat, ea etiam lU

Domini proditorem, convenire.

S. 17.

quot;OTL KXTy)pi9iJL}]y,évog Yjv sv T^fXïv,
rov K^yjpov T7jg àaxovixg toc-Ctyiç-

quot;Ori. Nam vertendum est cum BrETSC
dero, Wettio , Heinrichsio (N. T. ®
Koppio) , et Meyero (Ij, Minus enim

Kuinoelius vertit quamquam. Petrus hac
tione rationem affert, cur yfaipîj Tr^tip^^'^'quot;'quot;
possit TTêpl 'lovcTa, atque imprimis spectat P
teriorem locum, Sect. 20 laudatum.

•nt

K«r))«iäjUj}|M£vof ifv év rJ[A.7v : annumertttus ^ ^ ^
his. Vocabulumnbsp;nusquam alib^ ^

N. T. scriptis reperitur, Occurrit autei^^ ^^
Paralipp. XXXI : 19, ttävtJ Kxtotfi^^^lquot;^quot;^

(1) Krit.-exeg. Comment, über das N. T. ad h*

As,

' ubi construitur cum praepositione Iv,
Nostro etiam hoc loco lectioni cJv prae-

■^ndam

esse supra monuimus, praesertim

'in

Cod' •nbsp;praepositio iv in optimis legatur

^l^Us.nbsp;i^^jg sententiae obstat,

^^ ^erbum cum praepos. a-vv compositum
^quot;^»fi^fxiTv a posterioribus scriptoribus Chris-
yjj ^^nibitum est. Sic Eusebius Hist. Eccles.

^^ ^^ gt; TO youv (pfcvyjy.» naScAixov t^ovrot , jca)

«j'^f, et Vita Constantini, II:

gt; ii

,(nbsp;ßovhivrmoTs cruvx«t»jpföa)iö)j(r«y x«tä-

Soi, p

^lemens Alexandr. Strom. V, pag.

403

gt; A: 0 'E,U7reJ'ogt;cAJjf, iv rar? df^aTf ku)

quot;quot;^yxtZTUjtdjueTTtxi , ffvynfiTiKijv jivoi xyoiTrijv

Strom. VI, pag. m. 492, D: tgt;;V

^^»cfct 'nnbsp;vnbsp;s

^^ Jcvßov Ka\oOa-i , ju£t» twv Iä-t« 7rAxvw[A.ivav

quot;1 o-uj^jiatxapjöjwovvtêf ff(^ci7[gt;av' jc.t.A.

ynbsp;t6v käijfov tljf j'iccxov/af t«ut»jf.

quot;^^^ïfENARius ad Luc. XXIII: 34 discrimen
^Um )cAf]jgt;ovv, }ca.gt;jpotJcrö«lt; et Pi.cey'^aiviiv hoc

'tatuit

„ dicantur K?iy,povy, qui sortitioni
^sunt, Khyipovffèoii, qui ipsi sortiuntur inter
et Kxy^xntv is dicatur, quem sors tangit
(^ujus nomen sorte excidit.quot; Hesychius
rv^avTot. Recte annotat Bret-

gjg'

schneiderus in voce KA^foç, primum eain »
nificare sortem, secundo id, quod sorte trü^^^
sive partem, et bene vertit nostro loco quot; '
lYiç $ioLY.ovioiç Koty^alviiv : participem esse _ ^
Est igitur xXîjfoç Sicuionaç rxvrt]Ç cop^®
periphrasis pronbsp;otCji^.

AiciKovia : ministerium quodcumque ; ^^^^
mînisterium ejus, qui divini doctoris offic^^ ^^^
gitur. Maxime de Apostolorum dicitur niin^^^
Vidd. Act. I : 25, XX : 24, Rom. XI =
ahbî.

TûîvTiîf. Ipsum illud ministerium , çwo ^^

perfungimur. Spectat autem Petrus Matth-
2-4 et locos, quibus Judas una cum '
Apostolis una serie appellatur.

S. 18.

fCV

OhToç y,sv oSv ix.T?j(7aTo yup(ov ^^
y,i(7Ôov T^ç dMocç- ml Trprjv^çnbsp;^^

èxdKYjos iJisaoç' Kcâ è^synj^ï) lïdy^^
(nïXdyyyoL ccùtov.

Varii variorum interpretum fuerunt ^on^
ea, quae hîc de Judae morte a Luca.
tur, cum iis, quae de eadem re occ«!'quot;

^atthaeum, XXVII: 5, in concordiam

Diversarum autem opinionum con-

^PPcturv, j

. aedit Kuinoelius ad locum Matthaei,
et r^

h'nbsp;, patrum aetate, tristi hac

jnbsp;actam. Cum ipso, ad Matthaei locum

ibidem conferatur J. C. Wolfius , in

^Uris Pi -7

fiilol. Tradit enim Matthaeus: „ Ju-

quot; das

' postquam nummos argenteos in templo

quot; P^^jecerat

„ quot;iserrimum, quem habuit Judas, vitae
lac ipsa sectione describcntem audivi-

^Us.

^^^Quaeritur igitur de significatione vocabuli
Est autem, monente Bretschnei-

in

_ voce, M7ray)(^fiv fauces constringere,
^e suspendere. Conf. 2 Sam. XVII:
pro ^^^ ^^^ vocem , verterunt olTr^-y^aTQ;
hal ^^^vius Josephus , Ant. Jud. VII: 9,

et

SuiDAS oiTTijy^XTü'

fx^nbsp;® quibus patet vocabulum àTrijy^aro

^dum esse : laqueo suspendit se.

flt;£v

autem loco dicitur Judas 7rp»)vgt;;V ytvo-

' 'P'^^nus in faciem lapsus; qua dicendi
^^ula pf

ftiam utitur Flavius Josephus , de

3

hello Jud. VI : 1 , 6. Neque aliter HesYC

TTji^V^ç' STT) TTfCCWTTOV TTtnrUKcôç.

'■EKolv.vTi ixilt;TQç : médius disrupius est.
est aor. 1 verbi Xaicxu, monentibus
scHNEiDERO in voce et Winero (1)-

é^i^vê}] TTociToi T« (nrhdy^va av^ov : ^^

nia ejus viscera effusa sunt. Ad quae

sponte in memoriam nobis recurrit HoW^^
tum, Iliad. A, 525 sq.

— — — US' oifx

XVVJO ^ixiAoCi ^oKoiSiç — — -
Rem igitur, collata utraque narratione ;

ipo-

nobis proponamus : „ Judam, quem optu^^

„ mini ac Magistri proditionis valde poenit® ^^

„ vehementissimo abreptum angore ad P'^P.

ut

„ Judaici magnates eo rediisse consilio,

red'

„ nummos argenteos, sceleris mercedeingt;

• re

„ deret ; ~ eum autem, quum eos accipe ^
„ cusarent, animo desperato in locum deser
„ se contulisse, ibique laqueo se suspendiss®'
,, laqueum vero, quo miserrimae vitae
„ imponere constituerat, vel corporis grav'i
,, vel alia quacunque causa, disruptum gt;

(1) L. 1. pg. 99.

^ta ex altiore loco praecipitem factum
ejusque corpus, saxis allisum, ita
dilaceratum, ut Judae viscera effun-
^entur,quot; Uterque igitur, et Matthaeus ct

'^cas

' partem aliquam historiae de Judae nece
quot;^^morasse, atque alter alterum supplere
est.

Hjns interpretationis multi sese prodiderunt

Oflos t •nbsp;. .

5 cum inter antiquiores, tum inter re-

veluti Gronovius, in Bxercitt. Acad.

^ ^ P^^nicie et casu Judae toù -n-fo^crov , Lugd.

Cfl'tnbsp;hujus opusculi defensione,

J ^ Lugd, Bat 1702; WoLFius in Curis ad
da*^^nbsp;XXVII : 5 ; -- porro qui lau-

tUi ^^^ ^ Wettio ad h. 1. ; - quibus addan-
doct. Van Oosterzee in Comment, laud.
PS- 484.49,

, et clar. H, E. Vinke (1).

^ea ; -i.

'gitur hoc de loco sententia ita exposita,
mterpretationes cum commemorare, tum,

^ Opere Praeceptoris aestumatissimi, cui titulus :

Test.

geiinbsp;m^t ophelderende en toepasselijke aanmerkhi-

locum cum Matthaei, turn liucae.

quoad possim, refutare veîlem, nisi

ne hoc agendo nimis longe a consilio disced

cogerer. Liceat igitur lectorem ad eos dimit^^'^

fclüt'

qui copiosius hac de re disputarunt,
Kuinoelium ad Matth. XXVlI : 5,

1 1 ^^

um ad Act. î : 18 et Oosterzéum 1-
quorum collatione patet, fuisse, qui voca
d7iy,y^lt;x.Tû et Trptjvi^ç yivôjuevoç minus

usitataiïi

buerent significationem, ut ita discrimen

-p'jj.vS'

Matthaei et Lucae relationes tolleretur ; ^ '

mum , Bezam , Grotium , PerizoniuM »

dissert, de morte Judae et verho àTri^y^'

Lugd. Bat. 1702, Heinsium et PalmiUgt;^'

{ilios

Cad. S. Versione. — Addendum tamen

statuisse, locos Matthaei et Lucae in ^^^^^

diam redigi non posse, adeoque duplicei^

r. cui^®

Judae morte exstitisse traditionem.

sa^'

sententiae patronis satis erit nominavisse
MASiuM, Anonymum in Schmidtii biblioth^*^
Heinrichsium 1. 1., SchleiermachEP^'^
Hasium , Straussium et Wettium.

.ntuf'

Quae priore hujus sectionis parte reperit
non sine consilio post ea, quae parte
posteriore continentur, explicanda existif^^^

arctius cum Sect. 19 cohaerentia. Legi-
^^tem Sect. 18quot; : Ovto? i^lv ovv k.t.a.
'''■«TO. Variae de hac voce interpretum
Alii, quos laudat Wettius ,

addantur J. Clarisse (1) et Palmius,

aut explicant : occasionem praebuit emendi-,

BTTt

dquot; • ^^ quot;nbsp;' ^^^ ^^ aliam reperiri

itionejjj^ quam apud Matthaeum, statuit,
ii n ••

' Praeeunte Grotio, ut doct. Oosterzéus
cl V

^^ • ^inkius: acquisivit sibi agrum, tanquam
^^entum sceleris sui, quibuscum omnino fa-

^■ecte

^ignifi,
ȕietu
ïn

Ve

quidem est non ipsum Judam hunc
sibi procurasse, sed, collatis Matth.
• 3-10, ita rem nobis informemus :
'^^P^li Judaici proceres nummos, a Juda red-

opere : Gedenkwaardigheden uit het openbaar

Hnbsp;Apostelen, Lugd. Bat. 1825, ed. 2,

38

eoS

ditos, in yoi^o(p\)AxKiov deponere nolentcs, ^
eum in usum adhibuerunt, ut agrum
in quo in posterum peregrini sepeliiquot;®'®

ibi

sent'
sset

■oditioquot;quot;'

Xwpi'ov. Cum plerisque interpretibus verten^
ager, non vero locus, quantum habet def^^
in terra, uti Heinsius suasit.

histiti'quot;''

CIC'
jilli'

quisivit. Conff. H. Vitringae , C. Fil- ' ^ ^^^^
madversiones ad Joh. Vorstii philo^^^

• J

Sacram, Franeq. 1707, Cap. III. - ^^
2 Petr. II: 13, 15. - Praepositio

CoiiÖ-

saepe, de -pretio, quo quid emilur.
Matth. XX: 2 coll 13, XXVII: 7 et
XVI: 9.

S. 19.

, yvmrov syévèTo irdai loiq mTOLTtovTtv
wcttf xxy^êyjvm tonbsp;èmvo

avtuv 'ay.exê'tx^, tovtscttl,

K '

^VidTToV iycyiro Ttcici TOig KCiTOIXOV(nV 'lêpoufa-

^y'u...

innotuit omnibus Hierosolymae incolis,

^^illcpfnbsp;. .

'' populi Judaic! magnates tnginta num-

argenteos impendissc ad emendura agrum

%uli.

— tuvrüv: ita ut ager ille vocatus

^ P^'opria eorum dialecto. Dialectus illa erat

.nbsp;sive Syro-CJmldaica, qua Palaestinae

'^^ae tune temporis utebantur.

Minus recte Wettius hoc loco pro-

ad winerum, ]. 1. ^ 22, III, 1. --

^^: 15 enim et locis, a Winero alla-
us j 1.

^Ua constructio obtinere mihi videtur, quam

subjectum pronominis «vtwv revera

: o'i jtiJiToiJtavvT«?.

,nbsp;^pn, TÖUT45-« rwpi'ov a^'[A.o^^ot

(VTnbsp;t j — i quot;s

' a^th. XXVII : 8 «gt;pofnbsp;: ager san-

' quia pretio sanguinis, proditionis mer-
emtus erat. Lucae vocabuli Syro-Chaldalci

. ... vidquot;^'

intcrpretatio, Theophili causa ; adjicienad
batur.

Exposito igitur harum duarum seci

ijQiie,

sensu, pauca dicenda videntur de quae
utrum Petro dicenti, an vero Lucae
tribuendae sint. Quae sectt. 18 et ®

wgÉO )

tur, Petro tribuuntur a doet. Ooste

.,gf O )

Comment, laud. pg. 490 in nota. EstiüS ^^

Annott. in Acta App., Kuinoelius et P^^^ ^^

sectionem 18 Petro tribuunt, -- sectioned

Lucae. Rosenmullerus autem , Heinricw

d P®'

Olshausenius , de Meyier , dissert. Ic^
24, et Rieiimius , dissert, laud, pgg-
115, intégras sectiones 18 et 19 Lucae
das esse arbitrantur; cui postremae senten
omnino subscribendum esse mihi persuasum ^
imprimis ob ea, quae affert RiehmiUS»
pg. 114, et, quae citat, verba HeinrICI^^^^^
pg. 115: „ Lucas in Euangelio de Judae

de ^^

„ nil memoraverat, adeoque monendus
„ erat Theophilus, qui aliter non perspexis®®*^
„ quem in finem haec loquutus sit, aliuquot;^^
„ Apostolum suffecerit Petrus; itaque Y

jit '

„ repetit omissa. Jam autem perspicuum

'quot;^l^omodo V. T. locus, jam V. 16 a Petro
quot; ^^fiunciatus, V. 20 demum proferatur, quod

» aliao

contra morem prorsus fieret.quot;
S. 20.

^ ^^ypoiTTTai yàp h ßißXu ijyxÄju^y Tfy}?-
, ^ ^TravÀiç avTcv ëpy^^jLog, 7aî tJLrj forw

iynbsp;Y^ç^i r^^y sma-y.OTTl^V XdßoL

^^ eruntur hîc loci psalmorum, quos specta-
V ^®trus sect. 16, monens : tên 7TKr,(ùo^^vai

TaVT.,V (1).

^^ J'PaTTTa, j^ap. scriptum enim est. Ratio af-
' cur hi loci ad Judam referri possint,

Propter

ea nempe, quae Lucas sectt. 18 et
^ ejus morte dixerat.
42)^'nbsp;Alibi etiam (Luc. XX :

tanquam unum volumen laudantur

qUj^g^nbsp;'nbsp;opportunitate, commemorare

Coujj^ ^^'^^usque Psalmi auctore, argumento ac consilio ,
tit^j^ ^^^^ optimus meus Pater, cum in opere, cui
^'l^y^'^^sch Huisboek, T. IV, pg. 206—208, et
^Um • ^ ^^ gt; ■— tum in disputatione de Davidis historia
'^'^^^inibus comparata, (\\xac ii Societate Hagana
SMfö in operibus, 1827, pg. 89, 90.

• up'

Conf. WoLFius in Curis ad h. 1., qquot;^
notât : „ Ita Judaei etiamnum

RÎUS

e

memoria citans, non indicat, eos m

cun^

reperiri psalmis ; non opus igitur est, ut
Griesbachio post posterius x«) colon ponatur-
Sed videamus de ipsis locis.

rîv»îô)5Tamp;) gt;)' I'ttâvAj? — iv avTti. Citat huo^
cum Petrus, suum in usum paululum ^^
tum, e Ps. LXIX : 26. Quem locum it»
dideruntLXX: renîôtjTM r. avrcov

Kix} h TOTÇ (TKiJVUIUaKrtV OtVTÛv f/,^ iÇCi) Ô KX^OfAquot;'

quot;ettuvAi; , quo vocabulum Hebraicum H'^''^?
terunt LXX, praeter nostrum locum nusq^^»

alibi in N. T. reperitur. Proprie sigm
domum pastoritiam cum stabulo, deinde
etiam de castello et domiciUo quocun(0^
bcri solet. Hesychius : sVavAij-nbsp;,

gt;/nbsp; .. \nbsp;n/nbsp;( „' TfflflW^quot;quot;'''

JJ 0(K)JjU« , r, OiXJM , ffJfXTOTrtóKX, , KCÜ n quot; '

aCKi^, et Bcholiastes ad Apollonium Rhod^^

!nbsp;Vnbsp;'

I : 800 , ÏTrxvAng xxra^pija'Tr/Cc^g tag oUtoi.^-

laudarunt etiam Valckenarius ct KuiNoEi-^

• irscrfquot;

Sensus igitur hujus loei est: Domus ejus a^quot;
sit, ct nemo habitel in ea.

^^^ autem verbis Davides in psalmo inimicis
Suis

'^ala imprecatur, quum in maximas ab
^ ^dductus esset angustias. Proprie tamen hoc
ea Verba accipi non posse statuit ac con-
quot;^quot;^kermanum défendit Kuinoelius , dicta
Mori. Universe ea citâsse videtur Pe-

tfUs •

' iQteritum miserrimum Judae spectans , qui,

J. ° Apostolis annumeratus, jam ab Aposto-

dignitate defecerat ac miserrimo modo
Perierat.

Alt

locus, quem citat Petrus, est e Ps.
8, ubi Hebraica quot;IHN Hp^nbsp;'

expresserunt LXX : tkv iyricKCiTrnv «Jtou

^quot;tÎ^^^ et respondens ei tTncMTrK significat

^^^cunjue praefecturam, quodcunque munus.

autem loco, ubi de munere adhibetur

^ ^toligQ ^ convenit cum voce Siakovi'o, sect. 17,
{'t .

PßQiore cum locutione Sianovlix, xx) «ttoo-toAij',

: alter. Valckenarius ad h. 1. ani-
^ßrtit, semper adhiberi vocabulum iVspo?,
duohus, âAAoî, ubi dc pluribus sermo

^st.

^'^^ides in psalmo laudato magnopere invehi-

tur in inimicos, speciatim in Doëgum gt;
gregibus praepositura, cujus munus ut ^^
conferatur optat. — Petrus autem
utitur, ut illos, ad quos loquebatur

exci

ad ea peragenda, quae sectt. 21 et 22
rus erat. Ceterum conf. de consuetudine
suis orationibus V. F. locos inserendi,
Niemeijeb, (1).

Ss. 21 et 22.

Asr OVV TWV crvvs?^óónuv tçijuv

lïOLviX ypóv(gt;), ëv s siam ml siri}^^'' '

^ \

irjimç O Kdpioç 'Ij^crovç, dp^dy,Byoç d'ïï'^
(Savnia-fJiaTog 'lùjdvmi sug TPJÇ rjf^^P^^^ ^^^
àvëgt;j)(p^y} dp' ij^ójv, [jidpTvpa T^Ç
avtov yevé^^oli triv ^[jltv svx rodru^-

Quod ad verborum constructionem

caU«''

TovTwv in fine sectionis 22 pespicuitatis
additum est et respicit ad tùv trvnK^ôvro)^

. .nbsp;^ I ^

Ordo verborum igitur bicce: ^iï o^v f^ot^'^^f
ccvaçxiTîcoç TOiJ Kvp/ov 'l^Cûv ffvv ygvêiröfquot;

quot;quot;»saöovtujv y,f/,tv iV TTÄVT/nbsp;gt; 'if quot;quot;^■'■C?

^ Ha) I^^aSïv io' , oi^^olfA^vcg x.t.A. Conf.

quot;^^«^kenarius ad h. 1.

Persuasisslmum sibi habet Petrus eam

' quam peragendam sibi proposuit, Domino

^ b atam fore, Ejusque voluntati congruam.

^^ °decim enim Apostolos elegerat Magister;

orum unus e munere hocce exciderat; opor-

igitür existimat, eorum numerum a Jesu

^ ^^^itutum , alio coöptando Apostolo suppleri. —

l^iiiam vero hic deferendus est honor? Tali
^'icui T

Jesu discipulo, qui cum Eo, quamdiu
Prophetae munere fungebatur, conver-
erat. Quod sequentia docent.
^ ^ '''pTnp« t))f avoi^dffico? rov Kupt'ou 'ijjcou cvv ijf^rv
: festem fieri nobiscum resurrectionis Do-

^ki T

^ 'Jesu. Saepius et Jesus Apostolos testes
' Ipsius Suorumque factorum dixerat (Conff.
■ . 27. Act. I : 8) , et Petrus ipse se
^^e condiscipulos Jesu testes nuncupavit
^ Act. II: 32, V: 32). Cur autem
'''^^ctionis potissimum testes vocantur? „ Quum
^dicet Apostoli Jesu resurrectionem ubique
^'^quam primum doctrinae Christianae caput
^^•^Ponere soleant, quippe in qua luculentis-

„ simuni divinae Ejus legationis docufflc'^ ^^

„ cernatur (1).quot; Conff. Act. II: 24,

. • 1 Co''

15, 26, V: 30, X: 40; - imprimis

yjjlv'ers''

XV passim. Spectat autem Petrusnbsp;^

fata factaque Jesu, quorum omnium praedP
reputat Christi in vitam reditum.

Svv vjimv, Se ceterosque decem Apos
dicat, qui ab initio cum Domino versati
conf. Joan. XV : 27.

quot;evx TWV (TUVÏAÖcvtmv fltvJ'pwv JC.T.A. -

rivi, monente Bretschneidero in voce,

ut Act. IX: 39, X: 23, 45, XI :
38, Luc. XXIII: 55, est comitor

.. qUi

Petrus ergo dicit : sit ille unus ex u®'
per omne tempus, per quod Jesus intravi*- ^^
nos et exiit a nobis, nos comitati sunt,
dicantur hoc loco sine dubio imprimis r
ginta discipuli, de quibus Luc. X.nbsp;^ ^

EfV^A^e K»)nbsp;èlt;p' vi^Axg. Plene scribeu ^

foret: êfV^AÖêv êcp'nbsp;x«} hkv ^^

Conf. winerus, 1. 1. § 66, III, h.

, gupi'

breviloquentiae exemplum reperitur apuu
pidem , Phoeniss. 536 :

(1) Verba fere sunt Kuinoelii ad h. 1-

■— — — — éf OÏkov;

— _ — —

Adde s A/r

^III quot;^■'^^■^i^iuM, de elevatione mentis, cap.

g 'nbsp;—- — vlo^iclxg «uT^ cviAf/.\is-rxi TOT

^ (sic leg.) ytvc^ivot, tlativai xal i^i'ivxi Trpcf

XOCTCt TO «TOKCVV «VTOr? iVOVTêf. Conf.

^tiam
S,

respondet formulae Hebraicae n^{ hïU,
Deuter. XXVIII : 19 , XXXI : 2 et
CXXI : 8.

^currit autem haec phrasis duplici sensu,
SciHcet. Anbsp;.nbsp;gt; .

^ ^ • Act. IX : 28 ïh7ropeuo|m£vof koc) Ikttc-

^jy conversatione familiari, et Zachar.

10 DiSli^ xnSlnbsp;ubi LXX:

tij .nbsp;t I ••nbsp;t ; •• - '

K«) TÓÜ eifTTOpgUOttévW OVX ICTOCI

' quorum verborum sensus : publicum mu-
^'^ercenti nullam fore prosperitatem. Sed
^^ quot;^que aliis de locis, alio in contextu positis

^^tur, __ nostro hoc loco significatur: om-

^^ tenbsp;...

^pus, per quad Jesus familiariter nobis-

^ 'Versatus est. Quae sententia iis, quae

^^^ntur, commendari videtur.

^^^«■y-ivoi — ico(, formula est vulgaris, qua

^'^tur Graeci ad alicujus temporis terminos

L.

indicandos. Hîc per eam tota Jesu vita pquot;^^

significatur.

'h-TTo TOV Rot7rTllt;Tuxroç 'laiolvvov. Varie ha^c

plicuerunt interprétés. Palmius: Joanne

haptizante : Kuinoelius : ex quo a Jo^^^

Jesus haptizatus fuit; Heinrichsius et

Tius : ex quo Joannes baptismum annunci ^

atque administraverat, i. e. : baptizare deSi^

Putat quidem Wettius, sua ex interprétatif

discrimen obtinere inter relationes Synoptik®

coiH'

et Joannis. Sed nec deest narrationes
ponendi via, et ipse Petrus hanc confiiquot;!!^

a ^

videtur interpretationem, ubi in oration
Cornelium, Act. X : 37, Messiae histor^
breviter enarrans, publici Ejus muneris mi ^
fuisse jUgT« TO ßx-TTTiffp.» 0 kijpv^sv 'lci)ant!f ^^^^^ ^
Quapropter Heinrichsii et Wettii senten^
subscribendum esse puto.

Euç TÎiç tj/aipaç {;çnbsp;«'(p' tîpûv- ^

OSS®

îjç pro ygt;iLiiigt;ciç ? per attractionem scriptum

' ,nbsp;, ' Jesi^

notum est. 'avear'ostj sciL tîç tov ov}»*quot;quot;-

PetrU^

adscensionem in coelum commcmorans

(Conff. Luc. XXIV: 50, 51 et Act. 1 ■ ^^ '
alterum ten-estris Christi vitae et pubhci
neris terminum indicat.

H

^ Igitur postulat Petrus, ut ille, qui

P^stolis undecim aggregaretur, testis esse pos-
set

factorumque Jesu, non eorum tan-

turn

' quae cruentam Eius mortem antecesserant,

Sed

eorum etiam, quae illius temporis erant,
Ipse, post reditum in vitam, Apostolis et
suis sese manifestaverat, atque iis t»

ß

ao-iAïi'aç TOÜ Gêov an nun cia ver at.

S. 23.

^ ^^^ sati^o-av àjo,nbsp;tov mxoxjiisvov

'^P^^ßäv, oç sTTSKXyjêt) 'lovcTToç, ml MUT^lStV.

igitur, qui praesentes aderant, re
^^ata, Petro consentientibus, ejusque con-
probantibus, ïcTyilt;rxv, ut Act. VI : 6,
jusserunt Svo , 'Iwj-gt;j(p tcv xaAov'juîvov Bapo-a-
' «TTîKAjî'ôtj 'lûtjittûç. Quaeritur, utrum ille

^^^ Barnabas, de quo Act. IV: 36. Qua de
^^^^stione ex professo egit doct. G. H. Ha-

^oRn van Rijsewijk, in dissert, hist.-theol.

«e b

^ ^(^rnaba, Arnh. 1835, cujus ajentem scn-
^ ij^ quam et mihi eundum videtur,
quot;CIS hîc

commemorare sufficiat.

..etinC'

Lectionem vulgatam utroque loco

posse statuit, pg. 13. Deinde, pgg-
nomennbsp;, quod nostro loco, ft

quod Act. IV : 36 reperitur, idem esse po

.nbsp;...nbsp;iiobar«quot;'

docet. Varias porro significationes syii'^

v»ßx? et ffxßxg, cum Hebraeo IU comp''

rum, quas statuerunt interprétés, mem

............1 (jraec^

sibi videri dicit, nomen Bxfvxßxç, quoci

a Luca exponitur vlaV TrxfXKA^ixicûç, loco i-

ficare : hominem, qui aliis, in rebus OJJ ^

benignitate sua solatium affert, illudque ^^^^

Apostolis, leviter commutatum, ob eam

tributum esse liberalitatem, quam narrat

Cap. IV: 37. Tum putat idem,

ut nomen proprium, simpliciter esse j

Sabae. Et quod attinet ad cognomen

Grotio assentit, Josephum hoc nomen

stati^'

manis accepisse ob morum integritatem j

enti. Tandem, refutata illorum sententia, ^

trra-

duos significari diversos homines putant, » ^
ves affert rationes, quae suadeant, ut euo
habeamus Barnabam et Barsabam. ^
rationibus mihi certe suam probâsse senten
Virum doct, profiteer.

Alterius nomen MätÖ/«? , Hebraice

: ^^ J wntractum est ex Mxrrx^lot?, quod
^^^■ntnr Luc. III : 25 , 26 , et compendiariâ

ûi-mâ

sect. 24 m«tÖ«t. (Vid. Joh. Simonis

0;

icon N. T. et libr. Apocr. V. T. pgg.

, '108). Nusquam alibi in N. T. scriptis

Susnbsp;.. l.

mentio fit.

Ss. 24 et 25.

^poçëv^âi/,ëm ëÎTTov KiJpis Kapào-

travtamp;jy, dvd^si^ov sk to'ötcov toov ^vo
y(ocnbsp;'nbsp;aXYjpov ryjç àano-

'înbsp;dTToo-ToXriç, è^ ^ç Trapsßy]

7ropsv9?jyxi sîç tov tottov tov î'àov.

quot;■poffv^a'^jvo, iJxov. Recte monet Wettius,

Parti

P aoristum hoc loco non indicare actionem
PfaeteHfa

.nbsp;, sed eam ipsam , quae verbo finito

Y giuficatur, aliter tantummodo propositam.
'■^'^dum : preces fundentes dixerunt. Conf.
^Aii ; 27. Petrum hîc sodalibus precando

Pfap-

verisimillimum est. Quod jam animad-
video doct. Proes, 1. 1. pg. 50 in
' ^^jus haec etiam est annotatio : „ Petrus
^ 16 sqq.) illud consilium dederat fidei
'' quod cum his placuisset, precibus

,, illis enuntiandis opportunitatem dedit.quot;

ibidem rationes affert Vir doet., cur Christi^

• re

lubenter Petri voce ac ductu hac m
sint.

taflt'

cum emphasi dicitur. Tibi rem

momenti commendamus; nostrum enim ejusfï^

de re judicium falli potest.

KvpiÉ Kxfê'toyvü^cx. Trdvim: Domine,

A f VOC'^'

perscrutans omnium hominum. Responaei

bulum xoif^toyvùû'^tjç Hebraïco :

XVII : 10 , ubi LXX hd^wv xaf^lxç.

Quaeritur, utrum haecce compellatio ad
an vero ad Christum sit referenda. Prions
tentiae patroni imprimis provocant

ad Act. A

8 , ubi Deus jcapJioj-v^s')?? dicitur, et ad i

locos, quibus Paulus se Apostolum creatum

dicit tTf« 6ïAgt;î'p«Tûf GeoO (2 Cor. 1:1, Eph-

1 , 2 Timoth. I : 1). - Attamen praefereo '

ijt

videtur sententia, qua Petrus ChristV''^
Kctf^ioy\caçy,v allocutus cssc statuitur.nbsp;,

enim, etsi Deum, Act. XV : 8 ,
dici appareat, hinc tamen sequi, ut hoc ^o^'
bulum de Christo adhiberi nequeat, negam^s-

n

Deinde, locis laudatis, quibus Paulus se a
Apostolum creatum esse dicit, alios opponiquot;^^

^ a Christo et Paulum, Gai. I : 1 , et
Apostolos electos esse legimus, veluti

IV: 18-22. - Porro, nonne Ille, qui,

qHUïïi hquot; •

nisce m terris degebat, abditisslma quaeque

Perta sibi atque cognita habebat (conff.

49, II: 25, IV: 17, 18; alibi),

adscensionem in coelum majore etiam jure

nescius esse censendus erat ? — Tan-
quot; quod argumentum arctissime conjunc-
est cum proximo praecedenti, - mirum
^on est, Petrum Dominum suum tanquam
'quot;Ï'^wyiiv allocutum esse, qui aliquando ad
^ ^estiouem, ter repetitam, utrum Christum
^ ^ düigeret, responderat : „ Kvpie, Sv ttcIvto,

yivuaKeiç CTt (pl^O) Sê.

^quot;'^'^Eilûv : ostende, hinc palam significa, unde,
gj audis, Luc. X : 1 significationem
^nbsp;habet verbum.

quot; ^^sAê^w Ix tûvtwv -vm ^vo i\at,\nbsp;unum illum,
^lUem

^^ hisce duohus elegisti.nbsp;quot;ev« ov pro

ov. Conf. WiNERUS,nbsp;pg. 183. -

Tov

Verbo ÈjcAï^sa-ô«« de Apostolorum electione

fistus
citur.

T^g ^««jtovi'a? Txvrtjg xx) XTroc-ToMi : per
^voVv positum pro tJj? ^ixxovtx? rxun^? clicod'i'^^
Sensus igitur est: ut particeps fiat huj'us
neris apostolici.

'e| «f 7r«p£|3)j 'lovêxg. Verbum 7r«p
transscendere limites, sequente praepositione
significat deserere, ita ut vertendum sit: li
munus deseruit Judas.

Postrema vero hujus sectionis verba Trop«»'®'^'quot;'quot;
TOV TOTTOV TCV ÏSiov, difficiliora sunt interpr®'^

Jlt^

Nam in antecessum animadvertendum est,
TTflpsvö^vai supplendum esse ws-e vel fV
annotatio Schweighaeuseri in verba H®^ ^
doti, Hist. viii: 107, 7°,

ff^iiixg TropêvÖtjv«« QxctMi.

Tum quaeritur, utrum conjungenda sint
verba cum dicto: AxIStTv tov nA^fov r«

t«ut»}ï jtac} aTTcuTToAw, ita ut verba:

bi'

'lovVöt? parenthesi includantur; an vero cum
ipsis cohaereant; id est: utrum Judae succ^^'^^
rem, an vero ipsum Judam spectent. - Noni^

atq

quos laudant Kuinoelius et Wettius ;
illi, quos indicarunt Bowyerus et SchulZI^^

(1) Konjekturcn über das N. T., I , pg. 239-

sententiam amplexi sunt, hoc sensu :
^^^upet locum ipsi dehitum in Apostolorum
Huic vero interpretationi Kuinoelius ,
secutus, tanti ponderis argumenta
^nbsp;ut longe plurimorum interpretum sen-

subscribere non dubitemus, qua haec
^^ ad Judam referuntur.

Vero assumta sententia, alia oritur quaes-

quomodo ipsa illa verba explicanda sint.
denuo in varias abeunt partes interprétés. -

enim tov toVov tov ï^iov vel Judae
vel ejus villam, vel societatem Phari-
''quot;Um., vel ejus suicidium, vel ejus sepulcrum
^gunt. Quos vero recte refutarunt Wol-

Kl r

' Kuinoelius etnbsp;Wettius , ad quos
^^eiïi dimittere liceat. Postremi igitur hi

alii

bene multi, inter quos clar. Hengelius
'^'^nott. in loca nonnulla N. T. Amstel.

1824

^ gt; quae et mihi unica vera esse videtur.
^Plicant nempe: ut in locum damnatorum, sibi

^ ipsi convenit, et respondet vocabulo rh'KXiov,
in Codice Alexandrino legitur. Conf.
Hengelius, in Commentario perpetuo in

1 Cor. XV, pg. 97 ; -- et vidd. loci, turn f^Pquot;^

» ... (iiii
(nbsp;scriptores eccleslasticos, tum apud exteros,

•nbsp;....nbsp;vir'^

ad hanc interpretationem stabiliendam »
laudatis allati sunt. ~ Ita conjectura VeRSCH^^®'
in Opuscc., a Lotzio editis, pg, 329,
mdigemus , qua pro vocabulo ï^iov legatur

Ne vero quis objiciat verisimile non '
Petrum de Judae conditione, post discessum
vita, tam severum tulisse judicium, animadv^^^
tendum est, Domino eum audltorem affuis^® '
cum de Proditore ea diceret, quae legi®quot;^
Matth. XXVI: 24K Quorum verborum non
tiorem esse sententiam, quam Petrini ex nos^iquot;'
sententiâ dicti, nemo facile negaverit. — Neq^^'^'
psychologice haec verba interpretanti, mirum ^ '
debitur, Petrum, hominem fervidissimum,
dentissimoque erga Christum amore flagrante!^'
sibi persuasisse, ob horrendum scelus,
erga Dominum ac Magistrum sanctissimum P®^
petraverat Judas, gravissimam eum luere P®^
nam. Vel sic tamen, leniter

quamtumpo

atque euphemice ab Apostolo haec sunt en^P
ciata; tali nimirum de vetere sodali, quem et Ip®
Jésus hd^oKov, Joann. VI : 70, et
xTTuAiiotç, Joann. XVII : 12, appellaverat.

57
S. 26.

^^^ ëS'ùJmV KÀijpOVÇ ÄI/'tWV, Z2Ï 'éTTSOSV O
STTI MUTÔLM, zod avy}iaTë^Yi(pL(T^yi
Tùjv ev^sKX dTTocncXùjy.

^ interpretanda hacce sectione otium mihi
dar. Hengelius , qui more suo, id est
^^^tissirne, eam tractavit in Annot. laud. pg.
'lOO; cujus igitur sententiae, firmis argu-
^'itis probatae, omnino subscribendum vi-

i^uKcxv KAKpovç avTcÙY. Recte ab eo eorum

P^diatur sententia, qui haec verba reddunt :

^^ vqui praesentes aderant) dabant suffragia sua.

^^^Um quidem ^l^wut etiam hîc dandi signi-
Ucar

^ lonem retinere, cum Hengelio statuunt
^ ^^Noelius, Wettius et Bretschneiderus ,
afferentes, in quibus idem loquendi usus
Sed vlKv,oq\)ç non indicare fesseras do-
' sed tabellas, quibus nomina inscripta

'^sentnbsp;....

eorum, quorum causa sortitio mstitue-
' praeëuntc Grotio , qui sortiendi modum
descripsisse videtur. — Jam «vtwv refe-
.nbsp;ad Josephum ct Matthiam. Sensus

^gîtur

est : et dabant Josephus et Matßias

tabulas, quibus ipsi nomina sua

rant, ut urnae, sortitioni destinatae, impo^

tur.

Kot.) tmsit û xAt;pof IttÎ Maci^ixv. Ex ^

GELii disputatione patet, haec verba exp^ne^

esse : et concussa urna, tabula,nbsp;^^^

iß'

Matthiae inscriptum erat, exiit una
in qua habebatur vocabulum Apostolus.

K«Jnbsp;fMrâ JMV iv^èKnc

Verbum cvyKciTa^tid^l^uv proprie signifient gt;

fdi'

nente Bretschneidero in voce, una p^
culos aut damnare, aut absolvere, deinde
merando adjungere alicui, et in passivo ^^
merari. Quocirca vertendum est : et

est'

Apostolis, ut duodecimus , annumeratus
Wettius , primam verbi significationem n b
ipse animadvertisse videtur, eam nostro ^
non sine difficultate retineri posse. Putat

quae

hîc reperiri constructionem praegnantem,
hoc modo sit exponenda : coöptahatur c^^
decim Apostolis, ut in posterum cum ^^ ^^
junctus maneret. — Conf. de ipso sortitionis

qo yquot;'

praeclara Hengelii disputatio, L L, pg- ^ '

est-

Quod igitur optaverat Petrus, factum

'^Udap 1

Aocum occupât Matthias , qui ab eo

itide tß

'■empöre, vocationi obsecutus, paratus erat
peragendos eosdem labores, et ad ferendas

To quot;nbsp;.

quot;quot;dju« TÛÙ Kup/oü easdem calamitates, quas

Apostoh.

PARS POSTERIOR.

Ethico- theo logica.

Accedimus ad alteram disquisitionis part®'^'
in qua nonnulla eorum, quae Parte priot'^
tice atque exegetice, quantum potuimus,
travimus, accuratius nobis pertractanda sunt-

§ 1.

Petri consilium modeste judicatur.

Quaeritur, utrum Petrus, quum suaderet
Judae alius quis sufEceretur Apostolus, r®^''®

ïiecne. Fuerunt enim qui statuèrent,
'^stianos, Matthiam Christi Legatorum in col-

'gium

cooptantes, contra Jesu consihum egis-

quandoquidem Ipse Paulum postea ad

ƒ stolicam dignitatem vocaverit, atque hujus

^Um vocatione Apostolorum numerum sup-
PleveHf r\

Quod ejusmodi erat, ut hic scrihere

Potviej,-,

gt; epist. ad Galatas, cap. I : 1., se

esse ovK «tt' avôpwTToiv, oJcîg Sî avópa-

'nbsp;êtx. 'lgt;)(rou XpjiTToC Jt«J ©êou n«TpoV. —

quidem sententia primo adspectu satis
videtur.
^riraum

enim, si comparationem instituimus

mi

ïöm inter et Paulum, ac quaerimus, quae
^i^ristianae causa vel hic fecerit, vel ille,
argnnrientum peti posse videtur contra
anorum agendi rationem, quod nusquam
■ scriptis, praeterquam hoc loco, Mat-
uientio fiat, Paulus vero omnium maxi-
luerit Apostolus.

^^nde j nusquam legimus, Jesum ante dis-
^ ^ in coelestes sedes hoc commendâsse,
Petro exsequendum mandâsse consihum.

^ïide fn .

factum sit, ut Petrus ad V. F. quidem loca,
e^o ad Domini praeceptum, provocaret.

Tandem, mirum videri possit, Petru^ gt;
vel hoe perficiendum esse sibi persuasuiw
beret, illud tempus non exspectasse,
ritus, a Domino promissus, mitteretur;
cujus pleniore luce in re tanti momenti
lustrari potuisset.

Plurima tamen hisce opponi possunt
ut Petri ceterorumque Jesu sectatorum
rationem non reprehendendam esse app
sed laudandam potius.

Etenim, quod primo loco observandum

• etia^^

Jesus duodecim Apostolos elegerat, qui

Mos®

ipse numerus fuerat Presbyterorum, a

creatorum (Num. 1: 44 , VII: 2 , 3 , XlH' ^^'

jpsß

et gentis Israëliticae tribuum. Quo etiam

Jesus saepius respexerat. Vidd. Matth. ^^^

28, Luc. XXII : 30. - Quid mirum ergquot;'

pos*-

Petro fas visum esse, ut ille numerus r
Judae abitum suppleretur, quo menus M^gi
Dominique consilio ac voluntati satisfieret?

Jesu

Secundo. Petro rem commendanti nemo
sectatorum, qui tune temporis aderant,
satus est. Contra, omnes cum eo

consenserü'' •

Ex quo effici potest, illos hac in rc nf^

ftitijjij

^ vertisse, quod vel Domino displiceret, vel

Christianae noxium habendum esset,

^'quot;'tio. Vocatio Apostoli, qui Judae lo-

^ occuparet, ita sanctissimae causae nocere

poterat, ut potius damnum, quod Socie-
Ch '

ofistiana e pessimo Judae crimine passa
essetnbsp;.nbsp;. .

' ^ut pati posset, tolleret, Christi enim

j aru in posterum Apostolorum collegium,
nemine suffecto, digito monstrare potuis-
t't, ' ^^^ hujusmodi quid ignominiose dic-
'Utes; ^^ gj^ I quot;uj undecim, discipuli sunt
istius Nazarethani, olim cruci affixi !
^^aenam vero causa mortis ejus cruentae?
^^odecim elegerat Apostolos, qui per omne
^^'^pus, quod inter nos degit, Regem se
^^^ditans Judaeorum promissum que Messiam ,
comitati sunt ; at horum unus Magis-
prodidit ac triginta nummis argenteis
^^ïididit. Hinc patuit, scilicet quale regnum
^^•^setj quod condendum sibi prosposuerat!quot; --
et ipsos Christianos offendere potuerat
'^l^^etaculnnj, quoties oculos conjiciebant in un-
Apostolos, unum in sanctissimo illo col-
^esiderari. Quod igitur dedecus avertere
retrus et studuerunt ceteri.

Quarto. Quod suadebat consilium, P^^
simum sibi habuit Petrus per eos commet
quos ex Psalmorum libro citat, locos- ^
horum auctoritati nemo eorum, qui

ceterquot;

vim inesse negavit. Unde effici potest,

ar''''

etiam locis laudatis eiusmodi quid mes»

j.jjtioO'

tratos esse, quod commendatae agendi

praesidium parare posset.nbsp;^

Quinto. Verum quidem est, nullum esse

T. locum, qui aperte doceat, Jesum Ap _

id, quod jam faciebant, jussisse. Sed tameu

guff'

mis audax conjectura non dicenda videtur,
ante abitum in coelum, ejusmodi pr® ^
tum dedisse. — Primum enim

commendari

pre

detur haec suspicio verbis, quibus Petrus r ^^
cibus utitur : Kv'p.gnbsp;, «v^J'«'^'quot;' '

i^ihi^w. — Deinde, ejusmodi praeceptum

'Ȃ

mode referri potest ad t« 7re?J tJît ßaft^^quot;*
Giov, de quibus saepius, post reditum iu
cum Apostolis collocutus erat Magister opti^^
Conf Act. 1:3.

qUi j

Sunt quidem, quod sexto monemus,
uti antea vidimus, existiment, Christiau^
hanc agendi rationem propterea im probari
esse, quod Ipse Jesus Paidum Apostolum e'f

at

Ita Apostolorum collegium numerumque
PpWerit. — Sed unde tandem patet, • plures,
^ duodecim, creari Apostolos non licuisse?

statuimus Paulum Judae locum occu-
^Portuisse, atque ita duodecimum in Apo-
collegio esse ; — nonne aliunde novi-
^ ^arnabam quoque Apostolum dictum
' Act. XIV : 14, et, praeter Matthiam
^ Paulum , plures deinceps hoc nomine insigni-
fuisse? Qua de re conf. Hengelius, Com-
hud, in 1 Cor. XV, pg. 47.

§ 2.

^^ causa Petrus potissimum rei auctor
5 et quomodo eam egerit explicatur.

vj

^ ousilium , ut novus Apostolus undecim
.nbsp;colleffio adderetur, a Petro potis-

^^^dendo

diligentiam ac probitatem suspicimus.

eiUm, Domino carissimo in terra versante,

5

ante alios verba facere, aut ad Magistri

tiones respondere., sociisque in rebus

praeïre. consueverat.j Itaque nunc quoque

tanti- momenti primus aggreditur,

erga Jesum amore flagrans. Antea quidei^

1 ■ nO'

Magistrum abnegaverat. Sed quam acerbis
nitentiae lacrymis inconstantiam turpemq^^
minum timorem defleverat ! Ac post Jesu P

ggt,

mare Tiberiadis apparitionem omnis in eo

ut semper ad curam Societatis Cbristianae, 'P

cum ceteris mandatam, gerendam parati^siquot;^

quot;Tn

sese praebeat. In hoc enim Petri consn

guprii

Christianae curam valde perspicua m esse,
jam, § 1, significavimus.

Sed alia etiam hîc animadversione digna

glfiß

Primum enim, quae suadet Apostolus, ea

. JiJiC

uUa commendat arrogantia, ita ut ceteri ^^
de re sententiam dicendi Uberrima daretur

Jio-

cultas. Quocirca apposite ChrysostoMUS ,
mil. III in Act., Petrum fecisse ait

indï-

Deinde, ea quidem dilucide ac studiose
cat, quae in Judae successore requiri videf-^^^ ^
non vero arbitratu suo , nec sua auctoritate, 1 ^
ad apostolicam dignitatem sit evocandus ded«'^

' Judae successorem nominari vult, cum

' IQ est centum et viginti, Jesu sectato-
'^num conveiierant, rem tam gravem non

linbsp;'O

P'i^Ucis, sed a pluribus agi debere putans.
tempus spectamus; aptissimum sane ^hoc
Nam Spiritûs Sancti dona, a Jesu pro-

lïiissa

' nondum effusa erant. Nunc igitur si

uovus a

^^ Apostolus creabatur, eorum donorum
dubio particeps futurus erat,
negligenda accurata, quam dahat, defi-

'^itio jii-

stilus viri, qui Judae succederet, qua
^ se scire clarissime ostendebat, quodnam
^ ^^gelii, cujus Apostolis mandata erat annun-
' argumentum esse deberet.
^tque hîc

denuo perpendatur consensus iina-

^ ' quo omnes Petri consilium excipiebant.

^ consensus , quam utile atque opportunum hoc

^^^intium tempore Petri consilium videretur,
evifjçj, ^

^ quot; tiratque igitur tanta haec Christiano-
Concordia ipsis honorifica, atque, in simi-

l^Us

^erum adjunctis, omnium imitatione digna.
^^ ändern animadvertendus est modus, quo op-
'^ft-ter binos, qui ad munus apostolicum ge-
^^ ^^ aptissimi habebantur, instituebatur ; sorti-
^ ^ifïiirum , cujus exitus piis precibus Domino ,

5#

Societatis Christianae Auetori ac Guberna''

de

ab omnibus commendabatur. Qua tarnen
antequam singulatim agam, quae de ipso
tbia, qui in Apostolorum coetum sorte
batur, feruntur, cum commemoranda, tnn^
judicanda videntur.

i 3.

De Matthia quae sciamus, exponitur.

Pauca sunt quae alibi de Mattbia narrata i^P

taO'

rimus, eaque ejusmodi, ut pleraque aliquam

tum, si ullam, veritatis speciem habere videan^

Quum vero cara sint quae rara sunt, qnaquot;^

J euiï'

curatissime nobis colligenda sunt, quae, au
pertinentia, hic illic dispersa occurrunt.

ssp'

Hoc certissimum esse videtur, eum ^^i

1 Ipso

tuaginta illis discipulis fuisse, quorum, ao r

Jesu e sectatorum multitudine electorum, ^^

facta est a Luca, Euana;. X: 1. Quod

, • vide-

dicto Petrino, Act. I: 21, 22, probari

T . 1 '

tur; tum Eusebii loco, Hist. Eccles. l •

hacc leguntur : „ Mar^Uv tov dvrl '\o\)^ot,nbsp;tov

otou to?? ötttofo'ao/s' iyhotloikiyovtoi , tovnbsp;tê

«^tw o'jwoioi t(jwgt;)$£vtfl( , t^? «vtjjjnbsp;twv

quot;^^tlicoi/T«nbsp;ij^iwcfi«/nbsp;hóyoc.quot;

Anf

^ quot;quissima est traditio, quemadmodum ce-
^ Apostolis, ita et Matthiae regionem, in
P'^tissitnum Euangelium annuntiaret, sorte
'gïsse; quam vero alii dicunt Palaestinam,
'^^edoniam alii, ahi Cappadociam.

^Pud veteres subinde mentio fit Emngelii
^^i^sdatïi, quod Matthiae tribuitur.
^^ïgenes , Homil. I in Lucam ex vetere ait
: ,, Scio Euangelium, quod appellatur
quot; ^^^ündum Thomam, et juxta Matthiam, eet.quot;
J^^SEBius, Hist. Eccl. III ï 25, „ quot;1/ aim,

^quot;'^tEv «uVaV Te T«uTfl6? X«) T»f övó^xrt róóv

» E

OJOAwv TTpc? TWl» Al'pÊTIltWV TTpO^êpOjWêV«?', IJTOf wV

•■^po« Kal eamp;i^a Mätöi'«, gt;i jt«»' tjvwv 7r«pa

^ïeronymus

m prooemio ad commentarios
^^^ Matthaeum: „ Plures fuissequot; alt „ qui
' ^iiangelia scripserunt, et Lucas Euangelista
' ^^statur — _ _ et perseverantia usque in

„ principia, cut est illud juxta Aegyptio®'
„ Thomam, et Matthiam, et
„ duodecimque Apostolorum n et Basilidis ^ ^ ^ •
„ Apellis ac reliquorum, quos enumerare^ ^
„ gissimum est, cum tantum in praesentia
„ hoc necesse sit dicere, exstitisse q^®'
„ qui sine Spiritu et gratia Dei conati s
„ magis ordinäre narrationem, quam
„ texere veritatem.quot;

Ambrosius , Comment, in

S. Lucam proo^

ko

testatur: „ Sic et nunc in Novo Testate
„ multi euangelia scribere conati sunt,
„ boni numularii non probaverunt. Ununi
„ tem tantummodo in quatuor libros dige®
„ ex omnibus arbitrati sunt eligendum-

1 duodc

„ aliud quidem fertur euangehum, quoo ^^

„ cim scripsisse dicuntur. Ausus est etiam

„ silides euangelium scribere, quod dicitur

,. 1 gnafl'

„ cundum Basilidem. Fertur etiam aliua
„ gelium, quod scribitur secundum Tho
„ Novi aliud scriptum secundum
„ Legimus ahqua ne legantur, legimus ne i? ^^
„ remus, legimus non ut teneamus ;

sec

codices legunt Matthiae, alii utriusque
conjungunt Thaddaei et Matthiae.
Venerabilis, initio Commentarii in

rnbsp;'

'^cam- ^^ Q^^ manifestissime prooemio signifi-
(Lucas) eam sibi maxime causam euan-
' fuisse scribendi, ne Pseudo-Euangelistis
quot; facultas esset falsa praedicandi, qui ut eorum
quot; ^odieque monumenta testantur, sub nomine
quot; Apostolorum perfidiae conati sunt inducerc
quot;nbsp;Denique nonnulli Thomae, alii Bar-

'^Womaei, quidam Ma^fÄiöe, ■'^aliqui etiam
' l^^odecim Apostolorum titulo reperiuntur falso
quot; ^'^scripta praenotasse, cet.quot;

VAN Heyst , in operïbus Soc. Ha-

1834 , pg. 163 (1) , et Fabricii Co-

^Pocryphus N. T., pg. 371.

van de boeken des N. T.

72

Memorantur etiam Matthiae
ex iis dicta quaedam afferuntur.

Clemens Alexandrinus , Stromatum
pg. 380. „ MxT^lag iv t«?? 7rcifX^o(rtlt;rt if^?

,, ^xvfA,xffov ra jrafovTa, (SaSpov tovtov TTp'^'^quot;
„ iTTiKiiva yvcJffiUg vVoTjöiJMgl'Of.quot;

Clemens Alex., Strom. III, pg-

que ex eo Eusebius , Hist. Eccles.

ttt- =

29 et Nicephorus , Hist. Eccles. Iii •

„nbsp;Aiyovffi yap oOv (al K«p7roxp«r»«vO/) tcv

„nbsp;öi«v ovT£ö? J'iJ'd^ai, ir«pnJ pe^

„nbsp;p«;^pgt;5(r9lt;Ä; , pijöev «ut^ TrpoV gt;iiovyivnbsp;^

,,nbsp;evdfjJovT«,nbsp;«JE av^tiv lt;ftlt;» ttiVts«? ^

5gt;

„ 0-SWf.

748:

Idem Clemens Alex., Strom.. VII ,Vo ,
„ Aiyov(n S\ ev T«r? TTu^aSiffici Mai^lav to'
,, foAov 7r«p' exatTT« ilftiKivai, on tav IxÄffTOi' y

„ d^a^-vYiO-y,, »j'papTsv 0 exAsKToV. Ei y^^p O^T«?

„ ^lyzv wf 0 Aoj'o? vTrayo^ivii,

„ Tcv ßlov Koit 0 yilrm ik to fjt,^ «^«prerv.

Tandem idem Clemens Alex. , ibidem
pg. 765 : „ Twv Je «('pec-ssov al ^uev «tto

,, TTpogayo^ivcvrat ugt;g gt;] ayro OvaAevrivoo x.»'
„ Kiaivo; Kx} Bxa-iAtiJ'ov, xxv iy,v lAxx^io^ ^^^
„ TTfogxyia^Xinbsp;— — — Mtx yxf

TÓiv 'ATTOfoAwv WlTTTcp Jûtirx«Alû{ , OVTUÇ

quot; Ka}

Fabricius , 1. 1., pg. 784-787, et

Spedlegium Ss. Patrum seculi II,
118.

haec omnia ita incerta sunt, ut ad
aii ejusque historiam cognoscendam non
lucis afferre censenda sint, Quapropter
^nbsp;non dubitamus, de hoc Apostolo ea

^^ certo nobis innotuisse, quae Lucas in
° Actuum Apostolicorum Capite narravit, —

eteru

^ j de iis, quae de fatis et morte Mat-
antiquitus ferebantur, - et de honore,
. ^^^^^rioribus seculis habito, conff. quae repe-
de Anonymi Actis S. Matthiae, versis
^^ ^eôraeo, apud Fabricium , 1. 1., pg. 782,
Gave (1).

Ex

^ hac autem antiquorum de ejus fatis fac-
Vel incerta ac vaga traditione, vel si-
'^emo argumentum petat contra Aposto-
sapientiam, qua Eum apostolica dignitate

1nbsp;operis titulus : Apostolische Oudheden, I,

74

ornaverint! Etenim inter illos quoque, 1

Ipse Jesus creavit, Apostolos nonnulli f^ei^

A post®'

quorum^solum nomen , nec ulla facta aa ï
ritatis notitiam pervenerint. Ac fien P

. e ita

ut quot;Matthias in remotissima ahqua region
euangelium Christi, per longius aut brevius
poris spatium, vel optimo successu atque

-ggtlS

annuntiaverit, ut tamen de rebus, ab eo ë

alio-

ac de fatis, quibus usus est, ad Lucae
rumve cognitionem, vel pauca, vel nulla P
venirent.

§ 4.

De Sortis subsidio, in Apostoli

coöptatione,

Christi sectatoribus adhibito, agitur -

id

Restât ut de eo paucis disputemus, ^^
de sortis usu, in Matthiae in Apostolor^^'^

coetum coöptatione, a Petro sociisque a

judicandum sit. Quaeri enim potest, cum
nos ex iis Jesu discipulis, quos septuag'
habuerat prae ceteris caros sibi ac devin^^®^'

'^^iutn consensu Apostolatus candidates elegis-
' T^fnbsp;TxvTijf a^iovf, quidni eum

^ u ac voce significavermtnipsi, quem unum
successorem Apestolorumque, qui supere-

iquot;ant

' comitem ac socium designari vellent? —

quid .nbsp;...

Gos impulerit, ut, sortitione usi, rem

ipsi ad exitum perducerent, sed eam

, Domino ac Magistro, mandarent, prc-

^Ites ut Ipse quem munus apostolicum obire

significaret.

Ht

vero, antequam pergamus, benevoli mihi
l^^^tftittant lectores ut pauca moneam, quae
Pnore jam disquisitionis Parte dici potuerant;
^^ tarnen hoc loco, ut spero, a re, quam
^^■ïius, plane aliena censebuntur. - Non du-
est, quin Matthias veri nominis sortitione
^^^t^Us sit, neque uUius momenti habendum
^ ' ^ec refutatione dignum , commentum Pseudo-
^^^Ysii, de Eccles. Hiërarch. Cap. V, ^ 5
rniri studium peperisse luculenter patet,
^^J^sque meminit etiam Cave, 1. 1. pg. 349),

V \

intelligentis:

èiXf^tKCv rt «Twpov vel (rvfjt.ßo?\.ov

T» ,

«■7rcx,atAv\|/ewf, quod , de coelo descendens,
AlatfUquot;.

^^äe sese imposuerit, atque ita indicaverit

toloruo^

eum a Deo electum esse, ut Apos
choro adjungere tur. Rem ita refert BingHA
Origin, s. Antiquit. Ecclesiastf., Vol. H

IV, Cap. I, § 1 : „ Aox.iT UQI T« AÓyt*

, ^ tif

„ Óvoi^dcat ^iXf^lKOV Tl ^wpov, V7r0lt;Jgt;}A0VV

„ hfOif^lXU ^Ofü) TO» UTTO ttjg Oïl'«? iXKoy^^ ^^

¥

„ êsiyfAivov.quot; Verum haec memorare e®''
futare.

poP

Plurima autem afferri posse videntur,
tantum ad declarandam Jesu sectatorum ratioi^
agendi, sed etiam ad eam defendendam, ^
et laudandam, quippe quae prudentiam
ac pietatem, in rei gravissimae cura consp

cuam.

Quid illos ad sortis usum adhibendum
duxerit, si quaei-as: ~ latere sane eos

insti'

poterat, saepius sacris in libris sortitionis

ess®

tutae fieri mentionem. Quam adhibitam
noverant in rehus duhiis, docente historia ^^^
nis, Joz. VII, Jonathanis, 1 Sam. XIV :
et Jonae, I : 7; - tum ipso Deo diserts j
hente, Num. XXVI: 55 , 56; - tandem

• Vl'

rebus sacro cum cultu conjunctis, Levit. ^^
8-10. Qualem sortis usum ipsa eorum

77

viguisse, effici potest e Lucae Euang.

■ - Nec negligenda dicta Salomonea, hue

^^i'tinentia atque absque dubio iis nota, in

'■^verbiorum libro cap. XVI: 33 et XVIII:
l8 n

^uae omnia huicce Apostolorum cetero-

^'^que Jesu sectatorum consiho atque agendi
l'atiofi;

ansam dare potuerunt.

si vel sic tamen offendat ahquem sortis

» ab lis adhibitus, animadvertat vehm

''^rte non pnus usos esse, quam ipsi rem

Perduxissent, quo eam a se perduci posse

debere existimarent. Persuasum iis erat, Ju-

^Uccessorem ex Septuaginta illis discipuHs,

Jesum comitati erant, legendum esse, Nec
Vero u-

quot;IS ex omnibus promiscue sorte quempiam

Can'

di^ ^ ' ^^^ unanimi consensu, re bene ac
penter dehberata, binos indicabant. Ambo
iis judicibus, ad munus apostolicum ge-
apti sunt, neque tamen uter sit prae-
norunt. Quid igitur faciendum? Christo
'^^ndetur optio tw yL^fhoyvm^, Magistro suo
Societatis Christianae Conditori ac Do-
' cui summa auctoritas ac potentia in
atque in terra a Deo Patre data erat,
•^lïiodo vero? Sorte adhibenda, cujus rectio

est penes Dominum, docente Codice

prov-

quem maxlmo afiicere solent honore,
XVI: 33. Conf. Riehmii hoc de loco

tot»

mentatio (1) , quae dignissima est qu^
legatur.

Pio igitur ac prudenti consilio ad sortitio

instituendam adducebantur Christiani. Q^'^P'^ ^

• s ^

ter non reprehendendi sunt, ~ sed poti^

. , i^ult'^
illâ, quam hîc demonstrabant, pietate

, casw®

nominibus probandi. Iis sors non erat

. • ehr'®'

fortui tu s , sed subsidium , quo Societatis

tianae Gubernatorem usurum esse confideb^quot;^

ut Suam ipsis patefaceret voluntatem. ^

cerant ipsi, quae ut homines, sanâ ratio«®

Creatore praediti, egregio illo dono uteot®

facere poterant. Sed humanae memores

tatis atque imbecillitatis, rei exitum Vo^'

gjbi

tradunt moderandum, quum persuasissimuiïi

cnirit^^

habeant, errare humanum esse. Tum ,
Sancti, a Jesu promissi,nbsp;uberio'quot;^

nondum donati, plus sibi sumere ac trib^^®

nolunt, quam fas et par esse pu

(1) Quae occurrit in: Maandschrift voor Christen«
den heschaafden stand, IV, I, pg. 55.

animis maxima Christi veneratione
precantur : „ Tu , Domine, animorum
quot; P^^'scrutator! ex binis his fratribus nostris
^^l^m nobis indica, qui ut in posterum Ju-
locum occupet, pro unica Tua sapien-
decreveris!quot; -- Sors excidit Matthiae ;
ei porrigitur sodalitatis; statim undecim
l^^stolis annumeratur ; ipse ille Barsabas socio
^^tulatur
laudati

^'laeritur porro, utrum aliquando hoc Eccle-

^lerosolymitanae exemplum regula nobis ac
esse possit, ad quam ecclesiasticis in re-
diibia nostra decernamus. Ad quam quaes-
alii affirmando, alii negando responde-
(1)- Mota imprimis a^tque agitata est haec

fev ^nbsp;ad praesentem rem attinet ; in memoriam

cati^g^ videtur dissertatio Gisberti Voetii , de sortis
^'iisr-

^9Ue r ■ .

. wvini nominis ahusihus, qua variae sortis defi-

^'tione, .nbsp;.....

'^Itn ^^'^tmentur, quaeque docet, alicujus rei abu-

tollere ejus usum. Quae dissertatio obvia est

f^ ^^^'^rum Disputationum Theologicarum, ab eo edita-

'arte Tertia, pgg. 1194—1201.

quaestio, quum, Cornelius Epenius ^^^^

Epen) rerum sacrarum autistes, anno

; quu^

Blokzylia Wolvegam evocatus esset, qui, i
abeundumne sibi esset, an illa in station® ^^^
nendum, valde dubitaret, palam, praesenti
certe coetûs Antistibus, liaud sine precibus
tuque solenni, quaestionem sorti

dirimendam F
misit. Quem ipsum sortis usum ecclesia®» ^^
praeërat, profuturum esse confidebat (1)- ^^^ .
ro opportunitate vir doctus anonymus, edito
gulari libello , ex professo egit de hacce qua
ne (2). Cui igitur quaestioni negando respond^^^
quod egerat Epenius improbavit atque
reprebendit. ~ Huic vero

libeHo refutando «F

ram dedit Epenius , edito scripto quodam

(1) Vid. Boekzaal der geleerde Wereld, nnensi®

anni 1809.

(2) Cujus libelli titulus: de Vrage: Mag een Kerl^^^ ^^^
bij het maken van eene kieslijst, en het doen van
roep ? — mag een Predikant, bij het aannemen of j.^

van eene beroeping, gebruik maken van het Lot? ^^^^
en bescheiden onderzocht en beoordeeld. Utr. 1810

bi}'

(3) Cui titulus : Het betamelijk gebruik van het J
zonder in kerkelijke zaken, overeenkomstig Bijbel en
verstand, beivezen icycu dsïi schvijvcT vdifi ^
,, Mag een Kerkeraad, enz,''' — Amst. 1811«