DE OPHELTIS FUNERE CARMEN EPICUM,
THEBAIDOS LIBER VI 1-295, VERSIONE BATAVA
COMMENTARIOQUE EXEGETICO INSTRUCTUM,

SPECIMEN LITTERARIUM INAUGURALE QUOD EX AUC-
TORITATE RECTORIS MAGNIFICI HENRICI BOLKESTEIN
LITT. DOCT. ET IN FAC. LITT. ET PHILOS. PROF. ORD.
AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU ET NOBI-
LISSIMAE FACULTATIS PHILOSOPHIAE THEORETICAL
ET LITTERARUM DECRETO PRO GRADU DOCTORATUS
SUMMISQUE IN LITTERARUM DISCIPLINA ET PHILOSO-
PHIA HONORIBUS ET PRIVILEGIIS IN ACADEMIA RHENO-
TRAIECTINA RITE ET LEGITIME CONSEQUENDIS FACUL-
TATIS EXAMINI SUBMITTET HENDRIK WILHELM
FORTGENS E PAGO HERRNHÙT DIE II MENSIS
NOVEMBRIS ANNI MCMXXXIV HORA IV.

Studia academica absoluturus facere non possum, quin iis
viris, qui litteras me docuerunt, gratias agam.

Tibi imprimis, clarissime Wagenvoort, promotor aestimatis-
sime, quanta debeam, gratissimo animo recordor; tempori
neque labori pepercisti, ut in hoe opusculo perscribendo mihi
adesses. Quamvis mihi non contigerit, ut tuis lectionibus
fruerer, quam multa me docuisti in paranda hac dissertatione:
curani, subtilitatem, rationem philologicam. Quarum rerum me
numquam obliturum esse scito.

Tibi etiam, doctissime van Hoorn, gratiam persolvo sinceram;
comitatis benevolentiaeque, qua me affecisti non solum in studiis
meis archaeologicis sed etiam in scribenda hac disputations, me
semper memorem fore tibi persuasum habe.

Magnas tibi quoque, clarissime Vollgrapf, grates ago, quippe
qui me litterarum Graecarum amore perpetuo imbueris.

Multa et tibi, clarissime DAMSTé, debeo: humanitatis tuae
memoria ex animo non evanescet.

Grato animo etiam te commemoro, clarissime Bolkestein.
Institutio tua magno mihi usui fuit.

Nee minus te, clarissime OviNK, pro iis, quibus me instituisti,
grata memoria colam.

Nee non scholas, quas vos, elarissimi Schrijnen et Galand
(p. m.), habuistis de grammatica comparativa, magna cum
voluptate audivi.

Etiam vos, elarissimi Vogelsang, Kernkamp, Slotemaker
de Bruïne, nominatim appello, quorum lectionibus interfui.

Tu, clarissime Obbink, gratias meas accipias quaeso, cum
comiter exercitationum tuarum in Unguis Aegyptiaca Assy-
riaque mihi copiam feceris.

Magna comitate Romae in Institute Historico Neerlandico
a vobis, doctissimi Leopold et Hoogewerff, receptus assidue
vobis obstrietus ero.

Insignis deinde fuit benevolentia, quam expertus sum, cum
adibam bibliothecas, imprimis bibliothecam a v. d. Buma con-
ditam et bibliothecam Groninganam; chartariam quoque
Tabularii Campensis, ornatissimam Welcher, sine gratiarum
actione praeterire nolo. Vobis denique, collegae, qui mecum otio
Campensi fruimini, gratias refero pro adhortationibus consiliis-
que, quae mihi dedistis.

Postquam Statii Thebaidem perlegi, quod carmen epicum
olim in magna admiratione fuit sed hodie fere omnino in obli-
vionem iisse videtur, consilium cepi librum sextum commentario
exegetico instruere, quod commentarius versioque Batava huius
libri adhuc desideratur. Hue accedebat quod in libro VI multa
erant, quae studium nostrum excitarent: quomodo poeta
materiam epicam, exsequias scilicet ludosque funebres versibus
persecutus sit aetate imperatoria, quae tam longe distat a tem-
poribus illis, quibus haec fabula Graeca orta est, nee mmus
quomodo singulas carminis partes multis rebus exomaverit,
quae ab aetate heroiea abhoreant. Praeterea haec Thebaidis pars
meritis poeticis non orba mihi esse videtur. Dolendum sane est
onus suseeptum mox gravius fore apparuisse, quam ut totum
sustineremus. Qua de causa commentarium ad v. 295 terminavi
atque solum Opheltis funus traetavi ludis funebribus omissis.

Sed antequam carmen ipsum aggrediamur, nonnulla de vi
atque origine nominum „Opheltes, Archemorusquot; praemittamus.
Qua de re viri doeti inter se dissentiunt. Wekker^) nomen
Opheltis „Schlangenkindquot;, nomen Archemori „Todesführerquot;
signifieare opinatur. Fick autem nomen Opheltis cum voce
öcpeXog cohaerere existimat, ut iam H. D. Müller^) observaverat:
'OcpèhrjQ d. i. Wachstumgeber, von örpéXXeiv wachsen lassen.
Maass^) Opheltem priseum deum subterraneum fuisse putat,
qui non solum dominus mortuorum (eo modo nomen Archemo-
rus interpretatur) sed etiam largitor habendus sit. Gruppe

1) Der epische Cycl. II 350 sq. Griechische Personennamen ^ 1894,
P. 405. Hist.-myth. Unters., 1892, p. 86. Orpheus, 1895, p. 149, 40
Griechische Myth. u. Rel. gesch., 1906, I, p. 531.

nomen a voce o(pig derivandura esse putat (eadem ratione atque
Welcker), quod serpens puerum occiderat. Bene FarnelP)

whose doubtful! other name Archemoros has at least an allusion
to death and the lower world — is no secular child, but a figure
of old religion. The meaning of the name 'Opheltes', 'the giver
of increase', and his association with the snake, the earth -
animal, suggest that he, like Palaemon, is the child-son of
the earth-mother, who dies in the heat of the year. Qua de
causa Nemea media aestate agebantur, cf. Th. Klee^). —
Poetam ipsum nomen Archemori ita intellexisse apparet, ut
significaret: initium interitus .

Fabula mortis funebriumque Opheltis, quae libro quinto
sextoque Statii Thebaidis subiecta est, in litteris Graecis Lati-
nisque alicuius momenti fuit. Primum fabulam nostram in
Thebaide cyclica tractatam invenimus^). Aeschylus eandem
materiam in tragoedia c. t. Nemea exposuisse videtur. In qua
tragoedia Archemorus filius nymphae Nemeae est Asopi
filiae®). Euripidem autem in tragoedia c. t. Hypsipyle, quae
exemplum Ennianae Nemeae fortasse fuit«), similem fabulae
formam atque Statium secutum esse apparet. Forsitan poeta
noster in hac Thebaidis parte componenda earn tragoediam ante
oculos habuerit ; quam multa autem libro cuidam mythogra-
phico aut aliis fontibus debuerit®), diiudicare non possumus:
propter testimoniorum inopiam nihil pro certo affirmari pot-
est. Quod attinet ad alios locos, quibus fabula nostra commemo-
ratur aut breviter stringitur, vide Roscheri Lexicon Mytholo-

1) Greek hero cults, 1922, p. 41 sq. Zur Geschichte der gymnischen
Agone, p. 43. De fabula cf. Drexler ap. Roscher I 2853; Höfer ibid. Ill
923; C. Robert in act. phil. q. t. e. Hermes, 44, 1909, p. 399. s) Cf. Th. V.
738 sq.: et puer, heu nostri signatus nomine fati,/Archemorus. Welcker,
der ep. Cycl. II p. 375. s) Welcker, Gr. Trag. I p. 29; Ribbeck, die rom.
Trag. p. 161. «) Ribbeck I.l. p. 161, id. Trag. Lat. frg. p. 42.

A. Reussner, de Statio et Euripide, diss. Halensis 1921, p. 44.
8) Scholium illud ad Th. Ill 466 „dicunt poetam ista omnia ex Graeco poeta
Antimacho deduxissequot; solum ad hunc locum pertinere probat Wilamowitz
(Hermes 33, 1898, p. 514). De re cf. etiam Eissfeldt, Beiträge zu den
Quellen des Statius, Progr. Helmstedt 1900.

gicum^). — Poetam permulta e Vergilii carminibus sumpsisse
omnibus notum est : versus comparandos suo loco adscripsi aut
adnotavi. Est tamen ubi noster propria quadam arte et sub-
tilitate aut aequaverit certe priores aut superaverit ; quos locos
ingenio eius vere poetico attribuendos duco^).

Artifices imagines Opheltis mortis funebriumque identidem
expresserunt: sunt complura vasa, in quibus fabula nostra
depicta sit®), exstat emblema quod in Palatio c. n. e. Spada
asservatur, quo puerum circumplicatum serpentis amplexu effic-
tum videmus . Multa alia artis monumenta invenias a/ v. d.
Stoll apud Roscher enumerata .

Cf. ad 7. 2) Cf. in libro a nobis commentario instructo v. 268 sqq.
®) Cf. J. Vog-el, Scenen eurip. Trag, in griech. Vasengemälden, 1886, p. 98—
108; vide etiam Baumeister, Denkmäler I 114. 4) cf. Roscher, Myth. Lex.
I 473, Baumeister Denkmäler I 113. Roscher, Myth. Lex. I 472, 2855.

In textu constituendo plerumque Klotzii editionem praeclaram
(Lipsiae 1908) secutus sum, quae copioso apparatu critico in-
structa est.

G.nbsp;Queck, Lipsiae 1854. In praefatione nonnullas varias
lectiones et emendationes, quas viri docti protulerunt, enumerat.

0. Müller, Vol. I, Thebaidos libri I—VI (nihil ultra), Lipsiae
1870. Exomavit textum non solum apparatu critico copioso, sed
etiam multis locis comparandis et paucissimis observationibus.

A. S, Wilkins, in libro q. d. Corpus poetarum Latinorum,
Londini 1905, Tom. II p. 308 sqq. Adduntur paucae notae
criticae.

K. W. Bindewald : Statius' Thebais im Versmasz der Urschrift
übersetzt. Langenscheidtsche Bibliothek, 74. Bd, Berlin u. Stutt-
gart 1855—1910.

M. Nisard : Stace, Martial, Manilius, Lucilius Junior, Rutilius,
Gratius Faliscus, Nemesianus et Calpumius, oeuvres complètes

avec la traduction en français. Paris, chez Firmin—Didot et Cie,
1878. Est versio solutàe orationis.

A. Imhof : Statins Lied von Theben, mit gelegenthchen sach-
lichen und kritischen Erläuterungen, erster Teil (I—VI)
Ilmenau u. Leipzig 1885, zweiter Teil (VII—XII) ibid. 1889. —
Est versio metrica.

J. H. Mozley, Statins with an Enghsh translation. In two
volumes. London amp; New York 1928. Continet opera omnia poetae
nostri versione pedestri instructa.

C. Barthius, Statii quae exstant. Cum animadversionibus
locupletis, Cygneae 1664. — Ne hodie quidem nisi qui cursim
Thebaidem legit commentario Barthii carere potest.

J. A. Amar et N. E. Lemaire, Statii Thebais cum varietate
lectionum et selectis variorum adnotationibus, quibus suas
addiderunt, Parisiis 1825.

Fr. Dubner, Statii opera quae exstant. Parisiis 1845. Adiun-
guntur paucae notae.

Commentarius totius Thebaidis, quo quaestiones criticae
exegeticaeque ex more aevi nostri tractantur, non exstat.
Initium fecit :

H. Heuvel, Statii Thebaidos liber primus versione Batava
commentarioque exegetico instructus. Diss. Groningana 1932.

In iis libris, in quibus historia litterarum Romanarum describi-
tur, etiam carmen epicum nostrum tractatum invenias. Nomino :
0. Ribbeck, Gesch. d. röm. Dichtung III 224 sqq. M. Schanz,
Gesch. d. röm. Litt. H 2 p. 153.

Collegit Heuvel in Thebaidos I praefatione doctorum virorum
iudicia varia: qua de causa eo munere supersedere posse mihi
videor.

P = codex Parisinus 8051 (Puteaneus) saec. IX.
co = ceteri codices aut omnes aut praeter eos qui separatim
citantur.

D = codex Cantabrigiensis (Dovoriensis) saec. X.
N = codex Cheltoniensis saec. X vel XI.
S = codex Parisinus 13046 (Sangermanensis) saec. X.
r = codex Roffensis saec. XI.
B = codex Bambergensis N IV 11 saec. XI.
L = codex Lipsiensis I 12 saec. XL

L« = corrector aequalis, qui scholia quoque adscripsit
Q = codex Parisinus 10317 saec. X.
K = codex Guelferbytanus (Gudianus 54) saec. XI.
M = codex Mediceus Plut. 38, 6 saec. XI.

M®= corrector quidam aequalis, qui scholia adscripsit.
f = codex Monacensis 6396 (Frisingensis) saec. XI.
b = codex Bemensis 156 (DanieUs) saec. XI.
C = codex Cassellanus 164 saec. XI.

= codex Monacensis 312 (Schedeli) saec. XII.
V = codex Monacensis 19481 (Tegemseensis) saec. XII.
g = codex Leidensis 374 (Gronovianus) saec. XI.
2quot; = schoHa vel scholiasta.
? = turba librorum recentiorum.

Nuntia multivago Danaas perlabitur urbes
Fama gradu, sandre novo sollemnia busto
Inachidas ludumque super, quo Martia bellis
praesudare paret seseque accendere virtus.
Graium ex more decus : primus Pisaea per arvanbsp;5

hune pius Alcides Pelopi certavit honorem
pulvereumque fera crinem detersit oliva;
proxima vipereo celebratur libera nexu
Phocis, Apollineae bellum puerile pharetrae;
mox circum tristes servata Palaemonis arasnbsp;10

nigra superstitio, quotiens animosa resumit
Leucothea gemitus et amica ad litora festa
tempestate venit: planctu conclamat uterque
Isthmos, Echioniae responsant flebile Thebae.
et nunc eximii regum, quibus Argos alumnisnbsp;15

conexum caelo, quorumque ingentia tellus
Aonis et Tyriae suspirant nomina matres,
concurrunt nudasque movent in proelia vires,
ceu primum ausurae trans alta ignota biremes,
seu Tyrrhenam hiemem, seu stagna Aegaea lacessant, 20
tranquillo prius arma lacu clavumque levesque
explorant remos atque ipsa pericula discunt;
at cum experta cohors, tunc pontum inrumpere fretae
longius ereptasque oculis non quaerere terras.

extulerat vigilesque deae pallentis habenas
et Nox et cornu fugiebat Somnus inani ;
iam plangore viae, gemitu iam regia mugit
flebilis, acceptos longe nemora avia frangunt
multiplicantque sonos. sedet ipse exutus honoronbsp;30

Fama waart door de Danaïsche steden met rusteloos zwervenden tred
en verkondigt, dat de Inachiden ter eere van het nieuwe graf plechtigheden
houden en nog spelen bovendien, opdat daardoor hun krijgsmoed vóór
den oorlog zich tot de inspanning voorbereide en opvlamme.

Bij de Grieken was zulk een eerbewijs gebruikelijk: het eerst heeft op
de velden van Pisa de Alcide in trouw aandenken aan Pelops dezen wed-
strijd tot zijne huldiging gehouden en het bestoven haar afgewischt met
een twijg van den wilden olijf. Vervolgens werd gevierd de bevrijding
van Phocis uit de omknelling der slang; de jeugdige Apollo had dien
strijd gevoerd met zijn schichten. Daarna de eeredienst in duisternis, die
bij de droeve altaren van Palaemon gehouden werd, telkens wanneer
Leucothea haar hartstochtelijk rouwmisbaar hernieuwt en naar het strand,
haar welkom, zich begeeft op het tijdstip van het feest: dan weerklinkt
van haar weeklacht de landengte van kust tot kust en het Echionische
Thebe weerkaatst dat met klagelijk geluid. —

En nu nemen aan den wedstrijd deel de voorname vorsten, door wier
afstamming Argos met den hemel verbonden is en wier geweldige namen
het Aonische land en de Tyrische moeders slechts onder zuchten kunnen
noemen, en zij spannen de kracht van hun naakte lijven tot den wedkamp:
evenals schepen, die voor het eerst den tocht zullen wagen over de onbe-
kende zee, hetzij zij den storm op de Tyrrheensche zee, hetzij de Aegeïsche
zee willen tarten, eerst op kalm kustwater het roer en de lichte riemen
beproeven en in werkelijkheid moeilijke manoeuvres leeren kennen; en
wanneer de bemanning ervaring heeft gewonnen, dan hebben ze voldoende
zelfvertrouwen om zich verder op zee te wagen en om niet te turen naar
het land aan hun oogen ontrukt.

De helder-lichtende echtgenoote van Tithonus had aan den hemel haar
zorgenbrengenden wagen doen rijzen en voor den waakzamen teugel van
de bleeke godin vloden èn Nacht èn Slaap met ledigen hoorn. Van rouw-
klachten reeds weerklonken de wegen, van gezucht alree het tranenrijk
paleis, en de verre bosschen vangen de geluiden op en herhalen die. Daar
zit de vader zelf, de priesterbanden geslaakt, die zijn hoofd bekroonden,
zijn onverzorgd gelaat en verwaarloosde baard bestrooid met het stof

conticuit stupefacta domus, solatur Adrastus
adloquiis genitorem ultro, nunc fata recensens
resque hominum duras et inexorabile pensum,
nunc aliam prolem mansuraque numine dextró
pignora. nondum orsis modus, et lamenta redibant.nbsp;50

ille quoque adfatus non mollius audit amicos,
quam trucis lonii rabies clamantia ponto
vota virum aut tenues curant vaga fulmina nimbos.

tristibus interea ramis teneraque cupresso
damnatus flammae torus et puerile feretrumnbsp;55

texitur: ima virent agresti stramina cultu;
proxima gramineis operosior area sertis,
et picturatus morituris floribus agger;
tertius adsurgens Arabum strue tollitur ordo
Eoas conplexus opes incanaque glebisnbsp;60

tura et ab antiquo durantia cinnama Belo.
summa crêpant auro, Tyrioque attollitur ostro
molle supercilium, teretes hoe undique gemmae
inradiant, medio Linus intertextus acantho
letiferique canes: opus admirabile sempernbsp;65

oderat atque oculos flectebat ab omine mater,
arma etiam et veterum exuvias circumdat avorum
gloria mixta malis adflictaeque ambitus aulae,
ceu grande exequiis onus atque inmensa ferantur

van den rouw. Feller daartegen en met heftiger kreten dan die van een
man jaagt de moeder, van haar kind beroofd, de slavinnen door haar
voorbeeld op en vuurt ze ten overvloede aan, en zij brandt van verlangen
om zich te storten op het verminkte lijk van haar kind en telkens rukt
men haar hiervan weg en brengt haar terug.

Ook de vader zelf weerhoudt haar daarvan. Zoodra de Inachische vorsten
met ernstig gelaat het sterfhuis binnengetreden waren, toen, alsof de
ramp juist had plaats gevonden en het kind zooeven gekwetst was door
zijn wonden en alsof zoojuist de slang des doods het huis binnendrong,
toen sloegen zij zich, hoewel vermoeid, op de borst, den eenen slag na
den anderen slag; en de deuren weerkaatsten dit, fel bewogen door het
hernieuwd misbaar.

De Pelasgen merkten wel hun verbittering en trachtten de stille aan-
klacht te weren door het storten van tranen. Adrastus zelf, telkens wan-
neer hem de gelegenheid daartoe gegeven was en het huis verstomde en
zweeg, nadat het rouwmisbaar verstild was, sprak den vader spontaan
met troostrijke reden toe, terwijl hij nu eens wees op het noodlot en de
wreede loop van 's menschen leven en de onvermurwbare voorbeschikking
dan weer gewaagde van nieuw kroost, blijvende liefdepanden, zoo de god-
heid gunstig gezind was. Nauwelijks zweeg hij, of de jammerklachten
vingen weer aan. Ook hoorde de koning niet milder gestemd naar zijn
vriendelijke woorden dan de grimmig-onstuimige Jonische zee zich be-
kommert om de geloften der mannen, die over zee geroepen worden, of
de neerschietende bliksems geven om de ijle wolken. —

Intusschen omhangt men met teedere twijgen van de sombere cypres
den brandstapel, aan de vlammen gewijd, evenals de draagbaar van het
knaapje: onderaan liggen gespreid de groene bladeren en takken van de
velden.De tweede laag vraagt meer arbeid: men legt kransen van gras,
en de glooiing is bont-bestrooid met bloemen, die gedoemd zijn spoedig te
verwelken. Als derde laag van den grafheuvel rijst een hoop van Arabische
specerijen, die de kostelijke gaven van het Oosten bevat, grijze wierook in
kluiten en kaneel uit den tijd van den ouden Belus. Bovenaan is een
fluweelzachte top van Tyrisch purper en ruischend gouddraad; aan alle
kanten doen gladronde edelgesteenten het schitteren; binnen in een rand
van acanthus is een voorstelling van Linus geweven en van de honden,
die hem den dood bereidden. Altijd had de moeder het wonder-mooie bor-
duursel gehaat en placht zij haar oogen af te wenden van dat slechte
voorteeken. Met wapens zelfs en met buit behaald door de voorouders in
het grijs verleden tooit de roemzucht, die geenszins zonder doornen was,
en de trots van het geteisterde huis den brandstapel, alsof men een groot

fama iuvat, parvique augescunt funere manes,
inde ingens lacrimis honor et miseranda voluptas,

parte alia gnari monitis exercitus instat
auguris aeriam truncis nemorumque ruina,nbsp;85

montis opus, cumulare pyram, quae crimina caesi
anguis et infausti cremet atra piacula belli,
[his labor accisam Nemeen umbrosaque Tempe
praecipitare solo lucosque ostendere Phoebo.]
sternitur extemplo veteres incaedua ferronbsp;90

Silva comas, largae qua non opulentior umbrae
Argolicos inter saltusque educta Lycaeos
extulerat super astra caput: stat sacra senectae
numine, nee solos hominum transgressa veterno
fertur avos, Njmiphas etiam mutasse superstesnbsp;95

Faunorumque greges. aderat miserabile luco
excidium: fugere ferae, nidosque tepentes
absiliunt — metus urget — aves ; cadit ardua fagus,
Chaoniumque nemus brumaeque inlaesa cupressus,
procumbunt piceae, flammis alimenta supremis, 'nbsp;100

ornique iliceaeque trabes metuendaque suco
taxus et infandos belli potura cruores
fraxinus atque situ non expugnabile robur.
hinc audax abies et odoro vulnere pinus

krijgsman uitdraagt en het stoffelijk overschot van een machtigen held
naar den brandstapel voert; maar toch streelt die praal, al is ze leeg en
ijdel, de treurende ouders en de schim van den kleine wordt verheerlijkt in
zijn uitvaart. Derhalve stort men gaarne een vloed van tranen en schenkt
dit een weemoedig genot, en men draagt gaven aan tot een prooi voor
de vlammen zwaarder dan zijn jaren deden verwachten. Want zijn vader
had hem, op de vervulling van zijn wenschen vooruitloopend, kleine pijl-
kokers toebedeeld en werpspiesen en pijlen, die niet schaadden. Zelfs
fokte hij toen reeds voor hem voortreffelijke paarden van het beroemde
ras van zijn stal. En klinkende gordels en wapenrustingen, voor een
grooteren drager bestemd, brengt men aan. [Hoe onverzadiglijk was de
hoop van de moeder! Wat voor kleedingstukken maakte ze niet vol toe-
wijding voor hem uit den drang haars harten, die goedgeloovige vrouw,
en purperen pronkgewaden, de eereteekens der koninklijke waardigheid en
een kleine schepter? Dat alles wijdt de vader zelf vervuld van grimmig
verdriet aan het zwart-rookende vuur en hij beveelt zijn eigen sieraden
daarin te werpen, pogend of hij soms zijn razende smart kan verdooven
door deze te offeren.]

Elders is het leger in de weer om volgens de bevelen van den kundigen
orakelpriester een brandstapel, een gevaarte als een berg zoo hoog, op te
bouwen uit boomstronken en hakhout, om daarmee de misdaad, het dooden
der slang, te boeten en met zijn zwarten rook een zoenoffer te brengen
voor den rampzaligen oorlog. [Deze beijveren zich het woud in het schaduw-
rijke dal van Nemea te vellen, de kruinen der boomen ter aarde te neigen
en de bosschen te openen voor het zonlicht.] In een oogwenk wordt het
woud gekapt, dat door de bijl nooit één van zijn boomen heeft moeten
missen; rijk was het aan overvloedige schaduw, door geen van de dalen
van Argolis en den Lycaeus werd het hierin geëvenaard, en zijn kruin
verhief het boven de sterren: daar staat het heilig door zijn eerbiedwek-
kenden ouderdom, en naar men zegt, reikt zijn bestaan verder in het ver-
leden terug dan het voorgeslacht der menschen, ja zelfs heeft het, immer
levend, de scharen der Nymphen en Faunen zien komen en gaan. Een
jammerlijke ondergang was het bosch beschoren: de wilde dieren vluchten,
de vogels springen door angst gedreven van hun nog warme nesten. De
hooge eik valt, het Chaonisch geboomte, en de altijd groene cypres,
pijnboomen storten neer, die men gebruikt voor de brandstapels der dooden,
bergesschen, tronken van steeneiken en de taxus gevreesd ora zijn sap
en de esch, die het bloed in den gevloekten krijg zal drinken en de eik,
die door geen ouderdom verwonnen wordt. Vervolgens wordt de vermetele
den en de pijnboom met zijn geurende wonde omgehakt en de els, die het
water mint en de olm, die den wijnstokken gastvrijheid verleent, buigen

iamque pari cumulo geminas hane tristibus umbris,
ast illam superis aequus labor auxerat aras,
cum signum luctus cornu grave mugit adunconbsp;120

tibia, cui teneros suetum producere manes
lege Phrygum maesta. Pelopem monstrasse ferebant
exsequiale sacrum carmenque minoribus umbris
utile, quo geminis Niobe consumpta pharetris
squalida bissenas Sipylon deduxerat umas.nbsp;125

portant inferias arsuraque fercula primi
Graiorum, titulisque pios testantur honores
gentis quisque suae ; longo post tempore surgit
colla super iuvenum — numero dux legerat omni —
ipse fero clamore torus, cinxere Lycurgumnbsp;130

Lemaei proceres, genetricem mollior ambit
turba, nec Hypsipyle raro subit agmine; valiant
Inachidae memores, sustentant livida nati
bracchia et inventae concedunt plangere matri.

Eurydice, nudo voeem de pectore rumpit
planctuque et longis praefata ululatibus infit:
'non hoc Argolidum coetu circumdata matrum
speravi te, nate, sequi, nec talia demens

nil saevum reputans; etenim his in finibus aevi
unde ego bella tibi Thebasque ignara timerem?
cui superum nostro committere sanguine pugnas
dulce? quis hoc armis vovit scelus? at tua nondum,

hun ruige toppen ter aarde. De grond dreunt: met minder geweld worden
de wouden van Ismara ontworteld, wanneer de Boreas de kluisters van
zijn grot verbreekt en zich daarbuiten verheft; niet zoo groot is de snelheid
waarmee een nachtelijk vuur, aangewakkerd door den zuiderwind, een
bosch verwoest. Weenend verlaten de grijze Pales en Silvanus, heer van het
donkere bosch, en de schare half goden, half dieren hun geliefkoosde
rustige plekken en het woud zucht mede over hun aftocht en de Nymphen
kunnen de boomen niet slaken uit hunne omhelzing. Gelijk wanneer een
legeraanvoerder de stad door hem genomen aan de roofzieke overwinnaars
ter plundering overgeeft: ternauwernood hoort men het signaal en de
stad is niet meer. Zij sleepen weg, vellen neer, voeren mee en kapen
mateloos, ja, het gedruisch van den strijd was minder luid. En eindelijk
had men twee brandstapels van gelijke hoogte met gelijke moeite opgetast,
één voor de droeve schim, den tweede voor de goden, toen de gekromde
hoornen schalmei, waarmee men gewoonlijk de zielen van kinderen oproept
volgens het sombere gebruik der Phygiërs, het smartelijke teeken tot
rouwvertoon gaf. Men verhaalde, dat deze doodenrite van Pelops afstamde
en deze muziek heilzaam was voor de schimmen van kinderen. Niobe, door
de schichten van twee goden in rampzalige rouw gedompeld, had aldus
twaalf urnen naar den Sipylus gebracht.

De leiders der Grieken torsen doodenoffers en baren met gaven, die in
vlammen zullen opgaan en ieder voorziet vol deelname de doodenoffers
met den naam van zijn geslacht. Langen tijd daarna komt hoog op de
schouders van jongelingen, die de aanvoerder uit de geheele legerbende
had gekozen, eindelijk de lijkbaar onder wilde kreten. Lerneïsche edelen
omringen Lycurgus, de moeder wordt omstuwd door een stoet van vrouwen
en ook Hypsipyle ziet zich omgeven door een talrijk geleide. De Inachiden
beschutten haar van dichtbij, denkend aan wat er gebeurd is; haar zoons
ondersteunen haar armen met blauwe vlekken geteekend en laten de her-
vonden moeder zich overgeven aan haar smart.

Eurydice op dit oogenblik, zoodra zij het sterfhuis verlaten had, verhief
met ontbloote borst hare stem luide en nadat zij zich lang in klachten en
geween had laten gaan, sprak zij: „Niet had ik verwacht, dat ik omgeven
door dezen stoet van Argivische vrouwen, u, o zoon, zou volgen en in de
dwaasheid mijner geloften dacht ik mij uw jeugd niet zóó: want een derge-
lijk wreed lot had ik niet voorzien. Waarom immers zou ik, daar gij nog
zoo jong waart, in mijn onkunde vrees koesteren voor een oorlog met
Thebe? Aan wien der goden behaagde het den strijd in te wijden met
ons bloed? Wie durfde zulk een wandaad met zijn wapens te bedrijven? —
Ach neen! uw huis, Cadmus, wordt niet met rouw vervuld, daar is geen
kind, dat door het Tyrische volk betreurd wordt! Ik ben het, die het eerst

tranen moest storten en het eerst den wrangen dood moest zien, nog vóór
het blazen der krijgstrompetten en het trekken der zwaarden, terwijl ik
in mijn zorgeloosheid meende, dat de boezem van de voedster te vertrouwen
was en mijn kind overgaf aan haar borsten! En waarom zou ik dat niet?
Zij vertelde mij, dat zij haar vader door list gered had en dat haar handen
onschuldig waren. En ziet nu! Die vrouw, van wie wij moeten gelooven,
dat zij den doodelyken eed niet heeft meegezworen en dat zij alleen niet
bezield was door de razernij, die de vrouwen van Lemnos beheerschte,
ja die vrouw daar — hecht gij nog geloof aan haar woorden, nu zij dit
gewaagd heeft? — zoo sterk in haar liefde jegens haar vader, heeft neer-
geworpen op een eenzaam grasveld niet haar heer en koning, neen, de

bij een pad in een heilloos woud! Niet viel een giftige slang te duchten —
waarom immers was daar — wee mij! — zulk een machtig voltrekker van
het doodslot noodig? — maar een wat feller stormvlaag en takken door
den wind bewogen of een ijdele schrik had mijn kindje reeds kunnen
dooden. En hoewel beroofd van mijn lieveling, wil ik u geen verwijten
doen in mijn rouw; vast en onafwendbaar stond mij, de moeder, dit onheil
door de hand van deze voedster te wachten. En toch was jij vriendelijker
jegens haar, m'n kind, ja zoo, dat je haar slechts wilde zien en hooren,
als zij je riep, maar mij kende je niet: geen vreugde had je moeder van
je. Die booze vrouw hoorde je klagen en zag je lachen door de tranen heen
en ving je eerste stamelend praten op. Zij was steeds een moeder voor je,
zoolang je leven duurde, thans echter ben ik dat. Maar — wee mij onge-
lukkige! — ik ben zelfs niet in staat haar, hoewel zij het zoozeer verdient,
te straffen! Waarom, aanvoerders, brengt gij geschenken, waarom ijdele
doodenoffers naar den brandstapel? Haarzelf, dat is het eenige dat zijn
schim opeischt, haar, smeek ik, moet ge offeren zoowel aan den doode als
aan de diep getroffen moeder, dat smeek ik u, krijgsoversten,^ bij dit
begin van den oorlog, waarvoor ik hem dus heb gebaard! In dat geval
mogen de Ogygische moeders een even bitter sterflot te beweenen hebben
als ik!quot; Zij rukt zich de haren uit en herhaalt haar smeekbede: „Geef haar
mij en noemt mij niet wreed of bloeddorstig: ook ik zal sterven, mits ik
mijn oogen heb mogen verlustigen aan haar rechtvaardigen dood, mogen
wij in één vuur gedreven worden.quot; Terwijl zij dit luide uitriep, zag zij
ver weg aan gene zijde Hypsipyle weeklagen — want ook zij ontzag noch
*heur haren noch haar boezem — en verontwaardigd, dat zij in haar smart
dorst deelen, zeide zij: „verhindert dit tenminste, o vorsten, en gij, voor
wien het pand van ons huwelijk vernietigd is: weert die gehate vrouw van
de doodenriten! Waarom mengt zij, die rouw bracht aan mijn moeder-

at genitor sceptrique decus cultusque Tonantis
inicit ipse rogis, tergoque et pectore fusam
caesariem ferro minuit sectisque iacentisnbsp;195

obnubit tenuia ora comis, ac talia fletu
verba pio miscens: 'alio tibi, perfide, pacto,
luppiter, hunc crinem voti reus ante dicaram,
si pariter viridis nati libare dedisses

damnataeque preces; ferat haec, quae dignior, umbra.'
iam face subiecta primis in frondibus ignis
exclamat, labor insanos arcere parentes.

stant iussi Danaum atque obtentis eminus armis
prospectu visus interclusere nefasto.nbsp;205

ditantur flammae ; non umquam opulentior illic
ante cinis: crepitant gemmae, atque inmane liquescit
argentum, et pictis exsudât vestibus aurum;
nec non Assyriis pinguescunt robora sucis
pallentique croco, strident ardentia mella,nbsp;2IO

spumantesque mero paterae verguntur et atri
sanguinis et rapto gratissima cymbia lactis.
tunc Septem numero turmae, centenus ubique
surgit eques, versis ducunt insignibus ipsi
Graiugenae reges, lustrantque ex more sinistronbsp;215'

orbe rogum et stantis inclinant pulvere flammas.
ter curvos egere sinus, inhsaque tehs
tela sonant, quater horrendum pepulere fragorem
arma, quater mollem famularum bracchia planctum.

hart, gehaat als zij is, zich onder den begrafenisstoet en waagt zij het zelf
ook getuige te zijn van ons ongeluk?quot; Zoo sprak zij en zij eindigde haar
klachten en zweeg: evenals wanneer een jonge stier beroofd van de eerste
melk, wiens lichaamssterkte nog gering is en die zijn levenskracht alleen
ontleent aan den uier, hetzij door een wild dier is weggesleurd hetzij door een
herder naar wreede altaren: dan brengt de moeder, van haar jong beroofd,
nu eens het dal, dan weer de rivieren in beroering door haar geklaag,
dan weer het vee en zij vraagt de ledige velden. Dan gaat zij dralend
huiswaarts en zij is de laatste, die het droevige veld verlaat en zij roert
niet aan de voorgelegde kruiden maar wendt zich af. Maar de vader wierp
zelf zijn roemrijke schepter en de emblemen van Jupiter op den brand-
stapel en hij beroofde zich met de schaar van zijn haar, dat hem over
rug en borst golfde, en met de afgesneden lokken bedekte hij het kleine
gelaat van het kindje, dat daar lag. Daarbij uitte hij de volgende woorden
onder tranen, die van zijn liefde getuigen:

„Een geheel andere toekomst, trouwelooze Jupiter, verwachtte ik, toen
ik mij bond door een gelofte en beloofde, dat ik dit haar zou wijden, zoo gij
het mij geschonken hadt om tegelijkertijd met een plengoffer de baard van
mijn kloeken zoon plechtig aan u op te dragen; doch die woorden van uw
priester vonden geen verhooring en mijn gebed werd afgewezen: laat
zijn schim, die het meer verdient, dit deelachtig worden!quot;

Eindelijk legde men een fakkel onderaan den brandstapel, het vuur
knettert bij de onderste takken en slechts met moeite kan men de ver-
dwaasde ouders weerhouden.

Eenige Danaërs hebben opdracht zich daar op te stellen en door het
scherm hunner schilden benemen zij hun het gezicht op het jammerlijk
schouwspel. De vlammen worden rijkelijk gevoed; nooit was daar voordien
de prooi der vlammen zoo kostbaar geweest: edelsteenen breken knappend,
en een vloed van zilver stroomt, en het goud welt uit de bestikte gewaden,
en de takken glanzen van de Assyrische zalven en lichte saffraan, de
gloeiende honig sist en schuimende schalen wijn giet men uit en bekers
donker bloed en melk, een welkom geschenk voor het gestorven kind.
Daarna worden zeven ruiterafdeelingen, ieder bestaande uit honderd man,
hoog te paard gezeten, door de Grieksche vorsten persoonlijk geleid met
omgekeerde wapens en volgens het gebruik rijden ze links om den brand-
stapel heen en dempen zij de oplaaiende vlammen door het stof. Driemaal
rijden zij daar in een kring om heen, de wapens die tegen elkaar stooten,
kletteren; viermaal lieten zij met de schilden een geweldig gedruisch
hooren; viermaal sloegen de vrouwen zich op armen en borst volgens haar
rouwgebruik. In het andere vuur werpt men zieltogend kleinvee en run-

finis erat, lassusque putres iam Mulciber ibat
in cineres; instant flammis muitoque soporantnbsp;235

imbre rogum, posito donec cum sole labores
exhausti; seris vix cessit cura tenebris,
roscida iam novies caelo dimiserat astra
Lucifer et totidem Lunae praevenerat ignes
mutato nocturnus equo, nec conscia fallitnbsp;240

sidera et altemo deprenditur unus in ortu ;
mirum, opus adcelerasse manus: stat saxea moles,
templum ingens cineri, rerumque effictus in illa
ordo docet casus: fessis hic flumina monstrat
Hypsipyle Danais, hic reptat flebilis infans,nbsp;245

hic iacet, extremum tumuli circum asperat orbem
squameus; expectes morientis ab ore cruenta
sibila, marmorea sic volvitur anguis in hasta.

iamque avidum pugnas visendi vulgus inermes —
fama vocat cunctos — arvis ac moenibus adsuntnbsp;250

exciti; illi etiam, quis belli incognitus horror,
quos effeta domi, quos prima reliquerat aetas,
conveniunt : non aut Ephyraeo in litore tanta
umquam aut Oenomai fremuerunt agmina circo,

vallis in amplexu nemorum sedet; hispida circum
stant iuga, et obiectus geminis umbonibus agger

deren, die nog leven. Hier beveelt hun de priester het rouwmisbaar te
staken opdat hun jammerklachten geen voorteekenen van een sombere
toekomst zullen zijn, hoewel hij alreeds weet, dat die de waarheid zullen
spellen: rechtsom dan in een kring en met'trillende lansen keeren ze langs
dien weg terug, en ieder offert een deel van zijn wapenrusting aan het
vuur, hetzij hij een teugel, hetzij een singel aan de vlammen wil prijsgeven,
hetzij een werpspeer of een helmbos. [De velden buiten zijn vervuld van
jammerklachten en een mengeling van doffe kreten en de ooren schallen
rondom van schetterende klaroenen. Het woud ontstelt van het gedruisch:

nog is de strijdlust niet ontbrand en het zwaard nog niet rood gekleurd
van het bloed; de eerste aanblik van den strijd wordt beheerscht door het
huiveringwekkende geschal der trompetten. Mars staat hoog op de wolken
en heeft nog niet beslist, aan welk van beide legers hij de zege zal ver-
leenen.]

Het einde was gekomen: het vuur van Mulciber, vermoeid, valt uiteen
tot krimpende asch. Zij dooven de vlammen en blusschen den brandstapel
met rijkelijk water, totdat bij zonsondergang hun werk volbracht is. Het
invallen der duisternis dwingt hen eindelijk den arbeid neer te leggen.

Reeds negenmaal had Lucifer de dauwbrengende sterren van den hemel
verjaagd en even zooveel malen des nachts na het wisselen van zijn paard
het vuur der maan aangekondigd, maar de sterren, die wèl weten, kan
hij niet misleiden: zij zien, dat hij één en dezelfde is bij zijn wisselend
verrijzen. Een wonder is de spoed, waarmee menschenhanden het werk
voltooid hebben: een marmeren bouwwerk staat daar, een grootsch graf-
monument voor de asch van den kleine, en een reeks tafreelen, daarop
aangebracht, verhaalt zijn geschiedenis: hier wijst Hypsipyle aan de ver-
moeide Danaërs de rivier, hier kruipt het weenende kind, hier ligt het,
dood....; om den rand van het grafteeken vormt de schubbige slang
grimmige kronkels; men zou niet verbaasd zijn, als het stervende dier
siste uit zijn bloedigen muil, zóó natuurlijk kronkelt de slang zich om de
in marmer gebeitelde speer.

En nu komt een volksmenigte hakend naar het schouwspel van kampen
zonder wapengeweld, uit alle velden en steden derwaarts gelokt; de faam
ontbood hen allen. Ook zij komen, die de gruwelen van den krijg niet
kennen en die tot nog toe wegens ouderdom of prille jaren waren achter-
gebleven. Nooit waren op het strand van Ephyre noch op de renbaan van
Oenomaus zoo groote woelige scharen samengestroomd.

Omgeven door een groene omheining van glooiende heuvelen ligt daar
een vallei, verzonken in de omhelzing der wouden. Ruig verheffen zich
rondom de bergen, en een tweetoppige hoogte vormt de afsluiting en be-

lenta mole trahunt; idem numerusque colorque
matribus et nondum lunatis fronte iuvencis.

exin magnanimum series antiqua parentum
invehitur, miris in vultum animata figuris.
primus anhelantem duro Tirynthius angensnbsp;270

pectoris attritu sua frangit in ossa leonem.
haud ilium inpavidi, quamvis et in aere suumque
Inachidae videre decus. pater ordine iuncto
laevus harundineae recubans super aggere ripae
cemitur emissaeque indulgens Inachus umae.nbsp;275

lo post tergum, iam prona dolorque parentis,
spectat inocciduis stellatum visibus Argum.
[ast illam melior Phariis erexerat arvis
luppiter atque hospes iam tunc Aurora colebat.]
Tantalus inde parens, non qui fallentibus undisnbsp;280

inminet aut refugae sterilem rapit aera silvae,
sed pius et magni vehitur conviva Tonantis.
parte alia victor curru Neptunia tendit
lora Pelops, prensatque rotas auriga natantes
Myrtilos et volucri iam iamque relinquitur axe.nbsp;285

et gravis Acrisius speciesque horrenda Coroebi
et Danae culpata sinus, et in amne reperto
tristis Amymone, parvoque Alcmena superbit
Hercule, tergemina crinem circumdata luna.
iungunt discordes inimica in foedera dextrasnbsp;290

Belidae fratres ; sed vultu mitior adstat
Aegyptus, Danai manifestum adgnoscere ficto
ore notas pacisque malae noctisque futurae.
mille dehinc species, tandem satiata voluptas
praestantesque viros vocat ad sua praemia virtus.nbsp;295

grenst dus de vlakte een heel eind weegs effen, die grazige glooiingen en
golvende heuvels met teergroen grastapijt nog uitbreiden met geleidelijk
stijgende hellingen. Daar nemen de krijgsscharen plaats in dichte drom-
men, terwijl de opkomende zon een rooden gloed doet lichten over de velden.
In bonte menigte verzameld vermaken de helden zich met het aantal
hunner kameraden te gissen, hun voorkomen en dracht gade te slaan; dat
ze kunnen vertrouwen op zulk een geweldige krijgsmacht, vervult hen met
blijdschap. Hierheen sleepen zij honderd zwarte stieren, de kracht van de
kudde: langzaam schrijden de ontzaggelijke dieren voort; evenveel koeien
van dezelfde kleur en kalveren, wier koppen nog niet door de maanvormige
horens gesierd worden.

Daarna wordt op wagens de oude stamboom rondgevoerd, die met be-
wonderenswaardige weergave in treffende gelijkenis de fiere voorouders
vertoont. Het eerst ziet men den Tirynthiër, die den snuivenden leeuw
door klemmenden druk aan zijn borst worgt en hem de beenderen breekt.
Hem aanschouwen de Inachiden niet zonder vrees, hoewel zij slechts een
bronzen beeld zien en Hercules toch hun roemrijke held was. Als tweede
in de rij ziet men vader Inachus, aan den linkerkant van de voorstelling,
die rust op den met riet begroeiden oeverdam en rijkelijk water uit zijn
um laat vloeien. Achter hem ziet men lo, reeds in de gestalte van een koe
en zij is de smart haars vaders: zij blikt Argus aan, die bestrooid is met
nooit geloken oogen. [Maar de genade van Jupiter had haar in de
Pharische velden weer de menschelijke gedaante teruggegeven en Aurora
heette haar toen ten leste gastvrij welkom.] Dan op een wagen vader
Tantalus, niet zooals hij gekweld wordt door dorst naar water, dat hem
telkens weer ontvliedt, of zooals hij de ijle lucht omsluit in plaats van
den deinzenden tak, maar als een godvruchtig man en als gast van den
grooten Dondergod. Verderop houdt Pelops als overwinnaar, staande op
zijn wagen, de Neptunische teugels vast en Myrtilos de wagenrenner
van Oenomaus strekt zijn hand uit naar de wielen, die van de as los-
glijden en zijn wagen blijft inderdaad reeds achter, terwijl het gevleugelde
span van den ander hem voorbij streeft. En de gestrenge Acrisius en de
gestalte van den geduchten Coroebus en Danae met haar zondigen schoot,
en de bedroefde Amymone bij den stroom, dien zij gevonden had, en
Alcmena trotsch op haar kleinen Hercules, heur haar getooid met een
drievoudige maan. De tweedrachtige broeders, zoons van Belus, reiken
elkander de hand tot een verdrag, dat slechts vijandschap inhield, maar
Aegyptus staat daar met milder trekken; het valsche gelaat van Danaus
spiegelt de list van het onzalig verbond, gevolgd door den nacht van den
moord. Daarna nog tallooze gestalten. Eindelijk is de blik der helden
verzadigd en vol strijdlust haken zij naar den prijs van hun moed. —

Exordium vss. 1—24. Ludi funebres fient in
honorem Opheltis a serpente occisi. Alii
ludi enumerantur. Poetae nostro in funere Opheltis
describendo exempla non deerant: Homerus 1. XXIII Iliadis
funebria Patrocli, Vergilius Aeneidos 1. VI v. 176 sqq. Miseni et
1. XI V. 132 sqq. Palladis versibus persecutus est. Praeterea
invenimus funebria — erat, ut ait Vahlen (Ennianae poësis
reliquiae 1928, p. CLXXVII) „forma principum poetarum usu
quasi sancitaquot; — apud Ennium (Ann. VI frg. X), Silium
Italicum (Pun. X 529 sqq.), Valerium Flaccum (Arg. III 274
sqq.), Apollonium Rhodium (Arg. I 1057 sqq.), Quintum Smyr-
naeum (Posth. III 1 sqq., 525 sqq.).

1. Cf. Th. IX 32 sqq.; II 205; Verg. A. IV 173; XI 139;
IX 473 sq. Hunc versum Dracontius (VIII 442) imitatus est:
„Nuntia fama ducis totam repleverat urbem.quot; Quantopere
Dracontius Statii versus nonnunquam integros carminibus suis
recipere studuerit, exposuit Kulla (Quaestiones Statianae, diss.
Vratislav. 1881, p. 36 sqq.). multivago: adiectiva, quae compo-
nuntur cum vagus saepe apud nostrum occurrunt: montivagus
(Th. I 581, A. I 450, cf. Lucr. I 404; II 597, 1081), noctivagus
(Th. m 420; X 158; XH 132; S. IH, 5, 101), cf. Verg. A. X 216,
fluctivagus (Th. I 271, IX 305, 360; S. H, 1, 95; Hl, 1, 84).
Quorum compositorum occurrunt apud Senecam: noctivagus
(Senecae Oed. 254), multivagus (H. F. 533), montivagus (H. O.
137, Phaedr. 784). Cf. ad v. 4. Vide etiam Ernout-Robin ad
Lucr. I 3, Heuvel I. a. ad v. 265, Norden ad Vergil. A. VI 573.
Cf. etiam Th. IX 32: „Fama — vagaquot;. (Cf. Seneca, Phoen. 361:
verba rumoris vagi) — Adiect. vagus, quod vere Statianum

habendum est, in Thebaide non minus quam tricies sexies
occurrit. Etiam Seneca in tragoediis hac voce libenter usus est,
in carminibus autem Vergihi vagus non legitur. Danaas: ea
voce in Thebaide ad Graecos refertur, qui Thebams bellum
intulerunt. In Achilleide autem Statius hoc vocabulo Trojanorum
adversaries désignât (A. I 93, 553, 910 etc.). perlabitur:
Cf Verg A VII 646: „ad nos vix tenuis famae perlabitur aura ,
quo loco', ut loco nostro, perlabitur significat: furtim atque
velociter ad nos (ad urbes) pénétrât. De usu verbi labi cf
Wagenvoort: Vergils vierte Ekloge u. das Sidus lulium (Meded.
d Kon Ak. V. Wetensch. Afd. Letterk. Deel 67 Serie A 1929,
p. 26 sq) — Ad locum cf. etiam S. IV, 3, 62: „it (cod.: et)
longus médias fragor per urbesquot;. 2. Fama: habet quandam
similitudinem cumquot;Oaaa Homeri; Th. II 208 dea turhida appel-
latur IV 369 turbatrix. De prosopopoeia famae apud Verg. et.
R Heinze: Vergils epische Technik^ p. 305, 380. Cf. etiam Ilberg
ap. Roscher 1 1442 sq. s.v., Waser ap. P.W. VI1977 sqq., Gruppe
Gr. Mythol. u. Rel. II 1093, 1. sancire — sollemma — Inachidas:
acc. c. inf. pendens a voce nuntia = nuntians. 2 sq. sancire —
sollemnia — ludumque: est expressio correpta pro: feralia
ludumque sollemnem in modum agere, cf. Th. XI 344 : „feraha
sanxiquot;, et Verg. A. VI 378: tumulo sollemnia mittent (vide
Norden ad. D.'^De sollemnibus in honorem Opheltis factis cf.
Clemens Alexandrinus Protrept.: Cap. II 34 ed. Stahlin
(= p. 29 ed. Pott.): Nsfiéaoi ôè àXXo naidîov 'Aqx^^^oQO?

et L. R Farnell, Greek herocults p. 41 sq.: „part of the ntual
of the Nemean games was chthonian, for the judges wore dark
garments, and the parsley-crown was a symbol of death
according to the ancient interpretation.quot; — Verbum sancire per
zeugma etiam coniungitur cum ludumque (v. 3). Qua de causa
Nemea media aestate agerentur, vide praef. 2. novo busto: sc.
Opheltis vel alio nomine Archemori, filioli Lycurgi regis. Cuius
mors Th. V 505 sqq. (cf. S. II, 1,181 sq.) describitur: Hypsipyle,
Opheltis nutrix, „prolem infaustam Lycurgiquot; (Th. IV 742) vi-
cino in caespite reliquerat, ut eo citius Argivis aquam monstra-
ret (IV 778 sqq.). Interea serpens („sanctum dixere Tonanti
/agricolaequot;, V 511 sq.), „cui cura lociquot;, puerum destrictum

609) de ea re dicit: zwanzig Scliritt südlich (sc. vom Tempel des
nem^schen Ze„s) erhebt sich ein regelmässig gefonnSfÈrquot;
hugel mat emer Kapelle, zu welcher kleine dorische Säulen
Fragmente emes ionischen Gebälks, grosse Tuffquad^ ü'
andere Stücke von feinerem Material verbaut sM Diese

hat hegt an dem Wege, der von Korinth nach Phlius führte
wahrschemhch fiel hier auch der Weg von Argos ein aS d m
das Heer der Sieben nach dem Isthmos zog. Vielleicht war tor
^ Kreuzwege des Opheltes Grabhügel. In dem feuchten
Cypressenhazne welcher den Tempel umgab, zeigte m^ die
Stelle semes Todes und daneben einen aufgeschütteten Hügel
von emer medngen Steinmauer umgeben, innerhalb welcher

Schölte (diss. Gromngana 1933) ad Ovid, Ex Ponto I 1 1
3 Inachidas: pro Argivis (cf. v. 133, 273, 428, 661, 806). 6f ädi'
Inachms = Arg,vus (v. 38). Nomen ab Inacho (cf. ad v 2?«
denvatur, qui auctor totius Argivorum gentis putabatur (cf
Eur. Iph. A. 1086, Nicander Coloph. Antl Pal. VII 626 CaÏ
frg an. 209).nbsp;de ludis Nemeis cf. DareS^erg ft

ludi; Br. Schroeder, der Sport im Altertum p. 27 sq.; E Norman
Gardmer, Greek athletic sport amp; festivals, p. 66 sq., 223 sqq De

ludis funebribus bene egit L. Malten, Mitt. d. deutsch arch.
Inst., Rom. Abt. 38/39 (1923/4) p. 300 sqq. Cf. etiam Shower-
man'apud Hastings, Encyclopaedia of ethics (1911) IV p. 437.
super: = praeterea, insuper (ut Verg. A. I 29; II 71).
quo Martia bellis/ praesudare paret seseque accendere
virtus: quo virtus bellica ante bellum vires intendere et sese
accendere paret. Sine dubio praesudare non solum sensum tem-
poralem sed etiam finalem habet: „viribus ante exercendis ad
bellum se praepararequot;. Quod si ita est, poeta etiam verbum
praeparandi in animo habuit; itaque bellis praesudare paret =
bellis sudare praeparet. Poetam locutione periphrastica per ver-
bum parandi uti certe non exspectes. 4 sq. Martia — virtus:
per metonymiam pro virtus bellica, bellis/ praesudare: bellis
est dat. Cf. S. I praef. 10: nec quisquam est inlustrium poeta-
rum qui non aliquid operibus suis stilo remissiore praeluserit
(i. e. ante opera sua). 4. praesudare: vox a Statio novata.
Cf Th V 189: sudatus labor; Th. IV 721 sq.: ducibus sudatus
Achaeis ludus. Cf. etiam Claud, rapt. Pros. II 120: dum matu-
tinis praesudat solibus aer. — Verba composita nostro valde
placuerunt qui in vocabulis novandis aequales longe superat.
Collecta sunt a v. d. Schamberger (Diss, philol. Halenses Vol.
XVH: de P. Papino Statio verborum novatore, p. 297 sqq.). Hac
re multum differt a poetis temporibus Augusti florentibus. Cf.
Norden ad Verg. A. VI 141. Vide etiam de usu praefixorum
apud nostrum: Brinkgreve, Statii Achilleis (Brusse's Lat. reeks,
1914) p. 4 sq. Statius verbis per prae compositis valde delectatus
est. Haec sunt quae apud Verg. non occurrunt: praecelero Th.
II 497, IV 799; praecerpo Th. IX 193, S. Ill, 4, 86; praecingo
Th. IV 67; S. Ill, 2, 25; praecino Th. VIH 205; praecolo Th. II
298; praecludo Ach. I 256; S. II, 4, 3; praeduco S. V, 3, 13;
praefulguro Th. VII 502; praefuro Th. II 420; praegredior Th.
HI 601, VI 558; S. IV, 1 33; S. V. 1, 106; praelibo Th. IV 464,
Ach. II 88; S. III, 4, 60; praeluceo S. I, 2, 89; praeludo Ach. 119:
magnusque tibi praeludit Achilles = tibi (dat. commodi, non
ante te ut 1. nostro!) praeludium canit; praemonstro Th. I 67;
praemeto S. HI, 4, 11; praeniteo S. H, 7, 130; praenosco Th. I
706; IH 490; S. I, 2, 178; V, 1, 99; V, 2, 41; praepondero Th.
VHI 616; praescio Th. VIH 183. (Sed Verg. G. IV 70: praescis-

^em invenimus in actis publieis, et K. Lhquot; deT P W K m
Aecuratum eonspectum ludorum saerorum W. Chnst nrSbeffn
prolegomenis ad Pindari carmina fn LXT i

J. Ponten. Griechische uLstZtL fm^^^^^^^^
nob^ante oculos ponit. C. etiam BuSt^^^^'/trÏ/

273 (vide infra) et Block ap Roscher lquot; m,
dubitatum esse de ea ori^ne, et quot; p.^Su:;; flTr
laudans Dton, Haï. 17. Inspicias se^ealogiam qu quot;com
POSUI ad V. 268. Vide etiam Gardiner 1,1. p £ Tâo 0?,?quot;
statms h. I. breviter exsecutus est, Pindaros toi Xr M ?
copiose exposait: Hercule» post Au^iannbsp;£

Olympicos condidisse ad vetus Pelopis sepulcrum. De Pelopio
Olympico vide Block ap. Roscher III 1874. pius Alcides: Hercules
pitis dicitur, quod in honorem pro-avi Pelopis certavit. Pelopi:
dat. commodi. De re cf. etiam Hyginus Fab. 273: octavo loco
fecit Hercules Oljnnpiae gymnicos Pelopi Tantali filio, in quibus
ipse contendit etc, — Vide etiam ad v. 283 sq. certavit honorem :
ad quem usum transitivum verbi certare cf. Apul. Plat. 1, 2:
„ut Pythia et Isthmia de luctu certaveritquot; et figura etymologica
variata quam legimus apud Varronem Men. 519: „in charteo
stadio èmtàcpiov àyœva quom (quo Bücheler) quis certavisset
animoquot;. Sed longe alii accusativi sunt occurrentes apud Plin. nat,
36, 31: hodieque certant manus (= in dubitationem vocant,
cuius artificis manus melior sit, — Thes,) ; Volcac, carm I, 1:
muitos... certare hanc rem vidimus (== certare de hac re).
7. pulvereumque — crinem: a certamine crinem pulvere Olym-
pico plenum habens: Barthius. Cf, etiam Hor. Od. I, 1, 3. fera —
Oliva: oleastro, cuius fronde victores coronabantur. Cf, Christ
ad Pind. 01. HI, 13—34, Vide etiam V. Hehn, Kulturpflanzen u.
Haustiere ® p, 103 : An der griechischen Küste Kleinasiens, auf
den Inseln und in Griechenland selbst wuchs der wilde Ölbaum
häufig, der denn auch in den homerischen Gedichten öfters
erwähnt wird; sein immergrünes Laub, das hohe Alter, das er
erreicht, seine unzerstörbare Lebenskraft, das harte Holz
empfahlen ihn der Aufmerksamkeit des Volkes u. der epischen
Sage, — Den Oleaster, von dessen Zweigen die Sieger in Olym-
pia bekränzt wurden, hatte nach Erzählung der Elier (Pausan,
V, 7, 4) Herakles von den Hyperboreern im äussersten Westen
hierhergebracht, eine Sage, die auch Pindar sich angeeignet hat
(Ol, III 13), Cf, etiam p, 118, 8. vipereo — nexu: Pytho
serpens Phocidem vexaverat. Est abl. separat. De Pythone
cf, Türk ap, Roscher III 3402 s. v. Ad sententiam loci cf. Th. I
562 sqq.: postquam caerulei sinuosa volumina monstri,/ terri-
genam Pythona deus Septem orbibus atris/ amplexum Delphos
squamisque annosa terentem/ robora, — /perculit, absumptis
numerosa in vulnera telis. — celebratur: P; celebravit w. Recte
Vollmer ad hunc locum observât (Rh. M. N, F. 51, 1896, p. 30) :
die Lesart des Puteaneus ist beizubehalten; Subject ist libera
Phocis = liberatio Phocidos, dazu Apposition bellum puerile.

Die etwa^ Mhne, aber echt Statianische Construction ist durch
celebravit mit Phods als Subject und bellum als Object .ersquot;rt

Phoc dis hberatio, quam serpens sinuosa ^raviter vexaverat. Sed
Apollo yixdum mvenis monstrum sagittis impugnavit vicitque.

Thebaide de Stace p. 322 sq. Alludit poeta ad institutionem
Pythio^m: Pythone occiso Apollo Pythia instituit. Cf i a B
Schroeder, der Sport im Altertum p. 28 sq.; Pomtow, P.W.'IV
2626 sq s. v. Delphoi. Cf. ad v. 8. De re cf. Th. 1 711- te
(= Apo Imem) viridis Python Thebanaque mater (= NiJbe)
ovantem/ horruit in pharetris. _ Apud auctores qui vocaZr
c as^cos Apolhnem prima pueritia Pythonem ocLssquot;
bdem legimus. Cf. e. g. Macrob. Sat 1,17, 52: in prima infantia •
Eurip. Iph. Taur. 1250:nbsp;Türk ap. Roscher II 8«2'

91' 108. 113, 124 125 188
185, 188, 192, 209, 248, 260, 268, 265, 268, 269 274 275 28^
289. De telibus hexametris. quorum duae paS stailS
desmunt cf. Norden Ant. Kunstpr. II 829 sqq mox: sttmL
brevgt; post Pythia instituta sunt. Vide ad v. f lo tristes .!!
Palaemoms aras: ad quam locutionem metaphoricam cf. Verg

atraque cupresso; ibid. III 805: et geminas, causam lacrim s
sacraverat aras; ibid. V 48: maestasque sacravimus trT
Arae maee ae vel tristes vocantur. quod maestitTam deX anT
Isthmia celebrabantur in honorem Melicertis, cuius corpurad

48, 2; de fabula vide Ovid. Met. IV 416 sqq., Fast. VI 485 sqq.
Cf. etiam Weizsäcker ap. Roscher III 1258 s. v. Palaemon;
Farneil 1.1. p. 39 sqq.; K. Schneider ap. P.W. IX 2248 sqq. In
nummis Corinthiis ara Palaemonis depingitur. Cf. F. Imhoof—
Blumer amp; P. Gardner: Numismatic Commentary on Pausanias
(J. H. S. VI, 1885, p. 60 sqq.). servata: = observata; simplex pro
composito. Cf. Stolz—Schmalz, Lat. Gramm.^ p. 548. 11. nigra
superstitio: religio tristis (sc. Palaemonis). Ad quam vocis
significationem cf. Th. XII 487: „parca superstitioquot; (nullo alio
loco apud nostrum legitur), Verg. A. XII 817. Sine dubio poeta
alludit ad cultum Palaemonis, qui in Isthmo Corinthi agebatur.
De re cf. Weizsäcker ap. Roscher III 1257. Epitheton nigra for-
tasse hoc modo explicatur: heroibus ad vesperum vel noctu
immolabatur. Cf. E. Rhode, Psyche ^ p. 149. — Ritus sacros
fieri esse solitos in adyto subterraneo Maass (Orpheus p. 133)
et Bursian (Geogr. v. Grl. 11, 20) docent. Cf. Th. X 135: nigran-
tibus antris. De vocabulo superstitio cf. Edw. Müller—Graupa,
Glotta 19, 1931, 62 sqq. Vide etiam Heuvel 1. a. ad Th. I 559.
Statii pater ipse quoque poeta (Cf. P. Thomas: Le poète Stace.
Gent. Discours 1904, p. 3 sq.) in ludis Isthmiis praemia
meruerat. Apparet ex multis locis, qui spectant ad Inonem
Palaemonemque (Th. I 12 sqq.; 120 sqq.; II 380 sq.; IV 59 sq.,
562 sqq.; VII 420 sq.; IX 330 sq., X 425, XII 130 sq.; S. III,
2, 39 sq.; II, 1, 179 sq.; III, 1, 142; IV, 3, 59) poetam nostrum
ab eo multa audivisse de Corintho et de mysteriis Inonis Palae-
monisque ibi factis (vide Köstlin, Philologus Bd. XXV, 1876,
p. 506 sq.). Quod attinet ad quantitatem litterae o, quae hoc
loco longa est, ut Th. I 559; III 9; IV 86; VH 43, 47; X 195;
XII 487, quamque poeta fere semper (exceptis sc. compluribus
et nominibus graecis, e.g. Th. I 41; S. I, 5,14: Clio; Th. VI 276:
lo, et anapaestis choriambisque, et voce nostra in choriambum
exeunte) in substantivis corripuit, vide Fr. Vollmer, Statii
Silvarum libri p. 556; Hartenberger, de o finah, diss. Bonn 1911
p. 83 sqq. Etiam apud Verg. (A. VIH 187; XII 817) et Ovid.
A. A. I 417 ultima syllaba huius vocis longa est. animosa: hoc
adi. proprie pertinet ad gemitus (nos: hartstochtelijk rouw-
misbaar) . De enallage quae dicitur cf. Norden ad Verg. A. VI 2.
Adiectiva in — osiis desinentia quae in carminibus epicis Statii

occurrunt Heuvel ad Th. I 217 collegit. 12. Leucothea: Ad
sententiam loei cf. IX 401 sqq.: „qualiter — Leucothean planxis-
se ferunt.quot; Erat nomen Inonis, matris Palaemonis, postquam de
rupe in mare inter Megaram et Corinthum desiluit (Flut. symp.
5, 3, 1:0 Kalfjg Sqó/uos) et dea maritima facta est. Cf. apud
nostrum S. IV, 3, 60: Inonis — Isthmos (cf. Odyss. V 333 sqq.;
Hes. theog. 976; Pind. Pyth. 11, 3; Schol. Eur. Med. 1282 sq.;
Ovid. Met. IV 416—542). De Leucothea in nummis depicta cf.
Head, Hist. num. p. 404; Imhoof-Blumer-Gardner, Numism.
Comm. p. 61 sq. (J. H. St. 1885). Cf. etiam Nilsson, Griechische
Feste p. 431: „die berühmteste Kultstätte der Ino war auf dem
Isthmos, wo die Sage die Kadmostochter von dem molurischen
Felsen ins Wasser springen lässt. Auf dem Wege nach dem
Prytaneion in Megara hatte sie ein Heroon und empfing dort
ein jährliches Opfer.quot; — Subtili modo Farnell 1. 1. p. 35 sqq. de
Leucothea disseruit; consulas etiam Eitrem, P.W. XH 2294 sq.;
Schirmer ap. Roscher II 2012 s. v. Leucothea et Palaemon apud
auctores Latinos exemplum artissimi vinculi matrem inter
et filium est naz è^ox^jv: Verg. A. V 823, G. I 437; Ov. Met. IV
542; Cic. N. D. 3, 15, 59; Claudian. 10, 154—156 (Epithal.
Honor.), Apul. Met. IV 31. Dolor Leucotheae, cuius apud poetas
tragicos mentio fit, in proverbium abiit ('Ivovg äxr}, Suid. s. v.;
Zenob. 4, 38; Aristid. or. 3, 42; Plut. Camill. 5; Horat. Ep. ad
Pis. 123: flebilis Ino, Hygin. fab. 4). Cf. etiam Th. IV 59: it
comes Inoas Ephyre solata querellas. amica ad litora: expressio
compendiaria (cf. Brinkgreve 1.1. p. 13) pro: ad htora quae ei
amica fuerunt cum homo fuit. Cf. Stat. Achill. I 24: fluctibus
invisis iam Nereis imperat Helle = Helle heerscht, thans als
Nereide, over de golven, haar eens [toen zij nog mensch was]
gehaat. De plurali qui dicitur poetico, cf. Norden, Aen. VI
p. 408 sq.; Kroll, Studien z. Verst. d. Lat. Lit. p. 258. 12/13. festa
tempestate: Isthmia, quae erant trieterica, mense Aprili ageban-
tur. Cf. Christ, Pindari Carmina p. LXVI; Th. Klee, zur Ge-
schichte der gymnischen Agone p. 53. — Tempestas pro tempore
ponitur, ut in prisca latinitate; contra ceteris locis Statianis
haec vox idem valet atque procella. 13/14. conclamat Isthmos
— responsant Thebae: per metonymiam usitatissimam pro
incolis. De re cf. Clemens Alexandrinus Proptrepticus Cap. II 34

(ed. O. stahlin) : 'lad-juoi dè oxv^alov ngoaémvaev è?,eeivov rj êaXana
Kal MehxéQtfjv oêégnai id quot;laêfxia, et Famell 1.1. p. 40. Vide etiam
ad V. 12. uterque Isthmos: perperam Lachmann coniecit:
utrimque; cf. Th. I 157: limes uterque poli; I 335: in mediis
audit duo litora campis (sc. Isthmi); VI 675: utrumque
Alpheon; Gat. XXXI 2: uterque Neptunus; Ov. Met. I 338: uter-
que Phoebus (oriens et occidens). 14. Isthmos: saepe occur-
runt in Thebaide nomina Graece terminata e. g.: Alpheos
(I 272), Arctos (III 685), Myrtilos (VI 285), Euneos (ibid.
343), Ti'tyos (ibid. 753), Hesperos (ibid. 581). Nomina urbium
et insularum, si quidem significant urbes Graeciae ipsius et
insulas Cycladum, ad unum omnia Graecam terminationem ser-
vaverunt. Quem usum poetae etiam ad plerasque urbes reliquas
insulasque detulerunt. Vocem Isthmos Graece terminatam
invenias: Th. 1120, II183, IV 62; S. III, 1,142; IV, 3, 60; Senec.
Phoen. 375, Med. 45, Thy. 112, H. O. 83, Lucan. 1101. De ceteris
nominibus cf. Zwiener, Bresl. phil. Abh. 9 Bd. 6 Heft. (1909)
p. 130 sq. De Isthmo cf. Bursian Geogr. II p. 20 sqq.; Fimmen,
P. W. IX 2256 sqq. Echioniae — Thebae: Echion unus e quinque
superstitibus Spartis {JTiagraïg) idemque pater Penthei fuit.
Cf. Ovid. Met. III 126. Cf. etiam Waser, P. W. V 1924 sq.;
Seeliger ap. Roscher I 1213. Adiectivum Echionius = Thebanus
saepe apud nostrum invenitur (H 90, 253, 310, 610; I 169 etc.).
responsant flebile: per metaphoram. Cf. Ovid. Met. XI 53: res-
pondent flebile ripae; Ovid. Rem. 36: flebile cantat amans.
Contra Cic. Tusc. H 49: flebilis Ulixes lamentatur. Ad senten-
tiam loei cf. Verg. A. XII 756 sq.: „ripaeque lacusque responsant
circa.quot; Cum apud poetas scriptoresque pedestres, qui ante
Augusti aetatem floruerunt, accusativum adiectivorum pro ad-
verbio usurpatum rarissime inveniamus, apud poetas classicos,
qui vocantur, affatim exemplorum exstat et praecipue apud
Vergilium. Cf. Norden ad Aen. VI 401, 467. Etiam Statius ea
figura libenter utitur: e. g. Th. VH 584: immane frementis
(cf. Verg. A. XH 535: immane frementi); Th. VI 790: horren-
dum stridens (cf. Verg. A. VI 288: horrendum stridens); 227:
multa gemunt; 429: furiale minatur; 667: grave mugit (cf. Th.
X 922: arcanum mugit; XI 214: falsum mugit); Th. IV 146:
mortale sonans = Verg. A. VI 50; Th. XH 55: queritur mise-

rabile; S. V, 3, 36: molle quiescis. Vide de ea re H. Priess, Usum
adv. quatenus fugerint poetae Latini quidam dactylici, diss. Mar-
burg 1909. Quod attinet ad sensum huius loei, notum est e Pind.
Pyth. 11, 2 et Plut. apophth. lac. p. 228 E C—jiegl rrjg isQovgyiag
xai xov TiÉvêovg, i]v Tioiovvxai tfj AevKoMa) Leueotheam, filiam
Cadmi, Thebis esse eultam. Vide Sehirmer ap. Roseher II 2012;
Nilsson, Grieehisehe Feste p. 432; Farnell 1.1. p. 38 et seriptorum
testimonia quae ibi enumerantur; novissime (1925) Eitrem,
P.W. XII 2294. eximii regum = eximii reges. Quorum nomina
enumerantur ad v. 38. Ad genitivi usum ef. Th. II 152:
egregii iuvenum. 15. quibus — alumnis: quorum origine,
cf. Ov. Met. IV 421: „alumno numinequot; quo loco aeque atque
nostro vox alumnus vim antiquissimam participii retinuisse
videtur. Vox alumrms saepe invenitur in exitu versus,
ef. e.g. 378, 824, III 439, IV 148, 638, 779; V 54, 462, 501.'
Argos: forma Graeca, ut v. 515, IV 672; XI 211; XII 82, 549;
A. I 419. Ceteris locis forma Latina Argi oceurrit, (ef. Varro
ling. 9, 89: latine Argi dieimus) qua sola Verg. utitur. Cf.
Norden ad Aen. VI 840, et vide ad versum praecedentem.
16. conexum caelo: sc. est; caelo est dativus. Cf. S. I, 4, 120 sq.:
conexa earinae cymba minor; II, 4, 12: conexus ebori virga-
rum — ordo. caelo: per metonymiam pro caelicolis. Cf. e.g.

matres: = quorumque ingentia nomina tellus Aonis et Tyriae
matres cum suspiriis commemorant. ingentia-nomina: ef, de usu
hyperbolico vocis ingens Kroll, Studien z. Verständn. d. röm.
Lit. p. 272. Tellus Aonis: = Boeotia. Cf. Hirsehfeld, P.W. I 2657.
Adieetivum derivatum dicebatur a nomine quot;Aagt;v, quod erat filii
Neptuni et regis antiqui Boeotiae. Nomen Aonis suf fixum femi-
ninum Graecum -is pro Latino -ia induit, quod vox Aonia, quae
in tribraehyn exit, in hexametro locum non habet. Cf. Th. XI
644: qualis Marathonide silva, pro Marathonia; A. I 821: Sey-
reides ibant, pro Scyriae (vel Seyriades, cf. A. I 367); S. II, 2,
34: Ephyres Baeeheidos, pro Bacchicae (vel Baeeheae); S. IV, 4,
90: silvaque Heliconide festis, pro Heliconia. Quae omnia
Statins ipse novavit. Sed Th. VIII 567 al. (cf. Ovid. F. I 490)
Aonius posuit, quia metrum non vetabat; quod adieetivum iam
Alexandrinis temporibus usitatum esse ex Apollonio Rhodio

(III 1179, 1185) apparet. Tyriae: = Thebanae. Feminae Tyriae
dicuntur, quod Cadmus Thebarum conditor filius regis Punici
Agenoris erat. Post Herodotum (Lib. II 49 in fine: nagä Kdd/xov
re tov Tvgiov) Cadmus semper Tyrius habetur. Cf. etiam
Eurip. Phoen. 639: Kaöfiog xävde yäv TvQiog. Fabulam tractat

0.nbsp;Crusius ap. Roscher II 825. matres: = feminae, ut 689; II
480; III 53,126,196, 377, passim. Cf. Verg. A. II 489, 797; V 622,
654, 715, 750 etc. suspirant nomina: cum suspiriis commemo-
rant. Est expressio correpta. Quod attinet ad usum transitivum
verbi suspirare cf. Tib. IV 5, 11 et Kirby Flower Smith ad
locum. De verbis intransitivis cum acc. vocis similis coniunctis
cf. Kühner-Stegm. II 1 § 71, 2b. Addo observationem Lactantii
Placidi (ed. R. Jahnke 1898) ad locum nostnim: suspirant
autem nomina, quia virtute Graecorum orbabuntur maritis

se et corpore nudo vires intendunt, ut proelientur. in proelia
vires: eodem loco versus in proelia legitur Th. VII 21. Cf. Verg.
A. IX 499: ad proeha vires, nudasque — vires: per figuram
quae dicitur enallage adiectivi: viri enim nudi sunt, qui vires
in proelia movent. His verbis poeta ad yvjuvov oxädiov alludit.
De talibus „ludis etymologicisquot; cf. Vollmer ad S. HI, 2, 109;

1,nbsp;1, 6; Norden ad A. VI 27; Heuvel ad Th. I 98, 327. Cf. etiam
Th. VI 342 sqq.: atque omine dictus/ Euneos Argoo. Quod
attinet ad adiect. nudus cf. S. HI, 1, 152: nudosque virorum
certatus; S. V, 3, 54: vis nuda virum; S. HI, 1, 146 nudas
palaestras; Th. IV 229: nudaeque modos virtutis; Th. I 413:
nudamque lacessere pugnam. in proelia: Heinsius: in pulvere,
quod mutari necesse non est. Cf. praeterea Th. VII 22. 19. ceu:
comparationes a navigatione petitae crebro apud nostrum
exstant: e.g. Th. I 193 sqq., 370 sqq.; II 105 sqq., 193 sqq.; HI
22 sqq.; IV 24 sqq., 805 sqq.; VI 451 sqq., 799 sqq., 483 sqq.;
VH 139 sqq., 791; IX 141; X 13; XI 520 sqq. Claudianus
(XXXII 1 sqq.) hanc comparationem imitatus est. Etiam apud
Nemesianum (Cyneg. 58 sqq.) navis describitur, quae non
audens protinus mari se committere ante sinum experitur quam
altum petit:

Cf. M. Kulla, Quaestiones Statianae, diss. Breslau 1881, qui
uberrime de imitatoribus Statii disputavit. De Vergilii ratione
comparationum adhibendarum, quem noster praecipue secu-
tus est, vide Norden ad A. VI270. Cf. etiam Kroll, Studien p. 165
sq., qui egit de comparationibus in poësi epica occurrentibus.
Hac comparatione poeta nobis navem mercatoriam ante oculos
ponere videtur. Cum naves mercatoriae velis tantum utentes
proveherentur, magni momenti erat nautas peritissimos esse
pandendi contrahendique vela (cf. v. 23: experta cohors). Con-
sulas de re A. Köster, das antike Seewesen p. 167 sqq. Remi in
usu non erant nisi quibus naves verterent vel in portum intro-
ducerent (v. 21 sq.: levesque — remos). Clavus semper a puppis
latere pendebatur: cf. imagines 41, 42 apud Koster 1.1. Compa-
rationes nulla particula rem comparatam praeeunte his vocabulis
adiunguntur: ceu: Th. VI 69, 298, 522, 715; H 418; HI 356;

IVnbsp;95; 737; V 5, 86; VH 560, 638, 680, 709; VHI 209, 237, 392,
587 passim; qualis: I 105, H 563; HI 56, 432; IV 494, 550, 782;

Vnbsp;11, 165; VI 665, 716 passim; qualiter: 1193, VHI 460, IX 401;
quantus: I 475, HI 594, X 511; quantus non: VI 806; non
tantus: VI 253, VH 407, IX 437; quae tantum: VI 405; sic
H 168, IV 24, 7(T5, 794, 805; V 330, 426, 704; VI 320, 578, 685,
799, 893 passim; non sic: VI 107, 864; IX 115; ut: I 479, H 553
675; HI 604, 671; IV 69; VI 114, 483 passim; sicut: VIH 286;'
velut: H 105, 411; IV 315, 363; V 723, VI 451 passim; ac velut
cum: V 599; ac velut si: VH 436; non secus: H 236, HI 255,

VInbsp;186, X 182, 619; XH 169; non aliter: IV 139, V 203, VI 598,
VH 791, IX 27, X 246; haud aliter: HI 45, 140; VI 880, XH 66,'
aequus: I 536, HI 13; nec degener: VI 337; ocior: VI 386, 521,
602; XI 483; non ocius: HI 317; non blandior: IX 329; non
crebrior: VI 422; nec clarius: HI 188; non fortius: VHI 82;
non mollius: VI 51; non saevius: X 76; non (nec) plura: II 165,
XH 478; instar: I 419; in speciem: I 485; more: V 593, VH 402,
VHI 71; in morem: V 593. ausurae: cum audacia vecturae. De
hoc usu praegnanti verbi andere cf. Vollmer ad S. I, 1, 85;
Forbiger ad Verg. A. II 347; Heuvel ad Th. I 439. Ad loci'sen-
tentiam cf. Vollmer (ad S. HI, 2, 61): „die übliche Verwün-

schung der Schiffahrt — gestreift oder in besonderem Zusam-
menhang geändertquot;; Wagenvoort, Varia Vita ^ p. 184. Cf. etiam
Columella I, praef. 8: „terrestre animal homoquot;, et K. Fl. Smith
ad Tibullum I, 3, 37—40 (The elegies of Tib., New York, 1913),
qui multus locos collegit. trans alti ignota: = trans mare ignotum.
Cf. Th. V 486; XII 515; Verg. A. II 203. Eodem sensu numerus
singularis adhibetur: Th. IV 61; S. II, 2, 139; III, 2, 6. Cf. Verg.
A. I 3. biremes: = naves. Cf. Verg. A. I 182: Phrygiasque
biremes, Luc. Ill 534: ordine contentae gemino crevisse libumae;
Sil. Ital. XVII 275 sq.; Lucan. X 56; VIII 562. Vox hiremes hoc
solo loco apud nostrum occurrit et per metonymiam pro navibus
usurpari videtur, quia verisimile non est poetam in hac com-
paratione heroica tempora ante oculos habere. Vergilius autem
(A. V 119) obliviscitur Corinthios non prius quam tertio ante
Peleponn. bellum saeculo prima triremes aedificasse (cf. Thuc.

I,nbsp;13). Consule Ladewig-Jahn ad Verg. A. V 119. De re cf.
A. Köster, das antike Seewesen p. 96 sqq., p. 104 sq.; F. Miltner,
P. W. Suppl. V 939. 20. Tyrrhenam hiemem: talem tempes-
tatem qualis in mari Tyrrheno fieri solet. Etiam Horatius mari
Tyrrhene se credere valde periculosum esse putat (cf. Od. I,

II,nbsp;6; IV, 15, 3). Hiems per metonymiam usurpatur pro tem-
pestate, ut Th. I 348, 370; II 144; III 26, 48, 435, 584; IV 706;
VII 88, 721; IV 308; XI 522; XII 653; S. I, 3, 95; 4, 121; 6, 23;

III,nbsp;2, 44; V, 2, 5; Ach. I 54, 444, 489. Cf. Verg. A. I 122; III
195: „imber noctem hiememque ferensquot;. Etiam in oratione
pedestri, e.g. Nep. Att. X 6: qui navem ex hieme marique
scopuloso servat. Cf, etiam Graecenbsp;stagna Aegaea: mare
Aegaeum. Cf. Th. VII 718; Verg. A. X 765: Nerei stagna.
Maris tumultus et tempestates plerumque ita describuntur, ut
pro mari universo partes maxime infestae naufragiisque
famosae ponantur: Th. II 105 sq.: magnum Ionium; III 23:
fluctibus loniis; VI 52: trucis lonii rabies; III 433 sq.: magno-
que Aegaeo; III 594: Tyrrheni gemitus salis; IV 805: Ambracii
ponti; X 623: Libyco ab aestu. lacessant: PC; lacessunt: co.
Lectio rarior Puteanei praeferenda est. Est coniunctivus poten-
tialis; de hoc usu cf. Stolz—Schmalz, Lat. Gramm.® p. 780.
Quod attinet ad coniunctionem stagna lacessant cf. Hor. Od, I,
35, 7 sq.: quicunque Bithyna lacessit Carpathium pelagus

carina, seu hiemem seu stagna lacessant: zeugma. — Sententia
loci est: sive procellae iis tolerandae sunt sive mari tranquillo
utuntur. 21. tranquillo — lacu: poeta his vocibus non
quemvis lacum désignât sed sinum profundum et tutum
a fluctibus vehementibus, ut sinus cui nomen est Crater
qui est ad Neapolim; quae urbs patria fuit poetae nostri.
Quo in sinu Statium saepe nautas se exercentes vidisse
verisimile est. Adiect. tranquillo sensu proprio usurpari videtur.
Cf. Muller, Altital. Wörterb. s. v. tranquillus. — Hanc inter-
pretationem iustam esse etiam demonstrant quae infra (v. 23)
leguntur: „pontum inrumpere — longiusquot;. Cum significatione
vocis lacus supra tractata apte comparetur lacuna et vox Italica
la.guna. Bene vertit Imhof (Statius, Lied v. Theben, 1885):
So, — prüft man vorher auf ruhiger Bucht das Steuer u. Tau-
werk, contra Mozley (Loeb 1928) : „lakequot; et Bindewald (ed.
Langenscheidt) : „Seequot;, quibus interpretationibus non adstipu-
lor. arma: = armamenta, ut saepe. 22. explorant: sintne apti
temptant. Eundem sensum praegnantem verbum habet apud
Verg. A. IX 169 sq.: portas explorant = claustrorum obicum
compagium firmitudinem examinant, ipsa pericula discunt: Hic
locus non sine difficultatibus est: quomodo enim in sinu tran-
quillo navigantes nautae pericula discere possunt? Mea sententia
vocem periculum significationem antiquissimam sc. temptatio-
nis habere verisimile est. Ad quem vocabuli sensum cf. e. g.
Ter. Eun. 476, Cic. in Caec. Div. c. VIIL Cf. F. Muller, Altital.
Wörterb. s. v. periculum. Etiam animum attendas ad verbum
experta, quod sequitur: de quo Statii amore etymologiae cf.
ad V. 18. Quod ad versus formam attinet: v. 22, 107, 116, [229],
345, 403, 414, 499, 511, 527, 534, 571, 586, 594, 749, 779, 785,
789, 815, 888, 901, 903, 926 in initio et in fine verbum habent;
V. 148, 174, 490, 511, 641, 671, 746, 768, 810 etiam homoioteleu-
ton praebent. Cf. e. g. v. 148 : credo sinus fidos altricis et ubera
manc^o. Vide etiam Norden Verg. Aen. VI p. 392 sq. 23. experta:
sc. est. Saepe in perfectis passivi noster verbum esse omittit.
Cf. Th. VI 58, 64, 94, 115, 121, 135, 176, 200, 201, 237.
23. cohors: = turba navalis. Cf. Verg. A. III 563. fretae: omit-
titur sunt. Cf. Th. II 539: quo duce fréta cohors. pontum
inrumpere: Cf. Th. IX 343: „altrices inrumpis aquas.quot; Barthius

ad locum nostrum: non enim sine impetu mare ineunt navigia.
innimpere fretae: fretus construitur c. inf. per analogiam
adiectivorum paratus, certus, avidus, contentus etc. (ct. ßgadvg
Uysiv talia). Vide de re Stolz—Schmalz Lat. Gramm.® 1928
p. 579. 24. ereptasque oculis — terras: Hisce verbis nautarum
antiquorum metus maris alti expressus esse videtur. Cf. Verg.
A. Ill 192 sq., V 8 sq.; Lucr. IV 436; Hor. Od. III, 27, 31; Ovid.
Trist. I, 2, 23; Sil. Ital. HI 157, cf. Vollmer ad S. HI, 2, 79. —
Romanorum naves mercatoriae stabiles erant, transtris per-
petuis constratae, ad maris usum aptissimae. Qua de causa
maris itinera longinqua faciebant, immo compendia viarum iis
in usu erant, longe aliter atque navibus longis quae leviter con-
structae et a remigibus promotae semper litus tenebant. (Cf.
Köster, das antike Seewesen p. 186 sq.).

vss. 25—53. Hora matutina duces Argivi ad
regia m Lycurgi patris Opheltis adeunt.
Adrastus Lycurgum consolatur. Cf. Verg. A. XI
182 sqq., quos versus Statius dihgentissime persecutus est. Cf.
etiam Rias XXHI 109 sqq. 25. Solis orientis cadentisve
descriptionem Statius in deliciis habet: cf. Th. I 336 sqq.; II
527 sq.; HI 407 sqq.; V 177 sqq.; VII 470 sqq.; VIH 271; X 1;
XH 1 sqq., 50 sqq., 228 sqq., 563 sqq. Qua in re Statio convenit
cum ceteris poetis aequalibus suis, e quibus prae ceteris Montani
lulii Seneca mentionem facit (Ep. 122, 11): „recitabat Mon-
tanus lulius carmen, tolerabilis poeta —. ortus et occasus liben-
tissime inserebat.quot; Vide inprimis Weinreich, Senecas Apocolo-
cyntosis (1923) qui enumerat multas jiegicpQaoeig temporum
diei vel anni. Descriptionem solis orientis cadentisque cum
rebus congruere ut apud Vergilium (cf. Heinze, Virgils epische
Technik^ p. 366 sqq.) putandum non est. laboriferos: Pco;
Lachmannus male coniecit: ubi roriferos. Sed cf. Verg. A. XI
182 sq. (vide supra). Quem locum et ipse respiciens recte
Damsté (Mnem. 1908 p. 389 sq.) haec scribit: „(Lachmann)
sine causa locum nostrum vexavit. Statius enim epitheto
laborifer, quod apud Ovidium (Met. IX 285) et in Silv. IV, 6, 26
idem est quod laborem perferens, novam vim subiecit, ut Ver-
gilianum illud novaret (Aen. XI 183), postquam ipse de Somno

iam cecinit (Th, I 341) : grata laboratae referens oblivia vitae.quot;
Quod attinet ad vocem lahoriferos, Statius identidem utitur
adiectivis compositis (vide ad v. 1 multivago) et adiectivis in
-fer et -ger syllabas exeuntibus, quae omnia enumerat B. Deip-
ser (Diss. Phil. Argent. 1881 vol. V p. 217 sqq.). — Apte cf.
Seneca solis ortum describens: Labor exoritur durus et omnis/
agitat curas aperitque domos (H. F. 137 sq.). caelo: est dat.
finalis. Cf. Verg. A. II 688: caelo palmas cum voce tetendit;
ibid. II 250: ruit Oceano nox; V 451: „it clamor caeloquot;. Quam
vocem Statius in locum Vergilianum supra laudatum inseruit:
Aurora interea miseris mortalibus almam extulerat lucem
referens opera atque labores. Tithonia: sc. coniunx = Aurora,
ut Th. XII 3 ; S. I, 2, 45 ; IV, 6, 16 ; V, 4, 9 ; Val. Flacc. I 311 ;

IIInbsp;1. Contra Verg. A. VIII 384: Tithonia — coniunx; Ovid.
Fast. Ill 403 : Tithonia coniunx ; Sil. Ital. I 576 : Tithoni coniunx.
Cf. Rapp ap. Roscher I 1261 sq. ; Joh. Schmidt ibid. V 1022. —
Idem suffixum femininum Latinum -a huius nominis occurrit:
Th. XII 3 ; S. IV, 3, 151. Sed. S. V, 1, 34 : Tithonida maesti defi-
cient novavit metri causa suffixum femininum Graecum -is ad-
hibens. 26. extulerat, sequitur imperfectum fugiebat et praesen-
tia mugit, frangunt, multiplicant. Qua in re poetam non temere
grassatum esse demonstravit Brinkgi-eve (Statii Achilleis Ver-
klaring p. 8). Plusquamperf. quae antea facta sunt describit,
imperf. ea quae res factas consequuntur, praesentia res ipsas,
ut si poeta et auditores ipsi adsint. vigilesque — habenas: est
obiectum verbi fugiebat, usurpaturque per metonymiam pro:
habenas quae sunt in manibus deae mortales e somno excitantis.
Adiect. vigil, quae vox proprie pertinet ad deam, transfertur
ad habenas equorum Aurorae. deae pallentis: Aurorae. Cf. Th.
II 333 sq. : primo — Aurorae pallore ; Verg. G. I 446 sq. : pallida
— Aurora. Loco nostro adiect. pallens non vim luminis désignât
sed colorem neque discrepat cum adiectivo clara (v. 25). De vi
vocis pallens cf. H. Blümner: die Farbenbezeichnungen, Berl.
Stud. f. cl. Ph. u. Arch. 13 Bd 3 Heft, 1892, p. 93. Vocem pallens
Statius metro pressus adhibuit : pallidae enim rhythmo hexame-
tri obluctatur (cf. VI 210; 393; VII 653, VIII 1, II 48, HI 303,

IVnbsp;525; S. V 1, 27). Eodem modo poeta usurpavit pro algidis:
ripis algentibus (S. I, 3, 44) ; pro aridas: arentes — ripas (Th.

Inbsp;39; V 522, IX 499); pro caliginosus: caligantes — Mycenas
Th. I 325; pro fervido: ferventi durescunt — limo Th. IV 701;
pro lividas: liventisque manus Th. II 514; S. V, 5, 12; pro
puberes: pubescentes — anni Th. IX 765; pro squalidas:
squalentes nectat tunicas Ach. I 432; pro umido: umenti car-
pens — oscula vultu (Th. Ill 711; V 177; IX 454; X 148; Ach.

IInbsp;1; S. Ill, 1, 145). De re vide: H. Schubert, de Statii artis
grammaticae et metricae ratione. Diss. Gryphiswaldensis 1914
p. 17 sqq. 27. et Nox et: de ea monosyllaborum coacervatione
a poetis plerumque evitata et a Quintiliano (IX, 4, 92) vitupe-
rata cf. Norden ad Verg. A. VI 791; Heuvel ad I 415. Nox et
Somnus: abundant Statii carmina rebus abstractis in deos con-
versis e. g.: Ardor (IV 662), dementia (XII 482), Decor (II
287), Discordia (H 288, V 74; VII 50), Dolor (II 288), Fides
(XI 98), Fuga (X 559), Furor (HI 424, IV 661; V 74; VH 52;
X 558), Ignavia (X 90), Impetus (VH 47), Insidiae (VII 50),
Ira (III 424; IV 661, IX 833, II 287, VII 48), lustitia (II 360),
Luctus (II 287, HI 126), Metus (IV 662, VII 49) et multis
aliis. Plurima inveniuntur in nummis aetatis imperatoriae.
Cf. e.g. Bemhart, Handbuch zur Münzkunde der röm. Kaiser-
zeit 1926 (Index); Mattingly — Sydenham: The Roman imperial
coinage Vol. I (1923) p. 253., Vol. II 1926 p. 515. Cf. etiam
H. Usener, Göttemamen p. 364 sqq.; H. L. Axteil, The deifi-
cation of abstract ideas in Roman Lit. amp; Inscr. Diss. Chicago
1907 (Index); Wissowa, Rel. u. Kult d. Rom. ^ 1912 p. 327 sqq.
Addam verba insignia Welckeri (Kleine Schriften I p. 399) de
Statio disserentis: Mag manches einzelne von Griechischen
Vorgängern entlehnt sein, es verschwindet gegen die vorherr-
schende römische Götterpoesie, gegen die grosse Rolle der
Tisiphone, des Bacchus, des Mars, und der Bellona und diese
vielen langweihgen Götter von dem Geschlechte derer auf den
römischen Münzen, Virtus, Fortuna, Ira, Pavor und Furores,
Quies, Oblivio and Ignavia und so manches, was durch den in
den römischen Malereien der Zeit herrschenden Geist weit mehr
als durch das altgriechische Epos Aufklärung erhält. Cornu
fugiebat Somnus inani: Cf. Th. II 143 sqq. illos — fessos —
cornu perfuderat omni/ Somnus; V 199: Somnus et implacido
fundit gravia otia cornu; X III: haec (sc. manus Somni) cornu

oblita remisit. Etiam Val. Flacc. VIII 72 et Sil. Ital. X 352 sq.
Somno cornu tribuunt, ex quo papavera soporifera fundit.
Samnus: imaginem Somni cum cornu invenias ap. A. Springer,
die Kunst des Altertums p. 371. Cf. etiam Sauer ap. Roseher
I. p. 2850 s.v. Hypnos; Furtwängler, Urlichs, Denkm. Griech.
u. Röm. Skulptur^, 1911, p. 94 sqq.; inprimis ef. p. 95., quo
loco legimus: Eine zartgebildete, fast noch knabenhafte Gestalt
von reifender Schönheit sehwebt in der Stille der Nacht durch
die Lüfte über die Erde dahin —. Mit dem Oberkörper nach
vorwärts gebeugt, neigt sich Hypnos leise auf die Menschen
nieder, um sehlafspendenden Saft über die Augen zu träufeln
und mit schlummerbewirkendem Mohn die Schläfen zu berühren.
De Somno ef. etiam Kirby Flower Smith ad Tib. II, 3, 89;
Jolles ap. P.W. IX 323 sqq. Poeta Somnum a Sopore disiungere
videtur; ef. Th. II 59 sq.: Sopor/ — Noctis agebat equos;
XII 307 sq.: „hunc quoque, qui curru madidas tibi pronus
habenas/ dueit, in Aonios vigiles dimitte Soporem.quot; Saepe Somno
apud poetas indieatur somnus animum reereans, Sopore
somnus sopiens (e.g. Verg. A. VI 278 et Norden ad. 1., Sen.
Here. F. 690, Here. Oet. 650). Cuius sensus testimonium
quoque est quod sopor inter prosopopoeias, ut Luctus, Cura,
Morbus, Senectus, Letus enumerari solet. Cf. v. Essen, Did
Orphic influence exist (diss. Ultraiect. 1927) p. 64, 3. Sed
multis locis haee nomina promiscue usurpata esse apparet, e.g.
sopor pro somno: Verg. Eel. V 46; G. IV 190; A. II 253, 511;
VHI 27.; Sen. Hipp. 100; Here. Oet. 1429.; Propertius I, 3,
45.; Claud, in Ruf. II 325. 28 sq. gemitu iam regia mugit/
flebilis. Cf. VIII 272 sq.: „sensit — eavam — Oceani mugire
domumquot;. Loco nostro poetam seeutum esse apparet Verg. A.
XI 38: „maestoque immugit regia luetuquot;; ef. XH 722: „gemitu
nemus omne remugitquot;. De U soni apud poetas artifieio cf. Nor-
den, Verg. A. VI p. 417. Mwgrire dicuntur non solum vaceae sed
etiam tubae (e.g. Verg. A. VIII 526: Tyrrhenusque tubae mugire
per aethera clangor; Luer. IV 543: cum tuba depress© graviter
sub murmure mugit), venti (Hor. Od. III, 29, 57: si mugiat
Africis malus procelhs), loea cava: Luer. Ill 418: saepe eavas
motu terrae mugire cavemas; Verg. A. Ill 92: mugire adytis
cortina reclusis, II 486 sqq., quo loco cavae aedes in eodem

contextu occurrit; Sen. H. F. 521: Cur mugit solum?, ibid.
Tro. 171 sq.: cum subito caeco terra mugitu fremens/ concussa.
regia — flebilis: per metonymiam pro hominibus maestis qui
in regia habitant. 29. nemora avia: cf. II 79: nemorosa per
avia; Verg. A. VII 580: nemora avia. Adiectivum avitis a nostro
saepe usitatum idem valet atque remotus (Th. I 579, II 79;
IV 124, 567, 713, 719; VI 598, IX 172, X 389, XII 143).
29 sq. frangunt multiplicantque sonos: ad quem usum verbi
frangere cf. S. IV, 3, 63: echon simul hinc et inde fractam;
Verg. A. III 556: fractasque ad litora voces. Cf. etiam Plin.
Nat. hist. 36, 15, 23: Turres septem acceptas voces numeroso
repercussu multiplicant. 30 sq. ipse — genitor: i.e. Lycurgus,
pater Opheltis „ductor Nemeaequot; (Th. V 733). Cf. Apollod. 1,
9, 14; 3, 6, 4.; Paus. 2, 15, 3. Vide etiam Rapp ap. Roscher
II 2204, s.v. Lykurgos. Vss. 30, 31, 32 sic interpretandi sunt:
pater ipse sedet sine honorificis vittis et squalido vultu
incultaque barba, sparsus pulvere luctus indicio. exutus honoro/
vittarum nexu: A lugentibus omnis ornatus ponebatur. Cf. de
re J. Kirchmann, de funeribus Romanorum 1672, p. 200 sqq.;
Blümner, Röm. Privat-Altert.® p. 497. De Baccho tristi dicitur
(VII 149 sqq.):

non crines, non serta loco, dextramque reliquit
thyrsus, et intactae ceciderunt cornibus uvae.
ergo ut erat lacrimis lapsoque inhonorus amictu
ante lovem — constitit.
Cf. etiam III 567: abiectaque inhonorus fronde sacerdos; XI
460 (sc. Pietas): sed vittis exuta comam; S. II, 1, 26: et nunc,
heu, vittis et frontis honore soluto; S. V, 5, 28: „sed nec
solitae mihi vertice laurus/ nec fronti vittatus honosquot;, et
Vollmer ad 1. Alii loci infra sequuntur. Lycurgus „adventans
Persei vertice sancto/ montisquot; (V 640 sq.), ubi lovi sacrifi-
caverat, Ophelten vita decessisse acceperat. Qua de causa vittis
indutus fuerat. Quod apparet ex carmine V 668 sq., ubi
legimus: „veritus commercia vittae/ Amphiaraus aitquot;.
30. exutus: participium exutus, quod vim medialem habet, (cf.
Stolz-Schmalz Lat. Gram. ® p. 543 sq.) h. 1. cum abl. separat,
construitur, ut orbatus, privatus etc. Cf. S. II, 5, 22 (de leone
mansueto): solitoque exutus honore; II, 6, 60: divitiis censuque

exutus opimo. Cf. etiam Th. IX 163 : exutum diademate crines ;
XI 460: vittis exuta comam. — Loco nostro opponitur Th. XII
65: pacifera lauro crinem vittisque decorus. honor: active =
honorificus, ut II 629; IV 230; non passive = honoratus (cf.

Vnbsp;40). 31. squalentiaque era: est acc. part. Cf. Ovid. Met.
IV 656: squalentia protulit ora = Tristia III, 10, 9. De voce

barbam. Cf. Ovid. Trist. I, 3, 93 sq.: foedatis pulvere turpi/'
crinibus. ferali pulvere: De noto illo more veterum in magno
luctu crines adspergendi harena cf. Hom. II. XVHI 23 sq.,
XIV 163 sq., Odyss. XXIV 316 sq.; Verg. A. X 844, ibid. XH
611 (ad quem locum cf. Forbiger) ; Catull. LXIV 224 (cf.
Baehrens et etiam Riese ad 1.) ; Ovid. Met. VHI 529. Vide etiam
Kirchmann 1.1. p. 177 sq.; Kübler, P. W. XHI 1698 sq. s.v.
luctus. 33—35. Cf. Lucan. II 23 sq.: nec mater crine soluto/
exigit ad saevos famularum bracchia planctus. Similiter Th.

VInbsp;219: quater mollem famularum bracchia planctum. Ad
quem locum cf. Verg. A. XI 188 sqq. 33. planctus egressa
viriles : =: superans, vincens planctus virorum. Cf. X 834 : virtus
egressa modum; XI 35 sq. : tener conatibus annos/egreditur ;
S. I, 3, 110: finem Nestoreae precor egrediare senectae. De
constructione verbi egrediendi cf. Heuvel ad Th. I 534. De
feminarum immodico planctu fuse Kirchmann 1.1. p. 167 sqq.
egit. Cui rei iam leg. XH tab. occurrerunt: mulieres genas ne
radunto. 34. exemple famulas premit: incitât famulas multa
querens quae imitentur. Cf. Sen. H. F. 736: suoque premitur
exemplo nocens. volentes: famulae iam ipsae lamentabantur.
35. orba parens: Eurydice, de qua cf. Stoll ap. Roscher I 1422
s.v.; Kem, P.W. VI 1325. prorumpere: ita P, procumbere co.
Klotz adnotat: hoc Garrodius praetulit, illud quodammodo duas
notiones in se continet et defenditur opposito refertur.
35 sq. lacerasque — relliquias: cf. V 650 sq. : laceras —
exsequias (sc. Opheltis). Apud poetas, ut syllaba prima
producatur, I geminari solet. Cf. H 508: relliquias amplexa;
I 277, IV 675, VHI 726, X 766, XI 566, XH 23. Cf. etiam Verg.
A. I 30: reUiquias; ibid. H 151: relhgio. Qua de re cf. J. P.
Postgate, Prosodia Latina, p. 54. procumbere — ardet: ardere
c. inf. construitur per analogiam verbi cupiendi. Cf. Verg. A.

IV 281: ardet abire fuga; I 514 sq., 580 sq.; II 105 passim;
Ovid Met V 166: et ruere ardet utroque. Apud nostrum: Th.
VII 724 V 402, IV 649, VI 520, Ach. I 787. Mortuis amplexus
(S II 1 22- V 1, 194; Th. XI 600, XII 318, 388) oscula
(S II' 1,' 172; III, 3, 177; V 1, 200; Th. XII 27, 319, 417
802) necessarios dare identidem Statius dicit. Cf. etiam S 11,
1 24 et III 3 9: complexumque rogos; V, 5, 55: busta Lmi
complexus. '36. totiensque avolsa refertur: Compluribus locis
poeta commémorât matrem vel patrem vi tantum a rehquiis
nati abreptum: X 816; XII 104; S. V, 3, 241. Huic loco Woç
quoddam inesse manifestum est, cf. Verg. A. VI 32 sq.: bis
conatus erat casus effingere in auro; / bis patriae cecidere
manus; Ovid. Met. VIII 462 sq.: turn conata quater flammis
imponere ramum / coepta quater tenuit. 37 sqq. Cf. Verg. A.
XI 36 sqq. et etiam Val. Fl. III 289 sqq. 37 sq. dignis/ vulti-
bus: vemacule: wier gelaatsuitdrukking in overeenstemmmg
is met de droeve omstandigheden. Cf. Lactantius Placidus ad
1 • dignis dixit pro aptis temporibus ac per hoe lacrimantibus.
Statius saepe adiectivo q.e. dignis absolute usus est, e.g. Th.
I 73- exaudi, si digna precor; XII 80: quae digna tibi sollemma
quasve/ largiar exsequias?, 122: digno plangore; 799: dignis
conatibus. maerentia - limina: per metaphoram pro domus
maerentium. Urnen per synecdochen cui nomen est ..pars pro
totoquot; cum in singulari numero (Th. II 363, VII 17, IX 818,
XI 581, 732, 756; A. I 171; S. III 1, 8 sq.) ^ in plurali
numero (Th. II 65, 293; III 688, IV 429, VII 162 X 211, 572,
XI 352 A I 74- S I, 2, 233) ponitur pro domus, aedes.
38 Inachii - regés: Hoc nomine (cf. HI 533, V 672, VH 145,
458- VHI 318, X 728, XI 173, Verg. A. XI 285 sq.) comprehen-
duntur omnes principes, qui expeditionem in Thebas suscepe-
runt non solum Adrastus rex Argorum, Amphiaraus vates,
Capaneus (cf. VI 732: Argolicus Capaneus), qui Argivi^sunt
Hippomedon „cui gentis origo Mycenae Argolicique lares (iX
514) sed etiam Parthenopaeus Arcadius (est apud Paus. iX,
18, 6 frater Adrasti, sed apud nostrum, ut apud tragicos:
Aesch. Sept. 533 sqq., Eurip. Ph. 145 sqq., Suppl. 888 sqq
filius Atalantae), Polynices Thebanus, Tydeus Aetolus (VI
835). Item usurpatur Inachus, quae forma adiectivi apud poetam

nostrum primum occurit (VIII 363) et Inachidae (Th. Ill
366, cf. VI 3, passim), penetrarunt: sic in Aeneide (XI 36
sqq.) Aenea ingresso Pallas denuo defletur cf. Servius ad 1.
cit. 39. Ceu nova tunc clades: sc. esset. Eandem duram
omissionem invenimus Th. I 573 sq.: felix, si Delia numquam /
furta (sc. esset) nec occultum Phoebo sociasset amorem! Ad
loci sensum cf. Th. Ill 122: ceu nulla prius lamenta. 39 sq.
primo saucius — vulnere: sc. esset. Primo vulnere est idem
atque recenti vulnere. 40. letalisve — serpens: letum afferens,
i.e. serpens qui Ophelten occidit. Apud alios letalis semper
dicitur de rebus inanimis, ut Ovid. Met. XIII 293: letalis ensis;
II 827: letahs hiems; Val. Flacc. II 155: letalesque dapes;
Verg. A. IV 73: letalis arundo. De re cf. Th. V 505 sqq. et
ad V. 2. letalisve inrumperet: supplendum est: tunc primum.

sunt, acriore studio plangunt pectora et alium ictum ex alio
sibi impingunt. Cf. Val. Flacc. IV 71: congeminant amnes
rupesque fragorem. Vide ad v. 33. 41. alium ex alio — fra-
gorem: nos: „de eene slag na de anderequot;. Eam iuncturam non
solum in oratione pedestri (e.g. Cic. Fam 9, 19: me cotidie
aliud ex alio impedit; de Leg. I § 14; ad Att. 9, 10, 2; 16, 14, 3.;
Liv. VII 39.) sed etiam in poesi invenimus: Ter. Heaut. 598: ut
aliud ex alio incidit; Eun. 631: aliam rem ex alia cogitare;
Luer. I 263, IV 821; Verg. G. Ill 65, catal. 9, 53; Ciris 364 i
Ovid. Met. XV 253; Manil. I 90; Sen Ag. 62. Vocabulum fragor
sonos cuiusque modi indicat, ef. v. 117, 218, 601, 882; Th I
119; III 26, 124, 669; V 337, 388, 393; VII 123, 797, 815 passim.

resonat (cf. v. 46: conticuit stupefacta domus). Ponitur vox
fores per syneedoehen quae est „pars pro totoquot; (ef. limen v.
38) pro domus, ut VIII 199. Cf. Prop. I, 3, 35 sq.: clausis
expulit e foribus. Alia interpretatione, quae nescio an melior
sit, voce fores intelleguntur fores proprio sensu, ut Mozley
vertit: the doors re-echo with the new-kindled wailing.
42. congeminant; = hoc puncto temporis geminant. Vim
aetionis subitae verbis cum praepositione cum (et etiam
oh, ex, ad, re) compositis tribuendam esse Barbelenet nos
doeuit (Vide v. Wageningen, Neophilologus 1921 p. 255 sqq.).

integratoque: simplex integrare pro composite redintegrare
(Cf. VIII 657; V 30; XI 329; S. V, 3, 22). Cf. Verg. G. IV
514 sq : miserabile carmen/ intégrât; Lucr. I 1026: mtegrent
amnes; II 1146: „integrare novandoquot;, et auctores qui florue-
runt post aetatem classicam, e.g. Liv. I 29; VII 7; Tac. H.
IV 81 resultant — clamore fores: Cf. Verg. A. V 150: pulsati
colles clamore resultant; VIII 305: consonat omne nemus
strepitu, collesque resultant; XII 607: resonant late plangonbus
aedes- G. IV 50: vocisque offensa résultat imago; ad quem
locum'cf. Forbiger. Cf. etiam Hor. Sat. I, 2, 129: puisa domus
strepitu resonet. 43. accensae clamore fores: per metaphoram
pro impletae. Cf. V 553: incendit clamore nemus; VIII 263 sq.:
ilium aereus undique clamor / Thebanique urunt sonitus. Apud
Verg. iam legimus: A. IX 500: incendentem luctus; X 895:
clamore incendunt caelum (cf. Forbiger et Ladewig-Jahn ad
locum) - XI 147: incendunt clamoribus urbem. Pelasgi: vox
ponitur' in Thebaide pro Argivis, in Achilleide pro Graecis.

de beschuldiging. Eodem sensu vox invidia apud auctores
oratorios occurrit, e.g. Cic. Verr. V § 19: „ut ex eo crudelitatis
invidiam colhgamquot;, et identidem apud Quintilianum e.g. Deel,
mai. n § 13 (p. 31 ed. Lehnert), I § 16 (p. 18), V § 13
(p 100) X § 9 (p. 196), XVI § 6 (p. 295), XVH § 7 (p.
307), XIX § 4 (p. 340), § 10 (p. 345), § 14 (p. 350). sensere:
De prisca perfecti forma in -ere exeunte quae m hexametro
habilior erat quam forma - erunt cf. Ernout-Meltzer 1.1. p.
169; Stolz-Schmalz p. 338. Vide Lactantium Placidum ad 1.:
agnovere Argivi lamentationis augmente sibi imputari causam
mortis Archemori. 44. excusant crimen: i.e. excusant se de
crimine innocentiam ostendunt. obortis: eadem clausula
invenitûr apud Verg. A. XI 41, IV 30; Ovid. Met. I 350,
IV 684; Val. Flacc. VII 258. Cf. etiam Sidonius c. 5, 350.
45 datiîm quotiens: cum Adrasto potestas data est. Lamentatio
plus quam semel facta esse videtur. Cf. etiam imperf redibant
(v 50). intercisoque tumultu: = intermisso tumultu. Ct. ii
184- non fugeret diras lux intercisa Mycenas. Cf. etiam Claud.,
In Prob, et Olyb. cons. 172: intercisa dies refugos vertetur m
ortus interciso: est verbum antea a solis scriptonbus solutae

orationis usurpatum, ut adnuntiare (VII 457), aestivare (V
16), deculcare (I 623), deiungere (IX 424), desecrare (IX 586),
detumescere (III 259), efflorescere (X 807), inluminare (X
603), praevalere (XI 111) (Vide de re: Schamberger op. cit.
p. 323 sqq.). 46. conticuit stupefacta: per metaphoram.
domus: per metonymiam usitatissimam pro iis qui in domo
habitant. Adrastus: rex Argorum, septem ducum princeps,
„medio de limite vitae in senium vergensquot; (I 391). Mores
eius — appellatur mitissimus I 448, mitior V 668, mitis VII
537, XI110 — bene describuntur a v.d. Legras (op. cit. p. 219).
Cf. Glaesener, Les caractères dans la Thebaide de Stace, Musée
Beige III p. 108 sq.; Stoll apud Roscher I 78 sqq., Bethe apud
P.W. I 411 sqq. 46 sq. solatur Adrastus/ adloquiis: solans
adloquitur. Cf. V 83 sq.: solantia miscent conloquia; XI 196
sq.: coeperat — mulcere furentem adloquio; Apul. Met. IV

quio. — Sequuntur dicta consolatoria solita Uyov 7iaQajuvêf]nxov.
Cf. de re R. Volkmann, die Rhetorik der Gr. u. Röm. ^ p. 353.
47. fata recensens: exponens. Cf. Verg, A. VI 682 sq.:
recensebat numerum carosque nepotes / fataque, 48. resque
hominum duras: sors humana apud nostrum persaepe dura
appellatur; cf. v. 325: durae Parcae; III 205: sic dura Sororum
pensa dabant; ibid. 491: duris sedet haec sententia Parcis;
VII 774: immites seis nulla resolvere Parcas stamina; S. II,
3, 75: hoe illi duras exoravere Sorores; V, 1, 156 sq.: tenduntur
dura Sororum/ licia; Ach. I 519 sq.: dura Sororum/ licia.
inexorabile pensum: = fatum, per metaphoram. De sensu
proprio huius vocis cf. K. Fl. Smith ad Tib. I, 3, 87. Consule
etiam Peter ap. Roscher I 1446 s.v. Fatum. Cf. ad. v. 160.
Cf. S. III, 3, 172 sq.: et inexorabile pensum/ deficit; Th. I 5:
inexorabile pactum. Sequitur poeta opinionem vulgarem. Cf.
etiam Verg. G. 11 491: inexorabile fatum (= ineluctabile fatum
A. VIII 334). Non sine causa et cum affectu aliquo hac voce
sex syllabarum ex parte pedem tertium et totum pedem
quartum et quintum complente poeta utitur (Vide Norden ad.
A. VI 27). Cf. etiam ad. v. 103. 49. aliam prolem: Vide adn.
Vollmeri ad S. II, 6, 103: Der Gedanke (sc. alium filium patri
nasci posse) erinnert an den rónog bei Dionys. /xsê. êmracp.

28 12 wo die Väter getröstet werden, sie könnten noch neue
Kikder bekommen. Addo: Thuc. II c. 44 § 3: ^aßregäv de xQV
Kai aUœv naiàcov èhtidt olç ht ^kma rèxvwoiv ^ocscaêm.
Reussner (de Statio et Euripide, diss. Halle 1921) ad hune locum
duos versus contulit tragoediae c.t. „Amphiarausquot; Eunpidis
(frg LX 90 sq.) :nbsp;juèv ovôek oonç ov Jiovet ßqoxoivl

onder gunstige bescherming van een godheid. Cf. b. i, Z, öz.
permissaque numine dextro/vota paves; I, 4, 66 sq.: nam
neque plebeiam aut dextro sine numine cretam / servo animam;
Th H 152: non sine numine, cf. Verg. A. H 777: non haec
sine numine divum eveniunt. Adiectivum dexter idem valet
atque provitins, cf. e.g. Th. HI 454: dexter Apollo (co, pronus
P)- S V 1 13: dexter Apollo; Th. XI 50: dextri Mavortis;
XH 464:'dekra Pallade; S. V, 1, 71 sq.: dextros-deos. De
notione voci dexter subiecta cf. Pease ad Cic. de Div. I 12:
cf Bouché—Leclercq, Hist, de la Divination 4 (1882) 21, 1;
also Frotheringham in Amer. Journ. of Arch. 21 (1917) 55—76,
187—201; 313—336; 420—448; on p. 60 he gives a catalogue
of countries which employed southern „orientationquot; and
considered the left as „luckyquot; and those using a northern
„orientationquot; and considering the lucky side as the right .
49 sq. mansuraque — pignora: per metonymiam usitatissimam
pro mansuros liberos. Cf. e.g. v. 180, 394, IV 564, I 87; Ovid.
Met XI 542 IH 134. mansuraque: — que epexegeticum.
50. nondum orsis modus: = nondum dicendi finem fecerat.
Modus usurpatur pro finis, ut IH 717, IV 18, V 195 sq, V 420,
VH 161 XH 573, passim. 51. vss. 51—53 omisit P.: aha manu
post ascriptum est: „deficiunt tresquot;, neque a Lactantio
agnoscuntur. Quos versus iniuria habent in subditivorum
numero Quiet, 0. Müller, Kohlmann, Garrod. De re vide Klotz,
Hermes 40 (1905) p. 354 sq. Comparatio ipsa satis commoda
et elegans est; praeterea frequenter poeta docet maerentes
tanto dolore affectos esse, ut surdis auribus neminem qui
eos consolari cupiat, audire velint (cf. S. H, 1, 7; V, i,
19- Th X 818.). Quam ob rem poetam his versibus privare
nolo: scribam cod. P hos versus per errorem omisisse vensimile
est. Contra vide etiam ad. v. 79, 88, 227, quibus non solum P

sed etiam B^ vel alii codices nonnullos versus omiserunt. Vss. 51,
51, 52 sic interpretandi sunt: ille quoque verba benigna eius
non mitius audit quam acris tempestas mare Ionium eruens
curat vota virorum ponto exclamata aut vaga fulmina tenues
nimbos curant. — Tertium comparationis est magnitudo doloris
ventique. quoque: recte Klotz sic interpretatur: (Hermes 40,
1905, p. 355) etiam si pergere loqui potuisset, Lycurgum non
movisset: ille enim „non audit adfatus amicosquot;. trucis lonii
rabies: omissum est maris. Cf. I 701 (vide Heuvel ad 1.), H 105
sq., VI 307, Hl 433 sq.. Ach. I 35. Vide etiam ad v. 20. Mare
Ionium periculosum habitum esse etiam e S. IV, 4, 99 sq.
apparet: „fluctus an sueta minores / nosse ratis nondum loniis
credenda periclis?quot; Praeterea cf. Th. IH 22 sqq.; H 729:
lonias—procellas. Rabies saepe ad vim et impetum maris
transfertur. Cf. Val. Flacc. VI 355: pelagi rabies; Verg. A.
V 802: compressi et rabiem tantam caelique marisque. Cum
comparatione nostra cf. Philodemus in Anthol. Pal. I p. 112:
àW l'aa TióvTcp 'loviœ fxvêœv exXveç ■^juetégcov] Eurip. Med. 28:
œç ôs jiÉTQoç ^ ■amp;aMaGioç ydvôœv àxovsi, ad quem locum
cf. Wecklein, qui multos locos afferens mare iam apud Graecos
imaginem fuisse duritiae vel pertinaciae inexorabihs demonstrat.
Apud Latinos cf. Ovid. Met. XIH 804: surdior aequoribus; Her.
VHI 9: surdior ille freto clamantem nomen Orestis/ traxit
inomatis in sua tecta comis. 52 sq. clamantia ponto vota:
metonymice, damans proprie pertinet ad nautas. 53. aut
tenues curant vaga fulmina nimbos: Damsté (Mnemosyne 36,
1908) scribendum esse censet: „aut tenuis curant vaga flumina
cumbasquot;, cum loco nostro comparans: S. I, 4, 120: immensae
veluti conexa carinae / cumba minor; II, 1, 186; HI, 3, 84; V,
1, 252. Sed cf. Verg. G. H 217: tenuem—nebulam, et Ovid.'
Met. I 596: vaga fulmina, vernacule: heen en weer schietende
bliksemstralen, curant: per metaphoram. Motus animi a poeta
saepe transferuntur ad ea quae per se illis carent (Cf. quae
adnotavit 0. Millier in editione sua ad Th. V 160) ; cf. v. 202
sq.: ignis/exclamat; 309 sq.: stupuere relicta / Nubila; 323:
nolentes teri zonas ; Th. I 489, II 380, III 256 al.

S. III, 3, 33—37; II, 1, 181 sq.; Th. XII 60 sqq.; pueri
manes honoribus afficiuntur, ut Amphia-
raus iussi t. (V 731—752) Cf. V 741 : mansuris donandus
honoribus infans. Exempla Statii erant: Verg. A. VI 212 sqq.
(vide Norden ad 1.), XI 64 sqq., 184 sqq. Cf. etiam Ihas XXIII
164 sqq., ne omittam locum Silianum (X 561) funera Pauh

sublimem eduxere pyram, mollesque virenti
Stramine composuere toros, superaddita dona,
funereum decus: expertis invisus et ensis,
et clipeus terror Nomadum: atque insigne superbum
tum laceri fasces captaeque in Marte secures.
Non coniux native aderant, non iuncta propinquo
sanguine turba virum, aut celsis de more feretris
praecedens prisca exsequias decorabat imago.
Omnibus exuviis nudo iamque Hannibal unus
sat decoris laudator erat; fulgentia pingui
murice suspirans inicit velamina et auro
intextam chlamydem.
Postremo addam quae observât Ribbeek (Gesch. der röm.
Dichtung III p. 239) agens de loco nostro: Die Bestattung des
Archemorus u. die Sühnfeier für die getötete Schlange samt
allen vorbereitenden Anstalten wird mit einer Umständlichkeit
beschrieben als ob ein offizieller Berichterstatter die Exequien
eines regierenden Hauptes zu schildern hätte. 54. interea: hac
voce sedes narrationis mutatur. Vide Norden ad A. VI 156,
p. 180. tristibus — ramis: per metaphoram. Quae sint arbores
ferales, Priscus ap. Macrob. HI, 20, 3 nos docet. tristibus —
ramis teneraque cupresso: hendiadys cum adiectivorum enallage
coniuncta: tristis enim proprie ad cupressum, teuer ad ramos
pertinet. teneraque cupresso: cf. Verg. G. I 20: „teneram —
cupressumquot;. Epitheton tenera idem est atque flexibilis.
Cupressus est „Diti sacra et ideo funebri signo ad domus
positaquot; (Plin. XVI 139). Cf. Verg. A. VI 215 sqq.: ingen-
tem struxere pyram, cui frondibus atris/ intexunt latera,
et feralis ante cupressos / constituunt. (Vide Norden ad 1.) A.
Ill 63: stant manibus arae, / caeruleis maestae vittis atraque
cupresso. Cf. etiam èm'amp;sta invisa (Hor. Od. II, 14, 23; vide

Orellium et Riesling ad l), f eralis (Ovid. Trist. III, 14 (al. 13)
21), funehris (Hor. Epod. 5, 18), Ovid. Met. X 141, ubi Apollo
Cyparisso in arborem mutato: „lugeberequot; inquit, „nobis / luge-
bisque alios aderisque dolentibusquot;; Claud. R. Pros. II 108:
tumulos tectura cupressus; Lucan. Hl 442: et non plebejos
luctus testata cupressus; Silius Ital. X 535: ac ferale decus,
maestas ad busta cupressos. Apud nostrum: Th. IV 460 sq.:
cupressa — plorata; S. V, 1, 136: maestaque — cupresso. De
re cf. V. Hehn 1.1. p. 291: Bei den Dichtem des augusteischen
Zeitalters ist die Zypresse als Baum der Trauer, mit dessen
Zweigen Leichenaltar und Scheiterhaufen besteckt werden und
der gern in Gegensatz zum Genuss der heiteren Gegenwart
gestellt wird, schon gewöhnlich. Vide etiam Blümner, Röm.
Privatalt. p. 500 adn. 4: Die Zypresse war eben schon seit
früher Zeit ein mit Tod u. Grab in Beziehung gesetzter Baum,
vgl. Olck bei P. W. IV 1982 ff.; cf. Marquardt. Röm. Privataltert,
p. 377; Corso Buscaroli ad Verg. A. IV 507 (II libro di Didone
p. 350). In antiquis monumentis artis Italicis imagines cupres-
sorum, quae cum sepulcris coniunctae sunt, saepe inveniuntur.
Vide Brunn—Körte, Rilievi delle Urne etrusche HI Tab. CI,
1: porta sepulcri = Orci a cuius lateribus cupressi; 2 eadem cum
sertis; tab. CH, 1 porta (cum cupressis) in qua duo servi in
apparandis amphoris (cf. sacrificia sepulcralia) occupati sunt.
Cf. Tab. CXLV, 13 uma formam habens frontis (nos: fagade)
lonicae (sepulcri?), in qua imago duarum cupressorum
exprimitur [quae re vera ante frontem stabant!] medium inter
quas caput Bendis. Est imago (nos: symbool) Orci portae. Cf.

1927 p. 24. 55. damnatus flammae torus: lectus funebris
flammis destinatus. Cf. v. 130; S. V, 1, 214 sq.: et altis/ipsa
(i.e. Priscilla mortua) toris; S. H 1, 159: tristis rogus. Eadem
voce apud Verg. (A. VI 220, XI 66) lectus funebris denotatur.
Flammae interpretandum videtur ita, ut sit dativus, cf. Lucr.

VInbsp;1229: morti damnatus; Lucan. H 733: Phariae busto
damnantur harenae; VI 641; VIII 483; cf. apud nostrum Th.

VIInbsp;238 sq.: qui proximus urbi / damnatus bellis patet. Vide
etiam Langen ad Val. Flacc. II 16. damnatus: cf. v. 82; S. H,
1, 21 sq.: saevos damnati turis acervos. Ad quem locum Vollmer

adnotat: devoti Manibus; cf. V, 1, 136; Th. VII 239; Forbiger
ad Verg. A. IV 699. puerile feretnim: = feretrum torum puen
sustinens. Lectum funebrem inanem esse e versibus 128 sqq.
apparet; quo loco demum iuvenes torum, in quo Opheltis corpus
impositum est, portare legimus. texitur: cf. Verg. A. VI 215
sq.: struxere pyram, cui frondibus atris / intexunt latera.

agris carpti (expressio correpta). Cf. Sil. Ital. X 561 sq.:
mollesque virenti/ stramine composuere toros; Verg. A. XI 67:
hic iuvenem agresti sublimem stramine ponunt. Legras (Etude
sur la Thébaide de Stace, p. 252) de his versibus dicit: ce
triple et ce quadruple étage de la claie qui transporte
Archémore, ou du bûcher sur lequel on le place, fait songer aux
bûchers des empereurs dans les apothéoses. Cf. Herodianus IV
2. Cf. de re Friedländer, Sittengesch. Roms IIP p. 51: Auch
die künstlichen Scheiterhaufen, die bei der Konsekration ver-
storbener Kaiser nach asiatischem Gebrauche auf dem
Marsfelde errichtet wurden und aus mehreren in Pyramiden-
form sich allmählich verjüngenden Stockwerken bestanden,
deren oberstes die Bahre mit dem Toten trug, waren äusser-
lich über u. über mit goldgestickten Decken, Elfenbeinreliefs
u. Gemälden bekleidet, die ohne Zweifel das Leben des ver-
götterten Herrschers darstellten, virent — stramina: Cf. Ovid.
Met. VIII 701 : flavescunt stramina. De suffixo — men, quod
pro suffixo incommode — mentum ponitur, cf. Norden ad
A VI 218; H. Schubert, de Statii artis gramm. et metncae
ratione, diss. Gryphiswaldensis 1913 p. 37 sq. 57. proxima —
area: locus aliquante superior; bustum enim leniter declive esse
apparet. operiosior: sc. est. 58. picturatus — floribus agger:
sc. est. Tumulus varii coloris est florum coloribus. Cf. S. I, 3,
36: picturata lucentia marmora vena. Aggeres omnes res
dicuntur paulum a terrae superficie exstantes, sive natura sive
manu hominum exstructae, cf. S. H, 1, 159: quod tibi purpureo
tristis rogus aggere crevit; V, 3, 65 sq.: tepido genetrix super
aggere nati / orba sedet; quibus locis agger idem valet atque
rogus. Cf. etiam Ovid. Met. IX 234, Lucan. II 300, Senec.
Phoen. 110, Prud. perist. V 510, Langen ad Val. Flacc. V 641,
qui haec observavit. morituris floribus: Cf. S. II, 1, 106 sq.:

exspiraturus flos; Verg. Ed. VII 57: moriens—herba; X 67:
moriens — liber. Flores imago mortalitatis sunt inde ab
Homero (Ilias VIII 306). Vide etiam Vollmer ad S. III, 3, 127
et Kirby Flower Smith ad Tib. I, 4, 29. De floribus sternendis
cf. Th. VIII 300 sqq.: innumerosque deae, sua munera,

cf. ad 57. Arabum strue: per metonymiam pro: acervo
odoramentorum Arabicorum. De Arabia odorum terra cf.
Pfister, P.W. I A. 277. Vocabulo strues denotatur acervus,
congeries rerum alia super aliam cumulatarum; saepe de rogo
usurpatur cf. Sen. Phoen. 112: erectam ad ignes funebrem
escendam struem; Lucan. VIII 756 sq.: nobile corpus / robora
nulla premit, nulla strue membra recumbunt; Tac. Germ. 27:
struem rogi nec vestibus nec odoribus cumulant. Poeta in
permultis epicediis flores siccatos odoresque sterni in rogo
incendendo didt: cf. S. II, 1, 160 sqq.; II, 4, 34; 6, 86 sqq.;
III, 3, 33 sq.; V, 1, 210 sqq.; 3, 41 sqq. Cf. etiam Th. VI 209 sq.
De re vide Friedländer, Sittengesch. III« p. 127; Blümner, die
Röm. Privataltertümer p. 501; Mau, P.W. III p. 355. Astricte
egit de funeribus Romanis E. Pernice (Einleitung in die
Altertumsw. 11^ p. 69 sqq.). Ad locum nostrum consulas p. 71.
tollitur: se tollit = attollitur (v. 62). Statius repetitiones
verborum non adeo diligenter cavit, ut non poneret e.g. mergit
humo (Th. V 503) et mergat humus (V 635), suhlimus curru
(V 699) et sublimis equis (V 707); suspensus et erectu^ bis
coniunguntur (VI 502 et 750); mersiisque umeris (VI 803) non
multum distat ab demersere umeris (VI 850); ocior Euro
(VI 521) quantulum mutatur in ocior aura (VI 602). Cf. etiam
Heuvel ad Th. I 74. De re consule Stol^Schmalz 1.1. p. 841 et
Norden ad Verg. A. VI 423. 60. Eoas — opes: tus et talia.
S. III, 3, 33 sq.: Eoa/ germina; Ovid. A. A. I 202: Eoas — opes.
incanaque tura: = valde cana, ut Verg. G. III 311, A. VI 809:
„incanaque mentaquot;, ad quem locum cf. Norden, -que: epexegeti-
cum (Eoas opes sc. incana tura et durantia cinnama).
61. tura: quod libamen Homero nondum notum fuisse et circiter
sescentesimum a. Chr. n. annum in Graeciam pervenisse docet
Schömann (Gr. Alt. II p. 231). Cf. etiam Stengel, Gr. Kultus-
altert. p. 102; id. Opferbräuche p. 6; Pfister, P.W. I A 278,

qui paulo post (c. 282 sq.) de ture in funeribus adhibito
fusius disserit. ab antiquo durantia — Belo: periphrasis pro
perantiqua. Belus, Aegypti rex mythicus aut imperii Assyrici
conditor mythicus fuisse fertur (cf. Verg. A. I 621, Ovid. Met.
IV 213). Idemque pater Danai Aegyptique putabatur. Consule
Bernhard ap. Roscher I 778; Tümpel, P.W. Ill 259. Poeta
cinnama antiqua esse dicit, ut rerum caritatem designet.
cinnama: rarum odoramentum erat. Cf. S. IV, 5, 31 sq.:
odoratisque rara cinnama praeripiet Sabaeis; S. V, 3, 42 sq.:
rara Sabaei cinnama; S. II, 6, 87 sq.: Phariaeque exempla
volucri cinnama. De hoc odoramento et aliis cf. Marquardt,
Röm. Privataltert. II 364 sqq. ; Blümner 1.1. p. 169 ; Pfister 1.1.
272. 62. summa crêpant auro: expressio correpta pro: vestes
aureis bracteolis instructae, quae in summo busto ponuntur,
crêpant. Cf. etiam Verg. A. XI 72 sqq. De re vide Friedländer
loco supra (ad v. 56) exscripto. Vss. 62—65 sie interpretandi
sunt: Summus acervus mollis est constatque e tapeti purpureo;
in quo undique teretes gemmae radiant, in medio autem Linus
letiferique canes aeu pieti sunt. Tyrioque — ostro: ostro
denotatur vestis purpura tincta, cf. Th. I 517, II 406, IV 265,
VIII 564, XI 398; S. I, 4, 97; V, 1, 225. Cf. etiam Verg.
A. 639, 700; XI 72. Poeta voce Graeca ostro (cf. II 406, IV
265; cf. etiam Lucr. II 35) metri causa pro Latina purpura
utitur ut pro asilo: fortior oestro (Th. I 32, cf. Verg. G. III
148) ; pro circulo: gyro (Th. VI 223, 444; S. III, 2, 25; V, 1,
104 et al.) ; pro nuptiis hymenaeis (Th. II 202; III 283, cf.
Cat. 66, 11), thalamis (S. I, 2, 219; Th. I 233, 579; II 211,
254; VII 366 et al., cf. Verg. A. X 649). De usu mortuos
cremandi cum pui-pura cf. S. II, 1, 159: quod tibi purpureo
tristis rogus aggere erevit; Verg. A. VI 221: purpureasque
super vestes, velamina nota/ coniciunt (cf. Norden ad 1.) ; Sil.
Ital. X 570 sq.: fulgentia pingui /murice suspirans inicit
velamina. Hic etiam Lucan. IX 175 sqq.:

collegit vestis miserique insignia Magni
armaque et inpressas auro quas gesserat olim
exuvias pietasque togas, velamina summo
ter conspecta lovi, funestoque intulit igni;
et Lucianus, Nigrinus 72: ov juèv loê^rag éavraïg HEkevovreç

ovYHaxafpUyeaamp;ai, ol ô'àXXo u xâgt;v jiagà tov ßiov n/nicov
conferendi sunt, licet hi loci ad vestimenta acu tantum picta
(sive simplicia) spectent. De qua consuetudine Romanorum cf.
Blümner 1.1. p. 500; Marquardt 1.1. p. 378; Mau 1.1. c. 355.

versu 208 : „et pictis exsudât vestibus aurumquot;. 62 sq. Tyrioque
— ostro/molle supercilium: Cf. S. V, 1, 225: te Sidonio vela-
tam molliter ostro. 63. supercilium: translate pro acervus.
Cf. Livius 34, 29: supercilium tumuli; Verg. G. I 108: super-
cilio clivosi tramitis (vide Forbigerum ad 1.). Cf. etiam Graeco-
rum è(pQvg (Hom. II. XX 151, Apoll. Rhod. IV 1300). Ad totum
locum cf. pepli descriptionem Th. X 56 sqq. De vocis etymologia
vide F. Muller, Altit. Wb. s.v. heliom (Bedeckung, Augenlid),
qui significationem locis allatis obviam neglegere non debuit.
Iam Graecorum carmen epicum antiquissimum armorum, artis
operum, aliorum expositionibus poeticis delectatur. Sed
praecipue descriptiones tales (ÈK(poâoEiç) poetarum aetatis
Hellenisticae omamenta sunt. Vide de ea re E. Rohde, der
griechische Roman p. 336; R. Heinze, Virgils epische
Technik ^ p. 398 sq. ; Purgold, Arch. Bermerkungen zu Claudian
u. Sidonius p. 107 sqq., Baehrens et Riese ad Cat. 64 v. 49.
De anachronismo cf. Kroll, Studien p. 179 sq. teretes —
gemmae: Adi. teres epitheton usitatum vocis gemma est. Cf.
Verg. A, V 313: tereti — gemma; Val. Flacc. VI 59: tereti
gemma, hoc: se. ostrum (i.e. vestem purpuream), est obiectum
verbi inradiant, cf. Claud. Cons. Mall. Theod. v. 84 sq.:
Grajorum obscuras Romanis floribus artes / inradias.
64. inradiant: verbum compositum apud nostrum primum

usum praedicativum adiect. médius. Loci sententia est: figura
Lini in veste texta aeantho circumdata est. Ad loci sensum cf.
Verg. A. I 649: et circumtextum croceo velamen acantho.
Linus: Satis apte poeta acu pictum esse docet Linum infantem
a canibus laceratum. De morte Lini cf. Th. I 557 sqq.; Greve
apud Roscher II 2053 sqq. (s.v. Linos) ; Nilson, Gr. Feste p.
435 sqq.; Famell 1.1. 23 sqq.; Kroll apud P.W. XHI 715 sqq.
Cf. etiam genealogia, quam composui ad v. 268. Ad insolen-
tiorem metonymiam Linus pro imagine Lini cf. Th. V 726:

atque umeris amborum intextus lason = nomen lasonis.
intertextus: co ; P intextus, quod versus non recipit. — Supplea-
tur est. Verbum intertexere Ovid. Met. VI 128: flores hederis
habet intertextos; Verg. A. VIII 167: „chlamydemque auro
dedit intertextamquot;, cum abl. construitur. De verbis cum praepo-
sitione inter compositis, quae apud nostrum leguntur, cf. Heuvel
ad I 63. acantho: etiam S. HI, 1, 37 acanthum acu pictum
ornamentum (nos: versieringsmotief) videmus: celsum pul-
vinar acantho/ texitur. Cf. Verg. A. I 649 et Forbigerum ad
1. et ad Eel. Ill 45 (cf. Theocr. I 55.). De acantho cf. Wagler,
P.W. I 1148 sq. Ad locum vide etiam Isid. orig. 17, 9, 21: in
acanthi (Aegyptii) imitatione arte vestis ornatur, quae
acanthina dicitur. Cf. Tomba François Vulci (290—280 a. Chr.
n.) imago qua Vel Saties depingitur (die Antike, Jahrg. 4,
Tab. 12) : formae humanae in vestimento acu pictae ; limbus
autem constat e sertis nondum formam, acanthorum habentibus.
Cum acantho: in vasis Apulis {± 300 a. Chr. n.), S. Reinach
Rep. des Vas. I^ p. 188. Iam ad v. 63 adnotavi libros, m
quibus opera acu picta, quae in carminibus describuntur, fuse
tractata invenias. 65. letiferique: vide ad v. 25. opus
admirabile semper: Cf. Ovid. Met. VI 44: opus admirabile,
saepe/. 66. mater: vide ad v. 35. 67. arma: de re cf. Verg.

A. XI 78 sqq., VI 217; Hom. Odyss. XI 74: àXlà fis xaxxrjai
ohv rsvxsoiv, aaoa /uoi eoxi\ Seneca, Here. Oet. 1661 sqq.:
Hic nodus, inquit, nulla quem capiet manus,
meeum per ignem flagret, hoc telum Hereulem
tantum sequatur;
id. Here. Fur. 1233 sq. : ipsa Lemaeis frequens / pharetra telis
in tuos ibit rogos; Sueton. Div. lul. c. 84: veteranorum militum
legionarii arma sua, quibus exculti funus celebrabant, sc.
flammae iniecerunt. veterum exuvius — avorum : = avorum qui
vixerunt temporibus diu praeteritis. Cf. Lucan. I 137: exuvias
veteris populi (veteris OL, veteres b, antiquae editiones). cir-
cumdat: sc. rogo. avorum: per synecdochen (speciem pro genere)
pro maiorum. Cf. Th. H 215, 573 ; IH 349, 560, 601 ; V 670, VI 94,
VH 387, 409, 433; XI 352; S. IV 6, 94. Cf. Verg. A. VI 841.
68. Hune versum Lachmannus ante 65 collocari voluit: sed
gloria et ambitvs aptius est ad arma etc. gloria — ambitus:

per figuram quae dicitur hendiadys, est subiectum verbi
circumdat. gloria mixta malis : aut vox malis sensum generalem
habet et mixta malis explicatur eo quod gloria non pari solet
nisi multorum militum damno aut malis ad Opheltis mortem
solam pertinet, cui meliori explicationi adnotatio Lactantii
favet: quoniam maiorum omamenta funeri adhibebantur.
ambitus: in bonam partem, afflictaeque: propter Opheltis
mortem, aulae: per metonymiam pro familia regia. Sententia
loci difficilis est haec: familia regia, in ipso luctu laudis suae
memor nec non sui sibi honoris conscia, exornat rogum armis
exuviisque veterum avorum. Perperam Mozley vertit: Arms,
too, and spoils of ancestors of old are cast about the pyre, the
pride and chequered glory of the afflicted house. Qua inter-
pretatione gloria ambitusque appositio ad arma et exuviae
haberi videtur. 69. ceu: quasi. Cf. Th. II 476, 491 sq.; Ill
122 sq., V 86, VI 504 sq., Ach. I 504. Nota in hoc versu
membrorum parallelismum : grande onus: immensa membra;
exsequiis: rogo. Cf. Th. Ill 120: fervet iter gemitu, et plan-
goribus arva reclamant; IV 695 sq., VIII 189 sq., ibid. 391 sq.,
IX 321 sq., X 280 sq., XI 447 sq. 69 sq. immensa — membra;
metonymice = corpus. More epico corpus herois immensum
vocatur. Cf. de usu talium adiect. apud epicos Kroll, Studiën
p. 272. exsequiis — rogo: sunt dativi finales, rogo: rogo P;
toro (thoro) cu S A. Lectio toro, quae est e Verg, A. VI 220,
ut iam Klotz adnotat, reicienda est quod cormmpit parallelis-
mum membrorum; vide ad 69. cassa tamen sterilisque: =

usum cf. Th. V 688 sq.: et ausis/ sera quidem, manet ira
tamen ; Tibull, I, 9, 4 : sera tamen tacitis poena venit pedibus ;
Verg. Eel. I 27: „libertas, quae sera tamen respexit inertemquot;,
cum quo loco apte comparetur enuntiatio plena: Th. V 689:
„sera quidem, manet ira tamenquot;. Vide de re Kühner—Stegmann
II 2 § 166; Rothstein ad Prop. II, 13, 51. 70 sq. sterilisque —
fama: metaphorice; intellegendum est: fama quae puero nihil
prodest. 71. parvique augescunt funere manes: = funere
sumptuoso manes pueri maiorem gravitatem adipisci videntur.
augescunt: quod verbum apud nostrum etiam occurrit Ach.
I 11. Cf. etiam Enn. ann. 478, Naev. frg. 54, Ter. Heaut. 423,

Lucr. V 333, Sen. Med. 671, Sil. Ital. IX 374. Apud Verg.
non legitur. funere: funere M P agt;; munere M Q N. Lectio
funere praeferenda est, quod funus omnia, quae v. 54 sqq.
enumerantur, complectitur. 72. ingens — honor: per metony-
miam hyperbohcam. Cf. V 113, 630; XI368; Ach. 1630. lacrimis:
lacrimas in funere profusas proprio solamen, quin etiam
sacrificium vel tributum quoddam fuisse mortuo K. F. Smith
ad Tib I 1 65 docet. honor: cum brevi syllaba ultima, ut S.
III 2 14, ai., sed Th. I 668, VII 225; S. IV, 6, 35 al. forma
hokos occurrit cum ultima syllaba longa. Subiungam quae

cum secundum artem dicamus honor, arbor, lepor, plerumque
poetae r in s mutant causa metri; os enim longa est, or brevis.
miseranda voluptas: est figura q. v. oxymoron. Cf. Claudian.
in Rufin. II 363: metuenda voluptas. voluptas: sc. est. Statius
saepe voluptatem quandam in lugendo inesse dicit. Cf. v. 71;
S. II, 1, 15; V, 5, 33 sq.: iuvat, heu iuvat inlaudabile carmen/
fundere et incompte miserum nudare dolorem; S. V, 5, 56; II,
1 15- iam flendi expleta voluptas; Th. XII 45: amant miseri
linenta malisque fruuntur; ibid. 793 sq.: gaudent lamenta
novaeque/ exsultant lacrimae. Cf. illud Ovidianum: est quaedam
flere voluptas, et Val. Flacc. III 371: dulcibus indulget lacrimis.
Cf. etiam réQTiofxai apud Homerum, e.g. Odyss. IV 194:

réQTtofim odvQÓf^svog-, ibid. 102: yóco vpqha tégjio^m. —
Sententia v. 72 haec est: qua de causa lacrimae in magno
honore sunt et flendo voluptas inest. 73. muneraque — annis
graviora: munera maiora quam ut putares infanti convenire.
Vox anni per metonymiam usurpatur pro aetate sc. pueri.
in cineres: per metonymiam prolepticam pro in rogum, flammas.
Cf. V. 207, IX 397, XII 150, 428; S. V, 5, 19. 74. Recte recen-
tiores editores, viri docti Garrod (1906) Klotz (1908) Mozley
vss. 74, 75, 76, 77, usque ad cinctusque in parenthesi scribunt
ad exemplum 0. Mülleri (Progr. des Luisenstädtischen Gymn.
1882 p 25) illi et: per elisionem in arsi secundi pedis, cf. m
libro sexto v. 251, 471, 512, 691, 756, 758, 925. In arsi tertii
pedis eliditur v. 179, 204, 427, 494, 495, 832, 853; in arsi quarti
pedis: V. 160, 207, 223, 382, 479, 486, 502, 650, 731, 892.
Coeunt longae vocales aut diphthongi cum syllaba longa m

thesi primi pedis: v. 412, 546, 560, 776; cum syllaba longa in
thesi tertii pedis: v. 912, in thesi quarti pedis: v. 251, 253,
316, 499. Eliditur longa vocalis aut diphthongus ante brevem
priorem dactyli syllabam, in sede prima v. 149, in sede secunda:
251, 313, 411, 669, in sede tertia v. 760. Statius ab elisione
diphthongorum et longarum vocalium, quam evitabit in melicis
et iis versibus, quos undenis syllabis scripsit, non abstinebat in
hexametris. Fusius de ea re 0. Müller egit in opusculo c. t.
„Quaestiones Statianae, Prüfung des Berl. Gymn. zum grauen
Kloster 1861quot;, ex quo libello Vollmer indicia hausit quae legun-
tur in appendice metrica libri eius (ed. Silv., pag. 555 sqq.).
pharetras: pharetras P; phaleras w, quae lectio ad contextum
apte non convenit. brevioraque: ojro positum, ut non solum
ad tela sed etiam ad pharetras pertineat. dicarat: vemacule:
had plechtig overgegeven. Cf. Verg. A. I 73: propriamque (sc.
Deiopeam) dicabo (= IV 126), Val. Flacc. Ill 535. 75. festinus
voti: adi. festinus cum gen. construitur ad analogiam adi.
cupidus, memor etc. Cf. S. V, 3, 135: laudum festinus; Claudian.
IV cons. Hon. 166: festinaque voti. Cum ablativo construitur
Th. X 686. — De genit. cf. Kühner-Stegmann II 1, § 85c.
insontesque sagittas: i.e. sagittae quae cuspidem non habent.
Ponitur adiect. insontes per metaphoram idemque habet vim
causativam: nihil nocentes. Cf. S. HI, 1, 44: insontes — irae;
Ach. I 15: pharetrae insontes; Val. Flacc. 1103: insontis aratri!
et P. Langen ad 1. (Berl. Stud. f. cl. Phil. u. Arch. N. F. I, 1
p. 33). 76. iam tunc et: de hac monosyllaborum coacervatione
vide ad v. 27. de gente: per metaphoram gens etiam dicitur de
equis. Cf. Ovid Fast. IV 711, ubi gens dicitur de vulpibus. Ad
totum locum cf. S. V, 2, 22 sqq.:

titulis generosus avitis
exspectatur equus, cuius de stemmate longo
felix demeritos habet admissura parentes.

77. in nomen: sc. Opheltis. Cf. de usu liberioris praepositio-
nis in c. acc. iunctae: VI 269, 271, 290, 485; VH 198, X 294,
XH 632. cinctusque sonantes: sonantes propter aurum argentum
pretiosas gemmas. Cf. Verg. A. V 312 sq. 78. exspectatura:
per metaphoram, cf. e.g. Th. IV 708, VHI 51, XI 592. maiores —
lacertos: i. e. corpus Opheltis adulti (metonymice). 79. vss.

79-83 omiserunt P B ^ addidit B ^ Quos spurios esse demonstrat
Klotz (Hermes 40, 1905, p. 368). Vss. 79, 80, 81 enim imitantur
vss. 74-77; v. 79 satis obscurus est, in primis in nomen (cf. 77!),
quod fortasse sic 'interpretandum est: non in nomen (sc.
Archemori) credula (se. mater). Praeterea absurdum est v. 79
matrem non patrem insignia regni puero dedisse; v. 82 sq.
anticipantur, quae fiunt v. 193 sq. Damsté (Mnemosyne 1908,
p. 390 sqq.) versuum ordinem sagaciter mutans locum servare
frustra conatus est: argumenta enim Klotzii non refutantur.
Locum sic constituit: v. 65, 66, 79, 80, 81 (usque ad mmws)
77 (se. verba: cinctusque sonantes), 67 e.q.s. Deinde 73, 78,
74, 75, 76, 77, 82, 83. spes avidae: metaphorice. in namen: sunt
qui putent has voces per errorem (vide v. 77) in textum receptas
esse. Cf. cod. Bodl. Can. 76, in tanta [Garrod observât: fort.
in tanto (se. studio)^ ; iam Barthius coniecit: quas non vestes
maie credula mater/ urgebat studio; Withof proposuit: in
morem. 79. sq. vestes/ urgebat: translate pro: celeriter con-
ficiebat. Cf. S. H, 1, 128: cum tibi quas vestes, quae non
gestamina mitis/ festinabat erus?; Verg. A. IX 488 sq.: veste
tegens; tibi quam noctes festina diesque/ urgebam. Vide etiam
Forbigerum ad 1. 80. insignia regni: est appositio ad cultus
purpureas sceptrumque minus. Similiter inelusa: Th. VHI 300:
innumerosque deae, sua munera, flores. 80 sq. cultusque —
purpureos: toga purpurea quae dieebatur trabea regum Roma-
norum vestis fuit (Cf. Serv. ad Verg. A. XI 334 et Plin. N. H.
VHI 74). Toga purpurea autem auro distincta imperatores festis
diebus induti erant. Qua veste poeta heroes induit. Cf. H 406:
satis ostro dives et auro/ conspieuus; IV 265; V 315 sq.; VI
540 sqq. ; IX 690 sq. ; XI 400 sqq., 434 ; XII 314 sq. 81. ignibus
atris: propter fumum; cf. Th. V 175 sq.: niger ignis; Verg. A.
XI 186: ignibus atris; VIII 198 sq.: atros — ignes, ad quem
locum cf. Forbigerum; Val. Fl. II 236; Sil. Ital. IX 441; Hor.
Epod. V 82; Ovid. Fast. 11 560; Lucan. II 299, HI 98.

ignibus atris damnat ipse parens atrox et damnat sua gestamina
ferri.quot; Quae constructie contorta hos versus spurios esse etiam
probat. Nullo alio loco verbum damnare c. ace. c. inf. construitur.
Cf. Kühner-Stegm. II § 126, 1. atrox: hoc adiect. praedicativo

poeta usus est, ut adverbium evitaret, quod a poetis dactylids
non admittitur. Cf. Verg. A. I 662: urit atrox luno; IX 420:
saevit atrox Volscens; Ovid. Metam. XI 275: odiumque

coniecturam doTuit supervacaneam habeo (Mnemos. 1908, 392).
gestamina: = insignia regia. Cf. Verg. A. VII 246. — Ad locum
cf. Th. V 314 sq. : sceptrum super armaque patris/ inicio et notas
regum velamina vestes. 83. si : = aïxév ncog. damnum : i.e. insig-
nibus amissis. rabidum — dolorem: translate; rabidus proprie
de canibus dicitur, cf. e.g. Verg. A. VII 493. exsaturare: per
metaphoram, ut Verg. A. VII 298 : odiis aut exsaturata quievi ;
V 781: nec exsaturabile pectus (= et inexsaturabile p.). Cf.
etiam Th. VI 176: exsaturata oculos.

Vss. 84—117. Arbores caeduntur ad rogum
exstruendum (Cf. Th. XII 50 sqq.). An im al ia et
semidei silvae fugiunt. Exempla poetae : Verg. A. XI
135—138, VI 179—185 (ad quem 1. vide Norden: Die Schilde-
rung des Baumfällens gehörte zu den Lieblingsstoffen der
lateinischen Poesie, die sich darin der griechischen überlegen
fühlte). Cf. etiam Ilias XXIII114—123. Similia tractantur apud
Ennium (Ann. VI v. 187 sqq., frg. X, ed. Vahlen p. 34 sq.),
Ovid. Met. X 90 sqq., Sil. It. X 529 sqq.. Sen. Here. Oet.
1618—1645, qui exemplum erat Lucani Phars. III 426—452 (cf.
de re Fleckeisens Jahrb. 1892 p. 349: C. Hosius, Lucanus u.
Seneca). Cf. etiam Claudian. R. Pros. HI 370 sqq., qui Statium
secutus est. 84. gnari monitis — auguris: iussis, praeceptis
Amphiarai. Versus 84, 85, 86 usque ad quae sic interpretandi
sunt: ab alia parte, Amphiarai praeceptis obtemperans exer-
citus (Septem ducum) magno studio cumulât pyram montis
instar in aera surgentem truncis et arboribus caesis. instat —
cumulare (v. 86) : translate pro properat cumulare. Cf. v.
475 sq.: instat/ Admetum superare. 85. auguris: poeta
Amphiaraum et Thiodamantem, qui in eius locum successit
(cf. VIII 271 sqq.) augures appellat (cf. VI 441, 462; VU 726,
735; VHI 13, 99, 118, 226, 366; IX 513, 647; X 26, 187, 292,
488; XH 42; IV 188), cum Tiresias Thebanus semper vates aut
sacerdos appelletur, excepto Th. IV 192 sq. : vati — Argolico =
Amphiarao; Th. X 322 Inachius vates = Thiodamas. Noster

enim artem Tiresiae sacrificantis (cf. X 698 sqq.) aut inferorum
animas elicientis (cf. IV 443 sqq., 413 sq.) aut carmina canentis
(cf X 725) ab arte Amphiarai Thiodamantisque ex alitis mvo-
latu augurantium (cf. III 640 sqq.) distinguere videtur.
85 sq. aeriam — pyram: alte in aëra surgentem. Aenus per-
petuum rerum in auras surgentium, arborum, montium epithe-
ton est. Vide Forbigerum ad Verg. Ecl. I 59; Thesaurus I 1063
(v Mess.). Cf. Th. VIII 408: aeriam Rhodopen; IX 220: aena ab
Ossa- Ach. II 139: caput aerii montis; S. V, 3, 48: aeriamque
educere molem; translate S. II, 4, 24: aeriae gloria gentis =
gentis quae in aere vivit (aves). Cf. etiam Verg. G. III 474:
aerias Alpes; Ovid. Met. II 226: aeriaeque Alpes. De voce Graeca
pyra cf. Norden ad A. VI 214. nemorumque ruina: per meto-
nymiam voce ruina indicatur res ipsa quae ruit (cf. Ovid. Met.
XV 424 sq.: Troia ruinas — ostendit). 86. montis opus: onus

urbis opusquot;. Ad quem 1. cf. Servius: „ita magna, ut urbem
putaresquot;. Cf. etiam Val. Flacc. Ill 199: clipei opus; 210:
pugnae opusquot;, quae locutiones rerum magnitudinem et molem

lum sit criminis caesi anguis et infausti belli, crimina caesi/
anguis: genit. expHcativus; Graeci serpentem occiderant (V
566 sqq ) custodem nemoris vel lud lovis, qui erat ad Langiam
flumen (IV 717 sqq.). Vide ad v. 40. 87. infausti — beUi: gen.
obiect. Significatur bellum Eteoclis Polynicisque. cremet atra
piacula: cremando atrum piaculum sit. Atrum piaculum est
propter colorem cineris. Vide de hoc usu adi. ater: H Bjumner
die Farbenbezeichnungen bei den röm. Dichtem, Berl. Stud. 13
Bd 3 Heft p. 46 sq. Nota etiam prolepsin quae adiectivo inest.
Verbum cremet per zeugma ad obiecta crimina et piacula
attinet. S. P. C. Tromp in libro c. t. de Romanorum piaculis,
p. 31 (diss. Amstelod. 1921) voce piacula h. 1. nefas, scelus,
peccatum designari putat inter alios hos locos afferens: Verg.
A VI 569- distulit in seram commissa piacula mortem; Lucan.
H 176: non fanda piacula; Sil. Ital. I 182: inter spretae
miseranda piacula poenae; Phaed. Hl ep. 34: palam muttire
plebelo piaculum est. Cui exphcationi autem adi. ater et verbum
cremet obstant. infausti _ piacula belli: cf. Th. X 799: nos

omiserunt PB \ Sine dubio spurii sunt. Cf. Hermes 40, 1905
p. 367 sq., quibus in actis Klotz fusius de re disputavit. Argu-
menta eius haec sunt: verba his labor aUquid conveniens sequi

crebrisque bipennibus instant/ eruere agricolae; cui loco addo:
Caesar B. G. VI 27,4 : accidunt arbores tantum; h.e. non plane
abscidunt, sed ita caedunt ut levi motu procumbant (Ouden-
dorp). Neque convenit numerus pluralis lucos, quod poeta ipse
v. 96 singularem luco scribit; umbrosaque tempe imitantur
umbrosaque tempe Th. X 119; versibus 88, 89 iterantur
quae v. 90 sq. dicuntur. Nemeen: qui acc. Graece terminatus
legitur Th. IV 646, 664, 688; VI 368, 385. De valle Nemeae cf.
Curtius, Pelop. H 506 sq.; J. Ponten, Griechische Landschaften
p. 147. Nota etiam figuram quae dicitur hendiadys quam in
vocibus Nemeen — tempe invenimus. 88. his labor: cf. I 522*
S. m, 1, 123; IV, 3, 40; V, 3, 92. Conferendi causa h. 1. addam
versus pulchros, qui leguntur I. IV 419 sqq.:

Silva capax aevi validaque incurva senecta,
aetemum intonsae frondis, stat pervia nullis
solibus ; haud illam brumae minuere, Notusve
ius habet aut Getica Boreas impactus ab Ursa,
subter operta quies, vacuusque silentia servat
horror et exclusae pallet male lucis imago,
nec caret umbra deo : nemori Latonia cultrix
additur; hanc piceae cedrique et robore in omni
effictam sanctis occultât silva tenebris.
umbrosaque tempe: per synecdochen (species pro genere) vox
Tempe (cf. e.g. Orellius ad Hor. Od. I, 7, 4) ponitur pro quavis
valle amoena: cf. S. V, 3, 209: Boeotaque tempe; Th. I 485: per
Teumesia tempe; X 119. Cf. etiam e.g. Verg. G. II 469; Hor. Od.
HI, 1, 24. Praeterea metonymia notanda est: locus pro arboribus
loci. Sententia loci haec est: umbrosas valles Nemeae e.q.s.
umbrosa: vide ad v. 11. 89. praecipitare solo: sensu proprio:
in solum deicere. Solo est dativus localis-finalis. Cf. Ovid. Met!
IV 91 sq.: et lux tarde discedere visa/ praecipitare aquis. Cf.

etiam Th. VII 748 sq.: longaevaque robora secum/ praecipitans;
Ach II 61: veritasque solo procumbere pinus/ praecipitat
(veritasque P; vetitasque co). lucosque: synecdochice (species
pro genere) pro silvam. Lucani (III 399 sqq.) versus pulchros
adscribam, quia locum nostrum illustrant:

Lucus erat longo numquam violatus ab aevo,
obscurum cingens conexis aera ramis,
et gelidas alte submotis solibus umbras.
Hunc non ruricolae Panes, nemorumque potentes
Silvani Nymphaeque tenent, sed barbara ritu
sacra deum, structae diris feralibus arae;
omnisque humanis lustrata cruoribus arbor
[si qua fidem meruit superos mirata vetustas]
illis et volucres metuunt insistere ramis,
et lustris recubare ferae,
ostendere Phoebo: ad sententiam loci cf. Th. I 361 sqq.:
rapiunt antiqua procellae
bracchia silvarum, nullisque aspecta per aevum
solibus umbrosi patuere aestiva Lycaei.
Phoebo: per metonymiam a dei nomine petitam pro sole. Cf. S.
11 2 46: Phoebi tenerum iubar; Ovid. Met. XI 501 sq.: quo
numquam radiis oriens mediusve cadensve/ Phoebus adire
potest; Rem. Am. 256, 585. Nomina Titan et Hyperion, quae
etiam solem indicant, a Graecis raro ad solem translata sunt
(e.g. Hom. Odys. I 24: ol fièv dvoofiévov 'Ynsgiovos, ol Ö avióvtog),
sed apud poetas Latinos saepius translate posita sunt. Cf. e.g.
Th V 297; IV 283; VH 472; S. HI, 1, 54; IV, 4, 27; Ovid. Met.
VHI 564; Lucan. 115; Verg. A. IV 118; Sen. Here. F. 343. Vide
de re O Gross: de metonymiis sermoms Latini a deorum
nominibus petitis, diss. Halle 1911 p. 397 sqq. 90. sternitur:
cf. Sil. Ital. X 529: sparsoque propinquos/ agmine prostemunt
lucos. extemplo: eodem versus loco legitur I 100, V 555, Ach.
I 763 primo Th. VI 385. 90 sq. incaedua — silva: est epitheton
Ovidianum, cf. Ovid. Fast. H 435: multis incaeduus annis/
lunonis magnae nomine lucus erat; id. Amor. HI, 1, 1: Stat
vetus, et multos incaedua silva per annos. Apte camparetur
Th IV 419 sqq., vide adv. 88. Cf. etiam Ovid. Met.
IH 28- silva vetus stabat nulla violata secun. ferro:

per syneedoehen materiae pro re ex ea eonfeeta, pro
securi. Cf. Th. Ill 174: „ferro retegunt silvasquot;, et etiam Verg.
A. II 626 sq.: „omum/ eum ferro aeeisamquot;, sed forfex intelle-
gendus est VI 195: „eaesariem ferro minuitquot;, cf. Ovid. Met. XI
182: „solitus longos ferro reseeare eapillosquot;. Addam ahas signifi-
cationes quas vox ferrum apud nostrum habet: ferrum legitur
pro armis S. I, 6, 53; Th. II 491 passim Ach. I 481. Saepe ensis
intellegitur: S. V, 1, 199; Th. I 613 passim. Paueis loeis deno-
tatur hae voee cuspis quae hastae praefixa est: Th. IV 86, VII
552, IX 762, XII 745. Denique catenae intelleguntur Th. XII 677,
culter autem signifieatur Th. Ill 399, IV 461, 510; X 172, XII
227. Saepius ferrum ponitur pro telo: Th. II 475, VII 709, VIII
124, 412, 419, 450; IX 309, 408, 799, 802; Ach. I 169. Ferrum
idem valet atque anulus S. Ill, 3, 144; frenum Th. VI 397; ligo
S. Ill, 1, 124; veru Th. I 522, thorax Th. II 567, VII 311.
90 sq. veteres — comas: ace. limit. Coma apud poetas saepe per
metaphoram dicitur de arborum frondibus ramisque. Cf. e.g.
apud nostrum: Th. Ill 257, VI 352, XI 534. Cf. etiam Seneca
Here. Fur. 689; Oed. 154, 228, 574; Here. 0. 383, 1578; Med.
722; Ovid. Met. X 648; id. Amor. II, 16, 36; Verg. G. II 368:
stringe comas, i.e. ramos altissimos; A. VII 60, XII 209; Cat, IV
11. Vide Orellium ad Hor, Od, I, 21, 5; consule etiam Thesaunim
HI 1752 sqq. (Leissner). 91. largae — opulentior umbrae:
opulentus c. gen. eonstruitur per analogiam adieetivi plenus.
Cf. Hor. Od. I, 17, 16. Ad sententiam loci cf. Th. V 154 (de

Lycaeos: Lyeaeus mons Arcadiae est propter silvas notus. Cf.
Th. I 363: „umbrosi patuere aestiva Lycaeiquot;, vide Heuvel ad 1,;
IV 250: gelidique aversa Lycaei; Th. XII 129: lueis Hecate
speculata Lyeaeis. Consule Bursian Geogr. v. Grl. H 184, 235 sq.';
E. Meyer, P.W. XHI 2236. 93. super astra: Hyperbolen ad,
in astra, quae in poesi et in oratione soluta saepe legitur, poeta
etiam in maius extulit. Cf. e.g. Ovid. Met. I 316: Mons ibi
verticibus petit arduus astra duobus. Vox astra apud nostrum
saepissime usurpatur per syneedoehen („pars pro totoquot;) pro
caelo: ef. Th. IH 670, VI 448, VH 124, VHI 765, IX 27, X 375,
665; XII 790 passim. Papinius superlationis studiosissimus est
nee raro veritatem egreditur in altitudine montium describenda.

rf eir Th 1184: (caput Maleae) nuUos adraittit culmine visus;
Md 86: tantum fessis insiditur astris; VI 681: (d-cum m
nubila condit; id. 928: tenui vel nubila transeat h^^'^^
tauex^us) caelo mixta comas; XII 660: et medus ^en^n
nLbus hastae; Ach. I 594: admissum caelonbsp;f ^

vim demonstrativam neque est verbum auxihare ut m hn^a
nostra. Vide Brinkgreve ad Ach. I 594. Cl VI 204, 216 256
lt;)lt;! sa stat sacra senectae/ numine: interpretandum est stat
l:ta rltentia senectutis (gen. obi,^Cf. I;«-. III «
motique verenda/ maiestate loei. - Notanda est alhteratio
Alia exempla sunt: v. 158; VII 821: cadens caelum campumque
f:^ire S. IV, 4, 21; III 5, 98; II, 6, 69; sed ~
induisisse non videtur. Cf. etiam Norden Aen VI P. 416 5^
Cf. J. Ponten, 1. 1., p. 108 silvam Arcadicam ^escnbens Wir
^iten aufwärts durch den schönsten grünsten wmdbewegten
ïïubwaTd Auf ihn folgt ein herrlicher Tannenforst, zuerst em
quot;parkartiger Busch, in dem Tannen u. Käfern gem.sc|
stehen jeder Baum bis zu voller Form entfaltet. - Auf de^
pä folgt der Urwald. - Grau sind Stamm u. Aeste vermoost ;

fn d m geheimnisvollen schweigenden Urwalddunkel stehen
die würdigsten Baumgreise über und über mit Flechtenbart n
behängt, senectae: in nominativo exstat senect^. cf. S. lU,
^14 V 8 249- Th IV 517) in ceteris autem casibus metn
g».nbsp;Th. IV 586, VI 880; S^ I 8, 110;

A 7 ^r TV 2 58- Th. VI 380; dat. senectae Th. V 751, acc..
In exSt ai,'': .eJcto Th. W 419; S. IV, 1, 182. Vide de ea
re H Sctabert in libro laudato p. 83 sqq. 94. sqq. nec solos...
Treges i non solum avos hominum vetustate superavisse
fertur, sed etiam superstes vidisse alias greges Nymph^m
Faunorumque aliis succedere, transgressa: sensu translate,
Lpp» est infin. me. Cf. IV 770: mortales transgressa

causa pro vetustate-, sensu proprio. Sensu translato Verg. G l
24 Hor. Epist. I, 8, 10, quibus locis ™x
stai^tive usurpatur. 95. avos: maiores, vide ad 67 Nymphas
m^re- = annis volventibusquot; nymphas nymphis succeden es

Faunique aliis successerint! Silva igitur etiam Nymphas
Faunosque vita superat. Sententia haec esse videtur: „singulae
Nymphae = arbores mortuae sunt, quibus rursus ab aliis
succeditur, sed silva ipsa iis superstes fuitquot;. Süss recte putat
(P. W. VII 2289) poetam nullo alio consiho haec dixisse quam
ut rem augeret: Nymphae (= Hamadryades) enim una cum
arboribus vivunt et moriuntur (cf. Serv. ad Verg. Ecl. X 62),
vide v. 113. Cf. etiam Lactantium ad locum nostrum: Nymphae
diu vivunt et tamen moriuntur (cf. Serv. ad Verg. A. I 372:
nam et moriuntur [nymphae] secundum Aristotelem, ut Fauni
Panesque) et ad Th. IX 376: „quia dicit Aristoteles post anno-
rum milia et Nymphas et Faunos perire.quot; De re cf. Block ap.
Roscher III 522 sqq.; P. Wagler: die Eiche in alter u. neuer
Zeit, p. 16 sqq. (Berl. Stud. f. Class. Phil. u. Arch. 13 Bd. 2 Heft,
1891). superstes: pertinet praedicative ad fertur. 96. Faune-
rumque greges: Fauni in silvis habitant, cf. Th. V 582:
silvicolae — Fauni; Verg. A. X 551: Silvicolae Fauno. Faunus
interpretatie romana est numinis Graeci, cui nomen est Pan;
apud poetas Romanos Faunus saepissime cum Pane adaequatur.
Vide Wissowa ap. Roscher 1 1454; id. Silvanus u. Genossen, Ges.
Abh. z. röm Relig. u. Stadtgesch., 1904, p. 78 sqq.; W. Mann-
hardt, Wald- u. Feldkulte II 1877, p. 113 sqq.; Preller—Jordan,
Röm. Myth. I p. 379 sqq. — De Faunorum vita longa cf. supra. —
Etiam apud nostrum (cf. quae Wissowa ap. Roscher I 1456 dicit
„und daher galt Faunus in gewissem Sinne als erster Dichter
u. Patron der Poeten („Mercurialium custos virorumquot;, Hor. Od.
II, 17, 28) [cf. Orellium ad locum.]) Faunus fautor poeseos est:
cf. S. II, 3, 7: et faciles, satis est, date carmina Fauni; Ach.
I 240: quaerunt puerilia carmina Fauni; S. I, 3, 99: „hic tua
Tiburtes Faunos chelys et iuvat ipsum/ Alciden.quot; Quod attinet
ad pluralem Fauni-. Itali antiqui in silva densa voces arcanas
se audire putabant; quas tum uni deo Fauno tum pluribus deis
generis eiusdem attribuebant. Cf. Wissowa, Silvanus u. Genos-
sen, 1.1. p. 86 sq. Hue accedit, quod dii minores et in Graecia et
in Italia multiplieari solebant, ef. v. Essen, Studi e materiali di
storia della religione. Vol. IV (1928) p. 295. — Cf. etiam Ihm,
P. W. VI 2058. — De voce grex vide ad v. 145. aderat: = prope
erat, imminebat. Sequitur dativus rei luco. Cf. Th. IX 661: finis

adest iuveni; Mart. IV, 54, 4: extremumque tibi adesse putas.
Vss. pulchris 96 sqq. poetam indole ingenua praeditum esse
videmus. 97. excidium: fugere ferae: cf. Verg. G. I 330: terra
tremit; fugere ferae. Hesiod. Opera et Dies 512 et 529 sq.: ^vqeç

Heinsius male; constructie minus solita praeferenda est. Ver-
bum c. acc. construitur, quod eodem fere sensu quo relinquere,
evitare e.a. usurpatur; sine obiecto legitur Th. X 374, 879. —
Composita minus usitata, quae apud nostram obvia sunt,
C. Brakman (Mnemosyne 1929 p. 254 sq.) enumerat. 98. metus
urget: ut Handius in annotatione ad S. I, 2, 36 observavit,
Statius verbis sic interpositis admodum delectatur. Cf. Th. IX
63 — et poteras — ; X 69 — potes — ; S. I, 2, 17 — pande
fores! —, 37 — contigit! —. E multis exemplis addo: Th. I 235,
238 273, 545, 682; III 54, 100, 374, 609; II 108, 249, 488; IV 193,
204, 318, 724, 739; V 20, 109, 454 etc.; VI 129, 152, 169, 213 sq.,
25o', 744, 907, 919. Quamquam locos comparandos iam ad v. 84
enumeravi, tamen non ab re esse videtur, hic nonnullos proferre.

incedunt arbusta per alta, securibus caedunt,
percellunt magnas quercus, exciditur ilex,
fraxinus frangitur atque abies consternitur alta,
pinus proceras pervortunt : omne sonabat
arbustum fremitu silvai frondosai.

itur in antiquam silvam, stabula alta ferarum,
procumbunt piceae, sonat icta securibus ilex
fraxineaeque trabes cuneis et fissile robur
scinditur, advolvunt ingentes montibus ornos.
A. XI 135 sqq. :

ferro sonat alta bipenni
fraxinus, evertunt actas ad sidera pinus,
robora nec cuneis et olentem scindere cedrum
nec plaustris cessant vectare gementibus omos.

non Chaonis abfuit arbor,
non nemus Heliadum, non frondibus aesculus altis
nec tiliae molles, nec fagus et innuba laurus

et coryli fragiles et fraxinus utilis hastis
enodisque abies curvataque glandibus ilex
et platanus genialis acerque coloribus inpar
amnicolaeque simul salices et aquatica lotos
perpetuoque virens buxum tenuesque myricae
et bicolor myrtus et bacis caerula tinus.
vos quoque, flexipedes hederae, venistis et una
pampineae vites et amictae vitibus ulmi
ornique et piceae pomoque onerata rubenti
arbutus et lentae, victoris praemia, palmae
et succineta comas hirsutaque vertice pinus,
grata deum matri, siquidem Cybeleius Attis
exuit hac hominem truncoque induruit illo.
Adfuit huic turbae metas imitata cupressus,
nunc arbor, puer ante deo dilectus ab illo.
Sil. Ital. X 530 sqq.:

sonat acta bipenni
frondosis silva alta iugis. hinc ornus et albae
populus alta comae, validis accisa lacertis,
scinditur, hinc ilex proavorum condita saeclo.
devolvunt quercus, et amantem litora pinum,
ac, ferale decus, maestas ad busta cupressos.
Lucan. III 440 sqq.:

procumbunt orni, nodosa impellitur ilex,
silvaque Dodonis et fluctibus aptior alnus
et non plebeios luctus testata cupressus
tune primum posuere comas, et fronde carentes
admisere diem, propulsaque robore denso
sustinuit se silva cadens,
ardua fagus: alta fagus. Cf. S. II, 3, 4: arbor — ardua; S. II,
2, 55 : ubi nunc nemora ardua cernis. Cf. etiam Verg. G. II 67 :
ardua palma; Ovid. Met. IV 90; Am. I, 14, 12; Lucan. II 695;
Sil. Ital. V 481; Claud, carm. min. 27, 32. 99. Chaoniumque
nemus: per antonomasiam pro quercus. Putida elaborataque
eruditione poetae Romani voce Chaonius pro Dodonaeu^ utun-
tur; Chaonia enim est regio in Epiro sita, sacris quercetis
Celebris. Cf. Val. Flacc. VIII 460 : Chaonio — trunco ; Ovid. Met.
X 90 : non Chaonis abfuit arbor = quercus ; Lucan. III 441 : Sil-

vaque Dodonis; Sen. Oed. 728: „supra Chaonias celsior arbores .
Quercum lovi sacram Dodonae gloriam fuisse nemini notum non
est Cf. Bursian Geogr. Grl. II 67. nemus: per synecdochen
(totum pro parte) pro arbores. Cf. Lact. Plac. ad 1.: .....dixit
autem Chaonium nemus a toto partem ostendens. Simih ratione
nemus pro arbore legitur: IV 455, VIII 546, IX 587; S. I, 3, 17;
II 2 62 Cf Lucan. Ill 248. Pro fronde autem ponitur nemus:
s' V 1,' 48; ut silva S. Ill, 1, 185 et V, 5, 30. brumaeque
inlaesa: = semper virens; cf. de re Theophrastus Hist. I, 15
et Senecae Oed. 532 sqq.: Cupressus altis exserens silva caput/
virente semper alligat trunco nemus. - Brumae est datiyus,
cf Kühner-Stegm. H, 1 § 76 Anm. 12b (p. 325), quo loco
agitur de dativo qui invenitur in adiectivis in quibus vis
passiva inest. - Vox bruma apud poetas latiore sensu sumenda
est pro tempore hiemis frigorisque; cf. apud nostrum e.g. Th.
IV 421 834; VH 287; S. IV, 1, 24. 100. procumbunt piceae:
Cf Verg A VI180: procumbunt piceae; Plin. Nat. Hist. 16, 40:

Lucanum (HI 440) invenimus: „procumbunt omi . tlammis
alimenta supremis: per metonymiam pro alimenta fl^mmts
rogalibus, vox alimenta autem metaphorice usurpatur. Cf. Ovid.
Met XIV 532: alimentaque cetera flammae; XIV 352, VHI 8Ó7,
Aetna 386; Epiced. Drusi 255; Liv. XXVH, 3, 3; Manil I 821;
Lucan. HI 683; Sil. Ital. XVH 97; Tac. Hist. H 21. Cf. etiam
Ovid Met VH 79. Antiquissime ignis animal quoddam ammo
fictus esse videtur: unde metaphora alimentum. 101. iliceae-
que trabes: = iligneae, ilignae -; sine dubio metn causa pro
iUces. Hoc adiectivum a Papinio primo in versu positum est,
ut duo alia in - exeuntia: taxeus (S. V, 5, 29), mastaceus

233-IX 468*; Ach. I 597. Ponitur vocabulum nostrum pro naves
Th V 422; Ach. I 44; S. HI, 2, 70; pro hasta Th. V 566, HI 149,
ixquot;l24 ; pro ckiva Th. I 621 ; pro aries Th. X 527.101 sq. metuen-
daque suco/ taxus: Taxus metuenda suco appellatur propter
bacas veneniferas. Cf. Plin. Nat. Hist. XVI, 10, 20: Mas noxio
fructu. Letale quippe baccis, in Hispania praecipue venenum
inest- Vero- G V 257: taxique nocentes; Claudian. de K. Pros,
m 386 : p^stiferas - taxos. Cf. etiam Verg. Eel. IX 30 ; Georg.

IV 47. Vide etiam V. Hehn 1.1. p. 531: Die Eibe, Taxus bac-
cata, war schon im Altertum als giftig gefürchtet, darum ein
dämonischer, den Todesgöttem geweihter Baum. Als Catuvolcus,
ein König der Eburonen, an seiner Lage verzweifelte, nahm er
sich durch Taxusgift das Leben. Caesar, de b.g. VI 31, 2. Wie
bei den Alten wurde auch im Mittelalter die Eibe gern auf
Leichenfeldern gepflanzt. — De voce sucus consule Schölte ad
Ovid. Ex Ponto I, 10, 27 (diss. Groningana 1933). potura
cruores: per metaphoram. Cf. XH 719: potura cruores/ terra.
Cf. etiam Ilias XXI 168: {fisXirj) Xdaiofxhr] xqoo? äom, v. 70, XI
574. 103. fraxinus: e ligno enim fraxineo hastae fabricari
solebant. Cf. Ovid. Met. X 93: fraxinus utilis hastis; V 9:
fraxineam — hastam = XH 122, 324, 369; V 143: fraxinus =
hasta, ut Th. VHI 716. Cf. vox Graeca jueXit], quae etiam per
metonymiam pro hasta ponitur. situ: per metonymiam pro
antiquitate, vetustate. Cf. S. I, 4, 127: Nestoreosque situs, Th.
VH 745: „victa situquot;, passim, expugnabile: metaphorice, cf.
Th. IV 837. Hoc adiectivum Statius primus in linguam poeticam
ascivit (cf. Liv. XXXHI 7). Quamquam multa alia adiect. in —
bilis exeuntia recepit, tamen nulla excepto uno (speculabilis,
Th. XH 624) novavit. Adiect. in — bilis desinentia epicis valde
placuisse docet Ploen (de copiae verborum differentiis — diss.
Argent. vol.VH p. 49 et 54). Cf. etiam Schamberger 1.1. p. 279 sq.
In versus secunda parte ante pedem sextum adiectiva huius
formae poetis acceptissima erant, cf. apud nostrum Th. I 214:
exsaiurabile Diris; ibid. 395: exitiabile dictu; IV 192, 836; V
453; VH 90, 484; I 34; XI 610; S. IV, 6,41; S.V, 1,164; Ach.
II 58. Cf. Verg. A. V 781: exsaturabile pectus. Ovid. Pont. I,
7, 41: excusabilis esset. Praeterea: Th, II 594: inexpugnabiUs
obstat; I 5: inexorabile pactum; V 45; IX 502, 549; S, I, 4, 1;
HI, 3, 172. Cf. etiam Cat. LXIV 112: inobservabilis error; Verg.
A. VI 27: inextricabilis error (et Norden ad 1.); Ovid. Met.
VH 511: inexcusabile tempus, robür: sensu proprio = quercus.
104. audax abies: metonymice: quod ex trabibus abiegnis navis
facta navigare in mari audet: „temptare Thetim ratibusquot; Verg.
Ecl. IV 32. Vide ad v. 19. Cf. Verg. G. II 68: „casus abies visura
marinosquot;, quo loco abies per metonymiam ponitur pro navi,
ut Verg. A. VHI 91, V 663. Abies apud nostrum Th. IX 552

per metonymiam pro telo usurpatur. Ad usum metaphoncum
vocis andax cf. S. V, 3, 49: audacia saxa. Cf. etiam Sen. Med.
607- audacis carinae. odoro vulnere: odoro propter resmam.
105 adclinant: c. dativo eonstruitur. Cf. Th. Ill 265 sq.: tunc
pectora summo/ adclinata iugo; S. IV, 2, 51: gaudebat strat^a
latus addinare leoni. intonsa cacumina: per metaphoram. Smili
ratione de arboribus frondosis: Th. IV 420; S. IV, 7, 10. Cf.
etiam Verg. A. IX 681: quercus intonsa caelo/ adtollunt capita;
Ed V 63: intonsi montes = silvestres montes. Vide Forbigerum
ad i. 106. alnus amica fretis: alnus nascitur in aquosis locis et
aptissima est navibus fabricandis (Forcellini). Cf. Sil. Ital. Ill
458: alnus fluminea: Lucan. Ill 442: et fluctibus aptior alnus;
Verg. G. I 136: tunc alnos primum fluvii sensere cavatas; ibid.
II 451: torrentem undam levis innatat alnus; ibid. II 110:
fluminibus salices crassisque paludibus alni nascuntur. Cf. etiam
Varro rust. I, 7, 7 : non possunt vivere nisi in loco aquoso ; Vitr.
II 9 10' alnus, — quae proxima fluminum ripis procreatur;
Plin'Nat Hist.'l 16, 77: non nisi in aquosis proveniunt salices
alni'populi. nec inhospita: adverbium nec solum ad inhospita
pertinet. Eodem loco versus haec vocabula leguntur: Ovid. Met.
XV 15 Alios locos, quibus negatio ad unam tantum vocem
pertinet enumerat Markland ad S. I, 1, 82. Cf. Th. IV 376 sq^
hoc tibi semidei munus tribuere parentes/ nec mortahs avus? —
et immortalis avus; S. V, 2, 110: conatusque tuos, nec te reus
ipse timebat [nec M ; de Baehrens ; pro Markland — s. r. i tene-
bat Phillimore] = et ipse is, qui non erat reus, te timebat; b.
I 2 254: nec tristis in ipsis/ Naso = et non tnstis Naso. Ct.
etiam Verg. A. V 781 : nec exsaturabile pectus = et inexsatura-
bile pectus. De usu^ formarum nec et neque vide Heuvel ad I
222. nec inhospita vitibus ulmus: ulmus propter foliorum
raritatem maxime idonea erat maritandis vitibus. Cf. Th. VIII
544- sic ulmus vitisque, duplex iactura colenti,/ Gaurano de
monte cadunt, sed maestior ulmus/ quaerit utrumque nemus
(i.e. se ipsam sc. ulmum et vitem), nec tam sua bracchia labens/
quam gemit adsuetas invitaque proterit uvas; Ovid. Met. X 100 .
amictae vitibus ulmi (vide Korn-Ehwald ad L) ;
661 sqq ' Verg G. I 2: ulmisque adiungere vîtes. Ibid. ihcl. li /U.
frondosa vitis in ulmo est; G. H 410: bis vitibus ingruit umbra;

Juven. VI 149: ulmi Falemae = Falernae vites ulmis fultae;
Heinze ad Hor. Epod. 2,10. dat gemitum tellus = edit gemitum.
Eadem metaphora eodem loco versus redit v. 627. Cf. Verg. A.
XII 713: dat gemitum tellus; IX 709: dat tellus gemitum.
Proprio sensu haec coniunctio occurrit Th. IV 23 : dant gemitus
(cf. Verg. A. XI377 : dat gemitum). Vide Forbigerum ad Verg. A.
XII 713. Verbum dare. c. obi. saepe invenitur ad circumscriben-
dum verbum intransitivum, de qua re vide Brinkgreve ad Ach.
I 68, 9. Permulta exempla Langen ad Val. Flacc. IV 49 enumerat.
Cf. etiam Rubenhauer in Thes. V. 1686. non sic: St. ex natura
inanima permultas comparationes petivit, quarum maximum
numerum complent ventorum et tempestatum descriptiones.
Cf. I 193 sq., 479 sqq., HI 432 sqq., V 704 sqq., VI 299 sq., VH
86 sqq., 223 sqq., 560 sq., 625 sqq.; VIII 423 sqq., IX 523 sqq.,
X 246 sqq., 537 sqq. ; XI 114 sqq., XII 650 sqq., 728 sqq. Hac
comparatione primum arbores per totam silvam caesae, deinde,
quam celeriter hoc factum sit, describitur. Poeta raro utitur
duabus vel pluribus comparationibus ita coniunctis ad res diver-
sas illustrandas (cf. VIII 407 sqq.). Contra persaepe compara-
tiones coniunctas ad eandem rem illustrandam usurpât: cf. Th.
III 356: ceu turrem validam aut artam compagibus urbem; V
349: densarum pecudum aut fugientum more volucrum; VH 709
sq. : Ceu letifer annus/ aut iubar adversi grave sideris ; XI 461 :
Ceu soror infehx pugnantum aut anxia mater; ibid. 274: Ceu
caelo demissa lues inimicave tellus ; XII 559 : Ceu sator Eumeni-
dum aut Lethaei portitor amnis. Paulo verbosiores invenimus I
475 sqq., VI 298 sqq., XH 728 sq. Earn rationem scribendi
Horatius variare appellat (A. P. 29), graece dicitur noixilhiv.
Cf. etiam Orellium ad Hor. Art. poet. v. 29, vel potius 0. Im-
misch: Horazens Epistel über die Dichtkunst (Philologus,
Supplem. XXIV, 3 ; 1923) p. 38. — De versus forma cf. ad v. 22.

vi Ismari silvae erutae abripi soient, cum aquilo ex antro suo
erumpens gelidum caput tollit ; minore veloeitate noto saeviente
flamma nocturna nemus secat. Qua comparatione poeta noster
èt arbores caedentium impetum èt caedendi celeritatem egregie
pingit. — 107. Non sic: cf. Sen. Agam. 64, Phaedr. 764 et v.
Wageningen ad 1. 108. Ismara : vineta Ismaria. De voce cf. Hehn

11 p. 579; de vino Ismario ibid. p. 67 sq. Consule etiam Ober-
hummer P W. IX 2134 sq. Ismarus mons Thraeiae est olivetis
ac vinetis consitus. Cf. e.g. Verg. G. II 37 sq.: iuvat Ismara
Baccho conserere; Ovid. Fast. Ill 410: fertur in Ismariis
Bacchus amasse iugis; Odyss. IX 44, 196 sqq. Quod attinet ad
terminationem identidem plurales casus nommum geogra-
phicorum neutrius generis pro numero singulari mascuhm
generis invenimus, e.g. Maenala (Th. IV 285, VII 80, primus e
Latinis Verg. Ed. X 55), Taenara (Th. II 32, cf. Senec. Troad.
413). Nomen Ismara exstat apud nostrum Th. IV 385, VII 685;
S. I, 2, 224 et primum invenitur apud Lucretium (V 31). Boreas:
eum iam Homerus ventum magnum habet (Odyss. XIX 200:
hvsfjiog fdya?) et in numerum ventorum ducit qui sunt
(Ilias V 525) eumque appellat amp;xQaiq? (Odyss. XIV 253). Vim
huius venti Ovid. Met. VI 690 sqq. describit. Vide Rapp ap.
Roscher I 803 sq. De antro Boreae cf. Plin. N. H. VII 10: „ab
ipso Aquilonis exortu specuque eius dicto, quem locum r^?
^Xélamp;Qov appellantquot;. Apud nostrum cf. Th. I 346 sq.: iam claustra
rigentis/ Aeoliae percussa sonant. Cf. etiam Rapp in l.l.c. 805 sq.;
Wernicke, P.W. HI 755 sq. caput extulit antro: eadem clausula
apud Ovidium occurrit Met. HI 37. Cf. etiam Verg. A. I 127:
caput extulit unda (sc. Neptunus); Val. Flacc. I 641 sq. Neptu-
nus — caeruleum fundo caput extulit. 109. noto: per synecdochen
(species pro genere) pro vento quolihet, ut I 293, 404; II 194,
HI 486, IV 25, 315; V 368, VI 158, 943; Ach. H 20; S. V, 1,
146 sq ; cf. Verg. A. IV 562. Eodem sensu usurpatur eurus,
Th VI'521,'VH 86 cf. Verg. A. VHI 223, et zephyrus: Th. H 4;
HI 515, VI 612, VH 338, VIH 716, Ach. H 46; S. HI, 1, 156.
Cf Verg A IV 562. noto citius: celeritas apud nostrum saepe
comparationibus illustratur: Th. H 469 sqq., HI 317 sqq., V 349;
VI 114 sqq., 298 sqq., 405 sqq., 598 sqq.; VH 582 sq., X 674 sq.
peregit: codices; Lindenbrogius: peredit. Nihil mutandum est.
Cf Th V 574: longus vix tota peregit/ membra dolor; (peredit:
Lachmann; peragrat: Garrod). Analogia verbi conficereveThum
peragere idem valere atque delere verisimile est. Cf. etiam
.araxeaaamp;a. Peregit est perf. gnom., cf. Stol^Schmalz 1.1
p 560 linquunt: promiscue apud nostrum formae hnquo et
reUnquo inveniuntur. 110 sq. düecta locorum/ otia: dilecta loca

otiosa. 111. cana Pales: De qua dea agresti Italorum vide
Wissowa ap. Roscher III 1276 sq. s.v.; Preller-^ordan, Röm.
Mythol. I p. 413 sqq. Poetae deae partim epitheta attribuunt,
quae désignant antiquitatem et venerationem cultus Palis, ut
grandaeva Nemesian I 68 ; veneranda Verg. G. III 294 ; magna
Verg. G. III 1; Colum. X 4; sancta Verg. Gul. 20; cana loco
nostro, partim quae cohaerent cum vita pastorum, ut placida
Tibull. I, 1, 36 (cf. Kirby Flower Smith ad 1.) ; alma Ovid. Fast.

IVnbsp;722; silvicola: ibid. 746; ibid. 776: pastorum domina. — De
Palis cultu antique cf. Verg. Ed. V 35; Prop. IV 1, 19 sq.; IV
4, 73 ; Ov. Met. XIV 774. Silvanusque arbiter umbrae = dominus
nemorum (Lactantius) ; per metonymiam. Silvanus velut Pales
numen Italicum agreste est. De re cf. Peter ap. Roscher IV
824 sqq. s. v.; Preller—Jordan, 1.1. I 392 sqq.; Klotz, P.W. Ill
A 118, s.v.; Wissowa, Silvanus u. Genossen 1.1. p. 90. Cf.
Nemesian. 2, 56: et nemorum Silvane potens; Verg. A. VIII
600 sq. : Silvano...... arvorum pecorisque deo. 112. semideum-
que pecus; expressio correpta pro: semidei formam pecudis
habentes. Alludit poeta ad Panem vel Panes (cf. S. II, 2, 106:
montani — Panes), quorum corpus miscetur e forma humana
et forma pecudum, quique sunt bimembres (cf. Th. I 547 sq.:
bimembres Centauros). Cf. etiam Ovid. Met. XIV 515: semicaper
Pan; Fast. Ill 312: quatiens comua Faunus; II 361: comipes;

Vnbsp;93: semicaper; V 99: bicomis; Ovid. Her. IV 49: aut quas
semideae Dryades Faunique bicornes ; Met. I 192 sq. : sunt mihi
semidei, sunt rustica numina, Nymphae/ Faunique Satyrique
et monticolae Silvani. Vide K. Wernicke ap. Roscher HI 1433 s.v.
Pan. A poetis Romanis Pan cum Fauno vetere numine Italico
adaequatur. Vide Wissowa ap. Roscher I 1454 (s.v. Faunus). —
Ut iam Heuvel ad Th. I 206 observavit, Statius plerumque
adiective utitur voce semidei, cf. Th. HI 518, V 373, IX 376,
Ach. H 77. adgemit: metaphorice; = simul cum illis ingemit.
Hoc verbum compositum apud nostrum primum occurrit : Cf. XI

Nymphae: nec Nymphae quercus dimittere possunt quas
amplectuntur. De re cf. ad v. 95. robora: per synecdochen
(species pro genere) pro quovis ligna vel arbore, cf. Th. IV
426 sq.: robore in omni/ effictam —, H 619, XII 61, 425

verbum Statius metro coactus usurpavit pro raper. ut pro
verDum ötduunbsp;advenire: adventare

(Th I 397 V 360, XI 202), pro advemmus: adventamus (ih.
VIII 319) pro consulunt: consultant (Ach. I 492). Multa tamen
exornandi et novandi studio tribuenda esse puto. dedit -
concessit. Verbum dare apud nostrum saepe c. inf. eonstruitur,
eg V 271: dum fata dabant tibi, nate, potentem Lemnon -
servare; VII 93: da, parve, tuum trieteride «^l^^ta instaurai^
diem- IX 96: da lungere vires; VII 766: nec msisti madidus
rt;mo; ibid. 205 aut » Mar^i aut — ^^^^^^

etiam Verg A. VI 697: da iungere dextram. Vide de ea re
mI-S«, Lat. Gramm. • p. 680. dedit, vix: per asyndeton.
!^dita r sunt. 116. ducunt stemuntque abiguntque
teuntque Cf.nbsp;tio verborum eiusmodi apud Sallustmm

JuTTl, 5): populus libertatem in lubidinem vertere ^b
quisque ducere trahere rapere; Quint, inst. II, 12, 1. eff™«®^®

puTat - De versus forma cf. ad v. 22. 117, immodm: =
[mice. Adiect. pro adverbio. Cf. Ovid. Met. VI 678: prommet
Imm^dScum pro longa cuspide rostnim. minor iUe fragor: cum
ellipsi verbi esse. Cf. Th. V 393: fragor mde mgis; VII 615
saevus iam clamor; X 95: non illic caeh fragor; Jfd S. HI.

89: minor ille calor quo saeva »t/ aequora^ge^tant^
ita P Q' Mquot;; N. geruntur, regebant N mg. Impertectum
^raeLendum est, qLd pugna urbis expugnatiom antecedit.

Praeterea scribam scrupulose observantem vocabulum regebant
in margine récépissé probat hoc loco imperfectum tantum accipi
posse. Cf. etiam Silvarum locus supra laudatus {tepebant).

vss. 118—125. Duo rogi exstructi sunt: alter
Opheltis umbrae (quem vs. 84 et sequentes
iam illustraverunt) paratus, alter deis, ut
anguis necati piaculum sit. Tibi is canitur.

118.nbsp;Vss. 118—122 ita construantur : iaiTique aequus labor
geminas aras pari cumulo auxerat, hanc tristibus umbris, illam
superis, cum tibia comu adunco signum luctus grave mugit;
tibiae enim suetum est lege Phrygum maesta teneros manes
producere. geminas: geminus pro ambo, uterque, duo noster
saepe posuit: cf. Th. I 34, II362, 498 sq. ; III 466 ; IV 86, 272, 653 ;

VInbsp;789 et Norden ad 1., G. IV 371, Ovid. A. Am. II 644, Fast. II
154. tristibus umbris: i.e. manibus Opheltis. Cf. Th. XII 91:
tristes Eteocleos umbrae; Verg. A. V 734: „tristes umbraequot;.
Tristia vocantur omnia quae ad inferos pertinent, cf. e.g. Th.
VIII 97 sq.: tristis—Cerberus ; S. II, 1, 159: tristis rogus; ibid.
V, 1, 204: tristemque rogum; II, 1, 177: flammis—tristibus.
Adiectivum tristis Statius in deliciis habere videtur. Opera
epica quibus titulus Aeneis et Thebais est, etsi parem fere
versuum numerum habent, vocabulum hoc apud Maronem tricies
septies, apud Statium contra bis et sexagies invenitur.

119.nbsp;ast: de prisca hac particulae adversativae forma vide
adnotationem viri d. Vollmer ad Silv. I, 4, 19. Cf. etiam ad
V. 278. superis: in primis lovi cuius serpens a Graecis inter-
fecta sacra fuit. Vide ad v. 86. auxerat aras: i.e. alte
exstruxerat. aras: = rogos. Norden ad Verg. A. VI 177 docet
poetas Romanos simili ratione ac Patrocliae poetam (II. XXIII
161 sqq.) interdum sacrificia in rogo facta describere, qua de
causa voce ara nonnumquam rogum designari. Cf. ad v. 210.
Male vertit Mozley iam Barthio recte interpretato: altars;
eodem modo Bindev^ald et Imhof erraverunt. 120. ci/m sig-
num luctus cornu grave mugit adunco : onomatopoiia, cf. Th. III
36, 44; X 922. Cf. de re Norden 1.1. p. 417: „besonders beliebt
als malerisches Mittel ist das dumpfe u. Ferner u m, u r,

u s.quot; cornu grave mugit: codices; grave cornu immugit:
Wakefield. Sed cf. VI 28: regia mugit; IX 479 sq.: cum Bacchica
mugit/ buxus; VII 65 sq.: mugire — comiger Hebrus. De usu
huius verbi vide ad v. 28. — Baehrens ad Cat. LXIII 22 de eo
gravi sono egit; cf. etiam Eurip. Hel.nbsp;ßaQ^ßQOfiov avUv.

grave mugit: poetae accusativos adiectivorum in neutro genere
utriusque numeri adverbialiter ponunt, ut Verg. A. IX 621:
dira canentem; XH 398: acerba fremens; IX 732: horrendum
sonuere. Sed quoniam iuncturae quales grave sonat, similia
versui dactylico inseri non poterant, apud Verg. adverbium
graviter invenimus: A. VH 753: graviter spirantibus hydris;
XH 295: graviter ferit; X 789: ingemuit — graviter; id. 823;
G. III 88: graviter sonat; ibid 374: graviterque rudentes; IV
31 graviter spirantis; 452: graviter frendens, cf. 456: graviter
— saevit. Vide ad v. 14. cornu — adunco/ tibia: = tibia
Phrygia. Cf. Tib. II, 1, 86: tibia curva; Verg. A. XI 737:
curva — tibia; Cat. LXIII 22: tibicen ubi canit Phryx curvo
grave calamo (vide Bährens ad 1.) ; Ovid. Met. III 533: „adunco
tibia cornuquot; et Haupt-Ehwald ad 1.; ibid. Fast. IV 181:
inflexo Berecyntia tibia cornu ; Ex Ponto 1,1, 39 : „cornu tibicen
aduncoquot; et Schölte ad locum. Tibia Phrygia e fistula lignea
directa, in cuius summo cornu quoddam vel metallum curvatum
{yMèoiv) religatum erat, composita erat. Quam formam epitheton
curva probat. 121. tibia: In funeribus exsequendis Romani
tibiis uti solebant. De qua consuetudine cf. Marquardt 1.1. 1357;
Blümner 1.1. p. 491 sq. ; Daremberg et Saglio s.v. funus, fig. 3340,
3341, ubi Graecis idem fuisse in usu videmus. Samter, Geburt,
Hochzeit, Tod p. 12 tibiis canere proprie wiotQÓnaiov fuisse
demonstmt. suetum: ellipsis verbi est in locutionibus quae im^
personales dicuntur, frequens est. Cf. I 442 sq. : triste parum-
per/ pacem animo somnumque pati; II 163: longum enumerare;
IV 78 sq.: seu quis mutare potentes/ praecipuum; id. 276 sq.:
nemorum quos Stirpe rigenti/ fama satos; id. 350 sq.: aut
umeros clipeo clausisse paterno/ dulce; VI 143 sq., 203, 292 et
alias teneros — manes: i.e. manes liberorum (metonymice).
Quo versus 121 spectet, obscurum est. Viri cl. Mau explicatio
enim recta esse non potest (P.W. HI 351): vielleicht waren
bei Kindern nur tibiae möglich. Quippe in funeribus omnibus

tibiae in usu erant. Cf. Marquardt 1.1. p. 357, qui affert Servium
ad Verg. A. V 138: sed sciendum maioris aetatis funera ad
tubam solere proferri: Persius /III 103gt; hinc tuba, candelae:
minoris vero ad tibias, ut Statius de Archemoro (tibia cui)
teneros solitum deducere manes. — Fortasse tibia Phrygia
curva tibiae Romanae par non sit. suetum producere: Pco;
solitum deducere: Servius, (ad Verg. A. V 138) quae lectio
fortasse lapsui memoriae imputari debet, producere : =7iQonéfMneiv.
Cf. S. II, 1, 20 sq.: puerile feretrum/ produxi. 122. lege
Phrygum maesta: quod Pelops rex Olympiae, qui ut tibiis
canerent in funeralibus praecepit, (cf. 122 sq.) Phryx erat.
Cf. Soph. Aias 1291 sq. : ovu oïoêa, oov Jiatgoç fûv oç ngovq^v naxrjQ,!
àQxaiov övza IléXojia ^ÓQ^a^ov ^gvya; De origine Phrygia Pelopis
consule Bloch ap. Roscher III 1867 sq. Phryges in cultu Magnae
matris tibiis usi sunt: cf. Tib. II, 1, 86; Hor. Od. HI 19, 18: Cur
Berecynthiae (= Phrygiae)/ cessant flamina tibiae; ibid. IV,
1, 22 sq.: Berecynthiae — tibiae (ad quos locos cf. Orellium).
Cf. etiam Eurip. Bacch. 127 sq.:dóv ^óa ^gvyîcov/ aUamp;v jivsvjuan;
Plut, de mus. 5: 'AXé^avôgoç Squot; èv rfj Svvaycoyfj râgt;v tieqI 0Qvyîaç
KQovfiara quot;OXvfmov srpr) jiqamp;xov eiç xovç quot;EXXrjvaç xo/uioai, exi ôk xaï xovç
lôaiovç AaxxvXovç' ^Yayviv ôs jiqamp;xov avXfjoai, eïxa i6v xovxov viov
MaQovav, elx' quot;OXvjujiov, R. Ellis ad Cat. LXIII, 22. Lex idem valet
atque consuetudo, iisus, monstrasse = docuisse. MonstTare idem
valet atque evqîohelv, monstrator est svqsx^ç. Cf. e.g. Verg. G. I
18 sq.: oleaeque Minerva/ inventrix, uncique puer monstrator
aratri (i.e. Triptolemus) ; Ov. Ib. 399: sacri monstrator iniqui
(i.e. Thrasyllus) ; Hor. Ars poëtica 74 : quo scribi possent
numero, monstravit Homerus; Hor. Sat. II, 8, 51 sq.: inulas
ego primus amaras/ monstravi incoquere. De voce evqex^ç
cf. A. Kleingünther, ngœxoç E^qex^q, Philol. Supplem. Bd. XXVI,
Heft 1, 1933. 123. carmenque minoribus umbris/ utile: ver-
nacule: muziek van goede uitwerking op de schimmen van jong-
gestorvenen. De re cf. ad v. 121. Carmen etiam instrumentis
musicis fit, cf. e.g. Th. XI 56, VHI 347; Hey in Thes. HI 468 sq.
— Telestes apud Athen. 14, 626 A Pelopi attribuit, quod musica
Lydia et Phrygia in Graeciam infusa est. minoribus umbris =
manibus infantium. geminis — pharetris : per metonymiam pro
sagittis Apollinis Dianaeque. Cf. v. 9. consumpta: i.e. perdita.

125 bissenas: pro duodecim, quod in hexametrum inseri non
potest. Cf. Th. II 307; III 574; XII 811; S. I, 2,174; ibid. 4, 53;
III, 1, 18. (cf. etiam Enn. ann. 323). Eodem modo poeta pro
sedecim, si ultima syllaba positione longa esset, usurpavit: bis
octoni S. III, 3,146; IV, 1,1; V, 2,12, cf. Ovid. Met. V 50, Moret.
18, pro triginta: ter deni Th. X 222, cf. Verg. A. VIII 47. Vide
etiam Forbigerum ad Verg. A. I 71. Fusius rem tractavit
F. Seibel: Quibus artificiis poetae Lat. numerorum vocabula
difficiha evitaverint, diss. Monac. 1909, p. 1 sq., p. 19 sq.
bissenas — urnas: Sibi non constans (cf. Th. III 197 sq.:
miseroque tumultu/ bina per ingentes stipabant funera portas)
secundum Homeri auctoritatem (Ilias XXIV 603: rfj ^eg dédexa
naïdeg êvl jusydgotatv 5lovto.) duodecim tantum liberos Niobae
fuisse poeta dicit. Verisimile est poetam e diversis fontibus
hausisse numerum - (cf. Gellius Noct. Att. XX 7: mira et
prope adeo ridicula diversitas fabulae apud Graecos poetas
deprenditur super numero Niobae filiorum) et discrepantiam
explicandam esse eo, quod poeta fabulas traditas magnopere
revereatur vel ut aliis verbis dicam: poeta sciens duobus
numeris usus est. Carcopino iam Vergilium tali modo fabulis
inter se diversis usum esse demonstravit (Virgile et les origines
d'Ostie, 1919, p. 538, 778). Norden autem (ad Verg. A. VI 273,
p. 214, cf. etiam ad v. 617) poetas hac ratione id agere putat,
ut magnam doctrinam prae se ferant. Sed utrique rei aliquid
tribuendum esse veri est simile. Cf. etiam Sauer ap. Roscher Hl
373 s.v. Niobe, ubi de numero hberorum agitur. Sipylon: de
terminatione Graeca vide ad v. 14. Est Tmoli montis pars, quae
est inter Lydiam Phrygiamque. Consulas Bürchner, P. W. III
A. 275 sqq. Niobe cum urnas in Sipylum deduxisset, in lapidem
versa est. De qua forma fabulae, quam poeta h. 1. secutus est,
cf. Sauer ap. Roscher III 380 1. 46 s.v. Niobe.

vss. 126—134. luvenes Argivi feretrum, in quo
Opheltis reliquiae iacent, ad rogum versus
portant. 126. inferias: erant teste Festo „sacrificia quae
Diis Manibus inferebantquot;. Cf. Wissowa, R. u. K. p. 410 et adn. 9.
Sed h 1 inferiae per prolepsin potius munera funeralia signifi-
cant Quae v 211 sq. enumerantur. fercula: feretra munenbus

feralibus onusta. Ad arsura cf. S. III, 3, 37 sq. : nos non arsura
feremus/ munera. — De hac consuetudine Romanorum cf.
Blümner 1.1. p. 500: Auch die Freunde u. Bekannten schickten
allerlei Gegenstände, damit sie mit verbrannt wurden, die in der
Regel im Zuge einhergetragen wurden und deren Menge von der
Beliebtheit und dem Ansehen des Toten Zeugnis gab. Deinde
multos locos affert. Cf. etiam Norden ad Verg. A. VI 177 sq.
126 sq. primi/ Graiorum: cf. ad v. 38. De voce Grai vide ad v. 5.
127. titulisque... suae; poeta haec dicit: non solum munera sed
etiam titulos circumferunt, in quibus leguntur nomina gentium
quae dona dederunt. Mos titulos ferendi in pompis unice
Romanus est et alienus nimirum ab aetate heroica. Vide de re
Becker, Gallus — London 1907 p.512, Kirchmann 1.1. p. 142 sqq.,
Marquardt 1.1. p. 359, Blümner 1.1. p. 495. titulisque pios testan-
tur honores: = titulisque inferias exomant, ut sunt pii. Per
enallagen adiect. pios. honores: per metonymiam pro inferias,
noto usu vocis (cf. e.g. Verg. A. III 118 et Forbiger ad locum;
Sil. III 217; Val. Flacc. VI 152). 128. longo post tempore: quae
formula saepe invenitur. Cf. Th. III 501, XI 394, 605; S. IV, 2,
64. Cf. etiam Verg. A. VI 409, Cir. 74. — Barthius ad locum
recte observât: magnificam pompam translatorum ferculorum
longum tempus consumpsisse dicit. — Ad. vs. 128 sqq. meis
ipsius verbis uti mihi liceat: longo post tempore — poeta nos
spectatoribus velut inscrit — comités lugentes lectum funebrem,
quem humeris sustinent adulescentes a duce ex agmine toto
electi, exspectant, 128 sq. surgit/ colla super iuvenum : Cf. Th.
X 786: „colla inter iuvenumquot;. Ut corpora imperatorum Roma-
norum a senatoribus et magistratibus efferebantur, ita Lycurgi
filiolus ab exercitus primoribus effertur. Cf. Appianus, de bellis
civ. I c. 106 : TO de léxoç vjToôvvxeç àno rfjç ßovlfjg avÔQEç evgcoaroi
ôiE}iô/j.i^ov èç x6 neôiov rb quot;Aqsiov. De hoc USU vide Becker 1.1. p. 513,
Kirchmann 1.1. p. 145, Marquardt 1,1. p. 360, Blümner 1.1.
p. 495 sq, — De anastrophe colla super cf. Heuvel ad Th. I 255 ;
consule etiam de re Stolz—Schmalz 1.1. p. 494 sq. surgit colla
super est expressio correpta pro: sublimis portatur in umeris.

cpégovoiv âgôrjv JtQOç ràcpov te nai Jivgàv. dux: = Adrastus (cf. ad
V. 46). legerat: = elegerat. 130. ipse — torus: opponitur

inferiis et q.s. (v. 126 sq.). fero clamore: = cum fero clamore.
Est abl. modi, cinxere Lycurgum: = Lycurgus gregibus proce-
rum Argivorum stipatus est. — Ad quem usum verbi cingere
cf. Th. IV 556: terrigenae comités illos, gens Martia, cmgunt;
Th. II 227 sq.: casta matrem cinxere corona/ Argolides; IX 351:
at genetrix coetu glaucarum cincta sororum. 131. Lernaei
proceres: = Nemeaei principes. Nomen Lerimeus, quod propne
ad lacum flumen urbem Argolidis pertinet (cf. Boethius, P.W.
XII 2085 sqq.), poeta parum accurate pro Nemeaeus usurpât, ex
noto illo studio orationem variandi. Cf. S. II, 1,181: „anguiferae
_ Lernaequot; et Vollmer ad 1.: Lema steht für Nemea. Ahis locis
Lernaeus idem valet atque Argivus: cf. Th. I 38, III 461, VIII
112, IX 124, XII 117 passim; sensu proprio autem hoc nomen
legitur Th. I 385, II 376, V 748. ambit: = circumit. 131 sq. mol-
lior — turba: expressio e turba hominum mollioris sexus
correpta = turba feminarum. Tali modo genus masculinum
meliMS appellatur, cf. Th. I 393 et Heuvel ad 1 necnon IX 118:
sexusque oblita minoris. Hypsipyle: de ea cf. Th. V. 38 sq :
claro generata Thoante/ servitum Hypsipyle vestri fero capta
Lycurgiquot; Erat nutrix pueri mortui quem in herba posuit, ne
tarda dux Argivis sitientibus esset. Cum vitam multis verbis
enarraret (cf. Th. V 49 sqq.), serpens Ophelten occidit (cf. Th.
V 505 sqq.) Vide Stoll ap. Roscher I 2853 sqq. s.v., et lucidam
expositionem v. d. Jessen, P.W. IX 441. Secundum originem
Graecam poeta hoc nomen in -e terminavit. Latine termmata
sunt in carmine sexto: Alcmena (v. 288), Lema (v. 516) nec
Hypsipyle raro subit agmine: = appropinquat stipata densa
caterva. — Coniunctio nec ad adiect. raro tantum pertinet (cf.
ad V 106) Vox agmen extra rem militarem de hominum turba
usurpatur,'cf. e.g. Th. V 652, VI 897, 569, 254 passim. Cf. Verg.
A V 378 549, 562; VI 712, 749 alibi, valiant: per metaphoram
pro protegunt; supplendum est eam. Ad usum translatum verbi
vallare cf. Th. V 17, IX 501, X 564, XH 17, 182; Ach. I 491;
S II 6 92- V 1 156. 133. Inachidae: cf. ad v. 3. memores:
calciné quinto'V.'650 sqq. poeta vividum in modum narrat non
multum afuisse, quin Lycurgus Hypsipylen cum lacero puero
redeuntem furens transfoderet ; duces autem Argivos ei suc-
currisse et Amphiaraum rixantes separavisse. — Ad usum ab-

solutum huius adi. cf. Th. X 446; S. II, 4, 18. sustentant: vide
ad V. 115. nati: Thoas et Euneos (cf. Th. V 710 sqq.), qui modo
matrem diu exquisitam recognoverunt. Cf. Steuding ap. Roscher
11404 s.v. Euneus, Stoll ibid. I 2854 s.v. Hypsipyle. — Secundum
aliam fabulae formam Hjrpsipylae filii matrem recognoverunt
post cursus certamen, cf. Ribbeek, röm. Trag. p. 161. 133 sq. livi-
da — bracchia: propter planctum. Cf. Th. VH475 sq.: bracchia
planctu/ nigra. Cf, etiam Ovid. Met. VI 279: liventia bracchia
tollens. 134. concedunt plangere: verbum concedere a Statio
saepe cum infinitivo construitur: Th. V 329, VH 243; S. I, 1, 78;
2, 68; Hl, 1, 175; Ach. I 358. In passive impersonali iam aetate
classica ita construitur. Vide Stolz—Schmalz, Lat. Gramm.®
p. 580, 605. inventae — matri: vide ad v, 133. Cf. etiam v.
340 sq.: nova gloria matris/ Hypsipyles.

vss. 135—192. Eurydices lamentatio. 135. infaus-
tos: locis Statianis (Th. Ill 178, IV 742) infaustus eandem
significationem habere videtur atque funestus (cf. funus =
mortis contagio). egressa: sc. est, sensu proprio. De construc-
tione verbi egrediendi cf. ad v. 33. penates; i.e. regiam, metony-
mice. 136. nudo — pectore: talis mulierum maerentium
habitus erat. Cf. de re Blümner 1.1. p. 497, Marquardt 1.1. p. 361,
Heuvel ad Th. I 593. Vs. 136 sq. ita explicatur: veste lugubri
induta et pectora plangens clamorem subitum edit et, postquam
in questus flebiles sese profudit, fari orditur. vocem de pectore
rumpit: Eadem clausula legitur XI 676. Cf. Verg. A. II 129:
rumpit vocem; ibid. Ill 246: rumpitque hanc pectore vocem;
TV 553: tantos ilia suo rumpebat pectore questus; XI 377:
rumpitque has imo pectore voces. Alios locos Forbiger ad Verg.
A. H 129 et Langen ad Val. Flacc. I 508 (Berl. Stud. f. Phil,
u. Arch., N.F. I, 1) enumerant. Graece etiam (pcovrjv Qrjyvvvai.
Quod attinet ad praep. de: in latinitate posteriore de in locum
venire incipit praep. a. planctuque et longis praefata ululati-
bus: postquam longos planctus ululatusque praemisit. Adiect.
longis non solum ad ululatihus sed etiam ad planctu pertinere
manifestum est. Verbum praefata omisit vim propriam. infit:
SC. dicere, cf. Th. IX 789. Cf. Verg. A. X 101, quo loco etiam
Maro voce infit simpliciter usus est. — Poeta noster complures

matras plangentes inducit: Iden (Th. Hl 151 ^ Atalan^^^^
(Th IV 309 sqq.; IX 570 sqq.), Ismeniden (Th. IX 37b sqq.).
Cf etiam Th. V 608 sqq. Versibus, qui sequuntur, poeta nobis
adquot; oculos demonstrat quid furens genetrix possit! - Apte
comparentur, quae Hypsipyle exclamat cum alumnum suum
a serpente elisum repperit (Th. V 608 sqq.) :
O mihi desertae natorum dulcis imago,
Archemore, o rerum et patriae solamen ademptae
servitiique decus, qui te, mea gaudia, sontes
exstinxere dei, modo quem digressa reliqui
lascivum et prono vexantem gramina cursu?
heu ubi siderei vultus? ubi verba ligatis
imperfecta sonis risusque et murmura soli
intellecta mihi? Quotiens tibi Lemnon et Argo
sueta loqui et longa somnum suadere querella!
Sic equidem luctus solabar et ubera parvo
iam materna dabam, cui nunc venit inritus orbae
lactis et infelix in vulnera liquitur imber.quot;
De quibus versibus Lehanneur (de P. P. Statii vita et openbus
ouaestiones diss. Parisiensis 1878 p. 199) observât: „etsi inter-
Tum poeTa forsan, non mater, loquitur, tanta inest eius dicüs
gratia ut vix decerni possit utrum magis lec or moveatur an
dLctetur. Ibi enim nonne pariter occurrunt quae studio ac
™a consequi possis, eaque quo^m non -f ^—
noti^m usumque dii concesserunt ? Quis

excento Vergilio, Hypsipyles querelam gratioribus versibus
ncTu« Sed revertamur ad locum

quanta vehementia Eurydice dolorem ostendat! 138^non ^^^^^^
etc • adv non praepositum vim patheticam habet. Cf. Verg.
A quot;xi 152- non haec, o Palla, dederas promissa parenti;

Ciaudian. Rapt. Pros. Hl 407 sqq. (= IV 76 sqq ) :
Non tales gestare tibi, Proserpina, taedas
sperabam; sed vota mihi communia matrum
et thalami festaeque faces caeloque canendus
ante oculos Hymenaeus erat.
ArgoUdum »atvu«.: =nbsp;fe— Cl^d

139. speravi: = exspectavi. Cf. Th. Vi b4ö vei«,
quem 1 vide Forbigerum ; cf. etiam Buscaroh ad Verg. A. IV 292.

vota insana olim concipiens pueritiam tuam talem futuram mihi
depinxi. 140. annorum elementa tuonim: = initium vitae
tuae. Cf. Sil. Ital. Ill 77: atque iraram elementa mearum.
141. reputans: hoc verbum in oratione soluta usitatum neque
apud Vergilium neque apud Silium neque apud Lucanum
(Oudendorpii indice usus) inveni; sed vide Plaut. Trin. 674;
Terent. Andr. 442; Lucret. Ill 722; Senec. Agam. 23; Val. Flacc.
II 139, VII 226, VIII 385. Cf. apud nostrum Th. V 292: multa
metu reputans. his in finibus aevi: = dum vitae tuae tempus
tam breve erat, i.e. dum parvulus eras, ut Bindewald et Imhof
bene explicaverunt. Cf. Barthius ad 1.: videtur fines aevi primam
pueritiam pueri dicere. Perperam autem Mozley vertit: „at my
life's endquot;. Quam interpretationem iam Barthius de re delibe-
rans recte reiecit. unde ego: cf. Val. Flacc. I 327 sq.: ei mihi,
Colchos/ unde ego et avecti timuissem vellera Phrixi ? 142. bella
— Thebasque: hendiadys pro helium Thehanum. ignara: sc. te
talem exitum habiturum esse. 143 sq. cui superum — dulce:

Statius. nostro committere sanguine pugnas: = initium facere
belli puero nostro interficiendo; sanguine abl. instr. est. Plane
et dilucide Bindewald vertit: Wem der Götter gefiel es, den
Anfang des Kampfes mit unserm Blut zu machen? Mozley
autem locum non intellexit interpretans: what god has taken
delight in joining battle with our race? Verbum committere
enim cum abl. mero non eonstruitur. nostro sanguine: per
metonymiam pro liberis nostris. Apte comparetur illud ver-
naculum: „mijn eigen vleesch en bloed.quot; quis hoc armis vovit
scelus = quis pugnam incipiens hoc scelus commisit? Vox
armis dat. commodi est et intellegenda est djigoadóx'^rov amare
dictum pro superis. Errat Mozley vertens: who vowed this crime
against our arms? quae versio sensu vacat, quod puer inermis
interfectus est. Recte autem interpretatus est Imhof: wer
weihte dem Krieg dies Opfer? 144 sq.: tua — Cadme: poeta
figura, quae dicitur apostrophe, usus est, ut animi affectum
denotaret. Cf. Th. I 239 sq., 582, 597, 625; II 265 sq., 382, 461,
489, 575 sq., 616, 629, 704; III 99, 380, 438 sq., 451, 513, 607;
IV 236 sq., 246 sqq.; V 155, 534 sqq., 627, 712, 744, VI 491 sq..

613 sqq • 689 sq., passim. 145. Cadme: per metonymiam pro
Tyrio grege: abl. personae agentis sine praeposi lone;
C e g VI 980,nbsp;750 sq.; IX 264 X 927. De re cf. Std^

Sehmal. 1.1. p. 485. - Tyrius = Thebanus cf. ad 17_ - Grex
metonymice usurpatur de turba hominum, ut saepe. Cf e.g Th.

o^ q TT ^ 74) 146. primitias — lacnmarum: translate —
primL fail- Cf VaL Flacc. III 515; iustaeque dolorum
Sae caedis acerbae: sine dubio poeta ad funus acerbum
SXws alludit. Exsequiae enim ^-tium 'mmaturorum^^^^^
acerbum appellabantur. De re cf. Marquardt 1.1. p. 862, Blumner
n p Tsa H. Wagenvoort ad Sen. Ep. 122, 10. Annotandum
vL est p«rsus aliter atque Opheltis exsequias funera lUa
I^^brsiltio noctis faclbus collucentibus fien esse solita
M6 sq SeSentia v. 146 sq. est haec: egomet primas lacnmas

quot;r f di eT primam caedem — f V^—xn 8quot;o2;
™lum c nom coniungitur (S. II, 6, 84; Th. XI 470, XII 80.2)

d Ttiam in enuntiatis —tiati.s occumt a) pnm^ ^
(^h TV ^96 IV 587 V 141, loco nostro, VII 159, lA
x™r908;xl e08, xn 48. A^h. I 683 66;
s TV 3 121; IV, 3, 128; IV, 4, 51; IV, 8, 43; V, 2, 173 V,
5quot; b) secundi loco enuntiati (Th. VII 278, X 809, S. II, 1,
17) ; interrogationibus positum est Th. IX 5 4, i~
tiatis imperativis: Th. V 124. En cum sententia relativa
naub mipcicinbsp;VTT KQO 150 sa ferale — sacrum: =

sacramentum ferale. De re cf. Th. V 148 sqq-
viros trucidaturas esse iuraverunt, quod a mantis Ihraces
irger upientibus neglegebantur. - Ad constructionem
r 150 sqq. usque ad funis Housma« (cf. Class. Quarterly 1983
p 8 sq.) confert Cic. II Verr. I 93: „en cui tuos liberos commit-

et Th XII 690: „en iterum qui moenia nostra lacessantj
Tui autem versus vim ironicam non habet. Mea autem sententia

mationis post ansae in signum quaestionis, additis hne^
sssvi! v. 163 sq.) tota exclamatlo multo maiorem vim
Zat potens repetit, ut ita dicam,nbsp;ferale putemu.

se illam Lemniadibus se pariter cum illis suos occisuram, sed
mentitam esse, nec iuramentum id servasse. 151. sq. Lemni
gentilibus unam/ immunem furiis!: = solam intactam furore,
. ^ .j^ qui feminas Lemni incitaverat! Cf. Apollonius Rhodius Arg. I
r^ ' ' 620 sq. '.oÏYj Sek Jtaoécov yegagov TiegicpEioaxo Jtatoög/' Yxpmvhia Qóavxog,
O è^ xata öij/uov avaaaev. 153. pietate potens: amare dictum! Ut
Eurydices acerbitatem depingeret, poeta litteram p repetivit.
solis abiecit in arvis —: = desertis in arvis temere deposuit.
De re cf. Th. IV 785 sqq.: „simul haerentem, ne tarda Pelasgis/
dux foret, a! miserum vicino caespite alumnum — locat.quot; Con-
struitur verbum abiecit h. 1. cum praep. in c. abl. coniuncta, quo
casu indicatur locus ubi aliqua res sit. Cf. Cic. Orat. I c. 7:
abjiceret in herba. 154. non regem dominumque —: dominum-
ve: 03', — que: P, quam lectionem Housman (Class. Quart. 1933
p. 8) in honorem restituit: puer et rex et dominus nu tricis erat,
impia: interpungendum est: ahenos — impia! —. Cf. ad v. 98.
non regem dominumque, — alienos — impia! — partus: asyn-
deton disiunctivum. Littera e eliditur in caesurae sede, cf. Th.
III 363; S. I, 4, 66. alienos — partus: per metonymiam pro:
puerum alterius feminae. 155. hoe tantum: se. fecit. Quae
verba Eurydice magna cum aeerbitate exelamavit. silvaeque
infamis: = silvaeque perieulosae. tramite liquit: se. eum.
Tramite est abl. loei. 156 sq. quem non anguis atrox — tantum
caeli violentior aura: asyndeton disiunctivum. 156 sq. hac —
leti/ mole: = interfeetore tam ingenti, metaphoriee. Ad sen-
tentiam loei cf. quae exclamat poeta Th. V 534 sq.: quis tibi,
parve, deus tam magni pondera fati/ sorte dedit? Poeta dicit
de angue, qui Opheltem laceravit: spatiosaque iugera complet
(Th. V 550). Cf. etiam V 577: „magno tellurem pondere
mensus.quot; Consule de serpentibus a poetis deseriptis Kroll, Stud,
p. 286: Weit ins Hyperbolisch — Fabelhafte verlieren sich unter
dem Einfluss alter Dichtung und Kunst die Schilderungen von
Sehlangen et q. s. — Complures auctores angues ingentes
descripserunt. Cf. e.g. Culex 164 (vide etiam Plésent ad v. 172),
Verg. A. II 203 sqq.; Ovid Met. III 41 sqq., XV 669 sqq.; Val.
Flacc. II 498 sqq.; Sil. Ital. II 584 sqq., VI 218 sqq.; Petron.
e. 89 v. 35 sqq. ei mihi: interiectio dolentis. Deeem exempla
huius exelamationis, quae ubique cum dativo coniungitur, Rohde

(de interiectionum usu, diss. Regimontana 1911) .enumerat
Additur a) enuntiatis pronuntiativis et exclamatms, Th. lii
710 IV 644 VIII . 111, XI 624, XII 340; b) ei ndhi interrogatio-
nes'praeeed'it: Th. III 6, IX 629, XII 379; c) ei mihi enuntiata
causalia praecedit. Th. XII 99; S. V, 3, 225. - Cf. etiam ad
versum nostrum Barthius: undecim vocum versus, quae ipsa res
confusum animum et praecipitantem locutionem dénotât.
157 caeli — aura: synecdochice pro vento quohbet. nota: —
vento, cf. ad v. 109. 158 sq. valeret/ exanimare: se. puerum.
Valeret est potentialis. Apud nostrum verbum
eonstructum semper invenimus: Th. II 560, 607; VI 877; VIII
763; IX 144, 238, 392, 721; XI 322; S. I, 1, 41; II, 2 41; V
1 28- ibid 95. In oratione pedestri hoc verbum gerundium aut
gerundivum cum praepositione ad coniunetum reqmnt, sed
infinitivus etiam occurrit. Cf. Stol2^Sehmalz 1.1. P^ 582.

159.nbsp;vas: sunt duces (cf. v. 168). incessere: = accusare Cf. Th.
VII 209- superos incessere; XI 390: ineesse moras; III 301.
ne falsa incessere gaude; S. V, 3, 64: ineessat superos

160.nbsp;habea: = possum. Quam verbi vim Housman (Class.
Quart. 1933 p. 9 sq.) copiose tractavit. De verbo habere c. inf.
constructo cf. etiam C. H. Grandgent, an introduction to vulgar
Latin 1908, p. 57 sq., ubi hane locutionem paulatim apud
posteriores in locum futuri simplieis successisse demonstravit.
Quod attinet ad lectionem codicis P abeo: formas verborum
habeo et abeo in codieibus saepe confundi ^onem^s Ct e g.
Mnemos. 44 p. 155. fixum - inmotumquenbsp;ƒ %

A IV 15- fixum immotumque sederet (cum adnotatione
Forbigeri).'- In Eurydices verbis poetam h. 1. cum Stoicis loqui
apparet: Stoicis enim placere fatumnbsp;omnes res

regere notissimum est. De doctrina Stoica nostn cf. Legras 1..
p 160 sqq. matri inmotumque: cum usitata apud nostrum syl-
labae longae elisione in arsi quarti pedis cf. ad v. 74. 161. hac
altrice : = hac nutrice. Est abl. absol. 161 sqq. Eo^ ^^^^^^^
videntur versus Euripidis tragoediae quae mscribitur Hypsipyle

tovfidv xi^vrj/x, 8v In èfiaToiv ayxaAmç
nX^v ov zEKovaa taXXa ^ és £gt;6v téxvov
OTsgyovd ecpeg^ov âfpéXrjfl èfiol fxéya.

I.1.nbsp;p. 670: Kontamination von atqui und quin; ist zwar schon
bei Cic. mehrfach überliefert, aber nicht zu halten; metrisch
sicher steht es seit Stat. Theb. VI 161, in Prosa ist es häufig
erst seit Flor. 161 sqq. Locus satis involutus hoc modo con-
struendus est: atquin et magis blandus ad illam (sc. Hypsi-
pylen) eras, nate, ita ut eam (Hypsipylen) solam novisses atque

qua locutione cf. Stolz—Schmalz 1.1. p. 663. Cf. etiam v. 272.
161. ad illam: PN; et illam: oj, quae lectio absurda est.
Locutionem q. e. blandus ad pro blandus c. dat. nusquam alibi
inveni. Sed dativum praepositioni ad c. acc. coniunctae sensim
cessisse Grandgent 1.1. p. 44 monet. 162. magis: sc. eras, nosse
atque audire: hi infinitivi pendent ab adiect. blandus. De
infinitivi usu ab adiectivo pendentis qui a Graecis ascitus est,
consule Stolz—Schmalz 1.1. p. 578 sq. gaudia: de plurali qui
dicitur poetico cf. Stolz—Schmalz 1.1. p. 371, Norden 1.1. p. 408.
matri: sc. erant. 164. laerimososque — risus: oxymoron. Cf. S.

II,nbsp;1, 47: „mixtae risu laerimaequot; et adnotationem v. d. Vollmer
ad 1.: den gleichen Reiz der wechselnden kindliehen Laune be-
schreibt S. V, 5, 82. Cf. etiam Th. XH 426: flebile gavisae; ibid.
793: gaudent lamenta; XI 820: audiit et mixto risit Latonia
fletu; Mart. Epigr. X 78, 8: udo—gaudio; Petronius Sat. c. 89
in Troiae Halosi v. 16 sq.: fletibus manant genae/ mentisque
pavidae gaudium lacrimas habet; Claudian. de bello Pollentino
407: singultus varios laerimosaque gaudia miscent; Val. Flacc.
VII 215: flebile gaudens; Bias VI 484 daxQvósv yeXäaaaa
(se. Andromache), impia: quia pietatis vinculum naturale, quod
inter matrem et infantem est, rupit seque in id inseruit.
165. audiit; = audivit. De qua forma cf. Stolz—Sehmalz 1.1.
p. 336; Emout—Meitzer, Hist. Formenlehre des Lat.'' p. 164.
deeerpsit: sensu translate = percepit, libavit. Cf. Cat. LXHX
127; Sil. Ital. IV 138; Ov. rem. 103. vocis — murmura prima:
murmur, de sonis inartieulatis infantium. Cf. V 613 sq.: ubi
verba ligatis/ imperfecta sonis risusque et murmura soli/
intelleeta mihi ? S. H, 1, 104 sq.: tu tamen et iunetas etiam nunc
murmure voces/ vagitumque rudem fletusque infantis amabas,
ad quem locum Vollmer adnotat: „Nach Kindesart stammelt

4,nbsp;3 vom sprechenden Papagei, Aus. Ep. XXVII 68 [p. 264 P]
Parent. X, 3 [p. 36 P], dazwischen laufen schon einige deutliche
Worte unter, die also noch mit Stammeln verbunden sind, vgl.
Th. V 613.quot; Cf. etiam Lucan. V 149: nullo confusae murmure
vocis; Ovid. Met. XII 49: sed parvae murmura vocis. De re cf.

5.nbsp;V, 5, 81 sq. (puer) cui verba sonosque/ monstravi; questusque
et vulnera caeca resolvi. 166. semper: sc. fuit. 166. dum vita
manebat: = Verg. A. VI 608, 661. Cf. Norden ad Verg. A. VI
608, quo loco eam clausulam, interdum variatam, saepe in
sepulcris legi admonet. Cf. etiam Mart, epigr. VIII 38, 15:
vita dum manebit; Claudian. bell. Gildon. 306: dum vita
maneret. Comparetur etiam Epitaphium Ratgeri — saeculo
decimo factum verisimile est — quod superiore anno Ultrajecti
ad Rhenum in foro basiKcae S. Martini effosso inventum est,
v. 3: Ratger miles erat clt;larusgt;, dum came manebat.
167. nunc ego: sc. genetrix sum. Versum ita interpretamur: illa
gaudium matemum ex Ophelte cepit, ad me dolor tantum matris
pertinet. — sed: vernacule = maar het ergste is wel dat. nec
punire potestas: sc. est. Vox potestas c. inf. construitur: Th. III
296, 311; IV 249; VIII 262, IX 120; X 214, 792; XI 615, XII 81,
342. De infinitivo a substantivis pendente cf. Stolz—Schmalz
p. 579, de voce nec = ne quidem ibid. p. 641, Kühner-Stegmann
II 2 § 157, 8. 168. sie meritam; sc. puniri. Cf. Th. V 693 sq.:
illi ad fata rapi atque illi iam occumbere leto,/ sie meritam
Hypsipylen iterant, quid — quid: naamp;rjTixäg, per anaphoram.
Cf. de re Stol^Sehmalz 1.1. p. 797. 168 sq. quid dona, — quid
inania fertis iusta rogis?: cf. v. 126. Sensus versus nostri est:
quare fertis vobiscum, o duces, dona et munera feralia, quae
nihil prosunt? 169. iusta: Pco; busta C, quae lectio sensum non
praebet. — Amisit vocabulum iusta sensum proprium, quod
apparet ex adiect. inania. umbrae: sc. Opheltis. 170. cineri:
per metonymiam prolepticam = puero comburendo, mortuo.
excisaeque parenti: per metaphoram hyperbolicam. Vox excisa
metaphoriee adhibetur: Th. III 74, V 308. 171. reddite:
reddere verbum proprium est de saeris et votis, cf. Th. IV 466:
semineces fibras et adhuc spirantia reddit/ viscera; Tib. I, 3,
34: „reddereque antiquo menstrua turi Lariquot;, et Flower Kirby

Smith ad 1.; Verg. G. II 194: lancibus et pandis fumantia red-
dimus exta (cf. Forbiger ad I.). 170 sq. oro — reddite, quaeso:
Formulae precandi oro, quaeso vim imperativi reddite augent.
Cf. V. 809: ite, oro, socii — ite; VIII 93: oro, minas stimulataque
corda remulce; X 266 sq.: ite, o socii — oro/ sufficite! Cf.
etiam X 705, XI 594, XII 262, 264; S. I, 5, 63 (vide Vollmer
ad L). Imperativus cum voce quaeso coniunctus invenitur: Ach.
I 265, Th. III 389; cum voce precor: Th. VII 249, VIII 743; IX
59, 623; X 671, 773; XI 736, 738; XII 648, 816; S. II, 6, 103;
III, 2, 12; III, 4, 1; V, 1, 179; V, 2, 84. Cf. de re Stol^Schmalz
1.1. p. 575. Ad fabulae formam quam h. 1. invenimus („Eurydice
Hypsipylen supplicio afficere vultquot;) cf, schol. Pind. p. 424:
EvQvdixrji; dk xfjg Avxavgyov yvvaixog ßovXofievrjg dia xbv ' Ocpklxov
Mvaxov avEXeïvxi^v'YyjmvXrjvx.x.X. Cf. etiam O. Ribbeek, die röm.
Trag. p. 160. 171. per ego haec primordia belli: hic est ordo
verborum usitatus, inque obtestandi formulis saepe obvius; cf.
Th. X 360: per ego haee vaga sidera iuro; X 694: per ego oro —;
Ach. I 267: per ego hoc decus; Verg. A. IV 314: per ego has
lacrimas dextramque tuam; XH 56: Tume, per has ego te
lacrimas; Sil. Ital. XII 80 sq.: — per ego et Trebiam, cineresque
Sagunti/ obtestor; (vide Drakenboreh ad 1.); Ovid. Fast. II 841:
per tibi ego hune iuro fortem —; Met. X 29: per ego haec loca
plena timoris. Ex oratione soluta afferam exemplum Livianum
(XXIII 9): per ego, te, fili —; Quint. Deelam. IV § 22: per ego,
si fas est, —; V § 23: per ego te, iuvenis. — Vide Kühner—
Stegm. H 1, § 113e; eodem modo Graece fj /x^v.Primordia belli =
initium belli. Cf. Heuvel ad Th. I, 4. 172. cui peperi: magna
eum acerbitate dictum! sic: = quod si aceiderit. De quo vocis
sic usu ef. Kiesling—Heinze ad Hor. Od. I, 3, 1. aequa — mihi
funera: comparatio compendiaria, pro: „funera funeribus
aequa quae ego Ophelti faeio.quot; De usu cf. Stolz—Schmalz 1.1.
p. 844, Gudeman ad Tac. Dial. 14, 5. funera: per metonymiam
pro infantibus mortuis, vel sensu generali: mortuis. gemant:
transitive = doleant. Cf. Th. IX 767, XH 285; S. HI, 3, 179;
V, 5, 79. Cf. etiam Ovid. Am. Ill, 6, 49: gemens — delicta!
Recte editores lectionem codicum agt; gemant propter vim
deseriptivam leetioni P: gerant praetulerunt. funera matres:
cf. Th. IV 233, Ach. I 85; S. H, 1, 97, qui omnes versus eundem

dum oculos animumque iusto supplicio illius paverim. —
Omittitur „simquot;. Ad usum metaphoricum huius verbi cf. ad 83.
Vis subiecti verbi occumbam extenditur, donec voce impellamur
aliud quid legenti obvium it. impellamur: per metaphoram hyper-
boUcam pro mittere, ciere. Est coni. adhort. Cf. Th. II 80, 135 ;
III 481. Verbum impeller e cum praepositione in coniungitur
Th. I 119, V 559, VII 581; cum ad IX 373, X 212; cum dativo
III 282. 177. Vss. 177—183 leguntur in P D Q N S, add. mg.
K^ Bquot;^ ; vs. 184 et 185 desunt in P. Versuum ordo varie traditur :
in P vss. 177—183 post 185b (qui deest in co) collocantur; 186,
187 in M post 176 ponuntur, sed a M^ post 185 revocati sunt. —
Totum locum (vss. 177—185) O. Müller (et post eum Kohl-
mann) uncis inclusit his argumentis utens: non dubium mihi
est, quin hoe loco nobis occurrat figmentum manus interpola-
tricis, quae crassiore musa ludens ad marginem archetypi, unde
omnes nostri codices sunt propagati, Eurydices orationem
amplificaverit et e versu Statii genuine „sic ait abruptisque
inmutuit ore querellisquot; alterum hemistiehium in exitu commenti
sui (v. 185) retinere voluerit. Ita autem rem esse, cum singu-
lorum verborum sententiarumque ineptiae sunt indicio tum
versuum ordo (sc. inter se discrepans). Garrod locum nostrum
tractans vss. 177—183 servare voluit, quod in P traduntur, qui
codex liber est a versibus seholasticis. Deinde locus noster in
P et in co prorsus aliter legitur: qua re hos versus perantiquos
esse apparet. Postremo poetam consulte Eurydicen sibi non
constantem facere demonstrat. Vide Journ. of Phil. XXIX,
1904, p. 257 sq.; quibus in actis locum sic constituit: (v. 180)
Hoe saltem, o proceres, tuque o cui pignora nostri/ proturbata
tori, Archemori prohibete supremis:/ invisam exsequias quia
se fecisse paranti/ nesciat, in nostris spectatur et ipsa ruinis?
In Garrodii autem editione v. 181 sic legitur: proturbata tori,
prohibete auferte supremis. Klotz et ipse locum respiciens
(Hermes 40, 1905, p. 365 sq.) vss. 177—183 retinuit et codieem
P secutus est, nisi quod in v. 181 ex co interposuit auferte et
pro invitam (P) : invisam (co), pro quia (P) : quid (co) legere
voluit. Quo modo autem nos interpungamus, cf. ad v. 181.
talia vociferans: = Verg. A. H 679, X 651. 178. enim:
explicat socium dolorem. De quo voeis usu sic interpositae cf^

nec pectoribus parcit, i.e. capillum sibi evellit pectusque male
mulcat Cf Th. IX 849: nec servat vires, pectora servat: eadem
clausula legitur Th. IV 173. 17f agnovit: subito Hypsipylen /
conspicans viros rogat, ut invisam muherem ab exsequns
arceant. agnovit longe: = Verg. A. X 843, Ovid. Met. X 719
longe et: cum elisone vocalis longae in tertii pedis arsi. Cf. ad
V 74 socium indignata dolorem: = indignata communem ei
secum esse dolorem. Cf. I 130, 409; HI 313, 679; IV 361 sq.,
VII 807- Ach I 301, 464. — Omittitur verbum dicendi ut saepe
apud nostrum, cf. 197, 655, 906 et Heuvel ad I 497. De hoc usu
vide Stolz—Schmalz 1.1. p. 844 sq. 180. o, cui: exclamatie o
ante enuntiata relativa occurrit: Th. V 20; VI 916: tuque o
quem Cf etiam Sen. rh. controv. IX, 2, 7; Lucan. IX 379;
Val Flacc. I 7: tuque, o, pelagi cui; I 194, IV 674, V 233; Sen.
Thy. 14, Mart. IV, 54, 1; IX, 23, 1; Pers. I 44. - Falso inter-
pretatur Klotz (Hermes 40, 1905, p. 367) : cui ist a qua-, „durch
die das gemeinsame Glück unserer Ehe gestört istquot;. Sine dubio
Eurydice voce cui maritum désignât. 181 sqq. Hoc loco ab
interpunctione Klotzii et Mülleri recessi: post supremis signum
exelamationis posui, post exsequiis punctum delevi. Versum
182 sq. ita eonstruendum esse puto: quid lt;illa seil.gt;, funesta
parenti, se invisam exsequiis miscet? Lectio enim Klotzii: quid
se funesta parenti miscet? magnas difficultates habet et iam

sensum, quem voluit interpolator. 180 sq. pignora nostri/
proturbata tori: hanc lectionem praebet cod. P; turba deteno-
rum- pignore nostro partus honos, cf. II 172, XH 84: partus
honos; quibus locis eollatis versus noster ex arbitrio mutatus
est. — Est metaphora pro : cui puer e nostro matrimonio genitus
oecisus est. De voce pignora vide ad v. 49. 181. prohibete,
auferte: co ; prohibete P, quae lectio versum non explet. auferte:
quod non versui 171 (reddüe) répugnât. Eurydice enim Hyp-
sipylen propter officium neglectum ad mortem deposeit sed
eam luctus eonsortem répudiât. 181 sq. supremis : = exseqmis ;
est abl. separat. 182. invisam: agt;, invitam P. Lectio mvisam
melius convenit cum animi perturbatione Eurydices. Hunc ver-
sum Garrodius legere vult: „invisam exsequias quia se fecisse

paranti/ nesciat,quot; —, quae intellegentiae nostrae vim ac
notionem fugiunt. Cf. etiam Klotz ad 1. quid: co', Quia P, quod
sensum non praebet. Locus sic intellegendus est: quare me
vestigiis secuta est et ante oculos nostros stat quae perniciem
nostram molita est? funesta: co, fecisse P. 183. miscet et: co,
miscet P (per haplographiam). 184 sq. in codice P non legun-
tur et a V. d. Klotz recte spurii habentur, qui verba dixüque
repente concidit ut nugas reicit, cum Latine dici non possint
(Cf. Hermes, 40 p. 366 sq.). obmutuit ore: = Verg. A. VI 155.
185b. inmutuit ore querellis: = V 542. Cf. Claudian. Epith. Pali,
et Cel. 108: et ruptis obmutuit unda querelis. inmutuit; de vi
huius vocis cf. Quint, inst. X, 3, 16: „immutescamus alioqui, si
nihil dicendum videatur, nisi quod non invenimusquot;. De verbis
compositis quae apud nostrum occurrunt, cf. ad v. 4.186 sqq. non
secus ac e. q. s. Cf. Lucr. de rer. Nat. H 352 sqq. :

nam saepe ante deum vitulus delubra decora
turicremas propter mactatus concidit aras,
sanguinis expirans calidum de pectore flumen :
at mater viridis saltus orbata peragrans
noscit humi pedibus vestigia pressa bisulcis,
omnia convisens oculis loca, si queat usquam
conspicere amissum fetum, completque querellis
frondiferum nemu' subsistens, et crebra revisit
ad stabulum, desiderio perfixa iuvenci,
nec tenerae salices atque herbae rore vigentes
fluminaque illa queunt summis labentia ripis
oblectare animum subitoque avertere curam. —

Crebrae comparationes a tauris sumptae apud Statium exstant :
Th. I 131 sqq., H 323 sqq.. Hl 330 sqq., IV 69 sqq., 397 sqq.,
V 330 sqq., VI 864 sqq., VH 436 sqq., IX 82 sqq., 115 sqq.,
X 511 sq., XI 251 sqq., XH 169 sqq., 601 sqq. Ex humanis
affectibus poeta maerorem (Th. V 330, IX 82, X 820, XI 644),
laetitiam (Th. H 193, IX 189, X 288; XH 515, 787), iram (Th.
H 411, X 76, XI 741, XII 601) comparationibus illustrât. Poeta
noster comparationes longas amat, quin etiam non abhorret a
comparationibus septem versuum: cf. Th. H 675 sqq., 323 sqq.;
IV 24 sqq., IX 189 sqq., XH 15 sqq. Complures comparationes

Sfquot; TunTs^^ufab Were sanguis: = qui alimenj.
aLm ab ulere sumit. Sanguis 1. 1. est atque ^^
Cf e g Verg. A. II 638/9 et Forbiger ad 1. 188 duras
aL- ad secmdam tantum sententiae partem pertinet. - ^a

que impasti. Cf. etiam Th. I 625, VI 599. oppositas; sc. vaccae,
Poeta haec dicit: pabulum viride, quod ei obiecerunt, edere non
vult. avertitur herbas: Cf. Verg. G. III 498 sq.: „immemor
herbae/ victor equus fontesque avertiturquot;, ad quem locum com-
parentur quae Lade wig—Jahn afferunt: es wendet sich ab vom
Wasser; die Konstruktion ist dem griechischen äjiooxQEcpsxai xo
vöcoQ nachgebildet e. q. s.

vss. 193—203. Lycurgus crines rogo inicit.
Comparandi sunt Iliadis 1. XXIII v. 140—152, qui nostro loco
valde sunt similes. Locos conferendos bene collegit E. Eissfeldt:
Zu den Vorbildem des Statius, Philologus LXIII, 1904 p. 401.
Vide ad v. 197. Cf. etiam Th. XII 60—104. 193. at: usurpatur
in transitu ad novum argumentum, cf. Forbiger ad Verg. A.
IV 1; Buscaroli ad Verg. A. IV 1 (II libro di Didone, 1932, p. 43);
Stolz—Schmalz 1.1. 667; Kühner—Stegmann II 2 § 163, 6.
sceptrique decus: = sceptrum decorum. Th. XII 92 sq.: simul
haec dicens crinemque manumque/ destruit (sc. Creon, Menoecei
pater), cultusque Tonantis; expressio correpta pro: vestimenta
ornatusque, quibus Jovi sacra faciens utebatur. Rex Lycurgus
etiam Jovis Nemeaei sacerdos fuit, cf. Th. V 638 sqq.: ubi averso
dederat (sc. Lycurgus) prosecta Tonanti; ibid. 696 sq.: fremunt
raptumque auferre Lycurgum/ cum love cumque aris. De lovis
Nemeaei religione cf. Paus. II, 15, 2; II, 20, 3; IV, 27, 6 et
Famell, Cults of the Greek States I p. 63, 170. Tonantis: pro
nomine proprio. Cf. Th. I 421; II 69, 71, 154, 220; TV 13, 294,
790; VI 282; VII 24, 329; VIII 74. Cf. etiam Ovid. Fast. IV 585,
VI 349, Ep. IX 7, Met. I 170, II 466, XI 198; Val. Flacc. II 560;
III 299; IV 428, 474, 529; Seneca Agam. 356, 595; Here.
Oet. 257, 880, 989, 1151, 1510; Here. Oet. 1544; apud Ver-
gilium autem non legitur. — Consule etiam Heuvel ad Th. I
421. 194. inicit — rogis: vide ad v. 62. In pyram ardentem
arma quoque et varia omamenta iaciebant. Cf. quae pater
Menoecei ad rogum filii dicit, Th. XH 89 sqq.: aceipe, nate, tui
nova libamenta triumphi,/ aceipe et hoe regimen dextrae fron-
tisque superbae/ vincula. — Vide etiam ad v. 82. Cf. Verg. A.
XI 193 sqq.; Sen. Here. Oet. 1661 sq.:

hic nodus, inquit, nulla quem capiet manus,
mecum per ignem flagret, hoc telum Herculem
tantum sequatur;
Sen. Here. Fur. 1231 sqq.:

tibi nostros, puer,
rumpemus arcus, ac tuis stipes gravis
ardebit umbris: ipsa Lernaeis frequens
pharetra telis in tuos ibit rogos.
194 sq tergoque et pectore fusam/ caesariem: temporibus
antiquis viros barbam promittere crinesque effundere Seneca
(Nat Quaest. I, 17, 7) tradit: tunc quoque, cum antiqui Uli
viri incondite viverent, - cura comere capillum fuit ac promi-
nentem barbam depectere. Ne coniugum quidem manu cnms ille,
quem effundere olim mos viris fuit, adtrectabatur, sed illum
ipsi sine ullo artifice formosi quatiebant, non aliter quam luto
generosa animalia. De re cf. etiam Blümner 1.1. P- 267.
195. caesariem ferro minuit: = capillos barbamque recidit -
Ca« etiam de barba dicitur Ovid. Met. XV 656. Quod
vocabulum a substant. caesar (de qua voce cf. Munzer, F W.
X 182) derivatum esse veri simile est. Cf. materies a mater.
De re cf E. Samter, Geburt, Hochzeit u. Tod (1911), p. 179 sq.:
Mit der Sitte beim Begräbnis sein Blut zu vergiessen verbindet
sich bei zahlreichen Völkern der Brauch, sein Haar abzuschei-
den, so im Altertum bei den Israeliten, den Arabern, den Indern,
Aegyptem, Persem, Griechen, Römem. Frazer (Joum^of t^
aXpoI. Inst, of Gr. Brit. XV 99) rechnet das Haarab-
schneid^ in der Trauer zu den Mitteln, die Geister zu tauschen
p 181 : Sonst pflegte man im alten Gri. das abgeschnittene Haar
Inf das Grab zu legen: Aesch. Choeph. 6, Soph. Elektra 52, 449.
Eurip Orest. 96, 113. Alk. 103. Für röm. Brauch vgl. Ovid.
Heroid XI 116. Es kann nicht zweifelhaft sein, dasz wir das
abgeschnittene Haar ebenso wie das beim Begräbnis vergossene
Blut als eine dem Toten dargebrachte Opfergabe aufzufassen

506; Mari;. Epigr. X, 50, 4; Cf. O. Gruppe MythoL u. Reh
H p 913 sq. — De qua consuetudine consule etiam E K bikes
apud J. Hastings, Encyclopaedia of religion amp; ethics VI p. 474
(1911) qui de usu apud omnes gentes exstante fuse dissent.

Vide etiam ad v. 197. ferro: per synecdochen materiae pro re
ex ea confecta = forfice. Vide quae adnotavi ad v. 90.
196. obnubit tenuia ora: Mire poeta coartavit vocabulum quod
est tenuia. Cf. Th. IV 697: Dixerat. ast illis tenuior percurrere
visus; V 597: rapta cutis, tenuia ossa patent; XII 2: comu
tenuiore; S. I, 4, 36: „speme coh tenuiore lyraquot;. Vide etiam
Vollmer in editione Silvarum (1898) p. 557. Cum obnubendi
verbo comparentur Th. I 305: obnubitque comas; XI 584:
obnubit furiale caput; Verg. A. XI 77: arsurasque comas
obnubit amictu; Val. Flacc. II 254: obnubitque caput. 196 sq. ac
talia fletu/ verba pio miscens: = ac talia verba dicens multis
cum lacrimis magnum pueri amorem testificantibus. — More
epico poeta parentes maestos loquentes inducit (v. 138—183,
197—201). De usu consulas Kroll, Studien p. 219 sq. 197. Quia
totus hie locus ad similitudinem Iliadis XXIII 140 sqq. proximo
aceedit, locum quin utmmque fuse afferam facere non possum:

caesariem ferro minuit sectisque iacentis
obnubit tenuia ora comis, ac talia fletu
verba pio miscens: Alio tibi, perfide, pacto,
luppiter, hunc crinem voti reus ante dicaram,
si pariter virides nati libare dedisses,

ad tua templa genas, sed non ratus ore sacerdos,
damnataeque preces; ferat haec, quae dignior,

êvê' am äW èvórjae JiodaQHrj? dïog 'A^tMevg'
oxag ojtdvsvêE jtvQïjs ^avamp;rjv OLTiexeigato xaitrjv,
rrjv Qa 27iEQxeiqgt; noxafim XQÉq}E xt] Xeéócooav.
dx'amp;i^oag Saga eItiev idèiv ëjiI oïvona txÓvxov
„ÜTiEQXEi, alX(xgt;g ooi ys Tiaxtjg fjQi^aaxo Ilfjhvg,...
ooi XE xófirjv HEQÉEIV QE^EIV 'ff'lEQ^V ixaxojußtjv. ..
ês Tirjydg, o'amp;c xoi xéfXEvog ßcojuog xe 'amp;vrjEig.
amp;g rjQäamp; ó yÉQO)v, ov dé oi vóov ovx exéXEoaag.
vvv f) EJiEÏ ov vÉojuai ys (pllrjv eg naxQièa yaïav,

alio - pacto: proprio sensu = pactio, quam fecimus, alia erat
Lmanos quoddam commercium cum ^üs habmsse locus nostei
lucide demonstrat. Cf. de re Mommsen Rom. Gesch. I sq.,
Cumont, les religions orientales dans le pagamsme Romam
n 25- W Warde Fowler, the religious experience o± the Kom.
people 1922, p. 170; Leopold, Ontwikkeling v. h. heidendom te
Rote? 1918 Wagenvoort, Varia vita^ p. 7. Versus, qui sequun-
tur skis involuti neque ita faciles sunt ad explanandum propter
auiacem dicendi rationem. Sensus hic fere est: aha exspectans,
perfide lupiter, cum voto me obstringerem, antea promisera^m
me tibi hunc crinem dicaturum esse, si mihi concessisses, ut
depositionem barbae filii mei validi cum libatione eodem tempore

celebrarem. Cf. Verg. A. IV 198 sqq., inpnmis v. 217 sq. tibi -
ceieuxdiciii.nbsp;^ Önbsp;Airavam- De re cf. Lactantius

ad Ach I 629: consuetudo enim erat apud antiques, ut qms
prout Hbitum erat, diversis Deabus vel flummibus cnnem aut
Lrbam suam voveret. Consule Gruppe Gr. Myth. II 913 sq.
Sikes 11 p. 476; G. Wilke, Mannus XVI (1924) pg. 64 sqq., 112.
XVII (1925), 121. Cf. Th. VI 607 sqq.:

flavus ab intonso pendebat vertice crinis
Arcados; hoc primis Triviae pascebat ab anms
munus et, Ogygio victor cum Marine redisset,
nequiquam patriis audax promiserat ans. —

Quare Parthenopaeus Areas deam ante certamen iteratum hisce
verWs adorat (VI 633 sq.) : Diva potens nemorum tibi enim hic,
übY crinis honori/ debitus, eque tuo venit haec imuna voto
Cf etiam Th VIII 492: ille genas Phoebo, cnnem hie pascebat
Lri97 sq. perfide -nbsp;^ ^^^^^^^^^

reus vocetur, qui suscepto voto se namimbus obligat, damnatus
aX^qui prlissa vota non solvit. Cf. eüam Verg. A. V 237
M V 80, tó quos looos vide Forbigerum; Wissowa, E. u. K.

p. 320. ante: adverbiorum formae inhabiles (mtea et postea
in hexametris semper habilioribus cedunt. dicaram: per ellipsin
pro: „promiseram me tibi hunc crimen dicaturum essequot;, ut
Mozley (Loeb 1928) recte explicavit. — 199. pariter: pater
promiserat se crines suos lovi dedicaturum esse eodem tempore
quo filius puber barbam deposuisset. viridis nati : ita P, excepta
terminatione in — is, quam editores induxerunt ; ordine inverse
CO : nati viridis ; cui leetioni auctoritas Puteanei obstat.
199 sq. virides nati libare — genas: = cum libatione dicare
vigentem barbam filii mei. Genae per metonymiam dicuntur
pro barham. Viridis idem est atque validus, vigens; cf. S. HI,
3, 125: viridisque genas; Verg. A. V 295: Euryalus forma
insignis viridique iuventa ; ibid. VI 304 : viridisque senectus (cf.
Norden ad 1.) ; Sil. Ital. I 187: virides anni; Ovid. Trist. IV 10:
viride aevum. De barbae depositione, quae consuetudo tempo-
ribus Caesarianis floruit, cf. S. III, 4, 78 sqq. ; Marquardt, Röm.
Priv. II 199 sq.; Blümner 1.1. p. 269 sq. Libare expressionem
correptam esse apparet pro: adesse in sacris quae fierent cum
filius barbam depositam diis dicaret. 200. ratus: omissa est
copula in perf. (fuit), ut saepe apud nostrum (II 293, 314, 479;
VI 237, 294, 298 passim), non ratus ore sacerdos: = irritus
sum tuus sacerdos. Notum ratum veracem, superis exauditum
probatumque significare. Ore locutione, qua tibi, quae nunc
irrita video, pro ratis olim vovi. Hic est sensus — Barthius ad 1.,
vel ut meis verbis utar: irritae fuerunt preces sacerdotis abs
te spreti. — Opponitur Th. I 239: rata vota tulisti. 201. dam-
nataeque preces: = preces meae repudiatae sunt. Cf. Th. XII
484: nulla damnavit vota repuisa = repudiavit. ferat: —
accipiat. Cf. S. HI, 3, 35: ferat ignis opes heredis. haec; se.
erines. quae dignior: se. est, ut eos crines accipiat. Subaudi:
dignior lt;tegt;. 202. iam face subiecta ef. Verg. A. XI 186:
subiectisque ignibus atris. 202 sq. ignis/ exclamat: Peu,
Baehrens coniecit exclamant, ita ut verbis labor — arcere
parenthesi inclusis verbum ad solos parentes referatur.
Klotz etiam exclamant legere vult, sed post ignes punctum
duplex ponit: exclamant ad omnes speetatores pertinet. Mea
sententia nihil mutandum est, ut iam Damsté (Mnemosyne
1908 p. 392) demonstravit comparatis Th. X 94: licet omnia

Ib^sciur plangentes aegre retineri, quin in i^n- -
quot;quot;nbsp;Of; /TV RQnbsp;oui omnes locos btatianos

1 182; avidus bibit ignis (ignis K»«^«» anguis M) Ophelten^
Vide praeter locos ad v. 54 laudatos, Odyss. XXIV 65-70.
Sf Stat cf ad V. 93. iussi Danaum: = nonnulb ex Danais,
qu -eo ^cto fungi iussi sunt. De voce ^««i C ad v. 1.

r52 - 205 Ve^sum 205 sic explicamus: parentes P™hibeban
f snectaculo quod eos videre nefas erat. - Prospect« nefmto
abSt^s Parativus est. - Quoniam rogum exardescentem
»ÙlTomanos videre fas non erat, necessarii - v^^u mterclude-
Star aut „aversi facem subiectam —r (V«g. A^ V

Cf. Val. Flacc. I 204 : cumulât libamine flammam = largiter in
flammam inicit. 207. ante: = antea, vide ad v. 198. cinis: per
metonymiam prolepticam pro crematio. — Alio sensu v. 170.
Meis ipsius verbis utar, ut v. 206 sq. reddam: numquam antea
illic sumptuosior crematio facta est. cinis: crepitant etc.:
asyndeton ex particulae causalis omissione ortum. crepitant
gemmae : crepitare dicuntur et alia et quae cremantur. Cf. e. g.
Tibull. II, 5, 81 : et succensa sacris crepitet bene laurea flammis;
Plin. N. H. 31, 7, 41: flos salis in igne nec crépitât nec
exsilit. Cf. etiam Verg. G. I 85: crepitantibus — flammis.
gemmae, atque: cum elisione diphthongi in quarti pedis arsi.
Cf. ad V. 74. 207 sq. immane — argentum: = magna vis
argenti. 208. pictis — vestibus : vemacule : met gouddraad ge-
borduurd. Cf. ad V. 62. exsudât — aurum: intransitive, ut
Verg. G. I 88: atque exsudât inutilis humor; cf. Servium ad
locum. 209. nec non: de qua coniunctione cf. Stolz—Schmalz
1,1. p. 833, Kühner—Stegm. II1 § 149 Anm. 7. Assyriis — sucis:
Assyrius latiore sensu intellegitur nostrum „Oosterschquot;, ger-
manice „Orientahschquot;. Cf. Th. II 91; S. II, 4, 34; 6, 88; III, 2,
121 ; 3, 212. Cf. etiam Catull. LXVIII 144 : „fragrantem Assyrio
venit odore domumquot; et Riese ad 1. ; Tibull. I, 3, 7 : „non soror,
Assyrios cineri quae dedat odoresquot;, ad quem 1. legantur, quae
adnotavit Flower Kirby Smith; Verg. Ed. IV 25: Assyrium
volgo nascetur amomum (Cf. Forbigerum et Ladewig—Jahn®
ad 1.). Consule etiam Kroll, Studien p. 294 sq. Vocabulo sucus
unguentum vel simile quid significatur ; cf. S. I, 3, 10 et Vollmer
ad 1. Idem valet vox liquor: cf. S. II, 1, 161; III, 4, 92; V, 1, 213.
Vide etiam ad v. 59—61. robora: per metonymiam pro rami.
Mutata interpunctione abl. pallentique croco coniunxi cum abl.
Assyriis sucis. pallentique croco: odoramentum luteum e croco
sativo factum. Cf. Hehn 1.1. p. 264 : Eine früh berühmte Blume,
der Rose an Rang gleich, sie an technischen Nutzen noch über-
treffend, war auch der orientalische Safran, Crocus sativus, —
der vornehme und erlauchte Verwandte des europäischen be-
scheidenen Frühlingscrocus, Crocus vemus. Ausser seinem
Dufte, der das orientalische und später auch das europäische
Altertum entzückte, gab die Narbe seiner Blüte auch eine
dauernde gelbe Farbe. ~ Res, quae hoc loco enumerantur, ad

inferias pertinent. In pyra igitur sacrificabant ; de quo usu cf.
Ilias XXIII 161 sqq., ubi legimus Achillem Patrocli sui umbrae
hostiis sacrificare. In Miseni tubicinis funere „turea dona, dapes,
fuso crateres olivoquot; cum defuncti corpore cremantur (Verg. A.
VI 224). Cf. etiam A. 77 sq.: hic duo rite mero libans carchesia
Baccho/fundit humi, duo lacte novo, duo sanguine sacro; A. III
66 sq • inferimus tepido spumantia cymbia lacte/ sangumis et
sacri pateras; Silius Ital. XIII 434: „fundunt mella super
Bacchique et lactis honoremquot;, ad quem locum vide Drakenborch.
Egregie de hac re Norden ad Virg. A. VI 177 egit; cf. etiam
ad A. VI 212. — In sepulcris umbrarum cultus fieri solebat non
solum parentaUum die, sed etiam mortui die natali aliisque
diebus. Inferias illas ex aqua, vino, lacte, oleo, melle, etiam
nigrarum pecudum sanguine mixtas fuisse notissimum est. Cf.
Blümner 1.1. p. 509 sqq.; consule etiam E. Rohde, Psyche®
p 231 sq., p. 242 sq. ardentia mella: armentia N^, tymetia N^
mg- unde'carrod hymetia in archetype exstitisse coniecit. Sed
sine dubio tymetia coniectura vetus est. - Quare veteres
manibus mel libaverint, Norden ad Verg. A. VI 706 exposuit.
Locus conferatur. Cf. etiam Bias XXIII 170: Sèxiêst ^ékxoç
xal àMrpaxoç àmoQf}^^ («C- Achilles - in rogo Patrochs)
necnon Odyss. XXIV 67 sq.: xal àX^'upaxi noXl^ xal /xeXai
yXvxbqw, quae dicuntur de Achillis funere. spumantesque mero
paterae: Cf. Verg. A. I 729: implevitque mero pateram; ibid.
739: spumantem pateram. mero: = vino, ut Th. I 149, 552;
IV 658- V 188, 263 passim. De re consule Warde Fowler, The
rehgious experience of the Roman people p. 196 adn. 36.
211. verguntur: = effunduntur. Cf. Verg. A. VI 244: invergit
Vina sacerdos; et Servium ad 1.: fundere est supina manu libare
quod fit in sacris supremis, vergere autem est conversa in
sinistram partem manu ita fundere ut patera convertatur quod
in infernis sacris fit. Vide etiam F. Bücheler Umbrica p. 77.
211 sqlitri/ sanguinis: Ater sanguis semper dicitur; cf. Ennius
Scenica 363 Vahlen; Verg. G. III 221, ib. 507; A. III 28, 33 622 ;
Ovid. Met. VII 259, XII 256; Grat. Gyn. 353; Val. Flacc. VI 708,
cf V 176; Sil. Ital. VIII 646, IX 153, XIII 566. Mamfestum
autem est his verbis non corporis sanguinem vivum sed cruorem
atri coloris significari, ct. f^éXav al^a. De notione adiectivi ater

cf. Blümner, die Farbenzeichnungen bei den röm. Dichtern
p. 42 sqq. (Berl. St. f. Cl. Ph. u. Arch. 13 Bd.). rapto gratissima:
P(w rapti; Phillimore et Alton (Class. Quart. XVII 181) levi
mutatione legere volunt, ut supra scripsi. Quid enim est
„rapti — lactisquot;? Cf. S. II, 1, 208: hic finis rapto (= mortuo).
Umbra infantis dona pretiosa spernens lac magni fecit, gratis-
sima cymbia lactis: Cf. Verg. A. III 66: tepido spumantia
cymbia lacte. — Ad Vergilium quoque revocandus est Prudent.
Apotheos. 472 : „quam sufferre queant spumantia cymbia lactequot;.
Cymbium, xvfi^iov, deminutivum vocis xvju^r], patera parva est
formam lintris habens. — De lactis libatione diis manibus facta
cf. Th. VIII 302; IV 545, 452 sq.; I 508. Cf. etiam Verg. A.
V 78 et Servium ad 1. : umbrae autem sanguine et lacte satian-
tur: unde feminae, quae mortuos prosequuntur, ubera tundunt,
ut lac exprimant, cuncti autem se lacérant, ut sanguinem effun-
dant.

vss. 213—233. Decursio funebris (jy tieqiôqojut^)
Exempla poetae : Verg. A. XI188 sqq., Ihas XXIII13 sq. Similia
legimus apud Apollonium Rhodium (Arg. I 1058 sqq., IV
1535 sq.), Lucanum VIII 734 sqq., Valerium Flaccum III
347 sqq.. Tac. Ann. II 7. De decursionibus militaribus, quae
fiebant ad tumulum imperatorum vel feminarum e domo im-
peratoria, cf. Dio Cassius 1. 56 c. 42 § 2 sq., quo loco decursio in
honorem Augusti fit, 1. 59 c. 11 § 2, in honorera Drusillae;
decursiones funebres in honorem imperatorum Pertinacis et
Severi factae paucis exponuntur ab eodem (Epitome 1. 74, 5, 5
et 76, 15, 3). Circa honorarium tumulum Drusi stato die quotan-
nis miles decurrere solebat: Sueton. Claud. 1, 3. Comparandi
sunt etiam Herodianus IV 2 i. f, et Appianus de bellis Civ.
I 106. Quintus Smyrnaeus (III 694 sqq.) breviter complectitur
decursionem quam in honorem caesi Achillis Graeci egerunt. Sed
quid sit decurrere, sensu religioso, non militari, ut Liv. XXVI
51; XXIX 22; XXIII 35; Sueton. Nero 7, 2 nos docet Livius
(XL 6) : mos erat, lustrationis sacro peracto, exercitum per-
currere, et divisas bifariam duas acies concurrere ad simulacrum
pugnae. — Aptissime conferantur eiusdem verba XXV 17, quo
loco funus Tiberii Sempronii Gracchi enarrat: armatum exer-

citum decucurrisse cum tripudiis Hispanorum, motibusque
armorum et corporum suae cuique genti adsuetis, ipso
Hannibale omni rerum verborumque honore exsequias cele-
brante. — Imaginem emblematis marmorei, quo artifex
decursionem ad apotheosin Antonini et Faustinae factam
finxit, videmus apud Springer, Kunstgeschichte ^^ p. 532; cf.
etiam S. Reinach, Repertoire de Reliefs I 291. — De ipsa decur-
sione cf. Fiebiger, P.W. IV 2354; Sagho, Daremberg amp; Saglio
Diet. d. Ant. II 41. In nummis Neroneis saepe supra inscrip-
tionem DECVRSIO (se. militaris, cf. Sueton. 7, 2; Tac. II
55) unum vel plures equites, qui vehuntur equis citatis, fictos
videmus. Vide Mattingly—Sydenham, The imperial coinage Vol.
I p. 154 sq., tab. XL Etiam loco nostro apparet poetam per
imaginem propositam nos non in heroum aetatem transferre,
sed eum descriptione sua potius funus quodpiam domus im-
peratoriae subolis speetare. 213. turmae: ita P, turmas co.
Reete Klotz mutata interpunctione lectionem codicis P servavit;
verbum surgit per zeugma coniungitur non solum cum turmae
sed etiam cum eques. Vox turma quamvis catervam significat
cf. Th. II 131; IV 125, 850; V 70, 791; VII 130, 688 passim.
Cf. etiam Verg. A. V. 560 sq.: tres equitum numero turmae
ternique vagantur/ ductores. Exstant complura alia vocabula
apud nostrum, quibus exercitus eiusque partes denotantur,
alam dico et cohortem; praeterea exstant phalanx, legio, mani-
pulus, quae voces translate adhibentur de rebus temporis
heroici. Aki legitur Th. V 691, VII 425, VIII 351, IX 841; X 466,
473 Persaepe cohors reperitur Th. IV 75; V 21, 672; VI 23, 263,
595 passim. Phalanx invenitur Th. II 471, IV 227, VII 422, VIII
368, IX 140, 847; X 749; legio exstat Th. IV 647, X 194;
manipulus Th. IV 65, 237, 810; VII 485, VIII 134, XII 399, 754.
213 sq. centenus — eques: collectivum pro centeni equites. —
His versibus poeta equitum pompam illustrem pellueide nobis
ante oculos ponit. 214. centenus ubique/ surgit eques: =
quaeque turma centum equitum est, qui alte eonsurgunt; cf.
Germanice „hoch zu Rossquot;. Est expressio correpta. — versis —
insignibus: est signum luctus, ut versae faces (Th. V 71). Cf.
Verg. A. XI 92 sq.: tum maesta phalanx Teuerique sequuntur/
Tyrrhenique omnes et versis Arcades armis. Vide Vollmer ad

S. II, 1, 27 ; Blümner 1.1. p. 495. — Poetam voce insignia proprie
fasces denotare verisimile est. ducunt: sc. eas. 215. Graiugenae
reges: = Graeci reges, qui numero septem enumerantur ad
v. 38. Graeci iam apud Pacuvium Graiugenae dicuntur (Cic.
N. D. II 36). Loco autem nostro adiective usurpatum hoc voca-
bulum occurrit; de vocis orthographia cf. Emout—Robin ad
Lucr. I 465. lustrantque ex more sinistro/ orbe rogum: = equis
rogum more antiquo ad laevam circumvehuntur {tiëq'i rov râ(pov
TiEQiinTievoav, Dio Cassius 59, 11, 2). sinistro/ orbe: sinistror-
sum rite équités vehuntur, quia cursus in laevam luctus vel
omnino rei infaustae erat indicium. Contra cursus equorum
dextrorsum gratulationem ac laetitiam denotabat. De notione
vocum sinister et dexter = infaustus faustusve vel etiam mors
vitave (cf. Verg. A. VI 541 sqq.) vide v. Essen, Did Orphic
influence exist (diss. Ultraiect 1927) p. 51 adn. 4, p. 79 ubi
disputationes hue pertinentes enumerantur. Cf. etiam ad v. 49.
Augur Romanus oculos ad meridiem dirigebat; cf. Th. III 486:
(aves) subiere notos, i.e. Amphiaraus aves notum versus videt;
cf. etiam Wissowa, R. u. K., p. 452 : hinc exphcatur notio adiec-
tivorum dexter et sinister (laevus). In meridiem spectanti
oriens sol sinister, occidens dexter est; ergo quod sinistrum,
prosperum, quod dextrum, adversum erat. Cf. apud nostrum

„si prohibes, hic necte moras dextrisque profundum/ alitibus
praetexe diem.quot; Post obitum Amphiarai Argivi lamentantur:
Th. VIII 177: „quis mihi sidereos lapsus mentemque sinistri/
fulguris — proferet?quot; Ex temporibus Augusti poetae usum
Graecum {de^iög =■ prosperus, àQiateQÔg = adversus) — exeep-
tis auspiciis — reeeperunt (cf. Cic. de div. II, 39, 82), ut apud
Statium praeter locos laudatos ea adieetiva hac vi instructa
inveniamus. Vide de re: Miedel, de anachronisme qui est in
Statii Theb. et Ach., Progr. Gymn. Passaviensis 1891/92
p. 17 sqq., cui nonnulla debeo. 216. stantes: vide ad v. 204,
inclinant pulvere flammas: = vis pulveris flammarum ardorem
supprimit. Optime explicat Lactantius: flammarum apicem vis
pulveris equorum pedibus mota flectebat. 217, ter: iam apud
Homerum (Ilias XXHI 13) équités ter decurrisse legimus:
01 èk xqïç jieQÏ vsxqóv èvXQixaç fjkaoav ïjitiovç/ juvQÓ/xevoi (cf. OdysS.

XXIV 68 sqq.). Cf. Verg. A. XI 188: ter circum accensos cincti
fulgentibus armis/ decurrere rogos; necnon Val. Flacc. III 347:
„ter armatos Minyis referentibus orbesquot;, et Burmannus ad 1.
Apollonius Rhodius Cyzici mortem celebrans (I 1058 sqq.) haec
verba ponit : avràg ejisira/ XQk Ttegl xalxeioiç avv tevxeoi óivrjêévreo/
tijfißcp hEKXEQd^av. Idem etiam libro quarto (v. 1535 sq.) iusta
Absyrto reddita describens: xgk è' àf^lt;pl ovv ëvxeai divrjamp;évxeg/ ev
xxsgéwv ïoxovra, x^rijv èm ymav msvxo. — Apud nostrum apte
comparetur: Th. IV 465: ter circum acta pyras, se. Manto filia.
De numero sacro qui est tres vide W. Warde Fowler, The
religious experience of the Roman people, 1922, p. 110, quo loco
auctor complures affert fontes. Etiam antiques Indos ter
circum mortuum ire solitos esse Caland docuit (Verh. Kon.
Akad. afd. Lett. I n« 6 (1896) p. 24). 217. sqq. ter — quater:
Haec loci difficilis interpretatie maxime probabilis esse videtur:
inl t. t. sonant ad équités pertinet; ter tela telis inlidunt. Quater
autem circumstantes gladiis scuta pulsant; quater feminae plan-
guntur, non solum quoque equitum gyro peracto sed etiam
primo gyro ineunte. curvos egere sinus: = orbem vehentes
descripserunt. Cf. Liv. XXH, 47, 8: nitendo etiam sinum in
medio dedit. 217 sq. inlisaque telis/ tela sonant: = tela inter
se quassa sonant. Figura telis/ tela epanalepsis quaedam est,
cf. Stolz^Schmalz 1.1. p. 833. Tela sonant initium est versus
Vergihani (A. IV 149). 218 sq. horrendum pepulere fragorem/
ai-ma: expressio correpta vere Statiana pro: arma puisa horren-
dum fragorem dant. Cf. de usu: Brinkgreve, Statii Achilleis,
1914, Verklaring p. 13. Verbum pepulere per zeugma
etiam coniungitur cum hracchia. 219. mollem famularum
bracchia planctum: = bracchia famularum planguntur, ut mos
est feminarum. De vi vocis mollis cf. ad v. 131 sq. Ad versum
nostrum cf. etiam locum Lucani (II 24): exigit ad saevos
famularum bracchia planctus. 220. semianimas: P,-es co. Codex
Puteaneus omnium praestantissimus lectionem minus usitatam
servavit quae ob eam rem praeferenda est. Adiectivum
semianimas quattuor syllabis pronuntiari e metro apparet; ita
iam Ennius Ann. 463 V., cuius exemplum poetae aetate poste-
riores (Lucr., Verg., cett.) secuti sunt, alter — ignis: vide
V 119. 220 sq. spirantiaque — armenta: armenta per synec-

dochen totius pro parte=boves; spirantia=aAhvLC spirantia, cf.
semianimas. Hostiae antea ita punguntur, ut vivant quidem,
sed se movere non possint, cf. Th. XII 68: spirantes — inferias.
Spirare saepe translate usurpatur pro vivere, ut Th. II 132:
spirantem — virum; VIII 747; IV 559 spirantum rabie; IV
466 sq.: spirantia — viscera (cf. V 176) ; VIII 325: spirantia
corpora; II 712: membris spirantibus; V 128; S. IV, 8, 2: fibris
spirantibus. Cf. Ilias XVII 447: oooa rs yaïav ëm nvsisi te xal
'éQjiEi = Odyss. XIIX 131; Soph. Trach. 1160: tcbv èfxjzveôvtœv
jurjôsvàç êavEÏv vno et Schneidewin—Radermacher ^ ad 1.
221 sq. : hic luctus abolere novique/ funeris auspicium vates —
iubet : = hoc loco augur eos diutius lamentare vetat, ne lamen-
tando res diras portendant. — Verbum aholere per zeugma cum
luctus et cum außpicium coniungitur. Novi = futuri, venturi.
Adnotat Barthius ad locum: ne, quoniam funebri casu initia
expeditionis funestata videbantur, et ea res faceret metum,
minueretque audaciam militibus, avertit omen et in laetas res
occupât exercitum. 222. sentit: P, sensit co. Optimus codex
sequendus est, cuius leetioni temporum similitudo favet
(iubet — sentit). De divinatione Amphiarai cf. Th. I 399: docte
futuri Amphiarae; VIII 171: laudes, Amphiarai, tuas fecunda-
que pectora veri. Consule etiam O. Wolff ap. Roscher I 293 sqq.
s V — Amphiaraus Argivos semper admonuerat, ut a bello
caverent, cf. Th. 566 sqq., 620 sqq. Vide etiam Stoll ap. Roscher
I 80. 223. vera: sc. esse, iubet: se. équités, dextri: œ; dextns
P quae lectio absurda est; lectio dextri autem aptissime con-
traria est versui 215 sq.: sinistra orbe. De vi adieetivi dexter
cf. ad V. 215. — Dextri — hac redeunt == ad dextram eircum-
vehentes hac redeunt. gyro et: eliditur in quarti pedis arsi
vocalis longa o. Cf. ad 74. gyro: gyrus {yvQoç) idem valet atque
sinus (V. 217), curvatiira, flexus. Eodem nomine cursus
equorum qui in spatium angustius dueti sunt cum freno parere
discunt, indieatur (vernacule: voltes rijden). Cf. Ovid. A. A.
Ill 384- in gyros ire coaetus equus. — Vox etiam in oratione
soluta usitata erat, cf. Cic. de or. III, 19, 70. vibrantibus
hastis; epitheton vibrans saepe coniungitur cum vocibus
hasta, telum talibus. Cf. Val. Flacc. VI 518: vibrantem —
hastam; VIII 449: vibrantibus hastis; Verg. A. IX 769:

sibi carum in Opheltis pyram iaciunt. Vide Lactantmm ad
locum: unusquisque Amphiarai iussu quodcumque ex armis
raptum in ignem iaciebat, ut inde expiatio fieret occisi serpentis.

hinc alii spolia occisis derepta Latinis
coniciunt igni, galeas ensesque decoros
frenaque ferventesque rotas; pars munera nota,
ipsorum clipeos et non felicia arma;
Lucanus VIII 7S4 sq.: totus ut ignem/ proiectis maerens exer-
dïrlbiat armis. Cf. etiam Suet.. Divus luhus c. 84, ubi
» tibicines vestem detractam sibi atque discissam imecisse
„quot;flammas sicut et veteranorum militum legionanos ama sua^
Cf Blttmner 1.1. p. BOO. - Libamen plane eodem modo atque
fpsu™ verbum UMnM non solum de Ubationibusnbsp;^e

aliis quae delibantur a re quadam tota sacnsque adhibentur.
Sur ut Langen docet ad Val. Flacc. I 204. libet: omittitur «s.
c Sa: se. e^iorum, quam significationem probat vox
âuae antecedit Cf. Sil. Ital. IV 256. Cingulum hominibus aptum
XII 440, 528. Genera cingulorum enumerat

Isid orig. 19, 83,1. 225 sq. flammis/ mergere : per metaphor^
To here in flammas. Flammis est dativus localis-finalis.
Cf S III 3 34 sq.: tu messes — merge rogis. 226. summae —
^^dis umbram' = cristam (metonymice). De quot;ot'one vo«s

S™ Î. senTuLimilem lt;=pennae) habere docuit 227 Ver.
Ts 227-233 spurios esse Klotz fusius demonstravit (cf.

40 p. 364 sq.), quippe qui neque in Puteanei recensione
neque ik vulgata occurant. Versuum ordo quoque dubius est
vSulum e!tra in textum non quadrat. Quo vocabulo mser^o
nous putandum est funeralia intra parietes fien; eo accéd é
IZa finis huic loco minime convenit, sed dignus est, qui m

quot;ri h— corrumpendo Papinio operam tam absur-
IZtZ voluisse. Non sunt enim nuUo ingenio scnptl, quam-

vis ne minimum quidem isti loco congrui. multa: de accusative
vide ad v. 14, 120. gemunt — agri: per metaphoram. Cf. Th. II
185: gemerent valles; V 525: gementia arva; XII 656: icta
gemit tellus; Ach. I 438: gemit Thessalia. raucis concentibus:
interpolator his verbis lamentationes vagas eiulatumque per
agros auditum illustrare vult. Cf. Verg. A. VIII 2: rauco
strepuerunt cornua cantu. lituis — acutis: vernacule: schel-
klinkende klaroenen. Cf. Acro ad Hor. Od. I, 1, 23: htui acutus
est sonus, tubae gravis, aures pulsantur: vernacule: de ooren
tuiten. Cf. Claudian. B. Get. 625: pulsaretque tuas ululatus
coniugis aures. 229. terretur — nemus: per metaphoram.
sie: alias comparationes a bello petitas invenimus Th. HI 56 sq.,
IV 821 sqq., V 560 sq., X 619. — Cf. etiam ad v. 19. 229 sq. sie
Martia vellunt/ signa tubae: = sie milites tubis canentibus
Martia signa vellunt. Est metonymia satis audax. Ad expres-
sionem vellunt signa cf. Liv. III, 50, 11: perpulerunt, ut ad arma
conclamaretur, vellerentque signa. 230. nondum ira calet: =
nondum ira inflammati sunt, per metaphoram. Cf. VII 615 sq.:
irae/ hine atque hinc calent. Ira eadem est atque studium pug-
nandi, cf. Vollmer ad S. III, 1, 44; Heuvel ad Th. I 428. ferrum:
per synecdochen materiae pro re ex ea confeeta = gladius, cf.
ad V. 90. 231. inrubuit: verbum inrubescere ante Statium non
invenitur. De verbis compositis Papinianis cf. ad v. 4. Cf. etiam
Th. IX 647: inrubuit eaeli plaga sidere mixto; S. V. 3, 32: tuus
ut mihi vultibus ignis inrubuit. v. 231 sq. ore —/ horrisono: ita
K; (v. 231) QB ''/^ illo; quam lectionem Müller mutavit in: ille.
Klotz in: illa (sc. tuba); (v.232) B® honoris opus; quam lectionem
Klotz secutus est. Sensus loci confuse traditi hie esse videtur:
milites pugnare nondum coeperunt, dirus lt;tubaegt; sonus primus
eos alacres ad pugnandum efficit. Est interpolatoris metaphora
audacior: os horrisonum tubae primum bellorum vultum comit.
231 sq. bellorum — vultus: == species pugnae, per synecdochen
totius pro parte et per metaphoram. Cf. Th. VIII 402: „puleher
adhuc belli vultusquot;, qui versus exemplum interpolatoris fuisse
videtur. horrisono: stat — : asyndeton adversativum. quibus
sese Mavors indulgeat armis: = utri exercitui propitius sit
Mavors (metonymiee). — Ad reflexivum cf. S. IV, 6, 36 sq.;
Juv. II 165; Terent. Eun. 222.

vss. 234—248. Rogus exstinguitur, tem plum
aedificaturin honorem manium Opheltis.
Exempla poetae: Verg. A. VI 226 sq., A. XI 201 sq. Cf. etiam
Ilias XXIII 226 sqq., IX 212, Odyss. XXIV 71 sqq., Ovid. Met.
VIII 536 sqq. Finis erat: = v. 365. Cf. Verg. A. I 223, Val.
Flacc. I 350 : „et iam finis eratquot;. De hac formula vide Vollmer ad

5.nbsp;I, 2, 103. 234 sq. lassusque putres iam Mulciber ibat/ in
cineres: = flammae iam decrescunt ignique paulatim evanes-
cente favilla in pulverem abit. — Adest tempus a Nasone
descriptum (Met. IX 262 sqq.) : quodcumque fuit populabile
flammae,/ Mulciber abstulerat. lassusque — Mulciber: metony-
mice pro ignis qui minuitur. Statius eas dicendi figuras
metonymicas frequenter usurpât, quibus cum metonymia
coniungitur antonomasia veluti: S. III, 1, 41 (Herculem) con-
fectum thiasis et multo fratre (i.e. Baccho = vino) madentem ;
ibid. IV, 6, 56 sq.: tenet haec marcentia fratris/ pocula.
(= Bacchi = vini). Ad locum nostrum comparandi sunt: Ovid.
Met. XIV 532 sq.. Verg. A. IX 76. ibat/ in cineres: = abibat,
mutabatur in cineres. Cf. Ovid. Met. X 493 : sanguis it in sucos ;
Nemes. Cyn. 29. putres — cineres: Cineres et rogi et infantis
cineres designare apparet. Cf. autem Norden ad Verg. A. VI 226.
Ad locum nostrum apte conferatur Ilias Latina 1061 sq. : donec
collapsae ceciderunt robora flammae/ inque leves abiit tantus
dux ille favillas. 235. instant flammis: per metaphoram =
premunt, exstinguunt flammas. 235 sq. muitoque — imbre:
per metonymiam pro multa aspergine. Ad sententiam loei cf.
Tib. H, 4, 42: nec quisquam flammae sedulus addat aquam.
Qui sit liquor, poeta in medio reliquit (cf. Th. IV 608). S. H,

6,nbsp;90 sqq. autem Statius rogum pueri delicati cuiusdam Flavii
Ursi vino Setino pretiossimo exstingui memorat (cf. Vollmer
ad 1.). Cf. etiam Verg. A. VI 227, Ilias XXIII 250. De favilla
candente restinguenda cf. Blümner 1.1. p. 501, Marquardt 1.1.
p. 378. His loeis, quos auctores laudati afferunt de bustis vino
restinguendis, locus, quem apud Quintum Smymeum invenio,
addendus est (Posthom. HI 723). — Vide de re etiam Becker 1.1.

Th. I 438, V 598, VH 408, X 479, XH 604, cf. etiam Lucan. VI
224, Sen.'Oed. 978; de lacrimis: Th. H 235, HI 123, IV 591,

V 270, cf. Ovid Trist. I, 1, 18; de lacte: Th. V 619; de melle:
Th. IV 453; de spuma: Th. IV 245. soporant — rogum: per
metaphoram = exstinguunt rogum. 236. posito donec cum sole
labores/ exhausti (sc. sunt): = donec sole occidente laborem
confecerunt. Lectio codicum co est: „positos donec cum sole
laboris/ exhausitquot;, quam editores iure reiciunt. posito — sole: =
perfecto sole (V 180). 236 sq. labores/ exhausti: sc. sunt, per
metaphoram; cf. X 36: iuvat exhaustos iterare labores; Verg.
G. II 397 sq.: labor — alter/, cui numquam exhausti satis est.
vide etiam Vollmer ad S. I, 1, 18. 237. seris vix cessit cura
tenebris: = vix ante primas tenebras rogum restinguere pos-
sunt. — Tenebrae = vesper, nox, cf. e.g. Th. V 180, Plaut. Ps.
88, Nep. Eum. 9, Mart. X 47. seris: dies longus iis visus est,
quod tot res uno illo die factae erant. cura: vocabulum proprium
defuncti corpus curantium est (Graece: xi^dsvoi?). Cf. Suet. Tib.
51, Tac. Hist V 5. Rogo exstincto reliquiae vel ossa colligebantur,
quod munus proprio nomine ossilegium dicebatur. Statius autem
nescio qua de causa huius rei mentionem non facit, roscida —
astra: = astra rorem afferentia, per metonymiam. Cf. Verg.
G. HI 337: roscida luna. novies: sine dubio poeta ad novemdiale
sacrificium alludit. Quod ignotum Homero est. Cf. de re Wis-
sowa, 1912, p. 391 sq.; Becker 1.1. p. 520 sq.. Blümner 1.1. p. 509.
Ad totum locum cf. Verg. A. V 64 sq.: praeterea, si nona diem
mortalibus almum/ Aurora extulerit radiisque retexerit orbem.
caelo: est abl. separat. 238 sq. dimiserat astra/ Lucifer:
Lucifer auroram lucemque nuntiat quae, ut astra hebescant, effi-
cit. Novies igitur Aurora terras lustraverat, ut aliis verbis utar:
novem dies praeterierant. Ad locutionem cf. Th. V 290 sq.: ni
iam dimittat Eoo/ Lucifer astra polo; cf. etiam Ovid. Met II 114
sq.; IV 629; XI 97 sq., 296. 239. et totidem Lunae praevenerat
ignes/ mutato nocturnus equo: = et totidem noctes Lucifer Hes-
perus cursu verso lunae splendorem nuntiaverat i.e. totidem
noctes secutae erant. — Lucifer ut Hesperus Vesper, Vesperugo,
Noctifer, Nocturnus dicitur, cf. Ov. Heroid. 17, 112; Met. II
114; Sem H. F. 128; Roscher, Myth. Lex. IH 2520 sq. (s. v.
Planeten); De Luciferi equo consulas Weizsächer ap. Roscher
IH 2445 sq.; Korn—Ehwald^ ad Ovid. Met. XV 189; Kirby
Flower Smith ad Tib. I, 9, 62. Lunae — ignes: = ardorem

lunae cf. Hor. Od. IV, 2, 57 sq.: ignés - lunae. praevenerat:
cf Verg Ecl VIH 17: nascere praeque diem venions age,
Lucifer. De verbis quae componuntur cum praepositione prae,
cf ad V 5. 240. mutato - equo: poeta igitur Luciferum equo
novo ascenso retrorsum vehentem inducit. 240 sq. conscia -
Xa :nbsp;per prosopopoeiam. Cf. Verg A. IX 429 : consc.a

sidera- IV 519 sq., conscia fati sidera. Cf. etiam Cat. LXll
34 sq '„nocte latent fures, quos idem saepe recurrens/, Hespere
mutato comprendis nomine Eousquot; et Bährens «Riese ad
1., Horat. Od. H, 9, 9 sq. (Orellius et Kiesshng ad 1.). De re cf
Weizsäcker ap. Roscher HI 2444. 241. et altemo deprenditur
unus in ortu: = stellis utique notum est Luciferum Hesperum-
que revera unum eundemque esse. Rem bene exphcat Cicero
(de Nat. Deor. II, 20, 53) : Stella Veneris, quae ^œacpogoç graece
latine dicitur Lucifer, cum antegreditur solem, cum subsequitur
autem Hesperus, mii-um, opus adcelerasse manus: ita Fco.
ayante ^ Q^ D C ; manu B Q ^ D C f, quas leetiones Garrod
iniuria secutus est. Sandström (Upsala Univ. Arsskrift 1878
n 52) legere vult: mirum opus ac celebranda manus; sed nihil
niutetur Manus acc. plur. est, adcelerasse sensum transitivum
habet (cf Th. V 278; S. I, 2, 268). Alia interpretatione, cm non
adstipulor, vox manus genitivus est pendens a vocabulo opus;
quod si ita est, adcelerasse sensu intransitive adhibetur Num
Ltivum priscum manu, quem voluit Klotz (cf. Arch ^ Lat^
Lexicogr u. Gramm. 15 Bd, 1908 p. 402), coniunxit cum voce
aZTerLe^ Utcumque res se habet, manifestum est poetam
itc ZTe': mirum est opus tam celeriter perfectum esse, saxea
mdes- = Ovid Met. XH 283, i.e. monumentum marmoreum.
243 templum ingens cineri: vernacule: een grootsch graf-
monument voor den afgestorvene. Ad quam sigmficationem
vocis templum cf. Sil. Ital. I 84. Poetae ante oculos versatm-
monumentum sepulcrale valde pretiosum, quale locupletes Ulis
temporibus, quae ipse viderat, exstruere solebant, ut i™
viam Appiam vel viam sepulcralem, quae adhuc Pompeiis exstat
Cf de re Blümner 1.1. p. 505 sqq.; Ippel, Pompeji p. 188 Contra
State heroïca sepulcra simplicia fuisse constat, ^^ QUod tes lû-
cantur Ilias XXHI 256, XXIV 51, XI 371 ; Odyss. I 291 HI 258,
S 77 XH 14 alii loci, Apoll. Rhod. I 1062. Cf. etiam Verg. A.

VI 232 sqq. Klotz templum ut sarcophagum interpretatur, sed
ineptum est putare sarcophagum talem sub divo exstrui. Hue
accedit quod in sarcophago urnae ferales condi non solebant.
Mea quidem sententia voce templum monumentum sepulcrale
designatur. Vollmer (Rhein. Mus. N. F. 1896, p. 34) dissent
de: „Gemülden im Tempel des Archemorusquot;. Quae interpretatio
autem mihi falsa esse videtur: vocabula „marmorea in hastaquot;
(v. 248) aperte ad monumentum quoddam marmoreum spectant.
cineri: per metonymiam pro, manibus. Cf. Th. IX 563, XI 190,

Vnbsp;454, VH 92; S. V, 2, 84 passim, effictus: ita Sucquetius,
Barthius; effectus Pco. Ad significationem verbi ef fingere h. 1.
obviam cf. e. g. S. I, 1, 6; Th. H 733; IV 427; Verg. A. VI 32;
Prop. HI, 9, 9 (IV, 8, 9). in illa: Pco; illo B^'S^LDN. Lectio
illa spectans ad saxea moles praeferenda est. 243 sq. rerumque
effictus in illa/ ordo : vernacule : een serie reliefs. Putandum est
sculpturae fictam esse expositionem neque Statium ectypa a
se visa his versibus descripsisse, praesertim cum imagines tales
narrationis tenor postulet. Poeta noster artium intellegentibus
et amatoribus amicis usus est ; ipse quoque artis operum studio-
sissimus fuit; quam ob causam mirum non est eum opera talia
studio peculiari describere, cf. e. g. Th. I 548 sqq., IV 166 sqq.,

VInbsp;62 (vide ad 1.), 535 sqq. ; IX 332 sqq., X 61 sqq., XII 667 sqq.
Res, quas poeta ectypis describendis h. 1. breviter tetigit, libris
rV et V fuse persecutus est. De numero emblematum monumenti
viri docti inter se dissentiunt. Vollmer (Rhein. Mus. N. F. 51,
1896, p. 34) quattuor imagines fuisse arbitratur: 1) Hypsipyles
et Danaorum ; 2) Archemori in herba ludentis ; 3) Archemori ab
angue occisi; 4) denique pyrae utriusque: quam ob rem verba
tumuli et circum puncto geminato distinguit, ita ut tumuli sit
nom. plur. Eum Garrod sequitur. Quibus si nos assentimur,
tumulorum in emblemate quarto expositio parum distincte
tractatur. Melius Klotzium sequimur adnotantem poetam tria
tantum emblemata descripsisse: in arte enim Romana
monumentorum terga inomata esse notum est. Praeterea noster
mausolei marginem i.e. istarum in eo imaginum crepidinem
angue figuratam dicit, sicut effigies in Achillis clipeo Oceano
circumcluduntur. 244 sq. cf. IV 797 sqq. 245. Danais: vide
ad v. 1. reptat flebilis infans: cf. IV 786—796. Reptare dicuntur

parvuli, cf. Vollmer ad S. I, 2, 260. - Flehilis =^nen, et Th
IV 781 sq 246. hic iacettsc. infans mortuus (cf. V 499—540).
extremum tumuli circum asperat orbem/ squameus: = spirae
saevae serpentis mausoleum circumplectuntur. Cf. ad hujic u^um
praepositionis eircum: Th. X 655: circum cumulantur; VII 573:
circum mugire iuvencae. asperat orbem: expressio co^epta pro
orbem asperum efficit Portasse lectio cod. C orbis collato Verg.
G II153: rapit immensos orbis praeferenda est. 247. squameus:
se anguis Cf. Verg. G. II 153 sq.: neque tanto/ squameus m
spiram tractu se colligit anguis. exspectes: poetae saepms eos
artifices laudant, a quibus animalia ita finguntur, ut re vera
vivere videantur. Iam Homerus identidem lectores de illa expres-
sione accurata admonuit. Eadem res in aetatis veteris praeceptis
artis crebro apparet. Statius quoque epitheton vivus necnon
verba, qualia ^twr., spirare (cf. Verg. A. VI 847) haud raro
usurpât Cf. Vollmer ad S. I, 3, 47; ad locos a Vollmero laudatos
addo- Th IV 132 sq. Etiam consulas Purgold, Arch. Bem. z.
Claud u Sid. p. 108 sq. Versus 247 sq. sententia haec est:
spirae serpentis se circum hastam in marmore sculptam volven-
tis tam vere et accurate fictae sunt, ut sibilum, quem angms
moriens rictu cruento edit, se audire spectator putet. Ad locum
cf Th V 574: longus vix tota peregit/ membra dolor, rapido
celer ille volumine telum/ circuit. - 247 sq. cruenta/ sibila:
per enallagen adiect. cruenta, quod oris serpentis proprium est.
248. sibila: sibilum nomen proprium est vocis ab angue emissae.
Cf Th I 115 de Tisiphonae serpentium crinibus: fera sibila;
cf' Vni 345-' n 290: sibila dira (se. Harmoniae in anguem
mutatae). Comparentur etiam Th. V 528; VHI 345; S. H^l 48 ;
g m 3 26 — sic: ad locutionem exspectes — sic et. ih. Iii
253 si.:'credas - sic; VH 599 sq.: putes - sic. volvitur: pass,
reflex ef Th. VHI 110, 740; V 523; H 582; VI 505; cf. etiam
Verg A. IV 449; X 403; XH 672; G. I 163 et Ladewig—Jahn^
ad 1. De qua re consule Stolz—Schmalz 1.1. p. 543 sq. in hasta : —
circum hastam. De vi praepositionis m Brinkgreve ad Ach. 1 41

vss 249—254. Vicini conveniunt, ut ludis
inte'rsint. Exemplum poetae: Verg. A. V 106 sqq.

249. pugnas — inermes: = certamina. Cf. Th. VII 90: pugnas —
inermes; S. III, 1, 44: insontes — irae. 250. fama vocat
cunctos: tah modo haec verba interponantur. Klotzius recte
lectionem codi cum Pco praef ert: poetam verbis sic interpositis
admodum delectari demonstravimus ad v. 98. O. Müllero autem
Garrodioque qui lectionem codicum Tgt;N Q juv cunctis sequuntur
non assentior. vocat: per metaphoram, ut v, 295, 552; V 37, 469,
VIII 373, X 193, Ach. II 7, passim, arvis ac moenibus:
abl. separat, moenibus: synecdochice (pars pro toto) pro urbe
ipsa, cf. Th. II 209; III 115, 248, 373, 656, 688; V 495; IX 294,
520, 640 passim. Cf. etiam Verg. A. 276 sq. 250 sq. adsunt/
exciti: constructio ad sententiam. Cf. ad expressionem exciti
Vergilianum (A. V 106 sq.) famaque finitimos — excierat.
251. In arsi secundi pedis et in thesi quarti pedis longa vocalis
i eliditur. Cf. ad v. 74. quis: de ea dativi et ablativi forma cf.
Emout—Meitzer Hist. Formenlehre des Lat.® p. 75, Stolz—
Schmalz 1.1. p. 287; Sommer, Handb. § 293. belli — horror:
belli est gen. subi., horror idem valet atque atrocitas. Sententia
igitur loci haec est: „qui nondum bellum horribile experti sunt.quot;
Supplendum est copulativum. 252. effeta: sc. aetas. Ad senten-
tiam vocis effetus cf. Vergil. A. V 396: effetae in corpore vires
(vide Forbigerum ad 1.), A. VH 440, 452: veri effeta senectus.
domi: ita B ® co; domus P B^, quae lectio sana esse non potest.
Vox domi ad utramque sententiam relativam applicetur.
prima — aetas: — infantiae initia. Cf. Ach. I 163: „prima —
aetasquot; et quae Markland de enuntiationibus hominis aetatem
indicantibus annotavit ad S. II, 6, 70. Ut hunc versum meis
ipsius verbis reddam: etiam ii, quos senectus vel inventus im-
pediverat quominus funebribus adessent, conveniunt sc. cupidi-
tate inflammati ludos videndi. 253. aut: vide ad v. 53.
Ephyraeo in litore: cum usitata apud nostrum syllabae longae
elisione in thesi quarti pedis. Cf. ad v. 74. Adiect. Ephyraeus
derivatur a nomine antique Corinthi quod est EcpvQa. Cf. Th. VH
105 sq.: Ephyraea — litora; II 207: Ephyraeaque rura; Ovid.
A. A. 353: Ephyraeae — Creusae. 253 sq. tanta/ — fremuerunt
agmina: expressio correpta pro: tanta agmina tanto tumultu
convenerunt, adfuerunt. 254. Oenomai — circo: quod Oeno-
maus primus Olympiae cursus equestres cum procis filiae

Hippodamiae habuisse fertur. Vix est cur moneam poetam
V. 253 sq. ad ludos Isthmios Olympiosque spectare.

vss.255-267. Locus describitur quo ludi
fient Spectatores c o n s i d u n t. Exemplum
poetae- Verg. A. V 286 sqq.; cf. etiam XI 522 sqq. Loca omnia,
^ibus' res magnae gerendae sunt, poetae paucis vel plunbus
verbis exponunt, ne locus quo quid fiat, lecton ignotus sit
Moneo autem versus nostros non locum venim
Frazer Pausanias III, 89 et 91) neque Nemeam a Statio fictam
Nemeae verae similem esse. Satis enim constat poetam nostmm
Graeciam numquam obiisse ut patrem eius. De patre cf. Vollmer
Silv libri p 15 sq. Contra Vergilium omnes locos, quos descrip-
serii in carminibus, adiisse notum est. De qua re cf. Boissier,
Nouvelles promenades archeolog. p. 125 sq., sed cf. etiam
B Rehm, das geogr. Bild des alten Italien in Vergils Aeneis
(Philol. Suppl. Bd. XXIV, Heft H, 1932 p. 83) : oft schafft
Vergil aber auch typisierte Phantasielandschaften, wie wir sie
bei Ovid der rhetorischen Geschichtsschreibung, der Wand-
malerei finden Locorum descriptiones {rojioygacpiag) m Thebaide
saeue legas (cf. Th. H 32 sqq., 496 sqq., III 460 sqq., IV 419 sqq.,
697 sqq., V 49 sqq., VH 34 sqq., VI 88 sqq., X 84 sqq.). De
re cf Horat. Ars Poëtica v. 14 sqq. et Kiessling-Heinze ad 1 ;
F Leo: de Stati silvis in ind. lect. Gotting. 1892/3, p. 6;
G Reichel: Quaestiones progymnasmaticae, diss. Lips lyuy,
p'73 sqq. Nemeam hodiemam J. Ponten, Griechische Landschaf-
?en p M7, imago 55 depingit. Poeta noster u erat Vergün
imitator, Aeneidis V 286 sqq. ante oculos habuit; a subtüitate
autem Maroniana discedens tantas res addidit, ut locus noster
mente fere comprehendi non posset, collibus incurvis viridique
obsessa corona: = circumdata viridi corona collium mcur-
varum per figuram quae dicitur êV ôt^or^. Incurvus significat
vallem complectens, obsessa h. 1. sensu translate usurpatur (cf
Ovid Met XV 717: Trachasque obsessa palude), cororm sensu

ï7anslato Idem valet atque o.., auae viridem
gramina arboresque habet: cf. Horat. Od. I, 21 8: viridis Cragi
LlfeLvciae) 256. in amplexu nemorum: i. e. nemora val-
llrfoÄuSur (metaphorice). De Nemea silvestri cf. etiam

Th. V 44 sq.: „nec facihs Nemea latas evolvere vires,/ quippe
obtenta comis et ineluctabihs umbra.quot; et Theb. IV 832: sil varum,
Nemea, longe regina virentum. sedet: = sita est. Sedendi
verbum adhibetur etiam, ut loco nostro, ad indicandos locos
depresses et res in vallibus profundis sitas: cf. Sil. Ital. VI 647,
VIII 507, XI 162; Lucan. III 380, Val. Flacc. I 828 et Langen
ad 1., cui hanc observationem debeo. circum: adverbialiter.
256 sq. hispida — iuga: = montes silvestres fruticibusque
vestiti, cf. Verg. A. X 210 sq.: hispida — frons; Phn. nat. 22,
6, 7: herba aspectu hispida. 257. stant: cf. ad v. 216. obiec-
tus — agger: = iugum vallem praecludens. geminis urn boni-
bus: = duobus cacuminibus. Cf. Th. II 498 sq.: „gemini —
colles.quot; De voce geminus vide ad v. 118. Vox umbo per meta-
phoram usurpata eandem vim habet atque culmen, cf. VII 15;
Ach. I 408; S. III, 1, 110 ad quem locum consule Vollmer. Th.
II 671, Ach. II 141 idem valet atque cubitus; Th. IX 463 =
summus fluctus; VI 352 et S. IV, 3, 47 = saxum. 258. campum
exire vetat: = campum amplius se extendere vetat, ut O. Müller
recte interpretatur. Ad quem usum metaphoricum verbi exire
cf. Th. V 530, Lucan. VIII 461. Verbum vetandi metaphorice
adhibitum Th. II 2, III 334, 624, IV 622, IX 38; Ach. I 2, 410;
S. I, 1, 38 passim est obvium. longo — tramite: vernacule: in
een langen loop. Ad quem usum metonymicum huius vocis cf.
Lucr. VI 27: tramite parvo. — Poeta etymologiam vocis
(* trans-(s) mit-, cf. meo) intellexisse videtur. Consulas Stolz—
Schmalz 1.1. p. 161. 259. gramineae frontes: w frondes;
P frontes, quam lectionem O. Müller ex P restituit haec monens:
„sunt autem frontes iugorum, quae campum tamquam scaenam
terminant. Cui loco similem similibus describit verbis Caesar

paulatim ad planitiem redibat. Cf. v. 714.quot; — Ad significationem
vocis frontes = voorkanten van bergen, cf. Verg. A. I 166:
fronte sub adversa. sinuataque: = inflexa, arcuata. caespite
vivo: = herbis viridibus. Est iunctura usitata, cf. Hor. Od. I,
19, 13: vivum — caespitem; III, 8, 4: caespite vivo; Calp. Ecl.
5, 25: caespite vivo; Ovid. Met. IV 300 sq.: vivo/ caespite; cf.
etiam Apul, Met. 7, 10: caespite virenti. Apud nostrum cf. Th.
I 587: caespite viridi; Th. IX 234 sq.: viridi — caespite. Ad

sententiam loci apte comparetur Apoll. Rhod. I 1060 sq..
snetQ^aarro t aéêXcovJ f, Mf^c,, nediov Xs^fidgt;nov (rnolh^) -
augent fastigia: = (quem) fastigia maiorem efficiunt. Adiec-
tivum mollia èt cum caespite vivo et cum non suUUs clwis
coniungi potest. De ea adiectivi mollis significatione cf. Th. 1
330 • molle sedens = leniter decUvis et consule Heuvel ad locum
Cf etiam Liv. XXV 36, 6: „fastigio leniquot; et Drakenborch ad
Liv I 38, 6. Verbum augent significare potest: acchvem
efficiunt, sicut Bindewald explicat (von dem man - empor-
steigt). Sed potius Imhofium sequamur interpretantem: --
wird noch vergrössert, cui explicationi vocis campus etymologia
respondet. Cf. Walde, Lat. etym. Wörterbuch^ p. 119: campus
urspr. Biegung, Einbuchtung, Senkung, gr. xam^ä^.-
non subitis clivis: = clivis molliter devexis; non ad adiectivum
subitis solum pertinet. Ad significationem adiectivi suU^ cf.
adiect. germanicum: jäh. 261. conferti: constructio ad senten-
tiam; Cf. etiam sedere (v. sequenti). De ipsa re f Kühner-
Stegm n 1 § 9; locos Statianos collegit Heuvel ad Th. 1 561,
cf etiam Ach I 841: solvuntur laudata cohors. sole rubentibus
arvis: i.e. prima luce. Cf. Th. H 137: sole rubens (sc. Aurora).
Vocem rubens talia poetas in describendo sole Oriente saepe
adhibere Blümner (Berl. Stud. f. class. Phil. u. Arch. Bd. 13
Heft 3 p 170 sq.) demonstrat. 262. bellatrix sedere cohors:
Cf Ach I 559: „hilaris sedere iuventusquot;. Vocem co/iors quae,
ubi de rebus Romanis agitur, ad certas exercitus partes refertur
poetae saepe de rebus aetatis heroicae a^ibent. Qua voce per
svnecdochen speciei pro genere Th. IV 75; V 21, 672 VI 595
Vir^O 145, 389, 501, 527; VHI 260, 364; IX 191, 372, 527,
SJ, 672; X 8, 114, 269, 475, 785; XI 136, 292, 331 498; XII 56,
182, 643, 685, 807; Ach. I 482, - cf. Verg. A. IE 563, -
Statium quoque uti videmus. corpore mixto: = promiscui. Ct.
illud Maronianum commixti corpore (A. XH 835) i. e. permixti
cum Latinis. 263. metiri numerum vultusque habitusque
suorum: = commilitonum numerum conicere et vultus habitus-
que eorum contemplari, per figuram ^^^^
264. dulce viris: sc. est. Vide ad v. 143. tantique mvat fiducm
belli: sc. eos. Sententia loci haec est: laetitia perfunduntur, quod
tantis armatorum copiis confidere possunt. Vox bellum metony-

mice adhibitur = copiae Plin. pan. 12, 3. Ad locutionem fiducia
belli cf. Verg. A. II 162: coepti fiducia belli; Claud, de bello
Pollent. 380: tantane vos, inquit, Getici fiducia belli erigit?
265. centum ibi nigrantes — tauros: Dis inferis manibusque
pro natura eorum nigrae victimae mactari solebant, imprimis
boves, cf. Lucr. Ill 52; Verg. G. IV 546; A. Ill 120; V 97, 736;
VI 153, 243; Tib. Ill, 5, 33; Stat. Theb. I 506; VIII 339; Sil.
Ital. I 119; XIII 405. De qua re consulatur Wissowa, R. u. K.
1902, p. 348. Vim usumque vocis niger vel nigrans fuse tractavit
Blümner: die Farbenbezeiehnungen bei den röm. Dichtem (Berl.
Stud. f. class. Phil. u. Arch. 13 Bd. 3 Heft, 1892) p. 54 sqq.,
praesertim inspieienda est pag. 58. Centum interdum invenitur
numerum hostiarum indieans, cf. Verg. A. I 634 sq., VII 93;
cf. etiam vox Homerica, quae eamp;texaro/ußt]. Interdum adiectivum
ater invenitur victimarum colorem indieans, cf. Verg. A. VI
249; Ovid. Met. VII 244; Sen. Oed. 569; Stat. Th. IV 445; VH
476; II 541 de sue. armenti robora: per metonymiam usitatis-
simam pro: partem validissimam armenti. 266. lenta mole: —-
lentos immanesque. Plura exempla locutionis mole = corpore
magno, quod hominum animaliumve proprium est, invenies apud
nostrum Th. V 442: tarda quamvis se mole ferentem (de
Hereule); VI 837 sq.: „Agylleus,/ Herculea nec mole minorquot;,
cf. etiam VI 437 sq.; IX 226, 861. Apud Verg. cf. A. VIH
199: magna se mole ferebat (de Caco); X 771: mole sua stat (de
Mezentio); XII 575: densaque — mole femntur (de Troianis).
267. matribus: de animahbus, cf. Th. IX 739, Verg. A. IX 628,
G. HI 398. — Suppleatur copulativum. nondum lunatis fronte
iuvencis: = iuveneis nondum comua habentibus. Cf. Claudian.
Rapt. Pros. I 129: nee nova lunatae eurvavit germina frontis.
Vide etiam Pali. Rut. IV 11: comibus robustis ac sine cur-
vaturae pravitate lunatis.

vss. 268—295: Pompa illustris imaginum
describitur. Vix est cur moneam haec omnia a tem-
poribus heroieis aliena esse. Mimm est, quod exsequiis demum
peraetis imaginum pompa ducitur. Immo dies novem praeteriisse
constat (vide v. 238)! Contra imagines in funeribus ab aliis
auetoribus deseriptis eodem tempore atque mortuus et quidem

ante arcam duci solebant. Cf. e.g. Silius Italicus X 567 sq.: aut
celsis de more feretris/ praecedens prisca exsequias decorabat
imago; Tac. Ann. Ill 76 (de funeribus luniae): viginti claris-
simarum familiarum imagines antelatae sunt. Consule Blum-
ner 11 p 494 ;cf. etiam Benndorf, Antike Gesichtshelme u.Sepul-

cralmasken, p. 273 (Denkschr. d. Ak. d. Wiss. Wien, 28 Bd);
A N Zadoks-Josephus Jitta, Ancestral portraiture in Rome,
diss Amstelod. 1932, p. 22 sqq., in primis p. 39 demonstrans eum
usum Tiberii temporibus iam obsolevisse. Deinde annotandum
est hoc loco Opheltis maiorum imagines non designan sed
Adrasti. Ne rogaveris unde Adrastus maiorum imagines tam
brevi tempore apportaverit, nisi vero eum imagines novem illis
diebus interiacentibus domo subvehendas curavisse nobis putan-
dum est. In Th. II vs. 215—220 enim legimus Adrasti atna
regalia maiorum imaginum aenarum plena esse. Loco nostro
eadem signa aenea (cf. v. 272) conspicamur quattuor signis
exceptis compluribus aUis additis. Apte conferatur Th. IV
589 sqq., quo loco legimus Mantonem Tiresiae fiham inter
manes quos videt etiam enumerare maiores Adrasti regis. Ut
autem rem summatim exponamus, genealogiam adiungemus,
praesertim cum poeta heroum de quibus supra sermo est, cog-
nationem haud explanet. Myrtilos e.g. stemmati huic inserendus
non est Eius nomen ad versus 283 imaginem supplendam
nostrum adiecisse verisimile est. Ne Coroebus quidem unus ex
Adrasti maioribus est; tamen huic numero deesse nequit
utpote qui heros Argorum gentis proprius sit (Ct. ih. ii

Europa Cadmus Aegyptus Danaus
dómuTregÏa^hebana Lynceus X Hypermnestra, Amymone

268. Exin: = exinde, cf. Th. II 223. Apud Verg. exin quater,
exinde semel legitur. Formam exinde apud nostrum non inveni-
mus. Cf. de re Cic. Or. § 154: dein etiam saepe et exin pro deinde
et exinde dicimus. magnaninmm; Cf. Th. II 733: magnanimum
— regum; Th. III 349: magn. — avorum; S. V, 3, 10: magn. —
regum. Cf. etiam Verg. G. IV 476, A. III 704, VI 307 et Norden
ad 1. series antiqua; vernacule: een stamboom die hoog opklimt.
Ad quam significationem cf. S. V, 2, 15: series inhonora paren-

tum -S II 1 85 : aut serie generis demissa propage ; ibid. 195 :
seriemque'Quirini/ adgnovit; Th. III 286: demissumque levis
serie genus, parentum: sensu latiore = maiorum. Videtur
Statius, quoniam in enchiridio suo mythologico satis nominum
invenire non poterat ad illustrandam Opheltis pompam neque
eam omittere volebat, Adrasti maiores produxisse. 269. invehi-
tur- emblemata aënea curribus vehebantur. Eodem modo aetate
liberae reipublicae vehebantur ii qui personas cereas portabant.
cf Polyb VI 33: alroï fikv o%v ècp égjudrcov ohoi JioQEVovtai.
Consule etiam Blümner 1.1. p. 494, Marquardt 1.1. p. 359. mms
in vultum animata figuris: vernacule: (reliefs die) m een be-
wonderenswaardige weergave een treffende gelijkems ver-
toonen. Figuris: sensu proprio, in vultum animata: expressio
correpta pro: (signa) ita facta, ut vultus animati exprimantur.
Artifices Graecorum a poetis Romanis saepe laudantur, prop-
terea quod homines et animalia ita fingunt, ut re vera vivere
videantur (cf. ad v. 247) : persaepe etiam noster in describendis
statuis per translationem verbo spirandi utitur (S. IV, 6, 28;

Vnbsp;1 230) vel animandi (S. I, 5, 42; II, 2, 64; V 1, 2) vel vivendi
(S i 3 47; III, 1, 95; II, 2, 67; IV, 6, 26; Ach. I 332). -
Praepositio in cum acc. coniuncta effectum désignât habetque
sioTiificationem finalem. Cf. S. I, 5, 43: „in species animosque
nitentquot; et adnotationem Vollmeri ad 1.; Ovid. Met. IV 619:
varios animavit in angues; Met. XIV 566: in nymphas animata
classe marinas. - Idem versus finis Th. Ill 224 legitur: ter-
rificis monstrorum animata figuris. - Quod ad textum attinet
Garrod proposuit vitam. At lectio tradita sine dubio sana est.
270 Tirynthius: = Hercules, ut saepe apud nostrum, cf. e.g.

Vnbsp;380, VI 532; VHI 459, 501, 749. Vocatur Tirynthius a
Tirynthe ubi educatus esse traditur. Quod ethnicum pro nomine
proprio inde a Callimacho (Hymn. HI 146 et frg. an. 239) in-
venitur. angens: sensu proprio, cf. Th. IV 827 sq.: cum colla
comantia monstri/ angeret. Cf. etiam Ovid. Met. IX 78 Verg.
A VHI 260 270 sq. duro — pectoris attritu: = leonem
vehementer pectori apprimens. Vox attritus est una e sex voca-
buhs in -tus exeuntibus, quae Statius in poeticam Irnkam
introduxit. Sunt: vox quam supra memoravimus (Ach. I 435)
coeptus (Th XH 644), conquestus (Ach. I 399), egestus (S. IV,

3, 42), instinctus (Th. V 104), suggestus (S. I, 2, 114). De re
inspicias Schamberger 1.1. p. 265 sqq. 271. sua frangit in ossa
leonem: = frangit leonem ita, ut nihil restet nisi ossa separata
[artibus solutis]. Sua pertinet ad obiectum leonem; de quo usu
cf. Stolz—Schmalz 1.1. p. 470. Ad constructionem cf. Verg. A.
V 279: seque in sua membra pHcantem (de serpente vulnerato).
Observât Barthius adl.: Signifieatur leo atrotusNemeaeus,quem
cum vulnerare non posset, tali modo astrictum pectori exani-
mavit Hercules. De Hercule leonem Nemeaeum angente cf.
Furtwängler apud Roscher I 2195 sqq., 2223, 2243; Gruppe,
P.W. Suppl. III 1029 sq. Signa marmorea Herculis leonisque
(c.q. facta ad exempla signorum quae ex aere expressa erant)
depicta invenias apud S. Reinach, Rep. stat. TV ind. p. 596.
272. haud — impavidi: per figuram quae dicitur litotes: vide
Stolz—Schmalz 1.1. p. 837 sq. Cf. Th. VI 498 sq. : non — ianitor —
impavidus. 272 sq. quamvis et in aere suumque/ Inachidae
videre decus: = quamvis Inachidae [non Herculem ipsum sed]
imaginem tantum herois ex aere factam videbant nec minus
Hercules gloria gentis erat. Est constructio correpta; nota etiam
zeugma, quod inest verbis videre in aere — suumque decus.
272. in aere: = Herculem ex aere factum. Ad vim praepositio-
nis in materiem indicantis, cf. locutiones nostrae quales sunt:
een Hercules in brons, een medaille in goud, in zilver. E verbis
in aere poetam signa aenea designare apparet. Cf. de imaginibus
Adrasti maiorum Th. II 215 sq. : species est cemere avorum/
comminus et vivis certantia vultibus aera. Cf. etiam Dio Cassius
56, 34 et 74, 4 quibus locis imagines inauratas in pompa vehi
leimus. 272 sq. suumque — decus : = heroem suum gloriosum.
Decus metonymice adhibitum de hominibus legis: Th. II 715:
diva ferox, magni decus ingeniumque parentis ; V 125 : decus et
solacia patris (de liberis), 610: servitiique decus (de Arche-
moro), 424 : magnorum decora alta patrum (de Argonautis) ;
VI 391 : terrarum decora ampla viri ; VII 363 : o mihi sollicitum
decus ac suprema voluptas,/ Antigone! Cf. Verg. A. IX 18: Irl,
decus caeli; 405; XI 508, XII 142, VI 546; Val. Flacc. I 56, ad
quem locum Langen adnotat, ubi decus hanc significationem
habeat, genit. vel pron. addi. Vide etiam ad v. 5. — De locutione
et — que cf. ad v. 161. 273. Inachidae: vide ad v. 3. pater:

honorifica appellatio est auctoris generis. Cf. illud Maronianum.
pater Aeneas, ordine iuncto: i. e. secundum Herculis imaginem.
274 laevns = a laeva parte emblematis. harundineae recubans
super aggere ripae: = habitu corporis commodo conquiescens
supinus in aggere ripae quae harundine vestita est De
aspirationis mobilitate vocum harundo, harundineus, talium,
Cf Stolz-Schmalz 1.1. p. 138 sq. - Ripae genit. explicativum esse
apparet. Quid sit agger, iam tractavi ad v. 58. Restât ut varias
lectiones commemorem : recubans P Q S^ N^ r^ b^ recubansque
B M K S' D N^ f C r^ b^ : sed non opus est particula — que. Quod
attinet ad lectionem codicum suh, librarium illud Vergilianum
recubans suh tegmine fagi ante oculos habuisse vensimile est.
Recte autem editores recentes lectioni cod. Fvç super favent.
275 emissaeque indulgens Inachus urnae: = smens umam
profuse emittere aquam. Partie, perf. exstat pro partie, pmes
pass (= medii), quod deest. Emîtti dicuntur flumina (cf. e^ir]fii),
vide'e g Curt. VU 11: collatae aquae per prona montis flumen
emittunt - Cf. ad locum Verg. A. VII 792: caelataque amnem
fundens pater Inachus uma. - Apud aetatis Hellemsticae
artifices et sculptores deus fluvialis figura cubans sexus vinhs
est (cf Philostr. im. 2, 14: jtotafi^ yàg ogamp;ovoamp;m oè avvrjamp;eç),
sed raro comutus, licet poetae deos fluviales illo quoque habitu
omare soleant, cf. Stat. Th. II 216 sq.: bicomis - Inachus;
Th IV 831: aetemae largitor comiger undae (de tiumme
Nemeae) ; Th. IX 420: cornua concutiens (se. Ismenus) ; Verg.
G IV 37I, A. VIII 77; Ovid. Met. XIII 894, Val. Flacc. I 106.
FDeos fluviorum formam taurinam vel sola cornua habentes
effingebant, ut fertilitatem denotarent. Cf. de re Ladewig-Jahn
ad Verg G IV 371; cf. etiam Schneidewin-Nauck-Radermacher
ad Soph. Trach. 11; Baumeister, Denkmäler 569 (vide etiam
c 2 sqq.).] Sensim ea aetate haec quoque insignia in consuetu-
dinem veniunt: uma, harundo, comucopiae, vide Lehnerdt ap.
Roscher I 1492. Statium igitur Inaehum ut deum fluvialem
describentem tempomm Hellenistieorum posteriorumque sculp-
tores secutum esse manifestum est. Inaeho —
cf. Engelmann ap. Roscher II 125 s.v.; Kroll P.W IX 1218 sq.
_ De uma deorum fluvialium bene ^^^ Purgold ar^. Be-
merkungen zu Claud, u. Sidonius p. 41. Cf. etiam Th. IX 410.

At pater arcano residens Ismenos in antro,
unde aurae nubesque bibunt atque imbrifer arcus
pascitur et Tyrios melior venit annus in agros,
ut lamenta procul, quamquam obstrepit ipse, novosque
accepit natae gemitus, levât aspera musco
colla gravemque gelu crinem, ceciditque soluta
pinus adulta manu dimissaque volvitur uma.
illum per ripas annoso scrupea limo,
ora exsertantem silvae fluviique minores
mirantur: tantus tumido de gurgite surgit,
spumosum attollens apicem lapsuque sonoro
pectora caeruleae rivis manantia barbae.
Inachus: nominativus huius nominis apud nostrum semper
terminationem .tinam praebet, cf. Th. I 357, II 218, IV 712,
V 748, VII 553; cf. etiam Verg. A. VII 372, 792; Sen. H. O. 139,
Val Flacc. V 209. Acccusativus autem terminationem Graecam
servavit cf Th. VII 420; IX 444; id quod metro postulari C. A.
Zwiener (Bresl. phil. Abh. IX, 6, p. 134 sqq.) monuit. 276. lo —
iam prona: = lo iam bos. Ad quem usum vocis promis cf. Ovid.
Met. I 84: pronaque cum spectent animalia. post tergum: ita
P pos tergum f (per haplographiam vel ex scribae pronuntia^
tione vulgari). Etiam Klotz pos legere vult, quod non intellego.
De qua vocis forma cf. Stolz—Schmalz 1.1. p. 161, 501. Loci
sententia est haec: post patrem effigies lonis invehitur. Aham
interpretationem Imhof et Bindewald proposuerunt : hinter ihm
steht — lo. Inepte autem Mozley vertit: lo —, sees behind her
back, dolorque parentis: per metonymiam, cf. e.g. Th. VIII 195,
Verg. A. X 507. Perperam O. Müller (quem secutus est Imhof
qui vocabula dolorque parentis coniungit cum verbo spectat)
locum interpretatur: i.e. dolens pater, propterea quod secundum
illam interpretationem patris (= Inachi) imago bis expressa
esset Insuper recta verbomm post tergum (sc. Inachi) inter-
pretatio huic explicationi répugnât. 277. inocciduis stellatum
visibus Argum: =Argus tot oculis obsitus numquam somno
sopitis quot in caelo stellae sunt. Vox inocciduus apud poetas
aetatis'argenteae invenitur, cf. Lucan. VIII174 sq. : non mergitur

undis/ axis inocciduus; Stat. Th. VIII 309 sq.: „fiimum atque
immobile mundi/ robur inocciduiquot;. Loco nostro
translato usurpatur, sc. „oculis semper vigilantibu . StelM^
significat: oculis plurimis, quasi stelhs, mstructis, cf Ovid. Met.

'664: stellatus - Argus; Nemes.
oculis custodem virginis lus; et etiam Verg. A. IV 261 sq stel-
laTus iaspide -/ ensis, i.e. distinctus et fulgens
ad 1) Visus per metonymiam pro oculis exstat ih. X öUi, ia
880- S IV, 2, 31; I, 3, 14. - Argi figuram cogitatione fingamus
ad exemplum simulacri quod in vase saeculo quinto a- Chr. n.
facto depingitur: vide imaginem depictam ap. Roscher H 279 sq.
De Argo consule etiam Engelmann ap. Roscher I 537 sqq.,
Wernicke, P.W. II 791 sqq. De fabula notissima haec sufficiant:
lo regis Inachi fiüa a Junone in vaccam mutata est propter
Jovis^amores. Cf. Engelmann ap. Roscher H 263nbsp;Eitr^m

PW IX 1732. O. Müller ad locum nostrum affert Verg. A. vii
789 sqq : at levem clipeum sublatis cornibus loP^auro insignibat,
iam saetis obsita, iam bos,/ argumentum ingens, et custos vir-
ïïnis Argus/ caelataque amnem fundens pater Inachus uma.
Mosch ß 43- ^v tógt; daidala Jtom tstenaro fiagmovra-l ev ^v
ër,v XQVOoïo rsrvym 'Ivaxk 'MJ doétc ^ÓQ^^^ èovoa . ^ela,
6é Z èxrerAvvozol ^Agyo, äKOc^rococ xexaof^evo, ocpêalf^o^ou
Th I 254 (Phariae - iuvencae, cf. Ovid. Fast. V 619: Phanam
dfxere iuv ncam), 264 sq.; S. III, 2, 101 sq.; V, 3, 244 ad Isidi
Xonem alludunt quae dea a Graecis loni exaequata est et
ornuata fingebatur (cf. Herod. II 41). ^u- re. ca,„
dubio haec est: Domitianus, quo

rehgioni Isidis favit Iseumque Campense restituit (a 92 p. Chr.
n .^cLule Drexler ap. Roscher II 403, 439. 278. Versum
278 sq uncis inclusi, quod ad descriptionem male quadrant.
Quos sine dubio scriba doctus interposuit ast: de hac prisca
mniunctionis adversativae forma cf. Norden ad Verg A VI
3irStoirSchmalz 1.1. p. 667, Vollmer ad S. I, 4, 19. Vide eüam
A 11Q 278 sa melior - luppiter: = luppiter lom propitms.
Poeta hoe in el eÄ 10 tandem ab love in mulieris fo™
»m esse. manu iniuneta esse t-sfo— et nde

tionem vocis melior cf. Th. VIII120, XI 659; S. II, 2, 153; Verg.
A. XII 179 et Forbigerum ad 1.; positivus bonus simiH ratione
non infrequenter de diis usurpatur: cf. Th. III 556, VII 29, VIII
122, X 163, XII 87; S. I, 1, 268; cf. etiam Verg. A. XII 646 sq.,
Ecl. V 65 (vide Forbigerum ad locum), Hor. Od. IV, 2, 38; IV,
5, 1. Phariis — arvis: circumlocutio pro in Aegypto. Cf. Th.
IV 709 sq.: Phariis — agris. Poeta ex causis metricis adiee-
tivum Aegyptius vitare videtur aliis nominibus utens quae
regionem quandam Aegypti significant: Pharius legitur Th. I
254, IV 708, V 11; S. Hl, 1, 31; H, 5, 29; H, 1, 73; V, 5, 66
alibi; Paraetonius: Th. V 12; S. Hl, 2, 49; Mareoticus Th. I 264;
S. IV, 6, 103; III, 2, 24; Nihacus Th. Hl 478; S. IV, 9, 12. —
Vide etiam Vollmer ad S. Hl, 2, 102. erexerat: i.e. r^v—ëx ßobg
evxEQdoio jidXiv jUEtdjusiße yvvaixa (Moschos ß 51 sq.). — Nota
temporum varietatem: erexerat — colebat postquam lo for-
mam pristinam recuperavit, ab Oriente colitur. 279. atque
hospes iam tune Aurora colebat: = eamque orientis populi
iam tune hospitaliter invitabant venerabanturque. Feminini
formam hospes pro usitatiore forma hospita invenias: S. V,
1, 252: hospite cumba (adieetive et translate); Ace. tr. 51
(Ribbeek, Trag. Lat. rel. p. 119): „hospitem depositam interi-
mes?quot;; Ovid. fast. VI 510: hospes amica; Seneca Agam. 318:
Thebais hospes; Apul. Met, II 6. Aurora per prosopopoeiam pro
populis orientis exstat: Verg, A, VH 606; Val, Flac, V 559;
Claudian, Cons, Stilieh, I 154, bell. Gild. 61; Sidon. carm. II
432. — Consule etiam Thes. s.v. 280, Tantalus — parens:
Parens idem valet atque appellatio usitata pater (videas ad
v. 273). Cf, Th. H 358 sq.; S, I, 2, 178; Verg, A, V 80; G, HI 36.
De Tantalo ef. W. Scheuer in Roscheri lex, V 75 sqq,; Schwenn,
P,W, IV A 2224 sqq, 280 sq. non qui fallentibus undis/
imminet aut refugae sterilem rapit aera silvae: = Tantalus
non talis qualem plerumque homines sibi fingunt acerrima siti
vexatum media in aqua identidem effluente vel manus ad
auras inanes porrigentem neque ramum qui e manibus elabitur
arripientem. 280. fallentibus undis: = aquae fallaei (per
metaphoram). Fallax dicitur aqua, quod sitientem destituit cf.
Th. IV 538: fallentesque lacus. Saepissime unda vel undae
syneedoehice ponitur pro ipsa aqua: Th. I 201, 575; HI 455,

VI 543, VII 319, 342, 812 alibi (cf. Verg. A. VI 229). 281. im-
minet: = concupiscit, cf. Th. IV 195. Impendendi notio invenitur
Th. I 660, VI 606, VII 676, X 140. Falso Mozley interpretatur:
who hangs above, refugae — silvae : = rami manum effugientis.
Adiect. refugtis metaphorice adhibetur, ut Th. II 421, XII 634.
Synecdochen (totum pro parte) silva pro ramo invenias Th. II
248, IX 590; silva pro arbore ponitur Th. I 361; II 248, 500;
III 257 passim, sterilem — aera: = i.e. inanem aera, qui nunc
in rami locum succedit. 282. magni — conviva Tonantis:
Cf. Horat. Od. I, 28, 7: Pelopis genitor, conviva deorum; Eurip.
Orest. 9: d'EoTg âvêgœjioç ojv/ xoivrjç xQajié^rjç à^iwfx e%wv î'aov—.
De voce Tonans vide ad v. 193. Magnus eipitheton ornans Jovis
est, cf. Th. H 2, X 61, XI 496. De re cf. libros ad v. 280 allatos.
vehitur : cf. ad 269. 283. parte alia : sc. pompae. 283 sq. victor
— Pelops : Pelops victor appellatur, quod Oenomaum curru vicit.
283. curru: = in curru, est abl. loci. 283. Neptunia — lora:
Pelops Hippodamiam Oenomai filiam ambiturus a Neptuno
petivit, ut se contra Oenomai hastam defenderet et victor e
certamine subeundo discederet: quibus deus precibus commotus
adolescent! currum dedit aureum et equos velocissimos. Pulcher-
rime hanc fabulam pertractavit Pindarus Olymp. I 67—87; cf.
R. Kühner ad Cic. Tusc. II 67. Hic est locus Ciceronianus : vel
equi Pelopis illi Neptunii, qui per undas currus suspenses
rapuisse dicuntur. De re vide C. Robert, Bild u. Lied p. 187 adn.
35; Bloch ap. Roscher HI 1871 sq. 283 sq. tendit/ lora: =
tenet lora. 284. prensatque rotas auriga natantes: frustra
manibus appétit rotas ex axe labentes. Cf. imago quae invenitur
ap. Roscher HI 782 et Barthius ad 1.: iam iam ruituras, ob
axem cereum. Natare dicuntur res vacillantes sive hue illuc
motae, ut Th. H 626, 638; Ach. I 161. 285. Myrtilos: erat
auriga Oenomai; consule Tümpel ap, Roscher II 3315 s.v. De
terminatione — os vide ad v. 14. volucri — axe: De Pelopis
iugo volucri cf. Eurip. Or. 988 sqq.: Jiotavov fikv diwyjia
Ttókoiv/ TEamp;Qmjloßäjuovt aróXq)/ IléXotp ÓtiÓxe TiskayEai ôi£/ôî(pQevaE-,
Pind. 01. I 86 sqq. xöv jukv àyaÀXcov -deoç/ Ucûxev ôicpQov xe xQvoeov
TiXEQoïatv r àxâjuavxaç ïnjtovç. Consulas Bloch ap. Roscher HI
1871. iam iamque: his vocibus depingitur naturae vera imitatio,
quae spectatores valde movet et delectat. axe: per synecdochen

(pars pro toto) pro currus^ ut Th. I 274, II 724, III 225, VI 321,
508 passim. Cf. Ovid. Met. II 59, 148. 286. et gravis Acrisius:
vide genealogiam ad v. 268. Acrisius gravis dicitur ob animum
durum adversus Danaën filiam ab eo in turri inclusam. Cf.
Roscher Myth. Lex. I 213 sqq.; Toepffer, P.W. I 1196 sq.
speciesque horrenda Coroebi: de eo fortissimo iuveni, cuius
historiam poeta copiose Th. I 563 sqq. narravit, (Uberavit
patriam Argos a monstro Poene) consule Stoll ap. Roscher II
1384; Eitrem, P.W. XI 1418 sqq. Cf. etiam Th. II 221: nudoque
ferens caput ense Coroebus ; I 605 : armorum praestans animique
Coroebus. — Horrenda idem valet atque admiranda, cf. Verg.
A. XI 507: horrenda in virgine. 287. Danae culpata sinus:
Danae culpata appellatur, quod Perseum fihum patre Acrisio
invito peperit. De fabula, quam nemo ignorât, cf. Stoll ap.
Roscher I 946 sqq.; Escher, P.W. IV 2048 sqq. Vox sinus per
metonymiam h. 1. adhibita pro delicto pariendi est acc, partis,
287 sq. in amne reperto/ tristis Amymone: Vocatur tristis,
quod Amymone et ceterae Danaides summis angustiis preme-
bantur. — Haec est fabulae Amymonae: Danaus cum filiabus
fugiens Aegypti filios navem in litus ArgoHdis appulit. Cum
aqua deesset, Amymonen unam e filiabus misit, ut fontem
quaereret. Telum eius fortuito satyro dormienti incidit. Qui cum
virgini vim afferre vellet, Neptunus Amymonen e periculo
eripuit eique fontem monstravit. Imaginem Amymonae Nep-
tunique invenias apud Kiefer, Kulturgesch. d. Römer p. 160;
vide etiam S. Reinach, Repertoire des vases peintes ^ I p. 465,
124; H, 22, 181, 263. Cf, etiam Stoll ap, Roscher I 327; Escher,
P,W. I 2002 sq, — E fonte, cui nomen est Amymone, profluit
rivus qui brevem post cursum in mare Myrtoum editur. Vide
Bursian Geogr, Grl. H 67. 288. Alcmena: instructum est hoc
nomen Latina terminatione, cf. Cic. Nat. Deor. Ill 42. De re
cf. Ernout—Meitzer, Hist. Formenl. des Lat.® p. 17. Vide etiam
ad V. 132. superbit: in bonam partem, cf. e.g, Th, V 429; S, I,
1, 19. 289. tergemina crinem circumdata luna: Ad locum
nostrum 0. Müller observât: tergemina luna ornata est Alcmene
propter trinoctium, quo concubuit cum love. Cf. Th. XII 301:
ter noctem Herculeam. Aliam fabulae formam Statius perse-
cutus est Th. X 77 sq.: „geminosque Tonantis/ secubitusquot; et

S. IV, 6, 17 : O bona nox iunctaque utinam Tirynthia luna ! (cf.
Vollmer ad 1. et Nonnos Dionys. VII 126: êéXysrm 'Alxfn^vt^ç
ÔExàxcû TQioéÀrjvoç âxohrjç; Sen. H. F. 24, 1158; H. 0. 1865 sq.).
Novem noctes huic amplexui assignat Amobius IV p. 145.
Consule Stoll ap. Roscher I 246. — Tergemina poetice pro
trigemina = triplici. Crinem est acc. part. 290. iungunt dis-
cordes inimica in foedera dextras: Cf. Th. I 470: coeant animo-
rum in pignora dextrae; Verg. A. XI 292: coeant in foedera
dextrae per metonymiam. — Loco Statiano dextrae (se. manus)
discordes appellantur, quod discordia mansit; foedera inimica
dicuntur, quod Danaus filiabus mandaverat, ut filios Aegypti
nocte nuptiali necarent. De vi finali praepositionis in cf. ad
v. 269 et versum Thebaidis supra laudatum. Restât, ut notemus
figuram q.v. oxymoron q.e. in locutione inimica foedera.
291. Belidae fratres: Danaus Aegyptusque fihi Beli erant (cf.
Apollod. II, 1, 4), de quo vide ad v. 61. Cf. etiam genealogiam
ad v. 268. 291 sq. vultu mitior adstat/ Aegyptus: quod
Aegyptus ab omni fraude alienus fuit bonaque fide cum Danao
egit. Cf. Bernhard ap. Roscher I 155 sqq.; Wernicke, P.W. I
1005 sq. — Vultus = germanice Miene. 292. Aegyptus:
Statius in Thebaide fratrem Danai, qui Aegyptws, a terra, quae
Aegyptos (IV 708) nominatur, seiungere videtur. Saepius autem
inter Graecam et Latinam terminationem altematur, cf. e.g.
Antiphus Th. VII 755, Antiphos IX 252, corytus VII 660, corytos
IV 269. manifestum: sc. est. Cf. etiam ad v. 247 et v. 269.
V. 292 sq. poeta haec dicere vult: Artifex Danai vultum tam
accurate aere expressif, ut non solum speetatores pacem fictam
simulatamque esse cognoscerent sed etiam Danaum consilium
fratris filios noetu interfieiendi cepisse viderent. 292 sq. Danai
— ficto/ ore: = Danai simulate vultu. Cf. Th. II 222: torvaque
iam Danai facinus meditantis imago. — De fabula ef. ad 290.
Consulas etiam Bernhard apud Roscher 1.1.; Waser, P.W. IV
2094 sqq. 293. notas: est lectio cod. P quam Klotz restituit;
co: nefas. pacisque malae noctisque futurae: Vide ad v. 290. —
Pacisque malae: per figuram q.d. oxymoron. 294. mille: =
innumerabiles, ut Th. III 578. Ad sententiam loci cf. Th. II
223: exin mille duces. Cf. etiam Verg. A. IV 701: mille —
colores, et illud Homerieum juvghi. dehinc: haec vox h.1. iambus

est, cf. S. Ill, 3, 63; Th. IV 455, VIII 211; sed Ach. I 370, Th.
II 100 monosyllabus legitur. species: = figurae vel signa. Cf. v.
286; S. IV, 6, 20: mille ibi tunc species aerisque eborisque
vetusti; Th. II 215 sq.: species est cemere avorum comminus.
satiata: sc. est. Ad quem usum metaphoricum cf. e.g. Th. Ill
21: satiaverit iras; S. I, 2, 153: robora — lucent satiata metallo;
S. IV, 6, 34: satiavit lumina visu. Cf. etiam ad v. 83. voluptas:
per metonymiam pro voluntas voluptatem percipiendi.
295. praestantesque viros: cum emphasi: vemacule „heldquot;, ut
saepe. vocat: per metaphoram dictum. Cf. ad v. 250. ad sua
praemia: = ut praemia ferant. Praemia certaminis equorum
enumerantur Th. VI 531 sqq.; cursus certaminis: 644 sq.; discos
iaciendi: 722 sqq.; pugillationis 810 sqq.; pales 905 sq.; praemia
eorum, qui nudo ferro concurrere ab Adrasto vetiti sunt, com-
memorantur v. 920.

—nbsp;tumulus 34, cf. 123 sq.
opulentusnbsp;74.
ostrumnbsp;63.
oxymoronnbsp;67, 98, 141.
pactumnbsp;109.
Palaemonnbsp;38 sq.
pallensnbsp;48.
Palesnbsp;84.
Pan vide Faunus.

pro mari universo pars maxime

infestanbsp;45.

prolepsisnbsp;71.

pronusnbsp;136.

prosopopoeianbsp;33, 50.

pulvereusnbsp;37.

Pythianbsp;38.

Pythonbsp;37, 38.

quantitasnbsp;39,

-que epexegeticumnbsp;57, 62.

rabiesnbsp;58.

ratusnbsp;110.

redderenbsp;99.

repetio verborumnbsp;62.

— litteraenbsp;96.

reputarenbsp;94.

res abstractaenbsp;in deos

147.nbsp;ante tubas fernunque: per metonymiam pro ante bellum
caedemque. Cf. Claud, de Cons. Stil. 192: ante tubam nobis
audax Germania servit; ibid. Rapt. Pros. I 64 sq.: neu foedera
fratrum/ eivili couverte tuba, dum : non longe abest a vi causali.
De quo usu cf. Stolz—Schmalz 1.1, p. 744, deside cura: oxymo-
ron = neglegentia, sinus fidos: sc. esse; fidos per metaphoram.

149.nbsp;quidni ego?: eliditur i ante brevem priorem dactyli sylla-
bam. Vide ad v, 74. Cf. Vollmer ad Stat. Silv. p. 558 sq., infra
ad V. 251. servatum : sc. esse, servatum fraude parentem : i. e.
Thoantem regem Lemni. Eadem Hypsipyle ipsa Argivis narravit
Th. V V. 49—498. 150. insontesque manus: sc. esse; ceterae
enim Lemniae maritos fratres patres necaverant. — Adiect.
insontes h. 1, metaphorice usurpatur, en! : ironice, cf. Donatus ad
Ter. Phorm. 348: en habet vim indignationis post enarratam
iniuriam. De vi huius interiectionis cf. F. Rohde, de interiect,
usu apud aetat. arg. script. Lat., diss. Regim, 1911 p, 43 sqq.
Sufficiant quae sequuntur.

Verkeerd interpreteert Mozley Stat. Theb. VI 200: but the
priest confirmed it not.

Ten onrechte oordeelt Prof. Enk (Lat. Letterkunde, 1926,
p. 220) over de Thebais van Statius als volgt: „van karakter-
teekening is over het algemeen geen sprake. Alleen Tydeus staat
ons duidelijk voor oogen.quot;

Het oordeel van Teuffel (Röm. Literatur IP p. 304) over de
Thebais van Statius is te hard.

Bij de behandeling van den inhoud van de Thebais van Statius
spreekt Teuffel (Röm. Literatur 11quot;^ p. 305) over „Antigenes
Hilfegesuch bei Theseusquot;. Dit is onjuist.

Ten onrechte leest Mozley in navolging van Garrod Theb.
VI 303 teneri voor het door de codices overgeleverde teneris.

Verkeerd is de meening van Marquardt (das Privatleben der
Römer P p. 245) en van Blümner (die röm. Privataltertümer,
1911, p. 37), dat Stat. Theb. H 214 sqq. clipeatae imagines be-
doeld zijn.

Met Heinsius leze men Val. Flacc. VII 226: quippe ut iam
reputentur munera divum.

Reeds in de beginverzen van de Antigone teekent Sophocles
de karakters van Antigone en Ismene.

In den Romeinschen keizertijd had het slaan van munten in
een grootbedrijf plaats.

Bij de klassikale behandeling van antieke auteurs behoort
men den text voortdurend te laten paraphraseeren.

De veronderstelling van dr. Vor der Hake (Weekblad voor
Christendom en cultuur 5 Jan. 1934), dat de vakstudie tot het
candidaatsexamen beperkt zou kunnen blijven, is af te wijzen.

ablativ.	96, 101, 126.	anastrophe	90.
abl. instr.	94.	antonomasia	78, 121.
— loei	96.	Aonius	42.
— modi	91.	àjio xoivov	68,95.
— pers. agentis	95.	apostrophe	94.
— separat. 37,	103, 111, 122.	anorgójimov	87.
absilire	77.	ara (= rogus)	86.
acanthus	64 sq.	arbores caeduntur	70.
accusativ.	37, 77, 120.	ardere	52.
— adverbialis	41, 87.	Argi	42.
— limitationis	74, 141.	Argus	137.
— partis	52.	arma in pyram	65, 106.
adiectiva composita	32, 48.	iaciunt	135.
— in — büis desinentia 80.		aspirationis mobilitas	135.
---osus —	89 sq.	Assyrius	112.
adiectivum pro adverbio		asyndeton	85, 101, 120.
	41, 70, 85.	— disiunctivum	96.
Adrastus	53, 56.	ast	86, 136.
aerius	71.	at	106.
agger	61.	ater 69,	71, 113, 130.
agmen	91.	avertor	106.
alia proles	56 sq.	audax	81.
alius ex alio	54.	audere	44.
alliteratie	75.	augere	129
alumnus	42.	augesco	66.
Amphiaraus 53, 59, 70 sq., 118.		augur	70.
Amymone	140.	avius	51.
anachronismus		barbae depositio	110.
64, cf. 62 sq., 69, 84, 115, 123.		Belus	63, 141.
anaphora	99.	biremes	45.

hlandus ad		98.	descriptio 47, 64, 127.
Boreas		83.	dexter	57, 116.
bruma		79.	dicta consolatoria	56.
bustum Opheltis		33.	dignus	53.
— vino restinguere		121.	Dracontius	32.
caesaries		107.	cf. imitatores.
Capaneus		53.	dum vita manebat	99.
certare		37.	dîirîis	56.
Chaonius		78.	Echion	41.
cingere		91.	Echionius	41.
cingulum		119.	ectypa	124.
cinnama		63.	egredior	52.
circumlocutio		138.	ei mihi, vide exclamatie.
clamare		110.	elisio 67 sq., 96, 97, 103,	Ill, 112.
cokors		129.	ellipsis 46, 54, 75, 85,	87, 110.
collectivum		115.	emphasis	101, 142.
coma		74.	en	95.
comparationes,			enallage 38, 39,	43, 105.
43, 44, 57 82,	83, 104, 105, 120.		enumeratio verborum	85.
comparatio compendiaria		100.	Eous	62.
concedere		92.	epanalepsis	117.
coniunctivus adhort.		102.	Ephyraeus	126.
— potent.		45.	epitheton 0-vidianiun	73.
constructie ad sententiam		126, 129.	et — que	98.
— correpta		134.	Eurydice	52.
Coroebus		140.	exclamatie 95, 96 sq.
cremare cum purpura		63.	--0	103.
crinem dicare		109.	exin	132.
crocus		112 sq.	exire	128.
cwpressus		59.	explorare	46.
cura		122.	expressio compendiaria	38, 40.
damnatus		60.	— correpta 33, 36, 43	, 61, 63,
damno		69, 110.	84, 90, 91, 106, 110, 115, 117,
Danae		140.	125, 126, 133.
Danaus		83.	exutus	51.
dare		85.	Fama	33.
dare c. obi.		82.	Faunus	76, 84.
dativ.	60, 79, 98, 126.		ferrum	74.
— commodi		37, 94.	festinus	68.
— finalis	48, 66,	72, 119.	figura etymologica	37.
— rei		76.	flores	61 sq.
de		92.	formulae precandi	100.
decursio		114 sq.	frangere in	134.
decus		36, 134.	fraudare	105.
dei fluviales		135.	fraxinus	80.

frons	128.	ira	120.
genit.	42, 74, 126.	Ismara	82 sq.
— explicat.	71, 135.	Isthmos	40, 41.
— obiect.	71.	labi	33.
— subi.	126.	laborifer	47.
Grai	36, 90.	lacus	46.
Graiugena	116.	latinitas prisca	85.
grex	76, 95.	leo Nemaeus	134.
gyrus	118.	Lernaeus	91.
habere (= posse)	97.	letalis	54.
hendiadys 59, 64, 66, 72, 94.		Leucothea	40, 42.
hexameter	38, 101.	libatio	114, 119.
Hippomedon	53.	Linus	64.
hiems	45.	litotes	134.
homoioteleuton	46.	Lucifer	122 sq.
honor 36	, 37, 52, 67.	luctus	51, 52.
hospes	138.	ludi funebres	35.
hyperbole	42, 74, 75.	--Opheltis	32, 33.
Hypsipyle	33, 91.	— Isthmici	36, 38, 40.
imber	121.	— Nemei	34.
imitatores Statii	44.	— Olympici	36.
vide Dracontius.		— Pythii	36.
immensus	66.	ludus etymologicus	43, 46.
imminere	139.	lugentes, vide luctus.
immunis	101.	lunatus	130.
in (c. acc.) 121, 133, 134.		Lycaeus	74.
Inachidae	34, 53, 91.	Lycurgus	5L
Inachius	53, 70.	mare Ionium	58.
Inachus	53, 135 sq.	mater	43.
incanus	62.	matres plangentes	93.
incesso	97.	Melicertes, vide Palaemon.
incurvus	127.	melior	137.
inexorabilis	56.	membrorum parallelismus 66.
infaustus	92.	memor	91 sq.
inferiae	89, 113.	metaphora 38, 41, 53, 55, 56,
infit	92.	58, 59, 66, 68, 69,	70, 74, 79,
Ino, vide Leucothea.		80, 81, 82, 90, 102, 103, 105,
inoccidiius	136.	111, 119, 120, 121, 122, 126, 127,
inrubesco	120.	128, 138, 139, 142.
insanus	111.	metaphora hyperbolica	99, 102.
insons	68.	metonymia 38, 40	, 42, 45, 48,
integrare	55.	51, 56, 57, 58, 62,	64, 66, 67,
intercisus	55 sq.	68, 71, 72, 73, 79,	80, 81, 84,
interrogare	105.	87, 88, 89, 90, 92,	94, 95, 96,
invidia	55.	99, 100, 101, 110, 112, 119, 120,

sacerdos		70.	--ttiS	133 sq.
sanguis		105.	--e	91.
sedo		128.	— Graeca 41,	72, 89, 136.
serpens 33 sq.,	71,	91, 96.	— Latina	140.
sibilum		125.	Thiodamas	70.
senecta		75.	tibia	87.
sepulcmm Opheltis		34.	Tiresias	70, 71.
silva Arcadica		75.	Tirynthius	133.
Silvanus		84.	tituli	90.
simplex pro composito		39, 55.	toga purpurea	69.
sinister, vide dexter.			Tonans	106.
solis descriptio		47.	torus	60.
Somnus	48,	49, 50.	trahes	79.
Sopor		58.	trames	128.
spirare		118.	tranquillus	46.
stellatum		137.	translate 58, 64, 69, 70, 73, 91,
stare		75.	95, 98,	105, 118, 137.
Stoica doctrina poetae		97.	tristis	59, 86, 140.
strues		62.	turma	115.
suffixum Graecum		42, 48.	tus	122 sq.
— Latinum		48.	Tydeus	53.
--men		61.	Tyrius	43, 63.
supercilium		64.	ulmus	81.
superlatio		74.	umbra	119.
superstitio		39.	u sonus	50.
suspirare		43.	valeo	97.
synecdoche 53, 54,	65,	72, 73,	variare	82.
74, 79, 83, 84, 97, 108,		117 sq.,	vates	70.
120, 126, 129, 138, 139.			vigil	48.
squMlens		52.	verba composita 35 sq., 54, 55, 64,
tamen		66.		65, 104, 120.
taxus		79 sq.	— inclusa	69.
templum		123.	— interposita	77.
tempora		48.	vere Statianum	38, 117.
tempestas		40.	vergere	113.
tenebrae		122.	vetemus	75.
tener		59.	vibrans	118 sq.
ter		116 sq.	vivus	125, 128.
teres		64.	voluptas in lugendo	67.
tergemina luna		140 sq.	voti reus	109.
terminatio -a		83.	zeugma, 33, 46, 69, 71, 105, 117,
— alternatur		141.		118, 129, 134.


	''l
gt;gt;{lt;•_•. T.-.V. lt;
	Si