11.

Welken invloed hebben daarop [op den loop der besmettelijke longziekte] geiiad de werking en uitvoering der wet van 20 Julij 1870 (Staatsbladn⁰.131) en de Koninklijke besluiten daarop gebaseerd, in verband met de wetten van 8 Julij 1874 {Staatsblad n⁰. 98 en Staatsblad n». 99)?

7. Kunt gij nagaan, op welke wijze de ziekte daar is overgebragt? Door aankoop van vee elders, door het bezoek van besmette stallen of koppels, door de nabijheid van besmot vee of op andere wijze ?

11.

1. Volgens artt. 1 en 2 der wet van 1870 zijn het onderzoek naar den algemeenen gezondheidstoestand van den veestapel, de aanwijzing en bevordering van middelen tot verbetering en de handhaving van do wetten en verordeningen op dit stuk onder den Minister van üinnen-landsche Zaken aan districts-veeartsen opgedragen. Is voor het vervullen dier roeping het aantal districts-veeartsen en hunne plaatsvervangers voldoende ? Zijn de districten behoorlijk ingedeeld ?

2. Is met het oog op het aan hunne zorg toevertrouwde district hunne plaats van vestiging de meest gewenschte?

3. Was de medewerking der burgemeesters tot bereiking van het doel der wetten en verordeningen altijd voldoende? Is bet mogelijk, dat de zorg en het toe/.igt, hun opgedragen, behoorlijk door hen worden uitgeoefend?

4. Is de vergoeding voor reis- en verblijfkosten , bij art. 7, lid 3, der wet van 1870 aan de plaatsvervangende districts-veeartsen toegekend, met het oog op de locale toestanden, overal naar billijkheid geregeld ?

5. In hoeverre wordt door de districts-veeartsen aan hunne bij art. 9 der wet van 1870 nader omschreven roeping voldaan ? Bezoeken zij regelmatig de veemarkten en de plaatsen, waar openbare verkoopingen van vee gehouden worden ? Gelasten zij de inbeslagneming en afzondering van aldaar aanwezig ziek vee? Wordt art. 6 der wet met opzigt tot het opmaken van proces-verbaal

Welke zijn de oorzaken dat de maatregelen van overheidswege sedert de invoering van de wetten en besluiten [wegens de longziekte] genomen, in sommige gewesten en gemeenten gunstige uitkomsten hebben opgeleverd, terwijl zij elders hunne uitwerking in meerdere of mindere mate misten?

1. Waarom heeft men , nadat bij de eerste verschijning der ziekte in Friesland de strengste maatregelen tot beteugeling genomen waren, zoo als afmaking van alle ziek en verdacht vee op eenige s,allen en boerenplaatsen en onteigening en vernietiging van alles, wat met dat vee in aanraking was geweest, toen die maatregelen geschorst ? Is men voor flnantiele bezwaren teruggedeinsd? Of meende men zich overtuigd te moeten houden, dat de meest angstvallige voorzorgen de verspreiding en voortgang der ziekte niet konden beletten ?

Kunnen er van overheidswege maatregelen worden ge-nomen om deze nationale ramp met zoodanig gevolg te bestrijden dat zij worde overwonnen, of althans zoo zeer gefnuikt, dat de belemmerende bepalingen die ook den veehandel en de scheepvaart benadeelen, kunnen worden opgeheven?

1. Zijt gij misschien van gevoelen, dat de longziekte onder het rundvee als uitroeibaar of niet op den duur te beteugelen moet worden beschouwd, zoodat de Regering zich liefst van een hopeloozen strijd tegen dit kwaad behoorde te onthouden?

2. Zoo neen, welke middelen kunnen worden aangewend om te verzekeren :

a. dat steeds in elk geval onverwijld van het ontstaan der longziekte aangifte wordt gedaan ?

J). dat onverwijld voldoende afzondering plaats hebbe van het aangetaste rund?

c. dat het vervoer niet alleen van aangetaste, maar ook van verdachte runderen worde belet ?

d. dat het toezigt niet alleen op de aangetaste en verdachte , maar ook op de gezonde runderen met kracht worde gehandhaafd ?

e. dat aanvoer van verdachte runderen op veemarkten worde belet? Zou het merken en nomineren der verdachte runderen niet alleen, maar ook de bedreiging met verbeurdverklaring van verdacht vee, dat zonder consent of vervoerbiljet wordt vervoerd, daarvoor een aanprijzens-waardig middel kunnen zijn ?

3. Zou in uw oog de inenting van geheel den Neder-landscheu veestapel zich als voorbehoedmiddel aanbevelen ? Zou die maatregel uitvoerbaar zijn ?

Vehoor van den heer dr. Th. H. Mac Glllavry.

1. De Voorzitter; Wilt gij zoo vriendelijk zijn uw naam , uwe woonplaats en uw beroep op te geven ?

A. Theodorus Hendrik Mac Gillavry , hoogleeraar-directeur der Rijksveeartsenijschool te Utrecht.

2. V. Gij hebt eenige vragen ontvangen betrekkelijk de besmettelijke longziekte. Het spreekt van zelf', dat niet al die vragen aan u zullen gedaan worden, omdat er daaronder zeer zeker zijn die minder in verband staan tot de betrekking die gij in de maatschappij bekleedt. Mag ik u vragen of gij van sommige vraagpunten eene meer bepaalde studie hebt gemaakt, omdat zij meer betrekking hebben op uwe maatschappelijke positie? •

A. Zeker; ik heb sommige vragen te meer bestudeerd, omdat ook daarop in den oproepingsbrief wordt gewezen.

3. V. Zou ik u dan mogen verzoeken de vragen te willen aanwijzen, waarop gij in 't bijzonder wenscht gehoord te worden?

A. Mag ik u dan mededeelen op welk standpunt ik sta.

De maatregelen van Regeringswege ten opzigte der longziekte genomen, zijn geheel buiten de veeartsenijschool om gegaan. Derhalve al wat de praktijk daarvan betreft is mij onbekend. Ik ben niet veearts van beroep, maar doctor in de genees- en heelkunde, en uit den aard mijner betrekking heb ik mij zeer weinig kunnen bezig houden met hetgeen het Staatstoezigt omtrent de besmettelijke longziekte betreft. De punten waarmede ik bijzonder bekend ben, zijn het ontstaan van de ziekte; de vraag of zij spontaan kan ontstaan; de inentingsquaestie; het afmaken van het vee.

Omtrent enkele andere punten heb ik nog een oordeel op de theorie gegrond, maar van de praktijk zou ik minder weten te zeggen.

4 F. Is, naar uw oordeel, het toezigt dat van Regeringswege door de districts-veeartsen en hunne plaatsvervangers wordt uitgeoefend, voldoende ?

A. Ik kan daarvan uit eigen ervaring niets zeggen, maar wel mededeelen, wat mijne ervaring is omtrent hetgeen besproken wordt in punt (i van de laatste vraag: » Zou het aanmoedigen der oprigtin^ van onderlinge veefondsen tot het doel kunnen medewerken ?quot;

Verder is er nog een zeer belangrijk punt, of namelijk de maatregelen van Regeringswege genomen, goed kunnen werken, zoo als de zaak thans geregeld is, en vooral de quaestie of een plaatsvervangend districts-veearts, die in zekeren zin zeer afhankelijk is van de veehouders, welde geschikte man is om de processen-verbaal op te maken.

5. F. Uit het antwoord doom gegeven, schijnt mij te blijken, dat gij geen studie hebt gemaakt van de eerste vraag, ten opzigte van het ontstaan der ziekte hier te lande. Is dat zoo, dan zou ik geheel in overeenstemming met hetgeen gij gezegd hebt bandelen, door te beginnen met punt 9 van vraag III, waar sprake is van bet spontaan karakter der ziekte.

Dat hebt gij bet eerst genoemd als iets, waarvan gij eene bijzondere studie iiebt gemaakt.

A. Ik heb daarvan geen studie gemaakt. Men vindt dat alles in bet werkje van den districtsveearts Billroth, zoodat ik dat punt heb laten rusten, omdat de litteratuur van dit punt voldoende licht geeft.

6. V. Wilt gij dan een antwoord geven op punt 9 van vraag III, ten opzigte van het spontaan karakter der ziekte ?

A. Er is omtrent 2'/* jaar geleden een geval van longziekte medegedeeld, dat spontaan zou ontstaan wezen. Ik geloof niet, dat men op dit oogenblik reeds regt beeft dat zoo uitdrukkelijk uit te spreken. De vraag bij alle besmettelijke ziekten of die op zekere plaatsen spontaan kunnen ontstaan, is zoo moeijehjk, dat ik huiveren zou te zeggen dat bet zoo is, al is er ook zekere waarschijnlijkheid voor. De mogelijkheid van besmetting is bij de besmettelijke longziekte zoo verbazend groot, dat men naar mijne overtuiging in ecu voorkomend geval bezwaarlijk kan zeggen: hier was elke mogelijkheid van besmetting uitgesloten; en dat zou uien toch moeten doen, eer men zou kunnen concluderen tot een spontaan ontstaan.

Doch alle veeartsen, die zich met de besmettelijke longziekte hebben bezig gehouden, geven toe, dat nien daar, waar het praktische maatregelen geldt, die spontaneïteit kan laten varen. Hunne redenering, waarbij ik mij aansluit , is deze: aangenomen dat in zekere periode in zekere streek 100 runderen worden aangetast en dat daaronder één spontaan geval aanwezig is, dan wordt dit tocli een focus van besmetting. Men moet zich dus aan de besmetting* houden, omdat daardoor zeker honderdmaal meer runderen worden aangetast dan door een eiiren ontstaap der ziekte.

Zekerheid is dus niet te geven en zal ook wel in de eerste jaren niet te geven zijn.

7. V. Als ik u goed begrijp, zijt gij van oordeel, dat de longziekte hoofdzakelijk ontstaat door besmetting en andere gevallen zoo zeldzaam zijn dat zij niet bewezen kunnen worden; maar zelfs al konden zij bewezen worden , zouden zij nieuwe brandpunten van besmetting uitmaken, ten gevolge waarvan de regeringsmaatregelen om de besmetting tegen te gaan, naar uw oordeel, doelmatig zouden kunnen zijn. Maar dan wenscli ik te vragen of gij van gevoelen zijt dat het ook bij de mogelijkheid van het

spontaan ontstaan der ziekte — want die mogelijkheid ontkent gij niet — een voldoende waarborg is, het aangetaste dier onmiddellijk , bij het eerste ziekteverschijnsel, af te zonderen en af te maken, ten einde aldus den loop der longziekte te stuiten ? üf wel, zou het naar uw oordeel in elk geval noodig zijn den geheelen koppel af te maken ?

A. Als het kon, zou ik den geheelen koppel afmaken, en waren er geen fondsen, dan zou ik toch onmiddellijk den geheelen koppel inenten.

8. F. Dat is een gebied waarop wij straks zullen terugkomen. Maar dan rijst toch bij mij eene vraag die allezins overweging verdient. Gij zegt de voorkeur te geven aan het afmaken van den geheelen koppel. Ik stem toe, dat dit een zeker middel is, om althans te zorgen dat die runderen onschadelijk zullen zijn. Maar er moet niet uit het oog worden verloren, dat men dan nadeel toebrengt aan den veestapel als minder strenge maatregelen even goed hadden kunnen werken, en dat men ook nadeel berokkent aan de schatkist. Nu heeft de ondervinding geleerd , dat in de provincie Noordholland de longziekte, terwijl zij in bijna alle gemeenten was doorgedrongen , in betrekkelijk korten tijd, alleen door afmaking van de aangetaste dieren, geheel is overwonnen.

Er zijn gemeenten in Noordholland , waar in 1871, bij de invoering der wet van 1S70, 52 runderen door de longziekte waren aangetast en waar, nadat de aangetasten onmiddellijk waren afgemaakt, in 1872 geen enkel ziektegeval meer. is voorgekomen. Dit is bijna de gansche loop der zaak in Noordholland. In de Deemster, waar men nog een veefonds heeft, waarbij als voorwaarde gesteld is onmiddellijke afmaking van liet aangetaste vee, blijkt uit de statistiek van dat fonds, dat het in de meeste gevallen bij re'/t stuk vee blijft. Met zulke sprekende bewijzen voor zich behoort. met het oog op de Udangen van den veestapel en van de schatkist, naar mij voorkomt, te worden uitgemaakt. of een goed toezigt en onmiddellijke afmaking van het aangetaste vee, niet voldoende zijn om besmetting te keeren?

A. Tegenover dit feit lean ik andere feiten stellen, die in Friesland zijn voorgekomen.

9. F. De heer Swart , veearts in Noordholland, is, na de door mij vermelde resultaten , in die provincie verkregen , naar 'Friesland gezonden, hoofdzakelijk naar dat gedeelte, waar de ziekte liet hevigst heerschte, om te beproeven of hij met zijn welbekenden ijver en met behoorlijk tjezigt, daar dezelfde resultaten zou kunnen verkrijgen als in Noordholland, maar in Friesland heeft hij volstrekt niet die resultaten bekomen. Hij is afgestuit op te late aangifte en op de tegenwerking der boeren, eensdeels voortspruitende uit afkeer van Regeringsmaatregelen, anderdeels uit godsdienstige overtuiging. Diezelfde heer Swaut, in Noordholland bekend om zijn ijver en kunde, heeft in Friesland niets kunnen uitvoeren.

Ik meen dat dit bewijst dat de oorzaak van het niet verkrijgen van gelukkige resultaten ligt in den tegenstand der boeren en niet het gevolg is van de longziekte zelve. Wat is uw oordeel daarover?

A. Ik geef gaarne toe wat gij zegt. Maar mijne redenering is deze : Als men er in Friesland niet komt met den maatregel, in Noordholland toegepast, dan moet men er noodwendig komen met afmaking van den ganschen koppel.

10. F. Ik heb nog dit bezwaar. Dit jaar heeft men de proef genomen met afmaking van den geheelen koppel. In vroeger jaren deed men dit niet, en toch was het verschil in de verkregen resultaten zeer gering.

Maar er is meer. Toen de longziekte het eerst uitbrak in Friesland, heeft men er zeer strenge maatregelen genomen , gelijk in het eerste punt van vraag 3 is opgegeven. Men heeft toen alles wat maar eenigzins met ziek vee in aanraking was geweest, gelijk hooi, stroo enz., vernietigd. Maar toch heeft men het sedert weer losgelaten , omdat de resultaten, die men er van verwachtte, niet werden verkregen.

A. Als ik mij niet bedrieg, is de longziekte het eerst in 1833 in Gelderland gekomen , in 1842 in Friesland, en nog veel later in Groningen. Dit weet ik echter zeker, dat het lang vóór den tijd was waarin er districtsveeartsen waren, en er iets van Rijkswege op dit gebied geregeld werd. Hoe de toestand toen was, weet ik niet. Alles was althans minder goed geregeld dan nu.

In 1870 eerst verkregen wij de wet op het veeartsenij-kundig Staatstoezigt, met de volgens die wet aangestelde ambtenaren.

Ik moet mij dus onthouden van een oordeel over hetgeen in vroeger tijden in Friesland geschied is.

11. F. Naar uwe overtuiging zou dus het eenige middel , om de longziekte voor goed te doen verdwijnen, zijn: afmaking van de verdachte koppels, zonder uitzondering ?

A. Ja zeker.

12. De heer Boarani; De lieer Mac Gii-lavry heeft, indien ik goed verstaan heb, de mogelijkheid toegelaten van het spontaan ontstaan van de ziekte. Is het echter wetenschappelijk bewezen, dat de ziekte ook spontaan ontstaat ?

A. Dat niet; maar de wetenschap heeft het regt niet dit te ontkennen. Ik sta omtrent dit punt opeen bijzonder standpunt; bewijzen kan ik het niet, maar ik heb de overtuiging dat de longziekte even als dergelijke besmettelijke ziekten, veroorzaakt wordt door levende organismen. Ik laat in het midden of wij ilie gezien hel ben in de micro-coceën, die in groote hoeveelheden in de longen van aangetaste runderen gevonden worden.

Het spontaan ontstaan van de ziekte is voor mij dezelfde quaestie als het ontstaan van plantaardig en dierlijk leven op onze planeet. Wij staan voor het dilemma, of slechts eens de kiem ontstaan is, dan wel of zulks bij voortduring geschiedt. Wanneer men aanneemt, dat eens de eerste kiem ontstaan is, dan kan men niet zeggen: » heden kan het niet meerquot;. Dit vraagstuk beheerscht de geheele pathologie.

Bewijzen kan ik het dus niet, maar men heeft geen regt om de mogelijkheid te ontkennen.

13. F. Acht ^ij dus de zaak onbeslist?

A. Totaal onbeslist.

14. De Voorzitter. Wij zullen nu het tweede punt behandelen, waarover gij eene bijzondere studie gemaakt hebt. 'Wij wensehten gaarne uw gevoelen te vernemen naar aanleiding van punt 13 van vraag Hl.

A. Ik zal wel niet behoeven mede te deelen wat daaromtrent in de litteratuur over dit onderwerp te vinden is. De meeste veeartsen zijn vóór de inenting.

Ik heb toevallig op de veeartsenijschool eene ervaring daaromtrent opgedaan, die ik gaarne wil mededeelen.

Om zelf een longziek rund te zien, bestond voor mij geene andere gelegenheid dan om den veearts te Zeist te verzoeken, mij te willen waarschuwen als er zich een geval voordeed, waarbij ik tegenwoordig kon zijn. Ik kon dan eenige leerlingen medenemen en wenschte vooral de lijkopening bij te wonen. Na lang wachten ben ik daar tweemalen bij tegenwoordig geweest.

De veeartsenijschool nu heeft stallen, waarin zich Rijksvee bevindt. Ik begreep dat, wanneer ik met eenige leerlingen naar een stal ging, waar een ziek beest was, dat onderzocht , gedood en geopend werd, er groot gevaar bestond, dat wij de besmetting zouden overbrengen in de stallen der school.

Nu verzamelde ik smetstof en liet het vee, dat zich in de stallen der school bevond, door leerlingen inenten, die bij het onderzoeken, dooden en openen van het longziek rund waren tegenwoordig geweest. Nogtans is noch toen noch later een van de runderen op de stallen der school aangetast geworden, niettegenstaande de gelegenheid tot besmetting waarschijnlijk niet ontbroken heeft.

Op de runderen had de stof weinig gereageerd, zoodat men dacht dat de stof niet goed was geweest, maar bij

één rund bemerkte men eene sterke reactie, zoodat aan de deugdelijkheid der stof geen twijfel meer behoefde te bestaan. De praktijk leerde ook dat geen onzer rundereu werd aangetast. Dit is nu echter eene ondervinding op kleine schaal waarvan ik de waarde daarom niet wil overdrijven. Evenwel dit is hetgeen Vle ervaring mij heeft geleerd. Men weet ook dat er verscheidene veeartsen zijn die veel heil verwachten van de inenting.

15. V- Gij weet dat het oordeel onzer districtsveeartsen zeer uiteenloopend is?

A. Ja. De heer Prakke is een verklaard tegenstander en de lieer Swart een verklaard voorstander van de inenting.

16. V. Zou dit geheel verschillend oordeel van twee mannen, die beiden door de ervaring zijn voorgelicht, ook toe te schrijven zijn aan het verschil in waarde van de stof die men gebruikt of wel aan het verschil der kunstbewerking van den een in vergelijking met die van den ander?

A. Ik durf dit niet beslissen omdat de ervaring op ander gebied mij geleerd heeft uiterst voorzigtig te zijn met dergelijke uitspraak. Naast de Rijks veeartsenijschool is een paar jaren geleden van Rijkswege een park opgerigt voor verzameling van koepokstof en daar verkrijgt men met dezelfde stof door denzelfden persoon aangebragt geheel verschillende resultaten. Wanneer men meent dat men zoogenaamd heeft dood geënt, haalt men nieuwe stof uit den Haag, maar steeds blijft men een geheel verschillend resultaat verkrijgen. Waaraan dit is toe te schrijven weet men met, maar dat die verschillende uitkomst verkregen wordt, is zeker. Ik zeg dit op grond van hetgeen ik in mijne onmiddellijke nabijheid heb gezien, en waar men natuurlijk nog betere controle heeft dan op een erf.

17. F. Zou naar uw oordeel het verschillend resultaat, dat verkregen wordt, zijn oorzaak vinden in de verschillende waarde der stof?

A. Ja, en ook in bijoorzaken, de temperatuur, de alge-meene weersgesteldheid enz.

18. V. Heeft men niet getracht op de hoogte te komen van de wijze waarop de inenting plaats heeft om op die wijze te weten wat de oorzaak kan zijn dat de een door de min gunstige resultaten geleid wordt tot de conclusie dat de inenting geene waarde heeft en de ander door gelukkige resultaten tot geheel tegenovergestelde conclusie wordt gebragt?

A. De Regering heeft vroeger eene commissie benoemd, waarin ook zitting hadden mijn voorganger en enkele leeraren der Rijksveeartsenijschool. Die commissie bragt een uitvoerig rapport uit, dat gunstig luidde voor de inenting. In later tijd heeft men geheel verschillende opinies omtrent de waarde der inenting vernomen, de heer Swart aan de eene en de heer Prakke aan de andere zijde. Men zou, wilde men eenige zekerheid verkrijgen, op groote schaal moeten inenten.

19. V- Maar het schijnt toch nu reeds uw gevoelen dat de inenting weldadig kan zijn wanneer de smetstof goed is en de inenting geschiedt met inachtneming van hetgeen de wetenschap leert?

A. Ja, dit is mijne overtuiging.

20. De heer Wy bcnga: Werd aan de Rijksveeartsenijschool do inenting steeds toegepast op hetzelfde deel van het ligchaam van het rund als daartoe de meest geschikte plaats, of kan men de bewerking ook toepassen op andere deelen ?

A. Men kan haar op alle deelen toepassen, maar de beste plaats is weinige centimeters van de punt van den stnart, dewijl zeer dikwijls na de inenting hevige ontstekingen volgen , waaraan vele dieren sterven wegens de daaruit ontstaande etterverzakkingen.

21. De heer de «fongc : Is er tusschen het tijdstip der lijkopening en dat waarop de door u bedoelde ad-sistenten , den koestal der veeartsenijschool bezochten, in verband welligt met nog voorafgegane reiniging, kleede-renverwisseling enz., misschien zulk eene tijdruimte ver-loopen, dat de smetstof dus schier onmogelijk door hen kon worden overgebragt ? Of wel, begaven zij zich van het geopende lijk onmiddellijk naar den stal der school ? In het eerste geval meen ik dat het door u aangevoerde, als pleitende voor de inenting welligt betwijfeld zou knunen worden.

A. Bij beide sectien, waarbij ik tegenwoordig was, hebben wij stof en stukkeu van de long medegenomen, ten einde ze aan de inrigting mikroskopisch te onderzoeken. Zoodra de jongelieden aan de inrigting teruggekeerd waren geschiedde onmiddellijk de inenting. Ik weet niet of de jongelieden bij latere onderzoekingen zich dadelijk naar den koestal hebben Lege ven . maar wel weet ik dat aan de inrigting zijn gezonden deelen van een van longziekte verdacht rund , waaromtrent liet arbitrium aan den Minister van Binnenlandsche Zaken was overgelaten.

22. De VoonKfor: Naar aanleiding van het gesprokene zou dus de inenting een voorbehoedmiddel kunnen zijn tegen de longziekte. Zijn er echter nog meer voorbehoedmiddelen? In het veeartsenijkundig handboek van Numan bijv. wordt gezegd, dat de oplettende boer reeds vroegtijdig onderkennen kan welk rund aan longziekte zal lijden. Men kan bijv. als een van de eerste verschijnselen dier ziekte aannemen, dat het haar minder vlak ligt, dat het rund eenigzins suf is en een ligte hoest heeft. Als voorbehoedmiddel nu geeft Numan op: eikenbast en andere middelen. In mijne gemeente werden die maatregelen wel eens met vruclit toegepast. Zijn u ook voorbehoed middelen bekend en welke zijn, naar uw oordeel, de eerste verschijnselen der ziekte welke door den oplettenden veehouder kunnen worden gadegeslagen?

A. Van de door u genoemde symptomen is het stroef staan van het haar bijv. een verschijnsel bij vele ziekten die het rund heeft. Men beweert wel dat het rund, hetwelk longziekte onder de leden heeft, op de volgende wijze waarschuwt. Dat het, in plaats van rustig door te grazen en te herkaauwen, telkens het hoofd omdraait als of het luistert. Dit nu kan ieder veehouder oplettend doen worden maar geeft niet de minste zekerheid.

Wanneer men het rund van zijne gewone plaats brengt, noodzaakt op te staan of. het koud water laat drinken, dan hoort men dien kuch; maar als zoodanig is die nog geen verschijnsel van longziekte.

Wanneer nu het vermoeden van den veehouder is gewekt, laat hij den veearts roepen, en dan zal in de meeste gevallen wel zekerheid te verkrijgen zijn. Indien de veearts bekend is met de physische diagnostic, zal hij, wanneer het niet al te diep in de long zit, de gewone verschijnselen van longontsteking bespeuren.

Het dier kan echter ook aan eene gewone longontsteking lijden en derhalve is er nog een ander criterium noodig om de diagnose op besmettelijke longziekte vast te stellen. Daarbij ontbreken in den regel de gewone koortsverschijnselen die gewone longontsteking vergezellen.

Kr zijn zeker veeartsen, die uitstekend de diagnose zullen stellen , maar er zijn er ook boven wier magt het gaat. Wil men in twijfelachtige gevallen dadelijk afmaken, dan kan men zekerheid verkrijgen, mits de veearts goed bekend zij met de karakteristieke verschijnselen in de long bij besmettelijke longziekte.

Behoedmiddelen ken ik niet tenzij de inenting. Ik geloof niet dat eikenschors eu carbolzuur iets baten. In de dagen van Numan was het veeartsenijkundig publiek wat meer goedgeloovig dan nu.

23. V. Thans zou ik gaarne uw gevoelen leeren kennen omtrent het toezigt, omtrent al de maatregelen , die volgens de wet in geval van ziekte moeten genomen worden

A. Ik houd het er voor dat het aantal districts-veeartsen op dit oogenblik in ons land veel te klein is, dat zij onmogelijk het werk afkunnen , ten minste wanneer men verlangt dat de districts-veearts de persoon is, die het rund

onderzoekt. Ik zou er veel aan hechten indien dit altijd geschiedde, want ik zal nooit een maatregel verdedigen, waarbij men het individu brengt tusschen zijn pligt en zijn belang. En dit wordtwerkelijkgedaanals.de districtsveearts niet kunnende komen , zijn plaatsvervanger komt, die practiseert in de streek waar hij dan als tijdelijk dis-tricts-veearts optreedt. Die man leeft in den regel van zijne praktijk en moet nu geheel onafhankelijk als Staatsambtenaar handelen en proces-verhaal opmaken wanneer hem gebleken is, dat de wettelijke voorschriften niet door den veehouder zijn opgevolgd. Ik ken geen voorbeeld waaruit zou zijn op te maken dat die heeren hun pligt niet zouden hebben gedaan, maar op algemeene gronden zou ik zeggen dat in een welgeordende!) Staat behoort gezorgd te worden dat die menschen niet voor een dergelijk noodlottig dilemma gebragt worden. Men kan aannemen dat iemand zwak is en niet met de noodige energie optreedt.

Op zeer vele plaatsen zal de veehouder al zeer weinig genegen zijn om dadelijk aangifte te doen.

Men weet uit rapporten van eene Fransche commissie, dat er bijv. van 100 runderen 20 pet. voor besmetting niet vatbaar is.

Verder weet men dat in sommige ligte gevallen het ziekteproces zoodanigen loop neemt, dat de veehouder kan beproeven of het aangetaste dier niet van zelf weèr gezond zal worden.

Daarvoor nu moet mijns inziens een Staatsambtenaar, geheel onafhankelijk van den veehouder, waken dat de verpligte aangifte werkelijk geschiede.

Zoolang daarvoor niet in elk geval een Staatsambtenaar aangewezen is, bestaat er naar mijn inzien geen waarborg dat de aangifte werkelijk plaats heeft.

Ik acht het dus noodig dat er meer districts-veeartsen worden aangesteld.

Wanneer gij het veroorlooft. Mijnheer de Voorzitter, wensch ik hieraan vast te knoopen eene beschouwing over vraag IV, punt fi.

Mij is namelijk door een militair medegedeeld dat er hier te lande een goede maatregel getroffen is ten opzigte van de paarden van de bereden maréebaussées in Noordbrabant en Limburg; in dier voege dat een ruiter geldelijk nadeel lij It, wanneer zijn paard ongeschikt wordt voor de dienst, terwijl de overige maréebaussées op dezelfde plaats daarbij in zekeren zin ook geldelijk betrokken zijn. Deze maatregel werkt uitmuntend bij een corps dat niet wordt geïnspecteerd, zoo als de bereden troepen van andere corpsen. De maréchaussée is nu wel gedwongen om zelf scherp toe te zien, terwijl bovendien zijne kameraden een oog in het zeil houden, wanneer hij zijn pligt ten opzigte van zijn paard mogt verzaken.

Zou een dergelijke maatregel niet te nemen zijn, heb ik mij afgevraagd. in streken waar door de longziekte groote verwoestingen worden aangerigt , ten opzigte van het vee?

De overleden districts-veearts Billroth deelt toch mede dat er in Groningen gevallen van longziekte ontstaan zijn door invoer van vee uit Friesland in de stallen.

Wanneer men nu maakte dat de veehouders zich onderling moesten assureren tegen de geldelijke verliezen door de ziekte veroorzaakt, geloof ik dat er eene voldoende controle zou zijn. Een ieder is er dan mede gemoeid, en maakt zooveel mogelijk dat zijn buurman geen verdacht of ziek vee invoert.

24. F. Uit het door u medegedeelde blijkt dat gij vooral het belang van de veehouders zeiven in de zaak wilt brengen. Volgens u werkt het zeer nadeelig dat dewerk-zaamheden van den districts-veearts dikwijls aan een plaatsvervanger moeten worden opgedragen.

Te regt wordt door u aangemerkt dat een plaatsvervangend districts-veearts in zijn arrondissement eenigzins af-hankelijk is van de boeren over wier vee hij practiseert en dat liet hem dikwijls moeijelijk zal vallen wettelijke voorschriften te doen opvolgen en proces-verbaal op te maken bij niet tijdige aangifte.

Doch evenzeer kan het gebeuren dat de boer die aan zijl: pligt tot tijdige aangifte voldoet, schade lijdt, aangezien bij slechts de helft van de waarde van het onteigende rund ontvangt. De veefondsen, door u besproken, vullen dan aan wat het Kijk te kort geeft.

Tn Noordholland bestaat een veefonds, waarin 6000 runderen worden gewaarborgd en waarin de bepaling is opgenomen, dat voor elk onteigend rund eene zekere som wordt toegelegd, welke som telken jare zich wijzigt naar de duurte van het vee, maar die zoo wordt berekend, dat de boer, bij onmiddellijke aangifte, geen schade lijdt.

Nu zijt gij van oordeel dat onderlinge contróle van de boeren weldadig werken kan tot beteugeling der besmetting. Ik deel dat gevoelen volkomen. Maar de Staat kan niet verpligten tot het doen oprigten van veefondsen, of iemand bevelen daaraan deel te nemen.

Indien dus de Staat volledige schadeloosstelling verschafte bij directe aangifte, maar die vergoeding niet schonk waar het blijken mogt dat de boer die tijdige aangifte niet had gedaan, dan zou, dunkt mij, hetzelfde doel bereikt worden wat gij u voorstelt door onderlinge controle.

Zoudt gij ook niet van oordeel zijn, dat het goed zou werken als de Staat eene betere schadeloosstelling gaf dan tot heden is geschied?

A. Dat geloof ik zeker, vooral, wanneer tevens het boetenstelsel kon toegepast worden, en het aantal districst-veeartsen vermeerderd werd.

25. F. Gij zijt derhalve van oordeel dat onderlinge contróle der boeren voor spoedige aangifte en strenge maatregelen tegen verzuim daarvan weldadig zullen werken tot beteugeling van de longziekte ?

A. Ja, Mijnheer de Voorzitter.

20. De heer : De heer Mac Gillavry heeft

over de veefondsen weinig gezegd. Ik verwachtte van hein daarover eenige beschouwingen. Maar hij acht het van belang dat de veehouders onderling controle uitoefenen. Nu wensch ik hem evenwel nog te vragen , of in de tegenwoordige regeling ook leemten voorkomen, die te weeg brengen, dat de zaak meer wordt tegengewerkt dan bevorderd ?

A. Zoo als ik op den voorgrond heb gesteld , weet ik niets van de wijze waarop bet veeartsenijkundig Staats-toezigt in de praktijk werkt.

27. V. De getuige is van oordeel, dat het getal districtsveeartsen te gering is en dat het verkeerd zou zijn om die leemten te doen aanvullen door plaatsvervangende districtsveeartsen. Maar is nu het getal gediplomeerde veeartsen zóó groot, dat men, zonder gevaar van de veehouders te ontrieven, nog meer veeartsen aan de praktijk onttrekken kan ?

A. Er zijn op dit oogenblik veel te weinig wetenschappelijk ontwikkelde veeartsen. Zulke menschen nu moeten wij juist hebben, vooral waar het de beteugeling van de longziekte onder het rundvee geldt.

Ik zou haast durven zeggen dat het niet het weifk van ieder veearts is om de ziekte te diagnostiseren; ik zou zelfs verder willen gaan en beweren , dat niet ieder veearts de ziekte op het lijk kan constateren. Dit is moeijelijker dan men in den regel denkt, behalve in die eclatante gevallen, waarin iedereen het zien kan. Daartoe behoort heel wat pathologisch-anatomische kennis. Het ligt voor de hand, dat toen iedereen door het nemen van een patent als veearts kon optreden, de positie der wetenschappelijk gevormden ongunstig was, en dat ook daaraan toe te schrijven is, dat wij nog lang gebrek aan een genoegzaam aantal wetenschappelijk ontwikkelden zullen hebben.

28. F- Wanneer ik u goed begrepen heb, dan vermeent gij dat door het beperkt getal goed ontwikkelde veeartsen, het moeijelijk zal zijn zooveel districts-veeartsen te benoemen als noodig zou wezen om behoorlijk toezigt te houden, en dat de Regering dus, door den nood gedwongen. meer plaatsvervangende districtsveeartsen benoemd heeft dan wenschelijk ware.

A. Dit is volkomen juist. Men zou hier evenwel een middelweg kunnen bewandelen, de sterkst bedreigde districten het eerst helpen en zoo gaandeweg uitbreiding aan het toezigt geven.

29. F- Thans een woord over die plaatsvervangende 'districts-veeartsen. De lieer Gii.lavuy heeft yezeg-d dat er wel bij hen strijd zou kunnen ontstaan tussclien hun belang en hun pligt, maar een voorbeeld heeft hij daarvan niet genoemd. Weet gij ook hoe de vergoeding voor tijdverzuim ■ en reiskosten geregeld is, en of die op eene billijke wijze geschiedt, zoodat zij daarmede uit kunnen komenV

A. Daar is mij niets van bekend.

30. V. Nog eene vraag over de veeartsen, eene vraag geheel in het afgetrokkene. Bestaat er eene zoo dringende noodzakelijkheid, om aan de districts-veeartsen de uitoefening der praktijk te verbieden? Het is u bekend dat de wet op het veeartsenijkundig Staatstoezigt (al kan er ook verschil van gevoelen over de doelmatigheid dier bepaling bestaan) zegt dat zij geene praktijk mogen uitoefenen. Zoudt gij meenen, wanneer zij zoo goed bezoldigd wierden als nu, dat er nog dringende noodzakelijkheid bestaat om hun de praktijk te verbieden?

A. Ik zou denken, ja. De eenige concessie, die ik zou willen doen, zou zijn, dat zij in consult zouden kunnen medepraktiseren op verzoek van een praktiserend veearts; maar naar mijn oordeel moeten de districts-veeartsen geene praktij k. uitoefenen.

31. De Voorzitter: (iij zegt er zijn te weinig veeartsen en districts-veeartsen. Ik stem dat volkomen toe; maar men moet niet uit het oog verliezen, dat, wanneer een grooter aantal inderdaad knappe menschen zich hier eu daar als veeartsen vestigden, men het droevig verseliijnsel zou hebben, dat zij van de praktijk niet zouden kunnen bestaan. In een groot deel van Noordholland is maar één veearts, die te gelijk waarnemend districts-veearts is, de heer LAMPEte Purmerend. Dan hebben wij nog menschen die een examen gedaan en de vergunning gekregen hebben om de praktijk uit te oefenen. Maar als ik zie hoe weinig zij gehaald worden, hoe weinig ongesteldheden er onder het vee heer-schen, dan zou men,wat bij voorbeeld Koordholland benoorden het IJ betreft, genoeg hebben aan één veearts te Purmerende, één te Hoorn en één te Alkmaar; dan geloof ik dat in de behoefte voldoende zou zijn voorzien , en dan zullen zij nog bezwaar hebben een voldoend middel van bestaan te vinden. Als men hen nu tot districts-veeartsen maakte en hun te gelijk vergunde de praktijk uit te oefenen, dan zou er alleen deze bedenking tegen zijn, dat zij bij eene besmettelijke ziekte zouden kuiuica verzuimen onmiddellijk de maatregelen te nemen die de wet voorschrijft, omdat zij anders met de veehouders op een onaangenamen voet zouden komen. Maar mij dunkt dat kwaad is toch niet zoo groot als het eerste waarop ik wees, dat zij namelijk zich vestigen en van de praktijk niet leven kunnen. Men haalt toch het eerst den veearts, en als deze vermoedt of zegt dat het dier long/.iek is, dan geschiedt de aangifte en moet de districts-veearts komen. Men heeft dus reeds te doen gehad met denzelfden veearts, die, als hij slecht genoeg was geweest om de zaak te verzwijgen, haar toch verborgen zou hebben gehouden. Er is dus wel iets te zeggen voor de vraag van den heer Begram: waarom mag een districts-veearts de praktijk niet uitoefenen ? Men moet, dunkt mij, in dergelijke gevallen het eene kwaad tegen het andere over stellen en dan kiezen wat het minste is. Wat is uw oordeel daaromtrent?

A. In het geval dat gij stelt zou de districts-veearts tegen den veearts niet kunnen optreden; derhalve is controle in dat geval onmogelijk.

32. I'. Naar uw oordeel dus moet onvoorwaardelijk de districts-veearts geene praktijk uitoefenen?

A. Ja.

De heer llcgram: Wij komen in een moeijelijk dilemma. Het zou wenschelijk zijn voor het toezigt, dat er meer districts-veeartsen waren; maar als men er meer aanstelt, waarvoor natuurlijk de bekwaamste zouden genomen worden, onttrekt men daardoor de veeartsen aan de behandeling van het zieke vee, en nu meent de getuige dat de

N⁰. 35. 2.

uitweg, door den Voorzitter en mij voorgesteld, dat aan de districts-veeartsen de praktijk zou vergund worden, af te keuren zou zijn.

33. De Voorzitter. Zijn er nog meer punten, die meer bijzonder uwe aandacht hebben getrokken?

.1. Neen, Mijnheer de Voorzitter.

34. De heer Wybenga. (iij staat aan het hoofd der veeartsenijkundige school te I trecht. Ik veronderstel dat er altijd eenige relatien zullen blijven bestaan tusseben u als directeur en de jongelieden die de sehool hebben verlaten, bekwaam om de praktijk uit te oefenen. Is het u bekend dat jonge veeartsen, al zijn zij kundig, toch soms door de landbouwers worden gepasseerd , en dat deze de hulp van empirici inroepen ?

A. Ja.

35. F. Komt daar verbetering in ?

A. De toestand wordt met den dag beter. Herhaaldeliik krijg ik aanvragen van burgemeesters ten platten lande om veeartsen van de school, want het getal gemeenten, die veeartsen zoeken, is grooter dan dat van hen die geplaatst kunnen worden. De veeartsen die van de sehool komen, worden zeer geapprecieerd , en de toekomst wordt voor hen met den dag beter, want de empirici, die meer dan tien jaren patent hadden, en daardoor de praktijk mogen uitoefenen, hebben ook al een zekeren leeftijd en andere geëxamineerilen vallen ook uit; die klasse recruteert zich niet. Dus langzamerhand bezetten de veeartsen al die opengevallen plaatsen. Toch hebben sommige empirici nog eene groote en zeer lucrative praktijk. Het verschil van inkomsten van pas gevestigde veeartsen is ook groot, maar toch weet ik dat sommigen eene mooije praktijk hebben, zoo als bijv. die te Hanrlemmenneer. Zoo zijn er meer. Wanneer zij goede practici zijn en slag hebben met den veehouder om te gaan. dan krijgen zij spoedig het vertrouwen dat vroeger alleen aan de empirici geschonken werd. Misschien echter zijn er amleren die tiieoretisch goed ontwikkeld zijn, maar dien slag niet hebben.

36. De heer rtc .lon^tv Als ik u wel begrepen heb, dan hebt gij zoo even geposeerd dat het nemen van diagnose moeijelijk is, zóó zelfs dat slechts betrekkelijk weinige veeartsen daartoe in staat zijn, ook al worden de longen na do lijkopening blootgelegd.

Die bewering brengt mij er toe om eene vraag te doen die zich grondt op punt (gt; van vraag II, waar wij dit lezen ; » Welke zijn , naar uw oordeel, de eerste kentee-kenen of verschijnselen van longziekte bij het rundvee? Zijn die eerste kenteekenen van die van andere ziekten gemakkelijk te onderscheiden ? Zijn ze zoo in 't oog vallend. dat overtreding van de artt. 13 en 14 der wet van 1(S70 alleen aan achteloosheid der veehou lers of veehoeders of aan bet verzwijgen door hen met voorbedachten rade kan worden toegeschreven?quot;

De wet bepaalt straf op het niet tijdig aangeven van besmettelijke ziekten en speciaal longziekte.

Acht gi j nu deze bepaling voor den veehouder, die geen deskundige is, niet hoogst bezwaarlijk . wanneer zelfs een technicus naauwelijks in staat is om te kunnen diagnosti-seren of er eene besmettelijke ziente is of niet?

A. Wanneer ik mij heb uitgedrukt, zoo als door u is aangehaald, dan heb ik mijne meening niet juist doen kennen. Ik beweer niet, dat het over 't algemeen moeijelijk is om het aanwezen der ziekte te constateren, maaralleen dat er zich sommige gevallen kunnen voordoen , waarin dit zeer moeij'dijk is, zelfs als men de longen voor zich heeft; getuige dat bij verschil van gevoelen onder deskundigen de beslissing aan den Minister van Binnen-landsche Zaken is opgedragen. In do meeste gevallen is het echter zeer eenvoudig.

Ik heb verder gezegd, dat het in de eerste periode dikwijls moeijelijk is, zelfs voor een goed diagnosticus om met volkomen zekerheid de ziekte bij het levende rund te constateren; maar eene geheel andere zaak is het, of de j veehouder kan weten dat een rund ziek is. zelfs dar er

2

wuarschijiilijkheid bestaat dat het door longziekte is aan- 1 getast. Wanneer er zich geen andere symptomen voordoen,

y.oo wordt hij toch hij het melken gewaarschuwd. In zulk |

een geval kan hij dadelijk geneeskundige hulp inroepen l

en daardoor zich van alle verantwoordelijkheid ontslaan, j

Wanneer nu de veearts inogt twijfelen, dan kan hij toch j

het rund doen afmaken, daar, ingeval het mogt blijken j dat het rund de longziekte niet had, de volledige schade-loosstelling gewaarborgd is.

37. De heer de J.'nigo; Meent gij dat de vatbaarheid om de ziekte te krijgen bij het eene dier grooter is dan 1 bij het andere, even als bij de mensehen de vatbaarheid | om eene ziekte te krijgen meer bij den een dan bij den ander bestaat?

^1. Kr zijn daaromtrent door eene Frau-sche Commissie opzettelijk proeven genomen, en daarbij is bevonden dat ongeveer twintig_ percent niet besmetbaar is.

Op het gebied'der waarschijnlijkheid zou ik er nog dit kunnen bijvoegen. Ik houd het er voor dat onze runderen, die voor de melkproductie worden gehouden, veel vatbaarder zijn dan het trekvee in andere landen. De longziekte is een proces dat zich localiseert in de long, en men zal dus moeten toegeven dat een dier met zwakke longen l er veel vatbaarder voor is.

;)S. De beer lïcgram. Zoo ik wel heb, deeldet gij , mede dat tie veehouder spoedig kan waarnemen, aan het verminderen der boeveelheid melk, dat het beest aan long- j ziekte of eene andere ziekte lijdt.

A. Ja.

39. De quot;VooriHÉer. Ik wenseh thans uw oordeel te kennen over punt 11 van vraag III. Uw antwoord kan vooral van belang zijn omdat gij het spontaan ontstaan | der ziekte niet onmogelijk acht. Met die vraag breng ik ia verband bet gevoelen van den heer Prakke in een gedrukt stuk medegedeeld. De heer I'kakkk zegt dat in Friesland twee magtige factoren zijn voor ontvankelijkheid: de benaauwdheid en de bekrompenheid der stallen. Het is bekend dat in Friesland de koestallen zeer laag van ver- i dieping zijn en naauw liggen ingesloten. Men kan er naauwelijks regt over einde in loopen. Des avonds worden die stalle:quot;. gesloten. De heer Pkakkk zegt dat wanneer besmetting heerscht, de longen der dieren op die stallen zeer ontvankelijk zijn. Toch heeft ile Kegering op raad van veeartsenijkundigen besloten, ten einde de besmetting te keeren, in Friesland in den zomer het vee op de stallen te houden. Met het oog op die tegenstrijdigheid wensch ik uw wetenschappelijk oordeel te kennen over de vraag: in hoeverre kan op ' het ontstaan of de verspreiding dei-ziekte of uok wel op de ontvankelijkheid voor de smetstof • •eaelit worden van invloed te zijn: onder andere het afwerpen der kalveren — de statistiek leert toch dat in het v oorjaar , wanneer de koeijen kalveren werpen , in den regel de longziekte liet meest heerschende is — de voeding, liet drinkwater, de inrigting der stallen, de weersgesteldheid, ' het beweiden van drooge of vochtige gronden, het verschil van rassen V

J. I).- ervaring leert dat wanneer ergens eene smetstof aanwezig is. er weinig individu's, zoowel menschals dier zijn, die geene smetstof in het organisme opnemen, en tne'h is het getal aangetasten aanzienlijk veel kleiner dan het getal besmetten; hetgeen vermoedelijk hieraan is toe te schrijven dat liet dierlijk organisme de smetstof onschadelijk maakt. Men zal in geringe mate het gif van tvphus kunnen inademen zonder daarvan nadeel te ondervinden, maar op een keer neemt men zulk eene gecon-csntreerde hoeveelheid op, dat besmetting volgt. Door den directeur der veeartsenijschool te Alford, is de zaak experimenteel onderzocht. Hij heeft rammen besmet met eene zekere smetstof en nagegaan hoeveel een ram daarvan kan verdragen zonder door de ziekte te worden aangetast.

Na dat experiment heeft hij rammen gecastreerd, door de zaadstreng te kneuzen, en bevonden, dat dergelijke dieren geen weerstand bieden aan de besmetting, en bovendien «lat het ziekteproces van de gekneusde plaats

uitgaat. Al wat het geheele organisme verzwakt of wel een gedeelte daarvan geeft eene kans meer om , de besmetting eenmaal aangebragt zijnde, do ziekte te doen ontstaan. Zoo vergrooten zeer zeker het afwerpen van kalveren , slecht drinkwater en slechte voeding de voorbeschiktheid. Dit acht ik vooral toepasselijk op het Friesche rund , dat niet schittert door breed ontwikkelde borst; do verpleging in een muilen stal met eene hooge temperatuur en daarna het gedurende een halfjaar blootgesteld zijn aan weèr en wind, verhoogen die voorbeschiktheid.

40. J'. Gij meent dus dat dio verschillende zaken de besmetting kunnen bevorderen?

A. Ja , naar mate het weerstandbiedend vermogen tegen de besmetting kleiner wordt.

41. V. Gij hebt gezegd dat het Friesche rund niet schittert door breedo borst; ik ben bet met u eens dat het te onderkennen is aan de smalle borst, maar is het dan ook van belang voor den veehouder bij de fokkerij zooveel mogelijk dieren te hebben met eene borst, die naar uwe meening minder geschikt is de besmetting te ontvangen ?

A. Ik geloof dat men in ons land de koeijen te veel heeft gemaakt tot melkmachines, en zulke dieren hebben nog het nadeel dat ze veel voorbeschiktheid hebben tot kalverziekte. De nadeel en doen zich gelden. Nu komt er bij dat tegenwoordig bet buitenland in groote hoeveelheden zulke runderen voor melkproductie verlangt, maar het moet dan ook de nadeelen lijden.

42. De heer Ilegrani: In het algemeen is uwe meening. dat de wijze van verpleging in verband met de voeding van invloed kan zijn op de besmetting. Zoudt gij omtrent de verschillende punten in het bijzonder ook eenige inlichting kunnen geven ? Er kan bijv. verschil bestaan omtrent het beweiden van drooge of vochtige gronden met het oog op de verspreiding der ziekte.

A. Daarop kan ik niet antwoorden: ik ken geen onmiddellijk verband tusschen de genoemde punten en het ontstaan der longziekte. In het algemeen is een minder krachtig organisme meer vatbaar voor besmetting.

4:i. De lieer lV.vIien«a: Gij hebt gewaagd van de min gelukkige gesteldheid van het Friesche ras, wat de borst betreft.

Is dat zoo exceptionet 1 in vergelijking met andere gedeelten van ons land, dat men dien bijzonderen vorm dei-borst alléén in Friesland vindt, of is het een algemeen versehijnsel onder de runderen in Nederland?

.1. Ja . in het algemeen . maar Friesland meer bijzonder.

44. / '. Geeft de wetenschap geen middel aan de hand . bij voorbeeld door kruising van ras. om daarin verbetering te brengen ?

A. Dit zou kunnen, maar dan moet de veehouder zijn groote melkproductie opofferen.

45. De Voorzitter; Zijn er nog meer punten die n in het bijzonder wenscht te behandelen?

A. Ja, punt :{ van vraag IV: » Zou in uw oog de inenting van geheel den Nederlandschen veestapel zich als voorbehoedmiddel aanbevelen ! Zou die maatregel uitvoerbaar zijn?quot; , , , i

Lang vóór deze Commissie was benoemd , hel) ik reeus aan die zaak gedacht, en mij afgevraagd of misschien op die. wijze iets te doen ware.

Het kwam mij toen voor dat het bijna ondoenlijk zou zijn dien maatregel door het geheele Kijk toe te passen. Maar mij dunkt toch dat een enkele schrede op dien weg zou kunnen worden gedaan. Op die plaatsen waar de ziekte bet hevigst is, de brandpunten der besmetting, zou men de proef kunnen nemen en den geheelen veestapel kunnen inenten. Zag men dat de maatregel goed werkte, dan zou men telkens over grooter rayons dien

maatregel kunnen toejuisseu eu telkens op g-i'outcr sclinal. Mijne bedoeling: zou zijn om te beginnen met die plaatsen waar de ziekte het meest woedt, dan loopt men liet minst gevaar dat men de smetstof overal heen sleept.

46. V. Zoo als u weet, is de heer Pkakke van een tegenovergesteld gevoelen. T)e/,e heeft toch in het lieht gesteld, dat in gemeenten waar de inPnting had plaats gehad en waar op verren afstand geen ziek vee werd gevonden . in eens dlt;' ziekte ontstond. Hij neemt aan dat dit alleen ten gevolge van de inenting is, want dat de besmetting in een ander geval niet zoo spoedig zou kunnen zijn doorgedrongen. Uw gevoelen zou zijn om bij voorbeeld in eene gemeente zoo als Alphen, waar de ziekte woedt, den geheelen veestapel in te enten en intusschen de aangetaste en verdachte runderen af te maken. Dan zou daaruit volgen dat men in Friesland en Zuidholland al heel spoedig in zeer vele gemeenten de inenting moest toepassen. Zoo als men in de couranten kan lezen, hehhen zich verleden week nog zes gevallen voorgedaan , en dat in zes verschillende genieenten. Die smetstof schijnt dus overal doorgedrongen te zijn. Desniettemin zuu men daar waarde ziekte zich vertoont, in de noodzakelijkheid komen om den veestapel te doen inenten, en dat zou naar uw oordeel uitvoerbaar en wenschelijk zijn V

A. Ja.

47. De heer Iï«'si'«iii Is liet u bekend dat in Zeeland de ziekte met vrucht bestreden is door onophoudelijke afmaking zoodra zich een geval voordeed, en dat men,' ik meen tweemalen, de proef heeft genomen met inenting , en dat men die heeft moeten staken om tot het oude stelsel terug te keeren ?

A. Het laatste is mij niet bekend. maar wel weet ik op welke wijze de longziekte bestreden is. Daarom heb ik voorgesteld om die proeven met inenting te nemen op die plaatsen waar de ziekte het strengst woedt en om vooral niet te komen op die plaatsen waar de longziekte niet is.

4^. De Voory.iMer. Zijn er nog andere punten waarover u wenscht te spreken ?

A. Neen.

49. De heer Begram: Zijn er, na al het medegedeelde naar uwe meening van overheidswege nog andere maatregelen te nemen om de ziekte te fnuiken ? Ik heb het oog op het laatste punt van vraag IV/waar bepaald bedoeld worden nvuwi' maatregelen, die nog niet zijn voorgesteld.

A. Neen. Ik weet geene.

ÖO. De heer Scliep«'l: Ik zou gaarne uw oordeel weten over punt 2, 3 en 4 der lilde vraag. Waaniau is het toe te schrijven, dat de ziekte in de provinciën (i rollingen en Zeeland op verre na niet zoo gewoed heeft als bijv. in Friesland of in Noord- en ZuidhollandV Waaraan, dat zij zich in sommige gedeelten des lands nooit geopenbaard heeft? Waaraan, dat in bepaalde streken of provinciën de ziekte sterker blijft heerschen dan in andere, waar zij eveneens vroeger veelvuldig voorkwam?

A. Ik kan daaromtrent alleen vernielden wat mij daarvan uit de literatuur bekend is. Zelf tien ik nooit in Groningen , Friesland en Zeeland geweest. Volgens deschrijvers is de .ziekte in Zeeland met vrucht bestreden; waarschijnlijk door de geïsoleerde positie van die provincie. Wat Groningen betreft, de heer Billroth zegt in zijn werkje dat de veestapel in Groningen door het invoeren van Friesch vee veel geleden heeft; maar dat daarna in Groningen een vrij streng quarantaine-stelsel is toegepast en men zich daarvoor groote inspanning getroost heeft.

51. V. Zijt gij van oordeel dat het quarantaine-stelsel daar een voldoenden waarborg oplevert? Of meent gij dat verschillende maatregelen tot wering van het kwaad moeten worden aangewend ?

-1. Ik zou van oordeel zijn, dat alles moet worden aan gewend wat maar tot het doel kan leiden.

In het algemeen is het in eene zaak als deze, dunkt mij, beter te veel te doen dan te weinig.

52. V. Is u ook bekend of de eigenschappen, de aard en de zamenstelling van den bodem op de verspreiding van invloed zijn?

.1. De geschiedenis van de invasie antwoordt: neen* Gaat men haar na, dan ziet men, dat de ziekte omtrent het jaar 1833 uit Duitschland naar hier is overgebragt, en zich zoo ongeveer in evenredigheid met de toenmaals bestaande middelen van vervoer, heeft verspreid, zoowel over zand- als over kleistreken. Wij zijn hier echter op een zeer duister gebied, maar mijns inziens hangt de verspreiding meer af van de middelen van verkeer, dan van de eigenaardigheden van den bodem.

53. De heer Wybenga; Gij spreekt van 1S33. .Maar is u ook bekend, of in het laatst der vorige, of in bet begin dezer eeuw de zoogenaamde lorgziektereeds bestaan beeft?

A. De oude literatuur omtrent deze zaak is mij niet bekend. Komt echter in oudere werken eene dergelijke ziekte voor, dan moet men zeer voorzigtig zijn in het besluiten tot de identiteit met de longziekte. Slechts zelden is in de literatuur de beschrijving eener ziekte zoo plastisch als bijv. bij Thucvdidks, uit wien zeker blijkt, dat te Athene de pest geheerscht heeft.

54. De heer «lc .fongc: üp dit gebied schijnt een complicatie van verschijnselen te bestaan. Althans tuberculose of parelziekteen longziekte komen dikwijls gezamenlijk voor, zoo als ik in een Duitsch werk heb gelezen.

Nu zou ik wenschen te weten of die genoemde ziekte-vormen gemakkelijk te onderscheiden zijn?

A. Bedoelt gij bij het levend rund of bij het lijk?

55. T. Mijne vraag doelt op de diagnose van die ziekte-vormen bij levende runderen.

A. Bij levende runderen is de parelziekte moeijelijk t« diagnostiseren: soms is het bijna onmogelijk. Er zijn gevallen waarin het beest er welgedaan uitziet, terwijl men later tot zijne groote verbazing ontwaart dat het de parelziekte heeft. Vooral in den aanvang der ziekte is de diagnose bezwarend. 15ij lijkopening komt men echter altijd tot zekerheid.

5(5. T. Ik was in de meening dat men door physisch onderzoek, van de borstholte bijvoorbeeld, wel kan weten of men met tuberculose of met longziekte heeft te doen. Dat schijnt dus niet het geval te zijn?

A. Op die wijze kan men zich wel van het bestaan van de longziekte overtuigen . doch niet van dat der parelziekte, die, zoo als ik zeide, vooral in den aanvang niet te constateren is.

57. De Voorzitter : Hebt gij ons nog iets mede te deelen?

A. Neen. Mijnheer de President.

M. Gili.avky. K. dk Jonu.

wvbexga.

schei-el.

Beoham.

oe Jonge.

Verhoor van den heer !•. C. IValnia

58. De Tooiseitter: Wilt de goedheid hebben om uw naam, uwe voornamen, uw beroep en uwe woonplaats o]) te geven.

.1. I'leteh i'oknelis Wai.ma , landbouwer eu veehouder te Oppeiiliuizeu (gemeente Wijmbritseradeel).

09. I'. Gij helit de vragen ontvangen betrekkelijk de besmettelijke longziekte ouder het rundvee. Ik zal u, in de eerste plaats, verzoeken mij te willen mededeelen of in uw district of uwe gemeente de longziekte ook gebeerscht heeft ?

A. In mijne omgeving had de ziekte sedert drie maanden niet gebeerscht ; maar sedert eene maand heeft zich in het dorp Loënga een geval van longziekte voorgedaan.

(50 T. Is het aangetaste dier dadelijk afgemaakt en heeft zich de ziekte bij dat ééne rund tot nu toe bepaald ?

.1. Ja.

til. J'. Hoe groot was dat beslag V

.1. Vijf en twintig a dertig beesten, maar de koppel waarin de ziekte is uitgebroken , was 9 iï 10 stuks.

(i'i. !'. Heeft in de gemeente Wijnbritseradeel de longziekte in hooge mate gebeerscht ?

.1, Vroeger ja.

(Ki. 1'. Kan men ook nagaan op welke wijze de ziekte s overgebragt, door aankoop van vee van elders, het bezoeken van besmette koppels of stallen. of op eenige andere wi jze ?

Wat is u daarvan bekend V

A. Nadat de ziekte in Wijmbritseradeel van 1848 tot 1858 op eene vreeselijke wijze bad gewoed, is in 18(51} onder Wolsum de ziekte op nieuw uitgebroken , zonder dat men de oorzaak heeft kunnen opsporen. Hij honderden zijn de dieren toen aangetast in de gemeenten Wijinbrit-sêra'leel . Bolsward, Wonseradeel. ja zelfs in Doniawerstal en elders, lüj bet beslag vee dat toen is aangetast, ging de ziekte — zoover men dat kan nagaan — van het eene rund op het andere over. zoolang tot de geheele koppel doorgeziekt was.

Door aankoop van elders is de ziekte toen niet overgebragt, wel in ('^!it voorjaar. Ken beslag vee was in October verdacht verklaard ; in Januarij werden de dieren weder gezond verklaard en in Miart verkocht, en ik weet niet beter of er zijn later nog 15 of 1(5 dieren uit dat beslag aangetast.

(54. V. Als ik u goed begrijp, is het eerste geval in uwe gemeente voorgekomen, zonder dat men daarvan de oorzaak kan opsponn. Dat ge' al beeft treurige gevolgen gehad, en nu is er een geval geweest op een stal waar men in October de longziekte iiad gebad, waarop in Januarij de gezondverklarhig was gevolgd. Hij openbare verkooping zijn de runderen van dien stal verkocht en heinde en ver weggevoerd . en hebben zij de ziekte weder elders overgebragt. Zijt gij Ick.'ud met den juisten datum waarop de longziekte'op den 1 mitsten stal is uitgebroken?

A. Neen; maar wel weet ik, dat bet langer dan drie maanden na het eerste uitbreken der longziekte geweest is.

65. De heer Kegram : Zoudt ge dus denken dat het raadzaam zou zijn, bij den tegenwoordigen stand der longziekte in Friesland, alles af te maken opdat de ziekte niet verder verspreid worde?

A. Het is bet eenige middel, geloof ik, dat ons in Friesland van de ziekte verlossen kan, ofschoon ik het zelf wel ondervonden heb, dat een rund de ziekte kreeg en dat er geen verdere gevolgen van kwamen.

(5(5. De Voorzilter: Wij gaan thans over tot de Iste vraag van punt 2; Is bet aantal districts-veeartsen en hunne plaatsvervangers voldoende, en zijn de districten behoorlijk ingedeeld?

.1. Ik geloof dat de districten veel te groot zijn. De distriets-veearts, althans bij ons, stelt er prijs op zelt te onderzoeken, gelijk ook behoort; maar omdat hij geen tijd heeft of om andere redenen, verloopt er te veel tijd, zoodat er voorbeelden zijn, dat er 3 of 4 dagen na de aangifte nog geen onderzoek had plaats gehad. Ik meen dus, dat men gerust kan zeggen, dat de districten te groot en niet goed ingedeeld zijn, of men zou meer inagt aan de plaatsvervangers moeten geven; anders kan het nietgoedgaan.

(57. V. De tweede vraag is: Is met het oog op het aan hunne zorg toevertrouwde district, hunne plaats van vestiging de meest gewenschte ?

J. Ja. Leeuwarden als middenpunt van den grooten veestapel, is, naar ik meen, de gewenschte plaats.

(58. V. De derde vraag is: was de medewerking der burgemeesters tot bereiking van het doel der wetten en verordeningen altijd voldoende? Is het mogelijk dat de zorg en bet toezigt, hun opgedragen, behoorlijk door hen worden uitgeoefend ?

.1. Zij werken zooveel mogelijk mede.

(ü). J. De vierde vraag betreft u minder. De vijfde luidt : in boe verre wordt door de districts-veeartsen aan hunne bij art. 9 der wet van 1870 nader omschreven roeping voldaan? Bezoeken zij regelmatig de veemarkten en de plaatsen, waar openbare vcrkoopingen van vee gehouden worden? Gelasten zij de inbeslagnemingen afzondering van aldaar aanwezig ziek vee? Wordt art. 6 der wet met opzigt tot het opmaken van proces-verbaal wegens overtreding der wetten en verordeningen naar eisch door hen toegepast?

Nu hebt gij straks gezegd, dat de distriets-veearts er niel altijd tij lig genoeg bij kan komen. Maar later zal blijken dat niet altijd behoorlijk aangifte geschiedt. Is het u nu bekend, dat de districts-veeartsen voldoen aan hunne verpligting om proces-verbaal op temaken?

A. Ik geloof dat zij hunne taak zoo veel mogelijk naar behooren vervullen. Maar, ik herhaal het, de afstanden zijn te groot. Daarbij moeten zij ook de veemarkten bezoeken. Maar ook onder do veehouders kan bijkans geen overtreding plaats vindon, of het moest zijn uit onkunde. In zeer enkele gevallen echter wordt proces-verbaal opgemaakt wegens opzettelijke overtreding der wet.

70. De heer Kcgrani: Als ik u goed begrepen heb, dan kunnen de districts-veeartsen de veemarkten niet bezoeken, omdat zij er den tijd niet voor hebben. Als men let op de groote veemarkten te Leeuwarden en te Sneek, dan is dat een onbegonnen werk. Gij acht dus. met het oog op de afstanden, het getal districts-veeartsen te klein?

A. Ja, Mijnbeer.

71. De VoorKltter: Het eerste gedeelte van de zesde vraag luidt: Welke zijn, naar uw oordeel, de eerste ken-teekenen of verschijnselen van longziekte bij bet rundvee? Zijn die eerste kenteekenen van die van andere ziekten gemakkelijk te onderscheiden?

A. In den r; gel zijn bij het mnd lusteloosheid, weinig eetlust, het laten hangen van bet hoofd als bet staat. en het liggen in eene houding om de long zoo veel mogelijk vrij te houden, vrij zekere verschijnselen.

Maar men heeft ook dezelfde verschijnselen bij verstopping en het vatten van koude, namelijk: lusteloosheid en geen eetlust, en het dadelijk weg zijn van de melk.

Na verloop van een paar dagen, kan men ecliter, wanneer men eenige ervaring heeft, gemakkelijk zien of het rund longziek is of niet.

.Men zegt ook dat bij de zieke runderen eene zekere zaging bij de ademhaling plaats heeft, doch dit doet zicii ook voor bij gezonde runderen.

Met een weinig praktijk kan men evenwel dadelijk bespeuren , of er aangroeijing van de long aan het ribvlies plaats heeft.

72. F. Gij hebt gezegd dat de eerste kenteekenen dei-ziekte gemakkelijk te onderkennen zijn?

A. Ja, in zekere mate; het is mij echter wel twee ü driemalen gebeurd, dat ik den veearts liet onthie len, omdat ik mij niet in gevaar wilde stellen, en dat dun de veearts verklaarde, dat het rund kou gevat had, terwijl liet toch aan de longziekte leed.

73. De heer de Jonge; Behoort ook onder de verschijnselen, die gij opgemerkt hebt, dat terwijl in den tijd dat er geen vliegen zijn, een gezond heest den staart stil houdt, een door longziekte aangetast beest gedurig met den staart slaat? Ik doe die vraag, op grond dat een geroutineerd veehandelaar mij onder de eerste ziekteverschijnselen ook het door mij genoemde, als dikwerf voorkomende, opgaf.

A. Ik heb tusschen de 70 en 80 koeijen, maar dat heb ik nooit opgemerkt.

74. De heer Besrani: Gij meent dus, dat het gemakkelijk genoeg is om te onderscheiden, of een rund aangetast is of niet, en als de aangifte nagelaten wordt. dit meer te wijten is aan onwil dan aan achteloosheid of onbekendheid met de verschijnselen?

A. Ja, men kan zeer spoedig het bestaan van ziekte ontdekken, en dan' is het altoos wenschelijk dat er een spoedig onderzoek plaats heeft.

7.). De Voorzitter: Bestaan er redenen om te vermoeden dat dikwijls ziektegevallen verzwegen worden?

A. In zeker opzigt ja. Een veehouder verzwij gt het in de hoop op herstel, eenvoudig omdat de schadeloosstelling, de halve waarde van het afgemaakte vee, te gering is.

In den regel houden de boeren het zoo lang stil tot dat zij er zoo goed als zeker van zijn dat het longziekte is en de toestand min of meer hopeloos wordt.

76. F. Naar aanleiding van dit antwoord, moet ik u nog eene vraag doen. Wanneer de districts-veearts nu komt, kan dan terstond de overtuiging zicli bij hem vestigen, dat de veehouder te laat aangifte gedaan heeft. Geeft de district-veearts dit dan aan den burgemeester op en wordt er proces-verbaal opgemaakt?

A. Dat is moeijelijk, omdat men niet kan nagaan of er al dan niet te Lang is gewacht geworden. De loop der ziekte is daartoe te verschillend. Soms is een beest in twee dagen ziek en dood, dan weder verloopen er veertien dagen eer men zekerheid heeft. De Rijksveearts kan dus geen proces-verbaal wegens te late aangifte opmaken.

Naderhand, bij de opening van het lijk, blijkt het natuurlijk. Ik heb beesten zien afmaken, waar men uitwendig niets aan bemerken kon, terwijl de longen tocli bovenmatig groot bleken. De kenteekenen der ziekte zijn soms zeer' bedriegelijk.

77. V. De oorzaak van de late aangifte is dus deze: dat de 1 toeren geene volledige schadeloosstelling ontvangen ?.

A. Ja.

78. V. quot;Wordt het vee in den regel onverwijld afgezonderd ?

A. In vele gevallen reeds vóór de aangifte, maar na de aangifte altijd onmiddellijk

79. V. Dus tegen de afzondering heeft men geen bezwaar ?

A. Neen, als het geval er toe ligt, dan zondert men af, ten einde moeijelijkheden te voorkomen,

80. V. Bestaat er goede gelegenheid tot afzondering?

A. In Friesland is die gelegenheid gebrekkig. Schuur en stal zijn daar in den regel onder één dak , en het vee dat afgezonderd moet worden, gaat uit den stal in de schuur; dus blijft het onder hetzelfde dak, omdat men geene andere gelegenheid heeft.

N*. 3a. 2.

81. V. Zou het wenschelijk zijn dat daaromtrent betere maatregelen werden voorgeschreven?

A. Wenschelijk is het, maar de uitvoering is moeijelijk, omdat men gevaar loopt van het eene op het andere struikelblok te stooten. Het ware echter ongetwijfeld wenschelijk dat ieder veehouder zorgde voor voldoende localiteit tot afzondering, zoo in den winter als des zomers.

82. V. Wordt er voldoend toezigt gehouden op het aangetaste vee, opdat het niet in aanraking kome met het gezonde vee?

A. Ja, daarop wordt zeer naauwkeurig gelet.

83. V. Wie oefent dit toezigt uit?

A. De districtsveearts of de gemeenteveldwachters.

84. V. Wordt het zieke vee onmiddellijk na de aangifte afgemaakt?

A. Ja, nog denzelfden dag van het onderzoek, of bij aangifte in den laten avond den volgenden ochtend vroegtijdig.

83. V. Waar geschiedt die afmaking?

A. Doorgaans op het erf in de open lucht, doch niet zelden in het bijzijn van vele personen, die dan de besmetting overbrengen.

86. V. Gij geeft dus een toestemmend antwoord op punt 12, luidende: «Heeft het bij art. 16 der wet van 1870 voorgeschreven onderzoek van den districtsveearts of van zijnen plaatsvervanger in den regel onverwijld na het doen der aangifte plaats? En worden door dezen steeds met den noodigen spoed de noodzakelijke maatregelen ter voorkoming van besmetting voorgeschreven en bevorderd?

A. Ja, daarop heb ik geene aanmerkingen. Dit alles gaat gewoonlijk goed en geregeld.

87. De heer Bcgram: In verband met uwe mede-deeling dat er te weinig districts-veeartsen zijn, veroorloof ik mij de vraag of door dat gebrek niet wordt teweeg gebragt dat het onderzoek te laat plaats heeft?

A. Ja, het onderzoek van den veearts of van zijn plaatsvervanger geschiedt vaak te laat, maar wanneer liet onderzoek eenmaal heeft plaats gehad, dan volgen de overige maatregelen spoedig en geregeld. De taxateur komt terstond en de slager staat gewoonlijk reeds gereed om het dier af te maken.

88. De VoonKter: Indien van een koppel vee liet eerst besmette rund werd afgemaakt en de overige verdacht werden verklaard , maar dan later tot het afmaken van den geheelen koppel werd overgegaan, verzekerde men zich dan of onder die verdachte runderen zich ook aangetaste bevonden, opdat men, dit zoo zijnde, met verdubbelde zorg tegen de verspreiding van besmetting zou kunnen waken?

A. Ja; eerst heeft een naauwkeurig onderzoek door den districts-veearts of zijn plaatsvervanger plaats, waarna de dieren worden gemerkt en aangeteekend. Zij mogen niet vervoerd worden. Die dubbele voorzorg acht ik overbodig. Het hoofddoel van het onderzoek betreft de geheele of gedeeltelijke schadevergoeding.

81). V. Hoe wordt gehandeld met den verkoop van het vleesch dor afgemaakte runderen ?

A. Dat gaat niet goed; in den regel wordt het vleesch verkocht. De zorg tegen het overbrengen der smetstof is vaak veel te gering; het vleesch en de huiden worden langs wegen en vaarten vervoerd, dikwijls langs koppels vee, zonder dat er in het minst op gelet wordt. De afval wordt in den grond begraven , na met ongebluschte kalk bestrooid te zijn geworden; maar ik betwijfel of dit laatste wel altijd plaats vindt.

90. F. Wenscht gij dus daaromtrent beter toezigt?

A. Ik zou een anderen maatregel verlangen. Werd het mij gevraagd, ik zou den Minister in overweging geven al het afgekeurde in den grond te doen begraven, en het goedgekeurde in vaatjes te laten kuipen en naar elders vervoeren , zonder dat gevaar voor besmetting ontsta. Men komt bij ons vleesch koopen uit Amsterdam, dat naar de kazernes wordt gevoerd. De Minister van Binnenlandsche Zaken zou met zijn ambtgenoot voor Oorlog in overleg kunnen treden om dat goedgekeurde vleesch voor de militairen aan te koopen. Nu wordt veel vleesch van longziek vee verkocht en geleverd.

91. V. Meent gij dat het vervoer van longziek vleesch de besmetting bevordert ?

A. Dat durf ik niet verklaren, wel het vervoer der huiden. Er zijn voorbeelden van, dat in Groningen huiden werden gebragt in een stal, en dat weken daarna de longziekte daar.uitbrak. Omtrent het bloed heb ik geen voldoende gronden om mij daarover uit te laten, — wel aangaande het vleesch : ik kan het ruiken of dit afkomstig is van longziek vee.

92. V. Men acht het vleesch onschadelijk voor de gezondheid; meent gij nu dat het voldoende is maatregelen te nemen om het vleesch van afgemaakte dieren onmiddellijk in goed gesloten vaatjes te vervoeren naar de plaats van bestemming?

A. Ja; maar zij die met het afmaken belast worden, gaan daarmede te ruw te werk. Arbeiders enslagters zijn met bloed bespat en verwijderen zich in dien toestand. Het heet wel dat zij ontsmet worden, maar dat laat veel te wenschen over. Ik zou het veel beter achten indien men gelastte, dat die slagers voor zulk eene gelegenheid een linnen pakje aantrokken, dat later ook in den grond gestoken werd om alle besmetting te voorkomen.

Ik zelf heb op mijn stal daarvan eenmaal al het nadeel ondervonden. In mijne betrekking van sub-ontvanger der accijnsen, trad in het voorjaar van IN.V7 de zoon van een slager bij mij binnen om een accijnsbiljet te halen. Toen ik zijn biljet schreef, had ik geene zieke koeijen, en vier weken daarna had ik longziekte op stal. Al was nu ook de jonge slager doornat, want het stortregende, toch ben ik overtuigd dat door zijne komst besmetting heeft plaats gehad. Hij had zich namelijk in den stal tusschen een paar runderen geplaatst , waarvan er één ziek werd. Zestien dagen daarna kon de veearts verklaren dat het longziekte was. Sedert dien tijd ben ik zoo vreesachtig voor de slagers, dat geen hunner ooit in mijne stal wordt toegelaten.

93. V. Gij zoudt het dus wenschelijk achten, dat de plaats waar dat rund geslagt wordt, ontsmet wierd V Wordt dit echter niet gedaan?

A. Er wordt niet genoeg op gelet. De zorg voor de ontsmetting wordt overgelaten aan een politie-dienaar.

94. V. Gij acht dus dat toezigt onvoldoende?

A. Ja.

De Voorzitter: Wenscht do heer Begram nog eene vraag te doen?

De heer BeKrani: Ik vind de antwoorden van den getuige zoo duidelijk, dat ik er niets bij te voegen heb. De huiden worden niet ontsmet; er wordt te ligtvaardig te werk gegaan met den verkoop daarvan, want het zal daarbij wel gebeuren dat zij de smetstof verspreiden.

A. Ik ga van het beginsel uit dat een beest dat volkomen gezond is , maar in de nabijheid van aangetast vee is geweest, de ziekte kan verspreiden, daar het haar van de huid smetstof in zich bevat. Ik meen duidelijke bewijzen daarvan te hebben gehad op mijn eigen boerderij.

9igt;. De heer Schrpel: Als de smetstof zoo ligt wordt overgebragt, kunnen dan ook de veeartsen in hunne kleèren de besmetting verspreiden ?

A. In de laatste jaren zie ik ze doorgaans in regenjassen gekleed, die eerst zijn natgemaakt met carbolzuur, zoodat er uitwendig niets aan kan blijven hangen.

96. De heer Begram: U zegt dat er door de veldwachters toezigt wordt gehouden. Zou dat anders moeten plaats vinden ?

A. Ik geloof dat het toezigt best aan de veldwachters toevertrouwd kan worden, maar de instructien zouden wat krasser moeten zijn. Men laat ze nu vaak vleesch ver-koopen, en dan deelen ze wel eens met de slagers. Het moeten zelfstandige personen zijn, en de reglementen en besluiten moeten gehandhaafd worden. Laat men ze liever een weinig meer loon geven, want de belooning is wel wat schraal, dan zouden ze beter hun pligt volbrengen. Dan zou voorkomen worden dat men zegt, zoo als men nu wel eens hoort: ja, de veldwachter heeft er een paar gulden aan verdiend! Men moet streng verbieden dat zé in eenige overeenkomst met de koopers treden.

97. De heer Wybenga : Vroeger was het in eene, mij bekende, gemeente in Friesland, waar de longziekte hevig heerschte, de gewoonte om de huiden in te zouten en terstond naar de looijerij te zenden. Gebeurt dat nu niet meer?

A. Wanneer zij gekorven worden , worden zij met onge-blnschte kalk bestrooid. Destijds werden de huiden dadelijk naar de looijerij gezonden , maar thans worden zij met het vleesch verkocht. Eu dat is mijn bezwaar. Wanneer de veeartsen, die de afmaking gelasten , ook zorgden dat de huiden dadelijk naar de looijerij gingen , had ik veel minder tegen de tegenwoordige wijze van handelen,

98. V. Het is u dus bekend dat de huiden toen niet verkocht werden , en nu wel ?

A. Ja.

99. De Voorzitter: De waarde van het vee ter afmaking bestemd wordt beoordeeld volgens de wet, naar den toestand waarin het zich bevindt op het oogenblik dat de burgemeester tot onteigening overgaat. Wordt dat voorschrift bij u opgevolgd, of is de waardering in den regel gelijk aan die van de waarde van het gezonde vee ?

A. Gelijk aan de waarde van het gezonde vee.

100. V. Zou het naar uw oordeel niet wenschelijk zijn dat men zich strenger hield aan de bepaling der wet, die wil dat de prijs van het rund berekend wordt naar den toestand waarin het zich bevindt op het oogenblik dat het in het bezit van den burgemeester overgaat?

A. Zeer zeker; maar aan wien ligt de schuld als aan deze bepaling niet de hand wordt gehouden? De districtsveearts laat zich soms drie, vier, vijf dagen wachten. De •schade veroorzaakt door de nalatigheid van den veearts, zou dan ten laste van den boer komen.

101. V. Geschiedt de betaling op tijd ?

A. Ja, bij ons gaat dit zeer goed.

102. V. Volgens art. 19 der wet van 1870, in verband met het Koninklijk besluit van 30 October 1872 (Staats-Nad nquot;. 105), moet aangetast, verdacht of hersteld vee van een merkteeken worden voorzien, dat, als het vee opgehouden heeft verdacht te zijn, onkenbaar moet worden gemaakt.

Waarin bestaat dat merkteeken ? Is het voor iedereen duidelijk zigtbaar?

A. Dit merk bestaat uit eene V- (verdacht) geknipt in het haar op het kruis van het beest. Bij de gezondver-klaring wordt dit merk door een G. (gezond) vervangen. Het merk is in den regel duidelijk zigtbaar, want wordt het teeken onduidelijk, dan zorgt de opzigter, dat het vernieuwd wordt.

103. y. Welke opzigter is daarmede belast V

A. De buitengewone opzigter over het zieke vee.

104. V. Die zijn niet altijd ter plaatse aanwezig. Wie belast zich dan met het merken?

A. Hen dienaar vau de politie knipt het merk met den districts-veearts of voor hem. Later komt dan de opzigter voor het longzieke of verdachte vee, die, naar den toestand is, het merk langer of korter moet onderhouden.

105. F. Zijt gij niet van oordeel dat het merk op de hoorns de voorkeur verdient ?

A. Dit zou goed zijn als het merk er later weêr kon afgenomen worden.

106. F. Men zou dan bijv. bij de verdachtverklaring op de linker hoorn kunnen branden eene F. (verdacht) en bij het einde van dat tijdperk op de andere hoorn te plaatsen de letter O. (ontsmet.) Dat zou mijns inziens de voorkeur veriienen, daar het merken met de schaar zoo ligt vernietigbaar is, vooral wannaer dit geschiedt in het voorjaar bij de gladharige Friesche koeijen.

A. Ik herinner mij nog dat er bij de invoering van het eerste provinciale reglement groote tegenstand heeft bestaan tegen het merken en branden. Sedert is er echter zooveel veranderd dat men er thans gerust toe kan overgaan om de hoorns een brandmerk voor besmetting en ontsmetting te geven. Later tocli heeft zulk een gemerkt beest nog grooter waarde dan een ander dat altijd gezond is geweest, ook het kalf van een uitgeziekt beest is minder vatbaar voor de longziekte.

Als maatregel van voorzigtigheid zou ik derhalve willen adviseren tot het doen branden op een der hoorns bijv. de letter F., terwijl als het beest genezen is op den anderen hoorn een O. geplaatst zou kunnen worden.

107. F. Zou die maatregel aanbevelenswaardig zijn met betrekking tot het vervoer en aan de markt brengen van verdacht vee?

A. Ja, het branden zou altijd iets voor hebben, want er blijft altijd iets van over.

108. F. Gebeurt het dat verdacht vee of vee in de door den Minister van Binnenlandsche Zaken aangewezen streken, vervoerd of naar de slagtbank gebragt wordt zonder aangifte aan den burgemeester of zonder vervoerbiljet (Koninklijk besluit van 28 February 1877, Staatsblad n⁰.2'j)?

A. Neen, als zulks geselliedt, dan gebeurt het altijd met toestemming van den burgemeester. Vroeger mogen er in dit opzigt misbruiken hebben plaats gehad, doch thans heeft dit opgehouden.

10!). F. Heeft liet slagten van verdacht vee wel eens plaats op den stal, waar het zich bevindt ?

A. Bij mijn weten niet. Wel gebeurt dit soms in de schuur.

110. F. Worden op de stallen de ledige plaatsen van zoodanige geslagte of vervoerde runderen spoedig door andere, gezonde aangevuld?

A. Ja, wel met eigen verdacht vee, doch niet met vee van elders. De veehouders wachten er zich voor om hunne stallen in gevaar te brengen en zich schade te berokkenen, want de ondervinding leert toch dat nieuw vee op een uitgeziekten stal gevaarlijker is dan het eigen vee.

111. F- Dus naar uw oordeel is de boer voorzigtig met vee te koopen, omdat hij dit in zijn nadeel acht?

A. In den regel wacht hij een half jaar vóór dat het vee met elkander vermengd wordt.

112. F. Is het uitvoerbaar om op de stallen of op de weiden, waar rundvee wordt vet gemest, voldoende toezigt te houden, zoodat dadelijk bij het ontstaan der longziekte aangifte worde gedaan en geen vervoer van aangetaste of verdachte runderen geschiede?

A. Dat zou zeer moeijelijk wezen. Bij ons is evenwel, voor zoover mij bekend, geen misbruik gemaakt van het gebrek aan toezigt. Toezigt kan evenwel gehouden worden, zooals in de laatste jaren geschied is, door buitengewone opzigters. Deze moeten overal inspecteren ; en als zij deskundigen zijn, is het voor hen niet moeijelijk om het zieke vee van het gezonde te onderscheiden.

113. F. Het is u zeker bekend dat de Regering somtijds den maatregel heeft genomen om een geheelen kring besmet te verklaren. Dan is de uit- en invoer van verschillende artikelen in dien kring niet geoorloofd. Waren de middelen, die aangewend waren om dit te beletten, naar uw oordeel voldoende?

A. Ja, er werd goed het oog op gehouden, en wanneer er vervoer plaats moest hebben, dan ging dit met toestemming van den veearts en van den burgemeester. Omstreeks drie jaren geleden hebben wij bij ons ook dien kring gehad, en wanneer liet vee vervoerd moest worden naar de plaats, waar men het slagtte, dan geschiedde het onder geleide van de politie.

114. F. Waren die maatregelen niet te drukkend?

A. Neen, het kostte een gulden voor politietoezigt.

115. F. Naar aanleiding van dien maatregel is de Minister er toe overgegaan om veeopzigters aan tu stellen, die belast waren met het opschrijven en nomineren van al het rundvee. Is die maatregel bij u ook toegepast?

A. Ja.

116. F. Op' wiens voordragt waren die opzigters benoemd?

A. Dat is mij onbekend. Ik weet wel dat de keuze niet altijd even gelukkig geweest is, en dat die opzigters niet altijd genoegzame kunde bezitten. Maar het is mij onbekend of de benoeming door den Minister geschiedde, dan wel of men hem een voordragt deed.

117. F. Naar uw oordeel dus zijn die opzigters inden regel niet de geschikte personen geweest voor den werkkring, die hun was aangewezen?

A. Neen.

118. F. Dat lag, gelijk gij zegt, aan hunne onkunde. Maar lag het ook misschien niet aan te schrale bezoldiging?

A. Neen, dat niet; zij kregen f 80 in de maand en waren dus ruim bezoldigd. Ik heb wel eens gezegd dat zij hun geld te gemakkelijk verdienden en er niet genoeg voor deden. Zij moesten meer werk doen en konden voor f 80 's maands wel dagelijks in liet veld komen. Dat heeft veel te wenschen overgelaten.

119. F. Kwamen die veeopzigters, belast met het houden der lijsten, ook van tijd tot tijd in aanraking met het gezonde vee?

A. Neen; wanneer er een ziekestal was, kwam daar in den laatsten tijd een afzonderlijk opzigter die met het zieke vee belast was. De Maatschappij van Landbouw, waarvan ik hoofdbestuurder ben, heeft zoo sterk bij den Minister aangedrongen, dat men voor het zieke vee een afzonderlijken opzigter verkregen heeft. Twee opzi gters waren voor het gezonde vee aangesteld; en zoodra er een verdacht beest was , mogten zij daar niet bijkomen. Wij hebben daar zoo sterk op aangedrongen, want de veehouders kregen zelf proces-ver baal.

120. F. Zijn u voorbeelden bekend, dat het aanleiding heeft gegeven tot verzet?

A. Er is geen proces geweest, maar het heeft wel moeite veroorzaakt.

121. V. Hetgeen gij zegt komt dus hierop neder, dat, niettegenstaande er in uwe gemeente twee opzigters waren voor het tnezigt op het gezonde vee en een voor het toe-zigt op verdacht vee, het tocli nog onvoldoende was, ten gevolge van ongeschiktheid van de personen die er mede belast waren?

A. Ja.

122. 1'. Ha l de ontsmetting der stallen geregeld plaats?

A. Ja.

123. V. En was de wijze van ontsmetting naar uw oordeel goed, eenvoudig en niet kostbaar?

A. De stallen werden met kokend water uitgebroeid en met carbolzuur besproeid; dat was zeer voldoende. Ik weet ook geen geval, sedert de afmaking bij ons heeft plaats gebild, dat op zoodanigen stnl weder een beest is aangetast; wel voor eenige jaren, toen de Regering een maatregel had genomen die later onvoldoende bleek. Maar thans wordt er zoo op gelet dat er niets op aan te merken is.

124. De heer Bograni: Wie bestuurt dat, de veearts of de burgemeester?

A. De veearts geeft den last, maar hij wordt bijgestaan door de politie.

125. V. Dus door den veldwachter. Daar komt het immers op neder?

A. Ju.

12(). (Tij hebt medegedeeld dat de veeopzigters behoorlijk bezoldigd worden; f 80 in de maand is voor die menschen niet gering. Maar zijn zij onafhankelijk genoeg tegenover de veehouders? Ge weet, er zijn zoovele belangen waarmede zij in aanraking kunnen komen. Zijn zij niet beëedigd ?

A. Ik geloof het wel.

127. I'. Maar zij hebben geen zuiveringseed afgelegd ?

A. Dat is zoo.

128. 1'. Ken zuiveringseed zou toch geen kwaad kunnen?

A. Volstrekt, niet. Ik heb er ook over gedacht. Mij is een voorbeeld bekend van een gepatenteerd veearts, die in de gemeente zijner inwoning met het toezigt belast was, wat minder doelmatig bleek. Zulk een persoon is op de stallen niet zoo vrij als een vreemde.

129. De heer lt;t«' Jon se: Zijn die opzigters tevens gepatenteerde veeartsen ?

A. Neen. er is slechts een enkele veearts onder. Het is ook, gelijk ik straks zeide, moeijelijk personen te vinden voor hunne taak berekend. Voor twijfelachtige gevallen is een veearts noodig. Daarom zou het veel beter wezen dat zij elders waren waar zij geen praktijk hebben.

130. De VoorzKler; Wij komen nu tot vraag III. Het is u bekend dat bij de eerste verschijning der longziekte in Friesland de strengste maatregelen zijn genomen; men heeft toen zelfs het hooi, het stroo enz. vernietigd. Later heeft men die maatregelen geschorst. Kent gij de reden daarvan? Was het alleen om finantiele bezwaren, of waren er andere redenen ?

A. Men kon het niet volhouden. De tegenstand tegen de afmaking gaf aanleiding tot oproerige bewegingen. Welligt hadden daarom Gedeputeerde Staten den moed niet door te gaan. Een tweede bezwaar was van finantielen aard. Wel stond ons provinciaal bestuur op hooger staud-punt van het algemeen en begreeji het dat met volharding eenmaal de overwinning zou worden behaald, maar

het publiek zeide: laat maar.' dood maken, gij zult het kwaad toch niet keren! Ook waren de voorschriften om besmetting te weren, zeer gering. Men had vooraf door ondervinding moeten geleerd hebben. De tegenstand echter was zeer groot, zóó zelfs dat er nog vóór eenige jaren te Sneek onaangenaamheden uit zijn voortgevloeid.

131. V. Het loslaten van die strenge maatregelen wijt gij dus aan den tegenstand en aan finantiele bezwaren?

A. Ja.

132. V. Het is u bekend dat in de provinciën Groningen en Zeeland de ziekte op verre na niet zoo gewoed heeft als bijv. in Friesland of in Noord- en Zuidholland. Kunt gij dit verschijnsel verklaren?

A. Welligt is het daaraan te wijten dat in Groningen en Zeeland strenger maatregelen zijn genomen en volgehouden. In den korten tijd dat onder het ministerie Geert-sema de afmaking plaats had in Groningen — de heer Schepel zal dit nog wel beter weten, maar ik heb ook nog al niet de commissie te Onderdendam gecorrespondeerd — heeft men die provincie schoon gemaakt en zij bleef verder nagenoeg vrij van longziekte.

In de tweede plaats is de situatie van Groningen en Friesland zeer verschillend. Friesland heeft veel van Noord-holland. De weilanden liggen er tegen elkander aan, slechts gescheiden door eene smalle sloot, zoodat wanneer de longziekte in één koppel ontstaat; ook de andere koppels aangetast worden. Dit heeft er veel toe bijgedragen om de ziekte in Friesland te verspreiden. In Groningen en Zeeland ligt er bouwland tusschen de weiden, zoodat het vee daar niet zoo in elkanders nabuurschap graast.

Dan is er nog iets dat het vee in Friesland vat!jaarder maakt. De ondervinding heeft toch geleerd dat het vee, hetwelk de meeste melk geeft, ook het ligtst door de longziekte wordt aangetast.

133. f⁷. Aangenomen dat, volgens uw oordeel, de strenge maatregelen en de verschillende ligging van het wei- en bouwland in Groningen en Zeeland, in vergelijking met Friesland en Noordholland, en de geaardheid van het vee zelf, — de natuur van het Friesche ras, — aangenomen dat dit alles eigenaardig aanleiding heeft gegeven tot de meerdere verspreiding der ziekte in Friesland, Noord- en Zuidholland, dan in Zeeland en in Groningen, dan rijst de vraag, hoe het mogelijk is, dat dezelfde middelen tot bestrijding, die én in Noordholland, èn in Friesland aangewend zijn, eene zoo verschillende uitwerking hebben gehad.

Even als in Friesland zijn , zoo als zeer juist door u is opgemerkt, in Noordholland de weilanden vlak naast elkander gelegen , en toch is de ziekte in Noordholland in betrekkelijk korten tijd overwonnen. Men heeft daar in-tusschen hot melkgevende vee, dat uit Friesland wordt aangevoerd en, in Noorholland aangefokt, ik zal niet zeggen veredeld, maar toch ook niet slechter gemaakt wordt.

Men heeft voorts in Noordholland dezelfde belangen ; het melkgevende vee is er het meest gezochte. Hoe komt het dan , dat men in Noordholland goede resultaten verkregen heeft, terwijl men die in Zuidholland en in Friesland niet heeft kunnen verkrijgen ?

A. De ondervinding leert, dat de godsdienstige rigting van de menschen daar veel toe bijdraagt. In Noordholland vindt de veearts medewerking om de ziekte te bestrijden, want daar heeft men veel vrijgeviger denkbeelden dan in Friesland en Zuidholland.

134. V. Gij zijt dus van meening dat, wanneer de boeren krachtdadig medewerken, dadelijke afmaking voldoende is om de ziekte te stuiten.

A. Onmogelijk. Ik ben van gevoelen dat het wel veel zal bijdragen , om de zaak dragelijk te houden, maar door dergelijke maatregelen wordt de longziekte niet vernietigd. Wil Nederland er van bevrijd worden , dan moet de ziekte met wortel en tak uitgeroeid worden. Wanneer men dat

niet doet, znl men eraltijil mede bezwaard blijven. Zoolang de kiem hier of daar lestaat, is de smetstot zco fijn , dat zij zich toch weder verspreiden zal.

135. F. Bus is het, volgens uw oordeel, meer aan het toeval toe te schrijven , dat in Noordholland sedert 1872 geen longziekte meer heerscht, terwijl men daar toch geen andere maatregelen heeft genomen , dan afmaking van het aangetaste vee?

A. Ik kan dat niet toestemmen. Het is geen toeval. In Noordholland heeft de bevolking een ander karakter; zij heeft daar medegewerkt, en in Friesland is dit niet gebeurd ; men staat daar in dat opzigt zeer ten achteren.

Van den eenvoudigen boer ontvangt men weinig of geen medewerking , om de ziekte te bestrijden. Dit is het verschil tusschen Noordholland en Friesland. Ook is het Friesche vee wel van een ander ras. Het Noordhollandsche is platter en gezetter en meer geschikt voor vleeschvor-ming, dan het overvloedig melkgevende vee in Friesland.

136. F. Dus de verschillende uitkomsten in Noordholland en Friesland zijn eensdeels toe te schrijven aan meerdere medewerking van den veehouder in het eerstgenoemde gewest en anderdeels aan verschil in ras?

A. Ja.

137. V. Punt 9 van vraag 111 luidt: gt;Wordt naar uw gevoelen , de ziekte alleen door besmetting verspreid, of zijn voorbeelden aan te wijzen, dat zonder eenige bekende, van buiten inwerkende of op te sporen oorzaak, de ziekte is ontstaan ? quot;

A. Bij mij slaat het vast dat ze alleen door besmetting wordt overgebragt, ofschoon men niet altijd weet aan te wijzen hoe.

138. f'. Zijn er geene ziektegevallen geweest waarvan de oorsprong niet op te sporen is ?

A. Ja.

139. V. Toen in 1843 of 1844 de longziekte voor het eerst in Friesland werd ontdekt, gebeurde dit in de woudstreken. Men schreef dit toe aan mest die over het land verspreid was.

A. Men heeft verschillende oorzaken genoemd, onder anderen ook dit, dat iemand uit Nyega in Noordholland hooi heeft gekocht en dit heimelijk in Friesland heeft ingevoerd.

Een tweede geval deed zich te Vriens voor. In het eerst wist men daarvoor geen oorzaak op te geven, maar later bleek dat het een paar kooplieden uit Holland in die s'reek waren geweest. Hetzelfde gebeurde te Warns , waar drie Hollandsche boeren waren geweest. Dergelijke oorzaken zijn vermoedelijk ook voor andere streken op te geven. Dij mij staat het vast dat de ziekte alleen door besmetting en door geene andere oorzaak wordt overgebragt.

140. V- Zouden het afwerpen van kalveren, de voeding, het drinkwater, de inrigting der stallen, enz. op de meerdere ontvankelijkheid voor de smetstof van invloed zijn ?

A. Het afwerpen van het kalf is een gevolg van de kiem der ziekte, en na het afwerpen is veelal het dier behouden en herstelt, althans zoo de ziekte niet reeds zigtbaar vorderingen heeft gemaakt. Is er geen besmetting aanwezig, dan zullen voeding en drinkwater de ziekte niet aanbrengen.

De inrigting der stallen is eene gewigtige zaak, en muffige dompige stallen zijn natuurlijk slechter dan luchtige en hooge; maar ook die inrigting zal de ziekte niet veroorzaken.

141. V. Aangenomen dat de stal de ziekte niet aanbrengt, dan zal bij toch wel de besmetting bevorderen. Strijdt daarmede niet de maatregel der Regering om in den zomer het vee op te stollen als deze réeds in den winter zoo schadelijk te achten zijn ?

N*. 35. 2.

A. Zeer zeker; maar aan den anderen kant is er meerdere r iimte in den stal na het afmaken van sommige beesten bij het uitbreken der ziekte. Het is beter een verdacht dier meer af te maken, dan liet in de ópen lucht dood en verderf om zich te laten verspreiden. Den maatregel van de opstalling heb ik steeds toegejuicht; men kan dan de menschen uit den stal weren die de smetstof zouden kunnen overdragen.

142. De heer Besrani; Is de inrigting der stallen in den laatsten tijd niet verbeterd?

.1. In zoovérre niet, dat de vorm vrij wel dezelfde is gebleven.

143. V. En vroeger had men geen longziekte; men kau dus deze niet aan de stallen toeschrijven ?

A. Neen. Thans zijn de stallen luchtiger, ruimer en hooger gebouwd. Toen ik nog een knaap was, gebood mijn vader mij stee.Is de stallen goed warm en gesloten te houden.

144. V. Gij zijt voor het opstallen gedurende den zomer; zijn dan in dat saizoen destallen niet luchtig? Houdt men dan alles digt gesloten ?

A. Des nachts is alles zoo veel mogelijk open, maar des daags moeten deuren en vensters gesloten blijven wegens de vliegen.

145. De Voor®l#lt;cr: Het beeft de aandacht getrokken , dat vooral in moerassige streken, zoo als in Noordholland en in de nabijheid van Sloten, de ziekte hevig voorttiert. Gelooft gij dus niet dat misschien die lage landen meer aanleiding geven tot besmetting van de hoogere streken V

A. Men noemt de streek rondom Sneek, waartoe ook Wijmbritseradeel liehoort, altijd een laag land, docli bel behoort tot bet vruchtbaarste land in de provincie Friesland. De lage landen in onze streek zijn zoo vruchtbaar mogelijk. Juist door de vetheid en den voordeeligen groei van het gras in onze landen ontwikkelt zich het vee zoo uitmuntend, wat fijnheid en melkgevende kracht betreft; maar ook daar vindt men het meest de longziekte.

146. F. Ik twijfel niet aan do vruchtbaarheid van het land, maar wanneer gij zelf zegt dat door dien vochtigen grond de groote massa hooi ontstaat, en ook de veredeling van het vee daarvan het gevolg is, waardoor vooral de melkgevende kracht van het rund bevorderd wordt, dan volgt daaruit dat door den aard van dien grond de besmetting wel eenigzins bevorderd wordt.

A. Ik geloof het omgekeerde: door den aard van den grond wordt het rund er vatbaarder voor, maar niet ten gevolge van de vocht. Het is een gevolg van de groote vruchtbaarheid van den grond.

147. V. Wij zijn het dus in zooverre met elkander eens dat ten gevolge der groote vruchtbaarheid de besmetting bevorderd wordt?

A. Ja.

148. V. Daardoor is ook door u antwoord gegeven op de vraag omtrent de rassen.

A. Ja; zekere rassen en familien uit die rassen zijn er veel vatbaarder voor dan anderen.

149. De heer de Jonge: Gij meent dus dat het gras hetwelk daar groeit, vatbaarder maakt voor de longziekte ?

A. Ja, want dat gras mankt het vee fijn, en het fijnste vee is het vatbaarste voor de longziekte.

150. V. Welke waarde wordt door u aan de inenting¹ gehecht?

A. Ik hen een van de grootste voorstanders van de inenting geweest en heb ze twee sx drie malen in mijne stallen toegepast, en wel niet gunstige resultaten. Ook de statistiek in de gemeente Baarderadeel levert, van 1848 tot 1859 , gunstige resultaten. Of men nu later met minder zorg met de inenting te werk ging of dat men het op andere wijze deed weet ik niet, maar later heb ik de ondervinding gekregen dat men met de inenting de longziekte op de stallen brengen kan. En aldus is het middel even ernstig als de kwaal. Ik heb het opgemerkt bij goede vrienden van mij. Wetenschappelijke mannen hebben daar de inenting toegepast; en wanneer men niet vertrouwen kan op de inenting van wetenschappelijke mannen, zou ik de inenting van de gepatenteerde veeartsen in liet geheel moeten ontraden. Er komt nog bij dat in de laatste jaren gebleken is dat de ziekte er zich in het geheel niet om bekommert of het vee ingeënt is geweest of niet. Ik herhaal het, twee ii drie malen heb ik de inenting toegepast met gunstig resultaat, na vier of vijf weken had ik geen ziek vee meer, maar de ziekte kan ontstaan door de inenting, en daarom betwijfel ik de goede uitkomsten.

151. V. Dus verdient volgens u de inenting geen aanbeveling en is zij zeer gevaarlijk?

A. Zeer juist, zij kan gevaarlijk zijn. Het blijkt ook uit de brochure van van Luox.

152. De heer Be gram: Waren er meer die met goed succes ten uwent ingeënt hebben?

A. Ja. De verpligte inenting van de veeverzekeringsmaatschappij van Haskerland en Baarderadeel geeft blijkens de statistiek daarvan eene gunstige verhouding. Daarom was ik, zoo als ik zeide, er eerst voor, en is sinds mijn vertrouwen wel wat geschokt.

153. V. Heeft men niet kunnen ontdekken of er ook bijzondere omstandigheden bij inentingen hebben plaats gehad; of de tijd waarop, de personen waardoor en de stof waarmede is ingeënt, goed gekozen waren?

A. Neen, ik durf niet beslissen of het verspreiden van de ziekte het gevolg geweest is van het roekeloos omgaan met de stof.

Ik ben geen kenner in dat opzigt; maar mijns inziens moest een man ais van Sta , die met de kunstbewerking belast was, dit geweten hebben.

154. V. Lieten vroeger sommigen in Friesland hun vee inenten, ook al heerschte de ziekte niet ?

A. Ja, in Baarderadeel; en ook enkelen bij ons. Bij ons gebeurde het alleen als de longziekte in de nabijheid was.

155. V- Wordt het nu geheel nagelaten?

A. Ja, er wordt niet meer ingeënt.

156. De Vooralller; Acht gij anders de staart het ligchaamsdeel het best voor de inenting geschikt?

A. Ja, ik zou daarvoor geen beter ligchoamsdeel weten aan te wijzen.

157. V. Heeft de praktijk u ook een ig geschikt middel aangewezen om de longziekte te weren?

A. De praktijk heeft mij alleen geleerd zorgvuldig op te passen dat geen besmet vee met het gezonde in aanraking komt. Ik zorg daarom dat mijne stallen gesloten zijn, zoodat er niemand inkomt, die ik er niet verkies te zien. Het strooijen van karbolzuur, het ingeven van zwavelzuur of andere middeltjes, heeft mijns inziens niets te beteekenen.

158. De heer Wybenga: In Wijmbritseradeel heeft de longziekte veel geheerscht. Zijn u ook enkele streken bekend waar die ziekte nooit is geweest?

A. Zij heeft zich nooit vertoond op eene Zathe en Lan-den genaamd: Top, gelegen onder het dorp Oppenhuizen, waar overigens veel longziekte heeft geheerscht. Daarvoor bestonden mijns inziens natuurlijke redenen. Het land van dien veehouder wordt aan de noordzijde gedekt door een water van meer dan 100 meters breedte; aan de oostzijde door hooiland dat 2 of 3 malen 's jaars wordt gemaaid en waar nooit vee opkomt; en aan de westzijde eveneens door eene breede watering. Voorts heeft hij het geluk gehad dat aan de zuidzijde nimmer besmet vee is geweest.

159. De Voorzitter: Volgens de statistiek der provinciale verslagen, ook van Friesland, blijkt dat in 1871-1875 de longziekte niet heeft gewoed onder anderen in Achtkarspelen, Sniallingerlund, Ooststellingwerf, Sloten, Dokkum en Schiermonnikoog, ja dat er zelfs geen geval is voorgekomen. Kunt gij de oorzaak daarvan vermoeden? Men kan toch niet volstaan met de opmerking dat aldaar geen vee is. In Smallingerland zijn bijna 7000 en in Achtkarspelen ruim 6000 runderen. Toch kwam daar geen geval van ziekte voor.

A. Dit feit pleit geheel voor mijn stelsel. De ziekte is daar niet geweest; derhalve kon de smetstof er niet verspreid worden.

160. De Voorzitter: Aangenomen dat dit zoo is, geeft Wonseradeel een zeer zonderling voorbeeld. Daar waren meer dan 13 000 runderen en deden zich voor in 1871 22-i gevallen.

» 1872 249

» 1873 142

» 1874 61 »

terwijl men er sedert niets meer van ziekte verneemt. Daar was de longziekte dus heerschende. In één jaar 249 gevallen beteekent toch iets. Sedert 1875 verneemt men in die gemeente van geene besmetting meer. Wat kan daarvan de oorzaak zijn ?

A. Dat durf ik niet te zeggen. Van de gemeente Donia-werstal weet ik, dat zij min of meer geïsoleerd ligt, afgescheiden door water- en rietlanden.

161. V. Zijt gij van oordeel dat daar waar de beweging in den veestapel liet grootst is, ook het gevaar het grootst is, niet om den aard der beweging, maar omdat het rundvee minder geschikt is om te reizen ?

A. Neen, de ondervinding leert dat zij die veel handel drijven en veel vee koopen minder aangetaste beesten hebben gehad dan zij die hun eigen veestapel behielden, zoodat men hier veronderstellen moet, dat sommige familien meer vatbaar zijn voor de ziekte.

162. V. Nu komt vraag IV, die zeer belangrijk is. Dat de Regering niet meer zou kunnen doen, uit uwe

antwoorden is voldoende gebleken dat gij daarover anders denkt. Maar welke middelen kunnen nu worden aangewend om te verzekeren dat de aangifte tijdig geschiedt, dat do afzondering plaats hebbe en verder al datgene wat tot het uitroeijen der ziekte wordt noodig geacht?

A. In de allereerste plaats wensch ik te doen opmerken , dat het niet genoeg is indien de Regering slechts de helft vergoedt van de waarde van het aangetaste vee. Daarom geeft de eigenaar het zoo laat mogelijk aan, in de hoop dat het zal beteren, en hij dan weder de volle waarde daarvoor zal kunnen maken.

De ondervinding heeft geleerd — mij althans is het meermalen voorgekomen — dat wanneer in een koppel van 30 stuks de longziekte uitbreekt, een derde gedeelte bezwijkt,

een ander derde wel wordt aan getast, maar herstelt, terwijl men aan de overige tien stuks hoegenaamd niets kan zien; die blijven dus volmaakt ongeschonden.

Dit nu houdt velen zoolang terug van do aangifte.

Daarom moet men de schadeloosstelling niet minder stellen dan V₄ gedeelte van de waarde.

Ik hoop dat de Ministers zullen volhouden en dat de leden der Tweede Kamer de gelden zullen toestaan om de afmaking door te zetten. Had men dat eenige jaren geleden- gedaan, dan geloof ik dat niet slechts honderd duizenden, maar millioenen aan de ingezetenen en het Rijk 1 bespaard zouden zijn. Bij de tegenwoordige hooge waarde I van ons rundvee is het van groot belang, dat ae uitvoer vrijgesteld worde en ook Pruissen ons vee weder aanneme.

Iö3. F. Gij zoudt het dus wenschelijk achten, dat voor een aangetast dier ³/₄ van de waarde wierd teruggegeven, ten einde daardoor de tijdige aangifte te bevorderen?

A. Ja.

104. De heer Besram: Ik vind de opmerking van den getuige zeer interessant, maar wensch toch iets te vragen over de andere middelen die de Regering aan de hand geeft. Er wor.lt niet alleen verlangd dat er aangifte zal worden gedaan van het aangetaste vee, maar dat er ook geen vervoer zal plaats hebben eu dat de aanvoer van verdachte runderen op de markten worde belet. Zouden er nu uit een maatregel om % der waarde voor aangetast vee toe te staan (want voor niet-aangetast vee krijgt men geheele vergoeding) geene kwade praktijken kunnen voortkomen?

A. Ik heb meer in algemeenen zin gesproken van de afmaking van ziek vee. Als men het stelsel van afmaking volgt, moet er voor het eerste rund, als er blijkt dat het de kiem der besmetting zou zijn geweest, eene premie aan den boer gegeven worden, opdat er spoediger aangegeven worde; maar blijkt bij de opening, dat hij al langen tijd de smetstof heeft laten bestaan, dan wilde ik hem straffen door hem niet eens de helft van de waarde te geven. Men zegt, dat het wel eens geschiedt, dat een veearts in zulk een geval 4 of 5 dagen laat verloopen eer hij komt onderzoeken en het beest dan nog een dag Iaat staan om te zien of het er van sterven zal. Ik ga van het beginsel uit: beloon de menschen goed, en dan zullen zij goed werken. Ik geloof dus, dat, als de Regering de menschen goed beloont , zij ook op hunne medewerking zal kunnen rekenen, en dat is in dit geval zeer belangrijk.

165. V. Gij zegt, vernomen te hebben, dat een veearts toen hij na 4 of 5 dagen kwam, er uit eigen beweging nog een dag overheen heeft laten gaan, om te zien of het dier zou sterven; dan zou de boer geen schadevergoeding hebben gekregen , en dat zou zijne straf zijn geweest. Maar dan werd de gelegenheid, om de besmetting over te brengen, door dien veearts zelf bevorderd. En als ik daaraan nu vastknoop hetgeen gij straks gezegd hebt, dat namelijk, toen in uw stal de besmetting was overgebragt door een slager, gij het besmette rund terstond hebt afgezonderd en liet daardoor bij dat ééne geval is gebleven, dan volgt daaruit toch, dat afmaking van het aangetaste met onmiddellijke afzondering, een maatregel is in het belang van schatkist en veestapel, want noodelooze afmaking zal toch ook uwe bedoeling wel niet zijn?

A. Wat dien éénen dag wachten betreft, dit heeft men mij medegedeeld, maar dat het vijf dagen heeft geduurd vóór dat het onderzoek plaats had, daar ben ik zeker van.

1(56. F. Gij stemt toch zeker toe, dat als de longziekte op een stal uitbreekt en de districts-veearts komt eerst na vijf dagen, dat zeer is af te keuren?

A. Het is schande; het onderzoek moest vroeger plaats hebben.

167. F. Gij meent dus ook dat onmiddellijke afmaking van het aangetaste rund en afzondering van de overige runderen aanbevelenswaardig is?

A. Ja mijnheer de Voorzitter. Maar nu vind ik ook eene vraag betreffende vervoer van aangetast en verdacht vee. Verdacht vee kon vroeger nog wel vervoerd worden, maar tegenwoordig moet het op stal blijven en wordt het niet meer vervoerd , of bet moet een vet beest zijn dat onder toezigt der politie naar den slager gaat.

168. De heei Begram : Het is mogelijk dat dit bij u zoo is, maar anderen zeggen toch het tegendeel.

Men doet geen aangifte, men vervoert ook verdacht vee. En nu vraag ik; zijn er maatregelen te bedenken om dit tegen te gaan ?

A. Ik laat daar of het ten gevolge van eene ministeriele aanschrijving of van eene provinciale verordening is, maar zeker weet ik dat bij ons geen veehouder verdacht vee naar de slagtplaats zal vervoeren zonder verlof van den burgemeester; dan gaat de politie mede, en die blijft er bij tot dat het beest geslagt is. Dat is ook allernoodzakelijkst, en ik geef in overweging den Minister daarmede in kennis te stellen.

169. De heer de Jonge: Wat is mve meening omtrent de veefondsen ? Kunnen die medewerken tot bevordering van het doel ?

A. Ik geloof dat de oprigting van veefondsen zeer na-deelig werkt tot bevordering van het bestrijden der longziekte. Wij hebben in Friesland onderscheidene veefondsen, en wanneer nu de afmaking van het zieke rund niet van Rijkswege plaats heeft, maar het sterft, dan krijgt de veehouder toch vergoeding uit het fonds. Dit werkt de spoedige aangifte, de afzondering en de medehulp van den veehouder tegen , daar hij nu toch verzekerd is de waarde van zijn rund te ontvangen.

170. De ToorzIMer: Heeft men bij de veefondsen in Friesland dan niet de bepaling opgenomen, dat ieder veehouder verpligt is longziek vee dadelijk af te zonderen en af te maken?

A. Zoodanige bepaling helpt niet, want als de rijksveldwachter of de veearts geen proces-verbaal opgemaakt heeft, hoe zal het dan geconstateerd worden dat er verzuim is gepleegd?

171. F. Wanneer op last van den districts-veearts een rund wordt afgemaakt, dan betaalt het Rijk de halve vergoeding, en het Drechterlandsche veefonds geeft nog eene schadeloosstelling om de aangifte te bevorderen. Zulk een fonds werkt dus weldadig.

In de Deemster bestaat de bepaling dat het vee afgezonderd en afgemaakt moet worden, en eerst dan geeft het veefonds schadevergoeding bij die van het Rijk.

A. Zoo kan het weldadig werken; maar dat is het geval in Friesland niet, daar worden geene bepalingen gemaakt, daar wordt de waarde van het beest uitbetaald, en dan werkt het zeer nadeelig, want de boer vertrouwt er op.

In het reglement van één fonds wordt zelfs volstrekt niet van afmaking gesproken.

172. De heer de «Vongc: Hebben die fondsen speciaal betrekking op vee, dat aan longziekte gestorven is, of strekken zij in het algemeen tot vergoeding, als een beest, hoe dan ook, gestorven is ?

A. Zij hebben alleen betrekking op longziek vee. Zij vergoeden tot op ³/₄ of op ⁷/_s van de waarde.

173. De heer Wybcnga t Wanneer het Rijk tusschen-beide komt, longziekte constateert en het rund wordt afgemaakt, krijgt de veehouder dan niets uit het fonds ?

A. Zeker wel. De veehouders krijgen uit sommige fondsen '/4 van de waarde. De schadevergoeding, door liet Rijk uitbetaald, wordt tot dat drie kwart van de waarde

iiaugevuld. Uit andere fondsen geschiedt dit tot V, van de waarde.

Maar of liet Leest sterft, dnn wel of het afgemaakt wordt, is hetzelfde: de fondsen geven toch het geld, vergoeden toch de waarde, en daarin ligt mijn bezwaar er tegen. Men moet het zieko vee niet laten sterven, maar het afmaken.

174. De Voorzitter; Hebt gij ook nog iets mede te deelen ï

A. Neen, Mijnheer de Voorzitter.

P. Walma.. K. de Jono.

wvbexga.

Schepel. Begram. dk Jonge.

Schepel. Beqram. de Jonge.

Verhoor van den Leer G. J. II enge veld.

175. De Voorzitter; Mag ik u verzoeken op te geven uw naam, beroep en woonplaats?

A. Gerardus Johannes Hengeveld , leeraar aa» 's Rijks veeartsenijschool, in vroegeren tijd practiserend veearts 1ste klasse, wonende te Utrecht.

170. V. Wij hebben u toegezonden eene lijst met vraagpunten. Wij wensclien, naar aanleiding daarvan , u eenige vragen te doen, wier beantwoording strekken zal tot toelichting van het onderwerp. De punten 1, 2 en 3 van vraag 1 behandelen in het algemeen het ontstaan en de verspreiding der ziekte. Wilt gij ons daaromtrent uwe meaning niededeelen?

A. De longziekte is in 1833 of 1834 het eerste te Zevenaar aangebragt. Van daar is zij door verkoop en vervoer van vee overgebragt naar Zuidholland. Zij vertoonde zich in die provincie het eerst te de Lier. Dit is het brandpunt geworden van waar de ziekte verder verspreid is. Zij is vervolgens geheel Zuidholland doorgedrongen, daarna in Utrecht en Noordholland en later in Friesland. In Groningen vertoonde zij zich ook ten deele , maar die provincie is eigenlijk, evenals Zeeland, bevrijd gebleven. In mijn boekwerk het Rundvee heb ik het ontstaan en de verspreiding der ziekte vermeld, met opgave der kosten die van 1837 af ter harer beteugeling besteed zijn.

De ziekte is ongetwijfeld besmettelijk; men kan haar noemen eene wandelende besmettelijke ziekte.

177. F. In punt 1-5 van vraag II wordt gesproken over de districts-veeartsen en plaatsvervangende veeartsen, hun aantal, hunne plaats van vestiging, hunne bevoegdheid en hun werkkring, zooals het marktbezoek, het opmaken van processen-verbaal tegen overtredingen enz. Het zou ons aangenaam zijn daaromtrent eenigzins breedvoerig uwe meening te leeren kennen.

A. Dit is eene mer a boire; want om op die vraag een juist antwoord te geven, zou men bekend moeten zijn met alle districts-veeartsen en hunne plaatsvervangers, met hun werkkring en de wijze waarop zij hunne werkzaamheden verrigten. Ik ben sedert 25 jaren aan de Rijksveeartsenijschool geplaatst en daardoor buiten staat die vraag goed te beantwoorden. Voor een volledig antwoord zou men bekend moeten zijn met het geheele personeel, en dit bragt mijne betrekking niet mede.

De benoeming der districts-veeartsen is voortgevloeid uit het heerschen der runderpest. Ook i^i haar verdwijnen heb ik aan het Ministerie verscheidene maatregelen opgegeven die ik noodig achtte, niet alleen met het oog op het weder uitbreken der runderpest, maar ook op alle andere besmettelijke veeziekten. Toen is het besluit genomen om Rijks districts-veeartsen aan te stellen. Ik heb twee jaren lang aan het hoofd gestaan van de veeartsenijkundige dienst tijdens het heerschen der runderpest, en dus in zoo ver is mij die zaak bekend. Een diagram daaromtrent komt voor in mijn werk: Het Uuruhcc, en nüjne denkbeelden daaromtrent zijn aan de Ministers, vooral de heeren ïhorbkcke en Heemskukk , medegedeeld.

N'. 3d. H.

De werking der districts-veeartsen is aan mijn zoon, vroeger plaatsvervangend districts-veearts, thans adsistent aan de school te Utrecht, meer van nabij bekend dan mij. Gister avond heb ik hem nog daaromtrent geraadpleegd, ten einde heden iets daarvan te kunnen niededeelen; wat ik zelf van hunne wijze van handelen weet, is luttel weinig. Hetgeen ik daaromtrent in de dagbladen vond, maakte op mij den indruk, dat wel eens persoonlijke ver-waarloozing plaats heeft, zoowel ten aanzien van de aangifte van het zieke vee als van de snelle komst der distrits-veeartsen in den stal, waar zich een geval van longziekte voordoet of schijnt voor te doen.

Ik zou meer districts-veeartsen in meerdere standplaatsen wensclien, opdat zij de stallen waa: zich ziekte vertoont, spoediger kunnen be/.oeken ; het is onmogelijk eene ziekte goed te bewaken zonder dadelijke hulp; het ontbreken van deze is de geheele grond van het overbrengen der ziekte. Men moet onmiddellijk kiinmn beoordeelen of de ziekte kort of lang op den stal aanwezig was.

Naar mijne meening ontbreekt het den districts-veeartsen somtijds aan de noodige bekwaamheid om terstond de longziekte te onderkennen en de vereischte maatregelen van afzondering te nemen , gelijk de wet van 1870 voorschrijft. Een voorbeeld: verleden week vervoegde zich bij mij een veearts die rnij een stuk long vertoonde; ik bevond dat het dier aan longziekte had geleden. De districts-veearts die er kennis van had genomen, hield vol dat het tuberculose was, ook tegenover mijn zoon, die mede van mijne zienswijze was. Zulk een districts-veearts zal de verspreiding der ziekte niet beletten.

De districts-veearts moet met verstand en kennis van zaken kunnen onderkennen of dadelijk aangifte gedaan is. Al ziet hij dat de longziekte Ijestaat, dient iiij (/ok te weten of er ongeveer eenige dagen verloopen zijn sedert het (uitstaan der ziekte. In het laatste geval kan daanloor de geheele koppel bedorven zijn.

Toen ik üegstgeest verliet, bad ik duizenden sinks vee behandeld aan longziekte. Overigens geef ik der Commissie in bedenking mijn zoon, M. J. Hengevei.d, adsistent aan de veeartsenijschool te Utrecht, te ontbieden, want van den tegenwoordigen stand van zaken, wat den werkkring der districts-veeartsen betreft, weet ik niet genoeg. Mijn zoon is op de hoogte van de wetenschap en de praktijk.

Wil de districts-veearts zijne zaken behoorlijk waarnemen , dan ontbreekt het hem aan tijd. Hij moet bijv. de markten bezoeken en in mijne qualiteit van lid der Commissie van toezigt oj) het vee te Utrecht, weet ik dat dit niet naauw-keurig geschiedt. Zelden vind ik oj) de veemarkt te Utrecht den districts-veearts of zijn plaatsvervanger. Onze ambtenaren hebben dan zijn werk gedaan ten behoeve der stad. De districts-veeartsen zijn echter ver].ligt al de markten te bezoeken, al .zijn er ook stads-veeartsen , want het geldt hier zoowel kleine als groote veemarkten, en de schapen-, varken- en lammerenmarkten in de provincie moeten even goed bezocht worden als de markt der provinciale hoofdstad. Doch de reden van dit verzuim is dat zij te veel werk hebben om alles na te gaan. Wanneer het constateren van ziektegevallen druk voorkomt, kan één man dat alles niet doen. Verder is het hun pligt om de boeken, apotheken enz. van de veeartsen te inspecteren ; en men vergete niet dat daarbij ook beliooren al de toegelaten veeartsen van ver-

5

leden jaar. Het ^etal districts-veeartseu nu is te gering 0111 vour deze inspectie den uoodigen tijd te kunnen vinden. Het gevolg daarvan is dat de inspectien van besmette streken veelal moeten worden overgelaten aan vee-inspecteurs, en daar deze daarvoor minder geschikt zijn, behoorde dit door districts-veeartsen te geschieden. Tijdens de runderpest, was de heer Loudon met den Minister overeengekomen dat ik binnen 14 dagen »50 van die vee-inspecteurs moest kiezen. Van de 300 menschen die zich daarvoor aanboden, koos ik er dan ook 60; maar ik moest hen eerst op de hoogte van de zaak brengen en uitleggen, op welke verschijnselen zij moesten letten om de ziekte te onderkennen. Het spreekt van zelf dat ik mij in deze niet bedienen kon van de kleine vleeschhandelaars, slagers en spekslagers die zich hadden aangemeld.

Nu geloof ik wel dat de tegenwoordige vee-inspecteurs beter zijn, maar de gewenschte mannen zijn het niet.

Ik zou dus zijn voor het zoo min mogelijk aanstellen van vee-inspecteurs en plaatsvervangers. Voor het Ötaats-toezigt moet men hebben lieden die hun tijd uitsluitend aan deze zaak wijden.

Er is een nieuw soort van plaatsvervangers noodig, die j op de hoogte van de tegenwoordige wetenschap zijn . daar er in den laatsten tijd zooveel nieuw licht verspreid is over den anrd van de besmettelijke veeziekte.

Verder dient de plaatsvervanger geroutineerd en enkele jaren in de praktijk geweest te zijn. Er zijn plaatsver- ! vangers benoemd . die naauwelijks twee maanden van de j schoi! waren. lgt;it acht ik niet goed. al hebben zij het mooiste examen afgelegd; zij kunnen , als zij van de school t komen. beter paarden keuren, dan de verschillende verschijnselen . die zich bij de besmettelijke longziekte voordoen, beoordeelen.

Verder haperde het, volgens het oordeel van mijn zoon , veel aan de kennis van de boeren zeiven, ten opzigt van de eerste verschijnselen . niet alleen van de longziekte maar van alle besmettelijke ziekten. Behalve het aanstellen van meer districts-veeartsen, achtte hij liet wenschelijk hen tevens te verpligten tot het houden van populaire voorlragten voor de boeren over de eerste verschijnselen van de besmettelijke ziekten. De boeren kunnen daaromtrent la i geen onkunde voorwenden, zooals ik onder anderen 40 jaren geleden gezien beo van een boer te Katwijk . die 'p die gronden zijn longziek vee niet aangegeven had. Ik zou het daarom ook raadzaam achten dat elk stuk rrquot;, dat maar eenigzüis ziek was, moest aangegeven worden; dan kan de burgemeester er dendistricts-veearts heensturen om het geval te beoordeelen. De boer moet zich niet nchrer zoogenaamde onwetendheid kunnen verschuilen. in de 40 jaren mijner praktijk heb ik menig geval voor de regtbank moeten betrekken en werd menige boer wegens die (juasi-onwetendheid vrijgesproken.

Daarom is iiet noodig en goed dat de districts-veeartsen de boeren attent maken op de verschijnselen van besmettelijke ziekten en op hunne wettelijke verpligtingen.

Ik he i gezegd dat er zoo weinig mogelijk plaatsvervangers moeten aangesteld worden. Waarom? Omdat zij maar half werk kunnen leveren. Immers dat werk strijdt met hun eigen belang, indien zij van de praktijk moeten leven. Ofschoon ik al van 18'J()—1853, misschien meer dan de Wegering zelve, de hand heb gehouden aan de wet, zoo nu .et ik (och erkennen dat het mij altijd veel moeite heeft gekost om hen op wie ik geroepen was die wet toe te liassen tot klanten te behouden. En als men op dat punt niet sterk is, kan dat zeer nadeelig werken op de verspreiding der ziekten.

Resumerende, geloof ik te mogen beweren dat uit de aangevoerde motiven blijkt, dat aanstelling van een grooter aantal districtsveeartsen nuttig zou zijn, niet alleen voor de Wren, maar vooral in 't belang van het behoud van len veestapel.

lt; lp de vraag of de districts-veeartsen goed betaald worden, moet ik antwoorden dat mij zulks onbekend is. Te veel zullen zij wel niet ontvangen.

Voorts wensch ik niet te veel te zeggen ten nadeele der districts-veeartsen, doch ik dring er op aan dat hun eene goede instructie worde gegeven.

ITH. V. In de punten 16—22 van vraag II wordt gesproken over den verkoop van vleesch en huiden, in verband

met de daarbij in acht te nemen voorzorgsmaatregelen. Wat zijn daaromtrent uwe denkbeelden?

A. Ik weet niet wat ik daaromtrent moet zeggen. Of zulk vleesch besmettelijk is, daarvan ben ik niet zeker. Die maatregelen zijn door mij zelf aangeraden. Toen de heer Thorbecke in 1870 aan het bewind kwam, ontving ik dadelijk een schrijven, waarin hij mij opdroeg maatregelen voor te dragen tegen de longziekte, en waarbij nog tal van vragen waren gevoegd. Toen heb ik zelfden verkoop van het vleesch aangeraden. Of het intusschen niet wenschelijk zou zijn den verkoop van alle vleesch van verdachte of aangetaste runderen te verbieden, zou ik niet durven beslissen. Ik heb daarmede geen proeven genomen, maar de ondervinding bij de runderpest opgedaan heeft geleerd, dat het vleesch of het haar even schadelijk is als de smetstof uit de plaats waar de ziekte haar hoofdzetel heeft. Voor de longziekte is bepaald, dat onbruikbaar zullen worden gemaakt de borstkas met de longen en den kop; de andere ledematen en de bouten worden behouden. Deze laatste komen, voor zoo ver ik weet, in de con-sumtie. Maar er is geen enkele boer die van zijn eigen afgemaakt vee iets koopt.

170. V. In Noordholland, waar men zeer gelukkig geweest is met het bestrijden der longziekte, zijn ten opzigte van die zaak nooit andere maatregelen genomen , dan afmaking van het aangetaste dier, onmiddellijke begraving van longen en ingewanden, die met kalk gedesinfecteerd werden; en daarna werd de romp met huid en al naar de slagtplaats vervoerd, om vervolgens verkocht te worden. Nu is er in Noordholland nooit geklaagd dat dit vervoer gevaar voor besmetting opleverde. Wat is uwe meening hierover ?

A. In het gebruik van het gedeelte van de lendenen af. zie ik geen kwaad; maar ik kan dit niet bewijzen.

180. V. Hebt gij er over nagedacht of het goed zou zijn om eene nieuwe regeling te maken ten opzigte der schadevergoeding , die aan de veehouders toegekend wordt? Zoo als gij weet, krijgen zij nu de helft der waarde van het aangetaste dier. Zoudt gij nu niet van meening zijn, dat wanneer men die schadevergoeding hooger dan thans of tot de volle waarde opvoerde, dit voor de veehouders een prikkel zou zijn om spoediger aangifte te doen?

A. Ik geloof dat dit een hulpmiddel zou kunnen wezen om, de billijkheid daargelaten, de aangifte vroeger te doen plaats hebben. vVant een veehouder wil altijd het meest hebben; men kan een boer met geld dringen — met allen eerbied voor onzen veehoudenden stand, de voornaamste bron van welvaart en rijkdom van Nederland. De loop van de zaak is gewoonlijk deze, en dit is nog niet eens de ergste gang van zaken: wanneer het dier ziek wordt, — vroeger althans geschiedde dit — dan wordt het onmiddellijk naar de slagt bank vervoerd en dan geven zij niet aan. Wanneer men hun nu een hoogeren prijs geeft dan dien , welken zij bij verkoop onmiddellijk na de ontdekking ontvangen van den kooper, zal dit zeer weinig verschillen van de waarde van het stuk vee. Wanneer men dus, daar de ziekte tegenwoordig vrij goed gefnuikt is, dat zou willen instellen, geloof ik wel dat het een middel zou zijn om den veehouder tot snellere aangifte aan te sporen. Het hangt van de veeartsen af om te zien of er tijdig is aangegeven. Bij tijdige aangifte zou dan het volle bedrag betaald kunnen worden en bij verzuim of niet tijdige aangifte minder, of wol men zou straffen kunnen toepassen.

181. F. Uw denkbeeld zou dus zijn , dat het te beproeven was, door volledige schadevergoeding de tijdige aangifte te bevorderen , maar daartegen over te stellen mindere betaling of straf voor dengeen die te laat aangeeft?

A. Ja; dat is met de runderpest ook geschied.

182. F. Gelijk gij weet, is bij de wet voorgeschreven het verdachte vee te merken ; maar door sommigen is de opmerking gemaakt , dat het voor de veeartsen moeijelijk is het verdachte vee op de markten te herkennen. Zou het uit-

voerbaar zijn, in plaats van liet haar wet,' te knippen , op de hoorns te merken? Zou men niet op den éénen hoorn kunnen merken dat het vee verdacht was, en bij bet einde van het tijdperk op den anderen hoorn eene letter kunnen branden, waaruit bleek dat het dier weder voor vrij vervoer beschikbaar was ?

A. Dat zou zeker beter zijn; het eenige gevaar is, dat de dieren den hoorn afstooten. Het is eene lastige quaestie, die zich ook bij het rundvee-stamboek voordoet. Het merk met het brandijzer op de dij moet goed ingebrand worden, om te blijven staan. Maar wanneer men liet nommer van het stamboek op eiken hoorn brandt, heeft men, al stooten zij een hoorn af, toch altijd het merk, terwijl men ook de sporen van het branden ziet. Het brandijzer kan er ook bijzonder naar ingerigt worden.

183. V. Ik wenschte gaarne uw gevoelen te vernemen over de punten 36-39 van vraag 2, de ontsmetting betreffende.

A. De ontsmetting moet geschieden met het oog op de geaardheid der smetstof. Nu weet men van den aard der smetstoffen weinig , en toch meent men er zeer veel van te weten. Het was dezelfde vraag die gedaan werd in 1865, bij het begin van de runderpest. Toen heb ik eene methode aangewend, die misschien ook nu nog gevolgd wordt, maar toch niet zoo als ik het mat de runderpest deed.

Smetstof kan zijn eene waterstofverbinding, waaraan de onbekende smetstof zich vasthecht. Deze waterstofverbindingen kunnen bij voorbeeld zijn phosphor waterstof, koolzuur waterstof, zwavelwaterstof, al hetwelk verbindingen zijn, die verschijnselen. op besmettelijke ziekten gelijkende, kunnen te weeg brengen. Bij de runderpest nu was de aard der smetstof niet bekend , en heb ik aldus geredeneerd: is het eene waterstofverbinding, dan moet ik een ontsmettingsmiddel nemen, dat die verbinding ontleedt, dus chloor.

Maar nu zijn er ook door uitwasemingen of uitademingen sporen in de dampkringslucht aanwezig van kleinere wezens, die men » bacterienquot; noemt, die ook hier aanwezig zouden zijn. Die diertjes wijken of gaan dood door phenylzuur of carbolzuur; zij blijven wel bestaan, maar gaan dood en worden dus onschadelijk. Nu heb ik bij de runderpest deze methode gevolgd. Zijn het waterstof- of andere chemische verbindingen , dan behoort de analyse door chloor aangewend te worden. Zijn het sporen van die kleinere leverde wezens, dan moeten die diertjes gedood worden, en daarom heb ik, behalve do ontsmetting door chloor, de stallen met carboizuur laten wasschen en besprenkelen. Ik heb dus de beide voornaamste middelen, die bekend zijn, toegepast.

Hoe het nu gaat met de ontsmetting bij longziekte , weet ik niet juist; maar ik geloof dat men over bet algemeen mijne methode volgt. Zuivering van de lucht en kokend water zijn ook goede ontsmettingsmiddelen. Toen ik , in overleg met den Minister Tiioubecke , op den proef-stal te Schiedam proeven nam, heb ik ook met kokend water gedesinfecteerd. Ik heb toen gezond vee in dien vroeger besmetten stal gebragt, en dat bleef gezond. Ik heb gezond vee laten eten van koehuiden , met carbolzuur gedesinfecteerd, en ook dat vee is gezond gebleven. Koud water, kokend water, al wat de smetstof vernietigt, salpeterzuur, zwavelzuur, dit alles zijn goede ontsmettingsmiddelen.

Dan heeft men ook nog de drooge desinfectie door afschrobben en afkrabben van de muren.

184 V- Gij meent dus dat de tegenwoordige wijze van ontsmetting goed is?

A. Ik ben er wel niet geheel juist mede bekend, maar ik geloof toch dat zij goed is.

185. De heer Bograni: Da heer Hengeveld heeft ons vele belangrijke zaken medegedeeld; maar er soms bijgevoegd: » ik weet er niet genoeg vanquot;. Ik wenscb te constateren , dat deze bijvoeging alleen betrekking had op die onderwerpen, waarmede de heer Hengeveld niet in dagelijksche aanraking komt. Andere zaken , door hem medegedeeld, weet hij bij ondervinding: bijvoorbeeld hetgeen hij zeide over de geschiktheid van sommige personen voorde betrekking die zij vervullen. Is dit zoo niet?

A. Ja, als ik dit niet wist, zou ik het niet zeggen.

Ik hoop niet, dat hetgeen ik heb medegedeeld den personen nadeel zal doen.

186. De heer Begram: Door u is medegedeeld , dat de leerlingen der veeartsenijschool nog niet geschikt zijn voor de praktijk, wanneer zij de school verlaten?

A. Ik zou wenschen dat zij zich nog een paar jaren als veearts in de praktijk oefenden, alvorens als plaatsvervangend districts-veearts op te treden.

187. De beer Begran?: Worden de jongelui aan de school in de gelegenheid gesteld om praktische kennis op te doen van besmettelijke ziekten? Komen er door longziekte besmette koeijen aan de school ?

A. Neen. Ik heb meermalen voorgesteld, aan de jongelui de gelegenheid te openen om zich in de praktijk te oefenen, door hen in betrekking te stellen met districts-veeartsen.

188. De heer Bcsgram: Krijgen de jongelieden aan de veeartsenijschool ook praktisch onderrigt in besmettelijke ziekten van andere dieren, bijvoorbeeld van schapen?

A. Wij nemen dolle honden, waarvoor afzonderlijke hokken aanwezig zijn, ook tot oefening van de jongelieden o]). Hondsdolheid leeren zij dus kennen.

De longziekte kan men niet anders praktisch bestuderen, dan bij opening van het lijk, en daartoe is op de school geene gelegenheid; maar de jongelieden worden in de gelegenheid gesteld om kennis te nemen van de pathologische preparaten van longzieke longen. Maar wat den loop van andere besmettelijke ziekten betreft, zoo als het klaauw-zeer en de tongblaar, daar hebben wij uitstekende preparaten voor. Deze ziekten kunnen trouwens spoedig, zelfs door de veehouders, herkend worden.

181). V. Zoo, hebben de schapen ook besmettelijke ziekten ?

A. Ja, pokken, schurft, klaauwzeer; maar dat wordt op de school niet praktisch waargenomen op de dieren zeiven.

100. V. Dit staat in verband met uwe meledeeling, dat de jongelieden, die pas de school verlaten hebben, niet dadelijk geschikt zijn, om de betrekking van plaatsvervangend districts-veearts te aanvaarden?

A. Ik zou hen liever een paar jaren bij een veearts laten blijven. Wanneer de jongelieden pas van de school komen, steunen zij nog te veel op hunne docenten, zijn zij nog te veel gewend aan leiding en niet zelfstandig genoeg, zoodat zij soms vreemd opkijken, als zij zelf ziekten moeten onderkennen. Wat er te zien is, zien ze. Gevallen van longziekte verbiedt de wet, maar bijv. bij kwade droes onder de paarden, wanneer onder de]warden te Utrecht zich een geval van die ziekte vertoont, dan worden de leerlingen der school gewaarschuwd, en kunnen zij gedurende de ziekteen bij de lijkopening tegenwoordig zijn.

101. V. Ik kom niet op tegen de wijze waarop het onderwijs gegeven wordt, maar ik meen uit uw antwoord te moeten opmaken, dat hoewel het kundig gevormde jongelieden zijn, zij evenwel bij het verlaten der school nog de praktijk missen?

A. Juist; zij moeten nog leeren op zich zeiven te vertrouwen.

192. V- Gij zeidet dat toen uw zoon plaatsvervangend districts-veearts was, hij geen werk genoeg had en o. a. ook niet verpligt was de markten te bezoeken?

A. Hij bezocht wel markten omdat de districts-veearts dit aan hem overliet. Maar dit was minder wat ik bedoelde. Ik hail meer het oog op het veevervoer uit de vee-exploitatiestallen voor den transitohandel. Daarop is

tlians geen toezigt en toch is dit zeer noodig. In Utrecht I alleen heeft men daarvoor een distriets-veearts noodig. Iemand, die nu uit den Haag moet komen, kan dit niet naloopen. Men heeft te Veenendaal een schapenmarkt, te Wijk eene koeijenmarkt en te Amersfoort eene varkenmarkt. Toen mijn zoon te Amersfoort woonde , bezocht hij daar de markt, maar dit gebeurde omdat hij in die stad was.

193. V. De plaatsvervangende districts-veeartsen vervullen geene werkzaamheden, tenzij geroepen. Acht gij dit niet verkeerd? Zou het niet beter zijn dat hun bepaalde werkzaamheden werden opgedragen?

A. Do heeren Huffnagel en Alebs vertrouwden mijn zoon en lieten daarom ook veel aan hem over. Maar eigenlijk kan men aan de plaatsvervangende veeartsen weinig ver-pligtingen opleggen; zij worden dikwijls belemmerd door hunne praktijk.

194. V- Wanneer een plaatsvervangend districtsveearts nu geroepen wordt, ontvangt hij dan eenige belooning?

A. Ja, maar die bedraagt niet veel. Mijn zoon, die te Amersfoort woonde, ontving, wanneer hij geroepen werd, zooveel dat hij een rijtuig kon betalen. Zijn dag was hij kwijt, waarvoor hij eene onbeduidende belooning ontving.

195. V. Het gevoelen dat er meer districts-veeartsen noodig zijn, wordt vrij algemeen gedeeld; wanneer men nu tot eene vermeerdering overging, zouden natuurlijk de kundigste en geschiktste personen in aanmerking komen; maar zouden er dan niet te veel aan de praktijk onttrokken worden ?

A. Ik zou er niet te veel aanstellen. In Duitschland zijn de Kreit-Thier-Acrzte zeer verspreid; hier te lande hebben wij meer eene opeenhooping van vee; Zuid- en Noordhol-land zijn als het ware ééne boerderij. De groote hoeveelheid vee en de drukke handel vorderen meer veeartsen; men neme er bijv. 20, in plaats van het tegenwoordig getal 8. Ik acht het beter verpligte ambtenaren aan te stellen, die vooral niet te jeugdig mogen zijn.

19(5. V- Er zijn thans 8 districts-veeartsen en 50 plaatsvervangers; acht gij nu eene inkrimping, des noods eene opheffing van dezen en eene vermeerdering van genen noodig?

A. Ja, mits men goed lette op de bekwaamheid der aan te stellen personen. Eene geheele opheffing der plaatsvervangers is niet wel doenlijk, doch men geve hun geen vast tractement, wel meerdere belooning. Ik zou de belooning wenschen verdubbeld te zien en bijv. te Utrecht en eenige andere plaatsen een distriets-veearts aanstellen.

197. V. Het toezigt op het vervoer van vee uit het noorden van ons land naar Utrecht is niet geregeld; maar is er dan wel toezigt aan de grenzen?

A. Dat weet ik niet.

•

198. V. Gij hebt gezegd dat gebrek aan toezigt bij den uitvoer onzen veestapel niet schaadt, omdat het vee naar het buitenland wordt verzonden; maar het is dan toch van groot belang dat geen verdacht vee ons land worde uitgevoerd, omdat de ondervinding heeft geleerd, dat dan de invoer in het buitenland belemmerd of verboden wordt V

A. Het gemakkelijk vervoer werkt het verzwijgen der aangifte in de hand. Uit Groningen en Friesland is het vervoer van vee zeer gemakkelijk door de vee-exploitatiemaatschappij. Van daar dat men in Frankrijk en Belgie vaak klaagt dat men er longziek vee krijgt. Op den uitvoer met de Harlinger booteu en aan den Helder wordt goed toezigt gehouden.

199. V. Gij weet dus niet of ook aan de Belgische greiizen tcezigt is?

A. Neen.

200. V- Ik wensch nog eenige inlichtingen te bekomen omtrent de vraag, welke de eerste kenteekenen of verschijnselen van longziekte bij het rundvee zijn; kan een boer die verschijnselen voldoende onderkennen? Wanneer men geen aangifte van een ziek beest doet, verschuilt meu er zich vaak achter, dat men de ziekte niet kon onderkennen; is dit eene beweerde dan wel eene werkelijke reden?

A. Wanneer men een stal met vee heeft, moet men wel deugdelijk kenner zijn en moet de ziekte heerschen, om bij een eerste of tweede geval longziekte te onderkennen; het heeft dan allen schijn van verkoudheid. Ook wordt eene gewone verkoudheid wel eens voor longziekte aangezien.

Ik zou dus wenschen dat men den veehouder de ver-pligting oplegde om al het zieke vee aan te geven, onverschillig welke de ongesteldheid is.

201. De Voorzitter: De wet zegt dat men aangifte moet doen van besmettelijke ziekten in plaats van aangifte van elke ziekte. Is dat niet eene leemte in de wet?

A. Het woord besmettelijke moet uit de wet. Reeds vóór dertig jaren heb ik daarop aangedrongen.

202. V. Men moet zeer voorzigtig zijn met het afmaken van gestorven dieren, ten einde de besmetting niet te verspreiden ; maar is het niet dubbel noodzakelijk dat men voorzigtig zij met de huiden ?

A. Zeker. In een der vragen meen ik gelezen te hebben: worden die huiden ontsmet? ik durf dit niet bevestigen, maar het is noodig de huiden flink te ontsmetten, wil men ze nog gebruiken.

203. De heer Begrani: De maatregelen van Regeringswege genomen om de longziekte te onderdrukken, hebben geen volledig ellect gehad. Acht gij het niet een gevolg van het gebrekkig toepassen der wet, welke door onmiddellijke aangifte van een ziektegeval, vernietiging van de aanwezige smetstof beoogt, dat de longziekte nief geheel is onderdrukt ?

A. Voor een groot deel ja, voor een ander niet. De onbekendheid met den aard der smetstof is daarvan eene reden. In mijnwerk heb ik reeds geschreven dat, behalve doodslaan , waarover later, inenten de eenige maatregel is.

204. De Voorzitter; Wat hoofdpunt III betreft, aangaande de oorzaken dat de maatregelen sedert de invoering der wetten en besluiten wegens tie longziekte genomen. in sommige streken gunstige uitkomsten opleverden en elders hunne uitwerking min of meer misten, zal ik u punt I niet ter beantwoording voorleggen, omdat gij waarschijnlijk niet voldoende bekend zijt met de maatregelen, die bij de eerste verschijning der ziekte in Friesland genomen en naderhand gestaakt zijn. Het spreekt intusscheu van zelf dat ik u volkomen vrijlaat daarop toch te antwoorden. In punt 2 lees ik: » In de provincie Groningen en Zeeland heeft de ziekte m verre na niet zoo gewoed als bijv. in Friesland of in Noord- en Zuidholland. Moet dit aan het nemen van krachtiger maatregelen van beteugeling worden toegeschreven?quot; enz. Ditzelfde verschijnsel openbaart zich evenzeer in de provincie Utrecht. In de gemeente Abcoude bijv. heeft in 1871 en 1872 de ziekte sterk geheerscht en is later plotseling verdwenen. In de gemeente Kamerik, 'waar de veestapel het grootst is (in 1871 bedroeg die 3418 stuks) bleef de ziekte gedurende vijfjaren heerschen. Daar bedroeg het aantal aangetaste runderen in 1874 zeventien stuks, terwijl in Abcoude, dat een even grooten veestapel bezit, liet getal het eene jaar 130 en het andere 80 beliep; daarna hield de ziekte in eens op.

Heeft nu uwe ervaring u soms geleerd, waaraan is toe te schrijven dat groote verschil in uitwerking, bij bet toepassen van dezelfde maatregelen ?

At Toen ik u van Kamerik hoorde spreken, dacht ik terstond, dat het verschil lag in het aldaar zoo ruimschoots aanwezige water; maar Abcoude is ook van water omringd. Het is dus moeijelijk te zeggen, waaraan het door u genoemde verschil is toe te schrijven.

In mijne praktijk heb ik ondervonden, dat toen de long-

ziekte stationair was — niet in het begin — onder anderen de gemeente Voorhout ofschoon te midden van plaatsen gelegen waar de ziekte heerschte, vrij gebleven was. Daarentegen heeft Voorhout later van de ziekte geleden, terwijl de, omringende gemeenten vrij bleven. Dit zijn zaken die moeijelijk op te lossen zijn; de reden ligt natuurlijk aan de gelegenheid, aan het toeval waarop de smetstof moeijelijker of gemakkelijker haren weg vindt en overge-bragt wordt.

Op punt 3, luidende: » waaraan schrijft gij toe, dat in sommige deelen des lands de longziekte zich nooit geopenbaard heeft?quot; geloof ik te moeten antwoorden dat die omstandigheid is toe te schrijven aan het geïsoleerde dier

Ï)laatsen; want de provinciën Zuidholland, Utrecht en Mesland zijn druk bezocht geworden tegenover andere provinciën, die meer in het rond liggen, waar de woningen verder van elkander staan, en het vee minder met elkander in aanraking komt.)laatsen; want de provinciën Zuidholland, Utrecht en Mesland zijn druk bezocht geworden tegenover andere provinciën, die meer in het rond liggen, waar de woningen verder van elkander staan, en het vee minder met elkander in aanraking komt.

205. J'. Ik hoorde u zeggen: » als het alleen Kamerik gegolden had, zou ik zeggen: het ligt aan het water.quot;

Ofschoon de bijzonderheid niet in verband staat met deze vraag, zoo heeft zij toch betrekking op verschillende andere vragen die in deze hoofdvraag voorkomen. Daarom zou ik gaarne weten , of gij van oordeel zijt of 'het water , alsmede de andere in punt 11 van dit onderdeel genoemde zaken , kunnen bijdragen tot de verspreiding der longziekte.

A. Wel zeker. Water is het gemakkelijkste middel tot overbrenging der ziekte.

206. F. Dus kan ook het drinkwater van invloed zijn op het ontstaan en de verspreiding der ziekte V

A. Dat is moeijelijk te bewijzen; daartoe zou men zich moeten kunnen beroepen op spontane gevallen. In quot;t algemeen kan men echter zeggen (.at waterrijke plaatsen, lage landen , polders, broeklanden, zure gronden , bevoor-regte plaatsen zijn tot overdraging der longziekte.

207. V. Wij zullen de volgorde der vragen van onderdeel III nu vervolgen. Punt 2 vermeldt dat in de provinciën Groningen en Zeeland de ziekte op \erre na niet zoo gewoed heeft als bijvoorbeeld in Friesland of in JSoord- en Zuidholland. Moet dit aan krachtiger maatregelen van beteugeling worden toegeschreven ? Wat is daaromtrent uwe meening ?

A. Ja, die omstandigheid is geheel toe te schrijven aan de goede en gestrenge maatregelen die in Groningen genomen zijn. Wat Zeeland betreft, die provincie ligt van zelf meer gevrijwaard, en daar is ook minder invoer.

208. F. Punt 3. Waaraan schrijft gij toe, dat in sommige deelen des lands de longziekte zich nooit geopenbaard heeft ?

A. Aan het minder aantal met vee bezette plaatsen. Holland en Utrecht zijn om zoo te zeggen ééne boerenwoning.

209. F Punt 4. Waaraan schrijft gij toe, dat in bepaalde streken of provinciën de ziekte sterker blijft heer-schen dan in andere, waar zij eveneens vroeger veelvuldig voorkwam?

A. Aan de mindere zorg waarmede de zaak behandeld wtrdt; €aan de opeenhooping van boerenwoningen, digte bevolking, vochtigen bodem enz. Maar vooral aan gemis van liet nemen van voorzorgsmaatregelen. Ik wijs hierop Overijssel, waar de heer van Itteusum de inenting zeer heeft bevorderd, en waar men daarna niet van de ziekte te lijden had.

210. F Punt 5. In vele gemeenten, in verschillende provinciën des Kijks, bleek afzondering van het verdachte en afmaking van het aangetaste vee voldoende om de ziekte spoedig te overwinnen , terwijl elders dit middel zijne werking scheen te missen. Waaraan kan het toe te schrijven zijn dat door dezelfde middelen tot bestrijding r.ulke verschillende uitkomsten worden verkregen?

gt;'⁰. 35. 3.

A. Daarvoor zijn geen bepaalde gronden aan te geven ; dat hangt van omstandigheden af waaronder zich de ziekte heeft verspreid. Als voorbeeld wijs ik weder op Voorhout.

211. F. Punt 6. Waarom wordt in sommige gevallen afmaking van geheel den koppel, waarbij zich de ziekte had vertoond, in andere alleen afmaking der aangetaste runderen, met afzondering der verdachte , noodig gaacht ?

A. Ik heb achter die vraag een vraagteeken geplaatst; ik begrijp haar niet. Het kan te pas komen, dat men slechts één dier afmaakt, als het een nieuw aangekocht beest is. In dat geval kan men afwachten of hetwelligt bij dat ééne rund blijft; maar is de maatregel van afmaking algemeen, dan moeten de dieren, die op de stallen staan en die in de weide zijn , daaronder evenzeer begrepen worden. Op grond van mijne ondervinding te Voorschoten en elders opgedaan, kan ik verklaren dat de boeren op het laatst zeer getrouw kwamen aangeven. Zoo kwam een hoer, wonende op den weg van Voorschoten naar Wassenaar mij eens halen, omdat hij bevreesd was dat een nieuwkoop door de ziekte was aangetast. De man had werkelijk goed gezien; het dier werd dadelijk afgemaakt en vertier is daar geen ziektegeval meer voorgekomen.

212. F Punt 7. Zijn gevallen bekend, dat afmaking van den geheelen koppel, zoowel aangetaste als verdachte runderen , gevolgen heeft gehad , die voor zulk een meer krachtigen maatregel schenen te pleiten ?

A. Ja , in Zeeland en in Groningen is , zoover ik weet, altijd dadelijk afgemaakt.

213. F. Punt 8. In den brief van den Minister van Binnenlandsche Zaken van 16 Januarij 1874 wordt gezegd, dat Holland en Utrecht telkens besmet worden door invoer van vee uit Friesland. Intusschen worden jaarlijks duizenden runderen uit alle oorden van Friesland naar Noordholland, meer bepaald naar Westfriesland , uitgevoerd , en bleef men in laatstgemelde streek sinds lang van longziekte onder het rundvee bevrijd. Waaraan meent gij dit te moeten toeschrijven?

A. De Friezen zijn een handeldrijvend volk. Vooral in westelijk Friesland heeft men meer het oog op den veehandel dan o]) de bestrijding der longziekte. Friesland is besmet uit Holland; juist het tegenovergestelde van hetgeen hierboven gezegd wordt. I)it is niet geschied door overbrenging van vee, want Friesland fokt wel vee, maar voert niet in. Do Hollandsche boeren echter, die bij het bestaan van het Middelburgsche fonds, omstreeks40 jaren geleden zooveel geld terug kregen, wachtten niet eens af dat de Friezen hun het vee kwamen aanbieden, maar reisden naar Friesland en kochten daar geheele stallen op; dat heeft de besmetting overgebragt.

214. F. De Voorzitter: Wat denkt gij over het tweede gedeelte van punt 8: »Intusschen worden jaarlijks duizenden runderen uit alle oorden van Friesland naar Noordholland , meer bepaald naar Westfriesland uitgevoerd , en bleef men in laatstgemelde streek sinds lang van longziekte onder het rundvee bevrijd.quot;

Tot het stellen van deze vraag heeft aanleiding gegeven, dat men gedurig in de dagbladen leest, dat wanneer hier of daar in Zuid- of Noordholland een enkel geval van besmetting voorkomt, de ziekte was overgebragt door aanvoer van vee uit Friesland.

Van de enkele gevallen, die voorgekomen zijn te Sloten en Nieuwer-Amstel, zegt men ook, dat de ziekte is overgebragt door aanvoer uit hetzelfde gewest. Nu rijst de vraag, hoe komt het, dat, bij zoo grooten aanvoer uit Friesland naar Noordholland, ten noorden van het IJ — het vee wordt toch te Hoorn bij duizenden aangevoerd — zich daar geen enkel geval van besmetting voordoet ?

Onze boeren vliegen door Friesland en koopen alle koeijen dio zij krijgen kunnen, en toch komt onder dat vee de ziekte niet.

A. Dat is wel waar.

215. De heer Bcgram; In andere woorden kan de

G

vraag¹, geloof ik, lieter gesteld worden, namelijk: is hot wel juist wat in den brief van den Minister staat, dat in Holland en Utrecht de besmetting wordt overgebragt door Friesch vee'? Blijkt niet, omdat in Noordholland zooveel Friesch vee wordt aangevoerd, dat dit de reden niet kan zijn, maar dat er andere oorzaken moeten bestaan?

A. Het is moeijelijk te zeggen; misschien is er op de plaats waar het vee ziek wordt, nog een verborgen hoek met oude smetstof. Van Friesche kooplieden heb ik gehoord dat daar soms geheele stallen zijn ledig gekocht en naar Holland gezonden, en als daar dan een of twee gevallen hadden plaats gehad en verzwegen waren, werd de besmetting overgebragt. Of dat nog gebeurt weet ik niet, maar wel dat het vroeger liet geval is geweest.

216. De VoorzKtcr: Wat is uw gevoelen over punt 9?

A. De oorzaak van het blijven bestaan der ziekte is de besmetting. Dat de ziekte in onze provinciën spontaan kan ontstaan, geloof ik niet, als men de veehuishouding in onze streken vergelijkt met die in Zwitserland en Beijeren. Daar worden de koeijen gehouden in bedompte stallen, krijgen alle soorten van voeder, worden slecht gereinigd, enz. Ook op sommige plaatsen van ons land, vooral in de zandstreken, is veel aan te merken op de voeding en verzorging der dieren, zoodat daar wel longkwalen kunnen ontstaan, en dat gebeurt ook; maar dat is geen longziekte. Li! Francq van Beukhey geeft afbeeldingen van zieke longen en van andere longzieke toestanden, ten gevolge van eene of andere oorzaak die hij niet kende. Men heeft ook wel longverharding door longontsteking, maar dat is niet die desorganisatie die het gevolg is van de eigenlijk gezegde longziekte. Dus in ons land kan men veilig aannemen dat de longziekte alleen ontstaat door besmetting. Maar zij moet toch ergens het eerst ontstaan zijn. Het is hiermede als met den kwaden droes bij de paarden. Uit verwaarloozing van den gewonen droes kan de kwade droes geboren worden. Kan longziekte spontaan voorkomen ten gevolge van verwaarloozing van het vee, dan zou dit moeten zijn daar waar de verwaarloozing het sterkst is, zoo als in Zwitserland, Beijeren enz., en daar hoort men er niet van.

217. V. Is dus wetenschappelijk aangenomen dat de longziekte spontaan kan ontstaan?

,1. Men neemt het ten minste aan. Wanneer ontstaan longkwalen, tuberculoses? Hoe komt het, dat hier zoo w.'inig tuberculoses voorkomen? In streken waar de grootste verwaarloozing heerscht, in zandstreken in Noordbrabant, op lagere gronden, in bedompte stallen, daar is veel aanleiding tot het ontstaan van longkwalen, maar daar ontslaat toch geen longziekte.

218. De Toor*ltlt;cr: Thans komen wij tot punt 11, luidende: »in hoeverre kan op het ontstaan of de verspreiding der ziekte of ook wel op de ontvankelijkheid voor de smetstof geacht worden van invloed te zijn:

a. het afwerpen der kalveren?quot;

A. Dat afwerpen is meestal een verdacht teeken bij het heerschen van de longziekte. Wanneer ik vroeger in een stal meerdere koeijen kalveren zag afwerpen, begon ik al te vreezen dat de longziekte er zou komen. Ik geloof wel dat het afwerpen van kalveren gemakkelijk aanleiding kan geven tot besmetting, want het dier krijgt daardoor een slapperen vezel bouw; het wordt zwakkeren het ligchaain dus vatbaarder om de smetstof op te nemen.

Ik »de voeding in bet algemeen, mser bepaald die met spoeling ? quot;

.1. Omdat de spoeling het ligchaam uitzet, krijgt men (.ok daardoor een slapperen vezel bouw, een zwakkeren toestand. Door de imbibitie van vochten ontstaat een weekere gesteldheid van den vezelbouw, en dit doet de longziekte gemakkelijker opnemen. In zoover kan spoeling een hulpmiddel zijn tot het gemakkelijker opnemen van smetstof.

ilet is echter eene andere vraag of de spoeling op zich zelve de schuld draagt, en dat geloof ik niet. De spoeling

ju Je schuld kunnen dragen , wanneer de koeijen naar de

boeren terugkeerden, om te worden gemolken, maar de spoelingkoeijen gaan allen naar den slagter, en men hoort er niet meer van.

Het is wel gebeurd dat er longziekte uitbrak op spoelingstallen , maar dan was het omdat de runderen reeds in de incubatie-periode verkeerden. Wanneer die dieren nu in dompige stallen worden geplaatst, dan breekt de ziekte spoedig uit, en men schrijft ze ten onregte aan de spoeling toe.

De Öchiedamsche veehouders hebben er veel aan toege-bragt om het aantal besmette koeijen te doen verminderen, door de beesten spoedig voor de sïagtbank te verkoopen.

Toen ik, bij gelegenheid der runderpest, acht maanden te Schiedam was, en ook vroeger reeds, heb ik daar alles goed opgenomen; de branderijen en de hoedanigheid en manier van voederen.

Gewoonlijk verwisselt de boer tweemalen 's jaars van vee, dat met enkele spoeling wordt vetgemest. Dat vetmesten loopt dus in zes maanden af. Wanneer de boeren snel mesten , dat is, wanneer de beesten ook meel en koren bij de spoeling krijgen, zetten zij hun vee driemalen in het jaar om. Gesteld nu, dat eene koe eerst week en zwak moet worden door de spoeling, en daardoor vatbaar voor de longziekte , dan zou daarmee zooveel tijd verloopen, dat het beest, eer het vatbaar werd, al lang zou geslagt zijn.

Bij de inenting leert nien het incubatie-tijdperk eeniger-inate kennen. In een gewoon geval heb ik ondervonden dat het incubatie-tijdperk soms 13 maanden duurde. Eene koe dus die in vier a zes maanden wordt vestgemest onverkocht om geslagt te worden en dan bevonden wordt ziek te zijn, zal de smetstof waarschijnlijk al vroeger in zich gehad iiebboii. Bij het Geldersche vee , waarvan veel stukken te Schiedam worden opgestald, wordt de ziekte weinig opgemerkt. Het ware wenschelijk aan de districtsvee-artsen op te dragen om te onderzoeken welk vee door de ziekte wordt aangetast. De ossen uit de Betuwe bijv. zijn niet besmet, maar het vee, opgekocht in Zuidholland of het Overmaassche, kan van besmette plaatsen komen, en daarom kan men aannemen dat het de smetstof reeds bij zich draagt. Dus de voeding met spoeling moge tot spoedige ontwikkeling der ziekte leiden; die voeding kan op zich zelve niet de oorzaak zijn van het ontstaan der ziekte;

» c. het drinkwater.quot; Daarover heb ik reeds gesproken. Het drinkwater kan een overbrenger zijn van smetstof, omdat het bezwangerd kan zijn met organische bestand-deelen. De slooten toch staan in den regel in verband met mestvaalten, en in die slooten wordt in den regel ook opgenomen de urine uit de stallen; zoodat het drinkwater zeer gemakkelijk eene oorzaak kan zijn van verbreiding der ziekte;

» d. de inrigting der stallen.quot; Kleine en bedompte doen moeijelijk adem halen. Dus ook de stallen, gepaard met de wijze van verpleging van het vee, kunnen zeer goed de besmetting bevorderen;

»c. de weersgesteldheid.quot; Het regenachtige weder van dezen zomer is zeer nadeelig geweest. De vochtigheid van den dampkring werkt zeer gunstig op de verbreiding dei-ziekte; en toch is het verschijnsel waar te nemen dat men dezen zomer op de ziekte heeft gewonnen;

»ƒ. het beweiden van drooge of vochtige gronden.quot; Op hooge, drooge zandgronden zal het ontstaan der ziekte niet zoo te vreezen zijn als op lage vochtige gronden. Evenwel, ook op die drooge gronden kan het bijeen liggen j der weiden schadelijk werken;

»//. het verschil van rassen.quot; Wij hebben een fijn, met slappen vezelbouw voorzien rund, dat gemakkelijk j vet wordt. Maar juist die slappe vezelbouw maakt het dier bijzonder geschikt om de ziekte in zich op te nemen en aan anderen over te dragen. Het is daardoor meer voorbeschikt om door de ziekte te worden besmet en aangetast.

Het Durhammer ras is oorspronkelijk uit het Neder-landsche en deelt dus veel van diens eigenschappen, ook dat bet gemakkelijk besmet wordt. Het Zwitsersch bergras, dat in Tyrol en Midden-Duitschland, zijn typen van het Duitsche bergvee; ik geloof niet dat die dieren hier te lande meer aan besmetting blootstaan dan de onze. Door hun vaster vezelbouw zijn ze minder vatbaar, maar een-

insml hier te Iniule geaceliinateerd, vemndert dit. In de Podolische en Kiryizzisclie steppen, in lt;le Krim, tussclien de Wolga en de Don en tussclien de Ural en de Wolga ontstaat ook de longziekte, meer echter de runderpest; dat vee krijgen wij niet; het gaat over Rottenlam, Maastricht en Antwerpen naar Londen. Die dieren waren eigenlijk de overbrengers van de veepest. Ik meen dus, de veehuishouding van liet steppenvee nagaande, dat alle rassen vatbaar zijn voor longziekte. Alle besmettelijke ziekten, ook van menschen , komen uit het oosten.

Het vee in de Krim blijft veel onder dak in eene groote ruimte; de kalfkoeijen staan onder een afdak op het zuiden; de overige onder den blooten hemel op een afgepaald veld; men geeft hun een hoop hooi en daarmede moeten zeden winter doorkomen. En als ze dan in het voorjaar weder in een vruchtbaar land worden gebragt, ontwikkelen zich allerlei ziekten, als tongblaar, longziekte, pest en miltvuur.

219. F. Punt 12. Wordt de inenting nog voortdurend door de wetenschap beschouwd als een aan te prijzen, en veeltijds afdoend voorbehoedmiddel tegen de longziekte?

A. Ik ben zeer voor de inenting; het eenige middel om, mits goed uitgevoerd, de ziekte te bedwingen. Men kan daarmede desinfectie nalaten, die alleen noodig kan zijn voor nieuw aangevoerd vee.

Dat er quaestieuse gevallen zijn, behoeft men niet te betwijfelen; dat brengt de aard der smetstof me.le. Wanneer men inent, zal het ééne stuk vee over elf dagen, het andere eerst over elf weken de sporen daarvan vertoonen. 1 )it verschil nu is volkomen in overeenstemming niet den aard en de langdurige wijze van werken van de smetstof in het ligchaam. Die smetstof in het ligchaatn gebragt, verschilt de werking veel bij het een of ander rund.

Dit wil echter niet zeggen dat een rund, dat het minst vatbaar is, het meest vrij zal blijven van de ziekte, want het kan, bij eene volgende gelegenheid, de smetstof mede krijgen. Daarom is herhaald inenten goed en zeer aan-prijzenswaardig. De quaestie, waarom men het goede der inenting betwijfelt, betreft meer de vraag omtrent de gezondheid van het dier en het vermoeden of het soms reeds smetstof in het ligchaam heeft. In dit laatste geval is de werking ongelijkmatig. Doch het is goed die dieren in elk geval in te enten. Het duistere der zaak ligt eenvoudig in het uitbroeijen (het incubatie tijdperk) van de ziekte in het ligchaam.

220. De Voorzitter: Dus zijt gij overtuigd dat inenten een van de beste hulpmiddelen ter bestrijding der longziekte is?

A. Ja. Toen in der tijd de longziekte in Overijssel uitbrak , heeft baron van Ittkrsum op ruime schaal laten inenten, zoodat er ongeveer 5000 runderen werden ingeënt; daarna is er ginds geene sprake meer van ziekte geweest.

221. De heer Schepel: In welke qualiteit liet baron van Ittersum die 5000 runderen inenten?

A. Door zijn invloed te gebruiken en de veehouders er toe over te halen. Hij zelf had verscheidene boerenwoningen in den omtrek van Hattem. Hij ried mij daarna herhaaldelijk het inenten als een heilzaam middel aan.

222. De heer Wybenga: De waarde van het inenten stelt gij zeer hoog. Is het u ook bekend dat in de gemeente Baarderadeel in Friesland vroeger de runderen in zeer yrooten (jetalc zijn ingeënt en de veehouders als 't ware met die kunst-bewerking dweepten, tot dat er later een ommekeer in die meeniug kwam, en men van voorstanders erge tegenstanders is geworden?

A. Keen, ik wist dat niet.

223. De heer AV^benga: In eene brochure van den lieer van Loon , lid van Gedeputeerde Staten van Friesland, komen opmerkelijke voorbeelden voor van in de bedoelde gemeente mislukte inentingen.

A. Mijn collega Jexnes heeft drie a vierduizend stuks vee inge6nt, en het kan wel zijn dat door de groote drukte en het inenten ook des avonds bij lamplicht de inenting niet naauwkeurig genoeg heeft plaats gehad. Anders weet ik het verschijnsul niet te verklaren.

224. De heer Wybenga: De veehouders hielden het er voor, dat door de inenting de longziekte was verspreid. Welke is uwe meening daaromtrent?

A. Toen Huffnaoel voor het eerst inentte bij den heer Geveks Devnoot, is onder diens vee de longziekte ook uitgebroken. Ik zelf heb daarvan echter geen voorbeeld gezien, ofschoon ik het feit niet ontken.

Als men bijv. niet voorzigtig is met het inenten van schapen tegen de pokken, en men brengt de niet ingeente beesten in de nabijheid van de ingeönte, dan krijgen zij de pokken.

Toen ik, met mijn collega Jennes, 1000 stuks runderen inentte — ieder 500 — heb ik ondervonden dat het succès daarvan in verband stond met de meerdere of mindere vordering van de ziekte in den stal. Mijn zoon zorgt, bij het inenten, dat de beesten van de naburige boeren ook worden ingeënt, gezond en wel. In overeenstemming met deu districts-veearts, den heer Hukfnagel , wist hij de boeren tot de inenting over te halen. Daardoor zijn wij in Utrecht zoo gelukkig van de ziekte bevrijd geworden.

225. De heer Begrain: In Friesland wordt, volgens ! den heer Wybenga, de waarde der inenting zeer verschillend

beoordeeld. Tegenover dat gevoelen staat echter de meening dat inenting van verdachte koppels in andere provinciën zeer. goede resultaten heeft opgeleverd. Wat denkt gij over dat verschil?

A. Het inenten moet goede resultaten geven, mits het met zorg en goede stof geschiede.

223. J'. Hebt gij de inenting toegepast op gezonde of op verdachte koppels?

A. Op beide.

227. De Voorzitter: Geeft de wetenschap ook andere voorbehoed- of geneesmiddelen voor de besmettelijke longziekte aan de hand, dan de tot nu toe hier te lande beproefde ?

A. Neen. In den aanvang heb ik vele middelen aangewend , doch ik ben geëindigd met er niet veel waarde aan te hechten.

De verwachting, op theoretische gronden gebaseerd , dat deze of gene middelen zouden baten , kwam in zooverre dikwijls uit, dat eetlust, spijsvertering, melkafscheiding wel verbeterden, maar de longziekte zelf ging toch door.

Ik geloof niet dat er afdoende middelen bestaan Dat zij niet gevonden kunnen worden, zal ik niet beweren, maar thans zou ik er geene als zoodanig durven aanraden.

228. V. Wij zijn nu gekomen aan de vragen onder IV vermeld. » Zijt gij misschien van gevoelen, dat de longziekte onder het rundvee als onuitroeibaar of niet op den duur te beteugelen moet worden beschouwd, zoodat de Regering zich liefst van een hopeloozen strijd tegen dat kwaad behoorde te onthouden?quot;

A. Ik ben van gevoelen dat de Regering, wanneer zij haar stelsel vasthoudt, de ziekte zal kunnen uitroeijen.

229. V. Welke middelen kunnen worden aangewend om te verzekeren dat steeds iu elk geval onverwijld van het ontstaan der longziekte aangifte worde gedaan?

A. Daarop heeft betrekking wat ik reeds zeide omtrent hooger schadevergoeding. In mijne praktijk was het mij niet onverschillig te weten, of de longziekte al of niet op een stal zou uitbreken, vooral wanneer er zich gevallen van longaandoening voordeden. Om daarvan zekerheil te verkrijgen, deed ik zulk een stal met teer berooken ten einde de ademhalingswerktuigen te prikkelen. Uit middel heeft steeds met vrucht gewerkt, en ofschoon uit het hoesten, dat op de aanwending van dit middel volgt, niet altijd met

zekerheid kan afgeleid worden dat er'longziekte bestaat , zoo is mij toch bij \erschillende proeven gebleken, dat het hoesten inden regel een juiste maatstaf was van de aanwezigheid en den graad der ziekte.

230. V. Welke middelen kunnen er worden aangewend om te verzekeren, dat onverwijld voldoende afzondering plaats hebbe van het aangetaste rund?

A. Dat is eene zaak waarvoor de inspecteurs hebben te zorgen. Men stuk vee, dat als verdacht is aangegeven, moet, wanneer liet wordt onderzocht, reeds afgezonderd zijn, want de aangifte zelve getuigt dat er vrees voor longziekte bestaat. Voorts mag liet met geen andere dieren in aanraking komen, en moet het slechts door één oppasser worden verzorgd , die met geen ander vee omgaat.

Men moet ook de andere middelen, die de smetstof kunnen overbrengen, zooveel mogelijk belemmeren. Zoo werd bijv. bij de runderpest de ziekte overgebragt door omgang van personen;

» c. dat het vervoer niet alleen van aangetaste, maar ook van verdachte runderen worde belet?quot; l)it spreekt van zelf. Men moet hebben politietoezigt en goede merken. Hoe dat politie-toezigt moet ingevoerd worden , is moeijelijk te bepalen. In gemeenten, waar slechts één veldwachter is, zal het goed zijn als do districts-veearts zelf zijn aandeel aan dat toezigt neemt, en het niet geheel en al op den veldwachter laat aankomen;

» d. dat het toezigt niet alleen op de aangetaste en verdachte, maar ook op de gezonde runderen met kracht worde gehandhaafd?quot;

Daarop weet ik geen middel dan inspectie. Wanneer ik echter bij een gezonden koppel kom, dan kan ik niet stuk voor stuk percuteren en ausculteren; dat geeft in den beginne geen voldoende kenteekenen aan. Ik zou daarom bijna zeggen, inspecteer van tijd tot tijd de stallen; laat ile dieren berooken, en hoor dan of zij hoesten, dan weet men van welke dieren de longen prikkelbaar, en dus welke dieren van dew koppel verdacht zijn. Dagelijksche inspectie geeft echter met veel;

» e. dat aanvoer van verdachte runderen op veemarkten worde belet? Zou het merken en nummeren der verdachte runderen niet alleen, maar ook de bedreiging met verbeurdverklaring van verdacht vee, dat zonder consent t)f vervoerbiljet wordt vervoerd, daarvoor een aanprijzens-waardig middel kunnen zijn ? quot;

Wanneer er evenzeer een duidelijk zigtbaar teeken van ontslag wordt gegeven, als een van verdacht verklaring, dan kan men op de markt een dier, dat wel het teeken draagt van verdachtverklaring, maar niet dat van ontslag, in beslag nemen en niet verder laten vervoeren. Dat behoort dan tot de rubriek van verdacht vee, waarvan het transport verboden is, of dat anders in beslag genomen en verbeurd verklaard wordt. Ik heb de Leidsche veemarkt wekelijks geïnspecteerd en ten gevolge daarvan kwamen er later geen zieke dieren. De Delftsche markt werd ook geïnspecteerd, en daar waren altijd zieke. Dat hangt van den ernst van de inspectie af. Maar ik nam ze onmiddellijk in beslag en liet mij door een paar agenten van policio vergezellen. Als de zaak niet zuiver was, wisten de boeren het wel, en waren zoek. Vroeg ik: Van wie is dat beest? dan waren zij niet te vinden. Maar dan zette ik er een agent bij, met last om er bij te blijven totdat de eigenaar te voorschijn zou komen. Eindelijk kwam dan de man bij mij, ik nam het beest in beslag, liet het door den agent bij den commissaris van politie brengen, en deze maakte proces-verbaal op. Op diezelfde wijze moet nu gehandeld worden. Het zou ook kunnen blijken uit een consent van den burgemeester, dat het vee niet verdacht is.

231. V. Punt 3: Zou in uw oog de inenting van den geheelen Nederlandschen veestapel zich als voorbehoedmiddel aanbevelen?

A. Ik zou het niet doen. Het zou ook geen kleinigheid zijn l'/j millioen stuks vee in te enten. Ik zou het willen bepalen tot de aanwezige gevallen en het dan nog een weinig villen uitbreiden in den kring waar de ziekte heerscht, de omgeving die het meest met het verdachte vee in contact is.

232. F. Dus zoudt gij dat voldoende achten?

A. Wel zeker. Daarbij zou het dan te pas komen den loop der togten en sloten na te gaan en daarnaar te handelen.

233. V. Ten aanzien van punt 4 is door u reeds opgemerkt , dat in de wet, uit de woorden » besmettelijke veeziektenquot;, het woord besmettelijke zou moeten vervallen.

A. Ja, want het zou doelmatig zijn dat aangifte wierd gedaan van alle vee dat ziek werd. Maar het zal veel moeite veroorzaken.

234. De heer Beffram; Met de veepest hebben wij het gehad; toen stond het in de wet.

A. En dat was goed.

235. 1'. Naar uw oordeel zouden dus in art. 13 der wet de woorden; » Wanneer zich bij eenig stuk vee verschijnselen van eene besmettelijke ziekte openbarenquot;, veranderd moeten worden in: »Wanneer zich bij eenig stuk vee verschijnselen van eenige ziekte openbarenquot;.

A. Ja.

236. De VoorzKtor: Punt 5 hebben wij ook behandeld door de wenschelijkheid aan te nemen van het geven eener meer volledige schadevergoeding, ten einde daardoor de aangiften te bevorderen. Maar nu punt 6: !gt;Zou het aanmoedigen der oprigting van onderlinge veefondsen tot het doel kunnen medewerken?

A. Ik ben een groot vijand van alle fondsen, ten minste voor dit doel. Ik heb de meeste fondsen leeren kennen en ben er twee jaren voor werkzaam geweest, onder anderen voor het groote Middelburgsche fonds; maar het gevolg van die fondsen is, dat zij de energie verslappen. Men legt er zich te veel bij neder, en heeft geen belang om zelf tegen de verspreiding der ziekten te waken.

237. F. Ik moet u evenwel doen opmerken, dat in Noordholland verschillende veefondsen zijn, bijna allen op dezelfde leest geschoeid, en waarbij op een gegeven tijdstip, tweemaal per jaar, het bedrag van eventuele schadevergoeding wordt vastgesteld, voor allen evenveel, bijv. voor eene volwassen koe f 150, voor een hokkeling f 40, voor een vaars f 50. Als nn het beest onteigend wordt en het Rijk de helft der waarde als schadevergoeding geeft, dan krijgt de eigenaar uit het fonds de helft van hetgeen hij er anders uit ontvangen zou. Bij het Beemster veefonds bestaat do bepaling, dat de deelhebbers van een ziek beest dadelijk aangifte moeten doen en het moeten afmaken. Indien nu dergelijke bepalingen in de reglementen zijn opgenomen, zoudt gij dan nog tegenstander van die fondsen zijn?

A. Neen, dan niet. Maar dit kan alleen geschieden bij groote fondsen, zoo als in Noordholland. Ik heb verscheidene kleine fondsen te gronde zien gaan, ondor anderen te Warmond.

238. V. Nu nog de laatste vraag. Kunt gij nog een bijzonderen maatregel aanwijzen tot wering van de longziekte , zonder dat daardoor de belangen van den veestapel, den handel, de scheepvaart en de schatkist worden benadeeld?

A. Dat is niet gemakkelijk. Ten opzigte van besmettelijke ziekten, meer bijzonder de longziekte, zou ik geen bepaling weten te bedenken, vooral met het oog op den handel. Deze toch wordt beperkt wanneer politiemaatregelen worden genomen ter uitroeijing van de ziekte. Uit een veeteeltkundig oogpunt — maar daar weten velen weinig van — zou ik zeggen dat zij moeten letten op de familie van het vee. In Friesland zou men daarop wel kunnen letten, ik heb dit aldaar gezien. In mijne omgeving, te Noordwijkerhout, bleef een boer geheel verschoond van

longziekte onder zijne koeijen die familie van elkander waren, terwijl buiten de familie de beesten ziek werden. Intusschen is dit moeijelijk te observeren bij de fokkerij.

239. V. Nu heb ik u nog eene vraag te doen, niet regtstreeks opgenomen onder de u medegedeelde punten, maar toch van belang voor de quaestie. Ze is deze. Het is van algemeene bekendheid dat het voor den veestapel van groot belang is, bekwame veeartsen te hebben.

Er bestaat reden om te vermoeden dat de veeartsenijschool te Utrecht zoodanig ingerigt is, dat er knappe jongelieden kunnen gevormd worden. Maar, wanneer ik zeg dat er reden bestaat om dat te vermoeden, dan is dit nog geen zekerheid; daarom zou ik willen weten, of gij meent, dat die school zoodanig is ingerigt wat betreft de verschillende vakken, die er onderwezen worden , en de bekwaamheid en geschiktheid der personen, die met het onderwijs belast zijn , dat men op goede gronden het vormen van bruikbare veeartsen op die school kan verwachten 'i

A. Zeker kunnen er veeartsen van de school komen die wetenschappelijk goed onderlegd zijn. •

Het valt niet te ontkennen, dat het groot getal vakken bijna jaarlijks wordt uitgebreid, even als de propaedeutische wetenschap.

Wanneer nu die uitbreiding plaats vindt met het oog op art. 33 van ons reglement, namelijk met het oog op de meest praktische toepassing, dan is dit goed en dan schaadt die uitbreiding niet. Maar, wanneer het onderwijs gegeven wordt door leeraren die geen genoegzame praktische ondervinding hebben, vooral wat de burgerlijke praktijk betreft, dan is het de vraag of zij beoordeelen kunnen wat zij den jongelieden moeten inprenten, en wat er, als ballast, zou kunnen weggelaten worden.

Men moet, om dit te kunnen beoordeelen, een vak jaren lang onderwezen hebben en ook jaren lang veearts geweest zijn. Wanneer men dit niet geweest is, geeft men te veel of te weinig.

Of de inrigting onzer school en de waarde van de leeraren nu zoodanig is, dat er voor de praktijk volkomen bekwame jongelieden zullen gevormd worden , is zeer moeijelijk voor mij te bepalen. Ik zou er dit wel van willen zeggen : Onze inrigting is eene civile. Voor de opleiding van de 21 militaire paardenartsen is de school niet gesticht. maar wél voor de opleiding van vee-doctors, koe-doctors, paarden-doctors, die zich bewegen kunnen zoowel in de weelderigste stallen als in de armste schuren.

240. De heer Begram : Het groot belang der veeartsenijschool is bekwame veeartsen voor de behandeling van het hoornvee te vormen; de opleiding tot de behandeling van paarden is van secundairen aard. Zijn nu de militaire paardenartsen zoo zeer bekend met de behandeling van het rundvee om voor dat doel bij voorkeur aan de school geplaatst te worden ?

*»

A. Ik zou er aan twijfelen.

241. De Voorzitter: Hebt gij aan de Commissie verder nog iets mede te deelen V

A. Neen.

G. J. Hengeveld. K. dk Jong.

Wybenga. Schepel. Begram. de Jonge.

1). Veeoens , Griffier.

Verhoor van den heer J. Hoogcnboom.

242. De Voor/.ittrr: Wilt gij zoo vriendelijk wezen om uw naam, uwe voornamen en uw beroep op te geven ? N⁰. 35. 3.

A. Jakob Hoooevboom Bautei.szoon , burgemeester der gemeente Kenesse.

243. V. Gij hebt eenige vragen ontvangen met betrekking tot de longziekte onder het rundvee. Ik wensch mij zooveel mogelijk te bepalen tot datgene wat meer valt onder uwe ervaring. Ik begin dus met de vraag of in uwe gemeente de longziekte geheerscht heeft of nog heerscht?

A. In de gemeente Renesse heeft de longziekte geheerscht in 1838 voor het eerst en in 18(59.

244. V. Hebt gij kunnen opsporen door welke oorzaak de longziekte in uwe gemeente gekomen was?

A. Neen.

245. V. Zoudt gij niet vermoeden dat het door aanvoer van vee van buiten gekomen is'?

A. Ja, dat is hoogst waarschijnlijk, maar ik weet niet op welke wijze.

246. V. Geschiedde de aangifte onmiddellijk?

A. Of dit geschiedde in 1838 is mij niet bekend, maar wel werd dadelijk aangifte gedaan in 1869, dus vóór de invoering der wet van 1870.

247. V. Welke middelen heeft men toen, in 1869, aangewend om de longziekte te bestrijden?

A. Het middel heeft bestaan in onmiddellijke afmaking van het aangetaste en verdachte vee.

248. V. Heeft men toen in uwe gemeente of in den omtrek geen spoor meer van longziekte ontdekt ?

A. Neen.

249. V. Was het getal aangetaste runderen een of meer?

A. In 1869 zijn er bij mij tien aangetast en allen afgemaakt.

250. V. Was dat beslag niet grooter dan tien ?

A. Dat was grooter, maar het overige vee liep in ver afgelegen weilanden in andere gemeenten. Dat tiental was dus volstrekt niet met ander vee in aanraking geweest , wel eenige maanden te voren, toen het op stal stond. De longziekte heeft zich in September 1869 bij dien koppel vertoond toen al het vee buiten liep.

251. V. Was dat vee uw eigendom?

A. Ja.

252. V. Dan zult gij zeker kunnen zeggen of dat vee van elders aangevoerd was?

A. Het vee was niet van elders aangevoerd, maar uit mijn eigen veestapel aangefokt.

253. V. Kondt gij gissen , dat er menschen van buiten bij uw vee geweest waren, die de smetstof hadden kunnen overbrengen ?

A. Daar kan ik niets van zeggen.

254. V. Had de aantasting van die 10 runderen in een kort tijdsbestek plaats, of volgde die na eenigen tijd?

A. Het beloop der ziekte is van korten duur geweest. Ik had ééne melkkoe die zeer lievig was aangetast; het andere vee, dat er mede in aanraking was geweest, was ook aangetast , maar in veel mindere mate op het tijdstip dat het vee is afgemaakt; ziek was echter al dat vee. Er waren ook schijnbaar gezonde bij, doch ten gevolge van den maatregel,

7

die toen in Zeeland in werking was, is zoowel het schijnbaar gezonde als hot zieke vee afgemaakt, omdat het schijnbaar gezonde ook werd verdacht, daar het in aanraking was geweest met het zieke.

255. F. Toen het vee ziek was, hadt ge het toen op stal of bleef het in de weide grazen ?

A. Een gedeelte was op stal, onder anderen een stier en een paar kalven; de melkkoeijen, 3 stuks, liepen buiten.

25(). r. Liepen die afgezonderd van ander vee? Waren er in de nabijheid geen meerdere weiden?

A. Er waren wel weiden in de nabijheid, maar geen runderen die in weiland liepen, dat onmiddellijk aan het bedoelde grensde.

257. f' Op het oogenblik bestaat de longziekte in Zeeland niet, zoover u bekend is?

A. Ik geloof bet niet. Ik heb er althans de gebruikelijke officiële mededeeling van het provinciaal bestuur niet van gekregen.

258. J'. Is er behoorlijk toezigt ? Is er een districtsveearts, die zoodanig geplaatst is en wiens werkkring binnen zoodanige grenzen is bepaald, dat het voor de dienst voldoende kan geacht worden?

A. Wij hebben voor Zuidholland en Zeeland éénen districts-veearts, den heer Swaht te Barendrecht, die den heer C. Mazuke te Zierikzee, voor zoover Schouwen, Duiveland en Tholen betreft, tot plaatsvervanger heeft.

259. V. Stel dat er een gevfil van longziekte voorkwam ('t geen toch mogelijk is) en dat door den veehouder aangifte bij u wierd gedaan, dan zoudt gij als burgemeester verpligt zijn daarvan eerst kennis te geven aan den districtsveearts te Barendrecht. Deze zou dan van Barendrecht naar Zierikzee mo-ten komen , 't geen eene heele reis is, of aan zijn plaatsvervanger bij u moeten telegraferen , dat deze in zijne plaats moest optreden. Maar wanneer nu eens in Zeeland de longziekte heerschte, zou ik toch zeggen dat de districts-veearts wel wat ver verwijderd is van de plaats.

A. Dat moet ik toestemmen; doch vergis ik mij niet, dan is van wege den Commissaris des Konings in Zeeland of van wege de Gedeputeerde Staten dier provincie in het Provinciaal Blad eene aanschrijving aan de gemeentebesturen gerigt, dat zij zich bij het uitbreken der longziekte zullen te wenden hebben aan de plaatsvervangers, den heer C. M.v/.ntK', te Zierikzee, den heer L. Mazire te Oostburg, den beer Kehelaar , te Hulst en den heer Bekohuis te Middelburg.

2(i0. F. Heeft zich sedert 1860 in uwe gemeente of in de omgeving geen enkel geval van longziekte meer voorgedaan ?

A. Neen.

261. f' Dus hebt gij als burgemeester niet veel ervaring op «lat gebied ?

A. Neen.

262. F. Het zal u dan moeijelijk vallen te oordeelen, of de regeringsmaatregelen, die voorgeschreven zijn, voldoende kunnen geacht worden om de ziekte te bestrijden. Waarschijnlijk echter hebt ge sedert de oproeping er uwe gedachten wel over laten gaan en zoudt ge die in alge-meene trekken kunnen mededeelen. Zijn er bijzondere vragen, die uwe aandacht getrokken hebben, waar gij aai.merking op zoudt hebben, of bestaan er wetsbepalingen die u aanleiding kunnen geven tot bezwaar?

A. Ik heb omtrent enkele punten het een en ander aangeteekend.

In de eerste plaats meen ik, dat, naar de ervaring die wij in Zeeland hebben opgedaan, het éénige middel om de longziekte te bestrijden, is afmaking van den ganschm koppel, waarin de ziekte voorkomt. Van 1838 af tot en met 1876 is die ziekte in Zeeland meermalen voorgekomen, maar telkens is gebleken, dat na afmaking van den ge-beelen koppel, de ziekte geen verderen voortgang had. Er bleven dan nog wel hier en daar sporadische gevallen over , maar de longziekte heeft in Zeeland nimmer ge-heerscht. Afmaking van den ganschen koppel is dus het éénige middel van bestrijding. Dit is wel de meening van een leek , maar zij steunt op veeljarige ondervinding.

In de tweede plaats de werking der wet. Daarvan heb ik zeer weinig ervaring. Er is mij slechts één geval voorgekomen in mijne betrekking van burgemeester. Maar toen gold het geen longziekte, maar klaauwzeer.

Wat betreft de indeeling der districten, deze is in mijne streek voldoende. Er is een districts-plaatsvervanger , wiens standplaats is Zierikzee, een geschikt punt, want het is het middenpunt der eilanden Schouwen , Duiveland en Tholen die tot zijn dienstkring behooren.

Als ik de wet goed begrijp, dan heeft de burgemeester in spoedeischende gevallen de bevoegdheid om de hulp in te roepen van een geëxamineerd veearts. Daarmede is voorzien in de mogelijkheid, dat men geen districts-veearts in zijne nabijheid heeft, en die voorziening is zeer goed. Voorts omschrijft de wet niet wat spoedeischende gevallen zijn , maar laat dit, naar mijne meening, geheel aan de appreciatie van den burgemeester over.

263. V. Pnnt 4 van vraag II luidt: of de vergoeding voor reis- en verblijfkosten , die aan de veeartsen-plaats-vervangers toegekend is bij de wet van 1870, overal billijk is geregeld ?

A. Voor zooveel het district mijner inwoning betreft, zou ik dit moeten betwijfelen , indien namelijk die reis-en verblijfkosten voor het geheele land uniform worden geregeld, hetgeen ik niet weet.

Wanneer een plaatsvervangend veearts zich van Zierikzee naar Tholen begeeft, dan moet hij over een vrij breed veer, en boe dat vergoed wordt, wanneer hij zijne betrekking uitoefent in het Kijksbelang, weet ik niet; wel weet ik bet, wanneer hij het in het provinciaal belang doet, want dat is geregeld bij een provinciaal reglement. Wanneer de veearts zicli dus van Zierikzee naar Tholen begeeft, dan is hij een geruimen tijd uit zijn werkkring gerukt. Ingeval hij het veer moet passeren met ongunstigen wind, of bij zeer lagen waterstand, wanneer hij een groot eind, zoo als men dat noemt, moet slik hopen, dan is de vergoeding niet billijk te noemen, als men daarbij acht geeft up de diensten, welke hij in het algemeen belang bewijst. Dergelijke locale omstandigheden, als waarop ik gewezen heb, mogen wel in aanmerking worden genomen.

264. De heer Bcgram: Wie heeft in 1869 de longziekte in uwe woonplaats geconstateerd?

A. De heer C. Mazure, veearts uit Zierikzee, die reeds meer longziek vee behandeld had.

265. De heer Ilogrnni: Is het ook mogelijk, dat het geen longziekte, maar eene andere ziekte was?

A. Ik geloof het niet. De veeartsenijkundigen kunnen, meen ik, met zooveel gewisheid de kenteekenen van longziekte onderscheiden van die van gewone longontsteking of longaandoening, dat daaromtrent haast geen twijfel bestaan kan, en zeker bestaat die niet na gedane lijkopening.

266. De heer Begram: Is die lijkopening met zorg geschied en zijn de kenteekenen van longziekte toen geconstateerd ?

A. Ja zeker.

267. De heer Begram: Gij hebt straks als uwe overtuiging medegedeeld, dat de longziekte alleen te bestrijden

was door afmaking van de aangetaste en verdachte koppels; maar zijn er in Zeeland ook proeven genomen met andere middelen van bestrijding, bijv. met inenting ?

A. Dat is mij niet bekend.

268. De beer Begram; Is het provinciaal reglement tot wering van de longziekte in Zeeland nog in werking ?

A. Neen, dat is ingetrokken.

269. De Voorzitter: In de punten 16—20 van vraag II wordt gesproken over den verkoop van vleesch en dergelijke. Toen bij u het vee is afgemaakt, is toen het vleesch begraven of in den handel gebragt?

A. In 1838 is alles begraven. Ik veroorloof mij bier iets mede te deelen dat ik gevonden heb in eene in 1831) nitgcgevene verhandeling van den Rijksveearts van Hertum. In 1838 zijn 16 runderen afgemaakt en allen geopend. Daarvan waren schijnbaar 10 gezond, maar bij de lijkopening bleek dat 15 stuks vee de kennelijke sporen van longziekte hadden. De lieer van Heutum kwam toen tot de conclusie dat een dier schijnbaar gezond en toch door de longziekte aangetast kan zijn, en daarop was zijne meening gegrond dat, wil men de longziekte stuiten, men den geheelen koppel moet afmaken.

270. V. Dit is niet regtstreeks een antwoord op mijne vraag. Mijne vraag is: of het vlee.sch en de overblijfselen van de afgemaakte runderen begraven zijn, dan wel of het vleesch in consumtie is gebragt en of de huid, na ontsmet te zijn, verkocht is?

A. In 186!) zijn bij mij 10 beesten afgemaakt. • Eéne zieke koe is totaal begraven, van de anderen is liet vleesch verkocht, maar ook van die dieren zijn do ingewanden, de huid en de afval begraven. Het getal weet ik niet met volkomene zekerheid, want ik heb mij niet in de buurt van die treurige geschiedenis begeven, maar wel weet ik zeker dat ingewanden , huid en afval van de afgemaakte beesten mede begraven zijn.

271. V. Gij schrijft den gelukkigen toestand waarin Zeeland op dit oogenldik verkeert niet betrekking tot de longziekte hoofdzakelijk toe aan de onmiddellijke afmaking van het aangetaste en.verdachte vee?

A. Ja.

272. V- Ik merk op dat Zeeland is eene weinig veerijke provincie en dat ten gevolge van het vele bouwland, dat daar gevonden wordt, de weilanden verspreid liggen. Ik weet niet of Zeeland veel vee uitvoert dan wel invoert. In het laatste geval wensch ik te weten of er behoorlijke contróle bestaat bij den invoer en van waar die invoer in den regel plaats heeft.

A. Die controle bestaat. Het vee, dat te Zierikzee wordt aangevoerd, wordt, alvorens gelost te worden, door den veearts gekeurd. Wanneer het vee bestemd is naar elders , geeft de burgemeester van de plaats van aankomst een bewijs af, dat het gekeurd is; welk bewijs in handen gesteld wordt van den burgemeester tier plaats van bestemming , waar het vee gesteld wordt onder toezigt der politie. Hoelang dat toezigt moet duren, is mij onbekend. Het ingevoerde vee wordt afgezonderd tot den tijd, daartoe in de provinciale verordening voorgeschreven.

273. V- Wordt daaraan streng de hand gehouden?

A. Ja, voor zooverre ik weet. De invoer in Zierikzee is gering, behalve die voor de slagtbank.

274. De heer Begram : U spreekt daar van de provinciale verordening, maar ik heb u straks hooren zeggen, dat die was ingetrokken. Zijn er dan nog provinciale reglementen , betreffende het toezigt op den invoer van vee van kracht ?

A. Het provinciale reglement tot wering van de longziekte, is ingetrokken ten gevolge van de wet van 1870. Het reglement, waarvan ik nu laatstelijk sprak , is het reglement omtrent de veeartsenij kundige dienst en politie en dit reglement, van 1872, is een uitvloeisel van de wet van 1870.

275. De Voorxlttcr: Hebt gij uwe gedachten laten gaan over eenige der overige gestelde punten?

A. De punten 23 en 24 van vraag 11 spreken van een merkteeken, maar een officieel merkteeken ken ik niet; ik weet niet of iedere burgemeester willekeurig een merkteeken stellen mag.

276. V. De wet zegt, dat het merkteeken bij Koninklijk besluit zal bepaald worden. In Friesland knipt men een letter op het kruis, elders op de regterzijde van het dier. Nu hebt gij straks gezegd , dat er oen behoorlijke controle is op den invoer van vee in Zeeland; zoo die plaats heeft onderzoekt de districts-veearts of het vee in gezonden staat verkeert; bij u is evenwel de vraag gerezen of er een merkteeken bestaat; men schijnt dus in Zeeland niet algemeen te weten dat dit voorgeschreven is. Wanneer nu geen bepaald merkteeken gebruikt wordt, dan is toch het onderzoek van den districts-veearts geheel noodeloos en vruchteloos , want zelfs de bekwaamste onder hen kan niet zien of een dier besmet zij. Er kunnen maanden verloopen alvorens zich de ziekte openbaart; maar wat baat dan die controle?

A. Het bewijs van surveillance bestaat hierin, dat men een signalement van het beest geeft, bestaande in opgave van den ouderdom van het dier en van de kleur van het haar. Dit is alles wat de kennisgeving aan den burgemeester behelst wanneer het vee wordt ingevoerd ; dat een merkteeken gebezigd wordt, is mij niet bekend.

277. V. Dat is dus oen groot gebrek bij het behoorlijk nagaan van den gezondheidstoestand van het vee. Ten gevolge daarvan zou ook op punt 25 van vraag II een ontkenneud antwoord moeten volgen, dat namelijk de maatregel niet behoorlijk is toegepast; althans dat 'het u niet bekend is dat zoodanig merk bestaat, waardoor verdacht vee van hot niet verdachte ondersciieiden kan worden?

A. Neen, ten opzigte van dit merkteeken is mij niets bekend.

278. De heer Schepel : Hebt gij wel op art. 20 der wet gelet ?

A. De werktuigen, in dat artikel bedoeld, zijn mij, als burgemeester, nooit toegezonden. Wel zijn mij too-jgt;-ezondon modellen tot bestrijding der hondsdolheid , maar van dergelijke merkteekenen, als waarop door u gedoeld wordt, is mij niets bekend.

279. Do heer Begram : Heeft men bij liet afmaken van het vee in 1869 vergoeding voor de volle waarde gegeven ?

A. Voor die ééne zieke koe heeft men mij dertig gulden vergoed; de anderen, (lie schijnbaar gezond waren, zijn door deskundigen getaxeerd geworden , en die waarde is mij ten volle vergoed.

280. V. Zoudt gij niet denken dat, wanneer voor het zieke vee eene hoogere vergoeding werd toegekend, de veehouders spoediger aangifte zouden doen?

A. Zeker, als men meer geeft dan de waarde.

281. F. Neen, ik bedoel wanneer men de volle waarde van hot gezonde heest geeft.

A. Toen ik mijne vergoeding kreeg, was do tegenwoordige wet nog niet ingevoerd. Ik heb voor al mijne afgemaakte beesten, hetzij meerder of minder ziek, de waarde ontvangen, die olk hunjier op het moment der afmaking had.

282. Do heer de Jonge: Kunt gij ook inlichting

geven op punt 22 van vraag 11, luidende: » Heeft de bij art. 28 der wet van 1870 voorbeschrevene regeling van de uitbetaling der schadevergoeding voor onteigend vee tot overwegende administrative, comptabele of andere bezwaren aanleiding gegeven ? Zoo ja, in welk opzigt ?quot;

A. Van de werking van die wet heb ik geene ervaring. Toen mijn vee in 1869 onteigend is, geschiedde dit op eene andere wijze, maar het ging snel en goed.

283. De Voorzitter : Zijn er ook nog andere punten waaromtrent gij inlichtingen wenscht te geven?

A. Neen, Mijnheer de Voorzitter.

J. Hoogenboom Bz. K. de jong.

Wybenga. Schepel. Begham. de Jonge.

D. Vkegkns, Griffier.

Verhoor van den heer U. van der Kijk.

284. De Voorzitter: Mag ik uw naam, voornaam, beroep en woonplaats weten ?

A. Diek van der Eijk , rustend bouwman te Overschie.

285. r. Wij zullen ons bezighouden met de behandeling der u toegezonden vragen.

Heerscht op dit oogenblik in uwe gemeente de longziekte onder het rundvee?

A. Betrekkelijk weinig; het vee, uit mest vee bestaande, wordt geslagt.

286. V- Wordt het vee in uwe gemeente hoofdzakelijk gemest met spoeling ?

A. Ja.

287. V. Wordt het aangevoerd uit verschillende streken ?

A. Ja.

288. F. Heerscht onder dat vee de longziekte?

A. Ja.

289. V. Wordt daarvan bijtijds aangifte gedaan ?

A. Ik geloof wel dat het somtijds gebeurt, ofschoon niet veel.

290. F. Wanneer daarvan geene aangifte gedaan wordt, zal men op eene andere wijze moeten trachten, zich van dat zieke dier te ontdoen. Wordt dat vee, wanneer de boer sporen van longziekte ontdekt, dadelijk naar de markt gebragt ?

A. Bij het minste spoor van ziekte wordt het verkocht, doch niet op de markt. In de eerste dagen is de knapste veearts zelfs niet in staat de ziekte te ontdekken ; maar dan wordt bij ons het vee zoo spoedig mogelijk afgemaakt. Van morgen denkt men: dat dier staat mij maar half aan, en van middag is het al geslagt.

291. F. Kan de wijze, waarop met het vee gehandeld wordt, de besmetting niet bevorderen ?

A. Integendeel, zij zal die weren. Het is mijne overtuiging van 30 , 40 jaren herwaarts dat het verblijf van het zieke vee op boerenwerven het nadeeligst van alles werkt. Hoe spoediger naar de slagtplaats, hoe beter.

292. F. Heeft men in eene gemeente als Overschie een behoorlijk toezigt op het vee? Is daar een districts-veearts in de onmiddellijke nabijheid ?

A. Ik meen dat hij in den Haag of te Barendrecht woont; ik ken hem evenwel niet.

293. F. Er komt dus nooit een districts-veearts ?

A. Neen, voor zoover ik weet niet.

294. F. Wanneer dus, hetzij uw kalf- of mestvee longziekte kreeg, zoudt gij niet weten bij wien gij aangifte moest doen?

A. Zeker, bij den burgemeester, maar dit is eene groote zeldzaamheid.

295. F. Wanneer uw vee dus ziek is, wordt het naar den slager en niet naar de markt gezonden. Ik neem dit aan; maar anderen kunnen toch ook een dier, waarbij de eerste sporen der ziekte alleen door den eigenaar te onderkennen zijn, uit eigenbelang naar de markt brengen of door middel van een koopman daarheen zenden. Aldus zal het zieke dier in het binnenland of op een schip naar Engeland kunnen komen en daar oorzaak wezen, dat wij onzen goeden naam omtrent de behoorlijke contróle op den uitvoer verliezen.

A. Dat gebeurt bij sommige veehouders maar al te dikwijls. Ik verfoei dat schandelijk misbruik en ellendig winstbejag.

296. F. Uit den toon van uw antwoord bemerk ik dat gij dergelijke handeling betreurt, in het belang van de gunstige reputatie van ons vee in het buitenland; maar daarvoor is eene contróle. Van liijkswege is gezorgd dat zoowel te Harlingen als te Rotterdam veeartsen aanwezig zijn, die naauwkeurig moeten nagaan in welken staat het vee aan boord gaat. Is u ook bekend of die contróle goed werkt ? Zijt gij ook van oordeel dat, zonder bepaalde personen op het oog te hebben — want daartoe strekt de enquête niet — van de zijde van degenen, die met het toezigt belast zijn, ook verzuimen plaats hebben?

A. Voor de beantwoording van deze vraag bezit ik de gegevens niet.

297. F. Zijt gij van oordeel dat er genoeg geschikte veeartsen zijn om het toezigt op al het vee voldoende te kunnen uitoefenen?

A. Neen. Om het toezigt volkomen goed te kunnen uitoefenen, zijn er zeer vele veeartsen noodig. Wij bezitten er nu slechts weinig; en de burgemeester kan dat toezigt veelal niet houden , ook omdat hij in groote gemeenten dikwijls verre van de boerderij woont, waar zich het zieke vee bevindt.

298. F. Wie is, zoover gij weet, te Botterdam met dat toezigt belast ?

A. Hoofdzakelijk de heeren Huysmans en Snijders.

299. F. Zijn dit geëxamineerde veeartsen ?

A. Ja.

300. F. Zijn de verschijnselen van de longziekte zoodanig, dat die door de meeste veehouders dadelijk zijn te onderkennen ?

A. Ja, een knappe boer, een veehouder die op zijn zaken let, kan die verschijnselen spoedig opmerken.

301. F Zoudt gij, ten opzigte van het verzwijgen van de aangiften van longziek vee, niet een middel weten om dit te voorkomen ? en zouden er geen veehouders zijn, genegen om het gouvernement in dat opzigt in de hand te werken ?

A. Wanneer er ooit sprake kan zijn vn i nel Gouvernement in de hand te werken, dan geldt dit te Schiedam en omstreken. Nergens wordt zoo getrouw en met zulke goede resultaten de inenting toegepast.

302. F. Het niet aangeven is dus niet een gevolg van tegenstand V

A. Volstrekt niet.

303. J'. Het is dus eensdeels welbegrepen eigenbelang en anderzijds zucht om zoo spoedig mogelijk van het aangetaste dier te worden ontdaan?

A. Niets anders.

304. V- Acht gij vervoer van verdacht vee naar den slagter gevaarlijk ?

A. Neen, en wel op grond eener 30jarige ondervinding. Ken voorbeeld: Twintig jaren geleden kocht ik een stuk weiland, dat slechts door eene smalle sloot van den weg was gescheiden en waarop altijd groote veekoppels liepen. Ofschoon langs dien weg veel ziek vee passeerde, lieb ik er de ziekte nooit erger gehad dan elders. Wel was het vee dat ik daar had loopen ingeënt, maar wij weten dat die operatie toch wel eens door allerlei kleinigheden kan mislukken.

305. J'. Htt vervoer van verdacht vee te Schiedam en omstreken acht gij dus niet gevaarlijk voor de besmetting ?

A. In geenen deele.

306. V. Weet gij ook of te Schiedam van de zijde der spoorwegmaatschappij behoorlijk acht gegeven wordt op het ontsmetten van beestenwagens?

A. Ofschoon ik daarnaar geen onderzoek heb ingesteld, kan ik wel zeggen dat dit veel te wenschen overlaat.

307. V- Zouut gij het in 't belang van den veestapel en den veehandel achten als daarop van Regeringswege streng toezigt werd gehouden?

-1. Zeer zeker. Ik hecht echter niet aan besmetting in den zin waarin de wetenschap het opvat, alsof die door een stuk kleeren of het voorbijgaan van een beest kan overgebragt worden. Mijne ondervinding spreekt dat tegen. Ik vrees alleen voor besmetting als de ademtogt van het eene beest het andere bereikt, als zij uit één trog eten, op één land weiden of op de markt naast elkaar staan. Met al het andere drijf ik den spot.

308. De heer Bi-gram: Wordt er bij het vervoer op stoom booten van vee dat naar den slagter gaat, of melkvee, ook wel eens van longziekte verdacht vee vervoerd ?

A. Neen. Zoo ergens dan geschiedt zulks niet in Schiedam en omstreken.

309. V. I'us uit Schiedam wordt alleen vee vervoerd met Schiedamsche of Eotterdamsche stoombooten ?

A. Ja.

310. V- Ik kan niet zeggen dat die stoombooten altijd even zindelijk worden gehouden. Wanneer daarop do mest en het stroo der vroeger vervoerde runderen nog ligt, heeft daarmede soms op nieuw vervoer van vee plaats. Daarmede wordt alzoo wel wat al te los rondgesprongen, niet waar ?

A. Dat kan ik niet tegenspreken.

311. V. Met eene geringe moeite zou daarin kunnen worden voorzien?

A. Ik houd d it voor zeer noodig en ook goed mogelijk.

312. De heer Schepel: Gij hebt de opmerking

N⁰. 35. 3.

gemaakt dat een ilinke boer dadelijk zien kan , dat een koe aan longziekte lijdende is. Kunt gij de kenteekenen opgeven, waaraan dat te zien is ?

A. Ja. In de eerste plaats vermindert de eetlust van het dier, en in de tweede plaats geeft een melkkoe minder melk; men dient echter zulk een koe persoonlijk te melken en te voederen , want op de knechts kan men niet altijd rekenen.

313. /'. Verder hebt gij de opmerking gemaakt, dat het zieke vee naar de slagtbanken gaat. Waar zijn die slagtbanken ?

A. Te Overschie bevindt zich zulk eene gelegenheid , waar er verscheidene geslagt worden. Het is op een afgezonderd plaatsje, en geen landbouwer heeft er hinder van. Verder zijn er twee slagthuizen te Schiedam; een nabij het station en het andere aan den Singel.

314. V. Worden de dieren niet naar andere plaatsen vervoerd ?

A. Neen, men verzendt wel het vleesch.

315. De heer Wybcnga : Gij hebt gezegd dat er naar uwe meening volstrekt geen gevaar van overbrenging der smetstof was, omdat het grootste gedeelte, zoo niet al bet zieke vee, geslagt wordt op de plaatsen, doorn aangeduid. Ook zijt gij van oordeel dat er geen gevaar van besmetting door aanraking van mensehen of kleederen ontstaat. Maar worden de huiden van die koeijen, die op de aangewezen plaatsen geslagt worden, niet dadelijk, zonder ontsmet te zijn , in den handel gebragt. en zouden die de besmetting niet kunnen overbrengen?

A. Ik ben van meening dat daardoor geen gevaar voor besmettiug ontstaat, te meer daar ik dit sedert vele jaren proefondervindelijk weet. Die huiden worden te Schiedam afgevild en naar Rotterdam vervoerd, en men heeft er geen last van. Ik geloof dat het gevaar in de verbeelding van de wetenschappelijke mannen bestaat, maar niet in de praktijk.

316. De heer ile Jongt'; (Jij zegt dat iemand die veel met vee omgaat, het duidelijk genoeg kan nierken als zijn vee ziek is of wordt. Zijn de' eenige verschijnselen die gij kent, de door u opgegevene, of kent gij er nog andere? bijv. het volgende: er loopen twee stuks vee in de weide, waarvan het eene gezond is en het andere ziek wordende; wij zijn niet meer in den tijd, dat het ongedierte ze plaagt; hebt gij dan nooit ojgemerkt dat het beest, dat ziek werd, gedurig met zijn staart sloeg, en het andere niet? Hebt gij er nooit van gehoord?

A. Ik heb sedert het jaar 1S.36 niet de longziekte omgegaan, haar dus geruimen tijd kunnen bestuderen en ben er niet onverschillig voor geweest; maar zoo naauw heb ik de zaak nooit kunnen nagaan. Alleen heb ik dikwijls gezien — vooral in de stallen, die niet altijd even licht zijn — dat er eene donkere tint was in de oogen van het dier dat ziek ging worden, iets onpleizierigs zou ik het noemen, iets fletsch, zelfs wanneer het overigens nog vrolijk w as en goeden eetlust had. Dat zijn van die allereerste kenteekenen die men somtijds ziet, ofschoon ik niet op mij zou nemen het altijd aan de dieren te zien.

317. I'. Ik heb die vraag gedaan, omdat een geroutineerd veehandelaar mij ook dat genoemd heeft als een der kenteekenen, waaraan een goed landbouwer of veehouder onmiddellijk kan zien, dat het vee de longziekte reeds , zoo als men dat zegt, onder de leden heeft. Daarom wenschte ik van u te hooren, of gij het ook hadt opgemerkt ?

A. Al is het door mij niet opgemerkt, kan toch eens anders waarneming goed zijn.

318. De heer Begram: Als zulk een heest vervoerd wordt om geslagt te worden, wordt natuurlijk zijne plaats weder aangevuld in de weide of anders op de stal. Is dat niet zoo de regel of de gewoonte?

A. Ja, dat is eene der hoofdvragen die ik gaarne wil beantwoorden. Die plaats wordt Lij den oplettenden landbouwer dadelijk aangevuld door een beest dat met gunstig gevolg ingeënt is.

319. T. Ik wil gelooven, dat gij en menig ander daar groote zorg voor bebt gedragen; maar zou dat met iedereen liet geval zijn geweest? Zou er niet door sommigen de hand mede geligt zijn? Zoudt ge dat niet kunnen beantwoorden zonder het oog op bepaalde personen te vestigen of mede te deelen wat ge misschien niet wenscht mede te deelen ?

A. Ik ben gekomen om de waarheid te zeggen en wil mij gaarne tot de waarheid alleen bepalen. Wat moet ik o]) die vraag antwoorden? De eene mensch meent liet zóó goed te doen, en de andere weder op eene andere wijze. Zulke groote verschillen zijn er vele in de maatschappij, ik kan er dus niet op antwoorden.

320. r. Gij hebt dus geene zekerheid, dat iedereen die zaak niet zorg behandelt?

.1. Daar twijfel ik aan.

321. F. Het gaat toch alles buiten medewerking van het gezag? Als men aan een beest twijfelt, zendt men het naar de slagbank zonder dat de burgemeester er in gekend wordt ?

A. In den laatsten tijd wordt het gezegd aan de inspecteurs. Die komen, en dan zegt men: ik heli een ziek rund ^-ehail en dat is geslagt. Daar blijft het bij. Het is dood eenvoudig en gaat met den minst mogelijkeu omslag.

322. V. Dus zijn er ook inspecteurs of veeopzigters te lt; )verschie?

A. Ja.

V. Schrijven zij liet aantal beesten en de teekens op?

A. Iveen, zoover gaat het niet. De boeren waarvan de een spotachtiger is dan de ander, zeggen ook wel eens tot een inspecteur: ik heb een ziek beest op stal, komen zoek liet er uit. ^:

324. J'. Acht gij het mogelijk de wet toe te passen zoo als zij luidt, dat is: om een beest dat ziek wordt, niet te slagten, maar aangifte te doen aan den burgemeester, die er kennis van geeft aan den districts-veearts, die dan soms eerst na twee of drie dagen komt kijken wat er aan te doen is?

A. Neen, dat is niet mogelijk. Daardoor zou de industrie vernield werden. Noch de boeren, noch de stokers te Schiedam zouden dan kunnen blijven bestaan.

320. De Voorzlllcr: Weet gij ook bij benadering hoe groot de veestapel te Overschie is?

A. Neen, maar als ik, om zoo te zeggen, het spoelingdistrict neem , den ganschen omtrek van Schiedam, N laar-dingen, Delft en Rotterdam, dan zou ik den veestapel in den staltijd op ongeveer 15 000 stuks schatten.

32(5. V. En is dit alléén slagtvee?

A. Niet geheel, maar toch geloof ik niet dat er 1000 kalfbeesten onder zijn.

327. V. Zoudt gij meenen dat tegenwoordig onder die 15 000 stuks vee bijna geen longziekte heerscht?

A. Bijna niet, maar toch wel een enkel geval.

328. F. Baart dit dus op dit oogenblik iu dat gansche spoelingdistrict geen zorg?

A. Neen.

329. F. Is men gerust bij de maatregelen, die de boeren

voor zich zelve nemen?

A. Ja. Maar ik wenschte nu nog mijne meening te zeggen omtrent de beide eerste vragen. Zij luiden:

1quot;. » Wat is n omtrent het eerste ontstaan der ziekte hier te lande bekend? Waar, wanneer en onder welke omstandigheden heeft zij zich het eerst vertoond?quot;

2°. » Wat weet gij omtrent de verspreiding der ziekte hier te lande tot 1875 en omtrent de wijze, waarop die verspreiding vermoedelijk heeft plaats gehad?quot;

Wanneer ik deze vragen vroeger beantwoord had, zou dit eèn anderen tint geworpen hebben over het reeds door mij medegedeelde.

320. J'. Ik geef u thans de gelegenheid tot beantwoording van die beide vragen.

A. Ik ben een 1 «paalde tegenstander van de afmaking. In het jaar IS;i5 is de ziekte voor bet eerst bij ons uitgebroken, voor zoover mij bekend is, op den stal van den heer Khamers te Schiedam. Ken jmir of een paar jaar te voren was er een stnlletjc in onze omgeving aan eene ziekte uitgestorven, die wij niet kenden, en waarvan men later beweerde, dat het de longziekte geweest was.

In 183') begon ik mijne eigene zaken, en sedert heb ik van tijd tot tijd, in meerdere of mindere mate , de longziekte op mijne stallen gehad. Ik heb jaren beleefd, waarin ik van een groote honderd koeijen , die geregeld aangevuld zijn, er meer dan honderd ziek verkocht, hetgeen zeer nadeelig was.

In 1848 of 1849 werd de inenting bekend. Ik ben toen, met mijn broeder, onder de eersten geweest, die vee hebben laten inenten. Wij hebben daar de beste resultaten van gehad.

Toen ik voor het eerst inenten liet, had ik 37 beesten op één stal en daaronder zeker vijf of zes zieken. (In de andere stal waren zij gezond.) De veearts kwam en zeide dat hij op eigen verantwoordelijkheid niet inenten mogt; maar ik antwoordde, dat ik er mijne koeijen aan waagde. Ze werden daarop ingeënt, de stof heeft sterk doorgewerkt, | de ziekte is geweken, en ik heb haar nooit meer in dien graad op mijn stal gehad.

331. F. Ik deed straks de vraag, of de longziekte,

zoo als die thans op dit 'oogenblik ia het spoeling-district heerscht, niet verontrustend is en niet zorgelijk voor den i veestapel geacht wordt. Uw antwoord luidt: dat men geheel ¹ is gerustgesteld door de inenting.

Nu heefter in dat district eene gedurige mutatie in den i veestapel plaats, en zeker wordt dan ook liet nieuw ge-| kochte vee telkens ingeënt. Krijgt gij bijv. ossen uit 1 Groningen of uit een ander district, dan laat gij die zeker onmiddellijk inenten ?

A. In de warme dagen niet, maar anders wel. Men

doet dit vrij algenieen bij ons.

»

:i32. V. Wie is met die inenting belast?quot;

A. Eerst hebben wij gehad den heer Korxdouffer, veearts te Hntterdam. Met iiem zijn wij zeer gelukkig geweest. In 1S75 is overleden de heer Rütscheid te Delftshaven , die van ongeveer 1866 af tot aan zijn dood, geregeld zeker wel (5000 en soms wel 9000 beesten jaarlijks heeft ingeënt. De heer Poels te Delfsllaven, heeft in liet afge-loopen jaar 4300 dieren ingeënt. Dit is veel voor een jong mensch. Le heer Tiele uit Overschie heeft in de laatste 20 jaren veel ingeënt. Hij deed dit ook tijdens het heer-schen van den veetypbus, maar toen minder. In de laatste jaren bedroeg het wel 5 a 0000.

333. V- Zijn de uitkomsten van die kunstbewerking, door verschillende personen verrigt, alle even gunstig ?

A. Ja, in den regel zijn ze gunstig. Er zijn ook verscheidene boeren die zelf inenten, omdat ze niet zoolang op den veearts willen wachten.

334. y. Wanneer in uwe streek zoo veelvuldig wordt ingeënt, dan schijnt het aan de noodiee stof niet te ontbreken. Is die stof bij u altijd verkrijgbaar ?

A. Dit laat somwijlen wel te wenschen over. Het gebeurt dat men soms 3 !Ï 4 dagen wachten moet op goede stof.

335. F- Het gebeurt dan voorzeker wel eens, dat ten gevolge van dat wachten een dier afgemaakt moet worden ?

A. Ja.

336. F. Gebeurt de inenting op den staart ?

A. Ja, men acht dit het beste ligchaamsdeel. Ik heb wel eens gehoord dat men in den laatsten tijd kalveren op andere plaatsen heeft ingeënt, maar ik weet niet met welk resultaat.

337. F. De vraag of naar uW oordeel de longziekte alleen door besmetting ontstaat dan of zij ook een spontaan karakter heeft, zal voor u moeijelijk te beantwoorden zijn , omdat in uwe streek de veestapel zeer veel wisselt.

A. De beesten blijven van 3 tot 9 maanden bij ons, in den regel niet langer. Het antwoord kan ik dus niet met zekerheid geven, maar toch zou ik kunnen bewijzen dat een koppel de ziekte gekregen heeft waaraan in het laatste jaar bijna geen nieuw vee was toegevoegd.

338. F. Clij zegt hij na, dus er was toch nieuw vee bijgekomen?

A. Ik weet dat bij een boer het eerst ziek zijn geworden koeijen die hij 3 a 4 jaren gehad had en eerst later de aangekochte. Maar uit ondervinding kan ik hierover niet spreken.

339. I. Do mogelijkheid van het spontaan ontstaan der ziekte kunt gij dus niet beweren, maar ook niet betwijfelen ?

A. Ik kan het niet met aanvoering van gronden beweren , maar vraagt men mij, hoe ik er over denk, dan zeg^- ik: de ziekte is hier inheemsch, zij ontstaat door verschillende oorzaken, ook zonder besmetting, en neemt dan een besmettelijk karakter aan.

340. De heer ISoKraiu; Ziju er voorbeelden van, dat op gezonde stallen na do inenting de ziekte toch verscheen, gelijk in den laatsten tijd in Friesland heeft plaats gehad V

-1. Bij ons zijn daarvan geene voorbeelden geweest.

341. F. En in uwe buurt?

A. Door de meeste landbouwers wordt naauwkeurig nagegaan of de inenting goed geschiedt. Wanneer deze in September plaats had en de ziekte zich nogtans voordoet, wordt onmiddellijk weder ingeënt. Het vee dat in Maart of April ingeënt werd, wordt weder ingeënt in September of October.

342. F. Wel een blijk dat men groote waarde aan de inenting hecht!

A. Zonder haar zouden wij geen bestaan hebben. Ik heb daaromtrent opmerkelijke gevallen gezien. Zoo had mijn schoonzoon den vorigen winter eenige koeijen gekocht en deze laten inenten. Zijn knecht had ééne koe deze bewerking niet doen ondergaan, en juist dat dier werd ziek. Nu moge men al dan niet denken dat de andere dieren door de inenting beschermd waren, opmerkelijk is het zeer zeker, en daarvan zijn meer voorbeelden.

343. F. In sommige streken in ons land heeft men gemoedsbezwaren tegen de inenting. Indien er zulke lieden in uwe gemeente of hare omgeving gevonden worden, ontwaart men dan dat hunne beesten meer door de ziekte getroffen worden?

A. Zoo ik niet in het keurslijf der enquête zat, zou ik liever daarover spreken.

De Voorzitter: Ik doe u opmerken dat de enquête is ingesteld in 's lands belang: wij ziju hier om berigten overeenkomstig de waarheid in te winnen, die kunnen strekken ter bevordering van bet algemeen belang. Evenzeer als wij zorgvuldig vermijden al wat personen zou kunnen kwetsen, stellen wij er prijs op met de bestaande gebreken bekend te worden, die der Regering of den wel willenden in den lande verhinderen tot goede resultaten te komen. Bij al de goedgezindheid voor onze naasten en den op ons rustenden pligt om hunne gebreken te bedekken, kunnen wij toch in dit en vele andere gevallen spreken over de heerschende gebreken en die trachten uit den weg te ruimen, zonder daarbij personen of plaatsen aan te wijzen. Licht ons omtrent het kwaad voor, dan zult gij aan ons en aan de maatschappij een groote dienst bewijzen.

344. De heer Itegram; Kan men nu bij hen die het veeniet laten inenten, bespeuren dat het verlies grooter is?

A. Mijn broer en ik wonen naast elkaar, en wij hebben tezamen ongeveer 235 stuks vee. Een boer inden omtrek entte volstrekt niet in wegens gemoedsbezwaren, maar deze heeft onder zijne 25 koeijen meer zieken gehad dan wij onder onze 235.

345. De heer llt'grani. Die mededeeling is van belang, omdat men in vele streken nog niet overtuigd is van de noodzakelijkheid van het inenten. Het geheele land toch heeft hetzelfde belang als gij,dat de longziekte ver-dwijne.

A. Het zou mij genoegen doen wanneer, indien der Commissie daartoe de tijd niet ontbreekt, nog meer onpartijdige deskundigen uit mijn district geroepen werden.

346. F. Zi jn er in het algemeen ook nog punten , waaromtrent gij uwe opmerkingen wenscht mede te deelen?

A. Neen., de quaestie van de inenting hebben wij geheel doorloopen. Wat betreft de gedeeltelijke verminking van de beesten, zeggen wij: liever een rund zonderstaart dan een die ziek wordt.

347. De lieer Regram: Als er een beest ziek wordt, of vermoedelijk ziek zal worden, dan moet, nadat het weg-

| gevoerd is, ontsmetting van den stal plaats hebben. Ce-beurt dat? Wordt er bovendien goed schoongemaakt en gewit ?

A. Ja, telken jare in den zomer.

348. F. Niet in den winter?

A. Neen, de trog wordt dan wel eens uitgebeend; maar er wordt niet opzettelijk schoongemaakt.

Nu bijvoorbeeld zijn alle stallen goed schoongemaakt en met kalk en chloor bestreken. Daarop wordt nog al goed acht gegeven.

349. De heer rte «fonge: Gij hebt verscheidene personen genoemd, die ik onderstel dat evenals gij voorstanders zijn van de inenting.

Kunt gij ook namen opgeven van enkele flinke veehouders, die geane voorstanders van de inenting zijn?

A. Onder de groote veehouders ken ik die niet.

3bU. De Voorzitter : Hebt gij ook nog iets mede te deelen omtrent punt IV betrekkelijk de middelen ter be strijding van de longziekte ?

A. Onuitvoerbaar acht ik baar niet, bij toepassing der * inenting , maar met maatregelen zooals de Regering thans neemt, raken wij haar nooit kwijt.

351. F Welke middelen acht gij dan volstrekt noodig?

A. Algemeene inenting voor Staatsrekening en vergoo-

ding' voor de runderen, die er aan sterven. Dat is bij ons bijna de algemeene overtuiging.

352. F. Maar zoudt gij meenen dat die maatregel voor geheel Nederland uitvoerbaar is ?

A. Ik heb die vraag voorzien, maar beken dat zij moeijelijk voor mij te beantwoorden is. Bij aanstelling van meer districts-veeartsen en geschikte vee-inspecteurs zou het misschien niet geheel onmogelijk zijn.

353. F. Aangenomen dat men die kunstbewerking op groote schaal toepassen wilde, zou men toch moeten beginnen met die streken waar de ziekte heerscht; doch zou bij verdere uitbreiding^- de inentingstof niet gaan ontbreken? Ik weet niet of die inenting geschiedt als bij de menschen, van den een op den ander. Is u daaromtrent iets bekend ?

A. Neen, ik ken alleen de proef met de sappen der longen.

354. J'. Bij uitvoerbaarheid zoudt gij den maatregel dus goed achten V

A. Daaromtrent bestaat bij mij op grond eener 30jarige ondervinding niet de minste twijfel; dat staat bij mij vast.

355. V. Hebt gij wel eens nagedacht over veefondsen?

A. Die zijn tot niets goed, althans in mijne streek.

35(5. Jquot;. Als vetweider hebt gij belang bij den uitvoer. Kwamen bij u nimmer de middelen ter sprake welke der Regering ter dienste staan om den vrijen bandel van vee zooveel mogelijk te bevorderen ? Wat zijn daaromtrent uwe denkbeelden ?

A. Indien er niet telkens koppels van 30 en 40 stuks werden afgemaakt, waarover ook in de buitenlandsche couranten geschreven wordt, zoude het vertrouwen op ons vee in het buitenland grooter zijn.

357. De heer Begram : Ik wensch alleen uw oordeel te vragen over iets, dat wel niet in uw^re nabijheid gebeurt , maar waarover gij toch wel zult nagedacht hebben. Zooals nu de maatregelen genomen worden , kan het kwaad niet worden beteugeld, hebt gij zoo straks gezegd.

Zou de ziekte nu echter wel worden uitgeroeid, indien de maatregelen alle werden genomen , zooals de wet dat verlangt ?

De wet wil, dat zoodra er iets aan het beest te zien is, aangifte wordt gedaan; het dier wordt opgenomen door den districts-veearts en geslagt, het vleesch verkocht en begraven. Dat gebeurt echter niet; gij hebt straks de opmerking gemaakt, dat er soms dagen verloopen, vóór dat bet bezoek van den districts-veearts na de aangifte volgt. Keurt gij de maatregelen op zich zelve af, of zijt gij van oordeel, dat het doel niet bereikt wordt, omdat zij niet naauwkeurig worden uitgevoerd.

A. Ik ben tot de overtuiging gekomen, dat de ziekte een spontaan karakter •heeft, zoodat, indien men honderd dieren afmaakt, dit niet belet dat er honderd andere worden aangetast.

De beer Kcgi-ani; Het is mij alleen te doen geweest om uwe bedoeling te vernemen, niet om uwe meening te wederleggen.

358. De Voorzitter: Hebt gij ons nog iets anders mede te deelen, dat in het belang der zaak kan strekken?

A. Niets, Mijnheer de Voorzitter.

D. VAN DEK EYK. K. DE JÜNG.

Wybenga.

Schepel.

Bkgram.

de Jonge.

D. Veegens, (irijjier.

Verhoor van den lieer Ij. Swart.

359. De Voorzitter: Wilt gij zoo goed zijn mv naam, beroep en woonplaats op te geven?

A. Leexdert Swaut, districts-veearts te Barendrecht.

3G0. J. Gij hebt eenige vragen ontvangen, betrekkelijk den aard en den loop der longziekte. Vraag I, punt 1, luidt: » Wat is u omtrent liet eerst ontstaan der ziekte hier te lande bekend V Waar, wanneer en onder welke omstandigheden heeft zij zieli het eerst vertoond Vquot; .Met andere woorden: wat is u bekend ten opzigte van het ontstaan en de verbreiding der longziekte in ons land ï

A. Het schijnt dat de ziekte in 1831 overgebragt is naar Gelderland, vermoeihdijk door een koppel Keulsehe ossen, die aan bei'.e zijden der grenzen hebben geweid, zoodat in dien zomer de ziekte daar heeft geheerscht. .Misschien ten gevolge van de politieke omstiindigheden, den opstand van Helgie, is er in den aanvang minder notitie van genomen, tot dat in 1832 de lïcgering zieh er mc'c bemoeide en er den veearts van Cai.cak heen zond. De ziekte is daarop in 1834 hoogst waarschijnlijk nu t een koppel Geldersclie üsscii naar Zuidholland overgebragt en heeft zieh daar \'erspreid, eerst, zoo als men zegt, in de Lier, te .Maasland, te Schiedam, en zieh vervolgens inde gebeele provincie uitgebreid, zoodat in 1837 op de Zuid-hollandsche eilanden van lijd tot tijd geïsoleerde gevallen voorkwamen; zij L: toen overgebragt naar Noordholland en schijnt daar in 183!) vrij erg geheerscht te hebben, want in het najaar is onder bijna alle koppels, die van de Alkinaarsche en Hoornsche markten naar Zuidholland gingen, aldaar de ziekty uitgebroken. In 184^ is zij overgebragt naar Friesland, waarna zij zich verder over alle provinciën verspreid heeft.

•iCl. J. Zou dus naar uw oordeel alleen besmetting de oorzaak zijn geweest, dat de ziekte zich zoo over bet land heeft uitgebreid ?

-1. Zij is bepaald besmettelijk. De gevallen, die men in Zeeland heelt waargenomen, zijn alle geïsoleerde gevallen, wier oorzaak bijna met den vinger is aan te wijzen , «n zoo is het ook op de eilanden geweest.

3()2. I. \ an de tweede vraag betreffen de twee eerste punten meer bepaald den werkkring van de districts-vee-artsen, namelijk of hun getal en de plaats hunner vesti-gii'g gelukkig gekozen is en of de hun aangewezen werkkring misschien te groot is. Wat is uw gevoelen daarover V

.1. Mijn eigenlijke werkkring is niet te groot. Mijne -standplaats kon echter wel wat beter zijn; uit het oogpunt namelijk van mijn gemak, niet van de dienst, die lijdt er niet onder. Dordrecht zou voor mij eene gemakkelijker standplaats zijn dan Barendrecht.

363. J'. De vraag is meer, of er voor de roeping van de districts-veeartsen een voldoend getal aanwezig is , om altijd op het gewenschte tijdstip tegenwoordig te kunnen zijn ?

Nquot;. 33. 3.

A. Ik geloof ja; maar ik ben belast niet 24gemeenten ten noorden van de Maas en de Lek en dat geeft mij de meeste moeite, want in mijn eigen werkkring zou ik het gemakkelijk af kunnen.

364. r. Zoo als nu, wanneer de longziekte zich slechts hier en daar voordoet, is dat mogelijk, maar als de longziekte veelvuldiger heerscht, hebt gij dan de ervaring dat ten gevolge van het kleine getal districts-veeartsen . bet moeijelijk was de ziektegevallen tijdig te constateren?

A. Ik voor mij zelf heb dit niet ondervonden. Toen ik in Xoordholland werkzaam was, heeft daar. vooral in 1871 en 1872, de zi;kto zóó lievig geheerscht, dat het mij onmogelijk w is overal tijdig te zijn. Toen heb ik de dienst zóó geregeld, dat ik ze met voortdurende hulp van den lieer Lampe, mijn plaatsvervanger, kon waarnemen.

365. F. Acht gij dus hot getal districts-veeartsen voldoend,' ?

A. Ja.

366. De heer Begram : Hebt gij ook nu plaatsvervangers?

A. Meer dan een, maar die schrijf ik aan, als ik ze noodig heb. In Xoordholland was dit onmogelijk en daarom heb ik de burgemeesters in Waterland en de Beenister verzocht, zich direct tot den heer Lampe te wenden.

367. F. Dus mag geen plaatsvervanger van zelf in

uwe plaats optreden?

A. Neen. Ik wijs ze aan. Zoo hel) ik nog van .ochtend eene aanvraag gekregen uit Maasland, en mijn plaatsvervanger, de heer Smjdeus, is nu reeds op reis.

368. De Voorzitter: Wat is uwe ondervinding ten opzigte van de medewerking der burgemeesters?

A. Die is in den regel voldoende.

36!). ['■ Gij weet, dat de plaatsvervangende districts-veeartsen zekere schadevergoeding bekomen. Is die billijk geregeld ?

A. Ik geloof het niet. Zij hebben in der tijd de Regering eenige tegemoetkoming verzocht; hun werd geantwoord dat zij na afloop der zaak een douceur zouden krijgen, maar zij zijn, om zoo te zeggen, met een kluitje iii bet riet gestuurd. Toen ik Noordholland verliet, was daar de ziekte zoo goed als verdwenen en achtte ik mij verpligt den Minister Geeut.sema aan die belofte voor den heer Lampe te herinneren, maar ik geloof niet, dat deze iets gekregen heeft.

370. V. Werkt het niet nadeelig, dat een plaatsvervangend districts-veearts, die de praktijk uitoefent, tegelijkertijd belast wordt zaken te doen, in strijd zoo al niet met het behing, dan toch met den wensch der veehouders ?

A. Ja, de plaatsvervangers zijn er ddn ook niet opge-

9

steld, ^erequireerd te worden. Met den heer Snijders is het een ander geval, want die heeft bijna geen praktijk; hij bepaalt zich tot het keuren voor de booten, die naar Engeland gaan.

371. V. Gij meent dus dat de plaatsvervangende districtsveeartsen liever niet gerequireerd worden, omdat zij weten dat zij daardoor in hunne praktijk schade lijden?

A. Ja.

372. De heer ISeKrani; Krijgt een plaatsvervangend districts-veearts, die in zijne eigen woonplaats gerequireerd wordt, geen vergoeding?

A. Neen. Vooral voor den heer Snijders in Rotterdam is dat een groote lastpost.

373. V. Gij hebt ons medegedeeld, dat in den regelde medewerking van de burgemeesters goed is; meent gij, zonder nu bepaalde namen te noemen, dat sommige burgemeesters zwakkere medewerking verleenen ?

A. Natuurlijk.

374. r. Gedurende het heerschen van de runderpest heeft men de voornaamste zorg opgedragen aan districts-commissarissen, omdat men bij de burgemeesters niet die medewerking ondervond, welke men verlangen mogt. Is dit nu beter?

A. Ja, veel beter; maar er zijn burgemeesters, die veel andere zaken aan de hand, en het te druk hebben om zich met het onderzoek naar longziek vee te bemoeijen.

375. J'. Heeft het geval zich wel eens voorgedaan, dat een veehouder verzweeg, longziek vee te hehben, en de burgemeester liet merkte en er aangifte van deed ?

A. Dat geloof ik wel, maar ik kan mij nu geen bepaal! geval daarvan herinneren.

37(5. Dus gij weet het niet?

A. Neen.

377. I'. Wanneer de aangifte gedaan is, dan wordt

de districts-veeart.-- door den burgemeester opgeroepen, om het rund te onderzoeken en maatregeten te nemen. \\ erken dan de burgemeesters met wakkerheid en snelheid mede?

A. Ja.

37lt;S. De Voorzitter: Art. (i van de wet van 1870 legt den districts-veeartsen de verpligting op om bij overtreding proces-verbaal op te maken; wordt daar gevolg aan gegeven?

A. Ja zeker.

379. F. Meermalen?

A. Ja.

380. r. Met gunstig gevolg?

A. Wanneer een boer een ziek rund niet of te laat afgezonderd heeft en de veearts vindt het dood. dan moet lt;le⁰boer eene boete van 25 gulden betalen, en daar geeft hij zeer weinig om.

381. V. Dus gij vindt dat de strafbepalingen wat te ligt zijn?

A. Ja.

382. F. In jiunt 6 wordt gevraagd: of de eerste ken-teekenen van de longziekte van die van andere ziekten gemakkelijk te onderscheiden zijn? Of ze zoo in het oogvallend zijn, dat overtreding van de artt. 13 en 14 der wet van 1870 alleen aan achteloosheid der veehouders of veehoeders of aan het verzwijgen door hen met voorbedachten rade kan worden toegeschreven ? Wat is uw oordeel daaromtrent ?

A. In den regel zijn de kenteekenen van de longziekte in het oogvallend; maar er komen toch gevallen voor, waarin zelfs de district-veearts in twijfel verkeert.

383. V. Zijn u meermalen gevallen voorgekomen, waarin veehouders voorgaven: » wij hebben geen verstand van de ziekte en daarom geen aangifte kunnen doen quot; ?

A. Natuurlijk.

384. J'. Wat is uwe meening omtrent de afzondering, vooral ook met betrekking tot den spoed, waarmêe zij geschiedt, en de gelegenheid, die bij de veehouders bestaat om dit zoo te doen, dat er het doel mêe bereikt wordt?

A. De gelegenheid tot afzondering is over het algemeen slecht.

385. r. Ligt de schuld daarvan aan de veehouders?

A. Neen. Het is het gevolg van de localiteit.

38(5. r. Gij zijt in verschillende districten werkzaam geweest: in welke vondt gij de gelegenheden tot afzondering het geschiktst?

A. Op de Zuidiiollandsche en Zeeuwsche eilanden. Men heeft daar wayi'/isdiumi buiten de andere gebouwen, en die mist men in Friesland en in Noordholland; daar moet al bet vee in de boet (schuur).

387. V- Dus naar uw oordeel zou het wenschelijk zijn dat de veehouder zorgde voor betere gelegenheid om ziek vee te kunnen afzonderen ?

A. Ja.

388. De heer ricyr.-mi : Punt 7 luidt: » Bestaan er

redenen om te vermoeden dat dikwijls met opzet voorko-mende ziektegevallen worden verzwegen? Zoo ja, had dit dan plaats uit vrees voor de toepassing der wet of om andere redenen?quot;

A Als de boer er kans toe ziet, dan verzwijgt hij. Is het eerste geval ernstig , zoodat de boer vreest het dier te zullen verliezen, dan geeft hij aan , maar is dat eerste geval een lepcrt, dan verzwijgt hij omdat hij hoopt dat het dier zal herstellen. Maar juist dat herstellende rund doet zooveel nadeel, vooral op stal.

389. V- Dus men ondervindt bij den boer geene medewerking tot de uitvoering der wet ?

A. Wel bij enkelen. Men kan zeggen dat men bij den koeboer geene, bij den teelboer wel medewerking ondervindt.

390. De Voorzitter: Welk is hot onderscheid tus-schen den koeboer en den teelboer ?

A. De koeboer is minder ontwikkeld dan de teelboer. De koeboer wijdt zich enkel aan zuivelbereiding en de teelboer fokt vee en verbouwt graan.

391. V. Is het uwe meening dat de boer, diezich'uit-sluitend met zuivelbereiding bezig houdt , de ziektegevallen verzwijgt ?

A. In het algemeen ja.

392. Do heer Kcgram: Als afzondering plaats heeft, wordt dan gezorgd, dat de buren er niet bijkomen '4

A. Neen , daarvoor kan men niet zorgen.

393. V. De bedoeling van mijne vraag¹ is of het openbaar gezag zorgt, dat het vee afgezonderd blijft ?

A. Dit is eene onmogelijkheid. De burgemeester zou dan bij lederen stal dag en nacht een agent moeten plaatsen.

394. F. Dus daarvoor draagt men gecne zorg ?

.1. In sommige gevallen wel, maar in den regel niet.

395. De heer Sfhcpel: M aar bestaat in het algemeen hij de burgemeesters dan niet het streven om te waken dat anderen niet bij het zieke vee komen ?

A. Ja, ik ondervind in den regel bij de meeste burgemeesters medewerking en eene ernstige opvatting der zaak.

396. De Voorzitter: Punt 15 luidt: «Indien van een koppel vee het eerste besmette rund werd afgemaakt en de overige verdacht werden verklaard , maar dan later tot het afmaken van den geheelen koppel werd overgegaan , verzekerde men zich dan of onder die verdachte runderen zich ook aangetaste bevonden, opdat men, dit zoo zijnde, met verdubbelde zorg tegen do verspreiding van besmetting zou kunnen waken ?quot; Welke is daaromtrent uwe meening ?

A. Ik heb eene statistiek opgemaakt voor het vee dat in dit jaar op de Zuidhollandsche eilanden als verdacht is afgemaakt, met aanduiding van den toestand, die na den dood bevonden is.

397. F. Is het uwe bedoeling dit stuk officieel over te leggen ?

A. Ja.

398. V. Hoe denkt gij over het vervoer van de overblijfselen van het afgemaakte rund ?

A. Het vervoer van liet vleesch zal geen nadeel doen en ile huiden moeten ontsmet worden, waarvoor ik steeds mijne opzigters laat zorgen.

399. 1'. Geschiedt de afmaking altijd in de onmiddel-lijkp nabijheid van den stal of op eene daartoe geschikte plaats ?

A. Als ik liet gedaan kan krijgen geschiedt zij steeds op een afgezonderd terrein; zoo is het mij eindelijk gelukt te Maasland een aschhuis tot slagtplaats te bezigen, terwijl de burgemeester heeft gezorgd voor een vaartuig. Waar het mogelijk is worden de dieren niet meer op het erf, maar op zoodanige geïsoleerde plaats geslagt.

400. F. Gij zult u herinneren dat in Noordholland het ai'niaken altijd, tijdens uw verblijf aldaar, geschiedde zoo digt mogelijk bij de boerderij, ten einde het vervoer van aangetast vee te voorkomen • er werd een kuil gegraven en de ingewanden, enz., na met ongeblusclite kalk bestrooid te zijn, daarin geworpen; daarna werd liet rund vervoerd naar de slagtplaats langs den straatweg. Van die handeling ondervond men nooit eenig nadeel, en ook in uw oog had zij geen bezwaar. Maar als nu liet zieke rund geslagt wordt op eene afgezonderde plaats van de boerderij verwijderd, dan moet toch het dier door het dorp vervoerd worden ?

A. Dat vervoer geschiedt in een open schuit en zal dan geen nadeel doen. Ook bijv. te Assendelft in Noordholland werden de dieren allen op ééne plaats geslagt.

401. r. De wetenschap meent, dat vooral de waterachtige streken de besmetting ligt overbrengen; als nu een aangetast rund in een open vaartuig van den stal naaide slagtplaats wordt vervoerd, wat steeds langzaam geschiedt in zulke pramen, dan zou daardoor toch de besmetting verspreid kunnen worden V

A. Ik geloof het niet.

402. V- Uwe ondervinding heeft u dus geleerd dat het vervoer van een aangetast rund in een open schuit geen nadeel heeft gedaan ?

A. Als men het dier langs den weg laat loopen met een zak om den kop, zal het door de pooten de besmetting niet overbrengen. Dit gebeurde ook in Noordholland; als daar de slagtplaats digt bij den stal is , wordt het dier op die wijze daarheen gebragt.

403. Door wie wordt op dat vervoer en het begraven der ingewanden toezigt gehouden?

A. Door veldwachters en opzigters, belast met het toezigt op verdacht en ziek vee.

404. J'. Beantwoordt dat toezigt aan de eischen?

A. Ja.

405. r. Zoo als gij weet wordt het verdachte vee van een merkteeken voorzien, en naderhand, wanneer het weder vrij verklaard wordt, van dat merkteeken ontdaan. Vroeger werd eene V op het achterste gedeelte van het dier geknipt; in andere provinciën brandde men eene letter op het kruis van het dier. Acht gij nu dat merk voldoende of komt u een merk op den hoorn beter voor?

A. Dat merk zal altijd groote moeijelijkheid opleveren. Zoo als nu de driehoek op de bil geknipt wordt, beteekent het niets.

40(3. Wanneer gij overtuigd zijt, dat het merk onvoldoende is, om verdacht vee te onderkennen op de markt, zou dan bet branden op den hoorn van beteren invloed zijn ?

A. Ja, maar dan is het dier gebrandmerkt en de waarde daarvan aanzienlijk verminderd.

407. I'. Wanneer verdacht vee gemerkt wordt op den regterhoorn . doch na verloop van eenige maanden weder voor het vrije vervoer beschikbaar is, dan zou men op den linkerhoorn een O (ontsmet) kunnen branden: dan meen ik dat het dier, blijkbaar niet door de ziekte aangetast nog meer waarde zal hebben dan vroeger.

A. Ik zou het dier liever niet willen hebben, en wel om het lange incubatie-tijdperk.

40S. I'. Al moge dan de waarde daardoor eeni^ermate vin-minderen, mag dit dan eene reilen zijn om het merk, dat voldoende schijnt, tegen te gaan ?

A. Dat niet.

409. I . (tij zoudt dus ook wenschen , dat men steeds bet verdachte vee van het gezonde door flinke merkteekens konde onderkennen ?

A. Ja.

410. De heer Rcgram : Acht gij het niet van belang, ter voorkoming van het verspreiden der longziekte, dat

I er een onuitwischbaar merkteeken zij, hetwelk bij den langen duur van het incubatie-tijdperk gelegenheid geeft om het verdachte ve,' te onderkennen? Gij acht het onveranderlijk brandteeken niet wenschelijk om het lange incubatie-tijdperk, maar ik vind dat juist eene deugd.

A. Het merkteeken is meer om fraude tegen te gaan.

411. F. Het komt alleen hierop neer, om een onveranderlijk merkteeken te hebben. De wet schrijft verbodsbepalingen voor omtrent het vervoer van verdacht vee. Do geknipte V op de bil beduidt niets. Is het dus niet wenschelijk, dat men een onveranderlijk merkteeken toepasse?

A. Ja, maar dat is altijd schadelijk voor de veehouders.

412. F. Dat is de quaestie niet; ik verzoek antwoord j op mijne vraag. De wet heeft een zekeren tijd bepaald waarin

verdacht vee uiet vervoerd mag wordeu, eu daarom wordt het gemerkt. U heeft gezegd , dat liet merken , zoo als het thans geschiedt, weinig beduidt. Mort dan niet uitgezien worden naar een ander merk, dat beter aan het doel beantwoordt'?

A. Dan zou nierken op den hoorn of de klaauw in aanmerking kunnen komen.

413. V. Zou dat niet noodig zijn juist omdat het iucu-batie-tijdperk zoo lang duurt 'i

A. Voor de controle was het stellig beter.

414. De lieer dc .lungu; Ik hoorde u spreken over wering van fraude. Bedoelt u daarmede dat de veeopzig-tcrs in dat merk de zekerheid moeten bezitten dat vee als verdacht aangegeven niet kan verwisseld worden met ander vee'? De kleur en de nierkteekenen van verdacht vee worden immers opgenomen? Meent u dat het merken moet dienen alleen teg.'ii die fraude?

A. Ja zeker.

415. De heer Wybcii^a: Na hoeveel tijd geschiedt door u de gazondverklaring van het verdachte vee ?

jL. Dezen zomer na vier maanden; vóór dien tijd opende ik den kring niet.

41tgt;. /'. Is die maatregel niet in alle provinciën dezelfde ?

.1. Ik geloof ja. Na drie maanden wordt het rund gezond verklaard, maar dan hield ik het nog eene maand ingesloten, zoo dat het niet bij ander vee kon gebragten vervoerd worden.

417. /'. Acht gij het wensclielijk, dat die termijn bij dc wet of bij reglement langer gesteld werd?

A. Ofschoon in zeer enkele gevallen de vrijlating gebleken is nog te vroeg te zijn geschied, zou ik er niet voor zijn um den termijn nog meur te verlengen.

418. De Vooiv.llter: U heeft gezegd dat de merken zoo als zij thans zijn, geen waarde hebben. Dan volgt daaruit dat het bezoeken der markten door de veeartsen zeker weinig te beduiden heeft gehad?

.1. Niet veel ten minste.

41!). J'. Het is immers onmogelijk dat de bekwaamste veearts een verdacht ^,-an een gezond rund kan onder-scheiden ?

A. Dat kan niet.

420. Dus eene slechte toepassing van dit merken kan een mi l del wezen om het vervoer van verdacht vee in de hand te werken ?

A. Ja zeker.

421. De heer Besram: Uit de staten, die u hebt ingeleverd aan den Minister van Binnenlandsche Zaken , en die aan deze Commissie zijn overgelegd, blijkt, dat u ook eenige gemeenten in den omtrek van Schiedam bezoekt. Hoe staat het daar met het vervoer van verdacht vee ?

A. Dat is juist mijn kwaadste hoek.

422. V. Ik vind de gemeenten Vlaardingerambacht, Maasland en Overschie. Hoe gaat het daar met de aangifte ?

A. In Overschie, Delfslmven , Schiebroek , Schiedam , Kethel en in een deel van Vlaardingerambacht, gaat het vee naar de slagtplaats.

Het is meest spoeling vee dat daar geslagt wordt onder toezigt van de opzigters. Ik heb daarin zooveel mogelijk verbetering gebragt, want vroeger was dat niet comme il fuut.

423. De Voonlttcr: Ik geloof dat de- bedoeling van de vraag meer was of in de streken, waar met spoeling gemest wordt, geregeld aangifte gedaan wordt van gevallen van longziekte ?

A. Ja, om te slagten.

424. V. Dat vee wordt dus alleen vervoerd naar de slagtplaats en nergens anders heen ?

A. Ja, alleen naar de slagtplaats.

425. J' Volgt dus daaruit dat, wanneer een groot veehouder, die niet spoeling mest, een of twee runderen heeft, die aan de longziekte lijden, de geheele koppel verdacht is? Die veehouders hebben toch de gewoonte — zoo als gij waarschijnlijk beter weet dan ik — om twee of driemaal 'sjaurs van vee te verwisselen. Staan zij nu onder eene strenge controle dat zij het verdachte yee niet kunnen vervoeren naar onze of naar buitenlandsche markten , of wordt daarmede soms de hand geligt?

A. Van dat verbod van vervoer hebben zij dispensatie gekregen.

4quot;2f). Weet H'ij het wél, dat er dispensatie gegeven is om dat verdachte vee te verzenden ?

A. Ja, ziehier ei'ii stuk waarin dit te vinden is. Ik heb het onlangs met moeite gekregen.

427. V. Ik lees in dat stuk: » Daar welligt het voorschrift gegeven bij mijne beschikking van !) November 1872, lett. I', dat ten opzigte van liet vee in vetmesterijen onnoodig is, voor de eigenaars dier inrigtingen bijzondere bezwaren heeft, waardoor zij verleid worden tot verheiinelijking van de gevallen van longziekte onder hun vee, heb ik dat voorschrift bij mijne beschikking van heden, waarvan een afschrift hierbij gaat. niet van toepassing verklaard op de vetmesterijen te Schiedam, Kethel, Vlaardinger-Ambacht, Schiebroek,»h erschie en Delfslmven.quot;

Het is een b esluit van den Minister Gekhtsema. Ik verzoek u het stuk ceiiigen tijd in ons bezit te laten; dan zullen wij het u later teruggen.len.

A. Zeer goed, Mijnheer de Voorzitter.

428. !'. h dit besluit echter niet bij eene latere beschikking ingetrokken ?

A. Neen. Wanneer de wet in hare volle kracht moest worden toegepast op de spoelingmesterijen, dan konden deze ondernemers hun bedrijf wel opheflen.

Als er een geval van niet-aangifte zich voordoet, dan dreig ik de wet op den stal toe te passen. Daarvoor zijn ze bang, want dat heeft aan één man eens f 70^,}0 gekost.

429. 1'. Die menschen staan dus geheel buiten de werking van de wet ?

A. Ja, zij moeten onmiddellijk slagten.

430. i'. Maar dan zijn zij volkomen vrij ?

A. Volkomen.

431. f. Vindt g-ij dit geen vreemde verhouding en is dat niet zeer bezwaarlijk tegenover die landen welke bezwaar maken om ons vee toe te laten?

A. Van den burgemeester van Brussel heb ik dit jaar driemaal mededeeling ontvangen dat er vee geslagt was waarvan de longen niet geheel zuiver waren ; dat was echter zoo dat het bij het leven niet zigtbaar was. Ook ontving ik dezelfde tijding omtrent een beest uit Rotterdam en omtrent een ander uit Kralingen.

4.J2. V. Wanneer een veehouder een longziek beest laat slagieu, dan is, ook al geschiedt dit oogenblikkelijk, zijn stal verdacht. Maar wanneer hij nu 14 dagen later een 20tal vette ossen per boot naar Engeland verzendt, terwijl de man die met het toezigt op den uitvoer belast is, aan die beesten geen kwaad ziet , dan wordt het gevaar groot voor het land waar die beesten heengaan. Het is toch niet onmogelijk, dat de smetstof ten gevolge van de vermoeijenis der reis en van den abnormalen toestand, zich snel en krachtig ontwikkelt, zoodat de beesten longziek op de plaats der bestemming komen. De Engel-sche regering heeft dus reden om zich over zulk een regeringsmaatregel te beklagen en zich te verzetten tegen den invoer van vee uit Holland. Is daar geen ander middel op te vinden?

A. Ik ken er geen,

433. V. Gij zegt dat de veehouders in de omstreken van Schiedam bij toepassing der wet hun bedrijf wel zouden kunnen opgeven.

Doch welk bezwaar heeft het om geheele stallen met verdacht vee eerst te slagten en dan liet vleesoh te verzenden , even als dat geschiedt met de schapen ?

A. Het vee gaat nu naar Deptford om daar geslagt te worden.

434. V. Goed; maar als er geen vee, maar wel vleesch vervoerd mag worden, dan zouden wij immers denzelfden toestand krijgen dien wij in Noordholland hebben met de schapen ?

Acht gij dat onuitvoerbaar ?

A. Ja , dat zou te veel geld kosten.

435. De heer WybcngH: Het vee dat van hier in consumtie naar Londen gaat, wordt op eenige uren afstands van de stad geslagt, niet waar ?

A. Ja , te Deptford.

436. y. Het passeert Londen per boot onder streng toezigt en wordt onmiddellijk in groote abattoirs geslagt. Als dat geen kwaad kan, dan wordt daardoor veel ontnomen aan het nadeel dat koeijen op die wijze worden vervoerd ?

A. Slechts éénmaal heb ik een klagt uit Deptford ontvangen, en dat hetrof vette kalveren die uit Noordbrabant kwamen, dus een streek waar de longziekte niet heerscht. Sedert heb ik er niets meer van gehoord. Overigens hechtte ik aan die klagt niets.

437. I. Gij zijt dus van oordeel dat die wijze van verzending niet schadelijk is voor de verspreiding der longziekte ?

A. Ja.

438. F. Is het toezigt bij het inladen te Rotterdam gestreng ?

A. Ja.

439. F. Dus eene zieke koe zou moeijelijk kunnen worden ingeladen ?

A. Die zou stellig worden geweerd.

440. V. Wie is belast met het toezigt ?

A. De heer Snijdkes. De beer Huysmans was alleen belast met het toezigt op de boot naar Harwich, macir die vaart nu geen vee meer om het bekende verbod. Sedert eenige weken is hij belast met de keuring voor de Dordt-sche boot, omdat die sinds eenige weken van Rotterdam uitgaat.

441. De heer Sclicpel; Vroeger mogt ons vee levend aan de Londensche markt komen. Weet gij waarom de Engelsche regering dat nu verboden heeft ï

]S'⁰. 3d. 2.

A. Dit is geschied toen de runderpest uu riatnburg gekomen is. Nu was het voor de groote Engelsjhe givm l-eigenaars altijd een grief dat het Hollandsch vee in Engeland aan de markt mogt komen, en zij hebben dien maatregel uitgelokt om al het vee van het vasteland van de markt te houden. Zij hebben ook getracht om volstrekt geen levend vee uit Belgie toe te laten, omdat daar doorvoer uit Duitschland is. Van die zijde bestaat ile wensch, dat alleen te Deptford vee uit Holland en uit Denemarken kon worden toegelaten. Hoe minder vastelandsch vee er in Engeland komt, hoe liever de groote Engelsche landeigenaars dit hebben, omdat invoer van vee de prijzen drukt.

442. De heer Bvgram: (lij hebt ons medegedeeld hoe het inde omstreken van Schiedam , wat men het spoelingdistrict zou kunnen noemen, gaat. Zoudt gij van oordeel zijn, dat daar genoeg toezigt is op liet vervoer, en dat er behoorlijk aangifte gedaan wordt?

A. Ik vermeen het wel, omdat bet eigenbelang der veehouders dit medebrengt.

443. V. Zoudt gij het geval niet denkbaar achten dat wanneer een boer een » twijfelaar' heeft, bij dat oe?st opruimt, naar de markt stuurt ?

A. Neen.

444. V. Komt er geen vee van dat spoelingdistrict aan de markt?

A. Zeker, maar geen *t/oij/daarsquot;,ii\\*Hgt;n gezonde dieren. Wanneer er te Rotterdam een rund aan de markt komt, omtrent welks gezondheidstoestand de allerminste t vijfel bestaat, wordt de eigenaar met 25 gulden boete gestraft, krachtens gemeentelijke verordening. Vroeger kon men honderd zieke beesten aan de markt te Rotterdam zien , maar nu durft men daar geen vee meer te brengen, dat zelfs maar eenigermate verdacht is.

44o. V. Het vee wordt naar de slagt plaatsen verzonden en dit geschiedt met openbare middelen van vervoer?

A. Ja, maar de zieken blijven in de gemeenten; die van Schiedam worden te Schiedam, die van Delfsbaven te Delfshaven geslagt; te Overscbie slagt men ook die van bcliiebroek, den Ketbel en Spaland en \ laardingeranibacht. Men moet bij den secretaris een slagtbriefje halen. Vroeger liep men met die briefjes in den zak en deelde men die uit, maar tegen dit misbruik heb ik maatregelen genomen.

44(5. V. Ik wensch te onderscheiden. Gij spreekt over vee dat aangegeven is, maar ik meen, dat het wel nu en dan gebeuren zal, dat men van aangetast vee geen aangifte doet, dat men , als men nog betwijfelt of de ziekte bestaat, het veemaar spoedig naar de markt of naar de slagt plaats voert ?

A. Niet gaarne.

447. I'. Gij hebt straks medegedeeld, dat de veeopzigter zorgt dat aangetast vee onmiddellijk geslagt worde. Maar nu en dan komt er op een stal eene zieke koe voor; die stal moet dan verdacht verklaard worden en nu vind ik het gevaarlijk, dat die zaken zoo worden vrijgelaten. Moet gij niet toestemmen, dat als er op een stal ziek vee is, zoodat het overige als verdacht moet worden beschouwd, het vervoer van liet zoogenaamde gezonde vee de overbrenging der smetstof in de hand kan werken ?

A. Het is alles vee, dat binnen eenige dagen geslagt wordt.

448. J. Maar als op een stal, . waar spoelingvoeding plaats heeft, een beest is aangegeven en behoorlijk geslagt, dan moet het andere vee toch als verdacht worden beschouwd ?

A. Ja, dat is verdacht.

44⁽.l. Muur lief kun toch vervoerd worden en dus een middel tot overbrenging van de smetstof zijn. (iij stemt dat toe, niet waar Y

A. Ja, natuurlijk.

400. I)_t. Voorzitter : Wat is u bekend ten opzigte van de o-itsmetting der wagons, vaartuigen enz. waarmede vee vervoerd is? Wordt daar behoorlijk de hand aan gehouden, dat zij er nog al geschikt uitzien?

A. Ik geloof het over het algemeen wel , ofschoon ik er weinig ondervinding van heb.

451. l)c heerBegrani: Gij beweegt u daar in die streken en ziet dus de moeijelijkheden in. die ontstaan zouden als men de wet in al hare gestrengheid ging toepassen. De Commissie beeft daar ook aan gedacht, gelijk gij ziet in bet 30ste punt van deze vraag, waar zij het oog heeft gehad op bet spoelingdistrict. Maar zijn er maatregelen te nemen, dat, als men het spoelingdistrict vrijliet, men bet vervoer van verdacht vee zou kunnen toelaten , zonder «•evaar om de besmetting uit te breiden? Zoudtgij denken, dat er dergelijke maatregelen te nemen waren? Nu is het vrij,.als ik uwe antwoorden goed heb opgevat. Maar zijn er maatregelen te be leuken, die, zonder het bedrijf te belemmeren en zonder het gevaar voor besmetting te ver-grooten . het vervoer van verdacht vee naar de slagters zouden toelaten ?

A. Ik geloof niet, dat uit het vervoer van vet vee (want ander mag niet vervoerd worden) bezwaar zal voortkomen. Het gaat direct naar de boot of direct naar de markt en komt daar niet in aanraking niet het fokvee.

Op de Uotterdamsche markt is eene afscheiding; het vette vee komt er niet in aanraking met het andere.

452. J'. Uit uwe antwoorden leid ik nu langzamerhand af. dat gij niet zoo gelooft aan de groote besmettelijkheid der longziekte en de ligtelijke overbrenging der smetstof. Al ik naga welke maatregelen op andere plaatsen worden genomenquot; en hoe door deskundigen wordt aangedrongen op alle middelen om de overbrenging der smetstof tegen te '-aan, dan vind ik dat door u een ander gevoelen voor-o-estaan 'wordt, dat waarschijnlijk op uwe ondervinding o*egrond is. (iij oordeelt dat men verdacht \ee naar Hotter-dam kan vervoeren en dat er geen gevaar is, omdat het vee op verschillende plaatsen wordt gesteld.

A. Ik ben veel meer bevreesd voor een hersteld dan voor een verdacht dier. De herstelde beesten vertrouw ik nog na een jaar niet; maar als de longziekte in een koppel uitbreekt en de boer bij het eerste ontstaan de zieke dieren afzondert , zal men in zulk een koppel de ziekte spoedig overwinnen; maar als er een herstelde onder is, jdan gaat het niet goed.

4.'):}. 1'. lt; üj ziet dus, als het aangetast stuk vee spoedig afgemaakt wordt, geen bezwaar in het vervoer van het overige vee?

A. Keen.

454. V. Dit is wel eenigzins afwijkend van het gevoelen van andere deskundigen, die de besmetting zóó gevaarlijk achten, dat zij ook liet vervoer eenigen tijd willen tegengaan.

A. Ik denk er anders over.

455. De Voorzitter: Wat is uw oordeel over de vee-opzigters? Werken deze met vrucht ^

A. Ja ; voor mijn personeel sta ik ten minste borg.

456. V- Waar hebt gij ze?

A. Ik heb er twee te Maasland, één voor het gezonde en één voor het verdachte vee; één te Vlaardingen, belast met het toezigt op de gezonde runderen te Vlaardingen en te Vlaardingerambacht; één teOverschie, tevens belast met het toezigt op de slagtplaats aldaar, en die heeft ook

het toezigt op liet verdachte vee te Overschie, Vlaardingerambacht, Kethel en Schiebroek; twee te Hillegersberg, één voor het gezonde vee aldaar en één voor het gezonde vee in den werkkring van Overschie; één te Schiedam, één te Delfshaven , werden belast met het toezigt op de slagtplaatsenen stallen; één te Nieuwenhoom, belast met het toezigt op de duingronden, waar ik dezen zomer een geral heb gehad onder een koppel van 350 stuks vee, en één te Nieuw-Beijerland voor het eiland Putten en een deel van den Hoekschen Waard; eindelijk één te Kralingen voor Kralingen, Cappelle en Nieuwerkerk aan den IJssel, en één te Rotterdam.

457. V. Die opzigters schijnt gij daar zeer noodig te hebben, anders zoudt gij er niet met ingenomenheid over spreken. Intusschen scheent gij er in Noordholland geen behoefte aan gehad te hebben.

.1. Eerst niet; maar later, toen de bepalingen betrekkelijk de opzigters in het leven traden, heb ik er wel gehadquot;, onder anderen één te Hoogwoud en één te Heilo.

458. V. Wat is de reden, dat men bij u en in andere plaatsen opzigters noodig heeft om de aangiften te bevorderen, terwijl men ze elders niet behoeft? Ligt dit in den tegenstand tegen bet doen der aangiften?

A. Misschien wel. In Friesland had men eerst opzigters voor al bet vee, ziek en verdacht. Ik heb er de Regering opmerkzaam op gemaakt, en toen heeft men ze gesplitst voor het zieke en voor bet verdachte vee.

459. De heer Bcgrani: Gij hebt ons straks medegedeeld dat in den regel de aangifte niet geschiedt, dan op het laatste oogenblik als het beest gaat sterven.

A. Ja, maar ik bedoelde alleen, als het een fierste geval gold.

4(jO. V. Hebt gij wel eens ondervonden, dat een opzigter het verzuim van aangifte had ontdekt?

A. Ja, nog korten tijd geleden heb ik zulk een geval gehad te Maasland.

461. De Voorzitter : Meent gij dus, dat de opzigters geschikte menschen zijn en gunstig werken op het doen van aangifte ?

A. Ja.

462. De heer «Ie Jonge: (iij hebt straks met groote ingenomenheid gesproken van slagtplaatsen, die aan het water gelegen zijn. Maar is dit juist geen bezwaar, daar bet water zulk een uitnemende geleider voor de smetstof is?

A. Ik had het oog op de slagtplaats te Maasland , en ben daarmee ingenomen , omdat men daar alleen met een schuit bij komen kan. De vaart is daar afgescheiden van de polders; aan weerszijde er van loopt een weg; dus kan langs de slagtplaats geen vee komen. Men moet echter ook op de desinfectie vertrouwen.

463. De heer Wybenga : Hoe lang zijt gij in Friesland geweest ih uwe betrekking van districts-veearts ?

A. Zeven maanden.

464. V- Gij zijt dus bekend met de streef , waar de ziekte het hevigst gewoed heeft, bij voorbeeld in Wijmbrit-seradeel? Waren Jdaar opzigters, toen gij er kwaamt, en hoe is uw oordeel over hun gehalte ?

A. Ik vond dat zij ongeschikt waren, omdat zij zeiven veehandelaars waren of eigenaars van vee, die soms 50 a 60 runderen hadden.

465. V. Gij achttet hen dus ongeschikt, omdat |zij niet onpartijdig en onafhankelijk konden handelen ?

A. Ja, en omdat zij door de waarneming van de betrekking van opzigter gevaarlijk voor de overbrenging der besmetting naar hun eigen of ander vee werden. Ik heb hen dus weggezonden, omdat ik hen uithoofde van hun maatschappelijken stand voor de betrekking van opzigter niet geschikt achtte.

466. F. Is «liviir Vfru'iilcriny in ^nlirngt, ca was het in Friesland op beter voet ingeri^t, toen gij die provincie verliet ?

A. Ja zeker.

467. De heer Begram: Naar aanleiding van de door u overgelegde lijst wenschte ik u nog eene vraag te doen. Gij hebt die lijst niet ingerigt, zooals andere distriet-veeartsen dit gedaan hebben, wat betreft het verzamelen van de totalen. Maar ik zie uit die lijst ,'dat er verschillend is te werk gegaan. Den 14den Maart bijv. beeft men bij C. van Vliet te Vlaardinger-Ambacht de longziekte waargenomen ; er zijn toen zeven runderen aangetasten zeven onteigend. Men heeft toen echter niet ingeënt en ook niet afgemaakt; terwijl er den HJden Maart bij de Biuivn te Hillegersberg bij een veestapel van 36 runderen 11 zijn aangetast en :J.quot;} verdachte zijn ingeënt. Wat is de reden, waarom men bij van Vliet niet de verdachte runderen heeft ingeënt of afgemaakt V

A. Ik meen dat dit laatste geval opgedragen is geweest aan Smjdeus. Ik voor mij ben in den laatsten tijd eenig-zins teruggekomen van het inenten, hoe groot voorstander ik daar ook'van was.

468. V. Is er dus wt ingeënt?

A. Bij vak Vliet geloof ik niet; maar zeker kan ik het mij niet herinneren.

469. F. Op de meeste stallen is in dit jaar het Koninklijk besluit, dat den in- en uitvoer van vee verbiedt, toepasselijk verklaard, maar er zijn ook eenige stallen waaromheen geen besmette kring getrokken werd. Ik vind bijv. ! dat bij van dkx Enden te Vlaardiuger-Ambacht den 2ósten April 3 gevallen zijn geconstateerd. Gestorven zijn 3 koeijen en 1 is afgemaakt. Maar ik vind in de Sfaafacowratit niets van besmetverklaring. Hetzelfde gebeurde den 18den Mei. Men ontdekte daar weder een geval bij dienzelfden man, maar ook toen schijnt de stal niet besmet verklaard te zijn V

A. Het eerste geval betrof 4 hokkelingen, 3 zijn gestorven en een is afgemaakt. De stal is toen gedesinfecteerd , en men hoopte daarmede de ziekte gekeerd te hebben-Later brak zij uit onder de koeijen en toen is de kring getrokken.

470. V. Daarvan blijkt niets uit de Staatscourant.

A. Toch gebeurde het.

471. F. Een ander geval vond plaats bij Arkestein te Vlaardinger-Ambacht. Den I2den February ontdekte men het eerst de ziekte. Het beslag bestond uit 33 beesten , 6 zijn gestorven en 30 waren ingeënt. Den Isten Mei schijnt eerst de kring te zijn besmet verklaard; na dien datum vind ik geene opgave van het ontstaan van nieuwe ziektegevallen.

A. In Februarij is de kring rond woning en erf ook besmet verklaard ; toen heeft men het vee overgebragt naar de weide. In Mei heeft men een tweeden kring geslagen.

472. F. Van den eersten kring komt niets voor in de Staatscourant.

A. Ik kan dit niet ophelderen. (1)

473. F. Ook bij C. van dek Valk te Maasland, bij C. van Hooun te Gouderak en bij G. Kolsloot te Hillegersberg had geene besmetverklaring plaats, niettegenstaande er ziektegevallen waren,

A. Daar was het onnoodig , omdat men dadelijk gedesinfecteerd heeft. Gebeurt dit, dan mag men na drie weken weer vee invoeren.

(1) Later is gebleken, dut de toepassing van het Koninklijk besluit van 3 October 1873 op de bouwmanswoning en het erf van L. Arkestevn is vermeld in de Slaalsmirant van 15 FebruurU 1877.

474. De Voorzitter; Wij kunnen nu overgaan tot vraag 111. In de eerste punten dier vraag wordt gehandeld over het groote verschil tusschen de uitwerking der genomen maatregelen in de eene provincie in vergelijking met die in de andere. Gij zijt uit Zuidholland in Xoord-holland gekomen op een tijdstip dat nlle Noordhollandsche gemeenten in meerdere of mindere mate, maar in den regel in hooge male. door de longziekte waren aangetast, (rij zijt toen krachtig werkzaam geweest, en liet gelukte u binnen betrekkelijk korten tijd de ziekte bijna geheel te zien verdwijnen. Het gevolg daarvan was dat men u den geschikten man achtte om ook in Friesland te arbeiden, en daar den heer Pkakke de bMnilparnquot; hand te bieden. In dat gewest echter waart gij minder gelukkig, enthans heeft men ook in Znidholland niet de gunstige resultaten verkregen, die men verkreeg in Noordholland, benoorden bet IJ. Daarvoor kunnen mijns inziens drie redenen bestaan : de geaardheid der ziekte, de plaatselijke gesteldheid, en de meiewerking van den boerenstand in 't algemeen.

Nu wenschte ik gaarne van u breedvoerig te vernemen, welke redenen bestaan, dat dezelfde maatregelen in Noordholland, Zuidholland en Friesland zoo verschillende uitwerking hebben gehad.

A. In Noordholland ondervond ik in quot;t algemeen medewerking. In Friesland zijn de stallen zeer slecht: de eerste voorwaarden voor vee om gezond te zijn en te blijven ontbreken daar, namelijk licht en lucht, en het is dus niet te verwonderen dat gevallen van sterfte en ziekte in zulke stallen veel menigvuldiger zijn. Men heeft mij meermalen voor de voeten geworpen dat ik in Friesland niets heb verrigt, maar als men een door mij opgemaakten staat raadpleegt, blijkt dat minder juist te zijn.

475. Ik moet n doen opmerken dat ik u geen verwijt heb gedaan: alleen heb ik gezegd dat uwe uitkomsten in Friesland minder gelukkig waren dan in Noordholland. Het bewijs daarvan is geleverd: in Friesland heerscht nog steeds de longziekte, terwijl zij benoorden het IJ niet meer bekend is.

Thans verzoek ik u met uwe mededeeling voort te gaan.

A. Toen ik in Augustus 1X74 in Zuidholland kwam, waren ook al de eilanden min of meer besmet. In korten tijil kwamen de zaken daar in orde, en deden zich slechts nu en dan geïsoleerde gevallen voor.

Thans ben ik belast met een detd van den werkkring ten noorden van Maas en Lek, maar daar is de toestand om moedeloos te worden , onder anderen te Maasland eti te Vlaardinger-Ambacht, waar ik blijf tobben. Te Moordrecht en Kralingen daarentegen, waar de ziekte hevig heerschte, is zij verdwenen.

De eenige reden van dien hopeloozen arbeid ligt, mijns inziens, in het voortdurend kwanselen met het vee; er is geen koppel waaronder zieke dieren zijn geweest die tevens geen herstelde bevat, dat zal steeds plaats hebben ook bij het beste toezigt. Van Augustus 1875 tot nu toe hel) ik veehouders aangetrollen, wier beslagen binnen dien tijd 3, 4 ja zelfs 5 malen besmet zijn verklaard , gezond zijn verklaard en op nieuw besmet verklaard, en dat is zeer gevaarlijk voor de nieuwkoopen, die worden weer besmet in die koppels. Dat doet men op de eilanden niet en evenmin in Noordholland. Daar koopt men dan liever een koppel schapen gedurende een geheelen zomer.

476. F. Gij hebt straks gezegd dat, wanneer er dadelijk aangifte gedaan werd van liet eerste dier, er dan geen gevaar was. ' Dit heeft u de ervaring geleerd, gedurende uw verblijf in Noordholland. Nu schijnt het wel, dat men in Friesland en Zuidholland, waar de longziekte blijft hangen, minder vlug is met het aangeven van het eerste geval. Is nu de weerstand van den boerenstand oorzaak, dat die ziekte zoo lang blijft hangen?

A. Zeker, de geringe medewerking.

477. F. Gij zijt dus overtuigd dat bij dadelijke aangifte van het eerste geval de longziekte zou kunnen worden gefnuikt, maar dat de boerenstand de Regering tegenwerkt ?

A. Ja, dat is mijne overtuiging.

478. De lieer Wjbenga ; Gij zijt zeker als distriets-A-eearts in Friesland onmiddellijk na de aangifte bij verscheidene veehouders geweest ? Wat was in de meeste ge-Tallen uw indruk omtrent de meer of mindere tijdigheid der aangifte ?

A. Niet beter dan elders in Zuidholland. Wanneer men mij foppen kon, liet men het niet, want de boer heeft het land aan dien maatregel.

47SI. J'. Waren er in vele gevallen behalve het ééne of de drie runderen die zij aangaven, niet meestal nog meer ziek?

A, Ja , en dan vroeg ik , waarom zij er die ook niet hadden uitgezet. Ik kreeg dan meestal tot antwoord, dat er geene plaats meer was.

480. J'. Gij schrijft dus de meer of mindere medewerking van den boerenstand aan gebrek aan plaats toe, vooral in die Friesche boerenhuizen.

A. Ja, hetzelfde is in Noordholland het geval. Men weet niet waar men die runderen laten moet als het druk gaat.

481. F. Had men in Friesland niet veelal bijgebouwen op de erven; wagenhuizen en dergelijke ?

A. Neen. En voor zoover zij er waren, waren zij vol takkehossen en ongeschikt om er vee in te plaatsen.

482. De heer Bograni: Hoe lang duurt, naar uwe meening , de gelegenheid tot verspreiding der besmetting ?

A. Dat durf ik niet te zeggen ; lang, geloof ik , heel lang.

483. V- Als de wet goed werd toegepast, zou er immers geen een herstelde koe kunnen zijn ?

A. Juist.

484. r. Hoe is het dan mogelijk dat er herstellen kunnen ?

A. Omdat het wel eens blijkt bij het slagten — volgens geloofwaardige lieden — dat een koe hersteld is. In het voorjaar ziet men vele zoogenaamde kalfverschieters. De koe staat dan wat flaauw, maar na een dag of drie is het beest weder gezond. Zeg nu eens dat het longziekte is geweest. Men kan er altijd niet op aan. Ik herinner mij dat mijn plaatsvervanger in Workum zulk een kalfverschieter met twee aangetaste runderen heeft doen afmaken. Daartegenover geloof ik dat er ook veel op die wijze zijn doorgesloopen

48.quot;). f'. Dat waren beesten in zoo geringe mate aangetast, dat men het nietkanzien? En zouden die, hersteld zijnde, aanleiding kunnen geven tot besmetting?

A. Ja, en daarom moet dan de geheele koppel uit de voeten.

De heer Regrani: Dat is allerongelukkigst, want daaruit blijkt dat naar uw gevoelen de maatregelen van Kegering niet tot het doel zullen leiden.

48(5. De ToorïltJer; Volgens hetgeen gij bet laatst gezegd hebt, zoudt gij van oordeel zijn dat wanneer in een stal een longziek dier is, het 't verstandigst is den geheelen veestapel af te maken.

A. Ja.

487. F. En straks hebt gij gezegd dat de onmiddellijke afmaking van het rrrstr rund bij derrrstr ontdekking voldoende zou zijn , om voor goed een einde te maken aan de iiekte. Dat is de ervaring in Noordholland opgedaan. Ik wijs u op zeker veehouder in mijne woonplaats, die zooveel tegenstand bood en dien wij met vriendelijke woorden ■wisten te bewegen om mede te werken. Die man heeft Sgetüi geval op zijn stal meer gehad Wij hebben overal in Noord holland de beste resultaten van dien maatregel gezien. In Midwoud waren, volgens de statistiek, in 1871 75 longzieke runderen, dat was zeker van de zes één, en in 1872 was er slechts een enkel geval; later nooit meer. In ïwisk hetzelfde. In Midwoud is de ziekte bijna bij alle boeren geweest. Had men nu gedaan hetgeen gij thans zegt, dan had men don geheelen veestapel moeten afmaken, wat hier zeker onnoodig ware geweest, want het volgende jaar bepaalde zich de ziekte tot één geval. Valt dan niet het denkbeeld weg om dadelijk, bij de eerste verschijnselen van de ziekte, den geheelen koppel af te maken ?

A. Dat hangt af van de streek waar de ziekte voorkomt.

488. F. .Men moet dan toch tot de conclusie komen, dat men afhankelijk is van de medewerking van de veehouders. Het is dus uwe meening dat wij meer te vechten hebben tegen koppige boeren, dan tegen de ziekte zelve ?

A. Ja.

489. De heer Schepel: Is uit het gebeurde in Noordholland niet op te maken dat de voorstelling, als of het aanwezig zijn van herstelde koeijen zoo gevaarlijk is, onjuist is? In Noordholland toch , waar de ziekte zoo algemeen geheerscht heeft, werden alleen de kennelijk zieke koeijen afgemaakt. Daar bleven dus zeer vele herstelde koeijen over, die geen of weinig kwaad gedaan schijnen te hebben.

A. In Noordholhmd wordt niet zoo spoedig aangekocht als in andere streken. Men koopt daar liever schapen.

490. F. De herstelde en herstellende koeijen bleven toch over ?

A. Ik zal u een voorbeeld noemen van den laatsten tijd. Iemand onder Heilo kreeg in zijn stal de longziekte, en vroeg mij of ik hem zou aanraden weer vee aan te koopen. Ik ried het-af, de man deed het toch; hij bragt het onder een andere gemeente; ik kon er niets aan doen, maar de man beloofde mij om eene afzonderlijke melkmeid voor dat vee te houden. Het was in Julij. Het vee kwam niet eer met elkander in aanraking vóór den staltijd, en in Februari) kreeg het aangekochte vee de ziekte. En toch, er heerschte geene longziekte in de buurt.

491. De Voonlttcr: Gij hebt op dit gebied veel ondervinding opgedaan. Zijt gij van meening dat de longziekte enkel ontstaat door besmetting, en dus niet spontaan kan zijn ?

A. Ik geloof niet aan spontane ontwikkeling der ziekte.

492. F. Op vier of vijf door u genoemde plaatsen, ofschoon geisoleerd , is de ziekte uitgebroken. Kunt gij daar de oorzaken van de liesmetting eenigzins nagaan?

A. Drie van die gevallen zijn toe te schrijven aan het aankoopen van herstellende koeijen. De oorzaken van de beide andere gevallen kan ik niet nagaan.

In December is te 's Heerarendskerke ook een geval geweest , waarvan ik de oorzaak niet kan nagaan. Ik geloof echter niet aan spontane ontwikkeling.

493. F. Als men nu toch nagaat dat daar te 's Heerarendskerke een geval van longziekte voorkomt bij een Hinken veehouder, die verzekert dat er niemand op zijn stal geweest is , en dat hij geen vee heeft aangekocht, dan rijst de vraag of niet de mogelijkheid bestaat dat het dier uit zich zelf de ziekte krijgen kan.

Een deskundige heeft gezegd dat de smetstof spontaan ontstaan kan.

Dit kan dus van toepassing zijn op het geval te 'sHeerarendskerke. Hoe is daar de smetstof gekomen? Omdat de wetenschap nu aanneemt dat de ziekte alleen ontstaat door besmetting, heeft men daarom het regt te zeggen dat er geene spontane gevallen zijn ? Dat gaat toch te ver.

A. Wij kunnen niet overal achter komen.

In 1872 deed zich het volgende geval voor te Koksdorp. Iemand aldaar had een dood en een gebeterd beest en verzekerde mij dat alles eigen fok was. Daar het Maart was,

konden de kooplui de besmetting- niet hebben overg-ebragt. Hoe kwam de ziekte er? Ik wist het niet. In geen 15 jaren was op Texel een geval van longziekte voorgekomen. Hier was dus aaideiding om te denken aan een spontaan geval.

Een maand later werd ik bij een buurman geroepen, en toen bleek mij bij onderzoek dat daar vroeger reeds 5 gevallen waren voorgekomen, waarvan het eerste had plaats gehad bij een in den herfst uit Friesland aangekocht kalf. Toen ik nu verder vernam dat die buren druk verkeer met elkander hadden, was het raadsel voor mij geen raadsel meer.

494. V. In 's Heerarendskerke is het raadsel echter nog niet opgelost. Doch als de wetenschap nu leert dat er verschillende aandoeningen der longen bestaan, die zoo na aan longziekte verwant zijn, dat zij daarvan moeijelijk te onderkennen zijn, zou het dan niet eveneens mogelijk zijn dat ook de longziekte spontaan kan ontstaan?

A. Ik ben wel eens geneigd geweest om het bestaan van eene inlaudsche longziekte aan te nemen, die dezelfde verschijnselen heeft, maar niet besmettelijk is.

495. De heer Bes ram : Hebt gij dat geval te 's Heerarendskerke zelf onderzocht, en is u er van overtuigd, dat het longziekte was ?

,1. Jn. Twee waren er aan gestorven en een was er geslagt.

490. De heer Schept-l: Kunt gij ook opgeven waardoor de inlaudsche longziekte, waarvan gij spreekt, van de besmettelijke is te onderscheiden?

V. Ik ben tot dio meening gekomen , omdat er zich gevallen hebben voorgedaan liat een long-ziek beest lang genoeg ondereen koppel had geloopen om kwaad te doen , zonder dat het toch nadeelige gevolgen had. Ik heb zoo iets zelf ondervonden met een koppel van 328 stuks vee dat op polders buitendijks loopt.

497. r. En hebt gij bij het onderzoek geen verschil in verschijnselen kunnen waarnemen ?

.1. Neen. Ik heb het on ienoek gedaan bij het leven en na den dood, en naderhand stof uit de longen genomen. De verschijnselen waren dezelfde.

498. De VooryJI ter : Die voorbeelden zijn niet :;eldza.^o,in ?

A. Neen; hetzelfde merkte ik op in Ik. Koegras.

499. f'. Wanneer dus, naai-uw oorderl , de ziekoi lt; die wijze ontstaat, zou dan daarop invloed kunnen uitoei'cueu het afwerpen van kalveren, do voeding, het drinkw: ivr, de inrigting van de stallen, de weèrsgesfeldheid ? W;;r, is daaromtrent uwe meening ?

.1. Het afwerpen van kalveren is secondair; dat is meer een gevolg. Stallen waar geen lucht of licht is, bevorderen de ziekte, maar zij zal daardoorniet ontstaan. Als de smetstof eenmaal aanwezig is, dan gaat de ziekte daar evenwel veel harder voort dan wanneer de stallen lichten luchtig zijn.

500 F. Heeft uwe ervaring u ook geleerd, dat het beweiden van meer vochtige of drooge gronden invloed uitoefent op de verspreiding der besmetting ?

A. Het spreekt van zelf, dat men in hooge gronden en duingronden zelden verspreiding ziet het blijft daar meestal bij een geïsoleerd geval. Daar echter waar de grond waterig is, zal de ziekte zich weer verspreiden, indien er geen goede verzorging is en de beesten bijv. den bek in het slootwater spoelen.

501. r. Een van de middelen, waarvan zich de wetenschap bedient om de ziekte te bestrijden , is de inenting.

Wat is daarover uw oordeel?

A. Ik ben altijd een sterk voorstander van de inenting geweest.

Nquot;. 35. 3.

502. F. Gij zegt geweest ï

A. Ja, wanneer ik de bewerking altijd zelf kon doen, zou ik nog een voorstander gebleven zijn, maar het inenten geschiedt gewoonlijk op eene wijze, waarmede ik mij niet kan vereenigen , zoodat de slechte resultaten dan ook niet aan de inenting liggen, maar aan de wijze, waarop zij geschiedt.

503. F. Versta ik u goed, dan zijt gij nog voorstander van de inenting, maar maakt gij u eenigzins bevreesd voor de bewerking, omdat zij wel eens wordt overgelaten aan minder bekwame handen.

Wilt gij dan zoo goed zijn ons uwe eigen ervaring omtrent deze zaak mede te deelen ?

A. Ik hel) altijd goede resultaten van inentingen. door mij zeiven gedaan, gehad. Dat zou. toen ik nog in de praktijk was, om den broofle kunnen geweest zijn; teen ik in Noordholland was. kondaargeen sprake dh-t van zijn; ik was toen evenwel even sterk voorstander als toen ik als veearts practiseerde. In Noordholland heb ik altijd gratis ingeënt en de boeren stee-Is tot die kunstbewerking aangespoord; ik haalde mij daardoor moeite op den hals, maar dit had ik gaarne over voor do goede zaak.

Mij gelegenheid van die beide gevaHen op Texel, waarvan ik straks melding maakte, heb ik de beide stallen ingeënt, en de ziekte is daar-niet meer voorgekomen. Daarentegen op het Eijerlaudsclu huis, waar h.-t vee op dezelfde wijze besmet geraakt is, heeft de ziekte door-gewoed tot in October, toen al het vee weg was, omdat de eigenaar de inenting niet wilde t' -laten.

504. F. Wanneer dus de bewerking goed plaatsheeft, hebt gij er nog altijd vertrouwen in?

A. Ja.

605. 1'. Hebt gij in uwe omgeving gevallen gezien, die uw vertrouwen schokke ■, omdat de ineiiti! ; niet hielp , dewijl degenen . die de bewerking verrigtten , haar niet kenden, of slechte stof gebruikten; i:i één woord hebt g-ij zgt;---wel i:-evalle;i van mi.dokte inent:!';',- 'quot;-i i 'i ge::!'¹!), dat gij gingt vreezen, dat de inenting niet doelmatig is?

A. Ja; ik /.ie soms te weinig goede resultaten van de inenting.

506. J'. Ik heb gehoord, dat men in deomstivken van Schiedam jaarlijks 5000 tot 7000 stuks inent, en dal de re-'.iltat'n zoo gunstig zijn, dat men er niet bevreesd meer is, ds het vee is ingei'Mt. Van daar ook, dat men er met do knnstbewerVi'.' ;- re;;-elma1ig voortgaat en telkens, als er nieuw vee gekocht wordt, het Inat inenten. Daarmede belasten zich, meen ik, de veeartsen te liotteidam en in de omstreken. Wat weet g-ij van die zaak?

A. Vroeger entte de heer linrsr-iiEiD er ontzaggelijk veel in; of de jonge veearts dat ook doet, weet ik niet.

507. F. Het is ons me-'.egedeold als eene bekende zaak, dat in het geheele spoelingdistriet de inenting zoo algemeen wordt toegepast, dat men het doet als iets dat van zelf spreekt en dat men er door gekomen is tot volmaakte gerustheid. Is u daar niets van bekend ?

A. Ja wel, ik weet dat men liet in Schiedam veel doet, maar met meer of minder gunstig gevolg.

508. 1 . Doet gij het nu niet meer?

A. Neen; maar ik wensebte dat ik het kon.

509. F. Gij doet het nu als districts-veearts natuurlijk niet meer; maar als zich ziektegevallen voordoen , raadt gij het dan de menscben niet aan?

,1. Ik heb dat gedaan; maar door de weinige resultaten, die ik er in den laatsten tijd van gezien heb. kan ik het met meer doen; even als in Friesland, daar zag ik er ook geen vrucht van.

II

öirt. I)e heor Wjbenga : Gij spreekt (Uiar van Friesland; is de zaak van de inenting: in de gemeente Baarde-radeel u bekend?

A. Ik hel) er wei eens iets van gehoord, maar daar gaf de inenting ongunstige resultaten. Er is mij echter bij verteld, dat er niet één stal was, waar men de inenting had uitgestrekt tot alle. runderen, en dat hier een beest was blijven staan omdat het wat vet was, een ander omdat het bij het kalven was; en dat heb ik altijd gevaarlijk gevonden. Als ik op een stal inentte was het: alles of niets.

511. Ik vraag dit, omdat men in 't eerst gunstige resultaten kreeg en met de zaak ingenomen was; maar later was men er zeer tegen.

A. De heer Phakkb heeft in zijn werkje een staat gemaakt , um der onpartijdigheidswille genomen uit liet tijdperk toen ik m Friesland was; doch die staat if niet juist. Ik heb er een gemaakt, die den stand van zaken aantoont zoo als die werkelijk is geweest. {De t/etnii/c Injt died staat over.)

512. De heer BcRixni : Hebt gij in den laatsten tijd op gezonde stallen laten inenten?

A In de kleistreken deed ik het wel in den herfst. Toen ik in de praktijk was, wachtte ik de Hoornsche en Goreumsche markten af, en dan ging ik met mijn fleschje met entstof rond; ik wist waar ik wezenmoest en entte het aangekochte en het aangelokte vee in, en dat ging altijd goed.

513. F. Waar was dit ?

A. In het Overmaasche.

514. V. Gebeurt dit nu minder?

A. Ja, omdat er bijna geen longziekte meer is. Sedert dat Noordhtilland vrij is, achten de voorname veehouders aldaar de inenting minder noodig.

515. 1'. (üj hebt ons medegedeeld dat gij minder goede resultaten van de inenting gezien hebt. Waar was dit?

A. Ik heb er mede opgehouden te Vlaardingerambacht en te Maasland, omdat ik geen reactie zagen die was toch noodig.

516. F. In den staat, door u zei ven overgelegd aan het Departement van Binnenlandsehe Zaken, vond ik nog al gunstige resultaten bij geheel besmette beslagen. Zon zie ik bijv. bij Hofstede , dat van een koppel van 44 stuks 7 werden aangetast en 38 ingeënt. Ik denk dat er reeds (idood waren, zoodat er slechts één ziek werd. Dat is toch zoo ongunstig niet.

A. .la. maar die Hofstede en anderen krijgen telkens nieuwe uitbarstingen ten gevolge van aankoop van nieuw vee.quot; Maar dit strekt zich dan niet verder uit, want onder de oude beesten komt de ziekte niet voor. Zoo ben ik bij de Vette, naar ik meen. al voor de 4de of 5de maal geweest.

517. De Voor/.iHer : Wij komen nu tot punt 1 van de 4de vraag. Weet jrij ook nog middelen tegen uitbreiding der longziekte, behalve die nu reeds toegepast worden?

A. Ja , ik zou het in sommige streken nuttig vinden dat het vee in quarantaine bleef bij inkoop, zoo alsin Zeeland krachtens provinciale verordening het geval is. Maar dan moest de termijn langer zijn. Door quarantaine voorkomt men dat herhaald koopen en verkoopen. De controle en moeijelijkheden ziju niet onoverkomelijk.

518. F. Weet gij nog andere middelen?

A. Ja, ik ken er nog een, maar dat werkt op tijd; meer ontwikkeling bij den boer.

519. F. Maar wat zoudt gij er van denken, als de veehouders volle schadevergoeding bekwamen voor het eerste geval ?

A. Dat zou niet kwaad zijn; het Beemsterfonds doet zulks, eu daar werkt het prachtig.

520. F. Zijn er ook nog andere opmerkingen, die gij meent ons te moeten mededeelen in het belang der zaak, en die niet regtstreeks vallen onder het gebied van een der vragen ?

A. Neen, Mijnheer de Voorzitter.

521. De heer de .Ionge : Zoudt gij het wenschelijk achten, dat uit art. 13 van de wet van 2U Julij 1870 het woord: » besmettelijkequot; verviel? Er staat nu: «wanneer zich bij eenig stuk vee verschijnselen van eene besmettelijke ziekte openbarenquot; enz. Zou de aangifte niet moeten geschieden bij et/c ziekte, besmettelijk of niet, in één woord, bij elk ziekteverschijnsel ?

J. Dat is niet vol te houden; ik geloof dat het woord » besmettelijkequot; moet blijven staan.

L. Swart, K. de Jong.

wvbenga.

Schepel.

Beguam.

dk Jonge.

D. Vkegens, Griffier.

Verhoor van den heer Jlir. inr. Coert Lamlierlus van Keyma thoc Kinunia.

522. De Voorzitter: Mag ik u verzoeken mij uw naam , beroep en woonplaats op te geven.

A. Jhr. mr. Coeut Lambeutus van Bevma thok Kingua , burgemeester van Lemsterland, wonende te Lemmer.

523. F. Wat is u omtrent het eerste ontstaan en de verspreiding der longziekte in uwe streek bekend ?

A. Ik heb de stellige overtuiging dat de longziekte zeer besmettelijk is. Verscheidene malen heb ik de ervaring opgedaan, dat de longziekte overgeplant werd in verschillende stallen juist doordat de eigenaars of bezoekers van die stallen bij elkander waren geweest. Het eerste voorbeeld , dat zich in mijne gemeente voordeed , was in December 1854. Toen brak do longziekte plotseling uit op denstal van Ki.evnsma, een flinken boer, die verscheidene beesten bezat en wiens boerderij op een uithoek van de gemeente stond.

Ik trachtte op te sporen, hoe daar de longziekte gekomen was. Hij gaf mij te kennen, dat zijn vriend Bokma , die de longziekte onder zijn vee had. hem van tijd tot tijd was komen bezoeken; het was dus hoogst waarschijnlijk dat die man de ziekte in mijne gemeente had gebragt. Toen de ziekte bij Ki.evnsma was geconstateerd, liet ik de buren waarschuwen om niet op het erf te komen. Maar hoe gaat het onderden boerenstand? Als een vreemd geval zich voordoet, loopen alle buren er heen om bet te zien. Dit gebeurde ook hier, en daarvan was het gevolg dat de ziekte van den eenen naar den anderen stal oversloeg. Later vertoonde de ziekte zich opnieuw, en wederom door overplanting. Een boer in de gemeente, een zekere van deh Bui,, had een aanzienlijk aantal runderen. In het voorjaar deed hij handel in vee en ging hij naar de Am-sterdamsche markt om vee te verkoopen. Eens was de markt wat slap, en daardoor verkocht hij niet al zijn vee. Een beest hield hij over en hij bragt dit mee terug. Maar omdat vele personen uit besmette streeken bij dat dier waren geweest, werd dat beest ook besmet. Het beest, na 2 a 3 dagen alléén op een stuk land aan de overzijde

van den straatweg gegraasd te liebhen, kreo^ de longziekte en werd afgemaakt. Een andere hoer. zekere Meinen , die met zijn vee onmiddellijk naast die weide lag, was zoo verstandig dadelijk, nadat hij vernomen had dat het dier van zijn buurman de longziekte had, zijn vee achter zijne hoeve te brengen , zoodat het niet in aanraking kon komen met het zieke beest of met de weide waarop het gegraasd had. Evenwel een van de koeijen van Meinen werd toclitiquot;; dit dier springt over de sloot en komt op het land van van dek Bijl , waarvan evenwel het zieke rund toen reeds verwijderd was. De eigenaar ontdekte dit niet dadelijk, en het dier bleef dus eenigen tijd op die weide rondloopen. Het dier werd naar de weide van den eigenaar teruggevoerd en bragt daar de ziekte over.

Een ander geval. Te Oosterzee, ve:- verwijderd van de zoo even besproken plaats, woonde eene weduwe met eene kleine hoeve van 12 beesten. Een van deze werd ziek , en de veearts verklaarde dat het aan longziekte leed. Op mijne vraag hoe dit mogelijk was, antwoordde zij dat liet haar van den Hoogen was toegezonden.

» Hebt gij uw vee steeds tehuis behoudenvraagde ik verder. Ja. » Hebt gij dan welligt ander vee ingekoclit? quot; Neen. » Ik meen dat uwe weide te klein is voor 12 beesten Vquot; O ja, maar daarom doe ik ze een week of zes in een land te Eesterga, waar Jan Siiikes Woudstka er op past. » Dat hadt gij dezen niet moeten toevertrouwen , want op diens stal is de longziekte.quot;

Naast die weduwe woonde een zeer ontwikkelde boer, dien ik aanried zich streng te onthouden van allen omgang

met die weduwe en hare dienstboden , ja zelfs geen kruiwagen of schut van haar te leenen. Hij heeft daaraan gehoor gegeven , en de ziekte heeft zich bepaald tot den stal der weduwe.

524. V- Gij meent dus dat de longziekte door besmet-ig wordt aangebragt V

A. Mijne ervaring heeft mij dat geleerd.

525 V- Is voor het vervullen der hun opgedragen taak het aantal districts-veeartsen en hunne plaatsvervangers voldoende ?

A. Geenszins wanneer de longziekte heerscht. Ik heb daarvan de treurige ondervinding; vaak moest ik ;i. 4, ja zelfs 5 dagen wachten op de komst van veeartsen' uit Leeuwarden of Sneek, die dikwijls naar andere oorden van de provincie waren, ook Injv. naar Harlingen, om daar de Engelsche booten te surveilleren. Door dat gebrek aan tijdige hulp kon ik niet onmiddellijk doen afmaken, en de ziekte verspreidde zich onder het vee. Want het is hoogst moeijelijk om altijd het vee naauwkeurig afgezonderd te houden. Eerst na de verklaring van den veearts weet men of het longziekte is. De wet van 1870 bepaalt dat de boer aangifte moet doen wanneer het eene besmettelijke ziekte is, maar de boer kan niet beoordeelen of zulks het geval is. Het zou beter zijn wanneer de wet bepaalde, dat de boer ieder ziektegeval moet aang.-ven.

526. V. Dat zullen we later behandelen. Geldt wat gij mededeelt omtrent den veearts, ook zijn plaatsvervanger?

A. Ja; een enkele maal konden wij wel eens een veearts krijgen, maar altijd van eene zeer verwijderde plaats.

527. J. Dat was dus een gevolg van den overvloed van werkzaamheden der districts-veeartsen ?

A. Juist, want aan den minderen ijver der personen was het niet te wijten.

528. De heer Reeram : Wanneer de veearts niet komen kon, waart gij dan bevoegd den plaatsvervanger te ontbieden ?

A. Eerst moeten wij altijd aan den districts-veearts kennis geven , maar later konden wij dit ook aan den plaatsvervanger doen. Doch deze was nog te ver van mijne gemeente verwijderd, zelfs al telegrafeerde ik hem.

529. De Voorzitter: Meent gij dat de plaatsvervangende districts-veeartsen in hun ijver verflaauwen ten gevolge van bet schrale loon ?

A. Dat is mij geheel onbekend,

5.10. V. Is* het u bekend of de districts-veeartsen gevolg geven aan de bepaling van art. (i der wet, volgens welke proces-verbaal moet worden opgemaakt waar misbruik plaats grijpt ?

A. Bij mij is dit nooit voorgekomen, want de aangifte geschiedt daar trouw. Ik had de boeren zoo streng mogelijk aangemaand, dat zij mij van ieder ziekte-geval kennis geven. Soms begaf zich de veearts naar den stal en verklaarde hij het geval¹ voor geene longziekte.

531. V. Was het u mogelijk om in zulk een veruit-gostrekten kring met eenige naauwgezetbeid aan de ver-pligtingen te beantwoorden , u door de wet opgelegd ?

A. Ik heb mij in mijne gemeente altijd persoonlijk overal heen begeven waar longziekte was, en was steeds bij elke afmaking. Dit heeft mij^-veel moeite gekost, doch ik vond het beter om overal zelf toe te zien en stelde er groot belang in . dat de ziekte eindelijk eens ophield. Daarenboven was ik zelf veehouder.

5-32. De lieer Scliepel: Door die tijdige aangifte in uwe gemeente zijn er zeker geen dieren aan de longziekte gestorven, voor tot de afmaking zou worden overgegaan?

A. Ja zeker.

533. V. Hoe is dat dan te verklaren bij die tijdige aangifte ?

A. Dikwijls was het vee gestorven vóór dat de veearts kwam. want de veearts kan niet altijd zoo dadelijk komen. Als ik aangifte ontving van een ziekte-geval dan was meestal het dier reeds 24 uren ziek geweest, want de eigenaar had zich natuurlijk vooraf willen overtuigen of liet wel de gevreesde'ziekte was. Ik gaf dan wel onmiddellijk per telegraaf kennis aan den veearts, maar die kon soms eerst over twee, drie a vierdagen in degemeente komen. En in de laatste periode neemt de ziekte sterk toe. zoodat het vee dan geheel of nagenoeg bezweken was. En ik kon niet tot afmaken overgaan voor dat de veearts verklaard had dat er longziekte was.

534. V. U zijn zeker geen gevallen voorgekomen dat het dier vóór de aangifte gestorven was?

A. Neen , dat herinner ik mij niet. In zulk een geval zou do boer dan ook geen vergoeding ontvangen hebben. Daarom waren zij allen er zoo attent op.

535. V. Bepaalde zich de aangifte altijd tot één geval?

A. Neen, in 't geheel niet. Er waren boeren bij wie successivelijk 20 en meer runderen zijn afgemaakt.

536. J. Ik bedoel dit: of bij het eerste uitbreken van de longziekte op een stal, bij de eerste aangifte steeds een enkel rund, dan wel twee of drie werden aangegeven?

A. Het was gewoonlijk één rund, maar wanneer de veearts kwam, waren er dikwijls reeds twee ïï drie ziek.

537. De beer Bcgram: Deelt gij het gevoelen , dat bet wegblijven van den veearts, ten gevolge van het beperkt aantal veeartsen waarover wij kunnen beschikken in alle opzigten nadeelig werkt op de beteugeling van dè ziekte? Dit moet ook nadeelig werken op het tijdig doen van aangifte, want als het beest bezwijkt, krijgt eigenaar geene vergoeding, en de prikkel tot tijdige j^m-ifie ligt iquot; de vergoeding. En door het lang wegblijven^van den veearts loopt de boer gevaar dat zijne vergoeding vervalt. Eene dergelijke naauwkeurige opvolging van de vo n--schriften van de wet als in Friesland komt in andere streken

niet voor. Gelooft gij niet dat het wegblijven van den veearts aldus nadeelig werkt op de spoedige aangifte?

A. Dat zou zeer nadeelig kunnen werken.

538. De heer Wybenga: Is u eenig geval in Lem-sterland hekend, waarbij door het lang wegblijven van den veearts en het intusschen sterven van het rund aan de longziekte, men, de onbillijkheid daarvan begrijpende, maatregelen beeft genomen om den eigenaar eenige vergoeding te geven?

A. Ik geloof niet dat ik ooit zulk een geval heb bijgewoond, ofschoon ik het niet bepaald durf zeggen. Ik heb mij altijd zooveel mogelijk streng aan de wet gehouden , en wanneer die geene schadevergoeding toeliet, kreeg de boer ook geene vergoeding. Eens heb ik tegen een boer proces-verbaal opgemaakt, omdat hij hooi verkocht uit een stal waar zieke runderen gestaan hadden. Had ik dat niet gedaan, dan had ik daardoor welligt anderen in gevaar gebragt.

539. De VoorzKier: Gij hebt gezegd dat gij niet te klagen hebt over liet niet doen van aangiften. Wordt het aangetaste dier altijd afgezonderd vóór dat de aangifte plaats heeft V

A. Ja, want als het aangetaste dier niet afge;: niderd is, bekomt men geene schadevergoeding. Die afzondering' is echter niet zoo goed als die wel zijn kon, en zelfs gebrekkig. De boeren wonen in stulphuixingen, woningen bestaande uit huis, schuur, hooiberg en stal, alles onder één dak. 's Win ten is men dus gedwongen het getaste rand af te sonderen op den punlenstal, terwijl dan de paarden in de schuur overgebragt worden. Meer kan men al niet verlangen , want de boer is huiverig om het zieke rund inde bijsehuur te zetten, omdat het's winters dan zou verkleumen. Wat die afzondering betreft, moet men wel wat zeemanschap gebruiken.

540. V. Bij aankomst van den distrie! -veearts, nu t liet zieke rund worden afgemaakte Was daarvoor de gelegenheid geschikt? Werd 'et dier in onmiddellijke nabijheid van de boerenwoning afgernnakt, of naar de slng'tplaats vervoerd ?

A. Het dier werd altijd buiten *8huis op hetboerenerf afgemaakt. Op het in den regel zeer ruune erf werd vooraf e-n diepe kuü gegraven, waarin het bloed en ' afvi 1 moest komen, dat later mei külk werü over ut. D'K.rna liet men het geslagte dier twaalf uur en lai'ger be-koelen.

Als het vleeseh dan niet meer rat baar was voor besmetting, wen! het naar een groot Blagthuis aan de Lemmer gebragt, waar het door een slagter, rie niels anders . ''laubing-ziek vee slagten, werd afgehouwen en l.ei r! vior den publieken verkoop. De huiden werden gezouten en met cavi.olzmir ingewreven. I'lveneei.s weiv'en de slalleu l: ' uitgesclrobt en gezuiverd en uk i sten dan, volgens verordening , eenigen tijd ongebruikt blijven.

541. V- Wie was belast met het toezigt over die zaken ?

A. Daarvoor bezigde ik één veldwee'iter, die niets anders dee;! en praktisch zeer ervaren was in het onderkennen van de longziekte. Dikwijls toch is het gebeurd dat de veearts verklaarde dat een beest longziek was, terwijl het bij de opening bleek , dat lu't, zooals de veldwaciiter liad gezegd, gortig was.

542. J'. Wat i» dat voor een ziekte?

A. Gortig is eene benaming voor parelziekte.

543. r. Hebt gij ook opmerkingen te maken omtrent het punt van schadevergoeding ?

A. Neen. Slechts eens heb ik er moeite mede gehad. Destijds was nog niet voorgeschreven dat die door een taxateur moest bepaald worden. Zelf veehouder zijnde, nam ik liet op mij om het beest te schatten, en ik deed dit op f 90. De boer nam daarmede geen genoegen en eischte f 115. Daarop liet ik door den kantonregter een taxateur benoemen. Deze waardeerde het den volgenden dag op f 15, want in de 24 uren die sedert verloopen waren , was het dier niet kenbaar meer. Sinds dien tijd zijn de boeren geheel van hun tegenstribbelen genezen.

544. V. Bij u wordt het vee dus geschat naar de waarde die het heeft op het oogenblik dat het in handen van den burgemeester overgaat?

A. Ja, maar men neemt daarbij de waarde in den gezonden toestand in aanmerking.

545. V. Is de wijze waarop verdacht vee gemerkt wordt voldoende om het van niet verdacht vee te onderscheiden?

A. Ja, als het van tijd tot tijd goed wordt nagegaan. Het haar groeit aan; wanneer het dus niet op nieuw geknipt wordt, kan men na verloop van zekeren tijd het merkteeken niet meer herkennen. Men moet dus een vertrouwd persoon hebben, die bet haar knipt. Geschiedt dit niet, dan acht ik branden van bet teeken veel beter.

546. V. Op de hoornen?

A. Ja, of op do hoeven, zoo als bij jong vee, dat nog

geen hoornen heeft, zou moeten geschieden.

547. De heer Scliepcl: Is er iu uwe gemeente ook aangedrongen op het invoeren van ■ randen in plaats van knippen?

A. Keen.

548. F. Werd in uwe streek dit punt nooit besproken?

jl. Keen, nooit lie i ik daarvan iets gehoord.

541). De Voorxlttc;': Zijn de maatregelen, die door de Begering ten opzigte van net vervoer van verdacht vee genen . zijn, n;. ir uw oordeel voldoende?

A. Ja, de voorschriften zijn zeer goed, maar alles geschiedt niet altyd overeenkomstig die Toonchrüten. Althans in mijne gemeente is verdacht vee binnengebragt zonder mijn weten. Op een zekeren 12den Mei (het jaar herinner ik mij niet) inoost een boer uit ene naburige gemeente verhuizen m. t koeijeu, ie van longziekte vnvlacht waren. Da« v-.-e werd «.neer politietoezigi: tot aan mijne gemeente ver-.crd, en toen het de grens der gemeente overkwam was ik niet verwittigd dat dit vee komen zou. Kr was geen politir t«-gomvoordig en de boer ging met zijn vee naar den stal, dien hy gehuurd had. Du luid tot onaangename gevolgen aanleiding kunnen geven, doch bet is zeer gelukkig afgeloopen, want de boer heeft de ziekte in mijne gemeente niet gebragt. Hij heeft later geen geval van longziekte op zijn stal gehaii. Maar men had in ieder geval daardoor in een geheel ander gedeelte van de gemeente de ziekt,- kunnen krijgen. Gelukkig woonde bij op een zeer verwijderd punt van de gemeente, dat niet dadelijk met andere in aanraking kwam.

550. V. Gij zegt, dat naar uw oordeel het merk wel wat te wenschen overlaat,en daaruit volgt, dat, wanneer het onduidelijk of onzigtbaar is, de controle, door den districts-veearts op de markten gehouden, weinig beteekent; dan kan hij verdacht vee van niet verdacht vee moeijelijk onderscheiden. Daarom zou misschien, naar uwe meening , branden de voorkeur verdienen?

A. Ja, branden zou de voorkeur verdienen; maar verdacht vee kan niet op de markt komen.

551. V. En wanneer het merk nu verdwenen is?

A. Ja, dan zou het kunnen gebeuren.

552. V. Alzoo blijkt uit uwe verklaring dat de weinige zorg , waarmede het vee gemerkt wordt, oorzaak kan zijn, dat er verdacht vee op do markt komt ?

A. Ja, wanneer erheen genoegzame sarvoillance op den stal is. Ik weet niet hoe andere burgemeesters dit doen , maar zoodra in mijne gemeente op den stal van den een of anderen boer de longziekte uitbrak, gelastte ik onmiddellijk al het vee op te teekenen en te signaleren. Dus ik wist juist hoeveel roodbonte of zwartbonte koeijen er waren, en welken leeftijd zij hadden, enz.

Die dieren hadden alle hun nommer, en daar werd een register van gehouden. Zoodra een beest moest afgemaakt worden, werd er in het register achter geschreven: Afgemaakt op dien en dien dag. Voor een boer, die onder zulke surveillance stond, was het ondoenlijk een beest naar de markt te brengen , al was het merk ook verloopen, want elk oogenblik kwam de veldwachter weder zien of alles nog in den stal was.

553. F. Het is u bekend, dat de Minister vee-opzigters heeft aangesteld om toezigt te houden. Heeft dat goed gewerkt ?

A. De opzigter in mijne en de naburige gemeenten, door mij aanbevolen, was een uitstekend man , die er zich op toelegde zijne taak naauwkeurig te verrigten, en sedert dit toezigt er geweest is, heb ik geen longziekte meer in de gemeente gehad.

554. F. Op wiens voordragt worden die vee-opzigters benoemd'/

' A. De burgemeesters krijgen van den Commissaris des Konings eene aanschrijving om personen op te geven. Daarop hel) ik Hen genoemden persoon opgegeven , Johannes Hakmens Koopman , die bij mij bekend stond als een zeer solide man.

555. F. Dus, zoover uwe ervaring strekt, hing de aanwijzing van die personen van de burgemeesters af, of oefenden deze althans een grooten invloed op de benoeming uit ?

A. Ja. Naar mijne wijze van zien zou het beter geweest zijn, dat men èn voor de zieken èn voor de gezonde stallen afzonderlijke opzigters had aangesteld. De opzigter, dien ik had , was een man die met veel zorg handelde. Hij ging de eerste twee dagen der week naar de zieke stallen en twee andere dagen naar de gezonde. Als hij naar de zieke ging; had hij geheel andere kleederen aan dan wanneer hij de gezonde bezocht. Maar toch kon hij tus-schenbeide eens geroepen worden in een stal waar een ziektegeval was, en dan moest hij eerst naar huis om andere kleederen aan te trekken. Dat was wel wat moeijelijk. Ik zou dus twee opzigters voor eene gemeente, de een voor de zieke en de andere voor de gezonde stallen, beter gevonden hebben. Koopman was een heel flink man, die lgt;ij al de boeren in hooge achting stond en hun vertrouwen genoot, zoodat hij zeer veel kon doen wat aan een ander niet mogelijk zou zijn geweest; maar anders zouden er alligt boeren gevonden zijn die er tegen hadden gehad — en met reden — dat zulk een man bij gezond vee in hun stal kwam.

556. V. In andere provinciën heeft men voorbeelden gehad van verzet tegen zulk toezigt; de opzigters hebben dan ook niet het regt een huis binnen te treden als de eigenaar het niet verkiest. Is dat bij u niet voorgekomen?

A. Keen, en ook niet in Doniawerstal.

557. V- Hebt gij ook met opzigt tot de ontsmetting opmerkingen te maken, die naar uw oordeel vermelding zouden verdienen ?

A. Ja, de stallen worden volgens de wettelijke voorschriften ontsmet met carbolzuur, chloorkalk of ook wel gewone kalk en zeepwater. De mestspecie wordt opgeruimd en in een kuil geworpen, en daar wordt dan kalk over heen gespreid. '

558. De heer Bcgrain: Volgens u is het getal districtsveeartsen te klein. Dit zal dan ook wel niet bevorderlijk zijn aan het bezoeken der veemarkten door die veeartsen.

N⁰, 35. 3.

-1. Daarover kan Ik geen oordeel vellen, want in mijne gemeente zijn geen veemarkten. Onze handelaren koopen al het vee op stal.

oöi). De Voorzitter: Wij komen nu tot vraag 111, punt I. Is u ook de reden bekend, waarom de strenge maatregelen die bij de eerste verschijning der longziekte in Friesland genomen werden, zijn gestaakt'?

A. Ik meen het te weten. Toen in 184(5 of 1847 de longziekte liet eerst in Friesland verscheen , deed zij zich voor onder liet vee van Svben Jans Knoi. in Doniawerstal. Die man had, om zoo to zeggen, gelukkig geboerd, had zijne dorre hoeve weten te verbeteren en had het van 18 op 63 beesten gebragt. Daar brak de longziekte bij hem uit; men wist destijds nog niet wat dit voor ziekte was en allen uit den omtrek liepen te hoop naar Knol om daar een kijkje te nemen, maar men vernam er weinig zekers. Toen was de heer van Syt/.ema gouverneur der provincie, en deze heeft, zeker in overleg met Gedeputeerde Staten, maatregelen genomen om dien ganschen stal te doen afmaken. Al die (ili beesten werden gedood en begraven met de noodige voorzorgen; de kuil werd met kalk bedekt en met boomgewas beplant, zoodat die plaats ongenaakbaar was voor het publiek. De mest bleef nog een poos op zijne hoeve liggen, maar werd later ook onteigend en in zee gebragt; zijn hooi is evenzeer onteigend en, naar ik meen, naar de cavalerie-stallen vervoerd. Men heeft dus alle mogelijke voorzorgsmaatregelen genomen, (relukkig is het op de plaats daarbij gebleven.

Kort daarna brak de longziekte uit onder Warns, bij een zekeren Bucinsma, waar dezelfde maatregel genomen en alles afgemaakt werd.

Later openbaarde zich de longziekte in de gemeenten Wijmbritseradeel en Kauwerderhem, waar ook alles werd afgemaakt.

Men wist toen nog niet dat het longzieke en verdachte vee tot voedsel voor den inensch kon strekken, en men meende dat alles maar begraven moest worden. Men begon er echter allengs wraak over te roepen onder den boerenstand , dat al het kostbare vee zoo vernietigd werd. Waar zou het heen, vroeg men, als men de gansche provincie door, bij ieder geval, al de runderen afmaakte en begroef, eu het vleesch niet eens mogt worden gegeten, zelfs niet door arme menschen ? Dat vond men eene ongeoorloofde daad. Daar kwam bij, dat de kósten langzamerhand zeer hoog werden, naar mate de ziekte zich meer voordeed; en omdat het zoo kostbaar was en men er zooveel over moest hooren van het publiek , heeft men met dien totalen afmaak opgehouden.

560. V. Dit was dus niet een gevolg van de vrees, dat die maatregel op zich zelf niet baten zou V Bij het provinciaal bestuur bestond wel de overtuiging dat de maatregel, boe streng ook, goed was; maar men deinsde terug voor den wrevel van het ^volk en voor de kosten ?

At Ja.

561. r. Gij hebt zeker opgemerkt dat de loop van de longziekte in Friesland nog al merkwaardig is, in zoover zij in sommige streken zoo lang heeft voortgewoed , terwijl zij in andere streken óf niet, óf in geringe mate geheerscht heeft. Kunt gij de oorzaak daarvan ook nagaan ?

A. Ik geloof het wel. Veelal ligt het aan de bekrompen inzigten van de boeren. Menschen , die weinig ontwikkeld zijn en die behooren tot eene hoogst ernstige kerkelijke of godsdienstige rigting, die eenigzins dweepziek zijn, nemen geen voorzorgsmaatregelen. » Het wordt ons,quot; zeggen zij, » door den Heer toegezonden; het is eene straffe Gods en die moeten wij dragen.quot;

Daarin ligt een voorname oorzaak van het voortwoeden der ziekte. In sommige streken zou ik het met den vinger kunnen aanwijzen. Hoe meer ontwikkeling, hoe meer kennis een boer bezit, hoe gewilliger hij zal medewerken tot alles wat in het belang van zijn veestapel wordt aan gewend. Boeren echter, die uit een bekrompen godsdienstig begrip niet willen medewerken, moeten er toe gedwongen worden of zij doen niets.

5lgt;2. V. Gij zoudt dus meenen , dat wanneer men overal lt;le medewerking- van den boerenstand had , de thans genomen maatregelen voldoende zouden zijn om de longziekte te beheerschen, althans onschadelijk te maken?

A. Daar zou ik niet aan twijfelen.

563. V. Gij zult wel bij ervaring weten dat sommige menschen bij hunne godsdienstige overtuiging bezitten eene sterke voorliefde voor geld; eene voorliefde die wel eeus de godsdienstige overtuiging overheerscht. Zou het tegenover bekrompene lieden ook een geschikt middel kunnen zijn huu volledige schadevergoeding- te geven voor het aan-getiiste rund V

A. Voorzeker zou de wetensciiap dat zij eene volledige vergoeding voor het rund ontvingen nuttig kunnen werken, en zeker zou het er ook toe bijdragen dat de aangifte spoediger geschiedde; nu gebeurt die veelal traag. Evenwel een nadeel staat er tegenover. Men zou alligt speculaties in de hand werken om vee zich aan te schaffen, dat niet volkomen gezond is.

504. JMij is ter oore gekomen dat bij eene onteigening van den geheelen koppel het geoil zich moet hebben voorgedaan dat de eene boer zijn vee ruilde met dat van zijn buurman , zoodat den volgenden dag- !)ij de onteigening al de slechte runderen, dus ook die van den buurman, werden afgemaakt en de gezonde werden gespaard. Naar de vrees. die gij uit, zou dergelijk misbruik wel te wachten zijn.

A. Ja, de gelegenheid tot misbruiken wordt daardoor geopend, maar de toekenning eener volledige schadevergoeding zou er toch ook toe medewerken dat aangifte spoediger en gereeder plaats had

565. l'. Do vraag is echter of dat misbruik zoo overwegend is dat daarom do maatregel zou moeten worden afgekeurd. Ik meen toch dat wanneer den boer eene volledige schadevergoeding wordt verzekerd, hij onmiddellijk zal aangeven en zijne andere koeijen niet zal blootstellen aan liet gevaar van besmetting. De vraag is dus: zou het voordeel dat men daardoor behaalt niet grooter zijn dan het misbruik dat er van gemaakt zou kunnen worden? Acht gij het daarom in algemeenen zin niet wenschelijk eene volledige schadevergoeding te verzekeren?

A. Ja.

566. 1'. Hebt gij eenige min of meer gunstige resultaten gezien van de inenting?

A. Ik heli er gunstige en ongunstige resultaten van gezien. Een tijd lang was ik een groot voorstander van de inenting. Ik had een vrij groot aantal runderen op stal. Ik liad er 24 a 26, die ik melkte en aanlokte. Dus ik had ook persoonlijk belang bij de zaak. Door de besmetting van mijne buren heb ik de longziekte op mijn stal gekregen. Nadat ik daaraan 1^ beesten verloren had,besloot ik alle dieren te laten inenten , en heb dit eenige jaren met gunstig gevolg voortgezet.

Mijn stal lig:t in de gemeente Doniawerstal, maar nu deed zich in de gemeente Lemsterland een nieuw geval van longziekte voor. Inmiddels had ik het inenten moeten staken , omdat de veearts geen goede entstof kon bekomen; daar ik mij nu zoo dikwijls van de gemeente naar mijn eigen stal moest begeven, wilde ik volstrekt mijn vee weder doen inenten. De veearts van Staar, gevestigd te Sneek , liet mij stof zien die naar zijne meening zeer goed was, als afkomstig van een beest dat verkeerde in de eerste periode der longziekte. Op mijne aanmerking dat de stof te étterachtig was, verklaarde hij haar van de etterdeelen te kunnen zuiveren door ze door een doek te laten zypelen, waartegen ik weder aanvoerde dat de etterdeelen zoo mi-krosko] iseb klein waren. Hij nam echter de zaak geheel voor zijne rekening, en de inenting geschiedde met die gezuiverde stof, maar drie weken daarna had ik de longziekte ender mijn vee. De staarten zwollen sterk op en rug en buik waren zeer opgezet. Er waren dieren die moesteu kalven, maar daaraan kon niet gedacht worden.

Ik liet den veearts roepen, die met de zaak verlegen was en eenige middelen aangaf, terwijl eenige dieren terstond moesten worden afgemaakt.

Dat alles was een gevolg van het inenten, en natuurlijk wordt daardoor het vertrouwen in die kunstbewerking zeer geschokt. Ik heb er geen vertrouwen meer in. Dat is bij mij gebeurd, en dergelijke gevallen hebben er in mijne nabuurschap meermalen plaats gevonden.

567. F. Ofschoon gij dus vroeger voorstander van het inenten waart. zijt gij in uw vertrouwen geschokt geworden , omdat gij bij ondervinding hebt gezien dat de inenting ten gevolge van slechte stof ongelukkig kan werken.

A. Juist.

568. De heer llegram; Wordt in Friesland door de boeren meer geklaagd over of getwijfeld aan het goede gehalte der stof bij het inenten.

A. Bij mijn vee heb ik het gezien en van anderen heb ik vernomen , dat na de inenting de dieren zulke ontzettende opgezwollen achterdeelen hadden dat zij de kalveren niet konden afzetten. Ik geloof dat men dan te diep op het beenvlies is ingedrongen, of te scherpe stof heeft gebruikt.

569. De heer Wybenga: Is bet u niet bekend, dat hetzelfde is voorgevallen in Baarderadeel V In die gemeente waren vele voorstanders van het inenten. Later is er reactie gekomen en heeft men er grootendeels van inenting afgezien.

A. Ik ben met den loop van de zaak in die gemeente niet zoo naauwkeurig bekend, maar meen wel te weten, dat er veehouders waren. die geloofden , door inenting de ziekte op hunnen stal gekregen te hebben.

570. De heer Itesi-anc: Hebt gij ook geboord, of dereactie tegen de inenting daar was, vóór de ziektedaardoorontstond ?

A. Men had in Baarderadeel een veefonds, met de ver-pligting voor ieder lid om zijn vee te laten inenten. Dit gebeurde dus ook. In de eerste tijden ondervond men de allergunstigste resultaten daarvan, later minder. Of men toen met te weinig zorg heef ingeënt, of wel dat men te oude stof genomen heeft — dit weet ik niet. Ik heb ook wel eens gehoord , dat men alle entstof van runderen niet kan gebruiken , en dat men de stof van dieren , die familie van elkaar zijn, niet kan nemen.

571. De heer «Ie Jonge: Heb ik u wel verstaan,dat bij u de ziekte ontstaan is ten gevolge van de inenting ?

.1. Ja, toen zich de ziekte voor de tweede maal op mijn stal openbaarde.

572. De Voorzitter: Heeft u ook bijzonder uwe aandacht gewijd aan vraag- IV : » Kunnen er van overheidswege maatregelen worden genomen om deze nationale ramp met zoodanig gevolg te bestrijden dat hij worde overwonnen of althans zoo zeer gefnuikt, dat de belemmerende bepalingen die ook den veehandel en de scheepvaart benadeeleu, kunnen worden opgeheven?

A. Ik geloof dat de allerbeste maatregel is, om wanneer de ziekte sporadisch is, den geheelen koppel af te maken. Dan kan het vleesch nog verkocht worden, zoodat het verlies betrekkelijk luttel is.

57.'3. V. Zou u van oordeel wezen dat ook in geval van wezenlijke medewerking van den veehouder en dus bij dadelijke aangifte en onmiddellijke afzondering, het afmaken van den geheelen koppel de voorkeur verdient boven het afmaken alleen van het aangetaste rund?

A. Ja.

574. F. Zijn u geen voorbeelden bekend dat bij dadelijke

aangifte en afzondering van het aangetaste rund, de koppel overigens gespaard bleef?

A. Ik ken een zoodanig geval. Een zekere Jellk-hanzes de \ hies kreeg de longziekte op zijn stal. Hij was een zeer ernstig man van die rigting waarvan ik straks sprak , maar geneigd om zich naar hetgeen ik hem voorhield te gedragen. Hij werkte mede, en bij hem bleef het bij een enkel geval. Het toeval wilde evenwel dat de veearts in de nabijheid was, zoodat deze onmiddellijk kon komen. In dergelijk geval nu zou het zeer verkeerd wezen den geheelen koppel af te maken.

575. f. In het algemeen zou u dus aanraden den geheelen koppel af te maken; in bijzondere gevallen meent u evenwel dat men wijzer deed met een paar dagen te wachten om te zien of er zich nog meer gevallen zullen voordoen ?

A. Eene enkele maal is het voorgekomen dat een veearts wel wat al te traag was in het verklaren van bestaan van longziekte, terwijl ik van meening ben dat dit zoo gemakkelijk zigtbaar is voor iemand die eenige kennis van vee heeft. Het gevolg van dat wachten was dat de ziekte voortgang maakte. Ik acht het daarom het voorzigtigst het zieke rund terstond af te maken.

57(5. F- Wanneer de veearts iemand is van zulk een weifelend karakter, zal hot afmaken niet helpen ?

A. Zoo zijn alle veeartsen niet. Over 't algemeen ben ik er voor, om het zekere voor het onzekere te nemen, en bij het ontstaan van de ziekte, den geheelen koppel af te maken.

577. F. Gij acht het een gebrek in de wet dat liet woord : » besmettelijke ziektequot; in art. 13 voorkomt ?

A. Ja.

578. F. Naar uwe meening zou art. 13 dus moeten luiden: » wanneer zicli bij eenig stuk vee verschijnselen van eene ziekte openbaren, is de houder of hoeder verpligt daarvan onmiddellijk kennis te geven¹', enz. ?

A. Ja, want al hebben de boeren eenige kennis van veeziekte, zij zijn toch altijd slechts empirici.

579. J. De heer Schepel: Zou het wijzigen van art. 13, zoo als door u wordt voorgesteld , niet tot moeijelijkheden aanleiding geven? Wanneer toch van ieder ziek rund aangifte moet gedaan worden, zal de werkkring van de veeartsen eenen verbazendeu omvang nemen.

A. Ik zou het wenscheiijk achten als in iedere gemeente een veearts werd aangesteld, waarbij ik dan echter aan onze groote Friesche gemeenten denk. De mijne bestaat slechts uit vijf dorpen, maar daar zijn er van 20 en meer, en daar zou men wel twee veeartsen moeten hebben.

580. F. De lieer lt;le •fongc : Gij wcnscht het woord besmettelijke uit art. 13 weg te nemen, omdat volgens u de boeren zoo moeijelijk de kenmerken van de ziekte kunnen zien. Is deze bewering niet eenigzins in strijd met hetgeen gij zoo even gezegd hebt, namelijk dat iemand, die eenige kennis van vee heeft, de eerste verschijnselen gemakkelijk kan opmerken ?

A. Dat heeft wel eenigen schijn. Maar men moet bedenken dat de boer liet niet behoeft te weten en zich altijd achter zoogenaamde onwetendheid kan verschuilen.

581. \. Zi jt gij dus van oordeel dat het ontnemen van die schuilplaats der verantwoordelijkheid opweegt tegen de bezwaren aan uw voorstel verbonden?

A. Ja. Als de boer elk ziektegeval moet aangeven, dan is hij niet verantwoord als hij het nalaat. Het' staat dan aan den veearts om te constateren met welke ziekte men te doen heeft. Want alweet de boer het, daarom zegt hij het nog niet.

582. De heer Wybunga : De ondervinding heeft geleerd dat de veehouders in enkele gemeenten reeds uit zich zeiven den veearts vragen bij ieder ziekteverschijnsel.

A. Toen de longziekte bij ons uitbrak, heb ik den boeren de verpligting opgelegd om van elk ziektegeval aangifte te doen. Ik bragt hun onder het oog dat het hun eigenbelang was, en zij deden het geregeld.

583. F. Als het noodig was, zondt gij er zeker een veearts heen?

A. Ja, maar in den regel behandelde mijn veldwachter de zaak met liet meeste succes. Wanneer hij wist, dat bet longziekte was of wanneer hij met de ziekte onbekend was, dan telegrafeerde ik naar den veearts.

584. De Voorzitter: In Noordholland heeft men veefondsen, waaronder zeer belangrijke, die bepalen dat longziek vee dadelijk moet afgemaakt worden. Wat de Staat dan aan schadevergoeding te weinig g(vft, wordt door die fondsen aangevuld. In den Deemster beeft dit goed gewerkt. Zij gij niet van oordeel dat bevordering dier fondsen door invloedrijke personen en maatschappijen bijv. van landbouw, er veel toe kan bijdrag'en om de boeren tot dadelijke aangifte aan te moedigen en dat de onderlinge controle, die daarvan het gevolg is, veel nut zal aanbrengen ?

A. De ervaring dier fondsen in Friesland is niet gelukkig. Wij imdden een provinciaal fonds en een particulier fonds, welk laatste zich nog wel in mooi klinkende woorden het behoud van den Frieschen veestapel ten doel stelde. De werking er van liet veel te wenschen over. Aan het particuliere fonds heb ik jaren lang gecontribueerd , maar toen ik longziekte kreeg en om vergoeding vroeg, was bet kapitaal verdwenen.

Er bestaat onder de Friesche boeren zoodanige! schrik voor die veefondsen ten gevolge van de omstandigheid, die ik zoo even mededeelde, dat ik bevreesd ben dat van zulke fondsen niet veel resultaten te wachten zouden zijn.

585. De Voorzifter; Hebt gij in het algemeen nog iets mede te deelen , dat gij in liet belang der zaak acht te zijn?

A. Wij hebben reeds zooveel zaken besproken, dat ik niet weet wat mij nog ter rnededeeling zou overblijven.

C. L. van Beyma tiioe Kinoma. K. de jong.

wvbenöa. Schepel. Beg ram. de Jonge.

1). Veegens, Griffier.

Verhoor van den heer h. Itierens.

.)8(). De Voorzitter; Mag ik u verzoeken uw naam, uwe voornamen, uwe woonplaats en uw beroep te willen opgeven?

A. Laiiam üieuens , landbouwer te St. Annaland, provincie Zeeland, eiland Tholeu.

587. F. Gij hebt de vragen ontvangen betrekkelijk de longziekte. Hebt gij ook een schets gemaakt om gemakkelijk op die vragen te kunnen antwoorden?

A. Neen.

588. F. Dan zal ik beginnen met liet eerste gedeelte

Nun punt 1 van vraag 1: » Wat is u omtrent het eerst ontstaan der ziekte hier te lande bekend?quot;

A. In IHÖN of 1859 is, voor zoover mij bekend is, het eer.st de longziekte in Zeeland uitgebroken. Het aangetaste vee behoorde aan den heer van Haakten , in den van Haaftenpolder, gemeente Üud-Vossemeer. Dat vee is toen onteigend en afgemaakt.

Later is gedurende geruimen tijd de longziekte niet meer voorgekomen.

In 1870 is zij bij mij uitgebroken; toen is al mijn vee afgemaakt. Den Nsten April van dat jaar bemerkte ik dat een rund van mijn stal ziek was. Ik hel) toen dadelijk den rijks- en provincialen veearts, den heer Vermast , uit de gemeente Scherpenisse, laten roepen. Ik was namelijk zeer ongerust, dat het beest de longziekte had, omdat in Januarij van hetzelfde jaar de geheele stal van den heer Wittouck , mijn naaste buurman, was afgemaakt. De heer Vkkmast heeft toen het dier onderzocht, maar zeide, dat ik mij niet ongerust behoefde te maken, want dat hier aan geen longziekte te denken viel; hij had nog meer beesten opTholen onder behandeling, die veel erger waren. Ik heb toen van dien veearts eenige geneesmiddelen gekregen en wat zalf om die aan de zijde waar de longen liggen achter de voorpooten te smeeren. Het dier is echter van dag tot dag achteruit gegaan; de ziekte nam steeds toe. Tot den 25sten April heeft de veearts over het dier gepraktiseerd, toen is het op mijn eigen verzoek afgemaakt. Ik zou dit al vroeger hebben gedaan, omdat ik zag dat er toch niets meer aan te doen was, maar de hoop die de veearts mij steeds gaf op volkomen herstel heeft mij daarvan terug gehouden.

589. J'. Bleek bij de afmaking dat het longziekte was?

A. Ja, en toen was liet ook laat genoeg om af te maken , want, als het beest nog een dag of vier gestaan had , zou het toch gestorven zijn.

590. V. Hebt gij schadevergoeding gekregen?

A. Ja, maar niet voor de koe die ik zelf had laten dooden.

591. F. Zijn dus uwe andere runderen ook afgemaakt ?

A. Ja.

592. f'. Hoeveel ?

A. 27 stuks.

593. V. En bleek daarbij ook, dat de long aangestoken was ?

A. Ja, bij twee van die runderen onder anderen zeer erg.

594. F. En was uitwendig aan die dieren iets te ontdekken ?

A. Ja; eer zij afgemaakt werden, was het zigtbaar.

595. F. Gij zeidet straks dat bij uw buurman de longziekte was; hoe was die daar gekomen ?

A. Een dier van den heer Wittouck van St. Peters Leeuw, was er door aangetast. Die heer verbouwde suiker-peen en bewerkte zijn land met ossen, die hij uit Celgie invoerde. Hij was mijn naaste buurman, en daarom maakte ik mij ongerust toen mijne koe ziek werd.

596. F. Is het toen bij dat geval op Tholen gebleven ?

A. Neen ; er is nog •een geval te Oud-Vossemeer voorgekomen. Ook daar had de heer Wittouck land waarop hij suikerpeen verbouwde, en de ossen, die hij gebruikte, werden er gestald in de schuur van een man, die 5 of G stuks vee had.

597. F. Is daar ook alles afgemaakt ?

A. Ja.

598. F. Hebt gij er op het eiland Tholen sedïrt niets meer van vernomen ?

A. Neen, maar in het afgeloopen jaar is er nog een geval te 's Heer Arendskerke op Zuidbeveland voorgekomen.

599. F- Heeft de heer, dien gij genoemd hebt, dat land nog in bezit, en voert hij nog ossen in ?

A. Neen, dat land is in kleine perceelen van een bunder of nog minder aan verscheidene menschen verpacht, zoodat de heer Wittouck zijn land niet meer zelf bebouwt.

000 F. Had men in Zeeland geen strenge controle op den invoer , zoo als elders ?

A. Over de Eendracht zijn de ossen ingevoerd; zij zijn gekeurd door den Rijksveenrts, met een gezondheidsbewijs naar St. Annaland gevoerd en daar in quarantaine gesteld; maar als men als landbouwer slechts ééne schuur bezit en .'10 of 40 beesten heeft, kan men zulk een dier moeijelijk afgezonderd houden, vooral wanneer de menschen niet medewerken.

601. F. Derhalve moet het vee in Zeeland, als het onder streng toezigt is ingevoerd, nog eenigen tijd van ander vee afgezonderd worden gehouden ?

A. Ja , gedurende zes weken.

602. F. Wordt dat trouw in acht genomen ?

A. Ja, maar wanneer men verscheidene beesten en slechts ééne schuur heeft, gnat dat, gelijk ik zeide. moeijelijk. Het zou echter nog wel gaan , als de veehouder maar krachtig medewerkte, want men kan er zelf veel aan doen.

603. De heer Kc-gram: Weet gij ook of in Zeeland de afmaking altijd gevolgd is zoodra men zag dat het longziekte was?

A. Ja, althans op Tholen en ook bij het geval te 's Heer Arendskerke; en dat is van goed gevolg geweest.

604. F- Heeft men nooit de proef genomen met inenting?

A. Neen. Maar toen de longziekte hij mij was uitgebroken en ik eerst na vier maanden weer nieuw vee mogt aanvoeren, heb ik den veearts voorgesteld het in te enten, maar hij ried het mij af en zeide: er is nu geen longziekte op Tholen, waarom zouden wij dus inenten ?

605. V. Ik heb toch hooren zeggen dat men ook in Zeeland proeven heeft genomen met inenting, dat men het aangetaste stuk vee afgemaakt en het overige, ook dat van de buren, ingeënt heeft. Is u daar niets van bekend? Of zou het niet waar zijn?

A. Ik geloof het niet, maar het zou mogelijk kunnen zijn.

606. De Voorzlttor: Was uw vee , toen de longziekte er onder uitbrak, op stal ?

A. Ja.

607. F. En toen gij nieuw vee heb aangekocht, bragt gij het toen in de weide ?

A. Ja. Ik mogt het eerst na vier maanden aanvoeren.

608. F. Wonen de districts-veeartsen en hunne plaatsvervangers zóó, dat zij spoedig te bereiken zijn ?

A. Ja. Zierikzee is niet verre van Tholen verwijderd.

609. F. Hebt gij op Tholen geen veeartsen^?

A. Ja, één te Scherpenisse.

610. V. Ook plaatsvervangers?

A. Neen. Dit zijn alleen de heeren Mazuhk te Zierikzee, Kkgklakr te Hulst, Berghuys te Middelburg, en Qua-dekkku te Neuzen.

611. F- Zoudt gij meenen, dat de longziekte die in Zeeland zoo weinig heeft geheerscht, toch kenmerken heeft van dien aard dat zij ook wel door den boer te herkennen zou zijn ï

A. Een geval onder dezelfde omstandigheden als zich bij mij hebben voorgedaan, zou ik voor mij — maar ik ben geen deskundige — wel onmiddellijk kunnen constateren.

612. V. Hoe zijn de veehouders in Zeeland gezind ten aanzien der Regeringsmaatregelen ?

A. Over het algemeen en behoudens enkele uitzonderingen , werken zij niet mede tot uitvoering van die maatregelen.

613. F. Zou er dus, indien daar weer de longziekte uitbrak, gevaar bestaan dat het openbaar gezag daarvan aanvankelijk onkundig bleef?

A. Dit zou wel het geval kunnen zijn.

614. V. Wanneer de longziekte in Zeeland uitbrak, zou men alsdan behoorlijke gelegenheid hebben om het vee af te zonderen.

A. Het is niet gemakkelijk om door af te zonderen, de besmetting te voorkomen, als men maar één schuvr heeft; men zou de zieke dieren aan het einde der schuur kunnen zetten, maar over het algemeen gaat het afzonderen op de Zeeuwsche hofsteden niet gemakkelijk.

615. F. Het zou volgens u kunnen gebeuren, dat in Zeeland ergens longziekte uitbrak, zonder dat de boeren aangifte deden, uit weerzin tegen de maatregelen , die van Regeringswege bevolen zijn. Is het u echter bekend, dat de districts-veeartsen van tijd tot tijd onderzoek doen naar den gezondheidstoestand van het vee ?

A. Dat is mij niet bekend.

616. V. Heeft men in Zeeland nog al belangrijke veemarkten ?

A. Alleen in Goes, voor zoover mij bekend is.

617. F. Weet gij ook of damp;tir een districts-veearts onderzoek komt doen?

A. Ik woon te ver van Goes om dat te weten , en ik bezoek ook de markten niet.

618. F. Is er veel uitvoer van vee uit Vlissingen naar Engeland ?

A. Zeker.

619. F. Is de uitvoer belangrijk toegenomen , sedert er eene directe stoomvaart is opgerigt?

A. Ja wel, maar de uitvoer geschiedt toch meestal over Rotterdam.

620. F. Wordt er daar niet op het voor den uitvoer naar Engeland bestemde vee toegezien ?

A. Ja, maar of dat toezigt thans naauwkeurig plaats heeft, daarover kan ik niet uit eigen ervaring spreken.

621. F Toen bij u het vee afgemaakt is, heeft men toen het vleesch begraven, of wel in consumtie gebragt?

A. Gedeeltelijk in consumtie gebragt. De gezonde of weinig aangetaste beesten zijn ten bate van het Rijk verkocht , maar die erger aangetast waren, zijn begraven. N'. 34. 3.

622. F. Is dat nog zoo het gebruik ?

A. Dat weet ik niet, want de longziekte komt zoo zelden bij ons in Zeeland voor.

623. F. Hebt gij, toen uw vee afgemaakt is, eene volledige schadevergoeding bekomen ?

A. Van de aangetaste beesten niet: die ziju getaxeerd op f 15 per stuk.

624. F. Waart gij overigens tevreden over de taxatie?

A. Tamelijk. Er zijn bij mij drie beesten getaxeerd op f 15 het stuk voor de huid, en daar waren er twee nog al erg aangetaste onder , maar een er van was niet aangetast , dat had een ander gebrek.

625. F. Zoo als gij straks zeidet, droeg de veearts zelf de schuld van de late afmaking. Gij hadt er op aangedrongen , niet waar ?

A. Ja, althans op die van het rund, dat mij ziek toescheen. Toen ik den veearts den eersten keer bij mij geroepen had , zeide ik hem: » ik ben bang voor longziekte. In mijne buurt zijn pas beesten afgemaakt, en de toestand van een mijner koeijen komt mij bedenkelijk voor, ik heb meer ziek vee gezien, maar nooit zóó.quot;

626. F. Die weifelende houding van den veearts was dus nadeelig voor u. Was het een geëxamineerd veearts?

A. Ja.

627. De heer de .longc: Gij zegt dat de zieke runderen zijn begraven ; maar hoe ging het dan met de huid, die men, als ik goed verstaan heb, op f 15taxeerde?

A. De beesten zijn, zoo als men dat noemt, » voor de huidquot; getaxeerd, omdat de taxateur meende dat de huid alleen nog waarde hebben kon; maar de huid is met de Ijeesten begraven.

628. De Voorzitter: Kunt gij ook reden geven waarom de toestand van den veestapel in Zeeland zoo gunstig is en de longziekte zich daar zoo weinig vertoont?

A. In de eerste plaats schrijf ik dit hieraan toe dat wij niet vele groote veemarkten hebben, en in de tweede plaats dat niet, even als in Holland, de weiden aaneengeschakeld liggen ?

629. F. Heeft men in Zeeland fokkerij genoeg om in eigen behoefte te voorzien?

A. Ja.

630. F. Meent gij dat wanneer in Zeeland een geval van longziekte zich vertoont, men door afmaking de ziekte gemakkelijk kan bestrijden?

A. Na het geval te 's Heer-Arendskerke heb ik niet meer gehoord van de ziekte. Daar heeft men het vee afgemaakt.

631. F. Zoudt gij voor Zeeland afmaking van het vee het beste achten?

A. Afmaking is de beste maatregel.

632. F. Is in uwe provincie de inenting beproefd?

A. Ik heb er in Zeeland nooit van gehoord. Ik heb er echter voor mijne beesten op aangedrongen, maar de veearts raadde het mij af.

633. De heer de .Jonge: Waarom ontraadde de veearts u de inenting? Was zijn argument dat daardoor de ziekte zou ingebragt worden, of had hij andere redenen ?

A. Hij zeide: nu is er geen longziekte in Tholen. Door de ent-stof zou men ligtelijk besmetting kunnen te weeg brengen. Waren er gevallen van longziekte hij uw buurman, dan was het wat anders, maar nu ontraad ik het u. Toen de veearts zoo sprak, heb ik er van afgezien.

634. De Voorzitter: Gij hebt gezegd dat men in het algemeen in Zeeland niet zeer ingenomen is met de maatregelen door de Regering voorgeschreven, ofschoon men daar van de toepassing weinig last ondervonden heeft. Is die mindere ingenomenheid toe te schrijven aan de maatregelen jzelven of aan godsdienstige overtuiging der bevolking 'i

A. Voor een deel aan godsdienstige overtuiging, maar ook aan de maatregelen zeiven. Ik heb vóór zeven jaren een geval van longziekte gehad, en als ik kon verwachten andermaal behandeld te worden als toen gebeurde, dan zou ik ook trachten de maatregelen te ontwijken. In vier maanden mogt ik geen nieuw vee bijkoopen, en daardoor werd ik verstoken van de voordeelen van mijn bedrijf. Ik zou wenschen dat na het afmaken de stal ontsmet werd en dat men na4 weken daarop weer nieuw vee kon brengen.

635. V. Men kan toch de weide niet ontsmetten ¥

A. Mijn vee, toen het afgemaakt werd, was niet in de weide, het was toen op stal. Ik leed dus door den maatregel der Regering groote schade.

Het geheele dienstpersoneel wordt berekend naar het bedrijf, en als men nu niets trekt moet men zelf boter, melk, enz. koopen; kalveren en varkens moeten groeijen door de voeding met karnemelk, en ook deze mist men dan, zoodat de zaak neerkomt op groote schade.

636. F. Als de ondervinding in het algemeen leert dat het heerschen der longziekte vordert, dat men het vee gedurende eenige maanden niet in de weide brengt, dan is het toch wenschelijk dat men zich aan do bestaande bepalingen onderwerpe ?

A. Dan is dit zeker niet af te keuren.

637. V. Men kan toch in Zeeland wel maatregelen vinden om eenigzins schadeloos gesteld te worden?

A. Bij het heerschen der longziekte zou ik daartoe ; aarne medewerken.

638. Do heer Begram ; Zijt gij bekend met de nieuwe wetten regelende de veeartsenijkundige politie ?

A. Neen.

639. V. Volgens de wet wordt de helft der waarde toegekend voor longziek vee, terwijl voor niet aangetaste en verdachte beesten geheele schadevergoeding wordt gegeven. Wanneer al het vee afgemaakt is , wordt alles gedesinfecteerd, en na drie weken kan men dan weder vee in de weide of op den stal brengen.

A. Dat maakt een groot onderscheid, maar als men daarmede drie maanden wachten moet, is dat zeer drukkend. Ik heb één beest zelf doen afmaken en daarvoor dus niets gekregen, terwijl ik voor drie andere slechts f lö per stuk genoten heb. De veearts heeft toen de zaak veronachtzaamd.

640. De Vooriltter; Kent gij andere middelen om de lieden tot ijverige medewerking te bewegen?

A. Ik heb er wel over nagedacht, maar ze niet gevonden.

641. V. Zou men niet medewerken bij volledige vergoeding ook voor de aangetaste dieren ?

A. Velen zouden mede- maar ook velen tegenwerken om de straks door mij aangevoerde reden.

642. V. De laatste vraag spreekt van het zooveel mogelijk vrijlaten van don handel mot het buitenland, maar het schijnt dat het vervoer in Zeeland niet beperkt wordt door eenige bepaling.

A. Ons vee wordt meestal gevoerd naar Rotterdam aan de markt.

643. V. Heeft bij u ook doorvoer van vee per spoortrein naar Ylissingen plaats?

A. Dat weet ik niet.

644. Do heer Begram. Zijt gij wel eens met vee naar de Rotterdamsche markt geweest, en is dit lang geleden ?

A. Ja, in 1870.

645. V. Is er goed toezigt op die markt?

A. Ja, want als men met een ziek rund aan die markt komt, dan wordt er onmiddellijk proces-verbaal opgemaakt. Of nu dat toezigt krachtig genoeg werkt, weet ik niet; maar van veehandelaars van St. Annaland, die veel vee uit Zierikzee en Noord- en Zuid-Beveland naar Rotterdam brengen, weet ik, dat zij ongaarne een ziek rund mede-nemen.

64(). De heer Wybenga: Was onder het vee, door die kooplieden opgekocht, ook melkvee?

A. Neen, gemeenlijk vetvee, en énkel jong vee voor het weiden, vooral als Engeland jonge runderen vraagt. Dat begint in Januarij en eindigt in Junij, want in dezen tijd is het niet druk.

647. De heer dc Jonge. Ligt de oorzaak van het niet-medewerken der landbouwers in hun bezwaar tegen den maatregel van afzondering of tegen het afmaken hunner dieren ?

A. Ik geloof in het laatste, in de vrees van hunne beesten te zien afmaken. Ook zijn zij niet aan longziekte gewoon, en velen protesteren tegen het afmaken. Zij zouden hunne dieren nog liever zien wegteren dan hen af te laten maken.

648. De Voorzitter: Hebt gij ook nog iets bijzonders mede te deelen?

A. Neen , Mijnheer de Voorzitter.

L. Bikkeins. K. de Jong.

Wybenga. Schepel. Begram. de Jonge.

D. Veegens, Grifier.

Schepel. Begkam. dk Jonge.

Verhoor van den lieer J. A. Alers.

049. De Voor'ültler: Mag ik u verzoeken uw naam, voornaam, beroep en woonplaats op te geven.

A. Julius Adam Alehs, districts-veearts, standplaats 's Gravenhage.

6Ó0. V. Sedert wanneer zijt gij distriets-veearts?

A. Sedert 1 Januarij 1871.

651. V. Zijt gij gedurende al dien tijd in dezelfde plaatsen werkzaam geweest?

A. l'.erst is mij tot district aangewezen de geheele provinciën Zuidholland en Zeeland. Later zijn Zeeland, de /uidhollandsche eilanden en de Alblasserwaard overgegaan aan den heer Swart, en heb ik daarvoor in de plaats gekregen de provincie Utrecht. Nog later is een zuidelijk deel der provincie Zuidholland overgegaan aan den beer Swart en een noordelijk deel aan den beer Huffnagkl.

652. _ V. Hebben die beide wijzigingen in uw werkkring in 1875 plaats gehad?

A. De eerste is, meen ik, tot stand gebragt in 187i!, en de tweede in 1875.

653. V. Welke aanleiding bestond er tot die veranderingen ?

A. De eerste was een gevolg van bet verzoek van den beer Swart, die toen tijdelijk zich in Sneek bevond, om verplaatst te worden en tot standplaats te hebben Baren-drecht, en misschien ook om Zeeland onder zijn toezigt te verkrijgen. Dit laatste weet ik evenwel niet.

654. V- Dus was de verandering niet liet gevolg van een te uitgebreiden, of te moeijelijken, werkkring?

A. In zeker opzigt wel. Intusschen wanneer men in aanmerking neemt, dat de provincie Zeeland bijna geheel van besmettelijke longziekte is bevrijd gebleven, was mijn werkkring niet te moeijelijk. De grootste moeijelijk-heid werd ecKter veroorzaakt door de Zuidhollandsche eilanden, voornamelijk Overflakkee, die moeijelijk te bereiken zijn en dus veel tijd rooven.

655. V. Kondt gij, behalve die enkele eilanden, behoorlijk in de aan u gestelde eischen voorzien?

A. Ja. Ik heb altijd regelmatig de werkzaamheden afgedaan. Wel rezen er enkele klagten, dat bet onderzoek niet snel genoeg geschiedde; maar die klagten steunden niet op behoorlijke gronden. Bij voorbeeld een veehouder beklaagde zich, dat den dag na dien der aangifte, bet onderzoek nog niet bad plaatsgehad. Dergelijke klagten, hoewel zonder grond, kunnen aanleiding hebben gegeven tot inkrimping van het district. Maar wanneer de aangiften tijdig geschiedden, dan was binnen vijf dagen het

onderzoek afgeloopen. En bet is bekend, dat een aangetast rund minstens 14 dagen kan staan vóór dat het sterft.

656. V- Hebt gij kunnen bemerken, dat de in 1871 en 1872 genomen maatregelen , waarover wij nu spreken, voldoende gebleken zijn om aan de ziekte dien loop te geven , dien zij naderhand, zooals uit de ufficiele stukken blijkt, genomen heeft?

A. Ja.

657. V. En welke waren dan de uitkomsten?

A. In 1871 kwam er een groot aantal aangiften in, waarop niemand gerekend bad. De opgaven, die de burgemeesters in 1870 ontvangen hadden, waren zoo weinig talrijk dat, naar men dacht, de aangiften in 1871 niet veel te beteekenen zouden hebben; en dien ten gevolge leverde die ontzettende massa die dat jaar ons overviel, ons in den eersten tijd veel moeite op.

Men kon echter dit aantal aangiften niet als grondslag aannemen van den stand der ziekte, daar onder de aangiften verscheidene gevallen voorkwamen, die in bet vorig jaar verzwegen waren geworden. Twee iï drie maanden later waren de ziektegevallen echter veel verminderd , omdat men druk aan bet afmaken geweest was. Hr volgde toen een korte tijd dat met het afmaken opgehouden werd , omdat de gelden daarvoor niet beschikbaar waren.

Wij hebben toen gewaarschuwd dat er weinig aangiften zouden komen, omdat de veehouders hun eigen weg zouden gaan. Dit gebeurde ook zoo, en wij stonden plotseling voor een zeer klein cijfer. Toen er echter weder gelegenheid was om aangifte te doen, kwamen de opgaven plotseling als uit den grond op.

658. V. De schijnbare vermeerdering van het aantal aangegeven runderen was dus niet bet gevolg van de vermindering der ziekte, maar van den Regeringsmaatregel om het afmaken van de aangetaste dieren te staken?

A. Ja, in bet begin van 1871.

659. V. Niettegenstaande de wet van 1870 en het Koninklijk besluit, waarbij bepaald was dat het vee door de longziekte aangetast, moest worden afgemaakt, heeft men dus in Zuidholland den maatregel gestaakt, met geen ander gevolg dan dat de aangiften verminderden?

A. Ja.

660. V. Ik heb uit de statistiek van Zuidholland bemerkt dat het aantal aangetaste dieren in 1871 bedroeg 1940. welk getal tot in 1873, toen men het afmaken bad voortgezet, tot 943 gedaald was. Daaruit blijkt dus dat, zoolang gij alleen in uw werkkring werkzaam waart, de longziekte verminderde. Of zijt gij van oordeel dat het opgegeven getal 943 in 1873 onjuist is; dat er wel minder aangiften gedaan zijn, maar dat de ziekte met dezelfde kracht beerschte?

A. Neen, ik ben wel van oordeel dat de maatregel

gunstig gewerkt heeft; maar de overtuiging heeft zich van mij meester gemaakt dat er in 1873 verschillende gevallen verzwegen zijn. Daarvoor strekte het voorstel om opzigters aan te stellen.

6(51. V. Blijkt uit den loop der ziekte in Zuidholland ook, dat de door de Regering toegepaste maatregelen op de ééne plaats heilzamer dan op de andere gewerkt hebben?

A. Dat is betrekkelijk. De maatregelen heblicn overal even gunstig gewerkt, doch op de eene plaats met schijnbaar minder goed gevolg dan op eene andere, waar men van tijd tot tijd nieuwe gevallen van longziekte zag ontstaan. De oorzaak van dat verschijnsel schuilde niet in het minder doeltreffende der maatregelen, maar in andere omstandigheden, die later zijn opgehelderd.

062. V. Hebt gij ook kunnen ontdekken, dat in sommige tijden van het jaar, bijv. in het winter- of zomer-saizoen de ziekte sterker toenam V

A. Ja; maar dat stond in verband met den handel, niet met de genomen maatregelen.

663. V. Ik heb in het Verslag van Zuidholland over 1872, dat zeker uitsluitend is zamengesteld uit door u aan de Regering verstrekte opgaven, gevonden dat, even als in het vorige jaar, de vermeerdering van het ziekteverloop plaats vond bij den aanvang van het weiden-gaan en na de opstal 1 ing; daarvoor worden dan goede redenen opgegeven , namelijk dat die tijdperken invielen na den j inkoop van vee. Doch deze opgaven komen niet overeen j met die welke ik lees in het Verslag van 1875.

A. De opgaven voorkomende in het Verslag van 1872 zijn door mij , en gedeeltelijk door den Commissaris des Konings, verstrekt , volgens wekelijksche staten die door de burgemeesters moeten ingeleverd worden.

664. y. In het Verslag van 1875 nu, lees ik, dat de meeste ziektegevallen zich ontwikkelen van half Januarij tot half Maart. Die toestand is dus een geheel andere, waarvoor andere oorzaken moeten bestaan dan de aan-koopen van vee in November, op de groote markten in Noord- en Zuidholland. Kunt gij ons dat verschil ook ophelderen ?

A. Dit laatste is juist hel tijdperk waarin de ontwikkeling der ziekte kan plaats hebben. Want tot in het begin van December wordt vee gekocht; en als men nu aanneemt dat het incubatie-tijdperk der longziekte drie maanden kan duren, (in den regel is het verloop van 6 tot 8 weken), dan is juist tegen het einde van Maart de grootste ontwikkeling te wachten. De individualiteit der beesten kan daarop ook van invloed zijn; en aldus redenerende , komt men nagenoeg tot het in bet verslag van 1875 aangegeven tijdperk.

665. V. Ik wil dit aannemen; maar waar blijven wij dan met het vee dat in Mei wordt aangekocht ? In het verslag van 1872 wordt gezegd , dat de meeste ziektegevallen voorvielen kort na de opstalling en na den weiden-gang , terwijl twee of drie jaren later verklaard wordt dat dit tijdperk zou plaats hebben tusschen half Januarij en half Maart. Gij zegt dat tusschen half Januarij en Maart de ziekte zich openbaart bij het vee dat in November wordt aangekocht; maar dan moet ik datzelfde verschijnsel terugvinden in den loop van den zomer of in het najaar , twee, drie maanden na Mei, want dan koopt men ook.

A. Neen. Het vee dat voor de weide bestemd is, wordt gekocht in Maart of April, en dat wordt dadelijk in de weide gebragt en blijft daar. Het incubatie-tijdperk duurt drie maanden; derhalve zou men in Julij ziekte kunnen hebben.

666. V. Maar bier wordt juist sresproken van Maart.

Dus dan heeft de ziekte, volgens die nieening, op het in het voorjaar gekochte vee niet zoo veel invloed V

A. Neen , het is gebleken dat het vee in de weide minder aan den invloed der besmetting onderhevig is dan op den stal , waar het altijd in dezelfde bedompte atmospheer bloot gesteld is, hetgeen in de weide het geval niet is.

667. V. (iij vermeent dus dat het vee op stal veel vatbaarder voor besmetting is dan in de weide V Dit strijdt echter eenigzins met de opgaven, die in de statistiek van Zuidholland voorkomen. Mag ik er u opmerkzaam op maken, dat in bet negende tijdvak , dus in het midden van den zomer, in 1871, zich 174 gevallen voordeden, terwijl er in het vierde tijdvak, of den staltijd. 142 waren. In 1872 beeft men juist in den staltijd, in Maart, de minste gevallen waargenomen. Hetzelfde verschijnsel doet zich ook in sterke mate voor in 1874. In bet vierde tijdvak van dat jaar was het getal in de maanden Maart-April, op de stallen i)6 , terwijl in het tiende tijdvak , de maanden October en November, dat is het begin van den staltijd, dit getal 101 bedraagt. Hoe verklaart gij dit V

A. Dit hangt veel van omstandigheden af. Wanneer hot natte weder vroejj; invalt, dan stallen velen reeds in October. Ik weet dit met zekerheid, «laar ik mij nog zeer goed herinner , dat ik, _tbelast zijnde met de omschrijving van de nieuwe kringen van afsluiting, veel moeite heb ondervonden. Toen moest het vee binnen acht dagen op stal zijn.

668. 1'. Maar hier spreken toch de cijfers uw beweren togen, daar gij meent, dat in Zuidholland de ziekte gedurende den staltijd in sterkere mate zou heerschen dan wanneer het vee in de weide is.

A. Dit staat veel in verhand met de wisseling van vee, die in het voor-en najaar plaats heeft, daar voor den winter op stal in bet najaar, en voor de weide in het voorjaar aangekocht wordt.

669. ). Herinnert ge u nog, dat in December 1871, volgens het verslag , het ziektecijter in Zuidholland gedaald was tot 2? Er staat woordelijk: » Het gevolg was, dat in December de ziektegevallen tot 2 daalden , dat echter ten gevolge van de opstalling van het vee in het laatst van de maand December weder tot 13 klom. Nu volgt 1872: » Regelmatigquot; bleef de ziekte heerschen, over het algemeen in eene verminderde mate , gelijk blijkt uit de statistiek.quot; Dan krijgen wij, in het eerste tijdvak van 1(S72, lt;S7 gevallen; dit cüfer klimt tot 123, enz. Dat in Zuidholland, waar de ziekte zoo vreesselijk gewoed had, dat er, van 1 tot 28 Januarij 1871, 364 runderen waren aangetast, in December van dat jaar het getal gevallen tot 2 was gedaald, was een verblijdend verschijnsel. Maar daarop zien wij in 18*2 de ziekte weder overal uitbreken; later wordt bet getal veeartsen vermeerderd, en desniettemin blijft Zuidholland het brandpunt der besmetting. Kunt gij in algemeene trekken opgeven wat daarvan de reden zou kunnen zijn ?

A. Toen in December 1871 het cijfer tot 2 gedaald was , meende ook ik, dat wij op het punt stonden de ziekte geheel te overwinnen; maar het bleek, gelijk de statistiek aantoont, dat zij in het volgend jaar weder ging klimmen. Van dat oogenblik af zijn wij gaan zoeken naar de reden, en wij zijn tot het resultaat gekomen . dat die in niets anders bestond dan in het telkens verwisselen van het vee, dat in Zuidholland, voornamelijk in de omstreken der groote steden, plaats heeft. Ik weet niet, of de statistiek de gemeenten opnoemt, waar zich de meeste ziektegevallen voordeden; maar is dat het geval, dan zal men zien, dat dit inzonderheid de omstreken van Delft en Leiden zijn, beiden plaatsen waar eene veemarkt wordt gehouden. De veeboeren (wij zijn daar eerst later achter gekomen) hebben meestal contracten tot levering van melk in de steden gesloten. Om de aangenomen hoeveelheid te leveren , moeten zij van tijd tot tijd, ja zeer dikwijls, het vee verwisselen. Als het vee eenigen tijd gemolken is, vermindert het in de melk, door verschillende oorzaken, en wordt het eindelijk geheel droog. Dat vee kunnen zij niet houden; zij moeten althans een gedeelte verwisselen om aan hunne melk-contrncten te kunnen voldoen. A an daar, dat men in die streken eene onophoudelijke verwisseling van vee heeft, en

juist dèar, waar dio plaats vindt, breekt de ziekte op nieuw en sterker uit.

G70. F. Ik wil gaarne aannemen, dat dit in het algemeen waar is; maar men heeft toch zeker ook in November en December 1871 vee aangekocht. en niettegenstaande dat vee van elders werd aangevoerd, uit kringen waar de besmetting lang geheerscht had, kreeg men toch een zoo gunstig resultaat dat liet cijfer tot 2 daalde en slechts langzaam weder tot 13 klom. Men staat dus verbaasd , dat later, bij aanvulling van het personeel door de Regering en bij meerdere kennis van de middelen om de ziekte te bestrijden, het resultaat weder zooveel ongunstiger werd.

A. Dat is zoo vreemd niet. In October en November hadden de nieuwe aankoopen voor de winterstalling plaats. Mu is wel in December het cijfer gedaald tot 2, maar de ziektegevallen kwamen ook eerst in Januarij , February en .Maart 1872 voor, en daarom klommen toen de cijfers zoo sterk. Bij die ondervinding zijn wij op het denkbeeld gekomen, of door al de veehouders wel behoorlijk aangifte werd gedaan van bun ziek vee; en een onderzoek hiernaar heeft geleid tot het Koninklijk besluit van October 1873, waarbij de kringen van afsluiting bepaald en opzigters binnen die kringen aangesteld werden. Toen heb ik in eene der vergaderingen van de districts-veeartsen voorgesteld , den werkkring van die opzigters te splitsen in twee deelen en te nemen opzigters buiten de lijn van afsluiting, die ik voor het oogenblik bestempelde met den naam van » wandelende opzigters quot; en opzigters binnen de lijn van afsluiting. Aan dat denkbeeld heeft de Resrerins: jrevolir

ff Cf ei c*

gegeven, en aan de opzigters buiten de lijn van afsluiting werd in 1874 opgedragen de taak om overal toe te zien en het vee te surveilleren. Die maatregel heeft ten gevolge gehad dat er naauwkeuriger werd aangegeven , want men vreesde dat de opzigter het verzuini zou ontdekken. Daaruit is eene vermeerdering van het ziektecijfer voortgevloeid.

671. V. Schrijft gij dus het lager cijfer, in December 1871 opgegeven, toe aan verzwijgingen niet-aangifte van de ziektegevallen V

A. Ja.

()72. V. Ciij hebt straks gezegd, dat in 1871 de ziekte in Zuidholland zoo hevig woedde, dat de Regering zich verpligt achtte ook met de afmaking van het aangetaste vee op te houden. Nu lees ik in dit verslag : dat de gezondheidstoestand van den veestapel intusschen zóó verbeterd was, dat men de Regeringsmaatregelen weer kon toepassen in de Krimpenerwanrd , Alblassenlain, enz. Daaruit volgt dat, terwijl de ziekte zóó hevig heerschte, dat de Regering niet voort kon gaan niet afmaki n en de handen terugtrok , de veehouders van zelf resultaten verkregen, ten gevolge waarvan men weer met afmaken kon beginnen. Weet gi j die bijzonderheid op te helderen?

A. Ja. Op de begrooting van 1871 was slechts eene minime som , ik meen f 25 000, uitgetrokken en.....

073. 1'. Vóór dat gij verder gaat, moet ik u doen opmerken dat dit antwoord niet doelt op mijne vraag. Ik spreek niet van het geld. Ik vraag of gij het verschijnsel weet op te helderen, dat, na het opbonden der afmaking, toen dus aan de zaak haar vrije loop was gelaten, het aantal ziektegevallen onmiddellijk is afgenomen.

A. In February werd opgehouden met afmaken, omdat er geen geld meer was; anders zou men zijn doorgegaan. Kort daarop werd een nieuw crediet verleend en toen is men weer begonnen de ziekte op dezelfde wijze te bestrijden. Daarom sprak ik van bet geld.

074. V. Ik zal niijne vraag herhalen. In Zuidholland heerschte de longziekte in zoo hevige mate, dat de Regering zegt: » niet meer afmaken.quot; Of dat nu een gevolg is geweest van bet weinige geld, waarover de Minister te beschikken bad , dan wel omdat hij zelf voor de toepassing van dien maatregel terugdeinsde, doet thans tot de zaak niets af.

N⁰. 35. 3.

De Minister gaf last niet verder voort te gaan met het afmaken; en nu zie ik in het verslag, dat, niettegenstaande men aldus de longziekte haren vrijen loop liet, het aantal ge\nllen zóó verminderde, dat de Regering weder last j;ai om het afmaken der aangetaste dieren te hervatten en dus toen weer meende geld genoeg te bezitten. Zou de ziekte dus zonder eenigen maatregel van Regeringswege van zelf verminderd zijn V

A. Dat is gebleken niet het geval geweest te zijn. Men meende ■wel dat het aantal zieke runderen verminderd was door den voortgang van het jaargetijde, omdat longziekte des zomers altijd minder heerscht dan des winters, maar dit is gebleken eene vergissing te zijn. Toen de Minister last gaf om weder af te maken, kwam men ook weder met de aangiften voor den dag, en verkreeg men dus een grooter cijfer.

075. De heer Begram: Ik moet u doen opmerken, dat gij thans de verklaring der Regering omverwerpt.

\ ulgens deze warende ziektegevallen verminderd; maar, Milgens nw oordeel, is dat niet zoo , en zijn er vele ge-%allen verzwegen ; de mededeeling der Regering in liet \erslag is dus onjuist. Ik voeg hierbij dat die mededeeling natuurlijk geput is uit berigten van het veeartsenijkundig staatstoezigt. l)e vermindering der gevallen was, volgens u, slechts schijnbaar, want men verzweeg er.

A. Ja.

676. I . Dezen uitleg meen ik aan uwe woorden te moeten geven.

Zoo even schreeft gij de toeneming der ziekte in den staltijd toe aan den eigenaardigen toestand . waarin het vee alsdan verkeert. Maar te gelijk hebt gij gezegd, de zekerheid te hebben verkregen, dat in 1871 bijna geen aangiften zijn gedaan , en dat gij aan de Regering voorgesteld hebt, maatregelen daartegen te nemen en opzigters aan te stellen.

Gooit de tweede mededeeling de eerste niet omver?

dij hebt eerst de vermeerdering der ziektegevallen verklaard door te wijzen op het overbrengen van het vee op de stallen uit te weiden, het plaatsen alzoo van het vee in eene geheel andere atmospheer. Later evenwel hebt gij gezegd, dat het u was gebleken , dat een aantal ziektegevallen werden verzwegen, en dat de vermeerdering der bekende ziektegevallen een gevolg was van het strengere toezigt, waardoor het aanwezen der ziekte meer bleek. Dit slaat op het jaar 1871. Moot gij nn niet erkennen, dat men, wat dat jaar betreft., geen gevolgtrekkingen kan maken uit den invloed van de verschillende atmospheer, waarin het vee geplaatst werd: de atmospheer in de stallen en die in de weiden —dat men, zeg ik, over dat verschil van atmospheer niet redeneren kan , wanneer de vermeerdering van het cijfer der bekende ziekte-gevallen allrm het gevolg is van de meerdere aangifte, die eerst zeer slecht, later heter gedaan werd?

A. Daar hebt gij gelijk in, mijnheer Begram. De president echter had mij in het algemeen mijne meening gevraagd over het verschil van den toestand van het vee in de weide en op de stallen , in verband met bet uitbreken der longziekte. Die vraag heb ik in het algemeen beantwoord. Ik heb niet gemeend , dat die vraag bepaaldelijk sloeg op de cijfers van het jaar 1871; daarover kan ik niet met zekerheid oordeelen.

077. De Voorzitter: Bij u bestaat evenwel de overtuiging, dat er in de jaren 1871, 1872 en 1873 meer ziektegevallen zich hebben voorgedaan dan werkelijk aangegeven zijn, en dat dus vele ziektegevallen zijn verzwegen?

A. Ja, die overtuiging staat bij mij vast.

678. r. In het verslag van 1873 lees ik: »In 1873 werden in /uidholland, op 0.)8 beslagen, 1)48 runderen aangetast, terwijl daarbij dient in het oog gehouden te worden, dat het getal (Ier besmette beslagen als bij benadering is kunnen worden opgegeven , en uit den aard der zaak — en dit is met cursieve letters gedrukt — het wer-

14

keliik bedrag beneden het opgegeven cijfer ligt.quot; Dus ui 1873 verklaarde de Regering in een officieel verslag dat het cijfer der verdachte beslagen werkelijk minder was dan werd opgegeven. Hoe moet ik daarmede rijmen uwe verklaring,quot;dat vele ziektegevallen verzwegen werden ? Ieder ziektegeval gaf toch een besmet beslag V

A. Den 3deu October l«7:i werd het Koninklijk besluit uitgevaardigd mot betrekking tot het maken van kringen. Eeue geheele streek, waarin vcrscliillende besmette beslagen wareif, werd in één kring omslolen. Dit was onder anderen het geval met de genieenten Alphen. Bodegraven en later ook met Voorburg. De daar aangestelde opzigters moesten al het vee bij de verschillende veehouders in die streek

surveilleren. Dit is. ....... in het volgende jaar de weide-

gang aanving, veranderd; van de groote kringen zijn kleine krinquot;quot;en gemaakt, omdat anders het vee niet in de weide kou gebragt worden, daar de weide dikwijls in eene andere o-erneente Tigt dan de stal. Om die moeijelijkheid te overwinnen , veranderde de Minister de groote in kleine kringen. Die kleine kringen geven nu juister het aantal lu'snu'tfe besla-en aan, omdat rond ieder besmet beslag een kring werd getrokken. Ik vermoed dat hieraan het verschil m de cijfers zal zijn toe te schrijven.

De VoorzIUer: Dit kan men niet aannemen. Men had dan kunnen spreken van groote of kleine besmette kringen. Volgens alle berigten, die gegeven worden, is altijd het getal verdachte runderen grooter dan men vermoedt. De Regering zegt in het verslag het tegendeel, dat namelijk het getal besmette beslagen beneden het opgegeven cijfer is. Men zou daarom tot de conclusie kunnen komen dat het verslag ten opzigte van Zuidholland met te vertrouwen is. De Regering schijnt dus op een dwaalspoor gebragt te zijn.

De heer Begrani: Indien ik n wel begrijp dan werd eeue geheele gemeente, bijv. Alphen, in één kiin^; besloten, en die kring bevatte dan verschillende zieke beslagen?

A. Ja, men had op die wijze 2, 3, 4, 5 en misschien meer beslagen met besmet vee in één kring.

68'l. F. Dus gij expliceert de vraag van den Voorzitter door te zeggen: de gemeente Alphen is beschouwd als een beslag, in weerwil dat er verschillende besmette beslagen in die gemeente waren?

A. Die allen werden als één beslag beschouwd.

681. De heerWybenga» Is nu in Zuidholland als vasle regel quot;gesteld dat elke boerderij één kring uitmaakt ?

A. Ja , als er ziektegevallen voorkomen , wordt om die plaats en'de daarom heen liggende weiden één kring \ an afsluiting getrokken.

082. De VoorziUcr: Is, naar uw oordeel, voor het vervullen hunner roeping, het aantal districts-\eeartsen en hunne plaatsvervangers voldoende te achten ?

A. In 1870 niet, nu wel.

(gt;83. Ilt; hidervindf gij m uw werkkring de gewenschte medewerking der burgemeesters ?

,1. In het algemeen, ja.

684. T. Heeft de aangifte van aangetast vee spoedig plaats?

■1. ]jj enkele gevallen wensehte ik wri dat .-^poedigt i aangifte gedaan werd ; maar over het algemeen geschiedt zij vroeger dan in 1871 en 1872.

685. V. Als de aangifte niet spoedig geschiedde , hebt gij dan steeds gevolg gegeven aan art. (i der wet, waarbij u bevolen wordt proces-verbaal op te maken

A. Dit zou ik doen wanneer in het geheel geen aangifte

plaats had gehad; is dit echter wel het geval geweest, zij het wat laat, dan heeft de veehouder voldaan aan de bepaling der wet. Ik heb nergens wettelijke voorsehritten gevonden volgens welke een veehouder kan vervolgd worden wegens te late aangifte. Maakten wij daaromtrent proces-verbaal op, en sprak de regtbank de overtreders vrij , dan zouden wij ons prestige geheel verliezen.

686. De heer Wybenga: Uit eene andere provincie herinner ik mij gevallen die juist het tegenovergestelde aantoonen. I5ij een veehouder werd een rund ziek. Dodis-tricts-veearts kwam één of twee dagen na de aangifte en vond op dien stal ook nog andere runderen ongesteld. Te—en dien veehouder is proces-verbaal opgemaakt, en hij is veroordeel 1 wegens het niet afzonderen; de afzondering had bij gebreke van localiteit door een vol loend houten schot plaats gehad. Op grond van die veroordeeling heeft hij de twee of drie duizend gulden, waarvoor uUr de runderen van dien stal als verdacht zijn onteigend eu afgemaakt, nimmer van het Gouvernement kunnen bekomen. Deze gestrengheid steekt zeer af bij hetgeen gij omtrent Zuidholland mededeelt.

,1. Dergelijk geval heeft zich ook in Zuidholland voor-geibijin op stallen waar ik, in plaats van één ziek rund, 4 of 5 zieke runderen op stal vond. Tegen dat feit van niet-aangeven en niet afzonderen is dan herhaaldelijk procesverbaal opgemaakt en opgezonden.

687. De Voorillter; Dit is niet geheel in overeen-steniming met hetgeen gij straks heb gezegd , dat namelijk de aangifte dikwerf te laat geschiedt en naar uwe meening de boer niet verpligt is de aangifte dadelijk te doen, zoodat het proces-verbaal vruehteloos zoude zijn. Kr staat echter in de wet; » onmiddellijke aangifte en niet nadat de beesten drie of vier dagen lang ziek zijn geweest.

„1. Dan verschuilt de veehouder zich achter zijne onbekendheid met de ziekte. Hij geeft voor dat hij niets geweten heeft, en toen hij de ziekte bespeurde , dadelijk aangifte heeft gedaan. Daartegen is niets te doen. Al is de veearts nu ook overtuigd dat de boer 14 dagen te lang gewacht heeft, kan hij het hem niet bewijzen.

688. I'. Ik heb wel geiioord dat in 1875 in de omstreken van Woerden het longzieke vee soms in de weide liep en de buren zich daarover beklaagden. Kan dan de boer van ■'.nik vee zich verontschuldigen dat hij het niet wist?

A. Ik herinner mij alleen dat in 1872 en 187.'$ in de omstreken van Woerden tegen een paar dergelijke gevallen proces-verbaal is opgemaakt.

681). De lieer llegram : Vindt gij in den stal het aangetast.' vee altijd afgezonderd?

A. Meestal , doch ook soms niet. Dan wordt onmiddellijk proces-verbaal wegens het niet afzonderen opgemaakt. De regter maakt verschil in de behandeling van het niet aangeven en het niet afzonderen ; het eerste geval wordt door de regtbank en bet laatste door het kantongeregt behandeld.

690. I'. Hebt gij over het niet aangeven zeer zeld-n proces-verbaal opgemaakt ?

A. Steeds, wanneer ik het aangetaste rund vond zonder dat aangifte was gedaan.

691. / Ik bedoel, wanneer gij na eene aangifte kwaaini

en bevond dat men de eerste kenteekenen der ziekte veel \roeger had kunnen waarnemen, dan hebt gij immers zeer zelden proces-ver ba al opgemaakt ?

,1. Daarvan heb ik kennis gegeven aan den burg meester; maar ik heb geen proces-verbaal opgemaakt.

692. T. De Uegering heeft ons overgelegd de tabelle't bij haar door de distriets-veeartsen ingediend. De uwen onderscheiden zich door groote naauwkeurigheid en zeer dai-

(lelijke bewerking, wat ons gelegenheid heeft gegeven om den loop van zaken in uw district goed te kunnen volgen. Ik vind daiirin eene kolom, inhou len-ie de dagteekening » waarop de ziektegevallen zijn geconstateer l. \\ ut bedoelt gij daarmede?

A. Dat is het eerste bezoek na de eerste aangifte.

(i93. V. Ik zie in die kolom dat gij den 18den Januarij op een stal te Voorburg vier aangetaste runderen vondt. Is dat geen blijk van te late aangifte V

.1. Waarschijnlijk wel; maar tiet kan ook wel het gevolg zijn van een nieuwen aankoop. Ze kunnen gezamenlijk van denzelfden persoon zijn aangekocht en, met een verschil van een iï twee da^en , ziek zijn geworden. De eerste dag kan men ia elk geval niet rekenen; want, al merkt een veehouder dan iets, dan doet hij geene aangifte , daar hij het alligt voor een andere dan de longziekte liondt. En dan komen er al zeer spoedig meer ziektegevallen voor.

V. Hebt gij daarnaar nooit onderzoek ingesteld?

A. Over het algemeen wantrouw ik het. Maar een onderzoek leidt tot niets. Ik zeg wel: » ik weet het beter dan gij, en ik zie dat gij te lang gewacht^: hebt.!'¹ Maar hoe zal men een onderzoek instellen ? Toch niet bij de luiisgenooten.

'gt;!)•quot;). F. Ik vermoed dat gij nietdikwijls een onderzoek hebt ingesteld, daar gij schijnt te ineenen dat er geen termijn voor de aangifte gesteld is. Straks hebt gij verklaard: » eene vervolging zou geen nut hebben,quot; nu geeft gij eene andere uitlegging, namelijk, » dat het wel waar-sebijnlijk . maar niet zeker is dat als er op een stal' vier aangetaste runderen tegelijk worden waargenomen, zij vroeger reeds aangetast waren.quot; Het geeft mij reden om te veronderstellen dat gij de zaak uit een ander oogpunt hebt opgevat om u er niet in te mengen.

A. Verscheidene malen heb ik rapporten aan den Minister opgezonden , waarin ik verklaarde het te bejammeren, dat de veehouders zoo laat aangeven , en dat ik wel wenschte evenveel medewerking te ontmoeten als ik nu tegenwerking ondervond, ten op.dgte van de uitvoering der wet, omdat wij dan veel verder niet het uitr.ieijen van de ziekte gevorderd zouden zijn.

()%. Hetgeen ik opmerkte staat in verband niet hetgeen in het begin van het verhoor door u werd mede-gedeeld, dat in den regel binnen vijf dagen na de aangifte alles is afgeloopen. Meent gij dus, dat een eerste geval zonder eenig bezwaar, /.onder bezoek van den veearts, vijf dagen kan blijven v.nrtduren ?

.1. Neen. Dat was de uiterste termijn in den druksten tijd. Nu gebeurt het dikwijls, dat ik reeds den volgenden dag op de plaats aanwezig ben. De voorzitter beeft mij straks gevraagd, of mijn werkkring niet te uitgebreid was. Toen heb ik dit eenig/.ins toegegeven , maar tevens gezegd dat ik toch nog altijd, op zijn laatst, binnen vijf dagen een ziektegeval ha 1 onderzocht. Soms gebeurt het dat ik, 's middags een brief ontvangende die 's morgens van het gemeentebestuur is afgezonden, onmiddellijk mij op reis begeef om de zaak nog dienzelfden dag in orde te brengen.

Ik zou niet gaarne hebben dat gij tot het denkbeeld kwaamt, dat wij altijd vijf dagen op ons lieten wachten.

()!)7. 1'. Gij hebt ons medegedeeld dat de zaken altijd regelmatig afgedaan worden; en als voorbeeld hebt gij gezegd, dat de zaak altijd binnen de vijf dagen afloopt, te rekenen van den dag waarop de aangifte is geschied. Nu is het stellig van het uiterste belang, dat onmiddellijk na de aangifte afgemaakt worde , om zoodoende de gelegenheid tot uitbreiding der besmetting weg te nemen ; en mijne meening is dat liet langer wachten dan één dag die uitbreiding zeer in de hand werkt.

A. Eenig uitstel is niet te vermijden , omdat er met de briefwisseling reeds tijd verloopt. Het kan ook gebeuren dat een brief komt als ik reeds ten behoeve van een ander op reis ben , en eerst 's middags thuis kom. Zoo doende verstrijken reeds een , twee, drie dagen na de aangifte , voordat het onderzoek geschiedt.

lt;598. F. Is dat dan niet een bewijs dat de indeeling niet deugt, en zou het niet wenschelijk zijn dat dergelijk onvermijdelijk oponthoud niet kon plaats hebben ? Het hoofddoel van den maatregel is toch te trachten de longziekte uit te roeijen , en gij zelf zegt, dat, hoe langer het aangetaste dier blijft leven, hoe nadeeliger voor onze veestapel is.

A. Wanneer oen ziek rund behoorlijk afgezonderd wordt en afgezonderd blijft, zal het verloopen van een of twee dagengeen nadeel veroorzaken. Maar, wanneer men het zieke rund bij den koppel laat loopen , dan kan elk uur langer de schromelijkste gevolgen hebben.

699. F. Ik lees in den staat van den loop der longziekte door u opgemaakt en door den Minister van Binnen-landscbe Zaken aan de commissie medegedeeld, onder anderen dat door u de longziekte werd geconstateerd op 18 Januarij 1877 bij 4 runderen van J. Hoovmans te Voorburg, op 24 Januarij bij 5 runderen van A. Lanokia.vn te Hof van Delft , op 5 February bij .'1 runderen van M. van den Eyk aldaar, op 16 February bij 4 runderen van A. van der Gaag te Schipluiden , op 19 February bij 3 van A. Arkkstevx aldaar , op 20 February bij 3 runderen van J. Koot te Ber-kel, o]) 21 February bij 4 runderen van P. van dek Koov te Delft, op 24 — 26 February beide bij 3 runderen van \V. van Leeuwen te Stompwijk en A. van dek Gaag te Schipluiden. Meerdere dergelijke gevallen zoude ik kunnen aanwijzen.

.1. Dit zijn allen groote melkboeren , die onophoudelijk van vee verwisselen.

700. F. Mijne opmerking heeft de strekking om aan te toonen dat, óf niet onmiddellijk is aangegeven, óf niet onmiddellijk is opgenomen de toestand door den districtsveearts. Het is ondenkbaar , dat op zoo vele verschillende boer lerijen , al zijn die ook van groote melkboeren , zoo veel beesten te gelijk ziek zijn geworden. Naar mijne meening bewijzen die voorbeelden , dat het onmogelijk is de zaken geregeld te behandelen , niet ten gevolge van nalatigheid van de vee-artsen, maar ten gevolge van verkeerde inrigting. Of gelooft gij aan het spontaan karakter van de ziekte ?

A. Neen, volstrekt niet. Naar mijne meening ontstaat de longziekte eenvoudig door besmetting. In 1830 of 1831 is de ziekte door besmetting in ons land gekomen en is sedert door besmetting blijven bestaan.

Het veel verwisselen van vee bevordert de besmetting, omdat men de zekerheid niet heeft, dat het nieuwe vee niet afkomstig is van een besmetten koppel.-

Ik spreek van de bekende beesten; die staan geboekt; maar (lat kan met de onbekende zeer goed het geval zijn.

701. F- Gij zijt dus van meening dat de verwisseling meestal geschiedt uit verdachte streken V

.1. Dat vermoed ik, omdat do ziekte na een week of drie meestal uitbreekt onder het nieuw aangekochte vee.

702. F. Is er in Zuidholland eene bepaald besmette streek aan te wijzen, waar zulk vee gekocht wordt?

.1. Neen, Zuidholland verkeert te dien opzigte in een bijzonderen toestand. In die provincie toch wordt weinig vee aangefokt, en in de streken waar dat plaats heeft is de ziekte nog weinig verspreid. Doch in die streken waar niet aangefokt maar veel vee aangekocht wordt, ziet men de ziekte dikwijls uitbreken. In Zuidholland vindt men wel kalfkoeijen, doch de kalveren worden meestal als nuchter verkocht.

De andere provinciën daarentegen fokken haar eigen \ee aan en kunnen bovendien nog uitvoeren.

703. V. Verwisselen die groote melkboeren hun vee mot dat uit Zuidholland, of met dat uit onbesmette streken , of waar de besmetting althans minder verbreid is V

A. Daarop durf ik geen bepaald antwoord te geven.

704. V- Bestaat er in het spoelingdistrict goed toezigt op de stallen?

A. Voor zoover mij bekend is, is dat wel liet geval. Ik geloof dan ook, dat het cijfer der als verdacht geslagte runderen grooter is dan het ware cijfer, omdat men in die streken al spoedig geneigd is te gelooven dat een dier longziekte onder de leden had. Men moet niet vergeten, dat zich 8 a !) ziekten der ademhalingswerktuigen voordoen , waarvan er slechts ééne besmettelijk is, maar die overigens veel overeenkomst met elkander hebben. Zoo is bijv. hartziekte moeijelijk te onderscheiden van longziekte, De ziektevormen kunnen dus wel eens verwisseld worden. In streken, waar warme spoeling de adendialings-werktuigen zeer vatbaar maakt, laat men ligtelijk vee slagten onder den naam van longziek wat niet longziek is.

705. V- Mijne vraag betrof meer het toezigt op de stallen. Wordt van het vee, dat in een spoelingdistrict nis longziek aangegeven en geslagt wordt, ook geconstateerd aan welke ziekte het heeft geleden ?

A. Ik geloof dat er eene bepaling bestaat, dat bij bet slagten van zulk vee, een vee-opzigtcr moet tegenwoordig zijn die den toestand der longen kan i roordeelcn. Of die man nu de noodige kennis heeftom alles in bijzonderheden op te merken betwijfel ik; maar, in elk geval, kan zoo iemand wel zien , of de longen normaal of abnormaal zijn.

70(5. De heer Wybenga: Wanneer in eene zoogenaamde Stelphuizinge of gebouw waarin tusschen dezelfde muren en onder hetzelfde dak de stallingen, de hooi berging en de woning van den landbouwer zich bevinden, de longziekte bij een rund ontstaat, dan is daar geen geschikte gelegenheid om het dier van de andere gezonde beesten te verwijderen. Als nu zulk een veehouder de zieke koe door een goed houten beschot van de andere runderen afsloot, zoudt gij dan proces-verbaal tegen hem opmaken, wegens niet behoorlijke afzondering?

A. Ik zou zeer veel tegen dergelijke afzondering hebben. Zóó toch zou wel belet worden dat het vee bij elkander kwam, maar daardoor zou niet verhinderd worden, dat de uitwerpselen uit neus en mond door de andere dieren zouden opgenomen worden, of dat zij met de fecale stollen van het zieke rund in aanraking zouden komen. Ik zou veel liever aanraden dat het zieke dier in de wagenschuur gebragt werd, waar geen ander vee staat, of, als het niet anders kan, in het varkenshok.

707. F. Het gebeurt dikwijls, dat men in dergelijke huizingen; waar de localiteit het niet toelaat anders te handelen , en waar de paardenstal gelegen is tegenover de koestal — dat is in de Friesche streken zeer gewoon — de paarden uit den paardenstal neemt en ze in de schuur plaatst, terwijl men dan de zieke koe in den paardenstal overbrengt. Vindt gij dat even nadeelig ?

A. Dat is wel minder nadeelig, maar ik zie de zieke dieren liever geheel uit het gebouw verwijderd.

708. De quot;Voorzitter: Ik heb u herhaaldelijk hooren zeggen, en hetzelfde komt ook in de verslagen voor, dat telkens de longziekte wordt bevorderd, ten gevolge van aanvoer van aangekocht vee. Zoo lees ik ook in het verslag van 187r), dat vooral de omstreken van Leiden, Delft en Gouda worden geteisterd door aankoop van vee van de Rotterdamsche markt. Dan volgt, dat er ook gevallen zijn voorgekomen in 1875 van besmetting door vee-aankoop van de groote N oord hol land sc he markt. Wat nu het eerste betreft, moet ik onderstellen, dat op de Rotterdamsche markt verdacht vee aangevoerd wordt, hetgeen de besmetting bevordert. Dit staat er met zooveel woorden.

Kr zijn verder nieuwe ziekte-gevallen ontstaan door aankoop uit Hoorn, de groote Noord holla ndsche markt.

Gij weet, dat er in Noordholland in geen jaren longziekte is geweest. Nu wil ik aannemen, dat het vee, van Hoorn, wanneer het in besmette kringen komt, dadelijk longziek wordt; daarvan zijn algemeen bekende voorbeelden, maar dan hebben wij met twee groote misbruiken te doen.

In de eerste plaats wordt uit Rotterdam vee aangevoerd, dat zeker ziek is of verdacht; en in de tweede plaats wordt in besmette stallen of kringen vee ingevoerd, terwijl het tijdperk nog niet verstreken is, dat men daarin nieuw vee mag aankoopèn. Wat dunkt u daarvan? Komt werkelijk aan de Rotterdamsche markt besmet vee?

A. Die vraag moet ik ontkennend beantwoorden. Ik heb de Rotterdamsche markt, toen zij nog tot mijn district behoorde, regelmatig gesurveilleerd, en volgens de gemeenteverordening, die nog veel strenger is dan de Rijkswet, zijn vele beesten van de markt verwijderd, die, na betaling der boete, aan de eigenaars zijn teruggegeven, omdat zij bleken aan de longziekte te lijden. Werkelijk longziek heb ik daar slechts één beest ontmoet; het werd in beslag genomen en geslagt, en de zaak is voor den regter gebragt.

709. V. Dus is hot onjuist wat hier staat?

A. Dat mag ik niet toestemmen. Of aan de Rotterdamsche markt verdacht vee komt, kan ik noch ontkennen noch bevestigen, want het is aan eene koe die in het incubatietijdperk der ziekte verkeert, niet te zien dat zij besmet is.

710. V. Wordt zij dan niet gemerkt?

A. Ja, als het bekend is; maar als het niet bekend is kan het merken natuurlijk niet geschieden. Ik heb straks reeds gezegd dat de veehouder op verscheidene plaatsen de aangifte schijnt te ontwijken, zich stil houdt, en zorgt dat hij met zijn vee naar een of andere markt komt, opdat hij geen schade zou lijden. Dat een derde geen schade lijde is eene zaak der Regering, waarvoor de wet te zorgen heeft. Op de markt is het aan het beest niet te zien. Ik meen dat uwe vraag was of het toezigt op de markt niet goed was, niet waar?

711. V- Dat staat er mede in verband.

A. Al wordt het toezigt nog zoo naauwkeurig gehouden, geef ik u de verzekering dat het niet te zien is aan eene koe of zij in het incubatietijdperk verkeert.

712. F. Maar wordt dan het vee van de beslagen , waarvan het bekend is dat zij besmet of verdacht zijn, behoorlijk gemerkt?

A. Ja. Ieder vee-opzigter ontvangt blanco veelijsten en moet daarin het vee opschrijven dat zich in den stal bevindt. Hij moet het minstens om den anderen dag gaan tellen en met de lijsten vergelijken, en bij het geringste verschil dat hij opmerkt, moet hij proces-verbaal opmaken en kennis geven aan den burgemeester en den districts-veearts.

713. F- Maar gij hebt ook gesproken van vee-opzigters die belast waren met de surveillance van de gezonde koppels, en gij zegt: » er zijn nog zooveel verdachte dieren waarvan geen aangifte gedaan wordtquot;. Dan helpen die opzigters niet.

A. Ik weet niet of gij bekend zijt met de vele wegen van de veehouders, om de opzigters te misleiden. Wij hebben er onlangs een voorbeeld van gehad. Toen ik het vernam, was de geheele zaak afgeloopen en het vee afgemaakt, maar toen had die boer reeds langen tijd de ziekte op zijn stal gehad en twee, drie, vier beesten er aan verloren. Ue op-zigter kwam bij hem en kon maar niet zien dat hij eene zieke koe had. In zijn hooiberg had hij een groot gat gemaakt en het zieke beest daarin gekregen, en daar bleef het dan staan. De opzigter had er natuurlijk geen denkbeeld van dat hij in den hooiberg moest kijken. Nu had hij bij twee, drie, vier boeren in den omtrek van zijn stal vee

staan, dat ook zijn eigendom was, en als hij daneene zieke koe in het g-at had laten zakken, had hij van den anderen man eene koe genomen. De oiizigter telde het vee , dat hij oj) zijn boek had, en het was er altijd, want eene zwart bonté blijft eene zwartbonte, eene roodbonte eene roodbonte. Dat heeft de bedoelde veehouder een geheelen tijd volgehouden tot dat hij begreep dat hij to veel schade leed, en toon heeft hij aangifte gedaan en is al het vee afgemaakt.

714. V. Heeft die man toen schadeloosstelling gehai? A. Het is eerst later uitgekomen.

71.quot;). J'. Zoodanig misbruik als gij daar vertelt is eigenlijk een schandaal voor de personen die belast zijn inet de uitvoering van de wet, ik zal niet zeggen in het bijzonder Wfl/c personen. Vooreerst komt het mij zeer onwaarschijnlijk voor, dat men een gat in een hooiberg zou kunnen steken, en daarin eene koe zou kunnen laten zakken. Eene koe is geen voorwerp dat zich zoo ligt laat wegstoppen. Dat dier quot;sterft in zulk edi hooiberg; men heeft een hijschtoestel noodig om het er uit te halen: daarmede verloopt tijd; het moet in het oog vallen. Welnu, dit alles geschiedt, maar de opzigter ziet er niets van. Hij komt en vindt den stal vol. Eene roodbonte koe is eene roodbonte koe; het komt uit met zijne lijst. Maar men kan de koeijen toch niet portretteren. Wat helpt dan het surveilleren, als het genoeg is, een ander beest in de plaats te stellen, om het ziektegeval verborgen te houden?

Na al hetgeen wij van u vernomen hebben, meet ik zeggen, dat de toestand in Zuidholland allertreurigst is. Nadat dio boer zijn beest in een hooiberg gestopt en den opzigter misleid heeft, komt de overheid om een einde aan de zaak te maken en geeft den man schadevergoeding. Dit is beneden de waardigheid der Hegering en in strijd met de wet.

A. Veroorloof mij u te doen opmerken, dat gij u , aldus redenerende, op dubbel terrein beweegt. Die veelijst, waarvan gij spreekt, en waarvan ook ik vroeger gewaagde, betreft alleen besmet vee. Maar die man had nog geen aangifte gedaan; zijn vee verkeerde, naar hetgeen de opzigter er van wist, nog in den toestand van onbesmet. Daarom kon in dat geval geen kwestie zijn van lijst. De opzigters teekenen dan wel in een boekje aan , en sommigen doen dit zeer naauwkeurig.

716. V. Waar heeft dit feit plaats gehad ? A. Te Zevenhuizen.

717. V. In welke maand en welk jaar?

A. Dit kan ik niet juist opgeven.

718. V. Ligt die gemeente binnen uw district? A. Ja. Ik vernam het feit van mijn opzigter.

719. I. Maar gij hebt toch het geval geconstateerd en het beest laten afmaken ?

A. Ja, maar de fraude is eerst later ontdekt.

720. V. Maar herinnert gij u van een zoo belangrijk feit niet wanneer het heeft plaats gehad ?

A. Het kan niet zeer lang geleden zijn. Misschien was het wel in het begin van dit jaar.

721. De heer §eliepcl: Hebt gij , toen de fraude aan het licht kwam , de justitie daarmede niet in kennis gesteld ?

A. Neen , want er waren geen feitelijke bewijzen.

F. Dit was meer de zaak van den officier van justitie. Het Rijkstoezigt kan niet strallen, maar behoort van een geval als dit kennis te geven aan de justitie, wier taak het is te overwegen of het is te vervolgen? Als zulke daden werkelijk geleurd zijn, moeten zij gestraft worden. N*. 33. 3.

722. Do Voorzitter: Is Zevenhuizen eene gemeentt met eene bebouwde kom?

-1. Ja , maar de boerderij ligt buiten die kom.

72.I ■ Is die boerderij dan zoo gelegen , èat men daar gemakkelijk eene koe kan in- en uitbrengen, dood oi levend?

-L • ^'j ligt tusschen andere boerderijen in.

724. J'. Hoe is de naam van dien persoon?

A. Ik geloof Kakuemax ; maar zeker weet ik liet niet.

De lieer Bcgrnm ; Op de lijst, door u opgemaakt, komt onder 2(1 Februarij J877voor: » J. Kauue.ua.n te Zevenhuizen met een beslag van 40 beesten ; één daarvan wis aangetast en werd afgemaakt, terwijl er39 weiden ingeënt.quot; Onder (i Maart komt dezelfde naam voor, met driAano-e-taste en afgemaakte runderen, terwijl de overige ;j(i mie afgemaakt werden.

725. De heer de .Ion ge : Gij hebt zoo even gezegd, dat een van de oorzaken, waardoor de fraude ontdekt is, in de lijsten gelegen was. Ik meende toen, dat door n' bedoeld werden die lijsten , die de veeopzigters veq lifj-t zijn te houden. Thans echter blijkt mij, dat liet die ofliciele lijsten niet waren, (iij zegt echter dat zulk een opzigter nogtans door minder uitvoerige aanteekeningen eenigzins op de hoogte van de zaken was, omtrent den toestand van het vee en welke soort van runderen er waren, als roodbonten of zwartbonten. Hebben de veeopzigters zulk een overzigt van al du beslagen in het district?

A. Zij moeten omtrent al die beslagen een zeker overzigt bijhouden, om te weten of er verwisseling van vee plaats heeft, en waarom of de verwisseling plaats heeft, om afgemelkte koeijen door melkgevende te vervangen , ófwel omdat er zieken geweest zijn.

720. T. Dat zijn dus geene losse aanteekeningen , die de opzigters voor lain vermaak houden, maar ofliciele staten ?

A. Neen, zij moeten die aanteekeningen eenvoudig in hun zakboekje houden om te weten of er verwisseling van vee heeft plaats gehad.

727. V. Moeten zij dit doen, of is het onverpligt? A. Het is verpligt: ik heb het bevolen.

728. De Voorzitter: Dit geval heeft de Commissie bijzonder getroffen. Zal zulk een toezigt iets helpen , dan moot het, dunkt mij, onverwacht worden uitgeoefend, en hoe kunnen nu bij zulk een toezigt dergelijke handelingen gebeuren ? Hoe kan men dan een rund in een hooiberg laten zakken en een paar anderen uit een naburige hofstede als plaatsvervangers laten komen, wanneer de opzigter onverwacht politietoezigt uitoefent ?

A. Een veehouder, die er op uit is om dergelijke overtreding' te plegen, zal er zich ook wel van vergewissen , waar de veeopzigter zich bevindt. En nu kan hij in dit geval in een ander gedeelte der gemeente zijn geweest. De hofstede, die het hier geldt, staat digt bij Meuwer-kerk aan den IJssel, en de opzigter kon zijn te Moerkapelle of in \\ addinxveen, dat toen ook nog gedeeltelijk onder zijn toezigt behoorde.

729. V. Waar is dat zieke beest gebleven

A. Vermoedelijk is het aan een krengenslager verkocht.

730. V. Het verdient opmerking dat in sommige streken

van Zuidholland de longziekte bovenmate sterk heersehende is; vooral is dit bet geval in het dorp Maasland. Behoort die gemeente tot uw district?

A. Neen; nu behoort die gemeente tot het distriet van den heer Swaut.

/oi. f . In 1874 was de toestand in Maatlai.d gunstiger ,

^ 15

zoodat men van pronte tot kleine kringen is kunnen overgaan. Maar in 1875 zijn daar weer 115 runderen aangetast en afgemaakt.

A. Het heeft mij altijd verwonderd dat in Maasland telkens de ziekte op nieuw uitbreekt. Ik heb de oorzaak hierin gezocht dat de veehouders onder elkander van vee verwisselen. En dit is mij ^eblekei» waarheid te zijn; want nadat ik den opzigter had opgedragen er op te letten of de veehouders onder elkander van vee verwisselden, heett hij mii gezegd dat dit werkelijk plaats had. Imi hieraan schrijf ik het voortdurend bestaan der ziekte in die gemeente toe.

l'.i'i. V- Waarom doet de veehouder dit i

A. Ik kan dit niet met juistheid zeggen, maar ik ben stelliquot;- overtuigd, dat, wanneer de veehouders in die gemeente geen nieuw vee aankochten , maar het zelt aanfokten, de ziekte daar spoedig zou geweken zijn.

y. Gij hebt gezegd dat wanneer een ziek rund behoorlijk afgezonderd werd, het met de afmaking er op een paar dagen niet aankomt. Wanneer men dit als waarheid aanneemt, zouden dan eene oogenblikkelijke afzondering en strenge l)e\vaking niet voldoende zijn, en zou men (.au de afmaking van het gezonde rund niet kunnen nalaten #

,1. Men moet rekening houden met het incubatietijd-perk, dat tot :i maanden duurt, en waarin zelfs doorden bekwaamst en deskundige de kiem der ziekte met altij 1 is oi, te merken. In dien tijd heeft de uitvloeying der lympha uit den neus plaats; dat vocht vermengt zich met het drinkwater, en daardoor verspreidt zieh de besmetting, het-quot;■.vn op den stal nog meer i.et geval is dan op de weide. Nu is gebleken bij de afmaking van verdacht vee dat bij (gt;;) percent der afgemaakte runderen de xiem der ziekte reeds bestond, hetgeen wel een bewijs is dat de smetstof zieh reeds verspreid iiad onder den koppel, vóór het eerste ziektegeval zich vertoonde.

7;J4. r. Wanneer men in Zuidliolland aanneemt dat het met de afmaking op e-n enkelen dag niet aankomt, dan is het zeer natuurlijk dat dit in die provmeie een zeer nadeeligeii invloed moest hebben. In Noor^holhind iiaaren-t(Wn quot;blijft het in de meeste gevallen bij één beest bij dadelijke aangifte.

1 Ik heb gesproken van onmiddellijke afzondering. Bhift het zieke'wo op stal, dan verspreidt de besmetting yic'ii spoe.lig; maar zoodr:; de boer aan de melk bespeurt, dat het dier niet gezond is, is afzondering reeds te laat. Fn dit is de schuld noch van den boer, noch van het veeartaeniikundig toezigt; maar het ligt aan het verborgen ziektetijdperk, dat niet ta onderkenden is alvorens het eerste tijdperk der ziekte na de incubatie uitoreekt.

1'. Da itenUMg. In het veralag van Zuidholland over 1872 komt eene opmerkelijke uitdrukkiug voor. Nadat is medegedeeld, dat de longziekte by de opstallmg en bij bet begin van den weidegang toenam, wordt gezegd:

»lu beide gevallen scinjnt de oorzaak over het t'-loO-m -en gezocht ta moeten worden in den nieuwen aankoop van vee en in de maatregelen van inenting van do verdachte koppds. ... i _t :•

»i)e voordeelen die de inenting; te weeg* breii^t 1°. 6611 spoediger beloop by reeds besmette rundereiif en '2lt;\ ]_let daardoor vrij blijven van ver.lachte doch niet !;e-

smette runderen. , , • , •

» Hierdoor werden, op slechts enkele uitzoiK» ringen na, verreweg V, gedeelten van de koppels gespaard, en m enkele quot;e'.alien lij yrootc uit:onderiii(j werd. na verloop vm a 3 maanden, nog een enkel rnnd van de ingeOnten dour de ziekte aangetast.quot; Volgens dit verslag dus, zou de inenting dienen ter bevordering van een spoediger beloop der ziekte. Is dit nog uwe meening?

.1. Ja.

7.'{0. r. Wees dan zoo goed uwe denkwijze omtrent de inenting mede te deelen.

.1, Wanneer de inenting wordt toegepast op dieren die reeds de kiem der ziekte in zich hebben, schijnt die kiem zich door de inenting meer te ontwikkelen; ht'tincubatietijd perk wordt verkort, de ziekte breekt spoediger uit, en op één dag vertoonen verscheidene runderen d idelijk de ziekteverschijnselen. Na 8 a 10 dagen houdt de ziekte plotseling op, de dieren zijn vrolijk, en de ziekte heeft den stal verlaten.

Wordt daarentegen de aangifte door den veehouder te laat gedaan, en blijft het zieke dier te lang buiten afzondering, dan heeft men een langzaam beloop, de inenting heeft quot;de beschreven uitwerking niet, en het kan i) maanden duren alvorens men de ziekte op den stal geheel ziet ^r-dwijnen. Wordt daarentegen een dier binnen 8 dagen na de besmetting ingeënt, dan is men binnen vier maanden van de ziekte af.

737. V. Dus zijt gij vóór het inenten van verdachte

runderen V

A. Ja.

738. {'. Ook vóór het inenten van MtW verdachte runderen ?

A. Stellig.

73'j. C, Hebt gij daarvan steeds gunstige resultaten

gezien ?

A- Ik ken geen betere stallen dan die te Loosduinen \an wijlen den heer (levers Deynoot, waar ik altijd gepraktiseerd en ingeönt hel) en nooit een enkel geval van longziekte ontmoette. .VI het nieuw aangekochte jonge vee , dat uit schotten bestond. wvrd ingeënt, en na verloop van 2 of 3 jaar werd de geheele stal weer ingeönt.

740. V. Neemt gij ook andere middelen te laat tegen

de verspreiding der longziekte?

A. Neen, alles wat ik in mijne dertigjarige praktijk beproefd heb om de ziekte te bestrijden, heeft geene goede uitkomsten opgeleverd.

741. De heer IB'-arjuii: Het aangetaste vee wordt af-quot;■«Mimakt — vro quot;.quot;er werd ook het verdachte afgemaakt geschiedt dit spoedig na het bevel?

A. Onmiddellijk; meestal in mijn bijzijn, tenzij andere ziektegevallen mij elders roepen. Anders had ik ook niet kunnen komen tot de bekendheid van 60 percent der werkelijk aangetasten onder de verdachten.

742. V- Worden de huiden van die dieren in den handel gebragt ?

A. Ja.

743. iGeschiedt dit met behoorlijke voorzorg ?

A. Zij worden ontsmet, in mijn bijzijn of in dat van

een opzigter.

744. 1'. De geheele zaak wordt immers bestuurd dooiden burgemeester, die in deze verantwoordelijk is t

A. .Ta, want dat alles behoort niet regtstreeks tot mijn werkkring.

745. F. ()p welke wijze handelt men met de ingewanden ?

A. Zij worden begraven met ongebluschte kalk. Som-miquot;*e burgemeesters doen dit met petroleum of carbolzuur, maar ik ben daar tegen, omdat. hoe spoediger die ingewanden tot putrefactie overgaan, hoe spoediger de smetstof onschadelijk is.

74(). Gij meent dus dat die smetstof zich zeer ligt kan verplaatsen ?

A. Ja, vooral door de uitvloeijingen der plastische lympha uit de neus.

747. V. eiquot; geen vrees voor besmetting bij het vervoer van het vleesch van afgemaakte runderen V

A. Bij het vervoer van het vleesch tot consumtie bestemd , is f^;en «jevaar voor besmetting', want dan is de ziekte noir locaal geide ven bij de borstingewanden; maar wanneer do ziekte geklommen is tot het einde van het derde en het begin van het vierde tijdperk, dan geven wij daarbij de verklaring, dat het rund moet worden begraven met de uiter ijke bekleedselen, omdat het vleesch voor het gebruik ongeschikt is; want ik wil gaarne aannemen dat zulk vleesch geschikt kan zijn voor hondenkost, maar met hot oog op de besmetting moet ik er bezwaar in zien om het daarvoor te bestemmen.

748. T. Geschiedt die afmaking gewoonlijk op de werf van de boerderij ?

A. Ja, of achter in den tuin; waar de geschiktste plaats is.

749. F. En de verkoop ook?

A. Ja. liet vleesch wordt bijv. gebragt in de wagenschuur.

750. r. Zou dat niet bedenkelijk kunnen zijn met het oog op de verspreiding van do besmetting?

A. Dat geloof ik niet. De koopers mogen niet op de stallen komen als er verdacht vee is, en de plaats waar die menscben zich moeten bewegen is te voren gedesinfecteerd. liij het slagten mag niemand tegenwoordig zijn dan zij die er bij noodig zijn.

751. J'. Het zijn zeer nuttige bepalingen die gij hebt voorgesteld , maar worden die overal in uw district in acht genomen?

A. Ja.

752. T. Ik vind hier in het verslag dat in dit jaar op uw bevel een geheelen koppel is afgemaakt zonder inenting. Hebt gij van zoodanige handelwijze later afgezien ?

A. Neen, het gebeurt nog. Ik heb onder anderen van daag npg een voorstel aan den Minister opgezonden om een koppel te Nootdorp, dat mij gevaarlijk voor de omgeving toeschijnt, te doen onteigenen en afmaken.

753. r. Volgens uwe tabel heeft men in Januarij ge-heele koppels afgemaakt. In February en latere maanden heeft men anders gehandeld en zijn de verdachte runderen ingeënt. Zijt gij tevreden over de resultaten dier veranderde handelwijze, de inenting?

A. Ik heb straks de uitkomsten medegedeeld. Maar toch zou ik er prijs op stellen dat al het verdachte vee werd afgemaakt, omdat ik door voorbeelden heb gezien dat vee, uit een verdachte kreis, waarvan de afsluiting was opgeheven, na twee, drie jaren op nieuw de ziekte dee:l omstaan. Het was in den regel vee, dat, zoo als de boeren het noemen, even ziek was geweest; twee of drie dagen, en dan weder ging eten. Bij de lijkopening dier dieren is mij gebleken , dat er eene omkorsting van het zieke gedeelte der long ontstaan was, waardoor de koe schijnbaar gezond bleef en geene besmetting kon verspreiden. Maar door springen of door welke omstandigheid dan ook, was het vlies gebarsten, zoodat do ziekte zich weder aan de andere gedeelten der long kon mededeelen. Daarom stel ik er prijs op om, als het eenigzins kan, al het aangetaste vee af te maken.

754. /'. Volgens u geschiedt de inenting dus ten einde een sneller beloop der ziekte te verkrijgen, en het overige vee voor besmetting te vrijwaren ? Bij het geval, zooeven door u medegedeeld, had immers inenting plaats gehad?

A. Het beest, waarvan ik sprak , was ligt ziek geweest, zoodat de veehouder het misschien niet eens aangegeven

had , maar het was iugeR it. Op het ooge iblik van de inenting was het beest reels besmet.

755. De heer Kcsrain : Als men de verdachte runderen niet afmaakt, maar ingeënt beeft, om de plaats of de landen, waar dit gebeurd is, een lijn van afsluiting getrokken heeft en de in- en uitvoer verboden is, zoodat het aldaar aanwezige vee met geen ander in aanraking kan komen, hoe kan dan de besmetting zich uitbreiden ?

A. Nadat de kring is opgeheven. Het geval waarvan ik sprak was (i a 7 jaren na de inenting gebeurd.

75(5. V. Naar aanleiding van den door u opgemaakten en door den Minister overgelegden staat, wensch ik te vragen of er ook onjuistheden in kunnen voorkomen wat de data betreft.

Ik vind bijv. dat op 8 Mei 1877 de longziekte is geconstitueerd bij de runderen van A. van dku Makel , terwijl het besluit van den Minister volgens de Staatscourant op den 7den genomen was. In de Staatscourant vind ik gevallen, die niet op uwe lijst voorkomen. Zijn er ook kringen van afsluiting afgekondigd, zonder dat er ziektegevallen waren?

A. Neen.

757. V. Kent gij ook 1'. Tkttkroo te Vrijenban , wiens koppel verdacht verklaard is volgens de Staatscourant van ()/7 Mei? Daarvan vind ik niets op uw staat, die tot 2() Mei loopt, terwijl het besluit van den Minister van Binnen-landsche Zaken, waarbij de kring van afsluiting bepaald wordt, van den 5den Mei dagteekent.

Dito, W. dk Vekkde te Vrijenban; volgens de Staatscourant van 19 Mei werd zijn veekoppel verdacht verklaard ; op de lijst door u opgemaakt komt daarvan ook niets voor.

A. Ik kan dit uit mijn hoofd niet zeggen.

758. De Voorzitter: Kunt gij ook een middel aan de hand geven . bij de vele misbruiken die op dit stuk in Zuidholland nog bestaan; om de boeren te bewegen algemeen en vlug aangifte te doen van het aangetaste dier?

A. Ik weet er geen. Wel heb ik hooren beweren , dat dit zou geschieden als de Regering de volle waar Ie terug gnf, maar ik heb dat altijd tegengesproken. Als de boer voor een longziek rund de helft schadevergoeding ontvangt, dan is dat een mooije som in vergelijking met hetgeen hij er voor van den slager bekomen kan. In het eerste geval als het rund in gezonden toestand op f 2'iO kan worden gewaardeerd, ontvangt hij f 130 , in het andere f30. Wanneer nu die f 100 meer geen prikkel voor hem is, dan zal de andere f 130 ook geen prikkel worden. Waarom niet? Omdat men er den veehouder maar niet van kan overtuigen , dat hersteld vee weinig of geen waarde heeft, althans veel minder waarde dan het gezond gebleven vee.

759. 1'. Hebt gij nog medcdeelingen te doen betrekkelijk de zaak in 't algemeen ?

A. Wanneer zij, zooals thans uitgevoerd, behoorlijk wordt ondersteund , dan heeft men het vooruitzigt het kunnen te bedwingen. Het is echter eene dwaling te meenen dat dit spoedig geschieden zal. Waarom? Omdat men meteene ziekte te doen heaft die zich over eenige jaren weer kan herhalen. Kon men verdachten ziek vee op grooteschaal afmaken , dan zou men het kwaad, als met do veepest, spoedig te boven zijn. Doch dat kan niet, omdat er altijd dieren overblijven die de ziekte, geheim met zich omdragen , zoodat zelfs de eigenaar het niet weet. Er blijft dus niets over dan op den weg dien wij ingeslagen zijn voort te gaan.

760. Do heer Bcgram : Zijt gij van meening, dat met totale afmaking van verdacht en aangetast vee het doel zou worden bereikt ?

A. Het doel zou wel bereikt worden, maar niet zoo snel als geschied is bij de veepest. Als wij echter eens een grooten slag zouden slaan , dan zou, hetgeen er te doen over bleef, daarbij vergeleken, niet meer dan een schermutseling wezen.

761. De lieer Wybenga: Gij hebt gezegd het denkbeeld geen ingnng te kunnen doen vinden dat gebeterde koeijeu minder waard zijn dan gezond geblevene. Ik ken streken waar gebeterde koeijen op hoogen prijs worden gesteld.

A. Dat is eene dwaling van die boeren. Tegenwoordig¹ komt men er dan ook van terug, want de ervaring is ongunstig. De gebeterde koe geeft niet zooveel melk meer, omdat, ten gevolge der gestoorde bloedsmenging, de melkafscheiding niet zoo goed plaats hteft. Komen zulke dieren op den warmen stal, dan ontwikkelen bij hen zich ligt hartsgebreken en tering, zoo van longen ais lever. Als een Schiedamsche vetweider ziet dat het beest waarover hij onderhandelt een gebeterde is, dan keert hij zich om en spreekt er niet meer over; zoozeer is men daar overtuigd dat zulke beesten geen voordeel maar wel schade opleveren.

J. A. Alkks. k. de Jong.

Wybenga. Schepel. 15egiu:.i. de Jonge.

1). Yeege.ns, Griffier.

Verhoor van den heer II. Sclieringa A/.

702. De ToorziMert Mag ik u verzoeken uw naam, uwe voornamen, uw beroep en uwe woonplaats op te geven.

A. Hen'du ik Scheringa Ai.beutzoon , burgemeester der gemeente Deemster.

703. V. Cüj hebt eenigo vragen ontvangen met betrekking tot de longziekte. Ik begrijp zeer goed, dat daaronder enkele voorkomen van wetenschappelijken aard, die minder liggen op het terrein waarop gij u beweegt. Ik onderstel de mogelijkheid dat gij, b het doorloopen van de vragen, voor u zelf welligt hebt aangeteekend over welke punten gij iefst uw gevoelen zoudt zeggen. Is dit zoo, dan zou ik beginnen met vraag I, en aan u overlaten op welke punten, daaronder voorkomende, gij zoudt wenschen te antwoorden.

A. Ik heb de vragen eenvoudig gelezen en daarover nagedacht. Ik zal nu afwachten welke vragen gij mij zult willen doen. Daaronder komen zeer vele punten voor waarop ik niet instaat zou zijn te antwoorden.

7()4. F. Mag ik u dan vragen wat u bekend is omtrent het ontstaan en den loop van de longziekte, voor zoover gij daarover kunt oordeelen ?

A Ik kan mij zeer goel herinneren, dat de longziekte omstreeks 1840 in Noordholland het eerst ontstaan is ten noorden van het IJ , ik geloof in den Deemster. De ziekte heeft zich in het begin tot eenige gt vallen bepaald, tot dat zij in 1850 en later eene aanmerkelijke uitbreiding heeft gekregen. Danr ik toen nog zeer jong was, valt het mij moei-jelijk te beoordeelen welke de oorzaken geweest zijn van liet invoeren dier ziekte in Noordholland.

705. V. Heerscht de ziekte thans nog in Noordholland benoorden het IJ ?

A. Ik geloof dat daar sinds lang geene ziekte meer heerscht.

700. V. Ik vermeen toch in de statistiek gezien te hebben, dat zich in den Deemster nog niet lang geleden een geval van longziekte voorgedaan heeft.

A. Dit is in October 1875 geweest; toen is de geheele knpjiel afgemaakt, en dit was de eenige keer datdealge-nieene afmaking bij ons toegepast is.

767. V. Kan men ook gissen hoe Ut geval ontstaan is ?

/1. Ja, vrij zeker. De eigenaar had eenige weken te voren twee of drie Friesche koeijen gekocht, en daaronder is do ziekte uitgebarsten. Dij de eerste — en dit was een twijfelachtig geval — constateerde de veearts in den beginne geen sporen van longziekte, later wel. Toen is er een tweede geval van longziekte geweest, dat was erger, en daarna is eene resolutie van den Minister van Dinnen-landsche Zaken gekomen om den geheelen koppel af te maken.

768. F. Dus was de veearts eerst van meaning geweest, dat het geen longziekte was?

A. Die eerste koe was ook niet erg longziek; zij is hersteld, doch desniettegenstaande later ook met de andere koeijen afgemaakt.

769. F. Weet gij ook, of toen bij die herstelde koe teekenen van longziekte te onderscheiden waren?

A. Neen, ik was toen nog geen burgemeester en ben er niet bij geweest.

770. F. Wij zullen thans overgaan tot vraag II,waar in de eerste punten gesproken wordt van de districts-ve(■artsen en hunne plaatsvervangers. Is het aantal districtsveeartsen en de wijze, waarop zij geplaatst zijn, naar uw oordeel voldoende?

A. Ik geloof dat het op het oogenblijk voldoende is, omdat er thans in de provincie geen longziekte heerscht; maar als die zich vertoonde, meen ik dat blijken zou, dat het personeel te klein is, of rlat het althans een te grooten werkkring heeft. Nog vóór een paar maanden kwam er een verdacht geval in onze gemeente voor. De veehouder, die vroeger de longziekte gezien had, meende dat het die ziekte was. Omdat ik vertrouwde dat hij goed zag, zond ik naar Lampe; doch deze was naar Amsterdam om de booten te inspecteren, en er was een telegram voor hem, dat hij te Westwoud moest komen. Daardoor kon die veearts eerst twee dagen later de zieke koe zien. Het is gebleken dat het geen longziekte was; maar indien het die wél was geweest, komt het mij voor, dat die vertraging tot schade der zaak had kunnen zijn.

771. F. Is de heer Lampe niet de plaatsvervangende districts-veearts ?

A. Ja.

772. F. Kunt gij beoordeelen in hoeverre de belooning, die hem toegekend wordt, in overeenstemming is met de diensten, die hij bewijst?

jl. Ik kan dat niet beoordeelen. Ik weet wel, dat hij reiskosten in rekening brengt, maar van de belooning is mij niets bekend.

773. F. Hebt ge er uwe gedachten wel eens over laten gaan, dat een plaatsvervangend veearts, die te gelijk de praktijk uitoefent, daardoor in eenigzins afhankelijken toestand van de veehouders komt, en zou het dus mischien niet beter zijn , dat ook de plaatsvervanger vvierd uitgesloten van de practijk , zoodat men alleen districts-vee-artsen had, onafhankelijk van de veehouders ?

A. In het algemeen is er veel voor te zeggen; maar in het bijzonder geloof ik dat het niet op onzen plaatsvervangende!! districts-veearts van toepassing zou zijn, want diens praktijk beteekent zoo weinig, dat zij er geen invloed van kan hebben.

774. F. Herinnert ge u ook , of in den tijd, toen de longziekte nog al hevig in Noordholhind woedde, meer-malen gevolg is gegeven aan de bepaling van art. 0 der wet, waarbij aan de districts-veeartsen last gegeven werd proce-i-verlaal op te maken, wanneer geene tijdige aangifte of afzondering was geschied ?

JL Ik herinner mij niet, dat dit in onze omgeving ■ooit het geval is geweest.

775. I'. De wet schrijft voor, dat ieder veehouder van ■elk gevid van hesniettelijke ziekte nangifte moet doen , waarin dus l edektelijk ondersteld wordt dat liij in staat is de hesinettelijke ziekten van de niet-besmetteiijke te ■onderscheiden. Zoudt ^ij van oordeel zijn , dat de veehouders bekend kunnen wezen met de eerste kenteekenen van de longziekte ï

A. Ik geloof, (quot;at dit tegenwoordig minder het geval is dan lajv. vóór 10 of 12 jaar, toen de longziekte meer algemeen voorkwam; toen kon ieder boer de ziekte onderkennen aan zekere verschijnselen, die ik niet onder woorden of termen kan brengen , maar waarvoor men een praktischen blik moest hebben. Bij het opkomend geslacht is dit minder het geval, omdat het niet zooveel ondervinding van de longziekte heeft.

776. V. Meent gij dus, dat de boer in Noord holland destijds zich niet achter beweerde onkunde kon verschuilen om de straf op zijn verzuim te ontgaan ?

A Neen , dat kon bij niet. Hij kon zich destijds eerder vergissen om voor longziekte aan te zien wat het niet was, dan omgekeerd.

777. F. Voor zooveel de aangifte betreft, hadden wij ons in Noordholland niet te beklagen. Is dit ook uwe •ondervinding ?

A. Ja.

778. F. Hebt gij ook, wat de afmakingen de slagting van verdacht vee betreft, eenige opmerking, die tot verbetering in dat opzigt kan leiden ?

A Neen. liij ons geschiedt dit a-ewoonliik met alle voorzorgen.

779. V. Gelijk u bekend is, moet het verdacht voe gemerkt worden , bijv. door uitknippen op de regterzijde. De opmerking is te ref-'t gemaakt, dat (lit geen afdoend middel is en dat het de gelegenheid openlaat om verdacht vee ter markt te brengen zonder dat de opzigters liet kunnen ontdekken. Zoudt f^ij het niet beter achten het vee te merken door het op een der hoorns te branden?

A. Dat is zeker beter. Maar hoe dan als het beest ophoudt verdacht te zijn ?

780. F. Dan zou do andere hoorn met een teeken moeten worden gebrand. Zoudt f^ij nu deze wijze van merken beter achten dan de nu bestaande ?

A. Ja.

781. F. Zijt gij ook bekend met het toezigt van de veeartsen en hunne plaatsvervangers op de veemarkten te Amsterdam en te Purmerend?

A. De veemarkt te Amsterdam bezoek ik bijna nooit; daar heb ik een commissionair. Op do markt te Purmerend kom ik altijd, en daar vind ik bijna altijd een plaatsvervangend districts-veearts, niet enkel om dienst te doen , maar ook omdat hij zelf vetweider is. Hij loopt daar altijd rond. Bij ons is ook drie keer por jaar veemarkt, en daar mankeert hij ook nooit.

782. r. Ik hel) hooren zeggen dat de heer Lampb ook belast is met de inspectie van het vee dat te Amsterdam per boot wordt uitgevoerd. Is dit zoo ?

A. Ja. Vfoeger kwam bij ook geregeld te Nieuwe-diep , maar dit is nu minder geworden, omdat de uitvoer aldaar eenigzins is afgenomen door de opening van hot Noordzeekanaal.

783. F. Daar volgt dus uit dat wanneer dergelijke personen belast worden met een naauwkeurig toezigt op

Nquot;. 3ö. 3.

den uitvoer van liet vee i:i verschillende havens, daardoor van zelf behoefte ontstaat aan meer districts-veeartsen V

A. Ja, dat spreekt van zelf. Als de heer Lamigt;e een paar dagen in de week bezig is aan de havens, dan is hij niet vrij om elders te inspecteren.

784. F. (jij acht echter, zoo als de zaken in Noord-hollaud thans geregeld zijn, nu men er geen longziekte heeft, toezigt op de markten voldoende?

A. Ja.

785. F. Hebt gij in Noordholland te doen gehad met vee-opzigters?

A. Neen, die hebben wij in onze streek niet gekend; ik geloof ook niet dat zij daar geweest zijn.

78(5. F. Is er onder vraag 11 nog iets waaromtrent gij

nog eenige mededeelingen wenscht te doen?

.1. Ik geloof niet dat hetgeen ik nog te zeggen zou hebben, tot iets kan leiden, maar wat de verpligte afzondering van het vee betreft, daaromtrent moet ik constateren dat dit in de praktijk dikwijls veel moeijelijkhedeu oplevert. Verscheidene boerenhuizingen bestaan uit één stuk en wanneer in den winter een geval van ziekte zich voor loet, dan kunnen sommige boeren met den besten wil hun vee niet af/.onderen. Hetzelfde is soms het geval in den zomer. Wanneer men — zoo als dit niet alleen het geval is in den Beemster, maar ook el Iers — een stuk weiland heeft dat ver van de boerenplaats afligt, en er openbaart zich daar een ziektegeval, dan zou men moeten beginnen met het beest lan^s den weg te vervoeren, en waar breogt men het dan heen? Gewoonlijk naar een erfje of naar e.-n boomgaard, en dan verkrijgt men toch geen voldoende afzondering. In de meeste gevallen is dit echter niet te verhelpen.

787. F. Gij zoudt het. dus wenschelijk achten dat de gelegenheid tot afzondering beter werd ingerigt?

A. Ik zou dat zeer wenschelijk achten.

788. F Onder vraag 111, bij het 2(le, 3de en 4de, ja ook bij liet 5de punt, wordt hoofdzakelijk gehandeld over het groote verschil dat er bestaat tusschen de verschillende provinciën en gemeenten, niet betrekking tot In t in meerdere of mindere mate heerschen van de longziekte. Daarbij wordt de vraag gevoegd: hoa het mogelijk is dat bij dezelfde middelen van bestrijding, uitkomsten verkregen zijn die zoozeer verschillen. Hieromtrent zou ik uwe meening wenscken te vernemen.

A. Ik zie niet veel kans om de redenen op te sporen voor den verschillenden uitslag van dezelfde maatregelen.

Ik geloof dat goedslagen afhankelijk is van bet goed de hand houden aan de maatregelen, van het onmiddellijk streng afzonderen en het onmiddellijk afmaken van het rund bij het eerste ziektegeval. Daarvan hebben wij in den Beemster eene zeer gunstige werking gezien.

Nog vóór dat de wet bestond, hadden wij reeds in het reglement van ons Beemster-veefonds de bepaling opgenomen , dat bij een eerste geval van longziekte het rund onmiddellijk zou worden onteigend en de volle waarde aan den boer vergoed. Wij stelden de volle waarde om het de boeren zoo gemakkelijk mogelijk te maken eu hun het eerste geval niet te doen verzwijgen.

Die bepaling is in 1801) in werking gesteld, en toen verkreeg men het verrassende resultaat dat van de 42 eerste ziektegevallen, die zich bij verschillende landbouwers in dat jaar openbaarden, het voor 31 bij het eerste geval bleef. Voor 2 herhaalde de ziekte zich met een tweede geval binnen 4 a 5 weken en bleef het ook daarbij. De overige negen gevallen hebben in meerdere of mindere mate doorzieking ten gevolge gehad. Van de andere jaren heb ik geene gegevens, maar de uitkomsten en de verhoudingen waren ongeveer dezelfde, ofschoon de ziektegevallen minder waren, want de ziekte is langzamerhand afgenomea en heeft eindelijk opgehouden.

789. F. Waren alle veehouders in het fonds?

A. Neen, niet allen, maar wat de veesterkte betreft voor V_s.

790. y. En waren bij bet overige V, de uitkomsten minder g-unstig? Werd daar, wanneer de ziekte zich vertoonde, geene dadelijke aangifte gedaan?

A. Toen de gunstige resultaten van eene dadelijke aangifte bleken, volgden ook anderen, die niet in bet fonds waren , denzelfden weg.

791. V. Dus naar uw oordeel zou het onmiddellijke afmaken van het aangetaste vee voldoende zijn om de longziekte zoo niet geheel te doen verdwijnen, dan tocli onschadelijk te maken?

A. Die gevolgtrekking zou ik niet durven toegeven. Ik zal niet beweren, dat men daardoor de ziekte geheel zal doen verdwijnen, want het zou kunnen gebeuren dat zich later nog ziektegevallen onder denzelfden koppel openbaarden. Het beste schijnt mij toe den geheelen kop pel af te maken.

792. V. Zonder onderscheid, ook wanneer zich slechts één geval openbaart ?

A. Ja, ook dan. Dit is wel het radicaalste, maar ook bet zekerste middel.

793. V. Wanneer heeft zich in uwe gemeente het laatste geval vertoond?

A. In October 1875.

794. V. Wanneer is bet veefonds opgerigt ?

A. In 1840, maar bet reglement is .met de zoo even bedoelde bepaling aangevuld in January 18()Ü.

795. V. Uit officiele stukken blijkt, dat in den Deemster in 1871 zijn afgemaakt 125 stuks vee. Ik meen van uwen voorganger, den heer Hautog, opgaven ontvangen te hebben , waaruit blijkt. dat toen reeds de verhouding ten opzigte van hen, die in bet fonds waren, gunstig was. Op stallen van veehouders, die niet in bet fonds waren, werden 10 en 11 stuks vee afgemaakt en van daar het hooge cijfer der afgemaakten in 1871. In 1872 zijn er afgemaakt 51, in 1873 22 , in 1874 1 en in 1875 1 aangetast rund en 12 verdachte. De Deemster is eene der weinige gemeenten in Noordholland, waar de longziekte gedurende \ ijf jaren geheerscht beeft.

A. Daartegenover staat de uitgestrektheid van den Deemster; natuurlijk is men in kleine gemeenten ligter buiten ziekte dan in groote.

790. V- Hoe groot is de veestapel in den Deemster ?

A. Zomers ongeveer 6000 runderen.

797. F. Is er niet veel mutatie ten gevolge van de vetweiderij ?

A. Hoe meer vetweiderij, boe meer mutatie. Mijn vader bezat eene aanzienlijke vetweiderij, van daar dat zijn vee het meest door longziekte aangetast werd.

798. V. Zijn de afzondering en bet toezigt goed geregeld ?

A. De toestand is veel verbeterd; vroeger was men daaromtrent zeer achteloos. Sommige veehouders meenden dat het niet schaadde wanneer zij, na een dier door longziekte verloren te hebben, terstond weder een ander daarvoor in de plaats kochten: zij bleven dus steeds de ziekte onder bun vee behouden. Na het tot stand komen der wet is men van dat denkbeeld teruggekomen, maar ik geloof dat men thans ook zonder wettelijke bepalingen niet meer 2oo roekeloos zou zijn.

799. r. Oij meent dus dat, wanneer het Gouvernement zich niet meer met de zaak der longziekte bemoeide, de boerenstand in den Deemster en vele andere plaatsen in Noordholland genoeg ontwikkeld zoude zijn om zijn belang zoo te begrijpen, dat men krachtdadig de verspreiding der longziekte moet tegengaan ?

A. Over andere gemeenten kan ik niet oordeelen, maar in den Deemster zou bet beter gesteld zijn dan vóór 20 jaren. Evenwel zou ik bet niet wenscbelijk achten alle banden op te beffen; van de bandeloosheid en de vrijheid zou te veel misbruik kunnen gemaakt worden.

800. F- Werd de ziekte steeds overgebragt door besmetting, of zijn er ook gevallen, waarin de ziekte spontaan ontstond ?

A. Meest altijd werd de ziekte door besmetting overgebragt; ook waren er enkele gevallen van spontanen aard, maar beide gevallen stonden tot elkander als 9 tot 1.

801. F. Is de ziekte in sommige jaargetijden meer heerschend dan in andere ?

A. De meeste sterfte onder bet vee had plaats in Fe-bruarij, Maart en April; dit was steeds het duurste kwartaal. Dit laat zich eenigzins daardoor verklaren , dat in dat jaargetijde het tijdperk van het afkalven valt. Overigens heb ik niet kunnen waarnemen, dat eenig saizoen of eenige weersgesteldheid van invloed was op de longziekte.

802. F- Hebt gij wel eens proeven genomen in hoeverre de inenting wenscbelijk is ?

A. De inenting is bij ons zeer weinig toegepast ge-quot; worden ; bij zeer enkelen slechts op een geheel gezonden stal. In den regel en alleen dan, wanneer zich reeds een ziektegeval had voorgedaan. De resultaten, die er dan door verkregen werden, waren gunstig. Ik heb meer dan eenmaal gezien , dat een veestapel, waarin zich een ziektegeval voordeed, op die wijze gered werd. Evenwel komt de longziekte niet altijd in dezelfde mate voor. Soms worden allen er door aangetast en sterven weinigen, 4 ft 5 percent; dan weder bezwijken 50 a 'iO percent.

803. 1'. Cr ij kunt dus niet bepaaldelijk zeggen, dat inenten aanbeveling verdient?

A. Neen ; daaromtrent is mijne ervaring te gering.

804. Hebt gij ook nog eenige mededeeling te doen in verband met dit of dat punt van vraag III ?

A. Neen.

805. F. Het 2de punt van vraag IV luidt: » Welke middelen kunnen worden aangewend om te verzekeren; de onverwijlde aangifte , de voldoende afzondering, enz.quot; ? Hebt gij daaromtrent ook eenige opmerkingen te maken, die leiden kunnen tot verbetering der zaak?

A. Omtrent de aangifte van ziektegevallen zou ik bet zeer wenscbelijk achten, dat bet eerste geval met de volle waarde wierd vergoed, en niet, zoo als bepaald is, met de helft der geschatte waarde. Men moet het den menschen niet moeijelijk maken om bunnen pligt te doen.

806. De beer Beg ram : Gij hebt ons medegedeeld , dat de werking van het veefonds in uwe streek goede resultaten heeft gehad. Die meening steunt op uwe ondervinding ?

A. Ja. Dat is ook de reden waarom dat fonds door ons in stand wordt gehouden.

Het is wel verkeerd indien men een ziektegeval verzwijgt , en men zou wel kunnen zeggen: daardoor doet de boer nadeel aan zijn eigen veestapel, dus straft hij zich zeiven , maar wij hebben gemeend dat het beter was om op de aangegeven wijze te trachten de boeren te leeren verstandig te worden.

807. Do Voorzitter: Daarmede staat lit. h van punt 2 in verband. De boer, die ten yevolg'e van volledige schadevergoeding geprikkeld werd om onmiddellijk aangifte te doen, zou ook tot onmiddellijke afzondering moeten overgaan ?

A. Ja; luj zou onmiddellijk moeten afzonderen, en indien hij in g^-ebreke bleef, zou hij bijv. eene mindere vergoeding of eene zekere straf moeten ontvangen. Het blijft evenwel altijd moeijelijk in de praktijk, om eene voldoende afzondering te bewerkstelligen.

808. F. IJ meent dus, dat de boer in eene volledige schadevergoeding een prikkel zou vinden om zich spoediger aan de wettelijke voorschriften te onderwerpen en met de Regering mede te werken V Maar dan zou ook in overweging moeten komen of liet niet wenschelijk zou zijn om degenen , die zich dan nog verzetten, met zwaarder straffen te bedreigen dan nu ?

A. Ja.

809. J'. Heeft u ook in uwe betrekking van burgemeester opgemerkt dat in de wettelijke voorschriften sommige bepalingen voorkomen die moeijelijk zijn zoodanig uit te voeren als vaak in het belang van de zaak wenschelijk is?

A. Neen, zoolang als ik burgemeester ben, is bij ons geen ziektegeval voorgekomen; dus heb ik uit den aard der zaak geene moeijelijkheden ontmoet.

810. y. Sommigen wijzen op de bepaling van art. 13, en dat de boer zich achter het gezegde verschuilt: ik heb geen verstand van de besmettelijke ziekte, anders zou ik wel aangifte gedaan hebben. Nu meenen sommigen dat het beter was het woord » besmettclijkequot; uit die bepaling weg te nemen, zoodat de boer verpligt zou zijn van ieder ziektegeval, besmettelijk of niet, kennis te geven. Waaraan geeft u de voorkeur? Zoudt u liever den hoer den last opleggen om elk ziektegeval, onverschillig welk, aan te geven, dan wel bet gevaar willen loopen dat de boer zich verschuilt achter dat woord: ik heb geen verstand van besmettelijke ziekten?

A. Het zou misschien veel moeijelijkheden in de praktijk opleveren indien men den veehouder verpligtte om van elk ziektegeval aangifte te doen, alhoewel hij weet dat het geval op zich zelve niets te beteekenen heeft. De burgemeester zou verpligt zijn elk oogenbhk een deskundige te ontbieden, wat veel omslag zou veroorzaken.

811. V- Het komt mij voor dat er wel eenig bezwaar tegen bestaat, ofschoon ik wel zou wenschen, als hot kon, het woord * besmettelijkequot; uit die bepaling van art. 13 weg te nemen. Maar wanneer dat eenmaal geschied is, dan zal men ook moeten komen tot strafbepalingen, en dan is de burgemeester in de treurige noodzakelijkheid om van ieder ziektegeval, dat te zijner kennis komt, en waarvan de boer geen aangifte heeft gedaan omdat hij overtuigd was dat liet iets van ondergeschikt belang was, telkens proces-verbaal op te maken. Dat heeft, dunkt mij, toch eenig bezwaar in. Wat is uw'oordeel hieromtrent?

A. Dat geloof ik ook. Het zou toch wezenlijk te ver gaan. Wanneer bijv. eene koe den drop heeft, waarvan het beest werkelijk ziek kan zijn en waaraan het soms sterft , of wel de blaar heeft, dan weet de boer zeker dat het geen besmettelijke ziekte is, en toch zal hij verpligt zijn om aangifte te doen. Dat zou wat al te bezwarend zijn. Aan den anderen kant is het waar dat het artikel zooals het nu luidt, nog al speling toelaat.

812. F. Gij hebt een veefonds opgerigt, waarbij volledige schadevergoeding gegeven wordt voor het vee dat men verliest?

A. Dit geldt niet voor alle gevallen. Dit heeft alleen plaats bij een eerste geval van longziekte, om dat zoo spoedig nu gelijk uit de wereld te krijgen. Voor het tweede geval wordt '/, gegeven van de getaxeerde waarde. Een eerste geval noemen wij het uitbreken van de ziekte in een stal of weide, waarin in de laatste acht weken geen ziektegeval is voorgekomen.

813. V. Zijn de kosten van administratie van zulke veefondsen niet van drukkenden aard?

A. Neen, die kosten zijn zeer weinig. Slechts eenige kantoorbehoeften, en enkele uitgaven voor vergaderings-kosten. Met de ophnling van de omslagen is een ondergeschikt ambtenaar belast.

814. r. De directie van zulk een fonds is dus kosteloos ?

A. Ja.

815. V. De directeur geniet geene belooning?

^'1. Neen, het bestuur bestaat uit een directeur en vier administrateurs. Elk lid geeft bij het nieuwe jaar 10 cents van elk beest, en dat is het zoogenaamde salaris van den directeur. Jaarlijks beloopt dit f 75 iï f 80, zoodat, na aftrek van vergaderingskosten, wij misschien ieder f 25 overhouden.

810. V. Zijt gij van oordeel, dat het oprigten van meer zulke fondsen weldadig zou kunnen werken ter beteugeling van de longziekte, vooral in dien zin, dat daardoor toezigt van den eenen boer op den anderen wordt uitgeoefend?

A. Ja. dat toezigt bestaat bepaald op die plaatsen waar veefondsen gevestigd zijn.

Naar mijn oordeel moet een veefonds niet al te groot zijn, omdat wanneer zulk een fonds zich bij voorbeeld over eene geheele provincie uitstrekte, de administratiekosten daarvan te hoog zouden stijgen. Bij ons strekt het fonds zich over ongeveer 7000 bunders uit, en is de controle gemakkelijk. Geeft een boer twee of drie koeijen te weinig op, dan wordt dit al spoedig opgemerkt en aan-gebragt door een anderen boer.

817. V- Ciij gelooft dus dat dergelijke fondsen goed werken , niet alleen wat betreft de vergoeding van geleden schade, maar ook wat aangaat het in het algemeen openbaar maken van de kwalen, die onder het vee heerschen?

A. Ja.

818. De heer Wybenga: Is het door u besproken veefonds filhv/i bestemd tot vergoeding der schade van aan lonyziekte gestorven runderen ?

A. Neen.

819. r. Zijn in het reglement de ziekten omschreven, die uit dat veefonds vergoed worden?

A. Neen , het omvat alle ziekten. Zelfs al breekt eene koe haar poot, is het veefonds daarvoor aansprakelijk.

820. J'. Hebt gij verder nog iets mede te deelen ?

A. Neen, ik dank u.

H. SeiiKRixoA Az. K. dk Jong.

Wybenga.

Schepel.

Beökam.

de joxue.

1). Veegbxs, Griffier.

Verhoor van den heer C. Sijtsma.

821. De Voor/.HIcr: Mag ik u verzoeken uw naam, uwe voornamen , uw beroep en uwe woonplaats op te geven ?

A. CoKXHi.is Sijtpma, landbouwer to Dronrijp (Mennl-duiiiadeel).

822. 1'. Zijt zelf veehouder?

A. Ja.

823. I'. Heljt gij ook longziekte onder uw vee gehad?

A. Ja, de eerste maal in 18.quot;'gt; en het laatst in 1873.

824. J'. Hebt gij het verloop dier ziekte in Friesland naauwkeung gadegeslagen V

A. Ja, vooral in 1875.

In 1874 brak de ziekte uit op het voormalig dorp Huins, gemeente Baarderadeel, en daarop is zij achtereenvolgens van den eenen stal op den anderen overgegaan , tot dat er 15 stallen waren aangetast. Ook in Boxem en te Kngeluni deed zich een g-eval voor onder aangekocht vee. Overigens blijkt uit alles dat de ziekte zich door besmetting uitbreidt. Ofschoon mijn vee gezond was en ik geen omgang hield met mijn buurman, kreeg ook mijn vee de ziekte eenige dagen nadat het in de weide en met ander vee in aanraking was gekomen. Den 2(5sten Mai gaf ik mijn eerste beest aan. De veearts kwam , maar zeido dat het beest niet aan longziekte , doch aan hartkwaal leed. Nadat hij het vee vier dagen lang had gadegeslagen en hij zijne opvatting bleef, verkocht ik het beest, om van den last af te zijn, aan den slagter. Bij de opening bleek het nu wel longziekte en wel in erge mate te zijn.

Mijn zoon, die 5 koeijen en 5 kalven, en een andere boer van liet dorp, die 3 koeijen van mij hadden gekocht, hebben er niets van geweten.

Daarop heb ik mijne beesten laten inenten. De koeijen die op den stal waren, hebben daar erg onder geleden. Ten slotte hield ik 3 koeijen en 1 kalf over.

Ik mogt mijn verdacht vee eerst dan verkoopen als het oogeublikkelijk geslagt werd; toen kon ik het bijna niet kwijt raken, zoodat ik de koeijen heb verkocht voor f 100 per stuk en het eenig overgebleven kalf op den koop tue yaf. Tegen November zijn mijne stallen ontsmet, is mijn overig vee opgestald en heb ik nieuw vee bijgekocht.

825. 1'. Zijt gij de laatste geweest die longziekte op .stal had V

A. In de gemeente Menalduniadeel of eigenlijk in Dronrijp ja , maar in Kngeluni (ai ilenaldumadeel) heeft de zieKte nog eens gewoed.

826. r. Gij zeidet zoo even, dat de veearts de kwaal hartziekte genoemd had; hij scheen het dus niet te weten. Was die veearts geëxamineerd. of was het de districtsveearts V

,1. Ja, het w.is de plaatsvervangendedistricts-veearts. Hij wist het anders wel.

Uij een anderen boer constateerde hij longziekte en hield zijn gevoelen vol, ook tegenover den districts-veearts. lüj de lijkopening bleek dat iiij gelijk had. Jiij dien boer zijn toen 24 stuks bezweken. Dat was in December 1874.

827. p. Werd toen in Friesland niet alles afgemaakt?

A. Ja, het zieke vee wel, het verdachte niet. Wij moesten toen ingevolge de wet van 1874 alles opstallen.

V. 828. Zou naar uw oordeel overal in Friesland de ziekte ten gevolge van besmetting zijn overgebragt ?

A. Ik gelouf ja.

829. f'. Gij hebt daareven den plaatsvervangenden dis-triets-veearts genoemd; woont die in uwe gemeente V

A. Ja in Menaldum, op een half uur afstand van mij. Hij ontvangt van gemeentewege jaarlijks een salaris vauf 500.

830. f'. Gij hebt een districts-veearts te Leeuwarden?

A. Ja, de heer Pkakkr.

831. V. Zijn dat de twee eenigen die bij u in de dienst voorzien, of zijn er nog andere plaatsvervangers?

A. Dat zijn dn eenigen. Zoodra een koe ziek wordt, moet daarvan aan den burgemeester aangifte worden gedaan ; dan wordt zonder dat het den boer iets kost, van gemeentewege de veearts, de heer Hamstra, gezonden.

832. F. Maar is de werkkring van den heer Hamstra niet van te groote uitgestrektheid ? Kan hij overal spoedig genoeg zijn, waar zijne hulp noodig is?

A. In den regel ja ; als het wat ver is, neemt hij huurrijtuig , maar gewoonlijk kan hij het wel af.

833. V. A-ls men een longziek rund kreeg en aangifte dee 1 bij den burgemeester (ik bedoel niet uw burgemeester, maar in bet algemeen), was deze dan nog al dadelijk bereid om te zorgen dat de veearts spoedig kwam ?

.1. Bij ons was dat zeer goed, maar ik heb wel hooren zeggen , dat bet in andere gemeenten wel wat te wenschen overlaat.

834. F. Naar hetgeen gij verteld hebt van dat ééne rund bij u, schijnt de longziekte niet zeer gemakkelijk te onderkennen te zijn ; want gij geeft een gunstig getuigenis van uw veearts en toch vergiste hij zich?

A. Ja, de heer Hamstua zeide: laat de bekwaamste maar komen ; hij zal het niet kunnen zien.

833. V. Hebt gij overigens opgelet, of er kenteekenen zijn die men dadelijk kan onderscheiden ?

A. In het eerst valt het beest wat af; melkverlies komt al spoedig; er is eene haastiger ademhaling dan gewoonlijk , kugchen en hoesten komt er bij. Dat zijn ongeveer de eerste kenteekenen.

83(5. F. Als bij u inde provincie eene koe ziek wordt, geeft de boer dat dan dadelijk aan ?

A. Neen, en dat is juist het kwaad. Er zijn vele oneerlijke boeren, en kwade praktijken hebben onder allerlei vormen plaats. Als ieder dadelijk aangifte deed, zou het met de longziekte zoo ver niet gekomen zijn als het geval is geweest. Als een boer een stuk of vier koeijen had die de longziekte hadden gekregen, ging hij er mede naar de markt. Dat is meer dan eens gebeurd. Ik geloof dat bet nog verleden winter was, dat een boer reeds eene koe in den grond had, eer het bestuur het wist, en ik meen dat bij daarvoor slechts eene kleine boete heeft gekregen. Maar wij hebben bij ons boeren gehad die er vier maanden voor hebben gezeten; en dat helpt.

837. IWaarom doen die boeren niet trouw de aangifte ?

A. Voornamelijk om finantiele redenen; die houd ik althans voor de hoofdzaak.

838. J'. Dus is liet niet om godsdienstige redenen?

A. Die komen er ook wel bij, doch voornamelijk bij de veehouders.

839. y. Dus zijn , volgens u , verkeerde godsdienstige begrippen en geldzucht de oorzaken van niet behoorlijue aangifte ?

A. Ja, en dan komt er nog wat bij. Het spijt demen-schen ook, als het eene mooije koe is, die zij bijna onder hunne kinderen tellen. Toen in 1875 de longziekte in mijn stal uitbrak, speet het mij ook wel om het dier, maar zoodra mij gezegd werd dat ik aangifte moest doen, deed ik het.

840. F. Maar, als nu aangifte is gedaan, is er dan ook behoorlijke afzondering ?

A. Neen , niet altijd. Dit g-aat in Friesland zoo gemakkelijk niet, de iurigting der stallen laat het niet toe.

841. V. Maar mij duukt dat die menschen, die met de regeringsmaatregelen niet zijn ingenomen, die in aangifte en afzondering ten achteren zijn, er ook geen bezwaar in zullen zien om met dat zieke vee gedurig om te gaan en weinig aan besmetting gelooven ?

A. Ja, en daarbij komt, dat velen er belang bij heb-ijen. Op 26 Mei 1858 brak bij mij de ziekte uit. Omstreeks eene -sveek later kwam de slagter onder toezigt van de politie op mijn erf. De veldwachter zeide: och, is bij ude ziekte ook al. Maar de slagter zeide: wel, mij spijt het niet. Geen wonder , die slagtor had er belang bij , en de veldwachter ook, want die wordt er voor betaald. Dus hoe meer longziekte, des te beter.

842. V. Die menschen bevorderen dus de verspreiding der ziekte ?

A. Ja. In 1856, toen bij mijn vader de ziekte was, kwamen de Leeuwarder slagters met hondenwagens, karren en paarden; er werd volop jenever gedronken en men zong. Hoe meer longziekte hoe beter.

843. V. Maar zou het niet beter zijn , als die veldwachters voor die diensten niet afzonderlijk werden betaald ?

A. Ja, maar dat gaat het bestuur aan. De veldwachters komen maar altijd met hun carbolzuur om te ontsmetten.

844. V. Gaat dus dit laatste goed?

A. O ja. Alles wordt behoorlijk ontsmet, of begraven en in een kuil gedaan en met carbolzuur bedekt.

845. V- Maar gaat dit overal zoo goed ?

A. In onze gemeente wel, maar elders geloof ik niet.

846. V. Dus wordt er door andere plaatselijke besturen laeer de hand mede geligt, minder streng toegezien ?

A. Ja.

847. V. Het vleesch van de zieke koeijen wordt vervoerd ; maar wordt dat nu aan den slagter verkocht of aan den veldwachter ?

A. Neen. De zieke koeijen worden gedood en opgehangen en dan naar het dorp vervoerd, waar ze bij gedeelten publiek verkocht worden onder toezigt van de politie.

848. V. Werd de huid ook ontsmet?

A. Ja. Eerst werd er zout in gestrooid en dan werd ze met carbolzuur overgoten. Er werden voor elke koe een paar kruiken carbolzuur, gedeeltelijk met water aangelengd, gebruikt.

849. V. Hoe werden die koeijen getaxeerd?

A. Dit deed een man, aangewezen door het gemeente-1 «stuur. Bij ons was dat een flinke boer, zekere Jacob Keestra , een kerel met karakter. Toch heb ik hem eens gezegd dat hij eene koe , in vergelijking met eene andere, f 20 te laag getaxeerd had.

850. V. (iaat de taxatie in het algemeen in Friesland goed ?

A. Niet altijd. Ik heb er in Baarderadeel wel eens over hooren klagen.

851. V- Wordt thans overal in Friesland met het aangetaste , ook het gezond gebleven vee afgemaakt ?

A. Tegenwoordig wel. Vóór 14 dagen is er nog een

N⁰. 3». 3.

koppel van zes pinken afgemaakt in Mantgum , gemeente Baarderadeel. De longziekte had zich bij een der beesten geopenbaard, en toen werden dadelijk de overige vijf ook afgemaakt. Hetzelfde is gebeurd te Loënga, gemeente Wijmbritseradeel.

852. J. Als het vee niet wordt afgemaakt, dan blijft er natuurlijk verdacht vee over; dit wordt gemerkt, ten einde te beletten dat vee in den handel te brengen. Werd daar nog al de hand aan gehouden ?

A. Ja, er werd altijd eene V geknipt in het haar.

853. F. Hoe lang moet men ilie beesten houden, voor dat zij weder naar de markt mogen gebragt worden ?

V. Drie maanden moet het gezondheidsbewijs oud zijn.

854. V. Maar dan is die V weder weg ?

A. Ja.

855. V. Zou branden niet beter zijn

A. Ja wel, want als men het haar om de geknipte V heen uittrekt, dan is het teeken weg.

Dat gaat echter niet zoo heel gemakkelijk, want de opzigter houdt er aanteekening van, en die zou vragen waar de gemerkte koeijen gebleven zijn.

856. V. Dus het vee wordt opgeschreven, en als de opzigter komt en hij mist eene koe, dan moet de boer opgeven waar die koe gebleven is ?

A. Juist.

857. V. Dus verdacht vee komt alleen aan de markt, van boeren, die geene aangifte hebben gedaan ?

A. Ja. Het gebeurt dat wanneer een boer ontdekt dat zijn beest ziek is, hij zoo spoedig mogeUjk tracht de gezonde dieren op de markt te verkoopen. Dit is in een der laatste jaren nog gebeurd met een boer uit Baarderadeel. Deze had beesten aan de markt gebragt, terwijl hij reeds wist, dat de longziekte in zijn koppel aanwezig was. Ik meen dat hij beboet is.

858. V. Dus is er naar uwe overtuiging, wanneer er aangifte gedaan is , behoorlijk toezigt ?

A. Ja.

859. V. Is het toezigt op de markt ook goed ?

A. Ja. Te Leeuwarden staan de heeren Prakke en Verdenius aan den ingang der markt, en die houden een naauwlettend toezij ;t.

860. V. Wordt ook gelet op den uitvoer te Harlingen ?

A. Ja , maar daarvoor zijn andere personen aangewezen.

861. V- Men heeft in Friesland vetweiders. Tracht een vetweider niet zijn verdacht vee naar Londen uit te voeren ?

A. Vroeger gebeurde dit wel, en dit was dan een aardig buitenkansje, maar nu is het onmogelijk. Het toezigt is nu zeer stipt. Gedurende den loop der ziekte waren er daarenboven opzigters voor ziek en opzigters voor gezond vee.

862. V. Waren die opzigters geschikte menschen ?

A. Ja.

863. V. Door wien worden zij benoemd ?

A. Voor de gezonde dieren benoemt hen de burgemeester , voor de zieke weet ik het niet te zeggen.

864. De heer Wybcnga: Wordt in den regel ziek vee dadelijk aangegeven, welke ongesteldheid men er ook aan bespeure ?

A. Daar moet het wel heen, maar het geschiedt niet altijd.

8G5. V. Volgens de wet moeten alleen hosmettelijke ziekten •«•orden aangegeven: oordeelt gij heter alh' ziekten aan te geven ?

A. Zeer zeker.

800. J'. Is dit een bepaald voorschrift in Menaldumadeel V

A. Wij weten niet heter of het behoort zoo.

8(37. De heer Schepel: (Jij heht gesproken over het gebrek aan gelegenheid om af te zonderen. Heeds meermalen hoorden wij daarover klagen. Toch is het van belang dat die gelegenheid besta. Nu heeft de longziekte in Friesland lang geneerscht, zoodat die behoefte zich zeer moet hebben doen gevoelen. Waarom toch zorgen de veehouders niet voor eene geschikte afzonderingsplaats V

A. Dat kost geld , en hoewel het niet veel bedraagt, ken ik tocli geen andere reden.

868. De lieer de Jonge : Geschiedt de onts.netting met carbolzuur of met ongebluschte kalk V

A. Onze stallen worden meestal gereinigd met zwavelzuur en chloorberooking.

8(19. De Voori-ltler : Gij hebt teregt opgemerkt dat de longziekte al kruipende van plaats tot plaats voortgaat ; gij meent dus dat zij besmettelijk is.

Nu merkt men het verschijnsel op dat de longziekte dat niet doet in eenige gemeenten van Friesland. waar geene gevallen van longziekte voorkomen. Zelfs zijn er verscheidene gemeenten , waar nog nooit longziekte ge-heerscht heeft. Die gemeenten grenzen toch aan anderen, en men zou meeuen dat, wanneer dat vee getransporteerd wordt, dat wel eens gevolgen zal hebben. Toch gebeurt dit niet. Daarentegen ziet men dat in de gemeente Fer-werderadeel bijv. in 1874 één geval en in 1875 40 gevallen voorkwamen , terwijl het omgekeerde plaats vond in Opsterland. Wat dunkt u daarvan? Weet gij geen reden waarom (;e eene gemeente meer bezocht wordt dan de andere ?

A. Neen. Ik heb er wel eens over gedacht, maar er nooit eene reden voor kunnen vinden. Elke streek heeft zijne eigenaardigheden. Frieseh vee wordt naar zoo vele landen uitgevoerd, maar bijv. in Drenthe kunnen Friesche koeijen niet leven. Ik weet een geval dat nog al merkwaardig is. In .Junij 18(59 kreeg een rund van mijn broeder de longziekte. In het laatst van Mei verkocht hij zes pinken te Leeuwarden aan een boer te Olleborn. Deze boer kreeg 4 weken daarna longziekte in de weide • juist die pinken waren de aangetaste.

870. 1'. Dit versterkt hetgeen ik straks zeide: het in het oog vallende dat terwijl door zulke schijnbiire toevallen de longziekte overal verspreid wordt, zoo vele dorpen vrij zijn gebleven. Kan dat ook een gevolg wezen van den grond V Of wel zou de longziekte daar ook verzwegen worden ?

A. Neen, dat kan niet. Ik kan het ook niet aan den grond toeschrijven.

871. V- Soms maakt men alleen het aangetaste rund af en Iaat de overige leven, die men dan als verdacht op een lijst brengt en onder een behoorlijk toezigt stelt. Acht u dat voldoende indien ieder trouw zijn pligt doet?

A. Neen, bepaald niet! Men moet ze alle dooden dat is het eenige middel. Wij bebben daarvan de bewijzen, het gaat thans best; er is bijna geen longziekte niter in Friesland.

872. V. Maar het ging oven best toen men het niet deed in 1871, toen was er ook bijna geen longziekte.

A. Ja, maar in 1872 wel.

873. J'. Maakt men nu in 1877 bij elk ziektegeval den geheelen koppel af?

.1. Zoover ik weet ja.

87''. De heer It eg ra m: Vertrouwt gij de opgaven dat in 1871 er geen ziekte was. Zou het niet kunnen zijn dut de ziektegevallen verzwegen zijn?

A. Geheel verzwijgen kan men niet. Maar het is mogelijk dat het gebeurd is in sommige gevallen in 1871.

875. J. Kan men dus nu de opgaven meer vertrouwen dan die van 1871? Is daarin verbetering gekomen?

A. Ja, het is in de laatste jaren veel verbeterd.

87(1. De Voorzifier: Ik neem aan dat in de tegenwoordige omstandigheden hier en daar een enkel geval kan voorkomen, waarbij het mogelijk is den geheelen koppel af te maken. Er zijn echter ook tijden, waarin de ziekte zich op vreesselijke wijze op eens uitbreidt. In 184(5 is bij v'oorl)eeld in Noordholland in het gedeelte, waarover het veefonds liep, in twaalf jaren tijds, de geheelo veestapel gestorven. Het veefonds bevatte (5000 runderen, en binnen twaalf jaar was er voor GOOG runderen schadevergoeding betaald. Men had toen geene middelen om de ziekte te beteugelen, en toch is men daar van de longziekte weder afgekomen. Naderhand breidde de ziekte zich weder op vreesselijke wijze uit. tot dat het Gouvernement tot de tegenwoordige maatregelen is overgegaan. Zou het nu ook kunnen zijn dat het met de longziekte was als met de tongblaar, die als zij uitbreekt niet te keeren is, en zou onder dergelijke omstandigheden het afmaken wel helpen?

A. Ja, ik ben een verklaard voorstander van afmaken.

877. J'. Hebt gij er wel eens over nagedacht of de ziekte ook zou kunnen ontstaan zonder besmetting, zoo op zich zelve ?

A. De ziekte zal wel ééns zoo ontstaan zijn maar ik weet het niet. Ik acht afmaken maar het beste.