■rj

SPECIMEN JURIDICUM INAUGURALE,

DE QUAESTIONE

AN JUDICI SIT INQUIRENDUM IN CAUSAS SEPA-
RATIONIS THORI AC MENSAE, lUTUO
CONJUGUM CONSENSU PETITAE.

■H

SPECIMEN JURIDICUM INAUGURALE,

DE QÜAESTIOKE

AN JÜDICI SIT INQUIRENDUM IN CAUSAS
SEPARATIONIS THORI AC MENSAE,
MUTUO CONJUGUM CONSENSU
PETITAE,

QÜOD ,

ANNUENTE SÜMMO NUMINE,

EX AL'CTORITATE RECTORIS MACNIFIC1

CORNELII GUILIELMI OPZOOMER,

Phil. Theor. Mag. Lilt. Hum. atque Juris Rom. et Hod. Doet. Prof. extraoril.

NEC KON
AMPLISSIMI SENATÜS ACADEMICI CONSENSU
ET

NOBILISSIMAE FACULTATIS JUBIDICAE DECRETO,

pro gradu doctoratus,
summisquein jure romano et hodiernohonoricus ag privilegiis,
in academia rheno-trajectina,

RITE ET LEGITIME CONSEQUEKDIS,
PUBLICO AC SOLEMNI EXAMINI SÜBMITTIT

CïKORGIIJÜ JAÎVIJS JACOBUS ®E CIIAUFEPIÉ ,

AMSTELOD AMEKSIS.

DIE V JUNIl ANNI MDCCCLI, HORA I.

amstelodami,
APUD J. C. SPIJKER, A.riL.

MDCCCH.

if

J

MATEI OPTIMA E,
C A R I S S I M A E.

Pium atque dulcissimum mihi restai ofßcium, quo
hac occasione fungi mihi liceat. Gratias nempe agere
volo ex intimo pectore viris clarissimis quorum scholis
interfuisse mihi contigit.

Et primum me ad te converio vir clarissime J. van
Hall, promotor aestumatissime! Sinas, precor, ut dis-
cipulus quondam tuus Mc.palam profifeatur, quantum
tuo auxilio, tuae benevolentiae debeat, pro quibus gra-
tuni te animuni habere numquam desinet.

Neque te silentio praeterire possum, vir clarissime
•'^I- des Amouie van der Hoeven. Licet plane diversam

de fendis sententiam ab ea quam in hoc specimine tui-
tus sum, tamen mihi consiliis et eruditione tua quam
maxime profuisli. Accipe pro his sinceras meas gra-
tias, quae ex intimis medullis profluunt.

Et tu vir clarissime C. A. den Tex! In toto studi-
orum meorum stadio mihi affuisti adhortator et auxi-
lium; fidem habeas, precor, grato erga te meo animo.

Sit vobis vita felix, et Deus 0. M. vos diutissime
servet et tueatur incolumes atque salvos.

IN T R O D U c T I 0.

Codicis Napoleontis articulus 233 statuebat matri-
monium posse dissol vi mutuo consensu conjugum. Per
triginta fere annos hoc divortium mutuo consensu in
patria nostra viguit, et experientia horum annorum
forsitan docuit, hocce praeceptum non ita improban-
dum esse, tantopere bonis moribus noxium, quam
nonnulli contendunt. Nitebatur autem placitum illud
régula notissima, quodcunque eodem modo dissolvi,
quo colligatum est ; et licet matrimonium plane et om-
nimodo ceteris contractibus exaequare non velimus, ta-
men non alieni sumus ab illa régula etiam ad matri-
monium applicanda. Sed quomodocumque ea de re
existimetur, art. 263 codicis nostri disertis verbis con-
trarium statuit, divortium nempe numquam locum ha-
bere posse mutuo consensu conjugum. Licet tamen

1

lex nostra sic aperte statuent, divortium eo modo locum
habere non posse, tamen dedit occasionem conjugibus,
quibus vinculum matrimonii ferre intolerabile factum
esset onus, per viam indirectam ad idem propositum
perveniendi, cum titulo XII libri primi Codicis cau-
sis, ob quas separatio mensae ac thori peti potest,
etiam annumerat mutuum consensum, et iisdem conju-
gibus qui sic mensa ac thoro separati sunt permittit,
post 5 annos dissolutionem matrimonii petendi. Sed
ne sic locum daret matrimoniis leviter contrahendis et
aeque leviter dissolvendis, voluit legislator separatio-
nem peti non posse, nisi multis ritibus observatis, quos
omnes diligenter enumerat.

Magna autem est quaestio in jure nostro, an, si se-
paratio mensae ac thori mutuo consensu rogetur a
conjugibus, omnibus ritibus lege definitis observatis,
judici incumbat officium, hanc separationem petitam
semper pronuntiendi, an vero ab ejus arbitrio pendeat
et illi solum data sit facultas pro cujusque causae cir-
cumstantüs, separationem recusandi vel permittendi.
Varie hac in re judicavere viri docti et magna est eorum
opinionum diversitas.

Cum autem propositum sit nostrum, in hoc speci-
mine, illam quaestionem ex industria tractare, et om-
nibus argumentis hac in re propositis bene perpensis,
nostram opinionem de hac quaestione defendere, prùno
videbimus quae sint variorum scriptorum hac in re

sententiae, deinde historiam hujus legis tractabimus, et
ex illa legislatoris voluntatem bene indagare possumus ;
denique in ultima parte hujus opusculi nostram opinio-
nem exponemus, omnibus illis argumentis adstruetam
quibus dubia illorum, qui contrariam tuentur opinionem,
refutare et e medio tollere possemus.

CAPUT PRIMUM.

variorum scriptorum hac de re sententiae.

Quaestionem tanti momenti varie a variis scriptoribus
agitatam esse nemo mirabitur. Et cum non omnes
eundem sequantur modum leges interpretanda, facile
est intellectu ad diversas consequentias ductos esse il-
los scriptores. Priusquam autem rationes exponemus
cur nostram hac in re tueamur opinionem, breviter
horum scriptorum sententias enarrare conabimur.

Primus qui hanc quaestionem tractavit, vir consultis-
simus A. de pinto S contendit, solum facultatem
esse datam judici eo modo matrimonium dissolvendi
separatione thori ac mensae, sed illum nullo modo ad
hoc faciendum cogi posse. Addit ex interpretatione
sola articuli fortasse praesumi posse, officium dissol-
vendi matrimonium incumbere judici, sed historiam le-
gis cuique plane persuaders rem ita non sese habere.

» Handl. tot het B. Wetb. 2de ged. § 174.

Audiamus illum ita dicentem: Moet de scheiding wor-
den uitgesproken, wanneer het huwelijk meer dan
twee jaren bestaan heeft en overigens aan al de for-
mahteiten voldaan is? Men zou dit misschien uit de
woorden van art. 291—295 eenigzins kunnen opma-
ken, ofschoon eerstgemeld artikel alleen zegt, dat zij
hon plaats hebben; maar uit de toelichtingen van Re-
geringswege gegeven, blijkt het tegendeel duidelijk;
de regter moet de redenen, door de partijen tot staving
van haar verzoek bijgebragt, onderzoeken en dan naar
bevind van zaken de scheiding toestaan of weigeren.
Maar wat als de echtgenootén geene bepaalde oorzaak
hebben opgegeven, zooals zij dit niet behoeven te doen,
volgens art. 291 ? De regter kan dan zeker wel geene
oorzaak onderzoeken; de scheiding blijft echter faculta-
tief; noch het artikel, noch de zoo even gemelde ver-
klaring onderscheidt.

Consulto ipsa verba viri Consultissimi de pinto ci-
tavimus, quia ex ipsa hoc argumentatione patet, quam
infirma et parvi momenti sint argumenta ab illis allata,
qui contendunt hunc articulum modo agere de faoultate
judicis, non de officio. Ipse vir cons, de pinto affert
argumentum gravissimum contra suam opinionem,
nempe conjuges non teneri ad significandas causas,
propter quas separationem rogant, judicem ergo illas
causas dijudicare non posse; sed difficultatem hujus
objectionis non sohdt; pergit eadem dicens, nihilominus

modo de facultate judicis agit, hic articulus. Eandem
opinionem etiam defendit vir consult, de pinto in
Themis I p. 257, uhi aggreditm* virum consultissimum
S. P. Lipman, qui in operesuo „Burg. Weth. verge-
leken met het Eomeinsche en Eransche regtquot;, contra-
riam tuitus est opinionem. Sed cum non alia argumenta
ibi afferat, et modo ex historia legis, probationem sen-
Wtiae suae haurire vnlt, silentio ilium locum prae-
terire possumus.

Magis ex industria hanc quaestionem tractavit vir
amplissimus G. Diephuis S qui sic articulum nos-
trum interpretatur. Cum in coetu delegatorum, tempore
quo hic articulus 291 agitabatur, nonnulli significave-
runt desiderium, in ea lege esse definiendos casus, in
quibus judici liceret recusare actionem, a regis minis-
tris responsum est, hoc esse relinquendum arbitrio
Judicis. Ergo, ait Diephuis, sunt casus in quibus
judici licet hanc actionem recusare, et eos casus dijudi-
care est judicis; sed qui sunt illi casus ? Articulus nos-
ter sicut legis historia eos non enumerat, igitur inter-
pretatione illos excogitare debemus. Causae propter
quas conjuges separationem rogant, cum judici ignotae
manere possint, illas dijudicare vel tunc illas approbare
et rejicere judici non licere, recte animadvertit idem

gt; Het Nederlandsch Burgerlijk Kegt naar de volgorde van het
Burg. Wetb. 11. p. 91- No. 184.

scriptor. Sunt igitur alii casus, et illos enumerat.
Putat primo loco judici licere recusare actionem sepa-
rationis mensae ac thori, cum conjuges nondum per
duos annos conjuncti fueruiit, quod patet ex actu ma-
trimonii (huweKjksacte). Secundo, cum conjuges non
ipsi in persona ad judicem venerint ; si autem cognati
vel agnati non venerint, hanc oh rem facultatem datam
non esse Judici recusandi actionem, cum lex ipsa st^
tuerit sufficere eos vocatos esse, recte animadvertit. Ter-
tio, si conjuges non actu publico omnes conditiones se-
parationis stipulati sint; vel si hoc fecerint Judex hunc
contractum dijudicare potest; nam licet illas conditiones
statuere possint, eo modo quo velint, tamen Judicis
est investigare, an nüiil statuerint vel contra bonos
mores, vel contra ordinem publicum, vel an nihil
omiserint, de quo stipulari debebant ; et si hoc vel illo
modo contra ea peccaverint, licet Judici separationem
rogatam recusare.

Quartum casum invenit Diephuis, quo Judicem non
oportet, rogatam separationem sententia sua approbare,
quando Judex ex verbis conjuguni, vel quocunque alio
argumente colligit separationem hisce conjugibus neces-
sariam non esse.

Quod ad tres primes casus pertinet, plane assentier
scriptori, sed quod ad quartum, non ita plane cum eo
facere possum. Cum Judici causa ignota sit, cur sepa-
ratio rogetur, non ex verbis conjugum efficere potest.

an necessaria sit separatio, nec ne; atque illius non
est, hoc dijudicare ; sufficit ut rogetur separatio mutuo
consensu ; lex nusquam dat Judici hanc facultaten judi-
candi de necessitate separationis. Etiam argumenta
ab illo allata ad probandam hanc sententiam, mihi
nullo modo de veritate ejus sententiae persuadera pos-
sunt. Primum argumentum est, quod articulus noster
facultative loquitur ; de hac verborum significatione
infra loquemur. Deinde quod art. 258 b C. C. dat
Judici facultatem, per sex menses sententiam suam
suspensam tenere, cum videberit fieri posse, ut conju-
ges cum se invicem in gratiam redeant. Quidquid de
illo interpretaridi modo per analogiam dici potest,
maximus illius fautor tamen nunquam ex hoc articulo
per analogiam probare poterit, ita esse interpretandum
articulum nostrum. Ipse vir AmpHssimus Diephuis
vidit, hanc argumentationem esse parum firmam, et
idcirco addit, postquam enumeravit quae contra hoc ar-
gumentum objici possunt: „immers heb ik die wetsbe-
paling alleen aangevoerd, om aan te toonen dat zoo-
danige beschouwing van het verhoor aan de wet niet
geheel vreemd is; overigens derzelver aannemelijkheid
ter dezer plaatse grondende op de facultative uitdruk-
king van art. 291 a. B. W.quot; Quia enim antequam
divortium sententia sua approbat, per sex menses sen-
tentiam suspensam tenere potest, non est ratio, cur
recusare illi liceret separationem thori ac mensae mutuo

consensu petitam. Diceremus potius, quia illi data est
haec facultas sententiam suspensam tenendi, ex hoc
ipso patet illi non datam esse facultatem pro arbitrio
Separationen! recusandi vel approbandi, quia tunc
necesse non esset in suspenso tenere sententiam.

Etiam inconsequentia totum laborat systems wi am-
plissimi Diephuis, hoc ultimo casu addito. Tres
primi ab illo enumerati casus nullo modo pertinent ad
causas cur separatio rogetm-, et dicit quoque illas
causas a Judice non esse dijudicandas cum illi ignotae
manere possunt, et tamen ultimo casu addit Judiciesse
dijudicandum, an necessaria sit, nec ne, separatio ro-
gata illis conjugibus.

Ita etiam judicavit vir clarissimus C. W. Opzoo-
mer, ^ cujus opinion! in hac quaestione plane assenti-
mur. De hoc ultimo casu a viro amplissimo Diep-
huis addito, ita censet: „Mr. Diephuis is zich zelven
niet gelijk gebleven. Eerst ijvert hij tegen het ook
door ons bestreden gevoelen, en noemt voor de wei-
gering des regters de drie redenen op, die wij aan-
wezen, en dan weder voegt hij er een vierde bij,
gegrond op de geheel facultatief gestelde bewoordin-
gen van ons artikel, en meent dat de regter de schei-
ding kan weigeren, wanneer hij uit de woorden en

' Het Burgerlek Wetboek, aanteekening op de artikelen, die
thans nog verklaring behoeven, p. 151.

geheele handelwijze der echtgenooten tegenover elkan-
der het besluit opmaakt, dat de band des huwelijks
de verpligting tot zamenwoning voor hen niet ondra-
gelijk en de scheiding niet noodzakelijk is. Hoe toch
zulk een besluit mogelijk zou zijn, zonder dat hij
onderzoek heeft gedaan naar het bestaan van geldende
oorzaken, en het hem daaruit gebleken is dat zij
inderdaad niet bestaan, is ons onbegrijpelijk.quot; Plane
contrariae opinioni favet in eodum opere vir clar.
Opzoomee, qui censet tune demum licere Judici re-
cusare actionem separationis mensae ac thori rogatae,
si aut conjuges non per duos annos conjuncti faerint,
. aut si omnes ritus lege definiti non sint observati. ^
Etiam ibi opinionem viri cons, de Pinto aggredi-
tur, et duo illius argumenta quibus probare vult,
modo facultatem Judici datam esse, et non illi incum-
bere officium, nullius esse valoris, contendit. Primum
argumentum, ex historia legis haustum, répudiât vir
clar. Opzoomer , qui systemati favet, legem non ex
historia sed ex se ipsa esse interpretandam, cum dis-
cussiones et deliberationes in coetu delegatorum habitae
neque ipsae leges sint, neque vim legis habeant. Illam
autem historiam legis nos ipsi infra ex industria trac-
tabimus. Alterum vero argumentum ex interpretatione

gt; His adderemus, si non constat consensus mutuus utriusque
conjugis, licet huic objici possit, simul ac hic consensus non adest,
non amplius esse separationem mutuo consensu.

ipsa haustum, rejicit, cum osteiidit verbis articuli aliam
esse significationem, et legislatorem usum esse voce,
kunnen, uon ut Judici facultatem daret et libertatem
actionem recusandi, vel separationem sententia sua ap-
probandi pro suo arbitrio; sed quia in illo ordine,
quo hic articulus invenitur, nulla alia voce uti poterat.
Sic enim ait, p. 150: „Hij grondt dat gevoelen op
de woorden van ons artikel, volgens welken de schei-
ding niet moet maar kan worden uitgesproken en op
de toelichtingen van regeringswege gegeven. Geen de-
zer beide argumenten kan ons, overtuigen. Het laatste
niet; omdat het niet uit de wet geput is; het eerste
niet, omdat men na de opgave der oorzaken, op grond,
van welken het vrijstaat, de scheiding te vragen, wel
geene andere redactie verwachten kon, dan deze, dat
de scheiding ook zonder opgave van eenige bepaalde
oorzaak, alleen op het verzoek der beide echtgenooten
kan worden toegestaan, zonder dat daaruit de magt
des regters zou volgen, om naar bevind van zaken
haar te verleenen of te ontzeggen. Daarbij is de
zwarigheid, door den schrijver zeiven erkend, zoo
groot, en omvat zoo zeer alle gevallen, dat zij
de geheele beslissing omverwerpt. Behoeven de
echtgenooten bij hun verzoek nimmer eenige be-
paalde oorzaak op te geven, dan kan het regter-
lijk onderzoek naar eenige oorzaak ook nimmer to
pas komen?quot;

Viri Cons. AsserI opinionem hïc citare nobis quo-
que liceat. In § 188-190 vocat separationem mensae
ac thori art 291 separationem per contractum volunta-
num, neque totum hunc actum litem, sed contractum.
Porro in § 190 etiam habet omnia ea, quae lex eo
consiho statuit, ne animi levitati indulgentes conjuges,
hocce legis placito abuterentur. Inter omnia ea non
enumerat facultatem Judicis actionem recusandi, cum
illi videantur causae separationis non satis graves neque
idoneae, et ex hoc quod illam facultatem non citât,
quod sine ullo dubio fecisset, si putasset illam esse Ju-
dici datam, me judice, patet, etiam illum JCtum non
credidisse, modo facultatem datam Judici, sed illi neces-
sitatem esse impositam.

Huic opinioni etiam adhaesit vir Cons. Vernede
nam eamdem sententiam tuetur, dicens; „De echt-
genooten niet gehouden zijnde eene bepaalde oorzaak
voor hun verzoek op te geven, zoo kan de regtbank
geen onderzoek doen naar de redenen, om welke
door de echtgenooten deze scheiding wordt gevraagd,
noch het verzoek om scheiding weigeren, uithoofde
hun de redenen niet voldoende voorkomen.quot; Pergit ad
eumdem articulum refutando vir Cons, de Pinto et
de Martini, qui ad hunc articulum eamdem tuetur
sententiam, ac de Pinto, et hoe facit iisdem argu-

' Assee, het Nederl. Burg. Wetb., vergeleken met het Welb.
Nap., § 188 sqq.

mentis, quae jam in scriptis aliorum ICtorum inveni-
mus, nempe legem admittere, fieri posse ut Judex
recuset actionem, sed eum hoc facere non posse, quia
causa separationis illi minus idonea videtur, quia illam
causam tacere possunt conjuges; sed cum ritus lege
definiti non observati sunt, vel si conjuges non omni-
bus iis placitis legis paruerunt, quae legislator insti-
tuit, ne conjuges nimis leviter hanc separationem
peterent.

Nobis restât ut adhuc referamus opinionem viri
Cons. K. A. Quintus ^, qui censet, verba addita in
articulo nostro nulla allata causa determinata ita ge-
neraliter posita esse, ut nullam sinant exceptionem,
et ex his arguit, cum Judex illas causas cognoscere
nequeat, illi incumbere olïicium, separationem mensae
ac thori sententia sua approbandi, si conjuges consen-
tiant, et si omnes ritus legitime observati sint. Legimus
enim pg. 37 „Haec verba (nulla allata causa deter-
minata) ita generaliter sunt posita, ut nullam admit-
tant exceptionem; conjuges nullam causam afferre te-
nentur, et Judicis igitur non est in causam inquirere,
quia caeteroquin lex conjugibus altera manu jus aliquod
daret, altera iis adimeret.quot; Et porro pg. 39 „Legis-
latoris igitur verbis et menti contraria est eorum opi-

' E. A. Qdintus , Dissertatie jurid. inaug. de separatione thori
ac mensae, praesertim de ea quae fit mutuo conjugum consensu,
(Gron. 1840) pag. 36 sqq.

nio, qui ponderare causam separationis mutuo consensu
petitae, Judicibus licere putant.quot; Vidimus ita in hoc
Capite, quaenam sint variorum scriptorum de hac quaes-
tione sententiae; nostram opinionem nunc profiteri et
argumenta quibus nititur afferre, nobis nunc est fa-
ciendum. Antequam autem hoc faciamus, primo bre-
viter legis historiam illustrare conabimur.

CAPUT SECUNDUM.

HISTORIA LEGIS.

Scire leges non est verba tenere, sed eorum vim ac
potestatem, jam oHm et recte dicebant Komani JCti ; et
ex hac régula jam vidimus, nos numquam hunc articu-
lum intelhgere posse, si modo illum etiam atque etiam
perlegamus; sed necesse esse, ut ad ipsos fontes legis,
ad ipsas rationes quae legislatorem movere, cum
hancce legem composuit, penetremus ; et si hancce histo-
riam legis bene tenemus, tunc demum recte judicare
poterimus, quid sibi legislator in hoc articulo voluerit.
In utroque specimine legis, et anni 1816 (art. 495—
498) et anni 1820 (art. 455—458), hocce legis prae-
ceptum inveniebatur, quod sinebat, matrimonium dis-
solvi separatione mensae ac thori mutuo consensu conju-
gum. Hoc enim in illis legibus statutum erat, licere
conjugi, contra quem separatio mensae ac thori rogabatur,
^■d hanc separationem consentire, et porro conjugibus licere
Conditiones statuere, sub quibus hanc separationem mensae

ac thori accipere vellent. Sed etiam exigebat lex ut satis
graves adessent causae, ab una vel altera parte, ut
judex in sententia sua rogatam mensae ac thori separa-
tionem approbare posset. Illas causas satis graves omisit
lex hodie vigens, anni 1838, et etiam addidit, conjuges
non teneri ullarn signißcare causam, cur hancce separa-
tionem rogent. Caussa cur legis placitum ita mutatum
sit, et cur legislator tam expressis verbis addiderit, con-
juges non teneri caussas significare, cur separationem
rogent, etiam ex ipsa legis historia patet. Legislator
Francicus in Codice Civih admiserat divortium mutuo
consensu ; statuebat enim conjugibus licere sub quibusdam
conditionibus matrimonium suum dissolvere, si uterque
hanc in rem consentiebat; hoc legis placitum in codicem
nostrum receptum non est. Legislator noster videbat,
quantopere omnibus caeteris contractibus gravitate et
sanctitate praestet matrimonium, et hcet matrimonium con-
sensu contrahatur, non volebat vinculum ita religiös um,
tam facile distrahi posse. Sed simul cuique manifestum est,
nuptias contrahi posse, quae postea tam infelices reddunt
conjuges, quae tam graves et nefastas post se trahere
possunt consequentias, ut multo melius esset tale vin-
culum distrahi. Idcirco separationem instituit mensae
ac thori. Sed quia divortium mutuo consensu non ad-
misit legislator, idcirco non voluit nullo modo divortium
esse admittendum. Sunt enim causae quae natura sua,
ut ita dicam, matrimonium dissolvunt, et ob eas divor-

tium rogare licere conjugibus, statuit. Causas illas
enumeratas legimus, art. 264 Cod. Civ., adulte-
rium; quando unus conjux alterum reliquit animo non
redeundi; vel si alter conjugum infamia notatur poena
illata; vel denique alter conjugum alterum vulnerave-
rit, vel ita male habuerit ut in periculo mortis versa-
tus sit. Ilias ob causas Keitum est conjugibus rogare
a judice sententiam, qua matrimonium dissolvitur.
Saepe tamen evenit, ut conjux, qui secundum hunc ar-
ticulum divortium rogare potest, hoe non faciat, sive
amore alterius conjugis ductus, sive quod evitare vult,
opprobria, quae nomini suo inhaerere possent, si om-
nia illa, quae in domo sua facta, causam dedere sen-
tentiae a judice postulandae, publice nota essent; ut
ita non accideret ut conjugi laeso vel magnanimitas,
vel amor pacis, vel verecundia sui nominis obstaret,
ut illi jus fieret, statuit legislator, illi licere non
divortium, sed separationem mensae ac thori postulare,
et in hoe casu non oportere ullam significare causam,
cur hancce rogaret separationem. Sic non amplius cogi-
tür cohabitare cum conjuge a quo laesus est, et
simul omnia evitare potest incommoda quae inhaerent
^ctioni pubHcae ad divortium.

„Ten einde,quot; sic ajebant regis ministri, „schade-
Î. lijke en voor de partijen onteerende processen te
quot;Vermijden, heeft men gedacht, dat er geene reden
»bestond om niet aan partijen den weg open te laten,

2

„om te zamen des regters tusschenkomst ten dezen in
„ te roepen.quot; j

Eundem sensum praebent verba viri Celeberrimi
Nicolai „Kon ne doit pas s'imaginer, que l'intention
„du législateur soit d'offrir des moyens faciles de sé-
„parer ceux, qui devraient êtres unis jusqu'à la mort.
„Mais l'on sait qu'au nombre des causes déterminées,
„il s'en trouve quelques unes, qui, pouvant entraîner
„des suites funestes pour Tépoux coupable, empê-
„cheront Te'poux innocent et malheureux, d'en faire
„l'objet d'une poursuite judiciaire. L'un endurera les
„tourments les plus cruels, il supportera le joug le
„plus pesant, plutôt que d'exposer l'autre aux évène-
„ments d'une dénonciation, presque toujours scandaleuse,
„ou d'une condamnation souvent inévitablequot;

Sed licet mutuus consensus essentialiter requiratur,
ad postulandana hanc separationem, multi tamem simt
ritus, qui observari debent, et bis non observatis licet
judici recusare sententia sua separationem rogatam ap-
probare. Hanc esse significationem vocis kan de regier,
me judice, non solum ex interpretatione articuli sed
etiam ex sana ratiocinatione et ex historia manifestum
esse videtur. Cum enim in Coetu delegatorum ad art.
296 Cod. Civ. rogabatur in quo casu judici liceret re-

» Mr. J. C. VooKDUiJN, Geschiedenis en beginselen der Neder-
landscU Wetboeken, II. 486.

» Mr. J. c. VOOROUIJN, O. c., II. 438.

Casare actionen;, responsum est a regis rainistris, hoc
difficile lege definiri posse et Judicis arbitrio esse re-
linquendum ; ex hoc nonnulli efficere voluere, fuisse
consilium legislatoris, Judicibus dandi facultatem acti-
onem recusandi vel non; sed si hoc admittimus, tunc
legislator daret Judici potestatem dijudicandi causas
ob quas separatio rogatur, et simul statueret lex, nullo
modo cogi posse conjuges ad illas causas significan-
das. Judex ergo de aliqua re judicare deberet, quae
illi ignota manere deberet. Et regis ministri, et dele-
gati sciebant in eodem articulo statutum esse causas ob
quas separatio rogatur ignotas manere judici. Quum
igitur loquuntur de casibus, in quibus judici licebit
recusare sententia su^, vel approbare rogatam separa-
tionem , modo loquuntur de illis casibus, qui Judici
cogniti sunt, de quibus judicium ferre potest, et sola
quaestio cui Judex respondere potest, haec est, an
constet, utrumque conjugem consentire, et an omnes
ritus observati sint. Si Judici hoc manifestum est, et
conjuges consentire, et ritus observâtes esse omnes, non .
solum potest sed quoque debet separationem mensae ac
thori rogatam, sententia sua approbare. Legis placi-
tum etiam exigit, ut conjuges ambo in persona ad
Judicem veniant; cujus praecepti ratio haec est, ut
Judex se persuasum habeat, utrumque conjugem ad
separationem consentire; magni momenti igitur sunt
Verba ejusdum delegati Nicolai: „Ainsiles époux se-

„ront obligés de se présenter en personne devant les
„magistrats, qui leur feront toutes les observations
„necessaires, tant sur la gravité de leur résolution,
„que sur les suites plus graves encore: et de cette
„manière, le juge s'assurera, s'il existe réellement une
„cause peremptoire de séparationquot; i. Illa causa tamen
peremtoria de qua Judex sententiam ferre potest, sola
est in hac quaestione, an constet utrumque conjuges
consentire ad separationem nec ne; cum in eodem arti-
culo legimus non teneri conjuges ad significandam
causam cur separationem rogent (et jam supra vidimus
cur legislator hoc ita statuerit). Non solum ex ea ra-
tiocinatione, sed etiam aliunde patet delegatum Nicolaï
locutum esse solum de ea causa peremtoria, an con-
stet, conjuges ambos consentire. Cum enim deliberatam
est in Coetu delegatorum de art. 288, idem Nicolaï
dixit (6 Julij 1822) ad hunc articulum „les causes dé-
terminées de Ia séparation de corps sont: l'adultère,
l'abandon, la condamnation à une peine infamante,
.prononcée après le mariage, les sévices de l'un des
époux qui mettent en péril la vie de l'autre, les excès,
les injures graves, la demande faite conjmntement par
les deux épousa'^. Inter causas separationis enumerat
hunc mutuum consensum conjugum, et de illa causa
eum loqui manifestum est, quia postea ipse dixit, sae-

» Mr. J. c. VooRDuijN, O. C. II. 489.

' Mr. J. C. vooeddijn, O. c. II. 482.

pe evenire conjuges ob alias causas ac hic enumeratas
separationem rogare posse, sed eos hoe facere mutuo
consensu, ut illas causas tacere possent, quae fere
semper bonae famae conjugum obnoxia sunt.

Nunquam igitur ille delegatus de alia causa loqui
poterat, et ex hisce verbis nunquam effici potest, legisla-
torem dare voluisse Judici facultatem actionem recusandi,
si illi viderentur minus gTaves et idoneae causae, ob quas
separatio rogaretur. Hancce nostram opinionem faculta-
tem recusandi actionem, modo datam esse Judici, si vel
consensus conjugum non constat, vel si ritus omnes
observati non sunt; et alioquin Judicem teneri, et cogi
posse ad probandain separationem rogatam sua sententia,
etiam magis probatam videmus verbis libelli missi a sectione
centrali (verslag A'-an de centrale afdeeling) quae hic afFerri
inutile opus non videbitur. „ Art. 9 (nu 296) kent aan
„ den hoogeren regter de hervormmg van de uitspraak
„der regtbank toe; er is dus geene andere reden om
„het verzoek af te slaan, dan in de omstandigheid,
„dat hetzelve gedaan wordt, vóór het einde der twee
„jaren. Eene bepaalde oorzaak behoeft niet opgegeven
„te worden, en kan dus tot geene reden van weige-
„ring verstrekken.quot;! Ex hisce verbis lucide patet,
ftiisse consilium horum delegatorum, non ut modo facultas
daretur Judici, separationem approbandi sententia sua,
quam maxime, ut illi incumberet hoe officium. Per-
VooitDDIJS, O. C II. 487.

git haec relatie ita „hierom had de afdeeling verlangd
„dat bij de wet bepaald ware, de gevallen, waarin
„zoodanig verzoek van beide de echtgenooten, door de
„regtbank of door den hoogeren regter zoude hebben
„mogen afgewezen worden.quot; Hoe autem factum non
est, et casus in quibus judici licet hanc actionem
recusare, lege definiti non sunt, et a regis ministris
solum responsum est, hoe relinquendum esse arbitrio
judicis. Huic arbitrio autem relinqui non potest dijudicare
causas, propter quas rogatur separatio, cum illae a conju-
gibus non significantur. Ad illos igitur hoe responsum
regis ministrorum extendi nequit, et modo referri po-
test ad quaestionem supra jam dictam, an consensus
conjugum constet, et an ritus omnes observati sint.

Ex historia igitur legis nobis apparet, vocem han'va
articulo nostro non significare judici datam esse faculta-
tem dijudicandi, an causae cur separatio rogetur satis
graves et idoneae sint, et illius arbitrio relictum esse,
hanc separationem approbare sua sententia nec ne ;
sed hoc modo illius judicio reKctum esse, dijudicare an
constet, utramque conjugem consentire, et an ritus omnes
observati sint et si huic questioni affirmando respondere
debet judex, tunc illi non solum facultas, sed quoque
officium incumbit, hanc separationem approbandi.

CAPUT TERTIUM.

QUID DE ILLA QUAESTIONE EXISTIMANDUM VIDETUR.

Postquam sic vidimus, quaenam sint hac in re vario-
rum scriptorum sententiae, et quaenam ipsa historia
legis nos de hac quaestione doceat, nobis restât ut
breviter exponamus, quomodo haecce quaestio solvenda
sit, et quibus argumentis nostra opinio probari possit.

Consilium legislatoris cum separationem mutuo con-
sensu instituebat, duplex erat; dare voluit occasionem
illis conjugibus, qui aut divortium, aut separationem
thori ac mensae ob causas determinatas rogare possent,
hoc autem nollent, ob opprobria et incommoda quae
actioni publicae inhaerent, omnia mala matrimonii et
simul dissolutionis publicae hujus matrimonii e\àtandi ;
idcirco statuit iUis licere mutuo consensu rogare sepa-
rationem thori ac mensae, simul addens eos non op-
portere significare causas ob quas illam separationem
rogarent.

Alterum consilium legislatoris hoc erat: licet nollet
ansam dare dissolution! matrimonii ob levissimas causas,
et bene perspexerit esse contra bonos mores, illos, quos
religiosa sanctitas matrimonii per totam vitam conjun-
xerit, licere, cum sibi non amplius placeront, hoc
matrimonium irritum reddere, et sic mobilitas ingenii
et levitas animi praevaleret vinculis, quae religio, ec-
clesia , boni mores, ordo publicus et salus societatis,
si non aeterna, tamen sancta et firma esse habenda
volunt; et cum ab altera parte bene intellexerit legis-
lator esse causas, quae a priori enumerari non possunt,
quae tamen matrimonium infelicissimum reddere pos-
sunt, et ansam praebere domesticis rixis, et omnibus
illis tristibus sequelis vinculi, quod utrique conjugi
grave et intolerabile est; et saepe sic accideret, ut
conjuges finem non implerent matrimonii, quae est pro-
creatio liberorum, vel etiam nonnumquam in conditione
illa infelicissima fieri posset, ut facilius immemores fie-
ront jurisjurandi, quod juraverunt, sibi invicem fidem
se habituros esse; ob omnes illas causas voluit legisla-
tor et hisce conjugibus dare occasionem, se invicem re-
linquendi, et omnia mala illius matrimonii evitandi,
cum simul desineret hoc matrimonium habere sequelas
civiles. Sed ne haecce licentia esset praemium, ut ita
dicam matrimoniis leviter contrahendis, ob illas causas
noluit, conjugibus licere divortium petere, sed modo
separationem mensae ac thori, et in hoc casu quoque

illis dat licentiam, causas cur illam separationem rogent
tacendi, si modo mutuo consentiant ad illam separa-
tionem rogandam. Hoc erat duplex consilium legis-
latoris.

Videamus nunc quibus verbis hanc suam volunta-
tem expresserit; sie ait art. 291 Cod. Civ. „Scheiding
„van tafel en bed kan ook door den regter worden
„uitgesproken, op het verzoek, door de beide echtge-
„nooten te zamen gedaan, zonder dat deze gehouden
„zijn eene bepaalde oorzaak op te geven. Zoodanige
„scheiding zal niet kunnen worden toegestaan, tenzij
„ de echtgenooten gedurende den tijd van twee jaren
„zijn gehuwd geweest.quot;

Primum vidimus ex ipsis verbis hujus articuli, quae
non aliam sinunt interpretationem, nihil referre quae-
nam sit causa, cur hanc separationem rogent conju-
ges, cum semper et in omni casu non tenentur,
hanc causam significare, vel imo ex bis verbis patet,
etiam conjugibus licere separationem rogare cum nul-
lam habeant causam, ob quam hanc separationem pe-
sant, nam si illis licet causam tacere, idem illis licet
petere cum nulla adsit causa, eodem res enim redit,
eum causa ignota maneat judici, qui separationem sen-
tentia sua approbate debet. Et ratio cur illa causa
separationis ignota manere debeat in promptu est,
quia, ut ex historia patet, etiam ilhs conjugibus hic
«lodus dissolutionis matrimonii datus est, qui jus ha-

bent divortium petendi ob causas determinatas et lege
definitas, sed qui malunt separationem rogare, ea con-
ditione , ut ignota maneat causa, cur illam petant.
Non possumus etiam quin miremur quod a tribunali
Amstelaedamensi alio sensu lata sit sententia,' quae
ita palam pugnat et cum verbis articuli et cum con-
sibo legislatoris ex historia legis cognoscendo, ut hic
rationes illius sententiae describendae visae sint.

„Overwegende, dat de Wet, behalve de bepaalde
oorzaken, die een' der echtgenooten het regt geven,
om eene scheiding van bed en bijwoning te vorderen,
ook nog bepaalt, dat eene dergelijke scheiding zoude
kunnen worden toegestaan door den regter, op ver-
zoek van beide partijen;

„Overwegende, dat het verlangen van de partijen,
om van tafel en bed en bijwoning gescheiden te wor-
den, niet de éénige rigtsnoer des regters kan zijn,
maar dat, schoon de reden, die voor de scheiding
wordt opgegeven, niet behoeft te vallen in de termen
van art. 288 Burg. Wetb., er echter eene evenzeer
geldige reden moet bestaan, die eene scheiding noodig,
of immers zeer wenschelijk doet voorkomen, indien
dezelve zal kunnen worden toegestaan;

„Overwegende dat partijen, bij hun verzoek tot
scheiding, geene andere reden opgeven, dan dat hunne

Regtsgel. Bijblad, IV. pag. 772.

humeuren niet overeenkomen, waaruit huisselijke twis-
ten geboren worden;

„ Overwegende, dat deze reden volstrekt geene gel-
dige reden te achten is, om daarop eene scheiding
uit te spreken, maar dat het voor de goede zeden
zeer nadeelig zoude zijn, den band des huwelijks
krachteloos te maken, om eene reden, die te allen
tijde door iedereen kan worden voorgewend, nooit vol-
doende te bewijzen is, en slechts het masker kan
worden van allerlei oorzaken, die de echtgenooten zich
zouden schamen te erkennen.'quot;

Ab hac sententia etiam appellatum est, et arrestum
curiae Provinciae Hollandiae ad diem 19 Aug. 1839,
quod illam rescidit, plane alio sensu latum est. i

Semper igitur, et in omnibus casibus, in quibus
separatio mensae ac thori rogatur, ignotae manent,
aut saltem manere possunt causae, cur separatio peta-
tur, et hoc urgemus, quia hac in re cardo quaestio-
nis invenitur, et hoc fundamento nititur opinio nos-
tra, non solum datam esse facultatem judici sed etiam
illi incumbere officium, mutuo consensu rogatam sepa-
rationem sententia sua approbandi. Nam si ignotae
manent causae separationis petitae, illas dijudicare ju-
dex non potest; nam judicium ferre de aliqua re no-
bis ignotii, et secundum illud judicium ahquid recu-

' Nederl. Regfspraak, IV. pag. 388. Weekbl. van het Regt,'So. 33.

sare vel approbare non est jus, non est opus judicis,
sed injuria, arbitrium et licentia. Nulla régula exco-
gitari potest, secundum quam judici agendum esset,
si in re sibi plane ignota judicium ferre deberet, et
in ejus potestate esset, diversis conjugibus qui ob eas-
dem causas idem rogarent, diversam dare sententiam,
dum simul nullam posset allegare rationem, cur ita
et non aliter judicaret.

Sed, dicunt hujus opionis adversarii, ex art. 296
manifestum est, tamen judici licere rogatam separatio-
nem recusare cum in eo articulo invenitur: „Bij wei-
gering van de gedane aanvrage, kunnen de echtge-
nooten te zamen, uiterlijk binnen een maand na de
regtspraak, daartegen bij verzoekschrift aan den hoo-
geren regter opkomen.quot; Negare nolimus, neque
possumus, existere casus in quibus licet judici recusare
actionem separationis, sed contendimus rationes illius
recusationis constare posse causis, ob quas separatio
rogatur. In eodem autem titulo XII Cod. Civ., le-
gimus quaenam lege requiruntur ad illam separatio-
nem, et si bis placitis non paruere conjuges, tune
vero potest judex recusare petitam separationem sen-
tentia sua approbare. Si autem hoe ob illam causam
fecit Judex, et conjuges credunt hoc injuria factum
esse, et se bene paraisse praeceptis legis hac in re,
tunc illis datur occasio ab illa sententia appellandi ad
judicem superiorem. Eequisita autem legis quae impleta

esse debent, antequam jmre et legitime separatio peti
potest, sunt mutuus consensus conjugum ad rogan-
dam separationem, altera conditio est ut per duos an-
nos conjuncti fuerint conjuges (art. 291 j; deinde ipsi in
persona veniant ad tribunal judicis qui hanc causam
cognoscere debet, et qui judex illos exhortari debet,
ut bene perpendeant graves sequelas illius actus (art. 294);
porro ut ab illo judice audiantur vel saltem ad ilium
vocentur parentes conjugum adscendentes, et quoque
ministerium publicum consultari debet (art. 295); denique
actu authentico definire debent conjuges conditiones et
quod ad se ipsos, et quod ad liberos ex illo matri-
monio progenitos pertinet, qidbus separatio fiat (art. 292.)

Hic animadvertendum est, judici non ita dijudi-
candum esse illas conditiones, ut eas mutare aut reji-
cere possit, si illi videntur jura unius conjugis laesa
esse, vel si putat conditioni liberorum aliter melius
consultum esse. In hoc actu authentico modo di-
judicare debet, an omnia definiverint, et an nihil
statuerint contra bonos mores, vel quae ordini pu-
blico noxia esse possent. Causae tamen ob quas
conjuges separationem rogant, et quae ignotae ma-
nent Judici, magnam vim habent ad statuendas
illas conditiones separationis, et conjux qui divortium
petere posset ob causas lege definitas, sine ullo dubio
conditionem conjugis sontis pejorem reddet, quam qui
banc separationem rogat ob nullam causam determi-

— 30 —
•

natam. Judex judicium hac in re ferre non potest, nisi
cognita causa separationis petitae, et cum ea illi in-
cognita maneat, modo videre debet, ne quid detrimenti
capiant boni mores et ordo publicus, erga quos num-
quam in stipulationibus peccare licet. Si de omnibus
hisce rebus de quibus Judex sententiam ferre debet,
non conveniunt et Judex et conjuges, tune bis licet de
sententia Judicis appellare ad Judicem superiorem et
hic est sensus articuli 296 C. C. qui non, ut non-
nulli in errorem ducti putavere, argumentum praebet
opinionis, judicis esse in potestate separationem petitam
recusare vel approbare, sed qui modo dat occasionem
conjugibus qui se sententia Judicis laesos censent in iis
rebus supra memoratis de quibus Judex judicare po-
test , jus suum tuendi apud tribunal judicis superioris.
Sed alia est argumentatie cui primo adspectu major vis
adesse videtur, et quae contra nostram opinionem pug-
nare videtur.

Si enim articulum nostrum perlegamus, videmus: Se-
paratio mensae ac thori mutuo consensu ab utroque
conjuge petita, potest quoque a Judice concedi; et porro
haec separatio non poterit concedi, nisi cum conjuges
per duos annos conjuncti fuerint. Nostrae opinionis adver-
sarii nunc ita ratiocinantur. Dicunt ex voce posse, bis
repetita, manifestam esse voluntatem legislatoris hïc ser-
monem esse de facultate, non de officio Judicis, nam
si de officio loqui voluisset, voce debere, non posse,

usus fuisset. Diximus primo adspectu videri aliqua
auctoritate hoc argumentum praeditum esse sed si totum
titulum perlegamus, et videamus in qua conjunctione
verborum hac voce posse usus sit legislator, tunc statim
intelligemus hancce argumentationem nullam vim habere.
Primo autem articulo hujus tituli (288) dicit legislator
licere conjugibus separationem tliori ac mensae petere
oh easdem causas ob quas divortium petunt, de facul-
tate loquitur conjugum ; porro in eodem articulo enume-
rat causas oh quas etiam separatio peti potest. Etiam
tunc utitur voce posse et nemo tamen adhuc, hac voce
nitens, voluit contendere, Mc quoque de facultate,non
de officio Judicis loqui legislatorem, et Judici licere
et approbare et recusare separationem hasce ob causas
rogatam, licet aeque ac in nostro articulo usus sit
legislator voce posse. Et cum sic enumeravit legisla-
tor casus in quibus peti potest separatio mensae ac
thori, pergit et his addidit casum in quo uterque con-
jux consentiat ad rogandam illam separationem , in quo
casu hoc illis aeque licet ac in casibus supra (art. 288)
enumeratis. Quicumque eadem dicere voluisset ac legis-
lator usus fuisset hic voce posse, et cum non videam
ullam rationem , cur legislator alio sermone uti debe-
at, quam quo vulgo utuntur privati homines, neque
idcirco ullam rationem invenire possum, cur hic aliter
loqui deberet, quam vulgo fit, et hîc contra usum
bnguae nostrae, et contra consuetudinem quam vulgo

sequuntur lioniines, uti deberet voce debere loco posse.
Hue accedit, ut si hoe fecisset et dixisset, judicem de-
bere separationem mutuo consensu petitam sententia
sua approbare, locum dedisset opinioni ac si casibus
supra enumeratis ageret de facultate Judicis, in boe
articulo vero voluisset hoe officium incumbere Judici.
In his duobus articulis tum inveniretur antithesis, quae
quam maxime falsis interpretationibus locum daret. Usus
est legislator, ut jam diximus, vulgari sermone, et sic
articulum interpretari debemus, eodem modo quo vulgo
hoc sermone utuntur privati homines, et earn vocem
posse non interpretari debemus, ac si sola posita esset,
sed conjunctim et ratione habita eorum verborum quae
sequuntur et quae praecedunt, et tunc videbimus legisla-
torem non aha voce uti potuisse, et non ejus signifi-
cationem esse ut modo facultatem daret aliquam judici,
non magis quam in art. 288 hoe significare voluit le-
gislator voce posse qua ibi usus est, sed eam vocem
esse sequelam totius ratiocinationis legislatoris.

Vidimus igitur ex historia legis et ex ejus ratione ae-
que ac ex interpretatione articuli nostri, legislatoris
faisse voluntatem atque eum hanc volontatem lucide
articuli nostri verbis significasse, non dandi Judici fa-
cultatem aHquid dijudicandi quod illi ignotum manet,
et tunc in illa re sententiam ferre pro arbitratu, prout
animi ejus indoles hoc secum ferat, sed modo faculta-
tem dedisse judici dijudicandi de quo judicium ferre po-

— sä-
test, nempe, an consensu utriusque conjugis haec se-
paratio petatur, et an omnes ritus, quos lex exigit,
observati sint, et si haecce omnia manifesta sunt, si
conjuges paruere legis praeceptis hac in re, tunc illi
imposuit legislator officium separationem thori ac mensae
sententia sua approbandi. Non de facultate sed de offi-
cio Judicis egit.

Quum sie ausus sim aggredi argumentum tractare de
quo summi in patria nostra ICti non conveniunt, et ita
audacter dissenserim ab illis viris prudentia et sapientia
praeclaris, quos tamquam lumina jurisprudentiae in honore
habere solitus sum, nüiil aUud mihi restât nisi hoc, ut
ingenue fatear, me hoc opus numquam suscepturum
fuisse, nisi lex nostra me coegisset ad hoc opusculum
conscribendum. Lectorem igitur, si quis erit, enixe
precor, ut hujus rei memor sit, neque oblivisci velit
esse primum et juvenile opusculum, ut indulgeat multis
maculis quae in tali opere non esse nequeunt, et ne a
tirone plus poscat quam quod ab illo posci potest,
atque etiam etiamque rogo; at illud Ovidianum me
excuset quod tam multos jam excusavit.

Cum desint vires, tamen est laudanda voluntas.

TANTUM.

THESES.

I.

Verba JCti Papiniani in fr 1 D. XX. 2 ob restitutio-
nem aedificii exstruendi non extendenda sunt ad refectionein
aedificii neque ad navem reparandam.

II.

Lex de rationibus reddendis a ministris regis, solum ea
spectare debet, quae a ministris tantum, neque ab aliis per-
sonis committi possunt.

III.

Erronea mihi videtur sententia eorum, qui illud legis
praeceptum, quod Judices non pro lubitu a munere suo
removeri possint, etiam ad Judices Cantonnales extendi
Pupiunt.

IV.

Praeceptum art'. 175 Cod. Civ. non extendi debet ad
legitimam portionem hereditatis.

V.

Laudandus legislator noster, quod divortium mutuo con-
sensu non omnino e Codice nostro ejecerit.

VI.

Facere non possumus cum iis qui contendunt, judici
inquirendum esse in causas separationis tliori ac mensae,
mutuo conjugum consensu petitae.

VII.nbsp;-

Sententia tribunalis militiae civilis (Schuttersraad) Am-
stelodamensis, quae articulum 65 legis anni 1827 ita inter-
pretata est, ac si centurionibus (officieren) non data esset
facultas appellandi ad delegates ex ordinibus Provincialibus,
erronea mihi videtur.

VIII.

Si quis minor se obligaverit ad militiam praestandam
sine consensu patris, illa obligatio nulla est.

IX.

Eecusatio famulorum tamquam testes, quae memoratur
art. 1950 3quot; Cod. Civ. spectat famulos, qui tempore
litis contestatae litigantibus serviunt, et non etiam eos, qui
tempore facti de quo quaestio agitatur, uni alterive liti-
gantium operam praestant.

X.

Quum reus in jus vocatus non venerit, et sic subscrip-
tionem scripturae obligatoriae appositam agnoscere non po-
tuerit, judici ex art. 52 Cod. de meth. proc. in Caus.
civilibus, non licet jubere executionem provisoriam sententiae.

XI.

Approbatio regis, de qua agitur in art. 36. b. Cod. mere,
non requiritur ad Societatem mutuae assecurationis (Onder-
linge Brandwaarborgmaatschappij) ineundam.

XII.

Improbandus mihi videtur art. 361 Cod. Crim., quia
non distinguitur inter eos quorum testimonium tendet ad
levandmn et onerandum reum. Falsum enim testimonimn ad
detrimentum jei gravius puniri debet, quam falsimi testi-
monium in ejus commodum.

XIII.

Crimen infanticidii etiam ab aliis quam a matre committi
potest.

XIV.

Quo majoris pretii sunt ea quae ad vitam sustentandam
sunt necessaria, eo minoris pretii fit manuum merces.