niSSERTATIO MEDICO-OBSTETIUCIA INAIGIRAIIS ^

EXHIBENS

llASliS NOrailLOS FEBRIS PllERPERALlS

m TOMMIO AMilEMICO AMO MD« OltSGRVATOS

CUM EPICRISI,

QUAM ,

FA¥£NTE SÜMMO NüMïME,

EX AUCTORITATE BECTORIS MAGNIFICI

GORNELII GUILIELMI OPZOOMER,

••hll. Theor. Mag.,nbsp;Hum. et Jnr. Utr. Doct. et Prof. Kxtraurd.,

MEC NON

AMPLISSIMI SENATÜS ACADEMICI CONSENSU

ET

MOBILISSIMAE FACÜLTATIS MEDICAE DECRETO,

Jpro #rttîru Boctovatm,

SUMMISyUE IN

MEDIGIM HOKORIBUS AC PRIHLIGIIS.

I* ACADEIHIA RHE»IO.ÏRAJKCTIIVA,

KITE AC LEGITIME CONSEQDENDIS,

FREDERICUS CORNELIUS VAN OPDORP,

ôcrgcusis aîgt; 3amttiit.

AO DIKH V M. .IVKII A. MDCCCU, HORA V.

âi) iiJiaaiai.
Af L U T. P. VlïLTMAN.

.MDCCC.1,1.

, ...............m-' êL.

' ^af^iünSl gt; i ^ il «t^**nbsp;j—»BMW rinbsp;'^'^^^teg tiii

PARENÏIBUS

o p T I M 1 s , c A R I s s 1 M I s ,

P fi 0 M 0 T 0 II I

SEMPEK VENBKANDO

I M. Ll}D. mm. SCHROEBER VAN DSR KOLK,
PR AECEPTORIBUS,

QIIUSCUN9IIE HABUI ,

® AESTUMATISSIMIS , MAXIME DE ME MEIUTIS

AU TClS,

SACRUM.

INTIIODÜCTIO.

Inter varios morbos epidemicos saepius grassantes
unus est, quem praeter alios medici observatione sua
dignum censuerunt. Et si adsunt morbi, quorum curatio
aut morbi naturae explicatio, e diversissimis systematibus
petitae sunt, tum vero certe in illis febris puerperalis
primum occupât locum. Si modo animum attendamus
ad libros innumeros, qui de febri puerperali agunt, in
quibus cadaverum sectiones nobis quam diversissimos
ostendunt eventus, nemo est qui dubitet fere omnes
scriptores tum de morbi natura, tum de aetiologia et
curatione dissentire. Jam inde ab antiquissimis tem-
poribus notum erat, foeminas brevi post partum. morbo
vehementi, omnia consilia prophylactica et therapeutica
JTita facienti, esse obnoxias. Jam Hippocrates in
'ibris suis de morbis epidemicis hunc morbum attigit ;

1.

credebat enim uteri esse inflammationein ex lochiarum
secretione impedita ortam. Postea Leake, Pinel, et
Lobé, enteritidem et epiploitidera ex laelis metastasi ortas,
causam proximam habuerunt. Denman et Johnson,
morbi naturam adynamicam e febri inflammatoria putrida
composita, explicare conati sunt. Alii causam sympto-
matum proximam , atque febris puerperalis naturam, ex
peritonitide mera petiverunt. Deinde morbum tamquam
metroperitonitidem aut endometritidem descriptum inve-
nimus, prouti in cadaveribus una, vel altera praevaluerat
conditio. Ex hisce omnibus satis superque patet, non
opportere, ut nomine febris puerperalis intelligamus
morbum peculiarem, semper eadem forma et iisdem
symptomatibus prodeuntem, sed potius conditionem mor-
bosam , compiexam , (quam plurime acutam) nunc his,
nunc illis symptomatibus, (etsi omnes sint causarum
diversissimarum vis modificata), se ostendentem. Multi
pathologi has causas, quoad originem innotas, sed quoad
effectus nimis luculentas, quam ut de iis aliquod superesse
possit dubium, momenti plenissimas habuerunt. Ex hoe
vero adspectu profecti , nunc theoriam hanc novam , ab
omnibus agnosci eodem cupiunt modo, quo antea in illa
agnoscenda fuerant tardi atque circumspecti. Hodie
febris puerperalis dyscrasia sanguinis habetur, ex contagio,
miasmate aut e causa simili orta, cui puerperae prae
caeteris sunt obnoxiae, quum l» apud illas sanguinis
compositio semper diflerat et 2quot; quia venae in eo loco,
ubi placenta inserta est, veluti libere patent, quibus facil-
lime fit, ut haec dyscrasia cum sanguine communicetur,
quo interdum phlebitis aut alii processus inflaramatorii
oriuntur, qui quam citissime ad orcum ducunt.

Non mihi est propositum, ut iiistoriam hujus morb'i
darem, aut opiniones scriptorum variorum commemo-
rarem, sed ut officio lege imposito satisfacerem. Non-
nullos igitur enarrabo casus, qous duce viro Clarissimo
van Goudoever ipse observavi, quibus deinde addam
relatus cadaverum sectionum, atque sanguinis indagatio-
num, a viro Clarissimo Donders institutarum, quum
miiii, Tococomii practico, non liceret iis adesse.

CASUS PRIIIDS.

Sara Smit (vidua Kunst),- e pago Ede, 36 annos
nata, constitutionis corporis tenerae atque temperament!
lymphatici, quinta vice gravida, die 18 mensis Martii
sese gravidam nobis communicavit, atque die 23 ejusdem
mensis in Tococomio Academico recepta est. Quum
illam in stadio graviditatis ultimo explorarem (die 5
mensis Aprilis), per integumenta abdominis communia ,
dorsum foetus in latere sinistro, atque corpus durum ,
teres. (verosimile caput) in latere dextro admodum alte
situm mihi percipere licuit. Audiebam pulsationem foetalem
ad latus sinistrum infra umbilicum, susurrum uterinum
debilem sed ad latus dextrum; foemina motus foetus
modo aitius, modo inferius percipiebat. Ostium uteri
adhuc aitius atque postrorsum erat situm, sed jam adeo
erat aperlum, ut per membranas una extremitatum atque

s

corpus teres satis mobile percipi posset. Videbantur
nates praeviae, atque dorsum in latere sinistro antrorsum
positum. Matutino tempore die 11 Aprilis primo frigore,
dein calore, et tandem sudore foemina corripiebatur,
ita ut de febris praesentia nullum dubium superesset.
Dolores praesentes febrim comitantes, absque ullo dubio
dolores ad partum erant. Quum illam explorarem, mihi
patuit ostium uteri profundius in pelvim descensum fuisse.
Omnia, quae paucis diebus ante percipiebam, evanuere.
Partus more solito procedebat, ita ut vespertine tempore
hora 7» ostium uteri jam admodum esset dilatatum, mem-
branae quam maxime essent tensae. Digito exploranti
caput praevium patuit, et quidem cum sutura sagittali
in diametro obliqua prima (positio prima).

Hora 8». Dolores accrescunt, membrana Amnios magis
magisque extenditur, donec rumpitur, copia liquoris
eflluentis perexigua. Caput profundius in pelvim descen-
debat. Footiculus minor infra symphisin ossium pubis
sese posuit, et ope doloris intensioris foetus nascebatur.
Funiculus umbilicalis ter circa Collum erat volutus.

Contractio uteri satis bene perficiebatur, ita ut placenta
facile dimitteretur.

Die 12 Aprilis. Noctu et adhuc (matutino tempore'
hora nona) dolores post partum aderant multi. Abdomen
parumper erat sensibile, eo attamen tantum momento quo,
dolores surgebant; pulsus erat satis frequens, parumper
oppressus. Lingua admodum obsessa, sapor amarus,
sordidus, nausea aderat; aegra semel parvam quantitatem
materiae biliosae evomuit; alvum semel posuit normalem
non copiosam. Mammae parumper intumuerant, lochi-
arum excretio regularis. Praescribebatur

i^. Fruct. tamarind, une. i

coq. c. aq. q. s. ad col. une. vui
adde

Estr. graminis une. i
Sulphat. magnes, dr. ii.
m. d. s. o. h. c.

Die 13 Aprilis. Nox inquiéta fuit. Mane pulsus debito
frequentior (100 ictus in quovis minuto), lingua minus
erat obsessa, nausea abiit, appetitus nullus, circa horam
decimam stadium frigoris satis diu protractum, dein
caloris intravit, et per totum vespertinum tempus aegra
sudabat. Abdomen totum per diem semper fuit sensibile;
attamen aegra pressionem validiorem melius ferebat quam
leviorem. Querebatur aegra de doloribus brachiorum et
pedum , praecipue brachium dextrum dolebat, inquisitio
hac de re instituta attamen nil docuit. Quum per diem
saepius alvum liquidam viridescentem , atque noctu bis
alvum posuisset, matutino tempore, aegram jussimus
sese abstinere ab usu decocti Fruct. Tamarind.; praes-
cripsimusjam mixturam cum Extracto Graminis, cui vespere
guttulas duodecim Laud. liq. Sydenhami addidimus.

Die H Aprilis. Aegra nocte paullum dormivit, alvum
non posuit, febricitabat mane parumper. Sapor ingratus
perdurabat, ut etiam inedia. Dolor abdominis ope
cataplasmatum impositorum tolus evanuit. Faciès erat
tumida, respiratio brevis attamen non oppressa, tussis
nulla , foemina erat anxia.

Metuentes, ne febris intermittens adesset, praescri-
bebamus

Sulpliat. Chinin, gr. xii

solve in Acid. Sulph. dil. gtt. xii

adde

Laudan. liquid. Sydenh. gtt. xviu
aq. Commun, une. v.

Hac solutione aegra per diem utebatur. Vespere
conditio eadem, solummodo foemina sensum ingratum
percipiebat post usum Sulphat. Chinin. Dolor brachii
dextri perdurabat, symptomata externa hujus doloris
nulla. Alvum per totam diem non posuit aegra. Quum
autem timeremus, ne irritatio intestinorum nondum plane
cessavisset, usus decocti Tamarindorum aut Julapii sensu
strictiori nobis contraindicatus videbatur. Hanc ob causam
pro usu interno durante noctu praescripsimus, acidi
Muriatici dil. dr. ß bene involutum.

Die 15 Aprilis. Somnus inquietus fuit, pluries aegra
alvum liquidam coloris viridis posuit. Symptomata gastrica ,
quae paulisper cessaverant, novo quasi cum impetu redi-
bant; facies et oculi collapsi, magnam exprimentes
anxietatem; respiratio erat brevis, pulsus frequens,
parvus, irregularis. In regione hypochondriaca dextra
et in regione ligamenti uteri lati, pressione dolores
oriebantur. Applicatione Hirudinum N®. X ad locum
dolentem, dolor plane evanuit. Vespere nobis narrabant
foerainam per totam meridiem, postquam potu usa
fuit, vomitasse et quidem magna quantitate. Vomitus
hic, quo materies viridis amara evacuabatur, foeminam
multum lassavit, atque doloribus praebuit ansam; magna
quo vomitus perficiebatur, materies tjvacuata sanguine

erat striata. Alvus non imminuerat atque ejusdem
erat consistentiae ac naturae, pulsus frequens, irre-
gularis, intermittens. Foemina sese morti proximam
existimabat.

Matutino tempore, ut nausea et vomitus jam incipiens
sisterent, saturationem leniorem cum Laud. liq. Sydenh.
pro usu interne dedimus; pro potu decoct, alb. Sydenh.
cum quantitate vini Rheni exigua.

Vespere decoctum album Sydenh. iteravimus et loco
saturationis praescripsimus

Extr. opii aquos. gr. iv
Pulv. gummi arab. dr. i
Syr. papav. rhoead. une. ß
aq. depurat. une. u ß
m. d. s. 0. h. c.

Post primi cochlearis usum voraitus jam sistebat, et
postquam foemina tribus usa fuit cochlearibus, somnum
inivit. Nox satis quieta illi fuit, interdum attamen
deliravit, vomitus atque alvi profluvium non redierunt.

Die 16 Aprilis. Durante nocte foemina multum sudavit,
conditione frui meliori se existimabat, alacrior erat atque
spe sanitatem recuperandi ducebatur. Soporosa erat,
facies praeterraodum collapsa erat, sed oculi splendentes,
loquela emendata erat, respiratio minus brevis, pulsus
adhuc frequens et irregularis, sed gradu minori quam
heri; per totam noctem nullam urinam emisit, sed circa
meridiem copiosam limpidam evacuit. Antibrachium
dextrum adhuc dolebat, cutis vero ibi rubrior, durior,
et (ialidior observabatur ; dolor in abdomine fere plane

evanuit, lingua minus est obsessa et liumidlor. Decoct,
alb. Sydenh. cum vino Rheni iteravimus, et etiana
praescripsimus

1)1. Cort. peruv. fusci une. i

coq. c. aq. q. s. ad colat. une. viii
adde

Syr. cort. aurant. une. i
m. d. s. 0. h. c.

Simul Emplastrum ex ung. Hydrarg. et Camph. depur.
dr I aiutae imposito, ad magnitudinem patinae, abdomini
imponi jussimus. Esti post meridiem alvus, praecipue
quoad consistentiam magis esset normalis, vespertino
tempore attamen rursus ejusdem fit naturae ac anlea.
Nausea rediit, vomitus paululum materiae viridis evacua-
batur, caeterum aegra bene sese habebat. Facies magis
erat collapsa, pulsus quoad frequentiam idem sed
minor. Abdominis intumescentia aderat nulla, sensi-
bilitas ad latus dextrum eadem , brachii rubor abiit, sed
dolor mansil, vomitus non rediit. Decoct, alb. Sydenh.
iteravimus.

Die 17 Aprilis. Nocte aegra satis quieta fuit, illam
matutino tempore debiliorem invenimus, interdum deii-
rabat. Tendinum subsultus atque carphologia, cutis
calida sudorifera, lingua minus erat obsessa atque
humidior, sitis vehemens, pulsus minor, abdomen
parumper iiitumescebat, sensibilitas fere nulla, alvum
noctu bis posuit. Interdum nausea aderat, quam vomitus
non sequebatur, sed nonnunquam singultus accedebat.

Iteravimus tum Decoct, album Sydenh. cum vino Rhen.,
tum Decoct. Cort. Peruv. fusci. Vespertino tempore
conditio fere eadem, debilitas tamen major evasit.

Die 18 Aprilis. Mane foeminam moribundam inveni-
mus, pulsum percipere nom potui. Cutis sudore ardenti
atque gelatinoso erat obtecta. Abdomen magis intumuit,
atque percussione sonum edebat obtusum. Circa horaro
undecimam mortua est.

CADAVERiS SECTIO.

24quot; Hora post mortem.

Externe venae trans cutem teneram admodum perlu-
cebant.

Cavitas abdominis. Exsudata materies in cavitate
peritonaei occurrit, cujus stratum in peritonaeo est
depositum, quantitas humoris est 12 unciarum. Est
spissus, non pellucidus, brunnei sive olivarum ad instar
coloris ; sibi ipsi relictus pars tertia tamquam sedimentuin
deponitur. Cellulas continet sine nucieis dilucidis, quae
omnes in conditione transitus ad cellulas granosas s.
acinosas {Korrelcellen) globulos continentes adipis ver-
santur. Etiam globuli adipis occurrunt liberi.

Ovaria sunt rubra, dextrum valde tumidum, exsudata
materie tectum plastica, stroma est infiltratum.

Vena spermatica admodum est dilatata, superficies
interna, locis albidis paululum elatis est praedita. Sanguis
fluidus ac profundioris est coloris.

Uteri volumen adhuc satis est magnum , et contractio
imperfecta; in ostio uteri in et sub membrana mucosa
plures enveniuntur sanguinis effusiones. Locus, ubi placenta
adhaesa fuit, in parte posteriori fundi occurrit uteri, est
laxus et villosus. Textura uteri mollis est. E sectione
transversali patet venas adhuc esse dilatatas ; Liquor e
venis placentae olim oppositis expressus, coloris est _

abnormalis, ad purpuram inclinantis, albidis puris mixtus

striis. Haec omnia minus perspicue in sanguine venarum
reliquarum occurrunt. Ope miscroscopii in eo, granula
primitiva , {elementaire korreltjes) globuli adipis minores,
cellulae granulosae, atque cellulae epitheliales, corpusculis
sanguinis bene formatis interdum admixtis, conspiciuntur.
Ad latus uteri dextrum, sub membrana serosa (et vasis
lymphaticis?) quantitas puris exigua occurrit, in canali-
culis quasi contenta.

Illo autem loco, ubi ovarium dextrum ad coecum est
adpositum, coecum ipsum rubescit, atque pauca lymphae
plasticae invenitur, quae alio loco non occurrit.

Hepar est molle.

Lien magnus et mollis.

Renes normales sunt.

Cavitas thokacis. Sanguis universe est tluidus atque
purpurei coloris.

Cor est molle, paululum fibrini continet coagulati.

in pulmonibus tubercula in calcem conversa inveniuntur.

Cavum cerebrale et medulläre non aperta fuerunt.

CASUS SECUNDUS.

Maria de Haas, ex urbe Groninga, 19 annorum,
constitutionis corporis robustae, atque temperamenti
sanguinei, prima vice gravida, die 14 mensis Martii
ad Tococomium Academicum venit, rogans ut sibi
liceret ibi parere. Per omne tempus graviditatis semper
Sana fuit, motus foetus ad latus dextrum sentiebat. et
pulsatio foetalis per totum abdomen , attamen ad latus
sinistrum acutius percipiebatur.

Die 12 mensis Aprilis. Per aliquot dies dolores prae-
sagientes sese interdum ostendebant. Uterus hisce fere
non mutabatnr, ostium vix erat apertum, atque valde
postrorsnm erat versum, ita ut quam diHicillime tangi
posset. Hora vespertina sexta haec positio fuit eadem.

Die 13 mensis Aprilis. Dolores magis magisque exsur-
gunt, atque quoad numerum augentur et diutius perdurant

(dolores praeparantes). Uterus nunc etiam mutationes
subit majores, profundius in pelvim descendit, ostii
apertura major fit, uteri parietes sunt teneri. Caput esse
praevium exploratie aperte docet.

Hora quarta et dimidia. Partus decursus tardus est,
dolores validiores non exsurgunt, ostium uteri magis
aperitur.

Hora quinta et demidia. Dolores vehementiores fiunt,
membrana Amnios satis tenditur, quo ostium uteri bene
aperitur.

Hora sexta et dimidia. Dolores intensiores fiunt,
musculi abdominis non amplius voluntate reguntur
(dolores ad partum). Membrana Amnios tanta vi per
ostium propellitur, ut rumpatur. Fonticulus minor ad
latus sinistrum antrorsum est posita, sutura sagittalis in
diametro obliqua prima versatur (positio prima), fonticulus
minor tota antrorsum vergit, ostium uteri undique caput
cingit.

Hora septima. Dolores conquassantes adeo sunt vehe-
mentes, ut foemina ex dolore repente surgat. Frons
per perinaeura evolvitur et cito foetus sequitur totus.

Quamvis dolores ad secundinas gradu leviores essent,
uterus attamen satis bene sese contraxit, qua contractione
secundinae in vaginam propellebantur, et facile amove-
bantur. Foemina sese satis bene habuit, pulsus autem
niagis erat frequens.

Per sex dies priraos partum sequentes (06. 13 usque
ad 18 Aprilis) conditio foeminae satis bona fuit, lingua
erat pura, appetitus bonus, cephalalgia non aderat ;
secretio lactis abundans, atque lochiarum profluvium
copiosum et reguläre. Attaraen pulsus parvus erat et

magis frequens (100 icluum numeruin in quavis superabat
minuta). Postea querebatur de doloribus per totum
abdomen , praesertim in regione umbilici praesentibus,
attamen hi dolores non perdurant, dum pressio etiam
validier aeque bene fertur, imo ipsa levamen adfert.
Alvus jam statim post partum liquida et frequens erat,
primo coloris foecalis, dein viridis, postea coloris flavi.
Primo utebatur Extr. Graminis cum mucilagine Gummi
Arab, cui, propter alvi frequentiam, Laudanum liq.
Sydenh. primo addidi, dein Saleb cum Opio, at sine
ullo eventu.

Die 19 Aprilis. Aegrae conditio deterior fit, dolorosa
est, quamvis dolor pressione non augetur, vero appli-
catione fasciae abdomen fortiter cingentis plane tollitur.
Lingua parumper est sicca et obsessa, sitis major, appetitus
fere nullus, pulsus adhuc est frequens. alvi profluvium
non imminuit; ad eum stringendum Hirud. med. N». VI
ad vulvam applicavimus (quia uteri volumen debito erat
majus), quae postea sanguinem copiosum emittebant,
quo diarrhoea statim sistebat. Pro usu interno propter
intestinorum sensibilitatem praescripsimus

1)1. Pulv. rad. Ipecac, gr. n.

Merc, dulcis.

Extr. opii aquos. ää gr. i.

Pulv. gumm. dr. ii.

m. f. pulv. aeq. Nquot;. xn.
d. s. 0. h. p.

Die 20 Aprilis. Conditionem aegrae eandem invenimus,
dolor modo paululum imminuit, pulsus attamen frequens,
facies nunc magis erat collapsa.

Die 21 Apriiis. Noctu bis aivum posuerat, matutino
tempore abdomen sensibilius erat, dolor pressione tamen
non augetur. Hirud. med. N». VIII ad genitalia appo-
suimus, atque pulveres iteravimus. Circa meridiem
pulsus parumper fortior erat, sed abdomen in regione
uteri sensibilius. Lactis secretio satis bene pergit, ap-
petitus aderat nullus, sitis vebemens. Ad locum dolentem
Hirud. N®. VI. applicavimus.

Die 22 Aprilis. Mane abdomen paulisper intumuit,
atque manifesto magis dolorificum fuit. Interdum materiem
viridescentem vomuit, sitis erat vebemens, facies magis
collapsd, alvum liquidam flavescentem pluries posuerat ;
pulsus erat parvus, frequens, manus parumper intumes-
cebant. Curatio constabat Hirud. med. N®. XII ad ab-
domen cum sanguinis emissione postea larga, et

Dec. alb. Sydenh. une. xii.
aq. Chlorii une. ß.
d. s. 0. h. dimid. c.

Vespere pulsus paululum fortior erat, sensibilitas
hirudinibus applicatis non imminuta, vomitus et diarrhoea
sistebant. Hirud. med. N®. VIII. rursus ad abdomen
apposuimus, atque Decoct, alb. Sydenh. iteravimus.
Infans ad mammas appositus, bene lactabat. Paucis
horis post foemina sudabat, tamen non calida erat, et
quum sensibilitas non imminueretur, praescripsimus

Mercurii dulc. gr. vi.

Extr. opii aquos. gr. m.

Sacchar. albiss.

Pulv. gummi arab. àa dr. i.

m. f. pulv. aeq. N». xii.
d s. 0. h, p.

Die 23. Aprilis. Per totam noctem (oemiiia inquiéta
fuit, matutino tempore magis erat collapse, abdomen
semper intumescebat, atque sensibile erat. Vesicatorium
satis magnum ad abdomen appllcabatur, et pro usu
interne dedimus

15). Pulv. gum. arab. une. 1.
Olei Terebint. scrup. i.
aq. depurat. une. vin.
Syr. Simpl. une. i ß.
d. s. 0. h. c.

Gollapsus magis magisque augetur, simul anxietates
vehementes oriuntur, ita ut foemina circa horam primam
animam efHaverit.

CADAVERIS SECTIO.

48quot; Hora post mortem.

Cavitas abdominis. In cavo isto materies exsudata
invenitur. Supra membranam serosam materies majoris
occurrit consistentiae, quae dorso cultri facile amovetur.

Uterus erat mollis, ad utrumque latus pus occurrit,
in canalicnlis quasi contentum; vasa sanguine erant
impleta , globulos puris, cellulas granulosas, adipem et
cellulas epitheliales continenti. Ligamenta uteri admodum
erant rubra, venae ibi impletae erant ; plexus pampini-
formis impletuserat, tumidus, praecipue ad latus dextrum.

Hepar laxum est, intra hopatis cellulas materies
granulosa atque globuli adipis occurrunt; cellulae ipsae
non multum continent adipis.

Bilis globulos adipis liberos continet.

Lien admodum mollis et pernnagnus est. Pulpa corpus-
cula sanguinis continet, porro globulos puris, globulos
adipis, sed parva quantitate, complures cellulas elongatas,
nunc in massis adjunctas, nunc incurvatas, aut circuli
ad instar in se met ipsas volutas, cum nucleis ovalibus
praeditàs quasi ad superficiem cellulae externam appositis.
Verosimilecellulae, quas Kölliker diu cellulas fibrosas
(cellulas musculares) [vezelcellen, spiercellen] habuit.

Renes sanguine erant perfusi, atque cellulas fibrosas,
cellulas granulosas atque globulos continebant adipis.

Tractus intestinalis quantitatem muci sordidi magnam
continebat.

Cavitas thoracis. In corde et in arteria aorta,
coagula mollia , partim grisea, partim rubra inveniebantur.

Pulmones quam maxime rubere suffusi coloris ab-
norraalis non circumscripti erant, magna copia muci
sordidi sanguinolenti in bronchiis aderat. Mucus ille
globulos adipis, cellulas granulosas, granulaelementaria,
et corpuscula sanguinis aggregata adhaerentia continet.

Cavitas cranii. Vasa cerebralia admodum impleta
erant, in minoribus sequelae aneurismatum spuriorum
inveniebantur, ut illas Kölliker describit. Caeterum
conditio erat normalis.

Cavüm medulläre non apertum est.

Indagatio microscopica in sanguine venarum et arteria-

2.

rum (liversarum haecce docuit de elementis morphologicis
(vid. Nederl. Lancet series 6'quot;« jaargang pag. 27 Sq.
PI. 1 Fig. II, III.)

1°. Corpuscula sanguinis colorata solita, adspectu
erant turbida, laxiora, plerumque in massis (non in
cylindris) aggregata. Aquêi addita, statim pallidiora
fiebant, atque in stratum dispergebantur, intra quod
globuli adipis minutissimi, oculo conspicienti sese ofFere-
bant. In venis uteri, atque in nonnullis pelvis, haec
quantitate quam maxime imminuta erant, et in non-
nullis guttulis sub microscopio investigatis vix illorum
vestigium superfuit.

2quot;. Corpuscula sanguinis incolorata. (Cytoide kör-
perchen) per magna aderant quantitate, ita ut nullus
adesset sanguis, in quo uno in microscopii plano minus
quam 30 saepius 50, 80, 150, imo ipsa quantitate
majori quam corpuscula sanguinis colorata conspicerentur;
multis in locis aggregata erant. Plurima nucleum contine-
bant, aquae additione preclare adspectui sese offeren tem,
atque acido acetico addito sese dispargentem. In nonnullis
vix pauca adipis puncta conspiciebantur; alia fere in
cellulas granulosas transierant, et divisioni proxima erant.

3°. Materies quam minutissime granulosa, sine ullo
dubio originem a cellulis granulosis divisis ducens.

kquot;. Globuli adipis magna quantitate atque diversissimi
quoad magnitudinem; nonnullos oculis liberis conspicere
licebat, et ab hisce variae magnitudinis usque adeo
minutissimae reperiebantur. Adeps praecipue supra pa-
rietes et venarum et arteriarnm erat positus. Nusquam
aberat. Quando vas aliquod sanguine erat depletum,
atque paries internus humidus ex coeruleo purpureus

vitro imprimebatur, tunc globiili adipis prac cacteris
dementis raorphologicis praevalebant. Sine ullo dubio,
tum adeps, tum materies granulosa originem pro parte
coepit a cellulis granulosis depletis. Utrum vero omnis
adeps praesens eodem modo orta sit, atque globuli
adipis majores e confluxu minorum formati sint, nec ne?
ipsi viro clarissimo Donders adhuc dubium videtur.

5quot;. Gellulae vasorum, imprimis venarum, epitheliales.
Hae ubique aderant tam in venis, tum in arteriis.
Maltis in locis insigni aderant quantitate, ita ud inter
caeteras formas ad 200 in piano microscopii occurrerent.
Minori quantitate quam 20 ad 30 usque raro inveniebantur.
Plurimae solitariae, paucissimae inter se conjanctae erant.
Quam facillime vi leviori, ab omnibus venis, magnam
cellularem ejusmodi epithelialium aufferre licebat quan-
titatem. Arteriis vero fortius adhaerebant.

Coagulum griseam in aorta praesens, maxima pro
parte e cellulis puris, (cum parvo transitu ad cellulas
granulosas), (ibris-fibrinosis, et subtili materie granulosa,
cellularum epithelialium numero minori, et parca adipis
quantitate constabat. His in locis fibrae-fibrinosae numero
superant, in illis vero cellulae puris. Formas elementares
harum ultimarum perspicue observare non licuit.

Coagulum rubrum praeterea corpuscula sanguinis co-
lorata continebat.

Indagatio microscopica lactis, e mastis harum daarum
foeminarum expressi, nil praeternatnrale docuit, quod
hajus morbi symptomatibus respondere posset.

C.yiiS TERTIIIS.

Catharina van den Heuvel, 25 annorum, prima
vice gravida, temperamenti nervosi, die quarta mensis
Martii ad Tococominum Academicum venit. Durante
graviditate semper sanitate gavisa fuit optima. Matutino
tempore diei 28 mensis Aprilis, parumper dolorifica in
Tococomium recipiebatur. Inquisitio externa docuit ab-
domen fere esse cylindricum, pulsationem foetalem ad
latus sinistrum audita esse percipiendam, susurrum
uterinum vero ad latus dextrum. Exploratio interna,
ostium uteri adeo alte et postrorsum situm ostendit,
at tactu esset difficillimum. Jure dici potuit, partum
non instare.

Vespere hora sexta conditio eadem fuit.

Die 29 Aprilis. Mane circa horam quartam auxilium
meum imploravit. Adveniens mutationes majoris mo-
menti non inveni, solummodo dolores quoad intensitatem
aucti erant.

Die 30 Aprilis. ütorus paulo profundius in pelvim
descendit, ostium admodum laxum , paululum aperlum
est. Per noctem diei primi m. Maji, semper fuit dolo-
rifica et inquiéta.

Matutino tempore circa horam decimam dolores in-
tensiores fiunt et celerius succedunt, ostium uteri magis
aperitur, membrana Amnios sensim sensimque tenditur.
Quum foemina intra duos dies alvum non posuisset, et
rectum faecibus esset impletum, clysma applicari jussi,
quod alvus copiosa secuta est.

Partus quam tardissime procedit. Hora 12, membrana
Amnios jam rupit, attamen copia liquoris effluxi parca
erat ; de capite, tamquam parte praevia nullum superest
dubium. Dolores , minores , debiliores fiunt. Foemina
in somnum quam maxime est proclivis. Haec conditio
per totum diem perduravit. Brevi ante medium noctis
dolores intensiores fiebant, et etsi cum doloribus con-
quassantibus comparari non possent, foetus attamen
nocte diei secundi m. Maji nascebatur.

Uterus satis bene contrahebatur, placentae avulsio
facillime perficiebatur.

Puerperam statim bene mundari, atque genitalia externa
cum aqua Chlorii lavari jussi ; pro usu interno Emulsi-
onem Amygd. dulc. cum Aq. Chlorii dedi, et paulo post
injectionem feci, ex decocto Furfurum et Aq. Chlorii
paratam.

Per totum diem febricitaverat. Vespertinum tempus
versus , febris vehementior erat, appetitus bonus erat,
sic etiam sapor ; lochiarum secretio copiosa et fortiter
odorans. Attamen inquiéta, et abdomen sensibile erat,
sed postquam nocte lochiarum profluvium copiosius fuit,

et nonnulla sanguinis coagula expulsa erant, dolores
abdominis cessabant.

Die 3 Maji. Puerpera bene sese habet, appetitus
bonus, lactis et lochiarum secretio normalis, pulsus
minus frequens; solummodo querelas fert de genitalibus
externis dolentibus, hae partes etiam tumidae et paulis-
per intlammatae erant.

Diehns k et ^ Maji. In conditione eadem versatur
foemina, dolorem nullum nisi genitalium percipit, lingua
normalis, quamvis appetitus imminuerit, pulsus antea
mitius frequens, versus diem 5 Maji frequentior fit.

Die 6 Maji. Matutino tempore nullam inveni muta-
tionem , frequentia pulsus eadem ; versus meridiem
puerpera querebatur de doloribus vagis in abdomine.
Quum vespere foeminam conspiceremus, illam anxiam,
loquacem, atque de doloribus in regione hypogastrica,
pressione leviori augentibus querentem invenimus , pulsus
admodum erat frequens. Ad aliud cubiculam illam vehi
jussimus, atque prudentiae causa Hirud. med. N». X
ad locum dolentem applicavimus, hae bene sugebant,
atque postea multum sanguinis emittebant. Cum hora
vespertina décima et dimidia ad aegram veniebamus,
aegrae conditionem in pejus ruisse nobis patuit; tatum
abdomen nunc adeo erat sensibile, ut tactus ipse levissimus
non ferretur, pressio validier attamen minores causat
dolores, quam levior. Abdomen praecipue in parte media
materie gaziformi intumescit, pulsus admodum est frequens
et suppressus; foemina valde inquiéta est et fere semper
clamat, praesertim quum dolorum accessus redeunt.
Alvum liquidam pluries inscia posuerat, lingua est
sicca, et ex flavo colore obsessa. Vesicatorium ad

patinae minoris magnitudinem abdomini imponi jussiunis .
atque pro usu interno praescripsimus

Opii puri gr. m,
Sacchar. albiss. dr. i.
m. f. pulv. aeq. N». vi.
d. s. 0 h. dim. p.

Omnes hos pulveres assumsit, sed modo per unam horam
postquam ultimo usa fait, somnum cepit.

Die 7 Maji. Hora quarta et dimidia somnum ce|tit,
atque ad horam septimam usque, arcto somno devincta
fuit, atque simul copiose sudaverat. Adveniens abdomen
non valde tumidum inveni, molle vero et dolorum
expers, pulsas quidem frequens erat, sed satis fortis,
sapor fatuus erat, lingua obsessa non vero sicca, sitis
satis magna, cephalalgia nulla, lactis ac lochiarum
secretio satis bona, foemina bene sese habet, ita ut dicat
se e lecto surgere posse. Pulveres sequentes praescrip-
simus , atque mixturam de aqua Chlorii iteravimus.

Opii puri gr. u.

Sulphat. Chinin, gr. vui.

Sacchar. albiss. dr. i ß.

m. f. pulv. aeq. N». via.
d. s. o. h. p.

Vespere pulsas minus erat frequens et satis evolutus,
dolores nulli praeter illos ad genitalia externa; foemina
non multam dormivit, urinae secretio copiosa fuit,
vesicatoriam tolli jussimas, epidermis jam solata fuit.

Alvum liquidât!) flavam semel nunc posuit. Iterantur
pulveres de Opio atque Sulphate Ghininae, sed admini-
strandi ratio ita mutatur, ut quovis bihorio pulverem
assumeret.

Die 8 Maji. Nox satis fuit quieta , conditionem mane
satis optatam invenimus, dolores in abdomine nulli,
lingua magis erat obsessa atque sicca, sitis aucta, appe-
titus fere nullus. Reliquis tum pulveribus atque mixtura
cum Aq. Chlorii utebatur. Vespere dolores intensiores
fiebant, aeque ut pridie vesperi. nunc dolores praesertim
ad latus sinistrum pressione augebantur. Hanc ob causam
ad hoc latus vesicatorium magnitndinis palmae manus
applicavimus. et pro usu interno praescripsimus

iç'. Opii puri gr. u.

Sacch. albiss. scrup. ii.
m. f. pulv. aeq. Nquot;. iv.
d. s. 0. h. p.

Pulsus frequentior sed multo minor erat.

Die 9 Maji. Nocte somnum aliquando nacta est.
.Wane hora octava quidem dolorifica erat, sed non adeo
ut heri, abdomen paululum tumet, sed percussione
ubique edit sonum tympaniticum ; urinae secretio nor-
malis est, urina limpida flava, appetitus nullus, lingua
nunc satis obsessa, sitis vehemens. Congestio capitis
non adest, facies semper est pallida et paulisper collapsa;
respiratio libera est, sed inspiratione validiori dolores
abdominis augentur, pulsus adhuc frequens est, sed
satis evolutus. Quum intra 24 horas alvum non posuisset,
clysma ex Decoc. Furfur, et Melle paratum applicari

jussimus, quod post iiorain et dimidiam alvus secuta est
coloris normalis ; pro potu praescripsimus

J)). Decoct, alb. Sydenh. une. xvi.

Acid. Hydrochlor. dil. dr. i.

Syr. pap. Rhoead. une. i.
et simal.
ijl. Cort. Peruv. fnsci une. i.

Coq. c. aq. q. s. ad col. une. vin.
adde

Olei ïerebint. dr. i.

Mucil. gumm. Arab. une. i.

Sacch. albiss. une. ß.
m. d. s. o. h. c.

Vespere audivi aegram adhuc bis alvam posaisse,
lingua minus erat obsessa, dolores imminuti erant,
praesertim postquam foemina durante meridie copiose
sudaverat. Medicamina praescripta bene feruntur ; Iteratur
Decoct. ali). Sydenh. Abdomen magis tumet quam
mane, sed non darum ant tensum, pcrcussione ubique
sonus est tympaniticas, pressione dolor non oritur ;
pulsus adhuc frequens sed non parvus. Nausea nondum
apparuit.

Vesica, vesicatorio producta, scinditur atque ad locum
denudatum Unguent. Thymel. apponitur; nocte appropin-
quante dedi gr. ß acet. Morphii.

Die 10 Maß. Nox quieta fuit, plnries puerpera alvum
posuit, ultima vice materies liquida faecibus majoris
consistentiae erat mixta. Mane abdomen multo minus
tnmidum erat atque fere non dolorificum, dolores vagi

abdominis etiam fere abierant; facies plane est quieta,
foemina mentis alacris, lingua adhuc est obsessa , sed
non adeo sicca ; pulsus satis bene evolutus sed semper
frequens. Abstinere eam a Dec. Peruv. cum Oleo Tereb.
jussimus, pergatur aegra cum Dec. alb. Sydenh. cui
modo dr. ß acid. Hydrochlor. dil. additur.

Vespere. Conditio eadem mansit, frequentia pulsus
major, lingua minus erat obsessa ; ter alvum ejusdem
naturae ac supra posait, genitalia externa non amplius
tumida erant, sed hodie et heri copiose suppurabant.
Quum foemina minus esset quieta, gr. ß acet. Morphii
rursus praescripsimus.

Die 11 Maß. Nox quieta fuit, pulsus mane minus
erat frequens, lingua minus erat obsessa atque sapor minus
ingratus, abdomen non dolet, nisi in eo loco, ubi vesicatorio
epidermide denudatum est. Noctu alvus nulla, abdomen non
amplius tympaniticum, sed aliquid exsudatae continere
videtur materiae ; urina durante noctu secreta profundioris
erat coloris et parumper turbida. Decoct. Cort. Peruv.
cum Oleo Tereb. iteravimus, ita ut quo-ys bihorio
cochlear assumeret; Dec. alb. Syd. etiam praescripsimus.

Vespere. Aegra de palpitationibus cordis querebatur,
attamen nil morbosi invenimus, pulsus mane paulo erat
frequentier, appetitus fere nullus, abdomen non dolori-
ficum est, aliquando alvus ejusdem naturae ac supra
evacuatur.

Die 12 Maji. Post usum gr. ß acetatis Morphii nox
quieta fuit. Matutino tempore facies non anxia, pulsus
minus erat frequens sed debilior, dolores abdominis
adsunt nulli, apex et margines linguae normales, in
media parte tamen pauluhim est obsessa, urina pro-

fundioris est coloris atque aliquantulum sedimenti mucosi
continet. Cum medicaminibus praescriptis pergere eam
jussimus. Quum alvi profluvium etsi ejusdem consistentiae
augere incepisset, usum Dec. Cort. Peruv. cum Oleo
Tereb. aegrae interdiximus; Solummodo Dec. alb. Sydenh.
utebatur.

Vespere. Praeter pulsum magis frequentem conditio
eadem.

Die 13 Maji. Noctem degerat aegra quietam, pulsus
minus erat frequens, linguae conditio eadem quae heri,
abdomen molestum non fuit ; interdum tussit, sed res-
piratio plane erat libera, nocta bis alvum posuerat,
appetitus satis bonus yusculo usa est.)

15!. Dec. alb. Sydenh. une. xvi.

Sacch. albiss. une. i.
d. s. 0. h. c.

Quum vespere audiremus aegram pluries alvum copiosam
limpidam, coloris viridescentis posuisse, cum doloribus
comitatam , praescripsimus

Rad. Columb. une. ß.

Coq. c. ac. q. s. ad colat. une. vi.
adde

Laud. liq. Sydenh. gtt. xviii.

Sacch. alb. une. 1.
d. s. o. h. c.

Die 14 Maji. Noctu alvi limpidi, flavi coloris pro-
fluvium adfuit, caeterum condito eadem; pulsus tamen
paulo frequentior et parvus erat. Iteret. Dec. rad.
Columbo, pro potu praescribitur

Dec. alb. Sydenh. une. xvi.
aq. Chlorii. dr. ii.

Vespere. Alvus adhuc frequens. Iteret. Dec. rad.
Columbo.

Dio 15 Maji. Nocte alvus frequens fuit, exinde
insomnium, caeterutn conditio non deterior, pulsus
magis evolutus erat, animus alacer. Nutrimento eupepto
atque jusculo

carnis utebatur, medicamine decoctis antea

praescriptis.

Vires non collabuntur, ita ut aegra sine auxilio
exsurgere possit, secretio lactis modica pergit. Genitalia
externa adhuc copiose suppurant, quum haecce suppuralio
nobis derivatio videretur, ad munditiem illorum modo
respectum habuimus.

Die 16 Maji. Per noctem alvus rursus fuit copiosa ,
caeterum conditio non pejor facta est. Ope medicaminum
sequentium alvi profluvium imminuit.

Iteret. Dec. Golub. Omitt. Laud. liq. Sydenh.

Extr. Opii aquos.
Pulv, rad. Ipeac. ââ gr. ii
Sacch. albiss. dr. ii.
m. f. pulv. aeq. Nquot;. xii.
d. s. 0, h. p.

Quum alvum per totum diem non posuisset, ab usu
pulverum abstinere illam vespere jussimus ; atque Decoct,
rad. Columb. iteravimus.

Die 17 Maji. Post noctem satis quietam, in qua bis
modo alvum posuerat, mane quater brevi in tempore

alvum ileposuil ; matutino tempore conditionem purperae
«andern ac heri invenimus, attamen pulsus paulo debilior
erat et paulisper frequentior. Pulveribus vi de Ipecac,
cum Opio, qui supererant, uti jussimus, Dec. alb. Sydenh.
cum aq. Chlorii iteravimus ac praescripsimus

Cort. Peruv. fusci uno. i.

coq. c. aq. q. s. ad Colat. une x.
adde

Syrup, commun, une. i.
d. s. o. h. c.

Vespere. Per plures horas alvum non posnerat, febris
aucta erat, pulsus frequens, cutis calida paulisper sudo-
rifera ; appetitus hodie imminuerat, etiam aversio a
Decocto albo Sydenh. cum aq. Chlorii oritur.

Die 18 Maji. Nox satis quieta fuit, pulsus minus
frequens erat, alvum bis posuit, dolores abdominis
nulli ; fades magis collapsa, etiam vires decrescere
videntur. Decoct. Cort. Peruv. iteravimus atque pro potu
praescripsimus

Decoct. Alb. Sydenh. une. xvi.

Vini Rheni une. iv.

Per diem alvi positio frequentior erat, Iterabantur
puiveres ut heri, quorum usu alvus mox sistebat.

Die 19 Maji. Matutino tempore pulsus frequentior
erat, cutis calida , sudans , facies magis collapsa , oculi
aliquanto latentiores erant ; foemina debilor, etsi pulsus
non parvus esset; abdomen non dolebat. Decoct. Cort.
Peruv. iteravimus, sic etiam Dec. album cum vino

Rheni, et pulveres de Ipecac, et Opio, ea tamen ratione,
ut quovis bihorio pulverem sumeret. Diaeta eadem
mansit (jusculum carnis, ova, pultamentum).

Vespere. Alvas nulla.

Die 20 Maji, Noctu, somnus satis quietus fuit, et
alvum non posait (quam ob causam noctu pulveribus
usa non fuit). Abdomen semper adhuc turnet, praesertim
materia gaziformi intestinis contenta; materies exsudata
liquida excessisse videtar, sed in media abdominis parte
supra symphysin pubis indurationem ad manus latitu-
dinem sese extendentem, (ut jam aliquod diebus ante
sed minus perspicue) manu prementi sentire licuit;
pressione validiori eo in loco dolor oritur. Suppuratio
genitahum externorum imminuit, pulsus nunc aeque ac
heri minus erat frequens et parvus, caeterum condi-
tionis mutatio nulla. Usum Decoct. Cort. Peruv., et
Dec. albi Sydenh. cum vino Rheni pergere illam, sed a
pulveribus abstinere jussimus.

Alvi profluvium tamen non diu sistit ; vespere audivi
brevi tempore nonies alvum possuisse , quam ob causam
pulveres commemoratos administravi. Memorabile fuit,
nunc, ut jam quater antea, duobus assumtis pulveribus,
alvum sistere.

Die 21 Maji. Aegra noctem satis quietam degit,
mane nulla conditionis mutatio aderat, alvus non redierat,
hanc ob causam pulverum usum imminui; caeterum
medicatio eadem manet. Lactis secretio sensim sensimque
imminata, jam nulla est. Urina profundioris est oloris,
color iste profandior tribuendus solummodo videtur,
saturationi urinae majori, quae sudoribus copiosis pro-
ducta erat. Sudores quidem quam maxime, usus Ipec.

et Opii elïectus, sed etiam temperaturae calidioris hujus
temporis.

Vespere. In eadem versatur conditione, alvum non
posuit.

Die 22 Maji. Noctu multum sudavit sed semel alvom
posuit, pulsus frequentia eadem, lingua aliquanto magis
obsessa est, appetitus minor, per diem interdum alvum
posuit, quam dolores abdominis satis vehementes comi-
tantur, dolores illi pressione non augebantur. Induratio
in abdomine persentienda, sese ad latus umbilici dextrum
aitius extendit, atque manu cingi potest; de fluctuatione,
in abdominis inquisitione nil patet. Foemina antea mentis
alacris, nunc animi est depressi.

Cum medicaminibus praescriptis eam pergere, atque
ad locum induratum Unguentum sequens apponi jussimus.

Ungent. Hydrarg. une. i.

Joduret. potassii dr. i.
m. f. ungt.

Die 23 Maji. Alvi profluvium imminuit, caeterum
conditio eadem erat ac heri.

Die 24 Maji. Pulsus minus est frequens, appetitus
auctus est, alvum e materia brunnea consistentem bis
deposuit ; genitalia externa sanata sunt. Decoct. .Alb.
Sydenh. omisimus, modo praescripsimus.

Cort. Peruv. fusci une. i
coq. c. aq. q. s. ad col. une. Tin.
adde

Extr. Graminis une. i.
m. d. s. 0. h. c.

Die 25 Maji. In conditione satis bona versatiir aegra,
somnum noctu inivit profundum, atque semel alvum
majoris posuit consistentiae, pulsus minus erat frequens,
sapor et appetitus meliores, labia sicca, tumida et
dolorifica erant ; (hunc in finem Syrup. Violor. admini-
stravimus) abdomen non amplius dolet, sed induratio
eadem. Infrictiones cum üngent. commemorato atque
Decoct. Cort. Peruv. cum Extr. Graminis iterari jussimus.

Diebus 26 et 27 Maji. Aegrae conditio satis fuit
bona, somnus quietus fuit, pulsus sensim sensimque
accrevit, et praecipue matutino tempore minus est
frequens, mens alacrior est, lingua humida, media in
parte parumper obsessa, sapor fatuus, labia adhuc
tumida, sicca dolorifica ; alvus norraalis erat (semel
de die) cutis modice calida, interdum sudans, sed
multo gradu minori. (Animum hic attendamus opportet
ad temperaturam minus calidam, et pulverum de Ipecac,
et Opio usum prohibitum.) Abdominis intumescentia
nunc est exigua, universe imo eo ipso loco, ubi induratio
semper adest, non dolet. Jam satis constat hic materiam
exsudatam coagulatam adesse, symptomata enim non
adsunt, e quibus ad abcessus formationem concludendam
esset. Ex surditate porro soni percussione editi, atque
symptomatum in intestinis absentia morbum indicantium
fere patet, intestina cum abdominis pariete non concrevisse,
Aegra queritur de doloribus in pede dextro ad suram,
(ubi nil visui, aut tactui abnormale sese offert) et debi-
litate. Decoct. Cort. Peruv. cum. Extr. Gramin. iteratur,
atque usum duorum vini haustorum de die praescribitur.

Diebus 28-30 Maji. Aegrae conditio semsim sem-
simque in melius motatur, praecipue matutino tempore

pulsus minus est frequens, appetitus satis bonus. Aegrota
interdum e lecto sine damno surgit; abdomen non dolet,
circuitus loci indurati paululum imminuit. Alvus tarda,
et lingua magis erat obsessa; quam ob causam demum
die 28 Maji clysma emolliens applicari jussi. Quum
alvum modo parcam cieret , die 30, Decoct. Peruv.
fusci , Tinct. Rhei aquos. unc ß addidi.

A 1» ad Cquot;quot;quot; mensis Junii diem usque puerpera satis
bene sese habuit, pulsus matutino tempore param accele-
ratus est , lingua adhuc erat obsessa; alvus sub usu
protracto Dec. Cort. Peruv. cum Tinct. Rhei aq. normalis,
appetitus satis bonus. Lactis secretio, sed non copiosa
iterum incipit. Induratio in abdomine etsi non dolorifica
fere eadem mansit; vires sensim accrescunt, etsi foemina
adhuc emaciata sit. Jam antea querebatur de doloribus
in pede dextro, praesertim ad suram , et extremitatis
tibiae superioris latus internum , dolor hie nuperrime
auctus fuit, et etiam in pede sinistro , etsi gradu leviori
adest. Extus nihil apparet, sura pressione non dolet,
nisi loco ad tibiam commemorate, locus iste dolens
amplitudinem habebat duorum centimetrorum. Dolores
hi foeminam ambulare prohibebant; hanc ob causam ad
latus tibiae internum pedis dextri , et postea pedis
sinistri, vesicatorinm elongatum applicavimus, quibus
dolor imminuit. Die 6 Junii aegrota non sine dolore,
sed multo facilius ambulavit; suppuratio vesicatoriis
producta promovebatur. De causa , ex qua dolores oriuntur,
nil nobis certe constabat; sese per totam suram ad pedem
usque extendebant, atque atoniae musculorum surae
ansam praebebant.

A die 1 ad ik mensis Junii usque. Conditio universe

3.

spmper emendata l'St, appetitus, somnus, alvus, normales,
pulsus semper paululum debito frequentior est, et induratio
in abdomine, quamvis parumper imminuta , semper
insignis; dolores e pedibus plane abierunt, foemina melius
ambolare potest, pedes paululum oedematosi, tumidi,
urinae secretio attamen normalis est; lactis secretio parca
fuit. Ad diem 12 hujus mensis usque Decoct. Cort.
Peruv. semper usa fuit, sed propter aegrae anaemiam ,
palpitationes cordis e causa mere nervosa repetendas,
et palliditatem, Sub. Carb. Ferri praescripsimus, et
primo quidem ad dosin granorum 9 de die.

Propter ferias aestivas, mihi non amplius licuit aegram
observare; satis sit verbo notasse conditionem ita esse
eraendatam, ut subito (dum semper ferro usa fuit) sanitate
fruens optima , Nosocomium reliquerit Academicum.

TII

iO. om.

■rannbsp;-

r ■

EIMCRISIS.

Niinc ad morbi ipsitis conspeotum transoo, respecta
habito morborum casuum supra coinmemoratonmi.

Causa, ex qua morbus hic ortum duxit, milii plane
ignota est. Multi viri docti, ut hypotheses suae veritatis
adspectum referrent, auxilium a causis atmosphaericis
petiverunt, et hoc ex fonte diversissimas, imo sibi quam
maxime contrarias, hauserunt- opiniones. Nonnulli
conditionem atmosphaerae hygroraetricam perversam,
scilicet aerem nimis humidum aut siccum, morbi
causam accusant. Fuerunt etiam, qui morbum ex tem-
peratura nimis frigida, aut calida oriri opinarentur,
prouti una ant altera atmosphaerae conditio apud morbi
originem praevaleret ; quin etiam tensionem electricam
mutatam causam habebant. Quaenam harum vera sit
opinio, ex morbi praesentia diversissimis sub conditionibus
nie Judice quam luculentissime patet, morbi causam
veram , definitam adhuc esse ignotam.

De conlagio lnijiis morbi majori aut minori plurimi
medicorum eodem modo dissentiunt; permulti medici
contagium perverse negare videntur. Nonnulli viri docti
antiquiores, Sonderland, Armstrong etc., morbum
esse contagiosum dicunt. Rob. Gooch (1) nonnulla
refert exempla, quae morbi contagium etiam per vesti-
menta aut instrumenta praeciare docent. Elliot et
Cederschjöld (2) opinabantur febrem puerperalem ab
homine sano in puerperam transferri non posse; sed
Nerman (.3) contrariae est opinionis: dicit nempe homines
artis obstetriciae peritos morbum in alios posse conferre,
quae opinio tam ab illo, quam ab aliis multis illustrata
est exemplis. Medicus quidem morbum alii communi-
cavit foeminae, ope catheteris, quo brevi antea vesicam
puerperae febre puerperali correptae deplevisset. (4)

Berndt (krankh. der Wöchnerinnen pag. 96) sequentia
dicit, »Eine Wöchnerinn, die als Schwangere längere Zeit
»im Gefängniss gesessen hatte, wurde in einem elenden,
»cachektischen Zustande in die Anstalt gebracht. Sie
»wurde leicht und glücklich entbunden, aber am dritten
»Tage nach der Entbindung von einer Endometritis
»und Peritonaeitis ergrifTen, die nach Ausweis der
»Section einen Septischen Charakter trugen. Von dieser

(1)nbsp;Ucber einige der vpichtigsten Krankheiten, die den
Vrauen cigenthiimlich sind. Nebst einer Abhandlung u. s. w.
Aus dem Engl. 1830. 8.

(2)nbsp;Ars beraltelse om Svenska Läkare Sällskapets Arbeteii
af 1830 (eoiif. Meissner pag. 695.)

(3)nbsp;Ars berältelse etc. 1850 (conf. Seh m

idt's Jahrbücher

supplcni. Band III s. 221.)

(4)nbsp;Meissnerdie Frauenzimmerkrankheiten 1846 pag. 694-

»Zeit ab erkrankten in den nächsten 10 Tagen noch
»4. Wöchnerinnen, welche in demselben Zimmer und aut
»dem gemeinschaftlichen Entbindungsbette entbunden
»worden waren.quot;

Prof. Simon Thomas (1) cum veri similitiidine
febris puerperalis originem , in Nosocomio Ceciliae Lug-
dini Batavorum, contagio adtribuit, quum ille et ad-
sistentes foeminam, pseudo-erysipelate genitalium, in
gangraenam telae cellulosae labiorum majorum proclivo,
laborantem curaverant. Hoc erysipelas ortum cepit ex
repositione uteri descensi a viro doctissimo Broers
eodem die instituta, quo sectioni cadaveris foeminae
febri puerperal! correptae praefuerat.

Contagium (secundum Kiwisch v, Rotterau), (2)
plurimi medicorum Anglicorum, ut Douglas, Ha-
milton, Gusak accusant. Sleet Rob. Lee multa
refert exempla, quae contagium docent. Caveant sibi
in praxi quam maxime medici commendat. Hull ex
arbe Manchester, Hulme, Duges Parisiensis, atque
Boer Ftenwtae , contagium vero negant. Ki wisch ipse
numquam casum observavit, in quo puerpera morbis
ab aliis translatis corripiebatur; imo saepius vidit
puerperas sanitate frui optima , quando in eodem erant
cubiculo, ubi ad 5 aderant foeminae febri puerperali
correptae. Hanc ob causam etiam (pag. 42 operis sui
supra commemorati) dicit: »Mich würde daher mehr
»eine menschenfreundliche Absicht, als die Ueberzeugung

(1)nbsp;Nederlandsch Lancet 2dc series ßde jaargang Dec. 1850
pag. 369.

(2)nbsp;Die Krankheiten der Wöchnerinnen 1840 pag. 41.

»von der Coutagiosität der Krankheit zu der empfohlenen,
»aber nicht zu übertriebener Vorsicht bestimmen.quot;

Siioda (in libro dicto Zeitschrift der Gesellschaft für
Aertze zu Wien 6'«'' Jahrg. Heft Febr. 1830) observa-
tionem viri doctissimi Semmel weis nobis communicat;
causam , cur febris puerperalis frequentius occarreret in
Tococomii parte, medicorum eruditioni destinata, quam
obstetricium praxi dedita, haerere in transvectione materi-
aruni putridarum, aut putredinem inducentium (vb. c. puris)
e cadaveribus petitarum in foeminas parturientes aut
puerperas. Hujus veritatem demonstravit, quum omnibus
studiosis, qui sectionibus interfuerant, aditum ad Toco-
comium negaret, quo consilio casuum numerus immi-
nuit ; imo deinceps febris puerperalis ipsa ea in parte minus
se ostendit, quam in parte obstetricium. Hanc opinionem
confirmare conatus est experimentis in animalibus institutis,
quibus pus in vaginam injiciebat, quo, etsi non seraper
fieret, febrem excitavit nonnunquam puerperalem.

Vir doctissimus Prof. van Goudoever in libro
cui titulus (Tijdschrift voor verloskundigen 4« jaargang
3« aflevering), clare demonstravit haecce experimenta
non sufïicere.

Solummodo iis assentiri non possum, qui dicunt non
verosimile esse, manibus bene et caute lavatis, adhuc
aliquid materiae contagiosae adhaerere. Sub lavatione
nianuum accuratissinia quisque certe mecum intelliget
taleni nianuum explorationem , qua nec odore, nec
visu, ullius materiae contagiosae praesentia manibus
percipi potest. Me judice, odore criterium absentiae
inateriaruni contagiosarum constitui non potest. Satis sit
verbo coniiiieniorassc, odoris perceptionem plurimis pro

indivîdnis gradu differre, atque plurimis observationibus
constare nonnullos adfuisse homines, quibus odoris per-
ceptio ita erat acuta, ut ea rerum praesentiam, wliis
absconditarum detegerent. Praesentia (élis ex odore
detecta sit exemplo.

Contagii nomine nemo certe eam intelligit conditionem,
qua quisque ad aegrum quemdam appropinquaus, aut
illum tangens, morbo ejusdem naturae corripi necesse
est. Satis cuique est notuni saepius permultos homines
apud morbos contagiosos sine ullo damno versari (Typhus,
Variolae etc.). Praedispositio adsit necesse est, ut quidam
morbo corripiatur contagioso. In puerperis dispositio ad
febrem inflammatoriam spuriam, aut febrem puerperalem ,
semper aucta est ; uterus nempe semper sanguine stagnanti
impletus est, fibrae musculares et membrana mucosa ,
subito adiposa degeneratione correptae, durante puerperio
solvi incipiunt, quod Kilian (t) demonstrare conatus
est. Promotor meus aestimatissimus hanc opinionem
investigationibus microscopicis confirmavit. Haecce uteri
ac raateriae mutatio celeris, accedente sanguinis in venis
uterinis stasi, et corruptione facili facta resorptione
ansam dyscrasiae sanguinis, causa occasional! data quam
facillime febrem puerperalem excitanti, praebere posse
videtur. Praeterea non omittendum, quomodo etiam levissimo
in vulnere gangraena oriatur, quando gangraena noso-
comialis eodem in cubiculo adest. Factum illud satis est
cognitum , et exinde conclusio in puerperam quam facillima.

Praedispositio illa multis ex causis augeri postest ;
inter quas animi affectiones primum occupant locum.

(I) He nie uiid Pfe rfer Zeitschrift for ration. Medic. Band
IX über die structur der uterus bei Thiercti pag. 41 ct sqq.

Animi motus in casu primo partem suam contulisse me
judice absque dubio est; ante partum foemina jam tristi
erat» animo , quum mariti deploraret obitum , atque metu
futurae sortis duceretur. Jam tunc temporisopinabatur sese
Nosocomium non vivam esse relicturam, atque eventus
infaustissimus praedictionem ejus confirmavit.

Quum praedispositionis praesentia, aut absentia nobis
nulla pateret ratione, febri puerperal! exorta, non modo
genitalia cujusvis foeminae parturientis Aqua Chlorii
lavare et injici curavimus, sed etiam statim Aquam Chlorii
cum Eratilsione Amygdalarum dulc. pro usu interno
administravimus. ïococomii practice et adsistentibus hanc
ob causam non licuit sectionibus adesse; etiam semper,
antequam manu explorarent, manas Aqua Chlorii lavabant.

Quandoquidem animum attendimus ad mutationes
organicas, in morborum casibus supra relatis observatas,
nemo certe erit, qui non roget quanam ex origine muta-
tiones illae petendae sint. Tenendum autem in omni
puerpera substantiae uteri mutationes modo memoratas,
atque pracipitatam et promptam fibrarum uteri adi-
posa facta mutatione solutionem, harumque partium
solutarum resorptionem mutationes inducere debere
in sanguine, atque specialem quasi sanguinis proferre
dyscrasiam , quibus fit, ut morbi, potissimum inflam-
matioiies, alium decursum specialem sequantur, quam
aliis sub conditionibus, in foemina v. c. non gravida.
Uinc causae diversissimae in puerpera adeo sensili facile
morbos excitant, qui, propter singularem in his dispo-
sitionem , ex dyscrasia sanguinis aliisque causis natam,

in febreni puerperalem , uteri et dein peritonaei inflam-
mationem , citissime in suppurationem abeuntem, transeunt.
Hinc non una causa dari videtur ; sed jam contagium
quoddam , in alio homine alium morbum producens, jam
animi pathemata, jam gastricae causae aliaeve videnttir
fpbri puerperali ansam praebere ; minime enim principio
specifico cuidam hypothetico febris puerperalis causam
adscribere possumus. His causis tribuendum est, quod
morbi processus saepius uno quasi impetu pluribus in locis
corporis erumpimt, et partes morbo correptae quam celer-
rime in suppurationem transeunt ; sic etiam celeritas
permaxima, qua suppuratio et mutationes sanguinis reliquae
oriuntur , quae semper in sectionibus cadaveruin puer-
perarum febri puerperali correptarum occurrunt. Cuivis
enim perspicuum est inflammationem eorundem orga-
norum , aliis vero sub conditionibus ortam, decursum
quam maxime diversum habere , atque stadia sua non
eodem modo decurrere ac in frebri puerperali.

Piorry (1) tres accipit modos, quibus pus formatur
in venis. 1» Absorptione. 2quot; Introitu mechanico in loca ,
quae cum oris vasorum apertis communicant, et 3° Ex-
sudatione purls in vasis pariete inflammato.

Ki wisch V. Rotterau (2) duos priores rejicit modos,
et pus solummodo ex inflammatione vasorum locali
oriri opinatur.

De absorptione quantitatis puris permagnae nemo est
qui dubitet ; saepius enim occurrit abcessus quasi sponte
abire, imo ipsum pus in urina interdum inveniri. Attamen

(1)nbsp;Kiwiscb v. RoUerau pag. 114.

(2)nbsp;1. c. p. 117.

saepius etiam observaverunt venas pure esse circumdatas,
etsi vasa nil nisi sanguinem veherent purum. Opinioni
vero Cl. Kiwisch assentiri non possumus, quando dicit
phlebitidem semper adesse oportere. Quam ditriciilime
enim saepius estinflamraationem venarum uteri capillarium
in febri puerperali post mortem demonstrare, ex mutatione
nimis magna, quam subi vit uterus, et ex colore profundiori,
quem imbibitione hisce in casibus accepit. Cl. Cru veill-
hier in opere suo dicto (Anatomie pathologique du corps
humain, livraison XI pl. IFI) satis docet quantitatem
puris copiosam absorptione ad locum, a vasis capillaribus
inflammatis longe remotum , transferri posse.

Meinel (1) originem puris in sanguine, sine vasorum
inflammatione perspicua, hisce tribuit causis lo. Quod
ex sanguinis dispositione peculiari, coagula oriri possunt,
quae antea processui tribuebantur inflammatorio. 2». Quod
si haec dispositio pergit, coagula illa in pus transire possunt.

Etiam Vogel (2) ex febrino coagulato pus oriri opinatur.

Rokitansky pag. 64-3 dicit. »Est ist demnach die
»Gerinnung hier nicht durch das Produkt der Entzündung
»der Venenhäute, d.i. die Aufnahme des aufdielnnen-
» fläche der Vene ergossenen Exsudates in den ßlutstrom
»am Ort und Stelle veranlasst, sondern sie ist die Folge
»einer spontanen oder einer durch Aufnahme verschiedener
»innerhalb des Gefässystems oder ausserhalb desselben
»gebildeter Produkte von Stase und Entzündung gesetzten
»Erkrankung der Blutmasse etc.

(1)nbsp;Recherches physiologiques sur la Phlébite ; par le
docteur Ch. A. Mei nel pag. 54 du Journal de Médicine de
Bruxelles lOquot;«; vol. Janv. 1850.

(2)nbsp;Pathologische Anatomie iste Abtheilung pag. ll'J.

Pag. 644 sequentia dicit. »Demgemäss geht die Gerin-
»iiung gemein hin eine eiterige Metamorphose, die
»Schmelzung zu einem mehr oder weiniger organisirten
»Eiter zu jauche ein.quot;

Coagulum griseum ex aorta, in casibus quos observavi,
maxima pro parte e cellulis puris constabat.

Gl. Donders (1) dicit »Uit de baarmoeder, op welker
»slijmvliesvlakte hierbij nimmer ongewone exsudaten
»ontbreken , en wel uit de aanhechtingsplaats der moeder-
»koek , waar de aderen in zekeren zin vrij openstaan ,
»wordt die toestand, zoo niet altijd dan toch in de meeste
»gevallen aan het bloed medegedeeld, en de verschillende
»exsudatie processen, zoowel als de soms opvolgende
»aderontsteking hebben hierin haren grond. Althans uit
»dit oogpunt alleen laat zich het proces in zijne ont-
»wikkeling behoorlijk opvatten, ook dan wanneer wij in
»eene bijzondere gesteldheid van het bloed, en van het
»geheele ligchaam eene voorbeschiktheid aannemen.quot;

Sanguinis puerperarum compositio, ut Berndt ait,
huic mutationi quam maxime favet, et ex inde causa
repetenda videtur, cur puerperae miasmate aut contagio
puerperali adeo facile corripiantur.

Alii, ut van Dance, opinantur non opus esse, ut
vasa sanguifera pus aut elementa soluta directe in se
recipiant ; pulmones vero, eas materies ex pure soluto
ortas, quibus atmospbaera infecta est, facile absorbere,
et ita sanguinis infection! ansam praebere.

Bouchet (2), qui febrim puerperalem.febrimpyoge-

(1)nbsp;Nederl. Lancet 2'le series 6lt;le jaargang.

(2)nbsp;Gazette luédicale Paris 1845 No. VI pag. 85. N». VIII
pag. 101. N». X pag. 149.

nicam habet, putat sanguinisglol^ulos, sine intlaminatione
praegressa, in globulos puris commutari posse.

Praeter eum a Gaudin, (1) Jobert (2) casus non-
nulli commemorantur, qui puris in sanguine conformationis
directae probabilitatem affirmant. Sc h er er (3) casum
observavit, in quo globulos puris invenit in sanguine
corde cadaveris contento, ne vestigium quidem phlebitidis
aut exsudati, in regione hypogastrica abdominis, referentis.

De harum observationum certitudine adhuc valde dubi-
tamus. Etenim antea jam demonstravi, quam difflcillimum
sit, imo interdum nequaquam fieri posse, praecipue in
utero post partum, cum ulla certitudine absentiam
inflammationis vasorum capillarium ostendere ; et corpus-
cula sanguinis incolorata a globulis puris discernere.

Innumeras sanguis mutationes subire potest, sed de
cellularum puris conformatione in sanguine ipso dijudicare
nolimus. Tamen non negligendum, adipis quantitatem in
sanguine potissimum uterino ex resorptione in puerpera
majorem forsan aliquid contribuere posse, cur pus
semper adipe scatens facilius eflormari in puerpera possit.
Denique uteri moles adeo insignis ad partum, cito non tan-
tum contrahitur, verum magna pro parte consumitur et
decrescit, quod decrementum minime lochiorum fluxu
solum explicari potest; hinc fibrae musculares adiposa
mutatione solutae solvuntur , adipis quantitas in sanguine
hac ex causa augeri debet, atque adeo dispositio ad
lactis secretionem promoveri, ut fere dici possit, infantem

(1)nbsp;Archives générales de Médicine Dec. 1834.

(2)nbsp;Fleury, Essai d'infection purulente.

(3)nbsp;Untersuchungen zur Pathologie pag. 250.

pro parte etiam nutrirhipsa sed mutata substantia , qua
antea forma uteri includebatur , quaeque ipsum expulit. Si
vero jam lochiae minus profluant, nec corrupta satis emittant,
si lactis etiam secretio quacunque de causa diminuatur,
mirum non est sanguinis compositionem mutari debere,
adeoque a normali recedere, ut effectus alieni morbosi
oriantur, ipsique processus inflammatorii, si oriantur,
alium sequi debeant decursum.

Haec confirmari videntur, si attendamus ad evolutionem
mutationum quoad formam, quae in sanguine repertae sunt.

Sanguinis amissio , quae quemque comitatur partum ,
jam corpusculorum sanguinis incoloratorum augmento
favet; conditionibus peculiaribus formatio illa augeri potest.

Virchow (1) dicit. »Das Blut, als ein in steter
»EntWickelung begriffenes, transitorisches Gewebsele-
»mente mit flüssiger Intercellularsubstanz, enthält fort-
»während junge Gewebselemente, Zellen. Unter normalen
»Verhältnissen bildet zieh die übergrosse Mehrzahl
»derselben zu den specifischen Blutzellen . den hämatin-
»führenden rothen Blutkörperchen aus. Unter abnormen
»Bedingungen tritt eine Entwickelungstörung ein, welche
»die Bildung der specifischen Gewebselemente hindert,
»dagegen die Fortentwickelung der jungen Zellen als
»nicht specifischer einfacher Zellen begünstigt. Letztere
»sind die sogenannten farblosen Blutkörperchen oder
»Lymplikörperchen.

ȟebersehen wir nur, loco dicit sequenti, diejenigen
»Verhältnisse unter denen eine bedeutendere Vermehrung

(1) Archiv, für Patholog-Anatomie und Physiologie , Zweites
t5and .5tes heft 1849 pag. 592 et sqq.

»der farblosen Bhitkörporchen vorkoniint, so können
»wir 3 verschiedene Zustände des Bluts unterscheiden.

»l®. Die einfache Störung der Entwicklung specifischer
»Zellen (Leukämie) bei chronischen Tumoren der Mil'-
»und der Lymphdrüsen.

»2®. Die gleichzeitige Veränderung in der Entwickelung
»der beiden specifischen Gewebsbestandtheile des Bluts
»der Hämatinzellen und des Faserstoffs bei der Entzündung,
»der Schwangerschaft und wederholten Aderlässen.

»3®. Die mit Volumsverminderung (Blut-Atrophie)
»verbundene Störung der specifischen Blutentwickelung
»bei Typhus, Cholera, putrider Infection (sog. Pyäroie)-
»Wenn die farblosen Blutkörperchen, nicht specifiscbc
»Zellen sind , wenn sie also den Eiterkörperchen ,
»Sarcomkörperchen etc. äquivalent sind , so steht z^i
»erwarten, dass sie auch unter Umständen alle diejenigequot;
»Veränderungen erleiden werden, welche bei den einfaches^'
»nicht specifischen Zellen bekannt sind.quot;

Atque unam harum mutationem , scilicet conversionem iquot;
adipem jam in diario. Med. Zeitung 1846 N°. 35 ita locuW
habere probavit, et B. Reinhardt hasce confirmavit
observationes, quum pag. 65 in Archiv. 1«'« band dicit*
»Im Blute hat Virchow eine Ablagerung von Fett-
»molecülen im Inhalte der farblosen Blutkörper beiiw
»Menschen und verschiedenen Thieren nachgewiesen-
»Ich sah eine Umwandlung eines Theils der farblosequot;
»Blutkörper zu mehr oder weniger, zumeist aber nicht
»sehr dicht erfüllten Körnchenzellen ebenfalls einnnal iquot;'
»Blute eines trächtigen, übrigens aber ganz gesunde»
»Kaninchens. Einzelne fetterfüllte Zellen traf ich einoia'
»im Blute eines Pneumonischen, so wie ferner niehrna«'®
»im Blute rotzkranker Pferde.quot;

Vircliow pag. 393 Sqq: conversionem in pigmentum
demonstrare conatar. De veritate sententiarura, quod
'quot;elluiae pigmenti, quas in sanguine in corde aut liene
Praesenti invenit, vel ex sanguinis metamorphosi orirentur,
in liene formatae essent, et ex inde in sanguinem
veherentur, certum ferre judicium mihi non licet.
Satis sit notasse, si verum est tum adipis, tum pigmenti
lt;=ellulas in sanguine ex corpusculis sanguinis incoloratis,
sut aliis ex elementis oriri posse, me probabilitatem non
quot;égare , quod aliis sub conditionibus cellulae puris oriri
Possint, etsi metamorphosis illa adhuc non sit demonstrata.

Prof. Donders (1) ait. «Eene gewijzigde toestand
»heeft tot ontwikkeling van Korrelcellen aanleiding ge-
*»8even (Bij kraamvrouwen bestaat deze neiging tot dit
quot;proces kennelijk genoeg in de melkafscheiding) ; deze
uiteengevallen ; vet en korrelige stof zijn vry
quot;geworden ; het vernietigingsproces der gekleurde bloed-
quot;'igchaampjes is voortgegaan, zonder dat uit de onge-
quot;kleurde nieuwe tot stand kwamen; het geheele bloed
quot;'S scheikundig veranderd; gewijzigde bestanddeelen
quot;ïijn uit het bloed in de binnenste rokken der aderen
quot;gedrongen en hebben de bindende stof van de epithe-
quot;'inmcellen der aderen opgelost. Vermindering der
'^gekleurde bloedligchaampjes, vermeerdering der onge-
quot;l'leurde en het voorkomen van korrelcellen, van
quot;moleculaire korreltjes, van vetkogeltjes, en van epithe-
quot;'quot;unticellen is hiervan het gevolg geweest.quot;
Quantitas igitur globulorum puris copiosa, quae in

(') Nederl. Lancet 2lt;1« ser. 6lt;1« jaarg.

sanguine inventa fuit, etiaai oriri potest ex conversione
fibrarum muscularium, et membranae uteri mucosae in
adipem.

De noxis, quas sanguis ita compositus, organismo
adfert, nemo est qui dubitet; et exinde omnes etiam
repetendae sunt mutationes, quas cadaverum sectiones
docuerunt. Prof. Donders haec omnia breviter, in
libro supra laudato publico communieavit, quam ob
causam mihi superflue videtur exinde verbotenus haec
omnia desumere.

In sectione uterum cum partibus adjacentibus quam
maxime morbo correptum inveniri documento esse posset,
processum, quaenam ejus sit causa, exinde ortuni esse.
Jam antea demonstravi hoc facile fieri posse.

Quum Prof. Donders hisce experimeotis operam
daret, etiam sanguinem post Hirudinis applicationem
effluxum indagavit. Exinde patuit sanguinem illum
non coagulare, corpusculis sanguinis incoloratis, a nor-
malibus non diversis, esse impletum (a 20 ad 80 usque
in uno piano microscopii); sed nec materiam granulosam,
nec adipis globulos, nec cellulas epitheliales continere ;
in tali experimento autem attendamus , dicit, oportet,
ne ex vasis lymphaticis vulneratis, ulla admisceatur
lympha.

Symptomata , quibus Febris puerperalis prodit, quam
maxime ditTerunt, prouti ex causa proxima, vel ex
complicatione morbum comitanti oriantur. Hanc symp-
tomatum conjunctionem eodem modo mutari necesse est,
quo functiones horum organorum , e quibus complicatio

oritur, siut mutatae. Et quum mutationes patiiologicae
in quovis organo apud febrim reperiantur puerperalem,
hoc loco, si singulam harum formarum separatim describere
vellem , prolixius essem. Breviter ea tantum commemora-
bimus, quae omnibus puerperis morbo correptis communia
sunt, atque morbi signa characteristica habentur. Saepius
enim occurrit, ut in altera epidemia symptomata adsint
infaustissima, quae in altera plane desunt. (Genio
nonnuli hoc tribuunt epidemico.) Quin etiam fit , ut in
una eademque epidemia symptomata, apud foeminas
brevi post partum morbo correptas , diversissimae atque
malignioris sint naturae, quam apud foeminas ulteriori
m partus periodo morbo affectas.

Prpf. S. Thomas (1 ), quum loquitur de forma, quam
febris puerperalis apud No. 26 in Nosocomio Ceciliae
acceperat, dicit febrem puerperalem eam ob causam naturam
minus accepisse normalem, quum foemina 8 diebus
jam prius peperisset quam causa daretur occasionalis.

Memorabile est, omnes foeminas morbo grassanti
febricitare ; apud omnes pulsum frequentem percepi,
tum nonnullis diebus ante, tum nonnullis post partum.
Horripilationes, calor eas sequens, atque pulsus fre-
quentia , morbo correptarum mox differebat ab iis, quae
in aliis a morbo non afïectis observabantur. Apud priores,
praesertim apud viduam Kunst, febris ad quaedam
determinata tempora gradu erat intensior, quam ob
lt;;ausam metu ducebamur, ne febris intermittens subesset ;
pulsus apud illam multo erat frequentior, et mox parvus
factus est. Etsi pulsus non semper aliquid doceat pecu-

(I) Nederl. Lancet Ucc. 1850 pag. 369.

liarft, attamen organismi conditionem accurate osdendit.
et hunc in scopum igitur magni est momenti. In casibus
duobus prioribus mox parvus atque debilis factus est;
in casu ultimo pulsus in initio (die 6 Maji) erat suppressus,
dein modo frequens erat, modo circa morbi stadium
ultimum (die 19 Maji) parvus factus est, quae conditio
brevi tempore post est emendata.

Facies harum miserarum fere semper aliquid visui
offert peculiare. Color, antea albus, ex sordido fit
flavus, genae sudore gelatinoso tectae collabuntur, oculi
splendore orbantur, in cavitates suas recedunt, atque
dolorem exprimunt acerbum, facies est anxia. Haec
adeo sunt cbaracteristica, ut ex illis vultus lineamentis,
faciem Hippocraticam appropinquantibus , practicus pe-
ritus saepius eventum dignoscat infaustum. Facies illa
in casu primo duobus diebus ante mortem, praecipue
die 15 Aprilis observabatur, in casu secundo die 20
Aprilis, in casu tertio'diebus 9 et 19 Maji etiam illam
observari licuit, illo tamen cum discrimine, ut non tam
esset cbaracteristica, saepius etiam cito evanesceret,
quin etiam brevi tempore, mens depressa in alacrem
mutaretur. Faciem illam collapsam Prof. S. Thomas
apud foeminam (Nquot;. 22) observavit, quam modo versus
partus finem viderat; statim exinde prognosin statuit
infaustissimam, non fallacem, quum mors 88 horis post
partum foras jam pulsaverit.

Dein hue organorum digestionis turbae referri debent.
Symptomata gastrica sese declarant sapore sordido,
nausea, lingua sicca, sordidi albi coloris, interdum
dentium ac labiorum colore, qui fuligini similis est ;
quae caeterum omnia sunt symptomata morbis adyna-

»uicis perniullis propria. Nonnnllis in casibus vomitus
frequens adest (elsi hic mere sympathica ex causa oriri
possit). In casu primo observato, morbus symptomatibus
subgastricis veliementissimis incepit, quae symptomata
semper continuarunt, vomitum cohibere nullo licuit
modo ; nam licet post usum Extr. Opii aquos. sisteret,
attamen die sequenti circa vespertinum tempus rediit.
In casu secundo haec symptomata multo erant leviora ,
modo versus finem diei 22 Aprilis vomitu materies
evacuabatur viridiscens. In casu ultimo symptomata
illa ad appetitum imminutum , linguam obsessam, modo
siccam, modo humidam restricta erant ; nausea nec
vomitus apparuerunt. Diarrhoea interdum cessans, sed
brevi post rediens, symptoma fuit in omnibus casibus
observatum. Haec symptomata S. Thomas in Nquot; 21,
22, et 26 etiam observavit. Ex morbi processu in tractu
intestinali locato, symptomata illa satis superque explicari
possunt. Bilis secretio copiosa , quam prae caeteris in
primo casu observavimus, ex congestione venae portarum
in hepar reagenti etiam repetenda videtur.

Lactis aut lochiarum secretionis turbae, quas saepe
observaverunt, hic non adfuerunt. In casibus duobus
Prioribus hae ad finem usque semper fuerunt reguläres.
In casu tertio lactis secretio die 14 Maji modica erat,
die 21 ejusdem mensis sistebat , sed priusquam aegra
plane reconvaluit, rediit; lochiae hoc in casu copiosae,
ätque foetidi erant odoris.

Dolor in regione abdominis hypogastrica , omnibus in
casibus a nobis observatis, praesens fuit. Unde dolor
ille? Febrim puerperalem plurimis in casibus, sub
synaptomatibus inflammatoriis prodire, nemo est qui

f)2

(idintct. InnaiTimaliii illa si'dein capil in utero cuiri
appcndicibus, aut in peritonaeo, imo omnes partes
circumjacentes inflammari possunt. Haec symptomatimi
forma adeo est frequens, ut antea peritonitidem ac febrim
puerperalem eundem habuerint morbum ; etsi sympto-
mata, morbi decursus, exitus atque eventus, diversa,
eadem in curatione, mox discrimen adesse docuerint.
Utroque in morbo , peritonaeum est inflammatum, altero
in morbo ex causa protopathica , in altero vero ex causa
deuteropathica, nempe ex sanguinis diathesi peculiari.

In peritonitide ac metritide mera, semper dolor adest
ita acerbus, ut aegra neque integumentorum tactum,
neque manus pressionem ullo modo ferre possit ; uterus,
qui semper volumine auctus est, manui exploranti durum
atque solidum sese offert. In peritonitide puerperali,
uterus etiam majoris est voluminis quam in conditione
normali, sed multo mollior et laxior est, ut praecipue
in casu secundo observavimus. Dolor non adeo est
acerbus, sed potius ingratus pressionis sensus; dolores
paulisper intermittere atque pressione potius imminui
quam augeri observavimus ; quin etiam in casu secundo
dolor applicatione fasciae abdomen cingentis fere plane
evanuit. Kxinde concludendum esse videtur, dolorem
non modo ex inflammatione accedenti oriri, sed etiam
ex nervorum affectione originem petere; de hyperaestesiae
praesentia nullum superfuit dubium, quum tactum levissi-
mum minus bene ferret aegra quam pressionem validiorem.

Quando variolates febris puerperalis innumeras consi-
deramiis, nullus erit, qui putet cnrationcm hujus morbi

dari generalem. Non opus erit, ut exempla adferanms
permulta, in quibus nullum medicamen , aliquod morbo
levamen praebuit. Quandoque in memoriam revocamus,
praecipua , quae hoc de morbo scripta sunt, nobis quam
luculentissime apparebit plurimos scriptores, hoc in capite
tractando paucis usos fuisse verbis. Seriem medicaminum
diversissimorum nobis commendant, actionem illorum
vero explicare non possunt. Ne loquax videar, ergo
breviter modo indicationes quibus in curatione duce-
bamur , commemorabo.

Tanquam medicamen prophylacticum, postquam febris
puerperalis in casu primo memorato orta fuerat, deinceps
cujusvis foeminae, statim post partum genitalia externa
Aq. Chlorii lavari, atque hoc medicamentum interne
cum Emulsione Amygdalarum dulcium administrari cura-
vimus. De Chlorii actione putredinem arcenti nemo est
qui dubitet. Eodem adspectu aegras in aliud cubicuium
statim transvehi jussimus.

Maximi momenti in curatione, symptomata varia, quibus
febris puerperalis prodit, merito habentur , sive sub in-
flammationes mitioris aut acutioris forma se ofTerat, sive
systematis nervosi afTectiones primum occupent locum. Ad
haec symptomata coërcenda curationem direximus nostram.

Jam commemoravimus, nos dolorem tam inflammationis
symptomatibus, quam nervorum»irritation! attribuere ;
hasce duas conditiones morbosas curare nobis propositum
fuit. Curatio antiphlogistica levior hoc in casu indicata
videbatur. Hanc ob causam omnibus in casibus Hirud.
med. ad loca applicavimus dolentia , quibus dolor, si non
abiret, certe tamen imminutus est. In casu secundo
actionem , administratione Hydrargyri sub forma Calome-

lanis, 0()io juncti, ut irritatio tractus intestinalis irami-
luieretur. atque infrictionibus cum ünguento Hydrargyri
auximus. Ea ad loca , quibus inflammationis symptomata
adeo erant levia, ut sanguinis detractionem non postularent,
aut ubi praegressae erant, Vesicatorium applicavimus,
quod Unguent. Tbymel. suppurare perrexit. Sanguinis
depletiones universales nobis contra indicatae videbantur.
Si autem symptomata inflammatoria validiora fuissent ,
aut in constitutione robustiori, aut temperamento sanguineo
prodiissent, nobis nullum dubium de instituenda venae
sectione fuisset; sed in casibus morbi memoratis, in
quibus pulsus semper fuit frequens , parvus et irregularis,
collapsus virium statim venae sectionem secutus foret.
Hisce igitur in casibus sanguinis detractio universalis,
non modo nullius fuisset adjumenti, sed quam certissime
noxas adtulisset permagnas.

Hydrargyrum olim specificum ad febrim puerperalem
habebant. Aegrae pro usu interne Ghloruretum Hydrargyri
administrabant, usque dum salivatio instaret ; quando
autem illa semel exorta erat, aegram servatam esse
existimabant; etiam tamquam revellens per tractum in-
testinalem praescribebatur. Sanguinis dyscrasiam admi-
nistratione quantitatis insignis Calomelanis non emendari,
nemo est qui dubitet. Nos ut antiplasticum administra-
vimus, ut ejus ex usu sciiiset seri exsudati absorptio
promoveretur.

Jam antea monuimus inflammationem non solum
dolori ansam praebere, sed irritatïonem nervorum
magnam etiam conferre partem ; hanc ultimam curare
necesse fuit. Sedantia et Antispasmodica hic indicata
i'rant, el es serie uiedicaminum hujus naturae Opium atque

Rad. Ipecacuanha delegimus , quum horum medicaminuna
administratione pluribus satisfacere indicationibus liceret.

Berndt (1) pag. H7 dicit: »Das sich kund gebende
»Leiden des Nervensystems, das für sich bestehen, aber
»auch ein Bestandtheil des Puerperalfiebers sein kann ,
»muss dem Charakter der Funktionsstörung entsprechend
»behandelt werden. Der hervorstehende Erethismus
»fordert besonders die Anwendung der narkotischen
»Mittel, sowie der Ableitungen. Die Wirkung des beim
»Puerperalfieber so gerühmten Opiums bezieht sich wohl
«vorzugsweise auf die Beschränkung dieses Erethismus.'

Opium administravimus, ut systematis nervosi irrita
tionem sedaret, et, ubi alvi profluvium aderat, simu
hanc tractus intestinalis conditionem emendaret morbosam
In morbi casu jam commemoravi memorabile esse, Opii
post usum, alvi profluvium modo imminuisse. Opium
simul sub Acetatis Morphii forma praescripsimus, ut
puerpera praesertim noctu somno frueretur placido.
Ipecacuanha cum Opio eam ob causam combinavimus, ut
systema uterinum sedaret. Olim tali in casu Ipecacuanha
majori dosi , ut vomitum promoyeret, praescribebatur.

Sulphatem Chininae propter dolorum intermissionem
administravimus, atque ei Opium adjunximus ut, et
Chininae actionem augeret, et alvi profluvium cieret.

Oleum Terebint. praesertim ab Anglis specificum habetur
elBcacissimum. Rob. Lee (2) pag. 126 ait »Ich kann

(1)nbsp;Krankheiten der Wöchnerinnen 1846,

(2)nbsp;Untersuchungen über das Wesen und die Behandlung
einiger der wichtigsten Krankh. der Wöchn. Aus dem Engl,
von Dr. Schnee ii) an.

»aufrichtig versicheren, dass ich Frauen , augenscheinlich
»durch den Einfluss desselben, von einem fast holTnungs-
»lossen Zustande habe genesen sehen , und wo gewiss
»jede Hoffnung , auf Herstellung bei der gewöhnlichen
»Behandlung aufgegeben worden wäre.''

Quum nostris in casibus sensibilitas intestinorum adesset
permagna , administratio hujus medicamenti majori dosi,
ut Angli volunt, contraindicata erat. Praesertim in casu
secundo, quum collapsus virium jam incepisset propter
virtutem medicatam excitantem (actionem specificam)
administravimus. In casu ultimo, quando clysmatis post
applicationem alvus parca secuta, esset, tamquam cathar-
ticum dedimus (9 Maji).

Medicatie caetera in eum direximus finem, ut com-
plicationes , quae superessent, tollerentur , atque vires
sustentarentur.

Haec curatio convenit cum illa, quam vir Doctissimus
Bamberger in libro cui titulus (Deutsche klinik Febr.
1850 No. 8. März No. 9 et N». 10) publico communi-
eavit. Etiam ille symptomatum causas ex sanguinis
petit dissolutione.

TANTUM.

THESES.

I.

Augmentum secretionis nervorum incitatione provoca-
tum explicari nequit ex actione nervorum in tunicas
solum arterianim.

II.

Spermatozoa non sunt animalcula.

m.

Membrana decidua non oritur effusione lymphae cujus-
dam plasticae, sed formatur ipsa membrana mucosa
uteri tumente et magis evoluta durante graviditate.

IV.

Causa circumvolutionum funiculi umbilicalis non tan-
'uni e motu infantis proprio explicari potest.

V.

Quisque foetus suo proprio systemate musculari uteri
expellitur , post partum iterum evaneseente.

VI.

Partes in cavo thoracis sitae extra pulmoni-s, minon
pressioni aeris sunt expositae, quam partes corporis
externae.

VII.

Nullum certum indicium exstat, e quo mortem appa-
rentem a vera dignoscere licet.

VIII.

Non assentior viro Cl. La en nec statuenti, respi-
rationem bronchialem atque Bronchophoniam tantum
repetendas esse, e qualitate qua textura pulmonalis morbose
constipata et densior facilius sonum conducet.

IX.

Origo morbi Brightii e sanguinis, non vero e renum
morbo quaerenda est.

t

X.

Sonus qui dicitur rdZe crepitant, etsi in primo pneu-
moniae stadio fare semper adsit, signum hujus morbi
pathognomonicum non praebet.

XI.

Causam, cur eadem sub conditione Hypertrophia aut.
dilatatie cordis oriatur, ex sanguine praecipue esse
repetendam contendo.

XII.

Male agunt qui. Cl. Rust secuti, in commotione
cerebri statim venam secant.

XIII.

Usus Chloridi Formyli in Tenotomia improbandus est.

XIV.

Operatie paracentesis vesicae supra symphysin ossium
pubis, prae caeteris omnibus commendanda est.

XV.

Causa mortis apparentis sublata, respirationem quam ,
citissime promovere necesse est.

XVI.

Ex docimasia pulmonum hydrostatica non effici potest,
utrum infans vixerit nec ne.