^t-j

Hi'/®,. tJ^Ï'

^'OBi

AOîGira (nrjitîm^î^ct

itaai/i fifiuquot;'a/tiiT!î

Cum ambiens summos honores in Jure Romano
et Hodierno mihi proposuissem vires periditari in
tractando uno alterove argumento e Jure Romano,
^dii Viïum Clariseimum Lintelo de Geer roga-
^^ncs, ut in loc incepto me adjumret. Non solum
^aodma benevolentia et humanitate auxilium suum
nequaquam. denegavit, sed etiam roganti mihi ar-
gumenta quaedam obtulit, ex quibus eligerem. Ex
'quot;«ce cautionem damni infecti, quasi aptissimum.

suadente Praeceptore Aeslumatissimo, meum disser-
tationis argumentum cepl Nonnullis certe audax
Mc conatas videbitur, quasi viribus meis superius,
cum doctissimz viri, Juris Bomani quam peritissimi,
de eodem argumento scripserint, sed hi recordentur
velim Quinctiliani illud dictum: „Fructum stu-
diorum viridem et adhuc dulcem promi decet, dum et
veniae spes est et paratrts favor et andere non de~

Ad quos autem prius me convertam quam ad Vos,
Parentes Carissimi, ut studiis Academicis peractis
gratum animum significem. Pro tot tantisque in me
collatis beneficiis animus sentÜ, quod vobis deheo,
semper eorum recordabor et quantum possum iis dig-
num me praestabo. Bens Optimus Maximus faxit,
ut diu adhuc adspicere possitis me non vana dixisse.

Neque praetermittendi Praeceptores, ut iis gratias
agam pro institutionibus, quas puer habul In pri-
mis omnino prae caeteris hic tu memorandus es, Vir
Doctissime J. G. Hulleman, tibi plurimum debere

■palam profiteri animus me jubet. Non solum in-
stitutionc tua studiorum amore me imhuisti, sed etiam
paternis consiliis me plane tibi obligasti. Nunquam,
persuasum hoe tibi habeas, verborum ad me olim
delatorum: „respice finemquot; oblivio memoriam delebit.

Vobis etiam. Vin Clarisdmi, quoscunque habui
Praeceptores, gratias agendi pro egregia institutione
hanc occasionem avide arripio, in primis Vobis, qui
Facultati Juridicae adscripti estis.

Nominatim autem te compello. Vir Clarissime
Lintelo de Geer, Promotorem Aestumatissimum.
Quoties te adii, nunquam mihi defuisti, auxilio tuo
me prosecutus es et humanitate me tibi devinxisti.
Quidqidd in dissertatione boni inveniatur, me hoe
tibi debere palam profiteor. Accipias igitur. Vir
Clarissime, grati animi testificationem mihique et
studiis meis favere pergas.

Tristissimum adhuc restât officium Vobis, Amici,
vaUdicendi, quoscunque per Academicum stadium ha-
bere mihi contigit. Praesertim Vos compello, quibus

arctissimo amicitiae vinculo ex quotidiana consuetu-
dine me devinctum sentio. Quam maxime potuimus,
ad indolem atque ingenium informandum, veram co-
lentes amicitiam, veritatis saepius minus gratae auditu^
semper studiosi fuimus ! Utile duld Vohiscum miscui,
ad studiorum finem perveni, mox Fos reliqid, moe-
rente animo exlamare cogor : „ J'admire le passé,je
regrette le présent et tremble pour l'avenir.quot; (1)
Valeatis, A mici !

«•4. De judiciaHbus Praetoriis stipulationibos . . . ' ^ ' 14'
S- 5. De stipulationibus cautionaHbus. ...nbsp;quot; j,^'

■'Vf.i

89.
93.

97.

2.nbsp;Quando agi potest ex cautione damni infecti? . . •
3nbsp;Quibus et contra quos datur-actio ex cautione? . - •
4.nbsp;Quomodo damnum ex stipuktione damni infecti perse-

cautionis non praestitae effectus.
§.1. emedia, quae nonnunquam dantur, ubi damnum datum

100.
104.
106.
112.
114.

3.nbsp;Effectus imssionis ex secundo decreto explicatur . .
§. 3. Elfectus ratione praediorum et aedium vectigalium ,

4.nbsp;Missionis effectus ratioue pristini domini et eorum, qui
habent jus in ea re ...........

§.5. De plurihus possidere ex secundo decreto jussis .
6. JJe actione, quae datur ubi missus in possessionem non
est admissus.....

Pag.
119.
121.
130.

133.
137.

140.

Defendat quod quisque sentit: sunt enim judicia libera: —
quid sit in quaque re maxime probabile, semper requiremus.

Initio disputationis pauca notanda videntur de cau-
tionibus seu stipulationibus praetoriis, ad quas perti-
net cautio damni infecti, ut ita melius pateat, unde
ilia oriunda et qualis fuerit. Mature jam Romanos
cavisse videmus et inter jurisconsultorum officia pri-
maria hoc memoratum invenimus, ut consulentibus
recte caverent, Cicero enim de Orat. L. I. c. 48, dicit:
»Sm autem quaereretur. quisnam jurisconsultus
quot;Vere nominaretur, eum dicerem, qui legum et con-
quot;suetudinis ejus, qua privati in civitate uterentur, et
quot;ad respondendum et ad agendum et ad cavendum
quot;Peritus esset.quot;

Hoc jurisconsultorum officium in eo constitit ut
''tigantibus vel contrahentibus consilio adessent iisque

■.a

ostenderent, quomodo lis instituenda esset, in primis
quo quidque modo concipiendum esset, quomodo con-
testandum, ne causa caderent aut deciperentur. (1)
Quum autem maxime intersit scire, quomodo verbum
cavere a jurisconsultis usurpatum slt, ut cautionis
vera natura intelligatur, illae primum hujus vocis
significationes indagandae, quibus in Corpore juris
aliisque locis ad jus pertinentibus inveniatur.

1». Evitare, declinare, in primis periculum dam-
numve imminens, v. c. Justi nus hist. Phil. XLIV.
c. 2.

2°. Prospicere, consulere sibi vel aliis , L. 9- D. de
Prabatt. (22. 3). L. 73. §. 4. D. d. R. J. (50. 17.).
Cicero pro Caecina c. 27.

3°. Praecipere, exprimere, sancire, in primis testa-
mento vel codicillis, L. 123. pr. D de Legatis. 1°. (30.).
L. 37. §. 2. D. de Legatis 3o. (32.) L. 12. D. de
Ann. legat. (33. 1.) L. 13. 1. D. eod. L. 14. D.
de dote praeleg. (33. 8.).

4». Cautionem, securitatem praestare alteri, L. 46.
pr. D. de Procuratt. (3. 3.). L. 5. §. 3. L. 94. §. 3.
D. de Solutt. (46. 3.)

5°. Securitatem exiger e ab aliquo, L. 6. pr. §. i.
D. de Servis export. (18. 7.) L. 6. §. 7. D. Man-
dati (17. 1.)

Quibus multa alia loca addi possunt. Hinc intel-
igimus cautionis non unam semper esse significatio-
nem. Cautio est enim m. genere providentia, provisio.
V. c. Cicero de Amic. c. 21. de Orat. II. 74. tum
2. apud ICtos in primis notât illam providentiam,
quam in contrahendo adhibemus, ut omne damnun et
rncommodum vitemus, securitatem creditori praeste-
mus. V. e. L. 25. D. d. R. J. (50. 17.), quae
quidem cum pluribus modis praestari possit, hinc
distinguitur inter varia genera et formas cautionum.
Sic domestica cautio in L. 103. D. de Legatis 1».
(30.) est privata promissio. qua quis se obligaverit ad
fideicommissum praestandum. Juratoria cautio est
quae jurejurando confirmatur securitas. L. 2. pr.
C. Ut omnes judices (1. 49.) L. 8. C. de Princ.
agent, in rebus (12. 22.) et fidejussoria dici solet,
quae per fidejussores detur, quae quidem, uti quoque
securitas quae dato pignore constituitur, idonea
jautio nominatur in L. 59. §. 6. D. Mandati (17. 1.)

Sic porro cautio quoque significat instrumentum
^ecüntatis, syngraphum, quo securitas continetur, L.
§• 1. D. de Pactis. (2. 14.) L. 15. §. I. D. de

Pign. et hypoth. (20. 1.) Quales cautiones diversi
generis pro diverso argumento in Digestis occurrunt.
veluti cautio poUicitationis in L. 9. §. 3. D. Quod
metus {U.2.),depositionis inL. 18.§. l.D. Quod legator.
(36. 3.). dotalis in L. 89. 55. D. de Legatis 2°. (31.)
pecuniae creditae in L. 29. D. de Oblig. et actt.
(44. 7.). foeneratitiae in L. 11. C. de Pactis conv.
(5. 14.), itemque notât apocham veluti in L. 15. D.
de Probatt. (22. 3.) L. 32. §. 1. de Adm. et periculo
(26, 7.) L. 82. D. de Conditt. et dem. (35. 1.)

Hinc catum dixerunt veteres, qui securitatis studio-
sus et providus cavere studebat, ne ipse aliive temere
agendo deciperentur, uti En ni us de Aelio Sexto:

Egregie cordatus homo, catus Aelius Sextus.
Cicero de Rep. 1.18. ,Tusc. I. 9. quem posterioresc««-
tum dixerunt, uti Horatius Carm. II. 10. 3 et alibi.

Quibus praemissis. facilius jam intelligimus cavere
apud ICtos in primis duplici vi occurrere et quidem
ita ut vel significet alterum obnoxium obligatumque
sibi facere, vel alium ita securum facere, ut quis se
ipsi obliget. Tum securitas ex ea obligatione nata uti
et obligatio ipsa cautio vocatur. Hinc dicit Ulpia nus in
L. 1. §. 4. D. de Stip. praet. (46. 5.): »Sciendum est,
»omnes stipulationes natura sua cautionales esse;
»hoc enim agitur in stipulationibus, ut quis cautior
»sit et securior interposita stipulatione.» Et profecto
ita in stipulatione cautio inest, nam, uti Paulus
Rec. Sent V. Tit. 7- §• 1- dicit: »Obligationum fir-
»mandarum gratia stipulationes inductae sunt, quae
)) quadam verborum solemnitate concipiuntur : et (ita)

Apud Gajum II §. 252, 253, vero cautionis et
stipulationis nomen promiscue ajurisconsultis usurpatum
fuisse videmus, ubi stipulationes, inter heredem et
fideicommissarium in § sequenti cautiones vocat. At-
tamen, quamquam omnes stipulationes hoe sensu cau-
tionales sunt, omnes strictiori sensu cautiones non
sunt. Obligationis enim nomen latius patet, quam cau-
tionis notio. Illud continet omnem verborum concep-
tionem, quibus is qui interrogatur daturum facturumve
se, quod interrogatus est, respondet, arg. L. 5. §. 1. D.
d. V. O. (45. 1.) hoe, si proprie adhibeatur, ejus
generis potissimum complectitur stipulationes, quarum
propositum est damnum avertere, quod aliunde me-
tuimus, quales ex officio judicis vel jussu magistratus
interponuntur, cum stipulationes in universum a con-
trahentibus quavis ex causa interponi solent. Has
igitur stipulationes cautiones proprie vocamus, quae
ex judicis et magistratuum officio oriuntur cavendique
causa interponuntur. Ad eas igitur referimus stipula-
tiones judiciales et praetorias , quarum hae rursus di-
viduntur in judiciales, cautionaJes et communes. De
judicialibus nunc videndum.

..stipulationumquot;, inquit »aliae judiciales sunt, aliae
»praetoriae, aliae conventionales, aliae communes prae-
»toriae et judiciales. Praetorias mittentes et conven-
tionales et communes, inquiramus primum quid judi-
cialibus intellexerit.

Judiciales stipulationes in eadem Lege 5. cit. juris-
consultus eas dicit, quae ex mero judicis officio pro-
ficiscuntur, qua tamen definitione res statim intelligi
nequit. Ad rei intellectum multum facit §. 31. I. de

ita definiuntur, ut ex judicis arbitrio pendeant, in
quibus nisi arbitratu judicis is, quocum agitur, actori
satisfaciat, veluti rem restituât vel exhibeat vel solvat,
vel ex noxali causa servum dedat, condemnari debeat.
Cf. etiam L. 6. §. 2. D. de Confessis (42. 2.) Nascuntur
hae actiones ex formulis arbitrariis, quibus judicem sic

is, unde petitur non exhibeat vel restituât, quae verba
aut in formulae intentione aut condemnatione ponuntur.
Vid. Savigny, System, 221 nquot;. g. Proprium iis igitur
est restitutio vel exhibitio, arbitratu judicis facienda. Per
rei restitutionem vero intelligimus in actionibus in rem
rei reditum in actoris possessionem, quamvis nun-
quam ex ejus dominio abierit, in actionibus in per-
sonam semper id restitutione significatur, ut res m
actoris dominium redeat quamvis non semper in ejus
possessionem, cf. Savigny, §.' 222. Rem exhibere ergo
est rem praesentem reddere, cujus maxima utilitas
in vindicatione spectatur, cf. L. 22. D. d. V. S.
(50. 16.). L. 1. D. Ad exhib. (10. 4.)

Si igitur formulâ judici mandatum erat reum con-
demnare nisi prius arbitrio rem restitueret vel exhi-
beret, formula arbitraria dicebatur, cujus actionis exitus
erat ut, interposita satisdatione de rei restitutione vel ex-
liibitione, prouti judex arbitraretur, reus absolveretur.
Sic ergo satisdatio in bis saepe interponebatur eâque
satisfiebat judicis arbitrio, ne sequeretur condemnatio.

In bis satisdationibus igitur maxime versatur judi-
cis arbitrium, satisdare jubet rëum ex bono et aequo
pro re nata ut cautum sit actori, cf. §. 31. I. de
Act. (4. 6.) et L. 4. §. 1. D. de Eo quod certo loco
(13. 4.). Quae satisdationes cum interponantur stipula-
tionibus, hinc liquet, quid intelligendum sit stipula-
tionibus judicialibus vel potius judicis officio inter-
positis. Judicis enim officium est, ubi formula arbitraria
data est, examinare quomodo actori recte satisdetur ubi
reus ad restituendum paratus est. Cautionibus res
tota saepe conficitur, reusque absoivi solet si ita
satisdederit, si velit rem restituere nec possit forte quod
res abest et longe est, veluti in provinciis. Cf. L. 7.
12. D. Si servit, vindic. (8. 5.); L. f6. §. 3. de Pign.
et hypoth. (20. 1.) ; L. 14. 4. D. Quod metus
(4.2.), L. 4. §. 1. D. deEoquodcertoIoco(13. 4.);
Maxime vero intererat rei eo casu ut judex eum admit-
teret ad bas satisdationes, si restituere vellet, nam cete-
roquin condemnatione gravabatur. Qui contra, judicis
arbitrio rem restituere nolit, is condemnatur in aestima-
tionem et si quidem dolo fecit ut restituere non possit,
quantum adversarius in litem juraverit. Cf. L. 68. D. de
Rei vindic. (6. 1.), L. 73. D. de Fidejuss. (46. 1.) Judi-

cis arbitrium igitur, uti L. 68. cit. rem describit, usur-
pari non poterat, ubi restitutio jam fieri non poterat. cf.
Savigny, §. 221 n^ b.

Ad actiones arbitrarias in rem referebatur Pubbci-
ana, Serviana de rebus coloni, quasi Serviana; ad
eas in personam: actio quod metus causa, doli, de
eo quod certo loco, ad exbibendum, vid. §.31. I.cit.
quibus adjungit Savigny, quem vide §. 223, rei
vindicationem, hereditatis petitionem, confessoriam
actionem, finium regundorum, Favianam, depo-
siti actionem, redhibitoriam, et interdicta restitu-
toria et exhibitoria, quia omnes hae actiones respon-
dent iis, quae de restitutione et exhibitione exposuimus.

Ab bis stipulationibus judicialibus, de quibus egimus,
diversa est ea cautio, de qua sermo est m L.
25. §. 10. D. Familiae erciscundae (10. 2.), quae a
coheredibus heredi praestanda est, qui in solidum con-
ventus est de praestatione viae a defuncto promissae;
haec cautio enim, quamquam quoque officio judicis in-
terponitur, non usurpatur, ut condemnatio vitetur sed
magis ex natura hujus judicii, ut conventus si litis
aestimationem praestiterit, id pro parte a ceteris con-
sequatur, et ita non ultra aequitatem oneretur.

In Lege 5. D. d. V. O. (45. 1.) praetoriae
stipulationes dicuntur, quae ex mero Praetoris officio

proficiscuntur, quod tamen ita intelligere debemus, ut
in his contineantur etiam aedilitiae, nam et hae
dicuntur in 2. I. de Div. stip. (3. 18.) ab jurisdic-
tione venire. Praetorias stipulationes vero ex eo co-
gnoscimus, ubi extra judicium cautio a magistratu exi-
gitur et cogitur eam recusans remediis praetoriis,
missione scilicet in possesionem bonorum aut denegata
actione. cf. Vinnius ad I. de Div. stip. (3. 18.). Aedi-
litiae cautiones vero, de quibus hic sermo est, stipu-
lationes sunt, quas Aediles interponere jubent ven-
ditorem de morbis et vitiis rerum venalium, cf. L. 1.
sqq. D. de Aed. edicto (21. 1.) et L. 21. sqq, D. de
Evict. (21. 2.)

A judicialibus ea in re differunt praetoriae sti-
pulationes , quod hae ante litem contestatam interpo-
nuntur, illae contra post eam illudque est primum
inter utrumque stipulationum genus discrimen. Post
htis contestationem enim Praetor cautionem non ad-
admittit, cf. L. 1. 9. D. de Leg. (36. 3.). Si autem a
sententia provocatum fuerit, rursus caveri poteritdonec
lis iterum^ contestata fuerit, quia provocatione prior
sententia tollitur, de qua re vide L. 5. §. 1. Ut legat.
(36. 3.) cf. quoque L. 6. pr. D. de His qui not. (3. 2.)
L. 1. §. 14. ad S.C. Turp. (48. 16.) L. 13. §. 2.
D. (28. 1.); Bachofen, Das E5m. Pfandr. p. 307.
n». 3 et 308. 2.

Sed praeterea judiciales stipulationes fiunt averten-
dae condemnationis causa, praetoriae vero potius ut
deinde possit condemnatio fieri. conditione existente sub
qua facta est stipulatio.

Causae autem tres in primis recensentur ob quas
praetoriae stipulationes locum habent.

1». Ad judicium ordinandum, 2quot;. Ad judicium fir-
mandum, 3°. Ad novam actionem inducendam, cf. L.
1. 2. 3. de Stip. praet. (46. 5.).

Quod ad formam attinet, universe in omnibus prae-
toriis stipulationibus et procuratoribussatisdatur, L. 3.h.
t. Hae satisdationes personas desiderant pro se inter-
venientium et neque pignoribus quis neque pecuniae
vel auri vel argenti depositione in vicem satisdatio-
nis fungitur, cf. Noodt, ad Tit. D. Qui satisd. cog.
L. 7. D. h. t. Hujus regulae tamen exceptio quae-
dam occurrit in casu L. 1. §. 9. D. de Collât, bon.
(37. 6.), ubi Ulpianusassentitur Pomponio dicenti
pignoribus quoque recte caveri de collatione bonorum
ab emancipato facienda, qui bonorum possessionem
contra tabulas petat. Praeterea quaedam perpaucae
stipulationes praetoriae sunt, quae interdum etiam
repromissionem admittunt, uti monet L. 1. 1. D.
h. t., inter quas computantur stipulatio ex operis novi
nuntiatione de opere, quod in publico factum est,
cautio damni infecti, si quid in flumine publico fiat,
et stipulatio dupli nisi aliter convenerit. L. 1. §. 6.
7. 8. D. h. t.

Voetio suspecta sunt L. 1. §. 6. D. h. t. verba
ultima: »Sed hi quidem, qui suo nomine cavent,
repromittunt, qui alieno, satisdant, quia ex L. 8.
§. 2. 3. D. de Op. nov. nunt (39. 1.) et L. unie.
C. de Op. nov. nunt. (8. 11.) manifestum est ei, qui
opus novum nuntiat suo nomine satisdandum esse.

illi vero, qui alieno, repromittendum. Quia porro
ex aliis legibus, uti L. 9. penult, et ult, L. 13.
pr. §. 1. L. 30. §. 1.V D. de Damno infecto (39. 2.)
apparet eum, qui de damno infecto suo nomine ca-
veat, repromittere, eum qui alieno, satisdare debere,
conjicit Voetius verba, quae nunc in fine §. 6.
leguntur, transponenda esse in finem §. 7., ut omnia
bene consentiant.

Necesse autem non videtur ut hanc viam ingredia-
mur, quia aliter verba explicari possunt. Scilicet si
operis novi nuntiatio fiat illi ipsi, qui aedificat suo
nomine in publico, ille repromittere suo nomine cavens
debet, quia nuntians de eo opere semper de alieno
jure contendit, non de suo, et tanquam alieni juris
petitor repromissione contentus esse debet. Ubi vero
nuntiatum fuerit procuratori, qui alieno nomine aedi-
ficat in publico, isque alieno nomine cavere voluerit,
satisdare debebit, quod rarius fiet et de quo casu
silet L. 8. 3. D. de Op. nov. nunt., quem vero
respicit L. 1. §. 6. de Stip. Praetor.

Tandem monendi sumus satisdationem non sem-
per stricte de cautione fidejussoria accipiendam esse,
nam L. 61. D. d. V. S. (50. 16.) docet, satisda-
tionis appellatione interdum etiam repromissionem con-
tineri, si ea contentus fuerit is, cui satisdatio debebatur.

Quibusdam vero personis remittitur haec satisdatio,
licet cautionis natura eam requirat. Satisdare enim
non compelluntur immobilium rerum possessores i. e.
qui in agris vel in civitate rem soli possident aut
ex asse aut pro parte, inter quos etiam is computatur.

qui vectigalem sivs empliyteuticarium fundum possidet,
uti et qui solam proprietatem habet. Porro tutores,
sive pupiHi sive ipsi possident, possessorum numero
habentur; item uxor et maritus possessores sunt propter
fundum in dotem datum. Utrum vero quis possessor
sit necne ex tempore cautionis est dijudicandum. Pro
possessoribus vero non habentur creditor pignoratitius
et fructuarius, cf. L. 15. D. Qui satisd. cog. (2. 8.).
Jure novo remittitur etiam satisdatio viris illustri-
bus L. 17. C. de Dignitatibus, cf. Zoesius ad
h. t. D.

Nunc nobis videndum est, quales in his satisdationi-
bus dandi sint fidejussores. Ex L. 1. D. In jus vocati
ut eant (2. 7.) videmus edicto nonnumquam expresse
cautum fuisse, ut locupletes darentur fidejussores
pro rei qualitate, exceptis necessariis personis, cf. L. 1.
§. 2. D. Qui satisd. cog. Si vero de fidejussorum
qualitate dubitatur res solebat arbitre committi et ita
ab arbitro probati, nisi provocatum fuerit, accipieban-
tur, cf. L. 9. D. eod. Qui vero sua voluntate accipit
fidejussores his contentus esse debet, L. 10. §. 1. D.
eod. Praeterea requiritur ut facile conveniri possint,
arg. L. 1. pr. D. Qui statisd. cog. Si igitur fori
praescriptionem habet fidejussor, quamvis ceteroquin
locuples sit, non idoneus habendus est, nisi promittit
se hoc privilegio non usurum, cf. L. 7. pr. D.
eod. Idonei porro fidejussores non sunt mulieres,
neque milites, neque minores viginti quinque annis,
nisi in rem suam fidejubeant, ut pro suo procura-
tore, L. 8. §. 1. eodem.

Praetoriae stipulationes aut rei restitutionem con-
tinent aut incertam quantitatem. Rei restitutio-
nem uti stipulatio ex operis novi nuntiatione, qua
cavetur, ut opus restituatur. Quae dividi non possunt.
Hanc ob causam actore vel reo mortuo, pluribus
heredibus relictis, uno vincente vel victo, totum opus
restitui debet, cf. L. 2. pr. §. 1. de Stip. praet. Com-
muniter vero satisdatio ibi praestanda ubi cautio a
Praetore exigitur, ubi aliquis convenitur, de excepti-
onibus cf. L. 7. §. 1. L. 8. §. 4. D. Qui satisd. cog.
Incertam quantitatem continent stipulatio judicatum
solvi et rem ratam dominum habiturum et damni
infecti, in quibus respondetur eas scindi in personas
beredum, de qua re vide L. 2. §. 2. D. de Stip. praet.

Denique hae stipulationes multa singularia habent,
de quibus aliquid monendum. Quia illae ex Praetoris
officio oriuntur, si quid iis vel addi vel detrahi vel
immutari in illis debeat, ejus est jurisdictionis, L. 1.
§. 10. D. h. t. Conventionales contra a contrahentibus
interponuntur ab eorumque voluntate formam accipi-
unt, cf. L. 5. 52. D. d. V. O. L. 1. 10. h. t.

In stipulationibus praetoriis generaliter satisdatur,
de vulgaribus hoe dici nequit, L. 3. D. h. t. Prae-
toriae stipulationes saepius interponuntur, quum sine
culpa stipulatoris cautum esse desiit, vulgares non
nisi contrahentium voluntate et consensu, cf. L. 4. D. h.
t. L. 3. uit. D. Ut in poss. legat. (36. 4.) L. 4. D.
eod. In omnibus praetoriis stipulationibus procurator
meus, si stipuletur, mihi, causa cognita, actiocompetit,
m vulgaribus autem valet regula, neminem alteri

stipulari posse nisi servus domino aut filius patri
vid. L. 5. D. h. t., L. 38. §. 17. D. d. V. O. (45. 1.).

In Praetoriis stipulationibus ambiguum sermonem
Praetor interpretatur, nam ejus mens aestimanda est,
in vulgaribus requirenda contrahentium voluntas L. 9-
D. h. t., L. 52. D. d. V. O. Denique praetoriis
stipulationibus etiam hoc peculiare est, ut electio
sit stipulatoris, quoties disjunctim stipulatum fuerit,
verbi gratia opus restitui vel dari quanti ea res est,
cf. L. 21. §.4. 5. D. de Op. nov. nunt. (39. 1.) et ut
valeat stipulatio sine adjectione diei veluti illa judicio
sisti, non adjecta die, qua sistioporteat, vid. L. 8. pr. D.
Qui satisd. cog. (2. 8.), L. 15. §. I.D. Damni infecti (39.
2.). cf. Cujacius Parat, ad tit. de Stip. praet. p. 863.
Merillius, Differ, juris, c. 20.

In Lege 1. pr. D. h. t. Ulpianus praetoriarum sti-
pulationum tres enumerat s^zcios: judiciales, cautionales
et communes, quae omnes ex Praetoris officio profi-
ciscuntur. Primo loco de judicialibus, secundo de
cautionalibus agemus, omittentes communes, quasi
minus ad rem nostram facientes.

Judiciales vocantur, quae propter judicium inter-
pronuntur, non confundendae cum illis stipulationibus,
quae ex judicis officio proficiscuntur, de quibus supra
§. 2. monuimus. De judicialibus, uti nunc eas in-

telligimus, conferendus est Gajus IV. §. 88—102.
Talis stipulationis exemplum erat, cum in rem age-
retur per sponsionem, ubi sponsio interponenda erat,
ut per eam de re ipsa judicaretur, quae praejudicialis
erat, unde etiam is cum quo agebatur non restipulaba-
tur. Is autem a quo petebatur praeterea actori satisdare
debebat stipulatione pro praede litis et vindiciarum, ideo
sie vocata, quia in locum praedium successit, qui
olim cum lege ageretur pro lite et vindiciis i. e. pro
re et fructibus a possessore petitori dabantur, cf.
Gajus IV. 16.; Dupont, disquis. p. 126Puchta.
1. 1. II. p. 148.

Olim litigandi forma per sponsionem usitatior vide-
tur fuisse atque per eam Praetor facile potuit jus
civile supplere. Etenim si quem, cui nulla jure civili
actio competebat, propter aequitatem tueri vellet, decreto
ad sponsionem cogere poterat adversarium, ita ut inde
legis actio competeret, cf. Pucbta, Cursus der Inst. I
p. 328. Post legem vero Aebutiam minus usi sponsioni-
bus fuerunt, sed nihilominus haec forma usurpari per-
rexit nonnullis casibus, veluti ubi de pecunia certa
crédita vel de pecunia constituta ageretur, quae spon-
siones revera poenales erant, non tantum praejudici-
ales fiebantque per stipulationem et restipulationem,
cf. Gajus IV. §. 171., Puchta, Curs. II.p. 66. p. 148.

In interdictis porro perpetuo usurpatae fuerunt spon-
siones. Praetor enim more antiquo dabat decretum
interdictumve, quo aliquid fieri juberet aut prohi-
1'eret, ex quo tum actor, contendens adversarium
contra edictum egisse, cum sponsione provocabat, si

contra edictum Praetoris non exhibuerit aut non
restituerit, ille autem adversus sponsionem adversarii
restipulabatur, deinde actor sponsionis formulam edebat
adversario, ille huic rursus restipulationis, cf. Gajus
IV. 165., atque ita tum Praetor judicium ordinabat.

In L. 1. D. h. t. Ulpianus judicialium stipulatio-
num duo exempla affert, judicatum solvi et ex operis
novi nuntiatione. Alii vero tertium exemplum addi-
tum putant verbis; ut ratum fiat, et quaesiverunt
propterea de discrimine, quod inter stipulationem ut
ratum fiat, eamque quae mox memoratur, ratam
rem haberi, intercederet, aut locum corrigere voluerunt
delentes verba: ut ratum fiat, cf. Po tb i er ad h. t.
n. 2, sed injuria Ut videtur, et verba ut ratum fiat
non stipulationis exemplum continent sed conjungenda
sunt cum iis, quae praecedunt : quae propter judicium
interponuntur, ut scilicet illud judicium ratum fiat,
i. e. ut constringatur is, qui condemnabitur, ut sen-
tentiae satisfaciat, restituât praestetque alteri, quod
judicatum fuerit. Pu cht a vero Curs. II. p. 149 not. f.
putat a compilatoribus exempla ex jure classico omissa
fuisse quasi juri Justitianeo incongrua, excepta tamen
stipulatione de operis novi nuntiatione, contra adjec-
tum hoc judicialium exemplum, revera alienum.
Pu cht a enim judicatum solvi ad eas stipulationes
refert, ex quibus nova actio datur suo tempore insti-
tuenda ideoque ad cautionales.

Cujacius vero judicialium stipulationum naturam
non solum hanc esse dixit ut per eas judicium for-
mam acciperet, sed etiam ut ita futurum judicium

constitueretur et confirmaretur ex mero Praetoris of-
ficio, cf. Cujacius Opera I. p. 1192.

Quod si sequimur, judicialium praetoriarUm stipula-
tionum duas habemus species , alteram, quae stipulatio-
nes complectitur, quibus judicium informatur, alteram,
quae eas continet, quae ad sententiae effectum spe-
ctant, ut rata sit et effectum sortiatur judicium. Ut
vero redeamus ad exempla ab Ulpiano proposita in
L. 1. §. 1. D. b. t. primo commemoranda cautio ex ope-
ris novi nuntiatione, praestanda ab eo, qui operis
novi nuntiatione impeditus, quominus aedificet, pergere
velit, ut opus restituât, si aedificandi jus ei non
fuit, quae tum ad primam speciem pertinebit, cf. L.
20. §. 9-12. D. de Oper. nov. nunt. (39. 1.) Ad
alteram speciem referenda erit cautio judicatum solvi.
Cautio enim judicatum solvi interponitur, ut is , qui
dananatus fuerit, obligatus sit ad litis aestimationem
solvendam; quam interponere debet is, qni alieno
nomine intervenit, quia nemo sine satisdatione de-
fensor idoneus intelligitur, cf. Gajus, IV. §. 101.

Ad Judiciales vero stipulationes Praetor compellit
ita, ut promittere nolentem ad agendum nonadmittat.

Stipulationes Praetoriae, quae cautionales vocantur,
instar actionis habent et ut sit nova actio intercedunt,
L- 1. §. 2, D. de Stip. praet et actionis verbo con-

tinentur, quia, ut Cujacius dicit, quasi actiones a
Praetore petuntur et dantur ex edicto, cf. L. 3/. pr-
D. de Obl. et act. (44. 7.); Cujacius in Paratitl.
ad T. D. de Stip. praet.; Donellus. Comm. J. C.
L. XV. c. 47. Praetor enim edicto suo diversos casus
complexus est, in quibus cautionem interponi voluit
contra damnum futurum, ut damno dato quis actionem
haberet ad damni restitutionem, qua ceteroquin caruis-
set. Quae explicatio confirmatur tum ex cautionalium
stipulationum definitione, tum ex exemplis ab Ulpiano
adductis. Non tamen omnes Digestorum editiones
legunt in L. 1. §. 2. D. de Stip. praet. nova actio, sunt
quaedam, quae habent ut sit novatio; Prior lectio est
inFlorentino Codice, posteriorem tuetureditioHalo-
andrina, vulgatae editt. habent: ut fiat novatio,
Florentina tamen scriptura omnino praeferenda,
nam non hoe agitur ut obligatio quae fuerit perimatur,
sed ut nova detur actio stipulanti, quo ipsi magis
cautum sit, quam ceteroquin foret. cf. Pothier ad
h. t. nquot;. 2. Ad hanc sententiam affirmandam Cuja-
cius affert quoque Paulum Ree. Sent. V. Tit. 9. §. 3,
ubi dicitur: » Quoties judicatum solvi satisdatur, omissa
ejus actio rei judicatae persecutionem non excludit.quot;
Vulgatam lectionem autem defendit A. Faber, cf.
Bachofen. Das Römische Pfandrecht p. 302, 313.

Cautionalium stipulationum in L 1. §. 2. D de Stip-
praet. quatuor dantur exempla, uti de legatis stipu-
lationes , de tutela, ratam rem haberi et de damno
infecto, de quibus tribus prioribus breviter agentibus,

Cautionem ut legatorum dandam legatariis Praetor
putavit et successoribus legatariorum et procuratoribus,
ab berede ejusve successoribus, cujuscunque digni-
tatis vel facultatum, ut, quibus testator dari fierive
voluit, bis diebus detur vel fiat, dolumque malum
abfuturum stipulentur, vid. L. 1. pr. D. Utleg. (36.3.) ;
L. 1. §. 3. 4. L. 15. D. eod. ; L. 3. §. 2. D. Ut inposs.
(36. 4.) ; L. 3. 5. D. de Stip. praet; L. 20. D. Ratam
rem (46. 8.) ; L. 39. D. de Damn. inf. (39. 2.).

Ob fideicommissa quoque peti potest haec cautio
uti ostendit L. 114. 12. D. de Leg. I. (30.), sed
fideicommissarius heres, antequam ipsi restituta est he-
reditas, cavere necesse non habet, neque fiduciarius
post restitutionem, cf, L. 1. §. 7. 19, L. 4. D. Ut
leg. L. 15. 1. eod.

Qui cavere debet, sed récusât a Praetore constringitur
missione in bona hereditaria, nam sicuti heres incum-
bit possessioni bonorum , ita legatarios quoque carere
non debere bonis defuncti Praetor voluit. Nec vero
dominus fit legatarius, nec tam possessio rerum ei
datur, quam custodia, ut securus sit de suo legato.
Vid. L. 5. pr. D. Ut in poss. Conferendi de hac
cautione Cujacius in Paratitl. ad T. D. Ut in poss.
(36. 4.) T. D. Utleg. (36. 3.); Bachofen. Op.
cit. passim.

De tutela cautiones tutores curatoresve a Praetore
interponere coguntur ne pupillorum pupillarumve, qui
quaeve in curatione sunt, negotia a tutoribus curatori-
busve consumantur aut diminuantur. Cavent autem
pupillo vel adolescenti. vel si absens est, aut pupillus

fari non possit, ejus servo vel servo publico vel ei,
quem Praetor indicaverit, rem pupilli vel adolescentis
salvam fore. Ab cautionis necessitate excipiuntur,
qui dati sunt a parente testamento tutores , quia fides
eorum et diligentia ab ipso testatore probata est, aut
qui in testamento confirmati sunt, tum qui dati sunt
a magistratibus majoribus, qui fere post inquisitionem
dantur, quasi satis idonei electi, cf. pr. J. d. Satisd.
tutor. (1. 242); Gajus I. §. 199, 100.

Legitimi vero tutores in universum satisdare debent,
patronus vero ejusque liberi, si bonestae sint personae,
excusantur a satisdatione, si vero vulgares i. e. minus bo-
nestae, cavere debent, cf. L. 5. §. 1. D. de Legitim, tut.
(25. 5.) Qui autem satisdationem recusaverint, ab ad-
ministratione repelluntur, irritaque sunt ea, quae fe-
cerint. Ita L. 3. C. de Tut. vel curat, qui sat. non
deder. (5. 42.). Qui vero satisdederit, ipse ejusque
fidejussores tenentur, si finita tutela res pupilli salva
non est. Hanc cautionem communem esse , quatenus
nonnumquam, ubi ea omissa est, eam supplet judex
et interponi jubet, si aliter res expediri nequit, docet
L. 5. pr. d. V. O. (45. 1.).

Denique memoratur stipulatie ratam rem haberi,
de qua cf. Gajus IV. §. 48. et Tit. D. Rataro
rem haberi (46. 8.), quam cogitur Procurator, quive
alieno nomine agat interponere, ut alter securus sit,
ne dominus iterum de eadem re experiatur, quo casu
ex illa satisdatione procurator ejusve fidejussores con-
veniri poterunt.

onales novae actionis gratia introductas, tum nas-
citurae, quando aliquod damnum oriatur stipulanti
ex facto vel omissione promittentis, easque natas
ex jurisdictione Praetoris, qui ex bono et aequo
introdnxit, ut cautum esset.

Praeter bas stipulationes cautionales et aliae in-
veniuntnr, uti stipulatio duplae in L. 1. §. 7. D. de
Stip. praet., quibus tamen omissis ad ultimo loco
memoratam ab Ulpiano explicandam, cautionem
damni infecti transeundum nobis est.

In L. 5. D. Ne quid in loco publ. (43. 8.) le-
gimus: „Si per publicum locum rivus aquaeductus
privato nocebit, erit actio privato ex lege XII
Tabularum, ut noxae domino caveatur.quot; (1)

Quae lex nos docet, si alicui concessum fuerit,
ut per locum publicum i. e. per areas, insulas,
agros, vias vel itinera publica, cf. L. 2. §. 3. D. Ne
quid in loc. publ. (43. 8.) aquaeductus duceret, isque
aedificando alte privato noceat, tum actionem, ut de

(1) De lectione hujus loci vid. Dirksen Zwiilftaf. p. 486. I-o-
cnm non ex interpretatione Ictorum (ut Qothofredus pntavit), sed
ex XII Tab. revera desuptum faisse notât Bachofen dM Vów-
Pfandrecht, p. 386 nquot;. 2.

noxa caveat proditam fuisse XII Tabulis, nam non
est concedendum, ut quis cum incommodo alicujus
in publico aedificet arg. L. 2. §. 16. D. Ne quid in
loc. publ. Is igitur cui ex illa aedificatione damnum
in suo datur, habebit jus cautionis exigendae, nam
quotiescunque aliquid in publico fieri permittitur, id
sic oportet permitti, ut sine cujusquam injuria fiat.
Hinc quoque universe, si quis in loco publico ali-
quid fecerit quo illi damnum detur, perpetuum et
publicum interdictum dat Praetor probibitorium et
restitutorium ex quo omnes jus popuU tueri possunt,
vid. L. 2. §. 34. D. eod. et L. Ï. D. de Popul. actt.
(47. 23.).

Ex illo praecepto XII Tabul. originem babuisse cau-
tionem damni infecti multi statuunt. Attamen illa
actio de qua loquitur L. 5. cit. sic demum data videtur
ad cautionem exigendam, si damnum datum esset, non
igitur ut adhuc futurum praecaveretur, sed ut damnum
datum illo rivo resarciretur. Nec singulare praeceptum
fuisse videtur de rivo aquaeductus in XII Tab., sed
potius communis multis casibus regula, ut quoties ali-
quis damnum dederit alteri suo opere, sua aqua pluvia
(L. 21. D. de Statu lib.) actio concederetur ad damnum
restituendum et fortasse quoque ad cautionem de damno
deinde dando interponendam, cf. Dirks en Zwolftaf.
P- 486. Haec res a praetoribus deinde interdictis sup-
Pleta fuit.

Atque eatenus inde cautio de damno infecto derivari po-
•^est, quatenus, damno rei alienae dato, cautio de damno
futuro fortasse quoque exigebatur, quod ita ampHarunt

Praetores deinde ut etiam damno nondum dato, si
metus existeret damni ex re vel opere alieno futuri pro
variis rerum opportunitatibus cautiones exigèrent, ut
securior esset is, qui suae rei damnum ex re sive opere
alterius metuebat, quo sponte ducebantur Praetores,
cum derelictione rei se subtrahere potuisse videatur
dominus rei quae damnum dederit necessitati restitu-
tionis et cautionis quasi quadam noxae deditione,
quod saepe damnosum esse debuit illi, qui damnum
accepisset, cum sic actione destitueretur. Tale quid
enim inest in L. 7. §. 1. D. de Damno infecto, ubi
dicitur in specie de damno aedibus ruinosis dato :
«Quum enim animalia, quae noxam commiserunt
non ultra nos soleant onerare, quam ut noxae ea

nos non debent onerare, praesertim quum res qui-
dem animales, quae damnum dederunt, ipsae ex-
tent, aedes autem, si ruina sua damnum dederunt,
desierint exstare.quot;

Inde apparet Romanos olim de damno aedibus
ruinosis dato quodam modo idem sensisse ac de illo,
quod ab bominibus nostris animalibusve datum esset,
ex qua noxales actiones oriantur. Afîinitatem quandam
adfuisse inter noxales actiones eamque quae ex damno
re opereve dato oriretur demonstrat quoque inscriptio
Legis 30. D. de Noxalib. actt. (9. 4.) : „ad edictum
Praetoris urbani titulo de damno infectoquot; si cum
Legis argumento comparetur. Quamvis vero ita quae-
dam affinitas fuerit mansit tamen magnum discrimen.
nimirum actio noxalis datur ubi damnum datum sit per

hominem quaarupedemve, ut dominus vel solvat poenam
aut noxae dedat, vid. L. 1. pr. D. de Nox. actt.
(9. 4.); L. 1. pr. D. Si quadr. (9. 1.); ubi vero ruina ae-
dium damnum datum fuerit, actio datur in dominum
sic demum si rudera tollere nec aedes derelinquere
velit, noxae dare non potest, quia desierunt exstare
ruina, ut docet L. 7. §. 1. D. de Damno infecto
nec vero noxae deditio locum habere potest, sed
tantum derelictio ruderum et aedium. Qualis autem
origo fuerit cautionis damni infecti in edicto Prae-
toris inde quodammodo possumus conjicere. Praetor
imitabatur actionem legibus XII Tab. proditam ita, ut
antequam aliquod damnum datum esset, cautionem jam
de damno future exigeret, aut mitteret in possessionem
ex suo imperio, quo alter securus esset possetque
facilius praecavere futurum aut id consequi quod spec-
tarant jam XII Tabulae. Ita hac quoque in re sup-
plevit et ampliavit jus civile ita, ut ejus vestigiis
insisteret.

quia tum sufRciebat actio civilis ex XII Tabulis, aut
dabat actionem in factum. Quo autem tempore hoc
edictum primum propositum fuerit plane ignoramus,
hoc vero constat Cicero nis tempore cautionem
jam diu adfuisse. Cf. Hesse,.die Cautio damni in-
fecti, C. III. Hinc intilligimus quare Gajus IV.

30. 31. dicat, post legis Aebutiam et duas
Julias latas, quibus legis actiones abrogatae sunt
formulaeque introductae, tamen lege actum fuisse
damni infecti et apud centumvirale judicium. Hoc casu

refert ante lege agi sacramenti apud Praetorem ur-
banum vel peregrinum. Quo modo autem lege actum
fuerit damni infecti non tradit. H e s s e in opere cit. c.
III. p. 13. sqq. ed. Germ, per judicis postulationem
damni infecti lege actum fuisse putat, argumentum
sumens ex L. 24. §. 2. D. de Aqua et aquae (3 39.)
ubi legimus: »Sed et si fossas fecisset, ex quibus aqua
pluvia posset nocere , arbitrum, si appareat futurum,
ut aqua pluvia noceret, cogere oportere fossas eum
explere et nisi faceret condemnare, tametsi antequam
adjudicaret aqua per fossas nunquam fiuxisset.quot;

ICtus, ait Hesse, de causa loquitur, quae quidem
non eadem est ac illa, ex qua cautio peti potest,
attamen loquitur de modo , quo quis damnum futu-
rum avertere potest, indeque ita ad actionem damni
concludit. At vero quamquam revera in hac Lege
sermo sit de damno nondum facto avertendo, attamen
causa prorsus alia est. Intelligenda enim Lex de of-
ficio arbitri, ubi agitur aquae pluviae arcendae actione.
Mucins in L. 1. §. 4. D. de Aqua et aquae (39. 1.),
teste Ulpiano, ait fossas agrorum siccandorum causa
factas, fundi colendi causa recte fieri, non tamen opor-
tere derivandae aquae causa fieri; sic enim debere
quem meliorem agrum suum facere, ne vicini dete-
riorem faciat. Propterea in L. 24. §. 2. cit. do-
cemur arbitrum decernere debere, utrum fossae a vi-
cino factae aratro ductae sint ut arari et coli ager
posset, quo casu cessât haec actio, an verô data opera
sulcos transversos aquarios fecisset, ut aqua decurreret,
quo casu haec actio locum habet, damno etiam non-

dum facto, si tamen opus ex quo damnum timetur
factum est, ut opus restituât, cf. L. 1. 1. D. eod.
In qua actione prouti in judicio antiquo finium re-
gundorum arbitrum dare solebant, qui inter vicinos
arbitraretur, cf. L. 7. D. Finium regund. (10. 1.)
ita ut inde certe argumentum peti non possit.

Negat vero Hesse legis actione sacramenti actum
fuisse, quia haec litigandi forma non uti poterant, nisi
ubi certum peterent et damnum infectum incertum esset.
At vero locus G a j i intelligendus de illa actione damni
quae ex XII tabulis descendit, si damnum datum jam
esset, ubi de obligatione restituendi et cavendi in pos-
terum agebatur, de qua ipsa obligatione sine dubio
poterat sacramento agi. Sed quamquam de ea re nil
definire velimus, probabilior tamen sententia videtur
communiter sacramento actum fuisse, quia haec legis
actio antiquissima fuerit, eaque quae per judicis arbi-
trive postulationem institueretur XII Tabulis recentior
fuit, cum actio de damno illis jam prodita fuerit. Quam-
quam fortasse postea quoque, licuerit de illa causa
judicem arbitrumve postulare actori, altero se obli-
gatum negante, quod tamen vix factum putamus
post legem Aebutiam, edictumque de damno in-
fecto propositum . ubi si quis mallet lege agere, certe
agebat per legis actionem sacramenti. Jam patet quare
Gajus et commodius et plenius jus Praetorium dicat,
ex quo scilicet securus es statim,jam antequam damnum
existât, et faciliorem probatioaem habes, cum actio
ex XII Tab. demum damno dato contra dominum rei
oriatur, ita ut qui legis actione ageret, de jure suo

Operae pretium est jam colligere quae nos doceat
lex Galliae Cisalpinae de cautione damni infecti. Ea
lex lata fuit anno 711 U. C., quo Gallia Cisalpina
in provinciae formam redacta fuit. De vera ratione
fiujus legis post multas dissensiones exposuerunt Puchta
et Savignius, cf. Puchta, Ueber den Inhalt der
lex Rubria de Gallia Cisalpina, in Zeitschrift für ge-
schichthche Rechtswissenschaft, B. X. H. II; von
Savigny, Nachträge zu früheren Arbeiten, eod.
B. XI. H. I. p. 53. Hac lege igitur descripti sunt
termini quibus continetur, jurisdictie magistratuum
municipalium in Gallia Cisalpina et capite XX. ma-
gistratui Mutinensi conceditur, ut cautionem damni
infecti exigat ex formula, quam is, qui inter pere-
grines Romae jus dicit, in albo propositam habet,
quae res cum potius imperii esset, quam jurisdic-
tionis, cf. L. 4. D. de Jurisdict. debebat accurate
describi. Si cautio ita interposita esset et damnum
secutum, ex hac stipulatione dabatur actio apudPrae-
fectum, DuumvirumvelQuatuomrum, qui jurisdiction!
praeerat. Si vero, qui cavere deberet, cautionem dare

recusaret, missionem quidem non dare poterant ma-
gistratus municipales, quia ea res imperii esset nec

iis concessa, sed »i damnum datum esset, agi potuit
tum eodem modo, ac si revera cautio interposita
fuisset.

Hujus actionis formulae in lege Galliae Cissalpi-
nae duae exstant, prouti vel repromittendum vel
satisdandum fuisset. Quaeri posset, quare in his for-
mulis mentio fiat de edicto Praetoris peregrini. Non-
nulli putarunt hoe fieri, quia hoc tantum de cautione
damni infecti egisset, quod certe probari non potest.
Pu cht a explicat ex jurisdictione in provincüs communi
civibus et peregrinis, quae utrisque aptam formulam
indicare suaserit, cum Romae alia esset jurisdictio
inter cives praetoris urbani, alia inter peregrinos Praeto-
ris peregrini. Praeterea in lege nostra nihil de missione
occurrere vario item modo explicare conati scriptores.
Huschke dicit legis nostrae tempore in Praetoris
urbani edicto de cautione damni infecti nihil fuisse
dictum , sed tune semper legis actione de damno
infecto actum fuisse, postea demum ex analogia legis
XII Tab. missionem introductam, quod tamen minus
probabile ob ea , quae superius diximus. Iis juris-
dictio concessa erat, quae vero imperii erant eatenus
permissa, quatenus lege expressum erat. Ita stipula-
tionem damni infecti poterant exigere,quod permis-
sum iis, quia actio damni infecti celeritatem saepius
Postularet et periculosa omnis dilatio esset, missio
■^'ero iis denegata erat, nec inde detrimentum oriri
tam facile poterat, quia, damno dato , eadem actio
dabatur ac si cautio praestita fuisset, cf. L. 4. §. 3.
D. de Damno infecto. Ex hac Lege videmus praeterea

missionem postea etiam magistratibus municipalibus
fuisse concessam, cetera, ergo quoque missionem ex
secundo decreto reservata mansisse jurisdictioni Prae-
toris vel Praesidis, quae mutatio quando obtinuerit
nescimus, cum introducta missione cohaereret sic
demum, si ea recentior lege Galliae Cisalpinae
esset, quod nobis non verosimile videtur. De actione
quanti ea res est, si magistratus in exigenda cautione
vei missione danda cessaverit rogatus, loquitur L.
4. §. 7. 9. D. de Damno infecto.

Si autem quaeramus, quid damno infecto intelle-
xerint Romani, definitionem habemus in Legibus 2. et
3. D. de Damno infecto.

In L. 2. legimus: »Damnum infectum est dam-
num nondum factum, quod futurum veremurquot; et in
Lege 3 : Damnum et damnatio ab ademtione et quasi
demunitione patrimonii dicta sunt.quot;

Damnum igitur hoc loco est deminutio patri-
monii, et infectum dicitur quatenus damnum nondum
factum est, illudque futurum tantum veremur. Ut
hoc damnum futurum avertatur vel securi fiamus.
Praetor remedium dat. Hoc, quale fuit in edicto
a Salvio Juliano tempore Hadriani composito,
habemus in L. 7. pr. D. h. t. excerptum, unde vi-
demus :

I. Eum, qui cautionem damni infecti petat, si suo
nomine agat, de calumnia jurare debere; si alieno
jurare debere eum, cujus nomine petit, postulaturum
fuisse ;

n. Quem cavere jubeat Praetor, si suo nomine
cavet, repromittere, si alieno, satisdare debere; in con-
troversia, utrum quis dominus sit annon, sub ex-
ceptione, Praetorem satisdari jufeere;

III.nbsp;Cautionem non in perpetuum sed ad certum
tempus a Praetore, causa cognita, definiendum, dari ;
de eo opere, quod in flumine publico, ripave ejus
fiet, in annos decem satisdare jubere Praetorem;

IV.nbsp;Eum cui juste postulanti non cavetur in pos-
sessionem mitti ejus rei, cujus nomine ut caveatur
postulaverit ;

V.nbsp;Praetorem. cum justa causa adest ^ etiam pos-
sidere jubere eum cui cavendum erat;

VI.nbsp;In eum, qui neque caverit, neque possidere
passus erit, judicium dare Praetorem, ut tantum
praestet, quantum praestare eum oporteret, si de ea
re ex decreto suo ejusve, cujus de ea re jurisdictio
fuit, quae sua est, cautum fuerit;

VII.nbsp;Eum, cui non satisdabitur, simul in pos-
sessione esse Praetorem jubere, ejus rei nomine

cujus possessionem miserit, si ab eo, qui in
Possessione erit, damni infecti nomine non satis
dabitur ;

Hae edicti partes totum Praetoris officium injure
®xponunt, quatenus nostram. cautionem spectat.

Qui cautionem damni infecti petit, jurare ipse
de calumnia debet. Hinc dicit U lp i an us in L.
13. §. O. D. h. t. »Quisquis igitur juraverit de
calumnia admittitur /ad stipulationem.quot; Hoc jure-
jurando igitur statim coercetur petentis calumnia et
simul praecavetur, ne quis vexandi animo te cavere
cogat. Erat hoc jam in lege Galliae Cisalpinae c.
20, cf. Zimmern, der Rom. Civilprocess p. 543.
et certe erat aequissimum. Qui autem juraverit, sive
jure sive non jure petat, ad stipulationem admittitur
et non inquiritur utrum intersit ejus, an non, vici-
nas aedes habeat an non habeat. Et revera sic demum,
si damnum datum est, actio nascitur ex stipulatione,
ubi igitur dari non potest, quia aedes vicinas non
habet, vel alia de causa, nihil ejus interest, ef-
fectu sponte stipulatio destituitur. Et saepius res
cito confici debet, quia in damno imminenti fieri
potest, ut res moram non patiatur. L. 44. pr. D.
h. t. Hinc requisitio jurisjurandi. Omnem tamen
ita cognitionem Praetoris non fuisse exclusam de jure
quo quis cautionem peteret, docent verba in L. 13-
§. 3. D. h. t.: »Totum tamen hoc jurisdictioniprae-
toriae subjiciendum est, cui cavendum sit, cui non
quae Hessel. 1. p. 19. sqq. ita explicat, ut si
plana res est, nullaque Praetori dubitatio supposita
de justa cautionis petitione jurejurando non opus sit.

nitens ea régula, notorium relevare ab necessitate
jurandi de calumnia, cf. Schilter, Praxis juris
Komani in foro Germanico Exerc. 42. §. 34. ged
in Jure Romano simile quid non invenitur. At
vero illa verba potius indicant, si tam manifes-
tum est, eum, qui cautionem petit, nullo id jure
facere statimque alter probet evidentissime edicto
locum non esse, Praetorem posse statim negare
cautionem, ita ut nec opus sit jurejurando atque
ita petitor statim repellatur. Praeterea sunt, qui-
bus necessitas jurandi remitti solet uti patrono et
parenti, qui a liberto vel filio cautionem petat: cf.
L. 13. §. 14. D. h. t., L. 14. D. de Jurejurando
(12. 2.) cf. Glück, comm. XII. §. 809. p. 364.

Possumus vero etiam per procuratorem cautio-
nem petere, quo casu procurator jurare debet, eum
cujus nomine agat, id calumniae causa non pos-
tulaturum fuisse, nisi tamen tales sint, qui si ipsi
peterent jurare non cogerentur, cf. L. 13. §. 14.

h. t. Atque haec de primo illo requisite in
Edicto Praetoris. Secundo animadvertimus, eum
^Qi cavet suo nomine repromittere, qui alieno,
satisdare debere, L. 7. pr. D. h. t. Eepromittere
autem est nudis verbis promittere, nullis adhibitis
®dejussoribus, satisdare est promittere adhibitis
quot;aejussorihus. Qui vero suo nomine cavet domi-
esse habetur ejus rei, cujus nomine cavet,
adeoque bona, quae in dominio habet damno re-
sarciendo sufficiunt. Qui dominus non est satis-

dare ideo debet, ut cum ipse fortasse iion habeat
unde damnum resarciat, agi possit contra fide-
jussores.

Suo nomine cavent 1°. Dominus, 2quot;. Bonae
fidei possessor, 3°. Qui servitutis causa in alieno
solo opus facit, vid. L, 13. §. 1. D. h. t.

De domino nulla quaestio, sed quaeri possit
quare suo nomine cavere dicatur bonae fidei pos-
sessor. Hic enim dominus non est et quibusdam
visum fuit eum satisdare debere, at U1 pi anus in
L. 13. pr. D. h. t. contrarium probat. Causa esse
videtur, quia, quamdiu bona fide possidet, bonae
fidei possessor domino assimilatur, quam eandem
fere rationem affert Noodt, dicens: „Bonae fidei
possessor videtur debere satisdare, quia dominus
non est, sed, quia Publicianam in rem actionem
habet et bona fides tantumdem ei praestat quam
rei Veritas, recte repromittit.quot; Vid. Noodt ad h. t.

Qui autem in alieno aliquid facit, vulgo de eo
satisdare debet, quando vero in alieno opus facit
ut Servitute sua utatur, magis dicendum est ut
repromittat, quia de opere, quod ipsius est, cavet.

Alieno nomine cavent: 1°. Superficiarius, cf.
L. 9. §. 4. D. h. t. 2°. Usufiructiarius, cf. L-

5. L. 10. eod. 3°. Creditor pignoratitius, cf-
L. 11. L. 15. §. 25. eod. 4°. Qui in loco publico
opus facit, cf. L. 7. pr.; L. 15. §. 2, 6; L. 24-
pr. D. h. t. 5°. Missus in possessionem L. 7. pi'-
D. h. t.

Dubium vero est de creditore pignoratitio.
Ex L. 13. §. 1. D. h. t. possit quis efficere eum
repromittere debere quia jus in re habet. Attamen
superficiarius et usufructuarius quoque jus in re
habent et tamen satisdant, sed L. 13. §. 1. D. h. t.
explicatur per L. 30. §. 1. eodem, unde vide-
mus non repromitti propter jus, quod quis in re
habeat, sed propter opus, quod quis faciat etiam
in re aliéna ex jure in re, atque quodammodo ita
de re sua cavere qui de suo opere cavet. Quod
cum perinde de creditore pignoratitio dici non
possit, hic satisdare debebit.

De eo autem qui missus est in possessionem,
L. 7. pr. D. h. t, loquitur. Ex qua Lege, collata
L. 5. §. 15. in f. eod., patet missum, sive ex
primo, sive ex secundo decreto, aut satisdando ca-
■Pere, aut admittere in possessionem debere alium
ejusdem rei nomine sibi caveri postulantem.

Animadvertendum deinceps Praetorem non in
infinitum tempus cavere jubere, sed in stipulatione
^ies debet esse insertus, intra quem si damnum
Accidit ex cautione agi possit, L. 7. pr. D. h. t
•Wane autem diem Praetor re cognita decernit,
®iodo longiorem, modo breviorem pro re nata.

per errorem omissa est dies, Praetor libérât
Promissorem eo die, in quem alioquin caveri so-
L. 15. 1. D.h. t. Evenire vero potest, ut,
dies existât, causa petitae cautionis adhuc du-
gt; quo casu Praetor jubere potest ut iterum ex

integro renovetur vel proteletur, cf. L. 4. pr.
L. 15. pr. D. h. t. De eo opere, quod in flu-
mine publico ripave ejus fit, Praetor in annos
decern satisdari jubet. Vid. L. 7. pr. L. 15. §-2.
D. b. t. L. 1. pr. de D. Eipa munienda (43.15.)-
Si tamen in via publica opus aliquod fit. Praetor,
causa cognita, tempus pro conditione operis dé-
terminât, vid. L. 15. §. 6. 7. D. b. t.

Die existente actio, ut sponte patet, sublata
est, si vero damnum dari inceperit inter diem
stipulatione comprehensum, agi poterit, quamquam
damuttm demum postea totvtm accident, prouti
Sabinus apud Paulum exponit in L. 18. §. H-
D. b. t.

Notanda denique cura Praetoris ne ubi cautis
petita esset, quis propter ignorantiam, praestare
eam omittens, inde damnum baberet per missio-
nem in possessionem. Eo spectant verba edicti
relata in L. 4. §. 5. D. b. t. „Dum ei, qui aberit,
prius domum denuntiari jubeam.quot; Abesse autem
ibi duplici modo intelligendum est, sive quis dornt
non fuerit sive quis praesens non adfuerit in jure,
quibus similiter verecunde Praetor denuntiari ju-
bet , non extrabi de domo, v. L. 4. 5. D. b. t-
Illud autem domum denuntiari late patet, spe-
ctat enim non tantum domum propriam alterius»
sed etiam omnem domum, in qua forte babitet
Quodsi habitatione careat ad ipsum praedium en^^
denuntiandum i. e. ad aedes, locum vel opus,

cujus nomine quis cautum sibi velit, aut procu-
ratori ejus vel certe inquilinis, v. L. 4. §. 5. D. h. t.

Cessât autem haec pars edicti, ubi nemo sit,
cui nuntietur, quod tunc evenire potest, cum he-
reditaria insula est neque hereditas est adita, vel
si heres non exstet neque inhabitetur. Tutius
tamen est ad ipsas aedes libellum proponere, quia
ita fieri potest, ut monitus defensor existât, L. 4.
§. 6. D. h. t.

Eadem observanda sunt a Praeside provinciae et
ab iis magistratibus municipalibus, a quibus recte
cautio petitur. Si vero post denuntiationem nemo
existât, qui caveat, sequitur missio in possessio-
nem eamque nunc quoque magistratus municipa-
les concedere debent, ita tamen ut si forte du-
re tur non caveri, a Praetore vel Praeside Pro-
vinciae petendum sit, ut possidere liceat, quod
causa cognita demum concedi solet. Si vero pe-
tita cautio est, atque magistratus municipales hoc
non curaverint, adeoque petitori cautum non sit,
damno dato, in eos judicium datur, quanti ea
iquot;es est, cujus damni infecti nomine cautum non
erit, quod non ad quantitatem refertur sed ad id,
luod interest, et ad utilitatem venit non ad
poenam, et rei persecutionem continens haec actio
datur heredi et in heredem et perpetuo, L. 4. §.

10. D. h. t. Quae actio tamen cessât si, magi-
stratu se non interponente, facile Praetor vel Prae-
sts adiri potuerit, atque propterea magis petitoris

socordia et negligentia quam magistratuum omissio
in causa fuerit, quare non cautum fiierit, L. 4. §. 9.
D. h. t.

Ceterum haec eadem valere, ubi, die existente,
cautio renovanda vel protelanda est docet L. 4.
pr. D. h. t.

Quisque sua re pro arbitrio uti potest, domiiius
enim pjenissimum usum suae rei babet. Hesse
tamen 1.1. p. 10, huic regulae derogare cautionem
damni infecti putat, eamque comparat cum servi-
tutibus quatenus dominium limitet. Quod tamen
'vix probandum , nam si ab aliquo cautio petitur fit
hoc, quia ex ipsius re damnum timetur. Cautionis
praestandae necessitas est elïectus dominii, non
®jus limitatio, Hmitatum jus enim tum dicitur,
^bi non plenum, non totum ad nos pertineat, ye-
luti ubi dominium alterius jure in re circumscrip-
tum est. Cautio vero nullam dominii limitatio-
'^em continet, quia illi cui cautum est, ex illa
^autione nullum jus is re competit.

Praecavere ne res nostra alteri daramura det, quod
quidem aequitas postulat, propositum est cautionis
d. i. atque sie fieri poterit ut dominus malit suam
rem reficere quam damnum praestare, sed directe
certe eo non cogitur, adeoque si rem derelinquere
velit potest se liberare a necessitate cautionis. Hmc
non assentimur H as si o in libro: Die Culpa des
Römischen Rechts §. 3, putanti per cautionem d. i.
dominum praecise ad factum cogi, nam revera
Praetor cogere neminem potest ad praestandam
cautionem, nisi indirecte missionibus in bona ex

In L. 6. D. h. t. Gajus dicit nonnunquam
damno dato nullam competere actionem , non in-
terposita antea cautione, et plerisque placere
ruinosarum aedium dominum ne cogi quidem posse
rudera tollere , si modo omnia, quae jaceant pro
derelicto habeat. Quae intelligenda sunt de eo
casu, ubi negligentia vel socordia is qui damnum
ruinâ sentit, petere cautionem neglexerit, qua in
re h. 1. aliud quid dicitur ac in L. 7. §. 2. D.
ex Juliano refertur, cf. L. 8. L. 9. pr. D. h. t.
uti in Glossa jam notatur, quo posteriore loco
agitur de illo casu, ubi propter aliquod impedi-
m'intum cautio petita vel interposita non fuerit.

Quaestio vero inter Jurisconsultes fuit agitata ,
quale jus habeat is qui damnum passus fuerit
ratione ruderum in solo suo jacentium. De iüo
jure duae exstant in primis opiniones. Julianus

•et N er at ins m L. 7. §. 2. L. 9. §. 3. h. t.,
L. 5. §. 4. D. Ad exhibend. (10. 4.) L. 8. D.
de Inc. ruin, nanfr. (47, 9.) ei jus retentionis
concedunt si dominus ad exhibendum agat, ut
non aliter ei potestas tollendi concedatur , quam
si caverit de praeterito quoque damno. Alfenus
et Labeo, L. 9. §. 1. 2. D. h. t. hoc ei denegant,
ita ut si petat dominus dandum sit in ipsum
judicium de damno jam facto , cum arbitrio judi-
cis , apud quem res prolapsae petantur, damnum
quod ante sensit non contineatur. Cf. Van g er ow,
Pand. L. V. c. 5. Sect. IX. Et possit certe vi-
deri jus retentionis negandum esse ex compa-
ratione interdicti de glande legenda, quo quis
utens tantum cavet de damno futuro , non
de praeterito, cf. L. 9. §. 1. D. Ad exhibend.
(10. 4.) et praeterea jus retentionis fere competit
tantum contra eum, qui mihi undecunque obli-
gatus , nondum suae obligationi satisfecerit, cf.
L. 31. 8. D. de Aed. edict. (21. 1.); L. 50. §. 1-
D. de Heredit. pet. (5. 3.); L. 13. §. 8. D. de
Act. emt. vend. (19. 1.) Ubi vero nulla cautio
interposita est, nidla exstat obhgatio. Attamen sunt
quae opponi possint, in primis si ad aequitatem
respiciamus, quae plurimum hac in re valuit
quaeque vix patitur ut dominus rem recuperet cum
nostro damno, quo ducit quoque comparatio ab Ul-
piano instituta cum actione de pauperie, quae est

Hinc tamen intelligimus quale cautionis d. i. pro-
positum fuerit, ut magis cautum esset illi, qui
damnum suae rei ex alterius aedibus timeret, at-
que ita plenior et validier actio concederetur,
damno dato, contra eum, qui monitus rem suam
restituere vel fulcire vel derelinquere noluisset.

Ex L. 24. §. 2. 9. 12. collata L. 18. D. Katain
rem haberi (46. 8.) Cujacius restituit banc cau-
tionis formulam: „Quod aedium tuarum arborum,
loci, operisve vitio intra diem ilium damnum mihi
contigerit, sive quid ibi ruet, sive scindetur fo-
dietur aedificabitur, ejus rei nomine mihi heredive
meo, successorive sive ad quem ea res qua de
agitur, pertinebit, quanti ea res erit, tantam pe-
cuniam dari promittis?quot; cf. Opera, V. p. 6. Haec
tamen formula pro variis rerum opportunitatibus
diverso modo a Praetore concepta videtur, uti
Don ell us monuit, nec semper iisdem verbis
cautum.

Cautio vero peti potest non tantum ob aedi-
um, loci, operis, arboris vitium, sed etiam si quid
met, scindetur, fodietur, aedificabitur. Non tantum
ergo propter opus jam factum, sed etiam propter
opus , quod nunc demum fit.

Spönte igitur nostra disputatlo haec investigare
debebit. 1°. Quid sit vitium aedium. 2°. Quid sit
Vitium operis locive. o°. Quid sit vitium arboris.
4°. Quid signifcent verba, si quid ruit, scindetur,
fodietur, aedificabitur, cf. Hesse C. V. p. 22. Ubi
quaerimus I. Quid sit vitium aedium, recurrens
dum ad L. 24. §. 2. D. h. t., ubi legimus. „Vi-
tium autem aedium et loci esse, Labeo ait, quod
accidens extrinsecus, infirmiores eas facit.quot; Ex
verbis sequentibus patet h. 1. vitium, quod extrin-
secus venit, opponi vitio naturali, quod cautione
non continebitur. Tale autem vitium intelligitnr
quod ruina, vetustate aliove modo accidit, utjam
aedes facilius corruant, quam pro sua naturali
conditione corruerent. Hinc igitur quoque efficien-
dum , quatenus tale vitium internis partibus aedium
accidens in cautionem veniat; scilicet sic tantum
hoc fiet, si tale sit vitium ut periculum sit, ne sua
ï^üina partes externas trahat et sic vicino dam-
num det, quo ducit analogia ex L. 13. §. 2 D. h. t.
^bi legimus aliquem a vicino, licet intégras habeat
^edes, cautionem exigere posse propter vicinitatem
Medium ruinosarum, quia fieri potest ut aedes
'■üinosae in non ruinosas aedes incidentes damnum
dent. Vitium praeterea tale esse debet, quo
äedes infirmiores fiunt. Ubi enim nullum damni
periculum, ibi cautio peti non potest; puta si lapis
®tructilis excidit, hoc vitium aedium esse potest,
ut plurimum nullam causam dat caution! peten-

tîae. Si vero deinde plures excidunt lapides, eoque
murus fit infirmier, revera cautio peti poterit.
Eatio differentiae inter vitium naturale et extrin-
secus accidens est haec: posterius vitium est taie,
quod domini voluntate fere tolli potest, et nasci-
tur ex mala aedificatione, materiae corruptione vel
rei vetustate. Naturale contra vitium a natura ve-
nit, ut perpetuo adsit et ut plurimum restitui non
possit, est, ut ita dicam, cum ipsa re natum, qualia
tamen naturalia vitia in aedibus vix erunt, sed de
loci vitiis loquentes, ea veteres memorant. Vitmm
denique quod a natura fit, veluti vi tempestatis,
terrae motu, inundatione cautione non contme-
tur, quia iniquum esset. Quod enim tam firmum
aedificium est, ut flnminis aut maris aut tempestatis,
aut ruinae, incendii aut terrae motus vim sustinere
possit? Haec enim vim habent divinam, ex qua dam-
num sibi datum quisque ferre debet. Si tamen vitio
aedium damnum ex tali casu acciderit, quod simi-
liter non accidisset, si dominus opportune fulsisset
vel praecavisset, hic tenebitur, cf.L. 24. §. 3-5. D. h. t.

Stipulatio vero non solum ad totas aedes per-
tinet, sed etiam ad earum partes potest referri,
L. 24. §. 2. D. h. t., quo casu de illo demum dam-
no agi poterit, quod hac parte datum fnerit.

Animadvertendnm vero de vitio aedificii caveri
ubi aedificium jam adest, ubi vero de opere ali-
quo quod fiat, agatur, de operis vitio cavendum r
quod igitur multo latius patet.

IIquot; videndum quid sit operis locive vitium. Quae
in L. 1. §. 12. D. de Op. nov. nunt. (39. 1.) legun-
tur: „Eorum, quae 'solo conjuneta sunt, aedificatio
vel demolitio videtur opus continere. Idcirco placuit,
si quis messem faciat, arborem succidat, vineam
putet, quamquam opus faciat, tamen ad hoc Edictum
non pertinere,quot; coli. L. 5. §. 1. D. d. V. S. eadem
et de cautione d. i. ex operis vitio valent, de
ülo enim opere agitur quod quidem probibere non
possumus, sed ex quo tamen damnum metuimus,
quia male fiat, v. c. male aedificetur, ita ut jam
nunc dum fiat vel postea, ubi perfectum erit, pe-
riculum sit ne corruat. Cautio vero de operis
vitio tantum illud vitium spectat, quod ipsi operi
inhaereat, quia male , imperite , periculose fit,
quodque faciens opus praecavere potest. Si vero
quis in suo opus faciat , simul cavere debet de loci
vitio sive de eo vitio, quod loco extrinsecus acci-
dens, damnum dare possit, cf. Donellus 1.1. XV.
27. n. 847. Hinc nemo dixerit palustris loci vel
arenosi nomine quasi vitiosi, committi stipulationem,
luia naturale vitium est, si vero quis aedificans
^ale fundamenta posuerit et hinc opus ruinosum
ß^t, omnino committetur, cf. Glossa ad L. 24.

D. h. t. Poterit vero fieri ut aliquis etiam
^on aedificet, sed alio modo opus faciat in suo
ut inde damnum vicino oriri possit et tum
^•ne dubio etiam hac stipulatione tenebitur, si
c. fodiendo , terram congerendo similibusve

Iir videndum quid sit arborum vitium quod in
eo maxime positum videtur, si arbores loco quem-
tenent, damnum minantur e. g. si arbor vento in
vicini fundum indinata est ita ut facile labens
damnum dare possit, L. 2. D. de Arb. caed. (43.
27.) vel si ejus radices vivere desinunt et ita pe-
riculum adest ut cadat, L. 3. §. 5. D. de Arb. furt.

IV quaerendum de illis verbis si quid ruet,
scindetur, fodietur aedificabitur , nec sane difficilis ea
quaestio esse potest. Romani enim, pro more ip-
sorum accurate loquendi, illis indicare voluerunt
varios modos, quibus ex vitio aedificii, operis locive,
vel arboris damnum dari possit, ruere enim de
aedificiis in primis dicitur, cf. L. 1. §• 3. L. 4. de
Imp. in res dot. (25. 1.) prouti alia verba de opere

Ex dictis ergo colligimus cautionem spectare
damnum metuendum ex vitio aedificii, operis locive
vel arboris non naturali nec vi majori orto, sed
extrinsecus accedente, si scibcet quid ruet, scin-
detur, fodietur, aedificabitur.

vel in nostro , vel in alieno juris nostri tnendi
•causa vel in publico loco, nec tamen semper eodem
modo et eodem ambitu, quod nunc exemplis qui-
busdam confirmabimus. Quando cautio competit
ob opera in proprio loco facta cavendum de operis
locive vitio et quidem sine satisdatione, nuda repro-
missione, quia tum ipse dominus est, qui cavet, L. 24.
§. 2. D. b. t. Illa stipulatione autem non tenebitur is,
qui quid jure in suo faciat, quamquam vicinus eo
prohibeatur uti lucro quod adhuc faciebat, L.26. D.
h. t. sed tantum tenebitur si vitio operis ab eo facti
damnum secutum est, quod prudentius agens prae-
cavere potuisset. Sic qui furnum facit cavere debet,
L. 24. §. 7. D. h. t. de eo periculo, quod ex mala
constructione mihi oriatur, nec tamen venit in
hanc stipulationem si furnarii culpa dammum datum
fuerit, aut tale fuerit, cui nulla ope occurri potuit,
cf. L. 27. §. 10. D. ad L. Aquil. (9. 2.), unde
videmus, si mea paries exustus sit, nec cautio fuerit
interposita, dari actionem in factum. Ibi igitur
^atur actio in factum si factum est, quod ne fiat
•cautione cavetur. Atque eodem modo intelligenda
L. 18. D. de Serv. pr. urb. (8. 2.). „Si fistulae
P®^ quas aquam ducas aedibus meis applicatae,
damnum mihi dent, in factum actio mihi compe-
sed et damni infecti stipulari a te potero.'»
Adeo que ubi de darano dato egeris poteris adhuc
futuro cautionem petere. Sed quaeritur quid
J^^et cautio cum, ea omissa, tamen habeas actio-

nem in fectum si damnum datum est. Sed prae-
stat ubi metuis, alterum obligatum habere, quia
sic eris securior et alter cautior erit et obtinebis
facilius si modo probaveris loci operisve vitio
damnum datum esse , cf. Lex Dei. XIL 7. §. 8.
Cautionem latius patere probat quoque L. 24. §.
12. D. h. t. ubi dicitur stipulatio committi, si tam
alte fodiam in meo ut paries tuus store non
possit, debes enim scire naturam loci tui, nec ibi
ita fodere, ut mibi damnum des. Similiter in
L. 17. §• 2. D. Si serv. vind. (8.5.) videmus eum,
qui secundum vicini parietem in suo sterquilinium
posuerit, ex quo paries madescit, teneri cautione
damni infecti, ubi videmuseum, qui jure servitutis
sibi debitae usus, nocere vicino possit cavere de-
bere, cf. Glück, §. 672. p. 133. ut de vitio
operis teneatur. In L. 24. §. 9. D- h. t. aliud
est exemplum , ubi si vetustate arborum effectum
ut vi tempestatis confractae damnum dederint,
stipulatio, si quid arboris locive vitio acciderit,
committi affirmatur simileque de aedibus dicitur
§. seq. si vitio suo damnum dederint. Videmus sci-
licet quam caute Romani providerint ut de alterius
aedibus , opere , loco , arbore damnum non acci-
peremus, quatenus dominus hoc praecavere potuit-
Quando vero cavendum est, ubi juris tuendi
causa in alieno opus fiat, de operis tantum vitio
caveri debet. Sic eum, qui cloacam privatam re-
ficere , vel purgare vult, quae ex suis aedibus a

alienas pertinet tuetur Praetor, ne ei vis fiat,
quum in tuo reficiat, dummodo de damno infecto
quod operis vitio fiat caveat. Ut cloacae enim
reficiantur publica utilitas postulat, ne sordibus
Urbs inquinetur, debet autem ita fieri ne alius inde
damnum sentiat in suo, L. 1. pr. §. 8. 12. D. de
Cloacis (43. 23.) L. 5. §. 11. D. de Operis nov,
nunt. (9. 1.).

Similiter in L. 1. §. 38. D. de Aqua quotidiana
(43. 20.) dicitur: „Quo ex castello ilfi aquam du-
cere ab eo, cui ejus rei jus fuit, permissum est,
quo minus ita, uti permissum est, ducat, vim
fieri veto. Quandoque de opere faciendo interdic-
tum erit, damni infecti cavere jubebo.quot; Etenim
qui a Principe impetravit, ut aquam ex recepta-
Cülo publico duceret, non potest prohiberi, quo-
öünus opus faciat, ut eam aquam ducat, alteri
Manien cavere debet de damno ex vitio illius operis
oriundo, ut ita nullius res diminuatur. Praetor
igitur interdictum prohibitorium concedens, simul
cavere cogit. Eodem modo in L. 3. §. 11. D. de
act. priv. (43. 19.) Praetor prohibet vim
ei, qui iter actumve, quo hoc anno nec
nec dam, nec precario ab adversario usus
reficiat, si is adversario damni infecti, quod
ejus vitium datum est, caveat. Quod idem
^öiverse valet de omni opere, quod is, qui jure
'^'^vitutis, quam habet, facit in alieno, ut de
operis domino loei repromittat, L. 30. D. h. t.

Dominus enim pati omnino servltntem debet, nec
prohibons opus potest servitntis usum impedire,
nec tamen alter eo jure sie debet uti, ut vitio ope-
ns domino damnum det. Quoties igitur ad usum
servitutis opere aliquo facto erit opus, cautio in-
terponenda de vitio operis inter dominum praedii
servientis et dominum praedii dominantis. Inde
intelligimus interdictum de rivis purgandis reficien-
dis deque fonte purgando reficiendo, L. 1. pr. D-
de Rivis (43. 21.) L. 1. §. 6. D. de Fonte (43. 22.)
non fuisse datum, nisi is qui reficiendi causa opus
faceret, de vitio operis domino cavisset, ut domi-
nus securus esset de omni damno, quod inde
oriri posset. Cautio vero, quae occurrit in L. 7. D.
Si servit, vind. (8. 5.) alterius generis est. Perti-
net enim ad judiciales cautiones, quae officio ju-
dicis praestantur. Qui damnum metuit, quia vici-
nus parietem non reficiat, ad quam reficiendam
jure servitutis teneatur, actionem habet in rem
magis quam in personam, i. e. confessoriam actio-
nem, ubi judex vel reficere vel cavere jubet. De
ipsa vero hac Servitute oneris ferendi et cautione,

De operis vitio denique similiter tantum caven-
dum est quando cautio petitur propter opus,
quod in publico fit. Scilicet in flumine, fitore,
via publica, quia communis est usus, publice cuique
licet aedificare, destruere, dum tamen hoc sine
incommode cujusquam fiat, attamen si quid fiat m

loco publico ripave fluminis omnes opus novum
nuntiare possunt, sicque impedire, L. 1. §. 17.,
L. 2. §. 4. D. de Op. nov. nunt. (39. 1.) aut
saltem cogere ad cautionem damni infecti inter-
ponendam de vitio operis. Qui autem inde in-
commodum babet praeterea a Praetore inter-
dictum habet prohibitorium et restitutoi'ium, quo
alter prohibetur facere, factumque restituera jube-
tur, L. 2. pr. §. 35. 36. D. Ne quid in loco publ.
(43. 8.) L. 1. pr. §. 19. 20. D. de Flumin. (43.

13.).nbsp;L. 24. pr. D. h. t., quae interdicta perpé-
tua sunt et popularia. Ut igitur in loco publico
aliquid facias decreto Praetoris L. 50. D. de Acq.
rer. dom. (41. 1.) vel potius Principis opus est,
quatenus non lege, senatus consulto, edicto opus ibi
habere permissum, quod tamen sic demum permitti
®olet, ut sine cujusquam damno hoc fiat. Si vero
cuidam inde periculum immineat cautionem exi-
gere poterit cum satisdatione de vitio illius operis

24. pr. D. h. t. ubi de loci vitio eum cavere
debere expresse negatur. Sic igitur vicinus secu-
esse poterit sibi opus non nociturum nec dum
nec ubi factum est. Attamen haec stipulatio
tantum pertinet ad ea opera, quae privatim fiant,
^ publice opus fiat vel publice aliquid reficiatur,
^inceps adeundus erit vel Praeses Provinciae ex
• D. de Operib. publ. (50. 10.), qui tum
Pfovidere debebunt. Ad hanc causam quoque is

pertinet, qui viam publicam, iterve publicum ape-
riat vel reficiat, quem publicam utilitatem curan-
tem Praetor tuetur, L. 1. pr. D. de Via publ. et
itin. publ. refic. (43.11.), ssd eum, si vicinus velit,
damni infecti debere cavere, si quod operis vitio fiet,
indicat L. 1. §. 1. D- de Eipa munienda (43.15.)
ubi boe interdictum cum illo comparatur. Qui
autem ripam munire velit et propterea opus faciat
in flumine publico ripave ejus, damni infecti ca-
vere debet in annos decem vicinis iisque, qui
trans flumen possident. Hinc videmus vinculum ,
quod inter cautionem damni infecti et operis novi
nuntiationem intercedat, quatenus, qui damnum ex
alieno opere timet, potest novum opus nuntiando
opus inbibere, donec sibi cautum fuerit, ut ita
securus de damno nuntiationem remittat, quae
nuntiatio damni depellendi gratia dicitur fieri in
L. 1. §. 16- D- de Op. nov. nunt. Satisdatio vero de

venit, cf. L. 20. §. 1. 9. D. de Op. nov. nunt. plane
alia est ac cautio damni infecti. Praeterea operis
novi nuntiatione non amitti jus cautionis exigendae

De lis qui cautionem uUlüet petere possunt.
Jam vidimus eum, qui de calumnia juraverit,

ad cautionem admitti. At vero, ubi damno dato
ex ea agendum est, nascitur quaestio, quibus ea
efficas erit. Sic enim is demum, qui juste sibi ca-
veri postulaverit, ex cautione obtinere poterit ; si
quidem certe in formula stipulationis ipsa ea erant
comprehensa, quae excluderent eum, qui injuria
sibi caveri postulasset. Alia igitur quaestio an
alicui cautum, alia an efßcax cautio fuerit. De hoe
videndum, de illis igitur, qui utiliter, efficaciter
sibi caveri postulare possint, cf. Bachofen, I. 1.
p. 110.

Viam nobis monstrat Paulus, L. 18. pr. D. h. t.
„Damni infecti slipulatio competit non tantnm ei,
cujus in bonis res est, sed etiam cujus periculo est.quot;
qua nobis eos indicat, quibus cautio competit,
1°. qui rem in bonis habent, 2°. quorum periculo
res est.

Eem autem in bonis habere dicitur is, qui eam
Ita acquisivit ut possidens exceptionem aut amit-
tens actionem ad eam recuperandam habeat, L. 52.
D. de Acq. rer. dom. (41. 1.) eaque in bonis com-
Pitantur, non solum quae dominii nostri sunt, sed
etiam si bona fide a nobis possideantur vel super-
ficiaria sunt. L. 49. D. de V. S. ubi quae prae-
terea adduntur: „Aeque bonis annumerabitur si
l^id est in actionibus, petitionibus, persecutionibus,
haec omnia in bonis esse videntur,quot; ad nostrum
^igumentum non pertinent, quod talia escludit.
Scilicet Paulus hoc in bonis esse usurpavit, ut res

indicaret, quae in dominio nostro sunt quaeque
jure gentium acquisita possideamus, simulquejura
in re comprehenderet, Servitutes, quae item in
bonis recensentur. Hoc probant illa loca, ubi cautio
conceditur domino jure civili, eique qui modis
naturalibus acquisiverit, superficiario, fructuario.

Verbis vero, quorum periculo res est quid signifi-
caverit efficiendum ex periculi significatione. Peri-
culum est damnum quod rei undecunque imminet,
quod ita nobis praestandum est, quatenus, pru-
dentiâ nostra atque diligentia avertere debuimus
vel potuimus. Vid. L. 27. §. 29. ad Legem Aqui-
liam (9. 2.) et L. 13. §. 5. D. Loc. cond. (19. 2.).
Quatenus igitur periculum praestare debeamus,
pendet a culpâ vel custodia praestanda, et nonnun-
quam periculum ita dolo et culpae opponitur ut in
primis illud damnum notet, quod casu contigerit
quodque non praestatur; nonnunquam vero rursus
ita omne damnum notât, ut omnino praestandum
sit quatenus vel dolo vel culpa datum sit, cf. L-
5. §. 1., L. 17. §. 1- 2. 4. D. de Praescriptis ver-
bis, L. 14. §. 16. D. de Furtis (47. 2.), L. 13.
§. 1. D. de Liber, causa (40. 12.), L. 5. §. 13-
14. D. Commod. (13. 6.), L. 54. D. de Act. emt.
(19. 1.), quae docent periculum praestare significare
praestationem omnis culpae sive custodiae. Cf. lt;1®
hac re omnino Hasse, Die Culpa des Eöm. Rechts,
§. 77.

intellexisse eos qui custodiam omnemque culpam
ejus nomine praestare deberent, probatur ejusdem
Pauli verbis in L. 21. et L. 38. D. b. t. ubi pe-
riculum de custodia et omni culpa usurpatur. Et
recte revera ei cui custodia praestanda est datur
cautio damni infecti. Locum enim domini tenet,
et quia de omni damno tenetur, quod avertere
potuisset, tenetur etiam de damno , quod ex vitio
alienarum aedium, alieni loei, operis, arboris
exstiterit, quod cautione petenda praecavere po-
tuisset. Ad custodiam certe quoque aversio damni
refertur. Hinc igitur patet universe eos jure petere
posse cautionem, qui jus in re habent et quorum
periculo res est, L. 8. pr. L. 9. D. h. t.

Nunc de singulis videndum. De domino nulla
dubitatio, attamen animadvertendum est, eum
toties inutiliter stipulari, quoties alia actione
damnum suae rei datum salvum habet, v, c. si
dominium ejus, ususfructus alterius est, non potest
usufructuario caveri sibi postulare ob aedes quas
hie vicinas habet, quia habet cum eo actionem,
viri boni arbitratu fruatur, vid. L. 18. §. 2.
t., qua etiam continetur damnum quod sua i-e
rei cujus usumfructum habuit. Ex cautione
^«löinus consequetur, quanti ejus interfuerit, L. 5.
_ h- t. ubi igitur nil interfuit, quia aliunde habet
inutilis stipulatio, quod enim alia actione

Sequitur usufructuarius, cui recte caveri legimus
etiam in L. 5. §. 2. et L. 13. §. 8. D. h.t. Ab
vicino in cautione consequetur quanti ejus inter-
fuerit damnum datum non fuisse, a domino vero
usufructuarius cautionem petere non potest, earum
aedium nomine, quarum usitmfructum babet, si
alias vicinas habet, quia reficiendi facultatem habet
qui usumfr. habet, cf. L. 18. §. 2. D. h. t.

De superficiario loquitur L. 13. §. 8. et L. 39-
§. 2. D. h. t., ubi cautio dicitur latius patere , quia
an operis novi nuntiatio superficiario concedenda
esset, dubitabatur. Attamen ubi usufructuarius
vel superficiarius cautionem petat, etiam dominus
petere poterit, L. 39. §. 2. D. h. t., quo simul loco
videmus quomodo ei utilis esse poterit. Ad eandem
classem quoque pertinet creditor pignoratitius quia
is quoque quodammodo jus in re habere videatur,
vel potius, quia ejus quoque interest, ut res sal va
sit. De eo tamen dubitatum fuisse probat L. H-
D. h. t. ubi M ar cell i contraria opinio refertur-
Hic scilicet insistens dominii notioni negabat cau-
tionem ei, cui res tantum pro debito obligata es-
set, quique igitur non directe damnum sentiebat,
sed'tantum eatenus, quatenus minus securus forte
de suo debito esset, sed Ulpianus, hoe mode-
rans, aequissimum tamen puto, ait, huic (i-
creditori) prospiciendum per stipulationem, de quo
loco, male a nonnullis explicato, cf. Bach of en»
das Röm. Pfandr. p. 111.

Superest ut de bonae fidei possessore quaera-
mus. Ei, qui bona fide a non domino emit sti-
pulationem non competere, ait Marcellus et
Ulpianus in L. 13. 9. D. h. t., contra quos
post alios multis disputât Hesse p. 71 sqq., sed,
ut nobis videtur, injuria, nam idem affirmatur in
L. 11. D. h. t. et revera causa bona adest, quare
ita censuerint JCti. Qui enim possidet, licet bona
fide et justo titulo possideat, statim atque constat
eum a non domino emisse, revera dominus
esse non potest, adeoque jure tanquam dominus
considerari nequit, quare etiam Ulpianus in
L. 23. §. 1. et Paulus in L. 48. §. 1. D. de
Acq. rer. dom. (41. 1.) negant eum fructus am-
plius suos percipiendo facere, et vero domino vin-
«iieanti restituere debet, Nullum igitur amplius
Jls in re proprie habet, eamque retinet tantum
lt;ionec verus dominus veniat, cui sic eam restituere
'^ebet, ut est, suo dolo non deteriorem factam.
^llla igitur causa, quare cautionem damni infecti
^Psi concederent, cujus revera non interest, cf.
^oetius ad h. t. n°. 4. p. 676. Nec movet, quod
^swcapiendo fortasse dominus fieri possit, nam alia
Prorsus haec res est, hoc enim ad jus, illud ad
cautionis pertinet, et sic ubi dominus ex-

at, in aliis eum tueri Praetorem contra alios,
^ tum agitur de possessione tuenda contra alios

earn aggredientes, nostro casu contra de ea cau-
tione agitur quae tantum datur ei, qui jus in
re habet vel custodiam debet. E.x his vero patet
qui bona fide emit, quamdiu illaesam conscien-
tiam habet juris alieni, nec probari potest eum
a non domino emisse et proinde dominum non
esse, recte ex cautione agere, de qua re nemo

sententiam probandam esse, non vero ex aequitate,
cui assentitur Galvanus deUsufr.CXXXVII. 4.
Ex sententia Jo anni s in glossa memorata bonae
fidei possessor a quovis, excepto domino, cautio-
nem petere potest, cui sententiae accedit Zoesius,
comm. ad Pand. b. t. n. 7. p. 632. Inter eos, qm
bonae fidei possessorem utiliter cautionem petere
posse statuunt, memorandi quoque von Rei-
zenstein in peculiari scriptione de hoc argu-
mento : Num bonae fidei possessor! deneganda sit
damni infecti stipulatio? Monachi 1830, Mackel-

Glessen 1842 §. 484 et Hesse, hb von Reizen-
stein tamen cautionem concedit bonae fidei posses-
sori ex causis, uti ipse confitetur, magis probabilibus
quam probatis, magis justitiae , quam juri accomo-
datis. M a ekel dey pro id est credüoH legendu®
censet item creditori, et sie locum explicat, se^^
est hoc mera conjectura nullo codice probata. ^^
curatius disputât Hesse argumento desumto ex

L. 18. pr. D. h. t. et L. 49. D. de V. S. (50. 16.)
quia bonae fidei possessor in hac Lege occurrit
inter eos qui rem in bonis habent. Bonae fidei
possessorem h. ]. intelligendum putat, qui bona
fide a non domino emit remque possidet (L. 7.
§. 16. D. de Publ. (6. 2.j, L. 13. pr. D. h. t).
Jam, ait, ut quis babeat operis novi nuntiationem,
actionem confessoriam et negatoriam , actionem ex
lege Aquilia, actionem in factum de religiosis,
debet habere jus in re, adeoque proprie his ac-
tionibus carent superficiarius, bonae fidei possessor
et creditor pignoratitius. Postquam vero superfi-
ciario et creditor! pignoratitio utiles in rem actio-
nes et bonae fidei possessor! Publiciana dabantur,
ahae quas nominavimus actiones iis quoque tribu-
fuerunt. Superficiario certe operis novi nun-
tiationem dant Jurisconsulti, quia ei utiles in
fern actiones concedit Praetor, L. 3. §. 3. D. do
Op. nov. nunt. (39. 3.), et cuivis qui utilem in
'■em actionem habet utilem confessoriam concedunt
(L. 16. D. de Servitutibus (8.1.)) ; bonae fidei
Possessori et superficiario actionem praeterea ex
Aquilia, (L. H. §. 8 et 13. D. ad Legem
^ luiliam (9. 2.)) dant. Negatur autem bonae fidei
Possessori actio in factum in L. 2. §. 1. D. de
üelijquot;

'giosis (11. 7.), quia Ulpianus non meminit, ei
'icianam competere. Turn sic H e s s e ratiocina-
tenbsp;temporibus actionem in rem non haben-
superficiarius , creditor pignoratitius et bonae

fidei possessor non poterant dicere rem suam esse
neque agere de damno infecto, quoniam de ea re
lege ageretur et alieno nomine legis actionibus agi
non posset. Cum vero postea stipulationibus in hac
re uterentur Eomani, Marcellus non recordatus
praetoriis stipulationibus etiam alieno nomme sti-
pulari permissum, vulgarem regulam, nemmern
alteri stipulari posse, cautioni damnni infecti ap-
plicuit, ideoque in L. 11- D- h.t. de bonae fide,
possessore dixit „nec in hujus persona commrttx
stipulationem.quot; Marcellus igitur ob eandem cau-
sam utrique et creditori pignoratitio et bonae fidex

concedit ideoque alteri etiam tribuere debuit In
L 11 D h. t. vero huic referendum est ad bonae
fidei possessorem et verba i .. credüori ab iis
sunt interpositum glossema, qui crediderunt locum
spectare ad creditorem pignoratitium. Neque Legi i-
h t. adversari L. 13. §• 9. D. h. t., putat, cum voce
Ulpianus Marcelli sententiam reprobet.
Cohaerent potius ex ejus opinione leges citatae e
verbis: „ait Marcellusquot; miratur Ulpianus,

quare tale quid putare potuerit MarceUns, ideo-
que hujus verba allegat Ulpianus ut ea refel-
lat. Hessium refutare non valde difficilis res es^
Verborum enim in bonis interpretatie, quae
L. 49. D. de V. S. (50. 16.) occurrit, cum
.oneralis, ad nostrum peculiarem casum/«^
potest referri, cum ibi universe omnmo die

eum, qui bona fide possidet, rem in bonis habere,
non affirmatur, ilH prodesse cautionem damni infecti
et Paulus in L. 18. pr. h. t. strictius in bonis esse
pro dominio jure civili et jure gentium acquisito
usurpavit. In L. 19. pr. D. h. t., nec memoratur
bonae fidei possessor, et revera magis videtur ille
locus explicandus de his, qui cavere debent et
quibus contra missionem opitulatur Praetor, L. 15.
§. 22. D. h. t. si ob absentiam bona fide tempore
opportuno non caverint, adeo ut a nostra re plane
alien us sit. Quod autem Hesse refert, bonae fi-
dei possessori competere utiles in rem actiones ,
hoc quodammodo verum est, sed de damni infecti
cautione revera nihil probat, contra Ulpiani
testimonium certe ita, ut facit, removeri non po-
test, et verba denique in L. 11. D. h. t. i. e.
crediiori esse spuria et adjecta ab eo, qui male locum
intellexerit, nullo modo probatur, sed ponitur
tantum ut probetur id, quod ante probandum
esset.

Sed his omissis notamus tantum nobis cautionem
bonae fidei possessori negantibus assentiri Cuja-
cium, Tom. IV. Operum p. 645. Voetium,
Comm. ad D.h. t. §. 4., Thibautium, System
Pandectenrecbts. §. 732. Schultingium in
«Otis ad Pandectas ad L. 11. D. h. t. VI, p. 161.
Vangerovk', Pandecten, L. V. c. 5. II. et tan-
Bachofen, op. cit. p. 113.

quia custodiam debent. Eo pertinet primum ven-
ditor fundi, qui ex L. 18. §. 8-10 etL. 38.h.t.,
quia diligentiam praestat, recte cautionem petit.
Emtor vero ante rei traditionem inutiliter sibi caveri
postulat de damno ante traditionem dato , L. 18.
§. 10. D. b. t., quia securus est per actio-
nem ex emto contra venditorem, adeoque ejus
non interest, si alia actione securus ex cantione
agat. Hinc quaestio in L. 18. §. 9, D. b. t. pro-
posita, utrum emtor sic ex stipulatione damni in-
fecti ante traditionem interposita agere posset, cum
sine culpa venditor eam interponere non potuerit,
negatur. Illi enim , qui sine culpa impeditur sti-
pulari de damno infecto Praetor succurrit interdicto
vel actione in factum, L. 8. L. 9. pr. et L. 15. §. 28.
D. b. t. Venditoris autem stipulatio continebit
quoque illud damnum, quod post traditionem ac-
ciderit, atque ita , si emtor quoque jam cautionem
petiverit, dominus duobus tenebitur. Hoc quidem
A ris toni iniquissimum visum, ut duobus promissor
ejusdem rei nomine teneretur, sed revera ita non
est. In eo fit stipulatio, quanti ea res est, ita ut,
si venditoris jam nihil intersit, nihil consequatur,
potest autem omnino ejus interesse, quod pendet
a conditionibus et modo , quo emtio venditio facta
fuerit, v. c. si vendidit ita ut sibi retineret usum-
fructum de ejus interesse nullum dubium esse pOquot;
terit. Cf. L. 18. §. 10. D. h. t.

his morantur, cavendum esse Labeo affirmavit, vid.
L. 13. §. 5. D. h. t. quod tamen non intelligendum
de domino aedium, quasi suis inquilinis cavere
deberet, quod recte negavit Sabinus, L. 13. §. 6.
D. h. t. quia si ab initio vitiosas aedes conduxe-
rint, habent quod sibi imputent, si vero postea
in vitium aedes inciderint, actionem ex conducto
habent, sed dominus cavere debet inquilinis iisque j
qui in domo vicini morantur, et quidem propte-
rea quia conductor custodiam praestare debet,
ejusque periculo res est, quare idem de eo, qui
commodatas aedes accipit, dicendum est. Hoc pro-
bat L. 21. D. h. t. ubi Paulus dicit, si filiusfa-
milias inquilinus est, eique damni infecti nomine
non cavetur, distinguendum esse utrum ejus pe-
riculo aedes sint an patris. Si ejus periculo sint
solus in possessione mittetur, si vero etiam peri-
eulum patris vertatur propter peculium, simul cum
Patre. Igitur patet inquilinis cautionem competere
inatenus eorum periculo res est, cujus nomine
cautionem rogant, non ultra. Si periculum non
praestant inquilini, iis quoque non proderit cau-
tio. Minus recte igitur Hesse, 1. 1. p. 69. di-
^it ob invecta et illata cautionem competere ei,
periculum non debet. Interesse enim, uti recte
^acbofen, I. 1. p. 115. monet est tantum illud
interesse, quod ex custodia oritur, illudque con-
firmatur L. 33. et L. 34. D. h. t., ubi videmus
'^onductorem, damnum metuentem, ubi ipsi ob

custodiam non praestandam, negatur cautio, posse
miorare et habere actionem ex conducto contra

locatorem, qui eum migrare prohibuerit. Si autem
procurator de damno infecto stipulatus fuerit, mihi,
causa cognita, acquirit actionem, ita tamen ut
ipse cavere debeat dominum rem ratam habiturum
et exceptio procuratoria in stipulatione inseratur, cf.
L. 18. §. 16. et L. 39. §. 3. D. h. t. Potest prae-
terea etiam, uti jam apparuit, pluribus modis fieri
ut plures simul cautionem petere possint. Cum
aedium v. c. plures sint domini, omnes cautionem
petere possunt cum nullius partis adjectione, nam
pars adjecta partis partem faceret L. 27. D. b. t.
Singuli vero ex cautione suum damnum consequen-
tur. Sic dominus quoque et usufructuarius, pater-
famihas et filiusfamiUas, superficiarius et soli do-
minus simul cautionem damni infecti petere possunt
propter suum interesse. Cf. L. 5. § 2. L. 21. L. 39.
§. 2. D. h. t.

Ex bis quae supra memoravimus jam patet,
omnes, quorum non interest, de damno infecto m-
utiliter stipulari. Non enim cujuscunque generis
interesse justam cautionis petendae causam praebet.

sed tantum illud, quod ex praestanda custodia
oriatur. Quare recte ei negatur damni infecti sti-
pulatie, qui in meo deambulat, vel qui in meo
lavat vel in mea taberna divertit, L. 13. §. 4.
D. h. t.

Sed praeterea cautio cessât si alia ratione dam-
num resarciri poterit, ut non necessaria sit cautio
et si quis ea indignus fuerit, cf. Donellus Comm.
libr. XV. c. 47. §. 6. Prïus probat L. 32. D.
b. t. et L. 18. §. 9. eod., quo priore loco Ga-
jus dicit: „Est plane nostrorum jyaeceptorum
haec sententia, ut credamus inutilem esse damni
infecti stipulationem quo casu damnum alia actione
sarciri possit,quot; idemque confirmât Paulus L. 18.
§. 9. D. h. t. Inde doctores cautionis nostrae sub-
sidiariam naturam repetunt, ut ea cesset, quoties
alia actio nobis competat, per quam idem obti-
öeamus, cf. C. Alb. Schneider, Die allgemein
subsidiairen Klagen des Römischen Rechts, Rostock
1834, p. 89 sqq. An tamen revera subsidiaria sit
cautio nostra nonnulli dubitant, inter quos Schnei-
der 1. c. et fortasse jam inter veteres Proculeiani,

ï'and. §. 678. n. X., Bachofen, 1. 1. p. 377.
Schneider autem negans cautionis subsidiariam
'laturam, provocat ad L. 31. §. 1. D. de Serv. praed.
(8. 2.), L. 17. §. 2. D. Si serv. vind. (8. 5.),
27. §. 10. D. ad Leg. Aquil. (9. 2.) et L. 3.
6- D. Quod vi aut clam (43. 24.), quae tamen

loca non id efficiunt quod inde deducere voluit,
et pro parte plane aliéna ab bac quaestione sunt.

His praeterea Hesse nonnulla loca adjecit, quae
prima fronte possent videri eo pertinere, L. 18. D-
de Serv. praed. urb. (8. 2.) , L. 1. §. 3. et 5. D.
de Kipamun. (43. 15.), L. 13. §. 10, L- 39. pn,
L. 43. §. 1. D- b. t., de quibus tamen idem dici
potest, nam ubi actio in factum datur, damno
dato, si cautio omisso est, antequam damnum
datum est, certe non probat inutilem esse cautio-
nem interpcsitam , quo tempore damnum futuruni
adhuc erat.

Vangerow tamen Pand. §. 678. n°. XI. sub-
sidiariae cautionis naturae exceptionem admit-
tit in L. 18. de Serv. praed. urb. (8. 2.), L.
27. §. 10. ad Leg. Aquil. (9. 2.) et L. un. D-
§. 5. de Eipa mun. (43. 15.) putans actionem
in factum, de qua in bis legibus agitur, non
esse eam, quam Praetor dat, damno dato, si
cautio omissa est, ut sic ex bono et aequo sup-
pleat quasi defectum cautionis, sed eam esse es
analogia actionis legis Aquiliae concessam. Sed
vel sic non probatur, cautione interposita, actio-
nem ex cautione concurrere cum alia, vel cau-
tionem utiliter dari, si alia actio adest. Nascitur
enim bis casibus demum actio, si damnum datum
est nec fuerit cautum, et, prouti in operis novi
nuntiatione, in interdicto quod vi aut clam , iquot;
actione negatoria, cavetur, ut Julianus ait,

non est cautum , neque de vitio aedium, neque
de damno operis,quot; L. 13. §. 10. D. i. £ h. t., et quia
alio modo de vitio caveri non potest nec securus
esse potest alter, cui actio in factum demum po-
terit dari, si damnum jam acceperit. Concludimus
ergo ubi tempore cautionis petitae alia actione
securus est, qui cautionem petit, inutiliter ei ca-
veri ; et propterea cautionem subsidiariam diximus.
Hoc autem ipsum, an aliquis securus sit alia actione,
poterit nonnumquam dubium esse et hinc fortasse
veterum disputationes, quales memoravit Gajus,
L. 32. D. h. t.

Eo pertinet neque fructuarium a domino, neque
hunc ab illo ob ruinam aedium cautionem petere
posse. Sarta tecta enim aedificia ab usufructuario
habenda sunt, quod si neglexerit tenetur cautione
Usufructuaria, ideoque quod ab ipso praestandum
est, id ut ab alio praestetur, rogare non potest;
quare non potest ei caveri de damno infecto ex
vitio, quod ipse restaurare debet, neque domino,
quia hic damnum ex cautione fructuaria repetit,
cf. L. 7. §. 2. 3., L. 48. pr., L. 64., L. 65. de
Ûsufructu (7.1.), L. 7. C. de Usufr. et habit. (3. 33.)

quae tamen modicam refectionem superant ea
iieque ab usufructuario neque a proprietario ut
J'eficiantur exigi potest, vid. L. 7. §. 2. D. de Usufr.
Haec ut sunt perspicua, L. 20. D. h. t., difficulta-
tem facit, ubi legimus: „Nam de ruina aedium
neuter ab altero cautionem desiderare potest, fruc-

tuarius ideo, quia refectio aedium, ad ejus ipsius
onus non pertinent,quot; Hocce non in Vulg. abest
et Haloander, legit ad mm, non ipsius onus
plurimique interprétés non delendum censuerunt
post Cujacium, cf. Schulting. Notae ad
Pand. VI. p. 168. et Vangerow, 1. 1. Flo-
rentina tamen lectio defensorem nacta est. Ba-
chofen, quem vide cap. IV. 9. pag. 120. nquot;. 9,
qui Gajum ita ratiocinatum putat, eum, qui ob
damnum datum non teneretur, eo minus debere
teneri ob damnum futurum , et post verba fruc-
tiiarius ideo repetit verba praecedentia, scilicet:
„ab altero cautionem desiderare non potestquot; et
locum ita explicat. Fructuarius ideo (sc. ab altero
cau-tionem desiderare non potest) qua refectio aedi-
um ad ejus ipsius onus non pertinet, ita ut verba
„ejus ipsiusquot; ad proprietarium referantur. Et sic
jam alii praeiverant.

Fructuarius vero de soli vitio recte a domino
cautionem petit itemque dominus de operis vitio,
si quid fructuarius aedificet. Similiter tamen qui
in conducto solo superficiem posuit a domino eX
soli vitio cautionem petere nequit, neque soli do-
minus a superficiario, quia invicem actiones ex
locato conducto habent, cf. L. 18. §• 4. b. t., ubi
tamen legimus: „in quas tamen actiones (locati
conducti) ultra culpam nihil venit, plus autem i»
stipulatione venit damni infecti, quod quidem Vi-
tium ejus esse dicitur.quot; Ex his verbis Cujacius

ad h. I. Pauli V. V. p. 686 , concludit omnino
cautionis petendae locum esse inter dominum et
superficiarium, quia cautione pingnior actio datur,
sed verba Pauli potius contrarium suadent qui
monet, licet cautio plenior sit, tamen eam non
dari. Sed quaestio quomodo illud plus intelligendum.
Hesse pag. 38 putat eo significari culpam latis-
simam , quod nequaquam ei concedimus, sed po-
tius in H as si i sententiam imus, qui in opere,
Die Culpa des Römischen Rechts, §. 67, p. 308-313
ostendit plus non significare culpae majorem gra-
dum, sed indicare ubi ex locato conducto egeris,
te debere demonstrare culpam, non vero hoc
opus ubi ex cautione agas, ubi tantum damnum
vitio datum demonstrari debet.

Secundo loco iis cautio denegari diximus, qui
ea indigni censentur. Cautione vero indignus putatur
1°. Qui aedificavit juxta monumentum, aut juxta
suum aedificium monumentum fieri sivit, non in-
termisso spatio lege definite, cum rem illicitam
admiserit. Atvero ejus aedificii nomine ei, qui jus
®ionumenti habet, si ei nil imputari potest caven-
•ium est, cf. L. 13. §. 7. h. t., §. 1. I. de Rerum
lt;iivisione (2.1.), L. ult. D. Finium regund. (10. 1.),
11. C. de Aedif. priv. (8. 10.).

2°. Qui noluit cavere suae rei nomine si propterea
in earn vicinus missus est, si ex ea re aliis aedi-
^ws suis vicinis damnum timet et a misso cautionem
postulat, sane parum probe postulat ab eo caveri

sibi, earum aeclium nomine, quarum ipse cavere
supersedit, cf. L. 13. §. 11. D. b. t., L. 1. pr. D.
Quod quisque juris (2.2.). Bachofen, 1.1. p. 376.
not. 5, existimat cautionem eo casu tantum in-
dignitatis causa negandam esse, cum is, qui ipse
prius misso cavere noluit, ob idem periculum
damni, bunc ad cavendum convenerit, quando
autem damni infecti cautionem petat ob novum
periculum, omnino eum audiendum esse. Nullam
tamen hujus sententiae probationem affert.

Nullibi regulam invenimus qua docemur de iis,
qui cavere debent. Attamen ex exemplis passim
allatis uti et ex denegatae cautionis effectibus hoc
efficere possumus. Sic statim manifestum est ante
omnes alios dominum cavere debere, hinc dicit Ju-
lianus in L. 9. pr. D. h. t. „Integra autem re
unusquisque cogitur aut de damno infecto cavere,
aut aedibus carere, quas non défendit,quot; idque
confirmât Ulpianus, in L. 15. §. 24. D. h. t.
Et praeterea multae aliae leges occurrunt, quibus
hoc confirmatur, uti etiam illis verbis edicti qu^e
in L. 7. D. b. t. inveniuntur : „ Si controversia erit,
dominus sit necne qui caverit, sub exception^

satisdare jubebocf. quoque L. 5. §. 1 ; L. 9. pr
5; L. 10; L. 13. §§. 2. 6. 11; L. 15. §. 22
L. 18. §§. 3. 12; L. 20; L. 22; L. 24. §. IQ
L. 32 ; L. 39. §. 1. et L. 40. §. 3.

Non autem requiritur ut quis plenum dominium
babeat, ut cavere debeat, sufBcit si nudam habeat
proprietatem, uti docet L. 10, D. h. t. „Quamvis
alienus ususfructus sit dominum promittere opor-
tere,quot; abaque loca; quoties autem dominium efficiat
ut cavere debeas, quaeritur, utrum per omissio-
nem dominii obligatio quoque tollatur? Voetius,
Comm. ad Pand. h. t. §. 9. VII. p. 552, dominii
alienatione promissorem obligatione illa liberari
putat, quae ita transiret ad novum dominum
afferens, L. 24. §. 1. D. h. t. Hesse, pag. 102,
n®. 3, ejusdem est sententiae, hoc argumento utens,
cessante causa, cautionis etiam cessare obligatio-
nem inde natam. Illis tamen non adsentimur, cum
obstet notissima regula neminem alteri stipulari
posse, nec aliter obligatio protest solvi ac legiti-
luis modis, quo certe alienatio non refertur. Prae-
terea, ubi rerum testimonia adsunt non opus est
Verbis et L. 18. §. 6. D. h. t, dicit: „Sed si
Venditor interposuerit sîipulationem, etiam id dam-
'^iiia continebit, quod post traditionem emtori con-
tigent,quot; ubi contrarium est principium. Cf. quoque
^achofen, op. cit. IV. §. 8. n®. 5, et L. 24. §. 1.

h. t., quam Voetius citât, refertur ad here-
dem successoresve qui in universum patrimonium

et jus defuncti succedunt et uou de emtore agit.
Non solum autem dominus, sed etiam is qui tantum
jus in re habet cavere debet nisi jure , quod, ha-
bet, carere velit. Hue facit L. 15. §. 24. D.h.t.,
quae docet eos non posse prosequi sua jure in re,
si potuerint de damno satisdare nec fecerint, cf.
L. 9. §. 4. 5., L. 10., L. 15. §. 25. D. h. t. Et
quod ibi est de damno futuro, etiam obtinebit ubi
damnum datum est, quod confirmatur per analogiam
in noxalibus actionibas, cf. L. 30. D. et L. 27. pr. D.
eod. et probatur praeterea, uti putamus, per
L. 19. D. h. t. si quidem ibi revera sermo ha-
beatur de illis , contra quos in possessionem misit
Praetor, quia cautio non fuit praestita, sed qui-
bus opitulatur deinde, si ob absentiam bona fide
caveri non potuerint. Eine igitur videmus, cavere
debere omnes, qui cautionem petere possint. Ex-
ceptio tantum est in bonae fidei possessore, qui
cavere debet et cui tamen non cavetur, cf. hac
de re Bachofen, IV. §.8. pag. 116.117. Hesse,
pag. 80. 81. pr. Nunc de singulis acturi, qui ca-
vere debent, in censum veniunt praeter dominum
1°, Bonae fidei possessor, L. 13. pr. D. h. t.;
2°. Superficiarius et emphyteuta, L. 9. §•
L. 15. §. 26, L. 19. pr. D. h. t.; 3°. Usufructua-
rius, L. 9. §. 5, L. 15. §. 25, L. 22. D. h.
4». Creditor pignoratitius, L. 11. L. 15. §•
D. h. t.; 5°. Qui in alieno vel publico opus ali-
quod faciunt, L. 20. L. 24. pr. L. 30. D. h-

1°. Bonae fidei possessorem cavere debere efficimus
ex L. 13. D. h. t., in qua disputatur de modo
quo caveri debet. Quare autem ipse cavere
debeat, ostendit L. 39. §. 1. D. b. t. : „Si do-
mus in controversia sit, dicendum est, damni
infecti onus possessoris essequot; et deinde additur :
„ nam iniquum est, stipulatorem compelfi, re-
licto praedio, ex quo damnum vereatur, domi-
num quaerere.quot; Quamdiu enim nulla controver-
sia est utrum is, a quo petitur cautio, dominus
sit, nec ne, revera pro domino habetur, ac
proinde nulla quaestio superesse potest an ca-
vere debeat, atque cavere nolens possessionem
amittafc per missionem. Ubi vero ille ipse, qui
cautionem petat, huic controyersiam movet, eum
dominum esse negans atque propterea, non con-
tentus repromissione, satisdationem exegerit, tunc
recurrendum ad ea edicti verba: „Si controversia
®rit, dominus sit necne qui caverit, sub excep-
tione satisdari jubebo cf. quoque L. 22. D. h. t.;
mde patet, quare in L. 13. pr. h. t., quaestio
ßioveri potuerit de modo cavendi bonae fidei pos-
sessoris. Qui eum semper satisdare voluerunt,
lioc urguebant, eum dominum non esse, sed melius
^^ pian US monet habere hoc rationem, ut po-
tius repromittat, quam satisdet, quia hoc suo
Nomine facit, nisi tamen de ipsius jure jam du-

bitari

sionem et aedium vectigalium possessor, uti docet
L. 15. §. 15. i. f. D- h- t., quacum cf. L. J 5. §. 17.
D. h. t., confirmatque L. 15. §. 26. 27. D. h. t.

2°. Cavere debent ubi ab iis cautio petitur de
vitio aedium operisve superficiarius et empbyteuta.
Hoc ostendunt L. 9. §. 4. et L. 19. D. b. t. ubi
est: „Julianus scribit, quoties superficiaria in-
sula vitiosa est, dominum et de soli et de aedi-
ficii vitio repromittere, aut eum ad quem superficies
pertinet, de utroque satisdare ;quot; cf. quoque L. 15.
§. 26. b. t., scilicet ita vel dominus vel superfi-
ciarius cavere debent, ne per missionem sua re
carere cogantur, missio enim sie demum sequi-
tur, ubi neuter cavere voluerit, nec cautione se-
curus sit vicinus.

De empbyteuta quidem directis verbis in Di-
gestis non legitur eum cavere debere , sed dubitan
nos non sinit analogia, quia revera de eo pror-
sus idem ac de superficiario valet adeoque postu-
lat aequitas ut satisdando possit evitare missionem.

3°. De usufructario babemus diserta testimonia-
In L. 9. §. 5., L. 10. D.h. t. legimus: „Si aediui»
tuarum ususfructus Titiae sit damni infecti aut do-
minum repromittere aut Titiam satisdare debere-
Si quis igitur ex aedibus vicinis damnum metuat,
a domino et ab usufructuario cautionem petere
potest et, nisi ab utroque petita et negata sit^.
missio locum non habebit, quod confirmatur L-
D. b. t. Idque propterea, ne per missionem

tat usumfructum, cf. L. 9. 5. cit. Et, quia
usufructuarius omne emolumentum ex re percipit
debetque reficiendo praecavere damnum, aut sa-
tisdando suscipere , si quod ex vitio aedium ope-
risve immineat, si nolit satisdare eoque dominus

ut dominus cum onere etiam commodum babeat ^
L. 9. §. 5. D. cit., L. 27. D. de Nos. act. (9. 4.),
aut debet repromittenti domino de vitio aedium,
operisve ipse cavere, scilicet ut dominus indemnis
sit, si quod vitio aedium damnum datum ab eoque
praestitum fuerit, L. 10. D. h. t.

Usufructuarii vero cautionem tantum vitium ae-
dium spectare , de loci vitio dominum tantum re-
promittere debere, certum est, propterea si soli
vitium quoque suscipiat usufructuarius, nec ipsi
caveat dominus, domini jus ad ipsum transferri
lt;iocet item L. 10. D. cit.

Hinc explicanda L. 22. pr. D. h. t., quae do-
cet, dominum conferre debere usufructuario, si is
aliquid praestiterit vicino ex cautione ex tali vitio,
'^Hjus refectio ad ipsum non pertinuisset, vel ex
vitio loci, vel usufructuarium debere conferre do-
si is similiter praestitisset ex vitio aedium
operisve, ut in bac re aequitas servetur. „Iniquum
inquit Paulus, „alterum sine damno uti
aedibus aut aedes habere, et si obtulerit proprie-
tanus aliquid, non est fructuario permittendum
, nisi contulerit. Idemque fructuario praestan-

dum est, ut proprietarius cogatur ei conferre.
Ergo et solum retinebit fructuarius, si aedes ce-
ciderint, donec praestetur ei damnum, ut quod
haberet vicinus missus in possessionem , id fruc-
tuarius habeat, qui damnum vicino sarciat,quot; cf.
Cujacius, Opera, V. p. 678.

Superest quaestio utrum sibi invicem cavere
debent. De qua re cf. L. 20. D. h. t.: „Inter
fructuarium et dominum proprietatis ita damni in-
fecti cautio locum habet, si fructuarius quidem
de soli vitio caveri sibi desideret, dominus vero
proprietatis de operis vitio, si quid usufructuarius
aedificet.quot;

Ob aedium igitur vitium neuter ab altero cau-
tionem postulare potest, et recte, nam dominus
jam ex cautione usufructuaria agere potest, si sarta
tecta habere neglexerit usufructuarius, et usu-
fructuarius petere non potest, quia dominus aedes
reficere non tenetur, cf. Bachofen, IV. §. 9-
pag. 118-120.

efficere possumus creditorem pignoratitium cavere
debere. Creditoris pignoratitii interest ut rem pignori
datam retineat vel saltem praevertat illutn, qui i»
possessionem mitteretur, cautione non praestitä,
propterea ipse cavere debet, cessante domino, cf-
L. 15. §. 24. D. h. t., aut si omiserit amittit
suum jus persequendi i. e. actionem pignoratitiam,
non vero refert, an is, qui rem pignori dederit

dominus fuerit an bonae fidei possessor, quare
in L, 15. 25. cit. de debitore tantum sermo est.
Ex iis, quae diximus, patet sufficere si cautio in-
interposita sit contra eum, qui in possessionem
mitti posset, ut missio exciudatur. Num vero ali-
quod discrimen faciat, a quonam petita fuerit et
utrum in arbitrio petentis sit, a quonam vefit eam
petere , ambigunt doctores. Sunt qui putant domi-
num primum esse adeundum et superficiarium,
fructuarium vel creditorem pignoratitium tantum
in subsidium conveniendos, cf. Wening Ingen-
heim, Lehrbuch des heut. Civilr., B. II. §. 222;
alii, inter quos praesertim Hesse, pag. 86, opi-
nantur eum, cui cautio competat, posse eligere
quem conveniat, provocantes ad L. 39. §. 1. D.
h. t. coli. L. 22. §. 1. D. eod.

Eevera autem hoc videtur pendere ex vitii na-
tura ob quod cautio petatur. Ubi ex soli vitio
damnum timetur, primum dominus, si notus sit,
ut caveat, deinde usufructuarius vel superficiarius
pro re nata, quive possidet, adeundi sunt, si
contra ex operis vitio is, qui opus fecit, sive do-
'»»ms sit sive tantum jure suo utatur, debet con-
cum denique ex aedium vitio ruina prae-
est, possessor, sive dominus sive alius
fuerit, cautionem praestabit, ubi autem cautio pe-
a domino vel a creditore pignoratitiois, qui
possidet, primus videtur conveniendus.

degit, ipse Petitor ambigit, potest eligere an sibi
a possessore satisdari velit sub hac exceptione ;
si dominus non sit, an vero ab eo, quem domi-
num esse dicat, pure repromitti, si quidem uterque
paratus est. Ceterum si in contreversia sit domus,
a possessore cautio petenda, isque praestare debebit,
quum id, quod praestiterit, imputare domino praedii
possit, nec potest nolens stipulator cogi ut dominum
quaerat, L. 22. §. 1-, L. 39. §. 1- D. b. t. qui-
bus locis igitur abusus est Hesse. Quum tamen
aedium plures sint domini, pro parte dominos eos
stipulari oportere docet, L. 40. §. 3. D. h. t., ex
Sabiniet Ulpiani sententia. Fuerunt fortasse
alii (Proculiaui?) qui eos in solidum promittere
debere putarent, quia is, qui praestiterit, ab aliis
repetere posset, nec cogi possit stipulator contra
omnes agere, sed hoc non obtinuit. Debent au-
tem singuli partis mentionem facere et pro sua
tantum parte promittere, ne in solidum obligati sint,

5°. Ubi vero propter operis vitium cautio prae-
standa est, semper cautionis praestatio ab eo petenda,
qui opus facit, uti recte Donellus, Comm. XV-
47. dicit: „Si agitur de opere, quod instituitur,
ab omnibus exigitur (sc. cautio) qui opus faciuot
sive in suo, sive in alieno,quot; cf. Vangerow, l-l-
§. III. init., quod inest in L. 15. §. 3. D. h. t-
Cf quoque L. 24. pr. §. 6. eod. et Bachofen,
LI. pag. 884. Hesse, pag. 86. 87. Nec refert

quale sit opus ex quo damnum timetur, argumento,
L. 32. §. 2. „Ceterum ad omnia opera stipulatio
accommodabitur.quot; Latissime igitur ibi patet cau-
tionis dandae necessitas, quoties aliquod opus in
suo vel alieno vel publico faciat, ita tamen ut
posteriore casu tantum de vitio operis caveat.

Videmus cautionem non interponi, ubi aliud
remedium datur, quo idem obtineamus. Praeterea
vulgo negatur ob communis parietis vitium unum
ab altero jure postulare cautionem posse, nonnulli
tamen quasdam exceptiones admittunt. In L. 32.
D. h. t. Gajus, ex sententia Sabinianorum do-
cet cessare cautionem quo casu damnum alia ra-
tione sarciri possit, et propterea negat unum alteri
cavere debere de vitio aedium communium, quia
^pse reficere potest et actione pro socio sive com-
dividundo pro parte recipere quod impende-
^it, cf. Vangerow, 1.1. §. 11. Distinguendum tamen
inter aedes communes et parietem communem.
hoc agit L. 8. D. de Servit, praed. urban.

2.) docens communis parietis dominum demo-
liendi et reficiendi jus non habere, sine alterius

consensu cujus discriminis causam indicavit ita
Schul tin gins, ad Pauli Sent. V. 10. §. 2. n^ 6.
„Sed quare,quot; inquit, „aedes communes reficere
Let ex juris ratione, L. 32. D. Damni infecti,
non vero stricto jure parietem communem? Forte
quia paries non est pro indiviso communis, sed
quatenus cujusque solo insistit singulorum est, ut
ita qtiis reficiens agat quoque aliquid in parte,
quae plane ipsius non est.quot; Posset tamen fortasse
alia explicatio tentari. In L. 8. D. de Serv. enim
negatur unum posse demolire et reficere parietem
communem, quatenus inconsulto socio et pro ar-
bitrio nemo hoc facere potest, quia non solus do-
minus est. Si vero paries ruinam minatur, et
socius cesset nec reficiat, tum vel ipse potuit refi-
cere rem communem et impensas recuperare ju-
dicio commun! dividundo vel actione pro socio,
vel si socius eum reficientem prohibeat, potest
statim actione commun! dividundo agere vel in-
terdicto, uti possidetis, L. 12. D. Comm. divid-
(10. 3.). Nam prouti Sabinus ait, in re communi
nemo dominorum quidquam facere invito altero
potest, unde manifestum probibend! jus est,
L. 28. D. eod. qui vero prohibitus est, actione
jam communi dividundi vel pro socio poterit con-
sequi omne damnum inde ortum, adeoque pr®-
hibentem , si nihil ejus intersit, audiri non solere
dicunt practici, cf Leyser, ad Pand. Med. U^-
n. 6. Glück, V. XI. p. 138. Revera autem Bquot;-

manos facile, nisi socius expresse prohibeat, con-
censisse socio, ut reficeret, docet Paulus. Sent.
V. 10. §. 2. Utilitatis causa de communi pariete
boc coepit observari, ut aedificet quidem, cui
aedificare interest, cogatur vero socius portionis
suae impensas agnoscere, ubi vid. Cujacius.
Hinc expficanda L. 32. D. de Damno inf. ubi
Gajus sic jus reficiendarum aedium communium
uni concedit, si alter circa refectionem earum
cessare videatur. Quoties autem neuter refecerit
atque sic, ut ait Ulpianus in L. 40. §. 1. D. h. t.
„communis parietis vitio quid accidit, socius socio
nihil pi'aestare debet quum communis rei vitio
contigerit.quot; Reficere enim potuit, eoque neglecto,
Unus alteri nihil imputare potest. Quodsi, sic
pergit JCtns, „quia alter eum presserat vel one-
faverat idcirco damnum contigit, consequens est
dicere, detrimentum hoc, quod beneficio ejus con-
tigit , ipsum sarcire debere.quot; Et sine dubio hoc
aequum est, eum, cujus opere paries commu-
nis corruerit, damnum restituere. Actio , quae
propterea dabatur, fortasse erat actio in factum
exemplum actionis legis Aquiliae, cf. L. 27.
§• 13. D. ad Legem Aquil. (9. 2.), et L. 47. §. 1. D.
socio (17. 2.) ubi Julianus, Celsus et

®niponius, socium in re communi damnum
dantem Aquiliâ teneri affirmant, nisi tamen uti
■^oluerit actione communi dividundo, nam venit in
dividundo judicium etiam , si qnis rem

deteriorem fecerlt, L. 8. §. 2. D. Comm. div. (10. 3.).
Si vero ambo in pariete communi onera impo-
saerint, cum neuter alteri aliquid imputare possit,
nec igitur, etiamsi alter pretiosiora perdidit, sibi
invicem tenentur, prouti Sabinus dixerat. De
lectione L. 40. vid. S cbultingius, ad Pand. VL
p 173. Nullam igitur difficultatem facit baec
Lex. Magis vero nos turbat, quod in L. 39. pr.
D. h. t. dicitur. „Inter quos paries communis est
aedificiorum nomine, quae quisque propria habet,
stipulari damni infecti solet.quot;

Multi distinxerunt inter cautionem ex edicto
Praetoris petendam eamque, quae conventione
tantum inter contrahentes niteretur, qua quis vo-
lens et lubens de damno futuro se obligaret alteri^
eo casu, quo cautio ex edicto cessaret, ut sic
melius pleniusque sibi consuleret, damno dato,
qualis cautionis conventionalis citarunt exemplum
in L. 43. §. 1. D. b. t. Et revera ibi habemus
duos vicinos, qui parietem communem refectuH
de damno infecto sibi invicem caverunt, de qui-
bus Alfenus Varus afïirmat, „non oportuisse
eos , cum communem parietem aedificarent, inter
se repromittere, neque ullo modo alterum ab al-
tero cogi potuisse,quot; quod quidem prorsus convem*
cum iis, quae L. 40. §. 1. cit. traduntur. Nunc
vero, cum semel in totum promislssent sibi m-
vicem, alterum alteri praestaturum omne detri-
mentum, quod vicinus feclsset. Et recte quidem

ea stipulatione conventionali, non necessaria, actio
datur cf. Hesse, pag. 39. 40. et Vangerow,
1.1. §. XI. Eodem jam referunt L. 39. pr. cit. pre-
mentes verbum solet idque explicant de conventio-
nali stipulatione tali, quae inter vicinos eo casu
ex more solei-et usurpari, verbaque sequentia „Sed
tune ea cautio necessaria est, quum aut alter solus
aedificat et vitium ex opere futurum est, aut alter
pretiosiora aedificia habet et plus damni sensurus
sit, decidente pariete,quot; explicant ac si dixisset
JCtus talem conventionalem stipulationem tum
quidem esse necessariam, ubi alter solus aedificet
aut pretiosiora aedificia habeat, nempe ut plane
securus sit de damno inde oriundo, non vero eam
necessariam esse ex edicto Praetoris, cf. Van-
gerow, 1. 1. §. XI. et Hesse in ed. lat., p. 31.
ï'osterior tamen in editione Germanica hanc sen-
tentiam revocavit, putans jam eo casu eam stipu-
lationem non esse conventionalem , sed ex edicto
^'^iundam, cf. quoque Schultingius ad L. 39.
1gt;. h. t. VI. p. 137. Attamen vix credibile est ali-
ad damnum resarciendum se obligare, ubi
^ulla necessitate constrin^itur, nec verba JCti
talem explicationem suadent. Pomponius potius
^'^^tionetn necessariam dixit eo casu, cum esset
scholae, et subsidiariam cautionis na-
defenderet propterea, quia ceteroquin nulla
competeret. Sed hoe potest quaeri, an revera
quot;quot;^ponius loquatur de cautione conventionali

propter vitium parietis communis? Et hac de re
dubitare licet, dicit enim Pomponius de vicinis,
qui aedificia vicina habent et sic quoque parietem
communem, eos dicit, aedificiorum nomine, quae
quisque propria habet, cavere solere , igitur de vitio
aedificii operisve. Earn cautionem necessariam dicit»
si alter aedificet solus et vitium ex opere futurum
est. Ut nempe securus sit alter de damno vitio opens
suis aedibus dato. Sic igitur cautio exigitur propter
aedes, opusve vicini, non propter communem tantum
parietem, et si ex ea etiam damnum consequiraor
parieti communi datum, est hoc tantum eatenus,
quatenus per eum aedes nostrae detrimentum ac-
ceperint , cum socius solus eum reficere vel quid
imponere vellet. Qui enim opus facit in suo vicino
damnum minans, huic cavere debet de vitio ope-
ris, et consequentur igitur cavere debebit qui
suis aedibus in pariete communi solus opus faciat,
aedibus vicinis periculosum. Eevera igitur hacte-
nus nihil dixit Pomponius diversum ab Ul-
p i a n i verbis, nec de cautione propter communem
parietem interponenda est locutus, sed de caution®
ob vitium aedificii operisve inter vicinos, quatenuS
illa quoque necessaria esse possit, etiamsi pan®®
iis communis sit, vicin usque solus eum refic®^®
vel aedificare velit.

Alter casus ubi cautio necessaria dicitur est, SJ
alter pretiosiora aedificia habet et plus damni sen
surus sit decidente pariete. Scilicet ubi a vid'^quot;

de aedium operisve vitio, si quid ibi ruet stipula-
tus fueris, idque jam acciderit, sie a vicino poteris
consequi, quod damnum sensisti in tuis aedibus ob
ruinam aedium et casum parietis, quatenus quoque
vitio parietis illud est datum. Nam quatenus
damnum ipsum parietem spectat, ejusque casu
uterque par damnum acceperit, quia utrique re-
ficere poterant, nil a se invicem possunt consequi.
At vero, ubi ejus casu unius aedificium majus
damnum sensit, quia pretiosius , debebit hoc ma-
jus consequi ex cautione, nam vitio aedium ope-
rjsve alieni illud passus est, quod praecavere alter
opportune reficiendo vel melius aedificando in sua
potuisset. Similem explicationem dedit Do-
nellus, Com. J. C. XV. c. 47, qui putat, so-
quatenus in re communi nihil faciat, non
teneri ad cautionem socio suo. Qui tamen, si
parietem communem demoliri velit et novum fa-
aut parieti quid imponere, recte socium ab
damni infecti stipulari, si is solus aedificat, et
^^'lum ex opere futurum est aut alter pretiosiora
^edificia habet ut plus damni sensurus sit deci-
jnte pariete. Igitur ex ejus sententia, ubi socius
dej^ communi aliquid facere velit, promittere socio
^^ et de vitio operis, contra vero ubi nihil facit,
^^^cautionem rei communis nomine non tenetur.

operisve vitio , quae inter vicinos usurpari solita
ex edicto Praetoris, potest quoque necessaria esse
ubi illi aedificii parietem communem babent eX
eoque pariete damnum veniat, ubi unus ilium re-
ficiat aut aliquid imponat.

Ubi vero ambo eum reficere velint et inter eos
boc quaeratur apud Praetorem , quis potissimum
reficere possit, Praetor ei potissimum aedificandi
facultatem praestat, qui magis idonee parietem^
reficiet, cf. L. 41. D. b. t. et tum videtur is alteri
cavere debuisse de vitio operis et de damno inde
oriundo. Si autem ita inter vicinos, cautione in-
terposita , quaeratur de damno aestimando, si quod
datum est refectione vel opere vicini, quod solus
in pariete commune fecerit, regulam nobis osten-
dit, L. 35. 36. 37. D. b. t., unde docemur si
paries communis idoneus non fuerit adeoque re-
fectio ejus necessaria, eum, qui demolitus est
reficiendi gratia, non teneri si quid damni ex bac
causa accidit , nisi sumptuose aut parum bo-
nus novus paries sit restitutus, adeoque de vitiquot;
operis tantum quod fecit, eumque posse praeterea
impensas pro parte a socio repetere. Ubi vero
satis aptus fuit paries oneribus ferendis utraruiW'
que aedium, quae modo jure imponerentur, i®^
qui demolitus est praeter necessitatem ex actio»
damni infecti tenebitur quantum interfuit acto
eum parietem stare, et si quod damnum datum»
si qui reditus amissi fuerint propter demolitione®'

resarcire debebit nec poterit impensas a socio re-
cuperare non necessarias nec utiles. Quando vero
ambo simul et conjunctim parietem communem
reficere volunt, Alfenus Varus respondit non
oportere eos, cum communem parietem aedifica-
rent, inter se repromittere, et recte, quia simul
aedificantes, providere ambo debeant, et damnum
quod unus acceperit, non dici possit ab altero solo
illatum , cum uterque demolitus sit. Superest
quaestio , si extraneo damnum immineat ex pariete
conimuni, quis caveri debeat. Et tum uterque
inter quos paries communis est, videntur cavere
debuisse pro parte dimidia, quod item Alfenus
affirmât, si ambo simul reficiant, L. 43. §. 1. D.

t. Si autem unus demolitus est et reficiat,
^onsequens est ut etiam hic solus caveat, quate-
«»is ex illo opere damnum immineat vicino.

Accessimus nunc ad actionem quae ex cautione
damni infecti datur. Cautio prouti omnis stipula-
tio incerta , cum damno dato committitur, pant
actionem ex stipulate „Ex stipulatu ageturquot; dicit
L. 15. §. 1. D- h- t. cf. pr. I. de Verb. obl. (3.15)-
Est enim semper incerta stipulatio, ex qua peti-
mus, quanti ea res est quod judex aestimare de-
bebit, nec tamen ea naturam condictionis babet
(cf. Savignius, Syst. V. p. 631.) sed ob doli
clausulam quam Praetor vult adjectam, L. 28-
L. 40. pr. B. b. t. Savignius, V. p. 500, est
actio bonae fidei, ex qua judex aestimare debebit
ex aequo et bono, quid alter alteri praestare

debeat, cf. L. 53. D. de Verb. obi. (45. 1.) qualis
actio etiam actionis ex stipulatu nomine compre-
henditur. Ea autem actio quia ex praetoria stipu-
latione originem ducit, ubi per alium stipulati
simus, nobis causa cognita comparatur, cf. L. 5.
D. de Stip. praet. (46. 5.) et L. 18. §. 16. D. h. t.
),Si procurator meus damni infecti stipulatus sit,
causa cognita mihi ex ea stipulatione actio com-
petit.quot; Hanc actionem ex cautione damni infecti
accuratius considérantes nunc videndum, quando
eam instituere possimus et contra quos, et quo-
Qiodo damnum ea resarciendum a judice aestimetur.

Universe actionem instituere possumus si dam-
^Um datum est intra tempus cautione definitum ex
®a re, cujus nomine cautum est. Atque hac in
^e maxime cernitur stipulationis utilitas. Cum
erum Praetor saepe, urgente necessitate , si mo-
de calumnia juraveris, cavere jubeat, nunc
•^anjno secuto, datus judex inquirit utrum revera
casus cautionis eaque , quae requiruntur, adsint,
primis an revera tale damnum sit datum ut
versetur interesse cujusque sit repetitio adeo-
l^e promissor stipulanti condemnari debeat ex

fide bona, absitque omnis doUis. Ut igitur agi pos-
sit requiritur turn ut revera cautio sit interposita,
tum ut damnum sit tale deinde jam datum. Dam-
num autem boc, quod ea actione persequimur est
damnum ex aedium, loci vel operis vitio datum ,
cf. L. 24. §. 12. D. b. t., cf. etiam L. 24. §. 2-3.
D. eod. Nec tamen tantum damnum quod bis
vitiis immediate factum est, in censum venit, sed
etiam quod remotius inde profluxerit, e. g. si in-
quilini damni metu migrarint, mercedem ita amis-
sam tamquam damnum a promissore praestandum
erit, cf. L. 28. D. b. t. Sic etiam competit actio
propter detrimentum, quod ideo sentimus quia
hospitium nostrum ob aedium vicinarum vitium
nemo conduxerit, cf. L. 28. D. b. t.

Nec tantum in hac actione venit damnum quod
injuria fit, sed omne damnum , quod extrinsecus
venit, cf. L. 24. §. 3. D. h. t. quo loco damnum
quod injuria fit, esse videtur illud damnum, quod
datum est ex eo facto opereve, quod quis sine
jure sive injuriâ fecerit. Hoc autem in illa ac-
tione non quaeritur, sed tantum an damnum qua-
lecunque vitio loci, aedium, operis arborisve acton
datum fuerit, atque ita ex cautione teneatur.

Verum praeter hoc damnum aliud in stipula-
tionem damni infecti non venit. Si igitur ex alia
causa datum est, veluti vi mqjore vel casu fortuito,
puta terrae motu, vi fluminis illisque casibus, qui
praevideri non possint, in hanc actionem

venit, cf. L. 24. §. 4. D. h. t. et L. 24. §. 3-5.
8. 10. D. eod. Quodsi autem ita vitiosae aedes
sint, ut qualibet vel minima tempestate ruerint agi
ex cautione potest, uti etiam cum arbores propter
vetustatem minimo vento dejiciuntur, cf. L. 24.
§• 9. 10. D. h. t. Ibi enim revera vitium aedium
•arborisve est, unde damnum ortum , quale prae-
caveri facile potuisset. Animadvertendum porro
est, ubi damnum datur quidem a natura v. c. aqua
pluvia vel fluminis impetu, si ita detur ut prae-
caveri possit, nec praecaverit vicinus, hoc ei im-
putatur, prouti ex Servie refert Ulpianus in
L. 24. §. 5. D. cit. „Si autem aqua vitiet fun-
damentum et sic aedificium ruisset, committi Sti-
pulationen! ait (S er vi us); multum enim interesse,
quod erat alioquin firmum, vi fluminis lapsum sit
Protinus, an vero ante sit vitiatum, deinde sic
deciderit.quot; Damnum vero adesse non intelligitur,
quis suo utens jure vicinum lucro uti forte
Probibeat, quo hue usque fruebatur. Lucrum enim
taie cautione non continetur, eaque non ad
quot;mitandum jus vicini, sed ad tuendum alterum
contra damna aliéna spectat. Hinc legimus in L. 26.

1.1. „ Scilicet non debebat videri is damnum
facere, qui eo veluti lucro, quo adhuc utebatur,
Prohibetur multumque interesse, utrum damnum
l^is faciat an lucro, quod adhuc faciebat, uti
Prohibeatur,quot; cf. L. 24. 12. D. h. t. Quod au-
promissor, qui ex operis vitio cavit, eo opere

consecutus est dominii capione in stipulantis de-
trimentum, ob boc non tenetur ex cautione, quia
id non vitio operis sed jure publico acquisivit uti
est in L. 18. §. 1. D. b. t. de qua cf. Cujacius,
V. p. 684.

Damnum denique ut quis ex cautione persequi
possit, debet datum esse intra tempus stipidatione
comprebensum, uti est in L. 13. §. 15. pr. D. b. t.;
„neque enim in infinitum obligatus esse debet
stipulatione,quot; cf. L. 18. §• 11- D. b. t. Damnum
vero datum esse debet ex ea re cujus nomine
stipulatio interposita est. Hinc „Julianus scribit:
videndum ne earum duntaxat nomine cautum ha-
beat, de quibus inter eum et promissorem initio
actum fuerit,quot; L. 18. §. 5. D. b. t. Ergo si dam-
num per aedes vicinas a promissore post cautionem
interpositam acquisitas datum est, illud ex ea cau-
tione , quae ob alias aedes praecessit, peti non
potest, quia eä non comprebensum fuit. Ob res
vero mobiles post stipulationem a stipulatore suis
aedibus illatas, si quae ruinä vicinarum aedium
perierint, agi poterit, quia de damno cavens, omne
damnum ea re datum suscepit, L. 18. §. 6. D. b. t-
quique suis aedibus cavet hoc facit non nudis sed
instructis, ideoque de omnibus quoque rebus illatJS
cf Pothier ad h. t. art. VI. n«. a.

Procul dubio stipulatori actio conceditur contra
ipsum promissorem, si repromisit, et, si satisda-
tum fuerit, etiam contra ejus fidejussores. Prae-
terea actio heredibus et in heredes datur, uti docet
L. 24. §. 1. D. h. t. unde videmus hoe expresse
Verbis stipulationis fuisse comprehensum : „Adji-
citur in hac stipulatione et heredum nomen vei
successorum, eorumque ad quos ea res pertinet.quot;
Igt;ifficilia vero sunt, quae deinceps sequuntur:
»Successores autem non solum, qui in universa
bona succedunt, sed et hi, qui in rei tantum do-
«irnium successerint, his verbis continentur.quot; Prima
fronte videtur hoe vitiare regulam, neminem
alteri stipulari posse, quia ita ex stipulatione aliéna
^^is actionem acquireret, cf. L. 73. §. 4. D. de
J- et §. 3. I. de Inutil. stip. (3. 19.) ibique
«^brader. Voetius Comm. ad h. t. n°. 9, dicit
J'ipulatoris successoribus sic actionem ex cautione
si actio iis cessa sit; promissoris vero succes-

jjJ^' ^onfitetur hoe singulare esse, cum alioquin
que ° ^^ promissione alium nisi se heredem-

ejus rei hanc esse dicit, quia, cum damnum ex
re vitiosa imminuisset, dominus repromittendo vi-
deatur quodammodo vitiosam illam rem affecisse
pro damno imminenti, adeoque res illa sic affecta
cum illo quali quali onere intelligi possit in emto-
rem transivisse. Haec sententia vero rejicienda
videtur quia obstat expresse L. 17. §• 4. D. h-1.,
„Judex qui de damno infecto cognoscit, etiam
Ilienato praedio ab eo, cum quo actum fuerit
damnum aestimare solet omne quodcunque ante

Adeoque frnstra quoque illi, qui actionem eX
stipulatu ad promissoris successores singulares
transire defendunt, provocant ad L. 17. §. 3. D- h- '
„Actio ista, quae in factum est, perpetuo dabitui,
et heredi et in heredem ceterasque itemque cete-
ris personis.quot; Ceterae enim personae, de quibu®
in hac lege sermo est, non revera sunt successo-
res singulares sed bonorum possessores, qui
opponuntur heredibus civilibus, cf. L. 1. §■ 8- ^

Ne vis fiat ei qui miss. (43. 4.), L. 70. §• ■
de Verb. sign. (50. 16.). Vid. Hesse, 1.1- P- ^^^^

Aliam propterea viam jam ingressus est Done ^^
Comm. L. 15. c. 47. „Hoc,quot; inquit,

singularibus successoribus stipulatoris,
stipulatur dari, neque de successoribus
bus promissoris, quos ille promittit
stituros, intelligi ullo modo potest,nbsp;est

tie singularibus successoribus promissoris, de quo-
rum facto cavent et quo nomine se heredemve
suum obligat, ut haec sit conceptio stipulationis :
Si quid damni contigerit vitio aedium, loci, operis,
quod a te aut heredibus, aliisve successoribus
quibuscunque factum erit, damnum praestare spon-
ges? spondeo.quot;

Et sic quidem stipulatio damni infecti nil contra
juris regulas continet. Stipulationis vero formula
a Donello proposita angustior est, nam dam-
num ex cautione resarciendum continet omne
damnum aedium, loci vel operis vitio datum,
adeoque saepe dabatur sine ullo facto. Et Hesse
P-102. Donelli opinionem oppugnans praeterea
^ontendit, in stipulatione diem inserendam, quo
^ 'gatio solvatur et praeterea alienatione a pro-
«Ussore facta ejus cavendi obligationem et ita ac-
quoque ex cautione cessare, quare ille hanc

conceptionem proponit : „Quod ex aedi-
tuis mihi vel ei ad quem ea res pertinebit

scntiri possumus, promissorem per rei alienationem
cujus nomine damni infecti promiserit ab obliga-
tione liberari. Est enim contrarium in L. 17. §.4.
D. h. t. jam citata.

Bachofen, 1. 1. IV. §. 8. pag. 117. n«. 5 exis-
timat L. 24. §. 1. D. h. t. tantummodo loqui de
stipulatoris successoribus, ut damnum ante diem m
stipulatione insertum datum resarciretur stipulator!,
ejusque heredibus vel emtori fundi. Attamen inter
successores etiam fundi vel aedium emtorem nume-
randum esse ita, ut sine actionis cessione ex inter-
posita cautione acquireret actionem, nequaquam pos-
sumus concedere, cum L. 18. §. 10. D. h. t., prorsus
contrarium doceat, obstetque regula inL. 73.
D. de Eeg. jur. Ut tandem aliquam sententiam
proferamus, non quo tot doctorum dissensum com-
ponamus, sed ne prorsus àaviA.§oloi a re disceda-
mus, videtur nobis ita mentio facta esse in sti-
pulatione successorum, ut promissor caveret alte^
se heredemque suum successoremque damiiu»^
intra tempus praefinitum vitio loci, aedium, op
risve datum resarciturum, quae verba, cum
que successores in rei tantum dominium coiup''®
hendere dicantur, ratione eorum hoc significaba^i
promissorem elFecturum ut ab iis etiam da®®'^
resarciretur. Ita non nascitur quidem actio oou^

missor tenebitur et conveniri poterit ejus ^ ^^
res, sed ejus jam erit in alienatione ab ®

cautionem exigere, ut si ille non satisfecerit, is,
qui damnum acceperit, possit ab eo repetere,
quod solvere eo nomine coaetus fuerit. Mentio
igitur successorum eo casu in stipulatione non
pertinet eo, ut contra eos directe actio nascatur,
sed ut suscipiat quoque promissor damnum datum
opere alterius, adeoque pro eo quasi promittat^
2i. §. 6. D. h. t. Quod sane utilissimum, ne
si emtor aliusve in rei dominium successor dam-
num opere suo dederit, promissor se defendat, quasi
Prohibere non potuerit eum quominus in suo hoc fa-
seret, adeoque deficiat cautio. Ratione stipulantis vero
successorum in rei dominum mentionem non fuisse
actam nobis probare videtur L. 18. §. 10. D. h. t.

sic demum emtor dicitur ex cautione agere
posse, si ipse stipulatus fuerit, quo certe non
^us,^ si ipsi prodesse potuisset venditoris stipulatie.
^ enditorem vero ei actiones potuisse cedere per man-
si procuratorem in rem suam faceret, nullum
^^ Ilm, sed hoc revera stipulatione ut exprimeretur

eju ^^ «cautione actionem demum nasci stipulatori
heredibus contra promissorem ejusve heredes.

continetur, quanti ea res est, quibus verbis fontes
nostri tituli de damni quantitate utuntur L. 18-
§. 10. D. b. t. „Quia in hoc fit stipulatio quanti
ea res est.quot; L. 28. eod. „In hac stipulatione
venit quanti ea res est.quot; De qua formula, non
ejusdem semper significationis, vid. Savigny, Syst.
V. p. 441. sqq. Quae tamen verba in hac causa
non de rei pretio, sed de interesse ejus, qui
damnum passus est, accipienda esse, adeoque signi-
ficare , quanti ejus intersit damnum datum non
esse, probat L. 5. §. 2. D. h. t, illudque interesse
quomodo intelligendum sit docent loca nostri tituli,
ita ut et restitutionem rei et resarcitionem eorum
omnium contineat, quibus propter damnum carui-
mus, eoque modo affirmari potest illud continere
damnum emergens et lucrum cessans, cf. Puchta,
Pand. §. 225. Hesse, 1. 1. pag. 95, 96. Vange-
row, 1.1. VI. 5. Cum per damnum intelligatur om-
nis patrimonii deminutio, non vero aliud damnum
in cautionem venit nisi illatum ex ea re cujus no-
mine cautum sit et illi rei, de qua caverimus. Prae-
terea hoc interesse eatenus hmitatur ut rei, cui
damnum illatum est, non immoderata aestimatio
fieri oporteat, sed honestus modus in ea servan-
dus sit, uti monet L. 40. pr. D. h. t., cf. quoqu®
L. 13. §. 1. D. de Serv. praed. urb. (8. 2.). Hio'=
etiam pretium alfectionis non potest actione eX
cautione repeti. Praeter damnum autem ipsu®
etiam in stipulationem veniunt impensae factae a

fulcienda aedificia vel parietem communem, de qui-
bus cautum est, ex justo metu, uti monet Cassias
in L. 28. D. h. t.

Has vero impensas intelligendas esse factas non
in vicini aedibus fiilciendis sed in propriis, putat
Bachofen, 1. h XIV. §. 12. p. 461 28, cf.
Zoesius, ad Pand. h. t. p. 634. Voetius, ad
h. t. n^ 9.

Remédia, quae nonnunquam dantur, ubi damnum
datum est nec cautio interposita fuerit.

Nullum saepe adest remedium damni resarciendi,
ubi cautionis petitio est omissa et damnum datum
est. Hinc dicit L. 6. D. h. t. „Evenit ut non-
nunquam damno dato , nulla nobis competat actio,
non interposita antea cautione.quot; At vero propter
aequitatem saepe quoque succurrit Praetor, de
qua re nunc videndum. Magnum enim facit dis-
crimen utrum petita sit cautio, nec ne. Deprimo
casu si quaerimus fieri potest ut pautio non petita
sit ex negligentia, sed item omissa esse potest
propterea, quia omnino rogari ea non poterat-
Prius si accident ille qui neglexit habet quod si i
imputet, ideoque directe damnum non ei resarcitur.

Illud enim tantum poterit consequi, ut aut rudera
lucretur, quae in ipsius solo ceciderint, aut sic
demum cogat dominum, si tollere sua velit, ut
damnum resarciat caveatque de damno inde ori-
undo , cf. L. 6. D. h. t. Quodsi vero non petita
est cautio propter aliquod impedimentum, Praetor
succurrit ei qui alioquin remedio destitueretur, si
v. c. propter angustias temporis aut quia rei pu-
blicae cajasa aberat, sibi non prospexerit. Tum
enim ruinosarum aedium domino non alitor rudera
tollere permittitur, quam si caveat de damno
praeterito et futuro, vel si malit ea, quae jaceant,
pro derelicto habere, interdicto cogitur aut omnia
tollere aut totas aedes pro derelicto habere, cf.
L. 7. §. 2., L. 8., L. 9. pr. D. h. t. Ubi cautio
petita est, necdum tamen praestita, distinguendum,
damnum sit datum antequam Praetorem adierim
vero postea. Priore casu illa petitio cautionis
®iihi inutilis est, et quidem, quia demum per adi-
tionem Praetoris cautio recte petita censeri potest,
^ocet hoc L. 44. pr. D. h. t.

Non sufficit igitur rogare vicinum ut caveat, sed
Postulari cautio debet apud Praetorem. Damno vero
■^^to cautio sero petitur, nec de damno infecto
potest Praetor jubere caveri, si damnum jam ac-
^quot;^'t. jJqjj dicere videntur verba : „ut nihil novi
^raetor constituere debeat,quot; coll. L. 4. §. 8. D. h. t.

praeterea, si postquam a Praetore petita est
^'^tio, damnum datum fuerit, si modo antequam

caveretur accident, negligentia certe imputari pe-
titoris non potest, atque hinc dominus aut omnia
tollere cum cautione aut totas aedes derelinquere
cogitur, L. 7. §. 2., L. 9. pr. D. h. t.

Si vero a Praetore cautio rogata est, sed déli-
bérât , cum fortasse disputetur de modo quo ca-
vendum sit aut de formula cautionis, aut de ea
quaestione an quis revera praestare teneatur, et
nondum sententiam Praetor dixerit, si interea
damnum detur, Praetor aut caveri jubebit aut da-
bit actionem in factum. Et caveri quidem jube-
bit, si tollere rudera velit dominus, nolentem vero
coget totas aedes derelinquere, si vero ipsi utilius
videatur poterit actionem dare in factum ut dam-
num resarciatur, L. 15. §. 28. D. h. t.

Quod vero h. 1. expresse legitur actionem iß
factum concedere Praetorem, ubi cautio omissa
est ob angustias temporis, idem quoque observa-
tur in aliis similibus casibus, in quibus cautio
omissa et sine ulla petitoris culpa, v. c. „quia
potestas Praetoris adeundi non erat,quot; cf. L.
§. 3. D. Ne vis fiat ei (43. 4.). Postquam Prae-
tor cavêre jusserit, si cavere nolit vicinus, quae-
ritur quomodo damnum resarciatur ante missiomS
decretum datum. Scilicet haec quaestio mag^^^
momenti in primis erat, ubi cautio petita esset
apud magistratus municipales, quamdiu illi J®'®'
sionem concedere non poterant iliaque Komae
Praetore esset decernenda. Hinc de illo casu P®

culiarem formulam proponit Lex Galliae Cisal-
pinae c. 20, quia saepe magnum temporis spa-
tium ita requirebatur inter cautionem negatam et
missionem impetratam. Videmus vero ex ea for-
mula, damnum interea datum eodem modo fuisse
vindicatum ac si jam cautum fuisset, et proinde
actionem utilem datam, uti docent verba: „Qui
eorum ita non repromiserit aut non satisdederit,
si quid interim damnum datum factumve ex ea
re aut ob eam rem eove nomine erit, quam ob
rem uti damni infecti repromissio satisve datio fie-
ret, postulatum erit, tum magistratus prove magi-
stratu duumvir quatuorvir praefectusve, quocunque
de ea re in jus aditum erit, de ea re ita jus di-
cito, judicium dato, judicareque jubeto, cogito,
proinde atque si de ea re, quum ita postulatum
esset, damni infecti ex formula recte repromissum
®atisve datum esset,quot; cf. Bach of en, op. cit. XIL
pag. 371 ; quae actio igitur proxime accede-
^at ad illam actionem, in factum, quam in simili
Casu Praetor concedebat ad damnum resarcien-
ut modo vidimus. Cum vero damnum datum
post missionis decretum a Praetore interpo-
« pnusquam m possessionem ventum est, ea
^etione in factum non opus, sed idem valet quod
ret si damnum factum esset postquam missus
possessionem venerat, uti L. 44. pr. D. h. t.

Quodsi enim negligentia missus omiserit venire
in possessionem et sie prius quam venit damnum
factum est, tum amittit beneficium Praetoris, uti
monet L. 15. §. 35. i. f. D. b. t. Et sie tantum,
si ex justa causa ante damnum datum in posses-
sionem non venit, ei, causa cognita, succurritur:
„Plerumque enim,quot; ait Ulpianus, „subvenitur
etiam ei, qui missus in possessionem aliqua ex
causa, aut non venit , aut tardius venit in pos-
sessionem,quot; cf. L. 15. §. 32. D. h. t.

De actione denique contra magistratus munici-
pales , si illi, ubi postulata est cautio, aliquod
neglexerint, indeque damnum senserit petitor,
supra egimus, cf. L. 4. §. 7-10. D. h. t.

Quum stipulatio damni infecti postulata est,
cavere nolentem Praetor cogit ad eam interpO'
nendam missione in possessionem, ut bac compel'
latur obsequi Praetoris sententiae, securusque ß^^
petitor. Missio autem universe solet fieri vel ^^
universa bona vel in rem tantum, cf. L. 1-
Quibus ex caus. in possess, eatur (42.4.), estqu®
ea remedium Praetorium, quo Praetor jus nostrum
»tuetur et alterum ad praestandam cautionem cogi*'
dummodo justa causa missionis adsit, de qua ante»

cognoscit, cf. L. 1. §. 14. D. de Ventre (37.9.),
Mühl en b rue h, Lehrbuch des Pandektenr. §.156.
Haec missio semper fit tantum in certam rem,
eam nempe cujus nomine cautio petita est, quam
quis non defendit. Atque ea quidem in cautione
damni infecti negata similem habet quodammodo
effectum , ac noxae deditio in noxalibus actionibus,
cf Hesse, pag. 105. 106. Semper a Praetore
missio conceditur et antea certe ea a magistrati-
bus minoribus non poterat concedi. Quare in lege
Gralliae Cisalpinae cap. 20. de missione a magi-
stratibus municipalibus interponenda nulla mentio
facta est, sed memoratur tantum actio in factum
äb iis danda. Postea tamen Praetor vel Praeses iis
^njungere potuit missionem ex primo decreto, L. 4.

Missio haec ex primo decreto continet tantum
cUstodiam etseo spectat, ut per alien am custodiam
compellatur ad cautionem, cf L. 12. D.
Qlib. ex caus. in poss. (42. 4.). Ubi autem non
durât, ideoque rei dominus vel qui in ea

causa cognita, secundo decreto Praetor pos-
misso confert, et ita is, cui cautio negata
innbsp;jubetur. Eo referuntur verba edicti

ejus rei, cujus nomine, ut cavea-
ire et cum justa causa esse vide-
^ ^^ ®tiam possidere jubebo.quot;

Missio igitur sequitur tibi, quacunque tandem
de causa, non praestita est cautio, sive cautio
postulata sit et negata, sive postdata quidem
sed neque negata neque data. Nil refert, quare
cautio non praestita sit, sufficit ad missionem
eam non esse datam, cf. Bach of en. H- XII.
§. 82. Missio datur igitur contra omnes, a. qui-
bus propter vitium aedium, loci, operis arbo-
risve cautionem peti posse vidimus, etiam contra
absentes et pupillos, cf. L. 15. §. 22, 29. D- h. t.
Quo casu tamen non festinare debere Praeto-
rem affirmant, ut non nisi urgente necessitate,
mittat in possessionem, si nempe alterius inde causa
deterior fiat, docet enim L. 2. §. 3. D. Quibus ex
causis in poss. (42. 4.) „Defendi autem videtur,
qui per absentiam suam in nullo deteriorem cau-
sam adversarii facit.quot; De denuntiatione facienda ,
cf. L. 4. §. 5 et 6. D. b. t. Hinc ubi postulata
est cautio. Praetor definire solet temporis spatium,
intra quod cavendum erit, quo demum praeter-
lapso , in possessionem mittit, L. 4. §. 1. D. h- t.
Si scilicet nemo plene caverit postulanti, nec do-
minus nec possessor, nec usufructuarius abusve»
a quo cautio jure postulata fuerit.

Quibus et in quam rem concedatur missio-
Missio conceditur universe illi qui postulave^'*

jure cautionem, adeoque si plures simul ejusdem
rei nomine sibi caveri postularint, omnes quoque
simul mittuntur in possessionem, L. 15. §. 15. D. h. t.
Ubi autem unus jam missus est, veniuntque deinde
alii, qui sibi quoque caveri petant, ii quoque si-
militer in possessionem mittuntur. Consequens igi-
tur est, ut etiam plures domini ejusdem rei. si
bujus rei nomine damni infecti sibi prospicere
velint, nec quisquam iis damni infecti caveat,
omnes in possessionem mittendi sint, L. 40. 4.
D. b. t. Ubi vero ita plures simul mittuntur,
aequaliter mittuntur, non pro rata damni, quod
nnumquemque contingeret, L. 15. §. 18. D. b. t.
Si vero deinde altero decreto jussi sint possidere
illi, qui missi fuerint aequaliter aedium fient do-
öiini. Animadvertendum vero, ubi is qui missus
®st, altero decreto possidere jussus jam est, eum
aut satisdare debere ei, qui bujus rei nomine
postea sibi caveri postulet, aut admittere bunc in
possessionem debere, eoque referenda verba L. 15.
15. D. cit. „Quodsi jam possidere jussus sit
e. secundo decreto) et alius damni infecti ca.-
desideret, tunc, nisi cavetur (a priore misso)
^ittetur in possessionem posterior,quot; atque ita si
Jaui is, qui primus missus est, dominus est con-
®titutusj cessante eo caveri, alter solus in posses-
sione erit, L. 15. §. 17. D. cit. Quamdiu igitur
quis ex primo decreto missus est, admit-
tere debebit omnes, qui quoque ejusdem rei no-

mine sibi caveri postulent, ubi vero semel quis
altero decreto possidere jussus est, cavere ipse
potest, suaque satisdatione eos a possessione re-
movere. Monet vero recte Donellus, jam statim
posse missum ex primo decreto, si paratus sit sa-
tisdare damni infecti nomine posterioribus , remo-
vere eos a possessione. Et revera excludere eos
non potest aliter. Etenim missus cum tantum cu-
stodiam et observationem rei babeat, nec solus,
sed cum pristino domino vel possessore , nullum
dum jus habet ad alium excludendum eodem jure
cautionem petentem, quatenus illi non plene satis-
datum fuerit. Nec tamen facile missus hic in se
damni infecti obligationem suscipiet de re aliéna,
adeo ut rarius certe satisdare ipse sustinebit.
Post secundum vero decretum, cum jam ita possi-
dere jussus sit, ut usucapere possit, loco domini
constitutus ejus interest ut alios removeat satis-
dando', poteritque vero tutius facere , cum com-
muniter ex possessione sua removeri amplius non
possit. Quare de eo casu expresse locuti sunt JCti.
Praetor tamen edicto suo generaliter dixerat. „Ejus
rei nomine in cujus possessionem misero, si ab eo
qui in possessione erit, damni infecti nomine non
satis dabitur, eum, cui non satis dabitur, simul m
possessione esse jubebo.quot; Ubi vero missus jam
dominus factus est, contra eum ita missio dabi-
tur, ut si nolit cavere, non simul in possessione
alter esse jubeatur, sed ut secundo decreto suam

rem amittat, solusque posterior in possessione sit,
prouti hoc fit ratione cujuscunque domini suam
rem defendere nolentis.

Non tamen semper qui possidere jussus est ca-
vere tenetur, si nempe is cautionem petit, qui ea
indignus est et is propterea missionem impetrare
non poterit, L. 13. §. 11. D. h. t., ubi quaeritur
utrum is, in cujus aedes alius missus est, ab hoc
recte cautionem petat aliarum suarum aedium no-
mine , quibus eae, in quas missus est damnum
minantur. Quod Julianus scribit, eum parum
probe petere, consequens est ut, ubi ex primo
decreto missio data est, non possit simul mitti
m eas aedes, quarum nomine ipse cavere noluit,
propter alias aedes vicinas, et revera qui petit
adhuc dominus est et ipse potest reficere nec po-
test in suam rem mitti, cf. Bachofen, op. cit.
XlII. p. 376., sed nec postea poterit, ubi alter
possidere jussus est, ab eo cautionem exigere
propter illud vitium cujus nomine ipse cavere re-
^Usavit. Cum igitur illi qui mittuntur ex primo
decreto rei observationem tantum et custodiam
nanciscantur, nulla inter eos communio nas-
^'tur, quod iude praesertim apparet, quod alium
^^'ssiouem petentem excludere nequeant. Hinc

o non posse de impensis in refectionem factis,
eorum nemo ut refîciat cogi possit, cf. L. 15.
h. t., sed si quis fecerit, sibi fecit ita

ut postea a domino repetat, ex cautione, si iHe
cavendo iüum de possessione decedere cogat.

Mittitur universe in ejus rei possessionem cujus
nomine postulata est stipulatio. Dicit enim Prae-
tor in edicto. „Eum cui ita non cavebitur in
possessionem ejus rei, cujus nomine ut caveatur
postulabitur, ire - jubebo.quot; Sed quaeritur quid
significent verba „ejus rei,quot; totum enim et totius
pars ita vocantur, sicuti tradit Ulpianus in L. 4.
§. 1. D. b. t., cf. quoque L. 15. §. 11- D. b. t. In
rei partem mitti posse est proprium quid missio-
nis propter damnum infectum, cum in aliis casibus
semper Praetor in totam rem mittat, vid Hesse,
p. 110. 18. Attamen non aliter sic in rei par-
tem mittitur, nisi ea possideri possit et expediat,
cf. L. 15. §• 12. D- li- t., uti quae memorantur
exempla demonstrant. Distinguunt JCti inter aedes
et fundum; communiter ubi cautio negata est ob
aedium partem vitiosam, quia, uti ait L. 38. §• 1-
D. b. t.: „in aedificiis partes quoque reliquae a
vitiosa parte trahanturquot; in totas aedes mittitur,
cum aedium unum corpus sit ex cobaerentibus

lapidibus §. 18. J. de Legatis (2. 20.) nec facile
pars utiliter possideatur. Si tamen tam ampla^
aedes sunt, ut dividantur in plures partes neque
pars ruinosa aliis adbuc integris ita cobaereat^
ut non per se constet, in ruinosam partem so am
missio obtinet, si causa cognita, Praetor vi ^eri^
hoc commode sine damno ejus, qui mittitur,

posse, cf. L. 38. §. 1. et L. 15. §. 13. D. li. t.
Quum ex superficie damnum metuitur et cautio
negatur in superficiem solam missio non datur,
quia possideri non potest neque longo tempore usu-
capi, quare Sabinus in L. 15. §. 12. D. h. t. tradit
in totas aedes mitti i. e. in aream et superficiem,
cf. L. 23. pr. L. 26. D. de Usurp, et usuc. (41. 3.).
Rei causam demonstrat, L. 2. D. de Superf. (43.18).
„ Superficiarias aedes appellamus, quae in conducto
solo positae et civili et naturali jure ejus sunt, cu-
jus et solum.quot; Quare etiam si superficiarius cavere
nolit, poterit cavendo missionem excludere domi-
nus , suamque rem defendere, et demum si ces-
sât , contra utrumque in possessionem ire jubet
Praetor. Hujus rei tamen exstat exceptio in aedi-
bus vectigaHbus, in quarum possessionem quis mitti
possit, ita tamen ut, si durât non caveri, non
jubeatur quidem possidere, nec enim dominium
Possidendo capere potest, quia non mittitur con-
tra dominum, sed decernendum a Praetore ut
®odem jure esset quo foret is, qui non caverat,
post quod decretum vere vectigali actione uti pote-
, L. 15. §. 26. D. b. t., quod explicari potest

Civitates aut ad patrimonium Principis pertine-
hant nec facile privato dominio attribui poterant,

inetur, quia in agris non eadem valet ac in aedibus
causa, cf. L. 38. §. 1. D. h. t.

Quando aedes ruinosae ad pluses pertinent do-
mini , singuli, nisi velint in solidum esse obligati,
caventes dicere debent pro qua parte domini sunt,
cf. L. 27., L. 40, §. 3. D. b, t. In eum autem
qui eorum damni infecti cavere récusât, etiam
eatenus tantum, quatenus dominus est, missio ob-
tinet , uti expresse dicit, L. 5. §. 1. pr. D. b. t,
„ Si plures sunt domini, qui cavere debent, et
aliquis non caveat, in ejus portionem mittetur.quot;
Huic legi prima fronte obstare videtur, L, 23, D.li.t.
„In stipulatione damni infecti, quae aedium no-
mine interponitur, nisi in solidum fuerit cautum,
mittetur in possessionem.quot;

Potbier ad b. t. n^^. 43 explicat „si scilicet in
solidum dominus estquot; quod aperte falsum est, cum
id ipsum significatur missionem tamen dari, quam-
vis pro parte cautum fuerit, Bacbofen, 1.
§. 76. p. 377 rem explicuit statuens Ulpianui»
in L, 23. cit. de pluribus aedium dominis loqui,
quo casu statuit, si alii eorum caverint, alii non,
contra omnes tamen missionem dari, nisi in so-
lidum cautum fuerit ad exemplum L. 5. §. H-I^'

Ut in poss. legat. (36. 4.) ubi dicitur missionem
legatarü contra unum heredem, satisdare nolentem,
etiam effectum habere contra eum, qui caverit ut
hujus quoque administrationem impediat.

Et revera quaedam analogia est inter has duas
missiones, quamquam a diversis causis datas, at vero
non opus videtur eo provocare, cum noster titulus
sufficiat ad rem explicandam. Cum enim omnis
missionis ex primo decreto utilitas constet in
custodia et observatione rei vitiosae, nec eam so-
lus habeat, sed una cum domino, qui propterea
decedere possessione non cogatur, et quidem ut
cavere nolentem ad cautionem cogat et ita damni
futuri resarcitionem obtineat, hinc, quamdiu non
plene cautum est, missio sequi debet, ut damno
timenti prospiciatur plenamque cautionem conse-
quatur, sed haec missio contra unum dominum
ceteris ab altera parte nocere non poterit, si qui
caverint, nam ipsorum jus eo diminui non potest,
öisi eatenus ut admittere missum debeant in cus-
todia et observantia rei, illeque possit deinde se-
cundo decreto in possessionem mitti pro parte ejus
non cavit. Non obtinet missio contra caventes
dominos, sed missus tantum admittendus ad rem
^iim iis tuendam, ita tamen ut eorum administra-
tionem impedire baud potuerit ulterius, quam pos-
IS cujus nomine missus est. Eetinent igitur ce-
tcri domini facultatem reficiendi impensasque repe-
t®ödi a condomino suo. Si vero missus reficere

velit, impensas tantum ab eo, cujus nomine mis-
sus est, recuperare poterit, inter eum enim et alios
dominos nulla oritur communio nihilque inter eos
agitur. Denique si molesta est custodia missi illis,
qui caverunt, dominis, et malint missum non ad-
mittere aut eum cogere ut decedat, plene satis-
dando hoc efficere poterunt, uti in simili casu sua-
detur in L. 5. §. 11. D. Ut in poss. leg. (36. 4.)
idque eo facilius, quo melius reficere et praecavere
damnum possunt. Praeterea animadvertendum L.
23. D. cit. non pugnare cum edicti verbis, nam
ubi non plene cautum est, revera non est cautum
pro ejus parte qui noluit. Si vero pars ejus ita
separata est ab aliorum partibus, missio conse-
quenter tantum locum babebit in eam partem, ob
quam cautum non est, quod in fundo pro diviso
communi semper fieri potest, uti etiam in aedibus
amplis, quarum partes ad alios pertineant. Si autem
ager pro indiviso communis est quia dici nequit,
ad quem potissimum dominorum vitiosa pars per-
tineat, nisi in solidum caveatur, mitti in totum
debebitur.

Ex primo decreto missus nullum in re jus habet,
in quam missio obtinuit, sed tantum custodiam ^^

Observationen!, qua facultas ei conceditur rei suae
ab alienae rei damno defendendae, cf. L. 3. §. 23. D:
de Acquir. vel amitt. poss. (42. 2.) L. 10. §. 1.
eod. L. 12. D. Quib. ex causis. (42. 4.) et L.
15. §. 30. D. b. t. Una igitur eum domino in
possessione est, sed neque jus in re neque in
fructibus consequitur. Omnes fructus dominus per-
cipit, et si qui a misso percepti sint, ei restituendi
sunt et nisi missus restituât contra eum in factum
actio domino datur. Ita e'tiam missus coiitra do-
minum in factum actionem habet ob sibi restitu-
endas impensas, quos bona fide fecit, ut etiam
si dominus interea possessionis causam deteriorem
fecerit. Cf. L. 15. §. 20, 3. D. h. t. L. 9. D..
de Eeb. auct. jud. (42. 5.) L. 5. pr. D. Ut in
poss. leg. (36. 4.) Contra omnes vero, qui eum
in possessione esse prohibent, misso datur inter-
dictum, L. 4. pr. D. Ne vis fiat ei, qui in poss.
miss. erit. (43. 4.) „Per interdictum etiam ei
subvenit Praetor, qui damni infecti ab eo in pos-
sessionem missus est, ne ei vis fiat.quot;

Praeterea missus ex missione, si in possessio-
nem venerit, pignus praetorium nanciscitur, cf.
Öesse p. 112. n». 26, Mûhlenbruch, Doctrina
Pandect. §. 157. n''. 2. et in primis Bachofen,

1- p. 425. sqq. L. 26. pr. D. de Pign. act. (13. 7.)
Universe loquitur, unde igitur jura hujus missi
definienda erunt quamdiu in possessione est.

voluntate. Scilicet si is, contra quem in posses-
sionem missus est, alteri recte cavere velit, missio
ex primo decreto cessât. Cavendi facultatem semper
retinet is, in cujus rem misit Praetor, donec ex
secundo decreto missus possidere jussus est, tum
enim non nisi ob aetatem vel ex qua alia justa
causa, ei succurritur per in integrum restitutio-
nem, si cautionem offert.

Ubi cautio offertur antequam possidere jusserit
Praetor, semper cogi potest missus, ut de posses-
sione decedat. Ea vero cautio non tantum eo casu
praestari debet de damno futuro, sed etiam caven-
dum est de praeterito damno et de impensis, quas
fecerit missus, uti L. 15. §. 31-34. D. b. t. docet.

Quaeritur vero a quo inde tempore damnum,
de quo caveri debeat, conputandum sit. Prouti
est in L. 15. §. 32. D. b. t. „Labeo ex quo
decretum est; Sabinus ex quo ventum est in
possessionem. Ego (Ulpianus) puto, causa cog-
nita modo banc, modo illam sententiam probandam.quot;
Videtur igitur hoc controversum fuisse inter Pro-
culianos et Sabinianos, inter quos medius incedit
Ulpianus. Sed quam in hac re rationem in-
gressus est Ulpianus? Ex L. 15. §. 31. D. h. t. UI-
pianum cernimus ita cavendum de damno dato,
quod contigit postquam missus est, statuisse, ut
repetita die promittendum esset, idque intelligen-
dum universe de decreto missionis verba docent, qui-
bus usus est. Etenim missus dicitur is qui decretum

obtinuit, quo mittitur in possessionem. Damnum igi-
tur de quo repetita die cavendum dicit est illud,
quod post decretum, sive prius quam ventum est in
possessionem, sive postea, contigit. Quae sententia
quoque confirmatur verbo „magisquot; quo Ulpianus
utitur in L. 15. §. 31. D. h. t. „Quod quidem magis
probatur.quot; Mentio diei igitur, a quo damnum ca-
vetur , stipulationi inserendi universe spectabit
decreti tempus, per exceptionem tempus tantum,
quo ventum est in possessionem. Ad decreti enim
tempus refertur, quoties aut statim in possessionem
venerit aut justam allegare causam poterit missus,
quare non aut tardius venerit in possessionem „ple-
rumque enim subvenitur etiam ei, qui missus in pos-
sessionem, aliqua ex causa aut non venit aut tardius
venit in possessionem.quot; L. 15. §. 32. in f. D. h. t. Et
propterea Ulp ianus, ni fallor, modo Labeonis,
modo Sabini sententiam probavit, cf. Bachofen
1-1. XIIL §. 79. p. 378, 379.

Contra eum denique, qui a Praetore missum
'^on admittit, datur actio in factum, ut tantum
praestet, quantum praestari oportuisset, si de ea
cautum fiiisset. Non tamen statim haec actio
datur, sed tum demum cum damnum datum est,
quot;ana antequam datum damnum est, ejus, qui non
^dmisit, factum impunitum est. „Extenditur enim
^ctio in id tempus, quo damnum committitur,quot;
§. 36. L. 16. D. h. t.

sessionem relinquat ruiiiae metu, si tamen rei
succurrere potuerit, eo enim derelinquere veile vide-
tur ex Lab eon is sententia; quodsi rei succurrere
non potuerit, jus suum integrum manet, quamvis
ruinae metu decesserit, cedit enim graviori et im-
minent! periculo invitus. Porro certissime amittit
suam possessionem si sine ruinae metu a posses-
sione decedat derelinquendi animo, uti probatur per-
L. 15. §. 35. D. h. t. ubi videmus dissensum La-
beonis et Cassii, quatenus prior derelinquendi
animum praesumebat, ubi, cum posses ruinam prae-
cavere, discessisti de possessione, posterior boe non
sufficere putavit, sed derelinquendi animum non
tam facile praesumebat, cum omnis metus ruinae,
sufficere videbatur ad eam praesumtionem exclu-
dendam.

Absentia igitur missio non exstinguitur, quate-
nus non derelinquendi animo ableris, possessio
enim cum corpore et animo acquiratur, animo
tantum retineri posse palam est.

Cum duret^non caveri nec possessio efficiat ut
cautio recte praestetur, nec custodiae perpetuae
taedium aliquid efficiat, jubet Praetor missum pos-
sidere, uti edicto exprimitur: „Et cum justa
causa esse videbitur etiam possidere jubebo.quot; Re-
quiritur igitur ad secundum decretum ut Prae-
tor ante cognoscat, an justa causa esse videa-
tur, quod L. 15. §. 21. D. b. t. illustratur : „Non
filtern statim ubi misit Praetor in possessionem,
®tiam possidere jubet, sed tum demum, quum
J^sta causa videbitur. Ergo intervallum aliquod
^^ ebit intercedere, quo aut pro derelicto aedes
. sdentio dominus videatur habuisse, aut misso
possessionem et aliquamdiu immorato nemo

caveat.quot; Exigifür igitur intervallum, quo Praetor
efficiat, an dominus rem suam dereliquisse videatur,
vel saltem eam tueri nolle. Quod intervallum in
Praetoris arbitrio est, quatenus illud brevius vel lon-
gius poterit concedere ex rerum opportunitatibus.
Ubi vero de absentis vel pupilli re agatur longius
concédât facilius, nam dicit Ulpianus in L. 15.
§. 22. D. b. t. non debere festinare Praetorem
ad decernendum, ut jubeat possidere. Praeterea
vero absentibus ex probabili causa et pupillis
conceditur, ubi jam decrevit Praetor possidere,
restitutio in integrum. Cf Voetius ad b. t. §. 12;
Vangerow LI. VII. 2. a. L. §. 4. L. T.pr.D.b.t.

Quid juris transferatur missione ex secundo de-
creto, et quid hoc possidere de quo loquitur edic-
tum significet, varie explicare conati sunt Juris-
consult! veteres. Hac de re loquuntur praesertim

L. 5. pr. D. h. t., L. 12. et L. 15. §. 16. eod-
L. 5. pr. quae loca nunc plene adscribere juvat:
L. 5. pr. „Praetoris officium est, ut missus in pos-
sessionem etiam eam per long! temporis spatium i»
suum dominium capere possit.quot; L. 12: „His 1 _
pignor! rem acceperunt potior est is, cui dam»»
infecti non cavetur , si possidere et per long«^
tempus rem capere ei permissum fuerit.quot; L-
§.16: „Julianus scribit: eum qui in possessio»®*®
damni infecti nomine mittitur, non prius indP
per longum tempus dominium capere, quam ^^
cundo decreto a Praetore dominus constituât«'^-

Ex his locis videtur probari posse per missio-
nem ex secundo decreto missum accipere ita rei
vitiosae possessionem ut usucapiendo dominium
nancisci possit. Nec in hac re ofFendere debet,
quod dicatur per longum tempus dominium capere
vel per longi temporis spatium rem in suum do-
minium capere, cum satis constet haec compilato-
rum interpolation! tribuenda esse, cf. Bachofen
op. cit. XIII. 80. p. 380. pr., Vangerow, 1.1.
VlI. 6. p. 539. Magis vero turbat, alibi eum, qui
ex secundo decreto missus est, dominum vocari,
quasi Praetor dominium daret, cf. L. 15. §. 17.
33. D. h. t. L. 7. §. 1. D. de U^ufructu (7. 1.),
L. 5. D. Communi divid. (10. 2.), L. 7. §. 9. D.
eod., L. 1. pr. D. de Fundo dot. (23. 5.), L. 3.

1. D. de Eeb. eor. qui sub tut. (27. 9.). Qui-
tus locis missus ex secundo decreto vel dominus
^ocatur vel ei jus tribuitur, quod tantum e jure
minii repeti possit.

Ab una igitur parte Icti docere videntur, usa-
eapione opus esse ut missus rei dominium acqui-
' ab altera vero parte videntur affirmare eum
statim dominum, fieri. Hinc juris Eomani inter-
m varias partes abierunt, atque fere qua-

Prêtes

tuor diversas sententias protulerunt, scilicet faerunt
qui putarint sic missum acquirere:

1°. Dominium Praetorium quod soient vocare,
unde quidem per usucapionem oriatur dominium

3quot;. Alii modo dominium, modo bonae fidei pos-
sessionem cum usucapiendi facultate missum habere
affirmarunt.

4°, Denique nonnulli hinc dominium erga tertios,
bonae fidei possessionem cum usucapiendi facultate
erga dominum oriri affirmarunt.

Primae sententiae inter ceteros quoque fuerunt
Voetius, Cujacius, Zimmern, Mûhlen-
bruch. Inter hos Voetius ad Pand. h. t. §. 12.
contendit missum acquirere civilem possessionem
cum usucapiendi facultate et dominium praetorium,
quatenus habeat Pubhcianam ad amissam posses-
sionem recuperandam, nec rem videtur plane per-
spectam habuisse, quatenus dominium praetorium
i. e illud, quod modis non civilibus acquisitum a
Praetore defenditur actionibus et exceptionibus,
commiscuit cum bonae fidei possessione, ad quam
demum jure Justinianeo restricta fuit Publiciana,
quae antea illi dabatur, qui non posset dicere rem
ex jure Quiritium suam esse, modis civilibus no»
acquisitam, atque propterea, amissa possessione,
eam repeteret, cf. GajusIV. 36. Puchta, Cursus.

II. §. 236. p. 632. Voetius vero rem explicare
ita conatur, ut missionem ex secundo decreto tam-
quam justum titulum consideret et auctoritas Prae-
toris ipsi bonam fidem suppléât, praesertim nitens
L. 11. D. de Acquir. vel amitt. poss. (41. 2),
„juste possidet, qui auctore Praetore possidet.quot;
Nec multum ab eo diversus Cujacius ad Afric.
IX. in opp. I. p. 1566. putans, per tertium de-
cretum (admittit enim tria décréta, primum ad
cautionem interponendam, secundum, quo quis mit-
titur in possessionem, tertium, quo res possideri
jubetur) Praetorem dare possessionem, expulso
vicino, cum usucapiendi occasione, licet sciam esse
alienam rem, possessor enim factus, postea domi-
nium acquiram usucapione, quia Praetor me facit
possessorem jure dominii i. e. ut possideam quasi
dominus, animo et jure domini, ut jam occasionem
tabeam usucapiendi. Cujacius igitur possessio-
nem lianc non bonae fidei possessionem esse affir-
niat, putat tumen usucapioni locum esse nec tamen
hoc ulterius explicuit. Zimmern. Archiv für ci-
vilistische Praxis T. VIII. p. 158 ex secundo de-
creto dari tantum possessionem cum usucapiendi
facultate, opinatur propterea, quia Praetor do-
quot;Qinium dare non potest, ita tamen ut, si cavere
dominus adhuc rem vindicare possit et
'ta missum ex possessione dejicere, in libro,
Röm. Civilprocess. §. 85. p. 267 possideri ju-
^^re, idem esse dicit ac in bonis esse. Accuratius

locuti sunt eandem ac memoratam sententiam
revera exponentes Bachovius ad Trente. H-
Disp. XVIII. 6. C. p. 50. Tab er, Conj. YII i-
p. 10. Savigny, Syst. IV. p. 56. Zeitschr. f-
Gesch. Eechtsw. II. p. 368. Walter, Rechts-
gesch. II. p. 385. nquot;. 6. Vangerow, 1. 1. VIL
2. b. Ba chofen, op. cit. XIIL 81. Hesse, 1.1.
p. 117. et Mühlenbruch, Lehrbuch des Pan-
dektenr. §. 457. n^ 8. qui sententiam in Latina
editione exhibitam in Germanica retractavit. ^

Dominium enim missus habere non potest, quia
illud sic demum oritur, ubi legitime i. e. jure ci-
vili probato modo rem acquisiveris, Praetor vero
dominium dare non potest, sed tuetur missum
eodem modo ac si dominus esset, isque proinde
rem, in quam missus est, in bonis babet dum
accedat legitimus m.odus acquirendi dominii, nempe
usucapio, quo jam rem ex jure Quiritium suam di-
cere potest, et actiones civiles habet. Ut vero ita
usucapiendo jus Quiritium acquirat debet adesse,
uti palam est, justus titulus et bona fides, ne de
continuata per legitimum tempus possessione, et
de re non vitiosa dicamus. Titulum vero posses-
sionis missus habet ipsum decretum Praetoris, quo
possidere jussus est, quaeritur tamen an bona
etiam fides hoc casu requiratur, et qualis.

In qua re neutiquam cum iis facere possumus,
qui usucapionem sine bona fide obtinere posse
statuunt, uti facere videtur Bachofen b 1. XH^'

80. n,. 2. p. 379. Etenim jure classico pauci
tantum casus erant, ubi usucapio sine bona fide
procederet, nempe in usucapione lucrativa pro he-
rede, ilfisque quos recenset Gajus, IL §. 51-62.
sed de eo qui ex secundo decreto in possessione
est, nihil taie invenitur. Is igitur quoque bona
fide esse debet, et quae erat ilia bona fides? Sci-
hcet eum, qui cavendo rem suam defendere no-
luit, et contra quem missus est, dominum fuisse,
et proinde se a domino possessionem decreto ob-
tinuisse. Sublato autem discrimine inter dominium
Quiritarium et bonitarium jure Justinianeo missus ex
secundo decreto statim dominium habebit, si con-
tra dominum missus est, si vero is qui cavere
recusavit, fuerit tantum bonae fidei possessor,
missum idem jus habiturum, quod habuit is
contra quem missus est, nonnulli defendunt, quam
Vangerow tamen distinctionem inutilem dicit,
quia, ut contra Zimmern affirmat, domino nulk
amplius conceditur vindicatio, per L. 15. §. 33,
Egt;. h. t. Ab hac sententia procul dubio multum
recedit ea, quam secundo loco posuimus, quaeque
invenitur apud Donellum, Comm. ad jus civ.
XV. c. 47. p. 850. Praetoris decreto dominium
lt;=oncedi, et missum sic dominum constitui, ut si-
per longum tempus dominium capiat, non
tamen per longum tempus quod postea sequatur, sed
quod decretum istud de possidendo praecesserit.
^ag's ' cognatum primae explication! id, quod

tertio defenditur a nonnullis, e quibus citamus
Donellum 1. 1. et Mackeldey, Lehrbuch des
heutigen Köm. Eechts, §. 484. docentes missum
dominum constitui, si is qui non cavit fuit domi-
nus , quodsi vero is dominus non fuerit, tum usu-
capionem accedere debere, nitentes L. 15. §. 26.
D. h. t. et L. 54. D. de E. J. (50. 17.) Quod
si de Jure Justinianeo intelligis, ubi unius generis
dominium tantum erat, a prima sententia non dif-
fert, sed jure classico minus recte dictum, et
quamquam loca in Digestis ita explicari debeant,
ipsi Icti tamen revera, quatenus missum domi-
num vocarunt, de dominio juris gentium viden-
tur cogitasse, quod usucapione demum accedente
dominium civile fieret. Quare addiderunt eum usu-
capere debere, per Praetorem enim dominium civile
non potest acquiri.

Quartam sententiam proposuit Heineccius,
Elementa juris civilis ad h. t. §. 105. nempe mis-
sum ex secundo decreto respectu tertii statim fieri
dominum, ratione domini ipsius dominium usu-
capione adquirere. Quam opinionem quare minus
probabilem habeamus, jam ex supra dictis patet.
Ne aliud addamus, si missus adversus dominum
jus suum 'tueri non potest atque ita dominus rem
vindicare potest, quomodo dominus vocari a Jctis
potest, et dominus esse simul et non esse?

In hac quaestione tractanda initium faciendum
ab ipso edicto L. 7. pr. D. h. t. Ibinbsp;possidere

tantum jubet, quia ultra possessionem nihil conce-
dere Praetor potest, ex qua habere poteris facul-
tatem usucapiendi, quatenus utiliter ad usucapien-
dum possideas. Igitur pristinus dominus non amittit
decreto, suum jus Quiritarium, imo retinet donec
usuceperit alter, sed possessionem tuebitur etiam
contra dominum Praetor, quia justo titulo, decreto
nititur, exceptione, causa cognita, data, et con-
cedit actionem ad rem repetendam si possessio
amissa est, tublicianam, qua fingitur jam usuce-
pisse, aut utile interdictum unde vi L. 18. §. 15.
D. h. t. Hinc dicit Julianus in L. 9.pr. D. h. t.:
„Integra autem re, unusquisque cogitur aut de
damno cavere aut aedibus carere quas non defen-
dit.quot; Sic intelligimus Jctos missum ex secundo
decreto dominum dicere potuisse, quia rem in
honis habere incipit et simul de usucapiendi ne-
cessitate locutos fuisse, qua demum verum domi-
nium oriatur. Quod confirmatur in primis L. 15.
§•16. D. h. t. tum L. 44. §. 1. eod. ubi is, qui
ïnissus est ex secundo decreto et is qui emit inter
comparantur, et idem inest etiam locis omni-
«S. Potuit igitur simul missus et dominus dici,
l^ia rem in bonis habet, et potuit usucapio me-
quot;^cî'ari, qua verus dominus jure civili evaderet.
^^Non opus ergo, ut cum Voetio provocemus
^ L. 11. D_ (Je Acquir. vel amitt. poss. (41. 2.)
quot; possidet, qui auctore Praetore possidet.quot;
' ns verbis docemur tantum, eum, qui auctore

Praetore possidet, nec vi, nec clam nec precario
ab adversario possidere, sed decretum Praetoris
ipsi causa est, quae efficiat, ut pro suo possideat,
cum possidere jussus animo et corpore possessio-
nem acquisiverit, cf. Savigny, Eecht des Be-
sitzes, p. 325.

De bona fide vero jam animadvertimus, eam re-
ferendam esse non ad boc, an missus sciverit rem
alienam fuisse, sed ad conscientiam illaesam de
jure ejus, contra quem in possessionem missus est.

Quae bucusque retulimus valent tantum de jure __
antiquo. Ab Justiniano enim L. un. C. de Usucap.
transform. (7. 31.) et L. un. C. de Nudo jure
Quir. toll, omne discrimen inter dominium Qui-
ritarium et bonitarium sublatum est. A quo igitur
tempore missus statim dominus fiebat, quippe qui
justo modo a domino rei possessionem nactus esset-
Sed quaeri potest quare adhuc sermo sit de longi
temporis praescriptione? Vangerow loc. cit. no-
lens longi temporis praescriptionem in Leg. 5. pr-
12, et L. 15. §. 16. compilatoribus adscribere, diffi-
cultatem ita solvere conatus est, ut, quando cau-
tio petita et negata fuerit a bonae fidei possesso-
re, non a domino, ex missione non dominium, sed
bonae fidei possessio oriretur cum usucapiendi fa-
cultate. Confitetur tamen nullum facere discrimen ^
utrum bonae fidei possessionem an dominium con-
sequatur missus, quum post secundum decretum
cautionis oblationi non amplius locus sit, uti L-

15. §. 33. D, h. t. docet. Animadvertendum ta-
men, si is a quo cautio petita fuerit, non fuerit
dominus et adeo missio contigerit non contra
dominum, sed contra possessorem, domino super-
esse, si cavere voluerit, vindicationem, quatenus
is qui possidere jussus est, non plus juris habere
potest, ac is contra quem decretum obtinuerit.
Eo casu igitur omnino opus erat ei longi tempo-
ris possessione, ut plene dominium acquirat, at-
que ita mentio interpretanda longi temporis prae-
scriptionis in Pandectis. Quod enim legitur in
L. 15. §. 22. §. 33. D. h. t. L. 19. subvenire
Praetorem iis, qui justa aliqua causa cavere omi-
serint, intelligendum, si a domino petita fuerit
cautio, aut saltem domino denuntiatio facta fue-
rit et, eo non defendente, missio fuerit secuta,
ita ut contra eum interpositum decretum excludat
vindicationem, quod certe plerumque fieri debuit.
^■quot;on tamen haec loca vindicationem excludunt, si
forte a bonae fidei possessore tantum petieras,
îiec longi temporis possessione acquisitum domi-
nium est. Ubi autem vindicatio cessât unicum
femedium certe in integrum restitutio. Conclu-
dinius igitur jure antiquo missum tantummodo
ol^tinere dominium bonitarium, quod usucapione
demum in Quiritarium convertitur, quatenus missus
J'istum titulum et bonam fidem habet, jure vero
®°vo semper missione dari dominium, excepto eo
m quo denuntiatio facta et cautio petita

fuerit tantum a bonae fidei possessore, ubi longi
temporis praescriptlone opus est, ut missus domi-
nium consequatur.

Quamvis generabter misso ex secundo decreto
rel vitiosae dominium acquiratur, tamen exstat hu-
jus regulae exceptio ubi agitur de denegata cau-
tione propter aedes vectigales, de qua re agit
L. 15. §. 26. D. h. t.: „Si de vectigaUbus aedi-
bus non caveatur mittendum In possessionem dl-
cemus, nec jubendum possidere (nec enim domi-
nium capere possldendo potest) sed decernendum,
ut eodem jure sit, quo foret is, qui non caverat,
post quod decretum vectlgali actione uti poterit.quot;
Ubi vero praedii vectigalis nomine cautio negata
est aliud jus obtinet ex b. L. §. 27: „Sed In vec-
tlgali praedio si municipes non caverint, dicendum
est dominium per longum tempus acquiri.quot;

Quaeritur de causa hujus discrlmlnis ? Quare
aedes vectigales usucapi non possunt, possunt
vero praedia vectigalia ? Alii de bac re aliter
censuerunt. Bachofen op. laud. XIII. 81. pag-
382 explicat discrimen ita, quia ubi aedium vec-
tigalium nomine cautio petitur, semper aedium
vitium possessori Imputandum est, contra vero

ubi ex praedii vectigalis vitio damnum immfnet,
incertum est, utrum vitium praedii vectigalis do'
mino an possessori imputandum sit, et propterea
putat tum contra municipium possidere jubere
Praetores, quia est dominus et ad cavendum eo
casu semper obligatus. Galvanus de usufructu,
cap. 25. X. antea distinxerat a quo petita fuerit
cautio ut inde penderet effectus: „Eefert,quot; dicit,
„utrum ad cavendum conductores aedium vectiga-
lium tantummodo sint interpellati an ipsi muni-
cipes,quot; cf. Vangerow 1. c. VIL 2. e. Hesse pag.
121 sqq. neutri sententiae adstipulatur, sed omnem
difficultatem tolli posse sustinet si §. 26. intelliga-
mus de aedibus, quarum proprietas est populi
Romani aut fisci, §. 27. autem de aedibus quas
locarunt municipes. Ad quam sententiam confir-
rnandam Hesse citat §. 9. L de üsucapionibus :
L. 12. §. 2. D. de Publ. (6. 2.), monetque
fiscum cavere non solere ideoque neque inter-
ponere cautionem damni infecti, cf. quoque L. 2.
§• 1. D. de Fundo dotali (23. 5.) L. 3. §. 5. D.
Si cui plus quam per leg. Falc. (35. 3.). Mülilen-
brucb, Lehrb. der Pand. §. 127.
1^0 nel lu s autem Comm. jur. civ. Libr. IX.
13. pag. 463. putat aedes vectigales in §. 26.
cit significare aedes in praedio vectigali aedificatas
etiam ita dictas esse aedes superficiarias. Per-
P^tuo usu juris tamen praefert aedes vectigales
explicatione accipere- Et revera, si locus

ita ab Ulpiano scriptus est, vix poterimus non
Donelli rationem probare. Jure classico aedes
enim ita in perpetuum non locabantur, ut quam-

diu pro iis vectigal penderetur, tamdiu neque ipsis
qui conduxerint, neque bis, qui in eorum locum
successerint, auferrentur, sed fundi tantum agri-
culturae causa. Hinc fundi, agri vectigales cen-
ties, aedes vectigales boe tantum loco occurrunt.
Et demum Jure Eomano novissimo aedes quoque
ita locatas esse videntur per anomaliam, cf. P ucbta,
Pandekten, §. 176.

Proxime ita accedimus ad sententiam a Bacbo-
fen propositam, putamusque contra empbytentam
possideri jussisse Praetorem, ubi aedes quas in
empbyteuticario solo babet vitiosae sunt et cautio
ab ipso negata. Dominum enim eo casu ad cau-
tionem interponendam cogi potuisse non videtur,
cum omne onus refectionis empbyteutae incumbit-
Ita tamen tum contra eum missum fuisse opina-
mur, ut non totum ejus jus perierit sed tantum ra-
tione earum aedium, in quas missum fuerit. Quodsi
igitur praeter bas, alias babet in fundo empby
teuticario non vitiosas, jus quod in bis habet, sal-
vum erit. Propter soli vitium vero, si cautiquot;
rogatur, neque emphyteuta neque municipibus ejus
agri dominis caventibus, illi, qui ex secundo de-
creto missus est dominium tribuendum.

Dominus post missionem ex secundo decreto
possessione deviciendus est, quum duo simul pos-
sidere nequeant. Possessionem vero cautionis obla-
tione recuperare non potest, exceptis his casibus,
in quibus aequitatis causa extra ordinem subvenit
Praetor, cf. L. 15. §. 22. 23.33. D. h. t. Mirum
est, ndiilominns fuisse, prouti Zimmern op. laud.
T. VIII. p.-158 et Voetium Op 1. ad h. t. §. 12,
qui statuerint post missionem ex secundo decreto
adhuc oöerri posse cautionem. Nititur Voetius
L. 7. 1. et praesertim L. 18. §. 15. D. b. t. verbis:
„quum Praetor id agat, ne damnum faciat actor,
non ut m lucro verseturquot; quae certe non pro-
bant quod iis probari vult, cum significent tan-
tum, Praetorem non concedere ut ex eadem causa
bis idem petatur. Quum vero iis, quae pro se
introducta sunt, renuntiare quis pote.st, sic sine
dubio missus oblatam sibi cautionem accipere po-
test et possessione decedere, eo vero cogi nequa-
quam potest.

Omnes jure in ea re gaudentes ad cautionem
praestandam admittendos esse supra vidimus, ut
JUS suum salvum retineant, ubi vero cavere recte

noluerint, jus suum secundo missionis decreto
amittunt. Sic intelligenda verba L. 15. §. 24. D.
h. t.: „Si qua sint jura debita bis qui potuerunt
de damno infecto satisdare, deneganda erit eorum
persecutio adversus eum, qui in possessionem missui
est; et ita Labeo probat.quot; Inde a petitae cau-
tionis tempore usque ad secundum decretum pos-
sunt cavendo jus suum servare, interea igitur
eatenus eorum jus pendet, non nisi perpetua cau-
tionis negatione, amittendum, de qua ante secundum
decretum non constat, cum missus aijtea nullum
jus in re, sed tantum custodiam et observationem
babet. Unde intelliginus simul L. 15. §. 25. D.
b. t. „Item quaeritur in pignoratitio creditore,
an pignoris persecutio denegetur adversus eum,
qui jussus sit possidere? Et magis est ut, si neque
debitor repromisit neque creditor satisdedit, pi-
gnoris persecutio denegetur? Quod et in fructuario
Cel su s recte scribit.quot; Qui jus in re babet cavere
debet, si cavere noluerit ante secundum decretum
amittit. Nec obstat L. 9. §. 5. D. h. t. Nam missione

ex primo decreto is, qui jus in re habet, prohibetur
propter non praestitam cautionem jure suo uti, qua-
tenus rei custodiam et observationem missus habet,
ut compellatur ad cautionem damni infecti, nec
jus suum ex prima missione amittit, sed ejus usus m
suspenso est, donec vel ipse cavendo servet, vel
dominus cavendo ipse periculum suscipiat,
denegata cautione sequatur missio ex secundo de-

creto cf. L. 10. D. h. t. Cura enmi secundum
decretum Praetor dederit, cautione neque a do-
mino neque ab eo, qui jus in re habet, praestita,
uti ille dominium sic hic jus suum perdit, adeoque
usufructuarius usumfructum, superficiarius super-
ficiem, emphyteuta emphyteusin, creditor pigno-
ratitius jus pignoris, cf. L. 9. §. 4. 5. L. 10. D. h. t.
Attamen creditorem pignoratitium quoque juris
sui persecutionem amittere dubitari posse videtur.
Nimirum Africanus in L. 44. §. 1. D. h. t. re-
fert: „Damni infecti nomine in possessionem mis-
sus possidendo dominium cepi; deinde creditor
eas aedes pignori sibi obligatas persequi vult.
Non sine ratione dicetur, nisi impensas, quas in
refectionem fecerim, mihi praestare sit paratus,
inhibendam adversus me persecutionem.quot; Quae
verba Africa ni contraria videntur L. 15. §. 25.
et L. 12. D. h. t. cf. quos laudat Glück, §. 1083.
XVIII. p. 353.

Omnis tamen difficultas videtur tolli ubi atten-
deris ad verba in L. 15. §. 24. D. h. t.; „jura
débita bis qui potiierunt de damno infecto satisdare.quot;
Ils qui potuerunt cavere de damno infecto ob non
interpositam cautionem si ex secundo decreto mise-
Ht Praetor, juris persecutio denegatur, ergo iis,
non potuerunt cavere, non denegatur, et de
posteriore casu loquitur Africanus, ubi vel ab-
fuerit creditor pignoratitius vel alia qua justa
quot;^ausa cavere prohibitus, nec interpeUatus.

Quod vero de impensis in refectionem factis,
a creditore praestandis, hoe juri communi est qui-
dem contrarium, sed aequitatis causa haec excep-
tio admissa, quum missus non sponte, sed quasi
coactus accedit ad rem, iisque impensis causam
pignoris tuitus est, Praeterea ille ob impensas
refectionis sibi providere nullo alio modo potest,
uti v. c. emtor actione evictionis a venditore,
quare Afric anus in L. 44. cit. jure deinde idem
de emtore negat. Cf. Cujacii ad Afric. Tract. IX
ad L. 44. D. de Damno infecto. (Op. I. p. 1568.)
Bachofen op. 1. IV. 13. p. 122 sqq. putat Afri-
canum de eo casu loqui, si creditor pignoratitius
ad cautionem obligatus, eam Interponere nolit.
Et ita Africani sententiam improbat amplexus
eam, quae ab Ulpiano et Paulo proditur, L. l5.
§. 25 et L. 12. D. h. t. Quia amissio juris est '
contumaciae poena, qua dominus dominium, cre-
ditor pignoratitius pignus amittit. Ceteroquin si
ab ea poena absolveres creditorem pignoratitium,
hic meliori conditione esset, quam dominus, quod
nequaquam admittendum censet. Propterea putat
Paulum et Ulpianum hoc casu decessisse ab iHa
juris regula: pignus ubique durare, quam Af^-
canus stricte per omnia observavit, nisi quod de
restituendis impensis addiderat. In actionibus noxa-
libus non Invenitur illa Africani sententia, sed
quidem illa Pauli et Ulplanl, cf. L. 27. P^'
L. 30. D. de Noxalib. act. (9. 4.) Ita ut si ser-

vus noxae detur Servîanam amittat is, cui servus
pignori obligatus erat, ob non susceptam ejus
defensionem, nisi absentia, quominus eum defen-
deret, impeditus fuerit. Hanc tamen exceptionem
quare non admitteremus in casu missionis ex se-
cundo decreto non videmus, ubi revera aequitas
idem postulat, et si de ea intelligamus Africani
locum, certe non opus ut eum ab Ulpiano et
Paulo dissensisse putemus.

Eodem modo quo ex primo decreto plures mitti
possunt, etiam fieri potest ut ex secundo plures
possidere jubeantur, nec refert, utrum simul missi
sint ex primo decreto, an vero separatim. In L.
15. §. 17. D. h. t. legimus : „Si ante hoc decre-
tum alius quoque in possessionem missus fuerit,
aequaliter ambo aedium dömini fient, scilicet cum
jussi fuerint possidere.quot;

De cujus legis explicatione pecufiarem senten-
tiam proposuit Voetius ad h. t. §. 13. Gotho-
fredum secutus. Monet omnes misses ex primo
decreto aequaliter possidere pro indivise. Nec ta-
aien inde concludendum putat, ex secundo decreto
'Uiissos possidere arithmetica ratione, sed potius
geometricâ, argumento desumto ex L. 15. §. 18.

in f. D. h. t. in verbis : „concursu partes habitu-
ros,quot; ideoque dominum aedium majorum pro rato
dominium majoris aedium ruinosarum partis nan-
cisci , quam is, qui minores aedes babet. His
negat obstare verba L. 15. §. 17. D. h. t. quia
aequalüer non ad rem, in quam missi sint, refe-
rendum opinatur, sed ad tempus, quo quisque
incipit possidere, nec eo verbo aliud significari,
ac omnes, quo tandem tempore missi fuerint ex
primo decreto, ex secundo decreto tamen eodem
tempore incipere possidere.

Voetio vero nequaquam assentiri possumus.
Omnes, qui ex re aliéna damnum timent, cautio-
nem petere possunt, qua negata omnes in pos-
sessionem mittuntur rei vitiosae. Idem omnino
jus omnibus competit, nec de ea re aliqua con-
troversia esse potest, nec dubitari potest de jure
quod cuique post decretum conceditur. Quodsi
unus ex bis secundo decreto possidere jubetur,
alii quoque eodem modo possidere jubentur. Quum
autem omnium, negata cautione, par sit conditio,
omnes, qui in eandem rem mittuntur, concurrunt.
Etenim prouti unus, si solus cautionem petiisset,
juberetur totam rem possidere, nunc cum plures
sint, omnesque eodem jure, singuli totam rem
possidere non possunt, sed in eam concurrunt
pro aequali parte. Illud aequaliter igitur non de
tempore, sed de ratione possessionis intelligendum
est, quod probant quoque verba sequentia : „seil»'

cet quum jussi fuerint possiderequot; quae intelligenda
de tempore a quo incipit possessio, et ita oppo-
nuntur his: „Si ante hoc decretum alius quoque
in possessionem missus fuerit,quot; non vero explicant
vocem aequaliter. Cf Bachofen 1.1. XIII. 82. p.
384. n^ 9.

Aequaliter igitur rei, in quam missi fuerint,
omnes domini fiunt, unde sequitur rem vitiosam
inter eos communem fieri, ad ejusque divisionem
inter eos actionem communi dividundo dari et
quidem directam, uti liquet ex L. 7. §. 9. D. Comm.
divid. (10. 3.) : „ Plane si jam damni infecti mis-
sus, jussus sit possidere, non erit huic utili judicio
locus quum vindicationem habere possit.quot;

Ex his verbis directam communi dividundo actio-
nem dari patet. Qua actione repeti quoque posse
partem impensarum, quas missus in re vitiosa fe-
cerit ante secundum decretum, ostendit L. 15.
§. 19. D. h. t. et L. 5. D. Comm. divid., ex sen-
tentia Proculi etUlpiani. Sed contrarium di-
cere videtur Julianus in L. 4. §. 4. D. eod. Hic
juris rigorem secutus, quia sumtus facti sint ante
ortam communionem, eos repeti hac actione nega-
vit; aequitate magis praevaluisse videtur Proculi
ct tJlpiani sententia, quia aequum erat quemque
eonferre bis sumtibus, quibus elfectum est, ut res
salva esset. Cf. Bachofen XIII. 83. p. 384.

Fieri potest, ut dominus Praetoris decreto non
obtemperet, et eum, qui in possessionem missus
est, non admittat, quo casu locus est edicto: „In
eum, qui neque caverit, neque in possessione
esse, neque possidere passus erit, judicium dabo,
ut tantum praestet, quantum praestare eum opor-
teret, si de ea re ex decreto meo, ejusve cujus de
ea re jurisdictio fuit, quae mea est, cautum fuisset.quot;

Datur igitur tum a Praetore actio in factum
contra eum, qui neque cavere voluit neque rem
suam pro derelicto habere, ac simile quid jam
vidimus in Lege Galliae Cisalpinae obtinere. Cf-
de hac actione in factum L. 1. pr. §. 4. 6.; L. 4.
§. 1—4. D. Ne vis fiat. (43. 4.) L. 15. §. 36. L.
17. D. h. t. Distinguendum vero est utrum missus
in possessionem ex primo, an vero is qui secundo
decreto possidere jussus sit, non sit admissus.
Semper enim actio in factum datur, at cum eX
secundo decreto quis missus non admittitur praeter
hanc etiam aliis actionibus uti poterit.

Ubi missus ex primo decreto non admittitur,
actionem in factum missus habet, quod etiam ab
Ulpiano confirmatur, L. 15. §.36. D. h.t. eam-
que actionem habet ubi damnum datum est.

Actio autem illa non tantum contra ipsum do-
minum , etiam pupillum, datur eumve, qui non ad-
miserit, sed etiam contra eos, qui pro eo inter-
veniunt. Ita fit, ut eâ teneantur procurator, tutor
actores municipum aliique, et filiifamilias quidem et
servi non admittentes noxali actione patrem et
dominum obligant. Cf. L. 17. pr. §. 1.2. D. h.t;
L. 18. §. 13. eod. Quodsi vero mandato domini is,
qui pro eo intervenit non admittit, contra dominum
quoque actio datur, quod ostendit. L. 18. §. 14. D. h.t.

Actio illa est perpetua et datur heredibus et
in heredes ceterasque item ceteris personis, quibus
intelligendi sunt heredes jure praetorio, Vid.
Hesse op. cit p. 129. cf. L. 17. §. 3. D. h. t.
eaque competit ergo per triginta annos, cf. L. 3.
C. de Praescriptione trig, vel quadr. ann. (7. 39.)

Quaeritur vero utrum is, qui non admiserit in
possessionem, semper cautionem etiam nunc, ante-
quam damnum datum est, possit interponere, an
vero Praetor etiam tum possidere jubeat deinde,
cum missus ex primo decreto non admissus est in
possessionem. Ex L. 16. D. cit. quis possit effi-
cere, usque ad damnum datum semper cautioni
locum esse nec sequi tum secundum decretum,
sed falso, nam ita melioris conditionis esset is,
non admisit, quam is qui admisit, et verba
iiltima : „vel possessione cessitquot; accipienda non
tantum de eo qui volens cessit, sed etiam de eo,
111 dejicitur post secundum decretum Praetoris,

illudque confirmatur L. 18. §. 15. D. h. t. qua
probatur dari quoque secundum decretum a Prae-
tore ilb, qui ex primo non sit admissus. Cum
vero ex primo decreto missus tantum rei deten-
tionem habeat, non potest uti ixiterdictis posses-
soriis, ut tueatur suam possessionem sed propterea
Praetor peculiare ei concedit interdictum. Ne vis
fiat ei, qui in possessionem missus est, quo etiam
omissam possessionem recuperare potest, cf. L. 3.
§. 2. Ne vis fiat ei (43. 4.).

Quum ex secundo decreto missus in possessio-
nem non admittitur. L. 18. §. 15. cit. patet Prae-
torem ei dare utile interdictum Unde vi contra
eum, qui non admiserit, quo dejectus e possessione
fingitur, L. 1. §. 23. D. de Vi (93. 16.). Si vero
amiserit possessionem habet praeterea Pubbcianam
ad rem vitiosam recuperandam. Illud tamen utile
interdictum Unde vi et Publiciana competere non
potest ei, qui ex primo decreto non admissus est,
quia hic nullum jus in re habet. At vero is, qü^
ex secundo decreto possidere jussus est, nec ad-
missiis poterit, si hoc praetulerit, si damnum da-
tum est, actione quoque in factum consequi quanti
ejus interfuerit, uti docemur, L. 18. §. 15. inf. P-
h. t., ita tamen ut sl hanc optaverit, non possit
redire ad Publicianam vel utile interdictum.

Beete C. A. Den. Tex, Encyclopaedia Jurisprudentiae
§• 491: »Quiqui conditi sint aut condantur Legum Co-
dices, Juris Civilis Eomani studium necessario manebit
oanis doctrinae juris privati fundamentum.quot;

Ex cautione damni infecti tantum actio nascitur stipu-
latori ejusve lieredibus contra promissorem ejusve lieredes.

Errant qui jus XII Tab»larum vel nulla ex parte vel
totum ex institutis Graecis manasse censent.

Peregrinus, qui in hereditate Nederlandiea succedit, ple-
nius aut aliud jus non habet, quam Nederlandus heres
habuisset.

Verbis: »handelingen en verbindtenissenquot; quae occurrunt
ia art. Sai Cod. Mere, cum obligationes ex contractu tui»
ex delicto intelligendae.

a judice rescindi potest, si juri publico (openbare orde) et
bonis moribus adversatur.

Apparitorum in jus vocandi facultas in omni judicis tar-
ritorio valet apud quem munere funguntur.

Art. 194. al. 4. Leg. Fund, de institulione juventutis
libera maxima laudandus est.

Numerus indefinitus interrogationum (verhooren) rei in
inquisitione praevia criminali non videtur improbandus.
(Art. 96. Cod. Quaest. Crim.)

Melius foret in Cod. Quaest. Crim. non legi art. 99 de
liaestionibus a judice suggestis.

Cod'^'poquot;^quot;' est art. 15. Tit. XIII. L. II. Speciminis
Batavi anni 1842: »Die alleen tot getuigen

of zoogenaamde secondes bij het tweegevecht hebben ge-
diend, zullen uit dien hoofde alleen niet strafbaar ziju,
behoudens de toepassing der bepalingen omtrent de mede-
pligtigheid aan misdrijf, zoo daartoe gronden zijn.quot;

Modus nomina publica solvendi per remedium quod
dicitur Jmortisatiefonds non est laudandus.