« Es ist mit der dogmatisclien Consequenz eine eigene Saciie.
Streng genommen soll man freilicli immer consequent sein, und
wenn die Vordersätze eines Systems richtig sind, so müssen es aucli
die Schluszsätze sein, welche aus den Vordersätzen abgeleitet werden.
Allein es gilt diesz denn doch nur da, wo mann die Sätze in ihrer
ganzen Schärfe fassen kan, wo ein Satz nichts mehr und nichts we-
niger aussagt als was er sagen soll, wo er gleichsam eine malhe-
matische Grüsze ist, eine Zahl. So ist es aber nicht immer mit den
religiösen Wahrlieiten.quot;

Disputationem, qua summos in TJieologia honores pe-
terem, scripturus argumentum quaesivi, quod a nostri
aevi studiis non nimis ahhorreret, et quo meis ipse studiis
omnino prodessern. Haec cogitanti valde mihi arrisii
propositum comparandi Ecclesiae Eeformatae, praeser-
tim Nederlandicae, placita de hominum per Christum a
peceato redem,tione cum Anselmi de eodem argumento
doctrina. Mox vero, re accuratius perpensa , animad-
verti ad hoc argumentum recte tractandum haud leves
dirimendas esse difficultates ; et Horatiani moniti memor:
„Sumlte materiam vestris, qui scribitis, aequam
Viribus, et versate diu, quid ferre recusent,
Quid valeant humeri.quot;
satis me facturum esse opinatus sum, si Anselmi et
Calvini placita de hominum per Christum a peccato re-

demtione^ institutâ disquisitione historico-dogmaticâ secum
invicem compararem, Quod num rite peregerim, vide-
ant viri docti!

Jam ut omnibus professoribus, quorum lectionihus et
puhlicis et privatis per cursum academicum adesse mihi
limit, publiée gratum profitear animum, et me impellit
consuetudo et incitât recordatio eorum, quae viris illis
clarissimis me debere gratus agnosco. Singulatim vero
nominare mihi liceat illos viros, quibus in Theologia
praeceptoribus uti mihi contigit.

Per plurimos annos, viri clarissimi, aestumatissimi
Bouman et Vinke ! in tradendis variis disciplinis theolo-
gicis optime de me meriti estis, optimis me instituistis
monitis et praeceptis, eximiam semper mihi ostendistis
henevolentiam. Vestronm in me meritorum memoriam
dies nunquam delebit: at vos in posterum quoque vestris
consiliis et admonitionihus mihi adesse velitisl

Nec minus tua erga me praedieanda sunt mérita, vir
clarissime Eoijaards ! Promotor aestumatissime ! Ab eo
inde tempore, quo theologicae disciplinai operam dare
coepi, usque ad hunc diem semper studia mea adjuvare
paratus eras, neque mihi unquam defuisti tuis consiliis
tuoque auxilio. Ultimis hisce praesertim diehus singu-
larem tuam expertus sum humanitatem: tuam biblio-
thecam hdjentissime mihi aperuisti, mihique tuae eru-
ditionis lumen desideranti semper adfuisti praeceptis,
admonitionihus. Accipe, praeceptor dilectissime ! graium

discipuli animum, et tuis me consiliis et admonitionihus
dignari nunquam desinas! Ut D. O. M. te collegasque
tuos clarissimos diu servet salvos, sospites, ex intimo
animo precor.

Vos denique, sodales amicissimi! per huncce libellum
salvere jubeo. Locorum distantia consuetudini quotidianae
cum plurimis^ vesirum finem jam imposuit, integrum vero
semper maneat arctius amicitiae vinculum. Vos igitur
vivite felices, meique rmmores estoteï —

Caput tertium. Anselmi et Calvini sententiae de
modo, quo Deus occurrat peccato ejus-
que incommodis.

Anselmi placitum de Christo, nostrorum
incommodorum participe, non tamen ignorante.
§ VII. Calvini doctrina de Cliristo, nostro pro-

§ I. Quid doceant AnselmusetCalviaus de
Christi opere pro peccalis satisfaciente. . .
Quid doceat Cal vin us de Christi opere,
homines in gratiam Dei restituente. . . .
Quomodo ex Anselmi et CalTini sententia
redemtio per Christum pertineat quoque ad
illos, qui vixerunt ante Christum'nalum. . .
Anselmi et Calvini doctrina de Christi
merilis.............

S m.

§ IV.
§ V.
§ VI.

83.
85.
88.
90.

92.

98.

99.
118.

124.

131.
138.

S 11-
§ III-

s IV.

Peculiarem temporum rationem sua vi in singulos
homines minime carere, experientia docet idemque histo-
ria satis testatur. Non omnes vero eodem modo sui tem-
poris efficacitati suhesse solent, sed maximos viros, illos
dico, qui ingenii animique virtutihus prae aliis pollentes
nobili fama inclaruerunt, sui temporis notam inprimis
referre, rede judicatum est.

Quae cum universe valeant, haud mirum sane vlde-
bitur, si idem illud affirmamus de duumviris, quorum
sententiae de argumento gravissimo in hoe specimine
nobis sunt exponendae et secum invicem conferendae :
Anselmum dico, clarissimum philosophum scholasti-
cum et Calvinum, rerum sacrarum instauratorem
doctissimum. Quod iit rite fiat, antequam ad argumentum
nostrum de industria tractandum accedamus, brevi in-

vixit rationem, quo facto deinceps per totam dis-
quisitionem discrimen, quod in eorum doctrina adesse
patebit, quantum fieri debebit, e diversis temporum
studiis illustrabimus.

Anseimus anno 1034 Aostae in Italia natus
est, ibique primam institutionem a monachis acce-
pit (1). Juvenili aetate in Kormandia adiit scholam
Beccensem, ut institutione Lanfranci, Scholasticorum
antesignard, frueretur. Praestantissimo se commen-
dans ingenio cum magistro familiari consuetudine fuit
devinctus, et post ahquot annos in eodem coenobio
Beccensi Prior, deinde Abhas creatus est. Postea in
Angliam profectus archiepiscopatum Cantuariensem sus-
cepit, ibique mortuus est anno 1109.

Quo vixit tempore disciplinae theologicae in gentihus
neo-europaeis excoli primum coeperant. Primis aerae
nostrae seculis religionem Christianam acerrime defen-
derant viri eruditi contra Ethnicorum Judaeorumque
ohjectiones ; postea ecclesiae catholicae doctrina et magis
exculta erat variis in ipsa ecclesia haeresihus, et paullatim
constituta Conciliorum et Synodorum decretis. Ceterum

(1) Anselmi vitam descripsit Eadmerus, ejus aequalis et disci-
pulus. Conf. porro: G. R. Veder, de Anselmo Cantuaricnsi,
Lugd. Bat. 1832 et G. F. Franck, Anselm von Canterbury,
Tübingen 1842.

Tlieologi magis id egerant, ut sententias Patrmn col-
ligerent iisque ecclesiae doctriiiam confirmarent et
explicarent, quam ut suo marte res divihas accuratius
indagarent.

Nec tali studio magnopere favebat temporum ratio.
Plurimae Europae recentioris gentes ignorantiae et su-
perstitioni antea erant deditae, easque etiamnuncbar-
baras plane et incultas noudumv illustraverat doctrina-
rum lumen. Id praesertim in monasteriis latebat. In
scholis claustralibus, ibi conditis, tradebantur trivium
et quadrivium (grammatica, rlietorica, dialectica; aritli-
metica, musica, geometria et astronomia). Prae ce-
teris in artem dialecticam incumbebant discipuli, quâ
rite excultâ via ad honorem et munera patehat. In
illa discenda praesertim utebantur Aristotelis operibus
logicis, quorum aderat versie latina.

Vix aliter fieri potuit, quin dialecticis hisce exerci-
tationibus aleretur pHlosophandi studium, et ingenium
lumianum, quod quomagis excultum est, eo magis
aliorum auctoritati resistit et ipsum rerum contextum
intelHgere studet, excolere coeperit suo modo, i. e.
dialectica, ecclesiae doctrinam constitutam. Medio seculo
XI apud Berengarium et Lanfrancum, Anselmi
magistrum, vestigia iiiveniuntur dialecticae de dogma-
tihus argumentationis (1).

Ne vero pûtes, clericos philosophantes ecclesiae auc-
toritatem rejecisse ejusque dogmata ratiocinando op-

pugnasse. Prohibebat illud ecclesiae auctoritas, quae
hac aetate praesertim in clericis magnam vim exercere
coepit. Hildebrandus enim, ab aniioinde 1054papa-
rum administer, postea vero ab anno 1073 ipse papalem
sedem tenens (Gregorius VII), ecclesiam a potestate
imperatorum civili et politica liberare ac theocratiam
papalem constituere conatus est. Sustulit investituram
clericorum, quä sublati eorum lectio unice ab eccle-
sia pependit. Maxime vero clericorum instituendo
coelihatu ecclesiae potestatem firmissimo fulsit fun-
damento. Clerici enim, antea familiae vinculo cum vita
domestica et politica conjunct!, coelibes prorsus im-
perio papali subject! fuerunt, nec quidquam iis cu-
randum remansit praeter ecclesiae commodum.

Talis rorum conditio, qua et philosophandi studium
exercitationes dialecticae alebant, et ecclesiae aucto-
ritas proMbebat ne quis a doctrina constituta recederet,
originem dedit philosophiae scholasticae (1). Haec finera
sibi proposuit, ut veritatem doctrinae ecclesiae aprioris-

(1) De nominis origine conf. locos cilatos apud Veder /. l. p.
93etTenneman, Gesch. der Phil. VIII p. 5 sq. Hujus sic se
habet philosophiae scholasticae definitio (/. /. p. 28): «Der Geist
der scholastischen Philosophie ist nichts anders, als das ohne Prü-
fung der Kräfte des menschlichen Geistes unternommene Slrel)en
der Vernunft, eine Erkenntnisz des üebersinnliclien, der Dinge
an sich zu Stande zu bringen , und durch den dialektischen Ge-
brauch der Vernunft, besonders aber der Aristotelischen und JVeu-
platonischen Philosophie, Principe der -wissenschaftlichen Erkennt-
nisz der in der Offenbarung und der ihr gleich geaclitelen Kir-
dienlehre enthaltenen Wahrheiten zu entdecken.quot;

tica q. d. argumentandi ratione pliilosopliice demonstra-
ret, et dogmata, quorum fidem jubebat ecclesiae auc-
toritas, humano intellectui adaptaret. Quod enim jam
contenderant Augustinus et Erigena (1) : veram pMlo-

sophiam esse veram religionem, principium habendum est
philosophiae scholasticae. ld vero ita interpretati sunt
scholastici, ut apud eos disquisitio philosopha, indaga-
tionis instituendae eventu praefinito, nonnisi formahs
esse potuerit, ipsaque philosophia theologiae exstiterit
ancilla.

Neque aliter de philosophiae cum theologia vinculo
judicat Anseimus. — Ecclesiae doctrinam ab omni dubio
remotam censet, et philosophia, quae ecclesiae dog-
mata oppugnet, quam maxime ab ejus abhorret in-
o'enio. „Nullus (inquit) Christianus debet disputare,
quomodo quod catholica ecclesia corde credit et ore
confitetur non sit, sed semper eandem fidem indubi-
tanter tenendo, amando et secimdum illam vivendo ,
humiliter quantum potest quaerere rationem quomodo
Sit. Si potest intelligere Deo gratias agat: si non po-
test, non immittat cornua ad ventilandum, sed sub-
mittat caput ad venerandum. Citius enim potest in se
confidens liumana sapientia impingendo cornua sibi
evellere, quam vi nitendo petram hanc evellerequot; (2).

(1)nbsp;Johannes Scotus Erigena, de praedestinalione,
proöemium. Conf. Reinhold, Geschichte der Philosophie (Je-
na, 1845) 1 p. 340 sq.; Hegel, Ywlesungen über die Gesch.
der Philos. Ill, P- 144 et Ten ne man , l. l. p. 72 sq.

Fidem intellectui praecedere censet: „ neque enliri
quaero intelligere ut eredam, sed credo ut intelligam;
nam et hoe credo, quia nisi credidero non iiitelh-
gamquot; (1). — ld vero non prohibuit quominus philo-
sopham illam disquisitionem quam maxime habeat ne-
cessariam (2), non id agens, ut eä ecclesiae fulciat
auctoritatem (3), sed ut incredulorum ohjectiones re-

quoniam quod credunt intelligere non possunt, disputant contra
fidei a sanctis patribus confirmatam veritatem quot; assiniilantur «ves-
pertilionibus et noctuis, quae non nisi in nocte coelum videntes de
meridianis solis radiis disceptent contra aquilas solem ipsum irre-
verberato visu intuentes.quot; —

(1)nbsp;Ans elm us, Proslogium, c. 1. Conf. de fide Trinitatis c. 2:
« Nimirum lioc ipsum quod dico qui non crediderit non intelliget.
Nam qui non crediderit nou experietur, et qui espertus non fuerit
non intelliget.quot; —

(2)nbsp;Cur Deus homo I e. 2 : « Sicut rectus ordo exigit, ut
profunda Christianea fidei credamus, priusquam ea praesumamus
ratione discutere; ila negligentia mihi videtur si, post quam con-
firmatisumus infide, non studemus quod credimus intelligere.quot;—

(3)nbsp;De fide Trinitatis, c. 1: «Rogo ne quis putei praesumsisse
me, quasi fortitudinem fidei Christianae meae existimem indigere
defensionis auxilio. Quippe si ego contemtibilis homuncio, tot
sanctis et sapientibus ubique existentibus, ad confirmandum fidei
Christianae firmamentum quasi mea indigeat defensione aliquid
scribere tentarem, praesumtor utique judicari et deridendus pos-
sem videri. Si enim me viderent homines alii onuslum paxiihs et
funibus et aliis rebus, quibus nutantia ligari et slabiliri solent,
elaborare circa montem Olympum ad confirmandum eum, ne ali-
cujus impulsu nutaret aut subverteretur: mirum si se a risu et
derisu contineant. Quanto magis cum lapis, qui abscissus de
monte sine manibus percussit et comminuit statuam, quam vidil
in somnio Nabuchodonosor, jam factus mons magnus impleveiit

Ees ipsa docet non id Anselmum agere potuisse, ut
uidversam ecclesiae doctrinam contextu systematico ela-

boratam exponeret, quippe nondum dabatur singulorum
doctrinae dogmatum pHlosopha demonstratio. Talem
vero omnibus ingenii viribus instituere studuit. Demon-
stratio aprioristica de existentia Dei, propositum sane,
quod omnes minoris ingenii viros sua absterruisset difficul-
tate, diu eum occupaverat; tandem vero Anselmus protulit
^gameniumontologicum, quod, licet sophistica demon-
str^andi ratione nitatur, vel sic tamen splendidum haben-
dum est sagacissimi Anselmiani ingenü specimen. Nec
minoris momenti alia sunt argumenta, quibusindagan-
dis operam eum dedisse constat: de Trinitate, de con-
cordia pvaedestinationis cum libero arbitria, de casu
diaholi, de peooato onginali, rel. Praecipuum vero inter
ejus scripta locum occupare videntur libri duo, qui
quaestionemprae seferuut: „CurDeusnbsp;quibus-

uïiversam terram; si eum meis raüon.bus fulcire et quasi nulan-
teo stabilire nitar, tot sancti et sapientes, qui super ejus aeter-
„u. firmamentuui se stabilUos esse gaudent indignari m.hi possent,
et hoe imputare non studiosae gravUal. sed jactantiae ev.taU? S.
„u.d ergo de firmitate fidei nostrae in hac epistola disputavero,
Ln est ad confirmandam illam sed ad fratrum hoe exigentiuu.
precibus satisfaciendum.quot; —

Fontes, e quibus doctrinam suam hausit Anseimus
inpi-imls sunt Scriptura sacra et patres ecclesiae.

Constat eum magna erga S. S. veneratione fuisse
imbutum. „Certus sum si quid dico, quod sacrae
scripturae absque dubio contradicat, quia falsum est;
nec illud teuere volo, si cognovero.quot; Et alibi: „quem-
admodum (inqult) autem sit ad tantae gratiae par-
tlcipationem accedeudum, et quomodo sub illa viven-
dum, nos ubique sacra scriptura do'cet, quae super
solidam veritatem — valut supra firmum fundamentum
fundata estquot; (1).

Ne vero pûtes S. S. indagationera magnes jam id
temporis fecisse progressus. Veteri foedere e verslone
Latina secundum LXX interprétés Anselmus usus est,
ipse linguae Hebraeae Ignarus, quam ejus tempore
soli Judaei eorumque pauclores callebant. Ne quis
hanc verslonem in dubium vocet, affirmai Anselmus
ejus auctores Sp. S. fuisse Illustrates, Imo multa eos
addisse, quae ipsum Mosem fugissent (2). Neque
patet, eum linguae Graecae fuisse perltum, quae
medio aevo prorsus erat obsoleta. Librls Graecis
nemo nisi ex vorslonlbus Latlnls uti solebat (3). Ad-
modum porro Inculta erat ars exegetica, valebat k-
primls allegorica Interpretatio, ipslque scholastici Id magis
agebant, ut artificiosa notlonum conjunctione sentai-

Patres ecclesiae de variis dogmatibus multa jam scrip-
serant; nomiulli vero nimis indulgentes allegorisandi q.d,
studio, plurima mjtliis permis euer ant. Porro apud eoamp;
scholasticismi latebant initia (2), quum saepius conati
sint ecclesiae dogmata intellectui liumano adaptare fa-
bulosâ et mythicâ interpretandi ratione usi. Apud
Irenaeum et Origenem e. g. de argumento nostro
talia jam reperiuntur :

Secundum Irenaeum enim diabolus hominem sibi sub-
jecerat, idque licet injuste egisset, Dei tamen justitia
exigebat, ut non adeo vi sed juste modo eum a po-
testate diaboli liberaret. Haec liberatio fieri non po-
test, nisi quis spontanea voluntate se Imic diaboli potes-
tati subtrahat (non peccando), quemadmodum homo
sponte peccando illi se subjecisse traditur. Haec ad

(1)nbsp;Exemplum inveniturin libris: «Cwr Deus homo?quot; 1. c. 18,
ubi Anselmus, ut suam de angelorum civitale Iiominibus com-
plenda sententiam confirmât (vid. infra part. I cap. I), allulit quae
legunlur Dealer. 32 : 8 : « Constituit terminas populorum juxta
numerum filiorum Israel.quot; In alia vero translatione legebalur:
a Juxta numerum dngelorum Dei;quot; in quibus Anselmus banc
posuit regulam hermeneulicam : uambae translationes aut idem
significant, aut diversa sine repugnantia.quot;

(2)nbsp;B r u c ke r, Historia critica Philosophiae T. ƒ/ƒ censet phi-
losopbiam scholasticam a seculo V ad VII conceptam fuisse, seculo
IX et X in utero gestatam et formatam, seculo XI natam, seculo
XII pueriliam et juveulutem egressam et seculo XIII ad plenam
vnililalem eveclam fuisse, Conf. Yeder, I, I. p. 90. —-

Christum refert Irenaeus, ostendens Deum hommeni
servasse non adeo vim inferendo sed potius suadendo (1).

Origenes quoque nos peccati ideoque et diaboh ser-
vos esse contendit. Christum nos sui sanguinis pretio
simul vero fallendo diabolum, redemisse censet. Dia-
bolus enim ignorasset Jesum Dei esse filium unigeni-
tum, et „ifintnzmxtv elg aravgóf dypowv' ii yäq tyvco,
ovxav ttvzöv xvQiov Tij^ Só^ijg taTavowaiquot; (2).

Quibus cum Anselmi ratiocinationibus comparatis,
hunc in argumento laudato elaborando meliora praesti-
tisse nemo negahit. Deo vel Christo fraudulosam agendi
rationem adscribi posse a sano ejus judicio ahhorrebat.
Kecte quidem censet, Deum, si justissimus sit hahen-
dus, etiam erga diabolum justitiam suam servaturum

(1)nbsp;Irenaeus, adv. haer.1,1. « Polens in omnibus Dei ver-
bum, et nou deficiens in sua justitia, jusla eliam adversus ipsam
conversus est apostasiam, ea quae sunt sua redimens ab eo, non
cum vi quemadraodnm ilie initio — sed secundum suadelam.quot;
Conf. B ä ii r, die Lehre der Kirche vom Tode Jesu p. 64 et B a u r,
Die Christliche Lehre von der Versöhnung, p. 30 sq.

(2)nbsp;Origenes tra Ps. 3b : 8. Idem in Matth. Tom XIU, 9 Jiä
(inquit) tovto o naTt/g tov iöiov viov ovx tcfiiaaro —
1/ Ol TiaQaXaßopTeg aviöv , xal naouSopxig avvóv tig
ytiQUi dvamp;QiüTiwv , vno tov ttazoixtjGccrTog tv zoig ov-
QUvoXg iyytlaaamp;mai, xai vno tov xvqiov ixfivicTtjoia-
S-u)(itv, X. T. Ï. — Conf. B a u r Z. p. 50 sq.

Notandum est Petrum Lombardum sec. XII eo processisse, ut
diceret: «quid fedt redemtor captivatori nostro? Tetendit ei mus-
cipulam crucem suam : posuit ibi quasi escam sanguinem suum.quot;
(Sent. Libr. III Disl. 19.)

Anselmi autem de argumento nostro doctrinam non
prorsus mythis vacare, patebit in consideranda ejus theo-
ria de augelorum instauratione (vid. mfra part. 1 cap. I).

Neque iis prorsus carere potuisse videtur, alioquin enim
ejus argumentatio aprioristica („ quasi nunquam ahquid

fuerit de Christo quot;) omni fere fundamento fuisset de-
stituta. Ipso hoc mythorum usu luculenter, ni fallor,
ostenditur, audacissimum imo temerarium fuisse Anselmi
propositum demonstrandi aprioristice u. d. redemtionem
hominis per Clmstum peractam. Factum enim histo-
ricumhistorico nititur fundamento, ejusque Veritas his-
torica maxime eget demonstratione. Pliilosophia qui-
dem singulorum factorum vinculum illustrare atque
adeo historicae mvestigationi lucem afferre poterit;
ipsa tamen facta, indagationis objecta, historia exliibeat '
necesse est. Huic pliilosophiae cum theologia historica

(1) Meditatio XI, de redemtione humana: «Cur bone Domine,
pie redemtor, polens salvalor! Cur tanlara virtutem operuislilanla
humilitaie? An ut falleres diabolum , qui fallendo hominem dejecit
de paradlso? Sed utique verilas nullum fallit. Qui ignorai, qui
non credit veritatem ipse se fallit, qui videt ventatem et edit et
contemnit, ipse se fallit. Veritas ilaque nullum falht. An ideo
ut ipse diabolus se falleret? Sed utique sicut veritas nullum falht,
iU non intendit, utzaliquis se fallal, quamvis hoc dicatur facere
cum permitlil. Non enim assumsisü hominem, ui le nolum opc-
rireres, sed ut ignolum aperires.quot; —
(2) Cur üeus homo , 1 c. 7.

commixtioni, s. potius perturbationi, tribuendum esse
censeo, quod saepius Anselmi argumentationes sibi in-
vicem repugnant, quodque tota ejus investigatio laborat
difficultatibus, quae nec evitari nec dirimi possunt. De
quibus in dissertatione singulatim videbimus.

Quomellus cum Anselmo comparemus Calvin um
ejusque de rebus divinis disserendi rationem, diversam
prIus temporum, quibus vixit, rationem attendamus (1);
baud minus enim, quam Anselmus, sui temporis notam
referre Calvinus habendus est.

Theocratia papalis inde a Gregorio VII haud parvis
incrementls gavisa erat, non diu vero ante reformatlo-
nem paiülatim delabi coepit a fastigio, quod Inde a seculo
Xni obtlnuisse videtur. Vinculum Inter clericos et pa-
pam Calvlnl tempore non quidem desiderabatur sed
depravato ecclesiae reglmineperverslsque paparum mori-
bus haud paullum erat dissolutum. Scholastlcismus tam
demonstrandi subtllltate, quam argumentorum tractato-
rummultltudlne accreverat, deinceps vero paullatim erat
degeneratus et dlrlmendls quaestlonibus vanis et Inanlbus
incumbere solebat. Nec mirum; philosopha enim doctrina,
quae non ld agere possit, ut veritatem e latebrls pro-
férât, exponat, vindicet, sed cujus llbertas Impedlatur
auctoritate, Indagatlouum eventum praefiniente, minus

(1) Vixit Calvinus ab anno 1509 ad annum 1564, de ejus viia
vid. inprimis P. Henry, das Lehen Johann Calvins. 3Tom, Ham-
burg, 1835—44.

virorum studiis, quam puerorum ludo inservire pote-
rit(l). Neque tamen frustra vitam degerat Scliolasti-
cismus, cujus Calvini tempore dies supremus adesse
videbatur. Dialecticae exercitationes vim ingenii acu-
erant et irriti conatus ad ecclesiae doctrinam rationis
ope confirmandam ostenderant, eam non esse „ratio-
nabilem.quot;

Disciplinae non amplius, ut antea, in claustris latebant
sed splendebant imprimis in Universitatibus, earumque
progressus minus quam antea ecclesiae auctoritate re-
tinebantur. Ibi literae Orientales et Graecae tradeban-
tur, neque ad S. S. cognitionem unae versiones inser-
viebant, sed ipse legebatur textus arclietypus. Lauren-
tius Valla (sec. XV) aliique viri doctissimi in interpre-
tanda S. S. veram viam monstraverant. Hierarcliiam
eodem seculo oppugnaverant Wicliff, Huss, Hiero-
nymus Pragensis aliique Eeformationis prodromi. Sacra
Scriptura in manibus laicorum versabatur et Wicliffi
inter Anglos aderat C; S. versio Anglica. Mysticorum
studia practica populum eo adduxerant, ut animad-
verterent vitia clericorum et auctoritatis papalis abusum.
Verbo: ecclesia ab omni fere parte depravata Calvini
tempore ubivis reformationis aderant initia.

Reformationis studia cum studiis scliolasticis band
paullum discrepabant, quapropter nemo mirari potest
diversam prorsus temporis utriusque rationem in An-

(1) De Scholasticismi decremenlo conf. Hagenbach, Dogmen-
geschichte, II p. 18 et 19.

selmo et Calvino spectari. Quod ut recte intelligatur,
paucis nobis exponendum erit, quibus potissimum re-
bus scholasticismus différât a doctis Eeformatorum
studiis.

Fonds, e quo petierunt, ratione habita tenendum
est, solo Codice Sacro niti Eeformatorum doctrinam.
„Er sei (Lutherus inquit) nicht so unverständig, das
göttliche Wort den von menscliliclier Vernunft ersonne-
nen Fabehi naclitsetzen zu lassen.quot; „Kein Christ
könne gezwungen werden, auszer der heiligen Schrift,
die eigentlich das göttliche Eeclit sei, sich verpflich-
ten zu lassen.quot; „ Solum verbum Dei apertum, darum
et liberrimum, quod merito omnibus superius et om-
nium hominum judex permanere debetquot; (1). Neque
aliter judicat Calvinus: „Ad verbum (inquit) est ve-
niendum; — ab eo si deflectimus, quamlibet stre-
nua enitamur celeritate, quia tamen extra viam cur-
sus erit, nunquam ad metam pertingere continget. Sic
enim cogitandum est fulgorem divini vultus •— esse
nobis instar inexplicabilis labyrinthi nisi verbi linea in
ipsum dirigamur; ut satius sit in hoc via claudicare
extra eam quam celerrime currere quot; (2).

Methodum, quam secuti sunt, si attendamus monen-
dum est, in investiganda C. S. doctrina phUosophiae
nullum locum concedi. „Wer (ita Lutherus) da will
ein Christ sein, der soll seine Vernunft oder Kopf

nicht darum fragen, wie es laute, sich reime oder
kljncre; — ich muss das allein wissen oh auch Gottes

Wort da sei oder nicht, darnach frage ich, ohs Gott
gesagt habe.quot; —Zuinglius id imprimis in scripturae
interpretatione requirit : „ seinen Verstand hegen zu las-
sen;quot; et Calvinus omnes allegorisandi et pliilosophandi
studio indulgentes censet „extra llteram philosophari.quot;
„ Scriptura dat mandata, quorum minime capax est
animus noster, nisi ante natural! sensu evacuatusquot; (1).

Quod attinet ad finem, quam sibi proposuerunt re-
formatores, historia docet, quemadmodum scholas-
tîca studia scholae adaptata fuerint, ita reformatoria

III c. 7 §4. —Lu the rus porro statuit adesse duplicem verilatem,
philosopham et theologicara, et de philosophia, si veritatem suam
nimis urgere vellet, illud valere: «mulier taceat in ecclesia!quot;

Eodem fere modo Calvinus: « Nobis (inquit) ingenita est natu-
raliter ratio, quae sine Dei injuria damnari non potest; sed ea
snos habet fuies, quos si exsuperat evanescit. Altera ratio vitiosa
est, praesertima natura corrupta: dum mortalis homo res divinas,
quas suspicere debuerat, suo judicio vult subjicere. Terlia autem
ratio est, quam et Spiritus Dei et Scriptura nobis dictât.quot; Opera

Ceterum recte judicavit Hegel (/. I. p. 124) de Scholasticismo
sermonem agens: «Philosophie und Theologie haben hier als Eins
gegolten , und ihr Unterschied macht eben den üebergang in die
moderne Zeit aus, als man nämlich meinte, dasz für die denkende
Vernunfl Etwas wahr sein könne, was es nicht sei für die Theo-
logie. Im Mittelalter selbst liegt dagegen zum Grunde , dasz es
nur Eine Wahrheit sei.quot;

vitae inservire. Id enim inprlmis egerunt reformato-
res, ut doctrinam, quae in S. S. invenitur , publicis
adaptarent commodis, neque tantum mentis eruditio-
nem, sed pietatem, virtutis Christianae amorem et sa-
lutis aeternae desiderium excitarent. Indoles scholas-
ticism! abstracta erat et scholaris, reformationis vero
moralis ac religiosa; haec vitae actionem s. nQa^tv ,
illa contemplationem s. d-itoolav spectabat.

In hocce specimine Scholasticismi et Eeformationis
studia speciatim considerabimus, ratione habita eorum,
quae de Iwminum per Christum a peccato redemtione An-
selmus et Calvinus docuerunt. Hoc argumentum maximi
habendum esse momenti, vix opus est ut moneamus;
modum enim, quo dissidium inter Deum et hominem
peccatorem tollatur, principem in quacunque rehgione lo-
ctim obtinuisse Hstoria luculenter docet. Etlmici angori-
bus conscientiae vexati, variis modis, dirissimis interdum
cruciatibus, deos suos placare studebant; sacrificiorum
ritus amplissimi apud Judaeos antiques satis ostendunt,
quantopere per peccatum a Deo sanctissimo disjuncti
essent; nec minus talem a Deo alienationem apud om-
nes homines adesse docet religio Christiana, in cujus
placitis peccatoris per Christum redemtio principem
obtinet locum. Non mirum igitur, si theologi Christiani
per omnia secula summa opera hoc imprimis egerunt,
ut modum illius per Christum redemtionis accuratius
oxp oner ent.

Porro in placitis, quae viri docti de eo argumento
exposuerunt, liaud infimum locum obtinere Anselmi
de satisfactione doctrinam nemo negabit. Anselmus
enim non solum, ut supra diximus, tantam consecu-
tus est famam in sui aevi philosopMs, ut jure pater
Scholasticismi dicatur, sed non minus in theologia
dogmatica inclaruit, exposita quaestione: „Cur Deus
homo?quot; Quanti ejus de hoc argumento disquisitio
aestimanda sit, et quatenus cum ahorum doctrina con-
veniat, nostro quoque seculo viri docti a diversis par-
tibus judicare soient (1).

Ut vero illius de satisfactione doctrinam cum Cal-
vini placitis de hominis per Christum redemtione in
hocce specimine comparemus, jam satis commendari
videtur magno discrimine, quod inter studia scholas-
tica et reformatoria adesse modo indicavimus. Deinde
animadvertendum est, Calvinum omnium reformato-
rum optime meritum esse de sacri Codicis docta in-
terpretatione (2), et imprimis prae ceteris excoluisse

(1)nbsp;Conf. e. g. ea quae scripsit anonymus in Hengsfenbergi
diario : Evangelische Kirchenseitung 1834 p. 2 sq. Hunc re-
futare studuit Haur, die Christliche Lehre vnn der Yersöhnuy,
p. 672 sq. Denique in eodem Hengslentorgi diario (1844 p. 7C9
sq.) invenitur dispulatio: «wéér das Yerhälinisz der Anselrnschen

(2)nbsp;De Calvino, librorum N. T. historicorum interprete serif-
sit D. G. Es cher, Tb. Dr. Trajccti ad Rhenum, 1840. Conf. P.
Henry 2./. I P- 342 sq.

theologiam systematicam (1). Denique disquisitio nostra
non abhorrere videtur a studiis, quae his ipsis diebus
in nostra quoque patria viros doctos occupare soient.
In indaganda enini ecclesiae reformatae Neerlandicae
doctrina Calvini quoque scripta consideranda esse recte
censetur.

Fontes prunarii nobis erunt Anselmi libri inscripti:
„ Cur Deus homo ? quot; et Calvini Institutiones Religionis
Christianae. Illius operis, ipso Anselmo teste, argu-
mentum sic se liabet: „Liber prior infidelium respu-
entium christianam fidem, quia rationi putant illam
repugnare continet objectiones et fideKum responsio-
nes ; ac tandem remoto Christo (quasi nunquam aliquid
fuerit de illo) probat rationibus necessarüs esse im-
possibile ullum hominem salvari sine illo. In secundo
autem libro similiter, quasi niliil sciatur de Christo,
monstratur non minus aperta ratione et veritate, na-
turam humanam ad hoc institutam esse, ut aliquando
immortalitate beata totus homo, id est in corpore et
in anima frueretur ; ac necesse esse ut hoc fiat de he-
mine propter quod factus est ; sed nonnisi per hominem

(1) Calvini systeina adest in ejus opere: Institutiones Religionis
Chnstianae, in quo tota Religionis Christianae doctrina exposita
est. Hoc Calvini opus inter Ileformatorum opera dogmatica primum
locum oblinere el M e 1 a n c h t h o n i s adeo loeis theologicis praestare
censetur. De Inst. Rel. Chr. id exstat Pauli Thu rii distichon :
Praeter apostolicas post Christi tempora ciiartas
Huic peperere lil)ro saccula nulla parem.

Deum, atque ex necessitate omnia, quae de Cliristo
credimus, fieri oporterequot; (1). Libri formam liabent
dialogi inter Ansebnum et Bosonem, monaclmm Bec-

Calvinus institutiones Religionis Christianae in qua-
tuor libros divisit, quorum primus agit de cognitione Dei
Creatoris; secundus: de cognitione Dei Redemtoris in
Christo ; tertius : de modo percipiendae Christi gratiae ;
et quartus: de eicternis mediis ad salutem. lis praefixa
est nobilissima ad Franciscum Galliae regem praefatio,
qua causam suam contra inimicorum calumnias defen-
dere studet. Totum opus primum a Calvino gallice
scriptum, deinde vero in linguani latinam translatum
esse videtur. In quo conscribendo auctor primum sibi
proposuerat tantum „rudimenta quaedam tradere, qui-
bus formarentur ad veram ;ietatem, quii aliquo reli-
gionis studio tanguntur.quot; Quam vero animadverteret
„paucissimos vel modica Claristi cognitione imbutos esse,
et quorundam improborum farorem in Gallia eo usque
invaluisse, ut nullus sanae doctrinae ibi sit locus,quot; ope-
rae pretium esse existimavit, si simul iis institutionem
praeberet et confessione édita exponeret doctrinam,
„in quam tanta rabie exardescunt furiosi illi ferro et
ignibus totam Galliam turbantesquot; (2).

kudatos anno aetatis sexagesimo tertio confecisse, et
Calvinum ultimam Institutionum editionem curasse anno
quinto ante obitum (1). Jure igitur uterque in hisce
scriptis suam de argumento nostro sententiam integram
exposuisse censetur, eaque recte investigationi nostrae
fundamenta subjici poterunt. ■— Fontes secundarii suis
locis indicandi erunt.

(1) Conf. Francis I l, p. 28 et Henry I. 1.1, p. 286, ubi tres
Institulionum eäiüones memorantur: annis 1535, 1539 et 1559.
Ultima dicitur: «eine durchaus neue Bearbeitung.quot;

Discrimen, quod inter studia scholastica et reforma-
toria adesse notavimus, accuratius nobis consideranduni
est in iis, quae Anselmus et Calvinus docuerunt de
incommodis, e peeeato profectis, a Deo tollendis et per
Christum suUatis. Primum igitur nobis oritur quaes-
tio: quaenam illis judicibus haec fuerint incommoda?

Anselmus mutationes e peccato in rerum ordinem
profectas ad duo refert capita: peccato Deo suum
esse ablatum honorem, eodemque Dei consilia irrita
esse facta. De singuhs singulatim videamus.

Peccatorem Deo honorem suum auferre Anselmus e
natura peccati dérivât. Peccare enim eo judice ni-
hil aliud est, quam Deo non reddere dehitum. Omnes
creaturae rationales subjectae esse dehent voluntati
divinae, et soks honor, quem dehemus Deo et Deus
a nobis exigit, est justitia sive rectitude voluntatis.
Hune honorem debitum qui Deo non reddit, quod
suum est Deo aufert; lioc autem est: peccare (1).

Anselmum hoe placitum doctrinae suae posuisse
fundamentum, quomagis probaret necessitatem ali-
quid Deo reddendum esse, infra (Cap. H) videbimus.'
Hoc autem loco notandum est, jam patere quantis
difficultatibus laboret necesse est omnis philosophia,
doctrinam Christiauam (historicam illam) a priori
construere studens. Si enim quaeras, num Dei digni-
tati conveniat, quod honorem suum violari patiatur,
ad incitas redigitur scholasticus. Eevera tale quid
quaesivit Boso, et noster huic quaestioni ita respon-
det, ut totam suam argumentationem nonnisi sopliis-
mate defendere, adeoque penitus ipse eam evertere
videatur.

Distmguit nempe inter honorem Dei, quantum ad
Deum ipsum attinet, et quantum attinet ad creaturas
rationales. Quantum ad Deum ipsum attmet, ejus ho-
norem dicit incorruptibilem nulloque modo mutabilem
esse, atque ideo non posse augeri nec minui. Homo

igitur vel angelus Dei voluntati obsequens ei nihil affert
neque eum honorât, nisi quatenusads. pertinet. Eadem
ratione aliquis Dei voluntati non parens eum honore
privat, non quod ad Deum, sed quod ad se ipsum per-
tinet (1).

Talem vero distinctionem non admittendam censemus.
Honor enim cogitari non potest nisi in alterius de quo-
dam opinione, nec honor Dei nisi in opinione creatu-
rae. Porro sibi répugnât Anselmus Dei honorem dicens
incorruptibüem et contendens „Deum exhonorari quan-
tum ad hominem attinet.quot;

Ipse ut videtur animadvertens, banc argumenta-
tionem non recte procedere, comparationem ei ad-
didit, qua peccator assimilatur cuidam coelum fu-
.ienti et simul appropinquanti. Qui sub coelo degens

(1) Cur Deus homo, V^. 1 c. 15. «Dei honori nequit ahqmd
quan um ad illum perünet addi vel minui. Idem namque ipse
'bi honor est ineorruptibilis et nullo modo mutabdts. Verum.
quando unaquaeque natura suum et quasi sibi praeceptum ordmem
sive naluraliter sive rationabiüter servat, Deo obedire et eum di-
citur honorare; et hoe maxime rationalis natura, cui datum est
inlelligere quid debeat. Quae cum vult quod debet Deum hono-
rât- non quia illi aliquid confert, sed quia sponle se ejus volun-
tali'etdisposiüoni subdit, et in rerum universitate ordinem suum
et eiusdem universilatis pulchritudinem, quantum m .psa est ser-
val Cum vero non vuil quod debet, Deum quantum ad dlam per-
unet inhonorat, quoniam non subdit se sponte illius d.sposilionv ;
et universitatis ordinem et pulchritudinem quantum m se est per-
turbai, licet potestatem aul dignitatem Dei nullatenus laedat aul

hoc subterfugere volet, coelum non fugiet m'si simut
appropinquans partem ejus oppositam; eademque ratione
homo vel malus angelus, qui divinae voluntati et or-
dinationi se submittere nolet, eam tamen fugere non
valebit. Dei enim voluntatem jubentem fugiens sub-
jicietur Dei voluntati punienti. Semper igitur Deo
subjectus erit, et honore suo Deus non carebit (1).

Quae quidem comparatio argumentum praebet contra
ipsum Anselmum. Deus enim in ea dicitur peccatorem
punire et satisfactionem Yelpoenam exigere (conf. verba
infra allata); poena vero et satisfactie apud Anselmum.
significant honoris ablati invitam vel spontaneam red-
ditionem, et honor, qui aufertur et redditur, incorrup-
tibilis haberi nequit.

Censet porro scholasticus ad incommoda e peccato
profecta id referendum esse, quod Deus impediatur
quominus sua peragat consilia. Deum enim sibi pro-
•posuisse statuit: primum, ut hominibus compleat immi-

(1) Cur Leus homo 1 c. 15. «Quamvis homo vel malus ange-
lus divinae voluntati et ordinationi subjacere nolit, non tamen eam
fugere valet, quia si vult fugere de sub voluntate jubente, currit
sub voluntatem punientem. Et si quaeris qua transit ? non nisi
sub voluntate permittente ; et hoc ipsum, quod perverse vult aut
agit, in universitatis praefatae ordinem et pulchritudinem summa
sapientia convertit. Ipsa namque perversitatis spontanea satisfac-
tio vel a non satisfaciente poenae exaclio in eadem universitale
locum tenent suum et ordinis pulchriludinem.quot; — Conf. ibidem
c. 13 et 14.

1. Ut hominibus complendum esse numerum ange-
lorum imminutum probet Anselmus, primum demonstrat
numerum angelorum a Deo esse praefinitum, deinde
hunc numerum malorum lapsu esse imminutum, deni-
que compleri non posse bonis angelis (1).

Numerum, quo rationalem naturam feKcitate gau-
dentem constitueret, Deum praescivisse, ab omni dubio
remotum esse censet scholasticus (2), idque negari non
posse facile ei concedes. Attamen ejus nQwtov tpivSos
q. d. m eo inesse videtur, quod hunc numerum praefini-
tum Deo tamquam agendi normam ponit, adeoque aliquid
Deo tribuit quod non omni vacare absurditate recte
censetur (3). Hoc quoque loco patet Anselmum sibi

(1)nbsp;Malos angelos non posse restitui, inlelligendum est, An-
selmo auctore, ex nostrae restaurationis difficullate. Accuratius
hanc sententiam exponit in fine operis laudati. Lib. 11 c. 22.

(2)nbsp;Cur Deus homo I c. 16. «Rationalem naturam, quae Dei
contemplatione beata vel est vel futura est, in quodam rationabili
et perfecto numero praescitam esse a Deo, ila ut nec majorem nec
minorem illum esse deceat, non est dubilandum. Aut enim ne-
scil Deus, in quo numero melius eam deceat constitui: quodfalsuui
est, aut si seit in eo illam constituet, quem ad hoc decentiorem
intelliget.quot;

(3)nbsp;Evangelische Kirchenseilung von Hengstenborg 1844, p.
787: «Es ist ja in der Tliat nicht abzusehen, was die göttliche
Vernunft mit jener bestimmten Zahl zu schaffen haben solle, wir
müssen es vielmehr als einen unvernünftigen Gedanken bezeichnen,
in der abstracten Anzahl selbst ein besonderes Geheimnisz göttU-

aliquid explicandum proposuisse, quod liominum captum
superat, quum nostra coguitio de modo, quo Deus
mundum gubernat tam arctis finibus descripta sit, ut
nemo hunc modum ratiocinando definiens ab omni teme-
ritatis culpa vindicari possit. Doctrinam igitur tali fun-
damento nitentem nullo niti fundamento censemus.

Hunc numerum angelorum lapsu fuisse imminutum
Anselmus ex hoc dilemmate dérivât : angeli qui cecide-
i-unt facti sunt ut essent aut intra — aut extra illum nu-
merum. Id si verum est, ex necessitate ceciderunt, hoc
vero absurdum. Mali igitur angeli facti sunt, ut essent in
bonorum numero, et hic numerus eoi'um lapsu est immi-
nutus.

Alios autem angelos pro iis restitui non posse cen-
set, quum non tales essent, quales mali fuissent angeU,
si non peccassent. Ita enim perseverassent nulla visa
vindicta peccati; angeli vero, qui pro Ulis restitueren-

clier Vernunft zu finden, als einen Gedanken, zu dem Anselm
sicherlich nicht gegriffen haben würde, hätte er ihm nicht eine
willkommene Stütze für seine versuchte Vernunftnolhwendigkeit
der Erlösung geboten. Soll eine vernünftige Zahl zur Seligkeit
bestimmter Geister überhaupt einen vernünftigen Sinn haben, so
könnte diese Vernunft nicht in der Zahl an sich, — denn worin
ist eine Zahl vernunftgemäszer als die andere? — sondern etwa
nur darin bestehen, dasz die bestimmte Zahl göttlicher Ideen nur
in dieser bestimmten Zahl individueller Geister erschöpfend sich
ausgewirkt hätte. Wenn nun aber die Masse der göttlichen Ideen
unendlich ist, so müszte auch die correspondirende Anzahl der sie
im himmlischen Staate darstellenden Geister unendlich sevn.quot; —

tur, eorum poenam adspicientes eaque a peccato deter-
riti,malorum lapsu confirmarentur (1).

Quum numero imperfecto non possit manere ratio-
naUs natura, constat „Deum sibi proposuisse, ut de
humana natura, quam fecit sine peccato, numerum
angelorum, qui ceciderant, restitueret, ideoque non in
minori numero futures esse homines electos, quam

Quaeritur autem utrum angelorum numerus, ante-
quam illorum nonnulliceciderunt,perfectus fuerit necne ?
Si perfectus fuit, non erunt electi homines plures
reprobis angelis; si vero imperfectus, homines non
tantum creati sunt ad restituendum numerum imminu-
tum, sed etiam ad perficiendum numerum nondum per-
fectum. Haec sententia potissimum Anselmo arridet,
eamque alteri praestare tribus argumentis probare studet.

a. Primum argumentum nititur hypotliesi: Deum
oimiiasimulcreavisse(3). Si angeli et homines simul
creati sunt, necesse est angelorum primum creatorum nu-

^2) Ibidem. Anselmum doctrinam suam de angelis reslituendis
magna ex parte ab A u g us t i n o desumsisse recte notavit Franck l.l.
p. 201. Conf. Augustini Enohirid. ad Laurent, c. 28, 29 et
de Civitate Dei XXII, 1.

(3) Licet id quodauimodo in dubium posuerit Anselmus , nondubi-
tandum tamen est, quin révéra non censuerit hominem factum esse post
casum malorum angelorum «Sicut quidam intelligunt;quot; sed potius
hominem simul cum angclis creutum esse, « quod magis putanl
muUi.quot; Lib. I c. 18.

Kierum non fuisse perfectum. Nam si ita esset, aut non-
nulli liomines vel angeli cadere debuissent, aut plures es-
sent in illa coelesti civitate, quam decuisset secunduni
numerum a Deo initio constitutum. Videtur igitur
Deus angelos et ambos primos homines numero im-
perfecto creavisse, „ ut hominibus, si nullus caderet an-
gelus, quod deerat solum perficeretur, et si aliquis
periret hoe quoque quod caderet restitueretur.quot;

b.nbsp;Si homines non facti sunt nisi ad instaurandum
angelorum numerum, felicitatem suam debent malorum
peccato et miseriae, et tantopere laetabuntur electi
homines horum angelormn perditione, quantopere gaude-
bunt suaipsorumbeatitudine. In coelo igitur aderit laeti-
tia propter malum ahenum. Id autem non tantum répugnât
sanctitati, quae coelicolis tribuitur, sed eorum quoque
beatitudini, quae cum tali vitio conjuncta cogitari nequit.

Omnis vero difficultas removetur, si imperfectus fuit
angelormn numerus. Quod si locum habuit plures
erunt homines beati quam angeli reprobi, et nemo
scire poterit, utrum assumtus sit propter casum aliorum,
an vero ad numerum imperfectum complendum.

c.nbsp;Tertium argumentum, ab Anselmo subtilius et
obscurius expositum, hue redire videtur:

„Deus sibi ab initio proposuit simul hanc mundi
molem corpoream in melius renovare et perfîcere ci-
vitatem angelorum.quot;

„Mundum vero noviter factum statim renovare Deus
non poterat, quum omni careat ratione, quod eae res,

quae post renovationem illam non erunt, in ipso initio
antequam appareret cur factae essent destruerentur.quot;

Angelorum igitur numerus imperfectus esse debuit,
ut ejus perfectio differri possit usque ad mundi futu-
ram renovationem (!)•

Tota haec Anselmi argumentatie, ut modo diximus,
nititur hypothesi, quae omni caret fundamento : Deum
nempe angelorum numerum praefinitum sibi agendi
normam posuisse. Hoc vero praetermisso notandum
nobis videtur viri sagacissimi ingenium, quo quaesti-
onem difficiUimam solvere conatus est argumentis, qui-
bus omnis verisimilitudo negari non potest. Facilis
post talem demonstrationem ei aderat conclusio: homi-
nis peccato impedhi, quominus secundum Dei proposi-
tum civitas superna hominibus restauretur. „Tales
enim oportet esse homines in illa civitate quales boni
angeh; et homo, qui aliquando peccavit, non aequa-
lis est angelo, qui non peccavitquot; (2).

Alterum Dei consihum, quod Anselmus peccato ir-
ritum factum esse censet, id est: Deum sibi propo-

Dei propositum, ut iUo fruendo non tantum angeli
gauderent, sed etiam homo beatus esset, Anselmus
dérivât ex hujus natura rationali. Hac enim hominem

praeditum esse putat, ut discerneret inter justum et
injustum, inter bonum et malum. Summum igitur
bouum prae omnibus amare debet homo, ideoque Deus
eum justum creavit. Frustra autem justum eum crea-
visset Deus, si homo summum bonum amando et eli-
gendo non assequi posset, et eo carens quod maxime
desiderat, miseriä deprimeretur. ld vero absurdum est.
„Homo ergo factus est justus ad hoe, utDeofruendo
beatus essetquot; (1).

Homo vero, licet justus creatus sit, integritatem na-
turae suae non servavit, sed peccando justitiam suam
amisit, quippe Deo debitum non reddens. „At (dicat
quis) homo peccator Deo debitum suum reddere non
potest, quo igitur jure injustus habetur ? quot; Pulcherrime
htdc quaestioni respondet Anselmus, ipsi hominis im-
potentiae non excusationis sed culpae locum addicens.
Quid! homo impotentiae causa excusaretur! Ipsa im-
potentia culpa est, quia non debet eam habere, imo
debet eam non habere. Culpa est homini non habere
potestatem illam, quam accepit, ut posset oavere a pec-
cato; culpa est illi habere impotentiam, qua nec justi-
tiam tenere neque a peccato cavere, nec id quod pro pec-
cato debet reddere potest. Sponte enim id fecit, quo
perdidit illam potestatem et devenit in hanc impoten-
tiam. Fac: servo tuo opus mandasti, praecipis ilH ne
dejiciat se in foveam, quam iUi demonstras, unde nul-

latenus exire possit; et servus ille contemnens manda-
tum tuum et admonitionem domini sui sponte se in
praemonstratam mittat foveam, ut mandatum opus nuUo
modo efficere possit: — putasne illi quodammodo im-
potentiam istam ad excusationem valere, cur opus man-
datum non faciat....? Imo dupliciter peccavit: non fecit
quod peragere jussus est, et quod praeceptum est ne
faceret, fecit. —

Injustus ergo est homo, quia non reddit Deo quod
debet, et injustus est, quia reddere nequit. Nullus
autem injustus admittetur ad beatitudinem (1).

In hisce eatenus laudandam esse censemus Ansehni
sententiam, quatenus ipsi homini (collective pro: generi
humano) suae impotentiae culpam adscripserit. Non vero
ejus probanda est enunciatio: „ hominem a Deo justum
esse creatum;quot; quum nonnisi innocentia primis homi-
nibus antequam peccaverant tribui possit. Non opus
est porro ut de industria exphcemus, in hac Anselmia-
nae doctrinae parte sacrae scripturae adesse vestigia.
Ansehnus vero liistoricis argumentis neglectis deceptus
esse videtur, se ^omnia a priori demonstravisse opi-
nans. Hinc explicandum est, quod in fine suae de
argumento nostro disquisitionis (Lib. H c. 22) se „ sola

(1) Cur Deus homo I, c. 24: «Nullus autem Justus admit-
tetur ad beatitudinem, quoniam quemadmodum beatitudo est
sufficientia, m qua nulla est indigentia, sic nulli convenit nisi in
quo ila puia est justitia, ut nulla ia eo sit injustiua,quot;

ratione nou solum Judaeis sed etiam Paganis satisfe-
cissequot; contendit. Notandum est tamen ex eodem loco
patere, eum obscure sensuisse rem suam non ab omni
parte rationis niti fundamento ; additur enim : „ si re-
moveantur pauca, quae de libris nostris posuisti.quot; —
lis vero remotis tota collaberetur demonstratio. —

Fieri non potuit, quin ab iis, quae Anselmum ex-
posuisse vidimus, maximopere différant ea, quae de
incoinmodis e peccato profectis Calvinum docuisse con-
stat. Apud hunc non invenitur aprioristica scholasti-
corum demonstrandi ratio , neque ejus placita vagae
ratiocinationis, sed scripturae sacrae nituntur funda-
mento. Li quibus tamen historiée considerandis nobis
non adeo partes agendad sunt exegeticae, quapropter
non dijudicabimus, utrum hrmc illumve S. S. locum
recte attulerit necne.

Calvinus incommoda epeccato profecta non, quem-
admodum Anselmus, ad Deum refert sed ad homi-
nem; nobisque ideo, ut ejus hac de re doctrinam rite
exponamus, primum videndum est, quid statuat de
hominis ante lapsum conditione, deinde quomodo eam
peccato mutatam esse censeat.

Primus homo a summo Numine e teri'a et luto for-
matus, atque a Creatore suo donatus spiritu immor-

tali, insuper multa eximiaqne dona accepit, qnippe qui
ad imaginem Dei creatus sit (1).

Dei imaginis notae externae in hominis statura con-
spiciuntur, qua caelum adspicere jussus erectos ad sidera
tollit vultus; imago vero ipsa, qua similitude inter Deum
et hominem intercedit, spiritualis est et sedem habet
primariam in hominis mente et corde, vel in anima
ejusque potentiis. Creatio enim secundum Dei ima-
ginem illam notât integritatem, „ qua praeditus fuit
Adamus, quum recta polieret intelligentia, afiFectus
haberet composites ad rationem, sensus omnes recto
ordine teniperatos, vereque eximiis dotibus opificis
sui intelligentiam referret.quot;

Nondum tamen data est plena imaginis descriptio,
nisi clarius patet, quibus facultatibus denatus sit
homo et quibus speculum haberi debeat gloriae Dei.
In quibus recensendis duas ponit Calvinus ani-
mae humanae partes: intellectum et voluntatem (2).
Intellectu animam Deus instruxit, quo bonum a ma-
lo , justum ab injusto discernât, et quid ipsi sequen-
dum vel fugiendum sit rationis luce videret. (to
ifyifioftMv) Huic adjunxit voluntatem, penes quam

(1)nbsp;Inslit. Rel. Chr. I, c. 15, 5 1, 2, 3. Conf. Act. 7:59;
2 Cor. V:4, 10; Gen. 1:26, ceteraque loca ibi citata.

(2)nbsp;Non vult quidem refellere vulgarem mentis divisionem, qua
tria ponuntur agendi principia : sensus, intellectus, appetitus. Al-
leram vero praefert quippe simplicissimam et infra omnium cap-
tum posilam. hntit. Rel. Chr. I, c. 15, § 6. —

est electlo. Praeclaris his \-irtutibus excelluit prima
hominis conditio, adeo ut ratio, intelligentia, prudentia,
judicium non modo ad terrestris vitae gubernationem
suppeterent, sed etiam adscenderent ad Deum et
aeternam fehcitatem. Deinde accessit electio, quae
appetitus dirigeret motusque omnes organicos tem-
peraret, ut voluntas rationi esset prorsus consentanea.
In hac integritate versans libero arbitrio pollebat
homo, quo, si vellet, adipisci posset vitam aeter-
nam (1).

At non servavit Adamus eam, quam a Deo acce-
perat, integritatem, sed peccando amisit priorem na-
turae praestantiam. Hoc Adami peccatum ita describit
Calvinus, ut ei omnia fere inesse videantur vitia,
ideoque ejus gravitas quam maxime eluceat. Peccavit
primus homo inohedientia, quum a diabolo se ad men-
dacium deflecti sinebat. Dei verbum contemnens in-
fideliiatis notam in se contraxit. Ex hac autem emer-
serunt amhitio et superhia, quibus annexa fuit ingra-
titudo, quod Adamus plura appetendo, quam conces-
sum erat, tantam Dei Uberahtatem, qua ditatus erat,
indigne sprevit. Dein prodigîosa fuit impietas parum
videri terrae filio, quod ad similitudinem Dei factus
esset, nisi accederet aequalitas. Dicitur porro Adami
peccatum apostasia cum foedis in Deum probris con-

juncta. Denique infidelitas ambitioni januam aperult,
ambitio vero contumaciae fuit mater, ut liomines, abjecto
omni Dei metu, sese projicerent quo ferebat libido. —
Homo, diaboli blasphemiis abreptus, „quantum in se
erat totam exinanivit Dei gloriamquot; (1).

Peccatum totam Adami occupavit animam, non tan-
tum enim appetitus inferior eum illexit, sed arcem
ipsam mentis implevit nefanda impietas et ad cor in-
timum penetravit superbia. Totus homo „ quasi dilu-
vio a capite ad pedes sic obrutus est, ut nulla pars
a peccato sit immunis quot; (2).

Hujus peccati efFectus, Calvino judice, non ad solum
Adamum est referendus, sed ad totam ejus processit
progeniem. Docet enim corruptionem hereditariam,
quam peccatum originale veteras nuncuparunt, peccati
voce intelligentes naturae antea bonae puraeque depra-
vationem. Deinde pluribus argumentis e Sacro Codice
petitis probare studet, eam depravationem non imita-
tione tantum, verum etiam propagatione transmitti per
totum genus humanuni, quemadmodum e radice pu-
trefacta putridi rami prodire soleant (3).

(2)nbsp;t. t. 5 9. Ilocce Calvini placitum haud ignobilem in sua
doctrina locum tenere, quum ab eo magna ex parte renovationis
modus pendeat, deinceps clarius paiebit.

(3)nbsp;Instil. Ret. Chr. II. c. 1 5 5, 6, 7. Conf. Rom. 8:22;
Ps. 51:7; Job. 14:4; Rom. 5:12; 1 Cor. 15:22, celerosquo
locos ibi citalos.

Peccatum in toto humano genere parit opera carnis,
omnesque liomines reos reddit irae divinae (1).

Opera camis in nobis peccato proferimtur, auc-
tore Calvino: „haud secus atque incensa fornax flam-
mam et scintillas efflat aut scaturigo aquam sine fine
egerit.quot; Natura igitur nostra post lapsum non tantum
omni bono caret (2), sed malorum omnium est fer-
tilissima. „ Totus homo non aliud ex se ipso est quam
concupiscentia, et in locum sapientiae, virtutis, sanc-
titatis , veritatis, justitiae, teterrimae adsunt pestes :
caecitas, impotentia, impuritas, vanitas, injustitia.quot;

Quum Deo nihil acceptum sit nisi justitia et inno-
centla, non mirum est, si ob talem corruptionem
damnati coram Deo habeamur et ejus judicio obnoxii
facti simus. Per Adami peccatum non tantum ejus
corruptionis, sed etiam ejus damnationis sumus parti-
cipes. Quod non ita est accipiendum, ac si injuste
nobis culpam alienam mfligat Deus; propagatione
enim ad nos defertur corruptio, eamque non sequi

(2)nbsp;Hac in re sibi non semper constat Calvinus; in opere lau-
dato lib. II, cap. 2, 5 12: «Cum (inquit) ergo ratio, qua discer-
nit homo inier bonum et malum, qua intelligit et judicat, naturale
donum sit, non potuit in totum deleri, sed partim debilitata, par-
tim vitiata fuit, ul deformes ruinae appareant;quot; — et in annoia-
tione ad Joh. 3:6: «certum est in hoc degenere vitiataque natura
manere tamen aliquid donorum Dei residuum, unde sequitur non
omni ex parte nos esse perversosquot; Conf. Schenkel l.l, II, p.
39 sq.

non potest Dei ira. Omnes involuti sumus original!
peccato, ejusque maculis inquinäti; imo ipsos infantes
suam secum damnationem a matris utero afFerre putat
Calvinus, suo ipsorum vitio oVstrictos et semen ini-
quitatis inclusum habentes. Unde facile intelliges om-
nes Deo esse „odiosos, abominabiles.quot; •—

Exposuimus Anselmi et Calvini doctrmam Jde in-
commodis e peccato profectis. Quantum eorum placita
de hoc argumento différant, vix opus est ut paucis
indicemus. Anselmus omnia peccati incommoda ad
Deum refert: Deo ereptus est honor, Dei irrita facta
sunt consilia. C al v i n u s vero praesertim hominem spec-
tat (1), ejusque, quippe irae divlnae subjecti, mise-
riam. Quum quidem locum haud negligit Anselmus ,
sed apud eum non rnemoratur hominis perditio, nisi
quatenus ea Deum a proposito suo peragendo retineat.

Discrimen hocce imprimis inde explicandum esse, quod
Calvinus Codicem sacrum doctrinae fontem habuerit,
Anselmus vero doctrinae suae fundamentum par-
tim ex Augustini scriptis desumserit, partim ipse ex-
cogitaverit, ut deinde demonstraret „ cur Deus homoquot;
factus sit : ex iis, quae supra diximus, satis patere vi-

(1) Verbo laiitum memorat, quod «Adamus tolara naturae oidi-
nem perverterit in caelo et in terra,quot; Inst. Rcl. Chr. Il c. 1 Ç 5.
Conf. Gen. 3:17; Rom. 8:22.—

detur. Diversus porro utriusque finis in iis, quae con-
sidéra vimus, luculenter apparet, qumn scholastici
subtilis argumentandi ratio de rebus, quarmn cognitio
hominum captmn superat nec vitae usui adaptata
est, haud pauUuin différât a Calvini historica enarra-
tione de hominis conditione ante et post lapsum. Ea-
dem inter scholasticos et reformatores adesse videtur
ratio , quam Cicero inter antiquiores Graeciae philoso-
phos et Socratem adesse censet, adeo ut optime de
Calvino quoque valeat sententia : (Theologiam) „de-
vocavit e caelo, et in urbibus collocavit, et in domos
etiam introduxit, et coegit de vita et moribus rebusque
bonis et mahs quaererequot; (1).

AN3ELMI ET CALVINI SENTENTIAE DE CAUSA,
OB QUAM DEUS OCCUERAT PECCATO
EJUSQUE INCOMMODIS.

Vidimus ex Anselmi sententia mutationes, e peccato
in rerum ordinem profectas, Deum aliquatenus honore
suo privasse, ejusque proposita, ut angelorum nume-
rum hominibus perficeret et ipsos homines bearet, ad
inanes conatus reduxisse. Hoc loco nobis indagandum
est, quid scholasticus statuat de causa, ob quam iis
incommodis occurrat Deus.

Quum hominum peccato Deus impeditus esset, quo-
minus eos redderet beatos, in promtu est quaestio,
num Deus pro misericordia suâ peccata üla condo-
natui-us Sit. Huic quaestioni negando respondet An-
selmus, plura afferens argumenta, quibus sententiam
suam confinnet. Referri possunt ea ad duo rerum

capita, ad Dei diynitaUm et ad Dei jmtitiam , quibus
pariter obsisteret talis misez'icordia.

a.nbsp;Deum non decet aliquid in regno'sua inordina-
tum dimittere. Peccatum vero, nisi adsit satisfactio,
ut recte „ ordineturquot; puniri debet. Non igitur decet
Deum peccatum impunitum dimittex'e.

Deinde peccatum, si sola misericordia dimitteretur,
nuUilegi subesset, ipsique Deo similis esset injustitia,
nullius quippe legi obnoxio (1).

Denique ,,si dimittitDeusid, quod sua sponte reddere
debet Lomo, propterea quia reddere non potest, quid
est aliud, quam quod Deus dimittat id, quod habere
non potest? Sed derisio est, ut talis misericordia Deo
attribuaturquot; (2).

b.nbsp;Si impunitum dimitteret Deus peccatum, eadem
prorsus ratione coram eo se liaberent peccantes et non
peccantes, quod Deo justissimo non convenire perspi-
cuum est (3).

(1)nbsp;Cur Deus homo 1 c. 12. « Jusliliam hominum nemo nescit
esse suh lege, ut secundum ejus quanlilatem mensura relribulio-
nis a Deo recompensetur. Si autem peccatum nec solvitur, nec
pimilur, nulh legi suhjacet. Liberior igitur est injustitia si sola
misericordia dimittitur, quam justitia, quod valde inconveniens
videtur. Ad hoc etiam extenditur haec inconvenienlia, ut injusti-
liam Deo siniilem faciat; quia sicut Deus nullius legi subjacet, ila
el injustitia.quot;

non excusare ejus peccatum sed culpam augere An-
selmo judice, in superior! capite vidimus. Si ergo
propter hanc impotentiam dimittit Deus debitum, non
tantum poenam relaxat, sed beat hominem propter
peccatum, sive quia aliquid habet, quod habere non
debet. Talis vero misericordia, quae Dei prorsus
everteret justitiam, admitti non potest (1).

Solâ igitur misericordiâ Deus commoveri non potest
ad tollendum incommodum, quo hominis perturbatur
félicitas; sed aha requiritur causa, cur Deus huic in-
commode ceterisque, quae diximus, occurrat. Haec au-
tem causa, Anselmo docente, est nécessitas, eaque né-
cessitas triplex: necesse est enim ut Deus honorem
suum recuperet (2); ut angelorum numerus perficia-
tur (3); ut homo beatitudinis fiat particeps (4).

(2)nbsp;Lib. I. c. 13. «Nihil servat Deus justius, quam suae dig-
mtalis honorem. - Non integre eum servat, si sic auferri sibi
permittit, ut nec solvatur, nec ipse auferenlem puniat. - iVecesic
est ergo, ut aut ablatus lionor solvatur, aut poena sequalur; alio-
quin aut sibi ipsi Deus juslus non erit, aut ad utrumque impotens

(3)nbsp;Lib. I. c. 16. « Aut restaurandus est ex necessitate nu-
merus angelorum, aul in imperfeclo numero remanebit rationalis
natura, quae in numero perfecto praescita est, quod esse non po-
test. - Necesse est ergo eos de humana natura, quoniam non

pedire videtur tum libertas, tum misericordia, quae
ei vindicari solent, eique vindicare voluit Anselmus.
Quomodo autem auctor noster hanc necessitatem
conciliare studeat cum Dei lihertate ac misericordia,
singulatim enarremus.

a. Mirum omnino videri debet, quod ab una parte
„ Deus sic sit liber ut nuUi legi, nullius subjaceat ju-
dicio, et nihil sit rectum aut decens, nisi quod ipse
vult;quot; ab altera vero parte ei non fóceai dimittere pec-
cata, et adsit necessitas quaedam, qua consilia sua non
perficere non possit. Vide, quomodo hunc nodum sol-
vere conatus sit Anselmus!

Libertatem Dei accipit non absolutam sed rationa,
dignitate et convenientia definitam. Libertatem ei con-
cedit non nisi ad id quod expedit, aut quod decet.
Ea, quae vult Deus, justa sunt; quae non vult non
justa sunt; hoc vero non ita intelligendum est, ut, si
velit Deus quodlibet inconveniens, id justum sit quia
ipse vult. Non enim sequitur ex hypothesi quod Deus
mentire velit, justum esse mendacium, sed potius illum
non esse Deum.

Ne vero putes, ex Anselmi sententia Deum legi cui-
dam morali subjectum esse; Deum enim ipsum sibi
legem esse putat. Omne mendacium, sicut omne in-
conveniens , a Dei natura abhorret, et si dixeris: „ si
Deus vult mentiri,quot; eodem id redit ac: „ si aqua est
sicca et ignis est humidus.quot; Neirtrum verum est. De
üs igitur dici tantum potest: „si Deus hoe vult jus-

tum est,quot; quae Deum veile non est inconveniens. Si
vult Deus, lit pluat, justum est, ut pluat; si vult,
ut aUquis homo occidatur, justum est, ut occidatur;
non vero ad ejus libertatem aut voluntatem pertinet :
peccantem, qui non solvit Deo quod abstulit, impuni-

Quemadmodum Deo libertatem absolutam negat An-
selmus, ita etiam contendit de De\ necessitate non esse
sermonem nisi ùnproprie. Tum Dei libertas, tum ejus
nécessitas ipsius voluntati subjiciuntur, eaque voluntas
nulli subdita est necessitati aut ùnpossibilitati. Notan-
dum autem est hisce non omne vinculum negari, quo
Dei voluntas retineatur, ipsa enim Dei immutabilitate
semper sibi constare debet ejus voluntas. Deo denega-
tur omnis faciendi nécessitas, aut non faciendi impos-
sibilitas , quia sola in eo operatur voluntas eaque im-
mutabüis.

Quaerat quis, quo igitur sensu de Dei necessitate
saepius loquatur Anselmus, quum ex iis, quae modo
diximus, patere videatur, eum talem necessitatem quod
ad Deum attinet prorsus negare. Ipse respondeat:
' „ cum dicimus aliquid necesse esse aut non esse in
Deo, non intelligitur, quod sit in illo necessitas aut
cogens aut prohibens, sed significatur, quod in om-
nibus aliis rebus est necessitas prohibens eas facere et

(1) Lib. I. c. 12. Subiiilelligitur jjeccatoris poena Dei honoretiJ
reslitui posse. W Jocet Anselmus, Libri I cap. 14. Conf. infia
cap. 111.

cogens non facere, contra hoc quod de Deo dicitur.
Nam cum dicimus, quod necesse est Deum semper
verum dicere, et necesse est eum nunquam mentiri,
non dicitur aliud, nisi quia tanta est in illo constantia
servandi veritatem, ut necesse sit, nullam rem facere
posse, ut verum non dicat, aut ut mentiaturquot; (1).

Quum ergo ah Anselmo Dei libertas nonnisi ad ea
quae decent referatur, Dei vero nécessitas non intel-
ligatur nisi eatenus, quatenus sua ipsius voluntate sanc-
tissima terminatur, eas prorsus convenire cuivis con-
cedendum est. Quod porro scholasticus contendit
Deo non Heere peccatorem impunitum dimittere, pariter
concedere debebis, si (cam Anselmo) Dei honorem
peccato auferri censueris.

b. NeC minus Dei miserioordiae ejus necessitas op-
posita videtur. Si enim non nisi necessitate vitandi ea
quae non decent. Deus salutem curat humanam, non
negari potest eum id agere ipsius potius quam nostrum
causâ. Quaenam igitur gratia Deo debetur pro eo
quod propter se perpetravit ?

Ad hanc difficultatem tollendam A n s e 1 m u s di stinguit
inter necessitatem, qua gratia aufertur aut minuitur,
et inter necessitatem, qua major beneficio gratia de-
betur. „ Cum enim aliquis ea necessitate, cui subja-
cet invitus, benefacit aut nulla aut minor illi oratia

debetur. Cum vero ipse se sponte necessitatl benefa-
ciendi subdit, nec invitus earn sustinet, tune utique
beneficii gratiam meretur majorem. Non enim haec
est dicenda necessitas, sed gratia; quia nuUo cogente
illam suscepit ac servat, sed gratisquot; (1).

Comparatur deinceps Deus cum aliquo, qui sponte
„ vovit sanctae conversationis propositum.quot; Non decet
talem a proposito suo abire, imo necesse est ut illud
votum servet, nisi vult in se contraJiere apostatae
notam. Haec necessitas vero non impedit, quomi-
nus magnam coram Deo mereatur gratiam, si nempe
non perseverat invitus. Initio enim non tantum vitam
communem, sed omnem etiam cupiditatem in mundum
redeundi sua sponte abjuravit idque Dei causa; et sancte
vivere dicendus est non ex necessitate, sed eadem qua
vovit lihertate. — Haud alia, Anselmo judice, Del erga
nos est ratio. Initio Deus hominem non creavit prop-
ter se, quippe nullius egens, sed propter nos. Prae-
videns, quid peccando facturus esset homo, nihüomi-
nus pro bonùafe sua eum creando sponte se „quasi
obhga^àtquot; ut perficeret inchoatum bonum. „ Necesse
est quot;igitur, ut bonitas Dei propter immutabilitatem
suam perficiat de homine quod incoepit, quamvis to-
tum sit gratza bonum, quod facitquot; (2).

Si hoc modo rem spectamus, videtur omnino Dei ne-
cessitas cum ejus misericordia haudpugnare. Notandum

est tamen, Anselmum ut libertatem, sic etiam miseri-
cordiam Dei haud absolutam cogitare, idque indicari
ipsa quam alFert comparatione. Monachus enim licet
non invitus votum servet, quodam tamen vinculo ad
illud servandum tenetur; eodemque modo Deus, licet
sponte hominem beandum esse decreverit pro sua ta-
men immutabilitate eum beare debet. Benignitas, quae
aliquid Deo indecens operatur, Anselmo judice, benig-
nitas non est dicenda (1); et vidimus in hujus capitis
initio, quomodo Dei misericordiam ejusdem dignitate
et justitiâ determinaverit.

Deus igitur, si Anselmo fides habenda est, non
gaudet absoluta vel libertate vel misericordia, sed ali-
quatenus liber, aliquatenus benignus habendus est, ne
tollemus ejus justitiam, dignitatem, immutabilitatem.
Provocatio ad decretum Dei ante hominis creationem
difficultatem retrahit, non tollit. Si enim Deum pro
bonitate sua hominem creasse contendas, licet praevi-
deret hominis peccatum, obstat quaestio: nonne Deu=,
quemadmodum bonitate sua ad hominem creandum
motus sit, justitia sua et dignitate aeque commoveri
debuisset ad hominem non creandum? Anselmus vero
id omittere videtur, quum in Lib. I Cap. 5 se probavisse
putaret, peccatorem Deo honorem non auferre (2).

(2)nbsp;Vide quae liac dc rein capile superiori monuimus. —
llocle Schenkel, Wesen des Prot. 1 p. 236. «Obwohlim

Incommoda e peccato profecta ad Deum refert An-
selmus, ad hominem vero Calvinus. Ut supra (Cap.I)
vidimus, hic a peccato ortam esse docuit hominis cor-
ruptionem moralem, qua profert opera carnis et factus

incommodis, et denuo in promtu est quaestio, num Deus
pro misericordia sua condonaturus sit hominis peccata.
Huic quaestioni affirmando respondet Calvinus, eamque
sententiam et paucis expHcare et contra dubitationem
defendere conatur. De singulis singulatim videamus.

a. Licet jure habeamur filü irae, et Deus, ipse
summa justitia, iniquitatem quam in nobis omnibus
conspicit, amarenon possit, simul tamen clementis-
simus est pater. „Quia quod suum est in nobis per-
dere non vult, adhuc aliquid invenit quod pro sua
benignitate amet. Utcunque enim peccatores vitio nostro
simuquot;, manemus tamen ejus creaturae; utcunque mor-
tem nobis adsciverimus ipse tamen nos ad vitam con-
diderat. Sic mera et gratuita nostri dikctione excitatur

Grunde Golt von seiner Ehre nichls veiloren hat: müsz sie
dennoch hergestellt worden. Wie kann aber hergestellt werden ,
was im Grunde nicht verloren gegangen ist? Von hier aus bo-
trachtet beruhet die Anselmische Genugthuungslehre auf einem
dialektischen Schein.quot; Conf. porro Baur, /.r.p. 172. Franck,
l. l. p. 236. —

ad nos in gratiani recipiendos quot; (1). — Quum a nobis,
quippe peccatoribus, Dei justitia abhorreat, in Christo
cum Deo reconciliati sumus, hanc vero reconciliationem
Deus pater praevenit ac .antevertit sua dilectione. Quia
prius diligit, postea nos sibi réconciliât. Plena vero et
firma non est nostra cum Deo conjunctio, nisi per
Christum fiat; eo usque manet nostra iniquitas, quae
Dei movet indignationem et coram eo maledicta ac
damnata est (2).

(2)nbsp;Lib. II c. 16 5 3 et 4; ubi ad doctrinam suam confirman-
dam Calvinus hunc Augustini affert locum: « Incomprehensibilis
ac immutabilis est Dei dilectio. Non enim ex quo ei reconciliati
sumus per sanguinem Filii ejus coepit nos diligere, sed ante mundi
constitutionem dilexit nos, ut cum ejus unigenito etiam nos filii
ejus essemus, antequam omnino aliquid essemus. Quod ergo re-
conciliati sumus per mortem Christi non sic accipiatur, quasi ideo
nos reconciliaverit ei Filius, ut jam amare inciperet quos oderat:
sed jam nos ddigenti reconciliati sumus, cum quo propter pecca-
tum ininiicitias habebamus. Qaod utrum verum dicam attestetur
Apostolus: «Coinmendat (Rom. V:8) dilectionem suam ergo nos,
quoniam quum adhuc peccatores essemus , Christus pro nobis mor-
tuus est.quot; Habebat itaque ille erga nos charitatem, etiam quum
inimicitias adversus eum exercentes operaremur iniquitatem. Proinde
miro et divino modo et quando nos oderat, diiigebat. Oderat
enim nos, quales ipse non fecerat, et quia iniquitas nostra opus
ejis non omni ex parte comsumpserat, noverat simul in unoquoque
nostrum et odisse quod feceramus el amare quod fecerat.quot; —
Augustini Traclalus in Evang. Joh. CX : 6. —

täte esse motum, ut nostram curet redcmtionem, ejus-
dem pugnare videtur sententia, Deum quippe jus-
tum judicem ob peccata nostra ad vindictam armatum
esse, nobisquè fuisse inimicum, donec per Christum
nobis reconciliatus sit (1). In iis inesse repugnantiae
speciem ipse animadvertit Calvinus.

Ad huiic nodum expediendum locutiones: Deum no-
bis iratum, inimicum esse, rell. ad sensum nostrum di-
cit esse accommodaias, ut melius intelligamus, quam
misera sit et calamitosa extra Christum nostra condi-
tio. „Nisi enim claris verbis diceretur, iram ac vin-
dictam Dei mortemque aeternam nobis incubuisse, mi-
nus agnosceremus quam miseri essemus sine Dei mi-
sericordia et beneficium liberationis minoris aestima-
remus. Quoniam non potest animus noster vitam in
Dei misericordia vel satis cupide apprehendere vel qua
decet gratitudine excipere, nisi formidine irae Dei et
aeternae mortis horrore ante perculsus et consternatus:
sie instituimur sacra doctrina, ut sine Christo Deum
nobis quodammodo infestum cernamus et ejus manum
in exitium nostrum armatam, benevolentiam ejus pater-
namque charitatem nonnisi in Christo amplexemur quot; (2).

(2)nbsp;Lib. II. c. 16 J 2. — «Audiat aliquis: si te quo tempore
adhuc peccator eras, odisset Deus et te abjecisset, ut eras meritus,
horribili exitium te manebat: sed quia sponte ac gratuita sua in-
dulgentia te in gratia retinuit, nec alienari a se passus est, eo
periculo sie le liberavit: allicielur quidem et sentiet aliqua ex parte
quantum debeat raisericordiae Dei, Verum audiat rursum quod

Quae quomodo valere possint ad difficultatem, qua
Dei misericordia ejusdem justitiae (irae) repugnare vide-
tur , tollendam equidem non video. Valerent omnino
si hisce formulis, quippe „ ad sensum nostrum accommo-
datisquot; indicaretur: Deum revera nobis non fuisse vel
esse inimicum, sed scriptores sacros lis vocibus non usos
esse, nisi ut Dei in Christo beneficium majoris aestima-
remus. Quominus autem id ita accipiamus prohibet diserta
Calvini enunciatio : „ Atque hoe tametsi pro captus
nostri infirmitate dicitur, non tamen falso.quot; Hoe autem
ipso tota argumentatie, qua hunc nodum expedire stu-

scriptura docct se alienalum fuisse a Deo per peccatum, liaeredem
irae, mortis aeternae maledictioni obnoxium , exclusum ab omni
spe salutis, extraneum ab omni benedictione Dei, Satanae manci-
pium , sub peccati jugo captivum , horribib denique exitio destina-
tum et jam implicitum : bic Cliristum deprecatorem intercessisse,
poenam in se récépissé ac luisse quae ea justo Dei judicio pecca-
toribus omnibus imminebat: mala, quae Deo exosos illos reddebant,
sanguine suo expiasse : hoc piaculo satisfaclura ac rite litalum Deo
patri esse : hoc intercessore iram ejus fuisse placatam : hoe fun-
damento pacem Dei cum hominibus esse sùbnixam: hoc vinculo
benevolenliam illius erga ipsos contineri : his nonne eo magis per-
movebitur quo melius ad vivum repraesentatur quanta e caiamitale
ereptus fuerit? quot; — Conf. Calvini annotatio ad Job. XV : 13.
(( Potuit nos verbo et nulu redimere, nisi aliter nostra causa vi-
•sum esset;quot; et ad 1 Joh. IV : 9 : «Quum dicitur Christus pla-
çasse nobis Patrem, hoc ad sensum nostrum refertur. JVam ut
sumus male nobis conscii, Deum non nisi iratum et infestum cog-
noscere possumus. Ergo quod ad fidei nostrae sensum Deus nos
amare incipit in Christo.quot; — Conf. Schollen, Leer der Hervormde
Kerk I d. 293 sq. (Edil. 1,) p. 329 sq, (Edit, II,) et quae porro
ibi citavit Calvini loca. —

det Calvinus, evertitur, et remanet quaestio: quo-
modo Sacrae Scripturae doctrina de Deo irato et simul
benigno sibi possit constare (1) ?

i
ii

■I!

• Anselmi et Calvini sententiis de causa, ob quam
Deus peccato ejusque incommodis occurrat, secum in-
vicem comparatis cernimus, eas quam maxime a se in-
vicem discrepare. Anselmus necessitatem totius redem-
tionis posuit fundamentum : at necessitatem in Dei na-
tura fundatam et eatenus ejus libertati baud contrariaoï.
Haec autem necessitas nititur Dei justitia , dignitate,
immutabilitate, non sinentibus ipsi honorem suum auferri
ejusque consilia non perduci ad effectum; et miseri-

(1) Schenkel in opere laud. I p. 251. lt;( Calvin , (inquit) war
viel zu scharfer Denker, um entweder einen absolutem Wider-
spruch, wie Zorn und Liebe, in das Wesen Gottes selbst zu
verlegen, oder sich' zu der Annahme zu bequemen, es sei im
Verlaufe der Zeit mit dem göttlichem Wesen eine Veränderung
vorgegangen, so dasz aus demselben Gott, der früher ein Zorn-
gott gegen uns gewesen, allmälig ein Gott der Liebe für uns ge-
worden.quot; In quibus nimiä laude allici puto Calvinum. Won mi-
rum vero, quod repugnantiam, quae apud Calvinum invenitur,
minus attenderit dar. Schenkel, ipse enim in eandem repugnan-
tiam incidisse videtur. Conf. p. 241 : « Gott ist im Urgründe seines
Wesens ein Anderer, als er in der Offenbarung seines Wesens
istet p. 242. «In so fern die urgnindliche Liebe Gottes aus
sich herausgeht, oder sich offenbart, wird sie ein Anderes so wohl
für Golt, als für den Menschen.quot; Et quae sequuntur. —

cordia Dei cum iis conjungitur statuendo Deum ad
ea consilia capienda ipsâ misericordia fuisse motum.
Quibus factum est, misericordiam, licet a redemtionis
causa non prorsus sejungatur, inferiorem tamen occu-
pare locum, et in causis, ob quas Deus agat, maxi-
me spectari ejus dignitatem, justitiam, immutabiKtatem.
Difficultatem vero, quod ita propter se Deus hominem
beare videatur, ab Anselmo non prorsus sublatam esse
.supra vidimus.

Huic demonstrandi rationi Calvini doctrma prorsus
opposita est. Calvinus praecipue, imo unice, misericor-
diae locum concedit in causis, oh quas Deus hominum
curat salutem eoque occurrit incommodis, quae e pec-
cato originem duxerunt. Deus homini non succurrere
illi videtur (quemadmodum Anselmo) propter suam dig-
nitatem, justitiam, immutabilitatem ; non propter se, sed
propter hominem. Unde explicandus est diversus mo-
dus, quo uterque Dei justitiam et misericordiam secum
invicem concihare studet: Anselmus enim probare co-
natur Dei justitiam non repugnare ejus misericordiae,
Calvinus vero misericordiam non repugnare justitiae Dei.

Porro in dijudicandis utriusque placitis de causa,
cur Deus occurrat peccato ejusque incommodis, tenen-
dum est, Calvini doctrinam, licet ab omni difficul-
tate non immunem, sui tamen juris habendam esse,
quippe Sacra Scriptura nitentem fundamento. Ubi in
S. S. investiganda talia invenit dogmaticus, quae sibi
non videantur congruere, ea hanc solam oh causam

rejicere ei non licet, quum et cogitari possit meliore
interpretatione adhibita intellectum iri locos difficiliores,
et fortasse argumentum humanae intelligentiae limites
superare habendum sit. Non ita vero judicandum est de
demonstratione philosophâ, omnia a priori construente.
Talis enim demonstratio unice cogitatorum consequen-
tia se commendare potest, quae si desideratur tota
collabitur ratiocinatio.

Denique in hacce doctrinae parte eatenus luculenter
patere videtur discrimen inter scholasticam et refor-
matoriam demonstrandi rationem, quatenus haec vitae
practicae, illa vero scholasticae exercitationi magis in-
servit. Anselmi enim placitum de causa, ob quan^
Deus incommodis e peccato profectis occurrat, vitae
non adaptatum esse ex eo jam constat, quod nullam
in ea consideranda hominum habet rationem, sed so-
lam Dei naturam spectans prorsus negligit amoris et
misericordiae vinculum, quod Calvinus inter Deum
et hominem adesse docet.

Quamnam vero vim diversa eorum sententia de causa,
ob quam Deus in hisce agat, habuerit in eorum doc-
trinam de modo, quo peccati incommoda sustulerit
Deus, in sequenti capite videbimus.

ANSELMI ET CALVINI SENTENTIAE DE MODO,
QUO DEUS OCCUEKAT PECCATO EJUSQUE
INCOMMODIS.

Ut de hoc argumento rite eorum explicemus doctri-
nam, attendamus primum quid ex Anselmi et Calvini
sententiis agendum sit ut peccatum ejusque incommoda
tollantur. Deinceps eorum considerabimus placitum,
secundum quod nemo praeter Qeàvamp;qmnov ea tollere
posset inconunoda. De utroque argumento singulatim
Anselmi et Calvini doctrinas exponemus et secum
invicem comparahimus.

Quid Anselmo et Calvino judicibus agendum sit ad
peccatum ejusque incommoda tollenda.

recuperandi amissum suum honorem, requiritur ali-
quod remedium, quo haec toUi possit inconvenientia.
Vid^amus igitur quid docuerit scholasticus de peccatoris
poena, honorem Dei restituente.

Honorem, quem a nobis exigit Deus, ut supra vi-
dhnus, „ efficit nostrae voluntatis voluntati divinae sub-
jectio.quot; Quam obedientiam si Deo récusât peccator,
Deus eum poena afficere potest. Poena „Deus eum
invitum sibi torquendo subjicit, et sic se Dominum
ejus esse ostendit, quod ipse homo voluntate fateri
récusât.quot; Homo, dum punitur, solvit quod rapuit : pec-
cando Dei rapuit honorem: puniendo Deus ei aufert
beatitudinem (1). Auferendi illâ actione Deus probat
peccatorem sibi esse subjectum, et peccator, cum prop-
ter peccatum beatitudine et omni bono privetur, quam-
vis invitus, Deo tamen suum reddit honorem.

Licet vero per poenam peccatoris Dei honor resti-
tutus foret atque eatenus ejus fieret voluntas, ab
altera tamen parte Deus, peccatorem puniens, ipsius
voluntati obversaretur. Constituit enim, ut supra
vidimus, et angelorum numerum hominibus esse,
augendum et hominem ipsum beandum esse. Si vero.

(1) C.D. h., Lib. I. c. 14. «Quippenon solum id ipsum alicujuses-
se dicitur, quod jam possidet, sed quod in ejus potestate est ut iiabeat.quot;
— « Deus ad usum sui commodi non transfert id, quod aufert
(sicut liomo pecuniam , quam alii aufert in suam convertit utilita-
tem) ; hoc tamen quod aufert, utitur ad suum honorera per hoc,
quia aufert.quot; —

poenam subit peccator ejus evertetur félicitas, neque
angelus fieri poterit. Unde sequitur, hominem pecca-
torem a Deo puniri non posse.

Quum igitur poenae, qua Deus ab invito homine
suum honorem recuperet, locus non concedatur, et
Deo tamen suus honor debeat restitui; restât, ut ho-
norem ülum reddat homo debiti solutione spontanea,
sive satisfactione (1).

Satisfactionem snnul requirit Dei propositum, homi-
nibus angelorum supplendi numerum. „Non decet
Deum, hominempeccautem sine satisfactione ad restau-
rationem angelorum assumere perditorum, quoniam
non patitur Veritas eum levari ad aequalitatem bono-
rum.quot; Fac divitem aliquem in manu tenere maro^ari-
tam pretiosam,

ut eam recondet in thesaurum suum
cui insunt pretiosissima, quae possidet. Si vero mar-
garita illa ceciderit in coenum, num dives ille eam coeno
poUutam et non lotam ia thesaurum suum mundum
depositurus est?.... Non talem deponet sane, si sa-
piens erit.—Eadem vero ratione ageret Deus, si homi-
nem peccati sorde maculatum sine ulla lavatione, , id
est sine omni satisfactione,quot; in paradisum, e quo ejectus
fuerat, reduceret. „Sine satisfactione igitur, id est,
sine debiti solutione spontanea Deus non potest pec-
catum impunitum dimittere.quot;

(1) Lib. I.e. 13. «Necesse est, ut aut ablatus honorsolvatur,
aut poena sequatur.quot;

Denique requiritur satisfactio, ut homo ad talem
perveniat beatitudinem, qualem habuit antequam pec-
cavit. Deo adest necessitas ut de humana natura per-
ficiat quod coepit, hoc autem fieri nequit nisi per
integram peccati satisfactionem (1).

Constat ergo ex Anselmi sententia solâ satisfactione
peccatum ejusque incommoda deleri posse. Sequitur
ut indagemus, qualis Anselmo judice haec debeat esse
satisfactio.

Primum quidem Deo reddi debet aliquid secundum,
mensuram peccati. Satisfactionem fieri debere secun-
dum mensuram peccati, inde sequitur , quod ceteroquin
inordinatum maueret peccatum; niliil enim inconveni-
ens Deus in regno suo admittere potest (2).

Deinde Deo reddi debet plus quam abstulit homo. Non
sufficit, ut homo tantum reddat Deo quantum abstulit,
insuper aliquid reddere debet „pro contumelia illata.quot;
Id placitum Anselmus confirmare studet monendo,
quod in rebus humanis non sufficiat restituere salu-
tem ahcujus, quem laeseris, nisi pro illata doloris in-
juria ahquid recompensetur, aut alicui reddere ^lono-
rem, quem violaveris nisi addas aliquid quod illi pla-
ceat. —At ipsi non concedendum est tale quid in rebus
divinis valere propterea, quod in rebus humanis non
sit incongruum; ne dicam a Dei natura prorsus ab-

horrere, quod „ aliquid ei reconipensetur pi'o illata do-
loris injuriaquot; (1).

Tertio putat Anselmus Deo reddi debere aliquid
infiniti pretii. Id quidem eo monente inde sequi-
tur, quod peccatum sit infinitum et Deus, ut supra
vidimus, requirat satisfactionem secundum mensuram
peccati. Peccatum esse infinitum Anselmus non adeo
demonstrare studet logicis argumentis, sed provocando
ad sensum religiosum, cui quodvis peccatum liorren-
dum scelus videri debeat (2). In hisce vero inest

(1)nbsp;Lib. 1. c. XI. Viele, quod de hoc argumento raonuit
Franck l.l. p. 213: «Charakteristisch spricht sich der Geist
des Mittelalters darin aus, dasz uns auch auf theologischem Ge-
biete dieselben Begrifle von Ehre und Satisfaction begegnen, wie
sie in den Händeln der Ritter und Helden eine so grosze Rolle
spielen. — Wie auf Erden der Fürst immer zugleich der erste
Ritter und Held sein wollte, und daher auch leichte Uebertretun-
gen schon als Majestälsbeleidigung und Verletzung seiner Persön-
lichkeit zu betrachten pflegte: so muszte noch weit mehr der
Fürst der Fürsten streng auf Ehre und Satisfaction halten. Er ist
daher ganz richtig, dasz Anselm gleich anfangs den Kanon auf-
stellt: Gott könne erst dann gehörig befriedigt sein, wenn ihm
nicht blosz die geraubte Ehre wiederhergestellt, sondern auch für
die erlittene Smach gleichsam Schadenersatz gegeben werde. Wirk-
lich ist dem strengen Begriff der Genugthuung das letztere Mo-
ment wesentlich, nur zeigt sich sogleich die Incongruenz, wenn
Anselm diesen Begriff auf rein moralische Verhältnisse überträgt,
denn silllich betrachtet wäre ein solcher Ersatz sowohl unmöglich
als unnütz.''

(2)nbsp;Lib. I. cap. 21. Anselmus cum Bosone colloquens cum
hoc modo convicit «quaiiti ponderis sit peccatum.quot;

repugnantia, quam non observasse videtur Anselmus;
si enim hominis peccatum infinitum habetur, Deo non
reddi poterit quot;plus quam abstulit homo. Id autem in
argumento praecedente necessarium statuit.

Anselmus. Si videres te in conspeclu Dei et aliquis tibi di-
ceret: aspiceilluc! et Deus eeonlra: nullatenus volo utaspicias;
quaere tu ipse in corde tuo, quid sit in omnibus quae sunt, pro
quo deberes contra voluntatem Dei ilium aspectum facere? —

Boso. Nihil invenio, propter quod hoc debeam; nisi forte
sim in ea necessitate positus, ut sit necesse, me aut hoc aut maj us
peccatum facere.

Anselmus. Remove hanc necessitatem ; et de solo hoc pec-
cato considera, si possis illud facere pro te ipso redimendo.

Anselmus. Ne te diutius protraham: quid si necesse esset
aut totum mundum et quidquid Deus non est perire et in nihilum
redigi aut te facere tam parvam rem contra voluntatem Dei ?

Boso. Cum considero actionem ipsam, levissimum quiddam
video esse; sed cum intueor quid sit contra voluntatem Dei, gra-
vissimum quiddam et nulU damno comparabile intelligo; sed solemus
aliquando facere contra voluntatem alicujus non reprehensiluliter,
ut res ejus serventur; quod postea illi placet, contra cujus volun-
tatem facimus.

Anselmus. Hoe fit homini, qui aliquando non intelligit,
quid sit sibi utile, aut non potest restaurare quod perdidit; sed
Deus nullo indiget, et omnia si perirent posset sicut ea fecit resti-
tuere.

Boso. Fateri me necesse est, quia pro conservanda tola na-
tura nihil deberem facere contra voluntatem Dei.

Boso. Si infinito numero multipliearentur et similiter milii
ostenderentur, id ipsum responderem.-----

Tandem Anselmo judice homo aliquid Deo reddere
dehet, quod ei non deheret etiamsi non peccasset. — Id
per se patet; quod enim alicui debes, hujus non tuum
est, neque id ei dare poteris ut aliud solvas debitum(l).

Calvini doctrina de incommodis e peccato profectis
ut supra vidimus, hue fere redit, hominem secun-
dum imaginem Dei creatum peccando factum esse ob-
noxium corruptioni morali, suamque amisisse fehcitatem.
Deus autem pro dementia sua eum redimere voluit.
Hog igitur Zoco nobis exponendumerit, quid ex Calvini
sententia agendum sit, ut tollantur incommoda e pec-
cato profecta, sive ut homo redimatur.

Ad nostram redemtionem, eo docente, primum per-
tinet ejusmodi restitutio in gratiam Dei, qua „ex filiis
hominis fiamus Dei filii, ex haeredibus gehennae regni
caelestis haeredes.quot; Morti, peccato, mmidi et aeris

Anselmus. Sic graviter peccaraus, quotiescunque scienter
aliquid quamlibet parvum contra voluntatem Dei facimus ; quoniam
semper sumus in conspectu ejus et semper ipse praecipit nobis ne
peccemus.

Boso. Ut audio nimis periculose vivimus.quot;—Conf. Lib, II.
c. 14. Ubi Boso : « Unum inquit, (quod putamus levissimum)
peccatum lam infinitum monstras, ut si numerus obtendatur infi-
nitus mundorum, qui sic pleni sunt creaturis, sicut iste est, nec
possint servari quin redigantur in nihilum, nisi facial aliquis aspec-
tum unum contra voluntatem Dei, non tamen fieri debeat.quot; —

benda erat, peccatum vincendum, mundi et aeris po-
testates erant profligandae. Eestituenda erat pax inter
jnbsp;Deum et liominem.

judicio Dei. Homo, qui sua se inohedientia perdide-
rat, remedii loco obedientiam opponere, poenas pec-
cati persolvere debebat (1).

reducamur ad Deum, a quo „ quasi interjecta inter
nos et ipsum nube quot; alienati sumus. Propterea mors,
peccatum ceteraque, quae laos a Deo remotos tenent,
delenda sunt. Satisfactio autem secundum tantum lo-
cum obtinere videtur.

Optime haec Calvini sententia congruit cum ejus,
quod in capite praecedente explicavimus, placito de
causa, ob quam Deus incommoda tollit e peccato pro-
fecta. Ihi vidimus, Deum misericordia fuisse motum, ut
hominem redimeret; et hoc loco Calvinus docet redimen-
dum esse hominem praecipue removendo omni dissidio
inter eum et Patrem clementissimiun. At non vult sta-
tuere Calvinus in Deo talem misericordiam, quaKs jus-
titiae divinae esset opposita, neque ergo id sufficere
potest quod ad Deum reducamur, sed requiritur sa-
tisfactio judicio Dei.

In hisce Calvinum haud parum ab Anselmo difFerro
perspicuum est. Anselmus enim unice fere spectans
Dei justitiam et dignitatem nonnisi satisfactionem urgere
potest, de qua hoc loco breviter tantum monet Cal-
vinus. Apud Anselmum homo redimitur ut fiat satis-
factio Deo, apud Calvinum Deo fit satisfactio ut homo
redimatur. „ Die Anselmische Genugthuungslehre ist ein
Rechnungsexempel, die protestantische ein Liebesexem-
pelquot; (1).

Quod, Anselmo et Calvino docentibus, nemo praeter
0 i av amp; QU) n 0 V ea tollere possit incommoda.

Diversa horum scriptorum indoles nobis haud minus
patebit inquirentibus causas, ob quas uterque statuat
a nemine praeter Qiàvamp;oamov tolli posse peccatum ejus-
que incommoda.

Anselmus id placitum ita demonstrat, ut primum
ostendat satisfactionem non fieri posse ah homine vel
angelo , dein vero probet ad eam requiri „ Deum ho-
minem.quot;

tentia : satisfactionem non fieri posse ab Iiomine vel an-
gelo, petitur ex Dei consilio, ut hominibus angelo-
rum civitas perficeretur. Quiconque enim hominem
redimeret, eundem jure servum haberet. „Quod si
esset, nullatenus restauratus esset homo in illam dig-
nitatem, quam habiturus erat, si non peccasset; cum
ipse, qui nonnisi Dei servus et aequahs angehs bonis
per omnia futurus erat, servus esset ei, qui Deus non
esset, et cujus angeli servi non essentquot; (1).

Secundum argumentum eo nititur, quod ad satisfac-
tionem requiratur donum Deo non debitum (2). Con-
cedit Anselmus hominem honorare Deum „quando
propter timoreni et amorem in cordis contritione lae-
titiam temporalem abjiciat, in abstinentiis et laboribus
delectationes et quietem hujus vitae calcet, in dando
et dimittendo quae sua sint largiatur, in obedientia
seipsum Deo subjiciat;quot; sed omnia ista deberet Deo
etiamsi non peccasset. Te ipsum et quidquid potes
Deo debes, nihil ergo restât tibi, quod pro peccato
illi reddas (3).

Tertium argumentum Anselmus affert, statuensDeo
honorem amissum reddi non posse ab homine. Ma-
ximâ enim contumeHâ Deus affectus est eo, quod
homo contra Dei voluntatem et nulla vi coactus sola

(1)nbsp;Cur Dens homo, Lib. I. c. 5. Conf. ad hunc locum ea, quae
supra diximus cap. I. p. 24—29.

suasione sponte sua se vind permisit a diabolo (1).
Homo igitur cum Deo reconciliari non potest, nisi prius
lionoravit Deum vincendo diaboluni. Ea vero victoria
talis esse debet „ut sicut fortis ac potestate immorta-
lis consensit facile diabolo, ut peccaret, unde juste in-
currit poenam mortalitatis ; ita infirmus et mortalis,
qualem se fecit ipse, per mortis difficultatem vincat
diabolum, ut nuïïo modo peccet.quot; ld autem homo per-
agere non potest „quum ex \TJnere primi peccati
concipiatur et nascatur in peccato quot; (2).

Denique Anselmus revocat ad Dei consilium, quo
omnes homines redderet beatos (3). Homo, ut supra
vidimus, suo peccato hoe consilium irritum fecit, ideo-
que reddere debet Deo quod ei abstulit. ld autem
aliter fieri non potest „nisi ut quemadmodum per vic-
tum tota humana natura corrupta et quasi fermentata
est peccato, cum quo nullum Deus assumit ad perfi-
ciendam illam civitatem coelestem; ita per vincentem
justificentur a peccato tot homines, quot nium nume-
rum completuri erant, ad quern complendum factus
est homo.quot; — At hoc quoque peragere non potest
homo, quum peccator peccatorem justificare nequeat (4).

h. Ad satisfactionem Anselmo judice requiri „ Deum
hominem,''' supra notavimus. Quod ut rite demonstre-

tur necesse est ut videamus, primum cur illum, qui satis-
facit, Deum esse oporteat, deinde cur ad satisfactionem
simul homo requiratur.

1.nbsp;Deus satisfactionem ipse curare debet, ut suum
peragat consilium homines angelis aequiparandi. Ho-
mo enim sui redemtoris servus erit, at nullius nisi

Deinde, ut supra vidimus (2), ad satisfactionem
requiritur, ut Deo reddatur aliquid inilniti pretii,
imo majus quid quam omne quod praeter Deum est.
Dlum vero, „ qui de suo poterit Deo dare aliquid, quod
superet omne quod sub Deo est, majorem esse necesse
est, quam omne quod noiv öst Deus. Nihil autem est
supra omne quod non est Deus, nisi Deus. Non ergo
potest hanc satisfactionem facere nisi Deusquot; (3).

2.nbsp;Satisfactionem vero simul per hominem fieri debere,
jam inde sequitur, quod eo vocabulo apud Anselmum
significatur spontanea hominis debiti sui solutio (4). Sa-
tisfactionem nullus^ofósï facere nisi Deus, nec debet nisi
homo. — De industria autem scholasticus probare stu-
det , ex A d a m i genere illi originem esse ducendam,
qui pro hominibus satisfaceret.

hominem satisfacere, necesse est, „ ut satisfaciens idem sit,
qui peccator, aut ejusdem generis; aliter namque nec
Adam nec genus ejus satisfaceret pro se. Ergo sicut de
Adamo et Eva peccatum in omnes homines propagatum
est, ita nullus, nisi vel ipsi, vel qui de iUis nascitur pro
peccato hominum satisfacere debet.quot;

Statuit porro Anselmus, humanum genus post ca-
sum per se resurgere debere, „ sicut Adam et totum
genus ejus per se stetisset sine sustentatione alterius
creaturae, si non peccasset.quot;

Denique contendit, Deum eo, quod ex Adamo et fe-
minam et totum genus humanum oriri curavit, aperte
indicasse „ se non nisi de Adamo voluisse facere, quod
de humana natura facturus erat.quot; Si igitur humani
generis redemtor non ex Adami genere natus erit,
hoe non restituetur in eam dignitatem, quam habiturum
esset si non peccasset, ipsumque Dei propositum ca-
rebit effectu. Haec vero „ inconvenientia suntquot; (1).

(1) Cur Deus homo II c. 8. In iis quam maxime elucescere
Scholaslicismi notam characleristicam , qua ad ecclesiae doctrinam
probandam subtilissima quaeque inveniat argumeula, cuivis patebit.
Eodem loco adest Anselmi argumentatio, quanbsp;demonstrare

conatur Redemtorem lt;( esse assumendum de virgine.quot; v. Quatuor
(inquit) modis potest Deus facere hominem; videlicet aut de
viro et de femina, sicut assiduus usus monstrat; aut nöc de viro
nec de femina, sicut creavit Adam; aut de viro sine femina sicut
fecit Evam; aut de femina sine viro, quod nondum fecit, üt igi-
tur hunc quoque modum probet suae subjacere potestati, et ad hoe
ipsum opus dilatum esse, nihil convenientms, quam ut de femina

Quemadmodum argumenta, quibus Ansebnus probare
conatur satisfactionem fieri non posse ab homine vel an-
gelo, sed ad eam requiri Qtavamp;Qoinov, arctius cum re-
liquis ejusdem doctrinae partibus cohaerent; sic etiam
Calvinus, ut è.em.ox)S,tïQt hominis redemtorem non ho-
minem esse posse vel angelum, sed Qeavamp;qmnov esse
debere: argumenta sua petit tum e dissidio, quod inter
Deum et hominem adesse docuerat, tum e satisfac-
tione judicio divino, quam ad hominem liberandum ne-
cessariam habebat (1).

Hominis redemtio fieri non poterat ab homine vol
angelo. Non ab homine, — quia omnes homines cum
parente suo (2) conspectum Dei horrebant et quia ma-
ximum dissidium, quo „nostrae sordes a summa Dei
munditiequot; separantur, impedit quominus homo homi-
nem ad Deum reducat. Quamvis vero ab omni labe inte-
ger mansisset homo, humilior tamen erat ejus conditio,
quam ut sine mediatore ad Deum penetraret. Quid
ergo valeret homo peccato corruptus et Dei maledic-
tione obrutus ?

sine viro assumai illum hominem; quem quaerimus. ütrum autem
de virgine aut de non virgine dignius hoe fiat, non est opus dis-
putare, sed sine omni dubitatione asserendum est, quia de virgine
Deum hominem nasci oportel.quot;

enîm ipsis opus erat capite „ per cujus nexum solide
et indistracte Deo suo cohaererentquot; (1).

Quum igitur liomo ad Deum non posset adscendere,
hinc sequitur: aut salutem nostram non posse restitui,
aut Deum ipsum ad hominem descendere debere (2), hac
quidem lege, ut redemtio nostra fieret per Qiàvamp;Qwnov.

Homo esse debebat noster redemtor, ut ad Deum nos '
reduceret. Deus filium suum tamquam „unum ex no-
bis familiariter in medio statuensquot; nostrae succurrit
infirmitati et Mediatorem nobis dedit propinquum
imo contiguum. Inde nobis allata est fiducia, qua
filium Dei nostrum agnoscentes fratrem, qui affici pos-
sit infirmitatibus nostris et nobiscum sit fihus hominis,
ipsi facilius nos Dei filios credamus. Dei enim filius
factus est filius hominis, ut suum ad nos transferret,
et quod esset natura suum gratiâ nostrum faceret (3).

(2)nbsp;«Jam (Calvinus inquit) magnopere nostra interfuit, verum
esse Deum el hominem , qui Meilialor nosler fulurus esset. De
necessitate si quaerilur, non simplex quitlem (ut vulgo loquuntur)
vel ahsoluta fuit, sed manavit ex caelesli decreto, unde pendebat
hominum salus.quot; Instit. Rel. Clir. Lib. II Cap. 12 § 1 ~
Rite igitur haec distinguenda est necessilas ab ea, cui Anselmus
Deum ipsum aliqualenus suLjicil. (Vide supra caput secundum).
Hoc enim loco apud Calvinum non agitur de causa, quae Deum
movit ad hominem redimendum, sed de modo, quo salus nostra
servari oportel; et (quod omnino est animadvertendum) Calvinus
omnem necessitatem a decreto divino pendere statuens eamque ab-
solutam esse negans, Dei libertati non obversatur.

Prodiit porro var us homo Dominus noster, ut „ho-
minis vices suhiret Patri obediendo et carnem nostram
pretium sisteret justo Dei judicioquot;, poenam quam me-
riti eramus persolvens. Si non fuisset homo, mortem
subire suamque imbecillitatem morti subjicere ad ex-
pianda peccata nostra non potuisset.

Pariter duae a Calvino notantur causae, cur media-
tor noster simul Deus esse debeat, quarum altera
conjuncta est cum redemtoris munere, quatenus id
valeat ad nos restituendos in gratiam Dei, altera cum
eodem, quatenus valeat ad satisfaciendum Dei judicio.

„Redemtoris erat mortem absorbere, quis hoc po-
terat nisi vita? Ejus erat peccatum vincere, quis hoc
poterat nisi ipsa justitia? Ejus erat mundi et aeris
potestates profligare, quis hoc poterat nisi virtus et
mundo et aere superior? Porro penes quem vita est,
aut justitia, aut caeli imperium et potestas, nisi penes
solum Deum ? Sese ergo clementissimus Deus in per-
sona unigeniti redemtorem nostrum fecit, dum nos
redemtos voluit.quot;

Deinde opus erat, ut Deus esset noster Redemtor, „ut
carnem suam in satisfactionis pretium Dei sisteret ju-
dicioquot;. Solus quippe homo mortem superare non po-
tuisset, ob divmae vero naturae virtutem luctam cum
morte suscipere potuit nobisque victoriam acquirere (1)..

Ill liac vero doctrinae parte Calvinum ingenio suo ni-
mis induisisse et aliquatenus scholastici egisse personam
censemus. Phu-ima enim statuit, quae a suo more
recedens Sacrae Scripturae testimoniis non confirmavit.
Praetermittlmus Illud, quod Deo necessltatem quandam
imposuerit, qua per Qtàvamp;Qanov redlmendus foret homo.
Hanc enim necessltatem a divino decreto pendere dicIt,
eaque igitur Dei llbertati non adversatur (vid. supra
p. 68 nota 2). Nullo vero argumento suum fulsit placi-
tum, hominem „si ab omni labe integer stetisset, sine
mediatore ad Deum non potulsse penetrare.quot; Deinde
omni fundamento carere videtur Calvini argumentum :
angelos hominem non redimere potuisse „quum ipsi
opus habeant capite, per cujus nexum solide et indis-
tracte Deo suo cohaererent.quot; Tandem monendum est,
nuUa eum attullsse S. S. loca, quibus nitatur ejus
enunciatio : „ Christum verum hominem prodilsse, ut
carnem nostram In satlsfactionis pretium justo Dei sis-
teret judicio.quot; — At mirum non est, Scholasticismum,
qui per tot saecula in Theologla viguerat, sua vi in
Calvino nondum prorsus caruisse.

Anselmus Igitur et Calvinus eatenus prorsus Inter se
consentiunt, quod uterque incommoda e peccato pro-
fecta per Qiàv^Qwnov tollenda esse censuerat. In argu-
ments vero, quae ad hanc sententiam confirmandam

afferunt, haud leve cernitur discrmien, in iisque tri-
usque doctrinae patet diversa indoles. Anselmus,
quemadmodum in ahis, ita hoe quoque loco omnia ad
Deum refert et argumenta sua petit e necessitate Dei
consilia esse peragenda et Dei honorem restituendum;
Calvinus autem denuo ex dissidio inter Deum et ho-
minem tollendo. Unde explicandum est, hujus argumenta, '
licet alicui duhitationi ohnoxia, magis ad captum nos-
trum esse adaptata, et facilius ad vitae usum posse
accommodari, quum in iis Deus proponatur tamquam
Pater clementissimus hominum curans salutem. Imo
necessitas illa, quae Calvini demonstrationi affert scholas-
ticismi speciem, manasse dicitur e caelesti decreto, unde
penderet hominum salus {1). Anselmi vero doctrina
quum in superiorihus saepius sibi non constiterit, omni
fundamento carere videtur, et hoe quoque laborat vitio,
quod nulla hominis in ea ratio habetur, eaque ideo non
vitae sed scholasticae potius contemplationi inservlt.

ANSELMI ET CALVINI SENTENTIAE DE PECCATO
EJUSQUE INCOMMODIS PER CHRISTUM
SÜBLATIS.

Exposuimus Anselmi et Calvini placita de peccato
ejusque incommodis a Deo tollendis. Quum autem hac in
re ambo consentiant, quod ea tollenda esse statuant
per etàvamp;Qconov, eoque vindicent necessitatem, ut
Christus ea tollat incommoda : restât, ut eorum enar-
remus doctriiram de Christo, peccatum ejusque incom-
moda tollente. Quod ut rite peragamus, primum de
Christi persona, deinde de Christi opere eorum inda-
ganda erit sententia.

Auctorum nostrorum placita de Christi persona ex-
ponentes non id agere poterimus, ut semper singulo-

opponamu?; adest enim liaud leve inter eos discrimen
et quod attinet ad formam disputationis et quod ad
ipsam materiam attinet. In forma \t3i difFerunt, ut An-
selmus, semper scholasticum agens, omnia aprioristica
q. d. ratione demonstret, vel potius demonstrare cone-
tur; Calvinus vero hoe in capite ab eadem argumen-
tandi ratione , quam in capite praecedente eum secutum
fuisse observavimus, recedat, et historici denuo par-
tes agat Sacrae Scripturae nitens auctoritate. — In ma-
teriâ haud mirum est magnam vim habuisse diversam
utriusque cogitandi ratiouem tum de natura incommo-
dorum , quae e peccato profecta sint, tum maxime
de modo, quo iis occurri debeat. Christus enim apud
Anselmum praecipue est is, qui satisfactione Deo
suum restituât honorem, et efficiat ut Dei consilia per-
fici possint; apud Calvinum vero is, qui homines
ad Deum reducat. Quae quidem et formae et ma-
teriae discrepantia in singiüis rerum capitibus clarius
nobis patebit.

Quibusnam argumentis Calvinus probet Christum
verum fuisse Deum et verum hominem.

Primum nobis spectandus est locus Calvini, ubi
Christum verum fuisse Deum et verum hominem pro-

bare studet. Quod quidem plane cum ejus conveniebat
consilio. Quum enim demonstravisset ad redemtionem
opus esse Qeavamp;Qwrtw, requirebatur adhuc historica
demonstratio , Christum, futurum quippe redemtorem,
divinae simul ac humanae naturae fuisse participem.
Talem demonstrationem apud Anselmum non re-
periri, ipsa jam indicat indoles scholasticae philosophiae
omnia a priori construentis. Ad scholastici propositum
sufficere debuerunt ea, quae in capite praecedente
eum exposuisse vidimus de necessitate, qua per aliquem,
qui simul Deus et homo esset, tollantur incommoda
e peccato profecta. Breviter itaque hoc loco expone-
mus, quomodo Calvinus historicis argumentis suam
hac de re doctrinam fulcire conetur. Primum acit de

«. Argumenta, quibus Cliristum verum fuisse Deum
ostendere studet, duplicis sunt generis: altera, quae
referuntur ad S. C. enunciata, altera, quibus ad Christi
opera provocatur. De singulis videamus.

Saepius in S. C. memoratur verbum Dei (d Aó^'oj),
a quo Calvinus indicari existimat „ perpetuam Sapientiam
apud Deum residentem, unde et oracula et prophe-
tiae omnes prodierint.quot; Petrus autem Apostolus (1 Petr.
l.vs. 11) testatus est, perspiritum Christi veteres pro-
phetas locutos fuisse, et (quia Christus nondum manifes-
tatus erat) „WlxiiS. verbum, cujus organafuerunt prophetae,
(Calvino judice), indubie verus fuit Deus.quot; — Porro

Moses narrat Deum, quum mundum crearet, ver-
bum intermedium posuisse dicentem: „fiat hoef id-
que, quod brevius attigerat Moses, postea sacri scrip-
tores, imo Christus ipse, apertius explicuerunt. In Epist.
enim ad Hebraeos (c. 1. vs. 2, 3) monetur „perFilium
secula esse condita eumque portare omnia potenti
suo verbo;quot; Johannes (Evang. c. 1. vs. 3) Verhum
illud, quod ab initio Deus apud Deum erat, rerum
omnium causam una cum Deo Pâtre statuit; et hue
quoque referendum est Christi dictum (Joh. 5: 17)
„ Pater meus et ego usque ad hunc diem operamur.quot; —
„Ergo (Calvinus inquit) ut omnes divinitus profectae
revelationes verbi Dei titulo rite insigniuntur, ita ver-
bum illud suhstantiale summo gradu locare convenit,
oraculorum omnium scaturiginem, quod nulh varietati
obnoxium perpetuo unum idemquemanet apud Deum
et Deus ipse estquot; (1).

AfFert porro Calvinus nonnullos locos e V. F. (2) ,
ubi Christus Dei nomine vocetur, eosque contra Judae-
orum oppositiones exegeticas defendere conatur. Hisce
adjungitur argumentum, ex angelorum sub V. F. ap-
paritionibus petitum. Apparuit enim angelus Jacobo
Patriarchae (Gen. 32,) et Simsonis parentibus (Judic.
13,) iique diserte confessi sunt se Deum vidisse; imo
ipse dixit angelus : „cur de nomine meo interrogas,

quod est mirabile,quot; iisque verbis (Calvino judice) om-
nem sustulit dubitationem. Auctor noster „ cum or-
tliodoxis Ecclesiae doctoribusquot; principem illum ange-
lum interpretatur esse „Sermonem Dei, qui jam tune
praeludio quodam fungi coeperit Mediatoris officio. Etsi
enim nondum erat came vestitus, descendit tamen quasi
intermedius, ut familiarius ad fideles accederet. Pro-
pior igitur communicatio ei dedit Angeli nomen, inte-
rea quod suum erat retinuit, ut Deus esset inelFabilis
gloriaequot; (1).

Denique ex innumeris, quae dicit, N. T. testimoniis
nonnulla selegit Calvinus, ut Christi deitatem proba-
ret. ld imprimis singulari dignum censet animadver-
sione, quod Apostoli ea, quae de aeterno Deo prae-
dicta essent, in Christo vel jam exhibita vel olim re-
praesentanda esse doceant. Sic e. g. Paulus Jesaiae dic-
tum: (Jes. 8 VS. 14) „ Dominum exercituum Judaeis et
Israelitis fore petram scandali et lapidem ofFensionisquot; in
Christo ait esse impletum (Rom. 9:33). — Similiter
alibi: „oportet (inquit) nos omnes semel sisti ad tri-
bunal Christi, scriptum est enim : mihi flectetur omne
genu, et omnis lingua jurabit mihi.quot; (Rom. 14:10,11.)
Quod quidem apud Jesaiam Deus de se ipse praedicat
(Jes. 45:23.)-—Postremo nonnuUa alFeruntur Apostolo-
rum emmciata, quibus Christum revei-a fuisse Deum
probet: Joh. 1:1, 14; Rom. 9:5; Philipp. 2:6; alia (2).

Secundo loco nobis Calvini spectanda sunt argu-
menta pro Christi deitate, ex hujus operibus desumta.

Tribuuntur Christo et Creatoris (Hebr. 1:3) et Re-
demtoris (Jes. 43:25) partes, et ipse se talem esse
comprobavit testans, se inde ab initio ad hunc usque
diem cum Patre operari (Joh. 5 : 17), et peccata re-
mittendi potestatem sibi esse propriam. (Matth. 9 :6).
Penetravit porro tacitas animorum cogitationes (Matth.
9:4) quod nuUius est, niji solius Dei (1).

E Cliristi miraculis haud minus, Calvino judice,
effici potest eum verum esse Deum. Prophetae enim
ex Dei virtute miracula peregerunt, Christus autem
miraculis saepius propriam suam virtutem ostendit et
Apostolis sua quidem auctoritate potestatem dedit mor-
tuos suscltandi, daemones ejiciendi, rell. Ad miracula
sua Christus provocat contra Judaeos incredulos
(Joh. 5:36) et Apostoli J. C. nomine miracula sua
peregerunt (Act. 3:6) (2).

Christus porro hominum dicitur salus ; „ inde a
primo creationis exordio (teste Evangelista) in ipso
vita erat, et ipse vita jam tum existons erat lux
hominumquot; (Joh. 1:14); „creditis in Deum, Christus
inquit, et in me créditéquot; (Joh. 14:1). „Qui cre-
dit in me, habet vitam aeternam quot; Joh. 6 : 47). Sa-
crilega autem esset impietas, „si cujus fiducia in crea-

turis haereat.quot; Extra Deum nulla est salus, nulla jus-
titia, nulla vita; Christus autem in se haec omnia con-
tinet; Deum igitur eum esse manifestum est (1).

Ultimum ducitur argumentum e Christi invocatione,
quam fideles ei debere docet S. S. Quum enim dixerit
Propheta : „ quicunque invocaverit nomen Jehovae sal-
vus erit,quot; et alter: „turris fortissima nomen Jehovae,
ad ipsam confugiet justus et servabitur quot; (Joël 2:32,
Prov. 18:10j; ipsius tamen Christi nomen ad salutem
invocatur. Sequitur ergo eum esse Jehovam. Hujus
invocationis exempla si quaeras, Calvinus provocat ad
Stephanum (Act. 7 : 59), ad Ananiae testimonium (Act.
9:13, 14), idque confirmari dicit Pauli enunciate ad
Corinthios fl Cor. 2:2), se nullam inter eos aliam
prae se tulisse doctrinam, quam Christi cognitionem,
nec aliud quam ipsam praedicasse. „ Quale (Calvinus
inquit) istud et quantum est: Filii nomen annuntiare
nobis, quos Deus jubet in sui solius cognitione glo-
riari! Quis meram creaturam ipsum jactare ausit,
cujus notitia unica est nostra gloriatio?quot; — Denique
monet salutationes Pauli epistolis praepositas eadem,
quae a Patre, a Filio precari beneficia, ideoque nos do-
ceri Filium ipsum potentiae communione auctorem esse
eorum, quae largiatur Pater caelestis (2).

re et contra Manichaeos et Marcionitas vindicare conatur
Calvinus (1).' Argumenta, quae afFert, e S. S. petivit
testimoniis.

Primum provocat ad promissiones, quae extant in
V. T. „Non in caelesti semine vel in hominis larva
benedictio promittitur, sed in semine Ahraharni et Ja~
cobi : neque homini aëreo promittitur thronus aetemus
sed Davidis filio et fructui ventris ejus.quot; Christus vo-
catur Davidis filius, quippe qui (Paulo interprete, Rom.
1: 3) secundum carnem factus sit e Davidis semine.

Concinunt cum hisce alia multa testimonia. Christus
ipse se filium hominis appellat, clarius exprimere vo-
lens „ se hominem esse ex hominis semine vere pro-
genitum.quot; Obnoxius fuit Christus fami, siti, frigori
aliisque naturae nostrae infirmitatibus; dicitur nostram
assumsise naturam et fratribus similis factus esse, ut
misericors esset et fidehs intercessor (Hebr. 2 : 17).
Nonnisi secundum humanam naturam Christus dicere
potuit : „ Ego propter eos sanctifico me ipsum quot; (Joh.
17:19) (2).

(1)nbsp;L. I. lib. II. c. 13. §2, 3. Marcionilaespeclruin proCiiristi
corpore sibi flngebant, Manichaei vero statuebaiU eum caelesti carnc
fuisse praeditum.

Vidimus Calvinum de industria argumentis histori-
cis demonstrasse, Christum verum fuisse et Deum
et hominem. Apud Ansehnum tale quid inveniri non
posse supra indicavimus. Clarius autem diversa auc-
torum nostrorum agendi ratio elucescit in iis, quae
statuunt de vinculo inter binas Christi naturas. Eo-
rum de hoc argumento sententiam spectantes duo
inprimis considerabimus, nempe eos quod ad rem ip-
sam attinet haud prorsus inter se convenire, deinde
eos ratiocinandi forma quam maxime differre.

a. Auetores nostri ambo docent Christum ita
divinae et humanae naturae fuisse participem, ut haec
cum illa nec commixta, neque in eam commutata sit.
Ad sententiam suam illustrandam ambo utuntur
eadem similitudine, Christi naturas ita in eo conjunc-
tas dicentes, quemadmodum in cujusvis persona anima
et corpus coujuncta sint; idque eatenus, quatenus in
homine corpus non sit anima et anima non sit corpus,
sed, licet a se invicem distinguantur, unum tamen con-
stituant hominem non plures. Calvinus vero insuper
notât, quemadmodum in sermone vulgari saepius quod
animae proprium sit ad corpus, et quod corpori pro-
prium sit ad animam transfertur, „Scripturas attribuera

Cln-isto interdiim quae ad liumanitatem singulariter
referri oporteat: interdum quae divinitati peculiariter
competant: nonnunquam quae utranque naturam com-
plectantur, neutri seorsim satis conveniant. Atque
istam quidem (Calvinus inquit) duplicis naturae con-
junctionem, quae in Cliristo subest, tanta religione
exprimunt, ut eos quandoque inter se communicent.
Quitropusaveteribusi'Jjco.uarcoï'xoij'cöi'ta dictus estquot; (1).

b. Diversam eorum ratiocinandi formam cousiderantibus
spectanda nobis sunt argumenta, quibus uterque sen-
tentiam suam de naturarum in Christo vinculo probat.

(1) Instil. Rel. Chr. II. c. 14. §1. — Haec Calvini enunciatio
bene distinguenda est a Lutheraner um placilo de communione
idiomalum, quo indicare volunt Christi naluras plures secum invi-
cem proprietates posse communicare. Hisce eorum nititur dogma
de corporis Christi ubiquitate. Animadvertendum est ipsum jam
L u t h e r u m statuisse: «Die Menschheit (Christi) ist näher vereinigt
mit Gott, denn unsere Haut mit unserem Fleische, ja näher denn
Leib und Seel.quot; — Exemplum, quomodo placitum de communione
idiomatumcum doctrina de satisfactione conjungi possit, invenilur apud
Quenstedt, Theol.didact.'polemica^. 354: «Est satisfactio Christi
sufficientissima et consumraatissima secundum se et ex intrinseco
suo infinito valore, qui valor inde oritur, 1. quia persona satisfa-
ciens est Deus infmitus, 2. quia natura humana per unionem per-
sonalem divinae et inBnitae majestatis facta est particeps, ideo ipsius
passio et mors infiniti aestimatur ac habetur valoris et pretii, ac
si divinae naturae foret propria. Convenit sanguis Deo et aeterno
per aliquam Idicoatv , iSitaai^ autem haec non est essentialis
participalio—est tamen realis Idiojaii sive proprietas el quidem
personalis.quot; Conf. B a u r /. p. 309, H a g e n b a c h i. II. p. 3()2.
sq. el H a s e, Hulterus Redivivus (Ed, VII) p. 227 sq.

Apud Anselmum res a priori demonstratur, apud Calvi-
num allatis S. C. testimoniis.

Anselmi argumentatio tota nititur eo, quod antea
(vide supra part. 1 cap. 3) probavit, satisfactionem
fieri non posse nisi a Qfavamp;Qwjim. Satisfieri igitur ex
ejus sententia non potest ab aliquo, in quo natura di-
vina facta sit humana vel humana divina; talis enim
aut non esset Deus, aut non esset homo. Nec ma-
gis valere posset persona, eas naturas ita habens com-
mixtas,ut ex duabus corruptis tertia quaedam oriretur
(quemadmodum muli e.g. habent nec equi nec asinae
integram naturam,) hic enim nec homo esset nec Deus.
Requiritur tandem, ut illae naturae integrae in una
eademque invenîantur persona, si enim „alius est homo,
alius est Deus, et non idem est Deus qui est homo,
impossibile est, ut ambo faciant quod fieri necesse est.
Nam Deus non faciet quia non debebit, et homo non
faciet quia non poterit; ut ergo hoc faciat Deus homo,
necesse est eundem ipsum esse perfectum Deum et
perfectum hominem, qui hanc satisfactionem facturus
est ; quoniam eam facere non potest, nisi verus Deus,
nec debet nisi verus homoquot; (1).

11;:

1; ■

Calvinus autem suam doctrinam more suo con-
firmare studet locis e S. S. petitis, quorum pauca hoc
loco afferre sufficiet. Ad Christi divinitatem seor-
sim refertur Christi dictum: „antequam Adam fierit,
ego sumquot; (Joh. 8 : 58.) Humanae seorsim naturae

ratione habita narratur Christus crevisse aetate et sa-
pientia, nescire diem ultimum et similia. Aà personam
vero Christi Calvinus ea refert quae Mediatoris offi-
cium spectant, eaque igitur neque ad divinam neque
ad humanam seorsim naturam referenda esse censet.

Ad laudatam propietatum translationem ülustrandam
afïert Act. 20: 28, 1 Cor. 2:8, aliosque locos, quibus
Deus dicitur suo sanguine sibi parasse ecclesiam,
Dominum gloriae esse crucifixum, rel. In hisce igitur
naturae humanae proprietates ad divinam transferuntur;
transfertur contra divinae naturae proprietas ad hu-
manam, ubi Christus neminem dicit in caelum adscen-
disse nisi filium hominis, qui in coelo erat (1).

Praeter ea, quae modo Anselmum exposuisse vidi-
mus de vinculo inter Christi naturas, indagationem
instituit de Christi natura divina, qua probaret neces-
sario secundam e Trinitate personam cum homine
conjunctam esse debere. Talis indagatio optime con-

venit cum Anselmi consilio, quum in praefatione
dicat in opere suo explicari „ex necessitate omnia
quae de Christo credamus fieri oportuissequot;.

Inquirit noster in quanam persona Deus (secundum
Trinitatis dogma tribus constans personis) humanam
naturam assumere debeat. Primum demonstrat, cur
nec Pater, nec Spiritus Sanctus rite incarnari pos-
sint, dein cur persona Filii incarnari debeat. Sed
ipsum Anselmum audite:

„ Si alia persona quam Filius incametur erunt duo
filii in trinitate, filius scilicet Dei, qui et ante incar-
nationem filius est, et ille, qui per incarnationem fi-
lius erit virginis; et erit in pei'sonis, quae semper aequales
esse debent, inaequalitas secundum dignitatem na-
tivitatum. Digniorem namque nativitatem habebit natus
ex Deo, quam natus ex virgine. Item si Pater fuerit
incarnatus, erunt duo nepotes in trinitate, quia Pater
erit nepos parentum vh-ginis per hominem assumtum,
et Verbum, cum nihil habeat de homine nepos tamen
erit virginis, quia filii ejus erit filius; quae omnia
inconvenientia sunt, nec In Incarnationo verbi contin-
gunt.quot;

„Est et aliud cur magis conveniat incarnari Filio,
quam aliis personis, quia convenientlus sonat filium
suppllcare patri, quam aliam personam alii. Item homo
pro quo erat oraturus, diabolus quem erat expugnatu-
rus, ambo falsam similitudinem Dei per propriam vo-
luntatem praesumserant. Undo quasi specialius adver-

sus personam Filii peccaverunt, qui vera Patris si-
militude creditur. Illi itaque, cui specialius fit injuria,
convenientius attribuitur culpae vindicta aut indulgentia.
Quapropter — necesse est, Verbum Dei et hominem
in unam convenire personamquot; (1).

Elucet sane ex hac disputatione sagacissimum phi-
losophi ingenium; sed vel sic tamen hoc praesertim loco
apparet ad quam inanes contemplationes ducatur inge-
nium, illa quoque a priori construere etexplicarestudens,
quae humanum captum longe superant. A Calvini
proposito talem investigationem prorsus abhorruisse
ipsa docet Reformationis indoles historica, quae id ma-
gis egit, ut hominis per Christum redemtionem S.
S. testimoniis exponeret et ad vitae usum adaptaret,
quam ut argumentis unice scholam redolentibus hujus
redemtionis modum subtilius explicaret. De quibus
conferantur ea, quae supra in introductionemonuimus
de studiis reformatoriis a scholasticis diversis.

Doctrina de Christo non peccatore et cum Anselmi
et cum Calvini systemate arete cohaeret, licet diverse,
prorsus modo. Si peccator fuisset Christus ex Ansel-

mi sententia (ut deinde videbimus) morti subjectus fuis-
set, neque ita moriendo satisfacere Deo potuisset.
Calvinus autem non mirum esse dicit Cloristum „a
vulgari corruptione fuisse exemtum, quum ab eo res-
tituenda esset integritas.quot;

Ambo hoe placitum breviter exphcarunt et contra ob-
jectiones defendere conati sunt. Instituta vero compara-
tione statim nobis occurrit hoe discrimen: Anselmum
contendere in Christo, quippe Deo, peccatum non posse
inveniri, Calvinum autem recte monere, in hisce so-
lam notari humanam Christi naturam, quia superva-
cuum sit dicere Deum esse purum. Li eo igitur
differunt quod Anselmus statuat: Christum non po-
tuisse peccare, Calvinus vero simpliciter ostendat:
Christum non peccavisse.

De argumentis, quibus auctores nostri sententiam
suam confirmare student, breviter monebimus. Calvinus
eam primum defendit contra objectiouem, quod nemo,
ad Adami sobolem pertinens, peccato immimis esse
possit. Hanc objectionem more suo S. S. locis re-
fellit est Pauli citans dicta (Eom. 5 ; 7: 3, 1 Cor.
15 : 47 ,) quibus diserte ostendatur, Christum corruptae
Adami naturae non fuisse participem. Eum porro ab
omni macula immunem docet, „quia saiictificatus est
a Spiritu, ut pura ejus esset generatio et intégra, qua-
lis futura erat ante Adami lapsumquot; (1).

Anselmus, ut probet Christum nou potuissepeccare,
coutendit in eo adesse non potuisse voluntatem pec-
candi (1). Tali autem argumentatione in Christo homine

homine, qui, licet habere possit voluntatem peccandi,
niMlominus peccare nolit. Hoc dubium Anselmus non
removet sed putat Christum, licet habere non possit
voluntatem peccandi, tamen laude afficiendum esse
quemadmodum Deus ipse semper laudandus sit. -
Vides quantum in his praecellat Calvinus, qui hu-
manam Christi spectaverit naturam eamque a peccato
ita immunem statuat, ut Ubera hujus voluntas servetur.

jectionem, quam modo a Calvino S.S. locis refutatam
vidimus: Christum nempe, licet sine peccato concep-
tus sit, natum tamen esse e virgine, quae origina-
lis peccati particeps ipsa in Adanio peccavisset (2).

(1) « Omnis potestas sequitur voluntatem. Cum enim dico, quia
possum loqni vel amlralare, subauditursi volo. Si enim non subin
telli-itur voluntas, non est potestas sed necessitas. Nam cum dico,
„uir nolens possum trahi aut vinei, non est haec mea potestas,
sed necessitas et potestas alterius. Quippe non est aliud, possum
trahi vel vinei, quam alius me trahere vel vincere potest. Possu-
mus itaque dicere de Christo, quia potuit menün. si subaudiatur,
s, vellet; et quoniam mentiri non potuil nolens, nec poluit veile
mcntiri-, non minus dici potest nequivisse menliri.» - Cur Deus

Anselmus hanctollere studet difficultatem coutendensr
„ilIam virginem, de qua Christus assumtus sit, ante
ejus nativitatem per eum mundatum fuisse a peccatis,
eumque igitur in ejus ipsa munditia de illa fuisse as-
sumtumquot; (1). Pergit Boso: „Placeret mihi multum
quod dicis, nisi, cum ipse debeat a se ipso habere
munditiam a peccato, videtur eam habere a matre, et
non per se mundus esse, sed per fflam.quot; Anselmus:
„ISTon ita est. Sed quoniam matris munditia, per quam
mundus est, non fuit nisi ab illo, ipse quoque per se
ipsum et a se mundus fuit.quot;

Cum Anselmi placito Christum non fuisse peccato-
rem arete cohaerere ejusdem sententiam : Christum
morti non subjectum fuisse, supra verbo indicavimus,
nunc autem nobis occuratius explicandum est. Mo-
nendum est vero eum hoc loco humanam Christi na-
turam spectasse, quum secundum divinam naturam
concédât eum esse incorruptibilem.

(1) Cur Deus homo II. c. 16. Conf. porro ad h. 1. Anselmi
libellumrfecowcep^M virginaliet Franck, 1.1, p. 189 sq. — Quo
modo Anselmus Mariae a. C. n. munditiam Christi operi tribuere
possit, nobis cxplicundum erit infra, Cap. II, ^ 3.

Mirum omnino videri debet cuivis omnium hominum
mortalitatem spectanti, unum hommem morti non
subjectum fuisse, licet idem debilis nostrae naturae sit
particeps. Anselmus vero mortem minus considérât
tamquam naturale nostrae fragilitatis efFectum, sed
potius tamquam peccatorum poenam, Sapientiae et justi-
tiae Dei id repugnare putat, „ut cogeret hominem
mortem pati sine culpa, quem justum fecit ad aeternam
beatitudinem. Sequitur ergo quia si nunquam peccasset
nunquam moriretur quot; (1). A philosophis minus recte mor-
talitatem tribui hominis naturae, eosque perperam eo
adductos esse censet videntes nullum hominem non
obire diem supremum. At „non pertinet ad sinceri-
tatem humanae naturae corruptibilitas sive incorrup-
tibilitas, quoniam neutra facit aut destruit hominem,
sed altera valet ad ejus miseriam, altera ad beatitu-
dinem.quot; Mortalitas igitur non pertinet ad puram, sed
ad corruptam hominis naturam.

Licet autem mortem subire non debeat Christus,
Anselmo tamen judice mori poterit. Deus enim est ac
omnipotens, quapropter, si voluerit, animam suampo-
nere poterit et iterum sumere; si id voluerit permit-
tere poterit occidi, si noluerit non poterit (2).

Anselmi placitum de Christo, nostrorum incommodorum.
participe, non tamen ignorante.

Anselmus non semper sibi constat in omnibus sys-
tematis partibus referendis ad incommoda Deo per
peccatum illata. Oculos non semper avertere potuit a
vita practica, nec Christi imaginem construere ipsorum
hominum ratione non habita. Postquam enim expo-
suerat Christum, quippe Deo satisfacturum, peccatorem
esse non posse, aliam hujus rei causam addit eamque ab
hominum vita desumtam. Scholasticus omnia a priori
adlmc considerans historiam consuht, atque ita viam
ingreditur, quam postea secutum esse Calvinum indi-
cavimus. „Sunt (inquit) et alia multa, cur Christum
valde conveniat hominum similitudinem et conversa-
tionem absque peccato habere, quae facilius et clarius
per se patent in ejus vita et operibus quam velut ante
experimentum sola ratione monstrari possüit. Quis enim
explicet quam necessarie quam sapienter factum est,
ut ille, qui homines erat redemturus et de via mortis et
perditionis ad viam vitae et beatitudinis aeternae docendo
reducturus, cum hominibus conversaretur et in ipsa con-
versatione, cum eos doceret verbo quaHter vivere de-
berent, seipsum exemplum praeberetquot; (1).
Ut vero Christus seipsum exemplum praeberet in-

finnis et mortalibus, eosque doceret neque propter
injurias, neque propter dolores, imo ne propter mor-
tem quidem a justitia recedendum esse, necesse erat
ut ipse talia subiret' et nostrorum incommodorum
particeps fieret. Kogatur, num igitur Christus miser
esset. Ea autem objectio ab Anselmo refutatur mo-
nendo, Christum sua ipsius voluntate ductum esse ad
incommoda nostra perferenda. „Nam sicut ad beatitu
dinem non pertinet commodum, quod quis habet con-
tra voluntatem, ita non esc miseria apprehendere sa-
pienter nulla necessitate ahquod incommodum secmi-

Licet vero ad infîrmitates nostras pertineat ignoran-
tia, Cliristo ea tribui non potest. Adversaretur sapien-
tiae divinae, si Christus esset ignorans. Ignorantia
enim Christo quam maxime noxia esset, quum sine
summa sapientia opera, quae facturus est, peragere
non posset, nec illi homines fidem haberent si illum
scirent nescium. Christus porro omne bonum amaturus
id coo-noscere debet, quum nihilametur, nisi quod cog-
nitum sit. Omne igitur bonum a malo recte poterit
discernere et nihil aut bonum aut malum ignorabit. Sa-
pientiam illam non a puero inde in Christo consum-
matam fuisse facile ab Anselmo conceditur, quum m-
fantianonsit tempus congruum ut in illo ea appareat (2).

Anselmi et Calvini diversa indoles haud minus pa-
tet comparando eorum sententias de iis dogmatibus,
quae simul eos exposuisse videmus, quam considerando
ea placita, de quibus singuli seorsim egerunt. Quod
etiam hoc loco nobis est observandum, doctrinam con-
sideraturis de Christo nostro propheta, rege et sacer-
dote, quam exponit quidem Calvinus, Anselmus vero
prorsus omittit. Causae hujus discrepantiae in diverso
eorum consilio et universe in diversa ratione temporis,
quo singuli vixerunt, quaerendae sunt. Anselmi tem-
pore populi religio maximam partem reducta erat ad
formam externam, et Theologia non vitae sed scholae
potius inserviebat, ut supra in introductione uberius
exposuimus; Calvino autem judice ipsa divina Christi
revelatio non tantum idonea est, quae ad onuiium
perveniat notitiam, sed ejus rectam cognitionem hic ad
aetemam animoi-um salutem necessariam habet. Non
mirum igitur eum in exponenda doctrinae summa non
minimo loco habere dogmata ad rationem pertinentia,
quae secundum S. C. doctrinam interest inter J. C.
et omnes ei fidem habentes.

Statuit Calvinus Christum nobis datum esse Pro-
phetam. Regem et Sacerdotem. De singulis singulatim
videamus.

Christus nobis est Propheta. Sub V. F. Prophetae
a Deo mittebantur, ut nunquam destituti essent Israe-
litae utili institutione, quae ad salutem sufficeret; pio-
rum tamen mentes semper hac persuasione imbutae
fuere, ut plena intelligentiae lux Messiae demum
adventu eos illustraret. Hoc ipsum docebant propheta-
rum oracula, quibus dicitur Deus Messiam posuisse
testera, ducem, magistrum popuHs; angelum, mterpre-
tem magni consilü (Jes. 55: 4; 9: 5). Quemadmodum
olim Deus cum Patribus locutus est per Prophetas ,
novissime nobiscum locutus est per dilectum Filium
(Hehr. 1: 1), imo ipse Pater caelestis vocem e caelo
demisit: „ Hic est Filius meus, ipsum audite!quot; Similiter
Paulus dicit „ Christum nobis datum esse in sapientiam
et in eo absconditos esse thesauros omnes scientiae.quot;
„Eoque (Calvinus inquit) tendit prophetica dignitas in
Christo, ut sciamusin summa doctrinae, quam tradidit,
inclusos esse omnes perfectae sapientiae numérosquot; (1).

Christus nobis est Rex; ejus regnum vero a ceteris
distinguitur, quod sit aeternum et spirituale.

Aeternitas illius regni a Prophetis praedicta, An-
gelorum enunciatis confirmata, (Dan. 2:44; Luc. 1:33)
referenda est cum ad totum Ecclesiae corpus, tum ad
quodvis Ecclesiae membrum. Ad illud spectat quod
inPsalmo (Ps. 89:36—38) dicitur: „ Semel juravi per
sanctltatem meam : Davidi non mentiar : semen ejus

aeternum mauebit: solium ejus sicut sol in conspectu
meo : sicut luna stabilietur in conspectu meo et testis
in caelo fidelis.quot; Hoc enim loco Deus promittit se per
manum Filii sui aeternum fore Ecclesiae praesidem ac
defensorem. Eandem iffius regni aeternitatem Deus
confirmayit verbis Jesaiae et Davidis (Jes. 53:8; Ps.
2:34,) imo ipse locutus est: „sede a dextris meis,
donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum;quot;
admonens quod, licet ad oppugnandam Ecclesiam multi
et validi hostes conspirent, non tamen regnum Christi
devertere ii valebunt. „Unde sequitur (Calvinus inquit)
fieri non posse, ut Diabolus cum toto mundi apparatu
Ecclesiam unquam deleat, quae in aeterno Christi so-
lio fundata est.quot; - Tandem quod ad nos ipsos atti-
net, eadem illa aeternitas in nobis spem excitare debet
beatae immortaiitatis. Regna hujus mundi pereant
eorumque reges succumbant, Christi regnum non
mundi, non temporis finibus mcluditur; hoc regno nobis
asseritur vita aeterna.

Hujus autem regni vis et utilitas nobis non fit per-
spicua, nisi spirituale illud esse cognoscamus; idque
Calvinus accuratius fflustrare studet. Et primum quidem
monet, miseram nostram esse conditionem, quum per
totam vitam sub cruce nobis mnitandum sit, et nihil igitui-
nobis prodesset collectos esse sub regis caelestis imperium,
nisi extra terrenae vitae statum constaret ejus Iructus.
„Sicut in mundo prosper et optabihs popuK status par-
tim bonorum omnium copia et domestica pace partim

validis praesidiis continetur, quibus tutus sit contra
externam violentiam: ita et Christus suos omnibus ad
aeternam animarum salutem necessariis locupletat, et
^artute munit, qua stent inexpugnabiles contra quosli-
bet hostium spiritualium impetus.quot; Christus ipse as-
seruit „regnum Dei intra nos esse et non cum obser-
vatione esse venturum.quot; (Luc. 17:21.) Regnum Dei
est justitia , pax et gaudium in Sp. S. (Eom. 14:17.)
Nos igitur aeternam vitam spectantes hujus vitae ae-
rumnas, contemtum, molestias patienter subeamus, hoc
uno contenti quod nunquam Eex noster nos destituet.
Sicut Christus ipse sua dona liberaliter nobis largitur,
ita nos vicissim fructus in ejus gloriam proferamus. (1)

Christus nobis est Sacerdos, quum sit mediator nos-
ter omni macula purus, qui sanctitate sua Deum no-
bis concihet. Deus enim quum pro judicis officio nobis
infensus sit, requiritur sacerdos ad ejus iram placan-
dam cumpiaculo interventurus. Quapropter Christum,
ut hoc munus impleret, cum sacrificio in medium pro-
dire oportuit, quemadmodum sublege sacerdoti non
hcebat sanctuarium ingredi absque sanguine (Hebr.
c. 8—10.). Christus mortis suae sacrificio reatum nos-
trum delevit, et satisfecit pro peccatis, ideoque nobis
„a morte Christi incipiendum est,ut ad nos perveniat
lacerdotii ejus efficacia et utilitas. Hinc sequitur eum
aeternum esse deprecatorem, cujus patrocinio favorem

oonsequimur. Unde rursus oritur precandi fiducia et
tranquillltas plis conscientils, dum in paternam Dei in-
dulgentiam tuto recumbunt, certoque iis persuasum
est Deo placere quidquid per Mediatorem consecra-
tum est.quot;

Sacrificium Cliristi ab eo quod sub V. F. ofFereba-
tur, hac in re praecipue differt, quod Christus simul
sit hostia et sacerdos, quia nec alia pro peccatis idonea
satisfactlo reperiri possit, nec quisquam tanto honore
dignus, qui Deo unigenitum Filium ofFerret. Jam sa-
cerdotls personam sustinet Christus, non modo ut
aeterna reconclliationis lege patrem nobis faventem
ac propitium reddat, sed etiam ut nos adsciscat in
tanti honoris societatem. „Nam qui in nobis poUuti
sumus in ipso tamen sacerdotes ofFerlmus nos et nostra
omnia Deo, caelesteque sanctuarium libere ingredi-
murquot; (1).

Calvinus porro ad tria, quae conslderavimus, Christi
munera pertinere dicit „ eloglumquot;. Sub lege enim tam
prophetae quam sacerdotes et reges unguebantur, ac inde
darum Messiae nomen Mediatori fuit imposltum. Licet
autem Christus Messias dicatur imprimis ratione habita
regiae dignitatis, vel sic tamen prophetica et sacerdotalis
unctio suum quoque locum obtlnent, neque a nobis negli-
gendae sunt. Triplld igitur sensu Christus, Calvino judice,
in S. C. unctus habetur. De singulis unctionibus unum

iocum afFeram: unctio prophetica inemoratur Jes. 61:1,
regia Ps. 45: 8, sacerdotahs Dan. 9: 24.

Quod Calvinus locum de Christo, nostro propheta,
rege et sacerdote, uherius exponit, denuo ostendit,
quanti in hominis per Christum redemtione illud
fecerit: dissidium inter Deum et hominem esse tol-
lendum. In hisce eum quam maxime ab Anselmo
differre, qui sola satisfactione peccati incommoda sta-
tuat delenda, saepius monuimus. Caeterum ex hac
quoque doctrinae parte luculenter apparet, quantam
vim in doctrina Christiana exponenda habeat usus C.
S., adeo ut gravissima dogmata negligantur, si solius
rationis ope, non Scripturae auctoritate, res agatur. Ab
Anselmo enim nullius dogmatis mentio fit, nisi quate-
nus id ad ejus propositum peragendum requiritur; Cal-
vinus vero sibi proposuit, ut omnia, quae S. S. niti
videantur dogmata exponeret. Hic a C. S. procedere
studuit ad veram rerum divinarum humanarumque
cognitionem, ille a philosophia sua ad C. S. veritatem
probandam.

Secundo loco exposituri sumus qualem vim diversa
scriptorum nostrorum cogitandi ratio habuerit in eorum
de Christi opere doctrina. In quibus exponendis, qua-
tenus id fieri poterit, ea utriusque placita sibi invicem
opponemus, quae de eodem fere agunt argumento,
singulatim vero ea enarrabimus, quae alteruter solus
tractavit. In omnibus, ni fallor, doctrinae partibus
considerandis diversa eorum indoles patebit.

Supra vidimus hac in re maxime differre utr'usque
sententiam de modo, quo Deus occurrat peccato ejus-
que incommodis, quod Anselmus satisfactionem
necessariam esse statuat, Calvinus lautem doceat
hominem restituendum esse in gratiam Dei et satisfac-
tionem fieri debere Dei judicio. Vides eos eatenus
concinere, quatenus ambo satisfactionem necessariam
habeant. Id argumentum propterea primum conside-
rabimus.

Anselmus, utI diximus, ad satisfactionem requirit
ut Deo aliquid reddatur, quod omnium peccatis iisque
infinitis praevaleat et simul donum sit indebitum Deo.
Christi mortem his postulatis sufficere demonstrat: vi-
deamus igitur quibus argumentis ejus nitatur sententia.

Cliristi mortem esse donum indebitum Deo eadem
ratione ostenditur, qua probavit Anselmus hominum
peccatum esse infinitum, provocando nempe ad sen-
sum religiosum. Cuivis, Christum summo amore et
veneratione prosequenti, eum vel in minima re ofFendere
scelus horrendum videbitur, cui nullum aliud pecca-
tum comparari possit, et mors Christi („ cujus vita tam
est amabihsquot;) ex ejus sententia ad omnia quahacunque
peccata delenda facile poterit sufficere (1).

(1) Cur Deus homo II. c. 14 : « B o s o : Nunc rogo ut doceas
me, quomodo mors ejus praevaleat numero et magnitudine pecca-
torum omnium, cum unum (quod putamus levissimura) peccatum
tam infinitum monstres, ut si numerus obtendatur infinitus mun-
dorum, qui sic pleni sint creaturis sicut iste est, nec possint ser-
vari, quin redigantur in nihilum, nisi faciei aliquis adspectum
unum conlra voluntatem Dei, non tamen fieri debeat. Anselm.
Si praesens esset homo ille el quis esset scires et dicerelur tibi :
aisi occideris hominem illum, peribit mundus iste totus el quidquid

Affert vero Boso argumentum , quo refutarc
conatur Anselmi sententiam, Christi mortem om-
nium peccatis praevalere. „Si (inquit) tam malum

Deus non est; faceres hoc pro conservanda omni alia creatura?
D 0 s 0. Non facerem , eliamsi mihi infinitus numerus mundorum
oblenderetur. Anselm. Quid, si iterum tibi diceretur : aut eum
occidas , aut omnia peccata mundi venient super te ? Boso. Re-
sponderem me potiis alia omnia peccata veile suscipere, non solum
hujus mundi quae fuerunt et quae futura sunt, sed et quaecunque
super haec cogitari possunt, quam istud solum. Quod non solum
de occisione ejus, sed et de qualibet parva laesione, quae illum tan-
geret, respondere me existimo debere. Anselm. Recte existimas ;
sed die mihi cur ita cor tuum judicat, ut plus horreat unum pec-
catum in laesione hujus hominis, quam alia omnia quae cogitari
possunt; cum omnia, quaecunque fiunt peccata contra illum sint?
Boso. Quoniam peccatum quod in persona ejus fit, incomparabi-
liter superat omnia illa , quae extra personam illius cogitari pos-
sunt. —- Anselm. Videmus ergo, quia violationi vitae corpora-
lis hujus hominis nulla immensitas vel multitudo extra personam
Dei coniparari valet. Boso. Apertissimum est. Anselm. Quan-
tum bonum tibi videtur, cujus interemtio tam mala est ? Boso.
Si esse ejus tam bonum est, quam mala est ejus destructio, plus
est bonum incomparabiliter, quam sint ea peccata mala, quae sine
aestimatione superat ejus interemtio. Anselm. Verum dicis. Co-
gita etiam quia peccata tantum sunt odibilia, quantum sunt mala;
et vita ista tantum amabilis est, quantum est bona. [Unde sequi-
tur, quia vita ista plus est amabilis, quam.sint peccata odibilia.
Boso. Non possum hoc non intelligere. Anselm. Putasne tan-
nim bonum tam amabile posse sufficere ad solvendum quod debe-
tur pro peccatis totius mundi ? Boso. Inm plus potest in infi-
nitum. Anselm. Vides igitur, quomodo vita haec vincat omnia
peccata, si pro illis detur. Boso. Aperte. Anselm. Si ergo
dare vitam est mortem accipere ; sicut datio liujus vitae praevalet
omnibus hominum peccatis, ita et acceptio mortis.quot; —

est Cliristum occidere, quam bona est vita ejus: quo-
modo potest morsejus superare et delere peccata eorum
qui eum occiderunt? Aut si alicujus eorum peccatum
delet, quomodo non potest aliorum quoque hominum
ahquod delere? Credimus enim quia et multi ex illis
salvati sunt et innumerabiles alii non salvantur.quot; (II c. 15)
Hanc argumentationem, quam non omni vi desti-
tutam esse censemus, Anselmus refellit provocans ad
Pauh Apostoh dictum (1 Cor. 2: 8) „si eum cogno-
vissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent,quot; et
peccatum eorum, qui Christum occiderunt, tam grave
esse contendit, „ut nemo Id perpetrare scienter, imo
ne quidem velle possit.quot; Eadem vero ignorantia, qua
occupatitale scelus peragere potuerunt, ansam dat ut
hujus peccati venlam possint accipere.

Licet autem Boso hulc Anselmi response assentia-
tur, eadem tamen difficultas manet, quam supra (p. 59.)
verbo attigimus. Anselmus enim quodvis peccatum,
etiam levissünum, infinitum esse statuit, unde sequi-
tur, idem, quod h. 1. de Christi interemtoribus. ob-
jicitur, et de quovis peccato et de quovis peccatore
valere. Nec vero ab altera parte eadem refutatio,
quam h. 1. affert Anselmus, de ceteris omnibus valet.
Anselmus igitur aut errat singula peccata injinita esse
contendens, aut injuria statuit Christi mortem omnium
peccatis praevalere. Plus infinito non datur!

placitum: Christi mortem donum esse indebitum Deo;
quapropter nobis exponendum est, quibus argumentis
liaec sententia nitatur, deinde quomodo contra plures
objectiones auctor eam defendere conatus sit.

Vidimus per Christum, ut Deo satisfaciat, ahquid
offerendum esse, quod sponte et non ex debito Deo
det. Se ipsum autem Christus dare non poterit aut
aliquid de se „ quoniam omnis creatura Dei est,quot; nec
magis sufficere id potest, ut Christus constanter justitiam
colens se Dei voluntati subjiciat; hoc enim Deus ab
eo „exigit ex debitoquot;, quum omnis natura rationalis
obedientiam Deo debeat. Eestat igitur, ut Christus
mortem subiens vitam suam tradat in honorem Dei.
Moriendo Christus satisfacere poterit, quum mortem
Deus ab eonon„exigat ex debitoquot;; Christus enim non
debebit mori, ^MMTTi zw eo nullum inveniaturpeccatum

(1) Conf. capitis superioris § 4. Anselmus id «rationabiüter
convenirequot; boc modo demonstrat: «Sihomo per suavitatem pec-
cavit, annon convenit, ut per asperitatem satisfaciat? Et si tam
facile victus esl a diabolo, ul Deum peccando exhonoraret, ul fa-
cilius non posset; nonne justum est, ut homo satisfaciens Deo pro
peccato lanla diflicultale vincat diabolum ad honorem Dei, ul ma-
jori non possit ? Annon est dignum, quatenus qui se sie abslu-
lit Deo peccando, ut se plus auferre non posset, sic se det Deo
salisfaciendo, ul magis se non possit dare ? — Nihil autem aspe-
rius aul dilTicihus potest homo ad honorem Dei sponte et non ex
debito pali quam mortem; et nullatenus seipsum polest homo ma-
gis dare Deo, quam cum se morti tradit ad honorem illius. — Ta-
lem ergo oportet esse, qui pro peccato hominis satisfacere volet,
ul mori possit si velit.quot; — (C. D. h. II. c. 11).

Ex eo vero, quod Christus mortem subire non debeat
tamquam peccator, non sequitur nullam aham adesse
causam, cur tamen morti subjectus sit. Non mirum
igitur plura argumenta a Bosone afferri, quibus pro-
bare conetur Christum omnino mori debuisse, ejusque
icitur mortem non esse donum indebitum Deo.
Primum affert argumentum, quod Christus pro sua
erga Deum obedientia mortem non subire non potue-
rit, idque saepius ipse confirmaverit, concinentibus
Apostolorum enunciatis (1). Huic objection! ansam ei
praebet ipse Anselmus. Hic enhn confitetur, Judaeos
Christum ad mortem usque persecutos esse propterea,
quod „veritatem et justitiam vivendo et loquendo in-
declinabihter tenebat.quot; ld vero, ipso Anselmo judice.
Deus ab omni natura rationah exigit, quapropter illam
obedientiam Christus Deo Patri et humanitas divinitati
debebat eamque ab ülo exigebat Pater. Hisce recte
reponit Boso: „iUata est illi mors, quia iperstitit m
obedientia et hanc sustinuit, sed quomodo hoc obe-
dientia non exigat non inteUigo.quot; Anselmus, ut ea
refutet, provocat ad naturam Christi a peccato im-
munem, et ad Dei justitiam, qua nemo sme culpa in-
vitus mori cogatur. „Ipse (inquit) Christus sponte
sustinuit mortem, non per obedientiam deserendi vitam
sed propter obedientiam servandi justitiam, in qua

(1) Cur üeus homo 1. c. 8; ubi citantur Matth. 26:39, 42;
Job. 6:38; 14: 31; Rom. 8:32; Philipp. 2:8, 9 et Hebr. 5:8.-

tam fortiter perseveravit, ut inde mortem incurreret
Potest etiam dici, quia praecepit illi mori pater , cum
lioc praecepit unde incurrit mortem.quot;

Constat igitur Anselmi refutationi eandem difficulta-
tem inesse, quam ei objecerat Boso, imo ipsum con-
fessum esse : Christum „ propter obedientiam quot; diem su-
premum subiisse. Quid autem valeat distinctio inter
obedientiam deserendi vitam et obedientiam servandi
justitiam non video, imo in tota hac ratiocinatione
nonnisi subtile scholastici ingenium patere videtur. Non
quaeritur, quanam obedientia Christus ductus fuerit ad
mortem subeundam, sed tantum universe utrum obe-
dientia, quam Christus Deo debebat, ad ejus mortem
referri possit necne. Quod quum çoncedendum videa-
tur, simul etiam concedendum est mortem Cliristi non
esse donum indehitum Deo.

Locos, quos e S. C. citavit Boso, ita explicare studet
Anselmus, ut semper vindicet sententiam : Christum sponte
sua mortem obiisse. — Ad Hehr. 5: 8 notât vocabulum
„ didicitquot; praeter vulgarem significationem ita posse
iiitelligi ,ut significet : „ alios fecit discere;quot; „ didicit obe-
dientiamquot; eo monente significat: „quousque servari de-
beat obedientia.quot;'—Verba, quae dicit Apostolus (Pliilipp.
2:8, 9) : „ humiliavit seniet ipsum, factus est obediens
usque ad mortem, mortem autem crucis; propter quod
et Deus illum exaltavit et donavit illi nomen quod est
super omne nomen:quot; non ita dicta esse censet, ac si nullo
modo Christus potuisset pervenire ad hanc exaltationem.

nisi per mortis obedientiam ; sed „ quoniam ipse cum Pâ-
tre sanctoque Sp. disposuerat, se non aliter quam per
mortem celsitudinem omnipotentiae suae ostensurum
mundo. Quippe quod nonnisi per illam mortem fieri
dispositum est, cum per illam fit, non incongrue di-
citur propter illam fieri.quot; Ess igitur eodem redit, ac
si de aliquo fluvium transituro dicas : „navis parata fuit,
propterea transivit!quot; (1). — Christi verba (Joh. 6:38):
„non veni meam voluntatem facere, sed ejus qui mi-
sit me quot; eum sensum habent, ut iis agnoscat Christus,
se justam voluntatem a Deo accepisse, eamque sibi in-
esse non ex humanitate, sed ex divinitate. — Quod
Deus filium suum pro nobis iradidit (Eom. 8 : 32), nihil
est aliud quam: non liberavit eum. ■—Denique iis verbis,
quae leguntur Matth. 26:39 et 42, Christus „natura-
lem salutis per voluntatem suam significat appetitum,
quo humana caro dolorem mortis fugiebat.quot; Voluntate
Patris eodem loco non intelligenda est ejus voluntas
desiderantis mortem Filii, sed genus humanum res-
taurare volentis. Patrem vero mortem Filii voiuisse
dici non potest nisi eodem sensu, quo dicimus „ il-

(1) Idem Pauli locus aliquam peperit difficuUatem Calvino(/nsi.
Rel. Chr. II. c. 17 Ç 6) conlendenti, Clirislum , ut tolus nos-
tram curaret salulem, quodammodo sui oblitum esse. « Sed
(inquit) facilis et plena solutio est, Paulum illic non disserere de
causa exaltationis Christi: sed consequentiam duntaxat ostendere,
ut nobis esset exemplo.quot; — In hiscc vero Calvinus minus rede
eflectum et causam sejungere conatur. —

lum lucernam veile extinguere qui non vult fenestram
claudere per quam ventus intrat, qui lucernam ex-
tinguitquot; (1).

Licet autem Anselmus siunmo studio vindicaverit,
Christum noimisi spontanea voluntate cruci affixum
esse et mortem nequaquam vitare voluisse, vel sic
tamen ejus argumentatio non recte procedit. Ipse enim
fatetur, Patrem illam voluntatem Filio dedisse ^^eoque
eum ad mortem traxisse vel impulisse;quot; unde sequitur
Christi mortem non esse donum indebitum Deo (2).—

Vidimus supra p. 88 Anselmum, ut Christum non
fuisse peccatorem demonstret, provocare ad munditiam
Mariae, quae, fidem hahens in morte futura Filii, ante
Christum natum ah originali peccato muiidata fuerlt.
Ex hisce Boso petit argumentum, quo prohet Christum
necessitate fuisse mortuum, quodque nobis haud parvum
subtilitatis scholasticae specimen esse videtur. Hoc enim
modo ratiocinatur : „ Christi mater per ejus mortem fu-
turam munda fuit, quod nisi illa fuisset, ipse de iUa
esse non potuisset; quomodo ergo non necessitate mor-
tuus est, qui nonnisi quia moriturus erat potuit esse?
Nam si moriturus non esset, virgo, de qua assumtus

(2)nbsp;C. D. h. 1. c. 10. Conf. porro hac de re ibidem II. c. 17,
ubi probatur Chrisluin non ex necessitate quadam sed sponte mor-
tem subiisse. Anselmus autem, ut jam diximus, quaestionem
de spontanea Christi morientis voluntate permutasse videtur cum
ea : num ejiis mors donum esse possit indebitum Deo. —

est, numda non fuisset, quoniam lioc nequaquam va-
luit esse nisi veram ejas mortem credendo, nec ille
de illa potuit aliter assumi. Quare si non mortuus est
ex necessitate, postquam assumtus est de virgine, po-
tuit non esse assumtus de virgine postquam est as-
sumtus; quod non est possibile quot; (1).

etiam ipse Deus esset, antequam m mundum descen-
deret, libero et hnmutabili voluntatis decreto mortem
suam voluisse, ideoque Christum postquam natus esset
„non potuisse velle non morl.quot; Ea autem necessitas
non tollit liberam ejus voluntatem, quum haec nonnisi
ipsius inmiutabihtate definiatur, eadem prorsus ra-
tione, qua antea de Deo id exphcuit Anselmus. (vide

Boso huic Ansehni refutationi nihil objicit. Vide-
tur tamen id obstare, quod Anselmus, provocans ad
voluntatem Filü ante ejus in mundum descensum,
nullam habeat rationem voluntatis humanae, quae pos-
tea secundum Ecclesiae doctrinam adfuit in Qtuvamp;Qwnui.
Haec autem objectio satis refutatur ipso Concilii üe-
cumenici (Constantinopolitani a. 680) decreto, quo
volmatas humana in Christo prorsus divinae voluntati
subjecta esse statuta fuit (2).

(2)nbsp;Concilii decretum ita se habet :nbsp;cpvarAàg üeh'jdHi
i/TOi amp;ihjnaTa iv XçKJrw -auI 8vo ifvaixa; iveQ'/i^ai
dôiaïQÎrœi , aTQtnmi , a.ufo/arco; , aovyxv'cwi, -Auià

Denique monendum nobis est de ultimo argumento,
quod contra hanc doctrinam affert Boso.

Quod ut afferat ansam ei praebet ipse Ansehnus, ex-
plicare studens „quomodo Christus rationalibiter ad ho-
norem Dei vitam suam dederit.quot; Contendit enim Christum
injurias, contumehas, imo mortem crucis cum latronibus
sustinentem (idque propter justitiam, quam obedienter
colebat) exemplum dedisse hominibus, ut propter nulla
incommoda a justitia, quam Deo debeant, recedant. Hoc
Christi exemplum majorem vim aliorum (ut Joh. Bap-
tistae) exemplis habere censet Anselmus, quum alii dedis-
sent vitam, quam Deo deberent et aliquando amissm-i es-
sent; Christus vero vitam dederit, quam nunquam neces-
sitate amissurus erat, atque ita solvent quod non debebat.

Contra ea hoc dubium movet Boso: „nemo (inquit)
negabit Christum melius fecisse, quando hoc exem-
plum taliter dedit, et magis hoc placere Deo quam si
non hoc fecisset; aut dieet eum non debuisse facere.

Ttjv Tamp;V âyi(ov nuTtQODv ôidaa/.ccUccv xijQvrToi^ev' xctl
öifo cpvatxù amp;e)^iiixaTClt; ov^ vmvavvLa, i^ri yivoiro, xuamp;wg
otdae^Hi tcfijsav aionixoi' à^JJquot; tnô^iit/ov rà dyamp;Qwnivov
avxov amp;tXrjixa, xcà fit) dvTminiov , rj di/TLTiuluîov ,
IIÖ.Ï7.0V ^èv wv xoù vnoTutjfsù^tvov xm d'itco avxov xai
nataO-ifu x^ihjfiarc. (Conf. M a n s i, Sacr. Concil. collectio
T. XI p. 631 sq., Hagenbach, /. /. I. p. 259). Hoc autem
modo humana in Cliristo voluntas omni destiluta est liberlatc, et
obscurum est cur ei voluntatis nomen dari possit. lia enim a
divina voluntate trabitur veluti currus ab equo.

quod melius esse et quod magis placere Deo intel-
lexit. Quomodo ergo asseremus eum non debuisse Deo
quod fecit, id est quod melius esse et magis placere
Deo intellexit, praesertim cum creatura debeat Deo
totum quod est et quod potest quot; (1) ?

gari non potest, refellei'e conatur Anselmus provocans
ad doctrinam de operibus superogatoriis (2). Pntat
Deum interdum homini libertatem concedere, ut pro
lubitu suo aliquid aut faciat, aut non faciat, Hcet
alterum fieri melius sit idque Deo magis placeat. Si
non facit quod melius est, non peccat, si vero facit
praemium habet, „quia (Anselmusinquit) sponte dat
quod suum est.quot; Exemplum alfert noster, contendens
virginitatem praestare conjugio, neutrum vero ab ho-
mme aperte exigi. Eodem modo ex Anselmi sententia
Christus mortem vitare potuit, hcet Deo magis placeret,
ut ejus vita in suum honorem reddatur; neque dici po-
test Christum pati debuisse, nisi quia ipse pati voluit. —
Hoc vero argumentum nullam vim habere, si operi-
bus superogatoriis locus non coneedatur, non opus est

(2)nbsp;Hulus doctrinae jam rrioiis Ecclesiae Christianae temporibus
vestigia inveniuntur. In Herrn ae Pastore (III. 5. 3). dicitur:
lt;tsi praeter ea quae mandavit Dominus aliquod boni adjeceris, ma-
jorem dignitatem tibi conquires et honoratior apud Dominum eris.
quam erasfuturus.» Conf.eliam ea Origenis loca, quae affert
Hagenbach, Dogmengesch. I. p. 168.

ut moneam. Neque igitur lioc loco Anselmi ratiocinatio
recte nobis- procedere videtur.

Universe totam Anselmi argumentationem de Cliristi
morte, dono non debito, ea difficultate laborare cen-
seo, ut negare non potuerit Christum, humanae im-
primis naturae ratione habita, Deo obedientiam debere,
ideoque, si id justitiae servandae causa opus erit, ne
vitae quidem parcendum esse_. Hinc patet, cur An-
selmus, quantum fieri possit, Christi humanam naturam
naturae divinae et universe Christi personae postposuerlt,
cujus rei in iis, quibus argumentationem modo lauda-
tam concludit, luculentum invenitur exemplum. „Nempe
(inquit) quoniam ipse idem est Deus et homo, secun-
dum humanam quidem naturam ex quo fuit homo,
sic accepit a divina natura, quae alia est ab humana,
esse suum quidquid habebat, ut nihil deberet dare
nisi quod volebat, sfxunà\mx personam vero sic a se
ipso habebat quidquid habebat, ut sic perfecte sibi
sufficiens erat, ut nec alii quidquam retribuere debe-
ret , nec, ut sibi retribueretur, dare indigeretquot; (1).

Calvini de satisfactione doctrina ab Anselmi de
eodem argumento sententia haud minus differt, quam
cetera, quae consideravimus, utriusque placita a se
invicem recedunt. Discrepantiae causa in eo maxime

quaerenda videtur, quod, ut jam saepius observavi-
mus, Anselmus ratiouis ope doctrinam suam con-
struere voluit, Calvinus vero e S. C. sua deprom-
sit placita. Id discrimen statim nobis occurrit, quod
Anselmus totum satisfactionis opus unice ad mortem
Christi refert, Calvinus vero universe id obedien-
tiae tribuit, quam Christum per totam vitam Deo
praestitisse videmus. „Ex quo (inquit) induit perso-
nam servi, coepit ad nos redimendos pretium libera-

Calvinus igitur h. I. docet satisfactionem activam
q.'d., Christum nempe obedientia sua, sive iis quae
egit, Deo satisfecisse. Tale quid apud Anselmum non
invenitur, imo hoc prorsus ab ejus systemate abhorret.
Ex hujus enim sententia satisfacere non potuit Chris-
tus, nisi offerendo donum indebitum Deo, ipse vero Deus
a Christo „exigebat, ut justitiam et veritatem vivendo
et loquendo indeclinabiliter teneretquot; (C. D. Ä. I c. 9).
Apud Calvinum contra non adest placitum de dono
indebito, quod ad satisfactionem necessarium esset.

Sed non tantum ad Christi obedientiam universe spec-
tatam, Calvino judice, satisfactio est referenda. Satisfac-
tion! aetime q. d. pasBivam adjungit. „Scriptura (inquit)
quo certius definiat modum salutis, hoc morti Christ!
quas! pecuhare ac proprium adscribit. Pronuntiat ipse
animam se dare in redemtionem pro muhis. Paulus

(1) Instit. Rel. Chr. II. c. 16. § 5, ubi citantur Rom, 5:19;
Gal. 4: 4; Mallli. 3: 15,

tlocet eum mortuum esse propter peccata nostra. Clama-
bat Johannes Baptista ipsum venisse ad tollenda mundi
peccata, quia agnus Dei esset. Alibi Paulus nos jus-
tificari gratis tradit per redemtionem quae est in Christo:
quia propositus est reconciliator in suo sanguine. Item,
nos justificatos esse in sanguine ipsius et réconciliâtes
per mortem. Qui peccatum non noverat pro nobis fac-
tus est peccatum, ut essemus justitia Dei in illoquot; (1).

In Christi igitur morte plura consideranda esse cen-
set. Primum quidem notanda est Christi voluntaria
suhjectio, imo primarium ea occupât locum, „quia ad
justitiam nihil profuisset sacrificium nisi sponte obla-
tumquot; (2). Christum sua sponte mortem obiisse ,
idque hand sine certamine, probat quantum Patri
suo praestaret obsequium (3). „Et hoe non vulgare

(1)nbsp;Instit. Rel. Chr. 11. c. 16. § 5. Citantur Matth. 20: 28;
Rom. 4: 2.5; Joh. 1 : 29 ; Rom. 4: 15; 5: 9; 2 Cor. 5: 2l!
Quantopere simul urgeat Calvinus obedientiam aclivam Christi pa-
tet ex iis, quae adjungit : u Keque tamen excluditur reliqua pars
obedientiae, qua defunctus est in vita: sicuti Paulus ab initio ad
fmem usque totam comprehendit, quod seipsum exinanierit forma
servi accepta et patri fuerit obediens usque ad mortem : nempe
mortem crucis.» (Philipp. 2 ^ 7).

(2)nbsp;Anselmus urget satisfactionem voluntariam, ne in Christi
morte tollat doni notionem, Cal vi nu s vero, quia adjustitiam nihil

profuisset nisi sacrificium sponle oMalum. In quibus haec inte-
rest differentia, quod donum fiebat propter Deum, sacrificium
vero propter hominem.

(3)nbsp;Anselmus eodem argumento (Christum nempe sponte
mortuum esse) probare vult eum morluum esse non exigente
obedientia !

fuit amoris erga nos incomparabilis specimen : luctari
cum horribili formidine et inter diros illos cruciatus
objicere sui curam ut nobis consuleret.quot; —

Deinde maximi momenti Calvinus censet esse Christi
damnationem coram judice, ut nos, quos manebat
„maledictio ex reatu ad caeleste Dei tribunal,quot; sci-
amus poenam, cui eramus obstricti, justo fuisse imposi-
tam. „Horribile Dei judicium effugere non potera-
mus : ut inde nos eriperet Christus coram homine mor-
tali, imo etiam scelesto et profano damnari sustinuit.quot;
Haud mirum igitur, Calvinum statuere Christum sa-
tisfacere non potuisse, nisi ita mortem subeundo. ,,ToI-
lendae nostrae damnationis causa non satis erat eum
quamlibet obire mortem, sed quo redemtioni nos-
trae satisfaceret genus mortis deligendum fuit, in quo
et damnationem ad se traducens et piaculum in se
recipiens , utroque nos liberaret. Si a latronibus ju-
gulatus fuisset, vel tumultuarie caesus per seditionem
vulgi, in ejusmodi morte nulla satisfactionis species
exstitisset. Verum ubi reus ad tribunal sistitur, tes-
timoniis arguitur et premitur, ipsius judicis ore morte
addicitur: his documentis intelligimus ipsum personam
sontis et malefici sustinere. — Cur istud? nempe ut
peccatoris non justi aut insontis vices obiret, quia non
innocentiae sed peccati causa mortem oppetebat. —
Haec nostra absolutio est, quod in caput filii Dei
translatus est reatus, qui nos tenebat poenae obnoxios.quot;

tat affixionem cruci et sanguinis effusionem. Maledicta
erat crucis poena, non humana tantum opinione sed
divinae etiam legis decreto. In eam ergo dum tollitur
Christus, malediction! se obnoxium reddit. Quod ita
factum oportuit, ut omni execratione, quae propter
iniquitates nostras nobis incumberet, liberaremur, dum
in eum traducebatur. (Gal. 3:13; 1 Petr. 2: 24). Ne-
que tamen eam maledictionem ita subiisse putandus est,
ut ea ipse obrutus fuerit : quin potius eam subeundo vim
ejus universam depressit, fregit, dissipavit. Proinde fides
in Christi damnatione absolutionem, benedictionem in
maledictioneapprehendit.(Coloss.2 :14). — Quod autem
ad sanguinis effusionem attinet, victima esse debuit
Christus, ut certo confidere possemus, eum esse ano-
Iv'tqwgiv , xac dvrilvTQov xal ilaatTlQiov. Nec tantum
ad litationem valuitefFusus Christi sanguis , sed lavacri
etiam vices praestitit ad sordes nostras purgandas. —
Patet adeo Calvinum in Christi morte consideranda id
imprimis demonstrare, quod Christus nostro loco mor-
tem subierit, et quod maledictie, quae nos propter
peccata manebat, in eum sit translata. Animadverten-
dum est igitur Calvinum etiam hac in re ab Anselmo
discedere, quod doceat Christi passionem vicariam, de
qua scholasticus nullam facit mentionem. Quominusvero
passionis vicariae notio apud hunc adesse possit, prohibet
tota fere ejus philosophandi ratio, imo Anselmus sa-
tisfactionem et poenam ita sibi invicem opponit,^ut al-
tera alteram necessarie excludere debeat: „necesse est

ut aut ablatus honor solratur, aut poena sequatur; punire
vero est recte ordinäre peccatum sine satisfactione quot;(1).

Placitum de Cliristi passione vicaria haud minus
vindicat Calvinus locum exponens de descensu Christi
ad inferos. De hacce doctrinae parte Anselmus nul-
lam mentionem facit, mortem Christi ad satisfactionem
sufficere statuens. Non ita Calvinus. Christi enim de-
scensum ad inferos omittere noluit, quum „ ad redem-
tionis eifectum non parum sit momenti, imo ea prae-
terita multum ex mortis Christi fructu depereat.quot; Recte
igitur, eo judice, hic locus in symholo Apostolico as-
sumtus est (2).

Calvini sententia de Christi descensu ad inferos hue
redit (3). Nihil actum foret, si corporea tantum morte

(1)nbsp;Cur Deus homo I. c. 12 el 13. Conf. supra p. 55 sq. Recta
raonet B a u r, 11. p. 183 : « Strafe und Genugthuung fallen bei
Anselm so wenig in Einem Begriff zusammen, dasz vielmehr der
eine Begriff den andern aussclilieszt, indem Anselm von dem Satz
ausgeht, dasz die Schuld der Sunde nur entweder auf dem positi-
vem Wege eines durch Gerechtigkeit Gott zu leistenden guten
Werks, oder dem negativen der Entziehung der dem Menschen
ursprünglich bestimmten Seligkeit, d. h. nur entweder durch
Genugtbuung oder durch Strafe getilgt werden konnte. Auch der
Begriff der genugthuenden und stellvertretenden Strafe findet sich
daher in der Anselm'schen Theorie nicht.quot;

(2)nbsp;Doctrinam de Christi opere exponens Calvinus sequitur ordinem
symboli Apostolici. Nos vero ab eo ordine paullum recedimus,
quum Calvini de Christi sepultura judicium ad proximaci para-
graphum referendum sit.

(3)nbsp;Aliorum de hoc argumento placita breviter memorat, eaque
refeilere studet. Conf. Instit. Rel. Chr. II. C. 16 J 8, 9

clefunctus esset Christus, sed necessarium simul erat,
ut ultionis divinae severitatem sentiret : quo et irae
ipsius intercederet et justo judicio satisfaceret. Qua-
propter eum etiam cum inferorum copiis aetemaeque
mortis horrore certare oportuit. „ In locum sceleratorum
sponsor, vades, adeoque instar rei submissus est, qui
dependeret ac persolveret omnes, quae ab illis expe-
tendae erant, poenas; hoc uno excepto, quod doloribus
mortis non poterat detineri.quot; Itaque nihil mirum est,
si ad inferos descendisse dicitur, quum eam mortem
pertulerit, quae sceleratis ab irato Deo infligitur. In
descensu ad inferos invisibile et incomprehensibile ju-
dicium Christus coram Deo sustinuit, „ ut sciamus non
modo corpus Christi in pretium redemtionis fuisse tra-
ditum, sed aliud et excellentius pretium fuisse, quod
diros in anima cruciatus damnati ac perditi hominis
pertulerit.quot;

Plane doctrinam Calvinus testimoniis S. S. confirmare
conatur. Eo^referuntur mortis dolores, de quibus sermo
est Act. 2 : 24, quum his verbis Petrus exprimat
Christum implicitum fuisse doloribus, quos pariat ma-
ledictio et ira Dei, quae mortis origo sit. Porro quod
legitur Hehr. 5:7 (1) Christum a suo metu fuisse ex-

(1) In commentario ad h. l. Calvinus «Christus,quot; inquit,
« mortem refugiehat in ea cernens malediclionem Dei, quod cum
scelerum omnium reatu, ipsisque adeo inferis luctandum erat,
iiinc trepidatio et anxietas, quod Dei judicium plus quam formida-
hile est.quot; —

auditum; Christus enim, Calvino interprete, Dei ira
depressus [metuit ne ut peccator a morte absorbeatur.
Eodem urgente angore in cruce exclamavit : „Deus
mens! Deus meus! utquid me dereliquisti ! quot;

Missis argumentis, quibus Calvinus hanc doctri-
nam defendit contra „ nebulones et nugatores quos-
dam,quot; qui censebant hunc Christi metum non sine
peccato fuisse, h. 1. monebimus, quid scriptor noster
statuat de tempore et modo, quibus Christus ad
inferos descendent. Exordium fuit, ubi mortem de-
precatus est ; unde colligi potest quam diros et horri-
ribiles cruciatus perpessus sit, quum se ad tribunal
Dei reum stare nostra causa cognosceret. Quamquam
autem divina vis spiritus se per momentum occulta-
vit, ut infirmitati carnis locum cederet: notandum ta-
men est ejusmodi fuisse tentationem ex doloris et mor-
tis sensu, ut cum fide non pugnaret. Quamquam
enim se quasi desertum a Deo sentiebat, non tamen
deflexit a bonitatis ejus fiducia et in cruce Deum suum
vocare non desiit (1).

Postquam Calvini de Christi opere pro peccato satisfa-
ciente doctrinam consideravimus, nobis inquirendum est,
quid statuat de Christi opere homines restituente in gra-
tiam Dei, quibus verbis eum significasse patet: „ut
faceret ex filiis hominum Dei filios, ex haeredibus ge-
hennae regni caelestis haeredes (1). •—■ Hunc locum
prorsus omittit Anselmus, cujus doctrina id praesertim
agere videtur, ut Deum secum ipso reconciliet (2);
Calvinus autem, hominis spectans redemtionem etS. C.
nitens auctoritate, viam monstrat, per quam novae vi-
tae fiatnus participes nobisque aditus ad salutem aeter-
nam pateat. Hujus doctrinam propterea multo aptio-
i Inbsp;rem esse, quae hominis succurrat miseriae et infirmi-

(2)nbsp;Recte Schenkel I. I. 1. p. 279: «Das Leben ChrisU
j war nach dieser Theorie nur das Mittel, um den Tod Chrisli zu

veranlassen und halle Keinen Zweck in sich selbst. Gott war
Mensch geworden um sterben , und durch seinen Tod das erfor-
derliche Aequivalent für die Schuldsumme der Menschen bezahlen
zu können.quot; Et p. 280 et 281 : « Eine Theorie, die im Ernste
daran glaubte, dasz der Tod Christi ein ausschlieszliches Aequi-
valent für die Schuldsumme der Menschheit gewesen sei, könnte
.sich völlig bei diesem Tode beruhigen, und müszte Auferstehung
und nacbherige Intercession für nachträglichen Ueberllusz halten.quot;

quid Statuat de Christi resurreciione, adscensu in caelum,
sessione ad deMeram Patris et reditu ad judicium.

Antea vero nobis monendum est, ad hunc doctrmae
locum quodammodo ea referenda esse, quae monet Cal-
vinus in fine suae disquisitionis de Christi morte et
sepultura (1). Hunc enim etiam fructum Christi mors
nobis protulit „quod participatione sui membra nostra
terrena mortificat, ne suas in posterum actiones exer-
ceant, veteremque nostrum hominem enecat, ne post-
hac vigeat ac fructificet. Quo etiam ejus sepultura
pertinet, nempe cujus consortes peccato et ipsi sepe-
liamur. — Proinde duplex in morte et sepultura Christi
beneficium nobis fruendum proponitur: liberatio a morte
cui mancipati eramus et camis nostrae mortificatioquot; (2).

Si Christus a mortuis non resurrexisset, Calvmo judice,.
ea, quae hactenus dicta sunt, „mutilaquot; essent. In cruce,
morte et sepultura infirmitas tantum Christi apparet,
in resurrections omni nitet robore. In ejus morte so-
lidum habemus salutis complementum, quia per eam
maledictione sublata Deo reconcüiati simus ; \dicimur
tamen non per mortem, sed per resurrectionem, rege-
nerati in spem vivam, quia, ut Christus resurgendo
victor mortis emersit, ita fidei nostrae victoria m ipsa
demum consistit resurrectione.

ßesurrectione instaurata et restituta est justitia, queai-
admodum Cliristi morte sublatnm est peccatum (Eom.
4:35). „ Quomodo enim moriendo liberare nos a
morte poterat, si morti ipse succubuisset? Quomodo
nobis comparasset rictoriam, si in certamine defecis-
set? Quare sic salutis nostrae materiem inter Christi
mortem et resurrectionem partimur, quod per illam
peccatum abolitum et mors extincta; per hanc justitia
reparata et erecta vita: sic tamen ut hujus beneficio
vim efficaciamque suam ilia nobis proférâtquot; (1). Monet
vero Calvinus, ubi mortis mentio fiat simul InteUigi
quod proprium sit resurrectionis, et parem quoque
synecdochen adesse in voce resurrectionis, quoties
seorsim a morte invenlatur.

Eesurrectio est basis nostrae fidei. Paulus contendit
„ abolitam esse fidem et inane fahaxque Evangelium
nisi Christi resurrectie cordlbus nostris sit infixa.quot; (1 Cor.
15:14, 17). Postquam in Christi morte adversus dam-
nationis terrores glorlatus est, amphficandi causa ad-
dit: „Imo Idem qui mortuus est resurrexit, et nunc
coram Deo pro nobis apparet mediator.quot; (Eom. 8 :34).

Eesui-rectlo In nobis efficit novam vitam. Quemad-
modum (ut supra vidimus) ex communicatione crucis
camIs nostrae mortificatie pendet, sic et alteram ex
ejus resurrectlone fructum capimus IUI respondentem.
„Ideo enim (Ita Apostolus) simllitudine mortis ejus

insiti sumus, ut participes resurrectionis in vitae no-
vitate ambulemusquot; (Eom. 6:4). Itaque alibi non
solum propterea, quod Christo simus commortui, osten-
dit mortificanda esse membra nostra super terram: sed
etiam quia cum Christo surreximus, ea quae sursum
sint nobis quaerenda esse docet (Coloss. 3:1, 2, 3).
Quibus verbis non tantum invitamur ad sectandam
vitae novitatem, sed docemur quoque resurrectionis
fieri virtute, ut regeneremur in justitiam.

Eesurrectio est pignus futurae resurrectionis corporum
nostrorum. Eesurrectione enim veluti accepto pignore
certi reddimur de nostra ipsorum resurrectione, cu-
jus illam constat esse certissimam hypostasin (1).
(1 Cor. 15).

Nec minoris momenti habendus est Christi adscen-
sus in coelum. Etsi enim gloriam virtutemque suam
Cluristus resurgendo plenius ostendere coepit, sua ta-
men demum in caelum adscensione regnum suum
vere auspicatus est. (Eph. 4:10; Joh. 7[:39; 16:7).
Ipse discipulis testatus est Dominus: „expedit vobis

(1) Instil. Rel. Chr. II. c. 16. § 13. — Corporum nostrorum
resurrectionem Anselmus quoque sed suo modo probare studet.
« Si non peccassel homo, cum eodem quod gerebat corpora in in-
corruptibihtatem transmutandus fuisset ; restauratione autem talis
homo debet restitui, qualis futurus erat si non peccasset. Oportet
igitur ut cum suo, in quo vivit in hac vita, corpore restauretur.quot;
Cur Deus homo II. c. 3.

ut abeam, nisi enim abiero Spiritus sanctus non ve-
niet.quot; Et sane videmus, quanto majorem Christus,
postquam abierat, Spiritus sui abundantiam effuderit,
quanto magnificentius regnum suum promoverit, quanto
majorem potentiam tum in adjuvaudis suis, tum in
hostibus dejieiendis extulerit. In caelum ergo sublatus
corporis sui praesentiam e conspectu nostro sustulit,
non ut adesse fidelibus desineret, qui adhuc m terris
peregrinarentur, sed ut „praesentiore virtutequot; et cae-
lum et terram regeret. Ratione carnis praesentiae
habita recte dictum est discipulis : „ me non semper
habebitis;quot; ratione majestatis praesentiae habita sem-
per habemus Cliristum (1).

Christus in Symbolo dicitur cotisedisse ad Patris dex-
ter am, similitudine nempe desumta a principibus, qui
suos habent assessores, quibus regendi imperandique
vices mandant. Ita Christus , in quo exaltari et per
cujus manum regnare velit Pater, ad ejus dexteram
receptus dicitur, acsi diceretur caeli ac ten-ae dominio
iuauguratus. Eo pertinet illa sessio, ut ejus majestatem
tum caelestes tum terrestres creaturae suspiciant, ejus
manu regantar, ejus nutum intueantur, ejus virtuti sub-
jectae sint. (Marc. 16:19; Hebr. 1:3; Eph. 1:20 caet.)

Fructus, quem inde capit fides, auctore Calvino,
ad tria referri potest capita. Primum Dominus suo

in caelum adscensu aditum regni caelestis, qui per
Adamum praeclusus fuerat aperuit. Ex eo enim, quod
in carne nostra nostro nomine eo ingressus est, se-
quitur „nos quodammodo in caelestibus jam in ipso con-
sidéré , utpote qui caelum non spe nuda exspectemus
sed in capite nostro possideamus quot; (Eph. 2:5). —
Deinde Christus coram facie Patris assiduus pro nobis
adest patromis et intercessor, cujus oculos in suam
justitiam ita convertit, ut eos a peccatis nostris avertat ;
ejusque animum ita nobis reconcihat, ut nobis sua in-
tercessione viam et accessum ad ejus thronum aperiat,
„ Deum gratia et dementia replens, qui alioqui mise-
ris peccatoribus plenus horroris futurus erat.quot; (Hebr.
7:25; 9:12; Rom. 8:34). — Denique in caelo Chris-
tus, transmissa inde ad nos sua virtute, nos in vitam
spiritualein vivificat, spiritu suo sanctificat, variis quot;gra-
tiarum dotibus Ecclesiam suam ornat, et omnein in
caelo et in terra potestatem tenebit, donec adversarios
suos omnes prostraverit ac Ecclesiae suae aedificatio-
nem consummaverit (1).

Christi reditum ad judicium hoc modo sibi proponit
Calvinus. Visibili forma Christus descendet, qualis
adscendens visus est ac omnibus apparebit cum ineffa-
bili regni sui majestate, cum immortalitatis fulgore,
cum immensa divinitatis potentia, cum angelorum sa-

tellitio. Illo die agnos segregabit ab hoedis, electoS
a reprobis: nec erit quisquam aut vivorum aut mor-
tuorum, qui judicium ejus efFugiet. Ab extremis enim
orbis angulis exaudietur tubae clangor, quo ad illius
tribunal arcessantur omnes tum ii, qui illo die super-
stites erunt, tum quos jam antea e vivorum consor-
tio mors sustulerit (1).

Hinc egregia deducitur consolatio, quum penes eum
de nobis sit judicium, qui nos sibi honoris consortes
destinavit, neque igitur conscensurus est tribunal in
nostram condemnationem. Eum autem in finem Pater
Filio judicium transtulit, ut ita conscientiis suorum
terrore judicii trepidis consuleret (2).

Quomodo ex Anselmi et Calvini sententia redemtio
per Christum pertineat quoque ad illos, qui
vixerunt ante Christum natum.

Vidimus supra (Part. I. cap. Ill) Anselmo ju-
dice necesse esse, ut satisfactie fiat per aliquem fiat

ad Adami genus pertinentem. Deinde nobis patuit
(Part. II, cap. I, § 4-) Christum, ut Deo satisfacere
posset, a peccato immunem esse debere, et Anselmum
Bosoni roganti, quomodo e peccatoribus homo a pec-
cato integer nasci possit, respondere: Christi matrem
propter fidem futurae mortis filii, eadem illa morte a
peccato fuisse mundatam. Hoe igitur loco de Christi
opere agentibus nobis explicandum est, qua ratione
illius mortis effectum etiam ad homines, qui vixerint
ante Christum natum, Anselmus statuat pertinuisse.

Ut solet, ita etiam hoc loco rem a priori consi-
dérât : „ Oportuit (inquit) utique , ut illa redemtio ,
quam Christus fecit, prodesset non solum iis, qui eo
tempore fuerunt, sed et aliisquot;(1). Si rationem qua-

(1) Cur Deus homo, II. c. 16. Id hac comparatione Anselmus
illustrare studet: «Sit rex ahquis, cui totus populus suae cujus-
dam civitatis sic peccavit, excepto uno solo, qui tamen est de il-
lorum genere , ut nullus eorum facere possit, unde mortis damna-
tionem evadat; ille autem, qui solus est innocens, tantam apud
regem habeat gratiam ut possit et tantam dilectionem erga reos,ut
velit omnes, qui credent suo consilio, reconciliare quodam servitio
ipso regi valde placituro, quod facturus est die secundum volun-
tatem regis statuto. Et quoniam non omnes possunt, qui recon-
ciliandi sunt, ad diem illam convenire; concedit rex propter mag-
nitudinem servitii illius, ut quicunque vel ante vel post diem illam
confessi fuerint se velle per illud opus, quod ea die fiet, veniam
impetrare et ad pactum ibi constitutum accedere, ab omni culpa
sintj absoluti praeterita; et si contigerit, ut post hanc veniam ite-
rum' peccent, si digne satisfacere et corrigi deinceps voluerint, per
ejusdem pacti efficaciam iterum veniam recipiant, sic tamen ut nul-

eras, cur taiita vis in Christi morte fuisse debuerit, ut
etiam in eos, qui vel loco vel tempore ahessent, ejus
extendatur efFectus; duae afferuntur causae. — Primum
contendit scholasticus non tot homines Christo morienti
adesse potuisse, quot ad caelestis civitatis restauratio-
nem sint necessarii; quin ad eam non sufFecisset, An-
selmo auctore, totus eorum numerus, qui illius mor-
tis tempore in terra vivebaut. Plures enim putat esse
daemones, quam eo die viverent homines. Id argu-
mentum recte concinere cum ceteris systematis par-
tibus patet ex iis, quae antea diximus de numero
angelorum imperfecto et de necessitate, qua Deus
huic incommodo e peccato profecto occiirrere debeat
(Part. I c. I et H).

Alterum, quod afFert argumentum, sic se habet:
„Non (inquit) credendum est, ex quo factus est homo
uUum tempus fuisse, quo mundus iste cum creaturis,
quae factae sunt ad usus hominum sic vacuus fuisset,
ut nullus esset in illo ex humano genere ad hoc per-
tinens, propter quod factus est homo.quot; Inconveniens
esse opinatur, quod Deus vel uno momento permiserit
humanum genus frustra exstitisse; unde concluditur,
ab Adamo inde semper aliquem reconciliationis
per Cliristum fuisse participem. „ Si enim convenientius

lus palatium ejus ingrediatur, donee factum sit hoc, unde culpae
relaxentur.quot; £t paullo post: « nulla tamen anima ante mortem
Christi paradisum coelestem ingredi potuit, sicut supra dixi de
regis palatio.quot;

et rationabilius est hoc, quam aliquando nullum fuisse
de quo intentio Dei, qua hominem fecit, perficeretur
nec est ahquid, quod huic obviet rationi: necesse
est semper ahquem ad praedictam reconcihationem
pertinentem fuissequot; (1).

Concedendum videtur hanc quoque ratiocinationem
a ceteris Anselmi placitis haud alienam esse. Pariter
autem haberi poterit „inconveniens quot; unum hominem
„frustra exstitisse,quot; eodemque igitur jure ahquis con-
cludet, omnes qui vixerunt homines redemtionis per

Postquam hoc modo Anselmus demonstravit necessi-
tatem, qua redemtio per Christum ad eos quoque, qui
ante eum vixerint, pertineat, contendit ea redemtos
fuisse Adamum et Evam. Incredibile ei videtur
Deum illos omnium hominum, qui in coelestem civita-
tem assumerentur, parentes ab eo consilio exclu-
sisse. „Virgo autem ilia, de qua ille homo assumtus
est, de quo loquimur, fuit de illis, qui ante nativita
tem ejus per eum mundati sunt a peccatis, et in ejus
ipsa munditia de illa assumtus ést.quot; — Objectio Bo-
soms, quod Christus hac ratione a matre munditiam
accepisse videatur, quam a se ipso habere debeat,
facile solvitur ab Anselmo: „non ita est; sed quoniam
matris munditia, per quam mundus est, non fuit nisi

Tali domonstratione, qua probaret Christum a peccato
fuisse immunem, licet a peccatorum genere originem
duceret, non opus fuit Calvino statuenti Christum
„a Spiritu esse sanctificatum, ut pura esset generatie
et intégra, qualis futura erat ante Adae lapsum.quot; Ac-
cedit, quod talis argumentandi ratio (a priori) prorsus
a Calvini proposito abhorret. Videmus tamen eum
de industria operam dare, ut Christum Veteris quo-,
que Foederis esse Mediatorem ostendat, imo probet
nullam Dei cognitionem sine Mediatore ad hominis
salutem valuisse. Calvinus se hoc eo consilio ao-ere
confitetur, ut praedicationem crucis humiliter amplec-
tamur, licet humano ingenio non respondeat. Ejus ar-
gumenta e C. S. petuntur.

Ex Christi dicto, quod invenitur Joh. 17:3, Cal-
vinus efficit foediorem esse eorum socordiam, qui
caelum profanis et incredulis quibuslibet aperiant.
Sine reconciliatione nemo Deo placere potest; omnes,
qui ab eo alienati sunt, maledicti pronuntiantur ac
filii irae.

Neque Israelitis ergo uUa salus sine Mediatore adesse
poterat. Quod ipsa eorum testatur historia, quum Deus
veteri populo nunquam se propitium ostenderit nec

spem unquam fecerit absque Mediatore. „ Omitto
(Calvinus inquit) sacrificia Legis, quibus palam et
aperte edocti fuerunt fideles, non alibi quam in expia-
tione, quae a solo Christo peracta est, quaerendam
salutem esse. Hoc tantum dico beatum et fehcem Ec-
clesiae statum semper in Christi persona fuisse funda-
tum. Nam etsi Deus totam Abrahae sobolem in foe-
dere suo complexus est, prudent er tamen ratiocinatur
Paulus Christum proprie esse semen illud, in quo
henedicendae erant omnes gentes, quando scimus non
omnes, qui secundum carnem ex eo geniti sunt, re-
putatos fuisse in semine.quot; (Ismael, Esau, alii). „Patet
igitur salutem promissam non constare, donec ad
Christum ventum fuerit, primamque electi populi
adoptionem a gratia Mediatoris pendere.quot;

Nec dubium est, Calvino judice, quin Pater caelestis in
Davide ejusque posteris conspici voluerit vivam Christi
imaginem. Id probare studet allatis tum ipsius Davidis,
tum Prophetarum testimoniis, quibus salus in Christo
cum Davide ejusque regno conjuncta proponltur (1).
Ubi, populo in exilium abducto, vastata terra rebusque
ut videbatur, perditis. Ecclesiae cladem luget Jeremias,
praecipue regni interitu spem fidelibus praecisam esse
querltur. „Christus (inquit), spiritus oris nostri cap-
tus est In peccatis nostris, cui diximus: in umbra tua
vivemus inter gentesquot; (Thren. 4:20). Porro omnes

fere Prophetae, uhi rebus afflictis solatium promittitur,
maxime quando Ecclesiae liberatio describitur, fiduciae
et spei yexillum in ipso Christo praefixerunt. Unde H-
quet, quum Deus sine Mediatore humano generi pro-
pitius esse non possit. Patribus etiam sub lege Christum
semper fuisse objectum, ad quem fidem suam dirigeront.

ralis principii: Deum per mortem Christi, sicuti
Davidi polhcitus erat, Ecclesiae fore liberatorem
atque hoe demum modo firmum fore gratuitum foe-
dus, quo Deus electos suos adoptaverat. Unde po-
puH illud: „Hosianna filio Davidis!quot; (Matth. 21:9).
Vulgo enim notum et celebre atque ex usu communi
petitum fuisse apparet quod clamabant, unicum sibi
restare misericordiae Dei pignus in adventu redemto-
ris. Idem Christus confirmât ubi ipse discipulos, ut dis-
tincte et perfecte credant Deo, in se credere jubebat,
dicens: „creditis in Deum et in me crédité!quot; (Joh. 14:1).
„ Etsi enim (Calvinus inquit) proprie loquendo a Christo
fides ad Patrem conscendit, significat tamen eam ,
etiamsi Deo innititur, paullatim evanescere, nisi inter-
cédât ipse médius, qui eam in solida firmitate retineat;
ahoqui altior quoque est Dei majestas, quam ut ad
eam adscendant mortales, qui tamquam vermicuH su-
per terram reptantquot; (1).

Tandem nobis indagandus est locus de Christi me-
ritis, quem scriptores nostri ambo tractaverunt. Neque
îlle minoris momenti habendus est in disquisitione doc-
trinae, quam uterque professus est. Quemadmodum enim
in reliquis systematis partibus, sic etiam hac in re diversa
eorum indoles nobis erit perspicua. Videamus igitur
quid de Christi meritis statuant, et quid de eorum
placitis judicandum sit totius utriusque doctrinae ra-
tione habita.

Anselmus placitum de Christi meritis exponens
(„qua ratione de morte Christi sequatur humana sal-
vatioquot;) hoc fere modo ratiocinatur : — maximum donum
Christus moriendo Deo affert, idque spontanea vo-
luntate; necesse est igitur „ut Pater Filio rétri-
buât.quot; Si non retribueret Deus, aut injuste ageret
aut impotens esset habendus: haec vero a Deo alié-
na sunt. Qui retribuit alicui, aut dat quod is non
habet, aut remittit quod ab illo exigi potest. Haec
vero in Christum non conveniuut, quum omnia Patris
et sua sint, nec unquam ipse ahquid debuerit, quod
illi possit remitti. Deus igitur aliquid Christo retri-
buere debet, Christus vero nihil potest accipere. Ne-
cesse est autem ut aliquid reddatur, ne Filius „tan-

tam rem in vanum fecisse videatur;quot; idque ideo red-
datur aliis, quoniam Filius accipere non possit. Filio
decernere licet, cuinam quod suum est dari debeat;
Pater igitur reddere debet iis, quibus Filius dari voluerit.
Et hoc modo, docente Anselmo, ad nos refertur meritum
Christi, quum cogitari nequeat Filium „fructum
et retributionem mortis suae aliis attribuera quam il-
lis, propter quos salvandos hominem se fecit.quot; Ho-
minibus morte sua exemplum dedit moriendi propter
justitiam; at frustra ejus imitatores erunt, si meriti ejus
non erunt participes. Denique justuim est, ut homi-
nes, quippe Christi parentes et fratres, ejus fiant
haeredes, ne diutius „tot et tantis debitis obligati in
profundo miseriarum tabescant, sed ut iis dimittatur,
quod pro peccatis debent, et detur quo propter pec-
catum carent quot; (1).

Hoc vero placitum de Christi meritis a tota Anselmi,
quam exposûimus, doctrina abhorret. Notio meriti,
qualis hoc loco invenitur, prorsus opposita est illi satis-
factionis notioni, quae adest in ceteris systematis par-
tibus. Deus enim hominum peccato, ut supra vidi-
mus, honorem amiserat et prohibitus erat, quominus
sua consilia perficeret. Satisfactie, qua ea incommoda
tolli possunt et tolli debent, est „deUti solutio spon-
tanea.quot; Talis autem satisfactie, quae pro debito fiat,
omne excludit meritum, quapropter falsa habenda

est Anselmi sententia: Deum Christo pro dono suo
spontaneo retributionem debere.

Nec requiritur placitum de Christi meritis, ut ex-
pHcetur, „ quomodo de Christi morte sequatur humana
salvatio.quot; Quum enim satisfactione omnia incommoda
e peccato profecta tollantur, eadem erit ratio inter
Deum et hominem, quae adfuit ante peccatum. „Ra-
tionahs vero naturaquot; (ipso Anselmo docente) „ a Deo
facta est justa ut illo fruendo beata esset; Deus ho-
minem fecit justum ad aeternam beatitudinem.quot; Quid
igitur, peccati effectis deletis, obstare potest, quominus
homo beatus fiat? Meritum Christi in Anselmi doc-
trina prorsus abundat (1).

Ex eo autem, quod Anselmus locum de CMsti meritis
suae doctrinae adjungit, hcet ab ea prorsus abhorreat,
effici potest, eum ipsum obscure sensisse, quid impri-
mis in doctrina sua desideretur. Totum enim redem-
tionis opus non hominis sed Dei causa fieri statuit,
et demonstrat interna suae naturae necessitate mo-
tum esse Deum, ut incommoda e peccato profecta de-

(1) Cur Deus hsmo II. c. 1,2. Recte Baur, I. I. p. 166
« Da der Tod des Gottmensclien van Anfang an fur keinen andern
Zweck übernommen werden konnte, als den der Genugthuung,
so muszte der Menscb, nachdem die oben genannten Bedingungen
erfüllt waren, unter welchen er von der Schuld der Sünde befreit
werden konnte, von selbst in sein natürliches Verhältnisz zu Gott
wieder eintreten, welchem zufolge der Mensch als vernünftige
Creatur dazu von Gott geschaffen ist, die seiner Gerechtigkeit
entsprechende Sehgkeit zu erhalten.quot;

leret. Inde Dei gratia erga hominem, heet eam pro
viribus vindieare studeat Anselmus , nimis negligitur
et minores tantum in redemtione partes agere potest.
(Conf. supra Part. I cap. II) Considerandis Christi
meritis ahquatenus id compensatur, quum Deus ho-
mini, Christo annuente, reddat beatitudinem. — Porro
m auctoris nostri systemate homo non cum Deo, sed
Deus secum ipso reconciliatur, sive potius Dei sanctitas
et voluntas immutabihs cum ratione divina conciliantur,
ut Deus salva ratione („ convenienter, rationabiliterquot;)
honorem suum servare et consiha sua perficere pos-
sit. Li loco vero de Christi meritis ratio consideratur,
qua homö a miserüs, quibus propter peccatum obrutus
erat, salvetur. Idque Bosonem ita accepisse ejus docet
exclamatie: „Nihil rationabihus, nihil dulcius, nihil
desiderabihus mundus audire potest. Ego quippe tan-
tam fiduciam ex hoe concipio, ut jam dicere non pos-
sim quanto gaudio exultet cor meum. Videtur enim
mihi, quod nullum hominem rejiciat Deus ad se sub
hoe Nnomine accedentemquot; (1).

Anselmus autem non tantum non perspexit, hunc
locum iis, quae antea statuisset, haud convenire, sed

(1) Cur üeus homo II. c. 19. Conf. Franck Z. /. p.207:
«Je auffallender bisher der Mensch, den doch die Erlösung betref-
fen sollte, aus dem Spiele gelassen war, so dasz der ganze Ver-
lauff rein zwischen dem Gottmenschen und Gott statt fand, desto
nothwendiger war es die Sache nun auch in eine nähere Beziehung
zu dem Menschen selbst zu bringen.quot;

putat etiam se ita quaestionem: quomodo Dei justitia cum
ejus misericordia conciliari possit, féliciter solvisse (1).
In quibus eum errare, ex iis, quae modo exposuimus,
luculenter patere videtur.

Ultimo loco nobis indagandum est, quid statuat
Calvinus de Christi meritis, et quid de ejus doctrina

Locum de Christi meritis Calvinus tractat in fine
disputationis suae de cognitione Dei Eedemtoris, ut
„vice auctariiquot; solvat quaestionem : num placito de
Christi meritis obscuretur Dei gratia! Id diserte ne-
gat et strenue gratiam Dei defendere conatur. Concedit
si quis „simpliciter et per sequot; Christum opponere vellet
judicio Dei, merito locum non fore, et cum Augustino
{de praedestinatione Sanctorum L a. 15) statuit, Dei

(1) Vide quod hac de re {l. L II. c. 20) monet : « Miseri-
cordiam vero Dei, quae tibi perire videbatur, cum justiliam Dei
et peccatum hominis considerabamus, tam magnam tamque concor-
dem justitiae invenimus, ut nec major nec juslior cogitari possit.
Nempe quid misericordius intelUgi valet, quam cum peccatori tor-
mentis aeternis damnato, et unde se redin.at non habenti Deus
Pater dicit: accipe Unigenitum meum, et da pro te! et ipse Films:
toile me et redime le! Quasi enim hoc dicunt, quando nos ad
christianam fidem vocant et trahunt. Quid etiam justius, quam
ut ille, cui datur pretium majus omni debito, si debito datur ef-
feclu , dimittat omne debilum ?quot; —

praedestinationem et gratiam causas esse, cur homo Jesus
Christus hominum possit esse salvator, eumque nullis
praecedentibus meritis sibi comparasse, ut salvatoris mu-
nere fungeretur. Imo eadem Dei gratia ille homo factus
est Christus, qua quisque ab initio fidei suae fit Christianus.
„Quum ergo de Christi merito agitur, non statuitur
in eo principium, sed conscendimus ad Dei ordinatio-
nem, quae prima causa est, quia mero beneplacito
Mediatorem statuit, qui nobis salutem acquireret. At-
que ita inscite opponitur Christi meritum misericordiae
Dei. Eegula enim vulgaris est, quae subalterna sunt
non pugnare; ideoque nihil obstat quominus gratuita
sit hominum justificatie ex mera Dei misericordia, et
sünul interveniat Christi meritum, quod Dei miseri-
cordiae subjicitur. — Christus nonnisi ex Dei benepla-
cito quidquam mereri potuit: sed quia ad hoc de-
stinatus erat, ut iram Dei sacrificie suo placaret, sua-
que obedientia deleret transgressiones nostrasquot; (1).

Concedendum sane est, hac argumentatione gratiam
Dei integram manere; sed quaenam, quaeso, meriti Ulms
est ratio? Facile apparet aliam hujus esse notionem
apud Calvinum, aliam apud Anselmum. Ansel-
mus enim agit de retributione, quam Christus a Patre
meritus sit, quamque Deus, si ^injustus haberi nolit,
reddere debeat; Calvinus autem contendit, Christum
nonnisi ex Dei beneplacito quidquam mereri potuisse.

Non quidem accurate meriti notionem Calvinus définit,
sed quaedam tamen adsunt, ex quibus efficere licet,
quid velit. Dicit enim: „Si pro peccatis nostris Chris-
tus satisfecit, si poenam nobis debitam persolvit, si
obedientia sua Deum placavit, denique si justus pro
injustis passus est, justitiâ ejus parta nobis est salus,
quod tantundem valet ac promererC Et porro: „quum
dicimus Christi merito partam nobis esse gratiam, hoc
intelligimus, sanguine ejus nos fuisse mundatos, et
ejus mortem expiationem fuisse pro peccatisquot; (1).

Vides Calvinum Christi merito unice satisfactionem
suam inteUigere et non observare, satisfactionem et
meritum, ut modo diximus, se invicem excludere. Si
vero „ meritum quot; hac significatione intelligitur, id non
cum rehquis Calvini placitis pugnare, sed cum iis
plane convenire perspicuum est. Quum vero Calvi-
nus notionem meriti non admisisse videatur, vocabu-
lum ei rejiciendum fuisset, ne quis vulgari vocabuh
significatione deceptus notionem ei tribuat ab auctoris
systemate alienam.

Singulis, quae de hominum a peccato per Christum
redemtione Anselmus et Calvinus docuerunt, accu-
ratras inter se comparatis, tandem omnia breviter ita
nobis comprehendenda sunt, ut discrimen, quod inter
utrumque scriptorem in hoc argumento demonstrando
intercedat, quantum fieri potest, uno intuitu ob oculos
ponamus.

Quod ut recte peragamus, eoram quae supra in
introductione de studiis scholasticis et reformatoriis
monuimus ratione habita, hoc loco animadvertimus m
Anselmi demonstratione jinem, quem sibi proponit,
primarium occupare locum, a quo et methodi, quam
secutus est, et fontiu7n, e quibus hausit, pendet ratio!
apud Calvinum vero et methodmn et finem definiri
per fontem, e quo eum sua placita petiisse constat,
'— De singuhs singulatim videamus.

tur a pluribus sive discipulis sive amicis, qui de rebus
divinis saepius eum colloquentem audiverant. Roga-
baut eum, ut chartae commendaret „rationes fidei,
quas ipsi legentes delectentur inteUectu et contem-
platione eorum quae credunt, et sint, quantum pos-
sunt , parati semper ad satisfactionem omni poscenti
se rationem de ea, quae iis inest, spe.quot; Finem prop-
terea maxime apologeticum sibi proponit Anselmus,
eumque talem, ut fidem Christianam defendat contra
„ infideles simplicitatem Christianam quasi fatuam de-
ridentesquot;(l). Objicere solebant M fidelibus argumenta
hujus generis: „Deo fit injuria, si asseritur in uterum
muheris descendisse, natum esse de foemina, famem,
sitim imo mortem subiissequot; (2). Deus porro, iis judici-
bus, suo sanguine hominem redimens aut impotens est
habendus, qui solo jussu id peragere non possit, aut
insipiens quippe qui ob ea, quae facile peragere possit,
gravem laborem sustineat (3). Denique Deum reprehen-
dendum esse censent propterea, quod justum pro injusto
damnaverit et Christum ad diram mortem subeundam
coëgerit (4).

Variae hujus generis objectiones ansam praebuerunt
Bosoni, ut ab Anselmo petat explicationem: „qua

necessitate et ratione Deus, cum sit omnipotens, humi-
litatem et infirmitatem humanae naturae pro ejus restau-
ratione assumseritquot; (1)? Anselmus primum respondet
quidem: „quod quaeris a me supra me est;quot; mox
vero instante Bosone se id „pro sua possibilitate ten-
taturum essequot; assent.

Anselmum, disquisitionem de necessitate et ratione,
quibus Deus, humanam naturam assumens, hominem
redemerit, captum suum superare recte censuisse, nemo
negabit, qui humanae imbecillitatis ad divinam naturam
perspiciendam conscius est. Tandem vero rem nimis
difficilem suscipiens eo quoque errat, quod Bosoni
concedit, unum idemque quaerere eos, qui rationem
quaerant quia credant, et eos qui nullo modo ad
fidem sine ratione velint accedere (2). In hisce enim
valere videtur illud: „ duo cum faciunt idem, non est
idem;quot; et Anselmus, sophisma Bosonis non oppug-
nans, cogitandi rationem eorum, qui credunt ut intel-
ligant, et eorum, qui intelligere volunt ut credant,
non distinguit, atque adeo ad doctrinam Christianam
defendendam perversa utitur methodo.

Operae pretium est animadvertere, quomodo, quod
ad meiÄoc^Mm attinet, in hbris laudatis Anselmus aprin-
cipiis aberret, quae ipsum sibi posuisse supra m

intro ductione monuimus. Contendebat enim (1): „noiï
quaero intelligere ut eredam, sed credo ut intelligam;
nam et lioc credo, quia nisi credidero non intelligam.quot;
Et porro: „qui non crediderit non intelliget; nam qui
non crediderit non experietur, et qui non expertus
fuerit non intelliget.quot; Haec, si quidem idoneum sen-
sum praebebunt, niliil significare possunt nisi: per
experientiam ad intellectum accedendum esse, et ne-
minem contemplando tantum et pliilosophando, sed ipsa
demum experientia duce intelligere posse. Quid vero
Ansebnus in libris nostris sibi proponit? Non ex ex-
perientia sua petit argumenta, sed omnem religionis
Christianae experientiam negasse videtur, quum conten-
dat, se in libris suis rem egisse „remoto Christo, ac
si nunquam aliquid fuerit de illoquot; (2); suamque argu-
mentationem, quippe „sola ratione nitentem Judaeis
quoque et Paganis satisfacturam essequot; (3). TaKs de-
monstrandi ratio cuivis liceret per intellectum ad fidem
accedenti, non vero Anselmo, cujus est symbolum :
credo, ut intelligam. Eum igitur in indaganda quaes-
tione „ Cur Deus homo ? quot; huic symbolo repugnare ,
tota nostra, ni faUimur, docet disquisitio.

Hanc vero perversam demonstrandi methodum inde
maxime explicandam esse censeo, quod Anselmus de-
monstrationem necessitatis, qua Deus humanam naturam

assumserit,/nm sibi proponat. Talis enim demonstratio
omnibus argumentis historicis missis non aprioristica
se habere non potest. Historia enim duce mquirendum
esset, utrum Deus hominis naturam assumserit necne ;
disquisitio vero, quae necessitatem quandam sibi de-
monstrandam sumit, argumentis aprioristicis nitatur
necesse est. •— Anselmus porro non considérât, in-
genium nostrum peccato depravatum a recta nimis
aberrasse via, et insuper arctioribus finibus circum-
scribi ac impediri, quominus res divinas solius rationis
ope recte intelligamus (1). Praestat igitur cum Cal-
vino fateri: „ praedicationem crucis humano ingenio
non' respondere quot; (2), quam cum Anselmo operam
dare, ut eam aprioristica demonstratione „rationabi-
lemquot; esse comprobemus.

Omnis autem demonstratio, licet aprioristica sit ha-
benda, ahquo niti debet fundamento, et fonU eget,
e quo hauriantur hypotheses, quibus tota nitatur argu-
mentatio. Non mirum igitur Anselmum quoque argu-
mentationis fundamentum quaesivisse. Initio quidem
phantasiae indulgens ostendere conatur „ convenienter
procuratam esse humanam restaurationem. quot; „ Oporte-
bat (inquit) ut sicut per hominis inobedientiam mors
in humanum genus intraverat, ita per hominis obe-

(1)nbsp;Conf. S. Karsten, Oratio de cautione adhibenda in
veritatis indagatione. Trajecti ad Ithenum. 1847.

dientiam vita restitueretur. Et quemadmodum pecca-
tum, quod fuit causa nostrae damnationis, initium
habuit a foemina, sic nostrae justitiae et salutis auctor
nasceretur de foemina; etut diabolus, qui per gustum
ligni, quern persuasit hominem vicerat, ita per passio-
nem hgni, quam intulit, ab homine vincereturquot; (1).
Boso vero has „picturasquot; non sufficere recte censet,
„ nisi adsit aliquid solidum, super quod sedeant.quot; Alii
igitur demonstrationis fontes Anselmo quaerendi erant,
„ne eum quasi super nubem pmgere infideles existi-

E tota Anselmi argumentatione, de qua supra egi-
mus, abunde patet, eum nullo usum esse fonte, cujus
auctoritate tota doctrina nitatur (2), sed undique
argumenta esse correpta, prouti firds demonstratio-
nis id requirere videretur-. Vera et falsa ubivis per-
mixta sunt. Singula breviter repetamus.

Doctrinae primum ponit fundamentum: Deo honorem
suum a peccatore ablatum esse. Quo jure id conten-
dat, ipse non indicat, neque Bosonis objectiones réfutât
auctoritate suam fulciendo sententiam, sed subtiHssima
distinctione frustra rem expedire conatur. (vide supra
p. 21 sq.). Deinde, ut probet Dei consilia per peccatum

(2)nbsp;Notatu digna sunt verba L a n f r a n c i, quae, lecto Anselmi
Monologio, eum ad bunc seripsisse constat {Epp. Lib. 1: 63}.
Suadet ille discipulo suo: «in statera mentis solertius appendere,
et cum ernditis in sacris codicibus conferre, et, ubi ratio de-
ficit , divinis auctoritatibus accingere.quot;

irrita esse facta, exponit futilem istam de angelorum
numero computationem, quam eum partim ab Au-
gustino desumsisse, partim ipsum excogitasse supra
notavimus (p. 27). Denique monet Deum peccato
impeditum esse, quominus hominem secundum consi-
lium suum beatum reddat. (p. 29). Hoc argumen-
tum e S. S. desumsisse videtur, quam tamen tamquam
fontem suum non indicat.

Porro in iis, quae contendit de causis, ob quas
Deus incommodis e peccato profectis occurrat, pari-
ter nimis ingenio suo indulget scholasticus. Solius
Dei justitae et dignitatis rationem habens, necessitatem
quandam urget, idque provocando ad sensum reli-
giosum, cui justitiae et dignitatis divinae notiones op-
time conveniunt. Dei vero misericordiam prorsus ne-
ghgit, licet haec quoque notio sensui religiose maxime
sit accommodata (1) (p. 39 sq.). Hmc Anselmus in
systemate suo neque remissionem peccatorum admittit,
nec poenam a Deo peccatori infligendam, quippe quae Deo
non convenia cotnsilia sua peragere volenti; quapropter
nihil restare nisi satisfactionem, facile concluditur (p.
54 sq.). Haec vero conclusie satis defendi nequit, quum
Anselmus totius suae doctrinae principiis idoneum fun-
damentum submiserit nullum.

(1) In libris « Cur Deus homo Fquot; (II. c. 20) Anselmus mag-
nifice landat misericordiam Dei. Id vero cum auctoris systemate
non cohaerere supra jam indicavimus p. 134 sq.

ïiîs , quae a Deo requiritur. Anselmus ut ostendat
eam infinitam esse debere, singula peccata esse infi-
nita probare studet provocando denuo ad sensum re-
ligiosum; deinde ut concludat, Deo plus reddendum
esse, quam peccato ei sit ablatum, eum assimilai regi-
bus humanis, qui medio imprimis aevo, exigere solebant
non solum ut olFensores redderent, quod abstulissent,
sed insuper etiam ut aliquid adderent pro contumelia
illata. (p. 58 sq.). Id vero denuo omni fundamento ca-
rere perspicuum est.

Tota argumentatie de „Deo hominequot; ad satisfac-
tionem necessario partim iisdem argumentis nititur,
quibus satisfactionis necessitatem frustra fulcire cona-
tus est, partim hypothesibus, quae contra ohjectiones
a Bosone allatas satis defendi haud possunt. Suf-
ficit h. 1. ea in memoriam revocare, quae supra
(p. 102 sq.) diximus de morte, quam ex Anselmi senten-
tia Christus „non exigente erga Patrem obedientiaquot; su-
bire debeat. In quibus eatenus quoque reprehenden-
dum esse censemus scholasticum, quatenus ex ipsa
Ecclesiae doctrina, cujus veritatem a priori proban-
dam suscepit, sua desumit argumenta, e. g. dogma de
operibus superogatoriis. (p. 109.). Eadem apud eum
adest petitio principii ratione habita C. S., cujus per
omnem argumentationem passim inveniuntur vestigia,
et cujus veritatem se solius rationis ope probavisse
jactat (1).

Denique Anselmus , variis utens fontibm et undique
^argumenta sua corripiens, non assequitur finem suum
apologeticum. Si enim cui de hujus iUiusve rei veritate
persuadere velis, argumenta tua petenda erunt ex
iis, quae adversarius vera esse agnoverit. Quid vero

„ simplicitatem Christianam quasi fatuam deridentes,quot;
argumenta tamen petit ex hypothesibus, quarum nul-
lam mdicat auctoritatem, quapropter nihil impedit,
quominus illae quoque hypotheses negentur et deride-
antur, atque adeo tota demonstratio collahatur.

Postremo animadvertendum est, ex ohjectionibus,
quas Boso contra Anselmum in hhris laudatis addu-
xerit, infirmitatem totius systematis jam satis patere;
ideoque ex ipso, quod consideravimus, Anselmi opere
sagaciorem quemque augurare potuisse: Scholasticis-
mum, „ rationabiliter quot; conditum, ejusdem rationis ope
aliquando eversum iri.

Ab Anselmo ad Calvinum transeuntes facile ani-
madvertimus, utriusque scriptoris placita longissime a
se invicem distare. Ex iis enim, quae supra disputa-
vimus, sponte jam patet, in Calvini demonstrandi
modo exphcando contraria agendum esse ratione atque
apud Anselmum. Calvinus enim non eligit fontem et

raethodum, ut finem quendam propositum assequatur,
sed methodus et finis apad eum prorsus pendent a

Supra (p. 14) vidimus, Reformatorem fontem sibi
posuisse Scripturam Sacram, unde totam suam doc-
trinam hauriat; eumque in rebus divinis hominum et
ipsius adeo ecclesiae auctoritatem contemnere. „ Ut
(inquit) ad Deum creatorem quis perveniat opus est
Scriptura duce et magistra, quae Hqrfido nobis verum
Deum ostenditquot; (1). Scripturae autem auctoritatem
probare studet, primum ostendendo eam Sp. S. niti
testimonio, deinde sua argumenta petendo ex ipsius
S. S. indole, et denique ex historia ecclesiastica, quae
docet Scripturam semper doctrinae Christianae fontem
habitam esse (2). His igitur fundamentis positis ad
Scripturae doctrinam exponendam procedit.

nullum philosophiae locum concedit, (quod supra p. 14
et 15 jam indicavimus) ita eum usum esse methodo
Jdstorica, nemo mirari potest. Indoles enhn S. S. est
historica, neque in ea systema dogmaticum exponitur,
sed omnia, quae de rebus divinis tradit, cum facüs
historicis arcte cohaerent. E tota nostra disquisitione
patet, Calvinum in hominis per Christum a peccato

redemtione enarranda historice procedere. Peccatum
ejusque incommoda définit ratione habita ipsius
Adami, primi peccatoris, atque eorum quae de pec-
cati sequelis in S. C. dicuntur. (p. 32 sq.). Deinde
causam, cur Deus incommodis e peccato profectis oc-
currat, praesertim Dei misericordiam esse censet, haud
neglecta tamen ejusdem justitia; quae singula denuo
S. C. testimoniis probat (p. 47 sq.). Quod ad modum
redemtionis attinet, recte statuit, dissidium inter Deum
et hominem tollendum esse (1). Porro in Christi per-
sona describenda historiam denuo ducem sequitur, nec
(quemadmodum Anselmus) ea exponit, quae ad
finem quendam assequendum inserviant, sed omnia
enarrat, quae de hoc argumento Codex S. continere
ipsi videtur. Eodem modo rem agit in Christi opere
describendo, ubi non tantum ad Christi mortem
(prouti Anselmus), sed ad totam, quam praestitit
Cluristus, obedientiam provocat, et cum Christi mor-
tem, tum singula, quae mortem illam secuta sunt,
accuratius considérât. Denique hominis per Christum
redemtionem ad Vetus quoque Testamentum pertinere,
non (quemadmodum Anselmus) aprioristice, sed
Msitorice probare conatur.

(1) Calvinum vero sibi non constate, quum in demonslranda
redemtionis per QtàvQQtoTtov necessitate, S. C. non afferat ef-
fata, sed scbolaslicorum potius ratione id probaie conetur, supra
indicavimus p. 70. —

Finem, quem sibi proponit Calvinus, per totam disquisi-
tionem nostrampmcft'cwm esse vidimus, idque denuo pen-
det a fonte, e quo sua hausit placita. Codex enim Sacer li-
ber est practicus «lox'i»', in quo omnia exponuntur,
quae necessaria sunt ad cognoscendum, et quales per pec-
catum facti sint homines, et quales fieri debeant, et mo-
dus quo tales eos fieri oporteat. Nullum fere e S. S.
Calvinus desumit placitum, quin eadem scriptura duce
practica addat monita. Peccati notio statim ad hominem
refertur, in causa redemtionis consideranda spectatur
Dei erga hominem dementia. Christi persona ita pro-
ponitur, ut ad eum venerandum et dihgendum addu-
camur; et totum Christi opus nostrae adaptatur justi-
ficationi et sanctificationi.

Totam salutem nostram in Christo reperiri his ver-
bis Calvinus monet: „Si salus quaeritur, ipso nomine
Jesu docemur penes eum esse: si Spiritus alia quae-
libet dona in ejus unctione reperiuntur (vide supra
p. 96 sq.): si fortitude, in ejus dominie (p. 93 sq.):
si puritas, in ejus conceptione (p. 86) : si indulgentia,
in ejus nativitate se profert, qua factus est nobis per
omnia simiHs, ut condolescere disceret (p. 79): si re-
demtio, in ejus passione (p. 112) : si absolutio, in ejus
damnatione (p. 113): si maledictionis remissie, in ejus
cruce (p. 114) : si satisfactie, in ejus sacrificie (p. 112),
si purgatio in ejus sanguine (p. 114): si reconciliatie :
in descensu ad inferos (p. 115 sq.): si mortificatie carnis,

in ejus sepulchre (p. 119): si vitae ne vitas, in ejus
resurrectiene (p. 120): si immortalitas, in eadeni(p. 121):
si haereditas regni caelestis, in caeli ingressu (p. 121 sq.):
si praesidium, si securitas, si honoi*um omnium copia
et facultas in ejus regno (p. 122 sq.) : secura judicii ex-
pectatio, in potestate judicandi iUi tradita.quot; (p. 123 sq).

Huic autem consilio practice Calvinus finem apologe-
ticum adjungit. Veram S. C. doctrinam locis e Scrip-
tura allatis defendere conatur contra singules haere-
ticos; maxime vero animadvertendum est, totum ejus
opus apolegiae inservire (1). Et recte quidem Cal-
vinus S. Codicem defendit ejus argumento exponendo ;
Scripturae enim pretium maxime elucescit, ubi ostendunt
apologetae, eam hominem docere ea, quae de rebus
divinis aliunde cognosci non possint, et talem homini
afferre conselationem, quahs aHunde frustra quaeri
soleat, eundemque optima et firmissima spe recrean-
dum curare.

Quibus cunctis consideratis facile cencludimus, An-
selmi principium „credo ut intelligam,quot; a quo ipse non
stetit scholasticus, Calvinum secutum esse, expe-
rientiâ et historiâ (quae recte experientia rerum prae-
teritarum dicitur) ducibus precedentem ad rerum
divinarum intellectum. Nec minus tota nostra disqui-

sitio probare videtur, eos a vero quam maxime aber-
rare, qui Calvinum in placitis de hominis per Chris-
tum a peccato redemtione Anselmianam censeant
referre doctrinam. Uterque enim scriptor in hoe ar-
gumento explicando sui aevi indolem plane retulit,
ipsaque historia luculenter docet scholasticorum stu-
dia a studiis reformatorum toto coelo fuisse remota.

ßeconciliatio inter Deum et hominem in omnibus re-
ligionibus praecipuum tenet locum.

Scholasticos, licet in multis erraverint, vel sic ta-
men ad excitandum medio aevo veri studium in rebus
theologicis egregie valuisse contendimus.

Anselmus, disquisitione in libris „ Cur Deus homo''
institutâ, ,, quasi nunquam aliquid fuerit de Christoquot;
répugnât principio suo: „crécZo ut intelligam, nam et
hoc credo, quia nisi credidero non intelligam.quot;

Non assentior anonymo in Hengstenbergii diario
{Evang. Kirchenzeitung 1834 p. 13) dicenti: „Der Ge-
danke an ein Quantum von Sünde, dem dann ein glei-
ches Quantum von Strafe gegenüberstehe, ist dem An-
selm wenigstens ganz fremd.quot;

Anselmi argumentum ontologicum pro existentia
Dei jam satis a Graunilone refutatum est.

Iis, quae venerab. P. H en rij {Lehen Johann Cal-
vins I. J5.470) de Calvino judicat: „Sein Lehen ging
nicht aus dem Gedanken, der Reflexion, sondern aus
dem Geiste der Wahrheit hervor-,quot; praecipuam inesse
causam censemus, cur Anselmi et Calvini placita
de hominum per Christum redemtione inter se diffé-
rant.

Minus recte de C a 1 v in o contendit B e z a (P. Henrij,
l. l. p. 134): „in doctrina, quam irdtio tradidit, ad
extremum constans nihil prorsus immutavit.quot;

Verba viri venerab. A. Monod {Le Plan de Dieu
p. 11): „par un mystère, que nous ne saurons jamais
ici-has pénétrer jusqu' au fond. Faction humaine a son
libre jeu dans le vaste sein de la volonté divine, qui
l'isole, et si j'ose ainsi dire, la respecte, tout en la con-
trôlant,quot; ita divinae et humanae voluntatis rationem
indicant, ut si ab ea recedas, aut ad atheismum, aut
ad qmetismum vergaris necesse sit.

Merito in disciplinis theologicis suus vindicatur lo-
cus theologiae naturali. A theologia dogmatica est
distinguenda, non sejungenda.

Licet divisio, qua officia erga Deum, erga proxi-
mum et erga nosmet ipsos distinguuntur, nonnuUis
nominibus se minus comm.endet; vel sie tamen ea m
ethicâ Christianâ retinenda videtur, quippe quae vitae
practicae maxime sit accommodata. Neque hanc divisio-
nem Christi verbis, quae leguntur Matth. XXII: 36—40,
adversari censeo.

Difficultas, quod apud Jes ai am (II : 2—4) et apud
Micham (IV: 1—4) idem mvenitur vaticinium, iis-
dem fere verbis enunciatum, optime explanari vide-
tur, si statuimus utrumque prophetam diverso tem-
pore idem visum habuisse; Jes ai am vero id scripto
mandantem ea verba e memoria citasse, quae apud.
Micham antea legisset.

Non assentior clar. Bretscli neide r, quae leguntur
1 Cor. XV:34 vocabula fi^ anaQTavtre vertenti: „cavete ne
in errorem abducamini.quot; (LeseiconN.T.ÏJX'vocQ auaQxavoi.)

Quodsi in ecclesia Reformata qualicunque de rebus
sanctis doctrinae locus conceditur, tollitur ecclesiae
notio; si vero ecclesiae doctrina ad proavorum tantum
placita exigitur, deletur reformationis notio et omnis
progressio ad veritatem proliibetur. Inquirendum est
igitur, quatenus locus adesse possit reformationi doc-
trinae, salvo ecclesiae vinculo.

Gravissimo errore obnoxii sunt, qui putant, eloquen-
tiae externae q. d. ope compensari posse vitia, quibus
suae orationes sacrae laborent. Recte enim quis
eloqui non potest, quod aut maie cogitatum, aut
maie expositum est.

Vere clar. Schenkel: (Wesen des Protestantismus
I. p. 1) „ Es ist einseitig und unrichtig darüber zu strei-
ten, ob die Religion im Erkenntniszvermögen (Verstand),
im Gefühle (Herzen), im Begehrungsvermögen (Willen)
Wurzel und Sitz habe. Eben darum weil sie das mensch-
liche Gesammtbewustsein umfaszt, ist sie die Centrai-
sonne und nicht blos ein einzelner durchscheinender Strahl
im Wesen des Menschen.quot;

»	»	22 extra eam quam	))	quam extra eam
»	18,	12 repugnare	»	repugnare,
))	31,	13 collective pro	))	i. e.
«	32,	3 sensuisse	))	sensisse
))	37,	14 Quum	»	Quem
))	68,	29 obversatur	»	adversatur
))	71,	1 Iri-	»	ulri-
»	72,	2 Anselmi et Calvini sen-
		tentiae de	»	de
}gt;	79,	16 assumsise	»	assumsisse
))	82,	26 fierit	»	fieret
»	86,	21 est Pauli	»	Pauli
)gt;	99,	8 esse donum indelji-	))	omnium peccatis
		tum Deo		praevalere
)gt;	109,	21 coneedatur	»	concedalur
»	128,	3 domonstratione	»	deraonstratioue
))	144,	12 justilae	))	justitiae
»	))	20 convenia colnsilia	»	conveniat consilia
	))	27 landat	))	laudat