ililiii ^si

ndor de wercldscliokkcnde gebeurtenissen, waaraan de middeleeuwen zoo rijk zijn, is er geen, die waardiger is de aandaclil tc boeien dan de kruislocbten. Geen enkel tijdperk uit de geschiedenis is dan ook bet onderwerp geweest van zulke ijverige navorscbingen en studiën als dat der kruis-tocblen en in alle landen van Europa hebben de vennaardste gescliiedvorsebers getracht ze in al hunne bijzonderheden na te gaan. Zonder te gewagen van de tallooze Oostersche en Weslersche documenten, welke omtrent die gedenkwaardige tochten tot ons gekomen zijn, zou men een reusachtige boekerij kunnen vullen alleen niet de geleerde verhandelingen, de academische verslagen en do bijzondere geschrillen, waartoe zij' in Frankrijk, Duitschland, Engeland en Italië aanleiding gegeven hebben, maar onder al die geschriften komt aan het groole werk van Michaud de eereplaats toe, zoowel uit het oogpunt der volledigheid als uit dat der gel rouwheid.

Wij hebben gemeend onze landgenooten een dienst Ie bewijzen door hen met het werk van dien grooten schrijver bekend te maken, dewijl het de vrucht is van de langdurigste en nauwgezelste navorscbingen en de schrijver zelfs heeft ondernomen, om ten einde zijn arbeid zoo volledig mogelijk te maken, eene reis naar Palestina op de plaatsen zelve de bewegingen der kruisvaarders na te gaan.

Aan eene voorrede, welke Michaud na zijn terugkeer uil het heilige land voor den vijfden druk schreef, ontleenen wij bet volgende, waarin de schrijver de redenen ontvouwt, die hem lot die reis genoopt hebben:

«Ik heb aan de bekende daadzaken en gebeurtenissen der kruistochten niets toegevoegd; ik had al de kronijken, aide documenten daarop betrekking hebbende, geraadpleegd en bestudeerd. Ik bob evenmin iets toegevoegd aan helgeen ik aanvankelijk omirent den oorsprong, bet karakter en de gevolgen der oorlogen van bet kruis gezegd heb. In de vorige eeuw heelt men die groote oorlogen van de middeleeuwen verschillend kunnen beoordeelen, dewijl zij niet genoegzaam bekend waren en een onwetende philosophie alles verward had ; in onze dagen, nu grondiger studie en de ondervinding der groole omwentelingen ons verlicht hebben, is men het algemeen eens omirent hetgeen de kruistochten geweest zijn en voort-gebraebt hebben.

«Evenwel bleef er iets onvolledigs in mijn arbeid overig; men moet niet uit het oog verliezen dat de kruistochlen een gewapende bedevaart waren. Het Westen, heelt men menigmaal gezegd, rukte zich van zijne grondvesten los om zich op Azië te werpen; ontelbare legerscharen, die als natiën waren, gordden het zwaard aan ter verlossing van Jerusalem, en de weg, dien zij volgden, is dikwijls een groot gedeelte van hunne geschiedenis. Voor ruim vijf en twintig jaren waren de meeste landstreken, waar de kruisvaarders doorgetrokken waren, nagenoeg onbekend. Verdiept in bet navorschen der sporen van de oudheid, had de wetenschap die van de middeleeuwen vergeten. Men kende al de wegen, welke do tienduizend gevolgd waren, men wist met juistheid al de plaatsen waar Alexander zijne overwinningen bevochten had; maar in Klein-Azië, waar een millioen kruisvaarders bun gral gevonden hadden, in die landstreken, waar de pelgrims van het Westen zooveel moeilijkheden ontmoet, zooveel gevaren getrotseerd, zooveel ellende verduurd hadden, vonden wij geen andere gidsen dan onze oude kronijkschrijvers, die bijna nooit de plaatsen beschrijven of er slechts een verward begrip van geven.

«Zonder dat ik in eenige bijzonderheid treed, moet het een ieder duidelijk wezen, hoeveel er nog op te helderen, boevei 1 er nog na te vorschen was om de geschiedenis te voltooien van die groote volksverplaatsingen, van die reusachtige gv-

beurtenisscn welke in Europa een begin namen om in liet Oosten te gaan eindigen. Gelijk ik reeds gc/.ogd heb, hadden de zekere aantcckeningen omtrent al hetgeen in het Westen voorgevallen was, mij niet ontbroken, maar omtrent hetgeen onder vreemde hemelen en in onbekende landen bad plaats gegrepen, kon ik slechts in hot duistere rondlasten en ontmoette ik, naar de waarheid zoekende, niets dan twijfelingen. Deze groote in mijn werk bestaande leemte heeft mij verscheidene jaren lang gehinderd en mijn geweten als historieschrijver werd niet eerder gerust gesteld, dan (oen ik de pelgrims van het kruis tot in het Oosten heb kunnen volgen. Na al de landen bezocht te hebben, die de kruisvaarders betraden, heb ik nog beier ingezien wat mij ontbrak, (oen ik mijn boek opstelde. Hetgeen mij duister en Iwijfelachlig in do kronijken voorkwam, werd voor mij helder en duidelijk; er zijn gebeurtenissen waarvan ik als hel ware de ooggetuige geworden ben; de belegeringen, de veldslagen schenen mij loc veel gemakkelijker Ie beschrijven. Ik heb de holdhafligheid der kruisvaarders beier leeren waardeeren en mij hunne gevaren, hunne ontberingen, hunne rampen beter verklaard. Ik moet hier doen opmerken, dat men in de landen, die ik bezocht heb, nog dezelfde volken, dezelfde zeden, dezelfde lalcn vindt als in den lijd der kruislochlen, hetgeen mij voortreffelijk gediend heeft om met meer nauwkeurigheid en waarheid niet alleen de oorlogen der kruislochlen, maar ook de volksplantingen en koloniën die zij in Azië stichtten, te beschrijven.

«Ziehier in weinige woorden, welke veranderingen en

verbeteringen in het eerste deel van deze nieuwe uilffavo » ⁰

van de Geschiedenis der Kruistochten (I) door mij zijn aange-

(1) De zeven achtervolgens vci^chenen eJHiën van dit werk bestonden uit vier deelen groot 8°, Tegelijk met deu laalsten of zevenden druk in dit formaat, versclieen ook de praclituilgave in twee foliodeelen met 100 platen van Gustave Doré, prijs 200 francs, welke wij thans in liet Nederlandsch overgezet, in één deel folio met do 100 platen aan het publiek aanbieden.

bracht: Het verhaal der pelgrimslochlen is herzien. De tochl van Godfried van Bouillon door Klein-Azië is uitvoeriger en nauwkeuriger geschetst, en in dit gedeelte moeten wij deu veldslag van Dorylea noemen als een geheel nieuw stuk. De belegeringen van Anliochie en Jerusalem zijn vollediger wal de nauwkeurigheid aangaat. In de vorige uilgaven was de noodloüige krijgstocht van HOI, die op de inname van Jerusalem volgde, in een zekeren nevel gehuld gebleven wegens onbekendheid met Klein-Azië; de lezer zal dien krijgstocht uu duidelijk beschreven vinden. De gewichtigste verbetering in het tweede deel betreft de geschiedenis van het koninkrijk Jerusalem. Ik had dat door de Lalijnsche wapenen gevestigde rijk niet onder al zijne gedaanten en in al de afwisselingen van zijn beslaan beschreven; de bekendheid met do plaalsen en een nauwlettender nalezing der kronijken hebben mij in slaat gesleid dit gedeelle van mijn arbeid belangwekkender en vollediger le maken. Onder de verbalen in het tweede deel die aanmerkelijke veranderingen ondergaan hebben, moet ik vooral den kruistocht van Lodewijk VII en keizer Koenraad I en de expeditie van keizer Frederik I vermelden.quot;

In een bericht aan het hoofd van het derde deel geplaatst wijst JMichaud nog op een aantal vermeerderingen en ver-beleringen, die in de beide laatste deelen zijn aangebracht, welke wij echler niet stilzwijgen willen voorbijgaan, dewijl wij inel het aanhalen van een gedeelle der voorrede van Michaud slechls de bedoeling gehad hebben den lezer aan le loonen, dal deze Geschiedenis der Kruislochlen op de meest mogelijke volledigheid aanspraak maken mag.

Het doel, dat wij met de overzelling van deze Geschiedenis der Kruislochlen, naar de zevende Fransche uitgave vrij bewerkt, hoofdzakelijk beoogen, is onze lezers bekend le maken niet de roemrijke daden hunner voorvaderen, die daarin een groote en schuierende rol vervulden, dewijl verreweg hel meeren-deel der geschriften daarover in het lichl verschenen, uit den aard dor zaak of te onvolledig ol le partijdig geschreven zijn om zich daaromlrent een juist oordeel le kunnen vormen.

ko voorzeggingen waren vervuld; van Jerusalem was de 'eene steen niet op den anderen gebleven. Doodsch en verlaten lag de verwoeste stad daar en sleelils eenige godvrnclilige cliristenen waagden liet dien gcscliuwden grond Ie betreden, om een in de i'ols uitgehouwen graf te bezoeken, hel gral van den Godmensch, ledig gebleven door hel mirakel der verrijzenis; binnen dien omtrek verhiel'zich ook de berg waar hel bloed van den Zaligmaker gevloeid bad, waar hel geheim der verlossing volbracht was; het was natuurlijk, dal hel gral'van .lesus en de Calvarieberg de voornaamste voorwerpen der vereering en der liefde van de christenen moeslen worden; in hunne oogen was Judea bet heiligste land der ganscbe aarde. Vanal' de eerste lijden der Kerk kwamen de geloovigen er dan ook de plaatsen vereeren, welke de Verlosser helreden had. lu het gevolg van keizer Elia-Adrianus hadden de valsche goden zich in de slad vertoond, waar hunne macbl overwonnen was: Jupiter bad bezil genomen van Golgotha; Adonis en Venus werden te Bethlehem vereerd. Maar de beiligschennen-de heerschappij van dien ziellogenden afgodendienst zou spoedig voorbij zijn: de godsvrucbl van Constantijn deed die beelden verdwijnen, welke hol oog der christenen smartelijk troiren; de heilige slad, die, beurlelings door Elia-Adrianus verwoest en weder opgebouwd, den naam van /Elia Capilolina bad gedragen, hernam zijn eersten naam van Jerusalem; een tempel overdekte hel graf van den Verlosser benevens eenige der voornaamste plaatsen van hel Lijden. Gouslantijn vierde bel eenendertigsle jaar van zijne regeering met de inwijding van die kerk en duizenden christenen snelden toe om die plechtigheid bij te wonen, waarbij de geleerde bisschop Kusehius eene rede uitsprak bijna geheel gewijd aan do verheerlijking van Jesus Christus.

De heilige Helena, wier naam als een der christelijke overleveringen van Palestina bewaard gebleven is, ondernam op ver gevorderden leellijd den pelgrimstocht naar Jerusalem; op hare bevelen en onder hare oogen groef men in de aarde, doorzocht men de grotten in den omtrek van Goïgolha om het ware kruis te vinden en toen hel heilig boni teruggevonden was, plaatste men hel in de nieuwe basiliek als hel kostbare toeken van de verlossing der mensehen. Bethlehem, Nazareth, de berg Thabor en de Carmel, do boorden van den Jordaan en het meer van Genczaretb, hel meerendeel der plaatsen door den Zaligmaker betreden, zagen kerken en kapellen verrijzen dooi* de heilige Helena in haren vurigen ijver gesliehl. Hel kon niet missen, of de bakermat van het christendom iu eere hersteld op de slem van Conslanlijn, die christen geworden was, en hel godvruchtige voorbeeld van eene vorstin, de moeder van een machtig keizer, moeslen de zucht der pelgrimstochlen naar Palestina opwekken en aanwakkeren.

Toen keizer Julianus, om bel gezag der voorzeggingen te verzwakken, het ondernam den lempel der Joden weder op Ie bouwen, verhaalde men de wonderen door welke God zijne plannen verijdeld bad, en allo jaren zag Jerusalem, nog dierbaarder geworden aan de volgelingen van Jesus Ghrisliis, nieuwe pelgrims loeslroomen om er den Verlosser, op de plaats zelve van zijn lijden, Ie aanbidden. Onder de pelgrims dier verwijderde lijden vermeldt de geschiedenis in hel bijzonder de namen van den heiligen Porphyrins en llieronymus: de eersle verliet op twinlig-jarigen leellijd Thessalonica, zijne geboorteplaats, bracht verscheidene jaren in de wildernissen van Tliehaide door en begaf zich naar Palestina; na langen tijd bet nederigste kluizenaarsleven geleid te hebben, werd bij bisschop van Gaba; vergezeld door zijn vriend Kusehius van Cremona, verliet de tweede Italië, doorreisde Egypte, bezocht verscheidene keeren Jerusalem en besloot zijne dagen te Bclhlehem te eindigen. Paula en hare dochter Eustocbia, van bet doorluchtige geslacht der Grachussen, door de banden eeuer heilige vriendseliap aan llieronymus verbonden, zeiden Home vaarwel en verzaakten aan de genietingen des levens, aan de menschelijkc grootheid, om de armoede van Jesus Christus Ie omhelzen en naast de kribbe te leven en Ie sterven. De heilige llieronymus zegt ons, dat de pelgrims destijds in menigte in Palestina aankwamen en men in onderscheidene talen den lol' van den Zoon Gods rondom hel heilig graf hoorde bezingen. Te dier tijde was de wereld ten prooi aan allerlei omwentelingen en beroeringen: hel oude Homeinschc rijk bezweek onder de slagen der barbaren; de oude wereld slortte ineen gelijk alles waarvan de tijd vervuld is; een groole onrust bad zich te midden dier rampen en puinhoopen van de gemoederen meester gemaakt; men spoedde zich naar bet land waar een nieuw gclool zich gevestigd bad en bloeide, de hoop bewoonde toen de wildernis, daar ging men baar zoeken. Dit deden ook llieronymus en andere kinderen van hel Westen, llieronymus bepaalde zich niel lol een eenvoudigen pelgrimslocht; want Home, met zijn bedorven beschaving en zijne eeuwigheid, die

een einde ging nemen, bezat niets wat zijn liart kon boeien: iiij werd een inwoner van Judea; hij bleél'daar, om vnor de Ijeiioeflen te waken der vrome reizigers en der arme christenen des lands; hij bleef in zijn geliela Retlilebem om zicli aan een grondige studie der heilige-boeken te wijden en, bedekt met bet haren kleed en de grove pij, zoovele eommentariën op te stellen, die de orakelen der Lalijnsche Kerk zouden worden. In onze dagen groet de reiziger, die in den slal van Belhli'hem al'idimt, in hel voorbijgaan de drie graven van den lieiligen Hicronymns, van Paula en Ensloehia.

Naarmate de volken van liet Westen zich lol. hel Evangelie jbekeerden, wendden zij hunne blikken naar liet Oosten. Uil hi t bitinenste van Galiië, uil de wouden van Gerinanië, uit alle oorden van Europa zag men nieuwe scharen christenen toesnellen, van begeerte brandende de bakermat te bezoeken van hel gelool', dal zij omhelsd hadden. Een reiswijzer ten gebruike der pelgrims diende bun tol gids vanaf de boorden der Rhone en de Dordogne tol aan de oevers der Jordaan en leidde hen bij hun terugkeer vanal Jerusalem tol aan de voornaamste sleden van Italië.

Terwijl Europa verwoest werd door de Gothen, de Hunnen cn de Vandalen, werden de bedevaarten naar hel heilige land niet onderbroken. De vrome pelgrims werden beschermd door de gastvrije deugden der barbaren, die hel kruis van Jesus Christus begonnen te eerbiedigen en de pelgrims soms naar Jerusalem volgden. In die tijden van beroering en verwoesting reisde de arme pelgrim, die zijn lierderstasch en zijn staf droeg, onbevreesd midden door de legers, die de rijken van hel Oosten en hel Westen bedreigden.

In de eerste jaren van de Vquot; eeuw vinden wij keizerin Eudoxia, gemalin van theodosius II, op den weg naar Jerusalem: de geschiedenis roemt haar versland en baar godsvrucht. Bij baar terugkeer in Constantinopel deden huiselijke oneenigheden haar het ijdele van de menschelijke grootheid inzien; zij sloeg den weg naar Palestina weder in en eindigde daar baar leven in oefeningen van godsvrucht. Omstreeks dienzelldcn lijd maakte Genseric zich van Carthago en de christensleden van Afrika meester; uil hunne woningen verdreven, verspreidde zich het ineerendeel der inwoners over verschillende streken van Azië en bel Westen; een groot aantal hunner ging een toevluchtsoord zoeken in hel heilig land. Toen Afrika door Belisarius beroverd was, vond men onder den op de barbaren behaalden hnit de sieraden van den tempel van Salomon, die door Tilus gerooid waren; deze kostbare buil, door de kansen van den oorlog eerst naar Home, toen naar Carthago gevoerd, werd aanvankelijk naar Constantinopel, vervolgens naar Jerusalem overgebracht, waar die kostbaarheden niet weinig bijhrachlen tot verbooging van den luister der kerk van hél Heilig Gral. Zoo droegen de oorlogen, dc omwentelingen, de wederwaardig-lieden van de christelijke wereld bel hunne er toe bij om den glans der stad van Jesus Christus te vermeerderen.

Onder de regeering van Hcraclius werd de rust, welke de bewoners van tiet heilige land genoten, verstoord door een oorlog, van Perzië. De legerbenden van Chosroës II overweldigden Syrië, Palestina en Egypte; de heilige stad viel in de macht der vuuraanbidders; Ue overwinnaars verwoestten de sleden, plunderden de kerken en voerden een groot aantal gevangenen mede. De rampen van Jerusalem wekten hel medelijden van de cbristenwereld op; al de geloovigen stortten tranen bij hel vernemen van de lijding, dat de koning van Perzië, onder den buit der overwonnenen het ware kruis medegenomen bad, dal iu de kerk van de Verrijzenis bewaard werd.

Intuamp;schen werd de Hemel geroerd dour de gebeden en de droelbeid der cbrislenen: na tien jaren onalgebroken strijds mocht bet Heraclius eindelijk gelukken over de vijanden van bel christendom en hel rijk le zegevieren; hij verbrak de ketenen der gevangen cbrislenen en voerde ze terug naar Jerusalem. Toen was men getuige van hel treilend schouwspel, dal een keizer van het Oosten bloolvoels door de straten der heilige stad trok, lot aan den Calvarieberg op zijne schouders bet hout van bel ware kruis dragende, dal hij als de roemrijkste tropee van zijne overwinningen beschouwde. Deze indrukwekkende plechliglieid was een waar feest voor de bevolking van Jerusalem en voor de christelijke Kerk, die nog telken jare de gedachtenis daaraan viert. Toen Heraclius in Constantinopel terugkeerde, werd hij als de bevrijder der christenen bigroet, terwijl de koningen van bet Westen gezanten zonden, om hem geluk' le wenscben.

De overwinningen van Heraclius hadden aan Palestina en Syrië eene vreedzame vrijheid, eene gelukkige veiligheid hergeven, jlie gunstig werkten op de pelgrinislochlen. In de laatste jarëfi van de VP eeuw, eenigen tijd voor den inval van Omar, verliet de heilige Antoninus met eenige metgezellen Piacenza en ging aan gene zijde der zeeën de plaatsen bezoeken, welke de goddelijke/alignuiker betreden had. Een merkwaardig relaas, dut duurvan tul ons yekomen is cn duur cun der reisyenuulcn van Antoninus geschreven is, zal ons in staal stellen in korte trekken den toclil dier pelgrims van Italië Le beschrijven. Zich naar Syrië begevende, namen onze vrome reizigers bun weg over Constanlinopel en bel eiland Cyprus. Zij bezochten de voornaamste punten der Syrische kusten, Galilea en de oevers van den Jordaan, voor zij te Jerusalem hel doel van hun pelgrimstocht bereikten. Na verscheidene dagen in bel gebed bij het heilig graf en den Calvarieberg doorgebracht te hebben, besloten zij bun reis te vervolgen, begaven zich naar de woestijn en zagen Ascalon en Gaza; lange, afmattende dagreizen door de wildernissen voerden hen naar de bergen Horeb en Sinaï; zij trokken Egypte door zonder aehl te slaan op de pyramiden, alleen beziggehouden door de herinneringen aan Maria, de moeder van Jesus; naar Jerusalem teruggekeerd, bezochten zij daarna bet noorden van Syrië, drongen door lol aan de boorden van den Euphraal om er de bakermat van Abraham le zoeken en sloegen daarna weer den weg naar het vaderland in. Onze pelgrims verloren ('en linnner gezellen, Joannes geheelen, in bel zuidelijk gedeelte van Galilra, op de plaats bekend onder den naam van Ihtilen van Elias. Het iris-verhaal van den heiligen Antoninus, waarvan wij hier slechts vluchtig kunnen spreken, is een kostbaar documenl voor de beoordeeling van den godsdiensligen en staatkundigen toestand van Syrië en Judea in de VP eeuw. Men ziet uil die beschrijving, dal hel heilige land destijds een bloeiend land was: die streken, hedén ten dage bijna allen zoo doodseh en woest, bloeiden door den godsdienst, de landbouw en den handel, overal verhieven zich kloosters, steden, dorpen ; terwijl Europa ter prooi was aan de verschrikkingen van don oorlóg en do omwentelingen, leefde Palestina gelukkig onder de schaduw van het kruis; bel was ten tweede male het land van belulte geworden.

Maar die zoete rust zou weldra verstoord worden door een geweldigen storm, die van de zijde van Arabië kwam opzetten. l)e volgelingen van hel Evangelie zouden welhaast een strijd moeten aanvaarden oneindig geduehler dan zij lol dusverre óóit gestreden hadden. Hel Oosten had toen een dier tijdperken van verwarring en verval bereikt, welke de verbreiding van nieuwe denkbeelden begunstigen, vooral wanneer deze denkbeelden door bel zwaard gesteund worden. De eeredienst der vuuraanbidders begon in minachting te geraken; do over gelieel Azië verspreide Joden waren vijanden van de Sabeërs en onderling verdeeld; de cliristenen, naar de namen van hunne voorgangers Eutychianen, Nestorianen en Jacobielon genaamd, leefden in vijandschap met elkander. Het rijk der Perzen, door burgeroorlogen uitgeput, bad zijn inaetit en zijn luister verloren; dal der Grieken, van binnen en van buiten ver-zwakt, naderde snel zijn ondergang. De over bel Arabische schiereiland verstrooide stammen, onderling door belangen en godsdienstige begrippen verdeeld, waren steeds met elkander in strijd en misten alle nationaal karakter. Alom ontmoclle men slechts zwakheid en verval. Daar stond plotseling le midden van die algomeeuc verbaslering een man op, met hel stoute plan tot hel stichten van een nieuwen godsdienst en een nieuw rijk.

Mahomed, zoon van Abdallah, van den slain der Koreïchilen, in ö69 to Mecca geboren, was aanvankelijk slechts een arme kameeldrijver geweest cn zijne eerslo levensjaren had bij in onbekendheid gesleten; misschien was bel gedurende de eentonige uren der lange tochten door de woesiijn, dal liet denkbeeld tol bel verkondigen van een nieuwe leer in hem rijpte. Abdallab's zoou bezat in booge mate do gaven, die hel sterkste op de Oostersche volken werken: bij bezat de verbeeldingskracht, die veiiilindt, de geestkracht, die inedesleept, den ernst, die eerbied afdwingt; zijn krachtige en werkzame geest wist den gunsligen tijd at le wachten, en God zelf, zeggen de Oosterlingen, ï.s' met de fieduldigcn Daar hij de Aziatische volken, die hel werktuig van zijne reusachtige plannen moesten worden, door en door kende, droeg hij zorg hunne oorlogzuchtige neigingen te slreelen, hun zucht naar overheersching le prikkelen: hij beloolde de heerschappij der wereld aan volgelingen, die bijna naakt de woestijn verlaten hadden en de overwinning was het eerste zijner wonderen. De Koran, die langzaam uil den hemel daalde, had een driedubbel karakter: Mahomed openbaarde zich daarin als dichter, zedeleeraar en staatsman: tabelachlige verbalen mol gretigheid aangeboord in een land, waar bet geloof aan het wonderbare zoo diep ingeworteld was, klonken betooverend in die Arabische taal, waarvan Mahomed, meer dan iemand anders, de machtige hulpmiddelen en den welluidenden overvloed kende; nl bet verleidelijke en aanlokkende wat een dichterlijk beeld kan bezitten, wérd aangewend tol schildering van een paradijs geschapen voor de zinnen en alles verwezenlijkende wal de hartstochlelijksle mensch kan droomen. Hoewel de Koran voor alles ton dóel bad op de menschelijke hartstochlen te werken, predikte bij toeli op vele plaatsen een verhevene en zuivere zedeleer; ie midden der algemeene verbastering van dien lijd bracht die zedeleer de rede lui miskende waarliedeu terug en droeg er iue bij um aan

Mahomed het karakter van een godsgezant te geven. De voor-schriften van den Koran waren in volkomen overeenstemming met de behoeften en de zeden der Arabische volkeren; haar leer van de onbeperkte macht van lid zwaard viel juisl in den geesl der stammen, die steeds gewoon waren alles door den strijd te beslissen. De zoon van Abdallah nam uit den Bijbel en hot Evangelie wat hel meeste niet den geest en de gewoonten van zijn land strookte, hij ontleende aan de andere in het Oosten verspreide eerediensten wat het beste tot zijne stoute plannen van hervorming kon dienen, en uit dat mengelmoes van verschillende leerstellingen ontwierp hij het duistere en verwarde boek, dat sinds meer dan duizend jaren liet orakel van de liellt der wereld is geworden.

Mahomed was veertig jaar oud, toen hij zijn apostolischen arbeid in Mecca begon. Na veertien jaren gepredikt te hebben, zag hij zich genoodzaakt naar Medina te vluchten om aan zijn suiin ie ontkomen, die hem vervolgde: met deze vlucht naar Medina, die den 16quot; Juli 622 plaats greep, vangt de muzel-mansche tijdrekening aan. Aan hel hoold van zijne dweepzieke, door zijne prediking begeesterde volgelingen overweldigde de proleet-apostel Gods, gelijk hij zich zei ven noemde, binnen weinige jaren geheel Arabic; hij was er op bedacht zijne veroveringen voort te zeilen, loen in 6;J2 bet vergil' plotseling te Medina een einde aan zijn leven maakte. Abu Beker, zijn schoonvader, die den titel aannam van plaatsbekleeder van Gods apostel, zette gedurende eene regeering van zeven en twintig maanden het werk der verovering voort; Omar, opvolger van Abu-Beker, die zich eerst plaatsbekleeder van den plaatsbekleeder van Gods apostel en later vorst der (/eloouifien deed noemen, maakte zich meester van Perzië. Syrië eii Egypte behoorden weldra eveneens tot bet islamisme door de macht van bet zwaard. De nieuwe godsdienst bedreigde alle natiën. De horden van bet islamisme drongen Afrika binnen, plantten de vaan van den proleet op de puinhoopen van Carthago en verbreidden den schrik hunner wapenen lol aan de kusten van den Atlaiilischen Oceaan. Vanaf indië tot, aan de straat van Cadix, vanal de Caspische zee tot aan den Oceaan, veranderde alles: taal, zeden, godsdienst. Wat van bet heidendom overbleef, werd evengoed uitgeroeid als de eeredienst der vuur-aanbidding; het christendom bestond nog lernauwernood. Constantinopel, dal bel bolwerk was van hel Westen, zag tallooze borden Sarracenen voor zijne muren; onderscheidene keeren te water en te land belegerd, had de stad van Conslan-tijn haar behoud alleen le danken aan bel Grieksche vuur, aan de ter barer hul|) toegesnelde Bulgaren en de onbedrevenheid der Arabieren in de zeevaartkunde.

Gedurende de eerste eeuw van de hegira werd aan de veroveringen der mu/elmaiinen alleen paal en perk gesteld door de zee, die ben van Europa scheidde, maar zoodra zij schepen gebouwd hadden, was geen enkel volk meer tegen liunne invallen bescbul; zij verwoestten de eilanden van de Middellandsehe Zee, do kusten van Italië en Griekenland; het geluk ol' het verraad maakte hen tot gebieders van Spanje, waar zij de heerschappij der Gotben vernietigden; zij maakten gebruik van de zwakheid der kinderen van Clovis om in de zuidelijke provinciën van Gallic door le dringen en werden eerst door de overwinningen van Karei-Martel in bun vreeselijken tocht gestuit.

Te midden van hunne eersle veroveringen hadden de Sarracenen al dadelijk limine oogen op Jerusalem geslagen. Naar de inuzelmanneii gcloo.en, had Mahomed de stad van David en Salomon met zijne tegenwoordigheid vereerd; van daar was hij vcrirokken om in zijn naeblelijken lochl naar den hemel op te siijgvn. De Sarracenen beschouwden Jerusalem als liet huis Gods, als de stad der heiligen en der mirakelen. Twee onderbevelhebbers van Omar, Amru en Serdjul, belegerden de licilige stad, die üich gedurende vier maanden hardnekkig verdedigde; iedereu dag bestormden de Sarracenen de benauwde stad onder bel aanbellen dezer woorden van den Koran: La U ons het heilii/e Umd binaeiKjaan, dat God ons beloofd heejl. In bun langdurigen tegenstand hoopten de christenen steeds op bijstand van lleraclius; maar de keizer van Byzantium durlde niets lol ontzet van Jerusalem le ondernemen. Kalif Omar kwam zeil naar l'alestinu, om de sleutels der veroverde slad in ontvangst te nemen. ..

De christenen moesten met droefheid lijdelijk aanschouwen, dal de kerk van het heilig graf door de tegenwoordigheid van deu Bebeerscher der geluovigen ontheiligd werd. De patriarch Sophronius, die den kalif moest vergezellen, kon zich niet onthouden deze woorden van Daniël le herbalen : uDe gruwel der verwoesting is in de heilige plaats.quot; Omar bad aan de inwoners eenè soort van godsdienstvrijheid gelalen, maar de luisler der plechtigbeden was hun ontzegd; de christenen verborgen hunne kruisen en buniie gewijde boeken; de klok riep niet meer lol hel gebed op: Jerusalem was in rouw gedompeld. Eene groole en prachtige moskee, die de reiziger op den huidigeu dag nog zien kan, werd door den kalif gebouwd op de plaats waar eertijds de tempel van Salomon stond. Het gezicht van dat aan den eeredienst der ongeloovigen gewijd gebouw vermeerderde niet weinig de droefheid der christenen. De gescbiedenis vermeldt, dal de patriarch don aanblik van die ontheiligingen niet verdragen kon en bij van vertwijfeling daarover stierf.

Tntusschen hield de tegenwoordigheid van Omar, wiens gematigdheid door het Oosten geprezen werd, de naijverige dweepzucht der muzelmannen in loom. Na zijn dood hadden de christenen veel meer te lijden; zij werden uil hunne woningen verdreven, in hunne heiligdommen gehoond; men verhoogde de schatting, die zij aan de nieuwe meesters van Palestina moesten betalen; het werd bun verboden wapens te dragen, te paard te rijden; een lederen gordelriem, dien zij nooit mochten afleggen, was bet teeken hunner dienstbaarheid; zelfs gingen de overwinnaars zoo ver van aan de christenen bel gebruik van de Arabische taal te verbieden, dewijl bet de taal van den Koran was; ja zelfs bad bet aan Jesus Cbrislus getrouw gebleven volk de vrijheid niet zijue herders te kiezen zonder tusscbenkomst van de Sarracenen.

De inval der muzelmannen had geen einde gemaakt aan de pelgrimsLochten. Omstreeks bel begin der Milquot; eeuw slak een bisschop van Gallië, de heilige Arculphus, de zeeën over en bleef'negen maanden te Jerusalem; het verhaal van zijn pelgrimstocht, door den abt van een klooster der Britsche eilanden opgesteld, bevat vele bijzonderheden omtrent de heilige plaatsen. Hij gewaagt van de moskee van Omar, zonder haar te noemen; bij bepaalt zich tot de vermelding, dat het onaanzienlijke sarra-ceenscJie gebouw drie duizend menscben kon bevallen. Arculphus is belangwekkender als bij de grafspelonk bespreekt waarin de Verlosser der wereld drie dagen lang den doodslaap sliep, en als bij spreekt van de verschillende kapellen van Golgotba en de vinding vau bel heilig kruis. Hoe vurig schittert zijn godsvrucht, wanneer hij ons de lijdenswerktuigen toont, die in een heiligdom bewaard worden, en die kerk zonder dak op den top van den Olijlberg beschrijft, die kerk waarvan de acht glasvensters elk een brandende lamp schenen en des nachts van de zijde van Jerusalem zich als gouden bollen vertoonden, die den berg omstraalden, van waar de Messias naar den beinel terugkeerde. Arculphus verhaalt ons, dal er alle jaren, op den 15quot; September, een groole jaarmarkt in de heilige stad gehouden werd: eene groole menigte menscben stroomden dan van alle zijden naar Jerusalem; de vrome bisschop maakt de bemerking, dat de talrijke kameelen, paarden en ossen de straten der heilige stad zeer verontreinigden, doch dal na de jaarmarkt een wonderdadige regen diu opeenhooping van vuilnis wegspoelde.

Twintig of dertig jaren na den pelgrimstocht van Arculphus zien wij een anderen bisschop, Willibald, nit hot land van Saksen, den grond van Syrië betreden; zijn bezoek aan do heilige plaatsen en zijlie lotgevallen zijn opgeteekend door eene religieuse van zijne lamilio. Te Eniesa gevangen genomen, had Willibald zijne invrijheidstelling te danken aan do tusscbenkomst van een Spaansch koopman, wiens broeder in dienst was bij don emir of gouverneur der stad. Toen hij voor den emir gevoerd werd om gevonnisd le worden, sprak deze ton aanhoore van al de aanwezigen deze merkwaardige woorden: «Ik heb hier reeds dikwijls lieden uit hun land gezien; zij bobben geen kwaad in denzin, maar wenschen alleen hun wet, te volbrengen.quot; Deze denkwijze, welke men destijds algemeen omtrent de uil Europa gekomen pelgrims voedde, verklaart ous hoe de reizigers door bel Oosten trokken zonder dat men bun eeuig geweld aandeed. Arculphus bad twaalf brandende lampen bij bet heilig graf gevonden, Willibald telde er vijllien. Ten tijde van Arculphus was over den Jordaan lor plaatse waar Cbrislus gedoopt werd een brug gelegd, waarvan do christenen, die zich in de gewijde wateren gingen baden, zich bedienden; Willibald maakl geen molding van de brug, maar spreekt van een koord, dat de boide oevers van den Jordaan verbond. Boide pelgrims maken echter gewag van een groot bouten kruis, dat in bet midden der rivier geplaatst was. De reisbeschrijvingen van Arculphus en Willibald zeggen niets van do veranderingen iu hol lol dor christenen van Palestina door den inval van hot islamisme.

De burgeroorlogen der muzelmannen schonken aan do christenen eenige tusschenpoozingen van rust en verademing. Do dynastie der Oiniaden, die den zetel van bot rijk naar Damascus overgebracht hadden, werd doodelijk gehaat door de steeds geducbler wordende partij der Abbassiden; zij hield zich minder bezig met de vervolging van bet christendom dan met de beveiliging van hare steeds bedreigde macbl. Merwan II, de laatste kalif van dat geslacht, betoonde zich het wreedaardigste legen de volgelingen van Jesus Cbrislus. Toen hij mot al zijne broeders onder de slagen zijner vijanden bezweek, vereénigden zich christcnen en ongeloovigen om God te danken hel Oosten van dien geesel verlost te hebben.

De Abbassidon, die don zetel van het rijk in het door lica gestichte Bagdad overgehraehl hadden, ondervonden vele lotwisselingen, waarvan de gevolgen zich onder de christenen deden gevoelen: te midden der veranderingen, welke de grillen dei tortuin ol' die van do dwingelandij te voorschijn riepen, was het getrouwe volk, zegt NVilliehnus van Tyr, gelijk aan een zieke, wiens pijnen verniindercn ol' vermeerderen naai'-mate de hemel helder ol' met onweerswolken hezwangerd is. Steeds geplaatst tusschen de strengheid van de vervolging en het genot van een voorbijgaande rust, zagen de christeneii eindelijk kalmer dagen aanbreken onder de regeering van llaroen-al-ltaschid, den grootstcn der kalil's van de dynastie van Abbas. Op dal tijdstip beschenndo de roem van Karei den Groote, die zich lot in Azië verbreid had, de kerken van bet Oosten. Zijne vrome milde giften verlichtten de armoede der christenen van Alexandrië, Carthago en Jerusalem. De twee grootste vorsten van limine eeuw bewezen elkander hun wederzijdsche achting door menigvuldige gezanten en zonden elkander luisterrijke geschenken, liij die stollelijke bewijzen van vriendscluip tusschen twee machtige monareben ruiiden hel Westen en het Oosten de kostbaarste voortbrengselen van hun grond en hunne nijverheid. De kali!' zond een olirant, wierook, ivoor, een schaakspel, een klok, waarvan het vernullige raderwerk de geheele horhouding van Karei den Groote in verbazing bracht. De geschenken van den koning der Franken bestonden uit wit en groen laken van Friesland, in jachtlion-den uit Saksen. Karei de Groote schiep er behagen in den gezanten van den kalil' den luister der godsdienstige pleclnig-heden te doen aanschouwen. Get uigen te Aken van verscheidene procession, waarbij de geestelijkheid de kostbaarste gewaden en sieraden droeg, keerden de afgezanten naar bun land terug, waar zij vertelden dat zij mannm van (juud gezien hadden.

De staalkunde was ongetwijfeld niet vreemd aan de betuigingen van achting, waarmede Haroen den keizer van bet Westen overlaadde; de kalil voerde krijg met de meesters van Gonstantinopel en mocht met recht vreezen dat de Grieken bet dapperste onder de christenvolken zouden overhalen bun ie hulp te komen. De volksoverleveringen van Hyzantiuiu stelden de Latijnen als de toekomstige bevrijders van Griekenland voor; bij een der eerste belegeringen van Gonstantinopel bad enkel hel gerucht van de nadering der Franken den moed der belegerden verlevendigd en schrik in de gelederen der muzelmannen verspreid. Ten tijde van Haroen oefende de naam van Jerusalem reeds zulk een machtigen invloed op de christenen van bet Westen uit, dat het enkele noemen van dien vereerden naam voldoende was, om hun krijgshaftige geestdrilt op te wekken. Ten einde aan de Franken alle voorwendsel te ontnemen lot een godsdienstoorlog, die bun de partij der Grieken zou kunnen doen omhelzen en lien in Azië lokken, liet de kalif geen enkele gelegenheid voorbijgaan om zich de vriendschap van Karei den Groote te verzekeren en deed hem de sleutels van liet heilig gral en de heilige stad aanbieden. Deze aan den grootstcn monarcli der christenheid bewezen hulde, werd met geestdrift door de kronijken van zijn tijd vermeld en gaf later aanleiding tot de meening dat de Weslersche keizer in Jerusalem geweest was.

Ilaroen bad de ebristenen der balijnsche Kerk als zijn eigene onderdanen beschouwd : de zonen van den kalil volgden zijne gematigdheid na; onder hunne regeering was Bagdad 'het brandpunt der kunsten en wetenschappen. Den kalil Almanzor, zegt een Arabisch geschicdscbrijver, was liet bekend, dat degenen die aan de ontwikkeling van het verstand arbeiden, de uitverkorenen Gods zijn. De gedurige aanraking met de ebristenen verzachtte de zeden der hoofden van het islamisme en deed bun eene verdraagzaamheid in acht nemen, welke aan de metgezellen van Abu Beker en Omar onbekend was. Terwijl de Arabieren van Alrika hunne veroveringen naar het westen voortzetten en zich meester maakten van Sicilië, en Home zelfs zijne voorsteden en de Sint-Pauluskerk door de ongeloo-vigen zag overweldigen en plunderen, konden de christenen binnen de muren van Jerusalem rustig hunne gebeden verrichten. De pelgrims, die er uit alle oorden van Europa heentrokken, werden geherbergd in een gasthuis, waarvan men de stichting aan Karei den Groote toeschreef. Naar bet verhaal van den monnik Bernardus, een Franscbman van geboorte, die omstreeks bet einde van de IV' eeuw met twee andere religieuzen de reis naar het heilige land ondernam, bestond bet gasthuis der pelgrims van de Eatijnsche Kerk uit twaalf huizen of herbergen. Aan die vrome stichting behoorden akkers, wijngaarden en een tuin, die in het dal van Josaphat lagen. Evenals die welke de Weslersche keizer in hel noorden van Europa stichtte, bezat dal gasthuis een boekerij, voor de christenen en,de pelgrims toegankelijk. Reeds in de VIquot; eeuw zag men bij de lontein van Siloe een kerkhof waar de pelgrims begraven werden die te Jerusalem stierven. Tusschen de graven der geloovigen woonden de dienaren Gods. Dat oord, zegt een schrijver, beplant met vruchtboomen, doorzaaid met graven en nederige cellen, vereenigde de levenden en de dooden en bood een tegelijk lachend en somber tafereel aan.

Bij den aandrang om bet graf van Jesus Gbristus te bezoeken, voegde zich het verlangen om reliquieën te bekomen, destijds door de godsvrucht der geloovigen gretig gezocht. Allen die uil het Oosten terugkeerden, stelden er roem in naar hun vaderland eenige kostbare overblijlselen van de christelijke oudheid mede te brengen, en voornamelijk de gebeenten der heilige martelaren, bestemd om bet sieraad en de rijkdom der kerken uit te maken; de vorsten en koningen zwoeren op de relii|uieën dat zij de waarheid en de gerecbligheid zouden eerbiedigen. Ook de voortbrengselen van Azië trokken de aandacht van Europa. Wen leest in Gregorius van Tours, dat onder de regeering van Gontran de wijn van Gaza in Frankrijk beroemd was; dat de zijde en edelgesteenten van hel Oosten den tooi vormden der grooten van bet rijk, en dat de heilige Eligius het niet beneden zich achtte, zich aan bel hof van Dagobert in de rijke stollen van Azië te kleeden. Do koningen van Frankrijk hadden een joodseben koopman in hun dienst, die jaarlijks een reis naar het Oosten moest ondernemen, om overzeese lie voortbrengselen in te koopen. In de kronijken van dien tijd lezen wij, dat er onder de menigte van Europeesche christenen die in Egypte ol Syrië kwamen, zich een groot aantal bevonden, die enkel om handelsspeculatiën de reis ondernomen hadden. De Venetiërs, de Genueezen, de kooplieden van l'isa, Amalli, Marseille hadden huizen te Alexandrië, in de havensteden van Phenicië on in de heilige stad. Voor de kerk van de Heilige Maria to Jerusalem lag een groot marktveld: ieder koopman, dio daar oen standplaats wilde hebben, moest jaarlijks twee goudstukken aan het Eatijnsche klooster betalen. Wij hebben reeds vroeger gesproken van een groote jaarmarkt, die telken jare op den vijftienden dag van September geopend werd.

Er was geen misdaad, die niet door de reis naar Jerusalem en door godvruchtige oefeningen hij het graf van Jesus Christus geboet kon worden. In een oude kronijk, geschreven door een monnik van Redon, lezen wij dat in 868 een aanzienlijk edelman uit het hertogdom Brelagne, Frotmond genaamd, die zijn oom en den jougsten zijner broeders vermoord had, in een boetekleed voor den koning van Frankrijk en eene vergadering van bisschoppen verscheen. Na hem zwaar met ketenen geboeid te hebben, veroordeelden dc monarch en de prelaten hem om tot boete voor het door hem vergoten bloed naar het Oosten te vertrekken en dc heilige plaatsen te bezoeken, hot boold bestrooid met assche en bel lichaam met een haren kleed gedekt. Van zijne dienaren en de medeplicbli-gen aan zijne misdaad vergezeld, reisde Frotmond naar l'ales-tina. Na eenigen lijd in Jerusalem vertoeld te hebben, trok bij de woestijn door, bezocht de boorden van den Nijl, doorkruiste een gedeelte van Afrika, strekte zijn tocht zells uit lot Carthago en keerde naar Bome terug, waar paus lienedictus hem aanried een nieuwen polgrimstocbt te ondernemen, om zijn penitentie ten einde toe te volbrengen en de volkomene vergil-lënis zijner zonden te verwerven. Frotmond zag Palestina ten Uveede male terug, drong tot aan de kusten van de Boode Zee door, verbleef drie jaren op den berg Sinaï en bezocht daarna in Armenië den berg, op welken de ark van Noach na den zondvloed was blijven steken. Jn zijn vaderland teruggekeerd, werd hij als een heilige ontvangen, trad in het klooster van Bodon en stierl diep betreurd door de kloosterlingen, die hij door hot verbaal zijner pelgrimstochten geslicht had.

Verscheidene jaren na den dood van Frotmond, moest Censius, prefect van Bome, die den paus in de kerk van Santa-Maria-Maggiore gehoond had, door hem van het altaar te sleuren en in een kerkerhol le werpen, den pelgrimstocht ondernemen, om voor die gruwelijke beiligschennis vergeving le bekomen. De zwakke sekse werd zells niet weerhouden door de moeielijkheden en de gevaren van eene langdurige reis. Helena, uit eene adellijke lamilie van Zweden gesproten, verliet haar aan den afgodendienst overgegeven land en reisde te voet naar Palestina. Toen zij, na de heilige plaatsen bezocht te hebben, in haar vaderland terugkeerde, werd zij door hare bloedverwanten en landgenooten om het leven gebracht. Eenige door hare godsvrucht getrolïen geloovigen richtten ter barer gedachlenis op het eiland Seelaud eene kapel op, nabij eene fontein welke nog heden ten dage den naam draagt van fontein der heiluje Helena. De christenen van het Noorden begaven zich langen tijd in bedevaart naar die plaats, waar zij eene grot bezochten, welke Helena voor haar vertrek naar Jerusalem bewoond bad.

Alvorens met de IXquot; eeuw af te sluiten, moeten wij nog een gewichtig historisch document van 881 dagteekenende aanhalen, dat ons een juist denkbeeld geelt van den toestand der Eatijnsche Kerk van Jerusalem op dal tijdstip en ons een bewijs levert van de broederlijke betrekkingen, welke toen reeds plechtig aange-

knoopt waren lusschen do clirisleiicn van hol Ousiun ou do clu'islonen van Europa. Bedoeld sink is een brief van ilelias, paU'iarcli van Jerusalem, gericlil aan Karei den Jonge, aan de allmloorliu'litigsle, allcruodvreezcnilslc, alleiroemrijkste prinsen van het doorlnchluie slamhuis van den t/ivolen heizer Karei, aan de konintjen van al de Innden van Gallië, aan de gratiën, aan de allerho()(jwaafdi(jnte aarlsbissclinpiwn, metropolilanen, bisschoppm, ahlen, prieslerx, tlialenen, nabdiaixnen en bedienaren van de heiliiie Kerk; aan de vrome zusters, aan al de aanbidders van Jesiis Christus, aan de doorluchline vrouwen, aan de vorsten, aan de hertofien, aan al de kathnliel;eii en rechtzinniye fieloovif/cn van de jieheele christelijke wereld. Na van de talrijke wederwaardigheden gesproken te 'lieblien, welke de clirislenen van Jerusalem te lijden gehad hebben en waarvan de peltjrinis in Knropa een getrouw veihaal hebben kunnen geven, zegt de patriarch, dat de vorst van Jerusalem, door de barmhartigheid van do goddelijke Voorzienigheid christen geworden, aan de gcloovigen vergund heell hunne kerken weder in bezit ie nemen en hunne verwoeste heiligdommen te herbouwen. Daar do geloovigen echter geen geld genoeg hadden om de onkosten van liet herstel tier heilige plaatsen te bestrijden, zijn zij in do noodzakelijkheid geweest hunne toevlucht tot de muzèlmaunen te nemen; daar deze echter niet zonder onderpand hebben willen loenen, hebben de christenen hnnne olijfboomen, hunne wijngaarden, hun gewijd vaatwerk in pand gegeven; maar bij gebrek aan geld kunnen zij die niet terug bekomen. Door dien staat van zaken zien de monniken en de armen zich bedreigd van honger te moeten sterven, kunnen de christen slaven niet vrijgekocht worden en ontbreekt do olie in de lampen van bet heiligdom. Daar, volgens bet woord van den goddelijken apostel, wanneer een lid lijdt, de overige ledematen insgelijks lijden, hebben de christenen van Jerusalem besloten een beroep te doen op het medelijden hunner broeders van Europa. Eermps boden de kinderen Israels uit eigen beweging buunc penningen aan om het tabernakel weder op te bouwen; men was verplicht door een openbaar omroeper te doen arkondigea dat de aangeboden gillen toereikend waren, en ondanks deze waarschuwing bleven zij toch nog van alle zijden toevloeien; de patriarch vraagt ot de Westersche geloovigen, opgeroepen tot ondersteuning dei-Kerk van Jesus Christus, een minder vurigen ijver aan den dag zullen leggen dan de Israëlieten. Dit is in korte trekken de zakelijke inhoud van dezen patriarchalen brict. Wij weten niet wat bet christelijk Europa antwoordde, maar het is niet te denken, dat de beide met den brief van Hellas belaste monniken met ledige handen teruggekeerd zullen zijn. Er ligt als een voorgevoel der kruistochten in die slem uit Jerusalem, welke zich tweehonderd vijftien jaren voor de prediking van Peter den Kluizenaar smeekende aan het Westen deed hooren.

De Grieksche en Syrische christenen hadden zicli tot in de stad Bagdad metterwoon nedergezet, waar zij handel dreven, de geneeskunst uitoefenden en zich op de studio der wetenschappen toelegden. Zij geraakten door hunne kunde tot de aanzienlijkste ambten en werden soms zelfs met bet bestuur van steden en provinciën belast. Een der kalilen van hot geslacht der Abbassiden had verklaard, dat, de volgelingen van Jesus Christus bet meeste vertrouwen verdienden voor het beheer van Perzië. Eindelijk schenen do christenen van Palestina en van de muzelmansclie provinciën, de uit Europa komende pelgrims en reizigers geen vervolgingen meer te duchten te zullen hebben, toen plotseling nieuwe stormen over het Oosten losbarstten. Het duurde niet lang of de afstammelingen van llaroen ondergingen het lot der nakomelingschap van Karei den Groote en werd iVzië, evenals het Westen, in een algrond van omwentelingen en burgeroorlogen geslingerd.

Aangezien het door Mahomed gestichte rijk den geest van verovering tot grondslag had en de Staat door geeu enkele beschermende instelling verdedigd werd, zoodat alles met het persoonlijk karakter der beheerschers in verband stond, kon men reeds verschijnselen van verval waarnemen, zoodra er niets meer te veroveren viel en de gebieders ophielden zich te doen vreezen en eerbied in te boezemen. Ontzenuwd door de weelde en verbasterd door een langdurigen voorspoed, bemoeiden de kalifs van Bagdad zich niet meer met liet bestuur van den Staat, sleten hunne dagen in hunne serails en schenen zich geen ander recht voorbehouden te hebben dan dat van in de openbare gebeden genoemd le worden. De Arabieren bezaten niet meer dien blakenden ijver, die vurige dweepzucht, welke hen bij het verlaten der woestijn vervulde. Even weekelijk geworden als hunne hooiden, hadden zij niets meer van hunne krijgshaftige voorouders, die tranen stortten wanneer zij een veldslag niet bijgewoond hadden. Het gezag der kalifs had zijne ware verdedigers verloren, en toen de dwingelandij zich met op de oevers van deu Uxus gekochte slaven omringde, verhaastte deze vreemde krijgsbende, geroepen om den troon te schragen, slechts zijn val. Nieuwe sectarissen, verlokt door hel voorbeeld van Mahomed en overtuigd, dat de wereld moest gehoorzamen aan degenen die iets aan hare zeden ol hare meeningen zouden veranderen, verhoogden het gevaar der staalkundige beroeringen nog met dat van godsdienstige onlusten. Tc midden der algemeene verwarring bewezen vele emirs of stadhouders, waarvan verscheidenen groote rijken bestierden, nog slechts een ij del betoon van hulde aan de opvolgers van den profeet en weigerden hun geld en troepen te zenden. Het reusachtige rijk der Abbassiden stortte aan alle zijden ineen, en de wereld behoorde, gelijk een Arabisch schrijver zich uitdrukt, aan dengene, die er zich van kon meester maken. De geestelijke macht zelve was verdeeld; bel islamisme aanschouwde tegelijkertijd vijf kalils, die den titel aannamen van beheerseher der geloovigen en plaalsbekleeder van Mahomed.

Nu schenen de Grieken uit hunne langdurige verdooving te ontwaken en trachtten zij luin voordeel te doen met de oneenigheden en de ontaarding der Sarraceuen. Nicephorns l'hocas stelde zich aan de spits van een machtig leger en heroverde Antiochië op de muzelmannen. Reeds jubelde de bevolking van Gonstanti-nopel over zijne zegepralen en gal hem de bijnamen van Ster van het Oosten, dood en geesel der ongeloovigen, cn hij zou die fraai klinkende titels verdiend hebben, iiidien de Grieksche geestelijkheid zijne pogingen ondersteund had.

Nicephorns wilde aan dien oorlog een godsdienstig karakter geven en allen in den rei der martelaren stellen die in den strijd den dood vonden, doch de prelaten van zijn rijk veroordeelden zijn plan als lielligsebennend. Verstoken van de machtige drijlveer der dweepzucht, vond Nicephorns onder do Grieken meer lofredenaars dan soldaten en kon hij zijne voordeden op de Sarraceuen niet voortzetten, wien, zelfs in hun verval, de godsdienst den tegenstand en de zegepraal voorschreet. Zijne overwinningen die men te Gonstanlinopel met zooveel ophef vierde, bepaalden zich tot de inneming van Antiochië cn dienden slechts om de christenen van Palestina te doen vervolgen. Beschuldigd van in verstandhouding le slaan met de Grieken, stierf de patriarch van Jerusalem op een brandstapel en vcr-seheidene kerken van de heilige stad werden aan de vlammen prijsgegeven.

Een Griekseh leger was, door Temelicus aangevoerd, lot aan de poorten van Amida, een stad aan do boorden van den Tigris gelegen, genaderd : dit leger werd te midden van een orkaan overvallen door tie Sarraceuen, die een groot aantal gevangenen maakten. De in de banden der ongeloovigen gevallen christen soldalen vernamen in do gevangenissen van Bragdad den dood van Nicephorns, en daar zijn opvolger Zimisces zich niet aan hunne invrijheidstelling liet gelegen liggen, schreef bun aanvoerder hem het volgende ; «U, die ons in een gevloekt land laat omkomen en ons niet waardig acht, volgens onze christelijke gebruiken in de graven onzer vaderen le iiisten, u kunnen wij niet als wetlig opperhoofd van het heilige Grieksche rijk erkennen. Als gij degenen niet wreekt, die voor Amida gevallen zijn zoowel al^ degenen, die op vreemden bodem in gevangenschap versmaehten, zal God u daarvan rekenschap afvorderen in den geduchten dag des oordeels.quot;

Toen Zimisces dien brief le Gonstanlinopel ontving, zegt een geschiedschrijver van Armenië, werd hij door droefheid bevangen en besloot hij den boon, den godsdienst en het rijk aangedaan, bloedig te wreken. Overal rustte men zich tot een nieuwen oorlog tegen do Sarraceuen uit. De Westersche volken I leven niet vreemd aan die onderneming, welke de Kruistochten meer dan een eeuw vooratging. Do Venetiërs, die hun handel in het Oosten uitgebreid hadden, verboden, op stralle des doods ot eene boete van honderd gouden livres, aan do Arabieren van Afrika en Azië ijzer, hout of eenig soort van wapen le verkoopen of te verschaffen. De christenen van Syrië en verscheidene Armenische vorsten schaarden zich onder de vanen van Zimisces, dio aan het hoofd van een aanzienlijk leger den oorlog op het grondgebied der Sarraceuen overbracht. Kr heerschte destijds zulk een groote verwarring in het muzehnansche rijk, de geslachten der Kalifs volgden elkander zoo snel op, dat de geschiedenis ternauwernood weet welke vorst de heerschappij over Jerusalem voerde. Na de muzelmannen aan de boorden van den Tigris overwonnen en den kalif van Bagdad gedwongen te hebben een schatting aan de opvolgers van Gonstanlijn te betalen, rukte Zimisces Syrië binnen, maakte zich meester van Damascus en onderwierp, den Libanon overtrekkende, al de steden van Judea. In een brief welken hij destijds aan den koning van Armenië schroei, betreurt hij het, dat de gebeurtenissen van den oorlog hem belet hebben do heilige stad te bezoeken, die door hem uit de macht der ongeloovigen vei lost en met een christen bezelting voorzien was.

Zimisces maakte zich gereed om den oorlog tegen de muzelmannen met kracht voort te zetten, daar hij voornemens was hun rd de provinciën van Syrië en Kgypte le ontweldigen, toen de dood hem verraste; hij stierf door vergitl. Deze dcod

was da redding van liet islamisme, dat aluin zijne lieerschappij 1 hernam. Hunne aandacht aan andere dingen wijdende, vergalen de Grieken hunne veroveringen; Jerusalem en al de van het juk der Sarracenen bevrijde landen vielen nu in de macht der 'kalils van de dynastie der Falimiden, die zich aan de oevers van den Nijl gevesligd hadden en van de onder de gebieders van het Oosten heerschende wanorde gebruik maakten om hunne heerschappij uit te breiden.

De nieuwe meesters van Judea behandelden de christenen aanvankelijk als bondgenooten; ia de hoop van limine schatten te vermeerderen en de rampen van den oorlog te herstellen begunstigden zij den handel der Europeanen en de pHgrimstochlen naar de heilige plaatsen. De markten der Eranken werden weder in de stad Jerusalem hersteld; de chrislenen bouwden de verwoeste gasthuizen der pelgrims en de kerken weder op; gelijk aan den slaat', die soms verlichting gevoelt als hij van meester verandert, schikten zij zich gedwee naar de wetten der heerschers van Gaïro; zij konden zich vooral met de gegronde hoop vleien, dat hunne rampen een einde gingen nemen, toen zij den troon van Egypte zagen bestijgen door den kalif Hakeni, die eene christin tot moeder bad en wiens oom van nioedcrszijde patriarch van de heilige stad was. Maar God, die, volgens de uitdrukking der geschiedschrijvers van dien tijd, de deugd der geloovigen wilde beproeven, deed alras al hunne blijde verwachtingen in rook opgaan en bezocht hen met nieuwe vervolgingen.

Hakem, de deide der Fatiinitische kalils, kenmerkte zijne regeering door al de buitensporigheden van de dweepzucht en den waanzin. Wankelbaar in zijne plannen en tusschen alle godsdiensten zwevende, vervolgde en beschermde hij het christendom bij afwisseling. Hij eerbiedigde noch de staatkunde van zijne voorgangers, noch de wetten die hij zeil gemaakt had. Ilij veranderde den volgenden dag wat bij daags te voren vastgesteld had en stichtte overal wanorde en verwarring. In de bedwelming van zijne macht dreef hij zelfs den waanzin zoover, dat hij geloofde een god te zijn. De s'chrik, dien hij inboezemde, deed hem aanbidders vinden : men richtte hem altaren op iu de nabijheid van Eostat (het oude Cairo), dat hij iu vlammen had doen opgaan. Zestig duizend zijner onderdanen bogen zich voor hein ter aarde en vereerden hem als den heer der levenden en der doodeu.

Hakem verachtte Mahomed, maar bij durfde de muzelmannen niet te vervolgen, dewijl zij al te talrijk in zijne staten waren. De God vreesde voor het gezag van den vorst en deed al het gewicht zijner gramschap nederkomen op de christenen, die hij aan de woede hunner vijanden prijsgaf. De ambten, wHke de christenen in bet bestuur bekleedden, de misbruiken ingeslopen bij de helling der belastingen, waarmede zij belast waren, hadden hun den haat van al de muzelmannen op den hals gebaald. Zoodra de kalif Hakem bet sein lot de vervolging gegeven had, vonden zij overal beulen. Men begon met degenen te vervolgen, die misbruik van liiiiine macht gemaakt hadden; daarna werd de christelijke godsdienst het doelwit en de gods-vruchtigsten onder de christenen waren de meest schuldigen. In alle steden van Egypte en Syrië stroomde het bloed der christenen; hun moed te midden der folteringen deed den haat hunner vervolgers slechts toenemen. De klachten, die bun ontsnapten- in hun lijden, de gebeden, die zij tot God richtten om het einde huiiner ranipen af te smeeken, weiden als verzet beschouwd en als de zwaarste misdaad gestraft.

Het is waarschijnlijk, dat staatkundige redenen zich destijds met die der dweepzucht vereenigden, om de chiisteueii te vervolgen. Gerbert, bisschop van Havenna, paus geworden onder den naam van Silvester II, was ooggetuige geweest van de verdrukking, waaronder de christenen gebukt gingen tijdens een pelgiimstocht, dien hij naar Jerusalem ondernam. Dij zijn terugkeer spoorde hij de Westersche volken aan, om de wapenen tegen de Sarracenen op te vatten. In zijne ver-inaningen lief hij Jesus zelf spreken, die zijne rampen betreurde eu zijne kinderen, de christenen, bezwoer zijne ketenen te komen verbreken. De volken werden geroerd door de jammei klachten van Sion. De I'izaners, de Geuuezenen de koning van Arles lioson, ondernamen een krijgstocht ter zee tegen de Sarracenen en deden eene landing op de kusten van Syrië. Die vijaude-lijkheden eu het met den dag aangroeiend aantal pelgrims waren wel geschikt den heerschers van het Oosten wantrouwen in te boezemen. Verontrust door onheilvolle voorspellingen en onvoorzichtige bedreigingen van de christenen, zagen de Sara-cenen in de volgelingen van Christus niets anders meer dan vijanden.

Hd is niet mogelijk, zegt Wilhelmus van Tyr, al de middelen op fe sommen, welke aangewend werden, om de vei volgïngs-woede legen de christenen nieuw voedsel te geven. Onder de vele der door de geschiedschrijvers aangehaalde trekken van barbaarschbeid, is er een, die aan Tasso de gedachte van zijne treilende episode van Ulinda en Sophroma heell ingegeven. Een der verwoedste vijanden van de christenen wierp op zekeren naelit, om den haat linnner vervolgers des te heviger op te wekken, een dooden hond in een der voornaamste moskeeën der stad; de eersten, die hun morgengebed kwamen verrichten, weiden bij het aanscbouwen van die ontheiliging door onfzetting aangegrepen; weldra laten zich in al de straten der stad dreigende kreten en wraakgeroep booren; een onafzienbare volksmenigte stroomt opgewonden rondom de moskee samen; men besciinldigt de volgelingen van Christus; men zweert den smaad, Mahomed aangedaan, in hun bloed te zullen afwasscben. Al de christenen waren op het punt aan de wraak der muzelinaniien opgeoll'erd te worden; reeds bereidden zij zich tot den dood, toen een jongeling, wiens naam de geschiedenis niet bewaard heelt, zich in hun midden vertooiido en hen aldus toesprak: «Er zou geen grooter ramp kunnen plaats hebben dan bet vergaan der Kerk van Jerusalem: liet voorbeeld van den Zaligmaker leert ons, dat een enkele zich voor bet heil van allen moet opollëren. Welaan! belooft mij elk jaar mijne gedachtenis te zullen vieren, mijne lainilie altijd te eereu, en ik ga, met Gods hulp, den dood afwenden, die de gansclie christen bevolking bedreigt.quot; De geloovigen namen het olVer van dien edelmoedigen martelaar van hel mensclidom aan, en zwoeren zijn naam steeds in zegenend aandenken fe zullen houden. Om zijn geslacht te eeren, werd in dienzelfden stond besloten, dat elk lid zijner familie bij de plechtige processie, die elk jaar met de paaschleesten gehouden werd, tusschen de palmtakken den olijftak zou dragen, die aan Jesus Christus toegewijd is. Verheugd over de eer, die hem in ruil voor zijn vergankelijk leven Ie beurt viel, verlaat de jongeling de m tranen smeltende vergadering en begeell zich naar de muzel-mansche rechters, voor wie hij zich van de misdaad beschuldigt, die men aan al de belijders van het Kvangelie ten laste legue; ongeroerd door die heldhaltigo! zelfopollering spraken de rechters het doodvonnis over hem uit. Hierdoor werd het dreigende zwaard van het hoofd der christenen afgewend en hij die zich voor ben opgeollerd had, ging in den hemel bel loon ontvangen, weggelegd voor degenen, die van het vuur der naas-tenliclde branden.

Intiisscben wachtten den christenen van Palestina andere rampen: allo godsdienstige plechtigheden werden verboden, het meerendeel der kerken in stallen veranderd; die van het Heilig Graf geheel verwoest. Lil Jerusalem verdreven, verspreidden de clirislenen zich over al de landen van het Oosten. De oude gescliiedschrijvers verhalen dal de wereld den rouw der heilige stad deelde en door schrik en ontroering bevangen werd. De winter vertoonde zich, met al zijne verschrikkingen, in streken, waar hij tol dusverre onbekend was. De Hospliorus en de Nijl voerden drijfijs mede. Eene aardbeving deed zich in Syrië en Klein-Azië gevoelen, en hare schokken, die zich gedurende twee maanden herhaalden, vernielden verscheidene groote steden. Toen de lijding der verwoesting van de heil ge plaatsen in het Westen bekend werd, ontlokte zij aan alle christenen beele tranen. Men leest in de kronijk van den uionnik Glaber, dat ook Europa do voorleekenen van een groote ramp gezien had: een regen van steenen was in Bourgogne gevallen; een komeet en dreigende meteoren hadden zich aan den hemel vertoond. De opgewondenheid onder de christen volken was groot; nochtans namen zij nog niet de wapenen legen de ongeloovigen op en hun wraak trof de Joden, die geheel Kuropa beschuldigde, de woede der iniizehnannen aangestookt te hebben.

De verdrukking, waaronder de heilige stad gebukt ging, maakte haar nog eerbiedwaardiger in de oogen der geloovigen ; de vervolging verdubbelde den vromen toevloed dergenen, die in Azië de met piiinhoopen vervulde heilige stad gingen aanschouwen. Het was in het in rouw gedompelde Jerusalem, dat God inzonderheid zijne genade uitdeelde en zijn wil kenbaar maakte. Hnn voordeel doende met dit gevoelen der chrislenen, maakten eerlooze bedriegers menigmaal op schandelijke wijze misbruik van de lichtgelooviglieid der cliristeuen. Om hunne beweringen geloof te doen vinden, was hel hnn voldoende brieven te ver-foonen, die, naar hun zeggen, te Jerusalem uit den hemel gevallen waren. Op dat tijdstip hield eene voorspelling, welke het einde der wereld en de ophanden zijnde verschijning van Jesus Christus in Palestina aankondigde, al de gemoederen in het christelijk Europa in een geweldige spanning en aller ge-dacliten warén op Jerusalem gericht. De kronijkschrijver Glaber deelt ons mede, dal de toevloed der pelgrims grooter was dan ooit te voren. Jlen trok naar de heilige plaatsen om er de komst van den oppersten Rechler te verbeiden ,• de armen en mannen uit de volksklasse bedekten eerst de wegen naar Jerusalem, toen kwam de beurt aan de baronnen, de graven en de prinsen. De drukkende beklemdheid des harten, die de geloovigen tol den pelgrimstocht aandreef, bewoog bet ook lol hel bouwen van godvruclifige sfiebtingen; de goederen dezer wereld voor niets meer tellende, waren de rijken er op bedacht zich schatlen in den hemel fe vergaderen. Meer dan eene schenkingsaele begint met dezen zonderlingen aanhef: Aangezien het einde der

wereld nabij is, den day den oordeels vreezende enz. Dat geloof aan hel vergaan der wereld Ls een zeer opmerkelijk verschijnsel : licl verraadt bij de volken van Europa in do X^1, eeuw die geheime onrust, dio sombere gemoedsstemming, welke zich gewoonlijk van de geslacbten meester maakt die geroepen zijn om groote dingen (e vervullen ; zoo dikwijls een tijdvak bewogen wordt door het onhestoinde voorgevoel van eenige nieuwigheid, begint bet zich, daar hel onbekend is met hetgeen komen moet, bevreesd en bekommerd te maken, en al dadelijk verbeeldt het zich dat bot einde dor wereld ophanden is. De Xquot; eeuw was in zekeren zin ziek van de omwenteling welke zij in liaren schoot droeg, en welk eene omwenteling waren niet die Kruistochten, welke in de volgende eeuw zouden aanvangen!

Het lijden der christenen van Jerusalem werd eensklaps ver-zacht door den dood van den kalit' Hakem, bun verdrukker; «de booze kalit Hakem,quot; zegt Wilhelmus van Tyr, «verliet deze wereld.quot; Daher, die hem opvolgde, veroorloofdé den christenen de kerk van bet Heilig Graf' weder op te bouwen. Do keizer van Constantinopel, wiens liel'dadigheid de geloovigen ingeroepen hadden, schonk uit zijn eigen schatkist de voor dien opbouw benoodigde sommen. Zevenendertig jaren nadat de tempel der Verrijzenis verwoest was, verrees hij weder luisterrijk uit zijne puinen: een beeld van Jesus Christus zeiven, die, overwinnaar van den dood, glorierijk uit den nacht des grals opstond.

Uit de voorbeelden van Frolmond en Censius heelt men kunnen zien, dat de bedevaart naar Jerusalem soms als canonieke boete werd opgelegd; in de XI'' eeuw waren die voorbeelden menigvuldig. De reis naar de heilige plaatsen werd inzonderheid als boetpleging opgelegd aan hen die zich met het bloed hunner broeders bezoedeld hadden, aan ben die zich de goederen der Kerk toegeëigend hadden en aan ben die den Godsvrede geschonden hadden. De groote zondaren werden veroordeeld om voor eenigen tijd hun vaderland te verlaten en een zwervend leven te leiden gelijk Cain; die wijze van boel-pleging strookte beter met de bedrijvige en rnstelooze geaardheid der Westersche volken. Het zij bier opgemerkt dat het ondernemen van bedevaarten in alle oude en nipuwere godsdiensten gebruikelijk was, ja zelfs aangemoedigd werd, zoo nauw is dit in overeenstemming met de natuurlijkste gevoelens van den monsch. Wanneer enkel hel zieu van een land, dat door helden en wijzen bewoond is geweest, zells dan als hunue geschiedenis in niet het geringste verband met ouze godsdienstige overtuiging staat, reeds genoegzaam is om verhevene en trell'cnde gedachten in ons op te wekken; wanneer de geest van den wijsgeer getroffen wordt bij hel zien der ongewijde overblijfselen van Palmyra, Memphis ol Athene, welk eene diepe ontroering moest dan niet de christenen aangrijpen op de plaatsen zelve, geheiligd door de tegenwoordigheid van hun God, en die zoowel aan hunne oogen als aan hunne verbeelding de bakermat vertoonden van dat levendige gelooi, waarvan zij zelf doordrongen waren, is het buitendien niet le veronderstellen, dal die verre omzwervingen in de bedoeling lagen der Voorzienigheid, opdat de ver verwijderde volkeren met elkander in aanraking zouden komen, om de beschaving te bevorderen.

De christenen van hel Westen, die in hun vaderland nagenoeg allen ongelukkig waren en dikwijls hunne ellende vergaten in verre reizen, schenen zich te verbeelden, dat zij met meer vrucht de bescherming van God konden inroepen builen hun land dan daar binnen, en er was dan ook geene provincie, die een martelaar of een belijder telde, wiens bijstand zij niet gingen afsmeeken, geen stad of geen eenzame plek, die niet de overlevering van cenig mirakel in eere hield en een voor de pelgrims toegankelijke kapel bezat. De grootste der zondaren of de vurigste der geloovigen stelden zich aan meer gevaren bloot en begaven zich naar ver verwijderde plaatsen. Nu eens richtten zij liimne schreden naar Apulië en Calabrië, bestegen den Monle-Gargano, vermaard door de verschijning van den heiligen Micbaël, ol den Monte-Cassino, beroemd door de mirakelen van den beiligen Benedictns; dan weder trokken zij de Pyreneeën over en gingen, in een door de Sarracenen bezet land, voor dereliquieën van den heiligen Jacobus, patroon van Gaiicië, hunne gebeden verrichten. Eenigen begaven zich, gelijk koning Dagobert, naar Rome en knielden neder op de graven der heilige apostelen Petrus en Paulus; anderen togen zelfs naar Egypte, waar Jesus zijne kindsche jaren had doorgebracht, en doorkruisten de dooide discipelen van Paulus en Anlonius bewoonde wildernissen van Thebe en Memphis.

Een groot aantal pelgrims trokken naar Palestina: zijgingen Jerusalem door de poort vau Epbraim binnen, waar zij een schatting aan de Sarracenen betaalden. Na zich door de onthouding en het gebed voorbereid te hebben, verschenen zij in de kerk van het Heilig Graf, gehuld in een doodlaken, dat zij bun geheele leven lang met zorg bewaarden en waarin zij na hun dood begraven werden, /.ij betraden met een heiligen eerbied den berg Sion, dien der Olijven, het dal van Josaphat, waarna zij Jerusalem verlieten om Bethlehem le bezoeken, waar de Verlosser der wereld geboren, den berg Tbabor, waar bij verheerlijkt werd, en al de plaatsen die getuigen geweest waren van zijne mirakelen. Vervolgens gingen de pelgrims zich in de wateren van den Jordaan baden en plukten op het grondgebied van Jericho palmtakken, die zij naar bet Oosten medenamen.

Zoodanig waren do godsvrucht en de geest der Xquot; en XIquot; eeuw dat de meeste christenen gemeend zouden hebben eene strafwaardige onverschilligheid voor den godsdienst aan den dag te leggen, indien zij niet een ol andere bedevaart ondernomen hadden. Hij die aan een gevaar ontsnapt was of over zijne vijanden gezegevierd had, nam den pelgrimsstal op en toog naar de heilige plaatsen; hij die door zijne gebeden het behoud van een vader of een zoon had verkregen, ging den Hemel daarvoor danken ver van zijne haardstede op plaatsen door de godsdienstige overleveringen geheiligd. Dikwijls legde een vader door eene gelofte zijn in do wieg liggend kind de verplichting tol hel volbrengen van een bedevaart op, en bet was de eerste plicht van een zoon, zoodra hij den mannelijken leeftijd bereikt had, de gelofte zijner ouders te gaan volbrengen. Moer dan eens legde een droom, eene verschijning in den slaap oen christen de verplichting op een bedevaart te ondernemen. Zoo ontsproot de gedachte aan dio vrome reizen niet enkel uit godvruchtige gevoelens, zij was ook nauw saamgeweven met al de deugden zoowel als met al de zwakheden van het men-schelijke hart, met al de droefenissen zoowel als met al de vreugden dezer wereld.

Overal herbergde men do pelgrims, en tot toon van de gastvrijheid verzocht men slechts om hunne gebeden: dit was meestentijds de eenige schat, welken zij medegenomen hadden. Een hunner, die zich le Alexandrië naar Palestina wilde inschepen, betrad een schip met zijn herderstasch en zijn pelgrimsstaf, en bood ter betaling van zijn overtocht een Uvanyelieboek aan. De pelgrims hadden op hun pad geen andere verdediging tegen de aanvallen der boezen dan het kruis van Jesus Christus en geen andere gidsen dan die engelen, wien God bevolen heelt over zijne kinderen te waken en hen op al hunne paden te (jeleiden.

De vervolgingen, die de pelgrims op hunne reis te verduren hadden, verhoogden hun roem en waren eene aanbeveling voor hen in de vereering der christenen. Do overmaat hunner godsvrucht deed hen dikwijls de grootste gevaren trotseeron. Zoo vermeldt de geschiedenis een monnik, Richard genaamd, abt van Sint-Vitorius le Verdun, die, bel land der ongeloovigen betreden hebbende, voor de pooii der steden stilhield om het heilig misoffer op le dragen en, voortdurend aan den smaad, de mishandelingen der muzelmannen blootgesteld, er zijn roem in stelde het grootste lijden le verduren ter wille van Jesus Christus.

Er was geen verdienstelijker werk in hel oog der christenen, na dal van het ondernemen eener bedevaart, dan zicli aan den dienst der pelgrims te wijden. Er werden gasthuizen gebouwd aan de oevers der rivieren, op den top der bergen, te midden der steden, in wi este streken, om de vrome reizigers te herbergen. Reeds in de IV' eeuw werden de pelgrims, die zich van Bourgogne naar Italië begaven, opgenomen in een op den Alont-Cenis gebouwd klooster. In de volgende eeuw vervingen twee kloosters, waarin men verdwaalde reizigers opnam, de afgodentempels op de Mantes Jovis, die sedert den naam verloren dien zij van bot heidendom ontvangen hadden en dien aannamen vau den vromen stichter, den heiligen Bernardus van Mentane. De christenen, die naar Judea reisden, vonden op de grenzen van Hong.irije en in de provinciën van Klein-Azië een groot aantal van die door de liefdadigheid gebouwde gestichten.

Vele christenen, die in Jerusalem en andere steden van Palestina woonden, gingen de pelgrims te gemoet en stelden zich aan duizenden gevaren bloot, om hen op hun weg te geleiden. De heilige stad bezat gestichten om al de reizigers op te nemen. In een dier huizen werden vrouwen, die de reis naar Palestina maakten, bediend door religieuze zusters. De kooplieden van Amalli, Venetië, Genua, de rijksten onder de pelgrims, verscheidene vorsten van het Westen, voorzagen door limine giften in hel onderhoud van die voorde behoel'lige reizigers gastvrij openstaande buizen, terwijl ieder jaar monniken uil het Oosten bij de geloovigen in Europa aalmoezen voor dat doel kwamen inzamelen.

Een pelgrim werd onder de geloovigen als een bevoorrecht wezen beschouwd. Na bet volbrengen van zijne reis, bewees men hom de grootste achfiiig en behandelde hem bijna als een heilige. Zijn vertrek en zijn terugkeer werden met godsdienstige plechligheden gevierd. Als bij op het punt stond den tocht te aanvaarden, bood hem de priester met den herderstasch en den pelgrimsstaf met het kruis gemerkte doeken aan; men besprenkelde zijne kleederen met wijwater, en de geestelijkheid deed hem in processie uitgeleide tot aan de

2*

naaste parochie. In zijn vaderland wedergekeerd, ging de pel-grim God voor zijn behouden terugkeer danken on overhandigde den priester 'een palmtak, om op het altaar der kerk neder-gelegd te worden als een blijk van zijn gelukkig volbrachte

reis.

De armen waren verzekerd op hunne pelgrimstochten den noodigen onderstand te vinden, en in huil land teruggekeerd, overvloedige aalmoezen te ontvangen. Soms dreef de ijdelheid de rijken aan om die lange reizen te ondernemen, hetgeen den monnik Glaber doet zeggen, dat verscheidene christenen naar Jerusalem gingen om zich bij liiin terugkomst te doen bewonderen en wonderbare dingen te kunnen verhalen. Velen werden verlokt door de zucht naar lediggang of de begeerte naar verandering, anderen door het verlangen om vreemde landen te zien. Het was geen zeldzaamheid christenen te vinden, die bijkans hun geheele leven aan vrome pelgrimstochten besteed en herbaalde keeren Jerusalem gezien hadden.

Alle pelgrims waren verplicht een bric! van hun vorst ofliun bisschop mede te nemen. «In den naam van God,quot; wordt daarin gezegd, «doen wij uwe hoogwaardigheid (of uwe heiligheid) weten, dal de liou'der van ons tegenwoordig sclirijven, onze broeder, ons verlol beelt gevraagd om vreedzaam een pelgrimstocht te ondernemen naar (bier de naam van de plaats), met de intentie zijne misstappen uit te wisschen ol voor ons welzijn te bidden ; uit dien hooide hebben wij hem dit ons schrijven toegezonden, waarin wij u, onder aanbieding onzer groeten, om den wille van God en den heiligen Petrus, verzoeken hem als uw gast te ontvangen, en hem op zijn heen- en zijn terugreis van dienste te willen zijn, opdat hij behouden in zijne woonstede terugkeere. Laat hem, gelijk het uwe goede gewoonte is, gelukkige dagen beleven, en dat God, die eeuwig regeert, u in uw rijk bescherme en beware.quot; Deze voorzorg moest vele wanordelijkheden voorkomen; de geschiedenis vermeldt dan ook geen enkele daad van geweld door een van die talrijke reizigers gepleegd, die de wegen naar het Oosten bedekten.

Gelijk bekend is, was het ontzag der muzelmannen voor het ondernemen van pelgrimstochten nog grooter dan dat der christenen; vandaar die gevoelens van verdraagzaamheid voor de vrome pelgrims die uit het Westen kwamen. Menigmaal ontsloten de poorten van Jerusalem zich gelijktijdig voor de volgelingen van den Koran, die de moskee van Omar gingen bezoeken en voor die van het Evangelie, die Jesus Christus op zijn graf gingen aanbidden : de eenen en de anderen vonden iu de heilige stad gelijke bescherming, wanneer er vrede in het Oosten beerschte en de omwentelingen der rijken of de gebeurtenissen van den oorlog niet het wantrouwen der gebieders van Syrië en Palestina wakker maakten. Elk jaar kwamen, tegen bet Paaschfeest, tallooze scharen pelgrims in Judea aan om hel geheim der verlossing le vieren en bij hel mirakel van hel heilige vuur tegenwoordig te zijn, dat hel meerendeel der geloovigen alsdan uit den hemel op de lampen van hel heiligdom zageu nederdalen.

Onder de vermaarde pelgrims van de XI'' eeuw noemen wij in de eerste plaats den graaf van Anjou, Fulco, bijgenaamd Nerra ol de /wnrte. De geschiedenis beschuldigt hem zijne eerste echlgenoote te hebben doen ombrengen en zich verscheidene malen met onschuldig bloed te hebben bezoedeld. Vervolgd door den algemecnen baal en door de slem van zijn geweien, verbeeldde liij zich dat de talrijke aan zijne wraak ol zijne eerzucht opgeofferde slachtofCers uit iiunne graven opstonden om zijn slaap ie verontrusten en hem zijne gruwzaamheid te verwijten. Om aan de rollerende schimmen die hem overal vervolgden, te ontkomen, verliet Fulco zijne staten en loog in pelgrimsgewaad naar Palestina. De stormen, die zijn schip in de zeeën van Syrië beliepen, herinnerden hem aan de bedreigingen van tie goddelijke gramschap en verdubbelden bet vuur van zijne godvruchtige gevoelens. Toen hij in Jerusalem aangekomen was, doorliep hij de straten der heilige stad niet den strop om den hals, met roeden geslagen door zijne dienaren, en met luider stemme deze woorden herhalende : lieer, onlfeim t' over een oiilrouwen en meineediyen chrislen, over een zoiuluar, die ver vim zijn vaderland ronddoolt. Tijdens zijn verblijl in Palestina deelde hij milde aalmoezen uit, verlichlle de armoede der pelgrims en liét overal bewijzen van zijne godsvrucht en liefdadigheid achter.

In zijne stalen teruggekeerd, deed de graal van Anjou, om de herinnering aan de heilige |ilaalsen die hij bezocht had, levendig le houden, in de nabijheid van hel kasteel van Loches, eene kerk bouwen, geheel gelijk aan die van bet Heilig Graf. Daar smeekte bij eiken dag de goddelijke goedertierenheid af; maar zijne gebeden hadden den God van barmhartigheid nog niet vérmurwd. Weldra voelde hij weder in zijn hart de onrust ontwaken die hein zoolang gekweld had. Fulco trok ten tweede male naar Jerusalem, waar hij de geloovigen opnieuw slicbtle door de uitingen van zijn berouw en de geslrenglieid van zijne boete. Over Italië naar Europa teruggekeerd, verloste hij den Opperpriester van een gedachten vijand, die den Romeinschen Slaat verwoestte. De Paus beloonde zijn ijver, prees zijne godsvrucht en schonk hem de absolutie voor al zijne zonden. De aanzienlijke pelgrim kwam eindelijk in zijn graafschap terug, tal van reliquieën medebrengende, waarmede hij de kerken van Loches en Angers beschonk. Sinds hield hij zich, te midden van een ongesloorden vrede, bezig met het doen bouwen van kloosters en sleden, hetgeen hem den bijnaam van (/rooien sliehler verwierf, evenals hij door zijne menigvuldige pelgrimstochten den bijnaam van de Palmboom had ontvangen. Zijne diensten en zijne weldaden deden hem door de Kerk en zijne onderdanen zegenen, die den Hemel dankten hun vorst tol de gematigdheid en de deugd teruggebracht te hebben. Fulco scheen niets meer van de gerechtigheid Gods ol die der menschen te vreezen le hebben; maar zoo slerk was de slem van zijn geweien en de foltering van zijn verontrust gemoed, dat uiets hem voor zijn eigen wroegingen kon beschermen en hem dien zielevrede teruggeven, dien hij reeds tweemaal bij hel gral van Jesus Christus bad gezocht. De ongelukkige vorst besloot een derden pelgrimstocht naar Jerusalem te ondernemen. Palestina zag hem weldra weder, terwijl hij met nieuwe tranen hel graf van Jesus Ghrislus besproeide en de heilige plaatsen mei zijn geweeklaag vervulde. Na hel heilige land bezocht en zijne ziel aanbevolen te hebben in de gebeden der kluizenaars, belasl met de verzorging en de vertroosting der pelgrims, verliet hij Jerusalem, om naar zijn vaderland weder le keeren, dal hij echter niet zou wederzien; hij werd le Metz ziek en sliert aldaar in 1040. Zijn zielloos overschot werd overgebracht naar het klooster van bet Heilig Gral, dal hij in de nabijheid van Loches bad doen bouwen, en aldaar begraven. Men bewaarde zijn hart in eene kerk van Metz, waar men nog, verscheidene eeuwen na zijn dood, een praalgraf vond, dat men hel gral van Fulco, graaf van Anjou, noemde.

Omstreeks dienzeltden tijd begaf Robert, hertog van Nor-mandië, vader van Willem den Veroveraar, beschuldigd van zijn broeder Richard te hebben doen vergiftigen, zich naar bet heilige land. Rloolvoels en in een boetekleed trok hij voort, verhaalt een oude kronijk van Normandië, vergezeld door een groot aantal ridders, baronnen en andere lieden. Door Rome komende, deed Robert hel ruiterstandbeeld van Conslantijn, dal van metaal gemaakt was, met een kostbaren mantel bedekken, zeggende dat de Romeinen al zeer weinig eerbied beloonden voor hunnen heer, dewijl zij hem in een geheel jaar geen mantel konden geven. Te Cons'tantinopel aangekomen, versmaadde de hertog van Normandië de weelde en geschenken van den keizer en verscheen aan hel hol gekleed als de eenvoudigste pelgrim. Robert, die volgens zijne eigene woorden hooger prijs stelde op hetgeen hij voor Jesus Christus leed, dan op de schoonste stad van zijn hertogdom, verduurde de vermoeienissen en ongemakken van den pelgrimstocht met de grootste onderwerping. Toen hij in Klein-Azië ziek werd, weigerde hij de diensten der chrislcnen van zijn gevolg en liet zich door Sarracenen in een draagstoel verder vervoeren. Een pelgrim uil Normandië, hem op zijn weg ontmoetende, vroeg hem, of hij ook eenige bevelen voor zijn land bad mede le geven. «Ga,quot; antwoordde de hertog, «en zeg aan mijn volk, dat men een christen vorst door duivelen naar bel paradijs heelt zien dragen.quot; Voor de poort van Jerusalem vond Robert eene menigte pelgrims, die de door do ongeloovi-gen gevorderde schatting niet konden betalen, en op de komst van eenig aanzienlijk lieer wachtten, die hun, door zijne aalmoezen, den toegang lot de heilige stad zou willen verscbaHen. Robert betaalde voor ieder hunner een goudstuk. Tijdens zijn verblijf in Jerusalem onderscheidde bij zich door zijne gods-vruclit en vooral door zijne liefdadigheid, die zich zelfs lol de ongeloovigen uitstrekte. Op den terugweg naar Europa stierf hij te Nicea, slechts vervuld met de gedachte aan de relifpiieën, welke hij uil Palestina medebracht, en het betreurende, dal hij zijne dagen niet in de heilige stad geëindigd had.

De pelgrims beschouwden bel als hel grootste geluk, dal bun le beurt kon vallen lol loon voor de ontberingen van den langen locht, van le sterven in de stad, waar Jesus den kruisdood gestorven was. Wanneer zij hel heilig graf bezochten, waren zij gewoon het volgende gebed lol den Zaligmaker te richten ; «Gij, die voor ons gestorven zijl en in deze heilige plaats begraven werdl, onlfcrm IJ over onze ellende en neem ons beden uil dit tranendal weg.quot; De oude krouijken verhalen van een christen uil hel land van Aiitun, Lelhbald genaamd, die, te Jerusalem aangekomen, den dood zocht in de strengste vaste en verstervingen. Op zekeren dag bleef hij op

den Olijfberg langen lijd in hel gebed verzonken ligge.....iel

de oogen en de armen ten hemel geheven, waar God hem tot zich scheen te roepen, lu het gasllmis der pelgrims teruggekeerd, riep hij driemaal: Glorie zij li, o lleere! en zakte eensklaps levenloos ineen ten aanscbouwe van zijne melgezellen, die hel mirakel van zijn dood niet genoeg kouden bewonderen.

Do begeerte om zich door do reis naar Jerusalem to lieiligen, word ten laatste zoo algemeen, dat do scharen pelgrims door hunne talrijkheid in de landen die zij doortrokken, ongerustheid begonnen to verwekken. Hoewel zij den strijd nog niet zochten, duidde men hen toch roods aan onder deii naam van legerscharen des lleeren en verscheidene historische ^edonktco-kenen bewijzen ons, dat do christenen op hun pelgrimstocht naar Jerusaiem dikwijls een afbeelding van het kruis droegen, gelijk men hot later in de voor de bevrijding van het heilig grai' gevoerde oorlogen dood. In hot jaar 1054 vertrok Liot-bertus, bisschop van Kamorijk, door moor dan drie duizend pelgrims uit de provinciën l'icardië en Vlaanderen gevolgd, uaar hot heilige land. Toon hij zich op weg begaf, begeleidden hom de geestelijkheid en do bevolking tot op drie mijlen van do stad en smeekten mot tranen in de oogon van God den behouden terugkeer van hun bisschop en hunne broeders af. Do pelgrims trokken Duitschland door zonder vijandelijke ontmoeting, maar in Bulgarije gekomen, vondon zij slechts woeste menschen, die do wouden bewoonden en van roof looiden. Velen hunner werden door dat barbaarsche volk vermoord; anderen kwamen in do wildernissen van honger om. Liotbertus bereikte mot moeite Laodicea in Syrië, scheepte zich mot degenen die hem vergezelden in en werd door een storm op de kusten van Cyprus geworpen. Hij had hot grootste gedeelte van zijne metgezellen zien omkomen, de overigen waren op hot punt van ellende te bozwijkon. To Laodicea teruggekeerd, vernamen zij dat hen op don weg naar .lorusalom de grootste gevaren verbeidden. Bij die tijding voelde de bisschop van Kamorijk den moed zinkon on verbeeldde hij zich dat God zelf tegen zijn pelgrimstocht was. Door duizondon gevaren koerde bij naar zijn bisdom terug, waar hij eeno kerk bouwde tor oere van hol heilig grat, dat hij niet had mogen zien.

Tien jaren na den mislukten tocht van Lietbortus, vertrokken zeven duizend christenen, onder wie men den aartsbisschop van Mentz, de bissohoppen van Rogensburg, Bamberg en Utrecht tolde, gezamenlijk van de oevers van don Rijn, om zich naar Palestina te begeven. Doze talrijke karavaan, een voor-loopor der krnistoohton, reisde door Duitschland, Hongarije, Bulgarije en Thraeië en word te Constantinopel door keizer Constantijn Ducas wolwillond ontvangen. Na do kerken van Byzantium on do talrijke reliquieën, do voorworpen der vor-eering van de Griekon, bezichtigd te hebben, trokkon do pelgrims van hot Westen, zonder aan oenig gevaar blootgesteld to zijn geweest, Kloin-Azië en Syrië door, maar toen zij .leru-salem naderden, wekte hot gezicht hunnor rijkdommen de hebzucht dor Arabische Bedouïnen op, die dó vlakten van Saron en Ramla bewoonden. Aangovallen door eene woeste, op buit beluste menigte, verdedigden de pelgrims zich gedurende drie dagen in een vervallen sterkte; uitgeput door honger en afmatting, geen andere wapens bezittende dan de stoonen die hun tot toevluchtsoord dienden, stelden zij eindelijk voor om te ondorliandolen. Do ruwe handelwijzé echter van hot opperhoofd der Arabieren veroorzaakte plotseling een hevigen twist, en deze zou voor do christenen een noodlottigen afloop gehad hobben, toon de emir van Ramla, door eenigo vluclitoliugen verwittigd, hun te hulp kwam, hun leven beschermde, hunne bezittingen redde en hun voor oen matige schatting oen geleide medegaf, dat hen tot aan do poorten der hoiligo stad vergezelde. Hot gerucht van humio gevochten en hunne gevaren was hen naar Jerusalem vooruitgesneld. Zij werden er in zegepraal door don patriarch ontvangen, en onder het geluid der pauken en liet licht der flambouwen naar do kerk van hot Heilig Graf geleid. Do borg Sion, de Olijfberg, hot dal van Josaphat waren getuigen van de vervoering hunner godsvrucht, doch zij kondon de oevers van den Jordaan en de vermaardste plaatsén van Judea niet bo-zooken, dewijl die landstreken destijds blootstonden aan do in-vallen der Arabieren. Na meer dan drie duizend hunner motge-zollon verloren te hobben, kwamen zij in Europa terug, om er do treurige avonturen en gevaren te verbalen, aan een pelgrimstocht naar het hoiligo land verbondon.

Onder de pelgrimstochten van dien tijd vermeldt do geschiedenis ook dien van Robert den Fries, graal van Vlaanderen, en Beronger II, graaf van Barcelona. Boronger stierf in Azië, niet bestand tegen do gestrenge bootplogingen, die hij zich had opgelegd. Robert kwam in zijne staten torug, waar zijn bedevaart hem genade dood vinden bij de goestoiijkhoid, die hij had willen berooven. Die beide vorston waren in Palestina voorafgegaan geweest door Fredorik, graaf van Verdun. Ero-derik behoorde tot hot doorluchtige geslacht, hetwelk eenmaal Godlried van Bouillon onder zijno holden zoudo tollen. Bij zijn vertrok naar hot Oosten had Eroderik zijn graalschap aan dén bisschop van Verdun atgestaan. In Europa teruggekeerd, begat hij zich in een klooster en stierf als prior van Sint-Vaast in de nabijheid van Arras.

Vrooselijke rampen bodreigden destijds do christen wereld ;

eene barbaarsche natie, een goosel van de andere volken, een aambeeld, dal u]t de (jansehe aarde nnesl drukken, zou door do goddelijke gramschap opgewekt worden. Sinds verschoideno oeuweii waren do rijke gewesten van het Oosten voortdurend overweldigd geworden door uit Tartarijo gekomen horden: naarmate do zegevierende stammen door de woelde en do werkeloosheid van don vrede verzwakten, worden zij vervangen door andere, die nog al do ruwheid en barbaarsehheid der wildernis bezaten. Do Turken, van gene zijde van don Oxus gekomen, haddon zich moester gemaakt van Porzië, waar do zorgelooze staatkunde van sultan Malnnoud hunne zwervende stammen ontvangen en geduld had. Mahmouds zoon leverde hun een veldslag, waarin hij wonderen van dapperheid verrichtte: «.Maar do fortuin,quot; zegt Foristha, oen Indisch schrijver uit de XVIIquot; eeuw, «had zich togen zijno wapenen verklaard: hij zay gedurende den strijd om zich heen en met uitzonderinij van hel korps, dat hij aanvoerde, had zijn tjelieele leger de paden van de vlnclil verslonden.quot; Op do schouwplaats zelve van hunne overwinning gingen do Turken tot do verkiezing van oen koning over. Een aantal pijlen werden lot een bundel saamgobondon; op elkon dier pijlen was do naam van een stam, oen geslacht, oen krijger geschreven. Een kind trok drie pijlen in tegenwoordigheid van het geheele leger en hot loi besliste ten voordoelo van Togrul-Bol, kleinzoon van Soldschuk. Togrul-Bel, wiens eerzucht zijno dapperheid evenaarde, omholsdo mot zijne soldaten don godsdienst van .Mahomed on voegde woldra bij don titel van veroveraar van Porzië dien van beschermer van don mahomodaanschen godsdienst.

Do boorden van den Tigris en don Euphraat worden destijds verontrust door den opstand der emirs, die don Imit op don kalil van Bagdad gemaakt met elkander doolden. Do kalif Cayen riep do hulp van Togrul in en beloofde do verovering van Azië aan den nieuwen moestor van Porzië. Togrul, dien hij tot zijn woroldschon onderbovelhobber benoemd had, stelde zich aan het hoofd van oen logei', versloeg en verstrooide de opstandolingon en kwam zich te Bagdad nederwerpon aan do voeten van den kalif, die do wettige aanspraken van zijne bevrijders op hot rijk erkende. Mot buitengewone plechtigheid word Togrul daarna, ton aanschouwe van allen, achtervolgons met zeven eergowadon bekleed; men bood hem zeven slaven aan, geboren in do zeven klimaten van hot rijk dor Arabieren; tot zinnebeeld van zijne heerschappij over hot Oosten en hot Westen gordde men hem twee kiomzwaardon aan en zette hom twee kronen op hel hoold.

Hot rijk, dal do stodohondor van Mahomed aan de oerzucht dor nieuwe veroveraars als lokaas liet zien, werd alras door hunne wapenen overweldigd. Onder do rogeoring van Alp-Arslan en Malock-schah, opvolger van Togrul, doolden de zovou takken van hel geslacht van Soldschuk de uilgobroidsto koninkrijken van Azië onder elkander. Er waren ternauwernood dertig jaren vorloopon sedert do Turken Porzië veroverd hadden, en roods strekten hunne militaire en herderskolonion zich van don Oxus tol aan den Euphraat, en van den Indus tol aan den Hellespont uil.

Een onderhevelhobber van Maleck-schach drong aan hot hoofd zijner plundorzioko bonden lol aan de boorden van don Nijl door en veroverde Syrië, dal aan do Falimilische kalils ondorworpon was. Palestina viel in do macht dor Turken en de zwarte vaan dor Abbassiden werd op de wallen van Jerusalem geplant. Do overwinnaars spaarden noch de christenen noch do afstammelingen van Ali, die do kalif van Bagdad als vijanden Gods voorstelde; do Egyptische bozolling werd over de kling gejaagd, do moskeeën en do kerken aan do plundering prijsgegeven. De heilige stad zwom in hel bloed dor christenen en der muzelmannon.

Hier kan do goschicdonis met do H. Schrift zeggen, dal God zijne kinderen overtjeleverd had aan degenen die hen haatten. Daar dé overhcersching der veroveraars van Syrië en Judea nieuw on slecht gevestigd was, toonden zij zich wantrouwend, naijverig en gewelddadig. Do christenen gingen gehukt onder eene verdrukking, welke hunne vaderen niet gekend haddon onder de regeeringen der kalifs van Bagdad en van Cairo.

Als do pelgrims der Latijnscho Kerk, na vijandelijke landstreken doorgetrokken te zijn en' duizenden gevaren doorstaan te bobben, zoo gelukkig waren Palestina te bereiken, ontsloten zich de poorten dor heilige stad slochts voor degenen die oen goudstuk konden betalen ; en daar bel moorondoel arm was en men hen op hun tocht uitgeplunderd had, zwierven zij troosteloos rond in den omtrek van dal Jerusalem, voor hetwelk zij alles verlaten hadden. Do meoston hunnor kwamen ellendig om hol leven door honger, dorst, gebrek of hot zwaard dor barbaren. Dogonen wien hel gelukte binnen do stad te geraken, waren steeds blootgesteld aan do grootste gevaren ; do bedreigingen en bloedige smaadredenen dor muzelinannon vervolgden hen op den Calvarieberg, don berg Sion en op al do plaatsen die zij gingen bezoeken. Wanneer zij mol hunne broo-

ders van de lioilige stad in de kerken vergaderd waren, kwam eene dweepzieke menigte door hare woeste kreten hel heilig misofler verstoren, trad de gewijde vaten met voeten, klom zelfs op de altaren van den levenden God, hoonde en geeselde met roeden de geestelijkheid, bekleed met het plechtgewaad der hoogepriesters en de tunica der levieten. Hoe meer ijver het geloovige volk in zijn godsvrucht en zijne gebeden aan den dag legde, lioe meer de woede van de muzelmannen aangroeide; voornamelijk omtrent het tijdstip der hooge leestdagen vierden zij aan hunne duivelachtige boosaardigheid den vrijen teugel, eii elk jaar werden de in de ehrislelijke Kerk het plechtigst gevierde dagen, die waarop de Verlosser der wereld geboren werd, waarop Hij stierf' en waarop Hij verrees, gekenmerkt door do vervolging en den marteldood zijner volgelingen.

Do pelgrims, die in Europa terugkwamen, verhaalden hetgeen zij gezien, hetgeen zij geleden haddon. en hunne verhalen, door dé faam overdreven en van moud tot mond gaande, ontlokten heete tranen aan ai de goloovigen.

Terwijl do Turken, onder aanvoering van Toutousch en Ortock, Syrië en Palestina teisterden, waren andere stammen van die natie, aangevoerd door Soliman, een neef van Maleek-schah, in Klein-Aziö gevallen. Zij hadden al de gewesten overweldigd, die de pelgrims van liet Westen moesten doortrekken, om in Jerusalem te komen. Die landstreken, waar do apostelen van het Evangelie begonnen waren hunne stem te doen hoo-ren, waar de christelijke godsdienst zijn eerste licht verspreid had, het meerendeel dor Grioksche steden, wier namen roemvol in de geschiedrollon dor ontluikende Kerk aangetoekend stonden, waren in do macht dor ongoloovigen gevallen. Do vaan van den profeet van Mecca wapperde op de wallen van Edossa, Iconium, Tarsus, Antiochië. Nicea was do zetel van een niuselmansch rijk geworden ; men hoonde de godheid van Jesus Christus in dezelfde stad, waar het eerste oecumenische concilie haar tot een geloofsartikel had verklaard. Duizenden kinderen werdou besneden en overal verving de Koran de wetten van Griekenland on die van het Evangelie. Do zwarte of witte tenten der Turken overdekten de vlakten en do bergen van Rithynië en Capadocië en hunne kudden zwierven rond tusschen de piiinhoopcn dor kloosters en der kerken.

Nooit hadden de Grieken wreeder en geduchter vijanden gehad dan de Turken. Terwijl hot hof van Alp-Arslan en van IMaleck-scbach de grootste weelde tentoonspreidde en do verlichting der oude Perzen deelachtig werd, bleef het overige gedeelte der natie barbaarsch, en behield, te midden dor ovor-wonnen volken, de ruwe en wilde zoden van Tartarije. De alstammeliugen vau Seldschuk loofden liever onder de tent dan in de steden ; zij voedden zich met de melk hunner kudden en versmaadden den landbouw en den handel, overtuigd dat de oorlog in al liunne belioellcn moest voorzien. Voor hen was het vaderland overal, waar hunne wapens zegevierden, waar zij groene weiden vonden. Wanneer zij van het oono land naar het ander trokken, hielden do leden van een zelfde familie zich bij elkander; zij voerden alles met zich mede wal zij liefhadden, wat zij bozalen. Dal altijd zwervend loven, de menigvuldige twisten, die tusschen de op elkander naijverige horden uitbraken, onderhielden hun oorlogzuchligen geest, leder krijger droeg zijn naam op een werpspies gegrift, en zwoer dien door zijne vijanden te doen eerbiedigen. De Turken toonden zooveel vuur voor don strijd, dal oen opperhoofd slechts zijne pijlen ol zijn boog aaii de leden van zijn stam borioeldo te zenden, om hen tot den oorlog op (e roepen, /ij verduurden honger, dorst en vermoeienis mol oono volharding en een geduld, (lie hen onoverwinnelijk maakten. Geen enkel volk in Ih l Oosten overtrof hen in do kuusi om een paard le besturen eu ecu speer te werpen; niets evenaarde do onsluimigheid van bun aanval; geducht zells in de vlucht, toonden zij zich onmeedoogond in do overwinning. Zij werden op hunne krijgstochten niet geleid door den roem of de eer, maar door de zucht naar verwoesting eu plundering.

Het gerucht van hunne invallen had zich verbreid onder de volksslanimeii, die aan geue zijde van den Caucasus en de Caspische Zee woonden; nieuwe volksverhuizingen kwamen eiken dag hunne legerbenden versterken. Daar zij gedwee waren in oorlogstijd, woelig en oproerig in lijd van vrede, voerden de hevelhebbers hen steeds lot nieuwe gevechten aan. Meer om zich van zijne onderbevelhebhcrs te ontslaan, dan wel om hen to beloonon, had Maleck-schacli Imn verlot gegeven de landen der Grieken en der Egyptenaren le gaan veroveren. Het viel hun gemakkelijk aanzienlijke legerbenden op do been te brengen, daar zij hun de bezittingen dor vijanden van den profeet en zijn wettigen stedehouder belootdón. Al degenen die geen deel hadden gehad in don bij de vorige oorlogen behaalden buit, stroomden toe, om zich onder de vanen van den profeet te scharen, en al spoedig werden de rijkdommen van Griekenland de buil dor Turkscho ruiters, die men met een wollen muls en houten stijgbeugels hunne wildernissen had zien verlaten. Van al de aan hel geslacht van Seldschuk onderworpen stammen waren die, welke Syrië en Klein-Azic overweldigden, de armste, de onbesehaafdstè eu de onverschrokkensle.

In do overmaat hunner ellende durfden de Grieken der veroverde gewesten ternauwernood hunne smeokende blikken wenden naar de vorsten van Byzantium, die den moed niet gehad hadden om hen te verdedigen en hun niet de minste hoop gaven, dal hunne rampen spoedig een einde zonden nemen. Verscheurd door omwentelingen en burgeroorlogen snelde het Grioksche rijk zijn ondergang te gemoel. Sedert de regeering van Heraclius had Constanlinopel elf zijner keizers in hunne eigene paleizen tor dood zien brengen. Zes van die meesters der wereld hadden hunne dagen in kloosters geëindigd; verschoidenen waren verminkt, van hol gezicht beroofd, verbannen geworden; hel purper, bezoedeld door zoovele om-wontelingon, sierde nog slechls de slechte vorsten of mannen zonder karakter en zonder deugd. Zij waren enkel bedacht op hun eigen behoud en deelden hunne macht met do medeplichtigen van hunne misdaden, die zij steeds vreesdon; dikwerf zelfs offerden zij steden en provinciën op, om van hunne vijanden eenigo oogenblikken van veiligheid to koopen, en schenen niets anders le verlangen dan dat hel rijk ten minste nog zoo lang bestond als bun eigen leven.

Een snel verval liet zich in alles waarnemen. In hunne godgeleerde geschillen hadden de Grieken don waren geest van het Evangelie verloren en bij hen was alles, tol zells de godsdienst verbasterd. Al de deugden die do vaderlandsliefde aankweeken, waren verdwenen; list en trouweloosheid werden beleid genoemd en evenzeer geprezen als do dapperheid; de Grieken vonden hel oven roemvol hunne vijanden le bedriegen als hen te overwinnen. Hunne soldaten lieten zich in don oorlog volgen door lichte wagens, waarop hunne wapenen lagen. Zij hadden al de werktuigen, die bij belegeringen en veldslagen in de plaats kunnen treden van persoonlijke dapperheid, zooveel mogelijk volmaakt. Hunne legers maakten een groot vertoon van militaire macht, maar misten strijders. l»o Grieken hadden van hunne voorvaderen nagenoeg niets anders overgehouden dan een woelziek en oproerig karakter, dal zich in hunne verwijfde zeden kenbaar maakte en zich vooral le midden der gevaren van hel vaderland openbaarde. Tweedrachl verdeelde onophoudelijk hellegeren hel volk; men betwistte elkander nog mol hardnekkigheid oen rijk, dal van alle zijden bedreigd werd en waarvan men de verdediging overliet aan barbaren. Het Grioksche rijk was al dadelijk door de volgelingen van Mahomed bedreigd geworden; do inneming van Conslantinopel wasvoor do Arahieien als een der beloften van den Koran, en reeds in de eerste lijden der Hogira vielen Syrië, Egypte en verscheidene landstreken iu de macht der nieuwe veroveraars; later trokken de aanhangers van den Profeet den kelen van hol Tanrusgehorgte over en verspreidden zich in Klein-Azië, zonder dal men zich in de hoofdstad dos rijks daarover bezorgd maakte. Van toon af was liet gemakkelijk te voorzien dal Constanlinopel nooil een schulsmuur zou zijn tegen hel Islamisme en hel eenmaal de poort zou worden waarlangs de aanhangers van Mahomed hot christelijk Europa zouden binnendringen. Onder de opvolgers van Constantijn waren er eenigen, die beproefden aan hel voorldringen dor Muzelmannon paal en perk te stollen; maar zij werden niet door limine onderdanen ondersteund cn verschcidonen hunner moesten hunne vaderlandsliefde met don dood bekoopen.

Terwijl hot Ooslerschc keizerrijk aldus ton ondergang neigde en door den tijd en het bederf ondermijnd scheen, verkeerde het Westen in een slaat van volslagen maatschappelijke wanorde. De volken onderhielden nagenoeg geen onderlinge gemeenschap en naderden elkander slechls met het zwaard in de hand; or bleef niets meer over van hol rijk en de wellen van Karei den Groote; de Kerk, hel koningschap, de natiën, do rijken, alles was verbasterd; geene macht was sterk genoeg om de vorderingen dor regeeringloosheid en de misbruiken van hel leenheerlijk stelsel le sluiten. Hoewel Europa vol soldalen was en met versterkte kasteelen overdekt, waren de Staten dikwijls weerloos tegenover hunne vijanden en bezaten geen legers ter eigene verdediging. Te midden der algemeene verwarring bestond er geen veiligheid dan in de legerplaatsen on de sterkten, beurtelings de bescherming en de schrik der marktvlekken en der landbewoners. Do grootste steden boden zelfs geen zekere wijkplaats aan; het leven van een monsch werd voor zoo weinig getold, dat men vooreen handvol muntstukken slrall'elooshoid voor een moord kon koopen. Mot hol zwaard in de hand eischte men recht, door hot zwaard verschafte men zich voldoening voor aangedanen smaad of onrechtmatige behandeling. Do taal der baronnen eu der edelen bezat geen woorden om hel volkonrocht uil tc drukken ; de oorlog

was hunne gansclie wetenschap, het eenige richtsnoer dor vorsten en der Stalen.

Inlusschcii gelcok die barhaarschheid dor Woslorsche volken niet op (li(! der Turken, wier godsdienst en zeden alle hesclia-ving vijandig waren; noch op die der Grieken, die niets moor dan een verbasterd volk waren. Terwijl de eenen al do on-dengden bezaten van een bijna wilden staat en de anderen al de verdorvenheid van een staat, die in verval is, mengde zich onder do barbaarsclio zoden dor Eranken iets helilhartigs en grootmoedigs, hetwelk men vindt in do jongelingsjaren. De ruwe baruaarschhcid der Turken deed hen alles verachten wat groot en edel was; de Grieken bezaten een geleerde en gepolijste barbaarschheid, die hen de hcldbal'lig-lieid en do militaire deugden deed minachten. De Franken waren even dapper als de Turken en stelden meer prijs op roem dan andere volken. Het gevoel van eer, dat in Knropa de ridderschap in het leven riep, bestierde hunne dapperheid en nam soms bij hen de plaats in van gerechtiglieid en deugd.

De christelijke godsdienst, welken de Grieken tol kleingeestige formulieren en ijdele ocleningen van hijgelool beperkt hadden, gaf hun nimmer grootscho plannen en edele gedachten in. Hij de Westersche volken daarentegen, waar men de leerstellingen van hel christendom nog niet aan menigvuldigo geschillen onderworpen had, behield de loer van het Evangelie meer macht op de gemoederen; zij stemde de harten boter lot geestdrift en vormde te gelijk heiligen en helden. Hoewel de Kerk haar zedeleer niet altijd mol gunstig gevolg predikte en men haar invloed misbruikte, werkte zij toch weldadig op de zeden der barbaarscho volken, die Europa overweldigd hadden; aan den zwakke leende zij haar heilig gezag, aan hol gewold boezemde zij een heilzame vrees in en verbeterde dikwijls de ongerechtigheid der mcnschelijke wetten.

Te midden der duisternissen die Europa bedekten, bewaarde de christelijke godsdienst de Latijnsche taal; die taal welke reeds eenc beschaving gekend had, hield eigenlijk alleen de herinnering aan vervlogeue tijden levendig, en kon alleen tol regel en les dienen aan de ontkiemende maatschappijen. Terwijl willekeur en regeeringloosheid rijken en sleden verdeelden, riepen de volkoren don godsdienst in tegen de dwingelandij, riepen de vorsten hem in legen de bandeloosheid en don opstand. Dikwijls boezemde, in de beroering der Stalen, de titel van chrisloii meer eerbied in en wekte meer geestdrift op dan do titel van Romoinsch burger in hel oude Rome. In hunne grootste barbaarschheid schenen de natiën geen andere wetgevers dan de Vaders der Gonciliën, geen ander wetboek dan het Evangelie en de Heilige Schrilt te erkennen. Europa kon beschouwd worden als eene godsdienstige vereeniging, wier hoogste belang de instandhouding van hot geloot was, waarin de mensoben meer aan do Kerk dan aan liet vaderland behoorden. In dien staal van zaken moest hel niet moeielijk vallen den strijdlust der volkeren te doen ontvlammen door bun de verdediging van de zaak des gelools en der christenen voor te stellen.

Tien jaren vóór den inval der Turken in Klein-Azië bad Michaël Ducas, opvolger van Romanus Diogenes, den bijstand des Pausen en der vorsten van hel Westen ingeroepen. Hij had beloofd alle hinderpalen, die de Grieksche Kerk van de Roomsche scheidden, uil den weg Ie zullen ruimen, indien de Latijnen de wapenen tegen de ongeloovigen opnamen. Grego-rius VII bekleedde destijds den Stool van l'etrus; zijne taloiiten, zijne kundigheden, de stoutmoedigheid on standvastigheid van zijn karakter, maakten hem geschikt tot de grootste ondernemingen. De hoop van liet rijk van den godsdienst en de macht van den Heiligen Stoel in hel Oosten uit te breiden, deden hem aan de smeekbeden van Michaël Ducas een gunstig oor leenen : hij spoorde de geloovigen aan de wapenen tegen de Muzelmannen op te nemen eiv verbond zich hen zelf naar Azië te voeren. «De rampen der clirisleneu van het Oosten,quot; zeide bij in zijne brieven, «hadden hem zoo diep bewogen, dat hij naai' den dood verlangde; hij stelde liever zijn leven in gevaar om de heilige plaatsen te gaan bevrijden dan over de geheele aarde te heersclien.quot; Medegesloept 'door zijne vermaningen, zwoeren vijftig duizend christenen Gregbrins naar Gonstantinopel on Jerusalem to volgen. Maar de Paus kon zijn woord niet gestand doen : de verwikkelingen in Europa, die al zijne aandacht vereisebten, verhinderden de uilvoering van zijne plannen.

' Met den dag nam de macht der pausen toe door de vorderingen van het christendom en door de behoefte zelve, welke men gevoelde om uit den slaat van barbaarschheid te geraken. Rome was ten tweeden male de hoofdstad der wereld geworden en scheen, onder Gregorius, de heerschappij berkregen te hebben, die het onder de Gesars bezat.

Victor III, die na den dood van Gregorius den pauselijken troon besteeg, volgde de staatkunde van zijn voorganger, en hoewel hij te gelijk den keizer van Duilsehland en de partij van den anti-paus Gnibertus te bestrijden had, liet hij de gelegenheid niet ongebruikt voorbijgaan, om de Muzelmannen den oorlog aan ledoen. De Sarracenen, die Afrika bewoonden, verontrustten de scheepvaart op de Middelliindscbe /do en bedreigden de kusten van Italië. Victor noodigdo de christenen uil om de wapenen op te nemen en beloofde hun de vergillen is van al hunne zonden-strafleu, als zij de ongeloovigen gingen bestrijden. De inwoners van l'isn, Genua en verscheidene andere sleden, aangevuurd door den ijver voor den godsdienst en de begeerte om hun handel te beschormon, rustten vloten uil, wierven troepen aan en deden eene landing op do kusten van Afrika, waar zij, als men de kronijkscbrijvers van dien tijd geloovcn mag, een leger van honderd duizend Sarracenen in de pan hakten. Na twee steden, Al-Maliadia en Sibila, op hot voormalig grondgebied van Carthago gebouwd, in do asch gelegd en een koning van Mauritanië gedwongen te hebben een schatting aan den Heiligen Stoel te betalen, keerden de Genuezeu en Pisaners naar Italië terug, waar de op de ongeloovigen behaalde buit lol de versiering der kerken aangewend werd.

Inlusschen stierf paus Victor zonder het plan te hebben kunnen verwezenlijken om de ongeloovigen in Azië te gaan bestrijden. De roem Jerusalem ie verlossen was hel deel van een eenvoudig pelgrim, die zijne zending slechts ontleende aan zijn vnrigen geloofsijver, en die geen andere macht br/at dan zijn innige overtuiging en zijn genie. Eenigen selirijven aan Peter den Kluizenaar een nederige afkomst ioe, anderen doen hem afstammen van een voornaam geslacht in Picardië; allen stemmen echter hierin overeen, dat hij een onaanzienlijk voorkomen had. Na in verschillende standen hol geluk gezocht en niet gevonden te hebben, omhelsde Poter, van de wereld en de menschen afkeorig, hel kluizenaarsleven. Do onthondiiig, liet gebed, de overweging, de stille van de afzondering overprikkelden zijne verbeeldingskracht. In zijne visioenen vorkeerde hij steeds met den hemel, en beschouwde zich als het werktuig van Gods plannen, als de uilvoerder van diens raadsbesluiten. Zijn ijver kende geene hinderpalen en alles wat bij wenschte, scheen hem gemakkelijk toe. Hij bezat bel vuur van een apostel, den moed van oen martelaar. Wanneer hij • sprak, bezielde do geestdrift waarvan liij blaakte zijne woorden en gebaren zoodanig, dal zij zich aan zijne toehoorders mededeelde; niets weerstond aan de kracht van zijne welsprekendheid. Dit was do buitengewone man, die het sein tot de kruistochten gat en die, zonder fortuin en zonder beroemdheid, enkel door zijne tranen en predikatiën, er in slaagde bet Westen in beweging te brengen om het geheel op Azië to werpen.

Do mare der bedevaarten naar hel Oosten drong tot Peter door en bewoog hem zijne eenzame kluis te verlaten. Hij sloot zich bij do groote menigte christenen aan, die op weg waren naar Palestina en bereikte met bon do heilige stad. Rij den aanblik van Jerusalem was hij dieper ontroerd dan do overige pelgrims; duizendo tegenstrijdige gewaarwordingen bestormden zijn overspannen gemoed. In die stad, waar overal do blijken van Gods barmhartigheid en gramschap zichtbaar waren, ontvingen zijne godsvrucht en zijn ijver nieuw voedsel, vervulde alles wal hij zag hem alwisselend mét eerbied, afgrijzen en verontwaardiging, en overmeesterde hem diepe deernis niet het treurige lot der christenen. Na zijne broeders op den Calvarieberg en bij het graf van Jesus Christus vergezeld te hebben, begaf hij zieli tot don patriarch van Jerusalem. De grijze haren van Simoon, zijn eerbiedwaardig voorkomen en vooral de door hem verduurde vervolging deden hem al dadelijk het vertrouwen van Peter winnen; beiden weenden met elkander over de rampen der christenen. Trillende van verontwaardiging en onder een vlood van tranen, vroeg de kluizenaar, of er dan niet een middel kon bedacht worden om aan do gruwzame verdrukking der geloovigen een einde te maken. «Helaas! broeder,quot; antwoordde de patriarch, «ziet gij dan niet dat ter oorzake van onze ongerechtigheden de barmhartigheid Gods van ons afgewond is? Azië is in de macht der Muzelmannen; geheel het Oosten zucht in slavernij; geen enkele maeht dolaarde kan ons te hulp komen.quot; Dié woorden hoorendo, viel Peter Simeon in do rede en gaf hem te verstaan, dat er misscliion een dag zou aanbreken, waarop do krijgers van hot Westen de bevrijders van Jerusalem zonden w'ordcu. «Ja, ongetwijfeld,quot; hernam de patriarch, «wanneer onze nood ton top geslegen is, wanneer God vermurwd zal zijn door ons lijden, zal Hij liet hart dor Westersche vorston verteederen en hen lot verlossing der heilige stad uitzenden.quot; Rij die woorden ontsloten Peter on Simeon hunne harten voor de hoop en omhelsden elkander onder hel storten van vreugdetranen. De patriarch besloot door brieven den bijstand van den paus en de vorsten van Europa in te roepen, terwijl de Kluizenaar beloofde de tolk der christenen van hel Oosten te zullen wezen en liet Westen ter hunner bevrijding te wapenen.

Na dat onderhoud kende Péters geestdrilt geene grenzen meer; hij hield zich overtuigd, dal de Hemel zelf hem belosi

lind met do verdediging zijner zaak. Op zekeren dag, dat lilj voor liet heilig graf in aanhidding verzonken lag, meende hij de stem van Jesns Christus te hooren, die lot liem zeide: «Peter, sla op; ga de verdrukking van mijn volk verkondigen; hel is lijd, dal mijne dienaren hijgeslaan én de heilige plaatsen verlost worden.quot; Vervuld van die woorden, welke voortdurend in zijne ooren klonken, voorzien van de brieven des patriarchs, scheepte Peter zich in, landde in Italië en ging zich aan de voelen des pausen nederwerpen. De sloe 1 van den heiligen Petrus werd destijds hokleed door Urhanus II, die de leerling en vertrouweling geweest was van Gregorius en Victor. Urhanus omhelsde met vuur een plan, waarvan zijne voorgangers de eerste gedachte gehad hadden; hij ontving Peter als een proleet, prees zijn voornemen en machtigde hem de aanstaande verlossing van Jerusalem te gaan verkondigen.

Peter de Kluizenaar doorreisde met voorkennis des pausen Italië, Frankrijk en hel grootste gedeelte van Europa, om van oord tot oord de hem door den Heiland gedane oproeping he-kend te maken en zoo de gemoederen voor te bereiden lot datgene wal Urhanus besloten had zeil' lot een goed einde te brengen. De roep van den vromen pelgrim ging hem ver vooruil en overal waar hij verscheen, werd hij als een Godsgezant beschouwd. Zijn uiterlijk versterkte dén indruk, dien zijne predikatiën maakten. Uitgeleerd door strenge boetedoeningen en langdurige ontberingen, barrevoets en bloots-hoolds, in een grove pij gekleed, een koord om de lendenen en een crucitiks in de hand, trok hij op een muilezel zittende van stad lol stad, van provincie lot provincie, aller medelijden inroepende, aller moed opwekkende; nu eens beklom hij den kansel in de kerken, dan weder predikte hij op de wegen of de openbare pleinen. Zijne taal was levendig en aangrijpend, vol heilige beelden, die de menigte medesleepten. Hij scliilderde in gloeiende kleuren de ontlieiliging der heilige plaatsen en hel lijden der christenen, wier bloed met stroomen langs de straten van Jerusalem vloeide, liij riep beurtelings den Hemel, de heiligen, de engelen aan, die bij tot getuigen nam van de waarheid zijner mededeelingen; hij verplaatste zich met zijne toehoorders op den berg Siou, den Calvarie- en den Olijfberg, die hij van snikken en gejammer deed weergalmen. Als bij geen woorden meer vond om de rampen der geloovigen té schilderen, vertoonde hij aan de aanwezigen bel kruisbeeld, dal hij in de hand droeg, sloeg op zijne borst ot' brak in een vloed van tranen los.

Tallooze scharen volks volgden steeds de schreden van Peter; men achtte hel als een geluk zijne kleederen aan te raken; bet haar dal men uitrukte aan hel muildier, dat hij bereed, werd als eene kostbare reliquie bewaard. Op zijne vermaning werden de geschillen in de l'amiliën bijgelegd, de armen bijgestaan, schaamde de losbandigheid zich bare builensporiglicden; men sprak slechts van do deugden des welsprekemlon kluizenaars, van zijne gestrengheden, zijne mirakelen; men herbaalde zijne predikat ën aan degenen, die ze niet hadden kunnen verstaan ol' bijwonen.

Menigmaal ontmoelle hij op zijne omzwervingen Ooslersche christenen, die uil hun vaderland verbannen waren en door bedelen in hun onderhoud moesten voorzien. Peter de Kluizenaar vertoonde hen aan het volk als levende bewijzen van de barbaarschheid der ongeloovigen ; op de lompen wijzende, waarmede zij ternauwernood gedekt waren, verhief de redenaar zich met heiligheid legen hunne verdrukkers en hunne beulen. Rij dal schouwspel werden de geloovigen beurtelings door bel innigste medelijden en de bitterste wraakzucht aangegrepen; allen belreurden in hun hart de rampen en den smaad van Jerusalem. Hel volk smeekte God luide, onder tranen en zuchten, dal Hi,, zich mocht verwaardigen een blik te werpen op zijn uilvei kóren stad; de eenen droegen hunne rijkdommen, de anderen hunne gebeden op; allen beloofden bun leven te geven voor de verlossing der heilige plaatsen

Te midden van die algemeene beroering zond Alexis Comnena, door de Turken in het nauw gebracht, gezanten aan den Paus om den bijstand der Latijnen in te roepen. Eenigen tijd vóór hel alzendcn van dal gezantseliap had hij aan de vorsten van hel Westen brieven gericht, waarin hij in hartroerende bewoordingen de veroveringen der Turken in Klein-Azië verhaalde. «Die woeste horden, die in hnnne uitspattingen en de bedwelming der overwinning de naliiur en de menscbheid hadden gehoond, stonden voor de poorten van Ryzanlium, en zonder de spoedige hulp van al de christen volken geraakte de stad van Conslanlijn onder de gruwzaamste overheersching.quot; Alexis herinnerde dé vorsten der christenheid aan de heilige in Conslanlinopel bewaarde reliquieën en bezwoer ben dal gewijde onderpand voor de onlbeiliging der ongeloovigen Ie beveiligen. Na den luister en de rijkdommen van zijne hoofdstad vermeld Ie hebben, noodigde hij de ridders en dé baronnen uil om ze te komen verdedigen en bood hun zijne schatten aan lol loon voor hunne dapperheid. De inval der Turken was, in de oogen van Alexis, het grootste onheil, dal de gebieder van een christelijk lijk te duchten kon helilien, en om zulk een gevaar af te wenden was hij lol alle oll'ers in slaat. De gedachte aan het verlies van zijn kroon kon hij verdragen, maar niet die aan de schande van zijne staten aan de wellen van Mahomed onderworpen te zien; moest hij eenmaal hel rijk verliezen, dan troostte hij zich daarover bij voorbaat, mits Griekenland ontsnapte aan bet juk der Muzelmannen en hel deel werd der Latijnen.

Om te voldoen aan de smeekbeden van Alexis en de wen-schen der geloovigen, belegde de paus eene kerkvergadering te Piacensa, ten einde daarin de gevaren der Grieksche en der Lalijnsche Kerk in bel Oosten blool le leggen. De predikatiën van Peter hadden de gemoederen zoodanig voorbereid, dat meer dan twee duizend bisschoppen en aartsbisschoppen, vier duizend geestelijken en dertig duizend leeken aan de uil-noodiging van den Heiligen Stoel gehoor gaven. Het concilie was zoo talrijk, dat men verplicht was op eene vlakte in de nabijheid der stad le vergaderen.

Dé verschijning der gezanten van Alexis op een Latijnsch concilie baarde natuurlijk groot opzien en was een overtuigend bewijs van den benarden toestand waarin hel Oosten verkeerde. Nadat zij de vorsten en de krijgers aangespoord hadden Conslanlinopel en Jerusalem le hulp le snellen, nam Urhanus hel woord op en ondersteunde hunne beden met al de redenen, welke de belangen der christenheid en de zaak van den godsdienst hem in den mond konden geven. Inlusschcii nam de kerkvergadering geen enkel besluit omtrent den oorlog legen de ongeloovigen. Zij had de verlossing van het heilige land niet uilsluilend ten doel: de zware beschuldigingen, welke keizerin Adelheid openlijk tegen haren gemaal Hendrik IV kwam inbrengen, en andere zaken, die de belangen der Kerk zeer nauw raakten, hielden Urhanus en de Vaders van hel concilie verscheidene dagen bezig.

Maar wal in de lente van 1095 op hel concilie van l'iacenza begonnen was, zou in den herfst van dal zelfde jaar le Clermont voltooid worden. Om eene beslissing omtrent den heiligen oorlog uil le lokken en alle volken lol deelname daartoe op le wekken, besloot Urhanus eene tweede kerkvergadering le beleggen in den boezem van eene krijgshaftige natie, reeds in die verwijderde lijden gewoon aan Europa den spoorslag te geven. Hel nieuwe, le Clermont in Auvergne bijeengekomen concilie was niet minder talrijk of niet minder eerbiedwaardig dan dal van Piacenza: de beroemdste godgeleerden en de aanzienlijkste prelaten vereerden hel met limine legeiivvoordig-heid en lichtten hel voor met hunne raadgevingen. De stad Clermont kon al do vorston, gezanten en prelaten, die zich naar het concilie begeven hadden, niet in hare muren Devallen, «zoodat,quot; zegt een oude kronijk, «de omliggende steden en dorpen mol volk opgevuld waren en velen zich genoodzaakt zagen hunne tenten le midden dor akkers en weiden quot;op le slaan, hoewel hel in het midden van do maand November en hel weder zoor koud was.quot;

Alvorens zich mot den heiligen oorlog bezig le houden, wijdde hol concilie in do eerste plaats zijne aandacht aan de hervorming dor geestelijkheid en het herstel der kerkelijke tucht; daarna hield het zich bezig mei hel beteugelen der oorlogen tusscben bijzondere personen. In die onboschaalde lijden wreekten de eenvoudige ridders do hun aangedane beleodigingen floor hol geweld dor wapenen. Om do nietigste aanleiding zag men soms lamiliën elkander een oorlog verklaren, die onder verscheidene geslachten voortduurde; overal in Europa hadden oiiluslen plaats door die vijandelijkheden veroorzaakt. Rij de miichleloos-lieid dor wollen 'en dér rogeeringen oefende de Kerk menigmaal haren heilzamon invloed uit om do rust te herslellen: verscheidene kerkvergaderingen hadden oorlogen lussolien particulieren gedurende vier dagen van de week verboden en in hare decreten werd do wraak dos Hemels algeroepen over do verstoorders van de openbare rust.

Het concilie van Clermont hernieuwde hol Godsbostand: van af don eersten zondag in de vaslen lol aan maandagocblend na hel octaaf van Pinksteren, van af woensdagavond voor den Advent lot Driekoningen, was hel aan ieder verboden oen ander uil le dagen, hom te dooden, te verwonden, vee te rooven of op buil uil te gaan. Helzolfdo verbod gold voor al do weken van hot jaar van af don woensdagavond tol aan don maandagochtend,' en van al de leosldagon van hol jaar, de feestdagen van Maria en de Apostelen mol hunne vigiliën. Hel concilie bepaalde daarenboven, dat alle kerken en bare portalen, dn kruisen op de wogen, de monniken en do geestelijken, de religieiise zusters en de vrouwen, de pelgrims, do kooplieden met iiuniie dienaren, do ossen, de werkpaarden, de mannen aan do ploeg, de herders mot lumne kudden ten eeuwigen dage gevrijwaard zouden zijn legen gewold en roof. Ieder christen, die den leeftijd van twaalf jaren bereikt had, moest zweren zich aan den Godsvrede le onderwerpen en de wapenen op te nemen

tegen hen, die weigeren zouden dien eed afteleggen. Allen die niet wilden zweren zich aan liel Godsbestand te onderworpeii, zouden in den ban gedaan worden.

Het concilie stelde een aantal regelen vast voor de geestelijke tucht, de hervorming der Kerk, maar al die decreten, het banvonnis zelfs tegen den koning van Frankrijk, i'liilippus I, uitgesproken, konden de algemeene aandacht niet alleiden van een onderwerp, dat men als veel gewiclitiger beschouwde: de gevangenschap en de verdrukking van Jerusalem.

De geestdrift, men zoude bijna zeggen, de dweepzucht, die onder talrijke bijeenkomsten altijd toeneemt, was ten lop geslegen. I'.ia-delijk bevredigde Urbanus het ongeduld van de geloovigen. Het concilie hield zijne tiende zitting op het groote marktveld van Clermont, dat weldra met een dicht opeengepakte menigte bezet was. Door zijne kardinalen gevolgd, besteeg de paus eene soort van troon, welken men voor hem opgericht had; aan zijne zijde zag men Peter den Kluizenaar met den pelgrimsstaf in de hand, en gekleed in de grove wollen pij, welke hem overal den eerhied ! van de menigte gewonnen had. De apostel van den heiligen oorlog nam bet eerste het woord op : hij schetste in gloeiende bewoordingen den smaad en den hoon, die het geloof van .lesus Christus aangedaan werden, verhaalde de ontwijdingen en heiligschendingen, waarvan hij getuige was geweest: de martelingen en de kwellingen, welke een volk zonder God deden lijden aan degenen, die de heilige plaatsen gingen bezoeken. ' Hij had gezien hoe christenen in slavernij gevangen, met ketenen beladen en in het juk gespannen waren gelijk lastdieren; hij had gezien hoede verdrukkers van Jerusalem aan do kinderen van Christus de vergunning verkochten om liet graf van hunnen God te gaan begroeten, hoe zij hun tot zelfs een schamel sink brood ontrukten, waarmede zij hunnen honger moesten stillen, hoe zij de armen misbandelden om hun schatting al te persen ; hij had gezien hoe de dienaren Gods, uit bet heiligdom gesleurd, met roeden gegeeseld en tot een smadelijken dood veroordeeld werden. Bij dit verhaal van bet lijden en de schande der christenen teekende het aangezicht van Peter de innigste droelheid en werd zijne stem verstikt door zijne snikken ; zijne levendige ontroering deelde zich onwederstaanbaar aan aller harten me.Ie.

Toen Peter de Kluizenaar geëindigd had, stond Urbanus op en sprak de vergaderde menigte aldus toe: «Gij hebt allen gehoord wat de afgezant dor christenen van het Oosten zoo even gezegd heeft: Hij heeft u het droevige lot van Jerusalem en hot volk Gods geschilderd ; hij heeft u verhaald hoe de stad van den Koning der koningen, die aan de overige steden de voorschriften van een zuivere leer overbracht, gedwongen is geworden de bijgeloovigheden der heidenen te dulden, hoe het miraculeuze graf, waarin de dood zijne prooi niet heelt kunnen behouden, dat graf, de bron van het toekomende leven, dat graf waarover de zon der verrijzenis is opgegaan, bezoedeld is door ben, die zelf slechts van den doode moeten opstaan om lal slrno Ie dienen voor het eeuwiye vuur. De zegevierende goddeloosheid heelt hare heerschappij uitgestrekt over de rijkste landstreken van Azië : Antiochië, Ephese, Nicea zijn Muzeimansche steden geworden ; de onbeschaalde horden der Turken hebben hunne standaards op de oevers van den Hellespont geplant en bedreigen van daar al de christen landen. Indien niet God zeil, zijne kinderen tegen hen wapenende, hen op hun zegepralenden tocht stuit, welke natie, welk rijk zal dan in staat wezen de poorten van het Westen voor hen gesloten te houden!quot;

De opperpriester richtte hel woord tot alle christen natiën, bij wendde zich echter inzonderheid tot de Franschen, want in hun moed stelde de Kerk al haar vertrouwen ; juist omdat de paus hunne dapperheid en hun godsvrucht kende, was bij de Alpen overgetrokken en bracht hij hun hel woord Cods. Naarmate Urbanus in zijne rede vorderde, werden zijne toehoorders vervuld met de gevoelens, waarvan hij zeil doordrongen was; hij poogde beurlelings in de harten der ridders en der edelen, die hem aanboorden, de begeerte naar room, de zucht naar overwinningen, de godsdienstige geesldrilt en voornamelijk het mededoogen met hunne broeders de christenen op le wekken. «Het lofwaardige volk,quot; dus sprak hij, «het volk, dat de Heer onze God gezegend heeft, verzucht en bezwijkt onderden last der schandelijkste verdrukkingen en afpersingen. Het geslacht der uitverkorenen verduurt hemeltergende vervolgingen; de goddelooze woede der Sarracenen heeft noch de maagden des llecren, noch het koninklijk colieye der priexlers geëerbiedigd. Zij hebben de handen der gebrekkigen en der grijsaards niet ketenen beladen; kinderen, aan de moederborst ontscheurd, loeren thans bij do barbaren den naam van den waren God vloeken; de gasthuizen, die de arme reizigers op den weg naar de heilige plaatsen herbergden, hebben de on-geloovigen onder hun ontwijd dak moeten huisvesten; de tempel des lleeren is belinndeld (lelijk een eerloos menseh, en de sieraden des heiliijdoms zijn weyijevoerd ijelijlc jievuitijencn. Wat zal ik hier nog bijvoegen? Wie zou te midden van zulke wreede verdrukkingen de inwoners van Jerusalem, de bewakers van den Calvarieberg, de dienaren en medeburgers van den God-mensch, in hunne uitgeplunderde woonhuizen hebhen kunnen terughouden, ware het niet, dat zij hel zich zeiven tot plicht gesteld hadden de pelgrims te herbergen en bij te staan, en 'niet gevreesd hadden den met hel bloed van Jesus Christus gedronkten grond zonder priesters, zonder altaren, zonder godsdienstige plechtigheden te laten!

«Wee onzer, mijne kinderen en mijne broeders, die in deze rampvolle dagen leven, en het rustig aanzien hoe de heilige stad smadelijk in de handen barer vijanden overgeleverd is. Beter is hei in den strijd het leven le verhezen, dan langer lijdelijk dal bedroevend schouwspel aan te zien! Beweenou wij allen onze zonden, die do goddelijke gramschap gewapend bobben; laat ons weenen, maar dat onze tranen niet gelijk zijn aan liet op den steengrond geworpen zaad, en Ue heilige oorlog zich ontsteke aan hel vuur van ons berouw; dat de liefde lol onze broeders ons beziele in den strijd legen de vijanden van bet christen volk en sterker zij don 'de dood zelf.

«Gij allen die mij aanhoort,quot; ging de welsprekende opperpriester voort, «gij, krijgers, die voorldurend naar ijdele voorwendsels tot oorlogvoeren zoekt, verheugt ulieden, want nu geldt het een wettigen oorlog: thans is hel oogenhlik gekomen om te bewijzen, of gij met den waren moed bezield zijl; thans is het oogenhlik daar om boete te doen voor zoovele geweldenarijen te midden des vredes gepleegd, voor zoovele overwinningen door ongerechtigheden bezoedeld. Gij, die zoo menigwerf de schrik waart uwer medeburgers en voor een verachtelijk loon uw arm verkoopt om eens anders wraak ol bant te bevredigen, gaal thans, gewapend met hel zwaard der Machabeeën, het huis van Israël, den wijngaurd van den lieer der heirscharen verdedigen. Hel geldt nu niet meer de beleedigingen der mcnschen le wreken, maar die van God ; hel geldt niet meer den aanval van een stad of een kasteel, maar de verovering der heilige plaatsen. Als gij zegepraalt, zullen de zegeningen des Hemels en de rijken van Azië uw deel zijn; als gij bezwijkt, zult gij de voldoening smaken op denzellden grond le sterven als Jesus Christus, en God zal niet vergeten, dat Hij u in de rijen zijner verdedigers heeft zien strijden. Dat niemand zich door ijdele genegenheden, door zorg voor tijdelijk welzijn late ternghonden ; soldaten van den levenden God, luistert slechts naar de jammerklachten van Sion; verbreekt alle aardsche banden, en gedenkt wal de Heer gezegd heelt: Hij die zijn vader o/ zijne moeder meer bemint dan mij, is mijner niet waardiy; al wie zijn huis, uf zijn vader, of zijne moeder, of zijne vrouw, of zijne kinderen, of zijn erfdeel om mijn naam zal verluien, zal honilerdromiiii beloond worden en hel eeuwiye leven bezitten.quot;

Deze toespraak van Urbanus doordrong, ontbrandde aller harten en geleek op de goddelijke vlam, die van den hemel gedaald is. Medegesleept door eene geestdrift welke de men-schelijke welsprekendheid nog nimnier in zulk eene male had opgewekt, stond de geheele vergadering op, en riep als uit één mend: God wil het! God wil het! Deze eenparige kreet werd verscheidene keeren herhaald; hij weerklonk tol in de stad Clermont en lot verre over do naburige bergen. Toen de rusl weder hersteld was, ging Urbanus voort: «Thans aanschouwt gij de vervulling der goddelijke beloften van Jesus Christus: Daar waar er slechts twee of drie vergaderen in mijnen naam, zal ik in hun midden wezen; ja, de Verlosser der wereld is thans in uw midden. Hij zelf heeft u allen hetzelfde woord in den mond gegeven. Dal deze woorden : God wil het! voorlaan uw strijdleus zijn en zij alom de tegenwoordigheid van den God der heerscharen verkondigen.quot; Dit gezegd hebbende, vertoonde Urbanus aan do vergadering der christenen het leeken hunner verlossing. «Jesus Christus zelf,quot; sprak hij, «verlaat zijn gral en biedt u zijn kruis aan: het zal het lusschen de natiën opgeheven leeken zijn, dat de verstrooide kinderen Israels vereenigen moet; draagt hel op uw schouder of op uwe horst, hel schittcre op uwe wapenen en op uwe banieren, het worde voor u het onderpand der overwinning of de palmtak van het martelaarschap; het berinnere n voorldurend dal Jesus Christus voor u gestorven is en gij voor Hem moet sterven.quot;

Nauwelijks had Urbanus opgehouden met spreken, ol de lucht weergalmde van het geroep van: God wil het! Gvd wil hel! dat als de slem van het gansche christenvolk len hemel steeg. Nu zeide de kardinaal Gregorius, die later onder den naam van Innocentius II den panselijken Stoel bekleedde, terwijl de aanwezigen diep Ier aarde i)Ogen en rouwmoedig op ! hunne borst klopten, met luider slem het (ornudier der algemeene biecht op, waarna de paus aan allen de absolutie schonk.

Adhemar van Monteil, bisschop van Puy, was de eerste die ürbanus naderde, ootmoedig om verlof smeekte aan den heiligen oorlog deel le nemen, en uit de handen van den pans het

lu'iiis ontving; zijn vuorbeeld werd gevolgd door bisschop Willem van Oranje, benevens een aantal andere bisschoppen.

Raymond, graal'van Toulouse, liet zich door zijne algezanlen bij den paus verontschuldigen dat hij het concilie van Clermont niet bijgewoond had; hij had de Sarraceuen reeds in Spanje bestreden en beloofde ze nu in Azië Ie gaan bevechlcn, door zijne gctrouwste krijgers vergezeld. De baronnen en de ridders, die de redevoering van Urbanus aangehoord hadden, beloolVlen allen plechtig, dat zij de zaak van .lesus ('.hristus zouden gaan verdedigen ; zij vergaten hunne eigene twisten en zwoeren gemeenschappelijk de vijanden van hel clirislelijk geloof te zullen bestrijden; al de geloovigen heloolden de besluiten van liet concilie te eerbiedigen en hechUen een rood kruis, van laken ol zijde, op bmnien rechterschouder; zij namen van toen af den naam van Kruisvaarders aan, terwijl de naam van Kruisluchl gegeven werd aan den oorlog, dien zij tegen de Sarraceuen gingen ondernemen.

Do geloovigen verzochten Urbanus zich aan bun spits te stellen, maar de paus wees dit aanzoek van de band, en benoemde Adhemar van Puy tot zijn apostolisch legaat bij het leger der christenen.

Hij beloolde aan alle kruisvaarders volledige vergilfenis der stralien voor hunne zonden. Hunne personen, hunne lamiliën, hunne beziüingen werden onder de bescherming der Kerk en der apostelen Petrus en Panlus gesteld. Het concilie verklaarde dat elke daad van geweld jegens de soldaten van .lesus Christus gepleegd, met den banvloek moest gestraft worden, en beval zijne decreten len gunste der kruisvaarders in de hoede en de waakzaamheid der geestelijken en der bisschoppen aan. Het regelde de tucht en stelde het tijdstip vast van het vertrek dergenen die zich tot den heiligen oorlog verbonden hadden.

Weldra bad de faam heinde en verre het gerucht van den aan de ongeloovigen verklaarden oorlog verspreid. Urbanus zelf reisde na het sluiten der kerkvergadering in Frankrijk rond, om zijn zoo gelukkig begoimen werk te voltooien. In Jiouaau, Angers, Tours, Nimes, belegde hij vergaderingen, waar de adel, de geestelijkheid en het volk samenstroomden om den vader der geloovigen te hooren en met hem de rampen van Sion te beweenen. In alle bisdommen, in alle parochiën waren de bisschoppen en de eenvoudige leeraars vooii-durend bezig met het wijden der kruisen voor de geloovigen, die de gelofte allegden voor de verlossing van het heilige land de wapens op te nemen. De Kerk heelt, de formulieren der gebeden bij die plechtigheid gebruikt in hare gesehiedboeken bewaard. Na den bijstand aangeroepen te hebben van den God die hemel en aarde geschapen heeft, bad de priester den Heer het kruis der pelgrims in zijne goedheid te willen zegenen, gelijk Hij eertijds de roede van Aaron gezegend had; hij smeekte de goddelijke barmhartigheid degenen, die voor .lesus Ubrislus gingen strijden, in hunne gevaren niel te verlaten en hun den engel Gahriël te zenden, die eertijds de getrouwe metgezel van Tobias geweest was. Zich vervolgens tot eiken voor hem nederknielenden pelgrim wendende, sprak de pries-ter, na hem hel kruis op den schouder gehecht te hebben, de volgende woorden: «Ontvang dit teeken, het zinnebeeld van hel lijden en den dood van den Verlosser der wereld, opdat het onheil of de zonde u op uw tocht niel kunne bereiken, en gij gelukkiger doch vooral deugdzamer lol de uwen moogl wederkeeren.quot; De aanwezigen antwoordden: A.mi-n, en de heilige geestdrilt, welke deze plechtigheid opwekte, onlsiak, zich van den eenen aan den anderen mede-deelende, in aller harten een blakenden ijver.

Men zou gezegd hebben, dat de Franschen geen ander vaderland meer hadden dan hel heilige land, waaraan zij het oller van hunne rust, hunne bezittingen en hun leven verschuldigd waren. Deze geestdrilt, welke geene grenzen kende, deelde zich weldra aan de overige cliristenvolken mede; aan Engeland, kortelings door de Normandiërs overwonnen en nog lang niel van dien schok hersteld; aan Duitschland, door de twisten tusschen den keizer en den paus beroerd; aan Italië, door partijschappen verdeeld; aan Spanje zells, dat de Sarraceuen op zijn eigen grondgebied beoorloogde. Zoo groot was de invloed van den door (ie ongeloovigen gehoonden godsdienst, zoo onweerstaanbaar de macht van het door de Fransclien gegeven voorbeeld, dat al de christen natiën plotseling alles vergaten wat het voorwerp van hunne eerzucht of hunne bezorgdheid was, en zij aan den kruistocht de soldaten leverden, die zij noodig hadden om zich zeiven te verdedigen. Geheel het Westen weergalmde van deze woorden: .1/ wie zijn kruis niet dfaayl en mij niel Vi li/t, is mijner niel waardin.

De toestand, waarin Europa verkeerde, droeg er ontegenzeggelijk veel toe bij, om het aantal der pelgrims le vergrooteu. «Alles verkeerde in zulk een staal van verwarring,quot; zegt Wilhelmus van Tyr, «dat het scheen alsof de wereld haar einde nabij en de tweede komst van den Zoon Gods aanstaande was.quot; Uveral versmachtte het volk, gelijk wij reeds gezegd hebben.

in een knellende slavernij; eene vreeselijke schaarschte, welke Frankrijk en het mcerendeel der Westersche rijken sinds verscheidene jaren teisterde, was oorzaak van allerlei rampen, misdaden en rooverijeu. Gelieele dorpen, steden zelfs waren door de inwoners verlaten en vervielen in puin. De volken verlieten zonder leedwezen een grond, die hen niet meer kon voeden en hun geen rust of veiligheid aanbood; de vaan van het kruis scheen hun eene veilige bescherming toe tegen de ellende en de verdrukking. Volgens de decreten van het concilie van Clermont waren de kruisvaarders ontheven van hel opbrengen van belastingen; zij konden tijdens de reis wegens schulden niet vervolgd worden. Op den naam van het kruis schorsten do wetten hare bedreigingen, kon de dwingelandij hare slachlollers niet bemachtigen, mocht zelfs de gerechligheid de schuldigen niet grijpen onder degenen, die de Kerk tot hare verdedigers aannam. De zekerheid van slralieloosheid, de hoop op een beter lol, de begeerte om de heiligste banden le verbreken, het verlangen om vreemde landen le zien, deden de menigte onder de banieren van den kruistocht samenstroonien.

Vele edelen, die hel kruis aanvankelijk niet aangenomen hadden en humie vazalen zagen wegtrekken zonder hen le kunnen weerhouden, namen bel besluit hen als militaire aanvoerders te vergezellen, ten einde iets van hun gezag te behouden. Hel mcerendeel der graven en baronnen was overigens terstond bereid om Europa, door hel concilie van Clermont in staal van vrede verklaard, te verlaten, dewijl hel hun nu niel meer de gelegenheid kon aanbieden zich door hunne dapperheid te onderscheiden; zij hadden allen buitendien veel misdaden le boelen; zij namen derhalve het kruis en gordden hunne wapenen aan.

De geestelijkheid gaf zelve het voorbeeld. Het meerendeel der bisschoppen, die den titel van graaf of baron droegen en dikwijls de wapens inoeslen voeren om de rechten van humie bisdommen te handhaven, meenden zich voor de zaak van .lesus Christus le moeten wapenen. Om meer kracht aan hunne predikatiën bij le zeilen, namen de priesters zelve het kruis aan; een groot aantal zieleherders besloten hunne kudden naar Jerusalem te vergezellen.

Te midden van de regeeringloosheid en de onlusten, welke Europa sinds de regeermg van Karei den Groole beroerden, had zich een genootschap van ridders gevormd, die, avonturen zoekende, de wereld doorreisden: zij hadden gezworen de onschuld le beschermen, do verdrukte zwakken bij le staan en de ongeloovigen te bestrijden. De godsdienst, die hunne instelling goedgekeurd en hun zwaard gewijd had, riep hen ter zijner verdediging op; aan die roepstem gehoor gevende, zag de orde der ridderschap, die een groot deel van haren luister en waren bloei aan den heiligen oorlog te danken had, een aantal van hare strijders zich onder de vanen van bel Kruis scharen.

Misschien was de eerzucht niet geheel vreemd aan liuune toewijding aan de zaak van .lesus Christus. Beloofde de godsdienst zijne belooningeii aan ben, die voor het geloof gingen strijden, ook de fortuin beloofde hun de rijkdommen en de tronen der aarde. Degenen, die uit het Oosien terugkeerden, spraken met opgetogenheid van de wonderen, die zij gezien hadden, van de rijke provinciën, die zij doorgetrokken waren. Men wist, dat twee- of driehonderd Normaiidische pelgrims Apnlië en Sicilië op de Sarraceuen veroverd hadden. Al de door de ongeloovigen bezeile gewesten schenen aan die dappere ridders le moeten toevallen, wier eenige rijkdom hunne geboorte, hunne dapperheid en hun zwaard was.

Men moei evenwel niet uit hel oog verliezen, dat de gods-dienslijver de eerste en voornaamste drijfveer was, die de geheele Christenwereld in beweging bracht. In gewone lijden volgen de menselieu hunne natuurlijke neigingen; maar in den tijd waarvan wij spreken, was de begeerte tol deelneming aan den Kruistochl, welke levendiger werd naarmate zij zich meer verspreidde, een vurige en naijverige hartstocht, die luider sprak dan al do overigen. De vaderlandsliefde, de banden des bloeds, de teedersle genegenbeden des harten werden opgeolï'erd aan de denkbeelden en de gevoelens, welke geheel Europa destijds bezielden en medesleepten. Gematigdheid werd als lafhartigheid, onversebilligheid als verraad, tegenkanting als heilig-sebennende daad aangemerkt. De wetten hadden hoegenaamd geen kracht meer in liet oog dergenen, die voor de zaak van God gingen strijden. De onderdanen erkenden ternauwernood bet gezag der vorsten en der beeren in alles wal den heiligen oorlog betrof; de meester en de slaaf hadden geen anderen titel dan dien van christen, geen anderen plicht te vervullen dan den godsdienst met de wapens in de hand te verdedigen.

De verbeelding des volks zag elkeu dag zoovele woudertee-kenen, dal als hel ware de geheele natuur geroepen scheen om den wil des Hemels kenbaar le maken. «Ik neem God lot getuige,quot; zegt de abt Guibertus, «dat ik eens — ik woonde destijds te Beauvais — op hel midden van den dag, eenige wolken zag die

cenigszins schuins over elkantlcr Ingen, zoodal uicii er ten hoogsle eenige overceakomsl iu liail kmuieii vinden mot tie gedaante van een ooievaar of eon kraanvogel, toon plotseling van alle kanten stemmen opgingen, die riepen, dat zicli eon kruis aan don hemel vertoonde!quot; Üezellde krouijkschrijver vermeldt nog een aantal feiten van gelijken aard, die duidelijk howijzon, welk een overspanning zioli van alle gemoederen h.ul moesier gemaakt.

Het werd als een schande aangemerkt, wanneer men geone hijzoudoro ingeving had gekregOu om aan don hoiligen oorlog doel te nomen, alsol'God eiken goloovige lol de verlossing van zijn graf geroepen had. Om aan een wonderdadige opwekking te doen goloovon, trok do een bloedige streopen op zijn lichaam in den vorm van eon kruis en vertoonde ze daarna aan aller oogon, gohruikle de andere hol sap van sommige planten ol' wol eenig gekleurd vocht om hot leekon der verlossing op zijn voorhoofd te schilderen en kleurden derden hun aangoziclit groen of rood, om zich als lovende hewijzon van do wonderwerken des Hemels te vertoonon. Het waren echter in don regel arme pelgrims, die zich aan zulk een vroom bodrog schuldig maakten, in de hoop, dal do liefdadigheid der geloo-vigen hen iu staal zon stellen ami don kruistochl dool te nomen.

Do handwerkslieden, de kooplui, de landbouwers verlieten hun arhoid en liuu hedrijf, zonder in het minste te denken aan de toekomst van zich zelvon of hunno gezinnen; de edelen en de heoren verkochten de grondbeziltingon, die hunue voorvaderen ton koste van zoo inenigen druppel hlood verworven hadden. Do gronden, do steden, de kasteelon, voor welker bezit men elkander beoorloogd had, verloren plotseling liuime waarde in de oogon hunner eigenaars, en gingen voor eon spotprijs over in de banden dorgenon, die, naar hun beweren, de genade Gods niet geraakt had, eu die derhalve niol geroepen waren om hot geluk doelnehtig te worden van de heilige plaatsou te be/ookon en hol Ooslen Ie helpen veroveren.

Mol concilie van Glermont, dat, gelijk wij roods gejogd bobben, iu de maand November van het jaar 1 ODa gehouden werd, had liet vertrek der kruisvaarders vaslgosteld op bet feest van O. Ij. Vrouw Hemelvaart vau hol volgende jaar. Gedurende tien winter hield men zich slechts bezig mot do toebereidselen voor den tocht naar het heilige land; elke andere zorg, elke andere aaiigelogouheid, elke andore arbeid word in do steden en op hel platteland lor zijde gesteld. Te midden der algeinooue opgewondenheid waakte do godsdienst, waarvan aller harten blaakten, voor de openbare orde. Eensklaps boorde men van goeue rooverijou ol aanrandingen moer, en Europa smaakte, gedurende eenige maaudon, een vrede, dien hot niet meer kende.

Onder do toobereidsolon tot don kruistocht behoorde vooral voor de kruisvaarders de zorg om hunne wapenen en hunne banieren te doen inzegenen. Nadat de wapenen iu de parochiekerken voor hel altaar nedergelogd waren, besproeide de priester zo mot wijwater, terwijl hij den almachtigen God bail, hem of hou, die zo in den strijd zouden hautooren, don moed en de kracht le vorleenen, die Hij eertijds aan David, don overwinnaar van den ongeloovigon Goliath, schonk. Terwijl de priester aan iedoron kruisridder hel zwaard oveiiiandigde, dat dooi' hom was go/ogend, sprak hij de volgende woorden; Onlvaiiii ihl zwaurd in den naam den Vilders, en des Xucms, en des lleilifien (leesles, (lebruik hel vuur de zegepraal des yeloul's, maar dnl hel nuuil iniseliiikiiij blued verifiele. De wijding dor vanen geschiedde met dezelfde plechtigheid: do dienaar van don Hoorder legerscharen smeekte don Hemel, dat dit toeken van don oorlog voor al de vijanden van hel christen volk een voorwerp van schrik on voor allen, die in Josus Christus geloofden, een onderpand dor overwinning zijn mocht. Na den standaard met wijwalor besprenkeld le hébben, stelde do priester dien aan den voor hom nederkmelondon krijger lor hand, terwijl hij sprak: «Ga voor do glorie Gods strijden en moge dit loekon u over allo gevaren doen zegevieren.quot; Deze tot dusverre in do Kerk ongekende plochtigheden lokten een onlelbare nienigio goloovigen aan, en allen vereonigden hunne gobedon mot die der uoeslelijklioid, om do goddelijke bescherming over de soldaten van Josus Christus af le smoeken.

Degenen, die hel kruis aangenomen hadden, moedigden elkander aan en zonden over en weer brieven en boodschappen om het vertrek te bespoedigen. Al do zegeningen dos Hemels schenen hel deel to moeten zijn van de kruisvaarders, die zich naar Jerusalem op weg zouden begeven Zij zells, die in den beginne de onbosuisJe deelneming aan den kruistocht gegispt haddon, beschuldigden zich rouwmoedig van bunne onverschilligheid voor do zaak van het geloof en betoonden niet minder ijver dan zij, die hun bol voorbeeld gegeven hadden. Allen waren verlangend om hunne bezittingen ie gelde le maken en vonden geen koopers moor. Voor de kruisvaarders had niets waarde dan hetgeen zij konden modenemon; do voortbrengselen vau den grond worden lol lagen prijs verkocht, lietgeon eensklaps den overvloed le midden dor schaarschte zelve te voorschijn riep.

Nauwelijks was do leute daar, of niets kou het ongeduld van de kruisvaarders meer beteugelen; zij begaven zich op weg naar de plaatsen, waar zij bijeen moesten komen. Het meereu-doel ging le voet; bier eu daar zag men oen ruiter ouder do. menigte; velen reisden op wagons door beslagen ossen getrokken, anderen volgden het zeestrand, terwijl wederom anderen do rivieren in booten afzakten, /ij waren verschillend gekleed, eu gewapend mot lansen, zwaarden, werpspiesen, ijzeren knotsen, enz. Over hot algemeen genomen, vertoonden deze eerste scharen pelgrims oeno zonderlinge en vreemdsoortige vermenging van alle slauden en rangen: men zag don grijsaard naast hol kind, de weelde naast do armoede, den riddorhelm naa-t de monnikskap, don mijter naast hol zwaard, den hoer met do lijfeigenen, don moester mot zijne dienaren. Rondom do steden, bij de sterkten, in de vlakten, op de bergen, zag men veld- eu legertenten verrijzon voor de ridders, en in der haast altarei opslaan voor hel opdragen van hol heilig misolfer. Allerwegen zag men de krijgsoefeningen met die van den godsdienst als bot ware gepaard. Hier onderrichtte een aanvoerder zijne sol-dalen in den wapenhandel, daar herinnerde een prediker zijnen toehoorders do waarheden van hel Evangelie: bier, het goschai dor klaroenen en der trompetten, gmds, het gezang der psalmen en lofzangen. Van den Tiber lot aan den Oceaan eu van den Rijn tot aan gene zijde dor Pyreneeën ontmoette men troepen met hel kruis bekloede mannen, die zwoeren do Sarraconen uit to roeien eu reeds bij voorbaat bunne overwinning bezongen; alom weergalmde de strijdleus dor kruisvaarders: Gud wil hel! (iiid wil hel!

De vaders begeleidden zelve hunno kinderen en deden hen zwoeren dat zij voor Josus Christus zou Ion overwinnen of sterven. De krijgers scbourden zich los uit de armen hunner vrouwen en kindoren en beloofden als overwinnaars te zullen woderkeeren. Do vrouwen, de grijsaards, die zonder steun achterbleven, vergezelden hunno zonen of echtgoiiooten naar de naburige stad, waar velen, zich niol van do voorworpen hunner genogeiihoid kunnende scheiden, hot besluit namen hen naar Jerusalem to volgen, /.ij, die iu Europa terugbleven, benijdden het lot dor kruisvaarders en konden hunno tranen niet weerhouden, zij, die in Azië don dood gingen zoeken, waren vol hoop eu blijdschap.

Onder do pelgrims, die van de kusten der zee gekomen waren, merkte men oen aantal lieden op, afkomstig van do eilanden in don Oceaan. Hun kloederdracht en hunne wapenen verwekten algemeen opzien en verwondering. Zij spraken eeue taal, die men niet verstond, eu om te beduiden, dat zij de holangon van hot kruis kwamen verdedigen, logden zij 'twee vingors van bunne banden kruiswijze over elkander. 'Mode-gesleept door hun voorbeeld en door do algemeene geestvervoering begaven goboele gezinnen, gansche dorpen zich op weg naar Palestina, alles modeiiemonde wat zij bezaten: levensmiddelen, gereedschappen, huisraad. De armsten namen hoegenaamd geeno voorzorgen: zij kondon niet gelooven, dat Hij, die de vogelen des voids spijzigt, de mot zijn kruis bekloede pelgrims van gebrek zon laten omkomen. Hunne onwetendhoid vermeerderdo hunno begoocheling en gaf aan alles wat zij zagen oen schijn van hetoovering en wonderdadigheid; zij ni'eeudou telkens hol doel van hun pelgrimstocht bereikt te hebben. Wanneer een stad of een kasteel zich aan hnnno blikken ver-loonde, vroegen do kinderen der dorpelingen 0/ dal Jerusalem was. Vele groote heeron, die hun leven in linnno landelijke burchten geslelon hadden, wisten er niet veel meer van dan hunne vazallen; zij voordon hun jacht- en vischtuig mode en werden voorafgegaan door hunno koppels houden,quot; terwijl zij hun valk op de hand droegen. Zij hoopten Jerusalem onder het maken van goeden sier le bereiken eu in Azië de boorscho woelde van hunue kasteolen ten toon te spreidon.

Te midden dor algemeene vervoering liet geen enkele verstandige de stem dor rede booreu; niemand verwonderde zich over helgoon heden ten dage onze verbazing opwekt. Die zoo vreomdsobrlige tooneolon, waarin ieder modospeelde, zouden slechts oen schouwspel opleveren voor de nakomolim^cbaij.

et gelal clirislonen, die in de mcesle landen van Europa liwtlicl kruis aangenomen hadden, \v;is groot, genoeg om verscheidene aan/ienlijke legers le vormen. Do vorsten en de hi Vu'llicbhers, die hen zonfh.'n aanvoeren, kwamen onder elkander overeen, dat zij niet allen tegelijkertijd zouden vertrekken, en verscliillende wegen volgen zouden om zich te Constan-tinojjel hij elkander aan te sluiten.

11096.| Onderwijl de vorsten zich met de toebereidselen lot luiii veil ek hezighielden, toonde de menigte, die Peter de Kluizenaar hij zijne prediking vergezelde, hot grootste ongeduld om de andere kruisvaarders vooruit te gaan. Daar zij geen aanvoerder had, sloeg zij hare oogen op hem, dien zij als een gezant des Hemels beschouwdc, en koos Peter den Kluizenaar om haar naar Azië te voeren. Verhlind door do overmaat van zijn ijver, meende de kloosterling dat de geest-drill voldoende was om in deu strijd de zege le bevechten, en het hem gemakkelijk zou vallen een troep volks, ongewoon aan tucht ol' regel, die op zijn roepstem de wapens opgenomen had, aan te voeren. Hij gal' toe aan den wensch der menigte, en gekleed in zijne grove pij, met den kap over het hoofd, sandalen aan de voeten en gezeten op den ezel, waarmede hij Europa doorreisd had, nam bij het hevelbehbcrscbaj) op zich. Van do boorden van de Maas en den Moezel, waar het leger zich gevormd had, trok het naar Duitscbland en nam onderweg steeds in getalsterkte toe door de menigte pelgrims, die uit Champagne, Bourgogne en de naburige provinciën kwamen toesnellen. Peter telde weldra tachtig a honderd duizend manschappen onder zijne vanen. Deze eerste kruisvaarders, die vrutiwen, kinderen, grijsaards, ja zelfs zieken in hun gevolg mede-voerden, togen, blindelings vertrouwende op den bijstand der Voorzienigheid, blijmoedig naar het heilige land ; in de overtuiging dat God hen riep ter verdediging zijner zaak, hoopten zij dat de 11 vie ren zich voor hunne gelederen zouden ont-sluilen en bet manna uit den hemel zou vallen om hen te voeden.

Hel leger van Peter den Kluizenaar was in twee legerkorpsen verdei ld; de voorhoede stond onder de hevelen van Waller zonder Have, wiens naam, door de geschiedenis bewaard, het bewijs levert, dat de aanvoerders even armoedig waren als de soldalen. Deze voorhoede telde slechts acht ridders; al de overigen trokken bedelende ter verovering van het Oosten uit. Zoolang de kruisvaarders op Fransch grondgebied waren, voorzag de lieldadigheid der geloovigen in hunne behoeften. Zij wakkerden den ijver aan der Duitschers, onder wie de kruislocbl nog niet gepredikt was, zoodat zij geen vijanden vonden aan de boorden van den Rijn, daar men hen overal als bet volk van God beschouwde, maar nieuwe Amalecieten, de Hongaren en de Bulgaren, wachtten ben aan de oevers van de San en den Donau.

De Hongaren, die evenals al de Slavonische volken uit Scy-tbië afstamden, hadden een gemeenschapjielijken oorsprong met de Turken en zich evenals deze zeer geducht gemaakt voor de christenen. Tegen bet einde der negende eeuw hadden zij Daciö en Pannonië overweldigd, en aan die landen den naam gegevn van Ugria of Hongarije, van waar zij zelve Hongaren genoemd werden. Maar de Hongaren overschreden weldra de grenzen van bun nieuw vaderland en openden die lange reeks van veldtochten, die zoo noodlottig werden voor Europa. Hunne bar-baarsclie horden doorkruisten Italië, Duitschlana, Lotharingen, Zwitserland en Erankrijk, waar zij tot aan de Pyreneeën doordrongen, terwijl zij leefden van plundering en roof, en alles op hunnen weg verwoestten. Omstreeks het midden van de tiende eeuw omhelsden zij het christendom, dat zij tot dusverre vervolgd hadden. Aan de wet van het Evangelie onderworpen, hegoniien zij steden aan te leggen en den grond te bebouwen, kenden zij een vaderland en hielden zij op de schrik hunner naburen ié wezen. Ten tijde van den eersten kruistocht waren de Hongaren er trotseh op een heilige — den H. Slefanus — onder hunne monarchen te tellen. Zich bij zijn terugkeer uit Palestina eenige dagen in Hongarije opgehouden hebbende, bad Peter de Kluizenaar den koning Ladislas I diep geroerd door de schildering van hel lijden der christenen in het heilige land: die vorst logde de gelofte af bun in persoon hulp te gaan bieden, doch bij stierf in 1095 zonder tot zijn leedwezen zijn eed te hebben kunnen gestand doen. De Hongaarsche kionijken beweren, dat na het te Piacenza gehouden concilie afgevaardigden uit Frankrijk, Engeland en Spanje het opperbevel over den kruistocht aan Ladislas kwamen aanbieden. Deze bewering is zeer onwaarschijnlijk, en wij veronderstellen, dat de koning van Hongarije, wiens staten de kruisvaarders moesten doortrekken, enkel uitgenoodigd werd om aan den kruistocht deel te nemen. Coloman, de opvolger van Ladislas, onderhield met Urbanus H vriendschappelijke betrekkingen, evenwel toonde hij noch zijn volk de minste geesldrill voor den heiligen oorlog.

De Bulgaren, van de boorden der Volga of Bolga gekomen, hadden bet rijk van Constantinopel afwisselend ! esclicrmd of gebrandschat. Hunne strijders hadden Nicephorus in een gevecht gedood en langen tijd diende de in goud gevatte schedel van een keizer aan hunne opperhoofden lot drinkbeker bij hunne braspartijen. Zij werden daarna overwonnen door liasihus, die

aan vijftien duizend gevangenen de oogen liel uitsteken en door deze gruwzame daad de gelieele natie tegen Griekenland deed opstaan. Ten tijde van den kruistocht was Bulgarije aan het Grieksclie rijk onderworpen, maar liet spotte met de wetten on de macht zijner meesters. Tc midden van ongenaakbare wouden, langs de zuidelijke oevers van den Donau verstrooid, bewaarde hel Bulgaarsclie volk zijne woeste onariiankelijkhoi I en erkende de keizers van het Oosten slechls bij hel zien van hunne legers. Hoewel de Bulgaren hel christendom omhelsd hadden, beschouwden zij do christenen niet als hunne broeders; zij eerbiedigden noch het volkenrecht noch de wetten der gastvrijheid, en waren gedurende de twee eeuwen, die de kruistochten voorafgingen, de schrik der pelgrims van hel Westen, die zich naar Jerusalem begaven.

Dit waren do volken, wier grondgebied de kruisvaarders moesten doortrekken. Toen de voorhoede van Peter Hongarije betrad, ontmoette zij op haren tocht slechts hier en daar een smadelijke bejegening, die Waller mei gelatenheid verdroeg en waarvan hij de straf overliet aan den God, dien hij diende; maar naarmalè de kruisvaarders dieper in die hun onbekende landen doordrongen, nam hel gebrek toe en hiermede ook do teugelloosheid cii de veronachtzaming der chrislelijke deugden. In Bulgarije aangekomen, ontbrak het den pelgrims geheel aan levensmiddelen, en toen de gouverneur van Bulgarije weigerde hun die te verschaU'en, verstrooiden zij zich over het platteland, roofden de kudden, staken de woningen in brand en vermoordden eenige bewoners, die zich legen hunne geweldenarijen verzetten. De verbitterde Bulgaren grepen naar de wapens en vielen op de mei buit beladen soldaten van Walter aan. Zestig kruisvaarders kwamen te midden der vlammen om in eene kerk, waar zij eene wijkplaats hadden meenen te vinden; de overigen zochten hun heil in de vlucht. Na die nederlaag, welke hij niet poogde te wreken, verhaastte Waller zijnen tocht door de wouden en de wildernissen, gefolterd door den honger, en hel rampzalig overschot van zijn leger met zich medevoerende. Onder de muren van Nissa gekomen, ging Walter ootmoedig den bijstand vm den gouverneur dier slad afsmeeken, die, getroffen door de ellende der kruisvaarders, levensmiddelen, wapens en kleederen aan hen liel uitdeelen.

Overtuigd, dal hunne rampen eene straf des Hemels waren, werden de soldaten van Walter door de vrees voor God tol de tucht teruggebracht. Zij trokken den berg Hemus over, kwamen door Philippopolis en Andrianopel zonder zich aan nieuwe wanordelijkheden schuldig te maken en zonder nieuwe vijandelijke aanvallen ondergaan le hebben. Na een afmattenden tocht van twee maanden bereikten zij eindelijk Gonstanlinopel, onder welks muren zij, met verlof van keizer Alexis, hel leger van Peter den Kluizenaar mochten afwachten.

Dit leger, hetwelk Beieren en Oostenrijk ongehinderd doorgetrokken was, zou weldra nog zwaarder getuchtigd worden dan de voorhoede. Hel hield slil voor de poorten der stad, door de Bomeinen Sempronius en door de Hongaren Soprony genoemd; de kronijkschrijvers hebben daarvan Gyperon gemaakt. Deze stad, tegenwoordig OKdenburg geheelen, de hoofdplaats van hel comiteil van dien naam, dat aan Oostenrijk grenst, ligt in eene vlakte door met wijngaarden beplante heuvelen omgeven, bij hel moer Neusiedler, 'na dal van Balaton hel grootste van Hongarije. Van daar zond Peler de Kluizenaar afgevaardigden naar koning Goloman om vrijen doortocht door Hongarije le verzoeken; deze werd loegestaan onder voorwaarde dal het cbrislen leger vreedzaam zijn weg zou vervolgen en de levensmiddelen koopen die hel noodig had. Het leger van Peter volgde de richting naar de westelijke piml van liet meer van Balaton, daalde in de vallei van de Urau af en bereikte, de oevers van den Donau volgende, zonder ongeval Semlin. De kronijk-sclirijvers hebben die slad Malle Villa (Ongeluksstad) genoemd, eensdeels oindal zij er den naam niet van wisten, anderdeels omdat /.ij noodlollig geweest was aan de kruisvaarders. Semlin is sinds het begin der vorige eeuw tot een bloei gestegen, die het ten tijde der kruistochten niet kende. Zijne ligging aan de samenvloeiing van den Donau en de Sau hebben haar lot de stapelplaats van den handel tusschen Oostenrijk, de Turken en de Serviërs gemaakt.

In plaats van le trachten in zijn leger een strenge tucht le bewaren, waarvan aller veiligheid afhing, schroomde Peler niet, daar hem verontrustende berichten ter oore gekomen waren van een legen hem en zijn leger gesmeed komplol, de hartslochlen van die menigte op le wekken; in zijn onbesuisden ijver om wraak le nemen over den dood van zestien kruisvaarders zijner voorhoede, wier wapens en kleedingstukken aan de poorten van Semlin len toon hingen, gaf hij hel sein cm de slad le bestormen. De trompetten schallen, de soldalen dringen reeds bij den eersten aanval de stad binnen, terwijl de beangstigde bevolking de vlucht neemt naar eenen heuvel, aan de eene zijde gedekt door bosschen en rotsen en aan de andere zijde door den Donau; zij wordt in die laatste wijkplaats door de woedende benden der kruisvaarders vervolgd en aangegrepen, zoodat meer dan vier duizend inwoners van Semlin onder de slagen der overwinnaars vallen; de door den stroom medegevoerde lijken gaan die ontzetlende overwinning lol in Belgrado verkondigen.

Op het bericht van die slachting snellen de verbitterde Hongaren le wapen; de kruisvaarders toefden nog in Semlin, waar zij zich aan de vreugde van bun zegepraal overgaven en zich van de rijkdommen der ingezetenen moester maakten, loen men hun dé nadering aankondigde van Goloman, den koning van Hongarije, en van lionderdduizend zijner onderdanen, die brandden van begeerte om de vermoording van een ongewapende bevolking le wreken. Den soldaten van het kruis, die aan limine Idinde woede genoorzaamd hadden, ontbrak het aan den waren moed, en hun aanvoerder bezat meer geestdrift dan krijgsbeleid. Hel leger van Goloman niet durvende afwachten, verlieten zij in allerijl Semlin, de ongeluksslad, slaagden er in de Sau, ondanks hare breedte, over te steken, en sloegen de richting in van Belgrado.

Het grondgebied van Bulgarije betredende, vonden de kruisvaarders de sleden en de dorpen verlaten; Belgrado, de hoofdstad, telde geen enkelen inwoner meer; allen waren naar hel gebergte gevlucht of hadden zich in de wouden verborgen. Nu een moeilevollen marsch, gebrek lijdende aan levensmiddelen en ternauwernood gidsen vindende om hun den weg le wijzen, kwamen de soldalen van Peter eindelijk onder de muren van Nissa, eene slad die genoegzaam versterkt was om een eersten aanval te kunnen afslaan. De Bulgaren, die zich op de wallen vertoonden en de goedgewapende kruisvaarders, die zich voor de poorten gelegerd hadden, boezemden elkander eene weder-keerige vrees in. Deze vrees voorkwam aanvankelijk de vijandelijkheden; maar de goede verstandhouding kon van geen langen duur zijn tusschen een leger zonder tucht en een volk dal door de gewelddadigheden der kruisvaarders verbitterd was.

Na levensmiddelen bekomen te hebben, hadden de kruisvaarders zich weder in beweging gesteld, toen een twist, tusschen eenige inwoners en soldaten ontstaan, den strijd deed ontbranden. Honderd Duitsche kruisvaarders, die Wilheimus van Tyr lieh-aiskinderen noemt, zich over eenige kooplieden te beklagen hebbende, wilden zich wreken en slaken zeven op de Nissava gebouwde molens in brand. Bij hel zien van dien brand stormden de inwoners van Nissa, gloeiende van wraakzucht, de poorten der slad uil, wierpen zich op de acliterhoede van Peters leger, hieuwen allen neder die wederstand boden, vermeesterden twee duizend wagens en maakten een groot aantal gevangenen. Van de nederlaag, die zijne achterhoede geleden had, verwittigd, keerde Peter, die het grondgebied van Nissa reeds verlaten had, met zijn legei op zijne schreden terug. Onder hun terugkeer naar de stad vernamen de kruisvaarders uit den mond dergenen, die aan het bloedbad ontkomen waren, de toedracht der zaak; overal vonden zij langs de wegen de lijken van hunne vrienden en broeders verspreid liggen, welk gezichi hen met woede en wraakzucht vervulde; maar dewijl Peter icrecht een nieuwe nederlaag vreesde, als hij aan die gevoelens gehoorzaamde, nam hij zijn toevlucht tol onderhandelingen: algevaardigden werden naar Nissa gezonden om de gevangenen en de bagagewagens van het leger terug te eischen, waarvan de Bulgaren zich meester gemaakt hadden. Deze algevaardigden brachten den gouverneur onder het oog, dat de pelgrims het kruis aangeiui-iuen hadden om de vijanden van Jesus Ghristus in het Oosten te gaan bestrijden. Toornig verweel de gouverneur hen daarop hun woordbreuk, hunne gewelddadigheden en vooral de slachting der inwoners van Semlin, en wees hun verzoek onverbiddelijk van de hand.

Bij den terugkeer der afgevaardigden in het kamp, waar zij verslag van hun wedervaren gaven, steeg de verontwaardiging der kruisvaarders ten lop. Tevergeefs beproeft de Kluizenaar de gemoederen tol bedaren te brengen en nieuwe middelen lol verzoening aan te wenden; de vurigslen snellen te wapen; van alle kanten hoort men wraakgeroep en bedreigingen; ieder kruisvaarder gaat slechts met zijn eigen gevoel te rade en stoort zich aan geene bevelen. Terwijl Peter den gouverneur van Nissa lot vredelievende gevoelens poogt te stemmen, naderen twee duizend pelgrims, met het zwaard gewapend, de wallen en pogen ze te beklimmen: zij worden door de Bulgaren algeslagen en door een groot aantal hunner metgezellen ondersteund. Het gevecht wordt algemeen en het bloed vloeit reeds bij stroomen, terwijl de bevelhebbers nog over de vredesvoorwaarden aan liel onderhandelen zijn. Vruchteloos smeekt de Kluizenaar zijne soldaten den strijd le slaken, vruchteloos stelt hij zich tusschen de strijdenden: zijne den kruisvaarders zoo welbekende slem verliest zich in het gedruis der wapenen. De pelgrims, die in wanorde streden, worden op de vlucht gedreven; de eenen vinden hun dood in de moerassen, de anderen vallen onder de slagen der Bulgaren. De vrouwen en kinderen die hen volgden, hunne paarden, hunne trekdieren, de legerkas, welke de talrijke

aalmoezen der Rcloovi^en bevatte, alles wordt de prooi van een door de behaalde overwinning bedwelmden vijand.

Peter nam niet bet overschot van zijn leser de wijk op een nabmigen heuvel, waar hij den nacht in voortdurende onrust doorbracht, zijn nederlaag én de noodlottige gewelddadigheden bcwecnende, waartoe bij zelf bij de Hongaren bet sein had gegeven. Hij had niet meer dan vijl'lionderd man om zich. De trompetten en de klaroenen werden gedurig geblazen om degenen te verzamelen die aan bel bloedbad ontkomen en op hunne vlucht verdwaald waren. Hetzij de kruisvaarders zich alleen veilig waanden onder bnnue vanen, hetzij zij hunnen eed getrouw wilden blijven, geen hunner dacht er aan om naar zijne haardstede terug te keeren. Daags na bun nederlaag beliep liet getal der vluchtelingen, die van alle zijden kwamen opdagen, meer dan zeven duizend en weinige dagen later telde Peter weder dertig duizend man onder zijne bevelen. Tien duizend waren er onder de muren van Nissa omgekomen. In eeu deerniswaardigen toestand naderde het leger der kruisvaarders, geheel ontmoedigd, de grenzen van Thracië; bet bezat geen levens- of verdedigingsmiddelen meer; bel had een wissen ondergang te vreezen als bel de Bulgaren ontmoette en was aan den hongerdood prijsgegeven als het geen gastvrij land vond. Nu hadden de soldaten van Peter berouw over b.uime buitensporigheden. De tegenspoed maakte ben volgzamer en stemde beu tol gematigde gevoelens. Het medelijden dat meu met hen bad, diende hen beter dan de schrik, dién zij hadden willen verspreiden. Toen men ophield hen te vreezen, kwam men hun te hulp. Zoodra zij het grondgebied van Thracië betraden, zond de Grieksche keizer bun afgevaardigden om zich over hunne wanordelijkheden te beklagen en hun te gelijk zijne goedertierenheid aan te kondigen. I'eter, die nieuwe wederwaardigheden duchtte, weende van blijdschap bij hel vernemen dat hij bij Alexis genade gevonden bad. Vol vertrouwen en hoop zette hij zijn tocht voort, en zonder eeuige hinderpaal te ontmoeten, kwamen de kruisvaarders, die bij aanvoerde, met palmtakken in hunne handen, onder de muren van Constan-tinopel aan.

De Grieken, die de Latijnen niet genegen waren, verheugden zich in bel geheim over den moed der Bulgaren en zagen met uiiiiachting op de haveloos gekleede krijgers van het Westen neder. De keizer wilde den builengewonen man zien, die de christen wereld door zijne welsprekendheid in rep en roer had gebracht. Peter werd door den keizer op audiëntie ontvangen en verhaalde zijne zending en zijne wederwaardigheden. lu tegenwoordigheid zijner geiieele holliouding prees de keizer den ijver des predikers van den kruistocht, en daar hij niets van de i erziicbl eens kloosterlings te duchten had, overlaadde hij hem met gesclienkeu, liet. aan zijn leger geld en levensmiddelen uildeelen en ried hem aan om de aankomst der vorsten en der doorluclitige bevelhebbers, die het kruis aangenomen hadden, at' te wachten, alvorens den oorlog legen de ongeloovigen te beginnen.

Deze raad was heilzaam; maar de vermaardste helden van den kruistocht waren nog niet gereed om Europa te verlaten; zij zouden voorafgegaan worden door nieuwe scharen kruisvaarders, die zonder voorzorgen zonder tucht de voetsporen van Peters leger volgende, dezelfde buitensporigheden gingen plegen eu zich daardoor dezellde wederwaardigheden berokkenden.

Een priester van den Rijnkant bad in verscheidene Duitsche provinciën den kruistocht gepredikt. Op zijne oproeping hadden vijtlien a twintig duizend mannen de gelofte gedaan de ongeloovigen te gaan bestrijden en hadden zich tot een legerkorps vereenigd. Evenals Peter de Kluizenaar, werd Gotschalk iol aanvoerder van die schaar verkozen. Tegen hel einde van den zomer kwam dit leger in Hongarije aan, waar het zich weldra aan de snoodste builensporigheden schuldig maakte. Plundering, moord, brandstichting kenmerkte den weg dien de Dnitscbers volgden. Coloinau, die in eeu zwak en mismaakt lichaam, onder terugstootende trekken, een kraebtigen geest verborg, verzamelde troepen om de teugelloosheid van de kruisvaarders te strallen en ben aan de grondstellingen der gerech-tiglieid en de wetten der gastvrijheid te herinneren. De soldaten van Gotschalk waren moedig en dapper; zij verdedigden zich aanvankelijk met zulk eeu gunstig gevolg, dal bun weerstand de Hongaren zelfs ernstig bekommerd maakte, waarop deze besloten list aan te wenden om ben onschadelijk te maken. De opperbevel-liebber van Colomans leger veinsde vrede le willen sluiten, eu zond eeuige aanvoerders naar bet kamp der kruisvaarders om daarover te onderhandelen. Zij kwamen daar niet als vijanden aiaar als broeders, en het mocht bun door vleierijen en vriend-schapsbetuigiuge.n gelukken de Dnitscbers te bewegen zich te laten ontwapenen. Zich verlatende op de beloften van een christen volk, legden deze de wapens af; maar nauwelijks hadden zij dil gedaan, of de bevelliebber der Hongaren gal liet sein tot de slachting. Noch de smeeklieden, noch de tranen der kruisvaarders, noch het vereerde leeken, dal zij op de borst droegen, konden de slagen van een trouweloozen en barbaarschen vijand afwenden. Hun lot was medelijdenswaardig, en de geschiedenis zou bun een traan gewijd hebben, hadden zij zelve de wellen der menschelijkheid geëerbiedigd.

Men zal zich ongetwijfeld minder verwonderen over de builen-spoigheden van die eerste kruisvaarders, als men in aanmerking neemt, dat zij tol de helle des volks behoorden, die altijd gereed is blindelings misbruik le maken van de heiligste zaken en zich alles toe te eigenen als zij met in loom gehouden wordt door bet gezag der wellen en der aanvoerders. De burgeroorlogen, welke Europa zoolang beroerden, hadden het aantal gelukzoekers en landloopers sterk doen aangroeien; vooral Dnitscbland was vol van dat slag van lieden, die de geesel der maatschappij waren. Bijna allen schaarden zich onder de vanen van bet kruis en bleven op dien nieuwen krijgstocht den geest van bandeloosheid en verzet behouden, waarmede zij altijd bezield waren geweest.

Aan de boorden van don Rijn en den Moezel hoopte zich een nieuwe schaar kruisvaarders op, nog oproeriger, nog leugel-loozer dan die van Peter en van Gotschalk. Zij verkeerden iu den waan, dat de kruistocht alle zonden deed vergeven en in die overtuiging pleegden zij met gerustheid de grootste misdaden. Met dweepzuebtigen hoogmoed vervuld, achtten zij zich gerechtigd allen te veraclilen en le misbaudelen, die niet aan den tocht deelnamen. Zij beeldden zich in, dal de oorlog, dien zij gingen ondernemen. Code zoo welgevallig was en zij der Kerk zulk een grooleu dienst bewezen, dat al de goederen der aarde ternauwernood toereikende waren, om hunne zellopolïeriug te betalen. Alles wat hun in banden viel, scheen huneene verovering op de ongeloovigen toe en moest de billijke belooning zijn van hun arbeid.

Niemand durfde zich aan bet hoofd stellen van deze woeste horde, die ordeloos rondzwierf eu slechts gehoorzaamde aan degenen, die zijn waanzin deelden. Een leekebroeder, Volkmar gelieeten, en een zekere graaf Kinieon, die de uilspattingen zijner jeugd meende le boeten door de hartslochten van de menigte aan ie prikkelen, wekten door hunne opruiingen de aandacht en het. vertrouwen der nieuwe kruisvaarders. Deze beide aanvoerders verwonderden er zich over, dal men de muzelmannen ging bestrijden, die bet gral van Jesus Christus in hunne maebl behielden, terwijl men eeu volk, dat zijn God gekruisigd had, ongemoeid liet. De menigte, voor wie de joden overal een voorwerp van haat en afschuw waren, toonde zich maar al le zeer geneigd om hen le vervolgen. De handel, die bijna uitsluitend in hunne handen was, had bun eeu groot gedeelte van bet goud doen toevloeien, dat in Europa in omloop was. Hel zien hunner rijkdommen moest de kruisvaarders verbitteren, die voor bet meereudeel de liefdadigheid der geloovigen moesten inroepen om bun pelgrimstocht te volbrengen. Het is ook niet onmogelijk dal de joden door hunne scliimpredenen op de geestdrill der christenen voor den kruistocht de gemoederen nog meer verbitterden; al deze oorzaken, gevoegd bij de zucht naar roof en plundering, ontslaken het vuur der vervolging, waartoe Emicon en Volkmar het sein en hel voorbeeld gaven. Op bun aanhitsen verstrooide zieh eene woedende menigte iu de bij den Rijn eu den Moezel liggende sleden, en vermoordde onmeedoogend al de joden, die zij op haren weg ontmoette. In hunne vertwijfeling verkozen een groot aantal van die slachtoffers liever zichzelven den dood te geven , dan dien van de hand hunner vijanden le ontvangen. Verscheid enen sloten zich in liunue huizen op en kwamen in de vlaininen om, die zij zelf aangestoken hadden; eenigen bonden groote steenen :i.in hunne kleederen en wierpen zich met liunne schatten in den Rijn of iu den Moezel. De moeders verslikten liniine kinderen aan de borst, zeggende dal zij ze liever in den school van Abraham zonden, dan ze aan de woesiheid der christenen prijsgegeven te zien. De vrouwen, de grijsaards smeekten hunne bloedverwanten of vrienden hun hei leven te benemen. Al die menschen baden om den dood gelijk andere menschen om het leven. Te midden van die gruwzame tooneelen vermeldt de geschiedenis met lof den veiiichlen ijver der bisschoppen van Worms, Trier, Maintz, Spiers, die de stem van den godsdienst en de menschelijkheid deden hooren en wier paleizen wijkplaatsen waren voor de joden, geopend tegen de vervolging der moordenaars en beulen.

Emicons soldaten waren trolsch op hunne heldendaden, en hunne slachtingen van weerlooze lieden vervulden hen met hoogmoed. Fier, als hadden zij de Sarracenen overwonnen, begaven zij zich, met buil beladen, op weg naar bel heilige land, onder het aanroepen van den Hemel, dien zij zoo snood gehoond hadden. Bij de nadering dier gevreesde kampvechters van hel kruis namen de bevolkingen de vlucht. De ciirislenen. die zij op hun weg ontmoetten, zagen zich gedwongen hun ijver te roemen en beefden, uit vrees er de slachtollërs van te zullen worden. Zonder de volken en de lauden le kennen, die zij moesten doortrekken, zonder zelfs iels te weten van bei lot, dal hunne voorgangers getrollën had, stroomde die onstuimige menigte als een geweldige stortvloed naar de vlakten van

Hongarije. Moseburg slnnt zijnn poorten voor lien en weigerde liun levensmiddelen. Woedend dat inon /.no vvoiiiig ontzag heloonde voor de soldaten van Jesus Christus, maakten zij zich gereed om de Hongaren te behandelen gelijk zij de joden behandeld hadden.

Moscbni'g ligt aan de uitvloeiing van de Leitba in den Donan, in de naoijheid van het groote eiland Sehütt; uitgestrekte, dooide beide rivieren gevormde moerassen, omringen en verdedigen de plaats. Aau du Romeinen onder den naam van Ad Ifexum hekend, boet het tegenwoordig in hel Duitsch Mlcnhuru, in het lloiigaarseh Ovnr, in het Slavisch SI are llradji. Menige FrauselK! kronijksehrijvers hebben die stad Movisson genoemd, een naam dien men iii de Hongaarsehe benaming van Mosums, aan Wiesel-burg, de voornaamste stad van het comitaat in de onmiddellijke nabijheid van Altenburg ol' Moseburg, gegeven, terugvindt. Met'telt tegenwoordig niet meer dan achttienhonderd inwoners. De kruisvaarders sloegen een brug over de Leitba, welke hen lot onder de wallen der stad voerde. Na de muren eenigen tijd met stormrammen te hebben doen beuken, gal' Emieon het sein tot den aanval: de ladders worden legen de wallen geplaatsten men beproeft de stad stormenderhand Ie nemen. De belegerden bieden een geduchten tegenweer, doen op de belegeraars een bui van pijlen en sleenen regenen, en slorten stroomen kokende olie over hen uit. Door dezen onverwaebten wederstand lot razernij aangevuurd, zijn de kruisvaarders, alle doodsgevaar verachtende, op het punt de overwinning te behalen, toen eensklaps eenige ladders, onder bet gewicht der aanvallers bezwijkende, in hun val een deel der torens medesleepten, die door bet aan de bestorming voorafgegane beuken met de stormrammen gescheurd waren. Het jammergeschrei der gekwetsten, het gedruis der instorting verspreiden een panischen schrik onder de kruisvaarders. Zij verlaten in allerijl de halt verwoeste wallen, waarachter hunne vijanden sidderen, en trekken in de grootste wanorde terug.

«God zelf,quot; zegt Wilhelmus van Tyr, «verbreidde den schrik in hunne gelederen om hunne misdaden te stralTcn en het woord van den Wijze te vervullen : «/gt;lt;? fioddclooze vliirhl zmulrr dal men hein vervolfit.quot; Verbaasd over hunne overwinning, wagen zich de inwoners van Moseburg eindelijk builen hunne wallen en vinden het veld bezaaid met vlnchtelirigen, die hunne wapens weggeworpen hadden. Ken groot aantal van die woeslaards, voor wie tot dusverre alles gezwicht had, laten zich dooden zonder zelfs tegenweer te bieden, terwijl vele anderen een jammervol einde vinden in de moerassen. De wateren van dc Leitba en den Donau werden rood gekleurd door het bloed der tallooze lijken, die men er in wierp. Emieon mocht het gelukken naar Duitschland te ontkomen, waar hij in kommer zijne dagen eindigde.

De voorhoede van dit leger onderging hetzelfde lot bij de Rulgaren, wier grondgebied zij betreden had. In de steden, op de wegen, in het veld, overal ontmoetten die onwaardige kruisvaarders mannen, die even bloeddorstig en oumeuschelijk waren als zij, en, gelijk de geschiedsclirijvers van dien tijd zich nildrukken, op het pad der pelgrims gesteld scbenen als werktuigen van de goddelijke gramschap. Van het kleine aantal dergeneu, die hun heil in de vlucht vonden, keerden de eenen naar hun vaderland terug en bereikten do anderen Conslanlinopel, waar de Grieken de nieuwe rampen der i atijnen met des te meer vreugde vernamen, daar zij veel te lijden gehad hadden van de door het leger van Peter den Kluizenaar gepleegde buitensporigheden.

Vereeingd met de schaar van Walter, had dit leger Pisaners, Venetiërs en Genueezen onder zijne vanen opgenomen; hel was ongeveer honderd duizend man sterk. De herinnering aan hunne doorgestane ellende deed hen eenigen tijd de bevelen des keizers en de rechten der gastvrijheid eerbiedigen; maar de overvloed, de werkeloosheid, het zien der rijkdommen van Constaiitinoiiel deden den ouden geest van teugelloosheid en roof-ziieht welhaast weder in het legerkamp der pelgrims ontwaken, lu hun ongeduld om de muzelmannen te gaan bestrijden en buit op hen te behalen, pluuderden zij de huizen, do paleizen en zelfs de kerken der voorsteden van Dyzantinm. Om zijne hoofdstad van die roofzieke gasten te bevrijden, verstrekte Alexis hun schepen en deed tien aan de overzijde van den Bosphorus aan land zetten.

Er was niets goeds te verwachten van eene schaar, die uit een verward mengelmoes van alle natiën en liet overschot van verseheideiie ongeregelde legerbenden bestond. Een groot aantal kruisvaarders waren bij bet verlaten van bun vaderland slechts bedacht geweest op hei vervullen hunner gelofte om het heilige graf uil de macht der ongeloovigen te gaan verlossen; maar onderweg was die godvruchtige gemoedsgesteldheid geheel geweken. Het is een erkend feit, dat, wat ook de aanleiding moge zijn, die een groot aantal menschen bijeenbrengt welke door geen enkelen band in bedwang gehouden worden, de verdorven-sten den grootsten invloed uiloelenen en de slechte voorbeelden gereede navolging vinden, /oodra de soldaten van Peter den Bosphorus overgestoken waren, beschouwden zij allen die zij op bun weg ontmoetten als vijanden, en de onderdanen van den Grieksehen keizer hadden van hunne eerste wapenfeiten meer te lijden dan de Turken. Weldra brak er oneenigbeid tusschen hen uit, die hun ondergang bespoedigd?.

De pelgrims sloegen hun kamp op aan de golf van Monn-dania, in de nabijheid van Civitot, bel oude Cins. Deze stad was kortelings door Alexis Comnena weder opgebouwd, om er de Angel-Saxers in op te nemen, die na de verovering van Engeland den annhlih van Willem niet lumden venlniiien, gelijk Orderic Vilalius zich uitdrukt, en tot zelfs naar hel Oosten vlnchtten. Civitot heeft in latere lijden plaats gemaakt voor het marktvlek Glieinlil;, door Grieken en Turken bewoond, en een der voornaamste werven der Turksche marine. Gliemlik ligt aan hel oostelijk uiteinde van het Arganlbongebergtc, dal zich langs de zee tot Nicomedië uitstrekt; achter de stad breidt zich op eene uitgestrektheid van twee mijlen eene vallei uit, welke door hot meer Ascanius begrensd wordt. In deze vruchtbare, met olijfboomen, steeneiken en oranjeboomen beplante vallei werden de legertenten der pelgrims opgeslagen. Men had hun aanbevolen de bezittingen der Grieken te eerbiedigen en vooral niet don strijd met de Turken aan te vangen, en gedurende eenige weken volgden zij dien welgemeenden raad op en gedroegen zich vreedzaam, maar de werkeloosheid van het kampleven en het gezicht van een vruchtbare landstreek deden hen langzamerhand de tucht vergeten en de raadgevingen van hunne bevelhebbers in den wind slaan. De stonlinordigsten begonnen strooptochten te ondernemen en keerden met buit beladen terug: de afgunst, de tweedracht, de teugelloosheid drongen te; gelijk met de geroofde kostbaarheden van de Grieken bet kamp binnen; elke dag werd gekenmerkt door nieuwe wanordelijkheden.

Het verdroot die laatdunkende menigte al spoedig, dat men de Turken zoo lang ongemoeid liet; drie duizend Dnilscbe, Lombardische en Ligurische kruisvaarders scheidden zich van het leger en rukten onder de aanvoering van een Italiaan, Reinier genaamd, regelrecht op hel kasteel /vtrm/m/e)) aan, dat zich op eenige mijlen afstauds van Civitot tegen de helling van den Argaiithon verhief, maakten er zich meesier van en joegen de bezetting over de kling, maar weldra zagen zij zich ingesloten door een Turkse,h legerkorps uil Nicea. Daar zij aan levensmiddelen gebrek hadden en de toevoer van water afgesneden was, waren zij aan al (Ie ijselijkheden van den honger eu den dorst prijsgegeven. Na zich tol bet uiterste verdedigd te hebben, moesten zij zich, ten gevolge van verraad, aan ecu meedoogenloozeu vijand overgeven; eenigen werden onthoofd, de overigen in gevangenschap weggevoerd. Hun aanvoerder kocht zijn leven door zijne metgezellen te verraden en het geloof van Jesus Christus af te zweren.

Toen deze treurmare in bet kamp der kruisvaarders bekend werd, grepen allen, door wraaklust bezield, naar de wapens en rukte het leger, in zes korpsen gesplitst, naar Nicea op, de priesters, vrouwen, grijsaards, zieken en kinderen in het kamp achterlatende. Hel leger bestond uit ongeveer vijf eu twintig duizend voetkneehleu en vijf honderd ruiters. Nagenoeg ter zelfder tijd verliet de sultan van Nicea, aan het hooid van een talrijk leger, die plaats, om de pelgrims in hun kamp aan te tasten, doch door verspieders van hunne nadering verwittigd, staakte hij zijn marscb en schaarde zijne troepen in slagorde in eene vlakte, welke de kruisvaarders over moesten, wilden zij Nicea bereiken. Onbewust van het dreigende gevaar, drongen deze door een dicht woud voort, toen zij, de vlakte bereikende, zich plotseling tegenover een zoo talrijk mnzelmansch leger bevonden, dat bet bijkans de gansche vlakte bedekte.

Het gemis aan een bekwaam opperbevelhebber zou ook thans weder de oorzaak van hun volslagen ondergang wezen. In plaats van op de aankomst der andere korpsen te wachten, vielen de twee voorste, zonder ondersteund te worden, met verwoedheid op den vijand am. Maar nauwelijks waren zij bandgemeeii geworden, of een groote schaar ruiters stormde op hen in en zaaide dood en verderf in hunne gelederen, zoodat zij uiteen stoven eu in verwarring in do richting van Nicea vloden ; doch zij keerden bijna onmiddellijk op hunne schreden terug en poogden zich met het zwaard door de dichte drommen der ongeloovigen een weg te banen. Hoe dapper zij echter ook streden, zij moesten toch voor de overmacht bet onderspit delven en werden allen afgemaakt,. Intusschen waren ook de overige korpsen met de ongeloovigen slaags geraakt, doch ook hier was bet krijgsgeluk den kruisvaarders ongunstig, te meer daar zij reeds bij den aanvang van hel gevecht hunne bevelhebbers verloren hadden; Walter zonder Have, onder anderen, viel door zeven pijlen doorboord. Al strijdende weken de soldaten van het kruis in bet woud terug, tot zij, door ecu panischen schrik bevangen, plotseling allen verderen tegenweer staakten en in overhaasting naar hun kamp vluchtten, waar de vijand hen met het zwaard in de lendenen

vervolgde en een vreeselijk bloedbad onder hen aanrichtte. Het gelieele kamp werd nilgemoord en alleen de knapen en jonge niiisjes in lii't leven gespaard om als slaven verkocht te worden. Van het geheele kortelings nog zoo gednchle christen leger hie 1'niets anders over dan ruim drie duizend man, die zich in een hall' vervallen kasteel, aan den oever der zee, verscbanst hadden, waarin zij weldra door do Turken belegerd werden; maar zij lieten zich liever door de pijlen des vijands dooden ol' verwonden dan zich over te geven. Hel overschot van deze schaar werd door eenige Grieksche bataljons, door den keizer ter hunner Indp afgezonden, ontzet en naar Constantinopel teruggevoerd. Zoo was een enkele veldslag voldoende geweest om liet geheele christen leger te verdelgen en van do honderd duizend menschen, waaruit het nog bestond op bet oogenlilik dal het den Bosphorns overstak, was niets meer overig dan boopen beenderen, welke de Turken in de vallei v an Civitol op den weg van Kicea opeenstapelden, nadat de bek der roolvogels en de tand der jakhalzen de lijken afgeknaagd hadden: een akelig gedenkteeken, hetwelk aan do volgende kruisvaarders den weg naar het heilige land moest loonen!

Zoodanig was het uiteinde van dat heirleger pelgrims, die Azië dachten te veroveren en zelfs de plaatsen niet mochten aansehouwen, ter wier verlossing zij hun land verlaten hadden. Zij hadden echter oneindig veel kwaad gesticht, want door hu me huilensporigbeden hadden zij geheel Griekenland tegen de kruisvaarders ingenomen en de Turken geleerd de wapens der christenen van hel Westen te minachten.

1'eler, die vóór den veldslag naar Constanlinopel teruggekeerd was en sinds lang zijn gezag onder de kruisvaarders verloren had, voer heftig uit over liuinie weerspannigheid en hoogmoed, en noemde hen roovers, die God onwaardig geacht had hel graf Zijns Zoons te aanschouwen en te vereeren. Hel werd nu ieder duidelijk, dal de van geestdrift blakende prediker van den heiligen oorlog geen der boedanighedeii bezat, die vereischt werden om er den aanvoerder van te wezen. Alleen door koelbloedigheid, vüorzichligheid, vastberadenheid kon eeue menigle in toom gehouden worden, die door zoovele hartstochten geleid werd en aanvankelijk slechts gehoor gaf aan de geestdrift van het oogenlilik. Na de groolsche gebeurtenissen van den kruistocht door zijne welsprekendheid voorbereid te hebben, speelde Peter de Kluizenaar, onder den vloed der pelgrims verloren, nog slechts een gewone rol en werd in hel vervolg tei nanwernood meer opgemerkt in een oorlog die zijn werk was.

Mei ontzetting vernam Europa het rampzalig uiteinde der driehonderd duizend kruisvaarders, die het had zien vertrekken; maar zij, die hen moesten volgen, werden daardoor niet ontmoedigd en besloten hun voordeel te doen met de lessen, welke de rampen hunner voorgangers hun gegeven hadden. Welhaast zag hel Westen legers op de heen, geregelder eu geduchter dan die, welke aan de oevers van den Donau en in de vlakten van liithynhï verstrooid en verdelgd waren.

Nu wij den tocht eu de krijgsbedrijven van deze nieuwe legers gaan verhalen, zullen wij edeler, grootscber lafereelen te schetsen hebben, want hier verloonl zich de heldhallige geest der ridderschap in zijn vollen luister, en begint hel schitterende tijdperk van den heiligen oorlog.

lie hevelhebbcrs der christen legers, die op hel punt stonden bet Weslen le verlaten, waren reeds vermaard door hunne dapperheid en hunne wapenleilen. Aan hun hoofd plaatst de geschie» denis Godfried van Bouillon, hertog van Neder- Lolharingen. Hij behoorde tot hel doorluchtige geslacht der graven van Bouillon en stamde door zijne moeder van Karei den Groole af. Reeds in zijne jeugd had hij zich onderscheiden in den oorlog Uissehen den Heiligen Slocl en den keizer van Duilschland. Up hel slagveld (!( o 'do hij met de lans van zijn vaandel Rodolfvan Rhinleld, hei log v in Zwaben, wien Gregórius de keizerlijke kroon had gezonden. Toen de oorlog in liaiië ontbrandde'voor de zaal; van den anli-paus Anae,lotus, drong Godlried het eerst de stad Home binnen, die door de troepen van Hendrik belegerd en ingenomen werd. Het berouwde hem later eene partij omhelsd te hebheu, die do overwinning zilfs niet kon doen zegevieren en door hel meerendeel der chrislenen als heiligschennend bescliouwd werd. Om boete te doen voor deze nullelooze krijgsbedrijven en die daarbij door den geest zijner eeuw veroordeeld weiden, deed Godfried de gelofte zich iiaar .lerusale.n te begeven, niet als eenvoudig pelgrim, maar als bevrijder.

Naar de beschrijving, die Wilhelmus van Tyr van hem geeft, vereenigde hij de dapperheid en de deugden'van een held met de eenvoudiglieid van een kloosterling. Zijne bekwaamheid in bet lianleei'en der wapens en zijne buitengewone lichaamskracht verwierven hem in de legerplaatsen ieders bewondering. De voorzichtigheid en de bezadigdheid matigden zijne onverschrokkenheid, en nooil bracht hij op hel slagveld zijne overwinning in gevaar of onteerde hij haar door een nutteloos bloedbad ol' een roekeloozen ijver. Oprecht godsdienstig en den roem slechts ziende in de zegepraal der gerecbtiglieid, toonde hij zich altijd bereid om de zaak van het ongeluk en de onschuld to verdedigen. De vorsten en de ridders beschouwden hem als hun toonbeeld, do soldalen als hun vader, de volken als hun steun. Al was hij de opperbevelhebber niet van den kruistocht, gelijk sommige geschiedschrijvers beweerd hebben, bij bezat toch den invloed, dien de deugd en de verdienste geven. In hunno oneenigheden en twisten riepen de vorsten en de baronnen dikwijls de beslissing van Godfried in, terwijl zij in gevaren, altijd naar zijne stem luisterende, aan zijne raadgevingen gehoorzaamden als waren het strikte bevelen.

Op het voorbeeld van den hertog van Lotharingen, besteedde do adel van Erankrijk en der oevers van den Rijn zijne schatten aan de toebereidselen lol den kruistocht. Alle dingen, die voor den oorlog dienen, stegen lol zulk een buitensporigen prijs, dal de opbrengst van een sink land ternauwernood toereikende was om de uitrusting van een ruiter te betalen. De vrouwen ontdeden zich van bare kostbaarste sieraden om de reis van hare zonen ol hare echlgenoolen te bekostigen. Zells degenen, die in andere lijden liever duizend dooden gestorven zonden zijn dan hunne grondbezillingen te; verkoopen, zeggen de geschiedschrijvers, stonden ze thans af voor een matige som, o! verruilden ze tegen wapenen. Het goud en hel ijzer schenen de eenige dingen le zijn, die men begeerde.

Men zag toen de rijkdommen, door vrees of gierigheid verborgen, weder te voorschijn komen. Gouden slaven, gemunt geld, zegt de abt Gniberlus, zag incn in de tenten der voornaamste kruisridders opeengestapeld liggen, gelijk gewone vruchten in de hutten der dorpelingen.

Verscheidene baronnen hadden geen gronden of kasteelen te verkoopen: zij riepen de liefdadigheid der geloovigen in, die hel kruis niet aannamen en aan de verdienste van den heiligen oorlog deelachtig meenden te worden door in het onderhoud der kruisvaarders le voorzien. Eenigen brachlen hunne vazallen tot den bedelstaf; anderen, gelijk Willem, burggraal van Mclun, plunderden de marktvlekken en de dorpen uit, om zich de noodige middelen le verschallen voor den oorlog tegen de ongeloovigen. Door een edeler godsvrucht geleid, vergenoegde zich Godlried van Bouillon z.ne grondbezittingen over te dragen. Men leest in Robert Gaguinus, dal bij de inwoners van Melz toestond hunne stad, waarvan bij leenheer was, voor de som van honderd duizend kronen vrij te koopen. Hij verkocht de kasteelen van Sleenay eu Mouzay aan den bisschop van Verdun en stond zijne reebten op het hertogdom Bouillon aan den bisschop van Luik al voor de geringe som vaa \ier duizend zilveren marken en een gouden mark. Daarna hield hij zich met verscheidene godvruchtige slichtingen bezig. Zoo srbonk hij aan de; kanunniken van het kapittel van Sint Servalius te Maaslricht het kasteel Ramioul, lussclien Huy en Luik aan de Maas gelegen, onder verplichting God voor zijne ziel te bidden, en slicblie in de kerk van den heiligen Micliaël le Antwerpen een zeker aantal prebenden, die hij aan een gelijk getal kanunniken overdroeg, onder voorwaarde, dat zij de bescherming des aartsengels, hun patroon en den patroon der ridders, voor hem zouden alsmeeken.

Acht maanden na hel concilie van Glermonl begonnen Godfried van Bouillon en de met hem vereenigde vorsten langs vcrsebil-lende wegen en met vorstelijke pracht bun tocht, terwijl onder hunne troepen een gestrenge krijgstucht in acht genomen werd. Hel heirleger van Godfried telde blO.ÜOÜ voetknechten en 10.000 niters, ongerekend bet gevolg van vrouwen en kinderen. Behalve door een groot aantal Eransche en Vlaamsche edelen en ridders, went Godfried vergezeld door zijne beide broeders, Eiistaehius en Boudew'ijn van Boulogne, en zijn neet Boudewijn van Bourges, zoon des graven van Rhetel. Deze beide laalsten, die eenmaal evenals Godfried van Bouillon koning van Jerusalem zouden worden, namen als eenvoudige ridders aan den kruislocbl deel. Zij werden minder gedreven door eene oprechte godsvrucht dan door de hoop om een groot tortuin in Azië te maken en verlielen zonder leedwezen de grondeigendommen, die zij in Europa bezaten, in het gevolg van den hertog van Lolharingen merkte men nog op: Boudewijn, graaf van Henegouwen (i), Garnier, graaf van Gray, Gonou van Moiitaigu en zijn zoon Lamberlus, graal van Clermont aan de Maas, den vermaarden Dudon van Conlz, Gerard van Gberisi, Reiuier en Petrus van Toul, Ingelrani, graat van Sint Pol, en diens zoon Euguerrand, Albert, zoon van graaf Albert 111 van Namen, Erederik, den neef van dezen

(1) Onder de groole schaar ridders uit Henegouwen, die door Boudewijn aangevoerd werd, verdienen vooral vei meld le worden Albert en Boudewijn van Ba.Heul, Gerard en Lambert van Avesnes, Anseluins van Bibaniiiont, KI ca sar van Castrc-s, Boudewijn van Grand pré, Gilbert van Flenrus, Conan, Engelberl, Kverhard, Boudewijn, Gijsbert, Lethold, quot;Willem en Kudoll van DoorniU, Kobert van Bcthune, Josserand van Quesnoy, Ingelram van Frésin, Komelin vanCivqni, Gilles van Tra zeg ui es, Gilles van C'hin en eeue menigle andere dapperen wier uauieu in lleucgouweu gunstig bekend wareui

vorst, Godevaert en Jan van Namen, Adalbert, zoon van den graal' van Luxemburg, Peter, graat' van Ardenne, Adelard van Strassen, Hendrik van Aei'schot, noudewijn en Gontran van Brussel, Hendrik en Godl'ried van Assclio, Walter van Nijvel, Reginald van Molembeek, Werner van Grez, Alberon en NVillem van Mctz, Tibout, graal van Bar, Odo rn Stelanus van liour-gondiö. De meesten dezer edelen voerden een menigle andere minder bekende ridders aan, maar die allen van begeerle brandden om in den aan de ongeloovigen verklaarden oorlog schaden te gaan vergaderen en hunne namen te vereeuwigen.

Met door den hertog van Lotharingen aangevoerde leger, dat uit soldaten gevormd was, gewend aan krijgstucht en beproeld in den strijd, bood Duitsebland een geheel ander schouwspel aan dan de scharen van Peter den Kluizenaar en herstelde lt;'e eer der kruisvaarders in al de landen waar het doortrok, liet vond overal bijstand en bondgenooten, waar de eerste kampiocm n van het Kruis slechts hinderpalen en vijanden gevonden hadden. Godlried betreurde hel lot dergencn, die hem vooralgegaan waren zonder le trachten hen te wreken. Te Tolionburg (tegenwoordig Bruck aan de Leilha) schrecl Godfried aan koning Goloman om hem een vrijen doortocht door zijne staten te verzoeken, en ontving van den Hongaarschen vorst een antwoord vol vriend-schapshetuigingen. Godlried en Goloman hadden zells te Gyperon (OKdenherg) een onderhoud met elkander. De Hongai'cn en Bulgaren vergaten op hunne beurt de rooverijen der soh'atm van Peter, Gots dialk en Emicon; zij bewonderden de gematigdheid van Godfried en wenschten hem oprecht de zegepraal op de ongeloovigen toe.

Terwijl dequot; hertog van Lotharingen op weg was naar Gonst,'tn-tinopel, bracht Frankrijk andere legers op de been voor den heiligen oorlog. Weinige maanden na de kerkvergadering van Clermont, kwamen de grooten ('es rijks bijeen om over de zaken van den kruistocht le beraadslagen. In die vergadering, welke in de tegenwoordigheid van Philips I gehouden werd, die kortelings door den paus in den ban gedaan was, verhiel niemand de stem tegen den onder begunstiging van den Heiligen Stoel gepred.ikten oorlog, dacht niemand er aan de godsdienstige en krijgszuchtige hartstochten lol bedaren te brengen, die 1'rank-rijk en Europa heheerschlen.

Tegen het midden van de Xquot; eeuw had het hoofd van de derde dynastie er lijdelijk in berust, dat zijne vazallen zich van hem losmaakten, eii om den titel van kon'ing te verwerven had hij nagenoeg alles wat er nog van de rechten der kroon overig bleef prijsgegeven, l'hilippus I, kleinzoon van Hugo Gapet, zag zijne kroonbezittingen ingekrompen lot zes voorname steden, namelijk Parijs, Orleans, Etampes, Meliin, Gompiègne en Bourges; hel overige gedeelte van Frankrijk werd geregeerd door de groote vazallen, waarvan verscheidenen den monarch in marhl over-lrollen.' Het koningschap, het eenige bolwerk der volken tegen de macht der grooten, was zoo zwak, dat men er zich heden ten dage over verwondert, dat het niet le midden der moeielijk-l'ieden en vijanden die het van alle zijden omringden, bezweken is. Daar de koning in den kerkdijken ban was, viel het gemakkelijk zijne onderdanen lot ongehoorzaamheid te verleiden, den opstand 'in zekeren zin le wettigen door er een godsdiensligeu glimp aan te geven.

De kruistoebt voerde allen, die partij hadden kunnen trekken van de benarde omstandigheden waarin hel rijk verkeerde, verre van Europa mede; hij redde het land van een burgeroorlog ni voorkwam de bloedige twisten, die men onder d(! regeering van Hendrik en het ponliticaat van Gregorius in Duitsebland Imd zien uitbarsten.

Dit waren de beschouwingen, welke zich aan den geest, der verlichtsle mannen hadden moeien voordoen. Maar hel is moeielijk te gelooven, dat de raadslieden des konings van Frankrijk destijds de heilzame uitwerkselen van den kruistocht in hunne volle uitgestrektheid voorzagen, die men eeist veel later erkend beeft, en slechts in de eeuw waarin wij leven op hunne wezenlijke waarde geschat zijn. Van den anderen kant dacht men niet aan de wanordelijkheden, aan de rampen onalseheidelijk van den oorlog, waarhij de machtigste harts-loehtcn een groote rol moesleu spelen. Men bedacht niet, dat de eerzucht, de bandeloosheid, de geest van opgewondenheid, voor een staat zoo gevaarlijk, ook den ondergang van de voor den heiligen oorlog op de been gebrachte legers na zich konden sleepen. Niemand van degenen die hel kruis aangenomen hadden ot hij hunne haardsteden bleven, dacht hieraan; men zag niets in het verschiet dan gevechten en overwinningen. De ■ ■Toote vazallen ondernamen een oorlog op grooten afstand zonder Te weten, dat die oorlog hunne macht moest verzwakken en hunne l'anüliën verarmen; de koningen en de volken waren er verre van af op die groote krijgstochten de hoop te bouwen, de eenen om hunne macht, de anderen om hunne vrijheid te vermeerderen; de aanhangers van den Heiligen Stoel zoowel als de aanhangers van het koningschap; zij, die van een bla-kquot;nden ijver voor de zaak der Kerk vervuld waren, zoowel

Hs het kleine aantal van hen, die eene ware liefde voor hel menschdom en het vaderland voedden, allen, in een woord, lieten zich door do gebeurtenissen medesleepen, zonder er de oorzaken, zonder er de uitwerkselen van te kennen. De vorsli n werden evengoed medegesleept als hel volk, en de verstaiKligsten gehoorzaamden blindelings aan dien oppersten wil, die de aan'-sche dingen schikt gelijk het Hem behaagt en zich van de hartstochten der meuschen bedient als van een werktuig o:n zijne raadsbesluiten te vervullen.

In eene bijgeloovigc eeuw had het zien van een wonderwerk, een buitengewoon natuurverschijnsel, meer invloed op de gemoederen dan de orakelen van het versland en ee rede. De geschiedschrijvers vermelden, dat tijdens do baronnen vergaderd waren, de maan, le midden van een eclips, als met een bloedigen sluier overtrokken was; dit akelige schouwspel duurde lol aan den morgen. Toen de dag aangebroken was , vertoonde zich de maan, welke reusachtige bloedvlekken nog vooralier oogen schonen te verbergen, zich eensklaps meteen ongekenden glans aan den hemel. Eenige weken later, zegt de abt Guibertus, zag men den hemel in vuur en vlam staan, en door ontsteltenis bevangen, verlieten de meuschen de huizen en de sleden, in de meening dat do vijand naderde, alles te vuur en le zwaard vernielende. Deze en een aantal andere natuurverschijnselen werden als openbaringen van den wil des Hemels beschouwd, als voerteekenen van den vreeselijken oorlog, dien men iu Zijn naam gin-' voeren: zij verdubbelden alom de geestdrift voor den 1 ruis'oeht. /ij, quot;die tol dusverre onverschillig gebleven waren, begonnen hel algemeene gevoelen te doelen. Het mee-reudeel cli r Franschen,quot; die lot den krijgsmansslaud geroepen waren en de gelofte nog niet afgelegd hadden om de ongeloovigen te gaan bestrijden , haastten zich het kruis aan le nemen.

Hel Fransche leger der kruisvaarders werd door graaf Hugo van Vermandois aangevoerd. Ouder de baronnen en edelen, die het kruis aangeiionvn hadden, waren er velen, die als militaire hevelhebbers meer vermaardheid bezaten, maar zijne hoedanigheid van broeder des konings van Frankrijk had zijn naam reeds bij de Grieken en iu do steden van het Oosten bekend gemaakt. De graal' van Vermandois onderscheidde zich door zijn praal en de kostbaarheid zijner uitrusting. Hij bezat een zorgeloos en lichtzinnig karakter, vocht met bewonderens-waardigen moed op het slagveld, maar mislede nood ige geestkracht'in den tegenspoed; tweemaal betrad hij aan despils zijner ridders den weg der pelgrims en toch stierf hij zonder Jerusalem gezien te hebben. Hoewel de fortuin hein karig bedeeld had, loonde geen der helden van den kruistocht edeler en oubaatzuehliger gevoelens. Had hij zich niet door zijne wapenleilen den bijnaam van de Croole waardig gemaakt, dien de geschiedenis hem gegeven heelt, hij zon dien verdiend hebben doordat hij slechts naar zijn ijver luisterde, en alleen den roem zocht in ècn oorlog, die koninkrijken aan de vorsten en eenvoudige ridders aanbood.

Robert H, hertog van Nor mandie, die zijne vazallen tot den heiligen oorlog aanvoerde, was de oudste zuon van Willem den Veroveraar. Hij vereenigde met de edelste hoedauighedeii de grofste gebreken. In zijne jeugd wilde hij zich niet aan het vaderlijk gezag onderwerpen, en beoorloogde zijn vader zelfs om in'het bezit van hel hertogdom Normandië te geraken, doch dat dit minder uil heersebzueht dan wel uit dorst naar onafhankelijkheid geschiedde, bewees hij later, toen bij bij den dood van Willem de gelegenheid ongebruikt liet voorbijgaan, om deu troon van Engeland le beklimmen.

Niet de begeerte om in Azië een koninkrijk le gaan veroveren deed hem het kruis aannemen eu naar de wapens grijpen. De Nonnandiërs, een woelig eu krijgszuchlig volk, hadden van al de natiën van Europa steeds hel meeste aan de pelgi imstoeh-len naar Jerusalem deelgenomen; vau alle kanten stroomden zij ouder de vanen van het kruis bijeen. Daar hel Itobert aan het noodige geld ontbrak om een leger 10 onderbnuden, verpande hij Nonnandië aan zijn 1 roeder \Nillem den Hosse. Willem, dié door zijne lijdgeiioolen van goddeloosheid beschuldigd werd eu den spot dreel met de dolende ridderschap der kruisvaarders, greep mei gretigheid de gelegenheid aan om een gewest te besturen, dal hij eenmaal met zijn koninkrijk hoopte le verreuigen. Hij hief schallingen van de geestelijkheid, die hij kwalijk gezind was, eu liet het zilverwerk der kerken smelten om lie som van tien duizend marken aan zijn broeder Itobert te betalen, die naar het heilige land vertrok, door bijkans den geheelen adel van zijn hertogdom gevolgd.

'Boberl II, graaf van Vlaanderen, had zich als vazal van Frankrijk bij het Frausebe leger gevoegd, en voerde de Vlamingen'eu de Friezen aan (1). Hij was een zoon van llobert.

(1) liet meeremloel flor ridders, die hij aanvoerde, had zich reeds in n.eer dan een oorlog ondeischeiden, onder anderen: Filips, graaf van Yperen, en Robert zijn broeder, D.iniél van Dendermonde, Volkert, bnrclilluer van Berg-hen, Theodoor van Dixmnyden, Erembald, buichiheer van Brugge, Bondewijn, Gijsbert

l)i,igenaamd de Fries, die het vorstendom Vlaanderen aan zijne eigene neven ontweldigd luid en die, om voor zijne overwinningen boete te doen, ecnigen tijd vóór den kruistoelit een bedevaart naar Jerusalem ondernomen bad. De jonge Robert vond gemakkelijk soldaten in een land, waar iedereen tijdens do burgeroorlogea de wapens gedragen bad en bet volk opgewonden was door de verhalen van een groot aantal nil bel bollige land teruggekeerde pelgrims. Hij voltooide den ondergang van zijn vader door een krijgstocht, welke hem als een onversaagd ridder moest doen kennen en den bijnaam verwerven van Luuk en /wannl der chrislenen. Vijlbonderd ruiters, door Itobert den Fries aan keizer Alexis gezonden, waren hem reeds naar Constantinopel voorafgegaan.

Stet'anus, graal vaa Rlois en Chartres, bad eveneens bet kruis aangenomen; bij ging door voor den rijksten edelman van zijn tijd. Om eeu denkbeeld te geven van zijne rijkdommen, zéide men dat het getal zijner kasteelen dat van de dagen des jaars evenaarde. Hildebertns, bisschop van Mans, vergeleek hem met (lesar voor den oorlog, en met Virgilius voor de dichtkunst. De goscbiedenis vermeldt weinig van de krijgsverrichtingen van Stelanns. Er zijn slechts twee brieven van hem tot ons gekomen, tijdens den heiligen oorlog aan zijne vrouw Adelbeid gesebreven. Men weet dat bij zeer uitgebreide kundigheden bezat en zelfs de dichtkunst beoefende, hetgeen destijds in een ridder \iij wat zeldzamer was dau groote heldenmoed. In den aanvang der kruistochten was bij de ziel der beraadslagingen door zijne kennis en zijne scherpzinnigheid; later besebuldigden hem zijne krijgsmakkers hen In het gevaar verlaten te hebben, en de dood, dien bij in den strijd tegen de ongeloovigen vond, kon ternauwernood dien blaam in de oogen zijner tljdgenoqten uilwlsseben. Die aanvoerders waren vergezeld door eeue menigte edelen en beereu, waaronder de geschiedenis noemt; Robert van Darijs, Everlmrd van l'uysaye, Achard van Mont merle, Isouard van Muson, Stelanns, graaf van Albermale, Walter van Sint-Valery, Rogier van Rarneville, Fergant en Conan, twee dooiinehtige liretanjers, Guldo van Trnsselle, Miles van Rraiës, Rudolf van Reangeney, Rotru, zoon van den graaf van Dercbe, Odo, bisschop van Bayenx, neef des bertogs van Normandie, Rudolf van Gader, S'vo en Alberic, 'zonen van Hugo van Grandmenll. De meeste graven en baronnen voerden hunne vrouwen en kinderen en al bun oorlogsmaterieel mede. Zij trokken de Alpen over en namen hunne ricbtlug naar de kusten van Italië, met li^t doel om zleb naar Griekenland In te schepen, in de nabijheid van Lucea vonden zij paus Urbanus, «lu; bun zijn zegen gaf, bun Ijver prees en voor bet welslagen buimer oiiderneniing bad. Na den standaard der Kerk uil de banden des Opperpriesters ontvangen Ie hebben, begaf zich Hugo van Vermandols met de andere vorsten naar Rome om de graven van de heilige apostelen Petrus en 1'anlus te bezoeken, waarna zij hun tocht naar Apulië voortzetten; maar toen zij Rarl héreiklen, oegon de winter de scheepvaart gevaarlijk temaken: zij zagen zich derhalve genoodzaakt verscbeldene maanden op bel gunstige oogenblik te wachten om zich le kunnen inschepen.

Inlussehen had de doortocht der Franscbe kruisvaarders den Ijver der volken van Italië opgewekt. Robemond, vorst van 'i'arenle, was de eerste, die het besluit nam zich bij hen aan le sluiten en den roem van den heiligen krijgstocht le deelen. Dij behoonle lol bel geslacht dier Normandische ridders, die Apulië en Ca abrië veroverd hadden. Vijftig jaren voorden kruistocht bad zijn vader, fobert Gniscard (de Listige), aan de spits van dertig voetknechten en vijf ruiters hel kasteel llaule-ville in Normamlië verlaten. Rijgestaan door eenigen zijner bloedverwanten en landgenooten, die evenals bij door de hoop om zich 'e verrijken naar Italië gelokt waren, bestreed bij met gunstig gevolg dé Grieken, Lombarden en Sarracenen, de meesters van Sicilië on het land van Napels. Weldra werd bij machtig genoeg om Ijenrtellngs de vijand en de beschermer der pausen le zijn. Hij versloeg de legers der keizers van bet Oosten en het Westen, en alleen de dood verhinderde hem in de uilvoering van zijn plan om Griekenland le veroveren.

Robemond bezat niel minder moed en niet minder genie dan zijn vader Robert Guiscard. ,De schrijvers van dien lijd, die

on Rudolf van Aalst, üomiluirj van Comines, Graliaan van Eecloo Arnold van (Jmleimardeu, Funnold van Yperen, Sigw van Korlrijk, Arnold, üonilewijn, bigiir, (iijsbert en Stcijjiu van Gent, Knslachins van Therouaiuie, Walter van Berghen, Drogon van Neslc, Tliemar van Brugge, Albon van Rodenburg, Annilphns van Ardres, Iternt'.rd de Fries, Fulco van Guinea, Walter van Soltegliem, Hugo van Valkenburg, Moraiu van Uonds. I oten, Raymond en Gerard van Uijssel, Walter van Sinl-Om. r, Rudolf en Godlried van Cassel, Vainer van Oudenburg, Rasse van Gaveren, Vagou van Anas, Gery van Vlaandereu, Walter van Douai, Salomon van Maldegnein, Willem en Hugo van Sint-Omer, Hugo van Sint-Pol, Servaas van Praet en Hugo van Rebecq. Vele dier ridders kenden reeds de sebouwplaats, waar zij gingen strijden, en hadden met eigen oogen de sclian-delijke verdruiiking der ihristeueii van het Oosten gezien; want zij badden tien jaar te voren met graaf' Robert deu Fries, vaier van Robert 11, Jerusalem eu Jeu berg Sinai bezoehl.

nooit In gebreke blijven van de lichamelijke boedanigheden der belden le spreken, vermelden, dal bij een elleboogslengte grooler was dan iemand van een gewone gestalte; zijne oogen waren blauw en verrieden een Here en vurige ziel. Zijne verschijning, zegt Anna Comnena, trof evenzeer hel oog als zijne vermaard beid den geest verbaasde. Wanneer bij sprak, zou men gezegd hebben, dat bij de welsprekendheid bestudeerd had; wanneer bij zich in zijne wapenrusting vertoonde, zou men geneigd geweest zijn te gelooven, dal hij nooit anders dan de lans en bel zwaard gehanteerd bad. Opgevoed in de school der Normandiselie belden, verborg bij do koele berekeningen van de staatkunde onder den niterlijkén schijn van barseblieid, en hoewel bij zeer trolsch en hooghartig was, wist hij voorlrelfelijk eene beleediging onopgemerkt te laten, wanneer de wraak hem niet voordeellg was. Zijn vader bad hem geleerd allen als vijanden le besebon-wen op wier staten en rijkdommen bij belust was; noeh de vreeze Gods, noch de meening der mensclien, noch de heiligheid der eeden konden hem van de verwezenlijking zijner plannen terughonden. Hij had Robert In den oorlog tegen keizer Alexis vergezeld en zich In de gevechten bij Dnrazzo en Larlssa onderscheiden; maar door een leslamenl onterfd, bleef hem bij den dood zijns vaders niets over dan de lierinnering aan zijne wapenlelten en het voorbeeld zijner liimille. Hij had aan zijn broeder Rogier den oorlog verklaard en zich hel vorslendoin Tarente doen alstaan, toen men in Europa tol den krijgsloehl besloot. De verlossing van bel graf van .lesns Cbrislus was niet het doel dat zijn ijver ontvlamde of hem deed beslnilen bet kruis aan le nemen: daar bij aan de Grleksche keizers een eeuwigen haal gezworen had, laeble hem de gedachte toe hun rijk aan bel hoofd van een leger dooi' le trekken, en hoopte bij, vol vertrouwen in zijn geslcrnle, zich een koninkrijk te sebeppen, vóór bij nog .lernsalein bereikte.

Hel kleine vorslendoin Tarente kon hem geen leger leveren, maar in naam van den godsdienst had een aanvoerder destijds de bevoegdheid In alle Staten troepen aan le werven. Re geestdrift voor den krnistoelil werkte zijne plannen uitmnn-lend In de hand, en hel duurde niel lang, of hij had een groot aantal krijgers onder zijne vanen verzameld.

Robemond had zijn broeder en zijn oom Rogier vergezeld bij de belegering van Amalll, eene bloeiende stad, welke met minachting de beselienning der nieuwe meesiers van Apulië en Sicilië van de hand wees. Niemand kon heler van pas dan Robemond de opwekkende taal der geestdrift voeren en zijne eerzuchl onder den dekmantel van den godsdienstijver verbergen ; hij zelf predikte den krulstocliL In de gelederen der belegeraars. De godvruchtige krijgers wees hij op bet verdienstelijke der verdediging van den godsdienst, terwijl bij bij de anderen den gouddorst on de eerzucht wisl op le wekken door zijn verlokkende voorstelling van den heiligen oorlog. Hel leger leende een gretig oor aan zijne toespraken en weldra weergalmde hel kamp van de woorden : Cod wil hel! C.od wil hel! Inwendig verheugd over hel gunstig gevolg van zijne welsprekendheid, verscheurt Robemond zijn wapenrok om er kruisen van te maken, die hij aan de ollieieren en de soldaten uitdeelt. Er ontbrak nog slechts een bevelhebber voor deu heiligen kruistocht; de nieuwe kruisvaarders komen lot den vorst van Tarente en verzoeken hem zich aan bun hoofd te plaatsen. Robemond neemt den sebijii aan alsol hij weifelt en wijst van de band wal hij zoo vurig wensebt, doch de zich om hem verdringende soldaten blijven aanhouden. Eindelijk schijnt hij voor hun aandrang te bezwijken en neemt het hem aangeboden opperbevelbebberschap aan. Nu wordt de geestdrilt en de opgewondenheid nog grooler en algemeener; In een omzien heeft het gebeele leger gezworen hem naar Palestina te zullen volgen. Rogier ziel zich genoodzaakt het beleg van Amalli op te breken en de overgelukkige Robemond houdt zich nog slechts bezig met de toebereidselen lot zijn tocht.

Kort daarna scheepte bij zich mei tien duizend paarden en twintig duizend voetknechten naar Griekenland in. De bloem der ridderschap van Galabrlë, Apulië en Sieilië vergezelde den vorst van Tarente, onder amieren Richard, prins van Salerno, en Ranulfus zijn broeder. Herman van Gani, Robert van Ranse, Robert van Sonrdevid, Robert, zoon van Tristan, Roile van Chartres, Homfrey van Monlaigu. Al die ridders waren reeds vermaard door hunne krijgsverrichtingen; maar geen hunner verdiende meer de blikken der nakomelingschap op zich le doen vestigen dau de dappere Tancredo. Hoewel hij tol een geslacht behoorde, waarin de eerzuchl erfelijk was, bezielde hem geen andere harlstochl dan die van de ongeloovigen te gaan bestrijden. De godsvrucht, de roem en misschien zijn vriendschap voor Robemond konden hem alleen naar Azië voeren; aardsche grootheid beoogde bij niet.

De kruisvaarders uit de zuidelijke provinciën van Frankrijk badden zich In beweging gesteld onder de bevelen van Adbemar van Monteil en Raymond, graaf van Saint-Gilles en Toulouse. De bisschop Adbemar was als de geestelijke bevelhebber van

den kruistocht: zijn titel van apostoiiscli legaat en zi|ne persoon-lijke hoedanigheden verwierven hem in don heiligen oorlog het vertrouwen en den eerbied der pelgrims. Zijne vermaningon en raadgevingen droegen veel tot de handhaving van de orde en de tucht bij. Hij vertroostte de kruisvaarders in hunne tegenspoeden, bemoedigde hen in de gevaren. Te gelijk met do onderscheidingsteekenen van een doorluchtig kerkvorst en de wapenrusting der ridders bekleed, was hij in de legerplaats het toonbeeld der christelijke deugden en gal in de gevechten dikwijls het voorbeeld van 'de grootste onversaagdheid.

Ilayraond, de metgezel van Adhemar, had in Spanje roemrijk aan de zijde van den Cid gestreden en de Mooren verscheidene malen verslagen onder Alphonsus den Groote, die hem zijne dochter Elvira ten huwelijk gal'. Zijne uitgestrekte bezittingen aan de boorden van de Rhone en de Dordogne, en vooral zijne krijgsverrichtingen tegen de Sarracenen, deden hem onder de voornaamste bevelhebbers van den kruistocht rangschikken. De rijpere leeltijd had het vuur en de hartstochten der jeugd in den graal' van Toulouse niet uitgeblusclit; opvliegend en onstuimig, van een trotsch en onbuigzaam karakter, stelde hij zijne eerzucht minder in het veroveren van koninkrijken dan in het buigen van aller wil onder den zijnen. De Grieken en de Sarracenen hebi en zijne dapperheid geroemd, doch zijne onderdanen en zijne wapenmakkers haatten hem om zijne halsstarrigheid en hertigheid.

De geheele adel van Languedoc, Gascogne, Provence, Limousin en Auvergne vergezelde Raymond en Adhemar. De schrijvers van dien tijd noemen onder de edelen en ridders, die het kruis aangenomen hadden: Heraclius, graal' van Polignac, Pons van Balazun, Willem van Sabran, Eleasar van Montredon, Petrus Bernardus van Montagnac, Petrus Raymond van Hautpoul. Goulliers van Lastours, Willem V, beer van Montpellier, Rogier, graal' van Foix, Raymond Pelet, heer van Alais, Isard, graat' van Die, Haimboud, graaf van Oranje, Willem, graaf van Foreest, Willem, graaf van Clermont, Gerard, zoon van Guillabert, graat van Roussillon, Gaston, burggraaf van Bearn, Willem Amanjen van Albret, Raymond, burggraaf van Turenne, Raymond, burggraaf van Castillon, Willem van Urgcl, graaf van Forcalquier. Naar bet voorbeeld van Adhemar, hadden de bisschoppen van Apt, Lodèvc, Oranje en de aartsbisschop van Toledo iiei kruis aangenomen en voerden een gedeelte hunner vazallen naar den heiligen oorlog.

Vergezeld door zijn zoon en zijne vrouw Elvira, stelde Raymond, quot;raaf van Toulouse, zich aan de spits van een leger van honderd duizend kruisvaarders, stak bij Lyon de Rhone over. en trok over de Alpen door Lombardije, Friuli, midden door de volken en gebergten van Sclavonic, op het grondgebied van den Griek-schen keizer aan. Waarschijnlijk hebben de kronijkschrijvers onder de algemeene benaming van Sclavonic de door Slavische volksstammen bewoonde landen aangeduid. Raymond van Agiles, de bijzondere geschiedschrijver van den tocht des graven van Toulouse, verhaalt ons, dat de christenen drie weken lang niets aantroffen dan bergachtige wildernissen, zonder dieren, zonder vogels. Daarbij moesten zij zich legen voortdurende aanvallen verdedigen. Graaf Raymond maakte zich meester van Scodra, Uisschcn de beide rivieren de Clausula en de Barbana gelegen. De Petscbeneyes, dooi' de Fransche kronijksclirijvers Pincenaten genoemd, en die tot de groote Slavische familie hehooren, overvielen den bisschop Adhemar van Monteil, waarbij hij groot gevaar liep in hunne handen te vallen. Tegenwoordig vormt Sclavonië, in het Hongaarsch Tolh-Orszaci geheeten, een klein koninkrijk, samengesteld uit de drie cbmitaten Posega, Velöcze en Syrmia en drie regiment-districten; het maakt een deel uit van de staten der kroon van Hongarije, waarin hel besloten ligt. Croatië, de Drau en de Donau vormen zijne grenzen.

Alexis, die de Latijnen ter zijner verdediging geroepen had, werd beangstigd door bet groot aantal zijner bevrijders. Do bevelhebbers van den kruistocht waren slechts vorsten van den tweeden rang, maar zij voerden al de strijdkrachten van liet Westen aan. Anna Comnena vergelijkt de menigie dor kruisvaarders bij het zand der zee, do sterren van bet uitspansel, eu hunne tallooze benden bij bergstroomen, die zich vereenigen om een groote rivier te vormen. Alexis had Bohemond leeren duchten in do vlakten van Durazzo en Larissa. Ofschoon hij den moed en do bekwaamhoid der overige Latijnsche vorsten minder kende, gevoelde bij berouw hun hel geheim zijner zwakheid te hebben verraden door hun bijstand in te roepen. Zijn angst, noquot; vormeerderd door de voorspellingen der sterrewichelaars, nam toe naarmate do kruisvaarders zijne hoofdstad naderden.

Gezeten op een troon, waarvan hij zijn meester en weldoener oewelddadig verdreven had, kon hij niet aan deugd gelooven en wist hij beier dan ieder ander waartoe de eerzucht iemand voeren kan. Hij bad oenigon moed aan don dag gelegd om bot purper machtig te worden en regeerde slechts door geveinsd-li id, de gewone gedragslijn van de Grieken en van de zwakke Staten. Zijne dochter Anna Comnena heeft hem als een volmaakt vorst geschilderd; de Latijnen hebben hom als een trouweloos

en wreed vorst afgemaald. De onpartijdige geschiedenis, ilio zoowel de overdrijvingen van den lol' als van de hokolziicht verwerpt, ziet in Alexis slechts oen zwak monarch, van con bijgeloovigo geaardheid, veeleer beheerscht door de zucht naar ijdel vertoon dan wel naar roem. Door met do Latijnen naar Jerusalem op te trekken, zou hij zich aan de spits van don ki'uislochl hebben kunnen stellen en Klein-Azio heroveren, maar deze grootsche onderneming joeg zijne zwakheiu vrees aan. In zijne schroomvallige voorzichtigheid achtte hij liet voldoende de kruisvaarders te misleiden om niets van iien tc vreozon te hebben, en een ijdele hulde van ben te ontvangen om mot hunno overwinningen zijn voordeel Ie doen. Alles scheen hem goed en gerechtvaardigd toe om uit een toestand te geraken, waarvan zijne gedragslijn de gevaren vermeerderde, terwijl de onvaslheid zijner plannen dien met den dag moeiolijker maakte. Hoe meer moeite hij zich gaf om vertrouwen te wekken, des te moer verdacht men zijne oprechtheid. Door zijne pogingen om vrees in Ie boezemen, verried hij dos te duidelijker don angst die hem zelf vervulde. Zoodra hij van don aantocht der Westersche vorsten verwittigd was, zond hij hun afgezanten te gemoet, die in last hadden om hen Ie verwelkomen en hunne plannen te doorgronden, terwijl hij terzelfder lijd overal troepen deed post vatten om hen op hun tocht te verontrusten.

Door een storm op de kusten van den Epirus geworpen, werd de graaf van Vermandois door den gouverneur van Durazzo met de grootste eorbewijzingen ontvangen, doch op last van Alexis met den burggraaf van Melun, Clerembault van Vendouil en do voornaamste hoeren van zijn gevolg als gevangene naar Constan-tiuopel gevoerd. De Griekscho keizer hoopte dat do broeder dos konings van Frankrijk een gijzelaar voor hem zou worden, die hem zou kunnen beveiligen voor de aanslagen der Latijnen, maar juist deze trouwelooze handelwijze, waarvan hij zijn heil verwachtte, wekte het wantrouwen en den wrok der bevelhebbers van den kruistocht op. Godfried van nouillon had Philippopolis bereikt, toen hem de gevangenschap des graven van Vermandois bekend werd; hij deed den keizer onmiddellijk om herstel van dezen boon vragen, en daar de afgevaardigden een ongunstig antwoord terugbrachten, kon bij zijne verontwaardiging en de woede van zijn leger niet bedwingen. Do streken welke hij doortrok werden als vijandelijk grondgebied behandeld, en gedurende acht dagen waren de vruchtbare velden van Thracië hot toonool van cle verwoestingen des oorlogs. De menigte Grieken, die naar do hoofdstad de wijk namen, maakten den keizer alras mot do geduchte wraakneming der Latijnen bekend. Verschrikt door deze vreesolijke mare, riep Alexis de goedertierenheid van zijn gevangene in en beloofde hem de vrijheid te zullen hergovèn, zoodra do Franschen voor de poorten van Coiistanliiiopel genaderd zouden zijn. Deze belofte bevredigde Godfried, zoodat hij de verwoesting deed ophouden on zijn tocht voortzette, terwijl hij de Grieken overal als vrienden en bondgonooten bobandolde.

In dien tusscbontijd stelde Alexis rille mogelijke middelen in het werk om den graaf van Vermandois tot het atleggon van den eed van trouw en gehoorzaamheid te bewegen; hij voedde daarbij de hoop, dat do onderwerping van don Franschen prins do overige vorsten, die het kruis aangenomen hadden, zou nopen diens voorbeeld le volgen, en hij hunne eerzucht minder te vreezen zou hebben, wanneer bij iien onder zijne vazallen kon rekenen. De broeder des konings van Frankrijk, die, toeu hij hot grondgebied van bet Grieksche rijk betrad, zeer hooghartige en aainnatigendo brieven bad geschreven, was niet bestand tegen de vleierijen en de geschenken des keizers en legde allo oeden af, die men van hem vorderde. Bij do aankomst van Godfried verschoon hij in het kamp dor kruisvaarders, die zich over zijne invrijlieidstelling verheugden, maar hem niet kouden vergeven aan een vreemden monarch den eed van trouw le hebben gezworen. Van allo zijdon gingen kreten van verontwaardiging tegen hem op, loou hij Godfried van Bouillon wilde overhalen zijn' voorbeeld te volgen. Hoe meer zaebtzinnig-heid en onderwerping bij in zijne gevangenschap betoond bad, hoe meer verzet tegen hot verlangen dos keizers zijne krijgsmakkers betoonden, die het zwaard getrokken hadden om den hem aangedanen boon te wreken.

Alexis weigerde bun levensmiddelen, denkende hen door dou honger te zullen dwingen, maar de Latijnen waren g.'Wi o.i zich alles door hot geweld van het zwaard te versclialVen. Op last van hunne aanvoerders verspreiddi n zij zich in de velden, plunderden do dorpen on do in de nabijheid der hoofdstad liggende paleizen, en met den oorlog koerde do overvloed in hunne legerplaats terug. Die plunderingen hielden verscheidene dagen aan, maar dewijl het Kerstfeest naderde, boezemde bet tijdstip der geboorte van Jesus Christus den christen soldaten eli den godvruchtigon Godfried liefderijker gevoelens in. Men maakte van die gunstige stemming gebruik om vrede te sluiten: do keizer verschafte lovensmiddeleii en de kruisvaarders staakten de vijandolijkbedeu.

Er kon echter lusscliea de Grieken en de Latijnen niet lang eene Roede verstandhouding blijven bestaan. De Franken beroemden er zich op het keizerrijk te hulp gekomen te zijn, spraken in alle omstandigheden als overwinnaars en gedroegen zich als meesters. De Grieken minachüen den ruwen moed der Latijnen, waren trotsch op de beschaalclheid hunner manieren en meenden do Grieksche taal schande aan te doen door de namen der helden van liet Westen te noemen. De scheuring, die sinds lang tussclien de geestelijkheid van Rome en die van Constantinopel beslond, vermeerderde nog den afkeer, dien het verschil van zeden en gebruiken had doen ontstaan. Van weerszijden sprak men hot banvonnis over elkander uit en de godgeleerden van Griekenland en Italië verfoeiden elkander meer dan zij het de Sarracenen deden. De Grieken die zich slechts met ijdele spitsvondigheden bezighielden, luidden hen, die in den strijd tegen de ongeloovigen het leven lieten, nooit onder het gelal der martelaren willen rangschikken. Zij verafschuwden de krijgszuchtige geaardheid der Latijnsche geestelijkheid, roemden er op in hunne hoofdstad al de reliquieën van het üoslen te bezitten en konden niet begrijpen wat men le Jerusalem ging zoeken. Van hunnen kam konden de Franken het den onderdanen van Alexis niet vergeven, dat zij hunne geestdrift voor den kruistocht niet deelden en verwelen hun eene strafbare onverschilligheid voor de zaak Gods. Al die redenen van haat en tweedracht gaven veelvuldig aanleiding tot twisten en bloedige ontmoetingen, waarbij de Grieken meer trouweloosheid dan moed, en de Latijnen meer onverschrokkenheid dan gematigdheid aan den dag logden.

Te midden van die onoenighedon stelde Alexis nog steeds al hol mogelijke in het werk om Godfried tot don eed van trouw en gehoorzaamheid le bewogen. Nu eens beproefde hij het met vriendschapsbetuigingen, dan weder dreigde hij hom er mei geweld van wapenen loe te zullen dwingen, hoewel hij zeer wel wist dat zijne krijgsmacht daartoe veel le gering was.'Godfried trotseerde zijne bedreigingen en wilde geen geloof hechten aan zijne beloften. Do keizerlijke troepen en die der Latijnen werden tweemaal geroepen om de wapens tegen elkander op ïe vatten, en telkenmale vreesde Constantinopel, sleehi door zijne soldalen verdedigd, de vanen der kruisvaarders op zijne wallen le zien planten.

Het gerucht van die bloedige twislen vervulde hel gemoed van Bohemond, die inlussehen le Durazzo aangekomen was, mol onuitsprekelijke vreugde. Hij meende dal hel oogenblik'daar was om het Grieksche rijk aan te vallen en hel onder de overwinnaars le verdeelen. Hij zond vertrouwden naar Godfried om hem uit le noodigen zich van Byzantium meesier le maken, onder belofte zich met zijne geheele strijdmaclil lol het volvoeren van die onderneming bij hem aan le sluiten; maar Godfried verloor niet uit het oog, dat hij de wapens opgevat had voor de verdediging van het heilig graf: hij verwierp de voorstellen van Bohemond, lervVjjl hij hem aan den eed herinnerde, dien zij gezworen hadden van de ongeloovigen le zullen bestrijden.

Hel gezanlschap van Bohemond, waarvan het doel niel onbekend kon blijven, verdubbelde de ongeruslhoid van Alexis en deed hom het uiterste wagen om Godfried van Bouillon te verbidden. Hij zond zijn eigen zoon als gijzelaar naar hel leger dor kruisvaarders'. Nu week alle wantrouwen; de vorslen van hel Westen zwoeren de wollen der gastvrijheid le zullen eorhiodigen en begaven zich naar het paleis van Alexis. Het is onmogelijk een 'denkbeeld ie geven van den luisler der ontvangst,' welke don kruisvaarders bereid was. OodlViod en zijne wapenmakkers verschenen voor den keizer mot al de woelde der hoeren van hel Westen. Zij droegen prachtige purperen gewaden, beslikl mei goud en met hermelijn en marlerbonl geboord. De keizer zal op een verheven troon en was omstuwd door de groolen van zijn rijk, allen buitengewoon rijk gekleed. De keizer rees voor niemand op, zelfs niet voor den hertog. De kruisvaarders naderden hem, bogen do knie en kusten hem de hand. Na dit ceremonieel, waaraan hot hof van Byzantium des le strenger vasthield daar hel de zwakheid van bét rijk onder het uilerlijk van een bedriegelijke weelde en onder ijdele vormen poogde le verbergen, sprak de keizer ieder zijner gaslen in do vleiend,sle bewoordingen loe en prees inzonderheid Godfried van Bouillon, Ier wijl hij breed uilweiddo over de vermaardheid, welke do hertog zich door zijne dapperheid, zijne wijsheid en zijne rechtvaardigheid had verworven. Eindelijk wilde hij liem tol zoon aannemen. Dit was de grootste eer welke een Byzanlijnsch monarch aan een mensch kon bewijzen. Godfried had de kracht niet nog langer aan het verlangen des keizers weerstand te bieden en logde den eed van hulde en gehoorzaamheid aan Alexis af. Zijne strijdmakkers volgden zijn voorbeeld. De kruisvaarders verbonden zich om de sleden, 'die lot hel rijk behoord hadden, aan den keizer terug te geven en hom als léenheer le huldigen van de ande;e veroveringen die zij mochten bevechten. Van zijnen ! kant beloofde Alexis, hen te land en te water le zullen bijstaan, | hun levensmiddelen te vorschafTen en de gevaren en den roem ! van huiinen kriigstocht te doelen.

Alexis Comnena beschouwde deze huldiging der Latijnsche vorsten als eene overwinning. De bevelhebbers der kruisvaarders keerden in hunne tenten terug, waar de erkentelijkheid des keizers hen met geschenken overlaadde. Terwijl Godfried onder trompetgeschal in zijn leger hel bevel liet afkondigen, dal men den groolsten eerbied voor den keizer en do wollen van Gon-slantinopel in acht zou nomen, gelastte Alexis aan al zijne onderdanen de Franken van levensmiddelen te voorzien en de voorschriften der gastvrijheid te eerbiedigen. Hel gesloten verbond scheen van weerszijden bezworen te zijn ; maar Alexis kon de vooroordeelen der Grieken legen de Latijnen niet uitroeien; van don anderen kant stond hel niet in de macht van den vromen Godfried de woelzieke menigte der soldaten in loom le houden. Hierbij kwam nog, dat de keizer, hoewel gerustgesteld omtrent de inzichten van den hertog van Lotharingen, toch ten hoogste bevreesd was voor de aankomst van Bohemond en de veroeniging van verscheidene groole legers in de nabijheid zijnor hoofdstad. Hij spoorde Godfried aan naar den Azialischen dover van den Bosphorus over te stoken en was verder slechts op middelen bedacht om den trots te vernederen der overige Latijnsche vorsten, die op Constantinopel aanrukten; hij ging zelfs zoo ver van hun hinderlagen te leggen, om hunne slrijdkrachten le verzwakken.

11097.1 De vorst van Tarente naderde door Macedonië, terwijl hij bij afwisseling de aanspraken der afgevaardigden van Alexis aanhoorde of de troepen bestreed, welke zich legen zijn doortocht verzeilen. Verscheidene provinciën en lal van steden waren reeds door de llaliaansche en Normandische kruisvaarders verwoest geworden, toen hun aanvoerder van den keizer de uitnoodiging ontving om zijn leger vooruit le reizen en zich naar Constantinopel le begeven. Alexis liet aan Bohemond de Iraaiste vriendschapsbetuigingen overbrengen, waaraan deze niet kon golooven, maar waarvan hij nochtans eenig voor-doel meende te kunnen trekken, zoodat hij Alexis wederkeerig zijne vriendschapsbetuigingen deed aanbieden en terstond naar Constantinopel reisde. De keizer ontving hem met een luister geëvenredigd aan de vrees, welke de komst vim Bohemond hem inboezemde. Deze beide vorslen waren gelijkelijk volleerd in de kunst van le verleiden en te bedriegen. Hoo meer redenen zij meenden te hebben om zich over elkander te beklagen, hóe meer vriendschap zij wederzijds betoonden. Zij zwaaiden elkander in het openbaar lof too over hunne overwinningen, en verborgen hun argwaan, en misschien hunne verachting, ouder den nilwondigon schijn van eene wederkeerige bewondering, reiden even weinig nauwgezet omtrent het verbindende van eeden, beloofde Alexis uitgestrekte grondbezittingen aan Bohemond, en zwoer do Normandische held zonder aarzelen dal hij de gelrouwste van des keizers vazallen zon wezen.

Robert, graaf van Vlaanderen, do hertog van Normandië, Stefanus, graaf van Chartros en Blois, huldigden, naarmate zij le Constantinopel aankwamen, ieder op zijne beurt den Griekschen keizer, en ontvingen, evenals do andéren, het loon van hunne onderwerping. De graaf van Toulouse, die liet laatste aankwam, gaf aanvankelijk aan do algezanten van Alexis ten antwoord, dal hij niet naar het Oosten gekomen was om oen moester le zoeken; hij dreigde zelfs Constantinopel le zullen verwoesten. Om den trots van Raymond en zijne Provencalen Ie buigen, zag de keizer zich verplicht zich voor hen te vernederen. Hij vleide heurlolings hunne ijdelheid en hunne hebzucht en was er meer op uil hun zijne schallen dan zijne legerbenden le loonen. In deSiaten, die in verval zijn, beschouwt men gemeenlijk den rijkdom voor macht en meent de vorst nog altijd over de harten le regeeren, zoolang hij do middelen tot omkooping bezit. Aan het hof van Constantinopel was het ceremonieel, huilendien. eene zaak van het hoogste gewicht, waarop geen inbreuk mocht gemaakt worden; maar hoe groot ook do waarde zij welke men aan ijdele vormen hecht, baart het toch verwondering zulke fiere krijgers, die rijken gingen veroveren, te zien nederknielen vooreen vorst, die sidderde hel zijne le verliezen. Het is waar, zij deden hem hunne onzekere en voorbijgaande huldiging zeer duur betalen, en menigmaal lieten zij in hunne schijnbare betuigingen van eerbied hunne minachting doorschemerén.

Bij gelegenheid dal Alexis de hulde van verscheidene Fransche vorsten ontving, nam een zekere graaf Robert van Parijs aan de zijde des keizers plaats. Boudewijn van Henegouwen trok hem daarop bij den mouw en tUiislerde hem loe: «Gij moot niel vergeten, dal wanneer men in een vreemd land is, men er de gebruiken van moet eerbiedigen.quot; «Gij hebt volkomen gelijk,quot; antwoordde Robert, «maar deze boerenkinkel blijft zitten, terwijl zoo vele doorluchtige veldhceren slaan!quot; Alexis dood zich deze woorden vertolken en toen do edelen vertrokken, verzocht hij Robert te blijven en vroeg hem naar zijn afkomst en zijn vaderland, «ik ben een Franschman,quot; gaf Robert hem ten antwoord, «en behoor lot den doorluchligsten adel. Ik wil u mededeelen, dat men in mijne geboorteplaats bij eene kerk

een plek vindt werwaarts zich allen begeven die van begeerte branden zich door bunne dapperheid te onderscheiden. Ik heb er mij dikwijls vertoond zonder dal iemand zich aan mij tegenover heeft durven stellen.quot; De keizer wachtte zich wel (loze verbloemde uitdaging aan te nemen en poogde zijne verrassing en zijn spijt te verbergen onder het geven van benige nuttige wenken aan den vermetelen krijger. «Wanneer gij destijds vijanden afwachttet zonder dal er zich opdeden,quot; sprak hij tol hem, «zult gij uw verlangen nu ruimschoots bevredigd zien. Maar stel u nooit aan bel hoofd ol aan den staart van hel leger; blijf in hel midden. Ik weel bij ondervinding lioe men legen de Turken moet vechten; het is de beste plaats die gij kunt kiezen.quot;

Inlusschen bleven de sluwe kunstgrepen van den keizer niet zonder uilwerking. De lierheid van een groot aantal graven en baronnen was niet bestand tegen zijne vleierijen en zijne geschenken. Er is een brief lol ons gekomen van Stefaiuis van Blois aan zijne vrouw Adellieid, waarin hij boog opgeell van de ontvangst, welke hem aan het hof van Byzantium was bereid. Na al de gunstbewijzen opgesomd te hebben waarmede hij overladen werd, roept hij, van Alexis sprekende, uil: «Waarlijk, een dergelijk mensch ieel'l er niet onder de zon.quot; Bobemohd moet niet minder getroffen geweest zijn door de vrijgevigheid van den keizer. Bij hel zien van eene met sclialten opgevulde zaal, riep hij uil; «Daar ligt genoeg om gansche rijken mede te veroveren.quot; Zoodra Alexis dit vernam, liet hij die schatten onmiddellijk den eerzuchligen Bohemond aanbieden, die ze aanvankelijk uil een soort van schaamtegevoel weigerde, doch eindigde met ze met blijdschap aan te nemen. Bohemond ging nu zelfs zoo ver dat bij aanzoek deed om den lilel van groot-bediende of generaal van liet Ooslersche rijk, doch Alexis, die deze waardigheid bekleed had en wist dat zij de weg naar den troon was, had den moed ze hem te weigeren en vergenoegde zich met haar den vorst van Tarente tot loon voor zijne toekomstige diensten toe te zeggen.

Op die wijze weerhielden de beloften des keizers do Latijnsche vorsten eene wijl onder zijne wetten. Door zijne behendig uitgedeelde gunstbewijzen en toegezwaaide lodLiitingen was hel hem gelukt onder de bevelhebbers der kruisvaarders naijver te verwekken. Baymond van Saint-Gilles had zich tegen Bohemond verklaard en verried diens plannen aaii Alexis, en terwijl die vorst zich zoodanig tegenover een vreemden monarch vernederde, verhieven de hovelingen van Byzantium hom tot aan de wolken en zeiden dal hij boven al do hevelhebbers van den kruistocht schitterde gelijk de zon boven de sterren.

De Franken, zoo geducht op het slagveld, waren niet opgewassen tegen de geslepenheid en de sluwheid van Alexis en kondon hunne voordeolen niet behouden te midden van een losbandig bof. Het verblijf in Byzantium kon daarbij voordo kruisvaarders gevaarlijk worden, daar hot schouwspel der Ooslersche weelde, dat zij voor bel eerst zagen, wel geschikt was om hen te bederven. Volgens de geschiedschrijvers van dien lijd konden de kruisridders zich niet verzadigen aan den aanblik dor prachtige paleizen, der schoono gebouwen en der ongehoorde rijkdommen van de hoofdstad. ' Tancrodo alleen bleef ongevoelig voor allo aanzoeken en wilde zijne deugd niel le midden der

verleidingen van Byzantium in gevaar brengen. Hij betreurde de zwakheid zijner wapenbroeders en haastte zich, door een klein getal ridders vergezeld, Constanlinopol te verlaten zonder don keizer don eed van trouw te hebben gezworen.

Alexis was evenzeer beducht voor de teugelloosheid en de slechte krijgstucht der pelgrims als voor de eerzuchtige plannen hunner bevelhebbers. Naarmate nieuwe kruisvaarders aankwamen, dood men hen kampeeren op den ooslelijken oever van den Bosphorus; hunne tenten bedekten hel bergvlak dat zich van Pera uitstrekt tot aan de dorpen, welke beden ten dage de namen van Belgrado en Pyrgos dragon; zij waren ook gehuisvest in de woningen en gebouwen die de zeeéngle zoomden, leder bevelhebber had een afzonderlijke legerplaats; die van Godfried was opgeslagen in de vallei van Buyuk-Dere, bij hel dorp van dien naam, vier uren ten noorden van Constanlinopol. Bij Buyuk-Dere wandelende, hebben wij ons menigmaal nedergezet onder den ouden plataanboom, welke door de volksoverlevering de boom van Godfried van Bouillon genoemd wordt.

De Grioksche keizer betoonde zich tegenover de menigte der pelgrims even vrijgevig als tegenover de vorston, maar hij verwierf niet denzelfden gunstigen uilslag. Iedere week verlieten vier stevig gespierde dienaren liet paleis van Blaquernes, beladen met goudstukken en verscheidene schepels zilvergeld, welke onder de soldaten van Godfried van Bouillon uitgedeeld werden; soortgelijke uitdeelingen hadden ook in de legerplaats van verscheidene andere bevelhebbers plaats. Het fraaiste van de zaak is echter, zegt Albert van Aix hieromtrent, dat al hel op die wijze weggeschonken gold onmiddellijk in de keizerlijke schatkist wederkeerde, want in bel gansche rijk mocht niemand anders dan Alexis do levensmiddelen verkoopon, die de kruisvaarders noodig hadden: do olio, hol koren, de wijn, alle eetwaren werden tol zulk een boogen prijs verkocht, dal het aan do pelgrims uitgedeelde geld niel eens toereikend was en zij zich menigmaal verplicht zagen hol uil bun vaderland medegebrachte geld bij te passou. Deze bodriegelijko cdelmoe-digii'Bid van don keizer gal aanleiding lot hevige klachten, en toen deze niet haatten, moest de geheole omliggende landstreek bet misgelden; de pelgrims plunderden alles uit en spaarden zelfs de keizerlijke gebouwen niet, en iederen dag mocht de hooldslad, ondanks bare wallen, vreezen zich insgelijks aan de plundering prijsgegeven te zien.

Het bedroevendste bij dit alles was dat iedereen de Turken scheen vei gelen te bobben. De Lalijnsche krijgers zouden liever, ter wille van den buit, deu oorlog aan de Grieken verklaard hebben. Alexis was er slechts op bedacht de vorsten, die hel kruis aangeiiomon hadden, aan zich lo verbinden en scheen er niet aan te deuken, dal de nmelmansche vanen van de wallen van Nicoa wapperden. Gelukkig echter verloren Godfried en de verslandigslen der bevelhebbers hel doel van don tocht niet uit hel oog; zij zelve verzochten dat men hun schepen zoude verstrekken om den Bosphorus over le steken opdat zij don weg naar Jerusalem zouden kunnen inslaan. Godfried gaf het. i voorbeeld ou scheepte zich mei zijne ridders in de golf van ^; Buyuk-Dere in; do overige kruisvaarders braken insgelijks hunm i legerplaatsen op en slaken naar de Aziatische kust over.

rgFoodra de lu'uisvaarders den Bosphorus overgestoken waren, JOmaakten zij de noodigc toebereidselen tol den oorlog tegen do muzelmannen. Men zal zich herinneren, dat de Seldschukisclie Turken, onder de regeering van Michael Ducas, Klein-Azië veroverd hadden; het rijk, dat zij er vestigden, strekte zich van den Orontes en den Euphraat tot iNicea uit. Deze natie was do meest barbaarsche onder al do muzelmannen; zij achtte het niet der moeite waardig de zeekusten te veroveren dewijl zij geen schepen bezat; maar zij had de rijkste provinciën in hare macht, waarvan zij de bebouwing overliet aan de Grieken, hare slaven en hare schatplicbtigen.

De Turken van Klein-Azië leefden oiider de tent, kenden geen andere bezigheid dan den oorlog, geen anderen rijkdom dan den buit. Hun gebieder was David, zoon van Soliman, die door zijne overwinningen op de christenen den bijnaam van (jewijclenkampwen had verkregen. David, bijgenaamd Kilidsch-Arslau ót Leeuwenzwaard, opgevoed in de beroeringen van de burgeroorlogen en lang op bevel van Maleck-schach in eene sterkte van Korasan opgesloten geweest, had den troon zijns vaders beklommen en wist dien door zijn dapperheid te behouden. Bij de nadering der kruisvaarders riep hij zijne onderdanen en zijne bondgenooten ter zijner verdediging op, en op die roepstem stroomden uit alle provinciën van Klein-Azië, zelfs uit Perzië, de heldhaftigste verdedigers van het islamisme toe, om zich onder zijne vanen te scharen.

Niet tevreden met een leger bijeen te brengen, iiad hij al dadelijk al zijne zorgen besteed aan de versterking der stad Kicea, die het eerst aan de aanvallen der christenen blootstond. Deze plaats, de hoofdstad van Bithymë, vermaard door de twee conciliën, welke daar gehouden werden, was de zetel van het rijk of hel land van Houm, daar wachtten de Turken, als op een vooruitgeschoven wachtpost, sinds lang op eene gunstige gelegenheid om Constar.linopel aan te vallen en zich op het Westen te werpen.

Nadat het christen leger te Cbalcedonië bijeengekomen was, verzamelden de aanvoerders hunne bataljons en trokken op Nicea aan. Het kruisleger had de zee van Marmora en de Prinsen-eilanden aan zijne rechter-, dicht met hout begroeide bergen, waarop zich tegenwoordig eenige Turksche dorpen venoonen, aan zijne linkerzijde. Na eenige dagen gemarcheerd te hebben, bereikten de kruisvaarders Nicomedië, waar zij drie dagen hall hielden. Aan liet uiteinde der goll, waaraan hel zijn naam gegeven heeft, gebouwd, bezat Nicomedië destijds nog iets van zijn vroegeren luister; heden ten dage is het nog slecht^ een vlek, dooi de Turken Ismid genoemd. Bij liet verlaten van Nicomedië trok het kruisleger in de richting van llenelopolis voort in de vlakte, die ten westen door de golf, ten oosten door den kelen van den Arganthon begrensd wordt. Ilenelopolis, dat den naam van llcrsel; aangenomen heeft, ligt elf uren van Nicomedië en vier ii vijl'uren van Civitot oï Ghemlik. In de nabijheid van Henelopolis zagen de kruisvaarders verscheidene soldaten van hel leger van Peter den Kluizenaar in hun kamp verschijnen, die, aan hel bloedbad ontkomen, tot dusverre in hel naburige gebergte en de omliggende wouden verborgen geleefd hadden. Ëenigen waren gekleed in lompen, anderen naakt, verscheidenen gewond. Aan de vreeselijkste ontberingen ten prooi, hadden zij nog zoolang hun ellendig leven gerekt, gesterkt door de hoop, dat er spoedig nieuwe legers zouden komen opdagen, bij wie zij redding en bescherming zouden vinden. De aanblik van die rampzalige vluchielingen, het verhaal van hun lijden verwekte algemeene deernis in hel christen leger, en tranen ontsprongen aan aller oogen bij het vernemen van het treurig uileinde der eerste soldaten van het kruis. In het oosten toonden zij de sterkte, waar de metgezellen van Reinier, door honger en dorst daartoe genoodzaakt, zich aan de Turken moesten overgeven, die hen allen afgemaakt hadden, aan de andere zijde wezen zij de bergen aan, aan wier voet het leger van Walter met zijn aanvoerder was gebleven. In doodsche stilte trokken de kruisvaarders voort, overal menschenbeenderen, stukken van standaards, gebroken lansen, met aarde en roesi bedekte wapenen ontmoetende, de droevige overblijfselen van een verslagen leger. Onbeschrijfelijk was de ontroering der kruisvaarders bij het betreden van de legerplaats, waar Walter de vrouwen en de zieken achtergelaten had, toen zijne soldaten hem dwongen tegen Nicea op te trekken: daar waren de christenen door de muzelmannen verrast geworden in het oogenblik zelf, dat hunne priesters hel misoffer opdroegen; de vrouwen, de kinderen, de grijsaards, allen die door zwakte of ziekte in het kamp moesten achterblijven, waren, lot aan den voet der altaren vervolgd, door een wreeden vijand óf afgemaakt, óf in slavernij weggevoerd. De talrijke op die plek vermoorde christenen waren onbegraven gebleven; hunne geraamten lagen op hoopen bijeen; men zag nog de rondom hel kamp gegraven grachten, den steen die aan den priester tot altaar gediend had.

De gedachte aan die ontzettende nederlaag verstikte de tweedracht, bracht de eerzucht tot zwijgen en vuurde den ijver aan voor de bevrijding der heilige plaatsen. De aanvoerders deden hun voordeel met die vreeselijke les en stelden nuttige bepalingen vast voor de handhaving van de lucht. Men was toen in de eerste dagen van de lente: de met groen en bloemen bedekte

velden, het schoon opschietende graan, het vmchlbare klimaat en dc heldere hemel van Bithyine, de zekerheid van aan niets gebrek te zullen lijden, de overeciislcinniing lusschen de bevelhebbers, de moed der soldaten, alles voorspelde aan de kruisvaarders dat God hunne wapenen zou zegenen en zij gelukkiger zouden zijn dan hunne voorgangers, wier overblijfselen zij onwillens onder de voeten traden.

Hersek verlatende, moesten do kruisvaarders herhaalde keeren de onder dc pelgrims zoo vermaarde Draco doorwaden, welke rivier haar naam Draco (de Slang) te danken heen aan hare talrijke kronkelingen. Niet ver van den oorsprong der Draco, aan den voel van het Argentliongebergte, vonden de pelgrims geen andere wegen nicer dan smalle voetpaden, gezoomd door algronden en loodrechte rotsen. Godfried zond vier duizend werklieden met bijlen gewapend aan het leger vooruit, om wegen te banen, langs welke van afstand tot alsland houten kruisen geplant worden, om den weg der soldaten van .lesus Christus aan te duiden. Na dezen moeilevollen marsch kwamen de kruisvaarders in de vlakte van Nicea.

Het christen leger trok voort vol vertrouwen op zijne ge-duebte strijdkrachten en zonder die te kennen, welke men liet zou kunnen tegenover stellen. Nooit hadden de velden van Bithynië een indrukwekkender en vreeselijker aanblik vertoond: het aantal pelgrims overtrof do bevolking van verscheidene groote steden van het Westen en zij bedekten een onmetelijke uitgestrektheid gronds: van dc hoogten waar zij gelegerd waren, moeten de Turken met ontzetting een leger hebben zien naderen, samengesteld uit honderd duizend ruiters en ontelbare voel-kneehlen, de keur der krijgshaftige volken van Europa, die hun het bezit van Azié kwamen betwisten.

Wilhelmus van Tyr geeft cene sclioone beschrijving van Nicea en zijne wallen. Do reizigers, welke in onze dagen die stad bezoeken, kunnen die versterkingen nog bewonderen; gelijk zij nu zijn, kunnen zij een denkbeeld geven van hetgeen zij ten tijde van den eersten kruistocht waren. Wij zullen ons vergenoegen met te besclirijven hetgeen wij gezien hebben.

Nicea ligt aan het oostelijk uiteinde van bet meer Ascanius, aan den voet van een met hout begroeiden berg, die den vorm van een halven cirkel beeft. De wallen van de oude stad hebben een omtrek van anderhall uur; op de muren verheffen zicb ronde, langwerpige en vierkante, zeer dicht bij elkander staande torens, die eerlijds driehonderd zeventig in getal waren. De muren ziju tien voet dik; Wilhelmus van Tyr zegt, dat men met ecu wagen er op zou hebben kunnen rijden; zij zijn dertig voel hoog en overal in volmaakt goeden staat, uitgezonderd aan de zijde van bel meer. Door hel klimop heen, dat ze bedekt, kan men huiine gedaante zien en over hunne hechtheid oortleelen. Nicea heefl drie poorten : die van hel zuiden is geheel vervallen; die van bel oosten wordt gevormd door drie marineren bogen en vertoont op den builcninuur een hats-rclief, Roineinsclic soldalen voorstellende, gewapend met lansen en gedekt met hunne schilden. Buiten die poort vindt men op een kleinen afstand de overblijlselon van eone waterleiding, welke hel water van bel gebergte naar de stad voerde. De noorderpoorl is groot en schoon; zij beslaat, evenals de beide anderen, uil drie bogen van grijs marmer. Half gedempte grachten omringen de plaats. Wanneer men Nicea langs den weg van Civitol nadert, treedt men de stad binnen door eene wijde bres in een groolen steenen toren gemaakt. Wie beschrijfi echter de verrassing van den reiziger, wanneer bij in de plaats van Nicea, waarvan de torens nog staan, van alle zijden bebouwde velden, beplantingen van moerbeziën- en olijlboomen vindt! Na lange dreven van cypressen en plalaanboomen doorgegaan te zijn, komt men aan een armoedig en nederig dorp; bel is Imid, dat door Grieken en Turken bewoond wordt.

Zoodra de kruisvaarders voor de stad gekomen waren, nam ieder bevelhebber de stelling in, welke bij tijdens de belegering moest bezetten. Godfried en zijne beide broeders vesligden hun kamp aan de oostzijde; aan dien kant schijnen de wallen nog onneembaar. Bobemond, Robert, graaf van Vlaanderen, Bobert, hcrlog van Normandië, de graaf van Blois, sloegen hunne tenten aan de west- en de noordzijde op, terwijl de zuidzijde aangewezen werd aan den bisschop Adbemar en den graaf llayinond van Toulouse, die hel laalste aankwamen; aan de zijde van bet meer bleef de stad vrij.

Godfried en Baymond hadden de bergen in den rug; aan alle andere zijden van de legerplaats der cbristenen breidde zich een groote, met beken doorsneden vlakte uit. Reeds bij den aanvang van hel beleg brachten de uil Griekenland en Italië gekomen vloten levensmiddelen en allerlei krijgsbehoeften voor de belegeraars aan.

De geschiedschrijver Foulcher van Cbartres telt in hel kamp der christenen negenlien natiën, van elkander verscheiden in zeden en taal. «Wanneer een Engclschman of een Duitscber met mij wilde spreken,quot; voegt bij er bij, «kon ik hem geen antwoord geven, maar, hoewel gesclieiden door taal, schenen wij toch

één volk uil te maken door onze lielde tot God.quot; Iedere natie had zijn kwartier, dal men met muren en palissaden omringde, en daar men boul en steenen le k )rl kwam voor de verschansingen, gebruikte men daartoe de beenderen der kruisvaarders, die onbegraven op de vlakte waren blijven liggen; zoodat, zegt Anna Comnena, men tegelijkertijd een graf voor de dooden en een woning voor de levenden gemaakt had. In ieder kwartier had men ijlings prachtige tenten opgeslagen, welke de plaals van kerken vervingen en waar de bevelhebbers en de soMjUmi do godsdienstplechliglieden kwamen bijwonen. Verscliillcnde krijgsleuzen, irommen, waarvan de Sarracenen bet gebruik in Europa ingevoerd hadden, luidklinkende horens mei vele gaatjes doorboord, riepen de kruisvaarders lot de militaire oelëinngen op.

De baronnen en de ridders droegen een pantserhcind, een soorl van kleed, vervaardigd uit kleine ijzeren ofslalen ringeljes. Over den wapenrok van eiken schildknaap golfde een blauwe, roode, groene of wille sjerp, leder krijger droeg een helm, verzilverd voor de vorsten, van staal voor de edellieden en van ijzer voor de overigen. De ruiters hadden ronde of vierkante schilden en de voetknechten dekten zich met lange schilden. Voor den strijd bedienden zicb de kruisvaarders van de lans, bet zwaard, een soort van mes ol dolk, Miséricurde geheeten, van de knots, den strijdkolf waarmede een krijger mei een slag zijn vijand kon vellen, van den slinger, waarmede men steenen of looden kogels wierp, van den boog en den kruisboog, het laatste een moorddadig wapen lol dusverre aan de Oosterschen onbekend. De krijgers van bel Westen waren toen nog niet bedekt met die zware ijzeren wapenrusling, bij ue schrijvers der middeleeuwen beschreven, en die zij later aan de Sarracenen ontleenden.

De vorslen en de ridders hadden op bunne banieren beeltenissen en teekenen van verschillende kleuren, die lol verzamelpunt voor hunne soldalen dienden. Uier zag men op de schilden en de vanen luipaarden, leeuwen geschilderd, daar slerren, torens, kruisen, booinen. Velen hadden op liumie wapens trekvogels doen afbeelden, welke zij op hun weg onlmoclten, en die, elk jaar van luehlslreek verwisselende, den kruisvaarders een zinnebeeld van hun pelgrimstocht vertoonden. Die ondersclieidingsleekenen wakkerden op bel slagveld den moed aan en zouden eenmaal bij de volken van hel Westen een der allribulen van den adel worden.

In gewichtige oinslandigheden bestuurde de raad der bevelhebbers de onderneiningeii, in gewone omslandigbcden daarentegen ging elke graaf, elke edele slechts met zicb zeiven le rade. Het christen leger was bet beeld eener republirk onder de wapens. Deze geduchte republiek, waarin alle goederen gemeen schenen, erkende geen andere wel dan de eer, geen anderen band dan den godsdienst. De ijver was zoo groot, dal de bevelhebbers den dienst der soldaten doden en deze nooit aan de lucht te kort deden. De priesters doorliepen voortdmvnd de gelederen om de kruisvaarders aan de voorschriften der christelijke zedelccr le herinneren. Ilunne predikingen waren niet vruchteloos, en als men de schrijvers van dien tijd, die de kampvechters van hel kruis in hunne verbalen niet spareu, gelooven mag, was het gedrag der cbristenen, tijdens hel beleg van Nicea, allerslicbtiiiids en voorbeeldig. «Die heilige legerschaar,quot; zegt de kronijkscbrijver Brandsi, «was het beeld dei-Kerk Gods, en Salomon zou, haar ziende, hebben kunnen uitroepen; 11'«/ zijl (jij schoon, mijne vriendin! Gij zijl (lelijk ami hel tabernakel van Cedar!quot; «Ü Frankrijk!quot; vervolgt dézellde schrijver, «o land, dal boven alle andere landen gesteld moet worden, wal waren de legertenien van uwe soldaten in Romanic schoon!.....quot;

In de eerste dagen van hel beleg oudernamen de christenen verscbeidene bestormingen, waarbij zij vruchteloos wonderen van dapperheid verrichllen. Kilidsch-Arslan, die zijn gezin en zijne schatten in Nicea gelalen had, vuurde door zijne boodschappers den moed van de bezetting aan en verzamelde al de krijgers, die hij in Bomanië kon vinden, om den belegerden le hulp te komen. Tien duizend muzehnansche ruiters, gewapend met hunne hoornen bogen en gedekt met ijzeren wapenrustingen, stortten zich plotseling als een stormwind van hel gebergte in de vallei van Kicea endrongen door lol de plek, waar de graaf van Toulouse, hel laatst in do legerplaats aangekomen, pas zijne tenten opgeslagen had. Van hunne nadering verwittigd, wachtten de kruisvaarders hen onder de wapens af. Al de bevelhebbers stonden aan hel hoofd hunner bataljons; op zijn strijdros gezeten, vertoonde de bisschop van l'uy zich in de gelederen, de bescherming des Hemels over de pelgrims al'smeekende en de krijgshaftige godsvrucht van dezen aanwakkerende. Nauwelijks was liet gevecht begonnen of vijftig duizend muzelmansche ruiters kwamen liunne voorhoede ondersteunen, die op de vluclil dreigde te slaan. De sultan van Nicea voerde hen aan en zocht hun moed door zijn voorbeeld aan le wakkeren. «De beide legers vielen elkander met gelijke woede aan,quot; zegt Mallheus van Edessa, «overal zag men de helmen, de schilden, de blanke zwaarden i flikkeren; van verre hoorde men den sloot der lansen op de

harnassen in hel gewoel vnn den strijd; de lucht weergalmde van een vreeselijk geschrei; de paarden deinsden achteruit bij het kletteren der wapenen, hel Huilen der pijlen; de grond dreunde onder hel getrappel der strijders en de vlakte was bedekt niet werpspiesan en gehi oken wapenen.quot; Nu eens sloriten de Turken zich in blinde woede op de gelederen der kruisvaarders, dan weder streden /.ij uil de verte en wierpen oen hagelbui van pijlen; soms veinsden zij le vluchten en hernieuwden dan plotseling den aanval. Godfried, zijn broeder Roudevvijn, Robert, graaf van Vlaanderen, de hertog van Kormandië, Bohemond en de dappere Tancredo vertoonden zich overal, waar het [gevaar het grootste was, en overal viel de vijand onder liiinne slagen ol' vluchtle bij hun aanblik. Al dadelijk, bij den aanvang van hel gevechl, moesten de Turken bespeuren, dat zij gedudiler vijanden voor zich hadden dan de tougellooze scharen van l'eter den Kluizenaar en Waller zonder Have. Deze slag, waarin de Turken den moed der vertwijleling aan denj dag legden, vereenigd mei al de krijgslisten van den oorlog, duurde van den ochtend lot hel invallen van den nachl. De overwinning kostte hel leven aan twee duizend christenen. De ongeloovigen vluchtten in hel gebergte en lieten vier duizend dooden achter in de vlakte waar zij gestreden liadilcn.

De kruisvaarders volgden bij die gelegenheid hel barbaarsche gebruik der niuzclniansclie krijgers na. Zij hieuwen de hooiden van de op hel slagveld achlei gebleven vijanden al', bonden ze aan den zadelknop en namen ze mede naar iiel kamp, hetwelk op dal gezicht van hel vreugdegejuich der christenen weergalmde. Met daartoe ingerichte werktuigen werden meer dan duizend van die hooiden in de slad geworpen, waar zij ajgeraeene verslagenheid veroorzaakten. Duizend anderen werden in zakken gedaan, om deu keizer, die zich over de overwinning der 1'ran ken verheugde, aangeboden te worden; dil geschenk was Alexis zeer welgevallig, want hel was de eerste schattiiig welke de vorsten en baronnen, die zich lol zijne vazallen hadden verklaard, hem brachten.

Nu de kruisvaarders niet meer voor de nabijheid van een vijandelijk leger te vreezen hadden, konden zij al liuiiue krachten aan de voortzetting van hel beleg wijden. Zij vervaardigden galeiijen, gedekt mul een dubbel dak van dikke planken en teeiien horden, bekleed mei huiden, onder welker besclmlting men de muren naderde om ze met den stormram le beuken. Men limmerde torens van zware eiken balken, uil wier bovenverdieping de boogschutters hunne pijlen afscliolen en die, op raderen voortrollende, van valbruggen voorzien waren, gereed om op het eerste teeken op de wallen neer le dalen en een overtoclil le verleenen aan de krijgers, die den vijand moesten overrompelen, en eindelijk balisla's en calapullen, die bleenen, pijlen en brandfakkels onder de belegerden wierpen. Men zag de aanzienlijkste heeren als eenvoudige werklieden aan deu bouw van die geduchte machines arbeiden. De Rrabanlers bouwden zich een reusachtigen loren, wiens wanden uil eiken stammen bestonden. Hij was ruim genoeg om een veilige beschutting le verleenen aan twintig soldalen en stevig genoeg om deu schok van tie zwaarste steenen le doorslaan. Mei veel krachlsinspannhig rolde men dil gevaarte naar de wallen; maar juist toen men den voel van den muur bereikt had, slortle het door zijn eigen gewicht in en verpletterde allen die er zich in bevonden. Under hel getal dier dapperen lelde nien Roudewijn van Gent, Willem van Eoreest en verscheidene andere Relgische edelen, die, zeggen de kronijkschrijvers, door hel volk Gods begraven werden met die gevoelens van godsdienst en liefde, welke men doorluchtige en edele mannen moet toedragen.

Deze ramp verdubbelde den moed van de kruisvaarders, die zwoeren deu dood hunner wapenbroeders le zullen wreken, en hel beleg werd mei meer kracht dan ooit voortgezet; elke dag was getuige van nieuwe besiormingen, die echter steeds afgeslagen werden, terwijl geregeld de schade, die over dag aan de muren was toegebracht, gedurende den nachl hersteld werd. De reden echter, dal de kruisvaarders zoo weinig vorderingen maakten, moet wel eenigszins daaraan le wijlen zijn, dal hoewel hel christen leger, gelijk wij reeds gezegd hebben, Nicea nagenoeg geheel ingesloten iiield, iedere natie slechts een enkel, haar aangewezen punl van aanval had en zich niet met hel overige gedeelte van hel leger bemoeide. Hetzij de ruimte of wei de noodige macliines voor eene gelijklijdige bestorming van al de troepen ontbraken, men zag allijd slechts een betrekkelijk gering aantal strijders de muren naderen, en elke tegen de slad gerichte aanval was als hel ware eene looneelverlooiiing, welke de op de omliggende hoogten en heuvelen verspreide pelgrims werkeloos bijwoonden. Waren de belegeraars onvermoeid, de belegerden waren bel niet minder. Uil de torens, die hunne wallen bezetten, goten zij stroomen kokende olie, vlammend pek en andere brandende stollen op de aanvallers, lu hunne gelederen onderscheidde zich boven allen een muzelman van oen reusachtige lengte en buitengewone kracht. Roven op de muren slaande sarde hij de chrislenen en vertoonde zich overal waar hel gevaar hel dreigendste was. Het dikke harnas, waarmede hij hekleed was, spotte mei al de pijlen, waarvan hij, om zoo le zeggen, hel eenige mikpunt was; hij scheen onkwetsbaar. Op zekeren dag dal Godfried van Rouillon een aanval ondernam, wierp de muzelmansclie reus, na de christenen op allerlei wijze gehoond en bescliiinpl le hebben, zijn schild en zijn zwaard weg, onlbloolle zijne borst en begon groote rolsbiokken neder te werpen op de kruisvaarders, welke in diehtgesloten gelederen aan den voet der wallen stonden. Gansehe groepen soldalen werden door die sleenkloinpen vermorzeld. Daar wordt Godfried van Rouillon die vreeselijke slachting gewaar; hij treedt terstond vooruit, gewapend mei een kruisboog en voorafgegaan door Iwee schildknapen, die hunne schilden voor hem opgeheven hielden; weldra snort een met kracht afgesclioten pijl door de lucht en de in hel hart gelrollen reus slori levenloos op den muur neder, onder hel luide gejuich der kruisvaarders eu lol groolen schrik van de belegerden, waarvan er zich geen enkele meer op de wallen durfde verlooneu.

De invallende duisternis noodzaakte Godfried, die van de oiitslelleins der belegerden gebruik had gemaakt om bressen in de muren le beuken, de beslorming lol den volgenden ochtend uil te stellen, doch bij hel aanbreken van den dag waren de kruisvaarders niet weinig verbaasd, al de daags le voren gemaakte bressen hersteld le zien en nieuwe wallen achter de ten deele ingestorte le zien verrijzen. De uiltariende houding linnner vijanden en de nieuwe geduchte verdedigingsmiddelen ziende, waarover zij beschikten, voelden de kruisvaarders hun moed verllauwen, en ieder wachtte op het voorbeeld van zijn nevenman, zegi Albert van Aix, om den aanval weder le hervatten. Een enkele Normandische ridder durfde de gelederen verlaten en de gracliien doorwaden; hij werd door een hagelbui van speeren en steenworpen ontvangen, en slechl beschut door zijn panlserhemd en zijn helm, zonk hij weldra, uil tallooze wonden bloedende, Ier aarde en gaf den geest, ten aanschouwe van zijne strijdmakkers, die zich vergenoegden met den bijstand van God voor hem in te roepen. Zijn ontzield llchiiam met ijzeren haken opgehaald hebbende, stelden de belegerden hel als een tropee op den muur ten loon, en wierpen hel daarna, met behulp eener machine, in de legerplaats der clirislenen, waar zijne krijgsmakkers hem de laatsle eer bewezen, hel zelfverwijt dal hen pijnigde van hem te hebben lalen omkomen zonder eenige poging tol zijne redding aan te wenden, trachtende le smoren met de gedachte, dal hij de martelaarskroon verworven had en hel eeuwige leven ingegaan was.

Eerst nadal hel beleg reeds zeven weken geduurd had, kwamen de kruisvaarders lol de ontdekking, dal de belegerden voortdurend levensmiddelen en versche troepen, lol aanvulling van hunne verliezen, over hel meer Ascanius ontvingen, dal liiinne wallen bespoelde. In eene vergadering der bevelhebbers werd terstond besloten aan keizer Alexis een aantal schepen le lalen verzoeken, mei wier behulp zij allen toevoer aan de belegerden konden afsnijden. Verheugd over die gelegenheid om aan hel beleg deel le nemen, haastte Alexis zich om de gevraagde schepen naar de haven van Civilol te doen vertrekken. Deze schepen, waarvan verscheidenen lol honderd strijders konden bevallen, werden op aaneen gebonden wagens gezet, welke door paarden en kruisvaarders getrokken werden. In een enkelen nachl werden zij van de zee naar hel meer van Ascanius vervoerd en le water gelaten. Rij het aanbreken van den dag was hel meer overdekt mei vaartuigen, bemand mol koene soldaten; de vanen der chrislenen waren ontrold en wapperden stallg boven de wateren, terwijl de gansehe oever van ooiiogzucbtige kreten en hel geschal der horens weergalmde. Deze aanblik van de Grieksche vloot vervulde de belegerden met bange oni-zelling eu sloeg hun moed geheel lei neder.

Met meer nadruk dan ooit hervatten de kruisvaarders de belegering der stad nu zij van de gemeenschap met de zee afgesneden was, zoodal haar overgave spoedig te gemoel kon gezien worden. Een door een Lombardiseben kruisvaarder uilgedachle galerij, welke legen de werking van hel vuur en den schok der steenen bestand was, kwam dat tijdstip verhaasten. Men rolde haar lol aan den voel van een geduchten toren, welke reeds sinds verscheidene dagen hel uitsluitend doel van de aanvallen der krijgers van Raymond van Toulouse geweest was en waarin hel hun gelukt was een kleine bres te maken; de werklieden, welke de galerij beschutte, groeven de aarde onder de muren weg, zoodat de reusachtige steenklomp op zijne grondveslen waggelde en in hel holle van den nachl met zulk een ontzettend gedruis inslorlle, dat de belegeraars en belegerden, plotseling uit den slaap wakker geschrikt, zich verbeeldden, dal er eene aardbeving plaats had. Onder begun-sliging der duisternis poogde de echtgenoote van den sultan mei twee zeer jeugdige kinderen langs hel meer le onlvluchten, doch zij viel in de handen der ehrislenen. De tijding hiervan,

r' ' '-j -• quot;quot; , '»'■*

wijftrJ's''''i'f'^i.V'iff'iMMwWf^iquot;''-. if' tTt,-X*'.$amp;■,;y i'^-

1; .mm iMil

£wï^w^r*ml^^^ÊÊÊiBSÊÊÊÊmSm^BSK^ | 1

welke spootliy in de slad ruchlbaar werd, vcnvekle cene nl^o-mcenc verslageiilicid, en de Turken verloren alle hoop om Nicea mei ^iiiislig gevolg 1c blijven verdedigen, toen, door de sluwe slaalkunde van Alexis, deze verovering aan tie kruisvaarders omging.

Deze vorst, dien mon vergeleken lieell met den vogel, die in de nalnjhcid van den leeuw blijl'l, omzijn voedsel te vinden, was aan de spits eenergroote troejicinnaclu tot Pelecane vooiigerukt. Hij bad aan hel leger van de kruisvaarders een zwakke aldeeliug Grieksclie troepen gezonden met twee veldbeeron, die zijn geheele verlrouwen bezaten, minder met het doel om aan den strijd tegen de Turken deel te nemen dan om te onderhandelen en de gelegenheid aan te grijpen zieh door list van Nicea meester te maken. Een zijner oilicieren, Bulumites genaamd, die de stad had weten binnen te dringen, maakte de inwoners bevreesd voor de meedoogenlooze wraak der Latijnen, en spoorde hen aan zich aan den keizer van Constantinopel over te geven. Men gaf gehoor aan zijnen raad, en toen de kruisvaarders zich gereed maakten tot een laatste bestorming, zagen zij plotseling de vanen van Alexis van de wallen en de torens wapperen.

Onbescbrijrelijk was de verbazing welke bij dat gezicht het christen leger overmeesterde: luide kreten van verontwaardiging lieten zich overal hooron en het scheelde weinig ol' men had lol geweld zijne toevlucht, genomen, om aan de keizerlijke troepen de prooi te ontrukken, waarvan zij zich door zulk een verfoeilijken lisl beniachligd hadden; met moeite gelukte het den aanvoerders de strijdvaardige soldaten in buiiiie tenten te doen binnengaan. Hun recht mal ige toorn nam nog toe, toen men hun verbood met meer dan lien man te gelijk cene slad binnen Ie komen, die zij ten koste van bun bloed veroverd hadden en die rijkdommen bevatte, welke men hun toegezegd had. Tevergeefs beriepen de Grieken zich op de mei Alexis gesloten verdragen en op de diensten, welke zij de Lalijnen, tijdens het beleg, bewezen hadden: het gemor bleef aanhouden en werd slechts voor een oogenblik gestild door hel goud van den keizer.

Deze vorst ontving bet meerendeel d( r hevelhebbers van den kruistocht te Pelecane, prees bnnue dapperheid en overlaadde ben met gesi henken. Na zich van Nicea meester gemaakt Ie hebben, wilde bij over den trots van Tancredo zegevieren, die den eed van trouw en gehoorzaamheid nog niet had willen alleggen. Toegevende aan den wensch van Hohemoml en do overige bevelhebbers, beloofde Tancredo eindelijk zoo lang aan den keizer getrouw te zullen blijven, als deze zeil aan de kruisvaarders getrouw zou wezen; met deze huldiging, welke Ie gelijk een onderwerping en een bedreiging was, moest Alexis zich tevreden stellen, en zij bewees genoegzaam dat hij noch de achting noch het vertrouwen der pelgrims van het Westen bezat. De invrijheidstelling van de echtgenoote en de kinderen des sultans, de grootmoedige wijze waarop bij de Turkscbc gevangenen behandelde, vestigde bij de Latijnen de overluiging, dat hij de vijanden der clii isteuen wilde ontzien. Meer was er niet noodig om bet vuur van den haat aan te wakkeren: sindsdien tijd hield men niet op elkander wederkeerig te beschuldigen en te bedreigen, en het geringste voorwendsel ware voldoende geweest om den oorlog tusschen de Grieken en de kruisvaarders te doen ontbranden.

Er was ongeveer een jaar verstreken sedert de kruisvaarders het Westen verlaten hadden. Na eenigen tijd in do omstreken van Nicea uitgerust te hebben, maakten zij aanslallen om zich naar Syrië en Palestina op weg te begeven. De provinciën van Klciu-Azië, die zij mocslen doortrek ken, waren nog bezet door de '1 urken, die van dweepzucht en haat blaakten en minder eenc natie dan een leger vormden, steeds gereed om van de cene plaats naar de andere te snellen. In dat zoo lang door den oorlog geteisterd land waren de wegen nagenoeg onbruikbaar en was alle verkeer tusschen de steden afgebroken. In het gebergte moest het talrijke leger der christenen voortdurend opgehouden worden door de nauwe passen, de stroomen en de afgronden, terwijl bet in de vlakten, voor het meerendeel onbebouwd en verlaten, door schaarschte, gebrek aan water en de brandende zonnehitte, aan nameloos lijden zou blootgesteld zijn. De kruisvaarders meenden al hunne vijanden in Nicea overwonnen te hebben en drongen, zonder eeuige voorzorg te nemen, zonder andere gidsen dan de Grieken, over wie zij zich te beklagen hadden, dieper door in een land dal zij niet keuden. Zij hadden volstrekt geen denkbeeld van de hinderpalen, die zij op hun verderen toeht zouden ontmoeten, en hunne onwelend-heid was oorzaak van hunne gerustheid.

Hel christen leger bad Nicea den 23. Juni verlaten. Twee dagen marcheerde het door; tegen den avond van den tweeden dag kwam bel bij een brug en sloeg daar zijne legerplaats op. Deze brug, welke men heden ten dage nog ziel, is gebouwd ter plaatse waar de Gallus zich in de Sangarius stort, in bel Turkscb Sakariyah gebcelen. De kruisvaarders stonden toen bij bel oude Leuca, thans vervangen door hot dorp Lefke,

Nicea ligt slechts zes uren gaans \an Lefke, maar de wegen waren moeielijk, vooral voor eene groote menigte menscben, die tallooze wagens medevoerden, en het moet ons derhalve niet verwonderen, dat bel leger twee dagen aan hel alleggen van dien afstand besleed heeft. Verlokt door den overvloed van water en van grazige weilanden, bleven de kruisvaarders twee dagen aan de samenvloeiing van den Gallus en de Sangarius hall houden. Daar zij nu op het punt waren een woeste land-slreek te betreden, waar zulk een verbazende massa mensclien en dieren onmogelijk genoegzaam drinkwater zoude kunnen vinden, achtten de christenen het geraden zich in twee afdee-lingen te splitsen. Het aanzienlijkste der beide legerkorpsen werd aangevoerd door Godfried, Raymond, Adhemar, Hugo van Vermandois en den graaf van Vlaanderen; aan de spits van hel andere korps stonden Rohemond, Tancredo en de hertog van Normandië. De beide aldeeliugen moesten, zooveel mogelijk, op tamelijk korlen afstand van elkander voortrukken. Het korps van Godfried hield rechtsaf, dat van Rohemond links. Na een marsch van drie dagen en tegen hel begin van den vierden, bereikte deze laatste de vallei welke alwisselend Dniiori/diihi, Coifioni en Ozcllin genoemd wordt. De vallei van Gorgoni ligt twiiitig uren van Lefke, hetgeen goed strookt met de marscb-dagen, welke wij opgeven naar den monnik Robert, een ooggetuige; dit bewijst insgelijks de dwaling van eeuige kro-n ijk schrijvers, onder anderen Wilhehniis van Tyr, die een enkelen marsebdag opgeeft; deze laatste kronijkscbrijvers zijn niet ter plaatse geweest. Rij bet verlaten der brug, waar hel christen leger gekampeerd had, moest bel korps van Robemoiid omstreeks drie uren lang de Sangarius volgen; de stroom vervolgens aan zijn linkerhand latende liggen, trok hij voort in eene vallei welke hem tol Gorgoni voerde; de vallei, door de Turken Visir-Kaa genoemd, welke do vorst van Tarente hel eerst volgde, wordt gezoomd door eene kleine rivier, tegenwoordig Kara-Sdii geheelen. Do vallei van Gorgoni, waarvan de naam aan de lieriniiering van een grooten veldslag verbonden is, loopt uil in de vlakte van Dorylea, door de Turken Eskt-Cher genoemd; zij ligt vier uren ten noord-westen van die stad. Eene rivier Snreli-Sou (geel water) genaamd, hel Bcthis der ouden, besproeit deze vallei, welke mot weilanden bedekt is. en mondt uil in den Tymbrius. Aan de noordzijde ligt het Turksche dorp /Jw/ lt;rlt;janieh_y klaarblijkelijk een verbastering van Doijonjtnihi, den ouden door onze kronijkscbrijvers gebczigden naam. De vallei, welke getuige was van die krijgskundige gehenrtenis, waarvan de uitslag over bel lol van den eersten kruislocht besliste, heet tegenwoordig Viwu-Nu (de rotsholen), zoo genoemd naar de talrijke grafspelonken in de zijde der naburige heuvelen uilgegraven. Wij achten ons gelukkig met zooveel nauwkeurigheid en Ju zulke bijzouderheden de plaatsen te kunnen beschrijven, die zoo vermaard geworden zijn in de geschiedenis van den eersten krijgstocht van het kruis.

Nauwelijks was dc aldeeliug van Rohemond in den vroegen ochtend iu de vallei van Gorgoni aangekomen, of zij zag eensklaps eene tallooze iiienigle muzelmannen verschijnen. Na zijn geleden nederlaag bij Nicea had Kilidscb-Arslan nieuwe Iroepèn bijeengebracht. Aan bet boidd van een leger, dat de Latijnsche kronijksclirijvers op driemaal honderd duizend man sciiatleu, volgde de sultan van Nicea de kruisvaarders, het oogenblik bespiedende om ben te overvallen en hen de verovering van zijne hooldslad duur te doen betalen. Do splitsing van het ciirisleu leger in twee korpsen achtte hij gunstig voor een aanval; hij bad het minst talrijke korps uitgekozen, als liet gemakkelijkst te;overwinnen zijnde. Hel leger van Kilidsch-Arslnn ontplooide zich dreigend op de hoogten van Gorgoni. Op dal gezicht blijven de verraste christenen aanvankelijk ontbulst slaan; maar Rohemond en de hertog van Normandie bevelen aan al de ridders om af te stijgen en de tenten op le slaan. In korten tijd is bei kamp gevestigd aan de oevers van do kleine rivier, welke door de vallei stroomt; het werd zoodoende aan de cene zijde door de rivier, aan de andere door een met riet begroeid moeras gedekt. Wagens, palissaden gemaakt van de palen die tot bet opslaan der tenten dienden, omringden hel kamp. Rohemond laat de vrouwen, de kinderen, dc zieken iu het midden plaatsen en wijst aan de voetknechten en dc ruiters de le verdedigen posten aan. In drie korpsen verdeeld, verlaat de ruiterij bel kamp en bereidt zich voor om den ovorlocbl over de rivier te betwisten, lien dier korpsen werd aangevoerd door Tancredo en zijn broeder Willem, het andere door den hertog van Normandië en don graaf van Chartres. Rohomoud, die bel reservekorps aanvoerde, bezette met zijne ruiters eene hoogte, van waar hij alles overzien en den loop van den strijd volgen kon.

Nog voor de tenten opgeslagen werden, had een troep muzelmannen, van de bergen afdalende, een hagelbui van pijlen op do kruisvaarders afgeschoten. Deze eerste aanval werd moedig doorstaan. Door de Latijnsi he ruiters vervolgd, konden de Turken niet in een overhaaste vlucht hun gewoon redmiddel

zoeken. Zij moesten hoogten beklimmen, en de christenen achtei-haalden lien zonder moeite; dit detacliement kwam dan ook gelicel door de lans en lid zwaard om; de hogen en de pijlen waren oimullo wapenen geworden in dc handen van die aan den voet der bergen saamgedrongen vluchtelingen. Maar terwijl de ridders met hen slaags waren, stormden andere Turksclie benden de hoogten al', doorwaadden in een oogwenk de rivier en drongen, onder een vervaarlijk geschreeuw, in het kamp dor ehristenen, waar zij een vreeselijk bloedbad aanrichtten onder dc vrouwen, grijsaards, kindeien en weerloozc mannen.

Zoodra Dohemond het gevaar bemerkte, was hij lot ontzet van het kamp toegesneld, doch hij kwam te laat om de overrompeling te verijdelen; hot mochl hem echter na een hevig gevecht spoedig gelukken den sultan, dio in persoon deze troepen aanvoerde, te noodzaken, met achterlating van de reeds gemaakte vrouwelijke gevangenen, naar hel gros zijns legers de wijk te nemen. «Igt;ij het zien van zooveel op den grónd uitgestrekte lijken,quot; verhaalt ons eene kronijk, «begon de vorst van Tarente te weeklagen en God voor het lieil der levenden en der dooden te bidden.quot; Na een genoegzaam aantal ridders tot. bewaking en bescherming van de legerplaats achtergelaten Ie hebben, snelde Robemond de cbris-tenen Ie hulp, die met den vijand in een heeten strijd waren gewikkeld. Ontsteld door hot steeds aangroeiende getal hunner vijanden, begonnen de chrislonen te wijken. De hertog van Normandië verscheen vóór Uohemond op het tooneel van den strijd; zijn wit, mot goud gehordunrd vaandel ontrukkende aan derigene die het droeg, zwaaide bij het hoven zijn hoofd ni wierp zich in het dichtste gewoel onder den kreet van : God wil hel! volfi wij, Nonnamlie! De verschijning dier beide aanvoerders, de heldendaden van Tancredo, van liichard, vorst van Salerno, van Stel'anus, graal' van lilois, bezielen de Latijnsche krijgers met nieuwen moed; onwrikbaar als oen muur weerstaan dc kampvechters van het kruis het talrijke en machtige leger van Kilidsch-Arslan. Dc pijlen der Turken, die als een dichte regen op de christonon neervielen, stuitlen moerendeels machteloos al' op bet pantserhomd, het schild ol den helm van de ridders; maar zij trollen de paaiden en dit veroorzaakte wanorde in de gelederen der christenen. Dc manier van strijden der mnzohnannen was golioel nieuw voor dc kruisvaarders. De kronijkschrijvers veihalen ons van de trillende droel'licid der ridders, die onmachtig waren om zich tegen een vijand te verdedigen, die slechts uit dc verte en al viuchtende streed; de Latijnen poogden dan ook de Turken nabij te komen, ten einde zich van hunne lansen en zwaarden te kunnen bedienen, terwijl dc taktiek van den vijand juist daarin bestond den strijd van man tegen man te vermijden en wolken van pijlen al'te schieten. Naarmate de kruisvaarders op hen indrongen, ontbonden zij de gelederen en verstrooiden zich, om op eenigen alsland zich weder 'c verzamelen en nieuwe hagelbuien van pijlen at' te zenden De vlugheid liunner paarden diende hun voortrellelijk bij die zwenkingen en onttrok hen aan de vervolging der christenen.

Dc metgezellen van Bohemond verrichtten wonderen van dapperheid in dien strijd, waarin de getalsterkte zoo ongelijk was. Men had dc vóór den slag vastgestelde schikkingen moeten laten varen; ieder aanvoerder, ieder krijger ging slechts met zich zeiven te rade en streed naar goedvinden. De vrouwen, uil de handen dor muzelmannen bevrijd, doorliepen dc gelederen, reikten vciTrisschingen aan de soldaten, die door de brandende zonnestralen bijna versmachtten, en spoorden hen aan hun moed te verdubbelen, ten einde haar voor de slavernij te bewaren. Niemand bleet' werkeloos, zegt ons oene kronijk: de ridders en allen die geschikt waren om de wapenen tc voeren, namen deel aan den strijd; de priesters en do diakenen baden ; de vrouwen, die niet bezig waren met de strijders lafenis tc brengen, droegen de stervenden en de dooden onder de tenten. Hoe holdhallig de kruisvaarders ook streden, toch had de tallooze menigte muzelmannen de gedunde christenschaar langzamerhand zoodanig ingCF'oJ.pn, dat er aan geen ontkomen te denken was en werd de slriju met verwoedheid voortgezet; van weerskanten was het verlies van menschenlevens ontzettend. Robert van Parijs, dezelfde die op den troon van Alexis had durven plaats nemen, werd doodelijk gekwetst, nadat hij veertig zijner metgezellen rondom zich had zien vallen. Willem, Tancredo's broeder, een jonkman van ongeëvenaarde dapperheid en zeldzame selioonlicid, zonk met pijlen doorboord neder. Tancredo zelf, wiens lans gebroken was en die alleen zijn zwaard ter verdediging had, zou zijn loopbaan in de vallei van Gorgoni geëindigd hebben, ware Hohemond hem niet te hulp gekomen.

De bewonderenswaardige moed der soldaten van het kruis, die tegen zulk eene groote overmacht moesten strijden, kon de overwinning der Turken nog wel eene wijl vertragen, doch het was zonneklaar dat dc kruisvaarders, uitgeput van vermoeienis, het niet lang meer zouden volhouden tegen de zich aanhoudend vervangende drommen van Kilidsch-Arslan. Plotseling kondigt oen luid vreugdegeschreeuw de komst van Godfried aan, die mot liet tweede korps van bet kruisleger naderde. Heeds vóór den aanvang van den slag had Bohemond hem van hot dreigende gevaar doen onderrichten. Op een vlug paard gezeten, was Arnold, de kapelaan van den hertog van Normandië, Godfried gaan zoeken cn de bode had dezen op een afstand van twee mijlen ten zuiden der vallei van Gorgoni aangetroffen. De geioovigen snelden ten strijde, zegt Albert van Aix, als waren zij tot het heerlijkste feestmaal uitgenoodigd. Toen Godlried, de graaf van Vormandois, de graaf van Vlaanderen, aan de spits van hun legerkorps op de bergen verschenen, was dc zon omstreeks in het midden van haar loop en verblindend weerkaatste haar licht op de schilden, dc helmen cn de bloote zwaarden; de vanen waren ontrold, heinde en verre weerklonk liet gerolfel dor trommen en het geschetter der klaroenen; veertig duizend goed gewapende krijgers naderden in slagorde. Dit gezicht hernieuwde den moed der strijders van Bohemond en verwekte ontsteltenis onder de ongeloovigen. Vijf uren lang hadden do soldalen van het kruis den ongehjken strijd volgehouden.

Godfried, Hugo, Boudewijn cn Eustachius, de broeders des hertogs van Lotharingen, rennen, door hun keurkorps van veertig duizend ruiters gevolgd, naar de door vijanden omsingelde legerplaats der christenen. Robert dc monnik vergelijkt hen bij den arend, die zich op zijne prooi werpt, aangevuurd door hot geschreeuw zijner liongerige jongen. Do muzelmansche scharen, die den eersten aanval van den hertog van Lotharingen te doorstaan hadden, moesten wanen dat het vuur des hemels onder hen neergeslagen was; de lijken hoopten zich op onder de slagen der Eranken; de vallei en de bergen weergalmden van het gekerm der stervenden en gekwetsten en de vreugdekreten der Latijnen. »\Vcc dengenen, die do Eranken het eerst ontmoet hebben!quot; zegt de ooggetuige Robert, «zooeven men-schen, zijn het thans lijken; het harnas en bet schild hebben ben niet kunnen beschernioii, terwijl de bogen cn de pijlen hun tot niets dienen. Kermend kronnncii de stervenden zich op den grond en woelen met hunne liielen de aarde om, ol' bijten, op hun aangezicht liggende, niet hunne tanden het gras af.quot; Terwijl de troepen van Godfried, met die van Bohemond ver-eenigd, verwarring en dood in de gelederen der Turken zaaien, worden deze door nieuwe ontzetting aangegrepen bij het zien dor tien duizend man van de achterhoede, die van de bergen afdaalden, aangevoerd door liayniond en den bisschop Adhemar; «een huivering doortintelt die menigte,quot; zegt een kronijkschi ijver, dien wij dikwijls aanhalen, dewijl hij den veldslag bijwoonde, «de ongeloovigen meenden, dat de krijgers uit hel hemclsche verblijf op hen neerregeiiden ol' dat zij geheel gewapend uit de wanden der bergen te voorschijn kwamen, om hen tc verslaan.quot; De sultan Kilidsch-Arslan had zich mol zijn leger op dc hoogten teruggetrokken, hopende, dat de kruisvaarders hem daar niet zouden durven vervolgen. IJdele hoop! Godfried, Hugo, Raymond, Adhemar, Tancredo, Bohemond en de beide Boberls omsingelen dc hoogten, op welke de sultan een wijkplaats heelt gezocht. Niet enkel in de vlakte stroomt het bloed der Turken, dc zijden en de toppen der heuvels worden er mede geverfd. De grond was zoo dicht bedekt met lijken, dat een rennend paard ternauwernood een open plekje zon gevonden hebben oin den voet neder te zetten.

Hel gevecht duurde tot don avond en de laatste tooneelen van dien dag waren een vreeselijk bloedbad. In de legerplaats door de muzelmannen verlaten vonden de kruisvaarders een grooten overvloed van levensmiddelen, prachtvolle tenten, allerlei soort van lastdieren en vooral een groot aantal kameclen. Het gezicht van die dieren, welke in luit Westen onbekend waren, verwekte bij hen evenveel verrassing als blijdschap. De christenen bestegen de paarden der vijanden om bet overschot van het overwonnen leger achterna te zetten, en de duisternis begon zich reeds over de heuvelen en de vallei uit te breiden, toen dc christenen, met buit beladen, in hunne legerplaats wederkeerden, voorafgegaan door priesters die lof-cii dankliederen zongen. Op dien gedenkwaardigen dag van den i. Juli 1097 hadden de aanvoerders en de soldaten van het kruis zich met roem overladen. Wij hebben de voornaamste bevelhebbers van het leger genoemd. De kronijkschrijvers vermelden nog vele anderen, zooals Boudewijn van Beauvais, Galon van Calmon, Gaston van Beam, Gerard van Gherisi; «allen onderscheidden zich door daden van dapperheid, die hun een onsterlelijkcn roem hebben doen verwerven,quot; zegt Wilhelmus van Tyr. Het getal muzelmannen in den slag of op de vlucht gedood wordt in de kronijken op meer dan twintig duizend gesteld; de kruisvaarders verloren vier duizend hunner wapenbroeders.

Daags na de overwinning begaven de christenen zich naar het slagveld om hunne dooden te begraven; het treurgezang der priesters en der diakenen begeleidde die lijkplechtigheden; men vernam hot weeklagen der moeders om hare zonen, der vrienden om hunne vrienden. Het duurde echter niet lang, lt; f men ging van dat rouwbetoon tot de dolzinnigste vreugde over.

Rij hol onlklccden van flo lijken der Turken, botwisllc men eik.'indor iuinne hchloedc kleeilingslukkcn. In den zwijmel luinner zegepraal bedeklen de clirislen soldaten zieli nu eens mei do wapenrusting liunncr vijanden ol' tooiden zieh mol de wijde gewaden der muzelmamicn, dan weder gingen zij in de tenten der overwonnenen nedcrluirken en dreven den spot met do Ooslersehe weelde en gebruiken. Zij die geen wapens bezalen, nanion de kromzwaarden der Turken, terwijl de boogselintters hunne kokers vulden met de pijlen, waarmede de grond als bezaaid was.

De bedwelming der overwinning belette de cbristenen niet, gereebtigheid te doen wedervaren aan de dapperheid der overwonnenen ; hel bewijs daarvan is, dat zij hunue overwinning aan een mirakel toeschreven. «Hij, die deze overwinning met bel oog der rede zal willen beschouwen,quot; zegt Robert, «zal daarin, met den verscbuldigden lol', de band Gods erkennen, altijd bewonderenswaardig in Zijne werken.quot; «Twee dagen ua den slag,quot; zegt Albert van Aix, «vluchtten de ongeloovigen nog steeds zonder dal iemand ben vervolgde als Cod zelf.quot; «Men bad Sint-George en Sint-Demetrius in de gelederen der chrisUüien zien strijden,quot; zegl een ander kronijkscbrijver. Van bunnen kant waren de muzelmannen niet minder getrollen door den beloonden moed der Lalijnen. «Gij kent de Franken niet,quot; antwoordde sultan Kilidseb-Arslan aan de Arabieren, die bem zijn vluehl verweten, «gij zijl niet met ben bandgemeen geweest: ImniK! kiaehl is niet inensclielijk, maar bemelseh ol' helsch.quot;

Middelerwijl de; kruisvaarders zich verblijdden met eene overwinning, wélke de wegen van Klein-Azié voor ben opende, begon de sultan van Nicea, die zich niet meer met de cbris-tenen durlde melen, bet land te verwoesten, dat bij niet kon verdedigen. Aan bet boold van bel overschot zijns legers en gevolgd door tien duizend Arabieren, die zich bij bem hadden aangeslolen, Irok bij bet kruisleger vooruit en verwoestte zijne eigene provinciën. De Turken slaken de buizen in brand, plunderden de steden, de dorpen en de kerken, terwijl zij de vrouwen en de kinderen der Grieken als gijzelaars medevoerden. Alles werd platgebrand en iu eene woestenij herschapen.

Den 3. Juli, loen liet leger zich weder in beweging stelde, besloten de kruisvaarders zieh niet meer le splitsen. Dit besluit beveiligde bon tegen alle overrompeling, maar stelde een zoo lal-rijke menigte bloot aan het gevaar in een land, dal door de Turken verwoest was, van honger en gebrek om le komen. Uit bet dal van Gorgoni kwamen de kruisvaarders in de vlakte van Dorylea, tegenwoordig Esliji-C.lwr (Oude Stad) geheelen. Zij vonden slecbls kale akkers en vélden, en hadden al spoedig geen ander voedsel meer dan de wortels van wilde planten en do weinige graanhalmen, die aan de vernieling der vijanden ontkomen waren. Het gebrek aan water en voeder deed' de meeste paarden van hel leger omkomen, zoodat bel meerendeel der ruiters, die de voetknechten minachtten, zich gedwongen zagen te loopen en zeil hunne wapens te dragen, onder welker gewicht zij schier bezweken. Het clirislen leger bood toen een zonderling schouwspel aan: men zag ridders, op ezels en ossen gezeten, aan de spits hunner soldalen rijden, terwijl rammen, geiten, varkens, bonden, alle dieren, die men slechts machtig kon worden, beladen werden met bagage, welke men loch van lieverlede grootendeels op de wegen moest acliterlaten.

Iie krouijkeu zijn opgevuld met bijzonderheden omtrenl het lijden en de onlbcringen der kruisvaarders van al' Dorylea lot Antiocbetta. De christenen ondervonden op dien loebl al de ijselijkheden van den dorst; de krachtigste soldaten bezweken onder die vreeselijke Ibltering. Wilhelmus van Tyr verhaalt, dal vijriionderd menscben in een enkelen dag omkwamen.

Midden in dal verschroeide land deden de cbristenen eene onldekking, welke hel leger redde van de verschrikkingen van den dorst maar evenwel zeer treurige gevolgen had. De bonden, die door de kruisvaarders medegenomen waren, hadden hunne meesiers verlaten en doolden in de vlakten en bel gebergte rond om water le zoeken. Eens zag men er verscheidenen in bel kamp terugkeeren, wier haar met een vochtig slot bedekt was; men vermoedde dat zij water gevonden hadden, waarop eenige soldalen bon volgden en eene rivier ontdekten. Het gansche leger snelde er heen, terwijl vele kruisvaarders, hall' uitzinnig van de liille en den dorst, in het water sprongen en zich met volle teugen laaiden. Meer dan honderd hunner bleven plotseling dood; verscheidene anderen werden ernstig ziek en konden hun weg niet vervolgen.

Eindelijk kwam liet leger voor Antiochclla, dat zijne poorten voor hen opende. Deze slad lag in eene streek, doorsneden met weiden, beken en wouden. De aanblik van zulk een vrucblbaar en verkwikkend oord noopte de christenen ei' eenige dagen nil le rusten en deed hen weldra al bet doorgestane lijden vergelen. Hel land van Ak-Cher (dit is de Turksche naam van het vroegere Antiocliella) is nog op den huidigen dag bedekt met wouden gelijk ten lijde der kruistochlen.

Tijdens hun verblijf le Antiocbetta werd de vreugde over hunne verovering een oogenblik verstoord door de vrees van twee hunner doorlncbligste bevelhebbers le verliezen. Raymond van Toulouse werd gevaarlijk ziek. Daar men aan zijn behoud wanhoopte, had men hem reeds op de assche uitgestrekt en bad de bisschop van Oranje de litanie der stervenden, loen een Saksische graat kwam aankondigen, dal Raymond niet aan die ziekte zou sterven dewijl de voorbede van den U. Aegidius ecu venlrnfi mei den dood voor hem verworven bad. Deze woorden, zegt Wilhelmus van Tyr, deden de hoop van alle aanwezigen herleven, en kort daarop vertoonde Raymond zich aan de oogen van liet leger, dat zijn herstel als een mirakel beschouwde.

Omstreeks dieuzeliden lijd had Godl'ried van Bouillon, op zekeren dag in een woud ronddolende, hel grootste gevaar ge-loopen doordien hij een soldaat, die door een beer aangevallen was, Ier hulp snelde. Hij doodde liet ondier, maar aan de dij gewond en ontzeltend veel bloed verliezende, werd hij bijkans slervonde op eene baar in hel kamp der kruisvaarders lerug-gebracht. Het verlies van een veldslag zou minder verslagenheid verwekt hebben dan het droevige schouwspel, dat zich toon aan de oogen der cbristenen vertoonde. Al dc kruisvaarders stortten tranen en zonden gebeden voor hel behoud van Godl'rieds leven ten hemel op. De wonde bleek gelukkig niel gevaarlijk te zijn, maar daar hij verzwakt was door bel groote bloedverlies, duurde het lang voor de hertog van IJonilloii zijne krachten had teruggekregen. De beterschap van den graat van Toulouse, evenals de zijne, vorderde slechts zeer langzaam, en beiden zagen zich genoodzaakt, gedurende verscheidene weken, het leger in een draagstoel te volgen.

Grootere rampen bedreigden intusscben het leger der kruisvaarders. Tot dusverre had er vrede onder ben gebeerscht en hunne eendracbl maakte hunne macht uit. Plotseling ontstond er oneenigbeid lussehen eenige aanvoerders, waarvan bet gansche leger de gevolgen zoude ondervinden. Roudewijn, Godlrieds broeder, en Tancredo, de eerste een schaar Vlaamsche krijgers, de tweede een troep Italiaansche soldaten aanvoerende, werden op verkenning uitgezonden , hetzij om vijandelijke benden te verstrooien, hetzij om de christenen van hol land te besebermen en levensmiddelen van hen te bekomen. Zij trokken eerst voort tol aan de slad Iconium, maar dewijl zij geen vijanden ontmoetlen en het land verlaten vonden, veranderden zij van ricliting en sloegen door bet Taurusgebergle den weg naar de zeekust in. Tancredo, die een anderen weg dan IJoudewijn volgde, verscheen, na een langen inarsch, zonder eenigen tegenstand ontmoet te hebben, onder de wallen van Tarsus, de vaderstad van den H. Paulus, op drie uren al'stands van de zee, in eene vlakte aan de oevers van den Cydnus gebouwd. Hij verliet liet Taurusgebergle waarschijnlijk langs den pas, die, onder den naam van Gealek-Hogaz- bekend, zes uren van Tarsus ligt. Albert van Aix noemt dien pas lt;lc poort van Judas; bij geelt den naam van liulreiile aan de vallei, welke naar die poort van den Taurus voert. De Turken, die met de verdediging van Tarsus belast waren, stemden er ui loc hel vaandel der chrislenen op limine wallen te planten en beloolden zich le zullen overgeven, indien er geen ontzei voor ben kwam opdagen. Tancredo nam genoegen met deze voorwaarden en sloeg zijne legerplaats bij de poorten der stad op, toon hij de door lioude-wijn aangevoerde aldeeling zag verschijnen. Godl'rieds broeder en zijne soldaten waren in hel gebergte verdwaald geraakt en na eén moeitevollen en onzekeren marsch van drie dagen had bet toeval hen op den top van een borg gevoerd, van waar de krijgers de onder de wallen van Tarsus opgeslagen tenten ontwaarden (deze berg kan slechts de zijtak van den Taurus zijn, welke met verre ten noorden van Tarsus van hel oosten naar bel westen loopt). De beide troepen kruisvaarders verblijdden zich over hunne liereeniging en omhelsden elkander des te har-lelijker daar zij elkander uil de verte wodorkeorig voor vijanden aangezien haddon.

Dc Vlaamsche kruisvaarders hersteldon luiinie krachten door oen oenvoudigen maaltijd on brachten den nacht rustig door; maar toen de dag aangebroken was, wekte liet gezicht van Tancredo's vaan, die van den toren der stad wapperde, den naijver van Boudewijn en diens soldaten op. Roudewijn beweert dal zijne aldeoling (ie talrijkste is en de stad hem toobehooren moet. Daar men zijne aanspraken niet wil erkennen, ontsleekl hij in woede en schimpt in grove bewoordingen op Tancrodo, Bobemond en hel ras der Norinaiiiliselie ridders. Na een lange woordenwisseling wordt ten laatste ovoroongekomen, dat or afgevaardigden aan de inwoners zuilon gezonden worden, om hen zelve te laten beslissen aan wolkon dor beide vorsten zij zich willen onderwerpen: zij kiezen Tancredo. Op dal antwoord bedreigt Roudewijn de Turken en de Armeniërs mol zijne wraak en die van Godfried: hij belooft hun torzollder tijd zijne bo-scberming on die der christen vorsten, indien de banier van Tancredo plaats maakt voor do zijne. Revrocsd geworden door zijne bedreigingen on verleid door zijne beloften, besluiten de inwoners eindelijk hem le gehoorzamen en zijne banier vei vangt

op den loron die van Taucredo, welke men smaadvol over de muren naai- beneden werpt.

De Ilaliaanselie en Normandische kruisvaarders grepen naar de wapenen, om dezen iioon in bloed al' te wassehen ; maar Tancredo wist Iien tot bedaren te brengen, en naar de stem der genialigdlieid luisloreiide, verlieten zij eene slad, die men liLin betwistte, om andere veroveringen le gaan zoeken. Door kradii, van vriendsdiapsbetuigingen gelukle bet Roudewijn de lioorlcn der stad voor zicb te doen ontsluiten, hoewel bet kasteel en versdieideue torens nog in liet bezit der Turken bleven. Op die wijze meesier geworden van de slad en steeds bevreesd voor mededingers, wees bij driebonderd kruisvaarders al', door Dohemoiul aan Taneredo Ier versterking nagezonden, en die een onderkomen voor den nacht verzoeblen. Tevergeefs riepen de soldaten van Roudewijn zeiven zijn mededoogen in met de pelgrims, die van vermoeidheid £ii honger uitgeput waren; hij bleet dool' voor alle smeekingen. Dienlengevolge waren Rohemonds soldalen genoodzaakt in het open veld te kampeeren, en werden zij in bet holle van den nacht overrónipeld en vermoord door Turken, die van liet oogenblik, dat alle christenen in diepe rust lagen, gebruik maaklen om Tarsus le verlaten, dat zij geen hoop meer hadden met gunslig gevolg aan de chrislenen te betwisten. Hen volgenden ochtend verspreidt de omzettende treurmare zich door de slad; de kruisvaarders stroomen naar builen om hunne broeders, die levenloos en van hinme wapenen en kleederen berooid uitgestrekt liggen, le gaan herkennen. De slad en de vlakte weergalmen van het geween en bet gejammer; de beetlioordigsien vatten de wapenen op en bedreigen de Turken, die nog in gering aantal in de stad achtergebleven zijn, en willen zells bun aanvoerder te lijf, dien zij van den gewdddadigen dood hunner makkers beschuldigen. Óm aan de pijlen en het zwaard zijner soldaten te ontkomen, ziet Boude wijn zicb verplicht in een toren eene wijkplaats te zoeken. Kort daarop verschijnt bij echter weder onder zijne soldaten, jammert met hen over de gepleegde gruweldaad en verontschuldigt zicb door een beroep op de overeenkomst, die hij met de inwoners en de bezetting aangegaan beeft. Zoo sprekende wijst hij zijne soldalen op de torens die door de Turken bezet zijn. De opgewondeuheid der kruisvaarders kent geene grenzen meer bij de verscbijumg op dat oogenblik van eenige christen vrouwen, aan wie de muzelmannen den neus en de ooren afgesneden hadden. Eensklaps de grieven vergetende, die zij tegen bun aanvoerder hadden, zweren de soldaten de Turken tot den laatsten man te zullen afmaken; zij bestormen de torens, waar de vanen der ongeloo-vigen nog uitstaken, en weldra zijn al de Turksche soldaten als zo.Miotl'er gevallen voor den op de soldaten van Rohrmond gepleegden moord.

Na op deze bloedige wijze den dood hunner broeders gewroken te bobben, kweten de kruisvaarders zicb van den treurigen plicht ben te begraven, en terwijl zij hiermede bezig waren, ontwaarden zij plotseling- in zee eene vloot, die met volle zeilen naderde en de rivier opkwam. In de meening met ongdoovigen le doen te hebben, wapenen Roudewijns soldaten zich ijlings en scharen zich langs den oever van den Cydnus. Maar zoodra hel voorste schip dicht genoeg genaderd was oin aangeroepen te kunnen worden, boorde men met verbazing dat de bemanning in de taal der l'ranken antwoordde. Het was inderdaad een vloot van Hollandse he, Eriescbe en Vlaamsche zeeroovers, die sedert adit jaren de Middellandsche Zee onveilig maakten en zoowel op de kusten van bet keizerrijk als in de havens van Syrië angst en schrik verspreidden. Op de uitnoodiging der soldaten van het kruis zeilden de zeeroovers de haven van Tarsus biniieu. Hun aanvoerder Guinenier, een Bonlonees van geboorte, herkent in Roudewijn en diens broeder Eustadnus de zonen zijns vroegeren meesters en belooft hen met zijne metgezellen te dienen. Zij iieinen allen het kruis aan en zweren den roem en de gevaren van den heiligen oorlog le zullen deden.

Vergezeld door die nieuwe versterking en in Tarsus eene bezet ling acbterlatcnde, begal Roudewijn zich weder op weg, dezelfde richting volgende, welke Tancredo ingeslagen was. Deze laatste was naar Adaua getrokken, eene stad welke adit ui en westelijk van Tarsus ligt; daar bij de stad Adana bezet vond door een liourgondiscb ridder, G nel ie genaamd, was hij tot Malmistra voortgerukt en bad de muzelmannen daaruit verdréven. Malmistra, bet voormalige Mopsuestia, thans .J/mm-e, lag zes uren zuidoostelijk van Adana, op drie uren afslands van de zee, aan den oever van den l'iramus, tegenwoordig Djiban. Taneredo en zijne getrouwe krijgers waren de heleedigingen van Roudewijn niet vergeten en treurden nog over de slaehling hunner broeders, die zoo onmeedoogend aan het zwaard der muzelmannen waren prijsgegeven, toen men bun kwam berichten, dat de troep van Roudewijn zijne tenten op een weiland in de nabijheid der stad opgeslagen had. Rij die tijding geeft linu diepe wrok zich in dreigende bewoordingen lucht; allen zijn vast overtuigd, dat üoudewijn wederom bun vaandel komt honen eu hun het bezit der stad betwisten. De ridders, die Tancredo vergezellen, herinneren hem met warmte aai', den smaad, die hem aangedaan is en verklaren dat de eer der ridderschap, zijn goede naam en die zijner wapenbroeders een schitterende voldoening eischen. Toen hij van zijn bezwalkten goeden naam hoorde spreken, kon Taneredo zijn toorn niet langer bedwingen; hij verzamelt zijne krijgers en trekt, aan hun spits, tegen den troep van Boudewijn op. Een moorddadig gevecht vangt aan tusschen de christen soldaten: noch de aanblik van 'bet kruis, dat zij op hunne borst droegen, noch de herinnering aan de rampen die zij te zamen verduurd hadden, kunnen aan de wederzijdsehe verbittering een einde maken. Eindelijk ziet de troep van Tancredo, die geringer in aantal is, zich genoodzaakt het slagveld te ruimen, en keert, met achterlating van verscheidene gevangenen in de banden der overwinnaars, in wanorde naar de stad terug. De nacht bracht de opgewonden gemoederen echter tot bedaren. Tancredo's soldaten hadden thans de meerderheid der Vlamingen erkend en meenden dat de hun aangedane smaad genoegzaam gewroken was, dewijl het bloed gevloeid had, terwijl de krijgers van Roudewijn indachtig werden, dat degenen, die zij overwon tien hadden, christenen waren. Den volgenden dag luisterde men, bij de beide partijen, slechts naar de stem van den godsdienst, én der menschelijkheid. De twee aanvoerders zonden elkander gelijktijdig afgevaardigden, en om den schijn niet op zich te laden van den vrede af te smeeken, schreven beiden hun sta]) toe aan eene ingeving des Hemels. Zij zwoeren hunne twisten te vergeten en omhelsden elkander in het bijzijn hunner soldaten, die zich de heillooze uitwerkselen van hunne vijandschap verweten en van verlangen brandden den moord hunner broeders te boeten door nieuwe overwinningen op de Turken.

In korten tijd was Cilieiö aan de wapenen van Taneredo' onderworpen. Onder de sterkten, door Uobemonds neef bezel, noemt Albert van Aix Iwt kaslwl der llenlers, hel hasUrl der JomjeHitj/cii of hasleel van Hal,der, in het Amauusgebergte gelegen; hel hasleel der Jan ge Meisjes: dit laatste kasteel moet ll.renc zijn, tegenwoordig door de Arabieren Kiiliz-litilessi genoemd. De sterkte llarcnc, op eene hoogte gebouwd, ligt bijna twee uren van de IJzeren Rrug, die over den Oroides geslagen is. Tancredo maakte zich insgelijks aan de zeekust meester van Alexandrette, door de Arabieren Scaiiileiven genoemd. Al de Turken die hij in de slad vond, werden over de kling gejaagd. De Ilaliaanselie held werd slechts vergezeld door twee- a driehonderd ridders en bad, om zoo te zeggen, onder liet voortgaan geheel Cilieië veroverd. De dapperheid van den aanvoerder en zijne metgezellen kan echter niet genoegzaam de snelheid van die veroveringen verklaren; was er iets machtigers dan de wapenen van Tancredo: het was de onbeschrijfelijke schrik, welken de overwinning bij Dorylea en de nadering van het groote leger der Franken verbreid hadden. '

Dat leger, hetwelk wij voor Antiochctta hebben gelaten, had zijn inarseh naar de stad leoninm, nn Kouiah genoemd, voortgezet; de kronijkschijvers spreken van een l;oniiil;lijl;eii wen, welken de kruisvaarders volgden: het land van Koniah wordt inderdaad door een onden, breeden en geniakkehjken weg doorsneden. Onze oude schrijvers zijn in geen uitvoerige bijzonderheden omtrent de hoofdstad van Lycaonië getreden: volgens eenigen was de stad verlaten en vond het leger er volstrekt geen levensmiddelen; volgens anderen werd er hel lener, door eene inijeviiuj des lleeren, viel alle (joederen der narde yereyend. Toen de kruisvaarders leoninm verlieten, namen zij,'op raad der inwoners, kannen en lederen zakken met water mede, dewijl zij een gebeden dag marcheeren moesten zonder eene rivier of heek te ontmoeten. Tegen den avond van den volgenden dag kwamen zij aan eene rivier: het leger hield er acht en veertig uren hall. De veldontdekkers, die de legerbenden van het kruis voorafgingen, waien intusschen in de stad li ree li aangekomen, die ongeveer dertig uren van Koniah gelegen is en door do kronijksdirijvers van den eersten kruistocht Heraclea genoemd wordt. De in die stad aanwezige Tnrken namen de vlucht bij hel zien van de vanen der franken. De pelgrims veitod'den vier dagen te Erecli. Door het Taurnsgebergte bereikte het christen leger na eenige dagen (ïasar of (jie.iou, het oude Gucusus, vermaard door de ballingschap van den II. Joannes Cbrysostomus. Daar de kruisvaarders le Cocson overvloed van levensmiddelen vonden, verwijlden zij er drie dagen. Zware vermoeienissen wachtten hen op den tochl van Cocson naar Marcsia, dat acht a lien uren van daar in het znidweslen ligt: zij hadden de sleilste hellingen van den Taurus voor zich. I)è kronijksdirijvers schilderen ons het lijden van het leger in die bergen, waar men geen anderen weg vond dan alleen voor wilde beesten en kruipdieren, waar de passen ternauwernood breed genoeg waren om er den voet op te zetten, waar de rotsen, de kreupdhosehjes, de dorenstruiken de pelgrims telkens het voortgaan heleüen. De ridders hadden hunne wapenen om den hals hangen; uitgeput van vermoeienis wierpen velen ze in de algronden. De paarden konden met hunne vrachten niet op de been blijven, zoodat

de inuiischnppcn zirh dikwijls vcrpliclil zagen /.cll clo pakkage l(j (Iragcn. «iNicinaud kon blijven sülslaan ol'gaan zillen, /.lt;^1 Uobcit, «niemaiid kon zijn makker bijslaan; alloon kon hij die achter liep hulp verleenen aan hem, die voor hem uilging; wal dezen aangaal hij kon zich ternauwernood wenden lol dengene die hem volgde.quot; Onze schrijvers noemen dal gedeelte den (luivelxlkry, een naam dien zij dikwerf aan de moeielijk te bestijgen bergen geven.

De stad Maresia was de eindpaal van dal vreesebjke lijden. De landouwen van Syrië, die zich voor hel leger uitbreidden, waren wel geschikt óm den moed Ie doen herleven. Maresia, hel oude üermanicië, werd bewoond door chrisleneu; de Turken, die de citadel bezeilen, waren bij de nadering der kruisvaarders gevlucbl. De stad bezal overvloed van mondvoorraad en in baren omtrek vond men prachtige weiden; men kampeerde rondom de p aals. Uoudewijns ecblgenoole slieii in deze stad en werd er begraven. Uier ook kwam Boudewijn zich weder met de zijnen bij hel christen leger aansluiten. Mij bad hel gevaar vernomen, waarin zijn broeder Godl'ried in den omtrek van Aulioehelta verkeerd bad en wilde zich, in zijne broederlijke bezorgdheid, in persoon van zijne genezing vergewissen, l'oiuiewijns gedrag onder de muren van Tarsus werd door al de bevelhebbers en de. ridders gelaakt. In de geheele legerplaats hoorde hij slechts gemor tegen zich. «Godlried, de ut'liouwe dinidiir (ïixIkquot; zegt. Wilhelmus van Tyr, «deed hem ernstige verwijlingen;quot; dezelfde geschiedsehiijvci' voegt er bij, dal Doudcwijn zijn vergrijp in alle oolnwciliijlieid erkende; maar hetzij de algemeene al keuring zijner daad cu de koelheid waarmede men hem bejegende, hem verhillerdeu, hetzij de verlossing van hel lieilige graf niet. ziju nilsluitend doel was, bij bleef niet getrouw aan de geloften en de plichten der kruisridders, liet Oosten, waai' de overwinning rijken medebracht, scheen aan zijne eerzucht verkieselijker veroveringen aan Ie bieden dan die van Jerusalem.

Dc ómwentelingen, die het aanzien der Sinten veranderen, volgden hel zegevierende leger der kruisvaarders op den voel. Dioimnen fortuinzoekers slroomden nil alle oorden toe om hun aandeel in den buil le bemacbligen. Een zekere Simeon bekwam Rlein-Armenië; eene rijke stad van Gilicië werd aan Petrus van de Alpen, een eenvoudig ridder, gegeven ; een aanlal landstreken werden op die wijze liet deel van pelgrims die de geschiedenis niet noeml, alleen onder voorwaarde, dal zij ze tegen de Turken zouden verdedigen. Ouder hen, die de hoop om forluiu li; maken onder de vanen van hel christen leger gelokt had, behoorde een Armenisch vorst, mei name 1'ancratins. Deze had in zijne jeugd over noordelijk Iberië geregeerd; maar door zijne eigen onderdanen uil zijn klein rijk verjaagd, bad bij zich naar Conslanlinopel begeven, waar hij ten gevolge zijner kuiperijen gevangen gezel werd. Knrl nadat de kruisvaarders de strijdkrachten des sultans van ISieea verstrooid hadden, ontsnapte hij uil de gevangenis en kwam aan de bevelhebbers van het leger der Franken zijne diensten aanbieden, overtuigd dat. de schrik voor de wapenen der christenen hem in zijne Stalen zon terugvoeren of hem nieuwe beziilingen zou doen verwerven, l'ancralius had zich inzonderheid bij Boudewijn aangesloten, wiens ondernemend karakter hij kende. Aan de groolsle armoede ten prooi, kon bij zijnen beschermer niets aanbieden, maar hij wakkerde in hel hart van Godfrieds broeder de begeerte' aan om rijken le veroveren. Gelijk aan den engel der duisternis, waarvan bel Evangelie spreekt., die den Zoon Gods op een boogeu berg voerde en Hem op de aan zijne voeten liggende rijken wijzende, lol Mem gezegd had; IHl alles behoort u loc, indien (jij mij wdl mnihid'icn, toonde Paucralius, steeds er op bedacbi Boudewijn le verlokken, liem van de toppen van bel Taurusgehergle de rijksle provinciën van Azië; en beloofde ze aan zijne eerzucht. «Daar ten zuiden ziel gij de vruchtbare velden'van Cilicië,quot; zeide hij lot hem, «en verderop de scboone streken van Syrië en Palestina, ten oosten de welvarende gewesten door den Eupbraal en den 'IVris besproeid en, lussclien de heide rivieren, Mesopotainië, waar de overlevering hel aardsch paradijs plaatst; Armenië, geheel bevolkt mol christenen, wacht slechts op een leeken om zich aan u over le geven; al die rijke landen van Azië, die mei ongeduld bel juk'der Turken dragen, zijn uw deel, indien gij hunne boeien verbreekt.quot;

Boudewijn, wiens lievelingsdenkbeeld hel bezit van een ko ninkrijk was, leende een gretig oor aan de inblazingen van den Iberischeu fortuinzoeker. Om zijne eerzuchtige plannen echter le kunnen verwezenlijken, had bij een groot aanlal soldalen noodig; hij wendde zich in bel gele am lol cenige baronnen en ridders van hel christen leger en Iraehtte hen over te halen om hem le volgen. Geen hunner echter wilde de vanen van den kruislocbt verlaten en van den weg naar Jci usalem alwijken. Hij richtte zich uu lolde soldaten, wien bij een rijken buil beloofde, maar dewijl hij niel bemind was eu men hem zijne handelwijze jegens Tancredo nog niet vergeven bad, verwierpen de mees'le krijgers, die hij wilde verleiden, zijne

voorstellen en sloten het oor voor zijne aanbiedingen; velen zijner eigen soldalen weigerden zelfs hem le vergezellen; hel mocht hem slechts gelukken ongeveer duizend voelknechten en tweehonderd ruiters, door hoop op buit bezield, voor zich te winnen.

Zoodra zijn plan om bel leger le verlaten aan de voornaamste bevelhebbers hekend werd, vereenigden dezen al hunne pogingen om hem van zijn voornemen af le brengen, doch Boudewijn bleel doof voor de smeekbeden zijner wapenbroeders. In eene raadsvergadering werd besloten hel gezag der bisschoppen en der vorsten, die hel leger der pelgrims aanvoerden, aan te wenden om hem onder de vanen van liet. kruis le weerhouden; ook dit mocht niel balen, bel strekte slechts om Boudewijns vertrek le verhaasten. Hij maakte gebruik van de duisternis van den nacht om met den troep, dien hij geworven bad, de legerplaats te verlaten. Aan de spits van zijn kleiu leger drong bij Armenië binnen en ontmoette geen vijanden, die bij machte waren hem iu zijn loop te stuiten. Verslagenheid bad de Turken overmeesterd, terwijl overal de chrisleneu, blijde het juk vau de muzelmannen le kunnen alschuddeii, machtige bondgenooten voor de kruisvaarders werden.

Maresia verlatende, trok Boudewijn in oostelijke richting voorl. Over een sleilen berg daalde hij af iu eene groole vlakte, tegenwoordig bewoond door Tureomannen, een herdersvolk, dal er waarschijnlijk ten tijde van Boudewijn eveneens zijne woonlenten opgeslagen bad. Zoodra Boudewijn die vlakte aelder den rug had, trok bij met zijn leger door de sombere bergpassen waaraan de Turken den naam van Kara-cajiounsi (Zwarte poorten) hebben gegeven, en vervolgde ziju loclil door een kaal land met kleine rivieren doorsneden, die zieb in bel groole meer van Anliochië verliezen. Alvorens de vlakte van Turhessel (ibans lel-Bescher) le bereiken, inoesl de Frankische prins nog een steile bergketen overtrekken, die tegenwoordig door Kurden bewoond wordt.

De steden Turbessel en Bavenel, op den rechteroever van den Eupbraal, waren de eersten, die bare poorten voor den gelukkigen veroveraar ontsloten. Deze verovering verwekte weldra oneenigheid lussclien Boudewijn en Paucralius, die heiden dezelfde eerzucblige plannen voedden; maar Godfrieds broeder maakte spoedig een einde aan de kuiperijen van Paucralius, door dezen le dreigen hem als vijand le zullen behandelen, en zoo gelukte bet hem zijn mededinger van bel tooueel zijner overwinning le verwijderen.

Paucralius, die eerst zooveel invloed had uitgeoefend op de besluiten van Boudewijn, verzamelde eenige avonturiers rondom zich en maakte de noodige aaiistallen om van de gesteldheid der gemoederen partij le trekken, ten einde zich voorgoed le vesligen in een land, waar elke provincie, elke stad een veroveraar of een meester scheen te wachten. De geschiedenis van dien lijd heeft het niet der moeite waardig geaebl zijne schreden te volgen; zijne krijgsverricblingeu zijn, evenals die van eene menigte andere avonturiers, die van de algemeene wanorde gebruik maakten, uil bet gebeugen der menseben quot;■ewiseht, evenals die bruisende bergstroomen, welke eensklaps uil den orkaan geboren, in woeste vaart, van de boogleu der bergen naar beneden schieten, groole verwoestingen iu de vreedzame dalen aanrichten eu verdwijnen zonder een naam in de aardrijkskunde te bezitten.

Hel ontbrak Boudewijn niel aan gidsen en hulp in een land, welks bewoners hem overal te gemoel kwamen. Hij kon zieb in tien uren lijds van Turbessel naar hel voormalige Birlba begeven, door lie Arabieren Kl-llir genoemd, en daar slak de veroveraar den Eupbraal over; dit is de weg dien de karavanen volgen en de kortste. Een afstand van zestien uren scheidde Boudewijn nog van Edessa; hij kwam door streken die er altijd kaal en'doodsch uitzien. Alvorens Edessa te bereiken, volgde hij gedurende vier uren een Bomeinschen weg door naakte en ouvrnebtbare bergen aangelegd en uitgehouwen. Het gerucht zijner overwinningen was hem aan gene zijde van den Eupbraal vooruitgesneld en zijn naam had reeds in de metropool van Mesopoïamië weerklonken.

Edessa, hetwelk volgens de Talmudisten een even Imogen ouderdom bezit als Ninive en waarvan zij de stiebting aan Nimrod toeschrijven, heelle Antiocbië, Ier eere van Antioebus; om hel van de hoofdstad vau Syrië le onderscheiden, bad men er den naam van Callirhoë aan toegevoegd. Onze kromjk-scbrijvers noemen het Itoha: eene verbaslering van hel Griekselie woord rlwe, hetwelk fonlein beleekenl. Edessa heel legenwoo; ebg Orfa. Volgens het algemeen gevoelen der geleerden werd hel door Seleucus den Groole geslicht, omstreeks vierhonderd jaren voor Christus. Orfa ligl in een groot dal, lusseheii twee rolsacblige kale heuvels, die geheel afgescheiden zijn van de kelen van hel Taurusgebergle. De stad heeft vier mijlen in omtrek; zij wordt omringd door muren bezet met ronde ol vierkante torens, terwijl diepe gracblen baar van alle zijden omgaven. Eene citadel verhief zich op de zuidelijke spits van

den heuvel, die Oil'a aan de westzijde bclieerscht. De reiziger vindt hok de muren, de torens, de grachten. Hel kasteel ligt in puin en binnen zijn omtrek vertoonen zich schamele woningen en een verlaten moskee. Die citadel was eertijds als ecne tweede stad, met bazars, kerken en paleizen, Orla, de rustplaats der karavanen, die van Syrië naar Perzië reizen, heelt cone bevolking van vijltien duizend inwoners, allen muzelmannen, met uitzondering van een duizendtal Armeniërs en een honderdtal Jacobielen. Midden in do stad verheit zich oen oude kerk met een klokkentoren, die van do kruistochten dagtoekent en sinds lang in eene moskee herschapen is. Do muzelmaniien hebben vijllien heiligdommen, de christenen twee. Ton westen van Orla is het landschap zeer vruchtbaar en schoon ; hij liet zien van die prachtige boomgaarden beplant met olijl-, amandel-, oranje-, moerbeziën- en granaatboomen, herinneri men zich de overleveringen, welke de genietingen van hot aardsche paradijs daar geplaatst hebben.

Orla was aan do overweldiging der Turken ontsnapt en al de christenen uit de nabuurschap hadden er met lumne rijkdommen eene schuilplaats gevonden. Een Grieksoh vorst, Thoros of Thoodorus gehoeten, door den keizer van Conslantinopel gezonden, was de gouverneur van die slad en handhaardc er zich door aan de Sarracenon schatting te betalen. De nadering en de overwinningen der kruisvaarders hadden een algonieone opschudding in do stad Edossa teweeggebracht. Hol volk en de gouverneur haddon zich veroenigd om Boudewijn te hulp le roepen en werden diontengovolge de bisschop 'en twaall der aanzienlijkste ingezetenen naar den rranschen prins al'ge-vaardigd. Zij verhaalden hem van de rijkdommen van Meso-potamië, van de gehechtheid hunner medeburgers aan do zaak van .lesus Christus ca bezwoeren hem eene christelijke stad voor do overhoersching dor Turken le beveiligen. Boudewijn liet zich gemakkelijk overhalen, te meer dewijl dit volkomen met zijne plannen strookte.

Hij had bot geluk de Turken le vermijden, die liem aan de oevers van don Eupbraat opwachtten en zonder slag geleverd te hebben, was bij op hel grondgebied van Edessa verschenen. Daar hij eene bezetting achtergelaten had in al de door hem ingenomen steden, had hij nog slechts een honderdtal ruiters bij zich. Zoodra zij de stad naderden, kwam hen de gelieole bevolking le gemoel mei palmtakken in de hand en lolzangon zingende. Hol was een zonderling schouwspel zulk ecu handvol strijders' omringd le zien door eene talloozo menigte, die hun steun inriep en bon hunne bevrijders noemde. Zij werden mot zooveel goestdritl ontvangen, dal de vorst cl' gduvernour van Edessa. die niet bij bel volk bemind was, er argwaan door opvatte en in hen vijanden begon le zien, die voor hem meer le vree zen waren dan do Turken. Om lum aanvoerder aan zich te verbinden en hom Ie bewegen zijn gezag te verdedigen, bood Inj Boudewijn groole rijkdommen aan. Maar heizij de eerzuchtige Boudewijn meer hoopte le verkrijgen van de gunst van hel volk en hel geluk zijner wapenen, hetzij hij hel als onleorend beschouwde om in de soldij van een vreemden vorst te gaan, hij wees de aanbiedingen des gouverneurs mei minachling van de band en dreigde zells zich te verwijderen en de stad aan haar lol over le laten. De inwoners, bevreesd dat hij zijne bedreiging zou uitvoeren, schoolden in de hevigste opgewon-denbeid samen en smeekten hem met luide kreten bij bon le blijven, terwijl de gouverneur zeil'nieuwe pogingen in bolwerk stelde om de kruisvaarders lenig le houden en hen voor zijne zaak le winnen. Daar Boudewijn niet onduidelijk te verstaan gal', dal hij nooit Staten zou verdedigen, die niet eenmaal do zijnen moesten worden, besloot de vorst van Edessa. die oiui en kinderloos was, hem als zoon aan le nemen en lol zijn opvolger le benoemen. De plechtigheid der aanneming had plaats in tegenwoordigheid der kruisvaarders en der inwoners, eerst dooi' den gouverneur en daarop dooi' zijne bejaarde echtgenoote, en van dal oogenblik slelde Boudewijn, als liuu zoon en eiige-naain beschouwd, alles in het werk om de stad le verdedigen, die hem zou loebebooren.

Een vorst van Armenië, Constanlijn, die eene provincie in de nabijheid van don berg Taurus bestuurde, was Edessa insgelijks le hulp gekomen. Bij den aanblik der soldalen van bel kruis was de gansehe bevolking van de streek oorlogzuchtig geworden, en de cbrislenen, die er lol dusverre slechls op bedacht geweest waren de Turken le vleien, maakten toebereidselen om hen le gaan bestrijden. Twaalf mijlen ten noordwesten van Edessa lag op den rechteroever van den Eupbraat de stad Samosale, thans Semisal, door muzebnannen bewoond. De emir, die bet bestuur over de slad voerde, richtte voortdurend verwoestingen aan op de gronden der Edessers en had hun schattingen opgelegd, voor welker getrouwe belaling iiij hunne kinderen tol onderpand vorderde. Sinds lang betoonden de Edessers slechts de gelatenheid der overwonnenen; nu bezielt hen de zucht naar wraak. Zij nomen de wapens op en weten Boudewijn over le halen hun aanvoerder te worden. Weldra ziel Samosale ben voor zijne poorten; zij plunderen de voorsteden en de omliggende woningen ; maar de stad zelve bood dapperen weerstand. Bevreesd een kostbaren lijd in vruchlelooze pogingen te verspillen, keerde Boudewijn naar Edessa terug, waar zijne afwezigheid zijne belangen kón schaden. Bij zijn terugkomst kwamen er onheilspellende geruchten bij de inwoners in omloop. Men rekende hel Thoros als eene misdaad aan, dal hij werkeloos in zijn paleis bleef, terwijl de ehristenen de imtzehnannen bevochten; men beschuldigde bom van geheime vorstandhouding met de Turken. Men smeedde, als men Matthias van Edessa mag gelooven, een komplot tegen ziju leven, waarvan Boudewijn niet onkundig was. Vorwiltigd van hel gevaar, waarin hij verkeerde, nam Thoros de wijk naar de citadel, welke de stad bestreek, en riep beurlclings de hulp der kruisvaarders en de barmhartigheid van bel volk in. Inlusschen noemt de opschudding loc, eene woedende menigte verspreidt zich door de stralen en plundert de buizen der aanhangers van Thoros. Hel volk stroomt naar de citadel; eenigen loepen de poorten open, anderen beklimmen de muren. Thoros, zich bijna van allen verlaten ziende, doet goene pogingen om zich te verdedigen en slell voor om le onderhandelen; bij bolooll de stad te verlaten, liet bestuur over Edessa neder le leggen en vraagt verlof zich mol zijn gezin naar de stad Meliteiia, tegenwoordig Malatia, te begeven. Dit voorstel wordt mol blijdschap aangenomen; de vrede wordt geteekend en de inwoners van Edessa zweren op het kruis en het evangelie, er de voorwaarden van le zullen eerbiedigen.

Den volgenden dag, terwijl de gouverneur met de toebereidselen lot zijn vertrek bezig was, breekt er een nieuw oproer iu de stad uil. Hel berouwt de aanleggers van het komplot, dat zij den vorst, jegens wien zij zoo zwaar misdeden, in hot leven gelalen hebben. Nieuwe beschuldigingen worden tegen hom uitgestrooid. Men beweert, dal hij den vrede slechls geteekend heeft om den noodigen lijd le winnen lot hol voorbereiden van den oorlog en het vèrzekeren van zijne wraakoefening. Weldra kent de woede van hel volk goene grenzen meer; duizenden stemmen verbenen zich en cischen den dood van Thoros. Do vurigston dringen woest de citadel binnen, grijpen den gouverneur le midden zijner verschrikte dienaren aan en werpen hem boven van de wallen. Zijn bloedend lichaam wordt onder jubelkreten door de straten gesleurd, en het volk verheugt zich over de vernioording van een grijsaard als gold hel een op do ongeloovigon behaalde overwinning.

Na de volvoering dezer lafhartige daad stroomde het volk naar hol verblijf van Boudewijn, dien men ten minste kan beschuldigen zijn pleegvader niet verdedigd te hebben, en bood hem hel bestuur over de slad aan. Hij weigerde aanvankelijk; maar eindelijk, toegevende aan do dringende beden van de ongeduldige menigte en ongetwijfeld ook aan de inblazingen van een kwalijk verbloemde eerzucht, werd bij tol vorst van Edessa uitgeroepen. Gezeten op een bebloeden troon en de ongestadigheid van de volksgunst duchtende, duurde bet niel lang, of bij boezemde zijnen onderdanen evenveel vrees in als zijnen vijanden. Terwijl de kwalijk geziiiden voor hem sidderden, breidde hij de grenzen van zijn grondgebied uil: met, de schatten van zijn voorganger kocht hij Samosale en verscheidene andere steden, die hij niel met do wapenen bad kunnen veroveren. Daar de fortuin hem in alles diende, begunstigde zelfs het verlies van zijne vrouw Gundescbilda zijne plannen. Hij huwde de nicht van een Armenisch vorst en breidde, doordien iiiouwen echt, zijne bezittingen lol aan den Taurus uil. Een gedeelte van Mosopolainië, de beide oevers van don Eupbraat erkenden zijn gezag, en Azië zag toen een Eransch ridder zonder verhindering regoeren over de rijkste provinciën van hel voormalige Assyrischo rijk.

Boudewijn dacht niet meer aan de verlossing van Jerusalem; zijn eenig streven was do verdediging en de vergrooting zijner Siaten. Verlokt door de fahelachlige verhalen van Boudewijns rijkdommen, kwamen vele ridders naar Edessa om in hel leger van den nieuwen vorst dienst le nemen en zijne hofhouding le verg rooien.

De voordooien, welke de kruisvaarders uit do vestiging van dien nieuwen staal trokken, hebben hunne gesehiedsebrij-vers doen vergelen, dal zij de vrucht waren van onrecht en geweld. Hel vorstendom Edessa diende tol beteugeling der Turken en der Sarracenon en was tol aan den tweeden kruistocht een dor goduchtste bolwerken van bet rijk der Eranken aan den kant van den Eupbraat,

Taurus wns ovor^cl rokken on Syrië laR opon voor lid iivclirisiiMi lej^or. Mnrcsin vniatoiidc, ruklcii lt;lo kmisviiarflcrs op Arlcsia, het voorinalici! (llialsis aan, vijl'a /os inijlen van daar in hot znidon ^('logon. G(!Voli;d door oonigc riddors on dni/oiid voiiknoolilon was Rohoii, uraal'van Vlaandoron, liol lo^cr voor-nil^ï^aan on had /ioh mooslor Romaakl van Arlosia, waarvan do rhriston itovoikiiig hom lioinilp/aatn j^owoosl was in hol vordrijven dor Turkon. Toon hol loj;or dor kruisvaardors ondor do imiron dior slatl aankwam, haddon de inuzeliiiannon van Antiooliiö, toegesneld om do stad te helegoron en weder te hoinaohlij;on, in ovcaiiaaslinj;' do vlnehl genonieii; /.ij haddon hoslolon hnnni' slrijdkraohlon iiij do over don OronUvs gebouwde l.l/oron lirug te voroonigon ten einde den kruisvaaitiers don weg naar Antiochio te Ijolwisltai. Te Arlosia sloot Taneredo /ioh weder hij hel christen leger aan en oogstte aller lol' in voor do onhaat/tiehlighoid en geiiiatii;dhoid, die hij onder de ninren van Tarsus aan don dag gelegd had. De aanvoerders van hot leger noodiydon den graaf van Vlaanderen, heer van Arlosia, uit, eene he/elling in de slad te laten on /ioh weder bij de kruisvaarders aan te sluiten. De verschillende in hol land verspreide detaoheinenton ontvingen insgelijks hevel zioh weder met hot leger te vereenigen. Men ging togen de lioold-stad van Syrië oprukken en do strijders van liet kruis moesten slechts één korps vormen. Er word eene verordening aCgokon-digd, waarhij hel een ieder vorhodon werd zich van hot leger al' lo zonderen. Zoo waren derhalve, hij hol vertrek uil Arlosia, alle aanvoerders en ridders bijeen, tnlgenoinen Roudevvijn, wiens alwe/ighoid opgemerkt en gegispt word.

De bisschop van Puy, Adhemar van Monleil, nam hij do nadering dor gevaren en vermoeienissen, die hel christen leger verbeidden, hel woord op, om de kruisvaardors te waarschuwen on moed in le sproken. «Zeer gelielde broeders en kinderen,quot; dus sprak de prelaat lol de pelgrims, «nu wij Antiocliiö /oo dicht genaderd /ijti, is hol tijd, om n mede te doelen, dal het verdedigd wordt door ongemoen hechte muren, uit reusachtige blokken steen gebouwd, welke aan elkander verbonden /ijn door een onverbreekbaar, onbekend cenionl. Wij welen daarbij ml /ekero bronnen, aan wier echtheid niet gelwij leid kan wonion, dat al de vijanden van Ghrislus, Turken, Sarracenon, Arabieren, die uil de gebergten van Romanic on van overal elders voor ons aanschijn de vlucht namen, /ich in Anliochiö ver/ameld hebben. VVij moeten dientengevolge op on/o hoede /ijn, ons niet van elkander scheiden, ons niet le roekeloos vooruit begeven en hebben dus wijselijk besloten morgenochtend, ge/a men hj k en mol al on/e strijdkrachten, tiaar de IJzeren Rrtig op te rukken.quot;

Onder aanvooring van Robert van Normimdië verschoon voorhoede, van hot ebrislen leger hel oorsle vooi do l.l/oron Rrtig, doch moehl er niet in slagen /.ioh oom (loortnohl le lianen. Twee mol ij/er btikloeile torens vordodigdon dohodldoii van de brug; die lorens waren door Tnrksche krijgers be/.ol, terwijl do vijandelijke balaljous den gehoeh^u liukoniovor van den stroom bodoklen. Do aldeobng van liobort van Normandié wordt handgonioon mot do niti/.ohnaiinon, (li(^ de brug bowaaklon; de uilslag van de worsloling is on/.okor. Daar nadorl hel gros van hel ebrislen leger. Gedokt door lunmo liohnoii, hunne schilden en hunne maliënkolders, vonnni tie kruisvaarders, volgens do mililaire tnldrukking \ aii Albert van Aix, een ncliildiiiid, slormon do brug op en drijven do vijanden oimodorslaanbaar terug. Woldra ho/ollon de vtirschillontie korpsen van hel kruisleger /ogeviorond de boide oevers van don (ironies, en vliodon de mu/ohiiaiinon, die aan hol /waard ontkonien /ijn, in wilde overbaasling. De brug, die de schon\v|ilaals was van die ge-wiehlige /egopraal, draagt nog op don htiidigon dag /ijn outlen naam: de Arahieron noonien haar (Icshr-il-llndilir (l.l/i'rcn lirug).

De kruisvaarders waren nog vier uren van Anlioohië verwijderd. «Laat ons mot oni/iohlighoid on in goede orde on/on inarsolt voorl/etlen,quot; vermaande de bisschop Adhemar; «gelijk gij woel, hebbon wij gisleron nog zeer huil moeien sirijdon ; wij zijn vermoeid en de krachten van onze paarden uitgopiit.quot; Voorts wees de bisschop aan de vorston en de ridders do volgorde aan, die /ij bij hun vorderen marsclt in acid moosloii nomen. Do kruisvaarders schreden door eene vlaklo, liohbondo don Oroiitos, en iels verder hel meer van Anliochië, llians Rahr-el-Abbiad (Wille zee) goheoKin, aan hunne rechtor/ijdo; eene kleine houvelenrij, die op do borgen van de Syrische hooldstad uitliep, vorhior /.ioh aan litinne linkerzijde. Do/o vlakte, tegenwoordig slechts door don Turcoinanisohon ruilor ot de karavaan van Aleppo belrodon, diounde loon onder tlo schreden der macbligsto logorscharen van bol Westen. Don weg van Aleppo noniende (do/on volgde hol christen loger), ontvvaarl men Anliochië eerst, als men or dicht bij is; slochls op een alstand van drie kwarliertiurs zagen do christonon don top der torens en don kruin der wallen, die zich op do borgen dor slad verhellen. Hel gezicht van Anlioohië, /.oo vermaard in do annalen van hol ohrislondom, vorlevonüigde do godsdienstige geesldrill dor kruisvaarders. Datir hadden do volgelingen van het Evangelie voor hol oorsl don litol van chrislonon aangenomen en werd do apostel Petrus tot eersten opporhordor van de ontluikende Kerk bonoonid. Godtirendo voisohoidono, eeuwen waren de geloovigon daar in oen der voorsloden komen

hidden op lid van ilon liciligoii Hidtylns, dio, onder de r(!ge('iiiig van Juliaan, de orakels van Apollo lol zwijgen ge-lirachl, had. Anlioehië had eenigen tijd den naam van Tln'opolis (Slad (jods) jfedragcMi; hel was een, (lei' sleden, die de pelgrims nicl den inreslen eerhied helraden. Anlioehië was even vermaard in do annalen van hel Komeinsehc rijk als in die der Kerk. De luisier zijner gehouwen en hel veihlijl' van verschei-dene keizers hadden de stad den naam van Koningin van hel Uoslen verworven. Hare ligging te midden eener vruehlharo landstreek en aan den oever eener rivier had ten allen tijde de vreemdelingen aangelokt, üp korten alsland strekt zich ten ooslen een visehrijk meer uit; ten westen vindt men de voorslad, de Ibnlein en tuinen van hapime, du; hij het heiden-doni zoo vermaard waren. Tegenover Anlioehië verhell zich tic l'iëriusherg, hedekt met wouden en waar men tal van hronnen en weiden vindt. De i'iërius, door onze kronijksehrijvers Zwiirlc Hein genoemd, was in de eerste lijden van het ehrislendom en in de middeleeuwen hevolkt met lieremielen imi monniken; onder de kluizenaars van die hergen bekleedt de heilige Joannes Uirysoslomus, de grootste redenaar der Kerk, een eerste plaats.

De wallen van Anlioehië omvatten, aan de zuidzijde, vier alleenslaande kegelvormige hergen, welke ver hoven tie ommuring der slad niisteken. Kene eitadel mei veertien torens verhiel zich op den derden bergtop aan de oostzijde. Aan den zuidelijken kant was de slad onneembaar. Aan de noordzijde vormde de (ironies de natuurlijke verdediging van Anlioehië; in die richliiig hadden de wallen dan ook niet zulke geduehla verhoudingen als aan de oost- en westzijde. De omlrek der wallen omvatte een ruimte van drie mijlen en vormde als een groot ovaal. «Die plaals,quot; zegt Wilhelmus van Tyr, «boezemde vrees in aan degenen die haar beschouwden, door het aantal ruiiue en sterke torens; men lelde er tol driehonderd en zestig.quot;

Den lijd, de oniwentelingen en de aardbevingen ten Intls, slaan de wallen van Anlioehië nog overeind, voornamelijk aan de zuidzijde. -Men lelt twee en vijllig torens in lamehjk goeden slaat. Op ei'iiige tier lorens van de noordelijke linie, aan de zijde, van den Ürontes, ziet men Latijnsche kruizen, eciu; her-inneriiig aan onze heilige oorlogen. Het oostelijk gedeelte binnen de muren van Anlioehië is bezel mei vijgen-, jujubes-, moerbeziën- en notenboomen. De nieuwe slad, Anlaki geheeten, beslaat ternanweniood aan de westzijde een zesde deel van de voo/malige uilgeslrektheid. /ij heel't eene bevolking van vier dnizcntl inwoners, Turken, (lliristenen en Vnsariërs. He ebristcacn van dalzellile Antoehië, dal driehonderd zestig kloosters en de schoonste kerken der wereld bezat, hebben zelfs geen kerk en moeten hunne heilige geheimen in een oude gralspelouk vieren.

In de eersle eeuw der hegira was Anlioehië in de maelil der Sarracenen gevallen, tiocli door de tjneken, dinh'r .\ieephorus l'hoeiis, hernomen, en toen de kruisvaarders voor zijne wallen versehenen, was het veertien jaren geleden dal de Turken er zich meester van gemaakt hadeen. Hij de Mmlentig der christenen hadden de meeste inuzelniannen uil de nabiingi' sleden en proviiH'iën met huune ge/.mi en en buniK! schallen in Anlioehië een wijkplaats gezocht, liagli s am of Aeeianus, ten Tureomanseh emir, 'ilie hel opperhestuur over de stad aanvaard had, had er zich met zeven dui/.end ruiters en iwmlig duizend voctkneehlen in opgesloten.

liet beleg van Anlioehië hood vele moeielijklieden en gevaren aan. De hevelhebbers van hel kruisleger Imraadslaagden daarom met elkander, of zij hel al dan niet zouden ondernenien. De eersten, die in de raadsvergadering het woord voerden, verklaarden, dat het onvoorziehlig zoude zijn hij de nadering van den winter een beleg te beginnen. Zij waren niet beducht voor dlt;'. wapens der vijanden, maar voor de regens, de koude, de zieklen en den hongersnood, /.ij gaven den raad in de naburige sleden en provinciën de aankomst der door Alexis beloolde levensmiddelen en den terugkeer van de lente al te waehten, hel tijdstip waarop hel leger zijne verliezen hersteld en de nieuwe uil hel Westen gekomen verslerkingen onder zijne vanen opgenomen zou hebben. Deze raad werd door hel meeren-deèl der bevelhebbers, waaronder zich de legaat Adhemar en de hertog van Lolhai ingen oiiderseheidden, met wrevel aangehoord. «Moest uien niet zijn voordeel doen met den schrik, dien de vjanden om hel hail geslagen was?quot; voerden zij aan. «Moest men bun den led laten versterking te hekomen? Men wist immers, dal zij hulp verzocht hadden aan den kaiil van Dagdad en den sultan van 1'erzie. Alle uitstel kon de legerbenden der mii/elmiimien versterken en aan de christenen de vrucht van buiiee overwinningen doen verhezen. Men sprak van de komst der Gi eken; maar had men hunne hulp nootlig om reeds heihaatdelijk overwonnen vijanden aan te vallen? Was het nootlig op de nieuwe kruisvaarders van hel Westen ie wachten, die den roem en de veroveringen van hel christen leger zouden komen deelen, zonder zijne gevaren en vennoeie-nissen gedeeld te hebben? Wal de gestrengheid van den winter betrof, waarvoor men scheen te vreezen, rnen zou do soldalen van Jesus Christus beleedigen met ben niel in staal te aehten koude of regen te doorstaan. Door zoo te spreken stelde men hen als bet ware gelijk met trekvogels, die do vlnehl nemen en warmer streken opzoeken bij tie nadering van bel slechte jaargetijde. Hel was overigens met geen mogelijklieid le veronderstellen, dal de belegering van langen duur kon wezen met zulk een vurig en dapper leger. De kruisvaarders behoefden slechts aan bet beleg van Nicea, deu slag van Dorylea en lal van andere wapenlcilen le denken. Waardoor eindelijk scheen men zich le laten afschrikken: door de vrees voor schaarscble en hongersnood? Had men lol dusverre niel in den oorlog de luilpbroniieii voor den oorlog gevonden. Men moest niel uil het oog verliezen, dal de overwinaing altijd in al de behoeften der kruisvaarders voorzien had. In een woord, overvloed, zekerheid, roem wachtten hen binnen de muren van Anlioehië, overal elders gebrek en vooral schande, de grootste ramp die ridders en baronnen kan treilen.quot;

Deze toespraak sleepte de vurigsten en de dappersten mede. Zij, die van een legonovergestelde meening wareu, vreesden van angstvalligheid besebuldigd te worden en bewaarden bel zwijgen. De vergadering nam hel besluit dat men hel beleg voor Anlioehië zou slaan, ümniddellijk naderde het leger de wallen der stad. Volgons liet verhaal van Albert van Aix, waren de kruisvaarders gedekt met limine vergulde, groene, roode, verschillend gekleurde schilden en bekleed met hunne pantsers, waarvan iiion de stalen en ijzeren schubjes in de zon zag flikkeren. Aan de spits der bataljons golfden de van goud en purper schitterende banieren; hel geschal der klaroenen en hel geroffel der Ir-mmen, hel gehinnik der paarden, bet juhelgeschreeuw der soldaten weergalmde heinde en verre. De oevers van den ürontes aanscbouw-tlt'ii toen zeshonderd duizend mol hel kruis heklede pelgrims: driehonderd dni/.entl huniier droegen de wapenen.

Heeds den eersten dag van zijne aankomst bakende bel christen leger zijn kamp af en sloeg zijne tenten op. Hohemond en Tancredo vatten post ten ooslen, tegenover de Siiil-l'aulus-poorl, op heuvelen zonder hoonien en zonder groen ; rechts van de Italianen, op liet vlakke terrein, dal den linkeroever van den ürontes lot aan de Hondspoorl begrenst, kampeerden tic beide Hoberts, Slefanus en Hugo, met hunne Normandiërs, bunne Vlamingen en hunne Hrelanjers; dan volgden de graal van Toulonse en de bisschop van l'uy, met hunne 1'rovenealen, terwijl de soldaten van llayinond de geheele ruimte bozetien vanaf de Hondspoorl lol aan de volgende, later de Hertogspoorl genoemd. Daar begon de linie van Godfried, tlie aan de Brugpoort eindigde. De stad was hierdoor op drie punlen ingesloten: len oosten, ten noord-oosten en ten noorden; de kruisvaarders konden baar niet aan dc zuidzijde aanvallen, dewijl die zijde ongenaakbaar is door tie bergen, de steilteii en de afgronden. Ken post tegenover eene poort ten westen van Aniiorliië, waarlangs de Turken uitvallen konden doen of ondersland omvangen, ware tien belegeraars van veel nul geweest, want de westelijke muren en torens waren tie minst geduchte en in die richliiig leent het terrein zich uitiniintend lol een kamp, maar een stelling op dal punt zou ie veel aan tic aanvallen der belegerden blootgestaan bebbon.

De Turken hadden zich hinnen hunne muren opgeslolen; niemand vertoonde zich op de wallen; men hoorde zelfs niel bet minste gedruis in de slad. De kruisvaarders meenden in die sehijnhare werkeloosheid en die doodsche stille moedeloosheid en angst le zien. Verblind door het vertrouwen op eene gemakkelijke verovering, namen zij volstrekt geen voorzorgen en verspreidden zich ordeloos over de naburige velden. De boomen waren nog met vruchten beladen en de wijnstokken prijkten met. heerlijke druiventrossen; kuilen in het midden tier akkers gegraven waren gevuld met de voorthrengselen van den oogst; talrijke kudden, die de inwoners niel hadden kunnen nietleneinen, graasden in tie malsche weiden.

Dc blinde geruslheid en laaltlunkende werkeloosheid van de kruisvaarders hergaven al spoedig den moed en de hoop aan tie verdedigers van Anlioehië. De Turken deden een uitval en verrasten bunne vijanden, zoowel (iegenen die met tie bewaking van bet kamp belast waren, doch geen tie minste acht gaven op de bewegingen der 'lurken, als zij, tlie, in dc omstreken veistiooid, zich met plundering bezig hielden of op de jaehl waren. Allen die tie 1 egeerte naar buit ol andere redenen builen het kamp gelokt hadden, vonden den dood of werden als slaven weggevoerd.

In tie slad leriiggckeerd, wierpen de Turken met werpgeschul eenige algehouwen hooiden vim chrislenen iu tie legerplaats. Hij dit schouwspel betreurden de kruisvaarders Imnne zorgeloosheid en zwoeren den dood bunner door de Turken verraste en vermoortlo wapenbroeders te zullen wreken. Maar hel ontbrak den belegeraars aan ladders en ooiiogswerktuigen om een storm le ondernenien. Men vergenoegde zich derhalve, mei vooreerst eene schipbrug over den Ürontes le slaan om de strooptochten der Turken op den legenovergestelden oever

Ic vcrliindercn, on sleldo al het tnogclijko in lid work om do uilgahgon voor do belcgoi'den alquot; to slnilon cn hen lo 1): li'llon builen do pooi ton dor slad lo konion. Do Turken dodon dikwijls bloedige uitvallen langs ecu steonen brug over oen moi'riis lo^oi'ovor do llondspoort gebouwd; sowapend met liouwoolen, hainors on alk; ijzeren werk tuisen, d:o in hot kaïnp

10 vindon waren, poogden de kruisvaarders vrnchteloos die li.ng te vernielen; men pinalsle er nu een reusa.diH^en lionlon loi'cn op, waarin de pelgrims als bijen in lininwii Lorf huisdcii, z- ;4i do monnik Robert: doeli door de vlammen verleerd, storllo

11 i gevaarte mot donderend gekraak in. Eindelijk wisten de briogoraars geen ander middel nit te denken oin do uitvallen van don vijand op dat punt le holotlon, dan mol inspanning van alle kraehlen groolo lotsblokken aan to sloepen on do dikste boonien uil de naburigo wouden le balen en deze voor do poort opeen lo stapelen.

Terwijl men op die wijze een dor poorten van Anlioehië alslool, waakten do dapperste ridders voorldnrend rondom do stad. Op zekeren dag dal Tanerrdo in do bergen van hel westen in hinderlaag lag, overviel hij oen Iroep Turken, die de stad verlaten hadden om Iburrage (o balen: bij doodde allen die onder hel bereik van zijn arm kwamen, en zond zovonlig hooldon van ongeloovigon, als blijk zijner ovorwiiining, aan don hissehop van l'uy. Igt;ij oone andere gologonhoid ontmoette dezollde Tancredo, slocbis door oen sebildknaap gevolgd, terwijl hij hot veld doorkruiste, verseboidone muzelmannen; allen, die hom durtden arwachlon, moeslen deze koenheid mol don dood bokoopen. Na hol eindigen van dal roemrijke gevoohl dood de held zijn schildknaap stilstaan en beval hom voor üod te zweien, dal hij nooit bol wapenfeit zon verhalen waarvan bij geinige was geweest: oene zedigheid zonder weergade onder do krijgers, waarvan de oude kronijksehrijvors mot verbazing molding maken en de goscbiedonis onder de wonderbaarlijkste feiten van de cliriston riddorsebap moot stellen.

Van nu afweiden de uilvallon dor b( legerden minder menigvuldig ; van den anderen kant daaronlegen konden de belegeraars, bij gebreke aan oorlogsworktuigen, do vonhsdigors der stad niet in hunne onbeklinibare wallen aantasten. Mr bleet'deiiialvo don bovolhrbhors van het cliriston leger geen ander middel over dan de stad zooveel mogelijk in to sluiten en te wachten lol de ontmoediging dor Turken of de gunst dos Ueinels de pooiion van Anlioehië voor bon opende. Do trage giing van oene belegering strookte weinig met de blakende strijdlust der kruisvaarders; die wijze van oorlogvoeren voegde niet aan de ridders en de baronnon, die slechts mol hel zwaard in do vuist over hunne vijanden wisten le zegevieren en zich alleen op hel slagveld goduolit betoonden.

Gedurende de eerste cliigen van hot beleg bad hot chrislen leger do leveusmiddelon van vorsebeidene maanden verspild, en zoo worden degenen, die do vijanden door hongersnood tol de overgave wilden noodzaken, zelve ten prooi aan hot nijpendste gebrek. Toon de winter ingevallen was, viel do regen alle dagen niet stroomen uit don hemel; do vlakten, welke voor de soldaten van bol kruis zooveel verkwikkelijks hadden opgelovoid, stonden bijkans geheel onder water; de legerplaats (Ier christenen, vooral inde dalen, word verscheidene malen ovorslroonul; de storm en bol water voerden paviljoens en lenton mode, de voch-ligheid ontspande do bogen, terwijl de roost do lansen en de zwaarden verteerde. Het inoorendeol der soldaten ontbrak hel aan do iKKidigo kleeding; de arnislon der pelgrims hadden boonien gekapt om er bullen van le bouwen gelijk aan die der houthakkers; maar hel water en de wind drongen met onweder-staanbaar geweld door de reten van die gebrekkige woningen binnen, zoodal hel volk aan al de guurheid van hot jaargetijde was blootgesteld. Met den dag word de loosland der kruisvaarders bedroevonder; vereenigd in honden van twee- h driehonderd man, doorkruisten de pelgrims de vlakten en hel gebergte, alles hemachtigemle wat hou voor koude of bongor kou beveiligen, maar ieder behield hetgeon bij gevonden had voor zich, en het leger bleef aan hel onlzelloiidsle gebrek prijsgegeven. bewogen door deze algemeone ellende, besloten do logerhoofden, in oene raadsvergadering, een krijgstocht te ondor-nenion naar de naburige provinciën om zich ievonsmiddelon te vorsebaHen. Na de Kerstmis bijgewoond le hebben en vergezeld van de zegeuwenschen van hel gansche leger, verlieten vijflion ii twintig duizend pelgrims, onder aanvoering van den prins van Tarente en den graaf van Vlaanderen, hol kamp on !gt; gaven zich naar hel grondgebied van Harene. Deze keurbende vei sloeg verscheidene afdeolingon Turken, die zij ontmoello, en koenio mei een groot aantal mei leeftoohl beladen paarden eu muilezels onder de muren van Anlioehië terug. Tijdens die expeditie van de kruisvaarders hadden do belegerden een uitval gedaan en aan de soldalen, die in het kamp achtergebleven waren, een hardnekkig gevocht geleverd, waarin de bisschop vau l'uy zijn stand aid verloor. Do gescliiedsehrijver Uaymond van Agile's, gelui..e Nan de gevoelige verliezen, welke de belegeraars loden.

vorontschuldigt zich bij ilc iliciiaren van God over de bedroevende getrouwheid van zijn verhaal en roehlvaardigl zieli door te zeggen dal God de eliristonen tol berouw wilde opwekken door oene nederlaag, welke tot hunne vorbetoring moesl slrokkon, en hun te gelijk' zijne goedheid toonde door oene overwinning, welke bon van den hongersnood verloste.

lutusschen konden de door den graaf van Vlaanderen en nohoinond modegebraehle levensmiddelen niet lang in do be-lioofloii dor pelgrims voorzien, lederen dag ondernam men nieuwe strooptoidilen; maar deze leverden gestadig minder op. Al de akkers on velden van Opper-Syrië waren door de Turken cn do eliristonen verwoest; de troepen die op verkenning uit-gozoiideu worden, sloegen de Turken wol steeds op de vlucht, maar do overwinning, hun eemg en laatste redmiddel, kon do overvloed niet meer in do legerplaats tcrugbrengen. Tot overmaat van rampen was alle genieouschap met Gonsiantinopol algobrokon, terwijl do vloten der l'isanors en Gennoezi ii de door kruisvaarders bezette landslrekon niet meer bezoohlen. De haven van Sint-Siineon, tegenwoordig Simcilic, zes uren van Anlioehië gelegen, zag ge n onkel schip uit Griekenland ol' liet. Westen hinnenvallen. l)o Vlaaiusidie zeernuvers, die le Tarsus hel kruis aangenomen hadden, waren, na zich van Landieea meesier gemaakt le hebhon, door (I(! (Iriekmi ovorrompold on sinds verscheidene weken gevangen gebonden. Do kruisvaarders ondoi hielden zich in hun kamp over niets anders dan over de verliezen, die zij geleden hadden en de rampen, waarmede zij bedreigd worden.

De aaitsdiakon van Toni, die, vergezeld door drielionderd pelgrims, zieh in een dal, op drie mijlen van Anlioehië, nedergezet had, werd door de Turken ovei vallen en kwam met al zijne melgozellen ellendig om het leven. Tegelijkertijd vormmi men den rampspoedigen dood van Suenonins, zoon van den koning van Denoniarken. Die jonge vorst had hel kruis ann-geiiomon ef: voorde vijdienhondmd Deensolio pelgrims naar het heilige land. Terwijl hij zijne tenten opgeslagen had te midden van hot riet, dat do oevers van het meer van Salines, op den wog van l'liilomolion, hel tegenwoordige Ak-sjehr, hedekl, daalden de Turken, door Ironwolooze Grieken liiervan verwilligd, van do bergen al en overrompelden zijn legerplaats in het midden van don naclil. Met leeuwemnood verdedigde Irj zich langen lijd en lal van vijanden violen onder zijne vroeselijko slagen; m-mr iiij zonk eindelijk, hozwijkendo onder do vermoeienis en do ovei inaohl, der barbaren, met vele wonden hedekl neder.

kronijkon voegen er hij, dat oene dochter van den hertog van Ijonrgondië, l'hirine gonaaiiid, den rampzaligen Suononius op zijn pelgrinistoehl vergezelde. D(;zlt;! prinses was mol den Deen-schen held verloofd en zon na do verlossing van .lorusaloni met hom huwen. Maar de Hemel l el niet toe, dal zulk een zoete hoop vervuld word en de wroedo dood alleen kon die boido goliclden vercojiigon, (li(! zamen hol kruis aangenomen haddon en zieh zanion naar do, heilige stad begaven: bezield door dozeliih! godsvrucht en dezelfde gevaren trolseerende, waren zij op bol-z(d:lt;;(! slagveld gevallen, na al hunne ridders aan humie ziji'o lo hohben zien sneven en zelfs geen enkelen dienaar moer bij zich licbbondc, die hun laatste woorden kou opvangen en linn een cln islolijke hogralbnis bezorgen.

«Deze tronrige en sinaiiolijko tijdingen, welke spoedig in do legerplaats der kruisvaarders hekend werden,quot; zegt Willu Inms van Tyr, «verzwaarden nog den ontzotlonden druk dor rampen, waarnnder men gehukt ging.quot; Kikmi dag richtte da koude, de liongor, In^l gohrek, de besmollidijke ziekleu nieuvvo verwoestingen in het kamp dor eliristonen aan. Als men een geschied-sclirijvor gelooven mag, die hunne ontlioringen deelde, ont-loklo do overmaat van lijden hun zelfs verwensehingon en godslasteringen. Bohemoiul, die hij hol volk om zijne welsprekendheid in hoog aanzien stond, poogde hen tol geduld en ovangolisehe onderwerping terug le voeren. «Kleingeestige eliristonen,quot; dus sprak hij ben toe, «waarom mort gij zoo? Wanneer God n do hand toesteekt, zijl gij vol hoogmoed; als Hij die terugtrekt, verlaat n allo ziolskraeht! Derhalve is hot niet de Hoer, maar do fortuin en de overwinning, welke gij aanbidt, daar de Hoer, dien gij in de dagen van voorspoed uw Vader noemt, voor u als een vreemdeling wordt ten tijde van tegenspoed.quot; Hoe zonderling die taal van roheniond ons boden teu dage ook tooschijne, mag men loch aanuemon, dal zij volkomen in overeenslomming was met den goest van don lijd en do gevoelens der kruisvaarders. Maar wat vermoebten do welsprokendste redevoeringen tegenover honger, ziekte, onl-moodiging? De sterfte was zoo groot in de legerplaats, dat, volgens do verklaring van ooggetuigen, er priesters te kort kwamen om de stervenden hij te staan en er plaats onlhrak om de lijken tor aarde le bestellen.

De om Anlioehië gelegerde scharen haddon niets moor van oen leger. Ternauwernood zag men eenige soldaten onder de waponon; oene menigle kruisvaarders, die ge,en kloeding, geen hescliuUing meer haddon, lagen, aan al do guurheid van hel

wodci' prijsgegeven, maclileloos op tien nanklen grond uilgostrekt ni vervnldcn (l(! luclil mei Imn geweeklaag. Bleek en uilgemer-gclil, hedckl mei ellendige lompen, doolden anderen als spoken en sclnnnnen in de velden om, ndUen mei een punlig ijzer de worlds der planten nil den grond, belwisllen aan de lasldieren de wilde kruiden, die zij zonder zonl alen, en verslonden zells dislclen, die hiiinir lomj opcnrclcn. ilnrijl zij (jeen IkhiI luidde:! hui ze i/nnr Ie Men. Hoode honden, kruipende inseclen, do walgelijksle dieren stilden den honger van hen, die nog kort gideden hel brood der volken van Syrië versmaadden on hij hnnne reeslniaallijden deslnkken, die niet lol hel lljnslc vleescli van ossen ol lannneren hehoorden, met al'kecr wegwierpen. Een niel minder hedroevend schouwspel was hel voor de haronncn en de ridders hunne strijdpaarden door gebrek aan voedsel te zien omkomen, lüj hel begin van liet beleg lelde men in hel leger tol zelfs zeventig duizend paarden; van dal aantal waren er ternauwernood nog twee duizend in leven, die zieb mei moeite voortsleepten en geen diensl in den strijd meer konden doen.

Weldra paaide de desertie zieb aan al de andere rampen. Hot meerendeel der kruisvaarders had alle hoop opgegeven Anlioeliic in te nemen en het heilige land te bereiken. Eenigen zoclilen een toevliirhlsoord in Mesopolaniic, dal aan Roudewijn onderworpen was, anderen begaven zieli naar de sleden in (libe.ië, die in de macht der ebristeiien gevallen waren. I)(! Iicrlog van Norniandië wrlrok naar Eaodicea en keerd(! eersl terug na drie aaiiniaiiiiigen, die in den naam van den godsdienst en Jesus Chrislus door bel leger tol hem geriehl werden. Talie,ins, een bevelhehbcr van Alexis, verliel hel kamp dm'kruisvaarders met d(! troepen die bij aanvoerde, onder bclol'le van mei versterking en levensmiddelen le zullen wederkeeren. /ajn vertrek werd niel belreurd, en zijne helollen, waarin nieu ze,(!r weinig verlrouwen slelde, hadden hoegmiaamd geen uilwerking op de vcrlwijlëliug der kruisvaarders. Deze verlwijlëliiig sleeg ten top, toen de pelgrims degenen zagen beengaan, die hun hel voorbeeld van verduldigheid en moed moesten geven, Willem, burggraal' v.ni iVlehm, wieu iiien om de vaardigheid waarmede hij de sein dels zijner vijanden klooide, den bijnaam van Timinci man gegeven had, kon de onlberingen van hel beleg ni(^t langer verduren en onlvlncblle de vanen van Jesus (Ihristus. «Was hel, le verwonderen,quot; roept Uoherl de iiioiniik uil, «dat den aruien , den zwakken de moed ontzonk, daar zij, die als de steunpilaren der onderiieuiing waren, hen lalbarlig vcrlielen?quot; De prediker van den kruislochl, l'eler de Klni/.enaar, wien de kruisvaarders ougelwijlëld den rampvolien loesland verwelen, waarin zij verkeerden, wilde niel langer hunne klachleu a;iii-booren ol' hninie onlberingen dee.len : hij wanhoopte aan het welslagen der onderneming en vlood, in hel geheim, uit liet kamp der clirislenen. Zijne vluchl vm'oorzaakle groolc ergm nis ouder de pelgrims, «en baarde hun niel minder Ncrwoudering,quot; zegt de aln (jniberlus, «dan alsol' de sterren van den hemel gevallen waren.quot; Achtervolgd en ingehaald door Tancredo, werd inj mei Willem den Tinimerinan smadelijk teruggevoerd, liet leger verweet hem zijne lal'liarlige vluchl en deed hein op hel Evangelie zweren, dal hij de zaak, die hij zeil' gepredikl had, niel. meer zou veiialen. Alen bedreigde niel de doodslral al (legenen, die hel voorbeeld zonden volgen, hetwelk bij aan ziju wapenmakkers en broeders gegeven had.

Hel wemelde dagelijks in hel kamp der clirislenen van Syriërs, die dan in de stad een getrouw verslag gingen geven van de plannen, het lijden en de vcrlwijlëliug der belegeraars. Teneinde hel leger van ben le bevrijden wendde Ijohemond een middel aan, dal /ell's barbaren algrijzen zou inboezeincn. Mijne pen weigert zulke looneelen le beschrijven en ik laai liever Wilhelmus van Tyr spreken: « liobeinond,quot; zegt bij, « gelaslle dal eeuigi! Turken, (li(^ hij ouder goede bewaking gevangen hield, voor hem zouden gebracht worden. Hij liet hen op slaaiiden voet door zijne scherprccblers Ier dood brengen, en ze, na ecu groot vuur te hebben doen aanleggen, aan bel spil siekcn en roosteren als ware hel vleescli geweest, dal voor den niaaltijd van hem en de zijnen heslemd was, zijnen dienaren bevelende, dal als bun gevraagd werd, wal. zulks le bcleckeneu bad, zij hel volgende! antwoord moesteii geven: De vorsten en bevellteiiheis hehhen heden in hunne, radd.svenjaderinn heshilen, ilnl al de Tnrhen en hnnne spionnen, die vnoiliinn in hel lainp zullen lunujelyojjen worden, op die wijze (/e nood zaak I zullen worden nan de vorslen en hel ijeheele te jet hei vleesch van hunne lichamen lat spijs te neren.quot;

De dienaren van liobemond volgden slipt de bevelen op, die hij Imn gegeven had. Weldra stroomden de vreemdelingen, die zich in hel kamp bevonden,op bel vernemen dier mare, van alle zijden naar bel kwailier van den prins van Tarenle., «en toen zij zagen hetgeen er plaats bad,quot; gaat Wilhelmus van Tyr voort, «werden allen door groolen schrik bevangen, daar zij vooreen dergelijk lot vreesden. Zij baasltcn zich (ie legerplaats der clirislenen te verlaten, overal op liuu weg verhalende, lielgeen zij gezien hadden.quot; Hunne verhalen vlogen van mond lol mond lol in de verwijderdste streken: de inwoners van Aniiochiëen al de muzelmannen van Syrië werden door schrik bevangen en durfden het kamp der clirislenen niel meer naderen. «Door dit middel,quot; zegt do hierboven aangehaalde geschiedschrijver, «gebeurde het, dat hel kamp, door de slimheid en do handelwijze van heer Hobemond, verlost werd van de pest der spionnen, en de plannen dor christenen minder aan de vijanden werden geopenbaard.quot; De kroiiijkschrijver Boudri vergenoegt zich mol le zeggen, dal Rohemond strenge maatregelen nam om zich van de spionnen te ontslaan, maar gewaagt niel van hel barbaarsclie middel, dal Wilhelmus van Tyr vermeldt. Men bemerke echter wel, dal dit middel, hoe goed ook om de spionnen te verwijderen, eveneens de lieden verwijderd moest houden, die aan de christenen levensmiddelen hrachien.

De bisschop van 1'uy wendde omstreeks dienzelfden tijd een onscbuldigen list aan en meer overeenkomstig den geest van zijne bediening en zijn ambt: hij deed de in de nabijheid van Antiochië liggende akkers omploegen en bezaaien, om hel leger der christenen tegen den hongerdood te beveiligen en den belegerden le loonen, dal uiels in staal was de volharding der christenen te verlammen.

IiUnssehen begonnen de koude en de gestrengheid van den winter af te nemen en de regonbnieii zeldzamer te worden ; bel aantal zieken veriiiinderde en hel kamp der ehrisleiien kreeg een levendiger aanzien, GodlVied, die lol dusverre door eeu pijnlijke wonde in zijne leut weêrhouden werd, vertoonde zich aan bel leger, en zijne verscliijning deed de hoop en de geesl-drifl opnieuw in do barlen berleveii. De graaf van Kdessa, de vorsten en de kloosters van Armenië zonden geld en mondbehoeften aan de christenen, terwijl ook van de eilanden Cyprus, Chio en Rhodes levensmiddelen aangevoerd werden, zoodal hel leger weder van alle gebrek bevrijd was. Kort daarna zagen de kruisvaarders de gezanten van den kalif van Egypte in hun kamp verschijnen. In hel bijdjn der ongeloovigen poogden (le soldaten van hel kruis zooveel mogelijk de spoien ie verbergen van do langdurige ellende, waaraan zij ten prooi geweest waren; zij looiden zich mei liuiine kostbaarste kleederen en praalden met iiunne scliitterendsle wapenen; de ridders en de baronnen belwistlen elkander den prijs van de kracht en de beliendigheid in steekspelen; men zag slechts dansen en feesl-maallijden, waarbij overvloed en vreugde beerschlen. De Egy[i-tische algezanlen werdmi in een luislerrijke tent oiilvangen, waar de vooriiaamste bevelhebbers van hel leger vergaderd waren. Zij verheelden iu hnnne aanspraak geenszins den groolen afkeer dien linu meester allijd voor een verbond met de clirislenen gevoed had; maar de overwinningen door de christenen op de Turken, die erfvijanden van het geslacht van Ali, behaald, deden ben gelooven, dal Cod zelfben naar Azië gezonden had lot werktuigen van zijne wraak en zijne gerechtiglieid. De Egyptische kalif was genegen zich met de zegevierende pelgrims te verstaan en maakle loehereidselen om l'alesiina en Syrië met zijne legerscharen weder binnen te rukken. Daar hij vernomeii had, dat hel eenige doel van de komst der kruisvaarders bet bezoeken van Jerusalem was, beloofde hij de kerken der ehrislciien op te bouwen, bun godsdienst le hesehermen en de poorlen der heilige-stad voor al de pelgrims te ontsluiten, ouder voorwaarde, dat zij er zonder wapens verschijnen en niet langer dau ecne maand vertoeven zouden. Indien de kruisvaarders zich aan die voorwaarde, onderwierpen, zou de kalif Imn grootmoedige sleun zijn, wezen zij echler de weldaad zijner vriend-se,hap van de hand, dan zouden de volken van Egypte en Ethiopië, allen die Azië en Afrika bewoonden, vanaf de straat van Cades tol aan de poorten van Dagdad, op de roepstem van den wettigen sledehouder van den proleet opstaan en aan de krijgers van hel Westen de kracht hunner wapenen loonen.

Deze rede verwekle ecu hevig gemor in de raadsvergadering der christenen. Eeu der bevelhebbers stond op om te antwoorden, en zich tot de afgevaardigden van den kalif wendende, sprak hij: «De godsdienst, dien wij belijden, heeft ons het plan ingegeven om zijn heerschappij le herstellen op de plaatsen, waar bij geboren is. Om onze geloften te volbrengen, hebben wij do medehulp der machten van deze aarde niet noodig. Wij zijii niet naar Azië gekomen om de weldaden der muzeliuanneu te ontvangen of ons door hen de wellen le laten voorschrijven. Wij bobben buitendien niel den smaad en de bescliimpingcn vergeten, die den pelgrims van het Westen door do Egyptenaren zijn aangedaan: men herinnert zich nog, dat de christenen, onder dé regeering van den kalif llakcm, aan de beulen overgeleverd zijn en hunne kerken, vooral die van bel heilige Craf, geheel zijn verwoest. Voorzeker, wij hebben ons voorgesteld Jerusalem le bezoeken, maar wij hebben ook gezworen bet van bet juk der ongeloovigen te zullen bevrijden. Cod, die het geëerd beeft door zijn lijden, wil er door zijn volk gediend zijn; de christeuen willen er de bewakers en de meesters van zijn, Caat, keert weder tul dengene, die u zendt, en zegt hem, dal hij do

dour een trouwe schaar van dapperen, op dien gevaarvollen post te liandliavcn.

Torwijl de moed der belegerden dagelijks meer en meer zonk, namen de ijver en de opgewekllieid der soldaten van het kruis meer en liieer toe. De hooiden gaven overal het voorbeeld van werkzaamheid en bedrijvigheid; de volmaaklste eendracht verbond al de pelgrims: de lucht werd hersteld en liet leger won daarmede in krachl. De bedelaars zeüs en de vagebonden, wier groot aantal lot allerlei ongeregeldheden aanleiding gal'en de gevaren van den oorlog vermeerderde, werden nu aan de belegeringswerken gebruikt en dienden onder de bevelen van een iiool'dman, die den titel voerde van konhuj der bedelaars. Zij ontvingen soldij uit de algemeene kas der kruisvaarders en zoodra zij in staat waren wapens en kleederen te koopen, erkende de koning hen niet langer als zijne onderdanen en deed hen bij een korps van het leger inlijven. Deze maatregel, die de vagebonden aan een gevaarlijke werkeloosheid onttrok, maakte tegelijk nuttige hulplroepen van lien. Daar zij beschuldigd werden van de graven te schenden en zich met menschenvleesch ie voeden, boezemden zij den ongeloovigen een grooten al'schuw in, en hun enkele aanblik was genoeg om de verdedigers van Antiochiö, uit vrees van in liunne handen te vallen, op de vlucht te drijven.

De kruisvaarders waren thans meester van het geheele terrein rondom do belegerde stad; zij konden zich met gerustheid door den geheelen omtrek verspreiden. Dewijl al de poorten van de stad versperd ol' afgezet waren, hadden er geen gevechten meer plaats; maar van weerszijden zette men den strijd voort door daden van barbaarschheid.

Zoo was de zoon eens emirs in de handen der christenen gevallen, waarop deze eischten, dat zijne familie hun een toren van Antiochië als losprijs zou overleveren. Toen deze eisch van de hand gewezen werd, deden zij hun jeugdigen gevangene de wreedste mishandelingen ondergaan. Een maand lang werd zijne marteling eiken dag hernieuwd; eindelijk voerde men hem tót aan den voet der wallen, waar hij, onder de oogen zijner bloedverwanten en medeburgers, gedood werd.

Van hunnen kant hielden de Turken niet op de christenen, die Antiochië bewoonden, te vervolgen. Meer dan eens werd de eerbiedwaardige patriarch der Grieken, met ketenen beladen, onder slagen en stooten op de muren gesleurd en aan de belegeraars vertoond als een aan den dood gewijd slachtoffer. Voornamelijk tegen de gevangenen vierden de Turken hunne woede bot. Op zekeren dag voerden zij een christen ridder, met r.ame Raymond Porcher, op de wallen en dreigden hem met den dood, indien hij de kruisvaarders niet aanmaande hem voor een som gelds los te koopen. Veinzende te gehoorzamen, wendde de ridder zich tot de belegeraars en riep hun toe: «Beschouwl mij als dood en brengt geen enkel oller voor mijne vrijheid. Alles wat ik u vraag, mijne broeders! is, dat gij uwe aanvallen tegen deze ongeloovige stad voortzet, die niet lang meer weerstand kan bieden, en dat gij standvastig blij vet in het geloof aan Christus, want God is en zal altijd met u wezen.quot; Zich de beteekenis van die woorden hebbende doen verklaren, eischte Accianus dat Raymond Porcher terstond het islamisme zou omhelzen, hem als hij er in bewilligde, rijkdom en aanzien belovende, en hem met den dood dreigende, als hij weigerde. Bij het vernemen van dal voorstel zonk de vrome ridder op de knieën, en bad, mei de oogen naar hel oosten gericht en de handen gevouwen, dal hel den Heer der heir-scharen mocht behagen hem bij te slaan en zijne ziel in Abrahams school te ontvangen. Dit hoorende, beveelt Accianus, ziedende van toorn, den gevangene hel hoofd af te slaan; de Turken gehoorzamen met barbaarsche vreugde. Inlusschen worden al de andere christen gevangenen, die zich in Antiochië bevonden, voor den auizelmanschen vorst gevoerd, die zijne soldalen beveelt hen te ontkleeden, met kooi den te binden en in de vlammen van een brandstapel te werpen.

Middelerwijl was Antiochië ten prooi geworden aan hel gebrek dal zoolang de christenen geteisterd had en zag hel met den dag het getal zijner verdedigers afnemen. Accianus verzocht om een wapenstilstand en beloolde zich le zullen overgeven als hij niet spoedig hulp kreeg. Altijd vol blind vertrouwen, bewilligden de kruisvaarders in een verdrag, dal hun al de behaalde voor-deelen moest doen verliezen en den vijand de gelegenheid ver-schaliën om tijd le winnen en zijne krachten te versterken.

Zoodra de wapenstilstand gesloten was, sloop de tweedrachl hel kamp der christcncn binnen en dit was een der eerste uilwi rkselen van een onvoorzichtigen vrede. Boudewijii, de vorst van Edessa, had aan Godfried, de beide Roberts, den graaf van Vermandois, de graven van IJlois en van Chartres, kostbare geschenken gezonden; hij had daarbij sommen geld aan tiet geheele leger doen uil koeren en bij de verdeeling dier giften mei opzet IJohemond en diens soldaten vergeten. Meer was er niet noodig om onoenigheid le doen geboren worden. Terwijl hel christen leger de mildheid van Boudewijn roemde, morden en klaagden de prins van Tarenle en zijne krijgers.

Omstreeks dienzelfden tijd werd eene rijk versierde tent, welke een Armenisch vorst voor Godlried bestemde, doch dooi¹ Pancratius, in wiens handen zij gevallen was, aan Bohemond gezonden, een nieuwe aanleiding lol twist en tweedracht. Godfried vorderde op boegen toon hel voor hem bestemde geschenk terug, doch Bohemond weigerde hel af le geven; van weerszijden kwam hel lol smaadredenen en bedreigingen; men stond op hel punt naar de wapens le grijpen en bet bloed der christenen ging voor eene beuzelachtige twist vloeien, toen eindelijk de vorst van Tarenle, door hel grootste gedeelte van het leger verlaten, overwonnen door de verloogen ^zijner vrienden, zijn mededinger de tont terugzond, zich in zij u's pijl trooslende met de hoop, dat de oorlogskansen hem spoedig een veel rijker buit zouden aanbieden.

Sinds de wapenstilstand afgekondigd was, kwamen de christenen vrijelijk binnen Antiochië en de muzelmannen desgelijks in hel kamp; maar de onverzoenlijke haal der beide partijen tegen elkander leefde sterker dan ooit in aller harten. Een ridder, met name Walton, door de Turken op een afgelegen plek overvallen, werd vermoord en in stukken gesneden. Toen de tijding van deze afschuwelijke misdaad in hel leger bekend werd, worden alle kruisvaarders door afgrijzen en verontwaardiging aangegrepen. Te midden der saamgeslroomde christenen, die een bloedige wraak eischten, merkte men met aandoening de jeugdige gade van Wallen op, die de lucht van haar hartverscheurend gejammer deed weergalmen: hel schouwspel van hare droefheid voerde de woede der soldalen Ion top en werd hel sein tot nieuwe gevechten.

De belegerden hadden van den wapenstilstand gebruik gemaakt om zich de noodige levensmiddelen en verslerkingslroepen te verschallen. De christonen spreidden aan den voel der muren een maehlelooze dapperheid Ion loon, en na een belegering van zeven maanden bad de stad nog lang de krachl hunner wapenen kunnen irolsoeren, indien niet de eerzucht en de list datgene voor de zaak der kruisvaarders bewerkt hadden, wat hel geduld en de heldhaftigheid niet vermochten. Bohemond, wien de begeerte om zijne fortuin le vermeerderen, bewogen had om aan den kruislociit deel le nemen, zocht steeds naar de gelegenheid om zijne oogmerken le verwezenlijken. Hel geluk van Boudewijn bad zijn algunsl opgewekt en verontrustte zelfs zijn slaap. Hij durfde zijne blikken werpen op Antiochië, en de omslandighoden waren hem in zooverre gunstig, dal zij hem een man deden ontmoeten, die hem de stad in handen kon leveren. Deze man, Phirous genaamd, was, wat ook verscheidene geschiedschrijvers mogen beweren, die hem een adellijke afkomst toedichten, de zoon van een kurassenmaker. Van een onrustige en woelzieke inborst, haakte hij steeds naar verandering van slaat en bedrijf. Hij had den christclijkon godsdienst afgezworen uil geest van wispelturigheid en in de hoop van fortuin le maken; hij bezat een bewonderenswaardige koelbloedigheid, een weergalooze vermetelheid en was altijd bereid voor geld datgene te doen, wal men ternauwernood van de vurigste dweepzucht kon verwachten. Wanneer bet de bevrediging van zijn eer- en geldzucht gold, kwam hom niets onrechtvaardig of onmogelijk voor. Scherpzinnig, geslepen en indringend zijnde, had hij het vertrouwen van Accianus welen te winnen, die hein aan de vergaderingen van zijn raad liet deelnomen. De vorst van Antiochië had hem het opperbevel over drie der voornaamste torens van de stad loe-vertrouvvd, en aanvankelijk verdedigde hij deze met ijver, doch zonder vermeerdering van inkomsten ; zoodra hij berekenen kon dat hel verraad hem meer zou opbrengen, was hij er de man niet naar de gelegenheid ongebruikt te laten voorbijgaan.

Tijdons den wapenstilstand was hij verscheidene keeron in de gelegenheid geweest den vorst van Tarente te spreken. Bij eene dergelijke gelegenheid had Phirous, volgens don monnik Robert, aan Bohemond gevraagd, wat dat voor een legerkorps was, belvvelk in gewaden en mot schilden zoo wil als sneeuw met de christenen aan den strijd deelnam. Aanvankelijk poogde Bohemond zelf die geheimzinnige hulp van do hemelsche strijdmacht te verklaren; maar dewijl bij zich weldra door de strikvragen van Phirous in het nauw gebracht zag, liet hij zijn kapelaan roepen, die een geloord man was. Bohemond en Phirous doorgrondden elkander op hel eerste gezicht en waren weldra mol elkander op vertrouwelijken voet. Phirous beklaagde zich over do beschimpingen en vernederingen, die hij van de muzelmannen had moeten verduren; hij had berouw over zijn afval van den godsdienst van Jesus Christus en bedroefde zich over de vervolgingen waaraan de clirislonon van Antiochië ten doel stonden. Meer was er voor don vorst van Tarenle niet noodig om de geheime gedachten van Phirous te raden; bij prees zijne wroeging en zijne gevoelens en deed hem de schitterendste beloflon. Nu ontsloot hem de renegaat zijn hart, ten volle. Zij zwoeren elkander een onverbroekbare gehechlheid en beloofden eene drukke briefwisseling le zullen onderhouden. Zij zagen elkander daarna verscheidene malen weder, en altijd in tiet grootste geheim. Bij elke samenkomst verzekerde Bohemond

aan Pliirous, dat liet. lot der kruisvaarders in zijne handen lag en liet slechts van liom zeiven al'liing om rijk door hen beloond te worden. Van zijn kant betuigde Pliirous zijn begeerte om de kruisvaarders te dienen, die hij als zijne broeders beschouwde, en om den prins van Tarente van zijn trouw te overtuigen ol' om zijn verraad te verontschuldigen, zeide hij dat Jesus Christus hem in een visioen aangeraden had om Antiochië aan de kruisvaarders over te leveren. Volgens Eoulcher van Cbartres, was de Heer herhaalde malen aan Pliirous verschenen om hem te bevelen de plaats over te leveren; de laatste maal werd Hij boos en zeide: «Waarom hebt gij niet uitgevoerd, hetgeen ik u bevolen heb?quot; Pliirous bad zijn visioen aan den gouverneur van Antiochië geopenbaard, doch deze bad hem toegevoegd: «Dwaas, wilt gij aan een hersenschim gehoorzamen?quot;

Het was niet noodig voor Bohemond, dat die betuigingen door bovennatuurlijke verschijningen versterkt waren. Hel kostte hem geen moeite om te gelooven wat hij met vuur wenschte, en toen bij met Pliirous overeengekomen was omtrent de middelen ter uitvoering der plannen, die zij sinds lang beraamd hadden, deed hij een raad der voornaamste bevelhebbers van hel christen leger beleggen. Hij wees hun op de rampen die de kruisvaarders tot dusverre geteisterd hadden en op de nog veel grootere waarmede zij bedreigd werden. Hij voegde er bij, dat een groot leger lot ontzet van Antiochië aanrukte, dat de terugtocht niet zonder schande en gevaar kon geschieden, dal er voor de cbristenen geen andere uitkomst was dan de verovering der stad. liet is waar, zij werd door onneembare wallen verdedigd; maar men moest iii liet uog houden, dat niet alle overwinningen door de wapens en op bet slagveld bevocblen werden, dat die welke men door bebendigheid en list behaalde, niet de minst gewichtige en roemrijke waren. Men moest derhalve degenen, die men niet kon overwinnen, trachten om Ie koopen, en de vijanden voorkomen door een stout en moedig waagstuk. Onder de inwoners van Antiochië, die verscheiden van zeden en godsdienst waren en tegenstrijdige belangen hadden, moesten er zeker gevonden worden, die vatbaar waren voor omkooping en schitterende belol'len. Het gold hier een dienst, die van zooveel gewicht voor hel christen leger was, dat het loll'elijk mocht heeten dergelijke pogingen aan te moedigen. Het bezit zelfvan Antiochië scbeen hem geen te hoogen prijs toe om den ijver te beloonen van hem, die behendig ol'gelukkig genoeg zou wezen de poorten der stad voor de kruisvaarders te doen ontsluiten.

Bohemond verklaarde zich uiet duidelijker, maar bij werd door eenige bevelhebbers doorgrond die misschien dezelide plannen koesterden als hij. Raymond vooral kwam met nadruk tegen de toespelingen van den vorst van Tarente op. «Wij ziju allen broeders en wapenmakkers,quot; zeide bij, «bet zou onréchivaardig wezen, dat, nadat wij allen dezelfde gevaren doorslaan hebhen, een enkele onder ons do vrucht van onzen arbeid zou plukken. Ik voor mij ten minste,quot; voegde hij er bij, terwijl bij een blik vol toorn en minachting op Bohemond wierp, «héb niet zoovele landen doorgetrokken, zoovele gevaren getrotseerd, mijn bloed, mijne soldaten, mijne rijkdommen opgeoilërd, om een óf andere lage list, een ol andere kunstgreep, waarvan men de vinding aan vrouwen rnoet overlaten, mei dien prijs te betalen.quot; Deze heilige woorden misten hunne uitwerking niet op krijgers, die gewoon waren door de wapens te overwinnen en eene verovering slechts dan hoogschatten als zij de prijs was van betoonden moed. Het meerendeel der bevelhebbers verwierp bel voorstel van den vorst van Tarente en dreven, in navolging van liaymond, den spot met zijne aanmatiging. Hel mocht Bohemond, wien de geschiedenis den bijnaam heeft gegeven van Ulysses dor Latijnen, met veel moeite gelukken zijne kalmte te bewaren en zijn spijt tc verbergen te midden van die stekelige aanmerkingen én gezegden. Glimlachend verliet hij de raadsvergadering, overtuigd, dat de noodzakelijkheid de kruisvaarders spoedig zou dwingen de door hem gestelde voorwaarden goed te keuren.

In zijne tent teruggekeerd, was zijn eerste werk naar alle kwartieren vertrouwden te zenden, die in last hadden de onrusl-barendste gerucluen uit te strooien. Gelijk hij voorzien had, ontstond er eene algeineene ontslellenis hi hei christen leger, en het gevolg hiervan was, dat er terstond eenige verspieders uitgezonden werden, om naar de gegrondheid dezer geruchten onderzoek te doen. Zij keerden weldra terug met het bericht, dat Kerboga, de vorst van Mossul, op Antiochië aanrukte mol een leger van tweehonderd duizend man, op de oevers van den Eupbraat en den Tigris bijeengebracht. Dat leger, hetwelk de stad Edcssa bedreigd en Mesopotamië verwoest had, was nog slechts zeven dagmarschen verwijderd. Bij die tijding sloeg de kruisvaarders de schrik om het hart. Bohemond doorkruist liet kamp in alle richtingen, hij vergroot bet gevaar en legt meer treurigheid en onrust aan den dag dan iemand anders; maar inwendig verheugt hij zich en jubelt bij bet denkbeeld al zijne verwachtingen spoedig vervuld le zullen zien. De bevelhebbers vergaderen opnieuw om le beraadslagen over de in deze gevaarvolle oinslandiglieden le nemen maatregelen. Twee meerlingen

verdoelen den raad: eonigen willen, dal men het beleg opbreke en den vijand tegemoet trekke; anderen, dat men het leger in twee korpsen spliise, waarvan hel eene tegen Kerboga oprukke, terwijl het andere tor bewaking van de legerplaats achlerblijve. Deze laatste meening zou de overhand behalen, toen Bohemond hot woord vraagt, liet kost hem weinig moeite do nadoelen van de beide voorgestelde middelen aan leloonen: brak men hol beleg op, dan zou inon zich tusschen het garnizoen van Aniiocliië en een macblig leger bevinden; zette men de insluiting der slad voort en trok slechls de helft van hel kruisleger Kerboga tegemoet, dan leed men onverniijdelijk eene dubbele nederlaag. «De grootste gevaren omringen ons,quot; sprak do vorst van Tarente ten slotte. «De tijd dringt; morgen zal liet misschien te laat zijn om le handolon; morgen zullen wij do vrucht van onze inspanningen onze overwinningen verloren hebben. Maar neen, zulks kan ik niet denken; God, die ons tot dusverre bij do hand geleid heelt, zal niet toelaten, dat wij vruchteloos voor zijne zaak gestreden hebben. Hij wil het christen leger redden. Hij wil ons lol aan bet graf Zijns Zoons voeren. Indien gij bel voorstel aanneemt, dal ik u zal doen, zal morgen de vaan van het kruis op de muren van Antiochië wapperen en zullen wij in zegepraal naar Jerusalem trekken.quot;

Dit gezegd hebbende, vertoonde Bohemond de brieven van Pliirous, die beloofd tiad de drie torens, waarover hij bevel voerde, le zullen overleveren. Pliirous verklaarde, dat hij bereid was zijne belofte te vervullen, maar alleen met den vorst van Tarente te doen wilde hebben. Tot loon voor zijne dienslen vorderde hij, dal Bohemond gebieder van Antiochië zou worden. Do llaliaansche vorst voegde er bij, dat hij bereids aanzienlijke sommen aan Pliirous gegeven had, dat hij aileen zijn vertrouwen had gewonnon, en een wederkeerig vertrouwen de zekerste waarborg van bel welslagen eener zoo moeitevolle onderneniing was. «Overigens,quot; voegde hij er bij, «ben ik, als men oen beier middel weet om hol leger te redden, dadelijk bereid om hol goed te keuren en zal ik volgaarne alstand doen van mijn aandeel in eene verovering, waarvan hel heil van al do kruisvaarders afhangt.quot;

liet gevaar werd met den dag dringender: het was schandelijk om te vluchten, onvoorzichtig om le strijden, gevaarlijk om te talmen. De vrees bracht alle tegenspraak der benijders lot zwijgen. Hoe meer bedenkingen de bevolhehbers in den beginne tegen het plan van Bohemond ingebracht hadden, boe meer gegronde redenen zij nu aanvoerden om hei. aan te nemen. Eene verdeelde verovering was geen verovering meer. De verdeeling van Antiochië kon daarbij de grootste tweedracht in het leger in het leven roepen en hot ten verdorve voeren. Men gaf slechls weg, wal men nog niet bezat; men gaf hel weg om het leven der christenen le beveiligen. Hel was heler een eenige voordeel te laten plukken van den arbeid van allen, dan allen om te komen uit afgunst op het geluk van een enkelen, liuilendicn, de inneming van Antiochië was uiet het eenige doel van den kruistocht; men had de wapens alleen opgenomen om Jerusalem le verlossen; elke vertraging was in strijd met hetgeen de godsdienst van zijne soldalen hoopte, met hetgeen hel Westen van zijne dapperste ridders verwachtte. Alle bevelhebbers, uitgenomen de onbuigzame liaymond, waren het met elkander eens aan Bohemond het vorstendom Antiochië af le slaan.

Onmiddellijk na het verlaten der raadsvergadering, liet de vorst van Tarente Pliirous verwittigen, die hem zijn eigen zoon tol gijzelaar zond. De uitvoering van het komplot werd op den volgenden dag vastgesleld. Om de belegerden in de grootste gerustheid te laten, werd er besloten, dat het christen leger liet kamp zou verlaten, dat het eerst do richting zou inslaan naar den kant, vanwaar de vorst van Mossul moest naderen en na het invallen van den nacht weder onder de muren van Antiochië zou lerugkoeren. Den volgenden ochtend, bij het krieken van den dag, ontvingen do troepen bevel zich voor het vertrek gereed te maken; de kruisvaarders verlaten het kamp eenige uren voor het ondergaan der zon; zij verwijderen zich met schetterende trompetten en vliegende vaandels. Na eenigen tijd gemarcheerd te hebben, keerden zij op hunne schreden terug, naderden Antiochië in de grootste slilte en hielden halt in eene vallei, aan de westzijde der stad, in de nabijheid van den toren der Drie Zustei's, waar Pliirous hel bevel voerde. Daar werd aan het christen leger liet geheim van de groote onderneming medegedeeld, welke hel de poorten der stad zou ontsluiten.

Intusscben waren do plannen van Pliirous en IJoliemond bijna verijdeld geworden. Op bel oogenblik, dal het christen leger zijn kamp had verlaten en alles voor de uitvoering van het komplot werd voorbereid, verbreidt zich eensklaps in Antiochië bet gerucht van een verraad. Men verdtüikt de christenen en nieuwbekeerde muzelmannen, men noemt den naam van Pliirous, men beschuldigt hem zijdelings met de kruisvaarders in ver-I standhouding le slaan. H'J moet voor Acciaims verschijnen, | die hem ondervraagt en zijne oogen strak op hem gevestigd

lioudl om zijne gedachten te doorgronden ; maar Pliirons verdrijft ! alle vermoedens door zijne houding; hij stelt zell's maatregelen tegen de verraders voor, en raadt zijii meester aan de hevel-liehhcrs der voornaamste torens Ie verwisselen. Men keurt dezen raad goed en Aecianus verklaart dien reeds den volgenden dag te zullen volgen. Tegelijkertijd wordt bevel gegeven om de christenen, die zich in de slad bevinden, gedurende de duisternis van den nacht te hoeien en ter dood te brengen. De renegaat wordt naar zijn post teruggezonden, overladen met lol-tuitiiigen over zijne getrouwheid en zijne plichlsbetraehting. Hij het vallen van den nacht scheen alles ruslig in Anliochië en verbeidde Phirous, aan het grootste gevaar onlsnapt, de versehijiiing der kruisvaarders in den toren, dien hij hun zou overleveren.

Daar zijn broeder over den naasten toren liet bevel voerde, ging hij 'dezen bezoeken en poogde hem tot deelneming aan bet koiiiplot over te halen. «Broeder,quot; sprak hij, «gelijk gij weet hebben de kruisvaarders hun kamp verlaten en gaan zij liet leger van Kerhoga tegemoet. Als ik aan de ellende en de ontberingen denk diequot; zij geleden hebben, en aan den dood die hen bedreigt, wordt mijn hart met medelijden vervuld. Het is u ook niet onbekend, dat nog dezen nacht al de christenen, die Autiocbië bewonen, na allerlei mishandelingen en beschiiu-pingen verduurd te hebben, op last van Aecianus omgebracht zuilen worden. Ik kan mij'niet onthouden hen te beklagen; ik kan niet vergeten, dat wij in denzellden godsdienst weiden geboren en wij eertijds hunne broeders waren.quot; Deze woorden van Phirous hadden de uitwerking niet, die hij er van verwacht bad. «Het verwondert mij,quot; antwoordde hem zijn broeder, «u menschen te zien beklagen, die voor ons een voorwerp van algrijzen moeien wezen. Vóór de kruisvaarders onder de muren van 'Anliochië verschenen, baadden wij ons in weelde en genot. Sinds zij de stad belegeren, leven wij in voortdurende onrust en gevaar! Wat de christenen hetreli., die onder ons wonen, weet gij dan niet dat het meerendeel hunner verraders zijn en zij er slechts op bedacht zijn ons aan het staal onzer vijanden over te leveren?quot; Zoo sprekende, werpt hij Phirous een dreigenden blik toe. De renegaat ziet, dat hij doorgrond is; hij erkent iu dengene, die weigert zijn medeplichtige te worden, niet langer zijn broeder, en stoot hem lot eenig antwoord zijn dolk in het hart.

Eindelijk is men het beslissend oogenblik nabij. De nacht was donker; een opgekomen onweder had de duisternis nog vermeerderd; de gierende stormwind, de ratelende donderslagen verhinderen de schildwachten eenig gerucht rondom de wallen te hooren. De lucht scheen in het westen in vuur te staan, en een komeet, die men toen aan den horizon waarnam, scheen aan den bijgeloovigen geest der kruisvaarders het teeken, dat de tijd van dén ondergang en de verdelging der ongeloovigen gekomen was.

Met ongeduld wachtten zij op het sein. liet garnizoen van Antiochië lag in diepe rust: Phirous alleen waakte en berekende wat zijn verraad hem kon opleveren. Een vertrouwde van Hohe-mond, Payen geheeten, klimt langs een van den toren al'gelaten lederen ladder naar boven, waar Phirous hem ontvangt en verzekert dat alles gereed is, en om hem een bewijs te geven van zijne trouw, toont bij hem hel lijk zijns eigen broeders, dien liij gedood heelt. Terwijl zij met elkander slonden te spreken, koint een ollicier van het garnizoen de posten visiteeren; hij vertoon! zich met een lantaren voor den toreu van Phirous. Zonder de geringste ontroering te laten blijken, verbergt deze ijlings den bode van Bobemond en gaat den ollicier tegemoet. Deze prijst hem over zijne waakzaamheid en gaat verder, waarna Phirous zich haast Payen terug te zenden met het dringende verzoek aan Bobemond om geen minuut meer te dralen.

Maar eeasklaps bekruipt de soldaten de vrees: op het oogenblik van de uitvoering hebben zij de gausche uitgestrektheid vau bel gevaar overzien : geen iinnner biedt zicli aan om de wallen te beklimmen. Tevergeefs wenden (iodfried en de vorst van Tarente beurtelings beloften en bedreigingen aan; aanvoerders en soldaten blijven roerloos staan, iiohemond klimt zeil' laugs de lederen ladder naar boven, in de hoop, dat hij door de dappersten gevolgd zal worden: niemand toont biertoe ochter eenigen lust; bij verschijnt derhalve alleen in den toren van Phirous, die hem levendige verwijten doet over zijn talmen. Iiohemond keert in allerijl lot zijne soldalen terug, wien hij verzekert, dat alles gereed is om hen te ontvangen. Zijne woorden en vooral zijn voorbeeld doen eindelijk aan eenigen weder moed vatten. Zestig kruisvaarders bieden zich voor het waagstuk aan. Zij klimmen langs de lederen ladder naar boveu, aangemoedigd door een ridder, Covel genaamd, dien de geschiedschrijver van Tancredo vergelijkt mei den arend, die zijne jongen vergezelt en vooruil vliegt om ze te bemoedigen. Under die zestig dapperen bevinden zich de graaf

van Vlaanderen en verscheidenen der voornaamste bevelhebbers. Weldra volgen zestig andere kruisvaarders de eersten op den voet, zij worden gevolgd door anderen, die in zulk een groot aantal én met zooveel overhaasting naar boven klommen, dat de kanteel, waaraan de ladder vastgemaakt is, losscheurt en met groot gedruis in de gracht plonst. Degenen, die op de ladder stonden, storten neder op de lansen en de hloote zwaarden van hunne wapenmakkers: verwarring en ontsteltenis heerschen onder do aanvallers. De hoofden van het komplot blijven echter hunne bedaardheid behouden. Over het lijk zijns broeders omhelst Phirous zijne nieuwe wapenmakkers; hij levert nog een anderen broeder aan hen over, die hij hem was eu stelt hen in liet bezit van de drie torens die aan zijne hoede waren toevertrouwd. Zeven andere torens zijn weldra eveneens in hunne macht. Phirous roept nu het geheele christen leger te hulp; hij maakt een nieuwe ladder aan de wallen vast, waarlangs dé ongednldigsten naar boven komen, en wijst aan c'e anderen een poort aan, die zij openloopen en door welke zij de stad binnendringen.

Godfried, Raymond, de graaf van Normandië zijn weldra aan het hoofd hunner troepen in do straten van Antiochië. Men laat de trompetten steken en op hare vier heuvelen weergalmt de stad van de gevreesde leus: God wil hel! God wil het! Rij hel eerste gerucht van dien onstuimigen aanval meenden al de christenen, die Anliochië bewoonden, dal hun laatste uur geslagen liad en de muzelmannen hen kwamen vermoorden. Hall' slapende komen deze builen hunne woningen om naar de oorzaak van liet gedruis te vernemen en sterven zonder te weten wie de verraders zijn en welke hand ben getroH'en heeft. Verwittigd van bet gevaar,'nemen eenigen de wijk naar den berg, waarop de citadel zich verhief, anderen vlieden door de poorten der stad; allen, die niet vluchten kunnen, vallen onder de slagen van den overwinnaar.

Te midden van die bloedige overwinning verzuimde Bohemond niet van Antiochië bezit te nemen, en toen de dag aanbrak, zag men zijn roode vlag van een der hoogste torens der stad wapperen. Op dat gezicht spoeden zich de ter bewaking der legerplaats achtergelaten kruisvaarders naar de overrompelde stad en nemen deel aan de moordtooneeleu. Verreweg de meeste christen inwoners van Antiochië, die gedurende het beleg ontzettend veel van de dwingelandij der ongeloovigen te lijden hadden gehad, sloten zich bij limine bevrijders aan; verscheidene hunner toonden de ketenen, waarmede zij door de Turken heiaden waren geworden, en de aanblik hiervan deed de woede van bet zegevierende leger nog stijgen. De openbare pleinen waren bedekt met lijken; het bloed vloeide met stroomen dooide straten. Men dringt de huizen binnen; godsdienstige teekeus duiden aan de kruisvaarders die der christenen aan; gewijde lofzangen doen hun hunne broeders kennen. Alles wal niet met een kruis geleekeud is, wordt het voorwerp hunner woede, allen die den naam van Jesus Christus niet uitspreken, worden zonder mededoogeti omgebracht.

In een enkelen nacht bad Antiochië meer dan tien duizend inwoners zien omkomen. Velen dergenen, die naar liet vrije veld gevlucht waren, werden achterhaald eu in de stad terug-j'evoerd, waar hen de slavernij of de dood wachtte. Ziende dat j11j verraden was on zich aan geen zijner officieren durvende toevertrouwen, vatte Accianus het plan' op naar Mesopotamië te vluchten eu zich onder de bescherming van Kerboga te stellen, (iebrnik makende van de eerste verwarring, verliet hij laugs een shiippoorlje de stad eu ging, zonder geleide, door het gebergte en de wonden op zijn doel af, torn hij door Armenische houthakkers ontmoet werd. Deze herkenden den vorst van Antiocliië, en daar hij geen gevolg hij zich had en zijn gelaal de onmiskcuhare sporen van neerslachtigheid en angst vertoonde, begrepen zij dat de stad ingenomen was. Een hunner naderde hem, ontrukte hem zijn zwaard en stiet het hem in de borst. Zijn hoofd werd aan dé nieuwe meesters vau Antiocliië gebracht eii Phirous kon thans zonder vrees de trekken beschouwen van den man, die hem daags te voren het hoofd voor de voeten had kunnen leggen. Na groote rijkdommen tot loon voor zijn verraad onlvaugén te hebben, omhelsde die renegaat het christendom', dat hij afgezworen had eu volgde de kruisvaarders naar Jerusalem. Twee jaar later keerde hij, daar zijn eerzucht niet bevredigd werd, tót den godsdienst van Mahomed terug en stierf verafschuwd door de muzelmannen en de christenen, wier zaak hij beurtelings omhelsd en verraden had.

Toen de cliristeuen het moorden moede waren, maakten zij zich gereed om do citadel vau Antiochië aan te vallen; daar zij echter onneembaar was, bleven al hunne pogingen vruchteloos, eu vergenoegden zij zich derhalve met haar in te sluiten om de bezetting in bedwang te houden.

do eerste tlngen der maand Juni van liet jaar 1008 was .StAiiliocliiö in de mac.lit der kruisvaarders gevallen. Het beleg had in de maand October van bet vorige jaar een aanvang genomen. Na do inname der stad brachten dc christen soldaten eenige dagen in vreugdebedrijven door; maar weldra volgden oatsteltenis en rouw op die' leest- en drinkgelagen, want een aan/ienlijk leger van muzelmannen naderde Antiocliië. liceds in de eerste dagen van het beleg hadden Accianus en de nalmrige vorsten, die door de christenen van hunne staten beroul'd waren, zich tot do muzelmansclie lioerschers gewend om hunne liiilp in le roepen tegen dc krijgers van het Westen. l)c opperheerscher der Seldschucken, de sultan jvan Perziö, had beloul'd hen te zullen helpen. Op zijne stem, zegt Matthias van Edessa, had geiieel Korassan, Mcdië, Babyloniö, een gedeelte van Klein-Azië en het gansche land lusschen Damascus en de zeekust tot aan Jerusalem en Arabië zich ia beweging gesteld om de christenen te gaan bevechten. Kerboga, prins van Mossul, voerde het leger der muzelmannen aan. beze vorst was een ervaren krijger , want iiij had langen tijd, nu eens voor den sullaii van i'orzië (Barkiarok), dan weder voor dc andere prinsen der dynastie van Maleck-schab, die elkander het rijk bclwistten, het zwaard gevoerd. Dikwijls geslagen, tweemaal gevangen genomen, was hij in het gewoel der burgeroorlogen vergrijsd. Vol minachting voor de christenen en vol vertrouwen op zich-zelven, beschouwde hij zich reeds als dc bevrijder van Azië en trok door Mesopolamië met den praalvertoon van een Iriumplitilor. Du vorsten van Aleppo en Damascus, dc gouveineur van Jerusalem en acht en twintig emirs van Perzië, Palestina en Syrië volgden hem. De muzelmansclie soldaten blaakten van wraaklust en'zwoeren bij hun profeet al de christenen le zullen verdelgen.

Den derden dag na de inneming van Antiocliië ontwaarden de christenen, van de wallen in de nabijheid der citadel, muzelmansclie ruiters, die door de vlakte de stad naderden. Een der dapperste ridders van het leger, Rogier van Barneville, verliet dc stad om hen to gaan bestrijden, maar kort daarna gingen zijne meigezellen zijn verminkt hjk halen, daar do ongcloovigen hem het hoold afgehouwen hadden. Spoedig zag men in dc verte do tallooze vanen van het muzelmansclie leger wapperen, cn bij dat gezicht begonnen de verstandigsten onder do kruisvaarders, met sombere voorgevoelens vervuld, het lot te benijden dergenen, die met dc wapens in do hand voor dc zaak van God op hel slagveld den dood gevonden hadden. Tevergeefs haastten zich Godlried, Tancrcdo, dc graaf van Vlaanderen de wapens aan te gorden, om die vijanden het hoofd te gaan bieden; zij werden met achterlating van eenc menigte doodon cn gekwetsten tot een overhaasten terugkeer naar de stad genoodzaakt, lietgeen do onlsteltenis onder de pelgrims niet weinig vermeerderde. Gelijk zich denken laat, was de stad niet ruim van leeftocht voorzien, dewijl de noodigo tijd ontbroken had zich dien aan to schallen en alles door de ongeloovigen tijdens het beleg was verbruikt, zoodat de bevelhebbers met bange bezorgdheid vervuld werden hij het voorzien der gevaren die de pelgrims bedreigden: zij hadden /.icli toch tegelijkerlijd te verdedigen tegen een vijand die eene geduchte positie, de citadel, in hun midden bezette, en tegen het leger van Kerboga, wiens tenten weldra de oostelijke helling van het gebergte en de oevers van den Orontes bedekten, terwijl het gebrek en dc ontberingen hunne krachten zouden verlammen. Wij zullen niet spreken van de talrijke gevechten, waarbij dc soldaten van het kruis hun gewonen heldenmoed betoonden; dc kruisvaarders schenen eehter niet meer hetzelfde vertrouwen in htiiinc wapens te stellen als te voren: want zij dachten er niet aan om een algemeencn cn beslissenden slag te leveren, bet eenige middel, om de rampen te voorkomen, die over eene door vijanden omringde stad moesten losbreken, cn welker nieuwe bevolking niet dc minste hoop kon koesteren van leeftocht voorzien of ontzet te worden.

Spoedig begon er gebrek te heerschcn: te midden der op hunne vijanden veroverde rijkdommen, waren de christenen tot de grootste ontberingen veroordeeld, in dc eerste dagon begaven zich sommige kruisvaarders, alle gevaren trotserende, des nachts naar de haven van Saint-Simeon en braebten van daar levensmiddelen mede, die zij in Antiocliië weder verkochten. Maar eindelijk werden zij door de Turken overvallen en vermoord, en dc schepen, die voor de monding van den Orontes lagen, haastten zich het ruime sop te kiezen en de kusten van Syrië te ontvluchten. Toen mocht''n de kruisvaarders, ingesloten in de stad die zij veroverd hadden, met leed we/en terugdenken aan de dagen,'dat zij zelve de plaats belegerden, en, door den honger gedreven, heinde en verre levensmiddelen gingen zoeken, die dagen, waarop dc overwinning hijwijlen den druk hunner rampen kwam verzachten en huil een voorbijgaanden overvloed verschafte.

Met droefheid vermelden de kronijkschrijvers den hongersnood, welke het christen volk teisterde, en wat hen vooral met verbazing en schrik schijnt te vervullen is de hooge prijs, dien men voor ecu brood, een ei, eenige boonen, den kop van eene magere geit, of den schcnkcl van een kameel moest besteden. De kruisvaarders doodden eerst hunne lastdieren, daarna moesten dc ruiters besluiten tot het afmaken hunner

strijdpaarden, de metgezellen van hunne gevaren. Het ongelukkige volk maakte zich meester van do huiden dezer dieren en bereidde ze toe met peper, komijn en andere specerijen, die men bij de plundering dor stad gevonden had ; men zag soldaten het leder van hunne schilden en hun schoeisel eten, nadat zij het in heet water geweekt hadden. Toen deze laatste hulpmiddelen uitgeput begonnen te raken, werd do ellende onbe-sch lij lel ijk. Eiken dag verdrong zich eene hongerige menigte voor dequot; deur dergenen, die nog ecnigen leellocht bezaten, en eiken dag ook zagen zij, wier lieCdadigiioid men daags te voren had ingeroepen, zich genoodzaakt die van anderen al'te smeeken. Welhaast leden soldaten en bevelhebbers, armen en rijken, alle rangen en alle standen gebrek en dat wel m zoo hoóge mate, dat men vorsten en heeren, die in Europa groote steden en uilgestrekte grondeigendommen bezaten, evenals het mindere volk, door honger gedreven, van dour tot deur om emio bete broods ol cenige andere grove spijs zag bedelen, ten einde hun ellendig leven een dag of' een uur te rekken.

Vele kruisvaarders poogden eene slad te ontvluchten, die hun slechts bet vooruitzicht en hot beeld van den dood vertoonde; eenige vloden door duizendo gevaren naar de zeekust, anderen zochten bun heil bij de muzolmannon, waar zij voor een weinig voedsel Jesus Christus en het geloof alzwoeren. Het kon niet anders, of de soldaten moesten wel geheel en al den moed verliezen, toen zij voor do tweede maal don hurggraal' van Melun zagen vluchten, die zoo dikwijls den dood op bet slagveld trotseerde, maar niet bestand was tegen de folteringen van den honger. Ónder begunstiging van bot nachtelijk duister lieten de vlucbtolingen zich langs touwen van de wallen afglijden, of wel sprongen in do grachten op bot gevaar af van te verdrinken. lederen dag zagen de christenen zicli door een groot aantal bunnor metgezellen verlaten, hetgeen de moedeloosheid niet weinig vermeerderde. De wraak (los Hemels werd over de lafhartigen algeroepen; men bad God dat in een ander leven hot lot van den verrader Judas hun deel mocht wezen. De onteerende bijnaam van koonldausers schandvlekte hunne namen en gal' hen prijs aan de verachting hunner tijdgenooton. Wilhelmus van Tyr weigert do ridders te noomen, die zich destijds aan de zaak van Jesus Christus onttrokken, dewijl hij zo voor immer uit bet boek dos levens uitgovvisclit acht. Het iinoopon door de christenen van Gods strall'en over degenen, die de vanen van het kruis ontvluchtten, werd maar al te zeer verhoord: de moesten kwamen van gebrek om, anderen werden door de inuzelmannen gedood.

Terwijl de kruisvaarders, aan al de ijselijkheden van den hongersnood tor prooi en van alle zijden door een machtig leger van Turken ingesloten, alle hoop op redding schenen to moeten opgeven, naderde Alexis nan do spits van oen leger tot bijstand der cliristenon. Onbesteindo geruchten omtrent don hachelijken toestand der pelgrims waren hem wel reeds ter oore gekomen, doolt hij wilde hieraan geen geloof hechten, tot, de graaf van Blois, die de stad ontvlucht was, in zijn tegenwoor-digboid verscheen en bom mot de donkerste kleuren het lijden en de ontberingen der pelgrims alscliildorde. De Latijnen, die de Griekscho troepen gevolgd waren, konden deze ontzottonde uariebton niet gelooven en vroegen zich af waarom de ware God den ondergang van zijn volk toegelaten had. Onder degenen, die do grootste droelhoid aan don dag legden, merkte men vooral Guy, Rohomonds brooder, op. Deze jonge krijger reet zich de borst open, wentelde zich in bet stof en kwam in de overmaat zijner vertwijfeling in opstand togen do Voorzienigheid, die hare blikken scheen al te wonden van oen in baren naam ondernomen oorlog. «O God,quot; riep hij uit, «waar is nwe almacht.. Indien Gij nog do almacbtige God zijt, waar is dan uwe gereebtigheid ? Zijn wij niet uwé kinderen^ zijn wij niet uwe soldaten? Welke huisvader, welke koning laat dé zijnen omkomen, wanneer hij zo redden kan? Indien Gij op die wijze degenen verlaat, die voor ö strijden, wie zal zich dan voortaan onder uwe heilige banieren durven scharen.quot; In hunne blinde smart herbaalden al de kruisvaarders die goddelooze woorden, zij gingen zelfs zoover iu hunne afdwaling, dat, naar bel getuigenis dor geschiedschrijvers van dien tijd, de plechtig-bedei: van den godsdienst onderbroken werden en de naam van Jesus Christus in verscheidene dagen niet genoemd werd.

Verschrikt door al hetgeen bij vernomen bad, besloot Alexis, die tol Philomelium voortgorukt was, zijn verderen tocht te staken. Dit besluit en de redenen die er toe genoopt hadden, verspreidden de grootste ontsteltenis in al de christen provinciën. Reeds meende men do Turken, de kruisvaarders overwonnen hebbende, te zien verschijnen; de onderdanen van Alexis verwoestten hun eigen grondgebied, opdat de vijand, die op het punt stond het te overwèkligon, aan alles gebrek zou lijdon. De vrouwen, de kinderen, al de christen gezinnon, volgden, hunne bezittingen medevoerende, hot leger des keizers dat naar Constanti-nopel terugkeerde. Overal hoorde men in dat leger weeklagen pn jammeren, maar hel meest bedroefd waren de Latijnen; zij beschuldigden don graaf van Blois den standaard van Jesus Christus schandelijk ontloopon en den keizer misleid te bobben; zichzelven beschuldigden zij hel leger der Grieken niet vooruil-gegaan en tijdig genoeg in Azië aangekomen te zijn om in de gevaren der kruisvaarders te deolen en mei hen in Antiocliië te sterven.

Middelerwijl zotte de hongersnood zijne verwoestingen in do stad voort. Mot den dag vermeerderde het lijdon der pelgrims; hunne verzwakte armen konden nog ternauwernood do lans en het zwaard dragen. Te midden van die onlzetlende ellende had men aanvankelijk uiets dan tranen gezien, niets dan jammor-klachten vernomen; maar eindelijk had alle gejammer, alle geween opgehouden; de stilte was in Antiocliië even groot als ware hel midden in den nacht ol als hadden alle inwoners de slad verlaten: men zou gezegd hebhen, dat do kruisvaarders voor hun lijdon ongevoelig geworden waren of niets meer noodig hadden, zoozeer waren allen in eene dolle onverschilligheid verzonken. Do laatste aandrift der natuur, do lielde lot hel loven, vorllanwde met don dag in hunne harion. Raymond van Agiles zegt, dal de broeder zijn hroeder niet aanzag en de zoon zijn vader niet groette. De pelgrims vreesden elkander op de straten te bejegenen en sloten zich in huune woningen op, die zij als hunne graven beschouwden.

Eiken dag werden de wallen der stad bedreigd. Do muzol-mannen waren oen toren binnengedrongen, dien zij verlaten haddon gevonden; het garnizoen van de citadel, dat langs eene aan de oostzijde geopende poort aanhoudend versterking uit hel leger van Kerboga ontving, deed dikwijls uitvallen en verspreidde dood en verderf lol in do door de clirislonen bewoonde straten. Die intlartiiigen van don vijand, hel aanwezige gevaar, de kreten der gekwetsten, het gewoel van den strijd, niets vermocht de bij het meerendoel der kruisvaarders verdoofde dapperheid en geestkracht weder op te wekken. Tevergoels poogde Rohomond, die het beheer der stad op zich genomen had, bun moed te doen horleven, tevergeefs riepen de troin-petters en de wapendienaren hen op lol den strijd; om hen hunne huizen te doen verlaten moest de prins van Tarente een uiterst middel aangrijpen; hij liet verscheidene wijken van Antiocliië aan de vlaminen prijsgeven. In hoogdravende verzen betreurt Raoul van Caeu den hrand en do vernieling der kerken en dor paleizen, ucbuuwil mei de miers vim den IJhanon en waarin hel marmer van het Atlasgebergle, hel kristal van Tyrus, hul melaal van Cyprus, hel lood van AmaUwnle en het ijzer van Eitfjeland overal schitterden. De baronnen, die zich niet meer door hunne soldaten konden doen gehoorzamen, bezaten do kracht niet moer bun bet voorbeeld te geven. Toen dachlen zij aan hiiiine gezinnen, hunne kasteelen, hunne he/ittingon, die zij voor een ramspoedigen oorlog verlaten haddon: /.ij konden zich do wederwaardigheden van bet christen leger, do zegepraal der vijanden van Jesus Christus niet verklaren, en er ontbrak weinig aan, zegt Wilhelmus van Tyr, of zij bescbuldigduA God v.iii ondankbaarheid, door zoo vele oilers te verwerpen, uie aan do glorie van Zijn naam gebraebt waren.

Aboullëda on Matthias van Edessa verhalen, dat de hevel-hebbers aan Kerboga voorstelden hem de slad over te geven, onder de enkele voorwaarde, dat hij de eb ristonen zou toestaan met hunne goederen naar hun land terug lo keeren. Daar do Turksebe veldheer bun voorstel verwierp, vatten verschoidenen liunnor hel voornemen op bet leger te verlaten en in den nacht naar de zeekusten te vlieden: zij werden daarvan slechts teruggehouden door do vertoogen van Godfried en don bisschop Adnemar, die hun op de schande wezen, waarmede zij zicli daardoor in do oogon van geheel Europa en Klein-Azië zouden overladen.

Do slad steeds enger insluitende, scheen de bloeddorstige Kerboga verzekerd van de overwinning en beschouwde bij al do kruisvaarders als zoovele aan hot zwaard der muzolmannon gewijde slachtoU'ers. Bij gelegenheid dal eenige bijna naakte en door gebrek uitgeteerde christen gevangenen voor tiem gebracht werden, overlaadde bij hen met honende spollernijen en zond hen, met hunne door roest bedekte wapenen, aan don kalif van Bagdad, om hem te toonen welke armzalige vijanden de muzel-niamieii le bestrijden hadden. In al de mnzelinanscho sleden verheugde men zich over de rampen der christenen en verkondigde men de ophanden vernietiging van het gebeole christen leger; maar de ongeloovigen en Kerboga zelf vermoedden niet, dal do redding der ebristeiien juist kon geboren worden uil de overmaat zelve van hunne vertwijfeling, en dal die lichtgeloovige geesldiilt, die geest van overspanning, welke bon naar Azië gevoerd en lol dusverre alle hinderpalen doen overwiimeii hadden, hen nog tegen nieuwe gevaren zouden verdedigen eu hen in hunne tegenwoordige wederwaardigheden met nieuwe kiacblen bezielen.

lederen dag verhaalde men elkander in de slad openbaringen, voorspellingen, mirakelen, die zouden plaats gegrepen hebben. Zoo was do heilige Ambrosius verschenen aan oen eerbied-

waardig priester en had hem gezegd, dat de christenen, na al hunne vijanden verslagen te hebben, als overwinnaars Jerusalem zouden Innnentrekken, waar God hunne krijgsverrichtingen en hiiiine vermoeienissen zou beloonen. Na den nacht in eene kerk van Antiochiö doorgebraclit te hebben, had eeu geestelijke uit Lombardije Jesus (lliristus gezien, vergezeld van de Maagd Mai ia en den |ii ins der apostelen. Verbolgen over het gedrag der kruisvaarders, verwierp de Zoon Gods hunne gebeden en liet beu over aan liet lot, hetwelk zij maar al te zeer verdiend hadden; maar de Maagd had zich' aan de voeten haars Zoons nedergeworpen ; hare tranen en hare verzuchtingen hadden den toorn des Verlossers ontwapend: «Sta op,quot; had toen de Zoon Gods tot den Lombardischen priester gezegd, «ga aan mijn volk den terugkeer van mijne barmhartigheid mededeelen; ga aan de christenen verkondigen, dat indien zij tot mij weder-keeren, de dag hunner verlossing daar is.quot;

Degenen, die God op zulke wijze tot vertrouwden van zijne geheimen ol zijn wil had uitverkoren, boden aan, tot bevestiging der waarheid van hunne visioenen, om van den top eens torens naar beneden te springen, door de vlammen te loopen, hunne hoofden aan de beulen over te leveren, maar die proeven waren niet noodig om de kruisvaarders te overtuigen, altijd bereid om aan wonderen te gelooven en nog lichtgelooviger geworden in de ure des gevaars en in de overmaat van hun lijden. De verbeelding der bevelhebbers en der soldalen werd geprikkeld door de beloften, welke hun in naam des Hemels gedaan werden. De hoop op eene betere toekomst begon in hunne harten te herleven. Als rechtschapen en dapper ridder zwoer Tancredo, dat, zoolang zestig wapenbroeders hem zouden bijblijven , hij het voornemen niet zou opgeven om Jerusalem te verlossen. Godfried, Hugo, Raymond, de beide Roberts zwoeren denzelfden eed. In navolging van het voorbeeld zijner bevelhebbers beloofde het gansche leger te zullen strijden en lijden tol aan den dag waarop de heilige plaatsen verlost zouden wezen.

Te midden van die weder ontluikende geestdrift vertoonen zich twee deserteurs aan het christen leger en verbalen, dat, terwijl zij uit Anliochië poogden te ontvluchten, zij tegengehouden werden, de een doorzijn broeder, vroeger in den strijd gesneuveld, de andere door Jèsus Christus zeiven. De Zaligmaker had beloofd Anliochië te verlossen. De onder het staal der ongeloovigen gevallen strijder had gezworen met al zijne gesneuvelde wapenmakkers zijn graf te zullen verlaten, om met de christenen te zullen strijden.

()m aan al de beloften des Hemels de kroon op te zetten, kwam een priester uil het bisdom van Marseille, Petrus Rar-iheleini genaamd, in de raadsvergadering der bevelhebbers mededeelen, dat de heilige Andreas hem driemalen in den slaap was verschenen. De heilige apostel had lot hem gezegd: «Begeef u naar de kerk van mijn broeder Petrus in Anliochië. Bij hel hoofdaltaar zult gij, in den grond gravende, bol ijzer van de lans vinden, waarmede de zijde van den Verlosser doorboord werd. Over drie dagen zal dal werktuig van eeuwige zaligheid aan zijne discipelen geopenbaard worden. Dit mystieke ijzer zal, aan de spits van het leger gedragen, de verlossing der christenen bewerken en het hart der ongeloovigen doorboren.quot;

Do bisschop Adheinar wilde aanvankelijk niet aan de werkelijkheid van dal visioen gelooven, maar Raymond van Toulouse en verscheidene andere bevelhebbers eischten dal men op de aangeduide plek zou graven. Spoedig had zich het gerucht daarvan door de stad verspreid. De soldaten van hel kruis zeiden dal aan den God der christenen niets onmogelijk was; zij meenden bovendien, dat de glorie van Jesus Christus bij hunne redding betrokken was en God mirakelen moest doen om zijne volgelingen en zijne verdedigers te redden. Gedurende drie dagen bereidde bet christen leger zich door gebeden en godvruchtige werkon tol de ontdekking der heilige lans voor.

In den vroegen morgen van den derden dag begaven twaalf kruisvaarders, onder do eerbiedwaardigste geestelijken en de aanzienlijkste ridders gekozen, zich naar de door Rarthelemi aangewezen plek, vergezeld door een groot aantal werklieden, die voorzien waren van de noodige gereedschappen. Men begon met graven onder hel hoofdaltaar. Er heerschic de grootste stilte in de kerk; telkens meende men hel mirakuleuse ijzer te zien schilleren. Hel gansche leger, bijeengestroomd voor de deuren, die men zorg gedragen had le sluiten, wachtte met ongeduld op den uitslag der nasporingen. Na verscheidene uren werkens hadden de arbeiders den grond op meer dan twaalf voel diepte uilgegraven, zonder dat de lans zich aan hunne blikken vertoonde. Het werd avond zonder dat men iets had gevonden, toen plotseling Rarthelemi, terwijl de twaalf getuigen biddend rond de kuil geknield liggen, er in springt en kort daarna met hol gewijde ijzer in de hand er weder uitkomt. De aanwezigen slaken een kreet van blijdschap; deze wordt herhaald door hel leger, dal builen de deuren der kerk wachtte, en weergalmt welhaast in al de wijken der stad. Hol ijzer.

waarop aller hoop is gevestigd, wordt in zegepraal aan de kruisvaarders vertoond : hel schijnt hun een hemelsch wapen loc, waarmede God zelf zijne vijanden moet verstrooien. Ailo harten ontsluiten zich voor de hoop; men twijfelt niet meer aan de bescherming des Hemels; do geestdrift schenkt een nieuw leven aan de kruisvaarders. Men vergeet de ijselijkheden van den hongersnood, liet aantal der vijanden; de bioodaar-digsten dorsten naar het bloed der ongeloovigen, en allen eischen met luide kreten dat men hen ten strijde voore.

De bevelhebbers van hel christen leger bleven niet in gebreke van de geestdrift der soldaten gebruik te maken. Zij zonden afgevaardigden aan den aanvoerder der Turken om hem een afzonderlijk gevecht tusschen een gelijk gotal le kiezen muzelmannen en christenen of wel een algemeenen strijd legen den volgenden dag voor te stellen. Peter de Kluizenaar werd voor die zending uilgekozen en zou het woord voeren. Met verachting in liet kamp der ongeloovigen ontvangen, sprak hij met niet minder lierheid en hooghartigheid. «De van Cod beminde vorsten, die thans in Anliochië bijeen zijn,quot; dus ving Peter, zich tol Kerboga wendende, aan, «zenden mij tot u en eischev dat gij hel beleg voor deze stad opbreekt. Deze provinciën, deze steden, die met het bloed der martelaren geteekend zijn, hebben aan christen volken toebehoord, en daar alle christenen broeders zijn, zijn wij naar Azië gekomen, om de mishandelingen te wreken van degenen die vervolgd worden, eu om hel erfdeel van Jesus Christus en zijne volgelingen le verdedigen. God heeft toegelaten, dat Antiochië en Jerusalem voor eenigen lijd in de macht der ongeloovigen vielen, om de zonden van zijn volk le straffen; maar onze tranen en onze boetplcgingen hebben hel zwaard aan zijne gerechtigheid ontweldigd. Eerbiedig derhalve eene bezitting, welke de Heer ons in zijne goddelijke goedertierenheid teruggegeven heeft; wij laten u drie dagen om uwe legertenten op te breken en alles voor uw vertrek in gereedheid le brengen. Indien gij volhardt in eene onrechtvaardige en door den Hemel verworpen onderneming, zullen wij den God der heirscharen tegen u inroepen. Maar dewijl de soldaten van hot kruis geen overrompeling begeeren en niet gewoon zijn de overwinningen te stelen, laten wij u de keuze van den strijd.quot;

Zoo sprekende hield Peler de oogen strak op Kerboga gevestigd. «Kies de dappersten van uw leger uil,quot; ging hij voort, «en doe hen strijden tegen een gelijk getal kruisvaarders, ofwel meel u zeiven met een dor christen vorsten, of geef het leeken lol een algemeenen strijd. Hoedanig uwe keuzo ook moge uitvallen, weldra zult gij uwe vijanden leeren kennen en den God, dien wij dienen.quot;

Kerboga, die den toestand dor christenen kende en niet wist van welken aard de hulp was, die zij in hun nood ontvangen hadden, werd levendig door die taal verrast. Stom van verbazing en woede, bleef hij Peter eene wijl aanstaren; maar eindelijk nam hij het woord op en sprak: «Keer terug tot hen die u zenden, en zeg hun, dat de overwonnenen voorwaarden moeien aannemen en ze niol voorschrijven. Ellendige bedelaars, uitgeteerde menschen, geraamten kunnen vrouwen schrik aanjagen, de strijders van Azië zijn niet bevreesd te maken door ijdele woorden. De christenen zullen weldra leeren, dal de grond, dien wij betreden, ons toebehoort. Inlusschen wil ik nog wel eenig medelijden hebben, en als zij Mahomed erkennen zal ik kunnen vergeten, dal die door gebrek geteisterde stad reeds in mijne machl is; zal ik haar in hun bezit kunnen laten en hun wapenen, kleederen, voedsel, alles waaraan zij gebrek hebben, verstrekken: want de Koran gebiedt ons te vergeven aan degenen, die zich aan zijne wel onderwerpen. Zeg aan uwe metgezellen, dal zij zich haasten en heden van mijne goedertierenheid gebruik maken; morgen zullen zij Anliochië slechts door bel zwaard verlaten. D.m zullen zij zien, of hun gekruiste God, die zichzelven niet van din kruisdood beeft kunnen redden, hen redden zal van den ondergang, die hen wacht.quot;

Peter wilde antwoorden, maar de vorst van Mossul sloeg de hand aan zijn zwaard en beval, dal men die ellendige bedelaars zou wegjagen, die de verblindheid aan de onbeschaamilheitl paarden. De afgevaardigden der christenen verwijderden zich ijlings eu liepen herhaaldelijk gevaar bel leven te verliezen, terwijl zij door bel leger der ongeloovigen gingen. In Antiochië teruggekeerd, gaf Peter verslag van zijne zending aan de vergaderde vorsten en baronnen, en terstond bereidde men zich lot den strijd. De wapenherauten doorliepen de verschillende wijken der stad en kondigden af, dal de volgende dag voor den aanval oi) hel leger der Turken was vastgesteld.

De priesters en de bisschoppen vermaanden de chiistenen zich waardig te maken voor de zaak van Jesus Christus te strijden. Hel geheele leger bracht den nacht in hel gebed en godsdienstige oefeningen door. Men vergal de aangedane be-leedigingen; men gaf aalmoezen; al do kerken waren opgevuld met krijgers, die zich voor God verootmoedigden en de absolutie

voor liunno zonden afsmeekten. Daags lo voren had men nog levensmiddelen gevonden, helwelk als een soorl van mirakel beschouwd werd. De pelgrims herstelden luiniie krachten door oen sober maal. Tegen het einde van den nacht diende alles wat er aan brood en meel in Antiochië overschoot voor het misollm' en de communie. Meer dan honderd duizend krijgers nadmlen tot de H. Tal'el en ontvingen met alle teekenen van de iiinigste godsvrucht den God, voor wien zij de wapenen opgevat hadden.

Eindelijk brak de dag aan : hot was de feestdag van de heilige Petrus en Pauius. De poorten van Antiochië ontsloten zicli : hot goheele christen leger trok naar buiten, verdeeld in twaalf korpsen, ter gedachtenis aan de apostelen, Hugo de Groqte, hoewel verzwakt door eene langdurige ziekte, vertoonde zich in de voorste gelederen en droeg den standaard der Kerk. Al de vorsten, de ridders en de baronnen stonden aan de spits van hunne wapenknechten. Van al de bevelliebhers *was de graal van Toulouse de eenige, die niet aan deu strijd zou deel-ncmen; ten gevolge eener wonde in Antiochië moetende achter-blijven, was hij belast met het in bedwang houden van do bezetting der citadel, terwijl men aan de ongeloovigen slag ging leveren.

licdekt met zijn kuras en met het gewaad van eea kerkvoogd, was Adbemar omringd door de teckenen van den godsdienst en den oorlog. Raymond van Agiles doelt ons mede, dat hij den bisschoi) van Puy vooruitging en zegt met zijne gewone naïeveteit: II; heb (jezien wal ik verhaal en il; was het, die de lans des II eer en droeq. Vóór de brug over den Grontes standhoudende, richtte de prelaat eene gevoelvolle toes|ii'aak tot de soldaten van hel kruis en beloofde hun den bijstand en de belooningen des Hemels. Allen, die do woorden van den vromen bisschop konden verstaan, bogen de knie en antwoordden: Amen. Een deel der geestelijkheid kwam achter den pauselijken legaat aan en zong den krijgszuchtigen psalm: Dat de lieer opsla en zijne vijanden verstrooid worden. De Bisschoppen en de priesters, die iii Antiochië achtergebleven waren, stonden, door de vrouwen en de kinderen omgeven, op de wallen, zegenden de wapens der christon soldaten en smeekten, met de handen ten hemel goheven, gelijk eertijds Aiozes gedurende den strijd van de Hebreën en de Amalecieten, den Heer zijn volk to redden en den trots der ongeloovigen te boschamon. De oevers van den Grontes en de naburige bergen schenen op die aanroepingen te antwoorden en weerkaatsten duizendvoudig de krijgsleus dei' kruisvaarders: Cod nil hel! I'.od wil hel!

Te midden van die ineensmelting van aanroepingen en gebedel, rukte het christen leger langzaam voort. Kone menigte ridders, die sinds hun jeugd te paard ten strijde getrokken waren, gingen te voet; men zag doorluchtige krijgers gezeten op muilezels ol' op dieren, die men niet gewoon is tijdens een gevecht te bi rijden. Het paard, dat de graaf van Viaanderen bereed, was gekocht mot het bedrag der aalmoezen, welke men hem geschonken had; rijke en machtige heeren zalen op ezels; vele ridders hadden hunne wapenen moeten verkoopen om zich voedsel te verschairen en bezaten slechts wapenen der Turken, waarmede zij onhandig omgingen. Hel paard, waarvan Godfried zich bediende, behoorde aan den graai'van Toulouse; om het te bekomen, had de hertog van Lotharingen zich genoodzaakt gezien, zich te beroepen op de heilige zaak, welke de kruisvaarders verdedigden. In tie gelederen zag men door ziekte uitgeteerde soldaten, die nog tor nauwernood hunne wapenen konden dragen en alleen gesterkt werden door de hoop om voor de glorie van Jesus Christus te overwinnen of te sterven.

De verschillende legerkorpsen van den vorst van Mossul be-'zottou de hoogten, die zich ten oosten van Antiochië tegenover de Sint-Pauluspoort uitstrekken; een godeolto van Kerboga's kamp was zelfs opgeslagen op de plek waar Uoliemond tijdens liet beleg van Antiochië gekampeerd had. Tusschen de verschillende korpsen van het muzelmansche leger vertoonde dat van Kerboga zich als een onheltlimhare berij, zegt do geschiedschrijver van Armenië. De Turksche bevelhebber, die zich niet verbeelden kon, dat de christenen slag wilden leveren, meende eerst dat zij zijne goedertierenheid kwamen al'smoeken. Een zwarte vlag, op de citadel van Antiochië geheschen, zijnde een afgesproken sein om hem het besluit der kruisvaarders kenbaar te maken, bracht hem spoedig lol andere gedachten en deed hem zien, dat zij met geheel andere inzichten naderden. Twee duizend man van zijn leger, die den toegang bewaakten tot de brug, waarover bet christen leger uil Antiochië moest trekken,

werden al dadelijk door den graaf van Vermandois overwonnen en verstrooid. i)e vluchtelingen verwekten door het verbaal daarvan groote ontsteltenis in de tent van hun veldheer, die aan hot schaakspel zat. Uil zijne valschc gerustheid wakker gosrhud, dood Kerboga hel hoofd afslaan van een ovcrlooper, die hein de ophanden overgave der stad had aangekondigd, en begon er nu ernstig aan te denkon om een vijand te bestrijden, die den honger en de vertwijfeling tol bondgenooton had.

Ka den Grontes overgetrokken te zijn, bad het gansche leger dor christenen zich zoodanig in slagorde geschaard, dat hetdo goheele vallei besloeg, welke zich vanaf de Brugpoort lot aan de Zwarte Bergen, een uur ten noorden van Antiochië uitstrekt. Door deze opstelling verhinderden de kruisvaarders dat de vijand de toegangen der stad bemachtigde en hen omsingelde. Hugo de Groote, do beide Roberts, de graaf van Belesmo, de graaf van Henegouwen stelden zich aan de spits van den linkervleugel; Godfried aan den rechter, ondersteund door Roudewijn van Bourges, Eustachius, Tancredo, Reinier van Toul, Everhard van Puysset; Adbemar stond in het centrum mei Gaston van Rearn, den graaf van Die, Uaimbout van Oranje, Willem van Montpellier, Amanjeu van Albrel; Rohemond voerde een reservekorps aan, gereed zich naar alle punten te spoeden, waar do christenen hulp noodig mochten hebben.

Zoodra Kerboga die beschikkingen der kruisvaarders zag, gelastte hij den emirs van Damascus en Aleppo hunne troepen op den weg naar de haven van Saint-Simeon te voeren; deze troepen moesten zoodanig opgesteld worden, dat de christenen, op de vlucht slaande, noch naar den kant der zee konden ontkomen noch in Antiochië torugkeeren. Kerboga schaarde het meerendeel zijner bataljons op den rechteroever van den Grontes. De rechtervleugel werd aangevoerd door den emir van Jerusalem, die ter verdediging van het islamisme was toegesneld; de linkervleugel door een der zonen van Accianus, brandende van begeerte om den dood zijns vaders en het verlies van Antiochië te wreken, Kerboga zeil' posteerde zich op eene hoogte, vanwaar hij do bewegingen der beide legers volgen kon.

Op het punt van handgemeen te worden, werd Kerboga door vrees bevangen. De kronijken van dien tijd spreken van voorzeggingen, welke den vorst van Mossul eene nederlaag voorspelden; de monnik Robert stolt ons Kerboga's moeder voor, in tranen smeltende en tevergeefs trachtende haren zoon te weerhouden. De muzelmansche bevelhebber deed den christen vorsten nu uitnoodigen om, ten einde een nuttelooze slachting te voorkomen, eenigen hunner ridders uit te kiezen om een gelijk getal Turken te bevechten. Dit voorstel, hetwelk hij daags te voren verworpen had, kon niet moer aangenomen worden door de hoofden van een leger, dat van strijdlust blaakte en op de overwinning rekende. De christenen hielden zich verzekerd dat de Hemel zich voor ben zou verklaren, en deze overtuiging moest hen onoverwinnelijk maken. In hun vervoering beschouwden zij de natuurlijkste gebeurtenissen als wonderen, welke hun de zegepraal linnner wapenen verkondigden. .luist toen zij Antiochië verlieten, kwam een-zachte regen de gloeiende lucht afkoelen, en bet scheen hun toe, dat do Hemel zijn zegen on do genade van den Heiligen Geest over ben uitstortte. Toen zij bij hel gebergte kwamen, blies er een felle wind, die hunne werpspiesen voortdreef en die der Turken togonhield: zij boschouwden dien als den wind der goddelijke gramschap, opgestoken om de ongeloovigen te verstrooien. Nooit waren door de christen soldaten de orde en de krijgstucht zoo stipt in acht genomen; naarmate het leger zich van de stad verwijderde en den vijand naderde, beerschte er een diepe stilte in hunne gelederen;quot; men hoorde slechts de bevelen der aanvoerders, de lofzangen der priesters en de toespraken van Adbemar.

Toen het christen leger tegenover den vijand stond, deden de klaroenen en de bazuinen zich hooron; de vaandeldragers plaatsten zich voor het front der bataljons: bevelhebbers en soldaten werpen zich op de ongeloovigen. De muzelmansche krijgers weerstonden niet aan den schok van Tancredo, den hertog van Normandië en don hertog van Lotharingen, wiens zwaard flikkerde en trof als een bliksomschioht. Naarmate de overige aanvoerders op het tooneel van den strijd kwamen, wierpen zij zich in het gewoel, en het gevecht had nauwelijks een uur kondon de muzelmannen den aanval en den der soldaten van het kruis niet langer weerstaan. Maar terwijl zich de overwinning aan den voet der bergen voor de kruisvaarders scheen te verklaren, tastten de emirs van Damascus en Aleppo, gehoorzaam aan de bevelen, die zij ontvangen hadden, met vijftien duizend ruiters bet resei vekorps van Uohe-mond aan, dal in de nabijheid van den ürontos gebleven was, en aanvankelijk met gunstig gevolg. De muzelmannen traelitten het christen leger te omsingelen, hopende, zegt een kionijk-sehrijver van dien lijd, het zonder gevaar te overwinnen en het volk Gods tusschen twee molensteenen te verpletteren. Godfried, Tancredo en eenige andere aanvoerders, van dien onvoorzienen aanval onderricht, snellen Rohemond te hulp, wiens korps begon te wijken. Hunne verschijning verandert dra den kans van den strijd; de zegevierende muzelmannen worden, op hunne beurt, aan hot wijken gebracht en genoodzaakt het slagveld te ontruimen. Als laatste hulpmiddel stoken zij groote hoopen hooi en stroo, die in de vallei lagen, in brand; vlammen en rook overdekken de bataljons der christenen; maar geen enkele hinderpaal kan hen tegenhouden en zij zitten de vhiobtende ongeloovigen onversaagd op de hielen.

Vrees en moeilulousheid uvenueeslerdeu de strijders van liet muzeliiiiinsehe leger. Op alle punten trokken de ongeloovigeu verward en overhaast terug. Tot den strijd teruggeroepen door liel geluid der trompetten en dor trommeii poogden de dappersten zieli aan gene zijde van een diep ravijn op eene huogte te verzamelen; doch do kruisvaarders springen vol vuur over den afgrond, die hen van hunne vijanden scheidt, en hun zegevierend zwaard velt allen neder, die weerstand durven bieden; de overigen verstrooien zich in alle richtingen en weldra zijn de hergen, de vlakten, de oevers van den Oroides hedekt niet vluchtende muzelmannen, die hunne vaandels verlaten en hunne wapens weggeworpen hebhen.

Kerboga, die de nederlaag der christenen aan den kalil van Bagdad en den sultan van Pcrzië bad laten bekend maken, vlood naar den Kuphraat, begeleid door een klein aantal zijner ge-trouwste soldaten. Verscheidene emirs hadden reeds vóór den alloop van den slag de vlucht genomen. Op de paarden der vijanden gezeten, vervolgden Tancredo en eenige anderen tot aan hét vallen van den avond de troepen van Aleppo en Damascus, den emir van Jerusalem en de verstrooide overhlijrselen van Kerhoga's leger. De overwinnaars staken de verschansingen in brand, waarachter do vijandelijke voetknechten de wijk hadden genomen, en hierdoor kwamen nog een grooto menigte muzelmannen in de vlammen om.

Volgens verscheidene gosc.biedschrijvers uit dien tijd hadden de ongeloovigen honderd duizend man op het slagveld achler-gelaten. Vier duizend kruisvaarders lieten in dien rampvollen dag bun leven en werden in de rij der marlclaren opgenomen.

De christenen vonden den overvloed in de leiden liunner vijanden. Vijl'tien duizend kameelen en eene groote menigte paai den vielen in hunne handen. Naar Albertus van Aix verhaalt, vond men een goede hoeveelheid handschrillen, waarin de pleclitigheden der mu/.ehnannen met afschuwelijke teekens, waarschijnlijk Arabisch, beschreven stonden. Zij brachten den nacht in de legerplaats door, op hun gemak de weelde der Oosterlingen bewonderende; met verbazing doorwandelden zij de tent van den vorst van Mossul, waarin hen overal goud en edelgesteenten tegen Mi kkerden en die, in lange straten ingedeeld en met hooge hoektorens bezet, eene versterkte stad geleek. Het duurde verscheidene dagen eer zij den geheelen behaalden buit in Antiochië overgebracht hadden. Onder dien buit vond men eene groote hoeveelheid touwen en ijzeren boeien, bestemd voor de christen soldaten, wanneer zij in den slag het onderspit gedolven hadden.

De inrichting van de muzelmansche legerplaats was wel ge-schikt om een hoog denkbeeld le doen opvatten van de weelde der Turken, maar niet van hunne krijgshaltigheid. Dit jaalste was dan ook niet le verwonderen. De oude krijgers, de strijdmakkers van .Maleck-schach, waren bijna allen gesneuveld in de burgeroorlogen, welke het rijk der Seldschnkken sinds tal van jaren verscheurden, terwijl het tot ontzet van Antiochië gekomen leger uil nieuwe in der haast bijeengebrachte troepen bestond en ouder zijne vanen verscheidene op elkander naijverige natiën lelde, stoeds gereed de wapens tegen elkander op te vatten. De geschiedenis mag daarbij niet vergelen, dat de acht en twintig emirs, die den vorst van Mossul vergezelden, bijna allen onder elkander verdeeld waren en ternauwernood het gezag van een opperbevelhebber erkenden. Daarentegen hcerschte op dien gedenkwaardigen dag de grootste eenheid onder de christenen. Hunne verschillende legerkorpsen streden op een enkel punt en verleenden elkander onderling steun, terwijl Kerboga zijne krachten verdeeld had. Dij dezen veldslag, en vooral in de omstandigheden die daaraan vooralgiiigen, legde de vorst van Mossul meer laatdunkendheid dan wel bekwaamheid aan den dag. Door zijn langzamen inarsch verspilde hij de gelegenheid Accianus bij te staan en de kruisvaarders te overrompelen.

Men kan hier bijvoegen, dat de Franken hij deze gelegenheid de zege bevochten juist door de reden, die hen voor een nederlaag deed vreezen. Dewijl zij hunne paarden verloren hadden, hadden zij zich gewend oni te voet te strijden, en dc muzelmansche ruiterij vermocht niet te zegevieren over eene geduchte infanterie, geoefend door de talrijke gevaren eu dc langdurige vermoeienissen van het beleg van Antiochië.

Vele kruisvaarders schreven de op hunne vijanden behaalde overwinning aan de ontdekking der heilige lans toe. Raymond van Agiles verzekert, dat de vijanden de bataljons niet durfden naderen, in wier midden het mirakulcuze wapen schitterde. Albertus van Aix voegt er bij, dal Kerboga bij bet zieii der lans van schrik bevangen werd en hij hel uur van den strijd scheen verlieten te hebhen. ' De monnik Robert vermeldt eene bijzonderheid , welke niet minder wonderbaar is. In hel heetste van hel gevecht zag men een groep uit den hemel dalen, bedekt met een wille wapenrusting eu aangevoerd door de martelaren Sint-Joris, Sint-Demetrius en Sint-Theodorus. Die visioenen, welke men elkander in het christen leger verhaalde en destijds als zoovele waarheden beschouwd werden, bewijzen genoegzaam welke geestdrift en lichtgeloovigheid onder de pelgrims heerschten. Deze lichtgeloovigheid en geestdrdl, door de gren-zenlooze ellenile of de vertwijfeling (Ier kruisvaarders tot het uiterste gedreven, droegen er ongetwijfeld toe hij om hcu onoverwinnelijk le maken, en daarin moet het mirakel worden gezocht.

De overwinning bij Antiochië scheen deu iiuizehnaunen zulk een buitengewone omstandigheid toe, dat velen den godsdienst van hun profeet verlieten. De verdedigers der citadel van de stad gaven zich nog denzellden dag op genade of ongenade aan llayniond over. Driehonderd hunner omhelsden het ehrislen-dom, terwijl vele anderen in de steden van Syrië verkondigden, dal de Cod der christenen de ware God was. Zóó groot was de door de overwinning van Antiochië ontslane vrees, dat, volgens Raymond van Agiles, de christenen, nis zij onverwijld naar Jerusalem opgetrokken waren, volstrekt geen weerstand zouden ontmoet hebben.

Na dien gedenkwaardigen dag deden de Turken geen enkele poging meer om het voorldringen der christenen le belellen. Hel meerendeel der emirs van Syrië, die den buit van den sullan van Perzië onder elkander verdeeld hadden, beschouwden den inval der christenen als eene tijdelijke plaag, eu zonder aan de gevolgen le denken, welke voor het islainisme daaruit konden voortvloeien, wachtlen zij, verschanst in hunne versterkte sleden, lot deze geweldige orkaan in andere oorden zijne verwoestingen ging overbrengen, om hunne heerschappij te bevestigen en zich onafhankelijk te verklaren. Het reusachlige door Togrul, Alp-Arslan, Maleck-schach omstreeks het midden der Xl^,: eeuw gevormde rijk, welks plotselinge uilhreiding Coiislantinopel beangstigd en zelfs de volken van het Westen verontrust had, zou welhaast andere Slalen op zijne puinhoqpen zien verrijzen; men zon gezegd hebben, merkt een historieschrijver op, dat God wilde toonen, hoe weinig waarde de aarde in Zijne oogen heeft, door op zulk eene wijze van hand tot hand gelijk een stuk speelgoed eene macht te doen overgaan, die monsterachtig was en tie geheclc wereld scheen te bedreigen.

De eersle zorg der kruisvaarders was, als men het zoo mag noemen, Jesus Chrislus in het bezit te stellen van de landen, die zij veroverd hadden, door zijn eeredienst in Antiochië le herstellen. De hoofdstad van Syrië aanschouwde als door een looverslag een nieuwen godsdienst en een nieuwe bevolking binnen hare muren. Ecu groot gedeelte van den behaalden buit werd aangewend lot herstelling en versiering der kerken, die in moskeeën herschapen waren geworden. De Grieken en de Latijnen vereenigden hunne dankzeggingen en lofzangen en baden te zamen den God der chrisleuen hen naar Jerusalem te voeren.

Daarna kwamen de bevelhebbers van het leger bijeen om aan de vorsten en de volken van het Westen een schrijven te richten, waarin zij ecu verhaal gaven van hunne verrichtingen en krijgsbedrijven. «Nooit zag men eene blijdschap gelijk aan die, welke ons vervult,quot; zeggen de bevelhebbers daarin, «want hetzij wij leven, hetzij wij sterven, wij behooren den Heer.quot; Om de vreugde niet te vergallen welke hunne overwinningen moesten verwekken, droegen zij zorg de verhezen en de wederwaardigheden van het christen leger te yerbloemen. De patriarch van Antiochië en de hooiden der Lalijnsche geestelijkheid, die insgelijks naar Europa schreven, gebrinklen dezelfde voorzorg; maar zij lieten de rampen vermoedeii die zij wilden verbergen, door nieuwe'kruisvaarders naar het Oosten te roepen.

«Komt,quot; dus vermaanden zij de geloovigen van het Westen, «komt in de legerscharen des Heeren medeslnjden; dat uit ieder gezin, waarin twee mannen zijn, de gesehiklsie lot den oorlog de wapens opneme...... Dat degenen, die hel kruis aangenomen hebben en niet op weg zijn gegaan, zich haasten om hunne gelotle le volbrengen; dat zij, indien zij zich niet bij hunne broeders van den kruistocht komen aansluiten, uit de gemeenschap van de geloovigen verworpen worden, dat tie vloek des Hemels over hunne hoofden kome, en tie Kerk hun een graf in gewijde aarde weigere.quot;

Zoo spraken dé bevelhebhers en de zieleherders van het volk, dal het kruis aangenomen had. Te gelijker lijd zonden zij een gezantschap naar Gonslanlinopel, bestaande uil Hugo, graaf van Vermandois, en Boudewijn, graaf van Henegouwen. Dit gezantschap had in last keizer Alexis aan zijne belofte te herinneren van de christenen met een leger naar Jerusalem le vergezellen. De graaf van Henegouwen, die vooruitging, werd in het gehcrgle in de nabijheid van Nicea vertast en aangevallen door Turco-mannen: de geschiedenis heeft niets omtrent zijn einde kunnen uitvorschen. Verwittigd van het onheil aan zijn metgezel overkomen, verborg de graaf van Vermandois zich in een woud en onttrok zich op die wijze aau dc vervolging der barbaren. Tc Constantinopel aangekomen, vergal die vorst de soldaten van Jesus Christus, wier afgezant hij was, cn verwaardigde zich zelfs niet hun rekenschap van zijne zending te geven. Hetzij hij vreesde naar het leger terug le keeren, waar hij den luister

van zijn rang; niet meer kon opliouden, liclzij de gevaren on de vermoeienissen van den lieiligen oorlog zijn moed bekoeld hadden, liij nam liet scliandelijke besluit naar iiel Weslen terug te keeren, waar zijne desertie hem met den raaf van de ark deed vergelijken.

Middelerwijl smeekten de pelgrims de aanvoerders hen naar de heilige stad te voeren. Het geloovige volk hield zich overtuigd, dat de schrik voor de christen wapenen do Turken allen verderen weerstand zou doen opgeven, en hot op den weg, dien het nog al te leggen had, geen enkele stad zou vinden waaruil men het nni ecu steen zou durven werpen. Thans bleek het hoe moeiclijk hel valt met onverpoosde voortvarendheid eene onderneming voort te zetten, waarhij verschillende personen eene beslissende stem hebben. In dé raadsvergadering der bevelhebbers was ieder van eene verschillende meening; teveigeel's betoogden de verstandigston dat men den vijand niet den tijd moest laten weder moed te vatten en nieuwe strijdkrachten te verzamelen; de vorsten cn baronnen, die tot dusverre alles verduurd hadden, vreesden eensklaps de hitte van hot jaargetijde en besloten tot aan de eerste dagen van don herlst in Anüochie te blijven.

Onder de beweegredenen tot dat onverwaclito besluit waren er vele, waarvoor do bcvelliebbers van het christen leger niet zouden hebben durven uitkoineii. Men mag met grond aannemen dat hot zien der rijke landstreken van Syrië, hot voorbeeld van Bohemond, die vorst van Antiochië, dat van lioudewijn, die gebieder van Edessa was, hunne eerzucht haddon opgewekt en hunne gedachten soms moesten alleidon van hel vrome dool hunner onderneming.

Het duurde niet lang of de kruisvaarders hadden bitter berouw over hot door hen genomen besluit, want er brak eene be-smettelijke ziekte uit, die de grootste verwoestingen in hun leger aanricbite. «Men zag in Antiochië niets dan hjkplocbtighed.'ii en begralenissen,quot; zegt eene oude kronijk, «en de dood maaide er met zijne zeis onder de kruisvaarders als in de bloedigste dagen van den oorlog.quot; Hot ineerendeel der vrouwen eu dor armen, die hel leger volgden, waren do eerste staclitollërs van dezen geosel. Een groot aantal kruisvaarders, die uil Duitschland en uil alle doelen van Europa kwamen, vonden don dood bij hunne aankomst in Auliochic. Do ziekte raapte in ëëne maand meer dan vijllig duizend pelgrims weg. Zij spaarde evomnin do bcvelliebbers als de eenvoudige vooiknechton: zoo hadden de cliiistenen den dood le betreuren van Hendrik van Asscbe, Reinier van Amerbacli eu veischeideiio andere door liuiino knjgs-veiTichtingen yennaarde ridders, en tot overniaat van rampen bezweek ook eindelijk aan zijne veriiioeiouissen, te iniddeu van dien algemeenen rouw, Adiiemar, de bisschop van l'uy, do vertrooster der kruisvaarders iu hunne ellende; hij sliert', evenals de aanvoerder der llebreën, zonder bet beloolde land te hebben gezien. Zoo groot was de heerschappij welke een enkel man over de menigte der kruisvaarders uuoelënde, dal men, zoolang Adhomar leefde, de voorschriften vau hot Evangelie eeibiedigde, en de eendracht onder do vorsten bleef voortduren; maar zoodra had hij niet de oogen gesluten, ol men kende geeu gerechtigheid meer in hel leger en werd de eensgezindheid uit de raadsvergaderingen der vorsten velbannen, /.ijn zielloos overschot weid in de kerk van den heiligen l'elrusvau Antiochië begraven, oji de plaats zelve, waar men de miiakuleuze lans gevonden had. Al de pelgrims, wier vader hij was, eu die hij volgens de uitdrukking van een tijdgenoot, met de dingen des Hemels voedde, woonden weenende zijne teraardebestelling bij. De aanvoerders, die hem oprecht betreurden, schreven aan den paus om hem den dood van zijn aposioli^clien legaat te melden. Rij dit sch-ijven noodigdeu zij ürbanus te gelijker tijd uit zicli aan hun spits te komen stellen, om de vanen van den krnis-locht le heiligen en den vrede en de eendracht in hot leger van Jesus Christus te lierstellen.

Hel gezicht der steeds toenemende vreesolijke verwoestingen welke de plaag onder hel christen leger aanrichtte, vormoclil de harten niet tol gevoelens van ceiidracht en verbroedering te stemmen. De graal van Toulouse, die mdt leede oogen de verlielllng van Bohemond zag, weigerde aan dezen de citadel over te geven welke hij in bezit genomen had op den dag, dat de chrislenen het leger van Kerboga verslagen hadden: om aan zijne weigering den schijn van reclitscliapenhoid en billijklieid le geven, herinnerde hij aan den eed, dien de prins van Tarente aan Alexis gedaan had, en verweet hem het bezworen woord geschonden te hebben door eene stad, welke de pelgrims veroverd hadden, voor zich te behouden. Van zijn kant verweel Bohemond den graaf vau Toulouse diens afgunstige eerzucht en onzinnige halslarrigheid en dreigde bom geweld te zulkii gebruiken lot liandhaving van do rechten, welke hein de overwiiiiiii.g had doen verkiijgen. Do oneenigheid Uisschen beide ridders ging zelfs zoover, dat toen de vorsten en bevel-bebbers van het christen leger op zekeren dag in de basiliek van de Siiil-Pelruskerk tot regeling van de zaken der kruistochten i vergaderd waren, hunne beraadslagingen verstoord werden dooi hevige woordenwisselingen. Ondanks do heiligheid der plaats gal Raymond, te midden van den raad, lucht aan zijn spijl en zijn wrok. Aan den voet zells der altaren van Jesus GhrisUis spaarde Bohemond de valscho beloften niet om do andere hevel-hebbers voor hem partij te doen kiezen en hernieuwde hij herhaalde malen een eed, wolken hij niet wilde houden, die;' van hen naar Jerusalem te vergezellen.

Om de verdere uitbreiding van do besmettelijke ziekte zoo mogelijk tegen te gaan en de schaarsclite dor lovonsiniddelen te voorkomen, besloten de vorsten en do baronnen onder elkander dat zij Antiochië mei hunne troepen verlaten eu zich in alle riehtingen verspreiden zouden om do Sarracenon in de naburige provinciën te beoorlogen. Bohemond voordo zijne krijgers naar Cilicië, waar hij bezit nam van Tarsus, Malmislra en verscheidene andere steden, welke hij met zijn vorstendom vereenigde. liaymond rukte in Syrië voort en plantte zijn zegevierend vaandel op de muren van Albaria, waarvan de geheele bevolking over de kling gejaagd werd. Wilhelmus van Tyr verhaalt, dal de stad Albaria door Raymond ouder do bewaking werd gesteld van Willem du Tillet, een l'roveneaalsch ridder; hij liet hem zeven ruiters en dertig voetknechten. Deze ridder gedroeg zich zoo uitsiekend, voegt dezelfde gesebicdschrijver er bij, dat hij weldra veertig andere ruiters en tachtig voetknechten onder zijne bevelen had. Syrië, dat geen muzelmansch leger tel zijne verdediging meer bezat, was weldra overdekt mot de vanen van het kruis. Overal ontmoette men zwervende benden, die naar de plaatsen snelden waar zij een rijken buit meenden te vinden: zij betwistten elkander, met de wapens in do hand, de Muelit van hunne dapperheid of liuniie rooverijen, wanneer de lorluin hen begunstigde, en zagen zich aan al de verschrikkingen van hel gebrek prijsgegeven, als zij in eene verwoeste streek kwamen of een ouvoorzionen tegenstand ontmoetten.

De kruisvaarders bleven hun gewone heldhaftigheid betoonen: elke dag was getuige van nieuwe wajienfeiten en wonderbare avonturen der ridders. De hoeren en baronnen die zoowel voor de jacht als den oorlog toegerust waren, vervolgden mi eens de wilde dieren in do wouden en vielen dan weder de in hunne sterkten verschanste muzelmannen aan. Een Franseh krijger, Guicher geniiaind, was onder de kruisvaarders vermaard geworden door zijn strijd mol een leeuw, dien hij had overwonnen. Een ander ridder, Godfried de la Tour, hail oen groote vermaardheid verworven door eene daad, die ongetwijfeld oiigoloolbjk zal scinjnen. Up zekeren dag trof hij in een woud een leeuw aan, die door een slang mei hare monsterachlige kronkels omstrengeld werd en de luehl met zijn pijnlijk gehuil vervulde; Godlried snelt hel dier, dat zijn erbarmen scheen in le roepen, le hulp en doodt mei oen enkelen slag van zijn zwaard het kruipend ondier. Als men een oude kronijk mag gelooven, hechtte de op deze wijze verloste leeuw zich als oen hond aan zijn bevrijder; hij vergezelde hem gedurende don gansclioii oorlog, en toen de kruisvaarders zich na de inneming van Jerusalem weder inseheoplen om naar Europa terug te koeren, verdronk hel erkonlehjke dier, de getrouwe metgezel van hun pelgrimstocht, terwijl tiet hol schip nazwoni, waarop zich Godfried de la Tour bevond.

In al wachting van het toeken tot hel vertrek naar Jerusalem gingen verscheidene kruisvaarders hunne broeders bezoeken, oio zich in de veroverde sleden nedergezet hadden. Velen buniior begaven zich tot Bondowijn en sloten zich bij hem aan om do muzelmannen van Mesopotamië le bestrijden of zijne regeering te beschermen, voortdurend bedreigd door zijne nieuwe oiiderdanen, die hij door zijne drukkende overheersching had verbitterd. Een Belgisch ridder, mol name Fulclior van Bouillon, die met meerdere zijner wapenmakkers hun goed geluk gingen beproeven aan de boorden van den Euphraal, v\ord door do Turken overvallen en vermoord; zijne echlgenoole, die bom vergezelde, werd voor den emir van Hazart of Ezaz, eene stad in hol vorstendom van Aleppo, gebracht. Door hare zeldzame schoonheid getrollen, vroeg een van de vooriiaanisto olïicieren van den emir haar aan zijn meester ten huwelijk, die hierin' bewilligde. Vol liefde voor eene christen vrouw, vermeed de olllcier zorgvuldig de kruisvaarders te beslrijden, doch ondernam, vervuld van ijver voor den dienst dos emirs, lierhaalde sirooptochlon op hot gebied van den vorst van Aleppo, togen wien zijn meester de wapens opgevat had. Redouan, de vorst van Aleppo, wilde zich hierover wreken cn stelde zich aan het hoofd eens legers van veertig duizend man, om do stad Ezaz le komen aantasten. Nu raadde de olllcier, die Fulchors weduwe gehuwd had, den emir aan den bijstand der clii istenen in te roepen.

De emir liet aan Godlried van Bouillon een bondgenootschap voorstellen. Godfried aarzelde aanvankelijk; maar de muzol-mansche prins het zich niet afwijzen en zond, om bij de christen vorsten alle wantrouwen weg te nemen, hun zijn zoon Mahomed als gijzelaar. Nu word hol verdrag geteokeiid;

twee duiven, zegt een Latijnsch geschiedschrijver, belast met een brief, brachten de tijding daarvan aan den emir over en kondigden hem tevens de ophanden komst der christenen aan. Het leger van den vorst van Aleppo werd bij verschillende ontmoetingen verslagen en genoodzaakt liet grondgebied van Ezaz te ontruimen, dat het reeds was beginnen te plunderen. Weinig tijds na dien krijgstocht stiei 1' de zoon van den emir te Antiocliië aan de heerschende ziekte, welke do pelgrims van het Westen wegraapte. Godfried liet, volgens het gebruik der muzelmauncn, liet lijk van den jeugdigen prins in rijke purperen stoffen wikkelen en zond liet aan zijn vader terug. I)e afgevaardigden, die bet lijk overbrachten, hadden in last deu muzelmaiischen vorst het'rouwbeklag van Godfried aan te bieden en hem te zeggen, dat hun heer even bedroefd was geweest over den dood van den jeugdigen Mahomed als hij het had kunnen zijn over dien van zijn broeder üoudewijn.

Do tijd verliep te midden van al die ondernemingen waarmede geen enkel gewichtig doel beoogd werd, en reeds hadden de kruisvaarders den termijn zien verstrijken, waarop zij zich naar Jerusalem op weg zouden begeven. Het meereudeel der bevelhebbers waren verstrooid en hielden zich in de naburige streken op. Om hun vertrek te vertragen, hadden zij eerst de hitte van den zomer voorgewend; nu waren zij beducht voor de regens en de guurheid van den naderenden winter. Deze laatste reden, hoewel gegronder dan de eerste, was echter niet voldoende om het ongeduld der pelgrims te bevredigen, en daar het volk in dien godsdienstigen oorlog altijd meer geneigd was de richtsnoer van zijn gedrag in wonderdadige visioenen eu de verschijning van hemellichamen te zoeken dan in de beweegredenen van het verstand en de ondervinding, trok een buitengewoon natuurverschijnsel aller aandacht en trof bun lichtgeloovigen geest diep. De kruisvaarders, die de wacht hadden op do wallen van Antiochië, bemerkten in zekeren nacht ecne sterk lichtende massa, welke zich aan den hemel vertoonde, «liet scheen hun, alsof al do sterren in ecne ruimte vereenigd waren, welke niet grooter was dan een hof van drie roeden,quot; zegt Albertus van Aix, «zij verspreidden een zeer loven-digen glans en schillcnlen als Iwlcn in een f/loeieiulen oven.quot; Zij bleven lang boven de stad hangen, maar toen de ring, waarin zij besloten waren, brak, verdwenen zij in de lucht. Op het zien van dat wonder begonnen de bewakers en de schildwaclitru luidkeels te roepen en gingen de christenen van Antiochië wekken. De pelgrims stormden uit hunne woningen en zagen in dat natuurverschijnsel een blijkbaar teeken van den wil des Hemels. Ecnigen meenden in de vercenigde sterren een beeld te zien van Ue mnzelmannen, die zich te Jerusalem vereenigd hadden en bij de nadering der kruisvaarders uiteen zouden stuiven; anderen, insgelijks vol hoop, zagen er de christen krijgers in, hunne zegevierende krachten vereenigendc en zich vervolgens over de aarde verstrooiende om de steden te heroveren, die aan den dienst en het rijk van .lesus Christus ontweldigd waren; maar vele pelgrims wiegden zich niet met die troostvolle begoochelingen. In eene stad, waar het volk veel had te lijden en sinds verscheidene maanden bezocht werd door eene dooddijke ziekte, welke talloozc oilers cischte, moest de toekomst zich onder akeliger en somberder kleuren ver-toonen. Allen, die gebrek leden en de hooi) opgegeven hadden Jerusalem te betreden, zagen in dat natuurverschijnsel slechts een schrikwekkend symbool van de groote menigte der pelgrims die met den dag verminderde en weldra in het niet zou verdwijnen gelijk de lichtende wolk, welke zich aan den hemel vertoond had. «Nochtans,quot; zegt Mnertus van Aix ongekunsteld, «ging alles veel beter dan men had durven hopen; want kort daarop hervatten de vorsten, in Antiochië teruggekeerd, den veldtocht en ontsloot de overwinning hun de poorten van verscheidene steden in Opper-Syrië.

De belangrijkste hunner krijgsverrichtingen was het beleg en de inneming van Marrah, tusschen liamath en Aleppo gelegen. Kaymond verscheen het eerste voor die stad, terwijl de graven van Normandië en Vlaanderen hem weldra met hunne troepen kwamen ondersteunen. De vrees om het lot der inwoners van Antiochië te ondergaan, had de geheele bevolking der stad, vast besloten zich tot het uiterste te verdedigen, op de bedreigde wallen doen samenstrooinen. De hoop zich van een rijke stad meester te maken bezielde de christen soldaten. Eiken dag plantten de belegeraars de ladders aan den voet der muren: eene bui van steencn en pijlen, stroomen brandend pek deden hen met groote verliezen afdeinzen. Wilhelmus van Tyr voegt er bij, dat men ongebluschte kalk en korven met bijen van de torens op hunne hoofden wierp. Hloedige gevechten volgden elkander verscheidene weken op, tot eindelijk de vaan der christenen uit de torens der stad wapperden. Daar de hardnekkige verdediging der muzelmannen en hunne beschimpingen, den godsdienst van Jesus Christus gedurende het beleg aangedaan, de kruisvaarders verbitterd hadden, werd de geheele bevolking, die in moskeeën en onderaardsche gewelven een schuilplaats gezocht had, over de kling gejaagd. In eene stad, die al hare inwoners verloren had, ontbrak het den overwinnaars spoedig aan levensmiddelen, en als had de Hemel hen voor de overmaat hunner bloeddorstigheid willen straffen, vonden zij om hun honger te stillen niets dan de lijken dergenen, die zij gedood hadden, en, wat men moeielijk zal kunnen gelooven, vele kruisvaarders onderwierpen zich zonder afkeer aan die ontzettende noodzakelij kheid.

Hier zijn do bemerkingen der kronijkschrijvers veel belangwekkender dan de gebeurtenissen die wij vermelden. Albertus van Aix verwondert er zich over, dat de kruisvaarders doode muzelmannen gegeten hebben; maar het verwondert hem nog meer dat zij dat dit ook honden gedaan hebben. Boudri, aartsbisschop van Dóle, poogt de kruisvaarders to verontschuldigen mei te zeggen, dat zij honger leden ter wille van Jesus Christus en dat deze reden hen kan verschoonen. Bovendien, voegt hij er bij, zetten de chrislen soldaten den oorlog tegen de ongeloovigen voort door hen op die wijze te verslinden.

Wat de geschiedenis niet minder móet betreuren, is, dat te midden van zoovele afschuwwekkende tooneelen de christen vorsten elkander met halstarrigheid het bezit betwistten van de stad zelve, welke hen zoovele verliezen gekost had en hen tot zulke uitersten dwong. Onder de zegevierende kruisvaarders vermengden zich klachten en bedreigingen met de kreten, die do honger hun afperste. Boliemond, die aan de belegering was komen deelnemen, wilde eene wijk van de veroverde stad behouden; Raymond daarentegen beweerde dat Marrah hem onverdeeld toekwam. De vorsten en de baronnen vergaderden bij Rugia en trachtten den vrede te herstellen zonder dat hun dit echter mocht gelukken. «Maar God, die de ware aanvoerder van de groote onderneming was,quot; zegt pater Maimbouig, «herstelde door den ijver dor zwakken en der kleinen hetgeen de hartstocht der grooten en der wijzen van do wereld vernieligd had.quot; Het verdroot den soldaten eindelijk voor beu/elachtige twisten het bloed te vergieten, dat zij gezworen hadden voor eene gewijde zaak ten olfer te willen brengen. «11 ie,quot; zeiden do pelgrims, «altijd twisten! twisten om Antiochië, twisten om Marrah!quot; Terwijl zij hun misnoegen door gemor en klachten kenbaar maakten, vernam men dat Jerusalem in handen der Egyplemven gevallen was. Deze hadden gebruik gemaakt van de nederlaag der Turken en het noodlotlige talmen van het christen leger om l'alestina te overweldigen. Deze lijding verdubbelde de ontevredenheid der pelgrims; luide bescnuldigden zij Raymond en hunne bevelhebbers, dat zij de za :k van Jesus Christus verraden haddon, en gaven hun voornemen te keiinen, zich bevelhebbers te kiezen, die geen andere eerzucht bezaten dan die van hunne gelolte gestand te doen en het christen leger naar het heilige land te voeren.

De geestelijkheid bedreigde Raymond met den toorn des Hemels, en zijne eigene soldaten d re igd ni hem zijnu vanen te zullen verlaten. Eindelijk besloten al de kruisvaarders, die zieh in Marrah bevonden, do versterkingen en de torens der stad af te breken. De ijver van het volk was zoo groot, dat men gebrekkigen en zieken zich met behulp van een stok naar de wallen zag sleepen, waar zij brokstukken welke ilrie paar assen niet zouden hebben kunnen vervoeren, uit den muur losmaakten en in de grachten deden nederploffen. Omstreeks dienzelfden tijd maakte Tancredo zich door geweld of list meester van de citadel \an Antiochië, waar hij de vaan van den graaf van Toulouse door dien van Bohemond verving. Door allen verlaten, wilde Raymond evenwel nog niet van zijne aanspraken afzien en poogde hij, doch vruchteloos, de aanvoerders weder voor zich te winnen door hun zijne schatten te openen en het gemor van het volk te stillen door het den buit der naburige steden onder zich te laten verdoelen ; men bleef ongevoelig voor zijne geschenken zoowel als voor zijne drangredenen. Eindelijk genoodzaakt aan den wil van het leger te gehoorzaainen, nam hij den schijn aan als zwichtte hij voor de stem Gods. Na de stad Marrah in brand te hebben doen steken, verliet hij haar barrevoets, terwijl hij tranen van berouw stortte; in tegenwoordigheid der geestelijkheid, die de boetpsalmen zong, verzaakte hij aan zijne eerzuclit en hernieuwde de zoo dikwerf afgelegde en evenzoo dikwerf vergeten gelofte om het graf van Jesus Christus te gaan verlossen.

Gehoor gevende aan den wensch hunner soldaten en het langer wachten op de overige vorsten moede, besloten Raymond, graaf van Toulouse, Tancredo en Robert, hertog van Normandië, welke laatsten vurig verlangden hunne gelofte te volbrengen, op te breken en gaven derhalve aan hunne troepen het sein tot vertrek. Zij gingen niet rechtstreeks op Jerusalem af, maar begaven zich naar llama, het oude Epiplianië en vandaar naar Emesa, het tegenwoordige Horms. Overal waarde pelgrims zich vertoonden, kwam men hun levensmiddelen en schattingen aanbieden, zonder dat zij het zwaard uit de schede behoefden te trekken; het meest cellier werden zij verrast door den terugkeer van een groot aantal christen gevangenen, vvien de muzelmannen,

trokken de kruisvaarders verder en Archas, eene stad aan den voet van mijlen al'stands van Tripoli.

intusschen maakten de overige in vorsten geen toebereidselen om zich sloegen geen acht op de klaolilen dei-dat de ander bet voorbeeld zou gcvên en zoo bleven allen werkeloos. Godl'ried, die zich naar Edessa begeven bad, om zijn broeder Boudewijn Ie bezoeken, hoorde bij zijn terugkeer slechts morren en weeklagen onder de kruisvaai'dors, die hunne werkeloosheid betreurden en naar Jerusalem gevoerd wilden worden. «Is het nog niet genoeg voor degenen, wien God belast heeft ons aan te voeren, dat wij hier langer dan een jaar gebleven zijn en tweehonderd duizend soldaten van het kruis bezweken?quot; zeiden zij. «Mogen allen omkomen, die in Antiochië willen blijven, gelijk zijne ongeloovige inwoners omgekomen zijn! Moge Antiochië en al de door onze wapenen veroverde steden in vlammen opgaan, dewijl iedere verovering een hinderpaal is voor onze heilige onderneming; laten wij aanvoerders kiezen, die geen andere eerzucht voeden dan wij, en gaan wij op weg onder de leiding van Jesus Christus, voor wien wij de wapenen opgevat hebben. Maar indien God, ter oorzake'onzer zonden, ons offer verwerpt, moeten wij ons haasten naar ons vaderland terug te keeren eer wij bezwijken door den honger en andere rampen, welke wij lijden!quot; Tevergeefs doen zich die klachten in het christen leger hoeren: de hertog van Lol haringen en de overige bevelhebbers blijven nog steeds dralen met het sein te geven tot het vertrek. Het meerendeel der pelgrims, wien alle verder uitslel verdroot, waren er nu nog slechls op bedacht uit Syrië naar het Westen terug te keeren, zoodat do bevelhebbers in alle havens van de nabuurschap wachten moesten uitzetten, die in last hadden iedereen aan te houden die zich zoude willen inschepen. Ten laatste bepaalden de vorsten, niet langer aan den aandrang der menigte kunnende weerstaan, dat het leger Antiochië in de eerste dagen van Maart zou verlaten.

Toen het vasigeslelde tijdstip daar was, vergezelde Bohemond den hertog van Lotharingen en den graaf van Vlaanderen tot aan Laodicea, tegenwoordig Lataiia, doch haastte zich van daar naar Antiochië terug te keeren, steeds vreezende dat men hem zijn vorstendom mocht ontrooven. In de slad Laodicea zag het christen leger ecu groot aantal kruisvaarders zich onder zijne vanen schuren, die zich in Edessa en iu Cilicië opgehouden hadden of uil Europa kwamen. Onder deze laatsten merkte men vele Anglo-Snksische ridders op, voormalige strijdmakkers van Herold en Edgard Adding. Deze edele knjgersj die dooi' Willem den Veroveraar overwonnen en uit hun land verbannen waren, kwamen onder de banier van den heiligen oorlog hunne rampen vergeten en zich, alle hoop opgegeven hebbende hun vaderland te bevrijden, door vromen ijver vervuld, aan de verlossing van liet heilig graf wijden.

Middelerwijl had Uaymond, gelijk wij reeds gezegd hebben, het beleg van Arclias ondernomen. Daar hem aan een spoedige inneming der stad lol verwezenlijking zijner eerzuchtige plannen veel gelegen was, beloofde hij aan zijne soldaten, om hun ijver aan te wakkeren, de plundering van Archas. Dusdanig was de geest onder de kruisvaarders en vooral onderdo bevelhebbers, dat elke stad hen Jerusalem deed vergeten. Na het verlaten van Laodicea vonden Godfried en de graaf van Vlaanderen achlervolgens op liun weg Gahala (hel tegenwoordige Djchnli); Maraclea (Maracia)\ Valenia {llanias) en Tortosa (hel voormalige Atthtniilii.s); deze laatste st.id was reeds door Raymond Peletlis genomen; een aantal rivieren in de ingewanden van den Libanon ontslaan, maken die verschillende landslrekeu zeer vruchtbaar. Men hescliuldigde Uaymond zes duizend goudslnkken ontvangen te behbeii om eene muzehnansche slad de gevaren van een jesparen, en toen hel gebeele kruisleger onder de i Archas vereenigd was, verweten hem Godfried en in bittere bewoordingen, dal bij hen door logen en hunne onderneming algeleid had.

De christen soldaten zetten het beleg van Archas voort. De slad was op hooge rotsen gebouwd en hare wallen schenen onbeklimbaar. De belegeraars wilden de belegerden door den hongersnood tol de overgave dwingen, maar hel duurde niet lang, of zij zeiven hadden aan levensmiddelen gebrek. Evenals tijdens de belegering van Antiochië waren de armslen der pelgrims genoodzaakt zich met wortels van planten te voeden en aan de dieren de wilde kruiden te betwisten. Zij, die een zwaard konden hanteeren, slrooplen het omliggende land af en leefden van plundering; maar zij, die door leeftijd, sekse of ziekte niet daartoe in slaat waren, moesten hun eenige hoop bouwen op de liefdadigheid der christen soldalen. Hel leger kwam hun te hulp en stond hun het tiende van den buit af, die op den vijand behaald was.

Tal van kruisvaarders bezweken onder de vermoeienissen van het beleg en stierven van honger en ziekte; velen vielen onder de slagen van den vijand. Van degenen, wier dood liet meest betreurd werd, heeft de geschiedenis den naam opge-teekend van Pons van Balazun: hij had zich de algemeene achting onder de kruisvaarders verworven door zijn helder verstand en had, tot aan zijn dood, in overeenstemming mei Uaymond van Agiles, het verhaal der voornaamste gebourte-nissen van den kruistocht opgeteekend. Desgelijks wijdden de kruisvaarders ecu traan aan den dood van Anselmus van Ribau-mont, graaf van Bouchain, wiens kennis, godsvrucht en dapperheid door de kronijken van zijn tijd boogelijk geroemd werden. Zijn overlijden ging gepaard met bovennatuurlijke omslandigheden, welke de kronijken vermelden, en die menin onze eeuw voor een verzinsel van de poëzie zou aanzien.

Op zekeren dag (wij volgen het verhaal van Raymond van Agiles) zag Anselmus den jongen Angelram, zoon des graven van Sint-I'aul, die hij het beleg van Marrah gesneuveld was, zijne tent binnen treden. «Wal is dat?quot; dus sprak Anselmus hem toe; «ik zie u daar iu levende lijve voor mij staan, en ik heb u levenloos op bet slagveld uitgestrekt zien liggen!quot; — « Verneem, dat zij, die voor Jesus Christus strijden, niel sterven,quot; antwoordde Angelram. •— «Maar vanwaar komt die ongewone glans waarmede ik u omgeven zie?quot; vroeg Anselmus verder. Nu loonde Angelram hem in den hemel een paleis van kristal en diamanten: «Daar ontving ik de schoonheid, die u verbaasd heeft,quot; antwoordde hij. «Ziedaar mijn verblijf; voor u bereidt men een veel schooner, dal gij weldra zuil komen bewonen. Vaarwel: wij zien elkander morgen weder.quot; — Dit gezegd hebbende, voegt de geschiedschrijver er bij, keerde Angelram naar den hemel terug. Door deze verschijuing getroffen, liet Anselmus den volgenden ochtend reeds vroegtijdig verscheidene geestelijken bij zich ontbieden, ontving de sacramenten en nam, hoewel hij volkomen gezond was, afscheid van zijne vrienden, met de verzekering, dal hij deze wereld ging verlaten, waar hij hen gekend had. Toen do vijand weinige uien daarna een uitval deed, behoorde Anselmus onder degenen, die hen bestreden; hij werd door een steen aan het voorhoofd getroffen, die, zeggen de geschiedschrijvers, hem iu den hemel naar het schoone paleis zond, dat voor hem gereed gemaakt was. Dit wonderbare verhaal, hetwelk onder de kruisvaarders geloofd werd, is niet het eenige van dien aard, dat de geschiedenis opgeleekeud heeft. Dewijl er echter bijna voortdurend een geest van on-eenigheid onder bet leger der kruisvaarders bestond, gebeurde het menigmaal, dat terwijl de eeue een onbeperkt geloof hechtte aan eenig mirakel, de andere hel uit geest van tegenspraak en naijver ten stelligste loochende. Er vormden zich partijen onder de pelgrims, eu volgens de partij, die men gekozen bad, ijverde men voor ol tegen de miraculeuze verhalen, welke aan het volk gedaan werden.

Zoo werd er tijdens het beleg van Archas onder de pelgrims twijfel geopperd omtrent de ontdekking der lans, wier gezicht den moed der kruisvaarders tijdens den slag van Antiochië aangewakkerd had. De legerplaats der christenen was eensklaps verdeeld in twee groote partijen, die vijandig tegenover elkander stonden. Arnulf van Rohes, volgens'Williehnus van Tyr, eeu man van twijfelachtige zeden, doch zeer ervaren in de geschiedenis en de letteren, durfde het eerst openlijk de eclithoid van hot wonder te betwisten. Deze geestelijke, kapelaan van den hertog van Normandië, haalde al de Normandiërs en de kruisvaarders uil het noorden van Frankrijk tot zijne partij over, die van liet Zuiden schaarden zich aan de zijde van Peter Barlhelemi, een geestelijke, die met den graaf van Toulouse medegekomen was. Deze priester, een eenvoudig man, die zelf geloofde hetgeen hij aan anderen deed gelooven, had eene nieuwe openbaring, en verhaalde in de legerplaats, dat hij Jesus Christus aan hel kruis had zien hangen, de goddeloozè twijfelaars, wier trolsclie rede de verborgen wegen der Voorzienigheid durlde nasporen, aan de zieleangsten en den dood van Judas wijdende. Deze verschijning en andere soortgelijke, prikkelde de verbeeldingskracht der 1'rovenealen, die, volgens Raymond van Agiles, evenveel geloof sloegen aan de verhalen van Barlhelemi als aan het getuigenis der heiligen en der apostelen. Maar Arnulf gal er zijn verwondering over te kennen, dal God zich slechls aan een eenvoudig priester openbaarde, terwijl zich in het leger lal van deugdzame prelaten bevonden; en zonder de tusschenkomst van de goddelijke almacht te loochenen, erkende bij geen andere wonderen dan die der dapperheid en heldhaftigheid der christen soldaten.

Daar de opbrengst der aalmoezen aan de bewaarders der heilige lans geschonken onder de armen verdeeld werd, verhieven dezen, die zeer talrijk in het leger waren, een luid gemor tegen den kapelaan des herlogs van Normandië. Zij schreven aan zijne twijlelzucht en aan die zijner aanhangers al de rampen toe, die de kruisvaarders geleden hadden. Arnulf en zijne partij, die met den dag aangroeide, weten daarentegen de wederwaar-

digheden der clirisloncn aan hunne twisten en den woelzieken | geest van degenen, die zich verbeeldden visioenen te zien. Daarbij verweten de kruisvaarders der provinciën aan die van het zuiden, dat het hun in de gevechten aan mood ontbrak, dat. zij minder bcgeerig waren naar roem dan naar plundering, en zij' hun tijd doorbrachten mei lui optooien hunner paarden en hunner muildieren. Van hunnen kant verweten die uit liet zuiden aan de aanhangers van Aruull' hun klein geiool', hunne heilig-schennende spotternijen en stelden voortdurend nieuwe visioenen tegenover de redeneringen der twijfelaars. Nu eens had men den Evangelist Marcus en de Moeder ()otls gezien, die de echlheid bevestigden van al hetgeen Barlhelemi gezegd had, dan weder den bisschop Adhemar, die zich met hall' verzengden baard en een treurig gelaat vertoond had, zeggende, dat hij zelf eenigc dagen m do vlammen had moeten lijden, dewijl hij een oogenblik geweigerd had aan de ontdekking dor heilige lans te gelooven.

Doze verhalen dienden slechts om de gemoederen nog meer te verhitten. Eindelijk besloot üarthelemi, verleid door hot gewicht van de rol, welke hij tot dusverre gespeeld had en misschien ook door do miraculeuze verhalen zijner aanhangers, die zijne eigene visioenen versterkten, zich aan de vuurproef te onderwerpen om aan allo oneonigheid een einde te maken. Dit besluit herstelde do rust in hot christen leger, en al do pelgrims worden opgeroepen om vau het Godsoordeel getuige te zijn. Op don vastgostelden dag (het was goeden vrijdag) werd een brandstapel van olijftakken in het midden eener grooto vlakte opgericht. Met moerendoel dor kruisvaarders was samengestroomd on alles was voor de vreeselijke proef gereed, toen men Barthelemi zag naderen, vergezeld van priesters, die blootsvoets, in hun priestergewaad, hem, de diepste stilte in acht nemende, al biddende volgden. De priester van Marseille had eono eenvoudige toog aan en droeg de heilige lans, in een zijdon doek gewikkeld, in beide handen. Toen Barlhelemi den brandstapel lot op weinige schreden genaderd was, sprak de kapelaan des graven van Toulouse overluid do volgende woorden: «Zoo deze Jesus Ghrislus van aangezicht tot aangezicht gezien heefl, eu zoo de heilige Andreas hem de goddelijke lans geopenbaard heeft, dal hij ongedeerd door do vlammen wandole; is hij daarentegen plichlig aan bedrog en logen, zoo verbrande hij 'mol do lans, welke hij in zijne handen draagt.quot; Bij die woorden bogen alle aanwezigen eu antwoordden gezamenlijk: «Gods wil jienchiede!quot;

IS'u zinkt Barlholonii op do knieën, neemt den Hemel lol getuige van de waarheid zijner woorden en treedt, na zich in de gebeden der priesters en dor geloovigen aanbevolen lo hebben, den vuurpoel binnen, waartusschen men genoegzame ruimte voor zijn doorlochl gelaten heeft.

Een oogenbiik verwijlde hij te midden der vlammen, zegt Raymond van Agiles, en kwam er, door de genade Gods, uit te voorschijn, zondei dat zijne loog verbrand en zelfs zonder dal do dunne doek, welke dé lans van den Zaligmaker verborg, gezengd was. Dadelijk daarna maakte hij over de jubelende menigte mot de lans hel toekon des kruizes en riep mot luider stomme: God, sta mij bij! Deus, adjuva! In do overtuiging, waarin men verkeordè, dat hij van natuur veranderd was, werd hij, daar iedereen hem wilde naderen en aanraken, door do menigte geweldig gedrongen; zijne klcederen werden verscheurd, terwijl zijn lichaam met kneuzingen overdekt werd; hij zou versmoord geworden zijn, had niet Raymond Peletus, door eenigo krijgers bijgestaan, het volk teruggedreven en hem met levensgevaar onlzet.

Do kapelaan dos graven van Toulouse smukt zijn verhaal mot verscheidene wonderbare oinslandigheden op, die wij onvermeld mconen te kunnen laten. De kronijkschrijver kan geen woorden genoog vinden om de droefheid uit lo drukken, die hom vervult bij bol verhalen van hel treurige lot van Barlhelemi, die weinige dagen later stierf, en op zijn sterfbed zijn warmste aanhangers verwoei, dat zij hem in de noodzakelijkheid gebracht hadden de echtheid zijiior verhalen door zulk eene geduchte proef te bewijzen.

Zijn lichaam werd begraven op de plek zelf, waar de brandstapel gestaan had. Do liaidnokkige liehtgeloovigheid, welke hem aangespoord had om de martelaar zijner eigene visioenen te worden, deed zijne nagedachtenis bij do Pi ovenpalen in grootc vereering houden; maar het grootste gedeelte der pelgrims beriepen zich op het G'iilsomleel en weigerden aan de wonderen te gelooven, die men hun verkondigd had, en sinds hield de voreoring vau de miraculeuse lans op.

Terwijl de kruisvaarders nog om Archas gelegerd waren, ontvingen zij een gezantschap van Alexis. Daar de Grieksche keizer de Latijnen wilde ontzien, beloofde hij, hen met oen leger naar Palestina te zullen volgen, indien zij hem den lijd gaven om de noodige toebereidselen te maken. Alexis beklaagde zich in zijne brieven over de achtergebleven uitvoering der verdragen, waarbij heni de steden van Syrië en Klein-Azié, die in de'macht van de kruisvaarders vielen, overgegeven zouden worden; maar hij beklaagde zich daarover zonder bitterheid, en logde in zijne verwijlen eene bezadigdheid aan don dag, welke genoegzaam bewees dat hij zelf niet van schuld vrij lo pleiten was. Dit gezantschap vond in hel christen leger een zeer ongunstig onthaal. In plaats van zich te zuiveren van den blaam dien men op hen wierp, verweten de christen vorsten den keizer zijn schandelijke vlucht tijdens hel beleg van Antiochië en beschuldigden hem de aan de christen soldalen gezworen trouw geschonden te hebben.

Do kalif van Cairo volgde dezelfde gedragslijn als Alexis. Deze muzelmansche vorst onderhield mol do pelgrims vriendschapsbetrekkingen, welke, naar gelang dor omstandigheden, minder of moer oprecht en steeds ondergeschikt waren aan de vrees, die hunne wapenen hem inboezemden. Hoewel bij lo gelijk mot de christenen en met do Turken ondorhaudelde, haalle hij do oenen, wijl zij de vijanden waren van den profeet, de andiTcn, omdat zij hom Syrië ontnomen hadden. Gebruik makende van het verval der Turken, had hij zich van Palestina meester gemaakt en daar hij voor zijne nieuwe veroveringen vreesde, vaardigde hij eenigo gezanten af naar het christen leger. Dit gozantschap verscheen in de legerplaats der kruisvaarders kort na het vertrek der afgevaardigden van Alexis. Met hen zagen de Franken in hun kamp de ridders terugkeeren, die zij tijdens hel beleg van Antiochië naar Egypte afgevaardigd hadden Deze waren met onderscheiding of met minachting behandeld naarmate de faam de overwinningen of do wederwaardigheden der christenen verkondigde. In de laatste dagen hunner gevaarvolle zending worden zij voor Jerusalem gevoerd, hetwelk door de soldaten van Cairo belegerd werd, en in zegepraal door de Egyplenaren rondgeleid, die er zioh op beroemden de dappere natie der Franken lot bondgenoot te hebben, liij hun aanblik, zeggen de oude kronijken, openden do Turken, door schrik bevangen, de poorifii der stad aan de belegeraars.

Met luid gejubel werden de afgevaardigden van het chrislon leger door de pelgrims ontvangen, dewijl men hen voor dood gehouden had, of ten minste in harde gevangenschap verzuchtende. Men beslonnde hen van alle kanten met vragen naar do kwellingen die zij verduurd, naar de landen die zij doorreisd, naar do stad van Jesus Christus, die zij pas verlaten hadden. Middelerwijl was de raadsvergadering der vorsten bijeen gekomen, om te vernemen welke de zending dor afgozanlen was en of zij oorlog of vrede brachten. In de raadsvergadering toegelaten, begonnen zij met de betuiging der welwillende gevoelens van hun meester jegens het kruisleger, doch eindigden met in zijn naam lo vorklaren dal de poorten van Jerusalem zich sleehts voor ongewapende christenen zonden onlsluilen. Bij hel vernemen van dit belredigonde voorstel, hetwelk zij reeds tijdens de belegering van Antiochië verwierpen, konden de bevelhebbers van het christen leger hunne verontwaardiging niet bedwingen. Zij wezen het niet alleen met verachting van de hand, maar dreigden zelfs de Egyptische gezanten, dat zij mol hun zegevierend leger tol aan de oevers van don Nijl zouden doordringen.

Terstond werd tot do ophefling van het beleg besloten en werd alles ijlings lol hel vertrok in gereedheid gebracht. Hel kamp, waarin zij zoo voel ellende verduurd hadden, werd onder vreugdejubel aan de vlammen prijsgegeven. Alleen Raymond was vertoornd, dat men de belegering van Archas opgegeven had, en toen liet christen leger zich verwijderde van tie stad, welke hij aan zioh had willen onderwerpen, knarste hij op de tanden en volgde morrende zijne wapenmakkers, die geen andere gedachte meer hadden dan die vau Jerusalem te verlossen.

TOCHT NAtVR JERUSALEM. — BELEG VAN [

NIEUWE KRUISTOCHT.

E HEILIGE STAD. — SLAG BIJ ASCALON. — — BESCHOUWINGEN.

(De kruisvaarders zetten hun tccht naar Jerusalem voort; volkomen overeenstem het aauschouweu der heilige slad; historische beschrijving der stad van D; en belegering; smartelijke verhalen der christen vluchtelingen; mislukki krachten der belegeraars; de Genueezen brengen onverwachte hulp; er wcderzijdschen wrok af; toespraak van Peter den Kluizenaar bij 'het ; algeineene bestorming.)

Men zal zich lierinncren dat Autiocliiü meer dan driemaal honderd duizend gewapende kruisvaarders voor zijne wallen aanschouwd had. Tweemaal honderd duizend waren door de gevecliltm, de ellende en de ziekten weggeraapl. Een groot aantal clirislenen, legen de vermoeienissen van den heiligen oorlog niet bi'stnnd. waren, alle hoop opgevende Jerusalem te hereiken,' naar Europa teruggekeerd. Veleu ook hadden zich metterwoon nedergezet iu Antiochië, Edessa of andere steden, die zij van de overheei'sching der ongelooyigen verlost hadden. Dientengevolge telde het leger, dat de heilige plaatsen rnoest veroveren, dan ook ter imnwcrnood vijflig duizend strijders onder zijne vanen.en zal zich lierinncren dat Autiocliiü meer dan driemaal honderd duizend gewapende kruisvaarders voor zijne wallen aanschouwd had. Tweemaal honderd duizend waren door de gevecliltm, de ellende en de ziekten weggeraapl. Een groot aantal clirislenen, legen de vermoeienissen van den heiligen oorlog niet bi'stnnd. waren, alle hoop opgevende Jerusalem te hereiken,' naar Europa teruggekeerd. Veleu ook hadden zich metterwoon nedergezet iu Antiochië, Edessa of andere steden, die zij van de overheei'sching der ongelooyigen verlost hadden. Dientengevolge telde het leger, dat de heilige plaatsen rnoest veroveren, dan ook ter imnwcrnood vijflig duizend strijders onder zijne vanen.

Nochlaiis aarzelden de hevelhebbers niet lumne onderneming door te zetten. De overblijvende soldaten waren gehard tegen alle vermoeienissen en zij werden niet meer vergezeld door eene nuttelooze menigte,'die hun tot last was. Hoe minder talrijk zij waren, hoe minder gevaar er bestond voor teugelloosheid, losbandigheid en sdiaarsclite. In zekeren zin versterkt door hunne verliezen, waren zij misschien meer te duchten dan bij het begin van den oorlog, terwijl de herinnering aan hunne krijgsverrichtingen hun moed en dapperheid schraagde, eu de vrees voor hunne wapenen bet Oosten in den waan kon brengen dal zij nog een maehlig leger bezaten.

Na den emir van Tripoli in een bloedigen slag overwonnen en hem gedwongen te hebben zijne hooldslad door het betalen eener groote brandschatting van de plundering vrij le koopen, begaven de kruisvaarders zich naar Jerusalem op weg. Het was op het einde van .Mei: de looi der lente en de schatten van den zomer zeilen een on bescli rij lelijke bekoorlijkheid bij aan bet landschap, dat zich tusschen de zee van Phemcië en de bergen van den Libanon uilbreidde. Veelbelovende korenakkers, waarvan dc oogsl reeds door de zon van Syrië begon le rijpen, menigvuldige kudden, die in de dalen ol' op de liellingen tier heuvelen graasden, oranje-, jujubes- en granaatboomen, wier kleurige vruchten hun het land van belol'le verkondigden; heldere, overvloedige bronnen, velden, bedekt met olijl- en moerbeziën-boomen, statige palmboomen, die de kruisvaarders voor bet eerst op hunnen weg onlmoeUen, al de rijkdommen van eon vruchtbaren bodem vertoonden zich aan de blikken van een leger, dat de onvruchtbaarste, akeligste wildernissen was doorgetrokken en al de verschrikkingen van den hongersnood gekend had. De geestdrift der soldaten van het kruis ontwaakte met verjongde kracht bij bet zien van dien Libanon, waarvan de Schnfluur de glorie verkondigd heeft en ongetwijfeld zocht menig pelgrim met de oogen op die bergen de vermaarde ceders waarvan zij zooveel gehoord hadden.

ding hunner bewegingen; weg, dien zij volgen; vervoering der kruisvaarders bij fid; vcrJedigingsiniddelen der Sarraceuen; ontmoeting mot deu vijand; insluiting g van de eerste bestorming; het gebrek aan water en levensmiddelen verlamt de vordi hout gehakt om machines te bouwen; ïancredo en üaymond zweren hun der heiligschennissen van de belegerden; men maakt zich gereed tot ecu

Onder de voortbrengselen van Pbenicië trok vooral een gewas, waarvan bel sap zoeter was dan honig, de aandacht der'kruisvaarders. Dit gewas was hot suikerriet; men verbouwde het in verscheidene provinciën van Syrië en vooral op bet grondgebied van Tripoli, waar men de kunst verstond er de zelfstandigheid uit le persen, welke de bewoners zucra heetten. Naar het verbaal van Albertus van Aix, was hel den christenen van veel nut geweest, toen zij bij de belegering van Marrab en Archas hongersnood leden. Deze plant, welker merg tegenwoordig zulk een aanzienlijk handelsartikel vornil, was tol dusverre in het Westen onbekend. De pelgrims maaklen baar in Europa bekend; tegen hel einde der kruislochlen werd ze naar llalië en Sicilië oveige-brachl, terwijl de Sarracenen haar in het koninklijk Grenada invoerden, vanwaar de Spanjaarden haar later naar Madera en de Amerikaansche koloniën overplantten.

Hel christen leger volgde do zeekust, waar het door de vloten der 1'isaners, der Genueezen en die der Vlaamsche zeeroovers van levensmiddelen kon voorzien worden. Er waien, zegt de monnik Robert, drie wegen om zich naar Jerusalem te begeven: de eene, over Damascus, was gemakkelijk eu voerde bijna steeds door de vlakte; de andere, over den Libanon, leverde veel moeielijkhedeu op voor het vervoer met wagens en paarden; de derde langs de kusten der zee. Dezen laatslen volgden de kruisvaarders. Een menigte christenen eu vrome kluizenaars, die den Libanon bewoonden, kwamen toesnellen om hunne broeders van hel Westen le begroeien, hun levensmiddelen te brengen en hun tot gids le dienen.

De kronijken van dien tijd gewagen met lof van de bewonderenswaardige orde, welke in dal zoo lang door oneenigheid verdeelde leger heerschle. Vaandeldragers gingen den pelgrims vooruil; dan volgden de verschillende legerkorpsen, in hun midden bevond zich de bagage; de geestelijkheid, de ongewapende menigte besloten den irein. Voorldtirend schalden de irompellen, en de voorste gelederen trokken langzaam vouri, opdat de zwakste pelgrims in staat zouden zijn hel leger bij le houden. Ieder waakte des nachts op zijne beurt en als men eenige reden had om een overval le duchten, bleef hel gansche leger onder de wapens. Men strafte degenen, die aan Je tucht te kort deden, en onderrichtte hen die er de regelen niet van kenden; de bevelhebbers en de priesters vermaanden alle kruisvaarders elkander bij le staan en hel voorbeeld der evangelische deugden te geven; allen waren moedig, geduldig, ernstig, menschlievend of trachtten het te zijn.

De kruisvaarders trokken door het gebied van Botrys (tegenwoordig Balrun), van Byblus (Üsjebaïl) en gingen don Lycus

(h'ahr-el-Kdb) bij zijne inonding uvcr. /00 gruul was de scluik, welken hunne nadering aan de muzelmannen inboezemde, «lal zij geen vijanden onlinoellen op plaatsen, waar, volgens bet verbaal van een ooggvluige, honderd Surram'itschc slrijders hel (jeheele menschdom zouden hebben kunnen leitenhoiiden. Door de bergpassen bij de monding van den Lycus kwam bel kruisleger op bel vi'ucblbare grondgebied van lirrilb (Hi'nronl); zij zagen Sidon en Tyrus en namen eenige rust in de laeheude tuinen dier oude handelssteden. De muzelmannen, die zich binnen hunne muren opgesloten hielden, zonden bun levensmiddelen, mei de bede, de tuinen en do boomgaarden, die liet, sieraad en den rijkdom van bun land uilinaaklen, te sparen. Vóór zij Tyrus bereikten, vertoefden zij drie dageu op do oevers van de ISahr-Kancmich iu een lommerrijk dal. Hier werden zij aangevallen door sUmgen ol' inseeten, die men taventes noemde en wier boet een plotselinge opzwelling veroorzaakte, gepaard mei hevige en iioodelijke pijnen. De aanblik dier kruipdieren, die zij verjoegen door sieonen tegen elkander le slaan ol' door lumne schilden te doen klinken, vervulde de pelgrims met angst en ontzetting; bet beste geneesmiddel, dal de mu/.eimansebe bewoners bun tegen dien doodelijken beet aan de band gaven, was de wond sterk uil te drukken om de verspreiding van hel gil' te voorkomen. Eenige inuzelmansche soldaten, die zich builen de muren van Sidon gewaagd hadden, duiTden de kruisvaarders bij bun vertrek dreigen; doch de geestgesteldheid der bevelhebbers was zoo gunstig veranderd, dal zij dal voorwendsel 11 iel aangrepen om de stad te bemachtigen ol' van de inwoners eene schatting 1 • vorderen: niets kou beu meer van hunne groote ondernemin,; alleiden. De meeste vorsten die door den oorlog geruïneerd waren, trachtten zich niet meer door veroveringen te verrijken; om hunne soldaten te onderhouden waren zij iu de soldij getreden van den graaf van Toulouse, dien zij niet genegen waren. Deze soort van vernedering moest hun hoogmoed veel kosten, maar naarmate zij de heilige stad naderden zou men gezegd hebben, dal zij iels van hunne eerzucht ol hun onverzellelijkeu trots verloren en hunne aanspraken en twisten vergaten.

Allijd de kusten van de zee volgende, lieten de christenen de bergen achter zich en kwamen in de vlakte van Ptolomaïs, tegenwoordig Sainl-Jean-d'Acre. De emir, die in die stad voor den kalil' van Egypte bel bevel voerde, zond hun levensmiddelen en beloofde bun zich over te geven, zoodra zij Jerusalem zouden ingenomen hebben. Daar de kruisvaarders volstrekt geen plan hadden om Ptoloma'is aan te lasten, ontvingen zij met vreugde de onderwerping en de beloften van den Egyptischen emir, maar kort daarna ontdekten zij, door een toeval, dat de gouverneur der stad geen ander doel had dan hen van zijn grondgebied le verwijderen en hun vijanden op den hals te zenden in hel land, door hetwelk hun weg beu voerde. Na de velden van Ptolomaïs verlaten le hebben, liet hel christen leger (laïplia rechts liggen, trok op eenigen afstand den berg Carmel voorbij en sloeg aan bel meer van Gesarea zijne legerplaats op. Terwijl de kruisvaarders bier verwijlden, viel eene duif, aan de klauwen van een roofvogel ontsnapt, levenloos in bet kamp neder. De bisschop van Apt, die den vogel opnam, vond onder zijne vleugels een brief door den emir van Plolomaï-; aan dien van Cesarea gericht: «Hel gevloekte ras der chrisleuen,quot; schreef bij, «is over mijn grondgebied gelrokken; zij betreden lliaus bel uwe: dal al de bevelhebbers der muzeimanscbe sleden van bun locbi verwittigd worden en zij maatregelen nemen om onze vijanden le verpletteren.quot; Deze briel werd in de raadsvergadering der vorsten en ten aanboore van hel gelieele leger voorgelezen. Volgens bel verhaal van Haymond van Agiles waren de pelgrims verrukt over dit voorval, want zij meenden daarin een toeken le zien, dal God bun onderneming béscbermde dewijl Hij hun de vogelen des hemels toezond, om hun de geheimen der ongcloovigen le verraden.

Met nieuwe geestdrift vervuld, vervolgden zij bun weg, verwijderden zich van de zeekust en lieten Antipatrides en Joppe (Jaffa) rechts liggen; door eene uitgestrekte vlakte kwamen zij te Eydda (hel oude Diospolis, vermaard door den marteldood van Siul-Joris). Men zal zich herinneren, dal Siul-.loris de schutspatroon der christen krijgers was en zij Irnn dikwijls te midden der veldslagen met ben tegen de ongcloovigen hadden mecnen le zien strijden. De kruisvaarders lieten le Eydda een bisschop en priesters aehter, om de altaren van den doorluebtigen maitelaar te bedienen, en schonken bun hel tiende deel van al de rijkdommen, die op de muzelmannen buit gemaakt waren. Zij bezetten daarop Ramleb, eene stad, die door de kruistochten vermaard zou worden. Die plaats, welke zij door de inwoners verlaten vonden, was nog slechls door een afstand van tien mijlen van Jerusalem gescheiden. Die omstandigheid in aanmerking genomen, zal men moeielijk kunnen gelooven, wat wij gaan mededeelen. Die edelaardige krijgers, die zoovele gevaren getrotseerd en zooveel volken overwonnen hadden om do heilige stad le bereiken, beraadslaagden toen in allen erusl of zij Cairo of Damascus zouden gaan belegeren. Die menigte strijders niet meer om zich been ziende, welke Anlioclnë en Nicea veroverd hadden, scheen do hoop op de overwinning ben een oogenhlik te verlaten; de gevaren en vermoeienissen, die ben aan de poorten der stad, hel doel van bun tocht, verbeidden, schrikten ben plotseling af, en, de laatste beproevingen nabij, schenen zij in den grond huns harten le zeggen, evenals de God-inenscb, op hel oogenhlik dal Hij zijn smarlelijk offer ging volbrengen, dal dew heil; verre van ons ga! De bcriunering aan hunne schillereude krijgsverrichtingen, de gevoelens, welke de nabijheid der heilige plaatsen in hen moest opwekken, deden hen echter over hunne kleinmoedigheid zegevieren; met een-parigheiil van stemmen besloten de bevelhebbers naar Jerusalem op te rukken.

Terwijl het christen leger zijn einddoel nader kwam, spoedden de muzelmannen, die de beide oevers van den Jordaan, de grenzen van Arabic en de landouwen van Sichem bewoonden, zich naar de hoofdstad van Palestina, eenigen om haar mei de wapens in de band te verdedigen, anderen om er met hunne gezinnen en hunne kudden een veilige wijkplaats te zoeken. Overal waar zij voorbijkwamen, werden de chrislenen van bel land gehoond, mishandeld en mei ketenen beladen, de kerken en bedeplaalsen geplunderd en aan de vlammen prijsgegeven. Al de streken, die in de nabijheid van Jerusalem lagen, waren het tooneel der gruwzaamste verwoesting; sleden en velden waren alom getuige van de ijselijkheden van den oorlog.

Ramleb vertalende, naderden de kruisvaarders de bergen van Judea. Die bergen, op welke Jerusalem gebouwd is, verloouen niet den aanblik van den Taurus of den Libanon: de blauwachtige toppen, waaraan de hemel zijn vveldoenden dauw schijnt le onthouden, zijn zonder groen en zonder lommer; die dorre wildernissen hebben geen andere bewoners dan bel wilde zwijn en dc gazelle, den arend en den gier. Het is ais treuren zij met Jsiaël en roepen den reiziger de statige en weemoedige dichterlijkheid der profeten voor den geest. Vooral aan de oost- en zuidzijde vertoont zich hel land van Jerusalem in zijne gansche naaktheid aan hol oog van den reiziger: de westzijde, langs welke de soldaten van bel kruis naderden, bezit heuvelen mei struikgewas begroeid, terwijl eenige olijfplantingen de nabijheid der armoedige gehuchten aanduiden.

Met moeite en sle.dils zeer langzaam zette het christen leger zijn tocht voort door een nauw dal Uisscbeii twee door de zonnehitte verschroeide bergen. Dc weg, dien zij volgden, was door de bergstrcoaien gevormd; die lijdeus de onweders in woeste vaart van de bergen noersebieloude wateren hadden ontzaggelijke rotsblokken losgescheurd eu wild dooreen geslingerd; opeenboopiagen van zand, diepe kuilen beletten telkens hel voortgaan eu moesten eerst weggeruimd of gevuld worden. Op die gevaarvolle punten had een handvol Turken den kruisvaarders gevoelige verliezen kunnen toebrengen en misschien over hen zegevieren, maar geen vijand liet zich zien en dit gat hun recht om te denken dal God zelf bun de locgangen lol üe heilige stad overleverde.

Hij liet aanbreken van den dag op weg gegaan, bereikte hel kruisleger legen den avond hel dorp Analhotti, helwclk Wilhelmus van Tyr ten onrcehle Emmaus noemt. Analholli lag in een dal, dal door een heerlijke beek verfrischl wordt; de pelgrims besloten er den uacbl door le brengen. Uier ontvingsn zij stellige berichten omtrent den toestand van het land en de stad Jerusalem, die in de onmiddelijke nabijheid lag: christen vlucblelingon verbaalden, dat in Galiiea, in het land van Sichem en den omtrek van den Jordaan alles platgebrand was, dewijl de muzelaumnen, die zich met hunne kudden naar de heilige stad spoedden om daar eene wijkplaats le vinden, op hun weg de kerken en de woningen der èbrislenen plunderden en daarna in brand slaken. Kort daarna verscheen eene deputatie der geloovigen van Belblehem, die aan de bevelhebbers van het christen leger om hulp tegen de Turken kwamen verzoeken. Godfried ontving de afgevaardigden met veel welwillendheid en zond dadelijk Tancredo met honderd goed gewapende ruiters af. Deze kruisvaardeis werden te Rethleliem met vreugdegejuich door de christenen ontvangen; onder hel zingen van de psalmen der verlossing bezocblen zij den stal, waar de Zaligmaker werd geboren, waarna de dappere Tancredo zijne vlag van den toren deed uitsteken op belzelfde uur, dal de geboorte van Jesus aan de herders van Judea bekend gemaakt werd.

Niemand kou zich gedurende den nacht in Anatholh doorgebracht aan den slaap overgeven. Eene maaneklips veroorzaakte plotseling de diepste duisternis; daarna vertoonde zich de maan als door een bloedig lloers bedekt; dc kruisvaarders werden door schrik bevangen, maar zij, die den loop en de beweijiiKj der hemellichamen kenden, zegt Alberlus van Aix, stelden hunne wapenbroeders gerust, door bun mede le doelen, dal eene zoneklips aan de christenen noodlottig had kunnen zijn, maar dal eene maaneklips klaarblijkelijk de verdelging dér ongcloovigen aankondigde. Dij bel aanbreken van den dag

hervatte liet leger den loclit. De kruisvaarders lielea hel kaslcel Mod in, vermaard door de begraafplaats dor Maehabeën, aan hunne rechterzijde liggen; maar deze eerbiedwaardige bouwval boeide lernauwcrnood hunne aandachl, zoozeer hield de gedachte aan Jerusalem hen bezig. Zouder halt te houden gingen zij hel dal van Terebiulhiis door, dat door de proleten bezongen is; desgelijks doorwaadden zij de beek, waarin David de vijl keisteenen opraapte, waarmede hij den reus Goliaih doodde; aan hunne rechter- en linkerzijde verhieven zich bergen, waar do legerscharen van Israël en die der IMiilistijuen kampeerden: al die historische herinneringen gingen voor do krijgers van het kruis verloren. Toen zij don laatslen berg beklommen hadden, welke hen van de heilige stad scheidde, vertoonde zich Jerusalem plotseling aan hunne oogen. Do eersten, die haar zagen, riepen in vervoering uit: Jerusalem! .lerusulcin! Denaam van Jerusalem vliegt van mond tol mond, van golid lot gelid, en weergalmt in do dalen, waar zich nog de achterhoede der kruisvaarders bevond. « O goede Jesus,quot; zeg! de monnik Uobcrl, die ooggetuige was, «welk een vlood van Iranen welde op uit de oogen der christenen, toen zij uwe heilige stad zagen!quot; Eenigen springen van hunne paarden en zinken op do knieën; anderen kussen, onder het slaken van diepe zuchlon, dien grond, die door den Verlosser betreden werd. Versclieidenen ontdoen zich van hunne wapenen en strekken de armen uit naar de stad van Jesus Christus, terwijl allen als uil één mond roepen: Cod wil hel! God wil hel! en do gelollen hernieuwen, die zij zoo dikwerf afgelegd hebben van Jerusalem te verlossen.

Omtrent' de stichting en don oorsprong van Jerusalem laat ons de geschiedenis in hel onzekere. Hot algemeen gevoelen is echter, dal Melchisedech, die in de Schriftuur koning van Salem genoemd wordt, er zijn verblijl hield; daarna werd hot de hoofdstad der Jobuseërs, hetgeen haar don naam deed geven \an stad van Jebu.i. Van den naam Jehus on dien van Sitlern, die visioen of verblijf des vrede.s beteokenl, had men den naam van Jerusalem gevormd, dien do stad onderdo koningen van Juda droeg.

Reeds in de vroegste oudheid dood Jornsalem voor gcon enkele stad van Azië in luister onder. Jeremias noemt tiaar de bewonderenswaardige slad uithoofde van bare schoonheid. David noemt haar de roemrijhsle en doorluchlijsle slad ran lui Dosten. Door don aard van hare geheel godsdionstige wetgeving toonde zij altijd eene onvervvinnelijke gehechtheid aan hare wetten; maar zij was menigmaal hol slaohtollbr der dweepzucht van bare vijanden en van hare eigene inwoners. Hare stichters, zegt Tacitus, die voorzien hadden, dal het verschil van zeden een bron van oorlogen zon wezen, hadden al hot mogelijko in het werk gesteld om haar te versterken, en in de eerste lijden van hel Romeinsche keizerrijk was zij een der slorksle vestingen van Azië.

Jerusalem vormde ten tijde der kruistochlen, evenals op den huidigon dag, een langwerpig vierkant van oon mijl in omtrek. Het omvat in zijne muren vier henvelon die als oven zooveel golvingen van het terrein door de stad zijn: de Moriah, waarop de moskee van Omar een gedeelte der pkuits van den tempel van Salomon inneemt; de C.ohjolhu, waarop do kerk der Verrijzenis zich verheft, de liezelha en de Arm. Slechts een gedeelte van den berg Sion is in do muren van Jornsalem aan do zuidzijde besloten. Ten tijde der Hebreeuwsclie koningen had do heilige stad een grootore uilgestrektheid; bij haren wederopbouw door Madrianus, na hare verwoesting, verloor zij van haren vroegeren omvang ten zuiden, ten westen en ten noorden. De Olijfberg beheerscbi Jerusalem aan de oostzijde; tusschen dezen bergen do stad vertoont zich hel dal van Josaphal als een breed ravijn door hetwelk de beek van Ceilron loopt.

Dewijl Jerusalem, onderdo overheorscbing der muzelnianneii, voortdurend de hebzucht dor veroveraars opwekte, en met lederen dag nmiwe vijanden elkander hol bezit daarvan betwistten, had men niet verzuimd het te versterken. Do Ksjyp-tenaren, die de plaats pas op de Turken veroverd hadden, maakten zich gereed haar tot hel uiterste te verdedigen, niet togen de krijgers, welke zij overwonnen hadden, maar tegen vijanden, die niet door de wallen van Anliochië en 'talrijke legerscharen in hun zegevierenden tocht hadden kunnen gestuit worden.

iiij de nadering der kruisvaarders had de plaatsbekiecder van don kalif, Iftikhar-daule, de waterputten doen dempen of vergiftigen en zich omringd door een woestenij, waarin de pelgrims aan allo ontberingen Ier prooi moesten zijn. Een groote voorraad levensmiddelen, genoegzaam om eeu langdurig beleg te kunnen doorstaan, was in de stad bijoengebrachl. Een men iglo arbeiders werkten dag en nacht aan bel graven van grachten, aan bet herstellen der torens en der wallen. De bozetting bestond uit veertig duizend man, terwijl twintig duizend inwoners de wapens opgevat hadden De imams dei' stad doorliepen de stralen, bet volk lot de verdediging opwekkende, schiklwachten waakten voortdurend op de minarels, de muren van Jerusalem en eji den Olijfberg.

Kort voor de morgenschemering van -icn dag waarop de kruisvaarders Jerusalem zouden aanschouwen, verliet Bonclewijn van Uourges, zijn ongeduld niet lang- r kunnende bedwingen, van dertig ridders vergezeld, het kamp en reed don weg op naar Jerusalem. Weldra had men hem van de wallen der slad in het oog gekregen en kwamen eene groote menigte Sarra-ceeuscho ruiters op hom af; de ridder en zijne wapeuinakkors hielden moedig stand en verweerden zich dapper; doch zij zouden voor de overmacht bezweken zijn, hadde niet Tancredo, dio na een bezetting in Bethleëm achiorgelaten te hebben, op weg was om zich weder bij het groote leger aan to sluiten, hem te goeder ure ontzet. Na den vijand tol aan de poorten der slad vervolgd te hebben, verzocht Tancredo zijne metgezellen hemoj eenigen afstand te wachten en begaf zich onverzeld naar den Olijtberg. vanwaar hij een ruim en onbelemmerd uitzicht had oij de stad, die hel loon zou zijn van de vermoeienissen en d-holdendaden der pelgrims. Hij werd in zijne vrome beschouwing gestoord door 'het zien van vijf muzelmannen, die op hora afkwamen. Tancredo zocht het gevecht niet lo ontwijken: drie dor aanvallers moesten hunne stoutheid met den dood bekoopen, de beide anderen vluchtten naar de slad. Zonder zijn slap te verhaaslen, keerde Tancredo naar de zijnen terug en reed mot hen het chrisleu leger tegemoet, dat in zijne geestdrift ordeloos de heilige stad naderde, terwijl het de woorden van Isaïas zong; Jerusalem, sla uwe ooijen op en zie den beurijder, die uwe boeien koml verbreken.

Daags na hunne aankomst begonnen de kruisvaarders reeds de noodige schikkingen te maken voor de belegering der stad. Ton noorden vindt men eene tamelijk groote met olijfboomen beplante vlakte, welke het geschiktste terrein opleverde voor eene groote legerplaats. Godfried van Bouillon, Robert, graaf van Normandië, en Robert, graaf van Vlaanderen, sloegen hier linnne tenten op: zij waren gelegerd tusschen de grot van Jeremias en de begraafplaatsen der koningen en hadden de poort van Damascus en het poortje van lierodes, thans toegemetseld, voor zich; rechts van Godfried en de beide Roberts bozolle Tancredo hot terrein, tegenover de noordwosUijde dor muren. Op Tancredo volgde Raymond, graaf van Toulouse, die met de zijnen post gevat had tegenover de Westerpoorl. Zijne tenten bedekten de hoogten, die tegenwoordig den naam van heuvelen van Sint-Joris dragen, van de wallen gescheiden door het nauwe dal van Epbraïm en eon groolen badvijver. Deze stolling veroorloofde hein uiet daadwerkelijk tot hot beleg mede te werken, hetgeen hem noopte een deel van zijne troepen over lo brengen naar de zuidzijde der stad, op den borg Sion, terzelfder plaatse waar Jesus Christus met zijne discipelen het raaschfeosl gevierd had. Hel gedeelte van den borg Sion, dat niet in de slad besloten is, bood destijds, evenals heden ten dage, uiet veel ruinile aan; daarbij konden de chrislenen, die er gelegerd waren, bereikt worden door de pijlen, die van de wallen op hen algeschoten werden. De geringe troopenmacht der cbrislenen was slechts toereikende de holfl van do slad in te sluiten, zoodat dal gedeelte onbezet bleef, hetwelk ion zuiden door hol dal van Gilon of Siloë, teu oosten door hel dal van Josaphal beveiligd wordt. Op den Olijfberg stelde men echter oen observaliopost.

Rondom Jerusalem riep elke schrodo, die de pelgrims deden, Iiiiii eene aan den godsdienst dierbare herinnering voor don geest. Op dal gauscho grondgebied, door de eliristoiien zoo hoog vereerd, was geen dal, geen heuvel, geen berg, die niet ecu naam droeg in de gewijde geschiedenis. Alles wat zij zagen verlevendigde hun geestdrift of vuurde die aan. Voornamelijk konden zij hunne oogen niet afwenden van de heilige slad, en i beweenden zij den staat van vernedering waartoe zij vervallen was. Die eertijds zoo prachtige slad scheen begraven onder hare eigene puinhoopen en men kou loon, om ons van de uitdrukkingen van Flavins Josephus te bedienen, zichzelven in Jerusalem alvragen waar Jerusalem was. Met hare vierkante huizen zonder vensters en met een terrasvormig dak gedekt, vertoonde zij zich aan de oogen der kruisvaarders als eene reusachlige massa van sleenoii tusschen do rotsen opgestapeld. Biniion hare muren ontwaarde men slechts hier en daar eenige I cipressen en palinboomen, waarlusschen zich kerktorens in | de wijk der christenen en moskeeën in die dor ongeloovigen : verhieven. In de dalen en op de heuvelen rondom de stad, | die volgens do oude overleveringen bedekt waren mot fraaie, lommerrijke tuiiion, groeiden met moeile eenige alleenstaande olijfboomen eu de stekelige wegedoorn. De aanblik van die dorre volden, van die sleeuachligen rooden bodem, van die door de zon verbrande natuur, vervulde de pelgrims mot sombere droefgeesligheid doch wekte te gelijk hun godsdienstigen ijver oii. Hot was hun als boorden zij de slem dor profeten, die de slavernij en de rampen der stad Gods voorzegd hadden, welke thans echter weldra een einde zouden nemen, daar zij zich bestemd achtlen haar haren vroegeren glans en luister ¹ te hergeven.

Wat dun ijver der kruisvaarders voor de verlossing der lieilige slail nog meer aanwakkerde, was de versciiijning in hunne legerplaats van een groot aantal christenen uit .lerusaleni, die, van hunne bezittingen berooid en uit hunne woningen verdreven, bij hunne broeders van hel Westen hulp en gastvrijheid kwamen zoeken. Deze christenen hingen een droevig tafereel op van de vervolgingen, die do Turken hadden doen ondergaan aan allen, die den godsdienst van Jesus Christus beleden. Vrouwen, kinderen, grijsaards werden ais gijzelaars opgesloten, de mannen die in staat waren de wapens te dragen, weiden genoodzaakt tot het verrichten van een arbeid, die hunne krachten te boven ging. J)e overste van het voornaamste gasthuis der pelgrims was met een groot aantal andere christenen in de boeien gesloten ea in de gevangenis geworpen. Men had de schatkamers der kerken geplunderd om in het onderhoud der tnuzelmansche soldaten te voorzien. De patriarch Simeon had zich naar het eiland Cyprus begeven, om er de lieldadigheid der geloovigen in te roepen en zijne kudde te redden van den ondergang, waarmede zij bedreigd werd, indien bij de ongehoorde schatting niet betaalde, welke de verdrukkers dei' heilige stad hein opgelegd hadden. lederen dag ondergingen de christenen van Jerusalem nieuwe mishandelingen en beschimpingen, en reeds verscheidene malen hadden de ongeloqvigen het plan gevormd het heilig gral en de kerk der Verrijzenis aan de vlammen prijs te geven en geheel te verwoesten.

Onder het verhaal dier wreede verdrukkingen bleven de gevluchte christenen, beangstigd over het lot hunner achler-gebleven broeders, niet in gebreke de pelgrims aan te vuren zoo spoedig mogelijk lot de bestorming van Jerusalem over te gaan. Reeds in de eerste dagen der belegering kwam een heremiet, die op den Olijfberg cene kluis bewoonde, zijne smeekbeden paren aan die der uil Jerusalem verdreven christenen en bezwoer bij de kruisvaarders, in naam van Jesns Christus, een algemeene bestorming te ondernemen. Dezen, die noch ladders, noch belegeringswerktuigen bezaten, gaven gehoor aan (le raadgevingen van den vromen kluizenaar en meenden dal hunne stoutmoedigheid en hunne zwaarden voldoende waren om de wallen der vijanden te vermeesteren. De bevelhebbers, die zoo vele wonderen hadden zien verrichten door de dapperheid en de geestdrift der soldaten van het kruis, en de langdurige ontberingen van het beleg van Antiochië niet vergelen hadden, meenden aan het ongeduld des legers te moeten toegeven; daarbij had bet aanschouwen van Jerusalem de kruisvaarders met een moed vervuld, dien men onwederstaanhaar mocht achten en zelfs de minst geloovige twijfelde er niel aan, of God zou hunne dapperheid door mirakelen ondersteunen.

Op het eerste teeken naderde het christen leger in goede orde de wallen. In dicht opeengedrongen scharen vereenigd, dekten eenigen zich met hunne schilden, die boven hunne hooiden een ondoordringbaar verwulfsel vormden en poogden de muren met pieken en hamers te verbrokkelen, terwijl anderen, in lange rijen opgesteld, zich op eenigen afstand bielden en zich van den slinger en den kruisboog bedienden. Kokende olie, brandend pek, zware steenklompen, reusachtige balken vielen op de voorste gelederen der christenen neder, doch niels kon de belegeraars afschrikken. Reeds was de voormuur onder hunne slagen bezweken, maar de hechtlieid van den binnenmuur spotte met al hunne pogingen. Kr was slechts een enkele ladder voorhanden die tot aan den kruin der wallen reikte; tallooze dapperen betwisten elkander de eer haar te beklimmen, en eenigen hunner, die den top van den muur bereikt hebben, rakeu handgemeen met do Egyptcnaren, die verstomd waren over zulk een aan het bovennatuurlijke grenzenden heldenmoed. Ongetwijfeld zouden de kruisvaarders Jerusalem (lien dag ingenomen hebben, indien zij de vereischte belegeringswerkluigen bezeten hadden; maar do belegerden hersleldeu zieb spoedig van hunne verbazing, en de Hemel verrichtte de wonderen niet die de kluizenaar beloofd had; door het aantal overmand, konden de eerste aanvallers door hunne makkers niet bijgestaan worden en vonden allen een roemrijken dood op de wallen, die zij beklommen hadden.

Hunne onvoorzichtigheid en lichtgeloovigheid betreurende, keerden de kruisvaarders in bun kamp terug. Deze eerste tegenspoed leerde hun, dal zij niel altijd op wonderen mochten rekenen en in de eerste plaats oorlogsvyerkluigen moesten bouwen; maar hel viel uiterst moeielijk zich bet benoodigde bout le verscballen in een streek , waar men slechts kale rotsen en een naakten bodem aantrof. Verscheidene afdeelingen werden op ontdekking uitgezonden, liet toeval deed eenige soldaten in cene spelonk zware balken vinden, die naar het kamp overgebracht werden. Men sloopte de buizen en zelfs de kerken uil den omtrek, die niel in brand gesloken waren, en al bet hout, dal aan de vernielzucht van den vijand ontgaan was, werd tot den bouw der machines aangewend.

Intusschen beantwoordde de vordering van hel beleg niel aan het ongeduld der kruisvaarders en er begon zich weldra wederom gebrek te doen gevoelen. In de grootste hitte van den zomer was bet kruisleger voor Jerusalem aangekomen. De beek van Cedron was uitgedroogd; al de walcrpullen in den omtrek waren gedempt of vergiftigd. Do bron van Siloö, die bij tusschenpoozen vloeide, kon niel genoegzaam water opleveren voor de menigte pelgrims. Ouder een giocienden hemel, le midden van een verdorde landstreek, zag zich bel christen leger weldra aan al de kwellingen van den dorst ter prooi.

Dag en naclil doolden de pelgrims, hel gevaar niet achtende van in de banden der muzelmannen le vallen, naar water zoekende door hel gebergte en de dalen; wanneer er eene bron of oen put ontdekt was, stormde men er van alle zijden heen en helwisllo elkander menigmaal met de wapens in de hand eenige druppels drabbig water. De bewoners uil de omstreken brachten, van tijd lot lijd, in lederen zakken water in hel kamp, dal zij uit oude pullen of in moerassen geseiiept hadden; zoodra zij zich vertoonden, verdrong de versmaelitende menigte zich rondom hen en de armste pelgrims betaalden geld voor oen weinig bedorven water vol ongedierte, voornamelijk kleine bloedzuigers, die hun doodelijke ziekten berokkcinleii. Als men de paarden van dit water voorhield, beroken zij bel en gaven dadelijk hun afkeer le kennen met luid door de neusgaten te blazen en den kop af le wenden. Verre verwijderd van de groene weiden, lagen zij hijgende op den slolligen grond van het kamp uitgestrekt, en zélfs de klank der klaroenen was onvermogend om ben op le wekken. De lastdieren, aan hun lot overgelaten, kwamen ellendig om, en hnnne lijken, die snel tol ontbinding overgingen, verspreidden verpestende uitwasemingen in de lucht, hetgeen de toestand nog ondragelijker ma:ikle.

Met den dag vermeerderde liet lijden der kruisvaarders; want de hitte dor stralen van de middagyon werd steeds gloeiender, terwijl de morgenstond geen dauw, de nacht geen verkoeling aanbracht. De krachtigste krijgers lagen versinaebtend in hunne tenten, van den Hemel een onweersbui ol hel mirakel afsmeekende, waardoor de God van Israël een veiTrissehende bron nil de dorre rots m de woestijn had doen ontspringen. De vurigslen in liet geloof verwonderden er zieb over dat de kruisvaarders zooveel moesten lijden in het gezicht van de heilige stad; maar dit bekoelde niel in hel geringste Imnno geestdrift, en slechts den dood zoekende, zag men er menigmaal naar de wallen der stad Gods snellen en in vervoering de sleenen kussen, terwijl /ij met een door snikken afgebroken stem uitriepen: O Jmisiilrm: onlvauij onze laal.sle zuchlcn; dal uwe muren o)i ons neilerslorlcn eu hel heilifie slof, ilul u (ouriin/l, onze (jeheenten orerdelihe.

De kwellingen van den dorst waren zoo groot, dal men ternauwernood hel gebrek aan levensmiddelen bespeurde. Iladden de belegerden bet christen leger toen aangetast, dan zouden zij bet gemakkelijk overwonnen hebben; maar het Oosten had dé overwinningen der soldalen van bet, kruis niel vergelen, en deze herinnering was hun schild in linn groolen nood; zij kenden een oogenblik de vertwijfeling, de vrees nooit. Hunne heldhaftige zekerheid le midden van zooveel ellende en gevaren deed hen door hunne vijanden eerbioiligen, die nog bij hun aanblik sidderden en hen steeds ouverwinnehjk acliiten.

Te midden van deze ontzettende ellende ontving men de heuglijke lijding in het leger, dat een Geuueesclie vloot met leeftocht en krijgsmaterieel van allerlei aard de haven van Joppe binnengeloopen was. Onbi'scbrijfelijk was de vreugde der pelgrims bij het vernemen dezer blijde mare en dadelijk werd ecu korps van driehonderd man, aangevoerd door Hobert Pelel of l'eletns, afgezonden om het convooi tegemoet te gaan en te begeleiden dal de Hemel aan het christen leger scheen le zenden. Na in de nabijheid van Lydda de miizehnanuen overwonnen en verstrooid te hebben, reden de drieliomlerd kruisvaarders Joppe binnen, dal door zijne inwoners verlaten was. De chrislen vloot was door de ongeloovigen overvallen en verbrand,■ maar men bad den lijd gehad een aanzienlijken voorraad levensmiddelen en eene groole mentige gereedschap|ieii voor den bouw van belegeringsmaehines le onlschepen; alles wal men bad kunnen redden werd naar het kamp der christenen gevoerd. Onderscheidene malen door de ongeloovigen aangevallen, kwam dit convooi echter gelukkig voor Jerusalem aan, vergezeld door een aantal Genucesche ingenieurs en timmerlieden , wier komst den moed der belegeraars deed herleven.

Daar men geen hout genoeg had voor den bouw der werkt nigen, voerde, volgens Wilhelmus van Tyr, een Syriër, als men llaonl van Caen mag gelooven. Tancredo zelf, de kruisvaarders op eenige mijlen van Jerusalem naar het vooimalige land van Samarië en hel grondgebied van Gabaon, vermaard door bel mirakel van het verlengen van den dag op liet woord van Josuë. Ten tijde van de rechteren en de koningen van Israël haalde men van daar hel bout voor dc oflëranden in den tempel; tegenwoordig, evenals ten tijde dor Hebreën en der kruistochten, is bet land van Naplusa of Sicliein nog op onderscheidene punten dicht met lioul bewassen. Daar vonden de christenen bet woud waarvan 'lasso in hel .lerusalem verlosl

8*

en bekwat worden. Onder torens uit van e verdiepingen, de de bewegingen van bestuurden de krijgers, die de beslormin drie rollende sterkten waren liooger dan de wallen van de belegerde stad. Op den top had men eeu soorl van ophaalbrug aangehraclil, die men op den muur kon nederlaten, zoodal men langs dien weg de stad kou binnendringen.

Alleen met deze belegeringswerktuigen, hoe ontzaggelijk ook, zonden de kruisvaaiders met hun gering aantal strijders de stad niet ingenomen hebben: de godsdienstige geestdrift, waaruil zoovele wonderen geboren waren, zou echter hun ijver vertienvoudigen en hun een nieuwe overwinning bereiden. De geestelijkheid verspreidde zich door de geheele legerplaats en vermaande de pelgrims tot boetvaardigheid en eendracht. Het gebrek, dat bijna altijd tol klachten en gemor aanleiding geeft, had hunne harten verbitterd en oneenigheid onder de bevelhebbers en de soldaten verwekt. Vroeger hadden de clmslen krijgers elkander sleden en provinciën betwist, thans betwistten zij elkander de nietigste dingen en alles werd voor hen eene aanleiding lol wangunst en twist. Het mocht aan de vereenigde pogingen der bisschoppen en priesters gelukken den geest van vrede en broederlijkheid onder de kruisvaarders te herstellen. De kluizenaar van den Olijfberg kwam zijne vermaningen aan die der geestelijkheid paren en zich lot de vorsten en het volk wendende, sprak hij: «Gij allen, die uit de verre landen van het Westen gekomen zijl om Jesus Christus op zijn graf te aanbidden, bemint elkander als broeders en heiligt ii door het berouw en de goede werken. Zoo gij aan üods wetten gehoorzaamt, zal Hij u de heilige stad laten vermeesteren; zoo gij Hem weerstaat, zal zijn gramschap over uwe hooiden komen.quot; Daarna raadde de kluizenaar aan een processie rondom Jerusalem te bonden onder aanroeping der barmhartigheid en hescberiiiing des Hemels.

Overtuigd dat de poorten der belegerde stad zich moeslen ontsluiten voor de dapperheid met de godsvrucht vereenigd, luisterden de pelgrims met ingenomenheid naar de woorden van den heremiet en allen beijverden zich zijn raad op to volgen, dien zij als een bevel van God zeiven beschouwden. Na drie dagen met strenge vasten en boetplegingen doorgebracht te hebben, verlieten zij gewapend hunne onderscheidene kwartieren en trokken blooisvoets en met ongedekte hoofden naar de muren der stad. Zij werden voorafgegaan door hunne priesters, in het wil gekleed, die de beelden der heiligen droegen en psalmen en lo zangen zongen. De vanen waren ontplooid, hel geluid der pauken en trompellen weerklonk heinde en verre. Desgi lijks hadden de Hebreen rerlijds den omgang om Jericho gemaakt, welks muren hij de tonen van een krijgshaftige muziek waren ingestort.

Van de legi rplaals van Godiried ten noorden der heilige slad uitgaande, daalden de pelgrims in hel dal van Josaphat af, gingen tusschen hel graf van do li. Maagd en den hof van Oliveten door en bestegen vervolgens de gewijde hoogten van de Hemelvaart. Toen zij den top des bergs bereikten, vertoonde zich het indrnkwekkendsle schouwspel aan hunne oogen: in bel oosten teekende de Doode Zee zich in hel dal van Jericho af als een glinsterende spiegel en de Jordaan als ecu zilveren lint; aan den gezichteinder verrezen de bergen van Arable als helderhlauwe wallen; ten westen zagen de pelgrims aan hunne voeten Jerusalem en de vale heuvelen van Judea. Vereenigd op de plek zelve, vanwaar Jesus Christus ten hemel voer en waar zij nog de indrukken van zijne voelen meenden te zien, luisterden zij met ingetogenheid naar de laatste vermaningen der priesters en der bisschoppen.

Arnulf van Robes, kapelaan van den hertog van Normandië, richtte tot hen een roerende toespraak en bezwoer hen van ijver en volharding te verdubbelen. Tegen het einde van zijne redevoering keerde hij zich naar Jerusalem en op de stad wijzende sprak hij tol de scharen : «Gij ziel het erfdeel van Jesus Christus vertreden door de goddeloozen; ziedaar eindelijk het waardige loon van al uwe inspanning; ziedaar de plaatsen, waar God al uwe zonden vergeven en al uwe overwinningen zegenen zal.quot; Op de slem van den redenaar verootmoedigden zich de verdedigers van hel kruis voor God en vestigden vol heilig verlangen hunne blikken op Jerusalem.

Toen Arnulf hen, in naam van Jesus Christus, uilnoodigde alle beleedigingen te vergeven en elkander als broeders lief te hebben, traden Tancredo en Raymond, die met elkander in langdurige oneenigheid teelden, uil de gelederen en ombelsden elkander ten aanschouwe van het geheele christen leger. De overige hevelhebbers en de soldaten volgden hun voorbeeld. De rijksten beloofden met limine aalmoezen de armen en de weezen te ondersteunen, die hel kruis droegen. Allen vergaten hunne noodlottige twisten en zwoeren getrouw te blijven aan de voorschriften van de christelijke liefde.

Terwijl de kruisvaarders aldus aan de vervoering hunner godsvrucht gehoor gaven, richtten de belegerden, op de wallen bijeengestroomd, kruisi n op, die zij op allerlei manieren hoonden en bescbinipleii: met gebaren en geschreeuw dreven zij den spot met de plecbligbeden der christenen. Nu nam Peter de Kluizenaar het woord op: «Gij boort de bedreigingen en de godslasteringen der vijanden van den waren God,quot; sprak hij tol hel leger, «zweert dat gij Jesus Christus, die ten tweede male door de ongeloovigen gegeeseld en gekruisigd wordt, zuil verdedigen. Gij ziet hoe Hij opnieuw op den Calvarieberg sterft om onze zonden vrij te koopen.quot; Hij die woorden wordt de cenobiet door geweeklaag en dreigende woorden onderbroken; het geheele leger brandt van begeerte om den smaad, den Zoon Gods aangedaan, te wreken. «Ja, ik zweer hel bij uwe godsvrucht ,quot; vervolgde de redenaar, «ik zweer het bij uwe wapenen, de heerschappij der goddeloozen is haar einde nabij. Het leger des Heeren belioeft zich noch slechts te vertoonen en die massa muzelmannen verdwijnt als eene schaduw. Heden nog vol overmoed en laatdunkendheid, zult, gij hen morgen door ontzetting aangegrepen zien, en op dien Calvarieberg, welken gij gaal bestormen, zullen zij voor u zijn gelijk die bewakers van het graf, die hunne wapens uit linnne banden voelden glippen en dood van schrik nedervielen toen een aardbeving de tegenwoordigheid van een verrezen God- verkondigde. Nog weinige oogenblikken en die muren, al te lang de beschutting van hel ongeloovige volk, zullen het verblijf der christenen worden, zullen die moskeeën, welke zich op christelijke pninhoopen verheffen, tol tempels nienen van den levenden God en zal Jerusalem nog slechts den lof des Heeren hoeren bezingen.quot;

liij de laatste woorden van Peter grijpt den kruisvaarders een ware verrukking aan; zij vermanen elkander om mei onderwerping de vermoeienissen en ontberingen te lijden, waarvoor zij eindelijk hel roemvolle loon zouden onlvangen. De christenen dalen den Olijfberg af om naar de legerplaats lenig te keeren, en de richting naar bel zuiden inslaande, trekken zij door hel dal van Siloë en komen langs den vijver, waar Jesus Christus den blindgeborene hel gezicht hergaf; zij naderen den berg van Sion, waar andere herinneringen hunne geestdrift nog doen stijgen. Tijdens dien godvrucbligen omgang waren de pelgrims dikwijls blootgesteld aan de pijlen, welke de belegerden van de wallen afschoten eu bliezen vorscbeidenen hunner, door een doodelijk schot getroffen, den laalsten adem uit, terwijl zij God loofden en zijne gerechtigheid over de vijanden van het. gelooi inriepen. Tegen den avond kwam het christen leger iu zijne tenten terug inet den profeet zeggende: U.e uil hel Wesleu komen, vreezen den lieer, en die uit hel Oosten zullen zijn roem aanschouwen. In hun kamp teruggekeerd, bracht bel meérendeel der pelgrims den nacht in hel gebed door; bevelhebbers en soldaten belijden hunne zonden aan den voet hunner priesters en onlvangen in de communie den God, wiens beloften hen met vertrouwen en hoop vervullen.

^pn don raarl rler hcvellichbers werd hoslotcn om vnn de ] .ït^ccsidi-in der pelgrims parlij le trekken en de beslorniing to verlianslcüi. Godlï'ied nain mei zijne troepen een andere stelling-in aan den oosthoek der stad dielit bij de Sint-Stelanuspoort. Het terrein van dat nieuwe kamp buod veel voordcelen aan hij bet ondernemen der bestorming; aan die zijde was de buitenmuur lager dan op andere punten en de vlakke bodem bad de noodige nitgeslrektheid voor bet opstellen enbetvoort-Iwiwegen der belegeringswerktuigen. De kronijkscbrijvers van dien lijd bewonderen de vlugheid waarmode zulk eene groote \erplaatsing geschiedde. De stormrammen, de rollende torens werden uiteengenomen en stuk voor stuk nanr hel nieuwe kamp overgebracht; deze reusachtige arbeid, die over het gelukken der bestorming en de inneming van Jerusalem zou beslissen, werd in een enkelen nacht volvoerd en wel in een nacht van de maand Juli, dat is in den tijd van vijf ol'zes uren.

Toen ik, negen en twintig jaren geleden, de belegering der beilige stad beschreef, bevatten de kronijken, die mij tol leiddraad dienden, hieromtrent veel duisterheden voor mij; deslijds reeds vormde ik het plan mijne twijlelingen op de plaaisen zcive te gaan oplossen; maar de middeien en de gedegenheid hadden mij langen lijd ontbroken. Eindelijk heb ik de waarheid met eigen oogen kunnen aanschouwen, heb ik de pelgrims rondom de heilige stad kunnen volgen. Verscheidene malen heb ik stilgestaan op de plaats zelve, waar Godfried zijn laatste kamp I bad opgeslagen, ik heb de plek berkend. waarde schoonste : overwinning der soldalen van hol kruis, de inneming van Jerusalem beslist werd. Om duidelijker le zijn, moet ik er bijvoegen, dal de 'ommuring aan die zijde eenige verandering ondergaan beeft. Bij den ophouw der muren, door Soliman gelast, werd do slad aan don noordoostbook vergroot; bij hot bezoeken van het Inwendige gedeelte der slad bob ik een vlak terrein gevonden, ball kaal, half met armoedige hutten bezel; ten tijde der kruistochten lag dal terrein builen de stad; daar hield de toren van Godlried stand en word de beslissende strijd der belegeraars ; geleverd. Ik vertrouw, dal met deze opheldering mijne lezers, ; vooral zij, die Jerusalem gezien hebben, mij gemakkelijk zullen | kunnen volgen bij heigeen ik nog te zeggen heb; thans vat ik ; den draad van mijn verhaal weder op.

Taneredo was met zijne werktuigen en zijn hoogen toren iti zijn slelling gebleven bij de noordweslzijde der stad, niet verre i van de poort van Bolhlehem en voor den hoektoren, welke ; laler zijn naam droeg. De hertog van Normandiö en de graaf van Vlaanderen waren de legerplaats van Godlried iets naderbij gekomen, hebbende de noordzijde der slad voor zich. De graaf i

van Sainl-Gilles, met den aanval op de zuidzijde belast, was van de wallen gescheiden door een soorl van ravijn, dat gevuld moest worden. Hij liet door een wapenheraut afkondigen dat bij een penning zon betalen aan ieder, die er drie sleonen in zou werpen. Dadelijk snelde het volk van alle zijden toe om zijne soldaten behulpzaam le wezen Een bui van pijlen en spiesen van de wallen op de arbeiders afgezonden kon bun ijver niet bekoelen. Op bot einde van den derden dag was alles gereed en konden de bevelhebbers het sein geven lol een algomeonen aanval.

Op donderdag den 14 Juli 1009 weerklonken, zoodra de dag-aanbrak, de klaroenen in de legerplaats der chrislenen; op dal toeken snelden al de kruisvaarders le wapen, zotten zich al de werklnigen in beweging; sleenmorlioren en calapullen braakten een dichten regen van steenen over de vijanden uit, terwijl de stormrammen, met behulp der sehildpadden en der overdekte galerijen, don voel der muren naderden. De kruis- en hand-boogsolinllers lichtten hunne pijlen op de Egyptenaren, die de wallen en do lorens bezeilen; onverselinikken krijgers plantten, zich met limine schilden dekkende, ladders op de plaatsen, waar de slad minder weerstand schoen te bieden. Ten zuiden. Ion oosten en ton noorden der stad naderden de rollende torens de wallen le midden van hel gewoel en onder de kreten der ai bolders en der soldaten. Godfried verscheen op bet hoogste plat van zijn kasteel, vergezeld door zijn broeder Knstachius en lïoudewijn van Rourges. Hij moedigde de zijnen door zijn voorbeeld aan. Elke spies, die hij wierp, zoggen de goselned-schrijvers van dien tijd, kostte een der belegerden hel leven. Raymond, Tancredo, de hertog van Normandie, de graaf van Vlaanderen streden in het midden hunner soldaten; ridders en wapenknechten, door denzelfdcn ijver bezield, vochten ais leeuwen en wierpen zicb overal blindelings in het gevaar.

Niels kon de lievigheid van den eersten schok der cbristenon evenaren, maar zij vonden alom een hardnekkig'én tegenstand. De pijlen en de werpspiezen, de kokende olie, het Grieksche vuur en veertien machines, die de belegerden den lijd gehad hadden aan die van limine vijanden tegenover te stellenquot; vermochten op allo punten don aanval der christenen te doen mislukken. Door eene bres, welke de christenen in een wal gebeukt hadden, verlieten de ongeloovigen zelfs de slad, beproefden de bolegeringswerkluigen der pelgrims in brand Ie steken en veroorzaakten een groote wanorde in hun leger. Tegen het einde van den dag konden do torens van Godfried en Tancredo niet meer voortbewogen worden; die van Raymond storlle bijna ineen. De strijd had twaalf uren geduurd zonde^

dat de overwinning zich voor do kruisvaarders scheen te verklaren; de invallende duisternis kwam do strijders scheiden. Trilleudo van woede en droefheid keerden de chrislenen iu limine logerpliuils terug; de bevelhebbers, en vooral de beide Roberts, waren ontroostbaar dat God hen noy niet maurdiy jieachl had dc hciiuje stad te betreden en hel graf Zijns Zoons le vereeren.

Van weerszijden verstreek de nacht in de levendigste ongerustheid; iedei' betreurde zijne verliezen en vreesde nieuwe te zullen lijden. De muzelmannen waren beducht voor een verrassing;' de kruisvaarders verkeerden in gestadige vrees, dat de nuizelmannen de werktuigen zouden verbranden, die aan den voel der muren waren blijven staan. De belegerden waren oualgebroken bezig met het herstellen der in de muren gemaakte bressen, de belegeraars met hunne werktuigen in orde te brengen voor eene nieuwe bestorming.

Deu volgenden ochtend, bij het krieken van den dag, was alles vol leven en bedrijvigheid in het kamp der christenen. De bevelhebbers vuurden door hunne toespraken den moed der soldaten aan, terwijl de priesters en de bissehopijen aan de kruisvaarders den bijstand des Hemels beloolden, die hunne pogingen met de overwinning zon beloonen. Rezield met een vast vertrouwen in de zegepraal, wapende zich het christen leger en bezette in de grootste orde de posten, die tot den aanval aangewezen waren; middelerwijl trok de geestelijkheid in processie rondom de stad.

De eerste schok was vreeselijk. Verbitterd over den tegenstand, dien zij den vorigen dag ondervonden hadden, vochten de christen soldaten als razeudeu. De belegerden, die met de nadering van een l'.gyptiscli leger bekend waren, voedden gegronde hoop de overwinning te zullen behalen; gednehte nuieliines bezetten hunne wallen. Van alle zijden boorde men de werpspiesen Huilen ; de sleenen en de balken, door de christenen en de ongeloovigen uit hunne calapullen geslingerd, botsten met een oorverdoovend geweld tegen elkander en vielen op de aanvallers terug. Onalgebroken wierpen de muzelmannen vlammende fakkels en brandende vuurpotten op de bonten kasleelen der christenen, die de muren naderden te midden van een brand, die aan alle zijden ontstond. De ongeloovigen hadden hel voornamelijk gemunt op dequot; toren van Godfried, waarop een gouden kruis 'sebitterde, welks geziciit hen tol razernij voerde. De hertog van Lotharingen had een zijner schildknapen en verscheidene zijner soldalen aan zijne zijde zien vallen. Zelf hel doelwit van al de pijlen der ongeloovigen, streed hij onyer-sehru'vken le midden der dooden en gekwetsten en spoorde zijne strijdmakkers onafgebroken aan hun moed en ijver te verdubbelen. De graaf van Toulouse, die de stad ten zuiden bestookte, sielde al zijne werktuigen tegenover die der muzelmannen: hij bad den emir van Jerusalem le bestrijden, die de zijnen door zijne toespraken aanvuurde en zich omringd van de keur der Egypli-sclie soldaten op de wallen vertoonde. Naar hel noorden stonden Tancredo en de beide lloberls aan de spits hunner bataljons, lioerloos op hun rollende sterkte staande, brandden zij van ongeduld om zich van de lans en het zwaard te kunnen bedienen. Reeds hadden hunne stormrammen op verscheidene punten de muren geschokt, waarachter de belegerden zich in dichte gelederen geschaard hadden om zich als een laatste bolwerk legen den aanval der kruisvaarders te verzetten.

Te midden van den strijd verschenen twee tooveresseu op de wallen der stad, de elementen en de machten der hel bezwerende, zeggen de geschiedschrijvers. Zij vonden den dood, dien zij Legen de christenen inriepen, en bezweken onder een hagelbui van pijlen en sleenen. Twee Egyptische boodschappers, uil Ascalon gekomen om de belegerden aan le sporen de verdediging vol le houden, dewijl er hulp voor hen opdaagde, werden door de kruisvaarders verrast, terwijl zij binnen de stad zochten te geraken. Een hunner word terstond gedood ; na het geheim zijner zending geopenbaard le hebben, werd de andere, met behulp van een werktuig, lusschen de strijdende muzelmannen op de wallen geslingerd.

Intusschen bad de strijd reeds de helft van deu dag geduurd, zonder dat de kruisvaarders nog eenige hoop hadden de slad te zuilen nemen. Al hunne werktuigen stonden in brand; hel ontbrak hun aan water en vooral aan azijn, waarmede men alleen dal soort van vuur kon blusschen, hetwelk de belegerden wierpen. Tevergeefs stelden de onyersaagdslen zich bloot aan de grootste gevaren om de vernieling der houten torens en der stormrammen le voorkomen: zij werden begraven onder de brokstukken, en de vlammen verslonden tol zelfs hunne schilden en hunne wapenrustingen. Velen van tie stoutmoedigste krijgers hadden aan den voet der wallen den dood gevonden, een groot aantal dergenen, die de rollende torens bemand hadden, waren buiten gevecht gesteld, de anderen, overdekt met zweet en stol, hezwijkendquot;' ouder hel gewicht hunner wapens en de drukkende hitte, begonnen den moed le verliezen. De belegerden, die

ulks gewaar werden, hieven vreugdekreten aan en verwelen den christenen, in godslasterende bewoordingen, dat zij een Cod aanbaden, die hen niet kon verdedigen. De aanvallers betreurden bun lot en zich door Jesus Christus verlaten achtende, bleven zij den strijd nog slechts Mauw volhouden.

Maar spoedig zou de strijd van aanzien veranderen. Plotseling zien de kruisvaarders op den Olijfberg een ruiter verschijnen, die met zijn schild zwaait en het christen leger bet teeken geeft om de slad binnen te dringen. Godfried en Raymond, die hem hel eerst en gelijktijdig bemerken, roepen dal Sint-Joris de christenen le hulp konit. Het gewoel van den strijd laat geen bedenken of onderzoek toe en het zien van den hcmel-sehen rniler vervuil de belegeraars met nieuwen strijdlust: zij hervatten bet gevecht met meer ijver dan ooit. De vrouwen zelve, de kinderen, de zieken snellen toe en brengen water, eetwaren, wapenen aan, vereenigen hunne pogingen met die der soldaten om de rollende torens, de schrik der muzelmannen, do wallen te doen bereiken. Die van Godfried nadert te midden van een vreeselijke bui van sleenen, pijlen, Grieksch vuur, en laat zijn valbrug op den muur neder. Vlammende pijlen worden tegelijkertijd op de werktuigen der belegerden, op de zakken met hooi en stroo en de balen wol afgeschoten welke de laatste muren der slad beveiligden. De wind wakkert den brand aan en drijft de vlam naar de muzelmannen. Omringd door wolken vuur en rook deinzen deze bij den aanblik van de lansen en zwaarden der christenen terug. Voorafgegaan door de beide broeders Lelhald en Engelbert van Doornik, gevolgd door Bou-dewijn van Bourges, Eustachins, Raimbout Croton, Guicher, Rernard van Sint-Vallier, Amanjeu van Albret, baant Godfried zich een weg door de vijanden, drijft hen op de vlucht en dringt met hen Jerusalem binnen. Al de dapperen die op hel platform streden, volgden hun onversaagden aanvoerder, dringen niet hem in de straten door en vermoorden alles wal zij op liun weg ontmoeten.

Tegelijkertijd verbreidt zich door bel christen leger bel gerucht, dal de vrome bisschop Adhemar en verscheidene tijdens bel beleg gesneuvelde kruisvaarders, zich aan de spits der aanvallers vertoond en de vanen van bel kruis op de torens van Jerusalem uitgestoken hebben. Aangevuurd door dit verbaal, doen Tancredo en de beide Roberts nieuwe pogingen en werpen zich eindelijk in de stad, vergezeld door Hugo van Sint-Pol, Gerard van Rous-sillon, Lodewijk van Mouson, Conar en Lambert van Moiitaigu en Gaston van Bearn. Een menigte dapperen volgen hen op den voet: eenige wringen zich door een nauwe bres, anderen bestijgen de muren met ladders of springen van de houten torens. De muzelmannen vlieden in alle richtingen, en Jerusalem weergalmt van den zegekreet der kruisvaarders: God wil hel! God wil het! De strijdmakkers van Godlried en Tancredo liaaslen zich met bijlslagen de Siiit-Stefanuspoort le verbreken en de stad te openen voor het gros der kruisvaarders, die elkander aan den ingang verdringen en naar de eer hunkeren de laatste slagen aan de ongeloovigen toe te brengen.

Raymond alleen ondervond nog eenigen weerstand. Verwittigd van de verovering der christenen door de kreten der muzel-mannen het wapengekletter en hel gedruis, hetwelk hij in de stad hoort, wakkert hij den moed zijner soldaten aan. lu bun ongeduld om zich bij liunne strijdmakkers te voegen, verlaten zij hun toren en hunne werktuigen, die zij niet meer konden voortbewegen; gebruik makende van ladders en elkander de behulpzame hand biedende, bereikten zij de kruin der wallen; zij werden voorafgegaan door den graaf van Toulouse, Raymond Peletus, deu bisschop van Bira, den graaf van Die, Wilhelm van Sabran. Niets kan aan hun onstuimigen aanval weerstand bieden: zij verstrooien de muzelmannen, die met bun emir de wijk nemen in het kasteel van David, en weldra zijn al de soidalen van het kruis in Jerusalem bijeen; weenende van blijdschap omhelzen zij elkander en zijn nu nog slechts bedacht op het voltooien van hunne overwinning.

Intusschen heelt de vertwijfeling de dappersten der Egypte-naren zich weder doen hereenigen; zij vallen onverhoeds op de chrislenen aan, die in kleine benden verstrooid rondloopen en hierop niet verdacht waren. Deze begonnen le wijken voor den aandrang van den vijand, dien zij reeds overwonnen meenden le hebben, toen Everbard van Puysset, wiens dapperheid door Raoul van Caen geroemd wordt,' zijne strijdmakkers moed inspreekt, zich aan hun hoofd stelt en opnieuw schrik onder de ongeloovigen verspreidt. Van dien stond al hadden de kruisvaarders geen vijanden meer te bestrijden.

De gescliiedeuis heelt opgemerkt, dat de christenen Jerusalem genomen hebben op een vrijdag, des namiddags te drie uur: den dag en het uur derhalve waarop Jesus Christus voor de verlossing der inenschen stierf. Deze merkwaardige overeenkomst had hunne harten lot gevoelens van barmliarlighcid moeten stemmen; maar verbitterd door de bedreigingen en de langdurige beschimpingen der ninzelinannen, door hel lijden, dat ïij gedurende het beleg verduurd hadden en door den tegenstand dien zij lol zelts in de stad ontmoet hadden, ver

vulden zij dat Jerusalem, hetwelk zij kwamen verlossen en als lr,m toekomstige vaderstad boscliouvvden, met rouw en bloed. Weldra werd liet bloedbad algemeen; degenen, die aan liet staal der soldaten van Godfried en Tancredo onlkwamen, snelden den Provenpalen van den graal' van Toulouse tegemoet, die eveneens naar hun bloed dorstten. De muzelmannen werden vermoord op de straten en in de buizen; Jerusalem had geen schuilplaats voor de overwonnenen; eenigen konden den dood ontgaan door boven van de wallen te springen; anderen namen met boopen de wijk in de paleizen, de torens en de moskeeën, waar zij zich echter niet aan de vervolging der christenen konden onttrekken.

De moskee van Omar, waarin de muzelmannen zich eenigen tijd verdedigd hadden, genomen hebbende, heniieuwileu er de kruisvaarders de betreurenswaardige tooneeleu die de verovering van Titns bezoedelden. De voetknechten en de ruiters drongen er met woest geweld binnen en richtten er een vreeselijke slachting aan. Te midden van een ontzettend gedruis boorde uien slechts gejammer eu doodskreten; de overwinnaars liepen over hoopen lijken om degenen te bereiken, die vruchtejoos ;ioogden ie vluchten. Raymond van Agiles, een ooggetuige, zegt dat het bloed in den 'tempel en onder bet portaal der moskee tot aan de knieën en zell's aan de borst der paarden reikte. Om het ontzettende tooneel (e schilderen, dat de oorlog tweemaal op dezellde plaats opleverde, zal het genoeg zijn, dat wij, de woorden van den gescbiedscbrijver Joseplius gebruikende, zeggen, dat het gehd der door het zwaard gevallen slaelitoHcrs verre dat van de overwinnaars overtrof, (lie van alle kanten toegesneld waren om aan de slachting deel te nemen, en de bergen in de nabijheid van den Jordaan klagende het vreeselijke doodsgeschrei herbaalden dat men in den tempel hoorde.

De verbeelding wendt zich huiverend van die moord tooneeleu af en kan ternauwernood, te midden van dat bloedbad, ven-wijlen bij het treffende schouwspel dat de christenen van Jerusalem opleverden wier boeien door de kruisvaarders geslaakt waren. Nauwelijks was de stad ingenomen, of men zag hen de overwinnaars tegemoet snellen en met dezen de levensmiddelen deelen, welke zij aan de huiszoekingen der muzelmannen hadden kunnen onttrekken; allen dankten gezamenlijk onder vreugdetranen den God, die de wapenen der soldaten van het kruis had doen zegevieren. De kluizenaar l'eter, die, vijf jaren te voren, beloofd had bet Westen voor de verlossing der geloovigen van Jerusalem te zullen wapenen, moet wel van verrukking getrild hebben bij het schouwspel van hunne erkenlelijkbeid eu hunne blijdschai). Onder die groote menigte kruisvaarders schenen de christeuen der heilige stad alleen den edelaardigen heremiet Ie zoeken en te zien, die ben in hun lijden bezocht bad en wiens beloften Ibans zoo glansrijk vervuld waren, lu dichte drommen omstuwden zij den eerbiedwaardigeu man, lot hem richtten zij hunne dankliederen, hem noemden zij bun bevrijder; hem vertelden zij om strijd het lijden, dat zij tijdens zijne afwezigheid hadden moeten verduren; zij konden ternauwernood gelooven wat er voor hunne oogen geschiedde, en, in hunne geestdrilt, verwonderden zij er zich over, dat God zich van een eeuig man bediend had oin zoovele natiën ten strijde op te wekken en zoovele wonderen te wrochten.

lïij het zien hunner dooi- hen verloste broeders werden de pelgrims waarschijnlijk iiidachlig dat /ij gekomen waren om het graf van Jesus Gbrislus le vereeren. De godvreezeude Godfried, die geeu deel uam aan liel bloedbad, verliet zijne strijdmakkers en begaf zich, vergezeld door drie dienaren, ongewapend en blootsvoets naar de kerk van het Heilig Grat. Weldra wordt die godvruchtige handeling van Godlried in het christen leger bekend; terstond houdt alle vvraakoel'ening op, bedaart alle woede; de kruisvaarders leggen hunne bebloede t.leederen af, doen Jerusaleiu van hnnne snikken weergalmen, en trekken gezamenlijk, geleid door de geestelijkheid, barrevoets en blootshoolds naar de kerk der Verrijzenis.

Terwijl het christen leger het heilig graf vereerde en zijne gebeden verrichtte begon de avond te vallen. Diepe stille heersebte op de openbare pleinen en op de wallen; men hoorde niets anders iu de heilige stad dan de psaluien der hoetvaardigheid en deze woorden van Isaïas: (jij die Jerusakm licflwhl, verblijd n mei haar. De kruisvaarders legden hierbij zulk een vurige en innige godsvrucht aan den dag, dat men, gelijk een later geschiedschrijver opmerkt, gezegd zou hebben, dat die mannen, die kort te voren eene stad stormenderhand ingenomen en een vreeselijk bloedbad aangericht hadden, nit eene langdurige afzondering kwamen waarin zij zich met eene aandachtige overweging onzer geheimen hadden beziggehouden. Deze onverklaarbare tegenstellingen komen menigvuldig in de gesclnedenis der kruistocliteii voor. Eenige schrijvers hebben daarin aanleiding uieenen te vinden om den christelijken godsdienst te beschuldigen; anderen, niet minder verblind en niet minder harlstoohtelijk, hebben de betreurenswaardige buiteiisporigheden van de dweepzucht willen verontschuldigen; de onpartijdige geschiedschrijver vergenoegt zich met ze te verhalen eu betreurt in stilte de zwakheden van de menschelijke natuur.

De vrome ijver der christenen deed de moordtooneelen echter slechts opschorten. Eenige bevelhebbers waren van oordeel dat bet noodig was den muzelmannen een grooteu schrik in te boezemen; zij bedachten misschien ook, dat als zij degenen wegzonden, die Jerusalem verdedigd hadden, zij hen daarna opnieuw te bestrijden zouden hebben, en zij in dat verwijdeid land, door vijanden omgeven, niet zonder gevaar zulk eene menigte gevangenen konden behouden, wier aantal dat hunner soldaten overtrol. Daarbij had men bericht ontvangen van de nadering van het Egyptisch leger, en de vrees voor een nieuw gevaar sloot hnnne harten voor het mededoogen. In hun raad werd het doodvonnis uitgesproken over al de muzelmannen, die in de stad waren.

Do dweepzucht werkte deze barbaarsche staalknnde maar al ic bereidwillig in de hand. Al de vijanden, die men tot dusverre uit menschlievendheid of vermoeienis van liet moorden gespaard bad, allen die men gered had met hoop op een hoogen losprijs werden ter dood gebracht. Men dwong ben hoven van de torens en de huizen te springen; men deed ze in de vlammen omkomen; men sleurde hen uit de onderaardsche gewelven naar de openbare pleinen, waar zij op stapels dooden afgemaakt werden. Noch de tranen der vrouwen, noch het geschrei der kleine kindereu, noch de aanblik der plaatsen, waar Jesus Gbrislus aan zijne beulen vergaf, niets kon den wreeden overwinnaar vermurwen. De slachting was zoo groot, dat men, naar het verhaal van Albertus van Aix, de lijken opeengestapeld zag niet alleen iu de paleizen, de tempels en de straten, maar in de moest afgelegen en verborgen plaalseu. Zoo groot was de verbijstering van de wraak en de dweepzucht, dat die tooneeleu niemand ergerden. De geschiedschrijvers van dien tijd vermelden ze zonder eene poging te doen om ze te verontschuldigen, en men vindt in hunne met huiveringwekkende bijzonderheden opgevulde verhalen geen spoor van afgrijzen of mededoogen.

Diegenen onder de kruisvaarders, wier hart voor edelmoedige gevoelens nog toegankelijk was, waren niel bij machtede woede le beteugelen van een leger, dat, door de liartstochleu van den krijg medegesleept, den gehoonden godsdienst meende le wreken. Driehonderd muzelmannen, die op het plat der moskee van Omar de wijk genomen hadden, wercien daags na de overwinning omgebracht ondanks de voorbede van Tancredo, die hen onder de bescherming van zijn banier gesteld had eu ten hoogste verontwaardigd was dat men de wetten van de eer eu de ridderschap zoo weinig eerbiedigde. De muzelmannen, die in het Kasteel van David een schuilplaats gezocht hadden, w.ireu bijna de eenigen die aan het bloedbad ontkwamen, /.ij gaven zich bij verdrag aan Raymond over, die hun lijfsbehoud beloofde; bij had het geluk en den roem zijn woord gestand te kunnen dóen, en deze daad van menschelijkheid kwam aan de meeste der kruisvaarders zoo vreemd voor, dat zij haar uiet aan de grootmoedigheid maar aan de geldzucht van den graaf van Toulouse toeschreven.

liet moorden hield eene geheele week aan. De muzelmannen, die zich in dat tijdsverloop aan de vervolging der chrisle.ien hadden weten te onllrekken, werden gespaard voor den diensi van het leger. In overeenstemming met de Latijnen schallen de Ooslerscbe geschiedschrijvers het aanlal der in Jerusalem omgebrnehte muzehuaiinen dp meer dan zeventigduizend. De joden werden evenmin gespaard als de Turken. Men slak de synagoge, waarin zij de wijk genomen hadden, in brani, en allen kwamen in de vlammen om.

Inlnsselien konden de op de pleinen opeengestapelde dooden, het bloed dat langs de straten en in de moskeeën gesiroomd had, kwaadaardige zieklen doen ontslaan, zoodat tie bevelhebbers lasi gaven de stad le reinigen en de lijken te verwijderen, wier aanblik le meer algrijzen moesl inboezemen, naarmate de woede en de wraaklust in de harten der christen soldaleu bedaarden. Muzehnansche gevangenen, die slechts aan bet zwaard des overwinnaars ontkomen waren om iu een harde slavernij le vervallen, werden belast met het begraven der misvormde liclianien bunner vrienden eu broeders. «Zij we nden,quot; ze;4l de nioniiik Robert, «en droegen de lijken hniten Jerusalem.' 'Zij werden in dien droevigen arbeid geholpen door de soldaten van Raymond, die het laatste in de stad gekomen waren en, weinig deel in den buit gehad hebbende, nog bij de dooden eenige schadeloosstelling daarvoor hoopten te vindee.

Weldra had de stad Jerusalem een geheel nieuw aanzien gekregen. Voor de beslorming was men overeengekomen, dal ieder krijger, volgens bet door de kruisvaarders bij hnnne veroveringen aangenomen gebruik, meester of bezitter zou blijven van hot buis of het gebouw, waarin bij zich hel eerst zon vertoonen. Een kruis, een schild, of elk ander teeken aan den ingang opgehangen ot bevestigd, was voor ieder overwinnaar hei bewijs van zijne inbezitneming. Dit eigendoinsreebt wercj

slipt geëerbiedigd door de op buil belusle soldaten en men zag de grootste orde lieersehen in eene stad, dis pas aan al de gruwelen van den oorlog prijsgegeven was geweest. Een gedeelte der aan de ongeloovigen ontnomen scbatten werd lie-steed aan de ondersteuning der armen m der weezen en aan de versiering der altaren van Jesus Christus, die men in de heilige stad weder opgericht had. De gouden en zilveren lampen en candelabers, de kostbare versierselen, die de moskee van Omar bevatte, werden liet deel van Tancredo. Eene kronijk van dien tijd verhaalt, dat de daar gemaakte buil zes wagenvrachten opleverde en het opladen en vervoeren twee dagen vorderde. Tancredo deelde die onmetelijke rijkdommen met den hertog van Bouillon, dien hij lot zijn leenheer gekozen had.

Maar weldra wendden de kruisvaarders hunne blikken van de door hunne dapperheid verworven schatten al' om een in hunne oogen kostbaarder verovering te bewonderen: bet ware kruis door Chosroës geroofd en door lleraelius naar Jerusalem teruggebrachi. De ia de stad opgesloten christenen hadden liet lijdens de belegering voor de blikken der muzelmaiinen verbórgen weten te houden. De aanblik van bet kruishout verwekte onder de pelgrims de levendigste blijdschap; hel werd in zegepraal door de stralen van Jerusalem gedragen en daarna weder in de kerk der Verrijzenis geplaatst.

Tien dagen na de overwinning der kruisvaarders werd eon vergadering der vorsten belegd, om te beraadslagen over de wederoprichting van den troon van David en Salomon en de keuze van dengene dien men bekwaam achtte eene verovering le behouden en te bandhaven, die de christenen ten koste van zooveel bloed gekocht hadden. Toen de raad voltallig was, sloud een der bevelhebbers (de geschiedenis noemt den graai' van Vlaanderen) op en sprak in dezer voege de vergaderden aan: «Broeders en wapenmakkers, wij zijn bijeengekomen om eene zaak van het hoogste gewicht te behandelen. Kooit liadden wij meer behoelle aan de raadgevingen dor wijsheid en de voorlichting des Hemels. Wenseiil men reeds in gewone lijden altijd het gezag aan de bekwaamste handen toevenrouwd le zien, met hoeveel le meer bedachtzaamheid moeten wij dan nu niet te werk gaan in de keuze van hem, die hel waardigste is dil koninkrijk te bestieren, dal nog vooi een grool gedeelte iu de macht der barbaren is. Reeds hebben wij vernomen, dal de Egyptenaren deze stad bedreigen, aan welke wij een hoofd gaan geven. De meeste christen krijgers, die de wapens opgevat 'nebhen, verlangen mei ongeduld naar linn vaderland terug le keeren en gaan aan anderen de zorg overlaten om hunne veroveringen le verdedigen. De nieuwe bevolking, die dezen grond moet bewonen, zal geen christen natiën in hare nabuuischap hebben, die baar kunnen bijstaan en haren nood lenigen. Hare vijanden zijn nabij, hare bondgenoolen verre. De koning, dien wij haar zullen gegeven hebben, zal haar eenige steun zijn te midden der gevaren, die haar omringen. Derhalve moet degene, die geroepen wordt dit land te besturen, al de vereischte hoedanigheden bezitten om er zich met roem te handhiiven; hij moei mei de aan de Franken eigene dapperheid gematigdheid, geloof en menschelijkheid paren, want de geschiedenis leert hel ons: IcivnjcejH Iwcft men door de war.encn (jczegepruald, wanneer men de vnichlen der overwinn'uuj niet. loe-rertrouwt aan de wijsheid en de deugd.

«Laat ons niet uil hel oog verliezen, broeders en wapenmakkers, dal het voor hel tegenwoordige minder geld! een koning dan wel een trouwen wachter aan het koninkrijk Jerusalem te geven. Hij, dien wij tot hoofd zullen kiezen, moet tot vader verstrekken aan allen, die voorgoed liun vaderland en hunne familiebetrekkingen vaarwel gezegd hebben voor den dienst van Jesus Christus en de verdediging van de heilige plaatsen. Hij moet de deugd doen bloeien op dezen bodem, waarop God zelf er het toonbeeld van geweest is; hij moet de ongeloovigen tot den christelijken godsdieusl bekeeren, hen gewennen aan onze zeden, hen onze wellen leeren zegenen. Indien gij iemand kiest, die het onwaardig is, znlt gij uw eigen werk vernietigen en de vernietiging van het chrislendom in dit land bewerken. Ik behoef u hier niet te herhalen welke de dierbaarste wenschei) zijn van onze broeders, die m het Westen gebleven zijn. Hoe groot zou niet hunne droefheid, hoe groot niet de onze zijn, indien wij, in Europa teruggekeerd, moesten vernemen, dal hel openbare welzijn verwaarloosd en prijs-gegeven ware geworden en de godsdienst afgescliaft was op die plaatsen waar wij zijne altaren weder opgenclit hchbcn. Velen zouden dan aan hel toeval en niet aan de deugd de groote dingen toeschrijven, die wij verricht hebben, terwijl de rampen, die dit koninkrijk zou verduren, in de oogen der inensclien het gevolg zouden zijn van onze onvoorzichtigheid.

«Gelooft evenwel niet, broeders en wapenmakkers, dal ik zoo spreek, dewijl ik naar hel koningschap ding en uwe gunst en welwillendheid zoek le winnen. Neen, ik bezit niet zoo veel eigenwaan, dat ik naar znlk eene eer zou streven; ik neem den Hemel en de menschen tol getuige, dal al zoudt gij mij zelfs de kroon willen geven, ik baar niet zou aannemen, daar ik vast besloten ben naar mijne Staten terug te keeren. Wal ik lot u gesproken heb was 'slechts in hel belang van aller welzijn en glorie. Ik bid u, overigens, dezen raad aan le nemen gelijk ik u dien geef, met genegenheid, rondborstigheid en rechtschapenheid, en hem tot koning te kiezen., die, door zijne deugd, het beste in staat zal zijn dit koninkrijk te behonden en uit te breiden, waaraan de eer van uwe wapenen en de zaak van Jesus Christus verbonden zijn.quot;

Nauw had de graaf van Vlaanderen uitgesproken of de andere bevelhebbers prezen hem eenparig om zijne voorzichtigheid en zijne gevoelens. Do meesten hunner wilden hem den titel van koning aanbieden, dien hij zooeven geweigerd had; want degene, die, in een dergelijke omstandigheid, eene kroon weigert, schijnt er altijd het waardigste toé; maar Robert had met oprechtheid en ter goeder Irouw gesproken; bij haakte naar het oogenblik, waarop hij Europa zou wederzien en vergenoegde zich met den titel van Zoon van Sint-Joris, dien hij door zijne heldendaden in den heiligen oorlog verworven had.

Onder de overige vorsten, die waardig waren over Jerusalem te regeeren, moet men Godfried, Raymond van Toulouse, Robert, hertog van Normandië en Tancredo in de eerste plaats noemen. Deze laatste zocht slechts krijgsroem en stelde den titel van ridder ver boven dien van koning. Uüberl van Normandië had insgelijks geloond meer dapperheid dan eerzucht te bezitten. Na iiet koninkrijk Engeland versmaad te hebben, moest hij nog minder dal van Jerusalem begeeren. Indien men een Engelsch geschied-schrijver gelooven mag, zou hij de keuze van zijn wapenbroeders op zich hebben kunnen vestigen; maar hij weigerde den troon van David uit onverschilligheid en traagheid, hetgeen God zoodanig legen hem vertoornde, voegt dezelfde schrijver er bij, dal niets hem gedurende het overige van zijn leven ineer gelukte. De graaf van Toulouse had gezworen niet meer in Europa terug te keeren; maar men vreesde zijne eerzucht, men duchtte zijn onbuigzame tlerheid en nooit bad hij tijdens den kruistocht hel vertrouwen en de genegenheid der pelgrims, noch zelfs die zijner dienaren kunnen winnen.

Terwijl de vorsten hel over de kenze nog niet eens konden worden, beklaagde zich de geestelijkheid bij hen, dat men zich bezighield mei de benoeming van een koning alvorens een geestelijk opperhoofd aan de stad te geven. Maar dewijl de geestelijkheid, sinds den dood van tien bisschop van l'uy, weinig nianiien in baar midden lelde, die zich door bun rang, liuniie deugden of lun.ne wijsheid onderscheidden, sloegen de aanvoerders van het christen leger geen acht op die ver-loogen. Eindelijk werd besloten, dat de koning zou gekozen worden door een raad, samengesteld uit tien der achtenswaardigste mannen van de geestelijkheid en het leger. Men schreef gebeden, vasten en aalmoezen uit, opdat de Hemel zich iiiocht gewaardigen de kiezers voor te lichten. In tegenwoordigheid van bet geheele christen leger zwoeren degenen, die geroepen waren den koning van Jerusalem te kiezen, dat zij met terzijdestelling van alle hijzonder belang of persoonlijke genegenheid, alleen de wijsheid en de deugd zouden kronen. Die kiezers, wier namen de geschiedenis niel opgeleekend heelt, raadpleegden met de grootste nauwgezetheid de denkwijze der soldaten over ieder der aanvoerders. Wilhelmus van Tyr verhaalt, dat zij zelfs de dienaren ondervroegen van allen, die op de kroon van Jerusalem aanspraak konden maken, en zij hen deden zweeren alles te zullen mededeelen wat hun omtrent de zeden, hel karakter en de geheimste neigingen .hunner meesters bekend was. Codfrieds dienaren gaven de schitterendste getuigenis van zijne huiselijke deugden en in hunne naïeve oprechtheid legden zij hein slechts één gebrek ten laste, namelijk van met ij dele nieuwsgierigheid de beelden en de schilderijen in de kerken te beschouwen en er zoo lang voor le blijven stilstaan, zells na hel eindigen der godsdienstoefeningen, dut hij het etensuur liet voorhijfiauu en de voor iijne tufel (jerced(jeniu(il,le spijzen houd werden en hunne wialelijkheid verloren.

Om die eervolle getuigenis waardig te beslniten verhaalde men de wapenfeiten van den hertog van I.otharingen gedurende den heiligen oorlog. Men herinnerde er aan, dat hij bij hel beleg vau Nicea den geduchlsten der Turken doorstoken had, dal hij een reus voor Ai lioclnë door midden hieuw en ui Klein-Azië zijn leven in gevaar stelde, om dat van ecu soldaat te redden, die door een beer aangevallen was. Men verhaalde nog tal van andere dappere daden van hem, die hem in de oogen der kruisvaarders boven al de overige bevelhebbers stelden.

Godfried had de stemmen van bet volk en hel leger voor zich'; en opdat er niets aau zijne aanspraken op het koningschap mocht onthreken, opdat zijne verbelling in alle punten overeenkomstig den geest des tijds zon zijn, bleek het, dat miraculeuze openbaringen die reeds vooraf aangekondigd hadden. De hertog van Lotharingen was aan verscheidene geloofwaardige personen in den droom verschellen; aan den eersten op deu troon zeiven

van de zon gezeten, omringd door de vogelen des hemels, hel beeld der pelgrims; aan een tweeden, eene lamp in de hand houdende, die lichtte gelijk eene sier aan hot uitspansel, en langs een gouden ladder naar het heinelsche Jerusalem opldim-meiule; een derde had deu ehrislen held op don berg Siuai zien begroeien door twee hemelsclie al'go/.anten terwijl hij de opdracht ontving het volk Gods aan Ie voeren en te besturen.

De kron ijk sc brij vers van dien lijd vermelden nog vele andere wonderbare zaken en zien in de visioenen, die zij mededeelen, de duidelijke openbaring der plannen van de Voorzienigheid. Ken hunner bespreekt die prolelische droomeu zeer ernstig en verklaart dat de verkiezing des konings van Jerusalem, sinds lang in den raad van God vastgesteld, niet bescliouwd kan worden als het werk van mensehen.

In die geestgesteldheid wachtten de kruisvaarders in spanning de uitwerkselen der goddelijke ingeving af. landelijk, nadat de kiezers rijpelijk beraadslaagd en al de vereischte inlichtingen bekomen hadden, riepen zij Godfried tot koning uit. Deze benoeming verwekte de levendigste vreugde in het christen leger, hetwelk den Hemel dankte, dat het hem lot heer en meester had gekregen, die het zoo dikwerl tot de overwinning geleid had. Door de opperste macht waarmede Godfried bekleed werd, werd hij de bewaarder der dierbaarste belangen van de kruisvaarders, leder hunner had hem in zekeren zin zijn eigen roem toevertrouwd door hem met de zorg Ie belasten om voor de nieuwe veroveringen der chriMcnen te waken. Zij voerden hem in zegepraal naar de kerk van het Heilig Graf, waar hij bezwoer de wetten der eer en der gerechtigheid te zullen eerbiedigen. Godfried weigerde de kroon en de teekenen der koninklijke waardigheid, zeggende, dat hij nooit een gouden kroon zou aannemen in eene stad, waar de Verlosser der wereld met doornen gekroond werd. Hij vergenoegde zich mot den eenvoudigen titel van verdediger en baron van het heilig graf. Men heeft beweerd, dal hij daarin slechts gehoorzaamde aan den aandrang der geestelijkheid, bevreesd dat de hoogmoed zou plaats nemen op een troon, op welken do geest van Jesus Christus moest heerschen. Hoe dit ook zij, Godfried verdiende door zijne deugden don titel van koning, dien de geschiedenis hem gegeven beeft en die hom voorzeker beter paste dan de titel van koninkrijk aan zijne zwakke staten.

Middelerwijl de vorston aldus aan den hertog van Bouillon de regeering toevertrouwden van het land, dal zij door hunne wapenen veroverd haddon, hield de geestelijkheid zich bezig mol keiken in te wijden, bisschoppen te benoemen on herders te zendon naar al de sleden die aan de heerschappij der christenen onderworpen waren. Arnulf, de kapelaan van don hertog van Normandié, werd na vele tegenkanting ondervonden te hebben, en, als men Wilhelmus van Tyr golooven mag, door allerlei kuiperijen, lol herder der Kerk van Jornsalem bonoemd, daar de patriarch Simeon inmiddels op Cyprus overleden was.

Nauwelijks was Arnulf mol die liooge waardigheid bekleed, of hij eischic de schatten op, die Tancredo uil de moskee van Omar weggevoerd had, als zijnde een goed, dal de Kerk van Jerusalem toebehoorde, waarvan hij bot voorloopige hoofd was. Tancredo wees die vordering met minachting terug. Arnulf deed een beroep op de vergaderde vorsten. In oen spitsvondige redevoering wees hij er op, dal /.ijne verhelling bun werk was, en Tancredo, door zijne weigering, hunne eigene macht goring-schalte. «Hot verlies is voor mij,quot; sprak hij, «maar voor wie is de schande? Waarom zou hij, die den wil van God niet eerbiedigt, den uwen eerbiedigen? Waarom zou Inj, die de altaren des Heeren berooft, u uwe mantels laten?quot; Arnulf eindigde met de diouslen in herinnering te brengen, die hij tijdens de belegering van Antiocbië, van \rchas en van Jerusalem aan de zaak dor kruisvaarders had bewezen. Toen Arnulf uilgesproken had, nam Tancredo het woord op; «Heeren,quot; sprak hij, zich tol zijne wapenbroeders wendende, «gij allen weet, dat ik roem behaald heb door mijn zwaard en mijne lans, maar niet door de kunst dor welsprekendheid. Ik zal derhalve niet beproeven in uwe tegenwoordigheid een tegenstander te wederleggen, wiens verderlelijke kracht in zijn tong zit, gelijk het venijn in den slaai't van den schor pioen. Men beschuldigt mij het heiligdom beroofd, hel goud ontvreemd of liever opije-welit te hebben, dal in de kerken sliep! maar heb ik liet voor mij zei ven behouden? heb ik het urm mijne nichten (jefieven? heb ik bet niet genomen om bel ten bate van bel volk Gods aan te wonden en het na den oogst aan den sehuldeücher lenig Ie neven'! Bovendien, gij allen weet hot, men heelt immers vóór de inneming van Jerusalem bepaald, dat ieder onzer de sclialleu en goederen zou bezitten waarvan hij zich het eerste meester maakte? Voranderl men eiken dag van besluit? Heb ik niet degenen in hel aangozichl bestreden, die men niet van achteren durlde aanzien? Bon ik niet het eerste in plaatsen doorgedrongen, waar niemand mij durlde volgen. Heeft men Arnulf mij toen den roem van hel gevaar zien betwisten? Waarom komt iiij dan nu vandaag het loon van den strijd vragen?quot;

Bij hel lezen in de kronijken vim dien lijd der beide redevoeringen, welke wij verkort wedergeven, meent men een dier raadsvergaderingen bij te wonen, welke men in de lliade beschreven vindt. Baoul van Caen blijft dan ook niet in gebreke de welsprekendheid van Arnulf van Holies te vergelijken met die van den voorziobligon Ulysses; bij zou Tancredo hebben kunnen vergelijken mol Ajax, of liever met dien Diomedes, dien de godvruclitigste Grieken de vemmader der ('.oden noenideii. Geroepen om in dal gewichtig twistgeding uitspraak te doen, wilden de bevelhebbers van het christen leger Arnulf niet ver-oordeelen en evenmin den trots van linn wapenbroeder kreuken ; zij beslisten, dat men van de schatten der moskee van Omar, als tiend van den buil, zevenhonderd zilveren marken zou hellen om deze aan de kerk van het 11. Graf te geven, en Tancredo onderwierp zich met eerbied aan himne uitspraak.

lutusscben werd niets gespaard voor den luister en de pracht der christelijke plechtigheden: men versierde de altaren, men zuiverde de heiligdommen, men liet klokken gieten, die de geloovigen tol bel gebed moesten oproepen. Sinds de verovering van Omar had het gewijde metaal zich niet meer in Jerusalem doen hooren. Ken der eerste daden der regeering van Godfried was aan de kerk van hel Heilig Graf twintig geestelijken te verbinden, belast met hel verrrichlen der goddelijke dienslen en het zingen der lofliederen tor cere van den levenden God.

De faam had de verovering der heilige stad tol aan de verst verwijderde natiën verkondigd. In al de kerken, die de kruisvaarders op hun tocht weder opgericht hadden, dankte men God voor eene overwinning die in bet Oosten den eerodienst en de wellen van Jesus Christus moest doen zegepralen. De christenen van Antiocbië, Edessa, Tarsus, degenen die in Gilicië, Capadocië, Syrië en Mesopolaniië woonden, stroomden in menigte naar Jerusalem, eonigen om er lumne woonplaats le vestigen, anderen om de heilige plaatsen te bezoeken.

Terwijl de christenen zich over dio verovering verheugden, gaven de muzelmannon zich aan vortwijfoling over. Degenen, (lie aan de overwinnaars van Jerusalem ontkomen waren, verbreidden overal angst en ontzetting. Mogir-eddin, Elmanein on Aboulleda hebben melding gemaakt van de verslagenheid, welke in Bagdad beorscble. Zoin-eddin, cadi van Damascus, rukte zich in legenwoordiglieid van don kalif de baron van den baard uit en de goheele divan stortte tranen bij bel droevige verhaal der rampen van Jerusalem. Men vorordomle vasten en gebeden om de gramschap des Hemels le vermnrwen. De imams en de dichters betreurden in gevoelvolle verzen en toespraken het lot der muzelmannen, die in de handen der christenen gevallen waren. «Hoeveel bloed is daar vergoten!quot; zeiden zij, «welke ontzetlende rampen hebben de ware geloovigen getrolïonl Dis vrouwen zijn genoodzaakt geworden te vluchten, terwijl zij haar aangezicht verborgen! De kinderen zijn gevallen onder het staal van den overwinnaar. Er blijft onze broeders, nog korlelings mooslors van Syrië, geen ander toevluchtsoord meer over dan den rug hunner vlugge kameelen en de ingewanden der gieren.quot;

\N ij hebben gezien, dat de Turken van Syrië en Perzië vóór de inneming van Jerusalem met Egypte in oorlog waren. Do tweedracht, welke den val der rijken vergezelt, had overal verwarring en oneenigbeid onder' de ongeloovigen gesticht. Maar zoo groot was hunne droetlieid bij het vernenien dei laatste zegepralen van de chrisienen, dal zij zich vereonigden en met elkander den smaad beweenden, den godsdienst van Mahomed aangedaan. De inwoners van Bagdad en Damascus stelden hun taaiste hoop in den kalif van Cairo, dien zij lang als don vijand van den profeet beschouwd hadden; uit allo muzolmansche streken kwamen lal van moedige krijgers toe-stroomen om zich bij het Egyplisclie leger aan te sluiten, dat op Ascalon aanrukte.

Toen de tijding van die nadering onder de kruisvaarders bekend werd, veranderden Tancredo en de graaf van Vlaanderen, Euslachius van Boulogne, die door Godfried uitgezonden waren om van bet land van Naplusa en liet gebied van Gabaon bezit le gaan nemen, van richting en naderden de zeekust, om do krachten van den vijand te verkennen. Zoodra zij zich hieromtrent eenigszins vergewist hadden, zonden die vorsten een bode aan den koning van Jerusalem met hot bericht, dat do vizier Aldal, dezelfde die de heilige stad op de Turken veroverd had, met een ontzaggelijk leger hot gebied van Gaza betreden had en binnen weinige dagen voor de poorten van Jerusalem zou staan. Daar dit bericht legen den avond aankwam, werd hel met fakkellicht en onder trompolgescbal in alle wijken dei' stad afgekondigd. Al de krijgers werden uilgenoodigd zich den volgenden oclitond vroegtijdig naar de kerk van het Heilig Gral le begeven, ten einde zich voor te bereiden en hunne wapenen door het gebed le heiligen. Zoo groot was de zekerheid der kruisvaarders en bun vertrouwen op de overwinning, dat do aankondiging van hel nakende gevaar hoegenaamd geen onrusl in de gemoederen verwekte en de nachtrust slecbis verstoor l

werd door liol ongeduld om den dageraad der nieuwe se vochten le zien aanbreken. Zoodra liel dag werd, riepen de klokken de geloovigen lol hel heilige misoH'er op; hel woord des évangelies ei) hel brood des Hemels werden aan al de kruisvaarders nilgedeeld, die nauwelijks nil de kerk en rcrnihl wet den ijct-sl Cods hunne wapenen aangordden en de slad langs de \\ eslerpoorl verhelen, om de Kgyplenaren legemoel le Vrekken, (jodlried voerde hen aan; de nieuwe palriareh Ar (TO II droeg hel boni van hel ware kruis voor beu uil. De vrouwen, de kinderen, de zieken, een deel van de geeslelijkbeid, bleven onderdo leiding van Peter den Klni/cnaar te Jerusalem achler, be/.oclilen pro-eessiesgewijze do heilige plualseu en slierden d:ig en naelil hunne gebéden tol God op, om van zijne bariuhanigheid de laatste zegepraal der christen soldaten en de verdelging der vijanden van Jesus Christus al te smeeken.

' |)o graal van Toulouse en de hertog van Normandië waren aanvankelijk weigerachtig om de vanen van bet clirislen leger te vergezellen: Itobert gal' voor, dat hij zijne gelolle vervuld had; Haymoud, die genoodzaakt was geworden liet Kasteel van David aan den koning van Jerusalem terug te geven, wilde de zaak van Godl'ried niet dienen en weigerde aan de nadering der nuizelmannen gelool te hechten. ISeiden gaven ten laatste slechts loc aan de dringende verloogen van biinne wapenbmeders en vooral aan de smeekingen van bet geloovige volk.

Te Hainla vereenigde zich het gansche (bristen leger en rukte toen, de bergen van Judea links latende liggen, tot aan tie beek van Sorrec voort, welke zich anderhair uur len zuiden van ibalim, tegenwoordig Ihna, in zee storl. Up de oevers van die beek, door de Arabieren Sdiihrcl; genoemd, vonden de kruisvaarders een onnoemlijk aantal bnllels, ezels, innildieren en kameelen bijeen. Zulk een rijk(! buit wekte dt^ hebzucht der soldaten op; maar de wijze Godl'ried, die in die ontmoeting slechts een krijgslist van den vijand zag, verbood zijnen strijders lunine gelederen te verlaten op strall'e i'dii hunne uuirn en Iniiine neiuen afyesneden le zien; de palriareh voegde bij die stral' de bedreiging met de goddelijke gramschap. Al de pelgrims gehoorzaamden en zij eerbiedigden de in het rond grazende kudden als waren zij er de wachters van geweest.

Van eenige gevangenen vernamen de kruisvaarders dat bet muzelmansche leger in de vlakte van Ascalon gekampeerd was. Tengevolge van dat bericht bleven de christeiien dien nacht onder de wapens. Den volgenden ochtend kondigden de wapen-

bcraulen a..... dat men den strijd ging aanvaarden. Kort na

bet aanbreken van den dag schaarden zich de soldaten onder hunne vanen; de patriarch van Jerusalem gal, de hand uit-slrekkende, den zegen aan het leger en wees den strijders op hel bont van het ware kruis als een zeker onderpand van de overwinning. Weldra wordl hel toeken tot opbreken gegeven en stellen al de balaljons, hegeerig naar (len strijd, zich in beweging. Hoe dicbler de kruisvaarders de Egyplcnaren naderden, hoe meer hun strijdlust en hunne hoop aanwakkerden. «Wij duchtten onze vijanden niet meer dan alsof zij vreesachtig geweest waren als bei ten, onschuldig als schapen,quot; zegt llay-mond van Agiles. De tronnnen, do troinpelten, de krijgsliederen vuurden de geestdrift der christen krijgers aan. «Zij gingen hot gevaar tegemoet,quot; zegt Alberlus van Aix, «als (/old hel een feestelijk maat.quot; De emir van Randa, die het christen leger als bondgenoot vergezelde, kon, als men de geschiedschrijvers van dien lijd geloovcn mag, uiet genoeg die vreugde der soldalen van het kruis bewonderen bij de nadering van een geduehten vijand: bij drukte zijne verbazing daarover aan den koning van Jerusalem uit en zwoer hein een godsdienst te zullen omhelzen, die aan zijne verdedigers zooveel dapperheid en kracht schonk.

Eindelijk betraden de pelgrims de vlakte, waar de standaard en de kostbare legertenten der Egypleiiaren scbillerden. De vlakte van Ascalon beeft naar het oosten een nitgestreklhoid van ongeveer eene mijl. Aan die zijde wordt zij begrensd door verbevenlieden, die ternauwernood den naam van heuvelen verdienen. Daar vindt men tcgenwooidig bet Arabisch dorp Machdal, omringd door olijf-, palm- en moerbezionboomen, weiden en graanvelden. Aaar het noorden smelt de vlakte met andere vlakten ineen, uilgenomen ten noordwesten waar zich zandachtige hoogten verloonen ; ten zuiden loopt de zijde van de vlakte, die het dichtst bij de zee ligt, op zandheuvels ml; bet overige van het terrein,'in zuidoostelijke richting, is open en vermengt zich met groote wildernissen. Tegen do zandhen/els stond hel Egyptische leger geschaard, gelijk aan een hert, zegt Fulcber van Gbartres, dal zijn getakte horens vooruit steoki. Dat leger had zijne vleugels ontplooid om de christenen te omsingelen. In bet westen verhief zich de slad op een bergvlak, dal de zee bestrijkt; talrijke schepen, beladen met wapens en oorlogswerktuigen, bedekten de reede van Ascalon.

/,00 plotseling tegenover elkander staande, leverden de beide legers een indrukwekkend en vreeselijk schouwspel op. De christen scharen waren niet verbaasd over de inenigle bunner vijanden; de kudden, die zij bij de oevers van den Sorrec aan-gelroH'en hadden, verzamelden zich, aangelokt door bet geschal der klaroenen en Irompellen, rondom hunne bataljons en volgden al hunne bewegingen. Aan het verwarde getrappel van die dieren, aan de door limine poolen opgejaagde stofwolken zou men ze uit de verte voor ruiterbenden gehouden hebben.

Men had de nuizehnansebe soldaten diets gemaakt, dat de chrislenen hen zells uiel binnen de muren van Jernsalem zouden durven arwaebten: hoe grooler vertrouwen en gerustheid zij tol dusverre beloond hadden, hoe grooter dus de vrees was, waarmode zij plotseling bevangen worden. Tevergeefs beproefde de vizier Al'dal bun moed op le wekken: al zijne soldaten meenden dal millioenen kruisvaarders kortelings uil het Westen waren aangekomen; zij vergaten hunne eeden en hunne bedreigingen en dachten alleen aan het treurig uiteinde der muzelmannen, die na de verovering van Antioelüë en Jerusalem geslachtollerd waren.

Zonder tijd te verliezen namen de kruisvaarders hunne laatste schikkingen voor den strijd. IMet tien duizend ruiters en drie duizend voetknechten nam Godfried nabij Ascalon stelling, om een uitval van de bezetting en de bewoners gedurende den strijd te verhinderen; de graaf van Toulouse ging met zijne l'rovenealon post vallen in de uitgestrekte boomgaarden, welke aan de wallen der slad grenzen, en stelde zich tnsschen het miizelmansclie leger en de zee, waar de zeilen der Egyptenaren zich vertoonden. Het overige gedeelte der christen troepen riclilte, onder aanvoering van Tancredo en de beide Robcrls, zijn aanval tegen het centrum en den reclilorvleugel van het vijandelijke leger. De voetknechlen wierpen eerst hagelbuien van speren: terzelfder lijd stormde de ruiterij voorwaarts en slorlte zich in de gelederen der ongeloovigen. De Ethiopiërs, die de kronijkschrijvers Azoparlen noemen, doorstonden moedig den eersten schok der chrislenen: met de eene knie op den grond, begouiieu zij een wolk van pijlen af te schieten en ijlden 'toen het leger vooruit, terwijl zij met voordacht hunne zwarte gezichten lieten zieu en een woedend gehuil aanhieven. Deze geduchte Afrikanen waren gewapend met vlegels, waaraan ijzeren ballen hingen, waarmede zij de schilden en de kurassen bonkten en de paarden der kruisvaarders voor bel hoofd sloegen. Aeliter hen rukten drommen andere krijgers aan, gewapend mei lans, slinger, boog en zwaard; maar al hunne vereenigde pogingen vermoehlen (len onstuimigen aanval der soldaten van liet kruis niet al'te slaan. Tancredo, de hertog van Normandië, de graal' van Vlaanderen braken met onweerstaanbaren heldenmoed door de voorste gelederen der vijanden heen; de hertog Hobort drong door tot aan de plek, waar de vizier Al'dal zijne bevelen voor den strijd gal' en maakte zich van den grooten standaard der ongeloovigen meester. Op dat eerste teeken van hunne nederlaag ontstond er verwarring in de gelederen der mnzelmannen. Hunne oogen konden den aanblik der christen slrijders niet langer verdragen en bet zwaard ontgleed buniie bevende handen; het geheele Egyptische leger onlruimde in overhaasting het slagveld en weldra ontwaarde men niets meer dan dichte stofwolken, die hunne vlucht dekten.

De muzehnansche bataljons, die naar de knst vloden, slootten op de krijgers van Raymond van Sainl-Gilles. Velen huniier stierven door hel zwaard. De ('bristen ruiterij vervolgde beu lol in het water; meer dan drie duizend hunner kwamen iu de golven om, terwijl zij zwemmende de Egyptische vloot poogden ie bereiken, die de kust zoo dicht mogelijk genaderd was.

Eenigen, die iu de boomgaarden en de iuinen gevlucht waren, zochten eene schuilplaats in de takken en hel loof der olijf- en Adauis-vijgenbooinen. Zij werden met lanssteken vervolgd, met pijlen doorboord en ploften op den grond gelijk een vogel, die door den jager uit een boom gescholen wordt. Eenige muzelmansche korpsen wilden zich voor een nieuw gevecht verzamelen maai Godfried rent aan de spits zijner ridders met duizelende vaarl op hen in, verbreekt hunne gelederen en verstrooit hunne bataljons. Nu werd het bloedbad onlzetlend: m bun doodelijken angst wierpen de muzelmannen hunne wapens weg en lieten zich dooden zonder zich te verdedigen; bij hoopen opeengedrongen hieven zij roerloos staan, en het zwaard der christenen, om 'nier de dicblerlijke taal eener kronijk van dien tijd te bezigen, maaide hen weg gelijk de rijpe halmen der akkers of het dichte gras der weilanden.

Degenen, die verre van bet strijdgewoel stonden, vluchtten in de woestijn waar de meesten ellendig omkwamen. Zij, die dicht bij Ascalon waren, zochten eene wijkplaats binnen zijne muren, maar bun aandrang was zoo groot, dat twee duizend himner aan de poort der stad doodgedrukt of onder de hoeven d t paarden vertrapt werden. Al'dal zelfware bijna in de banden des vijands gevallen en liet zijn zwaard op hot slagveld achter; dc geschiedschrijvers verhalen, dat hij van de torens van Ascalon de verdelging vim zijn leger aanschouwende, zijne tranen niet kon weerhouden. In zijn wanhoop vloekte hij Jerusalem, de ooizaak van al zijne rampen, en morde tegen Mahomed, dien bij bcscliuidigde zijne dienaren en volgelingen aan bun lot le

hebben overgelaten. «O Mabomed!quot; doet de monnik Robert den vizier zeggen, «zon bot waar wezen, dal do maciit van den Gekruiste grooter is dan de uwe, daar de cbrislenon uwe aaniiangers verstrooid hebben?quot; Zicb niet meer v(Mlig aciiloiulo in de stad sclieepte iiij zicli ijlings op do uit Egy|ile gekomen vloot in; welke tegen het midden van den dag de reede verliet en het ruime sop koos. Nu was alle hoop op redding vt^rhircn voor hel verstrooide leger der ongeloovigen, die, naar zij zeiden, gekomen waren om het Oosten le bevrijden en die zoo velen waren, dat, volgens de uitdrukkingen der oude gesehiedsehrij-vers, God alleen hun aanlal kon kennen.

Nu begonnen de kruisvaarders, die zich nil eerbied voor de bevelen hunner aanvoerders en van den palriareh lot dusverre van plundering oulhouden hadden, zich van alles meesier te maken wat de ongeloovigen in huuiie legerplaats aehlei lielen. Daar zij geen mondbehoerteu medegeltrncht hadden, dienden de levensmiddelen der Kgyplenaren tot het stillen van hun honger. Tot hunne vreugde vonden zij kannen met water, die limine verslagen vijanden aan riemen om de schouders droegen, waarmede zij in den verzengenden gloed van het zand dor vlakte hun dorst konden lesscheu. liet kamp bevatte zoovele schallen en zulk een overvloed van leeltoclit, dal zij zich lot walgens toe verzadigden aan den honig en de rijstkoeken uil Egypte inedegebrachl, en de geringsle soldalen van hel leger bij die gelegenheid konden zeggen: De overvloed heefl ons arm (jeiunukl.

Zoodanig was die veldslag, waarvan de dichtkunst de wouderen bezongen heelt en die voor de christenen slechls eeue gemakkelijke overwinning was, waarin zij noch hunne gewone dapperheid, noch de hulp der miraculeuze vizioenen noodig hadden. Bij dat treilen kwamen de liemelsche legioenen de gelederen der kruisvaarders niet aanvuren, eu werden de mai le-laren Sinl-Joris en Sinl-Demelrius, die men altijd bij de groole gevaren meende le zien, niet te midden van den strijd bespeurd. De christenen, die deze overwinning behaald hadden, spreken met edele eenvoudigheid daarvan in een briel', dien zij kort daarna aan hel Weslen schreven. «Alles beguusligde ons in ile toerustingen lol den slrijd,quot; zeggen zij, «de wolken beschnlten ons voor tien gloed der zon; een koele wind temperde de bille. Toen de beide legers tegenover elkander stonden, logen wij de knie en riepen den God aan die alleen de overwinning schenkt. De lieer verhoorde onze gebeden eu vervulde ons met zulk een strijdlust, dal degenen, die ons op den vijand zouden hebben zien instormen, ous gehouden zonden hebben voor een troep herten, die in een heldere waterbron hun dorst gaan lesschen.quot; Daarna verhalen de zegepralende vorsten de nederlaag der muzelmannen, wier dichte drommen bij den eersten aanval overhoop geworpen werden en er zells niet aan dachten om zich le verdedigen, als waren zij ongewapend geweest.

Rij die outinoeling kwamen de christenen tot de overtuiging dat deze nieuwe tegenslanders veel minder le duchton waren dan de Turken. Het Egyptische leger beslond uil verschillende niet elkander in oneenigheid levende nalicu; hel grootste deel der muzelmansche Iroepen, die in dor haast gelicht wareu, stonden voor de eerste maal tegenover den vijand. Het leger der kruisvaarders daarentegen, was beproel'd door verscheidene overwinningen; hunne bevelhebbers waren uiterst bekwaam cn dapper; het stoule besluit van Godfried om den vijand tegemoet te gaan, stijlde het vertrouwen der soldalen en was genoeg om wanorde en schrik onder de Egyptenaren le verspreiden. Ais men den monnik Robert, die ooggetuige was, en Willieliiiiis van Tyr gelooven mag, hadden de christenen geen twintig duizend strijders, en telde hel inuzeliiiansche leger driemaal honderd duizend man onder zijne vanen. De overwinnaars /Ouden zich van Ascalon hebben kunnen meester maken, maaide geest van tweedrachl, die door bel gevaar lot zwijgen was gebracht, ontwaakte weldra weder onder de bevelhebbers en was oorzaak dat zij uit hunne overwinning geen nut trokken. Na de vlucht der 'Egyptenaren had Raymond een ridder naaide stad gezonden om de bezetting op te eischen zich over te geven ; hi j wilde zijn vlag op de wallen planten en die \erovei iiig voor zich behouden. Godlried maakte er aanspraak op en beweerde dat Ascalon lol het koninkrijk Jerusalem moest bebooren. Aan zijne blinde gramschap gehoor gevende, verwijderde zich nu de graal' van Toulouse, na den inwoners le hebben doen aanraden zich niet aan den hertog van Eolbariiigcn over le geven, die alleen voor hunne wallen zon achterblijven. Welhaast verlieten het grootste gedeelte der kruisvaarders de vanen van Godfried, en hij zelf was genoodzaakt zich le verwijderen, terwijl hij slechts een lijdelijke schatting kon bekomen van eene stad, waar de grootste angst voor de christen wapenen lieei-schle.

De lusschen Haymond en Godfried voor Ascalon gerezen twist hernieuwde zich weinige dagen laler om de slati Arsuf, welke twaall mijlen ten noorden van liamla bij de kust lag. De graat van Toulouse, die mei zijn korps vooruil trok, sloeg het beleg voor die stad; daar men hem echler efcn krachtigcn wederstand bood, brak hij het beleg op, na hel garnizoen verwittigd te hebben, dal hel niets van de aanvallen des konings van Jerusalem le duchten had. Kort daarop verscheen Godfried voor de stad eu eischlo hare overgave, doch hij vond de be-zelting lol een geduclilo verdediging bereid. Vernemende dat dii besluil de vrucht was van Raymonds raad, was hij zijn grainsclinp niel meer meesier en besloot zulk een snoode eedbreuk met de wapenen le wreken. Met vliegende vaandels rukte hij logen den graaf van Toulouse op, die iiem, van zijn kant, tegemoet kwam en zich tot den slrijd bereidde, toen Tancredo en de beide Roberts zich Insschen de beide mededingers wierpen cn hou tol bedaren poogden le brengeu. Na lange besprekingen Oinliolsdeu de hertog vau Eolharingen en Raymond, overwonnen door de dringemle. beden der overige bevelhebbers, elkander iu do tegenwoordigheid hunner soldalen, die hunne vijandigheid gedeeld hadden. Van weerszijden was de verzoening oprecht. De vrome Godlried, zegt Alherlns van Ak, vermaande zijne wapenmakkers den korlslondigeii twist le vergelen eu bezwoer hen met tranen in de oogen, indachtig le wezen, dal zij gezamenlijk het heilig graf verlost hadden, dat zij allen broeders waren in Jesus Glirislus, en de ocndrachl hun onmisbaar was voor de verdediging van Jerusalem.

Toon hel chrislen leger de heilige stad naderde, liet hel zijne trompetten steken en ontvouwde het zijne zegevierende vaandels. De monnik Robert spreekt van de zoete en verkwikkende welluidendheid der zeijexaiHjen, die iu de dalen en hel gebergte weergalmden. De groole scharen pelgrims, die hen tegemoet gegaan waren, vervulden de lucht met iiunne vreugde-liederen; die levendige bijvalsbetuigingen vermengden zich met de dankzeggingen der priesters; de echo's, zegt de monnik Üoberl, herhaalden de tonen der krijgsinstruinenlen, der toejuichingen, eu scbenen eene toepassing te zijn dier woorden van I suïiis: De benjen en de heuvelen zullen voor u den lof des lleeren verkoitdifjeii. Zegepralend keerden de kruisvaarders in de heilige stad terug. De groole standaard van den vizier en zijn zwaard werden aan de kolommen der kerk van hel Heilig Graf opgehangen. Al de pelgrims, op de plaatsen zelve vergaderd, welke de emir Afdal gezworen had tol den grond le zullen verwoesten, looiden den Hemel voor eene overwinning, welke aan al hunne krijgsbedrijven de kroon op/.etle. De veldslag van Ascalon was de laatste van dien kruistocht. Na vier jaren van verinoeienissen eu gevaren waren de vorsten, die het kruis aangenomen hadden, nu liinme gelofte volbracht was, er nog slechls op bedacht om Jerusalem te verlaten, dat weldra slechts lol hare eonige verdediging driehonderd ridders, de wijsheid van Godlried en hel zwaard van Tancredo zou overhouden, welke laatste gezwoien had zijn leven in Azie le eindigen. Toen de vorsten hun vertrek bepaald hadden, werden aller harten met rouw en droefheid vervuld; zij, die in het Oosten achterbleven, omarmden liniine me',gezellen met tranen iu de oogen, terwijl zij tol hen zeiden ; «Vergeet toch nooit uwe broeders, die gij in de ballingschap achterlaat; iu Europa teruggekeerd moet gij bij de chrislenen hel verlangen opwekken 0111 de heilige plaatsen te bezoeken, die wij verlost hebben; spoort tie krijgers aan met ons de ougeloovige natiën te komen bestrijden.» Iu tranen smeltende, beloofden de ridders en de baronnen een onuitwischbare her-iiiiiering le zullen bewaren aan de deelgenooten hunner krijgs-verriehtingen, en de christenheid voor het behoud en de glorie van Jerusalem belang te zullen inboezemen.

Na dal roerende alscheid scheepten eenigen zieb in oen dei-havens van de Middellandsche Zee in, terwijl de anderen hun weg door Syrië en Klein-Azië namen. Toen zij in hel Weslen aankwamen, droegen dn soldaten en do aanvoerders pahutakken in hunne handen, en de geloovigen ontvingen hen onder hel zingen van lofliederen. Hun terugkeer werd als een wonder, als een soort van opstanding beschouwd en hun verschijning was alom een aanleiding lol stiebling en heilige gedachten. De meesten hadden bij den heiligen oorlog hun geheele vermogen opgeollëid, maar zij brachleu uil liet Oosten kostbare relii|uiën mede, welke bun godsvrucht boven de grootste rijkdommen stelde. Tranen mengden zich ongetwijfeld onder de bewondering en de opgelogenbeid als zij gewaagden van hunne tallooze makkers, die de dood in Azië weggemaaid had. Er was geeu enkel gezin, dal niet een verdediger van het kruis beweende ol er zich niel op - beroemde een martelaar in den hemel te bezillen.

De oude kronijken hebben met lof gewaagd van de heldhaftige zelfopolleriiig van Ida, gravin van Henegouwen, die de reis naar hel Oosten ondernam cn alle gevaren Irotseerde om eeuig spoor van haren echlgeuool le vinden. Na Klein-Azië en Syrië doorkruist te hebben, had Ida nog niet met zekerheid kunnen te welen komen of de graaf van Henegouwen uit het leven gescheiden was of wel in gevangenschap bij de Turken ver-smaebtle. Zij werd op hare reis vergezeld door een dapper ridder, Arnold geheeten; deze jeugdige ridder werd door de muzelmannen gedood, tijdens bij eene ree vervolgde in de

bergen van .ludea. «Do koning on de vorston der heilige stad betreurden hom diep,quot; zogt. AlbcrUis van Aix, «dewijl hij minzaam was en zonder blaam in den strijd; maar de droerheid dor edele gemalin van Boudowijn van Henegouwen was nog grooter want Arnoldquot; was haar vriend en reisgezel geweest van Frankrijk tot Jerusalem.quot;

De graal' van Toulouse, die gezworen had niet meer naar hel Westen terug le koeren, had zich naar Conslanlinopel hegfivon, waar de keizer hem mot onderscheiding ontving en met hot vorstendom Laodicea beschonk. Raymond van Oranje wilde liet lot van den graal' van Toulouse deelon on zijne dagon in het Oosten eindigen. Ouder de ridders, gewezen strijdmakkers van Raymond van Saint-Gilles, die in hun vaderland terugkeerden,' mogen wij Stel'anus en Peter van Salviac van Viel Castel niet onvermeld laten, die als toonheoldon van broederlijke liel'de door hunne eeuw bewonderd worden. Sle-ianus en Peter van Salviac waren tweelingbroeders; do teedorslo vriendschap verbond bon sinds hunne kindsheid. Peter had op het concilie van Clermont het kruis aangenomon. Hoewel gehuwd en vader van verscheidene kindoren, wilde Stoliinus zijn broeder naar Azië vergezel leu on do gevaren van zulk cone lange reis mot hem doelen; men zag hen allijd naast elkander in den strijd; zij haddon samen aan do belegering van Nicea, Anliocliiö en Jerusalem deelgenomen. Korten tijd na hun terugkeer in Quorci stierven beiden in dezellde week en werden in hetzelldo graf gelegd. Op hun tombe leest men nog ten huidigen dage een opschril't, hetwelk de lierinnering aan hunne wapenfeiten en hunne roerende vriendschap tot ons overgebracht heeft. Gaston van Bearn keerde met hen in Europa terug. Kenige jaren nadat hij in zijne Staten teruggekeerd was, valte hij npnieuw de wapens tegen de ongeloovigen op en sneuvelde in Spanje in den strijd legen de Mooron.

In zijii vaderland wedergekeerd, zonderde Poter de Kluizenaar zich géheel en al van de wereld af en trad in een klooster dat hij to Huy gesticht had. Hij leefde er zestien jaren in ootmoed en boetvaardigheid en werd hegraven onder de kloosterlingen, die bij door zijne deugden gesticht had. Eustachius, de broeder van Godfried én Boudowijn, kwam liet eenvoudige erfdeel van zijne familie in bezit nomen en gaf de faam geen gelegon-héid meer den lof van zijne krijgsdaden te verkondigen. Alain Fergent, hertog van Brotagne, en Bobert, graaf van Vlaanderen, keerden in hunne Staten terug, herstelden de rampen die hunne alweziglieid teweeggebracht had, en stierven betreurd door hunne onderdanen.

Do lierlog van Normandië was minder gelukkig dan zijne wapenbroeders. Het ziou der heilige plaatsen en do langdurige voor Josus Christus geleden oniheringon hadden ziju onverschillig en liehtzinnig karakter niet veranderd. Bij zijn terugkeer uit hot heilige land vertoefde hij verscheidene maanden in Italië, waar hij zich overga! aan alloriei losse vermaken en uitspattingen. Toen liij eindelijk in zijne Slaton terugkwam, werd hij er met vervoering ontvangen; maar nadat hij de teugels van het bewind weder in handen genomen had, loonde hij zich uiterst zwak en verl eurde daardoor de liefde en het vertrouwen zijner onderdanen. Te midden van zijne uitspattingen durfde hij zonder geldmiddelen en zonder leger de kroon van Engeland betwisten aan den opvolger van Willem don Rosse, en terwijl hij, door losbandige vleiers omstuwd en geraden, de verovering van Engeland droomde, verloor bij zijn hertogdom van Normandië. In een veldslag overwonnen viel de ongelukkige vorst in de handen vau zijn broeder Hendrik 1, die hem in zegepraal aan gene zijde der zee modevoerdo en hem in hot kasteel van Cardiff, in do provincie Clamorgan, deed opsluiten. Na eene gevangenschap van acht en twintig jaren stierf hij, vergeten door zijne onderdanen, zijne bondgenoolen en zijne voormalige wapenmakkers.

[1101.] De verovering vau Jerusalem had onder de volken van het Westen een geweldige geestdrift verwekt en den ijver voor den kruistocht en de bedevaarten opnieuw doen ontwaken Ten tweede male aanschouwde Europa de tooneelen, die op het concilie van Clennonl gevolgd waren. Nieuwe wondorteekenen maakten don wil dos Hoeren kenbaar. Men had aan het uitspansel vurige wolken opgemerkt, die den vorm van een groote stad hadden. Kkkard, een schrijver uit dien lijd, verhaalt dal men verschoidene dagen achtereen dichte zwermen govlengeido insecten van Saksen naar Beieren had zieu overvliegen, eeu beold van de pelgrims die van hel Westen naar liet Oosten moesten trokken. De gewijde redenaars spraken in liuiine predikatiën niet meer van de gevaren en het lijden der bewoners van Jerusalem, maar van de zegepralen, door de christen wapenen op do ongeloovigen bevochten. Van de predikstoelen in do kerken werden de brieven afgelezen, welke de ton kruis-toclil gelogen vorsten na do innennng van Autiocbië en den slag van Ascalon aan het Westen geschreven hadden : die brieven prikkelden de verbeelding van hot volk, en daar de vorston de deserteurs van het christen leger niet spaarden, werden allen, die hot kruis aangenomen hadden en niet vertrokken waren , allen die de vanen van den kruistocht verlaten hadden, eensklaps het voorworp van de algemeone verachting. De macht der grooten en der lioeren kon hen niet beveiligen tegen de vernedering van een scherpen blaam. Een kreet van verontwaardiging steeg van alle zijden op legen den broeder des konings van Frankrijk, wien men het niet kon vergeven, dat hij zijne wapenmakkers lafhartig in den steek gelalen bad en in Europa teruggekeerd was zonder Jerusalem gezien te hebben. Stelanus, graat van Blois en Chartres, kon niet rustig in zijne Staten en in den schoot van zijn eigen gezin blijven : zijne onderdanen ergerden zich over zijne schandelijke vlucht, terwijl zijne gemalin, vermaningen mol verwijten mengende, hem aanhoudend do plichten van den godsdienst en de ridderschap voor oogen hield. Die ongelukkige vorsten en allen, die hun voorbeeld gevolgd waren, zagen zich genoodzaakt ten tweede male hun vaderland te verlaten eu wederom den weg naar het Oosten te betreden.

Vele boeren en baronnen, die de geestdrift der eerste kruisvaarders niet gedeeld hadden, beschuldigden zich van slralbare onverschilligheid en werden door de algemeone beweging mode-gesleept. Onder deze laatsten merkte men op Willem IX, graaf van Poitiers, een bloedverwant van den keizer van Duitscliland en don machtigslen vazal der Eransche kroon ; hij was oen innemend en geestig vorst, in hot geheel niet krijgszuchtig van aard, en verliet voor den pelgrimstocht naar Jerusalem een lichtzinnige en galante hofhouding, welke hij dikwerf door zijne liederen verlustigd had. Na zijne staten aan Willem den Rosse verpand le hebben, nam hij to Limoges hel kruis aan en vertrok naar het Oosten, door een groot aantal zijner vazallen vergezeld, oeiiigon gewapend mot de lans en het zwaard, anderen enkel met den pelgrimsstaf in de hand. Zijn voorbeeld werd gevolgd door Willem, graaf van Nevers, en llarpinus, graaf van Bourges, die zijn graafschap aan den koning van Frankrijk verkocht; de hertog van Bourgogne nam insgelijks het kruis aan; deze laatste ging naar Syrië, misschien niet zoozeer met het voornomen om Jerusalem te bezoeken, dan wel in de hoop eenig spoor te ontdokken van zijne dochter Fiorina, die met Suenonius in Kleiu-Azië verdwenen was.

In Italië en Duilschland was do geestdrift meer algemeen en de toevloed van pelgrims grooter dan na het concilie van Clermont. Lombardije en de aangronzonde provinciën zagen meer dan honderd duizend christenen ouder de vanen van het kruis uittrekken, aangevoerd door Albert, graaf van Brandrat, en door Anselmus, bisschop vau Milaan. Een groot aantal Duitscho pelgrims vergezelden VVolt' ol'.Guelfe IV, hertog van Beieren, eu Koenraad, conuetabel van bet Duitscho rijk. Ouder de kruisvaarders merkte men tal van andere machtige hoeren, doorluchtige kerkvoogden en prinses Ida, markgravin van Oostenrijk, op.

I5ij dezen nieuwen krijgstoehl was men, evenals bij den eersten, geleid door de zucht óm avonturen te zoeken en verre landen te doorkruisen: het krijgsgeluk van Boudowijn, van Bohemond, van Godfried had do eerzucht opgewekt der graven en baronnen, die in Europa achtergebleven waren. Huinbert II, graaf van Savooie, die, mot Hugo den Groote naar hel heilige land ging, vermaakte eene schenking aan de kloosterlingen van Bourgel, ten einde door hunne gebeden een {H'luhiig consulaat (vorstendom) n/i zijne reis naar hel Ooslen te bekomen. Men kan mot grond aanuémen, dat vele boeren en ridders zulke scheukingen deden; anderen stichtten kloosters en kerken.

De Lombardische kruisvaarders waren de eersten, die zich op weg begaven. In Bulgarije eu de Grieksche provinciën gekomen, pleegden zij allerlei geweldenarijen, mishaudelden do inwoners, die zij uitplunderden, roofden alom do ossen en de scha| en op liiiu doortocht, en wat nog meer te betreuren was, zegt Mbertus van Aix, zij voedden zich met het vleesch van die dieren in den heiligen vastentijd. Bij hun aankomst te Con-stantinopel bedreven zij de grootste wanordelijkheden. Als men de krunijkon van dien tijd gelooven mag, stélde de Grieksche keizer aanvankelijk noch zijne lijfwacht, noch zijne soldaten aan die woeste horde pelgrims tégenover; maar toen de Lombardische kruisvaarders den voorsten muur der stad, dicht bij de poort van Carsia (tegenwoordig Eijri-CAipoa) overgoklommeii waren, zagen zij zich plotseling aangevallen door leeuwen en luipaarden, die men losgelaten had. Deze verscheurende dieren wierpen zich op de eersion, die zich vertoonden; maar de pelgrims vielen mol spiesen, lansen en zwaarden op hen aan, en al do leeuwen werden gedood; maar de luipaarden, die minder strijdlustig waren, liluulenlen als kallen legen de wallen op eu zochten een wijkplaats in do stad. Bij hel vernemen van dat vreemdsoortige gevecht ontstond er een vreesdijke opschudding in de hoofdstad. Eene lallooze menigte pelgrims stormden met hamers en allerlei ijzeren werktuigen gewapend naar bot groote paleis op het plein van Sinte-Argena; het keizerlijk verblijf werd overrompeld en in do verwarring verloor een bloedverwant do.-,

keizers liet leven, terwijl de kruisvaarders, voeden de kronijk-selirijvers er bij, ook een lammen leeuw doodden, die in hel paleis zeer bemind was. I)e aanvoerders der kruisvaarders he-proet'den vrueliteloos liunne oproerige soldaten lol bedaren te brengen. Alexis, tile de pelgrims met zijn toorn gedreigd bad, za^ /leb verpllcbt om den vrede le smeckeii, en alleen door niibb' geschenken en dringende beden kon hij zijne gevreesde gasten bewegen den Itosphorus over te steken.

In de vlakten van Clvliot en Nicomedië gelegerd, duurde bel niet lang ol' do Lomburdisebe kruisvaarders zagen den eonne-label Koenraad met een uitgelezen schaar Duitscbe krijgers, en den hertog van Bourgogne, den graal'van Gbartres, de bisschoppen van Laon en van Soissons met Fransche kruisvaarders in bun kamp verschijnen. Het aantal pelgrims, monniken, diakenen, vrouwen en kinderen beliep ongeveer tweehonderd zestig duizend. Igt;e graaf van Toulouse, die van Laodicea naar Constantiiiopel gekomen was, werd belast met de laak ben door Klein-Azie te voeren. De Lombarden waren zoo opgeblazen van zelfvertrouwen dal men in bun kamp van niets anders sprak dan van Bagdad te gaan belegeren en Korassan te veroveren, alvorens naar Jerusalem te trekken. Tevergeefs wilden hunne aanvoerders bun den weg doen volgen, dien Godfried en zijne metgezellen gegaan waren: zij noodzaakten graaf Haymond den weg naar Capadociö en Mesopotamië in le slaan. Omstreeks Pinksteren van bet jaar HOI brak men op. Drie weken lang trokken de pelgrims voort zonder aan leeftocht gebrek te hebben en zonder vijanden te ontmo ten, betgeen bun laaldunkendbeid vermeerderde en hen iu een blinde zorgeloosheid deed vervallen. Daags voor bet feest van den II. Joannes den Dooper (wij volgen bel verbaal van Mbertus van Aix) kwam bet leger der pelgrims aan den voet van booge bergen, in zeer diepe dalen en van daar aan de vesting Ancras, door de Turken bewoond en verdedigd. De citadel werd stormenderhand genomen en de bezetting over de kling gejaagd. Daarna ricblten de kruisvaarders bunne aanvallen tegen eene andere sterkte, eenige mijlen verderop, die hunne gescbietlscbrijvers (Imujeas of Gungara noemen. De stad, waaraan de kronijkscbrijvers den naam van Ancras geven, is gebleken de stad Ancijra le zijn, die de bewoners tegenwoordig Aiujora noemen. Men kan in vijf dagen van Constan-tinopel naar Ancyra gaan; de kruisvaarders besteedden drie weken aan dien tocht, hetgeen een volslagen onbekend beid met de wegen verraadt. De puinboopen van liet fort Gnnyuru beslaan nog en de Turken noemen dal oord Kianhnru. Te Gangras namen de wederwaardigheden van dien kruistocht een aanvang. Het leger der pelgrims trok bet gebergte van Papblagonië in, waar de Turken het onalgel roken achtervolgden en bestookten. Allen die door vermoeidheid achterbleven, allen die afweken om leeflocbt te zoeken, vielen onder de slagen der ongeloovigen. Men verdeelde nu bet leger in verschillende korpsen, en ieder korps of liever iedere natie werd belast mol de zorg voor de veiligheid der pelgrims le waken: nu eens waren helde Bourgondiërs of do l'rovenealen, dan weder de Bombarden of de Kranschen, die de aanvallen of de overrompelingen van den vijand afsloegen. Ondanks al die voorzorgen kwamen degenen, die geen wapens droegen ol'dragen konden, in menigte onderweg om bel leven en eiken dag bad men den dood van een groot aantal kruisvaarders le betreuren. Het leger vormde, om dit te voorkomen, voortaan een enkel korps; nu bad men minder te lijden van de aanvallen der Turken, maar liet gebrek aan levensmiddelen nam toe. Het geld, zeggen de kronijken, word een nutteloos iels, want men vond niets meer te koop.

De kruisvaarders hadden niets dan steile rotsgevaarten en kale bergen voor en rondom zich. Gelijk aan een reusachtige karavaan trok bet kruisleger op goed geluk en zonder gidsen voort, in de hoop een oord te zullen vinden, dat niet met onvruebtbaarheid en dorheid geslagen was. De hongersnood nam met den dag toe: met uitzondering van eenige rijke lieden, die uit Civilol en Nicomedië meel, gedroogd vleeseh en spek medegenomen hadden, bad niemand in bet christen leger iets te eten. Zaden en vruchten, die de pelgrims nooit gezien hadden, de grofste planten, de wilde kruiden, alles wat die onbekende bodem slechts eenigszins eetbaar voortbracht, scheen bun geschikt toe om hun ellendig leven le rekken.

In dien algemeenen nood kwam een afdeeling van duizend voetknechten in de nabijheid van Conslamme (bel Caslamouu der Turken); op een veld gerst vindende, die nog niet rijp was voor den oogst, roosterden zij die op bel vuur om bun honger te stillen; terwijl zij in oen nauw dal biermede bezig waren, zien zij zich eensklaps door een groole overmacht van Turken over-vidlen en omsingeld: de barbaren staken de varens en de dioge planten in brand, waarmede de bodem bedekt was, en de duizend voetknechten vonden den dood in de vlammen ol door het zwaard der Turken. Toen de tijding hiervan in bet leger bekend werd, werden al de christen vorsten door schrik bovat'gen, zegt Albertus van Aix.

Na verscheidene weken in dien doolhof der bergen van Papblagonië rondgedwaald te hebben, sloegen de pelgrims eindelijk hunne tenten op in eene groole vlakte, welke de Turken Osinantljil; noemen. Daar bad bet cbrislen leger eene grool' massa Tureomannen le bestrijden, die van de boorden van den Enpbraal en den Tigris toegesneld waren, om de christenen het voortdringen in .Mesopotamië en Syrië te beletten. In de eerste week van Juli hadden er Inrdnekkige gevecblen plaats, iratirin de chrislenen dicht d/i elliinder lt;/edroii(ieii streden en hnnne (jelederen door hnnne vijanden noch ilo(if(jelgt;ivlen noch verstrooid honden worden. De pelgrims maaklen toebereidselen om na 'i Marab (de kleine stad Mursivan) op te trekken en reeds was een op twee mijlen afstands van hun kamp gelegen fort in hunne banden gevallen, toen de fortuin bun plotseling den rug keerde en ben in een afgrond van rampen,slingerde.

Daags na den sabbat, zegt de geschiedenis van dien tijd, kondigde de bisschop van Milaan zeil aan, dat er dien dag een groole veldslag zou geleverd worden; hij doorliep de gelederen van bel leger, sprak het volk van den levenden God toe en vertoonde aan de geloovigen den arm van den gelukzaligen Ambrosins. Haymond van Toulouse liet ook de miiaeuleuse lans, die in de basiliek van den apostel Petnis te Anliocbië gevonden was, le voorschijn brengen. Al de pelgrims beleden bunne zonden en ontvingen de absolutie in naam van Jesus Christus.

Iedere natie schaarde zieb in slagorde en bereidde zich vooi tot den strijd. De Bombarden, die in bet voorste gelid stonden, raakten bet eerst met den vijand handgemeen: zij streden verscheidene uren achtereen met een groole hardnekkigheid ; maai eindelijk werden zij het moede een telkens vluchtende en dan weder aanvallende vijand te volgen en keerden met den standaard van bel leger in hunne teuten terug. Na den aftocht der Bombarden wierp de connelabel Koenraad zich met de Saksers, de Beieren, de Botbaringers en al de Teulonen op de Turken; bij streed lot aan bet midden van den dag: uitgeput van bonger en dorst, bezwijkende van vermoeienis, week bij ten laatste terug volgens bet voorbeeld der Italianen. Nu kwam Stefanus met zijne Bourgondiërs den strijd opnemen, doch trok insgelijks terug na een groot aantal der zijnen verloren te hebben De overwinning ging zich voor de Turken verklaren, toonde hertog van Blois en de bisschop van Baon met do Kranschen toesnelden; met beldeninoed vochten zij tot aan den avond, doch de afmatting en de uitpuiling noodzaakteu hen in bun kamp terug te koeren gelijk bun metgezellen gedaan hadden, een groot aantal der bunnen in do vlakte acblerlalonde. Baymond van Toulouse was de laatste, die den strijd opnam; na eenigen lijd de onstuimige aanvallen der Turken doorstaan te hebben, waarbij hij al zijne Piovenoaalscbe ridders verloor, zocht bij, door zijné Turcopolen verlalen, op een booge rots een schuilplaats tegen de vervolging der Turken en bad zijn behoud slechts te danken aan de edelmoedige hulp van den hertog van Hourgondië.

Toen de nacht gevallen was, belrokkon de beide legers weder hun kamp, die door een afstand van twee mijlen van elkander gescheiden waren: elke partij bel rem de zijne geduchte verliezen en wanhoopte aan de overwinning. Plotseling verspreidt zich in bet cbrislen leger hel gerucht, dat Baymond van Toulouse met zijne Turcopolen do vin bl genomen heelt en den weg naar Sinope ingeslagen is. Een panische schrik maakt zioh van de pelgrims meesier en do dappersten zelfs zijn overtuigd dat do vlncbt het eenige redmiddel was dat bun nog rest. Allen dio vluchten konden, de krijgers zoowel als do menigte, verlaten in allerijl bet kamp. Op de tijding van deze overhaaste vlucht voelden de Turken, die zich roods tol den allocht gereed maakten, bun moed herleven, en nauw was de dag aangebroken of zij spoedden zich onder bet gescbeller der Iroinpetlen en der klaroenen naar de legerplaats der christonen, die zij onder woest geschrei binnenstormen. Wal een gojammer moet er opgegaan zijn in dat kamp waar zich niets bevonden dan gehuwde vrouwen, maagden, kinderen en zieken! Welk een vertwijfeling moet die door bare echtgonooleii en naastheslaandeu verlaten vrouwen aangegrepen hebben bij hel zien dier woestelingen, wier prooi zij gingen worden! Geen enkel zwaard was daar moer getrokken om die macblelooze en sidderende menigte te veidedigen tegen de wreedheid der 'I urken, wier afzicbtelijke haarbos en woest uiterlijk ben, volgens de uitdrukking van Albertus van Aix, deed gelijken op zwarte en onreine (leesten. Na hel kamp geplunderd te hebben, begon de vijand de pelgrims te vervolgen. .Meer dan drie mijlen ver lag de grond bezaaid met Byzantijnen (gouden muntstukken) gouden en zilveren drinkbekers, purperen zijden stoffen. Tusscben die droevige overblijfselen van de weelde ontmoette men alom do sporen van de vrecselijkste menscbenslachling. In al de streken, welke zich naar Sinope en de Zwarte Zee uitstrekken, vond men geen vlakte of geen bergcngle, geen bewoonde of geen woeste plaats, waar niet bet bloed der christenen gestroomd had. De kronijken van dien lijd schallen bet aantal pelgrims, die onder liet zwaard der Turken vielen, of van gebrek, vermoeienis en wanhoop omkwamen, op honderd zestig duizend.

Een tweede scliaar Kniisvaardrrs, aangevoerd door den graaf van Nevers en den graal' van Jiourges, in de maand Mei Ie Conslantinopel aangekomen, liad omsirecks den leesldag van Sinl-Joannes den Dooper Mconiedie verlalen. Dil leger, vijllien duizend strijders sterk, voerde evenals hel vorige monniken, vrouwen, kinderen en een groot aanlal oDgcwapcnde lieden mede. Na een marseli van twee weken kwam liet Ie Aneyra aan; dewijl liet daar niets vernam van do Lombarden en hel de mocilevolle wegen door Paphlagonië vreesde, sloeg het rcchlsal' en verseheen voor Iconitnii, dat Allierliis van Aix Slaneone noemt. De kruisvaarders legerden eenige dagen voor de hoofdstad van Lyeaonië; maar daar hel hun niet gelukken moeht zich van de slail meesier te maken, zetten zij hun toeht voorl naar de stad Heraelea (Ereely ol' Ei-ely) op den weg van Tarsus. Men was toen in de maand Auguslus, in het brandende jaargetijde, waarin de karavanen zelfs genoodzaakt zijn hun verderen tocht te onderbreken; de bronnen en de beken waren overal verdroogd, zoodat meer dan drielionderd pelgrims van dorst stierven Do kruisvaarders hadden bij geruclitc vernomen, dat er eene rivier moest zijn in de streek waar zij zieli bevonden; verscheidene soldaten beklommen de hoogten'om haar te ontdekken, maar zij keerden terug, zeggende dat zij van den top der bergen niets anders gezien hadden dan de stad Heraelea, die in laaie vlammen stond; de inwoners hadden, alvorens de vlnebt te nemen, de putten gedempt, de bronnen verstopt en daarna bunue buizen in brand gestoken. Nu vorscbenen de Turken, die zich altijd vertoonden, wanneer de pelgrims door eenige groote plaag reeds half uitgeput waren; een ruime vallei in de nabijheid werd bet tooneel van een grooten strijd. Do broeder des graven van Nevers, Robert, die den standaard van hel leger droeg, gaf het voorbeeld van de vlnebt; de overige aanvoerders, de graaf van Nevers zelf, lieten de verbijsterde pelgrims aan hun lot over en vliicbltcn naar Germanicopolis, eene stad in Cilicië; de tenten en de rijkdommen der gevluebte kruisvaarders bleven in het bezit der Turken; duizenden vrouwen en kinderen vielen in de banden der barbaren en werden naar het binnenland van Korassan gevoerd.

Er bleef nu nog een derde leger van pelgrims over, dat van Willem van Poitou, waarbij zich de graaf van Vermandois, de bisschop van Clermont, Wolf IV, hertog van fieieren, en de gravin Ida, markgravin van Oostenrijk, aangesloten hadden. Te Gonstanlinopel aangekomen, bleven de Duitscbers en de Aquitaniërs geheel onkundig van hetgeen de kruisvaarders in Klein-Azië le lijden hadden; want, zeggen de oude kronijken, men keerde evenmin uit dat land terug als uil bet rijk der dooden; niettemin vervulden treurige voorgevoelens alle ge-moedeien; eenigen beschouwden lUnnanië als een onmetelijk graf, waarin de volken van bet Wesien verzwolgen werden, en wilden zich over zee naar 1'aloslina begeven; anderen zeiden dat de wraak en bet verraad van Alexis de kruisvaarders op de baren zouden vervolgen, en de stormen zijne plannen nog heler zouden dienen dan de Turken. «Te midden van die pijnigende onzekerheid,quot; zegt Ekkard , «zag men den vader zich van zijn zoon, den broeder zich van den broeder, den vriend zich van den vriend scheiden, cn in die scheiding, waarbij ieder bet doel bad zijn leven te redden, lag meer bitterheid en smart opgesloten dan men gevoelt bij het sterven; de een wilde zich aan de golven toeverlrouweii, de andere llomanië doortrekken; anderen wederom, die zich reeds ingescheept hadden, sprongen weder op den oever cn snelden, de paarden lerngkoopende die zij verkocht hadden, den dood in de armen, dien zij wilden ontwijken.quot; Zoodanig luidt het verkorte verbaal van ecu pelgrim die met de Teutoniscbc kruisvaarders uil hel Westen gekomen was; na lang weifelen nam hij zelf hel beshut om zich in te schepen en zonder eenig gevaar geloopen te hebben bereikle hij met vele andere kruisvaarders, door de goedenierenbeid Gods geholpen, de haven van Jaffa.

Willem van Poitou en diens metgezellen slaken den liosphorns over en begaven zich omstreeks den oogsttijd naar Nieomedië. Een lallooze menigte van beiderlei sekse en allen lecltijd en stand volgde hunne vanen. Deze schaar zette zich in beweging door Klein-Azië en nam dcnzelfden weg als Godfried van liouillon bij den eersten kruistocht: bet leger van Willem van Poitou maakte zich op zijn weg ineeslcr van de steden Philomelium en Salamieb: bet zakte daarop naar Heraelea af, in de overtuiging dat bet daar eene rivier zon vinden, waarnaar smaebtend verlangd werd, zegt Albertus van Aix: de rivier, welke de metgezellen des graven van Nevers niet, hadden kunnen ontdekken, stroomt Heraelea op weinig afslands voorbij. Toen hel christen leger, door vermoeidheid en hille bijkans bezwijkende, haar naderde, stuitte het op de Turken, die bet op de oevers, in slagorde geschaard, opwaebllen. Na een verwoeden strijd sloegen de overwonnen christenen op de vlucht en bet onder hen aangerichte bloedbad was ontzettend. Ue bisschop van Clermont iii Auvergne, de hertog van Reieren, de graaf van t'oilou, waren bijna de eenigen die aan het zwaard der muzelmannen ontkwamen, terwijl zij door bet gebergte en langs onbekende passen vlncbllen'. Dour twee pijlen gekwetst, mocht bet den graaf van Vermandois nog gelukken Tarsus te bereiken waar bij aan zijne wonden stierf eu in de Sint-Pauliiskerk begraven werd. De markgravin van Oostenrijk en een groot aantal doorluchtige matronen verdwenen in bel gewoel van den strijd de verwarring van de vlucht. Eenigen zeiden, dat de markgravin onder de boeven der paarden was vertreden; anderen, dat de Turken haar naar Korassan gevoerd hadden, een land, zegt Albertus van Aix, hetwelk door bergen en moerassen van het overige deel der wereld gescheiden is en waarin de gevangen christenen (ipgesloWn hieven als de hudde in den slat.

Zoo verdwenen die groote legers, die als even zoovele natiën waren. Zij kwamen op dezelfde wijze om: door de onbedachtzaamheid der bevelbebbcrs en de teugelloosheid der soldaten, en leverden als het ware zich zeiven over aan het verdelgende zwaard der Turken. Rij den eersten kruistocht hadden er ook groote onheilen plaats gegrepen, maar deze onheilen waren soms roemvol; hier aanschouwt men niets dan rampspoeden. De groote menigte volks, die de legers vergezelde, droeg voorzeker veel tot die rampen hij. Het kwaad had zijn oorsprong gevonden in al de verkeerde voorstellingen, weike men zich in Europa omtrent de overwinningen der eerste kruisvaarders gevormd had : iedereen had willen vertrekken, dewijl men zich overtuigd hield, dat er geen Turken of Sarraeeneu meer in Azië te vinden waren, en bet genoeg was op weg le gaan om zonder verhindering en zonder gevaar .lerusalem té bereiken.

De geschiedenis van dien tijd zegt ons, dat bij deze onheilvolle expeditie viet tnanl honderd dnizend jielf/rims deze vevfiankelijlie wereld verlielen om eenwiij in den school Gods le gaan leven. De kronijkschrijvers tellen degenen niet mede, dié de Turken in slavernij wegvoerden; van al de vrouwen die uit het Westen gekomen waren, en haar getal moet zeer groot geweest zijn, zag er geen een Europa weder. Van de kruisvaarders, die aan de slachting ontkwamen, vestigden zich eenigen te Con-stanlinopel, anderen te Antiochië; in bel volgende boek zullen wij de treurige overblijfselen van dien kruistocht in bel koninkrijk Jerusalem zien aankomen, waar verscheidene vorsten, die wonderdadig aan het zwaard der Turken ontsnapt waren, in den strijd tegen de Egyptenaren het leven of de vrijheid verloren. De hertog van fieieren stierf en werd begraven op het eiland Cyprus; Harpinus van Bourges, die Frankrijk terugzag, werd monnik van Cluni. Om zich te troosten over de rampspoeden van den kruistocht, maakte Willem van Poitou er het onderwerp zijner liederen van, en zeer dikwijls, zegt Oderic Vilalius, droég hij zijne balladen voor in do legenwoordigheid der koningen, der grooten en der christen gezelschappen.

Laat ons even verwijlen bij het schouwspel, dal zich voor onze oogen verloond heeft en waarin men twee godsdiensten elkander met de wapens in de hand de wereld ziel betwisten; wenden wij onze; blikken aehterwaarls en gaan wij na wal die groote omwenteling der heilige oorlogen voor de destijds levende geslacblen beeft voorlgebracht cn wat zij voor de volken van bet Westen moest nalaten.

Van dezen eerslen heiligen oorlog sprekende, waarin het Oosten een leger van zesmaal honderd duizend kruisvaarders aanschouwde, heeft men dikwerf gezegd, dat Alexander Azië met een leger van dertig duizend man overwonnen bad ; zonder aan le voeren wat daarover gezegd is, zullen wij ons bepalen bij de opmerking, dat de Grieken van Alexander,'bij hun inval iii het Oosten, bijna alleen de Perzen, een verwijlde natie, welke door Griekenland veraehl werd, le bevechlén hadden, terwijl de kruisvaarders een menigte onbekende volken moesten bestrijden en zij, in Azië aangekomen, met verscheidene natiën van veroveraars slaags raakten.

Het mag ook niet onopgemerkt blijven, dat bier twee godsdiensten gewapend tegenover elkander slaan; lusschen de cbris-tenen en de luuzehnanuen kon slechts een verdelgingsoorlog gevoerd worden; zijn de godsdiensloorlogen altijd de moorddadigste, er zijn er ook geen, waarin hel den overwinnaar moeielijker vall zijne veroveringen uil le breiden en te behouden. Deze bemerking is van zeer veel gewicht om den uitslagen zelfs hel karakter van den eersten kruistocht en van de volgende met juistheid te beoordeelcn.

Wat de verlichte mannen in die groote beweging der nal^:ën niet konden begrijpen, was de godsdienslige drijfveer, die de aanvoerders en de soldaten bezielde. «Wat ie denken,quot; zegt de abt Guibertus, die eenige jaren na den kruislocht schroef, «bij bet aanschouwen van die beweging der volken, die, hun hart voor menscbelijke genegenheden sluitende, zich eensklaps in ballingschap begaven om de vijanden van den naam van Jesus Christus le verdrijven, en de grenzen van Europa en de bekende wereld met meer vuur en blijdsdiap overschreden, dan wanneer zij zich naar een feestpartij begeven hadden?quot; De/elfde kronijk-scbrijver voegt er hij, dat men in zijn tijd alle ', i oorlog voerde

uit geld- of eerzuclit of' ter bovredisinj; van woreldsclie en vei'loeielijke liarlsloclilen; daar do ziichl lol strijden nagonoeg algemeen was en zij de volken inedesleepte (altijd volgens de ineening van den abt Ginhorius), verwekte God nieuwe oorlogen, die gevoerd zouden worden voor de glorie van Zijn naam en die Hij zeil' zou leiden, heilige oorlogen, die aan de ridders en de volken een middel ter zaligheid zouden aanbieden, oorlogen, waarin degenen, die den krijgsmanssland gekozen badden, de goddelijke barmhartigbeid zonden kunnen verwerven zonder hunne gewoonten at' Ie leggen en zonder zich in zekeren zin gedwongen te zien IihUcii lt;lcn ijt'csl Imniier eeuw Ie Iredcn. Inderdaad, zoodra den oorlog op die wijze geheiligd was, wilde er iedereen aan deelnemen en zich onder de banieren des kruises scharen.

Een der wonderbare kenmerken van dezen knustoebl is, dat zij over bijkans de geheele wereld voornil aangekondigd werd.

anneer er omwentelingen ophanden zijn, worden de volken door een geheim voorgevoel overmeesloni Men krul de talrijke wonderteekenen, di(ï liet krijgshal'lig onl waken van het christelijk Kuropa voorafgegaan zijn. Ook de muzelmannen hadden hunne voorleekenen: verscheidene aan den hemel waargenomen verschijnselen ha lden hun aangekondigd, dat het Westen legen hen ging opslaan. Tijdens het verhlijl' van llobert den Fries le Jerusalem, twaall'jaren voor het concilie van Clermont, waren al de hooiden van bet muzelmansche volk van den ochtend lol den avond in de moskee van Omar vergaderd gebleven; daar hadden zij in de boeken van hunne wel de prolctische bedreigingen der hemelliehamen hesludeerd : zij wisten door slellige gegevens, dat menscben van chrislelijke arkomst te Jerusalem komen en zich na groole overwinningen van hel geheele land zouden meesier maken; maar men kon niet le welen komen wanneer die onheilvolle voorspellingen verwezenlijkt zouden worden. Zoo vervvachllen, naarmate de tijden nabij waren, hel Westen en het Oosten onbestemde groole dingen.

In den godsdiensligen ijver, welke hel einde van de elfde eeuw kenmerkte, verdeelden twee hartstocbien de ehrisien wereld: de cene dreef de menscben lot het afgezonderde, bespiegelende leven; de andere prikkelde hen aan lol het ondernemen van zwerftochten en bel zoeken van de vergill'enis hunner zonden in het gewoel en het gedruis der heilige oorlogen. Van den eenen kant zeidc men tol de chrislenen: «In de afzondering bewerkt men zijne zaligheid, daar deell de lieer zijne genaden uit, daar wordt de meusch beier en de goddelijke barmhartigheid meer waardig.'quot; Van den anderen kant hield men hen steeds voor: «God roept n ter zijner verdediging; in het gewoel der legerplaalsen, in de gevaren van den heiligen oorlog zult gij de zegeningen des Hemels deelariilig worden.quot; Deze twee zoo lijnrecht tegenover elkander staande meeningen, werden met helzellde gunslige gevolg gepredikt en vonden overal aanhangers, apostelen of marlelaars. Onder de vurigste geioovigen beschouwden de quot;eenen het gestrenge kluizenaarsleven in de wildernis als het ccnige middel om Gode welgevallig le zijn, terwijl de anderen hun leven meenden le heiligen door met het zwaard in de band en hel kruis op do borst de verst verwijderde streken le doorkruisen. Hel verlangen naar de afzondering en den ijver voor don gewijdon oorlog waren zoo vurig, dat Europa nooit zoo veel kluizenaars en zoo veel soldaten gezien bad; nooit zag men zoo veel kloosters ontstaan als in do twaallde eeuw en nooit zag men zulke lalrijke, zulke geduchle legerscharen. Wij /.uilen die zonderlinge legonslrijdig-iieid niel trachten te karakicriseeren; maar hel komt ons voor, dat een enkel man voldoende zou wezen om een geheele eeuw le vorklaren, en deze man is i'eter de Kluizenaar. Men zal zich herinneren, dat do prediker van den kruistochl beurtelings aan de beide hoerschende meeningon van zijn lijd gehoorzaamde. Geboren met een vurige verheeldingskraoht, een onrusiigen en veranderlijken geest, wijdde hij zioh aanvankelijk aan het slrengo leven dor cenohielen, vertoonde zich vervolgens te midden dier scharen, die op zijne roepstem de wapens badden ongeval, en kwam ten slolle in een klooster sterven. Peter de Kluizenaar was derhalve hij uitnemendheid de man van de tijden, waarin hij loefde, en juist uit dien hoofde oefende hij zulk een groolon invloed uit op zijn tijdgonoolen. Wij zijn dikvverl in do gelegenheid geweest van op te merken, dat meestenlijds de mannon, die door de nakomelingschap geacht worden hunne eeuw be-hoerscht te hebben, juist dogenon zijn, die er zich hel meeste door lieten boheerschen en er zich de harlstochlelijke vertolkers van beloonden.

Een der gevolgen van dezen kruislocht was, dal do muzel-mausche natiën door schrik bevangen en zij voor langen lijd in do onmogelijkheid gebracht werden iels tegen het Westen te ondernemen, hank /.ij de overwinningen der kruisvaarders breidde het Grieksdie rijk zijne grenzen uil en werd Conslan-linopel, dal voor de imi/oiuiannen de weg naar liet Westen was, beveiligd voor hunne aanvallen. In die verre expodiliën verloor Kuropa de bloem zijner bevolking, maar hot was niel, ovenals

Azië, bot schouwlooneel van een bloedigen en rampspoedigen oorlog, van een oorlog, waarin niets geëerbiedigd werd, waarin de sleden en do provinciën beurtelings door de overwinnaars 011 de overwonnenen verwoest werden. Terwijl de uil Europa gekomen krijgers bun bloed stortten iu de landen van hel Oosten, genoot hel Westen een ongesloorden vrede. Onder al de ehrisien volken beschouwde men het als misdaad de wapens op te vallen voor eeno andere zaak dan die van Josus Christus. Deze overtuiging droeg veel bij lot hel doen ophouden der rooverijen en hel eerbiedigen van lui (Hixlshestanil, hetwelk in de middeleeuwen de kiem werd van de boste instellingen. Hoe groot ook de rampen van den kruistocht waren, zij zijn on-legenzeggelijk minder betreurenswaardig dan de burgeroorlogen en de verdrukking van de feudale roget ringloosheid, welke allo landen van hel NVcslen zoo lang geteisterd hadden.

Deze eerste kruislocht leverde Europa nog andere voordeeion op. In den heiligen oorlog werd bel Oosten, in zekeren zin, geopenbaard aan hel Westen, dat het ternauwernood kende, tie Middellandsche Zoo werd drukker bezocht door de Europeo-seho schepen; de scheepvaart maakte eonige vorderingen, en de handel, vooral die der Pisaners en der Genueezen, moest toenemen en winstgevender worden door de vestiging van bol koninkrijk Jerusalem. Het is waar, een groot gedeelte van hel goud en zilver, dat in Europa aanwezig was, werd door de kruisvaarders naar Azië medegenomen; maar deze schallen, door de vrees of de gierigheid begraven, waren sinds lang aan bet vorkoor onttrokken; hel goud, hetwelk niet op den kruistocht medegevoerd was, kwam weer in omloop, en mot een geringer hoeveelheid gold scheen Europa oenskiaps rijker dan hot ooit geweest was.

Wij zien echter niet in, wat men hiervoor ook aangevoerd bebbe, dat Europa in den eersten heiligen oorlog voel verlichting uit het Oosien ontvangen boofl. Ceduronde de elfde eeuw was Azië het schouwlooneel geworden van do geweldigste omwentelingen. Te dien tijde beoefenden noch de Sarracenon, noch de Turken de kunsten en do wotonschappeu. De kruisvaarders hadden geen andere betrekkingen niet hen dan die van een verwoeden oorlog. Van den anderen kant werden do Grieken, bij wie buitendien do kunslon en de wetenschappen in verval waren, door de Franken le veel veracht, dan dat deze eenige kundigheid aan hen onlleend zouden hebben. Daar evenwel de gebeurlcnisscu van den kruislocht do verbeelding der volken levendig gotroHbn hadden, was dit groolscho en indrukwekkende schouwspel voldoende om oen zekere vlucht le geven aan den inenscholijkon geest in bel Westen.

Wij zullen elders over bol karakter van dozen kruistocht sproken; wij zullen slechts eenige woorden zeggen over het goede, dat iict aan hel destijds levende geslacht lieelï kunnen bewijzen. Men kent do rampen, waarmede de tocht gepaard ging. In de geschiedenis trefl'en ons die rampen hel moeste en wij behoeven daarop niet terug te komen; maar hot goede en zijne onmerkbare vorderingen zijn voel mooielijker na te gaan.

Het eerste gevolg van don kruislocht was voor Frankrijk do room van onze vaderen: boovele namen bobben zich een groole vermaardheid verworven! Uoemvolle herinneringen zijn een wezenlijk voordeel, want zij grondvesten het bestaan der natiën zoowel als dal dor gosiacblon. Men herinncrl zich bet beroep van paus l'rbanus op de krijgshaftige nMie der Franken, en do geschiedenis heeft de geestdrift opgotoekend, waarmede deze aan de roepstem van den Opperherder gehoor gaf. Een kronijkscbrijver zegt ons, dat God, bij die golegeuhoid, do groole monarchen dor aarde verwierp tn alleen Frankrijk aan de uilvoering zijner plannon wilde doen deelachtig zijn, daar hot rein voor zijn aanschijn was, want geen enkele ketterij had tot dusverre zijn volk bezoedeld. Do abt Gniberlus, die tol lilcl van zijne geschiedenis do woorden gekozen had: Cesla Dei per Francos (Wentlorwcrkcn van God door de Franken), boefl daarmede tc gelijk de ineening zijner lijdgenooton en die van het nageslacht uilgedrukl.

Hot is opmerkelijk, dal do wereld, ten tijde der kruisloclilon, zich oud en haren ondergang nabij achlto: Guihertus verwonderde er zich over, dat wonderwerken, als die waarvan men getuige was, in dagen van verval voorkwamen. Do verovering van Jerusalem moest eindelijk do gemoederen wakker schudden en hen waarschuwen dat do wereld haar einde niet nabij was en oonc groole , omwenleliiig ging aanvangen, die het Oosten en het Westen zou hernieuwen. «Wij zijn er vast van.overtuigd,quot; zegt Gniberlus, «dal God deze dingen niet ondernomen heeft voor de verlossing van oen enkele stad, maar dal Hij overal zaden boofl uitgestrooid, die vele vrncbleu zullen voorl-brongon.quot; Van alle zijdon legde men zich reeds mol ijver op de studie van de spraaiikunsl loo; bot steeds leei:ementi aantal scholen vergemakkelijkle den toegang daarvan aan do ruwste monscbeu; de abt van Nogoul verklaart, bij hel aanvangen zijner geschiodenis, dat bij zijn stijl wil verfraaien en bel zijn plan is oen boek te leveren, dat den lijd, waarin bij leeft, en voorql

dn wonderbare (lingen die hij zal vermelden, waardig is. Andere schrijvers hadden reeds heiiróefd de gescliiedenis van dal gedenkwaardig tijdperk le schrijven.

Vóór den eersien kruistoehl had de wetenschap der wetgeving, welke de eerste en voornaamste van alle is, slechts zeer weinig vorderingen gemaakt. Eenige sleden van Italië en de in de nahijheid der Pyreneeën liggende provinciën waar de Golhen de lionieinsche wellen hadden doen hloeien, zagen alleen eenige schemering van hesehaving opllikkeren. Onder de reglementen en ordonnantiën, welke Gaslon van üearn voor zijn vertrek naar hel heilige land had vaslgesleld, vindt men voorschril'ten, die door de geschiedenis verdienen bewaard te worden, dewijl zij ons de zwakke beginselen van eene wetgeving verloonen, welke de tijd en gelukkige omslandigheden zouden volmaken. De iliah'iu'ii, de iikhiiiHl'ii, tic rei fiers, de edel vrouwen en huur (/evolg zd luioil een in geweld aaixjedium mogen worden, zegl die wetgever van de elfde eeuw. — Indien iemand zich onder de hoede eener edelvronw xlell, z-al zijn persoon veilig zijn, als hij de schade helanll. — De vrede zij met den landman; zijne ossen en zijne landbouwgereedschappen mogen niet in beslag genomen worden. I)ie weldadige voorscbrirten werden ingegeven door den geest der ridderlijkheid, welke in de oorlogen legen de Sarraeenen vorderingen gemaakt bad; zij waren vooral het werk van de conciliën, die zich ten taak gesteld hadden de oorlogen lusschen parliculieren en de buitensporigheden van de feudale regeering-loosheid te beteugelen, lie overzeesche heilige oorlogen voltooiden hetgeen de ridderschap begonnen had: zij volmaakten de ridderschap zelve. Hel concilie van Clermont en de daarop volgende kruistocht onlwikkehlrn en versterkten slechts alles wat de vroegere conciliën,

en vorsten voor hel men.-chdoin gedaan hadden.

Velen der vorsten, d e aan den kruistocht deelgenomen hadden, zooals de hertog van iSrelague, llobert, graal van Vlaanderen, kenmerkten hun terugkeer door het vaststellen van wijze regle-inenten. Eenige heilzame instellingen begonnen de plaats in te nemen van de schreeuwende misbruiken van bet leenheerlijke stelsel.

Vooral in Frankrijk nam men deze veranderingen waar. Vele heeren hadden hunne lijh-igenen, die hen naar hel heilige land gevolgd waren, vrij gemaakt. Girand en Giraudel Adhemar van Monteil, die hun broedei , den bisschop van l'ny, in den heiligen oorlog gevolgd waren, schonken aan eenige hunner vazallen, die ben vergezelden, ter aanmoediging en belooning, verscheidene leengoederen, bij eene acte opgemaakt in hetzelfde jaar der inneming van Jerusalem. .Men zou vele di rgelijko schenkingen kunnen opnoemen, die tijdens den kruistocht en in de eerste jaren die er op volgden, gedaan worden. Uc vrijheid verbeidde in het Westen het gering aantal uit den heiligen oorlog teruggekeerde kruisvaarders, die geen anderen meester meer schenen le hebben dan Jesus Christus.

Ofschoon de koning van Frankrijk lang het voorwerp was geweest van de kerkelijke censuur en hij zich door geen enkele goede hoedanigheid gunstiger onderscheidde, verheugde hij zich in een gelukkigeren rustiger regeering dan zijne voorgangers. Hij begon mei hel juk af te schudden dergroote kroonvazallen, waarvan velen zich in den heiligen oorlog geruïneerd hadden of omgekomen waren. Wen heeft dikwijls gezegd, dat de kruistocht groolere rijkdommen in de banden der geestelijkheid deed vloeien; dit is een onloochenbaar feit, hoewel het niet eveneens het geval is met de volgende heilige oorlogen; maar men kan immers mei grond bier tegenover stellen, dal de geestelijkheid destijds bel meest verlichte deel der natie was en die vermeerdering van voorspoed in den aard der dingen lag? Na den eersten kruis-locht kon men waarnemen, wal men hij alle volken ziet, die in de beschaving voortschrijden: de macht vereenigde zich van lieverlede in de handen van dengene, die de maatschappij moest beschermen; de roem was het deel van hen, die geroepen waren om het vaderland le verdedigen; aanzien en rijkdom werden bet deel van de klasse door welke de verlichting moest komen.

Verscheidene sleden van Italië hadden vóór den kruistocht een zekeren trap van beschaving bereikt; maar deze beschaving, gegrond op de navolging der Grieken en der Romeinen, veeleer dan op de zeden, hel karakter en den godsdienst der volken, openbaarde zich slechts bijwijlen en oven vluchtig als die lichtstralen, welke zich plotseling aan den hemel verloonen en een oogenblik in den nacht schitteren. In de algemeene beschouwingen, welke dit werk besluiten, zullen wij aantoonen hoezeer al die verstrooide en onder elkander verdeelde republieken, hoezeer al die slafelijke aan de ouden ontleende wetgevingen, hoezeer al die vroegtijdige vrijheden, die niet in het land zelf liaar oorsprong vonden cn niet met den geesl des tijds overeenstemden, m de middeleeuwen aan de onafhankelijkheid van Italië schaadden. Wd do beschaving heilzame vrucliten voortbrengen en zullen hare weldaden duurzaam zijn, dan moet zij wortelen in de beerscbende gevoelens en meeningen eener natie en, oin zoo te zeggen, uit de maatschappij zelve geboren worden. Hare vorderingen kan men niet ineens opdringen en alles moet gelijktijdig lol dezelfde volmaking medewerken. De wetenschappen, de wellen, de zeden, de macht alles moet gelijken tred houden. Dit is bet geval geweest niet Frankrijk; Frankrijk zou dan ook eenmaal het toonbeeld en hel brandpunt der beschaving in Europa worden. De heilige oorlogen droegen veel tot die gelukkige omwenteling bij en reeds bij den eersien kruistocht kon men zulks gewaar worden.

JlpTol land, waarin de kruisvaarders zich nu voorgoed liaddcn gcvfisligd en dat de herinneringen van den godsdienst aan hel Westen zoo dierhaar inaaklen, vormde, in do oudheid, hel rijk van Israël. Toen deze landstreek ajjn de Honieinsehe adelaars ondervvorjien werd, voegden hare nieuwe nieeslers aan den naam, dien de joden haar gegeven hadden, dien van Palestina toe. Ten zuiden werd zij begrensd door de zandwoestijn, welke Judea van Kgyjite sclicidt, len oosten door het land von Arable, len westen door de Middellandsche Zee en ten noorden door de bergen van den Libanon.

Ten tijde der kruistochten vertoonde, evenals beden ten dage, een groot gedeelte van Palestina's bodem den aanblik van een grond, waarop de vloek des Hemels rust. Dat land, eertijds aan bet uitverkoren volk Gods geschonken, bad herbaalde malen van bewoners verwisseld, alle niahoincdaansche sekten, alle muzelmanscbe stamhuizen hadden elkander gewapenderhand bet bezit daarvan betwist; de omwentelingeii en de oorlog hadden de bouwvallen in zijn hooldstad en het meerendeel zijner steden opeengehoopt; de godsdienstige meenuigen dei' muzelmanscbe en der christen volken schenen alleen oenige waarde te geven aan de verovering van Judea; de geschiedenis moet zich echter wachten voor de overdrijving, waarmede zekere reizigers over de onvruchtbaarheid van dat ongelukkige land gesproken hebben.

Ware het geheele grondgebied van Judea, in den staat waarin bet verkeerde, aan de wetten van Godfried onderworpen geweest, dan zou de nieuwe koning met hel meerendeel der muzelmanscbe vorsten in macht gelijk gestaan hebben; maar het opkomende rijk van Jerusalem bestond sleclils uit de hoofdstad en een twintigtal steden of marktvlekken iu den omtrek. Onderscheidene dier sleden waren van elkander gescheiden door sleden, die nog door de ongeloovigen bezet werden. Eene sterkte, in hel bezit der christenen, had meestentijds lot nabuur eeue sterkte, waaide vanen van den profeet wapperden. In het ojien veld woonden Turken, Arabieren en Kgyptenaren, die zich vereenigden om de onderdanen van Godfried te beoorlogen. Deze laalslen waren zelfs niet veilig in de steden, die bijna altijd slecht bewaakt werden en onafgebroken aan al de gevaren van den oorlog blootgesteld waren. De akkers bleven braak liggen, alle geregelde gemeenschap was afgebroken. Omringd door zoovele gevaren, verlieten de Latijnen de bezittingen, die de overwinning bun geschonken bad, en opdat hel veroverde land geen gebrek kreeg aan bewoners, vooral in de ure des gevaars, zag men zich gedwongen de liefde lol hel nieuwe vaderland te versterken door den prikkel van hel eigenbelang. Iedereen die een jaar en een dag in een huis verblijf gehouden en een bebouwden grond in gebruik gehad had, moest daarvan als rechlmatigen eigenaar erkend worden; alle eigendomsrechten vervielen door eene afwezigheid van denzelfden duur.

De eerste zorg van Godfried was de vijandelijkheden dei-muzelmannen te beteugelen en de grenzen uil te breiden van hel rijk, waarvan men hem de verdediging toevertrouwd had. Uj) ziju bevel drong Tancredo Galilea binnen en maakte zich meester van Tiberias en verscheidene andere steden in de nabijheid van den Jordaan. Tol loon voor zijne krijgsverrich-ricbtingen werd Tancredo begiftigd met het bezit vait het land, dal hij veroverd had en later lol vorstendom verheven werd.

Arsur, eene zeestad tusschen Gesarea en Joppe gelegen, weigerde de scbalting te betalen, die baar na de overwinning bij Ascalon werd opgelegd: Godfried en zijne ridders gingen het beleg voor de stad slaan. Reeds waren de stormrammen en de rollende torens voor de wallen opgesteld, reeds hadden verscheidene bestormingen plaats gehad, toen de belegerden een verdedigingsmiddel aanwendden, waarop men niet voorbereid was; Gerard van Avesnes, die bun door Godfried als gijzelaar gegeven was, werd aan de spits gebonden van een zeer boogen paal, dien men vlak voor don muur plantte waarop de boóld-aanval der belegeraars gericht zou worden. Bij bet vooruitzicht op een onvermijdelijken en roemloozen dood, slaakte die ridder droevige kreten en smeekte zijn vtiend Godfried zijn leven te sparen door een vrijwilligen aftocht. Dit wreede schouwspel verscheurde bel hart des konings van Jerusalem, maar vermocht zijn standvastigheid en moed niet aan hel wankelen te brengen. Daar bij Gerard van Avesnes dicht genoeg kon naderen om zich van dezen te doen verstaan, vermaande bij hem zich door zijne gelatenheid de kroon des martelaars waardig te maken. «Ik kan u niet redden,quot; dus sprak hij hem toe; «zelfs al ware mijn broeder Euslachius in uwe plaats, zou ik hem niet van den dood kunnen bevrijden. Sterf dus, doorluchtig en dajiper ridder, met de onderwerping van een christen held, sterf voor het heil uwer broeders en voor de glorie van Jesus Christus.quot; Deze toespraak vau Godfried gaf Gerard van Avesnes den moed van te sterven; bij verzocht zijnen voormaligen wapenbroeders zijn strijdpaard en zijne wapenen aan het heilig graf te vereeren en beval zijne ziel in hunne gebeden aan.

Godfried en al de christen krijgers tastten de stad met onverschrokkenheid aan, maar zij werden afgeslagen. Niet laiiquot;-daarna noodzaakten de sneeuwbuien en de regenvlagen van hel slechte seisoen ben bet beleg op te breken en keerde Godfried met zijne ridders droevig gestemd naar Jerusalem terug, den nntteloozen dood van hun krijgsmakker betreurende. Maar wie

bcsclirijll liLiiino verrassing on limine vreugde, toen zij een inutr weken na liun lerugkeer in de heilige stad, den dapperen Gerard van Avesnes, wiens dood zij zieli verweten, op een voor!redelijk strijdros gezeten, Jerusalem zagen binnenrijden! Getrollen iloor de slandvastiglieid en de lieldlial'tige herusting van den Kranldsclien ridder hadden de inwoners van Arsur hem van den mast losgebonden en naar den emir van Ascalon doen voeren, die hein aan den koning van Jerusalem terugzond. Godl'ricd ontving hem met groote blijdschap en schonk hem, Ier belooning voor zijne zell'opoll'ering, bej: kasteel van Siiit-Ahrabani, in de bergen van Judea, ten zuidoosten van Bethlehem.

Tijdens helzeHde beleg van Arsur kwamen verscheidene emirs uil de gebergten van Xaplusa en Samarië Godfried begroeten en hein gesclienken aanbieden, zooals vijgen en in de zon gedroogde druiven. De koning van Jerusalem zat op een stroomat op den grond, zonder praalvertoon en zonder wachters. De emirs betuigden liunne verbazing hierover en vroegen hoe zulk een groot vorst, wiens wapenieiien het ganse,he Oosten geschokt hadden, zoo nederig op den grond kon zitten, zells geen kussen ol zijden tapijt hebbende. «Kan de aarde, waaruit wij voortgekomen zijn, en die, na onzen dood, onze woonstee moet wezen, ons niet, tijdens dit leven, tot zitplaats dienen?quot; antwoordde Godfried, liet kon niet missen ol'dit antwoord, hetwelk door den dichterlijken geest zeiven der Oosterlingen ingegeven scheen, moest de emirs diep I rellen. Vol bewondering overal hetgeen zij gezien en gehoord hadden, verlieten zij Godfried, terwijl zij hem om zijne vriendschap verzochten; en in geheel Samarië verwonderde men er zich over, dat er zooveel eenvoud en wijsheid te vinden was in de mannen van bet Westen.

in het Oosten waren omstreeks dienzelfden tijd vele wondervolle verhalen in omloop betreffende de lichaamskracht van Godfried: zoo had men hem, met een enkelen bouw van zijn breed zwaard, den kop van de grootste kameelen zien afslaan. Een machtige emir wilde zich van dit feit door eigen aanschouwing overtuigen en kwam diensvolgens den christen vorst verzoeken di! wonderwerk in zijne tegenwoordigheid te herhalen. Het lustte Godfried de nieuwsgierigheid van den emir te bevredigen en niet een enkelen slag van zijn zwaard hiew hij den kop af van een kameel, dien me-n voorgebracht had. Daar de Arabieren sclienen te gelooven, dat hel zwaard van GodlVied betooverd was, nam deze den sabel van den emir, en de kop van een tweeden kameel rolde in het zand. Toen verklaarde de emir openlijk, dat al hetgeen men hem van het opperhoofd der chrisleneii verteld bad waar was en nooit eenig mensch waardiger geweest was over natiën te bevelen. In de kerk van het Heilig Graf heb ik dat geduchte zwaard gezien, hetwelk afwisselend de koppen der kameelen afhieuw en Sarraceensche reuzen door midden kloofde.

In Jerusalem teruggekeerd, vernam Godfried, dal Houdewijn, graaf van Ivlessa, en Kohemond, vorst van Autiochie, zich op weg begeven hadden om do heilige plaatsen te bezoeken. Men zal zich herinneren, dat die beide bevelhebbers van den eersten kruislocbt niet met limine wapenbroeders ter verovering van de heilige stad opgetrokken waren; zij kwamen naar Jerusalem, vergezeld door eeu groot aantal ridders en soldaten van het kruis, die, evenals zij, ter bewaking van de veroverde landen aehlergebleveii, vurig verlangden hunne gelofte te volbrengen, liij dié doorhielUige krijgers sloten zich eene menigte christenen aan. Deze godvrncblige karavaan, die vijl en twintig duizend pelgrims telde, had veel te lijden op de kusten van IMieniciö; maar zoodra zij Jerusalem zagen, zegt Fulcher van Gbartres, die Uoudewijn, graaf van Kdessa, vergezelde, was al hel lijden, dat zij verduurd hadden, vergeten. De geschiedenis van dien tijd voegt-er bij, dat Godfried, (irootelijks verheiifjd zijn broeder Boiuleivijii weder le zien, de vorslen den ganschm winter laiuj Ininlerrijli onllnuilde.

óaimbert, aarlsbisschop van Pisa, was met Boudewijn en iiohemond medegekomen: door kracht van geschenken en beloften deed bij zich tot patriarch van Jerusalem benoemen in de plaals van Arnulf van Holies. Deze prelaat, in de school van Gregorins VII opgevoed, ondersteunde mei warmte de aanspraken van den Heiligen Stoel. Zijne eerznebt sliehtle alras oneenigheid onder de christenen; op de plaatsen zelve waar Jesus Christus gezegd bad, dat zijn rijk niet van deze aarde was, wilde degene, die zich als zijn stedehouder beschouwde, met Godfried regeeren, eu eisebte de souvereinileit overeen gedeelte van Joppe en eene wijk van Jerusalem, welke men de wijk van het Heilig Gral noemde. Na eenige besprekingen verleende de vrome Godfried In igeen men in den naam van God van hem eisehle, en verklaarde de nieuwe koning, volgens bet getuigenis van Wilhelmus van Tyr, op Paascbclag, ten aanhoore van bet gansclie hij bet heilig graf vergaderde volk, dat de Sterkte van David en de slail Jerusalem in volle souveremiteit aan de Kerk zouden belmoren, ingeval hij zonder nakomelingschap zou sterven.

Wij hebben reeds gezegd in welken staat het koninkrijk van l

I Godfried verkeerde; wij zullen er bijvoegen, dat de nieuwe koning Armeniërs, Grieken, Joden, Arabieren, renegalen van alle godsdiensten en avonlnriers uit alle landen ouder zijne onderdanen telde. De aan zijne hoede toevertrouwde Slaat was als hel ware een tijdelijke verblijfplaats van allen die er kwamen, en had sleehls reizigers en vreemdelingen tot steun. Hij was het verzamelpunt van de groote zondaren, die er den toorn des Hemels kwamen verbidden, en het toevluchtsoord der misdadigers, die zich daar aan de gerechtigheid der mensehen onttrokken. Beido slag van lieden was even gevaarlijk wanneer de omstamligbeden liuniie harlstochten deden ontwaken en wanneer de vrees of bet berouw plaats maakte voor nieuwe bekoringen. Volgens den gees! der feudale gebruiken en het oorlogsrecht had Godlried de veroverde landen aan de deel-genooten zijner overwinningen geschonken. De nieuwe heeren van Joppe, Tiberias, lianihi, Naplusa erkenden ternanwernood het koninklijk gezag. Steunende op bet voorbeeld van den patriarch van Jerusalem, sprak de geestelijkheid als meester, en de bisschoppen oefenden, evenals de baronnen, een wereldlijke macht uit. De eenen schreven de verovering van bet koninkrijk aan hunne dapperheid, de anderen aan hunne gebeden toe; de meesten streefden naar overlieersching, allen naar onafhankelijkheid.

Het werd hoog lijd om aan die wanordelijkheden een einde te maken door er een geregeld bestuur tegenover te stellen. Godfried nam de gelegenheid daartoe waar, toen de Latijnsche vorsten zich in Jerusalem bevonden. Godvreezende en geleerde mannen werden in bet paleis van Salomon bijeengeroepen en belast met het vaststellen van een wetboek voor het nieuwe koninkrijk. De voorwaarden verbonden aan het grondbezit, de mililaire diensten der leengoederen, de wederzijdsche verplichtingen van den koning en de hoeren, der groote en der kleine vazallen, alles werd geregeld en vastgesteld naar de gewoonte der franken. Wat de onderdanen van Godfried vooral verlangden, waren rechters om de geschillen te beslechten en ieders rechlen te besehermen. Er werden twee gereehlshoven ingesteld : bet eene, voorgezeten door den koning en samengesteld uit den adel, moest in de geschillen der groote vazallen uitspraak doen; hot andere, voorgezeten door den burggraaf van Jerusalem en gevormd uit de voornaamste inwoners der stad, moest de behingen en de rechten der burgerij ol der gemeenten regelen. Men stelde een derde gerecht in voor de Oostersche chrisleneii, de reeliters waren in Syrië geboren, spraken er de taal van en deden uitspraak overeenkomstig de quot;wetten eu gebruiken van het land. De wetten, welke men aan de stad van David gaf, waren voorzeker een nieuw schouwspel voor Azië; zij werden ook een bron van leering voor Europa zelf, dat zich verwonderde aan gene zijde der zeeën zijne eigene instellingen terug te vinden, gewijzigd door de zeden van het Oosten en door het karakter en den geest van den heiligen oorlog. Deze welgeving van Godfried, de minst onvolmaakte, welke men tot dusverre onder de franken gezien had en die onder de volgende regceringeii vermeerderd en verbeterd werd, werd met grooten luister in de kerk der Verrijzenis uedergelegd en ontving den naam van Assisen van Jerusalem of llrieveu van het lleiliy Graf.

Bij de' nadering van de lenle verlieten Bohemond en Uoudewijn de heilige stad; dc pelgrims gingen eerst palmtakken plukken in de vlakte van Jericho; zij bezochten vervolgens den Jordaan en vertoefden eenige dagen te Tiberias, waar zij door Tancredo luisterrijk ontvangen werden. De karavaan der vorsten keerde over Gesarea-l'hilippi of Paneas, over Balhec en Tortosa naar Eaodicea terug, dut destijds aan Baymond van Toulouse onderworpen was. Daar scheepten de pelgrims van Italië zich op de schepen van Genua en Pisa in; Boudewijn sloeg den weg naar Edessa en Boliemond dien naar Antiochië in.

Godfried was alleen in Jerusalem achtergebleyen; hij bevond zich lo midden eener half vervallen stad, te midden van eene verwoeste landstreek. De bevolking der heilige slad verkeerde in de grootste armoede; nog armer dan zijne onderdanen, kon Godfried niet eens het kleine getal zijner getrouwe krijgers betalen. Men bad tijdens den oorlog sicchts geleefd door den buit op den vijand behaald; tijdens den vrede loeide men slechts door de vrees, die men gedurende den oorlog ingeboezemd had. De geschiedenis van dien tijd deelt ons mede welk een mach! destijds de enkele herinnering aan de ovcrwimiingen door de soldaten van het kruis behaald, op do naburige volken uitoefende. Door schrik bevangen, zegt Albcrtus van Aix, besloten de ongeloovigen een gezantschap uit Ascalon, Gesarca en Plolomais naar Godfried af te vaardigen, om hem vanwege die steden te doen begroeten. Dc boodschap der steden was in de volgende bewoordingen bevat: «Dn 1:11111 van Ascalon, Dl-: kmIli van GksAIIHA en 111! KiMlli van PiOLOMAÏS aan dlin IIËIITOG Goiiiiinai i;n aan ai.i.k ovuiiichx saluut. Wij smeekeu u, zeer roeinrurhlifie en alierdoorliiclilifjsle hertog, dal onze burgei's, mei uw welbehagen, in vrede en veiligheid de slad mogen verluien om

hunne zaken na Ie gaan. Wij zenden u Hen goede paaiden en drie (jaede muildieren, en zullen n, elke maand, als sehaUing, vijl duizend hesanlen aanbieden.quot; Men inoel lnerbij in uiiiunei'kiiij; iieiuou, dal geen e(!ii dier steden niet beier versterkt was en meer verdedigingsmiddelen bezat dan Jerusalem.

Godl'ried kwam dikwijls te liiil|) aan Tancredo, die met de emirs van Galilea in oorlog was; do koning van Jerusalem strekte zijne zegevierende loclilun lot aan gene zijde van den Libanon en zelts lot onder de muren van Damascus uit; bij ondernam te gebiker tijd verscheidene strooptocbten in Arabic, vanwaar bij steeds met een groot aantal gevangenen, paarden en kameelcn terugkeerde. Zijne vennaardlieid bKsidde zicb met den dag uit: men vergeleek hem met Judas den Mae ba beer voor de dapperheid, met Samson voor de kracht zijns arms, met Salomon voor de wijsheid zijner laadshesluiten. |)e rranken, die bij hem gebleven waren, zegenden zijne regeering en vergaten oiider zijn vaderlijk bestuur huil vroeger vaderland; de Syriërs, de Grieken, de muzelmannen zelve hielden zich overtuigd dat onder zulk een goed vorst de chrislolijke heerschappij zich vast in bel Oosten moest bevestigen. Maar God liet niet toe, dat Godfried lang genoeg leelde om te voltooien hetgeen bij zoo roemvol begonnen bad.

In de maand Jnm UüO keerde hij van een expeditie aan gene zijde van den .lordaan terug; hij volgde de zeekust en was op weg naar Joppe toen hij ziek werd. De emir van Cesarea kwam hem tegemoet en bood hem vriichten van het saisoen aan ; Godlried kon slechts ecu cederappel gebruiken, en te Joppe aankomende, had bij de ki achl niet meer om le paard Ie blijven zitten. Een groole menigte pelgrims uil Venetië waren met, hun doge en hun bisschop kort te voren in de haven van Joppe aangekomen; zij boden bunne vloot aan om de chrislenen van Palestina cenige zeesleden te helpen veroveren. Bij de eerste besprekingen vormde men bet plan om Ga'ipbas te belegeren, dal aan den voel van den berg Carmel ligt. Godlried zeil hield zicb met de toebereidselen van dit beleg bezig en beloofde er aan te znllen deelnemen ; maar zijne ziekte verergerde steeds, zoodat hij zicb verplichl zag zich in een draagstoel naar Jerusalem ledoen vervoeren. Overal waar hij voorbijkwam, betuigde de bevolking de diepste droefheid en stroomde naar de kerken om van God zijne genezing af te smeeken. Godfried bleef vijl' weken lang ziek. Hoewel hij veel smarten leed, licit hij allen bij zich toe, die hem voor dé zaken van het heilig land kwamen spreken. Op zijn lijdenssponde vernam bij de overgave van Caïpbas; dit was zijn laatste overwinning, zijn laatste vreugde in dit leven. Daar de ziekte verergerde en volstrekt geen hoop meer overliet, beleed de edele kanipveehler van Glirislus zijne zonden, onlving de II. Communie, en geilekl mei het geeslelijk .schild (dit zijn de uitdrukkingen der kioinjken van dien lijd) werd hij aan hel lichl dezer nerdd onlnomen.

Godfried gaf don laalsten snik op den 17''quot; Juli, een jaar na de inneming van Jerusalem. Eenigc geseliiedschri|vers hebben hem den titel van koning' gegeven, anderen liebben hem aller-heilinslen hertog genoemd. In bel rijk, dal hij gesticht had, stelde men hem dikwijls als voorbeeld aan de vorsten zoowel als aan de krijgers; zijn naam lierinnert nog ten buidigen dage aan de deugden der riddertijden en inoel evonlang onder hel mensclidoin voortleven als de herinnering aan de kruistochten. Hij werd aan den voet van den Calvarieberg begraven. Zijn gral-lombe en die zijns broeders waren gedurende vele eeuwen oen der sieraden van den heiligen tempel; maar tijdens hol tegenwoordige geslacht is dal kostelijk gedenkteeken der gewijde oorlogen verdwenen door den naijver der Grieken en der Armeniërs. Toen ik in 1830 vroeg om de twee graven le zien, kon men mij slecbls het dikke metselwerk loonen waarmede zij bedekt waren en dat ze aan het oog der reizigers en dor pelgrims onttrekt.

INa den dood en de begrafenis van Godfried ontstonden er groole oneenighoden in Jerusalem ter oorzake van het oppergezag over het rijk. De patriarch Daiinbert beweerde, dat alleen de Kerk den overleden vorst moest opvolgen; lot staving van zijne bewering haalde hij de uiterste wilsbeschikking van den hertog van Lotharingen aan. Alles wat in Jerusalem de wapens droeg, was van een geheel andere meening dan de patriarch, want het gold hier niet de heilige stad le besturen, maar zijn leven in gevaar te stellen om haar le verdedigen; do deugdelijkheid der door de godsvrucht van Godfried gedane loe-zeggingén was twijfelachtig; maar niets zekerder dan de ondergang van een door vijanden omgeven rijk, wanneer hel niet door een heldhaftig hoofd bestuurd werd. Gesterkt door deze overtuiging zonden Garnier van Gray, een bloedverwant van Godfried, en verscheidene andere ridders afgevaardigden aan Boudewijn, graaf van Edessa, om hem de kroon van Jerusalem aan le bieden; zij bezetten terzelfder tijd don Toren van David en al de versterkte plaatsen der heilige stad. Tevergeefs spoedde Tancredo, die Caïpbas ingenomen bad en door den patriarch voor diens partij gewonnen was, zicb naar Jerusalem om de zaak van den prelaat le verdedigen; men sloot de poorten der stad voor hem dicht. Door bol volk en de geestelijkheid verlaten, wist de palriarch geen ander redmiddel te bedenken dan de hulp van den vorst van Anliochië m le roepen. In een brief, dien Wilhelmus van Tyr voor ons bewaard beeft, wees Daimberl Bohemond op het voorbeeld van zijn doorlueb-tigen vader, Bobert Guiscard, die den Opperherder van Bome bevrijd en aan de banden der goddeloozen ontrukt had. Hij spoorde hem aan alle middelen, zelfs kracht en gewold, le gebruiken , om Boudewijn te verlniideren binnen Jerusalem te geraken.

Deze brief kon Bohemond niet toekomen, want omstreeks dienzelfden tijd bad hel vorstendom Anliochië zijn gebieder verloren, die in de handen van een machtigen emir van Meso-potaimë gevallen was. Bohemond had Antiochië veiialen om de christen stad Melilena (thans Malatbia) die door de Turcoinannen belegerd werd, te hulp te snellen ; van zijne nadering verwittigd, trok de emir Danismaa hem legeinoet, verstrooide zijn leger en nam bom zelven benevens zijn neet Biehard en vele andere ridders gevangen ; deze nederlaag en gevangenneming veroorzaakte eene groole verslagonheid onder do christenen. Bohemond zond een haarlok aan Boudewijn met de bede hem ijlings le hulp te komen. Onverwijld verzamelde de graal' van Kdessa zijne krijgers en kwam, na drie maischdagen, voor iVlelelina, maar de ennr Danisman bad bij zijne nadering hel beleg opgebroken en was, met inedevoering van do christen gevangenen, naar zijne Staten teruggekeerd. Boudewijn vervolgde hein verscheidene dagen achtereen, maar hem niet kunnende inhalen moest hij onverriebter zake don terugweg naar zijne hoofdstad aannemen.

Bij zijn terugkeer van die expeditie ontving hij de afgevaardigden van Jerusalem. Na hem Godl'rieds dood medegedoeld te hebben, kondigden deze hem aan, dat hol christen volk, do goestelijkbeid en de ridders van het kruis liem gekozen hadden om hel ópper-bestnnr des rijks le aanvaarden. Boudewijn wijdde cenige tranen aan den dood zijns broeders, en trooslle zicb weldra met de gedachte, dal hij hem zou opvolgen. Hij slond hol graafschap Ivlessa al' aan zijn neef Boudewijn van Bourges en begaf zich, zonder lijd te verliezen, op weg naar Jerusalem. Zevenbonderd ruiters en oven zooveel voelkiioebtoii vormden zijn klein leger. De meeste landen, die Inj doortrekken moest, waren bezet door muzelinannen. De emirs van Kniosa en Damascus, door bet gernclit en misschien ook wel door het verraad van zijn tocht in kennis gestold, kwamen hem afwachten in do moeiolijke passen, die de zee van IMienieië zooinen. Enlcber van Ghartres, die Boudewijn vergezelde, bosebrijft met naïeve eonvoudigbeid den gevaarlijken toestand der chrislenen in de bergengten van Beyrout bij de monding van den Lycus; zij moesten een nauw en diep dal doortrekken, ten noorden en ten zuiden door rotsen bebeerscht; de gelioole kust was met muz.elniannen overdekt. «Wij loonden onversaagdheid,quot; zegt de goede kapelaan, «en wij vreesden den dood; op onze schreden terugkooren ging bezwaarlijk, voorttrekken nog bezwaarlijker; van alle zijdon bedreigden ons de vijanden: dezen van den top hunner schepen, genen van den lop der borgen. Dien dag genoten onze inanscbappen en onze lastdieren rust noch voedsel; ik voor mij, Fulcher, zou liever le Charlies of le Orleans geweest zijn dan daar.quot; Het gelukte Boudewijn noclilans de barbaren door oen behendige beweging in eene lange open vlakte te lokken; dezen ineendon in don terngtoebt der christenen eene vlucht te zien en verlieten linnno stellingen om ben le achtervolgen; plotseling maakt bet leger van lioudewijn rechtsomkeer en stormt mot onstuimigheid op de niuzolmannen in, die ben overwonnen acbtlon. Beeds bij den eersten aanval hebben de Turken, verrast en ontsteld, zelfs den moed niet om zich te verdedigen en nemen in over-haasting de vlucht, eenigen naar de rotsen, anderen naar bunne scbepen; velen worden gedood ol'gevangen genomen, eenigen komen om in de golven, velen in de afgronden. Het bloedbad duurde den ganschen dag; de cbristonen brachten den nacht op bet slagveld door, waar zij bun buit eu hunne gevangenen verdoelden, en trokken daags daarna door de bergpassen, zonder oen enkelen vijand te ontmoeten. Zijn marscb langs de kusten voortzellende, kwam Boudewijn voorbij de steden Beyrout, l'tolomaïs, Cesarea en bereikte den derden dag Joppe, waar bet gerucht zijner overwinning hem reeds voorafgegaan was; in deze stad werd bij ontvangen als de opvolger van Godfried. Toen hij Jerusalem naderde, kwamen hel volk en de geestelijkheid hem tegemoet; ook de Grieken en de Syriërs verschenen met kransen en kruisen; met luider stemme don Heer lovende, ontvingen allen hun nieuwen koning met groole ploclilighoid en voerden hem in zegepraal naar de kerk van bel Heilig Graf. Terwijl Jerusalem zich aldus verheugde, protesteerde de patriarch met eenigen zijner aanhangers legen de komst van Boudewijn, en veinzende zich niet in veiligheid te achten bij het graf van Jesus Christus, trok hij zich in stilte terug op den berg Sion, als om er eene schuilplaats le zoeken legen zijne vervolgers.

Boudewijn was verlangend zijne regeering door eenige rnem-

iu*

rijke onderneming te onderscheiden. 'lij verwijlde eene week ie Jerusalem om bezit te nemen van de regeering, verzamelde daarop zijne ridders en nu begaf zich deze keurhende op weg om vijanden te bestrijden ol' landen te veroveren. Het eerst vertoonden zij zich voor Ascalon; maar deze stad scheen voornemens zich met kracht te verdedigen en de christenen konden haar niet belegeren. Boudewijn sloeg de richting in naar de hergen van Judea. De bewoners dezer landstreek hadden de pelgrims van Jerusalem dikwerf mishandeld en uitgeplunderd, en bevreesd voor de verschijning dei' christen krijgers, hadden allen zich in spelonken verborgen. Om hen hunne sclunl-plaatsen te doen verlaten, wendde men eerst list aan; verscheidene hoofden, wie men schallen beloofde, waagden het zich voor Boudewijn te vertoonen, die hen ter dood liet brengen; vervolgens stak men voor den ingang der onderaardsche holen droge kruiden en takken aan en het duurde niet lang of eene havelooze menigte kwam, door den rook en de vlam verdreven, de barmhartigheid der soldaten van het kruis inroepen. Boudewijn en zijne krijgsmakkers zetten hun tocht voort naar hel land van Hebron en daalden al in do vallei, waar eertijds Sodoma en Gomorrha stonden, die nu overdekt worden thmr de zoiilc vulleren van hel yisplinllilesche meer. Fulcber, die do expeditie inedemaaktc, beschrijft de Doode Zee en bare eigenaardige verschijnselen zeer uitvoerig. «Het water is zoo zont,quot; zegt hij ons, «dal noch dieren, noch vogels er van kunnen drinken; ik zeil,quot; voegt de kapelaan van Boudewijn er bij, «heb er de proef van genomen; op den oever van hel meer van mijn muildier slijgende, heb ik van het water geproefd, dat ik zoo bitier heb bevonden als nieswortel.quot; De zuidzijde van de Doode Zee volgende, kwamen de christen krijgers aan eene stad, die de kronijken Suzuma of Segor noemen; al de inwoners hadden de vlucht genomen met uitzondering van eenige menschen zoo z-irarl als roei, die men zelfs niet eens wilde ondervragen en door de Frankische krijgers veracht werden als het ijemeensle onbuid. Aan gene zijde van Segor begint het bergachtige gedeelte van Arabic. Boudewijn trok mei zijn leger verscheidene bergen over, wier toppen met sneeuw bedekt waren; zijn leger had menigmaal geen andere schnilplaals dan de spelonken, die men er in menigte aantreft, geen ander voedsel dan dadels en bel vleesch der wilde dieren, geen anderen drank dan bel heldere water der bronnen en der heken; met eerbied bezochten de soldaten van hel kruis het klooster van Sint-Aiiron, dat op dezelfde plek is gebouwd waar Moses en Aiiron zich met God onderhielden; zij vertoelden drie dagen in een dal, bedekt met palmhoonien en een overvloed van vruchten voortbrengende: het was hel dal waarin Moses eene bron uil eene dorre rots bad doen onlspringen. Fulcber deelt ons mede, dat die miraculeuze! bron destijds verscheidene molens deed draaien en hij zelf er zijne paarden in drenhle. Boudewijn voerde zijn leger tot aan de woestijn welke Idnmea van Egypte scheidt, en sloeg toen weder den weg naar zijne hoofdstad in, de bergen doortrekkende waar de voorvaderen van Israël begraven lagen.

Bij zijn terugkeer wilde Boudewijn zich lot koning doen kronen en verzoende bij zich met Dainiberl. De plechtigheid had te Bethlehem plaats op den feestdag van de geboorte des Zaligmakers; de nieuwe koning ontving de zalving en de koninklijke diadeem uil de handen van den patriarch. Men wees Boudewijn niet op het voorbeeld van Godfried, die na zijne verkiezing weigerde gekroond Ie worden. Eene droevige ondervinding had eene andere overtuiging doen geboren worden; hel koningschap der pelgrims, het. koningschap der ballingschap was niel meer een glorie ol' een benijdenswaardig geluk in de oogen der christenen, maar een vroom en godvruchtig werk, een werk van onderwerping en zelfopoffering, een taak vol gevaar, ellende en oilers. In dal door vijanden omringd rijk, in het midden van een volk, als door een orkaan op een vreemde kust geworpen, droeg een koning geen kroon gelijk de andere koningen der aarde, maar een kroon geheel gelijk aan die van Jesus Christus.

Na zijne kroning was de eerste zorg van Boudewijn aan zijne onderdanen recht te verschall'en en de Assisen van Jerusalem in werking te stellen. Omgeven door al de groeten hield hij zitting in bet paleis van Salomon; nagenoeg twee weken lang zag men hem iederen dag op zijn troon zitten, de klachten aanhoorende, die hij hem ingebracht werden, en in alle verschillen , tusschen zijne vazallen ontslaan, uitspraak doende. Een der eerste zaken, die voor zijn rechterstoel gebracht werden, gold een twist, die tusschen Taiicrcdo en Willem den Timmerman gerezen was. Voor zijn dood had Godfried aan Willem de stad Gaïphas geschonken; Tancredo wilde eene sterkte, die door zijne troepen veroverd was, voor zich behouden. Op aandringen van zijne raadslieden daagde Boudewijn Tancredo voor zijn rechterstoel; deze, die den hem hij Tarsus pn Mal-mistra aangedanen hoon niel vergeten bad, antwoordde dal hij Boudewijn noch als koning van de heilige stad, noch als rechter van hel koninkrijk Jerusalem erkende. Er werd eene Iweede dagvaarding gezonden, welke onbeantwoord bleef; hij een derde oproeping eindelijk verzocht Boudewijn zijn voormaligen wapenbroeder zijne rechtspraak niet te betwisten, opdat een christen koningschap niet blootgesteld zou zijn aan de spolredciien dei' ongeloovigen. Deze laatste oproeping geleek op eene bede: Tancredo liet zich overhalen maar hij wilde niel naar Jerusalem komen, welks poorten men kori geleden voor hein gesloten had; hij stelde aan Boudewijn eene bijeenkomst voor aan de oevers van de Ledar, tusschen .hippe en Arsur. Uil geest van verzoening stemde de koning van Jerusalem er iu toe zich naar de aangewezen plaats te hegeven. Aanvankelijk konden do beide vorsten niet lot overeensleinmiug geraken en hielden eene tweede hijeenkomsi, te Gaïphas. Wijze en godvrnchligc mannen boden lumne bemiddeling aan om den vrede te herstellen; teu laatste mocht de herinnering aan Godfried, die aan Boudewijn en Tancredo zoo dierbaar was geweest en op wiens laalslen wil meu zich beriep, de beide vorsten met elkander verzoenen. Tijdens die onderhandelingen was Tancredo uilge-noodigd om hel vorstendom Anliochie in de afwezigheid van Bohemond te besturen; niel alleen gaf bij zijne aanspraken op hel bezit van de stad Gaïphas op, welke aan Willem den Timmerinan gegeven werd, maar hij stond ook aan Boudewijn het vorstendom Tiberias af, helvvelk toeviel aan Hugo van Siut-Omcr.

Al die zorgen voor het horstel van de eendracht en de hand-having der wetten van zijn rijk beletten koning Boudewijn niet herhaalde strooptochten op de gronden der muzelmaiinen te ondernemen. In een zijner expeditien aan gene zijde van den Jordaan verraste hij verscheidene Arahische volksslamineu; terwijl hij met buil beladen terugkeerde, had hij gelegenheid de edelste deugd der ridderschap uit li; oefenen. Niet verre van de rivier treft plotseling een zwak gekerm eu hel klagende geschrei van een kindje ziju oor; hij stijgt van zijn paard, dringt in het boschje door waar zich hel gekerm had doen hooren en vind eene gekwetste Arahische vrouw, die met, haar kindje hulpeloos daar nederlag. De wonde was niel gevaarlijk en nadat Boudewijn haar had doen verhinden, helaslte hij eene slavin do moeder met haar kindje aan haren eclilgenoot terug te brengen. Deze bekleedde een voornainen rang onder do muzelmaniien: hij stortte vreugdetranen bij hel wederzien der gade, wier dood hij reeds beweende, en zwoer de edele daad van lioudewijn nooit Ie zullen vergelen.

In zijne hoofdstad teruggekeerd, vernam Boiidewiin dat een Genueesche vloot de haven van Joppe binnengeloopcn was. Hij ging de pelgrims van Genua tegemoet en bezwoer hou hein in eenige onderneming legen de vijanden van hel geloof bij te staan; iiij beloofde hun een derde gedeelte van den builen liun in elke veroverde stad eene straal af te staan, die do straat der Genneezen zou heelen. liet verdrag gesloten zijnde, begaven de Genneezen zich naar Jerusalem om er hel i'aaschfoesl te vieren en op hel graf van den Verlosser den eed te hernieuwen van de ongeloovigen te zullen heslrijden; zij kwamen op zaterdag van de Goede Week daar aan. Het was de dag waarop hel heilige vuur op bel goddelijke graf moest nederdalen. Bij Ininne aankomst verkeerde de stad Jerusalem in de grootste verslagenheid, want hel bemelsche vuur iras niel versrheiien De geloovigen hieven den ganschen dag in de kerk der Verrijzenis bijeen; de Lalijnsche en de Grieksche geestelijkheid hadden herhaalde keeren het Ki/rie eleison aangeheven, herhaalde keeren was de palriarch in iiet heilig graf gaan liggen bidden zonder dat de zoo levendig verwachte vlam nederdaalde op een der lampen bestemd om baar te ontvangen. Daags daarna, l'aaschdag, stroomden de pelgrims en het volk opnieuw naar de heilige basiliek; men herbaalt dezelfde ceremoniën van daags te voren, doch het heilige vuur vertoont, zich noch op hel heilig graf, noch op den Galvarieberg, noch op eenige andere plaats der kerk. Toen begeven zich, als door eene plotselinge! ingeving, de Lalijnsche geestelijkheid, bijna de gansche bevolking, de koning en de heeren, zich processiesgewijze en blootsvoets naar den tempel van Salomon. In dien tusschenlijd krabden de in de kerk van hel Heilig Graf achtergebleven Syriërs eu Grieken bun aangezicht open, verscheurden hunne kleederen en riepen met klagend geschrei de goddelijke barmhartigheid in. Eindelijk ontfermde God zich over hunne vertwijfeling: hij den terugkeer van de processie was hel heilige vuur nedergedaald. Bij dal gezicbl smolt men in tranen; men zingt hel Kyrie eleison, een ieder onsteekt zijne kaars aan de goddelijke vlam welke van rij tol rij loopt en zich overal gelijktijdig verbreidt; de trompetten klinken, het, volk klapt in de handen, eene welluidende symphonic laat zich hooren, de geestelijkheid heil psalmen aan, de geheele heilige stad jubelt en is vol vreugde.

Deze verschijning van het heilige vuur was een gunstig voor-leeken voor den krijgstocht, welke voorbereid werd. Na de Paaschfeesten keerden de Genneezen naar hunne viool terug; van zijn kant maakte Boudewijn zijn leger niarschvaardig. Men begon met hel beleg te slaan voor Arsur. De inwoners stelden voor

;lo slad to veriaion mits zij limine roerende bezittingen moelilon ncdonemen. Deze (Épiluiatie word nangonomen. Nu kwam lo beurt aan Cesarea, eene bloeiende stad, waar vete rijke .(oopliodon woondon. Callaro, een geselilodscdirijver van Genua, lie deze expeditie bijwoonde, beolt do zonderlinge onderban-

aanvallon d(!r christen soldaten uil do stad verschonen in do cn spraken den patriarch on do hevelhohhors voigonderwijzo toe: «Waarom beveelt gijlieden, die do leeraren dor christelijke wet zijl, aan uwe soldaten, dal zij ons moeien berooven en doodenT —«Wij willen u niet borooven,quot; antwoordde de patriarch, «maar deze slad behoort u niet toe; wij willen u evenmin dooden, maar de goddelijke wraak heelt ons verkoren degenen tq slrallen, die legen de wol des Hoeren gewapend zijn.quot; Na dit antwoord, hetwelk allo uitzicht op vrede benam, vorwijdordon zich do afgevaardigden en waren do ongeloovigen nog slechts bedacht op hunne verdediging. Mol eenigen moed sloegen zij de eerste aanvallen af, maar dewijl zij niet gehard waren in do gevaren en de vermooionisson van don oorlog, verflauwde hun ijver al spoedig; na oen beleg van twee weken begonnen bunno torens en hunne wallen steeds schaarscher mol strijders bezet te zijn. Dcchris-tonon, die zulks gewaar werden, verdubbolden van vormelelbeid, en hun heldhaftig ongeduld wilde niet wachten lol de belegeringswerktuigen voltooid waren om oen algemoene beslorming te beproeven. Op den vijftienden dag van hel beleg ontvangen de soldalen den zogen, 'waarna de patriarch mot een willen stool omhangen en hel ware kruis dragende, hen aanspoort kloekmoedig lo strijden. Hel toeken wordl gegeven; de cbris-lonen snellen naar do wallen, richllen de stormladders op; de lorons worden genomen en de vorscbriklo inwoners vlucblcu in wanorde in alle richlingon. Kenigen zoeken eono wijkplaats in de tompols, anderen in afgelegen plaatsen; bet baat hun niets, geen hunner kan don dood onlkoinon: het zwaard dos vijands spaart Icruauwernood de vrouwen en de kleine kinderen. In die algeineone verdelging vonden alleen de emir en de cadi genadé, dewijl men een aanzienlijken losprijs voor ben hoopte te ontvaiigoiL De soldaten verkochten elkander de vrouwen, die zij gevangen genomen hadden en bestemd waren om de handmolens le draaien. De hebzucht behoorsebte de chrislonon zoodanig, dat zij don buik opensneden van de muzelmannen, die zij verdacht hielden goudslukkon ingeslikt l(( hebben; een aantal lijken werden op do openbare pleinen verbrand, dewijl men inde assche eenigo besanlen hoopte lo vinden. Deze ontzeltonde toonoelon boezemen do kronijkschrijvers, die daarvan ooggetuige waren, volstrekt geen afschuw in; een bunner steil ons die bevolking, welke men meedoogcnloos vennoorddo, voor als oen misdadige en verdorven bevolking, die den dood verdiende. Zonder die barbaarsche buitensporigheden af le keuren, vergenoegt Wilhelmus van Tyr zich mol de bemerking, dal bet chrislen volk, hetwelk lot dusverre arm en van alles ontbloot geleefd bad, aan niets meer gebrek had.

De Gonneezen roomden er op bij hun aandeel in don buit den kelk bekomen le hebben, waarvan Jesus Christus zich bij bel Laalste Avondmaal bediende. Iiozo smaragden vaas werd langen lijd in de kalbodraal van Genua bewaard; togen het einde van do achtlieiulo eeuw en gedurende den oorlog van Italië werd die kostbare rehquio naar Parijs overgebracht doch in hel jaar 1815 aan do Genuoezen teruggegeven. Na de inname van Cesarea vestigden er de christenen een aaiisbisscbop, dien zij (icnu'i'iiKclKippi'lijli hozen. De geestelijke, op wion hunne keuze viel, was een arme priester, die mol do eerste kruisvaarders naar hel Oosten gekomen was. Guibortus, abt van Nugent, verhaalt van dien'armen priester, Boudowijn gebeolon, een zeer zonderlingen trek. Daar bij geen middelen bezat om de oukosh u van 'zijn polgrimslocbl lo bestrijden, bad bij op zijn voorhoofd een broedo insnijding in den vorm van een kruis gemaakt en hield deze met zekere kruiden open. Deze wonde, 'welke men miraculeus waande, vorzokorde hem op den gcheelen tocht menigvuldige aalmoezen.

De schrik, dien de christenen inboezemden, was zoo groot, dat de ongeloovigen hunne aanvallen niet meer hol hoofd durfden bicden of hou in hol open veld afwachten. Tevergeefs gelastte de kali! van Kgypte aan zijne emirs, die zich in Ascalon hadden opgesloten, do Franken te'gaan hoslrijden en dal zwervmh' en armoedige volk, mol ketenen boladon, voor hem te voeren; de Egyptische krijgers waren huiverig de hescbulting hunner wallen té verlaten. Gedreven door de hedreigingon van don kald en aangemoedigd door de volksmenigte, brachten zij ton laatste hunne krijgers in hel veld en trokken tegen Uamla op. Verwittigd van hun loclit, verzamelde 'Boudowijn in dor haast twecliondcid tachtig ridders en negenhonderd voetknechten. Zoodra bij logon-over bel Egyptische leger stond, hetwelk tienmaal talrijker was dan dal dor christenen, kondigde bij zijne soldaten aan, dat zij gingen strijden voor de glorie van Jesus Cbrislus; mocht hiin soms do lust bekruipen om te vlucblon, dan moesion zij wol hedonken, dal hot Oosten geen wijkplaats had voor de overwonnenen en Franbijk zeer rerre was. Do patriarch van Jerusalem, die sinds eenigen lijd m onmin loofde met don koning, had bet. leger niel vergezeld: do eerwaarde abt Gerle, die in zijne plaats bol ware kruis droeg, vertoonde hol ia de gelederen, terwijl hij de soldalen indachtig maakte, dat zij moesion overwinnen ol slervon. In dolle stille staarde hei chrislen leger op de ontelbare uil Egypte gekomen horden Sarracenen,' Klbiopiërs, Turken on Arabieren. Vertrouwonde op bun gotalsterkle, naderden dezen bij bel geluid der horens en der trommen. Zij vangen den strijd mol zooveel ousluiinigbeid aan, dal do beide voorste linien dor chrislenen worden verbroken; koning Uoudewijn, die in de achterste gelederen is gebleven, zendt, ijlings vorscbeidono bataljons om de wijkenden 'le ondersleunen. De overwinning scbeon zich voor de inuzol-mannon lo zullen verklaren: nu naderen de aaiisbisscbop van Cesarea en do abt Gei le, die hel kruis van den Verlosser droeg, den koning en brengen hem onder hel oog, dal de goddelijke barmbarligheid zich van de christenen afgewend heelt lor oor-zako van do oneeuigbeid, die lusschen hein en den patriarch gorozen was. Geroerd door deze vermaiiing valt Boudowijn voor hel toeken van de verlossing dor menschen op do knieën. «Hel oordeel des doods is ons nabij,quot; zegt bij lol do beide dijken; «van allo kanten omringen ons de vijanden; ik dal ik bon uiol kan overwinnen zoo do genade Gods niet nij is; ik roep dus do barmbarligbeid des Abnachtigcn in en zwoer (Ie eendracbl en den vrede dos Hoeren le horslellon.quot; Te gelijk belijdt lioudewijn zijne zonden en ontvangt de absolutie. Mij 'voiirouw'l aan zijne ridders do bewaking van hel ware kruis toé, bestijgt daarna zijn paard, dat men de (jazelle noemde tor oorzako van zijne snolbeid, en stort zich in bel heetste gewoel van don strijd'. Een wille vlag, aan zijne lans vaslgehecbl, toont aan zijne ridders den weg van bel gevaar en den room. Voor hen, rondom bon wordl alles do prooi van bel zwaard: acbler bon volgt bel kruis des Zaligmakers; overal waar het heilig hout verschijnt, bestaat er slechts redding voor dogenen die vlugge paarden bozillen.

Do christen soldaten, die zich reeds in hel begin van den strijd hadden laten ontmoedigen en het slagveld ontvloden waren, haddon den weg naar Joppe ingeslagen, maar op bun vlucht vielen allen onder do slagen dor muzelmannen. Bekleed mol de wapenrustingen der cbrislenoii, die zij gedood hadden, ver-scbijnen do muzebnannen voor de muren van Joppe. Daar zij mol' luider stemme roepen, dal bet cbrislen leger vernietigd ou de koning gedood was, ontstond er grooto verslagenheid in do stad; de koningiu van Jerusalem, dio zich toon in Joppe bevond, zond over zee oen boodschap aan Taucredo, om hem de treurmare mede te dooien en hem aan te kondigen, dal hol volk Gods zijn ondergang nabij was, indien hij zich niet haastte hel te hulp le komen.

Inlnsscbon was Boudowijn, onbekend mot hetgeen er te Joppe plaats greep, na de vluclilende mnzehnannen lol aan de poorten van Ascalon vervolgd le hebben, mei hot zegevierende leger naar de vlakte teruggekeerd, waai de veldslag geleverd was. De chrisleiieu loofden don Hoor en brachten don nacht ouder de Icuten hunner vijainh weg naar Joppe, slielen

rijkdommen beladen en mei de wnpenruslingen der Fr;

hezc troep harbaron was dezelfde die zich d le muren van Joppe vertoond had en wier heilvolle lijding zooveel onlstellenis verwekt zien van het christen leger stonden zij als van den bliksem gel rollen en konden don oorslon schok niel woer-slaan van degenen, die zij overwonnen en verdelgd waanden. Weldra ontwaart men van do torens van Joppe do zegevierende banieren van Boudewijns leger. «Gij kunt u voorstellen,quot; zegt hier Fnlcber van Chatlros, «welke vreugdekreten er toen m die stad opstegen en hoezeer men den Hoor loofde.quot; Die dingen gebeurden op den zevenden dag van September, op den dag-der goboorlo van do Maagd Maria, in hol tweede jaar der regeering van Boudowijn.

In hetzelfde jaar verbreidden zich zoor bedroevende bcrichlen in Palestina: men vernam, dal drie groole legers van pelgrims, die als verscheidene natiën van hel Westen waren, den dood gevonden hadden in do borgen en de wildernissen van Kleiu-A'/.ië. Willem, graaf van Poitiers, Stelanus, graaf van lilois, Slefanus, graaf van Bourgogne, Harpinus, boor van Bourgos, de graaf van Novors, Koenraad, connotabel van hol Cermaausche rijk en verscheidene andere vorston komen en door Tancredo gastvrij

door conige dienaren gevolgd. Nooit, hadden do groolen dezer aarde zooveel ellende en vernederingen doorgestaan voor de zaak van Jesns Christus. Do gclieele bevolking van Jerusalem vergezelde lien, tol sclireiens toe bewogen, naar bel heilig graf. Zij brachten eenige maanden in Judea door en begaven zicb allen, kort na bet Paascbfeest, naar Joppe, om zieli naar Europa in te schepen. Zij wachtten op oen gunsligen wind, toen men hun onverwachts kwam beriebten, dat ecu leger van onge-loovigen, uit Ascalon gekomen, hot grondgebied van Lidda en Ramla te vuur en te zwaard verwoestte. In allerijl verzamelt de koning van Jerusalem, die zich te Joppe bevond, zijne ridders en maakt zicb gereed om tegen den vijand op te trekken. De adellijke pelgrims, die paarden bezitten, of ze van hunne vrienden kunnen leenen, grijpen insgelijks naar de wapens en verlaten de stad om den vijand te gaan bestrijden. Koning Roudewijn stelt zicb aan de spits van die zoo iu der baast bijeengebracbie schaar cn ijlt hel muzelmanscbe leger tegemoet; hij werd door tornauwenVood tweehonderd ridders vergezeld. Hij bevindt zich plolseling te midden van twintig duizend ongelobvigen, doch zonder zich om bun overmacht te bekommeren, levert hij bun slag. Reeds bij den eersten aanval worden de christenen omsingeld en zoeken nog enkel een roemrijken dood. De graaf van lilois en de graaf van Rourgogne sneuvelden beiden dien dag. Wilhelmus van Tyr, die ons den dood van den graaf van Rlois verhaalt, voegt, er bij, dat God dien vorst de volheid zijner barmhartigheid beloonde, door hem op zulk eene wijze de schande zijner desertie voor Antiochie te doen uilwisschén. Harpinus, graaf van Rourges, werd met den connetahel Koenraad gevangen genomen; Koenraad had in den strijd eene buitengewone lichaamskracht ontwikkeld, welke de bewondering der overwinnaars opwekte en bem in liet. leven deed sparen. Voor den slag bad Harpinus aan Roudewijn voorzichtige raadgevingen doen hooren. « Harpinus,quot; antwoordde hem de koning van Jerusalem, «indien gij bevreesd zijt, verwijder u dan en begeef u naar Rourges.quot; De kronijken, die van dat feil spreken, verwijten Roudewijn, dal bij zich nicl door hel kruis van Jesns Christus Hel voorafgaan.

Roudewijn ontvlood bijna alleen bet slagveld en verborg zich tusschen de planten en de varens, die de vlakte bedekten. Daar de overwinnaars er den brand in slaken, ware hij bijkans in de vlammen omgekomen en bereikte met moeite Raiida. De invallende duisternis verliinderde dal hij vervolgd werd; maar talrijke benden muzelmannen legerden reeds rondom de stad, waar bij eene schuilplaats gezocht had, en daar zij geen verdedigingsmiddelen bezat, moest zij hij den eersten aanval in de macht iler ongeloovigen vallen. Roudewijn verkeerde in de hevigsie ongerustheid, toen een vreemdeling toegang tol de stad verlangt en den koning van Jerusalem wenschi le spieken. Rij den koning toegelaten, sprak hij dezen aldus aan: «De erkenlenlijkheid voert mij tot u. Gij iiebt u edelmoedig betoond jegens eene mij dierbare gade; gij hebt haar aan bare familie teruggegeven na haar bel leven gered le hebben; ik kom die gedijde schuld thans veredenen. De Sarracenen omsingelen van alle kanten de stad, die n tot wijkplaats verstrekt: morgen wordt zij genomen; geen enkele barer inwoners kan aan den dood onisnappen. Ik kom u bel middel ter uwer redding aanbieden: ik ken wegen, die niet bewaakt worden. Haast u, de tijd dringt, gij hebt mij slechts Ie volgen: voor het. aanbreken van den dag zult. gij bij de uwen in veiligheid zijn.quot; Roudewijn weifelde en kon er niet loc besluiten zijne iotgenoolen in bet. gevaar te verlaten; maar zijne wapenbroeders zelve sporen bem aan den muzelmanselien emir le volgen. «Wij zijn bereid om te sterven,quot; zeiden zij tot hem, «en wij wachten hier de kroon van het martelaarschap die wij zijn komen zoeken. Wat ii betreft, Roudewijn, uw uur is nog niet gekomen en gij moei leven voor hel heil van bet. christen volk.quot; Roudewijn geeft gehoor aan bun aandrang en verlaat met den emir de stad. Begunsligd door de duisternis van den nacht cn steeds door zijn trouwen gids vergezeld, maakt, hij lange omwegen en geraakt eindelijk builen de door de overwinnaars bezette streek. Den volgenden dag was bij in veiligheid binnen de muren van Arsur.

Na hel vertrek van Roudewijn werd Ramla stormenderhand genomen en al de ehristenen, die zich binnen bare muren bevonden, gedood of gevangen genomen. De droevige lijding van Boudewijns nederlaag bereikte al spoedig Jerusalem; hel christen volk stroomde naar de kerk van bel Heilig Graf om den God van barniharliglieid le danken voor de redding van 'skonings leven, waarna al de in de stad aanwezige ridders de wapens aangordden en zich op weg begaven om den vijand aan te tasten. Hugo van Sint-Omer, heer van Galilea, siekle zich insgelijks aan de spits van tachtig voetknechten en begai zicb naar Joppe. Ter zelfder tijd, en als door een mirakel, liepen tweehonderd schepen uit het Westen de haven dier stad binnen. Deze vloot voerde een grool aantal doorluchtige pelgrims aan, waaronder men verscheidene doorluchtige krijgers uit Engeland en Germanië opmerkte. Koning Roudewijn, die zich over zee naar Joppe had begeven, en dien Wilhelmus van Tyr vergelijkt met de morgenster, welke zich aan een stormaclitigen hemel vertoont, stond eensklaps aan liet hoofd van een dappei leger, dat reikhalzend naar den strijd verlangde. Den zesden dag van de eerste week van Juli verliet hij, door zijne ridders vergezeld, met vliegende vaandels, onder liet schallen der horens en der Irompelten, de stad. Do vijanden waren drie mijlen van daar, in hel woud van Arsur, bezig met hel vervaardigen van werktuigen voor de belegering van Joppe: moedig sloegen zij den eersten aanval der christenen al, maar de dappersten zelfs konden niet lang bel gezicht der witte hanier van Roudewijn verdragen, voor welke alles vluchlle en die zij altijd in bel heetsle gewoel van den strijd zagen. Ondanks linune overmacht overwonnen, namen de muzelmannen de vlucht, naar Ascalon, drie duizend der hunnen op hel slagveld achterlatende. Fuleher van Charlres schrijfl die overwinning toe aan hel bout van bel ware kruis, dal do koning gedurende den strijd voor zich uil hel dragen. Op den veldslag van llainla leriigkoinemie, die door Roudewijn zoo onvoorzichtig geleverd werd, voegt dezelfde geschiedschrijver er bij, dal de God der legerscharen altijd zijne genaden schenkt aan degenen, die in Hem bunne kraclil stellen cn naar de stem der wijsheid luisteren, maar ze weigert aan degenen, die lt;le zaken met liclilvannlifiheid en eifjenwaan ondernemen.

Daags na die op de ongeloovigen behaalde overwinning keerde koning Roudewijn naar Jerusalem terug, looide den Heer en (inf hevel den tempel van het Graf le oiitshiilen vuur de pelgrims, die getiomen waren om Christus te aanbidden.

Hier vermeldt de geschiedenis van dien lijd, als oen opmerkelijke omstandigheid, dal het koninkrijk Jerusalem gedurende moer dan zeven maanden een volmaakten vrede genoot. Niettemin hadden de geloovigen den dood van een grool. aantal hunner broeders te betreuren, die, zieli le Joppe ingcscheepl hehbende, in de golven omkwamen of op de kusten van Tyrus en Sidon vermoord werden. Hel meerendeel dier pelgrims heboorde tol degenen, die aan de rampen in Klein-Azië ontkomen waren. Te midden van den algemeenen rouw, door den dood van zoovele aanzienlijke christenen veroorzaakt, hernieuwden zich de bitterste klachten tegen de. Grieken, die men beschuldigde den ondergang uitgelokt te hebben van de legerscharen, die de in Syrië gelegerde Latijnen te hulp waren gekomen. Alexis, die voor do uitwerkselen van dal algemeen misnoegen beducht was, zond een gezantschap om den koning van Jerusalem mei dieus overwinningen geluk le wensclien en stelde alles in hel werk, om de christenen in vrijheid le doen stellen, die zicb in de macht, der Kgyplenaren en der Turken bevonden. Harpimis, graaf van Rourges, die in slavernij verzuchtte, dankte zijne vrijheid aan den keizer van Conslanlinopel. Koenraad, conne-label van den keizer van Diiilscliland, en driehonderd Frankische ridders, versmachllen in do kerkerholen van Cairo; zij badden insgelijks aan den Griekschon keizer bunne vrijheid te danken. Eenigen bleven in Syrië en schaarden zich opnieuw onder de legerscharen van Jesns Christus, terwijl de overigen naar bel Westen terugkeerden, waar hunne terugkomst in den school hunner familie en de betuigingen hunner erkentelijkheid jegens Alexis evenwel niet in staal waren de grieven weg te neinen, welke alom legen bun bevrijder ingebracht werden.

Die grieven waren overigens niel ongegrond; want terzelfder tijd dat Alexis de kluisters van eenige gevangenen verbrak, rustte hij vloten uit en lichtte hij krijgsbenden om Aulioehië aan te vallen en zich meester le maken van de op de kusten van Syrië gelegen sleden, die door de Lalijnen veroverd waren. Hij bood aan den losprijs van Hohemond te betalen, die nog altijd bij de Turken gevangen zat, niel om hem de vrijheid te hergeven, maar om hem naar Conslanlinopel le doeu voeren, waar hij hem tol den afstand van zijn vorstendom hoopte te kunnen bewegen. De aanbiedingen van Alexis wekten eehler den naijver lussehen de muzelmanscbe vorsten op, en dezen naijver diende de zaak van den doorluchtigen gevangene, die van de lussehen zijne vijanden gerezen oncenighcid gebruik maakte om zijne gevangenis te onlvluchten. Dewijl zich altijd iels wonderbaarlijks mengt onder het verhaal der gebeurtenissen van dien tijd, verhaalt, eene-kronijk, dal Rohemond zijne dapperheid deed bewonderen in de oorlogen welke de ongeloovigen onder elkander voerden, en dal eene nuizelmanscbc prinses, aan wie hij door zijne ridderlijke manieren had welen le behagen, bem dc middelen verschafte zijne vrijheid terug le erlangen. Na eene vierjarige gevangenschap kwam bij in Antioclnë terug, waar hij dadelijk de noodige maatregelen nam om de aanvallen van Alexis to kunnen afslaan.

ne oude Raymond van Saint-Gilles, graaf van Toulouse, wiens eerzucht niel bevredigd kon worden alvorens hij een vorstendom in hel Oosten bezal, was reeds meesier van Tortosa, cn wilde de stad Gibel of Gibelct daarbij aantrekken. Hiertoe roept hij den bijstand in der Genueezcn en der Pisaners, de natuurlijke bondgenooten van allen, die de verovering van

ociiigc zonlmvens in Syrië beoogden. Gibe!, te land en ler zee belegerd, viel al spoedig in de maclit der christenen. Na die expeditie ontvingen de pelgrims van Genua en Pisa een aanzoek van den koning van Jerusalem, om met hem de stad Accon of IMolomaïs te gaan belegeren; men bood hun dezelfde voorwaarden aan als voor het beleg van Cesarea. Do Genueosche vloot verselieen op de reede en voor de haven van IHolomaïs, terwijl koning iioudowiju zijne tenten onder de wallen der stad opsloeg. Nadat de belegering twintig dagen geduurd had, stelden de inwoners voor do poorten te onlsluilen, onder eenige voorwaarde, dat men hun zou toeslaan de stad met hun gezinnen en hunne beziltingen te verlaten. Koning Boudewijn nam dit voorslel aan, en al de aanvoerders zwoeren liet verdrag gel rouw na te leven. I e Genueezen betreurden echter den rijken buit, dien men bun toegezegd had, en toen de poorten der' stad zich openden, gingen velen bunner aan het plunderen on eerbiedigden zelfs niet liet leven der ongewapende muzelmannen. Te midden der buitensporigheden, welke de overwinning der soldaten van bet kruis bezoedelden, vestigt zicb bet oog des geestes met welgevallen op den koning van Jerusalem, terwijl liii vol verontwaardiging over de scbeiidiiig der bezworen trouw zijne ridders en zijne dienaren rondom zicb vereeuigl, om liet géboonde volkenrecht te wreken. Dank zij de krachtdadige tusschenkomst van Boudewijn werd de orde weldra lierslold; door zijn eerbied voor den bezworen trouw beschermd, verlieten de muzelmannen met hunne schatten tie stad en werden er vervangen door een christen bevolking.

De inneming van Ptolomaïs, dat als liet ware de poort van Syrië aan de zeezijde was, verontrustte eenigszins de meesters van Damascus en verspreidde schrik en ontsteltenis in Aseidon en lol zelfs in de raadsvergaderingen van Babylonië (bet voormalige Galro). Men haastte zich in Kgypte een nieuw leger te lichten en een vloot uit te rnslen om den trots der christenen te fnuiken en den voortgang hunner overwinningen te stuiten. Korten tijd na de inneming van Ptolomaïs, vernam men te Jerusalem, dat een Egyptische vloot voor Joppe versehenen was, en onafzienbare horden barbaren, uil Ascalon gekomen, de vlakten van Uamla bedekten. Dadelijk komen al de weerbare christenen uit Galilea, hel land van Naplnsa en de bergen van Judea toesnellen; de bevolking en de geestelijkheid der heilige stad roepen de goddelijke baimharligheid in; in de christen steden verricht men gebeden, geell men aalmoezen, vergeel men de beleedigingen en wordt alle oneeuigheid bijgelegd. Mei vijfhonderd ridders en twee duizend voetknechlen verlaat Boudewijn Joppe en trekt de vijanden tegemoet, wier aantal aan God alleen bekend was. Hij zelf ving bet gevecht aan; de witte vaan, welke hij droeg, was overal het sein der overwinning voor de christenen. De emir van Ascalon werd op bet slagveld gedood en vijf duizend muzelmannen verloren het leven. Dc ebristenen behaalden een onmeetlijken buil; men kon de paarden, ezels en drommedarissen niet tellen, die zij naar Joppe met zich voerden. Na die overwinning der christenen koos de Kgyptisclie vloot ijlings het ruime sop en opdat er niets mocht ontbreken aan de nederlaag en den ondergang der ongeloovigen, verwekte God op zee geweldige stormen, die hunne schepen verstrooiden en zo nagenoeg allen op de kusten deden stranden.

Terwijl de goddelijke gunst zich op die wijze voor de christenen in bet koninkrijk Jerusalem openbaarde, schenen de slechte dagen voor het vorstendom Auliochië en bel graafschap Edessa aan te breken. In de lente van bel jaar 1101 vereenigden Bohemond met zijne ridders. Tancredo, destijds beer van Laodicea en Apamea, Boudewijn van Bourges, graaf van Edessa of Itoba, en diens neef Joscelijn van Courlenai, gebieder van Ttirhessel, zich met elkander om den Euphraal over te steken en liet beleg te gaan slaan voor de stad Charan of Garrhes, die door de ongeloovigen bezet was. De stad Carrhes ligt op eenige mijlen afstands van Kdessa en was ten tijde der aartsvaders bel verblijf van Tbarah, den vader van Abraham; daar ontving de tróuwe aanvoerder van het geloovige volk hel bevel zijn land en zijne bloedverwanten te verlaten, om de beloften van den waren God te volgen; bet was ook te Carrhes dat de consul Grassus in dc banden der Parihen viel, die hem doodden door hem vol Ie. sloppen mei hel goud, waarnaar hij zoo beyeerig was. Toen de christen vorsten voor de stad aankwamen, vonden zij baar ler prooi aan den hongersnood en bijna zonder middelen van verdediging. De inwoners hadden om hnlp laten verzoeken le Maridin, te Mossul en bij al de muzelmansche volken van Mesopotamië. Daar zij na een beleg van eenige weken de hoop opgaven van ontzet te worden, besloten zij de stad le verlaten, en stelden een capitulatie voor, welke aangenomen werd. Terwijl men van weerszijden zwoer de voorwaarden van hel verdrag getrouw te zullen nakomen, ontstond er een hevige woordenwisseling tusschen den graaf van Edessa en den vorst van Anliochië, om uit te maken wiens vlag van de wallen der stad zou wapperen. Het zegevierende leger wachtte om de stad binnen le trekken tot deze twist beslecbt zon wezen; maar God wilde den dwazen hoogmoed der vorsten straffen en ontnam hun de overwinning, die Hij hun geschonken bad. Boudewijn en Bohemond betwistten elkander nog de veroverde stad, toen men plotseling op de naburige hoogten een muzelmansch leger gewaar werd, dat in slagorde en met vliegende vaandels naderde. Het waren de Turken van Maridin en Mossul, die de belegerde stad le hnlp kwamen. Bij hunne nadering waren de chrisleneu, door den schrik als verlamd, nog slechts op de vlnchl bedacht. Tevergeefs beproefden de aanvoerders den moed der soldaten aan le wakkeren; reeds bij den eersten aanval geraakte bet kruisleger in wanorde en sloeg op de vlucht; Boudewijn van Bonrges en zijn neef.Joscelijn werden gevangen genomen; Bobe-moiui en Tancredo ontkwamen bijna alleen aan de vervolging van den overwinnaar.

Na deze betreurenswaardige gebeurtenis vertoonde zich aan den hemel een komeet, die gedurende veertig dagen aan den horizon bleef en voor de geheele aarde zichtbaar was. Dit buitengewone teeken, zegt Kidcber van Ghartres, was in de maand Fehi nari heyinnen le lichlcn, op denzelfden (t(i(/ dut de maan nieuw was, Itek/een kiaarblijkelijl; onheil voorspelde. In dezelfde maand ontwaarde men gedurende verscheidene dagen rondom de zon twee andere zonnen, de eene rechts, de andere links, en in de volgende nuiand zagen vele menschen een steirenregen. Groote wederwaardigheden bleven niet uit om die noodlolligc voorteekenen waar te maken en nooii mochten de christen koloniën met meer grond vreezen bun laatste uur nabij le zijn.

Stonier geworden door hunne overwinning, belegerden de Turken bernaalde malen de stad Edessa; Turbessel, Antiochië zelfs werden bedreigd. De barbaren verwoesllen al de door de christenen bewoonde slreken; de vruchtbaarste velden bleven onbebouwd liggen; de grond bracht niets meer op voor de behoeften van den mense i, zoodat hel volk overal van honger omkwam. Te mid len van de algemcene benauwdheid dacht men niet aan de bevrijding van Boudewijn van Bonrges en Joscelijn, voor wie de Tinken een losprijs eischten. Van allo kanten deden zieb klachten hooren legen Bohemond en Tancredo, die men beschuldigde limine in gevangenschap bij de Turken versmachtende wapenbroeders te vergelen.

De vorst van Auliochië bleef binnen de muren zijner hoofdstad opgesloten, te gelijk door de i urken on door de Grieken bedreigd. Noch scbatten noeh leger meer bezittende vestigde bij zijne laatste hoop op het Westen en besloot de vorsten der chrisienheid voor zijne zaak le gaau winnen. Na bet gerucht van zijn overlijden te hebben doen verspreiden, scheepte bij zieb in de haven van Sainl-Siineon in en voer, in een doodkist verborgen, tusschen de vloot der Grieken door, die zich over zijn dood verheugden en zijne nagédacblenis vloekten. Bij zijne aankomst in Italië begeeft hij zich naar den paus en werpt zieb aan diens voeten neder; bij beklaagt zich over de rampen die hem bij de verdediging van den godsdienst ge trollen hebben eu roept vooral de wraak des Hemels over Alexis af, dien bij voorstelt als den grootslen geesel der christenen. De paus bejegent hem als een held en een martelaar; bij prijst zijne heldendaden, hoort zijne klachten aan, geefl hem den standaard van Sinl-Pieter en veroorlooft hein, in naam der Kerk, in Europa een leger le lichlcn om zijne rampen te herstellen en de zaak van God te wreken.

Bohemond begeeft zich naar Frankrijk. Zijne avonturen, zijne krijgsverrichtingen hadden overal zijn naam bekend doen worden. Mij vertoont zicb aan het bof van Philippus I, die hem met de grootste eerbewijzingen ontvangt en hem zijne dochter Con-slanlia ten huwelijk geefl. Te midden der luisterrijke hoHëesten bij afwisseling de scliitterendsle der ridders en de vurigste der redenaars van het kruis, doel hij zijne beheudiglieid in do steekspelen bewonderen en predikt den oorlog tegen de vijanden der clirislenen. Te Limoges komende, vereerde hij zilveren ketenen aan het altaar van den heiligen Leonardus, wiens bescherming hij in zijne gevangenschap ingeroepen had; van daar begaf bij zicb naar Poitiers, waarbij, tijdens eene groole hijeen-komst, in aller harten het vuur van den heiligen oorlog ontstak. De ridders van Limousin, Auvergneen Poilou betvvislten elkander de eer IilMii naar bet Oosten te vergezellen. Aangemoedigd door dezen gunstigen uilslag, gaat hij de Pyreneeën over en werft soldaten in Spanje aan; hij keert naar Italië terug en vindt overal dezelfde opgewektheid om hem te volgen. Alle voorbereidselen geëindigd zijnde, scheept hij zich te Bari in en landt op de kusten van het Grieksche rijk, dreigende zich op zijne doodvijanden te zullen wreken, maar in werkelijkheid meer door de eerzucht dan den baat gedreven. De vorst van Antiochië droeg zorg den ijver zijner nieuwe tochtgenoolen aanhoudend door zijne toespraken aan le wakkeren: aan de eenen stelde hij de Grieken voor als de bondgenoolen der muzelmannen en de vijanden van Jesus Christus; aan de anderen schilderde bij de rijkdommen van Alexis en beloofde hun een rijken buit.

Hij was op liet punt zijne scliil,terende verwadiliiigen to zien verwezenlijken, toen hij plotseling door de fbrluin, die tot dusverre niets dan wonderwerken voor hem verriclit had, vertalen werd.

])e stad Dnrazzo, voor welke hij het beleg geslagen had, weerstond aan al zijne pogingen om haar te nemen; ziekten teisterden zijn leger en de meeste krijgers die hem gevolgd waren, ontvluehtten zijne vanen; hij zag zich genoodzaakt een voor hem vernederenden vrede te sluiten met den keizer, dien hij had willen onttroonen, keerde terug naar hel kleine vorstendom Tarente, dat hij voor de verovering van het Oosten had verlaten, en stieiT daar van hartzeer en kommer.

De ongelukkige alloop van deze onderneming, welke geheel en al tegen do Grieken gericht was, werd den in Syrië gevestigde christenen noodlottig en herool'de hen van de hulp, die zij van het Westen moesten verwachten. Tancredo, die nog steeds Antiochië bestuurde, werd herhaaldelijk aangevallen door de barbaren, die van den Tigris en den Kuphraat gekomen waren en kon hen slechts alslaan met behulp van den koning van Jerusalem. Joscelijn en Boudewijn van Rourges, die naar Bagdad gevoerd waren, keerden eerst na eene vijl,jarige harde gevangenschap in hunne Staten terug. Toen Rondewijn in Edessa terugkwam, kon hij hel geringe aantal soldaten niet betalen, die hem trouw gebleven waren, en om onderstand le bekomen van zijn schoonvader, heer van Militena, maakle hij hem wijs, dat hij zijn baard verpand had voor de soldij zijner krijgsmakkers, een middel een ridder onwaardig en dat in de oogen der geschiedenis niet verontschuldigd wordt door het groote geldgebrek waarin de prins verkeerde die het te baal nam.

Al die tegenspoeden hadden de christenen nog niet wijzer kunnen maken en de noodzakelijkheid van de eendracht doen gevoelen. Tancredo en Boudewijn van Rourges hadden hevige twisten met elkander; zij riepen beurtelings de nuizelmannen te hulp tot hel verdedigen hunner zaak, en er hoerschte de grootste verwarring op de oevers van don Euphraat en den Orontes. In die noodlottige verdeeldheden had Tancredo de grootste vijandigheid aan den dag gelegd. Hij beweerde, dat de graal' van Edessa aan hein onderworpen moest zijn en hem schatling betalen. De koning van Jerusalem, wiens rechterlijke beslissing men inriep, veroordeelde Tancredo en zeide tot hem: «Hetgeen gij eischt is niet billijk; gij moet u, uit vrees voor God, met den graat'van Edessa verzoenen; indien gij, daarentegen, volhardt in uw verbond met de heidenen, luuil (jij omit broeder niet blijven.quot; Deze woorden roerden het gemoed van Tancredo en herstelden den vrede onder de christen vorsten.

In het jaar T1Ü8 verscheen Bertraud, zoon van Raymond, graai' van Toulouse, in hel Oosten met zeventig Genueesehe galeien. Zij zouden hem behulpzaam zijn in het vermeesteren van verscheidene steden van l'henicië; men begon met Riblos, dat, na eenige bestormingen, zijne poorten voor de christenen ontsloot; daarna ging men de stad Tripoli belegeren. i»e verovering dier plaats was het laalsle streven van den ouden graal' Raymond; om in zijne dikwerf hernieuwde pogingen le slagen, riep hij de hjilp in van al de pelgrims, die uit het Wekten kwamen en liet zelfs op zijne kosten, op een nabnrigen heuvel, eene sterkte bouwen, welke men het kasteel 01 den hern der pelyrims noemde. De onvermoeide kampioen van Jesus Ghrislus viel van een dak van dat kasteel en stierf aan de gevolgen daarvan met den spijt, dat hij de vaan van hel kruis niet op de ongeloovige stad had mogen planten. De koning van Jerusalem kwam met vijfhonderd ridders aan het beleg van Tripoli deelnemen; zijne tegenwoordigheid verdubbelde den ijver der belegeraars. De sinds lang bedreigde stad had hulp gevraagd aan Ragdad, Mossul en Damascus. Door de muzelmansche vorsten van l'erzië eu Syrië in de steek gelaten, had zij hare laatste verwachtingen gebouwd op Egypte; maar terwijl de belegerden de aankomst der Egyptische violen en legerscharen verbeidden, verscheen met een schip een boodschapper, die hun uit naam van den kalif kwam verzoeken hem eene schotme slavin te zenden die zich in de stad bevuild, benevens abrikuzenboonwnlwal (jesdtikt ter vervaardigiiKj van luiten en muziekinstrumenten. De Arabische geschiedschrijver Novaïri, die dit feit mededeelt, voegt er bij, dat de inwoners van Tripoli toen inzagen, dat er voor hunne stad geen redding meer was; zij stelden derhalve aan de christenen de overgave der stad voor, onder beding, dat het een ieder zou vrijstaan de plaats te verlaten met al hetgeen hij zou kunnen medeuemen, of wel er in te blijven legen betaling eener schatting. Deze capitulatie werd aangenomen en trouw door koning Boudewijn en graaf Rertrand nageleefd; maar als men eenige geschiedschrijvers mag gelooven, gedroeg zich het Genueesehe krijgsvolk in Tripoli gelijk het vroeger te Ptotolomais had gedaan.

Het grondgebied van Tripoli was vermaard door den rijkdom zijner voortbrengselen: in de vlakten en op de in de nabijheid der zee liggende heuvelen zag men welige graanakkers, uitgestrekte aanpluntingen van suikerriet, heerlijke wijnbergen, tal van olijlboomen, en eindelijk den witten moerbeziënboom, welks bladeren den zijdeworm voeden. De stad zelve lelde meer dan vier duizend arbeiders, ervaren in het vervaardigen van wollen-, zijden- en linnenstoHen. - Een groot gedeelte van die voordeden ging verloren voor de overwinnaars, die, tijdens hel beleg, de velden verwoestten en zich na de inneming der stad niets aan de nijverheid helen gelegen liggen. Tripoli bevatte nog andere schaliën, die ongetwijfeld door de kruisvaarders weinig gezocht werden. Hel bezat eene bibliotheek, waarin de gedenkstukken der lelterkimde van de Perzen, de Arabieren en de Grieken bewaard werden; honderd copiïsten waren daar onafgebroken bezig met het afschrijven van handschriften; de cadi, die du bevelhebber was van de stad, zond naar alle landen mannen uit, die in last hadden zeldzame en kostbare boeken te ontdekken. Na de inneming van Tripoli werd deze hibliotlieek aan de vlammen prijsgegeven. Kenige Oostersche schrijvers hebben dal onherstelbaar verlies betreurd; maar geen onzer oude kronijkeii heeft er een woord van gezegd en haar stilzwijgen in deze om-siandigheid is een genoegzaam bewijs van de volstrekte onverschilligheid, waarmede de Erankische soldaten getuigen waren van een brand, welke honderd duizend boekdeeien verslond.

Met de steden Tortosa, Archas en Gibel vormde Tripoli een vierden Staal in den bond der I'ran ken aan gene zijde der zeeën; Rertrand, zoon van den graat van Toulouse, nam er onmiddelijk na de verovering bezit van en legde den eed van trouw af aan den koning van Jerusalem, wiens vazal of cijnsman hij daardoor werd.

Verscheidene maanden na do inneming van Tripoli vereenigde lioudewijn al zijne strijdkrachten onder de mnren van Reyrónt. Deze stad, die zeer oud is, was ten tijde van het Ronieinsehe rijk eene kolonie van Augustus; zij leefde onder het llaliaaiisehe recht; evenals Rhodus, Mitilena en verscheidene andere steden van hel Oosten had /.ij openbare scholen, wier roem lol in de middeleeuwen voort bestond en aan de eerste pelgrims van Jerusalem niet onbekend was. Na den inval van hel islamisme had Reyront zijn vroegeren luister verloren; maar hel bezat nog zijne schoone tuinen, zijne vruchthare boomgaarden en zijn veilige haven of reede. Twee maanden lang weerstond het ile aanvallen der christenen; Alheruis van Aix verhaalt, dat de inwoners, na een verdrag gesloten le hebben, op de publieke pleinen al liunne rijkdommen verbrandden, dien zij niet mede-nemen konden. Toen de overwinnaars de stad binnengelrokken waren en tol hunne teleurstelling zagen dat er niets viel te plunderen, wreekten zij zich op do bevoking, die bijna geheel door hel zwaard omkwam.

De inuzclmannen bezaten op de kust van Syrië nog slechts drie steden: Ascalon, Tyrns en Sidon. Tot dusverre had de stad Sidon den vrede slechts bewaard door voorkoinendbeden en geschenken; elk jaar verschool zij het uur van haren ondergang door met kwistige hand hare scliatten ten oll'er te brengen; maar de tijd naderde, waarop haar goud haar niet meer zou kunnen redden. Tijdens de koning van Jerusalem van een krijgstocbl op de boorden van den Euphraat terugkeerde, vernam bij, dat Sigur, zoon van Magnns, koning van Noorwegen, te Joppe ontscheepl was: Sigur was vergezeld door tien duizend Noorwegers, die, drie jaren geleden, het noorden van Europa verlaten hadden om hel heilige land te bezoeken. Rondewijn begaf zich naar Joppe om den prins van Noorwegen te verwelkomen en drong bij dezen aan zich met hem le vereenigen voor de uitbreiding van het koninkrijk van Jesus Christus. Sigur stemde in de bede des konings van Jerusalem toe en vroeg niets tol loon voor zijne diensten dan een stukje van het ware kruis. Toen hij, door zijne krijgers omstuwd, de heilige stad binnentrok, beschouwden de christenen mei blijde verrassing de ontzaggelijke strijdbijlen en de reusachtige gestalte der pelgrims van Noorwegen. In de koninklijke raadsvergadering werd besloten Sidon le gaan belegeren. Kort daarna verscheen de viool van Sigur voor de haven dier stad, terwijl lioudewijn en de graal'van Tripoli hunne tenten onder de wallen opsloegen. Na een beleg van zes maanden doorstaan te hebben, boden do emir en de voornaamste inwoners aan de sleutels aan den koning van Jerusalem over te geven en bedongen slechts de vrijheid de stad te mogen verlaten met alles wat zij hunne hóófden en huiine. schouders zouden kunnen dragen. Vijfduizend Sidoniërs maakten van dat verdrag gebruik; de overigen bleven en werden onderdanen van den koning.

Sigur verliet Palestina, vergezeld door de zegeningen van hel christen volk; hij scheepte zich naar Noorwegen in, hel stuk van bet ware kruis medenemende, dat men hem voor zijne hulp had toegezegd en hetwelk hij, bij zijn terugkeer, aan eene kerk in de stad liaiighel vereerde, waar de kracht van deze kostbare reliquie, naar men zeide, zijn land voor allen inval moest heboeden.

De Noorwegers waren niet het eenige volk uit het noorden, dat aan de belegering van Sidon deelnam: er waren in Palestina pelgrims uit Friesland en ook uit Engeland aangekomen.

Wij lezen in ecne kronijk van Bremen, flat er deslijds in de gansehe uilgestreklheid van hel Gennaansclio rijk eene groole iicliling van'soldalen voor den heiligen oorlog plaats had. Op het sein van hun aartsbisschop vertrokken verscheidene inwoners van Bremen, aangevoerd door twee consuls, die de kronijk noemt, naar liet Oosten en onderscheidden zich bij de inneming van Beyrout en Sidon. Van hun pelgrimstocht teruggekeerd, hadden'zij slechts twee hunner meigezellen verloren; zij werden door luinne medeburgers in zegepraal ontvangen en lii't wapen aan de stad Bremen door don keizer van Duitschland verleend, getuigt van de diensten, die zij in liet heilige land aan de zaak van Jesus Christus bewezen hebben.

Als overwinaar in Jerusalem teruggekeerd, vernam Boudewijn met droefheid, dat Gervatius, graal'van Tiberias, door de Turken overvallen en met zijne getronvvste ridders naar Damascus gevoerd was. Muzelmansche algevaardigden kwamen den koning van Jerusalem de vrijheid van Gervatius aanbieden in ruil voor Ptolomaïs, Joppe en eenige andere door de christenen genomen steden; eene weigering, voegden zij erbij, zou den dood des graven van Tiberias onvermijdelijk tengevolge hebben. Boudewijn bood eene aanzienlijke som als losprijs voor Gervatius. «Wat de steden betreft, die gij van mij vraagt,quot; zeide hij tot hen, «ik zou ze n niet afstaan voor mijn eigen broeder Kustachius of voor alle christen vorsten.quot; Bij den terugkeer der gezanten werd Gervatius met al zijne ridders naar een plein van Uaumjus gesleurd en door de Turken met pijlen gedood.

I'IHÜ] Omstreeks dienzelfden tijd had Antiochië den dood van Tancredo te beweenen. De geheele Kerk der heiligen, zegt Wilhelmus van Tyr, zal ton eeuwigen dage de liefdadige werken en de milde schenkingen van den christen held erkennen. Zoolang hij Antiochië bestuurde, deelde hij met hart en ziel in al het lijden zijner onderdanen. Baoul van Gaen zogt ons, dat hij tijdens eene schaarschte, welke zijn vorstendom teisterde, de gelolte deed geen wijn meer te drinken ou zijne tafel en zijne kleeding zou inrichten naar den stand der behoeftigen, zoolang de algemeene ellende zou dureu. In don oorlog toonde Tancredo zich altijd do vader van allen, die ouder zijne vanen streden; hij was gewoon te zeggen: «Mijn fortuin en mijn roem zijn mijne soldaten. Dat de rijkdom hun deel zij; ik behoud mij de zorgen, de gevaren, de vermoeienis, den hagel on den regen voor.quot; Toen zijn laatste uur naderde, waren zijne echtgenoote Cecilia, dochter van riiilippus I, koning van Frankrijk, en de jeugdige l'ontius, zoon van Berlrand, graaf van Tripoli, bij hem; hij deed hun beloven zich na zijn dood met den band des huwelijks met elkander te vereenigon: eene belofte die later in vervnliing ging. Tot zijn opvolger benoemde hij Rogier, zoon van zijn neef Richard, onder uitdrukkelijke voorwaarde, dat deze het vorstendom Antiochië, vollediij en zonder vaoihelioitd, zou overgeven aan zijn wettigen vorst, den zoon van Bohemond, die destijds nog hij zijne moeder in Italië verbleef. De doorluchtige Tancredo werd te Antiochië begraven ouder hel porlaal dei' kerk van den prins der apostelen, in het jaar der Mcnsch-wording elfhonderd en twaalf.

In het volgende jaar hadden, in den loop van den zomer, wederom tallooze horden barbaren de kusten van de Kaspische /ee, Korassan en het land van Mossul verlaten, om naar Syrië op ie trekken. Ditmaal lieten zij Edessa en Antiochië ongemoeid liggen, en tusschen Damascus on do streken van IMienicië, tus-schen den Libanon en de zeekuslen hun weg nemende, vielen zij in Galilea. Dij hunne nadering was koning Boudewijn hen niet zijn leger tegemoet gegaan. Hij vond do vijanden gelegerd beneden Banias, op een eiland, door de beide armen van den Jordaan gevormd; de christenen sloegen hun kamp in de nabijheid op. Door de rivier gescheiden stonden de heide legers sinds verscheidene dagen tegenover elkander, toen Boudewijn, misleid door een list der barbaren, onvoorzichtig den strijd aanving. Het ware dien dag bijkans met het christen leger en liet koninkrijk gedaan geweest; de koning verkeerde m het grootste gevaar en gaf zijn standaard prijs; de christenen verloren dertig ridders en meer dan twaalfhonderd voetknechten, die gedood of gevangen genomen werden. Rogier van Antiochië en de graaf van Tripoli, die Boudewijn te hulp kwamen, verschenen daags na den veldslag; vercenigd met hunne troepen ging bet overschot van het overwonnen leger kampeeren op den berg Sollet of Saflët; de horden dor Turken bezetten de valleien vanaf Banias tol aan het meer Tiberias. Alles werd verwoest langs do oevers vau den Jordaan eu in de vlakten van Galilea, waar de bewoners van hel land met den oogst bezig waren; overal heerschle do grootste ontsteltenis en durfde nieniand rechts ol links vluchten, uit vreeze den dood op zijn weg te zullen ontmoeten. In do steden wist men niet wat er in liet kamp der christenen plaats vond en in het kamp wist men niets van hclgeen er in de steden omging; tallooze muzelmannen hadden Ascalon en Tyrus verlaten om de gronden der christenen te vei woesten; het land van Sichem werd overweldigd, Naplusa aan de plundering prijsgegeven; Jerusalem, dat zonder verdedigers gebleven was, sloot zijne poorten en mocht eene wijl gegronde vrees voeden in de macht der vijanden van Christus te hervallen.

Intusschen was de zomer verstreken en het gewone tijdstip van de komst der pelgrims bracht lederen dag strijders uit het Westen in Palestina aan. Het christen leger kreeg zoodoende nieuwe versterkingen en telde weldra tot twaalfduizend strijders onder zijne vanen. Van een anderen kant begonnen de Turken uit Damascus de uit Perzië gekomen Turken te wantrouwen, zoodat hot vijandelijk leger door die oneenigheid aanmerkelijk verzwakte. Zoo eindigde die oorlog, aanvankelijk zoo vreeselijk en zoo dreigend, eensklaps zonder strijd en de tallooze horden verdwenen als een onweersbui door den wind medegevoerd.

Nu echter geraakten de christen koloniën en al de provinciën van Syrië ter prooi aan andere rampen. Onafzienbare wolken sprinkhanen, uit Arabië opkomende, voltooiden de verwoesting der velden van Palestina. Een ontzettende hongersnood teisterde het graafschap Edessa en het vorstendom Antiochië. Eene aardbeving deed zich gevoelen vanaf bet Taurusgebergte tot aan do wildernissen van Idumea: verscheidene steden van Cilicië vormden nog slechts ontzaggelijke puinhoopen: dertien torens van de slnd Edessa en van (ie citadel van Aleppo stortten met donderend gedruis in; de hoogste sterkten bedekten den grond met hare brokstukken, en hunne kommandanten, muzelmannen of christenen, zochten met hunne soldaten eene schuilplaats in wouden en woeste oorden; een toren van Antiochië, onderscheidene kerken en andere gebouwen der stad stortten in.

Men schreef die vreeselijke ramp toe aan de zonden der christenen. Walter de Kanselier hangt ons een afzichtelijk tafereel op van de ergerlijke daden en buitensporigheden waarvan hij zelf getuige geweest was. De boetedoening was even groot als de losbandigheid der zeden geweest was: de geheele bevolking van Antiochië bad dag en nacht, stak zich in bet boetekleed, sliep op assche. De vrouwen en de mannen gingen afzonderlijk, barrevoets, het hoofd kaal geschoren, van plein tot plein, van kerk tot kerk, zich kastijdende en met luider stemme roepende: Heere! spaar ons! Eerst na een tijdsverloop van vijf maanden liet de Hemel zich door hun berouw vermurwen en hielden de aardbevingen op. Men verheugde zich te Bagdad over den geesel, die het land der christenen bezocht had; de vorst van Mossul, zeggen de kronijken, liet zich uil de zon en de maan voorspellen en geloofde het oogenblik gekomen om Syrië te overweldigen. De bevolking van Mossul en Bagdad had den dood niet vergeten van Mondoud, die den laatsten tocht der muzelmannen in Galilea aangevoerd bad; men beschuldigde den vorst van Damascus van den dood diens doorluchtigen martelaars van het islamisme. Al de emirs van Mesopotamië namen de wapens op om de christenen te bestrijden en de ontrouwe muzelmannen te strallen.

Verschrikt door bot hem dreigende gevaar haastte do sultan van Damascus zich met de christenen een verbond te sluiten. De koning van Jerusalem, do vorst van Antiochië, de graaf van Tripoli, vereenigden hunne troepen met die van hunne nieuwe bondgenooten en allen trokken gezamenlijk de strijders van Mossul en Bagdad tegemoet, die reeds do boorden van den Euphraat en den Orontes verwoestten. De christenen waren vol ijver en vuur on haakten naar den strijd; maar hunne nieuwe hulptroepen, die do soldaten van Jesus Christus altijd wantrouwden, wilden hun niet bet voordeel eener overwinning gunnen: zij deden al het mogelijke om een beslissenden veldslag te ontwijken, waarin zij evenzeer voor de zegepraal hunner bondgenoolon als voor hunne vijanden vreesden. Deze geduchte vereeuiging was echter voldoende om Syrië van een inval te verlossen en do barbaren te noodzaken den Euphraat weder over te gaan. Hoewel de muzelmannen van Damascus en do christen vorsten hun gemeenschappelijk heil gevonden hadden in dat kortstondig verhond, was de geest der Franken en hunner tegenstanders zoodanig, dat al de volgelingen van Mahomed den sultan van Damascus hescliuldigden hij die gelegenheid do zaak van het islamisme ontrouw te zijn geweest, en dat, toen hij van het christen leger scheidde bm naar zijne hoofdstad terug te koeren, al de geloovigen van Syrië den Almachtige dankten, dat Hij den standaard van llclial eindelijk van de vaan van Jesus Christus hail afuesaheiden.

Toen Boudewijn de Turken van Bagdad noch die van Syrië meer te bestrijden had, wendde hij zijne blikken naar de landstreken aan gene zijde van den Jordaan en de Doode Zee. Hij trok Steenachtig Arabië door en drong door in het derde Arabië, dat door onze kronijkschrijvers Syriii van Sohal genoemd wordt; hij vond er een hoogen heuvel, welke een vruchtbare landstreek beheerschte en deze plek scheen hem geschikt voor den bouw eener sterkte. De nieuwe stad werd toevertrouwd aan de hoede van beproefde krijgers en ontving den naam van Montreal.

In het volgende jaar (11 Ui) trok Boudewijn, gidsen medenemende, die volkomen mei de plaatselijke gesteldheid hekend waren, door do woestijnen van Arabië, sloeg de richting van

de Roode Zee in en drong dooi' tol Heilis, eene zeer oude slad, die eertijds door liet volk van Israël bezocht werd en gebouwd was ter plaalse, waar de Schrilluur do twaalt' bronnen en de zeventig palmboomen stelt. Toen Je koning en degenen, die hein vergezelden, op hun gemak de stad en do kus lep der zee hadden bezichtigd, begaven zij zich naar Montreal en namen vervolgens den terugweg naar jerusalem aan. Dij hun terugkeer in de heilige stad konden zij niet genoeg verhalen van hunne reis naar de Roode Zee en naar de woeslijn van Sina'i. Men bewonderde vooral de zeeschelpen en sommige kostbare steencn, die zij medegebracht hadden. Eulchcr van Gliartres zegt ons, dat hij vele vragen lol Doudewijns metgezellen richtte, en hij hun onder anderen vroeg ol' de Roode /ec zout of zoet was, ol' zij een vijver dan wel een meer vormde, of zij een in- en een uitgang had gelijk hel meer van Calilea, dan wel of zij aan haar uileindo gesloten was gelijk de Doode Zee.

[HIS.] Terwijl de Roode Zee en hare wonderen op die wijze het christen volk bezighielden, had Boudewijn eeu ander plan opgevat: een weg te zoeken, die hein naar Egypte kon voeren. Omstreeks de maand Februari verzamelde hij de bloem zijner krijgers, trok de woeslijn door, verraste I'liarainia, op eenige mijlen afstands van de bouwvallen van Thanis en l'elusiam gelegen, en gaf de stad aan de plundering prijs. Alberlus van Aix verhaalt ons, dal de Erankische krijgers zich in de wateren van den Nijl baadden en zij eene menigte vissclien vingen, die zij met hunne lansen slaken; alles wat zij van liet zoo vruchtbare land van Egypte zagen, dat aan hunne wapenen beloofd scheen, vervulde hen met verbazing en blijdschap. Maar die «clioone verwaclilingen zouden spoedig in rook opgaan en in droefheid veranderen: koning Boudewijn werd plotseling ziek; hij leed aan hevige pijnen in de higewanden: een wonde, welke hij eertijds bekomen bad, giug weder open en ijlings moest incn de noodige aanstallen maken om naar Jerusalem terug te keeren. De christenen moesten op hun terugweg do woestijn doortrekken, welke Egypte van Syrië scheidt. In een draagstoel liggende, welke men van de palen der lenlen gemaakt had, bereikte Boudewijn met inspanning El-Arish, een stadje aan den oever der zee en de hoofdplaats van die uitgestrekte wildernissen. Daar gekomen gevoelde hij dat zijne ziekte snelle vorderingen gemaakt had en zijn einde nabij was; de deelgenooten zijner overwinningen waren daarover diep bedroefd, doch hij troostte hen zooveel in zijn vermogen was: «Waarom weent gij zoo,quot; zeide hij tol hen, «bedenkt, dat ik slechts een mensch ben, dien anderen kunnen vervangen, laat n niet gelijk vrouwen door de droefheid ternederslaan, vergeet niet, dal gij met de wapens in de vuist naar Jerusalem moet wedei keeren en blijven strijden voor het erfdeel van Jesus Christus, gelijk wij gezworen hebben.quot; Boudewijn vroeg nog slechts één bewijs van geiiegen-heid van zijne wapenmakkers: hij smeekte hnn zijn liehaain niet in hel land der ongeloovigen achter Ie laten. In lianen smellende gaven de ridders hem ten antwoord, dal die laak aan hunne ge-t rouwheid opgelegd, zn-r zwaar en 'e veel boren lininie iiiichl scheen. Hoe zouden zij een lichaam, waaruit het leven geweken was, door het zand der woestijn, in vijandelijke streken en onder een verschroeiende zon goed houden en vervoeren ? Boudewijn bleef aandringen en zeide tol hen: «Zoodra ik den laatsien snik gegeven zal hebben, moet gij mijn lichaam opeiisinjden, er de ingewanden uitnemen, het mei zout en spccerijen vullen en met leder en tapijten omwikkelen; op die wijze zult gij het tol aan den voel vau den Calvarieberg kunnen vervoeren en hel volgens den katholieken ritus naast mijn broeder Godfried begraven.quot; Te gelijker tijd liet bij zijn kok Edon roepen en sprak hem volgenderwijze toe: «Gij ziel, dat ik ga sterven; indien gij mij bij mijn leven hebt liefgehad, blijf mij dan datzelfde gevoel toedragen na mijn dood: open mijn liehaain, draag zorg hel met zout en specerijen van binnen en van buiten in te wrijven, vul mijne oogen, mijne neusgaten, mijne ooren, mijn mond met zout, sluil u daarna bij mijne overige dienaren en mijne dierbare wapenbroeders aan om mij naar'de heilige slad te vervoeren: zoodoende zult gij mij uw trouw bewaren.quot; Dit was de bede van koning Boudewijn aan zijne ridders en zijn kok Edon. Daarna hield hij zich bezig met de opvolging op den troon van Jerusalem; hij beval zijn broeder Euslachius van Boulogne of Boudewijn van Bourges, graaf van Edessa, in de keuze zijner krijgsmakkers aan; eindelijk gaf die edelmoedige kampvechter van liet geloof den geest, (jeslerU duw de biecht en hel mcramenl des altaars. Toen hij de oogen gesloten had, haastleu zich zijne wapenmakkers, met droefheid vervuld, zijn laatsten wensch te volbrengen: zijn lichaam werd geopend, met zout ingewreven en met welriekende specerijen gevuld; de ingewanden werden begraven op eene plek, welke men met een hoop sleenen bedekte: dat graf ziet men nog heden ten dage in de nabijheid van El-Arish. Na het vervullen van dien treurigen plichl hervallen de christen krijgers hun tocht door de woestijn, dag en nacht voorttrekkende, terwijl zij het overlijden van Boudewijn en de droefheid, welke zij daarover gevoelden, trachtten te verbergen; zij gingen over de bergen van Judea, kwamen door het land van Hebron en bereikten eindelijk op Palmzondag Jerusalem. Volgens het oude gebruik daalde het gansche ciirislen volk, voorafgegaan door don patriarch, dien dag in processie den Olijfberg af, mol palmlakken in de hand en lotliederen zingende, om de intrede van Jesns in Jerusalem le vieren. Terwijl de processie door het dal van Josaphat trok, verscheen de lijkkist van Boudewijn, door zijne metgezellen gedragen, plotseling le midden der zingende menigte; als door een tooverslag verstomt hel gezang om dadelijk door een luid geweeklaag gevolgd le worden. Hel stolTelijk omhulsel van Boudewijn kwam door de Gulden Poort de slad binnen, gevolgd door de processie. Latijnen, Syriërs, Grieken, allen stortten tranen; zelfs de Sarracenen weenden, zegt de kapelaan van Boudewijn. Op datzelfde oogenblik kwam Boudewijn van Bourges, die Edessa verlaten had om het Paaschfeest in do slad van Jesus Christus le vieren, door do Poort van Damascus binnen; door die algemeene droefheid verwittigd van den dood van Boudewijn, zijn heer en zijn bloedverwant, sloot hij zich bij de treurende menigte aan en volgde dén lijkstoet tol aan den Calvarieberg. Daar werd het zielloos overschot van den overleden koning met grooten luister bijgezet in een wit marnieren tombe, naast het mausoleum van Godfried.

Boudewijn leefde en stierf le midden van het kampleven, steeds bereid de vijanden der christenen te bestrijden. Gedurende zijne acbtliehjarige regeering hoorden de inwoners elk jaar de grootc klok de nadering der ongeloovigen verkondigen; hijna nooit zagen zij in het heiligdom hel hout van hel ware kruis, dal men gewoon was in den oorlog mede le voeren. De broeder en opvolger van Godfried zag zijn rijk meer dan eens in gevaar en behield hel slechts door wonderen van dapperheid ; hij verloor verscheidene veldslagen door zijn roekeloozen moed, doch zijne buitengewone bedrijvigheid, zijn in hulpbronnen zoo oiiuitputtelijke geest redden hem steeds uit alle gevaren.

Gedurende de regeering van Boudewijn breidde de christen heerschappij zich uil. Arsur, Cesarea, Plolomaïs, Tripoli, Biblos, Beyroul, Sidon werden ingelijfd bij het door de kruisvaarders gijstichle koninkrijk. Verscheidene sterkten verrezen voor de verdediging van het rijk niet alleen in Arabië, maar ook in hel Libanon-gebergle, in Galilea, in het land der Philistijnen en op al de toegangen lol de heilige slad.

Boudewijn voegde verscheidene bepalingen aan het welhoek van zijn voorganger toe. Hetgeen zijne regeering hel meest lol eer verstrekt, is zijne zorg om Jerusalem opnieuw le bevolken: hij bood een eervol onderkomen aan aan al de in Arabië, Syrië en Egypte verspreid levende chrisleiien. Van alle zijden kwamen de door de muzelmannen verdrukte geloovigen met hunne vrouwen, kinderen, bezittingen en kudden opdagen. Boudewijn schonk hun de verlaten huizen en gronden en Jerusalem begon weder le bloeien. Wij moeten hier bijvoegen, dal hij de kerken rijk begiftigde, vooral die van Bethlehein, welke hij lot bisdom verhief, en dat verscheidene godvruchtige inrich-lingen aan hem haar ontslaan te danken hadden.

Om meer luister aan zijne hoofdstad te schenken, wist hij van hel hof van Home te verkrijgen, dal al de op de ongeloovigen veroverde steden tot het rechtsgebied der palriarehale kerk van Jerusalem zouden behooren. «Wij slaan aan do kerk van Jerusalem al de steden en provinciën af, veroverd door de (jennde CiOds en door hel bloed van den zeer roeniriichliyen lioninij lioudewijn cu van dé/ienen, die mei hem yeslreden hebben (dus drukte paus Paschalis zich uit). Men ziet uil deze bewoordingen, dal, de pausen dc grootmoedige oilers op prijs stelden van die vorsten, wier gezag een militair priesterschap, ecu wezenlijk, met hel zwaard gewapend apostolaat was. Wij hebben hel niet noodig geacht in den hreede al de twisten le vermelden, die lussclien den opvolger van Godfried en den patriarch van de heilige slad oprezen, daar die twisten hoegenaamd geen invloed hadden op den loop der gebeurtenissen: de wijsheid der opperpriesters van lioiiie verleende een zwak oor aan de klachten der patriarchen en paus l'aschalis maakte een einde aan alle getwist met te verklaren, dal hij de Kerk niet wilde verlatten hit bale der vorsten, noch de macht van. de vorsten besnoeien ten bale der waardifilieifl van de Kerk.

Overigens vonden de oneenigheden van Boudewijn en den patriarch Daimbert minder haren grond in hun eerzuclitigen naijver dan wel in de dringende behoefte aan geld, waarin Guufrieds opvolger menigmaal verkeerde. Hel was dit geldgebrek, dat hem hel misdadige plan ingaf en deed uitvoeren om eene tweede vrouw te huwen, terwijl de eerste nog leefde. De koning, zegt ous Wilhelmus van Tyr, had vernomen, dal de gravin van Sicilië, weduwe van Bogier, zeer rijk was en alle dingen iu overvloed bezat; hij daarentegen was zeer arm en zoodanig van alle bulpmiddeleu ontbloot, dat hij nauwelijks de kosten voor zijne dagelijksche behoeften en de soldij van zijne wapenbroeders kou betalen; er liet zich overigons geen enkele bedenking , geen enkel gemor daartegen hoorea, noch

onder dc geestelijkheid, noch onder liet volk, noch onder de grooten. Daar de nieuwe koningin verscheen met onmoetlijke rijkdommen, met een vloot, geladen met graan, olie, wijnen en wapens, aelillo ieder zich door dit huwelijk verrijkt en sloot men de oogen voor de ergernis. Toen de ellende lerugkeerde, loonde men zich gestrenger; Wilhelmus van Tyr hemerkt, dat het berouw en hel leedbetoon spoedig op de bedriegelijke blijdschap volgden.

Al de geschiedschrijvers van dien lijd gewagen met veel lol van de schillerende hoedaniglieden van Roudewijn. Tijdens den eersten kruistocht had hij zich gehaat, gemaakt door een eerzuchtig en trolsch karakter; zoodra hij verkregen had wal hij begeerde, deed hij zijne gematigdheid en goedertierenheid bewonderen; koning van Jerusalem geworden, drukte hij de voetstappen van Godfried (üi verdiende op zijne beurt lot voorbeeld te verstrekken aan zijne opvolgers.

Zoodra Roudewijn begraven was, begonnen de geestelijkheid en bet volk van Jerusalem, die zich, volgens de uitdrukking der kronijken, weezen ach tien, zich bezig le houden met de verkiezing van een nieuwen koning De meeningen liepen zeer uiteen: eenigen zeiden dat de kroon toekwam aan Eustacbius, Roudewijns broeder; anderen waren van oordeel, dat men, te midden der gevaren, niet wachten kon op een vorst, die zoo verat' was en stelden den graal' van Edessa voor, die zich destijds in de heilige stad ophield. Onder deze laatsten merkte men Joscelijn van Courtenai op, een der graven en heeren van hol rijk: bij zijne komst in Azië was Joscelijn door Roudewijn van Rourgcs opgenomen en met weldaden overladen, zell's had hij verscheidene steden aan den Euphraal ontvangen. Daarna door zijn weldoener smadelijk weggejaagd, die hem van ondankbaarheid beschuldigde, had hij naar hel koninkrijk Jerusalem de wijk genomen, waar hij het vorstendom Tiberias had verkregen. Hetzij hij zijn vroeger ongelijk wilde herstellen, hetzij hij op nieuwe weldaden hoopte, bij voerde in de vergadering-der baronnen met warmte het woord len gunste van Roudewijn van Rourges; bij wees er op, dat deze tol bet geslachl van den laatsten koning behoorde, dal geen enkel land, noch aan deze noch aan gene zijde der zeeën een vorst kon aanwijzen, die de liel'de en het vertrouwen der christenen waardiger was: de zegeningen der bewoners van Edessa wezen hem aan de keuze der baronnen en der ridders aan, de Voorzienigheid had hem naar Jerusalem gevoerd om hel cliristen volk le troosten over den dood van Godl'rieds broeder. Deze toespraak won al de stemmen ten gunste van Roudewijn van Rourges; op 1'aascbdag werd Roudewijn, in tegenwoordigheid van al de geloovigen, in de kerk der Verrijzenis plechtig tot koning uilgeroepen; hij vergaderde daarna al de rijksgrooten in het paleis van Salomon, regelde met hen bet bestuur van hel rijk, en sprak recht over zijn volk volgens de door Godli ied vastgestelde Assisen; bel graalschap Edessa werd aan Joscelijn van Courtenai overgedragen.

Terwijl het koninkrijk Jerusalem in vrede de troonsbeklimming van Roudewijn van Rourges vierde, zag het vorstendom Antiochië zich opnieuw aan al de rampen van (hm oorlog blootgesteld. De muzelmiiinien van Perzië, Mesopotamië en Syrië, wier herhaalde bloedige nederlagen hun den moed niet hadden kuiinen benemen, zwoeren hel ras der ehrislenen uil le roeien en trokken naar den Orontes, aangevoerd door Vluazu, vorst van fllaridin en Aleppo, den wreedsten der krijgers van het islamisme. De nieuwe vorst van Antiochië, Rogier, zoon van Richanl, had den koning van Jerusalem, do graven van Edessa en Tripoli le hulp geroepen; maar hij beging de onvoorzichligheid van zonder hunne komst al' te wachten een slag le leveren, waarvan liet verlies al de christen koloniën in gevaar moest brengen. Voor den aanvang van den strijd sprak Vlgazy zijne soldaten toe, terwijl de cadi van Aleppó de gelederen doorliep en de woede dei' barbaren door de benigheid zijner laai aanvuurde. In hel kamp der christenen wekle de aarlslnssehop van Apamea al de krijgers op om hunne zonden le belijden en le commu-niceeren, opdal zij, ijesleiil dour hel hemelsrhe brood, Londen leven en sterven gelijk hel, aan soldalen van C.hiisltis pasle. De geschiedenis vermeldt, dat zij hunne vijanden aanvankelijk lerug-'wierpen. Maar God, wiens raadsbesluiten men niet doorgronden kan, wilde niet dal zij zouden zegevieren: terwijl men van weerszijden met de grootste verwoedheid streed, hield eene torenhooge hoos, door den wind voortgedreven, midden op hel slagveld 'stil, en barstte toen uiteen, een geweldigen slank van aardpek en zwavel verspreidende. Dit natuurverschijnsel veroorzaakte een panisclien schrik onder de ehrislenen, die reeds door de menigvuldigheid liunner vijanden ontsteld waren. Rogier, die zijne soldaten poogde te weerhouden, viel met wonden overdekt iieder en zijn dood werd gevolgd door de verstrooiing en de geheele vernieliging van hel christen leger. Waller de Kanselier, ilio den veldslag bijwoonde, sclirijll de nederlaag der christenen toe aan de licblzinnigbeid en onbedachtzaamheid van den vorst vun Antiochië, dien bij ons, weinige uren voor den strijd, voorstelt, zich met de jaeht vermakende, vogels met zijne valken en grol' wild mei zijne houden vangende. Deze slag werd geleverd hij Artena, op een terrein, dat men den naam van het hloediije veld gegeven heelt. De muzelmannen maakten een groot aantal' gevangenen. Walter, die zeil' met ketenen beladen werd, schildert ons de lolteringen en dc pijnigingen, welke men de gevangenen deed ondergaan, maar hij duiTt niet alles ie zeggen wal hij gezien heelt, uit vreeze, voegt bij er bii, dat de christenen, die overmaat van barhaarsehheid vernemende, eenmaal geneigd mochlen zijn hen na te volgen.

1/1'120. | Hel zegevierende leger van Ylgazy verspreidde zich in al de chrislen provinciën. Te midden der algeineene ne-nauwdheid verscheen de koning van Jerusalem in Antiochië. Die stad had hare dapperste verdedigers verloren; diakenenen monniken bezetten de torens en waakten, onder de leiding van den patriarch, voor de veiligheid der stad; want men wantrouwde de Griekscbe en Armenische bevolking, die met tegenzin het juk der Latijnen droeg. De tegenwoordigheid van Roudewijn van Rourges, wien men hel oppergezag in handen gal', lierstekle de orde en verdreel' alle bekonimering. Na voor de verdediging der stad de noodige maatregelen genomen te hebben, bezocht hij, in rouwgewaad, de kerken van Antiochië. Zijn leger onlving knielend den zegen van den patriarch en verliet de stad om den vijand op te zoeken. De koning zoowel als zijne ridders en zijne baronnen schreed blootsvoels door de tallooze menigte, die den bijstand van den God der legerscharen over hen al'riep.

[T121.| De christeuen gingen hunne legerplaats opslaan op den berg Danitz, waar de muzelmannen hen kwamen aaiilasten. Deze waren vol vertrouwen op limine gelaislerkte; maar de ehrislenen stelden hunne hoop op de goddelijke almacht en vooral in de aanwezigheid van het ware kruis, dat Roudewijn uil Jerusalem medegebracht bad. Na een bloedig gevecht werden de muzelmannen overwonnen en verstrooid: Ylgazy en het hool'd der Arabieren, Dobais, hadden reeds gedurende den slag de vlueht genomen. Deze overwinning verspreidde schrik iu Aleppo en tot zell's binnen de muren van Mossul, terwijl het ware kruis, met veel luister iu de heilige stad teruggebracht, aan de inwoners de mirakelen verkondigde, die bet onder de soldaten van Christus gewrocht bad. Na aan Anliochië deu vrede verschalt le hebben, kwam Roudewijn in zijne hoofdstad terug, en opdat er niets aan de overwinniiigen der christenen zou ontbreken, liet God toe, dal de geduchte aanvoerder der Turcomamien Ylgazy op een gewelddadige wijze bel leven verloor.

In hel tijdperk, waarin wij gekomen zijn, volgen de gewichtigste voorvallen elkander op als de tooneelen van een drama, en in een tijdsverloop van weinige maanden hebben een reeks van gebeui ténissen plaats, die de geschiodboeken van eene eeuw zouden kuiincii vullen. Nauwelijks begint de geschiedschrijver der christen koloniën te spreken van een veldslag, een omwenteling, een groote ramp, ol andere gevechten, nieuwe omwentelingen, nog grootere rampen vloeien uit zijne pen en veroorzaken eene zekere verwarring in zijne mededcelingen. Wij zijn getuige geweest van het ongelukkige uiteinde van prins Rogier en van de benauwdheid van Anliochië, welks geheele gebied door de muzelmannen overweldigd was; nu is de beurt aan liet graafschap Edessa, dat de gevangensehap zijner gebieders zal beweenen, en nauwelijks zullen er weinige dagen verloopen zijn, of uit die nieuwe ramp zullen andere oiibeilen geboren worden, welke al de christen Staten van Syrië in gevaar brengen.

11122.] lialac, neef en opvolger van Ylgazy, verspreidde angsi en onlslellenis aan de oevers van den Eupbraat, en gelijk aan den leeuw der Schriftuur, die dag en nacht rondzwerft om zijne prooi le zoeken, gelukte liet hem Joscelijn van CoLiilenai en diens neef Galeran le verrassen, en zond hou met ketenen beladen naar de uiterste grenzen van Mesopotamië. Zoodra deze treurmare in Jerusalem bekend werd, begaf zich Roudewijn van Rourges naar Edessa, hetzij om de inwoners le troosten, hetzij om de gelegenheid en de middelen te zoeken om de boeien van de gevangen vorsten te verbreken. Maar te veel op zijne dapperheid vertrouwende, viel hij zelf, als het ollër /.ijuer edelmoedigheid, in de hinderlagen van den sultan lialac en werd naar de sterkte Quai t-i'iene (door de Arabische schrijvers Khart-pert en door de Turken Karpoul genoemd) gevoerd, waar hij de lotgenoot werd van degenen, die bij had willen bevrijden.

I I12:-i.j De oude kronijken maken mei grooten lof melding van ilen heldenmoed van vijftig Armeniërs, die hun leven waagden voor de bevrijding der christen vorsten. Na de bescherming des Allei boogsteii afgesmeekt te hebben, gelukte bet hun binnen de sterkte Quarl-Pierre le geraken, volgens eenige schrijvers als kooplieden, volgens andere als monniken vermomd. Nauwelijks binnen de citadel werpen deze dapperen hunne vermomming at, en hunne wapens te voorschijn halende, vermoordden zij het muzelmaiische garnizoen en gaven de vrijheid aan de doorluchtige gevangenen. De sterkte, waarvan de christenen zich op deze wijze meester gemaakt hadden, bevatte overvloed van levensmiddelen en allerlei oorlogsbehoeften. Daarbij had Balac er zijne

11*

scliallen, zijne vrouwen en den koslbaarslen buit van de door hem uilgeplimderde streken in veiligheid gebraciit. De eiiristen krijgers verheugden zicii in den beginne over liet vvelsiageii hunner onderneming; maar weldra stroomden de Turken uil do nabnursciiap van alle kanten bijeen en sloegen het beleg voor de sterkte, van welker muren de standaard van Christus wapperde. De sultan Balac, die volgens de verhalen van dien lijd, in een droomgezicht van de tegen hem gesmeedde plannen onderricht werd, trekt zijn leger bijeen en zweert Boudcwijn, .loscelijn en hunne bevrijders te verdelgen. Deze konden niet lang aan de vereenigde krachten der Turken weerstand bieden, wanneer zij niet door hunne christen broeders bijgestaan werden. Er wordt nu besloten dat .loscelijn de sterkte zal verlaten en in de christen steden den bijstand der ridders en der baronnen gaan inroepen. Terstond vertrekt .loscelijn, na den eed gezworen le hebben, dat hij zijn baard zal laten groeien en geen wijn zal drinken tol hij zijn gevaarvolle zending zal volbracht hebben; hij sluipt door het leger der muzelmannen, zwemt, door twee zakken van geitenvel gedragen, den Euphraat over, en bereikt, geheel Syrië doorgaande, eindelijk Jerusalem, waar hij in de kerk van hel Heilig Graf de ketenen ophangt, die hij bij de Turken gedragen had, en weeklagende de wederwaardigheden en gevaren van Boudewijn en diens metgezellen verhaalt. Aan zijne oproeping gehoor gevende, zweren een groot aantal ridders en christen krijgers, dal zij hun gevangen koning te hulp zullen snellen. Joscelijn steil zich aan hun spits en uaderlden Euphraal; de dapperste krijgers van Edessa en Auliochie hadden zich inlus-sehen bij hein aangesloten, toen men vernam, dat hel lialacgelukt was hel kasteel van Qtiarl-I'iene weder le bemachtigen. Na bel vertrek van lioudewijn hadden Caleran en de vijltig Armenische krijgers langen tijd de aanvallen der muzehnaniun algeweerd; maar ten gevolge; van hel ondermijnen der grondvesten van hel kasteel stortte dit ten deele in en waren de christenen genoodzaakt zich over te geven. Den koning van .lernsalem bet leven schenkende, had lialac, hem naar de sterkte Charan doen voeren. De dappere Anneniérs waren onder gruwzame folieringen ter dood gebracht en de palm van liet martelaarschap was het loon himnei' zeiïopollering geweest. Toen .loscelijn en de krijgers die hem vergezelden, deze droevige tijdingen vernamen, verloren zij alle hoop op hel welslagen van hun plan en keerden eenigen naar Kdessa en Anliochië, de anderen naar .lernsalem lenig, met leedwezen vervuld, dat zij bun leven niet hadden kuniier wagen voor de bevrijding van een ehristen vorst.

intusschen zochten de Sarraceuen van Egypte partij te trekken van do gevangenschap van Boudewijn en verzamelden zij zich in de vlakten van Ascalon rnel hel plan om de Franken uit Palestina te verdrijven. Van hun kant bereidden de ebiistenen van .ierusalem en de overige sleden van hel koninkrijk, vertrouwende op hun moed en op de bescherming van God, zich voor om hun grondgebied le verdedigen. Daar men de overwinningen der ongeloovigen altijd locs hreet aan de zonden der christe len, moesten de toebereidselen lot een oorlog steeds aanvangen met boete en gebed. Met volk en de gees-lelijkheid van liet heilige land volgden hij deze gelegenheid bel voorbeeld der inwoners van Ninive en zochten eerst de gramschap des Hemels te verbidden door een gestrenge boelpleging. Een algemeene vasten werd bevolen, vvaarondei de vrouwen zelfs aan hare zuigelingen hel voedsel onthielden, terwijl de kudden van de weiden verwijderd werden gehouden en honger moesten lijden.

Daarna werd de oorlog door hel gelui der groote klok van .lernsalem afgekondigd. Het christen leger, dal ternauwernood drie duizend strijders lelde, werd aangevoerd dooi Kuslachius van Agrain, graaf van Sidon, die tijdens de alwezigheid van Bo idewiju tol regent van het koninkrijk benoemd was. De patriarch van de heilige stad droeg hel hout van bel ware kruis voor het leger uil.

Op hel oogenblik dal de christen krijgers Jerusalem verlieten, belegerden de Egyplenaren Joppe te land en le water. ISij de nadering der Eranken verwijderde de iiuizelmansche \lool zich vol schrik van de kust. Hel landleger, dat bij Ibelin, tegenwoordig Ibna, gekampeerd was, wachtte met bekommering het christen leger af. Kindelijk staan de vijandelijke troepen tegenover elkander en raken slaags: in hel midden van den strijd Hikken een licht, gelijk aan dat van den bliksem, in de luciit, schiet tusschen de dichte drommen der muzelmannen neer en barst met een geweldigen knal uiteen. De ongeloovigen zijn als verlamd van schrik; mei bun geloof gewapend, dringen de christenen met verdubbelden moed op den vijand in; deze wijken en slaan weldra op de vlucht; de miizeimanncn zijn overwonnen en het overschot van bun leger, dal tweemaal sterker was dan dal der christenen, bereikt met moeite de beschermende mureii van As:;alon. Zegevierend en met buil beladen kwamen de Franken, lolhederen zingende, in Jerusalem terug.

Hoewel het leger der Franken zoo schitterend over de Sarraceuen gezegepraald had, kon het, steeds bezig met de verdediging der voorltlurend bedreigde steden en grenzen, hel koninkrijk niet verlaten om veroveringen le maken. De krijgers, die men na zulk eene glansrijke overwinning in de christen sleden terughield, betreurden de werke'ooslieid, waartoe zij veroordeeld waren en schcnon wederom limine hoop te vestigen op bijstand uit het Westen. Daar verschoen onverwachts een Venetiaansche vloot op de kusten van Syrië.

De Venetiërs, die sinds vele eeuwen groote schatten wonnen door den handel met het Oosten en dientengevolge vreesden hunne voordeelige betrekkingen met de miizelmansche sialen van Azië te zien afbreken, hadden slechts een gering aandeel genomen aan den eersten kruistocht en aan de gebeurtenissen, welke er op volgden. Zij wachtten den uitslag van die groote onderneming af om een besluit le nemen en zonder gevaar in de overwinningen der chrislenen le deelen, maar eindelijk wilden zij, algnnslig op de voordeelen, welke de Pismiers en de Genn-eezen in Syriö behaald hadden, insgelijks van den buit der muzelmannen hun deel hebben en rusllen een geduchte vloot tegen de ongeloovigen uil. Igt;ij hel oversteken van de Mid-dellandsclie Zee ontmoette linn vloot die der Genueezen, welke uil hel Oosten terugkeerde; door afgunst gedreven, vielen de Venetiërs met overmaclit op de met kostbaarheden van Azië beladen Genucosche schepen aan, zoodal deze in wanorde de vluchl moesten nemen. Na de zee met hel bloed der christenen geverfd le helilicn, zetten de Venetiërs hun weg naar de kusten van Palestina voort, waar zij de vloot der Sarraceuen ontmoelten, die de hav ns van Egypte uitgcloopen was; de vijandelijke schepen raakten spoedig met elkander in een beet gevecht waarin al de schepen der Egypleuaron verstrooid werden en de golven met hunne wrakstukken bedekten. De doge van Venetië, die over de Venetinansche vloot bet bevel voerde, slapte le Plolomaïs aan wal en werd in zegepraal naar Jerusalem gevoerd. Terwijl er een algemeene vreugde lieerscble over de laatste behaalde overwinningen, was men er op bedacht er zijn voordeel mede le doen door hel ondernemen van een geduclile expeditie. In een raadsvergadering, welke in tegenwoordigheid van den regent van het rijk on den doge van Venetië gehouden werd, werd hel voorstel gedaan om Tyrus ol Ascalon te gaan belegeren. Daar de meeniiigen bieromlrent verdeeld waren, werd besloten God le ondervragen en zijn wil le volgen. Twee perkamenten strookjes waarop men de namen van Tyrus en Ascalon geschreven bad, werden op bel altaar van hol Heilig Graf nedergolegd. In hel bijzijn van duizenden toeselionwers, trad een weesje naar het altaar, nam een dei beide strookjes, en het lot viel op de stad Tyrus.

De Venetiërs, die de belangen van hun handel en bun natie niet nil hel oog verloren, ciscliten, vóór hot beleg van Tyrus een aanvang nam, dal men hun in al de steden van Palestina een kerk, een straat, een dwangoven en een afzonderlijke rechtbank zou afslaan, daarbij eisebten zij nog andere vóorreclilen en het bezit van een dorde gedeelte der veroverde stad. liet bezit van Tyrus was van zooveel gewicht, dal de regent, de kanselier van bot koninkrijk en de groote vazallen van (ie kroon zonder beraad de voorwaarden dor Venetiërs aannamen bij een akte, welke dc geschiedenis bewaard beert.

Zoodra men op die wijze door oen verdrag de te veroveren stad verdeeld had, maakte men toebereidselen tol hel beleg. Tegen hol begin van de lente vertok hel christen leger uit Jerusalem, en do Venetiaansche viool nil do haven van l'ioloinais. De geschiedschrijver van bel koninkrijk Jerusalem, die lang aartsbisschop van Tyrus was, breekt hier voor een oogenblik den draad zijner geschiedenis al, om in eene beschrijving le treden van do aloude wonderen zijner metropool. In zijn le gelijk gewijd en ongewijd verhaal haalt bij beurtelings het gelni-genis van Isaïas en van Virgilins aan; na van lliram en het graf van Origenos gesproken le hebben, prijst hij de nagodaebtenis van Cadmus en hel vaderland van Didon. De goede aartsbisschop roemt vooral do nijverheid en don handel van Tyrus, de vruchtbaarheid van ziju grondgebied, die in de oudheid zoo vermaarde geverfde stollen, dat zand, hetwelk in doorscbijnende kannei veranderde en die suikerrieten, wier honing, reeds in dien lijd in alle streken der wereld gezocht werd. Ten tijde van koning lioudewijn herinnerde Tyrus ternauwernood aan die prachtvolle stad, wier rijke kooplieden, naar hel verbaal van Isaias, vorsten waren; maar men beschouwde liet als de volkrijkste en handel-drijvendsle der steden van Syrië. De stad lag aan een beeiiijken oever en was door bergen tegen de noordenwinden beschut; zij had twee groote havendamirien die zich als twee armen in de zee uitstrekten, om een haven te omvatten, waartoe dc storm geen toegang bad. De stad Tyrus, welke verscheidene vermaarde belegeringen doorstaan bad, werd aan de eene zijde door de golven der zee en steile rotsen, aan de andere door een driodubbelon met hooge torens bezeilen muur beveiligd.

De doge van Venetië liep mot zijne vloot de haven binnen en sneed allo gemeenschap aan de zeezijde al'. Be patriarch van

Jerusnlem, de ro^onl van liol rijk on Ponlins, granl van Tripoli, voordon liel hovol over de landinaclil. In de eerste dagon van liel holog slrodon do, olirislonen on de muzelmannen met gelijke liardnokkigiieid, maar zonder dat een der beide partijen eenig noonionswiiardig voordeel hehaalde; doch de onecniglioid tus-so.lion de ongeioovigen werkh! de pogingen der clirislenen al spoedig in de hand. De kalif van Egypte had de liellt van de stad al'geslaan aan den sultan van Damascus, om hem over te halen haar togen de christenen te verdedigen. De Turken en de Egyploiiaróii waren onder elkander verdeeld en wilden niet gezamenlijk strijden; do Eranken maakten gebruik van die oneenigbóden en behaalden lederen dag groote voordeelen. Xa godurende oenige maanden aan telkens hernieuwde aanvallen Ie zijn blootgesteld geweest, bezweken de wallen eindelijk voor bol geweld dei- werktuigen van de christenen; de levensmiddelen begonnen in de stad te ontbreken en de ongeloovigen waren op het. punt ondorbandelingen voor de overgave te openen, toen de tweedracht op bare beurt onder de clirislenen verdeeldheid kwam zaaien en bijna al de wonderen van dapperheid en de vermoeienissen van een langdurig beleg nutteloos maakte.

De landmacht beklaagde zich luide, dat zij alleen de vermoeienissen moest verduren en gevechten leveren; de ridders en soldaten dreigden werkeloos in hunne tenten te zullen blijven gelijk de Venelianen op hunne schepen. Bevreesd, dat zij hunne bedreigingen ten uitvoer zouden brengen, verscheen de doge in het kamp der christenen met zijne zeelieden, gewapend met hunne roeiriemen, en verklaarde, dat hij bereid was don storm to ondernemen. Een edelmoedige naijver vuurde nu den moed en don ijver dor soldaten van hel leger en de vloot aan. Muzel-nianuon,'die uit Damascus gekomen waren om de belegerde stad bidp le bieden, rukten voort tot in de nabijheid van Tyrus, torwijl een Egyptisch leger dat terzelfder tijd Ascalon verlaten had, hot land'van Naplusa verwoestte en Jerusalem bedreigde. Al die pogingen konden den ijver der christenen niet doen verllauwen ol dc vorderingen van het beleg vertragen. Kort daarop vernam men, dat lialac, de geduohtsle der Turksche sultans, onder do muren van Maubeg gesneuveld was. Joscolijn, die hem met eigen hand gedood bad, liet de tijding daarvan aan al do christen steden overbrengen. Het hoold van den woesten vijand der christenen werd in zegepraal in hot kamp voor Tyrus rondgedragen, wolk schouwspel den slrijdlust der belegeraars verdubbelde.

|1125] Alle hoop op bijsland verloren hebbende, zagen de muzelmannen zich na oen' beleg van vijl' en oen halve maand gedwongen zich over te geven. Do vanen van den koning van Jerusalem en den doge van Veneliö wapperden naasl elkander van de muren van Tyrus, de chi istenen hielden hun zogovie-renden intochl in do stad, terwijl do inwoners deze, volgons de bepalingen van hel verdrag, met hunne vrouwen en kindoren verlieten.

De dag waarop men te Jerusalen de tijding der verovering van Tyrus vernam, was eon l'oestdag voor de gansche bevolking van dé heilige stad. Ondor het gelui der klokken zong men bot Te Demi tol dankzegging, vlaggen worden op do lorons en de wallen der stad geheschen, olijftakken en bloemen op de straten en do openbare pleinen gestrooid, koslbare stollen versierden de muren der huizen en do deuren der kerken. De grijsaards herdachten in hunne gesprokken den luister van hot 'rijk van .luda en de jonge maagden zongen in koor de psalmen, w'aaiin de profeten de stad Tyrus prezen.

Terwijl de christenen aldus een welvarende stad aan het koninkl ijk Jerusalem toevoegden, zat Boudewijii van Bourges nog steeds in do stad Cbaran gevangen, van vorlaiigon brandende aan de krijgsverrichliiigen van zijn leger doel lo nemen en eenigon roenl met do liorinnoring zijner rampen ineen te vlechten. Zijne vijanden haddon ondervonden dat de gevangenschap van een Frankisch vorst geen beletsel was voor de zegepraal dor christen wapenen. Do doorluchtige gevangene maakte gebruik van de verwarring en den geest van tweedracht, welke de laaiste overwinningen der christenen onder de muzelmannen van Syrië gezaaid hadden, om over zijn losprijs te onder-handelon en zijne vrijheid terug te erlangen. Nauwelijks had hij zijne gevangenis verlaten, of hij verzamelde eenige krijgers en trok tegen^ de stad Aleppo op. Het hoofd der Arabieren Dobais en eenige emirs uit den omtrek sloten zich bij hem aan; weldra verkeerden de inwoners in den uitersten nood, en de stad was op het punt van zich over te geven, toon de sultan van Mossul aan het hoofd van een leger tot ontzet kwam opdagen, lioudewijn van Bourges was verplicht het beleg op te broken en keerde eindelijk naar zijne booldstad lerug, waar al do christen ridders den Hemel dankten voor zijne verlossing en zich onder zijne vanen kwamen scharen. Zij vonden weldra gelegenheid hunne dapperheid le loonen onder een aanvoerder, dien zij vergelen schonen te hebban en wiens gezag zij met blijdschap erkenden, zoodra hij hun beloofde hen tot nieuwe overwinningen te voeren. Do Turken, die den Euphraal overgestoken waren om Aleppo bij te slaan, hielden gruwelijk huis in het vorstendom Antiochie. Uegeerig zijne belofte le vervullen, steil Uoudowijn zich aan de spils zijner onversaagde krijgers, valt de ongeloovigen met gunstig gevolg aan, ver-meeslort een grooton buil op hen en noodzaakt zo, de bozilliiigon dor christenen te oiitrnimon. Pas is hij zegevierend in .lerusalom teruggekeerd, of hij geeft opnieuw hot sein lot don oorlog en drijft het leger van Damascus op de vlucht, nagenoeg l t plaatse waar Saulus deze woorden vernomen had; Snuiiis, Suillus, waarom vervohjl (jij mij'! In die kortstondige veldtoolilon hadden de clirislenen een onnieollijken buil behaald, en de schatten van don vijand slrekton lol loskooping der gijzelaars, die de koning van Jerusalem in de handen der Turken had gelalen.

[1128.] De christen Staten hadden destijds tol vijanden de kalifs van Bagdad en Cairo, de sullans van Damascus, van Mossul, van Aleppo en de afstamniolingon van Ürloc, die ineoster waren van verscheidene steden in Mosopotamië. De Egyplenaron waren zeer verzwakt door hunne inenigvuldigo nederlagen, en hielden van al hunne vroegere veroveringen op do kusten van Syrië alleen do stad Ascalon over; maar de bezelling van die plaats, welke uil verschillende overwonnen legers gevormd was, was een voorldurende bedreiging voor hel grondgohied der christenen. Hoewel de Egyptenaren de stedon Tyrus, Tripoli en IHolomaïs verloren hadden, bleven zij toch ineoster van de zee, en hunne violen voerden een onbeperkle lieorschappij op de kuststreken van Syrië, wauneor de zeevarende volken van Europa de in Paleslina gevestigde Franken niei le hulp kwamen.

Gewoon aan bel soldaten- en lierdersleven, belwistlen de Turken noch aan de Egyptenaren, noch aan do franken de heerschappij ter zee; maar zij maakten zich geduehl door hunne voorldurende invallen in de chrislon provinciën. Gedwee en geduldig verdroegen zij beter dan hnnne vijaiidon honger, dorst en vermoeienis; de kennis van het land, de gewoonle aan hel klimaat, de geheime verslandhondiiig die zij mol de bewoners ondei hielden, gaven hen op hnnno strooploehlen een groot voordeel boven de christenen. Zij toonden zich behendiger dan de Franken in hol hantoeren van den boog en den werpspies; hunne ruiterij was geoelendor in militaire evoluliën. Tot zells de vrees, de dochter der dwingelandij, hoguustigdo linniie wapenen, daar zij onder liinine soldaten do krijgslnoht handhaafde. Ilini takliek bestond °in hunne vijanden al 10 nial-ton, hun hinderlagen lo leggen, hen in gevaarvolle stellingen le lokken, waar zij zo der strijd konden zegevieren. Do tweedraelil, wolkede muzelmansche vorsten van Syrië voortdurend verdeelde, verhinderde hen, lang hetzelfde plan van aanval of verdediging te volgen; als een voorbijgaande rust op hunne biiiiienlandsctio oorlogen volgde, wieipen zij zich niet onstniinighoid, nu eens geprikkeld door de begeerlo naar buil, dan weder aangespoord door de beden en de raadgevingon der kalifs van Bagdad, op hel grondgebied van Anliocliië, Edessa, '1 ripoli of hel koninkrijk Jernsalein. Als de Turken een nederlaag leden, trokken zij terug mol do hoop een ginisliger gelegenheid te zullen vinden; waren zij overwinnaars, dan verwoestten zij steden en velden en koorden met huil beladen in hun land terug, onder hol zingen dozer woorden; Ik Coran is in blijtl-schap en hul lïruiijii'iie in hanen.

Een aantal natiën, onderseheiden in zeden, karakter en afkomst, verdeelden de brokstukken van het rijk der Seldsehnkkon onder elkander, zich dikwijls onderling beoorlogende, doch in de ure des ge vaars steeds gereed zich tegen de Franken le vereenigen. De Arabische stammen, die de sleden aan de overheersching di r Turken hadden overgolalen, zwierven steeds door de landstreken die zij eertijds bezeten hadden; zij voordon voortdurend krijg, niet voor den roem en bel vaderland, maar voor den huil en hel islamisme. Andere volksstammen, onder anderen die der Kurden, staken, aangelokt door de hoop op plundering, den Euphraal over en verhuurden zich aan de overwinnaars, die Azië verwoestten. Opgevoed in de bergen die Grool-Arnienië begrenzen, hadden zij woeste en harbaarsche zeden; verschoi-dene hunner krijgers dienden mei luister de zaak der muzelmannen en uil den stam der Kurden ontsproot later hel geslacht van Saladin.

De gedLichtste van al de natiën, die de christenen destijds te bestrijden hadden, was die dor Turcomannen. Die zwervende borden waren afkomstig van de boorden der Gaspischo Zee, en geleken in hunne zeden en militaire gebruiken op de Tartaren, van wie zij afstamden. Zij waren eenigen lijd voor den eersten kruistocht in Syrië doorgedrongen, en toen het legorder Franken door Klein-Azië trok, waren do Turcomannen, van het geslacht van ürloc, meester van Jerusalem. Door de Egyptenaren overwonnen, trokken zij terug op Mesopotamië, van waar zij voortdurend de provinciën bedreigden, welke de Franken aan den Eupliraat en den Orontes veroverd hadden. Men duchtte hen niet minder om hunne wreedheid dan om hunne dapperheid; onze oude kronijkschrijvers spreken slechts met liuivering van

do wreedlierlon, die de Turcomannen op de overwonnen volken niloHrndon; do gescliiedschrijvor van liel koninkrijk Jerusalem, die litm den naam van l'aithen geel't, vergelijkt hunne natie met de hydra van Lorna en deelt ons mede, dat men ieder jaar zulk 'een ontelbare menigte dier barbaren van do oevers van den Tigris en de grenzen van Perzië zag aankomen, ilnl zij (jenoi'fjzaam zouden yewecsl zijn om de geheele aarde Ie bedekken.

De Bedouïnen, die destijds de linkoioevers van den Jordaan en de Doode Zee bewoonden, worden ons door de kronijksclirijvers van dien tijd afgebeeld gelijk men ze in de hedendaagsche reis-vei halen weervindl en zooals wij zelve ze gezien hebben. Zij hadden geen vaste woonplaats, maar trokken, licin gewapend, in stammen verdeeld, mei limine kudden van oord tot oord. Deze zwervende stammen waren soms geduchte vijanden ol'tcn minste gevaarlijke naburen voor bet onllnikeude koninkrijk Jerusalem. Maar het kasteel van Montreal, door Jioudewijn I in Syrië-Sobal gebouwd, zoomede de sterkte Carac, die later in Steenachtig Arabië opgetrokken werd, waren voldoende om do zwervende stammen der woeslijn in bedwang te houden. Met behulp van die beide versterkte plaatsen konden de Franken schattingen opleggen aan de Bedouïnen, waren zij meester van de wegen naar Mecca en Medina en strekten zij hunne krijgstochten dikwerf uit tot aan de lioode Zee.

Onder de volken, die in aanraking kwamen met de christen koloniën mag de geschiedenis de Assassijnen of Ismaèlielen niet vergeten, wier sekte weinig lijds voor den eersten kruistocht in de gebergten van Perzië ontstaan was. Zij bemachtigden een gedeelte van den Libanon en vestigden eene kolonie hoven Tripoli en Tortosa. Deze kolonie werd bestuurd door een opperhoofd, dien de Franken den Oude of den lleei van den lier ij noemden. Dit opperhoofd der Ismaëlielen, die in Messiat of Messiate zijn verblijf hield, regeerde slechts over een twintigtal burchten oi' marktvlek ken. Hij lelde ternauwernood zestig duizend onderdanen, maar had van de dwingelandij een soorl van ceredienst gemaakt en zijn gezag was onbegrensd. Degenen die zijn wil weerslreefden, waren des doods schuldig. Volgens de meening der Ismaëlielen, kon de Oude van den Berg zijne dienaren aan de genietingen van hel paradijs deelachtig maken: hij, die stierf om aan zijn opperhoofd te gehoorzamen, ging naar den hemel waar de profeet van Mecca hem wachtte; hij, die op zijn bed stierf, leed langdurige pijnen in eene andere wereld. De Ismaëlielen waren verdeeld in drie klassen: liet volk, de soldaten on de wachten. Het volk leefde van den landbouw en den handel; het was gedwee, nijverig, matig en geduldig. Niets evenaarde de vaardigheid, de kracht en de sloutmoedigheid der soldaten. Men roemde hunne bekwaamheid in het verdedigen en belegeren van sterkten. De meeste muzelniansche vorsten trachtten hen in hunne soldij te hebben. De aanzienlijkste klasse was die der wachten of i'edais; aan hunne opvoeding werd de grootste zorg besteed. Van kindsbeen aan versterkten zij hun lichaam door zware oefeningen: men leerde hun verscheidene talen, opdat zij in alle landen de bevelen huns meesters ten uitvoer zouden kunnen brengen; men gebruikle allerlei kunstgrepen om op hunne verbeelding Ie werken ; in hun slaap, door bedwelmende dranken verwekt, werden zij in paradijsachtige tuinen en weelderige paleizen overgevoerd en na hun ontwaken door alle mogelijk zingenot omgeven. Te midden der genietingen, welke hunne zinnen verbijsterden, kon de Oude van den Berg hun, naar zijn welbehagen, bevelen zich in de vlammen te werpen, van een toren te springen, zich zeiven te dooden; zij gehoorzaamden blindelings en gingen blijmoedig den dood in. Menigmaal belastten de vorsten hel opperlK old der Ismaëlielen met de uitvoering van hunne wraak en verzochten hem om de vermoording van hunne mededingers of hunne vijanden; de koningen waren zijne schatplichtigen; de vrees, die hij inboezemde, de op zijn last gepleegde moorden, vermeerderden zijne rijkdominen. Wanneer de Oude van den Berg een vorst, 'een monarch aan den dolk zijner discipelen aangewezen had, wisten deze als kooplieden, monniken, pelgrims of dienaren vermomd zich hij hun slachtollër in te dringen, volgden bet gelijk de schaduw een lichaam, wachtten met weergaloos geduld de gelegenheid af, en wanneer deze zich voordeed, wee dan den vorst of den machtigen man, wiens dood men bun bevolen ol verzocht had!

De Ismaëlieten namen menigmaal deel aan de bloedige om-wentelingen, welke de ninzelmansche dynastieën van het Oosten van den troon bonsden. Zij hielden niet van de Turken, die zij als de vijanden van hunne sectc beschouwden; zij vreesden de Franken en werden cijnsbaar aan de Orde der Tempeliers. Aleer dan eens dienden of wreekten de door den Oude van den Jierg bevolen gewelddaden de zaak der christenen. Zoo werd Mondoud, sultan van Mossul, te Damascus door twee Ismaëlielen vermoord, bij zijn terugkeer van een bloedigen oorlog, dien hij legen de Franken in Galilea gevoerd bad; een ander muzel-jnansch opperhoofd, Bursaki, die verscheidene legers opbel grondgebied van Edessa en Antiochië gevoerd had, viel insgelijks onder hel staal der discipelen van den Oude van den Hitu ; deze moord, in een moskee gepleegd, verwekie groole opschud ling in de verschillende landen van h;L Oosten; maar de christenrn wisten er hun voordeel niet mede te doen, en uit die wanorde ontstond de dynastie der Alabeken, oi'(juuveineur van den kuning, wier heerschappij zich over een grooi deel van het Oosten zou uitbreiden.

Van de troonsbestijging van Zenghi sprekende, belreurt de Ooslersche geschiedenis de onmacht, waarin destijds de muzel-mansebe regeerende stamhuizen vervallen waren én merkt met droefheid aan, dal de slerren van hel islamisme verbleekl waren voor den zegevierenden slandaard der Franken. Inderdaad, ondanks de tegenspoeden, waarmede de christen koloniën moesten worstelen, hadden zij toch te midden der algenieene verwarring groole veroveringen gemaakt en een geduchte macht verworven.

Het graafschap Edessa, op de beide oevers van den Euphraat en do helling van liet Taurusgebergte liggende, telde verscheidene bloeiende sleden. De zeekusten, vanaf de golf van Issns tot aan Laodicea, de gewesten, die zich uitstrekten vanaf de stad Tarsus in Oilicië tol aan de poorten van Aleppo en vanaf hel Taurusgebergte lot in de nabijheid van Emesa en de puinhoopen van Palmyra, vormden het vorstendom Antiochië, de grootste en rijkste der christen provinciën. Het graafschap Tripoli, aan de eene zijde door den Libanon, aan de andere door de zee van Phenicië verdedigd, en in bel middelpunt van het rijk der Franken gelogen, bevatte verscheidene versterkte steden, een groot aam al marktvlekken en vruchtbare streken. Ten noorden had het tot grens het kasteel van Margath, ten zuiden de rivier Adonis. Deze rivier, in do heidonsche en de gewijde oudheid beroemd, begrensde ten noorden het koninkrijk Jerusalem, dat van eene andere zijde zijne grenzen tot aan de poorten van Ascalon en de woestijn van Arabië uitstrekte. Het rijk der Franken bad al de imizelmansche volken van Egypte, Syrië en Mesopolamië lot vijanden; bel moest eveneens al de destijds door bel Oosten verspreid wonende christenen tot bondgonooten hebben; die geest van broederlijkheid welke alle menschen van hetzelfde geloof verbindt, verhoogde ongetwijfeld de kracht van eeu band, gevormd in den naam van Jesus Christus. Men weel hoeveel bijstand de kruisvaarders, bij hunne komst in Azië, genoten hadden van de christen bevolking der provinciën, die zij doortrokken. Op hol tijdstip, waarvan wij spreken, telde men nog een groot aantal chrislonen in Kleiu-Azië, Aleppo, Damascus en al de steden van Egypte, en hoewel zij door de muzehnanuen geweldig verdrukt werden, kan men loeli gerust aannemen, dal zij niet altijd onverscbillige loeschouwers bleven van dien grooton worstelstrijd lussclien den Koran on hel Evangelie. Klein-Armenië, door zijne hergen en zijne krijgshaftige bevolking verdedigd, werd toen een chrislen rijk. Soms was het voor de Franken een machtige hondgenool en verklaarde zieh altoos tegen don gemeensohappelijken vijand, het islamisme. Een andere christen staat had zich gevormtl in de uitgestrekte gewesten van Iberië ol' Georgië. Williehnus van Tyr roomt de dapperheid en de diensten van hot Georgische volk, dat, omstreeks het midden van de twaalfde eeuw, paal en perk stelde aan de macht der naliën van Perzië en voor de barbaren van Tartarije de berg-engte van de Caspische Poorten sloot.

lloovecl hulp echter de koloniën dor Franken ook konden verwachten van de chrislen volken van Azië, had die hulp on-getwijlëld niets te bolookenen in vergelijking met die, welke zij van het Westen onivingen. Mol trots beschouwde Europa die christen machten van Syrië, die het zooveel bloed gekost hadden: men bedroefde zich over hunne tegenspoeden, verheugde zich over hunne zegepralen; bet heil der christenheid scheen van hunne instandhouding af te hangen. De dapperste christenen waren steeds bereid voor hot erfdeel en de zaak van Jesus Christus hun leven ten ollër te brengen.

De godsvrucht voor de pelgrimstoeblon voerde eiken dag een men iglo menschen naar bet Oosten, begeerig den pelgrimsstaf tegen hel zwaard te verwisselen. De godsvrucht wekte den moed op, en bij hol graf van don Verlosser werd alles krijgshaftig, tot zelfs do evangelische liefde. Uit een gasthuis, tóe-gewijd aan den dienst dor armen en der vrome reizigers, zag men legen de ongeloovigen gewapende helden te voorschijn treden. Eveneens bewonderde men de menschlievendlieid en de dapperheid der ridders van Sint-Jan. Terwijl eenigen de plichten der gastvrijheid waarnamen, gingen andoren de vijanden van het geloof bestrijden. Naar hot voorbeeld dier vrome ridders vestigden zicli eenige edellieden in de nabijheid der plaats waar de tempel van Salomon gestaan bad en zwoeren pleclilig do pelgrims te beschermen en te verdedigen, welke zich naar Jerusalem begaven. Hunne vereeniging schonk het aanschijn aan de orde der Tempeliers, welke al dadelijk door oen concilie goedgekeurd werd en hare statuten te dahken bad aan den heiligen Bornardus.

Deze beide orden werden geleid door dezellde drijfveer, welke de kruisloclilen had doen ontslaan: de vcreeniging van den mililaircii met den godsdiensligon geest. Aan de wereld vaarwel ge/egd hebbende, hadden zij geen ander vaderland meer dan .imisalera, geen andere laihilie dan die van Jesus Cbristus. Goederen, rampen, gevaren, alles deelden zij gelijkelijk; een enkele wil, een enkele geest bestuurde al hunne daden en al hunne gedachten; allen waren vereenigd in een zeilde go-houw, dat door een eenig mensch bewoond scheen. Hunne levenswijze was zeer gestreng, en boe harder hun tucht was, hoe sterker de banden waren, die hunne harten boeiden. Hunne wapens vormden hun eenigen looi: geene kostbare versieringen smukten hunne huizen en hunne kerken op; maar overal zag men lansen, schilden en zwaarden, die op de onge-loovigen buit gemaakt waren. Rij de nadering van den strijd, zegt de heilige Rernardus, wapenden zij zich met bet gelooi' van binnen en met bet staal van buiten; zij vreesden noch het aantal noch de verwoedheid der barbaren; zij waren er lier op van te overwinnen, gelukkig van te sterven voor .lesus Cbristus, en geloorden dal alle overwinning van God komt.

De godsdienst had de gevaren en de gewelddadigheden van den oorlog geheiligd. Elk klooster van Palestina was als een sterkte, waar het gedruis der wapenen zich met liet gebed verinnigde. Nederige heremieten zochten den roem der slagvelden; naar het voorbeeld der Hospitaliers en der Tempeliers, hadden de kanunniken door GodlVied ingesteld om hij h^pt heilige gral' le bidden zich met den helm en het kuras'bekleed en streden met de soldalen van Jesus Christus onder den naam van ridders van het Heilig Gral'.

De roem van die militaire orden verbreidde zich alras door de geliccle cbristcn wereld. Ilimne vermaardheid drong zelfs door lol de eilanden en de verwljderdste volken van bet Westen. Allen (lie zonden le boelen hadden snelden naar de heilige stad om zich bij de krijgers van Christus aan le sluiten. Een aantal lieden, die hnu eigen land verwoest hadden, kwamen het koninki ijk Jerusalem verdedigen en de gevaren doelen der stand-vasligste verdedigers van het geloot.

Kuropa bezat geen enkel adellijk geslacbl, dat niet een ridder leverde aan de militaire orden van Palestina; vorsten zelfs namen dienst bij die vrome slrijdmacht en legden de teekenen hunner waardigheid al door den rooden wapenrok der Hospitaalridders of den witten mantel der Tempeliers aan le nemen. Rij al de volken van bet Westen begiftigde men hen met kasleelen en steden, die een onderkomen en hulp verschal'ton aan de pelgrims en tot steun verstrekten aan het koninkrijk Jerusalem; eenvoudige monniken, soldalen van Jesus Christus, kregen een legaat in alle lestamenlen en dikwijls werden zij de erfgenamen van vorsten eu monarchen.

De ridders van Sint-Jan en van den Tempel verdienden langen lijd den grootslcn lof: zij zouden de zegeningen der nakome-lingscliap waardiger geweest zijn, indien zij niet, in het verloop der tijden, door hunne zegepralen en 'hnnne rijkdommen vau de zuiverheid hunner instellingen afgeweken waren en niet dikwijls den Staat beroerd hadden, waarvan luiiine dapperheid do steun was! Die beide orden waren als ecu kruistocht, die zich gestadig hernieuwde en den naijver in de christen legers levendig hield.

De militaire zeden der Franken, die destijds in Palestina krijg voerden, bieden een schouwspel aan, waardig de aandaclit van den geschied schrijver en deu wijsgeer te hooien, en kunnen dienen lot verklaring van de snelle uithroiding en het onvermijdelijke verval van hel koninkrijk Jerusalem. Het eergevoel dat de. krijgers bezielde eu bun belelle de vlucht le nenien, zelfs in een ongelijken strijd, was de krachligsle drijfveer van hunne dapperheid en verving voor hen de VoorschVillen van de krijgsllicht. Zijn kameraad in het gevaar te verlaten, voor don vijand le vluchten, waren daden, eerloos iu do oogen van God en do men se In-u. In de gevechten waren de vijandelijke legerscharen niet bestand tegen den geweldigen schok van liuii gesloten gelederen en hunne evenals zij zelve geheel mot staal bekleede strijdpaarden. Ondanks hel gewicht liLinnor wapening verplaatsten zij zich met ongelootlijke snelheid naar de ver-wijderdsle punten. Men zag hen hijua terzelfder tijd in Egypte, aan den Eupbraat en aan den Oronles strijden; zij verwijderden zich slechts van die gewone schouvvlooneeien hunner krijgsbedrijven om het vorstendom van Damascus of een of andere stad van Arabiö te gaan bedreigen. Op hunne krijgstochten kenden zij geen andere wel dan de overwinning, verlieten of volgden naai' willekeur de vanen, die beu ten strijde voerden, en verlangden niets van hunne aanvoerders dan liet voorbeeld van dc dapperheid.

Daar hunne orde krijgers van velerlei natiën ouder bare vanen lelde, onderhield het verschil van landaard, zeden on taal een lofwaardigen naijver onder hen, doch gaf ook bijwijlen aanleiding tol afgunst en tweedraebl. Menigmaal besliste een oeval, een onvoorziene omstandigheid over een onderneming of den uilslag van een veldtocht. Wanneer de christen ridders zich in staat achtten deu vijand le bestrijden, gingen zij hem opzoeken zonder zich de moeite te geven om hun marsch te verbergen; het vertrouwen in bunue kracht, in hunne wapenen en vooral in de bescherming des Hemels deden hen de krijgslisten en zelfs de noodigste voorzorgen voor de veiligheid van een leger verzuimen. De voorzichtigheid hunner aanvoerders kwam hun dikwerf voor als een blijk van angstvalligheid of zwakte, en verscheidenen hunner vorsten betaalden met hun leven of liunne vrijheid den ijdelen roem gevaren te trotsceren die geen nul hadden voor de zaak der christenen.

Dc Eranken van Palestina kenden geen andere gevaren, geen andere vijanden, dan die zich op liet slagveld aan beu verinouden. Maar verscheidene gewichtige ondernemingen, welke de fortuin alleen scheen te besturen, zouden de veiligheid en den voorspoed der christen Staten in Azië bevestigen. De eerste dier oudernemingeu was hel Inuiken van de macht der kalifen van Egypte; de tweede het veroveren en behouden der zeesteden van Syrië, ten einde onbeleminerd de vloten en de versterkingen van het Westen te kuniieu ontvangen; dc derde, de grenzen te yeriledigen eu aan alle zijden een bolwerk op le werpen tegen de Turken en de Sarracenen. Kik dier groote belangen, ofliever al die helangen Ie zamen hielden de in Azië gevestigde Franken voortdurend bezig, zonder dat hel meerendeel hunner de gevaren ol du voordeelen van hunne positie beseften, zonder dat zij, om te slagen, een ander middel aanwendden dan hun zwaard. Daarin moet men liuniie pogingen bewonderen, en schijnt hunne dapperheid, die in alles voorzag, aan hel wonderdadige le grenzen.

Nii wij den toestand der christen koloniën in Syrië genoegzaam hebben doen kennen, zullen wij den draad vau hel verhaal der voornaamste gebeurtenissen van dat tijdperk weder aan-knoopeu. Onder de doorluclitige pelgrims, die zich destijds naar Palestina begaven en aan de bedrijven der ridders deelnamen, mag de gcscliiedeuis vooral niet Fulco, graaf van Aujou, vergelen; hij was de zoon van Fulco van Recbino en Rerlrade van Montfoort, die de vrouw werd van Pbilippus I en voor wier bezit de koning vau Frankrijk den banvloek der Kerk getrotseerd had. Fulco van Aujou'was oiilroostbaar over het verhes van zijne vrouw Escmberga, dochter van Elias, graaf van Maine. Ziju hartzeer dreef hem naar Palestina, waar hij gedurende een jaar honderd wapenknechten onderhield, die hii zeil ten strijde voerde. Hij paarde godsvrucht aan dapperheid eu verwierl zich de achting der cliristeucn door den ijver, waarmede hij de zaak van den godsdienst verdedigde. Roudewijn die geen mannelijke afstanimelingen had, bood hem zijne dochter Melisenda ten huwelijk aan en beloofde hein lot zijn opvolger te doen erkennen. Fulco nam dit voorstel met vreugde aan eu werd de schoonzoon en de erfgenaam van den koniiiquot;- van Jerusalem.

In het twaalfde jaar der regeering van Roudewijn van Rourges ontwierp men hel plan om Damascus le gaan belegeren. De koning van Jerusalem, de vorst van Autiocliië, de graven van Edessa en Tripoli, een aantal uit Europa aangekomen adellijke pelgrims, vereenigden limine strijdkrachten voor die expedilie. In de eerste dagen vau December begaven de christenen zich op weg; zij I evonden zich reeds op het grondgebied van Damascus, toen God, tul straf voor hunne zonden, hun zijne barmhartigheid onttrok en een vreeselijken orkaan op hen afzond. Plotseling opmiden zich de sluizen des hemels en heinde eu verre werd het overstroomde land als een onmcetlijke zee. De soldaten van hel kruis verloren hunne tenten, hunne legertros, hunne wapens; zij sidderden voor hun leven en waren er slechts op bedacht om ijlings terug to keeren naar de plaatsen, van waar zij gekomen waren. Vervolgd door dc ontketendè elementen en vliielilende voor deu orkaan als voor een zegevierenden vijand, kwam het leger op de oevers van den Jordaan terug en loofde God in dien nieuwen zondvloed niet omgekomen le zijn. Dusdanig was de uitslag van een oorlog voor welken men hel Westen opgeroepen had eu die de christenen meester van Syrië moest doen worden.

11 I'D• I Roudewijn II overleefde dien ongelukkigen krijgstocht niet lang. Uit Antiocbië teruggekeerd, waar hij de órde en den vrede hersteld had, werd hij gevaarlijk ziek. Zijn einde voelende naderen, liet bij zich naar de woning van den patriarch vervoeren, welke dicht bij de kerk van het Heilig Graf lag, en stierf in de armen van zijn sclioonzoon Fulco, zijne dochter Melisenda en Iiliii zoontje Roudewijn, terwijl bij hun de handhaving van den roem der eliristenen van het Oosten aanbeval.

Roudewijn bezat een icchUeliapen geest, oen verheven ziel, een onverstoorbare zaelitzinnigheid. De godsvruchl was het richtsnoer van al zijne daden en gedachten; maar zijne vroomheid was eerder die vau een kluizenaar dan die van een vorst eu een krijger; iu zijne menigvuldige gebeden lag hij steeds voorover gebogen op den grond, en als men de geschiedenis van dien tijd gelooven mag, waren zijne handen en zijne knieën

Vereelt. Hij znl nclillien jaren O]) den troon van Kdessa en twaair op (li(! van Jcrnsaleiii; hij werd tweemaal gevangen ge-iiinnen Ou versmaelitle zeven jaar in de kclcnen der ongeldovigen. Hij l)e/,at noeli de gclirckcn, noch de hoedanigheden van zijn Voorganger; zijne regoeriog werd opgelnislerd door veroveringen en overwiiiningen, waaraan hij geen deel had; maar hij werd nieltemin tliep hetreurd door de clirisleuen, die in hom den laatslen van GodCrieds inelgozellen vereerden.

De wederwaardigheden, die hem trollen en de zorgen, die hij aan liet vorslendoin Anliüc.hië moest besteden, verhinderden hem niet zijne aandachi le wijd(!n aan liet inwendige hestnnr van zijn koiiinkrijk. Iteeds dadelijk hij de aanvaarding zijner regeering schalie hij alle invoerreehl op koopwaren in zijne lioul'dstad al; een UVcede koiiinklijk liesluit verleende daantn-boven aan de Syriërs, de Grieken, de Armeniërs en zell's aan de Sarraeencn de vrijheid oni tarwe, rogge en alle soort van Vrnehten en groenten in de heilige slad in te voeren, zonder eenige belasling te belaleu; bet recht op de malen en gewichten werd le gelijk op do marklen van .lernsalent atgeschatt. Deze maatregelen deden den naam van Hondewijn zegenen en verdubbelden in weinige jaren de bevolking der heilige stad.

Men stelt zich de vraag hoe de andere sleden van het koninkrijk weder bevolkt werden? liet is aan te nemen dat een groot aantal krijgers zich vestigden in de sleden, die zij hadden helpen veroveren De handel en de nijverheid moesten er ook vele ge/innen van de kusten van Italië en nil alle oorden van het Oosten en liet Westen beengelokt hebben. De geschiedschrijvers deelen ons mede, dat dewijl er vrouwen ontbraken in de door de siddaleu van bet kruis gestichte koloniën, men er uit bet koninkrijk Napels het komen, en men den naam van piilli gal' aan de kinderen, die uit de vrouwen van Apulië ol' die van Syrië geboren werden. Het kon niet missen of deze verinenging van alle natiën en zell's van alle secten moest spoedig het zedenbederr leweegbrengen, en dmr deze nieuwe bevolking weinig ol' niets loebraeht aan de verdediging des lands moest zij ook spoedig hel beginsel van de door de Franken ingestelde militaire samenwerking aaniaslen.

In de eerste jaren der regeering van Houdewijn teisterden legioenen rallen, die zells hel vee niet spaarden, wolken sprinkhanen, droogien en aardbevingen bel koninkrijk Jerusalem. Al die plagen weiMen beschouwd als een waarschuwing des Hemels en deden aan de hervorming der zeden denken. Koning Hondewijn en de patriarch belegden een vergadering te Naplnsa. De rijks-groolcn, du notaholen van de geestelijkheid en het volk stelden er st •enge verordeningen vast voor de instandhouding der goede zeden en bepaalden zware st rallen op de vergrijpen daartegen; maar hei mocht niets baten, men hield hel zedenbcdeii daarmede niet legen.

Houdewijn van Bonrges opende in persoon de synode van Naplnsa, zich beschuldigende onrechtmatig de tienden lerng-gehouden te hebben, die hij van de koninklijke domeinen aan den patriarch sclnddig was. Men ziel hieruit dat er nog steeds eenige aanleiding lol oneenigheid tusscheu de palriarchen en tie Uoningen van de heilige slad bestond, maar de vrede was er niet door verstoord geworden. Een enkele der opvolgers van Daimberl hernieuwde openlijk de vorderingen welke bet hol' van Home zeil' veroordeeld luid: namelijk de patriarch Slelanus. Slelanus was burggraaf' van Charlres geweest; den krijgsmansstand vaarwel zeggende, nam hij de monnikspij aan en werd abt van bet klooster van den heiligen Johannes der Vallei. Hij was naar Jerusalem gegaan, om het heilig gral' te bezoeken, en bad er zich door zijne godvruchtigheid doen opmerken. Omstreeks dien tijd slierl' de patriarch Gormond, en daar het volk vergaderde om een nieuwen herder over de heilige slad te benoemen, gebeurde hel, dat alle stemmen zich op dén abt van Sint-Jan der Vallei vereenigden. Nauwelijks was hij gewijd, ol' hij riep onverwaelite moeielijkhoden in liet leven eii eischte liet onverdeelde bezit van Jerusalem en Joppe. Dit bad terstond een ernstige onmin tusscheu hem en den koning ten gevolge; maar toen de besprekingen hierover heiliger begonnen le worden, kwam een ontijdige dood daaraan een einde maken. Men beschuldigde den koning van Jerusalem den patriarch te hebben doen vergilligen: Wilhelmus van Tyr weerlegt die beschuldiging niet en dit moet ons le meer verwonderen, als wij ons den lol' herinneren, weikeu hij aan de godsdienstige deugden van Houdewijn toezwaait. Een groot gebrek van den goeden aartsbisschop, wanneer hij van die twisten lusschen bet priesterschap en het koningdom spreekt, is, dal hij de palriarchen overdreven prijst en de vorsten eveneens, zoodat de eenen altijd gelijk schijnen !e hebben en men zich al'vraagt hoe de anderèn ongelijk hebben konden. Onder al die bovenmate aan elkander tegenóver staande partijen toegezwaaide lol'tuitingen, is het moeielijk de waarheid le leeren kennen en te weten aan welke zijde het recht was.

Fulco, graal' van Anjou, werd na Hondewijns dood tol koning gekroond. Bij zijne troonsbestijging heerschte er verdeeldheid onder do christen Staten, welke don ondergang van het vorstendom Auliocbië ten gevolge dreigde Ie liebben. Hohomonds zoon, een jonge vorst vol dapperheid, was uil Italië gekomen om do nalatenschap zijns vaders te aanvaarden ; eerst aangevallen door Joscelijn, graal' van Kdessa, die zich niet ontzag in bondgenootschap met do muzelmannen de bezittingen van oen christen vorst te overweldigen en le verwoesten, daarna eiken dag genoodzaakt aan de aanvallen dor Tnreomannon het bool'd le bieden, snonvelde hij, mot de wapens in de hand, in Gilicië. Zijn dood was hel seiu lot grooto beroeringen in het vorstendom Auliocbië: bij liet slechts enne dochter na, die door de zwakheid barer sekse en haren jeugdigen loel'tijd ongeschikt was om do teugels van bet. bewind in handen te nemen. Zijne weduwe Alix, dochter van Hondewijn II, bezeten door den (jeesl des duivels, en lot eiken prijs vorstin f/cs/aw/.s willende worden, durlde, om aan hare zucht naar regeeren le voldoen, don bij-sland inroepen van Zongbi, wiou zij een ixiradeiKiurd zond zoo wil nis sneeuw, mei zilver besUujen, viel een zilveren (jehil en (jedeht mei een willen scltabrak, hel zinnebeeld van de reinheid hurer helojlcn. Door zijne vast beradenheid had Houdewijn do kom-ploiton verijdeld van Alix, in wie de geest dor overheersching te gelijk de moederlijke leederbeid en de kinderlijke liol'de, de bolde tot God en de liol'de voor haar land verstikt had. Hij den dood baars vaders achtte die vorstin hot oogenhlik gunstig om hare eerzuchligo plannen te verwezen lij kon. Fulco zag zich verplicht tweemaal zijn koninkrijk te verlaten, hetzij om do orde, door de aanmatigingen van Alix verstoord, weder le herslollon, hetzij om de invallen der Turcomannen le keoren, die er steeds op uit waren met de tusschen do chrislenen ontstane oneenig-heden hun voordeel te doen. De gemoederen waren zoodanig opgewonden, dal Pontius, graal' van Tripoli, die de partij van liondowijns dochter toegedaan was, in de uahijheid van Hugia slag durlde leveren aan don koning van Jornsalom: een bloedige nederlaag strafte de leenhreuk van den graal'en Auliocbië zag (h? vrede weer binnen zijne muren herboren worden. Hij don tweedon tocht, dien hij op de oevers van don Oronlos ondernam, was Fulco gelukkiger, want hij belioelde de chrisloneii niet te bestrijden, en de overwinning die hij op de nil 1'orzië en bel land van Mossul toegestroomde drouuiien Turken behaalde, verhoogde zoodanig zijn aanzien en zijn invloed, dal al de partijen, die de slad Antiocliië nog vordeeldon, zich op zijn verzoek met elkander verzoenden en zich geheel aan zijne leiding onderwiorpon. Hij maakte bobondig van die gesteldheid dor gemoederen gebruik en besloot, om zijn werk te vollooion, aan Bohemouds dochter een echtgenoot te geven, die hare rechten kon verdedigen en het vertrouwen der christen soldalen verdienen.

Syrië bood den koning van Jerusalem geen enkel vorst, geen enkel ridder aan, die zijner keuze waardig was. Hij sloeg de oogen op do vorston van hot Westen, en koos Baymond \aii Poitiers om Antiocliië le besturen, gelijk Houdewijn II hem zolven gekozen had om Jesusalem te besturen. Zoo leverde Kuropa, dat verdedigers aan de christen staten van het Dosten geleverd had, bun desgelijks vorsten en koningen. Om aller oogen le misleiden en alle vijandige plannen le verijdelen, was Baymond van Poitiers verplicht onder hot nederige gewaad van een pelgrim naar het Oosten te reizen. Daags voor zijne komst in Antiocliië hield Alix zich nog overtuigd, dal Hayinond naar Azië kwam om haar zelve te huwen; men had alzoo lisl legen list gesteld, en de patriarch schoen zich tot die misleiding te leenen om rustverstoring en schandaal te vermijden. Het huwelijk van Hohemonds dochter werd mol grootcn luister in de kerk van den heiligen Petrus voltrokken, en do eerzuchtige Alix ging hare schaamte en haren spijt verborgen in Laodicoa, dat zij in vruchtgebruik omvangen had.

[T132.] Na do rust in Antiocliië hersteld te hebben bad Fulco hij zijn lerugkoor zijne Slaton en zijn eigen huis aan oneenigheid ter prooi govondon'. Walter, graal' van Gesarea, schoonzoon van Hugo, graal'van Joppe, boschnldigdo zijn behuwdvador van de misdaad van leenhreuk logen den koning. Graal' Hugo bad zich don haat van Fulco van Anjou en de grooteu van bol rijk

op den hals gehaald, volgens .......nigon door zijn trots on zijn

geesl van ongehoorzaamheid, volgons andoren door zijn mis-dadigen omgang mot koningin Mehsenda. Nadat de baronnon Waller van Gesarea gehoord haddon, stelden zij, naar do gewoonte van het rijk, oen kamp op leven en dood vooi tnsschen den beschuldigde en den hoschnldiger, en daar de graal van Joppe niet op de vaslgcsleldo plaats verscheen, weid hij schuldig verklaard.

Hugo stamde al' van don vermaarden heer van Puyset, die de vaan dos opstands tegen den konnig van Frankrijk vei hief, en, door bodewijk don Dikke overwonnen, van zijne hozit-tingen vorvallon verklaard, uit zijn vaderland verbannen, do wijk genomen had naar Palestina, waar zijne krijgsverrichtingen hein mot het graafschap Joppe hadden doen begiftigen, hetwelk hij aan zijn zoon naliet, llugo bezat liet driftige en onstuimige

karakteiquot; zijns vaders, en kon, evoiiiiuu als liij, een beleediging vergeven ól' eenige daad van gezag over zich dulden. Toen hij vernam, dal hij veroordeeld was zonder gehoord le zijn, kende zijne grainschap geene grenzen eu spoedde hij zich naar Ascalon cnn den bijsland der ongeloovigen tegen de christenen in le roepen. Gebruik makende van de verdeeldheid, die zich onder limine vijanden openbaarde, brachten de muzelmannen terstond een leger in het veld en verwoestten het gebeele land tot aan de slad Ai'sur. Na het sluilen van dat schandelijk verdrag met de Sarracenen sloot Hugo zich in .loppe op, waar hij weldra door den koning van Jerusalem belegerd werd.

Dorst naar wraak vervulde beide partijen: Fulco van Anjou had gezworen de leenbreuk van zijn vazal le strallen; Hugo was vast besloten zich onder de muren van Joppe le begraven. Alvorens men lot de bestorming overging, trad de patriarch als bemiddelaar op en herinnerde de christen strijders aan de voorschrillen van de evangelische naaslenliel'de. Aanvankelijk wees Hugo alle toenadering met verontwaardiging van de hand, maar leende len laalsle, door de zijnen verlaten, bel oor aan de vredelievende vermaningen van den patriarch en stemde er in toe de wapens neder tequot; leggen. De koning van .lerusalem zond zijn leger terug en de graaf verbond zich het koninkrijk le zullen verlaten, waarin hij eerst na driejaren ballingschap zou wederkeeren. Te Jerusalem wachtte hij op een gunstige gelegenheid om le vertrekken, toen een onvoorziene omstandigheid de pas bijgelegde twisten bijkans hernieuwd had. Een lire-tonsch soldaat, dien de geschiedenis niet noemt, viel den graat aan, die zich voor den winkel van een luwpiiian mei hel dobbelspel vennaahle, en bracht hem verscheidene dolkstooten toe, die hem voor dood op den grond uitslrekten.

Dij het vernemen van dien bloedigen aanslag geraakt de geheele stad in rep en roer; men beklaagt het lol van den graal van Joppe, men denkt niet meer aan zijne rebellie; van alle zijden laat zich gemor tegen den koning hoorei), dien men beschuldigt zelf den moordenden dolk bestuurd le hebben, [ntussclien doet de koning den moordenaar gevangen nemen, die volgens al de gestrengheid der wetten veroordeeld wordt. Het vonnis luidde dal de misdadiger geledebraakt zou worden. Fulco bekrachligde dat vonnis, met de bijvoeging, dal men den moordenaar de tong niet mocht alsuijdeii, opdat hij zijn medeplichtigen zou kunnen noemen. De ongelukkige stieii' met de verklaring, dat hij van niemand eenigen last had onlvangen, maar dat bij zijn godsdienst en zijn koning gediend meende le hebben. Het bieel' derhalve aan iedereen vrij om aan de schuld ol de onschnld des konings te gelooven, volgens de partij, die hij toegedaan was. De graal' van Joppe was intnsschen spoedig van zijne verwonding bersleld; na verloop van eeuige maanden verliet hij Palestina en begaf zich naar Sicilië, waar hij stierf vóór den afloop van den lerniijn zijner ballingschap.

Koningin Melisenda bleel een diepen wrok koesteren over al hetgeen er voorgevallen was en loonde daardoor dat zij niet vreemd was aan de aanleiding tot die noodlottige oneenigheden. «Sinds den dag waarop de graaf het koninkrijk verliet,quot; zegt Wilhelmus van Tyr, «ondervonden allen, die legen hem bij den koning getuigd en dezen aangespoord hadden hem zijn toorn le doen gevoelen, zoozeer de ongenade der koningin, dal zij hun leven niet zeker waren en zelfs de koning niet op zijn gemak was onder de gunstelingen en de bloedverwanten der koningin.quot; Nochtans bedaarde de gramschap der koningin van lieverlede en overleefde den graaf van Joppe niet. Fulco zelf, hetzij de tijd zijn wrok verzwakt bad, hetzij bel hem verstandig voorkwam om de laatste sporen van die ongelukkige zaak uit te wisschen, had berouw de eer der koningin verdacht le hebben, en verzuimde niets om haar zijn verregaande jaloerschheid en de gestrenge uitoefening van zijn gezag te doen vergeten.

11138.j Intnsschen gaven de verschillende omwentelingen, welke het vorstendom Antiochië beroerd hadden, den keizers van Gonstantinopel aanleiding hunne aanspraken op hel bezit van dien Staat te doen gelden. Johannes Comnena, zoon en opvolger van Alexis, bracht een leger op de been, en rukte in Klein-Azië en Gilicië voort, beurtelings de Turken, de Armeniërs en de Franken bestrijdende. De zegevierende Grieken kwamen eindelijk onder de muren van Antiochië hunne legertenlen opslaan, en hunne aanwezigheid vervulde al de christen sleden van Syrië met ontsteltenis. De toestand der Franken werd des le neteliger in die omstandigheid, daar Raymond,'graaf van Tripoli, wiens vader door muzelmannen van Damascus in een hinderlaag gelokt en vermoord was, het hoofd moest bieden aan de vereenigde strijdkrachten der sultans van Mossul en van Aleppo; de koning van Jerusalem, dien de vorst van Antiochië legen den inval der Grieken te hulp riep, had ijlings zijne hooldstad verlaten om Antiochië bij te staan, doch was zelf, in hel kasteel van Montferrand of Darin belegerd, op bel pnnt in de handen van Zengbi te vallen en stelde zijn laatste hoop in een spoedige hulp der overige vorsten. Door gevaren omringd, hadden de Franken hunne redding toen alleen te danken aan

de gematigdheid van den machtigen monarch, wiens plannen zij duchtten: getroffen door hunne rampen, staakte Joliannes Comnena den oorlog dien hij verklaard bad en zich tevreden stellende met de huldiging van den vorst van Antiochië, vereenigde hij zijne troepen met die der Latijnen, om de christen koloniën te verdedigen en de muzelmansche machten van Syrië le bestrijden. Men besloot eerst de stad Schaizar of Cesarea, ten zuiden van den Oronles gebouwd, te belegeren; daarna zou Aleppo aan de beurt zijn. Deze heilige oorlog zou met een gelukkigen uilslag bekroond zijn geworden, indien bij met volharding gevoerd was; maar al spoedig onlslond er tweedracht in bel kamp der nieuwe bondgenooten. De graaf van E lessa en de vorst van Antiochië, die het leger bij de belegering van Schaizar gevolgd waren, brachten bun tijd in spel en feesten door, in plaats van de Grieken behulpzaam le wezen. Dezen, die alleen de werkzaamheden moeten verrichten, welke hel beleg vorderde, staakten eensklaps hunne aanvallen, en de keizer, hetzij hij de werkeloosheid van zijne hulptroepen wilde strallen, hetzij hij aan de overwinning twijfelde, sloot een verdrag met een vijand, die bij zijne nadering gesidderd had. Na eenige dagen in Antiochië doorgebracht le hebben, was bij genoodzaakt de stad le verlaten te midden van een legen hem gericht oproer, en keerde naar zijne Stalen terug, aan hunne eigene krachten bondgenooten overlatende, die voortdurend door onrechtvaardige vooroordeelen verblind werden en daarbij zoo weinig ijver aan den dag legden voor een oorlog, waarvan zij de vruchten moesten plukken. Toen hij later met een nieuw leger in Syrië wederkeerde, wekte hij, onder de muren van Antiochië, hoewel zijne gematigdheid een onderpand was van zijne goede trouw, en de Franken zelve hem geroepen hadden, het vroegere wantrouwen weder op en deed eensklaps de steeds dreigende macht der Turken vergeten. Hij meende alle reden van bekommering bij do Latijnen weg le nemen, door zijn plan te kennen te geven een pelgrimstocht naar hel graf van den Verlosser te ondernemen; maar dit plan zelf gaf de bekommering nieuw voedsel, en Fulco haastte zich een gezantschap aan hem af te vaardigen met de boodschap, dat bij de teekenen der keizerlijke macht moest atleggen alvorens de stad der pelgrims binnen le kunnen treden. Zonder zich over die soort van afwijzing toornig le maken, keerde de keizerover het Taurus-gebergtc terug, en toen hij, door een vergiftigden pijl gewond, den laatsten adem uitblies, achtten de Franken zich van een geducblleu vijand verlost. Toen kon men tot de Franken het verwijt richtten, hetwe.k zijzelve zoo dikwerf aan de Grieken toevoegden, dat zij hunne ware bondgenooten niet kenden en door beleedigende vooroordeelen diegenen van zich verwijderden, wier bijshnid zij inriepen. In de gegeven omstandigheden zou de vereeniging der Criekeu en der Latijnen Klein-Azië en Syrië van de tegenwoordigheid en de overbeerscbing der Turken hebben kunnen bevrijden. Hier vooral moet men dien geest van tweedracht en afgunst betreuren, welke de vorderingen der Turken zoo dikwijls in de hand werkte en later den ondergang van hel Grieksche rijk en dien van al de christen koloniën van het Oosten veroorzaakte.

Zengbi, vorst van Mossul en Maridin, dien Wilhelmus van Tyr vergelijkt met den aardworm, die steeds in beweging is, had het voornemen doen blijken, zich van Damascus meester te maken. De inuzelmansche vorst, die over die slad het bevel voerde, haastte zich den bijstand der christenen in le roepen. Dezen hadden er groot belang bij, zulk eene geduchte macht zich niet in hunne nabijheid te laten vestigen en nitbreideu. Hel leger was spoedig marschvaardig en toen liet den Libanon overgetrokken was, gaf Zengbi, die Damascus reeds genaderd was, zijn voornemen op. Volgens de voorwaarden van het verdrag, dal de sultan van die stad met den koning van Jerusalem gesloten had, moest bij dezen behulpzaam zijn in bet heroveren van Paneas, dal eenige jaren te voren aan' de chrislenen ontweldigd en kortelings aan Zengbi overgegeven was. De muzelmansche vorst hield zijne belofte, en zijne troepen veree-nigden zich met die der Franken onder de muren der slad, waarvan men het beleg reeds aangevangen had. Paneas of Relinas ligt op een mijl afslands van den oorsprong van den Jordaan, aan den voel van den Anti-Libanon. Ten tijde van Josuë heette het Dan; onder de Romeinen nam het den naam van Cerarea-i Philippi aan; ten tijde der kruistochten werd bet, een sterkte geworden, beurtelings door de muzelmannen en de christenen genomen. Honderd huizen met platte daken, opgetrokken met de overblijfselen der vroegere gebouwen, vormlooze puin-hoopen, sporen van een ringmuur, de torens en de gracblcn van een ridderburg, een naburig woud, waarvan de geschied-schrijvers melding maken, ziedaar alles wat wij in 18:JÜ van de slad Paneas of Relinas teruggevonden liehbén. De sultan van Damascus nam met zijne troepen stelling ten oosten lusschen de slad en het woud, op een plek (Uiluujur genoemd. De koning van Jerusalem, bij wieu de vorsten van Antiochië en Tripoli zich aansloten, sloeg zijne tenten aan de westzijde op. Bij dat , gedenkwaardige beleg wedijverden de christeneu en de Turken,

hunne bondgenoolen, in vuur en dupperlieid. Van Imiine i'ol-lende torens, vervaardigd van balkon ui; Damascus aangevoerd, slingerden de belegeraars onafgebroken dag on naclil dood eu verderf' in de stad ; die reusachtige torens, aan de oostzijde opgesteld, veiineven zich tot zulk eene hoogte, dal de belegerden, niet verbazing en ontzetting vervuld, volgens de uitdrukking vau Wilhelmus van Tyr, niet met menschen, maar met bewoners des hemels le doen meenden te hebben. De muzelmannen en de christenen toonden eene volmaakte overeenstemming. Paneas was niet bestand tegen de vereenigde pogingen van twee geduchte vijanden; de emir, die de plaats verdedigde, stelde eene capitulatie voor, welke aangenomen werd. De muzelmannen keerden naar Damascus terug, verheugd Zenghi een zijner veroveringen te hebben ontweldigd; de christenen van Jerusalem namen bezit van eene stad, welke hunne grenzen aan de zijde van den Libanon moest beveiligen.

Deze verovering was het laatste gewichtige feit der regeering van Eulco van Anjou. Door de vlakte van Ptolomaïs trekkende, stortte hij bij het vervolgen van een uil zijn leger opgeschrikte haas van zijn paard, eu stierf aan zijn val, slechts twee zeer jeugdige kinderen achterlatende, om hem op le volgen. Wilhelmus van Tyr, die de deugden van Eulco roemt, merkt met eene naïeveteit die oude tijden waardig aan, dat hij rood haar had en men hem nochtans geen der gebreken kon ten laste leggen, die men gewoonlijk aan die kleur toeschrijft. In de laatste jaren zijns levens was het geheugen van dien vorst zoodanig verzwakt, dat hij zijn eigen dienaren niet meer kende; hij bezat geen kracht eu werkzaamheid meer om het hoofd le zijn van een door vijanden omringd rijk; hij hield zich dan ook meer bezig met het bouwen van sterkten en het verdedigen zijner grenzen dan met het op de been brengen van legers en het maken van nieuwe veroveringen. Onder zijne regeering verzwakte de militaire geest der christenen eu werd vervangen door den geest van tweedracht, die groolere rampen medebracht dan de oorlog. Op hel oogenblik dal Eulco van Anjou tol koning van Jerusalem gekroond werd, hadden de christen Staten hel toppunt van voorspoed bereikt; bij hel einde zijner regeering neigden zij reeds ten ondergang.

Koningin Melisenda nam het regentsehap van het koninkrijk op zich. Terzelfder lijd ontving de jonge Hondewijn de koninklijke zalving en werd in de kerk van hel Heilig Graf lol koning gekroond op den dag van de geboorie des Zaligmakers. Hoewel de oudste zoon van Eidco zijn veertiende jaar nog niel bereikt had, bevalen zijne natuurlijke welsprekendheid, de bevalligheid zijner manieren, iets edels en voorkomends in geheel zijn gedrag, hem reeds in de liefde der volken aan. Hij bezat ecu lever.digen en doordringenden geest, een sterk geheugen; het was zijn grootste genoegen tie roemrijke daden der groole koningen le hooren verhalen. Hij beijverde zich ook zooveel mogelijk bekend te worden met de zeden en het karakter van de volken, over wie hij geroepen was te regeereu, en menigmaal werd hij door mannen van rijpen leertijd geraadpleegd omtrent de wellen en de gevvoonlen van hel koninkrijk. De kronijken van dien lijd vermelden, dal de jonge Houdewijn steeds veel eerbied beloonde voor den godsdienst en de geestelijkheid ; maar hij den aanvang zijner regeenng zag men met leedwezen, dat de liefde voor de vrouwen en het dobbelspel hem meer tijd roofde en hem meer ter harte ging dan hel een koning en vooral een koning van de heilige stad paste. De aartsbisschop van Tyius, die hem gekend had, maakt in zijne geschiedenis de bemerking, dal hij, naarmate hij in jaren toenam, bijna al zijne gebreken allegdc en zijne goede hoedanigheden behield.

Gedurende de minderjarigheid van den koning regeerde koningin Melisenda mei beleid en gerechtigheid; misschien zou zij den lof, dien de geschiedenis haar gegeven heelt, beter verdiend hebben, indien zij minder aan de ópperlieerschappij gehecht ware geweest. Toen Houdewijn den leeftijd bereikt had om de teugels van het bewind zeil in handen le nemen, draalde zij le lang om het koninklijk gezag aan hem over te dragen, hetgeen betreurenswaardige verwikkelingen veroorzaakte en de muzel-maunen in den waan bracht, dal Jerusalem veischeidene hoofden had.

In bel eerste jaar zijner regeering (lUti) voerde Houdewijn een leger naar het land van Moab en in hel dal van Moses, waar bij zich door zijne dapperheid bijzonder onderscheidde, liij zijn terugkeer van die expedilie ondernam hij een oorlog, waartoe de aanleiding onrechtvaardig was en die ongelukkig voor hem alliep. Een zekere emir, die in Hoshra in naam des sullans van Damascus bevel voerde, kwam naar Jerusalem en bood aan, die stad aan de christenen over te leveren. Dat voorstel werd zonder beraad aangenomen en men bracht terstond een leger bijeen om Hoshra in bezit te gaan nemen. Terwijl men zich voorbereidde tol eene expedilie, welke men als ('.aile wehievnllifi eu voordeelig voor de christenen beschouwde, kwamen er uit Damascus algevaardigden, die in last hadden den koning van Jerusalem aan

| de tractalen te berinneren, die de beide landen verbonden. De vorst en de emirs van Damascus verwonderden er zich over, dal de christenen zoo grif eene stad uil de handen van bot verraad wilden aannemen; zij bezwoeren den koning en bet gansclie geloovige volk, den oorlog niel op de gronden van eene bevriende natie over le brengen; een oorlog, die door de gc-recbligheid gewraakt werd, kon niet gelukkig wezen. Zor spraken de afgevaardigden van Damascus; maar zij riehtlen Int woord lot vooringenomen en opgewonden geesten ; sinds maa i-den toch was de verovering van Hoshra hel onderwerp van idle gesprekken en men sprak slechts van den roem en de voordeelen, die aan die onderneming verbonden waren, terwijl degenen, die daarin slechts onrecht en onheil zagen verraders waren; do meening van een verblinde menigte behield de overhand en de raadgevingen der wijsheid werden in den wind geslagen.

Hel christen leger stelde zich in beweging. Na het. diepe dal van Hqob doorgetrokken te zijn, kwam hel in hel land, dal men Traconic noemt. Hier begonnen zich de gevaren en de moeie-lijkheden van de onderneming te vertoonen. Hel land was bedekt mol muzelmannen, die uit alle aangrenzende gewesten toegesneld waren om zich tegen den inval der christenen te verzetten. De gloeiende stralen der zon verzengden de vlakten: gebukt onder luinne zware wapenrusting, gemarteld door honger en dorst, konden do christenen slechts met langzame sohreden vorderen; de in de pulten en de bronnen gevallen sprinkhanen hadden bel water vergil'ligd, al hel graan was in onbekende bergplaatsen verborgen, terwijl de bewoners, in onderaardsche holen verschanst, den christen soldalen allerlei valstrikken logden. Boog-schulters, op do omliggende hooglen geposteerd, lieten tie krijgers van .lerusalom geen oogenblik rust, en de van alle kanten afgeselioton pijlen .sclwiwii, volgens de uitdrukking van Wilhelmus van Tyr, op hen neder Ie riillen (ielijl; liayel en zware ref/en tip mei iniinicii en leien (p'dekle huizen, zoodaniij waren menschen en dieren er mede heslihi.

Inlusschen schraagde de hoop van Hoshra in te nemen nog allijd den moed der christen soldaten; maar toen men in het gezicht der stad gekomen was, vernam men dal de citadel en de forten bezet waren door soldaten uil Damascus, en de vrouw zelve van den emir, die beloofd had de stad over te leveren, zich tegen haar echlgenool verklaard had. Deze onvorwacble lijding verspreidde eensklaps verslagenheid en moedeloosheid in hel christen leger; de ridders en baronnen drongen nu hij den koning van Jerusalem aan zijn persoon en hel kruis van Jesus C-lnisliis in veiligheid te stellen. De jonge Houdewijn verwierp dien raad van zijne getrouwe baronnen en wilde al bunne gevaren doelen.

Zoodra hel hevel tol den lorugloclil gegeven was, hieven de muzelmannen een luid vreugdegeschrei aan en zetten den christen soldaten achterna; deze trokken in dicht gesloten gelederen, mol het bloote zwaard in de band terug, terwijl zij liunne dooden en gekwetsten medevoerden. De muzolmannén, die niet door hunne vijanden konden breken en op hunne vervolging geen spoor van verlies opmerkten, dachten mannen van ijzer te bestrijden te hebben. De stroken door welke de weg dor christenen voerde, was bedekt met door de zonnehitte verdroogde varons, distelen en planten. De mnzelmanncn staken ze in brand en de wind voerde den rook en de vlam naar bol christen leger over, zoodat de Franken le midden van een vuurzee voortschreden, terwijl boven hunne hoofden wolken van rook en slof gollden. Wilhelmus van Tyr vergelijkt hen in zijne gescliiede-nis met smidsgezellen, zoo zwart waren hunne aangezichien en liiinne kleedoren door don dikken rook van den brand welke in de vlakte woedde. De ridders en de soldaten, hel volk dat hel leger volgde verdrongen zich rondom den bisschop van Nazarelh, die hel hout van hel ware kruis droeg, en smeekten hem weenendo door zijne gebeden hun onduldbaar lijden te doen ophouden.

Geroerd door hunne vertwijfeling'verhief de bisschop van Nazareth bet kruis terwijl hij de barmhartigheid des Hemels afsmeekte, en lerzeHder tijd veranderde de wind van richting. De vlam en do rook, die de christenen met volkomen ondergang bedreigden, sloegen eensklaps naar de muzelmannen over. De Franken zetten hun toclit voort, overtuigd, dat God een mirakel gewrocht had om hen le redden. Een ruiter, dien men nooit gezien had, zittende op oen wit paard en oen rooden standaard dragende, ging hel christen leger vooruit en voerde het verre van allo gevaren. Hel volk en de soldalen zagen hem aan voor een engel dos hemels; zijne miraculeuze tegenwoordigheid verlevendigde hunne kracht en hun moed. Eindelijk kwam hol leger van Houdewijn, na hel doorstaan van de grootste ellende, in Jerusalem terug; de inwoners verheugden zich over dien terugkeer onder hol zingen der woorden van hol Evangelie: Laten wij ons aan de blijdschap overgeven, want dil volk, lielwelk dood was, is weder opgestaan, het was verloren en nu is het wederge vonden.

Terwijl de inwoners van Jerusalem op die wijze de lerng-komsl hunner krijgers begroetten, leden de christen Staten

van Mesopotamic en hot noorden van Syrië voortdurend nieuwe verliezen. ZeiiKhi, dien de kalif van Bagdad en de ware muzelman nen ais liet sciiild en don sloiinpiliiai' van liet islamisme beschouwden, strekte zijne heersclKippij uit van Mossul lol aan de grenzen van Damascus en zette zonder verpoozing den loop zijner overwinningen on vcrovcriugvn voort. De clinsumen Raven zich weinig moeilo om de uiibrciding van zulk een ge duchte machl tegen te gaan. Zon^lii ondorhield hen in eone bedriegelijke genislheid on wilde lion eoi'St uit lum slaap opwekken als hij hun rijk doodelijko slagen loebracht. Ilij wist bij ondervinding, dat niols do ohiisionon zoo noodloltig was als een te lange rust; de Franken, die alles aan luinne wapens dankton, verzwakten bijna altijd gedurende den \rede, en als zij geen strijd voerden met de mu/.ehnannen, beoorloogden zij elkander.

Het koninkrijk Jerusalem bezat twee geduchte bolwerken: het vorstendom Antiochie en bet graatseliap Edessa. Itaymond van Poiliers beveiligde den Oroides legen den inval der muzel-mannen, terwijl de oude Joseelijn van C.ourlenai langen tijd op de boorden van den Eupliraat de schrik der ongedoovigen was geweest; maar de dood had hem weggeraapt; tot aan zijn jongs!en snik had hij de vijanden der chnstenen bestreden en op zijn steifbed deed hij nog zijne wapens en zijn grondgebied eerbiedigen.

Joseelijn belegerde een kasteel in de nabijheid van Aleppo, toen dicid bij hem een toren instorlle en hem onder zijne puinon bedoH': stervende werd hij naar ImIossm gevoerd. Terwijl bij vol pijnen op zijne legerstede lag en naar den dood verlangde om van zijn ondragelijk lijden verlost te zijn, kwam men hom mededeolen, dat de sultan'van Iconium het beleg geslagen had voor een zijner versterkte steden. Terstond laat hij zijn zoon ontbieden en beveelt hem den vijand te gaan bestrijdén. De jonge Joseelijn vveilell en brengt zijn vader onder hei, oog, dat hij geen troepen genoeg ter zijner beschikking heelt, om tegen de Turken op te trekken. De oude krijger, die nooit bezwaren gekend had, wilde vóór zijn dood een les geven aan zijn zoon (in deed zich aan de spits zijner soldaten in een draagstoel naar bet bedreigde punt voeren, loon hij de belegerde stad naderde, kwam men hem boodschappen, dat de Turken zich verwijderd hadden: terstond liet hij zijn draagstoel stilhouden, en de oogen ten hemel geslagen, 'als'om God te danken voor de vlucht, der muzelmannen, geelt hij te midden zijner getrouwe krijgers don geest.

Zijn stollelijk overschot werd naar Edessa overgebracht. Do gebecle bevolking sloot zich bij de lijkstalio aan, die een aandoenlijk schouwspel opleverde. Van den oenen kant zag men rouwdragende soldaten, die de doodkist van hun hevelliebher droegen, van den anderen beweende een geheel volk zijn steun, zijn verdediger en verheerlijkte de laatste overwinning van oen christen held.

De oude Joseelijn was in groote bezorgdheid over de toekomst van het graafschap Edessa gestorven, daar zijn zoon, die boni in de regeering opvolgde, een zwak en lafhail ig mensch was. Heeds vroegtijdig had do zoon van den ouden Gourlenai zich aan de dronkenschap en de ontucht overgegeven; in een eeuw en in een land waar die ondeugden algemeen waren, hadden de buitensporigheden van den jongen Joseelijn de christen soldaten menigmaal geërgerd. Zoodra bij zijn eigen meester was, verliet hij de stad Kdessa om zich naar Turbessel te hegeven, oen heerlijk lustoord aan de oevers van den Eupliraat. Slechts aan de bevrediging zijner lusten denkende, loeide hij daar in de grootste zorgeloosheid, bot ondorhond zijner troepen vetwaarloozende en de bedreigingen der muzehnannen vergelende.

Middelerwijl liet Zenghi geen enkele gelegenheid ongehnnkt voorbijgaan en lag hij voortdurend op de loer om met de tweedracht der christenen zijn voordeel te doen. De Arabische geschiedschrijvers zwaaien den grootsten lof toe aan hel genie en het karakter van den vorst van Mossul; zij roemen zijne dapperheid en zijne bekwaamheid in den oorlog, zijne vrijgevigheid, die hem bij zijne dienaren en zijne soldaten bemind maakte, zijne onvermoeihare bedrijvigheid, welke hem overal tegenwoordig deed zijn, en vooral de moeite die hij zich gafom de geheimste gedachten zijner vijanden te loeren keunon en zijne plannen voor aller oógen verborgen te houden. Ondanks den lol', aan zijne gematigdheid en recblvaardigheid toegezwaaid, stelt de onpartijdige geschiedenis hem ons voor meer dan eens geweld ol trouweloosheid te baal nemende om zijn gezag uil te breiden ol' te bevestigen, en zich steeds door zulk een vreesverwekkend machtvertoon omgevende, dat men lieden gezien heelt, die bij den enkelen aanblik daarvan van schrik stierven. Die harbaarsche held bezat onbetwistbaar eenige schitterende hoedanigheden, maar naar het voorbeeld le oordeelen dergenen, die le midden van de verwarring en de wanorde, waarin het Oosten verkeerde, tot do hoogste macht geraakten, mag men aannemen, dal zijne ondeugden en zijne huitensporigbeden heui

veel meer van dienst waren dan zijne deugden. De groole bokwaamlieid van Zenghi, of liever zijne voornaamste kracht in den oorlog tegen do christenen was den muzelmannen te doen gelooven, en misschien geloofde hij het zelf ook, dat de Hemel hom uitverkoren had om don godsdienst van Mahomed te verdedigen; «Toon God de duivels van het kruis wilde verderven, gelijk hij do opgestane engelen vernietigd had,quot; zegt de geschiedschrijver der Alahokon, «wierp Hij zijne blikken op de keur dor getrouwe kampvechters van bel islamisme en vond er geen onder hen, die meer geschikt was zijne raadsbesluiten le vol-hrengon dan de martelaar Emad-eddin Zenghi.quot;

Sinds lang loerde Zenghi, die meester was van een groot gedeelte van Syrië en Mesopotamie, op eene gelegenheid om de stad Edessa bij zijn rijk in le lijven. Deze verovering, welke zijn eerzucht en zijn trots streelde, moest te gelijker lijd in de oogen der ware geloovigen de goddelijke zending bevestigen, waarmede hij zich belast zeide. Om Joseelijn in zijn noodlottige gerustheid to onderhouden, veinsde de vorst van Mossul tie muzelmannen to beoorlogen, en loon men hom bezig waande met de belegering van eenige inuzelmansche kasteelen in Moso-polnmië, verscheen bij onvorwachls mot een aanzienlijk leger voor de innren van Edessa.

Do slad had zeer hooge wallen, talrijke torens en eene slorko ciladel; maar, volgens de naïeve uitdrukking van den aarls-b.sschop van Tyrns, zijn al die dingen goed voor een volk, dat sn ijden wil, doch worden nutteloos, ah daar binnen i/iwii lieden zijii, die ze vcnleiiiiien. De inwoners van Edessa waren meest Chaldoërs en Armeniërs, weinig geoefend in tien wapenhandel en zich enkel bozig houdende mol hun handel en hunne koopwaren. Do meeste Franken waren den jongen Joseelijn naar Turbessel gevolgd, en degenen, die in Edessa teruggebleven waren, misten bevelhebbers, die hen lot den strijd konden aanvooron en do verdediging leiden. Zoodra Zenghi zijn kamp opgeslagen had, begon bij met kracht hel beleg der stad en werden talrijke machines legen de muren gericht. De inwoners, de geestelijkheid, de monniken zelfs verschenen op de wallen om don vijand af le slaan ; de vrouwen en de kinderen brachten hun water, leoftocht en wapenen. De hoop op een spoedig ontzet, prikkelde hun ijver en schraagde hun moed. Zij ver-wacblteii hulp van de natie, die men dapper noeml, zegt, een Arineniscb sehrijver, en lederen dag meenden zij, op hunne torens op den nilkijk staande, de standaards der zegevierende franken te zien opdagen. IJdele hoop! Toen de faam de lijding dor belegering van Edessa door Syrië verspreidde, ontstond er groote verslagonhoid onder de christenen, maar niemand groep naar de wapens.

Jerusalem was door een le grooten afstand van Edessa gescheiden, en bol bevel van Melisenda, die met haar zoon Boude-wijn hel rijk hesluurde, om troepen te zenden werd niet ten uiivoor gebracht. De strijders van Anlioclnë zouden op lijd hebben kunnen komen, maar Haymond, die aan Joseelijn een doodelijken haal gezworen bad, zag in de selirikwekkende vnrde-ringen der barbaren slechts de vernedering van een mededinger en den ondergang van een vijand. Uil zijn slaap opgeschrikt zond Joseelijn naar alle zijdon afgevaardigiien uil, riep al zijne krijgers hijoen on gaf hel voornemen le kennen Edessa le hulp to snollen; maar in plaats van aan zijne dringende beden gehoor te geven, beklaagde men zijne zorgeloosheid en niemand nam do wapens op. om den metropool van Mesopolamië van den ondergang te gaan redden

Iiilussclien zette Zenghi zonder vorpoozen het beleg voort van eene slad, die door de clirislenen verlaten scheen. Eiken dag ontving liet muzehnansche leger versterkingen, en de Kurden, de Arabieren, de Turcomannen snelden van alle zijden loe, door het, vooruitzicht op buit aangelokt. Do stad was geheel ingesloten. Zeven reusachtige houten torens verhieven zich hooger dan de wallen der vesting. Ontzaggelijke machines beukten onafgohroken de muren of braakten sleenen, pijlen en brandende stoffen over do stad uil. Mijnwerkers, uit Aleppo gekomen, waren, ondoraardsche wegen gravende, tol onder de fondament^ der nuiren doorgedrongen, en verscheidene torens dor slad vvachtleii, als boven een afgrond zwevende, nog slechts op een teeken om den grond met hunne pinnen le bedekken en don inuzelmanschen soldaten don doorloohl te verschallën. Nu weiden de vverkzaamheden van bel beleg plotseling geslaakt, en liet Zenghi de slad opeischen. De Pranken, en na hen de Syriërs en de Armeniërs, antwoorden dal zij liever allen zullen sterven dan een christen slad aan de ongeloovigen over te geven. Zij sporen elkander aan om de martelaarskroon to verdienen; «Laai ons niet bevreesd zijn voor de sleenen, welke geworpen worden om onze woningen en onze torens le vernielen,quot; zeiden zij onder elkander; «Hij, die hel uitspansel gemaakt en legioenen engelen geschapen heeft, verdedigt ons | logon onze vijanden en bereidt ons woningen in den hemel.quot; ! I''r sprak uit die taal meer gelatonbeid dan krijgsmansdeugd, i Toon dan ook, den achlonlwniligslen dag van hel beleg,

12«

verscheidene torens, op een toeken van Zenghi, met donderend gedruis instortten, steeg er van het eene uiteinde der stad tol aan liet andere een kreet van ontsteltenis op. Eenigen der onversaagdste krijgers snelden toe om de bres te verdedigen; maar op lietzell'de oogenblik werden bijna alle poorten in do wallen verlaten en kon de vijand van alle zijden de plaats binnendringen. Van nu ai'had Ëdessa geen verdedigers meer; die rampzalige stad zng nog slechls himien hare muren een doodelijk ontstelde bevolking en met hel zwaard gewapende Itarharén. Priesters met sneeuwwitte haren droegen do relii|uie-kassen der heilige martelaars door de stralen, terwijl zij de barmhartigheid des Hemels inriepen. Maar zoodra zij de eerste teekenen van den dafi van (iramschap ontwaarden, bleven zij plotseling sloni van onlzelli'ng slaan en weldra veroordeelde liet zwaard hen lol hel eeuwifie slihwijgcn. Op die wijze begon de moord van hel christen volk. Een 'der Oosiersclie schrijvers, aan wie wij dit verhaal ontleenen, voegt er hij, dat hel zwaard der ongeloóvigen zich verzadigde aan het bloed der grijsaards en kinderen, der armen en rijken, der maagden, der bisschoppen en der heremieten. Velen zócliten een wijkplaats in de kerken, waar zij echter aan den voet des altaars geslacht werden. Anderen vluchlten naar de citadel, maar aan do poorten vonden zij den vijand hevlekt mei bet bloed hunner broeders en vielen zélve onder zijne slagen op hoopen van lijken. Te midden van dat gruwzame bloedbad, waarin de vader niet op zijn zoon waeblte, waarin de vriend niet meer zijn vriend zocht, waarin al de banden der natuur verbroken waren, zag men echter nog eenige sporen van menschelijke deugden. De gescbiedenis van dien tijd maakt melding van moeders, die hare kinderen om zich heen riepen, gelijk de hen hare hiehens. Die beklagenswaardige gezinnen vereenigden zich aldus om Ie zanien door bet zwaard des overwinnaars te vallen o!'wel gezamenlijk in gevangenschap weggevoerd te worden.

De slachting, die bij het opgaan der zon begonnen was, duurde voort lol aan bet derde uur van den dag. Eerbiedwaardige prelaten, die aan bel staal der Turken onlsnapl waren, werden met ketenen beladen. Men zag een Armenisch bisschop, van zijne kleederen berooid, door de straten sleuren en met roeden geesclen. Een geleerd religieus, die de gescbiedenis van Edessa opgesleid had en wiens getuigenis wij dikwijls ingeroepen hebben, overleelde den ondergang van zijn gebooilestad nieten kwam met de nieesten zijner medeburgers om bel leven. Hugo, een Latijnsch aartsbisschop, werd, de vlucbl willende nemen, met zijne geheele gcesielijkbeid vermoord. Zijne schallen, die bij niedevoerde en iiullig voor de verdediging der slad hadden kunnen aangewend worden, werden de prooi der ongeloovigen. Godvruchlige gescbiedsehrijvers schrijven aan de gierigheid van dien prelaat den val van Edessa loc, en schijnen ie gelooven, dal bij in een ander leven gestral'l werd dewijl bij zijn goud verkozen had hoven de redding der christenen.

Toen de muzelniannen meesier van de slad' waren en do citadel bare poorlen voor hen ontsloten had, klommen de imams naar boven in de klokketorens der christenen, om deze woorden uit te roepen: «O Mahomed! proleet des hemels, in uwen naam hebben wij een overwinning bevochten. Wij hebben dil volk verdelgd dal steen aanbad, en slroomen bloeds hebben gevloeid om uwe wel te doen zegevieren.quot; Op die arkondiging antwoordde hel geheele muzelmansche leger met zegezangen en teekenen van een barbaarsche vreugde. Plundering, brand-slichling en de alscbuwelijksle buitensporigheden kenmerklen de zegepraal van den Koran. De lijken der overwonnenen werden verminkt, hunne hoorden naar liagdad en zell's naar Korassan gezonden. Alles wal aan levende christenen in de stad Edessa overbleel', word als redeloos vee op de openbare markten verkocht; met ketenen beladen, moesten de discipelen van Christus, na hunne bezittingen, hun vaderstad, hunne vrijheid verloren le hebben, nog de droefheid hebben den godsdienst te zien honen, die bun alleen nog resile om hen in bun lijden le troosten. De gewijde vaten dienden lot de brasserijen der overwinning. Verscheidene geloovigen, die in bel leven gespaard waren, konden het gezicht van zooveel ontheiligingen niet verdragen en stierven van machtolooze woede.

Zoo viel l.dessa, dal een der sterkste sleden van Azië was door zijne citadel, zijne wallen en zijne ligging op twee bergen, in de macht der muzelmannen. De palriarcb Nonas belreurt in een roerend treurdicht den val van die stad, welke de daaraan verbonden berinneringen van den godsdienst en de geschiedenis vermaard hadden gemaakt en laat haar zelve van haren vroegeren luister spreken. «Ik was,quot; zegt zij, «gelijk eene koningin temidden barer borbouding; zestig marktvlekken rondom mij opgericht vormden mijn gevolg, mijne talrijke kinderen sletén hunne dagen in vreugde; men bewonderde de vruchtbaarheid mijner akkers, de Irischboid en de helderheid mijner wateren, de schoonheid mijner paleizen. Mijne altaren, met rijkdommen overladen, verspreidden heinde eii verre hun glans èn schenen de woonstee der engelen. Ik ovciirof in luister de schoonste sleden van Azië, en ik was als een hemolsch verblijf op do aarde gebouwd.quot;

De verovering van Edessa vervulde de muzelmannen van Syrië met blijdschap. He Arabische geschiedschrijvers vermelden, dat de tijding daarvan zich terstond door het geheele Onsten en lot op do kusten van Afrika en Italië verbreidde en verscheidene miraculeuze gebeurtenissen de overwinning van Zenghi aankondigden. Na eene bezetting in Edessa achtergelaten te bobben, wilde de woeste veroveraar don loop zijner overwinningen voorlzetten ; maar zijn uur was gekomen eii de kracht zijns arms en zijnor legerscharen kon den smcirlelijkeii jiahiilak van hel marteladrschap niet van hem afwenden ; terwijl Azië zijn roem en zijn macht bezong, zegt de geschiedschrijver der Atabeken, slreltle de dood hem in het slof uil en nurd helslot zijne woniiif/. Tijdens de belegering van een muzelmanscb kasteel, niel verre van den Enpbraal, werd hij door zijne slaven vermoord, (mi zijne ziel ging, naar de meening der muzelmannen, in den bemel do belooning ontvangen aan den veroveraar van Edessa toegezegd.

Hel bericht van dien dood troostte do christenen over hunne nederlagen; zij legden eene onmatige blijdschap aan don dag als hadden zij gelijktijdig al de muzolmanscbe machten zien vallen. Die vreugde zon van korten duur zijn : nieuwe vijanden zouden hen beslrijdcn, nieuwe rampen bun deel worden.

_ Do geschiedenis vermeldt, dat Zenghi, na de inneming van Edessa en do vermoording der bevolking, getroffen door do schoonheid en den luister der stad, besloot baar opnieuw te bevolken en haar een gedeelte barer inwoners terug le geven. Een groot aantal Syrische en Armenische familiën, die eerst in boeien geklonken waren, kregen hunne vrijheid terug en verlof hinine woningen weder te betrekken. Toen men don dood van Zengbi vernam, lieten de christen gezinnen dadelijk hun afkeer voor Inm nieuwe meesters blijken en achtte de graaf Joscelijn het oogenblik gunstig om zijne hoofdstad le heroveren. Een aantal onversaagde krijgers bijeengebracht hebbende, verschoon hij in hot holle van don nacht, onder de muren van Edessa, en geraakte, bijgestaan dooi' de inwoners, met eenigen der zijnen mot behulp van touwen en ladders binnen de stad. Daarop overrompelden zij de poortwacht en ontsloten de poorten voor bnnne sirijdmakkors. Zij wierpen zich op de verraste en verbijsterde Turken en braehlen allen om die zij in do straten ontmoetten en den lijd niel hadden in de torens en de citadel de wijk te nemen. Op die wijze in Edessa teruggekeerd, zond ■loscelijn boden aan al de christen vorsten van Syrië, hen smeokonde hem bijstand Ir; bieden en behulpzaam te wezen in het behouden van een chrislen slad. Deze tijding, zeggen de mide kronijkscbrijvers, verwekte overal vreugde ; maar vreugde grenst aan droefheid; geen enkele der christen vorsten kwam Joscelijn le hulp, en terwijl bij op hunne aankomst zijne eenige en laatste hoop op redding bouwde, verscheen Noureddin, de tweede zoon van Zenghi, gebieder van Aleppo geworden, onverwachts met een geduchte legormaclil voor de poorlen van Edessa. liij het verlaten zijner hoofdstad had bij gezworen do christenen le verdelgen eil al de muzelmansche legerbenden waren toegesneld om zijne bedreigingen te volvoeren en zijne wraak te dienen. Door verrassing binnen Edessa gekomen, haddon .loscelijn en zijne strijdmakkers noch de middelen, noch den tijd gehad zich daarin'te verschansen, en do citadel bevond zich nog in de macht hunner vijanden toen de stad door Nouroddins troepen ingesloten werd. Tusscben de bezelling der citadel en het imizelmansclie leger geplaatst, zagen do christen soldaten al het baclielijke van hun toestand in. Zij hadden den vijand voor en achter zich en geen hulp van buiten meer te hopen. Gelijk bet altijd in hopolooze omslandigbedon gaat, werden tal van besluiten bonrlelings genomen en verworpen. Terwijl zij beraadslagen, bereidt de vijand alles voor lot de bestorming'. De slotsom der beraadslagingen is, dal een langer verwijl in do stad, die zij pas als overwinnaar betreden hebben, sléchts dood en verderf kan aanbrengen; na den dood getrotseerd te hebben om in do stad le komen, zijn zij thans besloten alle gevaren le trolseoren om er weer uil le geraken. De soldaten van Joscelijn, al de christenen, die naar de slad gekomen waren en het kleine aantal inwoners, die aan de slachting hunner broeders ontsnapt waren, zijn er uog slechts op bedaelu door de vlucbl aan do barhaarschheid der muzelmannen te ontkomen en maken in alle stilte de toebereidselen lol hun vertrek. Midden in don nacht ontsluiten zich do poorlen; ieder noemt het kostbaarste mede, dat bij bezit, eene angstige menigte verdringt zich in de straten. Ueéds zijn een groot aantal dier ongelukkige vlnclitclingcn buiten de poorten; de door Joscelijn aangevoerde krijgers zijn aan de spits en komen bel eerst in de vlakte, waar de muzehnamien kampeerden. Het garnizoen der citadel, door bel gewoel opmerkzaam gemaakt, dóet een uitval en vereenigt zich met de soldaten van Noureddin, die naar de stad ijlen en de poorlen bozolton, waarlangs de christenen naar luiiLen dringen; daar worden gevechten geleverd, waarvan de

tliiislomis tie akeliglieid verdubboU. De cbristenen slagen er in zich een doorloclil te banen en verspreiden zlob over de naburige velden; degenen, die wapens dragen, vereenigen zicb in bataljons en trachten zicb door bet kamp der vijanden been te slaan ; de anderen loopen op goed geluk voort, verdwalen in de vlakte en vinden overal den dood! Bij bet verbalen der gebeurtenissen van dien vreeselijken nacbt kan Wilbelmus van Tyr zijne tranen niet vveerbouden. «O rampzalige nacbt!quot; roept de gesebied-sclnijver Aboulfarage uit, «dageraad van de bel, ongeluksdag, welke aanbrak voor de kinderen eener vroeger benijdenswaardige slad!quot; Zoowel binnen Edessa als daar builen boorde men niets dan Jammergescbrei en doodskreten. De in bataljons vereenigde krijgers werden, na zicb door het leger der ongeloovigcn heengeslagen te hebben, tol aan de boorden van den Eupliraat vervolgd; de wegen waren bedekt met hunne wapens en hunne bagage. Slechts een duizendtal hunner mocht hel gelukken Samosate te bereiken, dat hen in zijne muren opnam en hun ongeluk betreurde zonder ben te kunnen wreken.

De geschiedenis vermeldt, dat meer dan dertig duizend christenen door de soldaten van Noureddin en Zenghi omgebracht werden. Zestien duizend werden gevangen genomen en sleepten hun leven in ellende en slavernij voort. Noureddin spaarde, in zijne wraak, noch de wallen noch de gebouwen der weerspannige stad: hij liet de torens, de citadel en de kerken van Edessa omhalen. Hij verbande er al de christenen uit en veroorloofde slechts ann een hoopje armen en bedelaars Uisscben de puin-boopen hunner vaderstad te blijven wonen.

Gelijk men weet, werd Zenghi om de verovering van Edessa als een heilige, als een door Blahomed bemind krijger beschouwd ; de bloedige krijgstocht van Noureddin maakte hem dierbaar aan de muzelmannen, bracht veel toe aan de uitbreiding van zijn vermaardheid en zijne macht en reeds beloofden de imams én de dichters aan zijne wapenen de nog veel roemrijker verovering van Jerusalem.

De inwoners van de heilige stad en de overige christen steden weenden tranen van vertwijfeling bij het vernemen van den val en de verwoesting van Edessa. Onheilspellende voorteek'üien vermeerderden nog de ontsteltenis, welke de van de oevers van den Eupliraat lol hen gekomen tijdingen hun veroorzaakten. Do bliksem viel op de kerken van bet Heilig Graten den berg Sion; eene komeet, met een langen, glinsterenden staart, vertoonde zicb aan don hemel; «verscheidene andere teekenen,quot; zegt Wilhelmus van Tyr, « vertoonden zich leyen de (lewoonlen en het seizoen der lijden, voorheduidiiifien van de' komende diiujen. Tot overmaat van ramp werd Uudolf, kanselier van Jerusalem, door geweld op den zetel van Tyrus geplaatst, en de verergernis heerschle in hel heiligdom. Al de geloovigen van hel Oosten hielden zicb overtuiga, dal de Hemel zich legen hen verklaard bad en vreeselijke rampen over de christen volken zouden nederkomen.

^T^oor de muzolmannen bedreigd, riepen de elirislen Koloniën jlt/di'ii bijstand dei^- vorsten van Europa in. De bisschop van Gibelel, in Syrië, reisde, vergezeld door ecu groot aantal gccs-telijken en ridders, naar Viterbo, waar de paus zich bevond. De mededeeliugen van het christen gezantscJiap outloklüu tranen aan bet opperhoord der geloovigen; de ranipcn van Kdessa, de rampen, die Jerusalem bedreigden, verspreidden alom ontsteltenis en drocl'bcid. Alarmkreten weergalmden door het gansche Westen. Vijl' en vecnig jaren waren verloopen sinds de verlossing van liet heilig gral'; de geest der volken was niet veranderd, van alle zijden snelde men te wapen.

Ditmaal was het op de roepstem van den heiligen Bernardus, dat do volken en de koningen der christenheid zich ouder de vanen van het kruis kwamen scharen. Acht jaren voor de verovering van Jerusalem uil een adellijk geslacht van bourgogne gesproten, bad de heilige Bernardus, uog zeer jong, bet kloosterleven omhelsd met al zijne talrijke bloedverwanten en dertig edellieden, door zijne toespraken én zijn voorbeeld medegesleept. Hij was eerst twee en twintig jaren toen hij aan het hoofd van den kleinen troep, dien hij aan de wereld ontrukt had, te üiteaux verscheen. Het is genoeg den naam van Clairvaux te noemen, om aan de glorie vau den heiligen Bernardus te herinneren. Wij hebben reeds gelegenheid gehad om de bemerking te maken, dat twee bartstoebten in dat tijdvak de christelijke maatscbappij met elkander deelden: de eene dreef de christenen naar het kluizenaars- of kloosterleven, de andere den weg op naar Jerusalem. De heilige Bernardus was de schittercude uil-drukking van die dubbele godsdienstige geestdrift, hij was de man van dien tweevoudigen hartstocht welke destijds de wereld beroerde, en de kronijken vau de twaalfde eeuw kumieu niet genoeg de verbazende macht van zijn woord roemen. De abt van Clairvaux bezat in een tenger eu zwak lichaam een onvermoeide werkzaamheid, een vurige volharding, een verheven wilskracht, welke zonder zwichten naar het beoogde doel streefde. Hij was de ziel en het licht van Europa geworden; bij behoorde zich zeiven niet meer toe, en de gebeurtenissen en de behoeften van zijn tijd ontrukten hem voonduivnd aan de eiken en beuken zijner dierbare afzondering. Verscheidene kerkvergaderingen gehoorzaamden aan zijne beslissingen. Door de. enkele wapenen zijner welsprekendheid verdreef hij den anti-paus Leo en deed Innoceutins II van den Stoel van Petrus bezit nemen. Paus Eugenius lil en de abt Suger waren zijne leerlingen. Prelaten, vorsten, monarchen stelden er roem in zijn raad op te volgen en geloofden dat God door zijn mond sprak

Bij de aankomst der gezanlen van bet Oosten in Europa had Lodewijk VII juist den Iroon van frank rijk bestegen. Die jonge monarch had zijn regeering onder de gelukkigste voorteekenen zien beginnen. De meesleu der groote vazallen, die legen het koninklijk gezag opgestaan waren, hadden de wapens neder-gelegd cu vau hunne aanspraken afgezien. Door zijn huwelijk met de dochter van Willem IX. bad Lodewijk de Jonge het hertogdom Aquitanië met zijn rijk vereenigd. Het vergroote Eraukrijk had niets van de naburige Staten te vreezen, eu terwijl burgeroorlogen Ie gelijker-tijd Kiigeland en Duitschland beroer deu, bloeide het in vrede onder het beheer van Suger.

De vrede werd slechts kortstondig gestoord door oneenigheden mei den pauselijken Stoel ten gevolge der benoeming van een bisschop eu de kuiperijen van Tibout, graaf van Champagne, die van den invloed, welken hij op de geestelijkheid had, gebruik maakte om het interdict der Kerk over het koninkrijk te doen uitspreken. Lodewijk wees alle vertoogen vau deu Heiligen Stoel met halsstarrigheid terug eu wilde een gevaarlijken en oproerigen vazal tuchtigen. Door een blinde wraak gedreven, verwoestte hij alles te vuur en te zwaard in de staten van Tibout; hij belegerde Vitry, nam in persoon deel aan de bestorming en deed allen over de kling springen, die men in de stad ontmoette.

Een groot aantal inwoners van eiken leeftijd en beiderlei sekse waren in eene kerk gevlucht, denkende aan den voet der altaren een veilige wijkplaats te vinden tegen den toorn van een christen vorst. De koning liet het gebouw in brand steken en dertien honderd mensclieu werden een prooi der vlammen. Zulk een barbaarsche daad verwekte rechtmatigen afschuw onder al de volken, die de Voorzienigheid onder den scliepter van Lodewijk gesteld had. Toen bij van dien krijgstocht terugkeerde, ontving hem zijne hoofdstad met een somber stilzwijgen; zijne ministers lieten op hun aangezicht hunne neerslacln'igheid lezen, terwijl de heilige Bernardus, gelijk een andere Ambrosius, de verwijten van den godsdienst eu (ie inenscbelijklieid durfde le laten hooren.

In een weisprekenden brief wees de abt van Clairvaux den monarch op bet in verslagenheid gedompelde vaderland, en toonde hem de Kerk, door hein geminacht en met voeten getreden. «Ik zal tot mijn dood voor haar strijden,quot; zeide bij, «in plaats van schild eii zwaard zal ik de wapenen gebruiken, die mij passen, ik bedoel mijne tranen eu mijne gebeden tot God.quot; Op de stem van den vromen abt zag Lodewijk eindelijk zijn misslap in, eu het gezicht van de oordeelen des Hemels maakte een diepen indruk op zijn geest.

Er was toen in de christenheid bijna van niets anders sprake dan van de inneming en du verwoesling van lidessa door de

Turkon; men hedroofdo zich over do vermoording van liet chrislen volk, de verbranding dor kerken, de ontliediging der lioilige plaalseii, en die harlvcrseiiourende verhalen heriimerdon don jongen mmiarch lelkens aan de gruweldaden die liij koi'lo-lings liinnen de innren van Vilry bedreven bad. Door gowelens-wrooging gerollerd, meende Lodowijk voorldnrcmd do band (inds Ie zien, gereed om hem te treH'en. Hij vorzaaklo aan alle genoegens, en zijne tranen konden slecbls vorgeloken'worden mot die van den psalmist, wanneer deze nitroepl: ]lijiw Irancii hrhhen mij nacht rn dan l'i'ood verslrekl. Om zich geheel aan zijne drool'lieid te knniion overgeven, liet bij de zorg voor dat goz ig, waarop bij zich zoo naijverig getoond had, geheel aan andenm over. De abt van Clairvaux, die hem tot inkeer gebracht, bad, zag zich verplicht zijn vertwijfeling te matigen en zijn moen l(^ vorlovendigen, door hem op di^ barmhartigheid Gods to wijzen. Nn kwam de koning van frankrijk lol zich zeiven en daar, naar bel gevoelen dier tijden, groole misdaden alleen nilgewischt konden worden door een polgrimsloebt naar hel heilige land, deed bel verlangen om de gewelddadigheden le hoeten, welke de Kerk hein verweet en waarvan hij zich zelven mei zooveel bitlorbcid beschuldigde, hem hel besbiil nemen de ongeloovigen le gaan beslrijdon.

Tegen bel Kerstlcest belegde hij te Bourges eene vergadering, waarin hij aan do prelaten en (l(; baronnen van zijn rijk zijn voornemen bekend maakte. Godfried, bisschop van Langres, prees zijn ijver en schilderde in een roerende toespraak de gevangenschap van Edessa, de gevaren en de rampen der christenen van bel Oosten. Zijne welsprekendheid roerde al de toehoorders; maar hel orakel der vergadering, hij, die alle harten in zijne hand hield, bad nog niet gesproken. Hetzij de heilige Heriiardns destijds niet van bet nnt van den kriiistocht overtuigd was, hetzij hij daaraan moer plechtigheid wilde bijzetten, bij ried den koning van Frankrijk aan den Heiligen Stoel te raadplegen alvorens iels le ondernemen. Deze raad werd algemeen goedgekeurd. Lode wijk zond gezanten naar liome, en besloot een nieuwe vergadering te beleggen, wanneer men bet antwoord van den Opperherder zou ontvangen hebben.

Eug'enius III, die inlusschen Innocentius H opgevolgd was, had reeds in verscheidene zijner brieven de hulp der christenen tegen de miizehnamien ingeroepen. Nooit had do Heilige Stoel meer gronden gevonden om een kruistocht le prediken. Ken geest van oproerigheid en ketterij begon zich onder de volken, c-ells onder de geestelijkheid van het Westen te verbreiden en bedreigde gelijktijdig de macht der pausen en de leerstellingen der Kerk. Eugeniiis bad zeil' le kampen legen de onlusten door Arnold van Brescia verwekt. Men sprak van niets anders in de hoofdstad dan van bet wederopbouwen van hel Kapitool en bel vervangen van hel pauselijk gezag door dal der consuls en der tribunen van bel oude [{ome. in dien slaat van zaken moest eenc groole gebeurtenis, gelijk die van den kruistocht, de gemoederen vau de gevaarlijke nieuwigliedeii alleiden en hen rondom bet heiligdom vereenigen. De opperherder kon in een heiligen oorlog hel dubbele voordeel zien van Jerusalem legen de aanslagen der ongeloovigen en de Kerk en zich zelven tegen de keilers en de hervormers te verdedigen. Eugcnius weiiscble den koning van Frankrijk geluk met ziju godvruchtig besluit: bij spoorde opnieuw, door zijne brieven, al de christenen aan om liet kruis aan te nemen en zich le wapenen, en beloofde bun dezelfde voorreehlen, dezelfde belooningen, die Lrbanus II aan de krijgers van den eersten kriiistocht verleend had. In Italië weerbouden, waar hij zich bezighield met hel onderdrukken der onhislen in Home, betuigde bij zijn leedwezen, niet evenals Urbaans over de Alpen te kninien komen, om den ijver der geloovigen door zijne tegenwoordigheid en zijne toespraken aan te wakkeren.

Inlusschen schreef Suger, die met leede oogen hel besluit des konings van Frankrijk zag om zijn rijk le verlaten, in het geheim aan den paus, en smeekte den opperpriester, hem de gronden voor zijne vrees openbarende, hel tijdstip van dal groole offer le verschuiven. In zijn antwoord onlveinsl Eugenius niet, dal bel plan van Lodevvijk hem wel eeuigszins verrast, ja zelfs bekommerd beel't, maar dat de vurige ijver, dien de monarch aan deu dag legde, grond gaf lol de veronderstelling, dal zijn voornemen uil God voortkwam. Overigens ried de paus den abt.Suger aan, zich in persoon le gaan vergewissen of de geestdrift, die de koning betoonde, geen vuur was, dat al le gemakkelijk uitdoofde, en of de baronnen, die hem zouden vergezellen, gehoorzaamden aan de ingeving van een ware godsvrucht. Hij poogde te gelijker tijd de ougeruslbeid van den getrouwen minister van Lodevvijk te bedaren door hem le nielden, dal de Kerk bare gebeden hernieuwen en al hare macht ontwikkelen zou om hel heil van den vorst eu den vrede van hel koninkrijk te verzekeren.

Hel antwoord van deu paus aan Suger was in Frankrijk eerst aangekomen na de bul, welke den kruistocht afkondigde. Deze bul verleende den abt vau Clairvaux de zending, de geloovigen lol het aannemen van bet kruis aan te sporen. Zoodra do beslissing van den paus bekend was, werd er eene nieuwe vergadering belegd le Vezelay, een kleine stad van Bourgondië. De vermaardheid van den heiligen Bernardus, de brieven door den paus aan de gebeele chrislenbeid gericht, lokten een groot aantal heeren, ridders, prelaten en mannen van alle rangen en standen naar de bijeenkomst. Op Palmzondag, na bet aanroepen van den Heiligen Geest, verzamelden zich allen, die gekomen waren om den abt van Clairvaux te booren, op de helling van een heuvel bij de poorten der stad. F.r was een groole tribune opgeslagen, waar de koning, in al den luister van het koningschap, en de heilige Bernardus, in hel eenvoudige gewaad van een cenobiet, begroet werden door de toejuichingen van een ontelbare volksmenigte. De redenaar van den kruistocht las eerst de brieven van den paus voor en onderhield zijne toehoorders vervolgens over do inneming van Edessa door de muzelmannen en de benauwdheid van de heilige plaatsen. Hij wees op de verslagenheid, waarin de gebeele wereld gedompeld was bij het vernemen, dal God begonnen was zijn geliefden grond té verderven. Hij stolde bun de slad Sion voor oogen bun hulp inroepende, .lesus Christus bereid zich eou tweede maal voor hen op le olleren, en bel bemelsche Jerusalem zijne poorten wijd openende om de roemrijke martelaars van het geloof le ontvangen. «Gij weel het,quot; voegde hij er bij, «wij leven in een tijd van kastijding en verwoesting: de vijand van het nienscb-dom heeft alom den geest van verdorvenheid verspreid: overal ziel men gewelddadigheden plegen, die ongestraft blijven. Noch de wetten vau bel land, noch de voorschriften van den godsdienst vermogen de ergernis der zeden en de zegepraal der bonzen te beteugelen. Do duivel der ketterij beeft plaats genomen op den stoel der waarheid. God laat zijn vloek op zijn heiligdom ruston. O! gij alleu, die naar mij luistert! baast u dan de gramschap des Hemels te bevredigen en ro pt zijne goedheid niet meer in door ijdel geweeklaag; dekt u niet meer met bel boetekleed, maar met uwe onverwinlijke schilden. Het gedruis der wapenen, de gevaren, de werkzaamheden, de vermoeienissen van den oorlog, ziedaar de boeledoening, welke God u oplegt. Gaat uwe zonden boeten door overwinningen op de ongeloovigen en dal de verlossing der heilige plaatsen bel verheven loon zij van uw berouw.quot;

Deze woorden van den redenaar verwekten een algemeene geestdrift onder de vergadering der geloovigen, en evenals Urbanus in bel concilie van Clermont werd de heilige Mcrimrdns onderbroken door de herhaalde kreten: God ivil hel! (loil wil lid! Toen verhief hij de slem, als ware bij de tolk des Hemels geweest, beloolde, in den naam van God, hel welslagen van den heiligen krijgstocht en ging in dezer voege voort:

«De God des hemels is begonnen melden grond le verderven geheiligd door zijne mirakelen, gewijd door zijn bloed, den grond der zaligheid, waar de eerste bloemen der Verrijzenis gebloeid hebben. Heden zijn die heilige plaatsen, geverfd mei het bloed van hel vlekkelooze Lam, overgeleverd aan het zwaard der vijanden van ons geloof, en bel zijn onze zouden, welke dat onweder boven hel heiligdom van den godsdienst hebben doen samenpakken.

«Indien men n kwam aankondigen, dat de vijand uwe sleden binnengedrongen is, (lal hij uwe vrouwen en uwe dochters onleerd, uwe tempels ontheiligd heeft, wie uwer zou dan niet naar de wapens grijpen? Welnu, al die gruwelen en nog veel grooler gruwelen hebben plaats gegrepen: bel ge/.in van Jesus Christus, dat, bet uwe is, is door bel zwaard der heidenen verstrooid; barbaren hebben de wouing van God omvergehaald en ziju erfdeel onder elkander verdeeld. Wal draalt gij dan nog om zoo vele rampen le herstellen, zoo veel smaad en hoon te wreken? Zult, gij de ongeloovigen zich rustig inde verwoestingen laten verheugen, die zij bij de christen volken aangericht hebben? Bedenkt, dat bun zegepraal een onderwerp van ontroostbare droefheid zal zijn voor alle toekomende eeuwen, en van onuil-wischbare schande voor hel geslacht dat zulks geduld beeft. Ja, de levende God beeft mij belast n aan te kondigen, dat Ihj degenen zal straffen, die Hom niet legen zijne vijanden verdedigd zullen hebben. Snelt dus le wapen! dal een heilige graniscbap u in den strijd vervulle en de chrislen wereld weergalmo van deze woorden des profeets: IVee denijeiie, die zijn zwaard niel in het bloed verft! •

« Hoewel de Heer u ter zijner verdediging oproept, gelooft gij toch zeker niel, dal zijn arm minder machtig geworden zij: als bel Hem behaagt zou Hij twaalf legioenen engelen kunnen zenden, of slechts oen woord behoeven ie spreken en zijne vijanden zouden als stof ineenvallen; maar God heeft de kinderen der mensehen aangezien en wil hun den weg zijner barinbaiiigheid ontsliiiten; zijne goedheid beeft den dageraad der vergiffenis voor u doen aanbreken. I' heeft Hij uitverkoren om de werklui gen zijner wraak te worden; aan u alleen wil Hij den ondergang zijner vijanden, de zegepraal zijner gerecbligheid le danken hebben. Ja, de Almachtige roept u op om uwe zonden le boelen

door zijno glorie on zijn nnnin te verdedigen. Christen krijgers, ziotdaar gevoclilen uwer waardig, geveciiten, waarin do overwinning n do zegeningon dos liomols en der aarde zal doon dcclaoh'lig wordon, waarin de dood zeil' voor li een zegepraal zal zijn. Doorlnchlige l iddcrs, licriniKirl, ti hel v()ori)celd uwer vaderen, die .loiusalom veroverd hohlien en wier naam in hol Imok dos lovons opgetoekend slaal. iNeonil hot krnis aan ; dit kiuis lieoll goen waarde in zich zo Ivo, maar als gij het mot godsvruolit di'aagt, zal hel u de verovering van hel koninkrijk C.ods verwerven.quot;

Ai do haronnen en ridders jniehlon de welsprekendheid van don abt van Clairvaux toe oii hielden zich overtuigd, dal hij de tolk was van den goddclijken wil. Diep getroilen dooi' do woorden, die hij gehoord had, wierp Lotlewijk VII zich, in icgemvoordigheid van al hel volk, aan de voelen van den heiligen liernardns en vroeg liein om hel krnis. Bekleed met dil vereenlo toeken sprak hij zeil'de vergadering der geloovigen toe om hen aan te sporen zijn voorbeeld te volgen. In zijne rede wees hij hen op den goddeloozen IMiilislijn, den smaad ove.r hel Huis Davids uilstorlendo, en herinnorde hun aan hel vrome besluit, dal (iod zeil hem ingegeven had. Uil naam der cbrislenen van liet Oosten riep hij den hijsland in van de groot-moedige natie, wier hoofd bij was; van die natie, die geen scbando voor zich zelve ot' hare hondgenoolen kon dulden en voortdurend schrik verspreidde onder de vijanden van haren godsdienst en haren roem. Door die toespraak werden de toehoorders zoodanig geroerd, dat zij in tranen uitharsllen. De innige godsvrucht van den koning overreedde degenen, die door de wolsprokendheid van den heiligen Hernardus niet mede-gesleept waren. De heuvel waarop een ontelbare menschen-'massa vereenigd was, weergalmde lang van de woorden: Goit uil Iwl, God wii hel! hel hruis, het kruis! Eleonora van Guyenne, die Lodewijk vergezelde, ontving, evenals baar ecbtgenool, hol teeken der kruisvaarders uit de handen van den abt van Clairvaux. Allbusus, graal' van Toulouse, Hendrik, zoon van Tiboul, graal van Champagne, Dirk, graal' van Vlaanderen, Hugo van Lusignan, de graal' van Drcux, broeder des konings, zijn oom, do graal' van Maurienne, een menigle baronnen en ridders volgden hel voorbeeld van Lodewijk en Eleonora. Verscheidene prolalen, onder welke do geschiedenis optcekent Simeon, bisschop van Noyon, Godlriod,' bisschop van Langres, Alain, bisschop van Anas, Arnold, bisschop van Lisieux, wierpen zich aan de voelen van den heiligen Hernardiis, don eed alleggende do ongeloovigen te gaan Ijeslrijdcu. De kruizen, welke do abt van Clairvaux medegebracht bad, waren op verre na mei toereikende oin allen te bekleedon, die zich aainneldden. Hij scheurdo zijne kleederen stuk om nieuwe te maken en velen dergenen die hem omringden volgden zijn voorbeeld ten einde hol ongeduld Ie bevredigen van al de geloovigen, in wie hij bel vuur van den heiligen oorlog onlstoken had. Om de gedaehteuis aan dien dag te vereeuwigen, liet l'onciiis, bisschop van Vozelay, op den heuvel waar de vergadering was gehouden, eene kerk houwen, welke hij aan hel heilig kruis toewijdde. De tribniie, van welke de heilige Hernardiis den kruislocbl gepredikt bad, hlcol' daar aan do vereering dor geloovigen ton loon gesteld lol in hel 'jaar 1789.

IN a de vergadering van Vezelay bleef do heilige Hernardus voorlgaan met hol prediken van den kruislocbl in de naburige steden en dorpon. Woldia verspreidde zich door geheel frankrijk do mare van de mirakelen, door welke God iu zekeren zin zijne zending schoen goed le keuren en te heiligen. Men hescbóuwde hom overal als do afgezant des hemels, als een andere Mozes, die hel volk moesl aanvoeren. Al de cbrislenen hielden zich overtuigd, dat de gelukkige atloop van don kruislocbl van den heiligen Hernardus afhing, en in eene le Charlres gehouden vergadering, welke verscheidene door hunne krijgs-verriehtingen vermaarde baronnen en vorsten bijwoonden, werd met algemeen goedvinden besloten hem hel opperbevel van den beiligon oorlog op te dragen. Hel kon niel missen, zeide men, of de kruisvaarders mocslen steeds zegevieren onder de leiding van een bevelhobber, wien God zijn almacbl scheen toevertrouwd le hebben. Hel voorbeeld van Deler den Kluizenaar indachtig, weigerde dc abt van Clairvaux echter den gevaarvollen post, dien uien hem wilde opdragen; bij was zoo ontsteld over de keuze der baronnen en der ridders, dat bij zich lol den paus wendde en dezen bezwoer hem niet aan de grillen der inenscben prijs le geven.

Terwijl de heilige Bernardus mei scbillercnd gevolg den kruislocbl in de provinciën van Frankrijk predikte, spoorde een Duilsche monnik, Rudolf geheetcn, die ook mei de zending belast was de geloovigen tot het aannemen van hel kruis op te roepen, de volken van den Itijn aan om de joden le vermoorden, die bij in zijne heftige redevoeringen voorstelde als de bondgenoolen der muzelmannen en de gevaarlijkste vijanden van den chrislelijken godsdienst. De uitwerking van die pre-dikaliën duchtende, spoedde de abl van Clairvaux zich naar

Duitschland om don oproerigen monnik hel zwijgen op te leggen. Daar de Duilsche monnik de hartstochten van liet volk gevleid had, moesl de heilige Hernardus, om hem le bestrijden, al den invloed van zijn deugd en zijne vermaardheid aanwendon; hij durfde zijne slem le doen hooren le midden van een verbillerd volk; hij deed bel gevoelen dal do christenen de joden niet moesten vervolgen, maar den Hemel bidden voor hunne bekeering; dat het. de ebrislelijke godsvrucht voegde den zwakken le vergeven en den oorlog slèchls to verklaren aan do hoovaardigcu. De'prediker van den kruistocht bracht den woelzieken redenaar eindelijk tol zwijgen en zond hem naar zijn klooster terug.

Hij do komst van den heiligen Hprnardus in Duitschland was hel Duilsche rijk een weinig aan bot bekomen van de langdurige onlusten, welke op de verkiezing van Lolharius gevolgd waren. Koenraad 111, die met hel purper bekleed was, had juist le Spiers een algemeenen rijksdag bijeengeroepen. De abt van Clairvaux begaf er zich heen met bel voornemen om den oorlog legen de muzelmannen en den vrede lusschon de christen vorsten te prediken. De heilige Hernardus spoorde den keizer herhaaldelijk aan om bel kruis aan te nemen; eerst zocht hij hem daarloe te bewegen in bijzondere samenkomsten en hernieuwde, loen dit niel mocht baten, zijne aansporingen in hel openbaar op deu predikstoel. Koenraad kon er niel toe besluiten de gelofte af le leggen van de ongeloovigen in Azië le gaan 'beslrijden, zich verontschuldigende met de jongslo onluslen in hel Germaansebe rijk. De heilige Hernardus antwoordde hein, dal de Heilige Stoel hem op den keizerlijken troon geplaatst had, dal de paus en de Kerk hun werk in stand zouden houden. «Terwijl gij Gods erfdeel zuil verdedigen,quot; zeide hij lol hem, «zal Hij zeil zich belasten met de verdediging van hel uwe; Hij zal uw volk besturen, en uwe regeering zal het voorwerp zijner liefde zijn.quot; Hoe besluileloozer do keizer zich toonde, hoe meer de heilige Bernardus zijn ijver en welsprekendheid verdubbelde om hem over le halen. Op zekeren dag, dal de redenaar van den kruistocht de mis opdroeg in hel bijzijn der le Spiers hijeen geroepen vorsten en heeren, onderbrak hij plotseling den goddclijken dienst om den oorlog tegen de ongeloovigen le prediken. Bij bel einde zijner rede verplaatste iiij den geest zijner toehoorders naar den dag, waarop al de natiën der aarde voor Gods rechlerslool zullen verschijnen; op dien verscbrikkelijken dag, welken de welsprekende redenaar aan de oogen des geosles van zijn talrijk gehoor aanschouwelijk voorstelde, wendde Jesus Christus, mei zijn kruis gewapend, door zijne engelen omgeven, zich lol den keizer van Duitschland en verweel hem zijne ondankbaarheid, terwijl Hij hem op de gunsten wees, waarmede Hij hem overladen had. Diep geroerd door hel gehoorde, slond Koenraad plotseling op en riep met de oogen vol tranen uit: Ik weel val ik aan Jesus c.hrislus le daukeu heb en ik zweer le uuiiii werwmuls zijn wil mij roepl. Nu zonken de groolen en hel volk, die getuigen meenden le zijn van een mirakel, op de knieën en loofden God. Koenraad ontving uil de handen van den abl van Clairvaux hel teeken der kruisvaarders mei een vaandel, dal op het altaar was nedergelegd en als door den Hemel zeiven gezegend was. Een groot aantal baronnen en ridders namen, naar hel voorbeeld van Koenraad, hel kruis aan, en de rijksdag die bijeengekomen was om over de belangen van hel rijk le beraadslagen, hield zich nog slechts bezig mei de zaken der christen koloniën in Azië.

Te Regensburg werd een nieuwe rijksdag bijeengeroepen, op welken de bisschop een aan de geloovigen geriehlen brief van den heiligen Bernardus voorlas. «Broeders,quot; zeide de vrome redenaar van den kruistocht daarin, «ik moei u onderhouden over de zaak van Christus, waarvan uwe zaligheid afhangt. Mei u te .schrijven heb ik de bedoeling mij lol n allen te richten ; ik zou hel liever mondeling doen, indien ik er evenveel kracht

als begeerte toe bezal..... Broeders, de lijd is daar, waarop God

ons lol zijn dienst oproept om ons le redden..... De wereld

is ontroerd dewijl de God des hemels begonnen is het land te verderven, waar Hij gezien is geweest, waar Hij langer dan dertig

jaar als mensch onder de menscben geleefd beeft..... Indien

zich niemand er tegen verzet, gaan de ongeloovigen zich op de slad van den levenden God werpen, om er de gedenkleeke-

nen van onze verlossing le verwoesten..... En gij, moedige

mannen, gij, dienaren van hel heilige kruis, wat doet gij'.' Zult gij de heilige zaken aan de honden, en de paaileu aun de zwijnen overleveren? Zult gij dulden dut de heilige plaatsen, door liet zwaard uwer vaderen bevrijd, door de heidenen ontheiligd en onleerd worden?..... En gij, die er naar streeft de

schallen van deze; wereld le verzamelen, zult gij de bemelsche schallen van de hand wijzen, die u aangeboden worden? Neemt hel kruis aan, en gij zult dc kwijlscbelding al uwer zonden-

slrallën verwerven..... Kiest onder u moedige en bekwame

bevelhebbers, opdat de overwinning u vergezelle; in den eersten kruistocht, vóór de inneming van Jerusalem, voerde een zekere Deler, van wien gij dikwijls hebt hooren spreken, alleen allen

aan, die op zijne slem liet kruis aangeuomoii luuiden, on do ofnon kwamen door de ellende, de overigen door liet zwaard om. God behoede u voor zulk eene ramp.....quot;

Op den rijksdag van Regensburg legden vole vorsten en prelalen de gelolte al hel erfdeel van Christus te zullen gaan verdedigen. De dierbaarste belangen, de teederste banden ver-moebten de ridders en do vorsten niet in bun vaderland terug te houden. Fredcrik, de neef' des keizers, die liet kruis aangenomen bad, liet zich niet vertecdoren door do tranen van zijn ouden vader, den hertog van Zwaben, die van droothoid sliert' ondanks do verlrooslingen van den heiligen Bernardus. Een oorlogskreet bad zieb doen hooren van den Rijn lot aan den Donau ; Duilscbland, zoolang door onlusten beroerd, vond overal soldaten voor den heiligen oorlog. Lieden van alle slanden gehoorzaamden aan do stem van den prediker des heiligen oorlogs en volgden bet voorbeeld der koningen en vorslen. «Verwonderlijk!quot; zegt Ollo van F reisingen, «men zag roovers en dieven loesnellen, die boetvaardigheid deden en zwoeren liun bloed voor Josus Christus te zullen storten. Ieder weldenkend menscb,quot; laai dezelfde gesehiedschrijver er op volgen, «geinige van den omkeer, die in bon plaats gegrepen had, erkende daarin bot werk van Cod en was er nieltemin verbaasd over.quot;

De Duitschers waren zoo gemakkelijk over te balen, dat zij naar den abt van Clairvaux kwamen luisleren, die hen in een vreemde taal toesprak, en huiswaarts keerden overtuigd van de waarheid on de beiligbeid zijner predikingen. Het zien van den veroorden prediker scheen een belooverenden zin aan zijne woorden te geven. «De mirakelen, die men hem loeschreel en die bij verriehlte,quot; zegt Ollo van Freisingen, «uu eens in hel (jeheim, dan weder in het openhnar, waren als eene goddelijke laai, welke de onversobilligsten bezielde en de ongeloovigsien overreedde. Herders en landbouwers verlieten het veld om hem in de marktvlekken en do steden te volgen; wanneer hij in eene stad aankwam, werd alle arbeid geschorst. De oorlog logen de ongoloovigen, en de wonderleekenen door welke God zijne bescherming aan de soldaten van hel kruis boloolde, werden bel oenigo waarin de geestelijkheid, de adel en bel volk belang stelden. De heilige Rernaidus bezocht al de sleden van den Rijn, van Constance tot aan Maaaü'iclil; in iedere stad, zeggen de oude legenden, bergaf hij net geziciii aan do blinden en hel gehoor aan de dooven ; hij genas de kreupelen en de zieken; men verhaalde zes en dertig mirakelen, die bij in een enkelen dag verrichl had; bij elk wonder, dat door klokgelui verkondigd werd, riep de menigte: Jemis Chrislns, (inljenn I onzer; alle heiliijen, slant ons hij! Elk huis, waarin de heilige Uernardus zich verwaardigde binnen le gaan, werd gelukkig geacht; alles wat bij aangeraakt had, scheen iels gewijds le behouden; dogenen, die naar Azië gingen, droegen er roemop een kruis le bezitten door hem gewijd, of gemaakt uil een slof, die bij gedrajen had, en meer dan eens werden zijne kleederen verscheurd door zijne toehoorders, begeorig er een stukje van meester te worden ten einde er het vereerde leeken van bun pelgrimslocbl van le maken. Do menigte, die zich rondom hem verdrong, was zoo groot, dal hij eens op bol punt was van doodgedrukt le worden. Hij had zijne redding alleen te danken aan den keizer van Duitscidand, die hem in zijne armen nam, in eene kerk droeg en voor een wonderbeeld van de heilige Maagd nederzelle.

Na Dnilscliland door zijne predikingen begeesterd en den ijver der volken van Italië door roerende brieven aangewakkerd le hebben, keerde de heilige Bernardus naar Frankrijk terug om er don gunstigen uitslag van zijne zending bekend té maken. Zijne afwezigheid bad alles geschorst, en de tallooze menigte kruisvaarders, die zijne welsprekendheid medegosleepl bad, schenen geen hoofd, geen richting, geen band le hebben, zoo lang bij niet in hun midden was. De koning van Frankrijk 01 de rijksgrooten, die le Elampes vergaderd waren, hadden geei. enkel besluit genomen. De terugkeer van den heiligen Bernard li-was een spoorslag voor de raadsvergadering der vorsten en baronnen en deed met nieuw vuur alles voor den krijgslocbl naar bel heilige land in gereedheid brengen. Terwijl bij aai. de heeren en de prelaten verslag deed van zijne reis en vim d( mirakelen, die God door zijne hand gewrocht bad, en hun hel besluit inededeolde, dal hij den keizer van Duilscbland bad doen nemen, een besluit, dal hij zelf bel mirakel der mirakelen noemde, onlslolon aller harten zich voor do geestdrift en werden met hoop en blijdschap vervuld.

Lodewijk VII had aan Rogier, koning van Apulië en Sicilië, en aan al de christen vorsten van Europa een schrijven gericht, waarbij hij hun kennis gaf van zijn pelgrimstocht en hen uil-noodigde hein in den heiligen oorlog te vergezellen. Do koning bad ook afgevaardigden gezonden aan den keizer van Gonstan-linopel. «Do keizer,quot; zegt Ollo van Denil, «ontving de afgevaardigden zeer goed, hij noemde den koning van Frankrijk eeu heilige, gaf hein don titel van vriend en broeder; maar dal alles was louter pluimstrijkerij; hij beloofde alles en in bel binnenste zijns harten nam hij zich voor om niets to geven.quot; In de vergadering van Flampes zag men verscheidene afgezanten vorschijnen, welke kennis kwaaien geven van bel voornemen hunner vorsten, om zich onder do banieren van het kruis te scharen; men las brieven voor, uil verai'gelegeii landen gekomen, waarin oen groot aantal vreemde boeren en haronnen beloolden zich bij de Franschen logon do muzehnaiinen aan te sluiten. Thans twijfelde men niet meer aan den gelukkigen alloop van don kriiislochl; en do ijver, welken al de volken van Europa aan den dag legden, word als de zichtbare uitdrukking van den wil des Hemels beschouwd.

Onder do gezanten, die de vergadering van Elampes bijwoonden, merkte men die van Rogier op, die do kruisvaarders schepen en lovonsmiddelon aanbood en boloolde zijn zoon naar hel heilige land te zonden, indien men hel boslnit nam er over zee hoon le gaan. De wijze raad, dien do Sieiliauen aan do kruisvaarders gaven en mol grootmoedige aanbiodiiigeu vergezeld deden gaan, was eel iter niet geheel en al onhaatzucblig. Konigen lijd voor de inneming van Edessa waren do Sarracenen van Afrika, een strooploelil op do kusten van Sicilië ondernomen hehbendo, Syracuse binnengedrongen en hadden do stad uilge-plundord. Rogier hoopte dal de verschijning der kruisvaarders in zijne Staten hem de golegenheid zou vorschaflën do aanvallen der muzelmannen le koeren en den oorlog op hun grondgebied over le brengen. Overigens poogden do afgevaardigden, hunne vrees of hunuo hoop verbergende en slechts van hun ijver voor den kruislochl sprekende, aan de vergadering te bewijzen, dat de tocht over zoo minder moeielijklieden en gevaren voor hel ebristen leger aanbood dan eene reis door onbokonde landen, waar do pelgrims voortdurend te kampen zouden hebben legen hel klimaat en do scbaarscblo van levensmiddelen, logen do aanvallen van verscheidene barbaarsche natiën en vooral legen de trouweloosheid der Grieken.

Men beraadslaagde over do voorstellen van don koning van Sicilië en over den weg, dien men zon volgen om iu I'alostiiia to komen. Hel moereudoel der baronnen, die vol vertrouwen waren in luinne wapenen en do bescherming des Hemels, konden do Grieken niet als geduchte vijanden beschouwen. Daar'i.j kondon do schepen, die Itogier zou leveren, op verre na niet allen vervoeren, die den heiligen oorlog zouden medemaken e:i men gaf derhalve do voorkeur aan den weg over land. De geschiedschrijver Odon van Deuil spreekt zuchloiulo van dal besluit, hetwelk den kruisvaarders zoo noodlottig werd en waaromtrent men vorzuiiml bad den Heiligen Geest le raadpieaen. Do afgevaardigden van Sicilië verborgen luni leedwezen niet en keerden naar bun land terug, do rampen voorzoggemlo die hel kruisleger zouden irefTon.

Do vergadering van Elampes scheen boter verlicht toen zij degenen moest kiezen, die tijdens den pelgrimslocbl van Lodewijk Vil met hot bestuur des rijks belast zouden worden. Nadat de baronnen en de prelaten over die gewichtige keuzo beraadslaagd hadden, richllo do heilige Bernardus, die hun tolk was, hel woord lol den koning, en bom op den abt Suger en den graat van Nevers wijzende, sprak bij: Sire, ziedaar hree zwaarden, en dat is ons yenoeg. Hel kon niet missen of deze keuzo der vergadering moest do goedkeuring des konings wegdragen en naar den zin van hel volk zijn. Do abt van Siul-Denis had eeu langdurigon vrede aan Frankrijk gegeven on was de glorie van Iwee regeeringen geweest; hij had zich logen den kruislochl verzot, en, belgeen tegelijk zijn verdienste en zijn invloed bewijst., de volksgunst behouden zonder de beerschondo gevoelens te doelen. Suger raadde don koning aan zijne onderdanen niet le verlaten, en braclil bom onder hol oog, dal zijne schuld veel beter zou uitgewisobl worden door een verstandig bestuur van zijn rijk dan door veroveringen in hel Oosten. Hij, die dien raad durfde geven, toonde zich waardiger dan iomaud anders om zijn souveroiu le vertegenwoordigen; maar Suger weigerde aanvankelijk een post te aanvaarden, waarvan bij hel gewicht en hol gevaar besefte. Do vergadering wilde geen andere keuzo doen; de koning zelf nam zijn loovluolil tol smeekbeden om zijn minister te bewegen hem in hel hesluur over zijn rijk lo vervangen. Do paus, die korten lijd daarna in Frankrijk aankwam, beval Suger aan de wonscheii van den monarch, de groolon en do natie gehoor le geven. Om den abt van Sinl-Denis de eervolle taak le vergemakkelijken, welke hem opgelegd was, vaardigde de paus bij voorbaat do banbliksems dor Kerk uil legen allen, die zich goaurondo de afwezigheid des konings aan hot koninklijk gezag zouden vorgriji e i.

De graaf van Nevers, door de vergadering der haroniion en der bisschoppen aangewezen, weigerde, evenals de abl van Sint-Denis, hel gevaarlijke ambt, dal men hem opdroeg. Levendig gedrongen om bel bestuur over het rijk lo aanvaarden, verklaarde hij, dal hij do gelofte gedaan had iu de orde van den H. Bruno lo treden. Zoodanig was do geest der eeuw, dal dit godvruchtige voornomen geëerbiedigd word als do wil Gods; en terwijl men zich geluk weuscblo een monnik zijn

klooster te zien verlaten om Erankrijk le besturen, zag men zonder verbazing een prins zich voor altijd van de wereld alzonderen en in een kloosler begraven.

Van nu al' hield men zich druk met de loebereidsclen tot het vertrek bezig on alles was in de |trovincieii van Frankrijk on Duilsehland in beweging. DezelCde' beweegredenen, die do loeht-genooten van Godl'ried in den eersion kruistochl tie wapens in de band gegeven hadden, ontvlainden den moed dor nieuwe kruisvaarders. De oorlog in bet Oosten bood luinne eerzucht en hunne godsvrucht dezelfde verwachtingen en dezoil'de voorlieden aan. De meeste christen volken werden aangevuurd door de altijd levendige herinnering aan de verovering van Jerusalem. De betrekkingen, welke die verovering lusschen Syrië en Europa bad doen ontslaan, prikkelden nog daarbij den ijver en hel vuur der soldaten van bet kruis aan; er was geen gezin in bet Westen, dat niet een verdediger aan do heilige plaalsen, geen bewoner aan de sleden van Palestina geleverd bad. De koloniën van Azië waren voor de Franken 'als een nieuw vaderland; de krijgers, die hel kruis aangenomen hadden, schenen ziel: slechts le wapenen voor de verdediging van een ander Frankrijk, aan alle chrislenen dierbaar, en dat men hel Frankrijk van Iwl Ouslcn zou kunnen noenieu.

Het voorbeeld der beide monarchen moet ook een prikkel geweest zijn oin een groot aantal strijders onder de vanen van den kruistocht te doen samenslroomen. Velen van die woelzieke heeren, die men deslijds mei den schimpnaam van pvacdmes betitelde, moesten wel, evenals Eodewijk Vil, misdadige geweldenarijen te boeten hebben. De geest der ridderschap, welke met den dag vorderingen maakte, was geen minder kraciilige spoorslag voor een geheel krijgslialligen adel. Vele vrouwen namen, inedegesleept door hel voorbeoJd van de koningin Eleonora van Guyenne, bel kruis aan, en wapenden zich met bet zwaard en de lans. Tal van ridders volgden haar na; een soort van schande rustte op ieder, die de ougeloovigen niet ging bestrijden. De geschiedschrijvers verhalen, dat men een spinrokken zond aan degenen, die tahnden om de wapens op te nemen.

Nochtans bad de geesldril! der kruisvaarders niet geheel en al lielzell'de karakter als bij den eersten kruislocht. De wereld was niet meer, in hunne oogen, vervuld mei die wonderwerken welke den wil des Hemels verkondigden; de groolsehe nalnur-verschijuselen liolleu niet meer zoo levendig de verbeelding der pelgrims. Maar God seheen zijn almacht aan een enkel man toevertrouwd te hebben, en deze man sleepte de volken door zijn woord en zijne mirakelen mede.

Overal waar de heilige Bernardus zijne slem niet had kunnen doen hooreu, werden zijne welsprekende zendbrieven in de kerken van den preekstoel algelezen en ontslaken bot heilige vuur in de harten der geloovigen. Het meerendeel der gewijde redenaars herhaalden zijne woorden en deelden zijne apostolische werkzaamheden. Arnold, een Vlaamseh preiliker, doorreisde verscheidene provinciën van Dnilsidiland en oostelijk Frankrijk, de volken aansporende onder de soldaten van hel kruis dienst le nemen. De gestrengheid zijner levenswijze en het zonderlinge zijner kleeding trokken de aandacht der menigte en boezemden baar eerbied in; maar hij bezat niet, evenals de abt, van Clair-vaux, het voorrecht om duor zijn tegenwoordigheid alleen aller harten le roeren; en daar hij noch de Fransche noch de Duitsche taal machtig was, werd hij op zijne omzwervingen vergezeld door een tolk, Lamberliis gt'iiaamd, die in de taal van hel land de godvruchtige vermaningen herhaalde, welke zijn metgezel met de oogen len hemel geslagen en het kruis van Jcsus Christus in de hand, in bel Vlaamseh ol' het Latijn uitsprak.

In de provinciën, die niet door de predikers van den kruislocht bezocht werden, en bij al de volken, waar de brieven van den heiligen Bernardus niet aankwamen, spoorde iedere geestelijke herder, bij het voorlezen der breven van den Heiligen Stoel, zijne kudde aan zich voor de verlossing van hel heilige land le wapenen. Degenen, die door zijne woorden geroerd werden, traden tot voor den voel der altaren, en hel leeken des kruises op bet voorhoofd, den mond en de borst makende, legden zij knielende de gelofte af in het Uoslen voor de zaak van Jesus Christus te zullen gaan strijden. De priester overhandigde hun vervolgens de leekenen van den pelgrimstocht, en herhaalde het toeken des kruises op het voorhoofd, den mond en de borst van eiken kruisvaarder, onder het uitspreken der woorden: Dal al nwe zonden u verijeven moyen x-ijn, indien (jij volbreiifil helijeen (jij belaofl.

Terwijl Frankrijk en Duilsehland zich op de slem der redenaars van den kruislocht wapenden, bleef het woord van God niet onvruchtbaar in vele oorden van Italië. De bewoners der Alpen j en der oevers van de Rhóne, de volken van Lombardiji; en j Piëmont rustten zich uil tot den heiligen oorlog en zouden den graaf van Maurienne, oom van moederszijde van Bodewijk VII, en den markies van Montferrut volgen. (Jok de Vlamingen i

hadden zich in menigte onder de banieren van het kruis geschaard en vergezelden hun graaf Dirk, die reeds, tijdens een eersten pelgrimstocht naar Jerusalem, zijne dapperheid legen de ougeloovigen geloond bad. De kruistochl werd met hetzelfde gnnslig gevolg in het koninkrijk Engeland gepredikt De Engel-sche kruisvaarders gingen scheep in de havens langs hel Kanaal en begaven zich naar de kusten van Spanje. Rogier van Hoveden merkt op dat die krijgers mei een geest van nederigheid vertrokken; en uit dien hoofde, laat hij er op volgen, verrichtleu zij grootere dingen dan zij, die de koningen en de vorsten vergezelden.

Evenals bij de nadering van den eersten kruistocht namen de oorlogen lusschen particulieren, de burgeronluslen en de roove-rijen plotseling een einde. De toebereidselen gingen met minder wanordelijkheden gepaard dan bij de vorige expeditie. De pelgrims loonden noch dezelfde onvoorzichtigheid in de keuze hunner aanvoerders, noch hetzelfde ongeduld om op weg le gaan. Frankrijk en Duilsehland hadden niets le lijden van de buitensporigheden eener bandelooze menigte. De eerste kruistocht, waarin verscheidene legers aangevoerd werden door fortuinzoekers en monniken, vertoonde de losbandigheid en do onstuimige harlstochlen van het aan zich zelf overgelaten volk. In den tweeden heiligen oorlog, die door twee machtige monarchen bestuurd werd, kon men al dadelijk meer overeenstemming, eenheid en regelmatigheid opmerken. De kleine vazallen verzamelden zich om hunne leenheeren en deze wachtten het leeken van den koning van Frankrijk en den keizer van Duilsehland af. Zulk een voortreffelijke orde in do toebereidselen lol de gewijde onderneming liet geen der rampen vermoeden, die de toekomst voor de christen legers verborg en moest de grootste gerustheid aan de Wostersche volken inboezemen.

Regensburg was de verzamelplaats der Duitsche kruisvaarders, Metz die der Franken. De wegen, welke naar die beide steden voeren, waren gedurende vele maanden bezaaid met pelgrims. \clen begaven zich ook naar de havens van Vlaanderen en Italië, waar de vloten zeilklaar lagen naar het Oosten.

De paus had de baronnen en. de ridders aanbevolen geene jachthondeiv of valken mede le nemen. Aan de weelde hunner kasteelen verzakende, stemden zij er iu toe zich in boele-kleederen te steken. Het ware te wenschen geweest, dat al de krijgers dat voorbeeld gevolgd hadden, en zich tijdens den vromen pelgrimstocht en onder de vanen van het kruis de wellust en de ontucht uiel met het berouw en de godsvrucht gemengd hadden vertoond.

De grootste moeielijkheid bestond iu bel, noodige geld te vindon om de oorlogskosten te bcslrijden. Dogenen, die door liehaams-gebreken of bijzondere omstandigheden iu Europa leruggehouden werden, droegen door hunne giften lot b t ondernemen van den kruislocht bij. Volgens het godvruchtig gebruik van dien lijd bestemden vele geloovigen, die stierven zonder Jerusalem gezien te hebben, bij testament, eeue, som voor de pelgrims-tochlen naar hel Oosten. Al die giften van de godsvrucht vormden voorzeker een aanzienlijk cijfer, maar waren toch niet toereikende voor het onderhoud van een groot leger. Om zich het noodige geld le verschallen sloot Lodewijk Vil leeningen eu bief belastingen, die door den paus goedgekeurd en geregeld werden. De heilige Bernardus en de Eerbiedwaardige Petrus hadden zich moedig legen de vervolging der joden verzet; maar de abt van Clnni was van oordeel, dal men hen moest stratleu in hetgeen bun het dierbaarste was: hun de schallen onlnemen, die zij door den woeker en zelfs de heiligschennis verzameld hadden. Hij ried den koning van Frankrijk aan de joden bet geld te doen opbrengen, dal voor den oorlog tegen de muzelmannen noodig was. Het is waarschijnlijk dat de raad van den Ferbiedwaardigen Petrus niet in den wind geslagen werd en de joden bijdroegen in de onkosten der reis naar Jerusalem. Fr had in Frankrijk zeven jaren achtereen een groote schaarschle gebeerscht; tijdens die bezoeking had men edelen, die men rijke lieden noemden, alles zien te gelde maken wal zij bezaten en bedelende naar vreemde lauden trekken. Zij die gebleven waren, konden hunne eigendommen noch verpanden noch ver-koopen, en wanneer zij al koopers vonden, dan was het geld, dal zij voor de nitgestrektste groudbeziliingen ontvingen ternauwernood toereikend om een slrijdpaard en wapenen le koopen. De geestelijkheid, die zich bij den eersten heiligen oorlog verrijkt had, was verplicht aanzienlijke sommen voor de nieuwe expeditie bij te dragen. Een historisch fragment, aan een bandschrift ontleend, verhaalt ons, dal de monniken van Sinl-Beuediclus aan de Loire aan bun abt een wierookvat van acht marken zilver, drie oneen goud en twee kandelabers van groote waarde gaven om hem iu slaat te stellen de hem opgelegde selialling te voldoen. Het is het eerste voorbeeld, zeggen de Benedictijnen, van een dergelijke belasting, door de koningen van het derde stamhuis van een kerk gevorderd. De prelaten die bel kruis aangenomen hadden zagen zich genoodzaakt, om, nadat zij de belasting van den koning betaald hadden, hunne

eigene kerken le herooveii Ier hesliijding der onkosten van luin lielgrimsloelit. De kronijken van dien lijd noemen oen ahl van Sint-Coluniba, i)ii Sens, die een mei edelgeslecnlen bezellc gouden kroon, een godvruchtig geschenk van koning RudoK', en een gouden kruis, door don lioiligou Eliguis zolvon bewerkt, aan joden van Troyes verpandde.

De uitgaven voor don kruislochl. verarmden niet alloon don adel en de geostelijkheid, maar ook de handworksliodon on dc landhonwors. De hohoel'lige /.ell's was niet vrijgesteld van dc hetzij door don koning, holzij door do groolo vazallen opgo.logdc helaslingon, hetgeen voel gemor verwekte en do goosldrd'1 dor geloovigcn hegon lo doen verkoelen. « Er was geen siand, geen slaat, geeu leollijd en geen soksc;,quot; zegt oen oud gosohiodschnjver, «die niet verplicht was hij te dragon lol hol onderhoud dos konings on dor vorston, die mot hol kruisleger nam hot hoiligo land gingen, ton gevolge waarvan or oen algomoonc onlevrodon-hoid ontstond en do koning mol zijne troopon mol lalloozo verwonschingoii ovorladon worden quot; Hol Iroungslo van do zaak is echter dat do ophrongsl van al die aan do armoodo algopoisle sohalIingon voor 1,odewijk VII mol looioikond was voor hol onderhond van zipi leger, wanl in zipu! aan Suger gorichlo hnovon verzoekt hij zijnen gi^lrouwon iminsior vooiidurond hom het, geld le zendon. dal hi| noodig had om zipio soldalon lo voeden en vooi de al'doenmg zijnei sclmldou aan do ridders van Siiil-.lan en don Tempel.

Te midden van die klachion, welke in allo provinciën opgingen, bereidde do koning zich door godvruchtige oetemngen lol zijne reis voor: hij hezoohl de hospilalon, de loprozenhiiizon ou golasllo geboden m allo kerken. Odou van Demi zegt ons, dal de koning wolion en regolon vaslgosleld had voor do Inc.bt van hol leger, dal met hem naai hol Ooslen zon Irokken , maar do kroinikscbrijvor voegt er naiel bij, dal Inj /x\ mol outhoudon lieoll, dowi|l zij niet opgevolgd werden

Toen bel lijdslip lot zipi vertrok naderde, hogat I,odewijk VII zich naar Smt-Donis om er de vermaarde banier van Sinl-Dionysins le gaan halen, welke dc koningen van frankrijk in den strijd voor zich ml lieten dragon De kerk van Siiil-Dionysins was doslijds mot groolo praclil versierd ; ondei de bistorisclio gedenkleekenen, die men or aanhol. moeion vooral de pov-irellon van Ciodtried van ISomllon, Tancredo, Rnymond van Sainl-t^dles. do veldslagen van Doryloa, Anlioehie en Asoalon, op do glasramen van bet koor gesobildord, do blikken en do aandachi \;iii i.ode\vi|k VII en zijne wapenmakkers gelrokken hebben. Aan don voet der altaren nodorgekmold, smookte de koning de bescborming al van don groolon aposlol van frankrijk en die van zijne voorvaderen, wier asscho. m dezoirde plaats rustte. I)(^ paus, die naar Sint-Doms gekomen was, stolde bol rijk opnieuw onder de hoede van den godsdienst en bood Lodewijk VII do bordorslasch en den staf, do lookonen van zijn polgrimslocbt, aan. Na die pleo.bligboid bogal Lodewijk zic.b op weg, vergezeld door zipie gemalin Kleonora en oen godoolle zi|nor botbondnig.

Do abt Suger. dien Inj woononde omhelsde, kon zoll' zijne tranen met bedwingen. Do droeriioid, welke het vertrok des konings vorwekle, dood plotseling alle gemor onder hel volk verslommen en men boorde niets anders dan do gebeden, welke men voor zijne oxpodilio legen do ongoloovigon en vooral voor zipi bebouden toriigkoinst in hot midden zijnor onderdanen ton hemel slierde. Hij verhel Molz aan de spils van honderd duizend kruisvaarders, trok Duilscbland door en op (lonslan-linopel aan, waar bi| zich met de overige soldalon van 1,1 kruis zon veroemgon.

Sinds keizer Kocnraad liet kruis aangenomen had, InoM hij zich bozig mol do toebereidselen lol zijn vertrok Wal \or-hazing moot wokkon is dal zijn godvruchtig besluit niet door don IJeiligen Stool aangemoedigd word. De pans had er zich over beklaagd, dal die monarch lot den kruislocbt boslolon bad, zonder hom lo raadplegen, en hoewel do opperpriester ovei de bergen gekomen was, verwaardigde bi| zich niet den ijver der Dui'lschors door zijne tegenwoordigheid aan lo vuren Koonraad dood zijn zoon tot Koomsch koning kronen on vertrouwde het besjuur over zijn rijk toe aan don abt van Corvey, wiens wijsheid mot die van Suger vergeleken kan wórden. Na dio heilzame beschikkingen gemaakt lo bobben, vertrok de keizer in hot begin van do lento uit Regensburg. Mij nam zulk oen talrijk leger mede, dat, naar het verhaal van Olio van Ereissnigon, do rivieren niet voldoende waren om hel te vervoeren en de volden lo klein om al zijne bataljons to bevatten.

Inliisschen had Koonraad gezanten naar hol bot van Gonstan-linopel gezonden om de vrodolievendo bedoelingen van luin souverein kenbaar le maken en verlol' lo vragen om met zijn leger door bot gebied van het Grioksche rijk lo mogen trokken. In zijn antwoord prees Manuel den ijver der Duitscbe pelgrims en betuigde zijne vriendschappelijke gezindheid jegens hun vorst. Onder die wederzijdsehe betuigingen naderde hel leger van Koonraad de booldslad van Griekenland, en zoodra het de grenzen van Thraciö had bereikt, had liet le klagen over do troiuw-looshoid dor Grieken, en dezen over do gewelddadigheid dor kruisvaarders.

Ten tijde van den eersten kruisloebt hedroigdon do Turken Gonstantiuopel. belgoen de Franken deed dulden; maar sedert dal tijdstip was die booldslad niet veronlrusl geworden en bad zij met meer te vroezon voor de aanvallen dor inuzolmaniieii. Daarbij bad in al do Griekse,he provinciën hol gevoelen veld gewonnen, dat de krijgers vau het Westen do verovering vau Gonslanliiiopol op hot oog hadden. Dit zoor waarschijnlijk gevoelen, nog gelool'waardiger gemaakt door de bedreigingen der kruisvaarders zelve, was weinig geschikt om den vrede en do goede verslandboiiding te herstellen tusschon volken, die elkander wedorkeorig vorachtleu en met gelijken grond beschuldigden den gezworen Irouw der verdragen lo scliondoii.

Manuel (lomnona, dien Odon van Deuil niet wd noemen, dewijl zijn naam. zegt hij, met in hel boek dos levens is opgo-leekend, was do kleinzoon van Alexis I, die lijdeus den eersloii kruislocbl rogeorde, Golrouw aan do slaatkunde van zijn groot-va(loi, bekwamer en vooral gevoinsdei dan deze, verzuimde bij geen enkele gelegeidioid om hel leger der Duilschers le sidiaden ou m hel vérdo'rl le storlen. In zijn raad werden de krijgers van bel Westen beschouwd als iiiannen van ijzer, wier oogen vlammon scholen on die slioomon bloods vergoten mei dozidldo onvorscbilliglieid alsol hel water ware. Terwijl Manuel hnn gezanlen zónd en levensmffidelon verscliallo, vei boud bij zich mol de Turken en versterkte hij zijne booldslad.

Do Duilschers hadden hunne tenlon in de vlakte ten noord-ooslon van Solivn, op eenige mijlen nlslands van (■onslaulmopel opgeslagen Deze vlakte, waaraan de Gnekscho geschiedschrijver Ginnain den naam van (quot;diorohaco gooit, wordt doorsneden door oene rivier, welke in don Proponlidos uitwaterl. Onverwacbls barslle een geweldig onwoder los, de rivier zwol op lol een broeden vloed, die do gehoole vlakte, waar hot christen leger O, I-. Vr. Hemelvaart vierde, onder water zotte. Ollo van Ereissingen, die daarvan getuige was, hoort zorg gedragen die oulzetteude ramp te beschrijven bi| se,helst ons (Ion woedenden stroom, die alles, wal lui op zijn weg ontmoet, medovoert: bagage, menschon ou dieren Mot Irellendsl is zijn schildering waar hij spreekt van eenige pelgrims, die logon die soort van zondvloed oene schuilplaats gezocht hadden in de tont van don horlog van Zwaben, en le midden der algemeeno onl-slellenis en verslagenheid den psalm zongen, die mot deze woorden aanvangt: lirocilns, vcrhcuyeii wij mts! Na zoor breedvoerig over dat onwiulei gesproken le liobbon, dat plotseling aan een helderen hemel was losgebroken en in een oogwenk een lachende vlakte in een zee horsehiep, verdiept zich do goede hissehop in meer naieve dan wel wijsgoorigo beschouwingen over hol vergankelijke en wisselvallige dor aardsche dingen en vorktaart daarna dal bij mets moor van don kruistocht zal zoggen, lot reden aanvoerende, dat hij de pen slechts opgenomen had om oen aangename goschiedonis te schrijven en niet om rampen op lo toekeneu, gelijk aan die, welke men in de treurspelen

Manuel en Koonraad beweerden beiden opvolgers te zijn van Cesar en Constantijn ; een geest van afgunst en naijver vervulde hen logen elkander. Deze wederzijdsehe vijandigheid word maar al te goed door de antipathieën der Grieken en dor Duilschers gevoed, «Zoolang do barbaren steile borgen en woesle landslroken voor zich hadden,quot; zegt do Grieksche geschiod-schrijver Cinnam, «toonden zij zich gematigd en vredelievend, maai zoodra zij do vlakten helroden hadden, begonnen zij de mai klvlekken en de dorpen te plunderen en te verwoesten.quot; Versoheideno toonoolon van geweld kenmerkten den tocht dor Duilscbers door hol. rijke gebied van Phihppopolis. Do Grioksehc keizer had aan Koonraad verzocht oen anderen weg dan dien over Conslantinopel lo kiezen, want men was ton hoogste beducht voor do komst van bot leger der Duitschors in do hoofdstad des rijks Koonraad bad het verzoek van Manuel van de hand gowezon Deze, veinzende gotiolTen te zijn door de rampen dor Dnitsobe kruisvaarders in do omstreken van Selivri, liad zich beijverd den Westerschen keizer huipaan le bieden; Inj het hom mlnoodigen zijn leger vooruit te reizen om z.amen over don krinstocht en den vrede io beraadslagen. Kocnraad weigerde zijne troepen le verlaten en verscheen don S. September voor de muren van Gonslanliiiopol. «Het leger der Duitschors kampeerde bij het paleis van Blaqnornos, in dat liefelijke dal,quot; zegt Ginnam, «waar men de zorgen der stad kwam vergelen: een betoovorend lustoord, waar do bloomen hare geuren uitademen, waar do hoornen hunne lommerrijke lakken uitbreiden.quot; De Grieksche schrijver bedoelt bier hel dal, dal door den Gydaris doorsneden wordt, tegenwoordig Zoetwaterdal heet en nog tot wandelplaats of builenverblijl der bewoners van Slainboul dient.

De Grieken en de Duilschers waren steeds mot wanlrouwen tegen elkander vervuld. De eersten waakten in de stad of ¹ zwierven rondom de muren, de andoren verwoestten de velden

ia*

en bedreigden de stad. Manuel en Koenraad bejegenden elkandor met koelheid, en bel eeromonieel van de eersie samenkomst saf aanleiding lol lange dehalien; ton laatste word overeengekomen, dal de beide keizers te paard stijgen en elkander zoo naderen zouden om den broederkus te wisselen. Hel mag een geluk beeten, dal do naijver der beide vorsten zich niet in een openlijken ooi log lucbt gaf. De Duitsclie keizer bad een minder dreigende bonding aangenomen: bij rielitte een brief aan Manuel, waarin de Griekscbe kronijkscbrijvers iels zwaks en tnfs bebhen gevonden. Hij zeide tot den keizer van liy/.anlinm, dat men de zaken des levens sleehls naar de bedoeling moet beoordoelen; dat wel is waar de Dnilsebers vervvoestiiigen aangeriehl hadden op hel Griekscbe grondgebied, maar dal men deze wanordelijkheden moest toeschrijven aan hun tengelloosheid en niet aan de kwaad-willigbeid van deu beveliicbber. «Voortaan zullen wij derhalve de harlstochlen en woeste buitensporigheden ouzer legerscharen niel meer trachten te beteugelen,quot; antwoordde Manuel hem spottende, «wij zullen ben laten begaan, gelijk gij zelf ons hericht.quot; Cinnam heeft twee andere brieven aangehaald, waarin Manuel den draak steekt mei den Duitschen keizei-, onbdwnam (i))i zijn leger Ie beslui en, die fironlc hnihle vee, ivellie den iiinirnl vnn een leeuw niel zhu l.nnnen weerslann.

De afgnnsl en de nijd, die de heide keizers vervulden, gingen gemakkelijk m deu geest der volken over, do wcderzijdsebe vooroordeclen der Ci'ieken en der Duitscbers werden een verklaarde oorlog tusschen de bai baarschheid, gewapend met al baro woesllioid, en de trouweloosheid gewapend met al hare verraderlijkheid. In de stad l'hilippopolis kwetste een goochelaar, die een slang verloonde, welke hij aan zijne borst droeg, het domme bijgeloof der Duitscbers, en gaf dal schouwspel, hetwelk de onwetende menigte voor een knnslenarij des duivels aanzag, aanleiding tot de bloedigste tooneelen. In Adnanopel had de dood van een bloedverwant van Koenraad, die op zijn bed vermoord was gevonden, de verbranding der stad en de vermoording der inwoners ten gevolge. l)o Giiekeri beproefden het nooit, kracht tegenover kracht to stellen, maar namen, om zich op de Latijnen Ie wreken, al de nnddeleii te baat, ingegeven door den haal, dien zij niel opculijk dnrfden ie laten blijken. Op hun tocht aan deze en aan gene zi|de van den Üosphorus waren de Duitscbers steeds omringd door tal-looze valstrikken en hinderlagen. Klke kruisvaarder, die van hel leger afweek of achterhlcel . werd meedoogenloos door de soldalen van Comnena omgehrachl; men sloot de pooiicn der sleden voor hen dicht; wauueei zij hivensiniddelen verlangden, dwong men hen eersl bet geld Ie leggen m de manden, du; men van de wallen liet afzakken, en meingmaal hekwanicu zij mels dan beleedigeiide spotlei^,uij(^gt;u.

De Ci'ieksche geschiedschrijver Meelas verbaall ons zeil, dal men kalk mengde onder het meel, dal hun verkocht werd Men had valsch geld gemunt, dal men bun gal wauneci zij iels te verkoopen hadden, en dal men wmgerde wanne(^,r zij iels moesien inkoopen. Eindelijk, als men de hescJinldigingeii der l,ali|iieu gelooven mag. werd de vijand vau don verderen marscli der Duitsclie pelgrims ouderrichl; gidsen die men luni te Conslan-liuopel medegegeven had, hrachlen bel leger, reeds ontmoedigd door de vermoeienissen, hel gebrek en de verlwijleliug, in de liergeu van C.apadocie op doolwegen en leverden hol aan hel zwaard der ongeloovigen over.

De franscbeii, die na hen kwamen, loonden zich meer aan krijgslnehl ouderworpen dan do Dinlschers en vonden ook een heler onlhaal hij de volken, wier grondgebied zij betraden. Toen zij in Hongarije kwamen, onlvingen de bewoners van dat land ben als broeders. De verschijning van Lodewijk VU viüwekle overal blijdschap en ontzag, zijne tent, ze lis werd eene wijkplaats voor Hongaren, die ten gevolge van burgertwisten mét den dood bedreigd werden, en hel was bij die gelegenheid, dal hij deze schoonc woorden sprak: De uiounifi eens Itonnifis is nis eene kerk, zijne voelen zijn als een alhmr. In iedere stad, die do kruisvaarders óp hun weg onlmoetlcn, vonden zij algezanlcu, die de keizer vau Constanlinopel aan den koning vau frankrijk zond : die gezanten bogen zicli voor den koning ter aarde en zwaaiden hem de overdrevenste loduilingen loe. De Fransche liei beid wei d meer verrast dan gevleid door zulk eene hulde. Op zekeren dag kon Godfried, bisschop van Langres, ziende dat cie koning met ongeduld de langdradige pluimstrijkerijen der Grieksche afgezanten aanboorde, zich niet onthouden hen mei deze woorden iu do rede te vallen: Broeders, spreekt viel zooveel van den roem, de majesleil, de wijsheid en de (jddsvruchl des loirinfis; hij kent zich zeiven en wij t.ennen hem; zeijl liever heknoplelijk en zonder omwegen wal gij verlangl.

Bij'de nadering dergenen, die bij zoo kruipend deed begroeten, sidderde Manuel in zijn paleis. Op zijn bevel gingen de rijks-grooten aan de poorten van Constanlinopel den Franschen monarch ontvangen, die, medelijden hehheude met de bevreesdheid des keizers, zijn leger vooruitging en zich zonder geleide naar bet keizerlijk paleis begaf. Bij hun eerste samenkomst betoonden

beiden zich zoor vriendschappelijk, Manuel mot de gemaaktlieid der Grieken, bodewijk met de eenvoudigheid van een pelgrim en de openhartigheid van een ridderlijk koning. «De koning van Frankrijk,quot; zegt Odon van Deuil, «werd door den keizer in persoon ontvangen, die hem tegemoetkwamen hem omhelsde. Deze beide vorston waren nagenoeg van denzelfden leeftijd en hadden bijna dezelfde gestalte en dezelfde bonding; zij verschilden slechts door hunne zeden en kleeding. /ij namen plaals op twee gelijke tronen en onderhielden zich met elkander door behulp van een tolk. Mannel vroeg den koning naar zijne plannen, er bijvoegende, dat. bij voor zich verlangde wat God wilde, en hij 'hem alles veroorloofde om zijn pelgrimslochl te volbrengen. Gave God, dat hij de waarheid gesproken hadde; naar zijne manieren, zijne vreugde, zijne woorden, die de geheimste gedaclilou van zijn hart sehenen uit te drukken, zouden allou geloofd liebben, dat Mannel den koning oprecht liefhad: i « hot is onnoodig te zeggen,quot; voegt do kapelaan van bodewijk Vil er spottend bij, «hoeveel waarheid er iu dat oordeel zou gelegen hebben.quot;

Evenals hij den eersten kruistocht leverde Conslantinopel oen wouderliaarlijk schouwspel op voor do Westersche krijgers. Hoewel zij bet karakter en de verwijfde zeden der Grieken veraciillen, konden de Lalijneu niel zonder bewondering de prachtige gehouwen en den luister der keizerlijke stad zien. De oude geschiedschrijver van deze expeditie beeft van Byzantium een levendige en hozielde schildering gegeven, waarvan de voornaamste lrekken in ons verhaal niel mogen vergelen worden.

«Conslantinopel,quot; zegt do kronijkschrijver, «de roem der Grieken, hoelt den vorm van een driehoek. Naar de oostzijde on do zee van Marmora vindt men de Sinl-Solia-kerk en hel paleis vau Constaiitijii, mei eene kapel, opgevuld met kostbare relitpileen. De stad wordt aan twee zijden, ten oosten en ten noorden, door de zee omgeven. De stad binnenkomende heeft men rechts het kanaal vau Sml-George en links den golf of hol kanaal dal baar lol haven dient. Op de helling van een heuvel verrijst het paleis van lilaquernes. Uil hel paleis beeft men bel drievoudig iiilzicbl op de zee, de stad en bet veld. Aan de westzijde dor stad ligt eene vlakte, welke zich onafzienbaar ver uitstrokl; aan dien kant wordt Conslantinopel heschermd door een duhbelon met torens bezetten muur, welke van af den l'roponlidos lol aan hel paleis eene lengte van meer dan iwee mijlen hecfl. Noch die duhbele muur, uoeb die torens maken de storkle der stad uil: die sterkte ligt iu de menigte barer inwoner.', en den langdiirigen vrede weikon zij geniet. Aan den voet der muren vindt men eene ledige ruimte, waar de luinen zijii, die overvloedige groenlen opleveren. Onderaardsche kanalen vooren san builen zoel water aan, want hel water der putten is zout eu slinkend. Op sommige plaatsen is de stad van alle luclilvervcrscbing verstoken, daar do bovenverdiepingen van do hin/en der rijken ver over de straat uilsteken en'zoodoende alle licht ondorscheppen en aan de armen on de vroemdeliugeu de vuilnis en de sclKmieriug overlaten: daar worden diefstallen, moorden eu andere misdaden gepleegd, welke door de ibiislornis begunstigd worden. Daar men zonder gerechtigheid leeft in die stad, welke hijna evenveel meesters als rijken en evenveel dieven als armen telt, kent do booswicht er noch vrees, noch schaamte. Zonder zijn zedebederf zou Conslanlinopol de voorkeur kunnen hehben boven alle andere plaatsen ter wereld, om de zaclitheid van zijn klimaat, de vrnchibaarheid van zijn bodem eu zijn gunstige ligging voor deu tocht naar hel heilige land. Hol kanaal van Sinl-George gelijkt eeiie zee door hot zilte zijner wateren en don overvloed zijner visschen, en een rivier door de gemakkelijkheid, waarmede men hel zonder ge-vaar zeven a acht maal daags kan overstekou.

Tijdens bol verblijf dor Fransche kruisvaarders te Conslantinopel, verzuimde keizer Mannel niets om de gonogeiilieid van bodewijk VII en diens baronnon le winnen. Hij spreidde zooveel mogelijk den biisler van zijn hof en de wondoreu zijner hoofd-stad voor ben ten loon; hij bezocht hot kamp der pelgrims, prees hunne onderneming en beloofde hun allen mogèlijken bijstand, het waren eiken dag nieuwe vertooningen en nieuwe bètiiigingen van vriendschap. Niettemin bestond er eeu felle haal tusschen de Grieken eu do Latijnen; duizenden omstandig-hedou konden dien aanwakkeren en doen toenemen, maar niets kon dien uitdooven of zelfs verzachtou. Do Franscbo kruisvaarders verweten Manuel lot zells zijne vriondscliapsbotuigingon, die zij als geveinsd beschouwden. Toen do keizer aan de baronnen verzocht den eed van hulde en trouw aan bom af le leggen en hem do Griekscbe steden over ie geven, die door bunno wapenen heroverd mochten worden, stelde men in den raad van Lodewijk VH voor, zich van Goustantinopel meester te maken.

«Gelijk gij vernomen hebt,quot; dus nam de bisschop van Langres hel woord óp, «stollen de Grieken u voor, hunue heerschappij te erkennen en u aan hunne wellen le onderwerpen; derhalve moet de zwakheid aan de kracht, do lafhartigheid aan de

dapperheid bevelen! Wat toch heelt die natie verricht, wat i toch hebben hare voorouders gedaan om zooveel hoogmoed aan den dag te leggen? Ik zal u niet spreken over do hnuior-lagen, welke zij op uw weg vermenigvuldigd hebben. Wij hebben de priesters van liyzanliuni, de beschimping aan den smaad parende, door het vuur de altaren zien zuiveren, waaraan onze priesters het misoller opgedragen hadden. Vandaag eischen zij van ons eeden, die de eer verbi(!dt. is nu niet eindelijk de tijd daar om het verraad te sl rallen en ons over de aangedane beleedigingen te wraken? Tot dusverre hebben de kruisvaarders meer te lijden gehad van hunne trouwelooze vrienden dan van hunne verklaarde vijanden. Heeds sinds al te lang is Constantinopel een lastige scheidsmuur tusschen ons en onze broeders van Palestina. Wij moeten ons toch eindelijk den vrijen weg van Azië openen.

«Gij 'allen weet liet, de Grieken hebben het gral van Jesns Christus en al de christen steden van liet Oosten in de handen der ongeloovigen laten vallen. Twijfelt er niet aan, Constantinopel zal zelf weldra een prooi der Turken en der barbaren worden, en hun door zijne lafhartige zwakheid de toegangen naar het Westen ontsluiten. De keizers van Ryzantiuin kunnen noch bunne provinciën verdedigen, noch dulden dat een ander ze verdedigt. Steeds hebben zij de edelaardige pogingen der soldaten van het kruis verlamd en tegengewerkt: nog kort geleden heeft diezelfde keizer, die zich uw steun verklaart, ;i gt;n de Latijnen hunne veroveringen willen betwisten en hun het vor.stendom Antiochië ontweldigen; heden wil hij de christen legers aan de Sarracenen overleveren. Haasten wij ons derhalve 'jii/.en ondergang te voorkomen door dien der verraders; wij mogen geen onbeschaamde en afgnnstige stad achter ons laten, die slechts naar middelen zoekt om ons te verdelgen, laat ons op haar zelve de rampen doen nederkomen, die /.ij ons bereidt. Indien de Grieken hunne trouwelooze plannen ten uitvoer brengen, zal liet Westen eenmaal van u zijne legers terugvorderen. Daar de oorlog, dien wij ondernemen, heilig is, is bet immers billijk, dat wij alle middelen in liet werk stellen om te slagen .' De uoodzakeiijkbeid, het vaderland en de godsdienst gebieden u te doen wal ik u voorstel. De walerleidingen, welke de stad van water voorzien, zijn in onze macht en bieden ons een gemakkelijk middel aan om iiare bewoners spoedig lot de overgave Ie dwingen. De soldaten van Manuel zullen de aanblik ónzer bataljons niet kunnen verdragen. Een gedeelte der muren en torens van Byzantium zijn dezer dagen, als dooreen s jort van mirakel, voor ons aller oogen ingestort. Het is alsof God zelf ons in de stad Constantinopel roept en er ons de poorten van ontsluit, gelijk die van Edessa, Antiochië en Jerusalem voor onze vaderen.quot;

Toen de bisschop van Langres zijne rede geëindigd had, verbicven ouderscbeilene ridders en baronnen de slem om hem Ie antwoorden. De christenen van het Westen waren naar Azië gekomen om boete te doen voor bunne zonden en niet om de misdaden der Grieken te strallën. Zij hadden de wapens opgeval om Jerusalem te verdedigen en niet om Constantinopel te verwoesten. Men moest de Grieken, wel is waar, als ketters bcschonwen, maar niet als verklaarde vijanden; men had do joden geëerbiedigd, de Grieken moesten desgelijks geëerbiedigd worden. Toen de clnisten krijgers het kruis aannamen, had God hun niet het zwaard zij nor gerechtigheid overhandigd Om kort te gaan, de baronnen vonden meer staatkunde dan godsdienst in het zooeven gehoorde en konden niet begrijpen, dat men oen ondernoming wilde beproeven, welke met de wetten der eer in strijd was. Zij kondon overigens niet gelooven aan de rampen, die men hun aankondigde, en zij vertrouwden op de Voorzienigheid en hunne dapperheid om over allo hinderpalen te zegevieren. De vurigsten der pelgrims vreesdon don tocht der kruisvaarders te zien vertragen, en deze vrees versterkte liunne gewetensbezwaren. Ten slotte deden de rechtschapenheid der ridders, het vrome ongeduld om de heilige plaatsen to bezoeken en misschien ook de geschonken en do scliijnschoono beiollen van Manuel de partij dor gematigdheid zegevieren.

Intusschon baarde het den keizer niet weinig bekommering de Fransche krijgers zoo lier en stoutmoedig in zijne onmiddellijke nabijheid ovèr de verovering van zijne hoofdstad te zien beraadslagen. De leenoed, dien de baronnen en do ridders aan hem aflegden, stelde hem niet gerust omtrent hunne mogelijke aanslagen. Om hun vertrek to verhaasten, liet hij hel gerucht uilstrooien, dal de Duilschers oen groote overwinning op de Turken behaald en zich meester gemaakt hadden van Iconiura. Deze kunstgreep gelukte Manuel boven zijne verwachting.

Terwijl de Fransche kruisvaarders zich van Constantinopel verwijderden, had er een zonsverduistering plaats. De menigte zag dit natuurverschijnsel een onheilspellend voorteeken en meende daarin de waarschuwing voor eenige groote ramp of een nieuw verraad van Manuel te ontdokken. Het duurde met lang of bet bleek dat de vrees dor pelgrims gegrond geweest was. Terwijl de Franschen in Bitbynië voorlruklen, verbreidde zich liet

gerucht, dal het leger der Duilschers bijkans geheel en al op de wegen van Iconium den dood gevonden had.

In twee korpsen gesplitst had dit leger in de maand October Nicea verlaten; hol eerste en hot aanzienlijkste, door den keizer aangevoerd, had den weg van Godfried en diens leger gevolgd ; bel tweede korps, waarbij zich de broeder dos keizers bevond, had, het vroegere land van Coluleum (tegenwoordig Coutaye) doortrekkende, de riebting naar Laodicea ingeslagen. De Ci iokén, die Koenraad als gidsen verstrekl waren, hadden bom gezegd dal hij zich slechts voor acht dagen van levensmiddolen behoefde te voorzien, dewijl men in cene week Iconium zou bereiken. Na den achtslen dag bevond zich bet leger, in plaats van de beloofde stad binnen te trekken, in een onbekendeen onbewoonde iandstreek, waar men noch bron, noch rivier, noch weide vond. Toon men de gidsen ondervroeg, antwoordden zij, dat men nog drie dagen verder moest maroheeren, bij Jesns Christus eu alle heiligen zwerende, dat do landouwen van Lycaonië zich weldra aan de blikken der kruisvaarders zouden verloonen. Op deze belofte zette het leger zijn tocht voort; maar in plaats van in de riebting naar Iconium voorden de gidsen hol naar hel noorden, waar het slechts naakte rotsen onlmoolte. De kruisvaarders moesten voortdurend steile hoogten en heuvelen op-en afklimmen; menschen, paarden en lastdieren bezweken in menigte van honger, dorst en uitputting. In den vroegen ochtend van den vierden dag zocht men vruchteloos naar de gidsen: zij waren verdwenen, en al de omliggende hoogten waren bedekt met tallooze drommen Turken, die als Itoinlcii hlnllcii en nis wol oen huilden. In een in allerijl belegde vergadering werd het voorstel gedaan of hel niet verslandiger ware op zijne schreden terug te koeren en de wegen te volgen langs welke men gokomon was, dan nog dieper door Ie dringen in een landstreek, die men niet kende, die hoegenaamd geen bulp-middelen aanbood en waarvan de toegangen door hordon barbaren verdedigd werden. Dil voorstel, hetwelk als de wet van de harde noodzakelijkheid was, werd met eenparige stennnen aangenomen.

Do terugtocht geschiedde aanvankelijk in goede orde. in de eerste dagen bepaalden do Turken er zich toe degenen aan te vallen, die van hel leger afweken of hol niet konden volgen. Eenigen der dapperste aanvoerders, onder leiding van Rernard, hertog van Carinlbië, trolseorden de groots.'.e gevaren, om den marsch der zwakken te beseherineii; zelve verrast in nmeite-volle wegen, vielen zij eindelijk met de ongelukkige pelgrims, die zij wilden redden. De stoutinoedigheid der Turken werd steeds mol den dag grooler: licht gewapend en op vlugge paarden gezeten, vielen zij de pelgrims nn eens in de llanken, dan weder in den rug aan; de Üuitsche ridders, die door honger uitgeputte paarden bereden, konden niet ving genoeg hulp bieden en hun wapens waren voor hen meer een last dan een middel van verdediging of aanval. Op ieder uur van den dag en zelfs van den nacht werden duizenden menschen en paarden gewond door do pijlen der Turken, hetgeen eene schromelijke verwarring in hel christen leger veroorzaakte: do keizer zelf word door twee werpspiesen getrollën te midden zijnor ridders, die hom niet vormochten te verdedigen. Naarmate men voorttrok, vermeerderde hoi aantal dor barbaren, en nam het lijden dor pelgrims met den dag toe; de dooden, do gekwetsten en de zieken bleven op de wogen verlaten achter. Degenen, die zich niet verder konden voortsleepen, wierpen hunne wapens al en verbeidden gelaten don dood der martelaren; zij, die nog eenige kracht bezaten, zochten hun heil in een overhaaste vlucht, zoodal dal keizerlijke leger, hetwelk Azië had doen sidderen, eensklaps verstrooid en als weggevaagd was. Hel tweede korps Duilschers, aangevoerd door Frederik van Zwabon en don bisschop van Froissingen, wedervoer nagenoeg hetzelfde lol: half overwonnen door den honger, den dorst, de mooiolijkheid der wegen en de aanhoudeiido aanvallen der Turken, ging het in hel gebergte in de nabijheid van Laodicea geheel ten gronde.

De geschiedenis bewaart bet stilzwijgen omtrent die dubbele ramp. Slechts naar eenige weinige woorden van Odon van Denil hebben wij duister dien langdurigen on ontzottonden doodstrijd kunnen volgen van oen leger, dal omkwam zonder gestreden te hebben en waarvan men ternauwernood kan weten of zijn einde roemrijk geweest is of niet. Keizer Koenraad bereikte gelukkig Nicea met hol gering aantal zijner krijgers, die do honger en hel zwaard der muzelmannen gespaard iiadden. Toen bij 'in hot kamp van Lodewijk VII verschoen, zegt Odon van Deuil, omhelsden en kusten de beide monarchen elkander mol hartelijkheid, terwijl de Iranen hen over de wmuien slroomden; zij zwoeren te zamen hun pelgrimstocht te volbrengen en elkander niet moer te verlaten. Maar Koenraad deed zijn woord mol gestand : hij moest zich slecht op zijn gemak gevoelen te midden der kruisvaarders, wier room bij bezwalki en wier zaak hij in gevaar gebracht had; bij keerde naar Constantinopel terug, waar bij met open armen ontvangen word, want do

nedoihiap; der Latijnen en do onderganp; van een Westerseh legoi' waren in hél. geheel niel ongevallig aan hel hol' van Manuel.

I,odewijk VII zelle zijn tocht voort, daarbij de kusten der zee volgende. Deze weg hood meer luilpiniddelen aan dan de heide andere voor do a|i|iroviandeering van een leger. Odon van Denil gewaagt van drie rivieren, welke het Eransche leger op denzellden dag overtrok ^vvij denken dat de drie rivieren de Tailius, de Oiïst'pus en waren. Onder de steden,

die do soldaten van het krms, langs den l'ropontides en den Hellespont trekkende, moeten gezien hebben, kan men Cijzwa, l'riapus, Liiuipsacits cn Ahijdos noemen. De pelgrims kenden noch de namen noch de geschiedenis van die oude steden ; op die dichterlijke oevers zochten zij slechts levensmiddelen en vonden die niet altijd, want de gewelddadigheden van die bandelooze menigte joegen de bewoners schrikquot; aan, zoodat zij bij liiinne nadering de vlucht namen, daarhii alles medevoerende' wat zij bezaten. Het verhaal van Odon van Denil met onze plaatselijkè kennis verklarende, zijn wij van oordeel dat zij niet dooide vlakte van Troye kwamen en noch de Simois noch den Scamander overstaken. Wij meenen met grond te mogen aannemen, dat hel leger van Lodewijk VII, aan de monding van den Hhodiiis gekomen, oen weg insloeg, welke heden ten' dage nog bestaat en van de Dardanellen naar Pergamus voert. Den berg Ida rechts latende liggen, he reikte het Smyrna en vervolgens Ephesus, waar hel cenige dagen verloelde om hel Kerstfeest te vieren.

Hol leger stak den Caysler over en betrad weldra do groote vlakte van don Meander. Daar zagen de Fransehe kruisvaarders voor de eerste maal de Turken: een onoverzienbare menigte barbaren had zich daar ter plaatse verzameld om het kruisleger den overtocht van de rivier te helwisten. Zij waren stouter geworden door hunne ovcrwminngen op de Duilschers. De Meander was gezwollen door de zware regens; de overlocht was gevaarlijk en moeitevol in tegenwoordiglieid van den vijand. Niels kon de Fransehe kruisvaarders weerhouden, die door hel voorbeeld van hun koning aangemoedigd werden. Men had de bagage en de ongewapende pelgrims m hel cenlrum van het leger doen plaatsen; van voren, van achteren en op de llanken was de bloem der krijgers ui slagorde opgesteld, op die wijze slak hel leger de rivier over; de Turken werden overal teruggeslagen en lieten de vlakte heinde en verre bedekt met hunne dooden. Deze overtocht van den Meander was de eerste overwinning van den kruistocht: de; pelgrims schreven die dan ook loc aan de lusscheiikomst van de goddelijke almacht. Meerderen hunner hadden eeu initoi in wille wapenrusting met de christenen de rivier zien doorwaden en hel den weg der overwinning toonen.

In twee dagmarsclien kwamen de kruisvaarders te I aodieea. Daar konden zij hooien spreken van de vei nietiging der Dintsche kruisvaarders; men wees huil in de nahijheid de bergen, die hel door den brocdei van kei/.ei Koenraad aangevoerde leger hadden zien sneven. Die versehe heriiinernigen hadden hen tol les moeien verstrekken en ten minste waarschuwen op hunne hoede te wezen; maai zij hadden pas over de Turken gezegevierd, en de voorziclitighenl kon Inei moeiciijk haai slem doen hooren daags na ee'ii gewonnen veldslag.

De kruisvaarders sloegen den weg naai Satahah in en moesten daarbij de kelen van den Cadmus, tegenwoordig Rah.i-Dagh, overtrekken. Daags na hun vertrek int Laothcea kwamen zi|, legen hel midden van den dag, aan den voel van een berg, die geen naam heelt op tic kaart en dien Odon van Demi den VLrfdcihjl.cii In-n/ noemt. De weg, dien zij moesten volgen, slingerde zich lussehen algronden en naisachtige op elkandei gestapelde rotsblokken. Het geheele legei zette zich in beweging in drie korpsen verdeeld: do voorhoede, de achlerhoede eu hel cenlrum, waar de bagage en de pelgrims bij waren. Een der baronnen, Godlried vau Kaueon, voerde het bevel over de voorhoede; hij had last boven op den berg stand te hondenen hel overige gedeelte van hel leger al te wachten, ongelukkiglijk, en hier moet men de ongehoorzaam beid van de aanvoerders zoowel als van de soldaten betreuren, gehoorzaamde ln| met aan de ontvangen hevelen. Na den top'van den berg bereikt Ie hebhen, zette hij zijn weg voort en gmg zipie leiilen opslaan in een dal aan de keerzijde van den berg gelegen. Het overige gedeelte van hel legei vorderde langzaam; hel eenlrum met de bagage en de ongewapende pelgrims, op smalle paden opeengedrongen en laugs den rand der algronden gaande, geraakie eensklaps in een vreeselijke verwarring: de lastdieren sloiilen hoven van de steile rotsen naar beneden en sleepten in hun val alles mede, wal zij oiilmoellen; de rotsslukken, die van den berg loslieten, vermeerderden de verhezen, de dag begon al te nenien en de dieple vulde zich hoe langer zoo meer mei lijken, gebroken wagens en wapens. De Turken, die tie kruisvaarders voortdurend gevolgd waren om hen aan te vallen als zich eenc gunstige gelegenlieid aanbood, maken zich de heer-schende verwarring ten nutte en werpen zich onverhoeds op de verbijsterde scharen der pelgrims en richten een geweldige slachting onder hen aan. Hel vreeselijke angstgeschrei, dooide echo's der hergen weerkaatst, verwiltigl den koning, die zich in de achlerhoede bevindt, van hetgeen er plaats vond. Met de ridders die het gevaar rondom hem verzamelt ijll Lodewijk VII naar hel looneel van den strijd. Na een moorddadige worsteling wordt het centrum van hel leger van de harharen bevrijd en zet zijn marscli voort. Rij dit gevecht verloor Lodewijk VII zijn wéinig talrijk maar doorluchtig geleide. Op dit punt van zijn verhaal kaii de monnik van Sinl-Denis zijne tranen met weerhouden en breekt zijn hart, als hij de scIkwii.sIl' bloemen van Fianhrrik ziel verwetken, alvorens vruciilen gcilrai/en te hehhen under de iniircn van Damascus. Aide ridders, die met Lodewijk VII streden, waren aan zijne zijde gevallen. Alleen overblijvende, grijpt de koning de lakken van een boom en springt op een rotsblok; daar ontvangt hij op zijn kuras de van verre op hem algescholen pijlen en houwt hij met zijn bebloed zwaard de hoorden en de handen al' dergenen, die hem durven naderen. Zijii rnoed en de duisternis van den nacht redden hem. Hi| besteeg een onbeheerd paard en bereikle gelukkig zijne voorhoede. Zijne verschijning in het kamp verwekte eene levendige vreugde bij allen, die zijn dood heweenden; maar dewijl hij met bloed bedekt was en alleen kwam, begreep men hoe rampspoedig die dag geweest was. Den geheelen nacht onderhield men groote vureu, opdat de aan hel zwaard der Turken onlkomen pelgrims zich hij hel leger zouden kunnen voegen: maar niemand verscheen.

Wilhelmus van Tyi hetreurl die hloedige nederlaag der chris-lenen, en zijne godsvrucht verwondert er zich over, dat God zoo de overwinning geschonken heelt aan de volken, die Zijnen naam vijandig zijn. «Waarom toch, o goede Jesus!quot; roept hij uil, «waarom wordt dit volk, hetwelk zoozeer aan U verknocht was en de indrukken uwer voetstappen in Jerusalem ging vereeren, oveiwonnen en verdelgd door degenen, die U haten'.''' De oorzaak van zooveel onheil en zooveel schande was Godlried van llancon. In hel leger vorderde men van alle kanten de bestralling van eene ongehoorzaaniheid, welke zulke outzetlende gevolgen gehad had. Maar op dien onheilvollen dag had een ieder aan de voorschrilten van de tuclil te kort gedaan, had een ledci routen begaan; men verhel zich derhalve op de Voorzienigheid om zo te strallen.

Zulk een ontzetlende ramp moest nochtans tot eene les verstrekken. De grootmeester van don Tempel was don koning met een aantal ridders tegemoet getrokken; hun troep bewaarde een strenge tuchl en de kruisvaarders namen hieraan een voorbeeld. De koning vertrouwde hel opperbevel toe aan een bejaard krijgsnian, Gilbert geheeten. Groolen en kleinen, de koning zeil, de meeslci der wellen, zwoeren aan dien ervaren bevel-hebher en aan allen, die hij zou aanwijzen om zijne bevelen ten uitvoer te brengen, to zullen gehoorzamen. Op die wijze door een strenge luelit versterkt, zette hel leger zijiwmarsch naar Satahah voort. Het weid viermaal door de Turken aangetast, en sloeg ze viermaal met groot verlies voor de ongeloovigen al'. De wegen waren nioeiehjk, men leed gebrek aan levensmiddelen, maar memaiid klaagde. De overwinningen op de ongeloovigen, zegt Odon van Demi, warou voor de Eransche kruisvaarders eene alleidiug, welke hun do ellende van de reis deed vergelen. Daar de vijand alles op den weg der pelgrims vernield en verwoest had, (loodden deze de paarden, die niel meer konden gaan en voedden zich niel hun vleesch; allen vergenoegden zich mei dezen kost, zell's do rijken vooral wanneer zij er onder de asdi i/ehahkcn Innod Londen bijvoefjen. Eerst na een marsch van twaall dagen hereiklen de kruisvaarders Sataliah.

Satahah ol Altalia, aan hel uiteinde der goll van dien naam gebouwd, werd bewoond door Grieken en in den naam des keizers van Gonstantinopol hesluurd. De Turken hielden de torten ui den omirek bezet en versproidden in de gansclie streek schrik en verdorl De inwoners van Sataliah, die zich binnen hunne wallen opgesloten hielden, weigerden hel christen leger te ontvangen. Nu kon dat leger hel einde zijner rampen niet overzien en de bijna naakte pelgrims waren, aan alles gebrek lijdende, genoodzaakt ui het midden van het gestrongste jaargetijde, langei dan eene maand m de omliggende vlakten te kampeeren, eiken dag blootgesteld aan hel gevaar om door hongei, koude ol' hot zwaard om te komen. Naarmate de ki uisvaaiders alle hoop verloren van een einde le zien komen aan hunne ellende, verlieten hun do moed en de gelatenheid. In een dooi Lodewijk VII voorgezeten raadsvergadering gaven de heeren en baioniicn don koning te konnen, dat de soldaten van hel kruis zonder paarden, zonder wapenen, zonder levensmiddelen den oorlog met konden voortzetten ol' do vermoeienissen en onlbernigen van een vorderen lochl verduren. Er blijlt ons geen andere ml komst over, voegden zij er hij, dan ons aan de gevaren dei zee over le geven. De koning was niel van hunne meening en wilde dal men slechls de ongewapende pelgrims zou in.

mmmmÊBmm sm$mm

mÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊmm

■'■ .v^ • ^

ü- .- ïmwMmïmm

a»,^r!%?-lt;'.''hc¹ ^'Sv^jO , gt;JK r. Kif» _^'i-ïfcJsJ.ii-r^^J ' ,quot;

■A^l$%r'^:i^:_? u

i s m

Wk'^XSF.iSx-Un WÊSÊÊÊÊÊÊÊm

■SapsA- WÊm msmsÊÊmmm^^ $%, m v Wak mm;i/ «- ■ ■amp; iïs v^A ^,³?»

liilllWiilTiïïlBllTfflITftf gt;-gt;^®»HHH

' V ilHK ■

Hn ■-*:.quot;i- 'Ï . .■lB|HBB|[BMB|HH|HHBHMB8l||S|ffiiiB|lM|!^

I

mBm ^

m

l§|pÉ8p £$■

WmÊSmMÊÊMmÊÊÊi

j

-

f :■■: fm

Ö !

I

ïAffis--'-'■*

BB

■■■■■■hhhmhhi w^p WW

HK |

tfjamp;ffr* wm Smamp;MÊSmBm

schepen, die den marsch van het leger hinderlijk waren. «Wal ons betreft,quot; sprak liij tot hen, «wij znlIen van moed verdui)l)elen en den weg volgen, dien onze vaderen, do overwinnaars van Antioehië en Jerusalem, gevolgd hehbeii. Zoolang mij nog iels overhlijl't, zal ik het-met mijne krijgsmakkers doelen; wanneer ik niets meer zal hebben, wie uwer zal dan niet de armoede en hot gebrek met mij willen verduren?quot; Gelroll'en door deze woorden, zwoeren de baronnen met hun koning le zullen sterven; maar zij wilden niet zonder room sneven. Aangevuurd door het voorbeeld van Lodewijk, konden zij over de Turken zegevieren, de wildernissen doortrekken, allo gevaren Irolseeren; maar zij waren onmachtig tegen den honger en de trouweloosheid dor Grieken. Zij verweten Lodewijk, niet geluisterd te hebben naar do raadgevingen van den bisschop van Eangres en ver-gillenis geschonken ie hebben aan zijne vijanden, wreeder dan do muzelmannen, gevaarlijker dan de stormen en de klippen der zee.

Daar er zich ten gevolge van deze raadsvergadering luide klachten tegen tie Grieken in het christen leger deden booren, begon de gouverneur van Sataliah voor de uitwerkselen der wanhoop bevreesd te worden en kwam hij aan Lodewijk Vil vaartuigen aanbieden om al de kruisvaarders in le schepen. Dat voorstel werd aangenomen, maar men wachtte langer dan vijl' weken op de beloofde vaartuigen, en toen deze eindelijk kwamen, waren zij noch groot, noch talrijk genoeg om het christen leger op te nemen. Nu peilden de kruisvaarders eerst volkomen den afgrond van jammer, waarin zij gingen neder-storten, doch zoo groot was hunne gelatenheid, ol liever de betreurenswaardige toestand van hun leger, dat zij geen enkele daad van geweld tegen de Grieken pleegden en de stad niet bedreigden, die weigerde hun te hulp te komen.

Een onoverzienbare schaar behoeftige pelgrims, waaronder men baronnen en ridders opmerkte, vervoegden zich bij den koning en spraken hem volgenderwijze toe: «Wij hébben geen geld om den overtocht te betalen en kunnen u derhalve niet volgen; wij blijven hier achter, ter prooi aan ziekte en gebrek; zoodra gij ons zult verlaten hebben, zullen wij aan de grootste gevaren bloolgosleld zijn en de ontmoeting der Turken is het geringste ongeluk, dat wij te duchten hebben. Herinner u dat wij Franschen, dat wij christenen zijn; geef ons aanvoerders, die ons kunnen troosten over uwe verwijdering en ons beliulpzaam zijn in hot verduren van den hunger, do vermoeienis en den dood, die ons na uwe afreize wachten.quot; Om hen gerust te stellen, sprak 1.odewijk bun iu de gevoelvolste bewoordingen toe en liet aanzienlijke geldsommen onder ben uitdeelen. Hij schonk bun zooveel geld, zegt Odon van Denil, als luidde liij niets verloren ol niels voor zich zeiven nnodig. Hij deed den gouverneur van Salaliah ombieden en gaf hein vijftig zilvermarken om do zieken te verplegen, die in do stad achterbleven en het landleger tot aan de kusten van Giliciö te doen geleiden.

Lodewijk gaf aan degenen, die zich niet konden inschepen. Dirk, graaf van Vlaandoren, en Archambald van Hourbon lot bevelhebbers. Daarna besteeg hij met koningin Eleouora, de voornaamsle beeren van ziju hof en liet overschot zijner ruiterij de vloot, die voor hem gereed lag. liij deu aanblik der kruisvaarders , die bij iu Salaliah achterliet, kon de koning van frankrijk zijne tranen niet weerhouden. Op den oever bijeen-gestroomd, volgden al de pelgrims met de oogen het schip, waarop bij zieli bevond, en baden voor zijn bcliouden reis; toen zij hem eindelijk uit het oog verloren hadden, werd de gedaehie aan hunne eigene gevaren weder bij hen levendig en vervielen zij in een dolle iieerslachligheid.

Daags na bet vertrek van Lodewijk VII zagen de pelgrims, die op het geleide en de gidsen wachtten, welke men hun beloofd had, de Turken verschijnen, van heinde en verre bijeen-geroepeu. Er hadden verselieideno gevechten plaats, waarin de christenen zich heklhaftig verdedigden; maar de ongeloovigen hernieuwden hunne aanvallen eiken dag. Verzwakt door vei-moeienis en honger, smeekten de christenen tevergeefs om een schuilplaats binnen de muren van Salaliah. De Grieken toonden zich onverbiddelijk. Er bleef den ongelukkigen pelgrims hoegenaamd geen uitzicht op redding meer over. Do overmaat hunner ellende maakte hou, hun don moed beuemende, als ongevoelig voor huune eigene gevaren: zij zochten hunne vanen niet meer, schenen hunne metgezellen te schuwen en kenden of volgden hunne aanvoerders niet meer. Deze aanvoerders zelve luisterden niet meer naar den godsdienst, do mensche-lijkhcid en de eer. Te midden van de gruwzame wanorde waren Arcliamhald van liourbon cn de graaf van Vlaanderen er nog sleclits op bedacht om den dood te ontvluchten en vertrokken mei een schip, eene radelooze menigte, die de banden smeekende naar hen uitstrekte en de lucht met hartverscheurende kreten vervulde, op den oever achterlatende.

Twee troepen pelgrims, de eene drie duizend, de andere vier duizend man sterk, besloten, in hunne vertwijlcling, alleen den tocht naar Cilicië te ondernemen. Zij haddon geen vaartuigen om verscheidene buiten hare oevers getredon rivieren over te steken en bezaten geen wapens om de Turken te bestrijden; bijna allen kwamen om het leveu. Anderen, die hen volgden, ondergingen hetzelfde lot. De in Salaliah auhtergobloveii zieken kwamen insgelijks om, zonder dat men te weten heelt kimneu komen hoedanig hun uiteinde geweest is. De gescbiodcnis heeft sleclits mei moeite eenige bijzonderheden omtrent deze ontzettende onheilen bewaard, en hier moet men mol de oude kroiiijken zeggen: «God alleen kent het getal martelaars, wier liloed onder het zwaard der Turken en zelfs onder liet staal der Grieken stroomde.quot;

Verbijsterd door wanhoop, meenden vele christenen dat de God, die hen aan zoo vele rampen ter prooi liet, niet de ware God was. Drie duizend hunner omhelsden het geloot van Mahomed en sloten zich aan bij de muzelmannen, die medelijden hadden met huiine ellende. «O! medelijden, dal verderfelijker was dan trouweloosheid !quot; roept een kronijkschrijver uil; «de ongeloovigen, die brood gaven aan de christenen, beroofden hen van hun godsdienst!quot; De Grieken van Salaliah genoten niet lang de vrucht van hun verraad: zij werden beurtelings uitgeplunderd door de Turken en door de agenten van do keizerlijke schatkist. De lucht, verpest door de' lijken hunner slachtollers, verspreidde rouw en dood binnen hunne muren. Zoo werd die bevolking, welke zich zonder mededoogen getoond had voor het ongeluk, zelve ter prooi aan allerhande rampen. Korten lijd na hot vertrek van Lodewijk VII en de slachting der kruisvaarders zag Salaliah zich van al zijne inwoners beroofd, en zijne verlaten puinhoopen getuigden in later dagen, zoo drukken de tijdgenoolen zich uit, aan de reizigers en de pelgrims van de onvermijdelijke rechtvaardig-hei I van God.

Toen Lodewijk VII in het vorstendom Antioehië aankwam, had hij drie vierden van zijn leger verloren; maar hij werd met niet minder eerbied door Kaymond van Poitiers ontvangen. De bevolking en de geestelijkheid waren den koning in processie te gemoct gekoinen. De Eransehen, die hem vergezelden, vergaten le midden der vermaken de vermoeienissen van een lange reis en het rampzalig uileinde huimer wapenhroeders. Antioehië zag destijds hinnen zijne muren de gravin van Toulouse, de gravin van lilois, Sibylla van Vlaanderen, Maurilla, gravin van Roussy, Talcquery, hertogin van liouillon en verscheidene andere edel-vrotiweu, vermaard door bare geboorte ol' hare schoonheid. De feesten, welke liaymond ter eere zijner hooge gasten gaf, onl-leenden vooral Inui luister aan de legenvvoordiglieid van Eleouora van Gnyenno. Deze jeugdige vorstin, eenedocliler van Willem IX en nicht van den vorst van Antioehië, paarde de bokoorlijkste gaven van den geest aan de belooverendste trekken van bet gelaat; zij was to Goiistanlinopel hel voorwerp geweest der algemeene bewondering en bad baars gelijke niet gevonden aan hel hol van Manuel. Men legde haar, niet zonder eenigen grond, ten laste, dal zij meer behaagzucht bezat dan hel eene christen koningin betaainde. Een oprechte godsvruebl, bet verlangen om boete te doen dreven haar niet naar Jerusalem. De vermoeienissen en de gevaren van een langen pelgriinsloclil, de rampen der kruisvaarders, de gedachte aan de heilige plaatsen, die den pelgrim steeds voor den geest stonden, hadden haar al le lovendigen dorst naar vermaken en baar behaagzuchi niet verzwakt.

Te midden van de ter cere van koningin Eleouora gegeven feesten verloor iiaymond van Poitiers de belangen van zijn vorstendom niet nil liet oog. Hij wilde de macht van Noureddin, den geduehtsten vijand der christen koloniën, verzwakken, en wenschte vurig dat de kruisvaarders hem in deze onderneming behulpzaam mochten zijn: vleierijen, smeekheden, geschenken, niets werd gespaard om ben le bewegen hun verblijf in zijne Stalen le rekken. Eerst wendde de vorst van Antioehië zich lot den koning van Frankrijk en stelde dezen, in don raad der baroinien, voor, Aleppo en andere naburige steden te gaan belegeren. Daar de machtigste vijanden der christenen steeds van den Tigris en den Euphraat kwamen, was er geen zekerder middel om hunne invallen le voorkomen, dan zich van do steden meester le maken, die op hun weg lagen en voor hen als de poorten van Syrië waren, lloevele onheilen hadden de ehrislen koloniën niet gelroHen, dewijl men die steden in banden der harharen had gelaten! Men herinnerde zich toch wel de gevangenschap van Bobemond, den wapenbroeder van Godfried, die'van een koning van Jerusalem, den dood van Rogier en van zoovele andere vorsten, overrompeld en overwonnen door de Turco-inannen en de uit 1'erzië, van de oevers der Caspische zee en het grondgebied van Mossul aangerukte horden. Kon men de verovering van Edessa, welke de geheele christenheid met schrik vervuld had, vergelen zoowel als de bedreigingen van den woesten veroveraar van Mesopotamië, die gezworen had zich van Antioehië moester ie maken en Jerusalem aan de w.'tten van den islam te onderwerpen? Al die redenen en nog vele andere, welke

Raymond van Poitiers aanvoerde, konden niel naai' waarde beoordeeld worden door de krijgers, die uit het Westen kwamen en nocli den toestand dei' christen koloniën, noch de macht iiunner vijanden kenden. Lodewijk N'll antwoordde, dal hij de gclolle had algelegd hul heilig gral' te /.lillen bezoeken, dal hij hel kruis aangenomen had om die gelofte te volbrengen, dat hem, sedert zijn vertrek uil Frankrijk, vele rampen hadden gitroHen en hij niet aan nieuwe ondernemingen denken kon; hij voegde er bij, dal hij na bel volbrengen zijner godvruchtige geloflen als pelgrim volgaarne bereid zou zijn den vorsl Raymond en de overige heeren van Syrië le woord te staan omlrenl alles, wal de belangen der christenheid in dal land kon belrellbn.

De vorsl van Anlioehië liet zich niel door dat anlwoord ontmoedigen. Den koning niet voor zijne inzichten kimneude winnen, heproelde bij de koningin te bewegen haar verblijl' in het vorstendom Aiilioehië te verlengen en gal' met die bedoeling liet eene schitterende leest na het andere. Het kon niel missen ol' dit moest de behaagzieke vorstin vleien en zij bied'dan ook niri in gebreke den koning dringend te verzoeken zijn vertrek naar de heilige stad uil le stellen. Lodewijk bezat een streng godsdienslig, doch wantrouwend en jaloersch karakter; de redenen, die de koningin in Autioehië terughielden, bevestigden hem daarentegen iu zijn besluit om naar Jerusalem te gaan. De dringende beden van Eleonora deden hem argwaan opvatten en deze argwaan maakte hem onwrikbaar. In zijn verwachting leleiirgeslekl, liet Raymond openlijk zijn misnoegen blijken en was sleelils bedacht op wraakneming. Hel viel hein niel inoeielijk Eleonora in zijn verontwaardiging te doen deelen. Deze vorstin gal' luide haar voornemen te kennen van Lodewijk VII te scheiden cn haar huwelijk, op grond van bloedverwantschap, te doen verbreken. Raymond zeil' zwoer kracht en geweld te zullen gebruiken om zijne nicht in zijne Staten terug te houden. Releedigd als souverein en als echlgenool, besloot de koning van Frankrijk zijn verlrek te verhaasten en zag zich genoodzaakt zijn eigen vrouw te ontvoeren en des nachts iu zijn kamp terug te brengen.

Hel gedrag der koningin moest zoowel de ongeloovigen als de chrisleneii van het Dosten ergeren. Haar voorbeeld kon noodlottige gevolgen hebben in een leger, waarbij een groot aantal vrouwen waren, en uil dien hoofde zag de koning zich lol dien maatregel van geweld gedwongen. Lodewijk VII kon echter hel gebeurde niel vergelen, en aclilte zich, eenige jaren laler, gehouden Kleonora te verslooleu, die Hendrik 11 huwde en bet bertogdoni Cnyeime aan Kngeland gaf, heigeen een der meest helreurenswaardige gevolgen van dezen tweeden kruis-lochl was.

De koning en de baronnen van Jerusalem, beducht dat Lodewijk zijn M'iblijfiii Anlioehië nog langer mocht rekken, zonden hem inliisselien afgevaardigden om hem in naam van Jesus Christus te smeeken, zijn tochl naar Palestina te bespoedigen. De koning van Frankrijk leende een gunstig oor aan hun verzoek en trok Syrië en l'henicië door, zonder zich op le houden aan het hol' van den graaf van Tripoli, die dezelfde plannen koesterde nis Raymond van Poitiers. 'sKonings komst in het heilige land verwekle een algemeeue geestdrilï en verlevendigde den moed der christcnen. De inwoners van Jerusalem, de vorsten, de prelaten trokken hem le gemoel met olijftakken in de hand en deze woorden zingende, waarmede men den Verlosser der wereld begroette: (jcxcfieiul zij hij, die Iwmt inden nuiini des Heeven! Omstreeks dienzeli'den lijd was de keizer van Duilschland, na Europa niel een groot leger verlaten le hebben, door slechts een gering aantal zijner baronnen gevolgd, in hel heilige land aangekomen, niel mei den luister van een groot vorst, maar met de nederigheid van een eenvoudig pelgrim. De beide monarchen weenden te zamen over de verliezen, die zij geleden hadden, en eerden le zamen, in de kerk der Verrijzenis naast elkander nedergeknield, de ondoorgrondelijke raadsbesluiten der Voorzienigheid.

Roudewijn III, een jong vorst van groote verwachting, die destijds le Jerusalem regeerde en even begeerig was om zijn roem te vermeerderen als om zijn kouiukrijk uil le breiden, verzuimde niets om hel verlrotiwen der kruisvaarders le winnen en den oorlog le verhansten, dien men den muzelmannen zou aandoen. Te Ptolomaïs werd een talrijke vergadering bijeengeroepen. Keizer Koenraad, de koning van Frankrijk, de jeugdige koning van Jerusalem, begaven ei'zich heen door hunne baronnen en hunne ridders vergezeld. De hoofden der christen legerscharen cn de hoofden der geestelijkheid beraadslaagden mei elkander over tien heiligen oorlog in legenwoordigheid van koningin Melisemia, de markiezin van Oostenrijk en onderscheidene Duilselie edelvrouwen, die de kruisvaarders naar Azië vergezeld hadden. Het bevreemdde velen, dal koningin Eleonora de vergadering niet bijwoonde, doch allen die met hel gebeurde le Anlioehië bekend waren, konden zich dil wel verklaren. De afwezigheid van Ravmond van Poitiers der graven van

Edessa en Tripoli, die niet lot hel bijwonen der vergadering opgeroepen waren, was ook wel geschikt om droevige gedachten tc verwekken en de hcilloozc uitwerkselen der tweedracht onder de christenen van het Oosten te doen voorzien.

De naam van den rampspoedigen Joscelijn werd ternauwernood in den raad der baronnen en der vorsten genoemd; men repte geen woord van Edessa, welks verlies het Westen de wapens had doen opvatten, noch van de verovering van Aleppo, welke door Raymond van Anlioehië voorgesteld was. Sedert den aanvang der regeering van Roudewijn hadden do vorsten en heeren van Palestina bet plan hunne veroveringen aan gene zijde van den Libanon uil te strekken en zich van Damascus meester le maken. Daar de christenen, als zij eene Turksche provincie of stad vermeesterden, gewoon waren de gronden en Imizen der overwonnenen onder elkander le verdoelen, vestigde hel volk, dal de onvruchtbare bergen van Judea bewoonde, bel meerendeel der krijgers van Jerusalem, de geestelijkheid zelve, hegeerige blikken op hel grondgebied van Damascus, hetwelk een rijken buil, lachende woningen en vruchtbare akkers aanbood. Een wijze staatkunde kon bun ook den weuscb ingeven om de Atabeken en vooral Noureddin, wiens macht zich sleeds uitbreidde, door die verovering voor le zijn. In de vergadering van Ptolomaïs werd besloten den oorlog te beginnen met de belegering van Damascus.

In hel begin van de lente kwamen al de troepen in Galilea bijeen en rukten op Raneas aan, onder aanvoering van den koning van Frankijk, den keizer van Duilschland, den koning van Jerusalem, en voorafgegaan door den patriarch, die hel ware kruis droeg. Hel chrislen leger, waarbij zich do ridders van den Tempel en van Sinl-Jau aangesloleu hadden, trok iu de eerste dagen van .limi de ketens van deu Anti Libanon over en sloeg zijn kamp op bij het marktvlek Daria, aan den ingang der vlakle van Damascus.

De slad Damascus, tegenwoordig KI-('.luim, Syrië genoemd, dewijl bel er de; hoofdslad van is, ligt in een vlakle aan den voel van den Aiili-Libauon; zij beslaat een omtrek van anderhalve mijl. Hel is een der heilige steden van hel islamisme, en de muzelmansche bevolking, welke zij beval, is bekend om haar dweepzucht en haren haat legen de ijiauiir.s. De tuinen van Damascus vormen een uitgeslreklheid van meer ilau zeven mijlen, met allerhande soort van boomen beplant. Het is als een schitterend woud, bestaande uit oranje-, citroen-, ceder-, abrikozen-, pruimen-, kersen-, perziken-, vijgenboomen, enz. De rivier Rarradi of Rarrada, welker twee voornaamslo lakken, in de oude lijden, de namen droegen vau l'harpbar en Albana, verdeelt zich in verscheidene kanalen, die met Imiine overvloedig!! wateren de tuinen en de stad besproeien. Ezecbiël roemt de wijnen van Damascus, zijne talrijke werkplaatsen, de kleur zijner wollen stollen. Zijden en katoenen stollen, ge-conlijte en gedroogde vruchten, zadels voor de ruilers der woestijn zijn heden ten dage den vooruaamslen handelslak van Damascus; eiken dag vertrekken uit El-Chani handels-karavanen naar alle landen van het Ooslen. Op verscheidene plaatsen van hel Evangelie wordt Damascus als een lustoord geroemd. gt;og heden ten dage wordt de stad der Damasceners onder de rijkste en de bekoorlijkste plaatsen der Ooslersche landen gerekend. Het inwendige der huizen van Damascus is zeer smaakvol en luisterrijk: bel zijn ware Azialisclie lustverblijven mei open binnenhoven, beplant met oranje-, granaat-of jujubesboomen, verfrischt door steeds vloeiende bronnen en hoog opschietende fonteinen. Een muzelmansche legende verhaalt, dat Mahomed, bij het gezicht van Damascus, door de schoonheid van dat oord gelrollën, plolseling stilslond en weigerde de stad binnen le treden. «Er is slechts één paradijs voor deu menscli bestemd,quot; riep de zoogenaamde prolëel uil; «wat mij belrell, ik heb besloten hel mijne niet op deze wereld te kiezen.quot;

Een der eerste steden, door de hand des menschen gebouwd, achtereenvolgens bezet door de Assyriërs, de Perzen, dc Grieken, de Romeinen en de keizers van hel Ooslen, reeds in den aanvang van de muzelmansche lijdrekening in de machl der Arabieren geraak!, was Damascus een muzehnansch vorslendom geworden. Ten tijde van den tweeden kruistocht behoorde dal vorslendom, beuiielings door de Franken, de Ortokiden, de Atabeken aangevallen en bijna tol zijne enkele hoofdstad ingekrompen, aan een muzelmansch vorst, die zich evenzeer verdedigen moest legen de eerzuchl der emirs als legen de aanvallen der vreemde vijanden Noureddin, de meester van Aleppo en verscheidene andere sleden van Syrië, had reeds herhaalde malen bcproeld zich van Damascus meester le maken en gaf do hoop niet op die slad te vereenigen met zijne overige veroveringen, loen de chrislenen hel besluit namen haar te belegeren.

Aan de oost- en zuidzijde werd de slad verdedigd door hooge muren ; aan de noord- en westzijde bad zij lol eenige beveiliging bare dichte en uitgestrekte fiinen, waarin zich overal palisaden, aarden wallen en kleine torens verhieven, waarin men boog-schullers kon plaatsen. De kronijkschriivers hebben ons eene

beschrijving gclmon van het chrislen leger onder de muren van Damascus. «Ü!quot; roepl dc schrijver van hel Leven van Lode wijk 17/ uit, «wat was dat leger verrukkelijk om te zien met zijne talrijke geheel nieuwe tenten, zijne banieren van verschillende kleuren en vormen, die vroolijk in den wind wapperden! Op hunne wallen saamgestroomd sidderden de muzelmannen bij dien aanblik; hunne vrees had niets bevreemdends, want zij wisten dat zij dc bloem van den Franschen adel le bestrijden hadden.quot; Op het punt van do belegering te beginnen, besloten de kruisvaarders, in ecne raadsvergadering, zich eerst van de tuinen meester tc maken. Men hoopte er water en vruchten te vinden, maar de onderneming ging met groote moeielijk-heden gepaard: dc boomgaarden, die zich tot aan den voet van den Anti-Libanon uitstrekten, vormden als een dicht bosch door smalle voetpaden doorsneden, waar ternauwernood twee personen naast elkander konden gaan. De ongeloovigen hadden overal verschansingen opgeworpen, waarachter zij zonder gevaar de aanvallen der kruisvaarders konden trotseerén. Niets kon echter de dapperheid en den moed van het christen leger alscbrikken, dat van alle kanten de tuinen binnendrong. Van de torens, van achter de muren, uit de dichtste kruinen der hoornen regende het pijlen en werpspiesen. Iedere schrede, welke de christenen vorderden, eischte een hardnekkig gevecht. Eindelijk zagen de ongeloovigen, onafgebroken bestookt, zich genoodzaakt hunne positiëu op te geven. Do koning van Jerusalem was de voorste aan de spits van zijn leger en de ridders van Sint-Jan en den Tempel; na de christenen van het Oosten kwamen de Fransche kruisvaarders, aangevoerd door Nóde-wijk VII. De keizer van Duitschland, die het overschot van zijn leger verzameld had, vormde de reserve en moest de belegeraars tegen overrompelingen beveiligen.

Do koning van Jerusalem zette de muzelmannen met vuur na; zijne soldaten wierpen zich met hem in de vijandelijke dromnien en vergeleken hun aanvoerder met David, die, naar het verhaal der Schrilluur, ecu koning van Damascus overwonnen had. Al strijdende hadden de muzelmannen zich ten westen der stad op de oevers van de Uarrada verzameld, om er met pijlschoten en steenworpen dc christenen van al' te houden, die door hitte, dorst en vermoeienis versmachtten. Tevergeefs poogden de door llondewijn aangevoerde soldaten herhaalde keeren door het leger der ongeloovigen te breken; zij onlmoellen overal een onverwinnelijken tegenweer. Nu onderscheidde de keizer van Duitschland zich door eeu wapenfeit, dat. de helden van den eersten kruistocht waardig was. Door een klein aantal der zijnen gevolgd, dringt hij door het Fransche leger cn neeait stelling in de voorhoede der kruisvaarders. Niets vermag aan zijn onslnimigen aanval weerstand le hieden: al de vijanden, die hij ontmoet, vallen onder zijne slagen, toen een muzelman, van ecne reusachtige gestalte en in volle wapenrusting, nildagcnd op hein komt toerijden. De Duitsche vorst snelt den krijger terstond le gemoet en raakt met hem slaags. Op het gezicht van dien arzonderlijken tweestrijd hlijven de heide legers roerloos staan, geslingerd tusschen hoop en vrees wie der heide kampvechters zijn tegenstander zal vellen. Weldra stort de mu/.ehnansche krijger van zijn paard: met één houw, op den schouder van zijn vijand, had Koenraad diens lichaam in tweeën geklooid. Dit wónder van kracht, en dapperheid verdnhbeldc den strijdlust der ehristeuen en verspreidde ontsteltenis onder de ongeloovigen, die zich nn haakten in de stad een veilige wijkplaats te zoeken en de kruisvaarders meester lieten van de boorden der rivier.

De Oostersche schrijvers gewagen van den angst der inwoners van Damuscus na de overwinning der christenen. De muzelmannen sliepen verscheidene dagen achtereen op asch; men stelde in het midden der groote moskee den door Osman opge-stelden Koran ten toon; de vrouwen en de kinderen verzamelden zich rondom het gewijde hoek cn riepen den bijstand van Mahomed legen hunne vijanden in. Heeds dachten de belegerden er aan de stad le verlaten; zij versperden dc straten, die op de tuinen uitliepen, met zware halken, kettingen en hoopen steenen, ten einde hel voortdringen der belegeraars le verhinderen en zich op die wijze den noodigen tijd tc verzekeren om met hunne rijkdommen en gezinnen langs de poorten van hel noorden en het zuiden te kunnen ontvluchten.

Do christenen waren er zoo stellig van overtuigd, dal zij Damascus zouden innemen, , dal men zich onder de bevelhebbers nog slechts bezig hield met de vraag, wien het oppergezag over de stad zon gegeven worden. De meeste baronnen en heeren, die in bet christen leger dienden, zochten do gunst te winnen van den koning van Frankrijk cn den keizer van Duitschland cn verwaarloosden plotseling de belegering van de stad, om naar haar bezit le dingen. Dirk van den Elzas, graal' van Vlaanderen, die vóór den kruistocht reeds tweemaal in Palestina geweest was en al zijne bezittingen in Europa aan zijne lamilie had afgestaan, deed dringender dan alle overigen zijne aanspraken op hel vorstendom Damascus gelden cn behaalde eindelijk de zegepraal op zijne mededingers. Deze voorkeur verwekte afgunst en deed moedeloosheid in het leger ontstaan. Zoolang de stad, die men op hel punt was van in te nemen, een lokaas voor hunne eerzucht was, loonden de aanvoerders zich vol moed en ijver; maar zoodra bun alle hoop benomen was, bleven eenigen werkeloos, beschouwden anderen den roem der christencn niet meer als hunne eigene zaak en poogden ecne onderneming le doen mislukken, waarvan zij niet het geringste voordeel zonden kunnen plukken.

Do aanvoerders der belegerden maakten gebruik van deze gesteldheid der geinoedereu om met de kruisvaarders onderhandelingen aan te knoopen. limine bedreigingen, beloften en geschenken mocht het gelukken dc weinige in de christenen nog overgebleven geestdrift uit te dooven. Zij wendden zich voornamelijk tot de baronnen van Syrië en waarschuwden hen de krijgers van hel Westen niet le vertrouwen, die, naar zij zeiden, alleen naar hel Oosten gekomen waren met bet doel om zich van de christen sleden van Syiië meester te maken. Zij dreigden hen Damascus aan den sultan van iMossul of wel aan den nieuwen gebieder van hot Oosten, Noureddin, te zullen overgeven, wien niets kon weerstaan en die zich weldra van liet koninkrijk Jerusalem zou meester maken. Hetzij de baronnen van Syrië aan die inblazingen geloot sloegen, hetzij zij iu hun binnenste bevreesd waren voor de aanslagen der rranken, die Inm te hulp waren gekomen, zij waren er slechts op bedacht den voortgang van een beleg te vertragen, dat zij zelve zoo vurig gewenschl hadden. Misbruik makende van het vertrouwen der kruisvaarders stelden zij een maatregel voor, die maar al le ondoordacht goedgekeurd werd en den laalsten slajj toebracht aan al de verwachlingcn, welke men op dezen krnisloclil gebouwd had.

In een vergadering raadden de baronnen van Syrië aan, een wijziging te brengen in de belegering der stad; de nabijheid der tuinen en der rivier, zeiden zij, was een beletsel voor de gunstige opstelling der oorlogswerktuigen. In de stellingen, die liet christen leger innam, kon bet lichi overrompeld worden en liep het gevaar dat hel door den vijand ingesloten werd zonder zich te kunnen verdedigen: bel scheen zekerder en gemakkelijker de stad ten zuiden en ten oosten te bestormen.

De meeste aanvoerders bezaten meer moed dan krijgsbeleid : het vertrouwen, dat de overwinning hun inboezemde, deed bnn alles mogelijk achten; daarbij hadden zij geen reden de christenen van het Oosten te wantrouwen, die hnmie broeders waren en voor wie zij de wapens opgeval hadden. De vrees van het beleg te zien rekken deed bet voorstel der baronniieii van Syrië aannemen. Na zijn punt van aanval veranderd te hebben zag het christen leger, in plaats van een gemakkelijken toegang tot de stad, niets voor zich dan onneembare wallen en sterke torens; daarbij bood hel terrein, welke hel ingenomen bad. boe-genaamd geen Imlpmiddclen aan : het was een naakte, dorre vlakte zonder water. Nauwelijks hadden dc ebrislenen hunne nieuwe legerplaats opgeslagen, of de stad Damascus nam in bare muren ecu legerkorps van twintig dni/.end Kiirden en Tnrconianiieii op, die ter barer verdediging toegesneld waren. De belegerden, wier moed door dc komst dier hnlplroepen weder verlevendigd werd, deklen zich, zegt eeu Arabisch geschiedschrijver, met het schild der overwinning en deden verscheidene uitvallen waarin zij dc overhand op de christenen behielden. De kruisvaarders bestorinden de stad herbaalde malen, doch werden telkens algeslagen. Op een dorren bodem gekampeerd, leden zij aan alles gebrek: de omliggende volden waren door do ongeloovigen verwoest, en hel koren, dat door ben gespaard werd, hadden zij verborgen in omleraardsche holen, die men niet ontdekken kon. Het chrislen leger zou welhaast ter prooi zijn aan al de verschrikkingen van den hongersnood. Nu ontbrandde weder het vuur der tweedracht onderdo belegeraars; men sprak van niets anders iu het kamp der christenen dan van trouweloosheid en verraad; de christenen van Syrië en de christenen van Europa vereenigden niet langer hiinnê krachten in de aanvallen op de stad. Weldra vernam men dat de sullans van Mossul en Aleppo in aantocht waren met een talrijk leger: men wanhoopte aan do inneming van l amascus en bel beleg werd opgeheven. Zoo gaven dc christenen, zonder hun volharding cn bun moed beproefd tc hebben, reeds na weinige dagen ecne onderneming op, waarvan de toebereidselen Kuropa cn Azië vervuld hadden.

Een der opmerkelijkste bijzonderheden van dit beleg is. dat Ayoub, bel boold van de dynastie der Ayonhieten, destijils de troepen van Damascus aanvoerde, en zijn zoon, den jeugdigen Sa lad ij n, bij zich had, die eenmaal zulke noodlottige slagen aan de christenen zou loebrengen. De'oudste zoon van Ayoub bij een uitval gesneuveld zijnde, riclitlende inwoners van Damascus een marmeren graftombe voor hom op, die men nog vele eeuwen later onder de wallen der stad zag.

lien oude mnzelmanschc priester, die meer dan veertig jaren in een spelonk van do nabuurschap had doorgebracht, zag zich

verpliciiL zijn \riiilij 1' lc vorhitcu ca een toevlucht te zoeken binnen do mni'cn, die door de cliristonen belegerd werden. Hij betreurde zijne door bot oorlogsgedrnis gestoorde ïd'zondoring en hranddo van vei Inngen om don palm van hot marlolaarsrliap te plnkken. Ondanks do vortoogon zijner discipolon ging hij de kruisvaarders ongewapend to goaioot, vond op hot slagveld don dood, dien hij zocht en werd door de bevolking van Damascus als oen heilige vereerd.

Indien men do Arabische goschiodscbrijvers goloovon mag, wondden de geestelijken allo mogelijke middelen aan om de gooatdril't der soldaten van het kruis aan te wakkeren. Tijdons oon in do nabijbeiri dor stad geleverd gevochl zag men Inssohen do beide legers oen priester mot sneeuwwitte baren verschijnen, op oen muildier gezeten en een kruis in de hand houdende; hij vuurde de olirislonon aan onbevreesd op den vijand in lo dringen, en bolooi'de hun, in den naam van .lesns Christus, de verovering van Damascus. Do muzelmannen riohtlon al hunne pijlen op hem; do kruisvaarders verdrongen zich om hom lo verdedigen. Het gevecht was hevig on moorddadig; eindelijk zonk do priester ontzield op lioopen doodou neder en ruimden de cliristonen hot slagveld.

Hol moorondool dor Arahisoho on halijnsoho goschiodscbrijvers verbalen de belegering van Dmnasous mot vorsehillendo omstandigheden; niettemin stommon allen daarin overeen, dat de al'looht hot werk van het verraad was. Kon kronijksolirijver, die een ooggetuige was, voizokort dat do hovolholibors van Damascus in hot geheim lioodsohap[iors aan do -yi isoho baron-non zonden, die hun grooto rijkdoimnon holooldon indien zij don kiming van frankrijk slechls konden bewegen hot terrein lo verlaten waarop hot leger gekampeerd was. « Die baronnon, waarvan do gescliiedonis don naam niet hooit willen opteekonen, om aan de nakomelingen do schande van zulk een hormnoring te hosparen,quot; zegt do kronijksolirijver, «gaven bodewijk don raad zijne legerplaats naar do togonóvergostolde zijde van Damascus over lo brengen. O smart! mon volgde hun raad!quot; Volgens een Ooslorsch gescbiodse,hrijvor ontving de koning van .loriisalom aanzienlijki! geldsammon van de inwoners van Daniasons; maar hij woni door bon hodrogen , daar zij hom loodon goldslukkon gaven mot oon dim blaadje goud overdekt.

Kenige Datijnsc.ho, kroinjksclirijvers lioschuldigon in deze aan-gelogoiihoid de scliraapzuclil dor Tempeliers; amlia^m verdoiikoii Kaymond, vorst van Antioohië, die van hogeorle hranddo om zicii op den koning van frankrijk to wreken. Wilholmns van Tyr, die don al'looiil dor kruisvaarders diop hotroiirt, vermeldt mol onparlijdigbeid do vorsohillondc oordeelvellingen, die over (l^:e f.chenrlonis nilgohraoht zijn: oenigon schroven haar loe aan den geest van algansl en naijver, die de hoorden van hot chrislon leger bezielde, anderen vermeenden, dat velen der vorsten en haronnen zich hohben lalen omkoopen en dat God, om ben te slrallen, hot geld, dal zij tol loon voor bel verraad van de zaak der christenen bekomen haddon, in oen onedel molaal veranderde. \a de versrhillonde beweringen der ijdgenooten op die wijze modegodoold te bobbon, erkent do waardige ges(!hiedschrijvor van liet koninkrijk .lernsalem, dat hij do w.iarheid ev(!iiwel niet horll kunnen onidekken e.n eindigt zijn relaas \an die gelKMirlonis mot di' ^oreebtigheid (lods over dó onbekende bedrijvers van zulk een groole misdaad al' te smoekon. Ik meen hier oeno bemerking niet te moeten achterwege laten en die ook op vele gebenrteiiissrn van deze geschiedenis van toepassing is, namelijk dat de kronijken. in rampvolle omslandigboden, altijd do uitdrukking en de weerklank zijn der goviielens van de menigte: do monigie nu is altijd geneigd om 'te goloovon, dat men verraden is, als men overwonnen wordt. Zoor waarschijnlijk haddon do boorden van den kruistocht geheel andere redenen om het beleg op te breken, dan die welke de kronijken hun toeschrijven; want als het waar is, dat do christen vorston het oor loonden aan do raadgevingen, waarvan zij de trouweloosheid zoo gemakkelijk koudon doorzien en zij, tengevolge van die raadgevingen, tot het nomen van zulk een wanhopig besluit overgingen, dan zou men zich nog minder moeien verwonderen over bot verraad, waarvan zij do speelbal en de slaehtoHers waren, dan wel over hunne lichtgeloovige eenvoudigheid.

Na zulk een ongimstigen afloop van een onderneming, waarop men zoovele verwachtingen gohonwd had, mocht men terecht aan hot wolslagen van dezen oorlog wanhopen : men stelde in do raadsvergadering der aanvoerders voor Ascalon te gaan be-logeren; maar de gemoederen waren verbitterd, de moed was ui'tgedool'd en het voorstel word verworpen. De keizer van Dn'itschland was er nog alleen op bedacht om naar Knropa ierug Ie koeren, waar do paus, om hem over zijne wederwaardigheden te Iroosten, hem don titel schonk van verdediijci der Itoomsche Kerk. De koning van frankrijk vertooTdo nog bijna een jaar in Palestina; maar betoonde er slechts do godvruchtigheid van een pelgrim. Sinds dat tijdstip, zegt Wilhelmus van Tyr, gingen de christen Staten in Azië een snellen ondergang te gemoet. De muzelmannen loerden tie vorsten van bot Westen niet meer te duchten, en zij, die zich zoll's te voren ternauwernood logen de franken dnri'den verdedigen, aarzelden niet moor hnn den oorlog te verklaren. In Knropa teruggekeerd, hingen do kruisvaarders een overdreven loonoel op van do trouweloosheid dor Grieken, de strijdkrachten der muzelmannen en bet verraad der christenen van Syrië, en hunne redeneoringon vorweklen moedeloosheid ol' onverscliilligheid in al de landen waar de christen koloniën van het Oosten tot dan toe verdedigers hadden gevonden.

Een groot aantal schrijvers, die tijdgonooten waren van den eersten kruistocht, hebben dien boschroveu. Do tweede heelt slechts drie geschied schrijvers gehad, en oeno opmerkelijke Ijijzonderheid is hierbij nog, dat zij alle drie, als hadden zij gevreesd de rampen der christen soldaten aan de wereld te openharen, hnn verhaal te midden der gobonrteinssen afbreken, en ternauwernood bot einde vormeidon oener expeditie, waarvan zij do toebereidselen breedvoerig beschreven hebben. Hun stilzwijgen kan ten minste dienon lot waardoering van do mooning, die men destijds omtrent don kruistocht voedde.

liozo oorlog leverde niets roemrijks op wat oenigormato de wederwaardigheden der chrisleiion kon vergoeden. Do aanvoerders begingen dozoU'do misslagen als Godlried en zijne wapenmakkers: evenals degonon, die bon voorgegaan waren, verzuimden zij oeno kolome te vestigen in Klein-Azië en zich moester te maken van de steden, die don tocht der pelgrims naar Syrië konden beveiligen. Mon bewondert het geduld, waarmede zij do holcodigingen en de trouweloosheden der Grieken verdroegen; maar quot;deze gematigd beid, die meer godsdienstig dan staalkundig was, voerde hen Ion vordorvo. Men moot hier bijvoegen, dat zij de Turken te gering schatten en zich niet genoog bozig hielden met de middelen om bon te bestrijden. Kvenals in don eersten heiligen oorlog voordon de christenen een groot aantal vrouwen, kinderen en grijsaards in Imn gevolg mode, die niets lot do overwinning konden bijdragen en bijna allijd do verwarring en de radeloosheid na eene nederlaag veiinoorderden. Onder zulk oeno menigte was geen handhaving van tucht denkbaar; de bevelhebbers doden overigens niet de geringste poging om de losbandigheid te beteugelen.

Godfried van Itancon, die door zijne onvoorzichtigheid de grootste holfl van bot fransehe logor dood omkomen en don koning van frankrijk aan een groot levensgevaar blootstelde, nnlving geen andere straf dan zijn berouw en meende zijn misslag genoegzaam geboot te beidion door mot zijn wapenmakkers op liet graf van .lesns Ghrislus neder Ie knielen. Ken der voornaamste redenen, dat de krijgstucht niet in het leger der kruisvaarders kon gehandhaafd worden, was dat ecu groot aanlal vrouwen do wapens aangegord en zich onder de geledoron der soldalon gemengd hadden.

Ken andere roden van do verbastering der zeden lag in de verregaande lichtvaardigheid, waarmede men de verdorvenste lieden en zelfs hoosdoeners onderdo kruisvaarders opnam. De heilige liernardus, die don kruistocht als don weg ton hemel liosohonwdo, noodigdo er do grootste zondaren toe uit en ver-liengde zich hen op die wijze tot hot pad dor deugd terug lo voeren, liet concilie van Heims, waarvan de abt van Glair-vaux het orakel was, bepaalde dat de brandstichters God oenquot; jaar lang to Jerusalem of in Spanje in het kruisleger zouden dienon. De vurige prediker van den heiligen oorlog bedacht niet, dat de groolsto zondaren, onder de vanen van liet kruis geschaard, aan nieuwe bekoringen bloolgosteld gingen worden, en bet hun gedurende oeno lange reis gemakkelijker zou vallen bimne metgezellen te bedorven dan van gedrag te verandoren. De losbandigheid werd ongelukkigerwijze door do aanvoerders geduld, daar zij don Hemel altijd vol toegevendheid voor de kruisvaarders waanden en zich niet gestrenger wilden toonen dan God.

Nochtans bood bot chrislon leger, naast het ergerlijkste zedenbederf, de schoonste voorheoldon van een strenge godsvrucht aan. Te midden dor gevaren van don oorlog en de vermoeienissen van een langdnrigen pelgrimstocht, volbracht do koning van frank rij k nauwgezet tot do eenvoudigste oefeningen van don godsdienst. Men beeft in dit verbaal moor dan eens kunnen zien, dat Lodewijk VII oon treilende geliechthoid liotoondo voor hot mot hem uit frankrijk gekomen volk. Het meerendoel der aanvoerders namen hem tot voorbeeld. Men hield in hot kamp moor processiën dan militaire oefeningen en de soldalen stelden minder vertrouwen in hunne wapenen dan in hunne geboden. Over hel algemeen gebrnikte men niet genoeg de middelen dor menschelijke voorzicblighekl, en men verliet zich wat te veel op de Voorzienigheid, die degonon niet beschermt, welke van de wegen dor rede en der wijsheid afwijken.

Do eerste kruistocht bad twee kenmorkendo eigenschappen: de godsvrucht en de heldhaftigheid. De tweede had bijna lot eenige beweegreden eene godsvrucht welke meer van de vroom-

heid der kloosters, dan van de geestdrift had. In dezen oorlog erkent men gemakkelijk den invloed der monniken, die hem gepredikt hadden en zich destijds in alle zaken mengden. De koning van Frankrijk toonde in zijne rampen slechts de gelatenheid van een martelaar, en op liet slagveld slechts den moed en het vnur van een gewoon soldaal. De keizer van Unitsch-land legde geen meerdere hekwaamhcid aan den dag; hij verloor alles door een dwaze opgeblazenheid en omdat hij zich verheeld had dat hij de Turken kon overwinnen zonder den bijstand der Franschen. Beiden hadden bekrompen inzichten en misten die geestkracht, welke groote daden voortbrengt. In de door hen aangevoerde expeditie schilterde niemand hoven hen uit en richtte zich alles naar hun karakter. Odon van Demi wijt de rampen der Dnitschers aan hunne onmatigheid; cl» ii semper. Koenraad stelde te veel verlrouwen in de belollen van Manuel, die de Turken in het geheim liet verwittigen en aan de Latijnen gidsen verstrekte, die in last hadden hen te bedriegen. Koenraad was een middelmatig vorst en vertoont zich in zijn waar karakter in een hriel', dien hij aan den aht van Corvcy schreel: «Ik heh in het heilige land verricht wat God gewild heelt en wat de vorsten van het land mij veroorloold hehhen te doen.quot; Deze tweede kruistocht ontwikkelde geen heldhaltige hartstochten en ridderlijke hoedanigheden; de legers bewonderden geen groote veldheeren, en het tijdvak dat wij beschreven hebben aanschouwde slechts twee mannen van genie: dengene, die het Westen door zijne welsprekendheid lot den heiligen oorlog opgewekt had en den verstandigen minister van Lode-wijk Vil, die voor Frankrijk de rampen van den kruistocht moest herstellen.

11147.] Niet al de strijdkrachten van Europa werden tegen Azië gericht. Verscheidene predikers hadden met goedkeuring van den Heiligen Stoel de bewoners van Saksen en Denemarken opgewekt om de wapens op te nemen tegen eenige volken van de kusten der Oostzee, die nog in de duisternissen van het heidendom verkeerden. Deze expeditie werd aangevoerd door Hendrik van Saksen, verscheidene andere vorsten, een groot aantal bisschoppen en aartshisschoppen. Een leger, bestaande uil hondeidvijl'tig duizend kruisvaarders, viel de barbaarsehe en wilde natie der Slaven aan, die de klisten der zee en hel land der christenen afliepen en hrandschallm. De krijgers droegen op hunne borst een rood kruis, waarboven een ronde liguur, een zinnebeeld der aarde, welke aan de wellen van Jesus Cln islus onderworpen moest zijn. De predikers van het Evangelie vergezelden hen op hun tocht en spoorden hen aan de grenzen van liet christelijke Europa door hunne krijgsverrichtingen te verwijden. De kruisvaarders gaven een aantal argodentempels aan de vlammen prijs en verwoestten de slad Mahalon, waaide priesters van het heidendom gewoon waren te vergaderen. In dien heiligen oorlog behandelden de Saksers een heidensch volk gelijk Karei de Groote hunne vaderen behandeld had; maar zij konden de Slaven niet onderwerpen.

Na een worstelstrijd van drie jaren werden de kruisvaarders van Saksen en Denemarken het moede een vijand te vervolgen, die door de zee en voornamelijk door zijn vertwijlëling verdedigd werd. Zij deden vredesvoorstellen; de Slaven beloofden, van hun kant, zich. tot hel christendom te zullen hekeeren en de steden en landen te eerbiedigen, die door de christenen bowoond werden; maar zij gaven die beloften slechts opdat de christenen de wapens zouden nederleggen. Zoodra de vrede hersteld was, keerden zij tot hunne afgoden terug en hervatten hunne looverijen.

Andere kruisvaarders, op wie de christenheid de oogen niet gevestigd hield, voerden een gelukkiger krijg op de oevers van den Taag. Sinds vele eeuwen was Spanje door do Sarracenen overweldigd; twee naijverige volken betwistten er elkander de heerschappij en streden om het hezit van dat land in den naam van .lesus Ghristus en in dien van Mahomed. De Mooren, inenigwerf door den Cid en zijne strijdmakkers overwonnen, waren voorgoed uil verscheidene provinciën verdreven en toen de tweede kruistocht naar hel Oosten vertrok, belegerden de Spanjaarden de stad Lissabon. Hel christen leger, dat weinig talrijk was, wachtte op versterkingen, toen hel in de monding van den Taag eene vloot verschijnen zag, die een korps Fransche kruisvaarders naar liet Oosten overbracht. Alphonsus, een prins uit het huis der hertogen van Bourgondië en kleinzoon van koning Itobert, bestuurde het beleg. Hij begaf zich tol de krijgers, die de Hemel ter zijner hulp scheen gezonden te hebben, en beloofde hun de verovering van een bloeiend koninkrijk. Hij spoorde hen aan, diezelfde muzelmamien te komen beslrijden, die zij na eene zeereis vol gevaren in Azië gingen opzoeken. «De God, die hen zond, moest hunne wapenen zegenen; groote rijkdommen zouden het roemrijke loon zijn van hunne dapperheid.quot; Meer was er niet noodig om die lieden over te halen, die de gelolle afgelegd hadden om de ongeloovigen le gaan bestrijden en krijgshaftige avonturen zochten. Zij verhelen hunne schepen eh vereenigden zich met de belegeraars. De Mooren boden een krachtigen tegenstand; maar na verloop van vier maanden werd Lissabon stormenderhand genomen en de bezetting over de kling gejaagd. Men belegerde daarna verscheidene andere sleden, die eveneens aan de Sarracenen ontnomen werden. Portugal bleef aan Alphonsus onderworpen, die nu den titel van koning aannam. In de hedvvehning dier veroveringen vergaten de kruisvaarders hel Oosten en slichlten zij, zonder vele gevaren le trolseeren, een koninkrijk, dat luisterrijker was en langer duurde dan dat van Jerusalem.

Men zal zich herinneren, dat de muzelmannen der kusten vaii Afrika, vóór dien kruistocht, een inval in Sicilië gedaan en er zich van Syracuse meester gemaakt hadden. Zij zagen zich weldra genoodzaakt hunne verovering prijs te geven; na hen op de vlucht gedreven te hehhen, rustte llogïer een vloot uil en vervolgde hen tot in hun eigen land. De christenen overrompelden de slad Tripoli in Afrika en keerden met buit beladen in hunne haardsleden lerug. Ter zelfder tijd dal de Duilsche en Fransche kruisvaarders in Syrië aankwamen, ondernam Itogier een nieuwen oorlog legen de Afrikanen, en ierwijl Lodevvijk VII en Koenraad Damascus belegerden, maakten de krijgers van Sicilië zich van Mahadyah meester, waarvan een vreeselijke hongersnood hun de poorten had doen openen. Die strooplochlen op de kusten van Afrika hernieuwden zich dikwerf gedurende de kruistochten; hoewel zij nimmer gewichtige uitkomsten gehad hebben, kunnen zij ons ten minste de hevveegredenen van den laatslen kruistocht van den heiligen Lodewijk verklaren.

Uit die ondernemingen, gelijktijdig legen de volken van het Noorden, het Oosten en het Zuiden gericht, kan men ontwaren, dat de geest der heilige oorlogen een nieuw karakter begon aan te nemen. Men streed niet meer uitsluitend om het hezit van een graf, maar men nam de wapens op om den godsdienst te verdedigen, overal waar hij aangevallen werd, om hem le doen zegevieren hij al de volken, die zijne voorschriften, zijne weldaden terugwezen, en bijna altijd mengden zich handelsinzichten of veroveringsplannen bij hel ontwerpen van die godvruchtige ondernemingen. De verscheidenheid der belangen, welke de kruisvaarders hel zwaard deden aangorden, verdeelde hunne krachten, verzwakte hunne geestdrift en moest aan het welslagen van den oorlog schaden.

Middelerwijl wendde Frankrijk, verontrust door de kom-ploltcn van eenige eerzuchtige leenheeren, zijne blikken niet anders naar Palestina dan om verlangend uit te zien naar den terugkeer van een monarch, wiens tegenwoordigheid zijn onheilen moest herstellen. Sinds lang riep Suger, die den last van het koninklijk gezag niet meer kon torsen, zijn meesier terug door hrieven, welke in betuigingen van liefde en gehechtheid overvloeiden. Hun wederzien, dat een treilend schouwspel voor do Franschen opleverde, verontrustte hel hof, dal in de horst des konings het zaad des argwaans omtrent de getrouwheid van den minister trachtte tc strooien. De in hol rijk gehandhaaldo rust, de door een krachtig en voorzichtig bestuur bedwongen partijschappen, de zegeningen des volks en der Kerk waren liet antwoord van Suger. De koning prees zijn ijver en schonk hern den titel van Vader des vaderlands. De abt Suger bezat loen een groot voordeel: hij was de eenige in Europa, die zich tegen den kruislochl verzet had. Van alle kanten prees men zijn helderen blik in de toekomst en laakte men den heiligen Bernardus. De terugkomst van den koning had geen wijziging gebracht in de meening van hel volk, en de openbare droefheid, wel verre van met den tijd le slijten, werd steeds grooter en heviger. In het gansche koninkrijk was er geen gezin dal niet in rouw verkeerde; nooit had men zooveel weduwen en weezen gezien. De glorie van het martelaarschap, toegezegd aan degenen wier verlies men beweende, vermocht de tranen van Frankrijk niet te drogen.

Het is opmerkelijk hoe de kronijkschrijvers, ieder op zijne wijze, de mislukking van den kruistocht verklaren, of zich daarover troosten door er een nuttige en heilzame zijde aan le ontdekken. De vrome Godfried meent, dal de kruistoch' niet geslaagd is, dewijl men bij hel verlrek de schatten aan de kerken ontnomen en het voik zware belastingen opgelegd had. (Ulo van Freisingen houdt slaande, dat de kruistocht goed geweest is voor degenen, wie zij hel rijk Gods heeft doen binnengaan. Vele pelgrims hadden, stervende, verklaard dat zij liever den dood ingingen dan naar Europa terug te keeren om er wederom te zondigen. Volgens de uitdrukking van een tijdgenoot, gingen de zielen der kruisvaarders hij hel scheiden uil dit leven de scharen der engelen vergrooten. Maar die uitleggingen bevredigden niet alle gemoederen.

Men beschuldigde den abt van Glairvaux de christenen naar hel Oosten gezonden le hehhen om daar te sterven als had het in Europa aan begraafplaatsen ontbroken. De aanhangers van den heiligen Bernardus, die zijne zending door mirakelen bevestigd hadden gezien, wisten hierop niet le antwoorden en bewaarden een dof stilzwijgen. «In de laatste lijden had God noch zijn volk, noch zijn naam gespaard,quot; zeiden zij onder elkander; «de kinderen der Kerk waren in de woestijn aan

14*

tien dood prijsgegovcn, ol'dooi' hel zwaard wegp,emnai(l, oCdoor don lion^cr wcgKoranpt geworden; do voracliling des Hoeren liad zich zelfs over do vorston uitgeslrokl on allerlei beproevingen waren hun dool geweosl.- Zoovole rampen goloden in oen heiligen oorlog, oen oorlog ondernomen in den naam van God, verbijslorden de rode der chrislonon, die hol, nicosi, den krnislochl toegcjiiichl hadden, en do heilige nornardus zeil' verwonderde er zich over, dal God do worold had willen oor-doelen voor den lijd on zonder zijne barmliarliglieid io gedenken. «Wolk eene schande voor ons,quot; schrool' iiij in een aan den paus gericht verweerschrifl, «voor ons die overal den vrede en hol goluk zijn gaan verkondigen! Hebben wij dan onhezonnon gehandeld? zijn onze rondreizen uil louler inljoclding goschietl? hohbon wij niet. de bevelen van hol oppoihoold der Kerk en die van God gevolgd? waarom hoel'l God goen acht geslagen op onze verstervingen? waarom schijnl Hij niet, mot onze vornodo-ringon bokend te zijn? mei wolk een geduld boort Hij thans bol, lioiligsoboiinendo gejubel en do godlasterondo kroten aan dor Arabische volken, die Hom boscbuldigeii do zijnen in do woestijn geleid le bobben om ben daar te doen omkomen? Ken ieder wool,quot; voegde bij er bij, «dal de oordoelen Gods rechtvaardig zijn; maar dit is zulk een diepe afgrond, dot men dongeno, die er zich niet aan ergert, gelukkig mag noemen.quot; Do heilige Horuardus was er z.oo stellig van overtuigd, dat de ongelukkige atloop van den kruistocht voor de boozen con aanleiding zou zijn om don Ahnachligo te honen, dal bij or zich over verheugde bot, voorwerp der vorwenscbingon van de monsobon en daardoor als bel schild van don levenden God te wezen.

in zijn vorwoorscbrift, schroot' hij den ongunstigon uitslag van don heiligen oorlog toe aan do biulensporigbodon en de misdaden der christenen; bij vergeleek do kruisvaarders mol do Hebreeërs, aan wie Moses, m don naam dos Hemels, een land van overvloed en zegen had beloofd, on die allen op den tocht omkwamen, dewijl zij zich aan duizenden beloodigingen togen God haddon schuldig gemaakt. Men zou don heiligen iioniardus liebbon kunnen antwoorden, dal hol gemakkolijk le voorziou was, dat er builensporigbedon en misdaden zouden geploegd worden door eene teugellooze moniglo, waaronder men vordorven monsobon, vrouwen van oen slecht lovonsgcdrag on zell's dieven en roovers bad opgenomen. Overigens stOLindon do door den hoiligei; Bornardus aangevoerde redenen op do hogrippen van don tijd en bol kon niet missen of zij moesten eeiiigoii indrnk maken op do gemoederen. In de overUiiging waarin inon xcr-keerdo dat een oorlog tegen de muzclinamion Godo sloobls welgevallig kon wezen, meende do. godsvrucht der goloovigo.n, wanneer (lie; oorlog groot ' rampou na zieb sleepte, de Voorzienigheid te moeien recblvaardigen en hiorloe schoon niets eenvoudiger dan de kruisvaarders le bescbuldigen. Zoo hoel'l iedere eeuw heerschonde meeningon en begi ippon, naar welke do monschen zich gemakkelijk laten ovorliiigon; en wanneer deze begrippen verdrongen worden door andere, overtuigen do rodonoeringen, waarvan zij do kracht en den steun uitmaakten, niemand moor en dienen enkel om dc zwakheden van don menschelijken geest aan le toonen.

Betreurde men eebtor do togonwoordige rampen, de toekomst bereidde nog grootore voor, welke niemand voorzag. Indien bel waar is, dat de echtscheiding van Kleonoi a oen dor gevolgen van den kruistocht was, dan mag men die als oen dor grootste rampen boschouwon, welke voor Frankrijk nil die expeditie voortvloeiden. Door die echtscheiding verloor frankrijk destijds Aquitanië en later breidde zich de Engelscbo macht aan gene zijde der zoo zoodanig uit, dal do koninklijke nakemoliiigschap van Lodewijk VII bijkans gedwongen was een wijkplaats te zoeken op vreemden bodoni, terwijl de arstamnieliiigoii van Eleonora en Hendrik II zich in de .Nolre-Dame \an l'arijs tol koningen van Frankrijk doden kronen.

De pluimslrijkorij beproefde Lodewijk den Jonge te troosten over de wederwaardigheden, die bom in Azie got rollen hadden, en stelde hem op verschoideno medailles voor nis de overwinnaar van bel Oosten. Hij was uil Palestina vortrokkon mei bel plan om er terug le koeren en op zijn doorreis door Rome bad hij don paus beloofd dal bij zich aim hel hoofd van oen nieuwen tocbi zou stollen.

Nooit hadden de christen koloniën meer behoefte aan hulp gehad; sedert do Franscben Palestina verlaten hadden, boorde men iedoren dag van nieuwe onheilen, die do in Syrië gevestigde christenen getroffen hadden. Korten tijd na do belegering van Damascus verloor Raymond in eon tusscben Apamoa en Rngia geloverden veldslag bel loven, en zijn hoofd, dal aan den kalif van Bagdad gezonden werd, was oen bewijs van hel gowiebl dor door de muzelmannen bohaaldo overwinning. Verscheidene steden van bel vorstendom Antiocbië hadden hare poorten voor de soldaten van Noureddin geopend ; door het wapengeiuk lol aan de kusten van de zoo gevoerd, welke hij nooit gezien bad, had die heidenscho held zich in hare golven gebaad als om er bezit van le nemen, .loscolijn, die zijne hoofdstad Edessa verloren bad, viel zelf in de banden der ongoloovigen en stierf van gebrek en hartzeer in do korkerholen van Aleppo. Hol graafschap Edessa, door de Turken bedreigd, door de Grieken verlaten, verloor bel meerendool zijner inwoners; de goheele Latijnscho bevolking van dat gewest , evenals bol volk van Israël door een andoren Pharao vervolgd, nam midden door duizenden gevaren, de wijk naar het gebied van Antiucliie on dal van Jernsatém. De graaf van Tripoli stierf, gotroHbn door oen onbekende hand in bet, midden zijner hoofdstad, on al do steden van zijn graafschap werden hierdoor in rouw gedompeld. Te midden dor tallooze gevaren, die de christen koloniën bedreigden, betwistten do koningin Melisenda en baar zoon elkander do regeering over bet koninkrijk Jernsaleni. De oneenigheid werd zoo groot, dat Boudewijn den Toren van David belegerde, waarin zijne moeder mei hare aanhangers do wijk genomen had. Kortom, alle rampen scbonon zich le veroenigen om do chrislon macblon van Syrië te overstelpen, en de muzelniannen zeiden onder elkander, dat eindelijk liet oogonblik gekomen was om de heerschappij dor franken te vernietigen. Twee jeugdige prinsen uil bet stamhuis van Ortok durfden bel plan vormen Jerusalem te veroveren; oen leger, dat zij in Meso-potamië bijeengebracht hadden, kwam op den Olijibcrg zijne lonten opslaan', en de heilige stad had haar behoud alleen le danken aan de dapperheid van eonige ridders, die bet verschrikte volk moed inspraken en het aanspoorden met hen bel erldeel van Jesus Christus le verdedigen.

De koning van Jerusalem, de patriarch der heilige stad, die van Antiocbië, de hoofden dor militaire orden van Sint-Jan en den Tempel hielden niet op hunne smeekingen en jammerklachten lol de goloovigen van bol Westen le richten. Gelrolfon door zoovele wederwaardighoden, spoorde de paus de christen volken aan hunne broeders van hol Oosten hulp te gaan bieden. In Dnilschland, Fngeland en Frankrijk sprak men er reeds van om hel kruis en de wapens weder op le nemen; maar de vorsten, die de tegenspoeden van den laatslen kruistocht niet, vergeten hadden en het voorworp waren der hescliuidigingen en zelfs dor spolleriiijon vanjict/olk, durfden zich goen meerdere verwijtingen op don hals balen en nieuwe gevaren trolsooron. Do geestelijkheid en do adel, die de heilige oorlog veranml bad, vunrden do weder ontluikeiide geestdrift van bel volk niet door voorbeeld aan; Godfried, bisschop van Langros, had, uit het Oosten wedergekeerd, zijn bisschoppelijke waardigheid noder-gelogd en was in hel klooster van IJelvanx getreden, waar bij in do gestrengheden van de boolvaardiglioid een oorlog helronrdo voor welken hij zulk oen onberaden ijver aan den dag gelegd bad. Wat de horlevendo geosldrill der volken weder geheel dood vortlauwon, was dat do abt van Clairvaiix, wiens miraciileuze welsprekendheid hel Westen in vuur en vlam gezet bad, zijne stem niet moer dood booren: zijn stilzwijgen was als oen boiligo waarschuwing, of eerder als een ander mirakel, dat de christen wereld, gereed ton tweede male in beweging te komen, volkomen rustig deed worden.

Nu zag men iets gebeuren, dal bijna ongoloollijk schijnl: de abt Suger, die zich verzot bad togen de expeditie van Lodewijk Vil, nam het besluit Jernsaleni bij te staan, en spoorde in een te Gbartros gebonden vergadering, do vorsten, baronnen en bisschoppen aan, zich onder de vanen van den heiligen oorlog te scharen. Daar men zijne opwekkende redenen slechts met hot stilzwijgen van de droefheid en do verbazing beantwoordde, vormde hij hel plan geheel alleen oen onderneming te wagon, waarin twee monareben niet geslaagd waren. Op zovontig-jarigon leeftijd besloot Suger oen leger op de boon te brengen, bot op eigen kosten le onderhouden en hel zelf naar Palestina te voeren. Volgens het godvruchtig gebruik van die dagen ging hij le Tours hol. graf van den H. Marlinus bezoeken ton einde de bescherming dos Hemels le bekomen, en reeds hadden meer dan tien duizend pelgrims do wapens opgevat en maakten zich gereed hom naar Azië le volgen, loon do dood de uitvoering zijner plannen verijdelde.

In zijne laatste oogenblikken riep bij don bijstand en de gebeden in van den heiligen Bornardus, die zijn moed schraagde en hom vermaande zijne gedachten niet meer van het bomelsch Jerusalem af te wonden, waar zij elkander spoedig zouden wederzien. Ondanks de raadgevingen van zijn vriend betrourde de abt van Sint-Donis bot bij zijn sterven, dal bij de cliristonon van bet Oosten niet te hulp had kunnen komen. Do heilige Bornardus volgde Suger spoedig in het graf.

In hetzelfde jaar verloor Frankrijk twee mannen, die hot lol roem verstrekt bobben: de oen, door de hoedanigheden en talenten, die hot vaderland van nut waren, do andere, door zijne welsprekendheid en door zijne deugden dierbaar aan de goloovigen. In een tijd, waarin men slechts bedacht was op de verdediging van de voorreehlen dor Kerk, verdedigde Suger die van bet koningschap en hol volk; terwijl welsprekende redenaars den ijver aanwakkerden voor de hèilige oorlogen, die altijd mot éenigo rmnpen vergezeld gingen, bereidde de

bekwame minislcr van Lodewijk VII Frankrijk voor oin eenmaal tie heilzame vruchten van die groole gebeurtenissen te kunnen plukken. Men legde hem ten laste zich te veel door de werdd-sche zaken te hebben laten medesleepen; maar de staatkunde deed hem niet do voorschril'len van hel Evangelie vergeten. Naar het getuigenis zijner tijdgenoolen leefde hij aan het hol' als een verstandig hoveling en in zijn klooster als een vroom kloosterling. Indien er in de Kerk van Frankrijk eenige kostbare vaas i^, die het palcis van den Koning der koningen versiert, is bet ongelwijleld de eerbiedwaardige abt Suger, schreel' de heilige Bernardus aan paus Eugenius. Als abt van Sint-Denis bezat hij meer i'ijkdommeii dan een monnik voegt, daar hij zich voorstelde een leger te onderhouden; maar bij besteedde zijne schatten nooit anders dan voor den dienst van het vaderland en de Kerk, en nooit, was de Staat rijker geweest dan onder zijn beheer. Zijn ganscbe leven was een lange reeks van gedenkwaardige daden, die allen met geluk bekroond werden. U ij hervormde de monniken zijner orde zonder zich hun haat op den hals te halen; hij bevestigde het geluk van het volk, zonder ondank te ondervinden; hij diende de koningen en verwierf liunne vriendschap. De fortuin begunstigde hem in al zijne ondernemingen, en opdat hem niets ongelukkigs in zijn leven zou overkomen en men hem geen enkelen misslag ten laste zou kunnen leggen, stierf hij toen hij op hel punt was een leger naar Azië te voeren.

Suger en de heilige Bernardus, dooi¹ de banden van den godsdienst en de vriendschap verbonden, hadden een verschillende lolsbesleinming: de eerste, die in een nederigen stand geboren was, liel zich door de gunsten der fortuin medevoeren en steeg lol de hoogste waardigheden; de tweede, die in een hoogeren stand geboren was, haastte zich dien vaarwel le zeggen en was niels dan door zijn genie. De heilige Bernardus bewees weinig diensten aan den Staat, maar verdedigde den godsdienst mei onverllauwden ijver, en daar men destijds de Kerk boven het vaderland stelde, was hij grooler in de schalling zijner tijdgenoolen dan de abt Suger. Zoolang de abt van Clairvaux leefde, hield Europa de oogen op hem gevestigd; hij was als een licht le midden der chrislenen geplaatst; al zijne woorden hadden hel heilige gezag van den godsdienst, dien bij predikte. Hij verslikte de ketterijen, bracht de bedriegers lol zwijgen en verdiende dooi' zijne werkzaamheden in zijne eeuw den titel van laatslc lierlivailcr, gelijk de groote Bossuet zich dien in de onze heeft waardig gemaakt.

Men zou den heiligen Bernardus kunnen verwijten dal hij le dikwijls zijne afzondering verliet en niel altijd, gelijk hij zeil erkent, de discipel der eiken en beuken geweest is. Aan geen enkele staatkundige gebeurtenis van zijn lijd bleef hij vreemd; hij mengde zich in al do zaken van den Heiligen Stoel. De christenen vroegen zich af, wie hel opperhoofd der Kerk was; de pausen, de vorsten morden soms tegen zijn gezag; maar men moet niet vergeten dat hij voortdurend de grooleu der aarde aan de rechtvaardigheid en de gematigdheid, de volkeren aan de gehoorzaamheid en den eerbied voor de wellen, de geestelijkheid aan de armoede en de gestrengheid der zeden, allen eindelijk aan de heilige voorsehriflen der menscliclijkheid ca der evangelische zeddeer herinnerde.

n^uaarmate zich hot groole tafereel fier kniistochLen voor onze Jyiloogcn onlroll, kan men bemerken, dal de heilige oorlogen bijna altijd dezelfde beweegredenen hebben en altijd dezelfde hartstochten de kruisvaarders bezielen. Wanneer men slechts een vluehtigen blik werpt op die lang vervlogen lijden, zon men aanvankelijk kunnen denken dat gebeurtenissen, die allen op elkander schijnen le gelijken, ten laatste, door de verwarring der voorstellingen en de eentonigheid van het schouwspel, de weetgierigheid moeten verzwakken ca de aandacht van den lezer vermoeien. Maar als men de historische tijdvakken, waarvan wij spreken, van naderbij beschouwt, als men dieper in de studie der menschelijke hartstochten en dingen doordringt, erlangt men de overtuiging, dat de gebeurtenisen elk ia hel bijzonder haar eigenaardige vormen hebben en hol mei do feilen der geschiedenis gelegen is als met de wezens van een zelfde soort in de natuur. Al die wezens gelijken elkander op hel eerste gezicht en niettemin bieden zij een oneindige verscheidenheid aan het oplellende oog van den opmerker aan. In den loop dei' geschiedenis, welke ons nog le beschrijven overig blijft, vermengen zich overal groole omwentelingen met het verhaal der heilige oorlogen en wachten ons een menigte treffende lessen en verrassende looneelen. Bij lederen schok zijn het andere volken, die zich op hot staalkundig looneel veitoónen, zijn hel andere wetten, die de lortuin of de overwinning aan de maatschappij opdringt. Hier is hel een rijk, dat zich uitbreidt en welks nieuwe macht eensklaps het aanschijn der wereld verandert, daar slorl een rijk ineen, en zijne bouwvallen getuigen van de vergankelijkheid der aardsche grootheid. Niet alleen volgen de omwentelingen elkander voortdurend op; maar in elk merkwaardig tijdstip zien wij mannen opdoemen, die door hunne hoedanigheden boven het gewone menschdom uitsteken, en van elkander verschillen door bun genie, hunne liartslochlen of hunne deugden. Die buitengewone menschen deelen evenals de liguren welke de voortbrengselen der groole schilders bezielen, hun karakter mede aan alles wat hen onigeelt, en den glans, dien zij door hunne daden of hunne gevoelens afwerpen, zal ons menigmaal van dienst wezen om de gebeurtenissen en t.il'creelen van deze geschiedenis een frisscher lint te geven en afwisselend te maken.

Degenen,quot;die de zeden en de geschiedboeken van het Oosten besludeerden, moeten opgemerkt hebben, dal de godsdienst van Mahomed, hoewel geheel oorlogzuchtig, niet aan zijne volgelingen i die hardnekkige dapperheid, die volharding in den tegenspoed, die grenzenlooze zelfopoH'ering ingaf, waarvan de kruisvaarders zooveel blijken gegeven hebben. De dweepzucht der muzelmannen had voorspoed noodig om haar kracht te behouden. Opgevoed in de denkbeelden van een blind falalismus, waren zij gewoon de zegepraal of de nederlaag te beschouwen als een uitspraak des Hemels; zegevierend, loonden zij zich vol vertrouwen en vuur; overwonnen, lieten zij den moed zinken en weken zonder zich te schamen voor een vijand, dien zij als een werktuig van het noodlot beschouwden. 'De zucht, om zich vermaard le maken vuurde hen zelden lot sloutmoedighoid aan, en zelfs wanneer zij de schilterendste blijken gaven van onverschrokkenheid, weerhield de vrees voor stralfon en folteringen hen veeleer op het slagveld dan de begeerte om zich le onderscheiden. Zij moesten een beheerschcr hebben dien zij vreesden, om hunne vijanden te durven trotseeren, en alleen ile dwingelandij vermocht hen dapper le maken.

Na de verovering der christenen werden de dynastieën der Sarracenen en der Turken verstrooid en nagenoeg verdelgd ; de Seldscluikken zelve waren lol in het binnenste van Perzie teruggedrongen, en de volken van Syrië kenden ternauwernood den naam dier vorsten wier voorvaderen over Azië geregeerd hadden. Alles, tot zelfs de dwingelandij, was in bel Oosten vernietigd. De eerzuchtige emirs maakten gebruik van de wanorde: de slaven verdeelden onder elkander de bezitlingen hunner meesters; de provinciën, de steden zells vormden even zoovele vorstendommen, wier onzeker en voorbijgaand bezit men elkander betwistle. De noodzakelijkheid om den door de christenen bedreigden muzehnanschen godsdienst te verdedigen, had den kalifs van Bagdad nog eenigen invloed doen behoiulen. Zij waren nog de hooiden van hel islamismns, hunne goedkeuring scheen noodig voor de bevestiging van hel gezag der overweldigers en samenzweerders; maar hunne macht, een gewijd schaduwbeeld, bestond slechts in gebeden of ijdele ceremonion en boezemde geen vrees in. In Ininne vernedering schenen zij slechts bedacht op het welligen der vruchten van hel verraad en het geweld, en schonken voorldurend sleden en ambten weg, die zij niel konden weigeren. Allen, die door de overwinning of de trouweloosheid begunstigd werden, kwamen zich voor de stedehouders van den profeet Ier aarde werpen; wolken emirs, viziers en sultans schenen, om ons van een Oosterschc uildrukking te bedienen, nil hel stof Imniier voelen le voorschijn le komen.

1);'. christenen kenden Azië, dat zij konden veroveren, niet genoegzaam, en zelden eensgezind onder elkander, deden zij nimmer liun voordeel met de verdeeldheid hunner vijanden. Men behoeft slechts den geest van wanorde en onbezonnenheid waargenomen le hebben, die bij de kruistochten voorzat, om

eveneens den geest te begrijpen van die christelijke republiek, welke de beilige oorlogen in Syrië gevestigd hadden en waarvan zij de ziel en de steun waren. De Franken zetten met genoegzame volharding de verovering der aan de zee gelegen steden en gewesten voort, eene verovering, waarbij Europa belang bad en die hunne menigvuldige betrekkingen mei liet Westen verzekerde, maar zij hechtten ie weinig gewicht aan hot bezit der steden en gewesten van het binnenste des lands, wier bevolkingen voortdurend gemeenschap onderhielden met bet noorden van Azië en eiken dag versterkingen en aanmoediging ontvingen uit Mossul en Ragdad en uit alle muzelmansche Lnden van het Oosten. Al die volken, welke, gelijk wij gezien hebben, zoolang door de oneenigheid hunner gebieders verzwakt werden, waren door een gemeenscbappelijken haat vervuld togen de christenen, en deze haal, die bij hen de plaats van vaderlandsliefde innam, dreigde voorldureiid eene toenadering tusschen hen te zullen bewerken. Steeds in de weer om hunne vestigingen aan de kusten te beveiligen, wendden de Franken geen enkel middel aan om van een anderen kant te verhinderen dat hunne vijanden elkander de hand reikten en een enkele geduchte macht, plotseling uit hel midden der puinhoopen verrijzende, hun de vrucht hunner overwinningen kon komen betwisten. De verstandigsten ol' de minst onbezorgden zagen toen niet in dal die geheele bevolking van Syrië, die wel ontmoedigd maar niet verdelgd, wel verstrooid maar niet overwonnen was, slechts op een bekwaam en gelukkig, le gelijk door godsdienstige dweepzucht en de heerschzucht der veroveraars gedreven veldheer wachtte om hare krachten te vereenigen en de cbristenen zoo mogelijk le verdrijven.

Noureddin, de zoon van Zenghi, die zich vóór den tweeden kruistochl van de slad Edessa meester maakte, had de veroveringen zijns vaders geërfd en ze door zijn dapperheid vermeerderd. Hij werd opgevoed door krijgers, die gezworen hadden bun bloed voor de zaak des proiëels le storten; toen hij den troon beklommen bad, herinnerde hij aan de gestrenge eenvoudigheid der eerste knlifs. «Noureddin,quot; zegt een Arabisch dichter, «vereenigde den edelaardigslen heldenmoed mei do diepste nederigheid. Wanneer hij in den tempel had, meenden zijne onderdanen een heiligdom In een ander heiligdom te zien. Hij moedigde de wetenschappen aan, beoefende de iraaie lelteren en legde er zich op loc de gcrecblighcid in zijne Staten te doen bloeien. Zijne volken bewonderden zijne gemaligdheid en goedertierenheid: de cbrislenen zelve prezen zijn moed en zijne beldhaltigheid. Evenals zijn vader Zenghi wérd hij de afgod zijner soldaten door zijne vrijgevigheid en vooral door zijn ijver iii hel bestrijden der vijanden van liet islamismus. Te midden der legerbenden, die hij zelf gevormd bad en die hem vereerden als den wreker van den profeet, belengelde hij do eerzncht der emirs en verspreidde schrik onder zijne mededingers; eik zijner veroveringen in Mahomeds naam behaald, vergrootte zijne ver-inaardlieid zoowel als zijne macht; van alle kanten kwamen tie volken, medegesleepl door den ijver voor den godsdienst en de looverkrachl der overwinuiiig, zich aan zijn gezag onderwerpen ; ten laatste sidderde hel Oosten voor hem, en het despotismus, zich le midden der muzelmansche natiën weder verbelleiiiie met bel vertrouwen en de vrees, die bel afwisselend aan zijne slaven inboezemt, werd weder het deel der volgelingen van hel islaniismus, die bel schenen te beschouwen als een middel van heil en redding. Van toen af waren alle pogingen der volken van Syrië op een zelfde doel gericht: de zegepraal van den Koran'cn de vernietiging der christen koloniën.

Rondewijn III, die de vorderingen van Noureddin poogde te stuiten, onderscheidde zich in verschillende gevechten door zijne dapperheid. Men zal zich herinneren, dal de Latijnen dikwijls hunne wapens riciitlen tegen Ascalon, het krachtigste bolwerk van Egypte aan de zijde van Syrië. Door zijne ridders gevolgd, had Roudewijn zich naar die plaats begeven met hel plan om baar grondgebied te verwoesten. De nadering der cbrislenen verbreidde groole ontsteltenis onder de inwoners, hetgeen den koning van Jerusalem deed besluiten bel beleg voor de slad te slaan. Hij zond terstond boodschappers naar alle christen sleden, om zijne door God zelvcn ingegeven onder-neming bekend te maken en de krijgers uil te uoodigen zich naar het leger le spoeden. Weldra zag men de baronnen en de ridders loesiicllen; de prelaten en de bisschoppen van Jud^-a kwamen eveneens aan liet beleg deelnemen; de patriarch van Jerusalem was aan hun hoofd en bracht het ware kruis van Jesus (lliristns mede.

De slad Ascalon lag cirkelsgewijze aan de kust der zee en bood aan de landzijde slechts onneembare torens en muren aan; al de inwoners waren in den wapenhandel geoefend, en Egypte, dal zulk een groot belang bij hel behoud der plaats had, zond er, viermaal in het jaar, levensmiddelen, wapens en soldaten been. Terwijl hel ehrislen leger de wallen der stad beukte, sneed een vloot van vijftien schepen, onder bevel van Gerard van Sidon, alle toevoer aan dc zeezijde al. Er heerschte overvloed in bet kamp der christenen; dc krijgstucht werd er slreng gehandhaafd; men waakte dag en nacht. Niet minder groot was de waakzaamheid onder de belegerden; de aanvoerders waren gestadig op de wallen, hunne soldaten door woord en daad bemoedigende, en opdat de stad niet onder begunstiging van de duisternis mocht overrompeld worden, verspreidden een menigte aan de schietgaten der hoogste torens uilgehangen glazen lantaarns gedurende den nacht een licht gelijk aan dal van den dag.

Het beleg duurde nagenoeg twee maanden toen tegen de Paaschfeeslen een groot aantal pelgrims in de havens van Plolomaïs cn Joppe ontseheepten. In eene vergadering der legerbevelhebbers werd besloten, dat de uil Europa aangekomen schepen op bevel des konings zouden teruggehouden worden en men dc pelgrims zou uitnoodigen hunne broeders, die Ascalon belegerden, te komen bijstaan. Een incnigie dier nieuw-aangekomenen beantwoordde aan de verwachtingen, die men van hunne godsvrucht, en hun strijdlust koesterde en kwamen zich in hel kamp der christenen aanmelden, terwijl verscheidene schepen zich onder de bevelen van Gerard van Siilon schaarden. Rij hunne verschijning jubelde het gansche leger, dat toen niet meer aan dc overwinning twijfelde.

Men bouwde mei hol houl, dal dc schepen aanbrachten, een groot aantal machines en onder anderen een rollenden loren van een ongekende hoogte, geheel gelijk aan een kasteel met zijne bezetting. Naar de wallen voortgestuwd, richtte hel werktuig verschrikkelijke verwoestingen in de stad aan. Al de machines werkten gelijktijdig; eenigen slingerden sleenen, anderen beukten de mureii; bestormingen, bloedige gevechten hernieuwden zich aanhoudend. Vijf maanden waren sedert het begin van het beleg verstreken en de krachten van den vijand raakten uitgeput toen een Egyptische viool van zeventig zeilen in dc haven van Ascalon vérscheen en alles aanvoerde waaraan de stad behoefte had: versterkingen, levensmiddelen cn krijgsbehoeften. De moed der belegerden steeg mei hun aantal; intussclien verllauwde de ijver der christenen in geenen deele, hunne aanvallen werden zelfs menigvuldiger en moorddadiger, terwijl hun beweegbare toren, die glansrijk aan al de pogingen der ongeloovigen weerstond, met den dag grooter schrik ouder de muzelmannen verspreidde. Ten laatste wierpen deze, een uiterste poging willende wagen om dat geduchte gevaarte le vernietigen, tusschen den loren en den wal een groote boeveelheid hout, waaronder men olie, zwavel en andere brandbare stoffen vermengde en daarop in brand slak; maar de wind, die uil hel oosten woei, dreef de vlam in plaats van legen den toren tegen de stad; deze brand duurde een ganschen dag en nacht en daar de wind niet van richting veranderde, verteerden de steenen vanden muur door het vunr. Den volgenden ochtend, bij het krieken van den dag, stortte de geheele muur met een ontzettend gedruis in. In volle wapenrusting kwamen de christen soldaten op dat gerucht toesnellenen Ascalon ging eindelijk in liuiine inaelil vallen, toen een zonderlinge omstaudigbeid hun plotseling de overwinning kwam ontnemen. De Tempeliers waren reeds de stud binnengedrongen, en om alleen de sehallen van den vijand le kunnen bemaehtigen hadden zij scliildwachleii op de bres geplaatst, die in last hadden allen lenig le drijven, die ben zouden willen volgen. Terwijl zij zich in de straten verspreidden en de huizen plunderden, merken de vijanden hun gering aantal op en sehamen zich de vluehl genomen te hebben. De soldaten en de inwoners verzainelen zich, hernieuwen bel geveehl, en de verstrooide Tempeliers vallen onder de slagen hnnnei' tegenstanders of oiilvluclilen door du bres, waarvan zij den doorgang aan hunne wapenmakkers ontzegd hadden. De hoop verliezende om zich van de slad meesier le maken en van nabij bestookt door dc muzelmannen, die met nieuwen moed bezield zijn, kieren de christenen ontstemd en beschaamd in hnn kamp terug. De koning van Jerusalem roept terstond dc prelaten en de baronnen bijeen, en vraagt met een ontroerde slem welk besluit men in deze droevige omstandigheid moest nemen. Hij zelf, evenals de voornaamste bevelhebbers van hel leger, wanhoopte aan de verovering van Ascalon en stelde voor om bet beleg op le breken; dc patriarch en dc bisschoppen, die vol betrouwen waren op de goddelijke goedheid, verzetten zich tegen den aftocht en baalden, tol staving van hunne mecning, de scliriflniirplaatsen aan, waarin God belooft allen te zullen bijslaaii, die voor zijne zaak strijden of lijden. Daar het gevoelen van den palriarch en de prelaten in den raad de överiiand behield, bereidde men zich voor tot nieuwe aanvallen, cn den volgenden ochtend vertoonde hel christen leger zich voor dc mureii, aangevuurd door de toespraken der priesters en de legcnwoordigiieid van hel ware kruis. Den ganschen dag streed men van weerszijden niet galijke dapperheid; maar hel verlies der niuzelmaiineh was grooter dan dat der christenen; men sloot een wapenstilstand om de dooden le begraven. Rij het zien van hel grool aantal strijders, die zij verloren hadden, werden dc Turken door moedeloosheid aangegrepen;

liet gezicht hunner ingestorte muren vermeerderde nog hunne droefheid, terwijl onheilspellende geruchten uil Cairo hun alle hoop benamen door den kalil'ontzei te zullen worden. Plotseling schooll hel volk oproerig hijeeu en eischl niet luide kreten, dat men een einde make aan zijne ellende. «Mannen van Ascalon,quot; roepen degenen uil, wier raad en steun do verbijsterde bevolking scheen in te roepen, «onze vaderen zijn, de Franken bestrijdende, gevallen; hunne zonen vielen op hunne beurt, zonder hoop een iialic van ijzer te kunnen overwinnen. Het onvruchlbare zand van deze kust en deze puinhoopen, welker verdediging men ons opgedragen heelt, bieden ons niets dan beelden van dood en verwoesting aan; deze muren, te midden der chrislen provinciën opgetrokken, zijn voor ons als begraal'plaatsen in een vreemd land. Koeren wij derhalve naar Kgyple terug en laten wij aan onze vijanden eene stad over, die God mot zijn vloek beladen heei't.quot; He in rouw gedompelde inenigle juiclitc deze woorden toe en niemand dacht er meer aan om de wapens op te vatten; er werden al'gevaardigden gekozen om zich naar hel kamp der christenen te begeven en aan den koning van Jerusalem hol volgende verdrag voor te stellen: men zon do poorten der stad voor de belegeraars ontsluiten onder de eenige voorwaarde, dal hel den inwoners zou vrijstaan zich binnen drie dagen met have en goed te verwijderen. Terwijl de belegerden een besluit namen, dat bun door de vertwijfeling ingegeven werd, vervulde do lienmioring aan de jongste gevechten de harten der christenen nog met droefheid en rouw. De algevaardigdon versclienen in hot kamp zonder dal iemand hel doel hunner zending kon vermoeden. Zij werden voor de aanvoerders gebracht en deelden dozen, in deemoedige houding, hel voorstel dor belegerden mede om een verdrag le sluiten. Dit verwekte zulk een verbazing in de vergadering, dal loen de baronnen en de prelaten verzocht werden hunne meening hieromtrent le zeggen, geen hunner woorden kon vinden om le antwoorden, en allen onder bel storten van vreugdetranen God voor die uitkomst dankten. Kenige uren later zag men don standaard van het kruis op de wallen van Ascalon wapperen en jubelde hel leger mol blijde kroten over een overwinning, die hel als een mirakel dos Hemels beschouwde.

De muzelmannen verlieten de stad vóór den derden dag: dr christenen namen er bezit van en wijdden de groole moskee aan den heiligen Paulus. De verovering van Ascalon was voor hou van een 'onschatbaar belang doordien hol hun den weg naar Kgyple opende en voor de Egyplonaren den toegang tol Palestina sloot. Maar terwijl zij aan den eenen kant hunne vijanden lol aan gene zijde van de woestijn lerugwierpen, dreigden ben nieuwe gevaren aan den kant van Syrië. Door kracht van gosclienkon had Nonreddin zich van Damascus meester gemaakt, en dit bezit maakte zijne niachl geducht voor al do volken uit de nabuurschap.

[1154.] Inlusschen bleven de christen koloniën eenigen lijd in een slaat van werkeloosheid, welke op vrede geleek. De eenige belangrijke gebourlenis van dal tijdvak was de aanslag van Hoinier van Chalillon, vorst van Aniiochië, op hel eiland Cyprus. Reinior en zijne ridders overvielen onverwachts eono vreedzame en ongewapende bevolking; die barhaarscho krijgers plunderden, mol verkrachting der wellen van den godsdienst en die der monschlieid, steden, kloosters en kerken en keerden beladen met don buit van een christen volk naar Antiochië terug. Hoinier had dien goddeloozen oorlog ondernomen om zich op den Grioksehen keizer le wreken, dien hij beschuldigde van zijne beloften niet te hebben gehouden.

[1156.] Tor zolfder lijd ondernam do koning van Jerusalem een veldtocht, die niet minder tegen de wellen dor gerechtig-beid streed. Eenige Arabische stammen hadden van hem en zijne voorgangers de vergunning bekomen hunne kudden in hot wond v: n Banias te laten grazen'. Sinds verscheidene jaren leefden zij in de grootste gerustheid, zich op de gesloten verdragen verlatende. Onverhoeds vallen Boudewijn en zijne ridders met het zwaard in de vuist die woerloozo herders aan; zij vermoorden degenen, die weerstand bieden, verstrooien de overigen en koeren met de kudden en de geroofde bezittingen dor Arabieren in Jerusalem terug. Boudewijn werd tol die strafwaardige handeling gedreven door do noodzakelijkheid om zijne schulden le betalen, die hij uit zijne inkomsten niet kon voldoen. Wilhelmus van Tyr veroordeelt iiietlomin don koning van Jerusalem en vindt dé billijke straf voor die ongerechtigheid in de nederlaag welke Boudewijn daarna bij hel Wed van Jacob leed. Door Nonreddin verrast , bleef hij bijna alleen op bet slagveld over en ontsnapte midden door de grootste gevaren naar de sterkte van Saphol, die op een berg op don rechteroever van (ton Jordaan gebouwd was. Toen do lijding van die nederlaag in do steden der Franken bekend werd, wierpen de geloovigen, in rouw gedompeld, zich aan don voet dor altaren neder onder liet uilsprokon der woorden van den psahnisi: Üomiiie, nalvum fac regem. Do Hemel verhoorde de gebeden van een diepbedroefd volk, en Boudewijn verscheen kort daarop in hel midden zijner onderdanen, die hom dood geacht hadden.

|1157.] Middelerwijl de vooruitzichten der chrislonen steeds droeviger werden, liepen le Boyroul verscheidene schepen binnen, waarop zich Stofaiius, graaf van Perche, met kruisvaarders uil Mans en Angers, enquot; Dirk, graaf van Vlaandoren, mot een groot aantal Vlaamsche pelgrims bevonden. Nu vergalen de chrislonen liunne geleden nederlagen en ontwierpen terstond groole ondernemingen. Vereenigd met de versterkingen, die zij bekomen haddon, gingen do koning en zijne ridders de vijanden in hol graafschap Tripoli en hel vorstendom Anliocbië bestrijden. De stad Schaizar of Cesarea en de sterkte Harenc violen in luinne handen, waarna Boudewijn, in zijn rijk Iciuggokeord, aan Nonreddin slag leverde en diens leger vernieligde Ier plaatse waar de wateren van don Jordaan zich van liet meer van Gonesarelh scheiden.

[l 157—Tl5!).i Weinig lijds daarna, in hot jaar T157, huwde Boudewijn met eene nicht van keizer Manuel. Dit, huwelijk verschafte bom rijkdommen, waaraan zijn rijk groolelijks behoefte bad en bevrijdde hem uil don staat van armoede, die hem tot de expeditie van Banias gedreven had. Zijne vermaagschapping met Manuel bood hom nog een ander voordeel aan; zij kon do noodlottige antipatliieën het zwijgen opleggen of verzwakken, die de Grieken en do Latijnen verdoelden en hen boletton hunne krachten tegen don geineonschappelijken vijand le vereonigen.

1T160.| Evenals bel meerendeel zijner voorgangers werd Boudewijn lil dikwijls naar Antiochië geroepen om er de orde le horsléllen. Er ontstonden herliaaldelijk hevige twisten tus-schen de palriarchen van die stad en de vorston, die haar bestuurden. De patriarch Baoul van Domtront, een ingebeeld en hooghartig man, dien men, volgens de uitdrukking van Wilhelmus van Tyr, voor geen opvolger van don heiligen Petrus zou gehouden hohben, kreeg groole geschillen mol Raymond van Aquilanië, dien hij aan zijn geestelijk gezag wilde onderwerpen. Later ontstond er opnieuw onoonigheid lusschon don patriarch Amaury en Reinier van Chalillon, die de weduwe van Raymond van Poitiers gehuwd had. Bij die twisten dreef Hoinier' het gewold tol hol nilersle. Op zijn bevel werd de prelaat, die hoogbejaard was, op het dak der citadel gebracht en daar, het hoofd ontbloot en met honig ingewreven, oen goheelen dag aan de vliegen en de brandende zonnestralen blootgesteld. Koning Boudewijn kwam in die ergerlijke geschillen tusschen heide en maakte er een einde aan.

Antiochië ha I nog andere oorzaken van verwarring. Hel lag in de lolsheslemmiiig van allen, die geroepen worden om dat vorstendom le besturen, dat zij slechts kort hun gezag nil-oelënden en óf op het slagveld den dood vonden óf in de handen der ongeloovigen vielen. Groole wanordelijkheden onlslondon in dal land zonder bewindvoerders, en de koning van Jerusalem kwam dien ton gevolge de teugels van het bosmui' in handen nomen. Gedurende zijn verblijf le Antiochië werd hij aangetast door dc ziekte, waaraan hij stierf. Wilhelmus van Tyr beschuldigt de Syrische geiiecshocren, aan wie de Latijnsche vorston en vooral ile vorslinneii boven de Frankische do voorkeur gaven, van don dood des konings. Door oen onafgebroken koorts ondermijnd, liet Boudewijn zich naar Tripoli on vervolgens naar Boyroul vervoeren, waar hij overleed. Geen koning word ooit inniger door zijne onderdanen en zelfs door vreemdelingen beweend. Men hiacht zijn stoll'olijk omhulsel naar Jerusalem over om aan den voel van den Calvarieberg begraven le worden. De christenen van den Libanon verlieten hunne borgen, een onoverzienbare menigte volks kwam van alle kanten toeslroomen om den lijkstoet te vergezellen; naar men zegt eerbiedigde Nonreddin zelf de smart van een volk, dal zijn koning beweende, en schorste hij eenige dagen zijne aanvallen legen de chrislenon.

Men betreurde Boudowijns dood des te meer, daar men zijn broeder Amaury, die hem moest opvolgen, niet liefhad. Men duclitle in dezen laatste eene schraapzucht noodlottig voor de volkeren, eene heerschzucht gevaarlijk voorliet rijk, oen hoogmoed onverdraaglijk voor de baronnen eh do hoeren. Deze gebreken worden vergroot door den haat en ook door do inblazingen van eenige rijksgrooten, die in hot geheim aanspraak maakten op do kroon van Jerusalem; men ging zelfs zoover, zeggen de geschiedschrijvers van dien tijd, dal men voorstelde (ie beslaande regeling van de troonsopvolging le veranderen en oen koning te kiezen, die, in dagen van gevaar, meer dan Amaury, do liefde en het vorlronwen der christenen waardig was. Partijen vormden zich, en de burgeroorlog was op hot punt van uit le breken, loen de verslandigsien dor baronnon openlijk verklaarden, dat naar hun oordeel het recht der erfopvolging de hoeksteen was van den Staal; zij voogden er bij, dal dogenon die de beslaande orde van zaken wildon veranderen, ovenals do verrader Judas, den Verlosser dor wereld aan zijne vijanden gingen overleveren. Hunne verklaringen, gesteund door de legenwoordiglieid der troepen, welke Amaury voor de ver-

zijner reclUen bijccngebraclU luid, herstelden de een- i dracht en den vrede; Bondewijns broeder werd lol koning van Jerusaloin gekroond.

Zoodra Amaury den troon bestogen had, richt te hij al zijne ondernemingen tegen Egypte, dal door zijne eigene onecnighcdon en do overwinningen der christenen verzwakt was. Daar de kaiif van Cairo de schatting weigerde te betalen, welke hij aan de overwinnaars van Asealon schuldig was, stelde do nieuwe koning van .Icrnsalem zich aan de spits van zijn leger, trok de woestijn door, verspreidde schrik en ontsteltenis aan de hoorden van den Nijl en keerde eerst, naar zijn rijk terug, na de Egyp-lenarcn gedwongen te behhen den vrede te koopen. De toestand waarin Egypte destijds verkeerde moest er de christenen weldra terugroepen: gelukkig zoo hnnnc dikwerl hermenwde pogingen niet in hel vervolg de vorderingen van eene wedijverende macht begunstigd hadden!

Egypte was destijds hel tooneel van een burgeroorlog, veroorzaak! door de beersclizncht van Iwee hevelhebhers, die elkander de heerschappij betwisUeu. Sinds lang goleken de kahl's van liagdad, zich evenals die van Cairo in hunne harems opsluitende, niet moer op dien krijger van wien zij al'stamden, en die op zijne soldaten en zijn zwaard wijzende, zeide: Ziedaar mijn (ji'ziu en mijn fieslachl. Onl/.ennwd door de wellusl en de vermaken, hadden zij de regeering overgelaten aan hnnnc slaven, die lieu op de knieën vereerden en luin ie gelijk de wel stelden. Zij oefenden hunne macht nog enkel uil in de moskeeën en behielden slechts liet onleerende voorrecht de wederrechtelijk verworven macht der viziers te bevestigen, die do legerbenden omkochten, den Staal veroutrustten en elkander op bel slagveld hel recht betwistten om over hel volk en deu vorst te heerscheii. Om zijne zaak te doen zegevieren riep elke vizier beurtelings de hulp der nahnrige machlhebbers in. liij de komst, van die gevaarlijke bondgenooten heerschte de grootste verslagenheid aan de hoorden van den Nijl. In alle provinciën vloeide hel bloed hij stroomen, nu eens vergoten door de beulen, dan weder door de soldaten ; Egypte werd te gelijk door zijne vijanden, zijne bondgenooten en zijne bewoners geteisterd.

Chaver, te midden van die bloedige omwentelingen van den nederigen stand van slaaf tot bel amhl van vizier opgeklonnnen, was overwonnen en vervangen gewoiden door Dargam, een der voornaamslo aanvoerders van bet Egyptische leger. Vei phclil, een vaderland te ontvluchten waar zijn mededinger regeerde, ging Chaver eene schuilplaats zoeken in Damascus, riep den bijstand van Nonreddin in en beloolde dezen aanzienlijke sommen, indien hij hem troepen verschafte om ziju terugkeer in Egypte li; beschermen. De sultan van Damascus leende een gewillig oor aan de beden van Chaver. Hel leger, hetwelk hij besloot naar de boorden van den Nijl le zenden, werd aangevoerd door Cliirkou, den bekwaamslen zijner emirs, die, zich altijd hardvochtig en wreed betoond hebbende op zijne krijgstochten, onmeedoogend moesl zijn voor de overwonneueii en in hel belang van zijn meester zijn voordeel moest doen met de rampen van een hurgeroorlog. De vizier Dargam werd alras onderricbl van de plannen van Chaver en de toebereidselen van Nonreddin. Met hoofd willende bieden aan bel onweder dal hem bedreigde, riep Dargam de hulp der clirislenen van Palestina in en zwoer dal hij hun al zijne schatten zou afstaan, wanneer zij hein hielpen om zijne macht te behouden.

Terwijl de koning van Jerusalem, door die belofte verleid, zijn leger marschvaardig maakte, trok Chaver, door de troepen van Nonreddin vergezeld, de woestijn door cn naderde Egypte. Dargam, die hein le gemoet rukte, werd door de Syriërs verslagen en verloor in den strijd hel leven. Weldra ontsloot de stad Cairo hare poorten voor den overwinnaar. Chaver, door de overwinning van zijn vijand verlost, deed stroomen blueds in de hoofdstad vergieten om zijne zegepraal te bevestigen, en ontving, te midden van de algemeene verslagenheid, de gcluk-wensclien van den kalif.

Hel duurde echter niet lang of er ontstond orieenigbeid tus-sehen den veldheer van Nonreddin, die mei den dag een hooger loon voor zijne diensten eisebte, en den vizier, dien Cliirkou van Irouwelooslieid en ondank beschuldigde. Tevergeefs wilde Chaver de muzolmanuen van Syrië lerugzenden: men aulwoordde hem met bedreigingen cn hij was op hel punt door zijne eigene bevrijders in Cairo belegerd te worden. In dat dringende gevaar stelt de vizier zijn laatste hoop op de ebrisleu krijgers, voor wier komst hij eerst bevreesd was, en doet, aan den koning van .Icrnsalem dezelfde beloften die bij aan Nonreddin gedaan bad. Amaury, die Egypte wilde hinnenrukken, welke ook de partij mocht zijn, die aan hel hoofd stond, begeeft zich op weg om Chaver te verdedigen met hetzelfde leger dat hij bijeeu-gehraclil had om hem le bestrijden. Aan de hoorden vaii den Nijl gekomen, vereenigde bij zijne troepen mei die van den vizier en sloeg hel beleg voor Bilbeïs. waarin Cliirkou zich opgesloten had. Drie maanden lang weerstond de veldheer van Nonreddin de vereenigde aanvallen der christenen en der

Egyplenaren, en toen de koning van .lorusalem hem voorstelde vrede te sluiten, eischte bij dat men hem de oorlogskosten zon heialen. Na een onderhandeling waarhij bij al den trots van een overwinnaar aan den dag legde, verliet hij Bilbois, terwijl bij de christenen nog bedreigde, en voerde zijn met den buit zijner viianden beladen leger in zegepraal naar Damascus terug.

Terwijl do rranken m Egypte oorlog voerden, waren de provinciën Antiochië en Tripoli blootgesteld aan de aanvallen van Nonreddin. Door dien geduchlen vijand bedreigd, hadden de cln istenen herhaaldelijk de hulp van hel Westen ingeroepen. Ten vierde male zag Palestina den graaf van Vlaanderen ver-sehijnen. die het niet moede werd de zeeën over te steken om de ongeloovigen te komen heslrijden; eene menigte krijgers ml l'oitou en Aqnitanië kwamen insgelijks, onder aanvoering van Hugo Lebrun en Godfried, broeder van den hertog van Angoulême, de heilige plaatsen bezoeken cn verdedigen. Hugo luacht zijne beide zonen mede, Godfried van Lusignan, die reeds vermaard was door zijne dapperheid, en Guy van Lusignan, wien de lortuin later op den troon van Jerusalem zou verhellen.

Met behulp van die versterkingen ondernamen do christenen, die zich melde verdediging van Syrië belast hadden, verscheidene expeditiëii tegen de muzelmannen. Bij een dier expeditiën werd Nonreddin op bet gebied van Tripoli verrast en overwonnen ter plaatse die de kioinjken la liiiqm'e noemen. De Arabische seblijvers deolen hel gebed mede, dal de sultan van Damascus tijdens den strijd tot Cod richtte en waarin hij zich beklaagde, dal zijn leger hem m den steek gelaten had. Na zijn nederlaag schreet hij, zeggen dezelfde geschiedschrijvers, aan alle vrome en (liidviuchlifie mensehen. Zijn brief, die in alle moskeeën afgelezen werd, wekte de geesldrill der soldaten van het islamisinus weder op, cn al de emirs van Syrië en Mesopotamië kwamen toesnellen cn zich onder zijne vanen scharen. Nonreddin wierp zich op het, grondgebied van Antiochië en hernam de sterkte llarenc. Niet ver van die sterkte werd ecu groote veldslag geleverd, waarin de christenen overwonnen en verscheidene hunner vorsten gevangen genomen werden. Ouder deze laatsten bevonden zich Raymond, graaf van Tripoli, dien de muzelmannen den satan der Franken noemden, en Bohemond III, die m do kerkerholen van Aleppo bel lot ging dcelen van zijn voorganger Reinier van Chatillon, die sinds verscheidene jaren in gevangenschap versmachtte.

Ten gevolge van die overwinning maakten de muzelmannen zich meester van lianias en ondernamen verscheidene stroop-lochten in Palestina. Al die tegenspoeden der christenen stelden Nonreddin in de gelegenheid zonder gevaar zijne aanslagen togen Kgypte door te zetten. Cliirkou had de rijkdommen van dal land en de zwakheid zijner regeering lecren kennen. Bij zijn terngkomst in Damascus deed hij bij Nonreddin het plan rijpen, om die rijke landstreek met zijn 'gebied le vereenigen. De sultan van Syrië zond gezanten aan den kalif van Bagdad, niet met liet doel hein om Inilp le vragen maar om aan zijne onderneming een godsdienstigen glimp le geven. Sinds vele eeuwen waren de katits van Bagdad en Cairo door een onverzoenlijken baat gescheiden: beiden beweerden de stedehouder van den proleet te zijn, en de een beschouwde den ander als den vijand van God. In de moskeeën van Bagdad vloekte men do k'alifs van Egypte en hunne aanhangers; in die van Cairo wijdde men de Abbassiden en hunne volgelingen aan do machlen der hel.

11165. | De kalif van Bagdad bezon zich geen oogenblik om aan den wensch van Nonreddin gehoor le geven. Terwijl de sultan van Syrië slechts vervuld was met de gedachte aan de vergrooting van zijn rijk, vleide de stedehouder'van den prolcel zich met de hoop hel cenige hoofd van den muzclmanschen godsdienst te zullen worden. Hij gelastte de imams, den oorlog tegen de Fatimisten te prediken en beloofde de genietingen van het paradijs aan allen, die in den heiligen veldtocht de wapenen zouden opnemen. Op de oproeping van den sultan schaarden zich een groot aantal muzelmannen onder de vanen van Nonreddin, en maakte Cliirkou zich op last vau zijn meester gereed om aan bet hoofd van een talrijk leger naar Egypte terug le keeren.

Hel gerucht, van dio toebereidselen verbreidde zich door het gebeele Oosten en vooral door Egypte, waar het de grootste onlslcltcnis verwekte. Amaury, die in zijne Staten teruggekeerd was, ontving te Jerusalem afgezanten van Chaver, die in last hadden zijne hulp en zijn bondgenootschap in te roepen tegen de aanslagen van Noureddin. Aan de Stalen van hel koninkrijk Jerusalem, die de koning te Naplnsa bijeen riep, zette hij de voordcelen van een nieuwen veldtocht naar Egypte uiteen Er werd een buitengewone belasting geheven vóór een oorlog, waarop men de schoonste verwachtingen bouwde, en weldra verliet hel leger Gaza om de troepen van Nonreddin aan de boorden van den Nijl le gaan hcvccbten.

[1166.] Middelerwijl trok Cliirkou de woestijn door, waar hij de grootste gevaren liep. Een geweldige orkaan verraste hem 1 op zijn marsch: eensklaps verduisterde de hemel, en de grond, dien de Syriërs betraden, werd gelijk aan een onstuimige zee.

Massa's zaml werden door den stormwind medegevoerd, ver-liieven zicli dwarrelende in de lucht ol vormden voortrollende bergen, tlie soldaten en paarden verstrooiden, medevoerden en verzwolgen. In dien orkaan verloor liet Syrische leger bagage, proviand en wapens, en toen Chirkou de oevers van den Nijl bereikte, had bij lot eenige vei'dediging d(^ herinnering aan zijne vroegere overwinningen. Hij droeg zorg zijn geleden verlies verborgen te houden, en hel overschot van een door den orkaan verstrooid leger was voldoende om alom in Egypte angst en schrik te verspreiden.

|1167. | Ueangstigd door de nadering der Syriërs, vaardigde de vizier Ghaver nieuwe gezanten naar de christenen al' om hun on-mcellijl;e rijkdommen le beloven en hen dringend te verzoeken hun marscli le bespoedigen. Van zijn kant vaardigde de koning van Jerusalem Hugo van Cesarea en Fulcher, een ridder van den Tempel, naar den kali!quot; van Kgyple al', om het verbond te doen bekrachtigen. Igt;e algevaardigden van Amaury werden een paleis binnengeleid, dal men nog nooit dooi' een chrislen had zien betreden. Na verscheidene met Moorsche wachten opgevulde galerijen, een aantal zalen en binnenplaatsen doorgegaan te zijn, waar al de luister van de Oostersche pracht schitterde!, kwamen zij in een soorl van heiligdom, waar de kalil' hen wachtte, gezeten op een troon, oogverblindend sclhtierende van goud en edelgesteenten. Ghaver, die hen begeleidde, wierp zich aan de voelen zijns meesters neder en smeekle hem hel met den koning van Jerusalem aangegaan verdrag te bekrachligen. Steeds gedwee gehoorzamende aan den wil van den geringsie zijner slaven, maakte de beheersclier der geloovigeu eeu ge¹ haai' van goedkeuring en reikte den christen algevaaidigden de onlhloote hand in tegenwoordigheid zijner ollicicren en hovelingen, wie zulk een nooit gezien schouwspel met droefheid en verbazing vervulde.

Met versnelde marsehen naderden de Franken Gaïro; maar daar het in de bedoeling van Amaury lag om den oorlog le rekken, ten eiude langer in Egypte te kunnen blijven, hel In; de gelegenheid om de Syriërs met voordeel aan te vallen ongebruikt voorbijgaan en gal' hij bun den tijd hunne krachten le lieislellen. Na hen verscheidene dagen ongemoeid te hebben gelaten, leverde hij hun eindelijks lag op het eiland Maalle, niet verre van de Mad Gaïro, nam hunne verschansingen in, maar zelte de overwinning niel voorl. Op zijn leruglochl naar Üppcr-Egyple poogde Gbirkou hel krijgsvuur van Noureddius soldaten weder le doeu ontwaken. Deze waren gedachtig aan al dc ellende, die zij opdeu loelil door de woestijn geleden hadden: eu deze nog versche herinnering gevoegd bij de eersle zegepralen der ehristenen selieneu hun moed geheel uit le dooven, toen een der onderltevelhebhers van Gbirkou in eene raadsvergadering van emirs uilnep: «Gij die den dood of de gevangenschap vreest, keerl naar Syrië terug; ga Noureddin, die u met weldaden overladen heelt, boodschappen, dat gij Egypte aan de ongeloovigen overlaat, om u met vrouw en kinderen in uwe harems le gaan opsluilen.quot; Deze woorden deden den ijver en dc dweepzucht der krijgers van Damascus herleven, lie Franken en de Egyplenarcn, die hel leger van Gbirkou vervolgden, werden in een veldslag overwonnen en genoodzaakt in wanorde de heuvelen van Baben le verlaten. Van zijne overwinning gebruik makende, legde Glnrkou eene hezetting in Alexandrië, dat zijne poorten voor de Syriërs ontsloten had en keerde terug om Koutz, de hoofdslad van Tbeba'is, te gaan belegeren. De bekwaamheid, waarmede Gbirkou zijn leger geoefend en de orde van den laalsleii veldslag geregeld had, zijne marschen en contra-marschen in de vlakten en dalen van Egypte, getuigden van de vorderingen der muzelmannen vau Syrië in de krijgskunst, en deden bij voorbaat aan de christenen den vijand kennen, die weldra den loop hunner overwinningen en veroveringen stuiten zou.

De Turken verdedigden zich in Alexandrië verscheidene maanden achtereen tegen de oproeren der inwoners en de menigvuldige aanvallen der christenen. Eindelijk sloten zij een eervol verdrag, en daar bun leger met den dag zwakker werd ten gevolge van ontbering en vermoeienis, keerden zij ten tweede male naar Damascus terug, na de kortstondige rust, die zij aan de volken van Egypte lieten, duur te hebben laten betalen.

Van zijne vijanden bevrijd, haastte zich de vizier Ghaver de christenen, wier tegenwoordigheid hij vreesde, weg te zenden. Hij verbond, zich aan den koning van Jerusalem een jaarlijkscben cijns van honderd duizend gouden kronen te betalen en stemde er in toe eei;e bezetting in Gairo te ontvangen. Hij overlaadde de ridders en de baronnen met rijke geschenken; de soldaten zelfs deelden in zijne mildheid, die geëvenredigd was aan de vrees welke hein de Franken inboezemde. De christen soldaten keerden naar Jerusalem terug, rijkdonimen medebrengende wier gezicht het volk en de groeten verblindde, en die hun geheel andere gedachten moesten inboezemen dan die om hel erfdeel van Jesus Ghristus le verdedigen.

Terwiji Amaury naar zijne hoofdslad terugkeerde, deden de aanblik van zijne bergachtige provinciën, de armoede zijner onderdanen, dé enge grenzen van zijn koninkrijk, hem spijl gevoelen, dal hij de gelegenheid had laten onlglippen om een groot rijk te veroveren. Mij zijn terugkeer huwde hij eene nicht van keizer Manuel. Middelerwijl hel volk eu hel hof zich aan de vreugde overgaven en heilwenschen voor zijn rijk en zijn gezin vormden, hield een enkele gedachte hem naebl en dag bezig en vervolgde hem te midden der (eesten. De rijkdommen van den kalil' van Ga'iro, de bevolking en de vruchtbaarheid van Egypte, zijne talrijke vloten, de veiligheid zijner havens, vertoonden zich voortdurend aan Amaury's geest.

üm zijne plannen te kunnen verwezenlijken, zond bij gezanten naar Gonslanlinopel, die in last hadden Manuel uil le noodigen hem in de verovering van Egypte bij le slaan. Manuel keurde de plannen van den koning van Jerusalem goeil en beloofde dezen, dal hij hem schepen zou zenden om de gevaren en den roem te deelen van eene onderneming, welke voor de ehrislen wereld van zooveel belang' was. Nu kwam Anriury openlijk voor zijne bedoeling' uil en riep de baronnen en grooleu van zijn rijk bijeen. In die vergadering, waarin voorgesteld werd om Egypte den oorlog te verklaren, verklaarden de ver-slandigsten, waaronder men den grootmeester van den Tempel opmerkte, dat zulk een oorlog onrechtvaardig was.

«De christenen moesleu niel aan de muzelmannen het voorbeeld van de schending der iractaten geven,quot; zeiden zij. « Hel was gemakkelijk Egypte te veroveren, moeielijk hel te behouden. Men had niets le duchten van de Kgyplische macht, maar alles van Noureddin; juist legen dezen laatste moest men al de krachten van het rijk richten. Egypte moest loebehooren aan dengene, die meester van Syrië zou blijven; het was niel verstandig de gunsten van de fortuin te dwingen en legers le zenden in een land, waarvan men slechts de poorten zou ontsluiten voor den zoon van Zenghi, gelijk men reeds de poorten van Damascus voor hem ontsloten bad. Men ollërde de christen sleden, Jerusalem zelfs, op aan de hoop om een vei wijdeide landstreek le gaan veroveren. Reeds had Noureddin, gebruik makende van den tijd, dal de koning van Jerusalem op de oevers van den .Nijl beziggehouden werd, zich van verscheidene sleden meester gemaakt die aan de chrisleuen behoorden. Bohemond, vorst van Anliochië, Raymond, graal van Tripoli, waren krijgsgevaugeu gemaakt en versmachllen in de boeien der ongeloovigen, slachlollers van een heerschzuehl, die de koning van Jerusalem verre van zijn rijk, verre yan de christen koloniën had gevoerd, wier steun en bescherming hij had moeten wezen.quot;

De ridders en baronnen, die op deze wijze hunne meening te kennen gaven, voegden er hij, dat enkel het zien van Egypte de christen krijgers zou ontzenuwen en den moed en de vaderlandsliefde der bewoners en verdedigers van Palestina verzwakken. Deze verstandige redeneeringen konden noch den koning van Jerusalem, noch de voorstanders van den oorlog overluigeu, waaronder zich vooral de grootmeester der Hospitaalridders onderscheidde, die de rijkdommen van zijne orde door zijne dwaze verspillingen had uitgeput eu troepen had aangeworven, wier soldij hij uit de schallen van Egypte had aangenomen te betalen. Hel grootste deel der heeren en ridders, verblind door de voorspiegeling van de fabelachtige rijkdommen, die hen op de boorden van'den Nijl schenen te wachten, liet zich gemakkelijk tot den oorlog vervoeren, en levens overreden, dat de vorsten van een land, dal hun een omneethjken buil beloofde, hunne vijanden waren.

[1168.1 Terwijl men zich le Jerusalem mei den groolsten spoed lol den oorlog voorbereidde, hielden soortgelijke plannen de emirs en den raad van Noureddin bezig. Bij zijn terugkeer van de oevers van den Nijl, had Gbirkou den vorst van Damascus medegedeeld, «dal bel gouvernement van Gaïro gebrek had aan ollicieren en soldalen; dal de burgeroorlog, de schraapzucht der Franken en de aanwezigheid der Syriërs de macht der Falimisten verzwakt en vernietigd had. Het Egyptische volk,quot; voegde de eerzuchtige emir er bij, «dal er aan gewoon was om van beheersclier le veranderen, was noch gehecht aan den kalil, dien het niet kende, noch aan den vizier, die hel allerlei onJieilen berokkende. Dat volk, zoolang door eigene oneenig-heid verscheurd, verlangde slechts naar rust en scheen geneigd alle heerschappij le erkennen, die hel legen zijne vijanden eu zich zeiven zou beschermen. De christenen waren maar al te goed met den staal van verval van hel rijk van Gaïro bekend, en het lag in het belang hunner slaalkunde er zich meester vau te maken; men moest hen dertialve in hunne plannen vóór zijn, en niet talmen met eene verovering, welke de forluin iu zékeren zin aanbood aan de eerste macht-de beste, die zich in Egypte zou verloonen.quot;

Zoodoende hadden de koning van Jerusalem en de sultan van Damascus dezelfde gedachte en vormden zij dezelfde voornemens. In de kerken der christenen zoowel als in de moskeeën der muzehnannen werden gebeden verricht voor het

welslagen van don oorinp;, dien men op de boorden van den Nijl !4inj; overbrengen. Ieder der beide wedijverende vorsten Irachlie zijne |ilamien en zijne bandelingen le welligen: le Dainaseus ii('S(!linldigd(! men drn kalil' van Egyple, dal liij een goddeloos verbond aangegaan bad mei de volgelingen van Jesns Clirislns, en le Jerusalem beweerde men, dat de vizier Cbaver, den gezworen trouw scbcndonde, eene verraderlijke briefwisseling iiK't Noni'eddin onderhield.

Di' elirisienen waren de eersten, die de tractaten schonden. Aan de spils van een (alrijk leger begal' Anianry zieli oji weg en verscbeen als vijand voor lülbeïs, betwelk bij aan de ridders van Sint-Jan toegezegd bad lot loon voor den ijver, dien zij voor deze expeditie aan den dag legden. Deze stad, die op den recbleroever van don Nijl lag, werd slormenderband genomen on de gebeele bevolking over do kling gejaagd ; want boe minder redenen men bad om dezen oorlog te beginnon, boe meer ver-woedbeid on bloeddorst men daarbij aan den dag logde.

llot gruwzame lot van Billxïs verwekte de grootste onlzotling in gebeel Kgypte; bel volk, voi'bittord door do wreedbeden, welke do franken gepleegd badden, liep te wapen en verdreel' de eliristen bezetting uil Cairo. Cbaver wieii in de provinciën troepen aan, versterkte de hool'dslad en liet, om den moed der verlwijleling in de volken op le wekken, betonde Eoslat in brand steken, welke brand meer dan zes weken duurde. De kalil'van Cairo riep opnieuw den bijsland van Noureddin in en zond bem, als blijk van zijn vertrouwen en ten teekon van zijn groole bemuiwdbeid, in een briefde baren der vrouwen van zijn Irnoin. De sultan van Damascus voldeed met vreugde aan de bede van den kalil' van Cgyple, en daar zijn leger marscbvaaidig was, gaf hij Chirkou bevel de woestijn door le trekken en zich naar de boorden van don Nijl le spoeden.

Indien de koning van Jerusalem na de inneming van Bilbeis snel op Cairo aangerukt ware, zou bij zijne vijanden bobbon kunnen voorkomen en zich van de boól'dslad moester maken, maar door eene staatkunde, welke men niot kan verklaren, en als ware bij zelf eensklaps voor zijne omlorneming beangst geworden, luisterde die vorst, die do verdragon gescbonden bad en alles aan de overwinning le danken wilde bobben, naar de afgezanten van don kalil', wier smookende stem nu eens op zijn medolijden dan weder op zijn begoorlijkbeid werkte. Anianry werd niet minder door den dorst naar gold dan door zncbl naar veroveringen bolieerscbt, en hot aanbod van een buitensporige som was genoeg om hem in zijn tocht te stuilon on de vijandelijkheden te doen schorsen. Terwijl hij op de loegezegdo scbaiten wachtte en het ooi' leende aan de voor-siellen dergonen, tegenover wie hij zelf de trouw gebroken bad, voltooiden do Egyptonaron hunne verdedigingsmiddelen: men herstelde de versterkingsworkon der steden en hot volk wapende zich. Door vijanden omringd, wachtten de Franken vrncliteloos op de vloot, welke do ürioken hun moesten zendon. Cindolijk, na een maand onderhandelens, vernam Amaury, in plaats van de beloofde schatten te ontvangen en de bond-gonooton Le zien verschijnen, eensklaps, dat Chirkou, aan de spits van een geducht leger, voor de dorde maal Egypte

|li69.j Nu eerst bemerkte hij den valslrik, waarin hij zich had laten vangen. Hij trok ijlings tegen de Syriors op, niaar bun aanvoerder vermeed zijne ontmoeting en vereenigde zich met de Egyptenaren. Aan twee vereenigde legers konden de christonen geen weerstand bieden. Alle ouderhandelingen werden afgebroken; men bedreigde degenen, die men kortelings vleide; Egypte bood zijne scliatlen niet moer aan, maar toonde zijne verbitterde soldaten. Van alle kanten aangevallen, ver-baastle de koning van Jerusalem zijn aftocht naar de woestijn, en koerde in zijn rijk terug, beladen mot de schande van niet geslaagd te zijn in oen oorlog, welken de overwinning alleen iiein had kunnen doen vergeven en die des te onrechtvaardiger scheen daar hij sloebt geleid werd en ongelukkig alliop.

Niet alleen dal de christenen bet verlies te botrenreii hadden der voordooien, wolke zij van een naburig en cijnsplichtig land Irokkon, maar dat rijke land, waarvan zij zich den toegang afgesloten hadden, zou overgaan in de handen van den goduebtsten hunner vijanden, wier macht het moest vergrooten. Egyple, dal een bevrijder dacht le ontvangen, zag weldra alleen een veroveraar. De vizier Cbaver boette met zijn leven voor tic ramijen, die hij aan zijn vaderland berokkend had: bij werd in het kamp zelf van Chirkou gedood, en zijn gezag werd bel deel van den overwinnaar. De kalil', die om zichzelven le redden, bet hoofd van zijn eersten niinister gevraagd had, gal' bom lol opvolger den veldlioer van Noureddin, dien bij in zijne brieven (U'n zejjeviereiidcn voisl noemde. Zoo speelde die verachtelijke monarch van Egypte met zijne eigene gunsten dooi een man le vleien dien bij niet kende en wiens dood bij misschieu gewensobt had: het beeld van de blinde fortuin, die onbewust baro gaven en bare slagen uitdeelt, en mot dozollde onverschilligheid hare gunslelingen en hare slachloH'ers behandelt.

Twee maanden na zijne verhelling stierf Chirkou plolsoling. Om bom te vervangen koos do kalil den jongslen emir uil Nonreddins leger. Saladijn, die ternauwernood derlig jaar oml was, bozal, hoewel bij zioh bij bet beleg van Aloxandrio onderscheiden had, nog geen vermaardheid; maar welbaast zou zijn naam hel Oosten en bol Westen bozighoudon. Hij was een neef van Chirkou en oen zoon van Ayoub; zijn oom en zijn vader hadden de woeste gebergten van Kurdistan verinten om do ninzelmansohe gebieders van Mesopolamiö te dienen en zich eonigon tijd vóór den tweeden kruislocbt aan de fortuin van de Alabeken vorbondon. In zijne jeugd beminde Saladijn de uitspattingen en de vermaken, en'bleef lang vreemd aan de zorgen van de staatkunde en don oorlog; maar tot de hoogste waardigliedon goslegon, veranderde bij zijn gedragen verbeterde zijne zoden. Tot dusverre sohcen hij alleen gosohapen voor den lediggang en de gonoogens van het serail; plotseling zag men in hom een nieuw monsch, die geboren schoon voor de heerschappij: zijn ornsi boezomdo don emirs onlzag in, terwijl zijne mildheid bom do genegenheid van het leger verwierf; de strengheid zijner godsvrucht inaakle hem dierbaar aan alle ware geloovigon.

J1170.| Do 1'quot;ranken, die in Saladijn geen vijand zagen voor wien zij bevreesd behoefdon te wezen, badden nog niet van liunne oogmerken op Egypte afgezien. Eindelijk liep de Griekscbe vlooi, tijdens de eerste expeditie tevergeéls gevvacbl, de haven van t'tolomais binnen. Onmiddellijk werd nu heslolen naar de boorden van don Nijl terug le koeren. Onder hel eommando van den koning van Jerusalem gingen de vloot en het christen leger het beleg slaan voor do stad Damiëtle. Daar verloron de christenen de helft buunor soldaten, door den bongersnooil ol bet staal van den vijand weggemaaid, en al bunno sehopen, door het Griekscb vuur verbrand of door den slorm verslrooiil; zij zagep zich eindelijk gedwongen van hunne ondernoining af te zien na oen beleg van vijftig dagen, waarin hunne bevelhebbers beschuldigd werden van gebrek aan moed, beleid en bekwaam-heid. Zoo diende do hardnekkigboid van Amaury om een ongelukkigen oorlog voort le zeiten sleehls de vorderingen der muzelmannen, en moeten de Franken van Palestina zich wel do vermaning herinnerd hebben, wolke de profelen aan de Hebreeërs deden hooren: /oiwn Israels, rich I nacli uwe blikken, iidch uwe schreden naar l^mplc.

Daar de afgevaardigden, die men naar hel Weslon gozondon had, in Syrië leruggokomon waren zonder nil/.icht op bijsland mede le brengen, bouwde; do koning van Jerusalem al zijne hoop op de Grieken en begal' bij zioh naar Conslanlinopel, de zonj olt;n zijn kuninkrijl; Ie beslieren , gelijk hij zelf zeide, overlatende aan Jesus (jhrislus, wiens dienaar bij was. De kronijken van dien lijd weidon breedvoerig uil over de schitleronde ontvangst, welke Amaury aan hel hof van Uyzanlium le heurt viel, maar zij maken geen molding van de overeenkomsten, die met Manuel gesloten werden en overigons onuitgevoerd bleven. Toen de koning in Jerusalem terugkeerde, vond hij zijn rijk aan alle kanten bedreigd door de steeds aangroeiende slrijdkrachlon van Noureddin.

Had de oorlog al een oogenblik zijne verwoestingen geslaakt, die korlslondige vrede was slechts te danken aan een vrooselijke plaag, welke Syrië bezocht had. Eene aardbeving had alle steden geschokt: Tyrus, Tripoli, Autiochië, Emesa, Aleppo waren ten deele verwoest; de moeste sterkten zagen bare bechtsle wallen instorten en verloren le gelijk hare inwoners en hare verdedigers. Tornedcrgoslagen door die vreeselijke ramp, dacht geen enkel vorst, geen enkel volk er meer aan zich legen zijne naburen le wapenen, en de vrees voor de oordeelen Gods, zegt Wilholmus van Tyr, werd als een vredesverdrag lusscben de christoiien en de muzebnanneu.

11171.j Intusschen voltooide Saladijn de onderwerping van geheel Egyple aan de heerschappij van Noureddin; en opdat er niets aan zijne verovering mocht ontbreken, gelukte het hem de godsdienstige overtuiging van hot overwonnen volk le her-vornien. Hel gezag der Fatamietoii word afgeschalt, en weinig tijds daarna stierf de sultan Adod, die zich altijd in zijn paleis opgesloten hield, zonder ie welen dat hij zijne macht verloren had. De christenen beschuldigden nu Saladijn bom met eigen hand gedood li; hebben; maar geen enkel nuizelniansclie go-schiedsclirijver heelt dit afschuwelijk geheim van do Ooslerselie staatkunde openbaar gemaakt. De schatten van den kalil'diendon om het gemor van bet volk en de soldaten te stillen. De zwarte kleur der Abassidon verving de witte kleur der zonen van Ali, en de naam van den kalil' van Hagdad werd voorlaan alleen in do inoskooën genoemd. De dynastie der l'alamieleii, die meer dan twee eeuwen regeerde en voor wolke men zooveel bloed gestort bad, stierf in ëón dag uil en vond get n enkelen verdediger. Van nu af hadden de muzelmannen van Egyple en van Syrië slechts een zelfden godsdienst on een zelfde zaak le verdodigou.

Saladijn had niets meer van zijne vijanden le duchten; maar

16»

zulk een snelle Ibrlmn, zulk een groote maclil moeslen lo gelijk den algunsl zijuer mertedingoi's en hel wanlrouwen van /.ijii meester opwekken. De iieörsclier van Daniasc-us wierp nog sleeiils bekommerde lilikken op eene verovering welk(! zijne vreugde uilgemaakl had. Men mag evenwel aannemen, dat Saiadijn aanvankelijk niet, aan de opperheerseliappij daehl ; maar zoodanig was de posilie, waarin de omslandiglieden hem geplaaN hadden, dal hij niel meer vrij was in de keuze der gedragslijn die hij volgen moesl : de op|:erhoersehappij. waarvan men heni beschuldigde zich !(gt; willen meesier maken, werd hel. cenige niiddcl dal hem resile om zijn leven Ie i'cd(l(m.

Hel is inderdaad hclangwekkend om inde Arabische geschied-sehrijvers na te gaan hoe de sullan van Damascus en de zoon van Ayouh beurlelings logen en gcn'einsdheid te baal nemen, de een om de plannen van een onlrouw veldheer te verijdelen, de ander om de verdenking van een vertoornd meester al' Ie wenden. Om Saiadijn Egyple te doen verlalen, waar hij alvermogend was, riep iS'onreddin hem verschillende keeren naar Syrië, om hem, naar hij zeide, in zijne ondernemingen legen de ehristenen te doen deeleu; veinzende te gehoorzamen, trok Saiadijn de woeslijn door, verwoestte de grettzen van Idume.t en haastte zich naar de hoorden van den Nijl terug te keeren, nu eens onder voorwendsel, dal hij een nieuwe verovering op hel oog had in Nuhie ol naar den kant van de lioode Zee, waartoe de gelegenheid gunstig was, dan weder dat hij een oproer te onderdrnkken had in eenige Egyptische sleden. Sicilians konden de list en de trouweloosheid niel op den langen duur de geheime hedoelingen van een ongeduldige eerzucht ol een naijverig gezag verbergen, en de oorlog was op het punt van uit ie barsten, toen men plotseling Noureddins dood vernam.

Deze vorst stierf te Damascus in 1174. Hij liet slechts een zoon m, Ma lek Sulrh Isiuiwl, die nog een knaap was en derhalve onbekwaam om te vegeeren. Zulk een haastige en onvoorziene dood veroorzaakte een geweldige; gisting onder al de volken van Syrië. Van al' Damascus tot Mossul was er geen stad, geen 'sultan, geen emir, die er niet op bedacht was van deze gebeurtenis gebruik te maken om zijne onariiankelijkheid Ie hernemen, zijn vroegere overheersching Ie herwinnen ol' zich een nieuwe te verzekeren. De aan de christen koloniën palende Staten versmaadden, in deze omstandigheid, geenszins een hondgenootschap met de Franken; zij sloten met hen verdragen en verhonden zich zell's hun schattingen te betalen op voorwaarde dat men Saiadijn beoorlogen zou; want iedereen liad de oogen op den geduchten veroveraar van Egypte gevestigd, wien men, met grond, bet plan loescltreel zich in de plaats van Noureddin Ie stellen en zich van het machtige rijk der Ataheken meester Ie maken.

Amaury belegerde Baneas, dat vroeger inde macht van Noureddin gevallen was, en zette het beleg aanvankelijk met klem voort; maar de emirs, die destijds Damascus bestuurden, hoden hem een aanzienlijke; som gelds aan, indien hij van zijne ondcr neiniug al'zag. Zij dreigden hem tevens Saiadijn te huip Ie zullen roepen en Syrië aan den zoon van Ayouh over te leveren. Amaury nam het goud aan, dat men hem bood, en bewerkte daarenboven de invrijheidstelling van twintig christen ridders, die bij de muzelmannen gevangen gehouden werden. Fas was hij in Syrië teruggekeerd, ol' bij werd ziek en stierf zonder iets te kunnen voorzien van de groote omwentelingen, die op zijne regeering zouden volgen.

Wij willen Amaury niet verlaten zonder in vluchtige trekken den toestand te schetsen, waarin hij het rijk achterliet. In de Assisen van Jerusalem kan men zien dal de steden en de verschillende leenen van het heilige land destijds voor den dienst van den Slaat meer dan vier duizend ridders en bijna zes duizend voetknechten moesten leveren, hetgeen met inhe-grip van het gevolg der vorsten en baronnen in gewone lijden een leger van twaalf'a vijftien duizend man kon uitmaken. De Assisen spreken niet van de Tempeliers, de Hospitaali'idders, noch van de overige militaire orden, wier strijdmacht met den 'lag aangroeide en geduchter werd. Men mag ook niet vergeten, dai al de steden van bet rijk versterkt waren door wallen en torens, welke door de inwoners bewaakt werden; op al de grenzen van het land, bij al de toegangen tol .lerusalem waren sterkten gebouwd, opgevuld met soldaten en wapens; de bergen van Judea, de hellingen van den Libanon, de landen van Moah en Galaad hevatlen tal van holen of grotten', die in onneembare sterkten herschapen waren; aan geldmiddelen was geen gebrek : de pelgrimstoehlen, de nijverheid en de over-zeesche handel hadden veel rijkdommen doen toevloeien; hel meerendeel der kuststeden nam steeds in bloei toe. Deeds in het derde jaar zijner regeering riep Amaury den patriarch en de bisschoppen, de grooten en het volk Ie Naplnsa bijeen: in die vergadering werden de behoelten van liet rijk blootgelegd; in gemeenschappelijk overleg werd vastgesleld dal een ieder, zonder uitzondering, hel tiende van zijne roerende goederen ten bate van den Staat zou opbrengen. Er hestouden nog andere belastingen, die men geregeld voldeed, en Wilhehnu# van Tyr zegt ons, dat Amaury geen enkele gelegenheid ongo-bruikt'liet voorbijgaan om een beroep Ie doen op den rijkdom zijner onderdanen. Wat was nu oorzaak dat het koninkrijk .lerusalem met den dag minder gevreesd werd door zijne naburen ? Hoe kwam het dat de zonen en de opvolgers der eerste soldaten van het kruis, in het bezit van alles wat gewoonlijk de kracht, den roem en bel welzijn der natiën uitmaakt, sidderden voor vijanden, die door hunne vaderen zonder legers, zonder soldij, zonder versterkte steden overwonnen waren? Waarom eindelijk behield een gouvernement, gevestigd door de overwinning eii voorzien van alles wat ter verdediging kou strekken, niet zooveel moeite steden en provinciën, eertijds door arme koningen en eenige ridders, wier eenige rijkdom hun zwaard was, veroverd ?

Een geschiedschrijver, .lacriues van Vitri, geeft, hiervan de volgende verklaring : zeden, karakters, krijgsmansdeugden, alles was verbasterd; de helden van het kruis waren verdwenen, en de afslammelingen van dat doorluchtige ras waren gelijk geworden aan het onzuivere dras van de olijf of aan de roest van bel staal.

De zoon en opvolger van Amaury, die nog te jong was om de teugels van hel bewind in handen Ie nemen, ontving de koninklijke zalving en werd onder den naam van Houdewijn IV in de kerk van het Heilig Graf gekroond. De geselned-sehrijver Wilhelmus van Tyr, die met zijne opvoeding belast werd, roemt zijn gelukkigen aanlog voor de studie van de geschiedenis en de letteren. Van kindsbeen af had hij den roem, de waarheid, de gerechtigheid lief; maar die goede hoedanigheden gingen voor hel rijk verloren; want de me-laalscbheid, waaraan hij leed, belette hem in persoon te rogeeren. De geschiedenis van dien tijd geeft hem dan ook geen anderen naam of titel dan dien van itwltialschcti lumwij.

Twee personen betwistten elkander bet, regentschap: Milo van Flaney en liaymond, graaf van Tripoli. De eerste, een edelman uit Champagne, was heer van Arabië in Sobal; hij had de staatkunde van Amaury geleid en wilde nu eveneens die van den zoon leiden. i\lilo van IMancy stond bekend als een slecht en losbandig mensch : hij was onnitstaanbaar aanmatigend en ingebeeld ; naijverig op alle gezag, duldde hij niet, dat men den troon naderde en cenigen invloed aan hel hol' en in den Slaat uitoefende, hetgeen hem hij grooten en kleinen gehaat gemaakt had. Overigens spreekt do geschiedenis van dien tijd alleen bij die gelegenheid van hem om te vermelden, dat hij met vele dolksteken doorboord in een straat van l'toloniaïs gevonden werd, en wij zeiven spreken .slechts van hem om te doen zien in welke handen hel erfdeel van .lesus Christ us gevallen was.

liaymond, de vierde alstammeling van den vermaarden liaymond van Sainl-Gilles, bezat de dapperheid, wakkerheid en eerziiehl van zijn doorluclitigcn voorzaat en vooral dat ontembaar karakter, hetwelk in bewogen lijden de hartstochten prikkelt en onverzoenlijken liaal opwekt. Wilhelmus van Tyr zegt ons, dat, hij den tijd zijner gevangenschap besteed had met zich te onderrichten en dat hij geletterd was; maar in de zaken was zijne, vlugheid van geest hem van veel meer dienst dan zijne geleerdheid. Zijne langdurige! rampen hadden hem de ijdelheid der inenschelijke dingen niel geleerd: begeeriger om over de christenen te regeereu dan om de ongeloovigeu te overwinnen, beschouwde liaymond hei recht om over de men-scheu te bevelen als het eenige loon voor hel lijden dat hij verduurd had; met hoogharliglieid cischte bij de belooning voor zijne diensten en krijgsverriclilingen, en zag de zegepraal der górecliligheid, hel heil des koninkrijks alleen in zijne verhelling. Tot bet regentschap beroepen en voortdurend verplicht zich te verdedigen legen de naijverige aanslagen dergenen, die hem liaalten, zien wij hem zieli ternauwernood met, de zorgen der regeering bezighouden. Do geschiedenis van dien tijd spreekt nagenoeg van niets anders dan van de vijanden, die bij zich berokkend had en van de vrees, welke hij aan koning Houdewijn inhoezemde.

Terwijl .lerusalem tennanstcDij zonder hoofd en zonder be-stnnr bleef, bevond de zoon van Noureddin, ongeveer van den-zelfden leeftijd als ISoudcwijn IV en oven zwak van lichaam als deze, zich te Damascus, omgeven door eene menigte emirs, die elkander zijn gezag belwistlon en in zijn naam regeerden. Saiadijn verklaarde zich aanvankelijk voor Mulck Saldi en nam zijne partij op legen do emirs, hen hesclmldigende dat zij den jongen vórst verdrukten. Eindelijk riepen dezen, gedeeltelijk uit.' vrees, gedeeltelijk uil geldzucht, daar zij zich lieten om-koopen, Ayónbs zoon naar Damascus. Toon hij'eenmaal meester was van de hoofdstad, onderwierpen zijn zegevierend leger en het gedegen goud, ohi'jisinn genoemd, dat hij uit Egyple trok, de overige steden van Syrië aan zijn gezag. Wilbelmns van Tyr maakt liieromtrent de; opnierking, dat er destijds onder de muzehnannon en zells onder de christeuen geen doeltrelfender

middel hestond om de liarlen lo wimiori, dan liet gmid mol volle liandcn uiL lo strooien. Tevcrg'eel's riepen de aanhangers van het stamhuis van Nou redd in, in liuniie verlsvijloling, de legers van Mossul en de dolki n van den Oude van den lierg te liul|i; Saladijn zegevi(!rile over alle hinderiialen. Tegenover (hi ware gcloovigen nam Saladiju den schijn aan alsol' hij geen ander doel op liet oog had dan de verdediging der zaak van hel islainismiis, en daar hij openlijk verklaarde, dat hij Nonreddin en /enghi in luinne apostolische zending opvolgde, gelool'de men gemakkelijk dat hij hen ook in hinnie macht moest opvolgen. De kalil' van Uagdad schonk hem, in naam van den proleet, de sonvereiniteil over de door zijne wapenen veroverde sleden, en zonderde zell's de slad Aleppo niet uit, waar de errgenaum van Nonreddin een laatst loevluchtsoord had gevonden. Van stonde al'werd Saladijn tot sultan van Damascus eu Cairo uilgeroepen, en werd het gebed in al de moskeeën van Syrië en Kgyple in zijn naam verricht.

liet is ons onhekend, welke middelen de Franken destijds aanwendden om de vorderingen van Saladijn Ie stuiten. Wilhelmus van Tyr verhaalt ons, dat zij, onder aanvoering van den graal' van Tripoli en den koning van Jerusalem, verschillende strooptochten aan gene zijde van den Libanon ondernamen; hij den eersten ruklen zij voort lot Daria, op vijl' mijlen alstands van Damascus; hij den tweedon drongen zij, van hel grondgebied van Sidon nilgegaan, in liet rijke dal van llaccar (tegenwoordig liekaa) door, toen een vruchtlaar landschap, thans een dorre woestenij, doch gingen niet verder dan Ualhek. Het christen leger keerde, met huil beladen, kudden ossen en schapen medevoerende, in Tyrus terug, maar zonder met den vijand slaags te zijn geweest. DUnsschen behaalde Saladijn voor hem nnllige overwinningen, maakle zich meesier van de steden en de provinciën en vestigde, bijna zonder wederstand te ont-mocten, de geduchte dynastie dér Ayouhieten.

In bet jaar '117H kocht lleinier van (Ihatillon, die lang in Aleppo gevangen gezeten had, zich vrij en verscheen hij onder de chrisienen. De avontuurlijke loophaim van licinier is oen der opmerkelijkste bladzijden dezer geschiedenis en geelt ons een duidelijk begrip van de dolende ridderschap, welke de kruistochten naar het Oosten voerden. Ueinier van Chatillon was met Lodewijk den Jonge in Syrië gekomen en had zich in den dienst van den vorst van Aiitiocbië begeven. Oonslanlia, do vrouw van llaymond van Poilicü's, bad de schoonheid (üi de ridderlijke manieren van lleinier opgemerkl, en toen llaymond op bet slagveld bet loven verloren had, wilde de vorstin van Antiochië niemand anders lot echtgenoot nemen dan den jongen ridder, die uil het land der Franken was gekomen. lt;tp die wijze geroepen om een vorstendom te besturen, maakte lleinier zich gebaat bij zijn volk door zijne benige twislen met den patriarch Amaury, door den wreeden oorlog dien hij bet eiland Cyprus aandeed en door verscheidene strooptochten , die niet 'met de 'waardigheid van een chrislen vorst overeen te brengen waren. Dij een dier onderneiningen viel bij in do handen der ongeloovigen, en bet was Ayoub, Saladijns vader, die hem gevangen nam. Toen hij zijn vrijheid herkreeg, was zijne vrouw (!onslanlia overleden en bezette de jonge; liohemond, lïaymonds zoon, de troon van Anliochië. lleinier hegal' zich naar Jerusalem, waar de herinnering aan zijne krijgsverricb-lingen en bel verhaal zijner rampen hem welwillend door den koning (in de baroiinen deden ontvangen. Hij ging een tweede huwelijk aan mei de weduwe van llmnrried van Thorou, die hem de heerlijkheid van (larac en Montreal als buwelijksgil't medebracht, lleinier van (Ihalillon bezal een opvliegend en onslinmig karakler; nooit ontzag hij in zijne strijdlustige drill wetten ol' verdragen. In een lijd waarin de onvoorzichligbei 1 van een enkel menscb alles op bet spel kon zeilen, kon die toomelooze drilt, welke de jaren en de rampspoed niet hadden kunnen temperen, onoverzienbaar onheil slichten. Wij zullen later zien boe lleinier een met Saladijn gesloten verdrag schond en het rijk in een oorlog wikkelde, waarin de glorie van den christen naam ten gronde ging.

Omstreeks dienzeHden lijd onlscheepte te Sidon een jonge markies van Montlerrat, bijgenaamd met het Lange /waard. Hij kwam huwen met de prinses Sibylla, eciie dochler van Amaury en oudsle zusier van lioudewipi IV. De markies van Monirerrat was vermaagschapt mei den koning van Frankrijk, den keizer van Duilschland en ile machtigsU! monarchen der (iiristenbeid. Men hield zich Ie Jerusalein overtuigd, dat verbintenissen met de aanzienlijkste geslachten van het Westen een kraehtigen stenn zouden zijn voor de zaak der l.alijnsche koloniën eii niets meer geschikt kon wezen om het vuur voor de heilige oorlogen weder aan te wakkeren. Koning Doudewijn hegiHigdo den eclilgenool zijnei' znsler met de graalsebappen Joppe en Ascalon. De jonge markies van MonHerral, die de hoop der cliristenen was, stierl echler reeds twee maanden na zijn huwelijk, waaruil een kind geboren werd, dat slechts weinige jaren leel'de en toch als koning stierl'.

Kort daarop verscheen IMnlippus, graal' van Vlaanderen, me' een groot aanlal ridders in Jerusalem. Koning Doudewijn. wiens ziekte versliuimerde, stelde den doorluchligen pelgrim voor om het bestuur van het koninkrijk op zich te nemen en in zijne plaats in de heilige stad te regeeren. Deze weigerde, zeggende, dat hij enkel gekomen was om zich aan den dienst van (lod te wijden. Kr werden loebereidselen gemaakt voor een nieuwe expeditie naar Egypte; men bood hel opperbevel daarover aan Philippns aan, doch bij weigerde wederom, zeggende, dat hij niet naar de boorden van den Aijl wilde gaan om er met zijne wapenmakkers van ellende om te komen. Zijne wispelturiglieid dreel' hem eindelijk naar het vorstendom Antiochië, dat gestadig door de Turken bedreigd werd; hij woonde het beleg van Harem; hij, dat aanleiding gal tot de grootste ergernis, en waarbij het dobbelspel, de valkenjacht en de ongebondenheid den heiligen oorlog len eeuenmale deden vergeten. Na vier maanden voor de plaats gelegerd te zijn geweest, ontvingen de bevelhebbers van de belegerden eene som gelds en trokken af. Deze smaadvolle expeditie zou de chrisienen allen moed henomen hebben, indien God hun niet op dienzeHden tijd een overwinning had geschonken, waarop zij volstrekt niet rekenden.

Ziende dat de strijdkrachten der Franken naar Antiochië getrokken waren, begat Saladijn zich op weg om Palestina aan le tasten. Op dat bericht spoedde zich koning lïoudewijn met al de ridders, die hij bijeenbrengen kon, naar Ascalon en sloot zich daarin op. Niet lang daarna verscheen Saladijns leger en sloeg zijne tenten in de nabijheid dor stad op. Daar bet christen leger zich niet builen de slad vertoonde, hielden de muzelmannen zich van de overwinning verzekerd en verstrooiden zich bij groole troepen in de uitgeslrekle vlakte van Saron. Ilamla werd aan de vlammen prijsgegeven, het grondgebied van Kidda verwoest. Hij de nadering der ongeloovigen namen al de bewoners de vlucht; do schrik verspreidde zich in de bergen van Judea eu lot zell's in Jerusalem, lulusscben kouden de christen krijgers niet langer in koelen bloede de verwoesting der geheelo landstreek aanzien en zij besloten liever te sterven dan werkelooze toeschouwers le blijven van die tooneeleu van verschrikking. In den ochtend van den lëestdag der heilige Gatharina verlieten zij gewapend Ascalon en trokken langs de zeekust voorwaarts, waar zij door zaïidbanken voor de oogen des vijands verborgen waren. Tegenover de legerplaats van Saladijn gekomen, schaarden zij zich in slagorde en verloondeii zich eensklaps aan den vijand, die hen niet had zien naderen. Terstond doet Saladijn de troinpetton steken om zijne verstrooide soldaten le verzamelen en poogt den moed der in bet kamp gebleven troepen aan te wakkeren. Houdewijn rijdt aan de spits van zijn leger, vooralgegaan door het hout van het ware kruis; bij had slechts driehonderd vijl' en zeventig ruiters bij zich, maar allen waren vervuld met de goddelijke genade, die ben sterker maakte dan gewoonlijk. De muzelmannen, die aanvankelijk met eenigen moed weerstand boden, konden er niet in slagen zich te bereenigen; de slaande engel scheen de chrisienen in bet gewoel van den strijd te vergezellen; de tegenwoordigheid van het kruis had nooit zulke groole mirakelen voortgebracht; menigmaal meende men gedurende den strijd dat zijne armen zich tot den hemel verhieven en zich tot aan bet einde van den horizon uitstreklen. Saladijn verloor al zijne in sarraankleurige zijde gekleede mameliikken, die aan zijne zijde vochten. De nederlaag der muzelmannen was volkomen; men vervolgde hen van al' de plaats, die de hern run Giianl genoemd wordt tot aan het moeras, bijgenaamd ilci S^nrnuwii. Zij wierpen hunne kurassen, hunne helmen en hunne ijzeren schoenen al', om sneller te kunnen loopen; honger, dorst en koude deden er een groole menigte op luni vlucht omkomen. Vier dagen lang zag men in Ascalon chrislen soldaten wederkeeren, die tenten en allerlei wapens, geheele troepen gevangenen en een aantal paarden en kameelen uicdebrachlen. De Arabische liedoinneu begonnen insgelijks de vluchtende niuzehnannen le plunderen; Wilhelmus van Tyr vergelijkt de Dedoiiinen bij de rups, die de overhlijl'selen van den sprinkhaan verslindt. Na znlk een groole overwinning keerde Houdewijn naar Jerusalem terug, om den Almachtige te danken. Ter zell'der tijd ontvlood Saladijn zonder geleide en op een drommedaris gezeten door de woestijn.

|'li7!).| In weerwil van deze schitlerende overwinning vervulde een bang voorgevoel nog steeds de gemoederen. Terwijl men hel Tc Dcuni zong dacht men er met angst aan, dal de wallen en de torens van Jerusalem van ouderdom invielen. Om ze te herstellen legden de rijkste burgers zich eene belasting op. Van een anderen kant liet men, daar Galilea voorldnrend door de inuzehnannen bedreigd werd, eene sterkte houwen ter plaatse, die men het Wed vtm Jacob noemt. Tet zell'der tijd kwamen in Palestina verscbe'deue adellijke pelgrims uit het Westen aan. Hendrik, graal van Troyes, zoon van graal' Tibout, den oude. Peter van Gourlenay, broeder des konings van Frankrijk,

en Pliilippus, zoon van grnnf Robert. Deze verslerldngen werden met blijdsclmp ontvangen; maar zij verhindenion Saladijn niet weder met een groot leger te verschijnen en zijne eerste voordeeion op de clirislenen te herwinnen. Deze leden ongeveer om dien zelfden tijd eenc nederlaag op het grondgebied van Slon en in het woud van Raneas. Tot overmaal van ramp vernam men weldra te Jerusalem, dat bet kasteel bij het Wed van Jacob, bestemd om Galilea en de beide oevers van den Jordaan te verdedigen, stormenderliand ingenomen en lot aan den grond geslecht was. Nn konden de geloovigen zich afvragen waarom God hun de overwinning van Ascalon geschonken had; de geschiedschrijvers van dien lijd roepen hier dan ook met den psalmist uit: Wie, o Heer! zal li begrijpen in uwe raadsbesluiten over de kinderen der inenschen ?

Roudewijn, die altijd ziek was, bezat de kracht niet meer zich door de zijnen te doen gehoorzamen of de soldaten van het kruis te midden der gevaren aan te voeren. Men had destijds geen gebrek aan hiiidercn Bclials, irarc onheilslichlers, die met de ziekelijkheid des konings hun voordeel zochten le doen en overal haat, tweedracht en wantrouwen zaaiden. Die ongelukkige vorst had verstandige mannen noodig gehad om hem in het bestuur des rijks bij te staan; de openbare meening wees er hem verscheidenén aan, maar de stem des volks hinderde den zwakken Roudewijn en alle roep van bekwaamheid boezemde hem wantrouwen in. zoodat degenen, die het rijk van dienst konden wezen, van het bestuur verwijderd gehouden werden. Toen verscheen plotseling een man, aan wien niemand dacht, die zich koen den weg naar het koningschap baande. Guy van Lusignan, eerlijds met Hugo le Rrun, zijn vader, in het heilige land gekomen, had zijne oogen durven opslaan tot de dochter van Amaury, de weduwe van den markies van Montlerrat. Guy, dien men om zijne innemendheid en schoonlioid bewonderde, knoopte met de zuster des konings ecu liefdehandel aan, welken men eindelijk verplicht was met een weüige eclitverbinlenis le bezegelen éu dit werd voor hem de weg tot den iroon van David en Salomon.

In het jaar 1180 bleef de droogje, welke reeds in de vorige jaren gebèersclit had, aanhouden; er viel geen regen in Syrië en vooral het grondgebied van Damascus werd hierdoor geweldig geteisicrd. De grond had niets voortgebracht; de bevolking stierf van honger en men kon de legers niet meer onderhouden; Saladijn sloot niet den koning van Jerusalem een wapenstilstand voor den lijd van twee jaren en begaf zich naar Kgypte, een gedeelle der Syrische bevolking, die den hongersnood vluchile, medevoerende.

Terwijl het koninkrijk die voorbijgaande rust genoot, zwoer e^'n Syrische secte, die l'henicië bewoonde, plotseling door een goddelijke ingeving gedreven, de dwalingen af, waartoe zij door een scheurmaker, Marou geheeten, verleid was, en keerde lot de eenheid der kalholieke Kerk terug. Dit volk, dal. den naam van Maronieten behouden heeft, was zeer krijgshaftig en bestond int krachlige, gespierde menschen; het was een gediichte bewaker van den Ijhanon, stuitte de ongeloovigeu dikwijls in hunne invallen en was een nuttig bondgenoot voor de Franken. Zijn lerugkeer lol de kalholieke eenheid verwekte groole blijdsclmp onder de. clirislenen.

Vóór den nlloop van den wapenslilstand met Saladijn gal een onvoorziene onislandigheid aanleiding lol nieuwe oorlogen. Een groot vaarluig, waarop zich vijltieuhonderd pelgrims bevonden, strandde, door den storm gezweept, op de kusten van Damiëlle; de sultan van Cairo gaf bevel op het schip beslag le leggen en allen, die er zich op bevonden, gevangen te iienien. De koning van Jerusalem vaardigde gezanlen al om zich over die sehending van de verdragen en liet volkenrecht le beklagen. Saladijn klaagde op zijne beurt over de slroop-lochten, die Kcinier' van Cliatilkm, beer van Monllërrat, telkens op bet grondgebied der muzelmannen ondernam. De slad Hela of Uelis, aan tic Roode zee, had onder anderen korten tijd aan de christenen behoord, Reinier wilde haar weder bemachligeii; te Carac werden daartoe booten gebouwd en op kameelen vervoerd: men wilde de stad te gelijk van de land- en de zeezijde aantasten; doch bet zenden van hulptroepen door Saladijn deed bel beleg opbreken. Rij een andere expeditie stolde Reinier zich aan de spits zijner stoutmoedigste krijgers, wierf twee- a driehonderd Redouinen aan en rukle met deze krijgsmacht tegen Mecca en Medina op. Deze troep had reeds bel' dal van Rabi bereikt, toen hij door de Turken aangevallen en verstrooid werd. Verscheidene christen soldaten, die in de banden dei ongeloovigen gevallen waren, werden naar Mecca gezonden en onthalsd met de schapen en de lammeren, die men gewoon is bij gelegenheid der plechtigheid van het Hairam-lëest aan den profeet le olferen; men voerde de overigen naar Egypte, waar zij omgebracht werden door de solis, de vromen en de schrifigeléerden.

Nn was er geen sprake meer van vrede, en van weerszijden werd de oorlog met verwoedheid voortgezet; lederen dag hadden nieuwe gevechten plaats: de provinciën en de sleden leefden in gestadige onrust. Na de sterkte Carac bedreigd en Galilea verwoest te hebben, kwam Saladijn de stad Reirout belegeren, (ui daar deze een krachldadigen weerstand bood, begaf bij zieh eensklaps naar Mesopotamië en verwaardigde zich niet eens, bij zijn vertrek, mei zijne vijanden over een wapenstilsland le ondeibandelen. Hij vertoefde langer dan een jaar op de oevers van den Eupbraat en den Tigris. In plaats van eenige groole onderneming te wagen, maakten de Franken van die afwezigheid van Saladijn slechts gebruik om den Libanon weder over te trekken en opnieuw de marktvlekken en velden van Syrië te plunderen. Hie strooptochten, waaraan geen gevaar eii geen roem verbonden waren, schonken den christenen hunne gerustheid niet terug: de nieuwe sultan van Cairo en Damascus stond hun altijd dreigend voor den geest; met gretige, bekommering luisterde men naar alles wat de faam van hem verhaalde en lederen dag verwachtte men, dal hij mei nieuwe strijdkrachlen zon wederkeeren. De aanzienlijksten van bet rijk vergaderden verscheidene malen om te beraadslagen over de verdedigingsmiddelen, die men hem zou kunnen tegenover stellen. In een dier bijeenkomsten stelde men vast, dat er een buitengewone belasting zou geheven worden en ieder inwoner van liet rijk één ten honderd van de waarde zijner bezittingen en twee ten honderd van zijne inkomsten zou opbrengen. Degenen, wier vermogen minder dan honderd bezanten bedroeg, betaalden een schoorsteenrecht van een bezant of een Iralven bezant: in ieder cazcil of dorp betaalde men een bezant per vuurhaard. Vier commissarissen-ontvangers, recblschapen en godvreezeUde mannen, werden in elke stad benoemd; iedereen was aan deze belasting onderworpen, zelfs de joden en de. miizelmaimen. De opbrengst der belasting moest naar Jerusalem of naar l'lolomais gezonden worden en bewaard in eene kist met drie sleutels: dit geld mocht alleen worden aangewend voor het onderboud van het leger en het herstellen der vestiiigwerkên.

Middelerwijl keerde Saladijn in Damascus terug ('1183). In zijne jongste oorlogen had bij verscheidene groole steden veroverd, zooals Edessa; Amida of Diarbekir en Mossul aan zieh ondenvorpen, waar de Atabeken nog regeerden, en zich eindelijk van Aleppo meester gemaakt, waar de zoon en erfgenaam van Noureddin kort. le voren overleden was. Al de sultans en emirs van Mesopotamië waren zijne bondgenootea of cijnsplielitigeu geworden, zoodat hij voortaan nog alleen de christenen tol vijanden had, en de macht der Franken in Syrië zag zieh als hel ware ingesloten, belegerd door lal van natiën, die haar haatten en allen aan één man gehoorzaamden. Sedert Saladijn iu Damascus teruggekeerd was, vroegen de clirislenen zich eiken dag met angst af, langs welke zijde de storm over hen zou losbreken. De troepen, die voor de verdediging van bet rijk bestemd waren, werden, volgens de gewoonte, bij de fontein van Sephonri bijeengetrokken en wachtten daar hel teeken lol oprukken al.

De ziekte van Roudewijn maakte ontzellcnde vorderingen. Die rampzalige vorst had hel gezicht verloren, zijne uiterste ledematen rotten af; hij kon zich niet meer van zijne handen of zijne voeten bedienen. In dien bopeloozen toestand bewilligde hij ér eindelijk in, bet oppergezag neder le leggen, en enkel de koninklijke waardigheid met de slad Jerusalem behoudende, benoemde bij Guy van Lusignan tot regent van het koninkrijk en liet aan iiem de zorgen van de regeering over. Die keuze van l.usignan boezemde noch aan het volk, noch aan hel leger vertrouwen in; de verstandige lieden begonnen te gelooven, (lal. de goddelijke wijsheid zich van den raad der vorsten afgekeerd bad en God hel koninkrijk Jerusalem niet meer wilde redden. Weldra vernam men, dat Saladijn met eene geduchte cavalerie in het grondgebied der christenen gevallen was. Na Insschen de twee lakken van den Jordaan gekampeerd le hebben, zond bij naar alle ricblingen legerafdeelingen uit, en kwam zelf zijne tenten opslaan bij de bron van Tubanië, tusschen den berg Gilboa en de oude stad Rethsan of Scylhopolis. Nu zette bet. christen leger, door den nieuwen regent van het koninkrijk aangevoerd, zich in beweging en kwam in het. gezicht der muzelmannen zijn legerplaats opslaan. De vijand verwoeslle de velden, verbrandde 'de vlekken en dorpen, voerde de vrouwen en kinderen mede, plunderde de kloosters en de kerken en liet ze daarna in vlammen opgaan. Te midden dier algeineene benauwdheid bleven dcLaiijnsche troepen werkeloos en nocblans lelde men onder de vauen van bet kruis tot derlienbonderd ruiters en meer dan twintig duizend voetknechten, belgeen sinds den eersten kruistocbl niet meer in hel Oosten gezien was. Ervaren krijgskundigen achtten de gelegenheid gunstig om Saladijn te overwinnen; maar men bood hem den strijd niet aan en de vijand werd zelfs op zijn terugtocht niet achtervolgd.

Men beschuldigde Gny van Lusignan voor bet gevaar of liever voor de overwinning geaarzeld te hebben. Van alle kanten liet zich gemor tegen hem hooren. Roudewijn zelf deelde de algemeene verontwaardiging en hel berouwde hém zooveel macht

vcrleoncl lo nnn oen man, dio zoo ongescliikt was om hol

rijk lo roddou; hij besloot hem liol rcgoiilscha|) le oiilnemon en ging in zijn toorn zoover, dat hij hom van hot hezit der graaf-seha|tpen Ascalon 011 Joppe vervallen verklnron on zijn huwelijk mei Sibylla onlhinden wilde. Guy werd voor hol hol'der haroimèn en der bisschoppen gedaagd; daar hij weigerde lo vorschijnon, begaf Boudowijn, hoewel gebrekkelijk on blind, zich in persoon naar Ascalon. De poorlon dor stad waren gesloten. De rampzalige vorst (wij volgen hel verhaal van liornardus) riep en beval dal. men hem zon openniiikon; driemalen klopte hij mol zijne hand op de poort, doch niemand verscheen. Terwijl de koning zijn bevel gal', voegt dn reeds genoemde kronijk er bij, waren de burgers op do nuiron on do lorons geklommen en (iuvfdcu zirh 11 iel le verroeren, Ier wijl zij den a/looi) van deze zaal; alwaehllen. I en Hemel lol geinige nemende van zulk een grooten smaad, begaf Boudowijn zich naar Joppe, waar bij door bet volk en de ridders omvangen werd en zijn baljuw in de plaals van dien van Guy van l.usignan slelde. In .lorusalom teruggekeerd, ontbood bij den graaf van Tripoli en belastte dezen met het bestuur van het rijk: hij wilde le golijkor tijd do kroon op hol hoofd van oen vijfjarig kind plaatsen, gesproten uil hol eerste linwelijk van Sibylla met don markies van Montiorrat. Dal hel rogeiil-schap aan Raymond opgedragen was veroorzaakte groolo blijdschap aan de baronnen en hel gansche volk, want sinds lang zo id o men in .lerusalem dal er, zonder don graaf van Tripoli, niels dan oulieilen van de zijde des Loninf/n Ie verwachlen traren. Toen de zaken van bel regentschap geregeld waren, werd Sibylla's zoon gekroond onder den naam van Roudewijn V. «Daar bet kind klein was (dit zijn de uitdrukkingen vaii liornardus) en do koning niet wilde, dat het beneden de andoren zou slaan, liet men het op de armen van oen ridder lot in den lompol dos Hoeren dragon.quot; Daarna bereidde men oen groot feestmaal in hel paleis van Salomon, waarbij, volgons net gebruik, de Iniryers van Jerusalem den nieuwen lioninn en zijne hardline)! bedienden. Sinds dien dag vonden er geen feesten of vreugdebelooningen in de heilige stad moer plaats.

De palriai'ch Horadins en do groolmooslers van den Tempel en hel Hospitaal worden toen naar bel Westen gezonden om don bijstand der christenheid in le roepen. Bij hunne aankomst in llidiö had paus Lucius, uit Rome verdreven, juist lo Verona eon vergadering bijeengeroepen, ten einde over de middelen te boraadslagon om den vrede in de chrislonwereld le herstollen, holwelk door Eredorik, keizer van Duilschland, bijgewoond werd. Do afgevaardigden van Palestina werden in die vergadering gehoord en gaven een verslag van do gevaren on de rampen van hol heilige land. Daarna trokken zijde Alpen overongingen oen beroep doen op de godsvrucht en de' dapperheid dor Eransche krijgers. Philippus Augustus, die destijds regeerde, ontving hen nlol de grootste oorbowijzingen, maar bij had pa's don troon beklommen, en hot belang van zijn rijk veroorloofde hem niet persoonlijk aan de verdediging van Jerusalem lo gaan deelnomen. Iloii-drik H, koning van Engeland, wiens militaire vermaardheid lot in hot Oosten doorgedrongen was, scheen hol laatste plechlanker der cbristenen le zijn. Daar die vorst, om don moord op den aartsbisschop van Kanlolborg le booten, aan don paus beloofd had een leger naar Palestina te zullen aanvoeren, begaf Horaclius zich naar zijn hof, en bom do sleutels en de vaan van bel heilig graf aanbiedende, smoekle hij hom zijne gelofle gestand lo doen. Engeland word destijds beroerd door onlusten, en de geest van verzot was zelfs tot in do familie van don monarch doorgedrongen. Hendrik betuigde zijn ijver voor do verlossing der heilige plaatsen, beloofde in de uitgaven van den heiligen oorlog te zullen bijdragon, maar weigerde hel kruis aan le nemen; «Behoud uwe scballon,quot; riep de door die weigering vergramde patriarch uit, «want wij zookon oen man, die geld noodig hoef! en niet geld, dal oen man noodig lioefl.quot; Deze woorden, dio niol door den geest van hol Evangelie ingegeven waren, schonen eoidor geschikt om den Engolschen monarch te vertoornen dan te overreden, en loon Hendrik II daarover zijn verwondering lo keunon gaf, -werd do patriarch nog vermeteler en lergender: «Gij bobt gezworen,quot; riep bij uit, «dat gij mot een leger naar hol heilige land zoudl trokken, en lien jaren zijn sedert voorbijgegaan zonder dat gij iets gedaan hebt om uwe gelofte te volbrengen. Gij hebt God bedrogen; maar weel gij niol wat God voorbehoudt aan degenen, die weigeren' Hem lo dienen ïquot; Dio woorden hoorondo, kou do monareb zijne verontwaardiging niol bedwingen. «Ik zie dal ik uwe gramschap opwek,quot; vervolgde Horaclius, «maar gij knul mij boliandelon gelijk gij mijn broeder Thomas behandelcl hebt; want hol is mij onver'scbilig in Syrië le sterven door do hand dor ongoloovigon, of bier omgebracht te worden door u, dio boosaardiger zijl dan do Sarracenen.quot;

Wal den geest van dien tijd kenmerkt is, dal een inaebtige monarch een gezant der chrislonen van hol Oosten, die hom op die wijze toesprak, niet durfde straffen en hij genoodzaakt was smaadredenen aan te hoeren, waarin de naam van Jerusalem gemengd was. In zijn besluit volhardende om zijn rijk niet te verlaten, bood Hendrik aan, oen gedeelte zijnor schallen aan de verdedigers van Palestina te zonden en veroorloofde hij zijnen onderdanen do wapens tegen do ongoloovigon op te nemen.

De lijd was nog niet gekomen, dal do herinneringen aan do heilige stad hel Westen opnieuw in beweging zouden brengen. Reeds was het aan vorseheidono uil Jerusalem gekomen afgezanten, wier woorden overluigonder waren dan die van Horaclius, niet mogen gelukken de krijgshaftige geesldrift, der chrislonen op te wokken. Als men l'elor van Gourtenay, don broeder van Eodewijk VII, een graaf van Troves, een graaf van Leuven, Pliilippus, graaf van Vlaandoren, en oen graaf van Nevers uilzon-dorl, die in die rampspoedige dagen de heilige plaatsen bezochten, dachten tie ridders en de baronnen van hol Westen er niet moer aan om voor hol erfdeel van Jesus Ghrislus lo gaan strijden. Redroefd over do onverschilligheid, waarmede monde christen koloniën in Syrië aim hun lot overliet en vertrouwende op de enkele kracht zijner woorden, had do paus aan Saladijn en aan Malek-Adhel geschreven, om hou lo smeokeu oen einde te maken aan hel bloedvergieten en do vrijheid te hergeven aan do christen gevangenen. Men mag mot grond aannemen, dat de paus deze overredingsmiddelen bezigde dewijl hij geen andere bezat. Het vuur der kruislochton was niet in do gemoederen uitgedoofd, maar om zijn eersten gloed te herkrijgen en de harten in liehtelaaio vlammen te ontsteken, waren er huitengowono ge-bcurtonissen, diep schokkende rampen noodig die de gemoederen in beweging zouden brengen en lol do verbeelding dor volkereu spreken.

Toen do patriarch Horaclius in Jerusalem terugkwam, bleef alles nog een snollen ondergang lo gemool gaan. «Wij verfoeien het logeuwoordigo,quot; schroef do aartsbisschop van Tyr, «en huiveren voor de tookomsl; onze vijanden hebben al hunne voordoeion hernoinon en hel is zoo ver mot ons gekomen, dal wij noch do kwalen noch de goneesmiddolen kunnen verdragon.quot; Na deze woorden gezegd lo hebben, beeft do geschiedschrijver van bel koninkrijk Jerusalem den moed niol meer om zijn verhaal voort lo zeilen en hij laai aan anderen do laak over om ile onheilen, die hij voorziet', te boek lo stellen. Vele destijds lovende goschiedsclirijvors vermelden hier do voorteekouóu, die hol einde der christen koloniën voorspelden, zooals aardbevingen , zons- en maansverduisteringen, een hev'Kjen wind, waardoor de vier windslreiien der wereld f/esehohl werden. Vrome lieden zagen do teekonon van don naderenden ondergang van hol rijk ook in de overgroole verslapping dor zoden en in de volslagen vorwaaiioozing dor ovangelische zedeleer. « Do eeuwenoude vijand van hel monschdom,quot; zegt een geschiod-schrijver van dien lijd, «strooide overal hol zaad dor verleiding en beerschle voornamelijk in Jerusalem. Do andere natiën, die van dit land het licht van den godsdienst ontvangen hadden, onlvingen or toen hel voorbeeld van allo ongorechtigbedeii van; Josus Ghrislus vorachüe dan ook zijn erfdeel, en stond toe dat Saladin de roede zijner gramschap werd.quot; Een niet. minder stellig loekoii van de ophimdon zijnde omwenlelingon en onheilen was, dal de ouvoorziclitigsten of do verdorvensten de leiding dor zaken in handen hnddeu, dal er nog slechts zwakheid, mach-loloosheid en verblindheid in hot inoerendoel dor bevelhebbers lo vinden was en er om het koninkrijk te besturen niets anders dan de vorston en koningen dor slechte dagen overbleven.

Do ongelukkige Boudowijn had ton oenemale de verstandelijke en de lichamelijke vermogens verloren en verlangde, door'do hevigste pijnen gemarteld, slechts naar hel uur van zijn dood. terwijl zijn naderend einde ziju palcis mot rouw vervulde, belvvislten alle partijen elkander de oppermacht en lieten dat rijk, over hetwelk zij wilden regeoren, geen oogenblik rust. Zoodra do monarch de oogen gesloten had, verergerde hol kwaad en kendo do tweedracht geen breidel meer. Do graal van Tripoli wilde de teugels van hel bewind als regenl van het rijk in handen blijven houden; Sibylla wilde den schopler aan haren echtgenoot geven. Te midden dier oneemghodon stierf plotseling Boudowijn V, de zwakke en broozo hoop van bel christen volk. Men begraafdo zijn stoffelijk overschot op de plaats, waar de asch van Godfried rustte, en zijne groeve was hol laatste koninklijke graf, dal aan don voel van don Calvarieberg gedolven werd.

Zoodra het lijk van den jongen koning tor aarde besteld was, riep de graal' van Tripoli do rijksgroolen lo Naplusa bijeen. De patriarch en do grootmeester der Tempeliers bleven lo Jerusalem en verklaarden aan do gravin van Joppe, do gemalin van Lusignan, dal zij haar zouden kronen in weerwil van allen in den lainle. Op hun aanraden liet Sibylla de lo Naplusa vergaderde bisschoppen uitnoodigen om hare kroning lo komen bijwonen; maar doze weigerden, zich beroepende op de vastgestelde bepalingen en do algelegdo eedon tijdens hel loven van don melaatsdien koning. De patriarch en de grootmoestor van don Tempel zonden de boden dor baronnen terug mot do boodschap, dal zij die bepalingen en eeden niel lelden en do

edel vrouw zouden Ironeii. Daurop werden ilo poorlca der slad gesloton oil be^al' Sihylln zieli voor do plecliliglieid der ki'onin^ naar de kerk van hel Heilig Gral'. Nadat de palriarch Iwee kronen uit de seliatkaraer had gehaald, legde liij er een op liet altaar en zette de andere op het hoold der gravin van Joppe. Toen de gravin gekroond was, ücide de palriareh tot haar: «Gebiedster, gij zijl eene vrouw; het past dat gij een man bij u hebbel, die u behulpzaam zij in het regeeren. Neem deze kroon cn geel' liaar aan een man, die u bijsla in liet bestuur van liet koninkrijk.quot; Zij aam tie kroon, en haren echtgenoot roepende, die in hare nabijheid stond, zeide zij lol hem: «Sire, nader en ontvang deze kroon; want ik zou haar niet heler kunnen plaatsen.quot; Guy knielde neder, en zij zellc hein de kroon op bel hoold; zoo werd hij koning en zij koningin. De tijding van deze kroning werd spoedig te Naplusa bekend, waar zij eene groole verslagenheid onder de baroiinen veroorzaakte. Boudewijn van Uamla, een der aanzienlijkste edellieden van bet rijk, was meer bcdroel'd dan al de overigen eu zeide tol zijne wapenbroeders, dal hel hnttl verloren was en hij ver-Irehheii (jinfi; want bij wilde hel verwijt en de schande niet op zich laden zijn ondergang bijgewoond le hebben. De graal' van Tripoli bezwoer lioudewijn van Uamla zich over hel christen leger te ontlernien en bij de overige baronnen le blijven om hel in gevaar verkeerendr rijk le redden. «Wij hebben hier den jongen llumlried van Thoron, den cchtgenoot van Isabella, de Iweede dochter van Ainaury; wij zullen naar Jerusaleni gaan en hem kronen want wij hebben den ganschen adel van bet land voor ons. Wat de Sarraccnen aangaat, zij zullen ons niet veronirnsten, want ik heb niet bon een verbond gesloten.quot; De baronnen waren het spoedig ouder elkander eens, en kwamen overeen Hu ui tried reeds den volgenden dag te kronen. Maar llumlï'ied, die ternanwernood vijftien jaren oud was, dacht bij het vernemen dat men hein tot koning wilde kronen, aan den last, die dil hem zou veroorzaken, en aan hel gevaar, dal er voor hem uit voort kon vloeien; bij spoedde zich naar Jerusalem en wierp zich aan Sibylla's voeten, betuigende, dat bij de rusl en hol leven verkoos boven de kroon, die men hem wilde geven. Hel werd ras te Naplusa bekend, dat numlriecl naar Jerusalem gevlucht was. Nu waren de Imronnen zeer mislroonliij en wislen niel wul zij zouden doen; de incesten waren van oor-doel, dal zij berispelijk zouden handelen, indien zij den koning verlouehenden, die pas als zoodanig gekroond was en kwamen den leeueed aan hem alleggen, ieder voor zijn leen en zijn grondgebied, lioudewijn van Uamla wilde geen gronden van koning Guy in leen beiiben en bcgal'zieli naar Auliocbië, betgeen een groot nadeel was voor de christenen eu een reden van blijdschap voor de ongeloovigen, die hem vreesden. De graal' van Tripoli ging zich verschansen in de stad Tiberias, die hem door zijne vrouw was aimgehraeht, eu liet aan Saladijn om hulp verzoeken, ingeval Lusiguan hem mocht aanvallen.

Tijdens liet leven van lioudewijn den Melaatsche was er met Saladijn een wapenstilstand gesloten, welke nog niet ten einde was. Dil bestand was in de onistandigheden, welke hiervoren door ons vermeld zijn, als hol ware de redding van hot rijk. Opmerkelijk voorwaar, de miizelmannen eerbiedigden de gezworen trouw en het was van de zijde der christenen, dal hel sein tol een nieuwen oorlog kwam. In dat zeilde jaar (TISti) plundorde lieiuier van Ghatillon, steeds door zijn vurig karakter mode-gesleept, in vollen vrede, een rijke muzolmansche karavaan, die langs Garac trok. liij hol vei nemen van dit ongehoorde teil zwoer Saladijn, in gramschap ontstoken, dat hij deze schending der verdragen en den hel islamismus aangedanen smaad zou wreken, liij zond een rondgaanden briel' aan zijne emirs en zijne bondgenoolen, waarbij al de muzelmannen in Egypte, Syrië en .Mesopolamië, in staal om de wapens le dragon, tol don Loiligen oorlog opgeroepen werden. Na die toebereidselen veiliel de sultan in de maand Maart, 1187 Damascus om do karavaan te beschermen, welke zich van het noorden van Syrië naar Mecca en Mesopolamië bogal', en kwam, West-Arabic duort rekkende, met zijn geheele legermaclit Ueinier van Ghatillon in Garac belegeren.

Terwijl dit beleg met klom voortgezet word, trok een gedeelte dor muzolmansche ruiterij, onder aanvoering van Aphdal, den zoon van Saladijn, don Jordaan over en rukte in Galilea voort. Toen hij Nazareth naderde, zocht de landelijke bevolking, iu overhaasting vluchtonde, eene wijkplaats in de slad onder hol geroep van: It uur zijn de Turken! daar zijn de Turken! Openbare omroepers doorkruisten de stad, telkens met luider stomme herh:;lende: mannen van .\azarelli, wapen I n voor de verdediijinij der slad van den waren Aazareeër. De Tempeliers cn de llospitaliers, die van hel gevnar verwittigd konden worden, snelden in volle wapenrusting en gereed voor den strijd toe. Op die wijze kwamen er tol bondenldertig ridders bijeen, bij wie zich drie- a vierhonderd voelkneehten aansloten. Deze onversaagde handvol krijgers aarzelde niel de rnrksehe (■niters te genioel to gaan, wier gelal zeven duizend beliep.

De soldaten van hel kruis openden den strijd. De krouijken van dien tijd kunnen niel genoeg de dapperheid der christen ridders roemen en verhalen daarvan wonderen, die men moeite heell om te gelooven; vooral verwijlen zij bij do beschrijving

van den roemvollen dood van Jacques van Maillë, dei.........

schalk van den Tempel. Op een wit paard gezeten, bleef die onhedwingbare kampvechter van Jesus Gliristiis alleen over en vocht als een leeuw te midden van boopen lijken. Hoewel van alle kanlen aangevallen, weigerde hij zich over te geven. Van vermoeienis en bloedverlies uitgeput, slortle het paard, dat hij bereed, neder en sleepte hem in zijn val mede. Oiimid-dcllijk springt de onversaagde ridder weder op en stort zich met de lans in de vuist, met bloed en slof overdekt, bezaaid mol pijlen, in de vijandelijke gelederen; uit tallooze wonden bloedende zinkt hij eindelijk neder, doch brengt stervende nog doodelijke slagen toe aan degenen die hem te dicht durven naderen. De muzelmannen hielden hem voor Sint-Joris, dien de christenen tijdens hunne veldslagen uil don hemel meenden le zien nederdalen.

De grootmeester vargt; den Tempel en twee zijner ridders waren do ociiigen, die aan het bloedbad ontkwamen.' Dit geveelil groep plaats óp don corsten dag van Mei. Al dq cbrislenen waren in diepe vorslagonheid gedompeld. De koning van Jerusalem, die voornemens was don graaf van Tripoli to gaan-beoorlogen, was nog slechts bedacht op eea toenadering met hem en voelde er behoefte aan zich door zijn raad le laten leiden; van zijn kant zwoer iiaymond do hem aangedane beleedigiugen te zullen vergeten en begaf zich naar Jerusalem. Guy van Lusiguan kwam hom le gomoel en ontving hem mol al de blijken van eene oprechte genegenheid. De twee vorsten omhelsden elkander iu hel aanschijn van het gansche volk en beloofden te zamen tot den dood toe le zullen strijden voor het erfdeel van Jesus Ghrislus.

Klken dag ontving Saladijns leger nieuwe versterkingen. De sultan beloofde reeds de huil dor christenen aan de uil Daloslina verdreven muzelmaiischo gezinnen, hij doelde steden en gronden uit aan de dappersten zijner emirs; de kalif van Uagdad en al do geloovigen, die zijne geestolijke oppermacht erkenden, van Korassan lol aan de boorden van den Nijl, stierden hunne gebeden ton hemel voor de zegepraal zijner legerscharen en do verovering van Jerusalem. In do eerste dagen van Juni slak Saladijn de rivier over en naderde Tiberias met oen leger van tachtig duizend man.

Guy van Lusignan, de graaf van Tripoli en do voornaamste baronnen waren to Jerusalem vergaderd om over de gevaren van het rijk te beraadslagen. Mou beslool al de strijdkrachten der christenen hijoen le trekken en ze naar de bedreigde punten te zenden. Er word insgelijks in die vergadering vaslgesteld dat men de schatten, welke Hendrik II naar Jerusalem had gezonden en die door het Huis van den Tempel bewaard werden, voor de verdediging van hel heilig land zou gebruikoii; de raad der baronnen stelde daarbij vast, dat hol wapen van Engeland op de vaandels van het christen leger zou afgebeeld worden. Men vergat vooral niet hot hout van hel ware Kruis, dat altijd bij allo groole gevaren te voorschijn kwam. Hot toeken der verlossing werd m processie buiten de stad gebracht en door den patriarch ter hand gesteld aan de bisschoppen, die hel in het leger moesten dragen. Bange vermoedens vermengden zich met deze plechtiglieid, en velen hielden zich, op zekere voorspellingen afgaande, overtuigd, dat hol ware kruis niet moer in Jerusalem zou terugkeeren.

Al de weerbare mannen waren in de vlakte van Sepphoris hijoengekomen. De sterkten van hol koninkrijk bleven zonder verdedigers-, en in de steden zag men sloebts vrouwen en kinderen. Do vorst van Antiochië had vijftig ridders, door zijn zoon aangevoerd, aan het christen leger gezonden; er waren krijgers uit al de steden van het graafschap Tripoli gekomen. De' pelgrims, die zich destijds in hot heilige land bevonden, do homanning dor uil het Westen aangekomen christen schepen waren toegesneld om den grond van Jesus Ghrislus te verdedigen. Hot leger telde zoodoende meer dan vijftig duizend strijders. Weldra vernam men dat Saladijn Tiberias binnengo-droiigen was en do muzelmannen de citadel belegerden, waarin de vrouw van den graaf van Tripoli de wijk genomen had. Ken groole raad werd belegd om le beslissen of men de in tie handen der ongeloovigen gevallen slad hulp moest gaan bieden. Al de bevelhebbers doelden hunne zienswijze mede. Toen de beurt aan iiaymond kwam, sprak hij :

«Tiberias is mijne stad; mijne vrouw is in de citadel; niemand beeft derhalve meer dan ik hij deze zaak te verliezen, niemand kan er meer belang bij hebben om Tiberias en zijne bewoners hulp te gaan bieden. Wee onzer echter, indien wij deze menigte mannen en paarden medevoeren in dorre wildernissen, waar zij door hongei, dorst en hitte moeten bezwijken! Gij weet dat op de plek zelve, waar wij ons bevinden, ons leger ternauwernood tegen de stralen van een glooiende zon bestand

is en /onder de aanwezigheid van walei' /.(uido mnkoinen; van den anderen kaal wool gij nok, dal do vijand niel lol ons kan komen zonder een grool aanlal aiansc-liappen door hel schrok aan walcr en do liille le verliezen, lilijll dns hij hol walor in oen streek waar hel u nicl aan lovensmiddolon onlhrookl. Hel is onlwijlblhaar, dat de Sarracenen, oiigchla/.cn van hoogmoed na hel nemen der stad, noch roclits noch links al'wijken, maar de dorre landstreek doortrokken znllen, die ons van hen scheidt, om regel roei it op ons aan Ie komen en ons tot den strijd uil le lokken. Dan zal ons volk, dat aan niets goh rek lijdi, daar hel levensmiddelen en water in overvloed hezil, mol hlijdscliap zijne verschansingen verlaten om zich op een vijand le worpen, die door honger en dorst reeds ten dooie overwonnen is; dan znllen wij en onze paarden krachtig en ving zijn; dan znllen wij, heschermd door hot levenwekkende kruis, met voordeel die ongeloovige natie hestrijden, die van vermoeienis uitgeput zal zijn en geen toevluchtsoord zal hohhen. Zoo zullen de vijanden van .losus Ghristus in Ininue ouvooi-zichtige aanvallen hot onderspit delven, en vóór zij don .lordaan of het moer van Tiherias kunnen bereiken, zullen allen, dat zwoor ik u, door den dorst en het zwaard omkomen ol' lovend in onze handen vallen. Wat ons aangaat, zoo ons eenig onheil mocht overkomen, zoo wij genoodzaakt werden te vluchten (God bespare ons die schande!) zullen wij nicl zonder hulp en zonder toevluchtsoord blij ven. Om al die fedonon bon ik van oordeel dal wij Tiberias moeten prijsgeven, opdat hel rijk niel verloren ga.quot;

De Arabische schrijvers, die van deze beraadslaging der hooiden van hel christen leger spreken, geven nauwkeurig don zin en den geest van do door Raymond gehouden rede weder. In do Oostersche geschiedenis, getiteld tie twee Tuinen, lezen wij, dat Saladijn van zijn kant eeu raadsvergadering van emirs belegd had en men besloten had met het chrislen leger slaags te raken. De sultan was {tic; meoniug toegedaan, uitboorde de christonon bij een overwinning weinig le winnen, doch bij een nederlaag alles te verliezen hadden. Derhalve had do graal van Tripoli sluw het plan van Saladijn doorzien en stelde hij hot geschiktste middel voor om do bedoolingon van don vijand le verijdelen: hij vond nietloinin beslrijdcrs. Do grootmeester der Tempeliers zag nog Iwl haar van den wolf in de rede van liayinond. Reinier van Ghatillon verweet hem, dat hij hel getal der muzelmannen overdrecl'. « Wat bekommeren wij ons over hel aantal onzer vijanden,quot; voegde hij er bij; «menWeet immers dal do hoeveelheid hout niel aan hot vuur schaadt?quot; In weerwil van die door den haal ingegeven tegenspraak, erkenden do bovolhebhers dal de graal' van Tripoli de waarheid gesproken had. Koning Lusiguan besliste, dat men Seppboris niet verlaten zou ; maar toon de vorst zich in zijne tent alleen bevond, keerde de grootmeester van den Tempor terug en zoide tol hem: «Volgt niet den raad van oen verrader; gij zijl sinds korten tijd koning en hebt oen groot leger: welk een schande is hel vóór u, dat gij uwe rogeoring begint mot het laten verloren gaan van eono christen stad! Wal ons Tempeliers betrel't, weet, dat wij onze wille mantels zullou alleggcn en liever alles zullen verkoopen wat wij bezitten, dan den smaad te vordmen, dien men het volk wil aandoen. Sire, laat dus in het geheele kamp afkondigen, dat een ieder zich voor bet vertrek gereed make en dat het ware kruis hot leger voorga.quot; Do zwakke Guy van Lusiguan kou geen weerstand bieden aan de overredende taal van den grootmeester; hij had reeds zoo vele verkeerde bevolen gegeven, hij gaf ook dat van togen den vijand op te trokken, voor de eerste maal deed de koning van Jerusalem zich gehoorzamen en dit strekte tot den ondergang der christenen.

«liet leger verliet bel kamp van Seppboris in den ochtend van den li. Juli. De graaf van Tripoli vormde mol zijne troepen de voorhoede; rechts en links werd het leger gellaukeord door verscheidene korpsen, aangevoerd door do baronnen 011 do hoeren van hel heilige land; in het centrum bevond zich het ware kruis, toevertrouwd aan de hoede van een keurkorps, en de koning van Jerusalem door zijne dappere ridders omgeven; de ridders van den Tempel en bot Hospitaal vormden de achterhoede. Rcgelrocht op Tiherias afgaande, kwamen de christcnen aan een dorp of eazal, Marescalcia gelieeton, dat drie mijlen van de stad verwijderd ligt. Daar ontmoetten zij de Sarracenen en liegonneu zij van don dorst en de hitte te lijden. Daar men smalle bergpassen en rotsachtige hoogten moest overtrekken, eer men de zee van Galilea kon bereiken liet do graaf van Tripoli den koning boodschappen dal hi{ zich zou haasten en zich niet in hot dorp ophouden, tou einde zoo spoedig mogelijk het moor le bereiken. Lusignaii liet antwoorden, dat hij don graaf volgde. Iiitusschen wierpen do Turken zich eensklaps mol zooveel oustiiimighoid op de achterhoede van hol leger, dat de Tempeliers en de Hospilaliers er doo ) aan hot wankelen gebraebt worden. IS'u gaf de koning, nicl meer durvende voortrukken en niet meer wetende wat te doen, bevel om de tenten op to slaan. Men hoorde hem le gelijke¹' tijd uitroopou: Helaas! helaas! hel is niel mis fieilaan; wij zijn allen des doods en hel honiahrijl; is verloren! Mou gehoorzaamde hem met vertwijfeling. Welk oen vreeselijke nacht ging hel christen leger op die plek tegemoet! De kinderen van Ksau zwierven in dicblo drommen om het volk Gods en slaken de mot verdord gras en verdroogde varens bedekte vlakte in brand; de eliristeuen worden den ganscben nacht geteisterd door de vlam en den rook, door wolkon van pijlen, door honger en dorst. Pen volgenden ochtend in den vroegen morgenstond, verliet de sultan Tiherias en kwam do christenen don strijd aanbieden. De bataljons van het kruis maakten zich gereed de bergpassen en de steile hoogten over le trokken, die hen van de zee van Galilea scheidden; want, zeiden zij, daar znllen wij water vinden en ons van onze zwaarden kunnen bedienen, lieeds marcheerde de voorhoede van Raymond naar een heuvel, welken do Turken bezig waren te bezettén. Toen al de korpsen in slagorde geschaard stonden en gereed om te mareliecreu , verwaehtte men dal de voetkneebten den vijand zouden afhouden door het werpen van spiesen: dit vorderden de orde en de krijgstucht; de voetkneebten moesten de ridders tegen de vijandelijke boogschutters verdedigen, terwijl de ridders mot hunne lansen de voetknechten moesten beschermen; deze heilzame regel werd niel gevolgd, liij de nadering der Sarracenen stelde de christen infanterie zich wigvormig op (gt;11 spoedde zich naar den top van den heuvel, bol overige gedeelte van het leger a:m zijn lol overlatende. Ziende dat do voetkneebten zich verwijderden, lieten de koning, de bisschoppen en de vooruaamsie bevelhehbors hun bevelen om terug te koeren en hol ware kruis en den standaard van Jesus Ghristus le verdedigen. Wij kunnen niet komen, antwoordden zij, daar wij bezwijken van dorst, en de kracht niet meer bezitten om te véchten. Men zond Iniu een tweede boodschap on zij weigerden nogmaals om le komen, dewijl zij te veel uitgeput waren. Do ridders van den Tempel en hel Hospitaal en allen die de achterhoede vormden, vochten dapper, zonder echter het geringste voordeel op do vijanden le behalen, wier aantal van uur tot uur aangroeide en met hunne pijlen overal den dood zaaiden. Overstelpt door de ineniglo der Sarracenen, riepen zij den koning le hulp, hem hood-schappendo, dat zij den strijd niet konden volhouden. Maar do koning, ziende dat de vootkuechten niet wilden teriigkeercn en hij zelf daardoor zonder verdediging bleef tegen de Turksche boogschutters, liet den moed zinken en deed de teuten weder ontvouwen, om zoo mogelijk de onstuimige aanvallen van den vijand te stuiten. De bataljons braken hunne geledoren en kwamen zich dooreen vermengd rondom het ware kruis scharen. Toen do graaf van Tripoli gewaar werd, dat de koning, de Tempeliers, de Hospilaliers en het gansche christen leger nog slechts ééu verwarde massa vormde; toen bij bespeurde, dat aan alle kanten dichte drommen barbaren opdaagden en bij van de overige korpsen afgesneden was, baande hij zich een weg door de vijandelijke gelederen en verwijderde zich met zijne voorhoede. Van minuut lot minuut groeide hel getal der Sarracenen aan, die de christenen met hunne pijlen bestookten. De bisschop van Accon, die hot kruis van den verlosser droeg, ontving een doodelijke wonde en liet bet heilig kruishout aan den bisschop van Lydda over. Nu zagen do voctkuechten, die op den heuvel de wijk genomen hadden, de Sarracenen op zich afkomen, en werden allen gedood ol gevangen genomen, lialiam van Naplusa en degenen wien bet gelukte aan don dood le ontkomen, moesten over oen brug van lijken loopen om zich iu veiligheid le stellen. De geheele strijdmacht der Turken trok bijeen rondom de plek, waar zich het ware kruis en de koning van Jerusalem hevoudon. Het is gemakkelijker zich mot snikken uit te drukken en met heete tranen te weenon dan in bijzonderheden te verhalen wat er tegen het einde van den dag-plaats greep. Hel ware kruis werd genomen met den bisschop van Lydda en allen die het verdedigden; de koning, diens broeder, de markies van Montferrat vielen in de bandon der vijanden; al de Tempeliers en Hospilaliers werden gedood of gevangen genomen. Zoo vernederde God zijn volk en goot tot aan den droesem de kelk zijner gramschap over liotzelve uit.quot;

De vorenstaande beknopte beschrijving is ontleend aan hot verhaal van een pelgrim, Haoul Goggesbale, die don veldslag bijwoonde en getuige was van de laatste onheilen van het christen volk. Al do omstandigheden van dit relaas vindt men eveneens vermeld door de Arabische goschiedsclirijvers, hetgeen bewijst dat het nauwkeurig on overeenkomstig dé waarheid is. Ibn Alatir en Emmad-Eddin zeggen insgelijks, dal bel kruis des Zaligmakers vóór den koning genomen werd en dal de laatste gevechten van dien vreeselijken dag geleverd worden op den borg ol' den heuvel van Hitin. Do heuvel van llilin of de berg der Xalifiheden is die, wolken Jesus dikwijls met zijne discipelen besteeg; daar sprak do Verlosser die goddelijke

woorden: iteali iiauperes!____ Ileali (jai esuriunl!____'Zoo ginquot;-

hel kruis van onze verlossing verloren op eene plek, welke

Christus gaarne bezocht ca op den heuvel zelveu waar Hij zijne aposlelen koos. Do Arahischo geschiedschrijver Emmad-Eddiii verhaalt hoe de koning gevangen genomen werd en deelt mede wat hij den zoon van Saladljn heelt hooren vertellen : «Ik stond aan de zijde mijns vaders,quot; zeide dc jonge prins. «Toen de koning de hoogte bestegen had, vielen de dapperen, die hem omgaven, op ons aan en dreven de muzelmannen tol aan den voet des heuvels terug. Nu keek ik mijn vader aan en ik zag dat zijn gelaat droevig was. Maali den duivel kxjen-arhliii! riep hij zijnen krijgers toe, terwijl hij zijn baard vastgreep. Op die woorden wierpen zich de onzen op den vijand en dreven hem naar den top des bergs terug. Nu riep ik vol blijdschap uit: Zij vluchk'ii! zij vlnclücn! Maar dc Franken liernieuwden den aanval en drongen wederom voort tot aan den voet van den heuvel. Ik riep nogmaals uit: Zij vluclilen! zij vluchten! Toen keek mijn vader mij aan en zeide: Zwijn, zij zullen iiiel eerder werkelijk overwonnen zijn dan wanneer de standaard des honinijs vall. Pas had hij uitgesproken ol' dc standaard viel. Dadelijk steeg mijn vader van zijn paard, boog zich voor Cod ter aarde en dankte Hem onder het storten van vreugdetranen.quot;

Raymond vluchtte na den slag naar Tripoli, waar hij kort daarna van hartzeer stierf, door do muzelmannen beschuldigd, dat hij de tractaten geschonden had, en door dc christenen, dat hij zijn godsdienst en zijn vaderland verraden had. De zoon van den vorst van Antiochic, Reiuicr van Sidon en dc jonge graal' van Tiberias met een gering aantal soldaten vergezelden Raymond op zijn vlucht en waren de ccnigen die aan het bloedbad van dien slag ontkwamen, welke voor het koninkrijk Jerusalem zoo noodlottig was.

Terwij! de Oostersclie schrijvers de verovering der Turken verbalen, brengen zij hulde aan de dapperheid en onverschrokkenheid, welke de Frankische ridders, met lunme uit ijzeren ringetjes gemaakte kurasssen hedckl, op dien gedenkwaardigeii dag betoonden. Die moedige krijgers vormden als een muur, waarop allo aanvallen van den vijand alstuitten; maar toen hunne paarden vielen, uitgeput dour vermoeienis ol doodelijk gewond door de pijlen en de spiesen, bezweken zij zeiven, overmand door het gewicht hunner eigene wapenen, tien Arabisch schrijver, de secretaris en strijdmakker van S.iladijn, die dien vreesdij ken strijd bijwoonde, beschrijl't den aanblik der heuvelen en dalen, die aiom de sporen van het ontzettend bloedbad vertoonde!!]. Hij zag de vanen der christenen in Harden gescheurd en met bloed en stofbedekt, hoofden gescheiden van bnnne rompen, arir.cn, becnen en lijken als stcenen op,.; •hoopt liggen. Dezelfde geschiedschrijver schildert met genot de barbaarsche vreugde, welke dat gezidit hem veroorzaakte en spreekt van do heerlijke (leuren, welke voor hem uit dat uitgestrekte doodenveld oplegen. Men ander mnzelmangt;c,h schrijver, die een jaar na den slag door de vlakte van Tiberias en llilin kwam, vond er nog de akelige overblijfselen van een overwonnen leger, welke, op boopen gestapeld, zich reeds van verre aan de blikken van den reiziger vertoonden. Rij elke schrede in die vlakte vertrad men beenderen der christen soldaten; men ontmoette er tot in de dalen en op de naburige bergen, waarheen zij door de berg-strooinen en de wilde dieren medegesleept waren.

\a die omzeilende slachting zou men moeten veronderstellen dat geen enkele soldaat van het kruis levend m de handen van den overwinnaar zou gevallen zijn, maar als men op het einde van dien bloedigen dag de menigte gevangenen gezien hadde, zou men evengoed hebben kunnen vermoeden, dat er niemand in bet gevecht gesneuveld was. De touwen der tenten waren niet toereikende om de gevangenen te binden, die aan het zwaard ontkomen en ter slavernij gedoemd waren. Men zag tot veertig ruiters door éen koord aan elkander verbonden; tweehonderd hunner werden door een enkel man hewaakt. In één woord, het aantal gevangenen was zóó groot, dat, luidens eene Arabische kronijk, de zegevierende muzelmannen ze niet meer konden ver-koopen en een christen ridder voor een schoeisel gegeven werd.

Saladijn deed in het midden van zijn kamp een tent opslaan, waarin hij Guy van Lusignau en de voornaamste aanvoerders van het christen leger ontving, die in zijne handen gevallen waren. Hij behandelde den koning der Franken met goedheid en deed hem een in sneeuw verkoelden drank aanbieden. Toen de monarch, na gedronken te hebben, den beker aanbood aan Reinier van Chatillon, die naast hem stond, verbood de sultan hem zulks, zeggende : «Die verrader mag niet in mijne tegenwoordigheid drinken, want ik wil hem geen genade schenken.quot; Zich vervolgens tot Reinier wendende, deed hij hein de bloedigste verwijten over de schending der tractaten en bedreigde hem met den dood, indien hij niet den godsdienst omhelsde van den proleet, dien hij gehoond had. Reinier van Chatillon antwoordde hem met edele vastheid en trotseerde de bedreigingen van Saladijn, die hem niet zijn sabel sloeg. Op een teeken van hun meester wierpen zich eenige muzelmansdie soldaten op den weerioozen gevangene, en het hoold van een martelaar van het kruis rolde voor de voeten des konings van Jerusalem.

Den volgenden ochtend liet de sultan de ridders van den Tempel en van Sint-Jan, die zich ouder de gevangenen bevonden, voor zich voeren en zeide, toen hij hen zag verschijnen: «Ik wil de aarde van die beide onreine gebroedsels verlossen.quot; Hij schonk den grootmeester der Tempeliers genade, ongetwijfeld uithoofde deze door zijne onvoorzichtige raadgevingen bet christen leger in de macht der muzelmannen overgeleverd bad. Een groot aantal emirs en schriftgeleerden omringden den troon van Saladijn : de sultan stond aan ieder hunner toe om een christen ridder te dooden. Eenigen weigerden bloed te vergieten en wendden hunne blikken van een gruwzaam schouwspel af, doch de anderen trokken hunne zwaarden en vermoordden zonder mededoogen de met ketenen beladen ridders, terwijl Saladijn, op zijn troon gezeten, deze afschuwelijke slachting toejuichte. Met blijdschap ontvingen de ridders den palm van het martelaarschap; de meeste gevangenen verlangden naar den dood, en verscheidenen hunner, hoewel zij niet tot de militaire orden behoorden, riepen luidkeels, dat zij Hospitallers of Tempeliers waren; en als hadden zij gemeend, dat het aan beulen zou ontbreken, zag men hen elkander verdringen om het eerste onder de slagen der ongeloóvigen te vallen. Walter Vinisauf verhaalt, dat gedurende de drie nachten die op den moord der christen ridders volgden, een miraculeus licht de lichamen dier martelaren bestraalde.

De muzelmannen dankten hun profeet op het slagveld voor dc overwinning, die hij aan hunne wapenen geschonken had; daarna was Saladijn er op bedacht er zijn voordeel mede te doen. Meester van do citadel van Tiberias, zond hij Raymonds vrouw naar Tripoli terug, en weldra zag dc stad 1'toloinaïs hem voor hare wallen. Die stad, welke vol kooplieden was en later twee jaren lang dc aanvallen der geduchtste legers van het Westen doorstond, gaf zich reeds na twee dagen aan Saladijn over. De schrik, welke zijn leger voorafging, ontsloot den zegevierenden sultan de poorten van Naplusa, Jericho, Ramla en een groot aantal andere steden, wier inwoners bijna allen gevlucht waren. De steden Cesarea, Arsur, Joppe en Beyrout ondergingen het lot van l'tolomaïs en zagen op hunne muren de gele vanen van Saladijn wapperen. Aan de zeekust bleven nog alleen de steden Tyrus, Tripoli en Ascalon in het bezit der christenen.

Saladijn tastte zonder gunstig gevolg de stad Tyrus aan, doch hield er zich niet lang op en besloot een betere gelegenheid af te wachten om haar opnieuw te belegeren. Do verovering van Ascalon was van meer gewicht voor hem, dewijl haar bezit zijne gemeenschap niet Egypte verzekerde. Die stad werd door de muzehiiainien belegerd, maar zij bood Saladijn aanvankelijk ecu weerstand, welken hij niet voorzien had. Toen er bres geloopen was, liet Saladijn den vrede aanbieden; zonder de boden aan te hooren, zouden de inwoners, wier moed door de vertwijfeling overprikkeld was, ze terug. De koning van Jerusalem, dien Saladijn in zegepraal met zich voerde, ried zelfde verdedigers van Ascalon aan het lot hunner gezinnen en dat der christenen niet door een nuttdooze verdediging in gevaar te brengen. Nu verschenen tic voornaamsten onder hen in de tent van Saladijn. «Het is niet voor ons,quot; zeiden zij tot hem, «dat wij uwe goedertierenheid komen afsmeeken, maar voor onze vrouwen eu onze kinderen. Wat geldt ons een vergankelijk leven? Wij verlangen naar een duurzamer goed en de dood moet ons dit schenken. God alleen, de Bestierder der gebeurtenissen, heeft u de overwinning overdo ongelukkige christenen geschonken; maar gij zult Ascalon niet binnengaan indien gij geen erbarmen hebt met onze gezinnen en ons niet belooft den koning van Jerusalem de vrijheid te hergeven.quot;

Cetrollen door dc heldhaftigheid der inwoners van Ascalon, nam Saladijn de gestelde voorwaarde aan. Zulk een opofferende verknochtheid verdiende de loskooping van een bekwamen vorst en die de liefde zijner onderdanen waardiger was dan Cuy van Lusignau. Overigens bewilligde Saladijn eerst na verloop van een jaar in de invrijheidstelling van den gevangen monarch.

Het oogenblik was nabij waarop Jerusalem opnieuw in de macht der ongeloovigen zon vallen. Al de niiizelniannen riepen Mahomed aan om deze laatste zegepraal van Saladijns wapenen. Na Gaza en verscheidene sterkten uit de nabuurschap genomen te hebben, verzamelde de sultan zijn leger en trok op de heilige stad aan. Eene weenende koningin, de kinderen van in den slag van Tiberias gesneuvelde krijgers, eenige gevluchte soldaten, eenige uit het Westen gekomen pelgrims waren de eenige bewakers van het heilig graf. Een groot aantal christen gezinnen, die de verwoeste provinciën vau Palestina ontvloden waren, vervulden de hoofdstad, en vermeerderden in plaats van hulp te bieden de verwarring en de ontsteltenis die in dc stad heerschten.

Toen Saladijn dc heilige slad ^ciiadei'd was, deed hij de ; voornaamsle inwoners voor zich onlhiedeu en sprak hen vol- ^ geiulerwijze loe : «Ik weet, evenals gij, dal Jerusalem het huis Gods is; ik wil het niet ontheiligen door het vergieten van | hloed; verlaat zijne muren en ik zal n een gedeelte mijner j schatten uitkeeren eu 11 zooveel gronden geven als gij zult kunnen behouwen.quot; «Wij kunnen n eene slad, waar on ze God gestorven is, niet alslaan, en n haar nog minder verkoopen,quot; j gaven zij hem ten antwoord. Verloonul over deze weigering, zwoer Saladijn hij den Koran dat hij di; torens tm de wallen van Jerusalem alliieken en den dood dor muzehnanneu, door de wapenmakkers eu soldaten van Godfried van Douillou om-gehracht, bloedig wreken zou.

Op het oogenhlik dat Saladijn zich mei de algevaardigden van Jerusalem onderhield, verdnislerde een zon-eklips plotseling den hemel, hetgeen den chrislenen een onheilspellend voortecken toescheen. Intusschen maakien d(! inwoners, door de geeslclijkhcid aangemoedigd, zic.h gei'ced om dc stad Ie verdedigen; zij hadden llalcan van Ihclin, die den slag van Tiberias bijgewoond had, lot opp(!rbevelhebber gekozen. De eerste zorg van dezen ouden krijgsman, wiens ervaring en deugden veiirouwen en eerbied inboezemden, was dc versterkingen te doen herstellen en de nieuwe verdedigers van Jerusalem aan krijgstucht te gewennen. Daar hij gebrek had aan onderbevelhebbers, sloeg hij vijltig burgers der stad tot ridder; al dc weerbare christenen vatten de wapens op eu zwoeren hun bloed te zullen storten voor de zaak van Jesus Ghristus. Men bezat geen geld om dc oorlogskosten te bestrijden, maar alle middelen om het ie bekomen schenen wettig te midden van het gevaar, dat de stad Gods bedreigde. .Men berooide de kerken, eu beangst door dc nadering van Saladijn, zag het volk zonder ergernis het kostbare metaal, dat dc kapel van het Heilig Graf dekte, te gelde niakeu.

Weldra wapperden Saladijns vanen op de hoogten van Km-maüs, en kwam het mnzelmansche leger zijn kamp opslaan Ier zellder plaatse waar Godfried, Tancredo en dc beide Koherts hunne tenten ontvouwden, toen zij de heilige slad aantastten. De belegerden boden in den beginne krachldadigen weerstand en deden menigvuldige uitvallen, waarbij men hen iu dc eene hand de lans of het zwaard en in de andere een spade zag vasthouden, waarmede zij de muzelmannen stof iu de oogen wierpen. Menig christen ontving toen den palmtak v:ni hel martelaarschap en klom op, zeggen de gescliiedschrijvers, naar het bemclsche Jerusalem. Verschcideuc muzelmannen, die onder hel zwaard hunner vijandeu gevallen waren, gingen dc oevers bewonen der rivier iirll.r hel l'iiradijx licttjiriicil.

[1187 ] Na eenige dagen ten westen dei'stad gekampeerd te hebben, richtte Saladijn zijne aanvallen legen hel noorden en liet de wallen onderniijnen, welke zich van dc poort van Josaphal lol aan die van Sint-Stefauns uitstrekken. De dappersten onder de christenen verlieten dc slad en poogden dc machines eu dc werken dei' belegeraars te vernielen; zij bemoedigden elkander met deze woorden der Schriltuur: I'a'ii eiikde onzer zal Hen onijelimviiieii ilncu vhiriilen, en Hen zullen er Hen duizend oji de viuehl drijven, /ij verriclilten wonderen van dapperheid, maar konden de vorderingen van het beleg niel verhinderen. Door dc muzelmanuen algeslagen, keerden zij in de stad terug, waar bun mislukte onderiicming moedeloosheid en angst begon le verwekken. De torens en dc wallen hadden zooveel geleden, dat zij op hel eerste lecken van een algemeene bestorming ouvernnjdelijk moesten instorten. Hij dit treurige vooruitzicht maakte de vertwijleling zich van de harten der inwoners meester, en vonden zij nog slechts tranen én gebeden ter hunner verdediging. De soldaten ijlden naar dc kerken in plaats van de posten te hezelten; de ioezegging van honderd goudstukken kon hen niet bewegen een ganscheu nacht op de bedreigde wallen le waken. Dc geestelijkheid hield processiën door de straten om de bescherming des Ibunels af le sineekeu. Kenigen sloegen met slecneu op hnnue borst; anderen tuchtigden, onder het roepen van: liurinluirlifjlieid! Ixuinlturlij/heid! huune lichamen lol hlocdens toe. Men hoorde niets dau verzuchtingen en jammerkreten in Jerusalem; niunr onze Heer Jesus Chrislus, zegt een oude kronijk, wilde ze niel hooven, wunl de onluehl en de (inliuiseliheid, die in de shut lieerschien, lieten noch gebed noch smeehiiifi lui Cod upslijijen. De radeloosheid der inwoners deed hen dnizenden |jlauiicn te gelijk ontwerpen. Nu eens namen zij bet besluit een uitval te doen, dan weder stelden zij bun laatste hoop in dc gocderlicrenheid van Saladijn.

Wal de algemeene verwarring en verbijstering ten top voerde, was de ontdekking, dat de ( rieksche, de Syrische en de Melchitische christenen, die met tegenzin het gezag der Latijnen verdroegen eu ben van de rampen des oorlogs beschuldigden, een koinplol gesmeed hadden om Jerusalem aan dc muzehnaniien over te leveren. Deze ontdekking deed de aanzienlijkste inwoners besluiten om met Saladijn over de overgave der slad te gaan onderhandelen. Vergezeld van Balean van Ibelin, kwamen zij den sultan aanbieden hem de slad over te geven op dc voorwaarden die hij zelf vóór het beleg gesteld had. Maar Saladijn was indachtig, dat hij gezworen had de slad stornienderhand te nemen en al de inwoners over de kling te jagen, llij zond de afgevaardigden terug zonder hun eenige hoop te geven; Üalean van Ibelin kwam herhaalde malen terug, hernieuwde zijne beden en smeekingen, doch vond Saladijn steeds onverbiddelijk, liens toen de christen afgevaardigden levendig bij hem aandrongen om hunne capitulatie aan le nemen, keerde hij zich naar de stad en hun op zijne standaards wijzende, die op de muren wapperden, zeide hij: « Hoe knul gij verlangen, dat ik voorwaarden toesta voor een ingenomen stad.quot;

Inlusschcu werden de muzelmannen afgeslagen. Bemoedig,! door de zege, welke de chrislenen behaald hadden, gaf Üalean aan den sullati ten antwoord; «Gij ziet, dat Jerusalem geen gebrek heeft, aan verdedigers; indien wij op geen barmhartigheid van u te rekenen hebben, zullen wij een vreesclijk besluit, ten uitvoer brengen, waarvan de gevolgen n met onlzelting zullen vervullen. Die tempels en paleizen, welke gij wilt veroveren, zullen tot den grond vernield worden; al onze rijkdommen, welke de begeerlijkheid der Sarraceuen opwekken, zullen een prooi der viannnen worden. Wij zullen de moskee van Omar verwoesten; de grhoimziunige steen van Jacob, hel voorwerp uwer vereering, zal lol gruis verbrijzeld worden. .Icrtisalem bevat vijf duizend muzelmanscho gevangenen; allen zullen door bet zwaard sterven. Wij zullen met eigen band onze vrouwen en kinderen het leven benemen en hen op die wijze de schande besparen uwe slaven te worden. Wanneer de heilige stad nog slechts een puinhoop, een omneellijk graf zal zijn, zullen wij haar verlaten, gevolgd door dc vertoornde schimmen onzer vrienden en onze naa-ten; zullen wij baar verlaten met het zwaard en den brandfakkel in de hand. Geen onzer zal het paradijs hinuengaan zonder tien muzelmannen ter helle gezonden te hebben. Zoodoende zullen wij een roemvollen dood sterven, terwijl wij den vloek van den God van Jerusalem over u afroepen.quot;

Verschrikt door die bedreigingen, verzocht Saladijn dc alge vaardigden, den volgenden dag terug te komen, llij raadpleegde de schriftgeleerden, die van oordeel waren, dat hij hel door de belegerden voorgestelde verdrag kon aannemen, zonder zijn eed te schenden. Daags daarna werden de voorwaarden in de tent van den sultan onderleekend. Zoo viel Jerusalem weder in de macht der ongeloovigen, na acht en lacblig jaren in hel bezit der christenen geweest te zijn De Lalijusehe schrijvers hebben do opmerking gemaakt, dat de kruisvaarders op een vrijdag de heilige; slad immengekomen waren, op hetzelfde uur waarop Jesus Ghristus voor dc verlossing van het menschdom den dood des kruises gestorven was. De muzelmannen hernamen de stad op de verjaring van den dag, waarop, volgens hunne leer, Mahomed uil .leriisalem vertrok, om ten liemel le stijgen. Md kon niet anders, of deze omstandigheid, welke Saladijn inisschicn bewoog om de voorgestelde capitulatie le onderteekenen, moest ouder de muzelmannen zijne zegepraal des te glansrijker maken en hem doen beschouwen als den gunsteling van den profeet.

De overwinnaar schonk den inwoners het leven eu veroorloofde hun hunne vrijheid terug te koopen. De losprijs werd voor de mannen op tien, voor de vrouwen op vijl en voor de kirderen op twee goudstukken vastgesteld. Zij die zich niet konden vrijkoopen nioesteii in slavernij blijven. Al de krijgers die zich hij de rapilulal.ie in Jerusalem bevonden, kregen verlof zich binnen een termijn van. veertig dagen naar Tyrus of Tripoli te begeven.

Die voorwaiirden waren aanvankelijk door de christenen met blijdschap begroet; maar naarmate zij den dag zagen naderen, waarop zij .leriisalem moesten ontruimen, gevoelden zij nog sleehls de diepe smart van de heilige plaatsen le verlaten; zij besproeiden bet graf van Jesus Gbrislns met hunne tranen, en betreurden liet, niet voor zijne verdediging gestorven te zijn; al jannncrende betraden zij den Calvarieberg en dc kerken, die zij niet zouden wederzien; zij omhelsden elkander, met tie oogen vol tranen, in dc stralen en beweenden liimnc noodlottige verdeeldheden. Degenen, die bun losprijs niet konden betalen en de slaven der muzelmannen moesten blijven, gaven zich vooral aan dc biiitcnsporigstc droefheid over. Maar zoo groot evenwel was in die wreedc slondeu hunne gehechtheid aan den godsdienst, wiens voorschriften zij niet altijd gevolgd hadden, dat de smaad, welken men de gewijde voorwerpen hunner vereering aandeed, hen meer bedroefde dau hun eigen rampspoed. Toen een gouden kruis, dal de muzelmannen van het koepeldak der Tempeliers hadden afgerukt, door de stralen werd gesleurd, slaakten al de chrislenen kreten van veruiilwaardiging eu was bel oiilwapeinle .leriisalem op hel punt legen zijne overwinnaars in opstand te komen.

Eindelijk brak de onheilvolle dag aan, waarop de clnislenen

Ki*

ziel I nit Jerusalem moesten verwijderen. Men slool. ill tie podrlen der slad, behalve die van David. Op een troon ge/.eten, wilde Siiliidijn liet trooslelooze volk linies /ieli heen /ien trekkrn. De palriareli, door de. geeslelijklieid gevolgd, verse.lieen hel eerst, de gewijde vaten, tic sieraden der kerk van het Heilig Graf'en schallen dragende, inuirran God alleen de wanvde Iwndc, zegt een Arahis(di sclnijver. Op hem volgde de koningin van Jerusalem, vergezeld door do voornaanisle haronnen en ridders; Saladijn eerbiedigde hai'c droel heid en sprak haar eenige vrien-delijke woorden loe. De vorstin werd gevolgd door een groote meiugie vrouwen, die hare kinderen op do armen droegen en harlverschourend jaininerden. Wrselit'idenen harer naderden den troon van Saladijn. «Hier ziel gij,quot; zeiden zij lol hein, «de eehlgenooleu, de moeders, do doehlers der krijgers, die gij in gevangeuselKip lerugiioudl, aan uwe voeten; wij verlaten voor altijd de slad onzer inwoning, dio zij zoo roemrijk verdedigd hehhen; zij voorzagen in ons onderhond en door hen le verliezen, hehhen wij onze laalste hoop verloren; indien gij u gewaardigl hen ons terug le geven, zullen zij de ellenden van onze hallingsehap verliehlen en zullen wij liiel langer zonder sleun op deze wereld zijn.quot; Saladijn werd geroerd door hare sineekingen en belooldi' den ranipspóed van zoovele ongelukkige gezinnen le zullen verzachleu. Mij gal' aan de moeders hare kinderen, aan de vrouwen hare eehlgenooleu terug, die zich ouder de gevangenen bevonden. Vele chriMenen hadden hunne meuhelen en hunne koslhaarsle zaken achlei'gclaten en droegen de eeuen limine door den ouderdom verzwakte ouders, de anderen hunne gehrekkige en zieke vrienden op de schouders. Gelrollen door dit scliouwspel, loonde Saladijn de deugd en de oudei'liel'de zijner vijanden door rijke aalmoezen; door medelijden bewogen, veroorloolde hij aan de liospitaliers om in de slad le blijven ter verpleging der pelgrims en allen die door ernstige ziekten verhinderd werden Jerusalem te verlaten. Wij moeien hier opmerken, dal de grootmoedigheid van Saladijn ten opzichte der christenen warmer geroemd wordt door de Lalijusebe dan door de Arabische geschiedschrijvers; men vindt zells, in de nuizelmansehe kronijken, plaalsen, die bewijzen dat de volgidingen van Mahomed met leede oogen het edele mede-doogeii van den sultan aansehouwd hadden. Meer dan eens heelt de geschiedenis aangetoond, dal in de godsdiensloorlogen de machlhebbers niet altijd meinier zijn om verdraagzaamheid aan den dag le leggen.

Toen de Turken het beleg hegonnen, bevatte de heilige slad meer dan honderd duizend chrislenen. De meesten hiiimer kochten hunne vrijheid lenig; lialean van ibelin, de bewaarder der gelden bestemd voor de onkosleii der verdediging, besteedde deze aan de loskooping van een deel der inwoners Malek-Adhel, de broetlrr des sultans, kochl twee duizend gevangenen vrij; Saladijn volgde zijn voorbeeld door de boeien van een groote menigte armen en weezen te verbreken. De Arabische geschiedschrijver lbn-Ala!ir verhaalt dat een' aanzienlijk getal inwoners zich aan de schatting hadden onttrokken, eenigen door zich heimelijk met behulp van touwen langs de muren le lalen al'zakken, ainJercn door zich tegen goede betaling inuzelmansebe kleederen le verschallen. Er bleven slechts zestien duizend christenen in slavernij achter, waaronder vier a vijfduizend nog zeer jeugdige kinderen, die hun ongeluk niet besellen, maar wier lot de geloovigen des le meer beklaagden, omdat die onschuldige slachtoll'ers van den oorlog iu den godsdienst van Mahomed zouden opgevo'ed worden.

Verscheidene hedendaagsche schrijvers hebben hel grootmoedige gedrag van Saladijn vergeleken met de huiveringwekkende tooneelen, welke de intrede der eersle kruisvaarders in Jerusalem vergezelden; maar men moei niet uit hel oog verliezen, dal de chrislenen aanboden om zich over le geven, terwijl tie muzelmannen meteen halsslarrige slandvasligheid een langdurig beleg uithielden, en dat de strijdmakkers van Godl'ried, die zich in een vreemd land, le midden van vijandige naliën bevonden, de stad stormenderhand innamen ua duizenden gevaren gelrol-seerd en tallooze onlheringcu geleden le hebben. De eersle kruisvaarders hadden, na de inneming der heilige stad, nog alles le vreezen van de muzelmannen van Syrië en Egypte, en deze vrees maakte hen barbaarsch. De sullau van Damascus loonde zich niet menschelijker, zoolang hij de wapenen der Franken le duchten had, en de overwinning zelfs van Tiberias, die nog niel al zijne bekommering wegnam, had hem nog geen grootmoedige gevoelens voor zijne gevangenen ingeboezemd. Indien men alle daden van wreedheid door de staatkunde gepleegd, van nabij beschouwde, zou men meest altijd de beweegredenen daartoe in de vrees vinden. Overigens hebben deze aan het oordeel onzer lezers onderworpen bemerkingen volstrekt niet ten doel om de buitensporige wreedheden der krijgers van den eersten kruistocht te rechtvaardigen en nog minder om den lof le verzwakken, dien de geschiedenis aan Saladijn verschuldigd is en dien hij zells verwierf van degenen, die hij overwonnen had.

Zoodia hel ehrislen volk de veroverde slad verlaten had, was Saladijn nog sleehls bedacht op de plechlige viering zijner zegepraal. ' Hij hield zijn inlocht in .lenisnlem door zijne zegevierende standaards voorafgegaan ; een nienigle imams, schrilt-geleerden en de afgevaardigden van vele muzelmansche vorsten vormden zijn gevolg. Al de kerken, behalve die van bel Heilig Graf, waren in moskeeën herschapen. De sullau Hel de wanden en hel voorportaal der moskee van Omar mei rozenwater was-sclien, dal hij uil Damascus had lalen komen en plaatste er zelf den door Nonreddiii vervaardigden predikstoel in. «Men hoorde weder de slem dergenen, die lot hel gebed oproepen,quot; zegt fmmad-Eddin; «de klokken zwegen. Hel verbannen geloof keerde weder in zijn woonstee terug: de derwischen, de vromen, de groolen, de kleinen, allen kwamen den Heer aanbidden; van' den predikstoel liet zich een stom hoeren, die de recht-geloovigen voor den dag der opslanding en des laatslen oordeels waarschuwde.quot; Den eerslen vrijdag, welke op de intrede des sullans binnen Jerusalem volgde, vergaderden hel volk en het leger in do voornaamste moskee; hel hoofd der imams beklom den predikstoel van den prolëel en dankte God voor de overwinning van Saladijn. «Glorie zij God,quot; dus sprak hij tot zijne talrijke toehoorders, «glorie zij God, die hel islamismus doet zegevieren, die de macht der ongeloovigen vernietigd beeft! Looft met mij den Heer, die ons Jerusalem, de woning van God, de verblijfplaats der heiligen en der profeten heeft teruggegeven. Het is uit deze geheiligde woonstede, dal God zijn dienaar in de duisternis van den nacht zijne reis deed aanvaarden; het is om aan Josué de verovering van Jerusalem le vergemakkelijken, dal God eerlijds de zon deed stilstaan. Het is in deze slad, dat, iu het laatste der dagen, de volken der aarde bijeen moeten komen.quot; Na de schoonheden van Jerusalem herdacht le hebben, wendde zich de priester van het islamismus tol Saladijns soldaten en vvenschte er hun geluk mede, dal zij zoovele gevaren geirolseerd en hun bloed veil gehad hadden om den wil van Mahomed te volbrengen, «De soldalen van den profeet,quot; voegde bij er bij, «de wapenmakkers van Abou-Beker en Omar hebben u eene plaats ingeruimd iu hunne heilige heir-scharen en Vvachlen u onder de uilverkoreneu van het islami.-mins. Getuigen van uwe laalste overwinning, hebben zich de engelen aan de rechlerzijde Gods verheugd; hel hart der gezanlen Gods heeft van blijdschap getrild. Looft dan mei mij den Heer, maar laai u niel vermeesteren door den hoogmoed en meent vooral niel, dal uwe scherpe zwaarden, uwe paarden, vlug als de wind, over de ongeloovigen gezegevierd hebben. God is God ; God alleen is machtig; God alleen heeft u de overwinning geschonken; Hij heveell n om niet si'd te slaan op de roemvolle baan, op welke Hij zelf n hij de hand leidt, he Iwilifie corloij! de lieiliye oorlo/j! 'ziedaar' waardoor gij God hel beste knul vereeren. Rukt alle lolen der goddeloosheid uil; doet overal het islamismus zegevieren ; verlost de aarde van de naliën tegen wie God vertoornd is.quot;

Hel hoofd der imams bad vervolgens voor den kalil van Bagdad, eu hel gebed eindigende, terwijl hij Saladijns naam uitsprak, riep hij'uil: «O God! waak over hel leven van uw getrouwen dienaar, die uw scherp zwaard, uw schitterende ster, de verdediger van uw geloof, de bevrijder van uwe heilige woonstede is! O God ! geef dal uwe engelen zijn rijk omgeven en verleng zijne dagen voor de glorie van uw naam 1quot;

Zoo was hél volk, de wetten, de godsdienst, alles in een woord, in het ongelukkige Jerusalem veranderd. Terwijl de heilige plaalsen van de lofzangen van een vreemden eerediensl weergalmden, verwijderden de christenen zich droevig, aan de grootste ellende ter prooi en hel leven verfoeiende, dal de muzelmannen hun gelalen hadden. Door hunne broeders van liet Oosten afgewezen, die hen beschuldigden hel graf van hun God aan de ongeloovigen overgeleverd te bebhen, doolden zij zonder onderstand of een schuilplaats le vinden door Syrië; velen stierven van honger en droelheid; de slad Tripoli sloot voor hen hare poorten. Door vertwijfeling aangegrepen, wierp eene vrouw haar kind in zee, terwijl zij de omnenschelijkheid van hare broeders de christenen vioekte. Degenen, die naar Egypte trokken, waren minder ongelukkig eu vermurwden het hart der muzelmannen; verscbeidenen scheepten zich naar f.uropa in, waar zij jammerende de rampen van Jerusalem kwamen verhalen. Men zeide toen, onder de christenen, dat die stad gevallen was gelijk Ninive en Babylon; de kronijken van dien lijd verklaren die groote gebeurtenis leu minste niet anders; want men verklaarde destijds alles door de heiligheid of de verdorvenheid der chrislenen. Zonder twijlel heeli hel zedenbederf lol het verval der heilige slad bijgedragén; doch had zulk een snel verval evenwel verscheidene andere oorzaken, die wij in den loop dezer geschiedenis aangetoond hebben. De muzelmansche rijken vielen ineen toen de eersle kruisvaarders 1 in Azië kwamen; maar God liet toe, dat die rijken weder j opstonden onder hel besluur van verscheidene vorsten, machtig door hun wapens en hun genie Hel koninkrijk van Godfried,

dio lien mol tlriohondord ridders ovcrwoiinoii luid, bezat, niet meer wal hel noodig liad om I11111 hel hoold le kumieii bieden. De gebieders, die God liel gat', schenen alleen gezonden om aan le kondigen, dal alle roem een einde ging nemen. Door den Iroon van David steeds bezet te zien door vrouwen, kinderen, zieke konin^rn ol' zwakke vorsten stelde men geen betrouwen meer in zijne toekomst, en werden de krijgshal'lige geestdrifl, de ehristelijke vaderlandslic'lde vei'slikl door de Iweedrachl en ik weel niet welk een geesl van noudloltigheid. Eindelijk boorde men een koning van Jernsalem op hel slagveld nilroepen : hrl loiiinli ijk is verloren ! er waren slechts weinige weken noodig voor de vervnlling van deze voorzegging, zoo vreemd in den mond eens konings. Laai ons hierbij voegen, en deze reden is de voornaamste van alle, dal de geest der Imnstochlen, die zoo vele wonderen verricht had, sinds lang verzwakte en mei hem alles wal hij in het Oosten gesticht had. Hel koninkrijk van Godfried ging onder gelijk die brooze scbepselen bier beneden, die plotseling verdwijnen, wanneer God ze niet meer aanziet.

Dewijl mr;i zich echter destijds oveilnigd hield, dal bel behoud van hel chrislelijk gelool', de glorie zelfs van God verbonden waren met bet bezit van Jerusalem, verwekte de laat ste verovering van Saladijn groote verslagenheid in het geheele Westen. De lijding daarvan bereikte bel eerst Italië; paus I rbanus III, dié toen le Ferrara was, werd bij het vernemen daarvan door een groote droefheid bevangen en kon zulk oen onlzettemle ramp niet overleven; bnn eigen ellende vergelende, hadden de ebrislenen slechts een eenige oorzaak van droefheid, en de naam van de heilige stad ging van mond lol mond, gepaard mei jammerkreten. Men betreurde in droevige liederen de gevangenschap des konings van Jernsalem en zijne ridders en de verwoesting der christen steden van hol Oosten. IMiesters droegen van stad tot stad albeeldingeii, waarop men hel heilig graf onder de boeven dei paarden vertreden en Jesus Gbrislus door Mahomed ter aarde geworpen aanschouwde. Zulke groote onheilen waren door akelige woiiderteekenen aan de eliristen wereld aangekondigd. Den dag waarop Saladijn de heilige stad binnengetrokken was, zegt lligord, hadden de moniiikeii van Argenteuil de maan van den hemel naar de aarde zien afdalen en daarna weder opstijgen, lu verscheidene kerken hadden de crnsiliksen en de beiiigenheeldeu ten aansebonwe van al de geloovigen bloedige tranen gestort. Ken christen ridder had in den droom een arend gezien, die zeven spiesen in zijne klauwen hield en, over een leger vliegende, met een vervaarlijke stem schreeuwde: Wee .Icrnsdlcin!

ledereen beschuldigde zich door zijne zonden de wraak des Hemels opgewekt le hebben; al de geloovigen poogden door boelplegingen den God li! vermnrven, dien zij vergramd achtteu. «De Heer beeft alom de slroouien zijner gramschap uitgestort,quot; zeiden zij onder elkander, «en de pijlen zijner verbolgenbeid hebben zich gedrenkt in het bloed zijner dienaren. Dal ons geheele leven in droefheid verga, dewijl wij een klagende slem op den berg Sions vernomen hebben, en de kindeieii (iods verstrooid geworden zijn.quot; De gewijde redenaars wendden zich lol (jod zeiven en deden de kerken van hunne aanroepingen (ii smeckingen weergalmen. «O almachtige God!quot; ne|icu zij uit, «uwe hand beeft zich gewapend voor de zegepraal uwer reehlvaardigheid. Met de oogen vol tranen komen wij uwe goedertierenheid inroepen, opdat gij uw volk zoudt gedenken en uwe barmhaiiighedeii onze ellende mogen oven rellen; geefnvv erfdeel niet prijs aan de schande, en mogen de engelen desvredes voor Jernsalem de vruchten der boetvaardigheid verwerven.quot;

Terwijl men bel verlies beweende van bet. graf van Jesus Christus, herinnerde men zich de voorschriften van hel évangelie en werden de mensehen eensklaps deugdzamer. De weelde werd uit de steden verbannen; men vergal de aangedane belee-digingen; men schonk milde aalmoezen. De christenen sliepen op asch en dekten zich met haren boetkleeden; door vasten en verstervingen deden zij boete voor hun ongeregeld leveu. De gecslelijkbeid gaf bel voorbeeld; de zeden der kloosters werden hervormd; de kardinalen volgden de armoede der apostelen na en beloofden zich al bedelende naar het heilig land le zullen begeven.

|U8X.| Die vrome hervormingen duurden niet lang, maar de gemoederen werden er uiclleinin door voorbereid tol een nieuwen kiuislochl, en geheel Europa stond weldra op bij de roepstem van Gregorius Vlll, die de geloovigen aanspoorde hel kruis en de wapenen op le nemen. In zijne bui spreekt de paus van de vreesehjke geslrcngheid der oordeelen Gods en betreurt do rampen van Jernsalem, dal nog sleehls een wildernis is, waaide lichamen der heiligen tol voedsel gestrekt hebben voor do dieren der aarde en de vogelen des hemels; hij verhaalt do overwinningen van Saladijn, die geholpen is geworden door de oneenigheden der bewoners van hel heilige land en de boosheid der menschen. Hij zulk een groote ramp zon niemand zijne tranen kunnen weerhouden, zou niemand ontoegankelijk kunnen blijven niet alleen voor het medelijden, dal de godsdieiisi ons voor alle ongeluk aanbeveell, maar ook voor hel gevoel, dal de Voorzieuigbeid in liet hart van alle menschen gelegd heeft. De long kan niet uitdrukken, de geest kan niet bevallen welk een diepe droefheid don opperpriester en hel christen volk hoefl aangogrepon bij de treurmare, dal het land van belofte thans weder lijdt wal het onder zijne vroegere verdrukkers geleden heeft. «Wij vooral,quot; zoide Gregorius, «die ons bedrooven over de ongerechiigheden, welke (iods gramschap ontstoken hebben, wij die vreezen, dat nog andere onheilen in Judea zullen plaats grijpen le midden der verdeeldheden der christen koningen en vorsten, der steden en der dorpen, wij moeten weeneu mei den proleet en met hem zeggen ; « De waarheid, ile wclensehaii Gods zijn niet meer op de aarde le vinden; ik zie in hare jildals alleen de lixjen, den doodsla(j, de eeltlln eal; en de bloeddorst heerschcn. Bedenkt, beminde; broeders, tol welk doel gij op deze wereld gekomen zijl en hoe gij haar moet verlaten; bedenkt dal gij zult voorbijgaan gelijk alles voorbijgaal; gij kunt van de goederen, welke gij hebt, van den adem zelfs dien men hel leven noemt, niet zeggen: dit belioorl mij toe; gij bebj, u zeiven niet gemaakt, en hel vermogen om een made le scheppen gaal de menschelijke macht le boven. Brengt derhalve die schallen, welke u kunnen ontvallen, dat leven hetwelk slechts een siifije is iu de eeuwigheid, ten offer om uwe broeders bij te staan, om ii de eeuwige zaligheid te verzekeren. Zoo de ongeloovigen de gevaren van den oorlog getrotseerd, de rust en liet genol hunner dagen opgeolferd hchben om het erfdeel van Gbrislus aan le lasten, zult gij dan aarzelen om dezelfde oilers le brengen ten einde bel christelijk golool' te redden. De gramsehap des Hemels heeft toegelaten dat de goddeloozen een korlstondige zegepraal behaald hebben; maar zijne barmhartigheid kan voor hen de dagen van zegepraal in dagen van vernedering doen verkeeren. Wendt u dus lol de goddelijke barndiarligheid; wij hebben bet ree,hl niet, aau God rekenschap van zijne raadsbesluiten te vragen; maar moeten wij niet gelooven, dal Hij iu zijne goedheid onze zaligheid wil, en dat degene, die zich voor zijne broeders opollerl, zelfs wanneer liij leriiauwernood de dagen der jongehiigschap zou bereikt bebhen, belianilcld zal wordeii gelijk hij, die een lang leven iu den dienst van God hieli doorgebracht.quot;

liepabiigeu voor den kruistocht besloten de hul van Gregorius Vlll. De paus beloofde aan de vrome pelgrims de volledige kvvijtseheldiiig hunner zondeustrallen; de heilige reis moes! bij hen alle andere boetedoening vervangen. I)e goederen der kruisvaarders en linimer geziniien werden onder de bijzondere bescherming der aarlsbisse,bo|ipeu en bisschoppen gesteld, (leen onderzoek moeht worden ingesteld naar de deugdelijkheid der eigeiidomsreehten van een kruisvaarder, ten opzichte van welk goed ook, totdat men zeker was van zijn terugkeer of vau zipi overlijden. De pelgrims waren vrijgesteld van bel betalen van intereslen aan een scluildeiseher zoolang zij onder de vanen van het kruis dienden. Hel was linu verboden zich met weelde le kleeden en honden of vogels mede le nemen. Op die hepalingen volgde de verordening van een algemeene vaslen, om de gramschap van God te bevredigen en de verlossing van Jerusalem te bewerken. Die vaslen moest gehouden worden op alle vrijdagen gedurende den tijd van vijf jaren. De bul, de bepalingen en de verordening waren gedagleekend van Ferrara.

De Opperpriester was er op bedacbl den vrede onder de christen volken le berslellon. Met dat doel begaf hij zich naar l'isa, om de vinnige twisten le beslechten, die tnsscben de l'isauers on de Geuueezen gerezen waren. Gregorius sliert alvorens bet werk voltooid le hebben waaraan hij begonnen was, en liet de bestiering van den krnisiochl over aan zijn opvolger Glemens III, die terstond na zijne verhelling op den pauselijkeii Stoel gebeden uitschreef voor den vrede van het Westen en de veriossing van bel heilige land.

miOkilliHtm.⁸, Iiisscliop vim Tynis, had hol Ooslcn vcrlalon xM'oin in Eiirojüi ilcii liijslaiid drr chtislcii vorsUü! to p,aaii ini'oepon; hij word door don paus mol do prodiking van don hoiilgon oorht^ iiolasl. Wilhi-liiins was ijokwantor on wolspro-kendor dan lloraolins, dio vóór hum mol, diu zonding bolast was gowoost, on vooral door /ijno dougdon vvaardigor do tolk dor ohrislcnon lo wtszon on in naam van .losus Christus lo Sjirokon. Na don ijvor dor volken van Ilaltö aangevuurd lo liebbon, hogaf hij zich naar Frankrijk on vvoondo daar oono vergadering; hij, welke door Hendrik II, koning van Engeland, en IMiilijipus Angnslns, koning van Frankrijk, le Gisors hijoen-geioejion was. iiij do aankomsl van VVilhelnius van Tyr hadden die heide koniiigon, die elkander om hol hezil van Vexin bo-oorloogdon, do wapens nedoigelegd; de dapj?ersle strijders van Frankrijk en Fngeland, \creenigd door do gevaren iiunnor broeders in hel Oosten, hadden zieh naar do vergadering be-govon, waar men zich mol de verlossing der heilige plaalson zou bezighouden. Wilhelmus werd er mol geosldrill onlvangon, en las overluid, ton aanbooro van do vorslen en ridders, een relaas der laalsle rampen voor, die Jerusalem golroHen hadden. Na die voorlezing, welke alle aanwezigen tranen aijiersle, spoorde de vrome gezant de geloovigou aan om hel kruis aan te nemen. «De berg Sioij,quot; zoide hij lol hen, «weergalml nog van deze woorden van Ezeehiël: Ö kinderen, der nunselieii, lierinnerl n den dap waarop de koniny van Babi/Ion over .leru.talem. heefl ijexeyei'ierd.quot; In een enkelen dag hebben al de rampen plaals gegrepen, welke do prolblen aan de slad van Salomon en David voorzegd hebben. Die slad, koiielings opgevuld met clirislonen uil allo naliën, wordt nu alleen bewoond door oen heilig-seheniiond \olk. De vorstin dor naliën, de hool'dslad van zoovele jirovinciën, lieert de schalling belaald, die aan de slaven opgelegd is. Hare poorten zijn verbrijzeld en hare wachters mei hol redelooze vee op do markten dor ongoloovigo sleden ion verkoop aangeboden. De elirislon Stalen van hel Oosten, die den godsdienst van hel kruis in Azië doden bloeien en hol NVesieti legen den inval der Sarraeenen mooslen Ijovoiligon, . ijn ingekneiijien lol die van Anliochië on Trijioli en do'slail tynis. Wij hehhen, volgens tie uildrtikking van isaias. den Heer zijne hand en zijne phujen zien uilslreldien luiitaf den lï/ihi ital lol aan den bergsiruum eau Kgmtle. Do bewoners van voorlig sleden zijn uil hunne woningen vei dreven; van hunne hozil-lingen beroofd, dolen zij mol hunne Iroosloloozo gezinnen onder do volken van Azië rond zonder een sleea te vinden, waarop zij hun hoofd le rusle hunnen nederleggen.quot;

Na op die wijze de rampen der clirislonen van hol Oosten

goseliotst to hohhon, vorwool Wilhelmus aan de krijgers, die hem aanhoorden, dat zij hunne broeders niet te hulp gesneld waren en hol orldoel vnu .losus hrislus hadden laten rooven. Hel verwonderde hem da men een andere gedaehle kon hebbon, dal men een anderen roem kon zoeken dan dien van do heilige plaatsen te verlossen; en zich lot tie vorsten en ridders wendende, sprak hij hun volgendorwijze toe: «Om lot n te kunnen komen, ben ik óver mol bloed gedrenkte volden moeten gaan ; en in de onmiddellijke omgeving zelfs van deze vergadering bob ik alles ton strijde toegerust gezien. Welk bloed gaal gij vergieten! Waartoe die zwaarden, waarmede gij gewapend zijtï Gij bevecht elkander hier voor den oever eenor rivier, voor de grenzen eenor jtrovincie, voor een voorbijgaandeii roem, terwijl de ongoloo-vigon de boorden van de Siloë betreden, hel koninkrijk Gods overweldigen, en hel kruis van Jesus Christus smadelijk door de slraten van Jerusalem gesleurd wordt! Gij vergiet stroomon bloods om benzelaohlige Iraki,alen, terwijl men hel Evangelie hoont, dal plechtige verdrag lusschen God en de mensehon! Zijl gij vergeten wat uwe vaderen gedaan hebben? Een christelijk rijk is door hen le midden der muzelmansehe natiën geslicht. Talloozo iuilden, eeno meniglo vorslen, in uw vaderland geboren, zijn hol komen verdedigen en besturen. Zoo gij al hun arbeid hebt 'alen verloren gaan, komt dan toch ton minste hunne grafsleden bevrijden die in do niachl dor muzelmannen zijn. Loven uw Europa clan geen krijgslieden meer op gelijk Godfried, Tancredo en hnnno wapeinnakkors? Do in Jerusalem nislende profeten en heiligen, do in moskeeën veranderde kerken, de sleenen zelfs der graven, allen roepen n loc dal gij de glorie van God en den dood uwer broeders mooi wreken Hoe! hol bloed van Nabolh, hot bloed van Abel, dal len lieinel schreide, heefl een wreker gevonden, en liet bloed van Jesus Chrislus zou tevergeefs tegen zijne vijanden en zijne heulen om wraak roejien!

«Hot Ooslen heefl laagharligo clirislonen aansehouwd, die do geldzuchl en de vrees lol bondgeiioolon van Saladiju hadden gemaakt: zij zullen voorzeker geen navolgors onder ii vinden; maar bedenkt dal Jesus Chrislus gezegd heeft: Die niel mei mij is, is legen mij. Wanneer gij de zaak van God niet dient, welke zaak zult gij dan durven verdedigen? Wanneer de koning dos hemels en der aarde n niel onder zijne vanen vindt, waar zijn dan do maohlon, wier banieren gij zult volgen? Waarom toch zijn de vijanden van God niel moor de vijanden van alle chris-lenen ! Hoe groot zal niel do vreugde der'Sarraeenen lo midden hunner goddelooze zegejiralon zijn, wanneer men hun zal zeggen dal liet VSesleu geen aan Jesus Chrislus getrouwe krijgslieden

kruistocht linl land : een oude krouijk verliaalt, dat dc prelaat liet kruis uildeeldc aan een ^root aantal mannen, die bijna naakt lot iirin i'ekonien waren, dewijl lumne vrouwen hunne kleederen Iriddi'ii verborgen. Overal, zoowel in de sleden als in do dorpen, staakte de bevolking allen arbeid, om den aartsbissebop van Kanlelberg Ie gaan liooren. Met eei'bied verzamelde men de aarde, waarop zich zijne voelen algedrnkt hadden, en hierniede genas men de gebrekkigen en de zieken. Elk zijner woorden bekeerde zondaren, verlrouslle oiigelukkigen en vcrschalle soldalen aan Jesus (•hrislns. Het godsdienstige en krijgshanige vuur, dat hij in zijne toehoorders wist op te wekken, deelde zich mede van stad aan stad, van provincie aan provincie en drong zelfs door tot de eilanden, die in de nabijheid van Engeland liggen.

l)é geestdrift der l- ngelschen voor den kruistocht openbaarde zich hel eerst door een hevige vervolging der Joden, die in menigte in de steden Londen en Vork vermoord werden. Een groot aantal dier ongolnkkigen konden aan de vervolging bnnner moordenaars niet ontsnappen dan door zich zeiven te dooden. Die afschuwelijke tooneelen hernieuwden zich bij eiken kruistocht. Dewijl men geld noodig bad voor de heilige expeditie, kwam men dan lot de ervaring dal de Joden de bezüters waren van alle rijkdommen, en hel gezicht der in hunne banden opeengehoopte schatten deed het volk indachtig worden, dat zij zijn God gekruisigd hadden.

Richard maakte niet veel haast om de verdoolde menigie in hare bloedige buitensporigheden te stuiten, doch deed zijn voordeel met de vervolging der joden om zijne schatten te vermeerderen: maar noch het geroofde goud der Israëlieten, noch de opbrengst van het Saladijnsche tiende, dat steeds met meedoogenlooze geslrenglu id werd geïnd, leverden den koning van V.ngeland genoegzaam op. Ilichard vervreemdde de kroondomeinen en verkocht al de aanzienlijke waardigheden van het rijk hij opbod; hij zou, zegt men, de stad honden verkocht 'hebben, indien hij oen kooper gevonden hadde. Vervolgens begaf hij zich naar Normandië, waar de baronnen hem veroorloofden die rijke provincie te braudschatlen, en hem al de mi 'delen verschaften om een oorlog te bekostigen, waarin de volken zulk een groot belang stekh'ii.

Ken ontzaggelijk aantal krijgslieden hadden in Frankrijk en Engeland hel knus aangenomen, en de voorbereidselen tol den kruisiochl werden te 'midden van de algemeen toenemende gisting der gemoederen voltooid. Kr waren evenwel nog verscheidene baronnen en ridders, die het tijdstip van hun vertrek nog niet bekend maakten en onder verschillende voorwendsels den pelgriinslochl verschoven, waartoe zij zich onder cede verplicht hadden. De beroemde l'eter van IMois richtte een gevoelvolle vermaning tot hen, waarin bij hen vergeleek met maaiers, die zonden wachten tol de oogst binnengehaald was om aan bet werk te gaan. De redenaar van den heiligen oorlog hield ben voor, dat sterke en moedige mannen overal huu vaderland vonden, en de ware pelgrims de vogelen des hemels moesten gelijken, ilij wees hun op hel voorbeeld van Abraham, die zijn woohslede verliet om groot te worden onder de naliëii, die den Jordaan met een slok in de band doorwaadde en door twee korpsen strijdbare mannen gevolgd terugkeerde. Deze vermaning wakkerde de verllanwende geestdrift voor den kruis-locht weder aan. De monarchen van Frankrijk en Engeland hadden een samenkomst te Nonancourt en kwamen daar overeen, dat zij zich over zee naar Palestina zonden begeven. Zij vaardigden te gelijker tijd verscheidene verordeningen uil om de tucht en de orde Ie verzekeren onder de legers, die zij naar Azië zouden voeren. De voorschriften van den godsdienst en de straffen, die hij oplegt, schenen hun in die (iinstandigheid niet voldoende toe. De justitie van die barbaar-sche ecL wen werd belast met hel betcugi leu der hartstoebten en de ondeugden der kruisvaarders; ieder die een klap gaf, moest driemaal in zee gedompeld worden; men hieuwde vuist al van dengene die iemand met zijn zwaard verwondde; wie iemand uitschold, betaalde aan den beleedigde evenveel oneen zilver als hij scheldwoorden gebezigd had; wanneer iemand van diclslal 'overtuigd werd, goot men gloeiend pek op zijn kaal geschoren hoofd, dekte hel daarna met vederen en liet den misdadiger op bet strand achter; de moordenaar moest, aan zijn slachtoffer vastgebonden, in zee geworpen of levend begraven worden.

Daar de tegenwoordigheid der vrouwen bij den eersten kruistocht lot veel wanordelijkheden had aanleiding gegeven, verbood men haar de reis naar'het heilige land. Met dobbelspel en alle kansspelen werden streng verboden; men beperkte, door eene wel, de weelde van de tafel en de klecding. De vergadering van Nonanconrt stelde nog eene menigte andere bepalingen vast en verzuimde niets om de soldaten van Jesus Christus aan de deugden en de eenvoudigheid van het Evangelie te herinneren.

Zoo dikwijls de vorsten, de heeren en de ridders naar het heilige land ten strijde trokken, maakten zij hun testament als hadden zij nimmermeer in Europa moeten wederkecren. Bij zijn terugkeer in zijne hoofdstad maakte 1'hilippus zijne uiterste wilsbeschikkingen en regelde, voor den tijd zijner afwezigheid, bet beslunr van hel rijk, dal hij toevertrouwde aan de koningin Adellieid, zijne moeder, en aan zijn oom, den kardinaal van Champagne.' Na de plichten eens konings vervuld Ie hebben, legde hij den schepler neder om te Sinl-Denis den herderslasch en den'staf dos pelgrims aan te nemen, en begaf zich naar Vezelay, waar hij een nieuwe samenkomst met Ilichard moest hebben. Daar zwoeren de beide koningen elkander opnieuw een eeuwigdurende gehechtheid, en beiden riepen den banvloek der Kerk af over het hoofd van dengene, die zijn eed zou hieken. Zij verlieten elkander onder de hartelijkste vriend-scliapsbetn'igingen; Richard ging zich te Marseille inschepen en l'hilippu's tl; Genua. Een Engelscli geschiedschrijver merkt op, dal zij de beide eenige koningen van Engeland en Frankrijk waren, die zamen voor dezelfde zaak gestreden hebben, maar deze eensgezindheid, het werk van buitengewone omstandigheden, kon niet van langen duur zijn lusschen twee vorsten, die zoovele redenen hadden, om naijverig op elkander te zijn. Heiden jong, vurig, dapper, hooghartig; 1'hilippus grooter koning, Hichani grooter veldheer, bezaten zij dezelfde eerzucht en dezelfde begeerte naar roem. Het verlangen naar vermaardheid, veel meer'dan de godsvrucht, voerde hen naar het heilige land; beiden vol iierbeid en snel in het wreken eener belecdiging, kenden zij in hunne oneenigheden geen anderen rechter dan liuii zwaard; de godsdienst had geen genoegzame lieersclinppij over huu geest om hun hoogmoed te buigen, en ieder hunner bad zich meenen te vernederen indien hij den vrede verzocht ol verkregen bad. Om te weten welke hoop men kon houwen op de vriendschap van die beide vorsten, zal hel genoeg zijn te zeggen, dal l'liilippus zich, hij zijne troonsbestijging,quot; den felsten vijand van I-Ingeland betoond had, en dat Kichard de zoon was van die Eleonora van Guyenne, de eerste gemalin van bodewijk VII, die, na den tweeden kruistocht , baren echtgenoot verlaten had, terwijl zij Frankrijk bedreigde.

Na de bijeenkomst van Gisors, had de bisschop van Tyrus zich naar Diiilschland begeven om Frederik tot hel aannemen van het kruis te bewegen. Die vorst had zijn dapperheid in veertig veldslagen getoond, een lange en gelukkige regeering bad zijn naam' vermaard gemaakt, maar zijn eeuw kende geen waren roem dan dien welken men in Azië ging zoeken. Hij wilde den lot van zijne godvruchtige tijdgenoolen verdienen en nam de* wapens op voor de verlossing van het heilige land; hij werd ongetwijfeld ook daartoe aangedreven door de gewetens-knaging, welke zijne twisten met den paus in hem hadden opgewekt, en door bel verlangen om zijne verzoening mei den Heiligen Stoel te voltooien.

In Duilsehlaud beloonde men minder geestdrift dan in andere landen, hel/ij men er minder bekend was met de rampen van Jerusalem, hetzij de gemoederen nog te zeer bezig gehouden werden met de beslaan hebbende oneenigheden van den keizer mei den Oppcrpriesler. De legaten van Home verschenen het eerst in eene te Siraalsburg gehouden vergadering, waarin frederik de zaken van het rijk behandelde. Hunne verschijning en hunne redevoeringen vermochten den ijver voor den heiligen oorlog niel op te wekken en niemand zou het kruis aangenomen hebben indien niet de bisschop van Siraalsburg zelf de noodzakelijkheid betoogd had om het erfdeel van Jesus Christus te gaan verlossen. De prelaal verweet zijne toehoorders eene strafwaardige onverschilligheid voor de zaak van den Zoon Gods. «Wie uwer zou werkeloos toeschouwer blijven indien hij zijn wettigen souverein aangevallen, gehoond en nil zijne Slaïen verdrijven zag?quot; dus sprak hij. «Gij zijl niel alleen de onderdanen, de dienaren van Jesus Christus, gij zijl zijn vleesch en zijn bloed, en gij blijft koel en bedaard!quot; De welsprekendheid des hisschops van Straatsburg, welke een geleerd tijdgenoot vergelijkt met die van Tullius, roerde ten iaalsle de harten; de'meesten zijner toehoorders namen het kruis aan, en de geestdrift voor den heiligen oorlog begon zich aan de oevers van den Hijn uil te breiden. Weinig tijds daarna belegde keizer Frederik te i\lentz eene vergadering, tot welker bijwoning al de vorsten, heeren, prelaten en de aaiizienlijksten uil hel volk van Germanic werden opgeroepen; de vergadering werd aangekondigd onder de benaming van hof ol t ijlsdiuj ran ('.hrislns (Curia Chrisli). In die bijeenkomst deed Godlried van Wurlzbnrg eene taal booren, die de toehoorders begecslerde. De keizer was voornemens om naar het heilige land le gaan, maar hij wilde lot het volgende jaar wachten; de vergadering stond op om hem te bewegen hel kruis terstond aan te nemen, helgeen hij deed, en zijn voorbeeld sleepte allen mede die tegenwoordig wareu.

De oproeping van het hof van Home weerklonk in alle kerken van Germanic; de legaten van den paus, de predikers

van den heiligen oorlog en de algevaardigden van liel heilige land lieten zich overal hooren terwijl zij weeklaagden over het lot der christenen van het Oosten en over de bloedige heschimpingen, welke het kruis van den Verlosser aangedaan werden. «Dij het geluid der in hel kruishout gedreven spijkers,quot; riepen zij uit, «heelde de aarde, verduisterde de zon, scheurden de sieenen, openden zich de graven; welk hart zal lliaus niet vei'hrijzeld worden als het verneemt, dat het gewijde hout der verlossing door de goddeloozen met de voeten getreden wordt?quot; Igt;c ji-ewijde redenaars haalden het hemelsche Jerusaleni aan en stelden den kruistochl voor als een voorireHHijk middel om het aantal der uitverkorenen Gods te vermeerderen. «Gelukkig degrnen, die de heilige reis aanvaarden,quot; zeiden zij, «nog gelukkiger degenen, die niet wederkeeren!quot; Onder de wonderwerken, die den wil des Hemels kenbaar maakten, noemde men liet miraculeuze visioen eeuer maagd van Lowenstein: zij had hel verlies van Jerusalem vernomen op den dag zelveu, dat de mnzchnannen de slad binnengetrokken waren; zij verheugde zich over dal droevige l'eit, zeggende, dat het een bron des heils voor de krijgers van het Oosten zou worden.

Kredcrik, die zijn oom Koenraad op den tweeden kruistocht vergezeld had, was bekend met de buitensporigheden, welke de vorige expeditiën gekenmerkt hadden; bij legde er zich hijzonder op toe deze te voorkomen. Op den rijksdag van Menlz, waar hij hel teeken des kruises had aangenomen, en op verschillende andere bijeenkomsten, die de oorlogstoebereidselen ten doel hadden, deed de keizer wijze bepalingen vaslslellen. Men nam voorzorgen, dat een talrijk leger, hetwelk onder een vreemden hemel ging strijden en onbekende landen moest doortrekken, niet ten gronde ging door verslapping van de tnchl, noch door de ontberingen, welke het op zijn weg kon onlmoeien. I!ij keizerlijk edict werd algekondigd, dat een voelknechl, die weinig geoelend was in den wapenhandel en daarbij geen geld genoeg bezat om twee jaren in zijn onderbond le kunnen voorzien, geen dienst kon nemen onder de vanen van het kruis: hierdoor hield men de landloopers en de Ibrtuin- j zoekers verwijderd, die in de vorige oorlogen zooveel onheil geslicht hadden. Daar men meer manschappen bad dan noodig was, stond men den pelgrims toe zich van hunne gelolle vrij te koopen; op die wijze verschal'le men zich het geld, dal men noodig had. Ik moei hier aanstippen, dat die onUielling van de gelolle in den eersten en den tweeden kruistochl niet toegeslaan werd. De Dnilsche kronijken spreken niet van den Saladijn-schen cijns; hel alkoopen der gelolle was een der middelen, die men aanwendde om de kosten van den heiligen oorlog le bestrijden.

De keizer en de vorsten, die bel kruis aangenomen hadden, vergaderden hel daaropvolgende jaar le Neurenberg om zich mei de laatste toebereidselen voor den kruistocht bezig le houden. Men sloot er een verdrag met de ambassadeurs van den keizer van liyzanlium, waarbij de doortocht van het kruisleger door het Grieksche rijk toegestaan werd. Er werd overeengekomen, dal de pelgrims in de sleden ontvangen en in de woningen der Grieken geherbergd zouden worden; men moest hun boomvruchten, tuingroenten en brandhout, benevens slroo en hooi voor de paarden verschaU'en, maar niets anders. Het overige moest gekocht worden tegen billijke prijzen, volgens den staal van het land en den lijd van het jaar. De kruisvaarders verbonden zich, hoegenaamd geen geweld 'te zullen plegen en ieders eigendom le eerbiedigen. De hertog van Zwaben en de overige bevelhebbers van den kruistochl ontvingen de toezegging van vrijen doortocht en zwoeren, van hun kant, den vrede en de wetten der gastvrijheid te zullen doen eerbiedigen. Frederik zond aan Isaiic een nieuwe ambassade om den band van vriendschap nog vaster aan le snoeren. In dien tusschentijd onderhandelde de Grieksche keizer met Saladijn en verplichtto zich jegens zijn muzelmanschen hond-genoot de Latijnen le beoorlogen.

Het vertrek werd een jaar uitgesteld; men wees Regensburg aan als de algemeene verzamelplaats der huitsche kruisvaarders in het begin van April 1189. Van hel Kerstleest al' lot hall' vasten zag men in die stad scharen pelgrims te voel en le paard aankomen. Frederik begaf zich omstreeks het Dinksterleest met zijn leger op weg; hij had zijn zoon Hendrik aan hel lioold van het bestuur des rijks gesteld. In een laatste le Presburg gehouden samenkomst zwoer men den openbaren vrede te zullen bewaren zoolang de kruistocht duren zou.

De Dnilsche keizer, die gezanten gezonden had aan al de muzel-mansche ol' christen vorsten, wier Stalen hij moest doortrekken, zond ook een gezantschap aan Saladijn, met wien hij eenige vriendsehapsbetrekkingeu onderhonden had. Hendrik, graal' van Holland, begai' zich omstreeks Hemelvaartsdag op weg, belast mei een schrijven voor den sultan van Cairo en Damascus. Frederik verklaarde daarin aan den muzehnanschen vorst, dat bij mei langer zijn vriend kou blijven, en hel geheele roomsche rijk tegen hem de wapens zou opvatten, indien hij Jerusalem en

hel kruis van den Verlosser,die in zijne handen gevallen waren, niet terLiggal'. Saladijn antwoordde op het maniresl des keizers, en zijn antwoord was een oorlogsverklaring. Verscheidene alge-vaardigden waren te gelijker lijd naar den sultan van Iconinm gezonden. Kilidscii-Arslan werd, onder de zijnen, beschuldigd van de ncck der irijsi/ceren aan le hangen; daarom gelooide men in lairopa, dal de snllan christen geworden was, en in een briel', die voor ons bewaard gebleven is, geelt paus Alexander lil hem raad om hein in zijne bekeering te leiden. Kilidsch-Arslan ontving de, gezanten van Frederik zeer welwillend, en hij zeil' zond een gezanlschap naar hel Westen. De snllan van Iconium, die den tilel aannam van Souvcreiit der Tuilen, Armenicr.i en Suiiërs, beloofde Frederik allen mogelijken bijsland; zijne gezanten waren vergezeld door vijftig nuizelinansehe ruiters, hetgeen een lot dusverre ongezien schouwspel was voorde volken van Europa.