1848 ET 1849, DUM ULTRAJECTI REG-
NABAT, IN VIGO HUJUS URBIS LIT^
TERA'C INSIGNITO OBSERVATAE.

Quum aestate anni 1849 Cholera Asiatica, quae
per aliquot menses Ulfrajecti regnaverat, iterum ibi
apparuisset, et, in dies vehementior facta, tanta vi sae-
viret, quantam adhuc vjnoverant cives , me quoque
hujus urbis Matjistratus invitarunt, ut pro viribus
succurrerem inferioris ordinis civibus, quorum mag-
'nus numerus terribili morbo corripiebatur. Cui invi-
tationi, quamvis honorificentissima esset, primum
tarnen haud sciebam, an rite obsequi possem ; quum
recens in candidatorum numerum relatus essem, mihi-
que vix per anni spatium aditus in clinico Academica
ad aegrotantium lectulos patuisset, ideoque difficuUates
computarem, quibus me, propter exiguam dectrinae
et experientiae copiam, implicatum iri intelligerem.
Grassantis tarnen morbi vehementia et cogitatio, fore
ut ego quoque, sub auspiciis hujus illiusve doctissimi
viri, nisi aßictis prodesse, saltern medici gravissi-

mum nmnus sublevare possem, me impulerunt, ut ohla-
tum honorem acciperem, meque pro viribus praesto
fore, Magistratibus significarem.

Uaque mihi assignatus est vicus C, omnium fere
tristissime aßictus, in quo ambo Medicinae Doctores
E. Oudenhoff et C. C. J. de Ridder gravissimo
labore noctu diuque erant intenti. Gratias iis hoc
loco ago pro sapientibus consiliis, quae toties ab iis
accepi, et pro humanitate, qua uterque eorum in casu
periculoso mihi adstitit. Quodsi amicitiae vinculum^
quo tum consociati fuimus, successu temporis j non
dissolvatur, eo dulcior mihi erit praeteritormn recor-
datio, magisque juvabit communis laboris olim me-
minisse.

Deficiente morbi vehementia, studia, per intervallum
trium mensium fere amissa, recepi atque eatenus qui-
dem absolvere potui, ut ad ter minos curriculi acade-
mici progressa, jam mihi tantum cura dissertalionis
scribenda/j restaret, qua summos in Medicina honores
adipiscerer.

Quale autem mihi ex amplo et paene infinito me-
dicarmn disciplinarurn cyclo argumentum sumerem?
Non admodum dubitavi. Institui scilicet historiam
scribere Cholerae Asiaticae, annis 1848 et 1849, dum
Ultrajecti regnabat, in vico hujus urbis Uttera C in-
signito observatae, mihique proposui, de ortu ei in-
cremento Cholerae , progressibusque, quos per totam
urbem fecerit, deque multis ad eam pertinentibus re-
bus tantum Uteris mandare, quantum ad illustrandas
observationes in vico C factas, necessarium esset. Ne
vero quis putet, me opus illud aggressum esse ^ ut

quaestionem illam, nostris temporibus, ut olim, sae-
pius, sed frustra agitatam, et cujus solutionem admo-
dum vereor, ne posteris relicturi simus, de ipsa
Cholerae natura dirimerem. Tantum abest, ut ex
scriptis meis vel minimam lucem ipsius scrutatoribus
affulsuram esse eredam, ut nisi legi, dissertationem
postula^iti , satisfacere debuissem , nihil horum procul
dubio ex scriniis protulissem.

Exposita ratione , qua materiem scribendi inveni-
rem, necesse erit, ordinem indicare, quem in scri-

In 2° descripsi ortum Cholerae ac rationem, qua
quum per universam urbem, tum per vicum C pro-
gressa est.

In 3quot; ambas epidemias, ratione habita cursus morbi,
locorum, quibus saeviit et numeri aegrotantium in
vico C observatorum, comparantur

c.nbsp;cum superioribus epidemiis ejusdem morbi.
caput aetiologiam complectitur.

5üm nosographiam continet, quum generalem scilicet
morbi descriptionem, tum observationes singulares de
notabilioribus quibusdam symptomatibus, additis mor-
borum historiis, quae mihi notatu dignae viderentur.

Notandum autem est, ea, quae duobus postremis
capitibus contineantur, niti observatione 440 tantum
aegrorum, qui a Viris Vactissimisl*, Oudenhoff

etc. C. J. de Ridder et a me ipso mrati sunt,
una cum iis, qui e vico C in nosocomium recepti
fuerunt. Quandoquidem^ omnes fere hujus urbis me-
dici aegros aliquos ex hoc vico suae curae mandatos
hahuerunt, difficile fuit, quemque medicorum de iis
consulere.

En, habe s, lector humanissime, argumenti disposi-
tionem, quod multo fusius sane et accuratius tractas-
sent, nisi tempus mihi de fuisset; nisi etiam, quod
facile intelligitur, tempore illo, quo morbi vehementia
nos occupatissimos tenebat, multa praeteriissem, quae
notari nequiverant, sed quae fortasse non transiissem,
si jam turn constituissem de Cholera dissertationem
scribere. Praeterea, si quis inter legendum reperiat,
me hic illic minus accurate scripsisse, attribuai id
quaeso, mihi et negligentiae meae, non vero indiciis
undique conquisitis. Haec eriim et accurata et ubera
et benemie mihi suppeditata fuerunt; nec possum, quin
datam hic praefandi occasionem arripiam, ut memo-
rem humanitatem eorum, qui mihi vel fontes, vel in-
dicia, vel consilia quaerenti, auctoritate sua, vel opera,
vel monitis adstiterunt.

Primum ergo ad Te me converto, Vir Amplissime
N. P. J. Kien, Praeses hujus urbis illustrissime,
ut me Tibi gratum significem pro liberalitate, qua ca-
talogum Cholera correptorum, iiî Curia reconditum,
mihi inspiciendum dedisti ; quod nisi Tua humanitate
mihi concessum fuisset, nullo modo tam accurate ar-
gumentum meum tractare potuissem,.

Tibi quoque Vir Jmplissime J, Hinlope n, qui urbis
legmn curam tenes , haud minorem gratiam debeo,

,apoto qui mihi et certa de civium numero ^ncHc^a
aL,ue%uaea Te quaesi.eram,nbsp;^

Neque sane Te praeterire possum, viv Cl. P. J. i- de
FreLrii, quum rogantimihi continuo ea, quae Tu,
Praeses Collegii, qnod in hac civUate res -^edicasj^
rat de Choiera Uteris mandata, necdum typ^s empressa
Haibas, non negaveris, eogue mihi fontem praebuerj
multa de Cholerae cursu per totam urhem M«-
s^i^rà meae inserere potm. Gratum me
velim, Vir CL, pro benignitate Tua habeas.

Porro \obis me devinctum esse hbenter profiteor
Viri Doctissimi E. Oudenhoff C. C. J. deExd-
der liberalitateVestra, qua annotationes accurate
factàs qua multa alia indicia, quibus indigebam,
Lin 'etiam memorabiles historias morborum a Vob^s
scriptas, mecum communicastis ; quae omma ad duser-
tationem compone^^dam, quanti^is mihi pretn fuerunt^
Subtiles etiam et accuratas annotationes ideoque gra-
tias sinceras Vobis debeo Vir Cl. L. C. van Goudoe-
ver et Vir Doctissime M. Imans, qmppe qm Cho-
iera aegros e vico € in nosocomium receptos, obser-
vavistis observationumque Vestrarum praecipuas et
morborin singularium historias amice mihi sugges-

que dissertatione meritus es eo, quod casum morU gra-
vidae e vico C,qui in Diario Tuo obstetricio e^posttus
erat,venia Tua mihi Ucueritin usummeum convertere.

Accipeet T«, Fir Doc^. P. J-A^ermeuUn
jus provinciae Archivarie, grati amm^ testificatto-
nem, quod permultos fontes, quibus opus erat, aa

Tibi quoque, Vir Humanissime W. A.Boers, qui
scrinii urbani Praefecto administras, multas gratias
pro auxilio, quod a Te accepi, debeo.

Neque Tuas, Vir Humanissime J. de Groot, wa
Praefecte, intactas velim curas et adjumenta, quae in
accurata tabulae topographicae compositione tanti mo-
menti fuerunt.

Vos omnes denique, quos in scribenda componen-
daque hac dissertatione benignos mihi auociliatores et
monitores expertus sum, publicam accipite gratissimi
animi significationem.

Restât altera, mihique sane haud minus jucunda
praefandi muneris pars, ut nempe carissimos Prae-
ceplores, quorum lectionibus mihi in hac Academia
frui licuit, alloquar.

Quorum vos agmen ducitis, Viri Clarissimi, Mathe-
seos et'Philosophiae Naturalis Professores; Vos prae-
sertim, Cl. G. J. Mulder et E. van Eees, qui tam
publica institutione et sapientibus consiliis, quam hu-
manitate et amore adeo me semper prosequeremini,
ut Vestri beneficiorumque Vestrorum recordatio nun-
quam ex animo meo excidere possit. Me gratum
quoque discipulum habeatis.

Inprimis vero Vos ajfari laeta cogor praeteritormn
memoria, Viri Clarissimi, in hac academia Medicae
Facultatis Professores, qui et praeceptores et vitae
duces mihi per maximum academici curriculi spatium
fueritis.

rande Facultatis, accipe pro ^egregia institutione omm-
busque, quae Tibi accepta refera, sinceram animi mei.
gratiam, credasque velim. Vir Clarissime, Tui memo-
Tiam usque ad extremum vitae mihi suavisstmam
fore ' Quodsi per Deum Optimum Maximum rata fiant,
quae spero, haud minus Tibi ipsi senectus Tua grata
erit, quam discipulis fuit salutaris.

Eadem me gratia Vobis, Viri Clarissimi J. L. C.
Schxoeder van der Kolk, E. C. Donders
L. C. van Goudoever adstrictum esse palam pro-
fiteor, pro egregia discendi facultate, quam mihi salu-
berrimae Vestrae institutiones praebuerunt. Semper
enim eundem scientiae amorem, idem disciplinarum
Studium, quo ipsi fervebatis, Vestro exemplo, Vestrts
admonitionibus in discipuli animo suscitare studeba-
tis, idque ut nunc probe sentio, quantopere miln m
studiis profuerit, sic certe in reliqua vita agnoscere
non desinam. Longam Fobis in disciplinarum et
Academiae utilitatem, vitam deprecor.

Quibus autem Te verbis alloquar. Vir Clarissime
G. J. L 0 n c q, Promotor aestumatissime ! si omnia, quae
Tihidebeo, animo reputo, si institutiones Tuas prae-
Claras, cum domesticas de Materia Medica, Therapia
generali et speciali, tum Clinicas in nosocomio aca^
demico, speeto ; si egregium amorem recordor,quo me
adsidu'e prosequebare, consiliaque saluberrima enu-
niero, quae mihi mirum quantum in studiis pro fuerint;
si denique cogito , quanta humanitate atque patientia
^e in scribenda hac dissertatione, tum dubium con-
firmaveris, tum errantem correxeris, tum consiUi
inopem, per otium atque negotium, auxilio adjuveris;

si haec et multo plura Tibi débita repute, ingenue
fateor, me ne scire, quibus verbis Tibi ver os animi
sensus significem, aut quo me Tibi pietatis vinculo
devinctum sentiam. Verum , dilectissime Praeceptor !
simplicem hanc testificationem Tibi sufficere scio; quippe
cui satis fuerit, si discipulis generique humano pro-
spexeris. Ne posthac igitur, quum, scholis Tuis relictis,
in societatem introierim, discipuliis Tuus esse desinam,
sed tamdiu Tuis consiliis fruar, quamdiu a summo
Numine in Academiae Patriaeque salutem Tibi vivere
concessum fuefitl

Utinam hic etiam alloqui possem C/. E. J. quot;W. von
Baumhauer, praematura morte suis scientiaeque
ereptum, cujus scholis paulisper inter fui.

Tandem ad Vos venio, Commilitones carissimi, qui-
buscum per plures paucioresve annos in hac Academia
versatus et sensim amicitiae vinculo junctus sum.
Vestrnm plures jam summos honores, suo quisque in
genere studiorum, consecuti sunt et alio migrarunt;
alii etiamnunc in hac academia versantur ; sed sive
procul sive mecum in hac urbe degatis, Vos omnes,
preçor, vivite felices meiqae memores!

Vicus Ultrajecti littera C insignitus in septentrionali
situs est eademque occidentali nrbis parte. Superficiem
habet 150,000 ad 180,000 in quadrum uluarum Neêr-
landicarum. Solum ceteris urbis partibus humilius est,
ita quidem ut, quod ab idoneo barum rerum judice au-
divi, cum agris urbem circumjacentibus inundari posset.
Occidentalem et septentrionalem vici partem Ehenus flu-
vius cingit {Cingel), orientalem vero Vetus Canalis [Oude-
gracht), fluvii istius brachium, quod, postquam totam
urbem a meridie ad septentrionem in duas dividit partes,
extra portam septentrionalem (Waard-Barriere) in Vec-
tam influit. Platea vero Pottestraat dicta et pauca alia
loca ipsi vicina, ad eundem vicum pertinentia, ultra Ve-
terem ilium Canalem sita sunt. Possae in vico illo non
amplius inveniuntur. Olim vero et plateam, quae appel-
latur het Zand, et alia quaedam ejusdem vici loca Rhenus

alluisse dicitur. Amplissimus van Asch van Wijck 1),
de pristino hujus fluvii cursu mentionem faciens, jgt; Deze
loop,quot; inquit, »is nog herkenbaar in dat gedeelte der
rgt; Oudegracht, 'twelk van de Hamburgerhrug af, langs
»het Stadhuis, tot bij de Viebrvg voortloopt, en wel-
»ligt bij de Jacohie-Kerhquot; (pertinet haec aedes cum
locis mox commemoratis ad vicum C), »en de Water-
jgt; steeg, door den zoogenaamden polder bij het Paarden-
rgt;veld, langs het Zand heen, weder in den hoofdtak uit-
»liep.quot; Nuper etiam in fastigio domi cujusdam plateae
het Zand lapis conspiciebatur, cui infantis in cunis de-
cumbentis et ita quidem flumini innatantis insculpta erat
imago, in memoriam inundationis, cujus opportunitate
ad eundem illum locum infans in cunabulis appulsus erat.
Hinc etiam nomen portulae het Wiegepoortje in foro
suario (Varkenmarkt) prope plateam het Zand. In eodem
foro suario, secundum van der Monde, virum anti-
quitatis peritissimum, quo loco domus jam invenitur
n°. 497, ibi olim portitor habitabat, in vicinitate canalis,
in Ehenum, ut perhibent, influentis.

De soli natura, id quod vehementer doleo, perpauca
tantum apud nonnullos auctores invenire mihi contigit,
nec plura mihi communicarunt Geologi, in hacce urbe
habitantes, quos de materia ista consului. Trado igitur,
quae potui, non quae volui. In nonnullis locis solum
cum Ultrajectinum in genere, tum illud, quod ad vicum
littera C insignitum pertineat, argillaceum esse, in ahis
turfaceum, in aliis denique arenaceum potissimum, quem-

1) Van Asch van Wijck, Geschiedkundige beschouwing van
het oude Handelsverkeer der stad Utrecht, pag. 34.

admodum ex operibus Jacobi Scheltema 1) et Nicolai
van der Monde 2), virorum doctissimorum, ita ex fos-
soribus puteorum, viris experientissimis, quos etiam con-
sului, intelügere mihi licuit. Quemadmodum in aliis
locis, ad partem urbis septentrionalem et occidentalem per-
tinentibus, ita in foro maximo {liet Vreeburg), quod pro
parte ad vicum litterâ C insignitum refertur, solum tur-
faceum est. In plateis vero vaii Luinstraat sive Lohel-
straat et naauwe Watersteeg, inprimis ad planitiem oc-
cidentalem, quae dicitur het Faardenveld, atque in parte
etiam plateae Veenstraat appellatae, argillaceum est, com-
positum ex argilla cum parva tantum copia arenae {zware
klei), quale quoque invenitur in orientali urbis parte, ad
aedem primariam {bij de Domkerk) et ad campum in
Oudella {de Kamp). Alibi, scilicet in plateis het Zand,
de Zandstraat et wijde Watersteeg , nec non in foro
suario {Varkenmarkt), stratum soli superius argilla
efficit cum magna copia arenae, {zavelgrond). Dantur
etiam loca, ad externam vici partem, prope moenia de-
molita, in quibus stratum arenaceum prope superficiem
positum inventum fuit, ita quidem, ut aqua fontinalis
facile acquireretur. Nec desideratur contrarium. Quo loco
scilicet quatuor platearum {van de Catharijnestraat, het
Zand, de wijde en naauwe Watersteeg) obtinet decussatio,
ibi arena fontinalis {het welzand) ad 100 demum pedum
altitudinem invenitur. — Constat denique, solum in multis

1)JacobusScheltema,nbsp;GoscUed- en Letterkundig Men-
gelwerk, Dl. VI, tweede stuk.

2)nbsp;N. van der Monde, Geschied- en Oudheidkundige beschrij-
ving van de pleinen, straten, stegen, waterleidingen, wedden, putten

hujus vici locis olim etiam humilius fuisse, seriori demum
tempore ruderibus variisque terrenis substantiis aggeratum.

Magna, quae hoc etiam in vico, pro locorum varietate,
datur soli diversitas, mira videri nequit reputanti, quot
quantisque mutationibus a Eomanorum inde temporibus
vi potissimum aquarum solum istnd obnoxium fuerit.

Complures vicus noster, quemadmodum in tabula to-
pographica, huic dissertationi adnexa, videre est, pla-
teas habet et angiportus et diverticula, 1154 domis
ibidem positis formata. De quibusdam e plateis istis
constat, eas jam decimo quarto seculo exstitisse, neque
dubitandum, quin ortus earum multo etiam antiquior
sit. Olim, id quod van der Monde ex antiquis docu-
mentis infellexit, arces hic erant et splendida nobilium
gentium aedificia. Temporis vero lapsu ut consenuit
vicus, ita pristinum amisit splendorem et pauperioribus
potius quam ditioribus urbis incolis domicilia praebuit
et praebet etiamnunc. Ultimis autem annis, quum
moenia vicum pro parte includentia publica auctoritate
demolita sint multaeque novae domi exstructae, quae
novas etiam plateas formaverint, Veenstraat et Lohel-
straat dictas, multis nominibus emendatus est vicus.

Primariae, quae dici merentur, plateae, de wijde en
naauwe Watersteeg, inter latiores pertinent, quae Ul-
trajecti adsunt. Mediam quippe latitudinem habent
45 pedum. Latior quidem est de wijde Watersteeg, at
vero de naauwe Watersteeg, quod ex nomine effice-
res, nihil minus quam angusta est. Minus latae sunt
de CatJiarijnestraat, het Zand, de Zandstraat, de
horte Viesteeg, de Pottestraat, de Bergstraat, de Koe-
straat, de Veenstraat, 25 circiter pedum. Ceterae, de

Achterstraat, de nieuwe Zandstraat, de Tuinstraat, de
Florasteeg, de Hamsteeg, de kromme Jacohie-Kerksteeg
aliaeque multae, diverticulorum potius et angiportuum
nomine insigniendae, multo sunt angustiores, 5 — 10
pedum.

Quatuor in vico isto plana dantur sive fora, magis
minusve ampla. Primo, in meridionali vici parte, in
censum venit het Vreeburg, omnium amplissimum , fo-
ram fere quadratum, superficiem habens 19000 circiter in
quadrum ulnarum Neerlandicarum, arborum serie in
duobus lateribus circumdatum, pro dimidia parte et quod
excurrit ad fines vici littera D insigniti situm. Dein
porcorum forum, de Varkenmarkt, ad finem plateae de
korte Viesteeg, non valde extensum illud. Dici fere
posset platea dilatata. Porro sepulcretum S. Jacobi,
het Jacobie-Kerkhof, circum aedem bujus nominis, pro
parte arbustatum, quod multo minus est, 5000 scilicet
circiter uln. N. Denique het Paardenveld ad finem
plateae de naauwe Watersteeg, in occidentali vici parte
situm, quod Eheno alluitur, circiter 7000 in quadrum
ulnarum Neerlandicarum. Est planum apertum, satis
magnum, arboribus praeditum, in quo duae molae ma-
jores exstructae sunt. Commemorari etiam meretur
compitum satis amplum, e concursu quatuor platearum
{de wijde en naauwe Watersteeg, de Catharijnestraat en
het Zand) formatum, in quo magna invenitur antlia .
lapidea. Arbores ceterum in vico isto vix adsunt.

Si excipias apertam illam planitiem, quae Paardenveld
dicitur, et mediam fori maximi partem (van het Vree-
burg), totus viens pavimentatus est.

tempore autem Cholera saeviebat, sordes publica auctori-
tate removebantur, expurgabantur cloacae, utque Hber
esset aquae pluviaHs decursus, curabatur.

Altitudo domorum multum differt. In quibusdam
plateis, het Zand, de Achterstraat, de nieuwe Zandstraat,
de Veenstraat, de naauwe Watersteeg, het Meypoortje,
de Graenesteeg, de Hamsteeg, de Florasteeg, aliisque
pluribus diverticulis et angiportis plerumque unius modo
tabulati sunt, quo fit, ut angustiores etiam angiportus
minus angusti esse videantur; alibi, in de Pottestraat,
korte Viesteeg, Catharijnestraat, Zandstraat, wijde Wa-
tersteeg, vulgo duorum, dum ad Veterem Canalem et
in foro maximo [het Vreeburg) plures inveniuntur domi
trium tabulatorum.

In genere domi admodum parvae sunt, nec raro in
uno eodemque angusto saepe conclavi numerosa familia
degit, quod mirum videri nequit reputanti, 1154 domos
a 1528 familiis habitari. In eodem saepe cubili paren-
tes cum pluribus liberis dormiunt, nec separantur sexus.
Quod uti moribus, ita viribus incolarum perquam no-
xium esse, quis est, quin intelligat? Humilitas soli
facit, ut pleraeque domi admodum humidae sint. Pone
multas areae quidem adsunt, quae aëris perflatum ad-
mittunt, at vero permultae domi sunt, in angiportis
potissimum imperviis sitae, in quibus aër bene renovari
► prorsus nequit. Pessimae omnium sunt domunculae,
quaeaKorvezee quodam nomen habent, de keukentjes
mn Korvezee. Ad has domunculas, pone plateam de
Achterstraat sitas, aditus datur cum per domos hujus
plateae nquot;. 310aa, ceteris insignitas, tum etiam, quam-
quam difficillimus ille, ad posticam partem per angipor-

tum angustissimum. Soli plateae et angiportus super-
ficie inferiores adeo humiles sunt, ut stare in unica,
quam continent, cellula erecto corpore homo adultus,
vel parvae staturae, fere non possit.

Loca, in quibus naturae necessitati paretur, vel in ip-
sis domis inveniuntur vel extra easdem. Dantur etiam
foricae publicae, vulgo apertae, valde sordidae.

Numerus incolarum, secundum ultimum censum, die
1 m. Januarii anni 1850, adscenderat ad 6799. Mas-
culini sexus erant 3167, feminini 8632. Ex his 1513
undecimum aetatis annum nondum attigerant. Inter un-
decimum et vicesimum primum erant 1343. E 3944 natu
majoribus 2126 nupti erant ; 2 matrimonium jam inie-
rant, qui vicesimum aetatis annum nondum compleverant.
600 in viduitate versabantur.

Quamquam plures in vico isto fabri habitant et opi-
fices, labore victum parantes sibi suisque sufficientem, nec
pauci quoque meliore conditione cives, imo vero fortunati
ibidem degunt, ad veterem potissimum canalem et in foro
maximo, permulti tamen tristissimis vexantur paupertatis
miseriis.

Inter operarios recensentur 14 pistores, 20 lanii, 59
tinctores, 88 fabri lignarii, 95 ferrarii, 46 aerarii, 57
caementarii, 100 sartores, 72 sutores, 10 doliarii, 50
typothetae, 19 scriniarii, 102 torniones, 21 tegetifici,
aulaearii 14, sartrices 155, textrices 114. Enumerantur
porro 334 famuli, 123 mercatores, 52caupones, 17 ludi
magistri, multique alius professionis homines, quos inter
üNus MEDICUS. Nullius profcssionis commemorantur 3446,
e quibus 280 sexus masculini, 1603 sexus feminini
decimum sextum aetatis annum jam compleverunt.

Pauperes, qui maximum hujus vici incolarum num«-
rum efficiunt, phlegmatici vulgo temperamenti sunt, ha-
bitus cachectici, sordidi, haud raro horrendi. Cihi,
quibus utuntur, consistunt praesertim e solanis tube-
rosis, fahis et pane; carnem vix norunt. Pro potu vel
aqua utuntur fontana, anthis, quae in vico isto numerosae
sunt, hausta, vel tenui coffeae infuso vel etiam, cujus fre-
quens eheu abusus est, spiritu vini.

Atque haec quidem pro instituti nostri ratione de hocce
argumeuto sufScere videntur.

I. phior paks epidemiae inde a die 24 m. octobris
a. 1848 usqoe ad 18™ m. maji a. 1849.

Die martis, qui erat m. Octobris 1B48 BeliaEom-
mer sbur g, puellula decern annos et tres menses nata, quae
apud parentes degebat, extra portam Waard-Barrïère,
in loco i/oZmw/dicto, vico M, Nquot;. 164g, medicorum
curae mandabatur. Symptomata Cholerae Asiaticae propria
apud eam observabantur, et intra 12 horarum spatium
fato cessit, die 25° m. Octobris. Die 26 Octobris morbus
iterum apparuit in tribus pueris, qui in eodem vico M
habitabant,. unus in via Korsteeg prope ipsam portam
Waard-Barriere, in domo Nquot;. 31 notata, annum etqua-
tuor menses agens, qui paucis post diebus revaluit; alter,
qui é annos et 6 menses habebat, in domo angiporti ad
Zeedijk, quae numerum gerit 518e, eodem illo die obiit;
tertius Arius van Doorn puer 7 annos natus, habi-
tans prope Laauwenrecht, in vicinia officinae domini

Hoogeveen, in qua cerussa fabricatur, N„. 210, die
9® Novembris sanitati restitutus est. Itaque jam Cho-
lera Asiatica Ultrajectum invaserat,

Neque tamen morbus illico dispergebatur, aut jam
ab initio inde vehementer saeviebat. Spatio diem martis,
24quot;quot;- Octobris inter et diem solis, ejusdem mensis 29quot;quot;,
quinque homines, pueri omnes, morbo eapiehantur, quorum
duo diem ohieruut. Sequeute hehdomade numerus cor-
reptorum decern augebatur, quorum vero nunc dimidia
pars adultis constabat, quorumque quinque succubuerunt,
omnes habitantes in vico M.

Nunc primum etiam aegri in nosocomium Cholera
lahorantibus destinatum, quod tunc temporis situm erat
in platea Bagijnehof vici H, recipiebantur, idque qui-
dem sub vesperam diei 31 Octobris, quum Gertruda
Klein, uxor, annos 39 nata, eo transportabatur, quam
eodem illo vespere secutus est Petrus van Zwol,
fabri ferrarii famulus, qui Söquot;«- aetatis annum agebat.
Vicini erant, habitantes in loco, qui vocatur Hopak-
ker, in vico M, at diversa utebantur domo. Eodem fere
tempore morbo correpti, brevi fato cesserunt. Atque hi
quidem primi erant Cholera laborantes, quos ego vidi.

Inde morbus lente increvit, ut apparet e conspectu,
quem hic adjecimus, ubi numerus correptorum, mor-
tuorum et sanitati restitutorum, pro singulis quinque
dierum spatiis, uti per primam epidemiae partem sese
habuit, inveniri potest.

Tabula, qua indicatur, quot homines ültrajecti inde a die 24 m.
Octobris anni 1848 usque ad diem 18 m. Maji anni 1849 sin-
gulis quinque dierum spatiis, cum in universa urbe, tum in vico
ipsius littera C msignito, turn denique in ceteris vicis conjunctis
Cholera correpti sint, quot sanitati restituti, quot mortui.

Inde a die 24 Octobris ad 19quot;quot; Novembris, itaque
per spatium 4 circiter hebdomadum. Cholera propemodum
in solo vico M commorata est;e 54 enim eo spatio cor-
reptis, 46 ad ilium vicum pertinent. Tres erant in vico
H, qui nullum omnino habuerant commercium cum labo-
rantibus in vico M; tres item in vico I, quorum duo
ex eadem domo eademque erant familia; unus in vico A.

Die 9 Novembris primus fuit correptus in vico C,
cujus situm supra descripsimus. Puer erat 12 annos
natus, Petrus de Marie, in vianbsp;o24f,

qui tunc revaluit, at postea, die 23 Julii, iterum Cho-
lera affectus, ejusdem mensis die 3 0, in nosocomio suc-
cubuit. Quantum equidem indagare potui, puer ille
non fuerat in foco Cholerae , nec cum aliquo morbo
jam correpto habuerat contactum.

Circa morbi prdgressionem in vico M, non multa sunt
notanda. Praecipue in hujus vici parte septentrionali orien-
tem versus versabatur, dum in oppositâ Vectae parte
paucos tantummodo aggrediebatur. quot;Vicinitates quaedam,
prae ceteris locus quem dicimus Hopahker, admodum vexa-
bantur. Ibi loci 31 domi tantum habentur, non adeo an-
gustae, ubi undique aëri aditus patet. In unaquaque
familia fere Cholera apparuit. Domus autem istae, ab ho-
minibus inferioris conditionis habitatae, recentiori demum
tempore erant aedificatae, pro parte in loco postremis
annis comparato, fossa quadam adaequatâ, partim in
loco, ubi antea sordes urbis conferrebantur, et reserva-
bantur, donee demitterentur. Utrum haec domorum col-
locatie causis annumerari mereatur, quibus factum sit,
ut ibi morbus exstiterit, certe adeo saevierit, definire
non ausim.

E vico M Cholera transiit ad locum urbis inde procul
remotum, vicum A, in vicinitate pristini ServoM, ubi
angulos quosdam, angiporta impervia [poortje^) sedem
sibi vindicavit. Inde prodiit in ejusdem vici plateas
KreupeUtraat et Magdalenasteeg; porro extra portam
Catharijne-lairiere, in vicum, qui immediate cohaeret
cum looo de Waard, ubi primus corripiebatur die 3
Decembris, ubique morbus exinde, per totum fere spa-
tium, ad diem 23quot;quot; Decembris permansit, quo spatio fi-
nito pauci tantum insuper ibidem correpti fuerunt.

Interim hue usque unus modo, die 26 Novembris,
extra portam urbis meridionalem, Tolsteeg-bamere,
morbo captus fuerat; hîc tamen dein initio mensis De-
cembris, plures invadere coepit. — In vico C inde a
primo correpto, die 9° Novembris, nullas Cholera exseruit
vires, donec die hujus mensis 23 denuo ibi prodiret.
Mense autem Novembri pauci tantummodo corripieban-
tur, at dein, ineunte mense Decembri, hic quoque in-
primis saevire coepit, ab eo inde tempore, quotidie fere,
unum, pluresve abripiens hujus vici incolas. Unum
est e locis, quae postea, tam priori quam altert epide-
miae perîodo, hâc vero inprimis, tam horrendum in mo-

Inde a die 19 Novembris, singulis singularum heb-
domadum diebus, numerus correptorum increvit ; mox
in omni parte urbis et vicorum, qui extra urbem ha-
bentur, prodibant, atque spatio diem 16quot;'quot; inter et 20quot;-
Decembris, ad fastigium morbus adscendit. Nimirum
hocce 5 dierum spatio 72 homines adoriebatur, 38 e
sexu masculino, quorum 21, 34 e gencre feminine, qua-
rum 16 succubuerumt. Prae ceteris autem dies 18

Decembris citandus est, quia eo plurimi correpti sunt,
quippe quorum summa 26 contineat.

Inde a die Decembris 26°, sensim paulatimque morbus
decrevit, ita ut a die inde 20° Januarii anni 1849 adexeun-
tem mensem Martium sequentem summa correptorum sin-
gulis quinque dierum spatiis, plures quam 15 non con-
tineret; ceterum, circum numéros 14, 10 aut his etiam
inferiores versaretur; unde spes oriebatur, fore ut Cho-
lera magis magisque diminuens, tandem prorsus eva-
nesceret, quae spes alebatur insuper eo, quod post finitum
mensem Martium, quo 59 fuerant correpti, mense Aprili
numero 16 haud plures, et ad diem 18quot;™ usque Maji
9 tantum morbo laborantes indicabantur 1).

Itaque Epidemia finita videbatur, ac spes increscebat
fore, ut mox ab hoste illo muitos tam crudeliter inva-
dente, et omnibus minante liberati essemus, quamvis
ab altera parte, mora ejus diuturna in aliis patriae
urbibus, et vero reditus in loca unde jam decesserat,
haud exiguam moverent sollicitudinem, ne et in hac
urbe vires suas denuo intenderet.

Atque his quidem praemissis, sequitur, ut accurate
referamus, quem cursum Cholera Asiatica habuerit in
vico litterâ G insignito, scilicet in prima epidemiae parte,
inde a-die 9° Novembris 1848, usque ad diem 26quot;quot;
Aprilis anni 1849. Quo melior autem hujus cursus

1) Cf. Historia prions hujus Epidemiae partis in universa Pro-
vincia TJltrajectina, quam conscripsit CI. li. f. suerman, inserta Col-
lectaneis a CI. dondeks et CI. Jansen editis sub titulo: Nederiandsch
Lancet, 2''« Series, 5de Jaargang, no. 5.

conspectus esset et facilior locorum, ubi morbus obser-
vatus fuerit, repraesentatio , duas tabulas confecimus,
quarum prior indicem morbi cursus chronologicum con-
tinet, altera conspectum ejus regni topograpliicum. Ad-
didimus corollaiia quaedam.

Index chronologicus eorum, qui in vico littera C insignito Cho-
lera Asiatica correpti fuerunt, in priori epidemiae parte, inde
a die 9 m. Novembris anni 1848 usque ad diem 26 m. Apri-
lis anni sequentis, commemoratis plateis, angiportis, aliisque
locis ubi habitabant, et dornorum numeris.

18nbsp;»nbsp;» 38Zandp.v. Lancee.nbsp;»nbsp;342 b
»nbsp;»nbsp;» 39 Groenesleeg ... .nbsp;»nbsp;423
»nbsp;»nbsp;» 40 van Luinstraat..nbsp;»nbsp;516
» »nbsp;» 41 » »nbsp;»

^ndex domorum ad vicum littera C insignitwn pertinentium, in
quibus Cholera Asiatica, durante prima epidemiae parte, anno
1848 et sequenti, observata fuit, commemoratis plateis, an-
giportis aliisque locis, ubi sitae sunt.

» 59 Naauwe igt; *lt;gt; 509
» 24 Tan Luinstraat. •. » 515
» 68 » » ...» 515G
» 69 » » ...» 515ï
» 40 » » ...» 516
» 41 » » ... » »
» 55 I) » ...» 516c
» 75 Naauwe Waterst.. » 524
sgt; 85 Achterstraat .... )gt; 524 g

s 74 Naauwe Waterst.. » 539
» 70 » « *» 541
» 13 » igt; •» 545
» 29 Varkemn. (Poortje). » 598 L
» 32 Lange Hamsteeg..*» 638

» 43 Nieuwe Watersteeg. »1000
I» 44 Loco incognito.
» 49 » »
» 53 » u
» 54 » igt;
» 60 » »

E tabulâ chronologica hic adjectâ videmus, primum
correptum occurrere die 9° Novembris, in via Achter-
straat, in domo 524.F insignitâ, via ceteris omni-
bus propemodum viis vici C longius remota a parte
vici M maxime vexata. Haec via, sita quae est in
angulo hujus vici, proxime Eheno adjacet, qui hunc an-
gulum includit, et dein effluit in flumen Vectam.
Quamquam via haecce non adeo est ampla, et inter
maxime angustas vici C numerari potest, a parte tamen
posteriori satis amplâ planitie terminatur.

Ad diem usque 23quot;quot; Novembris unus tantum fuerat
correptus, illo vero die alter accessit e vîa Catharinae,
quae in medio vico sita est. Erat ille vir, quipaucis ante
diebus Eoterodamo, ubi morbus saeviebat, profectus
• hîc advenerat, quique hospitio utebatur in via Catha-
rinae, unde in nosocomium postquam esset transporta- •
tus, die sequenti obiit.

Porro die 26°, ut et die 27° Novembris, quis corri-
piebatur in vicinia loci, unde primus correptus prodie-
rat. Die autem posteriori citato, praeterea quendam
morbus invasit, qui domum habitabat in extrema parte
viae Bergstraat, N°. 975 insignitam, item in Eheni
vicinia.

ums, duo, tres, subinde plures, immo die 18° Decem-
bris Septem recens correpti indicabantur, dum pauci
tantummodo praeteribant dies, quibus nullus accedebat.
Per totum hunc mensem 53 homines ex hoc vico morbus
adoriebatur, quorum 26 valetudinem recuperaverunt.

Notandum est omnino, morbum ad diem usque sep-
timum Decembris, quo spatio 19 primi corripiebantur
(modo excipere velis virum , qui Eoterodamo hîc ad-
vena, die 24° Novembris occidit) in ea tantum vici parte
apparaisse, quae sita est inter loca: d,e CatJiarijnestraat,
het Zand, et flumen Rheni, quod ibi vici terminum consti-
tdt, ac plurimos in plateis Achterstraat, nieuwe Zandstraat
et extrema parte viae Bergstraat correptos in vicinia
hujus fluminis degisse ; porro in una eademque fami-
lia saepius non tantum unum, at plures vulgo corripi.
Cujus rei origo fortasse in eo est quaerenda, sen quod
diversae familiae magis Cholerae aptae fuerint, sive do-
mus habitarint, quae admodum morbi caussae primariae
aut ejus caussis faverent. Sic v. c. die 26° Novem-
bris in domo Nquot;. 310 f viae Zandstraat unus corripie-
batur, die 30° tres, et die 2quot; Decembris denuo unus,
omnes ejusdem familiae.

Die 10° Decembris rursus in eadem domo quemdam
morbus aggressus est, qui vir, ni fallor, hanc domum ha-
bitabat, postquam in ea jam tota familia, patrefamilias
ßxeepto, exstincta fuerat. Sic quoque in via Zandstraat
in domo N°. Qlh duo, in domo N°. 974 tres, in
domo N°. 344, in loco het Zand, duo succubuerunt
ejusdem familiae socii.

Die 12° Decembris duo correpti sunt in plateae Ach-
terstraat domo N°. 310 gg et hh insignitâ, cujus ad

tergum sita sunt domuncula, quae vocari solent de
keukentjes van Korvozee, quorum in topographia men-
tionem fecimus, pag. 6 et seq. Mirum omnino videtur id,
quod morbus non prius exstiterit in bis, au dicam haris,
(tanta enim ibi adest immundities, adeo sunt exiguae,
dum aëri aditus vix ibi pateat), liomini vix tiabitabili-
bus ; itaque eorum incolae immunes fuerint, dum ubique
in vicinia tam muitos invaderet epidemia.

Per totum sequens spatium magis magisque epidemia
dispergebatur, ita ut subinde eodem die, locis longius
a sese invicem remotis, homines corriperentur, quam-
quam universe praecipue commorata fuerit in plateis
nieuwe Zandstraat ubi 8, Achterstraat ubi 8, het Zand
ubi 12, et Bergstraat ubi 12 homines correpti sunt.

Id quod propemodum certo exspectaremus, scilicet fore
ut domus quoque sibi invicem adjacentes ab eodem inva-
derentur hoste, non nisi raro obtinuit; vulgo nonnullae e
serie praetermittebantur, et primum praetermissae, post
plures demum dies hebdomadesve afBciebantur. Ubi
porro tabulam sequamur, videmus, imprimis mense De-
cembri vicum C a Cholera fuisse vexatum, dum epide-
mia jam inde ab exeunte mense Novembri inceperat,
dein mense Januario, Pebruario, Martio morbum magna
pro parte decrevisse, et mense Aprili prorsus evanuisse.
Singulis ex ordine citatis mensibus, corripiebantur de-
cern mense Novembri, quinq\iaginta tres mense De-
cembri, tredecim mense Januario, sex mense Pebruario,
quinque mense Martio, duo mense Aprili.

Die 2° Januarii insuper quinque; die 7° tres, adorie-
batur morbus, exinde vero, saltern vim epidemiae in
hoe vico finitam aestimare licebit, quum deinceps, non

nisi singula trium, quinque, decem dierum spatia, ali-
quis hie illic correptus annunciaretur.

Cunctus incolarum die numerus die 1° Januarii 1850
summam constituebat 6799. His ubi computaveris eos,
qui Cholera perierunt, numero 356 1), pro toto civium
numero invenies summam, qualis circiter tunc fuerit,
7155; horum 89 sunt correpti, quod ad 1,24 pro cen-
tenis redit.

Per totam urbem corripiebantur ad diem usque Maji
ISquot;® 613 homines ; postremo popuU censu numerus in-
colarum totius urbis Kal. Januariis 1850 apparuit 47961;
his computatis iis, qui utraque epidemia perierunt numero
1663, redit ad 1,23 pet. Et pro universa urbe prae-
ter vicum C, ubi 524 morbo laboraverunt, ad 1,23 pet.

Inde patet, vicum C paulo, at vix tamen gravius
a morbo fuisse affectum quam ceteram urbem; atque
ubi reputaveris, haud exigua pro parte ab inferioris con-
ditionis hominibus, quin pro parte admodum pauperi-
bus, hunc vicum esse habitatum, qui universe morbo
multo videntur aptiores, numerum 89 non ita magnum

1) Ut incolarum numerum eo tempore, qno Cholera primum
apparuit, die 24° Oct. 1848 pro tota urbe, pro cetera urhe praeter
vicum C, et pro uno vico C, quam accuratissime fieri posset, in-
venirem, non tantum Cholerä, at vero aliis etiam morbis mortuos
lis computarc, ac recens natos substrahere sine dubio debuissem.
Quum tamen hunc numerum pro singulis vicis haud sine magna dif-
ficultate mihi comparare possem, ac, quantam ejus fieri posset, in
computationibus meis eandem sequi vellem rationem, bos praeter-
quot;quot;isi. unde tamen quae existit differentia, non adeo erit magna.
Praeterea incolarum numerus quotidie mutatur; itaque recens nato-
rum nulla ratio foret babenda, et durante Cholera, aliis morbis
mortui, per totam epidemiam, Cholerae expositi aostimarentur.

dices, ratione habita ceterae urbis, ubi nullus fere alius
vicus, a tam egenis habitatus, invenitur.

Populi censu Kalendis Januariis 1850 item apparuit,
in vico C 1154 haberi domus, a 1528 famiüis habi-
tatas. Harum domorum in 63 morbus invasit; 70
autem familiae ab eo fuerunt vexatae. In una domo,
N». 310 F insignitâ, 6 homines, quorum quinque ex
eadem erant familia, in alia, N». 373 cc notata, qua-
tuor ejusdem familiae socii afficiebantur; duo vel tres
ex eadem familia pluribus in domibus.

Cholera, hâcce epidemia, in ea vici parte commo-
rata est, quae a pauperioribus habitatur, et viis angus-
tioribus, praesertim angiportis imperviis similibusque
locis inhaesit, inprimis quoque iUi vici parti, uti jam
vidimus, quae proxime flumini adjacet, quod Mc vicum
terminât; aliae vel angustiores domus, atque ab homi-
nibus haud lautioris conditionis habitatae, immunes man-
serunt, dum et multa loca, plus aëri quae patent, et
viae ampliores a Cholera vexabantur. Unus tantum ad
Canalem Veterem prodiit; ceterum neque ibi loei, ne-
que in foro Vredeburg, a maxime honestis lautiorisque
conditionis civibus habitato, morbus apparuit.

H. pars altera epidemiab inde A dib 28° mensis MAJI A.
1849, trsqüe ad 12™ octobeis ejdsdem anni.

Eodem, quem supra secuti fuimus, ordine servato, pri-
mum quem ortum, quam progressionem, quem denique fi-
nem altera haec epidemiae pars in universa urbe habuerit,
breviter adumbrabimus, additâ tabula ; deinde duabus iti-
dem tabulis et morbi cursum in vico litterâ C insignito,
et domos hujus vici, in quibus observatus fuit, indica-
bimus; tandem corollaria quaedam subjungemus.

Inde a die 18® mensis Maji usque ad diem ejusdem
mensis 28™, per spatium igitur decern dierum, nullum
Cholera adorta fuisse videtur. Hoc ipso vero die morbus
iste crudelis, denuo duas invasit muHeres in vicinitate
illa, ad angulum sita, ubi urbis Cingulus, e regione loci
quo quondam propugnaculum fuit Sterrenburg, in via Je-
remiae extenditur fossam versus, nobis Kruisvaart dictam,
quaeque vicinitas paucis tantum domibus constat ; mulie-
res autem istae brevi succubuerunt.

Meuse Junio morbus iterum caput, quamquam lente,
extulit, primum in vico K, dein in vico M, dum in-
terim et in aliis urbis partibus hîc illic, quidam ab eo
eorriperentur.

Die demum 16° duo laborantes in vico C aderant,
altera foemina, alter vir, neque diu impetum sustinuerunt.

Attamen Choiera non nisi lente processit, summa enim
eorum qui hoc mense correpti sunt, numerum quadra-
ginta trium non excedit, quin praeterierunt quoque dies
hujusce mensis, quibus nemo corripiebatur.

Mense Julio vero numerus aegrorum celeriter increvit.
Inde a die 2„ usque ad 7quot;quot; corripiebantur 12 homines;
inde a die 7° usque ad 12quot;°*, 33 ; inde a die 12» ad
17quot;quot;°, 85; inde a die 17° ad 22quot;quot;quot;, 183; inde a die
22quot; usque ad diem 27™, 228 ; inde a die 27° ad Ka-
lendas Augasti, 232 ; uno autem eoque postremo hu-
jus mensis die 63 homines morbo fuerunt correpti.
Per totum mensem 775 homines indicabantur Cholera
laborante»; horum 242 in vico C degebant, qui nume-
rus parum abest, quin tertiam partem totius summae con-
tineat, ac satis notabilis videbitur, ubi reputaveris, hunc
vicum septimam circiter partem incolarum totius uibis
continere.

Neque tamen morbus ad summum jam adscenderat fas-
tigium; singulis diebus sequentibus 40 circiter aut 50
aut 60 correpti sunt, quin die 14° Augusti numerus 73
impletus est.

Inde a die hujus mensis 1° Aug. usque ad 6quot;™, 209
,nbsp;» .. 6° .. » » 11»quot;», 171

» » » » » 11» » » » 16™, 280
» » » » » 16° » « a 21™, 165
» » » . » 21° » « » 26™, 114
» n » » » ■ 26° » ad Kalendas us-
que Septembres, 119

Tabula, qua indicatur, quot homines Ultrajecti inde a die 28° m.
Maji mque ad diem 12™ m. Octobris anni 1849, singulis
quinque dierum spatiis, cum in universa urbe, tum in vico ip-
sius litterâ C insignito, tum denique in ceteris vicis conjunctis
Cholera correpti sint, quot sanitati restituti, quot mortui.

Neque hoc mense morbus vici C incolis pepercit, in-
ter 1058 enim qui hocce spatio correpti sunt, 200 ad
vicum C pertinebant.

Mense Septembri morbus decrevit, attamen ejus initio
quotidie, 16 aut 20 aut 26 circiter novi accedebant
aegrotantes. Die 9° tantum octo,- die 10°, quindecim
die autem llo viginti et Septem corripiebantur. Ab hoc
inde tempore insignem in modum morbus decrevit ;
singulo die correptorum summa numerum 9 aut 10
non excedebat, atque inde a die 15° quotidie 3 aut
non plures indicabantur, excepto tamen die 21°, quo
7 fuerunt annuntiati, quin dies nonnulli mensis exeun-
tis fuerunt, in quibus nemo Cholera affectus est.

Hîc terminum Epidemiae positum esse judicare lice-
bit, quum mense Octobri duae tantummodo foeminae cor-
riperentur, altera die mensis 8°, altera die 12°, in vico
C degens; utraque valetudinem recuperavit.

Index chronologicus eorum, qui in vico IJltrajecti littera C insignito Cholera Asiatica correpti fuerunt, in altera epidemiae parte, inde a die
16 m. Junii anni 1849, commemoratis plateis, angiportis aliisque locis, ubi habitabant, et domorum numeris.

16 Jun. Nquot;. 1 Catharijnestraat. . . . Nquot;. 874
11 » 2 In navi, Oude Gracht.

» 59 Nieuwe Zandstraat.. . » 310g
„ 60 Zaad, Poortje v. v. St. » 373 v
» 61 Wijde Watersteeg. . . » 491

gt;, 63 Naauwe Watersteeg. . » 526
igt; 64 » » » quot; » . . » »
n 65 jgt; quot; » » n . . „ 547

26 Jul. Nquot;. 161 Groenesteeg. .• . . . Nquot;. 407

		524 r
163 Tuinstraat......	ji	533 G
164 Naauwe Watersteeg.	11	543
	»	615
	»	»
167 Varkenmarkt.....	»	677
168 11 » » .....	»	679
169 »11 ».....	»	684
	»	784
171 Zuilensteeg......	»	936
172 Nieuwe Zandstraat. .	»	331
	»	333 j
	»	3331
	»	333 (
	»	335
177 » ........	»	350
178 » Poortje v. v. St.	»	373
179 Groenesteeg (Poortje).	»	4121
180 » 11 » » » •	»	412;
181 Zandstraat......	»	263
182 Nieuwe Zandstraat. .	»	331
183 Naauwe Watersteeg.	»	550
184 Varkemnarkt(Poortje)		598
185 Nieuwe Rade. . . .	1)	991
186 » » 11 » . . . .	»	»
187 Wijde Watersteeg. .	»	228
188 Nieuwe Zandstraat. .	»	310
189 Achterstraat.....	11	310
	»	342
191 )i Poortje N. G.	11	346
	»	373
193 Naauwe Watersteeg. .	»	511
194 van Luinstraat. . .	»	516
195 Tuinstraat......	II	533
	»	542

)) ii
» »

»nbsp;»

» igt;

!) »
■gt; »

« »

»nbsp;»

igt; »
» »

28nbsp;»
»nbsp;n
»nbsp;gt;1
IInbsp;»
»nbsp;n
11nbsp;»

29nbsp;»

)i »
» »

quot; 1.
11 »
ii ii

» i)
» »

» »

II II

igt; »
» »

»nbsp;»

»nbsp;»
» »

11 »

30nbsp;»
» »

» »
» »
» »

11 I)
» »

» »
» »

I) »
» »

» »

» 1)
» »

igt; »
» »

»nbsp;»

31nbsp;»
» »

» »

II »
» »

» M
11 i)

» lgt;

» »

11 »
» »

» »

ii »
» 1)
ii »

9	»
10	11
))	»
M	»
11	»
M	»
)gt;	»
»	»
»	11
12	»
))	»
it	»
»	»
13	»
»	»
J4	n
»	»
	11
»	)■
15	»
igt;	11
»	11
»	»
»	»
»	»
»	11
16	»
0	11
	»
»	»
»	»
»	»
»	»
H	»
»	11
»	11
»	»
17	11
	»
»)	11
)l	»
»	1»
»	»
»	1)
»	11
»	11
18	igt;

»nbsp;123 Catharijnestraat. .

„nbsp;124 »..•'» » • •

.1nbsp;125 Zandstraat......

»nbsp;126 » » ....''

»nbsp;127 Achterstraat. • • •

ynbsp;128 Nieuwe Zandstraat. .

» 129 » . » » •

„ 130 Zand.......

»131 .........

»132 ........

» 133 Groenesteeg (Poortje)

» 134 » » » »
» 135 igt; » '» quot;
1) 136 Veenstraat......»

»137 » ........» quot;

ml) 542 kk

u .......

,, 139 Varkenmarkt (Poortje).» 598 a
» 140 Catharijnestraat.

» 141 Zand......

»142 » ........

gt;, 143 » ........quot;

»144 » ........quot;

»145 » .....

» 146 Groenesteeg. . •
» 147 Zand,Poortjev. v.St. » 497
,. 148 van Luinstraat. . • » 516d

„ 149 Florasteeg......» 602

.) 150 Bergstraat......» 958

» 151 » ........ 972

« 152 Zandstraat....... 292

» 153 Nieuwe Zandstraat. . » 3L0u

154 Zand..........333 a

„155nbsp;»..........333 D

,,156nbsp;...........333f

»157nbsp;.........»336

»158nbsp;...........373

» 159nbsp;»nbsp;Poortje v. v. St.nbsp;» 3731

»160nbsp;.........»nbsp;373s

31 Jul. Nquot;. 241 Varkenmarkt. . . . Nquot;. 674
» » » 242 Catharijnestraat. . . n 776

» 251 » » » (Poortje). » 412 u
» 252 Zand,Poortje v. v.St. » 497
» 253 Naauwe Watersteeg.. » 510
» 254 11 » » n 11 . . » »

» 268 » Poortje v. V. St. » 3731
» 269 » II » 11 II » II 373 AA
» 270 Groenesteeg. . . . » 408

» 273 Zand, Poortje V. v.St. » 497
» 274 van Luinstraat. ...» 512
„ 275 » » »....» »

292 Naauwe Watersteeg.. » 510
11 293 Wijde 11 V » . . » 555
» 294 Varkenmarkt. ...» 686

II 303 Naauwe Watersteeg. . » 517
» 304 Jacobie-Kerkhof. . . » 581
11 305 Varkenmarkt. ...» 686
» 306 )gt; » V . ... » »

» »
» »

693
921
949
1001

»	»
»	11
»	»
»	»
»	»
»	»
»	•gt;
»	»
11	»
»	»
11	II
»	»
»	1)
2	»
»	»
»	»
11	»
»	»
0	»
»	»
»	»
11	»
»	»
»	»
»	»
»	»
»	»
11	»
»	»
»	11
»	»
11	»
»	0
,1	lgt;
»	»
11	»
3	»
M	»
»	»
»	»
))	»
4	Î1
»	11
)i	»
»	11
»	»
»	u
»	»
»	»

Onbsp;I)

1)nbsp;»

11nbsp;»

»nbsp;»

a 412 Jacobie-Kerkhof. . . » 580
» 413 »» » » » . .. » 582
» 414 Lange Hamsteeg. . . » 650
»415 Catharijnestraat. ...» 872
» 416 Zand, Poortje N. G. » 345a
» 417 van Luinstraat. ...» 516 c
» 418 Korte Viesteeg. ...» 717
»419 Wijde Watersteeg.. . » 233

» 439 Naauwe Watersteeg.. » 544
» 440 Wijde gt;i « » .. » 552
» 441 Cathaiijnestraat. ...» 908

» 448 Wijde Watersteeg.. . » 565
» 449 Catharijnestraat. ...» 8t/4
» 450 » u » u »....» 908

» 463 Korte Viesteeg. . .
» 464 Groenesteeg.. . .
» 465 Oude Gracht. . . .
» 466 Catharijnestraat. . .
» 467 Oude Gracht . . .
» 468 Wijde Watersteeg,.

« 470 Zand, Poortje N. G.
» 471 Lange Hamsteeg. . ,
» 472 Korte Koestraat. . . .
» 473 Bergstraat. • . . . .
» 474 Wijde Watersteeg. .
» 475 Naauwe
» 476 Wijde » » » . .

» 478 Wijde Watersteeg. .
» 479 Catharijnestraat. . . .
» 480 Korte Koestraat. . . .

Index dornorum, ad yicum littera C insignitum pertinentium, in quibus Cholera Asiatica obseryata fuit in altera epidemiae parte, inde a die

16 m. Junii, anni 1849, commemoratis plateis, angiportis aliisque locis, ubi sitae sunt.

« 296 » ,)...»
» 260 » » ...»
» 52 » » . . . »
)) 261 Korte » . . , »
» 33 » » . . . 1)

11 Sept.
17 Jul.

10nbsp;Sept,
23 Jul.

30nbsp;)gt;

31nbsp;»
6 Sept.
5 »

16nbsp;Jun.
15 Jul.
15 Aug.

17nbsp;Jul.
23

13nbsp;»
20 ..

5 Sept.
5 Aug.
2

17 Jul.

2 Aug.

15nbsp;Jul.
19 »
21 ..
22 ..

9 Sept.

14nbsp;.)
19 Aug.

8 Sept.
16 Jul.

8nbsp;Sept.

16nbsp;Jul.
19 ..

25nbsp;Aug.
19 Jul.

15nbsp;Aug.

30nbsp;Jul.
1 Aug.

21 ),

28nbsp;Jul.
19 Aug.

6nbsp;..
7 ,,

12nbsp;»
3 gt;.

24nbsp;Jul.
)i 1)

17nbsp;Aug.
22 ..

3nbsp;Sept.

26nbsp;Jul.

23nbsp;..

14 Aug.
» »

» »

23 .,
13 »
19 Jul.
22 ..

29nbsp;,gt;
26 „

9nbsp;Aug.
9 Jul.

12 »
9 Aug.

31 Jul.

7 Aug,
2 »
3 Sept
15 Aug.
17 Jul.

19nbsp;»
21 »

20nbsp;»
24 »

16nbsp;Jul.
13 Aug.

12nbsp;»
6 »
7 Jul.
9 Aug.

15 Jul.
20 »
n 9

23nbsp;»

24nbsp;»
21 »
24
27
23
20

24
31

17
26

27
»

30
5 Aug.

24 Jul.
27 »

23nbsp;»
26 »
22 »
26 »
22 »

24nbsp;»
27 »
26 »

31nbsp;»

1nbsp;Aug.
31 Jul.
29 »

11nbsp;Aug.

31 Jul.

» »

16 »

18nbsp;»
7 Aug.

14nbsp;Jul.
29 »

2nbsp;Aug.

5nbsp;»

12nbsp;Sept.

21nbsp;Jul.
27 »
31 Aug.

» »

2 Aug.

» )i
» »

II »

22nbsp;»
20 Jul.
25 »

25nbsp;Jul.

26nbsp;»

30nbsp;»
» »

)gt; »
,gt; »

1nbsp;Aug.
» »

31nbsp;Jul.
10 gt;.

12nbsp;»
30 »
26 »

6nbsp;»
26 ,,

30nbsp;»
18 »

2 Aug.

30nbsp;Jul.
16 »
25 »

5 Aug.
8 »
17 Jul.

12nbsp;Aug.
1 »

11nbsp;»

13nbsp;»

5nbsp;»

25nbsp;Jul.
19 »
22 p

14nbsp;»

6nbsp;Aug.

31nbsp;Jul.
» »

4 Aug.

28nbsp;»

26nbsp;Jul.
14 Aug.
21 »

30nbsp;Jul.

2 Aug.
» »

4 »
9 Sept.
21 Jul.

» n
» »

12nbsp;»
8 Jul.

27nbsp;»
14 Aug.

27nbsp;Jul.

31nbsp;»
30 Aug.

5nbsp;Sept.
30 Jul.
16 »

8 Sept.

2nbsp;Aug.
23 Jul.
13 Aug.
16 gt;.

28nbsp;»
16nbsp;»
13nbsp;»
19nbsp;»
26nbsp;»

390
394

396

397

399

400
)l

402
»

406

407

408
»

»
»
»

(Poortje). » 412*

1) » »

» » »

ft » 412E
» n 412r

» » 412m

» » »

» » 412«

» » 412V
»

412x
414

» 349 ,)
» 370 »
» 302 »
» 146
ft 73
» 100 »
» 30 »
» 311 »
» 235 »
» 236

13 Aug.
6 »
II ,gt;

18nbsp;Jul.
25 »

1nbsp;Aug.

2nbsp;»
10 »

15nbsp;»

1 »

» »

4nbsp;»
29 Jul.
31 »

2nbsp;Aug.
» »

20nbsp;Jul.
23 »

29nbsp;„
10 Aug.
18 »

19nbsp;Jul.
18 »
23 »

19nbsp;»
16 Jul.

4 Sept.

29nbsp;Jul.
26 »

31nbsp;Jul.
21 Aug.

ygt; »

29 »

12nbsp;Aug.
2 »

4 Sept,
6 »

24nbsp;Jul.
26 »
28 Aug.

1 »
18 Jul.

20nbsp;»
28 »
28 Aug.

4 »
II Sept.

25nbsp;.)

3nbsp;»

13nbsp;»
21 ,
11 Aug.

29 Jul. » 203 Naauwe Watersteeg. . » 1001
8 b »11 PI. Vredeburg, intabernamobili.
19 b »76 Loco incognilo.
31 » B 245 »
15 Aug. » 406 j) B

NB. In domis uno plunbusve asleriscis notalis ao. etiam 1832 vel 1833 unum pluresTe babitantium cholera affllsit. Obtinuit etiam in allis domis, quas tamen, quum in catalogo tune temporis facto aut imllo modo denotatae sint, quod in 32 Talet, aut numeris tantum, non additä liler4
sub NO. 330, 1 sub NO. 333, 1 sub N». 346, 8 sub No. 373, 1 sub No. 516, 4 sub No. 524, 2 sub No, 533. Ceteri, annis istis in vico C cholera eorrepti, hahitabant in domis nunc non affectis.

Postquam a die inde 26quot; Aprilis, in vico C nullum
Cholerae, stricte sic dictae, Asiaticae, vestigium appa-
ruisset, dum tamen in cetera urbe, quamquam minus ve-
hemens, (ita ut multis diebus cum toto spatio diem inter
18quot;quot; et 28quot;™ Maji quasi quieverit morbus), permansis-
set, primum denuo nobis offendit exemplum in hoc vico
correpti, die 16° Junii. Vir erat ééquot;-quot; annum aetatis agens
qui primus nimc adortus, statim in nosocomium trans-
vehebatur, ubi et eodem illo die obiit; domum habita-
bat 874 insignitam, in platea Catharijnestraat dicta.
Via autem illa satis est ampla, cui, dum hyeme saeviebat,
adeo Cholera pepercerat, ut ex ea tunc non nisi tres
correpti annuntiarentur, nunc vero graviori impetu in
eam irruit, quum 27 homines in una hac platea afficeret.
Viri, de quo dicere institui, domus planitiei Vredehurg
adjacet, dein quoque domus ad angulum fere hujus viae
ac ejusdem planitiei, morbus aggrediebatur, quod est
notabile, quia e domibus ipsi planitiei circumjacentibus,
neque per hoe, neque per praegressum Epidemiae spa-
tium, correpti prodierunt, uno tantum excepto viro m ta-
bema mobili, qui nundinarum tempore, die 8° Juin, Cho-
lerae succubuit. Eodem quoque die illo 16° Junii foe-
mina Cholera corripiebatur, in navicula suâ, quae jacebat

in Canali Veteri. Postquam per duas cireiter horas a morbo
vexata fuerat, fato functa est.

Jam denuo Cholera hunc vicum deseruisse videbatur,
nam ad diem hujus mensis 29quot;quot; usque, de ea nihil ap-
paruit, nisi quod diarrhoeae sive graviores seu minus
graves, quae continuo, etiam post prius Epidemiae spa-
tium finitum in hoc vico exstiterant, observarentur.

Die 29° Junii, puellam sex annos natam, Helenam
Tems, quae habitabatin domo viae, quam nos dicimus
Achterstraat, Nquot; 524o insignitâ, adoriebatur.

Ut in tabula hîc apposita clare indicatum est, haud
raro accidit, ut si Choiera semel in domum quandam
introiisset, paucis post diebus plures ejusdem familiae
adoriretur. Sic e. g. in viâ nobis Korte Viesteeg dicta,
in domo 199 insignitâ, intra 7 dies, 4 homines morbo
captos animadvertimus, quorum duo diem obierunt. Sic
quoque diebus 5, 6 et 7 Augusti, patrem, matremque
cum filiâ ia domo viae Zandstraat dictae,, Nquot; 260 in-
signitâ, Cholera correptos, intra paucarum horarum spa-
tium obiisse videmus. In domo quae, numerum gerit
271, itidem intra 16 dies, 4 homines morbo correpti,
omnes exstincti sunt ; neque tamen unius ejusdemque
erant familiae, unus paterfamilias, tres reliqui peregrini
erant qui hospitio illius utebantur. Sic die 14° Augusti
in una eademque domo tres homines corripiebantur, ac
alius praeterea ex eadem domo die 23°, quorum hic
unus fuit, qui mortis non existeret praeda.

Ad finem jam vergente Epidemiâ, intra spatium 4
dierum, unius ejusdemque familiae 5 homines Cholera
invasit, quorum duobus tantum revalescere contigit.
Idem illud quoque observabatur in domo N°524o, ubi

Plura fati gentilitii communis exempla citare potuis-
semus, quin haud raro factum est, ut paucis diebus
cuncta propemodum familia exstingueretur. Earo au-
tem id obtinuit, ut inter duos ex eadem domo correptos,
plures menses aut hebdomades inter cederent.

Visum est mihi, atque ubi attende ad correptos, quos
haec tabula exhibet, manifestum mihi videtur, Cholerae
morbum, ubi intra breve temporis spatium plures unius
ejusdemque familiae adoriretur, ibi quoque multo fuisse
vehementiorem ; etenim exitus plerumque infaustus erat:
pars longe major moriebatur. Saepius ubi intra 8 vel
10 dierum, vel etiam brevius spatium, plures ex ea-
dem domo curae meae mandates habebam, omnes brevi
admodum tempore succumbentes adspexi.

Morbus jam inde ab initio alterius hujus periodi magis
dispergebatur, itaque jam in initio loca vici ase invicem
remotiora a Cholera vexata animadvertimus.

Praeter Canalem Veterem, ubi summa correptorum nu-
merum 5 non superavit, ac planitiem Vredehurg, ubi,
sicuti jam supra memoratum est, nullus incola Cholera
laboravit, quae loca a lautioris conditionis civibus habi-
tantur, quo aëri quoque puro facilior aditus patet, nulla
vici pars a gravi malo fuit immunis; attamen, quam-
quam hacce periodo omnes viae ac omnes propemodum
angiportus a morbo fuerint affecti, ex alterâ tamen ta-
bula Mc adjecta patet, nonnuUas vias, angiportus et
angulos prae ceteris fuisse vexatos. Sic in platea,
quam nos dicimus het Zand, cum ejus diverticuhs,
viâ Catharijnestraat breviori illa, ubi 27 homines fue-

runt correpti, 81 inorbo afflictos animadvertimus, qui
numerus pro ratione totius vici permagnus videbitur
reputanti, in hacce via non plures habitare incolas quam
(Kal. Jan. 1850) 470, itaque totius viae incolarum par-
tem circiter sextam fuisse correptam.

Quod ubique, tam in hac nostra patriâ, quam alibi
observatum est, nempe Choleram in certis vicinitati-
bus commorari atque inhaerere, ibique muitos adoriri
incolas; cam ubi unum e familia quadam corripuerit,
muitos quoque ceterorum corripere, atque in omnes
partes ejusmodi vicinitatis tela sua dimittere ; hîc quo-
que dum epidemia saeviebat, haud fugit. In loco e. g.
nobis het Zand dicto, parvus quidem est angulus, qui
vulgo dicitur: het Meine poortje van van Stockum
No. 333 cum literis alphabeticis, ubi plures 7 do-
munculis non habentur, quas (Kal. Jan. 1850) 30 homi-
nes habitabant. Horum intra 18 dierum spatium 12
corripiebantur, eorumque 9 succubuerunt. Cetera, hac
periodo prae ceteris vexata, loca sunt: de Zandstraat,
ubi 44 ; de Groenesteeg, ubi 32; de nieuwe Zandstraat,
ubi 22; de Achterstraat, ubi 22; de Tuinstraat, ubi
12 ; de Bergstraat, ubi 34 ; de Varkenmarkt, ubi 38
et de Meijpoort, ubi 18 homines morbus est adortus.

Animadversione dignum est id, quod quae dicuntur
de naauwe Watersteeg, et de wijde Watersteeg, viae
vici auiplissimae, quaeque praeterea satis sunt longae ,
non adeo a Cholera fuerint vexatae, quum in posteriore,
quamquam et ibi sint anguli ac vilioris conditionis do-
mus multae, neque a lautioris conditionis hominihus
quam ceterus vicus habitetur, 13 tantummodo Cholera
laborarunt, in priori autem 20.

Hacce periodo Cholera, inprimis iis locis, qnibus prae
ceteris versabatur, singulas domus ut sibi singulae adja-
cent, invasit; quamquam etiam nonnullas domus e seiie
praeterierit. Cujus rei caussa quae sit habenda, quum et hae
ab ejusdem conditionis hominibus habitarentur, quique ea-
dem vivendi ratione uterentur, utpotepauperes omnes, can-
dide fateri debeo, me nescire, nisi fortassis inde deducere
velis, quod hi homines ad morbum suscipiendum non fue-
rint dispo sit i. Quod ad vicinos correptos, animadvertere
debeo, saepius domus sibi adjacentes a Cholera fuisse
afäictas, at ab altera parte saepius quoque longius in-
tercessisse tempus, antequam domus morbo non correpta,
adjacens correptae, et ipsa corriperetur. Saepius quo-
que obtigit, ut domus quaedam e serie primum quidem
immunis relicta, dein afSceretur, postquam temporis
spatium satis longum praeterlapsum esset. Id igitur
discrepat ab ea ratione, qua ejusdem familiae homines
corripiebantur, quippe quos morbus plerumque eodem
adoriebatur tempore.

Porro ex prima nobis patet tabulâ, morbum mense
Julio in dies propemodum increvisse, singulisque
diebus permultos consanguineis esse ereptos. Die 30quot;
Julii, Choleram, quod certe ad hunc mensem attinet,
ad summum fastigium evectam animadvertimus, ad quem
diem, 22 correptos annotates reperimus. Neque minus
saeviebat mense Augusto, quin et summa correptorum
hujus mensis die 2quot;, uno superavit summam eorum, qui
die 30° Julii correpti erant.

Mense Augusto ad finem vergente, Cholera decrescere
coepit, singulis diebus unus, duo aut tres, rarissime

Ad medium usque mensem Septembrem eadem circiter
ratio permansifc, inde vero una praeteriit hebdomas, qua
nemo morbo afSciebatur, atque ab hoc inde tempore epi-
demiam in vico C fere finitam animadvertimus, quum
die 21°. non nisi 2; die 22°, unus tantum; die 25°
duo; ac tandem die 12° Octobris unus, idemque pos-
tremus Cholera laborans medicorum curae mandaretur.

Per totam alteram Epidemiae periodum ex hocce vico
480 homines Cholera aegrotarunt, e toto incolarum nu-
mero, qui computati numerum 7155 implebant; itaque
6,28 pet. fuerunt correpti.

Pro tota urbe, ubi 2149 CholerÉi laborarunt, e com-
putatione, eodem modo ac in prima periodo, institute,,
invenimus 4,33 pet., ac pro omni reliqua urbe, excepto
vico C, 3,92 pet. Hinc dare patet, hoc in vico prae
ceteris Choleram saeviisse.

E 1154 domibus, dum haec epidemia durabat, 316
sunt petitae. In earum 219,- unus; in 53, duo; in
29, tres; in 12, quatuor; atque in 3, quinque homi-
nes morbo laborarunt. His computandi sunt quoque,
mulier ilia, quae in navicula obiit, vir, qui in tabema
mobili, ac tres, quorum domum ignoramus.

QUO AMBAE EPIDEMIAE PARTES IN VICO C ,
RATIONE HABITA MORBI CURSUS, LOCORUM
QUIBUS SAEVIIT AC NUMERI CORREPTO-
RUM, COMPAEANTUR

Uti prima epidemiae periodo vidimus, morbum primum
esse ortum in viâ, quam dicimus Achterstraat, atque
inde processisse, ita ut maxime saeviret in plateis huic
adjacentibus, quamvis et loca adierit remotiora, sie
altera periodo primum correptum animadvertimus in
platea Catharijnestraat, unde ad locum satis remotum
transiit, ad viam nempe Achterstraat, cujus quoque in
vicinia, hac item periodo, admodum saeviit.

mox admodum dispersa apparuit, et quum brevi jam
post ortum, variis simul conspiceretur locis, ejus CUr-
SÛS descriptio maxima premitur difficultate.

Prima jam periodo morbus inprimis in platea, quam
dicimus liet Zand, saeviebat, at vero hac altera periodo
gravius etiam haec via vexabatur. Praeterea hacce pe-
riodo Cholera vehementi cum impetu ruebat in eadem
loca, quae anno 1848 invaserat, atque insuper in haecce:
de Zandstraat, Groenesteeg, Meijpoort, Varkenmarkt,
cet., prouti capite secundo indicavimus. Annotatione
id quoque dignum videtur, quod domus in via het Zand
Numquot; 833, quae prima periodo prorsus a Cholera im-
munis erat relicta, anno 1849 gravissime fuit vexata.

Quod attinet ad tempus, per quod utraque periodus
extenditur, parum diifert. Prior periodus non est dubium
quin longioris sit spatii, ubi a primo correpto, die 9o
Novembris, usque ad postremum, 26° Aprilis, compu-
taveris; at vero spatio, quod diem 9quot;quot; et 23quot;™ Novem-
bris intercedit, nullus corripiebatur, et mensibus Pe-
bruario, Martio et Aprili admodum pauci, ita ut summa
correptorum his tribus mensibus computatorum, nume-
rum 13 non excedat.

Altera periodo admodum Cholera saeviit per menses
Julium, Augustum ac Septembris partem.

Saevitia porro periodum priorem longe superavit al-
tera. Quum enim correpti priori periodo 89 essent nu-
mero, itaque 1,24 pet., altera 480, i. e. 6,28 pet.
corripiebantur. Praeterea et indoles Cholerae anno 1849
multo gravior ac saevior videbatur. Priori periodo e 89
correptis 48 mortui sunt, 41 valetudinem recuperarunt;
alterê, autem e 480 correptis 308 succubuerunt, 172
revaluerunt; quod ubi pro centenis aestimaveris, ea ra-
tione numerum sanitati restitutorum ad numerum mor-
tuorum sese habentem inVenies, qua 46,06 habetur ad

53,93 ; et pro posterioribus ea ratione, qua 35,83 ad
64,16 habetur. Inde lucide apparet, exitum morbi anno
1849 longe fuisse tristiorem, ac hand sine ratione effici
posse videtur, indolem morbi tune multo fuisse gra-
viorem ac saeviorem.

Quod ad numerum correptorum singulis aetatibus ; ad
eum definiendum peculiares computationes non institui
pro singulis epidemiae partibus, quod ne facerem, ad-
duxifc me exiguus numerus correptorum parte epidemiae
priori, quippe 89 tantum complexns.

Nulli autem aetati Choiera pepercit. E tabulis meis,
quas ductu tabularum publicarum, quibus hoc morbo
affecti, consignati sunt, composui, animadverto, pueros
inprimis, qui annum aetatis undecimum nondum attige-
rant, tam anno 1848 quam anno 1849 fuisse correptos,
quod item clare apparuit e computationibus meis pro
utraque epidemia institutis.

Capite secundo diximus, Choleram primum exstitisse
in suburbio extra portam Waard-bamère, quam dicere
solemus, ihique admodum saeviisse , anteaquam, modo
ahquatenus insigni, in vico C aut in alia quadam urbis
parte prodiret. E 54 enim correptis, qui spatio diem
24quot;quot; Octobris et 9quot;quot; Novembris intercedente, indicaban-
tur, 46 ad illum vicum pertinebant, 3 erant e vico H,
3 e vico 1, 1 e vico A, dum in vico C ad hos unus
corriperetur die 9 Novembris.

E vico M tunc Choleram ad partem urbis remotiorem
transgressam vidimus, quam haud minus pauperes habi-
tabant. Qui ad canalem novum et veterem, nieuwe et
oude Gracht, et alibi habitabant cives lautioris condi-
tionis, multo feliciori sorte gaudebant.

Brevi post morbus magis magisque in vico C exten
debatur, atque in dies increscebat ejus vis. In priori
periodo Cholera simul et in cetera urbe et in vico C
ad summum adscendit fastigium inter diem 16 et 21
Decembris, ita ut, quo tempore in cetera urbe 56 cor-
ripiebantur, in 16 homines ex uno vico C invaderet.

E tabula Mc appositâ majori Nquot;. 3 videmus per men-
ses Octohrem, Novemhrem et Decembrem, Choleram in
vico M horrendum in modum saeviisse, quamquam et
vicus C mense, quem postremo loco citavi, admodum
fuerit vexatus. Mense Januario, e vico M morbus fere
excesserat, et in vico quoque C multo erat mitior, at
tum in partem longius remotam urbis, in vicos A et
B migrasse videbatur. Mense Eebruario, magis etiam
Martio atque Aprili, per totam urbem diminuebatur, ac
tandem mense Majo prorsus evanuit.

Tabula, quae hic exhibetur, docet, qua pro ratione,
singuli urbis vici a Cholera fuerint afflicti.

E proposita tabula liquet, ordinem vicorum pro numero
in iisdem Cholera captorum, hunc esse :

Universe hoc est animadvertendum, tres vicos prae
ceteris fuisse immunes, eos nempe qui sunt ampliores,
atque a civibus lautioris conditionis habitantur, quam-
quam nonnulla sine dubio loca sunt, in quae quamvis
quod dixi non quadret, tamen immunia fuerunt. — Sic
é. g. vico D, ubi inveniuntur loca, cujusmodi de JDrie-
haringsteeg, de Zahhendragersteeg, de Donkerstraat et
Buurkerkhof, cum domibus suis vilissimae atque abjectae
prorsus conditionis et incolis pauperibus, morbus peper-
cit, magis fere quam ceterorum vicorum cuidam.

1) Non accnratum -videbitur, quod hie pro vico 0 habetnr 1,30
pet., dum alio loco numerum posui 1,24; at quia numerus mor-
tuorum, pro singulis vicis me latet, hos cum incolarum numero
computare non potui, itaque etiam pro vico C praetermisi.

is, quem postremum citavi, vicus maxime gravi agitaba-
tur malo, quod e sequenti calculo patet.

In vico C Cholera per brevius temporis spatium du-
ravit, serius ibi incepit et mense Aprili jam inde deces-
serat, dum in vico B, D, M et I passim adhuc unus al-
terve corriperetur.

Quod ad ejus vim, priori periodo non multum discrimi-
nis intercedebat; numerus eorum qui peribant et cpnvales-
centium pro tota urbe, etiam excepto vico C, circiter par fuit.

Pro vico C vidimus numerum eorum, qui convaluerunt,
ad numerum mortuorum eadem haberi ratione, qua 46,06
habetur ad 53,93.

Inde liquet, exitum in vico C, pro exigua parte, ac
vix digna quam citemus, fuisse mehorem.

Prouti jam diximus, mense MajoCholera prorsus evauUit.
Neque tamen diu hujusee rei gaudium permansit. Post
quietem deeem dierum, quum jam ab hoste illo reformi-
dando hberatos sese opinarentur cives, eo magis, quia
hebdomadibus quieti illi proxime praegressis, pauci tantum-
modo correpti fuerant, itaque morbus sensim decrescere
et evanescere videbatur, denuo caput suum monstrosum
extuHt, die 28° Maji, et quidem primum in vico K ad
portam Tolsteeg-Barriéré. Nec tamen hoe uno mansit
loco, at inde extendebatur in vicum M extra portam
Waard-Barriere, ubi jam mense Junio exortus erat.
In cetera urbe hocce mense pauci tantummodo, in vico
C non plures tribus morbo capiebantur.

Per menses Julium et Augustum magis magisque morbus
increscebat et per totam urbem dispergebatur, attamen
ahis vicis alii gi-avius vexati sunt.

Mense Julio 775 homines hic illic in urbe Cholera
laborarunt, horumque unus vicus C 242 continebat.

Mense Augusto ex universa urbe aderant correpti
1058, quorum 200 in vico C degebant.

Per mensem Septembrem malum illud perduravit,
quamvis magna virium parte orbatum, et prae ceteris
locis commorari perrexit in domibus vici B, qua« sitae
sunt in vicinia portae Tolsteeg-Barriere. Sub finem hu-
jusee mensis insignem in modum decrevit, et mense Oc-
tobri duae tantum correptae sunt, quarum altera habitabat
in vico B, altera in vico C.

E tabula, quae sequitur, facile efficitur, hac quoque
periodo, vicos diversos diversa ratione fuisse affectos.

Ut ex hac tabula apparet, vicus C primum obtinet
locum pro ratione numeri hoe vico correptorum; dein
pro numeri ejusdem ratione ex ordine sequuntur :
M, K, B, E, I, L, D, H, A, G, E.

In vico M, nec non in vico K, in quibus multi habi-
tant pauperes, admodum Cholera saeviit; vici A, G, E,
qui maxime honestam urbis partem complectuntur, pau-
cissimos habuerunt correptos.

Ubi correptorum universae urbis numerum compa-
paremus cum eo vici C, videbimus, in universa urbe
4,35 pet., in universa urbe praeter vicum C 3,93
pet., et in uno vico C 6,75 pet. fuisse captos.

In vico C per paullo brevius spatium Cholera com-
morata est, quum die demum 16quot; Junii, ibi denuo exis-
teret, dum tam initio quam sub finem morbi pauciores
inde prodirent correpti.

Hacce periodo exitus in vieo C maxime erat infaustus,
quod ex sequenti computatione satis apparet.

Qui e vico C valetudinem recuperarunt, eadem ratione
habentur ad ejusdem vici mortuos, qua numerus 64,16
habetur ad numerum 35,83.

Ubi ambas periodos computaveris, sequenti ratione vi-
cos a Cholera afBictos videmus:

M, C, K, L, B, E, I, D, A, H, E, G.
Animadversione dignum est, tres vicos M, K, L,
ad maxime vexata loca esse referendos, neque vicum I,

extra portam nobis Wittevrouwenpoort dictam, ad ea loca
posse referri, quibus minus saevierit morbus. Pro parte
certe Imjus rei caussa in eo quaerenda videtur, quod haec
loca ab egentissimis habitantur incolis. Vicus etiam C in
angulo urbis situs, circiter undique aqua circumdatus ab
altera parte, Rhena, ab altera, Canali Veteri, humilissima
urbis pars, et ab hominibus admodum egenae conditionis
habitata, inter eos est vicos qui prima occupant loca in
tabula, quae pro ratione correptorum est confecta.

Ex tabulis Mc appositis numerus cognoscitur pro uni-
versa urbe, pro cetera urbe praeter vicum C, et pro uno
vico C, ratione quoque habita numeri correptorum ex
utroque sexu, et e singulis vitae aetatibus.

Numerus ex utroque sexu correptorum non multum
differt. E tabula vidimus 5,76 pet. e genere masculino,
5,40 pet. e genere feminino captos fuisse.

Neminem effugere poterit, quod adeo insigni nu-
mero pueri fuerunt correpti. Epidemia primum inter
pueros exoriebatur, ad medium usque mensis Novem-
bris longe major pars correptorum pueris constabat,
atque ab eo demum tempore etiam homines adultos
aggrediebatur ; per totum autem epidemiae spatium
inter pueros Cholera saevire perrexit. Cui vero tri-
buendum sit caussae, hucusque nequaquam definiri po-
test, ne conjecturas quidem probabiles proponere pos-
sumus de caussa, qua pueri imprimis morbo apti sint,
(nisi in eo posita sit, quod, sieuti qui viribus minus valet,
facilius subigitur ab eo qui viribus pollet, quam ille qui
et ipse viribus gaudet suis, sie quoque saevus iste mor-
bus ac gravi cum impetu irruens, facilius vim suam su-
periorem exerceat in puerum eumque vincat, quam in

incolarum in tabulis hisce nolatis comprehensi sunt illi, qui singulis aelatibus
f^puli ^ quot;quot;^'^quot;'quot;'quot;«quot;'t, quo factum est , ul summa numero 1663 superet numerum , qucm
'llojnbsp;januariis Ao. 1850 cxhibuil. Praelerea aniiuadverlendiim est, numéros

®ros esse ad annum usque 51 um, supra vero ilium forsitan minus accuralos. Nimi*

RATIO INCOLARUM TOTIUS URRIS IN EADEMQUE CHOLER' ^
REPTORUM, EXCEPTIS IIS, QUI AD VICUM LITTERA
INSIGINITÜM PERTINENT.

rum tabulas meas e calalogo Cholera correptorum ita coufeceram,
pro spatiis primum quinque aetatis annorum , quoiI bi» factum cat ^^ ^
scilicet optimum esse putaveram. At cum deinceps tabulam conficere v ^ ^
larum , aniraadvej?ti, in tabulis pubücis incolas esse conjunctos pro sp^'^'

annorum. Quod quamvis ita sese haberet, ad 5lum tamen aetatis annum,
'quot;quot;»nam meam, pro spatiis a me delectis exactoa numeros aequirerc potui, supra
quot;'quot;ra eos tantum , qui veritali proxime nccedunt.

eum, qui corpore est adulto et viribus munito, cujus
itaque vires, primum quidem morbi impetui resistentes,
dein tamen saepe serius ocius ab eo superatum iri censeri
possint. Cui tamen opinioni ea, quae mox de majorons
natu dicemus, repugnare videntur, quippe quorum vires,
viriles aetatis viribus sine dubio universe sint minores).

Quidquid sit, ex iis qui annum agebant undecimum
inter et vicesimum primum, praecipue vero vicesimum
primum inter et tricesimum primum pauciores morbo
aggressi sunt, quod de utroque genere valet.

Ac sane mirum est id, quod grandaeviores morbo mi-
nus apti esse videantur, uti e tabulis efficitur, ac m
vico C inprimis clarius etiam conspicitur.

Universe utriusque generis summae parum a sese in-
vicem recedunt; maxima autem discrepantia annum 41°
inter et 51™ observatur , qua aetate viri plures quam

Ubi ad ceteram urbem praeter vicum C animadver-
timus, eadem nobis apparent. Ibi quoque utrumque ge-
nus ad morbum propemodum aeque erat prochve ; i^i
quoque annum inter 21™ et 31™ pauciores correptos,
ac quo quisque erat grandaevior, eo et morbo minus
aptum videmus. Maximam hic observamus discrepantiaiö
annum inter sextum et undecimum, qua aetate femineJ
generis plures correptae esse videntur.

At pro uno vico C, major, quod ad genera, inter-
cedere videtur discrepantia. Etenim e nostro calculo
patet genus masculinum magis Cholera captum fuisse
quam genus femininum. Hic quoque puerilem aetatem
prae caeteris fuisse vexatam, apparet. Qui autem eX
utroque genere annum septuagesimum primum supers

verant, universe maxime immunes fuisse videntur. Genus
ttasculinum hîc annum inter undecimum ac vicesimum
pnmum minus morbo erat aptum; genus femininum
prorsus cum universi vici 0 ratione convenit. E cal-
®uHs patet, hîc inter utrumque genus variis aetatibus,
praecipue vero spatio, quod annum sextum et undecimum
iQtercedit, atque annum inter vicesimum primum et
^ngesimum primum continetur, et eo quod ultra annum
^''ptuageshmim primum excedit, magnam adesse dispa-
rilitatem.

Ex universae urbis praeter vicum C convenientia, cum
hocce vico solo patet, differentias inter genera et aetates,
Prouti eas in tabulis nostris indicavimus, minime fortuitas
®sse habendas, at huic illive caussae esse tribuendas,
lUae quidem hucusque nos latet, ac fortasse semper
latebit, nisi ipsam morbi naturam aliquando interius
^ognoverimus.

Tabulae hîc appositae indicant exitum plus minusve in-
faustum etiam pro utroque genere in universum, et docet
totius Cholera correptorum copiae partem circiter quin-
tam triplicatam (|) obiisse. Pro genere masculine exitus
P^ullulo fuit feücior, quoniam horum parte quintâ du-
plicatâ plures valetudinem recuperarunt, e femineo autem
§®ûere parte quinta duplicata paucioribus id contigit.
Tam vero parva haec est differentia, ut vix citatione
^igna videatur, atque exitus pro utroque genere par
possit. Quod vero ad diversas attinet aetates, ma-
hîc adest discrepantia: felicissimus exitus obtinuit
^^tio annum inter undecimum et vicesimum primum,
per totam hanc epidemiam observare licet, ut cla-
patet e calculis pro universa urbe praeter vicum

^^TIO CHOLERA MORTÜORÜM EORUMQUE, Qül SANITATI
RESTITUTI SUNT IN TOTA URBE, EXCEPTIS IIS, QUI
AD VICUM LITTERA C LNSiGNITUM PERTINENT.

pro vico C solo, et pro singulis generibus institu-
ais. E computationibus pro tota urbe animadvertimus,
iiniverse et simul pro diverso genere, puerilem aetatem
admodum fuisse infelicem; rationem per spatium, quod
^num sextum inter et undecimum continetur, quodam-
quot;lodo fuisse feliciorem, et plerosque annum agentium,
spatio annum undecimum inter et vicesimum pri-
^um incidat, vires recuperasse ; dein numerum suc-
'^Irnbentium denuo videmus increscentem, atque ad
^^tigium adscendentem ultra annum septuagesimum
^murn.

Id vero, quod numerus modo increscebat, modo de-
®*escebat, in utroque sexu etiam observatur; maxima
^^parilitas adest annum inter vicesimum primum et
^'^esimum primum, quo spatio mulieres plures quam
^^ revaluerunt.
I'ro universa urbe praeter vicum C, non multa ha-
observanda. Hîc eadem valent, quae jam supra
^^imus, quamquam hîc illic parva admodum neque
^'gna ut citetur, obtinuerit differentia. Antea generi
'^'asculo feliciorem fuisse exitum memoravimus, hîc
contrarium obtinet; hîc quoque annum u7uleci-
^^^ inter et vicesimum primum plerosque videmus sa-
quot;^tati restitutes, atque inde sive ad pueros descendamus,
ad natu majores 'adscendamus, plerosque mortuos
^niadvertimus.

^ro singulo vico C major habetur disparilitas ; itaque
^^^ primo obtuitu exitum universe magis fuisse infaus-
et pauciores quam in cetera urbe restitutes fuisse
^•lemus. Dum in cetera urbe exitus pro utroque genere
par erat, hîc longe aliud quid obtinuit. Totius

mascnlino pars quinta duplicata, vix major,
vero feminino tertia et quod excurrit, sanitatem red'
peravit. Hic quoque annum agentes e spatio unde'^i'
mum inter et vicesimum primum, plerosque resti*quot;'
observavimus; quo vero natu minores pueri. ququot;
graviores adulti essent, eo plures perierunt. Attain®quot;
annum ultra septuagesimum primum agentium, ra^'quot;quot;®
habita numeri, plures revaluerunt; id vero fortasse fquot;^^
tuiti quid habendum est, quum numerus

exiguus, et computationis facies prorsus esset alia, i®quot;
unus accessisset ad eos, qui succubuerunt.

Genera autem plus disparilitatis exhibent.
maribus, annum sexto inferiorem agentibus ,

Haec, prouti vidimus, epidemia initium cepit extra
tam Waard-barriere. Ut vero docet Cholerae tabula^quot;

1832, 1) tunc temporis exstitit extra Tolsteeg-larriere,
vico K. Sicuti nec nunc, neque tune apparuit, quem-
^am e famiKa, unde primum Cholera prodiit, cum hoc
illove a Cholera correpto quidquam habuisse commune,
lüamquam pater pueri, anno 1832 primum adorti, du-
i'ante Cholera Hagae versatus fuerat, ac morbus tribus
^iite diebus in pago Vreeswijk apud duos homines nautas,
mane ejusdem diei ibi adveneraut, prodierat. Tri-
als post diebus in ipso pago Vreeswijk morbus orieba-
itaque ibi eodem tempore, quo Ültrajecti exstitisse
Videtur.

Tertio die post, 16 mensis Augusti primum obser-
vabatur in nosocomio militari, apud duos milites iter
^acientes, qui praegresso die hîc advenerant. Nocte dies
et IQquot;® Augusti intercedente apparuit morbus in
vico B, qui portae Tolsteegpoort adjacet. Ad diem usque
âgom Augusti morbus commoratus est in duobus vicis
^ et B, qui sibi invicem adjacent, quo die primus cor-
^eptus in vico C occurrit. Eodem hoc die foemina quae-
^am, quae in vico E ad locum Mariaplaats habitabat,
•^eiTipiebatur. Ad diem 24.quot;quot;, quo morbus etiam in
Vico M extra portam Waard-barriere prodibat, atque
^^iuicesimMS primus eorum, qui hucusque correpti erant,
^ morbo capiebatur, inprimis in vicis K et B commo-
ratus est ; dum in vico A, qui et ipse portae Tolsteeg-
^'irrihre proxime adsitus est, rarissime quis corriperetur.
îost diem 24quot;quot; mensis Augusti Choiera per totam ur-

Archief voor den Aziatischen braakloop en al wat daartoe
''^'rekking heeft in de stad en provincie Utrecht, uitgegeven door
J- I. de Fremcrij, Med. Doet. en Hoogleeraar. Utrecht 1832.

bem et Vicos, qui extra earn siti sunt, extendebatur;
uni tantum vico parcebat, vico nempe E, quae urbis
pars maxime est honesta, ac propemodum a solis no-
bilioribus civium classibus habitatur, cui praeterea pau-
cissimi tantum sunt angiporti et viae angustiores, quae
exiguum tantum familiarum pauperiorum numerum con-
tinent. Hic vicus fossas continet amplas, ubi ventus
semper aërem purgat, et vias latiores majoresque.

Itaque primus, e vico F, die demum 5° Octobris,
Cholera correptus est, ergo postquam per 7 jam hebdo-
mades saevierat morbus. In prima quoque epidemiae
quam descripsimus parte, quae inde a die 34° Octobris
1848 ad 18quot;quot; Maji 1849 extenditur, hunc vicum prae
ceteris immunem animadvertimus. Etenim, modo ex-
cipias vicum G, qui item meliores urbis partes continet,
omnium minime fuit vexatus. Anno 1848, morbus initio
magis intra vicum M commoratus est, dum spatio inde
a 24» Octobris ad 19quot;quot; Novembris, pauci tantum e ce-
teris vicis corriperentur.

Anno 1832 Cholera uno propemodum loco permansit
per decern dies, nunc autem per quatuor circiter heb-
domades. Prouti nunc, ita tune quoque morbus ini-
tio lente increscebat, singulis aut alternis diebus unus
modo corripiebatur, postea demum plures simul corripi
coeperunt.

Tabula hic sequitur, qua indicatur, qua ratione singuli
vici anno 1832 a Cholera fuerint capti.

Etiam anno 1832 igitur^ vici C, M et K gravissime
afflicti fuerunt, dum et vico G et E magis parceretur.
Vicus L, ubi tunc pro ratione pauciores erant aegri,
anno 1848 primum obtinet locum, neque vicus D, quo
tam paucos in priori epidemiae parte correptos fuisse
pag. 37 commemoravimus, anno 1.832 fuit immunis.

Maxima autem differentia in vico C habetur, ubi aquot;.
1832, numerus aegrotantium maximus fuit.

1) Haue tabulam desnmsi e oeleberrima dissertatione viri Cl.
A.' C. G. Suerman, de Cholerae Asiaticae itinere. per Belgium Sep-
^rionale, édita Traj. ad Rhen, anno 1835. Notandum tamen,
lt;l«ae ibi pro millibus inveniuntur o.xposita, a me pro centenis esse
lt;=ommntata, quo faci'ior esset cum epidemia, a nobis descriptâ,
^omparatio.

periodo posterions epidemiae, quae inde a 24.. Octobris
1848 ad Maji 1849 extenditur, fere aequat, quam-
quam anno 1832 plures, iique numero 54,corripiebantur.

Nunc eorum, qui sanitati restituti sunt, numerus, ut
vidimus, pro centenis fuit 45,67, exstinctorum 54,82 •
anno autem 1832 exitus felicior fuit: plures scilicet
quam 57,72 pet. revaluerunt.

Pro vico C hoe etiam clarius patet. Tune enim pro
centenis 63,47, nunc vero 46,06 tantum servabantur.

Num morbus anno 1832 minus saevus fuit, an vero
curalaborantibus tune adhibita nostrae tantopere praesti-
tit? Suspicor, priori caussae omnino aliquid esse tribuen-
dum, at, praecipuam caussam in eo esse positam credi-
derim, quod tune et ea pro verâ habita sit Cholera,
quam nunc diarrhoeam cliolericam diximus, neque pro
vera Cholera habuimus, quâ igitur correpti tune vero-
similiter in catalogo aegrotantium indicati fuerunt, nunc
vero non fuerunt. In vico C saltem, non prius Cholera
quem correptum esse annunciavimus, quam omnia morbi
signa manifesta essent, nec dubito, quin saepius tan-
quam Choleram Europaeam sive diarrhoeam cholericam
tractaverimns morbum, qui omnino vera Cholera fuerit,
quamquam levior ipsius species.

Anno autem 1832 per duodecim hebdomades, nunc
vero, si a primo computaveris ad postremum correptum,
circiter per 7 menses perduravit Ciiolerae regnum.

In subjectâ tabulâ numerus eorum, qui a- 1833 in
variis vicis Cholera laboraverunt, indicatur. Primus eo
anno fuit correi)tus 8° mensis Julii.

In altera ultimae, quam descripsimus, epidemiae parte,
quae a die 28quot; Maji 1849 extendituj ad diem 12quot;®
Octobris ejusdem anni, morbus prae ceteris vicum C
vexavit, quem excipiunt vici M, K, B, qui postremi duo,
anno 1833 magis fuerunt immunes.

Comparatione instituta reperies, anno 1849 , 2149 ;
anno vero 1833,337 tantum homines Cholera laborasse,
ita ut haec, quae nuper regnavit epidemia, multo faerit
gravior. Anno quoque 1833, indoles morbi minus saeva
fuisse videtur; pro centenis enim tunc 42,13, anno vero
1849 tantum 38,4 pet. restituti sunt.

In vico C tunc quoque plures revaluerunt, nempe
40,88 pet., nunc tantum 35,83. Attamen animadver-

1) Hanc etiam tabulam transcripsi e laudata dissertatione viri Cl.
A. C. G. Sucrman.

Nunc praeterea diutius morbus duravit, quam anno
1833; mensis est differentia et ultra, neque igitur con-
firmari videtur, quod subinde contendere voluerunt, quo
gravi or epidemia sit, eo breviorem esse.

Utramque jam epidemiam, anni 1832 scilicet et 1833
conjunctam, proxima tabula in conspectu positam, cum
epidemia anni 1848 et sequentis comparemus.

Inde Hquet, annis 1832 et 1833 vicos C et M maxime
fuisse vexatos, gravius autem vicum C. (In iisdem
vicis et nunc maxime saeviit Cholera, inprimis autem
in vico M). Sequitur vicus D, ubi annis 1848 et
1849, pro ratione pauciores fuerunt correpti; porro vici
K, A, E, quorum medius nunc inter giavissime vexa-
tos non potest referri, denique vici B, L, I, G, H, E.

Ex his apparet, Choleram non iis ipsis in locis tunc
fuisse graviorcm, ubi nunc inaxime vires exercuit, id

est, pro numero correptorum vicos non eodem ordine
in duabus illis epidemiis sese excipere. In universum
tamen animadverti potest, vicos, qui annis 1832 et 1833
gravissime fuerunt vexati, nunc quoque maxime fuisse
affectos, et, contra, eosdem, quos olim, nunc etiam im-
munes fuisse, in quibus nempe honestioris conditionis
incolae habitarent.

Anno 1832 ad loca maxime correpta referebantur viae
Achterstraat, nieuwe Zandstraat (C, Nquot;. 310) 1), porro
het Zand et de Kruidmolen. »Aliae contra plateaequot;
(sunt verba Cl. A. C. G. Suerman) »ejusdem gene-
ris , Zandstraat, Bergstraat, Koestraat, aut angiporta
Mijlpoortje, Zuilensteegje plures quidem aegros, vix
autem funera viderunt.quot; Quod nunc non ita obtinuit.
Inprimis in plateâ Bergstraat multi correptorum succu-
buerunt. In universum exitus in plateis het Zand,
nieuwe Zandstraat et Achterstraat aliquantum fuerit in-
felicior ; certum est, in locis citatis permultos morte
esse abreptos.

Anno 1832 ad summum 5 ex eadem familia correpti'
sunt, prouti nunc etiam in vico C, si excipias domum
viae nieuwe Zandstraat, SIOf insignitam, ubi pos-
tea sextus correptus est. In alio urbis loco domus ex-
stat, in qua, nisi fallor, decem morbo fuerunt alfecti,
in ultima scilicet Cholerae epidemia.

Anno 1833 platea het Zand minus vexata fuisse vi-
detur, quod idem valet de viis nieuwe Zandstraat et
Achterstraat, dum inter maxime vexata loca annotata
reperimus Mijlpoortje {Meijpoort) et Pottestraat 2).

Prioribus illis epidemiis multo pauciores homines
morbo correpti sunt, quam nunc annis 1848 et 1849.

Vi et saevitia magnopere différant epidemiae. Annis
1832 et 1833 sanitati restituti ea ratione ad mortnos
habebantur, qua numerus 52,49 ad 47,51 ; nunc vero
infelicior exitus fuit, etenim e centenis 89,79 tantum
revaluerunt.

Anni 1832 hyeme accedente, Cholera cessit, et se-
quenti aestate denuo saevire incepit. Nunc hyeme quoque
perduravit, ac mense Decembri satis erat gravis. Itaque
nunc non idem quod tunc obtinuit, neque confirmatum
est, quod tunc concludebatur, ea loca, ubi autumni tem-
pore Cholera existeret, mox ab ea Hberari, ac per hye-
mem propemodum prorsus a periculo esse tuta 1).

In prioribus epidemiis (1832, 1833) minus apti
morbo videbantur annum agentes e spatio, quod annum
II™ et 21™ intercedit; nunc vero annum inter 21quot;'quot;
et 31™ agentes, excepto genere masculine, in vico C:
quo ultra annum 71quot;quot;° nati, minus ad morbum proclives
videbantur. Tunc quoque maximus affectorum nume-
rus in plerisque locis erat e pueris anno aetatis 6» mi-
noribus, dum in aliis locis ii potissimum capiebantur,
qui annum inter 6quot;™ et 11quot;quot;» agebant 2) ; nunc vero hîc
Ultrajecti posterius obtinuit. Etiam tunc, prouti nunc,
majorum natu pro ratione pauciores capti fuisse videntur.

Nunc quoque confirmatum est experientia, virorum
plures quam foeminarum, pro ratione summae incolarum
utriusque sexus, morbo correptos esse, quod tam valet
de universa urbe et de reliqua urbe praeter vicuin C,

quam de hoc vico singulatim. Variis aetatibus tarnen
subinde aliquid discriminis observatur, ita ut nonnunquam
pro ratione numeri correptorum ejusdem aetatis, faemi-
narum plures quam virorum morbo laborasse animadver-
tamus. Sic pro universa urbe annum 6quot;quot; inter et
11quot;quot;quot; plures faeminas quam viros correptos vidimus,
quamquam id discrimen vix memorabile censeri possit,
quum numerus laborantium fere par sit. Attamen ma-
jor adest disparilitas annos inter 51quot;quot; et 61quot;™, qua
aetate 7,23 pct. virorum, e contra 7,96 pct. foemina-
rum morbo correptas reperimus.

Pro universa urbe praeter vicum C, jam statim an-
num inter 6quot;quot; et 11quot;quot; differentia observatur satis
magna, sicuti liquet e tabula pag. 44, unde nobis appa-
ret 7,85 pct. feminini generis morbo fuisse correptas,
dum generis masculi 6,80 pct. corripiebantur. Porro
videmus, aetate annum inter 51quot;quot;quot; et 61quot;™ intercedente,
numerum correptorum ad numerum correptarum ea haberi
inter se ratione, qua 6,35 habetur ad 7,15, atque aetate
quae annum 70quot;™ superat, eâ, qua 5,68 habetur ad 6,40.

In vico C, uti ex tabula pag. 45 liquet, annum inter
11quot;quot;quot; et 21quot;™, 5,30 pct. generis masculini, 5,72 pct.
feminini generis morbo capiebantur. Porro exigua quae-
dam differentia obtinet annum inter 31quot;™ et 41quot;™.
Maximam vero omnium observamus ultra annum 71quot;™, qua
aetate tantum 4,67 pct. e genere masculo corripiebantur,
dum econtra 6,40 pct. e genere feminino vexabantur.

Itaque si verum sit, universe virorum plures quam
mulierum fuisse correptos, id tantummodo valet in uni-
versum, minime vero pro singulis aetatibus, quod annis
1832 et 1833 non observatum est.

»Morbi letalitasquot; (inquit saepius laudatus CL Suer-
man 1) »in viris longe major est quam in foeminis.quot;
Ex meis computationibus liquet, pro universä urbe,
numéros utriusque generis fere fuisse pares, attamen
exitum pauUo feliciorem generi masculino exstitisse. In
cetera urbe praeter vicum C contrarium obtinuit. In
vico C autem exitus generi masculino multo felicior erat.

Sicuti tunc, sic etiam nunc, ratio erat felicior annum
inter 11quot;quot; et 21quot;quot;, et quo provectior aetas, eo in uni-
versum plures morbus abripiebat.

Annis 1832 et 1833 exitus, pro quavis aetate, generi
feminino erat felicior, nunc vero prorsus aliud quid ob-
tigit. Ex iis, qui correpti annum 6quot;quot; nondum attigerant,
plures e genere masculo, quam foeminino revaluerunt,
quod in vico C inprimis observatum est, ubi e genere
illo 54,76 pct. sanitati restituti sunt, dum e genere
hocce 31,95 pct. tantum valetudinem recuperarunt.
Idem quoque valet de iis, qui annum inter 11quot;quot; et
21quot;quot; agebant, et de quibusdam aliis aetatibus, ut e ta-
bulis liquet.

Conspectus epidemiae Cholerae Asiaticae, annis 1848 et 1849 Ultrajecti obseryatae, in quo numerus eorum, qui singulis mensibus cum in uniyersa urbe
et suburbiis, tum in singulis yicis morbo isto et laborayerunt et mortui sunt, recensentur, distincto sexu distinctaque aetate, simulque refertur,
num in nosocomio an domi suae curati fuerint.

Conspectus epidemiae Cholerae Asiaticae, annis 1848 et 1849 IJltrajecti obseryatae, in quo numerus eorum, qui singulis mensibus in uniyersa urbe et
suburbiis, excepto tantum yico littera C insignito, morbo isto et laborayerunt et mortui sunt, recensentur, distincto sexu distinctaque aetate,
simulque refertur, num in nosocomio an domi suae curati fuerint.

Conspectus epidemiae Cholerae Asiaticae, annis 1848 et 1849 in yico IJltrajecti littera C insignito obseryatae, in quo numerus eorum, qui singulis
mensibus morbo isto et laborayerunt et mortui sunt, recensentur, distincto sexu distinctaque aetate, simulque refertur, num in nosocomio

De causis Cholerae Asiaticae, quis est qui nesciat,
multurn dissentiunt medici. Nec vulgares aëris mju-
rias, nec gelidae haustum, neque acidum potum quem-
cunque, nec cibos vel copia gravantes vel indole noxios,
nullas adeo potentias, quibus omni fere tempore homi-
nes aegrotare possunt, sufacere ad dirissimum istum
morbum producendum, hac quidem de re, credo, con-
venit inter omnes. Propria admittitur ac peculiaris
sive causa sive causarum copula, qua sola ita afBcitur
corpus humanum, ut symptomata prae se ferat, quorum
syndrome Cholerae Asiaticae speciem sive formam con-
stituât. Num vero contagio semper inferatur, id est,
materia veluti venenata, ipso morbo producta, an proprio
miasmate, quo nomine maUgnum itidem principium m-
telligimus, sive teUuris sive telluri impositorum, haud
vero hominum, effiuvium, an denique in aliis hac, in
aliis illa causa vel etiam utriusque conspiratione , dubi-

tant et disputant perpetuo. Meum non est in liacce
dissertatione gravissimam illam quaestionem tractare. Id
tantum instituti ratio postulat, ut referam, quid tandem
ex iis, quae in vico littera C insignito observata fue-
rint, circa causam Cholerae Asiaticae concludi vel possit
vel non possit.

Situs est ille vicus, ut vidimus, prope suburbium,
quod primum Choiera affictum fuit. Qua tandem ra-
tione in suburbium illud venerit morbus , nequaquam
constat. Certum est, secundum afSrmationem doct. Ko-
ning, in suburbio isto artem factitantis, puellam, quae
omnium prima ibidem Choiera obiit, nullum habuisse
cum Choiera aegrotantibus commercium. Narratum est,
parentes hujus puellae Amstelodamo veniisse, ubi Cho-
iera regnaret. At vero res non ita sese habuit. Re-
dierant scilicet ex illa urbe ante tres menses, quo tem-
pore morbus ibi nondum inceperat. — Duobus diebus
postquam puella ista Cholera correpta fuerat, in tribus
aliis iisque diversis et satis remotis ejusdem suburbii
locis morbus apparuit, licet, quantum indagationibus
cfTici potuit, nullus fuerat cum prima aegrâ hujusve
cognatis contactus. Deinde sensim auctus est ibidem
Cholera laborantium numerus.

Petrus de Marie, qui paulo post omnium primus
in vico littera C insignito, scilicet in platea Achterstraat
Nquot;. 524 p. Cholera correptus est, nullum habuerat cum
aegris, in suburbio Cholera vel etiamnum decumbenti-
bus vel mortuis, commercium. Indicari certe non po-
tuit. — Quemadmodum igitur prima Gholerae Asiaticae
.in suburbio vico nostro proximo, sic etiam in vico ipso
apparitio dare demonstrat, id quod reliqua quoque epi-

demiae historia confirmatur, non opus esse aegrorum
contactu, ut morbus oriatur. An itaque probat, mor-
bum non esse contagiosum? Vel si probaret, miasmati,
id est telluris aut telluri impositorum, haud vero homi-
num Cholera decumbentium, effluvio morbi originem
tribuendam esse, inde nondum effici posset, Choleram
naturae esse non contagiosae. Nihil obstat, quominus
admittamus, eandem conditionem morbosam, quae pro-
prio miasmate saepissime excitatur, excitari quoque posse
materia, simili conditione morbosa in alio aegro pro-
ducta. Morbi miasmatici notio notionem morbi conta-
giosi nequaquam excludit. At vero miasmatica Cholerae
origo, quamquam nobis etiam verisimilis videtur, supra
narratis nuUo modo probatur. Pieri potest, ut causa
morbifica revera fuerit Cholera in longinquo decumben-
tium efluvium, per atmosphaeram late dispersum atque
venti ope hue delatum. Erunt profecto, qui dnbitent,
plures forsitan, qui negent, tam volatile dari contagium.
De mea quidem sententia jus est dubitandi, dubito
ipse; non est negandi, quandoquidem probari nequit,
contagium tam volatile esse non posse.

»Ce n'est pas dans les grandes villes,quot; inquit Cho-
»mel 1), que les questions de contagion peuvent être
» avantageusement étudiées et approfondies. Là.... il est
»impossible de suivre dans sa transmission la maladie
»la plus manifestement contagieuse.quot; Hoc etiam m
vico nostro experti sumus. Brevi scilicet, postquam
Choiera vicum illum ingressa erat, quemadmodum indice

1) Chomel, Klemens de pathologie ge'nérale, 3™ éd., Paris
'841 , p. 103 seq.

nostro chronologico clare demonstratur, in diversis ap-
paruit, iisque a se invicem satis remotis vici locis, at,
num commercium obtinuerit horum in initio epidemiae
afflictorum cum aegris Cholera laborantibus , quod eo
tempore annotatum non fuit, nunc non amplius indagari
potest. In ulterior! epidemiae decursu, praesertim in
altera ipsius parte, quum morbus longe lateque dispersus
esset et in omnibus fere vici plateis et angiportis ap-
paruisset et vero saeviret, permulti Cholera corripie-
bantur, qui cum aegris eodem morbo decumbentibus in
contactu fuerant. Mutuum enim, non tantum ejusdem
familiae membra, sed vicini quoque, imo vero plerique
hujus vici incolae sibi afferebant auxilium, neque unquam
fere, quod saepe miratus sum, metu morbi ab humani-
tatis officiis abducebantur. Patet insuper e conspectu,
quem dedimus, Cholerae topographico, inprimis in alterâ
epidemiae parte, multas fuisse domos, in quibus plures
homines morbo isto deinceps correpti sint, sive ejusdem
essent, sive non ejusdem familiae. In domo plateae nieuwe
Zandstraat, ut exemplum aiferam, Nquot;. 310r insignitâ,
ubi d. 26quot; Nov. 1848 Cholera prima vice apparuit, ad
d. 2 Dec. quinque deinceps aegri ex hoc morbo labo-
rantes observati sunt. Ejusmodi quid in duabus etiam
aliis obtinuit domis. Sic duodecim domi sunt, in qui-
bus singulis quatuor homines Cholera laboraverunt ;
undetriginta, in quibus tres ; quinquaginta tres denique,
in quibus duo. In ducentis et undeviginti domis unus
tantum Cholera aegrotavit, unus porro in taberna mobili,
unus item in navi, dum trium aegrorum domicilium non
commemoratum fuit. Itaque 221 domis, navi et taberna
mobili computatis, in quibus singulis unum modo ex

habitantibus Cholera corripuit, opponuntur 97 domi,
in quibus singulis plures homines eodem morbo afflicti
fuerunt. Hi itaque et complures etiam e ceteris, quod
jam animadvertimus, morbo correpti sunt post manifes-
tum cum Cholera aegrotantibus contactum. Num prop-
ter? Negari nequit, nec tamen etiam afSrmari. Si
miasma datur, e quibuscunque rebus, baud vero ex ho-
minibus Cholera laborantibus evolutum, ex hoe solo
morbi ortus in omnibus, quos modo commemoravimus,
aegris expKcari potest. Nullus est, hac de re, credo,
inter omnes pathologos constat, neque miasmatis cujus-
cunque neque contagii effectus, nisi homines, in quos
ägit, in ea versentur conditione, ut vim potentiae istius
Rocentis percipere possint. Proclivitas vulgo dicitur sive
dispositio, hominibus vel natura propria, qualis ea est,
quam sanguinis affert affinitas, quam sexus atque aeta-
tis, nec non temperamenti diversitas, vel rebus externis,
älimentis, aëre, ceteris producta. Quod si teneamus,
siifficit omnino ad similitudinem provocare dispositionis
®ive naturalis illius sive rebus externis productae, ut
®mnes, quos spectavimus, miasmatis effectus, qui conta-
giosam morbi naturam verisimilem reddere videntur, rite
®xplicemus.

Die 22 m. Julii anni superioris nobihs quaedam
®iatrona sub finem graviditatis Cholera Asiatica corri-
Piebatur. Partu arte provocato, infans duobus diebus
P°st eodem morbo obiit. Mater puerperae, quae sem-
Per illi adsteterat, una elapsa hebdomade, in eadem domo
Cholera exstincta est. Pemina, quae puerperae pariter
infantis curam habuerat, [de baker) minus bene sese
Gabens, abiit et domi suae continuo Cholera correpta,

brevi quoque mortua est. Obstetrix, quae curam puer-
perae haberet, dein arcessita, diarrhoea cholerica, ut
dicebatur, vehementiori affecta, ipsa quoque abire de-
buit. Denique filiola puerperae natu major, quae exorto
matris morbo, domum reliquerat, in aha domo, ubi nec
fuerat Cholera, nec deinceps obtinuit, eodem morbo
correpta est, at valetudinem recuperavit.

An morbi propagatio etiam in hoc casu ex miasmate
explicari potest? Potest sine dubio; num vero debeat,
utique dubitandum. Magna cum probabilitate potest
contagio adscribi.

Notatu dignum quoque videtur exemplum feminae,
quae per totam epidemiam intimum, ut ita dicam, eum-
que quotidianum fere habuit cum Cholera lahorantibus
contactum sine ulla valetudinis noxa. Exsugebat nimi-
rum mammas lactantium feminarum, quae Cholera de-
cumbebant; os igitur diu habebat nudo aegrotantium
corpori veluti agglutinatum, liquorem mammis secretum
aliquamdiu in ore tenebat, nec tamen ipsa morbo cor-
repta est. Si Cholera contagiosa est, hoc exemplum
affirmat, quod ceterum affirmatione non indiget, nisi
corpus ad Choleram proclive sit, contagio non affici.

Multos dari homines, quorum corpora tali procHvitate
careant, tum eo probatur, quod in 219 domis unus
modo ex habitantibus Cholera correptus est, tum con-
stanti sanitate medicorum, qui aegrotantium curam ha-
huerunt, et eorum etiam, qui aegros ad nosocomium
transportare solebant.

E tabula tertio hujus dissertationis capiti inserta, pag-
45, apparet, plures in vico littera C insignito mares,
quam feminas Cholera fuisse correptos, ut igitur genus

masculinum majorem ad morbum proclivitatem habuerit.
Quod ad aetates attinet, eadem tabula docet, eam, quae
sextum inter et undecimum annum contineatur, maxime
in Choleram inclinasse. Notandum tamen, me, quando-
quidem pro singulis vicis hoe fieri non posset, numerum
infantum, qui inde ab initio epidemiae nati fuerint, de
summa incolarum non detraxisse, neque addidisse nume-
rum eorum, qui aliis morbis obierint. Quod si factum
fuisset, pro junioribus fortasse maximum acquisivissemus

Qui vicesimum et sequentes, necdum tamen tricesi-
mum compleverant aetatis annum, omnium maxime a
morbo fuerunt immunes. Inde augebatur iterum procli-
vitas, provectiore vero aetate diminuebatur, ita quidem,
ut, quamvis pristinae experientiae memores contrarium
exspectavissemus, pauci modo ex iis, qui Septuaginta
et plures annos agerent, Cholera correpti fuerint. Patet
ceterum e computationibus, rectius forsitan dixerim,
patere videtur, magnam fuisse vim sexus diversitatis,
praesertim apud pueros, qui sextum inter et undecimum
aetatis annum versarentur, apud adultos, qui viginti an-
nis majores triginta nondum complevissent, nec non
apud senes natu maximos. E senectute scilicet plures
feminas quam mares, e ceteris, quas modo commemo-
ravimus aetatibus, plures mares quam feminas morbus
affecit.

De temperamento Cholera correptorum nihil commu-
nicabimus, quandoquidem e paucis, quas hac de re ha-
bemus, annotationibus nihil concludi potest. Tempera-
mentum phlegmaticum, ut supra retuliinus , in vico
littera C insignito ceteris frequentius nobis visum est.

At, si vel coiistaret, plerosque ex iis, qui Cholera cor-
repti sint, phlegmatici fuisse temperamenti, nondum effi-
cere possemus, quatenus in singulis hominibus illud tem-
peramentum congenita corporis natura contineretur, qua-
tenus vero ex alio temperamento millenis paupertatis
miseriis exortum fuerit.

Quaesitum est, num gravidarum major sit an minor
ad Choleram proclivitas. Operae pretium videtur notare,
quid hac de re in vico littera C insignito experti simus.

Per totam epidemiam, inde a die 9 Nov. a. 1848
usque ad diem 12 Oct. a. 1849, in vico hocce, ut vi-
dimus, 569 homines Cholera correpti sunt. Numerus
incolarum Kal. Januar, ai. 1850 adscenderat ad 6799,
quibus si addantur 356 Cholera mortui, acquirimus pro
summa 7155. Itaque 7,95 pet. morbo atroci afilicti sunt.

Quot feminae gravidae in vico isto adfuerint, accurate
indicare non possumus. Numerus earum in universa
urbe a CI. van Goudoever aestimatus est 2500.
Pro rata parte igitur in vico C fuerint 360 et quod
excurrit. Ex his duodecim Cholera laborarunt, id est,
3,33 pet.

Pieri potest quidem, ut plures insuper gravidae in vico
isto Cholera correptae fuerint, quod tamen dubitaverim,
quandoquidem sedulo illud annotare solebamus. In omni
casu paucae modo omissae esse possunt, de quarum gravi-
ditate constabat ; plures profeeto, de quarum graviditate
non constabat. Reputantibus autem, e 688 aegris, in
nosocomium Cholera laborantibus destinatum receptis,
de tribus tantum feminis, cadaverum sectione patuisse,
quod infra tertium graviditatis mensem versarentur, vel
concedentibus nobis, ex iis quoque, quae sanitatem re-

cuperaverint, uonnullas gravidas esse potuisse, verisimüe
tamen videtur, etiam in vico C numerum talium exi-
guum fuisse. Verum est, conclusionem circa proclivi-
tatem gravidarum e numeris istis ductam non omm
dubio majorem esse, quandoquidem, ut ceterae femmae
per totum epidemiae spatium, ita gravidae per menses
tantum aliquot causae Cholerae primariae expositae fue-
runt. At hoe certe constare nobis videtur, gravidas,
si cum non gravidis comparentur, minus potius quam

Quemadmodum in indicibus secundo hujus disserta-
tionis capite contentis videri potest, pauei tantum ho-
mines ex iis, qui ad Canalem Veterem habitabant Cholera
correpti sunt, nemo vero in foro maximo, quod Vree-
burg appellatur. Vehementer contra morbus saeviil in
plateis het Zand, de Achterstraat, de nieuwe Zandstraat
earumque diverticulis et angiportis. Haec autem, quae
ultimo commemoravimus, loca ab iis habitantur, quibus
res angusta domi est et curta supellex ; illa vero a me-
Uoris conditionis, a fortunatis adeo hominibus. Liquet
igitur, non excludi quidem ceteros, at prae aUis tamen
Cholera corripi homines paupertatis miseriis veluti im-
mersos. Quas quidem miserias si cunctas et singulas
perpendis, mirum videri nequit. eos, qui in iisdem de-
gere cogantur, causa Cholerae ocoasionaü primaria, sive
miasma sit, sive contagium, facilius affici quam alios,
qui meliori vitae sorte gaudeant. Nimirum sive domun-
culas spectes humiles et angustas, aëris perflatum vix
admittentes, in quibus numerosae saepe familiae respirare
et cetera vitae munia obire debent ; sive parcos eosdem-
que fatuos et inertes parumque nutrimenti continente».

quos haud sine difficultate sibi comparare possunt, cibos;
sive immunditiem, constantem fere paupertatis pedisse-
quam, concedes, credo, pauperes in genere habere cor-
pora, gravioribus potentiis nocentibus multo minus re-
sistere valentia, quam ea, quae ciborum et aëris prae-
stantia aliisque faustis conditionibus bene nutrita sunt.
In mala scilicet hac corporis nutritione, quam ulterius
etiam pervertunt saepe vel impediunt mores dissoluti,
spirituosorum abusus , veneris intemperantia , cetera ,
proclivitas ad Choleram Asiaticam in permultis hominibus
posita esse videtur. Quid autem sit, quod faciat, ut e
copia hominum in eadem tristi rerum conditione ver-
santium alii morbo corripiantur, alii immunes maneant,
prorsus nescimus. Constat adeo, propriam dari ac pe-
culiarem organismi dispositionem, quae morbo faveat,
quam vero indicare, nedum definire nequaquam pos-
sumus.

Num dispositio illa ab una parte vel inferatur vel,
ubi jam adsit, augeatur, ab altera vero sive deleatur
ipsa sive innocua reddatur diminuta vel sublata causa
morbi occasionali per definitas aëris conditiones, calorem
scilicet, vel frigus, siccitatem vel humiditatem, gravitatem
vel levitatem, motum vel quietem, tempestates, alias,
ut olim, ita nunc quoque rogatum est. Videamus,
quid respondeat experientia,

Diversis atmosphaerae mutationibus, quas, etiam du-
rante Cholerae epidemia, in observatorio suo meteorolo-
gico accurate notavit doctissimus Kr ecke 1), cum variis

1) Cf. Tijdschrift voor oudheden, statistiek, zeden en gewoonten ,
regt, genealogie en andere deelen der geschiedenis van het bis-

hujus epidemiae stadiis et vero cum numeris Cholera
correptorum, qui pro singulis diebus tabulis publicis
inscripti sunt, collatis sequitur, de necessitudine muta-
tionum istarum et Cholerae regni nihil prorsus con-
stare. In pulcherrima tabula hoc unice consilio a doct.
Kr ecke delineata, quam dolemus nondum editam esse,
vidimus, quod quot;ipsi ceterum in vico C experti sumus,
Choleram nunc auctam fuisse, ubi thermometrum ma-
jorem atmosphaerae calorem indicaret, nunc vero di-
minutam; pro una eademque barometri altitudine jam
majorem fuisse, jam minorem morbo correptorum nu-
merum. Quod annis 1832 et 1833 observatum est,
Choleram autumnali tempore valde decrevisse, imo vero
abiisse, nunc non obtinuit. Mense Decembri scilicet
anni 1848 in universa urbe 270 homines Cholera cor-
repti sunt, in vico C 53. Nec tamen coïncidit frigoris
dxfiTj cum summo morbi fastigio. Mense Januario
quippe, quum thermometrum in scala Celsiana 11quot;° in-
dicaret gradum infra punctum congelationis , admodum
decrevit numerus aegrorum. Notandum tamen, etiam in
multo calidioribus diebus numerum illum saepe fuisse
exiguum. Die 8° mensis Julii 1849, quo thermometrum
hora n pomeridiana 29' indicabat, duo tantum homi-
nes correpti sunt, duo itidem quinque diebus ante,
3» scilicet ejusdem mensis, calore ceteris omnibus in-
feriore; die 26°, quo thermometrum 17' indicabat,
sexaginta Septem. Mense Decembri modo commemo-
rato, dum minor erat aëris pressio, Cholera incresce-

dom, de Provincie en de stad Utrecht, uitgegeven door Dr. P. J.
Vermeulen, Archivarius der Provincie Utrecht.

Eadem autem, quae de temperatura valent et pres-
sione aëris, valent etiam de humiditate ac siccitate,
de ventis ac quiete atmospliaerae, de tempestatibus,
ceteris. Sub iisdem atmosphaerae conditionibus morbus
jam auctus est, jam diminutus.

Errores diaetae, corporis refrigerium, animi pathemata
graviora, similia Cholerae accessionem proxime praeces-
sisse, saepius observavimus. Num ultimae in casibus istis
causae fuerint morbi occasionales, an vero prochvitatem
attulerint, quS, daté, miasma vel contagium Choleram pro-
ducere posset, difScile dictu est. Postrema autem sen-
tentia probabilior videtur.

In capitis hujus quinti tractatione, primo loco varias
morbi formas sive species, quae in vico littera C insi-
gnito observatae fuerunt, secundum symptomata singulis
propria, describere animus est; deinde,de notabiHoribus
quibusdam symptomatibus, quae sese vel durante morbo,
vel post eum ostenderunt, nonnuUa referam.

Quemadmodum in prioribus ejusdem morbi epidemiis,
ita nunc etiam variae Cholerae Asiaticae species occur-
rerunt, quarum praecipuas, eas scilicet, quae plurimum
obvenerunt, in vico litterä C insignito ma^o numero
observare mihi contigit.

Mos est varias istas species variis nominibus signifi-
care. Quae siquidem a characteribus definitis, id est, a
qualitatibus, soUs, quas significare debent, speciebus
propriis, desumta sint, adeoque brevem tanquam de-

scriptionem ipsarum specierum contineant, ad faciliorem
distinctionem utique 'commendari mereatur, certe non
rejicienda sunt.

Nomen Cholerae siccae, ut exemplo utar, quamquam
scholasticae Cholerae definitioni répugnât, ad signifi-
candam eam morbi speciem, in qua omnia Cholerae
Asiaticae symptomata, exceptis vomitu et diarrhoea, ad-
sunt, aptum nobis videtur. Nomen est jamdudum in
Nosologiam receptum, quo quisque idem inteUigit. Sic
etiam appellatio Cholerae cyanoticae, qua quidem ea
morbi species denotatur, ubi color cutis coeruleus, in
facie praesertim et extremis insignis, externam facit cum
cyanosi similitudinem, nequaquam reprobanda est. Om-
nes enim norunt, quid ea significetur. Usus contra
nominum, non a stahilibus ejusmodi characteribus peti-
torum, quae sine causa suiEciente, ad diversos morbi
gradus, vel, si mavelis, ad varia ipsius stadia indicanda,
data fuerunt, propter errores, quibus ansam praebere
possunt, rejiciendus videtur. Plurimi, ut hocce etiam
exemplo illustremus, tres admittunt, singulas saepe seor-
sim occurrentes, praecipuas adeo Cholerae Asiaticae spe-
cies, diarrhoeam nempe cholericam, Choleram erethi-
cam et Choleram paralyticam. Diarrhoeam cholericam
levissimum morbi gradum dicunt, in quo, licet vel nul-
lus vel vix ullus vomitus obtineat, et urinae secretio
nondum prorsus impedita sit, diarrhoea tamen observa-
tur Cholera lahorantibus propria, cum caeteris morbi
signis pathognomonicis, non natura, sed gradu tantum-
modo, ab illis Cholerae erethicae et paralyticae diversis.
Quodsi eadem esset ubique omnibusque medicis accep-
ta, veluti conventionalis adeo, hujus nominis significa-

tio, vereor, ne temeraria dici posset ejusdem improbatio.
At vero nequaquam res ita sese habet. Non pauci
enim hocce nomine vehementem tantummodo intelligunt
diarrhoeam serosam, eodem, quo Cholera Asiatica saevit,
tempore locum habentem, eâdem forsitan sive causa sive
causarum complexione, quae Choleram efficiunt, ortam,
cui vero, secundum illorum sententiam, alia subest con-
ditio morbosa, quam diarrhoeae caeterisque germanae
Cholerae symptomatibus. Ex illorum igitur opinione
Cholera spuria est, vel quod eodem redit, non est Cho-
lera. Judicium de natura conditionis morbosae, diar-
rhoeae istius causam praebentis, pertenui saepe argu-
mento niti, in eoque igitur facile quem falli posse, de
nostra quidem sententia, inficias iri nequit. Sed apud
illos quoque, qui talem diarrhoeam tanquam Choleram
veram considérant, sine dubio pluries error existit; cer-
tos enim fines terminosque constituere symptomatum
complexui, qui leviorem morbi speciem dénotât, eique,
qui ad Choleram spuriam pertinet, dum Cholera epide-
mice regnat, impossibile nobis videtur. Quandoquidem
igitur nomen diarrhoeae Cholericae duplici sensu adhi-
betur, adeoque ad noxiam ambiguitatem ducit, prorsus
rejiciendus est. Cholera paralytica, species ipsius vehe-
mentissima, sive gradus supremus, culmen, dxfirj morbi
dicitur. Sique ad statum paralyticum attendamus, in
quo plurimae partes ad vitam organicam pertinentes, m
hacce morbi specie versantur, haecce denominatio aliéna
dici non potest. Quo vero jure diversa quadantenus,
si cum vehementiore paralytica comparetur, at m se
tamen spectata vehemens etiam species, quasi natura
paralyticae opposita esset. Cholera erethica dicatur, ne-

quaquam intelligo. Equidem hujus nominis usum ad
medium morbi gradum sive speciem secundam signifi-
candam, defendere non possem, eoque igitur abstinere
debeo; et, quia nomen ab omni parte bonum ei suppo-
nere nequeo, satius esse duxi, nullis nominibus uti,
verum symptomata, quorum conjunctie varias Cholerae
species a me observatas efficit, pro viribus ad naturae
veritatem deinceps describere.

Priusquam autem ad descriptionem illam transeamus,
Choleraphobiae, quae dicitur, id est, sensationis cujus-
dam ingratae, etiam a me, Cholera epidemice regnante,
saepe observatae, mentionem facere debeo; quandoqui-
dem enim pluries morbi veluti praecursor erat, ad illum
pertinere fere dici potest.

Erat autem Choleraphobia ista propria quaedam ac
peculiaris anxietas, eatenus certe, quatenus cogitationes
cum illa conjunctae, turbas corporis plane peculiares
afferrent. Praecipue quidem in hystericis atque hypo-
chondriacis observabatur, in genere in hominibus, quo-
rum systema nervosum valde irritabile erat, et igitur
facilius aegrotabat. In his autem colloquium de Cholera
vel vivida noctis imago, ut generalem nervorum sensi-
lium intemperiem, ita vel nauseam et vomituritionem,
aut verum etiam vomitum, vel plures alvi excretiones,
vel vomitum cum diarrhoea et gravantem insuper dolo-
rem in regione epigastrica, pectus saepe vel Collum
tanquam adscendentem, provocabat. Quae quidem tur-
bationes corporeae, quamvis sine dubio multis in casibus
soli animi vi adscribendae essent, aliquando tamen, cre-
do, eädem causä, quae veram Choleram inducit, allatae
fuerunt; quod si obtineret, anxietas earum productum

erat. Observationem quippe aliorum, Choleraphobiam
etiam obvenisse apud homines, qui nequaquam timidae
naturae erant, et Choleram nullo modo metuebant, nos
quoque confirmatam vidimus. Symptomata hancee Cho-
leraphobiam concomitantia facile plerumque, praecipue
allocutione plaçante et aqua laurocerasi, vel alio reme-
dio sedante, pro forma administrate praesertim, aufere-
bantur. Pertinacior interea spasmus erat vel sensatio
ingrata in regione epigastrica, utpote quae facile, vel
leviori animi commotione rediret.

Non semper vero turbationes memoratas tollere licuit.
Pluries etiam ad symptomata prodroma, vel, si mavelis,
ad initium verae Cholerae accessionis, quam jam con-
tinuo describam, pertinebant.

Species prima. Saepius igitur, quando haecce Cho-
leraphobia praecesserat, haud raro etiam sine illa, ut
plurimum vero postquam aegrotans, durante hreviori vel
longiori temporis spatio, praeter consuetudinem segnis
fuerat, atque cum alias habuerat sensationes ingratas ,
tum vero pressionem et pulsationem in regione epigas-
trica pereeperat, non raro cum aurium susurru et ver-
tigine, quae quidem inter prodroma symptomata satis
certo Choleram secuturam esse indicabant, multiplices
fiebant alvi dejectiones, borborygmis vulgo praenuncia-
tae, quae interdum adhuc faeculentae, in aliis vero ca-
sibus jam ab initio inde liquidae et floccosae erant.
Ventre magis minusve tenso. Hisce interdum vomitus
conjunctus erat, urinae secretione nondum impedita.
ïulsus parvus et frequens erat, atque saepe jam de
spasmis in suris querebatur aeger. Cutis calor in genere
diminutus, praecipue quidem artuum extremorum, nasi

et menti, genae et frons sudore tecta. Cutis etiam co-
lorem sanum amiscrat, atque sordide flavum induerat.
Saepe etiam contractilitate sua non amplius gaudebat,
plica scilicet in collo vel ventre facta per aliquod tem-
pus manebat; palpebrae circule snbcaeruleo circumdatae
erant, oculi profundius quam in statu normali in orbitas
relapsi. Vultus utplurimum peculiaris erat, anxius.
Lingua subcaerulea, cum sedimento albo, calida, non
valde sicca ; sitis interdum aucta, interdum tamen non
magna ; vox debilis, ceterum nondum mutata.

Atque haec quidem levissima Cholerae species est,
quam in vico littera C insignito observavimus. Ex-
ceptis autem casibus illis, in quibus initium vehementio-
ris morbi speciei erat, raro occurrebat. Diarrhoea
simplex, aquosa, saepius vehementissima, cum crepitu
in intestinis, et pressionis sensu in regione epigastrica,
at sine caeteris symptomatibus modo commemoratis,
valde frequens erat, neque numerum immodice augere
mihi videor, siquidem, comparatione instituta cum nu-
mero eorum, qui vera Cholera laboraverint, duplo ma-
jorem dicam. Notandum est, tali diarrhoea correptos,
in catalogo Cholera aegrotantium non fuisse recensitos.
Quod si factum esset, ratio sanatorum et mortuorum
multo faustior fuisset, quam nunc, quia nobis fere sem-
per contigit hosce aegrotantes sanitati restituere. Quando
reputamus, in cnratione horum aegrotorum magnam nos
utilitatem aquae chlorii vidisse, saepius etiam, postquam
solutio saleb cum laudano liquido Sydenhami, vel
magna dosi, frustra adhibita erat, sique ab una parte
probabilitatem attendamus sententiae, qua statuitur, co-
piam istam alvi profluviorum productam fuisse unius

ejusdemque causae, et ab altera parte denuo concedamus
termines definitos verae et spuriae Cholerae constitui
non posse, fateri debemus, conjecturam a nonnullis for-
sitan propositam, qua plures casus, pro Cholera spuria
habitos, ad veram pertinuisse suspicentur, nihil minus
quam ineptam esse. Quidquid sit, retulimus vera; hoc
igitur attendere velint lectores in dijudicandis datis no-
stris statisticis.

Species secunda. Morbo pergente, vomitus et alvi
dejectiones frequentiores fiebant, Yomitus semper cum
aliquo impulsu sine ulla intentione locum habebat, erat-
que copiosus, sine praevia aut insecuta nausea. Alvi
dejectiones plerumque cum torminibus conjunctae erant,
atque per hanc viam semper multa idque facile excerne-
bantur. Liquor vomitu redditus ab illo per alvum de-
posito diversus erat, plerumque scilicet profundius ex
griseo coloratus. Alvo dejectus clarior erat, in illo vero
Ut plurimum flocci ex albo cinerei conspiciebantur, quasi
decoctum oryzae esset. Flocci illi quieti dediti fere
semper vasculi fundum petebant, dum liquor superior
aquae aliquantulum sordidae similis erat, et motu, fioccis
in illo notantibus, turbidus fiebat. Urinae secretio,
quae in leviori morbi specie, supra descripta, semper
adhuc majori vel minori copia locum habebat, nunc
plerumque suppressa erat. Nimirum in vico C, quan-
tum scio, duo modo casus obvenerunt, in quibus cae-
tera symptomata verae Cholerae praesentiam clare de-
luonstrabant, et nihilominus urina, fere toto durante
morbo, minori licet copia, secernebatur. Unus casus
minoris erat vehementiae, quem igitur silentio praeter-

Sara Schep, puella tredecim annos nata, die 36° m.
Julii 1849 vera Cholera corripiebatur; alvi dejectiones
atque vomitus frequentes erant, ilüs Cholera aegrotan-
tium similes; pulsus arteriarum vix percipi poterat; cutis
humida et frigida erat, sudore viscido tecta; plicae
cutis per aliquod tempus manebant. Facies collapsa, ut
et extremitates colore cyanotico tinctae erant. Spasmi
surarum tam vehementes erant, ut quamvis vox alioquin
fere non audiri posset, alto clamore dolores indicaret
aegra. Excretiones per os et per anum, per totum
diem et etiam sequente pergebant, et tamen, omni id
asseveratione affirmantibus cognatis, hocce etiam die bis
urinam reddidit. Die 37° m. Julii post meridiem ani-
mam efilavit.

Eeliqua vehementioris hujus morbi speciei sympto-
mata sequentia erant: cutis calor multum diminutus
erat, praesertim in extremitatibus et partibus corporis
prominentibus, uti auriculis et naso, qui vel in insigni
aëris calore, qualis in secunda luis periodo interdum
fuit, glaciei sensationem offerebat. Etiam oris cavitas,
inprimis et linguae apex valde frigebant. Erons et cae-
terae corporis partes magis humidae.

Ob majorem aegrotantium numerum, ad observationes
circa temperaturam accuratiores, ejus in variis corporis
partibus differentiam, cetera tempus nobis defuit. Me-
lius etiam tales observationes in nosocomio perfici
possunt.

Cutis interdum sicca, interdum sudore frigido tecta.
Plicae in collo et ventre, ad carpos et in manibus

ipsis per aliquod temporis spatium persistebant. Hocce
symptoma diutius et luculentius in natu majoribus,
quam in junioribus observavimus, dum in infantia non
raro deficiebat. Pulsus saepius tam parvus et filiformis
erat, ut exercitatio quaedam requireretur ad eum per-
cipiendum, cum mox, aliqua pressione instituta, evanes-
ceret. Pulsuum frequentia pro aetate et constitutione
diversa erat, a 70 ad 100, interdum plures adscendens,
in genere regularis. Pulsus frequens in initio morbi
plerumque malum omen erat. Ebythmus universe etiam
aequabilis erat, quantum memini, tres tantum 440 ca-
suum in vico C cum pulsu intermittente, observavimus,
6t licet malum vulgo signum censetur, omnes sanitati
restituti sunt. Prima erat foemina 38 annos nata,
nomine Nebbei in g, quae die 20° m. Julii morbo af-
fecta est. Choiera satis vehemens erat, non tamen
sUmmum gradum attingens, quae in reactionem regulä-
rem transiit; deinde celeriter convaluit. Post tres ictus
pulsus intermittebat. Secundus, Corn. Bosson, 45
annos natus, qui die 31° mensis Julii, in stadio pro-
^romorum continuo auxilium imploravit atque accepit,
Heinde Choleram vehementem passus est, et in quo
Piilsus intermittens per duos dies perstitit.

«Tertia, Alida van der Linden, puella 25 anno-
, die 10° m. Aug. etiam in stadio prodromorum
quot;^eperta, deinde secundam vel mediam Cholerae speciem
'■'^lit (in qua describendà jam versamur), cum reactione
^^gulari, signis congestionis capitis stipata. Postrema
singultum vehementem habebat. Pulsuum inter-
^lissiones per sex dies observatae sunt. Post 6 — 9 ictus
plerumque intermissio sequebatur.

Tnquisitio physica cordis et pulmonum hisce in casi-
bus nihil abnorme docuit. Dum pulsus arteriarum
Cholera aegrotantium non nisi diificulter percipi pote-
rant, cordis ictus plerumque sentire, fere semper ste-
thoscopii ope audire potuimus ; primus sonus semper
debilis erat, interdum tantummodo sonum secundum
clariorem audivimus. Yenaesectione, quae operatic in
initio luis in vico C, interdum instituta fuit, plerum-
que nihil sanguinis, saepius tantummodo post magnam
intentionem, consecuti sumus. Neque vulnera, hirudi-
nibus inflicta, haemorrhagiae ansam praebuerunt. San-
guis erat obscurus, pici liquidae similis, quod non mi-
randum, quando reputamus, sanguinem, secretione in
mucosa primarum viarum aucta, suam partem aquosam
amisisse, et ob tardam circulationem lente modo oxy-
genic depurari potuisse. Sanguis tarde e vena efliuebat,
aëri expositus vix rubescebat, coactus parcam tantum
seri quantitatem offerens. Placenta soluta, obscura, ex
coeruleo rubra. Stasin sanguinis in venis, causam ha-
ben coloris cutis coerulei, cyanotici; maxime manifes-
tus erat in facie, manibus et pedibus, interdum per
totum corpus dispersus. Apud multos haecce cyanosis
parum tantum apparuit, etiamsi cetera Cholerae sympto-
mata satis vehementia essent. Observatio me docuit,
cyanosin majori gradu et celerius oriri in plethoricis,
serius e contra et minori gradu in macilentis et anae-
micis.

Oculi profundi in orbitas recesserant, circulo coeru-
leo circumdati, magis quidem quam in prima morbi
specie. Pupillae plurimum sursum versae, ita ut infi-
mum scleroticae segmentum videri posset. Quia labium

superius elevatum erat, dentes plerumque in conspectu
erant. Anxietatem magnam facies collapsa exprimons ,
quod cum oculis profundioribus aegroto vultum pecu-
liarem tribuebat, xcct i'ioy^ijv nomine faciei cholericae
insignitum. Lingua magis sicca, utplurimum sedi-
mento sordido ex albogriseo obsessa. Vox debilis,
rauca, aliquid peculiare habebat, quamobrem etiam de
voce cholerica loquuntur, quasi ex sepulcro vel cella
veniens; dolore vero percepto, acutior et altior fiebat.
Respirjtio in plurimis casibus placida et lenis, mter-
dum imperceptibiKs, interdum brevis et accelerata, cum
exigua tantum pectoris dilatatione. Aër exspiratus fri-
gidus. Aegroti susurrum aurium percipiebant et somni
expertes erant. Sitis vehemens aegrotos cruciabat,
aquae frigidae appetentes. Ciborum appetitus deletus
erat. Quod attinet ad animi conditionem: aegrotantes
depressi erant, et, mentis licet compotes, apathes, ita
ut mater infantem, infans parentes sibi morte subduci
videret, nullam animi commotionem probans. Sensus
eo nomine abnormis erat, ut aegrotantes, nonnulhs
tantum exceptis, frigus sui ipsius corporis, non perci-
perent, stragula saepius abjicientes, et applicationem
caloris, uti urceorum calidorum, non libenter tole-
rantes. Nisi antea jam adfuissent, nunc etiam ple-
rumque spasmis dolorificis in pedum digitis, in suris
et brachiis aegri vexabantur. Nonnunquam spasmi cae-
teris Cholerae symptomatibus respondebant. In ahis
aegrotantibus contrarium obtinebat. Non raro, Cholera
régnante, homines spasmos satis vehementes, sme alio
quodam morbi signo passi sunt. In nonnuUis casibus,
praesertim autem in tertia, vel vehcmentissima Cholerae

specie, plane desiderabantur. Surae et brachiorum mus-
culi insigniter saepe tumebant, ad tactum dura erant,
pedum et manuum digiti curvati. Interdum musculo-
rum contxactiones, et brachiorum, et pedum tam vehe-
mentes erant, ut fere omnes musculos superficiales et
tendines extremitatum distinguere possemus. Inquisitio
regionis medullae spinalis pluries instituta, nihil pecu-
liare docuit. Pressionem satis fortem tolerabant aegri,
nuUum dolorem significantes.

Species tertia. Haecce species plurimis nomine Cho-
lerae paralyticae, aliis Cholerae asphycticae iudicata, fere
semper ex secunda originem petebat, prima interdum
etiam praegressa. Alvi dejectiones praesertim et vomi-
tus in hacce morbi specie plurimum diminuebant, vel
desinebant. Casus existunt, in quibus alvus et vomitus,
durante totius morbi decursu, desiderantur, quamquam
ventris pressione, liquor in ventriculo et intestinis dis-
tincte auditur et sentitur. Haecce species ad mahgnis-
simas pertinens, et, utplurimum, intra paucas horas in-
terficiens. Cholera sicca nominatur. A paralysi ventri-
culi et intestinorum pendere, et igitur Cholera exquisite
paralytica esse, videtur. In hisce regionibus raro ob-
servatur, et quantum scio, inter 440 aegros in vico
C, de quibus observationes mihi communicatae sunt,
semel tantum observata est, nempe inJohanna-Toe-
b e s, foemina 63 annos nata, cujus casus historia brevis
infra narrabitur.

Venter collapsus, imo ad spinam vertebralem retractus.
Percussio per totam extensionem sonum obtusum ede-
bat ; interdum motus intestinorum peristalticus et liquo-
res exinde commoti facile distingui poteraut. Alvus

cruenta in nonnullis liujus vehementissimae Cholerae
speciei casibus observata, prorsus peculiaris erat; in
initio saepe subflava, postea obscurior erat coloris, flavo-
brunnei, cocciolatae, quae dicitur, similis, ingenere pro-
prio aegrotantium vultu iudicata, ut plerumque prae-
nunciare potuerimus, num alvus cruenta metuenda esset,
nec ne. Urinae secretio prorsus suppressa. Cutis calor
ttagis etiam decrescebat, praesertim in locis a corde
longe remotis, uti pedes et manus, etiam in naso et
hngua, quae tactui glaciem referebant. Urceis calidis,
Vel saccis arena calida repletis, aliquem calorem super-
ficialem communicare quidem poteramus, at celerrime
iterum evanescebat. Cutis, praesertim frontis, genarum
et menti saepius sudore viscido tecta, quod fere semper
signum erat prognosticum malum. Manuum cutis, in-
terdum etiam pedum, plerumque rugosa erat, non im-
proprie cum cute lotricum comparata. Plicae praesertim
in collo, ventre et extremitatibus factae per aliquod
tempus manebant, elasticitate cutis perdita. Pulsus
arteriarum praecipue in extremitatibus et locis a corde
longe remotis, difficulter percipiebatur, quamvis in latere
dextro facilius quam in sinistro; carotidum autem pul-
sus exacta investigatione semper adhuc observabatur.
Cordis ictus raro tantum tactu distingui poterat; etiam
stethoscopium hoc fine applicatum, magnam animi at-
tentionem postulabat. Anima frigida, respiratio difficihs;
facies, praecipue oculorum circumferentia, genae, labia,
pars laterahs et alae narium, colore coeruleo tincta
erant, dum extremitates magis adspectum violaceum
habebant ; ungues praesertim manuum, adhuc profundius
eolorati. Etiam in secunda morbi specie, ut supra jam

diximus, haecce coloris mutatio ahquaudo observata est,
attamen multo rarius et semper minori gradu. Palpe-
brae pro parte tantum apertae, oculi profunde in orbi-
tas retracti, atque immobiles, sursam directi erant, ita
ut per palpebrarum aperturam parva modo corneae pars
conspici posset. Facies anxietatem exprimebat, nasus
acutus, genae et tempora collapsa, os saepius partim
apertum; lingua pallida et sicca, sitis fere inexplebihs,
desiderium aquae frigidae vehemens. Vox rauca et
debilis, auditu vix percipienda. Conscientia integra.
Aegri plerumque placide supinus decumbebant, se non
ultro citroque jacientes, neque de anxietate vel angore
questi, spasmis vero redeuntibus, magis inquieti erant.
Spasmi praesertim in suris, interdum etiam in brachiis,
saepius tam vehementes erant, ut vel iis, quibus vox
ceteroquin debilis esset, clamore claro, acuto dolores
significarent; musculi superficiales contractione duri fie-
bant et insigniter tumebant. Aliquando spasmi clonici
musculorum faciei visi sunt. In hacce morbi specie,
ubi aegroti vires suas celerius amittebant, prognosis
multo minus fausta erat, quam in secunda, vel potius
perquam infausta. Plerumque enim letaHs erat.

Quacunque sub forma hic morbus inveniretur, decur-
sus semper celer erat. Summus Cholerae gradus tam
acutus in decursu suo, ut homines, specie sanissimi,
subito tanquam fulmine icti sub spasmis collabantur
et post aliquot momenta sine vomitu et alvi dejectione
succumbant, quae forma Cholera apoplectica vel ful-
minans dicitur, a nobis non observatus est. In sohs fere
regionibus calidioribus occurrere videtur, quanquam in

Russia etiam hancce morbi speciem observavisse medici
dicuntur. In vico C tempus durationis in genere uniua
diei erat vel duorum; aliquando etiam morbus celerius,
intra aliquot horas aegrum e medio tollebat. Janus
Stoker 6 annos natus, 1| horae spatio suis ereptus
est, dum plures 3 vel 4 horis atroci huic morbo succu-
buerunt. Pauci post quatuor vel quinque vel plures
etiam dies mortui sunt, sine typho Cholerico, de quo
mox, ex paralysi pulmonum vel debilitate universali,
quod potissimum in aetate provecta observavimus. Non
semper vero aegroti ipsius Cholerae impetui succubue-
runt. Vires organismi, miasmate vel contagio oppressae,
pluries veluti evigilabant, quando symptomata ad stadium
reactionis, quam vocant, pertinentia apparebant.

Stadium reactionis. Pulsus sensim increscebat, tem-
peratura et elasticitas cutis augebantur, secretin urinae
sensim sensimque restituebatur, evanescebat apathia ;
alvi dejectiones rariores, profundius coloratae, pulti si-
miliores et foetidae fiebant. Atque sic quidem exitus
in sanitatem, signis morbo ipsi propriis, sensim sensimque
diminutis, sequebatur. Pere semper hoc sine crisi
fiebat, in nonnuUis tantum casibus sudor universalis,
graveolens aderat, vel etiam sedimentum in urina. Diu
saepe magna intestinorum sensibilitas, alvi segnities, do-
lor in regione epigastrica, insomnia et inerti ae sensus
in extremitatibus supererant. Non raro, quando aegrotos
jam servatos credebamus, redibat diarrhoea vehemens,
subinde etiam vomitus, quo morbo quasi recidivo valde
debilitantur aegri, et iterum in magnum vitae pericu-
lum deducebantur, eventu aliquando lethali. Pluries in
hocce reactionis stadio, congestio cerebri veliemens orie-

batur, per se periculosissima, et magnam medici atten-
tionem postulans. Ex hac enim congestione, in aegro,
ut sibi videbatur, sanitati jam proximo, saepius, tam
post leviorem quam post vehementiorem Cholerae insul-
tum, ita dictus typhus Cholericus evolvebatur, morbus
secundarius valde periculosus, hisce symptomatibus sti-
patus: facies plerumque tumida, rubra , conjunctivae
vascula sanguine repleta; oculi splendentef, immobiles ;
vultus efferatus; totum caput, praesertim frons et genae
ardebant, lingua sicca, rubra, striata, respiratio difBcibs ;
aegrotantes inquieti et in regione cordis dolorifici, in-
terdum delirantes.

Postquam haec symptomata per aliquot horas perse-
veraverant, character typhosus apertius prodibat. Vultus
peculiaris, stupidus fiebat; bulbi oculorum magis sursum
directi manebant, palpebris amplius patefactis. Aegroti
erant somniculosi, evigilari quidem poterant, at celerrime
in pristinum soporem recidebant. Loquela erat balbu-
tiens. Urinae secretio sensim sensimque restituebatur,
alvus plerumque adstricta erat; interdum tamen iterum
diarrhoea et vomitus oriebantur; saepe alvus involunta-
ria. Pulsus satis frequens (1.00 in minuta prima),
plenus, aliquando tensus et irregularis; carotides forti-
ter pulsabant; cutis in genere sicca et calida.

Pluries post aliquot dies mors sequebatur, non raro
autem transitus erat in sanitatem, quae tunc sine cri-
ticis excretionibus restituebatur. Eventus plerumque ab
aetate et constitutione pendebat, dum plures junioris
aetatis et natu majores, etiam sanguinei hocce morbo
secundario mortui sunt; minus plethorici et mediae
aetatis aegri, plerumque servati sunt.

A typho vnlgari, cholericus ille cum aliis differebat,
tum defectu certarum exacerbationum et remissionum,
turn celeriori decursu, turn Cholera praegressa, subinde
etiam relictis aut redeuntibus hujus morbi symptomatibus.

Absoluta generali morbi descriptione, a propriis ob-
servationibus desumta, sequitur, ut de notabilioribus
quibusdam symptomatibus, quae vel durante Cholera,
vel post eam observata sunt, deque aliis nonnullis, quae
memoratu digna sint, annotata referamus.

Praemonendum tamen, plerorumque brevem tantum
ädumbrationem dari, quoniam omnium, prae multis agen-
dis, in tristibus illis Cholerae regni diebus, copiosa de-
scriptio institui non potuit, neque praeterea intra fines
hujus dissertationis positum est, omnium vel partes
minutissimas commemorare.

Ordinem quod attinet, quantum fieri potest, eum se-
cuturi sumus, ut singularia, de quibus agere constitui-
mus, symptomata citentur secundum diversa Cholerae
stadia, quibus prodierunt. Incipiemus autem a descrip-
tione conditionis peculiaris, in qua nonnulli quo tempore
morbo correpti sunt, versabantur.

Inter correptos femina erat, quae etiam anno 1832
Cholera laboraverat; morbi hujusce foeminae, infra brevis
bistoria invenitur.

Item de viro quodam ebrietati dedito, qui Cholera
captus est, pauca quaedam commemorabuntur.

Multos interim in vico C istiusmodi homines cognovi,
qui a Cholera manserunt immunes.

Duas observavimus foeminas, quae, paralysi extremita-
tum inferiorum laborantes. Cholera correptae sunt. De
altera mox quaedam referemus.

Neque phthisici immunes relicti sunt. Unum Doct.
Oudenhoff vidit, qui in ultimo phthiseos stadio Cho-
lera succubuit. Errant igitur, qui contendant, phthi-
sicos immunes relinqui. Attamen quoniam inter omnes
in vico C Cholera laborantes, quantum mihi innotuit,
unus tantum phthisi erat affectus, de quo infra , ea
quae commemoravit Eomberg 1) seil, complicationem
cum phthisi raro locum obtinere, nos etiam confirmata
videmus. Notandum tamen, opportunitatem nobis de-
fuisse cadaverum sectionum instituendarum. Quae si
fuisset, fortasse in uno alterove tubercula etiam invenis-
semus.

Sicuti jam diximus in capite de aetiologia, inter Cho-
lera laborantes, erant gravidae, in diversis gravidi-
tatis periodis. Earum historiae descriptae sunt in
opere periodico: Tijdschrift voor verloskunde, a Doct.
Broers et Clar. van Goudoever edito, sub Num''

Harum mulierum septem fato cesserunt, quinque
revaluerunt. Mulier quaedam, quae circiter per sex
hebdomades gravida erat, ut sectione apparuit, jam
ante Cholerae impetum abortavisse videtur, quum
nullus foetus in utero inventus, nec quidquam abortAs
durante morbo observatum sit. Tres durante morbo
abortarunt, harum duae valetudinem recuperarunt. Mu-
ier illa, quae succubuit, per 6 menses gravida erat,
sicuti et altera earum, quae revaluerunt; harum autem
altera per 6 hebdomades. Sic ex alia quadam foetus
vi est eductus , (accouchement force) , haec revaluit
prouti dein in morbi historia videmus.

Apud aliam quamdam, partus arte praematurus obti-
nuit, alia forcipes ope foetu est liberata, utraque debitum
fato reddidit, altera per 8, altera per 6 menses gravida.

Quaedam 6 hebdomades gravida abortavit 6'' hebdo-
made, post morbi impetum, a quo jam dudum revaluerat.

Tres mulieres, quarum una per 2, ambae reliquae per
7 menses gravidae erant, perieruut antequam abortassent.

Una tantum per 3 menses gravida foetum retinuit,
atque solito tempore foetum vivum enixa est. Infans
die Iéquot; Eebruarii natus, nunc per 4 circiter menses vixit.

De Cholera correpta quadam, apud quam vomitus non
obtinuit, infra dicturi sumus, uti et de casu Cholerae siccae,
et de quodam, apud quem vomitus vehemens observatus est.

Apud virum quemdam, 26 annos natum, nomine Phi-
lippumvanSchaick, tertia Cholerae speeie laboran-
tem, simul dehrium furihundum exstitit, dein congestione
cerebrali affectus, altero post initium morbi die fato cessit.

Inter symptomata, quae saepissime sunt observata,
quamvis indiciis pathognomonicis accenseri non possint,
prae caeteris memoratu digna est alvus cruenta. Haec,
quantum mihi innotuit, inter 440 aegros a doet. Ou-
denhoff et de Eidder et a me ipso observâtes, sexa-
gesies et quater obtinuit, quo sub numero etiam, qui
in nosocomio curati sunt, intelliguntur.

Semel obtinuit apud puerum decem annos natum.
Semel item apud tredecim annos natum, neque tamen
id tamquam omni dubio majus dictum sit, volumus.

Inde igitur liquet, illud symptoma apud parvulos
natu, non aut vix certe observatum esse, at apud ma-
jores natu saepius, pro annorum ratione, siquidem va-
riis aetatibus, pro ratione 440 correptorum, quos nos
observavimus, numerus aegrotantium prodierit par nu-
mero omnium correptorum, in vico C: exceptis tamen
annis, annum 51quot;quot; et 61quot;quot; intercedentibus, quo temporis
spatio apud 20 observata est.

alvum cruentam habebant, perierunt, unâ exceptâ, mu-
llere 54 annos natâ, quae dicitur mater Me ree. Haec
tertia hebdomade postquam Cholera fuerat correpta, alvum
emisit cruentam ; attamen veri non dissimile est, san-
guinem fuisse haemorrhoidalem. Etiam in nosocomio
Cholerâ laborantibus destinato, duo alvo cruenta labo-
rantes restituti esse dicuntur (hi tamen non pertinent
ad vicum C), quum vero inquisitio ope microscopii non
est instituta, tamquam omni dubio majus afBrmari non
potest 1).

Haec alvus cruenta plerumque oriebatur in stadio reac-
tionis, aut in typho cholerico, haud raro tamen etiam
ante illud tempus. Quando apud singulos exstiterit,
accurate non annotavi.

/ Apud mulierem 62 annos natam, viduam Kampers,
quae die 18quot;Decembris corripiebatur, ac gravi Cholerâ
et alvo cruenta laborabat, tres boras ante mortem quâ
die 19° Decembris periit, maculae nigrae observabantur
iu sclerotica. Brevem historiam addidimus.

Idem hoc observatum apud uxorem Jungii 70 annos
natam, quae die 11quot; Augusti morbo correpta, itidem alvo
cruenta laborabat, atque eodem die succubuit.

Apud 7 homines, quorum natu minimus 23 annos
ägebat, vehementior singultus observabatur, qui saepms
'Qon nisi magna cum difBcultate magisterio bismuthi
aut belladonna, depelli poterat. Multi alii fortassis eo,
at multo leviori laboraverint, apud quos tum sponte
sua evanuit, et cujus annotatio facta non est.

Septem illorum de quibus dixi, 5 sanitati restituti
sunt, 2 fato cesserunt, ita ut symptoma infaustum dici
nequeat. Plerumque exoriebatur in stadio reactionis.

Pulsus intermittens apud 3 homines observatus est,
cujus rei jam mentio facta est in descriptione morbi
generali.

Eclampsia non nisi apud pueros aut 3j circiter
annos natos, idque quidem quater observata fuit. Apud
tres exoriebatur ante stadium reactionis, semel in illo.
Duo eorum revaluerunt, duo perierunt.

Trismus et convulsiones universales, observabantur apud
puerum 2 J- annos natum, cui non nisi imperfecta con-
tigerat reactio; postridie morbi initium obiit.

Apud puellam tres annos natam, quae jam a duobus
inde diebus revalescebat, trismi ac tetani insultus ob-
tinuit, die 13° Decembris A' 1848 corripiebatur, ac die
demum 17° Januarii A' 1849 tanquam sanitati restituta
considerari potuit.

Apud virum quemdam in stadio reactionis exstitit
haematuria. 39 annos natus primum Cholera, dein vehe-
menti typho cholerico vexatus est, ac die demum 31°
Januarii, mense igitur postquam morbo fuerat correptus,
inter restitutos numerari potuit; de illo adhuc infra.

De puella quadum parotitide affecta infra brevem
exhibebimus morbi historiam, uti et de viro, qui postea
peripneumonia laboravit.

Apud quinque pueros, quorum natu minimus 7 men-
ses, maximus 5 annos agebat, una excepta, omnes
masculi generis, symptomata hydrocephali exstiterunt;

Inter symptomata interdum observata dignissimum ,
quod commemoretur, est peculiaris cutis efflorescentia.
Quamvis minime opus esse existimem, ut omnium ae-
grotantium, qui exanthema cholericum hahuerunt, singu-
lares exhibeantur historiae, utpote quae ad multas ac
nauseam moventes repetitiones conducerent, tamen operae
pretium videtur breviter commemorare, quoties fuerit
observatum, quo die post Cholerae initium primum
apparuerit, quamdiu viguerit, utrum finitum sit de-
squamatione epidermidis, et'tandem qualis morbi fue-
rit exitus apud eos, qui exanthemate Cholerae proprio

Mirum mihi videtur, de hac re nihil, quod notari me-
reatur, apud auctores esse expositum. Multi hujus sym-
ptomatis ne mentionem quidem faciunt; iUi vero, qui de
eo egerunt, hoe fecerunt quam brevissime, verosimili-
ter, quod et illis, sicuti nobis, res erat admodum obscura.

Inter 440 in vico C Cholera correptos, qui curae
virorum doet. de Ridder et Oudenhoff vel meae
fuerunt mandati, quorum tamen nonnulli serius ociusve
in nosocomium sunt transportati, ita ut hos etiam computa-
verimus, decies tantum apparuit, et quidem quinquies apud
masculi, quinquies item apud feminini generis homines.

Una e correptis, Johanna Drijver, tertiam agebat
vitae hebdomadem. Una annum erat nata l.t , seil.
Maria de Winter; tres annum agebantnbsp;A n-

dreas van Deventer, Susanna Dusschenbroek
et Johannes van Eldik; unus 17™, Didericus
Vreeswijk; duo 18™, Gerhardina Peek et Alida
Bmmelot, (vid. hist.) unus 25™, Didericus Kor-
be e k, (vid. historiam); maximus natu, Mozes Schep,
48quot;quot;quot; annum aetatis agebat. Animadversione dignum
mihi videtur id, quod, quamquam tam multi annum
ultra 25quot;*quot; aetatis agentes in vico C Cholera fuerint
correpti, unus tantum eorum proprio isto exanthemate
affectus est.

Prima, in qua exanthema illud observavimus, erat
Maria de Winter. Haec die 6° Dec. Cholera erat
correpta, ac dein gravi typho cholerico laboravit, cui
et die 19quot; Dec. succubuit. Tertio ante mortem die,
exanthema prodiit, itaque die 10° post morbi initium.
Per tres dies continuos floruit, et hora demum ante
mortem secunda evanuit.

Apud secundum, Johannem van Eldik, die 13quot;
post morbi initium exstitit. Typho tum laborabat cho-
lerico, cujus vehementia prodeunte exanthemate magno-
pere diminuebatur. Per duos et dimidium diem floruit,
et desquamatione epidermidis evanuit. Aeger autem
revaluit.

Tertia, Susanna Dusschenbroek, die 22°Julii
Cholera erat correpta, in typhum cholericum dein incide-
bat, et die 25quot; Julii cum matre, eo die cholerâ correptâ,
in nosocomium transportabatur. Paucis post horis, ibi,
admodum imperfectum licet, in manibus ejus ac bra-
chiorum partibus anterioribus prodiit exanthema. Pau-
cis diebus post (29° Julii) obiit aegra.

-ga-
lera corripiebatur, et in nosooomium transportabatur.
Apud hunc exanthema admodum manifestum erat; quo
vero die apparuerit, non annotatum est. Obiit aeger

Apud quintam, Gerardinam Peek, prodiit die 11°
post morbi, omnium fere, quos observavit doet. Ou-
denhoff, vehementissimi, initium; per biduum flo-
ruit, et desquamatione epidermidis gravi abiit. Aegra
revaluit.

Sexta, Alida Emmelot post tres hebdomades suc-
cubuit. Stadio algido diuturno exacto, exoriebatur typhus
cholericus, quo durante in utroque latere parotitis et
exanthema exstitit. Vide historiam.

Septimus erat Didericus Korbeek, apud quem
die 7quot; post morbi initium exoriebatur exanthema, cujus

Apud octavam, Johannam Dry ver, jam in initio,
at imperfectum, in manibus et vultu adfuisse videtur

Nonns, Andreas van Deventer, die post morbi
initium 5°, eo afficiebatur, postquam vehemens typhus
cholericus exstiterat. Post biduum et quod excedit,
paulatim evanuit. Aeger vires recuperavit.

Apud decimum postremo, Mozen Schep, 48 annos
natum, die 14° Aug. erupit exanthema copiosum. Ille
quoque revaluit. Exanthema apud eum per triduum
inaxime floruerat.

Quamvis foret temerarii, ex decern his correptorum
historiis, positivas quasdam deducere sequelas, inde ta-
men videmus, tempus, quo exanthema oritur, valde di-

versum esse. PuHctum, óircum quod versari soleat,
dies deeimus indicari posse videtur. Earo existit post
Choleram leviorem; itaque vulgo occurrit, quo tempore
in typhum cholericum inciderint aegri.

Plerumque orditur a papulis suhruhris, parum elatis,
in cute colli, pectoris et extremitatum superiorum, quae
pressione evanescunt. Paucae horae requiri videntur ad
ulteriorem exanthematis evolutionem. Postquam ad suum
pervenerunt fastigium, optime cum morbillis comparari
possunt, attamen maculae paullo sunt majores. Sunt
maculae et papulae admodum ruhrae, plerumque a se
invicem discretae, subinde etiam confluentes, quodam-
modo in coni formam e cute surgentes. Eubor in
medio maxime distinctus est, in margine paulatim in
colorem cutis vulgarem mutatur. Neque dolorem, nec
pruritum efficiunt. Stuveri circiter (sit venia verbo),
habent circuitum. Pressu aut plane evanescunt aut certe
pallescunt; ad tactum quodammodo sunt durae ac asperae.
Odorem peculiarem non habent.

Decursu norm ali, per triduum florere videntur, dein
sensim paulatiinque pallescunt, donee prorsus evanescant,
et post spatium brevius longiusve (6quot;quot;quot; circa et 15quot;quot;quot;
diem) epidermidis desquamatione terminantur. Exan-
themate exorto, symptomata typhi cholerici semper de-
crescunt.

Ubi normalem decursum habet exanthema, haud in-
faustum signum prognosticum nobis videtur. Ex 5
hominibus, qui, quamquam iis exanthema contigerit,
mortui sunt, apud duos imperfectum tantum apparuit;
alia quaedam parotitide simul laborabat; reliqui ambo
gravissimo typho cholerico vexabantur, atque altera eorum

teneUa erat, qui secundum aetatis annum nondum comple-
verat. Quatuor sanitati lestitutorum, quamquam gravis-
simo typho cholerico laborarent, statim post exanthema
exortum ad meliorem conditionem transierunt.

Apud septimumtandem, Didericum Korbeek, peri-
culum animadvertimus, quod, «xanthemate citius evanes-

Attentione dignum nobis visum est, quod, tam cito
evanescente exanthemate, cujus et cum morbillis tanta
intercedit convenientia, inflammatio,,.quoque exoriebatur
ejusdem organi, quod et in morbillis adeo facile in
phlogosin incidit. Korbeek enim, qui gravi typho cho-
lerico laboraverat, ex meâ quidem sententiâ, exanthemate
tam cito evanescente, magis haberi posset aptus menm-

Dens optimus maximus avertat, ne rursus epidemia
oriatur' Quodsi tamen iterum aliquando saeviat Cholera,
summi omnino nobis videtur momenti, ut quam accura-
tissime ad hoc etiam exanthema attendatur.

Vir quidam ebrietati deditus die 7« Augusti Cholera
corripiebatur. Vehemens iUum morbus invasit, ac dem
gravis obtinuit reactio. Diu diarrhoea perduravit ac se-
rius oedema pedum ortum est. Die 22° sanitati resti-
tutis annumerabatur. Die 30» autem apud eundem
herpes zoster apparuit, qui per 3 dies perstitit.

Puerulus quidam, ^ annos natus, die 7quot; Augusti.
non adeo gravi Cholera affectus, die 12° tamquam resti-
tutus indicatus, dein incidit in morbum maculosum
Werlhofii.

Gangraenam ex decubitu apud 3 homines annotatam
inveni; apud virum scilicet, qui die 16° Julii Choiera
correptus, dein gravi typho Cholerico laboravit, et apud
muUerem, quae a die 12° Aug. haud minorem in modum
morbo fuit vexata. Lente ambô revaluerunt.

Mirum est, gangraenam illam in hoc morbo, quo san-
guinis circulatio tam lente fit, et quo etiam sanguis
tantopere affectus esse videtur, non saepius obtinuisse.
Ipsius autem initia apud plures, quibus morbus diu in-
haesit, observata sunt.

Nonnullae graviores diarrhoeae a morbo relictae, de-
cocto rad. columbo mox opprimebantur.

Octies oedema pedum observabatur. Jusculis nutrien-
tibus, vino et decocto corticis Per., plerumque intra
14) dierum spatium hoc symptoma debilitatis universa-
lis depellebatur.

Puer, 2 annos natus, admodum scrophulosus, die Ä7quot;
Aug, Cholerâ leviori corripiebatur, revalescebat, postea
vero in hydropem anasarca incidit, cui succubuit die 20°
Septembris.

Apud quatuor tantum e Cholerâ restitutes febrem in-
termittentem observavimus. Typus apud singulos erat
quotidianus. Evanuit usu sulph. chinini. Unus tan-
tum erat, in quo aliquoties redibat, at et hîc tandem,
continuatis dosibus satis magnis sulph. chinini, de-
pellebatur.

Natura autem horum, quos observavimus, morborum
Choleram exeipientium vel symptomata concomitantia nil
docet, quo ipsius Cholerae naturam cognoscere possimus
interius. Post quemvis enim morbum graviorem, saepius
iQ stadio convalescentiae, diarrhoeae aut oedema pedum
observantur.

Neque quatuor, febre intermittente affecti,' attentionem
movere possunt reputantis, febrem intermittentem mor-
bum esse, qui saepissime in vico C occurrit. Notabile
tantum visum est id, quod hi quatuor eundem typum
quotidianum habebant.

Per se patet, nullas his nos instruere hypotheses de
laturû Cholerae. At vero speramus fore ut accurata
observatio omnium, quae ante, per ac post Choleram ob-
servari possunt, aliquando nobis inferiorem cognitio-
quot;lem naturae Cholerae conciHet. Tune enim et curatio
'lostra, etiamsi non ab omni parte sufficiat, erit certe
rationalis.

Ludovicus Kamper 8 annos natus, die2» Augusti
Cholera captus, ac 10» sanitati restitutus, die mensis
®JUsdem 17quot; denuo in levem morbi speciem incidit,
quae constabat in borborygmis intestinorum atque in alvo
Ptisanam oryzae referente. Brevi revaluit.

■^tque his quidem praemissis, transeamus ad expo-
''eidas sintrulares morborum historias.

Muher quaedam, nomine van denBosch, 54 annos
nata, quam apud alios Cholera laborantes saepius videram,
mihi narraverat, se anno 1832 etiam morbo isto fuisse
correptam. Haud raro me interrogavit, utrum quis bis
hocce morbo posset corripi, quod semper, ne anxietatem
iUi moverem, negavi. Die 6° Augusti 1850 horâ pome-
ridiana 2quot;, eam inveni in stadio prodromorum Cholerae.
Consihum ei dedi in nosocomium migrandi, quod lubens
obsequebatur.

Postea audivi, eam Cholerâ fuisse paralytica afCec-
tam, ac die jam sequenti succubuisse. Plures prae-
terea homines mihi noti sunt e vico C, qui secundum
ea, quae narrarunt, etiam anno 1832 fuerunt correpti,
nunc vero immunes relicti sunt.

deditum mihtem veteranum, vespere diei 13gt; Augusti,
ebrium per plateas titubantem animadverteram. Quum
satis superque modum laetum se praestaret, consilium ei
dedi domum abeundi, quod, voluntate licet ac pedibus
repugnantibus, tandem obsequebatur.

Nocte diei 14' Aug. ad cum arcessitus, inveni eum
in stadio Cholerae algido. In nosocomium transvectus,
ibidem die IG^mortuus est. Soror ejus in eadem domo
habitans, duabus horis post eodem corripiebatur morbo,

tt ipsa in nosocomio obiit. Iterum duabus horis post,
in eâdem domo alia ex eâdem familiâ, Elisabeth
H....., corripiebatur, ac in domo sua succubuit.

Vidua Koopman jam a pluribus inde annis erat
valetudinaria. Jam anteaquam Cholera laboraret, saepius
ipsam tractavi. Videtur, hoc certe ex iis, quae narra-
bat, concludere debui, antea laborasse myelitide i unde
illi remanserant paralysis extremitatum inferiorum, et in-
continentia alvi urinaeque,

Muliercula erat admodum debilis, quae semper lectum
tenebat. Jam in eâdem domo, cujus in parte superiore
cubiculum conduxerat, duo homines Cholerâ, fuerant
correpti. Die 29° Julii H. Bezee, qui in inferiori dô-
mûs parte habitabat, ex inopinato Cholerae formaUer-
tia corripiebatur, et paucis post horis succubuit. Die
31° Julii Antonia Pauw, quae et eadem in parte do-
mfts superiori degebat, Cholerae initiis capiebatur, quae
paucis post horis formam sibi vindicavit supremam, quâ
postquam per 20 horas laboraverat succubuit.

Quamquam metus morbi baud raro morbi ortum pro-
movet, tamen tuto nos contendere posse opinamur, id
liîc locum non obtinuisse. Quotidie viduam Koop-
man visitabam. Numquam vel levissimâ metus specie
affecta videbatur, quamquam in ejus viciniâ adeo mor-
bus saeviret. Imo vero saepius, a Deo precabatur, ut per
®orbum saevientem vitae huic miserae finem concederet,
atque revera die 11° Augusti in Choleram incidit. Etiam

in tristissima illa conditione a spasmis feliciter libera,
summae patientiae sese praebuit exemplum. Die 14°
Augusti, frusta adsumtis vel fortissimis exicitantibus,
ex voto suo cum meliori hanc vitam commutavit. Filia,
quae matris curam gerere non desierat, per tres dies
diarrhoea Choleric^ laboravit.

Cornelius van Baren, 53 annos natus, antea jam
saepius haemoptysi laboraverat. A die inde 26° Novem-
bris magna pro parte, meae curae fuerat mandatus. Narra-
bat mihi, se postremis mensibus admodum emaciatum fuisse,
semper tussiebat, attamen pauca sputa efferens. Sudor noc-
turnus, pulsus semper parvus et frequens observabatur,
(100 in minuta prima), semper in latus dextrum de-
cumbebat. Sonus percussione editus in regione subcla-
viculari, a dextra parte, per locum satis extensum, ob-
tusus erat. Murmur respirationis ibi audiri non poterat.
Postremo mense admodum diarrhoea colliquativä labora-
verat, quae semper usu laudani liquidi Sydenh. cohi-
beri poterat.

Die 26° Julii ejus filiola Cholerä corripiebatur, quae
formam retinebat secundam et jam vespere 27° Julii fe-
lici ac normali reactione terminabatur.

Die 27° Julii multo mane hanc puellam visitanti, pater
narrabat, se denuo diarrhoea laborare.

Anxietatem ejus sedabam ,opinafcus, quod plurimi pro-
diderunt auctores, phthisicos vel numquam, vel certe raro
Cholera corripi, et praescripsi illi laudanum liq. Syd.

Duabus horis post ad eum arcessebar. Tunc laboran-
tem eum inveni manifesta Cholera; bis tantum vomitus
ac ter alvus obtinuerat. Pulsus erat insensibilis, cutis
et lingua frigida, cutis plica manebat, spasmi, urinae
secretin oppressa, facies et vox cholerica observabantur ;

Die 22 Julii, matutinâ horâ tertiâ ac dimidiâ, arces-
sebar ad matronam.... ad finem graviditatis appropin-
quantem. Querebatur de ventris dolore. Mox diarrhoea,
vomitus, Hngua frigida, pulsus exiUs, cutis gelida
cum plica et dolor surarum vehemens, observabantur.
Aegra haud procul aberat a partu : ostium non magis
erat apertum quam vulgo apud mulieres, quae saepius
pepererunt, paucis hebdomadibus ante partum.

Beputans, mulieres gravidas plerumque mori, nisi
partum edant, at subinde, si durante morbo abortent,
servari, partum vi provocandum esse (accouchement
forcé) censui. Quod ut fieret, mox concedebatur. Se-
cale cornutum praescripseram, quod tamen, quum statim
evomeretur, vix dubium est,.quin efficacitate caruerit.
Digito meo, ung. BeUad. peruncto, et haud sine magnâ
difficultate intromisso, circumvertendo, dilatationem
qnamdam efTeci. Singulis punctionibus ostii dolores one-
bantur, et spasmus surarum cessabat. Magna cum difficul-
tate ostium dilatavi in circuitum nnmmi triumflorenorum.

Caput praevium erat, at spasmus uteri adeo erat ma-
gnus, ut membranae extruderentur, et versione spontanea
foetus numeri ofFerrentur. Totum iuferius uteri segmen-
tum durum erat. Tandem magna cum difficultate ma-
numintromittere potui, dum expertissimusLamie uterum
fixabat, versionem institui atque foetum ad humeros
usque extuli; quo facto, expert. Lamie meas partes
suscepit, et magno cum labore caput explicavit. Foe-
tus vivebat, at erat asphycticus, reficiebatur et sanus
erat, at duobus post diebus Cholera Asiatica mor-
tuus est. ^Statim post partum reactio obtinuit et lo-
chiae optime fluebant. Puerperium insoHti nihil quid-
quam exhibuit.

Mater Krami 53 annos nata, tempore matutino diei ßi
Augusti a me inveniebatur in stadio algido Cholerae, formae
tertiae. J.ÏR'quot;'; vomitum apud se non obtinuisse, at
cM .'TRise'doues copiosissimas liquoris cholerici proprii.

Post horam rediens audivi, nullam emesin fuisse se-
cutam, quamquam 3 pulveres erant sumti. Conditio la-
borantis multo pejor evaserat, pulsus, certissima illa
norma ad conditionem Cholera laborantium dijudicandam,
percipi non poterat. Compresse epigastric, distincte flue-

Pulv. Ipecac, drachm, ß
Moschi optimi gr. iii
M. d. s. simul et semel exhibendum.
Me praesente, hic pulvis sumebatur, nec tamen hic

Alvus qui jam primâ visitatione meâ erat flavi colo-
ris, sensim profundior fiebat, donee tandem alvus vere
cruenta existeret. Hora nocturna 2» aegra succubmt.

Vidua Johanna Toebes, 63 annos'n:ta, cliokrici
temperamenti, die Augusti 1849 Cholera co.nF^e-
batur. Meridie circiter, ad eam, (in plateâ Kafha-
rijnestraat domum habitabat N». 881 insignitam) vo-
cabar. Hanc mulierem die 1°. Augusti, m domo
plateae Bergstraat,nbsp;850 insignitâ videram apud

Theodorum Bonier, ejus filium, cujus m domo
tunc degebat, qui vero intra 6 horarum spatium, Cho-
lerâ gravissima correptus, succubuit. Post hujus mor-
tem domus a ceteris relinquebatur, puer enim natu
minor in orphanotrophium migravit, et vidua nostra
cum nepti sua, natu majori puella 18 circiter annos
nata, ad alterum suum filium se contulit, ubi earn mveni

In anacliterio, paucis tantem asseribus a pavimento
lapideo sejuncto, porrecta jacebat. Oculi sursum erant
conversi, palpebrae semi-apertae, labium superius re-
tractum. Color faciei, sicuti et extremitatum cyano-

ticus, facies collapsa ac adeo mutata, ut vix credere
possem, eandem illam esse mulierem, quam duobus
ante diebus videram (vera facies cholerica) ; cutis per
totum corpus frigida, marmoris instar; pulsus pro-
pemodum insensibilis erat ; vox evanuerat, ita ut non
nisi signis indicare posset, quae perciperet, nihil sig-
nificans nisi sitim vehementem et graves spasmos su-
rarum. Quum in vomitum inquirerem et alvum, haud
sine magna miratione audiebam, illam nihil quidquam
adhuc emisisse. Secretio urinae quoque plane erat
suppressa. Praescripsi iUi emeticum ex 45 gr. pulv.
rad. Ipecacuânhae et 3 gr. Moschi, tribus dosibus
sumendis, post singula 10 minutarum intervalla. Deinde
clysma cum acido acetico; spiritum vini camphoratum ad
suras fricandas. Haec omnia vi caruerunt, postremo ex-
cepto , quo dolores paullum mitigabantur. Hora pomeri-
diana 14. in eâdem etiam erat conditione, pulsus autem
sentiri nunc non poterat. Iteravi pulveres, additis gr. 3
tartari emetici. Ceterum adhibendum mandavi clysma
cum sulpbatis sodae unc: 1. Haec quoque frustra daban-
tur; horâ pomeridiana tertiâ rursus praescripsi solutionem
gummosam cum aqua chlorii, et dr. 3 spiritus vini
camphorati, ad une: 6. omni semi-horâ cochlear. At-
tamen nihil valuit ad ejus vires revocandas, bora enim
quarta circiter succubuit.

Quod hacce epidemia saepius observatum est, ubi quis
e domo quadam fuisset correptus, et alios ex domo
eâdem corripi, hic confirmabatur. Etenim intra decern
dierum spatium tres aliae ex hac domo correptae meis
curis fuerunt mandatae, quae brevi admodum tempore,
fato exacta solverunt.

Prior erat Helena van der Wurff, puella 15 an-
nos nata, quae die 6° Augusti corripiebatur, ac die
sequenti in stadio algido succubuit. Die 8° Augusti cor-
ripiebatur Letta van der Wurff, puellula 5 annos
nata, cui quamprimum sese sentiebat male habentem,
mater dederat spiritum vini cum tinctura amara, quaeque
intra 5 horarum spatium obiit. Postremo, die 13« Aug.
matrem, quae et ipsa nominabatur LettavanderWurff,
mulierem 40 annos natam, per 7 menses gravidam,
morbus invasit. Diu morti repugnavit, at nocturna
hora 12» diei 15' Aug. animam efftavit. Poetus autem
jam prius emortuus erat.

Die 21° Dec. 1848 horâ matutinâ vocabar ad Ever-
har dum van der Weert,34quot;-quot; agentem annum aeta-
tis, habitantem in ^hitea Zandstraat, N°. 388 b. Duas
praecedentes dies degerat apud sororem suam, quae Cho-
lerâ aegrotabat, et vespere praecedente succubuerat.

Phlegmaticus erat, pro aetate nequaquam robustus.
Diarrhoea laborabat. Per noctem scilicet ter alvum eva-
cuaverat, quae erat pulti simiHs, graveolens et fusci
coloris. Lingua erat humid a, neque obducta; pressu
Ventris dolor non percipiebatur, pulsus satis frequens,
in minuta prima et exilis.

Excretio urinae horâ circiter ante obtinuerat copiâ
vulgari. Querebatur de pulsatione stomachi. Ut lectum
adiret et teneret, ut parum cibi sumeret, mandavi et

praescripsi sol. saleb cum 18 gutt. laud., ac insuper
vesicatorium in epigastric, quod ut alternis horis loco
moverent, jubebam.

Post meridiem bis rursus alvus obtinuit , sequenti
vespere semel, hujus autem vicis materia tenuior erat
quam prior. Non erat nauseosus, erat calidus vero. et
pulsu exili. Attamen querebatur de memhrorum do-
lore, ventris pulsatio evanescerat. Secundum ea, quae
dicebat, die etiam illo bis urinaverat. At vero hora
sequentis diei matutina 6» rursus ad eum arcessebar.
Noctis initio somno usus erat dulci, at hora 5=« ex inopi-
nato vomere inceperat, qui vomitus hac una hora, decies
jam erat renovatus. Quater alvus obtinuerat, admodum
sitiebat. Vox mutata , facies cholerica, hngua frigi-
dior, cutis frigida, nulla cutis phca, pulsus exiguus
et inaequabilis, spasmi surarum, brachiorum et ventris,
acies oculorum, quando aeger jacebat immotus, sur-
sum conversae, labium superius retractum observa-
bantur. Urceos cahdos ei apponendos mandavi et mem-
bra sub stragulis ut collinarentur, praescriptä mix-
tura demulc. 6 unc. cum unc. aq. chlorii h.
c. Per totum hunc diem in eädem mansit condi-
tione, continuo evomit, quae sumserat, eo die ter etiam
alvus obtinuit; non urinavit; pulsus magis magisque
decrescens, distincte tamen potuit sentiri, cutis frigi-
dior, vox identidem magis rauca facta est. Iteratur
mixtura. Die 22° Decembris omnia symptomata cla-
rus observari potuerunt. Plica aderat, pulsus diutius
sentiri non poterat; vomitus pergebat isque. admodum
frequens, sicuti die praegresso, et alvus liquida, mate-
riae, Cholera lahorantibus propriae, saponaceae. Pacies

magis collapsa, anima et lingua frigida, Iteratur mixt.,
addita spir. vini camph. dr. 1 /Î o. ^ h. c.

Aeger, nulla memorabili mutatione, per totum diem
in eâdem manet conditione. Matutino tempore diei se-
quentis, 23' Decembris, pulsus denuo quodammodo sen-
sibilis, cutis calidior erat, vomitus semel tantum obti-
ßuerat, ter vero alvus. Iteratur mixt. o. h. c.

Per hunc diem aegrotans admodum erat inquietus,
öec umquam recubuit placidus, nulla congestio ad caput
memoratu digna observabatur, pulsus distinctius sen-
tiri poterat, cutis continuo erat calidior. Excretio
Urinae postremis diebus non obtinuerat ; subinde aegro-
tans delirabat. 4 hirud. temporibus imponebantur; iter,
mixt., omisso spiritu vini camphorato.

Per noctem, secundum ea quae narrarunt adstantes,
saepius alvus involuntaria et urina involuntaria obti-
nebat. Tempore matutino 24' Decembris, aegrotus erat
paUidus, arteria carotis non admodum pulsabat, con-
junctivae vasa nequaquam sanguine erant repleta; lingua
erat arida, anima frigidior quam die praegresso, pul-
sus magis exilisac valde frequens (110 in minuta prima),
cutis frigidior. Ipse aeger admodum erat inquietus,
subinde delirabat, et ad quaestiones respondere non
posse videbatur. Carphologia aderat, pupilla dilatata,
rcspiratio perdifBcilis. Praescribitur Infusio flor. arnicae
rad. senegae, at respiratio magis magisque fit difß-
'^ilis, noctis horâ stertor incipit, donee die 25° horâ
Oïcridiana mors sequatur.

Johannes de Graaf, 50 annos natus, operarius,
spirituosorum abusui deditus, die 11° m. Julii a. 1849
hora pomeridiana 4% primis Cholerae Asiaticae sympto-
matibus, ad speciem mitioribus corripiebatur. Ipse aeger
morbum suum parvi faciebat, ita ut, versus horam
se in nosocomium ferri vix sineret. Ibi adveniens sine
aliorum auxilio gradus adscendebat. Ex symptomatibus
tum praesentibus de morbi natura certo pronuntiari non
poterat; cutis sc. non frigida erat, phcae in ipsa factae
satis cito disparebant, lingua minus calida quam esse
solet, pulsus non admodum parvus, nausea et vomitus vix
Ulla, alvus liquida quidem, nec tamen frequens et copiosa;
vocis mutatio characteristica non aderat; ante paucas ho-
ras urinas ultimum misit. Praescribebatur mixt, de aqua
chlorii cum spir. vini camph. et pulv. de ac. tann. alter-
natim assumenda. Horis sequentibus morbi facies mi-
nus dubia fit; urinae sc. non apparent; dolores et spasmi
in suris exsurgunt, uti et in lumbis, cutis frigidior fit,
pulsus tamen non evanescit. Die sequenti alvus prodit
cruenta; nihilominus reactionis fere perfectae sympto-
mata apparent; redeunt sc. tertio die urinae secretio,
et appetitus, pulsus bonus fit; jam aeger per aliquot
tempus lectum relinquere valet, suamque sanationem
certam habet. Nocte tamen, inter 14quot;quot;' et 15quot;quot;' m. Julii
diem, prima oriuntur symptomata instantis status ty-
phoïdei metum injicientia; pulsus satis bonus. Praescri-
bitur pulv. de subc. ferri et julapium. Versus vesperam
respiratio quum difficilior esset, vesicatorium pectori im-

ponitur. Die 16° Julii respiratio brevis, rhonchus fortis,
collapsus virium, pulsus minor. Sanationis spes aegrum
tamen non relinquit. Praesc. inf. rad. senegae ex u.
ß — a. vj add. liq. ammon. anis. dr. ij., mur. amm.

j'j sjr. eort. aur. u. j. o. ^ h. e., quae prae-
scriptio vespere et mane sequenti iteratur, nullo cum
efFectu. Eespiratione continuo difßciliori facta, bronchis
ct pulmonum parenchymate sero repletis; arteriarum
pulsu semper decrescente, aeger versus vesperam diei
17*quot;' m. Julii mortuus est.

Diderica Spithorst, vidua Kampers, 62 annos
®ata, habitans in angiporto Groenesteeg N°. 423, die
18° Decembris, hora matutina 5», meum invocavit auxi-
bum. Ter ea nocte apud eam alvus obtinuerat, nec tamen
Vomitus; cutis erat calida; ventris dolore non fuerat
affecta; pulsus erat normalis. Praescripsi illi solutionem
saleb cum laudani liquidi Sydenh. gutt. 18, omni semih.
cochlear.

Attamen post horam unam et dimidiam pulsus rarus
factus est, et valde parvus, vix sensibilis, vomitus ad-
modum vehemens existit, ac semper iteratur post potum
sumtum. Cutis glutinosa fit ac frigida, sitis vehemens.
Praescripsi mixturam cum aqua chlorii.

Hora 11» cutis admodum erat frigida, pulsus non
pcrcipitur, spasmi, continuus vomitus, facies et vox
cholerica observabantur. Potus iterabatur, addito spiritu

vini camphorato. Pcf totum diem in eâdem manet con-
ditione; vespere iterabatur mixtura. Horâ matutinâ 6®
diei 19; vomitus paululum erat diminutus; bis per noc-
tem obtinuerat alvus, cutis plica manebat, secretio
urinae erat impedita, difficilis fit respiratio. Die 19quot;
Dec. vomitus continnatur, sicuti et alvus liquida, pul-
sus nullus est, anima frigida, vox exquisite cholerica;
mixtura iteratur; maculae nigrae observantur in sclerotica
corneam inter et angulum oculi interiorem. Horâ quintâ
pomeridiana obiit.

XI. Haematuria in stadio Cholerae reactionis. Sa-
natio. {Observatio Doct. E. Oudenhoff).

G.... H...., 39 annos natus, die 30quot; Dec. 1848
satis gravi Cholera corripiebatur, quae vespere diei
81', in formam tertiam transitura videbatur. Post
sumta 2 emetica ex rad. ipecac, vomitus desiit, et
pulsus paullum denuo sensibilis fiebat, eo denique
successu, ut vespere 1' Januarii 1850 in stadium re-
actionis transiret.

Initio haec reactio satis fore aequabilis videbatur, post
horas vero 24 plane in conditionem catalepticam incidit,
vehementi cum congestione cerebrali conjunctam.

Iterum iterumque hirudines adhibebantur, donec die
15° Jan. convalescens dici posset.

In hujus morbi descriptione brevitatem nobis affec-
tandam esse rati eramus, ne saepius eadem diceremus,
quam igitur oh caussam verbo tantum attigimus cursum
atque symptomata ipsius Cholerae. Quum hic aegro-

verit, qnod semel tantnm inter 440 correptos est ob-
servatum, omnino hujus rei nobis mentionem esse
faciendam judicavimus. - Die Januarii ejus uxor
mihi narravit, eum valde queri de tenesmis ad urmam,

copiam urinae mittere cruentae. In calice vitreo eam
conserverat, tota quantitas erat uliginosa, et aequabili-
ter colore ferruginis. Pressu neque in regione renali,
neque in regione hypogastrica dolor suscitabatur, tan-
tnm modo pressio in perinaeo doloris sensum efficiebat.
Ae^er jam tunc in conditione versabatur semi-cata-
lepLa; abrupta loquebatur et confusa, ita ut sympto-
mata subjectiva (quae alioqui tanti sunt momenti m
morbis cognoscendis) hic parum in nostrum usum con-

6 hirudines in perinaeo poni curavimus, et pro ju-
lapio de aceto, quo illo die usus erat, praescripsimus
emulsionem amygdalinam. Tenesmi hac medica lone de-
crevisse videntur, etenim correptus, vespere illius diei
non prouti mane fecerat, brachia porrigebat ad matel-
liam in cubilis asserculo positam. Die 8quot; Januarn
sopore plane erat oppressus , ad quaestiones responsum
nullum , nulla doloris signa edebat, ubi premerem re-
num aut vesicae regiones. Inde ab horâ pomeridiana
quartâ diei praecedentis, nullam miserat urmam

Denuo quatuor hirudines perinaeo , et Cataplasmata
cum herbâ hyoscyami regioni hypogastricae imponenda

Hora matutina 6a diei 4' Jan. excretio urinae non-
dum obtinuerat. Tum, quamvis invitus fere, consilium

cepi catheteris adhibendi. Prima conamiiia catlietere elas-
tico crassitudinis vulgaris instituta irrila erant, quum
certo quodam loco in urethra semper in impedimen-
tum quoddam inciderem. Primum hujus impedimenti
caussam in contractionibus spasticis urethrae positam esse
opinabar; quum vero catheter ad eundem semper locum
induei posset, suspicio mihi mota est, utrum fortasse
strictura urethrae impedimento mihi esset. Interrogavi
uxorem, utrum jam antea subinde conjugem audivisset
querentem de urinae difficultate. Aflirmavit, ac simul
communicavit, se saepius vidisse eum admodum tenui
emissario urinare ac saepius hoc emissarium interrumpi.

Tunc catheterem, quem mihi comparare possem, te-
nuissimum, adhibui. Post multa conamina tandem in
vesicam induxi, quo facto magna copia urinae cruentae
effluxit.

Quatuor diebus sese ex ordine excipientibus difBci-
lem hunc catheterismum institui, et quotidie 2 hiridu-
nes in perinaeo collocandas mandavi. Correptus sopore
tenebatur assidue, urina identidem cruenta manebat.

Die 8° Jan. maximo cum gaudio meo audivi ischuriam
cessa visse; stillatim urinam miserat cruentam, quae circi-
ter dimidium poculum implebat. Ad diem usque 14quot;quot;
Januarii in eâdem fere permansit conditione. Attamen
congestio cerebralis et sopor decreverant haud spernendum
in modum. Jam ad quaestiones responsa dare poterat;
itaque ex eo audivi, illi ex blennorrhoea urethrali, qua
antea laboraverat, stricturam urethrae remansisse.

Pressus nullum percipiebat dolorem in regione renali
aut vesicali, attamen assidue haematuria observabatur.

Caussa, curnonjam prius hoe fecerim, inprmis quae-
renda est in dubio, quo versabar ob soporem laborantis,
ac initium, uti videbatur, inflammatorium haematunae

Praescripsi tenue decoctum foliorum uvaeursi. Nihil
quidquam molestiae id üli peperit, urina sensim punor •
ld est sanguine minus commixta, semper tamen stülatim

scribebam - et - felix ego, qui die ^an. tamqu m
sanitati. restitutum illum salutare potui. Postca quoque,
subinde catheterem introduxi, ut et stricturam urethrae
vincerem. Attamen citius meis curis sese subduxi
Itaque eum prorsus strictura esse liberatum confidere

XII. Pavotük in typho Cholerico. {Observatio Cl. L. C.
van Goudoever Doet. M. Imans).

Mecca Emmelot, ancilla, 18 annos nata, bonae sa-
nitatis speciem prae se ferens, mane diei 20- m. J^n a-
1849, primis Cholerae Asiaticae symptomatibus afflicta,
post ;aucas horas in nosocomium dimittitur Quum ib
excipLatur, jam omnia stadii algidi vehementissmi
symptomata aderant, cute et lingua inprimis frigidi sx-
mis pulsu minimo, vomitu difficili, fere nullo, al ^
fluxu frequenti quidem nec tamen admodum copioso
anuria perfecta. Mixt. de aq. chlor, et paulo post em -
ticum de subc. amm. gr. vj. cum. rad. ipec. dr.ƒ m
3 dos. div. Versus vesperam morbo continuo incre-
scente, ita ut a statu paralytico vix distaret, omm

Die 28° m. Julii, mane, vidimus, per noctem paro-
titidem esse obortam, ad utrumque latus, cum dolore
et tumore imprimis insigni. Applicantur octo hiru-
dmes, quibus, licet die 30° Juhi repetitis, impositisque
frigidis epuhematibus, suppuratio tamen praecaveri non
potuit; quare sexto post ortam parotitidem die per-
stantibus dolore et tumore, pus licet jam per duos dies
e meatu auditorio externo effluxerit, scalpelli ope absces-
sus ad utrumque latus aperti sunt; cataplasmata appli-

cantur. Die 2o m. Aug. Exanthema apparuit maculo-
sum , cholericum dictum, in manibus praesertim et
facie. Die quinto m. Augusti, quamvis suppuratio
Don copiosa esset, cibosque assumere pergeret aegra,
viribus continuo labentibus, pulsu debiliori et frequen-
tissimo, cerebro magis magisque oppresso, lingua sicca,
sedimento fusco tenaci tecta, dentibus etiam et gingivis
adhaereute, decoctum c. peruv. f. ex u. i-viij, cui brevi
addebatur ac. sulph. dil. dr. i ß, praescripsimus, simul
cum dec. alb. Sjd. et vino Ehenano, larga copia ad-
ministratis, sine ullo tamen effectu. Die enim Aug.
9°, mane aegra mortua est.

XIII. Cholera. Typhus Cholericus. Exanthema Cho-
lericum. Pleuro-peripneumonia. Restitutio. [Ob-
servatio Doct. E. Oudenhoff).

Die 21° Julii 1849 arcessebar horâ matutina 5» ad
Didericum Korbeek, habitantem in plateâ nieuwe
Zandstraat, in domo Nquot;. 330p insignitâ. Erat lympha-
ticus, 25 annos natus, et corpore parum firmo. Mer-
cenarius victum quaerebat. Jam inde a die 18° Julii
diarrhoea laboraverat. Proxima nocte vice plus simplici vo-
mitus apud eum obtinuerat, unde magna consanguineis
sollicitudo exoriebatur ; ideoque meum invocaveraat
auxilium. Omnia symptomata Cholerae manifesta aderant.
Vomitus et diarrhoea liquoris saponacei. Choiera labo-
rantibus proprii, faciès et vox cholerica, lingua frigida
non obducta, cutis frigida, pulsus admodum exilis,

vix sensibilis, spasmi, anuria, cutis plica, reliqua
omnia indicia observabantur.

In hac conditione permansit ad vesperam usque diei
21' Julii; assidue vomuerat, pulsus semper manserat
sensibilis. Itaque nec emetica nec excitantia illi prke-
scribere debui, at tantummodo aquam chlorii commen-
davi. Post meridiem 21' Julii pulsus paululum con-
firmabatur , vomitus et diarrhoea decrescebant, cutis
calidior fiebat, nihilominus anuria perpetuo obtine-
bat. Vespere querebatur aeger de gravi capitis dolore,
carotides vehementer pulsabant, conjunctiva admodum
erat injecta, facies erat praerubra, nulla deliria obtine-
bant, at sopor altus, lingua erat rubra et arida, pulsus
neque admodum magnus neque adeo exilis, paullo
frequentior quam esse solet in conditione normali (96 in
minuta prima). Quatuor hirudines in temporibus, vesi-
cans in cervice, sinapismi ad suras, et epithemata frigida
in capite, coUocabantur, dum, pro usu interno, Jula-
pium ex aceto acciperet.

Die 22 Julii horâ matutina 6quot; aegrum visitans audivi,
eum per noctem admodum delirasse : semper congestio ad
caput; pulsus major nec tamen frequentior quam prae-
gresso vespere, observabatur ; neque urinam miserat.
Iterum quatuor hirudines ad caput collocandas curavi,
dum assidue Julap. adhiberetur. Per totum hunc diem
in conditione soporosa permansit. Vespere ad vesicam at-
tendons, percussione observavi, eam valde esse extensam.
Per duas horas continuas cataplasmata' calida regioni
hypogastricae imponebantur, at frustra. Hora 12quot;,
quia per 24 horarum spatium alvus non obtinuerat,
clysma et simul catheterem applicandum curavi.

Quo facto magna copia urinae fusci coloris exprome-
batur. Die 33° Julii in eadem fere versabatur conditione,
ischuria tamen decesserat. - Diebus, 24% 25° et 26°
Julii semper sopore mansit oppressus, lingua semper erat
aridaet contremula, pulsus circiter 80 aut 90 ictus erant
. in minuta prima. ' Per dies hos bis etiam hirudines tem-
poribus imponendas mandavi, unde tamen conditio non
multo melior evasit. Alvus semper clysmatibus move-
batur, dum continuabatur usus Julap. ex aceto et dec.

Adiens aegrotantem vespere d. 26^ in conditione eum
inveni paullo meliori, minus sopore tenebatur, et, quam-
quam difBculter, responsa dabat ad quaestiones.

haec prorsus erant obducta. Pressione evanescebant et
parum erant superiora cute, quae nunc erat calidior
quam diebus antecedentibus. In pectore, ventre et ex-
tremitatibus inferioribus haec puncta non observabantur.

Die 27° Julii Exanthema multo erat clarius et per
totam corporis cutem dispersum, nunc erant maculae
majores, rubrae, plerumque discretae, quae ex mea
opinione maxime conveniunt cum morbillis, attamen

Conditio multo erat mehor, sopor prorsus fere eva-
nuerat, congestio ad caput minor, attamen pulsus denuo
paullo'frequentior (90 in minuta prima), lingua semper
aridaet fusca, sitis vehemens, pressione nullus dolor hy-
pogastricae regionis, alvus semper clausa erat. Semper
tussi vexabatur aeger breviori et arida, attamen utrique
poterat incumbere lateri, et loqui sine magna difficultate.

Ob floridum exanthema nec percutere neque auscul-
tare aegrum ausus sum. Loco dec. alb. Sjdenhami, nunc
illi decoctum Bardanae praescripsi ; vespere in eadem
fere erat conditione, exanthema insignem in modum
evolutum erat, tussis erat diminuta.

Mane, 28quot; Julii, in multo infaustiori aegrum inveni
conditione. Exanthema plane evanuerat, de dolore in la-
tere dextro querebatur, qui respiratione augebatur. An-
helitus erat frequens (36), dyspnoea, sermo difFicilis et
interruptus, tussis brevior frequens, qua, maxima cum
difficultate, sputa efferebat exigua et glutinosa, striis
sanguineis tincta. Lateri dextro incumbebat, subinde
etiam dorso; percussio vix memorabile quid exhibebat.

Eespirationem quoque ad dextrum latus ubique me
audire opinabar, attamen infra minus distincte quam
supra, quod igitur nihil indicabat morbosi, quum idem
hoc apud valentes etiam obtineat. Lingua semper erat
arida et fusci coloris, sitis aderat vehemens, alvus
interclusa, pulsus magis exihs et durior quam die prae-
cedente (110 in minuta prima). Venaesectionem in-
stitui 6 circiter unciarum.

Sex hirudines lateri dextro dolore affecto collocandas
curavi; praescripsi decoctum carrhagenicum cum aqua
lauro-cerasi, et clysma, ac fricationes pannis laneis ad-
hibendas mandavi, stragulis tamen non sublatis.

Pulsus venaesectione parum erat mutatus, neque adeo
dyspnoea. Vespere in eadem erat conditione; iteratur
venaesectio.

Maxime memoratu digna mihi videbatur conditio
sanguinis venaesectione, quam mane instituendam man-
daveram, detracti, quamquam jam nunc nono aegrota-

bat die, sanguis tamen colorem et proprietates refere-
bat sanguinis Cholerici. Admodum fusci erat coloris,
glutinosus, dum disjunctio seri et cruoris vix poterat
observari, et nihilominus pulsus (imprimis per stadium
typhoideum) satis fuerat magnus, quae ex meo (sal-
vo tamen meliori) judicio, parum inter se convenire

Sequenti die (29 Julii) in eadem versabatur condi-
tione, pulsus magis erat parvus.

Auscultavi et percussi eum, auxilio gaudens viri Doct.
de Eidder , cui quoque sanguinem monstravi, venae-
sectione vesperis praecedentis detractum. — Compa-
ratio sanguinis, qui utraque venaesectione eductus erat,
nihil discriminis exhibet. Eespirationem ad dextrum
latus non audiri putabamus, et percussionem ibi esse
magis obtusam quam ad latus sinistrum. Dolorem
identidem respirans persentiebat aeger. Excretio spu-
torum copiosior et striis sanguineis distincta erat.
Respiratio erat 34, pulsus satis exilis (105 in minuta
prima). Applicabantur hirudines 6, applic. clysma.

Die 31° Julii dolor, qui antea respiratione excita-
batur, evanuerat, attamen dyspnoea gravior, respiratio et
pulsus frequentiores exstiterant. Dorso incumbebat,
sermo erat interruptus et difficilis; sputa sanguinolenta,
facies rubro colore et anxietatis indicia exhibens, sitis
vehemens , lingua arida et flava, et alvus interclusa

circiter usque ad papillam multo erat obtusior quam prae-
gresso die. Murmur respirationis audiri nou poterat.

Praescripsi tunc venaesectionem 12 unciarum, cljsma
et decoct, carrhagen. Sub vesperam et respiratio et
pulsus minus erant frequentes.

Die 1» Augusti cuncta symptomata in melius erant
mutata, pulsus 90 erant in minuta prima, in urina sedi-
menti multum observabatur, percussio erat subsurda ,
respiratio audiri non poterat.

Die 2° Aug. aeger sensim paulatimque vires récupé-
rât, pulsus 80 in minuta prima, lingua humidior, at
praerubra, percussio perpetuo subsurda observantur.

Pulsus parvus (80 in minuta prima), lingua minus ruhet.
Alvus obtinuerat clysmate non adhibito, in urina sem-
per sedimentum adest.

Exinde aeger in dies valetudinem recuperavit, nec
tamen prius quam ineunte mense Septembri labori ma-
nus admovere valuit. — Exeunte mense Augusto eum
percutiens darum rursus sonum ex pectore dextro exci-
tare potui, dum et murmur respirationis clare audiebatur.

Quotidie diarrhoeae nobis curandae fuerunt, quae cum
carerent Cholerae proprietatibus, e simplici pendere
videbantur intestinorum irritatione. Atque hae quidem
laudano liquido Sydenhami, in vehiculo mucilaginoso
administrate, facile cedebant. Simulac vero materies ex-
creta speciem decbcti oryzae prodiret, ejusmodi diarrhoeis
laborantes tractabamus tamquam Cholerâ ipsa correptos,
idque recte fieri probabatur ceteris characteristicis morbi
symptomatibus, vel jam praesentibus vel mox prodeunti-
bus. Lectum ut tenerent mandare, atque exstrinsecus
calorem admovendum curare solebamus urceis calidis,
saccis arena repletis calida et cutis frictionibus ope pan-
norum de lana calefactorum. Potus excitantes eo seve-
rius interdicebamus, quo magis ad eorum usum populus
ipse inclinabat, commeudatum ab iis, qui prophylacticum,
ut dicebatur, venditabant, quod herbis nonnullis amaris
et aromaticis constabat, ex spiritu vini potissimum in-

fundendis. Pro usu interno praescribebamus aquam
chlorii, pro potu vel demulcentia, vel si aeger id prae-
ferret, aquam frigidam. Egregiis, qui mihi communicati
erant, eifectibus venaesectionis incitatus, initio epide-
miae in primo morbi stadio nonnumquam venam secan-
dam curavi, quo quidem in uno casu morbum manifeste
veluti jugulavimus. Erat viri, cujus et uxor et liberi
omnes, quatuor numero, Cholera succubuerant.

Hic scilicet, postquam e domo suâ in aliam mi-
grasset, ubi Cholera nondum prodierat, morbo ma-
nifesto corripiebatur. Vena secabatur, qua sanguis
effluebat, nihil aut certe parum seri continens, cujus
•superficies nigras veluti maculas continebat. Mox
sudor exstitit uberrimus ; diarrhoea et vomitus brevi
admodum diminuebantur et intra biduum revaluit
aeger. Apud reliquos tamen, quibus venaesectio in-
stituta fuit, minus felix erat eventus. In alia urbis
parte factum est, ut Cholera post venaesectionem ma-
jori quoque vi saevire inciperet, quo quidem audito,
prorsus eam praetermisimus, etiam quoniam nihil minus
quam inepta nobis videbatur opinio eorum, qui conten-
dant, sanguinis diminutionem in hoc stadio, nisi ad
morbum subigendum valeat, malas sequelas secum tra-
here posse in posterum.

Atque haec quidem de cura a nobis adhibita in primo
morbi stadio vel in prima, si mavelis, ipsius specie.
Vulgo tamen nostrum tum demum invocabatur auxilium
quum aeger jam in secundo stadio versaretur. Utinam
balnea frigida, unde aliquid boni redundare posse no-
bis videbatur, adhibere potuissemus! At unusquisque,
qui homines inferioris ordinis suis curis habuit manda-

tos, facile intellexerit, quam multa apud ejusmodi ho-
mines obstent talium remediorum administrationi. Ac-
cedit, quod tantopere vulgus ea adversabatur, ut per
ahquod tempus impedimento fuerit, quominus Cholera
correpti eo possent adduci, ut in nosocomium ipsis de-
®tinatum se transferri sinerent ]).

Prouti in stadio primo, sic etiam in secundo decu-
hitum in lecto, frictiones ac calorem externum com-
mendabamus, quamquam e calore hac ratione allato
fructus magni momenti prodiisse, affirmare nequaquam
possimus.

In hoe stadio spasmi minime erant insoliti, atque
eorum depugnatio symptomatica pulcherrimum sibi vin-
dicat in therapia Cholera laborantium locum. In spasmis
levioribus, quae fere non nisi in suris prodibant, levis
frictio volâ manus instituta sufBciebat; spasmi graviores,
qui etiam in extremitatibus superioribus, et in musculis
trunci observabantur, brevi poterant sedari frictionibus
de spiritu vini camphorato et facilius etiam de infuso
herbae nicotianae tabaci. Mirum videtur id, quod haec
remédia tam celeri gaudebant effectu in cutim adeo
inertem. Vesicatoria aut infrictiones ad columnam ver-
tebrarum subinde adhibita nuUum habuerunt effectum
ueque in nervos spinales, neque in nervum sympathicum.
Initio epidemiae vesicatoria ambulantia regioni epigas-
tricae et ventri imponere solebamus, postea vero ab iis
abstinendum esse putavimus, quia graviter correptorum
cutis iis nequaquam afficiebatur, dum metus nobis erat,
ûe apud levins affectos vomitus et alvus nimis cito

Quemadmodum in priori, ita in altera quoque morbi
specie, optimo cum fructu, chlorio usi bumus, et qui-
dem fere unico, quod saepius , eo adhibito, diarrhoeas
cholericas cessavisse, vomitum autem in altero stadio
promotum esse animadvertimus 1), quodque etiam in
typho Cholerico maximae fuisse utilitatis visum est,
dum cetera medicamenta non satis valerent ad saevum
huncce morbum opprimendum.

Desiderio insuperabili omnium propemodum Cholera,
correptorum, quo aquam frigidam petebant cedendum
esse judicavimus, cum quandoquidem erant, qui aquam
eamque copiosam princeps haberent in hoe morbo reme-
dium, tum quia inhumanum foret ahnegare morienti
quod récréât sine noxa. Paucis quibusdam pro aquâ
cerevisiam petentibus item concessimus. Si vomitus dimi-
nueretur, neque tamen cetera symptomata felicem morbi
mutationem indicarent, vomitum denuo excitare conati
sumus magna dosi pulveris rad. ipecac., addito moscho,
qui ut adderetur, nobis semper necesse visum est.
Quin et in pueros incidimus, quibus solus moschus
vomitum movebat. Quo citius autem post vomitum
postremum emeticum adhiberetur, eo plus fructûs inde
exspectare licebat, atque si duarum horarum spatium
praeteriisset, in genere effectus dubius erat.

1) Vomitum Tehementisslmnm, exitum infauslum non praenun-
ciare, multia probari posset exemplis, quorum nnum tantum affe-
rimus, paellulae scilicet, 6 circiter annos natae, quum uno eodemquo
die , trea eitulas et quod excedit vomitu replentem, brevi autem
rovalescentem vidimus.

Saepe mmirum emeticum nec vomitum ciebat neque
^ires excitabat, atque morbus in tertium stadium trans-
' vel tertiam speciem prae se ferebat, in qua cam-
Phoram, arnicam, carbonas ammoniae, pueris moscbum
Praescribere solebamus, vulgo vero frustra. Irrita prorsus
crant conatus nostri, si et insuper alvus cruenta acce-
^eret. Iis, qui in hac conditione desperata versabantur,
administravimus dec. rad. columb., dec. corticis per., •
similia, subinde etiam clysmala ex amylo, at vero
®Cßiper exitus infaustus erat.

Quodsi aeger eam sortem nancisceretur, ut secundam,
aut tertiam, quod paucissimis accidit, Cholerae speciem
®uperaret, tum reactio sequebatur, quae plerumque, nec
tamen semper, insultus cholerici vehementiae responde-
bat. Gravissimum tune cerebro imminebat periculum,
inprimis apud pueros, quam ob caussam quam primum
derivare illud conabamur, vesicatoriis in nucha, sinapis-
mis ad suras apponendis, ac, si congestio ad cerebrum
incresceret, frigidis epithematibus.

Epidemiae initio, cum exitu satis felici, jam incho-
ante reactione, imprimis apud pueros sanguinis missio-
nem localem e capite instituimus; sub finem vero epi-
demiae minus erant accommodatae, et nonnumquam
vidimus, aegrum post depletionem etiam exiguam relapsum
esse in stadium algidum et vero succubuisse, qua de
caussa deinceps non adeo facile sanguinem detraximus.
Subtilitas quaedam judicii requirebatur ad momentum
huic missioni aptum, arripiendum.

Pro usu interno porro hic etiam adhibuimus chloriuni
vel julapium acidulum, addito subinde dec. alb. Syd.

Nonnulla symptomata, in hoe stadio interdum obvia,
pecuharem postulabant medicationem.

Singultus, qui subinde praeter modum perseverabat,
apud levius correptos, incredibile dictu, quam facile
mag. bismuthi cederet; si magis refractarius erat, Cu-
curbitas cruentas aut hirudines region! epigastricae ap-
plicandas curavimus, quibus cessit in omnibus aegris,
uno excepto, apud quem solum extractum belladonnae
(gr. ß in iv pulv.) magisterio bismuthi additum hoc
symptoma adeo molestum tollere valuit.

Alvum interclusam, quae saepius obtinebat ducere co-
nabamur clysmatibus, subinde rheo; emesin superstitem,
quae rara, ope bismuthi sustulimus,

A priori facile quis opinari posset, morbum tarn atrocem
tanto cum impetu irruentem, quo vita vegetativa adeo
corripiatur, effectus tantum non insuperabiles et valde
diuturnos in correptis esse relicturum. Id vero non ita
sese habet. Longum revalescendi spatium inter exceptio-
nes est referendum. Vulgo nihil nobis remanebat quam
ut alimentis ac remediis subinde vires restauraremus.

Morbi secundarii, qui rarissimi erant, secundum
therapiae generalis praecepta curabantur. Inter hos pauci
tantum diarrhoea laborantes nobis curandi fuerunt, quae
diarrhoea mox depellebatur decocto rad. columbo cum
laudano, dum mox aegrotanti, decoctum album Syd. et
decoctum corticis Peruv. administrabantur cum jusculis
et vino conjuncta. Quibus assumtis post spatium, morbi
ratione habita, breve dicendum, ad labores redire solebant.

quaeras, quibus tandem priifcipiis in Cholera curanda
ductus fuerim, quid mihi proposuerim, respondeo: ju-
vare, non nocere. Secundum régulas therapeutices uni-
versalis et secundum ea, quae ab aliis medicis fide digms
circa Choleram Asiaticam didiceram, dedi et commen-
davi ea quidem artis praesidia, quae aegris prodesse
posse mihi visa sunt; abstinui a cunctis, quorum usum
perieulosum esse mihi persuasum erat.

Quod de pluribus affirmare licet morbis, seil, subinde
facilius esse morbum praevertere quam depellere, summo
jure de Cholera perhiberi potest. Atque haec etiam est
caussa, cur ubivis medici civitatum rectoribus auctores
fuerint, ut ea instituerentur, quae utilia esse, epidemia
quadam regnante, experientia vel ipsos vel alios docuisset.

Quantum fieri potuit, in hac quoque urbe, intenti
fuere in id, ut caussae noxiae dimoverentur. Qualis hi
conatus fuerint, utilitate, arduum est dictu. Ipsius rei
indoles flagitabat, ut epidemia hyemali ad alia magis,
eâ, quae aestate saeviit, magis ad aUa attenderetur. Ita-
que cloacarum et latrinarum purgatio melior obtinuit
quam aliis annis; sic quoque plateae aqua fuerunt con-
spcrsae diebus calidis.

In prima et altera Cholerae epidemiâ, annis 1833
et 1833, in angiportis maxime correptis, et valde an-
gustis, ubi aëri puro aditus vix-patet, atque solis
radii numquam penetrant, cujus rei et viens C tristia
potest exhibere exempla, suffitus Guytonianos saepius in-
stituerunt copiosos. Etiam nunc saepius eosdem fieri
curavimus, non adeo quandoquidem eorum utilitas in
delenda causa morbi primaria nobis omni dubio major

visa est, at inprimis, quia vulgus eos desiderabat, itaque
psjchice vim suam poterant exercere in animos anxios.
In domis, quae adhuc habitabantur, ubi vel aegrorum vel
cadaverum vel aliarum rerum exhalationes putridae anim-
advertebantur, ob vim irritantem suffitus Guytoniani,
organis respirationis inimicam, praetulimus leniorem
chlorii evolutionem, ope chlorureti calcis aceto adspersi.

Perpetuo quoque ventilationes commendavimus eoque
vehementius, quo magis pauperes iis adversantur. Porro
cadavera, quamprimum illud, salva prudentia, fieri lice-
ret, sepeliebantur, ac publica commonitione quantumpote
curatum est, ut comissationes, quae apud homines inferio-
ris ordinis funebria baud raro excipiunt, prohiberentur.

Ubi fieri posset, domus, in quibus Cholera saevierat,
deserendas, perpurgandas ac suffumigandas curavimus,
utque stragula et ceterae cubilium partes, curâ haud
vulgari, lavarentur, etiam atque etiam monuimus.

Ingrati foret, nullam si hic injiceremus mentionem
summae munificentiae ac liberalitatis, qua, dum epide-
mia aestiva saeviebat, cives copiam nobis fecerunt, pau-
peribus, etiam pecunia data, succurrendi; si silentio
opprimere vellemus, quâ numquam pro meritis laudata
ratione, honoratiores illi, qui sese conjunxerant, eo pro-
posito, ut, cibis et lectis exhibendis, medicorum conati-
bus prodessent, pensum, quod sibimet ipsi imposuerant,
faventibus ceteris civibus, accuraverint, ac nobis statim
omnia suppeditarint, quae vel ad alendos vel ad refi-
ciendos aegros eorumve cognatos vel ad leniendas quas-
cumque paupertatis miserias peteremus.

Fluxus menstruus potius repetendus est a secretione va-
sorum uteri, quam ab eorum ruptura.

Impedimenta sanguinis cursus in arteriis eo citius et certius
hypcrtropliiam cordis afferunt, quo propinquiora cordi sita sunt.

Anwesenheit man mit Gewissheit auf eine Verwachsung des
Pericardium mit dem Herzen schliessen könnte.

Tubercula pulmonum discreta in prlmo evolutionis stadio
suspicari licet, non semper vero certo dignoscere.

InsufBcientia, quam vocant, valvulae tricuspidalis facile di-
gnoscitur; eam vero non nisi relativam esse propter dilata-
tionem ventriculi cordis dextri, saepius quidem suspicari pos-
sumus, certo vero affirmare non possumus.

Ascites, si non praecesserit artuum inferiorum oedema, certo
fere dici potest non pendere a vitio cordis.

Minus recte signum certum mortis habetur, quando ictus
cordis non amplius auditur.

Pleuritis sic dicta biliosa non excitatur bilis stimule in san-
guinem resorptae, sed colluvie bilis in ventriculo contenta.

E pathognomonicis, quae vulgo habentur Cholerae Asiati-
cae symptomatibus, nullum est constans.

Experimenta Dieffenbachiana, quibus catheter elasticua
P®r arteriam axillarem in locum cordi proximum perducatur
Cholera laborantium, reprobanda sunt.

Cholera regnante, domos ipsasque plateas et angiportus
chlorio suffumigare, utile est.

Usus laudani liquidi Sydenhami in Cholera Asiatica, nos-
tris in regionibus, est reprobandus.

Siquidem in ascite paracentesis instituenda sit, linea alba
universe praeferenda est abdominis lateri.

Docimasia pulmonum sola medico forensi indicare nequit,
«um infans vivus natus sit an mortuus.

Es ist der Umstand, ob eine Verletzung durch zweckmäs-
sige Behandlung hat zur Heilung geführt werden können oder
nicht, bei der Schätzung des Grades der Tödtlichkeit einer Ver-
letzung wichtig und mit in Anschlag zu bringen , es ist ein
■wichtiges Kriterium zur Beurtheilung mit.

Nur der im Fühlen Geübte verschafft sich Aufklärung über
die de^ Geburtshelfer wichtigsten Umstände; nur der im Hören
Geübte kann sich Schlüsse erlauben, die ihm oft als Leitstern
für sein Verfahren zu dienen im Stande sind.

Partus praematurus artificialis sectioni caesareae et perfo-
rationi foetus est praeferendus.

Dantur omnino signa, quibus graviditatem adesse affirmare,
nulla vero, nisi certe manifesta adsint conceptionis impedi-
menta, quibus illud negare possumus.

	11	265
		310d
		325
310 Zand........	»	352
	»	400
312 Meijpoort......	»	451h
	»	686
314 » » lt;gt; (Poortje)	11	691
	»	855
	»	856
317 Catharijnestraat. . .	»	881
	»	951
319 Molen Ru» en Zon, .	1)	981
320 Zandstraat......		265

30	b	b 224
11 Aug.		b 355
16 Jul.		b 48
2 Aug.		» 280
9	b	» 337
1	b	» 258
12	b	b 364
6	»	» 315
13	b	» 377
6	b	b 316
14	b	b 392
15	b	b 402
3	b	» 286
4	b	b 295
10	b	» 345
7	b	b 325
12	b	b 365
23 Jul.		» 123
24	»	b 140
9 Aug.		» 338
16	»	» 410
17	»	b 415
16 Jun.		b 1
6 Jul.		b 9
15 Aug.		b 403
22	»	b 429
8	»	» 330
9	»	b 339
3	b	b 287
6	b	b 317
8	b	b 331
13	b	» 378
15	»	b 404
23	b	» 431
23 Jul.		b 124
3 Sept.		b 449
22 Jul.		b 105
28 Aug.		» 441
3 Sept.		b 450
10	b	» 466
22 Jul.		b 106
29	b	b 201
15	b	» 38
22	b	» 107
13	b	b 379
12 Sept.		» 473
9 Aug.		» 340
11	b	b 356
b	»	» 357
12	b	» 366
13	b	b 380
2	b	b 281
15	»	3, 405
2	b	» 282

vier.	1mc0z.ab.	AEoni.	iiatio aeokorüm ad 100 ikcoi.as.
a.	6333	97	1,53
	6038	72	1,19
	6799	89	1,301)
	3300	9	0,27
	3390	36	1,06
	2661	8	0,30
			0,30
	3426	4	0,11
	4610	16	0,34
	2547	8	0,31
	2331	63	2,70 .
	2119	■45	2,12
m.	4407	166	3,76
	47961	613

vici.	incolab.	aegri.	ratio a£grorum ad 100 incolas.
A.	6333	180	2,84
B.	6038	305	5,05
C.	6799	480	7,051)
D.	3300	137	4,15
E.	3390	171	5,04
F.	2661	52	1,9S
G.	3426	68	1,98
H.	4610	179	3,88
I.	2547	108	4,24
K.	2331	130	5,57
L.	2119	90	4,24
M.	4407	249	5,65
	47961	2149

vici.	incolae.	aegrl.	ratio aegrorum i ad 100 inc0x.a5. j
A.	6333	277	4,37
B.	6038	377	6,24
c.	6799	569	8,36 1)
D.	3300	146	4,42
E.	3390	207	6,10
F.	2661	60	2,25
G.	3426	72	2,10
H.	4610	195	4,22
I.	2547	116	4,55
K.	2331	193	8,27
L.	2119	135	6,37
M.	4407	415	9,41
	47961	2762

	SPATU QOISQUE BIEHUM.						s?	S3 C ca cn	® S 1	amp; lb lt;	(S p ea C»	'3 o s	bB aj	S lt;0 C/3	■3 o
Inde a die 24 » 1		Oct. usque a. Nnv. u		d. 1 6	Not. 1848. » »		7 10	3 5	4 5	i 10	3 5	4 5	_	_	—
»	6		9	11			18	7	n'	17	6	11	1	1
»	11	It	»	16		»	8	5	3'	8	5	3	—	-
»	16		» V	21	»	»	17	8		17	8	9	—	-	I
»	21	^		26	»	D	21	11	lo'	20	11	9	1	-
	26		»	1	Dec.	»	28	11	17	20	10	10	8	1	1 c
	1	Dec.	})	6	»	»	33	12	21	26	10	lb	7	2	0
	g		))	11		»	43	19	24	37	17	20	6	2	4
	n		2)	16		»	46	21	25	36	16	20	10	5	5
	16		s	21	»	»	72	35	37	56	26	30	16	9	7
	21		£	26	D	»	46	18	28	37	13	24	9	5	4
	26	}t	»	31	»	»	26	13	13	23	12	11	3	1	I
	31	Ü	A	5	Jan. 1849.		22	17	5	14	10	4	8	7	1 o
	5	Jan.		10			13	8	5	9	6	3	4	2	A 1
	10			15	»	»	17	5	12	16	5	11	1	—	I
	15	2)		20	»		22	9	13	22	9	13	—	—	1
	20	)gt;	sgt;	25	»		11	5	6	10	5	5	1	—	1 I
	25		»	30	h	»	11	6	5	10	6	4	1	'—■	1 1
	30	))	it	4	Febr.		8	3	5	7	3	4	1	—	1
	4	Febr.	»	9	»		10	5	5	10	5	5	—	—
	9			14	»		8	4	4	7	3	4	1	1
	14	D	»	19	»		15	5	10	13	3	10	2	2
	19		jgt;	24	»	»	7	3	4	6	3	3	1	—	1
	24		2)	1	Mart.	Sgt;	10	5	5	c	5	4	1	—	1
	I	Mart.	U	6	»		5	3	2	4	2	2	1	1
	6	))		11	tgt;	»	14	4	10	14	4	10	—	—	1
	11	y	))	16	»	n	14	8	6	13	8	5	1	—	J.
	16		»	21	»	D	11	5	6	10	4	6	1	1	O
	21		»	26	»	»	10	1 3	7	8	3	5	2		A
»	26			31		»	3	; 1	2	3	1	2
»	31	»	\|gt;	5	April.	B	4	2	; 2	4	2	2	—
	5	April. ïgt;	»	10	»	»	4	1	3	4	1	3
d	10	April. ïgt;	»	15			1		1	1		1
B	15	»	))	20	»	»)	5	i a	! 2	5	1 3	; 2		—	_
»	20		igt;	25	»		1	1					1	1
»	25		»	30	Xt		2	1 -	3	; 2	1 —~	. 2	\ 1		1
	30	»	»	5	Maji.	»	1	1 1		1	1
A	5	Maji.		10	»	»		! 2	! 1		t 2	! 1
»	10	»		18	»	a	r	) £	! 2	e		i 2
							6i:	i 28(	) 333	; 52^	I 239j28£		i 8Ï	) 41	, 48

SPATIA QUINQUE DIERUM.									i lt;	« a «	's M S	'u SP lt;!	1	's Ë S	'C S? lt;!	a a «	'a M o s
Inde	a die 28		Maji	usque ad diem 2			Jun. 1849.		2	_	2	2	_	2	_	_	—
»	»	2	»	»	))	7	))	)gt;	6	3	3	6	3	3	—	—	—
»	))	7	»	»	n	12	))	»	6	4	2	6	4	2	—	_	—
)gt;	»	12	»	»	»	17	»	))	5	2	3	3	2	1	2	—	2
))	m	17	»	»	»	22	I)	»	10	4	6	10	4	6	_	—	—
»	))	22	»	))	»	27	»	)gt;	7	4	3	7	4	3	—	—	—
gt;1	»	27	1)	»	)gt;	2	Jul.	))	12	8	4	11	8	3	1	—	1
»		2	Jai.	igt;	))	7	»	)gt;	12	4	8	6	4	2	6	—	6
»	»	7	»	)gt;	))	12	»	))	33	10	23	21	7	14	12	3	9
»	»	12	»	))	»	17	»	»	85	30	55	57	23	34	28	7	21
»	»	17	n	»	»	22	))	»	182	63	119	137	47	90	45	16	29
1»	»	22	»		»	27	1)	»	228	80	148	151	53	98	77	27	50
»	1)	27	»	»	»	1	Aug.	»	232	86	146	158	65	93	74	21	53
I)	))	1	Aug.			6	gt;1	tgt;	209	92	117	148	63	85	61	29	32
u	»	6	»	»	»	11	»	»	171	65	106	132	51	81	39	14	25
n	»	11	»	»	))	16	»	»	280	96	184	219	71	148	61	25	36
»	»	16	»	))	»	21	»	)gt;	165	66	99	148	60	88	17	6	11
	»	21	igt;	))	))	26	»	)gt;	114	47	67	103	43	60	11	4	7
»		26	»	»	»	31	))	M	111	54	57	101	49	52	10	5	5
»	»	31	»	»	»	5	Sept,	. )gt;	77	18	59	69	17	52	8	1	7
n	)gt;	5	Sept.	»	))	10	»	1)	95	35	60	83	% 32	51	12	3	9
»	))	10	»	»	»	15	i)	»	70	34'	36	60	27	33	10	7	3
))	)gt;	15	»	»	»	20	»		14	5	9	14	5	9	_	—	—
)}	»	20	»	»	»	25	»	»	14	5	9	11	3	8	3	2	I
»	»	25	»	»	»	30	»	))	6	1	5	4	_	4	2	1	1
»	»	30	»			5	Oct.	»	1	1	_	1	1	_	_	_	—
»	)gt;	5	Oct.	»	»	10	))	»	1	1	—	1	I	_	—,	—	—
M	)}	10	))	»	»	12	»	»	1	1	-	-	—	—	1	1	—
									2149	819 1	1330	1669	647	1022	480	172	308

29 »	U	3 Achterstraat. . . .	. . »	524 0
3 Jul.	1)	4 gt;1 )) » .. . .		»
U »	»	5 » » ......		1)
4 »	»	6 » » ))....	. . »	»
5 »	))	7 Zand.......		373«
6 11	))	8 .........		»
» n	»	9 Catharijnestraat.	. . . »	877
7 »	»	10 Kruidmolen. . .	. . . n	327

	«
1	g		ce .n
	s		O
1— 6	5292	387	7,31
6-11	5136	418	8,11
11-21	9512	368	3,86
21—31	8835	306	3,46
31—41	6546	346	5,28
41—51	5711	302	5,28
51-61	4039	299	7,40
61—71	2710	191	7,04
71-etc.	1825	111	6,08
Incog.	18	34
	49624	2762

Incolae.	Aegri.
2718	188
2498	204
4721	178
4927	157
3657	186
3197	155
2324	175
1716	116
1155	74
11	22
26924	1455

Aetas.	Incolae.	Aegri.	Ratio aegr. adlOOincol.
1— 6	2176	157	7,21
6-11	2233	152	6,80
11-21	4093	153	3,73
21-31	3344	110	3,28
31-41	2476	131	5,29
41—51	2160	111	5,13
51-61	1464	93	6,35
61—71	842	61	7,24
71—etc.	563	32	5,68
incognita.	7	12
	19358	1012

Incolae.	Aegri.	Ratio aegr. ad 100 incol.
398	42	10,55
405	62	15,30
698	37	5,30
564	39	6,91
413	29	7,02
354	36	10,16
251	31	12,35
152	14	9,21
107	5	4,67
3342	295

1 ^	t lt;	a s	'3 ■E o s	s-gl ' si o 3 o
1— 6	387	132	255	34,10
6—11	418	198	220	47,36
11—21	368	206	162	55,97
21-31	306	157	149	51,30
31—41	346	138	208	39,88
41—51	302	110	192	36,42
51-61	299	86	213	28,76
61—71	191	37	154	19,37
71-etc.	111	19	92	17,11
incogn.	34	16	18
	2762	1099j1663

c! u to a. c	lt;u rt « W	i M S	S-J quot; asS
188	57	131	30,31
204	93	111	45,58
178	101	77	56,74
157	87	70	55,41
186	78	108	40,86
155	60	95	38,70
175	55	120	31,42
116	22	94	18,96
74	12	62	16,21
22	11	11
1455	576	879

				E .	dispositio secundum aetates ,					non
			= 2 o «	= 1 ® ü		habita ratione sexus.
	rt b	'3 n	1 «	Pi					S'Sl	ë-SI
	S	o s	m o .2 2	c -h	0)	bu	i	ë		lil
			a ra «	tó °	O	^	m	g		«22
^^quot;'olanrbe, excppto				1
'^«uis 1848 et 1849. 2193	886	1307	40,40	59,59 ■	1— 6	304	100	204	32,89	67,10
					6-11	315	152	163	48,25	51,74
					11—21	292	167	125	57,22	42,77
Ifi'*quot;' ®ascalmi an-					21-31	247	134	113	5ï,25	45,74
1849....... 1012	403	609	39,82	60,17	31—41	283	116	167	40,98	59,01
					41—51	232	87	145	37,50	62,50
feminini an-					51—61	237	67	170	28,27	71,73
^^« 1849 1181	483'	698	40,89	59,10	61—71	156	32	124	20,51	79,48
					71—etc.	93	15	78	16,12	83,87
					incogn.	34	16	18
						2193	886 1307 1

			■I'S S
q «	'3 O	'Bi .5 S	,Ïi\|
CO	g	•Sc®	« S O
		3 -O	«.32
52	105	33,12	66,87
76	76	50,00	50,00
83	70	54,24	45,75
55	55	50,00	50,00
51	80	38,93	61,06
38	73	34,23	65,76
23	70	24,73	75,26
14	47	22,95	77,04
6	26	18,75	81,25
5	7
403	609

O lt;!	1 «!	1	quot;3 * M i	S-sl tJ o o Ö-S	è» i .ago a 2 o pj£o
1— 6	42	23	19	54,76	45,23
6-11	62	29	33	46,77	53,22
11-21	37	22	15	59,73	40,27
21—31	39	15	,24	38,46	61,53
31—41	29	9	20	31,03	68,96
41—51	36	12	24,	33,33	66,66
51-61	31	8	23	25,80	74,19
61—71	14	1	13	7,14	92,85
71-etc.	5	1	4	20,00	80,00
	295	120	175

vici.	incoi.ae.	abobt.	ratio aeokordm ad 100 ikcoias.
A.	6360	99	1,56
B.	5484	74	1,35
c.	5844	219	3,75
D.	3147	50	1,59
E.	2881	37	1,28
F.	2533	4	0,16
G.	3240	12	0,37
H.	4106		0,27
I.	1826	16	0,88
K.	1901	41	2,16
L.	1412	12	0,85
M.	3601	92	2,55
	42335	667	1)

vici.	incoljtf.	aëgri.	ratio aegroadm ad 100incolas.
A.	6432	47	0,73
B.	5546	25	0,45
c.	5910	61	1,03
D.	3183	40	1,26
E.	2914	23	0,79
F.	2561	8	0,31
G.	3277	21	0,64
H.	4153	27	0,65
I.	1846	7	0,38
K.	1923	9	0,47
L.	1428	13	0,91
M.	3642	56	1,54
	42815	337	1)

i lt;	6 « « g «3	3 quot;M O s
41	9	32
41	17	24
39	17	22
20	8	12
34	13	21
34	11	23
31	11	20
21	4	17
13	3	10
274	93	181

														3 E	X u	S	M A	S C	U L I N I.															SEX		Ü S	F :	E M	I N	I N	I.
W3 H cß e H s	O « w -lt;! S	SE.\IJS MASCÜLIN1.		SEXUS FEMIN INI.		CÜEATI.		AB ANNO AETAT IS. 1-6.		AB ANNO AETATIS. 6-11.		AB ANNO AETATIS. 11-21.		AB ANFrO AETATIS. 21-31.		AB ANNO AETATIS. 31-41.		AB ANNO AETATIS. 41-51.		AB ANNO AETATIS. 51-61.		AB ANNO AETATIS. 61-71.		AB ANNO AETATIS. 71-etc.		AETATIS XNCO- GNITAE.		AB ANNO AETATIS. 1-6.		AB ANNO AETATIS. 6-11.		AB ANNO AETATIS. 11-21.		AB ANNO AETATIS. 21-31.		AB ANNO AETATIS. 31-41.		AB ANNO AETATIS. 41-51.		AB ANNO AETATIS. 51-61.		AB ANNO AETATIS. 61-71.		AB ANNO AETATIS. 71 -etc.		AETATIS INCO- GNITAE,						T	I	C ]
	(Ö S O «5	« c iZ (/)	'B O S	c3 C3 rt a J?	S 3 O m	'S 2 5 5	1 .2 §1	Ï3 c to C/3	'3 0 s	a rt cc	3 0 S	15 c	quot;2 0 s	ts c « aj	quot;3 0 S	a CÖ «3	k. 0 s	2 cä «	'3 0 s	cc C C3 C/2	'Ö	'1 C3 C«	'3 0 s	ea	'3 t: 0 s	a rt C«	'3 t: 0 s	V 1 g UD	OJ rt a 0 S	GJ rt ■S c n VI	0 rt 3 ■s 0 S	CJ rt rt a s	s 3 0 s	i n c rt Cß	OJ § ë s	d rt rt C rt C«	i 3 ■c 0 s	rt 1	u rt 0 0 s	0 rt rt c rt	c3 rt s 0 S	6 rt rt a rt cc	s 2 i	0 B rt a ^	«3 rt 1	1 rt a	0 s	A.	B.	G.	D.	E.	F.	G.	H.	I.	K.	L.	M.
1848.	7 102 270 96 54 59 16 11 43 775 1058 269 2	3 21 53 22 11 18 3 3 10 133 201 45	1 22 85 23 19 20 5 2 11 240 274 82		3 33 64 24 12 14 5 3 10 259 364	5 68 190 50 45 46 10 10 34 576 836 211 2	2 34' 80 1, 13 6 1 Q	1 3 14 0		2 6 10 R							1												1				1				1																						7
OCT. NOV. DEC. 1849.				26 68 27 12 7 3 3 12 143 219 ^ 1					2 19 3 5		rf	4 13 Q	p;	3 4 2	3 5 5 2	1 6 3 1	1			4 1			1 7					3	7	4	5	5	4	3	3	2	3	4	6	1	1		4			4		14 39 29 6	5	10 53 13 6					i	4	2		63 70 3
OCT. NOV. DEC. 1849.											13 5 7 4 1	4 13 Q	0 8 2				0 8 1	3 1 \	8 4	4 1	15 2	1	1 7	1	1 1	1	1	6 3	11 5	14 9	9 3	12 5	5 1	4 5	5 3	16 3	10 ! 2	7 1	7 3	5 1 1	6 3	2	7 1	—	3 3	2	1		26 22		3	8 6	4	2	2 4	3	31 15	29 4	63 70 3
JAN. FEBR. MART. APRIL. MAJL JUN. JUL. AUG. SEPT. OCT.								1 2		0 5 6		0 1 4 2	0 8 2				0 8 1	3 1 \	8 4	....		2	3					1	1	1	1	2	2	2	2	2	i 2	2	1	5 1 1				1	3				14		1	12	3				2		10
									4 1 1 1				2				6	3	1	2			2		1	1		1	2		5		1	2	1	1	2	1		1	1		1	1	1			8	3	5	4	7		2	2		11	10	7
														1			1	3	1									1	1					2					2						2			1		2		3	1		4		2	2	1
								. • • •					1	1		1 0	1	1 A	1					1					1								1	1		2			1						2		1					1	2		5
								«• *.		1	1 35 35 6		2			1 0	9	1 A	2				2		1 8 12 6			2		2	2	1	ƒ . • .	2		3	3	1	2		1	1	2					5	2	3	1				1		6	1	24
							V 199 222 58	15 32	34 47 7	X 31 33 g		21 45 7	20 36 9	0 20 25 12	31 27 .6	ii 12 27 7	32 34 8	iS 13 5	33 28 17	9 12 3	29 31 14	6 6	16 2C S	• 5 1 ,...	1 8 12 6	3	2 4	10 25 5	36 53 13	32 24 6	36 39 11	26 31 19	25 33 5	20 41 6	20 29 7	18 26 7	32 41 11	16 25 2	28 34 12	13 27 4	34 63 11	4 13 2	25 44 9	2 5 2	19 22 9	2 2 1	4 6	49 115 11	56 194 52	242 200 34	71 54 11	58 83 30	11 31 10	32 26 10	69 86 23	19 69 20	29 57 36	36 48 5	103 95 27
				0 4 o	oo		V 199 222 58	*J						0 20 25 12	31 27 .6		32 34 8		33 28 17		29 31 14								36 53 13	1														1					1	I		58 83 30	11 31 10	32 26 10	69 86 23				103 95 27
		* • • .	• . • .		....																																							1					1	I
Summa.	2762	523	784 s	5761 879 f^Tii« ffgt;ininini		2083	679*	75 57	124 131	105 93	109 111	105 85 101 77		70 87	79 70	i 60 1 78	100 108	50 60	97 95	31 55	93 120	15 22	. 60 1 .94	1 7 I 12	30 62	5 11	7 11	57^	131	93	111	101	77	87	70	78	, 108 1	60	95	55	120	22	94	12	62	11	11	277	377	569	146	207	60	72	195	116	193	135	415
								75 57	124 131	105 93	109 111		1	70 87	79 70		100 108	50 60	97 95	31 55							1
								132	. 255	198! 22(		) 206i 162		157	149' 138		1 208	110	'j 1921 86		J 213	37	154\| 19		92	i 16\| 18;

	S a PS 0 « CS H lt;1 Vi 0													SEX		U S	M A	S C Ü L I		N I.														s :	E X	U S	F	E M	I N	I N	I.
• « H cfi t5 H S	S a PS 0 « CS H lt;1 Vi 0	sexus mascülini.		sexüs feminini.		cürati.		ab anno aetatis. 1-6.		ab anno aetatis. 6-11.		ab anno aetatis. 11-21.		ab anno aetatis. 21-31.		ab anno aetatis. 31-41.		ab anno aetatis. 41-51.		ab anno aetatis. 51-61.		ab anno aetatis. 61-71.		ab anno aetatis. 71—etc.		aetatis incognitae.		ab amko aetatis. 1^6.		ab anno aetatis. 6-11.		ab anno aetatis. 11-21.		ab anno aetatis. 21-31.		ab anno aetatis. 31-41.		ab anno aetatis. 41-51.		ab anno aetatis. 51-61.		ab anno aetatis. 61-71.		ab i aeti! 71-	inno itis. etc.	aet inc gnu	atis :o- fae,
	ö k	rt c rt CC	'3 s s	rt ■s c rt c/5	i s s	's i 0 3 q quot;	1 .2 0 *3 e S fl g M (a	rt c rt C/2	'3 ë s	rt S rt on	'3 ë s	rt c rt CC	'3 1	rt C eg	'3 0 s	rt a eg	'3 1 ■=5	rt c rt tc	'3 0 s	rt c rt C/2	'3 0 s	■s c rt cc	■3 0 m	a s	■3 1	■■g a rt cc	■3 0	1 rt c rt cc	c3 rt 0 t. 0 S	CJ rt rt C rt cc	d rt 0 bH 1	cj rt quot;rt S rt CC	c3 rt t: 0	Qi rt ^ c s	c5 rt S ^ 1	0 rt rt C rt CC	0 1 0 S	cs rt ■5 s rt cc	S 3 h 0 g	cs rt rt g lt;c	§ 3 ■e 0 s	c3 rt rt a rt CÄ	§ 3 i	s « b rt cn	ë 3 4-) 0 s	«3 s rt c eg	s a ë
1348.	7 92 217	q	1 17 71		q	5	2	1 3 11		2							1												1				I				1
oct.		0 19 40		26 55	0 30 51	64 155	28 62		1 17	k	1	3 10	4		q	1	5		1 f,	4	1 13		1					3	7	4	4	5	A	0	3	2	1	4	6	1'	1		4			4
nov. dec.										g	1 w)		4	0 3	0 5	2	6	3	1 f,	1		1	6		1	1	1	4	9	12	6	11	2	0 4	5	9	9	6	5	5	6	2	5		3	2	1
nov. dec.											1 w)		D						u	1		1								12		11
1849.	83 48 54 14 11 40	16	20 17 18 5 2 10 152 226	26 11	21 11 13 4 3 Q	43 39 41 10 10 33 400 678 188 1	40 q		2 5 3 1 1 1 26 41 7	3 3 6	5 6 4 1	6 1 4 1	0	0	5	3		1	g		2			1	1			3	4	9	3	5	1 2	5	3	3	1	1	3		3		1		2
jan.		16					40 q	1 0						M	2	1	X	1	1			2	2						1	1		2	1 2	2	2	2	I	2	1	1 1			1	1	3
febr.		9 17 2 3 10					V 13 4	1 0								1	6	3	X 1 1	1			1		1	1		1	2		4		1	2	1	1	2	1			1		1	1	1
mart.				6 3 3 12			V 13 4							X			1		X 1 1		1				1			1	1					2	1			1	2		1		1		1
april,							1						1 2 11 35 7			1	1	1						1					1								1	1		2			1
maji.							1			1 19 25	1 14 28			3		2	2	4	1				2		1			2		2	1	1		2		3	2	1 q	2		1	1	2
jun.					0 179 295 80		133 180 47					16 39		15 16 12	15 21 4	3	21 31 6	11 10 4	27 18 14	4	19 23 11	6	11 15 9		6		2	10 21 3	20 42 11	23	26 31 11	21 21 18	1 A	18 36 c	1 1	14 25	24 34 11	1 q	20 24 Q	11 19	28 50 10	4	15 40 R	2	17 16 9	2	4
jul. aug.	533 858	88 159		114 178				9 21				16 39				26 7		11 10 4		10 3		5		4	10 6	3	4			19 6			1 26 4	18 36 c	11 26 »7	14 25		22 n	20 24 Q	11 19		9 9	15 40 R	4 1 1	17 16 9	2 1	6
sept. oct.	235 1	37	70	48 1				4		4	6	3				26 7																	1 26 4			0			V	4			0	4 1 1
Summa.	2193	403	609	1 483 Sexus fen	698	1667	526*	52 48	105 99	76 76	76 87	83 84	70 55	55 79	55 58	51 65	80 87	38 49	73 72	23 44	70 100	14 18	47 77	6 9	26 52	5 11	7 11	48	99	76	87	84	55	79	58	65	87	49	72	44	100	18	77	9	52	11	11
								100	204	1.52	163	167	125	134	113	116	167	87	145	67	170	32	124	15	78	16	18