specimen historico-philosophum,

QUO

PLÜTARCHI

DE I\ONNl]lLïS CHRYSIPPI PLÜCITIS JUDICIUM
EXAMI!\ATIR.

imäi^flidT-
mmn mmum mm/^f
: ' .^mmAÊiM.âmmn quot;

ifpi. .^s-'.fivù »1,*

...... ■

, rd/m nrnrnm t^î gm m « i-^srmi

■= --rt'.'-iï- in s.':, -lïijr.'

H-»

SPECIMEN HLSTORICO-PHILOSOPHUM,

gro

PLUTARCHI

DE IVOIVNULLIS CHRYSIPPI PLACITIS
JUDICIUIU EXAMINATIIR,

quod,

ANNUENTE SUMMO NUMINE,

ex aüctoritate eectoris magnifici

BART. JAC. LINTELO DE GEER,

Phil. Theor. Mag., I.IM. Hum. et Jur. Wtr. Doct., Prof. Extra ord.,

nec nos

amplissimi SENATÜS ACADEMICI consensu

et

nobilissimae FACULTATIS LITTERAEIAE decreto,

sijmjiisque in disciplisa PIIILOSOPHIAE THEORETICAE et
LITTERARUM HUMANIORUM honoribds ac privilegiis

eite et legitime conseqdendis,
erunltordm exam ini sübmiïtit

predericus petrus jacobus sibmacher zijnen,

Xall'BoemeUensl».

a. i), xn m. becemhris, a. mdccct., iioka ii.

THAJECTl AD HHENUM,

AriTD VAN HEIJNINGEN amp; POST UITERWEEE.

MDCCCI..

Typis VAN I)ER MONDE amp; SOC.

: J

mi3m ï^mmm^amp;Mmm' m '

. mmMm vmm

i! i U ïï m ^ îi ^ mMß ïï K

lo^lkoamp;if.nbsp;i.n;

■ viï

' . ■ » ■ ■ - ■

'Vo'Si:nbsp;pl^iip

'K-

VIRO DOCTISSIMO

DAVIDI CORNEIIO PLEIJTE,

PHIL. THEOK. MAG. LITT. HDM. DOCT., GTMNASII
ZALT-BOEMELIENSIS KEOTORI,

PRAECEPTORI DILECTISSIMO

H.tS STUDIORVM PRiniTIAS

AtfOTOU.

Ce n'est pas assez, croyez moi, que la vertu soit base de votre conduite, si vous n'établisseï
cette base même sur un fondement inébranlable. Souvenez vous de ces' Indiens, qui fon*
porter Je monde sur un grand éléphant, et puis l'éléphant sur une tortue, et quand on lenr
demande sur quoi porte la tortue, ils ne savent plus que dire.

Rousseau, la wmvelle Héloise III : 20*

^.uum nivAlionmt, meoruni cursus eo me^ perchixisset, ut
dissertatione conscribenda cogitarem, primum milii pro-
posûeram, Ethicam Stoicorum doctrinam aliqua ex parte
diligentius exponere. Habehat eiiim illa nescio quid, qtod
inarn maxime mihi plaeelat. ExcelUt accurata notio-
'gt;^um verhorumque distinctione, commendat se cogitationum
^onsequentia et severitate, adeo ut, si cum reUquarum
^ectarum etUcis doctrinis comparetur, tamquam virilis et
^'^atura inter juvenes esse videatur. (ànantam vera eadem
vita tum Graecorum, tum Romanorum tam publicam
i'^iam privât am, habuerit eficacitatem,historia satis testatur.
I^dbente jam Romanorum imperia et marcescente philoso-
P^iiae studio, Stoicorum doctrina diu adhuc viguit, etprae-
^^o-ntissimi, quos Roma cormens tuUt viros, Stoicae scholae
J^uere aemnli.

Zenonis autem et Chrysippi placita perscrutanti liher
mihi in mamts venit Plutarchi de Stoicorum Eepugnantiis.
JJimc Uhrum legenti mihi videhatur saepius Plutarchi de
'^^tiquorum,, Chrysippi praesertim, placitis judicium, pu-
9^are et cim ipsis, quae affert, hnjns tnnnciatis, et cum

vni

iis, qnae apid alios de Ckrysip^n äoctrina mor ali relaio.
legeram.. Animadvertens porro, Wyttenhaclmmi morte pro-
hibitum hanc Plîitarchi scriptionem eowmentario non w-
nasse, neque alium qnemquam Interpretern Plutarcki de
antiquorum Stoicormn placitis judicium data opera exami-
nasse, haud supervacuam rem factnrum- rae o'jAnatus sim ,
si investigarem, quatemis de iis recte vel seeus judicasset
Plutarchus.

Qmim vero in libro laudato Plmtarchus praecipue agat de
Chrysippo ejusque placitis vel Ethicis vel quae cum Ethi-
ca doctrina arctius s%mt conjuncta, id mihi proposui, ut
ea tantum recenserem, quae ad praecipua doctrinae mora-
lis capita, Uhertatem voluntatis, virtutem, felieitatem, re-
ferri possunt. Quo facilior autem et clarior esset haec
recensio, necessarium duxi praemittere enarrationem eortim,
quae de his argumentis Chrysippus exposuisse videtur, qua-
tenus id ex antiquorum,, quae de eo siipersunt, testimoniis
effici Uceat.

Absoluta hac dissertatione, non duhitavi, cuinam, hasce
qualescunque studiorum, meormn primitias dicarem.. Btilcis
enim mihi, amicissime Pley te! semper adest illius temporis
recordatio, quo patris optimi cura ad ie dedïwtus tua frui
institutione, et te dnce celelratos illos antiquae Graeciae
et Lata scriptores lectitare coepi. Tibi non id tantim
propositim erat, ut discipulos in antiqiwrtim vivendi et
eogitandi rationem, introduceres ; non id tanttm, nf, iis
ostenderes, quanta in antiqnorum scriptis cernatur elo-

O^enila, qimita veuudas, qmnta erudiüo; sed edmandl
non minus quam docendi officio fungens, eum humanitatis
verae erudiümiis amorem in iis exciiare studebas, quo
quot;mres emollinntur et non solum doctrinae copia, sed ipsa
virtus et félicitas augetur.
Inprimis vero, vir doctissime! illud magni fado, quod
'»-on tantum pracceptor sed etiam amicus mihi esse voluisti,
qimm a tuis sckolis ad altiores disciplinas dimissus
^^sem, mihi non defuisti tuis consiliis tuaque familiaritate.
Hunc ergo libellum accipias velim, ut pignns grati animi,
persuasum tili sit, semper me eodem erga te animo esse
futurum.

Ja7n vos mihi compellandi estis, vîri Clarissimil quorum
'^'»■^titutione tam publica quam privata in Litteris Huma-
^^ioribus et Philosophia Theoretica usus sum. Festrae
^'quot;nditioni aeque ac humanitati plurima me debere, gratus
^9nosco. Utinam D. 0. M. diu vos salvos et sospites
hervet I Vos autem semper eadem, qua me Litteris et
^fi-ilosophiae operam navantem, excepistis, bene volentiamihi
f(ivere pergatis!

^uum alia etiam studia me in alma hac Musarum sede
'^^tineant, non vobis valedicendMm est, dilecti sodales! qui-
^cum me conjungit studiorum et amicitiae vinculum.

quot;'S igitur eadem me caritate prosequi pergatis, persuasum
habentes, me, quocunque fata ferant, amicitiae jidem
sancteque cuUurmn esse.

CONSPECTUS.

ras-
1.

.....................................

PAES PRIOR. De nonnullis Chrysippi placitis universe.

Caput primum. De libertate voluntatis..............

Caput secundum. De virtutis natura et de ratione, qua iu

vita hominis se aperiat............

Caput tertium. De felicitate ejusque cum virtute conjunctione. 38.
PARS ALTERA. De nonnullis, in quibus e Plutarchi sententia
Chrysippi placita sibi non conveniunt.

Caput primum. De libertate voluntatis..............

§ I. Chrysippus, negata hominis libertate, deos ponens, eos
omnium malorum reos non satis potuit defendere. . . ■
§ II. Assumto illo [iyi^sv dvanico;, plurlbus tamen locis rriv

TUXijv et libertatem voluntatis haud negavit.......

Caput secundum. De virtutis natura et de ratione, qua in
vita hominis se aperiat............

Caput tebtium. De felicitate ejusque cum virtute conjunctione. 77-

02.

Index locorum ..............................

Mi

I^TRODICTÎO.

Antequam de Chrysippi doctrina et placitîs deque ja-
^icio, quod de iis tulit Plutarchus, agamus, pauca tam de
^Pso hoc philosopho, quam de ratione, qua Plutarchus ejus
^ecensuit placita, praemonenda esse videntur.

Chrysippus patriam habuit Ciliciae urbem Solos (1). De
^■^no, quo natus sit, viri docti non consentiunt; referendus
autem videtur ejus annus natalis ad Olymp. CXXV. (a. fere
C. n. 276) (2). Patrem habuit Apollonium quendam,
^arsensem, qui postea Solos migravit (3). De ratione, qua
P^eritiam transegerit, ex antiquorum testimoniis nihil fere ad
îios pervenit. Diogenes Laërtius 11. tradit, eum prias pa-
laestra se exercuisse, et postea, amissa re familiari, philo-
^ophiae operam dedisse. Athenas profectus ibi civitate

(1)nbsp;Diog. Laért. Lib. VII. § 179. Plutarchus de Exilio p. 605 B.

(2)nbsp;Conf. Baguet, Commentatio de Chrysippo, in Annalibus Acad.
I-ovan. Aquot;. 1820—1821. p. 33.

(3)nbsp;Strabo, Lib. XIV. Cap. V. p. 225 (Ed. Tauchnitii). Hinc
quot;oonunqnam Chrysippus Tarsensis dicitur. Conf. Suidas in vocibus
^P'^Timzo; et Z)iv',)v.

donatus est (1). Audivit Zenonem Cittiaeum et Cleanthem»
quem exeepit successor in Stoicorum schola. Inter Chry-
sippi discipulos Zeno Tarsensis et Diogenes Babylonius
prae ceteris fama inclaruerunt.

Diem supremum obiit Olymp. CXLIII. (a. a. C. n. fere
204), aetatis septuagesimo tertio (2). De mortis genere
alii alia tradunt, nemo tamen retulit, eum sua sibi mann
mortem conscivisse.nbsp;*

In philosophia tractanda Chrysippus non, ut Pythagorae
discipuli, in verba magistri juravit, neque anxie se suae
sectae placitis adstrinxit. Saepius a Zenone et Gleanthe
dissidet; quin Antipater Tarsensis opus peculiare dicitui
composuisse de differentia inter Cleanthem et Chrysippum (;3)-
Ipsum Chrysippum dictitasse ferunt:

'Eyw raXka iLa.v.dpioc, ■Kt(fvn ävrip,
nXv;)/ ek KleavQriv' TOJTO (J'oüsc eifJaifzoyw.

Id inprimis studuit, ut omnes rationes ab utraque parte
consideraret. Statuit ei, qui non id sibi proposuisset n''
doctrinae systema conderet {èmarr,ij.nv Ivspyai^ó/zsvo;), in om-
nibus rebus assensionem retinendam, et ab utraque parte,

(1)nbsp;Flut, de Stoic. Repugn, p. 1034 A. Utrum Zenonem audiverit
Chrysippus dubio obnoxium videtur (Baguet. 1.1. p. 18). Difflcilis vero
haec est quaestio, quum Zenonis aetas non accurate possit definiri.

(2)nbsp;Diog. L. Lib. VII. § 184. Suidas, in voce XpùatKnoç. — quot;Va-
lerius Maximus autem eum octogesimo aetatis anno Logicam suam
finem perduxisse testatur. (Lib. VIII. c. 7).

(3)nbsp;Conf. loca laud, apud Baguet, 1.1. p. 23.

luemadmodum coram judicibus, disputandum esse. Id
ipse egisse videtur, dum magistro utebatur Cleanthe : hunc
enim rogare solebat, ut dogmata tantum sibi exponeret,
ipse argumenta, quibus ea niterentur, inventurus. Quo
factum est, ut multa dissereret, quae inter se opposita
essent, et facile ansam praeberet Carneadi, ipsius placita,
postquam philosophiam docere aggressus erat, refellendi (I),
lis vero, qui certam doctrinam discipulis vellent proponere,
Uon temere rationes contrarias admittendas esse existimavit.

Quanta eum veneratione prosecuti sint discipuli, quanti
®um fecerit tota fere antiquitas, luculenter docent antiquo-
''Um testimonia. Aeneam imaginem ei posuit Aristocreon,
discipulus ejus ac familiaris, inscriptis his versiculis (2) :

To'v^s véov 'K-pvuLTtnov Kpiaxo7.pmv àvédyjxe
Twv 'Axa(?yj/jnazwv OTpccyyxh'^MV xont^a.

I'erebatur de eo hic versus :

Et [j-h yxp h) XpvffiTiTTo?, om Yiv Ind.

Cicero sic de eo testatur ; //Chrysippus fulcire putatur
porticum Stoicorum,quot; vocat eum //hominem versutum et
Pallidum, quippe cujus celeriter mens versetur, cujusque,
tamquam manus opere, sic animus usu concallueritquot; (-3).

(1)nbsp;Hut. 1.1. p. 1036 A, B et E. Cicero Acad. Quaest. 11. cap. 27.

(2)nbsp;Plut. 1.1. p. 1033. E. Diog. L. Lib. VII. § 183. Pro tÓv(?= veov
Eeiskius conj. tÓv(?' ivEov , hunc mutum Chrysippum, 1. e. hanc

^'»■ysippi statuam.

(3)nbsp;Cicero, Acad. TI. c. 24. De Nat. Deor. III. c. 10. Sencca ,
Beneficiis I. c. 3.

Seneca in Clirysippo esse monet //subtile illud acumen, in
imam penetrans veritatem.quot; — Illud inprimis animadver-
tendum, quum ceteri Stoici generali nomine designentur,
Chrjsippum saepius nominatim addi (1) : //Chrysippus et
Stoici, XpwiTTTroç y.a! -KÛvzeç oi IxMÏx.oi.'quot;

Tripartitam pliilosophandi rationem, quae jam a Platone
repetebatur : unam de vita et moribus, alteram de natura
et rebus occultis, tertiam dé disserendo, Stoici antiquiores
acceperunt, eamque retinuit Chrysippus, philosopliiae partes
dicens tà pv loyuà, rx S'e rßmx, xi Si (fuaixd (3).

In Logica parte Chrysippus praecipue inelaruit, tantam-
qne famam in dialecticis consecutus est, ut antiqui dice-
rent, si Dii dialectica uterentur, hanc non aliam futuram,
quam Chryssippeam (3). Quaenam in logicis statuerit ex-
ponere cum non pertineat ad nostrum consilium, consu-
lantur scriptores Historiae philosophiae antiquae, doct.
Baguet commentatio laudata, in qua Chrysippi fragmenta
collegit, et inprimis doct. Petersen liber, quo philosophiae
Chrysippeae fundamenta in notionum dispositione posita
explicantur (4). — De praecipuis ejus placitis Ethicis in-
fra prolixe acturi sumus.

E Physica Chrysippi doctrina nonnulla nobis afierenda
sunt, quae arctius cohaerent cum iis, quae mox in medium

(1)nbsp;Nota Davisii ad Cic. Tusc. IV. c. 5. Conf. loca Ciceronis,
Galeni, aliorum, quae affert Baguet, 1.1. p. 16 et 17.

(2)nbsp;Diog. L. Lib. VII. § 39. Plut. 1.1. p. 1035. Immerito ClirJ-
sippum h. 1. a Plutarcho reprehendi recte monet Baguet, 1.1. p. 54.

(3)nbsp;Diog. L. Lib. VII. § 181.

(4)nbsp;Prodiit Haraburgi et Altonae. A». 1827.

proferemus de voluntatis libertate. Cetera igitur praeter-
euntes hoc loco breviter enarremus, quid de divina natura
statuerit.

Deum esse non tantum docuit Chrysippus, sed etiam
argumentis accuratius demonstrare conatus est. Exstat ejus
hac de re argumentatie apud Ciceronem (De Nat. Deor. II
6.) : //Si est aliquid in rerum natura; quod hominis mens,
l^od ratio, quod vis, quod potestas humana efficere non
possit : est certe id, quod illud efiicit, homine melius. At-
res caelestes omnesque eae, quarum est ordo sempiter-
^^s, ab homine confici non possunt; est igitur id, quo illa
•^onficiuntur, homine melius. Id autem, quid potius dixe-
quam deum? Etenim, si dii non sunt, quid esse po-
test in rermn natura homine melius? In eo enim solo
^atio est, qua nihil potest esse praestantius. Esse autem
hominem, qui nihil in omni mundo melius esse quam se
ïquot;itet, desipientis arrogantiae est. Ergo est aliquid melius:
igitur profecto deus.quot; Si vero quaeritur, qualis sit ille
respondent Stoici : eum esse mundum, atque in se
^Psum omnem substantiam consumere, rursusque ex seipso
ßigiiere (1); et Chrysippus, quem Cicero vaferrimum dicit
^^oicorum somniorum interpretem, //magnam turbam con-
Sregat ignotorum deorum, atque ita ignotorum, ut eos ne
^^njectura quidem informare possimus. Ait enim vim divi-
'^am in ratione esse positam et universae naturae animo atque
bleute : ipsumque mundum deum dicit esse, et ejus animi fu-

ßiog. L. Lib. VIL § 137. Cic. de Nat. Deor. 1. c.

sionem universam : tum ejus ipsius principatum, qui in mente

et ratione versetur, eommunemque rerum naturam universam

atque omnia continentem : tum fatalem vim et necessita-
tem rerum futurarum : ignem praeterea et eum, quem an-
tea dixi, aethera : tum ea, quae natura fluerent atque ma-
narent, ut et aquam et terram et aëra, solem, Innain,
sidera, universitatemque rerum, qua omnia continerentur,
atque homines etiam eos, qui immortalitatem essent con-
secuti. Idemque disputât, aethera esse eum, quem homi-
nes Jovem appellarent; quique aër per maria manaret, eum
esse Neptunum ; terramque eam esse, quae Ceres diceretur-
Similique ratione persequitur vocahula reliquorum Deorum-

Videmus Chrysippum eodem modo, atque antiquior^®
Stoicos, doctrinam suam aliquatenus vulgi religioni accom-
modasse, quum deorum nomina retineat, personae vero p^O'
prietatem iis neget. Unde factum est, ut ejus placita de
diis haud raroconfusa sint et incerta, et saepius diis,
dicuntur, ea adscripserit, quae magis cum vulgi opinio^'
bus quam cum sua, quam modo memoravimus, doetrui®
convenirent (1).

Permulta Chrysippus scripsit : ejus opera septingenta et
quinque implevisse dicuntur volumina, quorum tamen
nonnisi fragmenta quaedam restant (2). Causae, cur tam
multa scripserit, teste Laërtio, hae sunt : saepius de
iisdem rebus agebat; omne in quodcumque incideret,

(1)nbsp;Conf. ad hunc locum Tiedemannus, Geist der speculativeu 11quot;
losophie, n. p. 447 sq.

(2)nbsp;Diog. L. Lib. VII. § ISO.

literis mandabat; magnamque testimoniorum adhibebat co-
piam. Inde saepius in ejus scriptis inveniebantur loei ob-
scuri, accuratiore egentes demonstratione, et haud raro loco
aliquo affirmabat, quae alibi diserte negaverat.

Causae, quae Plutarchum impulerint ad Stoicos tam gra-
viter impugnandos magna ex parte iu obtrectatione qua-
dam philosopha sive in odio tlieologico quaerendae sunt.
Hutarchus enim, ut notum est, Platonis admiratione duc- .
tus, aegre ferebat, quod Stoici non eodem ac Plato honore
prosequerentur deos, sed eos in physicis parvi, in ethicis
nullius fere facerent momenti. Dein neminem latet, Stoicos
in eo quam maxime a Platonicis differre, quod omnia re-
ferrent ad vitae actionem sive rtpx^vj, quum Platonici
maxime contemplationi sive ôswpta operam darent. Denique
probabile, Plutarchum a Stoicis sui temporis quodam modo
exagitatum fuisse, atque inde explicandam esse acerbitatem
illam, qua in antiques Stoicos invehitur.

Quidquid est, Plutarchum non aeque et placide, quem-
admodum eum decet, qui agit de argumente philosophe,
Stoicorum placita dijudicasse, eumque, licet eos non raro
recte reprehenderit, saepissime tamen, quod adversariorum
ratiocinationes non recto intelligeret, inique eos perstrin-
xisse, manifesto apparet; quod in nostrae disputationis
parte secunda, ni fallimur, probabimus.

IL.

Liber zepi Ztohumv svavTMpiccrMV plurimos continet Stoi-
cormn locos, quos Plutarchus tamquam repugnantes sibi
invicem opposuit. Horum plerique e Clirysippi operibus
desumti sunt. Agunt ea de logicis, de pbysicis, praecipue
vero de ethicis. Nos vero, reliqua omittentes, ea tantum
recensebimus, quae spectant ad lïbertatem voluntatis; ad
virtutis naturam rOtionemque, qua in vita hominis se ape-
riat; et 2Là felicitatem, ejusque cum virtute conjunctionem^

Tali vero recensioni recte instituendae multae obstant
difficultates. Plutarchi enim liber, quemadmodum reliqua
ejus opera moralia, valde corruptus est, ita ut multis locis
vix posset intelligi, nisi adessent Wyttenbacbii emenda-
tiones et conjecturae, quae haud raro magnam lucem
aflerunt (1). Dein desideramus ipsa Chrysippi opera, e qui-
bus fragmenta affert Plutarchus, unde fit ut, locorum con-
textu deperdito, saepe admodum difficile sit statuere, quid
Chrysippus hoc illove dicto significaverit.

Denique de Chrysippi fatis, schola, docendi ratione, tam
pauca ad nos pervenerunt, ut definiri nequeat, qua occa-
sione et quo vitae tempore hunc illumve scripserit librum,
atque adeo ignoremus, utrum Plutarchus locos sibi invicem

(1) Prodiit ante aliquot annos editio Dübneri, omnia Plutarchi opera
continens moralia, eleganter typis expressa, addita versione Xylandri,
quemadmodum ea a Wyttenbaohio emendata est. Id vero quam ma-
xime in editione Dübneri (apud Didot, a. 1845) desideratur, quod
nulla textni adscripta sit lectionis varietas, nullae virornm doctorum
coujecturae; unde fit, ut textus magna laboret obscuritate, et versio
latina ad hunc referri non possit, nisi adsit lectori Wyttenbachiana
editio.

opponat, a Chrysippo partim juvene partim seiie conscrip-
tos, an quos eodem fere tempore aetatis chartis mandaverit.
ld hand parvi esse momenti, quisque intelligit; si enim
lüultis de rebus alio prorsus modo quis cogitat senex, quam
juvenis cogitaverit, laudi non vituperationi locus est.

Ut vero Chrysippi et Stoicorum fragmentis eam affera-
Dius lucem, quae e variis testimoniis et indiciis veterum
capi possit, in priore dissertationis parte doetrinam ipsius
de libertate voluntatis ceterisque, quae diximus, exposituri
sumus, quo facto in recensendis Plutarchi ratiocinationibus
poterimus esse breviores.

Pontes praecipuos, e quibus hausimus, hic memorabimus,
eeteri suis locis indicabuntur.

Ex antiquis scriptoribus praesertim usus sum :

Diogene Laertio, Lib. VII. ubi Zenonïs et Chrysippi
vitae enarrantur, et plura eorum placita exponuntur.

Stolaeo, qui in Eclogarum Lib. II. moralia explicat an-
tiquioriim Stoicorum placita.

Cicerone in operibus philosophis, inprimis in libro III.

Finihus Ion. et mal. et in libelle de Fato.

A-ulo Gellio, qui multa servavit Chrysippi placita, quae
ad libertatem voluntatis pertinent.

Seneca, qui, ipse Stoicorum sectae adscriptus, saepius
lucem aflert antiquiorum placitis.

E recentioribus prae omnibus nominandus est F. N. 0.
Baguet, cujus exstat commentatio in annalibus Academiae
Lovaniensis, a. 1830—1821, in qua Chrysippi, quae su-
persunt, fragmenta collecta sunt.

Inter scriptores historiae philosophiae eminet Tenneman-
nus (T. IV), qui non, ut reliqui, pluriumStoicorum placita
permiscuit, sed singulorum doctrinam singulatim exposuit-

Stoicorum antiquorum et nominatim Chrysippi doctrinam
de libertate voluntatis exposuit Doct. D. C. Pleyte in
dissertatione litteraria, exhibente praecipua placita veteriitn
Philosophorum de libertate mor ali (p. 86 sq.), édita Tra-
jecti ad Rhenam a. 1839.

Zenonis dogmata de eonjunctione virtutis et felicitatie
exposuit et dijudicavit G. Belprat in annalibus Academiae
Lugduno-Batavae, a. 1821—1822.

Praeter hos consului commentationem Doct. M. M. van
Baumhauer, Veterum philosophorum praecipue Stoicorutti
doctrinam de morte voluntaria explicantem. Trajecti ad
Rhenum, a. 1842.

PARS PRIOR.

de nonnullis chrysippi placitis universe.

CAPUT PEIMUM.

de libeutate volïinïatis.

Antequam agamus de placitis ad virtutem et hujus cum
felicitate coujunctionem attiuentibus, locum, qui est de li-
bertate voluntatis, nobis tractandum proposuimus. Earn
vim scilicet quaestio de libeitate voluntatis habere videtur,
ut, nisi antea quid de ea statuendum sit decreveris, omni
fundamento in doctrina morali sis destitutus. Ubi omnis
libertas qualiscunque voluntati humanae denegata est, nec
de virtutenecde vitiq sermo esse poterit; aut, si vocabula
retinere quis velit, significationes a vulgaribus diversae iis
tribuentur. Non igitur mirum, hunc locum ab omnibus fere
philosophis, qui de morali doctrina egerunt, in controver-
siam esse vocatam.

Ne autem in vagis ratiocinationibus circumferamur, ac-
curate definiendum est, quid libertate voluntatis humanae
sit intelligendum. Et egent quidem haec verba arctiore
descriptione. Libertatis enim notio cum nonnisi negatio-
nem alicujus necessitatis contineat (1), necessario addendum
est, quamnam necessitatis negationem hoe loco intelliga-
mus.

Triplici sensu homini libertas voluntatis tribui potest (3)-
Primo quidem libertas omni vacans necessitate externa.
{Fatalismo), sive vi qualicunque indeclinabili extra per-
sonam hominis posita. Dein : libertas ab omni prorsus
necessitate immunis, tam externa quam internä (a Fatalismo
simul et Beterminism.o), quae homini facultatem asserit
liberae electionis, (ita ut id, quod egit, etiam aliteragere
potuisset,) et casum fortuitum, xw tu^^iv, admittere videtur.
Denique in censum venit libertas moralis stricte sic dicta,
ubi libera ab omni necessitate voluntas cum legis moralis
praeceptis prorsus convenit, atque adeo omnis pugna in-
ter moralem necessitatem et libertatem tollitur. De duo-
bus prioribus nunc videamus (3).

a. Primum quidem perspicuum est, hoc loco non quaeri
de libertate a necessitate externa, quum eatenus quidem ab

(1)nbsp;„Libertas yoluntatis est facultas mentis agendi, a qua omnis né-
cessitas remotasit.quot;nbsp;Wyttenbach, Instit. Metaph. p. 113.

(2)nbsp;Conf. Zellerus in Diario : Theol. Jahrbücher, Jahrgang 1846.
S. 388.

(3)nbsp;Libertatem, quam h. 1. diximus moralem, non in homine vulga-
ri , sed nonnisi in sapiente secundum Stoicos inveniri deinde vide-
bimus.

Jk

omnibus antiquioribus philosophis, si recte video, homini
libertas asseratur. Nec opus est, ut quis hac de re dubitet.
Sublata enim illa libertate, de voluntate hominis sermo esse
non potest; imo voluntas ipsa prorsus tollitur, et nou ma-
gis homini propria voluntas est tribuenda quam alii cui-
vis negotio.

Chrysippus, narrante A. Gellio (1), fatum esse dixit,
quot;indeclinabilem et sempiternam quandam seriem rerum et
catenam volventem semet ipsam, sese et implicantem per
aeternos consequentiae ordines, ex quibus apta connexaque
est;quot; quocum congruit ejus apud Plutarchum definitio (2) :
«iTta àvizïiToç zaî àîtodXuTo; xscl âzpsnzoç. Huic definitioni
adversarii ita obloquuntur : //Si Chrysippus, inquiunt, fato
putat omnia moveri et régi, nec declinari transscendique
posse agmina fati et volumina, peccata quoque hominum
et delicta non inducenda sunt ipsis voluntatibusque eorum,
sed necessitati cuidam et instantiae, quae oritur ex fato;
omnium quae sit rerum domina et arbitra, per quam necesse
sit fieri quidquid futurum est; et propterea nocentium
poenas legibus inique constitutas, si homines ad maleficia
Ion sponte veniunt, sed fato trahuntur.quot;

Quibus haec fere reponit Chrysippus : //Quamquam ita sit.

(1) Noctes Atticae Lib. VI. c. 2. — Chrysippi verba sic se habent :
iari yutri/.ij rtç aùvTaÇtç tûv ola-a èÇ àiâiou râ-j ézipoiv
'''quot;'Ç ézipoig i-Kay-olovSoiivTcav , -/.ai ^szà. Tzolu [lèv oùv à-Tzapa^iro^j
.J..;;, .j-otaÛTJiç (juinrXox-iiç. — Lipsius (PhysioL Stoic. I. diss. 12)
pro f/ïfà TToW legit àpETa^ôXo'j.
(2J De Stoicor. Repngu. p. 1056 C.

ut ratioue quadam principali necessario coacta atque connexa
sint fato omnia, ingénia tamen ipsa mentium nostrarum penn-
de sunt fato obnoxia, ut proprietas eorum est ipsa et qualitas.
Nam si sunt per naturam primitus salubriter utiliterqne
ficta, omnem illam vim, quae de fato extrinsecus ingrnit,
inoffensius tractabiliusque transmittunt. Sin vero sunt
aspera et inscita et rudia, nullisque artium bonarum admi-
niculis fulta; etiamsi parvo sive nullo fatalis incommodi
conflictu urgeantur, sua tamen saevitate et voluntario un-
petu in assidua delicta et in errores ruunt. Idque ipsuiquot;
ut ea ratione fiat, naturalis illa et necessaria rerum con-
sequentia efficit, quae fatum vocatur. Est enim genere
ipso quasi fatale et consequens, ut mala ingénia peccatis
et erroribus non vacent.quot;

Quibus cum jam diserte enuntiaverit, penes nos esse,
ut voluntario impetu fati efiicaciae, quatenus tdi extrinsecn^
ingruit adversemur, mox accuratius eam facultatem bo-
mini concedit (1). Exemple enim desumto a lapide cyÜ»'
dro, qui, etsi a te per spatia terrae prona atque derupt»
jaciatur, non volvitur, nisi exeo, quod eum habet modum
et formam volubilitatis; haec addit : //sic ordo et ratio et
necessitas fati genera ipsa et principia causarum movet,
impetus vero consiliorum mentiumque nostrarum actiones-
que ipsas voluntas cuj usque propria et animorum ingénié
moderantur.quot; Contemnendae igitur ex Chrysippi doctrina
eorum sententiae, qui in culpa et maleficio victi perfuginn^

(1) Conf. A. GeUius 1.1. et Cicero de Fato, cap. 19-

ad fati necessitatem, tamquam in aliquod fani asylum; et
quae pessima fecerunt non suae temeritati, sed fato attri-
buenda esse dicunt. Ex hisce luculenter patere videtur,
Chrysippum statuisse libertatem voluntatis a necessitate
externa remotam.

i. Utrum autem hominis voluntati lihertatem a necessi-
tate interna immunem coneesserit necne, jam inquirendum.

Et primum quidem ex iis, quae nobis servavit Gellius 1.1.
Chrysippi placitis sequi videtur, eum indeclinabilem illam
Seriem rerum et catenam, quam fatum esse dixit, etiam ad
hominis voluntatem retulisse; quid? quod totidem verbis
enuntiavit : //ingénia ipsa mentium nostrarum perinde fato
esse obnoxia secundum eorum proprietatem et qualitatem,
et delicta hominum, etsi voluntario fiant impetu, tamen
effici a consequentia rerum ilia naturali et necessaria, quae
fatum vocatur.quot;

Porro intemam voluntatis necessitatem Chrysippum do-
cuisse patet ex ratione, acuta sane, qua eos refeUit, qui
omnem e vita actionem tollebant, conclusione ista usi,
RUae apud veteres apyoù Xóyou nomine designatur. Con-
tendebant scilicet nonnulli : //Si ex aeternitate verum
hoc fuit, Ex isto morbo convalesces; sive adhibueris me-
dicum sive non adhibueris, convalesces. Item : si ex ae-
ternitate hoc falsum fuit, Ex isto morbo convalesces; sive
adhibueris medicum sive non adhibueris, non convalesces.quot;
Hujus mali medelam afferre non poterat, nisi aut vim-fati
m rebus humanis prorsus delendo, aut concedendo etiam
hominum facta a fato prorsus pendere. Poterius eum fecisse

Cicero nobis est auctor (1). //Quaedam enim sunt, Chry-
sippus inquit, in rebus simplicia, quaedam copulata. Sim-
plex est : morietur eo die Socrates. Huic, sive quid fece-
rit sive non fecerit, finitus est moriendi dies. At si ita
fatum sit, Nascetur Oedipus Laio; non poterit dici, sive
fuerit Laius cum muliere, sive non fuerit : copulata enim
res est et confatalis : sic enim appellat, quia ita fatum sit,
et concubiturum cum uxore Laium, et ex ea Oedipum pro-
creaturum; ut, si esset dictum : Luctabitur Olympiis Milo,
et referret aliquis. Ergo, sive habuerit adversarium sive
non habuerit, luctabitur; erraret. Est enim copulatum Luc-
tabitur, quia sine adversario nulla luctatio est. Omnes
igitur istius generis captiones eodem modo refelluntur.
Sive tu adhihueris medicum sive non adliibueris, conva-
lesces, captiosum. Tam enim est fatale medicum adhibere
quam convalescere.quot; Chrysippus ea.confaialia{cuvsiiJjxpnsva)
appellat.

Concinit haec ejus de voluntatis humanae necessitate
sententia cum iis, quae pluribus locis statuit de totius
mundi fabricatione. Exstat ejus fati definitio : Et/iap/xs'vn
èaxiv 0 zoC yJai^ov lóyog , h lóyog mv iv tw xóry-M Ttpo-
votx ^wixovixévcüV 7} lóyog, xx9' óv xx p.Èv yzyovóxa yiyon,
xà â'è yiyvóiuva. yiyuzxM, xx yzii-f\m]kzva. yevr,asxixi (2)-
Contendit alio loco (xriSev hyeadM fzri^è y.iveïad(xi ^/i^ètou-

(1)nbsp;De Fato, cap. 13.

(2)nbsp;Stob. Eclogg. Lib. I. p. 180. Ed. Heeren. Plutarchus, de Placit-
Phil. p. 885 C.

^«'xtittov a)./.w; n xxzx zèv toü Aiôç lóyoV ov vn ILip-ctp-
[ihin Tov aÙTÔv uva.i (1). //Nihil, inquit, singularum rerum,
He minimum quidem fieri potest aliter, quam secundum
communem naturam et ejus rationem;quot; (2) ßiafsTat ri (pwtç
Tw àvccm(d' TO àvcLiziov oXto; avuTiotp/TÓv laxi jcai zo acvzó-
f^atov (3). Promiscue eum usurpasse Patum, Providen-
tiam, summam Kationem, Jovem, communem Naturam,
plura nos docent antiquorum testimonia (4).

Cernimus Chrysippi doctrinam, quatenus ex locis lauda-
tis confici potest, omnino pantheismum redolere; pantheis-
mo autem accepte, si tibi constare velis, omnem libertatem
a necessitate qualicunque denegaturus es. At vero doctrina
illa non potuit non discrepare ab opinionibus, quae in
Vulgus ferebantur. Vulgus polytheismo deditus libertatem
Voluntatis a necessitate interna facilius poterat accipere,
et revera accepit. Plures illius libertatis causam egerunt,
et Chrysippum oppugnarunt (5). Noster vero, aut non
satis perspiciens, quid ex suis placitis sequeretur, aut ad
incitas redactus ab adversariis et populo se accommodare stu-
dens, pluribus locis et polytheismo aliquatenus calculum
^djecit, et libertatem a necessitate externa tueri studuit.

^ideamns, quomodo libertatem illam cum fato conciliare
eenatus sit.

(1)nbsp;Plut. de Stoic. Repugn, p. 1056 C.

(2)nbsp;Pint. 1.1. p. 1050 A.

(3)nbsp;Pint. 1.1. p. 1045 C.

(4)nbsp;Plut. 1.1. p. 1050 A. Stob. Eel. T. c. 6. p. 180. Ed. Heeren.
'Cicero de Nat. Deor. I. c. 15. Conf. Diog. Laért. Lib. VII. § 135.

(5)nbsp;Cicero de Fato, c. 17. Gellius, N. A. VI. c. 2.

Cum statuisset [xriâ'èv àvantaç, et contra ipsa illa cau-
sarum serie libertas everteretur, subtiliter causarum genera
distinxit, ut et necessitatem effugeret et retineret fatum-
//Causarum enim, inquit, aliae sunt perfectae et principa-
les, aliae adjuvantes et proximae. Quam ob rem cum di-
cimus, omnia fato fieri causis antecedentibus, non hoc
intelligi volumus, causis perfectis et principalibus, sed
causis adjuvantibus antecedentibus et proximisquot; (1). Sunt
igitur secundum Chrysippum causarum duo genera : aliae
perfectae et principales (mTozéXriç xal mpi'a akia), aliae ad-
juvantes et proximae (cvvama, ainx Ttpoçs)(rii;), omnes vero
sunt antecedentes (TrpozaTapjtTa« cuxm). Distinctio ista
paulo obscurior hunc sensum habere videtur, ut causae
perfectae vi sua id, quod iis subjectum est, certo efß-
ciant, ut ignis accendit; causae vero adjuvantes, etsi ad
eflectum aliquem omnino requirantur, naturam tamen effi-
ciendi non habeant, e. g. si aes statuae dicas causam ad-
juvantem, quod sine eo non possit efBci. (2)

Chrysippus, hoc posito causarum discrimine, voluntatis
libertatem servare se opinatus est. Quum enün concédât,
omnia causis fieri antepositis, et inde nonnulli ducant argu-
mentum, quoprobent, nihilneappetitum quidem esse in nos-
tra potestate, iis a Chrysippo opponitur, hoc non sequi nisi
omnia perfectis et principalibus causis fieri dicamus. Cau-

(1)nbsp;Cicero de Fato, c. 18. — Postrema verba ita sunt intelligenda»

ac si scriptum esset : „dum causae antecedant adjuvantes et proximae,

monente Mosero ad h. 1.

(2)nbsp;Conf. Cic. Topica. c. 15.

sae vero, cum, eo monente, aliae tantum sint adjuvantes
sive proximae, ita libertatem voluntatis defendit, ut non-
nisi iis assensionem nostram coimnoveri statuat, et visum
ißiprimere quidem objectum et quasi signare in animo suam
speciem, sed assensionem in nostra esse potestate (1). Qui-
bus quid velit non intelligo, nisi aliquid in bomine sta-
tuas, quod ipsum a causarum serie remotum a causis istis
^■djuvantibus impellatur, cuique causae istae proximae ce-
teris propiores dicantur. Hoc vero accepto, inesse concedi-
tiir in homine facultas quaedam ab omni necessitate immunis,

fatum Chrysippi (indeclinabilis ilia rerum series et catena)
tollitur.

Pateamur igitur, inducta causarum distinctione Chry-
sippeam rationem sibi non congruere et recte de illo judi-
lt;^asse Ciceronem : //At mihi quidem videtur, cum duae
sententiae fuissent veterum philosophorum, una eorum, qui
eenserent omnia ita fato fieri, ut id fatum vim necessitatis
afferret; altera eorum, quibus viderentur sine ullo fato esse
^nimorum motus voluntarii; Chrysippus, tanquam arbiter
honorarius, medium ferire voluisse : sed applicat se ad eos
potius, qui necessitate motus animorum liberates volunt.
I^nm autem verbis utitur suis, delabitur in eas diificulta-
^es, ut necessitatem fati confirmet invitus.quot; (2)

(1)nbsp;Cicero de Fato, c. 18, 19.

(2)nbsp;De Fato, c. 17.

mtmmmmmmtmmmKm^^^^

20

CAPUT SECUNDUM.

DE VIRTTITIS NATUKA, ET DE RATIONE, QÜA IN
VITA HOMINIS SE APEEIAT.

In hac disquisitione nohis non proposuimus moralis doC'
trinae, quale a Chrysippo confectum sit, systema exponere-
Supersunt enim de ejus doctrina nonnisi fragmenta quaedar»
hic illic dispersa, quae haud raro, ut deinde videhimuS,
secum pugnant. Dein ex iis, quae supersunt, conjicere li'
cet, Chrysippum non totam doctrinam moralem tractasse,
sed locos potius selectos (1), ipsius tempori et sectae ma-
gis accommodates. Itaque id praesertim spectantes, ut lu-
cem afleramus iis locis e Plutarchi liheUo, qui in secunda
nostrae dissertationis parte de virtutis natura et de ratione,

(1) Quod inter alios observavit Tennemann, 1.1. IV. p. 316. Ü'''
de Chrysippo agens , „Es sind,quot; inquit, „nur einzelne Materien
dem Ganzen der Sittenlehre, welche von einem gewissen Gesichtspunkt
aus beleuchtet werden, Streifereijen durch das praktische Gebiet der
Vernunft, mit Verweilung bei einigen am meisten anziehenden Gegen-
ständen , Annäherungen zu der systematischen Ausmessung des ganzen
Gebiets innerhalb ihrer Grenzen.quot; — Conf. Diog. Laert. VII. § S''-

qua in vita hominis se aperiat, proferentur, nunc universe
Chrysippi de hoe argumento placita, quatenus ad nos per-
lenere, exposituri sumus.

Doctrinae moralis non aliud esse principium nisi a loco
•le Deo, cum ceteris Stoicis Chrysippum docuisse patet ex
loco, quem Plutarchus affert, p. 1035 C. Où ydp
^'^Tiv aXkug ovSquot; omsiózepov k-aùBeh ml tov twv àyaswv xó-
yov, ovS' ém XOCÇ àperàç, ohâ' etti zhSaijxùViav^ oD' ïj àm
yMvfiÇfwsMç KM duo r9jg zou xóafiou ^loiyJ/uecog (1). Gum
hoc enunciato concinit ejus doctrina moralis, quam princi-
Pio illo (t^ Miv/j yjffet) niti paucis demonstrahimus.

Summum hominis moralis propositum est t/1 (pmsi épLo-
'»oyou^évooç Çf/V (2). Hac in re omnes antiquiores Stoici
'^onveniunt, Chrysippus vero aliquid addidit. Statuerunt
^^lini Zeno, Cleanthes, aliique : homini esse vivendum se-
'^^ndum xoivriv çswiyj Chrysippus vero contendit ei viven-
esse secundum ipvaiv KOLvijv Kal i^iag vhv àvBp'tmîvriV.
quibus magis verbi quam rei discrimen esse videtur,
^^fti Zeno haud minus quam Chrysippus tóv lóyov habeat
''scte vivendi criterium; unde patet eum t^ zotv/ï ywït etiam
^^^ «v9pwTTi'v/]v ipwiv intellexisse.

Quaeritur, quid sit kolzx ipvaiv ^fjv, vel potius, qualis sit
ea, ad quam hominis vita accommodari debeat. Do-
^etidum est, Stoicos philosophiae suae quasi terminum po-

0) Conf. Diog. L. L. VII. § 87. Cic. de Legibus U.c. 4 in fine.
Diog. L. Lib. VII. § 87 , 89. Stobaeus II. p. 132.

suisse hoc placitum, quo nonnisi formale q. d. doctrinae
principium statuerunt (1). Saepius tpmtv illam dicunt
àpi'arriv, eamque vocant xhv opBàv lóyov, Toy lôyov to'J Ato?,
alia. Quid autem çûaet àp{ax-ç intelligendum sit,
voluisse videntur ut quisque, suo usus Xóyw,

definiret.

Fluctuât, hoc accepto, tota doctrina moralis.

Subinde quidem diligentius principium illud illustraie
conati sunt. Chrysippus primum appetitum, qui a nature
proficiscitur, dicit conservationem sui : //uavTi Çww ow^'Oquot;
dicit, ut se conservet hujusque rei sibi conscius sit.
que enim consentaneum erat naturam animal a se repeUerei
neque, cum semel animal genuisset, repellere a se ipsO)
neque sibi conciliare; relinquitur igitur, ut dicamus eam»
quum animal gigneret, simul id sibi ipsmn conciliassequot;

Tô y.«m fvaiv Ç-iïv, auctore Chrysippo, praescribit omnibus

animantibus ofiicium se vitam corpnsque tuendi; quae rto'

(1)nbsp;Luculenter Hegel, Vorlesungen über die Gesch. der Philoso-
phie. II. S. 454. „Das Princip der Stoiker ist im Allgemeinen d»s •
„Man müsse der Natur gemäss leben, d. h. der Tugend gemäsz
ben; den zu ihr führt (aysi) uns die (vernunftige) Natur.quot; — Das^®*
das höchste Gut, der Endzweck von Allem; der Natur gemäsz leb®quot;
heiszt, vernunftig leben. Aber auch hier sehen wir denn sogleich, ^^
wir damit nur formell im Kreise herumgeführt werden. Der Natur g®
mäsz leben, darin besteht die Tugend, und was der Natur gemäs«
ist, ist die Tugend. Das Denken soU bestimmen was der Natur g®
mäsz ist; der Natur gemäsz ist aber nur das, was durch den
bestimmt ist. Dies ist ganz formell. Denn was ist

der Natur gemäss-

Der Xôyoç Was ist der liyoç? Was der Natur gemäsz ist.quot; u. s.

(2)nbsp;Diog. L. Lib. VII. § 85. Conf. Cic. de Fin. III. 5, de OfS®'
I. 4. — Madvigius ad Cic. de Fin. 1.1. correxit locum Diog. Ija®quot;quot;'-
ouTe noinGoii äv aiTO legens : o'jzs , TTOtiîo-a^av aiirh Quod vitiuO'
in edit, Didot remansit.

citura videantur, evitandi, et omnia, quae sint ad viven-
dum necessaria, adliibendi.

Hanc proclivitatem se suumque statum conservandi ho-
mini esse communem cum omnibus animalium et plantarum
generibus, perspicuum est. Homini vero, quum a natura
prae iis rationem acceperit, novum officium imponitur.
Nobis enim {xoïg loyinoii) data est ratio kv-tx xsleiorépxv
ïrpoaTaffiav, zo jtaTct Xóyov Çwv opSûiç yîveaBxi Toiç zarà
^Wlv. Ts^wit»!? yàp ouTo; èmymxM zvç ép[j.rjç. Haec Chry-
sippus, testante Diogene Laërtio (1). Audiamus Plutarchum :
î^ai fxYiv V) èpn'h, y^oizx y xhxôv, roü «vSpwTtou lôyoç èaù
^po(TT«KTi):Ô5 xvtÛgt; ZOÜ mistv. Eationi igitur humanae hoc
est propositum, ut ipsa cum communi natura conveniat et
ita hominem cogat secmidum illam vivere. Ita fere cogi-
tasse videtur Chrysippus, Jovem (-/iv xoiv/jv çpvaiv) dicens
legis perpetuae et aeternae vim, quae quasi dux vitae ac
luagistra officiorum sit (2). Tanquam ex illius mente Ci-
cero : (de Legibus II. c. 4) //Lex,quot; inquit, //vera atque
princeps, apta ad jubendum et ad vetandum, ratio est recta
summi Jovis.quot;

Virtus a Chrysippo, quemadmodum a ceteris Stoicis, ad
T/jv Hotvyjv fûaiv refertur : hov èaù tô mxz àpezw
zxx £(ji7i£iptau Twv ipûffst (jupißaivo'vTMy fw (3). Quibus

(1)nbsp;Lib. VII. § 86. Plut. de Stoic. Eepugn. p. 1037 F.

(2)nbsp;Cicero de Nat. Deor. I. 15. Conf. Diog. L. Lib. VII. § 128.

(3)nbsp;Diog. L. Lib. VII. § 87. Conf. Stob. JEcl. Eth. II. p. 108 et
p. 134. — Cicero, de legibus I. c, 8 : „Est,quot; inquit, „virtus nihil

hoc eum voluisse apparet : vitam degere secundum virtu-
tem idem esse ac //vivere cum intelligentia earum rerum
quae naturâ eveniant, eligentes ea quae essent secundum
naturam, rejicientes contrariaquot; (1). //Quod a Stoicis dici-
tur,quot; Cicero inquit, //convenienter naturae vivere, hanc
habet, ut opinor, sententiam : cum virtute congruere sem-
per; cetera autem, quae secundum naturam essent, ita le-
gere, si ea virtuti non repugnarent.quot;

Actiones hominis, secundum Stoicorum doctrinam o/xo-
loyovixémç tw pwgi viventis, dicuntur xa9r,MVTct, quod
verhum Cicero latine reddidit vocahulo : officia (2). T«
Y.aBi-MVna. aut ab omni parte e communis naturae prae-
ceptis derivari possunt, aut non possunt. Ilia dicuntur
là. xadrrMvra xéleia, sive, secundum Zenonis rationem lo-
quendi, zctropScüfiaT« (3). Tx xcx.TopBé[j.lt;xxa sunt T« zara-
pexiiv èvEpyinixaxcc, olov xo fpovetv, xo â'macionpccysïv. T«
xaöwovxcc, quae non ad xlt;i xaxopScópiaxa referri possunt,
dicuntur p.éatx {media) e. g. xh yx^j-eh, xo -^psaßs^ktv, rà
â'iccléysadat. Officium medium Cicero aliquid esse dicit
quod neque in bonis ponatur neque in contrariis. Eodem
auctore Stoici sic definiunt, ut rectum quod sit, id ofS-
cium perfectum esse definiant; medium autem officium

aliud, quam in se perfecta et ad summum perducta natura;quot; et Tusc.
Quaest. IV. 15 : „ipsa virtus brevissime recta ratio dici potest.quot;

(1)nbsp;Conf. Cic. de Finib. II. c. 11. de Off. III. c. 3-

(2)nbsp;Ep. ad Attic. Lib. XVI. Ep. 11.

(3)nbsp;Stob. 1.1. II. p. 158. Cic. de Finib. III. c. 17. dc Offic. I-
c. 3.

id esse dicunt, quod, cur factum sit, ratio probabilis reddi
possit. Quocum concinit zoO xaS/iXovTog apud Stobaeum 11.
definitio : épiZszai S'a zo xaOrjZov, ró «jtóXouöov sv Çm^,
O T:px)(ßiv euXoyov àmXoyîcM syei (1).

Discrimen inter zx nxdri-Aovzx et zx yMzopBûgt;p.a.zx accu-
ratius illustrandum est. Utraque cum in ofamp;ciis ponantur
atque ad bona facta latiore sensu referantur, illud tamen
interest, quod zx y.xBr,Y.oyzx non necesse est ut prorsus e
rationis praeceptis derivari possint; sufficit, si hisce non
repugnent. Tà %a.zopBûgt;p.ci.xa vero, quae ad illa referri pos-
sunt tamquam species ad genus, illud sibi proprium ha-
bent (2), quod non tantum cum natura communi conve-
niunt, sed eâ tamquam solo fundamento nituntur. Prin-
cipium igitur, ex quo agimus, efflcit zo xazópdufix, omnes
continens numéros virtutis. Depositum reädere e. g. sim-
pHciter est x.a0-/7)tov; juste depositum redder e est xaiópSw-

(1)nbsp;Wyttenbachius ad Hut. de Reet. Aud. Bat. p. 44 A. (T. I. p.
377): „xaSÄzov proprie est id, quodnbsp;alicui convenit facien-

, hinc et officium, quo sensu a philosophis maxime Stoicis celehra-
'loi, sed et extra scholam in vitae consuetudine usurpatum est.quot; —
Garve, Anmerkungen zu Cicero's Büchern von den Pflichten, T.

P- 23 : „Sie nennen jene Pflicht y.ocBrr/.ov, das Schickliche, weil bei
derselben es hinlänglich ist, wenn nur die Handlung den Verhältnissen
gemäsz ist, unter welchen sie geschieht, die Quelle mag noch so un-
lauter seyn.quot; — Conf. Diog. L. Lib. VII. § 107, 108.

(2)nbsp;Stobaeus, 1.1. p. 184. KaTÓpSMpa S'ävai ^syourrt xaO^xov irav-
■^«S STziyov Toiig ä^tSpov;. Interdum vero zo itaTOpSwfia tm y.xBriy.ovri
opponitur, si hoc nomine utuntur pro offieiis mediis (toi; psVotg).
Conf. Beierns ad Cie. de Off. I. c. 3. p. 318.

IJ.OL (1). Isto addito jusée fit rede factum. Per se autem
hoc ipsum reddere in oßcio (xccB^xovu) ponitur.

Distinctio iUa inter to xxBUmv et to xa.xópBügt;iia. non
unius Chrysippi, sed totius sectae hahenda est, etaZenone
Stoicoxum principe originem duxit. Etiamsi nonnisi hoc
unum illorum placitum ad posteros pervenisset, vel sic ta-
men eos optime de philosophia morali meruisse statuendum
esset (2). Magnum enim ad doctrinam moralem progres-
sum facit ille, qui non, ut homo rudis, externum tantum
hahitum externaque facta animadvertit, sed altius inves-
tigans ad principia eorum quae aguntur penetrare studet.
Haec quaestio primaria hahenda; neglectis enim principiis,
de pretio actionis alicujus morali nihil decerni potest.

Cum eo, quod omnes virtutes ad unum referunt prin-
cipium (3), quo deficiente virtuti locus non sit, duo eo-
rum conjuncta sunt placita : Alterum : eum, qui unatn
Jiabeat virtutem, omnes habere; alterum : omnia recte facta
et omnia peccata esse paria. De utroque saepius in con-
troversiam vocato videamus.

I. Qui unam habeat virtutem, eum omnes habere.

Virtutem unam eamque individuam esse plures ante Ze-

(1)nbsp;Cic. de Finibus HI. c. 7 et 18. Conf. de hoc Stoicorum
cito Garve. 1.1. I. p. 17 sq.

(2)nbsp;Certum est plures ante Zenonem discrimcn inter facta moralia
et legalia, q. d. animadvertisse. Primus autem, ni fallimur, fuit Zeno,
qui in doctrina morali diversis adhibitis nominibus utraque diserte dis-
cerneret. Conf. Tcnnemann, 1.1. IV. p. 110.

(3)nbsp;„Omnia officia a principio naturae proliciscuntur.quot; Cic. de Fi-
nibus VII. c. 7. § 23.

iioiiem statuerunt phüosophi (1). Neque tamen hanc ob
causam non referri debet hoe placitum ad doctrinam Stoi-
cam, quum et inter Stoicorum exstet efiata, et cum tota
illorum philosophia arctissime cohaereat. Haec enim, ut
supra vidimus, tota referri potest ad iUud principium, tov
jtotvyjv yufftv s. zov 6p9ov lóyov. Quid Zeno? Hic, auctore
Cicerone, //cum superiores non omnem virtutem in ratione
esse dicerent, sed quasdam virtutes natura aut more per-
fectas, omnes in ratione ponebat; cumque illi ea genera
virtutum, quae supra dixi, sejungi posse arbitrarentur, hic
nec id ullo modo fieri posse disserebat, nec virtutis usum
modo, ut superiores, sed ipsum habitum per se esse prae-
clarum, nec tamen virtutem cuiquam adesse, quin eâ sem-
per utereturquot; (2). Plutarchus 11. narrat, Zenonem diversas
virtutes, licet inter se différant, tamen àj^plazovi dixisse,
casque ita definivisse, nt una sit virtus, sed quae irpo?
zà ■ïïpccyuoczanbsp;v.a.zà xà; èvepysiaç Sixtpépsi.

Chrysippus eandem ac Zeno hac in re sequitur senten-
tiam. Plutarchus eum 11. cum Zenone convenire dicit, et
alibi ejus verba affert, quae luculenter huic congruunt
paradoxe (3). Tdç àpszdç fr^mv (ô Xpvainmç) àvzawlovBsïv

(1)nbsp;Conf. inter alios Cic. de Orat. I. cap. 18 et Plut, de Virtute
morali p. 440 F. — Hoc loco memoratur Aristo Chius, qui, cum
virtutem, quod ad où(7tav , unam dixisset, varias, quae dicuntur, vir-
tutes ita se habere monet, ac si quis visum nostrum, si res albas in-
spicimus, appellare velit ),e«x.o0iav , si res nigras f^sl^avóeav caet.

(2)nbsp;Cic. Acad. Quaest. I. c. 10. Conf. Davisius ad hunc locum,
[apud eum cap. 11]. Plutarchus (de Stoic. Repugn, p. 1034 C.) minus
recto putat Zenonom et Chrysippum hac in re sibi répugnasse.

(3)nbsp;De Stoic. Repugn, p. 1046 F

ixkliólixLi, OU {j.6vov TW ZTiV (xiav ê-^ovxa Tidactg
zai TW Tov gt;taTcf y.(av éxioüv èvspyovvzcx. zotta Traaa^ èvspyeïv'
out' av(jpa friai xilziov dvoLi xov [ih traffa? 'éyo'Jxct. rag aps-
Tizs, ovxi Tipx^iv xelsMV, yjris oh wza ndaaq ■Kpdxxe.xa.i xii
dpsxdg. Diogenes Laërtius (1) : xdlt;; dpexag léyouaiv
xvxamlouBeïv aXkrikxic,, vm xov [xiav 'éyvvxx ■Kdaxq l%£tv'
éivxi yxp airwv xx BeMp-np-axx xoivx, y.a9dT:sp Xpvrnnmg iv
XM TipoÓTw Ttspi xpexügt;v y-flffiv. Hinc verisimüe fit, e Chry-
sippo etiam ea esse ducta, quae de ejusdem sectae philo-
sophis refert Stobaeus (2) : ■Kdaag Ss xxg xpsxxg, otjcu STri-
tyxK/j-ai eial y.cci xéjyxi, Koivd xs Bswpy^y.axa k')[stv, xalxskoc,
WS elprixixi, tÖ avxo, (?to zai xyi^Mpiaxovg eimi' xov yxp p.MV
'éjpvxx Tidaoi; tyeiv, Tiai xov ymxx (jliocv -Kpxxxovxx xxxx 7:x-
aag •KpxxxEiv.

Si quaeritur, quae vis huic paradoxe tribuenda sit in
hominum sócietate, inde appareat necesse est, quantopere
virtus vitiis sit praeferenda, quum haec non solum virtuti,
sed etiam inter se singula singulis sibi sint opposita, (utava-
ritia et prodigentia, temeritas etignavia, rell.); virtus vero,
una illa atque individua, semper sibi consentiat, atque adeo
sola apta sit et digna, ad quam nanciscendam homo omnes
animi corporisque vires intendat. Si verum est quod Stoici
contendunt, virtutes xxg avxxg sïvxi tw i^ye^ovtzü p.ipzi xr.g

(1)nbsp;Lib. Vn. § 125.

(2)nbsp;L.1. p. 110 ct 114.

naffb-néamaiv (1), quid excogitari potest, quod nos

promptiores reddat, ut virtutem immaculatam servemus,
atque ad eam retinendam, si opus erit, divitias aliaque
omnia minoris habeamus pretii. //Si enim (ut Ciceronis (2)
verbis utar) quid de Corinthiis tuis amiseris, scis te posse
reliquam habere supellectilem salvam, virtutem autem si
unam confessus eris te non habere, nullam te esse habi-
turum.quot;

II. Omnia recte facta et omnia peccata esse paria.

Zenonis esse placitum omnia peecata esse paria, diserte
nos docent antiquorum testimonia (3). Cum hoc placito
concinit etiam recte facta paria esse, quod a Cicerone,
Stobaeo aliisque, universe Stoicis tribuitur (4).

Chrysippum hac in re hand diversam a Stoicis senten-
tiam iniisse nobis auctor est Plutarchus, de Chrysippo affir-
mans (5) : èïïkóc, iazi'npoazidii^evog tw [ivzs ymymv tmyJck,
yj a/xapziav ixp.ccpzi'aç ûnepéxouaav eîvat, (iriz' xpszriv àpBzrjç,
h -MzópQcoaiv xlt;xzop9ci)(T£Mg. et Diogenes Laërtius : ^Apiaxsi
te mzoïç 'taa, YiyehSau zx âixapzi^^xzx, xaGx Xpmn:-
îîo; X. z. 1.

(1)nbsp;Stobaeus, 1.1. p. 114.

(2)nbsp;Quaest. Tusc. H. c. 14.

(3)nbsp;Sextus adv. Mathem. VII. § 422. — Cic. pro Murena, c. 29.de
Pinibus, c. 27 et 28.

(4)nbsp;Cic. Paradoxa, in proöemio et III. — Stob. 1.1. p. 218.

(5)nbsp;De Stoic. Repugn, p. 1038 D. — Diog. L. Lib. VII. § 120.

Non minim hanc sententiam, quippe quae a vulgan
opinione prorsus discedere videretur, ad Tiapa^o^a Stoico-
rum esse relatam, plurimosque philosophes vel joco vel sé-
rie id egisse, ut non minus hoc quam cetera absurda esse
ostenderent. Quid Plutarchus ei opposuerit deinde narra-
himus; nunc argumenta afferemus, quae apud Ciceronem
contra hoc placitum invenfuntur, quo altius investigemus,
quo sensu ex Stoicorum mente id intelligi oporteat.

Cicero pro L. Murena causam agens (cap. 29, 30) phi-
losophiam Stoicorum pro more suo jocando reprehendit.
//Puit,quot; inquit, //quidam summo ingenio vir, Zeno, cujus
inventorum aemuli Stoici nominantur. Hujus sententiae

sunt et praecepta ejusmodi :.......omnia peccata esse

paria, omne delictum scelus esse nefarium, nec minus de-
linquere eum, quigaUum gallinaceum, cum opus non fue-
rit, quam eum qui patrem suffocaverit.......Patetur ali-
quis se peccasse et ejus delicti veniam petit! Nefarium
est facinus ignoscere. At leve delictum est! Omnia pec-
cata sunt paria.quot;

Graviora sunt, quae apud eundem inveniuntur in lihris de
Pinibus Bon. et Mal. 11., ubi Cicero cum Catone de placito
nostro hoc modo disputât : //Omnia peccata paria dicitis (1).
Quonam modo? Quia nec honesto quidquam honestius, nec
turpi turpius. Perge porro, nam de isto magna dissensio
est. Illa argumenta propria videamus, cur omnia peccata sint

(1) „Sententiam ponit tamquam e Stoici persona; ex sua cum ad-
miratione interrogat j iterum ex illa rationem reddit.quot;

Nota Madrigii ad cap. 27.

paria. Ut, inquit, in fidibus pluribus, si nulla earuin ita
contenta nervis sit, ut concentum servare possit, omnes
aeque incontentae sint, sic peccata, quia discrepant, aeque
discrepant; paria sunt igitur. Hic ambiguo ludimur. Aeque
enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint; illud
non continuo, ut aeque incontentae. CoUatio igitur istate
nihil juvat. Nec enim, omnes avaritias si aeque avaritias
esse dixerimus, sequetur, ut etiam aequas esse dicamus.
Ecce aliud simile dissimile. Ut enim, inquit, gubemator
aeque peccat, si palearum navem evertit, et si auri, item
aeque peccat, qui parentem, et qui servum injuria verbe-
rat. Hoc non videre, cujus generis onus navis vehat, id
ad gubernatoris artem nihil pertinere! Itaque aurum pa-
leamne portet, ad bene aut ad male gubernandum nihil
interesse. At quid inter parentem et servolum intersit,
intelligi potest et debet. Ergo in gubernando nihil in
officio plurimum interest, quo in genere peccatur. Et,
si in ipsa gubernatione negligentia est navis eversa,
majus est peccatum in auro, quam in palea. Omnibus
enim artibus volumus attributam esse eam, quae communis
appellatur prudentia; quam omnes, cuicuuque artificio
praesunt, debent habere. Ita ne hoc modo paria quidem
peccata sunt.quot;

Quis est, qui hisce argumentis a Cicerone allatis, iisque
quae initio capitis sequentis (28) ab eodem proferuntur,
calculum non adjiciat? — At quid igitur de 7rap«^ó|w
nostro statuendum? ... Ipsum Chrysippum audiamus!

quot;laa TS TT«vTa Uyovmv (oi Siwtxôt) ehai xà «f^apr^fxa-

xa, oùz sxi (J' o/xoia (1). Quae apud Stobaeum hoc modo
dlustrantur. Sunt aequalia, quod ab uno vitii tamquam
fonte profluunt, et proinde eadem trutina ponderanda sunt.
Sunt dissimÂlia, quod diversae res externae iis occurrunt,
atque ita, quod ad qualitatem attinet, différant. Exem-
plum affertur mendacii. Omne mendacium aeque est men-
dacium; non omnes vero^ qui mentiuntur, aeque mentiun-
tur. Qui enim noctem esse dicit, cum dies sit, alia ratione
mentitur, atque ille, qui vivere hippocentaurum contendit.
Illud fieri potest, hoc fieri non potest. Sic peccata, per
se spectata, omnia sunt aequalia (2), qualitate vero diffé-
rant.

Plutarchus ipse Chrysippi locum affert, unde luculenter
patet eum, licet recte facta et peccata aequalia dixerit,
qualitate tamen ea a se invicem distinxisse. De his vero
infra monituri sumus. (Part. H. cap. TT.)

Prae ceteris dignus est, qui de hoc Stoicorum dogmate
omnino consulatur, elegantissimus Graecae philosophiae in-
terpres, Cicero, in opusculo quod inscribitur Paradoxa
§ 20—26. //Peccata,quot; inquit, //non reram eventu, sed
vitiis hominum metienda sunt. In quo peccatur, id potest
aliud alio majus esse aut minus : ipsum quidem illud pec-
care, quoquo verteris, unum est.--Peccare est tam-

(1)nbsp;Stobaeus, 1.1. — Lipsius, Manud. ad Stoic. Philos. III. 21.
haec Chrysippi esse conjicit.

(2)nbsp;'0 szatov ffTa(?touç àîrs^amp;jv KavwjSou, xat o gv« STrtfTW? ouz
etffiv ev Kamßa- oStm xai b irgt;etov xcù b slarrov i^aLpxiva-J ki:ilt;rr,;
OÙX ûch h TM xaTopSoüv. _ Diog. L. Lib. VII. 8 120.

quam transire lineas, quod quum feceris, culpa commissa
est : quam longe progrediare, quum semel transieris, ad
augendam culpam nihil pertinet. Peccare certe licet nemini.
Quod autem non licet, id hoc uno tenetur, si arguitur
uon licere. Id si nec maj us nec minus unquam fieri po-
test, quae ex eo peccata nascuntur, aequalia sint oportet.quot;

Eodem modo demonstratur etiam recte facta paria esse.
Dicet vero aliquis : //Mhilne igitur interest, patrem quis
euecet an servum?quot; Audias, quaeso, pulcherrima illa,
quae a summo viro Stoicorum doctrina imhuto reponun-
tur : //lUud interest, quod in servo necando, si id fit in-
juria, semel peccatur; in patris vita violanda multa pec-
eaatur. Violatur is, qui procréa vit; is, qui aluit; is, qui
®^divit; is, qui in sede ac domo atque in repuhlica col-
locavit. Multitudine peccatorum praestat, eoque poena ma-
jore dignus est. Sed nos in vita, non quae cuique peccato
poena sit, sed quantum cuique liceat, spectare debemus :
quidquid non oportet, scelus esse; quidquid non licet,
Uefas putare debemus. Etiamne in minimis rebus? Etiam,
quidem rerum modum teuere possumus. Histrio si paul-
lum se movit extra numerum, aut si versus pronunciatus
®®t syllaba una brevior aut longior, exsibilatur et explodi-
tur : in vita tu, quae omni gestu moderatior, omni versu
^ptior esse debet, ut in syllaba te peccasse dices? Poëtam
Uon audio in nugis : in vitae societate audiam civem, di-
gi tis peccata dimetientem sua? Quae si visa sunt breviora,
leviora quî possint videri? Quum, quidquid peccatur, pertur-
batione peccetur rationis atque ordinis; perturbata autem se-

mei ratione et ordine, nihil possit addi, quo magis peccari
videaturquot; (1).

Praeeipua doctrinae moralis capita e Chrysippi sententia
explicavimus; restât, ut huic capiti addamus enarrationem
eorum, quae de homine morali docuit.

Stohaeus nobis auctor est, Stoicos homines in duo divi-
sisse genera, in bonos et malos : 'Apémsi yàp tw ts Zr,vavi
xxi zoiç àn ocvzoO Zzuïxoîç (pàoaôfotg^ ^vo -/év/] zwy àv
0pw7TMV efvat, TÔ ptsy TWV amu^aMV, TO Twy yaûÀMVquot;
K. T. 1. (2). Quod ut recte intelligamus monendum est,
eos non hoc voluisse, ut in bonis censeantur omnes, in
quibus Ó opdoç lóyog praevaleat reliquis Sp^aiç, in malis
vero ii, in quibus vis rationis haud raro a cupiditatibus
perversis superetur. Quod si posuissent, melior sane eorum
res se haberet. Quum vero hoc modo distinguant, ut boni
(ot aTiovSoâoi, 01 CTo'yot) sint omnibus numeris perfecti, mali
(ot favloi, 01 YiWioi) omnibus numeris imperfecti, ideo-
que bonis ab omni parte oppositi; tertia hominum classis,

(1)nbsp;Non possum, quin h. 1. animadvertam, saepius Stoicorum
placita ad divinam Christi doctrinam accedere. Conf. e. g. cum h. 1-
Matth. V : 8. et ea, quae nuper scripsit

A. Neander, Ueber das
Verh'âltniss der Hellenischen Ethik zur Christlichen, in Diario : Zeit-
schrift fur Chr. Wissenschaft und Chr. Leben, p. 70 sq. Viel, praesertim
p. 88.

(2)nbsp;L. 1. p. 198.

eorum qui neque quot;prorsus perfecti neque imperfecti dieendi
sunt, apud eos desideratur (1).

Quis vero est qui non videat, eos hac in re graviter
errare? Quis non videt, eam esse hominum varietatem, ut
Hon ad duo genera referri possint, si quidem haec genera
ita ponuntur, ut singuli ad alter utrum genus pertinentes
sibi prorsus similes habendi sint. Porro perspicuum est
eos, quos Stoici ad genera ista referunt, plane deesse. Won
adsunt, neque umquam adfuere homines perfecti, si stricte
notionem verbi teneas, neque magis tales, in quibus nulla
virtus ne minima quidem cernatur. Imo ad tertimn genus
inter utrosque positum, eos dico homines, qui neque omnino
lationis praeceptis obsequantur neque omnibus virtutibus de-
stituti sint, omnes referri debent (3). In altera dissertationis
parte videbimus, Chrysippum multa secundum hocplacitmn
statuisse, quae satis defendi non possint; videbimus item,
Plutarchum hoc praesertim errore usum esse, ut adversa-
rium acriter carperet.

(1)nbsp;Conf. Stobaeus Ed. Eth. n. p. 198, 206. — Plut. de Stoic. Repugn.
P- 1037 D. de Comm. Not. p. 1062 F. et 1063. — Tanquam e
Chrysippi mente Persius Sat. V. 120 :

--— nullo thure litabis,

Haereat in stultis brevis ut semiuncia recti.
Haec miscere ncfas.

(2)nbsp;„Wenn sie die Tugend und Laster in abstracto nehmen---

haben sie völlig Recht, wenn sie Tugend und Laster als zwey

Zustände betrachten, die keinen Mittelzustand und keine Grade zu-
lassen; aber Unrecht, wenn sie diesen Satz, der nur in abstracto gilt,
^■iif das wirkliche Leben anwenden, ohne auf die verschiedenen Grade
^er Tugend und des Lasters, die Abstufungen in der Reinheit, Stärke
ind Umfang der moralischen Gesinnung zu achtenquot;. Tennoman. 1.1.
P- 10.5. Conf. p. 133.

In Toû çaûXou et toO otçou imagine adumbranda Stoici
summo studio id egerunt, ut iUum omnibus vitiis macu-
latum proponerent, hunc vero omnibus omatum virtutibns
ad coelum usque extollerent. Quod ad zov ^aukov attinet,
conf. inprimis Ciceronis Paradoxon IV.; ceteros locos anti-
quorum collegerunt Lipsius, Manuduct. III : 20 etBaum-
hauer 1.1. p. 178 sq. Digna est, quaelegatur, ingeniosa hujus
placiti saepissime exagitati defensio, quam exhibet Seneca
(de Benef IV. c. 26, 27.) subtiliter distinguons vitia, quae
sunt, et quae exstant in vita : //Stultus omnia vitia habet,
sed non in omnia natura pronus est; alius in avaritiam,
alius in luxuriam, alius in petulantiam inclinatur. Itaque
errant illi qui inteirogant Stoicos : Quid ergo? Achilles
timidus est? Aristides injustus? alia. Non hoc dicimus,
sic omnia vitia esse in omnibus, quomodo in quibusdam
singula eminent; sed malum ac stultum imllo vitio vacare.
Nec audacem quidem timoris absolvimus, nec prodigum
quidem avaritia liberamus.quot; Et porro : //Omnia in omni-
bus vitia sunt, sed non omnia in singulis exstant. Hunc
natura ad avaritiam impeUit : hic libidini, hic vino dedi-
tus est, aut si nondum deditus, ita formatus, ut in hoc
illum mores sui ferant.quot; Eodem modo, ni fallimur, probari
posset, in omnibus omnes adesse virtutes.

'0 ffóyos secundum eos omnibus virtutibus est instruc-
tus, est fpóvtixog, â'iKtxtoç, àvSpsïoç, róyptov, ßißaioi,
ndvzaz â TTOist, semper sui similis est. Numquam eum
ullius facti poenitet, neque umquam emendat quod fecit,
nec mutat consilium. 'O aôfoç npxoç, Yimywq, y.ólt;yigt;.ioc,

«Tra0!7ç, (XM^Sriloi. Sapientes soli inter se sunt amici;
fides non est nisi in sapiente. Jovi similem, imo eo su-
periorem putes, Jupiter enim naturae, non suo beneficio
sapiens est (1).

Notandum autem, non latuisse Stoicos ipsos, nusquam
talem, qualem statuerint, sapientem exstare. Cicero te-
statur, eos ne ipsos quidem dicere solere, qui sapiens sit aut
fuerit (3); et Plutarchus : xoù fxriv oû'S' auxov 6 Xpvummg
ccKoçpccim amv^Mov, où'ts tivx twv auzoü ympt{iwv yj naB-
»îys/jiôvwv.

(1)nbsp;Conf. locos laudatos apud Baumhauer. p. 170 sq. et Tenneman
p. 136 sq.

(2)nbsp;Quaest. Acad. IV. c. 47. Plut, de Stole. Eepugn. p. 1048. E.

CAPUi; TERTIUM.

DE FEUCITATE EJXJSQUE CUM VIRÏIITE CONJUNCTIONE.

Quum homini proprium sit non minus felicitatis quam
virtutis studium, omniumque conatus eo tendant, ut quis-
que id adipiscatur, quod prae ceteris suam felicitatem auc-
turum esse putat; non mirum est, philosophes omnes, qui
doctrinam moralem tractarunt, id etiam egisse, ut qua in
re summum bonum positum sit investigarent. //Quid est
enim in vita,quot; ait Cicero (1), //tanto opere quaerendum,
quam cum omnia in philosophia, tum id, quid sit finis,
quid extremum, quid ultimum,.quo sint omnia bene vi-
vendi recteque faciendi consilia referenda? quid sequatui
natura ex rebus expetendis? quid fugiat ut extremum ma-
lorum?quot;

Difficilem esse hanc quaestionem, docent diversa philo-
sophorum de hoc argumento décréta. Accedit alia difiicul'
tas, quum ei, qui quid summum bonum sit statuerit,

(1) De Finibus I. c. 4.

impositum sit officium illi us cum virtute coujunctiouem
declaraudi. Hoc euim neglecto, duplex vitae finis adesset,
et ut quisque aut felieitatem aut virtutem appeteret; ita
alterutra magis minusve carere deberet.

Quid hac de re statuerint Stoici, praesertim Clirysippus,
nobis in hoc capite inquirendum est.

Summo bono, ut hoc primum moneam, significant illud
ad quod, quum ipsum ad nullam aliam rem referatur, cete-
rae res omnes referantur: zè zélcg^ ov svencc Ticcvm Tipccrze-
Tai p.£v, auzo npazzszai ov^svog ivena (1). Illud zélog
Stoicis est to ev^xip^ovslv. Eu^aipov'a secundmn Zeno-
nis definitionem, quam etiam Chrysippus est secutus, iaziv
S'j'pota ßtov. Evpoix ßiou dicitur a Stoicis talis vitae cur-
sus, in quo omnia cum recta ratione sive cum natura
cormnuni conveniunt, et in quo nihil fit communi huic
legi contrarium. (2)

Si autem quaerimus, quid sit vitam ita instituere, ut
Semper cum natura communi convenias, huic soli obedias,
eamque tamquam criterium ponas omnium quae agenda aut
vitanda sunt; praesto est responsum : virtutem colas, ho-

(1)nbsp;Cicero, de Finibus I. c. 12. Stobaeus, Ed. II. p. 138. Non
pertinet ad nostrum consilium, ut hic agamus do discrimine, subti-
^'ore illo, quod ponunt Stoici inter to izkaq et tov ffzotrói-. De eo

Baumhauer, 1.1. p. 187 sq.

(2)nbsp;Diog. Laert. Lib. VII. § 88. Stoicorum doctrinam de felicita-
aequo ac de virtute obscuriorem esse ct incertam, cum non satis

definiverint, quid zn xonfi fy(TEi sit intelligendum, pcrspicuum est.

ea, quae supra diximus p. 21 sq.

nestam degas vitam (1)! Pulcherrime haec inter se in
Stoicoruni doctrina concinere, quis non videt? Ad unum
principium et virtus et summum bonum referuntur : utruni-
que nihil est aliud nisi cum natura convenire; unde ne-
cessario sequitur, virtutem et felicitatem, licet diversa
sint vocahula, unam tamen rem esse; nullam virtutem
praeter felicitatem, nullam felicitatem praeter virtutem-
To pvov àyoBôv, xoù.ôv' to (xóvov y.aXo'v, xyaBóv (2). Quo
efßcitur, solum id malum esse quod inhonestum sit.

Idem vero Stoicorum placitum a vulgari opinione quam
maxime discedere perspicuum est. Pauca sunt, de quibus
major non tantum inter doctissimos, sed inter omnes sit
dissensio :

//Mille hominum species et rerum discolor usus,
VeUe suum cuique est, nec voto vivitur uno.quot; (3)

//Si vero,quot; dixerit aliquis, //virtus solum bonum habetur,
quid statuendum de honore, divitiis, ceteris? An haec
indifferentia jmtas?quot; Eespondebit Stoicus : r/Indifferen-
tiar

Haec vero àâ'ta^opa recte sunt distinguenda ab iis, quae
vulgo ita dicuntur. Distinguunt ipsi Stoici, quum duplici

(1)nbsp;Conf. caput antecedens hujus disputationis.

(2)nbsp;Vid. quae Chrysippi vocabula affert Plut. 1.1. p. 1039 C. Conf.
Diog. L. Lib. VII. § 101. Cicero de Fin. ni. c. 8. Quaest. Acad.
I. c. 10.

(3)nbsp;Persius, Sat. V. 52.

modo dicant indifferentia : //Uno quidem modo ea quae neque
ad felicitatem neque ad infelicitatem conférant, ut sunt
divitiae, sanitas, vires, gloria, similia. Nam et sine his
polest quis felix esse, cum eorum usus vel rectus felici-
tatis, vel pravus infelicitatis auctor sit. Aliter autem di-
cunt ur indifferentia, quae neque appetitum neque aversati-
Oûem movent, cujusmodi est : pares habere capillos vel
impares, extendere digitum vel contrahere. Priora autem,
luae diximus, indifferentia non ita se habent.quot; (1).

Sunt igitur indifferentia latiore sensu ea, quae nihil
conférant vel ad virtutem vel ad vitia, ea dico, quae
per se hominem nec meliorem nec beatiorem reddunt.
Quum vero ea inter se différant ratione habita épfjiyjç xal
diversa eorum statuunt genera.

Primum nonnuUa twv d^iavpópMV dicuntur 7rpogt;iy^gv«
(praeposita, prodacta). //Ut enim,quot; Zeno inquit, //nemo
dicit in regia regem ipsum quasi productum esse ad
dignitatem (id est enim nporiy/j-évov), sed eos qui in ali-
^uo honore sunt, quorum ordo proxime accedit, ut se-
cundus sit ad regium principatum, sie in vita non ea
quae primario loco simt, sed ea quae secundum locum
obtinent, npor/ypiéva^ id est, producta nominenturquot; (2).
Definiuntur quoque xSid^optx. àliav ëyovm. Jlporiyp.évov,
Stobaeus inquit, ehtu liyovaiv (ot ^twmoi') o dâiccçpopov
hCksyo^eQa. /.«t« Irporiyou/JIEVOV lóyov.

(1)nbsp;Diog. L. Lib. VII. § 104. Cicero de Fin. IV. c. 25.

(2)nbsp;Cicero de Fin. III. c. 16. Stobaeus, 1.1. p. 156.

Contra alia toi/ àâixfôpuv dicunturnbsp;(re-

jecta). Sunt ea rx àSid^opx àvx^îxv 'éyjivxx, zoTi îTjSOïiy-
HéwLç prorsus opposita. Ad ea referuntur mors, paupertas,
morbi, ignominia, cetera.

Pretium, quod utrique generi aut adjudicatur aut ne-
gatur, criterium habet, quemadmodum reliqua Stoicorum
praecepta moralia, in rn y-oivf, cpiasi. Ut in placitis de
virtute m p-éac. ea vocantur, quae referri non possunt ad
zrii wivriç fvasMç praecepta, sed tamen aliquatenus cum
ea conveniunt; sic in doctrina de felicitate ea dicuntur
xSidfopv., quae ad hanc non stricte requiruntur, sed aut
cum natura communi conveniunt {ix Trponyp-Éva), aut ci
repugnant (to xnonpoYiyp-évcf) (1). Ea quae secundiun
naturam sunt Zeno sumenda docet, rejicienda contraria.
'A|ta Twv Ttpo'nyp-hüiv secundum Stoicos est yi xpsia (sv[i.-
Ç)càloi).ivn npoç, TÔv Ttaià fiaiv ßiov. (2)

Denique, ut supra diximus, tertium twv àâix^ôpuv ge-
nus est eorum quae stricte ita dicuntur, quae neque ap-
petitionem neque aversationem movent, atque adeo nul-
lius sunt momenti. Haec neutra vocantur.

Quum igitur Stoici virtutem et felicitatem ita defini-
ant, ut ambae eaedem fere sint hàbendae : cetera vero, quae
possidere hominum interest, quod ad felicitatem et virtu-
tem attinet, àSidmpa. statuant; nemo, hisprobatis, oflendi

(1)nbsp;Cic. Acad. Quaest. I. c. 10.

(2)nbsp;Diog. L. Lib. VU. § 105.

potest hoc eorum paradoxe : Sri aùmpxy,ç r, àpezh Tipàç sv-
^lt;xiy.ovi'o:v. (1).

Tïjv sù^ottpviav hl rebus humanis (ea dico, quae Stoici
ad Tct irpoyiyp-eva referunt) non posse reperiri, neminem
potest latere. Nihil in iis invenitur, quod ab omni damno
tutum aliquem praestare possit. Adsimt tibi divitiae, atra
cura accedit; adest bonos, calumnia vexaris; sanitate frue-
ris, impendet morborum copia; vita gaudes, fatalis tibi
imminet dies. Id porro roïç itporr/plvoiç est proxDrium,
ut nunquam hominis animo plane satisfaciant, non sit
finis appetendi. Divitiarum vel gloriae qui sunt studiosi,
licet divitiis abundent vel honore celebrentur, semper id
agunt, ut majores sibi comparent divitias et nobiliore
pahna evehantur ad deos. //Xerxes quidem refertus omni-
bus praemiis donisque fortunae, non equitatu, non pede-
stribus copiis, non navium multitudine, non infinito pondera
auri contentus, praemium proposuit ei, qui invenisset no-
vam voluptatem. Qua ipsa non fuit contentus; neque enim
Unquam finem inveniet libidoquot; ('2). Causa autem, cur non
omnes hac de re consentiant, et felicitatem quaerant ubi
Uon potest reperiri, in eo posita est, quod permulti sum-
mum bonum definiant a Stoicorum sententia diversum.

Universe omnibus hoc inest, ut fructum lubidinum,
qualescunque sint, summum habeant bonum; id omnibus

(1)nbsp;Zenonis et Chrysippi id esse, testis est Diog. L. Lib. VII. §
^27. Conf. omnino Cicero, Paradoxa I et II.

(2)nbsp;Cicero Tusc, Quaest. V. c. 7.

est finis, ad quod trahit sua quemque voluptas, ut iis,
quae optanda putant, potiantur. Illi igitur qui, licet vir-
tuti aliquod tribuant pretium, tamen divitiarum compara-
tionem, gloriae studium, aliaque hujusmodi vitae haheaut
scopum, paradoxo illi assentiri non possunt. Pauci vero,
ne dicam nuUi, in tanta hominum multitudine adsunt,
qui virtutem summam semper habeant vitae finem, atque
ad eam conservandam externa vitae bona relinquere parati
sint.

Propterea multi dubitaverunt, imo negarunt, virtutem ad
vitam beatam suificere. Non perspicientes, solam virtutem
non esse famulam fortunae, non esse subjectam variis in-
certisque casibus, sed eam tantarum virium esse, ut se
ipsa tueatur; ex humani generis moUitie, non ex ipsa vir-
tute de virtutis robore existimaverunt. Ulis virtus non
ea est, quae divitias, honores, opes, omnesque casus con-
temnat humanos; non ea, quae omni carens culpa praeter
se ipsam censeat nihil ad se pertinere; sed ea, quae socie-
tatem quandam ineat cum voluptate, ut cum ea conjuncta
beatam homini praebeat vitam. Haec est Epicureorum
sententia, quibus summum bonum positum est in voluptate
sive doloris vacuitate, adjunctâ virtute.

Quantum ab horum sententia remotus fuerit Chrysippus,
apparet praesertim ex hoc ejus dicto, quod nobis servavit
Plutarchus (1) : où (lôvov v/iv â'ucuoavvriv, àïXx xai zhv
Ixeycô.o^uX^v àvcupshBai itati tgt;îv awtfpoaûvnv x«/ ràç «X-

(1) De Stoic. Repugn, p. 1040 D.

dpsTàç xTidactç, XV ri rhv rjâovhv h thv yydav f, u
■fwy aXAtov, 0 fiïj y.alóv èauv, xyxBov öckoIlhuij.sv.

E paradoxo virtutem ad felicitatem sußcere sequitur,
ilium, qui omnibus sit praeditus virtutibus, beatum fore,
sive, ut Stoicorum modo loquar, xhv aéçpov evâ'aifjiovecv.
De sapientis virtute quum in capite praecedente egerimus,
restât, ut liic paucis exponamus : quomodo a fortunae ca-
^ihus (toïç xmnponyii-ivoiq) sapiens felicitatem suam liheram
et salvam teneat.

Ut recte intelligamus, quomodo sapientis félicitas ab
omnibus rebus adversis tuta possit praestari, notandmn
est, id esse Stoicis proprium, ut non, sicut Plato (1)
aliique, cupiditates ceterosque animi motus ad partem ali-
luam animi a ratione sejunctam référant, sed omnia ista
tribuant tS Xo'yw. Hoc placitum a Zenone repetendum
est. ,/Hic enim, quum perturbationes (condolescere, con-
eupiscere, extimescere et eff'erri laetitia) antiqui naturales
esse dicerent et rationis expertes, aliâque in parte animi
eupiditatem, aliâ rationem collocarent, ne bis quidem as-
sentiebatur. Nam et perturbationes voluntarias esse puta-
bat opinionisque judicio suscipi, et omnium perturbatio-
^mi arbitrabatur esse matrem immoderatam quandam in-
temperantiamquot; (2). Intemperantia autem est //a tota mente
a recta ratione defectio, sic aversa a praescriptione ra-
tionis, ut nullo modo appetitiones animi nec régi nec con-

(1)nbsp;In libris de Eepublica. Conf. Cicero Tusc. Quaest. I. c. 10.

(2)nbsp;Cicero, Acad. Quaest. I. c. 10. Tusc. Quaest. IV. c. 9.

tineri queant. Quemadmodum igitur temperantia sedat ap-
petitiones, et efficit ut eae rectae rationi pareant, conser-
vatque considerata judicia mentis : sic huic inimica intem-
perantia omnem animi statum inüammat, conturbat, inci-
tât. Itaque et aegritudines et metus et reliquae pertur-
bationes omnes gignuntur ex ea.quot; Eodem modo Clirysippus
zx tïxSy} dixit xtvgt;jlt;Teig Sno toü lóyov yiyvó}xtw.c,. (I)

Afiectus igitur secundum eorum doctrinam pendent pror-
sus a ratione. Cum bis concinit eorum definitio, quam
exliibet Stobaeus (2) : IlaSo; efvai' yaaiv ópp-W TrAsoï-a^oy'
(jav 3tai anreiÖvj tm xtpovvzi Xóyw, h y.(v/]aiv ^liuyfiç Tiapà lt;f{taiH-
Aftectus praecipiii, ad quos ceteri referri possunt omnes»
sunt hi quatuor : im9u[j.ix et vi^ov^, Ivr^n et çô^o; (3)-
Illa e duobus opinatis bonis nascuntur, haec e daobus
opinatis malis. Tiv liitw definiunt contractionem {avazoquot;
Iw) animae rationi non obtemperantem, ejusque causam esse
positam in opinione de malis praesentibus ;tov ço'fSoy evitatio-

nem (£V.K).t(7iv) rationi non obtemperantem, ejusque causai»
esse in opinione de malis futuris. (4)

Stoici non sufficere putant, quemadmodum Peripatetici,
ut quis non nimis indulgeat affjectibus; imo eadem ratione
ac vitia prorsus exscindendos eos esse docent. //Qui enim
modum in vitio quaerit, similiter facit, ut si posse putet

(1)nbsp;Galenus, de Hippocr. et Plat. decretis IV. p. 279.

(2)nbsp;L.1. p. 166. Conf. Diog. L. Lib. VII. § 110. Cicero, Tusc-
IV. c. 6.

(3)nbsp;Stobaeus, 1.1. p. 174 sq. Diog. L. Lib. VII. § 111 sq.

(4)nbsp;Stobaeus, 1.1. p. 172.

eum, qui se e Leucata praecipitaverit, sustinere se, quum
velit. Ut enim id non potest, sic animus perturbatus et
incitatus nec cohibere se potest, nec, quo loco vult, con-
sistere : omninoque, quae crescentiaperniciosa sunt, eadem
sunt vitiosa nascentia. Aegritudo autem ceteraeque per-
turbationes, amplificatae certe, pestiferae sunt : igitur etiam
susceptae continuo in magna pestis parte versantur. Ete-
nim ipsae se impeUunt, ubi semel a ratione discessum est:
ipsaque sibi imbecillitas indulget, in altumque provehitur
imprudens, nec reperit locum consistendi. Quam ob rem
nihil interest, utrum moderatas perturbationes approbent,
an moderatam injustitiam. Qui enim vitiis modum im-
ponit, is partem suscipit vitiorum. Quod quum ipsum per
se odiosum est, tum eo molestius, quia sunt in lubrico,
incitataque semel proclive labuntur sustinerique nullo modo
possunt.quot; (1).

Sapiens igitur, licet ei accidant quae vulgo res ad-
versae dicuntur, ea ad se non pertinere putat. 'Am6-hç
Ó (jófOi Sià TO àveptTCTMTov slvai (2). Est //saevis tran-
quillus in undis.quot; Ees ipsae nobis nocere non possunt;
nocet vero nostra opinio, quâ ea, quae ad nos non perti-
nent , et quae neque virtuti neque felicitati nostrae aliquid
damni possunt afferre, nostra esse putamus. Hinc aegri-

(1)nbsp;Cic. Tasc. Quaest. IV. c. 18.

(2)nbsp;Diog. L. Lib. VU. § 117. Cicero de Fin. III. c. 10. Conf.
Stobaeus, 1.1. p. 182. Eùs|/7rT(U(Tta etti evxaxafopict (proclivitas) stç

tudo, dolor, anxietas, timor, similia. Sapiens vero beatus
est, quum moderatione et eonstantia quietus sit animo
sibique ipse placatus, ut nec tabescat molestiis nec fran-
gatur timore nec sitienter quid expetat desiderio (!)•
Talem sapientis imaginem pulcherrime describit Horatius :

Justum et tenacem propositi virum
Non civium ardor prava jubentium.
Non vultus instantis tyranni

Mente quatit solida, neque Auster
Dux inquieti turbidus Hadriae,
Nec fulminantis magna manus Jovis :
Si fractus illabatur orbis,

Impavidum ferient ruinae. (3).

Animadvertimus, Stoicos omnia quae vulgo ad bona re-
ferantur, excepta sola virtute, zoii tkSiatpópoig annumerasse.
Ideo Stoicorum doctrinae admodum conveniens est, sa-
pienti posse aliquando causam adesse, cur ipse suo arbitrio
vitam relinquat. Variae cum fuerint Stoicorum sententiae
de causis (3), cur sapiens sibi mortem consciscere possit.

(1)nbsp;Cic. Tusc. Quaest. IV. c. 17. De Stoicorum hoc dogmate egre-
gia exstat commentatio in opusculo Meinersii : Vermischte philosophi-
sche Schriften II. p. 130 sq.

(2)nbsp;Horatius, Carminum Lib. Ill : 3.

(3)nbsp;Conf. Baumliauer, 1.1. p. 252—256 et locos ibi laudatos.

lioc loco tantum ea memorabimus, quae cum reliquis eorum
placitis concinere videntur.

Soli sapienti vhv eiiXoyov e^ayayriV e vita patere, diserte
Hos monent Stoicorum testimonia. //Quum vitiorum ista
vis non sit, ut causam afferant mortis voluntariae, perspi-
cuum est, etiam stultorum, qui iidem miseri sint, officium
esse mauere in vita, si sint in majore parte earum rerum,
quas secundum naturam esse dicimus. Et quoniam exce-
dens e vita et manens aeque miser est, nec diutlimitas ei
Biagis vitam fugiendam facit, non sine causa dicitur iis,
qui pluribus naturalibus frui possint, esse in vita manen-
dumquot; (1).nbsp;^s TTOTE (ot ItMÏKOt') KM vhv i'^xyuyrjv s-c

tO'J ßiov TOCÇ ffTToufîatotç xa0/j/.óvTw? (ytyveaSat) xarà tto).-
^■ovç zpânovç, zeig Se cpavXoii ixóv/iv èv t« Ç-^v, zat £t
jJ-fkAoïev E(7£(79at tjoyot'' ouïs yàp zyjv dpszhv vMzèjeiv iv tw
ifiv, o-jzs ZTiV Y.ci.Y.(xv £}ißa),Xstv, zoïq KoBmomi zat! tot?
zb yMdr/'Aov [j.ezpsïlt;jOa.t zriV zs Çaoriv /.at zov ôdvxzov.

Sapiens vero sibi manus inferre debebit, si virtutem non
ainplius incolumen servare poterit. Quum enim apud sa-
pientem ab iis, quae secundum naturam sunt, omnia orian-
tur officia, //non sine causa dicitur, ad ea referri omnes
nostras cogitationes, in bis et excessum e vita et in vita
öiansionemquot; (2). Etiam Chrysippum id statuisse docet lo-

(1)nbsp;Cic. de Kn. III. c. 18. Stob. 1.1. p. 226. Ita hunc locum cor-
rexit Madvigius in annotatione ad Ciccronis loenm modo laiidatum.
(p. 452).

(2)nbsp;Cicero, l.I. Plut. 1.1. p. 1039 F.

eus a Plutarcho allatus, ubi ille Theognidis corrigeas ver-
sus statuit :

^p-h '/.axiav tpsvyovza xai iç ^aQvxvîzsx mvzov
pinzeïv xai nsrpûiv, Kxipve, y.a.z' yikt^xzwv. (1)

Plura de hoc placito qui legere cupiat, Baumhaueri adeat
librum saepius a me laudatum, quo Stoicorum de morte
voluntaria sententiae recte distinguuntur ab iis, quae (e. g-
vitae aerumnas evitandi studium) saepe homines leviores
ad voluntarium e vita excessum impellunt. Gravis enim,
imo gravissima causa secundum Stoicos requiritur, ut sa-
piens sibi mortem inférât, eaque talis, quae in vulgarenx
hominem cadere nunquam possit.

(1) Versus Theognidis sic se habent :

quot;kvêp àyaOov itsvâi TrâvTtûv ââ^vriat ^ilmia. ,

Ka't yripj)ç mViOTJ, KùpE, Ksei lÎTTiâXou'
quot;Hu (?gt;] XP»1 fS-jyovia za't Èç peyaxvitsa ttÓïtov
'PtTTTSÎv v-ai iTSTpwv, Kûpvc, xaT Yllt^XTav.
Conf. Baguet, 1.1. p. 330.

PARS ALTERA.

DE NOMULLIS, IN OUIBUS EX PLUTARCHI SENTENTIA
CHRYSIPPI PLACITA SIBI NON CONVENIUNT.

CAPUT PRIMUM.

de i.iberïate vot.untatis.

Ut supra vidimus (1), et pantheism!,'qui dicitur, et
theismi apud Chrysippum exstant vestigia. Ab altera enim
parte statuit i^nèev ùvmtmç, naturam cum fato et deo
permutât et homini libertatem non relinquit; ab altera vero
parte et deos accipit, et voluntatis libertatem a necessitate
vindicare conatur. Non mirum igitur, in iis, quaechartis
mandavit, plura exstitisse, quae sibi non convenirent.

Plutarchus pro more suo Stoicis non favens acriter lo-

(I) Part. I. c. I.

cos sibi pugnantes peistrinxit. In quibus eligendiseo modo
versatus est, ut ea quae pantheismum redolent, et ea
quae theismum, sibi invicem opposuerit, unde ea quae in
libro, quem nobis tractandum proposuimus, hac de re
leguntur, ad duo referri possunt genera.

§ I-

Negata hominis libertate, Chrysippus deos ponens, eos
om/nium malorum reos non satis potuit defendere.

Chrysippus (1), de hominum perversitate questus om-
nesque summe infelices atque miseros esse contendens,
vitae mala augeri posse negaverat. Eogat Plutarchus,
utrum haec rerum conditio causam habeat in deorum
r.povoia, quos Chrysippus quam optime hominibus prospicere
saepius monuerat. Dii vero non optime hominum curam
gerunt, si vita personae instar loquens, hoe Herculis
dictum posset usurpare (2) : Péfjiw zaxwv Sri, gt;c' owsz
êaÔ' ÔTT^ zeQf,.

Nonnulli Pythagoréorum (3), ut notum est, a carne
plane abstinentium, Chrysippum vexaverant gallinas galli-

(i; Plut. de Stoic. Repugn, p. 1048 F.

(2)nbsp;Sunt verba Euripidis in Hercule furente, vs. 1236 (Ed. Glasguae
Aquot;. 1821). — Apud Plutarchum de Communibus Notitiis legitur, ut
hoc loco : y'oiix Êu0' onoi) reS«. Conf. quae notavit Hermann us ad
Euripidis 1.1.

(3)nbsp;Plut. de Stoic. Repugn, p. 1049 A—D.

naceas comendendas dicentem, ne pullorum multitude ultra
quam expediret, succresceret. Ille vero eorum reprelien-
siones parum curans deos eadem fere ratione cum homi-
nibus agere ostendit, exemplo desumto a hello Trojano,
quod a diis commissum dixit imminuendae gratia multitu-
dinis hominum. //Deus enim, Chrysippus inquit, exitii
occasiones suggerit, sicut civitates, abundante civium
multitudine, colonias aliquo deducunt ut se exonerent, aut
helium aliquod suscipiunt.quot; — Quae acriter oppugnat Plu-
tarchus , quum non conveniant pulchris appellationihus,
alihi a Chrysippo deo trihutis, e. g. toü Aio?, amxrjpog
yevézopoi %al -Kxtpog $iY.nç xxi evvofj-iac, ym elpy^vrti.
Et primum quidem negat hominum clades tantas, quanta
fuit bellum Trojanum aliaque, similes esse coloniarum, quas
nemo apud inferos conditas novit; dein Chrysippum deum
similem facere Dejotaro, Galatiae regi, qui ut uni fili-
orum regnum relinqueret, ceteros necaverat, atque saeviorem
nobis omnibus, quippe qui catulos recens natos cani sub-
trahamus, quum Jupiter ipse homines procreans eosque
adolescere passus, dein exquisitis exitii occasionibus
pessumdet, — cum debuisset potius nullam nascendi cau-
sam praebere.

Pergit Plutarchus (1) : //Chrysippus deum bellorum
causam dicens, eum et causam facit eorum, e quibus
hella oriuntur. Haec vero non sunt nisi vitia : (pilri^omc/.,
■^^sovsi^ta, (fàoSo^M, (pàapxîo^quot; Eeponat quis, Chrysippum

(2) Hut. 1.1. p. 1049 D—F.

haud semel dixisse ; twv aiaxp^v zo Ôeïov 7ic/patziov yiVEC-
ßat, ohr. EuXoyov iüTi'V ov zpór.ov yxp o-kt vóp.o; toü nap(X-
vop.£Ïv Ttapixtzcoç XV yévoizo où'ze oi Beol zou xaeßeTv, ouzag
siD^oyov, it.nS'' aiaxpov p.ri$svoç shat TrapatTiou;. Poiro eum
laudasse haec Euripidea :

Et Qsot Tl âpfhtjiv alaxpiv, oÙk Eiaiv Bsoi'. (1)

item illud :

ÏÔ pxazov siTia.ç, MzixaaaBxi 6eoû;. (2)

Concludit Plutarchus : Ergo sihi coutradixit, uil aliud
volo.

Ne vero quis urgeret Chrysippi' dictum modo alla-
tum, ubi deos vitiorum esse causas diserte negavit, plura
afi'ert (3) ejus euuuciata, quibus omnium rerum necessitas
affirmetur. Plutarcho omnino concedendum est, istis enun-
ciatis omnem libertatem humanam negari. Audiamus Chry-
sippum : //Quum autem tali modo (4) omnium rerum pro-

(1)nbsp;Justinus Martyr in libello de Monarchia haec esse verba Euripidis
in Bellerophonte monuit. Pro aia/^pov Just, legit yaùgt;ov.

(2)nbsp;Ex Euripidis Archeiao fragmentum.

(3)nbsp;Plut, de Stoic. Eepugn. p. 1050.

(4)nbsp;Seil. Chrysippus xb ahiov (ita enim cum Xylandro legendum pro
àUiov) Xivnasaç comparaverat Jtuzswve ; fortasse quatenus zo aiziov
Mvriasa; s. causa eorum, quae moventur (efficiuntur) necessario suuDî
effectum (/.wno-tv) prodit, eodem modo, quo potus mixtus (z-jy.cwv)
necessario efficitur iis, e quibus compositus est.

cedat admiïiistratio, necesse est nos, utut habeamus, se-
cundum eam esse affectos, sive contra nostram naturam
morbis corripiamur, sive mutilemur, sive grammatici fia-
mus seu musici. Secundum hanc rationem similiter sta-
tuemus de virtute nostra et de vitio, atque omnino de
scientia vel-inscientia, ut modo diximus. Nihil singularum
rerum, ne minimum quidem fieri potest aliter quam se-
cundum communem naturam et ejus rationem. Communi
enim natura in omnia penetrante, necesse erit omne quod
sit in universe et quacumque ejus parte, secundum eam
fieri ejusque rationem, ac deinceps procedere sine ullo im-
pedimento : quum nihil foris sit, quod impedire possit
administrationem, neque pars ulla moveri aliter aut habere
se aliter queat quam secundum communem naturam.quot;

quot;Vides omnia, ne virtute et vitiis quidem exceptis, ne-
cessitati, communi naturae, universi rationi a Chrysippo
subjungi, quas ex illius sententia a Jove non differre
Plutarchus tanquam omnibus notum monet. Ut omne du-
bium removeat, dictum addit Chrysippi :

//Aiôç ktkmxo ßouXwquot;

fw quot;Opiripov etprjzsvat öpSw;, iirt iw ûis.a.pjj.mv àvccfépovTx
Hai xw Twv o}mv fjciv, wff vv Tidvra Siometzai.
Quod non mirum! Ubi enim omnia, quaecumque sunt,
necessitati ac fato subjunguntur, nullus locus supererit ali-
eni deo, nisi eum aut necessitati subjicere aut cum fato
Permutare velis.

Idem igitur quod supra Chrysippi ivavTiwpa urget Plutar-
chus : deum nullius rei turpis qualicumque modo causam
esse, necquidquam vel minimum secus fieri posse quam secun-
dum communem naturam ejusque rationem. Nam quum
omnia adscribuntur diis, quae fiunt, utique etiam turpia
in iis sint necesse est.^ Chrysippus contendit : xwv zoO
oAou [xepùjv ixrjSèv é')(£iv ôtcmç y.ivri6naezai rinbsp;aW.Go; (_«)

zatà zhv Mivhv fûaLV. Eeponit Plutarchus : twv fispoiv
(syirstiç, elvM zocç y.aKiaç xxl zà. voaviiaza, (piXapyvpMi, çtXo^o-
(JsiXtaç, à^ixtai' Mvr/asiç âk, i^oix^i'cci, xAoTraç, Trpoiîo-
(Tiaç, àvâpofovMç, TiaTpozTovtaîquot; et ergo sequi e Chry-
sippi efi'atis : amp;lt;JZ£ p.yj yiveaQai irapà zov vóp-ov zo ■Kapa.vo-
fieïv, [j.rM ■Kxpx zhvnbsp;z6 aSuétv, jj.yjâ's Trap« zriv

npôvoiûcv zà xaxoTiOieïv. (1)

Animadvertendmn Chrysippum operam quidem dedisse,
ut deum a malorum culpa liheraret, non vero illud egisse,
ut hominem ipsum diserte suae malitiae reum faceret (2).
Duahus enim his rationibus occurrere voluit repugnantiae :
omnia fieri zatà zov Aïoç lôyov et zhv xmiotv adesse :
a. Primo contendit zrrJ naKiav esse necessariam et non

(1)nbsp;De Bpieuro, quem h. 1. Plutarchus Chrysippo praeferre vide-
tur, quippe qui magnopere id egisset, ut voluntatem a sempiterna mo-
tione liberaret, eoque haud inculpabilem relinqueret malitiam, conf. prae-
ter alios Cic. 2 fato c. 9, 10, 11 et 19. Caeterum animadvertendum
satis iniquum Chrysippo h. 1. videri Plutarchum. Conf. ea quae dixi-
mus supra p. 18 et 19, et allata ab ipso Plutarcho Chrysippi verba
p. 1056 A—1057 D.

(2)nbsp;Plutarchus 1.1. p. 1050 E—1051 C. Conf. Plut, de Comm-
Not. p. 1064 et 1065.

J

inutilem (1). Necessarium : ea enim sublata, locus ho-
uesto non foret; quo pacto e. g. justifia posset esse, nisi
locus esset injuriae? prudentia, nisi foret contra impruden-
tia? etc. Non inutilem : quod enim huic illive nocere vi-
detur, recte se habet ratione universi. Diserte haec enun-
ciavit Chrysippus locis a Plutarcho allatis : //adversas res
dixit aliquando evenire bonis, non sic ut malis poenae
causa, sed secundum aliam dispensationem (ot'xovofxiay),
qualis est in civitatibus.quot; Comparatur igitur mundi ohovop.U
cum 7ró).a, ubi magistratus prae omnibus reipublicae spec-
tant salutem, etiamsi nonnulla constituant quibusdam ingrata
sive noxia. //Tribuuntur, pergit Chrysippus, mala Tipô?
■fw toù Atoçgt;.ôyov, sive supplicii causa, îj mt ckllrcj k'xov-
TTWÇ 7Tpo5 TO Sla oizovofjuav.quot; Dein locum affert Plu-
tarchus, ubi Chrysippus zvv y.ccy.{av enunciat ymaBai jcai
«^TW 1TC0Ç xaix zov zrii yweo)? lóyov, ml om à/p^jaraç
'^pôç 7« Sla, outs yàp àyadà w. Imo Chrysippus eo usque
Pïocedit, ut yjxxîav xaBokou apai où'zs ^vvazóv sTvxt où'zs
HaXdiç ipSrivai. statueret.

Plura hisce reponit Plutarchus. Rogat quomodo haec con-
veniant cum hoc Chrysippi placito : //deum punire scelera et
luulta facere puniendorum malorum gratia, et res adversas
«venire malis poenae causa.quot; Num igitur peccata secundum
''^ovis rationem simul admittuntur et puniuntur (2)? Dein

(1)nbsp;Conf. omnino Aulus GeUius. N. A. VI, I. ubi Chrysippi sen-
'entia de necessitate mali uberius exposita est.

(2)nbsp;Perspicuum est Chrysippum hoc voluisse ; vitia fiunt secundum

Jove iudignum ceiiset, ab eo vitia quippe iiiutilia neque
ultro facta puniri, eumque nonnuUorum flagitiis resistere.
Si vitia non piosunt, Jupiter tanquam eorum causa culpan-
dus; si vero sunt utilia, culpandus, quippe ea puniens.
Denique Chrysippus ipse pro viribus vitia philosophando
exscindens repugnaret rationi ac deo.

l. Altera ratio, qua Chrysippus tïiv Kaxiav cum
deorum moderamine conciliare studuit, a Plutarcho p'
1051 C—^E memoratur. Convenit illa cum Balbi Stoici
dicto apud Ciceronem de Natura Deorum, 11. cap. 66 :
//Magna dii curant, parva negliguntquot; (1). Chrysippus sci-
licet in libro mpi ovatccç rogavit, utrum mala zoïg v.cù.oïi
ymI àyxQoiç accidentia deorum negligentiae fortasse sint tri-
buenda, eadem ratione qua in magnis familiis aliquot grana
pereant, reliquis etsi recte dispensatis; an vero neglectiones
illae tribuendae sint malis geniis {Saifxovioiç), qui his rebus
praeessent.

xotvïiv tfvmv s. tÔv toû Atój lóyov (etfia|ap£'vvjv) j puniuntur vero ^
Jove illo vulgari, deo supremo, qui a mundo distingui potest. —'
Coneedendum tamen ea inter se non congruere.

(1) Huic sententiae plures antiquorum, inter quos poëtac, favernnt-
In Plutarchi Praecoptis politicis p. 811 D. citatur Euripidis dictum

— Ttjv ayav yàp aTTTîTat
Ssôç, Ta fitxpà 0 eiç rux»quot;
àvsiç èà.

et in libello de Audiendis poëtis p. 24 haec incerti poétac :

Zsùç yàp Ta wh roiaùza fpovii'^si ^poriyj ,
Ta fitzpà lî'âWiOtç Soiî^ont TiOLpùç ià. —

Plutarchus reponit maguorum virorum calamitates, quales
siuit Socratis coudemnatio, Pythagorae inceudium, caedes
Zenonis et Antiphontis (1), non conferendas esse cum fur-
fwibus et granis excidentibus, nisi levitatis notam suscipere
Itis velit. Malis vero geniis acceptis deum similem fien
inepto regi, qui vecordibus satrapis provincias mandaverit,
Patiaturque ab iis male optimos traetari. Chrysippus ex
'^oe laqueo expedire se non potest confugiendo ad fati ne-
cessitatem; acerrimus enim ejus adversarius nrgerenon du-
'^itat, necessitate accepta, deum potestate sua non omnia
gubemare, neque omnia secundum àpiazyjv (pvaiv mpxivsiv,
Ittamdiu locus aderit quarundam lerum neglectioni.

Omnino igitur fatendum videtur, iis locis, quos Plutar-
chus p. 1048 P—1051 E. attulit, Chrysippum sibi non con-
gruere. Omnium rerum necessitatem accipiens libertati
ïiToaanae locum non reüquit, et simul deos ponens non
prohibere potuit, quin iis malorum culpa tribuatur.

(1) De ratione, qua Pythagoras diem supremum obiit, variae et
^ncertae sunt narrationes. Incendium, quod hic memoratur, est
quod -vulgo Cyloneum dictum est. Ees nota.

Zeno Eleates, Parmenidis discipulus, a Nearcho tyranno misere
eruciatus, tandem concisam dentibus linguam in os tyranni exspuissc
dicitur.

Antiphon orator, proditionis accusatus, capitis damnatus est.

Asstmto Ulo p/i^èv xmizMç, pluribus tarnen, locis nv
Tu;)(ï5V et libertatem voluntatis haud negavit.

a. Nonimlli philogophi (1) ad explicandam rationed,
quâ animus inter duas res sibi prorsus similes optionei»
faciat, â'ûvaptiv quandamnbsp;adesse putarunt, qua®

dubitationem mentis tolleret. Dubitatio ista scilicet locuio
habet, cum nullum inter res duas est discrimen, nequ®
igitur causa exstat, cur ad hanc illamve praeferendaff
animus impellatur.

Chrysippus, narrante Plutarcho, hos viros ita oppugna-
vit. Tim inferre eos dixit naturae qui assumant to àvatTioi^»
et (3) exemplis a talo et libra desumtis ostendit, nihü
mutari, nisi causae aut in rebus ipsis insint aut extrinsecus
accédant (S). Tô àvaiTiov (pergit) o).mç avvnccpamv iazi
TÔ aÙTo'/uiaTov' ubi causae alicujus rei non videntur adessegt;

(1)nbsp;Plut, de Stoic. Eepugn. p. 1045. Wyttenb. novum h. 1. caput in-
cipit a verbis toO zaTuvayzâorSai. Faehse vero (Animadversiones
Plut, opera, Lipsiae 1825) haec — Tzopiiietv ad priora retulit. Huju®
ratio praeferenda videtur.

(2)nbsp;Notandum h. 1. quam accurate verba àsrpiyako;, Trrâat; ,
TÎa , aùrà ircivmç et Çûyo; , pom'j , ^ixfôpz, tx e^aSev sibi respon'
deant.

(3)nbsp;Quomodo haec probare conatus sit Chrysippus, vid. apud Cic. «5®
fato. cap. 10. Eum ista ratiocinatione confudissepnncipmm causa?« et »quot;A'
tionem sufficientem monet Clar. Schroederus, Elementa Mathcseos purao-
Pars I. p. 183.

adsunt tamen causae obscurae (a^riXoi), neque igitur opus
ut k-[iikt\)(seic,, quas dicunt, relinquamus.quot;

His Chrysippi dictis alia addit Plutarchus, quae cum
^is haud concinere putat.

Inquisivit seil. Chrysippus, quid, duobus cursoribus
sinitd metam attingentibus, judici faciendum sit; rogatque,
vitrum lis divelli debeat sorte an casu quodam. (z^-^pou
y^'^cpiévou ivxXluç MTà t«v htxhmv âç êzuxe). Dein
Chrysippus in rebus parvuli momenti àfiévcù zv ws ezuxev
^'t'itXi'cret zm Siocvokq oïszai Mv zriv aiptaiv amyJ^pèaav-
veluti si nobis optio detur ex duabis drachmis ae-
liialibus, neque causa adest cur hanc illamve sumamus,
^ßiissä ulteriore exploratione «u ezi^x^ Xyn|;ó;iE0a kc^z' amp;ànlov

àmxhpcôtjxvzsç mziç Xóyov.
Plutarchus in eo Chrysippum sibi contradixisse censet, ut,
sumeret zo fxnSh mmzmç, acceperit «TioitXyïpcdfftv tmI zo
^ ^'ruxsv èmyXivov züg SiMoi'ag, eoque indifferentium elec-
tionem aveu iradyi; aizîaç.

lu quibus dijudicandis dolemus nusquam nos invenisse
^efinitionem Chrysippi zk zûxm, quâ inventâ lis divelli
Passet. Sufamp;ciat igitur h. 1. animadvertere, si verba a
Plutarcho allata spectamus, non necessario iis inesse re-
P^nantiam. Eevera inesset, si Chrysippus tov zûxnv
^''«'Tt'av habuisset, quod ex loco laudato confici non potest,
^ius sententia recte se habere videtur, si tijx^^. h- e- ^rs, illud
statuatur, cujus causa adest quidem, sed accurate explicari
^Oû potest. Porro quod ad èmylripmiv attinet, quid in ea

àvaiTtou insit, non perspicio, si cum Clirysippo credendui»
est xm àaxpdyakov fxyj âuvâaSai älloxs äWaq loLiißdvstv
TrTWffttç aveu xivôg airccxç (1). Quod autem CTjy.Xwpw^''
causa esse potest cur alterutri cursorum palma tribuatur,
inde eiHcitur, quod judex certaminis dijudicationem talo-
rum j actui commiserit; hoc eum sine causa fecisse
Chrysippus loco laudato non contendit.

è. Superest quem recenseamus locus apud PlutarchuB®
p. 1055P—1057C. ubi Chrysippus assumto fato liber-
tatem humanam haud negasse videtur; quando, ut iUi^®
verbis utar, to itepl twv ftxvmamv lsyóp.svx Trpôç tïîv f
juiapfxévyiv S'MvtioîJVTCXI,

Spectemus primum ea Chrysippi verba quae de fato al'
lata sunt; dein quomodo Plutarchus hisce eum contraria
dixisse existimaverit.

Patum Chrysippus dixit ■Kcévzuv akiav elvai. Laudibu®
celehravit Homeri de Jove dictum :

twnbsp;0 tti zev vii.p!.t ym'mv 7tép.7i-^c7iv ixdazw

y] ayaSóv'

et Euripidis illud :

'0 Zsü! Ti' â'yjza zovç zcÛMinûipouç ßpozovg
(fpovcïv MyoipL äv- Goü yàp l^/jpTrJptsSa,
^pwpsv ts zoidSquot;, « aù y s zuyjà.-jzic, (ppovêv' (2)

addiditque //nihil, ne minimum quidem, quiescere aut ramp;o-

(1)nbsp;Plut. 1.1. p. 1045 B.

(2)nbsp;Homeri locus exstat Iliad. XV : 109, ubi vero vocabula ri ày«^quot;quot;

veri 'h vtaià xèv xoO Aiô? Aóyov, quem idem esse ac fatum.quot;

Ne putes Chrysippum leniore sensu fatum omnium re-
îquot;!«! causam dixisse, ita ut non nisi causa quaedam ante-
eedem {non. perfecta) (1) haheri deheat, Plutarchus illius
dictum affert : //Patum atxiav efvat àviy.rixov, àzwXuxov xcù
«Tpsuxovquot; et monet eum fato haec nomina dedisse : /Axpo-
'tov, 'Aâ'pocGzeiccv, 'Avacyxriv et Usnpufiévyju, w; mpag âmaiv
ETTiTtSertrav.

Chrysippus e Plutarchi sententia suis ipse placitis de
fato répugnât, quippe contendens : visum non esse perfec-
tam assensionis causam; et errores non a viso, sed ab as-
sensione proficisci. Acriter hoc ipsius placitum Chrysip-
Pns contra Academicos défendit. //Nihil, inquit, sine as-
sensione agitur aut suscipitur; figmenta et inanes opinio-
nes iUi tuentur, qui volunt idoneo oblato viso statim nos ad
lem agendam incitari, etiamsi non simul cogitatione assen-
tiamur.quot; Dein addit : fallacia etiam visa a deo et homine
solerti nobis submitti, non quod concessionem a nobis aut
assensionem requirant, sed hoc tantum spectent, ut aga-
nins; nos autem pro vitiositate et imbecillitate nostra istis
visis assentiri.

Hutarchus, ut saepius, ita hoc etiam loco ostendere
eonatur Chrysippum aut fati vim deminuisse, quo caderet

adjiciuntur. In Euripidis verbis Keiskii et Dübneri lectionenv
secutus sum. Wyttenb. vocabulum ys non addidit. Apud Euripidem

trag. Suppl. vs. 744 sq. (Ed. Glasguae a. 1821) pro liyf^n^ i'v
legiturnbsp;et vs. 746 i?pwf/5V -£ TOtaOö' a v trù Tuy^âv^ç Sslcov.

Conf. porro Diog. Laert. IX. § 71, et ibi Menagium et Casaubonum.

(1) Conf. quae supra scripsimus, p. 18 et 19.

ejus sententia fatum omnium esse causam, aut in fato
posuisse causam malorum, quod credere nefas.

Quod quominus concedamus non impedit Chrysippi pla-
citum, visum non esse ex se perfectam assensionis cau-
sam, neque distinctio, quam fecit inter ^miv yjxri ^ipoi
et (fvaiv Twv (1). Recte enim Plutarchus opponit:
impeditis partium motibus etiam universi motum impediri,
quemadmodum navis non sine impedimento movebitur, si
hanc illamve ejus partem impediveris. Dein : //si visa non
sunt fatalia, quomodo sint causae assensionmn? Aut si
fatum dicitur visa facere ducentia ad assensionem et assen-
siones proinde per fatum fiunt, quomodo non secum pugnat
fatum, de maximis saepe rebus visa nobis objiciens contra-
ria, quae animum diverse trahant? Dicunt enim eos, qui
alteri assentiantur viso et non cohibeant assensionem, pec-
care; nimirum qui obscuris cédant visis, temere agere; qui
falsis, falli; qui incomprehensibilibus, opinari. Profeeto au-
tem trium horum unum necessarium est, ut aut non omne
visum sit opus fati, aut ut omnis assensio cujuscumque
visi delicto careat; aut ut ne ipsum quidem fatum repre-
hensione vacare possit.quot; (2).

(1)nbsp;Affert loeo nostro Plutarchus Chrysippi verba : rodg jxh zaf®
fiipo; yOtrstjt xai xtvyiastrtv lniTT^piaTa izoUà ybsriBai zat xM^üuaT«)
Tïî ^s Tcöv o^wv

(2)nbsp;Perspicuum est, Plutarchum h. 1. subordinanda coordinasse. Me-
lius, ni fallimur, ita dixisset :

Aut omne visum opus est fati, aut non est ; si illud verum, »ot
omnis assensio visi delicto carebit, aut ipsum fatum reprehendenduro.

CAPUT SECUNDUM.

üe quot;viutuïis natura, et de iiatione, qua
in viïa hominis se aperiat.

Audiamus Plutarchum Chrysippi ea perstringeutem pla-
cita, quae ad virtutem ejusque in homine rationem perti-
nent. Yidehimus, eum saepius summo jure illius errores
carpere, haud raro tamen adversarium non ex ipsius placitis
e suo ingenio dijudicare, quo factum est ut interdum
^^iquum tulerit judicium.

To HaTÓpSMfxa, ut vidimus, apud Stoicos est TrpóffTaypa
xo aptapTTijiA« vópio'j ixr.a.y6psviJ.a. (1). Chrysippus
^ideefficit, Toy vó^ov mllx xoTg mukoig a.-nciyopsveLV, npoa-
ov yàp Svvxvxxi KaxopSovv.

Ï^otandum est, Chrysippum hic non agere Trspt xoü xa-

(1) Hut. de Repugn. Stoic, p. 1037 C.—1038 A. Chrysippi haec
verba putat Wyttenb. ad h. 1. Qualis sit intelligendus ïópo;
supra p. 23.

Qrixovzoi, sed r.spi zoü yMzop9(igt;i^ctzoi. Quid vero Plutarchus?
Quasi TO p-éaov non adesset et, memoratis tw y.a.Srr/.ovzi et
Tw y.azop9(üp.oi.zi, omne tertiiun esset exclusum, rogat : //quis
nescit eum, qui recte agere nequeat, non posse non pec-
care?quot; Ni fallimur, Chryssippi dictum ita est explican-
dum : Lex, quae sapienti to/.aTÓp0wp.a praescribit, non eaffl
hahet vim in zov ifxv7.ov, ut hic y,xz6pdmp.cc praestet : id
enim ejus vires superat : sed hoe tantum apud eum efficere
potest, ut a peceato aliquatenus deterritus aliquid agat,
quod externo hahitu cum sapientis agendi ratione conve-
niat. TJt exemplum afi'eram : reddere poterit depositum»
non vero Juste reddet; ejusque factum erit neque dpjxpzriiJ-^
neque xlt;xzóp6wpLX, sed p.éaov. Negandum igitur, hoe loco
Chrysippum //legem posuisse sibi adversantem, quae malis
imperet quae praestare non possint, interdicat quibus abs-
tinere non valeant.quot;

Pergit Plutarchus : 6 y dp [x-^ Suvd/xevoi aufpovslv
ôpwTTOç où âvvazai. p.Y] xKolcx-azMKiv, xai 6 p.ri Suvdp-îvoi
ypovew ob âivazM p.yi dcppauusiv. Eeponimus : ó [xri Suvxquot;
usvoi auxppoveh gerere se potest eadem ratione atque ó
9pwv, licet hoc non faciat virtutis causa, sed e. g. ut
propter suam aaifpo(jûvr,v laudetur, eodemque modo é
Suydp-e^/Oi (ppoveïv. Quod dein addit Plutarchus cujusdai»
Stoici efl'atum : //omne interdictum continere mandatumï
id nonnisi lusus verborum videtur. Mandatum enim, ^^^
ita dicam, negans interdicti, non mandati nomen gereie
debet.

Stoicorum aliquis (1) dixerat, medicum et musicum pu-
'lire servos, si non recte secuissent vel cecinissent, sed
^itiose et contra artem egissent. Plutarchus, ut doceat
Chrysippum turpiter sibi repugnasse, alio loco conten-
denti, tov; yauxou; ou ^vvmSai yMzopSovv, inde concludit,
impositum fuisse xazópScófna., non p'tjov (2). At hoc non
posse e verbis allatis derivari ipse sensisse videtur, adjun-
ëJens : £[ (Jè pg'ja npoazdzzovaiv oi aotpol zotg failoig, zt xm-
kat ztx ZOÜ vóp-oxj ■Kpoazdy^a.za. zoictuza dvxf, Quid im-
P®diat? Ratio ipsa twv jjiotwv. Si enim haec, quemadmo-
•liim zi 7M.zopB0ip.aza., legis essent praecepta, non amplius
®ssent p.é(7a, sed plane cum xazopB^piaai convenirent.

I'enique Plutarchus hoc modo Stoicorum doctrinae illu-
quot;^^re conatur. Stoici nempe to sulaßdaBai ad sapientem
ïetulerant, «(jjop^a; a rebus pravis ei tribuentes. Hanc
^autionem tribuerant tm xo'yw, hactenus x-nayopsuzixw. Ponit
'ïoster dilemma : //Aut,quot; inquit, //aliud est sapientis ratio
aliud lex, aut lex nihil aliud est quam sapientis ratio. Si
^llud verum est : jiayJp.svov tw vofjiw lóyov zhv evldßsiav
X^uutu. gi ]^oc verum ; evp-nzai vóp.oi xmyopsvm Tot; ao-
f®'? Ttotery X eulaßovvzat.quot; Quaero : quid obstat, quomi-
'^^s hoc ita se habeat? ubinam Stoici docuerunt tov vóp.ov
^ ^^oyo) esse diversum? Imo ri xoivh (fuatg, 6 zf,lt;; fuaicog

(1) Hunc fuisse Chrysippum, docet loci contextus apud Piut. 1.1. p.
1037 E.

Plut. 1.1. p. 1037 C.

lóyoz, Onbsp;atque Ó ).óyo; universe positus, haec unui»

idemque apud eos significant (1). Quamquam sapiens ita
supra legem esse videtur, legem tamen in pectore habet
repositam; nihil aliud agere potest aut vult, nisi quod
ab ea imperetur et cum ea conveniat.

Chrysippus et bona et mala (virtutes et vitia) sensiha
(at'(70-/ltà) dicit : non solum zx tiaör; mv rolç
(WTtyiy, cpößov y., z. I.) sed etiam ylómv, [J.oiyßo.'^'
àtppoaûvriv, Ssih'oLV, cetera; eodem modo virtutes (x«?quot;quot;'
ehepysmxç, (ppovrmv, àvSpsMV, jt. z. I.) (2). PlatarchuS
absurda haec dicit, quam ob causam non addit. Nequ®
equidem video, quaenam adesse possit causa cur absurd»
dicantur. Quis neget, vitia et virtutes posse animadverti)
si non possent, unde eorum cognitio esset petenda, ququot;'
modo ulla esse posset doctrina moralis? Ne vero Plutaiquot;
chum tam graviter errasse statuamus, conjicimus Chrysif
pum in loco allato, cujus verba intercidisse dolemus, de ha«
illave hominis conditione egisse, de qua dubitari possit»
utrum hominem ad discrimen inter virtutem et vitia ob-
servandum ineptum reddat necne. Sed hoc cum Plutarcliquot;
mittamus : afiert enim argumentran, quod hac in re majori^
momenti videtur, contendens sententiam laudatam repug'
nare zoîç mpî zôv âialehSôzx aofôv. //Si bonum,quot; inqu'^

(1)nbsp;Sic Chrysippus apud Diog. Laërt. Lib. VII. § 128 : ftiff^' ''''
SivMov «vat xat pJi Ssaet, «c zal tct vópov zat tov opOov ^óyoquot;'
Conf. supra p. 17, nota 4, et p. 21 sq.

(2)nbsp;Plut. 1.1. p. 1042 E,—1043 A

Plutarchus, //maximo discrimine a malo difi'ert, nonne
uiaxime absurdum est igtiorare aliquem, si fiat (1) h. çaû-
amv^aïoi, neque eum virtutem quae cum ipso sit sen-
tire, sed putare se adhuc vitio teneri?quot;

Duplici ratione ad hanc quaestionem respondere possu-
mus. Contendimus enim : non esse absurdum, si paulisper
ponamus non Stoici verba hic recenseri. Non est absurdum,
Sed saepissime, ni fallimur, locum habet, ut aliquis, quum e
^itioso probus fiat, putet se adhuc vitiosum esse, imo vi-
Wosiorem quam antea, quum vitiis esset deditus. Qui
^irtuti non obsequitur, de se magnifiée sentire potest,
auimo superbiâ corrupto; paullatim vero deteriorem se esse
lUam putarat, animadvertit. Pudet eum vitiorum perver-
si^iue animi; virtuti operam dare incipit, seque in dies
®ielius cognoscens e sua opinione deterior, revera probior
e^adit. Si ita Chrysippus ratiocinatus esset, non esset
^Hod ejus sententiam absurdam diceremus.

Chrysippus vero Stoicus erat philosophus, ideoque se-
^Hndum Stoicorum placita dijudicandus est. Eorum mcpog,
antea vidimus, non est idem atque ille quem vulgo
hominem probum appellamus. '0 ao'yo; est homo perfectus,
l^i ne fingi quidem potest se ipsum ignorare. Audia-
dictum Chrysippi a Plutarcho p. 1038 D. allatum,
^hi sapiens Jovi par habetur. //Jovi,quot; Chrysippus inquit,
quot;Convenit de se magnifice sentire, ut qui grandiloquentia

Minus recte in vcrsionc latina inscruerunt vocabulum suèùo. In
non adest.

ir

sua digne vivat; etiam convenit bonis omnibus eadem glo'
riatio, quum nulla re a Jove superentur.quot; Sapiens om-
nibus gaudet virtutibus. Nulla igitur adest causa, cul
Plutarcho calculum non adjiciamus nostro loco dicenti ^
//aut nemo virtutes habens omnes id potest ignorare vel
dubitare num eas habeat, aut exigua est et omnino difficihs
perspectu differentia inter virtutem et vitium, felicitated
et miseriam, pulcherrimam vitam et turpissimam, si quis
illa pro his se adeptum non sentiat.quot; (1)

Egregium Chrysippi placitum : omnes virtutes arete se'
cum invicem esse conjunctas, adeo ut qui unam habeat,
omnes habeat, a Plutarcho memoiatur p. 1046 E et p-
1047 A (2). Optime de philosophia morali is meritus est,
qui primus ostendit virtutem esse unam atqae individuam,
virtutesque non eadem ratione atque vitia sibi invicem esse
oppositas; quamobrem maxime laudanda est schola Stoica,
quippe quae omnes virtutes ad unum revocavit principium,
a quo qui vel latum digitum recedat, nullam virtutem recte

colere possit. (3)

Huic vero illius sententiae aliud enunciatum repugnaT®
Plutarchus dicit. Chrysippus enim contendit, hominem
bonum non semper fortiter agere, neque vitiosum semper
timide; hic enim interdum in Judicio persistit, iUe labat-

(1)nbsp;Conf. quae contra eandem enunciationem affert Plutarclms P'

1062 C. D.

(2)nbsp;Chrysippi verba notavimus supra p. 27 et 28.

(3)nbsp;Conf. quae de hoc argumento supra 1.1. diximus.

Jl

Dein probabile dicit, vitiosum non semper indulgere libi-
dini. Quod dictum si accipere liceret de iis, qui sermone
vulgari boni, fortes, timidi, vitiosi dicuntur, recte se babe-
ret. Bonum enim vel vitiosum aliquem dicentes, non
ilium summe esse bonum vel vitiosum contendimus. Aliter
Vero Stoici : bi enim, ut supra vidimus, homines aut
malos aut bonos dicentes stricta verborum significatione
servatâ, non poterant non in errores incidere. Itaque hoc
etiam loco Plutarcho concedendum est, Chrysippum sibi
répugnasse contendentem : eum, qui vel vitiis omnibus
Vel virtutibus praeditus sit, necessario secundum has vel
secundum illa agere debere, et tamen bonum non semper
agere fortiter, malum non semper timide.

Quomodo interpretandum sit illud Stoicorum decretum :
omnia recte facta et omnia peceata esse paria, supia (1)
investigavimus, vidimusque hoe placitum cum grano salis
esse intelligendum, ita ut paria ea dicentes non putemus
ea nulla ex parte esse diversa.

Chrysippi verba, quibus hoe placitum probat, a Plu-
tarcho p. 1038 D. memorantur. Chrysippus enim, men-
tione facta de grandiloquentia quae sapienti non mmus
quam Jovi esset concessa, addidisse reperitur : oötw
■rotç àyaBoiç, uäai toüto -Kpoama, wx oWh Ttpoexofxévotç
^^Ô TO-: Ajoç. Plutarchus inde efficit, eum probasse hoc

(1) Pag. 29

Stoicorum : nec[ue Vitium vitio majus esse, neque virtutem
virtuti neque recte factum recte facto praestare.

Cum hisce omnibus aliud Chrysippi dictum pugnare putat,
nempe hoc (1) : Justitiam salvam posse retineri, voluptate
inter bona numeratâ; eandem vero tolli, si voluptas xêkog
esse dicatur. //Si id tantum bonum est,quot; inquit Plutar-
chus (2), //quod honestum ac snapte natura laudabile sit;
peccat qui voluptatem bonum appellat, minus tamen eo
peccat, qui etiam finem in ea statuit, quum hic justiti-
am aboleat, ille servet, hujus sententia societatem vitae
humanae evertat, ille bonitati et humanitati locum relin-
quat.quot;

Haec omnia concedenda sunt; sed, cedo, ubinam re-
pugnantia adest? Plutarchus celebratum hoc paradoxen
non e Stoicorum, sed ex sua ipsius mente interpretans, di-
versitatem illam peccatorum cum hoc non concinere putat.
In quo eum minus recte judicasse, non opus est pluribus
verbis demonstremus.

Sequitur Chrysippi enunciatum aü^iadai tà; àperàç k««
^laßcumw, quod Plutarchus, licet humaniter dicat se id
omittere, ne vocabula carpere videatur, cum aequalitate
virtutum pugnare putat. Explicare fortasse enunciatum

(1)nbsp;Dübnerns h. 1., ut et p. 1040 D. a vulgari versione, qualis
in edit. Wyttenb. legitur, recedens, verba ä-j/aSoO a-jTÜs

ita reddidit : „ si eam separemus a bono.'' — Quam ob causam ho''
fecerit non video, nec quomodo locus ita idoneum sensum possit prae-
bere.

(2)nbsp;L.1. p. 1038 E.

illud poterit locus apud Cicerouem (1) : //Sed quamquam
negant (Stoici) nec virtutes nec vitia crescere, tamen
utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari
putant.quot; Ex hoc loco et ex iis, quae antea de hujus
paradoxi interpretatione disputavimus, patet non neces-
sario sequi, Chrysippum in his sibi repugnare. quot;Virtus
enim, licet semper eadem habeatur, potest tamen magisnbsp;Ij

minusve in factis exstare, et hoc quidem sensu aij^saQainbsp;î

gt;quot;■«1 Siaßahziv.

Neque nobis obstare potest Chrysippi dictum : (2) //Cum
sua cuique virtuti propria sint munera, eorum tamen quae-
dam esse praestantiora aliis, atque adeo quaedam magis
esse digna quae laudenturquot;. Haec vero Chrysippus dum
exemplis illustrare studet, talia affert, quae risum adversarii
Uon movere non possint, et Plutarchus hanc occasionem
Stoicum irridendi non neglexit. Hic enim de factismi-
Uoris momenti, attamen e virtute profectis agens, locu-
tus est de quodam fortiter digitum extendente, continenter
ä vetula moribunda abstinente, similia. Quasi ad talia per-
petranda opus esset virtute, fortitudine, continentia! Vitu-
perandus Chrysippus talia (3) dicens mp-^a-ivovza. are àpsxriq,

®ed etiam Plutarchus reprehendendus, qui putet Chrysippum

(1)nbsp;De Pinibus Bon. et Mal. III. c. 15.

(2)nbsp;Apud Plutarchum 1.1. p. 1038 F.

(3)nbsp;Plut. 1.1. p. 1039 C. haud immorito ostendit ex allato Chrysippi
placito : tô àyaOôv aipsTOv, x. T. X. caste a vetula abstinere se-
cundum eum lande dignum esse.

ista maximo (1) benefacto aequalia atque ideo aeque lau-
danda habuisse.

Quae porro a Plutarcho afferuntur Chrysippi euunciata
de amicorum discrimine, quum alii alium amicitiae et
tidei mereantur obtinere gradum, difficilius a reprehen-
sione possunt vindicari. ld enim universe notandum,
in Chrysippi philosophia morali omnia fere recte se ha-
bere, ubi de rebus abstractis, de virtute et vitiis per se
spectatis sermo est; minus vero eum sibi congruere, si
ratio quaeritur, qua in homine haec omnia adsint. Causa
est, ni fallor, Stoicorum illud placitum, quo omnes aut
bonos aut pravos esse volunt (2). Itaque et hic locus, li-
cet cum hominum conditione, quales in vita spectantur,
omnino concinat, pugnat tamen cum eorum placito : mpi-
entes solos inter se amicos esse. (S)

Stoicorum errore, quem supra notavimus, duo tantum
esse hominum genera, bonos etgt; malos, Plutarchus usus est,
ut Chrysippum sibi répugnasse probaret. Neque mirum,
eum hac in re sibi contradixiss'ï. Ab altera enim parte
hoe placitum non potuit non eum adducere ad perversas de
morali hominis conditione opiniones, ab altera parte con-
trariam huic sententiam afierre debuit observatio hominum,
quales in vita, non in philosophorum schola inveniuntur.

(1)nbsp;Si quidem ea recte se habent, quae ad hunc locum (p. 1039 B-)
corruptum supplevit Wyttenbachius.

(2)nbsp;Vid. quae supra diximus p. 34 sq.

(3)nbsp;De hoc placito vid. Lipsii Manuduct. III ; 16.

Exemplum apud Plutarchum exstat 11. p. 1046 B et C.
Chrysippus ibi contendit z^v OTt^atpeKay-iav ixvvnapuzov
eTvact, eamque sententiam argute probare studet : //Quis enim
malis gaudet? An bonus? At hic numquam alienis malis
gaudebit. An malus? Sed horum nemo omnio gaudet (1).
Praeter bonos autem et malos nemo adest; neque igitur adest

Longe abest, ut hanc ratiocinationem, licet manifestum
errorem contineat, plane pro delirantis somnio habeamus.
Levi addita mutatione omnis error removetur. N'emo,^'®«-
tenws bonus est, malis alienis gaudet, nemo, jwaiJewMSma-
lus est, omnino gaudere potest. (Notandum, non eum
revera gaudere (2), qui vitii aut peccati causa se felicem
putet : hic enim a semet ipso fallitur). Hinc vero non
sequitur, neminem malis alienis gaudere : omnes enim ho-
mines aliquatenus boni, aliquatenus mali dieendi sunt;
in omnibus vitia virtusque sunt permixta. Sic e. g. ali-
quis gaudere potest, quatenus ad bonos refertur, quatenus
refertur ad malos (favloug, imperfectos) errare potest aliéna
mala revera bona putans; potest alius quis, quatenus ma-
lus est, invidiose aliorum mala laeto animo contemplari,

(1)nbsp;Ita lego, mononte Meziriaco et probante Wyttenbachio, supplens
Ttöv (Js yaû^wv ovSsU yot-ipu. Concinere id cum Stoicorum doctrina
liocet locus, quem mox allaturi sumus e Ciceronis Quaest. Tusc.

(2)nbsp;Conf. Cicero, Quaest. Tusc. IV. c. 6. „ Quum ratione animus
movetur placide atque constanter, tum illud gaudium dicitur; quum au-
tem inaniter et effuse animus exsultat, tum illa laetitia gestiens vel
nimia dici potest, quam ita deflniunt Stoici : sine ratione animi ela-
tionem.quot;

et simul laetitiam istam cum bonorum gaudio permutare.
Si reponas : //alter igitur revera non gaudet, alter vero
non gaudet alieno malo, cum id bonom habeat;quot; conce-
dimus Chrysippi sententiam probandam esse. Ita vero ac-
ceptum ejus enunciatum ad sophismata referri debet. Vox
ETrtxaipsJiajcta contradictionem continet, si nemo, qui alio-
rum malis gaudet, ad /aipovras referri potest.

Ad Platarchum redeamus, qui non id agit ut Chrysippi
sententiam ratiocinando refutet, sed afi'ert ejusdem dictum
huic contrarium. Hic enim postquam egit de dolore prop-
ter bona aliena, ita pergit : taufj? lt;?£ (x^ Xutt-zj) auvsxrii h
sTtiy^xipsnmia yivsmi, mmmiq ßovlo[xsvMV etvai zoiig TcXyjtjtov,
OTTMS umpsyi^mw ahxm. Plutarcho concedimus, Chrysippum
hac in re sibi non constare.

CAPUT TEETIUM.

de felicitate ejusque cum vie.tuïe conjtinctione.

In superioribus vidimus, Stoicos ita de virtute statuisse,
ut omnes virtutes ad unum revocent principium, iw t^
■Koivn fvasi 6y.oloy{(xv- vidimus etiam, hoc eorum placitum
plane convenire cum eo, quod homini tamquam summum
bonum est propositum, quippe quod ipsum quoque in con-
sensu cum communi natura positum sit, adeo ut unus
tantum homini possit esse vitae finis.

Optime cum hisce congruunt verba Chrysippi, quae a
Plutarcho in libro de Stoic. Eepugn. p. 1040 D. afierun-
tur : //Non justitiam modo, sed et magnanimitatem et
temperantiam et omnes reliquas virtutes sublatum iri, si
aut voluptatem aut bonam valetudinem aut ullam aliam
rem, quae non sit absolute honesta, in bonorum censu
haberi patiamurquot; (1). Ad hunc vero locum Plutarchus

(1) Conf. Cicero de Officiis I. c. 2. „ Qui summum bonum sic in-
stituit, ut nihil habcat ciim virtute conjunctum, idque suis commodis,

afiert plurima Chrysippi enunciata, quae quomodo aut
cum placito modo laudato aut cum universa Stoicorum
doctrina concinant, nec ipse video. Contendit scilicet
Chrysippus : rdya yàp àylt;x9o'j ahxvjç (ryj? ri^ovr,ç) àmlei-
Ttof/év/is, TsXovç Se [iv, xamp;v Se Si lt;xvzüv aipezûv ovtoç k«'
Toù xxloù, c7MÇoip.ev XV zhv, SiK-xiomvriv, p-eîl^ov xyxOov xno-
hmvreç zo xalôv xxl zo Sixxiov z9:ç rtSov^;. (1)

Huic placito, si ad Stoicorum rationem exigatur, obstat
primum, quod ita sejunctio fit inter l/onum et faem. E
Stoicorum enim doctrina apparet ambobus vocabulis illis
unum idemque significari; illud tantum èomm esse, quod
sit honestum, illud tantum honestum, quod cum communi
natura conveniat, idemque esse felicitatem, quae sola ß-
nis habenda sit (vide supra pag. 39 sq.). Si quid re-
ferri non poterit ad finern, non erit lonnm, sed aut ma-
lum aut indifferens; si indifferens, poterit quidem ad zà
■KpoYiyiiévx pertinere, sed horum nihil bonum dici potest (2).
Dein quam maxime Stoicorum doctrinae repugnare, quod,
voluptate in bonis posita, virtuti sit locus, imo incolumis

non honestate metitur, hic si sibi ipse consentiat, et non interdum
naturae bonitate vincatur, neque amicitiam colere possit nec justitiam
nec liberalitatem. Fortis vero dolorem summum malum judicans, aut
temperans voluptatem summum bonum statuens, esse certe nullo modo
potestquot;.

(1)nbsp;Plutarchus, 1.1. p. 1040 D. Quae deinceps sequuntur Chrysipp»
dicta p. 1040 F. eodem fere redeunt. — De discrimine inter Tà oùp=ra
zal Ta x'cpsréx conf. Stobaeus, 1.1. p. 140.

(2)nbsp;Diserte id monet Stobaeus, 1.1. p. 156. Oùâèv züv àya5ûv et-
vat Trpoviypivov , ^t£z TO Tïiv tieyiTTOV à?tav aÙTa syjiv.

illa servari possit, id nou opus est pluribus verbis Se-
monstreinus.

Atque haec repugnantia major etiam videbitur, si ani-
madvertimus diversa illa Chrysippi efiata in eodem exstitisse
opere : iv xoïq Tipoç IIXaTwva nepl Suouoavvrn (1). Quod
si non ita esset, haud improbabilis foret conjectura, alte-
rum enunciatum desumtum esse ex opere, a Chrysippo (qui
ut notum est, permulta scripto mandavit) juvenili aetate
confecto, quum nondum satis Zenonis doctrina imbutus
esset. Quum vero Plutarchus dicat, eum haec scripsisse in
libro, in quo Platonem et Aristotelem reprehendit, aut
dicendum est, Chrysippum, alterum reprehendendi studio,
sibimetipsi parum constitisse; aut, quod probabilius credo,
eum haec non e sua sed e Platonis meute disseruisse, idque
Plutarchum prae nimio carpendi studio fugisse. Chrysippus
nempe tale quid dixisse videtur : //e Platonis sententia
c.i Ti^ovixi ad bona referri possunt, non vero ad summum
bonum (to teXo;)^ idque salva justitia, quum haec (secun-
dum Platonem) pertineat ad bona majoris pretii, quibus
etiam to v.cà.ov annumeratur.quot; Eum deinceps Platonis
sententiam e Stoicorum mente oppugnasse verisimüe est. (2).

(1)nbsp;Nam ita opus inscriptum fuisse memoratur apud Plutarchum I.l.
P. 1040 B. Paullo post agitur de libris ttsjsI âr/.cuoaùvriç, (Jein (Je
libris Ttpog nXarwva.

(2)nbsp;Optime tale quid cum Platonis doctrina congruere docet locus,
qii est de Eepublica p. 357 B—358 A. Ibi tria discernit Plato bonorum
genera : unum, quod per se expetendum sit, nulla utilitatis habita
ratione (otov tÓ ^aipstv xcni cü Wova'i orat aßlaßz'ii)-, alterum,
quod et per se ipsum sit amabile et propter commodorum fruc-

Denique Plutarchus 11. p. 1041 A. recte monet, Chrysip-
pum errasse statuentem : justitia sublata, reliquas tamen
virtutes vim suam posse retinere (1); eumque in hoc sibi
répugnasse, quum alibi statuat : 3ri nâv -/aiópScofxa K«t
eivójütripia xal (Jizaioupayyifxa iazi' zà (îs ys kccz' syxpcézstav
y; (ppóv/imv Yi àvSpsMV icaTTo'fxevov, xa.z6pdM[j.!x èazi' wax£
y.xl SMcuoTipdyyipLX. Quae verba revera Stoicae doctrinae
consentanea sunt.

Chrysippus scientiam bonorum et malorum maxime ad
vitam dicit esse accommodatam, eamque convenire cum
innatis notionibus (2). Idem porro contendit, ea scientia
ab omnibus aliis rebus nos abstrahi, quippe nihil ad nos
pertinentibus neque ad felicitatem quidquam conducenti-
bus. Perspicuum est, hic sermonem esse nept zûgt;v Trpoyjy-
pÉvwv, quae aliis quoque locis (3) nihil ad nos pertinere

tum expetatur (oîov to ypovsïv, z. t. gt;); tertium, quod quum per
se non expetendum videatur, tamen propter effectum, quem liabeat,
minime sperni soleat. (otov rh 7upst?Ei70at z. t. a.)-
rum quidem illud, quod utroque nomine se commendat, Socrates h.
1. justitiam subjectam esse ait.

(1)nbsp;Vid. Plutarchus, p. 1040 F.

(2)nbsp;Plutarchus, 1.1. p. 1041 F. — Il/iôiïi'^tj est naturalis inteUigentia
eorum, quae universaliter sunt (î^vota fucrtzi) tôv zaSaou). Ad
Eïvotaç tamquam ad genus refertur Trpôh^t;. Ceterae êvvotat non fiunt
àvscttj/vvjtmç , sed Sti SiSmy-oliai; y.a'i èmiisMaç. Conf. Diog-
Laërt. L. VII. § 54 et Plutarchus de Placitis phil. III. c. 11. De hoc
argumento egit T. Eoorda, cujus 'exstat commentatio in Annalibus
Acad. Lugd .-Bat. a. 1822—1823, ubi vide p. 9 sq.

(3)nbsp;Plutarchus de Stoic. Repugn, p. 1048 B., de Comm. Not. p-
1060 E.

ab eodem dicuntur. Plutarchus in eo inesse putat repug-
nautiam, quod ab una parte doctrinam suam vitae et
npolr/ipsdi convenientem esse statuat Chrysippus, ab altera
vero parte doctrina suâ nos abstrahat a vita, a sanitate
aliisque rebus optabilibus, casque nihil ad nos pertinere
eontendat.

Hic vero Plutarchus subtilioribus Stoicorum definitioni-
bus deceptus est. Ut enim supra animadvertimus, Stoicos
distinguere inter rx àSidlt;{iopa, quatenus homo virtutis et
verae felicitatis sit studiosus, et xx x^Lxfopoi^ ratione ha-
bita cupiditatum, qualescumque sint; ita hoc loco non du-
bitandum est, eos pari modo distinxisse res, quae ad nos
pertinere dicuntur. Pertinent quidem ad nos xx npoTfiyniva,
quatenus aliquod pretium iis sit tribuendum; non vero ad
nos pertinent, si virtutis et felicitatis (toü xekovç) ratio
habetur.

Quae deinceps addit Plutarchus, eaminoris sunt momenti.
Nimirum, ut aperte ostendat, secundum ipsius Chrysippi
opinionem in verbis laudatis inesse repugnantiam, hoc ejus
affert enunciatum : Sio zai §ix x-hv vnspßok-hv xoij xe p.£-
yi9ovç xcù XO'J xxllovç, 'Kkxap.cf.ai àoxovp.sv ofj-oia liyuv,
où xccxx xov xvBpaTcov xai xhv av0pw7rt'v/]v (pvaiv. At
non animadvertisse videtur censor, Chrysippum dicere
^IxGixaai §oxovp.ev op-oia. léysi^, non vero rlxry^cidiv
ó'f^ota yiyop-zv.

quot;Sapiens,quot; ait Chrysippus, si amplissimas opes amittat.

reputaturus est, se uuicam amisisse drachmamquot; (1). Quod,
ni fallor, e Stoicorum mente ita explicandum est. Ceteri
homines, quum divitias maximo habeant pretio in iisque
summum sihi ponant bonmn, haud aegre quidem ferunt, si
unicam amiserint drachmam, summo vero dolore afficiun-
tur, si amplissimae opes iis eripiantur. Non ita sapiens-
Hic enim virtutem summum habens bonum, ejusque pos-
sessionem sibi tutam esse sciens, aequo animo opes sibi
ereptas conspiciet, neque alio modo afiicietur, quamyaûAo?
iste si unicam amiserit drachmam.

Plutarchus vero haec verba ita accepisse videtur, quasi
Chrysippus contendat, sapienti opes nullius omnino esse
pretii (2). Philosophum igitur sibi repugnasse putat,
quum alibi sapienti praecipiat, quomodo sophisticam artei»
exercens a discipulis commode mercedem exigat (3). Prae-
ceptum illud hue redit : Sapiens ab omnibus discipulis ne
eadem ratione mercedem poscat; si poterit, eam accipiat
tempore constitute, quemadmodum et sibi et discipulo
optime conveniet; qui tamen modus etsi humanior, mino-
rem a damno habet cautionem. Licebit ergo sapienti, si
necessarium putet, statim quum discipulus se ei tradiderit.

(1)nbsp;Plut. 1.1. p. 1043 F.

(2)nbsp;Tà Trpoïiyfisva non esse àvâ|ia secundum Stoicorum doctrinal
supra monuimus. (Vid. supra p. 41).

(3)nbsp;Trcs lucri faciendi modos sapienti ponunt Stoici : e regno, ƒ
amicis, ex arte Sophistica. Nonnulli vero eorum infra philosoplu»®
dignitatem censebant, si mercede quis pMlosophiam doceret. Con •
Plutarchus, 1.1. p. 1043 E. Stobaeus 1.1. p. 224 sq.

mercedem ab eo exigere, ut ita omnes caveat ea in re
injurias

Hocvocabulum xSixyiimx. Plutarcho ansam praebet, aliam
Chrysippi, ut opinatur, repugnantiam memorandi. Hic
enim alibi statuerat (iri xSixeiaBai zov aofóv. Num vero
hoe ad damnum mercedis jactura sapienti illatum referri
possit, judicet aequus lector ex iis, quae exhibet Stobaeus
p. 228 : //Neque injuria affici nec laedi sapientem; fieri
qnidem interdum, ut alii in eum invehantur et contume-
liose in eum agant, at vel sic tamen innocuum esse sa-
Pientem nec cadere in ipsum contumeliam, quippe eos
potius dedecorantem, qui illam inférant. Sapientem vero
liberum ab ea fore, qui dehonestari prorsus nequeat, cum
se ipso habeat bonam et divinam virtutem, adeoque
Vacuus sit ab omni vitio et noxa.quot;

Eodem fere modo Plutarchus fallitur in loco, quem nunc
®^posituri sumus.

~Vquot;etustiores quidam (teste Plutarcho 1.1. p. 1047 E.) id,
inod evenit alicui acidum vinum habenti, ut neque tam-
luam acetum neque tamquam vinum id vendere posset,
enoni accidisse dixerunt, quum zo upoYiyixivov fj-ms ws
quot;^yaSov (b- dStocfopov (1) posset venditare. Quos vero
'^luus recte judicasse, ex iis, quae supra de ■nporiyiJ.svou
Ratione memoravimus, luculenter patet. Plutarchus vero

Lego àâiifopov (non âiifopov), monentibus Meziriaco et Sal-
probante Wyttenbachio.

cxistimat, Chrysippum rem etiam minus commendabilem
reddidisse. Hic enim insanire dicit eos, qui divitias,
sanitatem, indolentiam, incolumitatem corporis pro nihilo
ducant, neque iis paraudis sint intenti; et, postquam at-
tulit Hesiodeum illud :

•

'EpyaÇsu, Ylépan, ^ïov yévoç! (1)

addit, delirantis esse contrarium praecipere :
M») èpyoc^ou, ïlépan, Sïov yévoçl

Deinde Plutarchus Chrysippi citât enunciatum, quo sa-
pientis habetur agere aliquid mercedis gratia (2), et voG'
morat, eum alicubi quodammodo concedere, Ttporiyp'va ista
(divitias, sanitatem, mereedem) «yadx dici, opposita toi?
xayMi, atque ita quodammodo m Trpoyjypvov admodum pro-
pinquum facere tw «yaStS et cum eo miscere.

His igitur omnibus repugnare Chrysippus existimatur
hoc eifato : //Nihil twv TtpoyjypiÉvtov ad nos pertinere (3),
et rationem ab iis prorsus avertendam esse.quot; Eundem

(1)nbsp;Exstant verba in Hesiodi carmine. Opera et Dies, vs. 299-

(2)nbsp;Ejusdem dictum : „ sapientem ter capite saltaturum esse, ut t®
lentum accipiat,quot; a sapientis dignitate abhorrere perspicuum est.
Conf. ea, quae modo diximus de modis lucrum faciendi, qui sapie^W
ponuntur (p. 82, nota 3).

(3)nbsp;Conf. Cicero de Fin. III. c. 13.

repugnare suis ipsius ratiocinationibus contendit Plutar-
chus, quando eos irridet, qui propter magnas fortunas
aliquem beatum dicant, quasi in usu auri et argenti
consistât félicitas! Denique in eo etiam peccare Chry-
sippum dicit, quod viro bono, si omnia sua amittat bona,
perinde dicit esse ac si drachmam amiserit; si aegrotet,
ac si pedem aliquo impegerit.

Quomodo haec omnia sint intelligenda, non opus est,
nt moneamus post ea quae notavimus ad Plutarchi 1.1. p.
1043 P. Unum hoe animadversione dignum est, quo lu-
culenter probatur, Plutarchum propter studium adversarium
carpendi nonnunquam turpiter errasse. Contendit enim,
Chrysippum ra 7rpoï)yp.Évoy tw àyaSw auuixyccysïv èyyùç xai
'^u^^iywmi, idque Iiis verbis : (1) quot;E^eam^ et Tis ßoülezai
quot;«tà taç zoioiÛTXç TïapocXkxyàç, to pièv àyaBàv cdixCùv JAyeiv,
tô (îè yMAOV, ETTi' / mxx (f£pô[xevoç xx ■Kpxypjx.xa., xxi pLri
xmTilavdyp.evoç, èv p-h xotç cjy}ij.c(ivoij.svoiç où Sixm'-
^rovTo? auxoù, xx xXkx axo^ai^o^iévov xrjç kxxx xxg àvo-
f*ac7{aç avvYidei'aç.

Perspicuum est, Chrysippum his verbis nihil omnino con-
cedere quod attinet ad res ipsas, sed hoc tantum -.nomina
mutare licere, modo quis aà res ipsas se astringat, nec ah
^^s divagetîir, neque in iis designandis fallatw. Quid
antem est nominum mutatio, rebus non mutatis?

Quae porro contendit Plutarchus 1.1. p. 1048 B. et C.

0) Plut. 1.1. p. 1048 A.

silentio praeterimus. Eallitur enim, quum virtuti ea tribuit
quae Chrysippus diserte tribuit solis Tvpnypvots. Quod
deinde addit, Chrysippi doctrinam non concinere cum vulgi
de diis opinionibus : id sane non est mirandum!

Quum e Stoicorum doctrina zd npoyjyfiém eatenus sint
à^jayop«, quatenus ad felieitatem nihil conférant, ipsaque
vita in à^idfopoiç censeatur, necessario sequitur, longitudine
temporis non augeri felieitatem. Stoicorum hanc esse sen-
tentiam monet Plutarchus, (1) hoc eorum citans placitum '■
àyaQov ó xpôvoç om aù'^si ■Kpoçytvôpisvoç. et Chrysippi illa :
ôzi mpx TOV nimmnbsp;p.£}lov evSaipLovovat^ )

ùlX ép-oÎM; zai emavç toTç zov «ixepvi xpóvov euJatp-ovfe
uETaff/oiJfftv. Hujus paradoxi rationem explicat Seneca Ep-
74 : //Summum bonum nec infringitur nec augetur; i»
suo modo permanet : utcumque fortuna se gessit, sive illi
senectus longa contigit, sive citra senectutum finitus est,
eadem mensura summi boni est, quamvis aetatis diversa
sit. Utrum majorem an minorem circulum scribas, ad
spatium ejus pertinet, non ad formam : licet alter diu man-
serit, alterum statim obduxeris, et in eum in quem scrip-
tus est pulverem solveris, in eadem uterque forma fuit-
Quod rectum est, nec magnitudine aestimatur nec nume-
ro nec tempore; non magis produci quam contrahi pO'
test. Honestam vitam ex centum annorum numero i»

(1) Dc Coram. Not. p. 1061 F. et 1062 A. Dc Stoic. Kcpug»-
p. 1046 D. Conf. Cicero, de Fin. III. c. 14.

quantum voles corripe, et in unum diem coge : aeque ho-
nesta est. — Ergo aeque beata estquot;.

Plutarchus vero huic Chrysippi placito repugnare judicat
id, quod idem alibi enunciavit, nempe : oûts tixv xyaBov
èfct'ariç eîç /apav ttiutci, OÙTE Tiàv xxTÓp9M[Jix siç aeixvoXoyiav'
Kai yàp, Et HQVQV p-skloi àp.Eprj /povoy vj xov ïa-/axov i^siv
tppóvnaiv, oh$' av xov Sdxxvlov xa9nxoi èxxsïvai evsza. xijç
OÖTW mpemuéwiç ypovwewç (1). //Quasi veroquot;, inquit Plu-
tarchus, //longius tempus nihil addat felicitati, neque bea-
titude sempiterna magis sit expetenda quam quae punctum
temporis duret!quot; Eoque absurdiora haec essecenset, quum
e Stoicorum doctrina virtus et félicitas a se invicem non
possint sejungi, sed eaedem fere habendae sint. //Quomodo
igitur non pugnant haec ambo : felicitatem unius momenti
aequalem esse sempitemae, atque felicitatem, quae momen-
tum duret, nullius esse pretii?quot;

Unicè ad hoe animadvertere sufficiat, in altero Chry-
sippi effato agi de felicitate per se spectata, in altero
vero de felicitate, quatenus hominibus commodum aflerat.
Eelicitas brevioris temporis minus optanda est omnibus
quam quae longius duret, et félicitas unius momenti nulla
fere est habenda. Utraque tamen non differt gradu et

(1) De Stoic. Repugn, p. 1046 D. De tlictione winrstu si; conf.
Passow in voce tti'tttm. — Verba, quae sequuntur xaimp — afisptatav
cum Hiittcno, Wyttenbachio et Diibnero non Chrysippi sed Plutarchi
habenda sunt. De Bpicuri placito, quod h. 1. memoratur : Tr,v api-
■Jilo-iv noi-nTUOV ötvai t«; Eu^ajp.ovta; conf. Delprat, 1.1. p. 9.

eatenus unius ejusdemque est pretii; eatenus nec deminui
nec augeri potest félicitas.

Chrysippus conveniens cum iis Stoicorum placitis (1),
quihus, ut supra vidimus, sapienti mors voluntaria tanquam
olRcium imponitur, eadepi vero insipienti prorsus denegatur,
laudavit illud Antisthenis : Seh xzcxadxi vojv h ßpo^ov,
item hoc Tyrtaei :

TCpi'v àpexfii rsloiaxi zéppLOcmv, h ôccvdzou'
Dein^Theognidis versus corrigens sic eloquitur : (2)

xp'n xakiav (pevyovztx, y.ai èç ßxduxyjzex tïóvtov
pmzstv Kxl tiezpwv, Kvpvs, y.xz' r,hßxzuv.

Chrysippum his ostendere velle, mortem vita utiliorem esse
hominibus malis ac fatuis, non opus est Plutarcho conceda-
mus, quum Chrysippus iis locis nullam malorum mentionem
faciat, et ejusmodi quid prorsus a Stoicorum doctrina abhor-
reat. Verisimile igitur est, eum his verbis non vepl zügt;v
(pavl(t)v, sed nspi zùiv aófuv egisse, quibus, si ad zàv vovV
xal ZTiV xpezYjv servandam necesse est, e vita esse cedendum-
Alibi eum his contraria enunciasse, quum Platonis oppu-
gnaret sententiam censentis : oit xw (xriäk [J.a9âvzi p.riS' £7rt-

(1)nbsp;Locus Plutarchi, qui hic receusetur, exstat. 1.1. p. 1039 D-
1040 A.

(2)nbsp;De hoc Theognidis loco vide quae supra notavimus, p. 50,

i

amiiém Ç^v luanekeï i^r) Çw, putat Plutarchus (1). Chry-
sippus nempe haec contra Platonem attulisse fertur : //Haec
oratio et secum ipsa pugnat, et minime pertinet ad exhor-
tationem. Primum enim, quasi obiter ostendens, optimum
nobis esse non vivere, et quodammodo mori jubens, ad
alia quaevis nos magis excitabit quam ad philosophandum.
Nam neque philosophari potest qui non vivit; neque pru-
dens fiet unquam qui non multum temporis male et impe-
rite vivendo transegerit.quot; Porro, //malis etiam expedire
censet, ut in vita maneant; virtus enim nuda nihil facit
ad id, ut vivamus; at vitiositas aeque nihil eo facit, ut
discedere debeamus e vita.quot;

Hoc loco de pravis hominibus agere Chrysippum
quis non videt? Postrema illa : //virtutem nudam (t«v
«perriv ^pàwç) nihil facere ad vivendum, neque vitiositatem
ad discedendum e vitaquot; hoc significare videntur : non ita
lem se habere, neque ut vitiosus quisque mortem sibi cons-
ciscere debeat, neque ut probus quisque in vita mauere : quod
sane Stoicorum placitis hac de re plane esset oppositum.

Plutarchus igitur hoe loco minus recte judicasse censen-
dus est, quum non distinguât, alterum a Chrysippo de sa-
piente, alterum vero de homine pravo statui.

Locus, qui nobis tractandus restât, legitur apud Plu-
tarchum 1.1. p. 1042 A—E ;

(1) Dc Stoic. Repugn, p. 1039 E. — Locum, ubi Plato haec scrip-
, non inveni. Fortasse Chrysippus spectat ad locum de Republica
III. p. 407 A.

//Vitiose vivere idem esse, quod viveie infeliciterquot; Chry-
sippus quum statuat, idem tamen contendit oti IvaiTslü
i^iöv a^pom [j.óO.'Xqv , Ï! (fjtij) ßioüv, xâv [XYi^émTS [xiX)-n
^povrmiv. Plutarchus perperam hisce verbis significare
eum voluisse censet IvaiTeXsïv xo àçipôvug ^rjv : quod
Chrysippi dicto non quadrare perspicuum est, quum is non
Tw àfpoavv/jv, sed to ^fiv prodesse insipienti statuat. Re-
pugnant vero his secundum Plutarchum ea, quae alibi dixit
Chrysippus : p-riSsv eîvai wig aifpoai IvGirslég. Concedi-
mus haec, quod ad verba attinet, aperte inter se pugnare;
dolemus vero ob libros Chrysippi deperditos hujus loei
contextum nobis non patere. Fortasse inde probari posset
eum verbis : //insipienti nihil prodessequot; pro subtiHore
ipsius argumentandi ratione hoe significasse : nihil eate-
nus prodesse insipienti, quatenus ducat ad virtutem aut
felicitatem. Yitam vero prodesse insipienti eatenus statue-
re poterat, quatenus haec ei aiferat divitias, honorem, ce-
tera, quae licet a sapiente àSixipopa. haheantur, aliquam
tamen zoig ^avkoig alferre soient laetitiam. Sed ipse Chry-
sippus nostro loco argumentum afiert adjungens ; toiäutä
yàp xàyaBâ. iaxi roïg dv9p(ï)Tiotg, wffTS xpónov xivà zà xaxà
(züiv) lt;xvà plaov Ttpozspsîv. quot;Eaxt S'où za-jzct TrpoTspoüvT« j
àlX ô quot;kiyog, ou ßwüv iirißacXlst [j.â}.lov, xai et ä(fpo~
vig èaôjxeOa (1). Non opus est, ut verba, quibus Plutar-

(1) Eadem dirysipjii verba memorantur apud Plutarchum de Comm-
Notit. p. 1064 F, ubi additur : -/ßT-pm yàp iuTt ti a),oyov zaî fO
aiTOv)T()v ëtvai TotJ àfpxbsiv.

chus id absurdum esse probare conatur, refeilamus; inest
enim in ipsius, quae affert, Chrysippi verbis luculenta re-
futatie.

Denique a Plutarcho 1. 1. citatur Chrysippi hoc enun-
ciatum : ovze p-ov/jv iv tw ßi'co zoïç àya9oïç, ovZ£ Ifayw-
yriv ZOÏÇ, Kixmci mpxfiszpeiv, ocXkà zoïç ftéuoiç xcczx fvcnV
âio xai ZOÏÇ shSaip-ovoxtai yivizai itozi xaBwov i^dyav éav-
ZOVÇ, xal [xéveiv av9iç èv xw Çnv zoïç xaxoSaip.ovoüaiv. (1).

Cum Stoicorum doctrina illud placitum prorsus con-
gruere supra ostendimus. Plutarchus vero, putans, Chry-
sippum h. 1. sapienti imposuisse officium //relinquendi bona
praesentia ob defectum alictgus rei indifferentisquot;, errori
est obnoxius. Tale quid enim non tantum Chrysippi verbis
allatis répugnât (quibus vita non ad zx xya9x sed ad zx
à$ix(popa refertur), sed etiam ipsi Stoicorum doctrinae.
Sapiens non ob defectum rei indifferentis beatitatem relin-
quet, sed potius moriendo cavebit, ne haec beatitas atque
sua ipsius virtus periclitetur.

(1) De dictione è^âyetv sx-jtov conf. Baumhaner 1.1. p. 243.

lOCI TRACTATJ

E LIBEO PLUTAKCHI

DE STOICORUM REPUGNANTIIS.

THESES,

I.

In Stoicorum antiquiorum doctrina id maxime deside-
ratur, quod principium, to éixoloyoviiimg t^ yuffst
haud satis definiverunt.

II.

De repugnantiis Chrysippi, quae a Plutarcho in libro
Ttepi Izoiimv 'EvavTiMfXÄTwv notantur, recte judicavit
Hütems : //Einige dieser Widersprüche sind allerdings
auffallend und von Bedeutung für die Lehre der Stoiker;
die meisten aber liegen nur im Ausdrück, und wurden nur
vom Plutarchos für Widersprüche gehalten, weil er den
Sinn der stoischen Sätze nicht begriff.quot; {GescL der PJd-
los. III. p. 515).

III.

Argumento Chrysippi pro dei existentia, quod legitur
apud Ciceronem de Nat. Beor. II. c. 6, non probatur
deum esse.

IV.

Chrysippus in placitis mpl TraÖwy non eam affert rebus ad-
versis consolationem, qua eget humana natura.

V.

Injuste Cicero, Tusc. Quaest. III, c. 17, Epicurum re-
prehendit, quod corporcis tantum voluptatibus minuere stu-
duerit aegritudinem.

VI.

Pantheismus ab atheismo non nisi nomine differt.

VII.

In Sophoclis Antigone, vs. 129 sq.

vM aya; 4tlt;ît!)v
iToXXw pevfxcczi TrposviffffoptEVouç
Xpflt;^oü Ka.va-/ftç vnepôuxocç —
pronbsp;lego yMW.y(cäq,

Sophoclis Antigonae versum 450 :

ot Tous^' £V xvSpwnoiaiv mpiaav
cum Dindorfio spurium judico.

IX.

In Sophoclis Oedip. Colon, vs. 265 vocahulum wv spec-
tat ad TO p-vrpk mzpog in versu praecedente, et vo-
cabulum zoüzo ad ugt;v ovvsK ix(po^st

X.

In eadem tragoedia, vs. 450 :
{jLcuvzeï' azouMV —

— ap-ol $otj3os vmaév tcote.

pro Tivucev corrigendum ^vsasv.

XI.

In Platonis Pkaedone, cap. quot;VI, vocahulo dmppvmi Or-
phica significantur mysteria.

XII.

Episodium de Thersite {Iliad. |3, vs. 212 sq.) Homero,
summo poëta, dignissimum est habendum.

Non iis assentior, quae contendit G. H. Bode, Gesch-
der Heil. BieJith. III S. 91 : //Es ist wohl anzunehmen,
dass die Sitte, Tetralogien auf zu führen, nicht auf ein
und dasselbe Eest beschränkt, sondern auf eine Eolge von
vier Eesten, die nicht sehr weit von einander entfernt
waren, ausgedehnt werden muss.quot;

XIV.

Horatii poëma Carm. I, 28, monologus non dialogus est
habendum.

XV.

In Horatii Satir. I, 4, 11, vocabulum ntollerequot;quot; in ma-
lam partem interpreter.

XVI.

In ejusdem Satir. II, 5, 20, pronomen //Aocquot; ad prae-
gressa TJlyssis verba (vs. 18) referri debet.

XVII.

Recte judicat Polybius, Lib. VII. cap. 56 : « MaiSo-i-
fj.ov(a auvé-^Bi to 'PwpiaiMV T:pixyp.o.za..

xvin.

Non iminerito idem apud Ciceronem de liep. lY. c. 3,
in puerili disciplina institutorum Eoraanorum negligentiam
accusat.

XIX.

Populorum liistoria non prius constat, quam res monu-
mentis ad posteros prodi coeptae sint.

XX.

Religio et societas tam arcto et naturali vinculo copu-
latae sunt, ut haec sine illa stare nequeat.

«W- lt;•gt;* 'ti