__

' gt;. A - ^ '

IA

-

C. qu.

267

V//

C0DICI8 DAVENTRIENSI8 VETUSTI88IMI SERYn COMMENTARI08 CONTINENTS BREVI8 DE8CRIPTIO;

ACCEDUNT;

AD CICERONEM, APULEIUM, MINUTIUM ANNOTATIUNCULAE CRITICAE, QUAS

BDIDIT

J. J. OORNELISSEN.

CODICIS DESCRIPTIO.

In Bibliotheca Daventriensi publica asservatur Servii Codex membraoaceus forma maxima, quern quum iam saepius anlea veloci oculo inspexissem, accuratius cognoscere nuperrime in animum induxi. Ita postquam satis magnam partem legendo percurri, summae fidei librum et reverendae vctustatis me in manibus habere facile mibi persuasi. Quum vero ut Codicem Latine scriptam ante oculos haberem numquarn antea contigisset, libri praeterea, qui veteris scripturae accuratiorem notitiam suppeditent, neque in hac urbe adessent, neque sine magno negotio possent comparari, de libri aetate quidquam statuere dubitavi. Itaque quo tempore scriptus videretur libro misso sciscitatus sum a viro doctissimo du Rieu, Ribliotbecae Leidensis amanuensi buiusque rei iudice omnium locupletissimo. Is autem qua solet humanitate et benevolentia de Codicis scriptura baec ad me scripsit: „ Scriptura est diligens et accurata non sine siglis, minusculis „litteris, quales scribi solebant saeculo XI, quarum vide exempla simillima apud Pertzium, „Monument. German. Legum Vol.1, tab. I ad pag. 18, nee non Scriptorum Vol. VIII, tab. Ill „ad pag. 284 Hugonis Chron. — Descriptus est ex Codice, in quo verba uno tenore scripta „erant, cuius rei vide muUa exempla in hoc quoque libro; forte Archetypus erat litteris Anglo-„ Saxonicis. Vocabula G« a litteris semiunciaiibus descripta sunt. Titulus Codicis interiit; „ admodum simplex est scriptura tituli librorum; initiales absque ullo ornamento, si librorum „ initiales exceperis, paululum ornatas. Apparet correctoris manus, veram lectionem restiluentis, „per totum fere Codicem, satis antiqua. la margine paucae quaedam voces notandae rescriptae „sunt, sed a manu antiqua, alia a manu recentiore, saeculi XIV. Glossae uno tenore descriptae „ sunt, hoc signo § tantum distinctae; poetae verba lineola subscripta sunt a manu secunda.quot;

Ceterum sciendum est, Codicis partem priorem ab uno eodemque librario scriptam videri. Inde a quaternionis XVI folio primo incipit alius librarii scriptura minus compendiosa, qui fere alternis cum illo priore vicibus opus perfexisse videtur. Interdum alterum in extremo eius libri parti-culae, quam complere sibi sumpsisset, folio aut latius paulo et diffusius, aut pressius et contractius scripsisse vides, ut, quae in fine suae paginae legerentur recte iis continuarentur, quae ab altero iam in sequenti conscripta essent; qua de re cf. Wattenbach: „das Schriftwesen im Mittelalterquot; p. 253.

Constabat olim Codex XXVIII quaternionibus, ut ex numeris in cuiusque quaternionis folii extremi calce inscriptis apparet, quibus subsequebatur ternio una. Interierunt autem primum qua-terniones quatuor priores i. e. folia XXXII, ita ut prima libri verba haec sint: Nona fugae melior (Geo. I, 286); deinde una ternio i. e. folium 106 et quinque sequentia, quaternionem imo quin-ternum XVII praccedentia, ita ut desiderentur ea, quae leguntur inter: rogi scilicet pro qualilate

(Aen. IV, 685) el superarel omnes (Aen. V, 370); turn vero duo folia extremae ternionis (fol. 213 el 214), quibus coulinebanlur ea legebanlur inde ab ea enim nomina (Aen. XII, Si9) usque ad nee sequi polerat (Aen. XII, 747). Qualerniones Ires priores, quas Coinmenlarios ad Eologas continuisse credibile esl, iam anle annum 1449 interierunt. Hoc ipso anno tam qualernionem quartam adhuc superslilem fuisse, quam reliqua, quae nunc desiderantur, lolia inde apparet, quod in primo folio uumerus 9 inscriplus esl eadem manu, quae reliqua deinceps folia numeris ornavit quaeque eliam in folio (216) ultimo verso hoe adscripsil:

Sewius meus...........(?)

ducenlas et sesdecim per alramenlum (?) signatas manu mea die iovis 5/ Augusli 4649 et ante. (?)

padue hora XXa.

Ex hac subscriptione palet, opinor, Codicem olim in Italia fuisse. Ibidem eum scriptum esse ex membrana conicias, satis pingui cl baud ila nilida, cuiusque alterum latus altero aliquanto magis levigatum sit; qua de re cf. Wallenbach p. 80.

Si universum librum spectas, bene servatus dicendus est, exceplis tribus foliis, quorum rnar-gines exteriores perierunl et folio 137, in quo recto alramenlum paululum ofTuscatum est. Hie illic nolae marginales diligenter erasae sunt.

Liber iam eo, quo dixi, modo inulilatus, anno 1565 ab Arnoldo Biiickmanno, viro magni tam in medicina, quam in litleris nominis, Theodouo Pülmanno dono dalus est, pbilologo ilii et theologo illuslri laude celebrato. In folio enim (olim octavo) nunc primo legitur:

Arnoldus Birckmannus Theod. Pülmanno dono dabat anno cioijlxv In summo folio verso legitur:

Sum Theod. Pulmanni Cranchurgii.

Quo aulem tempore et quo modo in Bibliolbecae Daventriensis scrinia delatus sil reperire non potui. Codicis noslri collationem, a Petuo Bondamio quondam factam, in Bibliolheca Leidensi asservari ex lilleris cognovi a vir. doel. dü Ried amice et benevole ad me dalis. Ante Bon-damium nemo unquam cum impressis libris eum conlulisse videtur praeler Uyckiom, Professoren! olim Leidensem, virum doclrina nobilem el clarum. is seculo XVII exeunte, quum Servium ad fidem membranarum veterum casligalum edere in animo haberet, et alium Codicem el Daven-trienscm perlustravil atque in margine librorum, quos habuit, impressorum varias sedulo annolavit lectiones. At viri doctissimi mors susceplum consilium pervertil. In auctione suppellectilis litte-rariae Rycku omnem deinde eius apparatum sibi vindicavit Maasviciüs quidam, qui bis spoliis inslructus novam Vergilii et Servii edilionem anno 1697 publicae exposuit luci, quam provinciam a viro illo egregio, praeceptore quondam suo, mandatam sibi jactabal (I). Maasviciüs aulem, si Burmanno fides babenda est, homo insulsus stolidusque et fraudulentus nihil aliud egil, nisi ut

(1) Cf. P. Burmanni de editione Virgilii Maasviciana admonitio, Virgilii editioni praefixa pp. 44 et 45.

7

Ryckii exemplar, cum annotalionibus ab eodem margini adscriptis, prelae mandaret, dum Codicem Daventriensem se ipsum consuluisse ostentationis causa putide mentiretur. Ne una quidem notula ullius iectionum varietalis mentionem fecit, ila ut de discrepantiis, in eius editione passim occur-rentibus, essentne ex Ryckii collatione, an ex suo ingenio pelitae minime liqueret.

Haud sane mirandum est meam me investigationem docuisse, nonnullas varietates, quae Maas-vicii commenta adhuc putabanlur, re vera noslro libro deberi, lam vero Ryckium in proposito suo peragendo satis negligenter versatum esse inde conicere licet, quod etiamsi Daventriensis lecti-onem interdum vulgatae praelulisse videtur, tamen huius longe pulcherrimas maximam partem neglexit. At multo magis Bukmanm incuria admiranda est, qui Maasvicii socordiae haud ignarus, librum, quem in hac urbe asservari sciret et ad quern certe non difficilius, quam olim Uyckio^ ipsi aditus pateret, ne uno quidem aspectu dignaverit, quum ipse, juxta Vergilium, Servium quoque edendi consilium suscepisset. Multis ceteroquin laudibus digna est Burmanniana ilia Editio, in qua aliorum librorum varias lectiones in infimis paginis satis diligenter commemoratas invenias. Hoc vero magnopere dolendum puto, quod tanta licentia atque socordia in Servio edendo versatus est, ut saepenumero vel verba, correctione minime indigentia, suo arbitratu mutaverit, vel ea quae typographorum neglegentia depravata essent intercidissentque, restituere omiserit. Haec Bcrmanni incuria me paene delusit. Nam quam ea annotare instituissem, quae in Daventriensi alio modo atque in illius editione legerentur, primo satis magnam varietatum copiam collecturus esse mibi videbar, donee Servii Editio in manus venil, quam anno 1826 Gottingae edidit H. Albkhtus Lion , qui et codices duo contulit Guelferbytanos et menda pravae Burmanni socordiae debita, diligenter sustulit. At vel sic huius editio pauca habet, quibus se commendat, quoniam criticum apparatum paucis locis tantum, idque confuse plerumque et perturbate, exhibet.

Quae quum ita sint, sperandum est, fore ut mox nova Servii Editio eaque emendatior in lucem edatur. Si quis forte est inter viros doctos, qui huic operi se accinxerit, is Daventriensis libri rationem habeat credo necesse erit. Ut autem et futuro editori et omnibus, quibus studia nostra cordi sunt, quales ex eius collatione fructus redundare possent breviter demonstrarem, paulo accuratius totum perlegi. Quo facto eius lectiones generatim quidem atque universe congruere cognovi cum iis, quae a Burmanno prolatae sunt ex Leidensi, ab Hcinsio collato (L), ex Regio sive Parisiensi Vergilii Codice (R) et ex Vossiano fVoss.J, ila tamen ut permultis locis prae ceteris cum eo concordent et ea, quae ex editione Basileensi a. 1613 (Bas.) et quae ex Cod. Bibl. Senat. Lipsiensis petita (Lips.) apud eundem Burmannum inveniuntur. Quum integram colla-tionem edendi et animus mihi deesset et voluntas, satius visum est exempli causa eorum non-nulla evulgare, quae neque a Bdrmanno, neque a Lion edita, in Daventriensi leguntur.

Praemittam exempla quaedam, quibus tam scribendi rationem, quam librarii secuti sunt, quam errores quos commiserunt, quodammodo aestimari poterunt.

Ae et e promiscue inveniuntur: haeclor, haesperia, aelemenla, aequus — tedium, sevus, letus, eneas;

pro oe saepius e legitur; cepi, menia, pena; felix, fetus, fecundus nusquam oe habent;

8

inlellegere et neg leg ere fere semper e habent, sed per i scripta sunt: benivolentia, calciamenta, sinizisis;

pro y saepissime i legitur: nimfa, cirene, misia, driades, pilagoras, iginus (Hyginus), cignus, /ri'gfes; «Vva, sidera, lacrima cett. nusquam locorum y habent;

pro ao interdum au invenitur: laudamia, laucoon;

aspiralio aut negligitur, aut perperam scribitur: or alius, ebrus, arpyae, oslilius, asla, ortensius, detrahnus, exalarc — harena, holim, habundanter, horlus (ortus), hoslia (ostia);

confunduntur c/j el c: machareus, chalillus — arcaismos, aescilus (Aeschylus), scolaslicos, calcis, scena; caritas, lacrima nusquam c/t habent;

lt;/t et t: ihemesis (tmesis), elhimologia, prolheus, aristheus, alhlas, elhna — pilagoras, lus, diplongon; pk et p; Phasiphe (Pasiphae) — diplongon;

saepissime pro ph /'legitur: nimfa, orfeus, aferesis, eufonia, friges (Phryges);

duae vocales consonanti separatae interdum inter se assimiiantur: eloquolio, voloces, mena-laus, sinizisis;

b et v fere numquam confunduntur; inveni vasts pro basis;

interdum I pro d scriptum est: apul, aul (baud); at fere semper legitur inquid pro inquit; rarissime confunduntur c et qu: eloquolio — grandilocus;

pro simplici i interdum scriptum est gi: agil (ait), Irogia, alegius (Atteius);

ci et li ante vocalem promiscue leguntur: iusiicia, dicio, Tacius, amicicia, quaescio — provinlia (semper), ihralia, alies, suspilio , fidulia;

mp fere ubique pro simplici m, p aut n habet: hiemps, coniempnere, dampnare, dampnum, silempsis, prolempsis, lemplare;

cx hic illic scriptum est pro simplici x: finexit, strinexit, coniuncx;

omissum semper est g in zeuma; sinlilla legitur pro scintilla; extare pro cxslare, conicere et reicere pro coniiccre, reiicere;

consonans inter duas vocales saepissime simplex scripta est: salustius, pclex, mile, elespontus, palene .— pupis, apia via, oportunc, jlama, clasis, lilus; sed etiam leguntur: illium, pallamedes, quatluor;

Graeca nomina in nom. sing, saepe habent -os: arcaismos, isosyllabos, scolasticos; acc. sing, fere semper exit in n: aenean, antenoren, achalen,

Scripturae menda maxime conspicua haec sunt: Geo. 3, 219: summovet aburno pro sub monte Taburno; Acn. 1, 568 : niceas pro Mycenas; 2, 452: velus Abbas pro veclus Abas, 643 : sedem fali cor pro sed emphalicos; 3, 138: sicit aram pro si cilharam, 379: sedea fabrica pro sede Africa, 399: tunc ncc iam pro Tinneam; 4, 146: ursorumque pro Dryopumque, 242: sumebanlur pro indicebanlur; 6, 70: tempore sybillano pro tempore Syllano, 819: personam pro Porsennam; 7, 1: alia dis pro lliadis; 8, 155: per hanc his eneum pro per Anchisen eum; 9, 707: quam his aureis pro squamis aureis; 10, 302: epularumque pro plerumque; 11, 509: per parentes indicium pro per paretilhesin dictum, 743: iulius sacer pro Julius Caesar.

9

G E 0 R G I C O N.

Lib. I.

DAVENTRIENSIS.

Lib. II.

Lib. III.

Lib. IV.

2

10

AENEIDOS.

Lib. I.

(1) vero edidit Masvic.

11

(1) Corrigendum videtur suspendere. (2) Cf. Aen. Ill, 464. (3) Incusaque pingui in Persia (2,52) legiiur. (4) Gf. Aen. 10, 214.

12

burmannus.

761. quippe

quos insequebantur ii, qui erant a patre ipsorum oppressi

778. erit Latinus accentus

779. manifesta est ratio

Lib

12. patris non fit mentio

14. sibi crura succidit

15. inter ipsos 21. putetur 28. ut hoe loco 34. intelligimus 52. minime

57. ex infoelicitatis simititudine 63. Nam manibus plena

68. quam Stoici terris condi, id est, medium seci tam diu durare periti sapientia in generalitatem, id est rediret

redire, sed post tempus 81. vero etiam

9.0. magica ars [a Romanis] omnis exclusa est 92. cor illic vatis tenetur 94. originem et specus 98. propter illud 113. convertit et 120. adversis sequentibus 130. Et contra 156. ac si diceret 168. respondit 170. magnitudine procreetur 180. ut in sequentibus probat 209. ad pellendas Harpyias miserunt 211. In magno mari lonio

vel a civitatibus 275. asperitatem locorum, quitL saxosa sunt, aut quidam

(1) Hoe ipsum Ryckius Burmanno teste in margjne annotaverat. (2) i. e. respicit; cf. 97. (3) Corrigendum videtur latitudire.

13

(1) i) in sacris reperi in omnibus, .... unde vero Masvicius petierit ilia in inferiis dandis, monitum oportuitquot; Burm. (2) «Masvicius vero ut oslendat. . . . connubium edidit, quae unde petierit, et superstitem patriae ediderit nescioquot; Burm. (3) in Campania in margine annolaverat Ryckius. (4) Becepit banc Dav. lectionem Burm. et haec nnnotat: » Masvicius certe a Ryckio videtur Laurolavinatem liabuisse.quot;

3

14

(1) d amentes dedit Masviciusquot; Burm. (2) » haec in solo Masvicio vidi, nescio unde petitaquot; Burm.

15

16

17

(1) Forlasse factiosam legendum est.

4

18

Lib. IX.

DAVENTRIENSIS.

a taedis

in contrarium trahit in re dubia et sermone Desunt.

quorum omnium Procae addicere eteris

Lib. X.

76. Turni avum deum esse

■123. Et bene

254. facilius

270. Perfringere dextra

316. dec Apollini sunt

388. Daunum

461. contra hoslern majorem

639. innuenlis

726. arrigant

763. immonsi corjioiis

775. prcpriam

Lib. XI.

(1) Lcgendum est ThaleH Milesius; eodem modo pro leye cavil (200) in Dav, vitiose scriptum est legmit; IV, 305 obiictio pro obiecla uituperatio. (2) An culpum paria?

19

(1) Immo vero prodere.

A KNO TA TI O NES CRITICAE.

mwmmfA

Ut his in Servium lucubralionibus, taedii, fateor, et molestiae plenis , paulo laetioris materiae corollarium accederet, pauros locos subiunxi monachorum barbaric et spurcitia maculatos, ad quos sordibus purgandos otium contuli, si quid a puerorum instituendorum labore temporis dabatur. Primum selecta dabo ad Ciceronem adversaria, quae quum varias Orationes legendo percurrerem, scripto mandavi. Deinde vero annotationes nonnullas ad Apuleium exhibebo et Minutium Felicem id est, ut Petronianis verbis utar, post asellum apponam diaria, quae quum olim a multis expe(i acresque amatores invenire solerent, buius aetatis bominibus, subtiliore nimirum palato praeditis, fere omnem saporem amisisse videntur. Si quis igitur quae ad hos scriptores annotavi delicato fastidio intacta relinquere voiuerit, aequo equidem animo feram.

Cickro, de lege Agraria II, 4, 9 (I): Qucire qui 'possim non esse popularis, cum videam haec omnia, Quiriles, pacem exlernam, liberlalem proprium generis ac nominis veslri, olium domes-licum, denique omnia, quae vohis cara alque amp I a sunt, in fidem el quodammodo in palro-cinium mei consulalus esse collala ?—• Inepla copulatio v, v. cara et ampla a Cicerone abiudicanda videtur. Substituendum existimo cara alque accepla, quae verba promiscua significatione usur-pantur; cf. Tusc. 5, 15: Quod vero approbaris, id gralum acceplumque habendum.

Ibid. 12, 30: neque I am en nos id querimur, esse hanc Iribunorum plebis poleslalem; tanlummodo, si quis ea poleslale lemere est usus, existimamus. Hunc locum, ut nunc vulgo editur, vitio laborare, quia nemo non prima statim lectione nullo negotio sibi persuadere posset, variis iam modis viri docti emendare cooati sunt. Panlagathus pro , exaesluamus, Halmius exagi-

lamus scribendum putavit. Equidem exiliosum existimamus Ciceronem scripsisse conicio, quorum prius vocabulmn propter sequentis similitudinem librarii cuiusdam neglegentia exciderit.

Iiud. 32, 87: Eral enim [Corintbus] posila in angusliis alque in faucibus Graeciae sic, ul lerra claustra locorum lener el el duo maria maxime navig alio n i d ivers a paene coniungerel, cum pertenui discrimine separarenlur. — Ferri non potest navigalioni diver sa, nam diver sus dativum non regit, nisi signified idem quod dissimilis, differens, quod certe h. 1. non valet. Veram lecti-onem esse suspicor navig at ioni id one a. Ultima verba cum perlenui discrimine separarentur otiosum additamentum commentatoris cuiusdam videntur.

Ibid. 33, 97: Singularis homo privatus, nisi magna sapienlia praedilus, vix facile sese regionibus officii magnis in forlunis el copiis conlinel: nedum isli ah Rullo el Rulli similibus conquisili alque

(1) Usus sum edilione Orelliana altera.

24

elecli coloni.....non slalim conquisüuri sint aliquid sceleris el flagilii. — Dubito, num vix cum

uilo adverbio ila coniungi possit, ut huius unius vim et nolionem temperet afque restringat. Sed inepte profecto vix facile coniuncta b. I. legi mibi videnlur, quibus verbis ea sit significalio, ut se invicem irrita faciant rescindanlque. Expungendum igitur erit illud facile, ut rectam obti-neas sententiam. Vcl sic fien potest, ut vera lectio sit non facile, ad quod quum aliquis olim annotavisset vix, hoc ipsurn deleto non perperam in contextum irrepserit.

Ibid. 37, 101 : Ego enim vestris amis armalus insignibusque amplissimis exornatus, [imperio, auctoritate] non horreo in hunc locum progredi cell. ■—■ Verba, quae uncis inclusi, ocius extermi-nanda censeo, quippe quae a glossators manu profecta sint, praecedentia verba illustrare cupientis.

Puo Plancio 9, 22: Laudanda est vel eliam amanda vicinilas re tin ens veterem ilium officii morem, non infuscata malecolentia, non as sue la mendaciis, non fucosa, non fallax , non erudita artificio simulalionis vel suburbano vel eliam urbano. — Vel maxime displicet assuela mendaciis, nimis iners certe et otiosa dictio, si eorum rationem habes, quae in vicinia leguntur infuscala, fucosa, fallax, emdila, quae singula habent depravandi et oflbedandi notionem. Eiusdem significationis verbum pro assuela requirendum videtur. Forsitan vera sit lectio non affile la mendaciis.

Ibid, 10, 26: An Minlurnenses coloni, quod C. Marium e civili ferro atque ex impiis manihus

cripuerunt.....quod navigium dederunl, quod cum linquenlem lerram earn quam servaral, vo lis

omnibus lacrimisque prosecuti sunt, aelerna in laude versantur? — Corrigendum est bonis ominibus lacrimisque; cf. in Pisonem 13, 31: si minus frequenlia sua vcslrutn egressum ornando atque celebrando, at ominibus sallem bonis ut consules . . . . prosequebanlur; pro Sestio 33, 71: Exierunl mails ominibus atque exsecralionibus duo vulturii paludaii.

Ibid. 40, 95: Nunc venio ad illud exlremum, in quo dixisti, dum Planeii in me merilum verbis extollerem, me arcem facere e cloaca lapidemque e sepulchro venerari pro deo; neque enim mihi insidiarum periculum ullum neque mortis fuisse, — Arcem facere e cloaca eos dici manifestum est, qui rem vulgarem parvique negolii verbis exornant et ampliflcant; fere idem notare debet sequens locutio lapidem e scpulchro venerari pro deo. At non satis video, quam necessitudinem et cognationem lapis e sepulchro cum dei alicuius veneratione habere possit. Hectius opinor scribetur lapidemque e delubro.

In Pisonem S, 10: Centum prope annos legem A eliam el Fufiam tenner amus, quadringentos indicium notionernque censoriam, quas leges ausus est non nemo improbus, potuil quidern nemo convellere, quam potestalem rninuere, quo minus de moribus nostris quinto quoque anno iudicarelur, nemo tam effuse pelulans conalus est. Haec sunt, o carnifex! in gremio sepulla consulalus tui. — Uunc locum, quem vitio laborare nemo non, opinor, prima statim lectione sibi persuadebit, Bakius (Schol. Hypomn. IV, p. 300) verbis nonnullis transponendis emendare conatus est. Com-mendavit enim ut legeremus: Centum prope — lenueramus, quas leges — convellere, quadringentos — censoriam, quam poleslatem — conalus est. Praeterea, quia non recte inter se oppo-nerentur ausus est et potuil, corrigendum esse duxit aut aggressus est, aut conalus est. Hoc

25

probo, quod pro üusus aliud verbum substituit, sed de audaci transpositione ei adslipulari non possum. Nescio an simpliciore ratioue sententia in integrum possit restitui. Primum quidetn non cum poluil sed cum praecedenti amus est, vel potius agressus esl coniungendum eril; deinde verba inepta et frigida quo minus — iudicarelur glossatori reddita velim; tuin vero pro lam effuse peiulans non cum Bakio lamen e. p., sed polius cum Lambino, baud contemnendo certe auctore, quanlumvis effuse p. corrigendum censeo. Verba autem ita emendata cum sequentibus hoe modo coniungenda erunt: Cenlum prope armos legem A e li am el Fufiam lenueramus, quadringenlos iudicium nolionemque censoriam; quas leges aggressus quidem est non nemo improbus, poluil nemo convellere, quam poleslalem minuere nemo quanlumvis effuse peiulans conalus est, haec sunt, o car-nifex! in gremio sepulla consulalus lui.

Ibid. 10, 22: Hic aulem non lam concinnus helhio nee lam musicus iacebal in suorum Graeco-rum foelore alqne vino. — Emendaverim fo store at que viro. Virus idem notat quod foelor, b. e. malum odorem , apud Lucret. 2, 8S2; Martial. 1, 88 et saepius apud Plinium.

Ibid. 36, 89: Quid? .... quod inde te recipiens in villa Euchadiae, quae fuil uxor Execesti, iacuisti maerens aliquot dies, alque inde o bso let u s Thessalonicam omnibus inscienlibus noctuque venisli? — Displicet obsoklus, quod si ad sententiam respicias, nihil aliud notare potest, nisi abieclus sive demissus. At vehementer dubito, num obsolelus banc vim vel semel alibi, apud Ciceronem saltern, habeat. Corrigas velim obvolutus, quod sententia opinor postulat, quodque aptissime concinit cum his, quae deinceps leguntur: quod eum con cur sum. plorantium ac tempeslatem querel-larum ferre non posses, in oppidum deoium Beroeam profugisli ?

Puo Q. Roscio Comokdo 7, 19: Fraudavit Roscius. Esl hoc quidem primum auribus animis-que omnium absurdum. Quid? si I and em aliquem divitem limidum, demenlem, inerlem naclus esset, qui experiri non posset, lamen incredibile essel. — Tandem h. 1. reprobandum videtur; non enim hoc significare potest, Roscium post longam moram, ad extremum aliquem, quem frau-daret, nactum esse. Neque interrogationis vim augere potest. Si enim ita esset, et necessario scriptum esse oportebat Quid tandem? si, et certe extremae sententiae forma et structura longe ab ea, quam nunc legimus, differret. Non magis ferri potest divitem; nam hoc agit orator ut auditoribus persuadeat, incredibile esse, Roscium fraudasse aliquem timidum, imbecillumque et inertem, nedum fieri potuerit, ut falleret C. Fannium, quem in sequentibus audacem, fallacem et malitiosum fuisse docet. Forsitan divitem ferri posset, si deinceps ostenderet, Fannium contra egentem fuisse atque inopem , etiamsi non satis perspicuum est, quomodo diviti homini facilius imponi possit, quam opibus deslituto. Coniicio divitem variam lectionem esse sequentis demenlem, quod nescio quomodo in contextum irrepserit; legitur enim in aliquot libris demenlem divitem inertem; in Codice Mediceo, aliquem divitem dm. dent, divitem inerlem. Quae quum ita sint, legendum censeo: Quid? si tardum aliquem, si timidum, demenlem, inertem naclus esset, qui experiri non posset, lamen incredibile esset. Pro tandem tardum scripsi i. e, hebetem et pinguem. Ante timidum inserui si, quod oh sequens ti- facile evanescere potuit.

5

26

De imp. cn. Pomp. 3, 7: delenda est vobis ilia macula Milhridalico hello superiore concepta:

.....quod is, qui uno die, loia in Asia, tol in civilatibus......cives Romanos necandos tru-

cidandosque denolavil, non modo ad hue po en am nullam suo dignam scelere suscepil, sed cett.— Nisi omnia i'allunt solocce editur poenam.., suscepil; delcto suo corrigo poenam nullam dignam scelere suo de dit.

Ibid. 10, 28: Quod denique genus esse belli potest, in quo ilium non exercuerit for tun a rei publicae? Civile, Africanum, Transalpinum, Hispaniense, mix turn ex civilatibus atque ex bellicosissimis nationibus. ■— Exlrema verba vitio Jaborare fere nullo negotio mihi pcrsuasi. Exci-disse quaedam videntur. De medicina vero alTerenda haereo. Fieri potest, ut olim scriptum sit mixtum ex civibus exe r citatissim is atque ex bellicosissimis nationibus.

Ibid. 13, 37: Itaque propter heme avaritiam irnperatorum quantas calamitates, quocurnque ven-tum sit, nostri exercitus feranl, quis ignorat? ■— Quoniam bic non de iis agitur caiarnitatibus, quas Romanorum exercitus accipere, sed de iis, quas aflligre solereut, ambiguitatem, quae est in feranl, tollendam censeo. Emendare propono serant.

Puo Marcello 10, 31 : Perfuncta res publica esl hoc misero fatalique bello: vie it is, qui non fortuna in/1amm arc t odium suum, sed bonitate leniret. — Nescio an recte fortuna inflammare odium alicuius dici possit, sed certe soloece aliquis dicitur ipse fortuna odium suum inflammare. Non dubito, quin inflammaret vox spuria sit. Corrigo: qui non /or tuna in/1 a lus irritarel odium suum. Cf. quae annotavi ad pag. 18.

Ibid. 10, 32 : Quare omnes te, qui heiec salva esse volumus, el hort a m u r et obsecramus, ut vilae luae et saluti consulas. — Toti buic orationi, in qua victoris Caesaris gratia suppliciter imploratur, magis congruit, opinor, lectio et or annus et obsecramus.

Pro C. Rabirio Postumo 1,2: Satis est homines imprudentia lapsos non erigere, urgere vero iacentes aul praecipitantes impellere eerie esl inhumanum, preiesertim, indices, cum sit hoc generi hominum prope nalura datum, uti, qua in /amiHa laus aliqua /lorueril, hanc fere qui sunt eius stirpis, quarii sermo hominum ac memoria patrum virtu tern celebrel, cupidissime persequanlur. ■— Extremarn banc sententiam misere depravatam emendare conatus sum verbis in bunc modum transponendis et corrigendis: ut, si qua in familia laus aliqua /orlet /lorueril virlulum, quam sermo hominum ac memoria patrum celebrel, hanc fere qui sunt eiusdem stirpis cupidissime persequanlur. Confer cum his ea quae leguntur 2, 4: quamvis palrem suum numquam viderat, lamen el natura ipsa elnce, quae plurimum valet, et assiduis domesticorum sermonibus in palernae vilae simililudinem deductus est.

Ibid. 9, 2S: Itaque obiicias licet quam voles saepe, palliatum fuisse, aliqua habuisse non Romani hominis insignia, — Praetulerim: alien a habuisse, n. R. h. insignia.

Ibid. 16, 44: Quam quidem vos, indices .... bonitalem .... non modo non aspernari ac refutare, sed complecti etiam et augere debetis. ~ Vro refulare substituere non dubito, id quod loci sententiae accomniodatius est, r epudiar e.

27

*

Pro Sex. Roscio Ameiuno 6, 17: Nam duo isli sunt Tilt Roscii. . . . homines emsmodi: aller plurimarum palmarum [vetus ac nobilis^ gladiator hahelur. cett. Verba quae uncis inclusi, quibusque aequo animo carere possumus, glossatori imputanda videntur, qui praecedentia verba explicare necesse habuit.

Ibid. 13, 37 : Scelestum, dii immortales, ac nefarium facinus at que eiusmodi, quo uno m ale-ficio seel era omnia complexa esse videanlur. — Levi mutatione scribendum existimo quo uno maleficia sceleraque omnia. Maleficia habet Codex optimus Helmstadtiensis. Cf. Verr. IV, 27 init: Venio nunc ... ad. . . emsmodi [acinus, in quo omnia nefaria contincri mi hi alque inesse videanlur.

Ibid. 18, 52: Numquid est aliud? Irnmo vero, in quit, est; nam istum exheredare in animo hah eh al. Audio; nunc dicis aliquid, quod ad rem pertineal. — Haec ultima quod ad rem per lineal ludi magistro nescio cui deberi suspicor, qui dicere aliquid ut Graecorum hèyeiv n, de iis usurpari ignoraret, qui non alsurda penitus in medium proferant. Cf. Tusc. 1, 10: Hie ab arlificio sua non recessil, et tamen dixit aliquid.

Ibid. 27, 74: Si Arneria, qui sunt hi? cur non nominanlur? Si Roma, unde eos noveral Roscius . . . ? ubi eos convenit? qui cum loculus est? — Extrema verba levi emendatione egent. Elenim postquam Cicero in praecedentibus interrogavit, per quos homines Roscius patrem occidisset, hie non quaerit, opinor, quibuscum locutus sit, sed ubi occasionem adeptus sit, eos homines, quos eum induxisse accusator criminaretur, conveniendi. Corrige igitur qui collo-culus e si?

Apulei Metamorphoseon I, 1, 11 (1): en ecce praefamur veniam, si quid exotici ac for en sis sermonis rudis loculor o(fendero. — Fuit, qui precamur corrigere vellet. Iniuria, nam praefari veniam apud Apuleium semel atque iterum invenitur, cf. Met. XI, 23, 23 et Florid init., ubi significat: veniam petere antequam loqui incipias. Me en ecce h. 1. offendit; quam locutionem etsi ab Apulei scribendi genere non abhorrere probe scio (cf. VIII, 26; X, 9), tamen hoc loco enixe, olim scriptum esse crediderim, ut II, 6: Folis famula petalur enixe.

I, 16: repents putris alioquin el veins funis dirumptur. — Malim vietus, quod eadem qua putris significatione interdum usurpatum invenies ; cf. Lucret. Ill, 385.

1, 20 : 'tu aulem inquil 'vir ut habitus et hahitudo demonstral ornatus, accedis hide fabu-lae? — Immo vero accredis; aecedere enim est assentiri, accredere vero pro credere et apud alios scriptores legitur et apud Piautum (cf. Asin. 3,3, 37); quo magis commoveor accredis h. 1. corrigere. Notum enim est Apuleium, priscarum locutionum et verborum amantissimum, ante omnia Plautinum dicendi genus imitandum sibi sumpsisse.

I, 21 : inibi isle Milo deversulur ampliler nummalus el longe opulentus, verum extremae avari-

(1) Usus sum Metamorphoseon recensione, quam edidit Eyssenhardt, Berolini 1869.

28

tiae el sordis in firn a e in f amis homo. — Infamis h. 1. ex praecedentis infimae dittographia ortum esse coniicio.

II, 9: quid cum [crinis] frequenti sohole spissus cumulal verlicem vel prolixa serie porrectus dorsa permamt? — Prioribus illis verbis tutulus significatur, vel capillorum in vertice capitis congeries, quam Lucanus (2, 358) lurritam frontis coronam (licit. Pro spissus malim crispus legere. Desideratur enim verbum sequenti porrectus e regione oppositum. Porrecti autem capilli ut iidem spissi sint, optime fieri potest.

II, 12: qui dies copulas nupliales adfirrnel, qui fundamenla moenium pei peluet, qui negoliatori commodus, qui vialori Celebris, qui navigiis opportunus. — Scripsit Apuleius sine dubio qui viatori salubris.

II, 19: ampli calices variae quidem graliae sed prcliosilalis unius. hie vilrum fabre sigillalum, ibi crustallurn inpunclum, argentum alibi clarurn et aurum fulgurans el sucinum mire cavatum et lapides ut bib as. — Extrema baec lapides ul bibas frigide satis et ineptc praecedentibus adhaerere mibi videntur; sensum praeterea praebent et obscurum et impeditum. Corrigendum esse suspicor et iaspis p erlu cid a, coniectura sane audaciori, sed quae verba suppedidat loci sententiae accommodata. De iaspide cf. Plin. N. H. 37, 8 et 9.

IV, 12: quo sermone cal lido deceptus aslu el vera quae dicta sunt credens Alcimus cett.— Verba sermone callido non Apulei esse existimo, sed ludimagistri nescio cuius, cui v. aslu explicatione indigere visum sit.

V, 20: poslquam sulcatos intraliens gressus cubile solilum conscenderit iamque porrectus el exordia somni premenlis implicilus altum sopor em flare coeperil. — Corrigendum censeo suspirium flare, praesertim quum cum hoc loco ea confero, quae leguntur IX, 25: producit hominem crebros anhelitus aegre rejlantem, ubi flanlem vera lectio esse videtur.

VII, 8: sumpta vesle muliebri florida..... el in sequiorem sexum incerlus atque abscon-

dilus. •— Pro incerlus, quod nullo modo hie ferri potest, inversus i. e. immutatus, substi-tuendum puto.

VIII, 8: Charite..... scaenam pessimi Thrasylli perspiciens ad I imam consilii desiderium

petitoris distulil. — Significare scriptor voluit, Chariten petitoris desiderium iterum iterumque animo perpendisse. Quod num per limam exprimere recte potuerit vehementer dubito, quum lima translate non dictum sit, nisi de censura, emendatione atque expolitione scripti alicuius. Quamobrem libram olim scriptum fuisse suspicor coll. Claudian. Laud. Stilich. 1, 75: animi cunclantis libra; Claud. Mamert. Stat. anim. 3, 13: adhibilo judicii libramine.

IX, 14: saeva scaeva, virosa ebriosa, pervicax pertinax, in rapinis turpibus avara, in sumplibus foedis profusa, inimica fidei, hostis pudicitae. — Librariorum socordia lusum verborum Ii. 1. intercidisse manifestum est. Scripsit Apuleius virosa vinosa, ad quae verba, quum nescio quis annotasset ebriosa, hoc ipsum verbum temporis cursu ia contextum perperam irrepsit.

IX, 20: commodum novis amplexibus Amori rudi litabanl, commodum prima slipendia Veneri

29

mi li tab a n t. — Ma^'is placet merilabanl. Slipendia merilare Catonem usurpavisse Festus s. v. Merüavere teslatur, quern h. 1. Apuleium, priscarutn locutionum sectatorem , imitalum esse admodum verisimile rnihi videtur.

IX, 24: inlerduin acerrimo gravique odore sul fur is iuvenis ine seal us alque obnubilalus inler-cluso spirilu difjluebal. — Inescalus h. I. duIIo modo ferri potest. Haud temere affirmare posse mihi videor, enecatus substilucnduin esse. Eneoare enim suffocandi vim fere semper et ubique habet, Hoe ipsuin autem scriptor opinor significare voluit. Cf. c. 27: sulfuris le lelali fumo necabo.

JX, 29: magnaque citra requisilatn veleralricem quandam ferninam, quae devolionibus ac male-ficiis quidvis efjicere posse credebalur. — Inepte editur malcficiis. Suspicor in vetustis libris scriptmn fuisse, id quod verborum sententia re vera flagitat, veneficiis; quod vocabulum in beneficiis depravatum esse nemini mirum videbitur, qui quam saepe b et v in MSS. permu-tata sint, compertum habuerit. (1) Quid mirum autem, pro beneficiis librarium, ut sibi certe videbalur, callidissimum maleficiis, substituisse?

IX, 30: discerplae comae semicanae sordenles in sper su cineris pleramque crus anlevenlulae conlegebanl faciem. — Corrige sodes anlependulae. Cf. V. 22: crinium globos decoriler in-pedilob, alios anlependulos, alios retropcndulos; IX, 31: crines pendulos.

XI, 3: Corona..., multicolor bysso lenui per lex la nunc albo candore lucida nunc croceo flore lutea nunc roseo rubore flammida. — Qnamquam nimiae audaciae iure quodam argui me posse certo scio, si boe egero, ut scriptori verbum obtrudam, quo neminem veterum unquatn usum esse satis constat, tarnen coniecturam non proferre nolo, quam h. 1. facere suslinui. Quum flore enim inepte et frigide scripturn esse mihi videretur, novum vocabulum/ïauor finxi, cui cum flavere prorsus eadem necessitudo intercedit, quae verbis candor et rubor est cum candere et rubere. Apuleium igitur scripsisse suspicor croceo f lav ore lutea.

Minucii Fei.icis Octavius (2) 3, 3: Mare . . . elsi non ca nis spumosisque fluclibus exibat ad ter ram, lemen crispis lorosisque ibidem erroribus delectali perquam sumus. — Emendandum est to r luo sis que. Eodem mendo olim laborabat locus apud Senecam in Quaest, Nat. I, 7: Virgula vilrea, striata, vel pluribus angulis in modum clavae lorosa, ubi nunc recte tor luo m legitur.

3, 4: hac fabulae eranl Octavi disserentis de navigatione narratio. — Corrigendum videtur de navigatione pair at a, i. e. confecta, peracta.

3, 3 : ad id loci ven turn est, ubi subduclae navieulae subslralis roboribus a lerrena labe suspen-sae quiescebant. — Potius tabe scripserim. „ Tabes autem et labes saepissime in libris commu-

(1) Cf. Corssen, Aussprache, Betonung u. Vokalismus der Lat. Spr. I, pp. ISl, 134. (2) Cf. Marei Minucii Felicis Octavius ed. J. Kayser, Paderbornae 1863.

6

30

tantur: Sed labes habet locum, ubi ruina et pernicies signiflcatur: tabes, ubi corruptio et contagio.quot; (1)

S, 4: ]laqué indignandum omnibus, indolescendum est, auderc quosdam, el hoe sludiorum rudes, lillerarum profanes, experles arlium eliam sordidamrn, cerium aliquid de summa rerum ac maie stale d e cernere. — Corrigendum est de mate stale dei decernere. Maiestas enim saepe dicitur divina vis et praesentia numinis supremi, qua se ostendit et declarat adesse rebus bumanis. Voc. dei autem propter similitudinem sequentis de- facillime excidere potuisse, manifestum est. Praeterea non cl hoe sludiorum rudes, sed et hos legendum erit.

Glossalorem olere milii videntur ea quae leguntur 6, 4: quippe anliquilas ceremoniis alque fanis tantum sanclitalis tribuere consuevit, quantum adslruxeril ve lus talis. Neque aliter iudico de iis, quae legimus 22, 12: Terrae enim vel caeli filius, quod apud halos esset ignotis parenlibus pro-dilus, ut in hodiernum inopinalo visos caelo missos, ignobiles et ignotas terrae ft Hos nominamus. Docta baec annotatio, quia disputationis cursum impedit et obstruit, non Minucio, sed Gram-matico cuidam tribuenda videtur.

8, 4: qui de ultima faece collectis imperilioribus el mulieribus credulis sexus sul facilitate labenlibus p leb cm pro fan ae coniurationis instituunt. — Corrige g lob urn profanac conmrationis. Cf. Nep. Alt. 8: Sic ille consensionis globus unius dissensione disiectus est. Veil. 2, 58: Hi una cum coniurationis globo, stipati gladialorum tnanu, Capitolium occupaverc.

9,1: Ac iam . . . per universum orbern sacrana ista tcterrima impiae coitionis adolescunt;

cru en da prorsus haec cl exsecranda conscnsio. — Immo vero eruenda.....el exsecanda;

of. Cic. Sest G5 : Exsecarc peslem aliquarn, lamquam strumam civitatis. Nisi forte pro eruenda substiluere maiis exurenda.

H, 9: Omnia ista figmenta male same opinionis et inept a so lac ia a poetis fallacibus in dulcedine carminis lusa a vobis nimirum credulis in deum vestrum turpitcr reformata sunt. — Pro inepta solacia substituendum est inepta somnia. Somnium saepc significat rem vanam, spem inanem, nugas; cf. Lucret. 1 , 104: multa tibi iam fingerc possum Somnia, quae vitae rationes ver tere possint.

16, 2: Sed in Na tali mco versutiam nolo, non credo; procul est ab eius sub li lit a te sim-plici tam sub lil is urbanilas. — Corrige r u s tiei late simplici; nam rusticitas saepe dicitur simplex ruditas lam in sermone, quam in moribus.

Initio eiusdem capitis baec leguntur: Dicam equidem, ut potero, pro viribus, et adnitendum tibi mecum est, ut comiciorurn amarissimam labem verborum veraciurn in lumine diluamus. —• Rece-perunt nonnulii edilores Fulvii Ursini emendationem, qui pro in lumine scripsit /lumine. Potius crediderim inluvie corrigendum esse. Inluvies enim apud sequioris aetatis scriplores nonnum-

(1) Cf. Forcellini Lexicon s. v. iaies.

31

quam inundationem aquarum significat sordes convehentium; cf. lustinus 2, i et 6. Deinde vero verba ul polero in marginem releganda censeo.

17, 9: Aspice Oceanum; refluil reciprocis aeslibus. — Antiquitus scriptum fuisse suspicor fluit refluil r. a.

20, 4: Quid illas aniles fabulas, de hominibus aves el feras omnes, el de hontinibus arbores alque flores? — In Codice Regio non omnes legitur, sed homines; rectius opinor et emendatius im manes ederetur.

21, 2: Pr odious adsumptos in deos loquitur qui err an do invenlis novis fru gibus ulililali hominum profuere. — Recte delevit frugibus Liibkertus in edilione Lipsiensi a. 1836, quia deinceps legerentur: in earndem senlentiam el Persaeus philosophalur et adnectit inventas fruges. Non magis errando h. I. ferendum videtur. Scriptum olim fuisse conicio qui quandoque invenlis novis, quae verba rectam omnino el simplicem praebent sentenliam.

22, I: Has fabulas cl errores et ab impiritis parenlibus discimus, et quod est gravius ipsis sludiis el disciplinis elaboramus, — Corrige sodes ipsi studiis.

22, 5: Alibi Hercules slercora egerit, el Apollo Admelo pecus pascit. Laomedenti vero muros Neplunus insliluil. —- Suspicio mihi incidit veram lectionem esse A ugiae Hercules slercora egerit. Quam saepe nomina propria a librariis obscurentur, multis exemplis ostendit Madvigius in Adversariis Criticis, nuperrime editis; p. 12S sqq.

22, 9: Soil hoc Nepos et Cassius in historia. — Immo scribit.

23, 11: Vbi aulem magis a sacerdolibus quam inter aras el delubra conducunlur stupra, traclanlur lenocinia, adulteria meditantur ? — Verba a sacerdolibus glossatori debcri exislimo.

31. 8: sic nos, quod invidelis, fr aires vocamus, ut unius Dei parentis homines, ul consorles fidei, ul spei coheredes, — In bis Dei tamquain otiosum emblema expungendum est; homines autem nescio an ex progenies corruptum sit. Recta sane erit sententia, quum legeris unius parenlis progenies.

32, 4: Immo ex hoc Deum credimus, quod eum sentire possumus, videre non possumus; in operibus mini eius el in mundi omnibus mo til) us virtu tern eius semper praesenlem aspicimus, cum tonal fulgural, fulmin at, cum serenat. — Vera lectio est, nisi fallor: cum tonal, fulgurat, cum nubilal, sermat.

32, 6: Deum oculis carnalibus vis videre, cum ipsam an imam luam, qua vivificaris el lo-queris nec aspicere possis nec tenere? — Vide an non praestet lectio viviftcaris et moveris.

38, 3: Nec mortuos coronamus. Ego vos in hoc magis miror, quemadrnodum tribuatis exa-nimi facem aul non sentienti coronam, cum el bealus non egeal, el miser non gaudeat floribus.— OfTendit h. 1. facem. Scio equidem apud Servium (ad Aen. XI, 143) scriptum esse: „ Funera autem a funalibus candelis, sebo vel cera circumdatis, dicta, quod his praelucentibus noctu efferrentur mortui,quot; sed, etiamsi eo quo Minutius vixit tempore scripsitque bic mos viguerit, id quod addubitare audeo, tamen ad hunc b. 1, allusisse scriptorem non crediderim. Nam si ita

32

fecisset, certe non verbo tribuere usus esset et in sequentibus scribere non neglexisset, cum et beatus luce non egeal. — Hoe ipsum verbum egere autem, quod inprimis de pecuniae inopia laboranlibus usurpatur, pro facem assem legendum esse ostendit. Praeterquam enim quod aetate imperatoria mortuos interdum coronatos esse constat, tunc etiam in usum receptum est, ut Graecorum more nummus ore conderetur. Cf. Propert. 4, 11, 7; luv. 3, 267. Dixerit forte aliquis: at non ideo nummulus mortuis tribuebatur, ne apud Inferos pecunia indigerent, sed ut baberent, unde Cbaroni portorium solverent. Audio. Sed ne corona quidem iis tribuebatur, ut in Oreo floribus gauderent, sed ut significaretur, corpus mortuum sanctam rem esse et inviolabilem.