r.- •{.'iç'.ï'

t.. • -,

i -j»« ifii^ ... 5 -

CPRIAE PKOVISCIAUS TRAJECTINAB CONSILIAEIO , CIVITATIS EUENO-
TUAJECTINAE SENATOR! , CAET,

Praef audi negotium, quamvis ad libri intellectum non require-
retur, avide tamen suscepi, ut publice alloquerer eos, quorum vel
amorem et humanitatem per totam vitam expertus sum, vel prae-
cepta recordor, quae mihi ad studia fuere saluberrima.

Et quem prius compéllarem, quam Te, Vir Ämplissime, p. ver-
loren van themaat, Avuncule Carissime! qui Tua soUtâ inque
me praesertim maxima henignitate meorum studiorum primitias ac-
cipere non dubitasti. Noli vero putare, me, quum Tibi dediearem
Opusculum, existimasse, ita simul me quoque Tuo praesidio vere
d^num futurum; credidi tantum, neque spes illa vana, fore ut Tui
ïmprimis inclyti nominis auctoritate Specimen meum ea, qua par
benevolentia ab Eruditis reciperetur. Atqui vera causa, cur tam
ülustres operis mei aditus fecerim et Tunm nomen in huius libelli
fronte scripserim, haec est: Publice Tibi qualecunque observantiae
signum sensusque gratissimos offerre volui : a quo enim tempo7'e Ca-

rissimum meum alte menie repostum Patrem acerbissimum fatum,
eJieu! maturvm nobis eripuit, mihi meisque assidue cum Pater fuisti
sollidtus, turn Te, prudenti conälio, henevolentissimum praebuisti;
quam curam,. licet de hrnnanitate Tua non duhitem, tanti tamen
facio, ut Te etiam atque etiam obtester, eodem nobis maneas animo.
Tuam integritatem, si quid vota valent, Deus Optimum Maximus Tibi
incolumem servet, »duplices supplex palmas ad sidera tendo,quot; sitque
Tibi fausta ac vegeta senectus !

Ad Te, Veneranda mater] meam convertere orationem, mihi
difficile est, non inopia sed abundantia rerum, quas Tibi pandere
velim : nam varias amoris, quo Te amplector, et gratissimi animi
sensus, quomodo Tibi aperiar nescio, nec, si scirem, hac loco verbis
exprimerem. Quanam enim mihi copia fandi mentem meam reprae-
sentarem? Tuus in me amor pudorem incutit; Tui vero pîetas in-
gens imo in corde aestuat! Mea Tut sollicitudo, qui Tuis in 7ne

curis com/pamri queat? Tibi colendae cunda mea vita sacra sit! Matek
pia, liberorum Tuorum amor, in quorum salute Tuam omnem -ponis
felicitatem, reliquam vitae partem Tibi reddat dulcem et beatam, Deus-
que Omnipotent committat, ut nostro amore ad summam salutem fruare.

Praeceptorum, quos humanissimos doctissimosque habui, antequam
stadium ingressus sum Academicum, Tu agmen ducis, Praestantis-
sime p. de raadt, in cuius Villa, educationi ac disciplinae sacra,
nomine Noorthey, per quinquennium mihi contigit laetissimam de-
gère vitam' nam etiamsi Te puer amore et aestimatione prosequerer,
postea demum, quurn reputarem, quales quantosque fructus ex insti-
tutione Tua percipere possem, in Uteris humanioribus disciplinisque,
olim a te traditis, vitae meae tabernaculum collocavi. Pro assidua
quoque cura, qua me, ut filium, pro egregia Tua virtute, tuitiis es,
sempiternas Tibi gratias agam. Nimirum mihi Noorthey non sohim

Indus fuit litterarum disciplinarumque, verum etiam in domo Tua,
Spectatissime de kaadt, earum amor in me ita excitatus est, ut
eas non ob vitae necessitates colere, sed ipsas propter se amare in-
stituerem. Qua in re magnopere quoque mihi profuerunt praestan-
fes laudatique Magistri, quos in Noorthey nactus sum et quorum
imprimis Vestram sincera mente recordor amicitiam, j. h. van SIL-
levoldt, l. e. beynen et c. hekgt. Crédité me Vobis, pro in-
stitutione Vestra, débitas agere gratias.

Ne mihi, stadio ludi litterarii confecto, si e scholastica disciplina
in liberum civium Academicorum vitam subito transirem, mutatio ni-
mia foret, contigit milii^ ut Tua in domo, Aestumatisdme a. ekkek,
circiter hiennium veramp;arer. Tuo auxilio animus meus per illud tem-
pus antiquis ita imbutus est Uteris, ut a Te amico Praeceptore in
Clarissimorum Virorum transgrederer scholas. Utrum vero rationem,
qua, Te duce, Graecos Latinosque Poëtas ac Philosophas tractarem.

an vero familiaritatem, quae in domo Tua vigelat, gratiore memoria
prosequar, non ausim dicere; verum hoc certum est, luhensque pro-^
ßteor, me huius commorationis ac familiaritatis annos semper jucmn-
dissimos duadsse juvenilis aetatis.

Secuta est vita Academica. — Grati animi officio jam lubens
fungor, Vohis palam gratias agendi, Viri Clarissimi, Acade-
miae Eheno-Tr ajectinae Professores, omnibus, quos do-
centes audire, mihi contigit.

Non possum, quin Te nominatim compeïïem, Vir Clarissime VAN
GOUKOEVEK, Tibique me gratum significem pro benevolentia, quam
saepius, expertus sum.

Tibi quoque, Clarissime HOLTlüS, me gratias agere juvat, uipote
qui me domum Tuam cum liberalitate recepisti.

Imprimis vero gratissimo animo recordabor beneficia, quibus Tu,
Aestumatissime Promotor vreede, me cumulavisti, qui nec

tempori nec operae pepercisti, ut mihi in scnhendo hoc Specimine
opitularere miUque de lihri conscribendi ratione adhuc duUtanti con-
siliis Tuis praesto esses : quum insuper Te humanum gesseris eo, quod
innumeros e Tua Bibliotheca libres adiré Tua mihi concesserit bene-
volentia. Gratum, quaeso, accipias discipulum, qui se liheralitate
Tua Tibi semper devinctum sentiet.

Neque minus sane juvat Vestri meminisse aequales , quos ami-
cos lidbui, nonnullos Sodales, in curriculo Academico. Plurimum
sane Vobis, Amid dulcissimi ! {quidni palam profiterer) ! Vesirae-
que debeo amicitiae, quum tales mihi in Academia evaderetis, qua-
les in condiscipulatu fueratis: in verum iemporumve vicissitudinibus
certi sincerique amici.

»0 Nodes Coenaeque JDeum!quot; toties succurrit, quoties in iüius
felicissimi temporis redeam memoriam, quod cum nonnidlis Vestrum

vel scientiis sttidens vel animum obledans artibus liheralihus, maxime
Mtisica, vel seriis collocutionibus consumsi.

Intempestive sane Vos singulos equidem valere juberem, cui serius
ociusve abeuntes idem ülud Vale jam dixistis: Vos omnes enim ex
Academia profectos, Societas — monstrum illud insatiabile vastusque
gurges — jam recepit, jamque nonnulli Vestrum, »mersi civilibus
undis,quot; in ore et fama versantes, suum nomen per Patriam circum-
ferri viderunt ; nunc demum ego, Vestrum omnium ultimus, studio-
rum curriculum decem annorum emensus, ilU me quoque offero,
omnia vel nihil ex eius mobilitate exspectantem. — Fsto ! — Vobis^
meis in Academia amicis gratus sim et acceptus, neque amcitiaê vincu-
lum, quod nos conjunxerat Sodales, aut interjecto temporis loconmve
spatio, aut tisu sociali rumpatur, hoe est, quod etiam atque etiam vogo.

henevolentiam Vestram mihi non denegastis, palam ex aydmo gratias
ago; profecto si quid boni in hoe meo Specimine inveniatur, huius
laudis parteni Vobis quoque debeo.

Lectorem autem humanissimum, ut hunc laborem benigne excipiat
qualis sit, non qualis ease posset, rogatum velim. Igitur cum O vi-
di o dico:

Distinguuntur Jura Toparchica a Juribus, quae originem trahunt e
Jure Feudali. — Quid sit Jus Feudale. — Unde ortae sint Toparchiae
et Jura Toparchica. — Jura, mancipii s. servitutis sequelae, Toparchica
perperam dicta. — Distinguuntur a Juribus Feudalibus et Toparchicis
Jura, quae non nisi fructus fundi dominii et quae directe profluunt e
contractu. — Secundum quaenam principia examinanda sint Jura Top-
archica. — Nostro Articulo non nisi ea Jura, quae proprie Toparchica
dicuntur, impugnantur.

Variae definitiones. — Publica Jurisdictio a Jurisdictione Domestica
olim diversa. — Ratio, cur postea evanuerit illa distinctio. — Separatim
de nonnullis Dominorum Officialibus:

De PRAEPOSITO B. MAJORE............................................................21

An sine damni compensatione exstiucta Jura illa, quae spectat al. 1«. —
Nonnullorum de damni compensatione sententiae. — Jura, de quibus
sermo, ante A™ 1795 Juris Privati objecta et in commercio. — Vario-
rum sententiae hac de re. — Damui compensationis acquitas. — Quae-
nam in censum venire debeant ad compensationera computandam. —
Quomodo ordinanda. — A quibusnam solvenda. — Si iù caussam
descendatur, penes quem hac de re esse debeat cognitio. — Quisnam
judiciorum ordo.

Certi cuiusdarn juris indoles ac prisca. natura indaganda ct inde diju-
dicanda. — An Jura Toparchica propne. î'to dicta tantum spectaverit
Legislator al. an vero etiam quae,, etsi nullo jure, eo nomine ve-
niant. —T An observanda sit Judici ea mens Legislatoris. — Grotii de
interpretatione sententia. — De quibusnam Juribus in hac Disquisi-
tionc dicatm'.

Juris Patronatus natura et historia. — Jus Patronatus fundo indis-
solubilc inhaerens. — De Juris Patronatus ambitu. — De Jure Patro-
natus feudali. — Magni momenti in Jus Patronatus Reformatio Eccle-
siae. — Quid de Jure Patronatus statutum sit Synodo Dorderacena
clansa. — Remedia ad abusus tollendos adhibita. — De peculiar! Jure
Patronatus in Frisia. —Lex Imperii Ai 1798 et aliae Leges
1806, 1314 (d. 26 Martii et d. 28 Sept.) et 1815 (d. 1 Febr.) invicem
collatae. An ex hoc Articulo recte impugnari possit. — Jus Patro-
natus non Toparchicum.

De vocis significatione. — De Censuum differentiis. — De Censûs
origine. — Census ab Emphyteusi diversus. — De Censu dominico. —
De vocis Censûs vario intellectu. — Census, uti hodie vulgo oc-
currunt, ne tangunt quidem Jus Toparchicum. — Quomodo de Cen-
sibus senserint ICti Gallici. — De praestationihus nonnullis, quae
proprie Census non habendae sunt.

De Decimarum indole et origine.—Variorum hac do re sententiae.—
De Decimarum ac Censuum eodem fere charactere.— De Deeimis
Novalibus. — De praestationihus aliis, nomine Heerenguldens. —
De Deeimis, Koptiende vocatis, in Gooiland. — Decimae cum
proprie ita dictae, turn Novales, quocumve alio nomine gaudeant,
Toparchicae non habendae, nec ergo impugnatae c nostri Articuli
Al. 2\

§ VI. DE FUNDO COMMUNI, DE LOCIS INCULTIS, DEQUE JU-
RIBUS, QUAE CIRCA EA TOPARCHIS COMPETUNT. . . 136

Distinguenda fundorum s. saltuum communium diversae species. —
Minus accurate distinxisse Consult, quakliss van ub^foed contendi-

tur. — De differentia dominii utilis et dominii superficiel vel juris
fructuarii superficiel. — Jus dominii directi in fundum quendam com-
munem non Toparchicum, quando Alodialis Toparchiae Domino
competens. _ An sit Toparchicum jus dominii directi in fundo com-
muni, quando competat Domino Toparchiae, ante A°gt; 1798 fenda-
lie. — Jus arbores plantandi in pascuis publicis. — Fundorum com-
munium et Wastinarum dominium. — quot;Jus illud dominii, nec
caetera jura utilitatis vel superficiel, Toparchica habenda. — Ejus-
modi jura ex AI. 2* nostri Articuli non impugneutur.

Flumina minora aquarumque decursus ab antiquissimis privati
dominii objecta. — De vüs majoribus. — De minoribüs. — Quae-
nam jura dominii titulo Toparchis competant in fluminibus aqua-
rumque decursu et in viis. — Oppugnatur Viri Consult, ouvieh
Commentarius in Articulum 577quot;quot; Codicis nostri Civilis. — Jura,
quae ex fluminum aquarumque decursu viarumque dominii jure
directo profluunt, Jura Toparchica proprio sensu haberi nequeunt.

Vocis Bami variae notiones. — Cum Molendina Bannali Juris
Verdi necessitudo. — Incerta origo. — Distinctio, quae in foro
Gallico obtinere solet. — Bannum e Servitute deductum.- — Ex
Jurisdictione. — Jus Venti Regale habitum. — .Jus Venti e fundi
jure dominii directe profluens. Jus Venti non Toparchicum, ideo-
que e nostro Articulo non impugnatum.

Cum Banno cohaeret. — Unde profluat. — Quomodo cum hae
materie cohaereant oppidorum pagorumquc tributa et accisae,
quae dicuntur.

Definitiones. — Variae species. — Origo. — De Jure Ectractus
Toparchico dicto. — Nec feudale habendum, nec vere Toparchi-
cum, jsed fundi dominii juris sequela. — Non impugnatur e nostri
Articuli Al. — Constitutione Ai 1798 non exstinctum haben-
dum. — Nec magis silentio Codicis nostri civilis. — Casus positio
et Quaestiones.

Variae de Juris Venandi natura sententiae. — Jus Venandi ac
Piscandi non universe Regale. — De Jure Venandi in fundis
alienis. — Edictorum caeoli V interpretatio. — Jus Venationisac
Piscationis non feudale.—Nec ToparcHcum. - Non impugnatum
e nostri Articuli Al. — De Jure Venationis Equestris.

216

228

§ XII. DE CORVEIIS, DE ANGARIIS ET FAEANGARIIS, DE
MANOPERIBUS ET CAROPERIBUS...................

Corveiae personales et praediales. — De Corveiarum origine. -
Jus Corveiae non Toparchicum. — Non impugnatur e nostri
Articuli Al. 2»

§ XIII. DE JURE CURTIS DEQUE JURIBUS, QUAE EX EO PRO-
FLUUNT .............................................

Jus Primae Noctis. — Cullagium. — Pcrstringuntur convivia
nuptialia hodierna. — Jus Marchetae. — Diversa nomina, quibus
•Jura illa occurrunt.

Variia inodis damni compensationem ordinäre licet. — Damni
compensationis vel redemtionis praetinm definire non difficile.

DE LEGISLATOEIA POTESTATE JURE NATURALI CIR-
CUMSCRIPTA ET DE DAMNI COMPENSATIONE PRO
JUEIBUS, TOPARCHICIS DICTIS, EXSTINGUENDIS NE-
CESSARIA , EX JUSTITIAE PRAECEPTIS DEDUCTA, 313

Die ganze Wirksamkeit der Staatsgewalt muss innerhalb der Gren-
zen des Rechts bleiben.

De Beerïijhe Meglen betreffende voordragt of aanstel-
ling van personen tot openbare fteirehUingen, »ijn nf-
geschaft.

schadeloosstelling der eigenaren hunnen door de wet worden
vastgesieia en geregeia.

■■ %

Legis fundamentalis Articulo addititiorum articulorum quarto
cum de Juribus Toparchicis {Heerlyke regten) 1) sermo sit,
non alienum mihi videtur iavestigare, quid revera sit Jus
Toparchicum; nec parvi momenti haec investigatio duci
potest 5 com sine dubio permulta jura, Toparchica quae vulgo
hodie vocantur, Toparchica nequaquam nec ullo jure habenda
sint: nam haud scio, an non temeraria videri possit sententia
Administri temporarii rerum domesticarum, dicentis: »van
waar de heerlijke regten afkomstig zijn, behoef ik niet te
ontvouwenquot; 2).

Lege Imperii jam anni 1798 distinguebantur Jura Toparchica
a Juribus, originem quae ducunt e Feudali Regimine sive Jure
Feudali; quod facile patebit inspicienti ejus Constitutiouis arlt°'.
24 et 25._Et recte distinguebantur: nam ab omni tempore

1) Proprie dicitur in genere Jus dominicum, ne vero confunderetur cum voce
Juris dominii. Juris Toparchici nomine uti malui.

nihil commune habebat Jus Feudale cum Jure Toparchico,
quod permultis scriptoribus satis demonstratum et rebus ju-
dicatis s. Jurisprudentia, quam dicunt, quoque receptum est.

Attamen hodie adhuc nonnumquam a Jurisconsultis confun-
duntur, quamvis consulto fortasse et callide, teste lipmah in
disceptatione forensi 11 Octobr. et 18 Oct. 1841 coram Ul-
trajectina Curia 1): »Zoo, om eene andere gronddivaling te
noemen,quot; inquit, »en ■welker invloed op het geheele stelsel
..beslissend is, heeft hij (partij) altijd en door den geheelen
loop zijner voordragt hèerlyk regt en leenregt als synoniem ge-
bruikt , en onderling verward, en die verwarring tot stelsel
verheven, niettegenstaande niets zekerder, niets meer onwe-
dersprekelijk is, dan dit, dat er leenregt is, dat niet heer-
lijk is, en dat er heerlijk regt is, dat geen leen is.quot;

hier, door zijne gansche voordragt heen , moedwillig en opzet-
telyk heerlijk en leenregt heeft verward.quot;

Argumentum refutationem non admittens duci licet ex eo,
quod in Provincia Groningana, nunquam ubi Feuda invalue-
runt, revera jura Toparchica semper exstiterint, unde recte
animadvertitur a lipmahno: »Waar de Leenpligt nimmer be-
kend is geweest en nogtans heerlijke regten bestaan, kunnen
deze niet uit gene oorspronkelijk zijnquot; 2).

Non ex feudali regimine orta esse Jura Toparchica, facile
patebit, si feudi naturam accuratius perpendas: feudum enim

1)nbsp;Cf. Weekblad van het Regt, 24 Maart 1842, Nquot;. 271, 28 Maart 1842 N°.272.

2)nbsp;Cf. Weekblad van het Regt, 28 Maart 1842, Nquot;gt;. 272. Orat. tipjUNNr.

noa nisi traditio est dominii utilis haereditarii, sub conditione
fidei ct obsequii, auxilii et consilii ab una, el defensionis
sive tutelae ab altera parte, quae in investiturae documentis
contrahentes stipulabantur : »Leenregt,quot; ita grotiüs 1) defmit,
»is een erlTelyke oasplisbare togt op eens anders ontilbaar
goed, met onderlinge verbintenisse van schut (Protectie) aan
de eene zyde, ende pligt van manschap (Homagie) ende heer-
gewaden (laudemiarum) aan de andere zyde.quot; — Ipsum feu-
dum a SCHRASSERT 2) ila defmilur: »Est enim Feudum genus
clientelae, quo vel dignilas vel vecligal, vel praedium aliquod
ea lege alicui utendum fruendum datur, ut et ipse, ipsius
posteri et haeredes beneficii auctorem perpetuo Dominum ag-
noscant et pro Patrono colant eiusque Caput, existimationem
et forlunas tueantur.......................

Jusque Domino reservalum dicitur Dominium directum; quod
apud multos licet misere vapulans, in usu tamen receptum
Feudali, proprie notât Proprietatem , ad differerjtiam Dominii
utilis, ias utendi fruendi, quod in Vasallum transit, demon-
slranlis.quot;

Vinculum igilur solummodo erat Patronum inter et Vasallum.
Quonam vero modo ex hoe contraclu oriri potuerint jura ea
omnia, quae hodie jurum Toparchicorum nomine gaudent,
difficile sane explicatu; — non autem praedia solummodo et
fundi, sed officia quoque et Jurisdiclio in feudum dari sole-
bant, et hac ex delegatione Jurisdictionis, quae Principi unice

propria erat 1), orta esse jura Toparchica s. Dominica existi-
mo. Ipsa enim haec Jurisdictionis delegatio Toparchiam, pro-
prie ita dictam, constituebat. Verba sunt Cel. stockmass 2):
»Itaque nihil aliud est Toparchia, quam potestas et jurisdictio
instar feudi concessa, complectens merum et mixtum Imperium,
ac infimam seu fundariam jurisdictionem; et Dominus Pagi quem
vocamus non aliud est quam Praetor perpetuus, aut Praeses
Jurisdictionis illius territorii ubi Dominus est.quot;

Ita etiam fundi cum feudales lum allodiales non nisi ea con-
ditione dici potuerunt Toparchiae, nisi Dominis in feudum
data esset Jurisdictio vel omnimoda, vel alta, vel media, vel
bassa, secundum quam competentiam distinguebantur Topar-
chiae et Ambactiae 3), {Hooge en lage of Amhachts-Heerlijkheden) ;
nec erat inseparabilis ea Jurisdictionis delegatio a feudo 4),
innumera cum fuerint feuda sine Jurisdictione ; quam ob caus-

4)nbsp;Quod jam docet sam. stbijk, Examen Juris Feudalis, Methodo Institutionum
dispositum. Cap. VIII. 18! »Sed an Castro vel Pago in feudum dato, etiam juris-
dictio omnigena in feudum data censetur ? Neg. quia haec a feudo separata,
et alius pagum, alius Jurisdictionem habere potest, nisi tamen vel juris-
dictio expresse simni concessa, vel Jurisdictio et Imperium illi cohaereat; ubi per
consequentiam transit.quot; — Nec non a. klüit. Op. I. p. 58, his verbis: »Daarbij kon-
den zij (de Edelen, in hunnen eersten en voormaligen stand, als Grondeigenaars of
vrije Grondbezitters') volgens het meer bekrachtigd Leen-Systema van dien tijd, van
de Graven uit hunne Domeinen ook Leengoederen bekomen, en bekwamen dezelven,
met der daad, 't zij deze Leenen bestonden in enkel vaste goederen, landen,
o{ rechten, zonder of met bewind over de bewoners, dat is, met of z o n de r/loo-
c/en of lagen regtsdtvang (Jurisdictie, Hoogo of A m b a cht s - H e er 1 ij k-
hcden).quot;

sam Toparcliiae 1) non erant; quod clarius etiam palet ex eo,
quod Saec°. 18™ fundi nonnulli a Republica Tenditi sint (non
m feudum dati, sed venditi) cura delegatione expressa cuiusdam
partis Jurisdictionis, vel publica quadam auctoritale delegata
ad Ambactos creandos vel instituendos, quae publica auctori-
tas, ut dixi, solummodo Toparchiam efficit; qua occasione
propter fiscum sive commodi pecuniarii caussa vinculum feu-
dale iis annexum est, quod accessorium igitur.

Eiusmodi emtiones venditiones sub nexu feudali accessorio
Saecquot;. 15° jam in usu fuisse, constat; exemplum afferre e meteui
Responsis juris non inutile videtur: »By zekere opene Brieven
van 28 Maart 1478,quot; ita meyer2), »hebben maximiliaan van
OOSTESRYR en MARIA VAN BOüRGOSDiE, dcs tyds Graaf en Gravin
van Zeeland, erkend, uit nood van gelden...........

aan den Heer floris. Bastaard vam borseleh. Ridder, natuur-
lyken zoon van den Heer frank van borselen. Graaf van Oos-
tervant voor eene somma van 2282 ponden en vyf schellingen
te hebben verkocht de Heerlykheid C., om die te bezitten en te
behouden, als een onsterfelyk Erfleen van de Graven en Gravin-
nen van Holland en Zeeland; wordende die Heerlykheid by
dezelve Opene Brieven omschreven in deze bewoordingenquot; enz...

De qua venditione sub nexu feudali meyer 3) haec affert:
»wanneer men inziet de eerste Brieven, hiervoren omtrent de
Heerlijkheid C. aangehaald, die namenlijk van Aartshertog

1)nbsp;Toparcliiae nomine Lu genere uti mihi projiosiii, nisi speciem indicare opus sit.

van 28 Maart 1478, dan blijkt daaruit een zonderling- meng-
sel van de Leenregten met die van de gewone Wetgeving. Aan
den eenen kant toch erkent de Vorst, de Souvereine Leenheer,
aan Heer floris, Bastaard van borselen, te hebben verkocht een
Domein, en zulks tegen betaling van eene bepaalde som; en
aan den anderen kant geeft hij, ten gevolge van den koop, geene
overdragt van eigendom, maar hij behoudt zich den eigendom
als ware het voor, zoodat het verkochte domein voorkomt, alsof
hetzelve door hem ter leen ware uitgegeven. Niet zoo de oor-
spronkelijke instellingen van het Leenregt. Was het een feu-
dum datum of collatum, dan gaf de Heer het leen uit legen
zekere doorgaande diensten of verpligtingen; was het een feu-
dum oblatum, dan droeg de oorspronkelijke eigenaar zijn regt
van eigendom op aan den Heer, wiens schut en scherm hij
verlangde, en ontving hij het enkel ter leen terug, onder ver-
pligling van hulde en manschap. Het leen was wel bij ver-
volg van tijd een alienabel regt geworden in handen van den
Vasal, maar tusschen Vasal en Leenheer kon geen koop worden
gesloten; de Leenheer kon den eigendom behouden en dien ter
leen uilgeven; hij kon des noods voor de uitgifte ter leen eene
recognitie hebben bepaald; doch de eigenaar verkoopende,
droeg al zoodanig regt over, als hij op het goed had, dat is,
het bleef allodiaal in handen van den kooper, zoo het allodiaal
was geweest; of het was leen, doch alleen pliglig aan den Heer,
wien de Verkooper hetzelve ter leen opdroeg 1).quot;

1) Caeterum eiusmodi venditionum nonnulla exempla afferri possunt ex libro
quodam, cui titulus: Het regt van syne- Eoogheyd den Heere Prince van Orange
en Nassau etc. tot het Harquisaat van Vee re en Vlissingen, bewezen met au-

Ipsa bona Dominica distinguunlur a bonis Feudalibus quoqu«
a schrassert 1): »Causam, quam ob rem haec bona (Domi-
nica seil.) multo duriori legi suos adstringunt possessores, quam
bona Feudalia, non difficuller reperiemus, modo in originem
horum bonorum juxta ac Feudalium inquiramus.quot; In qua ta-
men inquisitione Jurisconsulto Gelrico non in omnibus videtur
adsentiendum.

E quibus facile deduci licet, non directe e feudali regimine,
sed speciali e delegatione Jurisdictionis et Publicae Auctorita-
tis nata esse Jura Toparchica, proprie ita dicta.

Nec raro sermo est de Juribus Toparchicis, mancipii vel
servitutis sequelis, et fortasse adesse etiamnum jura, quae ser-
vituti vel potius communi manumissioni sive liberationi per
Chartas et Libertates (Reuren en Vryheden, Stad- en Land-
regten) Saeculis XII, XIII et XIV, originem debeant, negare sane
non anderem; quid vero de iis sit existimandum, jam investi-
gabo suo loco, cum de Juribus separatim agam, quae vulgo
Toparchica dicuntur. Si autem adsint, Jurum Toparchicorum
numero quin comprehendi non debeant vel possint, non dubito:
non enim Toparchiarum Dominis tantum competebant eâ qua-
litate, sed omnibus fundi possessoribus, quamvis Toparchae
titulo careutibus. Quod autem fere in solis Toparchiis quae-
renda sint, nulla alia est ratio, quam quod longe plurimi fundi
possessores et feudales et allodiales, fundorum majorum saltem
paene omnes, eos fundos creari Toparchias curaverint, vel ma-

thtrUicque stukken, deductien, resolutien etc. Beheizende tejffens einige Consideratiën om-
irent de onlangs ondernomen Devasalleeringe van dien, enz. te Traneker by wille.m
COULOU, 1733.

turius, vel tardius; quare non periculosa mihi positio videtur,
olim Toparchiarum Dominos prope solos fundum possedisse
paullo ampliorem 1).

Erant etiam sine dubio ea jura legitimi ac bene acquisiti
dominii sequelae ; nemo sane negabit, olim legibus dominorum
in servos jus agnitum fuisse. Hodie vero tollenda vel potius
exstincta censenda esse ea jura, utpote sequelas dominii, hodie
non amplius agniti, libenter concedo: ne tollantur autem titulo
Jurum Toparchicorum : sunt enim juris privati, non publici; vel
ut Gallicis utar vocabulis, quae distinctionem bene exprimunt:
sunt jura de Sieurie, non vero de Seigneurie.

Nec raro denique in Jurum Toparchicorum numerum refe-
runtur, quae revera fructus dominii fundi, vel etiam quae pro-
fluunt e contractu; verum Jura Feudalia et Toparchica sine
ullo dubio distinguenda esse a juribus illis realihus juris civi-
lis, jam docet Art. 25 Constitutionis A^ 1798 2), et recte quo-
que receptum est in foro hodierno.

Nec igitur demonstrare mihi opus erit, ejusmodi jura non
posse haberi Toparchica, cum nihil commune habeant cum
Toparchiae essentia, nec possideantur nisi titulo dominii fun-
di ; — neque aliquid obstet, quin recte possideantur a fundi
domino quocunque et ab eo vendantur vel alienentur quovis
modo ut dominii pars. Ea vulgo tantummodo inveniri apud
Toparchiarum Dominos, eadem causa nititur, quam jam antea
memoravi, nimirum olim tantum non omnem fundum posse-
disse Toparchas cum dominii directi titulo tum ulilis.

2)nbsp;Cit. quae Iiac de l a dixerimus Parte huius disputationis Secunda, in fine.

Itaque non sufficit vulgo, quondam possessa esse jura Topar-
chica et jura dominii feudali titulo, ut, abolito feudali regimine,
exstincta habeantur. Artquot;. 16° Constitutionis A'. 1801 nexus
feudalis quidem sublatus est et Feudalia bona omnia declarata
sunt AHodialia; noa tarnen erit, opinor, qui sustineat, eam
ob causam e. g. ipsum fundi dominium, quando titulo feudali
possessum, fuisse sublatum; — fundi dominium tantam ex
feudali allodiale factum est; per consequentiam omnia etiam
jura, feudali quando titulo possessa, allodialia evaserunt in
mauu possessoris, minime gentium vero exstincta. Verum ista
tantum jura periisse censenda sunt, directe originem quae du-
cunt ex feudali regimine, et hodie adhuc tollenda sine ulla
controversia, si talia forte probentur. Redete sane h. bosscha 1):
»Fuerunt et sunt etiam hodie, qui omnia illa jura feudalia to-
carent, quibus feudi nomen ita optatum videatur, ut eo atan-
tur, ubi genuina adsit dominii natura. quot; — Nec non kaep-
SAET 2): »Comment donc est-il possible d'avoir vu et de voir
encore, quelques fois des jugements et même des arrêts, pro-
scrire un droit ou une redevance comme féodale de sa nature ?
est-ce par ignorance ou par esprit de parti? Il n'y a de droit,
ni de service, qui puisse être féodal, que celui qui est chargé
de foi et hommage 3); tout autre est allodial de sa nature et

1) Specimen Historico-Politicum Inaugurale rfe Institulionis procuratione ex antiquis-
simo Jure Publico in Patria nostra, p. 56.

U) Analyse de l'origine et des progrès des Droits des Belges et des Gaulois. Chap.
XV. Nquot;. 192 {Oeuvr. Compl. IV. p. 245. Ed. 1839, chez leeoux).

3) Quiu etiam nec solum homagium sufficere docet Jus Curtis in Tubantia, ubi
quamvis homagium obtineret, de feudo tamen nequaquam sernionem fuisse, satis
notum est.

doit être présumé tel, jusqu'à preuve du contraire, parceque
la qualité féodale est une qualité accidentelle et contraire à
la nature de toute propriété.quot;

Eadem dicenda de natura Dominica; non sufficit, certum jus
possideri a quodam Toparcha, ut recte impugnetur ex nostro
articulo; nec sufficit quidem, vulgo, imo nonnisi a Toparchis
possideri: hoc enim rationibus ac causis a Toparchia prorsus
alienis tribuendum est; denique nec sufficit, certum jus vulgo
Toparchicum vocari, sive Juns Toparchici nomine possideri: nam
ostendere postea quoque mihi propositum habeo, permulta
jura minime recte eo nomine venire; — luce clarius profecto
erit probandum, certum jus originem ducere ex Toparchiae
essentia et praeter Toparchicam .s. Dominicam auctoritatem
recte possideri non posse; vel aliis verbis: erit probandum,
certum jus non pertinere ad Toparchiae accidontalia, verum
omnino ad essentialia, ut ex nostro articulo, vel huius articuli
vi ferenda lege organica impugnetur.

Quibus tanquam fundamento praemissis, in hoc meo speci-
mine examinare in animo habeo nonnulla, quae rede vel per-
peram Toparchica nuncupari soient jura: persuasum enim mihi
habeo, secundum illa principia, omnia, quae vulgo dicuntur
jura Toparchica, examinanda esse, ne perperam forte applice-
tur cura Articulus 4quot;' artt. add. Legis Imperii nostrae, tum vi
huius articuli ferenda lex organica.

Quae omnia bene intellexisse et perspecta habuisse Legis-
lator omnino praesumendus est.

Consequentia est: Art. 4'° artt. add. Legis Imperii Jura To-
parchica nonnisi proprie ita dicta spectantur.

Recte aiiiraadverteniut illi, quibus anno superiori mandatum
erat ad Ordines Generales referre de oblato ab Administris Re-
giis specimine legis Imperii (de Commissie van Rapporteurs)
in relatione 27' Septembris non bene congruere definitiones
nunc propositas illis, quae datae essent praecedentibus occa-
sionibus: hic enim definiuntur officia publica: Staatshurgerlijke
hetrekkingen, betrekkingen van Bestuur, in onmiddelyk verhand
staande met de uitvoerende magt, illic: Openbare hetrekkingen,
die van wege den Staat, de Provinciën of de Gemeenten worden
opgedragen en bekleed.

Secundum illam explicationem Jus Patronatus Ecclesiae non
impugnaretur; impugnatur vero secundum hanc, ex qua nihil
obstat, quominus publica sint Sacerdotis ministerium, nec non
Ludi magistri et officia Custodum Organistarumque, caetera
eiusdem generis.

Igitur omnino clarior exspectanda videbatur ab Administris
Regiis explication frustrata autem spes: nam legimus in eorum
responso: »De beteekenis der woorden: Openbare hetrekkingen
kon niet duidelijker worden aangegeven, dan door de reeds
opgegeven verklaring, dat daardoor wordt bedoeld: alle open-
hare betrekkingen, die van wege den Staat, de Provinciën of de
Gemeenten mrden opgedragen en bekleed.^'

Me judice nunc etiam Sacerdotis ministerium subintelligi de-
beret; — sed cum antea 1) expressis verbis excluderetur, ut

postea subintelligeretur, expressis saltem verbis hoc indicari
debuisset. Non igitur laesum esse Patronatus Ecclesiae Jus
teneo. Praeterea quod attinet ad duas jam memoratas expli-
cationes, eas conjungendas esse, quatenus fieri possit, existimo.

Qualiscunque tandem sit illa interpretatio Publicorum offi
ciorum quorum cum institutio tum praesentatio personarum
Toparchis competiverit, si quaeras, ponere non vereor officia
Scultetorum, civibus Praefectorum above quohbet nomine gau-
deant, caeteraeque gubernationis localis; porro Quaestorum,
Nunciorum, Messorum, Praeconum caeteroromque servientium.
, Denique officia Praefecturarum aggerum et Hydrarchiarum
caet. Heemraadschappen, Polderbesturen en Waterschappen)
quoque spectari docet responsum Administrorum, d. 30quot; Sept.
1848 exhibitum.

Non tamen ab initio ea simdiaque officia profluebant pu-
blica ex auctoritate vel eius partem efficiebant, nec igitur
Juris Publici; quam politicam indolem tum demum nacta sunt,
bereditarie Jurisdictio regia delegari cum coepit, modoque
prout haec iis conjuncta fuerit officiis: — ab omni enim tem-
pore distingui recte solebat ex Principis potestate emanans et
ab eo delegata Publica Jurisdictio a domestica illa , quae in
fundis sibi propriis Domino recte competebat.

Ita etiam vir Doct. is. an. hijhoff 1): gt;ihem (villae seil,
possessori) behoorde het regtsgebied (Jurisdictio seil, domestica)
over dat hofgezin (homines, servi, mancipia, glebae addicti),
hetwelk bij door zijnen regier of schout (Judex, Villicus) deed
uitoefenen, en waaruit later, toen ook deze heeren een gedeelte der

konmklyke regten verworven haddm, de Heerlijkheden nwt laag
en middelbaar regtsgehied ontstaan sijn.quot;

Quae tamen distinctio domesticam inter et publicam Juris-
dictionem postea fere evanuit. Nec mirum: — olim seil.
Villarum possessoribus, postea Toparchis factis, totius villae ,
postea Toparchiae, totus pleno dominio competiverat fundi tra-
ctos, inhabitatus et cultus a suis homiuibus, servis, mancipiis,
glebae addictis, familiam eflicientibus. Paullatim vero incres-
cente servorum manumissione et Cbarlarum ac Libertatum
(Stad- en Land-regten) concessione, Saeculis maxime XII, XIII
et XIV, denique invalescente fundorum a Dominis concessione
titulo utilis dominii, retento dominio directo, eo effectu, mox
ut multis in locis Toparchis parum fundi pleno jure dominii
superesset, necessario domesticae illius Jurisdictionis tandem
nonnisi umbra tantum relinquebatur-, evanuit quoque et umbra
ultima illa sublato nexu feudali et propriis factis, quae feudalia
hactenus erant, bonis ex Constitutione K\ 1801 1). Quippe
domesticae illius disciplinae ac jurisdictionis idea novo sub or-
dine rerum ita periit, ut omnis adminislratio ac jurisdictio
localis hodie pertineat ad Politicum Regimen, nec amplius
ergo sit Juris Privati, verum unice Juris Publici.

Paucis absolvere inde ab initio Toparcharum auctoritatem et
ipsos officiales, quibus utebantur, quique dicebantur Topar-
chici, lubet.

Personalis ante Carolum Magnum Jurisdictio fuerat; terri-
toriali autem inde a Carolo Magno facto Imperio, territorialis
pedetentim quoque facta est Jurisdictio, Imperii -cum sit ema-

iratiov specialiter autem quod accidit concessione Hugonis
Capeti, hereditaria qui reddidit Beneficia cum dssueta jurisdi-
ctione annexa; — annexam illam Jurisdictionem publicamque
auctoritatem proprias constituisseToparchias, supra jam monui.

Itaque ex villis quidem natae sunt Toparchiae (Heer-
lijkheden); ex villarum autem possessoribus To parch a e
sive Domini proprio sensu (Heeren, Seigneurs) ex-
stiterunt.

Verum concessa ea Jurisdictio non continebat Jurisdictionem
illam domesticam disciplinae tuendae caussa in servos: quae
enim ab omni tempore peoes fundi possessores fuerat; verum
continebat Jurisdictiouis illiusRegiae partem, hucusque quam
nomine Regis in quibuscuaque villis exercuerant Centenarii.
»Avant la naissance de la féodalité,quot; sic raepsaet 1), »deux
Codes, Tun public, et l'autre domestique, formaient toute
la législation; le prémier consistait en la loi nationale et les
Capitulaires, et obligeait tous les sujets indistinctement. L'au-
tre, qui était local, consistait dans les règlements que chaque
propriétaire d'une villa faisait pour les intérêts économiques
et de police de sa villa, mais qui n'obligeait que les serfs, les
censitaires et les colons de la villa, et seulement sous le rap-
port de ce double intérêt, chaque villa avait ses règlements
appropriés à sa situation et a sa nature.quot;...........

»Le propriétaire de chaque villa et de tous les fonds dont
elle se composait, en établissant cette législation domestique
dans sa villa, n'exerçait que ses droits de propriété. S'il rè-

glait les travaux de ses serfs et leur araendement ou peines
sans excéder la mesure et le mode, que la loi générale avait
déterminés ; s'il réglait les redevances de ses censitaires et le
mode de leur recouvrement ; s'il organisait les fermages et les
services de ses colons; s'il établissait une police pour la cul-
ture des champs, pour l'exploitation des bois, pour la voiërie
et le maintien de la paix et de l'union entre tous, ut familiae
recte vivant, comme disent les capitulaires, n'est-ce pas com-
me propriétaire et maître de la maison qu'il avait droit de le
faire?quot;

Itaque, natis Toparchiis, concessa parte Regiae Jurisdictio-
nis, centenarios ceterosque Officiales Regales excipiebant Offi-
ciales sive Ministeriales Dominici.

Animadvertendum quidem est, jus redditum fuisse ab om-
nibus Dominorum Officialibus fere iisdem, hucusque Villarum
qui rebus domesticis ac disciplinae praeesse soliti essent; a
Senescallis videlicet, Praepositis sive Majoribus aut Villicis,
Scultetis, Messoribus ceterisque; verum quod attinet ad Bali-
vum, nominatim saltem in Capitularibus non invenitur 1). —
Separatim de iis pauca afferre liceat.

Senescallus olim una cum Pincerna (Boutellier) palatii toli
parti oeconomicae praeerat et judicabat sine appellatione de
omnibus, quae attinebant ad Villarum Regiarum administra-
tionem atque justitiam 2); Saec°. autem X°. exeunte, cum

Missi Dominici in desuetudinem esse coeperunt, Justitiae Re-
galis Judex principalis factus est Senescallus 1).

Mox quoque Dynastae tam Ecclesiastici quam La'ici, Reges
imitandi cupidi, domi statum sive normam instituere coepere
Regali statui similem 2), et suis Senescallis 3) eandem tribue-
bant auctoritatem. »Provideat,quot; sie fleta 4), »tunc sibi Do-
minus de Senescallo...... qui in legibus consuetudinibusque

Quod ad Jurisdictionem igitur, idem erat Senescallus, qui
postea appellatus est Balims Magnus.

üt Caput Jurisdictionis Dominicae ter vel quater per annum
percurrere solebat Domini sui Dynastiam, et, quod dicebatur,
Francum Plege tenebat: — erant enim tria illa placita Franco-
rura ; nobis postea : deurgaende Waerheden et Hooge Yierscaeren,
in Gallia Chevaucées et assizes, Grands jours 5).

Non vero unicuique Magnum Balivum institueodi jus com-
petebat; quod babuisse tantum videntur Domini illi excellen-
tiores. Comités videlicet Ducesque, nec non Magnates Eccle-
siastici, nimirum Dynastae; nonnumquam occurrunt sub nomine

2)nbsp;Cf. l. a. waknkönig, FlanüriscU Staats und Rechisgeschiclite bis zum Jahrl305,
Erster Band. p. 263.

3)nbsp;Ibid. »Das Amt des Dapifer oder Senescakus.quot; — »Hofmarscliallenamt.''

5)nbsp;Aliis nonnullis quoque nominibus occurrunt, ut: Duergynga, Generale Jaer-
tvaerheden, Stille WaerJieden, coie verité, franche verité, Franc Pledge, Veritas: inter
alios cf. WARNKÖNIG, Op. laud. I. p. 283.

quoque Justitiae, ut Justitia Flandrensis, Justitia Zelandiae; nec
non sub nomine Procuratoris, ut Hollandiae Procurator.

Verum cum in Toparchiis Ambactiisque occurrere non so-
leant, multa addere supervacaneum.

Senescallo suberant Delegati sive Vicarii, qui Sub-Balivi di-
cuntur apud fletam.

»Die unter den Namen von Bajuli, Ballivi, Bailli's, früher
Baillius héküüDlen Ministerialen,quot; ait warhkönig 1) »kommen
im Mittelalter in ganz Frankreich, in England, in Italien, Spa-
nien und einem grossen Theil der Niederlande vor, namentlich
in Flandern und Holland. Obgleich ihr Amt fast überall das-
selbe ist, bestehen doch allenthalben so grosse Eigenthümlich-
keiten, dass man sich ja hüten muss, die Bailli's der verschie-
denen Länder mit einander zu verwechseln.quot;

Nominatim etsi non occurrat in Capitularibus Officialis
ille, idem tamen fuisse videtur qui et Judex villae vocari
solebat: Senescallum enim inter et Majorem nisi Judex Vil-
lae nullus invenitur Officialis 2). Inde a Saeculo XII exeuute
potissimum, ia omnimoda Jurisdictione Comitis nomine Jus
dixisse Baiivos, warnkönig affirmat, his verbis 3): »Seit der
Mitte des eilftea, allgemein aber seit dem Ende des zwölften
Jahrhunderts finden wir als die gewöhnlichen Stellvertreter

der Grafen in aller Art von Gerichtsbarkeit die Baillis, bal-
livi, haillivi.quot;

Judicis villae sub Jurisdictione plures esse potuerunt Vil-
lae 1); suraebantur ex melioribus, in quibus differebant a Ma-
jore, qui ex mediocribus sumi solebat, et cuius Jurisdictio non
latius patebat, quam quem fundum uno die percurrere posset 2).

Quod attinet ad Villae administrationem, initio praepositus
erat Judex villae operarum et culturae rectioni, et redituum
dominicorum quaestor erat. Postea quum Balivus appellaba-
tur, accedebat Politia super operarios et ministeriales manerii
universos. »Supervidere,quot; sie fleta 3), »debet Ballivus fal-
catores, messores, carratores, operarios et ministros manerii
universos, quod quilibet, quod suum fuerit, juste debiteque
prosequatur.quot;

Jurisdictione autem hereditaria facta, Balivi et Praepositi,
sive Majoris, functiones confusae fuisse videntur magis minus-
ve 4); anno 1190 circiter magis separatae sunt denuo eae
auctoritates: pars enim judiciaria attributa est Balivis, Praepo-
sitis vero ea, quae ad administrationem pertineret 5).

Continua comparatione cum officio Scabinorum, accurate
Balivorum officium marchantius 6) sie définit:

5)nbsp;Henkion db PANSBT, Introduction au traité de l'autorité judiciaire en France, § 9.

Illis quotannis honorarium, ah his Principi annua pecunia de~
penditur ex mulctarum sorte compensatis.

Illi annuae aut hiennii mutationi ohnoxii sunt; hi mandati
diuturnioris limitihus.

Denique Scabini jura populi, hi Principis magis respiciunt,
eorumve dynastarum, a quihus committuntur, et Scabinos ad jus
dicendum rite submonent.quot;

Siculi totius villae Balivo, Praeposito Curtis (basse-cour) cura
mandata erat et operarum, quam ob rationem apud nos Hof-
meester quoque vocabatur 1). Secundum kaepsaet: »il devait
faire préparer et mélanger avec intelligence toutes les sortes
d'engrais et les faire répandre sur les champs en sa présence;
soigner tous les bâtiments, le charroi, les harnois, les ustensiles;
les chevaux, le bétail, les troupeaux, les vendre et remplacer
par d'autres.quot; Proprie igitur Major sive Praepositus non erat
Officialis publions: non enim nisi Officialis ministerialis 2), et

1)nbsp;Cf. g. d. j. schotel, Iets over Jonkheer w. van züylen van nybvelï. (Bij-
dragen mor Vaderlandsehe Geschiedenis en Oudheidkunde, ed. nijhorr. Dorde Dl-
vierde stukje).

2)nbsp;Cf. schotel, Op. laud. Instructie en ordonnantie voor mijne Gen. Beere Grauen
tho Cuknborch's hoofmeüter, Willem van zdtlen van ntevelt, daer naer hy
sich als hoofmeister over syn Gen. familie sal hebben te reguUeren. — Sic exordium
habet: »In den eersten verstaet waelgemelte mijn Gen. Heere, dat die Hoafmr.

eius jurisdictio arctius erat circumscripta 1). Eligebatur ab
ipsis, ut videtur, Toparchiae incolis, ex mediocrihus, nimirum
ex melioribus agricolis, secundum fletam 2). »II y en aura
beaucoup,quot; ita raepsaet, »à qui il paraîtra difficile de croire,
que nos officiers Seigneuriaux, présentement Officiers de justice,
étaient originairement, des employés domestiques de ferme et

disposeront peut-être ces esprits prévenus à mieux accueillir
ces vérités incontestables.quot;

Jure nostro Curtis, non dudum adhuc in Tubantia et Pro-
vincia Trans-Isalania vigente, priscam indolem conservasse Ma-
jor s. Praepositus, nomine Hofmeier, Hofrichter, apparet, qua
de re consuli licet Landrechten van Over-IJssel enz.,
typis mandata lot Deventer, by jan van wyk, Boek v. aquot;. 1724,
II DI. XXVI Titel passim, et Hofhorig Regt in de Twente,
quod eodem Vol. continelur, passim.

Caeteroquin eundem fuisse Saeculo XII Yillicum, eundem
Caroli Magni aelate Majorem, probari polest e Charta abbaliae
Stavelo A\ 1140 3), quae habet: y)YiUicus, qui vulgariter Ma-

»voorsz. sal een goet scherp opsicht dragen over alle zijn Gen. officiers, hoe sich
»ieder een in sijn officie is dragende, opdat die eene in des anderen officie nyet
»tredende, 't gene hem bij sijne instructie bevolen is eernstelick en sonder eenige
»faulte achtervolge; ende off daer eenich gebreck in viele sal die Hoofmeister sulcx
»terstont remedieren, ofte ten ■weynichste sijn Gen. daervan adverteeren, omme daer
»inne by sijn Gen. voorsien te mogen worden naer behooren.quot;

2)nbsp;Aliter tamen obtinuisse apparet, si Major, peculiari nomine Hofmeester, rebus
domesticis Dynastae cuiusdam praeesset; Cf. Ordonn. supra laud. apud sohotei^
ibi saltem eo officio fungebatur vir nobilis.

jor vocatur.quot; — Eundem quoque fuisse Praepositum, eundeui
VilUcum, lambertüs ardessis Sacculi XlIIi scriptor probat: »Si-
quidem hic Arnoldus Villicaturam sive Praeposituram...... acce-

pisset;quot; et aUo loco: »Ab antiquis, Comitis vvalteri tempore,
quemdam Villicwn sive Praepositum,quot; caet. 1).

Leyserüs 4) ita définit: ygt;Praefectus Rusticorum a Magistratu
vel Domino jurisdictionali constitutus, ut plebem paganam re-
praesentans vel solus vel cum adjunctis consiliariis Burgi, ea

Scultetum solum judicium curare debuisse, non alia politica,
criminalia, vel quae extra judicium a vicinis expediri poterant,
TROTZ affirmat, caeterum qui de ejus officio consulatur 5).

Dici posset Scultetus, ut habet raepsaet, Chartae Balivus,
Baljuw der Kerne, poort-Baljuw, cum esset mediocrium Balivus

1)nbsp;Cff. d. bouqübt, Tom. XI, pag. 305, du casge , voce ViUiats. kaei-
saet, 1. 1.

sive civium, non autem nobilium, qui non nisi a paribus judi-
cari polerant, quibus praeerat ipse Balivus. Quod probat
Florentii Holiandiae Comitis charta A'. 1166, Castellano
Leydensi data, quae habet 1): »ita videlicet ut si nobiles
fuerint, dictus Castellanus eos cum duobus nobilibus undecum-
que in suo districtu sumptis legitime convincat, et ignobiles
sicuti tributarios suos Scultetus cum duobus tributariis unde-
cumque, extra oppidum in suo officio sumptis praedicto modo
probet reos 2).quot;

Verosimiliter, secundum raepsaet, diversis quamvis nomini-
bus, iidem erant Sculteti atque nostri Ammanni (Ambtmannen),
Balivi minores, Poort-Baljuwen 3).

Scultetos, diversis nominibus, Balivis subfuisse, warnkönig
etiam monet 4): »Nur in Dorfgerichten,quot; ait, »bleiben die
Sculteti noch allein.quot;

Leyserus quoque Praefectum Rusticorum vocat, cuius juris-
dictio patebat super plebem paganam 5).

In libro, cui titulus: Costuymen ende üsanciën van
's Hertogenbos, typis mandato A°. 1758, duorum Sculteto-
rum mentio fit, Tit. 1. art. 1: »Binnen die voorscreeven Stadt

5)nbsp;Hac de re omnino consulatur (Bijdragen voor Vaderlandsclie Ge-
schiedenis en Oudheidkunde, verzameld ^ uitgeg. door is. an. nijhoffJ. De
Amhtman, Bigter en Dykgraaf van Ouer-Betuwe, door i. a. n. qui eodem fere officio
functos esse affirmat, qui dicuntur Bigters, Ambtmannen, Scholti, Landdrosten,
aliique.

zyn twee officiën, waer aff de jerste is d'officie van den lloogen
Seonteth, den welcken zyn gecommitteert te corrigeren Cri-
mineele Saecken, die geperpetreert wordden in der Stadt voor-
screven ende haerder Meijerijen.

Art. 2. Ende d'andere is d'Officie van den Leege-Scouteth,
den welcken bevolen is kennisse te nemen van allen Civielen
Saecken, die gebeuren binnen der Stadt voorscreven, ende haere
Vrydommen.

Art. 3. Welcke twee officien nu ter tydt bedient worden bij
eenen officier.quot;

Sculteti muneris functio pro parte saltem abiit in munus
eins, quem Burgemeester nos dicimus.

Messor sive Messarius officialis erat domesticus (de Basse-Cour).
»Son devoir,quot; ila raepsaet, »consistait à soigner les charrues
et les herses, à distribuer les attelages, tant ceux de la ferme,
que ceux de corvée, qu'on appellait carucae adjutrices, à faire
la repartition des grains-semailles et à rendre compte du résidu
au grainetier.

Ensuite, à faire tous les jours la visite des bois, des champs
et des prés, à constater les dégâts s'il en trouvait, à mettre en
fourrière les animaux 1) et à arrêter les hommes, qui en fai-
saient; c'est sous ce dernier rapport, que les anciennes Chartes

belgiques l'appellent Scutter 1).quot; Erat igitur fere, qui dicitur
apud nos Veldwachter, Vorster.

Nonnullis locis, praecipue in Flandria, Messor mutus, Stomme
Praeter, adhuc dicitur defensionis signum in agris infixura post
messeui sive segetem, ne greges inducant pastores; — antiquis-
simum sane id signum defensionis: etenim jam notum in lege
Bajuvariorum A'. 630, sub nomine Wiffae; quod autem corrup-
tum ducit raepsaet, esse cum debeat Wissa, Flandris et nos-
tratibus Wisse 2).

Messagio fruebatur Messor, communiter quod constabat espi-
carum manipulo sive segetum fasci. Inde origo earum, quae
nonnullis locis Oogst-schooven dicuntur, quas Villarum sive Dy-
nastiarum Messores quotannis expetere solebant ab agricolis.
Initio tributum voluntarium, postea jus; quo jure autem non
solus fruebatur Messor, ut probat Brabantiae quaedam Charta
A^ 1292. Art. 36 3): »Niemen en macli scooven in des beeren
land, sonder die Koste (Koster) hi mach zyn recht haelen; die
smet syn recht; die baertmaeker 4) syn recht ende die pretere
die 't koren hoet syn rechte,quot; etc. De ipsa décima messionem
suam quotannis capiebat 5). Jus illud, quod Decimae sive
retrodecimae speciei igitur aequivalebat, nonnumquam tanti
erat momenti, ut ipsi Domini retinerent et venderent, condu-

1)nbsp;Cff. FLETA, DTJ CANSE voclbus Messor ac Messarius, et Capitularia, —
cf. etiam teotz. Op. l. loc. cit. ubi etiam occurrunt nomine Heemraeds-bodm, ghe-
sworen Boden, caet. cf. pag. 596.

4)nbsp;Baertmaeker eaepsaet esse putat : le fourbisseur qui fabriquait les hallebardes;
cff. quoque du cange et caepentier voce Barda.

cereot vel in feudum concederent. Inde natae sunt quae di-
cuntur Meyeryen et onder^meyeryen [prateries héréditaires): ea
enim nomina praeteryen et meyeryen postea promiscue usur-
pata sunt 1).

Major sive Villicus quoque sive Praeter, quippe famulus eius,
judiciariam certam nactus est auctoritatem: Messores enim
mulctandi jus habebant in agris et sylvis incolarum.

Per longum autem tempus distinguebantur Messores (Praeters)
ab Apparitorihus (Sergens, Huissiers, Geregtsdienaars en Deur-
waarders): hi enim communiter gasterii, illi custodes ap-
pellabantur 2). Jamjam autem magis magisque tituli ii omnes
confusi sunt et promiscue assumti secundum Dominorum arbi-
trium et ambitionem 3).

Praeco a Toparcha instituebatur; munus variura. »Citationes
eorum, qui in jus vocandi, faciet ipse praeco cum testimonio
duorum Choraemannorum 4).quot; Charta A'. 1114 5) sententia-
rum executionem attribuit praeconi.

Occurrit quoque ut proxeneta 1), vel etiam dicebatur publi-
cus clamator et proxeneta ad vini venditiones 2).

Praeceptum A}. 1368 urbi Tornaco datum sic habet: »Sergens
à verge, qui crient les bans et autres choses, qui sont à crier
en notre dite ville 3).quot; Melius autem nos docet Cap. 142 As-
sizes de Jérusalem: »qui veaut faire vendre aucune chose,
à l'anchantement, il la doit faire crier par le criour, qui est
establi par le seignor ou par le vicomte, que nul autre ne doit
crier chose au criage; qui la fait crier par autre, le seignor
par assise et l'usage la peut faire prendre comme sone [sienne),
et celui qui la crie, est en la merci dou seigneur, et qui la
fait crier par le dit criour establi autrement, que elle ne doise
estre criée et le seignor ou celui qui est en son leuc le feit,
il la peut faire prendre comme sone, et si le criour le feit,
il est atteint de fausseté et est eu la merci dou Seignor de
perdre quanque il a, et si il ne le feit, il ne portera nulle
peine, et quant il est achaisonné il en doit estre criu par son
serment 4).quot;

Praeco igitur dominicus non solum venditionum, quae dice-
bantur à ïanchantement, clamator, sed etiam venditionum judi-
cialium et necessariarum.

Nec solummodo simplex clamator, sed etiam adjadicator re-
rum venditarum, tribus illis verbis : do, dico, addico; quae adju-
dicatio fiebat baculo, quera ei tradiderat Dominus; unde juris

3)nbsp;Ordonn. de France, Tom. XII, pag. 110, cf. quoque haepsaet ,
Nquot;. 345.

Toparchici, quod dicitur Klopslag, origo, et cuius effectus con-
sistit in adjudicatione in jure vim habente.

Paullatim sine dubio morum illorum plures in desuetudinem
abierunt; ni fallor autem, nonnullis in Toparchiis jus, quod
dicitur Uopslag, adhuc existit.

Nec credat quis, ut monet etiam kaepsaet: »que les fonctions
de eet officier appartiennent à la féodalité et forment un abus

Praeconis tamen officium hodie fortasse cum publicum quoque
habendum sit secundum authenticam Art. explicationem, jus
institutionis, si quando Toparchae cuidam competiverit, vi Art'.
4i add. art. al. exstinctum existimandum erit.

Servientis tituli origo nobilis est: exceperant enim Servien-
tes Vassos et pueros Regis Regum Francorum.

Nonnisi Reges initio Servientes habebant; postea autem cum
Regem imitari studerent Magnates, et hi quoque Servientes in-
stituerunt; qui Servientes initio quoque nobiles erant.

Saeculo XII° Serjanteriae adhuc dicebantur bona illa excel-
lentiora, nimirum Baroniae, caeteraque alia, quae ab ipso Rege
honoris nec non militiae caussa obferri solebant; quam obla-
tionem non raro magna pecunia relevii nomine consequi Ma-
gnates non pudebat 1). De iis raepsaet: »Ces Sergens Royaux
et Seigneuriaux depée étaient aussi bien sergens au plaids

qu'ils l'étaient à la guerre. C'étaient donc ces sergens qui, à
l'exemple des Yassi et pueri Regis des Francs, devaient faire les
assignations et les exécutions de la cour royale et de celle du
Seigneur.

Ce service n'eut rien de rebutant ni de bas, aussi longtemps
que les monitiones se faisaient de l'assistance des juges, leshama
par le sergent, et les exécutions par les juges; mais aussitôt que
les guerres privées eurent cessé sous Saint-Louis, les fonctions
de ces nobles sergens se trouvèrent réduites et ravalées aux
fonctions civiles ordinaires des huissiers, pour assigner, exécu-
ter des jugements, appréhender des malfaiteurs et les justicier
à ïépée et aux armes, comme s'exprime l'ancien Coutumier de
Normandie 1).

La sergenterie réduite à des fonctions aussi subalternes et
mercenaires, tarifées même par les distances, le nombre et la
nature des exploits, ne répondit plus à la noblesse de son
orio-ine, et ces sergens de condition et de naissance n'étaient pas
faits pour être confondus avec ces ofliciers ministériels, qui, à
raison de l'identité des fonctions, portaient le même titre: car
il conste par un acte du Avril 1283 2), que le Bailli de
Fumes donnait déjà le titre de sergent à ses officiers en
sous-ordre.quot;

Servientis igitur titulo postea fruebantur Toparchiarum Of-
ficiales ministeriales, et hos quoque jam olim nonuunquam
fuisse liberos homines, docet Capitulare III. A^ 811 Cap. 4: »quod
Episcopi et Abbates sive Comités dimittant eorum liberos ho-

mines ad casam ia nomine ministerialium. Similiter et Abba-
tissae. Hi sunt falconarii, venatores, telonearii, Praepositi,
Decani, caet.quot; Recte sane eichhorn 1) animadvertit ipsum
nomen bodie non unius esse significa tionis, his verbis: ygt;Mi-
nisterialis wird jezt ein sehr vieldeutig gebrauchter Ausdruck,
weil er von jedem gebraucht wird der ein Amt oder einen
bestimmten Dienst hat. Der oberste Königliche Hofbeamte
beisst daher jezt eben so gut Ministerialis als der unfreie Dienst-
mann oder der Hörige.quot; — Generaliter designantur nominibus:
famuli, bedelli, mncii, knechten, loden; de quibus, si plus scire
lubeat, omnino consulatur kaepsaet, N°. 349,

Hi potissimum Officiales Dominici fuisse mihi videntur, quo-
rum maximam partem plerumque Toparchis creandi vel saltem
praesentandi jus competivit.

Observatione dignum etiam videtur, saepius nonnullorum
officiorum nomina confusa fuisse, non raro prout altius se
extollere Toparchae et dignitate superioribus se assimilare
studuerunt; quod praeterea jam supra animadverti, duce

Affirmat quidem s. h. van idsinga 2), Missos, Burggravios,
Marescallos, Praefectos, Scultetßs, Villicos et Nuncios nonnum-
quam eandem ipsam personam indicare, idque quidem ipsum
Praefectani, postea nobis nuncupatum Stadhouder: »Door alle
welke benamingen,quot; sic enim van idsinga, »het blykt, dat een
en dezelve perzoon wort verstaan, om datze onder malkander

1)nbsp;Deutsche Staats- und Rtcltsgeschichie, I pag. 442, Ed. II, in »quot;'is-

2)nbsp;Het Staatsrecht der Vereenigde Nederlanden, etc. Tom. I, p. 55. (1« Vcrd.
V Hoofdst.)-

worden verwisseld, en de eene verklaard door de andere. Tot
onderscheidener verstand van welke, egter kortelijk aan le mer-
ken is, dat het woord Afgezondene (missi) en van Boden (nuncii)
en Meyers (villiei) zoowel als dat van Stadhouders (Praefeeti) is
algemeen, en in zyn ard geen onderscheide of verheevene weer-
digheid te kennen geevende, na het onderwerp en de stofife,
begreepen moet worden. ' Quae si vera sint de Praefectis, a
fortiori de Officialibus Toparchicis valent. Ita etiam van idsinga
pag. 59 affirmat, nomen Villiei nihil aliud significare nisi Prae-
fectum regionis, nobis Ruwaard, Scultetum, Balimm, Ammannum
et Satrapen (uobis Drossaard sive Drost], vel eiusmodi Officia-
lem, quae nomina eadem significatione quoque occurrunt apud
viGLiüM, Epist. 164 1).

Caeterum cum Officia illa omnia cum judiciaria sint, tum
propter justitiam, Toparchica beue teneri possunt jura institu-
tionis vel praesentationis.

Nou ab antiquo autem, ut vidimus, Toparchica jura fuerunt:
non enim talia fuerant ante territorialem factam justitiam. Ergo
Toparchica facta sunt, extranea accedente causa.

Nunc vero, cum Jurisdictio non amplius privata habeatur,
sed publica, et inde privatis ademta sit, supervacanea sine du-
bio essent Toparchis ea ministeria, maxima saltem pro parte,
idque quidem propter nexum feudalem sublatum, quo omnis
allodialis facta est possessio. Antiquitus sane, quod bene tenen-
dum, priscarum Villarum omnis fundus proprius fuerat Dominis;
tunc Officialibus memoratis recte iis opus erat; et postea etiam,
cum in emphyteusin vel in censum dedissent majorem mino-

1) Cf. c. p. HOYNCK VAN PAPENDRECHT, Atinnl. Belgicnr. Tom. II Part. I, pag. 375.

remve fundorum partem, id est,, dominium utile tradidissent,
directum vero relinuissent, missa justitià, nonnullis iis Officia-
libus opus fuisse Dominis, facile intelligi licet. Sed nunc, illo
jerum ordine mutato, raro Dominos invenies, qui agros possi-
deant in immensum ita pateates, ut tot Ministeriales. recte ad-
hibeant; cui etiam accedit Servitutis abolitio et alius agrorum
conducendorum modus.

Missa quoque illa Jurisdictione Patrimoniali ac Domestica,
quae hodie prorsus cessasse dicenda est, et ex privata publica
facta, memoranda nobis restant Officia illa, quae ne tangunt
quidem Politicam illam, nimirum Toparchicam, auctoritatem.

Huius generis ducendum esse jus instituendi vel saltem
praesentandi Ludi Magistrum, nudo quidem adspectu affirma-
res; contrarium vero diserte demonstravit Consultissimus bos-
scha 1). »Est autem jus Scholarum,quot; ita enim définit, »jus
quoddam intra territorii cuiusdam fines prae caeteris scholam
administrandi eiusque magisterium procurandi; remotissimum
igitur a legislatorio munere, sed tantum administrationis régu-
las et normas amplectens.quot;

Jus illud initio partem effecisse Juris Patronatus 2), ipsa
ratio suadet: nam olim »qui in Ecclesiis sacra administrabant,
eos Scholas quoque tenere,quot; consueverat; nec mirum, cum
medio aevo inter neglectas litteras illarumque restaurationem,
litterarum scientia apud solos fere Ecclesiasticos versaretur;
»hinc,quot;' ita bosscha, »per jus patronatus Dynaslas quoque au-
ctoritatem aliquam in Institutionem vol saltem in magistros

adeptos esse, dubitari nequit. Haec auctoritas profecto incre-
vit, postquarn privatae illae ecclesiae ad Parochialium dignita-
tem pervenerunt salvo jure Patronatus, quum ita schola Paro-
chiae simul ecclesiae Patrono laico obnoxia esset........

Verum, etsi hoe juris vinculum occasionem forte dederit
seculari potestati Dynastis acquirendae ad scholarum ministe-
rium procurandum, tamen unice profluxisse videtur ex majori
Institutionis cum Ecclesia necessitudine; atque ita, a quo tem-
pore utraque sejungi coepit, illud quoque vinculum sua natura
dissolvi debuit. Jus patronatus cum ita dicto jure Scholarum
nihil proprie habet commune 1); illud ecclesiasticum est, hoe
seculare, quod titulo Patronorum meque umquam sibi vindi-
care potuerunt Dynastae, neque hodie iis foret concedendum,
etiamsl illud ceteroquin denegari non posset.quot; — Quonam igi-
tur principio nitatur Jus Scholarum vel instituendi Ludi ma-
gistri, non facile dixeris; — eodem sane principio, quo nititur
Jus Patronatus, quod nec Regale, nec Toparchicum sive Domi-
nicum, nec Feudale, sed mere patrimoniale et fundi accesso-
rium, defendi nequit. Quodsi hoe valere potuerit servitutis
tempore, quum Dynastiarum ac Toparchiarum incolae pro
magna saltem parte in potestate Domini essent, et inde huic
licuerit illis imponere, si quando voluerit, hunc illumve Ludi
magistrum; hoe tamen cessasse oportuit post illorum manu-
missionem; praeterea ita facto res nunquam se habuit; nec vero-
similiter iis temporibus aedes in usum Scholarum tanti nominis

1) Cf. kluit, Inioydingsrede over de Afzwering van philips, Leydcn 1779, pag. 32
seq., qui in cnumcrandis Comitum jiiribus utrumque ilistinguit.

erant, ut recte adsimilarentur aedibus Sacris seu Ecclesiis, ita
ut illarum aedificatio, quod recte obtinebat in Ecclesiis, ad con-
sequendum jus institutionis vel praesentationis suffecisset; in-
super certis aedibus adstrictae non erant scbolae, ut recte
cultus Ecclesiae. Sed et argumentis imprimis Juris Publici cum
universalis tum particularis usus, bosscha Jus Scbolarum ipsi
civitati aut Principi vindicavit, ostenditque: »jus Institutionen!
juventutis procurandi ad summum Civitatis rectorem pertinere
(quod clarissimorum de jure publico scriptorum auctoritate
confirmari potest 1), secundum principia juris publici univer-

i) Memorabile citare exemplum lubet ex: Urknndenbu ch der Stadt und
Chatelen ie Gent, iw.\rnkönig. Flandrische Staats- und RechlsgeschicUe, Zwei-
ten Bandes erste Abtheilnng.) SIX. Verschiedene Diplome über die Schulen der
Kirche von Set. Pharahilde in Gent, 1235, 1283, 1295. »Universis pracsentes litte-
ras inspecturis, caet......................................................

...............Patentes litteras nobilis mulieris in Christo carissimae Johannae

Flandriae et Hainoniae Comitissae, inspeximus in haec verba: Johanna Flandriae
et Hainoniae Comitissa omnibus praesentes litteras inspecturis salutem!

Ut servitium divini cultus in ecclesia sanctae Pharahildis de Gandavo solemnius
(more) solito celebretur et ad regendas scolas ibidem talis semper de caetero sub-
stituatur persona, quae secundum Deum pueros tam scientia quam moribus velit
et valeat informare, concedimus in perpetuum Decano et Capitulo ejusdem eccle-
siae sanctae Pharahildis Magisterium, quod ad nos speetabat scolarum Gandavensitim
juxta ipsam ecclesiam regendarum, intelligentes, in hac parte, nomine Capituli
Canonicos in ecclesia eadem praesentes. Decanus autem et Capitulam supra dicti
smgulis annis in periculo animarum suarum scolas easdem concorditer gratis et
absque omni exactione aut conventione committant personae ad tale officium ido-
neae, et personam illam singulis annis iidem Decanus et Capitulum cum litteris
suis patentibus ad nos et ad successores nostros mittant ante pascha, ut ipsas scolas
de manu nostra recipiat tenendas,-per annum a festo sancti Johannis usque ad festum
sancti Johannis anni proximi subsequentis. Alioquin si aliquo anno saepe fati
Decanus et Capitulum concorditer ea.s non contulerint, vol person.im illam, cui

salis, neque aliam in imperio Germanorum viguisse ralionem
sub principibus Carolingicae prosapiae, secundum jus publi-
cum particulare, tune certe, quo jure postea in Institutionem
publice procurandam singuli Dynastae cuiuscunque nominis
aut dignitatis juste et legitime usi sunt, id ex largitione regia
originem duxisse oportet.quot; Porro consulatur gravissima Con-
sultissimi bosscha disputatio: meo enim proposito jam suflicit.
JiiB Ludi magistri instituendi ex Regia Toparchis olim dele-
gata publica auctoritate profluxisse, Consultissimo bosscha
omnino assentior, quam ob rem Jiis Toparchicum evasisse, et
inde recte impugnari e nostri Articuli alinea 1% concedo.
Rem tamen dubio non carere, probaverunt cum Supremi Se-
natus 1), tum Curiae Holiandiae 2) et cuiusdam Tribunalis
Sententiae 3).

Quid de Praefecturis aggerum (Heemraadschappen) et Hydrar-
chüs (Polderbesturen)? — Constat enim, Dominis non raro com-
petere jus fungendi aggerum curatoris officio, vel instituendi

scolas illas conferent, sicut dictum est, ad nos non miserint ante pascha : collation«
carumdem scolarum careant eo anno, et nos et successores nostri eo anno con-
ferre poterimns dictas scolas. In robnr igitur et memoriam praedictorum praesentes
litteras scribi foclmus et sigilli nostri munimine roborari.

1)nbsp;Arrest van den Hoogen Eaad, d. 11 Junij 18t7 {Regtsgel. Jaarb. — Bij-
blad. — Dl. IX, 1847, p. 413 sqq)

eorum socios. Ista quoque jura spectare alineam lquot;quot;, jam docet
libellus Administrorum d. 30' Sept. 1848, quo colligi licet,
isla jura existimavisse Legislatorem Toparchica.

De aggerum Praefeeturis nuperrime multi mulla; de iis longius
disserere a meo proposito praeterea alienum esl; atlamen al-
lingere quaestionem oportere videlur, an scilicet recte haben-
dum sit Toparchicum j'us illud, i. e. an Regiae Jurisdictionis
Toparchis intra Toparchiarum suarum fines delegatae sequela,
an vero ex alia caussa profluxisse habendum sit? — Respondeo:
Si probavero, Jurisdiclionem Praefeeturis aggerum et Hydrar-
chiis delegalam, hisce collegiis separatim commissam fuisse,
prorsus diversam a Jurisdictione illa, quae Dominis competere
solebal tanquam Toparchis, ita ut rerera duae a se invicem
distinclae Jurisdictiones essenl, consequalur necesse est, Jus
istud nullo adstringi vinculo proprie Toparchico, verum aliunde
pendere. — Insuper si probavero. Jus illud, Toparchis non
raro competens, non nisi sequelam haberi posse longe ma-
joris dominii, quo aliis fundi possessoribus praecelluerint, dif-
ficile sane non erit inde efficere, Jus illnd, cum praesenla-
tionis tum funclionis, nihil commune habere cum Jure To-
parchico, et ergo, quamvis affirmante Administrorum libello
supra laudato, ex nostri Articuli alinea Iquot; impugnari nequa-
quam posse, nimirum cum ibi unice sermo sit de Juribus vere

Ad haec autem opus erit breviler ut respiciamus illorum
Collegiorum conditionem antiquiorem, deinde qualis eorum fuerit
Jurisdictio, denique quomodo ab omni tempore res sese babuonl,
quod ad Curatorum {Heemraden) electionem ct, institutionem.

verosimiliter obtinuerunt circa Saeculum X vel XI 1); sive pri-
mitus jam fuerint Juris Publici, utpote a communitatibus sus-
ceptae 2), sive non fuerint 3), tamen absque ullo dubio com-
munia fuerant opera eorum, quorum intererat, quin etiam initio
eorum tantum, quorum maxime et directe intererat; pedetentim
vero, re liberius et largius tractata, verosimiliter cum ampli-
ficatione tum consociatione, e parvi momenti conaminibus illa,
quae dicuntur Waterschappen, Heemraadschappen, Waarden et
Polders, orta sunt, quorum cura mandari solebat Curatoribus,
Heemraden nobis vocatis 4). Peculiari enim nomine Heym vo-
cari solebat Ambactiarum, Parochiarum vel Communitatum unio

1)nbsp;»Niet onjuist,quot; ita geveks betnoot. Bijdrage tot de hennis der Hoogheem-
raadschappen en Waterschappen in de Provincie Zuid-Holland, pag. 25, »zou (de
kunstmatige vorming van Zuid-Holland) misschien in drie tijdvakken kunnen on-
derscheiden worden: 1». De groote bedijking tegen zee en rivieren, van de 10quot;^ tot
de 14quot; eeuw; 2quot;. Het toepassen van kunstwerktuigen tot drooghouding en hierdoor
de bspoldering, bekading enz. binnensdijks, na het uitvinden van watermolens, in
de 15e en 16® eeuw; en 3quot;. Het daarstellen van droogmakerijen, sedert de 17quot;
eeuw.quot; — Interea nonnullos opinari ScMelandiam pro parte aggeribus jam circum-
septam fuisse Saeculo IX, animadvertit geveks detnoot, pag. 12; citatis p. scKi-
ti5ki0, oude en nieuwe beschryving van Holland Zeeland en Vriesland, jduio, Bat.
Hist. pag. 290, van spaan, beschryving van Rotterdam, pag. 194; cf. quoque pars,
Kahvykschf, Oudheden, p. 64 (citante gevers detnoot), de certi aggeris conatruendi
conventione A». 860.

2)nbsp;Cff. p,RouwEK, Proeve ten betoog der ongrondio. enz. p. 2 en 3, meyee, Instit.
Judiciair. IV, p. 23 sqq.

3)nbsp;Cf. thoeeeoke, Brief aan een Lid der Staten van Gelderland, enz. p. 40 sq.

4)nbsp;CfF. a. elink steeiv, jr.. Oud en Nieuw. Nasporingen en opmerkingen ter
zake van de Heemraadschappen, enz. p. 9. Matthaeus, de Nob. p. 912. Nomina
Heemraadschap et Waterschap proprie indicare ipsum peculiarem istiusmodi fundi
tractum, non vero Praefecturam sive Curatorum collegium, gevers deynoot anim-
advertit Op. l. p. 31.

sive consociatio, quae uno aggere septa erat sive defensa 1). —
Postea, Saeculis maxime XIII et XIV, cum aggerum exstru-
ctiones gravissimi coepissent esse momenti, cum magis magisque
ipsa quidem flumina aggeribus continerentur, canales et aquae-
ductus crebriores construerentur, ipsi Principi res majori cu-
rae quoque esse coepit: »hij was het,quot; ita rijckevorsel 2),
»die bij opene brieven de noodzakelijkheid aanwees, om den
dijk aan te leggen, en die zijne onderdanen, wier bezittingen
daardoor beschermd moesten worden, tot dat werk opriep,
nadat hij het te voren met hen beraamd had a). Zij lever-
den hem dan de noodige arbeiders en bouwstofien, en ge-
hoorzaamden aldus wel aan de hoogste magt in den Staat,
die hun een' last ten nutte van het algemeen opdroeg,
maar vereenigdeu tevens onder zijn beleid hunne krachten,
om die tot behoud van ieders bezitting in te spannen. Van-
daar die ineensmelting van het Souverein gezag met den in-
vloed van de vereenigde landbezitters, welke zich in het be-

1)nbsp;Jh'. M^ p. a. m. v. o. van rijckevoksel, Bijdrage tot de kennis der Hoog-
heemraadschappen en Watamp;rsclmppen in de Provincie Utrecht, P'« Stuk, pag. 15. —
Heim proprie significare Land, eilderdijk affirmat, cf. Verklarende Geslachtslijst
der Nederduitsclie mamwoorden in voce. Quodammodo ab his dissentit Consnltissi-
nius w. F. geveks'detnoot, Op. hud. p. 18, cuius tamen sententiae difficilius as-
sentirer: sic enim habet: Hcymraden: »d. i. Eaden in het Heym (district) van den
Graaf;quot; et in nota fide van loon, Al. Beg. IV, 185, »Een grafelijk Heijm bestond
oudtijds gewoonlijk uit 100 buurten, welke ten tijde der Frankische Koningen
Centenae genaamd werden. — Bijeenvoeging van eenige Heijmen tot een district
heeft waarschijnlijk het woord Heemraadschap doen ontstaan.quot; Non enim tam pro-
cul inde deducatur opus esse opinor.

a) Zie Dijkbrief van jon. v. west, op het maken enz. van den Lekdijk heneden-
dams, A°. 1328, Utr. PI. Boek, Dl. II, bl. 106.

Tune igitur maxime Juris Publici proprio sensu objecta esse
coeperunt aggerum Praefecturae, cum magis magisque existi-
inarentur, ut recte quidem, res publicae salulis. Eam quidem
ob causam vulgo 1) Grafiones (Dijkgraven), nimirum Princi-
I)is (Landsheer) fere imaginem referentes, ab hoe eligebanlur
iic instiluebantur.

Caeterum diversa opera diversae fuisse originis, i. e. aut pu-
blica auctoritate aut privata fuisse aedificata, aut non raro
quidem eorum utriusque unione ac collalione, recte animad-
vertit ELIHK STERK 2); inde administrationem evasisse mixti
generis, ipsa ratio jam docet; inde etiam Publica Auctoritas
magis minusve toti negotio adfuisse, necesse erat; qua de re
EI.INK STERK 3): »Waar vorstelijk domein door zekere ophoog
bevel verordende banwerken te beschermen was, moesten de
Graven ambtshalve zich de zaak aantrekken. In andere ge-
vallen, was het in het belang hunner eigene inkomsten, dat
zij een of ander werk ondernamen, of, door belofte van gunst-
bewijzen en uitgifte van gronden, aanmoediging tot onderne-
mingen gaven, en deel aan de regeling namen........

bun landsheerlijk gezag inroepen, wanneer zij den afstand van
een deel doniinialen grond, eene uitwatering in algemeene

quot;i) Vulyo: non cnim semper; fide instrumentorum annor. 1413 et 1414, ex. gr.
Or.jfio in Waterschap v. Byleveld eligebatur a fundi possessoribns (geërfden).

stroomen, of dergelijke vergunning te vragen hadden a), wan-
neer zij van hun opperste regtsuiagt de handhaving van bur-
gerlijke regten, of de uitspraak over onderlinge geschillen
behoefden, en eindelijk ook, wanneer zij zich met eene eigene
reglsmagt wensch ten toegerust le zien, ter betere verzekering
van het onderhoud hunner werken. — Zoo moest dan ook
eigenaardig uit dit alles het gevolg ontstaan, dat het privaat-
regterlijke en publiek-reglerlijke, het bijzonder eigendomsregt
en het regeringsgezag of de regten der souvereiniteit. bij zeer
vele, ja bij verre de meeste dezer voorvaderlijke ondernemin-
gen, in naauwe verbinding gekomen en te zamengevloeid zijn;
maar dat de tempering van die zamenmenging verschillende
kleuren en schakeringen aannam, naar gelang van plaats en om-
standigheden.quot;

Publica illa auctoritas ac cura initio verosimihter ipsi Comiti
solummodo, vel Balivo, vel Sculteto incumbere solebat; —
postea vero, re validiere administralione indigenle, cura illa
magis magisque excipi incepit peculiari quadam administra-
lione, ipsi rei propria, adjecta quadam Jurisdictione, nec non
peculiari judiciorum ordine munita 1). Collegii caput vocaba-
tur Grafio [Dykgraaf), membra vero vocabantur Curatores {Heem-
raden). »Alles wat het toezigt over den dijk,quot; ita v. rijcke-
voesel 2), »en zijn onderhoud betrof, was aan deze vergadering
opgedragen, zij sprak regt in alle twistgedingen daaruit ge-

a) Verg. NTiiOFFS Gedenhwaardightden uit de geschiedenis van Gelderhmdy iipud
brouwer, Brief aan den Hoogleeraar thohbecke. Bijlage A.

boren en strekte hare zorg ook over de rivieren uit, al hetwelk,
als tot een geheel behoorende, het Heemregt uitmaakte a).quot;

Haec est Jurisdictio specialis, quam breviter tractemus ne-
cesse est, ul eam indicemus natura sua prorsus diversam a Juris-
dictione Toparchis eo nomine concessa sive delegala.

Aggerum Praefectuum (Heemraden) Jurisdiclionem onmes
res complexam fuisse, quae ad aggerem pertinerent, nos docet
MATTHAEUS 1), quin eliam delictorum punitionem, quae functio-
nis tempore in aggere perpelrarentur 2). »Zij maakten ver-
ordeningen aangaande dijkzaken,quot; ita v.ruckevorselS), »stelden
straffen tegen de overtreders vast, mits deze niet streden met
het gemeene regt en namen verder, even als hel Hof, kennis
van twistgedingen over eilanden en kribben in de Lek ont-
staan of aangelegd h). Hunne vonnissen moesten niettegen-
staande verzet noch hooger beroep worden ten uilvoer gelegd.quot;

Diversarum Praefeclurarum auctoritas pro parte analogica
erat, pro parte vero valde diversa 4).

1)nbsp;De Jure Gfadü Cap. XXXII, p. 515 dicens de Praefeclura LelidijliS bovendams.

4)nbsp;»Zoo sloot,quot; ita elink si'erk, {Op-laud. pag. 29), »het dijk en waterregt, al
van ouds, volgens vrij eenparige beginselen of costumen, in zich: het regt van aarde
te halen ter naaster lage en minster schade; de zoogenaamde spa-steking (Toepas-
sing van de leer: »die niet wil dycken, moet wyken.quot;) en het boezemregt. Zij
konden ook ordonnantiën stellen op de policie over dijken, dammen en wateren,
die hun toebetrouwd waren. Behalve dat was, in het algemeenhet besturend en
uitvoerend gezag der met dijkbcstier belaste hoofdcollegiën, in tijden van nood,
uitermate groot.quot; (Dit heeft zich, volgens de opmerking van den Heer dijck-
MEESiEK, bij sommigen zoo ver uitgestrekt, dat in geval van nood, zelfs met
daken van huizen, breuken werden gestopt).

Varia autem auctoritas puuiendi, quae consuetudiui parebat.
Supra jam vidimus fide matthaei, Curatoribus Leccae aggeris
superioris (Boveudams) competivisse quidem Jurisdictionem ca-
pitalem; dispar quoque auctoritas oeconomica et in subjectos 1).

Het is onnoodig aan te toonen, dat de wetgeving over de twee
eerste stukken voortkwam of hare kracht ontleende van lands-
heerlijk gezag. Hierdoor alleen kregen onderscheidene barer

■ ]) »Niet alle collegien toch,quot; sic elink sterk (Op. laud. p. 30) »hadden even-
veel zaken noch dezelfde soort van zaken aan zich onderworpen; daar enkelen zich,
naar den aard hunner bestemming, aan de bezorging der groote rivierdijken of
zeeweringen en daaraan onmiddelijk verbondene sluizen of waterwerken, in het
bijzonder, hadden toe te wijden, doch anderen zich gelijkerwijze de zorg over ver-
schillende deelen van den inwendigen waterstaat en daaraan verknochte werken
toebetrouwd zagen. — Allermeest vonden bemoeijenissen van verschillenden aard
zich vereenigd in onze groote waterschappen, met name die van Rijnland, Delf-
land en Schieland, waar de besturende heemfaads- of hoogheemraads-collegiën zich
van lieverlede belast zagen met het oppertoezigt over allerlei werken van algemeen
belang: de zorg over sluizen en watergangen, het onderhoud der dijken op ver-
eischte hoogte en breedte, polderkaden en evenredige bemaling der verschillende
polders en verder al wat den aanleg van nieuwe werken betrof.quot; — Praeterea hac
de re v. kijckevoesel, {Op. laud. p. 66): »Hunne regtsmagt,quot; inquit, »strekte zich
uit deels over zaken het dijkregt betreffende, als het herstellen van den dijk, het
boezemregt, het spasteken; deels over lijfstraffelijke vervolgingen wegens misdrij-
ven op den dijk begaan. Oudtijds werd zelfs eene bijzondere wijze van regtsvor-
deren bij de eerste gevolgd en was veelal het bewijs bij getuigen, zeventuig,
in gebruik.quot;

deelen de magt van panding, later parate executie genoemd,
de onteigening l.en behoeve der werken, het uitsluitend regt
van het bestuur om dijken, leigraven of weteringen aan te leg-
gen, hun eigen karakter en den noodigen waarborg.

En wie oefent het bestuur? Het moeten, zoo de polderge-
meente niet is dan een burgerlijk regtsligchaam, lasthebbers
zijn der ingezetenen. Doch gij vindt gemeenlijk een landsheer-
lijk ambtenaar, den dijkgraaf, dikwerf een en denzelfden per-
soon als den regter, ambtman of baljuw van het landregterlijk
district, aan het hoofd van het bestuur. Hij bestuurt gemeen-
lijk met heemraden, tot wier aanstelling de Landsheer mede-
werkt, zoo hij die niet alleen doet. In allen gevalle is het de
Laödsheer, die de wijze van benoeming regelt. De heemraden
wijzen, als schepenen, het regt, door den graaflijken regtsdwang,
die aan den dijkgraaf behoort, in werking te brengen. Dan
de dijkgraaf heeft niet enkel den regtsdwang; hij heeft de schouw
en de geheele poliliemagt; hij is het uitvoerend gezag. Het
gebod van dijkgraaf en heemraden wordt, als publiek ge-
bod, door strafbepalingen tegen allen weerstand gesterkt. Den
grond drukt reeds de oudste dijkbrief van den Lekkendijk
benedendams v. 1328 uit: »waar imand die dit wederstonde,
»en zijnen dijk niet aan en nam, nogte en maakte als voorsz.
»is, dat zouden wij houden aan zijnen lijve en aan zijnen
»goede, gelijk aan den genen die ons ende onsen Landen beder-
ven woudenquot;

Quae jam sufficiant: citata enim satis demonstrant, Jurisdic-
tionem aggerum Praefecturis competentem non nisi ea com-
plecti quam quae ad peculiarem illam ac propriam ad minis -
trationem pertineant, et directe a Principe vel summa aucto-

ritate ad hoc unice hisce collegiis esse delegatam 1), nec quid-
quarn igitur commune habere cum Toparcharum Jurisdictione,
de qua supra diximus. Quin etiam ita van rijckevorsel 2):
»Het schijnt, dat men in het eigenaardige van het dijkregt
en in de afwijkingen, welke men daarin van het gemeene regt
vond, de oorzaak moet zoeken waarom de Heemraden met
regtsmagt bekleed werden.quot; — Insuper huius illiusve Topar-
chiae limitibus minime continebatur illorum Collegiorum Ju-
risdictio; propriis vero finibus circumscribebatur, et nihil ob-
stabat, quin recte aut una aut plures Toparchiae aut diver-
sarum Toparchiarum partes tantummodo illi obnoxiae essent. —
Denique jure aggerum mulctae ipsi Comiti cedebant, vel ab
ipso postea Balivis Dycgraviisque relinquebantur; Toparchis
vero, etiamsi aggerum Curatoribus, earum nihil devolvebat.

Quibus perpensis, quonam ullo modo, quaeso, ex Jurisdi-
ctione Toparchica argumentari poteris ad Jus, quibusdam Top-
archis competens, aut Curatoris munere fungendi aut insti-
tuendi collegii socium, nimirum Curatorem? — Satis quidem
liquet. Jus illud ex aliis esse derivandum; — ratio in promp-
tu est; modo videamus, quorum fuerit ab omni tempore cum
eligere curatores tum eligi: nam e principiis, quae ad haec
pertinent, rem esse deducendam, jam sponte elucebit. Funda-
mentum enim (in Statutis Praefecturarum fere omnium ani-
madverti sane licet) totius electionis unice quaerendum est in
ipsa fundonm eorumque Dominorum utilitate; idque quidem eo
protrahebatur, ut in operibus illis majoris momenti, caeterum

publicae utilitatis, pars tantum Curatorum a Principe eligere-
tur, altera vero pars aut a Societatibus, quarum propter fundos
proprios directe interesset, aut ab Ordinibus, a quibus ii, quorum
intererat, repraesentabantur 1).

Eam etiam, et unicam quidem, ob rationem Curatores eligere
olim competebat Ecclesiae Superiori et Inferiori, nec non No-
bilibus et Magistratui Urbis Trajectinae. Ex boe principio quo-
que argumentans recte e. g. a. pabst 2): »Ecclesiasticos olim
solum jure possessionum ad eligendum idoneos fuisse, adeoque
divenditis bisce Ecclesiasticis bonis A° 1795, jus electionis aeque
minus Urbi Rheno-Trajectinae atque Collegio competere, sed
emtoribus borum bonorum, qui dominii jure gaudebant, adeo-
que proprietariis generatim;quot; quibus assentitur quoque van rijc-
kevorsel 3).

Ita etiam cuilibet, ut recte eligeretur Curator Praefecturae
Leccae Superioris [Lekdijk hovendams), certo fundi tractu
(goede hoeve land 4)), sub aggere sito, opus erat, vel annuo
reditu (erfrente) 50 florenorum 5).

Ita in Hydrarchia Heicop sive Lange Vliet Curatorum
electio obtinebat ex iis, qui dicebantur Jngfe/anJen 6), et quidem

4)nbsp;Hoeve: verosimiliter, tamen incerte, mensura 24 jmj'ermm, cf. v. kliokevorsbi,.
Op. l. Bijlage I, fide Tijdschrift voor Geschiedenis, V« Jaarg. p. 406. Secundum
alios SO jugerum, cf. gevers deynoot, Op. Lp. 17; vel jugerum, cf. a. g.eroü-
wer, Brief aan den IIGel. Heer Mr. ,r. r. thorbecice ter wederlegging van Z. II. G.
advies betrehlcelijh Dijk- en Polderzaken, pag. 8.

■ fi) «Merken wij op,quot; ita elink sterk , Op. laud. p. 20, »d.it het woord inge-

pagorura Heicop, Vleuten, Maarssen, Breukelen vel Cockengen,
quos permanat aquaeductus 1).

Ita in Hydrarchia Byleveld suffragia pro majori jugerum
numero (naar Bundertallen) computabantur, »ita, ut qui cen-
tum jugera possideret, etiam centum suffragia haberet 2).quot;

Ita secundum Edictum caroli V' d. 18 Oct. 1533 Curatorum
in Praefectura Bunschoter Veen en Veldendyk requisita
fundi possessio defmiebatur mensurae 15 dammaten 3).

Ita ex Praescripto, ab Ordinibus confirmato in d. 20 Dec.
1653 Praefectura aggeris Slaperdyk Curatorum numero 8,
e proprietariis mandabatur, qui »sullen moeten gegoed zyn aan
vaste goederen ter waardye ten minsten van drie duysent gul-
dens, ofte een vierendeel van een ploeg;quot; cum ad jus suffragii
requirerelur fundi possessio 1500 flor. »Dat ook niemant onder
eenige Communiteyt stem zal hebben, ten sy hy onder deselve
Communiteyt gegoed zy aan vaste goederen ter waardye ten
minsten van vyftien hondert guldens 4).quot;

Ita in Hydrarchia quot;Woerden Curatoris officio fungi nemini
licebat, nisi possideret 20 fundi jugera: »Dat geen andere
Heemraden sullen mogen werden gestelt, als die in de Groote

land in onze oude plaljlsaten steeds voorkomt in de beteekenis van geland te zijn
in, d. i. landbezit te hebben in een district; terwijl men andere lieden en vooral
de poorters der steden, meestal den naam van ingezetenen gaf. De zoogenoemde
eigen-erfden bekleedden natuurlijk den eersten rang onder onze ingelanden; maar
landgebruikers werden somtijds mede daaronder geteld.quot;

3)nbsp;Cf. Gr. ütr.Plac. II, p. 57, »welke Heemraden sullen ten minste 15 dammaat
lands hebben onder voorsz. djk.quot;

Waterschap van Woerden geërft, ende gegoet zyn, tot twin-
tig mergen lands, wel meer maar niet minder 1).quot;

Exempla sane haec fere unice ex Provincia Trajectina sumta,
attamén in omnibus fere Praefecturis nostrae Patriae idem princi-
pium valuisse sibi persuasum quisque habebit, modo si adeat Pla-
citorum Collectiones, a van mieris, caü et scheltds aliisque editas 2).

Ex eodem principio argumentatus j. a. gerlach j^ 3), quo-
que recte judicavit aggerum Praefecturarum et Hydrarchiarum
membra praesentari decere ab ipsis fundi possessoribus {Inge-
landen), jus suffragü habentibus, idque ex eorum numero;
»doordien de leden dier besturen,quot; inquit, »niel anders zijn
dan de gecommitteerden of lasthebbers der landeigenaren. Im-
mers van de grondbezitters, van de landeigenaren gaat het
mandaat van hun beheer uit..................

wie is meer geregtigd tot die voordragt, des noods tot die be-
noeming, dan de landeigenaar? Aan hem toch behoort het
gezag over zijne eigene bezittingen, over vaste goederen, die
hem alleen en geen ander toebehooren, en waarover de wet en
het gezond verstand hem uitsluitend meester laten.quot; — Porro
fundi possessoribus suffragium competere, pro rata fundi posses-
sione: »omdat de dijk- en polder-besturen bijna uitsluitend
in het belang der landeigenaren bestaan; van wie toch ontlee-
nen zij hun aanzijn? van wie anders dan van Ingelanden 4) ?

3)nbsp;De regten en pligten van den Nederlandschen Landeigenaar tegenover Heemraad-
schappen en Polder-besturen, pag. 6, 3quot;.

Denique elink stekk 1) nonnullis citalis privilegiis conclu-
clit hisce verbis: »Genoeg dat toch het kiesregt en de verkies-
baarheid overal, blijkbaar, op regten en aanspraken steunden,
die hun eersten en voornaainsten grond haddeu in het regt
van eigendom of ingelandschap.quot; — Et haec conclusio quoque
nostra. Porro adeo verum hoe principium apparet, ut non-
nullis Praefecturis aggerum et Hydrarchiis majores quidam
fundi possessores, nomine Hoofdingelanden, dudum adjungeren-
tur aut ipsi Collegium constituentcs, aut nullo Collegii vinculo
conjuncti 2).

Quo principio igitur agnito, cuiusnam, quaeso, magis inter-
esse potuit rem salvam fore, quam Toparchae, cui Toparchiae
fundi universi quondam competivissent pleni titulo dominii,
et cui hodie adhuc, praeter fundi possessionem caeteris priva-
torum agris in Toparchia vulgo longe majorem, caeterarum il-
larum possessionum major minorve pars reservata compelat,
ut demonstrant ceusus, decimae aliique reditus et jura rion-
nulla, de quibus agere Secunda huius disputationis parte mihi
proposui.

Praeterea recte praesumi licet, ipsos Toparchas olim propter
immensas illas fundi possessioues etiam plurimum contulisse
ad aggerum exstructiones, ut jam animadvertit gevers bei-
noot 3), hls verbis: »Daar de adel destijds, door giften der
Graven als anderzins, onder de grootste grondeigenaren be-
hoorde, vermeenen wij, dat hij zeer veel aandeel in deze be-
dijkingen nam.

Wij verschillen echter van gevoelen met hen, die oordee-
len, dat door de Heerlijke sloten en kasteelen die bedij-
kingen als het ware afgebakend werden. Vele dier sloten
toch zijn van latere dagteekening, en werden achter de dij-
ken gebouwd, terwijl verschillende Ambachten of Heerlijkhe-
den, verre van de rivier verwijderd, aan de bedijkingen deel
namen, zoo als de hoefslagen, nog ten hunnen laste liggen-
de, bewijzen........... Bepaaldelijk kan men zeggen, dat

die bedijking in Zuid-Holland geschied is door en voor re-
kening van afzonderlijke grondeigenaars, waaronder vele am-
bachtsheereu.quot; Profecto quod ad agros exsiccandos attinet,
qui exsiccati nomine Waterschappen et Polders gaude-
bant, hoe potissimum a privatis susceptum esse apparet (ut
hodie vulgo adhuc fit), et ad quod suscipiendum Toparchis
vel Ambactis Literae Patentes (Octrooyen) a Principe indulgeri
solebant 1). Quod permultis Privilegiis probari licet; sic ex.
gr. Privilegio d. 20 Oct. 1321 2), quo gulielmcs Comes dere-
lictos in Frisia agros edi jubet, ut aggeribus cingantur; et Pri-
vilegio d. 13 Mart. 1326 3), quo Comes erogat agrum,
situm occidentem versus Vlissingae portus, aggere cingendurn:
»Wi W. enz. maken cond enz., dat wi ghegheven hebben ende
gheven in vrien eyghen een polrekyn te Vlissinghe bewester
havene, grote...., te hedihen, caet.;quot; denique Privilegio 14
Sept. 1409 4), quo Comes gtjlielmus terras, extra aggeres
prope Maasland si nis si tas, aggere muniendas cedit Domino

jano van hodenpyl : »Voirt ghevoQ wi Heren jan, ende denghe-
nen die mit hem gedyct hebben, ende bedychen sullen, den eyghen-
dom van der erve datter inhedyct is of bedyct werden sal, caet.;quot;
caeterisque multis 1).

Cuinam ergo, quaeso, meliore jure jus competeret quam
Toparchae, instituendi Curatorem, vel eo munere fungendi? —
Profecto, si alio fundamento niteretur jus illud, certiores nos
redderent antiqua diplomata; verum aliter res se habet; legi-
mus quidem 2), Ambactos sive Toparchas singulos a Lopik,
ab IJsselstein, a Langerak el a Jaarsveld nactos esse
jus instituendi Curatorem, non vero ex quanam caussa; nec
mirum: caussam enim ipsa ratio jam indicat; scilicet longe
major eorum utilitas ac commodum.

Legimus quidem 3), jus instituendi Curatores in Praefeclura
aggeris Isalae (IJsseldijk) nactos esse, loco Burggravii a
Montfoort Ordines, et Toparchas singulos ab Heeswyk, a
Willemskop, a Blokland, unum Curatorem, Toparcham
vero a Dykve It et Ratel es duos Curatores; nec vero doce-
mur qua ralione; nec mirum: res enim luce clarior; res nititur
majori eorum commodo ac utilitate privata. Cui principio con-
trarius non videtur gevers deynoot 4), exislimans: »dat het denk-
beeld eener groote behoorlijke indijking door eenige vereenigde
grondeigenaars en Ambachtsheeren ontworpen en daargesteld
werd, die daarna van zelve het toezigt en bestuur over die

1)nbsp;Cf. omnino c. c. e. d'engelbROKnee, Dissertatio Juridica Inauguralis de Do-
minio Ayrorum hiundatorum, e Jure Romano et Patrio, Amst. 1839, pag. 33, sqq.

' 'lt;l

werken behielden. Door den aard en belangrijkheid hunner
bemoeijingen weldra onmisbaar geworden, werden zij door bet
hoofd van den Staat als bepaalde Besturen erkend, en met
privilegiën en regten begiftigd;quot; et alio loco 1): »Vooreerst
waren de betrekkingen van Dijkgraaf en Hoogheemraad immer

Ten andere strekte bun gezag tot bescherming van grond-
eigendom, waarin zij zelven deel hadden. Het gold der-
halve geene staatkundige of burgerlijke regten, die
aan wisselingen blootstaan; het betrof een meer onverander-
lijk voorwerp,quot;

Quae cum ita sint, Jus illud Toparchis quibusdam compe-
tens, nequaquam originem ducit ex Jurisdictione Toparchica,
nec inde Toparchicum evasisse jus dicendum est, sed recte et
pure quidem profluere ex fundi possessione, caeterorum pri-
vatorum in Hydrarchiis agris longe majore; quam ob rationem
nostri Articuli alinea impugnari minime docet, quidquid
hac de re effati sint Administri in responso d. 30' Sept. 1848,
Caeterum, an sit publicum Curatoris munus sive officium,
dubitari vix licet 2),

Postremo in censum veniunt Officia illa minora, de quibus
Edicti d. 26 Martis A' 1814 3) artquot;» 2quot;': »alle kleinere ge-

meente-bedieningen, welke te voren door de Heeren of Eige-
naars vervuld werden;quot; quibus tiite, ut videtur, adnume-
rantur Officia Obstetricum, Nautarum, Nunciorum aliaque
multa. In singula nunc inquirere non fert propositum ; illis
tamen, prout cum Jurisdictione ac Publica Administratione
commune nihil habeant, Toparchicaui denegare naturam uon
vereor.

Verba: zyn afgeschaft, triplici sensu intelligi et explicari
possunt; duplici quidem sensu, ut animadvertit faber van
riemsbyk 1):

1quot;. haec jura (de quibus sermo) jam antea cum exstincta
sint, exstincta manent;

2quot;. nunc vel hoc articulo exstinguuntur;
quibus accedit a Ministro data explicatio tertia:

3°. probatione seil, praecedentium Speciminum (Wetsont-
werpen) novae Legis Fundamentalis, jura illa Toparchica, de
quibus alineâ primâ sermo, ipso facto tacite exstincta fuisse:
Imperii enim potestates illis Speciminibus definitae, ordinatae
et divisae erant, quibus non continebantur Toparchiae (Heer-
lijkheden).

Si prima explicatio vera, excessit fines suos Legislator, in-
gressus territorium Judicis, cui soli, ceteris exclusis, dijudican-
dum erit, an ea jura exstincta recte intelligenda sint 2).

Revera non exstincta esse intelligenda, inter alios breviter
nec non eleganter probare nuper conatus est Vir Nobilissimus
w. j. d'ablaing a giessenbürg, cuius opusculum Icctu diguissi-
mum. Ad refutandam autem sententiam illorum, qui statuunt,
jura Toparchica exstincta esse Constitutione A 1798, haec so-
lummodo afferre volo, quae etiam a d'ablaing allata sunt: pro-

prie seil, nullam Iribuendam esse vim Constitutioni Ai 1798,
cum mox ea Constitutio abolita sit cum omni effectu quasi nun-
quam exstitisset 1); et insuper novi tune instituti rerum status
conditionem legitimam praecedentibus exMegibus politicis nun-
quam deduci posse, secundum regulam: quod initio vitiosum est
caet. Quodsi igitur quis provocet ad A' 1798 Constitutionem,
simul provocabit ad illam periodum superiorem, qua illa jura
recte legitimeque vigebant; cui sententiae favebant illi Reipu-
blicae quatuor insignes Advocati van twist, schepman, vitrikga
et van der spyk 2).

1)nbsp;Cf. Proclamatio 14 Sept. a' 1301, qua ita perstringebatur Lex Imperii A' 1798:
»Welke (Constitutio videlicet) in desselfs geboorte en uitwerkselen de kentekenen
met zich voerde van de drift en de overhaasting, waarmede dezelve in de waoreld
was webragt; dat dezelve niet den verklaarden wil van alle Ingezetenen bevattede; —
dat dezelve niet naar den aart noch naar de behoeften der Ingezetenen was afge-
Bieeten; maar alleen loas een gewrocht van een parthy, welke door alle de spitsvin-
digheden van een bedriegelijke staatkunde getracht heeft het Bestuur van 'sLands
zaaken onder een zekpren kring van menschen te bepaalen; — dat aan de Inge-
zetenen de kennis en beoordeeling van eigen zaaken ontrok en alle zelfsbestuur
ontnam; — dat noch met den aart en de gesteldheid der zaaken, noch met de
plaatselijke ligging onzes Vaderlands, noch met de onderscheiden behoeften en de
verschillende zeden der Burgeren overeenkomstig was, en de rust, eensgezindheid
en het geluk van allen niet bevorderen kon.quot; Quibus additur abAnonymo,
Memorie ter luederlegging der gronden en redeneeringen, vervat in de twee rapporten van
den Raad van Binnenlandsche zaken, aan het Staatsbewind der Bataafsche Republiek
over de Heerlijke regten: »En zal men dan met eenigen grond.kunncn volhouden, dat
omtrent zulke bepalingen, welke in de latere nu achtervolgd wordende Staatsre-
geling niet gevonden worden, do oude afgeschafte weder moet herleven ?quot;

2)nbsp;Cf. Advys van 's lands Advocaten aan het departementaal Bestuur van Holland,
exhib. 30 Sept. 1803 : »Dat de bovengemelde Raad (van Binnenlandsche Zaken)
zich merkelyk abuseert ten aanzien van den staat van het geschil, wanneer dezelve
het zoo wil doen voorkomen, als of by de Staatsregeling van 1798 alle Heerlybe
Rechten afgeschaft of vernietigd zijnde, 'er tegenwoordig geene meer zouden be-

Secunda interpretatio unice vera mihi videtur, quamvis dif-
ficulter absülvas Legislatorem laesione jurum bene acquisitc-
rum 1): Summo Imperanti enim qualis et quanta auctoritas
tribuenda sit ex Juris Publici Universalis principiis, postea 2)
examinare mihi propositum habeo.

Quod attinet ad tertiam a Ministro datam explicationem sive
inlerpretationem, subtilior haec quam veriormihi videtur. Quod
enim attinet ad argumentum a silentio, temeraria videri possit
positio, simpliciter non enumerando Toparchiarum auctoritatem
exstinctam illam esse. Me judice expressis saltem verbis hoc
fieri oportebat; adde, quod saue nemo diffiteri poterit, ipsam
Rempublicam olim palam vendidisse ejusmodi Toparchias cum
Jurisdictione certisque Juribus (sine Jurisdictione autem Top-
archia proprio sensu desinit esse) nec non pretio esse ditatam.

Nec est fictio, praecedenti adhuc saeculo Hollandiae et West-
Frisiae Ordines, id est, Principem vendidisse: »vele Ambachts-
Heerlykheden tot ondersteuning van 's lands bezwaarde schal-
kist 3).quot;

Nec est fictio, eosdem Ordines leste ipso emtionis et vendi-
tionis instrumento 4) (Algemeene Koop-conditiën) totidem verbis

staan, en dat dus de vraag zoude wezen, of dezelve Rechten, na eenmaal te zyn
afgeschaft, en vervallen, op nieuws zonden worden teruggeroepen. — Daar in te-
gendeel de Staatsregeling van den Jare 1798, met alle derzelver Effecten, uit den
weg geruimd zijnde, die Rechten enkel uit krachte eener provisioneek dispositie van
den toenmaligen Wetgever ak slapen, en tot eene nadere dispositie niet kunnen
uitgeöeffend worden, en mitsdien, dat de Staat van het geschil is:quot; caet.

proroisisse et contraxisse : »Om deze Heerlykheden te guaran-
deeren en le indemnceren van alle evictiën en vindication ,nbsp;}

die op dezelve, en legen de koopers 1er zake van dien zou-
den kunnen of mogen gepraetendeerd worden,quot;

Jam vero qualis vis tribuenda sit tali de fulura evictione
caulioni (guarantie), docet guotiüs 1), docent el Juris Civilis
cum Romani tum hodierni principia.

Quodsi objicianlur grotii 2) verba: »Zaken tot den Gods-
dienst ofte Lands, ofle stads zake geeygent, mogen hy hjsondere
lieden niet verkogt werden,quot; qualia recte intelliguiilur Domania,
respondeo: qui de uno negal, aflirmat de allero^quod privatis
non licebat, licuit Reipublicae.

Nunc autem constat, in nonnullis Provinciis, quin eliam post
annos 1814 et 1815, nomine Civitatis vendila fuisse Domania
cum juribus Toparchicis huius generis, nimirum praesenlalionis
el institutionis.

Repelo: lacilam talem abrogationem sponle subintelligendam
esse, nimis temeraria mihi viderelur positio:-quod si verum esset,
adsimilanda foret ars Politica hodierna praesligiatoris dexleritati.

1)nbsp;Inleid. III B. 14 dl. § 6 sqq. iTot waring-, wel is waer dat oorspronke-
lyk koop als komende in plaets van ruyling, alleen heeft gedient om ymand
den eygendom over te doen dragen, gelyk noch zulks de meening van de hande-
laers behoord te zijn, maer doordien 't dihmael gebeurt dat yemand me^nt 't zyne te
zyn, 't geen daerna bevonden werd het zyne niet te zyn, ende den kooper in zulken
gevalle dikmael niet wel en zoude zyn gedient met vernietiging van de hande-
ling, is goedgevonden dat de handeling zoude bestendig blyven, en dat den ver-
kooper den kooper den eygendom zoude doen hebben: (l.nbsp;D. de Act. empt.)
zoo niet, dat hij den kooper boven den koopschat zooveel zoude vergoeden, als
denzelven kooper aan den eygendom van de zaek gelegen was (interesse) 't welk
roen noemt waren (praestare auctoritatem).quot;

An exstincta sint illa jura sine damni compensatione, quae-
stio est. — Quod primo obtutu diceres, cum huius articuli
secunda alineâ de jur um Toparchicorum ceterorum exstinctione
horumque compensatione sermo sit, quasi per antithesin. Hoc ita
inteliexisse utriusque Collegii socios nonnullos, apparet. Se-
cundum relationem seil, generalem (Algemeen Verslag) d. 8
Aug. nonnulli socii se hoe probare non posse, declaraverunt.

Ita etiam in Sectione prima primi Ordinis Collegii quinqup
socii huic sententiae assentiri noluerunt.

Denique d. 27 Sept. referuntur quidam in Ordinum Collegio
duplicato declarasse: »In de afschaffing van Heerlijke regten
zoo als die in de 1® alinea van dit Artikel schijnt bedoeld te
zijn, en dus zonder eenige schadevergoeding, nog altijd overwe-
gend bezwaar te zien.quot;

Verum enimvero non ita res se habet: — nulla compensa-
tio addicta vel promissa est, nec prorsus denegata.

Animadversione sane dignissimum, exstinctione primum pro-
posita , sine ulla compensatione a quinque Viris, a Rege electis,
deinde ea verba ejecta esse e Specimine cum Ordinibus Gene-
ralibus communicato. Compensationem omnino denegare no-
luisse videntur et Rex et Ministri temporarii.

Cuius rei, in consessu d. 24' Aug. ipse Minister rerum do-
mesticarum rationem reddidit his verbis: »Zij wordt niet toe-
gezegd, zij wordt ook niet ontzegd. Het wordt dus in het
midden gelaten, of zij al dan niet zal worden gegund;quot; — et

mox; »Hier wordt over die schadeloosstelling niet beschikt,
omdat er gevallen en omstandigheden denkbaar zijn, die kun-
nen medebrengen, dat deze schadevergoeding, ofschoon uit den
aard der zaak niet verschuldigd,nbsp;wordt.quot;

Denique in consessu d. 7' Oct. gaudio exsultat Minister, se
confiteri posse memoratum Articulum 4quot;quot;quot; Legis innocentissi-
mwn: »Het verheugt mij dit te kunnen zeggen het is het
onschuldigste Artikel der Wet, en hetgeen hier te lezen staat,
is het onschadelijkste dat met betrekking tot dit onderwerp
kan worden geschreven. Men moet óf het Artikel onjuist heb-
ben begrepen, of zich door spoken, die men zich voor den geest
bragt, hebben laten verschrikken en daardoor verhinderd zijn
geworden de waarheid te zien.quot; — Et mox: »Uit de vergelij-
king der beide deelen (huius articuli) heeft men de opmerking
geput, dat in het laatste van schadeloosstelling gesproken, in
het eerste daarvan gezwegen wordt, en dat men daarom moest
aannemen, dat, wat de eerstgemelde Heerlijke regten betreft,
geene schadevergoeding gegeven zou worden.

en dat wij werkelijk alle schadevergoeding met opzigt tot de
staatkundige heerlijke regten niet hebben willen uitsluiten, dit
bewijst in de eerste plaats de vergelijking der 1» alinea met
art. 24 der staatsregeling van 1798, waar de vernietiging der
bedoelde regten uitgesproken wordt zonder eenige schaêvergoe-
ding. Wij hadden dat Artikel voor ons liggen; hier, gelijk daar,
worden de staatkundige Heerlijke regten afgeschaft, maar in
1848 wordt niet vastgesteld, zooals in 1798 plaats vond, dat

geene schadeloosstelling verschuldigd zal zijn. In de tweede
plaats wijs ik op het Ontwerp der Commissie vau 17 Maart j.1.,
waar al. 1, van Art. 2 der additionnele bepalingen aldus luidt:
»De Heerlijke regten, betreffende voordragt of aanstelling
»van personen, worden zonder schadeloosstelling afgeschaft.quot;

' Zal het niets beteekenen, dal, terwijl de Commissie in haar
voorstel de woorden zonder schadeloosstelling bezigt, deze door
bet Ministerie zijn uitgeschrapt? Dit is inderdaad van groote
beteekenis en nu zal men geen regt meer hebben, om bier den
regel toe te passen: inclusio unius est exclusio alterius caet. . .

ieder bijzonder geval, hebben overgelaten te beslissen, of eenige
aanspraak op schadevergoeding ter zake van afschaffing kan
worden gemaakt..........................

Zijn er zoodanige (gronden) die luide, zeer luide spreken, dan
zal door deze Grondwet de weg niet afgesneden zijn, om zich
met die gronden tot de regering te wenden, en dan zal deze
in overweging kunnen nemen, in boeverre zij, behoudens hare
verpligting jegens de Natie, aan de geuite wenschen voldoen
kan, en of er misschien verpligting bestaat, om van de verte-
genwoordiging gelden te vragen tot bevrediging van zoodanige
eisschen der billijkheid.

Ik meen hiermede genoegzaam aangetoond te hebben, dat
wij in de 1quot; alinea van Art. 4 eenvoudig de afschaffing vermeld
hebben van de daar bedoelde Heerlijke regten; dat wij geene
aanspraken gekrenkt hebben noch van regt noch van billijk-
heid, en dat hieromtrent alles volkomen in zijn geheel wordt gelaten.quot;

Peti ergo potest damni compensatio, si graves ac justae ad-
sint expostulationes aut valida aequitatis argumenta.

Quod ad jura ea politica attinet jam obsoleta, damni com-
pensatio strictim denegatur priscis possessoribus a Ministro:
»Ik erken dat regt niet,quot; ait in consessu d. T Oct. »de hil-
lykheid zoude het toekennen eener schadevergoeding kunnen
vorderen.quot;

De jure igitur ad damni restitutionem pauca afferre mihi
proposui in ullima huius disputationis parte. Nunc breviter
solummodo de aequitate.

Nonne justa positie adesse talia aequitatis argumenta, si juris
civilis sequelam habuerint ista jura? — Quaenam autem non
habuerunt? Nonne juris privati objecta olim habita sunt? Sae-
culo praeterito saltem sine controversia in commercio erant;
ut alia, de quibus contrahitur, emta sunt et vendita; ab ipsa
Republica vendita sunt sub evictionis conditione.

Quas ob causas difficile assentiendum mihi videtur Viro Am-
plissimo LUTBES, arguenti: »Dat de bezitters die regten titulo
oneroso verkregen hebben, verandert de zaak niet. Dat zij
daarvoor gelden hebben uitgegeven, is eene onvoorzigtigheid
geweest, welke zij zich zeiven te wijten hebben. — Daarvoor
is de Staat niet verantwoordelijk;quot; — nec etiam Viro Nob.
wicHEKS, in consessu d. 24' Aug., ita statuent!: »Die regten...
waren slechts eene delegatie van magt van den Souverein, welke
delegatie dan ook door denzelfden Souverein kon worden te-
ruggenomen. — Heeft men nu voor de uitoefening van dat
regt gelden betaald, dan is dit slechts eene recognitie ge-

Quae defendi vel sustineri posse naihi minime videntur, si
emtionis condiliones inspicias, sub quibus praecedente adhuc
Saeculo Ordines Hollandiae et Wesl-Jrisiae eius generis jura
vendiderunl; praeserlim, si inspicias inslrumenli supra lau-
dati Art. 23quot;quot;, quo Ordines illi promiserunt el se obligarunl:
»ora deze Heerlykheden te guaraiideeren en le indemneeren
van alle evictiën en vindicatién, die op dezelve en tegen de
koopers ter zake van dien zouden kunnen of mogen geprae-
tendeerd worden.quot;

Toto coelo sane dilFerl quoque a durioribus Virorum Ampi.
luyßen et wichers seulentüs responsum, a Viro egregio j. d.
MEYER datum 1).

Vendilum nempe fuerat litteris palenlibiis d. 28 Marlii
A' 1478 cerium Domanium, Dynastia seil. C, pretio 2282 li-
brarum circiler a maximihano Austriaco et maria Burgmdica,
Comite ac Comilissa tunc temporis Zeelandiae, feorehtio a
borselen, Equili, filio spurio Viri Nobilissimi frahci a borselen,
Comitis ab Oostervant; quae Dynastia C ita circumscripta; »De

opgedragen, Maaldery, Visschery, Vogelary, Veren, Ommeloo-
pen. Aanwassen en alle andere Ambachisgevolg, met den excyns
aldaar, al zoo groot als die nu daar is, of namaals mögt wor-
den, met Beslerfte, Bastaard-goederen, Strangiersche goederen
en alle-andere zekere en ouzekere gekomingen, vervallen en

profyten enz.; wel te verstaan, dat de geërfden in den Am-
bacht van C niemand schot noch bede zullen geven, hetzy by
den steenschiet of vrije, of by der breedte als het gebeuren
zal, dan aan den voorzegden Heere floris, en zijne erven en
nakomelingen, Heeren en Vrouwen tot C, die zij gehouden
zullen wezen het schot te geven; waarmede diezelfde geërfden
jegens ons en onze nakomelingen Graven van Zeeland volstaan
zullen, zonder eenige andere beden, subventiën of eontribuliën,
hoe men die noemen mag, jegens ons, onze erven en nako-
melingen, Graven en Gravinnen van Holland en Zeeland, tot
eenigen tijd gehouden te zijn.quot;

Jam vero, an sine injuria a Summo Imperante potuerit adi-
mi absque ulla damni compensalione Dominis a C jus impo-
nendorum vectigalium, legali modo acquisitum, longissimoque
temporis spalio sine ulla conlroversia exereilum, quaestio erat,
cui METER 1) negando his verbis respondet: »Het lijdt bij
iemand, die niet alle denkbeelden van maatschappelijke orde
wil omverre werpen, geenen twijfel, dat burgerlijke gemeen-
schap (zooals zich de groot in zijne Inl. enz. II B. 3° dl. §-2
uitdrukt) zijnde ontslaan, die geheele gemeenschap een hooger
regt zoude 4iebben over het goed barer burgers, dan die bur-
gers zelve, en het is niet noodig een aantal schrijvers bij te
brengen, om dit te bewijzen. Ja, de Heeren van C behoeven
zich in al de onderscheidene geschillen over de uilgestrekt-
heid van dat regt niet in te laten; zij geven gaarne toe, dat
de uitoefening van hetzelve niet aan bet eenige geval van ge-
biedende noodzakelijkheid is gebonden, ja om merkelijk nut

of groot gemak, de Souvereia over de eigendommen zijner
onderdanen beschikken kan; zij nemen de leer over bet zoo-
genoemde dominium eminens aan in den volsten zin, waarin
dezelve, hetzij bij de groot, de Jure B. ac P. Lib. I, Cap. 1,
§ 6, Cap. 3, § 6, No. 4, Lib. II, Cap. 14, $ 7, Lib. III, Cap. 20,
§ 7, of bij BiJNKERSHOEK, Quoest. Juv. puU. Lib. II, Cap. 15,
is voorgesteld; tot welke van de Nederlandsche Schrijvers men
zich thans bepaalt; welke de uitgestrektheid vau dit regt zijn
moge, zoo is echter de eenstemmige leer van deze Schrijvers,
dal, wanneer de Souverein daarvan gebruik maakt, dezelve
gehouden is, aan die bijzondere ingezetenen, wier eigendom of
regten geschonden worden, eene schadeloosstelling te geven,
geëvenredigd aan het nadeel, hetwelk zij daardoor komen te
lijden. Dit was bij de Romeinen reeds bepaald in Leg. Cod.
de Operibus publicis; bet is altijd stilzwijgend als regtens erkend;
het is vervolgens, toen men geschrevene Staatsregelingen en
bijzondere wetten had, altijd en in alle gevallen overgenomen;
het is de bepaling van de tegenwoordige (A. 1815) Grondwet,
Art. 164, even als die van het Burg. Wetb. Art. 545.quot;

Tandem ita concludit 1): »Maar zoude dan eene nieuwe wet
geene verandering in de uitoefening van zekere regten kunnen
daarstellen? Dit ware de ongerijmdheid zelve. De Wet regelt
alle handelingen; zij kan al die regten wijzigen, veranderen,
ontnemen, die zij gegeven heeft; alle ingezetenen zijn aan hare
uitspraak onderworpen; maar ook Digna vox est majestate Re-
gnanlis, legihus alligatum se Principem profiteri, zooals de Keizers
XHEODOSIUS en VALEJiTisuscs in L. 4 Cod. de Legihus, zeiden; en

P'lt:

waar de Souverein eene verbindtenis aangaat, daar kan hij
door geene nadere Wet zich zei ven van zijne verpligting ontslaan.quot;

Ubi igitur acta est res a Republica, quae pertineat ad ne-
gotia vitae civilis, qualia et a singulis hominibus, qui in civitate
vivunt, quotidie peraguntur, quidni applices juris privati re-
gulas, ut fecit Vir Gravissimus van leeuwen, in consessu d.

imputent, niet overeenbrengen met Art. 1530 van ons Burger-
lijk W^etboek: »alhoewel bedongen mogt zijn, dat de verkoo-
»per tot geene vrijwaring zal gehouden zijn, blijft hij nogtans
»aansprakelijk voor de zoodanige, welke uit eene daad, door
»hem zeiven verrigt, voortspruiten. Alle hiermede strijdende
ygt;overeenkomsten zijn nietig.quot; Quamquam argumentationem, e
Codice Civili haustam, refutare supervacaneum duxit Minister
temporarius rerum domesticarum. Respublica privatae perso-
nae instar vendidit; emerunt, qui cum illa contraxerunt et pre-
tium solverunt, cives; —applicandae igitur sine dubio regulae
emtionis venditionis. Ita etiam Vir Ampi, van de wall in con-
sessu d. 2' Oct. de denegatae compensationis injustitia ita
questus: »onregtvaardig,quot; inquit, »omdat de Staat ex plenitu-
dine potestatis, de Heerlijkheden met deze regten voor duren
prijs verkocht en gevrijwaard heeft, en alzoo deze regten een
deel van wettig titulo oneroso verkregen eigendom uitmaken,
waaruit volgt, dat volgens streng regt van toepassing zouden
wezen, de wettelijke bepalingen betrekkelgk koop en verkoop en vrij-
waring vastgesteld.quot;

At dicat quis: vendidit Respublica quod vendere ei non li-
cebat, quippe juris publici; — respondeo: nihilominus evictio-
nis nomine obligatur venditor, secundum Jus Romanum, D. de

Act. empti et vend. L. 11 $ 2: »Et imprimis ipsam rem prae-
stare venditorem oportet, id est, tradere. Quae res, siquidem
dominus fuit venditor, facit et emtorem dominum: si non fuit,
tantum evictionis nomine venditorem obligat; si modo pretium
est numeratum, aut eo nomine satisfactum. Emtor autem num-
mos venditoris facere cogitur;quot; — et $3, »Redhibitionem quo-
que contineri emti judicio, et Labeo et Sabinus putant et
nos probamus.quot;

Obligatur etiam secundum jus Belgicum 1), cum antiquum
tum novissimum. Ita quoque Vir Ampi, vak leedwen in con-
sessu jam niemorato: »En nu heeft in casu de Staat ter goeder
trouw die regten verkocht, den koopprijs ontvangen; hij heeft
eene handeling van het burgerlijk regt aangegaan, waartoe hij
zich naderhand, wèl gezien, onbevoegd acht, en die regten
terugneemt. Ik mag het lijden, maar zeg dan in even goede
trouw: geef dan ook den koopprijs terug.quot;

Quodsi juris publici ea jura sunt secundum principia poli-
tica hodierna, sane non fuerunt olim; — ante Aquot;quot;° 1795 sine
dubio juris privati objecta habebantur et erant in commercio.
Quam sententiam quoque tuebantur quatuor illi Advocati Rei-
publicae Batavae, van twist, schepman, vitringa et van der
SPYK in juris response d. 25' Febr. 1803 exhibito: »Niemand
toch zal kunnen, of durven tegenspreken, dat de zoogenaamde
Heerlykheden, bevorens beschouwd zijn als objecten, die in
commercio waren, en ook dadelijk zoodanig zijn geweest, ter-
wijl dezelve verkogt en gekogt, te pand uitgegeven, en aan-
genomen wierden, en zulks geschiedde in het openbaar, met

medeweeten en concurrentie vau den toenmaligen Souverain,
zoo dat die, niet alleen daarvan, by zulke gelegenheden, geene
geringe voordeden trok, en bepaalde lasten befte; maar ook,
ten aanzien van veele der gemelde Heerlykheden zelve, de Ver-
kooper is geweest, en den Koopschat daarvoor ontvangen, mits-
gaders, ten gemeenen nutte, in 's Lands Schatkist gestort heeft.
Niemand zal mitsdien ook met grond kunnen tegengaan. . . .

dat het, de jure, vrij algemeen aangenomen, en zeker is, dat
iets diergelijks, als is de Jurisdictie, aliënabel en transmissibel
zy, en dat de uitöeffening daarvan, door den Princeps, aan een
ander kan worden overgedaan, waaruit dus notoirlyk volgen
moet, dat, wanneer de Eigenaren der Heerlykheden nu toonen,
dat de Souverain, de facto, de uitöelFening van zulke rechten
verkogt heeft, dan ook die Eigendom, in alle opzichten, geoor-
deeld moet worden, wettig te zyn, terwijl dit althans onbetwist-
baar is, dat, indien men, na dat alles, ten algemeenen nutte,
volstrekt noodzaaklijk mogt keuren, dat die Eigendommen
wederom aan de Eigenaren of de wettige Bezitters, ontnomen
worden, zulks evenwel niet anders zoude kunnen geschieden,
dan tegen eene behoorlyke schaêvergoeding 1).quot;

1) Etiam qnod attinet ad Toparchias in feudum datas a Principe (Beleeniiighe
van Heerlykheden), ita de iis opinatur stockmans. Dee. XC, 1 : »Aerario publico
»laborante ob diutinos bellorum sumptus, quibus sustentandis Provinciarum tributa
»amplius paria nou erant, deventum est primo ad alienationes quasdam tempora-
urias jurisdictionum Regiarum in pagis, cum spe ac facultate, ubi paululum refectae
»essent publicae res, eas redimendi et connectendi denuo sacro patrimonio seu Do-
„manio Principis, quod genus alienandi engagement ikimas ct Beleeninghe van Heer-
dykheden; sed magna parte spe ista luendi dccidit princeps, auctis denique in eum
omodum Reipublicae necessitatibus ob Gallorum in bellando pertinaciam, ut tan-

Quapropter damni compensationem non denegandam ponimus
secundum régulas aequitatis (de jure enim postea agemus), dis-
crepantibus licet Juris publici ac privati principiis.

Ita quoque Vir Nob. van reede van oudshoorn bene animad-
vertit in consessu d. 7' Oct. quanta foret iniquitas si nunc
abrogarentur ea jura sine compensatione, cum antea aliis do-
minis satisfactum sit, in Provincia scilicet Brabantia septentrio-
nali, ubi eorundem jurum abrogatio publice ad normam re-
dacta est, compensatione facta et pecuniâ pro parte saltem ex
aerario provinciali erogata. Denique istiusmodi agendi modum
valde obstare avitae probitali ac bonae fidei.

Quin etiam recte, ut mihi videtur, animadverterat Vir Nob.
gevers van endegeest, in consessu d. 24' Aug , duplicem perpe-

«dom ad conflandum publicmn aes, perpetua mancipatione distratiere pagorum do-
»minia fuerit necesse.

»Ex fiduciariis mancipationibns plurimae exortae sunt eontroversiae, ubi saepius
»quaesitum, ad quod genus negotii revocari debeant contractus illi, quibus, cum
»facultate recuperandi, dominia seu Toparchiae a Kege privatis conceduntur.

»Quidam speciem antichreseos esse censebant, vel constitutionem usus fructus;
nalii pro venditione cum pacto de retrovendendo accipiebant..................

»4. Perpensä negotii qualitate, sine dubitatione dicendum, revera hic subesse vendi-
»tionem Toparchiae cum pacto de retrovendendo, nequaquam antichresin, quae
»est species illiciti ac usurarii contractus, quasi scilicet Dominus fiduciarius fructus
»ex Toparchia velut ex Hypotheca percipiat, vice usurarum ex pecunia quam nu-

»6. Recte ergo Toparcha ßduciarius dicitur ille, cui temporaria et irrevocabili alie-
»natione Dominium pagi concessum est a Principe, qui interea dum fruitur vere
»Dominus est, et fructus non uti Creditor, sed jure dominii ex re sua percipit,
»donee pacto de retrovendendo usus Princeps restiluto pretio dominium recipiat.quot; •

tratum iri iniquitatem, ita argumentatus: »Volgens Art. 2 van
de nieuwe additionele artikelen in het Ontwerp XII, waarover
wij beraadslagen, »regelt de Wet de schadevergoeding, toe te
»kennen aan hen, die door of ten gevolge van de herziening
»der Grondwet betrekkingen verliezen, hun voor hun leven
»opgedragen.quot; Dat zijn betrekkingen, titulo gratuito aan die
personen door den Koning verleend: voor het verlies daarvan
kent gij bij de additionele artikelen der Grondwet schade-
vergoeding toe, door de Wet te regelen; maar voor het verlies
van heerlijke regten titulo oneroso verkregen, sluit gij alle scha-
deloosstelling uit: nu wordt gij omtrent de eigenaars der Heer-
lijke regten dubbel onbillijk.quot; Quibus eodem fere argumento
usus assentitur Vir Nob. van de wall, in consessu d. 2' Oct.

Quibus addere licet, quod ad argumentum a silentio, con-
sequentiae caussa compensationem etiam addici debuisse, quum
dominii sanctitas Lege Fundamentali expressis verbis agnita sit,
idque indiscriminatim.

Sed jam satis: — omnium omnia afferre, quae diserte attu-
lerunt multi, supervacaneum videtur. Num enim clariore voce
clamandum erit? Num melioribus argumentis res indiget, ut
compensationis demonstretur aequitas? Num etiam nominatim
indicentur, necesse erit, qui eorum jurum exstinctione suorum
redituum jacturam fecerint non levem? Non decere videtur:
etiamsi agatur de exigua pecunia, non comminnitur tamen
ratio aequitatis.

Vocem ergo quisque extollat, cui nocuerit 1quot; alinea Art*. 4',
et alta voce petat aequae suae postulationis conciliationem 1)!

1°. Quaenam erunt consideranda? vel quaenam in censum
venire debent, ad eam compensationem computandam?

Ad. 1™. Num praeter reditus, qui a recognitionibus, quae
dicuntur, procédant sive profluunt, etiam affectionis pretium in
censum venire debet? Ex aequo et justo certe deberet, ut
mihi videtur, cum vulgo majore pretio emtae sint vel heredi-
bus cesserint Toparchiae propter ipsa illa jura.

Sed difficile alTectionis prelium aestimares: est enim natura
sua omnis illa aeslimalio lubrica et arbilraria; atlamen in alie-
nalione necessaria, quae publicae utilitatis caussa fil, si conve-
niri de pretio affectionis non potest, a Judice hodie definiri
solet: nonne similis pretii alTectionis definilio sive aeslimalio
judicialis obtinere posset quod ad ea Jura Toparchica, de qui-
bus sermo?

Verum affectionis prelii compensatio difficilis si videatur,
non eadem sane difficultate premilur damni restitutio; ut bene
quidem animadvertit Vir Nobilissimus d'ablaing a giessenburg
in Opusculo jam memoraio: »Immers,quot; ait, »zal er bezwaarlijk
eenige soort van Heerlijk regt kunnen worden gedacht, welke
sedert 1814 niet verkocht, of waarvoor geen successie-regl is
geïnd, en dus niet tegen geldswaarde berekend is geworden.quot;

Quod autem attinet ad reditus, qui e recognitionibus pro-
fluebant, in promplu esl remedium: ila d'ablaisg: »terwijl
bet vergoeden voor recognitiën van 10 pCt. geheven in gevolge

Art. 13 van de Reglementen op het Bestuur ten Platten Lan-
de, voorwaar niet veel hoofdbrekens zal veroorzaken, als men
ten minste het Art. 799 van het Burg. Wetb. daarop toepas-
sen wilde.quot;

Secundum normam, qua gubernatur Provincia Brabantia sep-
tentrionalis (Reglement van Bestuur voor het Platte Landl)),
Artquot;. 68% compensatio definita est ad 20 centesimam salarii

Non igitur adsentiendum mihi videtur quatuor illis Advoca-
tis, existimantibus 2): »dat zoodanige vergoeding niet gemak-
kelyk, ja ook, dewyl dezelve niet anders, dan overeenkomstig
de gronden van rechtvaardigheid, zoude kunnen g^egeld wor-
den, bykans onmogelyk zoude te berekenen zijn.quot;

Sed jam concedamus difficilem esse justam definitionem et
aequam, imo rite illam fieri non posse; nemo tamen erit, qui
non consentiat, vitiosam nulli eompensationi praeferendam esse.

Ad. 2™. Quomodo ordinanda erit ea restitutio? Cui solu-
tionis incumbet onus? Pendebit quaestio ab eo, cui profuerit
exstinctio. — Num reipublicae? dubilari polest. Si autem
profuerit, nemini, ut videtur, nisi civibus ipsis sive singulis
civitatis corporibus, quae eorum jurum exercitio tanquam onere
premebantur, ut perhibebant scilicet. Jura, quae dominis
ademta, civibus data sunt: solvant igitur cives. Tale quid
etiam statutum est secundum ea, quae diximus, in Provincia
Brabantia septentrionali, nimirum ut pagi quotannis solveren

1)nbsp;D. 8 Maii 1819. Cf. etiam Norma d. 23 Julii 1825, Art. 119. Van ha-
melsveld, Ned. Pand. VII Dl. p. 99 sqq.

8 per centum summae, pro adminislrationis sumtibus penden-
dae (administratie-kosten), qui sumtus computarenlur ad 25
centesimas pro singulis incolis 1).

Solvant tamen et ipsi Officiales (ambtenaren), qui eorum ju-
rum exstinctione a solvendis recognitionibus exemti sunt, et
ut animadvertit d'ablaing: »Niets toch zal gemakkelijker val-
len, dan dat, ten aanzien der recognitiën, men de tractemen-
ten der ambtenaren met het bedrag hunner recognitie ver-
mindere: immers deze behoeven daarmede niet, bij de afschaf-
fing van het regt van derden, te worden gebaat; terwijl hij,
die dat verminderde tractement zal uilkeeren, daarvoor b. v.
schuldbekentenissen aan de Heeren konde uitgeven, waarvan
de renten het bedrag uitmaakten der tot dusverre wettig ge-
noten recognitie.quot;

Ad. Squot;quot;quot;. Si in caussam descendatur, penes quem erit cognitio?
Judici ordinario, ut videtur, illa competet; quod eliam a for-
tiori statuendum, quia Minister temporarius rerum domestica -
rum in consessu d. 7 Oct.: »het geheel aan het oordeel des
regters, in ieder bijzonder geval, wil hebben overgelaten te
beslis-sen, of eenige aanspraak op schadevergoeding ter zake van
afschaffing kan worden gemaakt.quot;

Ad. 4quot;quot;quot;. Interea Ministro aegre concederem, Judicis esse in-
quirere, aequa ac justa an adsit caussa ad compensationem pe-
tendam, nec ne; videlicet, si inde inferre velles Toparchis in-
cumbere e titulisprobationem, aequam esse et justam pelitionem;
Judici autem inquisitionem et judicium manere: e titulis enim
nihil demonstrandum esse Toparchis, mihi videtur: — cum

enim negari nequeat, jura, de quibus sermo, hucusque facto
dominii objecta fuisse, praescriptionis regulae omnino appli-
candae sunt; neque obstat Cod. Civ. Art. 1990: »Men kan
door verjaring den eigendom niet verkrijgen van zaken, die
buiten den handel zijn;quot; ea fuisse in commercio, abunde supra
probavimus.

Dominis igitur nihil demonstrandum erit, nisi possessio con-
tinua, non interrupta, non turbata, nec vi, nec clam, nec
precario per 30 annos 1); quod factum demonstrantes, exhi-
bere titulum cogi non debent 2).

Denegare autem iis cum velit Respublica compensationem,
si in jus vocetur, ostendat non esse debitam; — de his tan-
dem Judici judicandum erit. Quod demonstrare quidem si
posset Respublica, nihilominus secum reputet, quod eleganter
observavit in consessu d. 7' Oct. Vir Nobil. op teh hoort: »Het
summum jus zou hier summa injuria zijn.quot;

Statim animadvertat necesse est, qui legerit alineam 2'quot;,
adhibuisse Legislatorem verbum opheffen dc juribus, quae
spectat illa alinea, cum adhibuerit verbum afschaffen de ju-
ribus, quae spectat ahnea — Quamvis nihil hac de re al-
latum reperiamus, nec in Administrorum libellis, nec alibi,
tamen consulte diversis iis vocabulis usus esse praesumendus
est Legislator: etenim docemur, Legis Fundamentalis sermoni
particularem impensam esse curam; quod jam animadvertit Clar.
THORDECKE 1), his vcrbis : »De Commissie van 17 Maart onthield
zich in de Grondwet van 1815, overal waar de zin vaststond,
taalveranderingen voor te stellen ; zij wilde tot geen' strijd over
woorden aanleiding geven. De Raad van Ministers daarentegen
heeft »verbeteringen in stijl en taalquot; tot een bijzonder onder-
werp zijner voordragten gemaakt; en »daartoe de hulp inge-
»roepen van een' man, die dagelijks medewerkt tot uitbreiding

»van den roem onzer letterkunde,quot; laudabile sane consilium:
nam omnino assentior duumviris, de literis patriis egregie me-
ntis, van lennep ct van assen 1), diceutibus: »Men vergete niet
(de ondervinding leert het genoeg), dat ook zelfs de geringste
afwijking van de vereischte duidelijkheid in stijl of uitdruk-
king tot de grootste ongelegenheden kan aanleiding geven,
zoodra partijgeest er zich van bedient, om zijn gevoelen door
te drijven 2).quot;

Jam vero quod ad subjectum Articulum, synonyma strictis-
simo sensu non habenda sunt verba afschaffen et opheffen.
Secundum Docliss. weiland et landré 3), synonyma quidem
sunt verba afschaffen et vernietigen, prout significant: doen
ophouden te bestaan; »doch gebruikt men,quot; sic weiland, »af-
schaffen omtrent gewoonten, vernietigen ten aanzien der stellige
bepalingen van het geschreven regt, — Een misbruik moet
afgeschaft, eene slechte wet vernietigd worden 4), — De re-
den hiervan is, misschien, omdat het niet meer hebben, het niet
onderhouden der gewoonte genoeg is, om hare kracht te doen
ophouden, terwijl het niet uitvoeren eigenlijk de wet niet krach-
teloos maakt.quot;

Quidquid hac de re sit, dubitari sane non potest, vocis af-
schaffen ideam nequaquam respondere vero Juris characteri;_

2)nbsp;Cf. quoque Vir Grav. j. pan, Aanmerlcingen op de taal en stijl der Ontwerpen
van Wet tot-herziening der Grondwet, iu Praefatione.

4)nbsp;Ipse weiland sibi obstare videtur alio loco, (Nederd. Taalkundig Woorden-
boek), dicens ad vocem afschaffen: eene wet, een gebruik, eene gewoonte
afschaffen.

Jus nascitur; - tenetur 1); - obtinetur2)-, - Jus potest
deleri, exstingui, amitti 3); belgice recte dicitur: een re^t
vernietigen; zijn regt verliezen; — potest etiam ad i mi; - er ipi 4);
belgice recte dicitur: iemand zijn regt ontnemen;.'— recte quo-
que: jure suo decedere 5); de jure suo decedere s. de
jure suo cedere 6); belgice: van zyn regt afstand doen. —
Sed non facile opinor, locum apud Scriptores invenies, ubi de
jure abrogando vel abolendo sermo sit, nisi saltem voce
Jure ipsae leges vel edicfa significentur, quod saepius obtinet,
ut verbi caussa apud liviüm 7): »quod cuique privatim offi-
ciet jus;quot; et jura dare 8); et apud pladtdm 9): legum at-
que jurium fictor, conditor. — Tute ergo colligimus,
minus accurate dici in genere: een regt afschaffen; et minus
accurate ergo dicitur in casu: ï)de Heerlijke regten betreffende
voordragt, etc. zijn afgeschaft;quot; melius fuisset: ygt;zijn of
worden ver nie tigd.quot;

Deinde quod attinet ad vocem opAe/fen, ita weiland: »Gelijk
hggen een beeld is vooreen besluit, eene verordening, en men
van den inhoud daarvan spreekt, zoo als die is liggende, heeft
opheffen, ten aanzien van Wetsbepalingen of Verordeningen,
figuurlijk de beteekenis van intrekken.quot;

Quodsi vera est habenda haec verbi notio, in casu dicen-
dum fuisset: »de opheffng der icettelyke bepalingen omtrent de
overige Heerlijke regten;' sed vocem opheffen nuUam vim ac po-
testatem habere, congruentem cum intima juris natura ejusque
exstinctione, omnino contendimus. — Fortasse vero in voce
opheffen sensus sive vis latet tollendi aliquid, quod premat sive
urgeat; quam ob causam suspicetur quis praemeditate usum
esse Legislatorem eo verbo, cum ea jura, quae spectat ali-
nea 2®, dominis maxime fructuosa, civibus contra habuerit
gravia onera; — quibus admissis, jam quaero, an non attule-
runt cornmoda pecuniaria quoque quam maxima jura illa To-
parchica, de quibus cavet alinea 1'? Quid igitur Legislato-
rem movit, ut usus voce opheßng alineâ non eadem voce
uteretur alineâ

Quam ob rem, opinor, utraque voce revera idem voluit Le-
gislator, usus duabus vocibus diversis, synonymis leviter ha-
bitis, quo nimio elegantiae studio bonum sensum prorsus
corrupit; nec unicum hoc est exemplum in hac nostra Lege
Fundamentali, teste Clar. thokbecke, in Commentario ad Art. 6,
Cap. I. Legis Fund. »leder Nederlander is tot elke Landsbe-
diening benoembaar.quot;

Difficillimum sane esset negotium, enumerare, quae diversis
in Provinciis nostrae Patriae recte vel minus recte Jurum Top-
archicorum nomine veniant. Nonnulla e Feudali Regimine,
alia e Servitute oriunda, vulgo dicuntur Jura Toparchica; multa
procul dubio Toparchica habentur, quae non nisi ex jure do-
minii originem ducunt, quod de paucis probare lubet: nam
de juribus istis omnibus, recte vel perperam Toparchicis nun-
cupatis, quae etiamnunc occurrunt, separatim dicere eorum-
que investigare ortum ac fata, non fert huius dissertationis
complexus. Igitur nonnisi de primariis dicere in animo habeo,
et quidem breviter: nam, ut funditus rem tractarem, complura
profecto volumina conscriberem, necesse esset; qua ex inqui-
sitione tanquam exemple discere licet, quomodo de omnibus
investigandum esse censeam, priusquam exclametur tó cruci-
figatur.

Certi cuiusdam juris indolem atque priscam naturam inda-
gandam esse et inde dijudicandam, teneo; ita etiam Consult, gan-
DERiiEyDEiü 1): »Het is door menig vonnis der voormalige Regt-
bank van eersten aanleg alhier ('s Hertogenbosch), bekrachtigd
door even zoovele Gewijsden van het voormalig Hoog Geregts-
hof, geresideerd hebbende te 'sGravenhage, uitgemaakt, dat,
om over de natuur van eenig regt, en over de effecten, welke
hetzelve kan hebben, te oordeelen, niettegenstaande de ver-

1) Pleitrede over het wettig voortdurend bestaan van het Dom. Tiendregt, p. 1 et 2.

I'll

schillende staatkundige gebeurtenissen, welke sedert het ont-
staan van dat regt hebben plaats gehad, de oorsprong van
zulk een regt en de titel, waarop hetzelve oorspronkelijk be-
rust, alleen moet worden geraadpleegd, zonder dat de verschil-
lende wijzigingen, welke hetzelve door overgang in andere
handen, bij novatie zelfs, of hoe anders ook mogt hebben on-
dergaan, daarin eenige verandering kunnen te weeg brengen 1).quot;

Quam ob rem cavendum esse etiam, opinor, ne Feudale
existimetur certum jus, non aliam oh rationem, quam quod
olim fortasse in feudum concessum fuerit, vel sub nexu feudali
possessum: est enim bene investigandum, an per et propter
feudum unice exsliterit, ut concludi recte possit, eiusmodi jus
necessarie exstincturn esse censendum, Regimine feudali subla-
to: nam nexus feudalis si fuerit modo res aecessoria, ita con-
cludere omuino nequis.

Eadem dicenda, existimo, de juribus istis, in quibus non-
nulli vestigia Servitutis sibi depreh end ere videntur: diligentis-
sime scilicet investigandum est, an revera originem ducant
e Servitute, i. e. an revera Servitus sit existimanda caussa
movens atque, ut loquuntur, eorum essentia, an vero ex Ser-
vitutis periodo, vel etiam indirecte e Servitute, verum directe
e caussa (nonnunquam et hodie adhuc) licila manaverint.

Nec minus res ita se habeir, quod ad eorum jurum indolem
Toparchicam. Ut scilicet recte Toparchica habeantur, non
sufficit, ea plerumque vel vulgo quidem Toparchis modo com-
petere; nec quidem suflicit, ea unice fortasse bis et reipublicae,
nimirum in Domaniis, competere, dummodo eorum character

non obstet, quominus possideantur quoque a privatis, i. e. non -
Toparchis. Hoe tantum constet, originem illa ducere e Re-
gia Jurisdictione, Toparchis olim pro majore vel minore parte
delegata, quae sola Toparchiam constituebat. Talia autem pro-
bentur ab eo, qui affirmai.

Quod principium, quamvis saepius jam in prima hujus dis-
sertationis parte indicaverim, expressis verbis hïc repetere non
inutile duxi, cum sit defensionis fundamentum jurum illorum
omnium, quae minus recte Toparchica habentur.

Nimirum confundi vulgo solent, me judice, fundi conces-
siones in feudum et fundi dominii utilis coneessiones, retento
directo dominio, quibus addi potest fundorum pleni dominii
titulo concessio sive alienalio sub conditione certi cuiusdam
reditûs vel census solutionis, quod alienationis genus dicitur a
GROTIO Oud-eygen.

Bene enim teneatur necesse est, quamvis in feudum datione
utile quidem dominium concedi soleret, retineri autem dire-
ctum, hoc tamen simpliciter feudum non constitui, quod vulgo
omnino negligi solet.

Jam vero apud nos cum principium : nulle terre sans Seigneur
non valuerit, contra vero valeret nul Seigneur sans titre,
eam quidem ob caussam apud ^ nos dominium feudale nun-
quam praesumebatur, sed integre probari debebat, si ita con-
tend eretur.

Ergo, et haec mea conclusio, certum jus, quamvis luce cla-
rius §x retento directo dominio oriundum, ideo simpliciter
feudale, vel ex Feudali Regimine oriundum, minime gentium
habendum est; verum aliunde probandum. Aliud dicendum

piüs oriundum. Universe vero intégra sine probatione nec
feudalia, nec ex feudo oriunda accipienda sunt jura, reditus,
census vel praestationes, quippe agnitiones retenti a pristine
domino dominii directi, fundos sibi proprios quondam cum alie-
naret; in quorum numero reputari possunt, e. g. quae vocantur
Lods et Ventes, Quint et Requint, Pontpenningen,
XIIPPenning, J us Ret r actus abaque innumera, quae maxi-
mam partem orta sunt, maxime Saecubs XlU'et XIV, tempore
scilicet, quo datae sunt Chartae Libertatesque cum oppidis tum
ruquot;? — tempore, quo fundi concessi sunt manumissis colonis-
que; — tempore denique magnarum villarum in minutas par-
tes disscissaruin : manumissis enim colonisque vendere istos
fundos domini nec volebant, nec quidem poterant; nam illis
pecunia non erat; nunc demum enim in eo erant, ut proprium
aliquando commodum sibi acquirerent, quod antea non nisi
Dominis comparaverant; — qui Domini, si nostro saeculo vi-
xissent, nostro more sine dubio suos locassent fundos; eo vero
tempore, quo vivebant, in desuetudinem abeunte Servitute
mos erat et unions fere modus iste fructus percipiendi ex
agrorum possessione, nec non istum modum iis suggerebat
Feudale Regimen, üt paucis absolvam: aut fundos concedere
solebant utilis titulo dominii, retento directe, retentisque ju-
ribus aliisque nonnullis; quam vero ob rationem in feudum
concessisse haberi non possunt; quod et secundum Juris Pu-
blici tum vigentis principia ab eorum arbitrio ne pendebat
quidem; aut fundos concedere solebant titulo emphyteuticario;

alienare solebant fundorum plenum quidem dominium, censum
vero aliasque praestationes retinebant; sed ne hanc quidem ob

Etiam ut de certi juris natura judicetur, ex mea sententia
argumentandum non est ex Toparchiae natura vel alodiali vel
feudali, i. e. utrum Toparchia a domino olim possessa sit alo-
dii instar, an vero sub nexu feudali, ut ex eo scilicet conclu-
datur, certa jura, reditus, praestationes cum reales tum per-
sonales necessarie esse vel alodialia vel feudalia; cum nihil
referat, nec ullius duci possit momenti, quod ad vinculum
Toparchiae incolas inter et Dominum, an ipse Dominus feudali
nexu ligatus fuerit vel Principi, vel Comiti, vel Episcopo, vel

Conf.isio in Franco-Gallia praesertim locum habere solet,
quod facile deducas ex iis, quae de reditu Toparchico {Rente
Seigneuriale) habet merlin 1): »II faut que celui qui prétend
qu'une Rente est Seigneuriale,/ms dmnmicale, établisse, ou du
moins qu'on puisse présumer que par l'aliénation même de
l'héritage, il s'en est réservé le domaine direct, dommum di-
rectum; et telle est, dit l'oracle (mimoulin) de cette matière,
la loi dans tous les pays, la règle de tous les tribunaux: et
ita generaliter accipitur et usitatur in hoc regno.quot; De his autem
suo loco.

Verum an jura Toparchica solummodo proprie ita dicta
spectavit Legislator ahneâ an vero etiam quae, quamvis
nullo jure, eo nomine veniunt? — Haec quoque spectavisse
suspiceris ex eo, quod, religiose re investigatâ, paucissima
profecto invenias, quae recte Toparchica haberi possint 1).

At vero si aliquando lis exsistat, an observanda sit Judici
ea Legislatoris mens, alia quaestio. — Non opinor; — exstin-
ctis juribus Toparchicis vel eorum redemtione ordinata a Le-
gislatore, vi et auctoritate huius articuli, in quavis caussa
singulari investigandum erit Judici ordinario, an revera Top-
archicum sit certum jus, et an recte exstinctionis vel red-
emtionis terminis contineatur. Hic enim, cum de violando
privato dominio sermo sit, verba Legis arctissimo quidem
sensu sumenda esse, existimo, cui omnino favere sententiae
videntur grotii verba, de interpretatione dicentis 2): »In fa-
vorabilioribus, si is, qui loquitur, jus intelligat,quot; (quod intel-
ligere Legislator omnino sane existimandus est) »aut peritorum
juris consilio utatur, verba laxius sumenda, ut etiam inclu-

1)nbsp;Num forte hoc bene perspectum habeas, Ministor in consessu 7i Oct. eam ob caus-
sam dixit, quae sequuntur? »Het verheugt mij dit tekunnenzeggen - hetis het on-
»schuldigste Artikel der Wet, en hetgeen hier te lezen staat, is het onschadelijkste, dat
»met betrekking tot dit onderwerp kan worden geschreven. Men moet bf het Artikel
»onjuist hebben begrepen, bf zich door spoken, die men zich voor den geest bragt,
»hebben laten verschrikken en daardoor verhinderd zijn geworden, de waarheid
ïite zien.quot; — Quod ad 2™ alineam sane attinet, facillime quidem huic Ministri
sententiae assentior, et larvas eas, de quibus facete Minister, quae multos impe-
diunt, quominus vera videant, puta, paucissima exsistere jura, quae jure impu-
gnari possint ex nostri Arti. alin. fugare omnino conabor. Caeterum de huius
Articuli indole innocentissima, postea, ni fallor, ubi ad rem deventum erit ab Ad-
ministro dissentient cum multi Toparchae, tum Fiscus.

Ex contrario verba etiam strictim, quam fert proprietas, sum^nda
erunt, si id necessarium erit ad vitandam iniquitatem vel absur-
ditatem: at si non talis est necessitas, sed manifesta aequitas vel
utilitas in restriction«, suhsistendum erit intra arctissinws terminos
proprietatis.quot;

Breviter dicere in animo fere habeo: de Jure Patrona-
tus; - de Censu; --de Decimis; - de Fundo s. agro
communi;- de Viis et Aquarum decursu; - de Molen-
dina bannali et de Jure Venti; - de Jure Nundinarum;-
de Jure Rétractas; - de Jure Venationis ac Piscatio-
nis; - de Corveis sive Angariis;- tandem quaedam, etiamsi
non amplius defendi possit, de Jure Curtis.

Jus Patronatus non Toparchicum esse habendum jam suadebit
ipsa ratio, quum ostendero, id nihil commune habere cum Ju-
risdictionis delegatione, sive cum Toparchiae essentia; -- deinde
Jus Patronatus jam per saecula notum fuisse, antequam ad-
essent ipsae Toparchiae; — denique revera et unice originem
ducere ex jure dominii.

Jus Patronatus saecalari cuidam personae competit, quae aedem
sacram quandam exstruxerit et bonis donaverit, ad susten-
tandas impensas cultui pubhco necessarias: jus est, quod,
mortuo possessore primitive, heredibus vel emtione venditione
extraneis traditur cum fundis, quibus est affixum, affixum-
que manet.

Consistit in plena liberaque potestate eligendi pastorem pro
tali aede sacra, et gubernationi Ecclesiasticae vel Synodo pro-
ponendi sive praesentandi, ut examinetur; et examinatus, ut
tnsUtuatur ac ordimtur, et ei designentur annui reditus, profluen-
tes e bonis, a fundatore donatis, quod investitura olim dice-
batur 1).

Quamvis nomen Juris Patronatus non ante Saeculum IX in
usu fuerit, facto tamen jam diu ante invenitur. Antiquissimis
jam temporibus Ecclesiarum fundatoribus competivisse affirmat
bactigarten 2), saeculum autem non indicat; jam ante cohstas-

TisüM viguisse opinatur et probare conatur ypey 1). Saeculo
autem Vquot; universe viguisse, satis constat. — Ex favore ac be-
nignitate seu benevolentia Episcopali originem duxisse Jus
Patronatus, opinatur sambel stryk 2). Ejusdem sententiae sunt
framciscus de roye et besedictus carpzovtos 3), nec non boehmer
et mosheim 4). Verum ypey omnem favorem Episeopalem ne-
gat, probans. Jus Patronatus originem non ducere e fundatio-
nibus Ecclesiarum publicarum, verum unice e fundationibus
dotationibusque Ecclesiarum propriarum ac privatarum, et eam
ob caussam pleno sensu oriundum ex Jure dominii 5).

Assentiendum esse clarissimo ypey, existimo. Ecclesiae eius-
modi propriae ac privatae innumerae aderant: »Après que
Clovis,quot; ita raepsaet 6), »eut embrassé la religion Catholique,
les propriétaires les plus riches qui l'avaient embrassée avec
lui, ou qui l'embrassèrent successivement, firent bâtir des cha-
pelles dans leurs Villes pour leur service domestique, et y
établirent un prêtre amovible à volonté et stipendié au gré
du propriétaire.quot; Ad quas Ecclesias exstruendas in fundis pro-
priis laïci quoque incitati sunt a carolo magno in Capitulari
Al 814, Art. 3 7): »Quicunque voluerit in sua proprietate ec-

4)nbsp;Boehmetî, Jus Parochiale, pag. 99, — mosheim, Algemeen Kerhenregt der Prot.

5)nbsp;Cf. etiam philippus de leyden, Tractatus Jurid. Polit. De cura Reipuhl.
Casus XLIII.

desiam aedificare, una cum consensu et voluntate episcopi,
in cuius parochià fuerit, licentiam habeat.quot;

Allata homilia quadam Saeculi IV exeuntis 1), ypet docet,
eloquentissimum Patrem Ecclesiae chrtsostomdm impulisse di-
vites laïcos ad fundandas ecclesias privatas et ad pastores in
iis instituendos, et ad curandum, ut haberent, quo viverent.

Eam igitur ad sustentationem vitae, paullatim Decimae, quae
dicuntur Ecclesiasticae, a Dominis constitutae sunt, quae sol-
vebantur e fundis a possessoribus vel usufructuariis, qui tali
Ecclesia privatâ fruebantur. Postea saepe eae decimae, vel
alius generis sustentationis modi, a dominis non raro retineri
solebant, ita ut pastores miserrima conditione vitam agerent.
Quod confirmât inter alia multa Capitulars A'828, Art. 1: »de
decimis, quae ad capellas indominicatas (Ecclesias patrimo-
niales) dantur et hominibus qui eas habent, in suos usus con-
vertunt 2).quot;

Praeter publicas Ecclesias exstructas, privatae quoque Ec-
clesiae sive Capdlae mox honorem Ecclesiarum paroecialium
(Parochie-Kerken) adeptae sunt, salvo Jure Patronatus; hac au-
tem mutatione Ecclesiarum privatarum in publicas sine dubio
mutatio quaedam nata est, quod ad Jus dominii.

Jus Patronatus igitur penes Dominos manebat: sine ulla
enim controversia hereditarium jus erat, qua de re jüstiniasus
non ambigue in Novella CXXII Cap. 18, de aedificatoribus
Ecclesiarum: »Si quis oratorii domum fabricaverit et voluerit
in ea Clericos ordinäre aut ipse, aut eius haeredes,quot; caet.

2)nbsp;Capitul. Tom. I, col. 653; cf. ypey, Op. laud. pag. 195; qua de re qnoquo
cf. kaepsaet, Défense de Charles Martel, passim.

Quod ad ipsum nomen Patronatus, consuli potest ypey, pag.
233 sqq.: a meo enim proposito alienum.

Erat autem Jus Patronatus indissolubile fundo affixurn, nec
separatim vendi vel abenari licebat.

Clericorum vitae sustentatio Patronis incumbebat: susten-
tabantur, maxime Saeculo VI% quo plurimae mutatae sunt
Ecclesiae privatae in Ecclesias publicas sive paroeciales, e bo-
nis, quae ipsis Ecclesiis a fundatoribus erant donata, et De-
ernis omnium fundorum, quorum possessores ea Ecclesia frue-
bantur.

Est igitur Jus eligendorum et praesentandorum clerico-
rum antiquissirnum; jam natum est eo tempore, quo do-
mini ac fundi possessores privatas aedificare capellas in villis

Mox autem eo jure valde abutebantur domini, nec eligere
ac praesentare solum, sed instituere quoque, ordinäre et in-
vestire Sacerdotes conati sunt, quod Episcopis unice compe-
tcbat. Qui abusas vehementer impugnatus est a simplicio,
Episcopo in Occidente, in Orieate vero a jüstiruno Im-
peratore.

Minime ex favore Episcopali, nonnulU ut putant et defen-
dunt, sed ex Jure dominii origineai ducit Jus Patroaatas; nec
igitur spirituale sive ecclesiasticum, verum temporale sive sae-
culare jus erat ab origine, idem quod manebat, capellis pri-
vatis mutatis in publicas ecclesias.

Jus Patronatus se extendebat non solum ad pastores et dia-
cones, sed ad clericos quoque minores, subdiaconos sed., prae-
lectores et akolythos (kaarsendragers) ceterosque alios nomi-
nandos. De quibus omnibus consuli licet ypey. Op. laud.

Cum feudis iu usum eliam venit Feudale quoddam Jus Pa-
tronatus, quo non solum praesentandi jus, sed etiam insti-
tuendi ac investiendi feudatario permittebatur; abusus ille (recte
enim abusus habebatur: institutio quippe et investitura cum
primariae tantum Ecclesiae competerent) fortiter impugnaba-
tur a GREGOKIO VII», A» 1075. Hic autem feudale id ipsum
Jus non exstinguere studebat, verum circumscribere eodemque
modo exerceri, ac Jus Patronatus illud primitivum, liberum ac
privatum cupiebat.

Feudale Jus Patronatus spurium ac illegitimum existimat
ypey, originem cum ducat nec ex fundatis donatisque Eccle-
siis, nec ex dominii Jure possessorum fundorum alodialium,
quibus in fundis exstructae erant tales Ecclesiae, verum unice
ac pure ex Jure Feudali, quam ob rem igitur longe alius na-
turae ac characteris. — Vasallus sive feudatarius scilicet, ita
explicat ipse ypey 1), cui praesentandi jus competebat, suae
Ecclesiae beneficium in feudum dabat cuidam clerico, a se
eleeto, unde in nostra patria Geestelijk leen, in Germania
Pfarrlehn vocabatur 2). Vasallus ergo feudi Dominus sive Pa-
tronus fiebat respectu beneficiarii clerici, ut Vasalli.

De caeteris privilegiis feudalibus dominis irrogatis consula-
tur ypey, pag. 363 op. cit.

Invidia ducti Dynastiarum ac Toparchiarum alodialium do-
mini mox similia sibi comparare ausi sunt, in detrimentum
Ecclesiae et Ecclesiasticorum: clericos electos Episcopo prae-
sentare recusabant, et propria auctoritate instituere ac ordinäre

2)nbsp;Ab iiELLBACli, Wärterhuch des Lelmrechts, pag. 24, Tocatur Patrona a t-1 een.

tentabant, aliisque multis modis Jure Patronatus abutebantur,
nec non corruptionem, quae dicitur Sinmiia, actitabant; quae
patent ex multis Conciborum querelis et praeceptis 1).

Conciliorum autem Ordinationes illae initio non magni erant
effectus; verum Saeculo Xlquot;, maxime ardescente lite, anxii, ne
istiusmodi Jus Patronatus amitterent, domini liberam renun-
cialionem praeferebant coactae fortasse cessioni; — ab eo qui-
dem Saeculo maxime derivantur translationes Ecclesiarum jure
feudali possessarum in Canonicorum collegia, maxime etiam
in monasteria, ut monacborum saltem precibus remunera-
rentur 2).

Nostra in Patria innumerae tales translationes Ecclesiarum
ac beneficiorum obtinebant; sola Egmondana Abbatia Jure no-
minandi sive Patronatus donata est 24 Ecclesiarum Paroecia-
lium, Capellarumque 45 3).

Saeculo XP et Xllquot; etiam separatum a fundo, cui alïixum
fuerat, ut decet, Jus Patronatus monasteriis translatum est;
qua de re exempla afferuntur ab ypey 4).

2)nbsp;Qua do re ita ypey: »Vele, zeer vele leenmannen of onderleenheeren van
»kerken gaven met eene godsdienstig milde hand dezelve, en al de inkomsten uit
»de landeryen met de tienden en alles wat aan de beneficiën der daarin dienende
»Geestelijken behoorde; dus ook het regt om Geestelijken te verkiezen voor die
»kerken, over aan de Kapittel- en Klooster-gestichten.quot;

Collationis nomen respectu Juris Patronatus Saeculo Xllquot;
magis magisque in usum venisse apparet; verosimiliter e Jure
Feudali originem ducit; quamvis postea etiam eo nomine vo-
catum sit primitivum ac verum Jus Patronatus, et ipsi Patroni
CoUatores vocati sint; qua de re explicite ypey 2).

A Coneilio Tridentino, Saeculo XVP, quo Ecclesiae Catholi-
cae multi abusus impugnabantur. Jus Patronatus servatum
est ac probatum: hoc enim Coneilio vis primitiva ei restituta
est 3): »Sicut légitima patronatuum jura tollere, piasque fi-
delium voluntates in eorum institutione violare aequum non
est; sic etiam, ut hoc colore beneficia Ecclcsiastica in servi-
tutem, quod a multis impudenter fit, redigantur, non est
permittendum. Ut igitur débita in omnibus ratio observetur,
decernit Sancta Synodus, ut titulus Juris Patronatus sit ex
fundatione vel dotatione; qui ex authentico documento et aliis
jure requisitis ostendatur; sive etiam ex multiplicatis praesen-
tationibus per antiquissimum temporis cursum, qui hominum
memoriam exccdat, aliasve secuudum juris dispositionem,quot; caet.

Magni sane momenti in Jus Patronatus fuit Reformatio, et
acriter initio in id invehi solebat; anteibat calvines, acrius
quoque beza 4): »Quid! Collationis sive ordinariae sive devo-

3)Coiicil.nbsp;Trident. Seas. XXV, Cap. IX in ColL Com,il. ab ïunDuiNO,
Ed. X, p. 183.

4)nbsp;Beza, da notis Ecclesiae Catliolicae, pag. 28; cf. etiam liber, cui titulus:
Altare Damaseenum seu Ecclesiae Anglicanae PoUtia, illustrata et examinata studio et

lutae, quas vocant, ct resignationis jura, ubi tandem n.si m
Satanae coquina sunt excogitata, intrita, percolata, ac tandem
omnibus summis et infimis dementandis popinata?quot;

Post Reformationem jamjam evanuit Jus Patronatus in Pro-
vincia Zeelandia, verum primarias partes in Verbi Divini prae-
conum electione retinebant Ambactiarum domini, propter ma-
gnam eorum vim in submissos incolas.

In Hollandia autem, maxime vero in Provincia Ultrajectina,
longe aba evasit Juris Patronatùs indoles, in totum ex articulis
cum Sit direptum. Zmmui enim discipuli antiqui Juris Pa-
tronatus aliquid manere smcbaut; calvini vero sectatores plane

op.™ D. CA.BEHWOOD, P. 5: .Praesentationes et Collationes ordlnarias earum-
»que devolutiones probare non po—; revoluUones potins; i. e. Eeel-ae jus
.suum reddi postulamus. Totam enim praesentationem pleni Juris Patronatus,
„Collationum, resignationum et aliorum huiusmodi scelerum nundmat^nem a Sa-
gt;,tana profeetam esse, renerabilis Beza affirmaro non dubitat,quot; caet. ..f. etiam
TPEY, Op. laud. pag. 509, sqq.

vezels van zijnen wortel zoude die grijze eik in eens zijn uit-
geroeid geworden. Dit, ja, was het doel der Kerkelijken. Maar
de Staatskommissarissen verklaarden allen uit éénen mond,
dat het niet vrij stond aan zulk eene uitroeijing zelfs te den-
ken, naardien men iemand een regt, hetwelk hij wettig bezat,
niet, zonder misdaad te plegen, ontvreemden kon. De Heeren
Staten zouden nimmer gedoogen, dat zulks door eenen kerke-
lijken hamerslag van beslissing geschiedde...........

Om deze gewigtige redenen oordeelde men het derhalve beter,
dat de Synode het tweede lid des voorstels in overweging nam;
beter, namelyk dat zy middelen beraamde, om de misbruiken,
indien er eenige plaats hadden, weg te nemen, opdat de kerk
er geene schade door leed.quot;

1. Ne ulli Juris Patronatus exercitium permitteretur nisi Or-
dinibus Generalibus integre quis demonstrasset legitimam
possessionem, ne praeter necessitatem gravaretur Ecclesia,
n. Ne aliud jus permitteretur Patronis, nisi personae prae-
sentandae idoueae, cum aliud jus iis non competivisset ex
jure Ponlificio.

III.nbsp;Ut Patroni Ecclesiarum ministros decenter sustentarent,
sive vitae sustentationem curarent, qua more solito frue-
bantur; nec paciscerentur directe' vel indirecte de annuo
stipendio, quasi locarent, nec umquam istos praesentarent,
qui minore stipendio contenti esse vellent.

IV.nbsp;Ut praesentatio locum haberet intra duos vel tres potissi-
mum menses, vacante sede.

V.nbsp;Ut praesenlarent Patroni tales personas, quae nec ob do-
ctrinam heterodoxam, nec ob vitam, i. e. malos mores,
in suspicionem venisseut, et tali ingenii facultate praedi-
tos, ut Ecclesiae essent ornamento et auxilio.

VI.nbsp;Ne posset obtrudi Verbi divini interpres; quam ob rem
Ecclesiae competeret plenum jus repellendi personam
oblata m.

VII.nbsp;Ut a Patrono oblatus, ab Ecclesia acceptus candidatus,
vulgo proponens, examinaretur a Classe, et tandem ordi-
naretur.

VIII.nbsp;Ut, litibus vel controversiis ortis de praesentatioue Pa-
trones inter et Ecclesias, de iis Classis cognosceret sive
Synodus Provincialis.

XI. Postremo, ne Patronis liceret ordinatum Verbi divini mi-
nistrum dimittere propria auctoritate, invita Classe vel
Synodo.

Hoe legis specimen a Synodo probatum, et ab Ordi-
nibus Generalibus commendatum Provinciis, a Zeelandia et
Frisia rejectum est, quae cupiebant, quod ad Ecclesiam, suo
jure vivere : nam Jus Patronatus in iis Provinciis jam Ion-
ge in desuetudinem abierat; a ceteris vero Provinciis ac-
ceptum est, ubi ergo deinde Jus Patronatus intégré restitutum
est et valuit.

Recte Clarissimo ypey mirum videtur, non oppugnavisse po-
liticos Articulum VIII: Jus enim Patronatus cum sit jus saecu-
lare, nihil aequius videbatur, quam ut de eo cognosceret Ju-
dex Ordinarius. Opinatur tpey, Ordines illud sibi persuaderi
passos fuisse, cum bene intelligerent in sua semper futurum
esse poleslate, litibus majoris momenti linem imponere, si ad-

versarius a Synodo oppressas eos adiret; quod saepissime ne-
cesse fuisse, ac revera locum habuisse, eventus docuit 1).

Non ubicunque Jus Patronatus eodem fruebatur ambitu; in
Hollandia Septentrionali, verbi gratia, vulgo non nisi Jus ap-
prohationis ac improbationis valebat; saepe eliam quod obUnebat
in caeterarum Provinciarum Toparchiis nonnullis, in quibus
tamen Regionibus Patronatus Jus plenum valere solebat; de
huius Juris aulem vario ambitu consulatur tpey 2).

Numquam sane destilerunt a saeviendo in Jus Patronatus;
inter alios voet hoc jus acriter perstrinxit in notissimo opere:
Polit. Eccles. Part. II, Lib. Ill, Tract. II, Cap. 1, pag. 589;
acerrimus cum esset calviki sectator, nullum potuit pati con-
tactum rerum temporalium cum rebus Ecclesiasticis.

Mox Catholicis Juris Patronatus exercitium maximam par-
tem interdictum est; ipsum jus quidem non auferebatur, eius
vero exercitium suspendebatur, nisi emtione venditione trans-

3)nbsp;Foederaium Belgium orthodoxum sive confessionis ecclesiarum Behjicarum exegesis,

Peculiare semper viguisse videtur Jus Patronatus in Frisia,
ex primitive, de quo supra diximus. Jure Patronalos libero-
rum fundi dominorum originem ducens; — de eo, bic et lUic
eliam in Provinciis Drenthina et Transisalania occurrente, de
abusu in vendendo, separate a fundo, cui aflixum manere con-
veniret, aliisque abusibus consuli potest tpey 1). De quo aulem
Clarissimus h. j. kotaards 2), bis verbis: »Eene geheel eigene
wijze van verkiezing heeft in Vriesland plaats door de Flo-
reenpligligen. Immers van vroegen oorsprong is het regt, dat
aldaar beslaat, waardoor de verkiezing of benoeming van Pre-
dikanten bij de Hervormde Gemeenten in Vriesland veelal toe-
komt aan de stemgeregtigde Hervormde Land- en Goedbezit-
ters, van welke de fondsen herkomstig zijn, waaruit bet onderhoud
der Kerkdijken voortvloeide, of dat der Kerken en Pastorijen.quot;

Lege Imperii A' 1798 muilis cum aliis juribus, recte vel
perperam Toparchicis dictis, etiam Jus Patronatus a nonnullis
exstinctum existimatum esl; pro parte quidem est restitulum
jam A° 1806 3); Aquot; vero 1814 plane restitulum, Arl° scil. 5»
Decreli d. 26^ Marlii, Nquot;. 20: houdende provisionele bepalingen
wegens de toekomstige uitoefening der voormalige Heerlijke regten.
Sic enim habet Arl. 5: »Het regt van Collatie of beroeping
van Predikanten, blijft onbepaald aan de voormalige eigena-
ren van hetzelve toegekend, daar waar de Predikanten uit de
kerkelijke fondsen, zonder subsidie van de Lands Kasse, kun-
nen bezoldigd worden; terwijl in de Gemeenten, waar voor-

2)nbsp;Hedendaagsch Kerkregt hij de Hervormden in Nederhnd, ii pag. 46
fi) Cf. KOTAARDS, Op. laud. ii, pag. 43.

schrevene subsidiën plaals hebben, door de Gemeenten of Ker-
kenraden, een dubbeltal geformeerd, en de electie door den
voormaligen geregtigde zal gedaan worden; blijvende eindelijk
daar, waar aan de voormalige Heeren alleen het regt van me-
destemmen in de benoeming der Predikanten, of het regt van
approbatie of aggreatie competeerde, al hetzelve in den vorm,
zoo als zulks te voren heeft plaats gehad; — alles echter on-
verminderd Onze finale approbatie, of zoodanige nadere bepa-
lingen, als door Ons, bij de organisatie van den Openbaren
Eeredienst zouden mogen gemaakt worden.quot;

Praevium illud Decretum 14' Martii vim et efficacitatem ac-
cepit d. 1». Novembris eiusdem anni, promulgato Decreto d.
28' Septembris, Nquot;. 4 1): houdende hepalingen omtrent de uitoefe-
ning van het regt van Collatie of beroeping van Predikanten, voor-
komende hij het 5quot; Art. van het Besluit van den 26™ Maart 1814,
Nquot;. 20 2).

Ab ipso Rege nomine Civitatis, secundum hoc Decretum d.
28' Septembris, Jus Patronatus exercebatur in locis, qnae Rei-
publicae erant (tot de Domeinen van den Staat behoorende):
habet enim Art. 4: »Dat in plaatsen, tot de Domeinen van den
Staat behoorende, en in alle andere, waar het regt van Collatie
bevorens is uitgeoefend, of door den Souverein, of door de
voormalige Heeren dier plaatsen, welke na de vereeniging dier
Heerlijkheden met de Lands Domeinen door het Gouvernement
in derzelver regten moeten geacht worden te zijn opgevolgd,
het regt van Collatie door Ons zal worden uitgeoefend.quot;

schrevene subsidiën (van den Lande) plaats hebben, door de
Gemeenten of Kerkenraden een dubbeltal geformeerd en de
electie door den voormaligen geregtigde zal gedaan worden.quot;

Supplicabant multi Collatores huius generis, ut pleno jure
sibi frui liceret, quo olim fructi essent, et quod recte iis com-
peteret. Quibus petitionibus subvenit Decretum d. rFebruarii
A' 1815, Nquot;. 15, Staatsblad Nquot;. 10: houdende alteratie van het
2« Art. van het Besluit van den 28 September 1814, Nquot;. 4:
»dat de Eigenaars der Heerlykheden en andere wettige Col-
la toren, welke tot den jaro 1795 het volstrekte Collatie-
regt tot begeving van Predikants-plaatsen hebben gehad, dat-
zelfde regt ook voortaan zullen uitoefenen, zonder voor-
afgaande nominatie van den Kerkenraad of de Gemeente, en
zulks zonder onderscheid, of op zoodanige plaats het trac-
tement geheel proflueert uit plaatselijk, Kerkelijke goederen,
of dat hetzelve gedeeltelijk of geheel uit 's Lands Kas wordt
betaald.quot;

Ita hodie adhuc viget Jus Patronatus in nostra Patria, cui mini-
me obstat alinea Art'. 4' Novae Legis Fundamentalis 1).

Quaestio vero est, an illud respiciat alinea 2quot; Arti. 4'?
Omnino credo. Num vero ex alinea 2^ recte impugnari po-
test? Minime vero! — Omnium enim Jurum,Toparchica quae
dicuntur. Jus Patronatus sane minime Toparchicum dicendum
est: est enim pura sequela Juris dominii, ut vidimus: nam
Jus Patronatus feudale jam evanuit Saeculo X1I°.

Non necesse est, ut exerceatur unico a Toparchiarum Domi-
nis qua tahbus; etiam a privatis, non-Toparchis exerceri po-
test; quos spectant verba in Decreto jam laudato d. T Februarii
A'. 1815: »dat de Eigenaars van Heerlijkheden en andere wet-
tige coUatoren,quot; caet.

Legatur quoque loysead, legatur et raepsaet, legantur et alii
multi, et facile intelligetur, Jus Patronatus et in Gallia non
raro competivisse aliis, quam Toparchis, quo casu hi alii Top-
archas praecedebant in aede sacra.

In Provincia Frisia et Groningana aliisque locis nonnnllis
a pluribus conjunctim exerceri solet: quam ob rem distingui-
tur Collator unicus a primario.

Jus Patronatus in Patria nostra unice fere Toparchiarum
Dominis competere, rarius vero aliis privatis, non-Toparchis,
hac, ni fallor, nititur causa, quod priscis saeculis divitiae
praecipue fuerint penes nobiles, Toparchiarum uuicos fere pos-
sessores. Cni accedit, jus illud fere semper fundis fuisse af-
fixum, qui fundi, initio Villae, fere omnes postea Toparchiae
evaserunt.

Interdum autem si invenias eo jure carentes Toparchias, de-
ficientibus aliis rei rationibus, tute existimare poteris, tali casu
non aedificatam fuisse vel restauratam aedem divinam primitus
e Domini pecuniis.

Jus Patronatus vulgo etiam includit Jus instituendi aeditmm
sive sacrae aedis custodem, praelectorem ac praecantorem, vul^o
ludi magistrum simul, et organoedum, si adest organon 1).

»menschen gemaakte, maar uit de natuur zelve herkomende
»wetten hebben dit regt verleend. Hetzelve,heeft zijnen grond-
»slag in één der heiligste regten van de natuur, in het eigen-
»domsregt.

»Zij derhalve, die hun wettig bezit van dit regt door geen
»schandelijk misbruik verbeuren, behoeven voor geen verbes
»bevreesd te zijn (?). Hetgeen men door de kracht van men-
»schelijke Staats- of Kerkwetten bekomen heeft, verandert
»met de menschen en met den tijd, waarin de menschen leven.
»Het slaat slechts voor een' tijd en valt weder met den tijd.
»Men vindt het bier, en niet daar of elders. Maar het eigen-
»domsregl is ouder, dan alle maatschappelijke orde. Het is
»duurzamer, dan alle wetboeken. Het is verspreid over de
»geheele aarde, waar slechts menschen wonen. De vaste na-
»tuur, die van geene wisselvaUigheden weet, geeft en hand-
»haaft hare eigene weiten. Zij is hare eigene schutsvrouw 1).quot;
De illo jure jam cicero 2) verbis hisce pulcberrimis: »Est
»haec non scripta, sed nata lex; quam non didicimus, acce-
»pimus, legimus, verum ex natura ipsa arripuimus, hausi-
»mus, expressimus; ad quam non docti, sed facti, non in-
stituti, sed imbuti sumus. 3).quot;

1)nbsp;Cf. quoque thiees, de. la Propriété, Liv. 1, Cliap. 2 in fine, et Chap. 3 passim.

Vocabula ChynsenetTbynsen eadem significare viden-
tur; nomen promiscuum pro vario loco. — Thyns nimirum
contractum videtur ex vocabubs: bet Cbyns, 't Cbyns.

r.ij
F-

»Census,quot; ita boehmek, »quidem regulariter consistit in an-
nua praestatione alicuius rei; sed finis ejusdem admodum diver-
sus est. Datur annua pensio in simplici locatione, quae solvitur
propter usum concessum rerum vel fructus fundi, et quia eorum
compensationem intendit, proportionatam pensionem desiderat, et
ex quanlitate sua facile cognoscitur, sive ad breve tempus sive ad
longum tempus locatio facta fuerit, imo etiam in perpetuum 1) quot;
De bisce, quae ex locatione in perpetuum originem trahunt,
censibus agendum esse reor, cum agamus de Censu, ut dicitur
Toparchico, nec non de quibus boehmer narrat hisce verbis:
»Porro occurrit annua jjmsîo in emphyteusi, quae unicum suum
fundamentum in Jure Romano habet.......Dantur Cen-
sus praediis rusticis inhaerentes, qui ex antiqua rusticorum con-
ditione dominis praestandi sunt, et originem suam ex antiqua
dominorum potestate in rusticos trahunt. Id jam suo tempore
JACITVS, de Morihus Germanorttm, observa vit asserens: »Frumenti
»modum dominus aut peeoris aut vestis ut colono injungit.quot;
Dominus has praestationes injungebat virtute dominicae potes-
tatis, unde adhuc hodie praediis rusticis, sive rustici liberi.

sive propra fuerint, tales census et praestationes inhaerent, cum,
manumissis rusttcis, domini ipsis praediis has praestationes imposue-
rint, quae alias ex statu serviK praestandae erant 1).quot;

En, ni fallor, quoque verus Toparchicus, qui dicitur. Census,
nimirum ut in Toparchiis occurrere solet. Caute verunfamen
accipienda mihi videntur verba boehmeri : ygt;manumissis rmticis
caet., — quae alias ex statu servili praestandae erant nam nihil
proprii erat servis ante manumissionem; Censum ergo, quem
praestabant, fundi caussa praestabaut, quo utebantur. Ille
Census vero ante manumissionem non certus ac definitus erat,
et non nisi improprie Census haberi poterat: omnia enim,
quae ad vitae sustentationem non necessaria, Dommi erant et
in horreis (Scuriis sive Granganariis, nobis Spyckers, Germanice
Speicher) erant deponenda. Cum aulem rnanumilterentur, certa
fundi porlio iis concedebatur aut jure emphyteutico, Censu ad
fixam normam redacto, aut titulo utilis dominii, retento di-
recto, aut titulo pleni dominii, censu vero aliisque reditibus
juribusque retentis. Quam ob rem revera et ille census ex
jure fundi dominii oriundus habendus est; minus recte vero
ex statu servili, si ita accipias, ut praestaretur propter bene-
ficium libertatis; — excipienda tamen videlur praestatio, quae
dicitur Gerha libertatis, de qua postea V. de Decimis caet.;
quae enim revera propter libertatis beneficium solvi solebat,

Haec quod ad servos, proprie sic dictos; de Yillanis autem
ita UOBERTSOH 2): »They were likewise adscripti glebae or vtllae,

from which they derived their name, and were transferable
along with it 1). But in this they differed from slaves, that
they paid a fixed rent to their master for the land which they
cultivated, and after paying that, all the fruits of their labour
and industry belonged to themselves in property. Several ca-
ses decided agreeably to this principle, are mentioned by mü-
KATORi, Antiq. Ital. Vol. I, pag. 773.quot; Quibus non contrarium
quod affert GRIMM 2) his verbis: »Zinse werdendem Hernn zu-
weilen für das blosse Verhältnis der hörigkeit, meistentheils
für die nutzung überlassner ländereien entrichtet.quot;

Quae luce clarius probare mihi videntur, Census, quamvis
e tempore servitutis oriundos, non tamen directe ex ipsa Ser-
vitute, sed rede ex fundi concessione originem ducere. Nec
unice servi et manumissi censum solvebant, verum etiam liberi
nonnulli 3). Quibus omnibus satis congruunt ea, quae de Cen-
suurn indole et origine grotiüs habet 4): y^Cyns-recht ofte Uyt-
gang is de gerechtigheyt van zeker inkomen jaerlyks te beuren
ende onlosbaer, dat yemand behoud als hy den eygendom van
zyn ontilbaer goed overgeeft.quot; Et mox: »Wy zeggen: als hy

3)nbsp;Eoeertson, hc. laud. »Ttie last class of persons employed in agriculture
»were free men. These are distinguished by various names among the writers
»of the middle ages, Arimanni, conditionales, originarii, tribulales etc. These seem
»to have been persons who possessed some small allodial property of their own,
»and besides that, cultivated some farm belonging to their more wealthy ncigh-
»bours, for which they paid a fixed rent.quot; — De Arimannis omnino conferri
licet meter, Esprit, Origine et Progres des Instit. Judiciaires, Tom. I, pag. 107 sq.
nec non mükatori, Antiq. Ital. Tom. I, pag. 717, 735 et 739.

II'

I Ü
ii

den eygendom van 't zyne overgeeft: want hoewel in 't stuk van
Erfpagt die de Pagt onlfangt, eygenaer werd genoemd, dat
geschied om dat hy heeft het recht van verval: maer den Cyns-
beurder en heeft geen recht van verval, ende daerom is het
meeste ende waerdigste deel van den eygendom by den Cyns-
phgtige, die daerom met goede reden eygenaer werd-genoemd.
Op eenige plaetsen noemt men het Cijnsgoed Oud-eygen.quot;

Cum Censum et Emphyteusin non pauci confunderent, dif-
ferentiae a schrassert ita notantur et exprimuntur I): »Nota-
biliores quidem differentiae sunt hae: Prima quod in Emphy-
teusi Dominium directum sit penes dominum, utile tantum
penes Emphyteuticarium; censitus autem sit rei censualis per-
fecte Dominus, tam directus quam utilis, et possessor, tam na-
turalis quam civilis, nullo jure existente penes Dominum cen-
sualem, nisi censu suo tenus. — Cuius jus censuale in se
constitit, plane distinctum ab ipsa re et dominio. Quod con-
suetudo patria ita refert: Thyns heeft genot en geen gehod. Ut
propterea minus inconveniens censendum sit, quod in bonis
Feudalibus et Dominicis unus habeat Dominium directum, alter
super eadem re Censum percipiat; et hac de caussa Hollandi
Censum reservaticum vocant, Oud-eygen, relative scilicet ad
pristinum rei censualis Dominium,quot; caet. 2).

Accurate quoque fundi concessionem in Censum ab Emphy-
teusi distinguit pepin le halleürS), fide molinaei aliorumque

2)nbsp;De Censu reservatico cf. etiam eichhoen, DeuUche Staats- u. Rechts-
GescUchte, 565, citatis locis ex Würtemberg.-Landrecht, Th. II, Tit. 9, caet.

3)nbsp;Histoire de VEmphytéose en Droit Romain et en Droit Français, Mémoire couronné
par U Faexàlé da Droit de Paris, 1843, pag. 249 sq.

scriptorum. Jus enim Emphyteutae, veluti simplex Jus in re
aliéna, alia non continebat, nisi quae stricte necessaria ad ulen-
dum fruendum; caetera Emphyteutae expresse concedi opor-
tebat 1). Jus autem Ceusilarii et majoris ambitus et melius:
Censitario enim sponle competebant omnia, iis tantum exce-
ptis, quae cum expressis verbis titulus, tum consuetudo Domino
conferrent. Emphyteutae quidem licebat mutare rerum natu-
ram, non vero eam reddere deteriorem. Hoc autem facere
Censitario omnino liberum erat, nec poterat se opponere Do-
minus; qua de re explicite dümoclin 2). Quin etiam loisel 3)
non nisi ea facta excipit, quibus res ita imminueretur, ut ex
ea census non amplius praestari posset.

A Censûs reservatici negotio non valde differre Jus super-
ficiei, nobis Huisgehouwregt, opinor, unde oriundas existimo
varias illas praestationes e domibus ceterisque, quae nobis Uyt-
gangen vocari soient.

Hos aulem Census, de quibus diximus, nequaquam Topar-
chicos haberi posse, prolixe exponere supervacaneum: ipsa enim
ratio docet, cum nihil commune babeant aut cum Jurisdictio-
nis delegata regiae parte, Toparchiam constituente, aut cum
publica auctoritate, quae Toparchis quondam competiverit.

Verum difficultatem quandam, primo sane obtutu, aflert
Census, Dominicus vocatus a schrassert, in Tractatu de Censu
Dominico et Conventionali: Censuum enim genera plura et spe-
cies memorat Jureconsultus ille Gelricus, his quidem verbis:

ill' •■
t

»Dividitur nempe Census respeetu generis, quod sit vel do-
minieus vel conventionalis, qui iterum in varias species distri-
builur, vel ralione modi, quod sit vel constitutivus, quem ex
re sua quis vendit et super ea constituit; vel reservativus, quem
quis in rei suae traditione sibi reservat; vel testamentarius,
quem quis testamento super re sua legal; vel ratione annuae
praestationis, quod sit vere Fructuarius, exquodebenlur fructus,
nt frumentum, vinum et simile; vel pecuniarius, ex quo pecunia.

Ille (dominicus) subdislinguitur in Censum certum et incer-
tum; quorum ille certus esl, cum delerminala frucluum men-
sura constituta est; incerlus, cum indelerminala, verbi gratia,
tenia vel quarta frucluum pars reperilur in obligalione.

Polissimam autem Census divisionem illam esse, qua dividi-
tur in Dominicum et Conventionalem, ipse schrassert afiirmat;
caeterae divisiones referunt tantum species duplici huic generi

Ilaque quod ad Censum i)omiVw'cMm, quem vocant, allmet (nam
de hoc tanlum quaedam diceuda mihi erunl) nec proprio Topar-
chicum illum teneo, imo nec verum Censum, si saltem grotu
definitionem, supra citatam, ampleclare; quod sponle elucebit,
si mox paullo accuratius perpenderimus ipsius schrassp.rti de-
finitionem. — Praemonendurn tamen videtur, voce Census
saepius alius generis praestationes significari, quae nobis
Schot, Lot, Bede caet. vocari magis solent. Ila verbi caussa,
jam misso antiquo censu Romano, eichhorn 1) nomine Zins

utitur, ubi de populo vectigali facto sermo est; locus est
CAESARIS de Bello Gallico IV, 3, »hos cum Saevi multis saepe
bellis experti — finibus expellere non potuissent, tamen vec-
tigales sibi fecerunt.quot; Ita quoque Capitulare caroli magsi,
A'805, Cap. 20 »Census Regalis undecunque legitime exiebat,
voluinus, ut inde solvatur, sive de propria persona sive de
rebus.quot; Denique struvius 1), loquens de reditibus et Domanio
Imperii: »sequuntur Terrae tributariae, de quibus ad partem
Regiam quidpiam dabatur; nobis Steuerhahre Güter. Huic af-
finis erat Census Regalis; quare tales terrae dicebantur Censua-
les.quot; Census Precarii nomine quoque solvebatur, quin etiam
id solvisse ipsos Dominos Equitesque, eichhors 2) docet his ver-
bis: »A° 1376 bewilligten in den Meissnischen Ländern aHerren,
ciRitter, Knechte, Pfaffen, Klöster und Bürgerquot; ihren Fürsten
«einen halben Zins von allen ihren Gütern zur Bete.quot;quot; Verbo,
Censum ararum, Grundzins, Principi solvi solere a subditis
stiurae, subsidii, adjutorii, petitionis, precarii no-
mine, EICHHORN affirmat 3).

Verum de eiusmodi censibus, vulgo saltem, sermonem esse
non posse in Toparchiis perspicuum est. — Praeterea, belgice
Cyns vel Thyns maxime tantum usurpari de Censu reservatico
jam suspicarere, quod apud van zürck, Codice Batavo tantum
voce Erfpagten Census referantur.

Quibus perpensis, videamus de schrasserti definitione: n Cen-
sum Dominicum definio Jus percipiendi annuam pensionem sive

in nummis sive in alia specie, Gelriae Principi concessnrn a
subditis super rebus suis allodialibus vel feudalibus, corpora-
libus aut incorporalibus, in compensationem protectionis, ad quam
Princeps suis subditis est obligatus.quot; — Et alio loco: »Apud nos
Census est annua quaedam praestatio, quam quis facit de re sua.quot;
Quod prorsus contrarium iis, quae obtinent de Censu, de quo
supra diximus, nimirum reservatico. Illic enim retinet fundi
dominus reditum ex re sua, quam caeterum alienat; hic vero
praestationem facit dominus de re sua, quam caeterum possidere
non desinit: ygt;Principi concessum a subditis super rebus suis al-
lodialibus vel feudalibus,quot; caet. Quatenus igitur haecce
praestatio, censûs loco, vectigal potius habendum esset. Dem-
de hîc conceditur Domino, i. e. Principi, reditus in compensa-
tionem protectionis 1); quo autem respectu eiusmodi praestationes
nil aliud habendae sint, nisi, ut dicuntur, Coronaria, nobis
Huidepenningen, quae revera cum proprio Censu, de quo
supra diximus, nihil commune habere possunt, quamvis non-

I i ÎI 1

1) De censu praoslando protectionis caussa ita eiciihorn, Op. laud.
§ 195: »Der Freie, der sich unter diesen (Herrenschut/,) gestellt hatte, zog dann
im Kriegsdienst unter seinem Vogt aus; sein Gut übergab er ihm zwar auch, aber
nur um es unter diesem Schutz gegen ei ne n Z ins zu besitzen,quot; u. s. w. Po-
test autem moveri quaestio, an non et ille Census revera habendus sit reservaticusf
duos saltcm contractus separates ac distinctos adesse apparet: cedit quis de fundo
suo alodiali, quem obfert Domino cuidam potentiori, protectionis gratia , nunc au-
tem ab hoc denuo fundum accipit Censûs solutione stipulata ; convmtionakm sane
esse talem censum negari nequit. — Deinde an proUctio a parte minorum Topar-
charum recte intelligi possit, dubitandum videtur. - Insuper, hîc sermonera esse
apparet de fundis liberis, i. e. alodialibus, oblatis, quales non accipiuntur incolarum
fundi cuiuslibet Toparchiae, cuius universi fundi priscum dominium aut penes
ipsum Toparcham, in alodialibus seil. Toparchiis, aut penes Principem , in feuda-
libus, fuisse, et directum dominium penes illum magis minusve adhuc esse soleret.

Denique illic Census praestatur ab ipsis colonis caeterisque
minoribus fundi possessoribus Toparchae, veluti fundi pristino
domino; hic autem praestatur ab ipso Toparcba Domino, i. e.
Principi, in compensationem protectionis.

Postremo de hoc ita schrassert: y^Dico jus, quia census in
proposito non est ipsa pensio annuatim solvenda, sed jus eam
exigendi, cui in altero respondet obligatio ad solvendum.quot; Quo
autem respeetu eiusmodi praeslatio precarii magis quam census
naturae propria habenda videtur; — et eodem hoc respeetu Re-
gale magis, vel jus Majestaticum haberi posse videtur; quod
voluisse schrassertom quoque suspicor, etiamsi vox Dominicum
satis ambigua; ne confundatur igitur cum voce Toparchicum,
nostro sensu. Precaria enim et exactiones exigeudi jus poste-
rioribus temponbus saltem, Principi fere unice competere so-
lebat 1), et nonnisi a liberis Dynastis quoque exercitum est;
quibus eomputari possunt alti illi Barones, nobis Banner-
heeren, Banderrotsen sive Baenrotsen nuncupati 2). Quam

1)nbsp;De precariis Saeculo XIV, maxime autem XV in usu et snbsidiis ('Onrfer-
standgelden, Beden, Gallice: Aides) omnino vid. kldit. Eist. der HoÜ. Staatsregering,
IV dl., p. 461, sqq.

2)nbsp;De his o. van loon , Al Reg. V dl. p. 552. »Deze handerrotsen of Baen-
rotsen waren gemeenlyk de grootsten van de.........Vryheeren, welke.....het

Heerlyk bewind hunner hooge vrye Heerlykheden in 't eerst alleen onmiddelyk van
het lïyk te leen hielden, diens volgens ook hetzelfde hooge gezag en rechtsgebied
in deeze hunne Vrye Heerlykheden, even als de Graaven in hunne Graafschappen,
uyt den naam des Kyks voerden en dierhalve naar het bekende voorbeeld der
Graaven van hunne onderdaanen ooh eenige heden of geldopbrengingen hebben moogen
vorderen, Wetten en Keuren maaken, Vrydommen vergunnen, geld munten, als

tarnen ob caussam tributorum exigendorum Juri naturam stricte
Regalem denegat klditI); praesertim autem, cum tributum sive
Census regius origine sua sub Francis nihil aliud esset nisi
reditus ex fisco sive Domanio regio, eiusque mansis et agris
regiis 2).

Verum ejusmodi jus precarii exigendi, siquidem Census im-
proprie nuncupetur, diflicile Toparchis et Ambactis, ipso sal-
tem jure 3), competens invenias, quam ob rem mittamus:
cum enim ad vulgarem speciem non pertineat, in dubio ex
eo fonte oriri non est praesumendus; probatio saltem ei in-

Saepissime huius generis Census, Dominicos seil., quoque
a reservatione ex re propria originem ducere, ipse schrassert
affirmat his verbis: »Ut tamen interim negari haud possit, ma-
gnam etiam Censuum Dominicorum partem suam a reserva-
tione Principis in agrorum, maxime quidem Feudalium et
Dominicorum concessionibus ducere originem 4).quot; Quod si ve-

nyt de nog voorhanden zynde Geldstukken dier Vryheeren blykt, het grof wild in
hunne vrye Heerlykheden jaagen, en voords met een woord, alle die gerechtighe-
den oeffenen, welken door de onderscheydene Keyzers aan alle des Eyks onmid-
delyke Leenmannen van tyd tot tyd waaren vergund geworden.quot; — Cf. omnino
etiam v. spaen. Inleid, tot de Historie van Gelderland I; - Vertoog over de Ban-
nerheeren.

3)nbsp;Cf. hnius disputationis pag. 62 sq., ubi de jure precaria exigendi certo Topar-
chae vendito sermo.

4)nbsp;Census etiam praestari solebant ex Jure Curtis, unde tale praedium quo-
que vocabatur/earfam rustieum, nobis autem Erf-cy n sgoed, Cyns-leen; cf. Eich-
horn, Op. laud. §. 368. In iis vero census praestationem fieri ex fundi concessione,
jam sponte elucet ; cf. huius disputationis §- de Jure Curtis. Feudum censuale

rum, cum ejus Dominici Census definitione, supra citata,
nequaquam congruere videtur.

Quibus perpensis, tute coliigimus. Census, uti hodie vulgo
occurrunt, reservaticos nempe, conventionales ergo, ne langere
quidem Jus Toparchicum, quam ob rem ex nostri Art^ al^ 2''
impugnari nequeunt.

Abter senserunt de Censibus Jureconsuiti Gallici; hos autem
prorsus confundere solere cum jure simplicis fundi dominii, cum
jus Feudale, tum Toparchicum, valde existimo; caeterum
quod jam sponte elucebit inspicienti meklin vocibus: Rentes
Seigneuriales, § I, 1, et Cens passim.

Negari tamen nequit, Censûs nomine, praestationes nonnun-
quam quoque solvi, quae revera aut e Feudali Regimine, aut
ex Jurisdictione Toparchica oriundae existimandae sint, quales
si probentur recte exstinctae judicandae sunt, ut saepius fit;
sic verbi gratia sententiâ quadam Tribunalis primae instantiae
Sylvae Ducis, confirmata re judicata Supremae Curiae pris-
tinae Haganae, in caussa Administrationis Domanialis (Domein-
Bestuur) c» Communitatem Megen, qua sententia exstincta
judicata est obligatio Coronariorum (Huidepenningen), quae
Comiti quondam a Megen concessa fuerant, quia constabat
eam obligationem ex obsequii officio oriundam, ex principiis
Juris Publici hodiernis cessasse 1).

tamen, quod etiam pensionarium dicitur, a censitico contractu in eo difïert, dum
fides certa promittitur; cf. sam. stryk, Examen Juris Feudalis, Cap. IV, de feudi s
impropriis, 35.

1) Cf. J. P. madritsz gandekheyden, Pleitrede over het weitig voortdurend bestaan
van het Domaniaal Tiendregt enz. in Noord-Brahand, pag. 2 in Notis. — Observatione
sane dignum est, Mc sermonem esse de Dynastia, nimirum Comitatu Megen,
non vero de Toparchia.

Sic etiam ejusdem Tribunalis quadam sententia similiter
re judicata Supremae Curiae pristinae Haganae confirmata, m
caussa viri Nob, a. martiki van geffen c'Communitatem Gef-
fen, exstinctus judicatus est Census recognitionis (Recognitie-
Cyns), cum demonstraretur oriundus ex redemtione juramenti,
in annuis placitis olim praestandi. (Bedinge by de Jaarge-
dingen) 1).

Quod ad hoc exemplum attinet, si hodie adhuc eiusdem
naturae Census occurrant, et a Censuariis taies probentur, recte
ex al^ nostri Art^ impugnari reor.

Quod autem ad sententiam attinet ejusdem, supra jam ci-
tati, Judicii, similiter etiamsi confirmatam re judicata Supremae
Curiae pristinae Haganae, in caussa Domini charlé van waspik
c^- van düsseldorf, qua Census quidam 70 tlorenorum exstin-
ctus judicatus est, oriundus nempe ex redemtione Juris Ven-
ti 2), — de hac postea videbimus § 8, de Molendina Ban-
nali et de Jure Venti.

Pluribus in Toparchiis exstat Jus decimandi; inde forsan
Jus Toparchicum esse, i. e. Domino qua tali competere, non-
nunquam putatur;eo quidem profanum vulgus tendit, ut ves-
tigia sibi reperire videatur priscae usurpationis ac spoliationis;
quin etiam isti opinioni deditum, se incitare colonos, ne longius
solverent décimas, haud dudum mihi fateri quendam non pu-
duit; Toparchae, ita enim jactabat, verosimiHter titulo probare
non possent jus suum, quam ob rem, cum, ne inire btes sum-
tuosas cogerentur, tum, ne caussae infausto exitu omni deci-
mandi jure privarentur, singulos debitores in jus vocare non
auderent; vae impiae genti!

Pauca igitur de jure decimandi eiusque origine, quibus
facillime cuieunque deducendum erit, aliquid commune habere
cum Jure Toparchico, nec décimas, nec alios quoque caeteros
ejus generis reditus.

Vulgo satis receptum est, décimas universe non esse Juris
Divini, ut olim erant in Palaestina apud Judaeos, sed Juris hu-
mani; porro non esse Juris publici, ut nonnulli probare conati
sunt, primitus vectigalia ducentes, sed Juris privati, quia
originem ducant e fundi dominii jure 1).

Jus decumanum nostrum Europaeum derivandum est cum
e Romanorum colonatu, tum e Jure Germanico antiquissimo.

1) Qua cle re conferre licet BiRNBAmr, Dierechtlkhe Natur der Zehnten, Bo-an 1831.

Populus seil. Roiïianus, poslea Imperatores, Provineiarum do-
minium retinere solebant, possessionem vero tribuere aut Pa-
triciis aut Veteranis, aut indigenis aut colonis peregrinis 1).
Hi possessores non ipsi fundorum eorum culturam suscipiebant,
particulatim vero sua vice edebant vel liberis colonis, vel ser-
vis, et manumissis, et proprie ita dictis, qui eam ob caussam
non dicebantur possessores, verum fundorum eorum in posses-
siom; pretium praestare debebant; servi partem dimidiam,
halfteelt, champart; décimas vero liberi coloni 2). Non diffi-
cile intellectu, qua ratione et quo modo jus partis dimidiae,
decimarum frugum, aliarumque caeterarum praestationum simi-
lium, initio naturalibus, postea, nummorum copia aucta, pecu-
nia per totam Europam de fundis fere omnibus constitutum
fuerit et exactum, atque quidem antequam nota erant Feuda
et ante natas Toparchias 3). Veruntamen Decimarum nostra-
tium originem quoque adscribendam esse Juri Germanico antiquo,
quo, ut alia Domania, certa frugum pars Principibus concede-
batur, schrassert affirmat 4), nec non grotius 5) his verbis:
»dit teeken 6) doet ons verstaen, dat onze tienden in Holland

2)nbsp;Hodie partis dimidiae certa species a liberis quoque colonis praestari solet,
quae peculiari nomine rfenbsp;garve vocatur: nimirum quo jure duae praestari
soient quintae partes segetum a colono, caeteris praestationibus exceptis, quae vulgo,
pro parte saltem, nuncupantur toepacht, quae pecunia consistit numerata.

6)nbsp;Seil, seeundum Jus Decumanum nostrum non dedniam sed undedmam frngum
partem solvi solere.

niet en komen uyt de geseyde geestelyke rechten,.... maer
veel eer uyt het oude Duytsche recht ouder als het Christen-
dom, by 't welke den vorsten tot onderhoud van haren stand
zeker deel van vrugten wierd vergund.quot;

Distinguuntur, ut satis notum, decimae temporales ab Eccle-
siasticis: nam cessât apud nos divisio Decimarum in praedia-
les et personales 1); rejiciuntur quoque mixtae 2).

E decimis Ecclesiasticis nequaquam originem ducere déci-
mas temporales, plane jam probatum duco a schrassert, raep-
saet, birsbattm, aliis: nimirum jam existebant per saecula tem-
porales, antequam occurrant decimae Ecclesiasticae, initio hic
tantum et illic, universe magis postea. Explicite quoque gro-
tius 3): »Overzulks die naerstelyk zal willen onderzoeken
den oorspronk van de tienden die de bisschoppen van Utrecht
ofte de Godshuyzen aldaer van ouds hebben gehad, zal be-
vinden, dat zy die bekomen hebben niet uyt de geestelyke
rechten, maer uyt gifte van Koningen en Vorsten, die men
vind van den jare zeven honderd ende later. Alzoo en vinden
wij ook niet dat de eerste Graven van Holland eenige tienden
hebben bekomen van geestelyk luyden: maer wel dat zy ver-
scheyde tienden aen de Gods-huyzen van Egmont, Rynsburg
ende anderen hebben geschonken: waer uyt ook te geloven
staet, dat de tienden van Zeeland eertyds bezeten by de bis-

]) Qua (le re bbitz, Histoire, de la Législation et de la Jurisprudence des Provinces
Belgiques, pag. 627: »Les dîmes personnelles qui se prélevaient sur ce que l'homme
»avait acquis par une industrie quelconque, étaient déjà tombées en désuétude du
»temps de ZypaeüS,quot; qui conf. de Jure pontif. Lib. Ill, de Dedm, Nquot;. 5.

schoppeu, ende door gifte van dezelve by Peters Godshuys tot
Utrecht, ende by t zelve Godshuys aen den Grave vermangeld
om eenige goederen gelegen in de Dordrechtsche Waerd, eer-
tyds uyt wereldlyke hand moeten zyn gekomen.quot;

Sunt, qui, etiamsi generaliter Decimarum naturam saecula-
rem admittant, in Provincia tamen Trajectina earum Ecclesias-
ticam indolem adserere cupiant, cum saeeulari potestate investiti
fuerint Episcopi Trajectini; non reputantes, id ipsum quidem
harum Decimarum naturam saecularem fere probare: cum enim
Episcopi illi fundos aut in feudum darent, aut alio quocunque
modo alienarent, decimis stipulatis vel retentis, hoc Ecclesias-
tica sua quabtate fecisse, profecto existimari non poterant, ve-
rum recte qualitate tantum saeeulari; quam ob rationem et
illae decimae minime Ecclesiaslicae ducendae sunt. Ejusmodi
propriorum fundorum locationum vel alienationum, decimis
stipulatis ab Ecclesiis, exempla citat warnkösig 1).

E feudali Regimine decimae derivandae nou sunt, ut ipsa
ratio jam docet: nam multo antiquiores decimae; tamen recte
feudi objectum efficere poterant, ut saepissime obtinebat:
»Tienden,quot; sic grotius 2), »konnen zyn leen ende onleen, ende
werden bekomen als ander leen ofte onleen-goed, ende op

vero non amplius feudales sunt: sublato enim nexu feudali bonis-
que omnibus alodialibus effectis 1), decimae in manibus possesso-
ruqi e feudalibus factae sunt alodiales, ut recte hodie adhuc sunt.

Nec aliquid cum Jure Toparchico sive Toparchiae essentia,
Jurisdictionis videbcet delegatione, commune habere décimas,
luce clarius demonstratur e feudis a Comitibus datis: nam si
a Comité in Hollandia huic vel illi super fundi sive terrae
quendam tractum non nisi nuda Jurisdictio concessa erat, jus
decumanum hanc oh caussam minime subintelligebatur 2). Quod
affirmat grotids 3) bis verbis: »'t is ook zulks dat de leen-
mannen bezittende hoog ofte laeg gerechte uyt kragte van haer
heerlykheyt hebben willen vermeten recht tot de tiende: maer
de zaek by onzydige raedsluyden zynde onderzogt, is bevonden
dat niemant recht en bad tot tiende wiens verly zulks niet
uitdruklyk mede en bragte: akoo de tiende met het gerigte geen
gemeenschap en hehhen.quot;

Decimarum naturam Toparchicam negat quoque bort 4):
»Alsmede omdat by ons de Thienden oock niet en werden
gehouden, als een gevolch van Hooge, ofte oock van Ambachts-
Heerlyckheyt, maer verstaen werden met de jurisdictie, ofte
het Gerichte, geen gemeenschap te hebben.quot;

In Zeelandia tamen l egula invalebat, ei competere décimas, cui
concessa esset jurisdictio; forsan ex juris praesumtione, una
cum jurisdictione et fundi quoque dominium concessum fuisse 5).

5)nbsp;Cff. bort, Op. laud. X dl. 5; grotids de Jure B. et P. Lib. II, Cap. VIII, 15.

Vehementer certare solebant de Decimarum nostratium indole
primitiva, vel privata vel publica: his enim vectigaha fuisse du-
centibus, illis privati fundi dominii sequelas. Cum autem uni-
verse de Decimarum natura primitiva satis conslet, non est, quod
in nostratibus eandem originem non agnoscamus. Jam apud
Romanos fundi domini ex agris suis, quos colendos darent colo-
nis cum partiariis, tum adscriptitiis, décimas retinere solebant 1).

Et Liti quoque décimas praestabant 2). Nec Germanis tempo-
ribus jam antiquissimis ignotae fuisse videntur decimae fundi
dominii sequelae, quod tute conjiceres e taciti verbis 3):
»Frumenti modum dominus, aut pecoris aut vestis, ut colono
injungit.quot; — Apud Francos Romanorum more et lege vi ventes
decimae jam in usu erant Saeculo VP, teste dom. bouquet 4). Quin
etiam ipsae Ecclesiae, ut supra jam attuli, agros suos proprios
locare solebant decimis stipulatis 5). Caeterum Decimarum
Juris privati naturam vindicarimt böhmer, tbibaüt, birkbaum,

1) Ad quod probandum warnkönio, Flandr. StaaU-und Rechts-Geschichte, I,pag.
457 : »Was schon viroii. in den Georgicis sagt:

»Partiarii coloni pars — novem fasciculi sunto
»Domini, qui fundum colendum dedit, portio iinius.quot;
Jam vero, - missa interpunetione, quae, si ullum, sensum paret materiae prorsus
contrarium, - revera nescio, quanam virgilii Editione, rarissimâ sane , usus sit
waknkösig: in Editionibas enim, quas inspicere mihi contigit, citata verba minime
inveniuntur; praeterea pro comperto habui, virgilii öeoryica hexametris fuisse con -
dita; quale vero metrum e citatis sit efficiendum, me nescire profiteor, nec Ho-
ratianum quidem puto.

4)nbsp;Tom. ii. pag. 47. Cff. etiara RAEPSAet,nbsp;ti« Charles Martel, Tom.I,
pag. 331» et warkkönig, Op. laud. loc. oit.

defendere conati sunt inter alios möser et vos kotteck. Eidem
huicce sententiae grotium quoque deditum fuisse, quod ad Hol-
landiae Décimas, conjiceres ex iis, quae sequuntur, verbis 1):
»die ook alles van onderen opwaerts zal willen speuren, zoo
verre de geheugenisse dragen kan, zal vinden dat alle de tien-
den zyn gekomen uit des Graefs boezem.quot;

Jam vero quod ad verba: alle de tienden, haec minus ac-
curata mihi videntur, si a grotio dissentire lieeat: longe plu-
rimas quidem e manu Comitis venisse, jam facile admitto;
excipiendae tamen mihi videntur, quas privati Domini sibi fe-
cerint e fundis suis alodialibus; qui fundi alodiales, si sane
eos compares Domaniis latifundiis Comitum, antequam haec
crebrius aut in feudum dederint, aut abo quocunque modo
alienaverint 2), revera parvi duci poterant momenti, cui sen-
tentiae jam favet kluit, his verbis 3): »Tot die vaste goederen
behoorden alle die Landen en Bezittingen, die den Graven
als Grondheeren of Bezitt'ers van het Territoir toekwamen, en
op welken de afzonderlijke Ingezetenen en vrije Landbewoners
geene aanspraak hadden, die in het Duitsche en vooibeen in
't Fransche Rijk den gewonen naam van Domeinen, Koninglijke,
Landsheerlijke, Landsvorstelijke, en bij ons Graaflijke oï's Gra-
ven Domeinen genoemd werden, ook bij de Bisschoppen in 't
Sticht, enz. Kamer- of Tafelgoederen: zoodat toen bij voorb.

2)nbsp;Permulta sane eiusmodi infeudationum et alienationum exempla occurrunt
apud van mikris, Charterboek v. Holland, passim.

3)nbsp;Hist. der Holl. Staatsreg. IV dl. III Hoofdst. De, groote uitgestrektheid der Gr.
Dom. pag. 426 et 430.

de Friesen Uuu geheel Territoir, met het Bewind, aan kakel V
(bij koop) overgaven, zij dit zeiden te doen, huiten schade on-
zer eigendommen en renten a). Met één woord, al dat gene, 't
welk volgens de gronden van 't voormalig Roomsche Recht, ge-
noemd wierd Res Juris puhlici, of Staats- of Landsgoederenf' et
deinde: »Maar het spreekt nog sterker, en 't wijst den Rijk-
dom van die Landsheeren nog krachtiger aan, dat alle zulke
Landen, Goederen en Gerechtigheden, die de Graven allengskens
onder den naam van Ambachtsheerlijhheden, Middelbare en Hooge
Heerlykheden, met hunne daarbij gevoegde Gevolgen, ja kortom
alle Leenen van groot of klein bevang, uit hunne onmeetlijke
Terreingoederen te leen gaven, dat die allen, zeg ik, van den
Landsheer als oorspronglijken Eigenaar afkomstig zijn, welken
zij daarna aan Edelen, Amhtlieden, of zich wel verdiend ma-
kende Mannen verleenden, of bij Brieven van Leengift uitga-
ven op voorwaarden, waardoor die Leenmannen het vrucht-
gebruik {utile dominium) bekwamen, maar de Leenheer het
Oppereigendoin, of regelrecht bezit {dominium directum) behield.
Eene zaak, die zelfs de minstdoorziende Schrijvers in de Oor-
spronglijke Rechten onzer Graven niet hebben kunnen looche-
nen. Daar nu die later op 's Graven Territoir opgekomen
Leenmannen (ik spreek niet van uitlandsche) daarbij niets an-
ders verkregen dan t geen hun uitdrukkelijk bij de Leen-
brieven werd gegeven en toegekend; zoo volgt hieruit, dat in
twijfelachtige gevallen de verklaring moet afgeleid uit het oog-
wit van den Gever b). En daar geheel Holland door, zoovele

d) Cff. schwaezenb., Chartcrb. van Friesl. D. I, U. 783; winsem. Chro». p. 353.
b) Of, gelijk men anders zegt, in dubio praesumtio pro principe.

Hooge of Halsheerlijkhedea, en mindere of Ambachtsheeriijk-
heden bekend zijn, met alle de rechten en inkomsten onder
den naam van Gevolgen àaaramp;m vast; zoo oordeele men hieruit,
welke oorspronglijke Rijkdommen die Domeinen bevat hebben.quot;

Nihil igitur obstat ut, ubi de Deeimis aut infeudatis aut ven-
ditis, aut donatis sermo est 1), eas accipiamus ex Domaniis,
nimirum ex fundis Comiti propriis.

Longius etiam grotio rem protrahit schrassert 2), affirmans
annuos reditus, qui nomine decimarum ex translatione rei pro-
priae solvuntur, strictim non constituere universi Juris nostri
decimandi partem. Cui tamen sententiae, ut ex praemissis
facile deducere licet, minime consentire possumus: e quibus enim
colligendum apparet. Décimas universe habendas esse reditus,
primitus stipulates pro fundi eoncessione hereditaria, vulgo in
feudum 3). Imprimis huic sententiae quoque deditus apparet
trotz 4) fide meyeri 5), vcteris Historici, exemplum insuper
affereus ejiismodi fundi concessionis, deeimis stipulatis, his
verbis: »Continuis bellis exhausta erat patria, agricolis et co-
lonis suis orbata, solitudo hinc ingens in agris et penuria rei
frumentariae. De odocero. Comité Flandriae, testatur meyerus,
Seculo medio IX. singulis illum subjectis suis tantum territorii
distribuisse, quantum ipsi arare et colere valerent. Chronicum
Flandriae vero, quod nuper Brugis in fol. prodiit tom. I, pag.

3)nbsp;Qua de re caeterum imprimis cf. gandeeheyden, Op. laud. pag. 3 et passim,
et Bijlagen A et C. .

25, indistincte omnes ad agriculturam invitasse et singulis agros
distribuisse his verbis tradit. Het volk onthrekende tot het he-
vMonen en oeffenen van syn Land, heeft hy doen uitkundigen, dat
zoo wie wilden eenige Boschen uitdelven, ende den grond bezayen,
hy eigendom en volle bezit van het selve land soude hou-
den, voor hem en syne naekomelingen, soo nogtans, dat de
eigenaars desselfs Lands, dejaerlyksche Thiende der gewoone Vruch-
ten moesten geven aen den Heere ofte Graeve van Vlanderen.quot;

Ejusdem fere eharaeteris igitur Decimae duci possunt ac
Census, eâ sane differentia, ut Census quotannis, nulla acce-
dente conditione, et pretio fixo, aut pecunia, aut naturalibus,
solvantur, cum Decimae, ut ipsum nomen jam indicat, pro
rala parte frugum, nec quidem omnium specierum, solvendae
sint, et eo tantum nomine, ut nullae solvantur decimae, quoad
certae istae frugum species in agris decumanis non colantur,
nec etiam, ut ipsa ratio docet, quoad agri isti inculti jaceant.
Quam ob caussam rei naturae non obstare, quominus idem
ipse ager sit et decumanus et censualis, per se jam patet,
exceptis insuper caeteris reditibus, quibus idem ager recte
obnoxius esse licet.

Itaque ex eo, quod saepius propugnavimus, principio ac fun-
damento prisci fundi dominii statim profluit, Toparchis, qua
fundi Dominis, competere Jus decimandi in iis fere omnibus
Toparchiis, in quibus Decimae occurrant; nimirum quod ad
Toparchias alodiales attinet, decimae semper ad bona alodialia
pertinuerint necesse est; quod vero attinet ad Toparchias in
feudum concessas, decimae feudales fuisse tantum haberi pos-
sunt in manu feudatarii, cum recte alodiales fuisse ducendae
sint in manu Domini et Principis, nimirum prisci universi

fundi dominii sequelae, eius seil, fundi, qui privatorum non
esset: nam in fendis si adscendas, ad alodum venias necesse
est. Inde fieri potest, nt Decimae Reipublicae vel Principi
etiamnunc competant in Toparchiis, olim in feudum concessis,
quo casu Decimandi Jus una cum fundi dominio magis mi-
nusve pleno non concessum ducendum sit, verum retentum:
ab omni enim tempore, domino (proprietario) sane licebat rem
suam vel alienare, vel non alienare, aut in totum aut pro
parte, salvo seil, hoc illove jure vel reditu.

Reipublicae competit in suis Domaniis decimandi Jus, non
alio ex principio, quam ex quo Toparchis in Toparchiis suis
alodialibus (Vrye Heerlykheden).

Jam vero cum dubitari nequeat, quin domino liceat de re
sua disponere pro lubitu, nimirum titulo aut oneroso aut gra-
tuito, luce clarius apparet, décimas ab Ecclesiis, quaeque per-
sonae urbesve eas sua vice consecutae sint, décimas videlicet
Ecclesiasticas, ut vocantur, justo titulo possideri; cum satis
probatum habeam, décimas Ecclesiasticas primitus venisse e
manu saeculari; qua de re imprimis lectu dignissimus raep-
saet, Défense de Charles Martel,

Quam miserrime hic vapulet istorum sententia, qui priscae
exactionis et usurpationis vestigia objurgare soient Jus deci-
mandi, non est quod indicem. Contra, ni omnia nos fallant,
bono ac justo nititur fundamento Jus decimandi, cui materiei
profecto, si ulli, applicandae praescriptionis regulae; quae in
foro valebunt absque ullo dubio, quoad existant Decimae de-
cimandique Jura. Praeterea, decimarum praestatione libera-
tum qui se affirmet, probatio ei incumbit: Juris enim prae-
sumtio pro eo esse debet, cui conipetit jus decimandi.

Décimas vulgo dividi in Majores, nobis groote s. grove,
quae frumenti similiumque terrae frugum praestari soient, et
Minores s. Minutas, nobis Smaltienden s. Smale-tienden,
quae de agellis, porcellis, pullis, apibus similibusque animali-
bus maxime solvuntur, nobis smalle, krytende, vleescb-,
bloed- en Byen-tienden, quibus minutis et eae quoque
vulgo accensentur, quae ex bortis praestantur 1), a meo pro-
posito sane alienum, ut magis explicite exponam.

Verbo längere Décimas navales oportere videtur. — Paucis
absolvere licet, si, universe Juris decimandi principio constitu-
te, quaenam proprie sint Decimae nomles, recte perpenderimus ;
praeterea, in ipsa rei expositione facile patebit, quibusnam no-
vales jure competant, et jus eas imponendi nihil commune
habere cum Jure Toparchico, eamque ob caussam ex nostri
Art' aU 24 impugnari minime posse.

Novabum imponendarum esse jus distinctum ac separatum
a jure decimandi communi, cum bortio 2) affirmare quodam-
modo licet; profluunt lamen ex eodem principio, quo et niti-
tur commune decimandi jus. Sequuntur bortu verba : »ende
het Recht van novale Thienden is een distinct ende separaet
Recht op syn selven, niet gecomprehendeert onder het gene-
rael woort van Thienden, 't welck alleen van oude Thienden,
ende soodanige, als doenmaels waren, le verstaen is, caet. . .

de Thienden simpelijck ende generalijck uytgegeven, niet an-
ders gegeven te zyn, dan alleen de Thienden van de oude

Landen, met exclusie van de novale Thienden, dat is de Thien-
den van soodanige Landen, de welcke binnen het uytgegeven
district van nieuws werden afgelant, toegeraaeckt, bedyckt,
ofte uyt de Wateren gemalen, ende tot culture gebracht, ofte
oock aen 't selve district per alluviones et incrementa latentia
zyn aengekomen, cap. quid per novate 22 extr. de verhör, signi-
jicat et l. ult. ff. de termino moto.quot;

Quaenam sint Decimae novales, facile intelligitur ex aucto-
rum sententiis; sie verbi caussa p. van der schelling 1):
»Eindelyk beteekend Novale, land, 'tgeen voor de eerste maal
geploegd, en bebouwd is; zoo zegt isidorüs 2): »Novalis ager
est primum proscissus,quot; waarmede overeenstemd servius by
LAüRENTiDS VALLA 3). »Eu in dczc.... beteckeuis word bet
in ons Hollands Tiendregt genomen 4); want daar het Regt
tot de Tienden van Novaalen, volgens het Pauselyk regt, zig
ook uitstrekt over zoodanige landen, die zoo lang onbebouwd
gelegen hebben, dat er geen geheugenis van zy, dat ze be-
bouwd wierden, hoewel ze eertyds waarelyk toegemaakt mog-
ten zyn geweest — strekt het regt tot Novaalen in Holland
zig niet verder uit, als tot landen, die nooit te voren, en
voor de eerste maal bebouwd zyn; en niet tot zulke, die voor
menschen geheugen mogten toegemaakt, en bezaaid zyn ge-
weest 5).quot;

5)nbsp;Idem obtinere in Geiria schrassert affirmat, Op. laud. loc. cit. Ita a. Vas
LOON, Aloud. Heg. van Holland W, p. 105: ».......Novaale tienden......verataa

E quibus necessarie coHigendum apparet, Décimas novales
nihil aliud esse, quam quod Decimae generaliter, nunc anti-
quae, quondam fuerant. Quidni igitur in Decimis novalibus
agnoscamus eandem originem idemque principium? Nimirum
sunt et hae sequelae fundi dominii originarii; consequens est,
ut competat jus imponendi Décimas novales Toparchiarum
Dominis alodialium, in quibus loei inculti sive Wastinae oc-
currant 1); illis enim omnino licet fundos istos alienare, ti-
tulo aut oneroso aut grataito; ergo quid obstat, rogo, quo-
minus eas imponat Respublica solvendas de fundis incultis,
nimirum in quibus earum imponendarum jus privatis non com-
petat? An Reipublicae competat Jus Décimas imponendi no-
vales in Toparchiis, in feudam concessis, quin etiam venditis
sub nexu quodam feudali, pendet a quaestione, an, concesso
jure decimandi vel decimarum immunitate concessa, subintel-
bgenda sit novabum concessio, vel immunitas. — Non subm-
telligendam esse, bort affirmai, ut inteUigi licet cum ex loco
supra citato, tum e citatae Partis X numeris 54 et 55, qui

de nieuwe tienden van alle zulke landen, welken tot nog toe geene tienden had-
den opgebragt.» Et mieaeüs, de donationihus Bdgicis, cap. 87 : Wtfangi sant tcrrae
noviter excultae, quae vulgo terrae Novahs vocantur.quot; In adnotat. ad certum in-
strumentum A! 1212, quo abbatiae cuidam eiusmodi agrorum décimas concedit
didekicds AlMnae Dynasta, his verbis: xomnem quoque decimam, quae in prae-
dictis villulis de novalibus terris, noviter excultis, quae vulgo Utfangi dicuntur,
deinceps pervenerit, memoratae Ecclesiae modo supra dicto contradidimus possideu-
dam,quot; caet. Denique bkitz. Histoire de h Légülation, pag. 628: »On donnait le
nom de dime novate, par opposition à la dîme ancienne, au tribut de l'espcce qu on
levait la première année sur un terrain inculte qu'on venait de rendre fenile ou
de de'fricher, sur les bestiaux élevés dans une maison nouvellement introduits daas
une localité.quot;

ita se habent: »Niet kunnende de selve nieuwe Thienden,
moetende geconsidereert werden tanquam res de novo emergenr
tes et existentes, voor der selver existentie verstaen werden sim
speoiali nota mede uytgegeven te zyn.

Ende oft wel de oude Landen, ende Gronden, door privi-
legie ofte anders van het Thiend-heffen exemt zijn, soo en
quot;anderen daeromme oock by ons van 't selve Recht niet de
nieuw bedyckte ofte toegemaeckto Landen, cum novalia sepa-
rato jure censeantur.quot; Quae exemplis allatis confirmantur 1).

Deinde p. van der schellikg 2): »Zoodat die in het algemeen
verlyd is met de Tienden, niet verstaan word geregtigd tot
de Tienden van nieuw toegemaakte en bedykte landen, ten
waar in de uitgivtbriev van den Leenheer, of van den Prince
dezer Landen de Novale Tienden daar en boven uitdrukke-
lijk vergund waren.quot; Quae allatis quoque exemplis confir-
mata 3).

3)nbsp;ScHELLiNGH Tractatus cum non in cninscunque manu sit, accuratius referre
quae hac de re habet, uon inutile videtur: »Dienvolgens is het in het jaar 1667
in Revisie verstaan voor de Heeren van de Eekeninge van de Domeinen van Hol-
land, tegen de Ingelanden van den Arenberger Polder in de Beemster, in welke
Revisie is bevestigd een vonnis van den Hoogen Raad, waar by 't zelve ook alzoo
was verstaan, en te niet gedaan een vonnis van den Hove van Holland, waar by
de zaak anders was begrepen.

En heeft dit niet alleen plaats in Holland, maar ook in Gelderland, en andere
nabuurige Provinciën, als blijkt uit een vonnis van den Grooten Eaad van Meche-
len, van den 29 Maart 1560, en uit verscheide vonnissen van het Hov van Gel-
derland, waar onder een van den 5 Mei 1655, van welke gewaagt M''. boet van
de Domeinen X d. 62, 63. Een vonnis van den Hoogen Eaad, en eenige van het
Hov van Gelderland, een van het hoogste Gerigt van de Veluwe, en eindelijk nit

Quorum scriptorum auctoritate instituendarum novalium jus
Reipublicae competens indubitatum conlirrnatur, nisi forsan de

de bescheiden waar by de Heeren Bekenmeesteren van de Domeinen van Gelder-
land de Novalen verpagt hebben aan zoodaanigen, welke het Tiendregt hadden
over gewassen, die rondom deze Novaalen voortkomen mogten, waar van verscheide
berusten in de Kekenkamer van Gelderland, en waarvan een formulier te zien is
by den Heer Secretaris schrassert, die ook de laatstgemelde vonnissen, en andere

XL Waar van de reden is, dat de geregtigheden tot de Domeinen in Holland
vergund zyn aan den Graav, - en dat het regt tot de Tienden van Novalen, als
van nieuws opkomende, afgezondert is van het regt tot de Tienden van landen, ten
tyde van de uifgifte reets bebouwd. Boet, van de Domein, van HoU. X d. N».
54 en volg.

xn. Waarom ook iemand, vryheid van Tienden verkregen hebbende, met ver-
staan word vry-, maar Tiend-schuldig te zyn ten opzigt van de Novaalen. Gut-
tieebz, lib. 2, cap. 21, Nquot;. 130, letserüS, d Kb. 3, cap. 23, N». 47.

xra. En indien hy vryheid verkregen heeft in 't byzonder van de Tienden van
Novaalen voor zyn land, zoo worden daar niet onder begrepen de Tienden van
Novaalen, die, ten tyde van het verkrygen van dezen vrydom, van een ander bezeten

XIV.nbsp;Vorder, dat iemand, verlyd met Tienden van de Novaalen, verstaan word
alleen regt te hebben tot de Tienden van de Novaalen, die 'er reets waren, ten tyde
van de vergunning, en geensins van die genen, die naderhand opkomen mogten.

XV.nbsp;De reden is, dat men in overeenkomsten altoos moet letten op den staat
der zaaken, zoo al» de zelve was, ten tyde van de onderhandeling. Als in'tbreede
getoond is by ztpaeüs Consult. Canon. libr. Z d^decim. cons. 7 Num. 5 etc. en andere
Regtsgeleerden. Gelyk het verstaan is by het Hov van Gelderland, by sententie
tusschen een Momber van zeker Landschap, Impetrant, en jan jassen brunswtk.
Gedaagden, nevens den Heer rijtger van haersoltb, Gevoegden, of intervenient,
waar by dé Gedaagde, die van de Eekenkamer had verkregen denRaey, of nieuwe
Thiend, en uit kragte van dien ook had willen aanvaarden dien der Novaalen, na
de voors. concessie, en vergunning aangemaakt, verwezen is den indragt daar mede
gepleegt,te herstellen, volgens getuigenis van den Heere M'. schrassert. Raad, en
Geheimschryver van Harderwyk, de jure dec. Gelr. Cap. V, § 5.quot; - Cff. schrassert,
Op. laud. Cap. IV, § 2, et ganderheyden, Pleitrede memorat. pag. 42.

jure illo expressis verbis aut cesserit, aut immunitatem eius
indulserit; quod principium et hodie in foro agnoscitur 1), teste
GANDERHETDEN in Pleitrede over het wettig voortdurend bestaan van
het Domaniaal tiendregt, hijzonder ten aanzien der zoogenaamde
Novaliën in de Provincie Noord-Brahand, opusculo lectu dignis-
simo. — Idem principium valeat in Toparchiis ab antiquo alo-
dialibus (Vrye Heerlykheden), necesse est.

Nec tributum primitus constituisse Décimas novales, caete-
ris missis, eo quoque probari licet argumento, quod in Pro-
vincia Groningana et in Frisia nullae percipi soleant novales.
Jam vero, si ad tributorum genus referendae fuissent Decimae,
difficile explicares, quomodo dictae Provinciae ab illis immu-
nes mansissent; verum'si e fundi dominii jure earum ducas
originem, facillime explicatur, qua ratione eas percipiendi jus
bic exsliterit, non vero illic 2).

Quibus perpensis, nemo erit, opinor, qui affirmaturus sit,
Toparchicum esse Jus cum decimandi, tum percipiendarum
No valium.

Praeter veras décimas, alii quoque fundi reditus nonnulli
praestantur non raro decimarum nomine, fortasse, ut eadem
diligentia, eadem consuetudine ac reverentia solverentur, qua
Décimas solvere vulgus soleret 3); quibus, verbi caussa, annu-
merari licet, ut puto. Jus agraticum s, agrarium, nobis
Schoofregt, landschoof, quod si eius naturam inspicias,
recte assimilatur locationis conductionis contractui (bail à rente)

et ejusdem fere antiquitatis habetur, cuius ipsurn fundi domi-
nium 1): fundi enim Dominis mos erat, agraticum olim insti-
tuere, nimirum quo tempore rarior adhuc erat numeratae pe-
cuniae copia; quam ob rem maxime cohaerere apparet agraticum
cum emphyteusi, uti et cum jure partis dimidiae caeterisque
fundi concessionibus, quolibet pretio stipulate. Agratico jure
praestari solebat, vel adhuc solet, ni fallor, fascis undecima;
conferatur tamen, quod jam de agratico nomine messajfu'at-
tuli Part. I, $ II, de Messore.

Huius juris nomine praestationem quoque exstitisse, raep-
saet affirmat, originem ducentem a temporibus exstinctae ser-
vitutis, quae duodecima vulgo, propter beneficium manumis-
sionis débita, Gerha libertatis nuncupabatur 2); hodie tamen an
adhuc occurrat in nostra Patria, dubito.

Denique praestationes aliae multae reperiuntur fundi caussa
praestandae, cum in natura, ut ajunt, tum pecuniâ, suspecto
quidem nomine Heerenguldens; de quibus schrassert 3):
»Reditus, qui annuatim de hisce (dominicis) bonis praestatur,
vulgo dicitur Heerengeld; distinctus iterum variis speciebus,
ut Vry-geld, Voeggeld, Voederkoorn Pachtgeld, Bre-
vange et Kerstbede 5), comprehensis uno nomine Heeren-

2)nbsp;Cff. Ordonnances de France Tom. XI, p. 322, cit. eaepsaet.
• 3) Periocha Juris Dominid, §. 5.

4)nbsp;De praestatione nomine Voedergeld, Ruwvoeder, Koeslag, Koegeld, cf. eacee,
Over-IJss. Gedenkst. IV, pag. 48 sq., nec non II. p. 220 et IH, p. 58 sqq. et mat-
THAEns, de Nobilit. Lib. IV, Cap. 23, p. 1076.

5)nbsp;Haecce praestatio, quae variis locis in Gelria adhuc occurrit, retrodeeimao
Ecclesiasticae species esse mihi magis videtur, cum unice, ni fallor, cum Ludi

Guldens. Ne tamen ex solutione huius generis reditus,
praedium, de quo praestatur, praesumatur Dominicum (Top-
archicum); uti Supremus Gelriae Senatus judicavit d. 14 Dec.
A' 1610, 26 Oct. et 2 Nov. A' 1635.quot; Neque igitur eandem
ob rationem Toparchica reputari possunt vel ipsi reditus vel
jura eos percipiendi; quocunque in casu Toparchica probet ille,
qui aiErmet. Praeterea, ne obstet nomen Heeren-Guldens;
verosimiliter enim e fundi dominii jure originem quoque ducunt.

Certus reditus, proprio nomine Koptiende gaudens, inve-
nitur in terrae tractu, cui nomen Gooiland, de quo a. perk 1):
»De Koptiende van de bezaaide landen, waarmede, benevens
met het maarschalkambt, de Abdissen van Elten, de familie
van Nijenrode erfelijk beleenden, bedraagt een of meer kop
koorn van elk schepel lands, zijnde eene uitgestrektheid van
nagenoeg een vierde of vijfde bunder, voor welks bezaaijing
ongeveer een schepel koorn vereischt wordt. Naar bovenge-
noemde koppen, onderdeelen van een schepel, draagt deze
tiende haren naam; een vierde van derzelver geheel bedrag
werd vroeger uitgekeerd ten behoeve van den persoon of eer-
sten geestelijke in der tijd te Naarden, en is sedert de Re-
formatie aan het Domein vervallen en door hetzelve in 1811
verkocht.quot;

Quae tamen obligatio decimas solvendi privilegium ab anti-
quo conferebat utendi ligno in syl vis, quod dicebatur: gegoed
zyn m den bossche: qua enim quantitate Decimas tales quis

Magistro, tum aeditno vel aliis aedis saerae Ministerialibns solvi soleat. — Vulgo
consistit ovibus, lardo caeterisque ejus generis.

solveret, eâdem etiam ligni quantitate fruebatur; unde nornrnjs
Kiyptierde loco nonnunquam Boschtiende etiam nuncupabatur.
Quam ob rem e contractu innominato, cio ut des ongmera du-
cere magis videntur Decimae istae, quam e propria fundi eon-
cessione; fortasse quidem ex utroque. Possederat emm quon-
dam ut alodium terrae tractum illum. Gooiland vocatum,
wicHMANNüS Comes, qui regionem illam dedit Monasterio Elten,
ab eo, filiae lutgardis in gratiam, condito; quod donum con-
firmatum est ab oxxone I, Aquot; 968, et postea denuo ab oxxonb

Summa est: Decmae cum proprie ita dictae, tum novales
aliaeque praestationes multae, sive Decimarum nomme occur-
rant, sive ut vocantur Heeren-Guldens, Toparchicae ha-
beri non possunt, nec ergo recte impugoantur ex nostri Articuli

Verbo attingere jus dominii fundorum communium et Was-
tinarum, et jura, quae ex eo profluunt, non abs re mihi vide-
tur, cum in censum venire possit jus illud quod ad eiusmodi
fundorum divisionem, nec parvi momenti existimandum sit in
quaestione, cuinam competat jus Novabum percipiendarum
decimarum.

Recte sane distinguendae sunt fundorum sive saltuum com-
munium, (nobis Gemeene gronden, gemeene weiden. Ge-
meenten, Meenten) diversae illae species: Marchae seil.,
(nobis Marken, Markgronden, Wahren l), —fundi com-

1) Distinguendos esse fundos communes, qui occurrere solent in Provincia Bra-
bantia Septentrionali, et Marchas, quales maxime inveniuntur in Gelria, Trans-
isalania et in Provincia Drenthina, inter alios jam docuit w. c. ackbesdtck, in
disputatione, cui titulus: Aanmerkingen omtrent de onbebouwde gronden in de Provincie
Noord-Braband, byzonder in de Meijerij van 's Hertogenbosch, zoo ved het regt op
dezelve betreft; quae disputatie invenitur in Horreo literario: De Vriend des Vader-
lands VI, pag. 104: »Hoezeer de onbebouwde gronden of gemeenten (gemeene
»gronden) in de Meijerij van 's Bosch, als door de ingezetenen in het gemeen ge-
»bruilct wordende, in zoo ver wel eenigzins overeenkomen met elders bekende
Marken en Marken-genootschappen, heeft er echter tusschen dezelve een groot on-
»derscheid plaats. De oorsprong der Marken is vrij onzeker, en schijnt zeer oud,
»mogelijk reeds in of vóór de achtste eeuw te zoeken te zijn; — de oorsprong
»der zoogenaamde gemeenten in de Meijerij is niet duister en geenszins zoo oud.—
»De eigendom der gemeene gronden in de Marken behoort volkomen aan de in-
»gezetenen of de geërfden in de Marken; - zulks heeft geenszins plaats ten aan-

munitatis, nobis Gemeente-gronden proprio sensu, et
Wastinae sive loci inculti, nobis Heiden, Broeklanden,
Wildernissen, Moeren, ineulte gronden.

Minus recte, ut mihi videtur, a Consult. Qüarles vah ot-
ford, in specimine Academico, nuper belgice conscripto, cui
titulus: Proeve eener Beschmwing over de Gemeente als Burger-
lijk Persoon, Marchae (Marken) bonis Communitatis (Gemeente-
goederen) adnumerantur, quamquam dubitanter loquitur au-
ctordistinguit seil, bonorum Communitatis tres species 1):
»1°. Die door de gemeente als eenheid, met uitsluiting van
alle andere worden bezeten, en wier opbrengst aan de
Gemeente als één persoon toebehoort.

»zien der Gemeenten in de Meijerij, waar de gezamenlijke ingezetenen der plaatsen,
»aan welke de gemeenten zijn uitgegeven, alleen regt tot het gemeen gebruik der-
»zelven, met uitsluiting van inwoners van andere plaatsen, hebben en uitoefenen.quot;
Cf. omnino quoque racer, Over-IJss. Gedenkst. IV, p. 16 sq. Qui hac de re
scripserunt auctores lectu dignissimi, inter alios citantur ab ackersdyok: g. van
leedwen, Dissertatio Oeconomico-politico-juridica inauguralis de effectu juris dominii
agrorum magis minusve circumscripti in populorum et patriam agriculturam, Trajccti ad
Ehenum publice defensa, AolSlT. j. a. kriegee, Overzigt van hetgeen in het laatst
der afgdoopene en het begin dezer eeuw, in de onderscheidene Provinciën en landschap-
pen der Vereenigde Nederlanden, opzigtens de Udige en onbebouwd gebUvene gemeente-
gronden heeft plaats gehad, gedrukt te 'sBosch bij j. j. arkesteijn. M'. p. e. de
LA COUET, in een Antwoord op de Prijsvraag door de Maatschappij ter bevorde-
ring van den Landbouw uitgeschreven, In 1800 te 's Bosch bij hoiters en arke-
steijn, afzonderlijk gedrukt. Jh'. a. maetini van gepfen. Iets nopens den staat
der Ontginningen van onbebouwde gronden in de Provincie Noord-Braband; In de Bij-
dragen tot de Natuurkundige Wetenschappen, Dl. V, N». 4. De Marcharum anti-
quitate et Incerta origine cff. broxterman, Prijsverhandeling over de Marken.
a. j. a. h. w. van heeckeren van neitelhorst, Spec. Acad. de Vniversitatihus,
quae vulgo Marken-Genootschappen dicuntur, Trajecti ad Khenum 1807.

2°. De zoodanige, die aan al de leden der gemeente ge-
zamentlijk, of aan een gedeelte van de leden toebe-
booren.

3„. De zoodanige die tot algemeen gebruik, en ten alge-
meenen nutte bestemd zijn, de res communes, b. v. de
markten, pleinen, straten, het stadhuis enz.quot;

(Onder de tweede soort) »zoude men,quot; q. van üfford in
adnotatione, »by ons misschien kunnen rangschikken de markt-
gronden.quot; — Jam vero quod ad secundam eam speciem atti-
net, animadvertendum est, non amplius Communitatis (Ge-
meente) dici posse bona, quae non ab omnibus, sed ab in-
colarum parte quadam tantum possideantur. Quam ob rem
melius certae cuiusdam societatis dicuntur, revera ut obtinet
in fundis, quae Marchae vocari soient, quales in Provinciis, jam
supra citatis, imprimis occurrunt, diversis nominibus: Mar-
ken, Maatschappen, Holtingen, Buurschappen, Wah-
ren aliisque 1); de quibus äaepsaet 2): »Ces communaux; ne
sont donc pas des hiens de la commune, ce ne sont que des
biens de canton ou de section d'une commune ou village; aussi
les voit-on communément régis par un maître ou syndic par-
ticulier, élu par les habitans de la section avec un conseil pris
dans le sein du canton, qui en règlent et répartissent les im-
positions, qu'un collecteur particulier perçoit et qui n'en est
comptable qu'à l'assemblée des membres du canton, sans que

1)nbsp;De eorum natura cousuli possunt, Clar. c. a. van ekschot. Over de bevoegd-
heid der MarhgerwotscMppen; — scheassebt et schomakbb, Consuüatiën; — saceh,
Over-IJss. Gedenkst. I Stuk, §§• 2 et 3, aliique nonnnUi citantur ab enschdt,pag.
4 et passim.

Ce serait donc une erreur de confondre les communaux avec
les liens de la commune; cependant c'est dans cette erreur, que
stockmahs cst tombé; comment se fait-il donc, que surtout
dans ce temps, l'on voit ces communaux s'aliéner pour les be-
soins ou l'utilité de la généralité du village, de l'avis et du
consentement du conseil communal, sans le consentement des
membres de la section à laquelle appartient le domaine utile
et du bailleur qui en a le domaine direct? si l'on connaissait
l'origine des communaux, on en connaîtrait la nature et par
suite les droits qui en dérivent, et ces injustices, ainsi qu'une
foule de procès, que l'ignorance de l'histoire de notre légis-
lation fait naître, n'auraient pas lieu.quot;

Q. vak ufjford ita pergit: »Ieder lid der Gemeente, daartoe
geregtigd, heeft regt op die gronden (Markgronden), hetwelk
hij verhest door de gemeente te verlaten.quot; Quod minus accu-
rate duplici respecta:

1°. Non enim ut Communitati adscriptus quis ad eiusmo-
di Marcham jus habet, sed recte ut privata persona; quod
jus aeque bene ipsi competere potest, etiamsi alius Com-
munitatis incola vel membrum: Marcha enim dominium est
commune ac privatum, quod competit societati certarum
personarum, quae recte in diversis locis habitare vel domici-
lium habere possunt, vel esse diversis Communitatibus ad-
scriptae.

2°. E quibus facile deducitur, aliquem jus suum non amit-
tere, etiamsi loco decedat: est enim Marcha imprimis jus
reale, fundo cuidam inhaerens, quod tamen nimis longe non

protrahas : pure eniru reale haberi non potest, mixtumque ma-
gis videtur: nam potest quis detraetum a fundo jus suum
vendere, vendens instrumentum, quod nobis Schaarbrief
vocari solet 1).

»Jeder mede-eigenaar kan zijn regt niet vervreemden.quot; Di-
cere voluisse Q. VAH üFFORD, cxistimo: »Geen mede-eigenaar han
sijn regt vervreemden.quot; Quod tamen minime verum: recte enim
abenare beet, ac quotidie fit.

Deinde: »alleen bij opheffing der Gemeenschap zouden de
overblijvende, na betaling der algemeene schulden, de over-
geblevene marktgronden onder zich kunnen verdeden.quot; Vero-
similiter voce Gemeenschap indicare voluit q. van ufford. Ge-
meente, cum de hac sermo sit. Cui tamen sententiae assentiri
nequeo, etiarnsi concedamus communem fundum, Marcham
seil., Communitati (Gemeente) titulo pleni dominii competere :
quo enim casu, snblata communitate, eiusmodi bonorum, quae
posséderai Communitas, usus quidem singulis non adimeretur,
verum de dominio aliud dicendum foret 2).

1)nbsp;In pago, qui gaudet nomine Gooiland, jura circa pratacommunia quodam-
modo différant a jure communi, magisque conveniunt cum jure particular! Frisi-
orum, qui non solum libéré pascendi Privilegium in prato communi fundis adjungere
soient, communiter ut obtinet in eiusmodi institutis Saxonicis, unde Marchae nos-
trae etiam originem ducere videntur, sed etiam, et maxime quidem, personis. Qua
de re consulere licet a. perk. Verslag enz. der Gehruikreglen op de Heiden en Weiden
in Gooiland, pag. 5.

2)nbsp;Longe aliud sane quid constitutum est Lege : sur Vadministration Municipale,
IS Juillet 1837; (cf. henrion de panset. Du Pouvoir Municipal, etc. quatrième
édit. par poucaet), de qua Clar. thoreecke, Over de hervorming van ons Kiesstelsel,
his verbis : »De meest uitgewerkte der my bekende nieuwe quot;Wetgevingen over de
oprigting of ontbinding van Gemeenten.quot; Jam vero ex huius legis Tituli I, Art»

Verum Marchae vulgo cum non Gommunitatis (Gemeente)
sint, sed a societate certarum personarum possideantur pleni
dominii jure, jam per se patet, communis dominii exstinguendi
socios cupidos, si nempe hac de re inter se convenerint, omni
tempore Marchas dividere posse; quotidie quod obtinet.

Haec specialiter de Marchis q. van tjfford ; eandem senten-
tiam defendit, quod ad bona Gommunitatis (Gemeente-goede-
ren): »Die van de twee eerste soorten (vid. supra allata di-
visio) behooren der Gemeente als burgerlyk persoon......

Het zijn hier dus goederen, die aan de Gemeenschap toebe-
hooren. Als de Gemeente wordt opgeheven, dan blijft het regt,
b. v. op een gemeen Weiland toch toebehooren aan die per-
sonen, die er regt op hadden, niettegenstaande zij ophouden
onderling eene Gemeente uit te maken.quot; Quae vera quod ad
dominium utile, vel potius jus fructuarium superficiei, non
vero quod ad dominium directum, ut supra vidimus. Ad quam
speciem bonorum Gommunitatis (Gemeente-goederen) duci po-
test, ni fallor, pratum illud, e. g. Daventriense, Stadsweide
vocatum.

Sed nec de his, nec de Marchis proprie mihi agendum est;
verum in censum veniunt fundi omnibus certi pagi vel plu-
rium pagorum incolis communes, publica seil, pascua, nobis
proprio sensu Gemeene land, nec non Wastinae ac loei in-

5quot; singulis dissolutae cuiusdam Gommunitatis incolis eorum bonorum, quorum
fructus in natura percipiuntur, ususfructus quidem relinquitur, verum dominium
rerum immobilium Universitatis ei Communitati cedit, cui adjunguntur dissolutae
Gommunitatis partes. Talem autem adjunetionem semper fieri debere, jam ipsa
docet ratio.

culti, nobis Heiden, inculte gronden, caet., quorum enim
directum dominium et jus arbores plantandi in iis, ceteraque
jura aut Toparchae aut Domanium (het Domein) nonnunquam
sibi adserunt. Quae controversia etiam, ut jam attub, magni
duci potest momenti, qnod ad jus vel Novalium percipiendarum
Decimarum vel cuiusbbet abenationis.

Paucis tamen hic statuere de differentia dominium utile inter
et dominium superficiei sive jus fructuarium superficiei, saepissi-
me quae hac in materie confunduntur, necesse erit. Recte
enim distinguendum est utile dominium, uti occurrere solet in
Emphyteusi, in feudo, in contractu censuali, in fundi conces-
sionibus reali stipulato reditu, a jure fructuario superficiei,
non nisi improprie utili dominio non raro vocato; quae diffe-
rentia luce clarius exponitur a Consult, gamdeehetden 1): »Een

bewoordingen Dominium directum et utile, welke bewoor-
dingen in zeer verschillende, en verre uit elkander loopende
betrekkingen ten aanzien van het eigendomsregt gebezigd wor-
den, ofwel, men heeft de benaming Dominium utile, welke
onder anderen in de erfpacht, de leenhetrekking, de cynscontracten
en uitgiften op grondrenten toepassing vinden, geheel ten onregte
in gelijken zin toegepast op de superficies of het regt tot op-
pervlakkig gebruik; en men is zoo doende, door valsche praemis-

1) Vertoog betrekkelijk de uitgiften van Gemeentens (gemeene gronden) en Heide-
gronden in Noord-Braband, pag. 48, sqq.

Monendum videtur, nomina Gemeenten, Meenten, promiscueusurparisolere
de variis fundis Universitatis, sive in communi possessis; ita v. c. et ipsa Marcha
non raro de Meent vocatur in Gelria et Transisalania. Hoe esse quod in erro-
rem duxcrit Consult. Quaeles van itfeoed, omnino suspicor.

sen 1), tot de geheel erroneuse conclusie vervallen, dat, e ven zoo
als bij eeuwigdurende erfpacht, cynscontracten, en contracten consti-
tutifvan grondrenten, het dominium directum van den vererfpachter,
cijnsbeurder, en grondrent-heffer, in het dominium utile van
den erfpachter, den cijns-pligtigen, en grondrente-schuldigen
is opgelost, en de dominus utilis na de mobilisatie en het ver-
knagen tot afkoop van alle die prestatiën, alléén en uitsluitend
eigenaar van de daarmede bezwaarde gronden is geworden, zon-
der dat de voormabge dominus directus eenig gedeelte van zyn
oud eigendomsregt heeft overgehouden, zoo ook de dominm di-
rectus tegen over den ■ superficiarius alle eigendomsregten heeft

......Maar gevoelt men dan niet, welk een tastbaar onder-
scheid er bestaat tusschen de eeuwigdurende erfpacht, het cijns-
en grondrente-contract, waarbij alle utile eigendomsregten op
den erfpachter, den cijns- of rentpligtigen overgaan, onder
verpligting alleen om de canons der erfpacht, de cijns en de
rente te betalen, zoodat alleen het oudeigen (door hügo grotids
te regt bij een oud-Burgemeesterschap vergeleken) overblijft bij
den dominus directus, en het regt van superfcieel gebruik alléén
tot weiden, plaggen of heischalen-steken en dergelijke, hetwelk
aan de ingezetenen van dorpen of gehuchten op de Gemeente-
gronden toekwam, terwijl alle andere regten van nuttigen
eigendom (onverminderd het regt tot superficies), bij den grond-
eigenaar, (zoo men wil) bij den dominus directus verbleven?

1) Quae falsa praemlssa, teste ganderheyden , innituntur Decreto celebri d. 4
Aug. Ai 1789; certa lege d. 1. Dec. A^ 1790; fide troplong, Traité de Louage, et
merlin, Questions de droit, voce Emphytéose, § 5; denique sententia quadam
Curiae Cassationis d. 5 Oct. 1800.

Gevoelt men niet, dat ten aanzien van het regt van grond-
eigendom der Gemeenten, welke tot superfcieel gebruik alleen
zijn uitgegeven, aan geen' afkoop of aflossing, zoo als ten aan-
zien van eeuwigdurende erfpachten, cijnsen en renten kan ge-
dacht worden, en dat mitsdien de wetgeving en de jurispru^
dentie, ten aanzien van deze laatsten geheel buiten toepassing
moeten blijven met betrekking tot eigendomsregten, welke
(onverminderd het regt van den Superficiarius), ten volle, en
ongekrenkt bestaan en door bet superficieel gebruik alléén,
worden beperkt?quot;

propriétaire du Communal et les Sectionna ires n'en sont que de
simples usagers, sans même en être, ni les usufruitiers, ni les
emphytéotes; de sorte que leur dominium utile (si l'on veut don-
ner cette qualité à leur droit de jouissance) ne porte que sur
la quotité ou surface nécessaire à leurs besoins et que le
Seigneur conserve sa directe sur cette portion; mais qu'il est
dominus pleno jure et propriétaire de l'excédant.quot;

Jus ergo, quod minus accurate utile dominium vocatur, Com-
munitatum sive pagorum incolis competens ad fundos communes
non est, nisi utilis dominii exigua pars; quod bene tenendum,
ne longe aberremus in dijudicando fundorum communium ac
Wastinarum dominio. Eorum scilicet fundorum dominium aut
Reipublicae (Staat)est, aut certi Toparchae: si enim ipsis Com-
munitatibus competeret, fundi illi non cmimunes (gemeene), sed
Communitatis (gemeente) evaderent; si vero cuidam societati
verae Marchae.

Nemo certe contendet, Toparchis qua talibus fundorum com-
munium Tel sterilium dominium competere, qui Jurisdictioni
subjaceant: quod enim si verum, fundi dominium ex Juris-
dictione proflueret, necesse esset.

Omnino distinguendae mihi videntur Toparchiae alodiales a
Toparchiis, a Principe vel in feudum datis vel venditis: »quam
ob rem una defioitione expediri non potest; cum varia sit huius-
modi rerum natura, conditio, usus atque possessio,quot; ut habet
stockmans 1).

Inter res Universitatis, secundum stockmans numerari de-
bent communia pascua, prata et sylvae publicae, quae in-
tra fines alicuius pagi consistunt, et ab antiquo mcolis in
commune patuerunt ad pascendum vel ad caedendum li-
gna 2).

Dominium harum rerum, uti et publicarum jure Romano
nullius erat, alque adeo nec commercium admittebat vel
aestimationem 3). Sed hodie creditor penes Principem vel
Rempublicam (van den Staat) esse fere omnia ea, quae jure
Romano nullius essent 4).

Quae valeant quidem, quod attinet ad Toparchias, a Prin-
cipe in feudum datas vel venditas; — in quibus ergo Rei-
publicae competit communium saltuum ac Wastinarum di-
rectum dominium, nisi una vendiderit Princeps; incolis vero
jus fructuarium superficiei, postea quidem quod nonnun-

3)nbsp;Ctr. 1. 9 §. uit. D. de rerum divisione, 1. 6 in princ. D. de contrahenda emt.

quam in perpetuam emphyteusin conversum est, maxime per
Cliartas et Libertates (Keuren en Vrybeden, Stad- en Land-
regten 1).

Non autem vera existimanda sunt 2), quod ad Toparcbias
ab antique alodiales; in quibus communium saltuum dominium
directum ipsis competit Toparcbis, ut etiam plenum do-
minium fundorum incultorum sive Wastinarum; quod pro-
bant Toparchiae Heeze et Leende et Loon op Zand in
Brabantia septentrionali 3), et Almelo et Friesenveen in
Transisalania 4); quodque locum habere oportet ceteris in
Toparchiis ab antiquo alodialibus in qualibet Provincia 5) ;
quales Toparchiae alodiales nonnullae inveniuntur imprimis in
Gelria et Transisalania.

Argumentum copiosum pro natura patrimoniali fundorum
communium ac Wastinarum in Toparchiis alodialibus praebet
HENRici III, Brabantiae Ducis testamentum A' 1260, quod in-
venitur apud miraeuih 6), in quo agnoscit hehricüs, se usurpa-

1)nbsp;Cf. kaepsaet, Op. cit. Livr. IV, Chap. X, Tom. IV, pag. 521 et Livr. V,
Chap. I, passim.

2)nbsp;»Stockiwans,quot; ita eaepsaet, l. l. pag. 527: »a fait une distinction non seu-
»lement arbitraire, mais erronée, dans ses arrêts entre les pâtures, prez et bois
»enclavés dans les limites d'un village, et les Vasta et Wastines en classant ceux-
»là dans la catégorie des res universitatis et ceux-ci dans celle des res nullius et
»les adjugeant au prince.quot; Porro vid. stockmanm et bouhieei refutatio apud
eaepsaet, l. l. Chap. X, passim.

5)nbsp;Cff. eaepsaet, Op. laud. ibid. passim, fleta. Lib. IV, Cap. 20, N». 5, du
cange, voce Appruare, aliique multi citati a eaepsaet, 1. 1.

visse Wastinas et pascua communia, et testamenti executores
ea restituere jubet 1).

Qui igitur eontenderit, Toparchicum esse jus dominii directi
in fundum quendam communem, quando cuidam competat
Domino alodiabs Toparchiae, non facile erit audiendus; qua
de re raepsaet imprimis consulat, ut ad veram rectamque rei
inteUigentiam ducatur 2).

Potest moveri quaestio: 1°. an sit Toparchicum jus dominii
directi in fundo communi, quando competat Domino Toparchiae
cuiusdarn, ante Aquot; 1798 feudalis; — 2°. m Toparchicum sit jus,
arbores plantandi in pascuis publicis, quorum directum domi-
nium est apud Principem vel Rempublicam.

Ad l»quot;*. Non Toparchicum esse jus dominii directi in fundo
communi jam profluit ex eo, quod supra statuimus, fundorum
communium scilicet dominium Toparchis minime competere
per se; si ergo in feudab Toparchia dominium illud Toparchae
competit, separatim in feudum concessum fuerit necesse est,

1)nbsp;Praeterea apud warnkönig, (Flandr. Staats- u. Rechtsgeschichte, II, 2 Abth.
Urhundenbuch des GaUcanischen Änrfrens) iastrumentum eitatum invenimus A» 1241,
quo urbi Duaeo (Douay) prata ac Wastinas suas (Weiden und Moorgegenden)
cedunt thomas. Comes Flandriae et johanna Comitissa.

Longe diversae tamen sententiae addictus est van heurn, Historie der Stad en
Meyerye van 's Hertogenbosch, enz. Dl. I, pag. 122 in annotatione, cuius vero ar-
gumentationem solummodo de iis fundis communibus ac Wastinis, quae facto pri-
vatorum non sunt, accipiendam teneo. Nec non ackersdtck in disputatione jam
supra citata, iu nota pag. 109, sq.: »En alzoo hebben de Hertogen van Braband
»over de onbebouwde, nog niet aanvaarde gronden in de Meijerij van 's Hertogen-
»bosch, gelijk mede de grondheeren in hunne Heerlijkheden in die landstreek gelegen,
nwillekeurig beschikt.quot;

Ad 2quot;quot;. »Apud nos,quot; ita stockmans 1), »talium Dominiorum
venditio non tantum jurisdictionem complectitur, sed utilita-
tem omnem, quam Princeps ex rebus publicis et communibus
possit percipere: unde in litteris venditionis exprimi solet, quod
veneat, una cum jurisdictione, plantandi jus et locorum steri-
lium et desertorum omnis utilitas.quot;

Distinguuntur igitur Jurisdictio et Utilitas, quam Princeps
ex rebus publicis et communibus possit percipere; quae uti-
litatis perceptio ex fundi dominio potius quam ex publica
auctoritate profluere apparet. Quod etiam probatur ex eo, quod
expresse in litteris venditionis exprimi soleat, supervacaneum
quod sane esset, si ex ipsa Jurisdictione directe proflueret.
Insuper, fundi dominii major pars hîc apud Principem reman-
sisse videtur, cum non nisi de utilitate concessa sermo sit.

Majorem tamen difficultatem primo adspectu alFert stock-
masm Dec. CXXIV, 6: »Quod vero dictum Seniorem habere
exercitium omnis jurisdictiouis, eo quoque pertinet, ut de viis
publicis et locis communibus solus statuat, veluti plantando,
seu arbores serendo, concedendo sub recognitione annui cen-
sus partem superficiei, transigendo super censuura solutione,
atque ut ea omnia expediat, quae bonum patrem familias
agere procurare convenit.quot;

Quidquid est, utrum stockmans parum sibi constitisse di-
cendus sit necne, cum lignandi jus, arbores plantare et cae-
dere in iisdem locis Communitates (Gemeenten) quoque longo

usu acquirere posse, ipse stockmahs aflirmet, Dec. LXXXVIÏ, 6,
difficile jus illud ex jurisdictione profluere defendas.

A pascuis communibus sine dubio quodarnmodo differunt
loca sterilia, vasti et inculti campi, a nullo possessi, nec red-
acti in formam pratorum ad communem usum, Wastincie,
Wariscampia, nobis Heiden, moeren, inculte gronden;
gallice: vains pâturages, terres hermes. »Hae -vastita-^
tes,quot; ita STOCKMASS 1), »a nullo umquam occupatae, neque
publicae sunt neque universitatis; sed prorsus res nuUius, quae
secundum mores nostros ad Dominium Principis pertinent, et
solent in venditionibus Dominorum exprimi et una cum juris-
dictione transcribi in novos dominos.quot;

In venditionibus igilur exprimi solent et una cum jurisdi-
ctione Iransscribunlur; ergo eorum dominium ex ipsa juris-
dictione non profluit; ergo jus illud proprie Toparchicum
haberi non potest. Nec tamen semper eorum dominium ex
Domanio Principis existimandum est: distinguendum euiin
mihi videtur, ut quoque ipse stock.mass distinguit in eadem
jam citata Dec. § 7: »Saepius apud nos judicatum huiusmodi
vastas et incultas solitudines ad sacrum Patrimonium, seu,
ut vocamus, .Domanium Principis pertinere, et ab eo priva-
tis vendi et sub censu assignari posse, nisi aut titulus m con-
trarium proferatur, aut huiusmodi possessio immemorialis, quae
vim tituli haheat.quot; Quod revei-a locum habere in Toparchiis
Heeze et Leende, Loon op Zand, Almelo et Friesen-
veen, et iu aliis Toparchiis ab anliquo alodialibus oblmere
posse, supra jam monuimus.

Ergo in Toparchiis ab antiquo alodialibus dominium Wasti-
narum profluere non potest ex Jurisdictione, quae obm in feu-
dum data sit, necesse est. Quid? in Toparchiis ab antiquo
alodialibus ea jura ex pleno fundi dominio profluerent, i. e.
titulo juris dominii possiderentur, nec vero in feudalibus! in
bis nempe ex jurisdictione profluerent, i. e. titulo jurisdictio-
nis delegatae possiderentur!

Quid, si praeter nudam jurisdictionem et ipse fundus in
feudum datus sit, vel concessus vel venditus; num fundi do-
minium vel utile vel plenum ex jurisdictionis delegatione pro-
fluens existimandum erit? Minime vero, ut mihi videtur; pe-
nes Principem scilicet, qui in feudum dedit, vendidit, rei
iofeudatae vel venditae plenum erat dominium. Principis ergo
erat sine ulla controversia, alienare aut nudam Jurisdictionem,
aut Jurisdictionem cum fundi dominio vel utili vel pleno, vel
etiam cum dominii utilis parte quadam tantum; quod fecisse
existimandus mihi videtur Princeps, cum alienaverit jus plan-
tandi arbores in cornmunibus pascuis, vel dominium locorum
sterilium sive Wastinarum.

Denique animadvertendum est, in nonnullis Marchis, fundis
videlicet personarum certarum societati titulo pleni dominii
competentibus, multisque in locis incultis sive Wariscampiis,
usnm vigere, ut incolae proximi in allatos fundos pascenda
ducant armenta gregesque; quod si obtinet in Marchis, ad eul-
turam redactis, nobis Stoppelweide, Gallice: vaine pâture;
si vero in Wastinis, nobis Overal, Koeyengang, Klaau-
wengang, Paalburen-regt, Gallice: parcours, vocari solet.

Num haec jura Servitutes praediorum rusticorum constituunt,
an vero usus vel consuetudines ex indulgentia oriunda? b. e.

num haec recte obstare possunt eiusmodi fundorum divisioni
ac- seclusioni, nobis afsluiting, bevreding, an non? Non vide-
tur, secundum Clar. van enschut. Op. laud. hac de re lectu
dignissimum. Est tamen sub judice lis, vehementissimaeque
controversiae ac lites hac de re oriri solent.

Haec autem jura usus ac pabulationis in pratis Wastinis-
que, et ligni caedendi ac ligni mortui, aliaque cetera faciili-
me jam mittimus, cum anti-Toparchica potius habenda sint:
eivibus enim, non Toparchis unice prosunt. Haec vero quae-
stionis conclusio:

Distinguendi sant fundi Communitatis, Gemeente-gronden,
proprio sensu, Marchae, Marken, et Wastinae, Heiden, in-
eulte gronden, proprio sensu: fundi communes, gemeene

Fundorum coramunium et Wastinarum dominium vel Rei-
publicae est, vel Toparcharum.

Jus illud dominii minime Toparchicum est habendum. Nec
jus arbores plantandi, nec cetera utilitatis vel superficiei jura
Toparchis non raro competentia in fundis communibus et Was-
tinis, Toparchica haberi possunt.

2°. Vel Reipublicae, Domanio videlicet, vel Toparchis jus
recte competere, siquidem eiusmodi fundorum culturae
adsentiantur 1), percipiendi decimas novales aliosque ce-
teros reditus, nec non sibi retinendi jura ad libitum.

nE JPJLtrMMJVUM rMAMtïïrMTQUJE nowuixio
JET QW7AX! JEX M!0 JFURA PMtOfMjWIWIIVT.

Etiamsi fluminum majorum aquarumque navigabilium domi-
nium ex jure Publico Civitati competere dicendum sit, hoe
tamen exceptionem patitur quod ad jura, de quibus titulus
contrarium doeeat. Jam vero, quod ad flumina attinet minora
aquarumque decursus, haec ab antiquissimis privati dominii
objecta erant, quod probant Chartae innumerae, quarum non-
nullas in hacce disputatione hic illic citavi. ■

Quod enuntiavimus principium, tacite confirmatur Edicto
d. 14 Febr. A' 1540 1), quo cakolus V Scaldim et Lysam
Regalia sua nuncupat. Jam vero qui de uno dicit, de altero
negare habendus est: si enim omnia ipsi competivissent in Flan-
dria llumina, Scaldim et Lysam explicite memorare sane
non necesse erat; an revera tamen Regalia fuerint et ista flu-
mina, jam mittimus ; negat kaepsaet 2). Negari sane non po-
test, fuisse scriptores, qui e jurisdictione parum idonee ad flu-
minum dominium concludant.

Feudale enim Regimen et subinde Toparchiae demum na-
tae sunt Saeculo X exeunte; contra vero inde a Saeculo VI
fundi dominii formulae hae inveniuntur: »cum agris cultis
et incultis, sil vis, pratis, aquis aquarumque decursibus; vel: ri-
vis, fontibus, aquis perennibus, liminibus Umitibusque; vel : fontibus

rivis, aqua perenni 1), ut supra IV et V, exposui; deinde
in Charta quadam A' 889 2), (ergo centum annis ante sta-
ijilitum feudale Regimen et natas Toparchias) donationem
memorante, fundi ita designantur : »Quidquid ad easdem hobas
et mansa, jure legitimeque pertinere videtur; cum curtilibus et
aedificiis mancipiis, campis, agris, pascuis, pratis, sylvis, aquis,
aquarumque decursibus, viis etinviis, accessibus et egressibus,
quaesitis, inquisitis, cultis et ineultis, cum universis appendi-
tiis et adjacentiis fmibus ad praefatas hobas juste adspicien-
tibus.quot;

Tunc temporis saue Jurisdictionen! nondum nacti erant fundi
Domini; quod si verum, quare e Jurisdictione repctatur rei
origo, dum in promptu est illorum jurum vera causa? — Hodie
quoque fluminum rivorumque privatum dominium agnoscunt et
aliae aliorum populorum leges, et Codex noster Civilis Artquot; 646.

Fert meum propositum Viarum permultas species in duas
potissimum classes dividere:

1quot;. In censum veniunt Viae majores, obm nobis Heir we-
gen, Graece ßaoihicci s. ßaodtxal, apud Romanos vocatae
viae Regiae, Praetoriae, Consulares el Militares 3).

2°. Inminoribus computare licet Vias vicinales, nobis buurt-
wegen, binnenwegen, molenwegen, — vias paroe-
ciales, nobis Parochie sive Kerk weg en, — itinera, no-
bis voetpaden, — actus, nobis dreven, quibus accedunt

1)nbsp;Cff. spangenbeeg, pag. 197, 213, 243, 275, 283, ct grimm, Deutsche Recks-
alterthümer, pag. 43.

viae necessariae, nobis noodwegen. Quas tamen cum sae-
pius non publici sed privati usus esse constet, dicere de his
profecto supervacaneum erit.

Viae majores, Gallice: Grands chemins, affirmante loy-
SEAU 1), nullius sunt, quia usus publicus; quae sine dubio mala
consequentia : »mais (ait merlus) 2) c'est précisément parce-
que l'usage en est commun à tous, que la propriété doit en
appartenir à l'Elat;quot; quam aeque malam consequentiam exis-
timo: non enim usus publici causa Reipublicae duci possunt
viae majores: nam ea tantum conditione Reipublicae compe-
tunt, si ab antiquo viaeRegiae nobis Heirwegen, habentur,
vel sumtibus publicis exstructae sunt in fundis publicis, vel
ad viam construendam emtis ; minime vero omnes viae majores
nullis exceptis, Reipublicae habendae sunt jure Majestatico
(per se jam patet, me de fundi tantum dominio, non vero de
usu loqui, qui publicus absque ullo dubio) 3), quod princi-
pium quoque agnoscitur Codice nostro Civili, Art. 577:

te zijnen laste zyn.quot; Quodsi in publico dominio fuerunt apud
Romanos ViaeRegiae, Praetoriae, Consular es atque Mi-
litares, hoe iisdem ipsis nitebatur principiis: nimirum constru-
ctae erant publicis sumtibus, in fundis ad id a Republica acqui-
sitis: »II se conçoit donc sans peine,quot; ita hac de re raepsaet 4),

3)nbsp;Viatum Majorum administratio aut ip.si Eeipublicae incumbit, aut Ordinibns
Provinciarum; cf. Decretum d. 13 Martii 1821, Omtrent de verdeeling der Groote
wegen, enz., Artt. 3 et 4.

»qu'il n'est pas permis, quant à la propriété du sol, d'argu-
menter de ces voies romaines à nos grands chemins de ville
à ville, aussi longtemps qu'il n'est pas prouvé que nos grands
chemins ont été construits aux frais du trésor royal.quot;

Jam vero quod ad vias minores attinet, harum fundi do-
minium vulgo competit vel Toparchae cuidam aliive privato,
vel pluribus in communi, vel Communitatibus (Gemeenten),
vel Provinciis: si enim via quaedam constructa est a guberna-
tione Provinciali, sumtibus Provincialibus, in fundis ad id
emtis, vel ex lege acquisitis, nullum potest moveri dubium,
quin Provinciae sit eius viae fundi dominium : nec non eadem
valet argumentatio, si via quaedam exstructa est a Municipio,
licet vocata sit via ista aut Vicinalis, aut Paroecialis, aut Nun-
dinaria (Marktweg), aut ad molendinam (Molenweg), aut quo-
modocunque.

Si constructa est via communibus sumtibus e collatione fun-
dorum privatorum, luce clarius est, ipsis privatis viae esse
dominium pro rata parte fundi pecuniaeque collatae. Sin in-
certa viae origo lapsu temporis, nec probari possit, a quonam
exstructa sit, fundi dominium eius praesumendum est, cuius
per fundos via extendatur, pro ea saltem parte; unde cum
in Toparchiis olim pleni dominii titulo Toparchis competierint
fundi universi, qui priscam villam effecerant, ei prae caeteris
adjudicetur viae fundi dominium, necesse est in casu eiusmodi
incertae conditionis, i. e. si nec titulus contrarius , nec prae-
scriptio obstat; qua de re diserte raepsaet 1): »n'est-il pas
raisonnable, disons même, n'est-il pas sùr, que les pro-

priétaires de ces anciennes villae, au fur et à mesure qu'ils
ont su attirer des colons dans leurs vastes bruyères, ont dù
commencer à ouvrir à chaque métairie des débouchés et des
chemins de communication pour l'écoulement de leurs denrées,
soit vers les entours du château, où se trouvait la population,
soit vers les villae voisines, soit vers les chemins qui condui-
saient à des villes? qu'ensuite, après qu'ils eurent pourvu leurs
nouveaux colons d'une église, laquelle dans ces temps était
toujours patrimmiale, puisqu'elle était bâtie parle propriétaire
dc \a villa, \\s auront construit un chemin commun à chaque
arrondissement de leurs nouvelles métairies, pour arriver à
cette église ou paroisse, au chemin de la ville ou à un pon-
ton, qu'on appelle encore Kerk-weg, Prochie-weg et
pont-weg de chaque village? que tout en pourvoyant ainsi
aux besoins des nouvelles métairies en général, chaque mé-
tairie en particulier, a dû se frayer des chemins vicinaux vers
les champs, les bois, les étangs, les prés et les prairies com-
posant son exploitation? n'est-ce pas ainsi qu'on organise en-
core les colonies d'au-delà les mers et nos propres bruyères?

Or, tous ces chemins ont été ouverts sur les fonds du pro-
priétaire de ces villae, présentement le seigneur de la seigneu-
rie; à quel autre donc la propriété du sol de ces chemins
pourrait-elle appartenir qu'au seigneur comme ancien propiié-
taire de la villa, dans laquelle ces chemins ont été ouverts?

Car ces vastes bruyères comprenaient aussi des enclaves,
qui ne sont autre chose que des portions de la propriété ou
masse de la villa d'un autre propriétaire; or, quel est celui
qui ignore que le seigneur du village ne peut planter ni

»Maitres dune étendue de terrains considérables, les Sei- ^
gneurs multipbèrent les chemins pour la commodité de leurs
vassaux, pour faciliter les communications avec les voisins, et
pour introduire le commerce dans les villages qui se formaient.

C'est ainsi que, dans le principe, les chemins faisaient par-
tie du domaine des seigneurs, et en ont été démembrés pour
l'usage du pubbc; mais cette destination n'a rien fait perdre
aux seigneurs de leur propriété, ils l'ont toujours conservée.quot;

Quas ob rationes rejiciendam existimo sententiam Jurecon-
sultorum sxocrmass et lotseati, qui argumcutati sunt ex Juris-
dictione ad fundi dominium, perinde ac si negari posset vias
multo antiquiores esse Toparchiis.

Verum non solum stockmass et loyseaü, sed alii multi ean-
dem theoriam propugnare conati sunt; quod fecisse doceraur
a merlin 2), inter alios fréminvillb. Pratique des terriers; deinde
Auctorem Codicis des Seigneurs, hauts-justiciers, et bourjob. Droit

bis verbis : »La jurisprudence achève de confirmer les droits
des Seigneurs hauts-justiciers.quot; Attamen luce clarius est se-
cundum supra allata principia, revera nullius esse pendens
hac in re Jurisdictionis banc illamve competentiam, cum vulgo
directe ex prisco villae fundi universi dominio pleno profluat
viarum dominium Toparchae competens, minime vero gentium
ex Jurisdictione.

Nec quidem necesse est, distinguantur Toparchiae Alodiales
a Feudalibus: nam hoe casu, (quod ad feudales seil.), viarum
fundi dominium, quod ohm apud feudi Dominum vel Princi-
pem, Toparchae instar, erat, transiisse habendum est in ma-
num emtoris vel feudatarii, ipsa Toparchiae emtione venditione
vel in feudum concessione.

Jam vero cum bene constet, Toparchis competere dominii
titulo in suis Toparchiis cum flamina aquarumque decursus,
tum vias quaslibet, nisi contrariufti doceat vel titulus vel prae-
scriptio, deducendum ipsa ratio docet:

I. Quod ad flumina attinet aquarumque decursus :
1°. Toparchis unice competere jus utendi fruendi aquarum
decursu, nimirum ad molendinas officinasque cuiuscunque
generis aquae decursu impulsas exstruendas, salvo jure Po-
litiae sive supremae inspectionis 1); quam ob caussam tole-
rare minime coactus est, alios aquae decursu frui intra suae
Toparchiae fines; quod jus nec banmm proprie efficit, nec
adsimilandum apparet Venti juri, cum hoc non ex Venti sive
aëris dominio, ut infra videbimus, illud autem directe ex aquae
dominio profluat.

2quot;. Toparchis unice competere jus trajectuum instituendo-
rum aut concedendorum, et imponendarum aut vectoriorum
aut quae dicuntur recognitionum, nec non imponendorum pon-

1) Loquimur hic imprimis Aq fluminibus minoribus et rivis; quod autem attinet
ad majora ilia, quae Reipublicae adscribuntur; cf. Wet, houdende bepalingen omtren
een algemem rivier- of waterregt over de rivieren en stroomen, gearresteerd den 24''='^
Febr. 1806; — van hamblsveld, Ned. Pand., III dl. p. 116 sq.; cf. etiam Consult.
g. de vkies az. De Wetgevende magt der Plaatselyke Besturen naar Art. 153 der
Grondwet, pag. 160 sqq.

3°. Toparchis, in aquis suis emissaria (sluizen) possidentibus
ubi necessaria, unice competere jus vectigabs imponendi pro
transitu 1).

4quot;. Toparchis unice competere jus limi sabulique extrahendi
e dictis fluminibus,

5quot;. Denique Toparchis unice competere jus piscandi in iis.
Quod adeo verum est, ut paucis quibusdam Toparchis in nostra
Patria piscandi jus competat in fluminibus istis majoribus,
quae caeterum Reipublicae sunt; praeterea, quod principium
quoque agnoscitur Codice nostro civili, Art. 577, ubi legimus:

Ita quoque haec verba intellexit Ampl. van asch vak wyck ,
quum de hoe articulo deliberabatur, laudans: »den vrijgevi-
gen en onbekrompen zin der regering, zigtbaar zoowel in de
bewoordingen als in den geest der wet,quot; contrarium reprehen-
dens principium in Codice Napoleontis obvium, »welke de strek-
king had om de uitgebreidste beteekenis aan de aanspraak der
Domeinen te geven, doch de naauwste beperking aan de op
titels of praescriptie gegronde regten van by zonder e personen 2).quot;
A quibus tamen dissentit Consult, w. c. d. olivier 3), Ampbs-

1)nbsp;Conferatur jam saepius laud. Bericht van Vrouwe van kechteeen almelo,
pag. 30 sqq.

3)nbsp;Pj-oeve over de heperlingen van den Eigendom door het Politie-regt, Leijden 1347,
pag. 210.

simum van asch van wyck oppugnans his verbis: »De spreker
had evenwel èa uit de bewoordingen èn uit den geest der
Fransche Wetgeving kunnen zien, dat men in den Code niet
had willen bekrachtigen den voorrang van het Staatsdomein op
den bijzonderen eigendom, maar dat men aan het publiek ge-
zag opdroeg, ten gemeenen nutte te beheeren, wat uit den aard
der zaah, onvatbaar was voor hij zonderen eigendom.quot; Interea di-
lucida legis verba aliter e medio tollere non potest auctor,
quam nuncupando ea infaustam appendicem.

Verum fluminum dominium respectu utilitatis publicae ct
commerciorum, qua ratione Domauii publici est (Domaine Pu-
blic)!), sine ullo dubio distinguendum ab omni caetero flumi-
num utili dominio, cui nihil obstat, quin recte privati dominii
objecta esse possint, quatenus huius dominii juris exercitium
non noceat bono publico. Eadem fere argumentatio valet de
viis: Viae majores Reipublicae sunt, prout privatorum non
sint: »behooren aan den Staat de wegen en straten, welke te
zynen laste zijn 2).quot; Quod tamen de fundi utili dominio tan-
tum accipiendum est, quatenus ejus dominii exercitium publi-
cae utilitati nocivum esse non possit; de via autem intellectuali
hic sermo non est: haec enim per se Reipublicae est, sine
exceptione, uti res Domanii Publici. Caeterum vero viae ma-
teriale dominium est cuiuslibet jus habentis, i. e. aut Reipu-
blicae, aut privatorum 3). Jam vero si in eodem Articulo

2)nbsp;Vid. Cod. Civ. Art. 577; conf. etiam Edictum d. 13 Martii 1821,Nquot;'.74,
omtrent de verdeeling der Groote wegen, caet. Art. 5.

3)nbsp;Interea et Consult, diephcis hunc articulum nón ita inteliexisse, apparet ex
interpretatione, data in opere, cui titulus: IM Nederhndsch Burg. Regt nmr de

(577) verba : ygt;behßoren aan den Staat,quot; interpretari posses cum
de utib dominio, nimirum circa vias, tum de eo dominio, quod
ad rei intellectum attinet, nimirum circa flumina navigabiba,
Consultissimo olivier bbenter assentirer, infaustam esse appen-
dicem, quippe articuli verum sensum obscurantem; quae tamen
si vera sunt, liceat mihi obscurissimum quoque vocare totum
articulum, cum eadem verba duplici sensu intelligenda forent.
Sed articulum uon ita interpretandum esse, omnino teneo.

1°. Toparchis unice competere jus arbores plantandi in viis,
easque caedendi quae adsunt, si nemo ad id jus se habere
titulo probare possit.

2quot;. Toparchas per se partem efficere debere Hydrarchiarum
(Polderbesturen), quibus inter alia viarum minorum cura (op-
zigt, schouw) saepius quoque mandata est 1).

Circa jus instituendi telonea vel pedagia pro transitu in viis,
idem valere mihi videtur principium, quod pro fluminum transitu
aut ponte aut trajectu, nisi forsan, sumtibus aliorum si refici
soleat via, his aut pro parte aut pro toto, jus illud competat.

volgorde van het Burg. Wetb. III, N». 82, his verbis; »Men zou hier echter kunnen
vragen, hoe bijzondere personen of gemeenschappen door bezit regten kunnen ver-
kregen op de hier genoemde zaken, die als zoodanig aan den Staat toebehooren,
en dien ten gevolge, gelijk wij vroeger hebben uiteengezet, buiten den handel zijn;
hoedanige zaken, volgens art. 593quot; B. TF., geen voorwerp vr.n bezit kunnen op-
leveren. Het antwoord hierop moet, mijns inziens, zijn, dat bijzondere personen
of gemeenschappen regten daarop kunnen verkregen hebben door bezit, vóórdat
de genoemde zaken aan den Staat hebben toebehoord. Dit kan gemakkelijk het
geval zijn met wegen, straten,quot; caet. A qua tamen explicatione dissentire mihi
liceat ob plures rationes.

Quid si thesaurus inveniatur in via fundi dominii titulo
Toparchae competente? Num inventus considerabitur e viae
propria destinatione, i. e. in solo publico, an vero in fundo
Toparchae proprio? Hac de re ita m. h.... apud merlih 1):
»C'est ainsi que, dans le principe, les chemins faisaient partie
du domaine des seigneurs, et en ont été démembrés pour
l'usage du public; mais cette destination n'a rien fait perdre
aux seigneurs de leur propriété, ils l'ont toujours conservée:
aussi voyons-nous que, pour marque de cette propriété, ils
partagent par moitié avec F inventeur le trésor trouvé dans le che-
min, tandis qu'ils n'ont qu'un tiers lorsque la découverte a été
faite sur des héritages dont ils n'ont pas la propriété 2).quot;

Quae vera theoria apparet: solum enim viae characterem,
publicum scilicet, tantum accepisse habendum est respecta
eorum, qui eo utuntur transeundo, sed recte fundus privatas
raanet respecta eorum onmium, quae cum viae characlere nihil
commune habent; caeterum quod satis jam probatur jure arbo-
res plantandi, caet.

Colligimus: Jurum horum omnium nulla praeter Jurisdicti-
onem dudum abrogalam, quae ex fluminum aquarumque de-
cursu viarumque dominii jure directe profluunt et Toparchis
etiamnunc competunt, Jura Toparchica proprio sensu haberi
possunt, nec possunt ergo impugnari ex nostri Articuli alinéa

2)nbsp;Dont ils n'ont pas la propriété; quod tamen accipiendum tantum est de fundis
censitivis vel in perpetuam emphyteusin concessis, nec non de omnibus iis, quorum
dominii exiguam licet partem retinuisse Dominus habendus est.

Vocis Banni non una, sed multiplex apud Scriptores est no-
tio; sed potissimum Bannum triplici significatu ut plurimum
accipitur, ac primo quidem pro edicto publico, deinde pro
muleta judiciaria; denique pro districtu ac jurisdictione. Nostro
autem sensu pro interdicto vel prohibitions accipiendum 1).

Défini tur ^annwm a bodhiee ad Consuet. Burgundiae Cap. 61;
»Le droit d'interdire à ceux qui y sont sujets, la faculté de
faire certaine cbose, autrement que de la manière qui leur est
prescrite, sous les peines portées par les lois, les conventions
ou la coutume 2).quot;

Bannum olim imprimis obtinebat circa Molendinas, Fornaces
(banovens, banbakkerijen) et Officinas cerevisiaks (ban-
brou werij en). In Gallia maxime quoque circa preZa vmano,
nec non alibi. De Molendinis praecipue dicemus.

Arctissime cohaeret cum Molendina bannali Jus Venti, nobis
Windregt, saepissime maie intellectum. Non nisi certis Mo-
lendinis uli licere, en jus bannalis molendinae; — non licere
Molendinas exstruere per totam Toparchiam sine impetrata a
Domino venia, en Jus Venti. »Les effets de Banalité,quot; ita mer-
lis, »consistent principalement en deux points: le premier,
de contraindre les sujets de venir au moulm , four ou pres-

soir banal; le second, d'interdire à toutes personnes de con-
struire, dans l'enclave de la banalité, des moulins, des pres-
soirs ou des fours 1).quot;

Incerta est horum jurum origo, de quibus scriptores maxime
Saeculorum XVI et XVII varia prodiderunt. Haec autem mea con-
jectura, duce raepsaet: Antequam in usum vénérant Molendinae,
aqua vel vento impulsae, communiter uti solebant molis manuariis
et equariis ad frumentum molendum, nobis hand- en ros-mo-
lens, portativis saepius, de quibus jam mentio fit in Capitul.
cAROLt MAGsi A* 813 2): eteuiui cuicunque molendum erat,
eiusmodi opus erat mola. Villae incolarum non quivis mo-
lae vel molendinae exstruendae peritus erat vel ad emendam
satis dives. Quam ob rem plurimi libenter utebantur fa-
cultate adhibendarum molendinarum, in Villa Dominicata
exstantium.

Mox autem, aucta rei necessitate, introductae sunt molen-
dinae vi aquae decurrentis impulsae; exstruxerunt Domini; in-
colae, molarum manuariarum et equariarum pertaesi, ad novas
illas molendinas confluebant 3). Ipsi construere non poterant,
quippe aquae decursus erant penes Dominum, quod e saepius

2)nbsp;Cap. 10: ïXJt Eegis spensa in carra ducatur, simnl Episcoporum, Comitum,
Abbatum et Optimatum Regis, farinam, vinum, baccones, et victum abundanter, molas,
dolatorias, secures, taretros, fundibulas, et illos homines, qui exinde bene sciant
jactare.quot; Cap. 19: Ut Villicus bonus, sapiens et prudens in opus nostrum eliga.
tur, qui sciat rationem Misso nostro reddere et servitium perficere prout loco locata
sunt, aedificia emendent, nutriant porcos, jumenta, animalia, hortos, apes, aucas,
pullos, vivaria cum piscibus, vennas, moUm, stirpes, terram aratoriam studeant femare.''

3)nbsp;Cff. boühiek apud merlin in voce Banalité pocqüet de livonnièee,
des Fiefs, Liv. VI, Chap. 6, aliique multi.

cua

jam citatis antiquis instrumentis probare beet 1). Viilarum
possessores vel molendinarum usum concedebant vel alias no-
vas exstruere ofFerebant, ea tamen conditione, ut pretium quod-
dam solveretur ab iis, qui molendinis iis uterentur; et longe
abest, ut tale pretium sive remuneratio injusta duceretur ex-
actio ab incolis: lubentissime enim solvebatur, ne quis mo-
lendinas exstiuere ipse coactus esset; eadem fere valet argu-
mentatio de molendinis, vento impulsis, quae postea aedificatae
sunt. Ne vero inutilis labor nec irritae impensae, stipulare
solebant Domini, ut ne novas exstruerent molendinas incolae,
nec aliis uterentur, cum ipsi curarent, ut molendinarum nu-
merus sufficeret, revera quod et Venti Jus (Windregt) et jus
bannalis molendinae effecit; quae jura ergo arctissime cobae-
rent, ut supra jam attuli. Molendinis autem exstructis, et usu
incolis concesso, praeterea tenebantur Domini ad impensas
refectionis; nec parvi momenti molendinarum restauratie, quod
jam probat adagium illud Italicum antiquum:
»AI molina ed alia sposa
»Sempre manca qualcbe cosa.quot;

Quid aequius igitur, quam ut certum solveretur pretium
ab iis, qui molendinis iis uterentur. »Quoi de plus naturel et
de plus juste!quot; bouhier exclamat.

In foro tamen Gallico dislingui solebant Banna, teste merlin,
in voce; dividuntur scilicet in duo genera, quae erant legalia
et convent{(malia.

Legalia, quae consuetudine invaluerunt, qua Jurisdictionis
ipsa vi Banniendi Jus Toparchae competit.

Conventionalia, quae ex conventione sive contractu profluunt;
haec in duas subdividuntur classes:

1°. Quae coniractu primitive constituta sunt in traditione
fundi: »le seigneur,quot; sic merlih, »en donnant à cens telle ou
telle partie de ses domaines, a imposé au preneur, outre le cens
écrit dans l'acte, l'obligation de moudre ses grains, cuire ses pâtes
et pressurer ses raisins à ses fours, moulins et pressoirs.quot;

2'. Quae profluunt ex conventione quadam synallagmatica :
»les habitans dépourvus de bois pour alimenter leurs fours
et de moyens pour construire des moulins et des pressoirs,
ont composé avec leur seigneur: celui-ci s'est chargé de la
construction et de l'entretien de ces usines, à la condition
qu'ils ne pourraient porter ailleurs leurs grains, leurs pâtes,
ni leurs raisins.quot;

Quam distinctionem non repudiamus; minus facile regulam
generalem amplectimur, qualis occurrit apud merlis: »Le point
d'où il nous paraît que l'on doit partir, c'est que le droit de
banalité, considéré en lui même, et abstractivement à toute
convention particulière, est contraire à la liberté que tout hom-
me tient de la nature et forme par conséquent une servitude
personnelle.quot; Ex vi cuius principii legibus saeculi superioris
exeuntis in Gallia sublata habentur Banna omnia, quae ex ti-
tulo bono originem ducere probari nequeant; cui principio quod
ad exstinctionem jurum, quorum origo incerta, praeter modum
indulserunt Galli 1).

Eo usque apud nos nunquam res ducta est: immémorial!
enim probata possessione, bonus habetur titulus; contrarium
vero sustinenti probatio incumbit; — haec regula nobis ge-
neralis; quanto magis haec regula valere debet singulari hoc
casu, si divisionem accipias, supra allatam, qua unico titulo
malo, ex consuetudine videlicet oriundo, duo oppositi sunt ti-
tuli justi, conventione seil, nitentes.

Secundum auctores autem nonnullos ne sufficit quidem,
Banna libéré fuisse stipulata in incolarum commodum. »II
en doit-être de même (qu'elles soient abolies sans indemni-
té)quot; ita legimus apud merlin, »à l'égard des banalités fon-
dées sur des contrats par lesquels les Seigneurs n'ont fait,
pour les acquérir, que mettre en liberté des habitans précé-
demment serfs, ou renoncer à des droits dépendans de la ser-

vmilin, dans h Répertmre de Jurisprudence sous le nom de Merlin, a été entraîné
dans l'erreur, ou plutôt, dans le système révolutionnaire; il attribue le droit d'avoir
moulin bannal et le pouvoir d'octroi à l'usurpation des seigneurs, qui, dit-il, pour
y parvenir, ont mis en principe que chaque territoire (c'est-à-dire, tous les fonds de la
Seigneurie) appartient au Seigneur; cet argument prouve son erreur; car l'on voit
par ce que nous avons dit des vUJm et de l'organisation des seigneuries, que les
seigneurs n'ont pas été obligés de mettre cette vérité en principe, puisqu'elle a
préexisté à la féodalité et aux Seigneuries, et que pour se convaincre de la vérité,
que tous les fonds d'une Seigneurie ont appartenu en propriété au Seigneur, il ne
faut être ni savant, ni antiquaire, il ne faut que savoir lire les chartes; mais il
faut les lire, et c'est ce qu'on ne faitguere; car, comme les rapporteurs des lois
révolutionnaires conviennent eux-mêmes d'avoir emprunté les motifs de leurs rap-
ports au Dictionnaire Encyclopédique, et que celui-ci n'offre aucune connaissance de
rhistoire du moyen-âge, il n'est pas nécessaire d'observer que l'auteur de l'article
mmlvn, dans le Répertoire de Jurisprudence, n'a pu présenter dans son travail, que
des déclamations assorties b, l'esprit de l'époque de la révolution, au lieu de l'as-
sortir aux monumens certains et authentiques du moyen-âge.'

vitade personnelle. La raison en est, qu'alors la banalité
représente véritablement l'ancienne condition servile des ha-
bitans.quot;

Quod tamen principium universe de Banno voluntario acci-
piendum non est; longe aliter Chartae docent. »Toutes nos
villes de commune, ont appartenu,quot; teste raepsaet 1), »en pro-
priété au Souverain ou à des Seigneurs; elles ont toutes des
mmlins bannaux pour le service des habitans; or, si les habi-
tans, en obtenant leur charte de commune, qui abolissait
toute espèce de servitude, eussent entrevu dans ces moulins
bannaux, moins un bienfait et un avantage, qu'une servitude,
eussent-ils maintenu cette bannalité?

Il y eut si loin de cette idée de servitude, que les sei-
gneurs, qui invitaient des colons libres à venir s'établir dans
leurs bruyères désertes, leur promirent, entre d'autres avan-
tages, d'y établir des mmlins bannaux.

II semble même, que les seigneurs y entrevirent moins leur
avantage que celui de leurs manans: car nonobstant qu'ils
eussent des usines bannales, ils laissaient à leurs manans la
faculté d'aller à d'autres usines, situées hors de la seigneurie
et apparemment plus à leur portée moyennant une modique
redevance par an.quot;

Molendinarum ergo ceterorumque Bannorum constitutio, tem-
pore manumissionis per Chartas ac Libertates, adeo non dis-
plicebat incolis, ut contra a Dominis stipularentur exstructio-
nem molendinae ceteraque banna in fundis, procul a Villa
dominicata sitis.

Unde facile coliigimus, Banna Chartis ac Libertatibus sti-
pulata tyrannicae vis ac potestatis dominicae minime habendas
esse sequelas.

Longe ab his autem diversa exstat sententia Celeberrimi Ju-
reconsuiti p. BORT 1) »......de dwang-malerie, by de welcke

alle Ingesetenen werden gedwongen op des Heeren Molen te
komen malen, sonder elders'te mogen gaen, brengt genoegh-
saem van selfs mede, dat soodanige Overmacht ende Constrain-
te, wesende naest de Justitie, die de alder-aensienelyckste ge-
rechtigheydt is van de Ambacbts-Heeren van Zeelant, haren
oorspronck moet hebben ende deriveren van de Jurisdictie
ende gesagh, dat de selve over de Ingesetenen van hare Heer-
lyckheden toekomt.quot; Quam tamen sententiam, nullo testimonio
probatam et Bannorum origini ac historiae parum congruen-
tem, recusare tute audemus; quodsi autem hoe valere possit,
unice de Bannis consuetudinariis, non de conventionalibus in-
telbgendum erit.

Contra quod in foro Gallico receptum est, nobis Regale ha-
beri solet Jus Yenti, cui sententiae satis vulgari ansam prae-
bere existimo hujus Juris falsam notionem, quae e verbis
quibus nonnunquam perstringitur, clare elucet. Inter alios
jam idem bort 2): »De Wint ende lucht niemants eygcn
zijnde, moet werden verstaen gebleven te zijn, voor soo veel
als eenigh gebruyck in 't bysonder daeraf kan werden ge-
maeckt, onder de Regalia ende Heerlycke gerechtigheden, die
het volck van dese ende naebuyrige Landen aen haere Over-

heden, ende deselve wederom aen haere Vassalen, met ende
nevens de Jurisdictie, hebben geatlribueert.quot;

Inter Regalia minus suhstantialia computatur Jus Ventorum a
SCHRASSERT 1): »Cuius vi,quot; sic enim habet, »nemo potest extruere
Pistrinum alatum sine lieentia Principis.quot;

Secundum Jurisconsultorum Belgicorum vulgarem opinionem
BRITZ 2) illud jus inter Regalia majora collocat: »Le droit d'eau
et de vent, c'est-à-dire la redevance annuelle à payer au Prince,
pour qu'il permît la construction, soit des moulins à vent, à
eau ou à cheval, soit des fours et usines dans les lieux qui
n'étaient pas soumis à une bannalité;quot; et in adnotatione cita-
lis Edictis 21 Febr. 1547 et 9 Junii et 21 Julii 1628: »m.
raepsaet a donc tort de croire ce droit imaginaire 3).quot; Ita
quoque in libello, judici oblato a Matrona Nobilissima s. c. f.
van rechteren almelo 4), Regale passim vocatur Jus Venti, ex.
gr. pag. 10: »Van dit Regaal of uitsluitend recht van Wind

3)nbsp;Ex ipsis tamen verbis, quibus utitur raepsaet, me judice non constat Doctis-
simum Virum errasse : sic enim habet, ipsum hoe Edictum citans; »Toute fois,
c'est a la faveur de cette ignorance de l'origine, que le placard de Charles-Quint
■du 21 Février 1547 pose en fait, sans en invoquer aucune preuve, que ce pouvoir
4'octroyer les érections des moulins a vent et à eau fait partie de ses hauteurs et
prééminences, et défend en conséquence U tous ses vassaux et sujets d'en e'riger
«ans ses lettres d'octroi, excepté ceux qui sont en possession contraire.quot; Ipsam ergo
Regalis juris Venti notionem oppugnat raepsaet, ex ignorantia scilicet verae origi-
«is natam.

4)nbsp;Bericht van Vrouwe s. c. p. van rechteren almelo aan de Commissie uü het
Gerichtshof van het Departement van den Ouden IJssel, betreffende de Heerlijke, en an-
dere rechten door de Staatsregeling niet vervallen verklaard, en de vergoeding voor de
vervallen verklaarde Rechten; te Deventer b^ geruit brodwer, A° 1801.

over een zeker District door iemand bezeten wordende, is
kennelijk onderscheiden eene concessie of permissie, door de
Hooge Overheid aan iemand verleend, om een windmolen
in zeker District of gehucht te mogen hebben want, volgens
de algemeene leere van het recht, verkrijgt de gene, aan wien
deeze concessie is gedaan, daardoor geen uitsluitend recht
van wind; als zijnde de concessie dan alleenlijk een simpel
Octroy, zonder uitsluiting van anderen, uit bet eigendom-
lijk Regaalrecht van wind van den Staat gegeeven: en kan
dezelfde Overheid alsdan insgelijks aan anderen in het
zelfde District of gehucht het zelfde toestaan, zodat de eerste
zich daarover met geen recht beklaagen kan a). Ook is dit
Regaal of uitsluitend recht van wind geen uitsluitend Octroy
of privilegie, 't welk kennelijk van een Regaal is onderschei-
den. Want een geprivilegieerd of uitsluitend Octroy, wordt
door de Hoogheid niet als eigenaar gegeeven uit haar Regaal
en dus uit haar eigendomlijk goed; maar wordt als Wetgeever
door haar verleend uit het gene, 't welk haar Regaal niet is,
dat is, uit de algemeene vrijheid, die zij, in opzigt van het
geoctroijeerde, aan anderen beneemt en aan een of meer per-
soonen laat behouden, en alzo deezen privilegieert. Gelijk
Informante ten Processe voor het competent Gericht wijders

a) »De insteller (sic in adnotatione pag. 11) had hier kunnen bijdoen, dat het
niet voegt, meer koornwindmolens voor het gemaal der ingezetenen, dan in elk
District noodig zijn, toe te staan; dat de eigenaren van reeds geoctroijeerde mo-
lens zich daarop hebben moogen verlaaten, dat dit niet geschieden zoudat de
baatzucht dit in het voormalig Overijssel heeft begonnen te overtreeden; en dat
verscheiden eigeuaaren van molens daardoor, zo niet gemineerd, ten minsten zeer
benadeeld zijn geworden.quot;

zal betoogen, dat bet Regaal of uitsluitend recht van wind
hier en doorgaans elders onder de Regalia communicabilia
door Vorsten, Graaven en Heeren eigendommelijk is bezeten
geworden 1).

1®. Male accipi solere Jus Venti, quale juris Toparchici no-
mine in Toparchiis occurrit, ab antiquo alodialibus (Vrye Heer-
lykheden); revera cum nihil aliud habendum sit, nisi ex fundi
jure dominii directe profluens Jus Banni, arcte cohaerens, ut
supra jam probare conatus sum, cum jure Bannalis Molendinae.
(Ban- of dwang-malery) 2).

2°. Admissa notione rei, qualis in Patria nostra vnlgo acci-
piebatur, aërem scilicet esse rem nullius, itaque Principi vel
Reipublicae competere, accipiendam tamen esse arctiore sensu:
prout non concessus sit ventus (p. bort, 1. c.), nec a privatis
titulo dominii possideatur, quasi Regale communicabile (Expos.
Matronae a rechteren almelo, loc. cit.) 3); nec Banno cuidam
subjectus sit. (britz, 1. c.)

2)nbsp;Recte sane kaepsaet. Op. laud. IV, pag. 483: »......ce pouvoir d'octroyer

ces moulins et le droit de bannalité des moulins, des fours, des brasseries etc.
consiste dans un simple droit de h. propriété du fonds sur lequel on hs érige.

C'est aussi, faute de ces notions, que l'on trouve tant de feudistes embarrasse's
de déterminer quel degré de justice un seigneur doit avoir pour pouvoir ériger
un moulin dans sa seigneurie, question bien inutile puisqu'elle n'a rien de commun
avec la justice, attendu que le propriétaire d'un alleu pouvait en ériger sans octroi
de personne.quot;

3)nbsp;Deridens, ut fieri solet, de Venti eoncessione effatur w. c. ackeksdtck in
tractatu, cui titulus : Aanmerkingen omtrent de onbebouwde gronden in de Provincie
Noord-Braband, byzonder in de Meijerij van 's Hertogenbosch, zooveel het regt op

3°. Ab hoc igitur omnino distinguendum jus, quod sibi ser-
varunt ex stipulatu ad exslruendas vel concedendas molendinas^
quo ipso cernitur Bannum, nimirum Jus Venti, possessores non-
nullarum Toparchiarum ab antiquo alodialium.

Quod enim Regale nominant jus, ex argumentatione tantum
profluit; intellectuaie potius habendum est; nunquam igitur
argumentando in dubium vocari ac oppugnari non potest, quin
etiarn mutato circa aeris dominium intellectu, prorsus nega-
ri 1). — Alterum vero est jus facto existens, e fundi jure do-
minii directe profluens vel conventione constitutum, et jus

Colligendum apparet: Jus Venti, si hodie adhuc occurrat in
Toparchia quadam ab antiquo alodiali, habendum est Jus Banni,
profluens aut ex prisco fundi dominio, aut ex contractu, quod,
nisi demonstretur contrarium, Toparchicum haberi nequit; ergo
non impugnatur ex nostri Articuli alineâ 2K

Molendinarum ac fornacium cura ac insptctio (Policie) pro-
priis obm definita eral slatutis, qua de re consulere licet
KAEPSAET 2).

dezeM betreft, in: de Vriend des Vaderlands, VI, pag. 103. iTrou-
tvens, Hertog jan de Tweede beschikte zelfs over den wind; hij vergunde aan
»zijnen getrouwen aknoldus hetm, een' windmolen tusschen de dorpen Rode en
»Schyndel op te rigten, en voegde er by, dat hij hem den vryen wind schonk.
«Ventum liberum concedimus hereditarie.quot; Qualis tamen donatio ridicula revera
non habenda est: Dux enim ille concessisse existimandus est vel Regale Jus Venti,
secundum tunc vigentem intellectum aëris dominii, vel Banni jus, fundis olim con-
cessis, a se retentum.

esse mandatum et impositum, ut necessitatibus incolarura par
sit molendinarum numerus, qua in btis contestatione compe-
tenti Judici absque dubio judicium rebnquendum erit. E qui-
bus facile apparet, arbitrariam vim et exactionem non esse
praesumendam ; qua de re conferatur jam laudatus tractatus:
Bericht van Vrouwe vas rêchtbuen almelo.

Sed majoris momenti quid ex bis quoque apparet: ab utra-
que parte ubi adest obligatio, recte ponendus est contractus;
jam vero quod attinet ad Jus Venti, sine ullo dubio vestigia
adsunt contractus innominati: do ut facias, vel facio ut facias,
quo miserrime jam vapulat opinio eorum, qui servitutem ar-
guunt, quod jam animadvertebat molisaeus 1), bis verbis: »Non
est servitus......, sed obligatio personalis____, quamvis docto-
res voeent servitutem, imo abusive loquuntur.quot;

Aliud quid esse Jus Venti, de quo diximus, aliud jus ipsis
molendinis competens, ex quo intra certum circuitum nec altius
exstruere, nec arbores plantare licet, ne ipse ventus interci-
piatur, nec igitur molendinae functioni obstetur, probare jam
supervacaneum videtur. Quae enim Jura, ut per se jam pa-
tet, toto coelo differunt.

Cum Bano quoque cohaerere mihi videtur Jus Mercatus sive
Jus Nundinarum, quod nonnullis, ni fallor, in Toparchiis hodie
adhuc occurrit, maxime conspicuum in quadam pecunia sive
recognitione, Toparchae solvenda de certis mercibus, quae in
certo foro veneant ; maxime quod nobis obtinet in equis, quam
obrem vulgo nuncupatur Regt van Paardenmarkt. Hoe
jus arctissime cohaerere cum, vel originem ducere ex Banno Mni,
olim cum in Gallia, tum in aliis regionibus usitato, existimo:
nonnunquam enim, affirmante dü cakge 1), jure Banni Vini
intelligebatur quoque Jus carnis, frumenti aliorumque cetero-
rum vendendorum. Proprie consistebat Bannum Vini in jure
Domino competente certo die certisve diebus unice, i. e. ce-
teris exclusis, vendendi vinum, sui ipsius fundi fructum. Quod
jus simpliciter manare e jure fundi dominii priscae Villae omnium
fundorum possessor! competente, jam satis a raepsaet probatum
esse censeo, qui ergo consulatur 2).

Verum est, a Romanorum Nundinis deducere publicos mer-
catus g. van loon 3), quorum instituendorum ac concedendo-
rum jus primitus Romano Senatui Consulibusque, postea Im-
peratoribus competiverit, veluti jus ex Majestate profluens;

3)nbsp;Cf. g. v. loon, Beknopte Verhandeling van de Week- en Jaarmarkten mitigaders
van de Kermissen in Holland.

quod jus eodem titulo, Majestatis videlicet, fuit penes priscoS
Reges Francorum, mox autem a Ducibus, Comitibus abisque
Maguatibus usurpatum est, denique, ejurato philippo ii, ad
Ordines nostros pervenit.

Quae etiamsi vera sint de majoribus illis mercatibus atque
nundinis, quibus ab ipso Principe sive a Magistratu salvi con-
ductus ceteraque privilégia coucedi solebant, tamen minus recte
conveniunt mercatibus istis minoribus, quae in Toparcbiis non-
nullis occurrere soient, quaeque, ut diximus, magis Banno
cuidam comparanda videntur 1).

Cum bacce materie arctissime quoque cobaerent, ut opinor,
oppidorum pagorumque trihuta et acdsae quae dicuntur, quo-
rum exigendi jus jam antiquitus in certum quoddam tempus
urbibus concessum fuit, »ut partem suam iq precariis con-
ferrent , débita sua solvercnt, aut sumtibus publicis erogandis
prospicercnt 2),quot; quaeque tributa accuratissime distinguenda
sunt a tributoillo, quod dicebatur Land-accijns et Konings-
accijns 3).

Etenim Jus Afforagii, ab ignorantia non raro cum Jure Pri-
mae Noctis confusum, cum Banno Vini conjunctum, Accisarum
oppidanarum fons habendum videtur: nam çernebatur Jus Af-
foragii in tributo, quod Domino loci praestari solebat pro
aestimatione vini, particulatim quod a colonis vendebatur, vel
a tabernariis et cauponibus distrabebatur, vel etiam in Vecti-

2)nbsp;Vid. Consult, g. e. j. eekg, Spec. hist. Jur. de Vectigaliwa ac Tributorum in
Hollandia historia tempore Comitum. Amstolod. 1834, pag. 39, citato veuo, Chronyk
van Hoorn, Reg. van van des goes 1552, pag. 2, 3.

gali, quod pro vino importato in Toparchiam Domino solvi
solebat 1); minime vero, ut nonnulli opinantur, pro perfora-
tione dolii vinarii, e quo vinum promitur ad vendendum in
popinis 2).

Rem jam docuit raepsaet 3) his verbis : »Ce droit d'afForage
n'est donc pas proprement celui de Banvin, mais il en dérive
en ce que l'on voit par ces Chartes qui sont le commencement
des franchises, que lorsque les seigneurs affranchissaient leurs
villae, et qu'ils renonçaient à leur droit de bannalité des den-
rées, droit qu'ils avaient tous à titre de propriété ils se réser-
vaient des banvins ou un tonlieu d'indemnité sur la consom-
mation et ils excluaient de la franchise du marché et des
ventes dans la ville tous les étrangers, à moins qu'ils ne payas-
sent un tonlieu à titre d'indemnité: telle est donc l'origine et
le titre de l'octroi et des accises de toutes nos villes, parceque par
leurs Chartes de liberté, par rachat ou par donation, elles ont suc-
cédé aux anciens droits de bannalité de leurs Seigneurs, pro-
priétaires originaires de la villa.quot;

Negari sane nequit, Accisas vini ac cerevisiarum omnium fere
antiquissimas esse; ita verbi caussa jam Aquot; 1325 a Gubelmo
Comite permittebatur, tributa imponere vino, cerevisiae aliisque
Hagae Comitis 4); verba sunt: Voorboden te maken op wyn
caet., quae accipit p. paülds 5) de Accts«; et recte, ut mihi vide-
tur. Eodem fere tempore Accisas in usu fuisse, apparet Dord-

raci 1), nec non aliis locis. Legimus etiam, albertüm bavarüm
Hollandiae meridionalis incolis interdixisse, ne aliis uterentur ce-
revisiis, nisi quas ipsi coxissent, vel quae mari adductae essent:
»op al zulken Excyns als voormaals daarop gestaan had 2);quot;
quod revera non nisi Bannum. Praeterea jam loquitur de illo
vectigali philippus de leyden 3), scriptor saeculi XIV, quam ob
caussam vini cerevisiarumque Accisae jam exstitisse saeculo
XlIP a p. PAULO existimantur. Proprie fuerunt istiusmodi tri-
buta, quae postea dicebantur Municipale Octroyen, quae
tamen et nomine et facto abrogata sunt Edicto d. 13 Dec. 1813,
et mutata in Accisas ita dictas, vel plaatselijke belastingen.
Impost, bene autem distinguendas, ut supra jam monui, a tri-
buto, toti Regno communi, quod dicitur Land-accyns, Lands-
belasting. Quae tamen, cum non nisi indirecte tantum ad
meum propositum pertineant, jam mittamus.

Jus Retractus cum etiamnunc non raro sibi indicare co-
piant Toparchae, de eo pauca in medium proferam.

»Naesting,quot; ita grotius définit 1), »is een recht jemand
toebehoorende over eenig ontilbaar goed, als ook op den koo-
per en verkooper, wanneer 't zelve goed gekogt werd, om te
treeden in des koopers plaetse»quot;

»Le retrait,quot; ita britz 2), »est la faculté de nous subroger
à l'acheteur, endéans un délai déterminé, moyennant le rem-
boursement du principal et des frais, dans l'acquisition d'une
chose (immeuble, rente, action) avec laquelle nous avons cer-
tains rapports, qui n'existent pas entre l'acquéreur de cette
chose ou qui n'existent pas au même point qu'entre nous et
cette chose.quot;

»Om te treeden in des Koopers plaetse,quot; ygt;de nous subroger à
l'acheteur,quot; quam ob caussam, qui Jure Retractus usus erat,
ingeniöse olim nobis dicebatur: »die syn voeten heeft geste-
ken in des Koopers schoenen 3). quot;

Diversas Retractus species olim exstitisse apparet: tractan-
tur a britz praeter retractum successorium, Codice Napoleontis
sancitum, Retractus jure sanguinis s. gentilitius, Naer h ede van

3)nbsp;Cf. p. bobt, Traeiaet van het Hollanis Leen-recht, Deel V, Tit. V, Cap. I, 28-

bloede en ten goede,In Gelria Scbutrecht, nobis olim Sin-
ninge, Aenboord, Wederdry ving 1), Kalengiringbe 2),
GaUice; Retrait lignager, e quo ille retraetus (successorius)
certe quodammodo derivatus est; —Retraetus consoUdationis; —
Retraetus Dominicus vel Feudalis; — Retraetuspartiarius,Naerbede
van gemeensaemheydt, Naerdersebap van deelswe-
gen; — Retraetus redituum et censuum rei imnwhiliafßocorum, Naer-
dersebap van Grontswegen; — Retraetus propter debitum,
Naerbede van Gommeren, Retrait débitai; — Retraetus
publicae utilitatis caussa; — Retraetus popularis; — Retraetus civilis,
Retrait de Bourgeoisie; — Retraetus conventionalis aliique.

Ex usu vel communi vel loci originem ducere Jus Retraetus,
GR0TIÜS affirmat 4). Ex usu loci agnatis cognatisque compe-
tivisse, apparet : bîc inveniebatur, non vero illic 5); obtinebat
in fundis propriis, in aedibus super fundum proprium exstru-
ctis, in feudo et non-feudo; etiam in agris empbyteuticis, in
censibus et deeimis, in Toparchiis et Ambactiis (hooge en
lage Heerlijkheden), quando vendebantur, non vero in per-
mutatione; nec etiam si publice vendebantur, sive ut habet
grotids: »ende dat alleenlyk als de Verkoopinge geschied zon-

3)nbsp;Nec de illa Eetractus specie, nomine Benadering, de qua poenae instar
lex d. 26 Aug. 1822, Over de heffing der regten van in-, uil- en doorvoer, en van de
accijnsen, caet. Arttquot; 254—266, nobis agendum est.

der wettelyke kerkgebodea ofte rechtsdaegsgeboden :quot; quod
enim si locum habuisset, impediebatur retractus, dum compe-
tebat Scultetis vectigal, quod singulari nomine pondgeld nun-
cupabatur. Nonnullis tamen locis contrarium obtinebat 1),
quam ob caussam nimis non producendum hoc videtur.

Ceterum usus ille est antiquissimus : sunt enim, qui ex Jure
Romano, quin etiam ex vetita alienatione Israëlitarum ex alia
tribu in abam retractum derivare velint 2). Alii majore veri
specie e Jure Germanico repetunt, Legem citantes Salicam:
omnium enim propinquorum olim periculo erat propinqui aes
alienum, nisi forte hic de parentela fuisset sublatus. Contra
vero, ut tuta esset familia ab omni fraude vel dilapidatione, nemini
bona sua alienare licebat, antequam oblata essent propinquis 3).

E Jure Divino dérivât christinaeds 4) : »Lugubre enim foret
et deplorandum, videre paternas et avitas domos ac antiqua
majorum praedia in externas manus transire. Hoc jus origi-
nem trahit de jure Divinoquot; Ad quae autem britz 5): »Ce Ju-
risconsulte se trompe; le retrait que nous offre la législation

3)nbsp;De cognatorum periculo consulere licet beaticourt. Annates du Franc de
Bruges, Tom. I, pag. 175. — Keure du Franc de Bruge Saec^ XII^ Tit. de Ra-
pina. Miraeüs, A» 1180, Tom. IV, pag. 352. Assizes de Jerusalem, Cap. 85. —

4)nbsp;Ad. Legg. MechUn. rubr. 11 initio. Cf. etiam siM. van leeüwen, Censura i^or.
Part. I, Lib. IV, Cap. XX, 8 et 9, qui Retractum gentilitium sive jure sanguinis
ex Jure Gentium originem traxisse opinatur, tandem predeeici I, Imperatoris,
constitutione, Jurisque Canonici auctoritate corroboratum. brnkeeshoek, Quaest.
Juris Priv. L. III, Cap. 13, huius juris originem petit ex Jure Feudali.

5)nbsp;Op. laud. pag. 699 in adnotat. Cf. etiam ungee. Altdeutsche Gerickts-Verfas-
sung, Kap. I, §. 2.

féodale est d'origine ger manique 1); il dérive de celte espèce
de copropriété qu'avaient tous les membres sur les biens et
possessions de la famille. Il n'était pas loisible aux peuples
Germains de disposer des biens propres (de la famille) sans
le consentement et hors de la présence des héritiers. La loi
salique dit formellement que personne ne peut aliéner ses
biens sans les avoir offerts à vendre à sa famille pour le même
prix qu'un étranger lui offrait.quot; — Denique p. borï 2): »Wat
bet recht van naestinge, de Bloedlverwanten van den verkoo-
per compelerende, in 't algemeen belangt, soo slaet te consi-
dereren, dal al van ouds op eenige plaetsen schynt gebruyc-
kelyck le zyn geweest, dat ymant syne goederen willende
verkoopen, sulcx alleen vermochte te doen proximis œnsortihus-
que, non etiam- extraneis.quot;

Ad hunc retraclum jure sanguinis (ne multas dislinguamus
species) referri quodammodo potest Retraclus vieinis obm pro-
prius; qualis jam notus erat Romanis, ut ex multis locis ap-
paret: intuitu enim vicinitalis, el ne invilus et malus vicinus
alteri posset oblrudi,jus illud congrui seu retractus inductum
est 3). In nostra quoque Patria vigens reperiebatur, leste
grotio 4): »In Rynland hebben in de verkoopinge van lan-
den de naeste lands-gelegenen gelyk recht als Magen, le weten
indien de Magen de naestinge niet en doen.quot;

1)nbsp;Cf. etiam van de spiegel. Verhandeling over den oorsprong en de Historie der
Vaderlandsche Rechten, pag. 133.

3)nbsp;Cff. MEVius, ad Jus Lubecense, Lib. Ill, Tit. 7 ad rubr. K». 4 et 5. Rein-
king, de Jure Retractus, Nquot;. 42. Trotz, de Jure agrario, III, pag. 32.

Retractus ille jure sanguinis singular! obtinere solebat mo-
do, nomine Gras-roering, Aard-roering, Boom- et Dag-
rOering, a ritu scilicet solemni tangendi et tradendi viridem
cespitem, vel ramum arboris, caet. 1). »Die naesting wil doen,quot;
ita GROTms 2), »verscbynt voor Schout ende Bode, ende voor
't meerderdeel van 't Gerechte, ofte voor seven Buuren van
het Ambagt, ende haer gevende haer gerechtigheyt, doet in
haer bywezen Gras-roering ende Aerd-roering, ende doet voorts
een recht-dag beteekenen om zynen koop in te brengen, ende
de koop ingebragt zynde^ is de naester schuldig binnen vier-
en-twintig uuren na te doen, ende te beloven alle 't geen den
kooper hem voorgedaen ofte belooft heeft, des gevergt zynde
moet by eede verklaren dat hy de naestinge doet met zyns
zelfs goed ende geld, ende tot zyns zelfs behoefte, ende voor
niemand anders zonder arg ofte hst, moet ook betalen de
Wynkoop (zoo daer eenige by den kooper betaelt is) twee-
voud, maer den Gods-pennink enkel.quot;

Cum igitur hic Retractus jure sanguinis (Retrait lignager)
ex fundi dominio minime proflueret, et hoe respectu pure per-
sonale esset jus, obsolevisse haberi potest, quippe Codice nostro
civili non confirmatus, nec quidem ille retractus erat Topar-
chicus qui vocari solebat, quam ob caussam jam mittamus.

Verum Dominicus et Toparchicus dicebatur retractus et ad-
huc dicitur, qui ex usu, toti Patriae fere communi, originem
trahebat; secundum quem usum Comiti competebat facultas re-

1)nbsp;Cff. tkotz, Jus agrarium foederati Bdgii, II, pag. 558. — Van hall, Regtsgel.
Verhand, pag. 145 sqq.

trahendi, quaecunque vendebantur, feuda, nimirum ante em-
toris investituram 1). Ex quonam fonte facultas illa oriunda?
Num ex jure feudorum vel ex Jurisdictione, an vero ex fundi
dominii jure? — baec quod ad Jus Retraetus quaestio pal-
maria.

Videamus ac bene perpendamus, qua in re ceruatur re-
traetus, qui dicitur Toparchicus; facilior post baec nobis respon-
sio erit.

Retraetus Toparchicus vocari quoque solebat jus retinendi
seu retentionis, nec non jus praelationis seu praelaturae 2).

Ut supra jam monuimus, Comiti erat retrahendi facultas;
non vero sob Comiti, ut feudorum Domino, sed Toparchis
quoque minoribus (Smalheeren) circa in feudum iterum data
(achterleenen) ; quod conjiciebat quidem grotiüs 3); affirmat
vero p. bort, et obtinere solebat etiam in Gallia, in Italia nec
non ubicunque 4), ut jam docuit argentraeus 5) his verbis:
»hoc jus competit omni qualitati Domini;quot; quam ob caussam

1)nbsp;Cfif. geotiüs, loc. cit. §. 5, sim. van leeuwen, Rooms-Hollandts Reckt, Lib.
IV, i, 4, cheistinaeus, vol. VI, decis. 23.

7)nbsp;Resolutie van de H. M. Heeren Staten-Generaal der Vereeiiiclide Nederlan-
den, Sabbathi den 17 July 1049.

notorie mede compeleerl, in regard van Leenen, die van de-
selve te Leen gehouden werden.quot; Quae lamen explicalio
sublilior mihi videtur, modo conféras grotii Partis lauda-
tae §. 12.

Non solum vero in feudis, sed in fundis quoque censualibus
et emphyleulicis retrahendi jus compelebat Dominis 1); quin
etiam ad exemplum emphyteuseos tanlum circa feuda introdu-
ctum est 2), in qua (emphyteusi) Dominus omnibus aliis prae-
ferlur, si tanlam praestare quantitatem velit, quantam ipse
emphyteuta ab aliis revera accipere potest 3); — praeterea
quoque introductum, ne Dominus cogeretur eum, quem nollet,
habere Vasallum 4).

Elsi discrepent scriplores in eo, uler fueril praeferendus in
Jure Retractus, Toparcha videlicet, an vero agnati cognatique,
praevalet tamen opinio eorum, qui Domini caussam potiorem
esse volunt, »uyt reden,quot; ila p. rort 5), »dal de selve onse
rechte Leenen, alle te saemen zijn gekomen, ofte ten minsten
gehouden werden gekomen te zijn, uyt den boedel ofte boe-
sem van de Leen-Heeren selfs, et proinde jus eius etiam
anliquius est, et caussa fundamentabs atque originabs, et
cum feudum a Domino profectnm fuerit, ad eum eliam lanlo
facilius redit, ut ad prislinum statuin reducalur.quot; Paucis ta-

Jus Retractus feudalis vel Toparchicus, ut dicitur, exercetur,
quoties obtinet emtio venditio, et scriptura privata (onder
's hands) et pubhca, ut videtur; propter alienationem, quae
donationis, permutationis vel familiae erciscundae caussa fie-
bat, retractui locus non erat 2).

Inde a momento, quo contracta est emtio venditio, jus suum
Retractûs exercere potest Dominus per anni spatium, si sponte
scilicet Domino retractum non obtulerint contrahentes ; nec
possunt contrahentes in praejudicium Domini a contractu dis-
cedere 3); quod tamen effugere vel irritum facere licet, adji-
ciendo seil, emtionis venditionis instrumento clausulam: laudante

2)nbsp;Cf. GKOTius, Meid. B. III, Dl. 16, §. 15 et B. II, Dl. 40, §. 15; qua de re
p. BORT, loc. cit. §§. 19—22; »De voorsz retentie ende aenhoudinge van 't Leen
kan by den Leen-Heer alleen geschieden, soo wanneer als het Leen is verkocht
ofte andersints verhandelt voor gelt, ofte voor yet anders, quod functmnem in suo
genere recipit, ofte oock voor yet, 't geene voor de mangelinge geestimeert ende
gewaerdeert is. Costumen van den Leen-Hove van Mechelen, Cap. 4, art. 19.

syn voorschreve recht van retentie ofte naestinge oock niet en kan gebruycken, als
het Leen sonder fraude is verhandelt tegens yet 't welck in de macht van den Leen-
Heer niet en is, aen den verkooper voor syn verkochte Leen te doen hebben.

Om de selve reden soo en heeft het voorsz recht van retentie oock geen plaets,
uU feudum a vasallo alienatum est, ut acdpiens aliquid faciat, in quo personae industria
requiritur, et electa est, vid. guid. pap. Quaest. 509.

Het voorsz recht van aenhoudinge ofte retentie en heeft mede geen plaets, wan-
neer het Leen aen ymant is geschoncken, güid. pap. Quaest. 47, alioqui enim
Dominus Semper vellet sibi potius, quam alteri feudum donari, atque ita Semper impedi-
ret donationem.quot;

et approhante Domino, vel aliis verbis: sub conditione Dominus
ut approbet emtionem venditionem, nec ergo suo jure utatur: nam
eo casu, Domino non laudante nec approbante, non poterit
capere jure praelationis, quia venditio est imperfecta 1); etsi
Dominus approbat venditionem, uon potest amplius retinere.
Sic ergo Domino approbante vel non approbante, non poterit
uti jure retentionis; quod jam animadvertit guid. pap. 2), post
eum NicoL. boer 3), et post eos p. bort 4). — Verum est, con-
tra teuere moliisaefm 5), existimantem, conditionem illam esse
captiosam et fraudulentam, et proinde ab eo rejici posse; cui
tamen sententiae assentiri minime possum : emtione venditione
enim nulla contracta, exercere non potest Dominus Retractum:
non approbante emtionem venditionem Domino in casu, emtio
venditio nulla est; —ergo. Summa est, modo eum non ven-
didisse, qui sub conditione vendere voluisset; nec fraus ulla
adest 6).

Ex certo loco schrasserti putares, non solum in casu vendi-
tionis, verum semper et continuo retrahendi facultatem man-
sisse. Sequuntur verba illius Jureconsulti 7): »Est etiam con-
solidatio, quae per retractum procedit. Habet enim possessor
Fortalitii (Heerlijke Hofstede) jus, agros a suo Fortalitio se-

6)nbsp;Potest tamen contra ipse Dominus haste insidias eiriigere singulari modo,
qui ex juris retractus natura directe profluit.

paratos a possessoribus eoruna revocandi, refuso pretio. Cuius
quidem facultatem usque eo nostrates ab arbitrio semper pos-
sessoris Fortalitii dependere voluerunt, ut omnia pacta, omnes
conventiones dispositionesque, quibus interdicitur consolidatio,
ceu naturae Dominicarum rerum adversa, nullius babeautur
momenti. Non ea solum, quibus consolidatio plane probibe-
tur; sed et qualiacunque, quae illam difficiliorem reddunt.
Adeo enim proclivia sunt bona nostra Dominica ad primaevam
unitatem, ut nullo pacto nulloque temporis curriculo, recur-
sum ad eam velint restringi. Hinc, licet in instrumento fa-
miliae erciscundae (cuius caeteroquin tenor apud nos ad literam
servandus) pacto conventum sit, ne res a Fortalitio separata
consolidetur, nisi certo aeris pretio, nibilominus Fortabtii
possessor quandocunque agrum separatum revocabit, reddito
saltem pro aestimatione quatuor vicinorum justo pretio; et ita
judicatum d. 22quot; Julii A° 1609 tusscben dries aertseh en de
Weduwe van aert wtchmansen.quot; Quod tamen nisi pactum sit,
accipiendum non videtur.

1°. Jus Retraetus non potest baberi jus feudale: nam et
in non-feudis, empbyteuticis seil, et censualibus indiscrimina-
tim obtinebat, bodieque adhuc obtinet; nec ex feudo quidem
oriundum haberi potest: nam ad exemplum emphyteuseos tan-
tummodo circa feuda introductum est.

2°. Jus Retraetus censeri non potest jus Toparchicum: nam
ex Jurisdictione profluere nusquam contenditur ; nec mirum :
difficile enim cum Jurisdictione aliquid commune habere
statuas.

voort ex directo eius dominio over deselve Leenen.quot; Quod pro-
bat huius juris retractus appellatio ab alteriusjuris retractus,
gentilitii videlicet, denominationibus diversa, scil. jus retinendi
seu retentionis, buic retractui propria. — Quod et confirmât
locus supra citatus schrasserti, quo luce clarius apparet, Re-
tractum nihil aliud elBcere, quam consolidationem, quam ob
rationem jus consolidationis non raro vocetur. Deinde hthoff 2)
his verbis: »Wanneer de verkochte goederen leen- of wel
tyns- of erfpachtgoederen waren, moest de koop, alvorens die
gevolg hebben ende opdragt geschieden kon, aan den Heer,
hetzij leen- of Hofheer, geboden worden, die trouwens het regt
had, zoodanigen koop geen' voortgang te doen gewinnen, maar
bet verkochte voor den bepaalden koopprijs kon naasten, en
alzoo bet voordeelig bezit (dominium utile) met den eigendom
(dominium directum) bereenigen. Soms werd deze ten aan-
zien van alle leen- en tijns-goederen, overal geldende ge-
woonte, wanneer de Land- of Stad-regten in schrift vervat wer-
den, daarbij uitdrukkelijk vermeld.quot;

Denique, quod probat Domini praelatio prae agnatis cogna-
tisque, nimirum »gma Domini jus antiquius est et causa eius
fundam^ntalis atque originalis 3).quot;

E quibus facile profluit, jus Retractus, improprie Toparchicum
dictum, impugnari non posse ex nostri Articuli Al.

Praeterea Jus Retractus cum feudale non sit, exstinctum ha-
beri non potest Constitutione A* 1801. Quin etiam vim et
auctoritatem si adseras Constitutioni A' 1798, tamen, quamvis
hac Lege nominatim inter jura exstincta sit enumeratum jus
retractus, neque ob eam rationem strictim cessasse existiman-
dum est: nam Constitutione A' 1798 unice tanquam feudale
jus tollebatur; cum autem revera feudale non sit, lex illa ei
nocere nullo modo potuit. —■ Caeterum, ne ulli dubio hac
in re locus esset, Edicti 26' Martii Aquot; 1814 Artquot; 3 nominatim
restauratum est Jus Retractus; de his autem suo loco.

Alia quaestio est, an ipso silentio Codicis nostri Civilis im-
pugnari possit Jus Retractus: nam agit tantummodo de Re-
tractu vel potius retroemtione conventionali Codex Civilis, a
nostro retractu toto coelo differente; respondeo: impugnatur
Retractus jure sanguinis absque ullo dubio: ex jure enim do-
minii minime profluebat; personale jus erat simpliciter; et
propter ipsum silentium Codicis Civilis, et maxime propter longe
alia, quae circa jus succedendi ab intestate invaluerunt prin-
cipia, cum juris publici institutis apprime conjuncta, exerceri
non amplius potest; — praeterea, cessante caussa, cessât ef-
fectus; hodie non amplius propinquorum periculo est aes alie-
num; cessât igitur caussa retractus jure sanguinis.

Non ita res se habet quod ad jus retractus, Toparchis com-
petens ac Emphyteutis: hoc enim ex jure dominii profluit: est
jus fundo inhaerens; est jus dominii, bene acquisitum; prae-
terea Legis, Op den Overgang van de vroegere tot de nieuwe Wet-
geving, Art. 1 explicite; »De veranderingen, welke ten gevolge
der nieuwe Wetboeken in de burgerlijke Wetgeving ziju te
weeg gebragt, hebben geen invloed op de regten, welke ouder

vroegere Wetgevingen waren verkregen.quot; Quam ob rationem
Codicis Civilis silentium nullo modo obstat Retractui, qui et a
Toparchis et ab aliis exerceatur. — Quae cum ita sint, facile
ad alia procederem; verum lubet paucis tangere controversiam,
quae hodie adhuc magni momenti existimari debet, circa huius
juris exercitium.

A possidet fundum C, subjectum Juri Retractus, Toparchae
B competenti; A fundo C alios adjunxit fundos alodiales, qua
ipsa conjunctione eorum fundorum aestimatio valde crevit; A
fundos eos sic conjunctos vendere cupit, non vero separates,
ne separatione ea minuatur pretium.

Quaestio 1®. B, Jure suo Retractiïs uti cupienti, emtione
venditione contracta de fundis conjunctis, num unice retrahere
licebitfundum Ca caeteris distractum, an vero coactus erit, una
cum fundo C ceteros quoque, adjunctos ab A, retrahere fundos?

Quaestio 2®. Num B, allato futurae illius emtionis vendi-
tionis nuncio, cogéré poterit A ad separatam venditionem fundi
C? vel emtione venditione contracta, num recte in jus vocare
poterit A propter conjunctam illam venditionem?

Ad respondeo : Toparcham B fundum C retrahere, a ceteris
distractum, uon fas est, sed cogetur, ceteros quoque fundos alo-
diales, fundo C adjunctos ab A, retrahere, si postuletur scilicet.

Ita enim jam judicatum est apud goid. papam, Quaest. 509,^
NicoL. boer, ad Ckmsuet. Bituricenses, rubr. de la retenue des
biens féod. §. 1, christinaeüm, in Decis. Cur. Belg. Vol. 6
Dec. 32, 33 et 72; Rosenthal, in tract, feud. Cap. 9, membr. 2,

Cond.91 1), quamvis pauci sustineant, quod per conjunctam venditio-
nem alicui adirrdnec debet nec potest, quod consuetudine et jure ei competit,
Horum autem paucorum sententiae objiciendum existimo, ea
conjunetione nihil adimi. Praeterea p. bort 2) his verbis:
»Doch is omtrent de voorsz altercatie remarquabel seecker
temperament, 't welck ontrent gelycke saecke wert gevonden,
in de Costumen soo van den Leen-Hove van Dendermonde
Cap, 8, van Naerbede, art. 4 et 5, alsmede van den Leen-
Hove van Mechelen, Cap, 4, art, 20, alwaer gestatueert is,
als 'er diversebe gronden verkocht werden by eenen koop, 't
zy dat de selve alle zijn Leen, ofte oock in parthye erve, dat
als dan de naest bestaende niet en vermach calengeren de
Leenen, ofte elck alleen, maer schuldich is te calengeren den
geheelen koop, al waert dat een deel van dien niet calengier-
lijck en waere, sonder die te splyten, in welcken geval niet
te min den kooper vermach te behouden het voorsz, deel de
naerheden niet subject zijnde, indien het hem belieft, op be-
boorlijcken pryse ende estimatie,quot;

Denique et ferre debet, qui Retractijs jure fruitur, omnes
Servitutes, quibus venditor gravaverit fundum retractui ob-
noxium, et fundum iisdem ipsis condilionibus retrahere tan-
tummodo ei Heet, quibus tertius emerat, quam ob rationem
ingeniöse dicebatur, ut supra jam attuli, ille, qui Retraetus jure
usus erat: die syn voeten heeft gesteken in des Koopers schoenen 3).

3)nbsp;Qua de re p. boet, 1. c, 28: Den Leen-Heer het verkochte ofte ander-
sints verhandelde Leen aen hem behoudende, is schuldich te gedoogen al de
servituyten ende lasten, by den Leen-man, ofte by desselfs voorsaeten daer op

Quod si verum de servitutibus, quae nou injuste fortasse
ademtionem quandam constituere baberi possunt, multo magis
verum esse debet de aliorum fundorum conjunctioue, quae nullo
sensu quid adimere existimanda est.

Jam vero in casu, caeterorum fundorum conjunctionem
sive servitutem ducas, qua gravatus sit fundus C a venditore
A, sive emtionis venditionis conditionem existimes, qua fundum
C emat tertius, in utroque tamen ut suo jure utatur B, coactus
erit fundos retrabere conjunctos 1).

Ad respondeo: B non potest exigere ab A separatam
fundi G venditionem: dormit enim Jus Retractûs, quam-
diu emtio venditio nulla obtinet; modo expergiscitur, quo
momento contracta est emtio venditio 2). Quapropter minus
eliam concédas B facultatem sive oplionem conditionis vel modi
venditionis, quam praeferat A : buic euim licet aut vendere aut
non vendere, vendenti vero quocunque modo pro lubitu.

E quibus facile deducitur, A, quolibet quidem modo quali-
belque conditione vendiderit, cum suo jure vendiderit, nullo
fundamento in jus vocari posse a B.

wettelyck gestelt, ende oock 't geene den Leen-man daer uyt voor hem by de-
selve handelmge heeft bedongen.quot;

1)nbsp;Quodammodo fortasse huicce comparare posses principium ex aequitate hau-
stum, (cf. DIBPHÜIS, Het Ned. Burg. Regt III, N» 401—403), quod valet in Cod.
Civ. Arttquot; 659 et 660, ubi de domo aedificata et consitionibus in fundo alieno
sermo est.

Difficile iavenias, in quod vehementius declamari soleat, quam
in Venandi ac Piscandi jus, Toparchicum quod dicunt.

Venandi Jus Regale hi nuncupant, Toparchicum illi, alii
commune, ahi dominii; »Enfin,quot; ut eleganter raepsaet, »arri-
vent les déclamateurs, qui tranchant toutes les difficultés,
nous annoncent doctoralement, que ce sont des droits Féodaux,
usurpés par l'abus de la Puissance Seigneuriale, et aussitôt le
crucifigatur !quot;

Quamvis ex juris Naturae ac Gentium principiis Jus Venandi
ac Piscandi idem sit atque occupatio, cum ferae ac pisces nul-
lius habeantur, juris tamen huius exercitium nemini ex lege
competere potest, nisi cui pleno jure dominium sit fundi et
aquae 1). Et hodie civiles quoque leges Venationis ac Pisca-
tionis jus partem agnoscunt juris dominii 2), non vero fru-
ctuum fundi, nisi sane fundi cuiusdam unicum fructum offi-
ciant Venatio et Piscatio 3).

Difficile Jus Venandi ac Piscandi universe Regale fuisse pro-
bes 4), nec unquam, credo, in Patria nostra a Principe exer-

3)nbsp;Cf. HAEPSAET, Analyse, caet. Livr. IV, Chap. IX, Oeuvr. compl. IV, p. 504.
Ita etiam conciliantur 1. 9, §. 5, 62 princ. D. de Usufructu, 1. 26 D. de Usuris, 1.
12, §. 12 et 1. 22 D. de instructs vel instrum. legato. An non hodie tamen Jus ve-
nandi ae piscandi partem efficere fructuum fundi revera existimandum sit, om-
nino dubito.

4)nbsp;I'atrocinium contrariae doctrinae praebet gkotids, de Jure B. et P. II, 8 gt;

citum est, nisi in fundis ipsi propriis, et alodialibus vel
privatis, et domanialibus (Domeingoederen); nec nnquam etiam,
ni fallor. Principes eius juris exercitium sibi arrogare conati
sunt in Toparchiis aliorum privatorum cum alodialibus, tum
feudalibus 1), nisi saltem, quoad has, expressis verbis sibi re-
tinuissent jus illud. Hoc principium tamen nonnunquam non
agnoscitur; contra vulgo hodie perhibetur, Jus Venandi in fun-
dis quoque privatorum partem effecisse Regalium Principis, teste
sententia Supremae Curiae Haganae, lata d. 5 Junii A' 1833
in causa inter Viros Nob. n. van tctll van seroosserken, Topar-
cham a Maarssen, et j. f. van reede; »Overwegende, dat
van ouds en tot aan het jaar 1795 het regt van de Jagt ook
op de gronden van particulieren in de Provintie van Utrecht
heeft behoord tot de Regalien van den Souverein, die daarover
naar welgevallen kon beschikken,quot; caet.

Quodsi Regale agnoscamus Jus Venationis (non ah antiquo
sed novissimis saeculis), minime tamen concedimus, huius juris
exercitium se extendisse over de gronden van Particulieren, i. e.

9, a qno tamen'dissentit pestel, Comment. de Republ. Batava, Ed. A' 1782,
§. CCVII.

1) Cf. Ampl. KENDORP, Verhandeling over het Becht van de Jagt, pag. 2, 17, 19,
20, 21 et 23 caet.; denique pag. 112 his verbis: »Welke waarschynlykheid is er,
dat de Edelen door gansch Holland, ja in hunne eigene goederen niet anders zou-
den hebben mogen jagen, dan een of tweemaal 'sweek's: alleen op haas of op conyn:
niet meer dan met Zeel-Winden en in eigen persoon^ Daar zy immers vaii ouds
't zelfde regt in hunne bezittingen, als de Graaf in de zynen, hadden. Ieder was'
Heer en Meester in en op zyne goederen, en de Graaf hadt in dezelven niets te

waarschynlykheid is 'er, dat de Edelen zig zodanig in hun regt zouden hebben
laten verkorten, en niet zonder 's Gravens toestemming hebben durven jagen?quot; caet.

supra oäfSES fundos privatmm; accipi tamen potest, se exten-
disse over gronden van Particulieren, i. e. supra fundos koniSol-
Los privatorum: recte enim distinguendi sunt fundi:

1quot;. Toparchiarum in feudum coneessarum vel venditarum,
retento jure Venationis.

3\ Toparchiarum alodialium (Vrije Heerlijkheden), vel fundi
alodiales, qui nullius Toparchiae partem efficiunt, (hi tamen
praeter Domania vel ex Domaniis vendi tos, fortasse raro in-
veniuntur).

Jam vero quod attinet ad fundos primae speciei, valeat tan-
tum sententia Supremae Curiae; non vero quod attinet ad fun-
dos secundae speciei; minime gentium profecto tertiae. Nec
obstat huic principio Edictum 31 Augusti A' 1613, cuius men-
tionem facit BRITZ 1) his verbis: »Nous pourrions presque croire
que le droit de chasse était rangé parmi les droits Régaliens:
car les Archiducs en autorisant, par leur édit du 31 Août
1613, les Seigneurs à chasser à vol et à courre dans toute
l'étendue de leurs Seigneuries, déclarent qu'ils n'entendent
pas par là s'interdire le droit de chasser personnellement ou
par leurs commis, quand bon leur semblera, dans toutes les
Seigneuries de leurs Vassaux, même dans leurs franches forêts
et garennes.quot; Hic enim de Toparchiis in feudum datis ser-
monem esse, patere mihi videtur. Concedenti igitur Toparchis
jus Venationis, recte et sibi partem retinere Principi Hcuit,

1) Histoire de la Législation et Jurisprudence des Provinces Belgiques etc. Op. supra
jam laud. pag. 651.

nec quidem verba: franches forêts difficultalem afferunt, cum
jungenda ea censeam cum voce garennes et non indicare nisi
sylvas et locos venationi specialim distincla, nobis Waranden.

Verum etiam banc explicationem si non probares, non nisi
in Belgio Meridionali vim babuit illud edictum, ubi ergo regale
evaserit Jus Venationis; in nostra vero Palria contrarium ob-
tinebat, leste g. van loon 1): nam longe aliud quid Bannum
ferarum, nobis Wildban, Forslban, initio scilicet certa Ju-
risdiclio in re Venaloria, postea Regale jus factum ad feras
eas nobiliores, quae Regis pace frui dicebantur, nobis Grof
Wild, aliud venatio, cuius jus et exercitium domino compete-
bat ex jure fundi pleni dominii 2); et non nisi raro Regale
jus illud, Bannum ferarum videlicet, privatis concedebatur; et
adhuc hodie Regale habetur; paucis aulem in nostra Patria

Difficile eliam fralri meo carissimo, j. l. van reede, conce-
dere possum, suslinenti in Spec, inaug. lt;k Principiis Juris Ve-
nationis, pag. 12, cAROLUM Vquot;quot;* potestatem suam longius pro-
tulisse, quam ad sua deser la, suas foreslas, suas dunas sive
quemadmodum ubique dicitur, ad suos ipsius agros: »tot syn
proper domeyn.quot; Qua de re rendorp, Op. laud. pag. 26: »Ik
vertrouwe, dat uit derzelverquot; (Placaten, Ordonnantiën en andere
stukken, de Houtvestery aangaande) 3) »beschouwing alleen

2)nbsp;Cff. van spaen, Inleiding tot de Hist. van Gelderland, IV, pag. 153; eichhorn,
Deutsche Staats- und RechtsgescUchte, I, pag. 163 (é'« Ausgabe).

3)nbsp;»De toegang,quot; kendokp praemonet. »die my heuslyk vergund is tot de pa-
pieren, berustende ter Charter- en Leenkamer van Holland, heeft my gelegenheid
gegeven tot het nazien der aloudste stukken betreffende da Houtvestery. Zy heb-

genoegzaam zal blyken, dat de Graven het afgezonderd recht
tot de Jagt zig nooit toegeëigend, of aan anderen vergund
hebben, dan in hunne eigene bosschen, duinen en wildernis-
sen: dat is, zoo als zy zeiven zeggen, in hun eigen praper do-
mein;quot; et pag. 34. »Maar 'tPlacaat van karel de V, van den
26 December 1517,quot; (Groot Plac. Boek 1 D. bl. 1314) »be-
neemt desaangaande alle twylFeling. Het is 't voornaamste dat
ooit op 't stuk van de Houtvestery en Wildernisse gemaakt
is: en dewyl alle de volgende Placaten en Ordonnantiën van
dien tyd af, tot den huidigen dag toe, op dit geschoeid zyn,
zal het der moeite waardig wezen, dat wy 't zelve naauwkeu-
rig onderzoeken.

In 't hoofd ziet men de reede, om welke karel toen nog
maar Koning van Castilie, dit Placaat uitgeeft, namelyk om
zyne bosschen en wildernissen in zyne Landen van Holland en
Vriesland te doen onderhouden en herstellen: Hij belast zynen
Houtvester met den toezigt over zyne wildernisse; en noemt
by namen, de bosschen onder dezelve begreepen, van welken
eenigen omheind, anderen open waren.

In 't 2®= Art. verbiedt hy 't weiden van beesten in zyne
bosschen, wildernissen en duinen; en len blyke, dat hy door
syne wildernissen en zyne duinen niet verstaat, alle de wilder-
nissen en duinen van Holland en Vriesland, zoo onderscheidt
hy van dezelven, die van zyne Vassallen en Onderzaten.quot; Et
pag. 39. »Dus ziet dit gansche Placaat alleen op de bosschen.

ben my bevestigd in 't geen my reeds gebleken was by eene oplettende lezing
van de Placaten, Ordonnantiën en andere stukken, de Houtvestery aangaande, die
in de Placaatboeken, by mehula, en in a-ndere gedrukte werken te vinden zyn.quot;

duinen, wildernissen, enz., den Koning als Grave van Holland,
in eigendom toekomende: en kan dus 't geen in dit Placaat
verboden of toegelaten wordt, niet toegepast worden op bos-
schen, duinen en wildernissen, anderen dan den Grave toe-
behoorende.quot;

Etiamsi igitur ante id tempus libera Venatio privatorum ju-
ribus non exemta fuisse videatur 1), cum inde a carolo V sub
juribus, soli Imperanti adscriptis, contineretur, hoe tamen non
nisi de Jure Venationis in Domaniis, sive locis publicis, et ipsi
Principi propriis, intelligendum esse apparet.

Nobilibus nec non ingenuis olim licuisse venari in sylvis publi-
cis ac Wastinis, nec igitur tantum in fundis sibi propriis, probat
quoque g. van loon 2). Mox autem sylvae ac Wastinae, quae
scilicet nullius erant, nec igitur privatis recte competebant, Do-
mania habebantur, ergo Principiis 3), — vel etiam priscis saeculis
(periodo seil. Historiae Germanicae Annorum 534—888 4)),

1)nbsp;Cff. büemanni, ütrechtscheJmrb.l, 267, 425, matthabüS,Jure ghdn^amp;g. 549
sqq. PESTBL, Comme««, de Republ. Bat. §. CCXCII; uberius in nova Ed. A^ 1795,

2)nbsp;Op. laud. IV, pag. 100. Jus venandi non nobilibus solum aut civitatum
majorum civibus, sed minorum etiam oppidorum civibus in Transisalania olim
commune fuisse, nec unquam omnino esse desiisse, evincere studuit eaoek, Ver-
handeling over het Recht der Jagt van de kUine steden in Overyssel enz, et Over-

3)nbsp;Vid. quoque jacob grimm, Deutsche Bechtsalterthümer, pag. 248: »Allein mit
der zeit verengerten sich die gemeinen Waldungen, nur kleine flüsse oder bäche
verblieben dem volk, über grosse reviere und ströme behaupteten die fürsten
schütz und bann , wodurch die leute ausgeschlossen wurden von dem holzen, ja-
gen und fischen.''

majores sylvae nonnullae a Regibus, nec non fortasse quoque
a Maguatibus usurpatae sunt 1).

Jam vero cum nemo dubitet, Principi olim recte competiisse
domania et alienare ea licuisse, non minus quam aba bona,
constat illi quoque unice, i. e. caeteris exclusis, naturaliter
competiisse Jus Venationis ac Piscationis in iis: etenim cuius
plenum est dominium, buius etiam est jus e dominio profluens;
quam ob rem concedere nequeo, caholum V sil vas quasdam do-
maniales usurpasse, quamvis omnibus interdixerit, quominus
ibi venarentur. Ita quoque kaepsaet 2): »Chacun ayant le
droit de chasse et pêche dans ses propriétés, le roi l'avait
et ne l'avait pas ailleurs que dans ses domaines; aucune charte
de ces anciennes lois nationales n'en fait un droit souverain,
qui se fût étendu par tout le royaume; il eût même été in-
compatible avec l'existence du droit de chaque propriétaire

1) Qua de re Eichhorn, Op. laud. I, pag. 450: »Die grossen Waldungen, welche
sonst im Gesammteigenthum eines oder mehrerer Gauen gestanden hatten, wur-
den in dieser Periode dem bisher unbeschränkten Gebrauch der Markgenossen in
vielen Gegenden entzogen; der König fand für gut sie zu schliessen, und nur ein
beschränktes Benutzungsrecht den bisherigen Eigenthümern zu verstatten, das die
Jagd gewöhnlich gar nicht in sich schloss, und nicht mehr durch das Eigenthum,
sondern nur durch das Herkommen, oder ausdrückliche Privilegien gerechtfertigt
werden konnte. Ein solcher Wald hiess ein Forst, und wurde durch den Königs-
bann, den jeder erlegen musste, welcher sich einen Eingriff in die königlichen
Rechte erlaubte, natürlich ein Bannforst (caroli magni , Capitul. I, a. 802, Cap. 39).
Auch manche Grosse mögen sich schon ähnliche Rechte an dem gemeinen Eigen-
thum angemasst haben (lddov. p. Capitul. IV, a. 819, Cap. 7). Dergleichen Forsten
wurden übrigens von den Königen wie andere flscalische Güter behandelt, und
also auch schon verschenkt und als Eeneficien gegeben.quot; (caroli m. , Dipl. in
MOSERS Osnabr. Gesch. Th. I, Doc. 2, V.).

particulier; aussi nos souverains ne l'ont-ils jamais exercé, ni
prétendu exercer dans les seigneuries particulières, féodales oq
allodiales.quot; — Explicite quoque rehdorp 1), his verbis: »Wy

Eerstelyk: dat die bezittingen, die van ouds door de Opper-
heeren dezer Landen genaamd zyn geworden onze Houtvestery
en Wildernisse, haren palen en Limiten gehad hebben; en zig
niet gestrekt hebben buiten de bosschen, duinen en wilder-
nissen, die (len Graven in vollen eigendom toebehoorden, en
hun eigen proper domein waren. — Ten tweede: dat de Pla-
caten en Ordonnantiën op 't stuk van de Houtvestery, duinen
en wildernissen gemaakt, eenige weinige artikelen uitgezonderd,
op die Graaflyke bosschen, duinen en wildernissen alleen toe-
passelyk zyn; en dat al 't geen daar in verboden, geboden of
vergund wordt, niet kan worden uitgebreid tot plaatsen, bui-
ten die Graaflyke bosschen, duinen en wildernissen gelegen.quot;

Nusquam sane invenitur, Comitibus tributam fuisse Venatio-
nem alio modo quam primitivis donationis instrumentis Re-
gum Francorum, vel in ipsa acquisitione cuiusdam fundi, cui
Venationis jus inhaerebat; quod igitur ipsis non Majestatis
sive Superioritatis, verum fundi dominii nomine omnino com-
petebat.

Tute igitur statui potest, Jus Venationis partem eflicere juris
fundi dominii, neque unquam fuisse Regale.

Nec magis feudale jus fuit: illa enim pars juris fundi do-
minii jam coaipetebat fundi possessoribus longe ante ortum
feudale Regimen; testantur leges Salicae, Ripuariae, Burgun-

dicae ceteraeque leges Germanicae 1); quod affirrnat quoque
GRiMM 2): »Auch lehren die alten Übertragungsformeln: cum
y)süvis, aquis aquarumve decursibus, dass wälder und gewässer
»dem gewöhnhchen eigenthums und benutzungsrecht unent-
zogen waren,quot;

In instrumentis Saeculi VI'fere semper haec legitur formula:
»cum rivis, fontibus, aquis perennibus, hminibus limitibusque;quot;
vel etiam: »fontibus, rivis, aqua perenni 3);quot; vel etiam: »lerris,
domibus, aedificiis, accolabus, mancipiis, vineis, silvis, campis,
pratis, pascuis, aquis, aquarumque decursibus 4).quot;

In instrumentis inde a Saeculo VII: »cum agris cultis et in-
cultis, silvis, pratis, aquis, aquarumque decursibus.quot;

In instrumentis fundorum concessorum in nostra Patria, quae
sequuntur, potissimum inveniuntur formulae:

'flil .
;

1) Cff. quoque carou magni, Capitul. de Villis; du cange, ad TOces: venari,
Venatio, piscatores, piscatorium; babpsaet, Op. laud. loe. cit. pag. 504.
y'nbsp;2) Deutsche ReclitsalteTthümer, pag. 247 sq.

3)nbsp;Cf. spangenberg, pag. 197 (aquot;. 587) p. 213 (Saec. VI») pag. 245 (a». 540) pagquot;
275 (aquot;. 572) pag. 283 (aquot;. 591) cit. gkimm.

4)nbsp;Cff. MAEODLFi formulae I, 13. In instrumentis Germanicis recentioribus
(A' 1297) »mit alle dem daz darzue gehoeret, yersuechtez und unversuechtez, ze
Teld u. ze holz, ze berg u. ze tal, mit wismat, mit dem mülslag u. mit dem purch-
stal oder wie ez genennet ist.

(A' 1410) ez sei an hus an hofstat, an garten, an äckern, an wisen, an brue-
len, an owen, an werden, an egerden, an waid, an trat, an steg, an weg, an
holz, an holzmark, an wasser, an wasserleiten, under der erde u. ob der erde,
es sei besucht oder unbesucht, benemt oder unbenemt.

(A' 1510) mit grund und boden, ob erd u. under erden, (cf. lex Sal. 61: nec
subtus terram nec supra terram) gar nichts ausgenommen noch hind angesetzt;quot; quae
citantur inter alia multa a gkimm, Op. laud. pag, 43.

diclionibus, nemoribus, pratis, pascuis, molendinis, aquarum
decursibus, paludibus ceterisque suis attinentiis 1).

A' 1299; »in nemoribus, pratis, pascuis, aquarum decursibus,
piscariis, terris cultis et incultis, cum justitiis omnibus, et bo-
minibus utriusque sexus cuiuscunque status vel conditionis
existant, babitis et babendis 2).quot;

A' 1331: »mit mannen, mit luden, mit tynse, mit ketelgel-
de 3), met boenre, mit naten, mit droegen, mit bosscben, mit
beemden, mit broken 4), mit water, mit weyden, mit stegen,
mit straten, mit wegen, mit onwegen, caet. 5).quot;

Incerti anni; »cum tbelonijs, fermentis, redditibus , gran-
dijs 6), curtibus, mansionibus, molendinis, decimis, piscariis,
aquis aquarumque decursibus, terris cultis et incultis, pascuis,
pratis, nemoribus, feris bestiis, domitis et indomitis, servis,
mancipijs, tallijs, exactionibus, procurationibus, juribus, ju-
risdictionibus, dominiis altis et bassis, utilibus et directis,
ceterisque omnibus et singulis juribus, redditibus, prouentibus
et obuentibus dictae terrae vniuersis, in quibuscumque specie-
bus existentibus, ad nos pertinentibus, nullo penitus excluso,quot;
caet 7).

1)nbsp;Cf. is an. nthofp, Gedenkwaardigheden uit de Geschiedenis van Gelderland.
Verzameling van Oorkonden, Nquot;. 66, pag. 75.

4)nbsp;Puta: broekgronden, veerten of hge moerassige vehen, ibid. in adnotat. (4).

5)nbsp;Puta: ongebaande plaatsen, woeste gronden, latine invia, ibid. in adnotat. (5).

6)nbsp;Verosimiliter legendum grangiis,chranchiis, cf. nijhoff, loc. cit. in adnotat. (6).

archias hodiernas ab antiquo alodiales nihil aliud fuisse, nisi
antiquas illas villas, quarum omnes aquae, aquarumque de-
cursus, et omnes fundi pleni dominii titulo possessoribus recte
competiverint; ergo quoque Jus Venationis ac Piscationis,
profluens scilicet e fundi dominio.

Toparchae postea evaserunt earum villarum possessores; Re-
gia delegata Jurisdictione, et ipsae villae Toparchiae. Sed Jus
Venationis ac piscationis ex Jurisdictione originem non ducit:
nam Dominis jam competiverat ante delegatam vel concessam
Jurisdictionen!.

Saeculis XIII et XIV, tempore scil. manumissionum, Top-
archae suas Toparchias in minutas partes discindebant, earum
fundi partium utile dominium manumissis colonisque conce-
dentes, retento directo, retentisque juribus nonnullis, rediti-
bus ac praestationibus ; quae jam saepius probare conatus sum.
Praeterea hac de re ita raepsaet 1): »Car bien qu'au XIIP
siècle et successivement ils (Toparchae scil.) aient affranchi
leurs serfs et converti leurs casalagia ou métairies en emphy-
téoses perpétuelles à la charge d'une redevance en nature ou en
argent, qualifiée présentement de redevance foncière ou rente
seigneuriale, indice permanent de l'ancienne tenure de la villa;
toutefois, cette constitution d'emphytéose perpétuelle n'a trans-
féré à l'emphytéote ou propriétaire actuel du fonds grevé, que
le domaine utile et nullement le domaine direct, ni aucun droit
au-delà du domaine utile lequel ne consiste que dans le droit
de recueillir les fruits du fonds grevé; il s'en suit, que ce pro-
priétaire utile ne peut avoir aucun droit à la chasse ou à la

pêche sur son fonds, parce que ces droits ne consistent point
en fruits du fonds, et que le propriétaire ou seigneur direct a
retenu ces droits personnels et domestiques, attendu qu'il ne
les a pas abdiqués ni jamais transférés au propriétaire utile;
si l'on n'avait pas des preuves écrites de cette retention, ne
se prouverait-elle pas par la paisible possession dans laquelle
les seigneurs se sont maintenus depuis la conversion de casa-
lages en emphytéoses perpétuelles, c'est à dire, depuis six
siècles? sans doute, faute de céder ou transférer ces droits
au propriétaire utile, ils se trouvaient par cela seul réservés
et retenus par le bailleur ou propriétaire direct; cependant
il doit y avoir eu des cas, où l'on a pu douter, si le droit
de chasse et de pêche était compris ou non dans la cession
de l'objet hailU ou concédé, et dans ces cas il n'est pas rare
de trouver le droit de chasse et de pêche expressément re-
tenu ; ainsi, dans la donation d'un moulin, de l'écluse et des
marais dont les eaux alimentaient le cours d'eau du moulin,
faite en 1284, le droit de chasse dans ces marais est expres-
sément retenu ygt;retento etiam nobis et nostris omni usu venandi
rgt;in dictis vorticibus 1);quot; ainsi encore, dans une donation, que
fait le comte de Hainaut, en 1231, à l'abbaye de st. jean,
à Valenciennes, de douze mesures dans ses forêts, il se réserve
expressément le droit de chasse; y^nobis et heredibus nostris
altam justitiam et cachiam venationis in praedicto nemore reti-
nentes 2).quot; Ainsi enfin, dans une donation faite à l'abbaye
de st. aubis, il lui est fait donation d'une métairie, mais avec

E quibus omnino concludimus, Jus Venationis ac Piscatio-
nis , quamvis Toparchicum dictum, minime Toparchicum esse
habendum, quale viget in Toparchiis ab antiquo alodialibus,
nec ergo recte impugnari posse ex alineâ nostri Articuli.

Videamus autem de Toparchiis ante saeculi superioris finem
feudalibus. Jam saepius monuimus, necesse esse, in feudo si
adscendas , ad alodium pervenias: in manu seil. Principis alo-
diale verosimiliter erat bonum, in feudum concessum; quod
sane valet de Domaniis. Principi ergo licebat, vel sibi retinere
Jus Venationis et Piscationis ceteraque jura, reditus, praesta-
tiones, pro lubitu, veZ concedere ; si autem una cum utili do-
minio fundorum, et certam directi dominii partem concesserit
Princeps vel feudi Dominus, ex. gr. Jus Venationis ac Pisca-
tionis, num ex hoc ipso facto inferas haec jura, non e fundi
dominio, verum ex alio fonte, ex Jurisdictione seil, profluere?
Nemo profecto contendet 2). Ita quoque domino feudali cum
fundi partem iterum in feudum dare liceret (in achterleen),
nihil obstabat, quin vel concederet vel retineret Jus Venationis
ac Piscationis, alia.

Nec ergo in Toparchiis ante A™ 1798, vel potius ante Aquot;*quot;
1801 3), feudalibus Jus Venationis ac Piscationis recte Top-
archicum haberi potest, nec impugnatur ex alinea 2quot; nostri
Articuli.

Quae plus semel propugnavimus universi fundi prisci do-
minii principia, ea a Fisco quoque agnosci videntur, cum de
fundis omnibus, etsi hodie a diversis dominii titulo possidean-
tur, non nisi una vice exigatur juris Registrationis, quod vo-
catur, solutio a Toparcha. Secundum eadem quoque principia,
disseptionis sive sudium venatoriarum ponendarum modus ob-
tinet; sudes nempe in Toparchiis, Venationis jure gaudenti-
bus, eodem modo poni solent ac quocunque in fundo privato.

Non sic res se habet in fundis, qui singulari Venationis jure
fruuntur, quique veniunt nomine Venationis Equestris (Ridder-
matige Jagt): in his enim orbiculatim poni solent sudes.

Ex fundi dominii jure profluere non videtur singulare hoc
jus, equestri Ordini olim competens; sed potius insigne Pri-
vilegium effecisse apparet 1), consistens in largitione liberae
Venationis cum exclusione omnium, vulgo tamen ad dies vitae,
per certum spatium decempedarum, circulo e medio praedii
praetorii (Riddermatige Hofstede) deducendo.

Ita ex. gr. ex privilegio arci Teylingianae a Comitibus Hol-
landiae Placito 27 Martii A' 1524 spatium unius milbaris ad
Venationem primum indultum fuit 2). »Dat niemandt wie hy
zy, basen en vange omtrent de huysinghe van Teylinghen op
een my le ommegaens van den selven Huyse,quot; sub poena decem
florenorum, quod postea in sequentibus Placiti relectionibus
ubivis fuit repetitum, aliis poenis adjectis.

Ejusmodi insigne privilegium, Ordini equestri in Hollandia
datum, occurrit in Plac. Ordd. Holl. 25 Januarii 1716, Art. 34.

»Dat wyders aan de Heeren in de Ordre van de Ridderschap
en Edelen van Hollandt en West-Vrieslandt jegenwoordigh
beschreven, of die namaals daerin beschreven sullen werden,
tot haer gerief ende vermak sal werden vergunt, soo telkens
voor haar leven en laugher niet, een vrydom van tvveehondert
vyftig roeden in het ronde, getrokken uyt den middelpunt van
een van haere Riddermatige Hofsteden, aen deselve in eygen-
dom toebehorende, en uyt welckers hoofde sy in de Ordre
van de Ridderschap konnen worden beschreven, die sy tot
dien eynde sullen goedtvinden te assigneren en aan te wysen
aan de Lieutenant Houtvester en Meesterknapen,quot; caet., ut
seil, ab his limites designarentur in quantum fieri posset, sine
vicinorum detrimente.

Luce clarius ergo patet, primum ex Jurisdictione non pro-
fluere Jus Venationis Equestris, cum saepissime concederetur
personis vel fundis, nulla jurisdictione gaudentibus, nec igitur
haberi posse Jus Toparchicum; deinde nec directe e fundi
dominii jure profluere, sed potius esse privilegium, a Summo
Imperante paucis quibusdam concessum; ideoque, mutata Re-
giminis forma, defendi non amplius posse hodie Jus illud
singulare.

Verum praeter Jus istud Venationis Equestre, jusquot; personale
seil., belgice quoque Vrydom vocatum, ut citatis Placitis pro-
bavimus, alius generis immunitas existebat maxime in Provin-
cia Trajectina 1), vi Art. L der Nieuwe Jagdreglementen van

1) Similis fere immunitas praediis omnibus eorum, qui Vonandi jus haberent,
concessa erat Edicto Serenissimi Praefecti gulielmi IV in Frisia; cf. Ja cht-ré-
gi em. Art. 3. iiDat de zulke, als voren gequalificeert en geadmitteert tot de

Utrecht 18 Sept. A' 1750 1) non personalis, sed fundo inhae-
rens, quae imniunitas minime confundenda videtur cum illa
Venationis immunitate Equestri, sive potius Jure Equestri.
Sequuntur verba citati Articuli:

»1quot;. De gequalificeerde niet vermogen, omtrent een Ridder-
hofstede van een gequalificeerden, tot de Jagd, nader te ko-
men jagen of schieten als op 200 Roeden, en op 25 Roeden
uit alle besloten Tuinen, en van alle Hofsteden, Bergen, Sche-
pen- en Duyf-huyzen op pene van 40 Guldens.

2°. En zal het de Bezitters vry staen, van de Ridder-Hof-
steden de 200 Roeden met paelen te doen afzetten, opdat
daerdoór vele disputen weggenomen mogen worden.

3quot;. Gelyk mede alle Riddermaetige personen met hunne Hof-
steden digter dan 200 Roeden by den anderen gelegen, malkan-
deren in alle Vriendschap zullen moeten verdragen.quot;

Haec igitur immunitas non uni tantum praediorum eques-
trium, si plura videlicet possideret Dominus quidam, sed om-
nibus inhaerebat; praeterea praediis equestribus non solum,
sed praediis quoque non nobilibus, seil. »Hofsteden, Be-

Jagd, verpligt zullen zyn in het jagen een distantie van tweehondert en vyftig
Koeden af te blyven van de Heerenhuysen en Hornlegers, die bewoond worden door
personen insgelyks tot de Jagt gequalificeert en geadmitteert by een boete van vyf
en twintig gulden.quot;

Inter equestria et vulgaria praedia in Frisia distingui baud poterat, adeoque par
omnium erat conditio, quia ratione praediorum et fundorum nec injure suffra-
gandi, nec in Venatione nobilitas gaudebat ulla praerogativa, nisi quod et sme
praediis solius nobilitatis intuitu Venationis esset capax; cf. trotz. Jus agrar. fod-
der. Belgii, II, pag. 337.

1) Nederl. Jaerboeken, A* 17,'iO, pag. 14U; cf. quoque Ordonn. 18 Julii A'
1781, Art. 56.

sloten Tuinen, Bergen, Schepen- en Duif-huysen,quot; ni-
mirum praediis omnibus, nullis exceptis; his, quamvis mino-
ris circuitus, (25 seil, decempedarum), competebat non minus,
quam illis (200 decempedarum seil.), ob dignitatem et ampli-
tudinem 1). Quod jus non ad vitae dies tantum competebat,
sed in sempiternum, secundum ipsam rei naturam, quippe jus
reale sive fundo inhaerens.

Perperam autem explicares banc immunitatem, si ex ea de-
duceres, ne fundi domino quidem ipsi in eiusmodi immunitate
venari licere; non ita res se habet: ipsi enim domino, modo
Venationis jure gauderet, intra immunitatis suae cercuitum
venari semper licebat; verborum vim ac potestatem revera
violares, si aliter interpretareris. Nisi ita accipias, quomodo
explicabis, quae sequuntur: »gelyk mede alle Riddermaetige
personen met hunne Hofsieden digter dan 200 roeden by den
anderen gelegen, malkanderen in alle Vriendschap zullen moe-
ten verdragen:quot; quidnam enim tolerandum esset, quaeso, si
ipsis quoque Dominis in immunilatibus sibi propriis venationis
exercitium inlerdictum fuisset? Tamen, et hoe bene tenendum
est, ipsa haec immunitas, per se, venandi facultatem nunquam
conferebat; quae omnino adesse debebat, ut immunitas 200
decempedarum concederetur.

Jam vero, si quaeras, quamnam ob rationem sudes poni in
praediis equestribus permittalur, non vero in caeteris, lex ipsa
respondet: »opdat daer door vele disputen weggenomen mo-
gen worden;quot; praeterea, quod jam indicat ipsa rei natura;
25 decempedae facillime nudo adspeclu fere computantur; dif-

ficile autem 200 decempedarum intervallum nudo aesti-
mares adspectu; cuius majoris intervalli aestimationi insuper
obstare possunt loca sylvatica aliusve generis impedimenta;
inde sudes.

Eiusmodi immunitatis concedendae caussa movens facile ex-
ponenda, propter ignis seil, periculum et mansuetorum anima-
lium fugam 1). Ob dignitatem ac amplitudinem immunitas
latins patens concessa est praediis equeslribus, quod tamen
ansam praebuit interpretationi malignae: ne nimis incommo-
darentur nobilium molles nervi auditus armorum igniferorum
strepitu nimis propinquo 2).

Cum in Frisia, ut supra monui in adnotatione, non omni-
bus praediis, sed iis tantummodo, quae Heeren-buysen et
Hornlegers vocantur, eiusmodi immunitas concessa esset, quin
etiam borum tantum iUis, quorum possessores Venationis es-
sent capaces, diflicile, propter ignis periculum et mansuetorum

2)nbsp;Simile quid risu dignnm narratur a grimm, Deutsche Rechtsalterthümer, pag.
355 sq. »Dicht vor dem gutsherrlichen schloss im dorf Laxou bei Nancy lag ein
tiefer sumpf, den die armen leute in der hochzeitnacht des fürsten peitschten,
damit die frösche nicht quakten. Im anfang des 16 jh., als sich der herzog von
Lothringen mit Renata von Bourbon vermählte, wurde ihnen dieser herjiömm-
liche lt;^ienst erlassen. Er herschte auch in den lothringischen dorfe Montureux;
wann der abt von Luxeuil sein lager bei ihnen nahm, schlugen sie den weiher
und sangen:

•spä, pä, repotte, pä! (paix, grenouille, paix)
nVeci mr. l'abbe, que dieu gä!quot; (garde)
Dan sal der man von me hause mime hern ein bedde spreiden, da mins hern gnaide
von Prüm up rasten moge j kan he nit gerasten vur geschrei der Vrosche, so sind
lüde im kirspel, die ir erf u. guter daraf haint, dat si die vrosche stillen snllen,
dat mins h. gn. rasten moge,quot; caet.

anirnalium fugam eam immunitatem concessam esse, dicas.
Verum eam immunitatem Frisicam non huiusmodi generis
fuisse, existimo, sed magis propter Venationis exercitium con-
cessam, quod ex eo colligendum opinor, quod iis praediis tan-
tum indulta sil haec immunitas, quorum possessores Venationis
jus haberent 1).

Magni momenli quaestio in censum venit, quod attinet ad
jus sudium ponendarum, praediorum equestrium possesso-
ribus competens; scil. an, vi huius immunitalis, jus habeat
dominus, venatorias ponendi sudes in fundis aliorum privatis?
vel aliis verbis: an immunitas haecce supra fundos alienos
evagelur?

Respondeo: olim, cum Principi compeleret jus venationis in
fundis universis (exceptis sane casibus supra allatis), recte id
jus habere poterat dominus, vel recte evagari immunitas. Ita
quoque exislimares, Supremae Curiae Hagae Comitis visum fui.sse,
d. 5° Junii A' 1833, in^causa inter V' N' d. van totj. van seroos-
kerken, Toparcham a Maarssen, el j. f.'van reede, his verbis:
»Overwegende, dal die beperking van de bevoegdheid om te
jagen van andere gequaliGceerden slechts daarstelde een vrij-
dom van de publieke jagt ten behoeve van de gequalificeerde
eigenaren van Ridderhofsteden binnen de twee honderd roe-
den van dezelve en dus was van eenen negatieven aard, doch
dat die herroepelijke wettelijke bepaling geenszins inhield den
afstand van het Regaal der Jagt van de Souverein op de gron-
den aldaar gelegen of de toekenning van een positief regt van
Jagt op die gronden;^' quod revera obtinebat in allera immuni-

talu equestri, ad dies vitae concessa, de qua supra eginius.
Verum hodie jus illud Venationis cum non amphns a Principe
retentum, sed una cum fundo translatum, habendum sit, prae-
terea cum Jure nostro civili confirmatuuj sit Jus Venationis,
fundi dominii sequela, nunc quum immuuitates memoratae
sint privilégia; prae caeteris saltem privilégia habendae sint
umnumtates, praediis Equestribus ïüduhae , pejoris ergo juris
sint, quam fundi dominii sequela directa; per se jam patet,
pejus meliori juri cedere oportere. Nisi ita accipias, minora
praedia equestria privilegio gauderent prae majoribus, prae
iis scilicet, quae latius e medio evagantur 200 deccmpedis;
quam ob caussam positio, eiusmodi videlicet immunitatem
hodie adhuc evagari supra fundos aliorum privates, ad ab-
surda duceret.

Alia non minoris momenti quaestio haec est, an eius-
modi immunitas 200 decempedarum hodie adhuc vigeat?
Respondeo: Huiusmodi immunitas cum toto coelo diflerat
ab altera immunitate equestri, jus Venationis exercendae
secum ferente, quam hodie nou amplius defendi posse, su-
pra probavi, diversam inquirendi viam ingrcdiamur, neces-
se erit.

Natura huius immunitatis non erat feudaüs, quippe praediis
omnibus, nullis exceptis, concessa. Ergo in censum venire non
possunt leges de tollendo Regimine ac nexu Feudali; quam ob
caussam etiam, eo saltem respectu, Edicto d. 8 Febr. A' 1815
in hac quaestione solvenda opus non est; praeterea de altera
immunitate, quam positivarn dicunt, lantum agit ilhus Edicli
Art. 1 : »Aan de eigenaars van Heerlijke regten, Ridderhof-
steden en havezaten, welke bevorens het regt van de jagt bin-

lien zeker district, ook op gronden van particulieren loebelioo-
rende wettig hebben gehad,quot; caet.

Contra quaestio est, an non huius ipsius Edicli articulo 6quot;
sublata sit haec, de qua nos loquimur, immunitas. Sequun-
tur verba Art^ 6'. »Insgelijks wordt op gelijke pene 1) aan
allen en een iegenlijk, hetzij hij de jagt uitoefent uit krachte
van eenig Heerlijk regt, dan wel bij speciale vergunning, vvel
expresselijk verboden, om binnen den afstand van twintig roe-
den van woonhuizen, met schietgeweer te jagen, zonder daar-
toe van de bewoners dier huizen te hebben bekomen uit-
drukkelijke schriftelijke permissie.quot;

Edictum igitur d. 8'Febr. 1815 immunitatem illam omnibus
praediis communem sancivit ; hanc autem praediis equestri-
bus competentem majoris extensionis silentio praeteriil; ob quam
unicam caussam tamen haec sublata non habenda videtur:
nam immunitas haecce latius patens, solummodo, ni fallor,
inveniebatur in Provincia Trajectina, vi Edictorum A' 1750
et Aquot; 1781, cum Edictum A' 1815 toti Regno commune sit;
quod Edictum nec verbis expressis tollit illa Annorum 1750
et 1781, nec his ita contrarium duci potest, ut tacite eo abro-
gata duci possint.

Cum autem quaestio moveri possit, an non hoe privilegium,
idque quidem quia non nisi privilegium erat, jam sublatum
habendum esset, quippe rerum statui principiisque Juris pu-
blici, cum priori saeculo exeunte et hocce ineunte, tum sub
dominatione Gallica vigentibus, prorsus contrarium, temera-
ria non videtur positio, ut, quod etiammmc recte vigeret.

non ambigua enunciatione ei opus fuisset; quam ob rem huic
privilegio fatale existimare silentium Edicti d. 11 Juin 1814,
non veremur.

Quae jam sufficiant de Jure Venationis ac Piscationis, non
bene Toparchico dicto.

VAniS, COURBIMSIJ, CMtOAMHSi AlVGARIIS
ET JPARANGAREISt MAWOPERIBWIS ET
CAROPERMB ETS.

Vehenientius cum saepe in Corveias saevitum sit, prudenter
hac in re procédas, et omnino distinguas necesse esse, osten-
dere conabor: etenirn nulli reprehensioui obnoxias esse illas
Corveias, quae ctiamnunc in Toparchiis occuirant, jam sponte
patebit,

Praediales tantum propter fundi conce.ssionem admitti solent,
nisi fortasse mixtae considerentur, i, e, ex fundi eoncessione
pro parte, pro parte autem ex Servitute originem ducentes.

Personales a brodeaü 2), a le grand 3), aliisque 4) origi-
nem ducere existimantur e licentia et vexationibus, quibus
ab antiquo miseros Yillanos opprimere solerent Nobiles Ma-
gnatesque, ad quam sententiam confirmandam veterum scripto-
rum quaedam responsa citant; quam tamen oppugnat bou-

HIER 1) his verbis: »Mais quoique cette licence, à la supposer telle
qu'on la dépeint, puisse avoir donné lieu à quelques exactions de
droits nouveaux et insohtes, il me parait comme impossible,
qu'elle ait introduit une servitude aussi universelle que celle des
arvées; car il n'y a presque point de Seigneurie, je ne dis
pas seulement en France, mais même en Allemagne, en Po-
logne, aux Pays-bas, en Angleterre, en Italie et même en
Espagne, où les Villageois ne soient tenus à cette espèce de
dette, quoique avec plus ou moins d'étendue; c'est un fait at-
testé par de bons auteurs; comment se serait-il pu faire, que
les Seigneurs de tant de Pays différents se soient accordés à in-
troduire telle vexation, et, qui plus est, sans qu'aucun Sou-
verain s'y fût opposé?quot; Idem hoc mostesquied 2) attulit contra

Corveiarum origo et personalium et praedialium verosimili-
ter eadem est, eiusdemque antiquitatis duci potest, quae fundi
dominii juris initia et incrementa; Corveiae personales certe non
indistincte tribuendae sunt servituti huiusque exstinctioni. Non
omnes liberationes indiscriminatim obtinuisse sine servitiorum
quorundam praestandorum conditionibus, negari sane nequit.
Verum merito in dubium vocare licet, an eiusmodi servitiorum
sive Corveiarum stipulationis caussa unica ac pura fuerit ma-

2)nbsp;Esprit des Lois, Liv. XXX, Chap. XX, his verbis: »11 faudrait qu'ils (les
Seigneurs) eussent été les gens du monde les plus raffinés, et qu'ils eussent volé,
non pas comme les guerriers pillent, mais comme des juges de village et des pro-
cureurs se volent entre eux. Il faudrait dire que ces guerriers, dans toutes les
provinces particulières du Royaume et dans tant de Royaumes, auraient fait un
système général de politique.quot;

uumissio, an vero potius fundi concessiones, quae ipsis libe-
rationibus jungi solerent, ut innumera docent instrumenta,
imprimis in censum venisse babendae sint. Qua de re diserte

notions tant soit peu exactes de letat des campagnes, sous la
domination des Francs et pendant la période du règne féodal,
doit penser que les affranchissements doivent être réputés entre
les modes les plus rares de l'introduction des Corvées person-
nelles, ou en d'autres termes, qu'il en existe peu, et peut-être
point de cette espèce; mais qu'en général, toutes les corvées
sont originairement réelles, c'est à dire, constituées pour con-
cession de fmids ou mélangées de cette concession et d'affranchis-
sements,quot; caet 2). Quam ob caussam antiquis in instrumen-
tis sive Chartis Corveiae collocatae non sunt in serie sermtutum,
verum vocantur Consuetudines et Costumas, quo nomine quoque
occurrunt in instrumentis fundorum redituum cum alodialium tum
feudalium: referebantur enim Corveiae inter ea, quae dicebantur
pertinentia Villae, Villae reditus, iis temporibus, quibus propter
pecuniae penuriam 3) difficile fundos locasses vel aliénasses pe-

2)nbsp;Et alibi: »11 y a donc si loin de fonder le droit de Corve'e personnelle, in-
distinctement , sur l'affranchissement d'une servitude, qu'il est plus probable que
l'espèce de corvée personnelle fondée sur l'affranchissement seul, est l'espèce la plus
rare, et que peut-être on pourrait dénier de bonne foi, qu'il en existe, aussi long-
temps qu'on n'en produira pas un titre irrécusable.quot;

3)nbsp;Qua de re raepsaet. Analyse, etc. Tom. IV, pag. 562: »Les redevances en
argent n'ont pris naissance, ou plutôt ne sont devenues ordinaires qu'avec l'accrois-
sement de la masse du numéraire, au point que les anciennes lois des Français,
recueillies dans les Institutes de Littleton, decedé en 1482, nous apprennent Sect,
119, que puis apratiels services fueront changés en denyers, par consent des tenants

cunià numerata 1); cuius copia uberiorc facta, magis magis-
que in certas quidem pecuniae summas redactae sunt, sive re-
demtae, sed infaustis iis nominibus Riem- en Zweep-gel-
den notae remanebant, quae justo quidem borrore afficere
solent civem 2). Animadvertendum tamen est, baec nomina
alii cuidam Corveiarum generi, de quo infra dicemus, magis
propria esse. Ita quoque minus recte buic, de quo nunc
loquimur, generi convenit, quod Consuetudines et Costumae vo-
centur; ut autem iu multis aliis, ita in bac quoque materie
non parva obtinuit confusio.

Quidquid est, quae etiamnunc occurrunt Corveiae, verisimdi-
ter non repetendae sunt ex servitiis istis, quae praestare domi-
nis suis coacti erant servi 3) ante Saeculorum XII et XIII
communes manumissiones, et tute satis rejiciendam puto sen-
tentiam eorum, qui directe ex servitute originem trabere,
quin etiam referre servitutis imaginem perbibeant Corveias.
Quamquam caeterum Corveiarum jus defendens, inter alios ita

des François, Tom. I, pag. 179). Observons en passant, que ce consent des tenants
et le désire des Seignours déroute terriblement le système de ceux qui ne cessent
do pêcher du matin au soir, que tous les redevances et droits Seigneuriaux sont
l'effet de l'abus de la puissance Seigneuriale,quot; caet.

1)nbsp;Cf. dc cangk, voce Corvata, ubi scil. Corm'a« referuntur adjuraacreditus
Maneriorum et Villarum.

3)nbsp;De servitiis, a servis praestandis cum domesticis tum ruralibus, copiose grimm,
Deutsche Rechtsakerthûmer, pag. 352, sq.

4)nbsp;Op. laud. loc. cit. apud mrelin, Rép. de Jurispr. voce Corvée Seigneuriale.

odieux d'usurpation et d'extorsion; c'est ce qu'on se gardera
bien de faire , si on veut bien se souvenir qu'à l'égard des
mains-mortables, c'est une suite naturelle de leur condition, dont
la dureté a été fort mitigée, même en ce qui regarde les

leur liberté, et par conséquent d'une faveur dont l'avantage est
inestimable, et dont ils ne doivent jamais perdre le Souvenir.quot;
Ad quae merito merlin : »Sans doute , en lisant ces lignes étran-
ges, on n'a pas oublié que m. boühier était Seigneur,quot; caet.

Hanc ipsam quidem ob rationem , orta rerum illa magna
conversione, saeculo praecedente exeunte, statim generaliter
abolitae sunt Corveiae in Gallia, quas jam sustulerat in Do-
maniis suis ludovicus XVI.

Initio quidem Corveiis praedialibus (reële) non nocuit De-
cretum d. 4' Aug, A* 1789; praediales vero nullae habeban-
tur »que celles qui seront prouvées être dues pour le prix de
la concession d'un fonds ou d'un droit réel.quot; Iniquior lex
erat d. 25' Aug. A' 1792, qua abolebantur (Art. 5) Corveiae
omnes, quae fundi concessionem primitivam habere caussam
non probarentur »par un acte primordial d'inféodation, d'ac-
censement ou de bail à cens.quot; Tandem et hae quoque subla-
tae sunt Legis d. 17 Julii A' 1793 Artquot;. 1quot; 1).

Unicum eumque verum, ut mihi videtur, Corveiarum prae-
dialium characterem notaverunt e delegatis Franciae illi, qui

i) »Heureusement,quot; sie kaepsaet, »la Cour de Cassation de France a eu le
courage d'arrêter l'extension de ces lois de colère et de vengeance, selon jieelin,
au-delà de la rigueur de leur texte; et les tribunaux des paysj que cet épouvantait
révolutionnaire avait atteints, commencent a revenir au-x véritables principes, de-
puis que la farce est jouée.

accuratius in Jura inquisiverant feudalia (Comité des droits
féodaux) his verbis 1): »Et seront reputées Corvées réelles,
celles qui ne sont dues qua cause de la propriété d'un fonds
ou d'un droit réel, et dont on peut se libérer en aliénant
ou en déguerpissant le fonds ou le droit,quot; vel etiam se-
cundum Legis d. 15-28 Martii A- 1790, tit. 3' Art- 2-,
quae non praestandae erant, »que par le propriétaire ou pos-
sesseur d'un fonds, tant qu'il était propriétaire ou pessesseur,
et à raison de la durée de sa possession.quot; Hoc ubi locum
habet, difficile de Corveia personali sermo esse potest.

Vestigia Corveiarum personalium fortasse inveniebantur in
prisco jure nostro Curtis (Hofregt), quod in Transisalania
maxime vigebat, qua de re autem dicere in animo habeo se-
quenti de Jure Curtis.

Universe e fundi jure dominii tantum profluxisse dici pos-
sunt Corveiae; et profecto, adeo non e Servitute, vel ex jure
Toparchico, proprie ita diclo, vel feudali e Regimine profïuat
sive originem ducat jus Corveiae, necesse est, ut contra non
raro hodie adhuc Corveiae instituantur ; quod obtinere scio in
Provincia Gelria, in fundis et Toparchicis et privatis. Ita verbi
caussa legere memineram in instrumento locationis conductio-
nis cuiusdam casae (Hofstede) Viri Ornatissimi metelerkamp a
broschorst et engelenbürg; sed quum mihi non constaret, lit-
teris me hac de re certiorem fecit, se, secundum usum, in ea
saltem Gelriae parte, communem, laies instiluisse Corveias,
band- en span-diensten. Ex duobus instrumentis referre,
quae de iis tractant, non abs re mihi videtur:

y)Art. 6. Verpachter zal behalve de halve Boomvruchten,
»na vooraf de volle tiend genoten te hebben, voor pacht van
»de Bouwlanden genieten de zware garf, dat is twee vijfde
»van het daarop te verbouwen zaad, hetwelk door Pachters aan-
y^gevoerd en vrij gedorscht moet worden, zullende zij verpligt zijn
»naar mate de tiend uitlevert, ook van het garfzaad dien maat
»uit te leveren, en dit koorn naderhand vrachtvrij ter markt van
-»Deventer, Zutphen, of Arnhem bezorgd worden, en daarenboven

»ponden stroo en vier paar hoenders, als ook eenen hond
»voor Verpachter goed te onderhouden en acht wagendiensten
Me verrigten.quot;

Animadvertendum est, casas eas, de quibus sermo, non sitas
esse in Toparchia Bronchorst, sed in fundo, Toparchico jure
non gaudente. Engelenburg.

Ipse quoque ego manopera et caropera quaedam stipulari
a colonis soleo in Provincia Trajectina, etsi non suspecto eo
nomine: non nisi pecuniae igitur pretium sive valorem re-
praesentant ea servitia, ad quae perlicienda etiamnunc multo

1) Quod attinet ad illud alendorum canurn officium, vestigium fortasse existi-
mftndum est antiqui illius juris, CÄz'enaftä nuncupati, nobis Hon den brood, de quo
cf. DU CASGE in voce.

Et olim quoque nonnunquam a liberis praestitas esse Cor-
veias, jam docet robertsoh 1): »Tbe last class of persons em-
ployed in agriculture were free men..............

These seem to have been persons who possessed some small
allodial property of their own, and besides that, cultivated
some farm belonging to their more wealthy neighbours, for
which they paid a fixed rent; and bound themselves likewise
to perform several small services in prato vel in messe, in ara-
tura vel invinea, such as ploughing a certain quantity of their
landlord's ground, assisting him in harvest and vintage work,quot;
caet. 2).

Palmarium quoque huius rei exemplum citatur a racer 3),
narrante de Angariis, quae nomine Hofdiensten s. Huis-
houdelijke diensten praestantur ab incolis Toparchiae Al-
melo, quaeque veniunt titulo cum fundorum concessorum tum
ususfructus superficiei Wastinarum s. locorum incultorum, quae
pleni dominii titulo Toparchae sunt. Sic enim habet: »—
want van de erven des Huizes en Heerlijkheids Almelo is

dit overweegt, zal, meen ik, ras bevroeden, aan wat oorzaak
de huishoudelyke diensten, der ingezetenen van het Schout-
ambt Almelo zyn toe te schryven. Zy vloeyen aldaar voord
uit eene erkenning van zodaanig recht van genot, als de be-

2)nbsp;Cff. quoque mukatoki. Vol. i, pag. 712; du cange vocibus: Arimanni
conditionales, oriyinarii, tributarii.

Zitters van goederen aldaar van de woeste gronden hebben ; en
strekken tot eene erkentenis, dat alle goederen, door anderen
aldaar bezeten, van den Heer van Almelo afkomstig zyn 1).quot;

Quem errorem de Corveiarum origine in Gallia valuisse, su-
pra monuimus, idem et apud nos petritm van der schelling eo
induxit, ut existimaret, directe ex Servitute profluxisse: »on-
der de teekenen,quot; sic enim habet 2), »van deze Dienstbaar-
heid zyn ook in Holland geweest de Angariae en Perangariae,
de verbintenis om eenige postpaarden, of wagenen, of zich
tot eenige diensten gereed te houden, en ze te doen, waar-
van te zien is spelmakni Glossarium, nog heden genaamd Riem-
en Zweep-geld 3). Ejusmodi autem Corveiae, de quibus
VAN DER SCHELLING, alius geueris mihi videntur, ut infra osten-
dere conabor, quam illae, de quibus nos loquimur, nimirum
quae fundi Dominis praestari solent a Toparchiae incolis.

Etiamsi hodiernam ex Corveiarum redemtione ortarum prae-
stationum pecuniariarum naturam paullo accuratius perspi-
ciens, tamen, quod ad earum originem attinet, non longe distare
a van der schelling vidctur g. van loon 4): Eu waarom
de voorheen verschuldigd geweest zynde Heerendiensten, in
zekere bepaalde geldgeevingen sedert zijnde veranderd, alom
thans nog onder den naam van Vroon of Vroongelden voorko-
men, en die meer op verscheydene plaatsen tot den huydigen
dag toe als nog betaald worden, niet om dat de tegenwoor-

1)nbsp;Exempla non minus dilucida afferuntur a matthaeo, de Nobil. Lib. IV, Cap.
22, pag. 1067 sqq.

dige betaalers als nog diensthaar, maar gehruykers van die
loateren en bezitters van die landen zyn, op welken door de oude
Heeren, het zy om het uytsterven het zy om het vrymaa-
ken van de daarin geviseht of de daarop gewoond hebbende
Diensthaaren, hy 't laaten gehruyken of verkoopen der zelven,
de voorbeen gehad hebbende Vroongelden, hy wyze van eene
belasting, op die landen en visseberyen gelegd zyn, welken
daarom nog den naam van Vroonlanden of Vroonwateren voe-
ren.quot; Qui tamen reditus minus recte tributis (belastingen) as-
similandi apparent, quam veri Census habendi. Oud-eigen

E praemissis autem difficile non erit efficere, eas Corveias,
quae Vroondiensten, et eos reditus, qui, redemtis servitiis,
Vroongelden et Vroonschulden nuncupabantur, recte qui-
dem e jure fundi dominii originem ducere.

Praeter nomen Vroondiensten singulari nomine quoque
Gravendiensten vocari olim solebat Corveiarum certum ge-
nus: quae enim dicebantur Gravendiensten, ut ip.sum no-
men jam indicat, ipsi Comiti praestari solebant, vel domi vel
itinere, qua de re et de jure aperturae conf h. f. van zdylen
van nyeveltI), et magna saltem pro parte consistebant in
procurando hospitio Comiti eiusque ministris, famulis, equis
ceterisque, nec non in ,procurandis alimentis pabuloque 2), vel
etiam in ministrandis plaustris et vehiculis 3). De bis autem
negari fortasse non potest, eas fundi dominii caussa minus,

3)nbsp;Cf. van idsinga, Staatsrecht der Vereenigde Nederl (Tom. I) II Verd. III
Hoofdst. p. 113 sqq.

quam aut Regalis aut utilitatis publicae vel nomine vel ob-
tentu a Principe exactas esse 1).

Hae autem sunt, ut opinor, quas significet van der schelling,
quaeque redemtae vel ad pecuniarias redactae praestationes
peculiari nomine Riem- et Zweep-gelden venirent2). Prae-
terea, quamvis Corveiarum originem e Jure Romano proprie
non petendam esse racer 3) affirmet, hoc genus fuisse, cuius
vestigia in L. 7 Cod. de Oper. publ. quaerenda sint, omnino
suspicor; deinde hoc genus fuisse apparet, quod nomine An-
geriarum et Parangariarum, plaustrorumque 4) et mvium 5) prae-
stationum, Saeculo XII, Regalis instar concessum est in Italia
FREDERico I, Imporatori. Denique, quin huius generis fuerint
Angariae, quae posteriore aetate singulari nomine Drostendien-
sten imprimis in Transisalania venerint, quaeque personales
magis quam reales fuisse videantur, non dubito 6) Quod
autem ad has attinet, in dicta Provincia jam abolitae sunt
Aquot; 1783, Edicto seil. d. 25 Februarii, maxime curante Viro
Nob. VAN DER CAPELLEN tot dou Pol. Supcrvacancum sane
existimo, quod moneam, me de hoc genere non loqui 7), quum

1)nbsp;CfF. van zdtlen van ntevelt, Op. kud. pag. 50 sq.; KLVBW, OffentUcJies Recht
des Teutschen Bundes in den Bundestaaten, Ed. Ill, Aquot; 18.31, pag. 640.

4)nbsp;Clf. L. 11 C. de Sacros. Eccles., 1. 2 C. de quihus mun. vel praest. mm. lie. se
excus. Cod. Theod. Lib. VIII, tit. 5, de cursu publico, angariis et parangariis.

5)nbsp;Angariari dicebantur naves, quae onerum vehendorum necessitate adstrin-
gebantur, cfF. 1. pen. D. de Veteran. —Bkissok, de Verb. sign, in voce Angaria,
cit. eacer, I. 1.

7)nbsp;Nec de illis Corveiis, quamvis magna pro parte abolitis apud nos et in prae-

dicam de Angariis s. Corveiis, quae in Toparchiis occurrant,
Dominis praestandis. Haec enim genera accurate distinguenda
esse, jam monuit racer 1). Quod deinde quoque probare h-
cet ex eo, quod Principes in Transisalania imponere non po-
tuerint Angarias privati illius generis, singulari nomine Hof-
diensten s. Huishoudelyke diensten vocatas 2), nisi sal-
tem privato nomine in fundis sibimet ipsis propriis.

Corveiae indistincte ac proprie feudales duci non possunt,
minime illae, quae in Toparchiis fundi Dominis praestantur;
quam ob rem, abolito Regimine feudali, exstinctum hoc jus exis-
timandum non est.

Nec magis Jus Corveiae indistincte e Servitute originem tra-
hit; quam ob rem propter servitutem obolitam exstinctum
existimari nequit; quodsi singulari in casu servitutis sequela
dicatur, ita demonstretur necesse est ab eo, qui affirmet.

Postremo: Jus Corveiae non est Toparchicum: ubi enim in
Toparchiis Domino praestantur Corveiae, e fundi dominii jure
directe profluunt; ergo ex alinéa nostri Articuli impugnari
nequit.

stationes pecuniarias redactis, nobis sermo est, quales obtineant publicae utilitatis
caussa, ex. gr. si in periculo versantur aggeros, vel quales hîc illic praestari solent
in Germania circa viarum curam caet.

1)nbsp;Op. laud. IV, §. 15 et passim; nec non vid. klübee, Op. laud. pag. 641.

Servitutis speciem, nobis Hoorigheid, Hofhoorigheid,
caet. dictam, quaeque ex ea jura profluunt, hodie non amphus
defendi posse, quamvis satis constet, tamen verbo tangere lubet.

Curtem, Cortem s. Coortem proprie significare atrium rusti-
cum stabulis et aliis aedificiis circumdatum, du casge docet 2);
sed medio aevo magis habebatur villa s. habitatio rustica ae-
dificiis, colonis, servis, agris, personis, caet. ad rem agreslem,
necessariis instructa, alias Chlonia dicta 3), quae Belgice olim

1) Tractatum, cui titulus Jus Curiale Litonicum. cum praefatione eoehmeri, A°
1754, Göttingae editum, conscripsit joh. cheist. steodïman; ipso tractatu uti mihi
nou licuit; e titulo autem apparet auctorem statum personarum, quae Hoorigen
audiebant, deduxisse e peculiari illa conditione servili, vel servitutis specie, qua
tenebantur Liti Si Laeti, nobis Laeten. Est quidem haec satis vulgaris opinio.
Cum vero plures servitutis species in Jure Curiis confusae videautur, nescio, an
nomen illud ei plane conveniat. Ab aUera tamen parte negari quoque non potest,
posteriore tempore communiter eos Laeiorum nomine vocatos fuisse, qui fundi re-
ditum, Canonem, praestarent. Tutius autem, etiamsi barbarismo usus, Meierdingi-
cum nuncupavit jus illud stktjben in Tract, de bonis Meierdingicis. Verum enim
vero Juris Litonici nomine cum vulgo receptum sit, saepius usus sum. Conscripsit
et hoe quoque nomine usus, Specimen Acad, de Jure Litonum in Tubantia g. e.
donkee cuetios, Lugd. Bat. defensum Aquot; 1831. De Äs,nbsp;quoque voca-

tis, vel Flandrice: hôtes. Gasten, Estagiers, Stragiers, Cambriers caet.
cf. omnino eaepsaet, Précü Topographique, Nquot; 42 et 50 (Oeuvr. Compl. Tom. HI),
et Analyse caet. N». 234 (Tom. IV, p. 382), cf. quoque miraeds,Tom. I, p. 716.

dicebatur: een huis met zyn erf en weere, s^nno voca-
bulo Hofl); quo nomine hyperbolice, ut hodie etiam, voca-
batur Curia, ubi jus dici solebat 2). Curiarum Suprema, in
nostra materia, dicebatur Curia Salica, nobis Zaalhof s. Za-
delhof 3), et terra eiusmodi Curiae parens erat terra Salica
s. aiodialis, paterna, aviatica 4), i. e. terra possessa per anti-

Haec ut bene constent, maximi habendum est momenti Do-
minis (Hofheeren), ne colonis attribuantur fundi, quod in
veris feudis obtinuisse, notum est. In veris feudis dico: nam
saepius, cum inter fundos illos nonnulli invenirentur, qui cen-
sitico quodam contractu libens hominibus, quin etiam nobili-
bus 6), concessi essent, eiusmodi fundi dicebantur feuda eensuaha,
vel rustica, vel pensionaria 7), nobis Cyns- s. Tins-goede-
ren; quae tamen ab aliis fundis censualibus in eo differebant,
ut eorum dominium directum penes Dominum maneret 8),

3)nbsp;Ad voces: Saalstede, Siedel, Sedel. Sadel, Sattelhoeffe, Sadel-
leen ^tSetelgoed cff. eaoee. Op. hud. m, p. 57, r.D CANGE, in voce Sala,
EAEPSAET, Analyse caet. Livr. VI, Chap. 7.

5)nbsp;Cff. montesquieu, de resprit de Lois, Liv. XXX, Chap. 16; maeculk, ^'om.
Lib. I, Cap. 2, ibique bignon in adnot. eacek. Op. hud. IV, pag. 173.

7)nbsp;Cff. eiohhoen, Deutsche Stoats- u. Rechts-Geschichte (Ed.nov. A' 1843) §. 3b8,

SAM. STEYK, Examen Juris Feud. Cap. IV, defundis impropriis, 35, et huius dispu-

quam ob caussam quoque dicebantur Erfpachtsgoederen 1),
et ipse Census, Pacht 2).

Caeterum Jus Curtis plane diversum esse a Jure feudali,
satis probatum existimo 3); quapropter ob feudale Regimen
übolitum, per se exstinctum haberi nequit; servitutis vero abo-
litione eiusque sequelarum tantummodo exstinctum habendum
est, idque quidem ob Juris Litonici peculiarem circumscri-
ptionem, quae si non adesset, imminutionem tantum subiisset
Jus Curtis; aboquin autem, ut recte vigeret, nihil obstaret, quod
probare conabor. Jus Curtis autem nihil commune habere cum
Jure Toparchico, ex ipsa rei expositione unicuique facillime
patebit.

Servitus, quae Hoorigheid vocari solet, originis Germanicae,
in Patria nostra jam prius nota erat, quam in his regionibus
Jus valeret Romanum 4); quam ob caussam, quamvis Roma-
norum colonatui quodammodo adsimilari liceat 5), caveas, ne
inconsiderate ei applices Juris Romani principia circa servos.
' Ut bene intelligatur, unde vinculum ortum sit intricatius
quodammodo servum (Hofhoorige) inter et dominum (Hofheer),
servorum colonorumque conditionem, qualis apud antiquissi-
mos Germanos fuerit, inspiciarnus, necesse est.

1)nbsp;Id. pag. 177. — De Emphyteusi Germanica, a Romana diversa, cf. stkcben,
tract, de bonis Meierdingicis.

3)nbsp;Cf. Consult. meyek, Respons. IV, Idem, Aanmerkingen over de Hoorigheid en
derzelver bestaan nog heden in Nederhnd, in de Bijdragen tot Regtsgeleerdheid en Wet-
geving, verzameld en uitgegeven door M'. c. a. dek tex en Mquot;'. j. van hall.
Jaargang 1826, pag. 44).

Longe differebat a Romanâ servitus Germanica, ut jam docet
tacitus 1): »Ceteris servis non in nostrum morem descriptis
per famibam ministeriis utuntur; suam quisque sedem, suos
penates regit. Frumenti modum dominus, aut pecoris, aut ves-
tis ut colono injungit, et servus hactenus paret.quot; Servi Ro-
manorum more contra habebantur res, mancipia; personabs
igitur plane erat servitus more Romanorum, cum omni jure
dominii, veluti jure in re; servitus autem more Germanorum,
quamvis et ipsa personalis, subsistebat tamen intra frumenti
caeterorumque praestationes: et serms hactenus paret. Itaque
periodo Francica servitutis duo potissimum genera invenieban-
tur, nimirum Rornana, in qua homines ipso servi nomine vocari
solebant, nec non homines de corpore, et Germanica, cuius servi
ho^ninesde potestate 2). Nusquam ea genei'a confudisse Franci
videntur 3), quamvis utroque usi sint; hominibus de corpore sci-
licet utebantur ad ministeria domeslica servilia; bi erant, qui
dicerentur ministeriales; erant quoque qui sub Decano in Deca-
niis ordinati ad quaelibet artificia opificiaque adhiberi solerent 4),
eodem fere modo, quo postea opificum corpora nostra (gilden)5).
Homines de potestate contra maxime rure habitabant et adhibe-
bantur ad fundorum culturam; erant, qui dicerentur servi ca-
sati, nobis quoque Kamerlingen et Keurmedigen 6)

3)nbsp;Cf. eaepsaet, V, pag. 141. Nostrates tamen postea, quamvis non plane, confa-
disse, estatutis servitutis, quae Hofhoorigh eid vocatur, satis manifestum existimo.

vocatij quaeque ab iis exercebatur cultura, vocabatur Casala-
gium 1). Obtinebat tamen nonnunquam, ut ad Casalagium
quoque adhiberentur servi de corpore, qui tamen eo casu pro-
prium lucrum (soluto certo reditu sive pretio, praestitisque
certis Corveiis servorum casatorum instar) sibi non compara-
bant, verum servi de corpore recte manentes, Domini tantum
nomine fundos colere solebant, quod, ut bene fieret, Majoris
cuiusdam curae erat mandatum 2). Inde fortasse apud nos
distinctio inter Hofboorigen sive Volscbuldigen, Ka-
merlingen et Eigenboorigen sive Halsboorigen, Hals-
eigenen, quae denominationes inveniuntur in Jure Meierdin-
gico; ita saltem grimm 3): »Die benennung hörig, fwrigkeit für
das Verhältnis der loseren, sich dem stand der freiheit
nähernden Knechtschaft. . . et porro: »gewöhnlicb stehet
hofhörige, die den befehlen des hofs, welchem sie pflichtig sind,
gehorchen mossen, dazu gehören. Ahnlich ist schuldig, hof-
schuldig, servilis conditionis, quod vulschult dicitur; vulhofschul-
dig-, vulschuldig.quot; Denique: ygt;eigen ist härter als arm (armman,
armeleute, quo servi, vel non liberi designabantur, unterwür-
figen dienstleute, unfreien) noch härter halseigen, hluteigen, leib-
eigen .....vgl. HALTAUS, der aus einer münsterer Ordn. von

1553 sogar das dreifache leiheigenhörig anführt und eigenhörig;
attineat cum corpore, proprius sit de corpore.quot;

Colonorum diversae erant species, quae alFeruntur a letsero,
praemonente tamen, circumspecte applicanda esse ad nostros

3)nbsp;Deutsche Rechtsalterthümer, pag. 310; cf. quoque trotz. Jus agrarium Foederati
Belgii, pag. 248 sqq.

colonos, quae valebant, principia circa colonos Romanorum, cum
bi maxime cives et milites, qui fundi certam partem pleni do-
minii titulo obtinere solebant, solvendo annuo tributo perpetuo
Reipublicae 1), illi vero omnes (exceptis tamen rusticanis, qui
liberi coloni) Domino cuidam plus minusve subjecti essent.
Secundum leyserum igitur distinguebantur:
Adscriptitü, glebae addicti ; a servis parum differebant ; usu-
capione libertatem adipisci non poterant, nec a fundis, quibus
adscripti erant, discedere iis licebat.

Originarii, e servis omnium specierum prognati.
Censitï sive censibus adscripti; melioris erant conditionis
adseriptitiis: glebae enim addicti non erant, nec m misericordia
Domini; tributum capitis solvebant, quam ob caussam tributarii
quoque dicebantur: »vis-à-vis de leur Seigneur,quot; ita raepsaet,
»ils étaient dans une espèce de servitude quelconque, mais ils
étaient tenus pour bommes libres vis-à-vis de tout autre 2).quot;

1)nbsp;Cf. tamen etiam de savigny, über den Romischen Colonai. Abtiandlungen der
Historisch-philologisclien Klasse der Kön. Akademie der VPissenschaften zu Berlin.
Aus den Jahren 1822 u. 1823.

»Auch hatte in der That der Colone gar kein Recht am Boden. Das er nicht
»Eigenthümer war, also selbst den Boden nicht veräussern konnte, verstand sich
»ohnehin von selbst [L. 1 , C. Theod. ne colonus. (5, 11) L. 17, C. J. de agric.
»(11,47)]: aber auch selbst ein beschränktes dingliches Recht am Boden wird ihm
»niemals zugeschrieben,quot; caet. quae tamen jungenda cum iis, quae porro habet:
»Vergleicht man ihren (der Colonen) Zustand mit der alten Eintheilung aller freien
»Einwohner des Reichs in Cives Latini und Peregrini, so ist est unzweifelhaft, dass
»sie nach Umständen jedem dieser drei Stände angehören konnten. Da aber in der
»späteren Zeit die Latini und Peregrini nur noch seltene Ausnahmen gewesen zu
»seyn scheinen, so waren wohl auch die meisten Colonen im Besitz der Eömi-
»schen Civität.quot;

2)nbsp;Libres vis-a-vis de taut aulre- haec an ad literam sint accipienda, valde dubito.

Coloni, quamvis liberi homines, cum corpore, tum bonis,
fundi Dominum quemdam agnoscebant; agros colebant sol-
vendo certo censu; distinguebantur in perpetuos, conditionales,
inquilinos et colonos simplices.

Inquilinis agros colere quidem impositum erat, quod tamen
ab aliis ut fieret, curare iis licebat, et alibi habitare. — Co-
loni simplices ne minime quidem solo alfixi erant; census tantum
iis praestandus erat fundi concessionis caussa. Caeterum a
fundo discedere poterant, quandocunque luberet. Erant quo-
que, qui reddentes vocarentur, quandoquidem consistebat eorum
servitus praestatione eorum, quae ad victum essent necessaria,
pullis seil, gallinaceis, ovibus, porcis, quaeque similia plura;
alii, manentes vocati, ministeria quaedam praestabant; erant,
qui dicerentur manu operarii et caroperarii, quibus, liberis li-
cet, ea praestare servitia impositum erat, unice fundi concessi
caussa.

Uberrime tractat hanc inateriem quoque Capitulare de Vil-
lis caroti magni, A' 800.

Jam vero, si consideramus, quonam consisteret nobis, quae
dicebatur Hoorigheid, et ad quaenam obligaretur, qui dice-
batur Hoorige 1), facile jam inteUigemus, quale fuerit insti-
tutum, et unde oriundum. Hobam quandam (Hoeve, Zathe
Kot 2), qui dicuntur Hoorigen, colebant (hemeyerden),
exili censu praestando vel pro toto vel pro parte, sive pecu-
nia, sive frumento vel pecore, sive servitiis, nimirum Corveiis;

1)nbsp;De necessitndino servum s. litum inter et dominum Jure Curtis cf. unger.
Altdeutsche Gerichtsverfassung, Kap. I, §. 3, pag. 13 sq.

2)nbsp;Unde nomen Kotters s. Kottiers, Gallice: Cotterets, Cotterle, An-
glice: Cottage, cf. meyer apud dem ïex et van hall, 1. c.

salvis his, ab una parle jus habebant, colendi hobam heredi-
tarie eodem censu perpetuo praestando; ab altera vero parte
ad id adigi quoque poterant, cum nec iis, nec eorum fdiis
discedere ab Echta 1 ) unquam liceret, nisi libertatem émissent
et abum servum in suum locum supposuissent, qualis diceba-
tur Wederwissel 2); extra Echtam nuptias inire iis non lice-
bat, nisi pace domini. Plerumque praedia eiusmodi conditionis
{hoorig) a nullo, praeter eiusmodi qualitalis hominem {gela-
det) 3) inhabitari licebat, i. e. a nullo, qui non servus esset,
vel si liber, qui liberlati suae non renuntiasset; in potestate
erant domini 4). Caeterum contrahere inier vivos iis licebat,
quin etiam donare; verum testamentum facere iis inlerdi-
ctum 5); hereditatem parentum consequi poterant, salva trans-
scriptione sive insinuatione; Domino subjectos se profiteri, cer-
tasque pecunias solvere iis impositum, quae dicebantur Erf-
winning doen 6) sive zyn bofregt verwaeren 7); hisce,
qui vocabantur Gamerlingen, non adstringebantur 8); mortuo

]) Eclita dicebatur eiusmodi conditionis bonorum unlversitas unam efficiens pro-
prietatem.

2)nbsp;Cf. Sof horig regt in de Twente A^ 1545, eodem Vol. typis mandatum, quo
Landrechten van Over-Yssel, met de nadere Reglementen, resolutien en amplia-
tien etc. door ordre van de Ed. Mog. Heeren Staten van gemelte Provincie daarby
gedrukt, tot Deventer by Jan van Wyk, boekv. 1724, met privilegie, ter Ordonn.
v. H. H. Staten, h. eoteb. Art. IV.

servo, domino compelebat dimidium omnium quadrupedum,
nimirum equorum, boum, porcorum et ovium, auri argenti-
que nonsignali, lardi praesenlis, eius, quod dicebalur bui-
tengesaey, nimirum fruclus e fundis abenis comparati, nec
non eius, quod vocabalur weddescatb, pecuniae scib foe-
nori localae, quoad non immobiles faclae, caeteraque; ipsius
vero praedii usui permanere debebant equus melior mebusque
pecus 1), melius vulgo vocatum catallum.

E quibus paucis 2) facile deducendum existimo, servilem
conditionem, Hoorigheid vocalam, quaeque ad eam jura of-
ficiaque pertinent, originem trabere e primiliva agrorum ac
casarum, nimirum praediorum, concessione huic ilbve speciei
servorum, supra memoralorum, maxime adscriptitiis 3), non-
nunquam quoque, rarius licel, colonis inquilinis; poslea, lapsu
temporum, confusionem quandam orlam fuisse, suspicor, cum
plurium servitutis specierum vestigia in hac materie observare
liceat. Denique colligendum existimo, islum hominum statum,
quem Hoorigheid vocabant, originem ducere:

1°. Quod ad praestationes cum pecunia ac speciebus, tum Cor-
veiis: e primiliva agrorum concessione, non pleni titulo dommii,
nec quidem tilulo utilis dominii, sed titulo tanlum culturae
hereditariae, ut judicavit Tribunal Almeloae sententiâ d.
7'Jubi 1824, unde domino competat Jus reale (Grondregt).

2)nbsp;Uberius liac de re mbyek apud den tex et van hall; cff. quoque schkas-
sekt, Codex Odro-Zutphanicus et, eacek, Over-Ysselsche Oudheden, IV, passim.

tur H oor ige praestanda nounullaque Dmnmi jura, haece servili
conditione nata fuisse, et hoe respecta ergo personale tanquam
jus habuisse Dominum 1). Quam igitur servitutem, maxime
more Germanorum, communes manumissiones ac liberationes
Saeculorum XII et XIII complexae non sunt; quapropter usque
ad recentiora tempora viguisse apparet 2). Servitutis de cor-
pore vestigia nonnulla se deprehendisse raepsaet 3) affirmat in
Flandria Imperiali, vicinisque Belgii Meridionalis regionibus:
»Mais il existait encore des vestiges de cette servitude dans la
Flandre dite impériale; ainsi, dans le pays d'Alost, il y avait

glectam illam servitutis manumissionem repetit ex exceptione a norma exstingUen-

dae servitutis. quae (exceptio) obtinebat in bonis Ecclesiasticis. Sic enim fere

mancipiis utriusque se:cus et generis, exceptio introducta est a norma. Saeculis XI,
XII, XIII et XIV fere nbicunque praevalente, quod servitus abrogata fuerit. Sic
. apparuit, quod, cum i.üd. XVI dignitate rcgia investitus, litones omnes
manumiserat, servi, qui in Francia adhuc superstites erant, ad monasteria perri-
nuerint: _ sic etiam apud nos: _ quod scil. ad annum 1795 usque, m patria
nostra, et speciatim in Tubantia repericbantur, qui solo erant adscript., quod inha-
bitabant; hoc inde repetendum videtur, quod agri illi olim una cum appenditus
ecclesiae dati litonesque hanc ob caussam a bencficio exclusi fuerint, quo in aliis

regionibus fruebantur, qui eidem erant subjecti servituti.........Episcopus Eheno-

Trajectinus Anno 1528 domania et auctoritatem in Transisalania carolo V cessit,
pretio certi annui reditus (cit. wagenaar, Vaderl. Hist. IV, 1. 16, pag. 479). Sic
igitur agri cum litonibus et quod eorum erat vario tempore Ecclesiae donati, rursus
ad auctoritatem Civilem, quae dicitur, transierunt, ad quam pertinere nunquam

quelques villages, en bien petit nombre, connus sous le nom
de 's graven propre dorpen, ou villages propres du comte, qui ap-
partenaient en propriété au souverain; ceux qui étaient nés
dans ces villages, pouvaient aller demeurer où bon leur sem-
ble, mais décédant hors de ces villages, tous leurs meubles
étaient échus au profit du comte. Cette servitude affectait
les personnes nées et sortantes de ces villages, et passait de
la mère aux filles, jusqu'au premier descendant mâle, dans
la personne duquel elle s'éteignait, mais seulement à son dé-
cès,quot; caet.

Nonne eiusdem instituti vestigia fortasse quoque habenda
sunt apud nos illa, quibus nomen Halshoorigheid, Hals-
eigenheid, Eigenhoorigheid, magis minusve confusa cum
conditione, quae dicitur Hofhoorigheid? Ita videtur. Ani-
madversione sane dignum est, servilem conditionem istam, quae
unice fere vigebat in Transisalania, Tubantia et Gelriae parte 1),
imprimis obtinuisse in fundis Imperatori propriis, qua seil,
qualitate hi pervenerunt ad Ordines illarum regionum, deni-
que Reipublicae Domania facti sunt 2).

1)nbsp;Etiamsi in paucis assimilare liceat Juri Curtis Jus, quod in Provincia Gro-
ningana venit nomine Beklemregt, haec tamen longe a se invicem diversa jura
apparent diversaeque originis; qua de re cf. feitii, het Groninger Beklemregt, caet.
I, p. 16. Praefationis. Verisimiliter et in Anglia quoque jam antiquitus Juris Cur-
tis species vigebatipsum territorium ei juri parens vocabatur Soca, et ii, qui
ejusmodi fundos colerent, dicebantur Socamanni; do quorum conditione incerta
fortasse nonnulla attulerint Leges deperditae Eegis aelfkedi, quibus titulus: Do-
m es day bo ok. Cf. phillips, Versuch einer Darstellung der Geschichte des Angel-
sächsischen Bechts.

2)nbsp;Apud HACEK tarnen et privatae Toparchiae referuntur, a quibus Jure Curtis
fundi dependebant; Over-Ysselsche Gedenkst. IV, passim.

Quaestioni, an adesse etiamnune, vigente nostro Codice Ci-
vili hodierno, existimandi sint, qui dicuntur hofhoorige Lie-
den, recte negative respondet meyer 1): »En men zegge niet,
dat er omtrent de Hofhoorigheid bij de Wet geene Bepalingen
voorkomende, de oude Wetten en Reglementen voor als nog
in werking moeten worden gehouden: dit is waar in zaken van
Koophandel 2) en in Strafbepalingen 3); maar in Burgerlijke
zaken heeft het tegendeel plaats 4).quot;

Nunc vero cam unice ob caussam omnia ista, quae ad eam
conditionem. Hoerigheid dictam, jura pertinent, exstincta
censenda sunt? Affirmative quidem meter 5): »Wanneer het
nu eene waarheid is,quot; inquit, »dat de Staat van Hofhoorig-
heid heeft opgehouden (hetzij dit tot de verklaring der regten
van den Mensch in 1795, hetzij tot eene der veelvuldige Staats-
regelingen, hetzij tot de invoering van het Wetboek Napoleon
voor Holland, of tot het tegenwoordige Wetboek worde gebragt),
zoo moeten ook al de regten vervallen, die met de Hofhoorig-
heid in een noodzakelijk verband stonden.quot;

Mihi vero, etsi ab egregio meyer invitus dissentiam, di-
stinguendum videtur: recte utique ob caussam memora-
tam cessasse habenda sunt jura, quae directe e servib ista
conditione profluunt, qualia sunt: hobae sive mansi coacta
inhabitatio; vetila discessio ab Echta, nisi bbertate redem-

4)nbsp;Cff. Lex 1 Germinal an XII, et Wetb. op de Burgerl. rogtspleg. Art. 1041.

ta 1) et novo substituto servo; nuptiae prohibitae, nisi saiva
pace dominica; interdicta bonorum dispositio testameutaria 2);
bereditatis redemtio {er[winning) imposita sub poena statum
ineundi, qui dicebatur Belmundigbeid; omnia haec sane eius
status sequelae, caet, — Minime vero ea, quae sequelae pos-
sunt reputari fundi concessionis, vel potius concessi juris co-
lendi. Num bis adnumerandum quod Jure Curtis ex beredi-
tate ad Dominum perveniebat, mortuo lito? Adnumerandum
sine dubio; quod ipse meter quoque agnoscit 3): »Het was
niet alleen de jaarlijksche opbrengst, door den Meijer verschul-
digd; niet alleen het behoorlijk onderhoud van het bebouwde
goed, dat den eigenaar het gebruik daarvan vergold, maar
ook zijne persoonlijke regten op de dienst van den Meijer; zijn
regt, om bet heste pand, bij versterf, tot zich te nemen; zijne
andere voordeelen, die hij, zoo bij overlijden als bij andere ge-
legenheden, had:quot; quamvis enim communiter hereditatis ista
partitio, nobis quoque Haafdeelinge vocata, servilis condi-
tionis sequela dicenda sit, hoc tamen casu imprimis babendam
censeam, veluti locationis conductionis pretium repraesentan-
tem; insuper quod ipsa Canonis sive Census exilitas jam probat.
Praeterea partitio ista haereditatis non erat necessarius effectus
Germanicae servitutis, e qua, quae dicitur Hofhoorigheid,
oriunda; ad quam probandam positionem ipsius meyeri verbis

1)nbsp;Quod ipsa ratio jam docet: nam ipso legum effectu libertatem jam nactus est
Litus, nec amplius ergo emendam.

2)nbsp;Eorum seil, bonorum, do quibus inter vivos donatione disponere ei licebat:
nam cetera ei non competere, sed locationis conductionis partem efficere, mox
probare conabor.

denuo utar 1): »Dit leert ons een Schrijver, die de zeden en
gebruiken van zijn land, niet bij gissingen en gevolgtrekkin-
gen, maar uit eigene beschouwing kende, en die zijne taal
zóó wist te gebruiken, dat ieder woord met opzet gekozen
schijnt, om daardoor een bijzonder denkbeeld uit te drukkenj
ik bedoel tacitus, die in zijn nog niet, immers hier te lande,
genoeg gekend en gewaardeerd boek, de morihus Germanorum,
Cap. 25, zegt: » »Ceteris servis non m nostrum morem de-
scriptis per familiam ministeriis utuntur; suam quisque sedem,
suos penates regit. Frumenti modum dominus, aut pecoris,
aut vestis ut colono injungit, et servus hactenus paret.quot;quot; Jam
vero colonus Romanus bereditatis partitioni obnoxius non erat,
etiamsi de iis omnibus, quae sibi acquisiverat, sine domini ve-
nia bbere disponere 2) ei interdictum esset; ergo, quae Jure
Curtis ex hereditate domino competebant mortuo lito, nec e
prisca Germanica servitute, nec e Romanorum colonatu pro-
fluere habenda sunt, sed potius constituere locationis condu-
ctionis pretii incertam partem 3).

2)nbsp;Cf. savignt, Op. laud. pag. 13: »Die Colonen waren vielmehr des Eigenthums
fahrig, und es war ihnen nur untersagt. ihr Vermögen ohne Einwilligung des
Gutsherrn zu veräussern [L. an. C. Theod. ne colonus (5, 11), L. 2 C. J. in quibus
caus. cohni (11 , 49)], indem freilich ein wohlhabender Colone für das Gut selbst
und für den Gutsherrn vortheilhafter war, als em armer.quot;. Et porro pag. 18 : »Ver-
mögen konnten sie haben, nur war ihnen die freie Veräusserung desselben unter-
sagt: doch waren einige Classen auch von dieser Beschränkung frei.quot;

3)nbsp;Videntur tamen dictae bereditatis partitioni, olim saltem, non fuisse obnoxii,

Num melius calallum (beste pand) 1) nominatim quoque ha-
bendum est juris fundi colendi sequela, et ergo constituens
jus reale (grondregt)?— Negat quidem kaepsaet his verbis 2): ,
»Comme les rentes et les redevances ont remplacé les charges
et les services, dont les fonds étaient grévés avant de devenir
emphytéotiques, ainsi la morte-main ou meilleur catel a rem-
placé le droit de prendre au décès du serf; tout ou une
partie de ses meubles,quot; caet.; et porro: »ce qui peut avoir
motivé de préférer le nom de meilleur catel, pour signe de re-
connaissance de l'affranchissement et de la servitude personnelle à
tout autre signe de reconnaissance, n'est pas bien certain,quot;
caet.; denique; »bkittob a sqin de nous avertir, que cette
redevance est purement personnelle, sed non servitus honarum;

CE QUI PROUVE DE NOUVEAU, COMBIEN IL FAUT SE DÉFIER DE BURGUN-
DIUS 3), QUI EN FAIT USE. REDEVANCE FONCIÈRE.quot; Jam VerO, CUm
apud nos in Jure Curtis universe non nisi rarissime obtinuisse
manumissionem appareat 4), difficile melioris exigendi catalli

Legum complexn: Hof horig regt in de Twente; lapsu temporis fortasse magis ma-
gisque in hae materie confusio obtinuit; — quin etiam hereditatis partitionem et
melius Catallum cumulative a quolibet Lito (Hofhoorige) debitum invenimus in
citato Hofhorig regt caet. Art. XIL

1)nbsp;Hoc jus variis occurrere solebat nominibus: Latine: Jus optimi CatalU, Opti-
mum de possessione, Jus Caduci, Jus Mortuarii, Manus morlua, Optimus equus vel bos,
Cunneda, nobis: Het beste pand, het beste Catheel, het dooden-pand,
de doode hand, Keurmede; Germanice: Hauptrecht, Todtfall, caet. —
Cff. kldii, Hist, der HoU. Staatsreg. IV, pag. 74 sq. — Raepsaet , Analyse, caet.
Tom. V, pag. 27, sqq. Chap, de la Main morte ou meilleur Catel.

4)nbsp;Ita sane haoer , Over-Yss. Gedenlcst. IV, pag. 1.50: »T)e gedeeltelyke eigen-

jus manuraissionis agnitionem ducas; quam ob rationem quam-
vis sine dubio communiter habendum sit jus personale, tameri
in casu bürgühdifm quoque non erravisse suspicor, servitutem
bonorum affirmantem. Praeterea nunc priscus Litus cum non
amplius bobarn sive praedium inbabitare coactus sit, neque
diutius colere agros, ut a fundis discedat, omnino liber est:
si enim a fundo diseedit, cuius optionis jus plenum babel,
destituitur jure suo dominus: nulla enim bereditas adhuc ad-
est; contra, Lito discedente, fundum sibi proprium nunc co-
lendum curare dominus liber est, pretio justo, more hodierno;
sin manere praefert Litus, nec quidem dejici sinit. Jus Curtis
invocans, ut nuper adhuc fieri solebat 1), nihil profecto quo-
que obstat, quominus recte fruatur suo jure Dominus ad he-
reditatem vacantem, quaeque eius generis plura: nimis enim
profecto inique ducendum, ab una parte re aliéna aliquem
Uli frui et omne commodum facere sùum, ab altera parte
vero ipsum Dominum sive proprietarium rei suae justo pretio
destitui. Rei dilTicullalem intellexisse apparet cum Suprema
Curia Hagae Comitis, ad quam provocatum erat in causa, de

dom, waarin deze hoorige lieden aan hunne Heeren toebehooron, is van allen niet
uit dezelfde oorzaak af te leiden. GededtdyU vryhating van geheel eigen menschen,
om landgoederen op voorwaarden te bezitten; als ook vrywillige overgave van zich
zelven, door vrye menschen gedaan uit bygeloof, gebrek van onderhond, verdedi-
ging, veiligheid; of om zich aan andere lasten te onttrekken, en meer andere re-
denen worden gemeenlyk voor den grond gehouden, waarop deeze gedeeltelyke
eigendom berust.quot; Cum vero ne minime quidem unicus fons, quin etiam rarissi«
mus eius conditionis habenda sit manumissio, difficilius sane jus melioris Catalli
exigendi, iu hac materie, exinde petas.

qua MEYER, Resp. IV, tum Domaniorum gubernatio: nam mutuo
consensu caussa coram Suprema Curia indicta mansit, cum sae-
pius conata sint Domaniorum Administratores componere ne-
gotium cum Litis sive iis, qui Hoorigen dicebantur, quod
Anno 1826 maxima saltem parte feliciter peractum esse, meyee
affirmat 1).

Colligendum, nihil obstare, quin Juris Litonici vestigia recte
etiamnunc manerent, prout ea non directe e Servitute pro-
iluerent, nisi aliud adesset impedimentum: peculiaris scibcet
obstat ipsi Juris Litonici indoles; quod ipse quidem meter
postremo animadvertit his verbis: »Het Hofregt zelf, hetgeen
achter het Overysselsche Landregt is gedrukt, erkent, dat het
regt van bemeijering van den staat der Hoorigheid onafscheide-
lijk is, en bepaalt daarom bij Art. 3, dat niemand eenig Hof-
goed bezitten of hebben mag, die naar de nature des goeds niet
geladet [gekwalificeerd] is 2), eene beschikking, die, uit den aard
der zaak ontspruitende, ook op de kwestie in dezen kan wor-
den toepasselijk gemaakt. Immers, bijaldien niemand dan een
gekwabficeerde, dat is een Hoorige, het Hofgoed bezitten mag,
indien tegenwoordig niemand boorig is, volgt daaruit van zelf,
dat niemand het Hofgoed naar Hofregt bezitten of bemeijeren
kan. Alle Hofboorigen zijn vrij geworden en uit den echte
gegaan, krachtens de nieuwe Wetgeving, en zonder wederwis-
sel. Er is dus niemand meer, die tot de bemeyering bevoegd

2)nbsp;Bonorum Meierdingioorum possessionem liberis hominibus non pcrmissam
fuisse, strüben monet quidem in Tract, de Bonis Meierdingicis §. IX, probat autem
in Parergis Göttingensihus, Tom. I, Lib. 2, Obs. 1, § §. 4, 5.

of geregtigd zij, en de eigenaar heeft evenzeer de vrije be-
schikking over zijn goed, als de Hofhoorige over zijnen per-
soon en zijne nalatenschap: zij zijn elkander even vreemd als

Ergo, non amplius defendi possunt apud nos 1) cum ipsum
Jus Meierdingicum tum jura officiaque, quae ex eo proflue-
bant; quam ob rem supervacaneum per se apparet probare,
nihil commune habere cum Jure Toparchico, quod et ex iis,
quae exposuimus, facile deducetur. Nec tamen penitus prae-
terire Jus Curtis volui, idque quidem eam ob rationem, quod
negari sane nequeat, primitivam et imperfectam fundi conces-
sioLm huius juris fuisse fundamentum, unde multa quoque,
quae in eo occurrunt, explanationi esse.possunt nonnullorum,
quae jura in Toparchiis inveniuntur, quorumque, contra vul-
garem opinionem, Toparchicam rejecimus indolem.

1) In Polonia rustici et etîanannnc adscriptitii occnrrnnt; in Russia quidem a
servis vix distant, cf. »onkeb Cdbtius, Op. laud. pag. 21.

Familiares nonaulli cum Jurum Toparchicorum, quae di-
cuntur, apologiam conscribentem me accepissent, cumque sae-
pius jocose a me jnquirerent, an et Jus Primae Noctis quoque
defendere in animo haberem, pro certo habui, huius juris
indolem ac naturam a multis etiamnunc prorsus male intel-
ligi, quod me incitavit, brevissime quamvis, pauca afferre
eorum, quae de illo jure constent.

Jura Primae Noctis, Cullagii, Marchetae, Afforagii, aliaque,
quamvis revera variam habeant significationem, non raro con-
funduntur, nec non saepius ea male explieuerunt sive inter-
préta ti sunt Scriptores 1).

Jus Primae Noctis, quod exstitisse affirmatur a g. van loon
etp. VAS DER SCHELLING in Toparchüs VoshoI, Schagen, Sluyp-
wyck et Rhoon aliisque, repetendum videtur e Sacrae Scrip-
turae (Apocryphwn) libro, tobia, Cap. YIII, vs. 4; ubi nempe
TOBIAS uxori suae nuper ductae proposuit, continentiam obser-
vare et precibus pervigilare tres noctes primas; »Sara exurge
»et deprecemur Deum hodie et eras et secundum eras, quia
»bis tribus noctibus Deo jungimur: tertia autem nocte in nostro

1) Quod fecit verbi caussa p. van dke schelling, Hollands Tiendregt, Tom. i,
pag. 142 sqq.

»erinms. conjugio.quot; Quae continentia postea in praeceptum
conversa est a Coneilio 4° Carthaginiensi, Cm. XIII, Anni
498 1). Verba Canonis haec sunt: »üt sponsus et sponsa
cum beuedicendi sunt a sacerdote, a parentibus suis, vel a
paranymphis offerantur, qui cum benedictionem acceperint,
eadem nocte pro reverentia ipsius benedictionis in virginitate
permaneant.quot;

Capitularium Libri VII Cap. 463° praescripta quoque inve-
nitur illa continentia hisce quidem verbis: »üt biduo vel tri-
duo orationibus vacent et castitatem custodiant, nt bonae soboles
generentur et Domino (Deo) in suis aetibus placeant 2).quot;

Jamjam continentia ea imposita redimi solebat, ut ceterae
poenitentiae Canonicae solebant medio Saec. XIIquot; 3) et inde
reditum Episcopo efficiebat non exiguum 4).

Quomodo in manum Toparcharum venire potuerit, si revera
venit, nescio; infeudatione verosimiliter; suspicor autem redi-
tum illum male fuisse habitum unum atque eundem cum
Marcheta sive Maritagio 5).

1)nbsp;Cff. eichard, Analyse des Conciles, Tom. I, pàg. 348, cit. haepsaet, boehmee.
Jus Eccks. Protest. Tom. III, pag. 1271 (I-ib. IV, fit. 3, §, 16).

2)nbsp;Cf. quoque herabdi, ArcM-Episcopi Turensis Synod. A^ S58, Cap. (.Capitul.

4)nbsp;Tobiae enim imitatores omnino rariorcs fuisse, nemo sane in dubium voca-
bit. Veruntamen montesqüibu, Esprit des Lois, Livr. 28, Chap. 41: sc'e'toit bien
ces trois nuits-là,quot; ait, »qu'il falloit choisir; car pour les autres on n'auroit pas^
donné beaucoup d'argent.quot;

5)nbsp;Sie quoque Ecclesiasticum jus illud Primae Noctis Marchctae nomine occurrit
apud oarpentieb in Gloss.

detar, quod consistebat in convivio nuptiab amicis et para-
'nymphis oblato a sponso. Usus magis quam jus fuisse videtur
Cullagium-, ni fallor etiamnunc invenitur quibusdam in insubs
provinciae Zeelandiae; etiam in Hollandia exstitisse affirmat
van loon. Sponsa scilicet,a paranympbis custodita, sponso non
tradi solebat, nisi convivio promisse; qui mos nec hodie plane
obsolevit apud nos; quem tamen usum maxime indecorum ha-
beo, ut etiam omnium conviviorum nuptialium, in quibus
subinde, — idque quidem apud gentes, quibus caeterum glo-
riari licet urbanitate — maxime impudica agnoscuntur, sive
verbis, — quorum, licet solerti delectu nihilominus turpis finis
nimis distincte perspiciatur, — sive typis magis minusve sym-
bolicis cuiuscunque tandem generis, — quarum ne argutissimi
quidem sales proeacitatem lasciviamque tegant, — quin etiam,
quae, aut hilare approbari solent, aut quorum, turpe! ingens
laetitiae fertur ad astra sonus! — Quid! nonne (animo) infor-
mare possumus, quantopere istud intactam timidamque puel-
lam male habeat, virginitatis jamjam deperiturae conseiam? —
Equidem profecto juvenem in animo fingere nequeo, generosum
eruditumque aequae moderantem indignationi, siquidem iterum
iterumque ingenuo pudore caram nympham atque unanimam
genis videat erubescentem. Yalde sane assentior goethe, di-
centi 1): »Unter allen Festen ist das Hochzeitfest das un-
schiklichste; keines sollte mehr in stille Demutb und Hoffnung
begangen werden als dieses.quot;

A PHiLiPPO II, Edict. 22 Junii A' 1589, Art. 7, juventus qui-
dem prohibita est, quominus a sponsis exigeret quod diceba-

tur Schotelen-spyze, quod nihil aliud fuisse apparet quam
convivium illud sive Cullagium 1).

Majoris momenti nobis est Jus Marchetae: consistebat enim
in redemta licentia, a serva vel etiam a Vasalla domino soluta.
Tempore nempe servitutis servae non licebat matrimonium in-
ire sine expressa domini venia, ne eius invili potestati et do-
minio subtraberelur; quae pecunia dicebatur Marcheta sive
Maritagium, i. e. pretium quoddam, initio incertum, certum
postea 3); vigente feudali Regimine, vasallis etiam tali licenlia
opus erat, fdiabus scilicet, ne in malrimonium ducerentur a

Bumede, hurmede, haumiethe, nagelgeld, hunzengeld,
hunzengroschen, schürzenzins 4) idem significant, quod
Marcheta, nimirum coëmlionem puellae 5), idem eliam Caz-
sagio Pedemontensium 6).

1)nbsp;Placaetb. van Vlaend. Lib. II, pag. 171, cit. eaepsaet. — Lectu non in-
digna, quae de hac materie habet tan idsinga. Set Staatsrecht der Vereenigde
Nederlanden, caet., Tom. I. Verd. H, Hoofdst. II, pag. 422 sqq.

3)nbsp;Cff. etiam boehmee, de Conjugio servorum et geimm, Deutsche RechtsaUerthümer,
pag. 383, his verbis : »Für die einwiUigung wurde ein zins entrichtet, welcher ma-
ritagium hiess, wenn die brant aus derselben familie, /oris maritagium, wenn sie aus
einer fremden war,quot; caet.

De matrimonio olim emtionis venditionis instar, per solidum et denarium scilicet,
contrahendo, cff. van de spiegel. Oorsprong en Historie der Vad. rechten, pag. 121,
et Scriptores ibi citati.

6)nbsp;Cf. eaepsaet, Recherches sur Vorigine ei la nature des droits, connus anciennement
sous les noms, caet.

E quo concludere licet, Jus Marchetae originem duxisse e
Servitute et e feudo; minime verum fuisse Toparchicum. Cum
autem, ni fallor, non amplius vigeant reliquiae juris Marchetae,
jam mittamus.

Ceterum consulere licet raepsaet, qui his de juribus disser-
tationem conscripsit: Recherches sur l'origine et la nature des
droits, connus anciennement sous les noms caet., quae legatur di-
gnissimam.

De Afforagio süpra jam diximus; non raro, qua ratione
nescio, cum Jure Primae Noctis confuuditur.

Jus Coxae laxandae denique. Jus Connagfu, et Jus, quod
in Gallia droit de Jamhage, droit de Cuissage 1), et in Ger-
manianbsp;dicitur, non nisi nomina videntur, quae ironice
cuidam tribuuntur juri, quod turpi isto saltem sensu nunquam
exstitit 2), etiamsi nonnunquam fortasse usurpatum.

Caetera quaecunque sint, Jura, vulgo Toparchica dicta,
quamvis, in quae diligenter investigetur, perdigna sint, inprae-
sentiarum in medio relinquere lubet; ea enim postea tractare
nec non illa, quae fortasse minus nota, cum rarius occurrant
quorumque notitiam qualemqualem a quocunque Toparcha vel
alio privato expetitam grato animo accipiam , ut jam saepius
me dicere memini, in animo habeo: nec enim quam et borum
praecedentium jurum instar, investigare originem et indolem,
aliquid jucundius mihi erit.

1)nbsp;Cf. BOisiE , Dictionnaire Universel de la langue française, caet. Yoce Cuissage;
qui itainterpretatur: »droit qu'avait le Seigneur de placer sa jambe et sa cuisse dans
le lit des nouveaux mariés ses vassaux;quot; caet.

Restât exponere historiam eorum, quae Jurum Toparchico-
rum nomine veniunt, inde a praecedente saeculo exeunte, quam,
ne saepius repeterem 1), una quoad eius fieri potest, ab-
solvere malui.

Argumentatione sane non indiget, jura, cum e Feudali Re-
gimine oriunda, tum Toparchicae auctoritatis sequelas, plene
viguisse ad annum 1795 2). Rerum autem conversione facta,
inturbata difficile manere poterant et intacta, utpote Liberta-
tis, Aequalitatis et Imperii Popularis principiis, saepius male
iutellectis 3) et perperam adhibitis, magnam saltem partem
contraria.

Negari profecto nequit, in multis, cum Gubernationis et Ad-
ministrationis, tum Jurisdictiouis, tunc temporis adfuisse abu-
sus gravissimos; et quamvis, non obstante luxu et luxuria magis
magisque crescente, partim e Gallia in Patriam nostram invecta.

1)nbsp;Subinde tamen nonnunquam repetam nonnulla eorum certe necesse erit, quae
jam hîc illic in huius disputationis cum hacce tum Prima Parte monui.

2)nbsp;Cf. d'ablaing van giessbnbdkg, Ramp;gtmatigUid van schadevergoeding voor afge-
schafte Heerlylce regten, pag. 8.

3)nbsp;Cf. De Vriend des Volks, (Middelburg 1796) Nquot;. 22, Brief van dozen de
turfitapeler, behelzende een samenspraak over de vryheid, en antivoord daarop.

prudentiae, integritatis et fidei magna copia, nostrae genti
propria, abusus ilb eo adseendere non siverit, quo erupissent
in Galba vieina 1), et hic tamen etiam multa emendanda et

1) Cf. j. m. kemper, Crimimd Welboek voor het Koningrijk Holland, caet. Amst.
by ali,art,1809. Inleiding pag. 63. — Ad rem illam, ideoque imminentem rerum
eonversionem omnino caligavisse non paucos in Gallia, si modo auctoritas qualis-
qualis historica tribuenda sit fabulatori Galileo mert, probare liceat e narratione,
oui titulus; andré ohénier (vid. £e Commercenbsp;28 De'cembre\amp;i^,Feuil-

(dit M. de Castellane) »Vauvenargues.a dit que les lettres reJUtaient la société. Pense'e
»d'une pre'cision et d'une ve'rité incontestables. La socie'te' française, si agite'e sous
»la Fronde et pendant nos dernières guerres de religion, est aujourd'hui dans une
»assiette calme dont elle ne sortira plus, car l'expe'rience instruit les hommes,
ï Aussi, que font les écrivains, les musiciens, les poëtes? Ils écrivent, ils com-
»posent, ils chantent selon les goûts tranquilles de notre société. On enthousiasme
»la France avec le simple récit des amours de deux bergers. Nos moeurs sont si
»douces qu'elles ne demandent pas d'autre littérature, et nos écrivains répondent îi
»ces heureuses exigences par des oeuvres naïves, par des chants simples dignes de
»l'âge d'or.

»Cela est fort juste, dit M. de Florian; les écrivaiens, avant de composer, écou-
»tent le public, et ne lui donnent que ce qu'il demande; on ne peut avoir des
»succès qu'à ce prix. Ainsi, par exemple, si aujourd'hui un poëte embouchait la
»trompette guerrière ou provoquait le peuple à se révolter contre les rois, ce poëte

»— Aussi, poursuivit M. de Florian, je dirai, moi, comme M. Eoussean de Ge-
»nève, et avec bien plus de bonheur. J'ai vu les moeurs de mon siècle, et j'écris
»des pastorales.

»— Tous les abus énergiquement signalés par mon glorieux parent, M. de Vol-
»taire, ont disparu. La guerre des encyclopédistes a fait son oeuvre. L'azur vient
»apres la tempête. Si M. de Voltaire, mort depuis neuf U dix ans, tenait encore

corrigenda aderant; et ponere revera non absum, fidem et pro-
bitatem nostratium caussam fuisse non levemj quod non antea
jam Gaibcum secuti sint exemplum. Constat sane jam Anno
1787 et hic quoque permultos fuisse addictos theoriis, quae
mox Galbcae rerum conversionis fundamenta; qua de re ele-
ganter certus illorum temporum peritissimus moderations in-
genii Historicus, non amplius incertus 1), nimirum Administer
appelius 2): »De beste Engelsche en Fransche schriften werden
in bet Nederduitsch vertaald, en eerder verzwolgen dan ge-
lezen; men zag zelfs de meest overdreven stellingen door man-
nen van kunde en oordeel toejuichen, die bij de bloote bespie-
geling bleven, zonder de gevolgen eener onbepaalde toepassing
bij een verbasterd en verdeeld volk behoorlijk door te denken.quot;
Inde nostra rerum conversione orta, quod metuendum erat,
quodque saepius, quidni semper dicam, locum habere solet, id

»aujourd'hui la plume, il écrirait des pastorales charmantes, avec des bergères du
»lac de Ferney.

»C'est incontestable! s'écria le noble auditoire, et M. Rousseau de Genève aussi!

»— Mais lui aussi! poursuivit M. de Florian; M. Rousseau, remarquez-le bien,
»a toujours eu un certain penchant pour le genre pastoral. Il a écrit une infinité
»î'églogues sans le savoir; que ne ferait-il pas aujourd'hui en ce genre, s'il voyait
»le royaume lui demander des pastorales, et plus de Contrat social?

»— Il est évident, dit M. Delille, que M. Rousseau de Genève serait aujourd'hui
»dans les bergeries comme nous.quot;

1)nbsp;Cf. g. w. vkeedb, Bijdrage tot de Geschiedenis der Omwenteling van 1795 tot
1798, pag. 6 praef.

2)nbsp;De Staatsomwenteling van 1795 in haren aart, loop en gevolgen 6c-
schouwd, pag. 1. Praef. cf. et g. W. teeede, Oper. laud. pag. 4, Praef.: »De
»ontwikkeling van staatsregtelijke theoriën had gelijken tred gehouden met ver-
»meerdering en ophooping der misbruiken, met den onwil van het Bestuur tot
«wezenlijke hervorming.quot;

et apud nos tune accidit: modum scilicet excesserunt, injuriis
substituentes injurias 1).

Cum autem huic sequentibusque accurate exponendis con-
versionibus locus nobis non sit, cumque Jurum Toparchico-
rum, cum proprie tum improprie ita dictorum, negotium ho-
diernae nostrae disputationis subjecta materia sit, unice nobis
investigandum erit in horum fata inde ab anno 1795, nec non
cuiusnam vis ac momenti in ea fuerint mutata Juris Publici
principia.

Hominis ac civis jurum agnitioni ac professioni jam statim
contraria babifa fuisse Jura, proprie dicta Toparchica, nemo
sane in dubium vocabit; sed et alia Jura quoque multa cum
fundi dominii juris vere sequelas, tum Regalium concessorum
nomine Toparchis competentia, ultro intaeta manere vix po-
terant. »Het is vfcl zoo,quot; diserte appelids ait 2), »dat de
man, die doordenkt, volkomen begrijpt, dat de hoofdgrond
van alle recht, de rust van de Maatschappij, bestaat in het
eerbiedigen der rechten van een ander; het is wel zoo, dat
er geen Land is, in het welk de oorspronkelijke rechten der
Ingezetenen niet om velerlei redenen hebben moeten beperkt
worden, en dat sommige van die rechten, welke men onder
de Regalia telt, en die dus oorspronkelijk aan de geheele
Maatschappij behooren, aan enkelde van hare Leden op eene

1)nbsp;Singular! profecto adspectu conversionem hancce expositam legimus in quodam
tractatu eorum temporum, cui titulus: Gods liefderyk bestier in de omwentding van
Nederland aangewezen; om deszelfs bewooners, ter eerbiediging van zijnen toil, daarin
zichtbaar, te beweegen, door hkndeik tan den hespel, Predikant te Westzouburg,
te Amsterdam by J. v. d. Burgh en Z. 1796.

wettige wijze hebben kunnen worden afgestaan, zonder dat
de grondbeginselen minder waar, minder ontegenzeggelijk zijn.
Het is dus ook niet tegen te spreken, dat de wijziging, welke
in de toepassing van sommige grondregelen is gemaakt, geene
de minste strijdigheid in zich bevat; maar het is tevens waar,
dat vele Leden der Maatschappij niet zoo volkomen geschikt
zijn, om deze onderscheiding altijd te vatten, en althands niet
om de juistheid der toepassing te erkennen, zoo dra deze
met hunne belangen strijdig is. Het kan dan ook niet mis-
sen, of de zoo even aangevoerde wijzigingen en bepalingen
moesten aan allen tegenstaan, welke zich gevleid hadden met
het onbepaalde genot van voorrechten, die hun met verkor-
ting van het recht van anderen zouden zijn toegekend; bij hun
moest iedere maatregel, welke strekte om alles in den evenaar
te houden, voor aristocratie worden uitgekreten; deze kreet
moest te grooter worden, naarmate een vuig eigenbelang, on-
dankbaarheid en lage streken zich met oppervlakkige kundig-
heden vereenigd vonden, en onder het behulp van eene ruime
borst de gelegenheid gaven, om in de menigvuldige Yolks-
bijeenkomsten, welke bij het begin der Staatsomwenteling wer-
den opgericht, van de vertrapte Volksrechten, en van de voor-
rechten eener onbepaalde Vryheid en Gelykheid te schreeuwen.quot;
Cum vero Edicto d, 31 Januarii 1795, Hominis ac Civis jurum
agnitionem ac professionem continente, constitutum esset: ne-
minem patrimonii sui imminutionem pati debere, ne publicae
quidem utihtatis caussa, nisi hoe expressa Populi voluntate de-
cretum esset, idque quidem salva praevia damni compensatione 1),

confessi sunt, Edicto d. 6 Martii 1795 1), ipsi eo temporis
Populi Delegati, se judicavisse: »niets anders te kunnen doen,
dan de Heilige en onvervreemdbare Rechten van den Mensch
en van den Burger, te moeten toepassen, op de Rechten en
Praerogativen, welke door de geheele Provintie van Holland,
of door Bijzondere Steden of Personen bezeeten worden, als
Eigenaars van Vrije en Ambachts-Heerlykheden, en dat zij dien-
volgende geen zwarigheid behoefden te maken, om, uit naam
van het volk van Holland, plegtiglijk te verklaren, dat alle in-
gezetenen van Holland, gelijkelijk, zonder onderscheid van
Steden of Dorpen, gerechtigd zijnde tot het ongestoord genot
der Rechten van den Mensch en van den Burger; derhalven
niemand, en dus ook geene wettige Eigenaar van Heerlijkhe-
den, van deze Eigendommen beroofd kan worden, dan onder
behoorlijke schaêvergoeding, welkers nadere bepaling zij echter
als het werk eener Nationale Conventie beschouwden.

Subinde d. 2 Junii 1797 futurae Legis Imperii specimen,
ingentem numerum 918 articulorum continens. Populo Batavo
propositum est a Corpore Legifero (Nationale vergadering).

dere Eigendommen, aan het Algemeen, te moeten afstaan of opofferen, zonder dat
zulks, door den wil des Volks, of doot zyne Eepraesentanten, uitdrukkelyk bepaald
zv, en na eene voorafgegane schamergoeding.quot; Cf. Advies van 'sLands Advoca-
ten aan het Departementaal Bestuur van Holland, exhib. 30 Sept. 1803.

1) Cf. Nieuwe Nederlandsche Jaarboeken of Vervolg der merkwaardigste
Geschiedenissen die voorgevallen zyn in de Vereenigde Provinciën caet. voor het
jaar 1795, pag. 1C20 sqq. Cf. et d'aülung van giessenrdrg, pag. 10,

optime componeretur, revera dolendum videtur, specimen il-
lud, ferventibus partium studio animis, etiam hac ex parte
fuisse improbatum atque rejectum. Certe omni hac in re longe
majores laudes quam Legislator A' 1795, cum quod ad distin-
ctionem et dilucidam et accuratam, tum quod ad aequitatis stu-
dium 1), ipsis legum verbis conspicuum, meruerunt auctores
buius speciminis, et lectu omnino dignissimi sunt articuli, qui
de argumente nostro agunt. Positiones nostras, Jura Topar-
chica omnino distinguenda esse a juribus, cum e Feudali re-
gimine oriundis, tum fundi dominii juris sequelis, non novas
esse, saltem plene demonstrant 2).

1)nbsp;Aeqaitatis studium illud et in scriptis quibusdam illorum temporum elucet,
modo conferas certum libellum Aquot; 1797, cui titulus: Nederlands Staatsgehreken en
derzelver Geneesmiddelen, jam summo loco habitum a kldit. Bist, der Hollandscle
Staatsregering, IVquot;, pag. 603. Ex libello hoe in huius dispntationis Parte III ci-
tandi quidem locus erit.

»Art. 796. Alle Leenroerige Goederen, midsgaders alle ter Leen uitgegeven
»Rechten, voor zo verre deze laatste niet geheel mogten zyn vernietigd, het zy
»dan Hoofdleenen of Agterleenen, worden van den dag af der eerste zittingneming
»van het Wetgevend Lichaam, in alle plaatzen en Gewesten, alwaar de Leenpligt
»bevoorens niet reeds is afgeschaft, gehouden voor alhdiöal, ten dien eiïecte, dat
iidaar over op gelyke wy^e kan gedisponeerd, midsgaders daar in gesuccedeerd zal
»worden, als omtrent alle andere Goederen vermag te geschieden.

»Art. 797. Alle Heeren- en Hofdiensten, midsgaders alle andere soortgelyke
»servile verpligtingen, uit het Leenstelsel herkomstig, of op hetzelve gegrond,
»worden op het voorgemeld tydstip door de geheele Republiek gehouden voor ver-
»vallen en vernietigd.

»Art. 798. Ten aanzien van alle zodanige Hofhoorige Rechten, welke meer
»overeenkomst hebben met Erfpagt, of ander soort van Erftogtelyken Eigendom,
»(dominium utile) zo als op sommige plaatzen in de Republiek door erfwinning,
»opvaart cn dergelyken is verkregen, zal het Wetgevend Lichaam, na ingenomen

Ad hoc usque tempus incertae conditionis manserant Topar-
chae. Constitutione demum A' 1798 revera negotii illius com-

ïconsideratien en advis van het Departementaal Bestunr, zodanige voorzieningen
»maaken, als ten nutte der wederzydsehe belanghebbenden by hetzelve geoordeeld
» zal worden te behooren.

»Art. 799. Insgelyks bestaat 'er geen Chyns- noch Thyns-recht meer, gegrond
»op Souverain of Heerlyk gezag aan de ééne, en op eene servile verpligting aan
»de andere zyde; zodanige Chynsen, Thynsen, Pensiën en andere dergelyke las-
»ten, welke in sommige Gewesten thands geheven worden, worden vernietigd en
»afgeschaft.

»Art. 800. Hier onder zyn niet begrepen zodanige Chynsen en Thynsen, welke
»uit een vrywillig Contract haaren oorsprong hebben, noch ook Erfpagten, Uitgan-
»gen, zogenaamde Beklemmings- en andere soortgelyke Rechten.

»Art. 801. De vernietiging van het Leenstelsel, Art. 796, vermeld, is gcenssins
»toepasselyk op anterieure Contracten, handelingen, transactiën en sententien, noch
»op aanhangige Procedures, noch op het recht tot vroeger verstorven Erfportiën;
»welverstaande, dat in alle de voorschreven en dergelyke gevallen, waar in het
»Leenrecht nog zoude behooren gevolgd te worden, geen verzoek tot verley noch
»prestatie van hulde of manschap, noch ook relief, wegens eenig bevoorens daar
»omtrent gepleegd verzuim, zal noodig zyn; voorbehoudens nogthands de verplig-
»ting tot betaaling van alle bevoorens reeds verschuldigde Heerengewaaden en
»Hofrechten.

»Art. 802. De Eigenaars of Bezitters van Leenkamers, midsgaders alle de genen,
»welke van Leen- of Dienstpligten, Thynsen, Chynsen, Pensiën of andere derge-
»lyke lasten, als by Art. 796, 797 en 799, vervallen zyn verklaard, eenig pecuniëel
»voordeel genieten, zullen, by afkoop, wegens het gemis derzelven, door die ge-
»nen, welke deze lasten verschuldigd waren, behoorlyk moeten worden schadeloos
»gesteld.

» Art. 803. Het Wetgevend Lichaam zal, na ingenomen consideratien en advis
»der Departementale Bestuuren, bepaalen den voet en de wyze van afkoop; bly-
»vende de afkoopen, welke reeds te vooren door de Hoogstgeconstituëerde Magteu
»syn bepaald, in volle kragt: dan, ten aanzien van den tyd en de noodzaaklyk-

ponend i moles inchoata est. Quantopere autem accommodata
sint a Legislatore Jura Hominis ac Civis tam valde jactata,

»heid of verpligting van afkoop, zal het Wetgevend Lichaam zich naar die gene-
»raale bepaalingen, ten dezen opzigte hier vooren gemaakt, moeten gedragen en
»zorgen, dat de wyze en kosten van taxatie, zo der Hoofd- als Achterleenen, da
»manier van ontvang der afkoopen, de inrigting van zodanige Leenkamers, welke
»geoordeeld mogten worden nog te moeten blyven subsistoeren, en de bewaaring
»of overbrenging der Chartres der vernietigde Leenkamers, op de billykste en minst
»kostbare wyze worden gereguleerd.

»Art. 807. Ten opzigte van alle verdere Rechten, welke by de uitgifte der
»Heerlykheden, aan de Heeren derzelven zyn afgestaan, of welke, voor zo verre
»van de uitgifte niet kwam te blyken, by dezelve Heeren ofhunne Prédesesseuren
»van onheuglyke tyden, mogten zyn bezeten en uitgeoefend, zal het Wetgevend
»Lichaam, na ingenomen consideratien en advis van het Departementaal Eestuur,
»binnen agttien maanden na deszelfs eerste zitting, bepaalen, welke daar van zul-
»len worden afgeschaft en vernietigd; en beslist het Wetgevend Lichaam ten aan-
»zien van welke zodanig afgeschafte Heerlyke Rechten, aan derzelver Eigenaars
»of Bezitters, wegens het pecuniëel nadeel, het welk hun door de voorschreven
»afschaffing mogt worden toegebragt, eenige schadeloosstelling zal behooren gege-
»ven te worden; en bepaalt in die gevallen daar van tevens den tyd en de wyze,

»Art. 808. Ook bepaalt het Wetgevend Lichaam, of; en zo ja, welke schade,
»loosstelling zal behooren plaats te hebben omtrent Ambtenaaren in gewezen Heer-
»lykheden, welke, onder eenen onereusen Titul hunne posten hebbende verkregen,
»uit hoofde van de thands aangenomen beginzelen omtrent het Volksre(Jit tot de
»aanstelling van zodaanige Ambtenaaren, van hunne posten verlaten zyn en blyven.

»Art. 809. Alle Tienden, het zy groote of grove, het zy Smaltienden, of No-
»vale- en Turftienden, Krytende- of Bloedtienden, Byën-of.Ganzentienden, of onder
»welken anderen naam die ook zouden mogen bekend zijn, welke op eenen wettigen
»Titul geheven worden, zyn afkoopbaar, de Tiendschuldige zulks verkiezende.

»Art. 810. Deze afkoop geschiedt door byzondere persoonen, en door een
»gantsch District, Dorp of Karspel gesamenlyk op dezelfde wyze.

»Art. 811. Geene nieuwe of novale Tienden mogen worden ingevoerd op woeste
»of nieuw aangewonnen Landen, welke voordaan ter bebouwing zullen worden
»nitgegeven.

insigne indicium habeatur huius Legis Imperii Art. 24, e quo
Jura Toparchica ita dicta exstincta jubebantur, nulla damni
compensatione concessa.

DiUgenter autem huius Legis Imperii perscrutari Articulo-
rum 24 et 25 vim et auctoritatem maximi videtur momenti,
qui ita fere habent: Artquot; 24° in aeternum exstingui diceban-
tur, nulla damni compensatione concessa, nimirum prout facto^
i. e. ipsa Legis Imperii promulgatione exstincta non essent,
Jura illa omnia, Toparchica proprie dicta, quibus privatae aut
personae, aut societatis, agnosceretur cum auctoritas quaedam
publica sive in urbe quadam sive in pago vel vico, tum jus
instituendorum Ambactorum vel Ministerialium.

Deinde Artquot; 25quot; exstincta declarabantur, utpote civium aequa-
litati ac Liberlati contraria, jura omnia: decimandi, censûs,
retro-emtionis, mortuarii et retraclùs, cuiuscunque tandem
generis, nec non cum jura, tum onera vel officia, quocunque
nomine venerint, e Jure vel Regimine Feudali oriunda, quaeque
contractum synallagmaticum vel liberum legitimam causam
non haberent.

iieerste zittingneming, overeenkomstig de regelen van rechtvaardigheid, bepaalen
»de somme voor welke, en den voet, waar op de voorschreven afkoop zal knn-
»nen geschieden; den tyd der opzeggingen, door de Tiendpligtigen te doen; de
«middelen van zekerheid voor de Verpondingen en andere lasten, waar voor de
»Tienden op sommige plaatzen zyn aangeslagen; en voor de Tractementen en andere
»bezwaaren, welke op andere plaatzen op de Tienden zyn geadsigneerd, midsgaders
»het geen verder in dezen te bepaalen zoude mogen zyn.

»Art. 813. Alle Nakoops- en Naastingsrechten, onder welke naamen bekend,
»die gevolgen zyn van Heerlyke Rechten, worden, van liet aannemen der Consti-
Ktiitie af, vernietigd en afgeschaft.quot;

Statueret Corpus Legiferam (het Vertegenwoordigend Ligchaam)
de norma ac modo eiusmodi jurum et redituum redimendorum
omnium, quae veri dominii fruclus haberi possent, cael. 1).

Haec autem animadvertenda habeo, quae nimis saepe ne-
gbgi solent. Distinguuntur scilicet, minus accurate ac dilucide
licet, quam dislinxerant Legis Imperii Speciminis supra me-
morali Auclores:

IV.nbsp;Jura ac reditus, quae veri dominii, sive potius, fundi
dominii fructus existimare licet.

1) «Art. 24. Alle eigenlijk gezegde Heerlijke Regten en Titels, waardoor aan
»een bijzonder Persoon of ligchaam zou worden toegekend eenig gezag omtrent
»het Bestuur van zaken in eenige Stad, Dorp of Plaats, of de aanstelling van deze
»of gene Ambtenaren, binnen dezelve, worden, voor zooverre die niet met de
»daad zijn afgeschaft, bij de aanneming der Staatsregeling, zonder eenige schade-
»vergoeding, voor altijd vernietigd.

»Art. 25. Alle Tiend-, Chijns of Thijns, Nakoops-, Afstervings- en Naastings-
»Regten, van welken aard, mitsgaders alle andere Regten of Verpligtingen, hoe ook ■
»genoemd, uit het Leenstelsel of Leenregt afkomstig, en die hunnen oorsprong
»niet hebben uit een wederzijdsch vrijwillig en wettig verdrag, worden met alle de
»gevolgen van dien, als strijdig met der Burgeren gelijkheid en vrijheid, voor altijd

»Het Vertegenwoordigend Ligchaam zal, binnen achttien Maanden, na deszelfö
»eerste zitting, bepalen den voet en de wijze van afkoop van allo zoodanige regten
»en renten, welke als vruchten van wezenlijken eigendom kunnen beschouwd worden.
»Geene aanspraak op pecunieele vergoeding, uit de vernietiging van gemelde Regten
iivoortvloeijende, zal gelden, dan welke, binnen zes Maanden na de aanneming der
viStaatregcling , zal zijn ingeleverd.quot;

Ad. î. Quod ad jura prioii generis attinet, definiuntur illa
Artquot; 24°; Parte huius nostrae Disputationis Prima de iis diximus.

Ad. II. Exstincta 1) declarantur tantummodo jura illa, quae
e Feudah Regimine sive Jure Feudorum oriunda; consequens
est, ea, quae ex illo Regimine originem non ducant, exstincta
non habenda esse: nam verba: van welken aard, strictissimo
sensu non esse intelligenda, ex eo apparet, quod, si e con-
tractu synallagmatico orta sint, exstincta non declarentur,
et si veri dominii fructus haberi possint, modo jubeantur re-
dimibilia.

Quod vero nonnulla jura nominatim enumerata fuerint,
huius rei caussa haec fuisse videtur, quod Legislator illa po-
tissimum e Feudah Regimine orta consideraverit; jam autem
si modo veri dominii fructus demonstrari possint vel e con-
tractu synallagmatico oriunda, consequatur necesse est, illa
jura, quamvis speciatim memorata, in exstinctionem illam non
incidisse; errore deceptus modo habendus erit Legislator,
eorum veram indolem ignorans: quam si novisset, sine dubio
ea exstingui decernere noluisset; quae sequentia cum verba
tum sensus Art' 25 luce clarius jam ostendunt. Recte etiam
boe a Consultissimo ganderhetdes animadvertitur 2), ubi de
Decimis ita loquitur: »Men werpe ons niet tegen, dat naar

1)nbsp;Animadversione dignnm est, Legislatorem A» 1798, pro parte saltem idoneia
hac in re usum fuisse vocibus: vernietigd verklaard: de jure enim recte usurpatur;
nec non vervallen verklaard defendi potest; interea negari nequit, Legislatorem mi-
nus recte quoque adhibuisse (Art. 24) vocem: afschaffen. »Wij hadden dat Artikel
voor ons liggen,quot; Administer ait in Consessu d. 7' Octobris 1848. Profecto mi-
rum videri debet, Administros e duabus bonis unicam malam elegisse vocem.

2)nbsp;Pleitrede over het voortdurend bestaan van het Domaniaal Tiendregt, caet. pag. 4.quot;$.

onze wijze van redeneren, en wanneer nu ook de particuliere
bezitters van oude en nieuwe tienden zullen bewezen hebben,
dat zij niet kunnen vallen onder het bereik van Art. 25,
(Constit. 1798), dit Artikel alle mogelijke toepassing zal mis-
sen: want wij antwoorden eenvoudig: y)het zy zoo: hellen
»onze Staathervormers zich omtrent de oorspronkelyke natuur der
y^tienden en van het tiendregt ledrogen, dit kan ons niet levoegd
yjmaken, om hunne leginselen (die wij gaarne huldigen) ook daar
»(oe te passen, waar dezelve uit den aard der zake geene toepas-
sing kunnen vinden, waar zij zeiven, leter van den waren aard
Toder zake, en den onmiskenlaren oorsprong der tienden en van
ygt;het tiendregt onderrigt, geene toepassing van hunne beginselen
ytzouden hebben willen maken, waarvan de strekking alleen was,
»owî het leekstelsel en het i.eenregt met al hetgeen nâârin
»ALLÉÉN zynen grond van bestaan kon vinden te vernietigen, en
xialle Heerlijke Regten en preëminentienbovendien, geenszins om eenige
y^regten en bezittingen weg te nemen, alleen om dat de leenband

Quae cum ita sint, profecto animadversione dignissimum, et
ob eam causam, quamvis jam saepius monuerim, silentio liic
praeterire non decet, Legislatorem scilicet A' 1798 jam recte
distinxisse jura Toparchica a Feudalibus; deinde, hoe bene con-
sidérés, nec Decimarum, nec Censuum, nec Retractus aliorum-
que jura Toparchicorum numero contineri.

Ad. III et YI. Quod porro distinguantur jura, quae e con-
tractu synallagmatico orta appareant, a juribus reditibusque,
quae tantum veri dominii fructus haberi possint, (de horum
enim redemtione unice sermo est) haecce Constitutio A'1798,
quamvis mox vocata malum opus: »'t gewrocht eener partij.

caet. 1), in eo sane laudem meretur prae legibus de eodem
argumento Gallicis, secundum quas seil, proferrentur, necesse
erat, tituli contractus liberi vel fundi concessi, ut recte jus
vel reditus duceretur veri dominii fructus; — eo furoris, sae-
pius jam animadverti, nostrates non processerunt.

Summa est: Constitutione A' 1798 exstincta sunt décréta
Jurum Toparchicorum illa, e quibus »aan een byzonder Per-
soon of ligchaam zou worden toegekend eenig gezag omtrent
het bestuur van Zaken in eenige Stad, Dorp of Plaats, of de
aanstelling van deze of geene Ambtenaren binnen dezelve,quot;
caet. Denique jura atque obligationes omnis generis, quae e
Feudali oriunda Regimine.

legem tulisse mox promulgatam, e qua Decimandi jura omnia
haberi deberent exstincta, et possessores sponte vel inviti co-
gerentur, quorundam arbitrorum judicio se subjicere circa
damni compensationem; nec tamen minus verum est, Admi-
nistrationem intermediam nihil amplius fuisse, quam legem
istam Edicto d. 19 Junii, i. e. duodecimo die postquam lata
erat, abrogare, eique omnem adimere vim atque etfectum, nec
unquam postea vel aliam vel similem fuisse latam 2).

Si eo in statu, quantumvis infelicissimo atque injustissimo,
res mansisset, salvis futuris legibus de Decimis ceterisque Ju-
ribus, vocatis Toparchicis, vi Legis Imperii ferendis, postea sane
tantae non ortae fuissent molesliae; sed aliter evasit. Non est

2)nbsp;Cf. Anonymi, Memorie ter wederlegging der Gronden, caet., jam saepius laud.
pag. 26.

tamen, quod difficultatem afFerant verba illa, voor altijd 1):
nam recte d'ablaing van giessenburg animadvertit, ea hodie non
magni dneenda esse momenti, cum eiusdem Legis Imperii
Artquot; 25° et omne jus decimandi in aeternum (voor altijd)
exstinctum sit; quin eliam, cum ex Artquot; 35quot; in exsilium quo-
que aeternum ejecti sunt omnes, qui, Principis Arausiaci
(Stadhouderlijk Bestuur) sectatores manifesti, post d. 1quot;quot; Jan-
uarii 1795 e Patria migrassent, quorumque bona publica ta
dicerentur 2).

Vi Legis Imperii 1798 Articulorum 304 et 308, etsi mu-
tationis nihil haec pateretur ante Annum 1803 exeuntem, et
Anno demum ineunte 1804, necessitate urgente 3), reformanda
fuisset 4), Anno tamen jam 1801, malum opus vocata 5), ab-

2)nbsp;Vid. d'ablaikg van giessenbueg. Op. laud. pag. 11. Verba sunt: »Welke
»beteekenis aan het in 1798 gebezigde, voor altijd, onder de Eegering van het
»Huis van Oranje, thans nog dient te worden gehecht; blijkt niet alleen uit Art.
»25 der gezegde Staatsregeling, waar onder anderen insgelijks alle. tiendregt voob
»ALTIJD vervallen wordt verklaard; maar nog veel duidelijker uit Art. 35, volgens
»hetwelk eveneens, voor altijd gebannen worden, alle openbare voorstanders van
»het gewezen Stadhouderlijk Bestuur binnen de Republiek gewoond hebbende, en
»daaruit geweken, sedert 1 Jan. 1795, en hun persoonlijk eigendom tevens wordt
»gezegd, vervallen te zijn aan de Natie.quot;

3)nbsp;Vid. Art. 30 Bijlage, Reglement Letter E. Behoorende tot TitulIX; cf. j.
VAN DE POLL, Verzameling van Vaderlandsche Wetten en Besluiten, caet. pag. 90.

ook thans. Is deze Staatsregeling (1798) de Wet, welke den verklaarden wil van
alkn bevat? Is dezelve naar uwen aard, naar uwe behoeften afgemeten? Kunnen

rogabatur, imo penitus exstinguebatur, cum Edicto d. 16'Octo-
bris eiusdera anni nova Lex sancita promulgaretur. Sic igitur
Lex A' 1798, vi nata, vi quoque interiit.

Si bucusque conditio Toparcbarum incerta pependerat, post
Anni 1801 latam Legem multo incertior erat quam dudum.
Haec enim Lex, cum expressis verbis non memoraret Jura
Toparchica, controversiis ansam praebuit vehementissimis.

B.nbsp;An Jura Toparchica, quae exstincta declaraverat Lex
A' 1798, recte exstincta habuerit, et inde, se ea silentio
praeterire posse, existimaverit;

C.nbsp;An vero Jura Toparchica, quippe vigentibus, i. e. Consti-
tutione agnitis. Juris Publici principiis contraria, exsi-
stere non posse censuerit, et inde ipso facto non amplius
exsistere?

Hae quaestiones sunt, quae animo sponte succurrunt, quae-
que singulae suos habebant sectatores.

Jam vero quod ad primam attinet, affirmative quidem ar-
gumentatur Anonymus in expositione saepius memorata 1).

uwe belangen door middel van dezelve naar behooren worden behartigd? Of ig
dezelve slecks het Geiorocht van eene partij, welke door alle spitsvindigheden van
eene bedriegelyke Staatkunde getracht h(£,ft, het bestuur van 's Lands Zaken, onder een'
zekeren kring van menschen te bepalen'?quot; caet.

1) Memorie, caet. pag. 26 sq. Sic enim habet: »En eindelyk, (om niet alles
»op te halen) kan het wel aan eenigen gegronden twyfel onderhe\ig zyn, of het-
»geen in Artikel 24 en 25 der voorige Staatsregeling ten aanzien der Heerlyke
»Eechten en Tienden etc. geplaatst is geweest, opzettelijk en met wel voorbedag-
»ten raade door de Ontwerpers in de laatste is nitgelaaten, wanneer men opmerkt
»in de eerste plaats, dat in hetzelfde zo evengemelde 25quot;'« Artikel, en wel in dat

An vero hac in re inconsiderate audiendus sit, saltem si quae-
ramus de Juribus Toparchicis, proprie ita dictis, plane consen-
tire non ausim, cum negari sane nequeat. Jura illa vigentibus
eo temporis Juris Publici principiis prorsus fuisse contraria.

Quod ad secundam attinet quaestionem, contrariam senten-
tiam utique amplectebantur quatuor illi Reipubbcae Advocati
in Juris Responsis, exhibb. et d. 25 Februarii A' 1803 et d. 30

Dcenige, de vervallenverklaaring van het Leenstelsel of Leenrecht gevonden wordt,
»en dat by de nieuwe Staatsregeling dit het eenige point is, dat uit die Artikelen
»is overgenomen en overgebragt in het 15quot; Artikel der algemeene beginselen; terwyl
»van al het overige, in die Artikelen te vinden, een diep stilzwygen gehouden is,
»ten duidelyken blyke, dat de Ontwerpers der laatste Staatsregeling zeer zeker die
»Artikelen der voorige hebben naargegaan, maar daar in niets aanneemelyks ge-
»vonden, dan alleen de afschaffing van het leenrecht. Men voege hierby in de
Hweede plaats, dat toen, om over de zo evengemelde quaestie, die het onderwerp
»van voorige diseussiën was, eenig licht te bekomen, de Eigenaars der Heerlyke
»en andere Rechten in de meergemelde Artikelen opgenoemd, gelast waren hunne
»bewyzen en belangens daaromtrent in te leveren aan het Vertegenwoordigend
»Lighaam, en zy daar aan niet zonder groote kosten en moeite voldaan hadden,
»aan hun, na de aanneeming der tegenwoordige Staatsregeling, is bekend gemaakt,
»dat (om de eigen woorden der Advertentie te gebruiken) alle Ingezetenen en Be-
Tlanghebbende, welke ter voldoening van de 24»« en 25quot;'= Artikelen der burgerlyke en
»staatkundige Grondbeginsels van de NB. nu vervallen staatsregeling derselver
»Reguesten met aangifte hunner Tienden, en heerlyke rechten ter gewezene eerste
n Kamer van het Vertegenwoordigend Lighaam hadden ingezonden, dezelve met in acht-
»neming van zekere bepaalde orde konden terug bekomen.

»Is dit niet een spreekend bewys, dat de Ontwerpers der nieuwe Staatsregeling
»en naderhand het Staatsbewind, na de aanneeming der tegenwoordige orde van
»zaaken, zelf die Artikelen van de voorige Staatsregeling als vervallen beschouwd
»en het daar voor gehouden heeft, dat nu geen onderzoek over den oorsprong
»dier Tienden en Heerlyke Rechten, of dezelve al of niet uit het Leenstelsel af-
»komstig waren, of wel hunnen oorsprong hadden uit een wederzydsch vrywillig
»en wettig verdrag, en wat van dien aart meer is, meer te pas komt, maar dit
»alles te gelyk met de Staatsregeling van 1798 van zelfs vervallen is?quot;

Septembris eiusdem auni; quibus et adstipulatur d'ablaisg
van giessekbdrg 1). Verum aflirmantibus favere videtur a. a.
mooyaart iu Libcilo, Duper edito (1848), cui titulus: Over de
afschaffing der Heerlijke Regten, betreffende voordragt of aanstel-
ling van personen; quem tamen magis minusve Jus Feudale
confudisse suspicor cum Jure Toparchico 2).

Tertiae autem quaestioni omnino alBrmative me respondere,
confiteri non vereor, salva restrictione certa: nimirum verbum
existere arctiore sive proprio juridico sensu non esse sumen-
dum, contendo. Rem enim duplici existimo considerandam
esse aspectu:

I. Aspectu duntaxat Juridico: quo autem re considéra ta:
Civitas adimere nequaquam potest sine praevia damni
compensatione soluta, quod ipsa aut vendiderit, aut alio
quocunque modo legitime alienaverit 3) evictionisque no-
mine spoponderit. Inde etiam Corpus Legiferum mediis
Conversionis temporibus, nimirum Aquot; 1797, Juribus Top-
archicis legitimi dominii objecta ea habens, applicare non
verebatur jura Hominis ac Civis, quorum agnitio ac pro-
fessie constitutae erant Edicto d. 31 Januarii A' 1795:

1)nbsp;Op. cit. pag. 15 in adnot. »Het Leenregt wordt geheel afgeschaft, Art. 16
»der St. van 1801. Dus ging men, van de stelling uit, dat het regtens nog be-
»stond, anders zoude men, zooals in 1805, Art. 9 der St. gezegd hebben: blijft
»afgeschaft.quot;

2)nbsp;Pag. 8. Verba sunt: »De daarop gevolgde Staatsregeling des jaars 1801,
»het denkbeeld der afschafjiny der heerlijke regten bevestigende, bepaalde by art. 16,
adat wel het leenregt loierd afgeschaft, doch dat de wet zorgde voor de schadeloosstélling
»der leenheeren.quot;

certe enim non obscura sunt, quae ex Edicto d, 6 Martii
1795 et Legis Imperii Specimine A* 1797 citavimus 1).

Quibus concludere non dubito, Jura Toparchica, proprie ita
dicta, (nam de ceteris, quippe politicis principiis non contrariis,
dicere, supervacaneum habeo)post latam,ImperiiA' 1801 Legem,
revera, arctiore sensu, existere non desiisse.

II. Sed aspectu quoque Politico res perpendi debet; quod
si faciamus, facile coliigimus, Jura, proprie Toparchica,
quippe principiis Juris Publici, eo temporis vigentibus,
contraria, Lege Imperii A' 1801 lata, revera vigere, i. e.
effectum habere, nequaquam potuisse, quam ob rationem
ea facto non exstitisse, unice dicere possimus, si verbum
illud sensu inertiae tantum accipiamus.

Quibus perpensis, si duplici illo aspectu rem consideremus,
non maie fortasse comparare possimus Toparchas, post Legem
A' 1801 latam, instrumentorum aeris alieni, a Civitate con-
tracti, detentoribus (houders van Staatsschuld-Effecten), qui-
bus, ob temporum rationes et per omne id tempus, quo hae
adsint, centesimae solvi desierint. In eiusmodi autem casu
Civitatem ob ipsam causam debitricem esse non desinere ac
nihilominus jus creditorum existere, proprio sensu, nemo
sane recte negabit.

Vel si alii comparationi locus sit, assimilare fortasse possi-
mus Toparchas ipsi Civitati, de jure suo non cedenti, etiamsi
ad mulctas condemnato reo, in corpus vi (contrainte de corps)
frustra adhibita, pecunia uon sit, ut solvat, i, e. etiamsi ne-
cessitate prohibeatur, quominus jus suum exerceat Civitas;

hoc autem dormire habendum erit, certe tamen subito ex-
perrectururn, quando meHoria tempora evaserint, juris exer-
citio non contraria, nimirum quando nactus erit condemnatus,
unde solvat 1).

Quas ob rationes ad hancce conclusionem aecedat quisque,
necesse est. Jura Toparchica et illa quoque, quae proprie ita
dicuntur, ex Lege Imperii A' 1801 minime exstincta fuisse,
sive ea dormivisse explicite statuant cum quatuor illis Reipu-
blicae Advocatis et cum d'ablaisg van giessenburg, sive idem
fere signifieantes, Civitati incumbere damni compensationem,
cum Anonymo nostro aliisque 2) dicant.

Profecto! ut ea recte exstinguere potuisset, ergo revera ex-
stinxisset Legislator, praeviae damni compensationi adstrictus
erat; nec ergo ex Lege Imperii A' 1798, si ei vim et auctori-
tatem prorsus negare nolles 3), neque Lege A' 1801, Jura
Toparchica omnino exstincta fuere proprio sensu.

Attamen tempora illa, maxime Annum 1798, valde apta
fuisse Jurum Toparchicorum plenae exstinclioni, ergo ad totum
negotium illud ad finem perducendum, jam monuit appeuus
bis verbis 4): »Het is wel zoo, dat velen, die de bepalingen,
bij de thands vernietigde Constitutie daar omtrent voorkomen-
de, als onbillijk en onrechtvaardig beschouwen, het als een
meesterstuk aanzien, dat men middel gevonden hebbe om eene

3)nbsp;Cf. verbi causa Regt in Nederland, III, pag. 291 , Hooge Raad, Zitting van
1 Oct. 1842.

eindelijke beslissing zoo lang te doen verwijlen, dat eene nieuwe
orde van zaken gelegenheid tot andere bepalingen gegeven
hebbe; maar bet is niet minder waar, dat deze verwijling bet
werk hoe langer hoe moeijelijker maakte, bijaldien men de
Staatsregeling toch eenmaal in werking wilde brengen. Ver-
mits het voor het overige ontwijfïelbaai? is , dat. de gevolgen
der Staatsomwenteling van 1795, verscheiden bepalingen, vooral
ten aanzien der uitoefFening van sommige Ambachtsheerlijke
Rechten, noodzakelijk maken, komt het zelfs niet onwaar-
schijnlijk voor, dat het geschiktste tijdstip voor derzelver
daarstelling het jaar 1798 zoude zijn geweest, daar het Ver-
tegenwoordigend Ligchaam spoedig een billijk sljstema van
schadevergoeding aannemende, juist destijds een middenweg
zoude hebben kunnen houden tusschen de overdrevene denk-
beelden der Revolutionairen, en de onbillijke vorderingen van
vele der voormalige Ambachtsheeren, op de uitoeffening van
alle hunne rechten met eene stijfzinnigheid staande, juist ge-
schikt om hun rechtmatig beklag zelfs te benadeelen.quot;

Quicquid hac de re sit, et in horum jurum tutelam utique
redactus videtur Legis A' 1801 Articulus 5, e quo scilicet sin-
gulis incolis inturbatum rerum dominium earumque possessio
vindicabatur; neque minutissima quidem eorum parte quis
destituendus erat, nisi urgente necessitate; nec tamen et eo
casu boe obtinere poterat, nisi salva ex aequo damni com-
pensatione 1).

1) Verba sunt Arti 5': »Ieder Ingezeten wordt gehandhaafd bij de vreedzame
»bezitting en .het genot zijner eigendommen. Niemand kan van eenig gedeelte
»derzelven worden ontzet, dan wanneer het algemeen welzijn zulks volstrekt vor-
»dert, en in zoodanig geval niet anders, dan tegen eene billijke schadevergoeding.quot;

Verisimiliter qaidem spectavit Jurum Toparchicorum exstin-
ctionem, Lege A' 1798 decretam, Articulus 15, e quo omnia revi-
derentur, quae Leges et Edicta generalia, inde ab A° 1795,
dominiis vel possession!bus rile acquisitis damnum intulissent,
et qua de re cuicunque liceret, Libellis supplicibus adire Ci-
vitatis Gubernatores 1). — Inde sane plures Toparchae de
juribus omnibus, cum Feudalibus, tum Toparchicis quoque,
quae ipsis, saltem ante Annum 1795, recte competiverant, ad-
emtis questi sunt. His in plerisque favebat Juris Responsum
quatuor illorum Reipublicae Advocatorum, van twist, schep-
mak, vitringa ct van der spTK, cxhibitum d. 25 Februarü A' 1803,
cui assentiri noluit Consilium Rerum Domesticarum (Raad van
Binnenlandsche Zaken), quamvis ab omni damni compensatione
indiscriminatim quidem non alienum 2). Quapropter senten-

1)nbsp;Art. 15 sic Iiabet: »Alle algemeene Wetten en bepalingen, welke zedert het
»begin van den Jare 1795 gederogeerd hebben aan de waarde ran Eigendommen
»of wettig verkregen Bezittingen, zijn aan herziening onderworpen. — Een ieder
»die door dezelve benadeeld is geworden, kan zich deswegens aan het Staatsbe-
»wind vervoegen, het welk, naar bevind van zaken de afschaffing of verbetering
»van die Wetten, alsmede eene billijke schadeloosstelling, voordraagt aan het Wct-
»gevend Ligchaam.quot;

2)nbsp;Cf. Responsum d. 10 Junii 1803. Proposuit enim memoratum Consilium:
»Schadeloosstelling te verleenen voor de personele opbrengst der regten tot aan-
stelling van Schouten, Secretarissen, Drosten, Bailliuwen, Dijkgraven, Heemraden,
Gericht of Dijkschrijvers, Vorsters, Boden en dergelijke beambten, waarvan het
regt voormaals aan Ambachtsheeren competeerde, zoo dat zij konden gerekend
worden zelve die Posten te bezitten, en dezelve dus in hunnen naam te kunnen
doen waarnemen, door wien zij begeerden, en op zoodanigen voet als zij voor
hunne belangen best oordeelden; welke regten echter afgeschaft behoorden te blij-
ven, gelijk ook die wegens de aanstelling der Leden van het Plaatselijk Bestuur
of Gericht; voor welke laatste echter geen schadevergoeding zou dienen te worden

liam suam luiti sunt Advocati novo eoque copioso Juris Re-
sponse, exhibilo d. 30 Septembris A' 1803 1). Ejusdem tem-
poris est Jurum expositio iila sagacissima 2) incerti auctoris,
quam saepius citavimus in disputatione nostra.

CicERONis non recordantes, dicentis: »ea omnim deliheranda
non esse, in quihus sit turpis ipsa deliberalio,quot; tamdiu in hisce
tluctuavere, qui tum Rempublicam administrabant, ut nihil
hac de re statutum fuerit, cum nova Lex Imperii, d. 25 Martji
A' 1805 populo proposita, promulgaretur d. 26 Aprilis. Edi-
ctum enim d. 9 Augusti A' 1802, quo de Censibus Domania-
bbus accurate solvendis in Brabantia Septentrionali cavebatur3),

gezeven ; kunnenile nien de voormalige bezitters van laatstgenoemde regten ten
dien aanzien gelijkstellen, met zoovele hunner Medeburgeren uit allerlei standen,
welke ten gevolge der Staatsomwenteling van den jare 1795, zich de opoffering
van verschillende voorregten of agrementen hebben moeten getroosten, zonder
daarvoor eenigerlei schadevergoeding te hebben kunnen erlangen of zelfs naar bil-
lijkheid begeeren.quot; — Quam ultimam argumentationem bene procedere quis non
facile admittat, neque magni-esse ponderis consentiat.

1)nbsp;Ad hoe Juris Eesponsum d'ablaing van giessisneüeg recte animadvertit
(pag. 18 in adnot.): »De zienswijze in 1803, zelfs van regtsgeleerden, was dus, dat
men zich in geen geval op de Staatsregeling van 1798 voor het vervolg kon be-
roepen , als zijnde met alle hare gevolgen uit den weg geruimd, d. i. geacht niet
te hebben bestaan.quot;

2)nbsp;Memorie ter wederlegging mn de gronden en redeneringen,verval inde Missive
(10 Junij 1803) van den Raad van Binnenhndsche Zaken, aan het Slaatsbetvind der
Balaafsche Republiek, over de Heerlijke Regten, gesteld door het lid van dim Raad
j. H. VAN DER PALM.

3)nbsp;Cf. VAS DE POLL, Op. laud. pag. 235. Edictum autem d. 20 Augusti A' 1802„
statuens de censibus Domanialibus (Domanio debitis) solvcndis caet. in Gelria ,

et illud d. 19 Januarii A' 1804, quo ad tempus providebatur
fundis Feudalibus, sitis in territorio, a Gallica nostrae Reipu-
blicae coneesso 1), denique Edictum d, 10 Augusti eiusdem
anni, statuens de tollendo abusus circa Decimarum perceptio-
nem in eodem territorio 2), cum aut praeviae fuerint aut spe-
ciales ordinationes certum quendam locum spectantes, nec
quicquam statuant vel dicant de Juribus proprie Toparchicis,
unice veram afFerentibus difficultatem, hic in censum venire
non possunt.

Lex Imperii A' 1805 Articulo 9 Regiminis Feudalis abroga-
tionem confirmabat, salva damni compensatione ex aequo ac
justo, nondum soluta 3).

Articulo autem 8° idem fere statuebatur atque praeceden-
tis Imperii Legis Artquot; 15°, hisce adjectis et mutatis: »De ver-
toogen, uit dit Artikel voortvloeijende, kunnen geen onderwerp
van Regterlijk onderzoek uitmaken. Ieder, die door dezelve
Wetten is benadeeld geworden, kan zich deswegens aan den

temporale (tijdelijk) tantum erat, nec ergo in censum venire potest, cf. etiam
pag. 239.

verba Edicti: ........tot tijd en wijle de eindelijhe beschikkingen betrekkelijk het

werk der Leenen zullen zijn bepaald, en dus, zonder bij deze op dezelve te anticipe-
ren.quot; Hic damni compensationem spectari nondum solutam, quamvis promissam,
satis conspicuum.

3)nbsp;Verba Art^ 9^ sunt: »Het Leenregt blijft afgeschaft. Alle goederen worden
ügehouden voor Allodiaal. De Wet zorgt voor de billijke en regtmatige schade-
»loosstelling der Grond-eigenaren, welke door deze afschaffing blijkbaar zijn bena-
»deeld geworden.quot; Ad quae haec animadvertit d'ablaing van giesseneürg, (pag.
19): »Dit Ja eerste reize sedert 1795 , dat de Wetgever openlijk erkende, dat
de eigenaren ten deze blijkbaar benadeeld waren geworden.quot;

Wetgever vervoegen, die naar bevind vau zaken en op de
meest billijke wijze op de bovengemelde verzoeken zal dispo-
neren.quot; Porro etiam dominiorum vel possessionum legitime
aequisitorum aestimatio aretius circumseribebatur voce appo-
sita y)pecuniële; verisimiliter ad affectionis pretium, quod dicunt,
excludendum.

Caeterum vero Jura Toparchica et haecce Lex quoque no-
minatim non significavit. Negotium adire vel non ausum
fuisse Legislatorem vel ob tristem Patriae atque aerarii exhausti
conditionem non potuisse, apparet.

Anno demum 1806, Juribus Toparchicis, cum proprie tum
minus proprie ita dictis, magnam partem effectum restituit
Decretum d. 9 Junii 1). Hac enim Lege declarabatur: Top-
archas, quibus ante Annum 1795 competivisset jus instituen-
dorum membrorum Magistratus vel Judicii localis (Leden van
Gemeente-Besturen of Regtbanken) excludi quidem ab hocce
suo jure, utpote Imperii Legis Articulis 66 et 67, nec non
Edicti d. 19 Julii A'1805 2) Articulis 18 et 52, et Edicto
(Reglement voor de Gemeente-Besturen) d. 20 Decembris Ai
1805 contrario; — Toparchas quoque destitui quidem Juris
Feudalis exercitio, nimirum si Feudi Domini fuissent, salva
damni compensatione ex justo et aequo, e Legis Imperii

1)nbsp;Publicatie ïiin H. H. M. M. vertegenwoordigende het Bataufsche Gemeene
Best. Houdende bepalingen, aangaande de Heerlyke Kegten, gearresteerd don 9
Juny 1806.

2)nbsp;Publicatie van H. H. M. M. enz. inhoudende liet Algemeene Reglement
voor de Departementale Besturen.

Artquot; 9quot; promissa sive addicta. — Toparchis vero dehinc hci-
tum fore denuo suo jure uti instituendorum majorum mino-
rumque Ambactorum (Ambtenaren), puta Scultetorum, eorum
qui essent ab Actis et Secretis, Grafionum, aggerum Curato-
rum et Hydrarchiarum ceterorumque huius generis: nimirum
si ante Annum 1795 jura illa ipsis competivissent, et salva
Administrationis Provincialis (Departementaal Bestuur) appro-
batione salvisque ceteris, quae lege hac de re in posterum
constituerentur; ceterum sub conditionibus quibusdam 1). —

»B. Dat met betrekking tot die hoogere Ambtenaren, ten platten Lande, thans
»nog bekend onder den titel van Schouten, Secretarissen, Dijkgraven, Dijkregters
»van bijzondere Polders, of welke andere titulature zoodanige Ambtenaren, de-
nzelfde functiën uitoefenende, in de onderscheidene Departementen der Eepnbliek
»zouden mogen voeren, de Personen tot die Posten door de Eigenaren der Heer-
»lijkheden, behoudens en onverminderd de bepalingen, hiervoren vermeld, ten
»aanzien der twee eerstgenoemde, en de ondergeschiktheid der twee laatstgemelde
»aan het Algemeen Bestuur van den geheelen Waterstaat der Eepnbliek aange-
»steld, of zoo lang de Wet die bepalingen niet zal hebben daargesteld, zullen
»benoemd worden; of wel die Eigenaars zelve, indien zij mogten verlangen dezelve
»in Persoon waartenemen, hunne Bedieningen niet zullen mogen bekleeden of aan-
»vaarden, dan na dat zij , voor zoo veel de Personen aangaat, de agreatie zullen
»hebben verkregen van de Departementale Besturen, waaronder de Heerlijkheden
»ressorteeren.

»b. Dat de Acte van Aanstelling, te voren afgegeven binnen den tijd van zes
»maanden, nadat de hier na te melden Eeglementen zullen zijn gepubliceerd,
»moeten worden vernieuwd, en alle, zoo wel als die, welke in het vervolg zullen
»worden afgegeven, moeten inhouden de clausule, tot ivederopzeggens; met dien
»verstande nogtans, dat deze nieuwe Acten van Aanstelling, noch ook de bijge-
»voegde clausule, tot wederopzeggens, eene strekking zullen mogen hebben tot wille-
»keurige remotiën van actueel in functie zijnde Ambtenaren, waar tegen bij de
»respective Departementale Eeglementen, artikel 8 vermeld, behoorlijk zal worden

Toparchis deinceps denuo jus fore, praestationibus ac commo-
dis pecuniariis ilbs omnibus bbere fruendi, quae ante Annum
1795 iis competivissent, exceptis saue iis, quae ex Feudali
Regimine originem ducerent. — Denique Toparchis liberum
fore, frui et aliis ceteris cuiuscunque generis commodis pri-
vatis, non pecuniariis, modo Juribus cum Populi, constitutione
agnitis ac sancitis, tum aliorum privatorum, non repugnarent. —
Juris Patronatus Ecclesiae exercitium, expressis verbis quoque
restituebatur, ceteraque.

De hoc autem Edicto multa profecto in utramque partem
disputari possunt: Obstare omnino videtur, quod Imperii Lege
constitutum erat (Art. 26), Corpus Legiferum de nullis deb-
berare posse, nisi de illis, quae ei proposita essent a Praeside
(Raadpensionaris) 1). Jam vero Praeses, nimirum Egregius

11C. Dat omtrent zoodanige Ambten en Bedieningen , waar van het regt van
»Aanstelling te voren gepaard ging met eenig bezwaar of verpligting voor de
»Eigenaren der Heerlijkheden, dezelve Eigenaars deze verpligting, zoo veel dit
»noodig zal zijn, wederom op zich zullen moeten nemen.

»d. Dat, ten aanzien van zoodanige bedieningen, waaromtrent door het Gouver-
»nement algemeene verordeningen zijn gemaakt, of in het vervolg gemaakt zallen
»worden, speciaal alle Bedieningen, het School- of Armbestuur concernerende, de
»aanstellingen door de Eigenaren der Heerlijkheden te doen, daar aan zullen zijn
»gesubmitteerd, en in geenen deele het zij middelijk, het zij onmiddelijk, eenige
»strekking mogen hebben, strijdig tegen de bedoelde Algemeene Verordeningen,
»maar dat integendeel aan de waarnemers van dergelijke bedieningen, bij de Acten
»van Aanstelling, uitdrukkelijk zal worden geïnjungeerd, zich naar dezelve to ge-
»dragen.quot;

I) Art. 26: »De Vergadering van Hun Hoog Mogende beraadslaagt over geene
»andere onderwerpen, dan over de zoodanige, welke Haar door den Kaadpens'o-
»naris worden voorgedragen. Dezelve vereenigt zich met de Voordragt of verwerpt
»dezelve, zonder daarin eenige verandering of wijziging te maken.quot;

Corpus Legiferum ergo legem illam tulit proprio Marte, non
auctore neque suasore Praeside, nisi saltem, cum hic munus
suum in ipsorum sinum deposuisset 2), illi existimaverint, au-
ctoritatem Praesidis in se fuisse collatam.

Sed deinde etiam Foedere jam d. 26 Maji lddovico hapo-
LEOiSTi, Hollandiae Regi futuro, ab Imperatore Gallico promissa
erat stipulata observantia Legum Constitutionalium populi Ba-
tavi, quarum auctoritate regnum adiit ludovicus Parisiis d. 5
Junii A' 1806, quod d. 9 Junii in Hollandia cum Populo
communicatum est. Legibus illis quidem agnoseebantur cum
Lex Imperii A' 1805, tum ceterae leges omnes eo temporis mo-
mento in Republica Batava vigentes 3). Jam vero eodem die,
quo Rex proclamabatur ludovicus, lata est Lex illa d. 9 Junii
a corpore Legifero. Quibus perpensis, jam misso hoc factum
fuisse non coopérante Praeside, revera quaerendi locus est, an
valida fuerit Lex illa, nec ne. Vereor, ut affirmative respon-
dendum sit. Quam ob caassam etiamsi silentio quoque prae-
teriit Jura Toparchica Lex Imperii d. 7' Augusti huius ipsius
Anni, omnino nescio, an audiendus sit d'ablaikg vak giesseb-

1)nbsp;Cf. rdtgeb jan schimmelpenninck, en emige gebeurtenissen van zijnen tijd,
beschreven door zijnen zoon g. Gma/schimmelpenninck, II, pag. 188 sqq.

2)nbsp;Ibid. verba sunt: »Ik maak derhalve gebruik van het regt mij bij Art. 41 der
Staatsregeling toegekend, en leg, uit kracht van hetzelve, bij deze mijnen post als
Eaadpensionaris neder in den •schoot der Vergadering van Uw Hoogmoo-enden quot;

3)nbsp;Exceptis sane iis, quae expressis verbis abrogatae erant; ad quae d'ablaing
van giessenbürg (pag. 21): »Zulks was niet het geval met do Wetten betreffende
dc Heerlijke Regten,quot; caot.^

bukg, stalueus: (dat) »de Heerlijke Regten.... op den voet
der Publicatie van 9 Junij 1806 bleven bestaan, nadat de
Constitutie van 7 Aug. 1806 in werking kwam; bebbende
deze deswege bet stilzwijgen bewaard, en zijnde overigens ge-
heel op den leest geschoeid, van gedachte Constitutionele
Wetten.quot;

Praetereunda tamen non videtur Lex de Institutionis Publi-
cae procuratione d. 3 Aprilis A' 1806 1), cui consentanea pro-
mulgata sunt statuta cum generalia tum singulis Regionibus
propria; ut v. c. Regula Scbolarum domestica Provinciae
Hollandiae d. 5 Martii A' 1807 2), cuius ex Artquot; 5°, coll. Artquot;
17° dictae Legis d. 3 Aprilis A' 1806, Toparchiarum possesso-
ribus relictum est Jus instituendi Ludi magistros. Jam vero
cum hisce non derogaverint aut Edictum d. 26 Martii A' 1814,
ut infra videbimus, aut quaelibet Lex postea lata, existimes
necesse est. Jure Positivo Toparcbarum illud Jus ad novissima
usque tempora valuisse jure et facto. Ita saltem judicatum
est a Tribunab, quod Brilae sedet, d. 8 Augusti A' 1845,
nec nou confirmatum a Curia ProvinciaU Hollandiae Meri-
dionalis d. 23 Septembris Agt;1846; postremo autem confirma-
tum a Supremo Senatu, d. 11 Junii A' 1847 3). Cum vero
secundum illa, quae supra exposuimus 4), Regimen Scbolarum
habere auctoritatis Publicae, nimirum Juris Publici, bodie sal-
tem non vereamur, vere Toparchicum habemus Jus Ludi ma-

gistri instituendi, et inde recte impugnatum ducendum 1) e
Legis Imperii Articulo, quem hacce nostra disputatione com-
mentari conati sumus,

Quod ad Legem d. 17 Aprilis A' 1807: »houdende algemeene
bepalingen op de Jagt en de Visseherij binnen het Koningrijk
Holland,quot; eique consentaneam Venationis Regulam, quae secuta
est d. 8 Maji eiusdem Anni, Toparcharum Juri non nocivas,
hae Artquot; 53 Legis d. 11' Julii A 1814 abrogatae sunt.

Lege denique d. 3' Decembris A' 1808 exstinguebantur, quae-
cunque etiamnunc dicerentur Jura Exitus {Issue s. Exue)'!)-,
nequaquam dubitandum est ergo, quin recte exstincta habenda
sint eiusmodi Jura, si Toparchis competentia hic vel illic re-
perirentur; inde locus esse nequit quaerendi, an fuerint Jura
vere Toparchica, nec ne.

Abdicato a ludovico hapoleohte Regno, et vi armata occu-
pata Hollandia, secutum est Senatus consultum d. 13 Decem-
bris A 1810, quo Imperio Gallico Patria subjecta est; qua de
re eleganter d'ablaisg van giessenbürg his verbis: »Het nood-
lottige uur voor Nederland had geslagen, en men was een
tijdperk van onwettigheid, geweld en overheersching ingetreden.

DeFransche Geweldenaar had wel is waar, één jaar te voren,
de handhaving der Constitutiouele Wetten en de onafhanke-

2)nbsp;Wet, behelzende de afschaffing en vernietiging van alle zoogenaamde reg-
ten van Issue of Exue, gegeven den squot;« December 1803. Cf. van de poli-, Op.
laud. pag. 425.

lijkheid van den Staat gegarandeerd, maar thans behaagde
het hem anders; hij vond goed, met ééne pennestreek, bij
Decreet van 9 Jubj, of bever bij Senatus Consult van 13 Dec.
1810, een vrij en onafhankebjk Volk, op grond van het...
mistregt, in het Fransche Rijk in te lijven.

Nu werden de Heerlijke Regten, evenmin als de regten van
de schuldeischers van den Staat, de persoonlijke regten enz. enz.
geëerbiedigd; alles hing af van de willekeur van den Dwin-
geland, en het inzien zijner landvoogden. In één woord, er
bestond geen regt meer in ons Vaderland, dan voor zooverre
men het wilde laten uitoefenen, en tot wederopzeggens toe.quot;

Interea affirmante eodem d'ablaikg van giessenbükg, inter
leges Gallicas, quibus apud nos vis Legis addicta sit, a kos-
dosseau et fortdyn collcctas, frustra quaeruntur Gallicae Leges
de Jurum Toparchicorum exstinctione dd. 4, 6, 7, 8 et 11
Augusti A' 1789 et 28 Martii A' 1790; tacuerunt de Juribus
illis Gallicae Constitutiones, hic publicatae; quam ob rem recte,
ut videtur, ab eodem Auctore animadvertitur, eam ob caus-
sam universe exstinctum dici non potuisse Jus Toparchicum,
quod Toparcharum juris exercitium, nimirum instituendi cer-
tos Magistratus, impediverint fortasse haec vel illa instituta
Gallica, vel quod Galliae Legibus Imperii non agnila fuerint
Jura Toparchica. Potius igitur dicendum, quod supra de Po-
litica Jurum Toparchicorum contempiatione monuimus, Jurum
illorum exercitium facto quidem ob Juris Publici tum vigentis
principia impeditum fuisse, veruntamen ipsum Jus intactum
mansisse, vel Jura illa dormivisse, ut dicunt, per tempus do-
minationis, qua ceteroquin tot jura laesa sunt.

promissa sive addicla ex Edicto d. 9' Junii A' 1806, asserit
d'ablaing van giessenbürg 1). Quac ccterum respondenda om-
nino arbitror illis, qui pro jurum bene acquisitorum exstin-
ctione, proprio sensu, silente lege, sine ulla speciali lege lata,
e majore vel minore cum vigentibus principiis politicis repu-
gnantia, i. e. ex convenientia, spreto jure, facilius fortasse,
quam par sit, argumentum petere velint,

Sed et bis jam missis, constat Jurum Toparchicorum, quae
dicuntur, possessores et illa tempestate fuisse, qui, restituta
Patriae libertate, probaverunt, se, aliorum bonorum instar, pro
hisce Juribus tributum suivisse suh dominatione GalKca (aan de
Fransche Regering) 2).

Venirnus ad Edictum d, 26 Martii A' 1814 3). Certe silen-
tio praetereundum non est, huius Edicti vim et auctoritatem
a nonnullis in dubium vocari, quin etiam ei prorsus denegari,
argumentantibus, Edictum illud Diario Authentico ante d. 30
Martii A' 1814 non fuisse insertum, cum d, jam 29 Martii eius-
dem anni lata fuerit Lex Imperii, quo facto a Summo Impe-
rante (Souvereine Vorst) Potestas Légiféra translata sit in eum,
quem designaverat ipsa Lex Imperii, unde ab eo temporis mo-
mento Promulgatione sancire Legem vel Edictum — quo de
juribus dominii statueretur, — Principi non amplius compe-
tiverit 4).

2)nbsp;Cf. van HOGENBORP, Bijdragen tot de Huishouding van lt;Sfaa«, 111'!'= Dl. pag. 36.

Attamen, quamquam vis et auetoritas huius Edicti plus se-
mel aut agnita aut denegata sit Tribunalium ac Curiarum sen-
tentiis 1), et a Clar. thorbecke vehementer impugnetur, ni
fallor, haec numquam non confirmata est rebus judicatis, ni-
mirum cum a Suprema Curia pristina Hagana 2), tum a Supremo
Senatu. Defendit quoque vim et auctoritatem Consult, l. s.
LOTST in disceptatione forensi sagacissima: »De Warande van
Tilburg verdedigd. Eene bijdrage tot het Jagtregt 3); sed majo-
ris quidem ponderis mihi videtur argumentatio Nobibssimi
d'ablaihg vas giessenbtirg, qui confcratur Op. laud. pag. 25 sqq.,
quamquam citare tantum lubet, quibus auctor haec reponit
e neglecta forma arguentibus: »Het Souverein Besluit van
den IS«'quot; December 1813, 5 (Staatsblad van 1814, Nquot;. 1)
behelst in Art. 3 het voorschrift: dat de insertie der stukken
in het Staatsblad, beschouwd wordt, als derzelver publicatie,
en als vervangende, de bevorens gebruikelijke toezending van
gedrukte exemplaren; terwijl Art. 2 bepaalt, dat in bet blad
geplaatst zullen worden, alle wetten, waarvan de publiekma-
king noodig of nuttig wordt geoordeeld.

Bijbl. 1842, Nquot;. 39, pag. 622 sqq., quam sententiam autem oppugnans H.
ameshoe J'., qui conf. apud den tex et tan hall, Regtsgd. Bijbl. 1343, pag.
190 sqq.

1)nbsp;Cf. Weekblad van het Regt, Nquot; 34, 37, 41, 67, 68, 80, 102, 125 ct
132 caet.

2)nbsp;Etiamsi in causa Toparchae Almeloae 3\is Venationis Toparchicum dictum
hic amiserit, a Suprema Curia pristina Hagana tamen memoratl Edicti vis et aucto-
ritas agnita est, cff. Handleiding tot de kennis vanhet Staatsbestuur, toco Heerlijke
Regten, IV, pag. 206 sqq. Staats-Cour. 10 ücc. 1828, N». 292.

'kennisgeving van de aanneming der Grondwet, maar de tekst
van de Grondwet zelve is nergens in het Staatsblad te vinden.

Dat zelfs gezegde kennisgeving de prioriteit boven Nquot;. 46 in
het Staatsblad zoude hebben gehad, is ook niet uitgemaakt;
ten minste draagt zij alle kenteekenen, dat vooraf Nquot;. 45 ge-
drukt en opgenomen werd. Immers vindt men in het Staats-
blad eerst Nquot;. 44, dan de Kennisgeving Nquot;. 44*, en daarop
Nquot;. 45. Ware nu Nquot;. 44* dadelijk.op Nquot;. 44 gevolgd, zoude
toch het * overbodig zijn geweest; derhalve moet 44* later zijn
ingelascht, en gevolgelijk ook later zijn gepubliceerd; zoodat
het moeijelijk te bepalen valt, of deze inlassching vóór, of na
de opname van Nquot;. 46 hebbe plaats gehad; terwijl ten slotte
nog, dat ingelaschte stuk, wel van Grondwet melding maakt,
maar die Wet niet omschrijft, en dus ook niet publiceert 1).quot;

Possint levia haec videri; sed subtilia argumentis oppugnare
profecto licet subtilioribus.

Missis igitur illis cavillationibus, ipsum Edictum paullo ac-
curatius considerare fert animus.

Edicti Caput sic habet: »Besluit van den 26™ Maart 1814,
Nquot;. 20, houdende provisionele bepalingen wegens de toekom-
stige uitoefening der voormalige Heerlyke Regten.quot; Cave, ex
eo Capite de Juribus Toparchicis tantummodo dictum inferas:
agit enim hoe Edictum et de damni compensatione, e sublato
Feudali Regimine illati, et dc Juribus fundi dominii sequelis,
et denique de Juribus Toparchicis; nec quidem de hisce so-

1) De vi et auctoritate Edictis, etiamsi Diario Authentico non insertis, non dene-
ganda cf. j. v. h. apud den tex et van hall, Reytsgel. Bijblad, 1843, pag. 337
sqq.; — cf. etiam Circulaire van 3 Mei 1843 apud den tex et van hall. Op.
laud. 1843, pag. 386 sqq.

lummodo decernere voluisse Principem, apparet, quod probat
ipsius Edicli exordium: »Disponerende,quot; ita enim verba sonant,
»op verschillende Rekwesten aan Ons gepresenteerd door eige-
naren van voormalige Heerlijkbeden, Ridderhofsteden en Ha-
vezaten, en alle strekkende om te worden hersteld in de
regten en voordeelen, die daaraan oudtijds zijn geaccrocheerd
geweest,quot; caet.

Hic ergo nominantur Jura ac commoda, universe quae Top-
archiis caet. affixa fuerant, nulla distinctione facta, an vere
Toparchica vel Feudalia, an vero fundi dominii jura fuerint.

Ita enim Art. 1 agit de praesentatione Scultetorum, Secre-
tariorum et rectorum Communitatum Hydrarchiarumque, quo-
rum jurum naturam Toparchicam ex parte saltem et hodierno
intellectu utique concedimus, quamquam a Principe haec om-
nia imprimis Toparchica habita fuisse, non negandum videtur.

Agit Art. 2 de minoribus pagorum officiis; horum autem
pauca tantum proprie Toparchica ducere beet; lamen et haec
omnia quoque Toparchica credidisse Principem ponas.

Agit de Juribus Venationis, Piscationis, Aucupii, Retractus,
Vectigalis, nomine Pond geld, Trajectuum, caeterisque eius
generis Art. 3. Jam vero nominalim quod ad Jura attinet
Venationis, Piscationis, Retractus et Trajectuum, his naturam
Toparchicam prorsus denegavimus. Num Princeps Toparchica
ea habuit? — Profecto si nomine soortgelijken subintellexerit
jura decimandi, Censuum, XIII' nummi, Venti ceteraque huius
generis, Toparchica ea duxisse, nequaquam habendus est. Ne
A' 1798 Constitutio quidem ea Toparchicorum numero ad-
scripserat.

Hypothecarum instrumentis, in priscis Toparchiis coram Scul-
teto conficiendis (te verlijden), qualia instrumenta in formam
authenticam redacta, i. e. legitimam, ducerentur; sunt autem
haec potius Publicae Administra tionis; quam ob caussam in

Verum agit Art. 6 de damni compensatione, e sublatis Curiis
Feudabbus illati; respicit igitur hic articulus, si velis, damni
compensationem, quam pollicebatur Art. 16 Constitutionis A'
1801, vel potius Art. 9 Constitutionis A' 1805.

Denique Art. 7 sic habet: »Ten einde alle deze bepalingen
eflect te doen sorteren, zullen alle de voormalige Heerlijkhe-
den, welke door combinatie met andere Jurisdictiën 1) mog-
ten zijn vermengd, weder gescheiden en op zich zelve gebragt
worden,quot; exceptis excipiendis. Quod tamen, si vocem alle re-
spicias, minus accurate, ut videtur: quid enim commune habent
cum Jurisdictione Venatio, Piscatio, Retraetus, Trajectus, Deci-
mae, Census, Patronatus, alia jura nonnulla?

1) Animadversione dignae videntur voces illae : an(/erlt;! Jamamp;Ä; scil. Legis Fun-
damentalis A» 1814 auctorem primarium hogendorpium ejusque collegas non fugiebat
illa, quae Toparchiis cum Jurisdictione intercedit intima necessitudo. Jam vero
Jurisdictionem Criminalcm, quae olim in Toparchiis fuerat, illos in futurum cessare
voluisse, non diffitemur; verba quippe clara et perspicua sunt. Quale vero hogen-
DORpn aliorumque fuerit consilium circa actus Jurisdictionis Civilis, non ita facile
conjicias; Legis Speciminis enim hogendorpii Artquot;» 45 habet: »Ten platten lande
worden alle de Ambagtshecrlijkheden eu andere geregten, hoe dezelve in de on-
derscheidene Provintien ook heten mogen, hersteld op den ouden voet, bchalven
alleen dat geen van dezelve eenige criminele jurisdictie behoudt.quot; Cf. thorbecke,
Aant. caet. II, pag. ,337.

non solum Jura Toparchica, sed etiam omnia dominii jura
cuiuscunque generis, pro tempore saltem, cum sancire tum
restituere voluisse, quae Possessoribus Toparchiarum et, quod
bene teneas, Villarum Equestrium sive Fundorum Praetoriorum,
ceterarumque Villarum (Ridderhofsteden en Havezaten)
[nam haec sane nunquam per se Toparchiae evaserant, nec
Juribus Toparchicis gavisa erant] olim competivissent, quorum-
que exercitium prohibitum erat vel suspensum aut praeceden-
tibus Imperii legibus aut Gallica vi ac dominatione. Verba
Articuli sunt: »Alle question over het voormalig regt der
eigenaren, en alzoo over de applicatie der beginselen van dit
Ons Besluit op de bijzondere gevallen, zullen ais questiën over
byzondere eigendoms-regten, uitsluitend ter recognitie en ju-
dicature onzer regtbanken verblyven 1).quot; Quod autem clarius
apparebit inspicienti Artquot;quot;- lOquot;quot;quot;, sic habentem: »Alle de spe-
ciale bepalingen van dit Ons Besluit zullen geenszins dero-
geren aan zoodanige andere of verdere regten, welke of bij
deze niet mogten vermeld, of als grondregten beschouwd en
niet uitdrukkelijk zijn gedenomineerd geworden.quot;

1) Quibusnam autem cognoscendum sit do quaestionibus facti ac differcntiis ortis
circa huius Edicti mentem, applicationem et executionom, praescribitur Art» 9:
»Alle verschillen, klagten of moeijelijkheden uil het verstand, de toepassing cn
»uitvoering van dit Ons Besluit, in de bijzondere gevallen ontstaande, zullen wor-
»den gebragt ter cognitie van den Commissaris-Generaal van het Departement, in
»hetwelk dezelve plaats hebben, of de authoriteiten die denzelven vervangen zullen.

»Deze zullen de verschillende belangen zooveel mogelijk vereenigen en partijen
»bevredigen, en des noods derzelver questiën summier beslissen, behoudens het
»regt van doleantie bij den Commissaris-Generaal tot de Binnenlandsche Zaken,
»die daarvan aan Ons zal rapport doen; ten einde, alsdan daaromtrent, zoodanig
»te statneren, als Wij zullen vermeenen te behooren.quot;

Jam vero, si in huius Edicti efficacitatem inquiramus, prae-
missis exponere conatus sum, eam esse non potuisse veram re-
stitutiouem Jurum Toparchicorum, sive proprie dictorum sive
improprie: restitutione quippe sic dicta opus non erat 1): nam
strictim eorum jurum nulla, exceptis sane e Feudali Regimine
directe oriundis 2), exstincta duci poterant; verum hoc Edicto
eorum liberum, quamvis immutatum ac restrictum, exerci-
tium, Possessoribus de novo asserebatur, quatenus hoc cum
Patriae congrueret conditione nec non cum illis Administratio-
nis sive Gestionis Publicae principiis generalibus, a quibus fu-
turae penderent Regni securitas ac felicitas 3); haec quoque
ratio, haec caussa, cur, salvo dominii jure et salva igitur damni
compensatione ex aequo ac justo, Princeps hoc ipso Edicto
saepius quidem expressis verbis sibi servaverit potestatem in-
terveniendi 4), quandocunque ejus videretur necessitas; impri-
mis vero Artquot; 12quot; his verbis: »Deze bepalingen zijn provisio-
ned en geschikt om alle botsingen voor te komen, en den
loop der administratie op eene billijke wijze te regelen, ten
einde in tijd en wijle nader door Ons herzien of in verband
gebragt te worden, met hetgeen de Grondwet of daaruit te
proflueren Reglementen te dezen zouden mogen bepalen.quot;

2)nbsp;Imo vero contra horum exstinctionem perfectara fortasse nonnulla objicere
liceret, damni compensatione lege addicta, eo usque nondum soluta. »De Wet
»zorgt,quot; sie habet Art. 9, Legis Imperii A' 1805, »voor de billijke en ragtmatiye
»schadeloosstelling der Grond-Eigenaren, welke door deze afschaffing (van het
»Leenregt) blijkbaar zijn benadeeld geworden.quot; Nusquam invenitur, ut opinor.
Lege quadam prospexisse damni compensationi et aequae et justae.

Quibus perpeusis, statuinaus cum buius Edicli Arlquot; 6° con-
firmari addictam illam jam obm damni compensalionem, non-
dum solulam, tum vero lolius Edicli argumentum respicere
Legis Imperii A' 1805 Arl-quot;quot; Squot;quot;, qui sic habet: »Alle alge-
meene Wel ten en bepalingen, welke sedert den jare 1795
hebben gederogeerd aan de pecuniele waarde van Eigendom-
men of wettig verkregene Bezittingen, zijn aan herziening on-
derworpen. De Verloogen uit dit Artikel voortvloeijende kunnen
geen onderwerp van Regterlijk onderzoek uilmaken. Ieder,
die door dezelve Wetten is benadeeld geworden, kan zich
deswegens aan den Wetgever vervoegen, die naar bevind van
zaken en op de meest billijke wijze, op de bovengemelde ver-
zoeken zal disponeren;quot; hac autem differentia, ut de omni litis
conteslalione cognoscerent Judicia Ordinaria ex hoe Edicto 1);
ceteris, quae forsan oborirenlur, Politicae magis indolis con-
troversiis ad Adminislrationem Rerum inlernarum generalem,
quin ad ipsum Principem dimissis 2).

Eliatnsi hoe laudabili justitiae studio constituta illa essent,
et ex omni parle ilbco expelerentur, ipsa tamen negotii per-
fectie, ne nimia difficultate premeretur Civitatis Gubernatio, in
aliud differri debuit tempus, ut scire licet e Litteris, a Prae-
fecto Generali Ostiorum Mosae (Commissaris-Generaal der mon-
den van de Maas) missis d. 21 Aprilis A' 1814 ^fff sin-
gulis Communitatum Adminislralionibus 3). Nihilominus au-

3)nbsp;Cf. d. j. ten zeldam ganswijk, Bijdragen tot de GescMedenis vati let Staats-
lestuur in ons Vhderland, caet. I, pag. 328. Litterae sie liatect: »'s Gravenbagc,

Ctoritatem sibi ex hoc Edicto nimiam mox adsernisse apparet
nonnullos Toparchas; secutum enim est d. 12 Maji A' 1814
mandatum, quod citati Edicti meutern ac consilium declarat 1).

»den ais'en April 1814. — Het heeft Z. K. H. behaagd, bij Hoogstdeszelfs besluit
»van den 26»'»quot; Maart 1. 1., eenige bepalingen daar te stellen, welke op den even-
»tuelen staat der gemeenten van het platte land, en derzelver betrekking tot de
»eigenaren der heerlijkheden, eenen belangrijken invloed hebben ziullen.

»Alle die bepalingen ademen zoo zeer wijsheid en regtvaardigheid, dat, niet
»zonder reden, van alle zijden, de aanvrage geschiedt tot eene onverwijlde intro-
»ductie van dezelve.

»Het kan intusschen, bij de geringste reflectie, niemand ontgaan, dat, zal men
»niet verwarring en onbillijkheden veroorzaken, alle de regten der belanghebbenden
»voorn/grondig onderzocht, alle onderlinge financiële betrekkingen geliquideerd,
»een vaste vorm des bestuurs bepaald, met een woord, eene volkomene organisatie
ider gemeenten zelve, zullen moeten zijn daargesteld.

»Dit alles nu, mijne heeren, zal van de zijde des gouvernements, ordelijk en
»trapsgewijze tot stand worden gebragt; en ik inviteer TJEd. alzoo, met de intro-
»duetie der bepalingen, welke in voormeld Zijner K. H. besluit vervat zijn, of met
»de bemoeijingen daartoe betrekkelijk, provisioneel te supercederen, tot dat, van
»de zijde eener hoogere autoriteit, daartoe hij ÜEd. eene regelmatige aanvrage
»geschieden zal.

1) Dispositie van den Secretaris van Staat voorde Binnenlandsche Zaken, ter
wegneming van het bij sommige Ambachtsheeren bestaande erroneuse begrip, over
den waren zin en meening van het Vorstelijk Besluit, nopens de Heerlijke Reg-
ten, van den 12'i«n Mei 1814. Haec enim verba sunt: »De Secretaris van Staat
»voor de Binnenlandsche zaken, in ervaring gekomen zijnde, dat,het Besluit, op
»den 20»'en Maart dezes jaars, door Z. K. H., omtrent de Heerlijke regten geno-
»men, op sommige plaatsen in dien zin wordt begrepen, als of hetzelve reeds da-
»delijk in werking gebragt ware; ja zelfs, dat reeds hier en daar de functiën vau
»Schout en Secretaris op den voet van gemeld Besluit wederom zijn ingevoerd,
»zonder dat daartoe eenige de minste authorisatie van wege Z. K. H. is verleend,

Jam vero Toparchiae agnoseebantur ipsa Imperii Lege A'
1814 l),nec non Lege Fundamentab revisa et toti accommo-
data Regno A' 1815, teste Artquot; 154° 2), qui exceperat Arti-
culum 94 Legis prioris.

Nonnulli quidem eorum , quibus a Rege mandatum erat, ut
huic reformaudae Imperii Legis negotio incumberent (Commissie
van herziening) horumque nominatim th. dotkebge vocem

«hoedanige authorisatie nogtans, krachtens den duidelijken inhoud van art. 1,
»gevorderd wordt, brengt bij deze, als daartoe door Z. K. H. gelast, ter kennisse
»van allen die het aangaat, dat, vermits de uitvoering der bepalingen bij opge-
»meld Besluit van 26 Maart 11., gearresteerd, tot verwarrmgen zoude kunnen
»aanleiding geven, zoo lange niet onderscheidene verordeningen, met welker ont-
»werping men thans bezig is, zullen zijn ingevoerd, de gemelde publicatie voor
»als nog, alleenlijk moet beschouwd worden, als behelzende het beginsel, waarnaar
»het stuk der Heerlijke regten zal worden behandeld, maar geenszins als eene
»strekking hebbende, om reeds dadelijk dat beginsel in werking te brengen, veel
»min, om de functien, waartoe de voordragt aan Z. K. H. moet geschieden, zon-
»der zoodanige voordragt en daarop gevolgde goedkeuring van Hoogatdezelve, te
»mogen uitoefenen.

1)nbsp;»Art. 81. De besturen van HEERi,i,nvHEDEK, Districten en Dorpen zullen wor-
»den ingerigt op zoodanigen voet, als met de bijzondere omstandigheden van elk
»derzelve, met de belangen der ingezetenen en het verkregen regt der belangheb-
»benden onderiing bestaanbaar geoordeeld zal worden, alles in overeenstemming
»met deze grondwet en volgens nadere reglementen op last van de Staten te maken,
»welke dezelve, in gevalle van goedkeuring, aan de bekrachtiging van den Souve-
»reinen Vorst onderwerpen. CIF. quoque Artt. 90 et 94.

2)nbsp;Art. 154. »De besturen ten platten lande, hetzij van heeklijkheden, distric-
»ten of dorpen, worden ingerigt op zoodanigen voet, als met de bijzondere om-
»standigheden van elk derzelven, met de belangen der Ingezetenen en bet wettig
»verkregen regt der belanghebbenden onderling bestaanbaar geoordeeld wordt,
»alles in overeenetemmin'g met deze Grondwet, en volgens nadere reglementen op
»last der Staten te maken, welke dezelve met hunne consideratiën aan dc bckrach-
»tiging van den Koning onderwerpen (G. W. 67).quot;

Heerlykheden (-Set^neurtes) prorsns omitti cupierant; unde
revera in eorum Responso (Rapport der Commissie) huius rei
nulla facta erat mentio. Cum vero de voce illa servanda fere
omnes unum atque idem censerent, omnino in Imperii Lege
confirmata est; unde igitur Toparchiarum legitima existentia
servabatur 1).

1) Cff. eaepsaet, Journal des séances de la Commission, qui a été chargée par le
Roi en 1815, de rédiger un Projet de Constitution pour le Royaume des Pays-Bas
(Oeuvr. Compl. VI, pag. 150 sqq.), et th. woteenge, Opinion sur la rédaction de
trois articles de la Loi Fondamentale etc. émise en 1815 et publiée en 1817, à Voccasion
d'une note insérée dans les exemplaires imprimés d'une pétition adressée ou prétendue
adressée à sa Majesté, Bruxelles, 1817. Ex Art» 154 Legis Imperii Agt; 1815 nempe
Libellis supplicibus aciiisse Eegem videntur Nobiles Flandriae Orientalis, ut resti-
tuerentur Toparchiae earumque Jura. Adnotatio illa, quam vituperavit doteenge,
haec erat; »L'art. 81 du Chap. 3 de la constitution hollandaise de 1814, qui fait
»pre'sentement l'art. 154, était ainsi conçu: «les administrations des seigneuries, di-
ustricts et villages, seront organisées sur le pié, qui sera jugé être mutuellement
»compatible avec les circonstances particulières de chacun d'eux, l'intérêt des ha-
sbitans et le droit légitime des intéressés.quot;

»Tous les articles de ce chapitre ayant paru obscurs et compliqués, une com-
»missjon spéciale fut nommée pour faire une rédaction nouvelle du chapitre entier,
»qui compose, en grande partie, la troisième section du chapitre 4 de la constitu-
»tion actuelle. Cette commission dans son rapport, avait omis le mot seigneurie
»dans le projet qu'elle présentait de l'art. 154. Une omission aussi frappante
»provoqua des reclamations, tant des députés belges que hollandais; le rapporteur
»répondit que la commission n'aurait pas omis ce mot, sans h, demande cfun Belge,
»membre de cette commission, qui leur avait dit que ce mot aurait fait une
»mauvaise sensation en Belgique.

»Ce membre lut alors un si virulent discours co'itre la noblesse etla féodalité, qu'il
»a manqué d'avoir des suites très-désagréables. Il fut même observé par le président
»que les seigneuries étant déjà rétablies en Hollande , il y aurait eu un singulier
»contraste, qu'elles existeraient dans une partie du royaume et point dans l'autre.
»Le mot fut donc inséré dans l'art. 154, à l'unanimité des voix moins une. Des
»députés belges proposèrent d'y énoncer aussi le mot cliâtelknies. On répondit

Jam vero Artquot; 154quot; Legis Imperii A' 1815 dicebantur Jura
Toparchica legitime acquisita (wettig verkregen regt) 1), cum
Artquot; 81quot; Legis Imperii A' 1814 tantum dictum esset de jure
acquisito (verkregen regt); haec igitur corroborata et aucta
fuisse Lege Imperii A' 1815, d'ablaihg vais giessenburg conten-
dit contra sententiam Clarissimi thorbecke, opinantis, nulla
Jura Toparchica legitime acquisita exstitisse, cum ferretur Lex
Imperii, Normaeque constituerentur Administrationis Rurabs;
verba sunt 2): y)Heerlykheden — wettig verkregen regt der le-
langhehbenden: bestonden er, bij invoering der Grondwet of der
reglementen van Bestuur ten platten lande, wettig verkregene

»qu'elles e'taient eomprises sous le mot district. L'on discuta ensuite sur les mots
»droit légitimes des intéressés, et Ton finit par s'accorder à les remplacer par droits
»légalement acquis. C'est ainsi que la commission rendit commun aux deux parties
»du royaume le rétablissement des seigneuries.quot; — Qua de re in Opusculo, supra
memorato, se purgare quidem conatur doueengej ceterum vero longe abest, ut
Toparchiarum Jurumque Toparchicorum, eum proprie tum improprie ita dictorum,
propugnator appareat acutissimus ille Orator, quin etiam in ea acerbe et contu-
meliose invehi minime veretur. Profecto quae de illa materie in hacce nostra
disputatione exposuimus, luce clarius probant, argumentationibus istis nos non ce-
dere. Praeterea eaepsaet (Réponse à M--, doieenge, p. 51) ei hisce respondit
verbis: »Déclamer, persifler et quelquefois invectiver,n'est ni réfuter ni résoudre.quot;
Cf. et eaepsaet, Journal, etc. 1. c.: »M. d'oteenge lit, a cette occasion, un mé-
»moire violent contre la féodalité et les Seigneuries, et annonce, que tel est le
»voeu général des Belges.

»MM. de thiennes et de sieeode lui donnent un démenti formel sur ce pré-
» tendu voeu (qui est véritablement faux), ils combattent son mémoire comme ne
»contenant que des diatribes bannales et révolutionnaires contre des prétendus droits

1)nbsp;raepsaet, Op. laud. pag. 151 : »il a été résolu denbsp;conserver le mot Seigneu-
tries en y ajoutant, sur la proposition de M. holvoet,nbsp;légalement établies.quot;

heerlijke regeringsregten? Neen. üit het Besluit v. 26 Maart
1814 , het verbinde of verbinde niet, werd zoodanig regt niet
verkregen. Al kon eene politische bevoegdheid worden ver-
kregen als een burgerlijk regt, de toekenning was bij Art. 1
ondergeschikt aan latere overweging van plaatselyke of andere
hyzondere omstandigheden; en men kan zelfs geen door de wet
toegekend burgerlijk regt verkregen regt, in eigenlijken zin,
noemen, of het moet in werking zijn gebragt. Oefening ech-
ter der regten, die het betrof, gedoogde het Besluit niet. Po-
litische heerlijke regten werden eerst ingevoerd bij de regle-
menten van bestuur ten platten lande v. 1816, en rusten
thans op dat v. 1825.quot;

Attamen si a Clarissimo Viro dissentire licet, me cum eo non
stare, omnino profiteor; displicet sane argumentatio illa de
jure acquisito subtilior. Contra affirmative omnino ei respon-
dendum arbitror, quaerenti 1), an non lex posterior, Jura
Toparchica possessoribus adiniens, primariis Nomothetices prin-
cipiis contraria dicenda foret; undo non dubito contendere,
Legislatorem fines justos nuperrime quoque excessisse 2).

Thorbecke contrariam sane defendit doctrinam 3): »Eischt
nu,quot; ita enim argumentatur, »opheffing van het tegenwoor-
dig politisch regt der heeren hunne toestemming of althans
schadevergoeding? Het schijnt niet,

1°. uit hoofde van het wezen der bevoegdheid. Als publiek
regt kan het naar de hedendaagsche Staatsbeginselen niet meer

bijzonder eigendom, noch in den handel, noch onder bescher-
ming van Art. 162 zijn. Het kan dus bij staatsregtelijke wet-
geving eenvoudig worden vernietigd.

2quot;. omdat de magt van het reglement v. 1825 om te geven
niet grooter was, dan die van een nieuw reglement is om te
ontnemen.

Voeg daarbij, dat de grondwettigheid van het reglement
v. 1825, 'tzij wat de wijze van oprigting, 't zij wat den m-
houd aangaat, allezins kan worden betwist.nbsp;^

Alleen dan, zoo kon worden betoogd, dat heerlijk rege-
ringsregt op een wettigen, van de reglementen, door ons ar-
tikel bedoeld, onafhankelijken grond, strijdig met den aard
der zaak, als burgerlijk regt ware verkregen, zou, om bet tegen
den wil der eigenaren weg te ruimen, verandering der Grond-
wet noodig zijn; daar zij gebiedt op het wettig verkregen regt
der helanghehhendm acht te slaan. Schoon zelfs in dat geval
de Grondwet vrijheid laat het wettig verkregen regt te be-
perken , waar het met de bijzondere omstandigheden of de
belangen der ingezetenen onbestaanbaar mogt worden geoor-
deeld. Eene vrijheid, met de natuur van een zelfstandig

Contra primum autem argumentum afferri possit, Jura
Toparchica, etiamsi non amplius privati dominii objecta ne-
que in commercio secundum principia Juris Publici hodierna,
talia autem et in commercio antea fuisse; unde, ut Jure Publico
recte aut aretius circumscriberentur aut prorsus adimerentur,
privati dominii instar, tractari debuissent, secundum grotii alio-
rumque Juris peritissimorum scriptorum doctrinam, quorum sen-
tentias exponere in tertia huius Disputationis Parte in animo habeo.

1 :

Quod ad secundum argumentum , objiciendum videtur, cum
et donare Jure cum Romano tum hodierno modis acquirendi
dominii adnumeretur, nulJam legem posteriorem simpliciter
adimere posse, quod priori Lege donatum sit 1).

Denique tertio argumento a d'ablaisg tan giessekburg recte
responsum esse, arbitror 2): »bij de niet geldigheid van de
laatste, zoude men tot de vorige Reglementen dienen op te
khmmen, en daarin zijn, ten aanzien der Heerlijke Regten,
bijna geheel gelijkluidende bepalingen, als in de Reglementen
van 1825opgenomen; die Reglementen zouden, dan, ingevolge
art. 7 (Legis Imperii 1815) voor zooverre zij de bevoegdheid
betreffen om deel te nemen aan plaatselijke besturen, kracht
van Grondwet hebben gekregen.quot;

Praeterea quoque facultatem restringendi Jura legitime ac-
quisita vel rationi status vel commodis civium contraria, notioni
Juris Privati per se repugnare, Viro Clarissimo concedere
omnino nequeo , salva damni compensatione seil, ex aequo et
justo 3).

Cum igitur praeviam tantam ordinationem contineret Edi-
ctum d. 26 Martii 1814, definite hac de re cautum est, quum
de constituendo et accuratius describendo Regimine Municipali

1)nbsp;Cff. omnino quoque quae de hisce habet d'ablaing van giessenbdeg. Op.
bud. pag. 33, sq.

3)nbsp;Cff. ghotius, de Jure Belli ac Pacis, II, 14, §. 7 et 8, ulkic huber, ffee-
dendaegse Rechts Geleertheyt, IV, VIII, 25 sqq., c. 6. hello. Dn Régime ConstÜutim-
nel, Tom. I,pag. 297, w. C.D. ojaeyieb, Proeve over de Beperkingen van den eigendom
door het Politie regt, I» Afd. §§. 1 et 2, et huius Disputationis Pars III et
auctores ibi citati.

ageretur, Normis Gabernationis Rurabs 1), quibus Toparcha-
rum Jura circa institutionem Magistratuum et Ministeriabum,
etiamsi pro parte imminuta et restricta intra jus pei-sonarum
praesentandarum, sancita sunt, Normas autem illas Provinciis
singulas 2) excepit Norma, toti fere Regno communis, ex Edicto
d. 23 Julii A' 1825 3), quo tandem ad fmem perductum est
hoe negotium 4).

1)nbsp;Constitutionum antiquiorum praecepta spectavere Communitatum Administra-
tlonem universam, nullo discrimine Urbium Pagorum que (Stedelyke en Landge-
meenten); nunc vero haec distinguebantur, cf. thoebecke, Aant. caet. Art. 130—132,
11, pag. 33,

2)nbsp;Reglement van Bestuur tenPlatten lande van de Provincie Utrecht,
v. 29 Junij 1816 (Bijv. tot het Stsbl. 1816, I, p. 67, sqq.), van de Provincie
Holland, v. 9 Oct. 1816 (Ibid. p. 191, sqq.), van de Provincie Gelderland,
v. 1816 (Ibid. p. 227, sqq.), van de Provincie JSfoord-Braband, v. 8 Mei
1819 {Ibid. p. 460, sqq.), cf. THOEBECKE, Op. hud. II, p. 116.

.3) Reglement op het Bestuur ten Platten lande in de Provinciën, 23
Julij 1825. Cf. Legis Imperii A^ 1815 Art. 154. Eecte animadvertit d'ablaing
van giessenburg: »dat het reglement van 1825 niet heeft geschonken, maaralleen
»uitvoering heefl gegeven aan het bestaande regt.quot;

4) Antequam autem hoe Edictum ferebatur, Jura Toparchica examini submissa
fuisse videntur: quod enitn probant Literae (Aanschrijving), Toparchis missae,
circa naturam ambitumque commodi pecuniarii Toparchiis proprii. Cf. ten zeldam
gans-wijk, Op. laud. pag. 327, sq. Literae enim sonant: tAanschrijving aan de
sambachtsheeren, nopens den aard en omvang der pecuniele voordeelen, aan de heerlijkheden
wrknocht. 3, 's Gravenhage, den 11»quot; September 1818. — Is gelezen eene
»missive van Z. Exci den minister van binnenlandsche zaken, dd. 6 Augustus 11.,
»Nquot;. 'jVJ, daarbij Zijner Majesteits verlangen te kennen gevende, dat in elke pro-
»vincie een opzettelijk onderzoek plaats hebbe naar den aard en omvang der pe-
ncuniële voordeelen, aan het bezit der onderscheidene heerlijkheden verknocht, en naar
»den min of meer onereusen titel, waarop dezelve zijn verkregen, voor zoo verre
»namelijk die voordeelen met de administratie van de gemeenten in onmiddelijk
«verband staan.

Quod vero objicitur, huicce Normae, quippe Legi Fundanaentab
contrariae, vim et auctoritatem (Grondwettigbeid) omnino esse de-
negandam 1 ), huic reprehensioui, recte reposuit d'ablaing vais gies-
SEHBüKG, objectionem illam nequaquam obstare, quin recte et ex
lege vigeant Jura ea, de quibus sermo: nam, ita enim argumenta-
tur Auctor 2), quae cetera jam supra afferre memini, Norma illa
generali vi et auctoritate carente, ad priores ordinationes adscen-
das, necesse est. Jam vero in his, quod ad Jura Toparchica, eadem
fere constituta reperies, quae Normae ex Artquot; 7quot; Legis Imperii
A' 1815 3), quatenus spectarint administrationem pagorum ,
vigorem instar Legis Fundamentalis nactae essent. At vero

»Waarop gedelibereerd zijnde, is goedgevonden en verstaan: de ambachtsheeren
»der onderscheidene heerlijkheden binnen deze provincie aan te schrijven, om,
»binnen den kortstmogelijken tijd, op zoodanige wijze als zij, ter spoedige en naanw-
»keurige bereiking van voorschreven Zijner Majesteits bedoeling, het meest geschikt
»zullen oordeelen, deze vergadering in staat te stellen, behoorlijk aan het oogmerk
»van Z. M. te kunnen voldoen.

»Wordende gemelde ambachtsheeren bij deze wel expresselijk uitgenoodigd zorg
»te dragen, dat de benoodigde opgaven en inlichtingen uiterlijk binnen vier weken,
»nadat deze aanschrijving tot derzelver kennis zal zijn gekomen, aan deze verga-
»dering worden ingezonden.

»En zal een gedrukt exemplaar dezer dispositie worden gezonden aan de ambachts-
»heeren voornoemd, respectivelijk tot informatie en narigt, zonder resumtie.

»Voor extract conform,
«De Griffier der Staten van Holland,
^iget.) 3. van dee sleyden.quot;

3)nbsp;»Art. 7. De Beschikkingen dezer Eeglementen, het regt en de bevoegdheid
»in het vorig art. gemeld, betreffende, zoo als deze op het einde van het tiende
»jaar na de afkondiging dezer Grondwet in werking zijn, zullen beschouwd worden
»een deel van deze Grondwet uit te maken.quot;

Normae illius posterioris vis adeo non in dubium vocata est,
quin continuo plene viguerit. Ibi autem statutum est, cum de
praesentatioue Sculteti et Assessorum, nec non eorum, qui sunt
ab actis et secretis, tum de institutione Ministerialium mino-
rumin Toparchiis; qua igitur Norma confirmata sunt Jura illa 1).

1) Etenim statuebant de praesentatione Praetoris (Burgemeester) et Assessorum
(Leden van het Gemeente-bestuur) in Toparchiis, Artt. sequentes:

^gt;Art. II. De burgemeesters worden benoemd door den Koning, en zijn, ten
»gevolge daarvan, per sé, ook lid van den gemeenteraad, caet.

»Voor zoo verre de gemeenten betreft, welke heerlijkheden zijn, geschiedt de
»benoeming van den burgemeester op dc voordi-agt van een persoon, door den
»eigenaar van het heerlijk regt te doen, en wat aangaat de leden van dengemeen-
»teraad in die plaatsen, geschiedt almede derzelver benoeming op de voordragt van
»gezegden eigenaar, doch welke voordragt een dubbeltal voor iedere openstaande
»plaats zal moeten bevatten.

*Art. 12. Tot de benoeming der burgemeesters, es van de leden van den gemeen-
»teraad, op de tijdstippen van gewone periodieke aftreding, bij art. 17 te vermelden,
»zal echter geene voordragt van den eigenaar van het heerlijk regt te pas komen,
»dan voor zoo verre de in dienst zijnde persoon niet bij vernieuwing mogt worden
»benoemd; zulks zal, ter gelegenheid der eerste benoemingen, bij de invoering van
»dit reglement te doen, ook niet anders het geval zijn.

»Art. 13. Voor zooverre de heeren geregtigd mogten zijn, om voor het regt van
»voordragt eenige recognitie te heffen, zal zulks niet te boven gaan tien ten hon-
»derd van het bedrag der vaste bezoldiging, aan de bediening verbonden, en gelijke
»tien ten honderd van den opbrengst of waarschijnlijken opbrengst der emolumen-
»ten, die er in de betrekking, volgens dit reglement, of eenige stellige latere bepa-
»ling, bevoegdelijk zouden kunnen genoten worden; en zullen ook de heeren of
»eigenaren zich zeiven niet tot de bediening kunnen voordragen.

»Ah. 14. De eigenaren van het heerlijk regt, in het geval van het openvallen
»van burgemeesters-plaatsen, en van plaatsen van leden van den gemeente-raad,
»zullen zoo spoedig mogelijk, immers uiterlijk binnen den tijd van twee maanden,
»te rekenen van den dag der plaats gehad hebbende vacature, verpligt zijn hunne
»Toordragten bij den Koning en de Staten respectivelijk in te dienen, bij foute
»waarvan in de vervulling onmiddelijk zal worden voorzien.

Verumenitnvero hanc clausulam continebat Artquot;' 125; »De be-
voegdheid tot voordragt, of benoeming, aan de eigenaars van

»En indien er omtrent de voorgedragene personen bijzondere bedenkingen mog-
»ten bestaan, zal de Koning deswege naar bevind van zaken beslissen.

»Art. 15. Binnen de gemeenten, alwaar het heerlijk regt door koop, of anderzins,
»in het bezit der gemeente mogt zijn overgegaan, zal de bevoegdheid tot voordragt
»worden uitgeoefend door den gemeente-raad, die echter ook daaromtrent zal iu
»acht nemen hetgeen bij art. 41 zal worden voorgeschreven.

»Art. 16. Voor zooveel betreft gemeenten, zamengesteld uit meer dan eeneheer-
»lijkheid, of uit plaatsen, waarvan eene of meer tot de heerlijkheden mogten be-
»hooren, zal de bevoegdheid tot voordragt bij evenredige beurten worden uitge-
»oefend, naar gelang van den maatstaf, en den rooster, daaromtrent door de Staten
»der provincie, volgens de meestmogelijke billijkheid, eens vooral vast te stellen.

»Art. 19, Alm. 5. Voor zoo veel de gemeenten aangaat, welke heerlijkheden
»zijn, zullen de burgemeesters nog daarenboven onder eede verklaren:

» »Dat zij, om tot de voordragt of benoeming van hun persoon te geraken, geene
» »uitkeering, recognitie of genot, gifte of gave onder welke benaming ook, aan,
» »of ten behoeve van den eigenaar van het heerlijk regt, directelijk, of indirecte-
» »lijk, hebben beloofd, of gegeven, of hebben doen beloven of geven, noch verder
» »ook ten gevolge van hunne plaats gehad hebbende benoeming beloven of geven,
» »doen beloven of geven zullen, te bovengaande tien ten honderd van het bedrag
» »der vaste bezoldiging, aan hunne bediening verbonden, en gelijke tien ten hon-
» »derd van den opbrengst, of den door hen voor waarschijnlijk gehouden wor-
» »dende opbrengst der emolumenten, welke er volgens het reglement op het
»»plattelands bestuur, of eenige stellige latere bepaling, bevoegdelijk in hunne
» »bediening mogten kunnen genoten worden.quot;quot;

De institutione Ministerialium minorum statuebat Art. 48: »Van alle vacatures
»wegens kleine gemeente-bedieningen, waarvan bevorens de benoeming door de
»heeren of eigenaren van het heerlijk regt plaats had, en omtrent welker begeving
»bij dit reglement geene andere bepalingen zijn gemaakt, zal kennis moeten wor-
»den gegeven aan den heer of eigenaar, ten einde door hem in de vervulling van
»zoodanige vacatures, binnen twee maanden, worde voorzien, voorbehoudens echter
»'sKonings bevoegdheid om, in geval van klagt of verschil, daaromtrent zoodanig
»te beschikken, als door Hoogstdenzelven bevonden zal worden te behooren.
»Onder de hiervoren gemelde kleine gemeente-bedieningen worden niet begrepen

het heerhjk regt in de plaatsen, die heerlijkheden zijn, bij
dit reglement toegekend, zal door hen niet anders uitgeoefend
worden, dan voor zoo verre de eigenaars van het heerlijk regt
aldaar ook te voren tot die voordragt, of benoeming gereg-
tigd waren, en de Koning niet volgens het besluit van 26
Maart 1814 N°. 20, om plaatselijke, of andere bijzondere om-
standigheden, mogt raadzaam achten om de benoemingen zon-
der zoodanige voordragt, of op eene andere wijze te doen of
te laten doen.quot;

»zoodanige, aan de belasting van patent onderworpene, beroepen of bedrijven, als
»van veer- en beurtschippers of diergelijke, waartoe, uit hoofde van bestaande,
»verordeningen van policie, eene admissie van het plaatselijk of ander bestunr
»wordt vereischt.quot;

Cf. tamen Edictum d. 4 Julii 1827 de applicatione huius Articuli, quo exeipie-
bantur nautae aliique, quorum negotium (bedrijf, nering) litteras patentes (octrooi)
requireret.

De praesentatione eorum, qui sunt ab actis et secretis, et quaestorum statuebant

9Art. 118. In plaatsen, welke heerlijkheden zijn, zal de benoeming tot de Se-
»cretaris- en Ontvangers-posten, respectivelijk geschieden op voordragt van een
»persoon, door den eigenaar van het heerlijk regt te doen, welke eigenaar ook in
»deze opzigten aan het voorschrevene bij de Art. 13 en 14 zal onderworpen zijn,
»zullende voorts almede, waar zulks te pas mogt komen, het bepaalde bij de arti-
»kelen 15 en 16 ten deze worden in acht genomen.

»Ari. 119. De Secretarissen eu ontvangers, in de heerlijkheden benoemd, zullen
»alvorens in bediening te treden, boven en behalve de eedsaflegging, bij art. 10^
»en 116 respectivelijk in het algemeen voorgeschreven, in het bijzonder nog gelijke
»verklaring onder eede afleggen, als hiervoren bij art. 19, ten opzigte der burge-

»Art. 120. De eerste benoemingen tot de Secretaris- en ontvangers-posten zullen
»onmiddelijk geschieden zonder voorafgaande voordragten, met uitzondermg van
»gemeenten, die heerlijkheden zijn, onder in het ooghouding echter, ook in deze,
»van het bepaalde bij het laatste gedeelte van art. 12.quot;

Ab ilbs autem diversa occurrunt statuta Brabantiae Septen-
trionab propria, ubi, ut in huius Cornmentationis Prima Parte
jam monuimus, pro ademtis juribus damni compensatio Top-
archis concçssa est et certa pecuniae summa soluta 1).

1) igt;Art. 118. De eigenaren der heerlijkheden en erf-secretariën, zullen het genot
»hebben van alle zoodanige regten en prerogatieven, als aan hen zijn, of bij vervolg
»van tijd zouden kunnen worden toegekend of teruggegeven, uitgezonderd alleen
»de voordragt of benoeming van eenige administratieve plaatselijke ambtenaren;
»doch zullen zij voor het gemis daarvan, worden schadeloos gesteld, op de wijze,
»in de volgende artikelen bepaald.

»Art. 119. De eigenaren der heerlijkheden en erf-secretariën zullen eene jaar-
»lijksche uitkeering genieten van twintig percent van de tractementen, welke, door
»de burgemeesters en secretarissen in erf-secretariën respectivelijk zullen worden
»genoten.

»Art. 120. Van zoodanige emolumenten, welke bij de definitive daarstelling vau
»de organisatie der regterlijke magt aan de burgemeesters en secretarissen zouden
»kunnen toekomen, uit hoofde van de attributen, welke hun bij dezelve organisatie
»mogten worden toegekend, zullen de eigenaren der heeriijkheden en erf-secretariën
»daarenboven een soortgelijk gedeelte genieten, of zoo veel meerder of minder ala
»door de staten, onder goedkeuring van den Koning, zal worden bepaald.

»Ah. 121. Tot vinding van de fondsen, waaruit de schadeloosstelling, over de
»vaste tractementen der burgemeesters en secretarissen berekend, zal gekweten
»worden, zullen de gemeente-besturen ten platten lande acht percent storten van
»het bedrag der administratie-kosten, berekend tegen 25 Cents van ieder ziel, indien
»er meer dan 25 Cents van iedere ziel moet worden omgeslagen, zal van dit
»meerdere echter voorloopig niets in de kas van schadeloosstelling gestort worden,

»Art. 122. De ontvangers der respective gemeenten zullen gequalificeerd en
»gehouden zijn, om deze acht percent van de administratie-kosten, zoo ras de
»begrooting der gemeente zal zijn gearresteerd, dadelijk over te maken aan den
»ambtenaar, welke met de administratie der kas van schadeloosstelling is of zal
»worden belast.

»Art. 123. De burgemeesters, secretarissen, ontvangers en andere administratieve
»plaatselijke ambtenaren ten platten lande, zullen jaarlijks acht percent van hun
»vast tractement uitkeeren, waaruit de gemeente-besturen zullen worden schadeloos

Legis Imperii auctoritas, quam adepta erant 1) statuta illa
de praesentatione et institutione Ambactorum Ministeriabum-
que in Toparchiis, e Lege Fundamentali A' 1840 2) cessare
debebat 3), qua scilicet de hoc negotio statuendo pot(;slas
futuro permissa est Legislatori.

Exinde nonnulla ordine deinceps Ordinibus Generalibus pro-
posita inveniuntur legis specimina, quorum unum quidem, d.
24 Octobris 1844 videlicet, prorsus sllebat de juribus, de qui-
bus sermo, idque quidem eo consilio, ut, quae eo usque vi-
guerant hac de re Constitutiones, tacente lege, abrogatae cen-
sentur 4). Quae aulem specimina continuo improbata sunt,
unde res in eodem statu mansit usque ad Aquot;quot;quot; 1848: nunc
enim, pro parte saltem, jus istud jacet Toparcharum,

»gesteld voor de in art. 121 vermelde voorschotten;^ het overschot zal in de kas
»der schadevergoeding gestort worden.

»Arl. 124. Bijaldien de ondervinding mogt aantoonen, dat de uitkeering, in het
»voorgaande artikel vermeld, te hoog of te laag was, zullen de Staten bevoegd zijn
»dezelve naar bevind te verminderen ofte vermeerderen, edoch, in het laatste geval,
»niet anders dan onder goedkeuring van den Koning.

»Art. 125. De wijze en tijd van betaling der schadeloosstelling aan de eigenaren
»der heerlijkheden en erf-secretariën, zal bij een reglement, door de Staten, onder
»goedkeuring van den Koning te maken, bepaald worden.

»Art. 126. Aan het domein zal, voor zoo verre hetzelve eigenaar van heerlijkheden
»of erf-secretariën is, geene schadeloosstelling behoeven te worden verstrekt.quot;

4)nbsp;Vid. Memorie van Toelichting, cf. et dablaing van oiessenbubg , Op.
hud. pag. 33.

Qaod attinet ad sociorum praesentationem, qui in Hydrarchiis
et Praefecturis aggerum sedeant, Toparcharum jus agnovit et
sancivit Edictum d. 29 Martii 1822 2). Collegiis iis ademta
quidem est Jurisdictio, qua eo usque ga visa erant, Lege d. 9
Octobris 1841 3); cura vero haecce longe diversa esset ab illa
Jurisdictione, quae olim Toparchis competiverat, ut supra pro-
bare conati sumus, praesentandi vel instituendi jus illud ne

2)nbsp;Staatsblad N». 1, Besluit, houdende bepalingen omtrent de wijze van be-
noeming der Dijlj- en Polderbesturen: sie enim habent Art. 4, 5 et 6;

»Art. 4. Voor zoo ver nogtans de reglementen, octroijen of bestaande gebruiken
»aan de ingelanden, stemgeregtigden of de gecommitteerden van dezelve, of ook
»aan eenige steden of bezitters van ambachts-heerlijkheden, de bevoegdheid geven,
»om een of meer personen tot het bekleeden van voornoemde posten te benoemen
»of voor te dragen, wordt het doen der voordragt aan dezelve gelaten, welke
»voordragt door hen aan de Gedeputeerde Staten der provincie zal worden gedaan,
»die dezelve met hunne consideratien, aan voorz. Onzen Minister zullen toezenden.

Art. 5. Dezelfde wijze van benoeming zal worden in acht genomen ten aanzien
»der leden van de kollegiën van hoofd-ingelanden, ambachts-besturen of kommis-
»sarissen uit de geïnteresseerden, in zoover dezelve volgens bestaande reglementen
»door den Souverein, de Stadhouders in der tijd, de voormalige provinciale hoven,
ïof eenige andere publieke authoriteiten plagten benoemd te worden.

»Art. 6. De benoeming en aanstelling der leden van alle overige dijk- en pol-
iderbesturen, mitsgaders van alle secretarissen, penningmeesters en andere ambte-
»naren van dezen aard, niet in art. 1 genoemd, zal blijven geschieden overeenkomstig
»de bepalingen, welke daaromtrent in de respectieve reglementen dier besturen
»vervat zijn, of vervolgens mogten worden vastgesteld.quot;

minime quidem imminutum habendum est illa Lege. Legisla-
torem autem A' 1848 saepius laudato Articulo 4'° hoc jus,
nullo jure Toparchicum dictum, cum ahis exstinguere cupivisse,
supra etiam vidimus.

Manifestum est, Legem Imperii liberae faeultati Legislatoris
futnri prorsus reliquisse exstinctionem jurum eorum, quae
alinea 2' respicit. De quorum exstinguendorum necessitate
magis minusve incerti fuisse Imperii Legis auctores apparent ;
alioquin aut praecepissent illorum interitum, aut, quod in il-
lis, quae prior alinea spectat, obtinuerat, propria auctoritate
ea ipsi sostulissent, damni compensatione vel concessa vel
Eecusata.

Sed non sola exstinctio, verum damni compensatio quoque
fccultatïva videtur: hanc enim aut concedere aut recusare Le-
gislatori futurö omnino licet: quod nempe eflicitur e voce
kunnen. Consequens est, Legislatori liberum esse, exstinctio-
nem istam aut decernere aat non decernere, ut et ab ilbus
arbitrio pendel^ utrum res maneant in statu quo longius bre-
viusve quin etiam in sempiternum; decernentis autem videre erit,
utrum damni compensationem concédât, an recuset.

Huiusce quadrifariae facultatis effectus hic est, jura, de qui-
bus sermo, in manu Possessorum vel ne minima amplius secu-
ritate gaudere, i. e. dominii sanctitas nostri articub alineâ 2®
omnino violata est; quo solo rei pretium valde diminutum est.

Incertam istam exstinctionem jam mittimus: non enim ibi
incommodum; verum damni compensationis aut concedendae
aut denegandae arbitrio res claudicat.

terea, quamvis non addicla, [quod ipse Minister affirmavit 1)],
plane tamen recusala non est; contra, alineâ de damni com-
pensatione omnino quidem agitur; sed, etiamsi non denegata,
tamen non promissa est; puta idem esse dictum hic verbis,
illic silentio, Profecto, si multi spectra viderint 2) propter
Silentium de damni compensatione alinea nolim, evadat fa-
tum morganum damni restitutionis mentio illa facta alinea 2^;
nolim, O Toparchas, ista mentione confidentes, manu appetere
laudatam damni restitutionem qualemqualem cum vobis animus
sit, puerorum instar, qui umbras, magica arte in parietem pro-
ductas, tangere cupiunl, tangatis puerorum instar, — nihil!
Quod ubi eveniat, manebit, nisi omnia nos fallunt, defensio,
Toparchica perperam multa vocari solere, quae Toparchica non
sint; quam quaestionem dirirnat Judex, qui vos proteget ad-
versus vim Legislatoris, forte si locum habuerit.

Forte si locum habuerit: ponere enim nec decet nec lubet,
Legislatorem arbitrio illo. Lege Fundamentali ipsi concesso, abu-
surum esse in bene acquisitorum Jurum detrimentum.

Missis verbis, quibus Legislator locutus est, dubitari potest,
an compensationis denegandae facultatem circa jura, de quibus
alineâ sermo, revera meditata sit Lex Imperii el voluerit.
Profecto et nostrum Articulum, caeterum quem dubiis copiose
ansam praebentem jam supra ostendimus, Cacographiae exem-
plum 3) existimare potius lubet et dicere, Legislatorem com-

3)nbsp;Cf. j. PAN, Aanmerkingen op de taal en stijl der ontwerpen van wet tot herziening
der Grmdwet, Amst. 1848, in Praefatione, »Over onze Grondwet, als model voor

Ipsam exstinctionem imperative non esse decretam, verum
Legislatoris futuri voluntati esse relictam, probare quidem pos-
sumus; improbamus vero damni restitutionem non imperative
«sse decretam, regulae, eadem Lege Fundamentali alio loco ex-
pressae, consentaneam 1).

Summa est, nos scripturae legis, quae praevaluit, hanc vel
similem praeferre : »De vernietiging of onteigening der overige
»Heerlijke regten, tegen voorafgaande schadeloosstelling der
»Eigenaren, kan door de Wet worden vastgesteld,quot; caet.

kakographie,quot; caet. - Cf. quoque van Lennep, Proeve van Verduitsching, in
Praef. Mirum autem videatur, viros illos doctissimos et de litteris Neerlandicis
bene meritos, nihil de nostro Articulo in medium protulisse.

1) Art. 14quot;. »Niemand kan van zijn eigendom worden ontzet, dan ten alge-
»meenen nutte, en tegen voorafgaande schadeloosstelling.quot;

»Non magni quid profecto ad normam exigendum erit, illa,
»quam tu defendere conatus es, theoria agnita atque receptâ,quot;
hic vel ille forsan mihi objiciet. Non nego; — fieri tamen
potest, quin etiam verisimiliter obtinebit (mea enim scriptio
aliquid ut valeat in publicam opinionem, optera quidem, at
vero sperare me non decet, ne arrogans videar) plurima, vel
omnia fere jura, Toparchica quae nos negamus, nihilominus
Toparchica habitum iri saltem a Legislatore. Quod si obtineat,
revera magni quid omnino ordinandura erit.

Damni compensatio illa sine dubio multifariis modis com-
poni potest; sic v. c. jura nonnulla, e quibus reditus aut tem-
pore, aut pretio, sive certis sive incertis, cum pecunia, tum
naturahbus praestari solent, mutare licet in perpetuos pecuniae
reditus; quod tamen si fiat, animadvertendum est, primitiva
jura proprie non exstingui, verum potius temperari.

Redemtionis pretium denique aut solvere licebit e pecuniis,
eum in finem collatis, aut decernetur pretium cuivis solven-
dum esse debitori pro se, caet. Quod uberius tractare, quam-
quam a meo consilio non adeo alienum, hic omitto; sed mox,
laudaturo etiam quid hac de re in ahis regionibus, maxime
Germania, nuperrime statutum sit, mihi omnino propositum
habeo, quum hanc meam Dissertationem Academicam, ut fert

auimus, lingua edidero vernacula 1). Hic sufficiat animadver-
tisse, quamvis damni compensationis vel redemtionis pretium
defmire in quolibet casu singulari difficile esse non possit,
modo res tractetur, ut fieri solet in fundis viarum exstruen-
darum abusve utilitatis publicae caussa Civitati cedendis, re,
surgente difficultate, sententiae Judicis relicta, contra, certas
constituere ejusmodi compensationis vel redemtionis régulas ge-
nerales parturum esse difficultates, saltem si Justitia ei com-
position} praeses futura sit, primo quam suspicere obtutu.

1) Gravissimas de Juribus dictis Toparchicis sententias continere, mihi videtur
Gallicum Opus Consultissimi ohampionnière , cui titulus: De h, propriété des eaux
murantes, du droit des riverains, et de la valeur actuelle des concessions Féodaks ; Ou-
vrage contenant Vexposé complet des institutions Seigneuriales et le principe de toutes les
solutions de droit, qui se rattachent aux his abolitives de h Féodalité. Paris 1846. —
Serius in manus mihi venit hoc opus, quam ut eo utipotuerim; in nova vero elabora-
tione ejusdem hujus materiae, si ejus detur opportunitas, ex eo fructum capere certe
non negligam. Inspicienti enim librum persuasio mihi nata est, non uni contem-
plationi locum dare Jura Toparchica, quae dicuntur, prout ab antiquo viguerint
in regionibus diversis, ac valuerit ibi vel régula illa: nulle terre sans seigneur,
vel altera : nul sbignedb sans titre. — Posteriorem unice fere valuisse regulam
apud nos, me supra contendere memini.

■ 1

y-JÊÊâ^-akWÀ^-M-: ■ '

^quot;.11, jjpppiipii'f .ifii, I gt;.fnbsp;«s»--

DE LEGISLATOKU POTESTATE JURE NATÜRALI CIRCUMSCRIPTA ET DE DAMNI
COMPENSATIONE PRO JDRIBÜS, TOPARCHICIS DICTIS, EXSTINGUENDIS
NECESSARIA, EX JUSTITIAE PRAECEPTIS DEDUCTA.

»De deux choses l'une: ou le Législateur s'attribue la toute-
»puissance sociale, on il ne se croit qu'une puissance subor-
»donnée;quot; haec Viri gravissimi hello 1) verba libenter mea
facio, dicturus de Legislatoris potestate. Potestas nempe illa
utrum infinita est, an vero certis continetur terminis?

Eam infinitam aut facto esse aut esse oportere, nemo quidem
tute affirmaverit, ne maximas ineptias defendat necesse sit: nam
et Civitatis et omnium, qui in ea degunt, vita ac fortunae nude
penderent a paucorum quorundam arbitrio, qui forte ad leges
ferendas vocentur; quam ob rem argumentatione philosopha
sane non opus erit, ut recte concludamus, Legislatoris aucto-
ritatem nullis bmitibus circumscriptam esse non decere; nec
difficile erit intellectu, cui ipse Legislator obnoxius habendus
sit; non enim Juri Civili nec etiam Juri Publico: etenim haec
vel antiquis vel novis superstructa fundamentis, vel partim vel
penitus emendare ac reformare utique ad eius munus pertine-

bit; verum in censum venit Jus Naturae. Ita jam boehmer 1):
»Cum itaque illi ipsi,quot; inquit, »qui pro illinaitata potestate
pugnant, concedere necessum habeant, imperantem ligari lege
naiurali, necessario quoque concedere debent, potestatem eins
esse conclusam intra terminos Juris Naturalis, adeoque omnia
agere non posse, quae Juri naturali repugnant.quot; Illud con-
cedit ipse hobbes 2), quod officium eornm sit, legi Naturae
obedire. Pergit vero idem: »aliud est Jus Imperantis, äliud
ofßcium eius; illud, quid facere possit, hoc, quid debeat, osten-
dit.quot; Ad quod boehmer: »In eo tamen remanet cardo con-
troversiae, utrum potestas imperantis in doctrina de jure pu-
blico sit attemperanda magis ad officium eius, b. e. obliga-
tionem, an vero absque obhgatione consideranda? Prius utique
asserendum: cum enim maneat adhuc vincnlum hamanitatis
inter subditos et Imperantem, potestas eius magis consideranda
erit secundum obligationem juris naturae.quot;

Quamvis a nonnullis illius Juris existentia in dubium voce-
tur, negari tamen non potest, nuncnpes quidem quomodo velis,
receptas esse easdem fere notiones magis minusve excultas ab
omnibus gentibus circa tale Jns, maxime innitens immutabili-
bus atque aeternis Justitiae aequitatisque principiis, homini
innatis. Quale jus jam Jure Romano agnoscebatnr; modo au-
diamus paulüm ICtnm dicentemS): ygt;Jus plarimis modis dicitur.
Uno modo, cum id, quod semper aequum ac bonum est, Jus

1)nbsp;IntrodMctio in Jus Publicum Universale, caet. Part. spec. Lib. i, cap. V, de
limitibus summae in Republica potestatis. § XX.

dicitur: ut est Jus N atur ale.quot; Ita quoque grotujs noster 1):
»Est et tertia Juris significatie, quae idem valet quod lex, quo-
ties vox legis largissime sumitur, ut sit régula actuum mora-
lium obligans ad id quod rectum est.... Diximus autem ad
rectum obligans, non simpliciter ad justum, quia jus hac no-
tione non ad solius justitiae, sed et aliarum virtutum materiam
pertinet.quot; Sed et dudum dixerat cicero 2): »Hanc igitur video
sapientissimorum fuisse sententiam, legem neque hominum in-
geniis excogitatam, nec scitum aliquod esse populorum, sed
aeternum quiddam, quod universum mundum regeret, impe-
randi prohibendique sapientia. Ita principem legem illam et
ultimam, mentem esse dicebant, omnia ratione aut cogentis aut
vetantis dei: ex qua illa lex, quam dii humano generi dede-
runt, recte est laudata. Est enim ratio mensque sapientis,
ad jubendum, et ad deterrendum idonea,quot; caet.

Nec abter recentiores: eleganter meyer 3): »11 n'est aucune
législation existante, qui ne repose sur les bases immuables du
droit naturel; il n'en est, il n'en peut être aucune qui ne rende
hommage à des principes d'équité et de justice qu'il est im-
possible de méconnaître; la foi due à la parole donnée et aux
engagemens contractés, les droits du propriétaire sur ses biens,
du père sur ses enfans, de l'enfant sur ses parens, des époux
entr'eux, bien qu'on puisse différer sur leur étendue et les di-
verses modifications dont ils peuvent être susceptibles, sont
reconnus dans toutes les sociétés, et par les lois de tous les
tems et de tous les païs,quot; caet.

S) Delà Codification en général et de celle de V Angleterre en particulier, caet. pag. 225 sq.

Denique BAUER 1): »Die Behauptung,'dass alles Recht positiv
sey, widerspricht sich selbst, da sie ein Recht der Gesetzgebung
vor allem Rechte annehmen, und alles Positive, blos weil es^
besteht, für das Rechte halten muss. Wenq Andere annehmen,
dass erst der Staat dem Rechte das Daseyn gehe, so verwechseln
sie die Existenz des Rechtsgesetzes mit der Handhabung dessel-
ben. Auch ohne den Staat besteht das Recht uns bleibt nicht
ohne Verwirklichung, z. B. auch zwischen Völkern, welche doch
unter einander keinen Staat bilden.'quot; Quae jam sufficiant 2).

Jam vero quibusnam fmibus contineatur Legislatoris potestas
ex Jure naturae, breviter investigare lubet, prout materiei
meae conveniat, quod ad reverentiam scil. juris dominii et
pactorum, a Civitate initorum.

Ad Jus Naturae, sive originarium et absolutum sive hypo-
theticum illud dicas, pertinet Jus dominii sive proprietatis, quod
a tantum non omnibus receptum est scriptoribus. De pro-
prietatis exordio et progressu lectu dignissimus sane est gro-
tius noster opere de Jure Belli ac Pacis, Lih. II. Cap. 2, 2. —
Eleganter quoque dixit Nob. j. m. kemper 3). »Het eerste regt
van de natuur is dat van zelfverdediging, het tweede dat van
eigendom.quot; Acute noc minns eloquenter, ut solet, hanc rem
tractavit thiers 4). Pauca tantum haec citare liceat: »Chez

1)nbsp;Die Warmngstheorie, nebst einer Darstellung und Beurtheilung aller Strafrechts-
tlieoriën, pag. 3 in adnot.

2)nbsp;Cff. quoque cras, Orat. Äcto ciceronis: non opinio ne, sed natura
jus constitutum esse; j. m. Kemper, Orat. de Jure Nat. immut. et aeterno, caet,

3)nbsp;Cf. j. DE BOSCH KEMPER. Verhandelingen, Redevoeringen en Staatkundige ge-
schriften van J'. JOAN MELCHIOR KEMPER, III, pag. 270.

tous les peuples, quelques grossiers qu'ils soient, on trouve
donc la propriété, comme un fait d'abord, et puis comme une
idée, idée plus ou moins claire suivant le degré de civilisa-
tion , auquel ils sont parvenus, mais toujours invariablement
arrêtée,quot; caet. Et alibi: »Partons donc de ce principe que
la propriété, comme tout ce qui est de l'homme, deviendra
droit, droit bien démontré, si l'observation de la société ré-
vèle le besoin de cette institution, sa convenance, son utilité,
sa nécessité, si, enfin, je prouve qu'elle est aussi indispen-
sable à l'existence de l'homme que la liberté elle-même. Par-
venu à ce point, je pourrai dire: La propriété est un droit,
aussi légitimement que je dis: La liberté est un droit.quot; De-
nique: »La propriété resultant d'un premier effet de l'instinct,
devient une convention sociale,quot; caet.

Gravis quoque dicenda est argumentatio Doctissimi troplong,
de eadem materie dicentis in Opuscub: De la propriété d'après
le Code Civil 1), non nisi tamen Capitis III exordium citare
audemus, ne in citando nimii videamur : »Rien n'est plus
Simple,quot; nempe ait, »que la théorie du droit de propriété,
vue d'après le droit naturel et l'examen philosophique.quot; Cae-
terum legatur ipse tractatus, nec taedium afferet lectio.

Quam ob rationem ex Jure Naturae profluens Jus Dominii
jure et universal! et singulari populorum quoque confirmatum
est ac sancitum. Missis aliarum gentium legibus, Leges Im-
perii Batavae ordine deinceps omnes Juris dominii sanctitatem
agnoverunt. Sic Constitutio illa, saepius memorata. A' 1798
haec habet {Algemeene Beginselen, Artquot;. 1quot;): »Het oog-

(1 Petits Traités, publiés par l'Académie des Seiences Morales et Politiques, Vu'is 1848.

merk der Maatschappelijke vereeniging is bescherming van per-
soon, leven, eer en goederen,quot; caet. — et (Artquot;. 40°): »Nie-
mand kan van het geringste gedeelte van zijn Eigendom, bui-
ten zijne toestemming worden beroofd, dan alleen, wanneer
de openbare noodzakelijkheid, door de Vertegenwoordigende
Magt erkend, zulks vordert, en alleenlijk op vooewaarde eeher
billijke schaêvergoedikg.quot;

Haec vero habet Lex Imperii A' 1801, Artquot;. 5°: »Ieder in-
gezeten wordt gehandhaafd bij de vreedzame bezitting en het
genot zijner eigendommen. Niemand kan van eenig gedeelte
derzelve worden ontzet, dan wanneer het algemeen welzijn
zulks volstrekt vordert, en in zoodanig geval niet anders dan
tegen eene billijke schadevergoeding.quot; — Sequuntur Articuli,
plus semel citati, 15 et 16, quorum priore statutum est, om-
nes leges dispositionesque, inde ab A° 1795 latas datasque, quae
derogavissent dominiorum possessionumve legitime acquisita-
rum aestimationi vel pretio, revisioni obnoxias esse. Verum
maxime conspicua verba sunt alterius Articuli, quo caeterum
abrogatum est Feudale Regimen: »De Wet zorgt voor de schade-
loosstelling der Leenheeren.quot;

Habet deinde Constitutie A' 1805, Art°. 8°: »Alle algemeene
Wetten en bepalingen, welke sedert den jare 1795 hebben
gederogeerd aan de pecuniële waarde van Eigendommen of
wettig verkregene Bezittingen, ziju aan herziening onderwor-
pen. Ieder, die door dezelve Wetten is benadeeld geworden,
kan zich deswegens aan den Wetgever vervoegen, die, naar
bevind van zaken en op de meest billijke wijze, op de boven-
gemelde verzoeken zal disponeren;quot; — et Artquot;. 9° ». . .. De
Wet zorgt voor de billijke en regtmatige schadeloosstelling der

Grond-eigenaren, welke door deze (van het Leenregt) afschaf-
fing blijkbaar zijn benadeeld geworden.quot;

Nec non Lex Fundamentahs A' 1815, Art°. 4°: »Allen die
zich op het grondgebied van het Rijk bevinden, hetzij inge-
zetenen of vreemdelingen hebben gelijke aanspraak op bescher-
ming van persoon en goederen;quot; — et Artquot;. 164°: »Ieder in-
gezeten wordt gehandhaafd bij het vreedzaam bezit en genot
zijner eigendommen. Niemand kan van eenig gedeelte der-
zelve worden ontzet, dan ten algemeenen nutte in de geval-
len en op de wijze bij de Wet te bepalen, en tegen behoor-
lijke schadeloosstelling.quot;

Denique vero Lex nostra Imperii, nuper lata. Artquot; 147° do-
minii sanctitatem hisce verbis agnoscit: Memand han van zyn
eigendom worden ontzet, dan ten algemeenen nutte en tegen voor-
afgaande schadeloosstelling. De Wet verUaart vooraf, dat het al-
gemeen nut de onteigening vordert.quot;

Profecto! Quid significaret dominium, quid proprietas,
qnalisnam pretii habenda essent, ni tuta existimarentur ab
omni qualicunque laesione, quin etiam ab Imperantum ip-
siusque Legislatoris arbitrio! Quam sententiam lubenter se
agnoscere Administer Rerum Judicialium, qui tum erat,
cuiusque in Lege Fundamentali condenda non minimae fue-
runt partes, publice quoque professus est: »De zekerheid
van personen en eigendommen,quot; sic enim ait 1), »maakt den
grondslag van geheel bet maatschappelijk verkeer der men-
schen uit.

hij dit miskent 1); .... dat alle eigendom zijne waarde ver-
liest, zoodra de zekerheid van bezit ophoudt.

Elke aanranding van personen en eigendommen is wanorde,
en in een vrij land, waar het Volk tot de Regering medewerkt,
is een ieder verpligt het zijne tot wering van wanorde bij te
dragen 2).quot;

Quam ob rem tutissime habeas, certis vinculis ipsum adstringi
Legislatorem, nisi Juris Civilis simpliciter, Juris naturae ta-
rnen sine ullo dubio, Legibus recepti ac confirmati.

Extra ordinem tamen Legislatori licere, quamvis sub restri-
ctione, privatam aggredi proprietatem, vel etiam aggressionis
viam aperire Legislatori futuro, negari nequaquam potest. »II
n'y a pas de droit sans limite,quot; ita hello 3) »le droit de pro-
priété n'est pas exempt de cette nécessité sociale, et il est
juste de mettre, à bien poser la sienne, la même rigueur qu'à
déterminer son caractère.

Il est en présence, ou de l'utilité politique, qui lui est pré-
férable, et à laquelle il doit céder, ou du droit des tiers,
qui est son égal, et devant lequel il doit s'arrêter.

L'utilité publique peut avoir deux objets: ou le sacrifice de
la chose, moyennant une indemnité préalable, c'est l'expropria-
tion: ou seulement son mode de jouissance; c'est le régime
auquel certaines propriétés sont soumises dans leur exploita-
tion, non par le caprice de l'homme, mais par leur nature même.quot;

1) Cf. tamen ea de re Thiers, du droit de la propriétê, Liv. 1, Chap. Ill, locis jam citatis.
. 2) Ea quoque verba litteris profecto aureis conscribenda, a Vero Nobilissimo
d'ablaing van giessenbdrg in Opuscuh saepius memorato afferuntur pag. 46. —
Quod priacipiiim utinam valuisset in lege ipsa nostra Imperii; sed eheu!
3) c. g. hello. Op. jam laud. Tom. I, pag. mihi 297.

Publica igitur adesse debet necessitas, ut, praevia, si fieri
possit, compensatione concessâ, recte aggrediatur proprietatern
Legislator; quod etiam docet grotius 1): »Sed hoc quoque
sciendum est, posse subditis jus etiam quaesitum auferri per
regem duplici modo, aut in poenam, aut ex vi supereminently
dominii. Sed ut id fiat ex vi supereminentis dominii, primum
requiratur utilitas publica; deinde, ut si fieri potest, compen-
satio fiat ei, qui suum amisit, ex communi. Hoc ergo sicut
in rebus aliis locum habet, ita et in jure, quod ex promisso

Neque ullo modo hic admittenda est distinctio, quam ad-
ferunt nonnnUi, juris quaesiti ex vi juris naturabs el eius,
quod venit ex lege civili: nam in utrumvis par jus est regis.

1) De Jure Belli ac Pacis, Lib. II, Cap. XIV, §. 7 et 8. - Hîc autem animad-
vertendum est, gkotiüm aliosque scriptores aestimatissimos etiamnum uti solere lo-
cutioue: Imperio Eminente, Supereminente, dominio. Multae sane fuere lites olim m
Germania de dominio Eminente. Scripta hue spectantia conjunctim édita sunt a
ltseko titulo: wilhelmi ltseei pro imperio contra dominium eminens. Qua de re
haec animadvertit bobhmek, Introductio in Jus Publicum Universale, caet. P. spec.
Lib. I, Cap. IV de summa Imperantis potestate §. XXVII in adnot.: »Po-
tissimae rationes contra dominium eminens sunt, quod principes omnia agant jure
Imperii, dominium eminens vero det causam Tyrannidi. Sed ita de termino Iis est.
Dominium eminens est ipsum jus summum imperantis; sive hoc dominium dixeris,
sive alio termino utaris, perinde est, modo ipsum jus in salvo sit. Scilicet omne
jus subditorum reipublicae necessitatibns subordinatum est, prout necessitas et uti-
litas reipublicae hoc exigit. Ergo imminente hac necessitate, jus quoque impe-
ranti concessum, disponendi de bonis subditorum, eademque adhibendi ad usus
publicos.quot;

Eminentis vero dominii notioni, quae plerisque recentioribus displicet, tuto, ut
opinor, Legislatoris extraordinaria illa auctoritas substitui potest; cf. autem de emi-
nente dominio quoque HELto, Op. laud. pag. mihi 299.

I II

nec hoc magis quam illud sine causa tolli potest, übi enim
dominium aut jus aliud alicui legitime modo partum est, id
ne sine causa ei auferatur, juris est naturalis. Contra si Rex
faciat, haud dubie tenetur reparare damnum datum: facit
enim contra verum jus subditi;quot; — et mox §. 6: »Subdito-
rum jus ei dominio subest, quatenus publica utilitas desiderat.quot;
Et jîyhkershoek 1): »Dcniquo succurrat (Principi) eo jure Im-
perii eminentis prudentissime utendum, non temere abutendum esse,
temere autem abuti Principem, si non idonea ratio in banc rem
cogat, et, si plus auferat, quam omnino necessarium est vel utile
in rempublicam. Sin autem urgeat ratio idonea, quicquid au-
fert, auferat quam minimo subditorum detrimento, et soluto,
ex area communi pretio. Qui abter in animum induxerit suum,
praedo potius est, quam Princeps.quot;

PuFENDORF 2), dc jure Principis agens, existimabat, dominio
eminenti locum non esse, nisi flagrante Reipublicae necessi-
tate, ita tamen, ut postremum necessitatis gradum non requirat.

Omnia alFerre, quae hac de re scripserunt grotius, pdfehdorf,
thomasius, hdber, coccEjus, bynkershoek alüque multi, sane su-
pervacaneum videtur; addere tamen liceat mohtesquivu senten-
tiam, prüden ter hac in re agendum esse monentis 3): »Posons
donc pour maxime, que, lorsqu'il s'agit du bien public, le
bien public n'est jamais, que l'on prive un particulier de son
bien, ou même qu'on lui en retranche la moindre partie par
une Loi ou un Reglement politique;quot; _ nec non Anony—

mi 1): »Men weet ter goeder trouwe niet, dat er immer een
staatkundige (hilarioris famae) geweest is, die heeft durven
beweeren, dat wanneer een Souverein, hetzij dan Volk of Vorst
(want óe persom moralis is altijd dezelfde) tot het Besluit meen-
de te moeten komen, om aan sommige Ingezetenen bun eigen-
dom, of een gedeelte van dien, te ontnemen, en 's Lands schat-
kist niet toeliet dezelve daarvoor schadeloos te stellen, hij
dezelve kon afzetten met de conclusie, er zal derhalven voor
het verlies dezer regten geene schadeloosstelling worden gege-
ven, even als of die schade, ten voordeele van het algemeen,
aan bijzondere personen toegebragt, echter niet door het al-
gemeen, of de geheele maatschappij, in gevalle 'slands kas
ledig was, zoude moeten gedragen worden. Zoodanige, bewe-
ring schijnt voor onze tijden (1803) bewaard te zijn gebleven,
en zij spruit gewislijk alleen voort uit een onregtmatig begrip
van de Souvereiniteit, hoe en door wien dan ook uitgeoefend,
even als of dezelve het onwedersprekelijk vermogen had, om
naar mate zij bet oorbaar vond, allerhande wetten te kunnen
emaneeren, zonder omzien, of het regt daardoor al of niet

Ex allatis facile concludimus, Legislatorem jus contemnere
et pro lubitu privatam aggredi non posse proprietatem. Quippe
potestatis eius fines consistunt in necessitate, vel saltem pu-
blica utiiitate evidente, nimirum lege confirmata, salva obliga-

1)nbsp;Memorie der gronden en redeneenngen, caet. Opusculum, jam saepius me-
moratum.

tione aequae solvendae compensationis, quae, nt aiunt, conditio
est, sine qua non, et recte inde, nec non eleganter toluus:
»wat bovendien is,quot; ait, »is geweld en dwingelandy.quot;

Jam vero quod ad quaestionem de reverentia contractuum,
ab ipsa Civitate antea initorum, an scilicet Legislator pactis
lis teneatur, nec ne, nihil melius tutiusque duxi, quam scrip-
torum aestimatissimorum, qui sacram illam regulam defendere
solebant: pactorum fides servanda est, hac de re afferre senten-
tias; quae tamen supra jam in adnotatione animadverti de
illa Imperii Eminentis appellatione, hic quoque valebunt.

Quas autem sententias allaturus, non est, quod i^norem
etiam fuisse scriptores, qui Principem omnia posse violare
pacta statueront, — modo umbra justitiae vel aequitatis spe-
cies servaretur, — sive omnem rationem expediendae salutis
publicae honestam esse, modo honestatis obtentum prae se
ferat Piinceps, ut v. g. effatus est machiavellus: »che la pa-
tria è ben difesa, in qualunque modo ella se defende, o con
ignominia, o con gloria;quot; et porro: »perche dove si délibéra al
tutto délia salute délia patria, non vi debbe cadere alcuna
consideratione ne di giusto, ne d'ingiusto, ne di pietoso, ne di
crudele, ne di laudabile, ne d'ignominioso, anzi posposto ogn'
altro rispetto, seguire al tutto quel partito, che le salvi la
vita, e mantenghile la libertà 1).quot; Vel ut proclamavit marat.-
»Pevant cette loi suprême,quot; salus scibcet populi »toutes les
autres doivent se taire, et pour sauver la patrie tous les moyens
sont bons, tous les moyens sont justes, tous les moyens sont

méritoires 1).quot; Stigmate autem inusti sunt isti scriptores ab
omnibus illis, qui pietatem atque virtutem magni, habere et
colere soient.

Nec etiam est, quod ignorem, scriptores fuisse et Polit.cos,
quorum agmen duct pato 2), qui statuèrent: nullum Prin-
cipem negotiis contractis dataque fide obligare posteros.

Neque me fugit, fuisse scriptores et ante payhe, post machia-
vEL.mi, qui in omnibus, a Principe initis contractibus vel
pactis, banc, ut dicunt, clavsulam salntarem subintelbgant: tn
eodem statu si marnant res, sive, rehus sic stantibus, atque a pacl.^

1» Si nova, satis magni momenti, interveniat caussa;
2quot;. Si eo perducta sit res, unde originem ducere non

maie utentes adagio: ygt;salus populi suprema lex esto.quot;
n Ami du peuple, 28 Février 1791.

Jure publico civitatum posteros el: majorum pactis conventis non obUyari, 1-96, et. J.
kempbr, Nagelaten Verhandelingen en Redevoeringen vanVL^. h. o. chas, cae

3. Quantulumeutxiue valeant exeeptiones illae in Jure Gentium, eonferantur
Droit des Gens modernes de VEurope, 270; .. ma™, P..., eaet.
I. 300; SCHMA.., Europäische Völker-Reeht, p. 276, sqq.; son«K..™o , Sy^.
Gn^ndriss des Pract. Europ. Volker-Rechts, 515; chhx.sr. oxh.
.Ze e.eeptUgt;rMus tacitis in pactis pubUcis, euius doetrinae copiamnbsp;_

bvnkekbhobk; .bboekicus ii, Borussiae Eex, in Praefatione Oper^s, quod
t^poris Mstoriä conscripsit, pag. xiv. Cf. et omnino m. w. testa, Spectme.

„ gentibus in bello sociis, jure, seorsum condatur, Cap. altero et scriptores .b. crtat..

A quibus facto non prorsus dissentire videtur ulric. jjüber 1),
de private ^dominio, Civitati sive eniinenti Dominio subjecto,
dicens: »Nam et Civitati aliquod dominium in bona civium
tribuitur, quod privata quidem dominia non lollit, sed tamen
eminet supra ilia. . . . Fundamentum habens in consensu eorum
qui constituunt civitatem. Quos omnes ita velle manifestum est,
ut si contingat, Reipublicae utilitatem non posse custodiri, sine
incommodo privatorum, utilitas Publica privatae praeferatur.

Hinc est, quod injuria non fit civibus, quando res suas non
modo vendere, sed et sine pretio illis quandoque cedere co-
guntur; sic tamen ut Respublica, cum primum poterit, ad
restituendum teneatur. Quia certum est, populos quam mi-
nimo singulorum damno illud eminens dominium fundare vo-
luisse. Denique, ex hac ratione defenduntur innumerae leges,
quae duritiem et iniquitatem, contra singulos, utilitate publica
rcpendunt.quot;

Alibi 2) vero, etiamsi civili vinculo contractus summarum
Potestatum per se nunquam obstringi, seu cum subditis imperio,
sive cum exteris ineantur, negans, concedit tamen Jureconsul-
tus ille celeberrimus Jure naturali régnantes obligari: »quia
nihil prae caeteris habent mortalibus quam jus certi populi,
qui cum ipse legibus naturae totiusquo humani generis iusti-
tutis teneatur, Imperantes iisdem teneri necessum est. Jam
])romissiones expressae de jure in alium transferendo pleneque

, 1) De Jure Cmtatis, Lib. I, Sect. III, Cap. VI. De Juribus Majestatis
inajoribus.

2) Lib. I, Sect. IX, Cap. V De Fide et Perfidia summarum Potestatum
in Contraetibus.

acceptatae sme dubio vim habeut obligandi naturalem, jusque
perfectum alteri contrahenti tribnunt-' quod et probavit gko-
Tiiis 1): »Quid ni ergo,quot; ait, »possit transferri et jus m per-
sonam aut ad transferendum dominium (quod jus ipso dommio
minus'est) aut ad aliquid agendum, quippe cum m actiones
nostras par jus babeamus atque in res nostras? Aceedit bis
sapientum consensus: nam quomodo dicitur a Jureconsultis,
nihil esse tam naturale, quam voluntatem domini volentis rem
suam in alium transferre ratam haberi; eodem modo dicitur,
nihil esse tam congruum fidei humanae, quam ea, quae uiter

De exceptionibus, supra memoratis, autem bvnkekshoek ƒ]:
.Postrema utique exceptio, quae necessitate atque utüüaie
Reipublicae fidem fallere permittit, quid, obsecro, ahud est,
quam ratio, quam vocant, status, bellua illa multorum capitum,
cui nemo fere Princeps est, qui résistât? et quid tres priores
exceptiones nisi totidem ruptae fideiquot; velamenta? Quisquis
una ex his omnibus utitur, mox existimat, a pactis recedi posse,
si eorum servaca fides, rebus mutatis, in Reipublicae detrimen-
tum vergat, et qui sic existimat, incedit per ignes suppositos
cineri doloso: id enim si semel largiaris, nulla omnino causa
est, ob quam nou impune fallas fidem datam. At, inquies,
cum in eo statu Respublica esset, id pactum conducebat, ideo-
que tunc inivi, nunc autem, mutata rerum facie, pactum nocet,
cessât igitur paciscendi causa, neque adeo ex eventu, putandus
sum in id consensisse. Quicquid paciscitur Princeps, paciscitur

ad utilitatem Reipublicae suae, et ex hae eius meute obligatur,
si secus res cadat, non obligatur, quia revera non consensit,
deficiente autem consensu deficit ipsa obligatio.

Si ita disputes, disputas subtilius, quam vérins, et simul
quaecunque Acta, quacunque bbuerit occasione, rescindes,quot;
caet. Et mox: »In publicis privatisque causis verissimum est,
quod dixit cicero, L. II, de Offic. prope fin. Nulla res vehemen-
tius Rempublicam continet quam fides. Promissum igitur, si me
audias, etiam tune servandum, cum id servari Reipublicae non
expediat, imo periculosum sit. Ita ipse sentio,quot; caet.

Alibi I) autem dicens de injuriis, quas peperit et etiamnunc
parit Ratio, quam vocant. Status, bynkershoek banc définit:
»Monstrum horrendum, informe, ingens, cui lumen ad-
emptum.

Huic monstro,quot; sic pergit, »si semel cédas, semelque tibi
indulgeas, aliena non alio loco habere, quam tua, jam frustra
est omnis disputatio de Jure Gentium et Publico.quot;

Denique meter 2) ita fere dicit: Nonne nova Lex imminuere
possit quorundam jurum exercitium? Quis neget! Lex mode-
rator omnes actiones; potest haec omnia jura regere, immutare,
adimere, quaecunque dederit; omnes incolae eius decreto sub-
jacent; sed et Digna vox est majestate Regnantis legibus
alligatum se Principem profiteri, uti Imperatores theodo-
sius et valestimanus in L. 4, Cod. de legibus dixere; unde si
Princeps contraxit, quis dicat, ipsi beere alia lege se obligatione
liberare! — Haec jam sufficiant.

Quae cum ita sint, ut ad novissima tempora progrediamur,
quid dicendum erit de Legislatore, qui Lege Fundamentali,
i. e. Jure Positivo ex Jure Naturali profluens jus dominii agni-
tum, eadem Lege violare non dubitaverit? Quod fecisse Le-
gislatorem Aquot; 1848, cuique patebit, collatis Articulis 147° et
4*° Articulorum addititiorum ejusdem Legis Imperii: »Art. 147.
»Niemand kan van zijn eigendom worden ontzet, dan ten al-
»gemeenen nutte en tegen voorafgaande schadeloosstelling.

»De Wet verklaart vooraf, dat het algemeen nut de ont-
hei gening vordert.quot;

»De opheffing der overige heerlijke regten en de schade-
»loosstelhng der eigenaren kunnen door de Wet worden vast-

Ubi enim patefacta ac luce clarior, evidens demonstrata est
publica illa utilitas Jura Toparchica exstinguendi? Contra haec
valde addubitabatur, quin et etiamnunc a non paucis in dubium
vocatur. Sic verbi caussa jam A° 1797 effatus est tollius 1):
»Men overlegge dan of de welvaart van den Staat de. afschaf-
fing van dat alles (Heerlyke Rechten, Tienden, Leenplichtig-
heid en het geheele Leenrecht) volstrehtelyh vordere; men
overlegge dat men de schade-vergoeding niet zal kunnen doen
uit 's Laflds Kasse, dewyl de vrucht er van alleen genoten
zal worden by die byzondere plaatsen die hunne Heeren heb-
ben, by die byzondere Burgers, die Tiend- Leen- Cyns- of

Dienst-plichtige goederen, op bereekening van alle deze lasten,
gekocht of anderszins aangewonnen hebben; deze zullen de
voordeelen genieten, het is dus billyk dat ze ook de lasten
dragen. Maar men overlegge er by, dat.weder aan dezen
dergelyk beding ter naauwer nood kan worden opgedrongen,
en dat by den Landman echter cle begeeving van eenig Ambt
of Predikants-plaats, het missen van een schoof koorn, het doen
van Hand- en Spandienst, gemeenlyk lichter gesteld word dan
het geld, waarop het een en ander naar billykheid zoude
moeten geschat worden. — De voorgeslagene verandering der-
halven IS niet noodwendig verbonden met het algemeen be-
lang ; van 's Landswege mag boven dien de schadevergoeding
niet geschieden en die geenen, welke ze zouden moeten op-
brengen zullen waarsehynlyk het aangeboden voordeel niet tot
den gestelden prys begeeren. — Wat blyft er dus over, dan
ook hier in het oude hoven het nieuwe te blyven [verkie-
zen 1)?quot;

Immo Jurum Toparchicorum exstinctionem ipsi Fisco noci-
vam fore, jam existimabant in Juris responso, exh. 25 Febr.
1803 quatuor Reipublicae Advocati van twist, schepman, vi-
tkinga gt van der spijk: »Wanneer wij dezelve nu verder be-

1) Auctor Anonymus libri; supra memorati {Memorie ter wederlegging,
caet.) vere haec olim quoque: »Maar hoe kan men nu sterker bewijs hebben, dat
»hier zodanige noodzakelijkheid ontbreekt, als dat niet slechts kundige Burgers,
»maar Collegien en geconstitueerde Magten daarover met elkander verschillen, eu
.»wel zo zeer verschillen, dat door sommigen wordt betoogd, dat het algemeene
»nut, wel verre van eene vernietiging der Heerlijke Rechten volstrekt te vorde-
»ren, in tegendeel het herstel of herleven derzelven, immers voor een gedeelte,
»eischt ïquot;

zullen wij bier niet herbalen, het geen wij bevorens reeds heb-
ben aangemerkt, dat, namelijk, met bet behoud der boven-
gemelde Eigendommen, importante Sommen zouden bespaard
blijven voor die Cas, of voor dat Fonds, waar uit de Schade-
loosstelling zoude moeten gepraesteerd worden. — Want, of-
schoon zulks, wanneer men de zaak van dien kant beschouwt,
zekerlijk in aanmerking moet komen, zoo bedoelen wij eigen-
lijk, op dit respect, een Finantieel belang van eenen anderen
aart, naamlijk, dat, met de vernietiging dezer Eigendommen,
tevens alle successiën, vermangelingen en hypothecatiën van
dezelven te gelijk zouden moeten ophouden, en dat ook, daar
mede, alle betalingen van het Collateraal, den 40- Penning
enz., ten dien opzichte zouden vervallen, en alzoo geen ge-
ring'inkomen voor het Land zoude verloren gaan, hetwelk
men, integendeel, zoude behouden, indien ons denkbeeld mo^t

Sed et quae iidem ICti afferebant argumenta , quibus in-
stitutionem ac praesentationem Officialium in Toparchiis tue-
rentur, a veritate multis in locis abborrere nobis non viden-
tur. Nobmus cum Viris illis universe statuere, etiamnum
nostris temporibus Toparchiarum incolas jura politica adeo
contemnere, ut sponte ubique institutionem vel praesentatio-
nem illam Toparchis exercendam relinquant, potius quam ipsi
jure illo suffragandi fruantur, at muitum non una in regióne
omnino veritatis inesse putamus iis, quae sequuntur: »Bo-
vendien vergist men zich grovelijk, wanneer men de Eigena-
ren der Heerlijkheden beschouwt als Lieden, die meestal geene
relatie tot zulke Plaatsen of Districten bebben.

Dat zij Eigenaren zijn, geeft al aanstonds eene betrekking,
en hier uit wordt voor hun een zeker belang geboren, dat het
zoodanige Ambachten welgaat.

Dit is echter niet het eenige, maar het is ook een bekende
zaak, dat veele Eigenaaren dier Heerlijkheden, onder het res-
sort van zulke Ambachten, aanzienelijke Goederen bezitten,
waar door zij in derzelver welzijn niet weinig zijn geïnteres-
seerd, gelijk ook geen gering aantal dier Eigenaren, een groot
gedeelte van het jaar, zich op hunne Buiten wooning, onder
die Jurisdictie gelegen, onthoudt, en meer dan gewoone ver-
teeringen maakt; en eindelijk komt bij dit alles, dat veele de-
zer Eigenaaren, zulke Ambachten beschouwende, als waren
die hunne Eigendommen, daarvoor eeu zeker attachement ge-
voelen , en zich willen aangemerkt hebben, als de Patroonen
van derzelver bigezetenenquot;, caet.

Haec aliaque multa quidem effati sunt Reipublicae quatuor
illi Advocati in Juris responso citato, quibus adstipulatur Ano-
nymus, in Memoria jam saepius memorata 1), utibtatem istam
nuncupans praetextam, minime autem veram.

Deinde A° 1848 ubi proclamata est Jurum Toparchicorum
exstinctio, quis audivit, rationem fuisse habitam necessariae il-
lius damni compensationis, cuius mentionem faciebat Artquot;^ 147
eiusdem Legis Fundamentabs? E contrario, ne addicta quidem
est; fortasse ne eius concedendae voluntas quidem adest,
quod jura attinet, quae spectat alinea l^ Sponte illam
adesse certe non dicemus, nisi taedium afferant Civitati voces
summam clamantes iniquitatem; id quod testantur ipsius Mi-

nistri verba: »Zijn er zoodanige (gronden), die hride, zeer
»luide spreken, dan zal door deze Grondwet de weg met af-
»gesneden zijn, om zich met die gronden tot de Regering te
»wenden, en dan zal deze in overweging kunnen nemen, m
»hoeverre zij, behoudens hare verpligting tot de natie, aan
,,de geuite wenschen voldoen kan; en of er misschien verphg-
ygt;ting bestaat, om van de Vertegenwoordiging gelden te vra-
»gen, tot bevrediging van zoodanige eischen der billijkheid 1).quot;

Jam vero, si futurus Legislator facultate utatur, quam prae-
bet ipsi alinea 2% extinguendorum jurum, quae ibi intelli-
guntur, ne tum quidem juhetur, sed permittitur tantum damm
compensatio. De qua injuria ita diserte querebatur Vir Am-
plissimus van lkbuwe. in consessu d. 24^ Augusti: »In dezen
staat van zaken draagt men ons in Art. 4 van het onderhavige
ontwerp voor, niet om die regten op billijke voorwaarden af-
Uoophaar te stellen, niet om die des noods op te beffen te-
gen eene evenredige schadevergoeding; neen! bij het bd
worden eenige kortweg afgeschaft en laat het 2^ lid voor de
daarbij genoemde alleen de nugt;gelijkheid, het uitzigt op eemge
schadeloosstelhng bestaan! Want wij lezen daar: ccde ophef-
«fmg en de schadeloosstelling kunnen door de wet vastgesteld

meer in 1848? Is dan, sedert die zoo geprezen omwente-
ling van zaken, met de vorsten, ook het regt van den troon
gevallen!quot; caet. Et mox: »maar is het bestaanbaar met eene

1) Redevoering van den Tijdelijken Minister van
se/ie Zaken, gehouden den 7 Oct. 1848.

goede justitie, dat wij, die belang hebben bij de opheffing,
belang hebbeu bij de bogrooting der vergoeding, dat wij zel-
ven hier regters zijn in onze eigene zaak ? Gewis niet. Art. 163
der nog bestaande Grondwet zegt ons: «alle twistgedingen over
«eigendommen of daaruit voortspruitende regten, over schuld-
«vordering of burgerlijke regten, behooren hij uitsluiting tot de
«kennisneming der regterlijke magt;quot; en Art. 165 laat er op vol-
gen: «Niemand kan tegen zyn wil worden afgetrokken van den
«regter, dien de Wet hem toekent. quot;

»Het voegt dezer wetgevende Kamer geenszins die regterlijke
magt tot zich te trekken; dat strijdt met hare instelling en
met de Grondwet, die elk onzer heeft bezworen, met den
eed en de belofte, dat wij niet zouden gedoogen, dat daarvan
bij eenige gelegenheid en onder eenig voorwendsel hoegenaamd
afgeweken worde!quot; caet.

E quibus facile deducitur, Legislatorem tum potestatis suae
justos excessisse fines.

Tandem quid existimandum sit de Legislature, pactorum fi-
dem violante, manifestum est e supra allatis Virorum Doctorum
sententiis.

In Parte Disquisitionis nostrae Prima abunde probavimus,
plus semel, cum superioribus tum novissimis Saeculis, ab ipsa

Quibus omnibus perpensis, compensandi officium Civitati in-
cumbere cum ex aequitatis regubs, tum etiam consentaneum
Justitiae praeceptis secundum jus ei Naturale ei Positivum, sa-
tis superque domonstrasse nobis videmur.

Et baec quidem in re tam gravi afferenda duximus: pugnare
enim si unquam oportebat pro juris dominii sanctitate, eheu 1
nunc vigilandum est, dum saevit Communismi ac Socialismi
pestis per totam Europam; — eheu ! nunc est, dum excellentio-
ris ingenii Viri oris facundia abutentes et mira scribendi fa-
cilitate pravam istam dementiam adeo propagant. Et tamen
num tristiori ac magis borrendo exemple unquam potuit prae-
moneri genus humanum, quo prorumpat ista non refrenata
dementia ! Nonne ipsa docet Galba ? Thesis famosa illa : »la pro-
priété c'est le vol,quot; bello civib propugnata, caede incendioque
opulentissimam illius Regionis Civitatem inquinavit, labaverunt
soba, subversa jacent ! Injuriae atroces abominandas in iniqui-
tates accumulatae! Ubinam finis! Vocem ergo extollatis vos
omnes, pugnare qui vultis pro dominio, jurum omnium ves-
trorum uno imprimis sacro.

t» '.

^ , -Inidiiira^riöai raoO läiYdßfc i^iifc '•iSm^mohk^i^f sm^
if -nbsp;(Jèà^^

r gt;

In lege 3, 14 D. de adquirenda vel amittenda possessione,
lectio: siquae in silvis circumseptis vaganturquot; probanda.

Pactum incontinenti adjectum stipulationi, etiam ad com-
modum stipulatoris, non contra eum duntaxat, actionem formare
potest. Ut recte defendit mekilltjs, item boodtius noster.

Nosiae ratio ac monsara {Maasstab der Strafbarhit) secundum
Theoriam Feuerbachianam Coercitionis Psycbologicae, quae

Restitutio damnatorum {Rehabilitatie) mixti juris est; per-
tinet enim cum ad Jus Gratiae Principis, tum ad rnunus Ju-
dicantium.

Quod certum profiteatur Cultum Divinum Civitas non inutile
videtur; nunc enim v. g. nostra Civitas, ut sibi constet, sanc-
titatem feriarum tantum Protestantium ex religiosis principiis
tueri stricto jure non potest.

Dominii notio naturae humanae quasi innata est, ita ut non
necesse sit e Civitatis sive Societatis necessitate petatur.

Apprehensio fraudulosa ferarum in fundis, sudibus seclusis
venatoriis, furtum dicenda foret.

Improbanda videtur Consult', w. c. d. olivier [Proeve over
de beperkingen van den Eigendom door het Politieregt, Leyden,

1847, pag. 210) explicatio Articuli Codicis nostri Civilis 577',
(cf. hujus Spec. pag. 159 sqq.).

Omnino distinguendum est Jus Toparchicam ei a Jure Feu-
dali, et a Jure simplicis fundi dominii. (cf. hujus Spec. Part.

Improbanda videtur ab Administre data expbcatio verborum
Legis Imperii: »-^ijn afgeschaft, (cf. hujus Spec. p. 54).

Verba Legis Imperii opheffen et afschaffen Art° 4°
addit°quot;° minus recte adhibita sunt, (cf. bujus Spec.

Bene distinguendi sunt fundi communes, proprio sensu,
a fundis Communitatis et a Marchis. - (cf, hujus Spec. pag.
136 sqq.).

Si quis fundo cuidam, Juri Retractus obnoxio, fundos ad-
junxit alodiales, ille, cui Jus Retractus competit, emtione
venditione fundorum conjunctorum perfecta, suo jure uti cu-
piens, coactus erit, unâ cum fundo Juri Retractûs obnoxio,
et adjunctos quoque fundos retrahere, (cf. bujus Spec. pag.
191 sqq.).

Nou audiendus videtur Consult, j. r. vau keede, in Speci-
mine Inaug. de Principiis Juris Venationis, pag. 12, statuens,
CAROLtrm V Edictis suis de re Venatoria alios fundos subjecisse,
quam sua diserta, suas forestas, suas dunas sive quemadmodum
dicitur suos ipsius agros: y)sy»t ttro^er aomeymgt;quot; (cf. hujus
Spec. pag. 197 sqq.).