-ocr page 1-

		De Haarwervels op het lichaam van het paard, als kenteekenen van zijne goede en slechte eigenschappen.
			Door L. TH. MAYER.

-ocr page 2-

VVV. r6 m^8 8 <»\o v~ De Haarwervels op het lichaam van het paard, als kenteekenen van zijne goede en slechte eigenschappen.

Door L. TH. MEYER.

NAAR JAVAANSCHE GEGEVENS BEWERKT EN MET TEEKENINGEN VERDUIDELIJKT.

BATAVIA —G. KOLFF & Co.-1915.

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

BIBLIOTHEEK DIERGENEESKUNDE UTRECHT

1471 2123

-ocr page 3-

			TOELICHTING.
		Op plaat I zijn alle benamingen in het Nederlandsch gedrukt, en van nummers voorzien. Hieronder volgen deze namen, over- gezet in de Maleische taal. Voor de volgende platen is slechts de Maleische benaming gebruikt, daar de Europeaan zich toch steeds hiervan zal moeten bedienen in den omgang met het stalpersoneel.
		HOLL. Mal. 1. Hoofd — Kapala. 2. Oog — Mata 3. Oor — Koeping. 4. Neusgat — Lobang-idoeng. 5. Bovenlip — Bibir di atas. 6. Onderlip — Bibir di bawah. 7. Kin — Dagoe. 8. Keelgang — Tëngorokan. 9 Wang - Pipi 10. Slaap — Pelipisan. 11. Maantop — Koentjoeng. 12. Voorhoofd — Dahi. 13. Nek — Tengkok. 14. Manenkam — Boeloe-Tëngkok. 15. Hals — Leher. 16. Schoft — Gomba. 17. Schouder — Poendak. 18. Borst — Dada. 19. Buik — Peroet. 20. Rug — Bëlakang. 21. Ribben — Iga. 22. Heup — Pangalpaha. 23 Lendenen — Pinggang. 24. Kruis — Bokong. 25. Dij — Paha di bëlakang. 26 Ges'achtsdeelen — Kamaloean. 27. Staartwortel — Toelang-boentoet. 28. Staart — Boentoet. 29. Bil of broek — Pantat 30. Achterbeen — Kaki di bëlakang. 31. Spronggewricht of knie — Loetoet 32. Voorbeen — Kaki dëpan. 33. Kogel — Oegel-oegelan. 34. Vetlok — Koentjoeng. 35. Hoef — Koekoe. 36. Pijp — Bagian-sebelah-bawah. 37. Flank — Lëmpeng.

-ocr page 4-

			VOORBERICHT.
		Het door Prof. Dr. I. I. M de Groot onder den titel: Iets naders omtrent het bijgeloof der haarwervels op het paard in Oost-Azië in de Bijdragen tot de taal-, land- en volkenkunde van Neder- landsen Indië (6e volgreeks, deel VI) medegedeelde, en het kort daarop door den heer C. Spat in het Indisch Militair Tijdschrift geschrevene over: Het Javaansche volksgeloof ter zake van goede en slechte teekenen op het paard, gaven mij aanleiding tot het zoeken van meer, en, zoo mogelijk, nog betere inlichtingen dan in het door wijlen Prof. P. I. Veth geschreven boek over: Het paard onder de volken van het Maleische ras te vinden zijn, en dan ikzelf zoowel in mijn: Een blik in het Javaansche volksleven, als in mijn: De Javaan als landbouwer en veefokker ter kennisse van de belangstellende lezers daarvan heb kunnen brengen. Van verschillende zijden gevraagde en mij ook welwillend verstrekte inlichtingen en gegevens omtrent de op het lichaam van het paard voorkomende haarwervels, brachten mij, — hoe dankbaar ik daarvoor ook ben,—helaas niet verder, daar het mij daarbij medegedeelde mij bekend was, en geen noemenswaardige verschillen opleverde met hetgeen ik in mijn voren genoemde boeken vermeld heb. Bij het doorsnuffelen echter van mijne aanteekeningen, enz. betreffende de ethnografie van onzen Oost-Indischen Archipel vond ik o.a. twee boekjes over de goede en slechte teekens bij het paard, nl: 7. Boekoe obat dan katoeronggo koeda, ija itoe menerangken tjatjad atawa baiknja koeda, kentara dari boeloe atavm tandanja, bernama mathi atawa oeijeng-oeijengan, bagimana tjaritanja orang doeloe kala. H. Buning, Djocdja 1879 — en ■. 2. Over de kenteekenen van goede en kwade paarden, benevens de behandeling van zieke paarden, (waaronder de Javaansche titel in Javaansche karakters, luidende :) Poenika serat katoerangga- nipoen koeda saha djampenipoen, katambahan persapa wawaleri-

-ocr page 5-

			— II —
		poen para leloehoer djeng Soesoehoenan ing djaman kina. Mawi Kasekaraken, Semarang, G. C. T. van Dorp & Co. 1898 waarin (vooral in het eerstgemelde boekje) door mij verschillen met het in mijn twee vorenaangehaalde boeken medegedeelde werden aangetroffen, die ik in de volgende bladzijden nader bekend zal stellen. Terwijl ik verder den door Prof. de Groot in Z. H. Gel.'s voor- noemd stuk gegeven wenk gaarne volg, en dit opstel thans van teekeningen voorzie, waarop de plaatsen der verschillende haar- wervels zijn aangegeven (de goede teekens met roode, de slechte met zwarte inkt), heb ik gemeend voor het gemak van den ge- bruiker van dit boekje die haarwervels ook beter gerangschikt te moeten behandelen, en wel naar de verschillende lichaams- deelen van het paard, waarop zij kunnen voorkomen. Zoo zal het onderzoek der goede en slechte teekens van een paard dus meer systematisch kunnen geschieden. Voorts heb ik gemaks- en kortheidshalve bij de bespreking der verschillende haarwervels nog aangegeven met A.     het vorengenoemd bij Buning in 1879 uitgegeven boekje, B.     het in 1889 bij G. C. T. van Dorp & Co. verschenen geschrift, C.     het door den heer Spat in zijn opstel genoemd Maleische werkje, *) D.    de bijdrage van Prof. de Groot, E.     het door den heer Spat in het Indisch Militair Tijdschrift medegedeelde, F.     het werk van Prof. P. I. Veth en G.    mijn eigen, hiervoren genoemde boeken. Ten slotte nog een woord van hartelijken dank aan allen, die zoo welwillend aan mijn verzoek om inlichtingen in casu hebben voldaan, bijzonderlijk aan Raden Tirtadrana, Patih van Poeiwarë- dja (Këdoe), die mij ook met de verklaring van verscheidene benamingen enz. geholpen heeft. Meester-Cornelis.                                             L. Th. Mayer.
		*) Boekoe obat dan tanda-tanda oescran koeda, jang baek dan jang djahat, bagimana tjeritanja orang doeloe kala dan kapertjajaan orang Islam di poelo Djawa, oleh Raden Mas Tjondro Koesoemo, Albrecht & Rüsche, Batavia — Solo. 1896.

-ocr page 6-

		Zooals bekend is, is de Javaan bij de keuze van het paard, dat hij koopen en onderhouden wil, alles behalve gemakkelijk te voldoen. Behalve op den algemeenen bouw van het lichaam, het geslacht, den ouderdom en den gang, let hij ook op de kleur en last not least, vooral indien hij er werkelijk van op de hoogte is, op de verschillende haarwervels, die op het lichaam voorkomen van het door hem gekeurd wordende dier. Deze haarwervels zijn voor hem van groote beteekenis en waarde, want een slecht geteekend paard, dat naar het algemeen geloof allerlei onheilen, ziekten, zelfs den dood kan aanbrengen, zal hij, zooals ik meer dan eens gezien heb, niet cadeau willen hebben, zelfs niet op zijn erf willen toelaten ! Wat den lichaamsbouw van het paard aangaat, deze moet goed geproportioneerd en symmetrisch zijn. Een breede, sterkge- spierde borst, — goed en evenredig geplaatste beenen,—niet bin- nenwaarts, maar zelfs eenigszins naar buiten gebogen voorbeenen,— opstaande, gladde hoeven, waarin de voetzool hoog opgelicht staat met een dikken, stevigen straal,—een welgevormde, rechte en volle staart, — schoone, lange manen, — een stevige nek en een rechte, niet ingedeukte rug met lange schoft zijn de algemeene eisenen, die hij aan het door hem gekeurd wordende dier stelt. Meer bijzonderlijk stelt hij er prijs op, dat het paard hebben zal: 1°. een sirah K. (of ëm.las, N.)ng oengkal (of moengkal) gërang, K. N. d.i. een hoofd met duidelijke scheiding van het voorhoofd, dat min of meer gewelfd moet zijn, zoodat het hoofd den vorm vertoont van een in het midden ingedeukten slijpsteen, 2°. têlapoekan tjoblong, K.N., d.z. eenigszins diepliggende oogen, 3°. een djdnggd agëng, K. goeloe gëdé, N., d.i. een stevigen, dikken, goedgevormden hals, 4°. iga landoeng, K.N., d.z. groote, lange ribben, 5°. èoekoe K. (of sikil, N.) résik, K.N., d.z. fijn gevormde, gladde beenen,

-ocr page 7-

			- 4 -
		6°. Woeloe, ngoelér sérit K.N., d.z. fijne haren, 7°. een boentoet kandcl, andangoe aren K.N., d.i. een dikken, vollen staart in den vorm van den bloemtros van den arènpalm, 8°. een poen jak landoeng, K.N., d.i. een breede, sterke schoft, 9°. mali pépak of mali soewoeng, K.N., d i. met of zonder de twee mati's, nl. de links en rechts van den maantop op de ver- bindingslijn der ooren op het hoofd gevonden wordende haarwervels, 10°. een tjilak tjckapan, K. (of tjoekoepan, N.), d.i. een welge- vormd, niet te breed en niet te smal voorhoofd, 11°. een djagad wiar, K. (of amba, N.), d.i. een breed en stevig kruis, en vooral 12°. goede teekens. Daarbij moet het paard een hengst, geen ruin of merrie zijn. Ruinen zijn volgens het algemeen geloof minder sterk en meer aan ziekten onderhevig, en merries passen meer voor den kleinen man en den geestelijke, dan voor den gegoeden en priaji-stand. Wat den ouderdom van het paard betreft, dezen beoordeelt de Javaan naar den toestand der tanden van het dier. Zooals men weet, heeft de volwassen merrie 36 tanden, nl. 24 maal- en 12 snijtanden, doch de volwassen hengst daarbij nog 4 hoek- of slagianden. Naar de verschillende tijdperken, waarop het paard zijne tanden krijgt en wisselt, en naar de gesteldheid der kronen dier tanden onder- scheidt de Javaan de volgende levensperioden bij dit nuttige dier, als: 1°. gimbal K. N., d.i. de tijd, gedurende welken het paard nog veulen (bëlo K. N.) genoemd wordt, en het zoogenaamde nest- haar (gimbal) heeft, dus van zijn geboorte totdat het zijn eerste melktanden verliest, nl. tot den ouderdom van 2k2H jaar, 2°. poepak K. N., d. i. de ouderdom van + 2Yï jaar, wanneer het zijne tanden begint te wisselen tot dien van 4 a AYt jaar, 3°. satoenggal sisih K. N., d. i. de ouderdom van + AYi jaar, waarop het mannelijke dier aan elke onderkaak één hoek- of slagtand krijgt, en het vrouwelijke dier, dat geen hoektan- den heeft (*), gewoonlijk alleen 8 melktanden nog bezit, 4°. rampas K. N., d. i. de ouderdom van ± 5 a 6 jaren, wanneer (*) Hoogst zelden komen slagtanden bij merries voor; van daar, dat zulks las een slecht teeken wordt beschouwd.

-ocr page 8-

			— 5 —
		het paard alle tanden gewisseld heeft, en de vullingsperiode der kronen daarvan begonnen is. 5°. péndak rampas K. N., d. i. de ouderdom van + 8 jaren, wanneer de kronen der tanden reeds glad en gelijk zijn, 6°. bédoeg K. N., d. i. de ouderdom van + 10 jaren, wanneer de haken afgestompt zijn, 7°. lingsir K. N., d. i. de ouderdom van + 12 jaren, wanneer de kernen der kronen van de tanden beginnen te verdwijnen, en 8°. asar K. N., d. i. de leeftijd boven de 15 jaren, wanneer door het krimpen van het tandvleesch de tanden schuin beginnen te staan en daardoor langer schijnen te zijn geworden. De geheele leeftijd van het paard wordt gemiddeld op 20 a 25, hoogstens 30 jaren gesteld, doch, aangezien de ouderdomskentee- kenen na het tiende jaar reeds zeer onzeker zijn, is de juiste leeftijd na de fë/oeg--periode moeilijk vast te stellen. Alleen kan men er zeker van zijn, dat hoe langer, geler, vooruitstekender of liggender de tanden zijn, des te ouder het betrokken dier is. Ook krijgen donker gekleurde paarden op lateren leeftijd lichtere of witte haren, die zich het eerst om de oogen en successievelijk aan den neus, op de schoft, tusschen de manen, aan den staart en eindelijk over het geheele lichaam vertoonen. Ook op den gang wordt met de noodige attentie gelet, en daarbij onderzocht: 1°. of het paard zijn beenen behoorlijk vooruitbrengt, en de hoef van het achterbeen wel het spoor van dien van het voor- been bereikt, 2°. of het met het eene been even vast op den grond neerkomt en staat als met het andere, 3°. of de voor- en achterbeenen evenver vooruit worden gebracht, 4°. of de beenen zich gemakkelijk bewegen en niet stijf zijn, 5°. of het paard, van achter gezien al dan niet als een koe loopt, 6°. of het met zijne voor- of achterbeenen al dan niet zwaait, 7°. of het eene knie- en spronggewricht niet hooger opgetrokken of minder gebogen wordt, dan het andere, 8°. of het paard behoorlijk met de beenen wijd uit elkander loopt, 9°. of het geen hanetred heeft, en 10°. of het gedurende den gang vurig is, zijn hoofd en staart behoorlijk draagt, en zijne ooren levendig en vrij beweegt.

-ocr page 9-

			- 6 -
		Van de kleuren van het paard of zijne robes onderscheidt de Javaan vijf hoofdkleuren, die ieder weder in verschillende nuances onderverdeeld zijn, nl. van: a.    het zwart. 1.    irëng N. tjëmëng K. = zwart, gitzwart, 2.    lëmah tëlës N. siti tëlës K. — (letterlijk: natte aarde) dof zwart, donker zwart, 3.    përdapa pëlëm K. N. = (letterlijk: jonge mangga-bladeren- (kleur) roodachtig zwart, 4.    djamdjan biroe K.N. = (letterlijk: blauwe schijn) blauwachtig zwart, donker muisvaal, 5.    goela gësëng N. gëndis gësëng, K. = (letterlijk : aangebrande suiker) donker zwart met rooden weerschijn, 6.    djragem (of dragëm) siwalan K.N. (letterlijk: donkerpaars als de vrucht van den talboom) donker zwartbruin, 7.    djamdjan këtèk K.N. = (letterlijk: weerschijn van apen-(kleur) vaalkleurig, muisvaal, iets lichter dan djamdjan biroe; b.    het bruin. 1.    abang N. abrit, K. = (rood) donker voskleurig, 2.    abang Tjina N. abrit Tjintën, K. (Chineesch rood) donker voskleurig met rooden weerschijn, 3.    djragem toewaN. djragem sëpoeh, K. = (letterlijk: donkerpaars) donkerbruin, 4.    djragem nom N. djragem nèm, K = (letterlijk: lichtpaars) lichtbruin, 5.    napas K.N. = voskleurig, 6.    napas madoe N. napas mabën, K. = (letterlijk: geelachtig rood als honig) voskleurig met hier en daar iets donkerder vlekken ; c.     het geel. 1.    djamdjan koening N. djamdjan djëné, K. = (letterlijk: gele schijn) isabelkleurig, 2.    koelit pidjetan K. N. = (letterlijk: schil van de doekoe-vrucht) donker isabelkleurig, 3.    këmbang doeren N. sëkar doeren, K. = (letterlijk: bloem van den doeren-boom) isabelkleurig met kleine, iets donkerder gekleurde ronde vlekken,

-ocr page 10-

		n — 1 - 4.    proempoeng K. N. = (rietkleurig) isabelkleurig met zwarte har.n tusschen de gele, 5.    dami loewas K. N. — (oud, overrijp padistroo) isabel- of stroo- kleurig met onregelmatige, min of meer zwarte vlekken, 6.    bopong K. N. = (valkkleurig) isabelkleurig met een aalstreep, zwarte manen en een zwarten staart, 7.    radjëg K. N. = (letterlijk: heklat, hekwerk) isabelkleurig met een weinig zwarte haren tusschen de gele, en vier zwarte beenen, 8.    radjëg wësi N. radjëg tosan, K. = (ijzeren hekwerk) als no. 7, waarbij de zwarte kleur echter meer op den voorgrond treedt, en 9.    gambir K. N. = (catechü) lichtgeel met eenigszins rooden weer- schijn. d. het wit. 1.    poetih moeloes N. pëtak moeloes, K. = (zuiver, smetteloos wit) spierwit met witte oogen, witten neus en witte hoeven, 2.    dawoek poetih N. dawoek pëtak, K. = (grijsachtig wit) • schimmel, 3.    dawoek toetoel, K. N. — (grijsachtig wit met kleine ronde zwarte vlekken) appelschimmel, 4.    dawoek sëmboekan K. N. = (grijskleurig als de semboekan *) schimmel met verspreide zwarte haren tusschen de witte, 5.    dawoek bang N dawoek abrit, K. = (rood-grijs) schimmel met roode of bruine haren tusschen de witte, 6.    dawoek lojoeng (of loejoeng) K. N. = (grijs als de stam van den aren-palm) schimmel met zwarte en bruine haren tusschen de witte en 7.    dawoek tinggi K. N. = (grijs als een wandluis) schimmel met kleine roodbruine vlekken. e. de bonte kleur. 1.    plangka abang N. plangka abrit K. = (rood, gevlekt) een bruin paard met witte vlekken, 2.    plangka irëng N. plangka tjëmëng = (zwart, gevlekt) een zwart paard met witte vlekken, 3.    plangka dodol sinantënan K. N. = (gevlekt als met santen overgoten dodol) een isabelkleurig paard met lichtbruine en witte vlekken, *). Paederia foetida, L. fani. der Rubiaceae.

-ocr page 11-

			— 8 —
		4.    pantjal K.N. = een donker- of bontgeklturd paard met één, twee of drie witte sokken of beenen, 5.    pantjal panggoeng K. N. = een donker- of bontgekleurd paard met vier witte beenen of sokken, 6.    doemoet K.N, = (vlek, vingerafdruk) bles, een donker- of bontgekleurd paard met een witte vlek op het voorhoofd, 7.    daler K.N. = (streep), een paard met een aalstreep, 8.    dara moeloek K.N. = (opvliegende duif) of sampar donia K.N. = (rakelings langs de aarde strijken) of pakoe djagad K.N. = (spijker der wereld) een paard met witte sokken aan de achterbeenen, 9.    sampar wangké K.N. = (rakelings langs een lijk of kreng strijken) een paard met één witte sok aan een der achter- beenen en 10. toedjak boemi K.N. = (met de voeten tegen de aarde stooten) of Sri mangëpël K.N. = (door sommigen ook Sri-makëpël genoemd) een paard met een witte sok aan het rechter voor- been. De hiervoren opgegeven kleuren en benamingen daarvan zijn niet de eenigen, die bestaan; vooral onder de laatsten treft men op verschillende plaatsen dikwijls geheel andere aan. De meest gewilde kleuren zijn echter djragem toewa en ireng, vooral de eerstgenoemde. Paarden van die kleuren worden tot de krachtigste en schoonste gerekend, daar zij er gewoonlijk glim- mend uitzien, wat eerstens een teeken is van een goede gezond- heid, en in de tweede plaats er niet weinig toe bijdraagt, om de schoonheid van het dier te verhoogen. Onmogelijk is het echter niet, dat het gemakkelijker onderhoud van aldus gekleur- de paarden reden is, waarom aan die donkere kleuren de voor- keur wordt gegeven. Overigens wordt op de kleur, ofschoon die volgens sommigen ook met den inborst en de goede en slechte eigenschappen van het paard verband houdt, niet zoo nauw gelet als op de haarwervels, waarover ik het in dit boekje meer spe- ciaal zal hebben. Alvorens tot de bespreking daarvan over te gaan, moet ik volledigheidshalve nog mededéelen, dat de Javaan voor de on- dervolgende deelen van het paardenlichaam ook benamingen heeft, als :

-ocr page 12-

			— 9 —
		a.    voor het hoofd: 1.    ëndas N. (of sirah K) ngoengkal (of moengkal) gërang, K.N.= het fijne, droge hoofd, 2.    ëm.las N. (of sirah K-j tëlës, K.N. = het vleezige, onedele hoofd, 3.    ëndas N. (of sirah, K.) boekoeng K.N. = het ramshoofd, 4.    ëndas N. (of sirat, K.) wëdoes N. (of menda, K.) = het schaaps- hoofd, 5.    ëndas njèlèng N. sirah andapan, K. = het zwijnshoofd; b.    voor den hals : 1.    goeloe dawa, ngoekël pakis, N. djangga pandjang ngoekël pakis K = de normale hals, 2.    goeloe N. (of djangga, K.) banjak, K.N. = de zwanenhals, 3.    goeloe mëndjalin N. djangga mëndjatos, K. = de lange, dunne hals, 4.    goeloe gëdé, N. djangga agëng = de spekhals, c.    voor de borst: 1.    tangkil asinga = leeuwenborst, 2.    dada manoek, N. dada pëksi, K. = haviksborst, 3.    dada matjoetjoe(ing) tëngah, K. N. = kippenborst, 4.     dada wëdoes, N. dada ménda, K. = geitenborst; d.    voor den rug: 1.    gëgër këntjëng, K. N. = rechte rug, 2.    gëgër lëgok, K. N. = zadelrug, 3.    gëgër poesoe, K. N. = karperrug; e.    voor de schoft: 1.    djalak gëdé, N. djalak agëng, K. = lange schoft, 2.    djalak tjoepët, K. N. ===== korte schoft, 3.    poenoek, K. N. hooge schoft, 4.    djalak lëkok, K. N. = lage schoft; ƒ. voor den schouder: 1.    djoeloek, K. N. = steile schouder, 2.    poendak dawa loeroes, N. poendak pandjang loeroes K. = lange schouder;

-ocr page 13-

				- 10 -
			g. voor de beenen : 1.    sikil, N. (of soekoe, K.) pagah (of panggah) K. N. = wijd uit- staande beenen, 2.    sikil, N. (of soekoe, K.) kapétoeng, N. (of kapétang K.) pa- gah, K. N. = X beenen, 3.    sikil, N. (of soekoe, K.) meelang, KN = holle beenen, 4.    sikil, N. (of soekoe, K.) tëpoeng, N. (of tëpang, K) dëngkoel, K. N. === nauwe beenen, 5.  . sikil, N. (of soekoe, K.) koewaga, K.N. = wijdhielige beenen, 6.    sikil, N (of soekoe, K) impoer K. N = nauwhielige beenen, 7.    sikil, N. (of soekoe, K.) ngarit, K. N. = sabelbeenen, 8.    sikil, N. (of soekoe, K.) wëdoes, N (of ménda, K) =boksbeenen, 9.    sikil sapi, N. soekoe lëmboe, K. = koebeenen, 10.    oegël-oegël djëdjëg, K. N. — steil-gekoote beenen, 11.    tapak djalma, K. N. — lang-gekoote beenen; h. voor het kruis: 1.    bokong njangkok madja, K. N. = rond kruis, 2.    bokong djambé sasigar, K. N. = spits kruis, 3.    bokong nangka satoegël, K. N. = afhangend kruis, 4.    kloengsoer, K. N = varkenskruis.
		Wat nu de haarwervels betreft, tot de bespreking waarvan ik thans gekomen ben, deze worden onderscheiden in: a.     mati's, nl. de twee haarwrongetjes, die in de verbindingslijn der ooren, links en rechts van den maantop of kuif op het hoofd van het paard gevonden worden, en b.     oenjengan's, d. z. alle andere haarwervels, die op het lichaam van het paard voorkomen. De gewoonlijk in de „paardenkennis" gebruikelijke indeeling van het uitwendige paardenlichaam volgende, zal ik die haar- wervels, zooals hiervoren reeds is gezegd, nader verdeelen over: 1. DE VOORHAND, d. i. a. het hoofd met 1.    den maantop, waaronder de kruin, 2.    de ooren, 3.    het voorhoofd,

-ocr page 14-

			— 11 —
		4. de slapen, 5. de ooglel met de oogleden, 6. dei i oogboog, 7. de oogkuilen, 8. dei i neus, 9. de neusgaten, 10. de levensteekentjes, 11. de bovenlip, 12. de onderlip, 13. de kin, 14. de kinkettingholte, 15. de wangen, 16. de kaakboorden, 17. den keelgang, 18. de oorklieren, 19 den pols en 20. dei i nek; b. de hals met 1. de manen, 2. de manenkam, 3. de halsadergroeve; c.    de schoft; d.    de borst; e.    de voorbeenen: met 1. de schouders, 2 de boegen, 3. de ellebogen, 4. de onderarmen, 5. de handwortels of vóórknieën, 6. de pijpen, 7. de kogels, 8. de kooten, 9. de kronen, 10. de hoeven, 11. de zwilwrat en 12. de vetlokken;

-ocr page 15-

			— 12 —
		II. DE M1DDENHAND, d. i. a. de rug; b. de lendenen; c. de ribben; d. de flanken; e. de buik. met 1. de 1 navel; f. de liezen; g. de geslachtsdeelen met 1. den koker, 2. den balzak (bij de merrie de uier); III. DE ACHTERHAND, d. i a. het kruis met 1. de heup; b. de staart met 1. den staartwortel, waaronder de aars en d< merrie de kling), 2. de staartharen; c. de achterbeenen met 1. de dijen, 2. de billen of broeken, 3. de knieën, 4. de schenkels, 5. de spronggewrichten, 6. de hielen of hakken, 7. de pijpen, 8. de kogels, 9. de kooten, 10. de kronen, 11. de hoeven, 12. de zwilwrat en 13. de vetlokken.
					dam (bij de

-ocr page 16-

			- 13 -
		Alzoo treffen wij dan de volgende haarwervels aan: I. IN DE VOORHAND. a. aan het hoofd BIJ DEN MAANTOP: 1.     Do eko en-mësgoelo: een merrie met witbehaarde mati's; een goed teeken; alleen door A opgegeven, — de anderen maken er geen melding van; 2.     Mati-pëpak: de beide haarwrongetjes, links en rechts van den maantop in de verbindingslijn der ooren aanwezig; een goed teeken; door alle vorenbedoelde schrijvers als goed gekenmerkt; 3.     Mati-soewoeng: de beide sub. 2 bedoelde haarwrongetjes niet aanwezig; volgens A een slecht teeken, daar de berijder of gebruiker van zulk een paard nooit zal verkrijgen wat hij gaarne hebben wil; volgens de anderen een goed teeken; bij G ook bekend gesteld onder den naam Poespakrëné; zulk een paard is zacht en goedgeaard; 4.     Sanggaloewang: oenjengans op het achterhoofd, die bij het neerdrukken der ooren daardoor bedekt worden; een slecht teeken; zulk een paard is dikwijls woest enkolderig; alleen door B en Q. opgegeven; de anderen maken er geen melding van; 5.     Sarapsari: met oenjëngan's in den vorm van duizend- pooten vlak achter de mati's op het achterhoofd; zulk een paard is een goed en gelukaanbrengend krijgsros; alleen door A en C opgegeven; 6.     Roeboeh-karna: met te veel achterwaarts, niet op de ver- bindingslijn der ooren gelegen mati's; een slecht teeken; brengt den bezitter onheil aan; alleen opgegeven door A. en C. welke laatste het teeken Boeboeh-karna noemt; 7.     Satrya-manah: met twee oenjëngan's achter de mati's, waarvan de rechtsche (oenjëngan) verder achterwaarts, en de

-ocr page 17-

			- 14 -
		linksche dichter bij de mati gevonden wordt; een goed oorlogspaard; door G niet opgegeven; C noemt dit teeken Sa teria mëmanah; 8.     Satrya kapanah: idem als voren, doch hierbij is de linksche oenjëngan meer achterwaarts, en de rechtsche dich- ter bij de mati geplaatst; een slecht krijgsros; in den oorlog zal den berijder een ongeluk overkomen; door G niet opgegeven; C noemt dit teeken Sate- ria kapanah; 9.     Sonja'ntaka: met slechts één mati; een slecht teeken; zulk een paard veroorzaakt dikwijls den dood des bezitters of berijders; A en C noemen dit teeken soenj o toko en soe n- njantaka, en zeggen, dat zulk een paard den be- rijder zeker zal doen vallen; BIJ, AAN OF OP DE OOREN: 1.     Badenta-wing-tawang: oenjengan's onder de ooren boven den strot; een goed teeken; zulk een paard was het rijpaard van vorst Salya van Mandaraka; alleen door A en C opgegeven; de laatste voegt er bij, dat de oenjëngan goed behaard is, d. i. uit een groote massa haren bestaat; 2.     Dandang-aring-arin g: een oenjëngan op de buitenzijde van het oor (of der beide ooren) ongeveer één vingerbreedte boven den wortel van het oor (of der ooren); een slecht teeken; zulk een paard mag een priaji er niet op na houden, daar hij dan steeds fouten zal begaan; alleen door A en C opgegeven; G geeft een teeken Dandangari (zie hierachter: aan of bij de billen) doch dit is geheel anders geplaatst; 3.     Dandang sasengkang: oenjengan's midden op de buitenzijde der ooren; een slecht teeken; de bezitter van zulk een paard zal steeds door slechte tijdingen gekweld worden; alleen door A en C opgegeven; 4.     Dandan g-s oesoem ping; oenjengan's aan de wortels der ooren; een slecht teeken; zulk een paard is panas;

-ocr page 18-

			— 15 —
		alleen door A en C opgegeven; het ,,h o o r e n van j a m m e r g e h u i 1" van D (?); G. noemt de aanwezigheid van oenjëngan's aan de wortels van beide ooren Dandang-mas-soewoeng, en wanneer slechts één dier wortels een oenjëngan heeft, dit teeken Dan4ang-soewoeng, terwijl van het eerste wordt gezegd: zulk een paard stelt den bezitter voortdurend aan laster bloot, en van het andere: zulk een paard brengt ongeluk aan; 5.     Dandang-so eso eweng: oenjëngan's onder de ooren in de buurt der slapen; een slecht teeken; zulk een paard is eveneens panas; alleen door A en C opgegeven; 6.     Dewa-nglaj ang: een wit paard met langen staart en een oenjëngan aan het rechteroor; een goed teeken; zulk een paard is een goed en gelukaanbrengend krijgspaard; door A en C opgegeven; G heeft Dewa-mlajang; een schimmel met een oenjëngan midden op de buitenzijde van het rechteroor; (zulk een paard is vlug ter been, moedig en een uitstekend krijgsros); 7.     Djaj engrana: oenjëngan's op de toppen der ooren; een goed teeken; de bezitter zal in al zijne ondernemingen slagen; alleen door A en C opgegeven; 8.     Djanoe-boeda: een isabelkleurig paard met bruine haren over het neusbeen en oenjëngan's op de buitenoppervlakte der ooren; een goed teeken; zulk een paard maakt den be- zitter gelukkig in geldelijke ondernemingen; alleen door G en B opgegeven; 9.     Man da la-sa wang; een witte hengst met oenjëngan's in de oorholten; een gelukaanbrengend paard; alleen door B en G opgegeven; 10.   Pagas: een oenjëngan op den top van het rechteroor; een slecht teeken; zulk een paard bezorgt den bezitter onheil; dit volgens A en C; B en G geven dit teeken aan als oenjëngans midden op de binnenoppervlakie der ooren ; zulk een paard brengt allerlei ziekten en ongelukken aan in het gezin des bezitters; de overigen maken hiervan geen melding;

-ocr page 19-

			— 16 —
		11.   Pamatri: haarwervels achter de ooren (de plaats is echter niet nader aangeduid); een goed teeken; alleen door F vermeld; de anderen spreken er niet van. 12.   S a n d i-t a wa n g: oenjëngans's onder de ooren, bedekt door de manen; een goed teeken; de bezitter van zulk een paard zal veel geluk hebben; alleen door A en C opgegeven. 13.   Satrya-soesoemping: oenjëngan's aan beide ooren; een goed teeken; zulk een paard behoort de priaji er op na te houden; aldus A en C; volgens B en G: een oenjëngan aan den top van ieder oor of van een der ooren; zulk een paard is kalm en zacht van aard. 14.     Wandasa: een merrie met een oenjëngan op het linker- oor; zulk een paard is valsch en niet te vertrouwen; bijeen hengst heet dit teeken S a s r o e; alleen door B en G opgegeven. OP HET VOORHOOFD: 1.   Baja-Kapranggoel: twee rijen van twee oenjëngan's onder elkander ter hoogte van de verbindingslijn der oogen-, een slecht teeken; de bezitter zal veel „soesah" hebben; dit volgens A en C; B en G geven onder dien naam het teeken: twee oenjëngan's vlak onder elkan- der, iets boven de verbindingslijn der oogen; zulk een paard is vlug ter been en het gewenschte rijdier voor een krijgs- of politieman. 2.   Djaga-moeksa of Tradjoemas: drie oenjëngan's in den vorm van een weegschaal (een driehoek) geplaatst; een goed teeken; zulk een paard brengt geluk aan; aldus A en C; B en G beschrijven dit teeken als volgt: drie oenjëngan's op het voorhoofd onder elkander en door het voorhoofdshaar bedekt; zulk een paard is goedgeaard en doet zijn bezitter in al wat hij doet of onderneemt, gelukkig zijn. 3. Djaga-satroe of Djaga-moengsoeh: vier oenjëngan's, twee aan twee onder elkander op het voorhoofd; een goed

-ocr page 20-

				— 17 -
			teeken; een goed krijgspaard; in den oorlog zal de berijder niets te vreezen hebben, maar gevreesd worden; dit volgens A en C; volgens B en G, vier oenjë- ngan's op het voorhoofd, samen een kruis vormend; zulk een paard behoedt den bezitter tegen alle mogelijke onheilen. 4.     Satrya-mong-bala: drie oenjëngan's in één rij naast elkander op het voorhoofd; een goed paard in den oorlog, het gelukaanbrengend rijdier van een veldoverste; alleen door A en C vermeld. 5.     Satrya-pinajoengan: vier (eigenlijk vijf) oenjëngans, waarvan twee naast elkander op het voorhoofd (sëkar- sapasang) twee hoog aan beide zijden van den hals, dicht bij de schoft (koesoema biniséka), en een op het kruis, zoover achteruit, dat zij noch door het zadel noch door de schabrak en den staartriem bedekt wordt (Soeroeng of Boentoet-soeroeng); zulk een paard brengt geluk aan en doet zijn bezitter in hooge gunst staan bij diens supé- rieuren ; alleen door G aldus opgegeven *); B maakt er geen melding van en A en C noemen met dezen naam een oenjëngan, die op het kruis voorkomt, achter de schabrak bij het gezadelde paard (ver- gelijk Soeroeng) en, ofschoon dit teeken vaak gezien wordt, meestal toch voor het zeldzame Sa- trya-pinajoengan wordt gehouden; het hier opgegeven, uit de samenstelling der drie teekens Sëkar sapasang, Koesoema biniséka en Soeroeng bestaande, komt echter hoogst zelden voor; bij 100.000 paarden zal er misschien geen enkel zijn, dat daarmede geteekend is; van daar de groote waarde van zulk een paard. 6- Satryatj oendoek këmbang: twee oenjëngan's naast elkander hoog op het voorhoofd; een goed teeken; zulk een paard is een vorstenrijdier; alleen door A en C opgegeven; B en G noemen het teeken Sëkar-sapasang, zijnde twee oen- *) Nader verduidelijkt-
		_

-ocr page 21-

			— 18 -
		jëngan's, doch onder elkander op het voorhoofd en door het voorhoofdshaar bedekt, dat blijkbaar hetzelfde teeken moet zijn; zulk een paard brengt voorspoed aan. 7.     Palisoe oele (Boegineesch): een oejëngan op het voor- hoofd en een op het neusbeen; een goed teeken; alleen door F genoemd; de „lang-levensster" van D (?). 8.     Tradjoe pandam tjatoer of Tradjoe mas pan- dam tjatoer; vier oenjëngan's op het voorhoofd, waarvan twee naast elkander in de verbindingslijn der oogen, en de twee anderen daaronder; een aldus geteekend paard is goed voor een djaksa; alleen door A en C opgegeven; de anderen spreken er niet van. AAN DE SLAPEN. 1. Sasma-toewang: één oenjëngan aan de zijde der sla- pen vlak onder ieder oor; zulk een paard brengt geluk en voorspoed aan; alleen door B en G opgegeven; vergelijk echter Dandang-soesoewoeng hiervoren. BIJ OF AAN DE OOGEN EN OOGLEDEN. 1.     Asta-windoe: één oenjëngan op het hoofd of op de borst bij algeheele afwezigheid van alle andere haarwervels; zulk een paard bezorgt den bezitter groote ongelukken, voor- al in den oorlog; alleen door B en G opgegeven. 2.     B o e t a-g e n d o n g: een paard met diep ingedrukte oog- kuilen; een slecht teeken; zulk een brengt allerlei ziekten en ongelukken aan; alleen door A opgegeven. 3.     Gëdong-minëb: een oenjëngan boven ieder oog; de bezitten zal zijn fortuin zien toenemen; dit volgens A en C; volgens B en G oenjëngan's boven en onder ieder oog; zulk een paard is goed van aard en gemakkelijk te behandelen. 4.     Goediq-ngiloofGoendik-ngilo; oenjëngan's vlak boven de oogen; zulk een paard is vol kuren;

-ocr page 22-

			— 19 —
		volgens B en G; volgens A goedigo-ngilo; een bruin paard met een oenjëngan aan het linker- oog; zulk een doet den bezitter dikwijls vallen; vol- gens C Koetiia-ngilo: een paard met een bruine robe en een oenjëngan dicht bij het linkeroog; zulk een is slecht en doet den berijder dikwijls vallen. 5. Qondrek-ngilo: een merrie, in wier oogen de beel- den omgekeerd worden teruggegeven, — ook een hengst met een oenjëngan aan het linkeroog en een slecht (dun) behaarden staart; zulke paarden zijn alleen goed om geslacht te worden, zij bezorgen den bezitter allerlei ongelukken; alleen door A en C opgegeven, 6- Soereng-gana: een donkerbruin paard met een oenjëngan aan of boven het linkeroog; zulk een paard brengt geluk aan en maakt den bezitter rijk. alleen door B en G opgegeven; vergelijk echter het volgende teeken hiermede. '■ Soereng-kara: een donkerbruin paard met een oenjëngan aan het rechteroog; een goed teeken; zulk een paard brengt geluk en voorspoed aan; alleen door A en C opgegeven. ■8- Tadah-ëloeh: met oenjëngans onder de oogen; een slecht teeken; zulk een paard brengt ongeluk aan; D spreekt van een „traanopvanger" (chin 'tsjing- lei) doch dit teeken komt op een andere plaats voor (vergelijk Toenggang-njawa), en F meent in dit teeken hetzelfde te zien als in het volgende. "• Toeroen-tangis: volgens A oenjëngan's in de oogkuilen, volgens C oenjëngans op de onderste oogleden; een slecht teeken; zulk een paard doet den bezitter dikwijls tranen storten; B en G geven dit teeken niet op; F meent hierin hetzelfde te zien als in Tadah-ëloeh (zie hier- voren). AAN OF IN DE OOGKUILEN. 1 • Boeto-gendong: zie hiervoren;

-ocr page 23-

			- 20 -
		AAN DEN NEUS. 1. Koeta Westi: met oenjëngan's links en rechts op den neus; een slecht teeken; brengt den bezitter onheil aan; alleen door A en C opgegeven; ook B en G spreken van twee oenjëngan's links en rechts van den neus, doch geven van dit teeken geen naam op. AAN OF OP DE BOVENLIPPEN. 1.     Dandang-ngawé-wangké; een zwarte oenjengan aan een der hoeken van de bovenlip; zulk een paard ver- oorzaakt sterfgevallen in het huis, waar het gehouden wordt; alleen door B en G opgegeven; het „bit-onge- luk" of de „traandruppel" van D (?). 2.     Dandang-noenggang-djisim: een zwart paard met een oenjengan op de bovenlip; zulk een paard maakt dat de bezitter ziekelijk wordt en allerlei verkeerde gedachten krijgt; alleen door A en C opgegeven; blijkbaar hetzelfde teeken als het vorige; D vermeldt een „traandruppel" en een „bit-ongeluk" als twee aan of bij den mond gevonden wordende oenjëngan's, die slechte tee- kens aangeven (volgens het Chineesch of Japansch volksgeloof). 3.     Koekoeris: met een oenjengan op de bovenlip (plaats niet na- der aangeduid); de bezitter van zulk een paard kan niet sparen; alleen door A en C aangegeven. 4.     Koelit-kagësë ng: een roodbruin paard met een oenjengan op de bovenlip; zulk een paard is valsch van aard; alleen door B en G opgegeven. 5.     Mega-ngëmoe-sasi: een zwarte merrie met een oerjëngan op de bovenlip; zulk een paard is zacht van aard; alleen door B en G opgegeven. 6.     Nila-kauta: een paard met een witten rug en een oenjengan op de bovenlip (ook aan beide zijden der bovenlip ; zulk een paard bezorgt den bezitter een prachtige carrière; aldus B en G; A en C spreken van een bruin paard met witte haren of ronde vlekjes op het lichaam en oenjëngan's op de bovenlip, het goede rijpaard voor grooten.

-ocr page 24-

				- 21 —
		7.   Pë pë t-poespa-kala; een isabelkleurige hengst met oenjë- ngan's op de linker boven-of onder-lips-helft; zulk een paard is een goed krijgsros en brengt den bezitter bovendien voor- spoed en rijkdom aan; alleen door B en G vermeld. 8.   Poedjangga-boengkëm: een zwart paard met oenjëngan's op de bovenlip; een goed krijgspaard; alleen door A en C opgegeven. 9- Poed jangga-ngoembara: een zwart paard met een oenjëngan op de bovenlip; het rijpaard van Batara Wisnoe; een goed krijgsros; aldus A en C; B en G spreken van Boedjangga- ngoembara; met een zwarte oenjëngan op de bovenlip; een goed oorlogspaard. 10. P o e s t a ka-1 ad a n g: een isabelkleurig paard met een oenjëngan op de linkerhelft der (boven- of onder-) lip; zulk een paard maakt den bezitter rijk; dit volgens A; volgens C een vos met een oenjëngan op de linkerflank; de anderen maken geen melding van dit teeken. 11 • Pralabinj a-k a 1 a-k a k o e m (A geeft Prol o-b i n g o- loko kakoem): een bruin paard met een oenjëngan op de bovenlip ; zulk een brengt ziekten en onheilen aan, is ook woest en valsch van aard; alleen door A en C opgegeven. 12.   S am p a r-w ë t j a n a : met een oenjëngan (midden) op de bovenlip; de bezitter zal steeds met anderen twisten ; alleen door A en C opgegeven. 13.   Wisnoemoerti: een geheel zwart*) paard zonder oenjën- gan's of een geheel zwart paard met een oenjëngan op de bovenlip, of een geheel zwart paard met een zwarte tong of eindelijk een paard met een zwarte oenjëngan achter den navel; zulk een brengt den bezitter geluk en voorspoed aan; dit volgens B en G; volgens A een geheel zwart paard zonder mati's; zulk een brengt het land en den bezitter geluk en voorspoed aan; volgens C een geheel
			*) Hieronder te verstaan: een vlekkeloos zwart paard.

-ocr page 25-

			— 22 —
		zwart paard zonder mati's en zonder bobbeltje aan het einde der tong; een gelukaanbrengend paard. OP DE KIN. 1. Sertimang: een oenjëngan op de kin; de bezitter van een aidus geteekend paard zai veel geluk hebben; alleen door C opgegeven; G spreekt ook van zulk een oenjëngan als een goed teeken, doch geeft er den naam niet van op. OP DE WANGEN. 1.     Ahil: een oenjëngan op een der wangen; de bezitter za! veel twisten en kwesties hebben; alleen door A en C opgegeven. 2.     Bisoe tinoekoep: met oenjëngan's op beide wangen; brengt ongeluk aan; dit volgens A en C; volgens B en G: Bisoe-ti- noetoeh, een oenjëngan op een der wangen (zie Ahil); zulk een paard is onhandelbaar en vol kuren. 3.     Boengkëm: volgens A met oenjëngan's op de beide wan- gen; volgens C met één oenjëngan op de rechterwang; zulk een paard brengt den bezitter tot slechte gedachten en plannen; de anderen maken geen melding van dit teeken ; ver- gelijk echter de twee vorengemelde teekens hiermede. 4.     Do e koen mangsi: een bruin paard met oenjëngan's op de wangen; zulk een paard is zacht en zeer gehecht aan zijn meester; '*) alleen door G opgegeven; Aspreekt vanDoekoen- mas-pikoelo: een bruine merrie met oenjëngan's op de wangen, en C van Doekoen-mas-pikoellah: een bruine merrie met oenjëngans op cie wangen; volgens beiden is dit teeken ook een goed teeken. *) Met betrekking tot de „gehechtheid" van een paard aan zijn meester schrijft James Fillis echter in zijn „Principes dedressage et d'équitation" onder anderen: La seule facuité qu'il (het paard) possède. et qu'il possède même a un haut degré, c'est la memoire. C'est donc uniquement a la mémoire, qu'il faut s'adresser, c'est elle, qu'il faut frapper. Le Cheval n'est susceptible, d'au- cun attachement (sic!). Il n'a que des habitudes. Mais ces habitudes, il les contracte aisément, trop aisément même et souvent il y tient avec excis. C'est un point, dont il faut tenir grand compte. (bladz. 9 van gemeld boek).

-ocr page 26-

			— 23 -
		5. Doerga-ratjoen: een roodbruine merrie met oenjëngan's op de wangen of kaken; zulk een paard veroorzaakt vele ziekten; alleen door B en G opgegeven; vergelijk hiermede het vorenstaande. 6- Hanangkoerat: een oenjëngan op een wang (of op beide) wijzende in de richting van den aars of de geslachtsdeelen; zulk een paard is het goede rijdier voor een veldoverste; alleen door A en C vermeld. ?• Këmil: met een oenjëngan op de wang (of wangen); de bezitter van zulk een paard kan niet zuinig zijn; B en G geven op K ë m ë 1 of K ë m ë 11 a, met oenjëngans aan de onderzijde der wangen; zulk een paard is weerspannig en slechtgeaard. 8-     S an gga-w ë t j a n a: een oenjëngan midden op de wan- gen; zulk een paard doet den bezitter ieders vertrouwen winnen; alleen door B en G opgegeven. 9-     Sëndang-kalingka: met twee oenjëngan's op de wang (of wangen); de bezitter van zulk een paard krijgt dikwijls ongelukken; alleen door A en C vermeld. OP DE KAAKBOORDEN. ' ■ K a ï n t a 1: een oenjëngan op een der kaken; zulk een paard is ontembaar; alleen door G opgegeven. 2- Palisoe-la-garoetoe: (Boegineesch): oenjëngans aan de kinnebakken; een slecht teeken; alleen door F vermeld. • Sangga-tjëtjana: een oenjëngan tusschen de onder- kaken (dus aan de benedenzijde van het hoofd onder den mond); een goed teeken; alleen door F opgegeven. OP DEN NEK. 1- Bëngang-karso: een holte (geen oenjëngan) in de nekspieren onder de manen; een slecht teeken; alleen door A en C opgegeven.

-ocr page 27-

			- 24 -
		Voorts worden als goede teekens nog beschouwd: 1.      Wat D de „langlevensster" noemt, nl. een oenjëngan op het voorhoofd (Chineesch en Japansch volksgeloof), zonder nadere aanwijzing van de juiste plaats; 2.     het door B en G opgegeven teeken Poernamasidi. d.i. met zeer licht gekleurde oogen; zulk een paard is zacht en lijdzaam van aard; A en C spreken van een wit paard met zwarte oogen en hoeven; een goed oorlogspaard; ook zal zijn bezitter gelukkig zijn in landbouwzaken; 3.     het door B en G vermelde teeken S r i 1 a b a: een breed afgeronde tong; een paard met zulk een tong doet den be- zitter in hooge gunst staan bij de vrouwen; ook A en C geven dit teeken op onder den naam Tëlaga koemëmbëng, en voegen er bij, dat op de tong de teekening moet voorkomen van een boordevol gevulden komt of vijver, enz.; 4.     indien op de tong de teekening voorkomt van een langen stok; 5.      indien daarop de afbeelding te zien is van een knots, en 6.     indien op de tong een kruis zichtbaar is en de lijnen den vorm van draken vertoonen; dit laatste alleen door C, de anderen ook door A opgegeven; overigens zijn deze teekens ook door E genoemd; terwijl verder onder de slechte teekens worden gerangschikt: 1. Anihui: een roodgekleurde rand om het wit der oogen; zulk een paard brengt ongeluk aan; alleen door B en G vermeld. 2 Boeta-gado-djanma: een paard met diep ingedrukte binnenhoeken der oogen; zulk een bezorgt den bezitter vele huiselijke onaangenaamheden; alleen door B en G opgegeven. 3.     Bërmana-laboeh-gëni: een paard, waarvan een der oogen een lichtgekleurde pupil heeft; zulk een doet den bezitter vele teleurstellingen ondervinden; alleen door A, B, C en G opgegeven. 4.     Bermana-soelui: groote, wijde oogen, waaromheen een

-ocr page 28-

			- 25 -
		kring van witte haren, die in strepen tot aan de neusgaten doorloopen; zulk een paard brengt ziekten en sterfgevallen in het gezin van den bezitter; alleen door B en G vermeld. 5- Poedak-angrëm: een krul of kuiltje, ook wel een rond vlekje op het bovenvlak der tong en een gevlekte penis; zulk een paard brengt onheil aan; dit volgens B en G; volgens A en C alleen een gevlekte penis, zonder het kuiltje op de tong. 6. Doerga-ngë rik: een merrie met slagtanden; zulk een paard is dikwijls kolderig en niet te vertrouwen; dit wordt ook gezegd van een hengst, die geen slagtanden heeft; volgens B en G; onder denzelfden naam geven A en C de als een slecht teeken beschouwde wijze van wateren van het paard, waarbij het de achterhand benedenwaarts drukt, terwijl het wateren met een plassend geluid geschiedt; de aanwezigheid van slagtanden bij de merrie of de afwezigheid daarvan bij den hengst noemt A het slechte teeken Boentël- oepas; C geeft daarvan geen naam op; en eindelijk nog: 7-     wanneer het paard een oenjëngan op den top van het linkeroor en woestrollende oogen heeft, 8-     wanneer de binnenhoek van het linkeroog met witte haren bezet is, en 9-     wanneer het linkeroog, vooral het rechteroog, door een witten rand omgeven is; alleen door B en G opgegeven. b. aan den hals. ONDER DE MANEN. '• Bëngang: een paard met gekrulde of golvende manen; zulk een bezorgt ongelukken; alleen door B en G opgegeven. 2- Bëngang-toena: een paard met manen, die zoover op den rug groeien dat zij gedeeltelijk onder het zadel komen; zulk een maakt den bezitter dikwijls ziek;

-ocr page 29-

			— 26 -
		alleen door B en G vermeld. 3.     D j a 1 a k-t a 1 p o e r a : een paard met korte, dunne manen ; een slecht teeken ; alleen door A en C opgegeven. 4.     I) o e k o e n mangsi goena: een schimmel met manen, die aan den wortel bruin gekleurd zijn ; een goed en ver- trouwbaar strijdros; dit volgens B en G; volgens A en C een bruine merrie met manen, waartusschen witte haren zicht- baar zijn. OP OF BIJ DE MANENKAM. 1. Loemakoe: een door de manen bedekte oenjëngan vlak bij de manenkam; een daarmede geteekend paard is zacht van aard en gemakkelijk te dresseeren ; alleen door B en G opgegeven. BIJ DE HALSADERGROEVE, VOORAAN EN TER ZIJDE VAN DEN HALS. 1.     Gorok, een oenjëngan aan het begin van den hals tus- schen de kaken; een daarmede geteekend paard brengt onge- luk aan; alleen door A, B en C vermeld. 2.     Hardja-pralaja; een oenjëngan aan den hals, hooger dan Loemakoe bij de manenkam te vinden; zulk een paard brengt geluk aan; alleen door A en C opgegeven; de „f r a n j e d r a g e r" van D (?). 3.     Koesoema-biniséka: een oenjëngan hoog aan den hals en aan beide zijden daarvan, vlak bij de schoit; zulk een paard brengt geluk aan; alleen door A en C vermeld. 4.     Radja-wahana: twee oenjengans, een boven aan den hals en een op de borst, door een streep aan elkander ver- bonden ; — dit is zoo niet het voornaamste, dan toch zeker een der voornaamste teekens bij het paard, daar het alle daarachter gevonden wordende slechte teekens neutra- liseert en de waarde der goede teekens verhoogt;

-ocr page 30-

			— 27 —
		A en C zeggen bovendien van dit, ook door B en G vermelde teeken, dat de bezitter van zulk een paard door een ieder geacht en bemind zal zijn. 5- Sa rap; een oenjëngan juist midden aan den hals; zulk een paard is nijdig van aard ; alleen door B en G opgegeven; D noemt een der- gelijk teeken een „halsbeklemmer" (?). 6. Sangkala-kaloen g; een oenjëngan aan den hals op 5a6 vingerbreedten onder het oor; een slecht teeken; alleen door A en C vermeld. 7- S a t r y a-w i r a n g; een oenjëngan aan de rechterzijde van den hals; de bezitter van zulk een paard wordt dikwijls beschaamd; alleen door A en C opgegeven. 8. Een oenjëngan in den keelkuil, alleen door A opgegeven, doch zonder naam; de bezitter van zulk een paard zal rijk worden -, de anderen maken van dit teeken geen melding. c.    op de schoft: 1- Toenggan g-n jawa; een oenjëngan ter plaatse, waar de zadelknop gewoonlijk komt te liggen; een slecht teeken; alleen door B en G vermeld; de „m a n e n d o o r- boorder" of de „tranenvuller" van D (?). 2. Toenggan g-t oja; een oenjëngan aan het einde van de manenkam; zulk een paard veroorzaakt dikwijls den dood des bezitters; aldus B en G; A en C noemen dit teeken Katoeng- geng-toja (op de schoft) terwijl zij van zulk een paard zeggen, dat het niet alleen ziekten medebrengt, maar den bezitter ook blootstelt aan mishandelingen door anderen; verder d.    op de borst 1-     Bahoe-rëksaofRëksa; één oenjëngan aan de voorzijde van eiken se ouder, links en rechts van de borst; zulk een paard is krachtig, volhardend en zacht van aard; dit volgens B en G; volgens A en C een goed oorlogspaard, dat bovendien den bezitter geluk aan- brengt; 2-     Kalamisani: een oenjëngan midden op de borst; zulk

-ocr page 31-

				— 28 —
		een paard veroorzaakt dikwijis den dood des berijders of gebruikers; alleen door B en G opgegeven; „boetëk h a t i" bij F (?). 3.     Kokonang-nanangkoerat; een oenjëngan op de borst, met den aars op dezelfde waterpaslijn liggende; een goed teeken; zulk een paard brengt den bezitter veel geluk aan; alleen door A opgegeven. 4.     Matjan-kakoeta-srënggi: drie oenjëngans op de borst ter hoogte van de maagstreek; een aldus geteekend paard doet den bezitter in hooge achting staan bij zijne me- demenschen; alleen aldus door A opgegeven; C noemt met dezen naam een oenjëngan op den buik, ter plaatse waar de buiksingel gewoonlijk wordt aangebracht, en zegt dat het een slecht teeken is, daar de bezitter van zulk een paard aan armoede en ziekten onder- hevig zal zijn; de anderen maken van dit teeken geen melding; bij F „tamèng". 5.     Oetah-hati; een oenjëngan op de borst ter hoogte van de hartstreek; zulk een paard is zachtaardig en gemakkelijk te behandelen; alleen door A, B en G vermeld; de anderen spre- ken er niet van; de „s t e u n g r o e f" van D (?). 6.     Pasoepati: een oenjëngan, midden op de borst; een slecht teeken; de bezitter van zulk een paard zal er ongelukken mede krijgen; alleen door A genoemd, en blijkbaar hetzelfde teeken als Kalamisani (zie hiervoren). 7.     PatahofPetah: twee oenjëngan's op de borst, links en rechts van het hart; zulk een paard is kalm, zacht en goed- geaard ; alleen door B en G vermeld. e. aan de vooröeenen: OP OF AAN DE SCHOUDERS.
			1. Bima-tjawët; een der schouders lager dan de andere; een

-ocr page 32-

			— 29 —
		goed paard, om er reizen mede te maken, maar de bezitter is dikwijls jaloersch; alleen door A en C opgegeven. 2 Këntjana koeta wësi; drie oenjëngan's, waarvan één op de borst en de beide anderen op de schouders; zulk een paard heeft geen kuren; alleen door B en G vermeld. OP DE ONDERARMEN. '■ Sandang-tawa; een oenjëngan op den onderarm van het linkervóórbeen; zulk een paard brengt geluk aan; alleen door B en G opgegeven. 2 Soedapraja; drie oenjëngans op de buitenzijde van de onderarmen der vóórbeenen; zulk een paard is niet te ver- trouwen ; dit volgens B en G ; volgens A en C ter zijde, meer achterwaarts op de bovenarmen der voorbeenen; de bezitter van zulk een paard zal ongelukkig zijn en door zijn vrienden zelfs mishandeld worden; 3- Astina-manis; alle bovenarmen en schenkels wit tot on- der of voorbij de knieën en spronggewrichten; brengt geluk aan; alleen door A opgegeven. OP OF BIJ DE HANDWORTELS OF KNIEËN. 1-     Anda-mastaka; een oenjëngan boven, op of onder de knieschijven der voorbeenen; zulk een paard bezorgt den berijder dikwijls groote ongelukken; aldus B en G, volgens A boven, volgens C onder de knieschijven. 2-     Asta-manik; vier sokken onder de knieën en sprongge- wrichten (het bovendeel der pijpen); zulk een paard doet den bezitter vaak beschaamd worden; alleen door A en C vermeld. 3-     Pandang mëngajah of -mëngajak; een oenjëngan aan de binnenzijde van het linkervóórbeen; de bezitter wordt vaak besproken; alleen door A en C vermeld.

-ocr page 33-

			— 30 —
		4.   Dara-mapag; een oenjengan aan de voorzijde en boven de knie van het rechtervóórbeen; een slecht teeken; alleen door A en C opgegeven. 5.   D j aj a-p a r o s a ; een oenjengan op iedere knieschijf en ieder spronggewricht; zulk een paard is vlug en moedig in den oorlog; aldus B en G; volgens A en C vier oenjëngan's op de voorhuid van den penis; zulk een paard maakt den bezitter bemind bij zijne supérieuren. 6.   K as t a ga-w i n do e ; een of twee oenjëngan's onder de vóórknieën ; een goed teeken ; alleen door A en C opgegeven 7.   Minangka; een paard met geheel witte beenen en een spitse tong ; een deugdzaam oorlogspaard ; alleen door B. en G. vermeld. 8.   Panilan koeta wësi; één oenjengan op de rechter- knieschijf en het rechterspronggewricht en twee oenjëngan's op de linkerknieschijf en het linkerspronggewricht; een goed paard voor desahoofden; het brengt geluk aan de desa, waar het gehouden wordt; alleen door B en G opgegeven. 9.   Panggoeng; een oenjengan boven elke knieschijf (en elk spronggewricht); zulk een paard is het rijdier voor vorsten en adellijke personages; aldus door B en G opgegeven ; volgens A en. C brengt zulk een paard geluk aan; het teeken zelf wordt door hen Soekoepanggoeng genoemd. 10.   Panggoeng rantjah; een oenjengan op het linker- vóórbeen of aan de voorzijde der rechter-lendenen; zulk een paard brengt ongeluk aan; volgens G; volgens A en C Panggoeng-rentjok ; een bruin paard met een oenjengan aan het linker- vóórbeen ; een slecht teeken ; 11.   Panggoeng-rentjoh; (door C alleenRentjoh genoemd); een oenjengan aan drie beenen (twee vóór- en één achter- of twee achter- en één vóórbeen); zulk een paard brengt onheilen aan ; door A, B, C en G vermeld.

-ocr page 34-

			— 31 —
		12.   Sandoeng-watang; een oenjëngan op een der voor- knieën; zulk een paard is woest van aard; aldus B en G; volgens A en C een gevlekt vóór- en achterbeen (aan dezelfde zijde) een slecht teeken. 13.   Soemawana; een oenjëngan aan de binnenzijde van een der voorbeenen; zulk een paard maakt, dat de bezitter steeds met allerlei tegenspoeden te kampen heeft; alleen door B en G opgegeven; vergelijk Dan- dang-mëngajah; 14.   Walangkëntjët; drie witte beenen (twee vóór en een achter of twee achter en een vóór); zulk een paard is woest, doet zijn berijder vallen en bijt en trapt hem daarna, als om hem te dooden; alleen door A en C opgegeven; voorts zon- der naam. '5. een oenjëngan op het linkervóórbeen (de plaats niet nader aangeduid); een goed teeken; en 16. een oenjëngan op het rechtervoorbeen bij de knie, waarin witte haren voorkomen; een goed teeken; Deiden door A en C opgegeven. OP OF AAN DE PIJPEN DER VOORBEENEN. '• Kandoet of Ka doet; vier witte sokken boven de enkels (de kogels) en een witte buik; zulk een paard doet zijn be- zitter in de gunst zijner meerderen staan; aldus B en G; volgens A Koedoet, enC Kadoet beschermt zulk een paard tegen al wat kwaad en slecht is. 2- Pantja-kali; drie witte pijpen (twee vóór en een achter of twee achter en een vóór); een goed paard voor een vorst of een veldheer; alleen door A en C opgegeven. OP OF AAN DE KOOTEN. Ga n da-sa ja; twee oenjëngans op de vóórkogels of on- der de vetlokken der vóórbeenen; een slecht teeken; volgens A, volgens C moeten die oenjëngan's op de

-ocr page 35-

			— 32 —
		pijpen onder de knieën zijn; de anderen maken van dit teeken geen melding. 2.     Hanambang-liring; met drie witte sokken op of om de kogels der beide voorbeenen en een der achterbeenen, terwijl de knieën der voorbeenen ieder nog een oenjëngan vertoonen; een slecht teeken; de bezitter van zulk een paard wordt door de grooten niet vertrouwd; alleen door A en C vermeld. 3.     Koré-bandoma; een oenjëngan aan of op devierkoo- ten; zulk een paard brengt onheil aan; alleen door B en G opgegeven; F geeft onder den naam van Sangga-boewana, bestaande uit oenjëngans aan of op de vier kooten, een goed teeken aan. 4.     Saja-maloengga; witte sokken boven of op drie enkels (kogels); zulk een paard doet den berijder dikwijls vallen; alleen door B en G opgegeven. 5.     Sri-ngëmpel, ook Sri-makëpël of Toedjak- boemi; een witte sok aan een der voorbeenen, voorname- lijk het rechter-voorbeen; zulk een paard brengt allerlei huiselijke onaangenaamheden en ongelukken mede; aldus B en G; volgens A en C een witte vlek on- der de vetlok van het rechterbeen; een goed teeken. OP OF AAN DE HOEVEN 1.     Asta-, vier witte hoeven; zulk een paard maakt den bezitter gevreesd; 2.     Poernamasada; een vlekkeloos wit paard met witte of zwarte hoeven; zulk een paard brengt geluk aan, behoedt voor ongelukken en is het beste rijpaard voor vorstelijke personages ; alleen B en G aldus; de anderen maken er geen melding van. II. HM DE MIDDENHAND a. op den rug 1. Ka 1 a-d j o n go k; een oenjëngan op den rug; bij het ge- zadelde paard onder het zadel; zulk een paard bezorgt den bezitter ongeluk;

-ocr page 36-

			— 33 —
		alleen door A en C opgegeven; G maakt melding van een oenjëngan (bij een merrie) op den rug ter plaatse waar het zadel eindigt, mede als een slecht teeken; het „kemellijk" of „de lijkdrager" van D (?). Klabang pinipit; een oenjëngan op den rug, ter plaatse waar het zadel gewoonlijk komt te liggen; zulk een paard is valsch van aard, en niet te vertrouwen; aldus B en Q; volgens A Klabang pipitan, een oenjëngan achter de voorbeenen op de ribben; volgens C. Ngëlabang pipitan; een oenjëngan op het schouderblad, waar het zadel komt te rusten; de bezitter van zulk een paard is volgens beiden onder- hevig aan allerlei ziekten en zal jaarlijks een sterfgeval in huis hebben; de „vliegende slang" van D (?): b.    op de lendenen: Tëmboeng-basa; een oenjëngan links en rechts op de lendenen; de bezitter van zulk een paard zal vele onaan- genaamheden krijgen met zijne familieleden ; komt het teeken slechts aan ééne zijde voor, dan wordt het ook Bërantjak genoemd, mede een slecht teeken; de bezitter zal steeds barsch en wreed zijn tegenover zijn vrouw, kinderen en on- dergeschikten ; alleen door A en C vermeld; het „een lijk on- der den arm dragen" van D (?); c.    op de ribben: Kala-moemboel; een bruin paard met oenjëngan op de ribben onder den buikriem bij het gezadelde paard; een slecht teeken; zulk een paard brengt den bezitter en berij- der ongeluk aan; alleen door A en C vermeld. Kala-pipit; een oenjëngan op de ribben bij het gezadelde paard door den buikriem bedekt; een slecht teeken; alleen door C zoo genoemd; A noemt dit teeken Kala-sapit. Soedjèn; een oenjëngan aaneen der zijden van het paard, waarover de buikriem gewoonlijk loopt; zulk een paard brengt ongeluk aan; volgens B en G;A en C noemen een dergelijk, door

-ocr page 37-

			— 34 —
		hen ook als slecht gekenmerkt teeken Soedoek; palisoe pagele bij F. 4.     Soedjèn-tëroes; een dergelijke oenjengan als de voren- genoemde, maar aan beide zijden van het lichaam; zulk een paard brengt onheil aan; aldus B en G; volgens A en C een oenjengan op de ribben, vlak achter de voorbeenen; een slecht teeken; de „opstijgende slang" van D (?) en palisoe pag el e bij F. 5.     Soedjèn-tjatjap; oenjëngan's op de ribben, ter hoogte van den buikriem, doch niet daardoor bedekt; een goed teeken; de bezitter van zulk een paard zal gelukkig zijn in al zijn ondernemingen; alleen door A en C opgegeven; de „stij gbeugel" van D (?). d. op den buik: 1.     Artjoe-toera; bij een schimmel een oenjengan op den buik; een slecht teeken; de bezitter van zulk een paard zal in rang verlaagd worden; alleen door A en C vermeld. 2.     Babirantjah; een oenjengan, links en rechts op den buik; zulk een paard brengt ongeluk aan; alleen door B en G opgegeven. 3.     Ba ja; drie oenjëngan's, links en rechts op den buik; zulk een paard veroorzaakt dikwijls den dood des berijders; alleen door B en G vermeld. 4.     Baja-sangar; een oenjengan midden op de onderzijde van den buik; zulk een paard is gevaarlijk en bezorgt ongelukken; alleen door B en G opgegeven; boewaja ngang- sar van F (?). 5.     Brantjah; één oenjengan op één zijde van den buik; zulk een paard doet den bezitter vele teleurstellingen en huiselijke onaangenaamheden ondervinden; alleen door B en G opgegeven; de „zwaard- drager" van D (?). 6. Dendeng-wong; oenjengans op den buik ter hoogte waar de stijgbeugels gewoonlijk komen te hangen; een zeer slech teeken; zulk een paard brengt den bezitter armoede en ellende

-ocr page 38-

			- 35 —
		alleen door A en C vermeld; de „rouwendefamilie" van D (?). 7.   Endang nëmoe woeroekan; een merrie-schimmel met een oenjëngan op den buik; maakt den bezitter dikwijls verheugd; alleen door A en C opgegeven. 8.   Mega ngëmoewoelan; een merrie met een oenjëngan op den buik; een goed teeken; de bezitter van zulk een paard zal veel geluk hebben; aldus A en C; volgens B en G, die het teeken Me ga n g ëm o e-s a s i (het ngokowoord voor wo elan) opgeven is dit teeken geheel anders; zie bij „aan of op de bovenlippen" No. 5. 9- Ngalamat-wëdya; een oenjëngan rondom den navel; zulk een paard is niet te vertrouwen; alleen door B en G opgegeven; '0- Sapit; een misvormde oenjëngan op welk deel ook van het lichaam; zulk een paard is schrikachtig en niet te vertrouwen ; volgens B en G; volgens A en C oenjëngan's in de kniebochten; zulk een paard brengt den bezitter ongeluk aan; H- bij een schimmel een oenjëngan links en rechts onder aan den buik, door een streep aan elkander verbonden; een goed teeken; alleen door G opgegeven, doch zonder den naam te noemen. e. op de liezen: 1- Këndit; een oenjëngan aan de voorzijde der lies; de bezitter van zulk een paard heeft dikwijls groote „soesah's"; alleen door A opgegeven. ƒ. op of aan de geslachtsdeelen : OP OF AAN DEN KOKER (OF DE SCHEEDE) 1- Djaja-parosa; vier oenjëngan's op de voorhuid van den penis; zulk een paard maakt den bezitter bemind bij zijne supérieuren; aldus A enC; vergelijk hiervoren D aja-parosa onder „op of bij de handwortels of knieën", sub no. 5. 2. Doedak-angrëm; een krul of kuiltje, ook wel een rond vlekje

-ocr page 39-

			— 36 —
		in het bovenvlak der tong, en een gevlekte penis; zulk een paard brengt ongeluk aan; dit volgens B en G; volgens A en C alleen een gevlekte penis; de bezitter van zulk een paard heeft dikwijls van ziekten, ook in zijn gezin, te lijden. 3.     Seret; een merrie, wier vrouwelijk deel door een witten rand omgeven is; zulk een paard is alleen goed voor san- tri's en priesters, doch brengt iederen anderen bezitter on- geluk aan; dit volgens B en G; volgens A, die geen naam noemt, is het een goed teeken bij een merrie-schimmel, wanneer links en rechts van haar vrouwelijk deel een oenjengan gevonden wordt; de bezitter zal steeds tevreden zijn; C en de anderen maken geen melding van zulk een teeken; 4.     Toempei-ingas; een paard met een verwarden staart en witgekleurden penis; zulk een brengt onheil aan; dit volgens B en G; volgens A en C een oenjengan op den staartwortel; zulk een paard veroorzaakt vele ziekten in het gezin van den bezitter. OP OF AAN DEN BALZAK (OF DE UIER): 1.     Baja-ngangsar; een min of meer langwerpige (naar voren gestrekte) oenjengan vlak aan het eind van den penis aan de onderzijde van den buik; zulk een paard brengt onheil aan-, alleen door A en C opgegeven; vergelijk echter Baja-sangar hiervoren onder „op den buik" sub 4. 2.     Katjawët; een oenjengan op ieder of op een dtr balzak- ken; zulk een paard brengt ongeluk aan; alleen door B en G opgegeven. 3.     Malik-montok; een der teelballen hooger geplaatst dan de andere; de bezitter van zulk een paard heeft dikwijls „soesah'; alleen door A en C vermeld; 4.     Moertisari; een oenjengan als een duizendpoot onder den penis; een goed teeken; zulk een paard is goed voor een vorst;

-ocr page 40-

			— 37 —
		alleen door A en C opgegeven; G geeft een teeken Moektisari, zijnde een oenjëngan aan het onder- eind der bilnaad; een hiermede geteekend paard is een goed strijdros. 5- S a n g 1 i r; een paard met één teelbal, zijnde de andere zoo hoog geplaatst, dat hij in den balzak niet zichtbaar of te voelen is; de bezitter van zulk een paard heeft dikwijls last van ziekten, ook in zijn gezin ; alleen door A en C opgegeven; III. IN DE ACHTERHAND. a.    op het kruis. '■ Haneroes; een schimmel met een oenjëngan op het kruis boven den aars; een slecht teeken; alleen door A en C opgegeven; 2-      K 1 a ba n g-a n g 1 è n g; een oenjëngan op het kruis meteen verlengstuk tot bij den aars; een slecht teeken; aldus volgens A en C; volgens B en G een oenjëngan vlak onder den aars; zulk een paard is kolderig en niet te vertrouwen. 3-     Soeroeng; een oenjëngan op de linkerhelft van het kruis; de bezitter van zulk een paard wordt door zijn ondergeschik- ten bemind; aldus A en C; volgens B en G Boentoet soeroeng; een oenjëngan op het kruis, en zoo geplaatst, dat de lus van den staartriem die omsluit; zulk een paard is een vlugge renner ;depalisoe pasorong van F (?) een dubbelzinnig teeken, dat zoowel goed als slechtkanzijn; voorts zonder naam: 4-     een ingedeukt kruis; een slecht teeken; alleen door C opgegeven. b.    op of aan den staart. OP DEN STAARTWORTEL L i n t a n g-s a r a t; een oenjëngan op den staartwortel, daar- over naar beneden eenigszins verlengd; een slecht teeken; alleen door A en C opgegeven; het door D „pan- terstaart" genoemde teeken (?);

-ocr page 41-

			— 38 —
		2.     Tèkong; een kromme staartwortel; een slecht teeken; alleen door A en C vermeld. 3.     Toemper-ingas; een oenjëngan op den staartwortel; een slecht teeken; aldus A. en C; volgens B en G een paard met een verwarden staart en gevlekten penis-, zulk een brengt onheil aan; (zie hiervoren). AAN DE STAARTHAREN. 1.     Boentel-maj it; een paard met een staart, waarvan de haren gekruld en in elkander verward zijn; zulk een paard ver- oorzaakt vele ongelukken en sterfgevallen in het gezin van den bezitter; aldus B en G; volgens A en C een verwarde staart met donkere haren van binnen en witte haren aan de buitenzijde; mede een slecht teeken als voren; de „rouwsleper" bij D (?) 2.     Doerga-nintjing; een paard, dat, wanneer het bereden wordt, de staartharen wijd uit elkander doet staan, evenals de verschillende deelen van een gesloten bloemtros, die zich opent; zulk een paard brengt onheil aan; alleen door A en C opgegeven. 3.     Pantjal-angoré; een paard, dat, wanneer het bereden wordt, met den staart heen en weder zwaait; zulk een brengt ongeluk aan; alleen door A en C vermeld. 4.     Pantjas-ngawé; een bruin paard, dat met zijn staart heen en weder zwaait of dien in de rondte draait; zulk een bezorgt den bezitter veel onaangenaams ; alleen door A en C opgegeven. 5.     Pëndëm; een paard met geen of zeer weinig staartharen; zulk een veroorzaakt vaak den dood des bezitters; alleen door B en G opgegeven. 6.     Sapoe-wëdar; een paard, welks staartwortel aan het uiteinde niet behaard, dus kaal, is; de bezitter van zulk een paard kan niet spaarzaam zijn; alleen door A en C opgegeven. 7.     Soesoeh-wigar; een paard, welks staartharen soms

-ocr page 42-

			— 39 -
		in den aars dringen; zulk een paard maakt den bezitter gehaat; alleen door A en C opgegeven. 8. Tjoetjoeh; een paard, dat onder het doen eener groote behoefte, met zijn staart heen en weder zwaait; zulk een bezorgt den bezitter veel verdriet; alleen door B en G vermeld. c. op of aan de achterbeenen : '• Bëndana; een oenjëngan op ieder achterbeen onder de heup; zulk een paard brengt onheil aan; alleen door B en G opgegeven. 2. Bëndana-ka toetan; een oenjëngan boven de vetlokken (dus op en aan de achterzijde der kogels) van de achterbee- nen; een slecht teeken; de berijder van zulk een paard zal bij een vervolging gevat worden; alleen door A en C opgegeven. 3- Doerga-rangtjoena; een bruine merrie met een oenjëngan op een dij of beide dijen; de bezitter zal veel van ziekten en sterfgevallen in zijn gezin te lijden hebben; alleen door A opgegeven; de anderen maken er geen melding van. 4.     Kala-kawct; twee oenjëngans links en rechts van de bil- naad; een goed teeken; zulk een paard behoedt den berijder voor ongelukken; alleen door A en C opgegeven; de „dijbloem" van D (?). 5.     Kala-loewang; een kuiltje of deukje op een der heupen of op het achterlijf (geen oenjëngan); zulk een paard doet den berijder dikwijls vallen ; dit volgens B en G; volgens A en C ieder dergelijk kuiltje op het lichaam, onverschillig op welk deel daarvan. 6.     Kala-mangsa; een roodbruin paard met een oenjëngan aan het ondereind der bilnaad; zulk een paard brengt ziekte en onheil aan; alleen door B en G opgegeven. 7- Kombang-anglèng; een oenjëngan links en rechts op de billen, dicht bij den aars; zulk een paard brengt onheil aan;

-ocr page 43-

				— 40 —
		alleen door A en C vermeld. 8.   L o e d i r a-m angoen-tapa; een oenjengan aan een der achterbeenen (de plaats niet nader aangeduid); zulk een paard is woest en kolderig van aard; alleen door B en G opgegeven. 9.   Paloengga-toena; een paard met witte vlekken onder de kogels der achterbeenen; zulk een paard brengt ongeluk aan ; alleen door B en G vermeld. 10.   Sampar-donya; ook D a r a-m o e 1 o e k of Pakoe- djagad; witte sokken aan de achterbeenen; zulk een paard brengt onheil aan; alleen door B en G opgegeven. 11.   Sampar wangke; één witte sok boven den enkel (kogel) van een der achterbeenen; zulk een paard brengt ongeluk aan; dit volgens B en G; A en C noemen met dezen naam het voorgaande teeken Sampar-donya. 12.   W a 1 a n g-k a t o e n o n ; een paard met vier witte beenen, waarvan het wit boven de kogels begint; een slecht, teeken; zulk een paard bezorgt ongelukken; alleen door A en C opgegeven. Verder worden nog als slechte teekens opgegeven (doch zonder namen); 13.   een oenjengan onder den vetiok van het linkerachterbeen (door A). 14.   bij een merrie oenjëngans onder de vetlokken der achter- beenen (door A en C) en 15.   oenjëngans op de hielen der achterbeenen (door C).
			Naar de wijze waarop zij urineeren worden nog als slechte teekens aangemerkt: 1.   Doelada; wanneer de waterloozing met persing gepaard gaat (alleen door G opgegeven). 2.   Doerga-dadak (door A en. C opgegeven); wanneer de water- loozing met persing geschiedt; blijkbaar hetzelfde als Doelada.

-ocr page 44-

			— 41 —
		3-     Doerga-dëlak; een paard, dat met gekromden rug watert; (alleen door B en G vermeld). 4-     D o e r g a-n g a w é ; een paard dat bij het wateren zijne (voor-) beenen besproeit; (alleen door B en G opgegeven). 5-     Pamanggih; een paard, welks waterloozing in twee stralen plaats heeft; (door B en G opgegeven; ook A en C spreken hiervan, doch geven er geen naam voor op); voorts "• (zonder naam) wanneer de waterloozing plassend en met een verspreiden straal plaats heeft (door B en G opgegeven); terwijl, met betrekking tot de harde uitwerpselen van het paard, dit slecht wordt genoemd: *• Pende m-o e p a s ; wanneer in die uitwerpselen kuiltjes in den vorm van oenjëngan's voorkomen (door A, B, C en G vermeld); *■ (zonder naam, en alleen door B en G opgegeven) wanneer het onder het wateren of bij den afgang bromt of kreunt. Naar de robes eindelijk onderscheidt men, behalve de reeds genoemde teekens Bërmana-leboe-gëni, Poernamasidi en Wisnoemoerti nog: '• Bawa-njara; volgens A een zwart paard met zwarte oogen; volgens C een bruin paard met bruine oogen; de bezitter van zulk een paard zal veel geluk hebben; (B en G maken hiervan geen melding). Bramandik; een effen donkerbruine kleur, waarin geen nuance hoegenaamd is waar te nemen; zulk een paard brengt den bezitter geluk aan en doet hem in al zijne on- dernemingen slagen; (alleen door B. en G opgegeven). *• Maha-dewa; volgens A een bruin paard, waarop men ongemakkelijk rijdt, doch dat een goed oorlogspaard is; volgens C een bruin paard met witte of zwarte ronde vlek- ken op den rug; — B en G noemen dit teeken niet. Pan Krësna-malang-dewa; een vlekkeloos zwart paard met zwarte oogen en zwarte lippen; een rijpaard voor een vorst; aldus alleen A en G; vergelijk echter Wisnoe- moerti hiervoren; en 5- Rëtna-koemala; een zwart paard met witte oogen en roo- de haren onder de vetlokken der vier beenen; een goed

-ocr page 45-

				— 42
			teeken; zulk een paard brengt den bezitter veel geluk aan, en behoedt hem tegen armoede en ellende; aldus A en C; B en G maken hiervan geen melding.
		Uit het vorenstaande blijkt genoegzaam, dat de kennis der haar- wervels bij het paard zoo gemakkelijk niet te krijgen is, en dat in spijt van de verklaring s. v. van wijlen Prof. Veth, nl. „dat „het met het gezond verstand zou strijden, aan te nemen, dat die „geheimzinnige koelintjirans wezenlijk iets met de waarde van „het paard te maken hebben," toch wel eenig verband schijnt te bestaan tusschen de aanwezigheid dier haarwervels en de goede of slechte eigenschappen van het betrokken dier. Moeilijk toch is aan te nemen, dat volken als de Hindoe's en de Chineezen, de Japanners, de Javanen, de Boegineezen en Makassaren, de Bataks, enz. zoo maar willekeurig aan al de bij hen bekende haarwervels op het lichaam van het paard een naam en een bepaalde beteekenis hebben gegeven, zonder voorafgaand en zeker zeer langdurig onderzoek, gegrond op een nauwkeurige dagelijksche waarneming en op door verschillende bezitters van paarden met hunne dieren opgedane ervaringen, enz. Van dergelijke ervaringen weet schrijver zelf, die gedurende meer dan twintig jaren achtereen bijna dagelijks te paard of in een rijtuig gereden heeft, mede te spreken. Onder zijne rijpaarden had schrijver een zwarten sandelwood met het teeken Radja- wahana, een uitstekend paard voor het gebergte, waar schrijver toen geplaatst was; — met dit paard is hij tweemalen bij het pas- seeren van desa-bruggetjes, die, terwijl hij er zich te paard op bevond, in elkander zakten, gevallen, en wel telkens links, zon- det dat hij zelf of het paard daarbij eenig letsel hoegenaamd kreeg. Na den tweeden val maakte een van des schrijvers ondergeschikten, een Javaansch ambtenaar, die er zich over ver- wonderd had, dat schrijver telkens met het paard links was ge- vallen, en die het paard nadat het op zekeren dag gebaad was, nauwkeurig had opgenomen, er hem opmerkzaam op, dat het dier ook het teeken Kala-loewang op de linkerdij had, dat bij de zwarte kleur alleen te zien was, wanneer het dier gebaad en nog nat was, doch waarvan de bepaald slechte beteekenis,

-ocr page 46-

			— 43 —
		volgens dien Javaanschen ambtenaar, door het teeken Radja- wahana verbeterd moest zijn, daar schrijver bij die vallen geen ongeluk gekregen had! Het paard had het teeken Kala-loewang °P de linkerdij, en daarmede was ook verklaard, waarom paard en ruiter telkens links zijn gevallen! Eenigen tijd later reed schrijver, die zelf de teugels hield, in een Americaine, getrokken door een vierspan postpaarden, — gewoonlijk liever lui, dan moe, — toen het rechtsche voorpaard, een schimmel, plotseling op-hol sloeg en daardoor de drie an- dere paarden ook op hol deed slaan. In razende vaart en ieder oogenblik de kans loopende van met wagen en al tegen den een of anderen boom, enz. te pletter te worden geslagen, werd schrijver toen ruim 21 palen ver door het vierspan op hol ge- bracht, vóórdat het hem gelukte de dieren tot staan te brengen, gelukkig bij de woning van een assistent-wedana in eene aan- grenzende afdeeling, die hem direct de noodige hulp verleende, want èn de postkoetsier, die naast schrijver op de voorbank gezeten had, èn de beide postloopers waren van het rijtuig weggeslingerd en achtergebleven. Schrijver zelf was er onge- deerd, — alleen met een paar gezwollen handen, — afgekomen, °ok de koetsier en loopers hadden, zooals later bleek, geen letsel bekomen, terwijl aan het rijtuig enz. mede niets man- keerde en geen der paarden ook eenig ongemak bleek te heb- ben gehad of gekregen. Bij nader onderzoek door bedoelden assistent-wedana, die toevallig eenige kennis had van de haar- wervels, bleek hem, dat de schimmel het teeken Sangga-loewang had en door de eene of andere oorzaak plotseling den kolder moest hebben gekregen en daardoor op hol moest zijn geslagen. Dat die gedwongen rit in vliegende vaart zoo gelukkig was af- geloopen, weet bedoelde Assistent-wëdana verder aan de om- standigheid, dat de drie andere paarden mede toevallig het teeken Radja-wahana hadden! Was het in vorengemelde drie gevallen een bloot toeval, dat schrijver er, merkwaardig genoeg, zoo goed was afgekomen, of moest zulks geweten worden aan den invloed (?) vanhetRadja- wahana-teeken ? Wie zal dit uitmaken? Hoe het zij, zeker is het gewenscht, dat nader onderzocht

-ocr page 47-

			— 44 —
		wordt, of tusschen die haarwervels en de eigenschappen, enz., van een paard al dan geen verband bestaat. Intusschen zijn ervaringen als de zooeven vermelde wel ge- schikt, om iemand bijgeloovig te maken! Na dien heeft schrijver zelf getracht, alle bij de Javanen bekende haarwervels te leeren kennen, niet zoozeer uit bepaald bijgeloof, maar meer uit de overweging, dat, aangezien een slecht-geteekend paard op Java zeer moeilijk te verkoopen is, het praktischer moet worden geacht, te zorgen door middel van de kennis dier haar- wervels paarden te hebben, die bij de minst mogelijke kans, dat zij ongelukken, enz. bezorgen, eventueel het best en gemakkelijkst van de hand kunnen worden gedaan. Dat de bestaande Katoeranggan's, d.z. boekjes, handelende over de goede en slechte teekens bij de paarden (ook bij sommige andere dieren) niet altijd met elkander overeenstemmen, en zelfs niet altijd betrouwbaar zijn, blijkt reeds uit de hiervoren opge- geven verschillen niet alleen, maar ook uit de meer dan slordige bewerking van het door den heer Spat genoemde boekje, in den tekst waarvan o.a. teekens worden beschreven, die bij vergelijking met de bij het boekje gevoegde platen, er volstrekt niet mede kloppen, en naar de opgegeven namen te oordeelen, menigmaal ook blijken verkeerd, minstens niet juist genoeg, te zijn beschreven. Van de hiervoren genoemde teekens zijn op de hierbij ge- voegde teekeningen niet aangegeven: Anihui                                         Doekoen-mangsi-goena Asta                                            Doerga-datak Asta-windoe                                Doerga-dëlak Bëngang                                      Doerga-ngawé Bëngang-toena                             Doerga-ngërik Bërmana-laboeh-gëui                   Doerga-nintjing Bërmana-soelui                            Gondrèk-ngilo Bima-tjawët                                 Kalamangsa Boentël-majit                               Klabang-anglèng Boeta-gado-djamna                      Malikmontok Boeta-gëm.long                            Moertisari Djalak-talpoera                            Pamanggih Doedak-angrëm                            Pantjal-angoré Doelada                                       Pantjas-ngawé

-ocr page 48-

			— 45 —
		Pëndëm                                       Satrya-manah Pëndëm-oepas                             Sèrèt Poernamasidi                               Soesoeh-wigar Roeboeh-karna                            Sonjantaka Sangga-wëtjama                            Srilaba Sanglir                                        Tèkong Sapit                                           Tjoetjoeh en Sapoe-wëdar                               Toempër-ingas Satrya-kapanah zoodat men hiervoor den tekst alléén te raadplegen heeft. Bij het gebruik der teekeningen is het ook geraden, vooral voor die teekens, waarbij meer dan één naam staat, dezen tekst in te zien, daar er onder zijn, die samengesteld zijn, d. w. z. behalve uit de „oenjëngan" ook uit iets anders bestaan, wat in de teekening zelf meer dan lastig of zelfs onmogelijk weer te geven was. Vandaar ook, dat de hierboven genoemde teekens niet op de hierbij behoorende platen zijn aangegeven.

-ocr page 49-

			AANHANGSEL.
		Alphabetische lijst der namen van de hiervoren behandelde haarwervels, waarvan die met vette letter de goede, en de overi- gen de slechte teekens aangeven. Bladz- 1.    Ahil..............22 2.    Anda-mastaka...........29 3.    Anihui.............24 4.    Artjoetoera............34 5.    Ast.a............. 32 6.    Asta-manik............29 7.    Asta-windoe...........18 8.     Astina-manis...........29 9.    Babi-rantjah...........34 10.    Badenta-wing-tawang........14 11.    Bahoe-rëksa...........27 12.    Baja..............34 13.    Baja-kapranggoel..........16 14.    Baja-ngangsar...........36 15.    Baja-sangar...........34—36 16.    Bawa-njara...........41 17.    Bëndana............39 18.    Bëndana katoetoetan .........39 19.    Bëngang . . . . . . • • • . . .25 20.    Bëngang-karso..........23 21.    Bëngang-toena...........25 22.    Bërmana laboeh (lëboe) gëni......24 23.    Bërmana-?oelui...........24 24.    Bima-fjawët...........28 25.    Bisoe-tinoekoep (tinoetoeh).......22 26.    Boengkëm............22 27.    Boentël-majit........... 38 28.    Boentël-oepas...........25 29.    Boentoet-soeroeng.........17

-ocr page 50-

		— 47 — Bladz. 30.     Boeta-gado-djamna.........   24 31.     Boeto-gendong...........   18 32.     Bramandik...........   41 33.     Brantjah............   34 34.     Pandang-aring-aring(-ari).......   14 35.    Dandang-mëngajah (mëngajak)......   29 36.     Dandang-ngawé-wangké.........   20 37.     Pandang-noenggang-djisim .......   20 38.     Dandang-mas-soewoeng . . . . .           .15 39.     Dandang-sasëngkang.........   14 40.     Dandang-soesoemping........   14 41.    Dandang-soesoeweng.........   15 42.     Dandang-soewoeng.........   15 43.     Dara-mapag...........   30 44.     Dara-moeloek...........   40 45.     Dendeng-wong...........   34 46.     Dewa-nglajang (mlajang).......   15 47.     Djaga-moeksa...........   16 48.     Djaga-moengsoeh (satroe)........   16 49.     Djaja-parosa...........   30—35 50.     Djajèng-rana...........   15 51.     Djalak-talpoera...........   26 52.     Djanoe-boeda...........   15 53.    Doedak-angrëm..........   25—35 54.     Doelada.............   40 55.     Doekoen-mangsi............   22 56.     Doekoen-mangsi-goena .......   26 57.     Doekoen-mas-pikoellah........   22 58.     Doekoen-mësgoelo.........   13 59.     Doerga-dadak............   40 60.     Doeiga-dëlak...........   41 61.     Doerga-ngawé...........   41 62.     Doerga-ngërik...........   25 63.     Doerga-nintjing..........   38 64.     Doerga-ratjoen(-rangtjoena) .......   23—39 65.     Endang-nëmoe-woeroekan........   35 66.     Qanda-saja............   31 67.     Gëdong-minëb.......... .   18

-ocr page 51-

		— 48 — Bladz. 68.     Goetliq-ngilo (Goendik-ngilo)......18 69.     Gondrek-ngilo...........19 70.     Gorok.............. 26 71.     Hanambang-liring.......... 32 72.     Hanangkoerat...........23 73.     Hanëroes............37 74.     Hardja-pralaja..........26 75.     Kadoet (Kandoet).........31 76.     Kaïntal.............23 77.     Kala kawët...........39 78.     Kala-loewang.......... . 39 79.     Kala-mangsa...........39 80.     Kala-djongok...........32 81.     Kala-misani.............27 82.     Kala-moemboel........... 33 83.     Kala-pipit............33 84.     Kala-sapit............33 85.     Kastaga-windoe..........30 86.     Katjawët............36 87.     Këmël (Kemelta)...........23 88.     Këmil.............23 89.     Këndit.............35 80.    Këtoenggèng-toja..........27 91.     Këntjana-koeta-wësi 1)........20 92.     Klabang-angleng..........37 93.     Klabang-pinipit (pipitan) 2).......33 94.     Koekoeris ............ 20 95.     Koelit-kagësëng..........20 96.     Koesoema-biniseka......... 26 97.     Koetila-ngilo........ . . .19 98.     Kokonang-nanangkoerat.......28 99.     Kombang-anglèng.......... . 39 100.     Koré-bandoma........... 32 101.     Lintang-sarat...........37 102.     Loedira-mangoen-tapa....... . .40 103.     Loemakoe.............26 1)    Zie ook p. 29 2)    Zie ook p. 32 Kala-djongok.

-ocr page 52-

		— 49 — Bladz. 04.     Maha-Dewa...........41 05.     Malik-montok...........36 06.     Mandala-sawang......... .15 07.     Mati-pëpak...........13 08.     Mati-soewoeng...........13 09.     Matjan-kakoeta-srënggi........28 10.     Mega-ngëmoe-sasi (woelan) . . . . 20—35 11 ■    Minangka........... . 30 12.     Moektisari............37 13.     Moertisari........... . 36 14.     Ngalamat-wëdya......... .35 15.     Nila-kauta............20 16.     Oeta-hati..........           .28 17.     Pagas............ .15 18.     Pakoe-djagad...........40 19.     Pralabinja-kala-kakoern........21 20.     Palisoe-!a-garoetoe.....'.....23 21.     Palisoe-oele............18 22.     Paloenggatoena...... . . . .40 23.     Pamanggih............41 . 24.     Pamatri............16 25.     Pandam-koeta-wësi.....■ • . .30 26.     Pamggoeng.........           . . 30 27.     Panggoeng-rantjah..........30 28.     Panggoeng-rentjoh. . . . ■......30 29.     Panggoeng-rentjok..........30 30.     Pan-krèsna-malang-dewa .......41 31      Pantja-kali........... . 31 32.     Pantjal-angoré...........38 33.     Pantjas-ngawH........... 38 34.     Pasoepati............28 35.     Pëndëm . . . . '........ . 38 36.     Pëndëm-oepas........... 41 37.     Pèpèt-poespa-kala.........21 38.     Petah (Patah)...........28 39.     Poedjangga-boettëm (boengkem).....21 40     Poedjangga-ngoembara...... . .21 41.    Poernamasada..........32

-ocr page 53-

		50 Bladz. 142.     Poernamasidi...........24 143.     Poespa-krëne..........'. 13 144.     Poestaka-ladang..........21 145.     Radja-wahana                             ......26 146.     Rëksa . ••...........27 147.    Rëtna-koemala......... . 41 148     Roeboeh-karna...........13 149.     Saja-maloengga..........32 150.     Sampar-donya...........40 151.     Sampar-wangké..........40 152.     Sampar-wëtjana..........21 153.     Sandang-tawa...........29 154.     Sandi-tawang...........16 155.     Sandoeng-watang..........31 156.     Sangga-loewang . . ........13 157.     Sangga-tjëtjana......... 23 158.     Sangga-wëtjana..........23 159.     Sangkala-kaloeng...........27 160.     Sanglir.............37 161.    Sapit.............35 162.     Sapoe-wëdar ...........38 163.     Sarap.............27 164.     Sarap-sari............13 165.     Sasma-toewang..........18 166.     Satrya-kapanah...........14 167.     Satrya-manah,...........13 168.     Satrya-mong-bala.                 .                            . .17 169.     Satrya-pinajoengan.........17 170.     Satrya-soesoemping.........'6 171.     Satrya-tjoendoek-këmbang.......17 172.     Satrya-wirang.....■           .... 27 173.     Sëkar-sapasang..........17 174.     Sëndang-kalingka..........23 175.     Sèrèt..............36 J76.    Sertimang............22 177.     Soeda-praja............ 29 178.     Soedjèn.............33 179.     Soedjèn-tëroes...........34

-ocr page 54-

		— 51 — Bladz. 180    Soedjèn-tjatjap..........   34 181     Soedoek.............   34 182     Soekoe-panggoeng.........   30 183     Soema-wana...........   31 184    Soerèng-gana...........   19 185     Soerèng-kara...........   19 186    Soeroeng............   37 '87    Soesoeh-wigar...........   38 188    Sonja'ntaka............   14 '89    Srilaba.............   24 190     Sri-ngëmpël (—makëpël)........   32 191     Tadah-ëloeh............   19 '92    Tèkong.............   38 '93    Tëlaga-koemëmbëng.........   24 '94    Tëmboeng-basa...........   33 '95    Tjoetjoeh............   39 '96    Tjoedjak-boemi...........   32 '97    Toempe-ringas 1)..........   38 '98    Toenggang-njawa..........   27 '99    Toenggang-toja...........   27 200     Toeroen-tangis...........   19 201     Tradjoe-mas .... .......   18 202     Tradjoe-mas-pandan-tjatoer......   18 203     Tradjoe-pandam-tjatjoer.......   18 204     Walang-katoenon..........   40 205     Walang-këntjèt............31 206     Wandasa, en...........   16 207     Wisnoemoerti,...........   21 — behalve de goede en slechte teekens, waarvan geen afzonderlijke benamingen bekend of opgegeven zijn.
			1) Zie ook Toempei-ingas p. 36

-ocr page 55- -ocr page 56-

		DARI HAL OESER-OESERAN ja itoe Tanda-tanda koelintjiran di badan Koeda, JANG MENJATAKEN TABIAT ATAU ADATNJA, JANG BAIK DAN JANG BOESOEK. Dengen mempergoenaken beberapa katoeranggan Djawa di karang oleh L. Th. MAIJER.
			BETAWI 1915.

-ocr page 57- -ocr page 58-

		Kapada Pembatja ! Soedah lama memang saja berniat, menoeroeti permintaannja beberapa sahabat saja, mëngarang boekoe ini, akan tetapi saben- saben ada halangan roepa-roepa, hingga saja terpaksa, menang- goehken pakërdjaan ini berapa tahoen lamanja. Begitoepoen perlambatan ini tiada membawa roegi kapada saja, karëna bëroleh tempo akan minta dan mëntjëhari sëgala katë- rangan, jang fardloe, akan katerangan ini. Bënar soedah ada bëbërapa soerat katoeranggan, jang dikaloe- warkën, seperti: o- Boekoe obat dan katoerangga koeda, ija itoe menerangken tjatjad atawa baiknja koeda, kéntara dari boeloe atawa tanda- nja, bernama rnathi atawa oeijeng-oeijengan, bagimana tjari- tanja orang doeloe kala. H. Buning, Djokdja. 1879, b. Boekoe obat dan tanda-tanda oesëran koeda, jang baik dan jang djahat, bagimana tjaritanja orang doeloe kala dan ka- pértjajadnnja orang Islam di poelo Djawa, oleh Raden Mas Tjondro-Koesoemo. Albrecht & Rüsche, Batavia—Solo, 1896, dan c Poenika serat katoerangganipoen koeda saha djampènipoen katambahan persapa wawaleripoen. paralëloehoer djeng soesoe- hoenan ing djaman kina, mam kasekaraken. Samarang, G. C. T. van Dorp & Co. 1898, tetapi salainnja dari pada jang terseboet bab b diatas, sakalian- nja tiada ditërangken dengan gambar, sedang jang ada gambarnja itoe, djika katerangannja dibandingken dengan gambarnja, maka sering terdapat, tiada tjotjok, djadi barangsiapa memakai boekoe itoe atjapkali tiada tahoe, mana jang benar dan mana jang salah. Padoeka toean Prof. Dr. I. I. M. de Groot di nëgëri Olanda menerangken lagi, bahoewa orang Tjina djoega tahoe hal oesër- oesëran itoe dan didalem boekoe ,,'Rh-ya" dikatakan, djika koeda ada oesër-oesëran di dada, maka itoe „i-sjing" namanja; djika ada oesër-oesëran di paha belakang, maka dinamakën „kiën-yang"; djika ada di samping badan, di sabelah iganja, maka di sëboet

-ocr page 59-

			— 56 —
		„poeh-fang" dan djika ada oesër-oesëran di belakangnja, maka di natnaï „Khiieh-kwang". Begitoe ada lain-lain nama tjara Tjina iagi, jang nanti saja sëboetkën, djika rriëmbitjaraken oesër-oesëran itoe satoe-persatoe. Disini tjoema hendak saja engëtkën sadja, bahoewa orang Hindoe, dan orang Arab dan orang Djepang, dan orang Melajoe, dan orang Batak, dan orang Boegis, dan orang Makassar, dan barangkali bangsa lain lagi djoega ada katoeranggan begitoe, jang mënjatakën hal oesër-oesëran djoega soedah cijadi soewatoe ka- tahoean, jang memang berharga pada pëndapatannja bangsa- bangsa itoe. Entah doedoeknja oesër-oesëran itoe bertambaktan dengan tabiatnja dan adatnja koeda, jang ada tanda-tanda itoe diatas badannja, — ëntah tiada, maka itoepoen bëlom diterangkën, tetapi, maskipoen ada orang, jang tiada maoe pertjaja, maka roepanja, ada djoega përtambatan demikian, karëna bërapa kali soedah dilihat, koeda jang ada oeser-oeseran begini atau begitoe, djoega ada tingkah-lakoenja jang baik atau jang djahat. Saja sendiri, jang lebih dari doea poeloeh tahoen lamanja ampir saben hari menoenggang koeda atau naek kareta, soedah tahoe djatoh doea kali dengan koeda, jang saja toenggangi (ka- rena, waktoe ada diatas djembatan desa, jang fardloe saja laloei, maka djembatan itoe ambles), tetapi dengan tiada dapet tjilaka soewatoe-poen, tjoema saben-sabennja djatoh kasabelah kiri sadja, maka koeda saja itoe koeda Sandelwood, boeloe item, jang sampai koewat dan bertanda oeser-oeseran „radja-wahana" dan lain lagi, jang baik,— tetapi bareng pada soewatoe pagi, tëlahdi mandiken, dipariksa betoel badannja, maka tërnjata dipahanja belakang, jang sabelah kiri, ada lagi tandanja, ja itoe tanda „Kala-loewang," jang mënoendjoekkën, djatoh, maka djatoh kasabelah kiri tetapi dalem hal saja tiada sampei dapat tjilaka, sebab aria tanda „radja wahana" itoe! Pada sawaktoe lain saja mëmakai Kareta Américaine dengan koeda post, ampat ekor, jang saja Koesiri sendiri; maka tiba-tiba koeda dëpan jang sabelah kanan kaget, laloe kaampat koeda itoe djadi lari sakoewat-koewatnja, sëpërti gila, tiada dapat ditahan lagi, hingga saja dibawah terbang kira-kira 21 paal djaoehnja, bahroe dapat ditahan. Koesir post, jang doedoek disabëlah kiri saja, dan

-ocr page 60-

			— 57 —
		kadoea kenèk post, jang toeroet, semoa melesat daripada tempatnja doedoek dan berdiri, hingga saja tinggal sendiri didalem kareta, jang èntèng itoe, mëmegang tali kang (leidsel koeda ampat itoe. Bëgitoepoen saja dan kareta saja atau koeda-koeda itoe, dan koesir dan kënèk-kënèk post, jang djatoh itoe, semoea slamet, tiada koerang satoe apa, hingga mendjadiken herannja orang banjak, jang tida lain kiranja atau doeganja, nanja saja akan dapat tjilaka, waktoe dïbawa lari itoe, maka barëng dipëriksa bëtoel oleh saorang assistent-wedana, jang menoeloengi saja dan mengarti hal oesër-oesëran itoe, njatalah, koeda, jang moelai lari sakoewat-koewatnja ('mbandang) itoe ada tandanja ,, sangga- loewang" tetapi katiga koeda jang lain bertanda „radja- wahana", menoeroet perkataannja assistent-wëdana tadi, maka itoe boleh dikata oentoeng, sebab tioema dari koewatnja tanda „ radja-wahana" itoe, maka saja tiada kena tjilaka. dan kareta saja tiada antjoer! Entah bënar, ëntah tiada 'oënar demikian keboewatannja tanda „radja-wahana" itoe, saja tiada brani katakën, tëtapi, karëna soedah saja djalani sëndiri tida hal, jang saja tjëritaken tadi, maka dari pada waktoe itoe, saja fardloekën mentjari katërangan atas së- ga!a roepa tanda-tanda oesër-oesëran dan lain lain, jang tërdapat diatas badan koeda atau lain roepa haiwan lagi. Sëgala katërangan itoe tëlah saja wartakën dalem karangan saja tjara Olanda: „Een blik in het Javaansche volksleven" (2 djilid dengan ada gambar-garnbarnja) dan rDe Javaan als landbouwer en veefokker", tetapi dalem kadoewa boekoe itoe tiada saja briken gambarnja koeda, aken mënërangkën doedoeknja sakalian oesër-oesëran itoe. Maka dalem karangan bahroe ini sekarang saja terangkën segala oesër-oesëran itoe dengan gambarnja, dan soepaja gampang pa- kainja boekoe ini akan sakalian pëmbatja, , ang soeka mentjari katërangannja oesër-oesëran itoe salah satoe atau satoe persatoe, sëgala oesër-oesëran itoe soedah saja tandaï jang baik namanja dengan tinta merah, jang djahat, namanja dengan tinta itam, dan lagi soedah saja atoer berkoempoel, menoeroet masing-masing bagian badan koeda, lempatnja doedoek itoe, seperti: manajang ada di kapala atau di dada atau dipaha dan sabagainja lagi, semoea di koempoel, dibitjarakan bersama-sama, djadi, saoepama

-ocr page 61-

				— 58 —
		ada pembatja, jang hendak tahoe segala oesër-oesëran jang tër- dapat dikapala koeda, maka laloe boleh lihat digambarnja kapala itoe. Pada penghabisan maka saja fardloe mëmbëri banjak tërima kasih kapada sakalian sahabat, jang soedah menoeloengi saja dengan roepa-roepa katerangan atas hal ini, apalagi kapada Ra- den Tirtadrana, Patih di Poerwaredjo, karesidenan Këdoe, jang tëlah mëmbëri bëbërapa banjak katerangan kapada saja tëntang nama-namanja oesër-oesëran itoe atau tëntang lain-lain hal lagi.
			L. Th. MA1JER. Meester-Cornelis, Augustus 1909.

-ocr page 62-

		Sabagai telah dikatahoei orang banjak, maka orang Djawa itoe djika memilih koeda jang hendak dibeli — dan dipiaranja soesah sakali disampaikan maoenja. Salainnja dari bangoenan badannja koeda itoe, maka ditilikinja djoega bangsanja, dan oemoernja, dan djalannja, dan boeloenja dan, apalagi djika orangnja mengerti hal itoe, maka segala oesër- oesëran, jang ada di badan koeda itoe pertama-tama diperhati- kannja. Maka oesër-oesëran atau oenjeng-oenjengan itoe amat besar artinja badanja, karena saekor koeda, jang, menoeroet kapertjaan orang banjak, boleh mengadaken sëgala roepa tjilaka dan pënja- kit, hingga kamatian, maka, sabagai sering kali soedah saja lihat, tiada sakalipoen maoe ditërimanja, maskipoen dibërikan pertjoema kapadanja, malah tiada sakalipoen boleh di masoekkan kadalëm pëkarangannja! Akan badannja koeda itoe tiada boleh ada tjatjadnja. Dadanja haroes lebar dan koewat; pakangan kakinja haroes bagoes dan sama doedoeknja, malah kaki dihadapan baik malengkoeng ka- loewar sedikit dari masoek kadalëm; koekoenja haroes berdiri betoel, hingga djangan samasakali sampai kena tanah bagiannja jang sabelah dalem; boentoetnja haroes penoeh dan lempeng dengan pandjang ramboetnja; lehernja haroes koewat dan bela- kangnja djangan lekok; maka itoe semoea hal, jang fardloe dipër- hatikanja. Istin.ewa poela, djika boleh, maka dipintanja: 1.    sirah (éndas) ngoengkal (moengkal) gérang, ja itoe, jangda- hinja rada tinggi, sëpërti batoe gosokan piso, jang soedah lëkok 2.    telapoekan tjoblong, jaitoe matanja biar rada dalem adanja, 3.    djdngga ageng (goeloe gedé), jaitoe leher besar dan koewat, 4.    iga landoeng, jaitoe iga pandjang, 5.    soekoe (sikil) résik, jaitoe kaki bërësih, jang aloes dan rata boeloenja,

-ocr page 63-

			— 60 —
		6.    woeloe ngoelër sërit, jaitoe boeloe aloes, 7.    boentoet kandel, andangoe aren, jaitoe boentoet tebel, jang roepanja seperti kembang aren, 8.    poendak landoeng, jaitoe poendak lebar, 9.    mali pépak atau maü soewoeng, jaitoe kadoewa rnati atau oesër-oesëran di kanan kirinja koentjoengnja biar ada atau tiada ada sama sama sakali, 10.    tjitak tji'kapan (tjoekoepan) jaitoe dahi, jang sedang, tiada terlaloe lebar, tiada terlaloe ketjil, 11.    djagad wiar (amba), jaitoe bokong lebar dan koewat dan 12.    terlebih poela oesër-oesëran jang baik. Lain dari itoe, maka koeda itoe tiada boleh koeda jangdikebéri atau koeda perampoean. Koeda kebiri katanja koerang koewat dan lekas kena penjakit. sedang koeda perampoean itoe baik akan dipakai oleh orang ketjil atau oleh paraiman, boekan toeng- ganganja bangsa priaji atau orang jang berharta. Akan oemoernja koeda, biasanja diperiksa dengan dilihat ka- adaan roepa giginja. Sabagai telah dikatahoei orang banjak, maka koeda perampoean itoe giginja ada 36 boewah, jaitoe 24 boewah gigi geraham dan 12 boewah gigi sara, tëtapi koeda laki laki ada 4 boewah gigi sioeng, djadi giginja ada 40 boewah. Maka menoeroet masing-masing masanja dapat dan menoekar gigi itoe atau menoeroet perobahaan dan roepa atasnja gigi itoe, orang Djawa menamaï oemoemja koeda itoe: 1.    gimbal, jaitoe dari pada waktoe diperanakkan, salamanja ramboeinja masih „gimbai'' (kasap) dan salama koedanja di kata masih. „belo" (anak) hingga djatoh atau ganti giginja dalem, jaitoe hingga oemoer 2 atau 2Y2 tahoen, 2.    poepak, jaitoe oemoer 2 atau 2Vi hingga 4 atau 4XA tahoen, kaloe moelai dan soedah ganti giginja semoa, 3.    satoenggal sisih dari waktoe kaloear gigi sioengnja koeda jang laki laki, ja itoe oemoer 4H tahoen; maka koeda pe- rampoean, jang beroemoer 4Y2 tahoen soedah tiada ada gigi- nja andjing, tjoema ada gigi tengah dan gigi dalem 8 boewah; 4.    rampas, jaitoe oemoer 5 atau 6 tahoen, djika rata sakalian giginja soedah ditoekar dan atasnja gigi itoe kaliatan ada isinja ditengah-tengah,

-ocr page 64-

			— 61 -
		5.    pendak rampas, jaitoe oemoer + 8 tahoen, djika atasnja giginja soedah rata dan litjin, 6.    bëdoeg, jaitoe oemoer + lOtaoen, djika giginja soeda toempoel, 7.    lingsir, jaitoe oemoer + 12 tahoen, djika isi atasnja gigi itoe moelai ilang dan 8.    asar, jaitoe oemoer liwat 15 tahoen, djika giginja doedoek miring, karena goesinja mengkeret, dan gigi itoe roepanja seperti djadi lebih pandjang. Maka oemoernja koeda itoe poekoel rata boleh dikata 20 hingga 25, banjak-banjaknja 30 tahoen larn.anja, tetapi, oleh sebab tanda- tanda oemoernja, liwat daripada oemoer 10 tahoen, soeda tiada begitoe terang lagi, maka djika soeda sampai masa bëdoeg amat soesah ditentoekan, berapa toewanja, jang ,.betoel. Jang boleh dikata tentoe tjoema tanda miringnja giginja;.lebih miring dan lebih koening roepanja, lebih toewa oemoernja. Lagi, koeda jang boeloe item atau merah töewa, djika soeda beroemoer maka moela- moela pada matanja, laloe di idoengnja, dipoendaknja, pada antara ramboetnja, pada antara ramboetnja di leher, pada boentoetnja dan pada penghabisan pada saloeroeh badannja kaloewar boe- loenja poetih, seperti oebannja manoesia. Djoega djalannja koeda itoe diperhatiken, dan diperiksa: 1.    djika fcoedanja mengangkat betoel kakinja, dan koekoenja kaki, jang dibelakang djatoh betoel, pada bekas kakinja jang dihadapan, atau tiada, 2.    djika kakinja jang satöe sama tegoeh djatohnja dan berdiri- nja di atas tanah atau tiada, 3.    djika kakinja dihadapan dan dibelakang sama djaoehnja di- madjoekan, atau tiada, 4.    djika kakinja kakoe atau tiada, 5.    djika koeda itoe, dilihat dari belakang, djalannja seperti sapi atau tiada, 6.    djika koedanja berlangkah limbai atau tiada dengan kakinja dihadapan atau dibelakang, 7.    djika dengkotlnja diangkat sama tingginja atau tiada, 8.    djika berdjalan dengan kakinja djangkang atau tiada, 9.    djika djalannja seperti djago atau tiada dan 10. djika salama berdjalan langkas serta kapalanja, diangkat dengan sapertinja dan koepingnja digerakkan, atau tiada.

-ocr page 65-

			— 62 —
		Tentang warna boeloenja, maka orang Djawa membedakan lima warna, jang kapala, jang masing-masing terbagi beberapa roepa lagi, seperti: a. warna itam. 1.    iréng (tjëmëng) = itam betoel, 2.    tèmah (siti) tëlës = itam-itaman, seperti tanah basah, 3.    përdapa-pëlëm = itam semoe merah, 4.    djamdjan biroe = itam semoe belaoe, 5.    goela gësëng (géndis gësëng) = itam toewa semoe merah, seperti goela jang gësëng, 6.    djragém siwalan = itam semoe merah toewa seperti boewah lontar, jang toewa, dan 7.    djamdjan këtèk = boeloe monjet; b. warna merah. 1.    abang (abrit) — merah toewa, 2.    aöang- Tjina (abrit Tjintën) = merah toewa, semoe merah, 3.    djragëm toewa (sëpoeh) = merah toewa sakali, 4.    djragëm nom (nem) = merah moeda, 5.    napas=^ merah-koening, dan 6.    napas-madoe (maben) = merah-koening disana sihi tertjam- poer warna jang lebih toewa ; c. warna koening. 1.    djamdjan koening [djëné) = koening lemak ketam, 2.    koelit pidjëtan = koening seperti koelit boewah doekoe, 3.    kembang (sëkar) doeren — koening bertoetoel-toetoel, 4.    proempoeng= koening, tertjampoer boeloe itam, 5.    dami bewas = koening dengan disana sini ada bagiannja, jang itam, 6.    bopong = koening dengan djaloer itam diblakangnja dan boeloe tengkok itam dan boentoet itam, 7.    radjëg= koening tertjampoer boeloe itam sedane kaampat kakinja itam, 8.    radjëg wësi (tosan) = seperti no. 7, tetapi lebih banjak itamnja, dan 9.    gambir = koening semoe merah;

-ocr page 66-

			— 63 —
		d.    warna poetih. 1.    poetih (peiak) moeloes = poetih sama sakali, dengan matanja dan idoengnja dan koekoenja poetih, 2.    dawoek poetih (pëtak) = dawoek, 3.    dawoek toetoel = dawoek bertoetoel, 4.    dawoek semboekan = poetih tertjampoer boeloe itam disa- nasini, 5.    dawoek bang (abrit) = poetih, tertjampoer boeloe merah, 6.    dawoek lojoeng=poetih tertjampoer boeloe merah dan itam, dan 7.    dawoek tinggi = poetih dengan toetoel-toetoel ketjil, warna- nja seperti warna koetoe boesoek; e.    warna belang. 1.    pldngka abang (abrit) = merah belang poetih, 2.    pdngka, irëng (tjëmêng) = itam belang poetih, 3.    pldngka dadal sinantënan = koening belang poetih dan merah, 4.    pantjal = koeda, jang boekan koeda poetih, dengan 1 atau 2 atau 3 kaki poetih, 5.    pantjal-panggoeng = idem dengan kaampat kakinja poetih, 6.    doemoek = koeda dengan ramboet poetih di dahinja (pëtak), 7.    daler = koeda dengan garis itam dibelakangnja, 8.    dara-moeloek = sampar donya = pakoe djagad, ja itoe koeda, jang kadoea kakinja belakang poetih, 9.    sampar-wangké = poetih kaki belakang, jang satoe, dan 10. toedjah-boemi = sri mangepel = sri makepel, ja itoe koeda jang poetih kakinja di hadepan, jang sabelah kanan. Sakalian warna dan nama-namanja itoe boekan itoe sadja, jang ada; pada beberapa tempat ada djoega jang lain, Maka antara segala warna itoe, jang dikatakan bagoes sendiri jaitoe warna djragem toewa dan irëng (itam), koeda, jang boe- loenja begitoe, dikataken bagoes dan koewat sendiri, karena biasanja roepanja menkilap, maka itoe soewatoe tanda koedanja segar, djadi tambah bagoesnja. Akan tetapi boleh djoega djadi, warna itoe diseboetkan bagoes, dan dipilih, karena koeda jang demikian gampang patniliharaannja, tiada lantas ketara, djika badannja koerang beresih, seperti koeda jang boeloenja poetih atau koening.

-ocr page 67-

			— 64
		Maskipoen ada jang mengatakan, warna boeloe itoe bertam- batan djoega dengan tabiatnja koeda, maka kabanjakan kali warna itoe tiada begitoe difardloekan seperti oesër-oesëran. jang ter- dapat diatas badan koeda itoe. Sabelomnja membitjarakan oeser-oeseran itoe, maka akan meng- genapkan segala katerangan mi, kita hendak memberi tahoe lebih doeloe, bahoewa orang Djawa tahoe dan ada djoega nama-namanja bagian-bagian badan koeda jang lain, seperti: a. kapalanja. 1.    ëndas fsirahj ngoengkal (moengkal) gërang = kapa\a, jang bagoes, kering dan aloes, , 2.    ëndas fsirahj tëlés = kapala, jang koerang bagoes, gemoek, 3.    ëndas (sirah) boekoeng = seperti kapala kambing laki-laki, 4.    ëndas wdoes (sirah ménda) = kapala kambing domba, dan 5.    ëndas njèlèng (sirah andapan) = kapala babi oetan; b.    lehernja. 1.    goeloe dawa (djanggiï pandjang) ngoekel pakis=leher seperti biasa, 2.    goeloe (djnngga) banjak = leher gangsa, 3.    goeloe mmdjalin (djangg'd mendjatos) = leger ketjil, seperti rotan, 4.    goeloe gëdé (djunggd agmg) = leher gemoek ; c.    dadanja. 1.    tangkil asinga '= dada singa, 2.    dada manoek (pcksi) = dada boeroeng, 3.    dada matjoetjoe ing tëngah = dada ajam, 4.    dada wedoes (ménda) = dada kambing; d. belakangnja. 1.    gëgër këntjëng =be\akang jang lempeng, tiada lekok, 2.    gégèr Icgok — belakang, jang lekok, dan 3.    gcgcr poesoe = belakang seperti belakang ikan ; '■■•■ '■■'"■■                                                     e. gombanja. 1- djalak gëdé (agïng) = gomba pandjang,

-ocr page 68-

		— 65 — 2.    djalak tjoepët = gomba pendek, 3.    poenoek — gomba tinggi, dan 4.    djalak lëkok = gomba pendek ; e. bahoenja. 1.    djoeloek = bahoe (poendak) tinggi dan 2.    poendak dawa (pandjang) loeroes = poendak pandjang; ^. kakinja. 1.    s/Ar// (soekoe) pagah (panggah) — kaki mengangkang, 2.    s/A:// (soekoe) kapétoeng (kapétang pagah) == kaki jang doe- doeknja seperti hoeroef X. 3.    s/A:// [soekoe) mëdang — kaki jang dengkoelnja djaoeh satoe dari lain, ~4. sikil (soekoe) tëpoeng (Ppang) dëngkoel = kaki jang dengkoel- nja dekat satoe dengan lain, 5.    sikil (soekoe) koewaga = kaki, jang toemitnja djaoeh satoe dari jang lain, 6.    sikil (soekoe) impoer = kaki, jang toemitnja dekat satoe pada jang lain, 7.    sikil (soekoe) ngarit = kaki pedang, 8.    sikil wëdoes ménda) = kaki kambing djantan, 9.    sikil sapi (soekoe lëmboe) = kaki sapi, 10.    oegël-oegël djedjëg = kaki, jang koekoenja berdiri betbel dan 11.    tapak djalma = kaki, jang koekoenja pandjang; dan h. bokongnja. 1.    bokong njangkok madja = bokong boender, 2.    bokong djambé sasigar = bobong tadjem, 3.    bokong nangka satoegël = bokong, jang toeroen kabawah, dan 4.    koengsoer = bokong babi. . * * Akan oesër-oesëran, jang hendak kita bitjaraken sekarang, maka dibedakan djoega dengan nama: 1. maU, ja itoe oesër-oesëran jang ada di kapala pada sabelah kanan kirinja koentjoengnja koeda, dan pada ganis jang me- njamboengkan kadoewa koepingnja, dan

-ocr page 69-

			— 66 —
		2. oenjengan, ja itoe sagala oesër-oesëran en lain, jang terdapat diatas badan koeda. Maka, akan gampang tjarinja mati dan oejengan itoe nanti kita seboetkan berkoempoel sabagai terdapatnja pada masing- masing bagian badan koeda itoe, tetapi sabelonnja membitjarakan masing-masing tanda itoe haroes kita beri tahoe lebih dehoeloe, bahoewa sagala katerangan atas masing-masing tandah itoe soe- dah kita bandingkan dengan keterangan jang telah diseboetkan didalem boekoe-boekoe dibawah ini, seperti: A.   Boekoe obat dan katoeronggo koeda, ia itoe menerangken tjatjad atawa baiknja koeda, kentara dari boeloe atawa tandanja, bernama mathi atawa oejeng-oejengan, bagimana tjaritanja orang doeloe kala, H. Buning Djokja, 1879. B.   Poenika serat katoerangganipoen koeda saha djampenipoen, katambahan persapa wawaleripoen para leloehoer djeng soe- soehoenan ing djaman kina; mawi kasekaraken, Semarang G. C. T. van Dorp & Co. 1898. C.   Boekoe obat dan tanda tanda oesëran koeda, jang baek dan jang djahat, bagimana tjeritanja orang doeloe kala dan kapertjajadn orang Islam di poelau Djawa oleh Raden Mas Tjondro Koesoemo, Albrecht & Rüsche, Batavia— Solo 1896. D.  Katerangannja toean Prof. Dr. I. I. M. de Groot, jang ter- koempoel dalem soerat: Iets naders omtrent het bijgeloof der haarwervels op het paard in Oost-Azië. E.   Katerangannja toean C Spat, jang terseboet dalem ka- rangannja: „Het Javaansche volksgeloof ter zake van goede en slechte teekenen op het paard" F.   Katerangannja toean Prof. P. I. Veth, jang termoewat dida- lem boekoenja: „Het paard onder de volken van hetMalei- sche ras", dan G.  Katerangan kita sendiri jang telah kita bitjarakan dalem boekoe kita: Een blik in het „Javaansche volksleven" dan „De Javaan als landbouwer en veefokker". Maka barang siapa mendapat pada katerangan mati atau oe- jengan, jang akan diseboet di bawah ini, salah satoe hoeroef A hingga G itoe, djadi tahoe, hal itoe soedah dibandingkan dengan

-ocr page 70-

				— 67 —
			boekoe, jang diberi hoeroefnja itoe sadja, soepaja djangan sampai ilang terlaloe banjak tempat dan tempo.
					* *
		Sasoedahnja itoe, maka dengan mengambil masing-masing bagian badan koeda, seperti telah dikata dimoeka ini, sekafang boleh kita bitjarakan segala oesër-oesëran, jang ada: A. DIKAPALA. ja itoe: 1. Doekoen mesgoela: koeda perampoean, jang matinja beramboet poetih; itoe baik; tjoema diseboetkan oleh A; jang lain tiada mem- bitjaraken tanda ini; 2.    Mati-pëpak: kadoewa matinja disabelah kanan kiri koentjoengan ada; itoe baik; diseboetkan oleh sakalian pengarang jang terseboet tadi; 3.    Matis-soewoeng: kadoewa matinja tiada ada; itoe baik; A mengatakan ini tanda tiada baik, karena jang menoenggangi atau miara koeda. begitoe, tiadaakan beroleh maksoednja; menoeroet pengarang jang lain- lain, maka tanda ini baik; oleh G dinamaï djoega Poespakrëné; 4.    Sangga-loewang: oenjeng-oenjengan di bagian ka- pala jang sabelah belakang; maka oenjengan itoe, djika koepingnja direbahken kabelakang, tertoetoep dengan koe- ping; itoe tanda boesoek; koeda jang ada tanda itoe sering djahat seperti gila; tjoema diseboetkan oleh B dan G; jang lain tiada membitjaraken; 5.    Sarapsari: oenjengan ngelabang di belakang mati- matinja; koeda jang bertanda begitoe, baik, membawa oentoeng, djoega dalem paperangan; tjoema diseboetkan oleh A den C sadja; 6. Roeboet-karna: matinja terlaloe kabelakang, boekan di- garis pertambatan koeping; koeda jang bertanda begitoe, membawa tjilaka;

-ocr page 71-

			— 68 -
		tjoema diseboetkan oleh A dan C sadja; maka C menamaï djoega „B o e boe h-kar n a" ; 7.    Satrya-manah: doewa oenjengan dibelakang matinja, maka jang kanan rada kabelakang, jang kiri dekat pada matinja; koeda jang demikian baik dipakai dalem paperangan; diseboetkan oleh A dan C; C menamaï Satrya m ë m a n a h ; jang lain tiada membitjarakan tanda ini; 8.    Saterya kapahah: seperti no. 7, tetapi jang kanan de- - kat matinja, jang kiri rada kabelakang; koeda jang bertanda begitoe tiada baik baik; djika dipakai dalem paperangan, maka jang menoenggangi tentoe dapat tjilaka; tjoema diseboetkan oleh A dan C sadja; 9.    Sonjantaka: matinja tjoema sabelah; koeda jang begini, sering menjebabken kamatiannja jang poenja atau jang me- noenggang; A dan C menjataken koeda jang begitoe sering mendjatoken jang menoenggang; 10.    Badenta ing tawang: oejengan di bawah koeping dekat pada tenggorokan; ini tanda baik; koeda begini toenggang- annja Praboe Salya; tjoema diseboetkan oleh A dan C sadja; 11.    Dandang-aring-aring: oejengan disebelah loewar koeping, kira-kira sadjari diatas pangkal koeping; tanda boesoek; priaji tiada boleh miara koeda begitoe, karena tentoe banjak kasalahannja; tjoema diseboetkan oleh A dan C; G membitjaraken djoega tanda Da n dan g-ar i (lihat dibelakang ini) tetapi doedoeknja pada lain tempat; 12.    Dan (lang sasëngkang: oenjengan di sabelah loewar koeping ditengah-tengahnja betoel; tanda boesoek; jang poenja koeda itoe salamanja digoda sagala chabar, jang tiada menjenangken ; tjoema diseboetkan oleh A dan C sadja; 13.    Dandang-soesoemping: oenjengan pada pangkal koe- pingnja; koeda jang bertanda begitoe, panas; tjoema diseboetken oleh A dan C sadja; D menga- taken tanda begitoe dinamai: „mendengar s"a- sambatan" oleh bangsa Tjina; G menamai tanda

-ocr page 72-

			— 69 —
		ini Dandang-mas-soewoeng, djika dipangkal kadoewa koepingr.ja ada oenjengannja, dan I)an- dang-soewoeng, djika tjoema sabelah koepingnja ada oenjengannja begitoe; maka kadoewa tanda itoe boesoek, karena jang pertama menjebabken, jang poenja koeda itoe dibitjarai orang banjak, dan jang kadoewa membawa tjilaka; 14.    Dandang soesoewëng: oenjengan dibawah koeping dekat pada peüpisan; koeda jang begitoe, panas; tjoema diseboetkan oleh A dan C sadja; 15.    D e wa-n gl a j a n g; koeda poetih dengen boentoetnja pandjang dan oenjengan pada koepingnja jang kanan; ini baik; koeda jang begitoe djika dipakai dipeperangan memberi oentoeng; ini katerangannja A dan C; G menamaï Dewa- m 1 a j a n g ja itoe koeda poetih dengen oenjengen diloewar dan di tengah tengah koepingnja jang kanan; koeda begitoe berani, keras larinja dan baik sakali dipakai dipaperangan; 16.    Djajengrana: oenjengan pada oedjoeng kadoewa koepingnja; ini tanda bagoes; jang poenja beroentoeng dalem sagala pakerdjaan jang dilakoekennja; tjoema diseboetkan oleh A dan C sadja; 17.   Djanoeboeda: koeda koening dengen boeloe merah diatas idoengnja dan oenjengan disabelah loewar kadoewa koeping- nja; koeda begitoe baik; jang poenja djadi beroentoeng wang; tjoema B dan G sadja jang bitjarakan; 18.   Mandala-sawang: koeda poetih dengan oenjengan disa- belah dalem koepingnja; koeda begitoe memberi oentoeng; tjoema diseboetken oleh B dan G sadja; 19.   Pa ga3: satoe oenjengan dioedjoeng koeping, jang kanan; ini tanda boesoek; koeda jang begitoe memberi tjilaka; begitoe keterangannja A dan C; menoeroetB dan G oenjengan disabelah dalem kadoewa koepingnja; koeda begitoe membawa segala penjakit dan tjilaka; — jang lain tiada menbitjaraken tanda ini; 20.   Pamatri: oenjengan di belakang kadoewa koepingnja (tetapi tiada ditentoeken tempatnja); ini tanda baik;

-ocr page 73-

			- 70 —
		tjoema diseboetkan oleh F sadja; 21.   Sanditawang: oenjengan dibawah kadoewa koepingnja ketoetoep dengen ramboet tengkok; jang poenja koeda begi- toe akan beroentoeng besar; tjoema diseboetken oleh A dan C; 22.   Satraya-soesoemping: oenjengan pada doewa koeping- nja; koeda begitoe haroes dipiara oleh priaji; begitoe keterangannja A dan C; B dan G mengataken oenjengan pada oedjoengnja kadoewa koeping atau salahsatoe; koeda begitoe aloes dan baik adatnja; 23.   Wandasa: Koeda perampoean dengan oenjengan pada koepingnja sabelah kiri; djika koeda laki-laki ada, oenjengan begitoe sasroe namanja; koeda ini djahat tiada boleh di- pertjaja; tjoema diseboetkan oleh B dan G sadja; 24.   Ba ja-kap ra nggo el; ampat oenjengan, djedjer doewa doewa, satoe djedjer di bawah jang lain, ada di dahi dekat garis pertambatan mata; tanda boesoek; jang poenja koeda itoe akan dapat banjak soesah; begitoe katerangannja A dan C; maka B dan G menjataken doewa oenjengan, satoe diatas jang lain, disabelah atas garis pertambatan mata ; koeda jang bertanda begitoe tjepat dan keras djalannja, baikaken dipakai diperang atau oleh orang politie; 25.   Djaga-moeksa atau Tradjoemas: tiga oenjengan, pasangannja seperti timbangan (padon tëloe) di dahi; ini tanda baik; koeda begitoe membawa redjeki; ini katerangannja A den B; menoeroet B dan G tiga oenjengan di dahi, satoe diatas jang lain, djadi toeroen tiga dengan katoetoepen ramboet oentjoeng; koeda jang begitoe baik dan jang poenja beroentoeng dalem segala pakerdjaan jang dilakoe- kennja; 26.   Djagasatroe atau Djaga-moengsoeh; ampat oenjengan, djedjer doewa-doewa, satoe diatas jang lain; koeda begitoe baik dipakai dalem paperangan; ini katerangannja A dan C; menoeroet B dan G

-ocr page 74-

			— 71 —
		ampat oenjengan di dahi jang bersama mendjadiken roepa silang (kajoe palang); koeda begini men- djaga sagala katjilakaan atau oentoeng malangnja jang ampoenja; 21. Satrya-mong-bala; tiga oenjengan djedjer diatas dahi; ini koeda toenggangannja kapala bala, dan membawa oentoeng di dalem paperangan; tjoema diseboetken oleh A dan C sadja; 28.   Satrya-pinajoengan; lima oenjengan, jaitoe doewa djedjer di dahi (Sekarsapasang), doewa disabelah kanan kiri tenggok dekat bahoe (Koesoema biniséka) dan satoe dibokong, tiada katoetoepan sela atau sjabrak atau tali boentoet (s o e r o e n g); koeda jang bertanda begitoe membawa redjeki dan oentoeng besar; jang poenja dikasihi oleh sakali- an kapala-kapalanja; ini katerangannja G; B tiada menjeboetken tanda ini, sedang A dan C menjataken tanda ini satoe oenjengan, dibokong dibelakang selebrak (Soe- roeng); maka maskipoen tanda ini sampai sering terdapat pada beberapa koeda, dinamaïnja djoega Satrya pinajoengan, akan tetapi lima oenjengan jang mendjadiken tanda sekar sëpasang, dan Koesoema biniséka dan Soeroeng itoe bersama djarang sekali adanja; dari 100.000 koeda barangkali tiada satoe jang bertanda begitoe, maka itoe-amat mahalnja; 29.   Satrya-tjoendoek-kembang; doewa oenjengan, djedjer di dahi, sabelah atas; koeda begitoe toenggangannja ratoe; begitoe katerangannja A dan C; B dan G menamaï tanda ini Sekarsapasang, tetapi doedoeknja oenjengannja, satoe dibawah jang lain, tertoetoep ramboet koentjoeng; kceda begitoe memberi redjeki dan oentoeng; 30.   Palisoe-oele (Boegis); satoe oenjengan di dahi satoe diadoeng; ini tanda baik; tjoema di seboetkan oleh F sadja; D mengatakan tanda begitoe „bintang oemoer pandjang'' namanja pada bangsa Tjina;

-ocr page 75-

			— 72 —
		31.   Tradjoe pan dam tjatoer atau Tradjoe mas- padam-tjatoer: ampat oenjengan doewa djedjer pada garis pertambatan mata dan doewa dibawahnja; koeda, jang bertanda begitoe, baik akan kanaikannja djaksa; tjoema diseboetken oleh A dan C; jang lain tiada membitjarakan tanda ini; 32.   Sasma-toewang; oenjengan dibawah kadoewa koeping, pada palipisan kapala: koeda begitoe memberi redjeki dan oentoeng; tjoema diseboetken oleh B dan G: bandingken djoega dengan JJandang-soesoewoeng di- moeka ini; 33.   Asta-windoe: satoe oenjengan di kapala atau di dada; sedang tiada ada mati atau lain lain oenjengan lagi; koeda begitoe membawa tjilaka, istimewa dalem paperangan; tjoema di seboetken oleh B dan G sadja; 34.   Boeta-gèndong: koeda dengan matanja tjelong(dalem), jang begitoe tiada baik, membawa penjakit dan tjilaka; tjoema diseboetken oleh A sadja; 35.   Gëdongminëb: oenjengan di sabelah atas kadoewa mata- nja; jang poenja akan bertambah-tambah redjekinja: ini katerangannja A dan C; menoeroet B dan G oenjengan diatas dan dibawah kadoea matanja; koeda begitoe baik adatnja dan gampang; 36.   Goedig ngilo atau Goendik ngilo; oenjengan betoel diatas kadoewa matanja; koeda begitoe 'banjak tingkahnja jang tiada baik; ini kateranganja B dan G; menoeroet A koeda merah dengan oenjengan pada matanja kiri; tiada baik, sebab sering mendjatohkan jang menoeng- gang; menoeroet C Koetila ngilo namanja, ja itoe koeda mera dengen oenjengan dekat pada matanja kiri; tiada baik, sering mendjatohkan jang menoenggang: 37.   Gondrèk ngilo: koeda perampoean, maka bajangan didalem matanja terbalik,— djoega koeda laki-laki dengan oenjengan pada matanja kiri, sedang boentoetnja,— tipis ramboetnja,— koeda jang begitoe tjoema baikakan di sem-

-ocr page 76-

			— 73 —
		beleh (dipotong) karena membawa sagala roepa katjilakaan; tjoema diseboetken oleh A dan C sadja; 38.   Soerènggana; Koeda merah toewa dengan oenjengan pada atau diatas matanja jang kin'; memberi oentoeng; jang poenja boleh djadi kaja; tjoema diseboetken oleh B dan G sadja; lihat tan- da, jang dibitjarakan dibawah ini; 39.   Soerèngkara: Koeda boeloe merah toewa dengan oe- njengan pada matanja kanan; koeda begitoe membawa redjeki dan oentoeng; tjoema diseboetken oleh A dan C sadja; 40.   Tadah-ëloeh: oenjengan di bawah mata kadoewanja> koeda jang bertanda begitoe membawa tjilaka; ini katerangannja A, B, C, dan G; D seboetken tanda ,,'tsjing lei"^tadah aer mata tetapi tem- patnja lain, (lihat Toenggang-njawa), dan F kira tanda ini tiada lain hanja tanda jang dibitjaraken dibawah ini; 41.   Toeroen-tangis; menoeroet A oenjengan pada lekok mata, menoeroet C oenjengan pada kelopak mata, jang sabelah bawah; koeda jang bertanda begitoe menjebabken jang poenja itoe menangis; begitoe A dan C; B dan G tiada seboetken tanda ini, dan F kira, ini sama dengan tanda Tadah- ëloeh tadi; 42.   Koeta-westi; oenjengan disabelah kanan kiri idoengnja; koeda begitoe membawa tjilaka; tjoema diseboetken oleh A dan C; B dan G mem- bitjaraken djoega tanda oenjengan disabelah kanan kiri idoeng, tetapi tida diseboetken namanja; 43.   Dandang-ngawe-wangke; oenjengan itam pada oedjoeng salah satoe dan bibir diatas ; koeda begitoe mem- bawa kamatian dalem roemah, tempatnja dipiara: tjoema diseboetken oleh B dan G ; D membitjarakan tanda „t e t e s aer mata" atau „Katjilakaan m o e 1 o e f', jang roepanja ampir sama begitoe ; 44.   Danda ng noenggang djisim; koeda itam dengan oenjengan dibibirnja, jang sabelah atas; jang poenja koeda

-ocr page 77-

			— 74 —
		begftoe sering sakit dan tergoda dengan sagala roepa inga- tan, jang djahat; tjoema di seboetkan oleh A dan C; menoeroet D doewa oejengan dekat atau pada moelatnja, jang dinamaï ,,t e t e s a e r mata" atau „Katj i lakaan m o e 1 o e t" (lihat No 43 tadi); 45.   Koekoeris: oenjengan pada bibir disabelah atas (tempatnja tiada ditentoekan); jang poenja koeda begitoe boros, tiada pandai, menjimpan wang; tjoema diseboetken oleh A dan C; 46.   KoelitKageseng; koeda boeloe merah toewa dengan oenjengan pada bibirnja diatas: koeda begitoe djoedas» tiada boleh dipertjaja; tjoema diseboet oleh B dan G sadja ; 47.   Méga-ngëmoe-sasi: koeda perampoean itam dengan oenjengan pada birbirnja, jang diatas: koeda begitoe baik dan aloes adatnja; tjoema diseboet oleh B dan G sadja; 48.   Ni la-kauta: koeda, jang belakangnja poetih dan ada oenjengannja dibibir jang sabelah atas; koeda begitoe mem- bawa redjeki dan oentoeng besar pada jang poenja-, bigitoe Katerangannja B dan G; A dan C mengatakan koeda merah toewa jang tertjampoer boeloe poetih atau boender-boenderan poetih dibadannja dan ada oenjengan pada bibirnja jang sabelah atas; koeda begitoe toenggangannja orang besar; 49.   Pëpët-poespa-kala: koeda laki-laki, boeloe koening, dengan oenjengan pada sabelah kiri bibirnja diatas atau dibawah; koeda begitoe baik didalem paperangan dan mem- bawa redjeki dan kakajaan kapada jang poenja; tjoema diseboet oleh B dan G sadja; 50.   Poedjangga boengkëm; koeda itam, jang ada oe- njengan pada bibirnja, jang diatas; koeda begitoe baik di- dalem paperangan; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; 51.   Poedjangga ngoembara; koeda itam dengan oe- njengan pada bibirnja jang sabelah atas; ini toengangannja Batara Wisnoe, baik didalem paperangan;

-ocr page 78-

			— 75 —
		begitoe katerangannja A dan c.; B dan G menbi- tjaraken tanda ,,Boedjangga ngoembar a", ja itoe oenjengan warna item pada bibir diatas; koeda baik didalem paperangan; 52.   P o e s t a k a-1 a d a n g; Koeda koening dengan oenjengan pada sabelah kirinja bibir (diatas atau dibawah); koeda begitoe membawa kakajaan kapada jang poenja; ini katerangannja A; menoeroet G koeda merah koening dengan oenjengan di lempeng jang sabelah kiri; jang lain tiada bitjarakan tanda ini; 53.   Pralabinja-kala-kakoem; (A menamaï P r o 1 o- bingoloko-kakoem) koeda merah dengan oenjengan dibibirnja, jang sabelah atas; koeda begitoe djahat dan nakal, membawa sagala roepa penjakit dan tjilaka; tjoema diseboet oleh A dan C. sadja; 54.   Sampai-wëtjana: oenjengan betoel ditengah-tengah bibir, jang diatas poenja salamanja bertjidera (berkelahi) sadja dengan orang lain ; tjoema diseboet oleh A dan C. sadja; 55.   Wisnoemoerti: koeda itam moeloes (sama sakali) jang tiada ada oenjengannja satoe djoeapoen, - atau koeda itam moeloes dengan oenjengan dibibirnja jang sabelah atas,—atau koeda itam moeloes dengan lidahnja itam,—atau lagi koeda dengan oenjengan itam dibelakang poesernja; koeda begitoe membawa redjeki dan oentoeng kapada jang poenja; ini katerangannja B dan G; menoeroet A koeda itam moeloes jang tiada ada matinja; koeda begitoe membawa oentoeng kapada negerinja dan kapada jang poenja; menoeroet C koeda itam moeloes, jang tiada ada matinja dan lidahnja tiada berdjendol pada oedjoengnja; koeda begitoe memberi oentoeng ; 56.   Sertimang: oenjengan pada dagoenja; jang poenja koeda itoe akan beroentoeng; tjoema diseboet oleh C sadja; G menjatakan djoega tanda begitoe, tetapi tiada diseboet namanja; jang lain tiada membitjaraken tanda ini; 57.   A h i 1: oenjengan pada pipinja salah satoe ; koeda begitoe menjebabken jang poenja itoe sering berbantah;

-ocr page 79-

			— 76
		tjoema diseboet oleh A dan C sadja; 58.   Bisoe tihoekoep: oenjengan pada kadoewa pipinja; koeda begitoe mendatangken tjilaka; ini katerangannja A dan C; B dan O membitjaraken Bisoe tinoetoeh, jaitoe oenjengan pada pipi salah satoe (lihat no. 57 diatas ini); koeda begitoe nakal dan banjak tingkahnja; 59.   Boengkëm: menoeroet A oenjengan pada kadoewa pipinja; menoeroet C oenjengan pada pipi, jang sabelah kanan; koeda jang bertanda begitoe membawa ingatan dan kaniatan djahat kapada jang poenja; jang laen tiada membitjaraken tanda ini (lihat kate- rangan kadoewa tanda no. 57 dan 58 diatas ini); 60.   Doekoen mangsi: koeda merah dengan oenjengan pada kadoewa pipinja; koeda begitoe aloes adatnja dan djinak pada jang poenja; tjoema diseboet oleh Q; A membitjaraken tanda I)oekoen-mas-pikoela, dan C Doekoen- mas-pikoellah, jaitoe koeda perampoean boe- loe merah dengan oenjengan pada kedoewa pipinja; ini djoega baik; 61.   Doerga-ratjoen: koeda perampoean boeloe merah de- ngan oenjengan pada kadoewa pipinja; boesoek, koeda begitoe membawa sagala roepa penjakit; tjoema diseboet oleh B dan G sadja; (lihat No. 60 diatas ini);. 62.   Hamangkoerat: oenjengan pada pipi jang sabelah atau pada kadoewa pipinja, roepanja moedjoer ka pantatnja koeda; koeda begitoe toenggangannja kapala bala; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; 63.   Këmil: oenjengan pada pipi jang sabelah atau pada kadoewa pipinja; jang poenja koeda begitoe boros; ini keterangannja A dan C; B dan G menamaï K ë m ë 1 atau K ë m ë 11 a, jaitoe oenjengan pada sabelah bawah kedoewa pipinja; koeda nakal; €4. Sangga wetjana: oenjengan ditengah-tengah kadoewa pipinja; jang poenja koeda begitoe dipertjaja orang banjak; tjoema diseboet oleh B dan G;

-ocr page 80-

			— 77 —
		65.   Sendang-kalingka: doea oenjengan pada masing- masing pipinja; jang poenja koeda begitoe sering dapat tjilaka; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; 66.   Kaïn tal: oenjengan pada rahangnja salah satoe; koeda begitoe amat djahatnja; tjoema di seboet oleh G sadja; 67.   Palisoe-la-goeroetoe (Boegis): oenjengan pada ka- doewa rahangnja; koeda begitoe djahat; tjoema diseboet oleh F; 68.   Sangga-tjëtjana: oenjengan disabelah-bawah kapala, antara kadoewa rahangnja; koeda begitoe baik; tjoema diseboet oleh F; Lain dari itoe, maka di katakan baik dan djahat lagi tanda tanda jang dibitjarakan dibawah ini, jaitoe: 69.    jang dinamaï oleh D „bintang oemoer pandjang" jaitoe oenjengan di dahi (tempatnja betoel tiadadinjataken); itoe tanda baik, menoeroet kapertjajaan orang Tjina dan Djepang; 70.   Poernamasidi: (diseboetken oleh B dan G) koeda jang matanja siwer (poetih); koeda begitoe baik adatnja; A dan C membitjaraken koeda poetih dengan ma- tanja dan koekoenja itam; koeda begitoe baik di- dalem paperangan, dan membawa oentoeng djika jang miara melakoeken peroesahaan tanah; 71.   Sri lab a: (diseboetken oleh B dan G) koeda, jang lidahnja lebar; koeda begitoe mendjadiken jang piara disoekaï oleh orang orang prampoean; A dan C djoega membitjaraken tanda ini, jang di- namainja „Tëlaga Koemëmbëng" menoeroet katerangannja maka dilidah itoe koedoe ada djoega gambarnja lekokan jang seperti telaga penoeh aer; 72.   jang dilidahnja ada tanda seperti gambarnja toengkat pan- djang; itoe baik; 73.    jang dilidahnja kalihatan gambarnja gada (pentoeng); itoe baik; dan 74.   jang dilidahnja ada gambarnja perapatan, jang garis-garisnja seperti oeler naga roepanja; itoe baik;

-ocr page 81-

			— 78 -
		maka tanda ini tjoema diseboet oleh C sadja; jang lain djoega oleh A dan E; tanda tanda ini semoea baik, maka jang djahat: 75.   A n i h n i: poetih matanja terikat dengan pinggir merah; koeda begitoe membawa tjilaka; tjoema diseboet oleh B dan G sadja; 76.   Boeta-gado-djanma: koeda jang dalem lekokan matanja; tiada baik, karena memdatengken banjak soesah didalem roemah tangganja jang poenja; tjoema diseboet oleh B dan G sadja; 77.   B ë r m a n a-1 a b o e h - g ë n i atau Bërmana-lëboe- geni: koeda jang matanja sabelah siwer (poetih); koeda begitoe tiada baik; jang poenja sering ketjiwa atau sebel; tjoema diseboet oleh A, B, C dan G; 78.   Bërmana-soelni: mata besar, pinggirnja beramboet poetih, jang teroes sampai di lobang idoeng; koeda begitoe membawa penjakit dan kamatian; tjoema diseboet oleh B dan G sadja; 79.   Doedak-angrëm: oenjengan atau lekokan diatas lidah- nja dengan kanialoewannja belang; koeda begitoe mendatang- ken tjilaka; ini katerangannja B dan G; menoeroet A dan C tjoema kamaloeannja sadja belang, tiada bersama dengan oenjengan dilidah; 80.   Doerga-ngërik: koeda perampoean, jang bersioeng, atau laki-laki tiada ada sioengnja; koeda begitoe djahat, sering seperti gila dan tiada sakalipoen boleh dipertjaja; ini katerangannja B dan G; A dan C menamaï begitoe koeda, jang, djika berkentjing seperti ber- djongkok, sedang kentjingnja ngerowok; A menamaï tanda ini Boentél-oepas; C. tiadamenjeboetkan namanja; lagi 81.   oenjengan pada oedjoeng koepingnja, dengan matanja dji- lalatan; dan djahat, 82? pangkal matanja, jang kiri, berboeloe poetih, itoe tiada baik dan 83. matanja kiri, apalagi matanja kanan terpoeter ada ramboet- poetih, itoe djahat;

-ocr page 82-

			— 79 —
		B. DITËNGKOK. 1. Bëngang-karsa: lekokan, boekan oenjengan, pada teng- koknja, dibawah ramboet tengkok; itoe tiada baik; tjoema diseboetken oleh A dan C sadja; C. DILEHER. 1. - B ë rt g a n g • koeda, jang ramboet tengkoknja keriting; koeda begitoe memdatangkan tjilaka; tjoema diseboet oleh B dan G; 2.     Bëngang-toewa; koeda, jang ramboet tengkoknja sa- bagian katoetoepan sela; koeda begitoe membawa penjakit; tjoema diseboet oleh B. dan G; 3.     Djalak-talpoera: koeda jang ramboet tengkoknja tipis dan pendek; itoe djahat; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; 4.     Doekoen-mangsi-goena; koeda poetih, jang ram- boet tengkoknja bewarna merah pada pokoknja; ini koeda baik didalem paperangan; begitoe katerangannja B dan G; menoeroet A dan C koeda perampoean boeloe merah tertjampoer poetih; 5.     Loemakoe: oenjengan dipinggir tengkok, katoetoepan dengan ramboet tengkok, katoetoepan dengan ramboet teng- kok; koeda begitoe baik dan gampang diadjari; tjoema diseboet oleh A, B dan G sadja; 6.     Go rok: oenjengan pada permoelaan leher, antara kadoewa rahangnja; koeda begitoe mendatangken tjilaka; tjoema diseboet oleh A, B dan C sadja; 7.     Hardja-snalaja: oenjengan di leher, lebih tinggi dari tanda Loemokoe, dekat pada pinggir tengkok; koeda begitoe membawa oentoeng; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; D membitja- raken djoega tanda begitoe jang dinamaïnja „pem- bawa roembai roembai"; 8.    Koesoem a-b i n i s é k a: oenjengan pada kanan kiri leher, rada kaatas dekat bahoe; koeda begitoe membawa oentoeng; tjoema diseboet oleh A dan C sadja;

-ocr page 83-

			— 80 —
		9. Radja-wahana: doewa oenjengan satoe dileher, satoe didada tersamboeng dengan garis, seperti ngelabang; ini tanda boleh dikata tanda jang kapala, karena sagala tanda djahat jang ada dibelakangnja itoe didjadiken koerang djahat sedang tanda tanda jang baik, bertambah baiknja lagi; menoeroet A dan C, maka tanda ini jang diseboet oleh B dan G dan oleh kadoewanja itoe, membawa kabaikan kapada jang poenja, sebab diasihi dan di- hormati orang banjak; 10.   Sarap: oenjengan betoel ditengah leher; koeda begitoe djahat; tjoema diseboet oleh B dan Q; menoeroet D maka tanda begitoe „p ë n j ë k è k lèhèr" namanja; 11.   Sangkala-kaloeng: oenjengan dilèhèr, kira kira 5 atau 6 djari djaoehnja dari koeping; itoe tanda boesoek; tjoema diseboet oleh A dan C; 12.   Satrya-wirang: oenjengan disabelah kanan lèhèr; jang poenja koeda begitoe sering dapet maloe; tjoema diseboet oleh A dan C; 13.   Oenjengan pada tenggorokan; jang poenja koeda itoe boleh djadi kaja; tjoema diseboet oleh A sadja; jang lain tiada me- njeboetken; D. DIBAHOE. 1.   Toenggang-njawa: oenjengan pada tempat kapala sela biasanja djatoh diatas bahoe itoe; ini tanda boesoek; tjoema diseboet oleh B dan G; D membitjaraken tanda „pembolong ramboet tengkok" dan „pengisi aer mata"; 2.   Toenggangtoja: oenjengan pada tempat penghabisan ramboet tengkok; koeda begitoe sering menjababken matinja jang poenja; ini katerangnnja B dan G; A dan C menamaï tanda ini „K a t o e n g a n g -1 o j a", dan menjatakan lagi boekan penjakit sadja jang akan manggoda jang poenja, tetapi dia djoega sering dianiaja orang;

-ocr page 84-

			— 81 —
		E. Dl DADA 1.    R ë k s a atau Bahoe-rëksa: oenjengan pada sabelah hadapannja masing-masing poendak, pada kanan kirinja dada; koeda begitoe koewat dan baik adatnja; ini katerangannja B dan G; A dan C menambahken lagi, koeda begitoe baik didalem paperangan dan membawa redjeki dan oentoeng; 2.     Kalamisani; oenjengan betoel ditengah-tengah dada; koeda begitoe sering menjebabken matinja menoenggang; tjoema diseboet oleh B dan Q; F membitjaraken tanda „B o e t ë k hati"; 3.     Kokonang-hanangkoerat: oenjengan didada, doe- doeknja sama tingginja dengan djoeboernja koeda; koeda begitoe membawa oentoeng; tjoema diseboet oleh A sadja; 4.     Matjan-kakoeta-srënggi: tiga oenjengan didada dekat tempat peroet; jang poenja koeda begitoe dihormati orang banjak; tjoema diseboet oleh A; C menamaï begitoe oe- njengan diperoet, pada tempat dan menjatakan tandi ini tiada baik, karena jang poenja koeda itoe sa- lamanja melarat dan sakit-sakitan; jang lain tiada menbitjarakan tanda ini, tjoema F jang menjeboetkan tanda „Tamèn g"; 5.     Oetah-hati: oenjengan didada dekat tempat hati; koeda itoe baik dan aloes adatnja; tjoema diseboet oleh A, B dan G; jang lain tiada membitjarakan, hanja D ada menjeboetkan tanda „1 ë k o k s o k o n g"; 6.     Pasoepati: oenjengan ditengah-tengah dada; koeda begi- ' toe membawa tjilaka; tjoema diseboet oleh A sadja; roepanja tanda ini sama dengan „K a 1 a - m i s a.n i"; 7.     P e t a h atau P a t a h: doewa oenjengan didada, pada kanan kirinja hati; koeda begitoe baik dan aloes adatnja; tjoema diseboet oleh B dan G sadja;

-ocr page 85-

			— 82 -
		F. Dl POENDAK. 1.     Bima-tjawët: poendak jang sabelah lebih tinggi dari jang lain; koerang baik; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; 2.      Këntjana-koeta-wësi: tiga oenjengan satoe didada, dan jang lain diatas masing-masing poendak; koedabegitoe tiada ada tingkahnja dan baik adatnja: tjoema diseboet oleh B dan G sadja; G. Dl KAKI, JANG Dl HADAPAN. 1- Sandang-tawa: oenjengan pada kaki depan jang kiri, disabelah atasnja; koeda begitoe membawa oentoeng dan redjeki; tjoema diseboet oleh B dan G; 2.     Soeda-praja: tiga oenjengan pada masing-masing kaki depan di sabelah atas dan di loewar; koeda itoe tiada boleh dipertjaja; ini katerangannja B dan G; menoeroet A dan C lebih kabelakang doedoeknja; koeda begitoe mem- bawa tjilaka dan jang poenja sering dianiaja; 3.     Astina-manis: kadoewa kaki dihadapan dan kadoewa kaki dibelakang sabelah atasnja semoea poetih; koeda begitoe mendatengken redjeki dan oentoeng; tjoema diseboet oleh A sadja; 4.     Anda-mastaka: oenjengan pada masing-masing dengkoel kaki dihadapan; membawa tjilaka; ini katerangannja B dan G ; menoeroet A doedoeknja oenjengan itoe disebelah atas dengkoel; menoeroet C disabelah bawah dengkoel; 5.     Asta-manik: djika bagian kaki, kaampatnja, jang dibawah dengkoel sedikit tiada sampai kabawah sama sakali beram- boet poetih; jang poenja koeda begitoe sering dapat maloe; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; 6.     Dant.lang mëngajah atau mengajak: oenjengan pada sabelah dalemnja kaki depan jang kiri; jang poenja koeda itoe sering dikataï orang; tjoema diseboet oleh A dan C;

-ocr page 86-

			— 83 —
		7.     Dara-mapag: oenjengan disebelah depan dan di sabelah atas dengkoel kaki depan jang kanan; ini tanda boesoek; tjoema diseboet oleh A dan C; 8.     Djaja-parosa: oenjengan pada masing-masing dengkoel didepan dan dibelakang; koeda begitoe tjepat dan berani dipaperangan; ini katerangannja B dan G; menoeroet A dan C ampat oenjengan pada koeloep kamaloewannja, dan koeda begitoe menjebabken jang poenja dikasiki oleh kapala-kapalanja; 9.     Kastaga-windoe: satoe atau doewa oenjengan dibawah dengkoel, jang didepan; koeda begitoe baik; tjoema diseboet oleh A dan C; 10.   Minangka: koeda jang kaampat kakinja poetih sama sakali dan lidahnja lantjip; koeda begitoe baik didalem paperangan; tjoema diseboet oleh B dan G sadja; 11.   Pamlan koeta wësi: satoe oenjengan pada dengkoel kaki kanan, jang didepan dan jang dibelakang; dan doewa oenjengan didengkoel kaki kiri, jang didepan dan jang di- belakang; koeda begitoe baik akan kapala kapala desa, mem- bawa redjeki dan oentoeng pada desanja; tjoema diseboet oleh B dan G sadja; 12.   Panggoeng: satoe oenjengan disebelah atas masing masing dengkoelnja; koeda begitoe toenggannja sadja dan orang besar; ini katerangannja B dan G; A dan C menamaï „Soekoepanggoeng" dan menjataken, koeda begitoe membawa oentoeng; 13.   Panggoeng-rantjah: satoe oenjengan pada kaki depan; jang kiri, atau pada sabelah depan lempengnja, jang kanan, koeda begitoe membawa tjilaka; ini katerangannja G; A dan C menamaï „Pang- goeng-rentjo k", jaitoe koeda merah dengan oenjengan pada kakinja kiri, jang didepan; tanda tiada baik; 14.   Panggoeng-rentjoh: (C menamaï „R e ntj o h" sa- dja) oenjengan pada kakinja tiga; koeda begitoe membawa tjilaka;

-ocr page 87-

			— 84 —
		diseboet oleh A, B, C dan G; jang lain tiada membitjarakan tanda ini; 15.   Sandoeng-watang; oenjengan pada dengkoel diha- dapan salah satoe; koeda begitoe amat djahatnja; ini katerangannja B dan G; menoeroet A dan C kakinja depan dan belakang pada satoe belang; pada djika begitoe; 16.   Soemawana: oenjengan di sabelah dalem padanja kaki depan salah satoe; koeda begitoe membawa soesah banjak; tjoema diseboet oleh B dan G; lihat Dandang- m ë n ga j a h; 17.   Walangkëntjët; tiga kakinja poetih; koeda begitoe djahat, sering membinasaken jang menoenggang; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; 18.   oenjengan pada kaki depan jang kiri (tempatnja tiada di- tentoekan) dan 19.   oenjengan beramboet poetih, dekat dengkoel kaki depan jang kanan, kadoewa tanda ini diseboet baik oleh A dan C tetapi tiada dinamainja; sedang pengarang jang lain tiada membitjaraken tanda itoe; 20.   Kam.loet atau Kadoet: ampat kaki poetih, diatas oegel- oegëlan dengan peroetnja poetih; jang poenja koeda itoe dikasihi oleh kapala-kapalanja; begitoe katerangannja B dan G; A menamaï „K o e- d o e t" dan C ,,K a (.1 o e t". Koeda begitoe memeli- haraken dan pada sagala kadjahatan ; 21.   Pantja-kaU: tiga kakinja poetih dan oegel-oegelan sam- pai dibawah dengkoel; ini toenggangannja radja atau kapala- bala; tjoema diseboet oleh A dan C; 22.   Ganda sa ja: doewa oenjengan pada kadoewa boekoe kaki depan atau dibawah koentjoeng kaki itoe; ini tanda djahat; begitoe katerangannja A; C mengataken oenjengan doewa dibawah dengkoel; jang lain tiada membi- tjarakan tanda ini; 23.   Hanambang-liring: boekoe pada dengkoel kadoewa

-ocr page 88-

			— 85 —
		kaki, jang di depan-, jang poenja koeda begitoe tiada diper- tjaja oleh kapala-kapalanja; tjoema diseboet oleh A dan C; 24.   Koré-bandoma: oenjengan pada kaampat koekoe kaki- nja; koeda begitoe mendatangkan tjilaka; tjoema diseboet oleh B dan G, akan tetapi F mem- bitj araken tanda Sangga-boewana, jaitoe oe- njengan pada kaampat oegel-oegelan kaki, dan tanda ini dikatahannja baik; 25.   Saja-maloengga: tiga koekoe kakinja poetih; koeda begitoe sering mendjatohken jang menoenggang: tjoema diseboet oleh B dan G; 26.   S r i - n g ë m p i ë, atau Sri-makëpël, atau Toedjah- boemi: kaki depan salah satoe, apalagi jang kanan, poetih oegel-oegelannja; tiada baik; jang poenja dapat segala roepa soesah dan katjilakaan; begitoe katerangannja B dan G; A dan C menamai be- gitoe tanda boeloe poetih dibawah koentjoengnja kaki depan, jang kanan, dan mengataken tanda itoe baik; 27.   Asta: koekoe poetih pada kaampat kakinja; koeda begitoe menjebabken, jang poenja itoe di endahken orang, dan 28.   Poernamasada: koeda poetih moeloes dengan koekoe poetih atau itam; koeda begini toenggangannja ratoe, mem- bawa redjeki dan oentoeng, dan mendjaoehken sagalakasoehan atau tjilaka; kadoewa tanda ini tjoema diseboet oleh B dan G sadja, tiada dibitjaraken oleh jang lain lain; H. DI TOGOK (BAGIAN BADAN, JANG DITENGAH). 1.     Kala-djongok: oenjengan diatas belakangnja, dibawah sela; koeda begitoe membawa tjilaka; tjoema diseboet oleh A dan C; G membitjaraken djoega oenjengan begitoe pada koeda perampoewan, tetapi tiada diseboet namanja, sedang D menamai oenjengan begitoe „d j i s i m - o n t a" atau „p e- m i k o e 1 - d j i s i m"; 2.     Klabang-pinipit: oenjengan dibelakang pada tempat sela; koeda begitoe tiada boleh dipertjaja;

-ocr page 89-

			— 86 —
		ini katerangannja B dan G; menoeroet A „Klabang p i p i t a n ", oenjengan di iga, dekat kaki depan,— menoeroet C „ngelabangpipitan" oenjengan dipoendak, tempat doedoeknja sela; kadoewanja mengatakan tanda ini tiada baik; jang poenja koeda begitoe sakitansakitan, dan sering kamatian;—maka D menamaï tanda begitoe „o e 1 e r b e t e r b a n g"; 3.     Tëmboeng-basa; oenjengan pada kanan kiri lamboeng- nja; jang poenja koeda begitoe dapat banjak soesah; djika adanja oenjengan tjoema sabelah, maka namanja B ë r a n t j a k, djoega tiada baik, karena jang poenja itoe salamanja bengis pada anakbini dan rajatnja; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; tetapi D membitjaraken djoega tanda begitoe, jang dinatnainja „mëngëmpit m a j i t" ; 4.     Kala-moemboel: koeda merah jang ada oenjengan ka- toetoepan dengan amben sela; koeda begitoe membawa tjilaka; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; 5.     Kal a-pi pit: oenjengan di iga dibawah amben sela; tanda tiada baik; tjoema diseboet oleh C; A menamaï „K a 1 a - s a- p i t", sedang jang lain trada membitjaraken tanda itoe; 6.     Soedj èn: oenjengan pada sabelah badannja, katoetoepan oleh amben; koeda begitoe mendatangken tjilaka tjilaka; ini katerangannja B dan G. A dan C menamai „Soedoek", dan F „Palisoe page Ie (Boeg is); 7.     Soedjèn-tëroes: oenjengan seperti jang tadi, tetapi pada kanan kiri badannja; koeda begitoe membawa tjilaka; begitoe katerangannja B dan G; menoeroet A dan C oenjengan di iga, dekat kaki depan, itoe tanda tiada baik; maka D dan F djoega membitjaraken tanda begitoe, jaitoe „o e 1 a r naik kaatas"dan „Palisoe p a g e 1 e" (Boegis); 8.     Soedj è n-tjat jap : oenjengan di iga pada tempat amben peroet, tetapi tiada katoetoepan amben itoe; ini tanda baik; jang poenja beroentoeng dalem sagala pakerdjaannja; tjoema diseboet oleh A dan C; D membitjarakan tanda begini, jang dinamaïnja; „Sangg a-wëdi";

-ocr page 90-

			— 87 —
		9. A r t j o e-t o e r a : koeda poetih jang ada oenjengannja di- peroetnja; tanda djelek; jang poenja akan ditoeroeken pang- katnja; tjoema diseboet oleh A dan C; 10.   Babirantjah: oenjengan pada kanan kirinja peroet; koeda koeda begitoe membawa tjilaka; tjoema diseboet oleh B dan G; 11.   Ba ja: tiga oenjengan pada kanan kirinja peroet; koeda begitoe sering menjebabken matinja, jang menoenggang; tjoema diseboet oleh B dan G sadja; 12.   B a j a-s a n g a r; oenjengan dibawah peroet, betoel ditengah ; koeda begitoe djahat; tjoema diseboet oleh B dan G; F membitjaraken tanda jang dinamaïnja Boewaja-ngangsar; 13.   Brantjah: satoe oenjengan padasisi peroet; koeda begitoe mengadaken kasoesahan roepa roepa ; tjoema diseboet oleh B dan G; D membitjarakan tanda „pamikoel p ë d a n g"; 14.   Dendeng-wong: oenjengan dikanankiri peroet pada tempat djatohnja sanggawëdi; koeda bagian membawa soesah dan kamalaratan; tjoema diseboet oleh A dan C; D membitjaraken tanda begitoe, jang dinamaïnja „Koelawarga berka- boeng"; 15.   Endang nëmoe woeroekan: koeda perampoewan, boeloe poetih, jang ada oenjengan diperoetnja; membawa kasenangan; tjoema diseboet oleh A dan C; 16.   Mega ngëmoe woelan: koeda perampoewan jang ada oenjengannja di peroet; membawa oentoeng; begitoe katerangannja A dan C; menoeroet B dan G, jang menamaï tanda itoe „Mega ngémoe sasi", maka lain roepanja (lihat didepan ini); 17.   N gal am at-w édya: oenjengan ngoebengilpoesernja; koeda begitoe tiada boleh dipertjaja; tjoema diseboet oleh B dan G ; 18.   Sapit; oenjengan jang keretoet roepanja, pada bagian badan jang mana sadja; itoe tiada baik; koeda jang ada tanda be- gitoe kaget-kagetan dan tiada boleh dipertjaja;

-ocr page 91-

		— 88 — ini katerangannja B dan G; menoeroet A dan C oenjengen pada lipatan loetoet; koeda begitoe mem- bawa tjilaka; 19.   Koeda poetih, jang ada oenjengannja dibawah pada kanan kiri- nja peroet jang tersamboeng satoe dengan lain; itoe tanda baik; tjoema diseboet oleh G, tetapi tiada dinjataken Damanja; 20.   Kendit: oenjengan pada sabelah depan selangkangan; koeda begitoe membawa banjak soesah; tjoema diseboet oleh A sadja; 21.   Djaja-parosa.- ampat oenjengan pada ikoet kamaloewannja; koeda begitoe menjebabken jang poenja di kasihi oleh kepala-kepalanja; begitoe katerangannja A dan G; lihat Djaja-parosa didepan ini tadi; 22.   Doedak-angrëm: oenjengan atau lëkokan, atau toetoel boender disabelóh atas lidah, dengan kamaloewannja belang ini katerangannja B dan G; menoeroet A dan C tjoema kamaloewannja belang; jang poenja koeda begitoe sering sakit, djoega anak bininja. 23.   Sèrèt: koeda perampoewan jang kamaloewannja diïkat ram- boet poetih; koeda begitoe tjoema baik akan imam dan santri, tetapi kaloe dipiara orang lain, membawa tjilaka; ini katerangannja B dan G; menoeroet A, jang tiada menjeboetken namanja, maka baik djika pada kanan kiri kamaloewannja koeda perampoewan itoe ada oenjengannja; jang poenja koeda begitoe salamanja se- nang; C dan jang lain tiada membitjaraken tanda ini 24.   Toempër-ingas: koeda dengan ramboet boentoetnja koesoet dan kamaloewannja belang; koeda begitoe menda- tangken tjilaka; ini katerangannja B dan G; menoeroet A dan C oenjengan diatas bagal boentoetnja; koeda begitoe membawa penjakit; 25.   Baja-ngangsar: oenjengan jang moedjoer kadepan, pada oedjoeng kamaloewan disebelah bawah peroet; koeda begi- toe membawa tjilaka; tjoema diseboet oleh A dan C; lihat djoega „Baja- sangar" didepan ini;

-ocr page 92-

			- 89 -
		26.   Katjawet: oenjengan pada kontolnja kadoewa atau salah satoe; koeda begitoe menjilakaken; tjoema diseboet oleh B dan G; 27.   Malik-montok: pelernja jang satoe doedoeknja lebih tinggi dari jang lain-, koeda begitoe membawa kasoesahan; tjoema diseboet oleh A dan C; 28.   M o e r t i s a r i: oenjengan ngelabang dibawah kamaloewannja; koeda begitoe toenggangannja radja; tjoema diseboet oleh A dan C; G membitjarakan tanda moektisari, ja itoe satoe oenjengan pada oedjoeng tjilakan pantatnja; koeda begitoe baik di- dalem paperangan; 29.   Sanglir: koeda jang pelernja tjoema satoe; jang poenja koeda begitoe sering sakit; tjoema diseboet oleh A dan C; I. D1BOKONG. 1.   Haneroes: oenjengan dibokong disabelah atas lobang pantat; ini tanda tiada baik; tjoema diseboet oleh A en C; 2.   K 1 a bang-angleng : oenjengan dibokong, moedjoer sampai dekat djoeboernja; ini tanda tiada baik; ini katerangannja A dan C; menoeroet B dan G oenjengan dibawah djoeboer; koeda begitoe tiada boleh dipertjaja; 3.   Soeroeng: oenjengan pada sabélah kiri bokongnja; jang poenja koeda begitoe dikasih oleh kapala kapalanja; ini katerangannja A dan C; menoeroet B dan G na- manja boentoet soeroeng, ja itoe oenjengan dibo- kong, betoel didalem apoes boentoet djatohnja, tiada katoetoepan tali boentoet itoe; koeda begitoe tjepat larinja; F membitjarakan tanda begini, Palisoe pa- sorong nartianja; itoe tanda boleh baik, boleh djahat; 4.   Bokong, jang lëkok, tiada diseboet namanja, itoe tiada baik; tjoema diseboet oleh C sadja; J. DIBOENTOET. 1. Lintang-sarat: oenjengan pada bagal boentoetnja jang sada pandjang; ini tanda boesoek;

-ocr page 93-

			- 90 -
		tjoema diseboet oleh A dan C; D membitjarakan tanda „Boentoet matjan toetoe 1"; 2.   Tèkong: bagal boentoetnja bengkok, ini tanda tiada baik; tjoema diseboet oleh A dan C; 3.   Toemper-ingas; oenjengan pada bagal boentoetnja; tanda tiada baik; ini katerangannja A dan C; menoeroet B dan O koeda jang boentoetnja koesoet; koeda begitoe mem- bawa tjilaka (lihat Toempër-ingas didepan ini); 4.   B o e n t ë 1-tti a j i t: koeda, jang boentoetnja keriting dan koesoet; itoe tiada baik, sering membawa katjilakaan dan kamatian; begitoe katerangannja B dan Q; menoeroet A dan C boentoet koesoet dengan ramboetnja diloewar poetih didalem merah atau itam; djoe^a tiada baik, maka D membitjaraken tanda „membawa kaboeng"; 5.   Doerga-nintji ng: koeda jang boentoetnja mekar seperti majang djika ditoenggangi, koeda begitoe mendatangken tjilaka; tjoema diseboet oleh A dan C; 6.   Pantjal-angoré : koeda jang berkopat-kapit dengan boen- toetnja djika ditoenggangi; koeda begitoe membawa tjilaka; tjoema diseboet oleh A dan C; 7.   Pantjas-ngawé: koeda merah jang berkopat-kapit de- ngan boentoetnja; membawa banjak kasoesahan; tjoema diseboet oleh A dan C; 8.   P ë n d ë m: koeda jang boentoetnja tiada beramboet atau djarang sekali ramboetnja; ini sering menjebabken matinja jang menoenggang; tjoema diseboet oleh B dan Q; 9.   Sapoe-wëdar: koeda, jang bagal boentoetnja pada oe- djoengnja tiada beramboet; jang poenja koeda begitoe sala- manja boros, tiada boleh menjimpen wang; tjoema diseboet oleh A dan C; 10. Soesoeh-wigar: koeda jang boeloe boentoetnja kadang- kadang masoek kadalem lobang pantatnja; jang poenja koeda begitoe dibentjiï orang; tjoema diseboet oleh A dan C;

-ocr page 94-

			— 91 —
		11. Tjoetjoeh: koeda, jang berkopat-kapit dengan boentoetnja djika berboewang aer; koeda begitoe mengadakan banjak soesah dan sakit hati; tjoema diseboet oleh B dan G; K. Dl KAKI BELAKANG. 1.   Ben da na: oenjengan pada kadoewa kaki belakang, di- bawah pangkal paha; koeda begitoe membawa tjilaka; tjoema diseboet oleh B dan G; 2.   Bëndana-katoetoetan: oenjengan disabelah atasnja koentjoengnja kadoewa kaki belakang; itoe tanda boesoek; tjoema diseboet oleh A dan C; 3.   Doerga-rangtjoena: koeda perampoean merah dengan oenjengan pada pahanja; membawa penjakit dan kamatian; tjoema diseboet oleh A sadja; 4.   Kala-kawët: oenjengan pada kanan kirinja garis pisahan pantat; itoe baik, koeda begitoe mendjaoehken katjilakaan; tjoema diseboet oleh A dan C; D membitjaraken tanda „K e m b a n g-p a h a''; 5.   Kala-loewang: lekokan (boekan oenjengan) pada ba- dannja koeda jang sabelah belakang; koeda jang ada tanda itoe sering mendjatohken jang menoenggang ; ini katerangannja B dan G; menoeroet A dan C lekokan pada sembarang tempat diatas badan koeda; 6.   Kala-mangsa: koeda merah dengan oenjengan pada penghabisan garis pisahan pantat; koeda begitoe membawa penjakit dan tjilaka; tjoema diseboet oleh B dan G ; 7.   Kombang-anglèng: oenjengan pada kanan kiri pantat, dekat lobang pantat; koeda begitoe memberi tjilaka; tjoema diseboet oleh A dan C ; 8.   Loedira-mangoen-tapa: oenjengan pada salah satoe kaki belakang (tempatnja tiada ditentoekan); koeda begitoe djahat, sering seperti gila; tjoema diseboet oleh B dan G ; 9.   Paloengga-toena: koeda jang dibawah oegel-oegelan kadoewa kaki belakang ada ramboetnja poetih; koeda begi- toe mendatangken tjilaka;

-ocr page 95-

			— 92 —
		tjoema diseboet oleh B dan G; 10.   Sampar-donya atau D a ra-moeloek atau Pakoe- djagad: koeda, jang dibawah dengkoel kadoewa kaki bela- kang sampai dioegel-oegelannja beramboet poetih ; membawa tjilaka; tjoema diseboet oleh B dan G; 11.   Sampar-wangké: satoe kaki belakang beramboet poetih dari oegel-oegelan kaalas sampai dibawah dengkoel; koeda begitoe mendatangken tjilaka ; ini keterangannja B dan G; A dan C menamai begini tanda Sampar-donya tadi; 12.   Walang-katoenon: koeda jang kaampat kakinja poetih sampai dibawah dengkoel, moelai dari sabelah atas oegël- oegëlannja; koeda begitoe djahat, memberi tjilaka; tjoema diseboet oleh A dan C; 13.   oenjengan disabelah bawah koentjoeng kaki belakang, jang kiri; itoe tiada baik; tjoema diseboet oleh A tetapi dengan tiada diberi namanja; 14.   pada koeda perampoewan oenjengan dibawah koentjoengnja kadoewa kaki belakang; itoe djoega boesoek; tjoema diseboet oleh A dan C, tetapi tiada namanja, dan 15.   oenjengan pada kadoewa toemit di belakang; itoe djahat djoega; tjoema diseboet oleh C, tetapi tiada dinjataken na- manja. Salainnja dari tanda-tanda jang telah dibitjarakan diatas ïni, maka degan melihat perihalnja koeda berkentjing ada lagi tanda, jang semoanja dikata tiada baik, jaitoe: 1.   Doelada: djika berkentjing dengan mengedau; tjoema diseboet oleh G; 2.   Doerga-d adak: djika berkentjing dengan soesah dan mengedau; (roepanja sama dengan tanda Doelada); tjoema diseboet oleh A dan C; ■3. D o e r g a - d e 1 a k: djika berkentjing dengan belakangnja boengkoek; tjoema diseboet oleh B dan G;

-ocr page 96-

			- 93 -
		4.     Doerga-ngawé: djika berkentjing dengan membasahi kakinja depan; tjoema diseboet oleh B dan G; 5.     Pamanggih: djika berkentjing terbagi doewa mantjoernja; tjoema diseboet oleh B dan G; A dan C membitja- raken djoega hal ini, tetapi tiada diseboetnja namanja; 6.     (tiada diseboet namanja) djika berkentjing, ngerowok boe- njinja dan mantjoernja kasana sini; tjoema dibitjaraken oleh B dan G; Lagi, djahat djoega: 1.     Pëndëm-oepas; djika telotongnja ada oenjengan atau lekokan; tjoema diseboet oleh A, B, C dan G; 2.     (tiada diseboet namanja) djika berkentjing atau berboewang aer dengan gereng-gereng; tjoema dibitjaraken oleh B dan G. Pada penghabisan maka dengan melihat oelësnja (warna boeloe- nja) orang Djawa kenal lagi beberapa tanda, semoa tanda baik, jaitoe, saiainnja dari pada tanda Bërmana-laboeh gent dan Poernamasidi dan Wisnoemoerti, jang telah di- bitjaraken didepan ini. 1.     Bawa-njara: menoeroet A, koeda itam dengan mataitam; menoeroet C koeda merah dengen mata merah; jang poenja koeda begitoe aken beroentoeng; B dan G tiada membitjaraken tanda ini; 2.     Bramandik: koedah merah toewa moeloes; koeda begitoe mendatangken redjëki dan mengoentoengken jang poenja itoe ; tjoema diseboet oleh B dan G; 3.     Maha-dewa: menoeroet A koeda merah, jang toeng- gangannja tiada enak, tetapi baik dipakai didalem paperangan ; menoeroet C koeda merah jang belang poetih atau itam di- belakangnja; B dan G tiada menbitjaraken tanda ini; 4.     Pan-Krësna-malang-dewa: koeda itam moeloes dengen mata itam dan bibir itam, ja itoe toenggangannja radja; tjoema diseboet oleh A dan C; (lihat djoega Wis- noemoerti didepan ini); dan

-ocr page 97-

			— 94 —
		5. Rëtna-koemala: koeda itam dengan mata poetih dan boeloe merah dibawah koentjoeng kaampat kakinja; koeda begitoe membawa oentoeng besar kapada jang ampoenja dan memeliharaken dia daripada soesah dan kapapaan; tjoema diseboet oleh A dan C sadja; jang lain lain tiada membitjaraken tanda ini. * * * Sabagai telah njata didepan ini, maka sampai banjak mati dan oenjengan dan tanda lain lagi, jang haroes diperhatiken djika hendak memilik koeda jang baik betoel; tetapi boekoe boekoe katoeranggan jang ada, tiada semoa sama (tjotjok) satoe dengan lain dan djoega, maskipoen ada gambarnja, sering gambar itoe tiada satoedjoe dengan katerangannja, jang termoewat didalam boekoenja. Maka hal itoe hendak dibenarken disini, dengan diberi gam- barnja saboleh-boleh tjotjok dengan katerangannja akan tetapi, oleh karena segala tanda tanda tiada dapat diterangken dengan gambar, atau lagi tanda itoe boekan daripada oenjengan sadja, maka djika meriksa gambar itoe baik dibatja djoega katerangan- nja, soepaja djangan sampai salah mengerti, apalagi atas tanda tanda jang digambarnja itoe ada lebih dari satoe namanja. Dari tanda tanda jang tiada dapat diterangken dengan gam- barnja, jaitoe: 1.    Anihui 2.    Asta 3.    Asta-windoe 4.    Bëngang 5.    Bëngang-toena 6.    Bërmana-laboeh-gëni 7.    Bërna-soelin 8.    Bima-tjawët 9.    Boentël-majit 10.    Boeta-gailo-Djamna il.    Boeta-gemlong 12.    Djalak-talpoera 13.    ISoedak-angrëm 14.    Doela<]a

-ocr page 98-

					— 95 —
		15.    Doekoen-mangsi-: 16.    Doerga-dadak 17.    Doerga-dëlak 18.    Doerga-ngawé 19.    Doerga-ngërik 20.    Doerga-nintjing 21.    Gondrèk-ngilo 22.    Kalamangsa 23.    Klabang-angleng 24.    Malik-montok 25.    Moertisari 26.    Pamanggih 27.    Pantjal-angoré 28.    Pantjas-ngawé 29.    Pëndëm 30.    Pëndëm-oepas 31.    Poernamasidi 32.    Roeboeh-karna 33.    Bangga-wëtjana 34.    Sanglir 35.    Sapit 36.    Sapoe-wëdar 37.    Satrya-kapanah 38.    Satrya-manah 39.    Sèrèt 40.    Soesah-wigar 41.    Sonjantaka 42.    Srilaba 43.    Tëkong 44.    Tjoetjoeh dan 45.    Toempër-ingas, atau lain lain lagi, jang
				;oena tiada ada namanja. TAMAT.

-ocr page 99-

			TAMBAHAN.
		Daftar nama namanja segala tanda, jang dibitjaraken didepan ini (dengan atawa A, B, C), maka tanda jang baik, dinjataken dengen letter vet jang tiada baik dengan letter romaan. Katja: 1.    Ahil..............75 2.    Anda-mastaka...........82 3.    Anihni.............78 4.    Artjoe-toera...........87 5.    Asta.............85 6.    Asta-manik............82 7.    Asta-windoe........... 72 8.    Astina-manis........... 82 9.    Babirantjah...........87 10.    Badënta-ing-tawang.........68 11.    Bahoe-rëksa...........81 12.    Baja..............87 13.    Baja-kapranggoel . . . .......70 14.    Baja-ngangsar...........88 15.    Baja-sangar...........87 16.    Bawa-njara...........93 17.    Bëndana............91 18.    Bëndana katoetoetan.........91 19.    Bëngang............ 70 20.    Bëngang-karsa..........79 21.    Bëngang-toena........... 79 22.    Bërmana laboeh (lëboe) gëni . . . . . .78 23.    Bërmana-soelni...........78 24.    Bima-tjawët...........82 25.    Bisoe-tinoekoep (tinoetoeh).......76 26.    Boengkëm............76 27.    Boentël-majit...........90 28.    Boentël-oepas...........78 29.    Boentoet-soeroeng.........71

-ocr page 100-

		— 97 — Katja: 30.    Boeta-gado-djamna.........   78 31.    Boeta-gendong...........  72 32.    Bramandik...........  93 33.    Brantjah............  87 34.    Dandang-aring-aring(-ari).......  68 35.    Dandang-tnëngajah (mëngajak)......  82 36.    Dandang-ngawé-wangké........   73 37.    Dandang-noenggang-djisim.......   73 38.    Dandang-mas-soewoeng........   69 39.    Dandang-sasëngkang.........  68 40.    Dandang-soesoemping........  68 41.    Dandang-soesoewëng.........  69 42.    Dandang-soewoeng.........  69 43.    Dara-mapag...........  83 44.    Dara-moeloek.......... .  92 45.    Dendeng-wong...........   87 46.    Dewa-nglajang (mlajang).......  69 47.    Djaga-moeksa...........  70 48.    Djaga-satroe (moengsoeh)........   70 49.    Djaja-parosa...........  83—88 50.    Djajèngrana...........   69 51.    Djalak-talpoera...........  79 52.    Djanoe-boeda.... .......   69 53.    Doedak-angrëm..........  78—88 54.    Doelada.............   92 55.    Doekoen-mangsi...........   76 56.    Doekoen-mangsi-goena........  79 57.    Doekoen-mas-pikoellah........   76 58.    Doekoen-mesgoela.........  67 59.    Doerga-dadak............  92 60.    Doerga-dëlak...........  92 61.    Doerga-ngawé...........   93 62.    Doerga-ngërik.......... .   78 63.    Doerga-nintjing..........   90 64.    Doerga-ratjoen(-rangtjoena).......   76—91 65.    Endang-nemoe-woeroekan.. .                          .87 66.    Ganda-saja............  84 67.    Gëdong-minëb...........   72
			«

-ocr page 101-

		— 98 — Katja : 68.     Goeliq-ngilo (Goendik-ngilo)......72 69.    Gondrèk-ngilo...........72 70.    Gorok............. 79 71.    Hanambang-liring..........84 72.    Hanangkoerat.......... 76 73.    Hanëroes ............89 74.    Hardja-pralaja..........79 75.    Kadoet (Kandoet)......... 84 76.    Kaïntal.............77 77.    Kala Kawët...........91 78.    Kala-loewang...........91 79.    Kala-mangsa...........91 80.    Kala-djongok...........85 81.    Kala-misani.......... . 81 82.    Kala-moemboel..........86 83.    Kala-pipit............ 86 84.    Kala-sapit ............86 85.    Kastaga-windoe..........83 86.    Katjawët............89 87..   Këmël (Kemelta)......... . 76 88.    Këmil.............76 89.    Këndit.............88 90.    Këtoenggèng-toja..........80 91.    Këntjana-koeta-wësi 1)........82 92.    Klabang-angleng..........89 93.    Klabang-pinipit (pipitan)........85 94.    Koekoeris............74 95.    Koelit-kagësëng.......... 74 96.    Koesoema-biniseka.........79 97.    Koetila-ngilo...........72 98.    Kokonang-hanangkoerat.......81 99.    Kombang-anglèng..........91 100.    Koré-bandoma......,.....85 101.    Lintang-sarat         ... . ...... 89 102.    Loedira-mangoen tapa........91 103    Loemakoe............79
			1) Liat katja 73.

-ocr page 102-

		— 99 — Katja: 104.     Maha-Dewa...........93 105.     Malik-montok...........89 106.     Mandala-sawang..........69 107.     Mati-pëpak...........67 108.     Mati-soewoeng..........67 109.     Matjan-kakoeta-srënggi.....                 .81 110.     Mega-ngëmoe-sasi (woelan)......74—87 111.     Minangka............ 83 112.     Moektisari............89 113.     Moertisari............89 114.     Ngalamat-wëdya..........87 115.     Nila-kauta............. . 74 116.     Oeta-hati............81 117.     Pagas.............69 118.     Pakoe-djagad...........92 119.     Pralabinja-kala-kakoem........75 120.     Palisoe-la-goeroetoe.........77 121.     Palisoe-oele............ 71 122.     Paloengga-toena..........91 123.     Pamanggih............93 124.     Pamatri............69 125-    Pandan-koeta-wësi.........83 126.     Panggoeng............83 127.     Panggoeng-rantjah..........83 128.     Panggoeng-rentjoh..........83 129.     Panggueng-rentjok..........83 130.     Pan-krèsna-malang-dewa.......93 131.     Pantja-kali............ 84 132.     Pantjal-angoré...........90 133.     Pantjas-ngawé...........90 134.     Pasoepati............81 135.     Pëndëm............. 90 136.     Pëndëm-oepas...........93 137.     Pèpèt-poespa-kala.........74 138.     Petah (Patah)...........81 139.     Poedjangga-boengkëm .           .                 . . .74 140.     Poedjangga-ngoembara......           .74 141.     Poernamasada..........85

-ocr page 103-

		- 100 - Katja: 142.    Poernamasidi...........77 143.    Poespa-krëne...........67 144.    Poestaka-ladang..........75 145.    Radja-wahana..........80 146.    Rëksa............. 81 147.    Rëtna-koemala..........94 148.    Roeboeh-karna...........67 149.    Saja-maloengga..........85 150.    Sampar-donya...........92 151.    Sampar-wangké........          . 92 152.    Sampar-wëtjana..........75 153.    Sandang-tawa...........82 154.    Sandi-tawang...........70 155.    Sandoeng watang..........84 156.    Sangga-loewang..........67 157.    Sangga tjëtjana..........77 158.    Sangga-wëtjana..........76 159.    Sangkala-kaloeng..........80 160.    Sanglir.............89 161.    Sapit..............87 162.    Sapoe-wëdar...........90 163.    Sarap.............89 164.    Sarap-sari............67 165.    Sasma-toewang......... . 72 166.    Satrya-kapanah...........68 167.    Satrya-manah...........68 168.    Satrya-mong-bala..........71 169.    Satrya-pinajoengan..........71 170.    Satrya-soesoemping.........70 171.    Satrya-tjoendoek-këmbang.......71 172.    Satrya-wirang...........80 173.    Sëkar-sapasang..........71 174.    Sëndang-kalingka..........77 175.    Sèrèt..............88 176.    Sertimang............75 177.    Soeda-praja............82 178.    Soedjèn.............86 179.    Soedjèn-tëroes...........86

-ocr page 104-

		— 101 — Katja: 180.    Soedjèn-tjatjap..........  34 181.    Soedoek.............  86 182.    Soekoe-panggoeng.........  84 183.    Soema-wana...........  84 184.    Soerèng-gana...........   73 185.    Soerèng-kara...........   73 186.    Soeroeng............  89 187.    Soesoeh-wigar...........  90 188.    Sonjantaka............  68 189.    Srilaba.............  77 190.    Sri-ngëmpël (—makëpël)........  85 191.    Tadah-ëloeh...........   73 192.    Tèkong.............  90 193-    Tëlaga-koemëmbëng.........  77 194.    Tëmboeng-basa..........  86 195.    Tjoetjoeh............  91 196.    Tjoedjah-boemi..........  85 197.    Toemper-ingas..........   88—90 198.    Toenggang-njawa..........  80 299.    Toenggang-toja..........  80 200.    Toeroen-tangis...........  73 201.    Tradjoe-mas...........   70 202.    Tradjoe-mas-pandan tjatoer......  72 203-    Tradjoe pandam-tjatjoer.......   72 204.    Walang-katoenon..........   92 205.    Walang-kënijèt...........  84 206.    Wandasa, en...........  70 107.    Wisnoemoerti...........  75