ïirrmaus lï^îMAza iKifsooe OA oauatri
ÀW fiAY HillÖlHAïïat gUaM'^îilètg gTOiaiuTTD

PARENTIBUS. OPTIMIS. CARISSIMIS
NEC. NON. PATRUO. DILECTISSIMO
HENRICO. JACOBO. VAN. EYK
HANC

Querelam seascenties repetitam nolo iterare, me, quum
-p^acto jticundissimo studiorum ,cursu in eo essem ut
coïiscribendo specimine gradum doctoralem peterem, prop-
ter multitudinem rerum, quae omnes, diae alias ob causas,
mihi arridebant, diu duhitasse quodnam eligerem argu-
mentum, cum disciplinae theologicae. qualis hodie est,
tum tenuitati meae accommodatum. Candide potius
fatendum esse arbitror eloquentiam sacram e Jesu exem-
ph petitam admodum mihi semper placuisse, ut earn
pro viribus in dissertatione inaugurali tractare jam olim
constituissem. Opus infinitarum paene dißcultatum,
huic argumento inhaerentium, improvidus juvenili ardore
statim aggressus mm; at profecto in materia elabo-
randa saepius mihi excidit animus, et paullum abfuit
quin a proposito destitissem. Horatii autem sententia
dimidium facti, qui coepit habet, erectus, omnem

impendi mram ac diligentiam, ut opus inceptum adfinem
perducerem. Juvenilis est labor, quem benevolentissimus
quisque lector indulgentissime accipiat etiam atque etiam
rogo.

His de specimina expositis superest ut dulcissimum
grati animi officium exsolvam ; et primum quidem ad Vos
me converto, Parentes dilectissimi ! Quantum Vobis
debeam, qui inde ab incunaUlis usque ad hunc diem
summo amore ac sollicitudine meprosecuti estis, qui nulli
labori impensaeve, quibus mea vitae felidtas augeri
posset, peperdstis, melim sentire quam verbis escprimere
possum. Deum O. M. precor ut, quemadmodum Vos
incolumi valetudine adlmc servavit, sic muitos armos
vos porro tueatur, utque filii erga Vos pietatis ac rerum
prosperarum diu laeti adsitis testes. — Tu quoque hoe
loco memorardus es. Patrue aestumatissime! Gratum
mihi est hoe die palam confiteri, quaniam tua momta
praeceptaque ad ingenium meum conformandum vitamque
recte instituendam habuerint vim.

tatissime ! gratias ago quas habeo maximas; acdpite
has meorum studiorum primitias, ut documento vobis sint,
quam grata animo omnia vestra recorder beneficia.

mihi, ut Viris dar. quibus in hac Academia usus sum
praeceptoribus praestantissimis, gratias pro egregia in-
stitutione agam; animo erga ipsos me esse et semper
fore gratissimo persuasum sibi habeant, precor. Nomi-
natim autem nuncupandi estis, viri exoptatissimi Bouman
et Roy aards, qui vestra humanitate et benevolentia in
aeternum meum vobis conciliastis amorem ; variarum
disciplinarum a vobis traditarum singulorumque in me
collatorum beneficiorum nunquam rne fore immemorem
confido.

Tandem ad Te perveni, praestantissime Vinke, Pro-
motor aestumatissime ! qui hisce praesertim diebus tot
tantaque mihi praestitisti beneficia. Verba mihi desunt
ad laudes Tuas merito celebrandas. Utinam aliquando
opportumtas mihi offeratur probandi, quam arctissimo
amoris vinculo Tibi sim devinctus. Mihi, cursum acade-
micum ingresso, Tu jam aderas dux atque amicus, Tu
patris officiis erga me functus es summaque diligentia
m£as semper res curasti. Verbis eocprimere quid sen-
tiam nequeo, at unum adhuc est quod Terogem: disci-
pulum tuum. quem tantis ad hunc usque diem affecisti
beneficiis, in posterum quoque tua dignare amidtia;
per gas, precor, vir dar.! me amare ac consiliis tuis
monitisque rectam monstrare viam.

Sic D. O. M, in societatis Christianae salutem, in
discipUnarum Theologicamm emolumentum, in Academiae
Rheno-Trajectinae decus, in studiosae juventutis gau-
dium, in patriae nostrae gloriam. Te Collegasque Tuos
clarissimos diu servet incolumes. Faxit idem ille Deus
ut vohis, Praeceptoribus multis nominibus pie colendis!
fav^ta quoque ac felix contingat vita.

Antequam huic praefationi finem imponam, paucis
amicos meos palam compellare, Usque grati animi sen-
sum exprimere volo. Vivite felices. Amid conjunctissimi !
meique memmes I Ac vobis inprimis, quibuscum sodali-
tio A. A. A., adscriptus sum, persuasum sit, me
vestrum nunquam fore immemorem, eademque grata
mente semper Academica stadia recordaturum esse, qua
vestra familiaritate atque usu frui mihi licuit. En
dextra fidesque, Juvenis Carissimi! Intactum maneat
nostrae praesertim amicitiae vinculum, meque amare
pergatis.

Voorwaar, hij is de ware arbeider in het Koningrijk der
Hemelen niet, die zich een minder voorbeeld ter navolging
voorstelt, dan dat van den Heer, dien hij predikt.

De Oratoris Sacri officio laudatam Jesu Christi mentem ac
consilium observandi....................... 48.

de jesu christi eloquentia, oeatori sacbo imi-
tanda, ratione hasrra mateeiae, in ejus
orationibüs elaboeaiae.

Sectio Posterior: Quatenns hae in re Jesu Christi
exemplum oratori sacro sit imitandum. . . j....... 77.

De Materiae ad auditores Accommodatione, in Jem Christi
orationibus conspicua, Oratori Sacra imitanda.

Sectio Prior: Olitovof^ia sive Svyxaräßaatq, in Jesu
Christi orationibus perspicna.

de jesu cheisti eloquentia, ohatoei saceo mitaioja,
fobmaïï , qua ejus okationes sunt ikdutae ,
eatione habita.

de jesu christi eloqtjentia, oeatoki saceo in pro
nunciatione sivb actione ijiitanda.

De Jesu Christi Actione secundum ea, quae noUs Evangelistae
tradidemmt, indicia.

«igt;i»« m'ß. i'ii \iamp;iaA tgssifl-:.',:' »rfpn-'jSnp
, .«et«:« »wwotei r-^iM. «wijg^ïi^ i

De Jesu Christi. Domini nostri, Eloquentia, ora-
tori sacro imitanda, expositurus, opus aggredior, quod
haud levissimam sane disciplinae theologicae partem
sibi elaborandam habet materiam, - eoque pluris fa-
ciendam, quoniam potissimum muneris, quod sa-
crorum Antistiti mandatum est, praxin continet.
Primarium enim locum, quem prae aliis Theologiae
disciplinis merito sibi vindicat Eloquentia sacra, pro-
fectoveritatisluci, qua splendet atque argumenti,
quod tractat ponderi, acceptum debet: «Ce sujet,quot; in-
quit Timon, »est magnifique comme la création, su-
blime comme Dieu, vaste comme l'espace, infini
comme le temps.quot; (1)

(1) Livre des Orateurs par Timon (de C orm oui n?), Pa-
risiis, 1847. Tom. I. p. 147.

Et vero rem tractat orator sacer, quae sublimitate
ac divina dignitate omnia superet. Nemini majore
consensu jus conceditur, veheraentius ad auditores
verba faciendi de una veraque tam vivorum quam
vita defunctorum salute, de indefesso animi studio,
quo tendant ad infinita, de perfectione denique mo-
rali, quae ad vitam aeternam ducat.

Audientes etiam si intuemur, quos habet orator
sacer Christianos, partem gregis illius sedentem vide-
mus, quem Servator morte sua ac vita, cruciatibus
plena, proprium sibi conciliavit, - gregis, inquam,
cujus aeterna salus curae custodiaeque pastoris ab
ipso commissa est Domino, - conventum videmus
Christianorum, quibus monita praeceptaque salutaria,
e sacro suggestu data, cordi sunt eruntque, dum
salutem suam non negligit homo. Nimirum hi fidei
quasi vinculis ligati ex ejus ore pendent; omnem du-
bitationem omnemque animi perturbationem, ut mali
tentationem, longe a se pellunt; intenti auscultant,
ne quid aures fugiat; oratoris argumenta diligenter
animo sequuntur, sive pallidae mortis describit ima-
ginera, sive ad vitae adscendit auroram.

Haec vero Eloquentiae sacrae vis ut ubivis cemitur,
ita nusquam magis elucet, quam in consilio, quod
Orator sacer sibi proponit. Nonne illud est, ut fidem,
Deo Christoque habendam, excitet, promoveat, con-
firmet? Nonne illud, ut proximorum mores magis ma-
gisque excolat emendetque? Quid antiquius habet,
quam ut sacris Christi praeceptis homines reddat me-
liores, quae secuti salute fruantur aeterna? — Valeant

Igitur, qui abusum, nimis eheu! frequentem, intuentes,
universam eloquentiam. ne sacra quidem excepta,
prorsus rejiciunt. Haec enim semper a moralibus pro-
ficiscitur principiis, quippe quae id tantum efficere
studeat, ut salutarem bumanae indolis mutationem af-
ferat. Ut autem quamvis hominum actionem, ita
etiam eloquentiam sacram legem moralem tamquam
normam sequi oportet, neque ullo modo seditiosae de-
magogorum voces sophistarumque nugae cum ea con-
ferendae sunt. — Est igitur sacri oratoris oificium au-
ditoribus persuadere, vel potius veri justique conscien-
tiam illustrare et confirmare, ita tarnen, ut secundum
normam, divina auctoritate datam, vitam internam
aeqüe ac externam magis magisque conformare stude-
ant, fiantque meliores, sapientiores, vereque beati.
Doceat eos orator sacer, non solum vitae gaudia laeto
gratoque animo percipere, sed etiam in Dei voluntate
acquiescentes. ejusdem ferre vitae calamitates aequo
animo. Spem melioris post mortem conditionis alat,
ut ad rectam rationem vitae instituendae eos ducat.
Quod tarnen quum assecutus est, non subsistit : non
in breve tantum tempus, sed in aeternum auditorum
animos Deo conciliare studet. Verbum Dei eorum
animis inseratur, non ut semen, quod in rupibus spar-
sum terrae inliaerere nequit peritque, sed quod altas
agit radices laeteque succrescit. Pia consilia flagitat
sacra eloquentia eaque firma, quae per totam vitam
vim suam in hominum animis habeant ; firmissimo enim
veritatis Christianae fundamento nititur. — Hinc causa
repetenda. cur in disciplina theologica Eloquentiae

accurata diligentia, pereat oratoris indoles et naturale ejus
ingenium corrumpatur. Nihil igitur prodest perfunctoria
Christi orationum lectio ; quin miserrimus dicendus est.
quicunque sine intelligentiae luce praeclarum Magistrum
sequitur; quod qui facit, nae ille divinam in se
indolem ipse exstinguit! Itaque in hoc quoque orator
sacer ingenium suum excolat accurata assiduaque
praecipuarum Christi orationum contemplatione. (1)

Denique gravissimam hanc nostram quaestionem di-
cimus, tum propter difficultatem, quae cum
Eloquentiae sacrae studio conjuncta est, tum propter
multiplicia, quibus laborat, vitia, licet multa
verae eloquentiae sacrae specimina, recentioris etiam
temporis, adsint.

Non nostrum est. de difficultate studii eloquentiae
pluribus exponere. Ipsa eloquentiae sacrae historia ma-
gis id probat, quato nostris probari possit argumen-
tis. Quam pauci enim reperiuntur, qui in hac arte
mediocritatem superaverunt ! Quam multa sunt vi-
tia, quibus omni tempore plurima eloquentiae opera
scatent ! Porro. Quot quantaque officia perfecto
oratori sunt praestanda! - Scientia multiplex, re-
rum, quas ingenio percepit, dispositie felix apta-

Cl) Cf. Fénelon, Gesprekk. over de welsprekendheid, p. 98,
et annot. Schrantii ad. h. 1., collata cnm iis, quae scripsit
LaBruyere {Caractères delà Chaire) Tom II. p. 165 : „L'évêque
de Meaux (Bossuet) et le P. Bourdaloue me rappellent Démos-
thène et Cicéron. Tous deux, maîtres dans l'éloquence de
la chaire, ont eu le destin des grands modèles; l'un a fait de
mauvais censeurs, l'autre de mauvais copistes.quot;

que, judicium acre subactumque, ars singularis om-
nia dare, distincte, jucunde enarrandi, denique pectus
pietatis in Deum, honestatis, virtutisque amore plenum
et altis sensibus praeditum, - hae sunt primariae virtu-
tes, quibus ornatus esse debet, qui boni oratoris lau-
dem assequi velit. - Ad hanc nostram sententiam
probandam clarorum virorum effata afferre possimus,
quorum auctoritas plurimum hac in re valere debet. (1)
Quae autem universe ad eloquentiam ejusque stu-
dium spectant, eadem quoque de sacra eloquentia
affirmanda sunt. Perperam enim nonnulli contendunt,
nullo opus esse studio, nulla exercitatione, ut quis bonus

(1) Cicero, qui ad qnaestionem: cur veriperfectiqne oratores
tarn pauci inveniantur, respondet, illud praecipue inde esse re-
petendum, quod nemo possit esse omni laude cumulatus orator,
nisi sit omnium rerum magnarnm atque artinm sdentiam con-
secutns. (fie Oral. L. I. c. 1-7.J

Ernesti (in Orat. de Eloq. pectoris). „Est nimirum majus
quid ac difficilius eloquentia, quam quis existimet, qui non
ipse ejus comparandae periculum ita fecit, ut sibi per summo-
rum in eo genere hominum, Isocratis, Demosthenis, Ciceronisque
vestigia ad earn laudem contendendum putaretquot; et quae sequuntur.
(Vidd. Opusc. Oratoria p. 21.)

H eu s di us On Orat. de ant. Eloq. c. Rec. comp. p. 19): „Mihi
quideminquit, „saepenumero de hac arte et tota ejus ratione et
amplitudine cogitanti, una omnium artium ad tractandum dif-
ficillima visa est: visa est omnino, nisi maximâ quadam et pe-
culiari prorsus ingenii exercitatione, ad justam rationem tractari
non posse;quot; caett.

orator ecclesiasticus fiat ; perperam Apostolorum exem-
plum afFerunt, qui, quamvis minime ad bene dicendum
instituti fuerint, praecepta tarnen sua sententiasque satis
eloquenter proferre potuerint. Quae quidem opinio iis
maxime placet, qui non simplicitatem, sed socordiam
quaerunt segnitiemque. »Utinam,quot; praestantissina om-
niumque assensu digna sunt verba clarissimi oratoris,
» a sanctissimo munere, utinam a suggestu sacro arce-
antur inepti tales atque indocti! Longe alia est nostra
ratio, quam quae Apostolorum fuit, ab ipso Jesu
Christo institutorum et Spiritus sancti opera adjuto-
rum, et fallitur, qui eloquentiam sacram alia, quam
natura, doctrinâ, studio, via attingere se posse arbitra-
to. Doctrinae praesidio instructus ad dicendum accedat
orator sacer, esse autem oportet doctrinam ad hoc
eloquentiae genus unice accommodatam. Philosophia
sit' imbutus, sine qua non posse effici eloquentem jure
Cicero dicit; historiam cognoscat gentium et generis
humani, quae ipsi est providentiae divinae specta-
culum ; ne politicarum quidem rerum prorsus sit
ignarus, quarum usus esse potest in ipsius causa
magnus; antiquis praesertim literis, omnis verae do-
ctrinae fontibus sit eruditus ; critices et hermeneutices
artem in interpretandis sacris literis calleat, rell.quot; (1)
Num mirum igitur, si tam pauci inventi sunt viri
et adhuc inveniuntur, qui vere omnibusque nominibus
eloquentes sint ? Num mirandum igitur, vel opti-

ci; V. Oordt, Orat. I. p. 9.; coll. v. Hengel, Oratio de
Rel. Christ, disciplina, vera ac nat. Eloq. uberrima nutrice p. 37 40.

morum oratorum monumenta plurimis laborare vitiis ?
Sed grato animo fatendumr, muitos eosque egregios in
nostra patria repertos esse viros , qui neglectam jacen-
temque eloquentiam erigere conati sint. Alias enim Eu-
ropae regiones si intuemur, Bruyerium si audimus,
severum illum Gallo-Francorum sacrae eloquentiae
censorem, (1) habemus sane. quod gloriemur Saurino,
G. Bonneto.Ravio, Heringa. Borgero, Palmio,

Cl) „Le discours chrétien est devenu un spectacle. Cette
tristesse évangélique, qui en est l'âme, ne s'y remarque plus: elle
est suppléée par les avantages de la mine, par les inflexions
de la voix, par la régularité du geste, par le choix des mots
et par les longaes énnmérations. On n'écoute plus sérieusement
la parole sainte: c'est une sorte d'amusement entre mille antres:
c'est un jeu où il y a de l'émulation et des parieurs.'' Simile
fere Bruyerii de suae aetatis eloquentia judicium legimus
apud Timon de hodiernis oratoribus sacris iFrancicis: „Le
goût du siècle,quot; inquit, „a gâté les plus célèbres orateurs de la
Chaire. L'amour des louanges et de la vaine gloire s'est glissé,
comme un serpent, autour de leurs coeurs. Ils ne cachent
plus leur vie et leur figure dans l'ombre du sanctuaire.

On les lithographie avec des culs-de-lampe et des vignettes.
On les tourne et on les façonne en carton peint. On les
coule en plâtre. On les expose aux vitres des boutiques,
pêle-mêle avec les chanteuses et les comédiennes. Le Sté-
nographe vient s'asseoir au pied de la chaire pour reproduire
leurs discours, comme si le génie des temps antiques les in-
spirait! Scribe de la parole, éloigne-toi! tes pâles copies ne
trouveraient plus de lecteurs. Les temps des Massillon et des
Bourdaloue sont passés.quot; (Livre des Orateurs I. pg. 1.50).
Conf. ad haec quae scripsit Saint-Beuve sur M. de Monta-
lembert, in diario, cni titulus: Revue de Paris, n». H. a. 1849.

orator ecclesiasticus fiat ; perperam Apostolorum exem-
plum afFerunt, qui, quamvis minime ad bene dicendum
instituti fuerint, praecepta tamen sua sententiasque satis
eloquenter proferre potuerint. Quae quidem opinio iis
maxime placet, qui non simplicitatem, sed socordiam
quaerunt segnitiemque. »Utinam.quot; praestantissnia om-
niumque assensu digna sunt verba clarissimi oratoris,
» a sanctissimo munere, utinam a suggestu sacro arce-
antur inepti tales atque indocti! Longe alia est nostra
ratio, quam quae Apostolorum fuit, ab ipso Jesu
Christo institutorum et Spiritus sancti opera adjuto-
mm, et fallitur, qui eloquentiam sacram aha, quam
naturâ, doctrinâ, studio, via attingere se posse arbitra-
tur, Doctrinae praesidio instructus ad dicendum accedat
orator sacer, esse autem oportet doctrinam ad hoc
eloquentiae genus unice accommodatam. Philosophia
sit imbutus, sine qua non posse efiici eloquentem jure
Cicero dicit; historiam cognoscat gentium et generis
humani, quae ipsi est providentiae divinae specta-
culum ; ne politicarum quidem rerum prorsus sit
ignarus, quarum usus esse potest in ipsius causa
magnus; antiquis praesertim Uteris, omnis verae do-
ctrinae fontibus sit eruditus ; critices et hermeneutices
artem in interpretandis sacris Uteris calleat, rell.quot; (1)
Num mirum igitur, si tam pauci inventi sunt viri
et adhuc inveniuntur, qui vere omnibusque nominibus
eloquentes sint ? Num mirandum igitur, vel opti-

(U T. Oordt, Orat. 1. p. 9.; coll. r. Hengel, Oratio de
Rel. Christ, disciplina, vera ac nat. Eloq. uberrima nutrice p. 37 40.

morum oratorum monumenta plurimis laborare vitiis ?
Sed grato animo fatendum, muitos eosque egregios in
nostra patria repertos esse viros , qui neglectam jaeen-
temque eloquentiam erigere conati sint. Alias enim Eu-
ropae regiones si intuemur, Bruyerium si audimus,
severum illum Gallo-Franco rum sacrae eloquentiae
censorem, (1) habemus sane, quod gloriemur Saurino,
G. Bonneto, Ravio. Heringa, Borgero, Falmio,

Cl) „Le discours chrétien est devenu un spectacle. Cette
tristesse évangélique, qui en est l'âme, ne s'y remarque plus : elle
est supple'ée par les avantages de la mine, par les inflexions
de la voix, par la régularité du geste, par le choix des mots
et par les longues enumerations. On n'écoute plus sérieusement
la parole sainte: c'est une sorte d'amusement entre mille autres;
c'est un jeu où il y a de l'émulation et des parieurs.'' Simile
fere Bruyerii de suae aetatis eloquentia judicium legimus
apud Tim on de hodiernis oratoribus sacris Francicis: „Le
goût du siècle,quot; inquit, „a gâté les plus célèbres orateurs de la
Chaire. L'amour des louanges et de la vaine gloire s'est glissé,
comme un serpent, autour de leurs coeurs. Ils ne cachent
plus leur vie et leur figure dans l'ombre du sanctuaire.

On les lithographie avec des culs-de-lampe et des vignettes.
On les tourne et on les façonne en carton peint. On les
coule en plâtre. On les expose aux vitres des boutiques,
pêle-mêle avec les chanteuses et les comédiennes. Le Sté-
nographe vient s'asseoir an pied de la chaire pour reproduire
leurs discours, comme si le génie des temps antiques les in-
spirait! Scribe de la parole, éloigne-toi! tes pâles copies ne
trouveraient plus de lecteurs. Les temps des Massillon et des
Bourdaloue sont passés.quot; (Livre des Orateurs I. pg. 150).
Conf. ad haec quae scripsit Saint-Beuve sur M. deMonta-
lembert, in diario, cui titulus: Revue de Paris, nquot;. H. a. 1849.

Muntinghio, Clarissio, van der Roest, Ege-
lingio, Kistio, Hinlopenio, Stuartio, Abm.
des Amorie van der Hoeven Jr. aliisque bene
multis, adhuc viventibus, eximiis oratoribus sacris.
Quod autem de Germania judicium tulit There-
minus, ubi, eo monente, iners languidaque jacebat
eloquentia, idem iUud de patria nostra affirmare non
ausimus, èt quia non idoneos hujus rei nos judices
esse ingenue fatemur, èt simul, ne clarorum virorum,
inter nostrates sacrorum oratorum facile principum,
laudibus quidquam detrahere videamur. Sed vel sic
tamen, ut sacrae, quae vere dicitur, eloquentiae plu-
res in nostra patria cultores invenire contingat, etiam
atque etiam optamus. (1) Nemo autem nobis suc-
censeat, quod nostra etiam qualiacumque (quae quam
sint exigua sentimus) conferre conemur, ut neglec-
tui, quo haec Theologiae disciplinae pars jam nimis
diu laboravit, tandem aliquando subveniatur, Chris-
tum que typum proponamus, qui prae caeteris sacro
oratori imitandus detur.

fl) Omnium quippe assensu digna esse nobis videntur (quot;Men-
ging a e ?) verba: „Niet gaarne zouden wij óp onze Vaderlandsche
kanselwelsprekendheid het hoogst;ongunstig oordeel toepassen,
dat Theremin over den tegenwoordigen stand der Duitsche
zegt, niet haar bij ons „diep gedaald en in kwijnenden toestandquot;
noemen. Toch is 't oordeel onzer meeste en meest gevierde
homileten, dat zij dringend eene wedergeboorte noodig heeft,
dat we meer leven bij een geïllustreerd verleden, dan bij eene
frissche, krachtvolle jeugd,quot; — et quae sequuntur in diario,
inscripto: Boekzaal der gel. wereld, m. Sept. a. 1849, pg. 261.

Falsa igitur ista sententia, Apostolos quoque nulla
ad suam perfectionem usos esse eloquentia, (1) neminem
in errorem inducat; neve, supra dictis bene perpen-
sis, supervacuam, non necessariam, inutilem
hanc nostram disquisitionem esse quisquam existimet?

Aegre praeterea multi tulerunt, Domini nostri Jesu
Christi eloquentiam tanquam optimum exemplum
oratori sacro proponi, variisque de causis varia objece-
runt. Eos triplicis generis dicimus adversaries, vel
opinione praejudicata ductos, vel quibusdam sacrae
scripturae locis fretos, vel denique, qui rationem consi-
liumque eloquentiae oppugnant.

Quod ad primum eorum genus attinet, hi talem dis-
quisitionem, talem de Servatore nostro, tamquam sacrae
eloquentiae exemplo, sententiam contendunt esse pro-
fa nam, ineptam, immo reverentiae, quam divinae
Christi naturae et dignitati debeamus, contrari am.
Ut alias ejusmodi pusillas objectiones, ita etiam hanc a
simphcioribus, religionis studio imbutis quidem, sed
tenuioris judicii Christianis factam esse existimaremus :
quod si ita esset, silentio eam praetermitteremus. Sed
ecce! viri doctissimi iidemque clarissimi theologi,
animum, qui V6re religionis sensu praeditus sit, hac
Christi commendatione maxime offendi'statueront.

(1) Cons. ad. h. 1. Blair, Lessen over de Redek. en fr.
Lett. T. n pag. 213,214; coll. Marezoll, Bestemming v, d.
Kerk. red. p. 48-50.

Si autem nostra disquisitio Christi naturae ac
dignitati contraria est habenda, tum illud quoque im-
probandum est, quod Ille habetur populoque proponitur
tamquam purissimae humanae virtutis exemplum, tam-
quam typus perfectionis moralis. At vero nemo est om-
nium , sive peritus, seu imperitus sit, quin Eum hoc
nomine imitandum commendet. (1) Quidni igitur nobis
etiam Dominum proponere licet tamquam ducem,
quo usus, unusquisque Ejus legatus tuto procedere pos-
sit in propaganda ipsa ea veritate, cujus ille auctor fuit
subhmis et incomparabihs ? Quidni igitur quoque hac
in causa orator sacer Eum magistrum et auctorem
sequeretur? Ita profecto exemplum nobis reliquit
Christus, ut in sacro etiam Euangelio denunciando
Ejus vestigia premeremus. Itaque oratoris sacri mu-
neri non modo non contrarium, sed omnino con-
veniens est, hac quoque in re Christum imitari.

(1) Cf. Carl. Aug. Theoph. Keilii commentatio de exem-
plo Christi recte imitando-, et praeterea coass. quae dixit Hen-
ri icke in libello, cui titulus: Christus als Vorbild für die spe-
cielle Seelsorge-, p. 11: „Wie nun Christus in allen Dingen
jedem Christen und namentlich auch jedem Prediger in seinem
Amte der leitende Stern auf seinen Wegen sein soll, so kann
und soll er uns auch Vorbild für die specielle Seelsorge
werden. Er ist uns auch in diesem Werke vorangegangen.« Wir
wollen ihm nachfolgen! Nur dürfen wir nie des Unterschiedes
zwisschen ihm und uns vergessen. Er ist der Herr, wir die
Diener; er ist der Bräutigam, wir die Ereande des Bräutigams;
er der Brunnen, wir die Leiter und Führer zu ihm.quot;

Consilium enim si reputamus eloquentiae sacrae,
quale supra exposuimus, quale a Spaldingio,
Oordtio, Marezollio, (1) aliisque expositum pro-
batumque est, cujusvis sacri oratoris officium esse
credimus, ut accurate inquirat, qualem hac quoque
in re rationem ineundam esse magnus divinusque
Magister ostenderit. Num vero simplicius religionis
placita illustrare, num melius animos ad fidem
Christianam veramque pietatem incitare, num for-
tius ad agendum impellere, metum injicere, spem
addere, hortari denique et consolari possimus, quam
Sospitator? Longe abest! Sit igitur Christus, in-
vita ista objectione, nobis exemplo in verbi divini
denuntiatione! (2)

Alterum jam in censum veniat argumentum, quod
contra eloquentiae in suggestu sacro usum afFer-
tur, ductum iUud e nonnullis Sacrae Scripturae
locis. Religionem enim cum eloquentia conjungi mi-
nime posse, quidam volunt, allatis Pau Iii in utra-
que ad Corinthios epistola verbis : 1 Cor. 1:17,
II : 1 sqq. et 2 Cor, XI : 6, e quibus efficere posse
sibi videntur, eloquentiam ab Oratore sacro alienam
esse debere, ac porro ex 1 Cor.'III: 7quot; omnem insti-
tutionem esse supervacuam, quod oöts ô cputsmv i(tt:
t/, oÖTs c rOTi^uv ,nbsp;S xù^xvcov Qeó?. Germana

(1)nbsp;Spalding, Nutt. v. h. Predikambt, p. 53 sqq; v.
Oordt 1. 1. p. 12-14, Marezoll 1. 1. p. 68 sqq.

(2)nbsp;Quae sententia magnum habet praesidium in Clarissii
verbis : „Ik weet wel, dat zommigen hier over anders denken,

plane tollit (1); quam interpretationem qui cognos-
cere cupit, adeat praeter vulgares coramentarios:
Marezoll. 1. 1. p. 58-62; v. Hengel. Oration,
laud. p. 30 et Instit. Orator. 1. § 12. p. 6; - Féne-
lon: Gesprekk. over de Welspr. p. 3, et Schrantii
arm. ad h. I.

Neque nostra disquisitio ab aliorum improbatione
magis tuta erit, qui eloquentiam impugnantes, eam
turpis scelestaeque fraudis accusant. Quae
quidem criminatio, jam ante Christum facta, ad recen-
tioris aevi eruditos pervenit. Putant enim , illud solum
eloquentiam sibi propositum habere, ut animi moveat
perturbationes, ut auditores capiat, voluntatem re-
gat, eoque ducat hominem, quo velit Orator. Accu-
sant eam, quod ut scopum hunc attingat, pro ho-
en Leeraaren, die van deze kunst bijzonder hnn werk maaken ,
dikwerf verachten. Maar de zaak ligt aan den dag. Wilde
Jesus, de Godjnensch, de Leeraar der zuiverste Leere, die
gewis deze kunst niet behoefde, derzelver hulp echter geenszins
versmaaden, maar veel eer zorgvuldig en in al haare kracht
steeds bezigen? Wie zijn wij dan, die ons vermoogender dan
Hem, waaneu, en niet schroomvallig alle middelen ter hand
zouden nemen,-om ons voorstel, zoo overtuigend, zoo mede-
slepend te maaken, als ons slechts mogelijk is? Een Leeraar,
die hier omtrent anders dacht, ware van iugeheelden waan
geenszins vrij te pleiten.quot; Oratio SocrarfeJban. VII: 46. pag. 132.

Cl) Cf. Hey den reich ad. h. 1.: „intelligendum de eximia
eloquentia, quae apud Corinthios maximi aestimabatur inde
locutio proverbialis: Corinthia verba, i. e. perelahorata, me-
teora orationis. Satis quidem disertus ac eruditus erat Apos-
tolus, ut longe eloquentia ac eruditie ejus distabat abilla, qua
Graeculi istl ac profani delectahantur.quot;

nestis bonisque. vanis saepe fallacibusque utatur
artibus, nec moralem curet persuasionem, modo
persuadeat. Talis autem artis studium maxime esse
improbandum, non est quod moneamus.

Plura sane ad banc objectionem diluendam attu-
lissemus, nisi ea ab aliis iisque doctissimis viris
satis esset explorata, ad quos lectores ablegates
velim. Legatur igitur praesertim Theremini libel-
lus : die Beredsamkeit eine Tugend, ubi p. 7, 8 et
9 de hac objectione agit eamque laudatissima sua
scriptione impugnat; conferantur porro Lib. I, c. 4.
p. 20-26, - c. 8. p. 43-50. Videantur praeterea:
Marezoll, 1. 1. p. 71 et 72; - Van der Palm:
Salomo, T. IV. p. 342-360; - Fénelon: 1. I. p.
30 et 31. p. 39 sqq. et Schrantii annotatie ad
h. 1.; - Blair: Lessen over de Redek. en fr. Lett.,
Ed. 3« Tom. II, p. 100 sqq.; - van Hengel:
Orat. de Relig. Christ, disc. rell. p. 33 et 34 et
Insta. Orat. s. § 9. p. 4; - v. Oordt.: Oratio laud.
p. 13; - Abm. des Amorie van der Hoeven:
Ckrysostomus p. 31, 32; M. de Vries: Redev.
over de heerschappij rell. p. 27. (1)

(I) Ad h. 1. inprimis sunt notanda Clarissii verba: „De
waare Welsprekendheid staat, hetgeen waar, goed en heil-
zaam is, voor; zij ontleent haare kracht van de inwendige
baarblijkelijkheid der waarheid zelve: en haar toeleg is alleen,
te zorgen, dat de waarheid door de voordracht geenszins ver-
donkerd , maar veel eer in het licht gesteld, voor het Verstand
bevatbaar en van kracht en uitwerking op het Oordeel en op
\nbsp;het Hart worde.quot; Oratio sacra stipra jam laud. p. 109.

Ex quo igitur fönte hae objectiones contra eloquen-
tiae studium manaverint, pro viribus nostris speci-
minisque ambitu satis ostendisse nobis videmur. —
Distorta sane ejus imago vulgo fingebatur; unice ars,
nihil aliud, esse credebatur; at »die Beredsamkeit
müsse ihren höchsten Principiën nach, von Kunst und
Philosophie gänzlich getrennt, und als eine rein sitt-
liche Thätigkeit betrachtet werden.quot; (1) Verus, qualem
esse eum oportet, orator, non est artifex; opus non
vult edere artificiose elaboratum, quod nulla ratione
habita scientiae, rehgionis aut praxeos, animum
aesthetice tantum capiat teneatque, sed penitus
persuadere cupiat, bonos sensus et consilia
excitare studeat. Orator autem, qui non nisi artificiis
nititur. evadat praestigiator necesse est.

Eloquentiam igitur oriri inprimis dico e generoso,
morali et quasi divino illo, qui homini insit, sensu, (2)

(2)nbsp;Cf. Ahm. des Arnorie V. d. Hoeren, Redev. p. 91-93
cnjns animadvertenda sunt praesertim haec verba: „Zij (de
•troon der welsprekendheid) is alleen voor den waren redenaar
weggelegd, wien het vuur der edelste geestdrift in den boezem
blaakt, en die den heiligen gloed zijns harte warm en zuiver
in zijne redenen weet uit te storten. Eene hoogere goddelijke
Icracht schijnt in hem te werken, die eene gelijke geestdrift in
het hart der hoordfers ontvonkt.quot; — Cons, praeterea Theremin,
Dem. et Mas. vers. belg. p. 28, ubi: „Als men de redevoe-
ringen, die Demosthenes gedurende zijn strijd tegen Philippus
hield, gadeslaat, wordt men gedrongen, om het gevoelen te
omhelzen, dat het spreken zoo goed als eene handeling is, en
indien het daden wil uitlokken, even als de handelingen van
den mensch aan de wetten der sedelijkheid onderworpen is.quot;
Vid tandem ejusdem scriptoris verba pag, 42, alibi.

ut neque vulgaris nec sacra etiam eloquentia infamia
unquam sit notanda; quin divinam hominis originem
magis quam uUa alia ars ostendit, estque, ut vere dicit
Ernestius: »studium sapientiae et virtutis.quot; (1)
Quid? quod Therimini subscribimus sententiae,
eloquentiam esse virtutem, ita tamen ut artis non plane
tollatur notio. (2)

Quae utinam numquam neglecta essenti Profecto ob-
jectiones supra memoratae numquam lucem adspexis-
sent, (3) et pro adversariis obtrectatoribusque plures
adeo defensores et antistites inter peritos imperitosque
invenisset eloquentia, nec sacrae Scripturae effata
umquam ad eam damnandam fuissent allata; contra
vero, non tantum patefactionis indoli eam omnino con-
venire, at potius ipsa commendari ac postulari omnes

(quot;2) Unice nobis placet ejus sententia, eamqne defendendam
suscipimus, qualem his verbis explicat; „Indem ich sage, dasz
die Beredsamkeit eine Tugend ist, meine ich damit keineswe-
ges, dasz ein gewisser Grad ethischer Vollkommenheit nun
anch schon zur Beredsamkeit hinreichend seij , und alles übrige
entbehrlich mache, das sie sich aus Kunst, Gelehrsamkeit und
Wissenschaft anzueignen pflegt. Ich meine nur, dasz das An-
ordnen und Bestimmen dessen, was die Beredsamkeit aus diesen
verschieden Fächern in sich hereinzieht, dem ethischen Gesetze
vorbehalten bleibt; eben dies aber ist es, was von einem höch-
sten Princip gefordert wirdquot; et quae p. 24 et 25 sequuntur.

(3^ Brevitati studentes duas omisimus objectiones, quae praeter
memoratas in medium proferri possent. Eas qui cognoscere
cupit, adeat Thereminil. I. - Altera, quae haee est; „quid
tandem theoriis proficiamusrefntatur p. 4-6; - altera „eloquen-
tiam una cum antiquorum libertate interiisse,quot; dijudicatur p. 6 et 7,

uno ore contendissent. Quin etiam nemo invenire-
tur, qui sensui religioso contrarium judicaret, Chris-
tum tanquam talis eloquentiae exemplum proponere.
Quodsi igitur sacrae eloquentiae notio spectetur con-
siliumque, (1) quale nos requirimus et supra expo-
suimus, memoria repetimus jam quae diximus: sacro
oratori non tantum convenire, at sanctissimum quo-
que esse officium, in eloquentiae studio Christum
tamquam optimum exemplum intueri.

Ne vero quis existimet, nos verbi divini minis-
trum Domino summoque Magistro aequiparare veile,
aut operis illius ministeriique pretium exaequare
cum verbo Ejus, quo nemo in terris unquam prae-
stantius locutus est, - libenter confitemur. exemplum
a nobis propositum tale esse, quod vix assequi
possimus. Verum ubicunque sermo est de scientiae
artisve indole, deque iis, quae ad eas recte colen-
das requiruntur, quaevis contemplatio nulla est, quae
ex perfectissima imagine non ducatur ; - quare haec
Ciceronis verba nostra facimus: «semper enimqua-
cunque de arte aut facultate quaeritur, de absoluta
et perfecta quaeri soletquot;. (2)

(1)nbsp;De quaestione, quid sit Eloquentia s. et quale ejus consilium
cfF. Heringa, kerk. Raadv. en Raadg. rell. T. IV. P. I. p. 156
sqq.; van Oordt, Or. laud. p. 8; - inprimis van Kampen,
het kenm. onderscheid der soorten v. Welspr. p. 13-19, coll. 52
et 134;-Abm. des Amor. v. d. Hoeven, Joan. Chrysosto-
mus, p. 31-35; - van Hengel, Instit. Or. S. p. 44 sq.
et van Herwerden, J. C. in de Bergrede beschouwd, p. 8
et 15, aliique.

Ubinam vero Eloquentiae sacrae operam navantes ac-
curatiorem normam ducemque meliorem inveniamus?
Quo clarius igitur absoluta perfectionis imago animo
nostro obversatur, eo celerius certiusque in perfec-
tionis via procedimus, (I) etiamsi semper progre-
dienti sublimior videatur illa, - etiamsi virium tenui-
tatis sibi conscius animum pene despondeat, nec un-
quam excelsae huic imagini se similem fore credat, non
tamen gradum retro ferre ac talentum in terra ab-
scondere licet. Ubi Christo duce verba facit orator
sacer, - ubi eadem, quae Dominus, in dicendo ei
est mens, - ubi eodem, quo Sospitator, tendere laborat,
ea tantum via progrediens, quam Ille aperuit, - tum
demum gaudebit suae ipsius conscientiae, auditorum,
et quod maximum est, Illius approbatione, qui ad
suos dixit legatos : ùrô^eiyiix eSaxx ufMv. (2)

quot;jTLars sKxaTOç ß^.sTTiji, ttä? STroixo^oiisl èm rov
öf^fAfOf Tov xslfisvovl

In Jesu Eloquentiae, Oratori Sacro imi-
tandae expositione, ridicula profecto esset arro-

(1) Quamvis Saint-Beuvium (Revue de Paris 1849 m.Nov.)
impugnare nolimus, dicentem: „Tout orateur, qui 1'est véritable-
ment, sent toujours, combien il lui reste de progrès à faire
pour atteindre à cet idéal, que les plus grands eux-mêmes ont
désespéré de réaliser,quot; huic tamen imagini ut propius accedat,
ardentissimum sit cujusvis oratoris votum laborque indefessus.
fa) Joa. Xm: 15.

gantia, si juvenis , mediocri tantum doctrina in-
structus, ipsam imaginem divino splendore decoram,
exprimera posse existimarem ; eoque magis cum
latissimum dissertationis ambitum intuenti, jam
statim plurimae sese olFerant difficultates. Nos qui-
dem virium tenuitatis nobis conscii animumque
despondentes incepto jam destiteramus, ad quod
numquam rediissemus, nisi dulcissimam animo spem
foveremus, fore, ut aliorum ingénia nostris conati-
bus aliquando ad librum edendum impellerentur,
qui majore doctrinae copia, acriore judicio, clari-
ore intelligentiae lumine, vividioribusque orationis
coloribus huic meae commentationi longe sit prae-
ferendus, - quique non tantum Theologorum stu-
diis optime inserviat, verum etiam privatorum ho-
minum , quotquot bonorum delectentur librorum
lectione, ingeniis incredibilem afFerat utilitatem. —
Sic igitur relictum iter rursus ingredimur, spe illa
nitentes; imprimis vero quod nobis persuasum est,
nos, si cum magna animi cupidine assiduam con-
jungamus diligentiam, Summo favente Numine, plu-
res difficultates esse sublaturos, quae primo adspectu
me deterrebant.

Multae variaeque sunt difiicultates, quae accurate
de Christi eloquentia, nostrae aetatis Sacro Oratori
imitanda, exposituris se nobis offerunt. Unam tan-
tum alteramve earum hoe loco attingemus ; ac pri-
mum quidem eam, quam ipsa res sponte praebet.

Argumenti sublimitas accuratissimam postulat
in elaborando operam. Et vero si ita nobis esset absol-

venda, ut ea non essemus inferiores, de felici successu
prorsus desperaremus.f Atqui, quod vulgo necesse
est, ut rem, quae tractanda est, ex edito quasi loco
firma certaque mentis acie adspiciamus, id hac in
re nequaquam fieri potest; quin tenuitatem nostram
ibi mi^xime sentimus, ubi hand levi virium nostrarum
opus est intentione ad egregium illud sublimeque
exemplum in clariorem lucem proferendum. Atta-
men. ne obscuremus splendorem incomparibilis Ejus
magnitudinis, quem adorare, quam vel e longinquo
sequi facilius est, pauca tantum praestantissimae
imaginis lineamenta praebere volumus.

Aliam difiicultatem afFert cum fontium habi-
tus, e quibus Cons er vat or is eloquentiae specimina
haurienda sunt, tum parva subsidiorum copia,
quae nobis in congesta materia elaboranda praesto est.

Quod primum attinet ad subsidia, paucos, imo nul-
los fere de nostro argumento consulto egisse videmus,
ita ut in itinere, quod ingressuri sumus, nulli fere fu-
turi sint duces, qui prohibeant, quominus itineris ig-
norantia a recta via aberremus. - Quotiescunque enim
sacrae eloquentiae historiam conscribere conati sunt,
aut universe tantum et quasi èv Trxpo^cp de nostra
quaestione mentionem fecerunt, aut si multi multa de
Christi doctrina ac docendi ratione scripserunt. Ejus
tamen eloquentiam missam fecerunt (1). Ubi vero

(1) Unas, quantum nobis saltem notum est, qni hac de re
egit, fuit clar. vir Clar is se in Oratione Sacra de JoaYll: iG,
antea jam. land, quae oratio inserta est Vol. I. ejus Oralt.
s.S. p. 105, Bheno-Traject. 1801.

Christus oratori sacro tamquam exemplum commen-
datur, unam alteramve Ejus orationum exponendam
sibi sumserunt, ita tarnen, ut ab ea ad totam Christi
Eloquentiae imaginera non adscenderent. Nec ta-
rnen ingrati esse volumus, et quidquid haec nostra
scriptio habet boni (quod qualecumque sit, sentio!)
hoc iis debere lubenter fatemur; quamquam haud
diffitendum, non illam nos, quam spectamus inve-
nisse: accuratam nempe diligentemque Christi elo-
quentiae expositionem, vel omissa hac sacro oratori
commendatione.

Nihil igitur fere nobis aliud consulendum restât
nisi Evangelia canonica, quatenus Christi oratio-
nes in iis litteris consignatae sunt. Hoc
vero ipsam fontium inopiam arguit. (1) Primum

(1) Copiosins hoe exposuit C1 a ri s s e, cujns verba hic laudare
juvat: „Inderdaadquot;, inqnit, „gelijk het altijd moeilijk is, om
over de welsprekendheid van zulke Mannen te oordeelen, die,
reeds lang overleden zijnde, bij hun mondeling voorstel, door
ons niet aangehoord kunnen worden, en wier Redevoeringen
door hen zeiven in schrift niet zijn nagelaaten, vooral, wan-
neer wij, van geschiedkundige narichten omtrent dezelven, gee-
nen overvloed hebben: — zoo gelden deze zwarigheden hier
te meer; daar wij, noch van Jezus uitwendig gelaat, houding,
stem en voorkomen, anders dan bij gissing, — noch van de
woorden en spreekwijzen, door Hem gebruikt, anders dan vol-
gends het bericht zijner Leerlingen, en dat nog vervat in eene
Vertaling zijner Kedenen, waarbij altijd zooveel van het fijne
en naïve verloren gaat, — kunnen oordeelen; en de aanmatiging
geenszins wagen, van, altijd en overal, in die zuivere, verhe-
vene, godlijke gevoelens, welke voor zijn groote ziel zweefden,
te kunnen indringen.quot; Orat. s. laud. p. 105.

enim non omnes, sed perpancae tantum Christi
orationes ad nos pervenisse videntur. Nam probabile
est Eum saepe multumque trium annorum spatio
locutum esse, - variisque modis praeclaras suas sen-
tentias tradidisse. Dein val de dubitandum, num
eas, quas nobis sacra Evangelia tradunt orationes,
intégras acceperimus ; saepe enim loci electi tantum
esse videntur. Praeterea etiam quaerere possumus,
an non ex variarum orationum partibus, prouti
argumenti similitude ferret, totum quoddam con-
fecerint Evangelistae. - Quum igitur minus accuratis
limitibus circumscripta sint, quae exploranda sus-
cepimus, saepe fit, ut certo affirmari nequeat; ubi
tanquam orator prodeat Christus, ubi non, -
sitque difficillimum accurate definire, quatenus Do-
mini sermocinationes ab Ejus orationibus
différant, - et qua in re positum sit discrimen. -
Quum vero nobis de Ejus orationibus tantum sit
agendum, de his paulo fusius dicamus!

Jam ante nos fuerant, qui contenderent, nos-
trum Con servatore m, religionis popularium noti-
tias ad majorem claritatem purioremque veritatem
perducere cupientem, se accommodasse (et sapienter
sane !) vulgari eorum temporum rationi religionem do-
cendi, populum instituendi, loquendi et disserendi.
Constat enim, Je s um non conatum esse usitatam
illam docendi methodum mutare aut novam dicendi
rationem inducere, sed antiquam consuetudinem ser-
vasse. Quatenus saltem liceret, neque veritati esset
contrarium. Dominus verba faciens docensque Judae-

orum methiodum sequutus est. (1) Quicumque igitur
Judaeorum ritus et institutiones in Synagogis usitatas
non plane ignorât, facile, ni fallor, concedet nobis
non licere, Christum tamquam oratorem salu-
tare, ubicumque verba faciens prodit; probe contra
distinguendos esse locos, ubi tamquam Religonis
Magister docet, ab iis, ubi eum Orationem
habentem videmus.

Sui temporis Judaeorumque consuetudinem ob-
servans, utramque docendi rationem (colloquendi
scilicet ac orationes habendi) ita conjungebat
Christus, ut eas accurate separare nobis non da-
tum sit. - Ita inter alia nonnullos apud Evangelis-
tas locos invenimus, ubi interrogans tantum et re-
spondens docet Jesus, - et ita quidem, ut non in
uno definitoque argumento moretur ; hos in no-
stra quaestione in censum non venire non est quod
moneamus. Collocutiones enim ad continuas
Ejus orationes non sunt referendae ; - nam non sunt
orationes ad populum, vel etiam ad selectam audien-
tium catervam habitae, sed veritatis disquisitiones,
rehgionis institutiones, sermones vel colloquia inter
paucos habita ethicis de argumentis, ubi sponte patet.

(quot;1) Cff. G. Ch. G- Weise: de more domini, acceptos a ma-
gisiris judaïcis loquendi ac disserendi modos sapienter emendandi,
qui dicta sua magno exemplorum numero ex Lightfootio, Schoet-
genio, Corrodo aliisque adstruit. Exstat haec disquisitio in
Commentationibus Theologicis editis a viris cl. Vel thus en,
Kuinoel et Buperti. Vol. V. p. 117 sqq. - Cfif. Heringa,
in Opp. Soc. Hag. alii.

familiari ratiocinandi modo identidem sublime, quod
tractabatur, argumentum abrumpi debuisse.

Alii etiam sunt loei, ubi Domino rogando ac re-
spondendo dicendi sponte praebetur occasio, et ubi
uberius ulteriusque verba facit, vel etiam de officiis
pietatis et virtutibus insignioribus dicit Trxihim
T^v èv ^iKxio(7vv*i, adjunctis usibus hlotfyuxKiotq,
^£7!-ixvopöóii7sug, ÈKsyxquot;^nbsp;Hi inter-

Tandem locos etiam invenimus, ubi Christus
sancti Spiritus impetu ductus, integram habet orati-
onem. Quod vero ita intelhgendum est. ut Domi-
num non talem consideremus, qualem his tempori-
bus sacrum aut vulgarem oratorem prodeuntem vide-
mus, - quasi elaboratam Jesus haberet orationem,
nostrae consuetudini regulisque hodiernae Eloquentiae,
Rhetorices aut Homiletices accommodatam.

Ultimi generis orationum a Christo habitarum,
quamvis eae sunt perpaucae, praecipue in ar-
gumento nostro tractando rationem habebimus. (1)

(1) Nimis notum est discrimen inter sermocinationes et oratio-
nes, quam ut pluribus illud persequamur. Illae e. g. inveniun-
tur tum Joa VII : 14 sqq., VIII,: 12 sqq., X: 25-30, tum
per totam historiam Eyangelicam. - Has vero, quales esse
velimjis, ei de Christo agatur, quasque memoriae proditas in-
veniamua, ostendere nobis proposuimns; - idciroo, ut aperta
fiat nostra sententia, praecipuas h. 1. afferamus. Consulantur e.g .

I. Oratio, quae invenitur: Joa, V : 19, seqq. Vid. Omnino
doet. v. Oosterzee, L. v. J.
Vol. II. P. I. p. 192 sqq.

Allatis igitur rationibus, quibus magnum argu-
menti momentum contra adversaries defenderetur, -
ac commemoratis ditficultatibus, cum hac quaestione
conjunctis, restât, ut de consilio et dispositione
hujus scriptionis paucis agamus.

VI : 17-49. Oratio Montana yvL\§,o
nominata; - Of. v.Oosterzee,
L. V. J. n. p. I. P- 248, sqq.
rn. „ „nbsp;„ Matth. X : 5. sqq. (Marc. VI:

7-12, Luc. IX: 1-6.) Vid. doct.
v. Oosterzee, L. v.J. FoZ.II.
P. I. p. 423. sqq.
IV. „ „ „nbsp;XVin : 2-35. ilfarc. IX:

Luc. XX : 45-XXI : 4) a doct.
v. Oosterzee, L. v. J. Vol.
m. P. I. p. 85. belg. : „Straf-
redequot; denominata.

ChristiEloquentia, oratori sacro imitanda, qua-
lis nobis obversetur, supra (§ 1) jam satis ostendisse
nobis videmur. Verumtamen plura sunt praestanda. Ut
enim cujusvis indagationis ita nostrae quoque certum
debet esse consilium. Quod quale sit, breviter jam
explicuimus; scilicet nihil aliud volumus, nisi ut
nostra pro viribus conferamus ad cognoscendam ra-
tionem , qua sacris orationibus Evangelium optime
possit propagari, ut verbi divini, quod denuntiamus,
servetur gloria decusque, quo homileticae, quam
praesertim diligimus, scientiae apud alios quoque
excitetur amor. Quamvis autem lubenter fateamur,
aliam viam ingressos eodem nos pervenire potuisse, -
quamvis theoreticae etiam institutionis non sit reji-
cienda utilitas, verborum tamen memores eramus
unius e summis nostri aevi oratoribus: exempla .
vulgo aptissima esse ad rem aliquam illu-
st ran dam. (1) Et si verum est, artis regulas ex

Xin. Lua. XXI : 5-36, XII :
39-46, XVII : 23-37.) a Dor-
nero (Cf. v. Oosterzee, L.
V. J. Vol. m. P. I. p. 108, nota.)
Oratio eschatologica de-
nominata.

IX. Oratio, quae invenitur: Joa. XIV. XV. et XVI., ab
omnibus,imo a Straussio , (Cf.
v. Oosterzee, L. v. J. Vol.
m. P. I. p. 189 sqq. inprimis
p., 224, nota) Abschiedsre-
den dicta.

(1) CfF. des Amorie v. d. Hoeven: in libello de Joan.
Chrysostomo, ubi p. 3 hoc dictum invenitur, - et Ti oh Ier,

maximorum virorum operibus esse petendas, non
errare mihi videor, si primarias homiletices régulas in
Christi Eloquentia inveniri posse contendo. (1) Sic
etiam in frigida aridaque doctrina orietur vigor ac
calor; - sic orator sacer muneris sui gravitatem pe-
nitus sentiet; - sic facilius vim agnoscet eloquentiae
sacrae in quotidiana auditorum vita, sic maximam
semper orationum, quippe quae muneris sui sint pars
nobilissima. curam gerere conabitur. Verbo: Christi
eloquentiam, oratori sacro ad imitandum proposi-
tam, optimam ducimus normam, quam secutus
verbi divini minister, dignus Christianae religionis
evadere possit propagator. Ut enim illa pectus ejus
egregio accendit studio sublime illud exemplum imi-
tandi, ita et rationem ostendit, qua hujus exempli
gloriam assequi possit. En nostrae disquisitionis
consilium, ad quod assequendum si non nihil vi-
deremur contulisse habebimus, quod gaudeamus.

Iets over Sorgers kanselwelspreJcendheid, p. 7, nbi:„ Dat de
kerkelijke Redenaarquot; inqnit, „zich de beste voorbeelden van kan-
selwelsprekendheid ter navolging moet voorstellen, wordt ons
door alle bevoegde regters zoo stellig voorgeschreven, dat wij
aangaande het gewigt hiervan geen twijfel mogen voeden.
Het is genoeg nit velen het gezag van onzen van Hengel
aan te voeren. (Instit. Orat. s. p. 258 sqq). Hij beroept zich
op de ondervinding, welke het duidelijk leert, dat zij, die
ïich behoorlijk op het navolgen van goede voorbeelden hebben
toegelegd, veel meer geschiktheid bezaten, om Redenaars te
worden, dan zij , die met verwerping van hetgeen andere ge-
leverd hebben, alleen op hun eigen vermogen steunden.quot;

Et sic quidem ad quaestionem pervenimus, quo-
modo optime nobis disponenda sit uberrima haec
materia. Qua in re varias inire possumus rationes,
quod ipsam vero optionem facit difficillimam. Sin-
gularum certe orationum separata consideratio non
tantum ob causas supra commemoratas est improbanda;
sed praeterquam quod ingrata laboraret repetitione,
maxime etiam operis perfectioni obstaret. Etenim
non us arctis hmitibus continemur, ut nonnisi ex
supra allatis Christi orationibus haurire velimus.
quas iUustrandi modo consüii nostri gratia enumera-
vimus. E contrario iis etiam locis uti constituimus,
ubi coUoquii cursu eo adducitur Dominus, ut uberius
verba faciens. lo. doceat, sive refutandis erroribus
seu vero docendo, 2°. se defendat. 3quot;. adhortando
futura recludat, 4». ■ denique moestus suis valedicat.

Optime factum putamus, si veterum divisionem, (1)
quatenus ea congruit cum nostri argumenti tracta-
tione, sequamur. Tum vero in exponenda Christi

(1) Cum nemo sit, qui ignoret, veterum divisionem constare
H'e^W (inventione), töI« (dispositione;, (eloeutione)
Tc^oq-Ó^n, {■^ox^iBf, (pronuneiatione et actione), sponte in ocu-
los incurrit, nos nuUam in argumenti dispositione de raj«
mentionem fecisse. Causas cur in dijudicanda Christi eloquen-
tia eam data opera non tractemus infra in introitu, ad partem
niam. afFerre conabimur. Ceterum Cicero nis verba: „ita
nraetermissa pars nulla erit: quandoquidem de memoria nM
est hoc loco dicendum, quae communis est multarnm artium,quot;
(ßrat. C. 17 § 54) nostra facimus. Conf. ad hanc divisionera
«-»ceronis dialogi de Oratore Lib. L c. 3 1. § 142.

Eloquentia. oratori sacro imitanda. quo facilior fiat
disceptatio, eam consideremus et con^endemus:

Mirum fortasse cuipiam videatur, quod nostro
praesertim tempore, quo Christi vitae historia
saepius impugnatur. et fontes etiam. e quibus illa
hausta est. novis subjiciuntur dubitationibus. exege-
ticam atque apologeticam prorsus omiserimus
partem; - ac si, omnia planiora essent, quam quae
indagatione. explicatione, defensione egerent. Absit
sane! Universe critices agnoscimus tribunal, sed
arcti nostrae disquisitionis termini impediunt. quo-
minus in illum campum descendamus. Facile enim
cuivis apparebit in nimis amplum volumen disserta-
tionem nostram extensum iri. si omnes objectiones
refutare vellemus. quae recentioribus temporibus a
plurimis factae sunt adversariis. - aut si omnes. tam
naturali quam mythicae explicationi faventium impe-
tus repellere in animum induceremus. (1) Quin eas quo-

Cl) Quarum explicandi rationumsi qnis indigeat expositione,
adeat quaeso doct. v. Oos ter zee, qui haec monet: „Door
natuurlijke verklaring verstaan wij die, welke, de echtheid
en geloofwaardigheid der Evangelien vasthoudende, echter al
het wonderdadige, dat daarin voorkomt, uit de ons hekende
wetten der natuur zoekt af te leiden en alzoo begrijpelijk te

que quaestiones iudagare, quae agunt de vera aut minus
vera interpretatione et de nonnuUorum locorum integri-
tate, quaeque meditatione dignae sunt, non est hujus
loci, cum hoc omisso nihilominus, quo tendimus, perve-
nire possimus. Quid ? quod dubitaremus etiam rem
suscipere, in qua tractanda prudentiores peritioresque
viri luculentissima scientiae, consilii, constantiae dede-
runt documenta. Missas igitur facimus quaestiones criti-
cas vel gravissimas, cum nobis videantur perparum esse
faciendae ad dijudicandam Christi eloquentiam, quae
non apparet ex paucis verbis aut periodis, sed in-
primis ex indole, quam cernimus in Ejus orationibus.

Ad quaestionem autem: num prolixiora colloquia et
orationes, quas Euangelistae Christum habentem
faciunt, revera propria Christi verba sint ducenda,
propriaque Ejus institutio, - affirmando respondet
P. van der Willigen in diatribe: over Jezus als
Openbaring Gods p. 55-89 (quae diatribe inserta est
Vol. VI commentationum societatis Haganae ad de-
fend. rel. Christ, a. 1844), - cujus viri vener.
sententiae ideo subscribere non dubitamus, cum fir-
mis idoneisque se commendet argumentis. (1)nbsp;'

maken. Van mythische verklaring sprekende, denken wij
aan het gevoelen van hen. die deze verhalen geheel of groo-
tendeels tot het gebied der onbewuste verdichting brengen, en
daarin slechts geschiedenisvormige inkleedsels zien van de
denkbeelden, door Jezus eerste belijders aangaande zijn per-
soon en werk gekoesterd.quot; et quae sequnntur inde a pag.
224-231, L. V. J. Vol. I. P. I.

Hisce igitur in antecessum monitis speramus fore
ut omnes, quibus egregium munus*mandatum est,
aut aliquando mandabitur, in Christianorum conventu
Euangelium denunciandi, — ut omnes, inquam, ita
Ingenium suum conforment, ut verba faciant cum sancta
animi simplicitate, et quantum quidem per humanam
licebit imbecillitatem, simih praestantia, hominum co-

gnitione et sapientia, simili ardore ac dihgentia, quae
divinum Magistrum merito admirandum fecerunt exem-
plum: »ut existât tahs Orator, qualem quaerimus:
qui jure non solum disertus, sed etiam eloquens dici
possit.quot; (1)

Heeren, die wij bij hen vinden opgeteekend, betreft; zoo blijk-
baar als het bij andere geschiedschrijvers is, dat zij de personen
hunner geschiedenis zulke redenen, schoon niet door hen ge-
sproken, in den mond leggen, even zoo ongegrond schijnt mij
alle vermoeden, dat de Evangelieschrijvers dit ook, ten opz.gte
van den Heer zouden hebben gedaan.quot; Ad hancce suam sen-
tentiam fulciendam van der Willigen multa validaque argu-
menta affert, quae cum describere longum foret, ipsi consulant
ac perpendant benevoli lectores.

Quonam ergo animo esse dicamus sa-
crum oratorem? Ut uno verbo enun-
ciem , animo vere Christiano, ad ipsius
Christi mentem, praecepta et vero im-
primis exemplum efFormato.

.»u*ii9q ttswil» , «fao4 , ilt;uj»t0

-fii 4u:mßoi6 'fls»3 aaina ogrs rccaonP
-anaa oiJiST üwt JU ÏmaieMno 10013
in«lt;{i ia jOasiwhiKVopY »mms-, ras»
-lt;IK do «ïqWMJq .mwasai iuhilû

.otooiK®« üioiqiiKiso Mmiiq
y

Antequam de ipsa Jesu Christi eloquentia, ora-
tori s. imitanda agamus, breviter videndum nobis est
de mente Ejus et consilio, quo in docendo dicendo-
que ductus fuit. Hoc enim, quum recte perspiciamus
et tamquam fundamentum nostrae subjiciamus dispu-
tationi, simul de interiore Ejus eloquentiae fonte ac
praestantia magis aequum judicium ferre nobis hcebit.
Praeterea, ut ipsum Christo proprium dicendi genus
recte aestimare possimus, qua mente fuerit et quod-
nam sibi proposuerit consilium, scire nos oportet.
In dijudicandis enim optimis vulgaris eloquentiae spe-
ciminibus, si mens et consilium oratoris recte spec-
tantur, eique locus tribuitur magis minusve honorifi-
cus pro majori minorive in utrisque laude, - idem
illud etiam valet in disquisitione de Jesu Christi
eloquentia. Quum vero plures eam jam elaboraverint
materiem, brevis hoc loco sufficiat conspectus eorum,
quae hue pertinere videantur. Nostrum tamen argumen-

tum, quum nondum attingere velimus, nec hoc loco jam
e Christi orationibus sumere, qual'infrademum justo
modo probari poterunt, - tutissimam nobis videmur
ingredi viam, si generahter praestantem Christi lo-
quentis mentem ac consilium paucis adumbramus.

Mens igitur, qua Sospitator in dicendo ductus fue-
rit, conspicua est in Ejus studio tuendi Patris honorem
augendique hominum salutem; - consilium vero, si quae-
rimus quale Ille sibi proposuerit, uno nomine ex-
primi potest, nempe: ut regnum Dei in terris conderet.
Summo Dei hominumque amore incensus, sanctum Dei
nomen patefacere sibi proposuit, ut Patrem homines
colerent et adorarent, Eumque tanquam unum verum
Deum cognoscerent. amarent, Ejusque jussa perfice-
rent. Verba faciebat unice spectans temporariam aeter-
namque hominum salutem. Oratione sua salutarem
iis aperiebat thesaurum scientiae, qua gravissimae per-
scrutantis ingenii quaestiones ad religionem pertinentes
plane solverentur. Omni cogitatione eo ferebatur ut
vitam hominibus amore plenam efSceret, qua, se auc-
tore, omnes fideles cum Deo et secum invicem arctissime
conjungerentur; - ut pacem agerent cum Deo, quo ani-
mus peccati onere gravatus levaretur beatissima re-
conciliationis conscientia; - ut sanctam hominum
vitam efüceret, puritate et vigore conspicuam; - de-
nique , ut verbo suo spem melioris conditionis excitaret
apud omnes, qui vitae calamitatibus afHicti jacerent.

Sic verba fecit divinus noster Magister! Amor
princeps ejus erat principium, consilium in di-
cendo : quaerere et beare quidquid perditum erat.

uHanc Ejus benevolentiam et benignitatem animi
quot experti fuerunt debiles, errantes, corpore et
mente infirmi, quoties ejus etiam discipuli atque
amici, imo et hostes : quorum omnium malis levan-
dis semper intentus, injurias facillime condonavit,
pravitati atque infortunio saepissime ingemuit. Spirat
in omni Jesu cum amicis consuetudine suave quod-
dam et tenerum, in quo animum agnoscas non tan-
tum amantissimum, sed eundem ab excelso loco
se demittentem. Cogitate, quis Jesus fuerit, quam
sapiens, quam magnus, quam elatus. Videte tamen,
quomodo ad rudes ac saepe stupidos amicos sese
accommodet, quanta indulgentia contradicentes et
mirifice molestos ferat, quanta simplicitate et huma-
nitate, imo amoenitate, omnes suos sermones et
monita gravissima condiat et temperet. Qua quidem
in re magnanimitas est summa. Ita enim se ad in-
fimes demittebat, ut et suae majestatis rationem ha-
beret et neminem a se absterreret: Ita inturbatam
serenae mentis tranquillitatem servabat, ut idem a
duritiei suspicione longissime abesset. Quantopere
amicorum sorte commoveretur, patuit in funere Lazari
cum a lacrymis tam parum temperaret, ut circum-
fusa sepulcro turba miraretur a m or is magnitudi-
nem.

Numquam vero sive benevolentia et misericordia,
sive ira et odio, quamvis utroque genere facile et
fortiter afficeretur, ultra justi rectique terminos se
abripi passus est. Nemini amicorum, etiamsi dilec-
tissimo, ultra virtutem addictus, nemini inimico.

quantumvis lacessenti, fortius succensuit quam par
erat. Numquam ejus fortitude in'^audaciam, num-
quam lenitas in mollitiem, numquam dolor in ira-
cundiam, nunquam perseverantia in pertinaciam dege-
neravit; tantumque vitae prudentia valuit, ut quamvis
animi sensa minime dissimularet, tamen ne mali-
gnissimus quidem eum jure carpere posset.quot; (1)

Quaecunque autem, quocunque modo aut ubicun-
que verba faciebat, summa semper dicebat persuasionis
vi ; Ejus verba animi erant typus. Christus vera ute-
batur eloquentia, non ea, quam in schohs rhetorum
traditam novimus , non artificiosa illa , sed naturali
pectoris eloquentia. Quidquid dicebat, id non ab
hominibus acceperat, sed imo ex pectore proferebat.
Inspiciamus modo sensu vere religioso ducti Jesu
orationes, nonne in iis aliquid longe sublimius cerni-
mus longeque praestantius, quam in Graeciae Romae-
que ceteroquin merito laudatis exemplis? nonne ubique
vere divina spirat auctoritas? Egregia cogitata, eximiae
sententiae, praestantissima consUia, conjuncta cum
animo optimis afFectibus praedito, cum uberrima phan-
tasia, cum acuto et acri judicio, cum singulari judi-
candi eligendique ratione; - haec omnia facile pro-
lata, suo loco adhibita, identidem firmata, cum studio
et veritate pronunciata, Christi eloquentiae indo-

(1) Seb. Fulc. Job. Ravii Verba. Cf. ejus Oratio:
rfe Jesu Christi ingenio et indole perfectissimis per comparationem
cum ingenio et indole Pauli Apostoli illusU-atis, Lugd. Bat. a.
J798 habita, p. 22, 23, 25, 26, 41 et 42.

lern nobis repraesentant, ad omnium animos illi
aditum praebent, perfectionis sigillum ei imponunt,
confirmantque illud: pectus est, quod disertos
facit.

Je sum dicendo minime regnum terrestre condere
sibi proposuisse [Joa. XVIII : 36), jam ab aliis va-
lidioribus probatum est argumentis, quam ut hanc
sententiam amplius exponere conaremur; (1) t Eumque
definitum ac subtile doctrinae lt;7v(rTi![iX hominibus,
qui Ejus aetata vivebant, aut toti generi humano mi-
nime denuntiare voluisse, ex eo patet, quod Do-
minus semper sie loquebatur, ut oratio Ejus ad
occasionem ex improviso oblatam adaptata esset.

(1) Inter quos prae ceteris Grimmii recenseantur verba:
„Ita dubitari neqnit, Jesnm ethicum legnum, paulatim omnes
homines complexnrum (Matth. VIH. : 11 sq., XXIV : 14 ,XXVIII :
19, Joh. X. :16) condere voluisse, h. e. congregationem homi-
num, qni Jesnm summum Dei legatum agnoscerent (Joh.
XVII : 3,) mentisque ab eo acceptae fJfeiÄ. X: 20 , XXVIH:
2U, Luc. XXIV: 49, Joh. XIV-XVI^ vi de rebus divinis rec-
tius edocti Deum patrem mente et veritate colerént (Joa IV :
23) a peccati dominatione sensim liberati (Joa. III : 5 sqq.
Vni:12, 31 sqq., XIV: 6, XVni:37), communi amoris vin-
culo conjuncti (Joh. Xni:34sq., XV: 10, 12) arctissimam in-
ter semet ipsos, cum Christo atque Deo patre familiaritatem
(Joh. xvn : 21-23) contraherent atque vitae Vitalis (foj^j almiov)
ultra hujus terrae fines ad summum fastigium evehendae parti-
cipes redderentur (Joh. XVn : 2.) Cujus regni fundamenta quum
jam a Christo jacta sint, consummatie autem ad futurum tempus
pertineat: satis intelligitnr, cur in sermonibus servatoris modo
tanquam futurum describatur.quot; — Instit. Theol. Bogm.Euang. p. 41,

quodque non tantum praecepta sua admonitionesque,
doctrinam ac verba, sed etiam facta sua suamque
Ipsius personam discipulis imitandum proponebat.
(Matth. XVI: 24, Joa. XII: 15, XIILlö).

Christo autem in dicendo finem prorsus pecuharem
ante oculos obversatum esse, finem longe alienum
a caeteris illorum temporum oratoribus, docent nos
antiquitatis documenta atque Ipsius orationum argu-
menta. Illa enim antiquitas philosophos oratoresque
nobis proponit, juvenum virtutis ac sapientiae cupidorum
frequentia comitatos, quos sua doctrina ad bonos infor-
marent cives, - ahos, qui diversas stirpes per communia
sacra conjungere student, - qui poëseos atque eloquen-
tiae vim adhibent, ut veri, boni, pulchrique sensum
excitent animosque eo attollant et impleant; - qui ex solo
harmoniae usu et pbilosophiae Trailsi^ totam re vera
proborum hominum civitatem constituere conantur; -
sed Dei ignoti cultorum animos ad Unum verissimum
evehere Patrem, omnia curantem, hominesque morta-
les immortalitis luce lustrare, hoe nullus unquam phi-
losophus nec orator cogitaverat; hoe ipsum im-
mensum et excelsissimum Jesu erat consilium.
Eo tantum tendebat, ut depravatarum, quas Judaei de
Deo rebusque divinis fovebant, notionum loco melio-
res nobilioresque daret cogitationes ; atque inveteratum
particularismum religiosa ac morali institutione, omnium
hominum amore nixa, erueret, ut apud eos puriorem Dei
notitiam, veriorem virtutem, indeque emanantem Dei
cultum, in Ejus operibus conspicuum, suscitaret. Quibus
omnibus feUcitatem generis humani terrestrem, quod in-

ternae ratione habita vitae tam gravi laborabat morbo,
firmaret, hominumque animos certa immortalitatis spe
a terrae bonis avocaret, adque coelestia converteret.

Patris igitur honorem hominumque salutem au-
gere, consihum, erat quod in dicendo sibi proposuit
Jesus; quamcunque ingrediebatur viam, quibuscun-
que utebatur artibus, sive errores eruebat nimis ad-
huc Judaeorum anhnis inhaerentes, quam ut cives
fieri possent TÎjç ßx(7tK£lx? rm cùpxvûv, - sive civilem
eorum impugnabat exspectationem, quae tantum ter-
restrem sibi exoptabat Messiam, sive falsam libertatis
cupiditatem reprehendebat, quae Romae catenas fran-
gere volebat, nondum solutis peccati vinculis, - sive
angustam populi superbiam tangebat, quae omnes
Abrahami posteros electos Dei esse liberos arbitraba-
tur, - sermones Ejus semper eo tendebant, ut
errantes ad unius veri Dei notitiam ducere et caecos
ad salutarem divinae gratiae lucem attoUere studeret.
»Cum enim, divinae mentis afilatu monitus, prius-
quam vitae suae publicae cursum ingrederetur, om-
nia pericula sibi subeunda et labores incredibiles in-
telligeret, totamque eam molem velut in oculis po-
sitam contemplaretur, nihil idcirco perterritus ad
tantum opus se accinxit. Prob Deum immortalem!
quanto studio, quanta constantia, quanta fide in tanto
negotio versatus fuit, cujus in vita nullum inventum
fuit temporis punctum, quin sa lut i hominum
consecratum esset. Quis omnia magna et prae-
clara facta recensere, quis tam immensam agendi
vim animo aut cogitatione complecti, nedum verbis

exprimere aut oratione aequare psssit, ^Quanta virium
contentione, quanto ardore animi requiescere et la-
befactari nescii ad subMmem illam metam sibi pro-
positam, per aspera et salebrosa, spretis aut superatis
omnibus impedimentis, se proripuit, eamque tandem
invicta fortitudine tenuit! Sed hinc intelligitur, quare,
cum caeteroquin esset hominum niitissimus. tamen
neminem metueret, nemini assentaretur, nihil gratia
vel auctoritate hominum moveretur, omnia ad di-
vinam voluntatem gloriamque referret.
Scilicet justi bonique et aequi ille sensns, quem ha-
bebat exquisitissimum, ignea animi vi stimulatus et
erumpens, nemini iniquo pepercit, neminem vexatum
aut calamitosum deseruit. Hinc aequabilis in utraque
fortuna animus, nec blandimentis secundae cedens,
nec procellis adversae quassatus, constans sibi et im-
perturbatus, fidelis etiam erga fugientes desertoresque
amicos, ad ultimum usque vitae hahtum Deo sibi-
que et suis numquam defuit.quot; (1)

Hoe Evangelium gentibus quoque ab Ejus Apos-
toUs denuntiandum curabat, ut id, quod iUis (rxxv2x\ov
xx) ■jrpóanofii^x videbatur, ditissimus iis esset fons
scientiae, fidei et felicitatis. Hoe verbum nuntia-
batur Judaeis, ne suorum patrum Deo Jehovae
tantum, ut nationis suae Sospitatori, sacra face-
rent e religiosis institutionum lege praescriptarum,
postulatis, sed ut omnium populorum Patrem in spiritu
ac veritate adorarent. Superbia elato Pharisaeo

Evangelium venit nuntiatum, ut a stulta vanitate eum
ad poenitentiam ac conversionem adduceret. Ad Sad-
ducaeum sermonem convertit, ut dubitationem ejus de
vita aetema cum immortalitatis fide commutaret. -
Sic semper eodem loquebatur consilio, sive ad singulos
verba faciebat, sive ad omnes homines.

Christus, ubi concionatur, nihil spectat, nisi
necessitudinem, quae interest summum Deum inter
ac hominem totamque rerum naturam. Verba salu-
tis, ubi e labiis Ejus fiuunt, cognationem generis
humani cum Ipso vitaque aeterna interpretari stu-
dent. Os ubi se aperit, ideo fit, ut illud arca-
num explicetur, quomodo mens nostra Deo simihs
fieri possit. Religionis placita, quae denunciavit, of-
ficia quae praescripsit, exspectationes quas excita-
vit, eum omnes habebant finem, totum hominem plane
ut converterent novae vitae elementis ei infundendis.
Et quum Pater in Eo esset, ut ille in Patre, Dei
patefactio manifestatione sui Ipsius centrum erat
Christi K^puyi^xTOc- Non solum igitur, ut de Patre
testimonium redderet, sed etiam ut Patrem in se
Ipso videndum praeberet, qui venerat quaesitum et
beatum quod perditum erat, - eo vita sane, cru-
ciatus atque mors, sed docentis quoque ac dicentis
Jesu munus ducere debebat.

Dominus autem non his tantum se continuit fini-
bus, ut dicendo notitiam Patris solum ac animi hu-
mani recreationem spectaret; multo magis majorem
cum ipso Deo conjunctionem mutuamque ea fundatam
liominum consociationem sibi proposuit. - Unicuique

qui credit veniam peccatorum e mera ratia ut prima-
rium regni divini promissum pollicebatur, - at fràtri
ignoscendi voluntas prima erat conditio, qua Deus pec-
catorem gratiam quaerentem doni hujus salutiferi parti-
cipera reddere poterat. Peccati servis Hbertatem largi-
tum venit et liberos beatos reddere cupit, at tantum
caritati ut eos inservientes reddat, quemadmodum hberos
decet fratres. Eesipiscentiam ac conversionem efficit ; -
iis autem, qui Deo consecrati sunt, cavendum est, ne
stulte majorem suam praestantiam prae infehci fratre
ac incredulo glorientur. [Joa. XIII: 34; XV: 12
amp; 17.) Caritatem erga Deum et propinquum jam-
jam mandaverat ; plura autem voluit, ac praeceptum
edixit : àyoiTrS.rs rovg èxipovt; vi^Zv , svKoysTrs roh?
kxtxpiii^hovq vf^xc , xxXSn; ttcisTts tcyç ßiixüüvtxc

Domini ideo verba, quae in hominibus humanitatem
spectant, natura atque fine suo omnino dicentis men-
tem referunt, qui ad novam vitam spiritualem totum
conjungere voluit genus humanum. Profecto ! Ejus
xi^pvyfix tantum si respicimus, ne tum quidem vana
Ejus est gloriatio dicentis: lyw s]iai ^ ôSàç, xx)
xKnêstx, Kx) îjnbsp;îpxsrxi Trpoi; tûv Trxrépx,

SI M ifzov. (2) Ex ea enim manifestum est, Jesum
se ipsum [Joan. XIV: 21, 23; XV: 5, alibi) tan-

quam centrum, cui omnes adjungere se deberent,
omnes cujuscunque loci aut dignitatis, cujuscunque
coloris aut cultus, regionis aut terrae, aetatis aut
saeculi, patefacere voluisse. Ex hoc centro amoris
scintillae in uniuscujusque animum descendunt, ut vi-
cissim fratris animum accendant. Arctissima ita
caritatis vincula omnes tenebunt tamquam unius fami-
liae socios, vitis palmites, tamquam unius ejusdemque
corporis artus; - vincula illa solida, tirma et indis-
solubiha tali ratione omnes tenebunt, ut summum Jesu
consilium expletum, exoptatissimaeque Ejus preces ex-
auditae sint : /v« TtXVTsc h wr;, xxôàg cv, Uxrsp,
êv êfio), xàya sv toi , ivx xx) xùto) sv ^fiïv ev «3-;v.
quot;vx 0 xÓtTfZO? TlffTS-JTIfl , otl tu fi£ XTTSTTelÄXi;. (1).

BE OBATOßlS SACEI OFFICIO LAUDATAM JESU
CHRISTI MENTEM AC CONSILIUM OBSEBVANDI.

Magno animi studio ad hunc locum aggredimur,
quamquam nobis fuse de eo agere non licet: potest
etiam hoc argumentum paucissimis verbis absolvi.
Si autem in specimine nostro oratori sacro prae quovis
alio palmam assignamus. maxime id h. 1. nobis fa-
cere liceat, ubi de Jesu Christi mente ac con-
silio acturi sumus oratori sacro observandis.

Quodsi enim Christus in omnibus oratori sacro
habendus est typus, quem imitetur, - eloquentiae
font is ratione habita, in Eo unicum exemplum in-
tueatur, perfectissimam imaginem, pulcherrimamideam,
certissimum ducem, quem in dicendo semper sequi
debet. lUe est norma, ad quam se tamquam ad la-
pidem Lydium semper examinare debet, cui certo
confidere potest, et secundum quam verissime seipse

probare vel improbare potest, quo propius ad divinum
iUum typum accessit, vel quo longius se ab eo re-
movit. Talem autem ideam Cicero in Bruto qui-
dem oratoribus forensibus proposuit, quam sequerentur,
sed semper idea phantasiaeque foetus mansit, cui
verisimiliter nemo umquam orator similis evadet.
Nobis contra historia sacra Christum talem oratorem
proponit, qui illas etiam virtutes et officia eloquentiae
sacrae in se conjungit. Hunc possumus intueri,
admirari, huic possumus, imo debemus pro humana
nostra infirmitate similes fieri, hujus tamquam veros
ac fidos sacrorum Antistites oportet nos vestigiis
instare atque incurrere, ne frustra oratori sacro illa
gratia ac benevolentia data sit.

Summo jure de Sospitatore nostro quum dicere pos-
simus , Eum missum fuisse Evangelium e coelo in terram
ut deferret, sie oratori etiam sacro idem demandatum
est munus hisce verbis: kitpu^ixts to ehxyyk'kio)) ttktiii
Tjj KTia-si. (1) Nullam sane extraordinariam acce-
pit legationem, quemadmodum Dominus, attamen ad
unumquemque Christi ministrum pertinet gravissimum
illud mandatum: BaVscf tx xpvlx !a,Ov' miiixtvs rx
Ti-poßxTX (iou. (2) Conversionem ac veniam omnibus
gentibus denuntiandi munus, hoc nostro etiam tempore
mandatum est omnibus, qui Dei mysteriorum sunt dis-
pensatores. Nec quae loquuntur suo testantur nomine,
sed nomine et auctoritate Ejus, qui hanc provinciam

Vae igitur unicuique Ejus legatorum, hoc Evangelium
non denuncianti! ¹ Vae illi, qui non ex intimo
loquitur animo, sincero erga Eum, a quo missus est,
flagrans amore (1) : qui se ipsum magis diligit ac
commendat, quam Dominum, qui hoc ei munus tra-
didit! - Ad eum enim referenda sunt Christi verba:
ô IxMTOÏi AäAwv, t^v té^xv rhv 'ilixv ^i^rsT. ô Sf
î^fjTÔôv fiiv ^s^xv TCÜ wsii^avToq »vTQv , OUTÔÇ
io-r;, KOit xSixlx iv txvrü oùk ïtrriv. (2) Si Christum
revera imitari studet, cupiditate teneatur omni cum
humilitate Patris honorem augendi, ac, nulla sui ipsius
ratione habita, salutem hominibus denuntiandi, - tunc
Dei verbum non cauponabitur, ut nonnulli Pau Iii
aetate, iAA' ûg s^ shiKpivsIxi;, äAX' lô? h Bsov,
KXTevuTTtov Tau 0fsy iv Xpiirr^, (3) loquetur. Munere
suo qui rite fungi velit, amoris et grati animi
sensu (4) verba sua animet omnibusque, nulla per-

sonae ratione habita, nullo sui amore incensus, clemen-
tiae ac gratiae per crucis sanguinem Deum denunciet.
Tum demum eodem animo Evangelii persequitur
x-^puyfix, quo Dominus illud in terra inceperat, tum
demum in eo eadem erit mens, qua Christus
in docendo dicendoque ductus fuit. (1)

Quum autem in consilium inquirimus, quod
sibi proponere debet orator sacer, nullum est aliud,
quam ut in opere a Christo incepto pergat, quam
ut denunciet annum Dotaini acceptum, quam ut
Christi nomen prae se ferat, non vero suum! Hunc
solum religionis auctorem, unicum ecclesiae caput
generisque humani Sospitatorem, cujus opera cum
Deo in gratiam redimus, profiteatur ; et institu-
tionis suae initia, sicut Pauli us fecit, a Jesu
Mes si a repetat! Prodeat, non tantum suos ut

doceat, convincat, in fide confirmet, sed secun-
dum gratiam Dei, quae illi est data pro munere ei
divinitus demandato, proque viribus ei divinitus imper-
titis, gratia divina adjuvante, fundamento posito super-
exstruat. (/ Cor. III: 10.) Prospiciat sibique probe
expendat, quomodo Christi vestigiis insistât, ca-
veat ne sua institutio aliéna sit ab ea, quam a
Christo accepit, - ne priväti tantum commodi aut
suae gloriolae studiosus, suas opiniones erroresve
forsan veritati divinae substituât, - ne a fundamento
illo, Jesu Christo, discedat illive adversetur.
Unico contra fundamento superstruat aedificium fir-
mum, solidum, eximium, doceat religionis placita,
bene fundata ac probata, e doctrina de Jesu, vero
Messia, ex Ejus persona, auctoritate, provincia, his-
toria, meritis, beneficiis, praeceptis petita, quae
vere conducant ad augendam pietatem christianam,
quibusque exaedificetur ecclesia Christiana. Mentem
suam, sanctissimo sensu aiFectam, cum iis communicare
eosque ad Dei Christique exemplum conformare co-
netur. Animos excitare, movere debet, non, ut mox quot;
avolantes levesque affectus, sed ut firma âc stabilia con-
silia totius vitae in probitate , pietate malique aversione
transigendae suscitet, hominemque hac via ad felicitatem
perducat. (1) Hominum obsequium, inter omnes elu-

cendi studium, gloriae honorisque cupiditas a consilio
ejus longe absint; hominibus enim si placere vellet,
non amplius esset Christi servus [Gal. I: 10, 11).
Merito enim eloquentiam sacram damnaremus, si
hunc tantum sibi proponeret finem, ut verbis eleganti-
bus, sonis omni sententia aut scientia d^stitutis, ho-
minum aures demulcere ac sensus captare studeret, -
ut auditorum voluntatem et plausum sibi conciliare vel-
let, motusque, quos in animis ci eat, magis ab oratoris
facundia et gravitate, quam a digiiitate et efficacitate
ipsius doctrinae ac mentis repetendi essent.

Dominus noster dicendo Dei honorem tueri quae-
rebat (1) : doctoris Cliristiani igitur K^pv/f^x ne sit
aliud, ac: o Kxvx^iJ,£voi, iv Kupia Kxuzxaùca. (2)
Christus summo cum animi ardore de peccatorum

remissione loquebatur seque ipsum a Deo legatum co-
gnoscendum praebebat, qui venerat quaesitum et bea-
tum, quod perditum erat: - peccatores perniciei
omnes eripere, iisque Christi nomine per crucis
sanguinem pacem nuntiare, eo quoque tendat unus-
quisque orator sacer. Ad i^stxvo'ixv ko) Tricrriv audi-
tores ut moveret quum Jesus prima vice Dei re-
gnum nuntiaret operam jam dedit; - omnes ut ad
fidem adducat et ad conversionem adhortetur sciens
timorem Dei, oratori sacro redemtionis EvangeUum
commissum est (II Cor. V: 14, 19). Sospitator
doctrinam suam denuncians per regiones ibat, malum
ut impugnaret, vitia ut erueret, animos ut purgaret, -
animum ac vitam auditorum emendandi, quo eos
idoneos reddat ad intrandam urbem illam, in quam
nihil ingrediatur impurum, nihil quod Dei praecepta
parvi faciat,

aut fidem Domino Christo deneget, cu-
juscunque verbi divini ministri sit consilium. Immorta-
les animos ut ab aeterna morte servet, eam ob caussam
Evangelium, ut margarita immensi pretii ministro da-
tum est, - aegrotantibus remedium ut afferat successu
numquam destitutum ; coecis atque obcoecatis ut
oculos mundi lumini aperiat; esurientes ac sitientes
ad vitae fontem ut adducat, - qui peccati vinculis
tenentur, remissionem ut ostendat, - pauperes ditiores
ut reddat, quam omnes valent thesauri efiicere, - lugen-
tibus laetitiam ut indicet

ac corde contritis Evangelium
denunciet, proptcrca nusit suos legatos Dominus, iis
injungens:nbsp;rà ewyykgt;,iov ttx^ih ^ ^^hsi. (1)

Quae quum ita sint, nonne nostrorum temporam
ministri est, quamvis magnum Dominum inter ejusque
legatum sit discrimen, quamvis valde remota illa tempora
sint a nostris. Ejus tamen vestigia premere? Nonne
religiose ac Dei auxilium invocans studere debet
ut sua verba, idem quum habeant consilium ac
prima Evangelii annuntiatio, imbecilla sane, atta-
men sincera sit imitatio optimi ac praestantissimi
exempli? Quodsi ideae non injuste normae dicuntur,
ad quam res dijudicandae sunt, et finis, ad quem
omnes tendere debent sacrorum Antistites, hac quoque
in re non aliud exemplum oratori sacro sequi
heet, quam Christum, qui praestantissimus est
Magister. Magni igitur semper faciat beneficium
illud, quod ei prae reliquis delatum est oratoribus, et
Christi exemplum in dicendi etiam mente ac con-
silio in omnibus consulat. Quibus enim vetustatis
iUius oratores carebant, ea nobis abunde data sunt
in Jesu Christo, qui menti nostrae semper ob-
versari, vires nostras augere, tam internum quam
externum, qui in nobis inest, hominem convertere
et commovere debet, atque tum etiam efficiet, ut
penitus sentiamus id, quod omnes veri oratores poë-
taeque de se ipsis rite testantur: est Deus in no-
bis, agitante calescimus Illo.

Porro Orator sacer ostendat eloquentiam sacram eam
ob caussam prae reliquis omnibus dicendi generibus ex-
cellere, quod eloquentia sit Christiana, suaque di-
cendi argumenta, consolationes, exhortationes, omnem
suam materiam ex sempiterni Dei verbo petat; quod ora-

tor sacer nullam aliam scientiam tradere nec docere velit,
.nisi Christum,cruciaffixum, quod cogitate et consi-
derate omni eruditioni omnibusque rhetorum artibus,
huii proposito contrariis, renunciet, nihil aliud nuntiare
sibi proponat nisi simphcissimam Evangelii doctrinam,
cujus argumentum primarium est articulus ille fidei de
Christi morte salutari; - eam ideo ab omnibus reli-
quis eloquentiae generibus diversam esse, prouti ró
èv ToJç oùpxvoTç différant a toï? êm TÎjg ■yijg ; - se
propterea etiam gloriari posse honore, quo longe
Demosthenes, Cicerones, Hortensios supe-
rat, quo suggestus sacer nequaquam comparari po-
test cum tribunali, foro vel scena, quod x-^puyi^x
vere Christianum numquam senescit. Quae illa pro-
nunciat eloquentia Christiana valent ad excitanda
et implenda ea, quorum constanti tenemur cupidi-
tate, - quae illa efficit vim sempiternam habent in
vitam aeternam nobisque absconditam, - quae illi ma-
teriam praebent recondita jacent in oratoris sacri con-
scientia et in magna spe gratiae, a Domino ipsi pro-
missae, - quae illa spectat, sunt pectoris amor, mentis
fiducia, animique pax, sed prae omnibus Xpurroû,
TOÜ nyoviisv'jv approbatio ac benedictio Domini Optimi
Maximi.

Tandem. Quodsi Christus Evangelii nuncio exem-
ple erit; - quodsi eloquentia sacra revera erit Chris-
tiana, verbi divini minister omnibus numeris Christi
sit imitator unice requiritur. Curabit imprimis, ut
in sua ipsius mente regnumDei sit conditum. (l)
(U Legi merentur, quae hac de re tnonet Claus Harms:

Ille praesertim imbutus sit necesse est veneratione, re-
verentia, timore Dei, eique insit gratus animus atque
intégra in Patrem omnia curantem fides. Tum quoque
submisso semper ac hilari animo se Ei subjiciet. Ei
obtemperabit, Eique se plane confidet. Tum etiam
fiducia de gratuita nostra redemtione per Jesum
Christum apud eum virtutis fons erit ac principium; -
tum etiam Domini Jesu Christi, Sospitatoris nostri,
gratia, Deique amor erga homines, animum ad mutuum
amorem incendent. Tum Evangehi praecepta ei etiam
norma erunt, secundum quam vitam suam instituât.
Tum promissi auxilii opisque divinae fiducia, tum magna
futurae beatitatis spes eum stimulabit, ad breve vitae
terrestris spatium impendendum, ut quam plurimum
prosit Christianae Ecclesiae in honorem Dei Ejusque
Filii, nostri in crucem sublati Redemtoris ac Domini,
gloriam. - Verbo : orator sacer vir bonus sit, necesse est,
si dicendi peritus erit; et semper de eo, qui in dicendi
denunciandique munere Magistri premere studet vestigia,
valebunt praeclara haec Werenfelsii epigrammata:

Pastoral- Theoloyie: „Laat de Evangeliedienaar een christen wezen,
een christen in zijn hart, dan zal hij het in zijne ambtsbediening
wel weten te treffen, wat hij doen en wat hij laten moet; en
omgekeerd, hapert het hem op dit punt, dan zal hij, met alle
regelen, toch het regte niet treiFen, of treft hij het, met dat
al de pligten van zijn ambt niet uitstekend vervullen, ja, zal
hij het welligt des te heilloozer bekleeden, hoe meer regelen
van voorzigtigheid hij geleerd heeft, hoe meer hij zijne ge-
breken en hetgeen nog erger is dan gebreken, door een uit-
wendig geregeld gedrag heeft leeren bedekken.quot; Vers. Bely.
pag. 8.

Semper enim régula vigebit neminem umquam
quidquam dicere vel docere posse, quod ipse non
intelligat, quod ipse non penitus sentiat, - neminem
alios movere iisque persuadere posse, nisi ipse
sit commotus, — eu m que tantum optima prae-
cepta ac monitiones aliis tradere, qui ipse fidelis-
simum atque perfectissimum auditorum sive dis-
cipulorum sit exemplum. — Nonne igitur Orator
sacer, qui Deum tanquam Patrem, Creatorem, Gu-
bernatorem omnium rerum proponet et homines ad
Illius cultum Ejusque sanctarum legum adorationem ex-
citabit, - nonne ipse illi Deo fidem habere omnique
pietate atque virtute Eum colere debet? Numquam
certe e congestis aliorum meditationibus vel e sy-
stematica doctrina Evangelium denuntiare poterit.
Quidquid enim mentem movebit e mente proficiscatur
necesse est; ingenium fortasse et animum excolet,
aedificare vero et ad pietatem ducere nunquam
poterit. Animus enim ac pectus, in quo vera
religio operatur, habitat, vivit, - pectus, inquam, tan-
gendum et movendum atque ad fidem Deo Jesu que
Christo habendam excitandum et incendendum

est. Non sunt systemata ac dogmata, non inanes
regulae ac praecepta, quae oratori sacro tradenda
sunt, non est ars quaesita, quae ejus actionem
regere debet, - sed Veritas integerrima, e pectore
fluens, sacrorum Antistitis vitae ratione comprobata, -
intima et firma persuasie, viva et operosa fides,
quae eum ad sanctam animi perturbationem incen-
dere et extollere, atque auditores vehementer com-
movere ac percellere debet. Profecto! Ipse prae-
sertim Evangelii nuncius integram fidem iis habeat
necesse est (1); quot;quae aliis denuntiat, quae aUis

(1) Egregie ita Voorhoeve, inlibello: Het Beeld van Mol-
ster, p. 1.: „De Evangeliepredilser moet een geloovige zijn. Wat
hij aan anderen predikt, moet hij zelf in meerdere of mindere
mate ervaren en doorleefd hebben. Als getuige der waarheid ,
moet hij uit de christelijke ervaring en het geestelijk leven
bladzijden kunnen opslaan, waarmede hij zelf vertrouwd is en
bekend. Gebed en gemeenschap met den Heer, innerlijke
strijd, zelfbeheersching en verloochening van eigen zin en lust,
overwinning op zonde en verzoekmg, wasdom in christelijke
kennis, ervaring en leven, 't zijn verschijnselen, waarvan hij
als getuige moet kunnen spreken, verschijnselenen ervaringen,
die hem niet vreemd beboeren te wezen. Geen bloot theore-
tische kennis, die het hart koud laat en onbevredigd, geen doode
en levenlooze orthodoxie, waaraan geesten warmte ontbreekt,
geen blindelings overnemen van waarheden, die men zelf niet ver-
staat, en in beoefening tracht te brengen, kunnen den prediker
vormen. Maar de waarheid moet in hem leven geworden zijn.
De vrees beziele hem gedurig, dat, waar hij anderen predikt,
hij zelf niet verwerpelijk bevonden worde. Zijne verklaring en
belijdenis moet die des Apostels wezen: ik heb geloofd, daarom
heb ik gesproken: zoo gelooven wij ook, daarom spreken wij
ook. Wat uit het hart voortkomt, gaat gereedelijk tot het

mandat, quae alios monet ipse faciat, ipse imprimis sit,
quales alios reddere studet, sanctus, pius, probus;
viva ac vera pietate, casto amore, invicta virtute
Dei nuncius sacratus atque intemerata puraque sanc-
titate divino ministerio dignus esse conetur. Tum
demum redemtionem e Deo oriundam perficere reg-
numque Dei extendere poterit. Tum demum ostendet
se Domini voci, ad exemplum suum vitae ratione
ac moribus imitandum exhortanti, vere obtempérasse.
Ita Christi regnum in eo condi oportet, ut postea
per eum extendatur. Ita Christi sit imitator!

Et hoc simul indicat e quonam fonte oratori
sacro eloquentia haurienda sit. - Primum diligenter
et pio religionis sensu et continue Christi orationes
legat. Experientia enim historiaque docuerunt Eloquen-
tiam sacram tantum tali lectione indolem suam servare
oratoremque sacrum hac maxime ratione in dicendo
valere. Deinde, prouti pictori, apud quem phantasia
primas agit partes, colorum notitia et anatomiae ac his-
toriae scientia necessaria est, sine quarum peritia illa
fingendi facultas ei nuUius utihtatis est, - sic oratori
quoque opus est artibus, disciplinis, quae exercitationis
tantum ac diligentiae ope comparantur. Has igitur

hart. Als hij een levend getuige van zijnen Heer is, gevoelt
de gemeente zich door zijne verkondiging opgebouwd, geheiligd,
gesticht. Hij verkrijgt op zijne hoorders een invloed, dien hij
niet angstig zoekt en najaagt; maar welke het noodwendig ge-
volg zijner levendige verkondiging is. De Gemeente dorst naar
waarheid; zij heeft den Prediker lief, die haar tot de bron der
waarheid leidt.quot;

acquirere studeat! - Praesertim vero, quemadmodum
pictori materiae et instrumenta inutilia adjumenta sunt,
nisi artificis mens ea quasi spiritu imbuit et animat,
ita oratori sacro omnes illae artes disciplinaeque per-
eunt omnemque vim amittunt, (1) nisi oratoris mens
vera Christiana et animus vereDeo dicatus,
eas evocat ac vigore et fervore implet. Si cum Paullo
dicere poterit: ^^ Iv if^o) XpKrrég, magno animi ardore
atque fervore dieet, fiduciam Spiritu Domini reponens,
qui per eum ad auditores loquitur, ejus eloquentia non
amplius ars erit, sed virtus fiet Christiana. - Servatoris
promissum etiam de eo valebit: fiij liBpifivyjiryiTs ^rw?
ij t!nbsp;höjïs-stxi yxp óf/Jïv èv hs'm ^fj wpf

Et quanto lubentius. certius. constantius de religione
ejusque praeceptis dicturus erit orator sacer. quum
sua experientia edoctus est, quam saluberrimam vim
Christiana religio ad animum emendandum ac tran-
quillandum habeat, quum certissime ipsi persuasum

(1) Sponte enim anditoribus, licet oratoris ingenium admiren-
tur, tale quid in mentem venit, qnale illud Gallici Poëtae:
....... „On t'admire,

Mais rarement on t'aimera:
Ce qni sûrement touchera,
C'est ce que le coeur nous fait dire;
C'est ce langage de nos coeurs.
Qui saisit l'ame et qui l'agite;
Et de faire couler nos pleurs
Tu n'auras jamais le mérite.quot;
Poésies de Chaulieu, Ode contre V.Esprit, p. 29.
(2) Matth. X; 19.

est, se institutione religionis aliis non onus atquejugum
imponere, sed verae eorum saluti prospicere. Roga-
bit, denuo rogabit, monebit se nemini injuriam fa-
cere , non muneris publici causa ita se dicere sed veri
studio ductum et vero aliorum amore commotum non
aliter se loqui posse et debere. Ipse reverentia erga
Deum plenus, eundem sensum et aliis instillabit.
Ipse omnia ad Deum referens aliis quoque hunc ani-
mum injiciet, ut omnia ad Dei voluntatem ac con-
silia référant. Ipse religionem cum omnibus vitae
suae conditionibus, negotiis, commodis et incommo-
dis conjungens, alios quoque ita instituet, ut videant,
quomodo eam cum ' iis, quae ipsis aliisque acci-
dant, conjungere possint. Rationibus, quibus ipsius
animus emendatur et tranquillatur, aliorum quoque
animos emendabit et tranquillabit. Ipse virtutis na-
turam non in ritibus factisque extemis ponens, sed
in excolendis formandisque animi sensibus, docebit et
alios internos animi sensus ante omnia esse excolen-
dos. Ipse suavissima ac firmissima animi hilaritate
perfusus eam in aliorum animis excitare et corrobarare
studebit.

Ita ostendet magnum et subliine Christi exem-
plum se non frustra sibi imitandum proposuisse. Ita
reconciliationis verbum denunciabit secundum uni-
cam scriptorum ss. regulam, eadem mente, eodem-
que consilio, quae in Christo regnabant. Tum
Deus, Pater coelestis, qui eum ad sanctum ministe-
rium vocavit, ei praelucebit spiritu suo, eum corro-
borabit manu sua, et ita in munere reget, ut in

ipso recte et foecunde versetur ad splendorem no-
minis Ejus augendum finesque Regni Ejus Filii latius
proferendos. -, »0, admirabilem animi vere Chris-
tiani vimquot;, exclamamus cum uno clarissimorum
nostrorum oratorum; atque huic dissertationis nostrae
parti finem imponimus votis et precibus ejusdem: (1)
..Te utinam cognoscant utinam teneant omnes, qui
ad oratoris sacri munus et laudem adspirant, ut ita
primum boni esse studeant, dein eloquentes! Sic
omnibus declarabitur eloquentiae sacrae cum natura
tum dignitas. Sic tandem , ex ipso animo prodiens,
patebit veritatis, virtutis, pietatis administra, felicitatis
nuncia, quae in hujus vitae itinere, ad coelestes re-

(1) Verba el. v. Oordt, Or. 1. p. 21 sq. Ex indastria
hoc de argumento nihil amplius conscripsimus, quam ea, quae
ad integrum judicium et intellectum sequentium maxime neces-
saria, apta et utilia esse putavimus. Argumentum autem di-
gnissimumest, quod data opera et accurate exponatur ; legantur
igitur Ernesti, Oratio de Eloq. pectoris, p. 23-27 in ejus
Opuscc. Oratt.-, - Theremin', Bereds. e. Tugend, p. 63-67,
92-94, 109-111, 183, 184, et alibi; Heringa, kerk. Raadvr.
en Raadg. HI. I. p. 29, et imprimis IV. I. p. 164-178; -
Spalding, L. I. p. 100 et 101, praesertim p. 232-239; -
Van Oordt, Oratio 1. p. 200-222; - Eéne'lon, Gesprekken,
p. 191; La Bruyère, in fine ejus commentationis „de la
Chaire,quot; tandem G. J. Vinke, in dûs. p. 213 et scriptores
quos ibi laudat. Neque operam perdit, qui leget ea, quae
Bo din us aliquando attulit contra praeceptum: Oratorem esse
debere virum bonum dicendi peritum. Cf. ejus Diatribe contre l'art
Oratoire, p. 75 et 76, cujus dicta postquam a scriptoribus
supra memoratis fusius elaborata atque validissimis argumentis
refutata sunt nequaquam digna sunt quae refellantur.

giones viam aperit et quasi digito monstrat! - Tu
benignissime Deus ! tales largiaris doctores Christia-
nos, qui Jesu Christi Apostolorumque instar
ex intimo animi sensu loquuntur, horum numerum
in dies augeas, ut tuae voci, per hos cohortanti,
auscultent homines, et Te per Jesum Christum
colant omnes, tuo favoré beati!quot;

DE JESÜ CHRISTI ELOQUENTIA, ORATOKI S. IMITANDA,
RATIONE HABITA MATERIAE, IN EJUS
ORATIONIBtrS ELABORATAE.

OÜTO) AaAoüftfJ- oiy, WS av»qärtoi,i;
d^faxorze?, dXXä xh 0fVlt; äo/.i,iiä-
Toe xaqäiai; ■^itäv

.àaîïATwi .R ^«OTAffo /ïiTwirTmn.ia ïT-^iaaoïft^
. sutrft kl,a^.sûoitaâ -

Quemadmodum Christus officia, placita. atque
exspectationes religionis. verbo, orationum suarum ar-
gumentum non definito ordine exponere solebat, sie
consuetudo iUi non erat doctrinae systema de Deo.
de hominis necessitudine cum Deo ac proximo suo.
e consilio praestituto singula deinceps ac gradatim
interpretandi et docendi. E diversis TspiiTTiXfTSTiv oc-
casionem arripiebat, modo hoc. modo illud religionis,
dogmatices vel ethices caput tractandi. Nihil tamen
obstat, quominus omnia illa capita, quamquam varia
et a se invicem diversa, ad unum argumentum prima-

rium referaraus, unique capiti, ut partes totius, sub-
jungamus. Sic igitur inquisitioni »quid Jesus pro-
prio locutus fuerit,quot; baud amplo opus erit res-
ponso. Magnum enim Jesu xiipvyßXTO? thema^ ac
fundamentum omnium Ejus orationum doctrina erat
regni coelorum. regni Dei, regni Messiae, illius regni
veritatis, virtutis, beatitudinis, quod antea ut Dei
propositum erat denuntiatum, quodque Christus
nunc in terra conditum venit. (1)

Quod igitur inprimis orationum argumentum effi-
cit, est saepius it e rata denuntiatio Dei regnum
venisse, se a Patre ad omnium salutem esse missum;
eum, qui in Filium credit, vitam habere aeternam, -
sine mundo ac regenito corde neminem regnum coe-

(1) Quid verbis: ßaaUiiu rov Qtov, ßaa^liiaräv oiqaväv
intelligendum sit, egregie sic exposuit doct. v. Oosterzee,
Leven v. Jezus, T. I. p. 462, 463: „Beurtelings wordt bij dit
woord in het Evangelie de eene of andere zijde van het alge-
meene gronddenkbeeld op den voorgrond gesteld, en het ver-
wondert ons niet, dat de uitleggers in de verklaring er van
zoover zijn uitéén geloopen. Wij kunnen ons evenmin vereenigen,
met hen, die deze benaming voor gelijkluidend met die van
Christelijke kerk, als met anderen, die haar als uitdruk-
king der hemelsche gelukzaligheid opvatten. Wij den-
ken bij het woord koningrij k der hemelen aan eene maat-
schappij, waarin God Opperkoning is, waarover Christus
in zijnen naam alle magt heeft ontvangen, waarvan de aard,
wetten en zegeningen geestelijk zijn, die bestemd is zich over
de geheele aarde te verspreiden, de menschen door Christus
onderling en met God te verbinden, en daarboven in de he-
melsche gelukzaligheid heerlijk te worden voltooid.quot;

leste posse intrare. Sunt seritentiae quibus provocat
ad scripturam sacram adque miracula sua, quibus
de Eo Pater reddit testimonium, — graves, ut in
Christum crederent atque a peccato desisterent,
exhortationes, - serii admonitus, ne Eum rejicerent
summum Dei legatum, unigenitum supremi Numinis
filium; - descriptiones symbohcae regni Messiani,
praesertim vaticinia illius fatorum; - denique incita-
menta, ut Ejus nominis causa omnia reUnquere vellent
Ejus sectatores, inprimis vero ut discipuli strenue
constanterque permanerent in opere, quod iis manda-
retur. En princeps Jesu orationum argumentum!

Semper, quo loco aut tempore verba faciebat,
orationes Ejus de divina hominum societate, de t^
ßxtixeicf. töu amp;soü ab ipso constituenda perficiendaque
agebant. Non tantum sub vitae finem dixit rb
suxyysmv riji ßaaiKeiaq sv oK^ t^ ohoufisv^ denun-
ciatum iri, ut nocpripiov esset ttSoquot;/ Uvsat, (1) -
atque to EvangeHi x^puyß» omnibus populis faciendum,
conditionem posuit reditus sui et mundi perfectionis; (2) -
non tantum per totam vitam suam in parabolis,
ut satoris ac seminis [Matth. XIII : 3-23 coll. Marc.
IV: 3-10, Luc. VIII: 4-15) tritici et zizaniae [Matth.
XIII : 24-43) giani sinapis, fermenti, thesauri, mar-
garitae, sagenae, [Matth. XIII: 31-50) regis et ser-

(2)nbsp;Conf. Oratio cl. Abm. des Amorie v. d. Hoeven,
habita in concilio Soeietatis missionariac Keêrlandicac, a. 1840,
m. Julii. d. X. (de Marco XIII : 10).

vorum [Matth. XVIII : 23-35) patrisfarailias atque
operariorum in vinea [Matth. XX : 1-16) multisque
aliis, quas de rebus regni divini habuit, Deum Patrem
tamquam summum Regem, se ipsum, ut principem
a Patre constitutum, Evangelium ut vitae vere vitalis
normam, discipulos ac sectatores ut cives ac liberos
regni coelorum proposuit; — sed jam initio jmst«-
voiav flagitavit, quoniam appropinquavit regnum coe-
lorum. (1) Prima vice, quum dicens prodiret, omnes
adhortabatur ut felices fierent regni divini cives,
eosque monuit ut majorem praestarent justititiam ac
virtutem, quam Scribae et Pharisaei, non nisi vanum
virtutis simulacrum captantes. (2) Dei regnum Ejusque
justitia primum quaerenda erat, caetera deinde abunde
adjicerentur. (3) Sed haec sufficiant! - ubi enim
finem inveniremus, omnia testimonia si aiFerre vel-
lemus, quae nobis in promtu sunt ad probanda, quae
contendimus : doctrinam de ßxaiKsi!^ rwv ovpxmv sem-
per fuisse argumentum primarium, e quo omnes
Ejus orationes fluxerint et quo omnes referri possint.

Oculos autem si ad dicendi consilium, quod Jesus
habuit, convertimus, orationum argumentum cum jcjj-
pvyi/MTOi; fine ea sit necessitudine necesse est ut illud
prorsus huic respondeat. Finem enim moralem non-
nisi morali ratione assequi possumus, et qui pro
veritatis regno vult laborare, tantum persuasionis

via ad animum humanum pervenire potest. Si igi-
tur verum est, quod parte antecedent! diximus,
Sospitatorem primo quidem loco sibi proposuisse
Patris honorem suis orationibus augere auditoresque
ad veros regni coelorum cives, ad fidos sectatores ac
discipulos formare; si verum est Eum Judaeorum
animos veritatis verbo apertos optasse. - omnino
proposito suo convenienter loquebatur. quum iUis.
quomodo conditum fuerit illud Dei regnum, ejusque
naturam et postulata detegeret. - quum cognationem,
quae esse debuit et re vera erat hominem inter
iUudque regnum. explicaret, - quum iUis res futu-
ras regnique illius finem, benedictiones salutemque
quae integros hujus regni socios et incolas manebant,
monstraret, - quum incrementum propagationemque
coelorum regni exponeret. - quum ejusmodi animorum
conversionem cordisque emendationem postularet. ut
idonei talis regni essent cives. - quum vitia, illis
adhuc inhaerentia. eruere conaretur. - quum cor-
ruptionem impugnaret. cujus vi multorum aures vo-
cem ejus hortatricem audire nolebant, - quum sacer-
dotum dominationi, quae omnibus tenebrarum nebulis
sapientiae Ejus radios abscondere studebat, se oppo-
neret, - quum popularium suorum opiniones. studk,
exspectationesquedelere quaereret, quae quominus Ejus
verba vim in animis haberent. impediebant, - quum
praejudicatas vulgi opiniones miranda enervaret sapien-
tia, - quid multa? Profecto! Summo jure Christus
dicitur mundo lumen incendisse, mundi lumen esse.
Suis enim sermonibus mundum lustravit hominibus-

que singulis suum in eo locum assignavit illiusque
conscios reddidit, quum in tenebris antea versaretur
genus humanum, suaque officia ignoraret.

Modo diximus morale dicendi consilium assequi
posse neminem, nisi ratione morali, atque his quoque
usum esse Christum quis est, qui neget? Placita
ethica argumentaque consilio suo adhibuit, ut hominis
conditionem corruptam emendaret humanamque natu-
ram ad Dei imaginem, ut exemplum unicum omnis per-
fectionis moralis reformaret; jure igitur Je sum, qui
belgice vocatur » Zedeprediker,quot; sive doctorem moralem
dicere possemus, quamquam nonnulli hanc vocem ut
convicium usurparunt, (1) saepe enim hac quum utun-
tur voce, eam non dubiis misericordiae vel reprehen-
sionis indiciis comitantur; quo tamen vituperationis sensu
acceptam eam nolumus. Doctrina sane moralis, quam
docuit Jesus, erat ethica religionis Christianae, exemplo
suo magis efficax reddita. Quemadmodum enim religio
et doctrina moralis se invicem comitentur oportet, ac
nulla unquam religio praeceptis moralibus fuit destitu-
ta, - sic etiam in divino religionis Christianae conditore
numquam separatae sed arete erant conjunctae. Omnia
igitur ethices praescripta ad Deum refert, sive admo-
net aut consolatur, aut docet, semper suas sententias
cum illius Dei cogitatione conjungit, quem Patrem
omnium hominum denuntiavit, quem in minimo etiam

(1) Vid. onrnino M a r e z o 11, over de Bestemm. v. d. Kerk. Re-
denaar. p. 40, coll. Spalding, Nuttigheid van het Predikambt
p. 210 sqq.

Ejus operum animadvertere jussit, ut Providentiam
semper agentem proponeret auditoribus. (1) - Praeser-
tim autem placitorum ac praeceptorum suorum mora-
lium vim auxit subsidiis argumentisque non tam ad
res exteriores quam ad interiores pertinentibus. Oratio
iUa montana, quae maxime oratio moralis est dicenda,
documento sit, quam apte Dominus singulis mandatis
argumentum, e similitudine cum Deo sumtum, ad-,
jiciat. Propterea in intimum descendit hominum ani-
mum, veram humanae indolis naturam cognoscendam
tradidit legumque moralium vim, et in natura et in
patefactione manifestatam, naturam denique atque
indolem virtutis Christianae. quae ad vitam applicata.
officiis christianis colendis conspicua fit.

Quum igitur tam scite dogmaticam atque ethicam
disciplinam conjungeret, ut uno quasi vinculo tene-
rentur, numquam praecepta tradidit mere theoretica,
quae auditorum vitam vivendique rationem nullo modo
spectarent. Disciplina Ejus ad minimas descendebat
res, quibus homini ad credendum recteque viven-
dum opus esset. In sermonibus Ejus non tantum inve-
niuntur generalia quaedam indicia eorum, quae olim
credebantur, pravarum praejudicatarum opinionum
reprehensiones, exhortationes monitionesque, quae bre-
vem tantum habent vim, quarum momentum non diu
post périt, sed, ut jam vidimus, semper ea tractabat

(1) Conf. expositio Jesu de Deo doctrina a Clar. J. II.
Scholten, in opere: damp; Leer der Eermrmde Kerk in hare
grondbeginselen, Lugd. Bat. 1850, T. II. p. 13 sqq.

argumenta, quae omnibus essent utilissima. - Chris-
tus enim Deum nobis patefecit Ejusque cognationem
cum mundo; Deum illum in se ipse patefecit, prae-
stantiam atque mentis humanae indolem ejusque cum
Deo totaque rerum natura patefecit necessitudinem.
Deum ilium proposuit ut Spiritum, omnia sua gratia
penetrantem et animantem; nos quoque in Eo vivere,
nos movere et esse jam ante Pau Hum docuit, Eum
esse in nobis, Eum ut spiritum solum per spiritum
colendum esse et in spiritu, Eum Deum esse viven-
tium, non mortuorum, Deum caritatis, clementiae ac
misericordiae. Illum Deum non nobis proposuit ut
ignem delentem, sed multo magis ut Patrem amore
erga liberos plenum, quem adiré debemus non prae
metu trepidantes, sed puerorum instar, ut Paullus
egregie dixit, animo precantes: Wßßä ô UxrJjp. (1) -
Se ipsum Dei legatum professius est, per quem aeter-
nam suam Patre erga homines caritatem patefecit,
quemadmodum per naturam Creatorem se ostenderat.
Deus ipse Eum mundi Messiam constituerat ; ideoque
dixit : ttiffravsrs eU tov amp;£ov , xx) el? tckttsvsts (2),
syu xx) Ô TTÄTjjp £v hiisv. (3) - Nos hac in terra
hospites ac peregrines esse, jamdudum ab Abra-
hame ejusque posteris dictum erat, - Christi sec-
tatores autem haeredes fieri salutis aeternae, nobisque
per Spiritum Sanctum ad eam nosmet ipsos informandi

facultatem esse concessam, a Jesu nobis est pate-
factum. - Haec est illa divinitus nobiscum communi-
cata religio, qua Deum, regnum coeleste, nosmet
ipsos, Jesumque quem Pater misit ad animos beandos
cognovimus. Haec est ßxlt;7ixsix tov @eov, quam
denunciavit, quam omnes per Jesum Christum,
Dominum nostrum ac Sospitatorem, possidere pote-
rimus.

Num plura mihi addenda sunt ad demonstrandum
Jesum in dicendo captu difficiles et subtiles con-
templationes non admisisse, e quibus nullum auditor
percipiat fructum? Num praeterea verba Ejus sunt con-
sideranda, ubi flentibus, doloris aut peccatorum jugo
gravatis, consolationem polliceatur, illud doloris jugum
perfringat peccatique vincula solvat? - ubi esurientes
et sitientes justitiam abundis ex aquae vitae
fonte haustibus satiet? — ubi spiritu pauperibus
insatiabili majoris scientiae, roboris salutisque cupidine
cruciatis, Dei regni participes esse promittat? - ubi
egenos et persecutione affectos propter jus-
titiam, pace aclaetitia divites reddat eo, quod illis
praenunciat, fore ut Deum praesentem praesentes
adspicerent inque coelestis felicitatis luce ambularent? -
ubi raisericordibus Dei gratiam polliceatur, pa-
cificisque promittat eos vocatum iri Dei filios.
Summo jure profecto primam in terra Evangelii
denunciationem hisce Jesaïae verbis incipere Illi
licuit: »nwüfi« Kup/ay eV

Euarr^^'tf«quot;^''«' 5rTO%o7« »TrhrxXxs (is Utyxcôixi Tohç
(FuvTSTpiiifiivov? TÎ)y xxplixv, mpû^oii ct,]xiix?.âTOii

Tandem si animadvertendi nobis fuit copia quan-
topere omnes sententiae, a Jesu populo traditae,
ad vitam bene instituendam pertinerent, ita ut qui
levis fuit animum attendent, - qui animum attendit
captus fuerit, - qui captus fuit ex ore pependerit
ad verbum Ejus accipiendum, — hoc verbum, quae-
vis rehgionis argumenta aut placita tractans atque
suo consilio adhibens, semper tamen unum habebat
caput primarium tamquam tov Xi^pvyi/.XTCÇ funda-
mentum. Semper regnî Messiani arcana ab eo pro-
ferebantur, illius regem vel originem, naturam aut
legem, historiam fataque futura consideranda dum
proponebat; — una argumentorum series omnes Ejus
inter se conjungit orationes, quae primae Evangelii
denunciationis verbis continetur; MstxvosJts' i^yyixe
yxp ^ ßxciXsix TÜV oùpxvâv. (2)

QUATENUS HAC IN RE JESU CHRISTI EXEMPLUM
ORATORI SACRO SIT IMITANDUM INQUIRITUR.

Quum in omni oratione primum locum sibi vindicet
inventio, nostrum est nunc inquirere, quid oratori
sacro dicendum sit, ut orationes Christianae atque
Evangelii denunciatio appellari queant. Hancce
quaestionem Christo rursus nobis proponendo, qui
ut exemplum ante oculos nostros versatur, solvere
conabimur. - Christianam doctrinam eloquentiae sa-
crae fundamentum esse oportere, jam supra dixi-
mus , - perspicuam primariorum placitorum religionis-
que officiorum expositionem, - et veram ingenii ex-
colendi ac convincendi rationem inprimis valere ad
consihum assequendum. Haec autem non sufficiunt;
sola enim disciplina numquam doctis et indoctis is fieri
potest stimulus, qui animos eo adducat ut terrestrium
voluptatum vinculis se liberent. Omnibus viribus
igitur nitendum est, ut religionis sensus ac volun-
tatis vis interior moveantur; his ubi non satisfacit
sermo, nullam sacra eloquentia efficacitatem habere
potest. Gravissimae orationes propterea animos non
tali prospero eventu movent, qualem merito habere

uCpsTiv, Kx) TuCpXoîç xvxß^s^piv-, âmiTTe~i?^xi Teùpxw
(iévoug èv x^sasi, K^pv^xi èvixvrov Kupiou tsxTov, (1).

Tandem si animadvertendi nobis fuit copia quan-
topere omnes sententiae, a Jesu populo traditae,
ad vitam bene instituendam pertinerent, ita ut qui
levis fuit animum attendent, - qui animum attendit
captus fuerit, - qui captus fuit ex ore pependerit
ad verbum Ejus accipiendum, — hoc verbum, quae-
vis religionis argumenta aut placita tractans atque
suo consilio adhibens, semper tamen unum habebat
caput primarium tamquam tcû xnpùyiAXTCç funda-
mentum. Semper regnî Messiani arcana ab eo pro-
ferebantur, illius regem vel originem, naturam aut
legem, historiam fataque futura consideranda dum
proponebat; — una argumentorum series omnes Ejus
inter se conjungit orationes, quae primae Evangelii
denunciationis verbis continetur: Merxvoms' nyyixe
yxp v! ßxcTiXsix 7Üv oùpxvûv. (2)

QUATENUS HAC IN RE JESU CHRISTI EXEMPLUM
ORATORI SACRO SIT IMITANDUM INQUIRITUR.

Quum in omni oratione primum locum sibi vindicet
inventio, nostrum est nunc inquirere, quid oratori
sacro dicendum sit, ut orationes Christianae atque
Evangelii denunciatio appellari queant. Hancce
quaestionem Christo rursus nobis proponendo, qui
ut exemplum ante oculos nostros versatur, solvere
conabimur. - Christianam doctrinam eloquentiae sa-
crae fundamentum esse oportere, jam supra dixi-
mus , - perspicuam primariorum placitorum religionis-
que officiorum expositionem, - et veram ingenii ex-
colendi ac convincendi rationem inprimis valere ad
consilium assequendum. Haec autem non sufamp;ciunt;
sola enim disciplina numquam doctis et indoctis is fieri
potest stimulus, qui animos eo adducat ut terrestrium
voluptatum vinculis se liberent. Omnibus viribus
igitur nitendum est, ut religionis sensus ac volun-
tatis vis interior moveantur; his ubi non satisfacit
sermo, nullam sacra eloquentia efiicacitatem habere
potest. Gravissimae orationes propterea animos non
tali prospero eventu movent, qualem merito habere

debuerant, quia orator non intimas cordis in late-
bras descendit, - quia praejudicatas opiniones non
intentis viribus impugnat, excusationes vel objec-
tiones, multorum animis inhaesentes, non penitus
enervat, - tandem, quia gravia argumenta non ea
ratione adbibet, ut necessariam in audientium ani-
mis vim habeant.

Quemadmodum enim animadvertimiis, Christus
non tantum id spectabat, ut ingenio persuaderet, sed
etiam animum ut commoveret ac voluntatem diri-
geret. Non eo erat contentus, quod fundamentum
posuisset, sed etiam aedificium in eo erat exstruen-
dum, - non tantum agrum arabat. sed etiam semi-
nabat ; - ita demum aedificium ab Eo exstructum
manere potuit, - sic semen germinare potuit fruc-
tusque proferre !

Itaque haec etiam curet Evangelii minister! Orator
sacer omni opera auditorum ingenium excolere stu-
deat necesse est! Multi quidem sermones sunt peru-
tiles. in quibus quae ad exponenda dogmata et intel-
lectum excolendum faciunt postponuntur, atque ante
omnia elucet pietatis principium; in his tamen scien-
tiarum quoque quaedam notitia posita sit necesse est,
quandoquidem nihil quod animos commoveat sine
notionibus aut intellectu exprimi potest. - Ab altera
vero parte sermo non tantum instituendo ac docendo
inserviat. sed quatenus eloquentia utitur, simul sen-
sus sit manifestatio mentisque patefactio, - ita ut
nulla habeatur oratio, quae banc illamve ingenii fa-
cultatem inertem esse patiatur, at praesertim sensui

praebeat alimentum sententiis adhibendis, animo ac
moribus auditorum fructuosis.

Quodsi enim vel leviter Jesu sermones consi-
deramus, statim animadvertere possumus, Eum
semper sic de Deo deque rebus divinis locutum esse,
ut animus eo commoveretur hominesque ad vivendi
rationem vere emendandam incitarentur. Dolendum
igitur est, quod Evangelii ministri saepe ex hac via
digressi sunt, de altero quum loquerentur idque audi-
tores suos docerent, alterum prorsus négligentes,
atque ita secernentes , quod Magister optimo modo
conjunxit. - Adminicula, dicendique rationes indi-
cavimus, quibus orator sacer ad finem suum ut
perveniat uti potest. Solutionem igitur invenire
conabimur quaestioni : Quodnam erit sermonum
argumentum primarium. Christum si sibi
imitandum proponit orator sacer ?

«K^^pó^are ro sùoLyyêkiov !quot; - Hoc discipulis a Domino
erat injunctum, nec ullum ab êo tempore editum
est mandatum, quod hujus oiScii vim enervet. Haec
igitur verba ad unumquemque nostrae quoque aetatis
Christi ministrum referenda sunt! - Kyipü^xre to svxy
rsMou'. (1) Nuntiate Deum patefactuni in Christo,

(1) Ad. h. 1. conferantur doet. G. J. Vinkii verba: düsert.
laud. F.IV. c. II. § 2. p. 214: „Evangelium dico; Chris-
tus autem de cruce loquens aperte docet, qualis laeta annun-
tiatio sit intelligenda. Consolatoria enim suä voce ad latronem
factä haud obscure indicat, intelligendam esse laetissimam illam
promissionem omnium peccatorum remissionis, beataeque post
mortem futurae vitae, zo7g óftagrwAor? annunciandamquot;. rell.

Evangelii ministris observatum ac curatum. Unus-
quisque igitur superexstruat fV) t^ ùsiasX'k^ tmv

'1gt;1lt;70Ü XpiiTTOÜ. (1) Uniuscujusvis KVipùyfixro? Chris-
tus sit centrum, meduUa, animus ac vita, e quo
omnia fluunt, in qu^m omnia redeunt. lUe cujus-
que adhoi-tationis, consolationis, promissi, mandati
sit fundamentum, - Ille to tus, oç sysvilfè^ iipüv troCplx
xtto ôsoZ, hxxio(rûvvs Ts kx) xyixtxfièi; nx) x7roXurpu(rii;- (2)
lüe solus, quod unicus perditorum peccatorum Sos-
pitator ac Mediator, quodque in Ejus nomine tan-
tum omnes sapientiae ac salutis thesauri latent, -
omnibus sine discrimine eadem nuntietur salus : xâpi?
ÙfiTv kxlnbsp;xtto amp;sov ttxtpoq l^flüv, kxi Kvplou

'ItjfoD Xpilt;ttov, quia omnes, nulla tpo^aitro^iiùixi; ra-
tione habita, tamquam unum ovile sub uno pastore
ad Patrem reducere vult.

Christum igitur denuntiet orator sacer, quod
nulla peccatorum remissio promitti potest, nisi per
Ejus sacrificium; quod nulla justifia Deo accepta dici
potest, nisi fide Ei habita, quia nec spes nec con-
solatio aliqua offerri, neque de resurrectione aut de
beata post mortem futura vita agi potest, nisi nita-
tur oratio Christo tanquam unico fundamento. (3)

(3)nbsp;Digna, quae hie commemorentur, nobis videntur Da v.
Fr. Stranssii verba: „Auch jetzt noch ist es leere Abstrac-
tion, zu meinen, die blosse Moral Jesu mit Einschluss etwa
der Gottes- und Vergeltungslehre, sei noch das Christenthnm:

Ita demum Evangelii denuntiatio révéra fit Christia-
na; - vae autem verbi divini ministro, de quo pius at
parum excultus Christianus affirmaret: » Dominum meum
sustulit!quot; - Sic Christus, isque Js-TÄupw/üivo?, pauperi
divitiis, longissime aberrato peccatori fiduciae, doctis
sapientiae, indoctis lumini, Dei filiis gloriae, om-
nibusque popuhs paci erit. Si igitur omnis nostra
in Christo posita est spes omnesque Christiani Eum
laudant ac celebrant, - si vel lacrumae ab illis fusae,
in Jesu corona factae sunt margaritae, eorumque laeti-
tia in hymnis sese ostendit Conservatoris in honorem
cantatis, - omnibus si est baculum, omnibusque uni-
cus in ipsa mortis hora consolationis fons, - haec si
ita sunt, ss. Antistes suo munere rite perfunctus
erit; tum gloriari poterit, sibi datam esse gratiam
a Deo ,nbsp;tov «v£Ç;%v/«crtov ttKoÛtûv

Quamquam autem Christus princeps sit tov xgt;f-
pvyfiXTOi Evangelici argumentum, - atque omnibus
vitam impertiens annuntiationis caput, quod in ora-

da diesem vielmehr eben das wesentlich ist, alle jene Ideen
durch Christum vermittelt vorzustellen, alles Hohe, was
der Menschheit Werth verleiht, und ebenso alles Leid, das sie
bedrückt, an Christum zu entäussern, um es von ihm als Gnade
und Versöhnung sich zurückzuerbitten. Wer diese Entäus-
serung, die das Wesen des Christenthums ausmacht, über-
wunden hat, der mag wohl noch Gründe haben, sich einen
Christen zu nennen, aber Grnnd hat er keinen mehr dazu.quot;
Christi. Glaubensl. Vol. II. p. 174 sq.

toris verbis conspicuum atque in animis penitus com-
movendis efficacissimum sit, - circum banc personam
primariam nibilominus aliae collocari possunt imagines,
modo hoc ita fiat. ut unitas non disrumpatur, atque.
omnibus ad argumentum primarium opportune relatis,
oratio sit maneatque vere christiana.

Itaque materiem eligat orator sacer e sacris Veteris
Foederis libris, sive ditiores N. T. adeat thesauros, -
orationem suam argumentis ex iis baustis ut nitatur
faciat. si vel eam extendat ad eas res, quas humani
cordis, historiae profanae. naturae, doctrinae moralis
aut alius cujusvis humanae scientiae notitia ei prae-
beat. - Quantam argumentorum ad singulas occasio-
nes adaptatorum copiam in unaquavis fere sacrae
scripturae pagina invenimus! Quam veram Dei Ejus-
que sapientiae ac clementiae. potentiae magnitudinisque,
operum Ejus atque consiliorum. perfectionis infini-
taeque caritatis notitiam ibi manifestatam videmus 1
Quam copiosus pulchrorum argumentorum fons, vitam
ac doctrinam, fata et cruciatus Jesu Christi quum
exponit orator sacer, Ejusque magnitudinem, amorem
fidemque miratur! - quum de reconcihatione verba
facit, de benificentia, fide, honestate , - de universa
salute promovenda, - de officio nobis imposito ut
nostra conditione contenti simus, - de Dei Provi-
dentiaeque fiducia, - de fortuna secunda grato ani-
mo accipienda. de rebus adversis submisse ferendis. -
de vitae solitariae, laboriosae atque in frequentia homi-
num transactae officiis. - de continuo et ex operibus
conspicuo Dei cultu! Quam late patet oratori sacro

campus de justa nostram ipsoium existimatione ubi
loquitur, de facultatibus nostris, studiis, affectibus,
viribusque, de nostra cum Creatore creaturisque
necessitudine, de praesenti ac futura nostra vita ! -
Quid multa? (1) - Hisce argumentis tractandis, men-

(1) Hanc rem quominus accuratius exponamus vêtant egrc-
gia Timonis verba: „Le Prëdicateur est maître de son sujet.
H n'est borné ni par les montagnes ni par les mers. H descend
dans les profondeurs de l'Océan pour y interroger la végéta-
tion obscure du plus petit coquillage. Il monte au-dessus des
nuées dans les^ palais du ciel, tout resplendissants de lumière
et tout peuplés de séraphins harmonieux. H foule à ses pieds
la poussière dos siècles et des mondes, et de sa verge prophé-
tique il chasse devant lui les générations qui n'ont pas encore
vu le jour. Une fleur des champs que le vent arrache de sa
tige dans un vallon solitaire , un volcan qui retombe en laves
de flamme sur les toits d'une cité, un enfant qui meurt, un
trône qui s'écroule, rien n'est étranger à l'éloquence sacrée.quot;

„Mais ce qui, pour le Prédicateur, est plus inépuisable que
la nature, ce sont les mystères de la religion et les secrets
plus incompréhensibles encore peut-être du coeur humain. Quels
trésors! Quelles misères! Quelles petitesses! Quelles grandeurs !
Quels sujets! Soit qu'armé de la parole de Dieu, il commande
aux orgueilleux l'humilité, aux haineux le pardon des injures,
aux égoïstes l'amour de leurs frères ; soit qu'il traîne les âmes
épouvantées an bord des abîmes sans rivage et sans fond de
l'éternité, qu'il les y suspende et qu'il les y plonge; soit qu'il
les ramène de la nuit des tombeaux, qu'il les ravisse sur les
ailes de son éloquence et qu'il leur ouvre les portes éclatantes
du firmament; soit qu'il torture les consciences mauvaises et
qu'il les pique avec la pointe du remords; soit qu'il dise au
malheureux: Espérez! et aux petits enfants: Aimez-vous les
uns les autres!quot; Livre des Orateurs {A amp; Co r m enin^, seizième
Edition, Tome I. p. U7, sq.

tem suam nec finem nec subsidia, quibus ad eum
pervenire potest, nec Domioi exemplum negligat
orator sacer. Probe sane scimus e materiae delectu
multum pendere, et ad illum recte faciendum cum
acutum judicium, tum sentiendi facultatem excultam
requiri, at ss. Antistes, cui suum semper obversantur
gravissimum munus auditorumque salus aeterna, a
divino sibi proponendo exemplo magnum certe auxi-
lium impetrabit.

Una tantum mihi restât quaestio, quam in Jesu
orationibus considerandis quoque posuimus : num ora-
tori sacro disciplinae moralis doctorem esse liceat? -
Cui si in Christum oculos conjicimus, affirmando
respondere non dubitamus. Auditores enim quum
officiorum moralium magis conscios reddere conetur
orator sacer, eosque mehores suaque conditione
magis contentos efficere velit, nonne orationes ejus
maximam partem morales sint necesse est? Pri-
mo enim loco theologia moralis publicae 'ac populari
religionis institutioni universas suppeditat notiones, -
atque prodest eo, quod officii, virtutis et vitii, boni
et mali, legis ac legislatoris, libertatis, felicitatis,
conscientiae, obligationis, culpae notitiae rectius ac
subtihus definiantur ; deinde, quod singularibus pu-
blicae institutionis locis praebeat argumenta; adjicit
enim theologia moralis adminicula, quibus haec
nominatim virtus producatur. corroboretur, - ob-
stacula, quibus retineatur, opprimit, - errorum fal-
sarumque causarum tegmina, quibus consilia illius
exercendae fiant irrita, impugnat ; tandem non tan-

tum generales adhortationes a rerum natura petitas
urget, (1) sed et officia indicat, virtutisque incita-
menta Christianis propria, quae maxime e Christi
morte, exemplo, resurrectione ac dominio petita sunt. -
Hac igitur in re orator sacer in magnum suum
exemplum, Jesum Christum, quem imitandum
sibi proponere cuique similis evadere summâ ope
niti debet, oculos convertatl

(1) Snmmo adeo jure dar. Opzoomer in ejusmodi Oratioiies
sacras invehitnr: „In redenen,quot; inqnit, „aan godsdienst gewijd,
wordt de deugd slechts als een aanhangsel behandeld, dat de ge-
woonte nu eenmaal vordert ook op te nemen. Men spant liever al
zijne krachten in en gebruikt al den rijkdom der kunst, om ons tafa-
reelen te schetsen van hetgeen voor eeuwen moet zgn voorgevallen
„(nos potius dixerimus: is voorgevallen)quot; of om ons stel-
lingen te ontwikkelen , die het verstand niet kan voigen, dan om
den slnijer op te ligten, waarmede de zondaar zijne gebreken be-
dekt , of de wonden te peilen, die hem de ondeugd geslagen heeft.
Slechts kort, slechts in 't algemeen, wil men tot reinheid des harten
opwekken ; maar wat baten ons die onbepaalde aansporingen, die
ieder als eene vermaning tot anderen beschouwt? Wel zou er meer
menschenkeBBis worden gevorderd, maar hoeveel beter zou het
ook zijn, als men den blik deed vestigen op de ontwikkeling van
bet booze, op de tallooze, kleine drijfveeren, die het in beweging
brengen, op de drogredenen, waarmede men het verdedigt, de
schoone namen, die men er voor heeft uia^edacht. Maar men wil
er niet van hooren, de wereld heeft het eens voor altijd met den
schandnaam van dorre zedelessen gebrandmerkt en zou de uit-
spraak der wereld geen waarheid zynlquot; Et paulo inferius hisce
verbis pergit: „Gelukkjg zijn er die door een beteren geest wor-
den bezield, en die zedelijke volmaaktheid als het ideaal beschou-
wen, dat ons is voorgesteld. Hun is de apostolische les: Zijt
navolgers van Christus! de leus vau het leven!quot; Voorlezingen
over kei wezen der deugd, bl. 10, sq.

DE MATEEIAE AD AUDITORES ACCOMMODATIONB, IN
JESU CHEISTI ORATIONIBUS CONSPICUA,
OEATOEI SACRO IMITANDA.

Haec enim sapientia maxime adhibenda
eloquenti est, ut sit temporum personarum-
que moderator: nam nec semper nec apud
omnes, nec contra omnes, nec pro omni-
bus nec omnibus eodem modo dicendum
arbitror.

»Es ist ein ethisches gesetz, inquit Theremin, (1)
dass unser Wirken auf Andere, den Umständen unter
denen es unternommen wird, angemessen seyn soll.quot;

Omissa autem quaestione, num omnes auctori lau-
dato assentiantur, accommodationem legem ethicam
dicenti, principium certe quo nititur non erit repre-
hendendum. Jesus enim exemplo suo quoque os-
tendit se sermonum argumentum ad rationem èt tem-
poris èt loei, auditorum suique ipsius scite confor-
masse. Nam quamquam jj ßxirasi» tdü Sscïi , tüv
oùpxvûv semper argumentum erat orationum ab Eo
habitarum, quamquam semper magna eloquentiae vi de
divina hominum societate a se conformanda perficienda-
que loquebatur, atque omnia ad hancce societatem refe-
rebat; (1) quamquam Ejus verba omnes intelligere pote-
rant gentes, et dicendi modus quo utebatur Ille, qui inter
Judaeos natus fuerat et educatus, ad eosque loquebatur,
nobis quoque praecepta, quae imitemur praebet, -
nemo tamen erit, qui neget Christi sermones
praesertim genti Israëliticae, hominibusque Ejus ae-
tatis maxime esse accommodatos, et idoneos, qui illos
miro modo docerent, emendarent, aedificarent. Quae-
nam hujus rei fuerit causa, si forte quis roget. facile
responsum inveniet, secum reputans, Eum quae de-
nuntiabat religionis placita, ad temporum rationem au-
ditorumque captum ac requisita semper adaptasse. (2)
De Jesu ad auditores accommodatione (a-vyxccTX-
ßxirsi), qualem in Ejus orationibus ofFendimus, breviter
agere nos oportet. Fortasse erunt, qui dicant argumenti
accommodationem ad hanc nostrae disquisitionis par-

tem referendam non esse, magisque ad orationum
formam pertinere, quandoquidem oratori sacro sem-
per idem esse debet argumentum. Sed accommodatio,
quae formam spectat, rite distinguenda est ab ea
quae ad materiam pertinet; iila enim tantum in
sententiarum ac notionum forma, ordine dicendique
modo ad audientium captum se accommodat; haec
vero materiam ipsam notionesque ad eorum sententiam
commutât, ac sic opiniones praejudicatas atque errores
quodammodo probare videtur. De accommodatione
materiali hic tantum sermo est; - non enim necesse
erit, ut longius exponamus aut atiirmemus, nos, ubi
niateriales Jbsu orationum virtutes et qualitates in-
quirimus, easque ut sermonibus necessarias laudamus,
adaptationem materiae non autem formae, (1) spectare.

Accommodationis quae formam spectat necessitas,
ut pote ex ipsa rei natura et indole profluens, non
gravi impetu impugnata est; quod nulla ratione de
conformatione materiali dici queat. Est species
quaedam accommodationis negativa sive dissimu-
latio, qua scihcet orator aut praeceptor auditorum
errores non directe aggreditur, silentio contra prae-
termittit. Haec toleranda est, nam omnibus per-

(Ij Quae ad formalem accommodationem, qua in dicendo
usus est J. C., pertinent, postea occasione data latius exponemus.
Ad hoe enim genus partim referenda est ratio sententias ac
cogitationes suas parabolis, similitudinibus, aliis involvendi, par-
tim explicationes, e Judaeorum vita et conditione sumtae;alle-
goriae, imagines, proverbia et paradoxa; tandem quoque argu-
menta Ejus xux' avS-qomov, - quae omnia in parte tertia accu-
ratins investigare speramus.

suasum est, oratores, quum nonnullorum opiniones
praejudicatas aperte ac violenter impugnare et radi-
citus eruere vellent, saepe importuno tempore ac
inconsiderate rem egisse, animosque potius ad voces
suas clausisse, - quibus fortasse, si initio eas silentio
praetermissent i aditus in animum ac mentem patuis-
set, quo facilius errores illi penitus tolli ac deleri
potuissent. Inde etiam factum est, ut magna homi-
num notitia qua Jesus gaudebat ac sapientia in
accommodatione illa adhibenda laudaretur. - Ac pro-
fecto ! non omnia religionis placita uno exposuit tem-
pore , non omnes errores, in quibus versabantur Ejus
discipuli aut Judaei, statim impugnavit; at multa
quae capere nondum poterant reticuit; quin longum
saepe tempus morabatur, priusquam opiniones praeju-
dicatas erroresque refellere conaretur. (1)

Alia autem praeterea recensetur accommodatio ad
materiam spectans eaque positiva, quae errores,
vitiaque probet falsasque opiniones quasi veritate fun-
datas confiirmet. Haegt;c ea est, quae plures in campum
provocaverit oppugr^atores. - Jure enim contendemnt
accommodationem numquam in mendacium verti h-
cere, ut errores probet, veritatis specie omet aut
late dispergat sive firmet; - ac praeterea in institu-
tionis vel orationis argumento normam esse oportere,
qua verum a falso semper discernatur. Alii autem
statuebant Jesum sine dubio in orationibus suis
adhibuisse accommodationem hanc materialem posi-
tiv am, - alii contra hoc vehementer negarunt.

Itaque verbo dicere mihi hceat, quid hac de re
sentiam. Ab altera quidem parte constat, divinum
praeceptorem Jesum Christum in institutione sua
ad Judaeorum suae aetatis cogitandi rationem crebro
descendisse. - Eum, quo melius inteUigeretur, sese
conformasse ad innoxias vulgi opiniones, nemo est
qui infitias eat; nec dubitari ullo modo potest, quin
Magister erroribus, in populo suo vigentibus pepercerit,
donec idonei essent homines, qui mehorem acciperent
institutionem. - Ab altera vero parte cum reverentia,
divino Doctori débita Ejusque auctoritate minime
congruum mihi videtur statuere, Jesum indigna
ratione sese ad humanam infirmitatem accommodasse.
Praeter formalem igitur q. d. accommodationem,
materialem etiam assumimus negativam; posi-
tiva m vero q. d. accommodationem materialem in
Jesu dicendi docendique consuetudine agnoscere nullo
modo possumus; nostraque ideo Wiessneri facimus
verba: »Seine grosse Wahrheitsliebe, sein Eifer und
Ernst gegen schädliche Irrthümer, gegen Heuchelei
und Laster sprachen sich überall eindringend aus.quot; (1)

(IJ) GeschicJiie der Christlich-kirchlichen Beredtsamkeit. Tom. I.
s. 72; - ad quae verba conferri merentur quae dicit vir doc-
tissimus supra p. 70 et 71: „Auch in Betreff der Wahrheiten
selbst hielt sich Jesus, nach ihm seine Apostel, zunächst an
bekannte Lehren der Jiidichen Eeligion, sofern sie allgemein-
gültig warenquot; et quae sequuntur. i Qui plura hac de causa legere
velit, adeat pro accommodatione pugnantes: V o g e 1 i u m, Auf-
sätze theol. Inhalts, 2 st.,Nürnb. 1799 et van Hem er t: Over de
Accommodatie in hetN, T. - contra Heringa et Bang: Over

Allatis igitur nonnullis exemplis videamus, quomodo
Dominus, temporum ratione habita, xî^jUÛy^iOTOç mate-
riam conformaret et proponeret, sicuti suo dicendi consi-
lio ipsi maxime consentaneum videbatur. (1) Quasdam
propterea Jesu orationes in diversis locis, ad diverses
auditores, diversis habitas temporibus perscrutari cona-
bimur; - quas summo jure in quatuor dividi posse genera
arbitramur: in orationes nempe a Jesu habitas 1°.
in Synagogis, 2°. inTemplo,30. ad discipulos
nar'et40.admixtam auditorum frequen-
tiam. (2). His singulis deinceps considerandis spera-

de leerwijze van J. en zijne Apostt. in Dispp. a soc. Hag. auro
ornätis a. 1789; et C. V. Hauff: Bemerkungen üb. d. Lehrart
Jesu mit Rücksicht auf Jüd. Sprach, und Denkungsart, 17S8.

(1)nbsp;Ita et Vener. P. van der Willigen in commenta-
tione praemio ornata, supra jam laudata: „De redenen des
Heeren,quot; inquit „door de drie eerste Evangelisten geboekt, zijn,
namelijk, doorgaans dezulke, welke door Hem voor het volk
ïijn gehouden en daarom naar deszelfs behoefte gerigt. In
zijne verdedigingen tegen, en gesprekken met geleerde, beschaafde
.Jeruzalemsche of andere Joden, moest Hij (gelijk de Hoogleeraar
van Hengel, Teylers Godgel. FerAawd XXIHD.bl. 69 volg.,
te regt opmerkt), zich natuurlijk anders uitdrukken, dan wan-
neer Hij het op onderwijzing van het volk of van zijne leer-
lingen toeleide. Ook moesten zijne troostende afscheidsredenen
tot zijne Jongeren meer de verhevene taal des gevoels bevatten,
dan zijne dagelijksche gesprekken met hen, die doorgaans
eenvoudige uitboezemingen van zedekundige lessen of bemoe-
digingen waren.quot; - bl. 78.

(2)nbsp;Ita et eas dividunt Wiessnerus: 1. 1. T. 1, p. 76; et
Eschenburg, Versuch einer Geschichte der öffentlichen Reli-
gionsvorträge, rell. p. 28 sqq. qui varias Jesu Orationes pul-
chra ac concinna brevitate exposuit.

Nostrae disquisitionis quatenus ad accommodationem
spectat, initium facimus ab orationibus a Jesu in
Synagogis habitis, ubi primam invenit occasionem
Evangelii denuntiandi. In. bis autem docere jam in-
cepit suos populäres, quae postea accuratius iis
patefaceret Conservator. Praejudicatae opiniones ac
notiones inveteratae, quas de rege terrestri regnoque
hujus terrae splendore fulgenti opibusque potente,
fovebant, nimis adhuc eorum mentibus insitae erant,
quam ut Dominus jam statim a Ktjpûy^XTOç initio
omni impetu eas adoriretur. Hoc enim si fecisset,
valde eos deterruisset sibique infestos reddidisset. Omnis
prudentia igitur, sapientia, hominumque notitia ei erat
adhibenda. Nimis eo tempore ipsi ypàfifiXTO? hxxovot
erant, quam ut prospero eventu ad eos de spirituali
coelestique regno verba facere posset. Itaque ad tem-
pora sapienter sese accommodavit et obhque tantum
se ipsum denuntiavit, ut Sospitatorem illum a Pro-
phetis in V. T. promissum, nondum eorum opinio-
nes impugnans, qui arbitrabantur eum venisse, inviso
Romanorum jugo ut eos liberaret. Maluit enim, ut
facta sua ac miracula quam verba de se testimonium
redderent: - Synagogarum quoque usus observabat.

Mos enim ibi erat, ut aliquis venia a presbytero im-
petrata loquendi, coram congregata multitudine sacrae
scripturae partem stans legeret, deinde consideret, ad
ea quae legerat interpretanda, exponenda auditori-
busque adaptanda. Hunc morem etiam sequebatur
Christus; et sie in rebus parvi momenti eis grati-
ficans, TO ßii Tiêévai Tpcazcfifix r^nbsp;^ sv.i.vZar

Kov (1) curabat, - sie reticendo, quae nondum ad
auditorum captum erant apta, ad locum, rationes,
auditoresque, ut verbo dicam: ad ipsa tempora, qui-
bus in synagogis Evangelium Judaeis nuntiabat, sese
accommodavit. - lis, quae diximus, uno alteroque
exemplo exponendo lucis aliquid afferamus:

Dominus ubi munus suum susceperat pluresque
jam urbes patriae Evangelii denuntiatione felices reddi-
derat factorumque suorum fama impleverat, in urbem
suam Nazaretham rediit, in synagogam intravit ac
surrexit ad locum aliquem e libris sacris legendum.
[Luc. IV : 16 sqq). Liber Jesaiae illi datus est et
incidit in capitis LXI initium, quod diserte salutem
praedicebat, quae per Eum toti generi humano con-
tingeret. Quam sapienter hunc locum elegit, quippe
qui aptissimus esset, ad auditores dociles reddendos et
attentos, viamque ad eorum animos parandam ! (2) Nam
nulla captivo gratior potest esse allocutio, quam
haec : » Esto liber !,quot; - nullus occaecato potest afferri
melior nuntius, quam hic : » Visum récupéra !quot; - nulla
contrito et confracto laetiora verba dici possunt, quam

haec: «Sanare!quot; - Haec sublimia ac pulchra efFata
priscorum jam Prophetarum temporibus Israëhtae audi-
verant; nunc vero, quum Christus ipse prodiret
doctrinamque suam iis traderet revera initium fuit
salutis, Israelitis exsilii Babylonici tempore promissae
implendae. Ecce! plus Propheta V. Foederis hic!
nec iis praesertim temporibus Nazarethae incolis jucun-
dior atque magis idoneus potuit aiFerri nuntius.

Magna eloquentiae vi gravissimam hanc verita-
tem iis denuntiavit; onanium saltem oculi in eum
conversi erant ; - initio quidem verbum in omnibus, qui
Eum audiebant, vim habere videbatur efficacem ; nam
nxvrm sfiOipTupouv xùrcf, magnaque voce Eum laudabant,
iâixûfiix^ov sTTi roTinbsp;rijg %«/3(tflç, tc/'ç ejcwo-

psuopiévoi? èx. TOÜ (TTÔfiXTot; ixÙTod' (sect. 22.) Quodque
modo sparsum semen tam cito sufFocabatur exspecta-
tione eorum terrestri, id maxime praejudicatae
Judaeorum opinioni, quam de Josephi fabri hgnarii
filio habebant, tribuendum est. Nemo profecto erit,
qui neget sermones Ejus, magni momenti ut erant
Nazarethanis, eorum commovisse animos, idque
maxime propterea quod, ut jam vidimus, usum, (1)
tempus, locum eaque quibus opus erat auditoribus, (2)
minime negligebat.

(1)nbsp;Praeterquam quod Dominus morem usitatum sequebatur,
eo quod Jesaiae locum lingua hebraica recitaret, ad usnm quo-
que sese accommadovit in versuum numero, quos legebat. Cf.
V. Oosterzee, L. v. J. II. I p. 123.

(2)nbsp;Non possumus non pulcherrima blc describere Doct.
van Oosterzee verba, qui vol. I. Orationum suarum sacr.

Aliam orationem plane diversa occasione, alio tem-
pore, ad alios auditores, simili autem loco, in Ca-
pemaumi nempe Synagoga habitam, relatam invenimus
Cap. VI. Evangelii Johannei , inde a sect. 24'. - In
Galilaeae urbibus (ut e. g. Nazarethae vidimus)
regnum coelorum appropinquare nuntiaverat et passim
simul ut resipiscerent ac se converterent poposcerat.
Quum Dominum autem Capernaumi in Synagoga
offendimus, to. s-Xyipü/ix tov %póvov vere jam venerat,
praeparationisque dies elapsi erant. Temporibus igitur
mutatis, mutata quoque Eum inter ac auditores neces-
situdine, KvipiyiiXTOç argumentum quoque amplificandum
erat. Non tantum Dei regnum appropinquare nunc nun-
tiat, - non tantum Messiam venisse oblique declarat, sed
aperte, quamvis aUegorice, indicat se esse panem iUum
vitae, qui de caelo descenderat, omnesque qui hunc
ederint panem in aeternum victuros; - non tantum
magna vi, ut resipiscerent et se converterent, eos
adhortatur; sed ut in Se crederent, graviter postulat.

p. 26 haec monet: „Jezus treedt te Nazareth op, en Hij
rigt zijne prediking in naar de behoefte zijner ho or-
d e r s. Terstond stelt Hij zgne Messiaswaardigheid in het licht,
om alzoo een tegenwigt aan vooroordeel en aardschgezindheid
te geven. quot;Waar Hij voor verachten en vergetenen staat, spreekt
Hij van een Evangelie, den armen verkondigd. Waar wonder-
zncht de oogen sltiit voor de stille groótheid zijner menschelijke
verschijning, tast Hij onbeschroomd die wqnderzucht in de hart-
ader aan. Waar velen gevaar loopen, schipbreuk te lijden,
op de klippen des ongeloofs, wijst Hij hen later op de oude
geschiedenis van Elia, die zoó luide de tréurige gevolgen des
ongeloofs predikte.quot;

Sic verbum, quo Christus mimus suum aggressus
ac persecutus est, manifesto potest esse documento
Eum in institutione sua gradatim processisse! Perpul-
chrum sane quod inter suos quum nuntiet Evangehum
Orator sacer imitetur exemplum!

Quinam autem fuerint auditores, quibus haec
dicebantur verba, si rogamus, videbimus eos ejusdem
esse stirpis, quae olim miro modo in regione deserta
panibus nutrita fuerat, esse Israëlitas, divites nobilesque
Judaeos, cultiorem populi partem, qui jam antea
Christum noverant, qui cum e verbis Ejus, tum
e factis gravem de Ejus persona atque opere denun-
tiationem audire potuerant. Ad interiorem autem
eorum indolem quod attinet, nimis adhuc terrestribus
tenebantur rebus, pluraque de aurea Messiana aetatè
sibi proponebant, quam ut eodem ponerentur loco,
quo multi minus cultorum civium. - Quaestio enim,
qua Domini alloquebantur atque illud: rt irotoüiisv, quot;vx
sp'yoi^äiisöx tx Ipyx toïi Qsoj-, (sectt. 25, 26, 28)
germanam illam Judaeorum mentem, iis inhaerentem
produnt; haec praeterea verba indicant, eos persua-
sum sibi habere, virtutem secundum legem requiri atque
operibus Dei benevolentiam sibi esse acquirendam.
Quaestio enim; oi/x outó? sittiv 'l'/ii7iüg, b u'iog 'icsffij?),
o5 Vjijt,s1^ oihxiisv tov mTspx xx) Tt]v (iijTspx; (sect. 42)
murmuraquedehumihEjus origine, satis superque osten-
dunt, eorum xXttrrlxv causam fuisse, quare Ejus verba
non intelhgerent, parum eorum votis exspectationibusque
respondentia. Tandem quum quae metaphorice dicta
sunt proprie interpretentur ac rogent: (s, 34) Kvpts,

•itxvtote Sa« mlv rh xprov tovtov , aut significationem
ad litteram quam maxime urgeant, ut inde quam ab-
surda fuerit pateat, ut e. g. sect. 52 : ît«? Ióvxtxi
ouTC? tjjMv ^oüvxi Tijv irxpicx 0x'ysTu , cum contemtu
Eum despiciunt, et perseverantiam, qu^ Dominus
terrestres imagines, ratione notionibus illis terrenis
minime accommodata, adhibet, aegre ferunt ; externam
tantum formam, materialemque suam explicationem
amplectuntur, hanc latius extendunt, omnemque sibi
aditum occludunt ad Jesu verba recte intelligenda.

Quaenam autem ad ejusmodi auditores loque-
batur Sospitator? Quaenam dicebat ad eos, quorum
immoderatus rerum terrestrium amor Ipsi innotue-
rat - qui semper externi Messiani imperii civilisque
dominationis spe repleti, hodie sese accingebant ut
palam eum Regem crearent [Joh. VI: 15), eras
autem denuo Eum adibant rogantes, ut potestate Ejus
miraculorum faciendorum terrestria vota perficerentur ?
Hoe inprimis animadvertendum in Jesu oratione,
Eum ahmentum, quod catervis urgente tempore prae-
buerat, recte adhibere, ut adduceret eos ad agnoscen-
dum, quantopere spiritual! indigerent nutrimento, quod
Ipse iis dare posset. Quamquam autem hac in re a
multis impugnabatur, non tamen hoe certamen persequi
dubitavit, semel ab Ipso electam alimoniae imaginem
firmiter servando acuteque exphcando. Quodsi quis
in oratione reprehendat eam hac imagine sic pre-
menda obscuram esse factam, inprimis quum habe-
retur ad talem turbam; idque accressere, quum
oratio procederet, secum reputet eam imaginem oppo-

sitione mannae atque affirmatione se esse vitae pa-
nem , clariorem fieri, praesertim Judaeis cultioribus,
qui cum res Israelitarum veteres tenebant, tum
allegoriis assueverant. Vehementia caeterum, qua
Christus eos alloquebatur validusque impetus, quo
exspectatioues eorum vanas aggrediebatur, eo tende-
bant, ut separarentur, qui Dominum vere quaerebant,
iique quorum fides exterior nihil erat nisi x'ttiittIx.
Talia verba faciens muitos auditores dure a se dimit-
tere videtur. At ipsa illa dicendi ratio, gravesque ac
saepius iteratae aUegoriae Judaeis persuadere debebant,
-orationes illas nullo modo proprie accipi posse,
optimosque eorum, quorum animis veritatis amor ac
coelestium rerum cupido inhaerebant, excitare ad
explicationem eorum quae dicta erant rogandam. -
Sic sectatores sibi arctissiniis conjunxit vinculis ! Sic
ad amicorum adversariorumque rationem loquutus est
Jesus!

Se ipsum scilicet proponit, ut unicum verum vitae
panem; - ac quum iis ostendisset se non esse illum,
qui civiles expleret exspectationes, eos hortatur, :
''•'Epyx^strêe /otij rijv ßpZffiv tîJV àmh'K'JifÀWiV, «AX«
T^v ßpSuriv (Jisvomx-J sU ^aîiv cclcóviov (s. 27).
Ne nimis indulgeatis, o Judaei ! cupiditati rerum,
quae aliquando evanescunt, nec umquam a me
exspectetis, ut desideria vestra vana expleam !quot;
Sic rursus indicat, quam necesse iis esset, ut
a rebus in conspectu positis ad aeternas attol-
lerentur; - sic ab operibus lege constitutis animum
avertit, ut gravissimam N.T. audiant conditionem, atque

unicum, quod Deus postulat, opus: tóüto strrt to spyov
TOV Qsov, hx VKTTSV/TVjTS fi? ov XTrhTStkSV skslvog.

(sect. 29 coll. sect. 47). Quum autem porro Judaei,
patrum suorum mannam in deserto monstrantes Chris-
tique mirandam ahmoniam respicientes, ut parvum
tantum divinae dignitatis testimonium, insignius ab
Eo peterent signum, summa Ejus sapientia inde
occasionem arripit denuo ad eos de summis coelestis
regni bonis loquendi eosque ad fidem incitandi, his
verbis usus: où Malt;rif? Isluasv vpuv tov xpTOv sx
TOV oùpxvoû, vera autem est manna, quae de coelo
descendit, mundoque ahquid dat nobilius ac firmius :
vitam nempe aeternam spiritualem.

Sic oratio Jesu ad argumentum, unde profecta
erat, redit (s. 32), et in tota rei expositione, sen-
tentia primaria non tantum lucidior, firmior ac magis
est facta salutaris, at id quoque semper spectavit,
ut ad temporis locique, inprimis autem hominum,
qui ad perversam suam intelligentiam agnoscendam
adduci debebant, rationem justo atque apto modo
accommodata esset, et apud omnes desiderium augere
studeret rei unice necessariae: nempe ut venirent ad
Christum, Eique fidem adhiberent. (1)

(1) Praesertim ad. h. 1. conferendae snnt animadversiones
viri Clar. H. E. Vinlie ia Joh. VI: 22-59. „Hoe meer wij
over dit onderwijs van den Heer nadenken,quot; inquit ac quam
lubentissime ejns verbis calculum adjicimus, „hoe levendiger
wij ons de gezindheid van hen, tot wie Hij hier sprak en de
omstandigheden, onder welke Hij tot hen sprak, voor den
geest brengen, des te meer gevoelen wij ons gedrongen, om

Jesu orationes, in Templo habitae, eodem verita-
tis nitebantur fundamento, quo rehquae ahis locis pro-
nuntiatae, adaptatae vero erant ad auditorum commoda
locique rationem. Quemadmodum enim in musica
eadem sonorum modulatio saepe auditur. adjectis autem
variationibus rursus nos aUicit ipsaque conformatione
magis animos nostros movet, - sie Dominus quoque
hic denuo de coelorum regno acvaticiniis in se Ipso
impletis verba facit, sed alia via ad fidem et conver-
sionem admonet auditores.

Hic in Tempil aula, inprimis diebus festis, popuh
catervis ibi congregatis, non amplius tectis verbis
in institutione sua utebatur, sed diserte ac palam se
ipsum Messiam, Dei Filium profitebatur. (1) Hîc erat
Patris filius, qui in Patris domo docebat ac dicebat.
HÎC praesertim, popuh frequentia infestissimisque Ejus
inimicis e Scribis ac Pharisaeis ad festa solennia
celebranda congregatis, miranda dicendi hcentia ad
sanctum Patris nomen suamque coelestem legationem
tuendam orationes habuit. (2)

Zijne wijze liefde te bewonderen.quot; Et qnae sequnntur. Het
Evangelie van Johannes mei oph. en toep. aanm. bl. 442 en 443.

Orationes aChristoin Templo habitae inde apolo-
geticum magis prae se ferunt colorem. Hîc enim cum
oppugnatoribus suis disputavit , eos in angustias ad-
duxit, eorumque dogmata refutavit; hîc imprimis opus
ad quod perficiendum missus erat, disertissimis verbis
exposuit, non inimicos istos ut sibi conciiiaret. quod
vix probabile videbatur (1) at caeteros auditores ut con-
ferendis ac considerandis argumentis sibi invicem op-
positis ad persuasionem adduceret. Hîc praeterea
summo ingenii acumine reprehendere solebat adversa-
ries , falsis criminibus Eum accusantes, aut verba Ejus
perverse interprétantes : (2) quod tali modo fecit, ut
ea in suae rei commodum converteret. (3)

Exphcationibus longis aut demonstrationibus multis
verbis elaboratis non utebatur, sed brevitas concinna
atque persuadendi facultas orationibus vim addide-
runt; - brevia sententiosaque dicta plerumque hic
adhibebat. Ut verbo dicam : omnes Jesu orationes in
templo habitae notam characteristicam coelestis majes-
tatis prae se ferebant, divinique legati indolem spira-
bant. (4) Ne autem longiores simus non singulas ad
comprobanda quae supra dicta sunt exponemus Domini
orationes. in Templo habitas, sed prunam atque ulti-
mam referemus easque considerabimus, ut manifesta
Ejus ad auditores accommodationis testimonia.

(3)nbsp;Matth. XXI: 23 sqq. coll. Mare. XI: 27 sqq., Zmc.XX,
.Tok. VIII: 4 sqq. alibi.

Primo loco animum advertimus ad/oÄ. II : 13-19,
ubi Templi purgationem relatam invenimus, - eaque
ut a Johanne ac Synopticis memoriae prodita est,
î)otius dicenda est actio, quam oratio. Pauca autem
verba a Jesu ibi pronuntiatia disertius mentem pro-
dunt, qua Patris in domo versatus, unicae suae cum
patre cognationis omnino sibi conscius, maxima homi-
num salutis cura actus, at simul errores vitiaque
vigentia indignatus, animatus erat, quam ut dubita-
remus iis ahquam disquisitionis nostrae partem tribuere.
Origenes (ad h. 1.) quoque et Hieronymus (ad
Matth. XXI : 15) multum his adscripserunt verbis
ponderis. Ac quod supra jam diximus, nonne de hoc
etiam loco dici posset, Evangelistas nobiscum nullomodo
totam orationem, sed epitomen tantum eorum, quae
dixerit, communicasse? Dubitare enim nemo potest,
quin Jesus, Patris honoris studio flagrans, hac hora,
quum Templi portam introiret, ira excanduerit sa-
crilegium prope altare perpetratum adspiciens, ac tah
animi perturbatione plura locutus fuerit, quam pauca
illa verba sectt. 16 et 19 memorata? Nobis sal-
tem ita videtur, et etiamsi conjectura nostra non
satis validis nitatur argumentis, pauca tamen illa
verba prudenti lectori eam Sospitatoris animi fortitu-
dinem ac magnitudinem aperient, ut summo jure ad
eloquentissima referri mereantur, - ad eloquentissima
hoc sensu etiam, quod hîc admodum consilio suo
convenienter locutus est, quod verbis vehementissi-
mis, quae injustitiae servos pudore afficiunt atque
coercent, mandatum suum edicit: afxts txutix,

bvtêïióev' ttoieïts tov oïxov tov ttxtpÓ? fiou, oIkov
èfiTToplov. (s. 16.) Quis est, qui dubitare possit,
quin verba illa intrepida omnino temporibus adaptata
fuerint ac to7? ■7rspii7TX(TS(7i, quibus auditor oratorque
versabantur? - quin oratio illa actioni suae, quae
vim apud fidos atque infideles relinquere debuit efiicacissi-
mam, congruens fuerit ? - oratio cui nec nummularius
nec columbarum venditor, nec Judaeorum nobiles refra-
gari audeant; - oratio, quae filium Patris honoris
violatione ofFensum, Reformatoremque non tantum
deceat, sed peccatorum quoque animos moveat.

Ac majorem praeterea Christi venerandi causam
in divina Ejus magnitudine cernimus, quum quaes-
tioni ipsi indignationis atque animi infesti ore pro-
positae respondeat efFato perquam obscuro: Aua-dTS
TOV vxov TOVTOV, KOU Iv Tpmv ^fiépoiig eyspü «ureV
(s. 19). Hoe enim verbum m Templo post Templi
purgationem pronuntiatum, facultatem iis praebuit de
suis consiliis atque animo erga Eum accuratius secum
reputandi. - Sic hoe denuo nobis est documento,
quomodo Jesus e singulis rebus, sive ratione habita
temporis sive loei causam arriperet Patris honorem
tuendi, de coelorum regno verba faciendi suamque
legationem manifestandi, ^ inprimis vero eorum, apud
quos concionabatur, requisita spectandi.

Domini autem verba audiamus eodem loco, sed alio
tempore pronuntiata. Extremam Jesu ultimae orationis
in Templo habitae partem, quae cap. XXIIIquot; Evang.
Matth. invenitur, accuratius consideremus, quae sane
praestantissima est pars illius orationis. - Duobus enim

praecedentibus capitibus, multas offendimus parabolas,
de quibus infra in singulari sectione agere constitui-
mus; quum praeterea in hac sermonis parte ad homi-
num catervas ac discipulos suos Christus verba ha-
buisse videatur; - coeh arcana iis aperiat, ac rà „ovai
ùfiTvquot; de Scriptoribus ac Pharisaeis dicat, inde copiam
nobis sumamus firmandi quae supra diximus.

Pharisaei ac Sadducaei tandem ad silentium sunt re-
dacti, postquam variis quaestionibus Dominum in an-
gustias ducere, atque sic coram populo contumelia Eum
afScere studuerunt.-.Ad turbam, in templo praesentem,-
ad discipulos, quorum fidem firmarat aut amorem sibi
conciliarat, - et ad Judaeos, quorum in Christum
odium ac praeconcepta de Eo opinio admodum cre-
verant, orationem habet Sospitator. Utrique igitur
auditorum generi, qui nobiliorum civium vitia videre
nolebant, sermones suos optime accommodavit, quum,
ratione habita eorum, quae antea locutus erat, omnes
admoneat, ut praeceptis illorum legis interpretum
obediant (1) et sic justam auctoritatem venerentur
eorum, qui illos Mo sis praecepta docebant; - ne

CO ConiF. ad h. 1. doet. v. Oosterzee verba, dieentis:
„Wat zij daarom voorschreven, men moest het getrouwelijk
nakomen, natuurlijk voor zoover het niet streed met de
oorspronkelijke Mozaïsche voorschriften: dat toch deze be-
perking hier in stilte moet bijgevoegd worden, blijkt niet slechts
uit menige vroegere verklaring van Jezus, {Matth. XV:
3-20, verg. Joh. X: 8). maar ook nit dezelfde redevoering,
waarin de Heer hunne willekeurige vonden veroordeelt. ClfaïM.
XXHI: 16-22)quot;. - L. V. J. in. I. p. 86.

autem opera eorum attenderent, quippe quae M os is
doctrinae haudquaquam responderent, ac e simulatione,
dominandi cupiditate atque ex inani provenirent super-
bia. » Quae cohortatio (ad praecepta scilicet sequenda)
eo magis necessaria erat, quo magis officii sui esse
videbat Jesus èt populum èt discipulos monere, ut
fugerent rx s pyx Pharisaeorum, quorum contumaciae
et perversitatis testes antea fuerant.quot; (1) Non veram
animi sinceritatem, sed gloriam, admirationem, cul-
tum, ostentationem appetebant isti simulatores. Prop-
terea quoque magna orationis vi ad Apostolos sese
convertit, eos adhortatur ne in munere gerendo super-
bia aut vano sui amore a vero abduci se paterentur,
nec nomen pxßß) sibi dari sinerent, si forsan a nonnullis
iis daretur. quia omnes unum tantum habebant Magis-
trum, omnesque x^sXCpo) erant. - Hoc profecto praecep-
tum magni discipuhs erat momenti, qui mox singuli
a Magistro separati Evangelium denuntiarent ; magni
momenti. inquam. quod èt ipsi nondum prorsus erant
hberati omni exspectatione fore ut Dominus extreme
tempore terrestre conderet regnum. Hoc praeceptum
iis admodum erat necessarium!

(2)nbsp;„Schoon wij het hoogst waarschijnlijk achten,quot; inquit doct.
Oosterzee, L. v. J. III. 1. p. 85, „dat er Phariseën en
Schriftgeleerden onder de toehoorders dezer rede geweest
zün, mogen wij niet vergeten, dat zij niet dadelijk tot
hen gerigt was. De Heer had reeds met hen gebroken door

nunc se convertit, vocesque illas: ,,ovx) ùfiïvlquot; de
iis dicit, quibus misera populi conditio erat tribuenda,
quod non tantum se ipsos salutis bonis regni coelo-
rum privarent, sed alios praeterea eorum cupidos
verbis factisque ab unica vera ad vitam via avertere
conarentur. - Hoc sine dubio magnam habere debe-
bat vim in omnibus qui aderant, qui maximam partem ex
intima erant plebe, ex Ula hominum cleisse, quae lubenter
ae saepe omnia imitatur, quae ditioribus nobihori-
busque sunt propria, - quae vitia quoque eorum sibi
vindicat eaque banc ob caussam venia digna consi-
dérât , immo palam iis indulget, quia in Sacerdotibus
quoque ea observât. - Quam maxime igitur erat
necessarium, ut fallaci hac opinione liberarentur, -
cui necessitati Dominus satisfecit. Non amplius de
se loquitur, at vaticinatur (quasi catervas sic mollire
adque misericordiam Apostolorum excitare vellet),
quomodo eadem generatio, quae èt priores Dei le-
gates et ipsum neglexerat ac vituperarat, etiam dis-
cipulos Ejus persequeretur et interficeret. - Huic
tandem severae ultimae orationi in Templo habitae
finem imposuit Jesus gravi peroratione, reprehen-
sione aut potius querela misericordiae. qua certe
auditorum animos movit atque omries suae legationi
ac Ktipvyi^ixTi benevolos reddidit. Profecto! unum-
quemque Hierosolymorum, urbis illius pulcherrimae.

al het voorafgaande, en heeft voor het tegenwoordige niet
hunne teregtbrenging, maar hunne ontmaskering tot hoofddoel
zijner rede gesteld.quot;

incolam penitus percutere debuit eumque ad conver-
sionem ac fidem excitare Dominus, quum alta voce
sibi sui divini muneris conscius, clamabat: 'iSoù,
xCpisTxi vfiïv 'o oho? vfiäv sptifioç. Aéyco yxp ùpûv Où
fii^ iC4f Uvire XTT dpri, fffl? xv i/rtiTs' Eù^cypipiém ô
èpxôiAsvo; èv ové(ixti':Kupîov. (1)

Num igitur nimium huic orationi pondus tribuisse
videremur, si nonnullos ea converses atque ad fidem
adactas esse ponimus? Quis enim credat non com-
motam fuisse multitudinem, quum nonnuUi saltem
Pharisaei ac Scribae gravibus Jesu verbis impares
iisque convicti, pudore alFecti tacitique e Templo dis-
cederent, - nullam in ea vim habuisse Christum,
quum Judaeos admoneret, ne prava exempla, qualia
iis dabant doctores isti, sequerentur, - denique non
fuisse Ejus orationem etficacissimam, quum iis depin-
geret. quam infelices talium agendi rationum essent
eventus, cum in praesenti, tum eo tempore, quo
ultima vice in terram descenderet, cum hac in vita,
tum in aeterna?

Sic non tantum opportunitas, qua ad dicendum
usus erat, sed modus etiam, quo eos percellebat,
et religionis Christianae placita, quae tam gravi ora-
tione iis exponebat, verbo: tota Ejus oratio ita ad
tempora erat accommodata, ut eam in animis habuerit
vim necesse sit, qualem omnis orator sacer in Evangelii
denunciatione sibi proponere debet.

Pervenimus ad illas Domini Orationes, quas ad
fidos suos discipulos habuit ét quae ad eos infor-
mandos magnopere valuerunt. Non enim eo contentus
erat Jesus, quod singula eorum commoda respiceret,
quum populum movere studeret, at religionis quoque
placita patefacere iis voluit suis Ipsius verbis, quae
ubi Ei fidentes acceperunt, postea mundo denuntiarent.
Illorum erat N. T. doctrinae indolem, rectius ac
firmius perspicere, quam eam noverat infima plebs, ut
Ejus ecclesia, id temporis e Judaeis composita, postea
ipsa ac libere ageret. Propterea etiam praecepta,
promissa, ac sententiae, quas iis nuntiabat, egregie
erant accommodatae ad ea, quibus eorum menti opus
erat. Quid? quod discipulorum institutio, gradatim
procedens, merito documentum divinae Ejus provi-
dentiae dici potest. Omnia, de quibus cum iis verba
faciebat, hunc habebant finem, ut eos muneris gravis-
simi admonerent eoque dignos redderent, qui to
Toîj KOŒiiou xx) TO xKxi; TJÎç yî?? (1) essent; - omnia
ad legationem eorum futuram referenda erant; omnia
summae eorum destinationi inserviebant. In quotidiana
cum Magistro consuetudine sane jam exemplum et
scholam sapientiae virtutisque habebant; at in institu-

Jesu sermonum ad Apostolos consilium latius
tendebat, quam ut coelorum regnum appropinquasse
tantum nuntiaretur, - latius quam ut conversio ac
resipiscentia tantum postularentur, - latius quam ut ad
fidem summo Patris legato habendam adducerentur,
quemadmodum id in Synagogis Temploque aggressus
erat. Consilium vero quo ad discipidos loquebatur,
singulare etiam habebat momentum pondusque. lis
enim non tantum opus, quod Christus suscepe-
rat peisequendum, verum ad finem quoque erat perdu-
cendum, terra ab Ipso relicta; - illi operarii fieri de-
bebant, qui templum, cujus prima tantum fundamenta
a Magistro posita erant, altius extruerent. Ideo Do-
minus in institutione sua hoc sibi imprimis proposuit,
ut Apostoli legatique essent, qui aliquando, quum
ad coelum rediisset. Ejus vestigia premerent, salutis-
que doctrinam Magistri spiritu imbuti denuntiarent.

Haec igitur spectabat Dominus, quum eos suis
orationibus docere, instituere, formare aut prae-
parare vellet. Kgt;!pvyiiXTOlt;; materiam huic consilio
adaptavit, quo factum, ut semper sic ad discipulos
loqueretur, ut, etiamsi eaedem sententiae ahbi nun-
tiatae essent. eaedemque orationes alibi essent habitae,
numquam tamen, quamvis auditorum benevolentiam
nactae essent, tantam habere potuissent vim. Hoc
inprimis Dominus spectabat consilium, quum suos
discipulos adhortabatur, ut amicitiae et summae caritatis
vinculis arctius Ei se adjungerent, ut postea Eum assi-

duo ardore ac flagranti animi amore tanquam mundi
Sospitatorem denuntiarent. Deinde variis e locis (1)
manifesto patet Eum, qui persuasum sibi habebat iis
accurata doctrinae suae notitia opus esse ut recte ex
mente Ejus ac consilio eam traderent, ad hoe pro-
positum quoque suas conformasse orationes. Porro
videmus, quomodo Jesus animadvertens quam esset
necessarium, ut prorsus iis persuasum esset, se esse
Illum, quem Ipse profitebatur, quemque ut promissum
diuque exspectatum Messiam nuntiare debebant, om-
nia huic quoque consiho adaptare sibi proposuerit,
ut ea persuasio in iis excitaretur et sustentaretur ; -
quomodo orationes suas sic instrueret, ut iis infor-
marentur ad n^puyii» verbi divini, in eoque tali exer-
cerentur ratione, quae iis ut futuris Evangelii ministris
summae fuit utilitatis. Praeterea suis adhortationibus
eorum vitia, praejudicatas opiniones, errores, exspec-
tationesque civiles saepius impugnabat; et hac in re
maxime conspicuum est, quam consiho conveniens
esset Jesu K^pv/iAX ejusque accommodatie; nam si
quando ut Apostoli, tali Magistro digni, verbo atque
exemplo ahos docere et instituere vellent, necesse erat,
ut in iis vitia illa ingenii atque animi, quibus esset peri-
culum ne ohviyo) rvCpXo) fierent rucpAwv , victa essent.
Tandem fortitude atque constantia inprimis iis erant
necessariae, ut in munere suo essent firmi, ut cum
diligentia ac vi spiritus gladium in Jesu Deique
regni honorem educerent, ut calamitatum miseriarum-

que temporibus perstarent, nec paullulum quidem in
certamine de luce ac tenebris retrocederent. Ad haec
perficienda verba Domini, ad eos habita, quoque erant
accommodata; periculorum enim et calamitatum prae-
parationem continebant, quae iis, Apostolorum mu-
nere rite fungentibus, minarentur, excitationem prae-
terea rebus bonis laetisque nunciandis, quae eos èt
m officio obeundo èt in vita aeterna manerent. -
Consüio igitur suo conveniens Dominus talia cum iis
communicavit, ut futura non plane ignorarent ac
fortiter perstarent in divini Magistri vestigiis pre-
mendis.

Haec accuratius probare conabimur, dum duobus
exemplis ostendemus, quomodo Jesus hîc quoque
dicendi argumentum ad auditores accommodaret.

Primo igitur inspiciamus Jesu ad Apostolos ora-
tionem, Matth. X: 5-42 Uteris consignatam, quam
m duas dividere possumus partes, quarum prior
ipsum continet mandatum, altera (inde a sect.
16' ad 42™) difficultates enumerat, exspectationes,
consolationes, fructus studiaque indicat, quae cum
Evangelii denunciatione conjuncta forent. - Profecto!
meliorem materiam ad Apostolorum animos capiendos
ehgere non potuisset Dominus, nec magis ad auditorum
conunoda adaptate loqui, quam hoc loco, ubi, quum
legationem iis committit, simul illius legationis naturam
modumque ejus implendae accurate describit. Qui-
bus nam evangelium iis esset nuntiandum, illis dixerat:
«f(Ç ôSw sêvcóv fiii àwéxéviTS, kx) e'i? TrôXtv 'ZxiixpstrZv

Ij,^ EUéxhriquot; (sect. 5); (1) Primo igitur propa-
ganda erat et tradenda religio Christiana uni populo
Judaico, jam praeparato ad hanc doctrinam recipiendam.
Quid? quod Apostoli id temporis Ejus verba ne in-
tellexissent quidem, si ad omnes gentes laetum nun-
cium perferre iis mandaverat. Prima igitur vice legates
suos emittens admonuit eos, ut solummodo Judaeis
doctrinam divinam traderent.

Porro autem Jesus eos jubet, ut nihil aliud
denuncient, quam quod Johannes Baptista Ipseque
jam locuti erant, ut sic affectus, quos antea Gali-
laei experti erant, renovarent, coelorum regnum
iterum denunciando. Nec modi, quo legatio perfi-
cienda esset, ignaros esse eos sinit disertis verbis
eum exponens (sect. 10-15.) Nullum igitur dubium
iis esse poterat, quam ad recte munus suum obeun-
dum ingressuri essent viam.

(1) Cf. hujus effati explicatio apud v. O os t er z e e, w. J.
T. I. P. II p- 469: „Wel beval Hij de twaalve, die Hij uit-
zond, om hunnen arbeid uitsluitend tot de verlorene schapen
van het huis Israels te bepalen, doch de vergelijking met de
reeds genoemde plaatsen {Mdtlh. VIII : 11, 12; XXI: 41,
XXXVIII: 19) toont duidelijk, dat dit als een voorloopig,
geenszins als een onveranderlijk bevel moet aangemerkt wor-
den. Wel moest Petrus later door eene bijzondere openbaring
opgewekt worden, om het Evangelie aan een'Heidenschen Cor-
nelius te prediken, maar zijne aarzeling kwam hoogstwaar-
schijnlijk uit het denkbeeld voort, dat de Heidenen eerst door
het Jodendom tot het Christendom moesten komen.quot; Cons,
praeterea T. II. P. I. p. 431, ubi cum iis facit, qui Jesum
h. 1. commorationem Apostolorum in Samaritanorum urbibus
ex ipso eorum arbitratu spectare, conlendunt.

Hisce autem nondum erat contentus, quod om-
nibus, quibus iis opus erant, nondum satisfecisset
Dominus. Futura enim, quae eos manebant, minime
erant jucunda ac laeta ; propterea difficultates etiam indi-
cat, quibuscum iis esset pugnandum,- illi, w? TrpößxTin
êv tihcf! Kvxav , Cppovii^oi esse debebant w« o'i cCpeii;,
Kx) xxipxioi ck xt TTspiTTspxi (s. 16). Praeterea eos
non timere voluit, quum odio dedecorique haberen-
tur, atque in media contumelia injuriaque, quam ex-
perturi essent, versarentur; nam praeterquam quod in
summae Providentiae divina erant tutela, maximam
fidelitatis ac constantiae mercedem post terrestrem
vitam in Dei regno exspectare iis licebat. Paucis
ut absolvam ; longum enim est singula premere ver-
ba, ut inde animadverteretur, quam apte Dominus
hac in oratione ad auditorum commoda temporaque
sese accommodant, ex iisque praesertim sumserit
materiam, - ut nempe instruerentur atque informa-
rentur ad veros Evangelii nuncios. Longum, inquam.
est, si de singuhs orationis partibus ostendere velle-
mus, quam accommodatequot; loqueretur Dominus, ubi
(sect. 16-42) legatosquot; suos dimittit cum pacis nuntio,
difficultates, muneri eorum inhaerentes. nequaquam
reticens, - quam scite omnia afferret, quae eos fortes
redderent, consolarentur, eorum fidem corroborarent,
tandemque gloriosam iis monstrarent victoriae coronam.

Altera oratio, quam ad sententiam nostram firman-
dam afferre nobis proposuimus, latioris est argumenti,
ita ut non nisi partem ejus laudare possimus; nam
si ad singula descenderemus, ipsa illa oratio nimis

copiosam praeberet disserendi raateriain. Praeterea
viri peritissimi ac doctissimi variis modis eam trac-
tarunt, bisque praesertim diebus singularis de ea
conscripta est disquisitio. (1)

Habita est nocte proxima, quam cum discipulis
Sospitator ante mortem suam transegit; eaque illos
eo adducere studet, ut opus inchoatum persequeren-
tur. Inprimis ut eorum fidem confirmet incumbit;
necessitudinem, quae Eum inter seque invicem erat,
iis patefecit, ut falsae eorum exspectationes dele-
rentur, notionesque de novo regno Messiano emenda-
rentur. Praeterea iis vitae conditionem post mortem
beatam ante oculos ponit, tamquam mercedem vitae
probe honesteque peractae, auxilium divinum iis in
munere gerendo pollicetur, iisque coram Deum preca-
tur, ut promissa sua impleantur ac firmentur.

Inquirere si velimus num illa Sospitatoris effata
horae reique accommodata essent, discipulos tantum
intueamur responsumque non amplius requiremus.
Quam diversis xspurrxas^i Magistrum viderant! Quam
frequenter, injuriarum gravissimarum Ipsi illatarum,
fuerant testes! Quam saepe simulatori exteriorem
pietatis speciem abstulerat, ejusque turpia consilia
toti detexerat audientium catervae! Quam frequenter
Christum in divina magnitudine mirati erant, quum
^iti^êev sùspyiTMv; - idemque nunc in omnium ho-

fl) Hoe lóco inprimis laudandum opus lectu dignissimum
viri doct. van Teutem, de laatste Nacht des Heeren. Caete-
ros vero, qui de eodem egerunt argumento, enumerare longum
est.

rum benificiorum mercedem turbae traderetur furori.
Num igitur regnum Dei periret, ipsique Apostoli
post Jesu mortem sanguinem funderent, ut simul
cum eorum nece memorabilis quoque Dei in Christo
patefactio interiret? Quonam fundamento eorum fides
niteretur, quum Eum cruci afiixum vidissent, qui
Israëhtas liberatum venerat? - Hae fortasse eorum
animos magna vi ceperant dubitationes. Quo magis
ideo Magistri mortis tempus appropinquabat, eo
magis necessarium erat non tantum, ut sors, quae
discipulos manebat, iis aperiretur, sed etiam aptis
consolationibus eis ferenda redderetur, - promissis ut
firmarentur animique ad res futuras instruerentur.
Tota igitur oratio testimonio sit, quam accurate huic
necessitati satisfieret. Primo enim : appropinquantem
quidem suum abitum Jesus nuntiat, sed ita ut eorum
fidem in se quam maxime confirmet. Omnia quae ad
eorum consolationem, confirmationem, institutionem
valerent, cum iis communicat. (1) Tandem oculos in
coelum conjiciens, animum ad Deum attoUit, et, Apos-
tolis corona quasi eum cingentibus, praestantissimas
eas preces fundit, quibus se Ipsum suumque opus
absolutum Deo commendat [Joh. XVII : 1-5) et deinde
pro Apostolis quoque suis Patrem coelestem invocat

(i; De hac J e s n oratione conferantur praesertim duo Cl.
Borgeri sermones: Vol. H. Ed. 6««, inde a p. 162 usque
ad finem, in quibus quoque demonstrat, quam apte haec ex-
posuerit Dominus, ne offenderentur nec a vera doctrina aber-
went discipuli; - attendatur e. g. ad p. 168, 169 et 170.

(s. 6-17). Nunc autem latius se extendit, omnium
memor est quotquot Ei fidem habituri sunt, orat ac
precatur, ut omnes suae gloriae coelestis sint parti-
cipes. - Sic omnibus antea ab Eo dictis, veritatis
sigillum imposuit!

Quam penitus discipulorum animi commoti esse
debuerunt, quum Jesum in vitae fine omnia, quae illis
dixerat, precibus Patri commendantem audirent! Hoc
omnem iis adimere dubitationem, hoc eos in tristi sepa-
ratione consolari atque excitare necessario debebat. (1)
Sed firmam validamque discipulorum fidem in Jesu
personam ac divinam naturam evadere perquam erat
necesse, quum mox vaticinia Ejus ac promissa de
'TTxpxKXvjToi impleta viderent. quum major ad labo-
randum atque pugnandum in eos vis descenderet.

Quarto loco nobis restât, ut de orationibus ad
mixtam auditorum frequentiam, diversis temporibus
a Christo habitis dicamus.

0J Cf. Wiessner 1. 1. p. 82: „In den Abschiedsreden ist
eine zärtliche Besorgniss, eine sanfte Offenherzigkeit vorherr-
schend; bald spricht der gewissenhafte Lehrer mit Emst und
Nachdruck, bald der scheidende Freund mit liebender Wehmnth,
gefühlvoll und rührend ist die Sprache und hervorleuchtend der
enfschlossene Muth, das kindliche Gottvertrauen.quot;

Non tantum in Synagogis aut in Templo aut disci-
pulis suis, verum etiam in via, in coenis, in agris,
in littore, in Palaestinae montibus, intra parietes
Jesus Evangelium denunciavit. In hoc autem ora-
tionum genere praesertim elucet, quam verum sit,
quod animadvertimus, Jesu m èt temporis èt loci èt
auditorum rationem habuisse. (1) Orationes hasce suas
semper occasioni ex improviso oblatae, rei quae ante
oculos obversabatur, sive verbis, quae in collocutione
dicta fuerant, mira quadam arte adjungebat. Inde
dicendi argumentum numquam longe muitoque labore
petitum erat a rebus alienis, sed ultro se obtulit,
ansamque ei praebuit vita sive privata sive pubhca,
sive populi historia, - omnia, ut verbo dicam, quae
salutarem disserendi facultatem dare poterant, in usum
suum convertit Magister, ut de salutis placitis loque-
retur.

Satorem conspexit, et regnum coelorum confert cum
viro, qui semen in terram serit ; - piscatorem vi-
dit, et Dei regnum comparat cum sageûa, quae
in mare conjicitur. Mensae accubuit et regnum
Messianum magno convivio aequiparat; - puerum
intuebatur, auditoresque admonet, eos, nisi pueris
similes fierent, non ingressuros esse regnum coeleste.
Interrogatur, quoties fratri ignoscendum sit, qui

• (') »Seine Vorträge waren gelegentlich {Joh. IV : 32 sqq.);
durch ein Factum, eine Naturbeobachtung, eine Aeusserung
Anderer {Matth. VHI : 10) veranlasst,quot; Wiessner, Gesch.
der Christl.-h'rchl. Bereds. Tom. I. p. 75.

contra nos peccavit, kx) é[j,ûioÛTXt ^ ßxifthsix tûv
ûùpxvûu xvùpÛTT^ ßx(nKsl, dementi ac miti erga de-
bitores suos. Ficum adspicit, fructus non ferentem,
ex eoque occasionem arripit auditores hortandi omnes
sic perituros esse, quorum fides ex operibus non
esset conspicua. Ita a rebus ante oculos versan-
tibus ad argumentum transiit morale ; ita terrestria cum
coelestibus, naturae cum gratiae regno conjunxit; -
nonnisi raro fiebat, talem ut orationem ad auditores
haberet, nulla data occasione, nuUa posita quaestione,
quibus ad eam adducebatur.

Ex innumeris exemplis, quae nobis praesto sunt,
duo tantum afferre nobis proposuimus. (1) - Ex iis
pateat quam aperte orationem suam ad occasionem,
tempus auditoresque accommodaret, - quam a rebus
minutissimis ad sublimiores, a fluxis caducisque ad
perpétuas sese attolleret. - Quin in ipsum Jesum
conjiciamus oculos, quum in vico Sicbar, inregione
Samaritana sito, prope fontem consideret, eoque mu-
lier aquam haustum veniret. (2) Potum quo sitim
satiaret ab ea rogat. Haec autem (sibi conscia
quemcunque Judaeum se impurum fore arbitrari, ali-
quid si a Samaritanis accepisset) mirata est Eum,
Judaeus quum esset, tamen taie quid ab ea petere,
Colloquio igitur hac de re exorto, in oratione pergit
Jesus; ac quum primo admirationem mulieris

0) Plura laudata sunt exempla ab Isaaco de Waal in
comm: Over Jezus diepe wijsheid en menschenkennis. p. 26 sqq,
(2) Joh. IV: 6 sqq.

movisset, mox gravibus suis verbis animum ejus per-
culsit, maximumque ei aquae illius aeternae. cujus
mentionem fecerat, desiderium fecit. Nonne, haec
si legimus, sunamam Christi sapientiam miramur, -
nonne, si modum, quo muheris ihgenium ad res,
ipsi inprimis necessarias adducitur, attendimus.
maxima quod tam accurate humanam naturam noverat,
reverentia Ejus tenemur. Ipsam adeo occultam mulie-
ris vitam, illi patefecit, illamque eo adduxit, ut sponte
profiteretur Eum revera esse Prophetam, esse Chris-
tum. Vix ac ne vix quidem de inimicitia Judaeos
inter et Samaritanos loquuta erat, quum verum illi
Dei cultum commendaret, gravissimis hisce verbis:
yvvxt, tritttsvitóv fioi OTi 'épxsTixi upx, ors outs sv
TCf Spet TOÓTCjj, Ours SV 'lsp0(r0KÛ(i0ig Trpoixuv^ffSTs t^
-n-XTpi. (s. 21). (1)

Unum praeterea afFeramus exemplum e Matth. XXII:
35-40 ductum. Legisperitus [vo(^iv.oq) e secta Phari-
saeorum aliquando ad Jesum venit, Eumque his
verbis allocutus est : A/S^o-^zzAf, mixnbsp;f^syxKij

sv r^ voi^'j; Judaeorum theologos enim legis prae-
cepta in gravia ac levia dividere hoc loco bene
tenendum, magnamque inter eos esse dissensionem,
quaenam ad graviora praecepta (vel circumcisionis
ritus, vel sacrificiorum institutio, vel aliud quid),
quaenam ad leviora essent referenda, - quodque om-
nium maximum ac gravissimum esset. Captiosa hac

(1) Hnnc sermonem nobis depinxit et egregie exposnit vir.
doct. V. Oosterzee: L. v. J. T. 11. P. I. p. 90 sqq.

quaestione Dominum ad angustias redigere tentabant.
Jesus autem inquisitioni tali vanae atque inani,
dissidiis illis, quae tantum ad animos magis magisque
abalienandos speetabant, respondere noluit; sed occa-
sione nihilominus usus est, ut praeceptum caritatis
fraternae atque concordiae iis palam traderet, - peru-
tile, praesertim quum non legum sensum, sed ipsam
literam premendo, admodum jam sibi invicem infesti
essent Judaei- Magna cum sapientia igitur quaestionem
illam in auditorum commodum convertit, causamque
ex ea sibi sumit, ut divinae legis veram indolem,
quam inprimis omnes observare debebant, dilucide iis
proponeret. Argumentum hujus legis divinae gravissimum
ad duo haec praecepta reducit: 'AyxTr^trsiq Kópiov tov
(deóv (TOV h r^ xxp^lif. lt;70u' Kx) èv oXy Tfj
(tov, xxi iv ohTf! rp hxvol^ lt;tov' Avtvi iar) trpóotvi xx)
(jLsyxXvi svtoXt^' AevTspx §£ öpiolx xhT%' 'h.'yxn'À(Tm tov
tt^yitrlov (tov c5? (tsxvtöv- Hujus monitus memores esse
eos inprimis oportebat, si revera quae lege atque a
prophetis praescripta erant sequi vellent. Sic egregie
iis respondit Jesus, quum non tantum omnem legem,
tam praecepta graviora quam leviora, ad mutuae cari-
tatis mandatum spectare eos doceret, sed et Phari-
saeorum enervaret errorem, quo praecepta rehgionis
dividerentur, atque alia aliis magis venia digna cense-
rentur.

Plurima adhuc afferre possemus documenta ad
sententiam nostram probandam : Luc. XII : 13 sqq. ;
Lu(i. XIII: 1-10; Luc. XIV: 7; Joh. VI: 24 sqq. ;
Luc. XVII: 12 sqq.; Joh. VII: 25-29 aliaque, at

sufficiant, quae jam diximus, ut jure contendamus
Jesu m omni occasione aptissime fuisse usum, sem-
perque ea impertiisse suis auditoribus, quae maxime
iis ac TTspia-TXtrsTiv accommodata essent. (1)

(1) Cf. Win ex{Bibl. Realwörterbuck in voce J es u s, p.570, edit.
3ae) cujus sententiae calculum adjicimus, dicentis: „Alle Vorträge
Jesu, die bald in den Synagogen (Matth. XIII: 54, Luc. IV : 44)
bald auf öffentlichen Plätzen und auf freiem Felde, bald in
dem Tempelvorhofe gehalten wurden, waren gelegentlich {Joh.
IV : 34 sqq.; Vn:37 sqq.) durch ein Factum, eine Naturbeo-
bachtung , eine Nachricht {Luc. XIII: I sqq.) durch Aeusserun-
gen Anderer {Matth. VIIIiIO) veranlasst.quot;

HÎC (in accommodatione) ipsnm Jesum
habet exemplum, qui aliter ad Pharisaeos,
aliter ad populum, aliter ad Apostolos suos
dicebat, et ex tempore rebusque saepius
opportunitatem dicendi capiebat.

Hisce igitur de ratione, qua Dominus orationum
argumentum eligere atque conformare solebat, expo-
sitis, praetermissis quoque multis, quae timentes
ne longiores fieremus, non attulimus, hoc nobis
ponendi videmur adepti esse jus, eum optimum esse
Christi discipulum, qui summa diligentia Chri-
stum hac quoque in re imitetur. Hoc enim ei in-
cumbit munus, ut orationem suam iis qui ipsius curae
commissi sunt, temporisque opportunitatibus accom-
modet. Caveat igitur sibi, ne laudum gratia, vel
hominibus inserviendi causa, aliam sequatur viam,
atque ei monstravit Magister (1), nam unusquisque

fl) Cf. ad h. 1. Oratio s. inauguralis. viri. ven. V. Oosterzee,
in ejns sermonn. vol. I p. 26.

sacrorum Antistes nunc quoque sit TrttrTo? ohovißog
xx\ (ppêviiio? 1 Si/ xxTOfTTviiTsi b xvpio? iw) T^g óepxTreixi;
xüroü, toï) S/SoW/ SV xxipä to (rtnfjiSTpiov. (1)

Normam doctrinae moralis idcirco violare mag-
numque, quo tendit, finem negligere si nolit, Christi
exemplum suamque conscientiam consulattum de-
mum hanc semper sibi proponet quaestionem: »Quae-
nam d'.cturus sum auditoribus meis, qua de re in coetus
mihi commissi usum et salutem, in Christi Patrisque
coelestis honorem locuturus sum.quot; (2) Nova rehgionis
placita denunciare nec potest, nec ei licet, - ipsis
autem adaptandis conformandisque ad temporis loco-
rumque opportunitatem, adque auditorum conditionem
ejus xi^pvyfix non tantum novum manebit magnique
momenti, sed omnes auditores oratorem sacrum be-
nevolo animo andient exhortationibusque ejus lubenter
obtemperabunt.

Sin vero nihil fit, nisi quod sexcenties dicta et
trita repetantur, si omnia in universum dicuntur, nihil
ad certas classes, conditiones, aetates transfertur,
nihil legitimis circumscribitur finibus, parum vel nihil
inde ad ahos redundet commodi necesse est. Praeci-
puas religionis sententias, quamvis omnibus omnique
aetate semper sint eaedem, tamen ad temporis ra-
tionem adaptandae, aut cum ahis conferendae, aut
sibi invicem opponendae, aut aho modo sunt expU-

(2) Praecipuas causas, quae Oratorem s. impediunt, quominus
auditoribus accommodate loquatur, enumerat Theremin,
Ber. e. Tug. p. 160-165. Omnino digna sunt, quae legantur.

candae, quod alios mores aliasque notiones, aliam
institutionem cultumque. denique prorsus diversum
ingenium mentemque habemus ac Jesu auditores. (1)
Sacrorum vero Antistiti haud erit difficile Sos-
pitatorem hac in re imitari, modo Christi mentem
indolemque bene cognitam habeat. In nostra enim
patria, in sede nostra, in unoquoque coetu, singulo-
rumque sociorum vita tot tantaeque accidunt res, quae
omnium animos movent, inque omnium ore versan-
tur; - res, in quibus unice est conspicua Dei Provi-
dentia atque imperium: tempora calamitosa (e. g. bel-
lorum, sive morborum perniciosorum) quae praesertim

(1) Ad haee rite est animadvertendum quod T h'feremiir: 1.1.
p. 136, ejusmodi accommodationem „öin eMzscÄes Gesetzquot; censen-
dam judicet suamque sententiam ita exponat: „es ist keine Klug-
heitsregel, es ist ein ethisches Gesetz, dass unser Wirken auf
Andere, den Umständen unter denen es unternommen wird,
angemessen seyn soll. Diese Umstände sind nichts anders als
unsre Verhältnisse, welche wiederum nur durch die Persönlich-
keit der Menschen und durch alles, was wir mit in dieselbe
hereinziehen, bestimmt werden. Nun fordert aber ein Jeder,
dass seine Persönlichkeit respektirt werde, und wenn er auch
anerkennt, dass sie Veränderungen erleiden könne und müsse,
so verlangt er doch, dass sie nicht in Unterdrückung, sondern
in Veredlung und Ausbildung des Vorhandenen bestehen. Da
dies eine Torderung ist, die eine Jeglicher macht, und da es
ein sittliches Gesetz ist , unsre Ansprüche mit denen der Andern
so zu vermitteln, dass sie nebeneinander bestehn können, so
legt uns dasselbe Gesetz auch die Verbindlichkeit auf, ihre Per-
söhnlichkeit zu respektiren, d. h. uns in unsrer Handlungsweise
nach^'den Verhältnissen und Umständen zu bequemen,quot; et quae
sequuntur.

ad exhorUndum monendumque accommodata sunt. Qui-
bus rebus ac temporibus, fatis factisque orator sacer
uti potest, imo debet, ut praecepta ofïiciaque iis
adaptata commendare possit. Atque hac quoque in re
praestantissimum ei est exemplum JesusChristus,
qui omni fortuito oblatae opportunitati apte utilia gra-
viaque praecepta annectere solebat. (1) Quicunque igitur
ad Jesu exemplum materiem orationis a temporum
adjunctis, in quibus ipse auditoresque versantur, mutua-
tur, persuasum sibi habeat, semen, pars licet circa viam
décidât atque proculcetur spinisve sufFocetur, apud
muitos tamen in bonam terram seminatum iri. Hic
enim de iis loqutuer rebus, quibus ipsius animus
atque auditorum eo tempore affectus est, quo fit, ut
orationis argumento capti lubentius animum atten-
dant auditores, praeceptaque ex iis sumta in animis
firmius imprimant eorumque in posterum quoque
sint memores. (2)

(1) Summo igitur jure dicit Thereminus: „Wie stark aber
der Eindruck sey, der durch das weise Benutzen der beim Zu-
hörer schon vorhandenen Empfindungen hervorgebracht werden
kann, das zeigt sich bei Gelegenheitsreden. Spricht ein Predi-
ger bei Eröffnung eines Peldzuges, bei einem Sieges- oder
Freundenfeste, so kann er hier mit grösserer Sicherheit als bei
den gewöhnlichen Vorträgen, wo die Verhältnisse nicht so be-
stimmt gegeben sind, gewisse herrschende Ansichten und Mei-
nungen, gewisse Hoffnungen und Befürchtungen, gewisse Gefühle
der Freude, der Dankbarkeit, beim Ztihöhrer voraussetzen; und
wenn er nur mit einiger Weisheit alle diese verschiedenen

Etenim experientia edocti sumus, sententiam nulla
temporis nec loci ratione habita denuntiatam, multo
minorem habere vim, nec auditorum animos tam
movere, quam praeceptum a facto quodam in ore
adhuc omnium versante petitum. Haud sane erit
negandum, quam sit difficile apto atque utili modo
tali uti opportunitate, - magnamque saepe pruden-
tiam ac sapientiam requiri, ad dijudicandum, utrum
directe ad eam sit referendum an oblique paucisque
tantum verbis de ea dicendum, - at magnum quo-
que laboris est praemium multamque saepe orator
sacer causam habet gaudendi , quod tanta opera
officio suo functus sit. Et hac quoque in re ma-
xime nobis prodest Jesu exemplum; quippe quod
Evangelii ministrum doceat, non omne argumen-
tum idoneum esse, quod in suggestu sacro tracte-
tur, - eique in materia eligenda summam adhibendam
esse prudentiam. Nullis enim egit de rebus, quae
suo munere ac Kgt;ipvyiji.xTt essent indignae, - omnes,
quibusvis ab opportunitatibus petitae, orationes ut verbo-
rum gravitate auditores ad aeternam salutem attollerent,
eorum animos emendarent, cogitationesque ad rem

Strahlen in den Brennpunkt seiner Idee zusammenzuleiten weiss,
so wird er diese zu einem sehr hohen Grad des Affektes erhe-
ben können. Hieraus erklärt es sich auch, weshalb die Wir-
kung der Festpredigten immer grösser ist, als die der gewöhn-
lichen sonntäglichen Reden. Zu den ersteren bringt nämlich
der Zuhörer, so verbildet er auch seyn mag, doch immernoch
religiöse Gesinnungen mit, an die sich der Kedner sehr leicht
anschliessen kannquot; Bereds. e. Tugend, p. 155, sqq.

unice necessariam adducerent curavit. Sic quoque
Christi legato inprimis cavendum est. ne, quod
omnia in suggestu sacro exponat argumenta, repre-
hendatur. eoque potius tendat, hanc ut laudem
adipiscatur: »ecclesiae coetusque salutem ei cordi
esse.quot;' (1)

Propterea igitur animum attendat ad conditionem
religiosam ac moralem, privatam publicam-
que singulorum ecclesiae suae sociorum, orationesque
suas semper ad eorum etiam conformet commoda. -
Sospitatorem nobis hujus rei egregium quoque reli-
quisse exemplum satis superque, ut mihi videtur, jam
probatum est. Ad parvos enim humilesque ubi
verba facit, tttuxqi sùxyysy.i^ovTXi' Miraculorum cu-
piditate ubi tenentur Judaei, Jesuque magnitudinem
ex omnibus Ejus operibus manifestam parvi faciunt,
intrépide illum errorem aggreditur ac tollere conatur.
Multos, qui dubitatione atque àz-ia-rix a vera reli-
gionis via aberrare periclitantur, gravium inde prove-
nientium admonet malorum. At quid plura dicam!
In animum modo inducantur quae supra in quatuor
illis Jesu orationum generibus considerandis scripsi-
mus, e quibus luce clarius patet, ea hac praesertim
re a se invicem distingui, quod èt personae, ad quas
habebantur orationes èt res quibus singulae illae per-
sonae indigebant, erant diversae.

(1) Qnod qui pulcherrime expositum cupit, conférât quaeso
quae hac de re monnit clar. H. Bouman: Memoria Clarissii
P- 310 sq.

Praeceptum profecto gravissimum oratori sacro!
Ad imitandum autem perdifficile! In talibus enim
eligendis argumentis, conditioni tam exteriori quam
morali ac religiosae adaptatis, intimos auditorum ani-
mos perspectos habeat oportet. (1) Praeterea innu-
meras illius privatae publicaeque, moralis ac religiosae
conditionis penitus cognoverit rationes necesse est:
hominis nempe opiniones sententiasque, notionem,
quam sibi de felicitate deque perfectione i morali ac
religiosa formavitquot;; virtutes vitiaque ejus, cupiditates
animique affectus, errores ac praejudicatas opinio-
nes. Porro cognoscere studeat, quomodo haec omnia
oriantur, corroborentur, verae ;scientiae virtutique ob-
stent, atque perniciosa sint, qui augeatur et frangatur
cupiditatum vis. Indagare conetxir, quales in eorum ani-
mis reperiantur errores, quod attinet ad universam vir-
tutem ac vitiositatem utriusque singularia genera, qua
ratione vera in iis excitanda sit virtus, quam varii in
eorum existimatione sint gradus modique, quomodo
una ex altera proveniat virtus, quibus rebus rehgio
ab eorum vita avocetur cumque ea conjungatur,
quantam res minimae in eorum animum interdum
habeant vhn. His observandis, orator Sacer haud
dubie per omne vitae tempus magno ctim audito-
rum dicet emolumento, multos emendabit, atque
animos depressos excitabit. De iis enim aget ar-

(1) Haec omnia copiosius atque egregie expoBuntnr a The-
remino: Ber. e. Tiig. p. 139 sqq., cujus verba, quum plura
sint quam qnae citentur, ipsi eum adeant lectores.

Haec igitur si diligenter pro viribus perscrutatus erit,
in materia eligenda, nullo nempe si adstrictus est argu-
mento, eam sibi sumere potest debetque, quae ipsi ad
virtutes in coetu suo Christianas augendas, adque vitae
rationem bene instituendam maxime videatur idonea, -
eique verba e scriptura sacra hausta adaptabit, e
quibus leniter ac gradatim procedat oratio. Argumento
autem quodam adstrictus orationem suam ita instituere
suscipiat, ut temporibus auditoribusque maxime sit
salutaris atque utüis. Sic omnes ejus sermones eum
animorum commovendorum excitandorumque habebunt
impetum, quo cum ad tempus, tum ad locum audi-
toresque inprimis erunt accommodati. (2)

Dicendi gravitatem atque licentiam cum sa-
pientia ac prudentia oratori sacro esse conjun-

(1)nbsp;Conferri hac de re merentur: Spalding, 1. 1. p. 224-
231, praeterea Andres: uon der Welt- und Menschenkenntniss
des Predigers, Wirzb. 1788. De seedemeesUr der kerkelijken
caett. 2 voll, passim. - De vi, qua res parvae afficiunt ani-
mum, scripsit Reinhard, cnjus egregii libelli Belg. prodiit
versio, Amstel. 1799, h. t. Over de waerde der kleinigheden in
de Zedenkunde, commend, ab Ew. Kist. Quomodo alia
virtus per aliam adjuvetur, interdum etiam impediatur^ causasque
mutuae virtntum conjunctionis et disjnnctionis explicavit Garve
in den philosophischen Abhandlungen zu Ciceroquot;s Buchern von den
Pflichten, Vol. II p. 115-134.

(2)nbsp;E quibus rebus argumenta dicendi orator sacer ducere possit
ostendit Marezoll, 1. 1. p. 44 sqq. Egregia praeterea mouita
tradidit W. Broes, Teititenrci? in Appendice, inprimis p.93 sqq.

gendam, quotiescunque erroribus opinionibusque prae-
judicatis, quas in auditoribus detexit, resistere yelit,
easque nec vehementia nec impetu impugnandas sed
leniter esse enervandas Jesu exemplo edocti sunqus.
Dominus sane vitia errataque sua aetate vigentia in-
trépide aggredi solebat. Evangelii nuncius. hoe nomine
vere dignus, ideo suo fungatur officio graviter contra
peccati corruptionem monendo aperteque malum im-
pugnando; nequaquam autem erroris servos, fratres
ac socios suos in Christo Jesu, superbe damnet.
Vitia modo nudis exponantur verbis malaque ex iis
fluentia diserte ostendantur.

Propterea etiam oppositas laudare atque commen-
dare virtutes hand sufficit! Christus enim nunquam
dogmaticam de virtute ac pietate doctrinam, universe
dictam, docuit; apud Eum nullas invenimus ex-
hortationes admonitionesque, quae non maximam in
auditorum animis habuerint vim, inque iis corrigen-
dis non fuerint efficacissimae. Evolvamus e. g. caput
XXIIIquot;quot; Evangelii Matthaei. Vel obiter tantum
orationem montanam inspiciamus, nonne obstupescimus
summaque capimur Ejus admiratione, qui ad res
parvas descendit, intimosque hominum animos cogita-
tionesque detegit, atque in occultissimas cordis humani
latebras pénétrât? (l)

(l) Quod qui magis expositum cupit, legat quaeso quae hac
de re scripsit Wiessner, 1. I. p. 74: „Um dieses zu ver-
mögen, bedurfte es besonders auch einer tiefern Menschen-
kenntniss, welche sich in Jesu Lehrvorträgen überall kund gibt.

Oratori sane sacro, non sicut Magistro suo excelso
datum est ut omnia, quae in hominis mente ver-
santur, sciat; eo autem magis omnibus nitatur viribus,
aliquam saltem ut animi humani acquirat notitiam,
qua, ut supra vidimus, nullo modo carere potest. Ea
vero instructus interiorem atque exteriorem fratrum
suorum vitam sibi quodammodo perspectam habere
potest, auxiha iis praebere, quibus virtus facilius
colatur, rationesque afferre, quibus voluntas flectatur,
atque homo omni vi ad bonum impellatur. Sine hac
humanae indolis notitia in tale periculum incidit,
qualis modo mentionem fecimus, nempe: ut institu-
tionem tradat mere theoreticam, quae nec ad vitam
nec ad auditorum' vivendi rationem accommodari
possit.. (1)

Schon frühzeitig regte sich ein eifriger Forschungsgeist, der ihn
aufmerksam bei Allem verweilen liess, was auf Menschenbe-
stimmung und göttliche Führung Bezug hatte. Leicht musste
er den Betrug, die Heuchelei, die falsche, selbstsüchtige Leitung
der Priester seines Volkes erkennen, und mit dem innigen Abscheu
eines edlen Herzens hassen lernen,quot; et quae sequuntur p. 75.

(I) Praeclare Thereminus Bamp;r. e. Tug. p. 70. „Ermuss,quot;
inquit „den Menschen überhaupt und den gesellschaftlichen
Zustand genau genug kennen, um in alle Verhältnisse einzugehn^
und zu zeigen, wie höchst angemessen ihnen dasjenige sey,
wozu er auffordert. So werden die hohen religiösen Ideen aus
ihrer Allgemeinheit hervorgerufen, und in die bestimmten For-
men des menschlichen Lebens wie eingefangen; nichts ist er-
greifender für den Zuhörer, nichts giebt seinen Ideen ein regeres
Leben, als die ausgebildete Gestalt, worin sie ihm erscheinen.quot;
Inprimis attendantur quae hisce adjnngit verbis; „.\ber freilich

Ad finem hujus disquisitionis'nostrae partis quum per-
venimus, postremum in Dominum conjicimus oculos,
quem etiam ut exemplum in eo, quod ad oïkovo[x,ïxv per-
tinet, proposuimus, statimque nobis ex oratione mon-
tana patet, Eum in certo quodam auditorum genere,
hos quoque a se invicem distinguere; quod profecto
egregium est praeceptum atque perutile Evangelii mi-
nistro. Hic enim in oratione habenda semper recor-
detur necesse est, se ad homines natura ac moribus
a se invicem diverses loqui, - sibi esse auditores Dei
virtutisque amantes, aut viam salutis aliquamdiu in-
gressos aut jam in ea provectos, - auditores autem
quoque, qui a vera ad salutem via aberrarunt, aut qui
arbitrantur se in tenebris posse obambulare et tamen
in luminis sedem esse perventuros. Nunquam oblivis-
catur orator sacer se habere pauperes humilesque,
se etiam Evangelium denuntiare hominibus honoribus
divit-iisque praeditis, sibi in coetu suo esse calamita-
tibus oppresses, corde contrites,'doctos indoctosque, (1)

gehört Ton Selten des Redners ein gewaltiger Wille dazu, um
eben den Geist, der sich bis zu den höchsten Gegenständen der
Betrachtung emporschwang, plötzlich bis zum kleinsten Detail
des menschlichen Lebens hinunter zu zwingen, ohne dass er
dadurch an Feuer und Spankraft verliere.quot; Praesertim ubi
animadvertit: „Das vermögen Wenige, und da es bequemer ist,
so hält man es auch oft für angemessener, sich in gestaltlosen
Ideen umherzudrehn.quot;

( 0 Cf. omnino clar. H. B o u m a n, qui, quum narrasset Claris-
sium excultos auditores, quos habebat, eosque academicos
semper speclässe. - „Nec veroquot; inquit „rndiorum atque incultiorum
hominum vera commoda atque institutionem ab ipso neglectam esse

fidos infidosque, singulosque eos in templum convenisse,
ut e vitae aeternae fonte hauriant, ex Evangelie,
quod omnibus affert solatium, animosque erigit de-
presses. Sacrorum Antistes nunquam obliviscatur omni
conditioni, omnibusque hominibus sua esse officia
suaque vitia, mores atque usus, suos ad bonum, suos
ad malum stimulos, sues denique errores opinionesque

»Hisce igitur omnibus se accommodet Orator sacer,
diversae hujus cenditionis rationem habeat, ut eorum
animis se insinuet; detegat quae habent uniuscujusque
praecordia intus, atque ita non tantum sermonem
inteUigant omnes, sed et censcientia ipsi sua agnoscant
ad se verba fieri, suam non ahorum rem agi.quot; (1)

quispiam opinetar velim. Quorum ingénia si forte diffieiliorum
quorundam s. s. loeorum explieationem, aut hujus illiusve ab-
strusioris enuntiati demonstrationem non plane comprehendere
potuerant; nonne utramque rata fere lege tertia dicendorum
pars excipiebat, quae, magnâ curâ ac religione et vero per-
spicuitate, summis quibusque et infimis auditoribus pariter pro-
desse conaretur? Atque ultima haec, quae ipse, ut modo vi-
dimus, omnium gravissima reputabat, et his et illis eo clariora
erant, et horum et illorum mentes eo acrius pellere debebant
ac commovere, quo constantius pleraque monita et praecepta
et co;isolationes ex Dei, qui nos in Christo prior dile-
xerit, infinito amore repetere consueverat, atque ad fidem
Christo, pro nobis mortuo, habendam omnia referre,quot;
Memoria Clarissii, p. 309.

(1) Verba clar. v. Oordt, Or. 1. p. 11. Praeterea adeatur
Marezoll, 1- l- p. 96-139, qui rem copiosius accnratiusque
tractavit, quam ut denuo de ea agamus; inprimis igitur lecto-

rem, qui haec diligentius perscrutari velit, ad eum referimus,
Vid. tandem quoque Heringa, Kerk. Rdvr. en Rdg. III.
II. p. 84-87. Ne autem ad doctrinam deducamur Coccejanam,
legenda sunt, quae hac de re monuit Broes, 1. 1. in Append,
p. 102, 103.

Caeterum verbo monere nobis liceat doct. v. Oosterzee
animadversionem ad Matth. X: 5-15: cum Apostolis, primae
EvangeUi denunciationis tempore, tum cnjuscnnque aetatis ora-
tori sacro e Jesu mandato hoc sapientiae praeceptum esse
ducendum, ut initio praesertim ad eos se vertat, qui maxime
ad illam salutis denunciationem capiendam idonei sunt. L. v. .T.
Vol. II. P. I. p. 431.

DE JESU CHEISTI ELOQUENTIA, OßATOKI S. IMITANDA,
FORMAE, QUA EJUS ORATIONES SUNT INDUTAE.
RATIONE HABITA-

Hij sprak aangename woorden, woor-
den vol liefelijkheid en bevalligheid tevens.
Voorzeker wilde de Evangelist ons niet alleen
op den nitlokkenden inhoud, maar ook op
den edelen vorm van Jezus' prediking wijzen.

De volle, geheele waarheid inschoonen
vorm te prediken, moet het ideaal zgn,
naar welks bereiking de Evangeliedienaar met
alle inspanning van krachten jaagt. Hij moet
gouden appelen aanbieden op zilveren schalen.

■WH a610IJ . gt;jiniia»3i»«ji''J»iiä (jH

buti^Urnn'.nbsp;kf aai'

Ohitiiit Uiia-^o uäoyu^ j^ÏMquot; '.».'jtte gt;V

'tj-i^'fe-fHli^S^'t^rit mtf

xi'ff. laesf'i »4 »r-tri- Miiilmq 01 oity -nbsp;- .

TfsaaHniJirirwr^t STi^a-twf ï4iw -uwmnbsp;,,

•jjfli'jjÜ .i.^Bet ^'jtfiM;'« .gc'ani^fït'-jlü .■nbsp;'

-.rffi-iït'ajtsYiht.ju faiiHff'-,'; fr^T!'^ inhrtcie' quot; - - v

Denken is spreken met zich-zelf; spre-
ken is overluid denken, 't Is daarom onmoge-
lijk den stijl van de gedachte af te scheiden.
Ahm. des Amorie van der Hoeven.

Der sprachliche Ausdruck kommt nicht
von Aussen erst an die Gedanken heran,
sie sind selbst ein inneres Sprechen, und die
Sprache ein äusserlich werdendes Denken.
Wie die Gedanken, so wird der sprachliche
Ausdruck nach und nach fertig und vollen-
det; er bildet sich und wächst mit der Pre-
digt selbst, latitirt schon in den Dispositionen
und schreitet wie diese vom Allgemeinen zum
lebendig Einzelnen fort.

Hucusque de materia tantum exposuimus; jam de ex-
terna Jesu orationum forma est agendum. Dispositio-
nem atque dictionem oratione complectimur et con-

jungimus. Priusquam vero progrediamur, èt ratio red-
denda esse videtur viae, quam ingredimur, èt causa
afferenda, cur quae alii ante nos separatim tractarunt
copulaverimus et conjunxerimus. Explicandum enim
quam ob causam abhorreamus a divisione, quam
veteres receperunt et tot tantique viri probaverunt et
sequuti sunt. Quod ut faciamus tantum dicemus,
dispositionem et dictionem propter arctum atque
indissolubile vinculum, quod rationem inter et ora-
tionem humanam intercedit, ita ut altera missa altera
neque valere possit neque excoli, in disquisitione in-
stituta separari non posse. Oratio enim mentis est
imago, qua manifesto apparent animi cogitationes,
atque affectus. (1)

Haec nostra dicta fortasse accuratius et fusius sunt
exponenda, quare rem ope duamm imaginum illus-
trabimus, quae, quamvis veritati inferiores, mentem
tamen nostram luce clarius, ut speramus, ostendent.

(1) Cif. Blairins: Lessen over de Bedek, en Fr. Lett. P. I.
L. XL p. 212 sqq., atque annotLulofsii adh.1. — Abm. des
Amorie v. d. Hoeven: oratio de BufFonis dicto: le stile c'est
I'homme, Orationum p. 243; v. H u iFe 1: Protest. Leeraarsambt, T. I.
S. 3. c.1.p. 493 sqq.;- Alex. Schweizer, Homiletik,p. 377 sqq.;-
van der Palm, Salomo, T. IV.p. 348 et inprimis quae dixit
Thereminus in opere Demosthenes en J/asst'ZZon,helgiceverso
a Schade, p. 111: „Naar mijn gevoelen dienen de woorden
niet als een toegift der denkbeelden of als een sieraad, waar-
van men ze kan ontdoen, maar als een vorm, die er bij be-
hoort, en die zij, zoodra zij zich vertoonen, noodzakelijk moe-
ten aannemen.quot;

alicujus hominis ejusdemque vestitum, adeo ut hic
plane convenire debeat cum illius forma et motibus,
si quidem vestis ad corpus apte convenit; - si arctis-
simum intercedit vinculum inter fabulam dramaticam
atque histrionem, cui alicujus mores referendi sunt,
ut non tantum ipsius poëtae cogitata atque sensa animo
suo concipere debeat, sed etiam personam, qualis a
poëta ficta est, vel in minimis lineamentis exprimere
atque amplecti, si quidem veri actoris nomine dignus
erit, - tum etiam omni dubio majus est, si nempe,
ut diximus, stilus mentis imago est, summam esse
oportere congruentiam cogitationis cum compositione
vel modo , quo manifesto appareant vel verbis expri-
mantur haecce cogitata.

Pro vario ipsius rei momento, pro majore vel
minore argumenti gravitate, ^quae gravitas in cogita-
tionum natura atque ordine cernitur) stilus ipse vel
grandior vel submissior esse debet. Ut ipsae cogita-
tiones, ita etiam modus, quo cum audientibus vel
legentibus communicantur, sua sponte magis magisque
se explicare debet atque absolvere; una cum ipsa
oratione formatur,. et crescit; una cum dispositione
cogitatorum se extendit iisque ductus a magis gene-
ralibus rudibusque lineamentis ad minutissimas partes
atque idearum varietates procedit.

Eadem est ratio dispositionem inter et dictionem
atque inter cursum fluminis ejusque superficiem, -

eum usi sunt, ad varias stili formas adumbrandas,
quaeque hoc loco usurpatur ad meam sententiam
exponendam ac clarius indicandam. Interdum enim
amnis aequabili celeritate aquas demittit per fertilia
et amoena prata; tum ejus superficies notatur aequa-
bili et sedato cursu. Alio loco similis est torrenti,
qui saxa devolvit. moles et pontes indignatur, sibique
alveum et ripas facit ; tum ejus superficies notatur
vehement! agitatione, inaequalibus, validis, rapidis
fluctibus. Alio denique loco est lucidus, amplus,
placidus amnis, virentibus utrinque silvis inumbratus;
et ejus superficies se explicat prouti ipse amnis,
non immani vi, sed sedate una cum ipso fluvio,
ambitus suos quasi gravi quodam incessu per agros
sinuans. Si igitur vinculum inter fluvium ejusque
superficiem tam arctum et indissolubile est, ut ex
hac interna ejus agitatio atque vis cognoscatur, haud
alia est ratio inter cogitationum dispositionem atque
elocutionem. Qua comparatione ad nostrum argu-
mentum translata hoc significari voluimus, ubi in
flumine orationis facultas fingendi et sensus modi-
cam tantum vim habeant in expositionem copula-
tionemque cogitationum inter se, ita ut natura-
lem ordinem sequentes negligenter quasi et leniter
profluant, - ibi quoque eas cerni simphcitate, natu-
ralitate, popularitate, munditia tum in ehgendis tum
in collocandis verbis, elocutionis perapicuitate, rotun-
ditate periodorum, varietate numerorum, facilitate
transitionum et ea brevitate, quae quamvis ab omni
jejunitate aliéna tamen nihil supervacanei alFerat. His

porro nihil aliud significare voluimus nisi, ubi m
elaboranda et omanda cogitatione sententiarum flu-
men modo aequabiliter et placide fluat, modo cerna-
tur subitis inexspectatisque transitionibus, ex animo
alte commoto provënientibus et inflammata phantasia,
quae animum percellant et affectus moveant, - ibi
quoque stilum sive vestitum hujus sententiarum flu-
minis conspici oportere adhibendis omnibus adjumentis,
quae lingua possideat ad animum et phantasiam
vehementer commovendam. Denique his omnibus
hoc solum sigriificare voluimus, ubi flumen sen-
tentiarum idearumque sensim paulatimque se dilatet
atque majore ambitU se communicet, ac simul sedate
leniterque profluat,,ita ut murmure suo eum sonum
edat, quo mentem devinciat,, phantasiam impleat,
animum ad altiora quaeque et generosiora excitet,
ibi quoque copulationem et progressum lenium illo-
rum , gravium atque generosarum sententiarum appa-
rere debere bene sonantibus periodis, lenibus transi-
tionibus , elegantia dictionis. cum Candida simplicitate
junctis. Ibi ad vestiendas et ornandas cogitationes
omnia adhibeantur figuratae linguae ornamenta, quae
animum et cogitationem naulcere possint; ibi capia-
mur illa elocutionis venustate et lenitate, quae cum
acimime et veritate conjuncta, atque omnibus nume-
ris perfecta et absoluta, unum cogitationis speculum
esse potest, cui formae iUae vehiculo esse debent. -

nobis generatim posita et explicata est, quaedam af-
ferri posse, nempe: quantumvis arcta sit copula,
quae sententiarum seriem earumque elocutionem, -
copula quae ea, quae sentimus et loquimur, con-
nectât,' - tamen aliter loqui aliter sentire, eben!
saepissime in consuetudinem abiisse, praesertim in
elegantiore, quae dicitur, societate. (1) Porro plures
scriptores vel oratores idearum egestatem, ingenii et
phantasiae inopiam, animi facültatum mediocritatem
verborum maj estate et splendore abscondere vel com-
pensare conari, eoque dissolvi copulam dispositionis
et dictionis. At boe vitium, hic error externam for-
mam ornandi sine ullo argumenti respectu non arti
tribuendus est sed ignorationi artis. Verae enim
arti absoluta et perfecta forma nihil aliud est nisi
adjumentum, quo res quam maxime distincte et
dilucide cum aliis communicentur. ''nbsp;p

Quapropter oratores vel scriptores ita agentes stulto
similes sunt, qui virum principem pannis exornare
vellet, mendicum vero regia veste indueret; - vel
homini procero, qui pusionis vestimentis se ves-
tire vellet aut contra, u. Si: porro reputamus, ex
nostra 'comparatione oppositionem nondum satis
dare apparere, quia stilus non tanquam res aliqua
prorsus externa, vel tanquam vestis haheri potest,

(1) tost ea, quae hac de re rectissime animadversa sunt ab
uno e nostris eloquentissimis oratoribus, minime opus esse pu-
tamus, ut eam denuo refellere conemur. Satis superque causa
jam judicata est.

quae e rhetorices horreo promitur ad vestiendas et
ad ornandas sententias, unusquisque, ni fallor, mihi
assentietur, contendenti stilum aptissimum esse debere
vestitum scriptoris oratorisve sententiarum idearum-
que, nequaquam vero palhum, ornamenti causa
injectum. Ubi vero hoc usu venit, ibi ars critica ne
paullulum quidem dubitabit hujusmodi stilum respuere
et damnare, etiamsi ingenium scriptoris oratorisve
summis laudibus tollendum esse censeat. Quid? quod
paene dixerimus cum Felice Bodino: (1) »Maudis-
sons aussi ceux qui songèrent à distinguer ce qui
est bien pensé d'avec ce qui est bien dit.quot;

Verum quodammodo jam a proposito nostro aber-
ravimus. Tantummodo demonstrare voluimus, abso-
lutam esse oportere congiuentiam conformationis et
dispositionis sententiarum earumque elocutionis. Sed
etiamsi res nobis non satis prospéré cessisset, non
tamen credimus defensione nobis opus esse, quod
inquirentes in Jesu orationum formam, ambas has
partes eodem complexi sumus capite. Nam 1». ob-
jectiones , quae fortasse contra nostram sententiam
aiFerri possint, dilabuntur, ubi agitur de rebus, quas
ipsa Veritas, Jesus Christus, ore suo loquuta est;
nam errores, qui in alios quippe mortales cadere pos-
sunt, ab Illo commissi non sunt; sed potius cogita-
torum atque sensorum dispositio summa harmonia con-
cinit cum ratione, qua eorum seriem verbis exposuit.
Quid enim 2°. quaereremus ordinem logicum in Jesu

orationibus ? Neque enim artificiose neque ostenta-
tionis causa sunt compositae, in quibus e scholis
depromptas divisiones atque partitiones invenias, qua-
les posterioribus temporibus necessario in sermone
ecclesiastico requirebantur. Tota Ejus oratio naturalis
erat, in qua apparuit animus valde commotus, quum
auditor eum sequebatur et vim veritatis magis ma-
gisque persentiebat. Pauca igitur de orationum,
quas habuit, dispositione scripto mandare possumus.
Nequaquam tamen contendere volumus. Dominum
in dicendo omnem plane logicum ordinem neglexisse;
oratio enim montana et oratio ad discipulos habita
[Matth. X) prorsus contrarium ostendunt, (1) sed

0) Cf. H. N. Ferf, Spec. Crit. Tlieol. quo fides et auctori-
tas MattJiaei, in referenda Jesu oratione, Evang. cap. V, VI,
VII vindicatur caett. Trai. Bat. 1799. Heringa El. f.
Verhl. der Bergrede van Jezus. Amst. 1814. v. Oosterzee,
Leven v. Jezus, Tom. 11. P. I. p. 299, quo loco de procedente
orationis montanae expositione agens: „Wanneer wij inquit,
„nogmaals de geheele rede overzien, zal nu het welgegronde
onzer verzekering kunnen blijken, aan den aanvang gegeven,
dat het eene welgeordende, zeer geregelde redevoering
is. Wel achten wij het hoogst gezocht, er een bepaald thema,
eene volledige begripsontwikkeling, eene kunstige aaneenscha-
keling van gedachten in aan te wijzen, waarin geen woord te
veel of te weinig is, om aan de eischen der strengste rede-
kunde te ^voldoen. Eene kunst, waardoor alle natuur geweld
wordt aangedaan, was voorzeker de welsprekendheid van Jezus
niet. Maar toch is het zeer mogelijk, van het geheel een zeer
geleidelijk overzigt te geven,quot; - atque de orationis Matth. X:5
sqq. litteris mandatae dispositione cff. idem 1 1. p. 431 sqq. Cs.

tantum eo sensu dispositionem intelligimus, quo in
scholis rhetoricis usurpatur, logicum dico ordinem,
qualis hodie in quavis oratione jure requiritur. Ejus-
dem sententiarum dispositio a Jesu eloquentia aliéna
erat, imo observari nullo modo potuit, quia in reli-
gionis placitis exponendis quaestionum, objectionum,
omniumque interruptionum ratio Ei habenda erat; -
quia Ejus sermones plerumque oriebantur e causis
rebusque forte oblatis, quae extrinsecus vel ad di-
cendum ansam dabant vel in oratiqne vim habebant, -
variique animi motus eodem fortasse temporis mo-
mento Ejus animum movebant.

Non solum igitur investigationi de Christi orati-
onum dispositione finem imponemus, sed etiam satis
firmas rationes attuhsse nobis videmur, quare abhor-
reamus a divisione, quam antiquis probatam tot viri
eximii sequuti sunt. Quod eo magis nobis conces-
sum esse opinamur, quoniam ne summi quidem ho-
miletae ac principes oratores ecclesiastici consentiunt
de divisione et dispositione orationis sacrae, - quo-
niam nobilissimi etiam, qui apud Gallo-Francos in
ecclesia floruerunt oratores sacri, eam minus cura-
runt, (1) quamquam nobis, ut hoe obiter animad-

praeterea C. H. van Herwerden in libello: Jezus Christus
i* de Bergrede beschouwd als een voorbeeld voor den Kanselre-
denaar, passim.

(1) De dispositione et divisione sermonis sacri legatur Bor-
ger, qui censnit eum ab initio usque ad finem unice applica-
tivum esse debere, non vero, ut vulgo fit, partem tantum ejus
applicationem continere. Vid. Tijdschrift van Kunsten en We-

vertamus, peisuasum est, simplicem divisionem et
perspicuum logicum ordinem audienti magno esse
Usui atque utilitati, dicentique magnum afferre com-
modum et facilitatem.

Itaque dispositionem et dictionem hac nostrae dis-
quisitionis parte de Jesu orationum forma conjunge-
mus. Quandoquidem autem principes ejus formae vir-
tutes ejusque notas maxime generales tractaturi sumus,
et ubi res postulare videbitur, notiones magis etiam
speciales investigaturi, nobis propositum est con-
siderare: 1° populärem, 11° biblicam, denique
IIIquot; oratoriam Jesu exponendi ac dicendi ratio-
nem; simul vero in fine cujusque capitis eam for-
mam oratori sacro imitandam commendabimus. (2)

tenschappen voor het jaar 1813, N. III, bl. 116-124 et Prae-
fatio Orationum s. s. P. I. p. VII et VIII, ed. 6«e- Neque
negari potest ejus sententiam exemplo niti maximorum oratorum
sacrorum primorum saeculorum; Cff. v. c. Chrysostomi
Orationes. — E gallicis oratoribus s. s. vid. Massillon, Ora-
tio de Joh. VI : 5. {Petit Carême).

(2) Speramus fore ut non incuriae vel negligentiae accuse-
mur, quod non data opera egerimus de lingua et dialecto,
qua Dominus in sermonibus usus est. Haec vero investigatio
ad antiquitatis studium, non ad nostram disquisitionem perti-
net; et post ea quae de Eossi et Pfankonche hac de re
disputarunt, absoluta esse videtur. Qui vero plura de ea
cognoscere cupit, adeat quaeso: v. Oosterzee, L. v. J.
Vol. I. P. II. p. 437 sq., ac scriptores ab eo laudatos.

Popularis orationis haec vis est, tit
verbis utamur non nisi iis, quae in usu
vitae quotidianae versantur, eoque sensu,
quo consuetudo communis usurpât, sed
ita tamen, ut elegantia conservetur: quod
non parum diligentiae ipse Cicero ag-
noscat. Itaque non modo omnia verba
vitabimus et genera loquendi, quae in
scholis et arte aliqua interiori usurpantur,
sed etiam ea, quae sunt quidem in lin-
guae usu, sed non pervulgato.

Antequam rationem populärem quae in Jesu ora-
tionibus conspicitur, consideramus , paucis videamus,
quaenam proprie eloquentia popularis sit habenda.

Operae pretium enim est talem instituera indagatio-
nem; et primum quidem ob primarium locum,
quem forma popularis in dicendo obtinet, ita ut
WT i^oxnv ejus nota appelletur, - deinde ob
varias ac saepe diversas et contrarias notiones, quae
popularitati tribuuntur, vel vagas significationes, quae
huic vocabulo assignantur. (1)

Nos eam intelligimus orationis virtutem, quae effi-
cit, ut non solum a populo recte intelligatur, sed
eum etiam alHciat eique placeat. Populi autem
nomine non solum eos intelligimus homines, qui
minus bene a natura habiti sunt, pauperes et incul-
tos, sed universe tales, qui non ad doctos et eniditos
pertinent, ita ut virum acute et subtiliter disputantem
sequi nequeant in obscuris et absconditis investiga-
tionibus, nec comitari philosophum in praerupto
meditationis itinere.

Orator igitur tum demum popularis est, quando
ea utitur hngua, quae suis auditorius maxime est
accommodata. Sive igitur dicat coram inferiore atque
incultiore hominum genere, sive coram auditoribus
maxima praeditis doctrina atque liberaliter institutis, -
semper ea utatur lingua, quae iis propria est. Apud
quodcumque horum auditorum genus loquetur orator,
dictis suis ac sententiis pretium, lucem, vim afferre
poterit' iis copulandis cum rebus et factis, ex ipsorum

(1) Conf. Marezoll, Over de bestemming v. d. kerk. Redenaar,
bl. 154, inpr. rero Heringa in kerkel. Raadvr. en Raadg.
III. 2. p. 62-122.

orbe sumtis, iisque illustrandis locutionibus et sen-
tentiis, ex ipsorum lingua vel cogitandi ratione petitis.

Itaque primae eloquentiae popularis virtutes nullae
aliae esse possunt, nisi perspieuitas et subti-
litas in compositione et elocutione cogitationum;
quae si negliguntur, fieri non potest, ut orator
bene a vario auditorum genere intelligatur. Si autem
jam in superioribus vidimus, popularitatem etiam in
eligenda et elaboranda orationis materia attendendam
esse ; si tum contendimus etiam argumentum oratoris
accommodandum esse ad auditorum cogitandi agen-
dique rationem, - haec popularitas non materia sola
continetur, sed et formam complectitur ac postulat
ut etiam haec auditorum captui sit accommodata,
et ab omnibus intelligatur iisque placeat. Hunc finem
si sibi proponit orator, primum ei opera danda est ut
diligens sit atque subtihs in sententiarum verborumque
delectu, ut circumcidat quae nimis luxuriant, atque
omittat quae supervacanea sunt; - hinc oritur ea
virtus, quae pulcherrimum popularis eloquentiae est
ornamentum: perspieuitas.

Nihil vero oratori hoc munere pulcre functuro dif-
ficüius est, quia non solum vivida imaginatione, sana
mente, acuto atque sincere judicio praeditus sit
necesse est, sed etiam multarum artium disciplina-
rumque copia instructus. Argumentum, quod sibi trac-
tandum sumsit, eum penitus animo perlustrasse opor-
tet, nam sribendi recte sapere est èt principium èt
fons, ut jure dixit Horatius. (1) Materiam igitur,

de qua dicturus est, plane cognitam atque in minu-
tissimis partibus ita perspectam habere debet, ut in
ea nihil confusi, nec obscuri deprehendatur. (1)

Tum demum ejus cogitationes ita expositae erunt, ut
èt singulae per se èt conjunctae inter se, ab omnibus,
qui satis exculti atque eruditi sunt sine magna animi
intentione in omnibus omnino partibus intelligantur.
Nulla igitur dispositionis et dictionis perspicuitas esse
potest sine sententiarum maturitate earumque recta
et subtili copulatione; - utraque enim efficit, ut orator
se ipsum intelligat atque omnem ambiguitatem evitet,
nihilque dubium vel inchoatum relinquat.

CO S'cut Boil a vin s nobis his versibus descripsit:
Selon que notre idée est plus ou moins obscure,
Ij'expression la suit, ou moins nette, ou plus pure,
Ce que l'on conçoit bien, s'énonce clairement.
Et les mots pour le dire arrivent aisément.

In carminé, quod inscribitur: l'Art poët. Ch. I., adquem locum
conferri etiam potest van der Palm, Salomo, Tom. IV. p.
344, ubi explicationem affert Provetbiorum XVI: 21,- - Eéne-
lon et Schrant, Gesprekken over de Welsprekendheid, p. 50
et anim. 18, - p. 108 et anim. 44, - p. 184-186; - et Felix
Bodin, in diatribe, qui ea de re p. 84 et sq. habet: „Un
homme, qui n'aura pas de clarté dans les idées n'en aura jamais
dans le style,quot; neque tantum id dicit, verum affirmare etiam
audet: „11 est impossible, qu'un homme, doué d'un bon esprit,
dont les idées seront nettes et bien enchaînées, dont les émo-
tions seront vraies, n'ait pas un bon style. Lisez les livres des
savans et des philosophes, sans compter même Bacon, Des-
cartes et Newton, et vous verrez que tous cenx, qui ont
eu de bonnes idées, ont bien su les exprimer. Aussi Buffon
a-t-il eu raison de dire que le style est l'homme même.quot;

Sed popularis eloquentia etiam valet, ubi de sim-
plicitate et naturalitate agitur, qui pulcherrimus
omnium artis operum decor est atque veri sigillum,
Praestanti oratione unus nostratum vir doctissimus
jam dixit in hac praesertim parte recentiorum eloquen-
tiam antiquâ longe esse inferiorem. Horum igitur
simplex, absolutum, naturale dicendi genus opponit
recentiorum ingratae saepe et quaesitae gravitati. (1)

Haec si reputemus memores sententiae » natura artis
magistraquot; non dubitabimus popularitatem pulcherri-
mum orationis ornamentum et veram eloquentiae notam
appellare. Ea vero, quamquam communem usum loquen-
di imitans, inimicissima est nimis quaesitae isti puritati,
quae ne minimum quidem audet, quod severae atque
contortae saepe grammaticae leges damnent; modeste
se ab omni praecepto solvit, quo animus in senten-
tias verbis exprimendo, vincuhs quasi constringitur.
Respuit simul omne quod humile et abjectum est,
nec ornamenta sectatur, sed potius omnem ornatum
fugit, qui cum ipsis sententiis sua sponte non cohaereat.
Cogitationes atque animi affectus verbis maxime pro-
priis, naturali prorsus modo exprimere, hoc ejus

(1) Conf. des Amorie v. d. Hoeven, in orationibus p.
124-129, qui in oratione de popularitate tanquam vera eloquentiae
nota hunc locum fnse tractat. „Niets is zoo doodelijk,quot; inquit
voor de ware welsprekendheid en zoo strijdig met de popula-
riteit, als dit fraai en sierlijk spreken. Zulk eene opgeschikte
rede moge in het oor van sommigen welluidend klinken, als
een liefelijk maatgezang, de menigte treffen, roeren, wegslepen
en vermeesteren zal zij niet.quot;

munus est, hoc officium. Popularis orator iis utitur
verbis, quae natura rei, ipsius judicium atque sensus
sponte ei offerunt. Incultum naturae filium saepe
observât, qui in summa simplicitate, saepe etiam in
vehementioribus animi perturbationibus, iracundia,
dolore, anxietate tanta eloquentia excellit, quanta
nulla ars imitari possit. Vera eloquentia propterea
nihil melius dictum vel scriptum esse ducit, quam quod
tam simplex videtur, ut unusquisque, hcet plane
egregiam eloquendi rationem perspiciens, sibi aeque
bene dicere atque scribere posse videatur.

Magna ars, - imo maxima latet in eloquentia
populari, eaque digna sane est omnium studio et
animadversione, quod alias praeterea virtutes continet.
Non solum enim requirit praeclaram indolem, quae
cernitur acri sentiendi et judicandi facultate, quae
doctrina exculta et assidua exercitatione corroborata
est, sed praeterea uberem et feracem excogitandi
vim, quae sola oratori facultatem praebet, ut se
una cum argumento in variis vitae conditionibus
collocet, quo ejus verba auditoribus cum majoris
momenti, tum majoris utilitatis sint. Non minus
accuratam postulat humanae naturae scientiam, qua
orator omnes animi recessus perlustrare, atque maxime
abditas hominum vitae latebras indagare valeat. Deni-
que postulat etiam animum vere humanum, non illi-
berali et abjecta lucri cupiditate contaminatum, sed
spirantem veri amorem atque aequalium salutem. (1)

De significatione vero, notionibus, muneribus, mo-
mento popularis orationis formae haec pro nostrae
disquisitionis ambitu ac consilio sufhciant. Proceda-
mus jam ad Jesu eloquentiam, et videamus, quam
normam, quam rationem Ille nobis praecipiat.

In investiganda ratione, qua Jesus argumentum et
vinculum suarum orationum exposuerit, atque cogita-
tiones enuntiaverit, non dubitamus, quin Ejus elo-
quentia popularitatem tanquam primariam notam atque
indolem impressam habeat. Quam ob causam forma
popularis etiam oratori sacro maximi est momenti,
praesertim quod ipse Jesus non coram delecto vi-
rorum doctorum circule disseruit, sed prodiit in audi-
torum turbam. quorum occultissima consiha. atque
cupiditates. quorum animum vel in abditissimis latebris
explorare. et in quibus omnes morales et religiosos
sensus excitare debuit.

Itaque religionis placita. quae tradebat, in claris-
simam semper lucem proferebat. Unusquisque vel ex in-

v. d. Hoeren hac de re disseruit p. 114 et 115, quocum re-
legamus ad C. Pruijs v. d. Hoeven, Redevoering over Socra-
tes, zijne leer en leerwijze naar Xenophons gedenkschrift, quae
oratio invenitur in opere, cujus titulus est, Magazijn voor We-
tenschappen, Kunsten en Letteren, verzameld door G. N. van
Kampen. T. III. p. 477.

fima plebe facile ea intelligere poterat, omniumque quae
exponebat sensum, vim, pondus perspicere. Numquam
aliquid nude et dialectice proponebat, sed illustrare
et commendare omnia studebat facili argumentatione,
dilucida expositione, perspicua refutatione, dictis e
vita quotidiana petitis, figurata lingua, magna exem-
plorum et parabolarum copia, quibus omnibus sim-
plicitati et perspicuitati inserviebat et primariis elo-
quentiae popularis ofiiciis satisfaciebat.

Saepius etiam utebatur proverbiis, quaeplerumque
summam apud vulgus babent vim, quibus philosophia
popularis ac praecepta vitae, ut ita dicam, continen-
tur, - et tamen nusquam apud Eum reperitur prover-
bium humile vel abjectum ; omnia excellunt generositate
atque elegantia, et digna sunt argumento, quod trac-
tat. (1) Vulgo Ejus sermones medium tenent inter
vitae quotidianae loquendi rationem et nonnuUorum
oratorum grandiloquentiam. Ab altera quidem parte
nullas admittit dialecticas demonstrationes, artificiosas
divisiones, vel orationem aequaliter procedentem; -
ab altera vero parte fugit vitiosa verba, abjectam com-
parationem vel enunciationem non bene sonantem.

Porro Jesus saepissime provocabat ad ipsorum
auditorum experientia m. Majorem hoc saepe
vim habet in hominibus, quam si quid logice vel
dialectice proponitur, et ejusmodi argumentis multo
citius convincitur multitudo, quoniam eae demonstra-

tiones arctius cum sensus testimonio cohaerent, quo
illi saltem maxime permoventur.

Quae hoc loco universe sunt disputata nonnulhs
exemphs ex Jesu populari orationum forma petitis,
clarius illustrare conabimur, ubi vel dicta ipse accu-
ratius exponit, vel rem variis modis proponit, vel
proverbiis e vita quotidiana sumtis, comparationibus
ac conditionibus e rerum natura petitis, vel parabohs
et allegoricis narrationibus, ea quae docet, omnibus
probat et commendat. (1)

(1) His fere similia sunt, quae doct. Georg. Benedict.
quot;Winerns, in libro: Bibl. Realwörterb. habet: „Als Einklei-
dungsweise liebte er vorzüglich Gleichnisse, Parabeln, Allego-
rieen und Gnomen, auch Paradoxa; sie schlössen sich genau
an die Fassungskraft der Menge an, und selbst das Neue und
Eigenthümliche seiner Lehre fasste er in gewohnte jüdische
Formen. Gelehrten Juden gegenüber wusste J. durch einfache
Klarheit des Verstandes die hochfahrende Dialektik zu besiegen,
indem er die von jenen angegebene Schlussart verfolgte. quot;Wenn
sie ihm captiöse Fragten vorlegten, brachte er sie nicht selten
durch ähnliche Fragen, die meist die Form eines Dilemma
hatten oder durch Berufung auf das klare schriftliche Gesetz
oder die heilige Geschichte oder Analogieen des gewöhnlichen
Lebens zum Schweigen oder setzte sie mit ihrer quot;Weisheit und
ihren Gesetzeseifer in Verlegenheit.quot; Unde patet secundum
popularitatis deflnitionem a nobis in praecedente § datam, po-
pulärem Jesu orationum formam non contineri iis, quae ad po-
pulum dixit, sed maxime cerni in verbis, quibus apud Pha-
risaeos, Sadducaeos omnemque doctorum Judaeorum gentem
usus est.

»Optimus quisque suorum verborum interpres est
habendusquot; non immerito proverbio dicitur. Quid enim
simplicius, quam ut orator, quando existimat se non
satis recte ab auditoribus intellectum esse, se ipse
planius explicet? Quod etiam Domino cordi erat, nam
saepe verba sua et consilia interpretabatur, ubi suspi-
cari poterat, se non recte intellectum esse, vel omnem
cogitationum ordinem non esse perspectum. Si enim
hac de re vel minima dubitatio ei oriebatur, identidem
rogare solebat: quot;Luv^mrs toXitx •ïïÖ.v'ïx. (1)

Se ipsum explicare sane est praestantissima et
brevissima via, ut apud omnes plane ac dilucide
dicamus. Inter plura alia exempla Dominum id
facere solere, quando postularetur, documento sit
Marc. X: 23 sqq. Primum universe loquutus erat
de divitibus terrae et de difRcultate, qua premeban-
tur, quominus in Dei regno veri incolae fieri pos-
sint, sed vix animadvertit discipulos suos rem non
perpectam habere, quin uberiorem exphcationem m
ore habeat, dicens pro o\ tx xpmxTX exovraq, quibus
verbis in priore parte usus erat: tt«? ^vtko^Óv £(7TI tov?
-^rstroiêotx? ivr) to7? ^p^îf^acr/f, sh tm ' ßxcixsixv
TOV amp;SOÜ sUs^Ùslv; quo diserte indicat, se tantum
ejusmodi homines intelligere, qui divitiis et opibus
superbiant, et qui mundi amore coelestem thesaurum,

regni divini societatem amittant. - Firmiora etiam tes-
timonia afferre possumus, pulchriora etiam exempla
petere ex Ejus orationibus, ad ea quae diximus pro-
banda, (1) sed investigare malumus, quomodo Jesus
sententiam aliquam illustraverit, quum eam a diversis
partibus consideraret, et propter magnam dicendi copi-
am aliis verbis iteraret et amplificaret, quando id rectae
rei intelligentiae inserviebat. Legatur e. g. Matth. VI :
25 sqq. ejus avocatio ab anxia de vitae necessitatibus
cogitatione : ^4») ßspißvxTs t^nbsp;^f^wy, inquit

Dominus, scilicet : ri Cpdy^r^ km tî ttij^ts , - iterum :
Kxl TTsp) 6vlù(ixro(; ri [ispiiMxrs, et denique tertia
vice èt hoc èt illud, omnia quibus angi possent com-
plectens, itérât sect. 34: oh fispißvtiirtiTs fîç rîjv
avpiov' ^ yxp xûpiov fiepivi^^^ssi rx sxurîjç' àpxirov
t}5 i^pcépx il Hxxix xvrijç. - Quum autem Matthaei
Evangehi Caput VI inspicimus, rationem denuo con-
templari cupimus, qua Jesus, placita et praecepta
sua clarissimam in lucem proferre sciebat. - Contra

(1) In scribendis bis verbis cogitavimus de literalj a Jesu
data interpretatione parabolae de satore et semine. Praeclarum
sane exemplum, quod aceuratiore meditatione dignissimum
est. Vid. Mare. IV: 13 sqq. Praeterea operae pretium est
conferre Joh. VI: 46, ad quem locum Doct. v. Oosterzee,
1. Tom. n. P. I. p. 465, 466 hanc paraphrasin vel explica-
tionem affert: „Meent intusschen niet, dat gij eene onmiddelijke
openbaring van den Vader ontvangen zoudt, (dan zoudt gij
mijne woorden verkeerd verstaan) „niet dat iemand
den Vader gezien heeft, dan alleen Hij, die van God is (de
gezondene des Vaders, die uit den Hemel is neder-
gedaald) deze heeft den Vader gezien.quot;

omnem religiosaram actionum jactationem et osten-
tationem verba faciens, monita sua extendit per tria
ejusdem generis officia: preces, jejunia, eleemosynen,
atque ita, nulla philosopha distinctione usus, totum
exhortationis ambitum complectitur: sect. 1'. Trpotrs-
xsre î-îjv shsmotrùvyiv vf^üv ^ ■^oisjv 'éi^7rpolt;tùtv tzv
mpâ-nrav, -Trpog to ôsxômxi xvrot?, - sect. 5». kx)
otxv Trpoffsûx^, ovx hin cÎktttsp oî mokpitxi' 'ort CpiKovmv
'fv t«r? (tuvxyayxti; xxi 'fv tw yavixm tüv tt^xtsiüv
si7tüts? 7rpo(s-£v%slt;röxi, OWM? xvipxväiri toI? xvôpû'Troii,-
sect. 16'. OTXV Sf vmTsîinrs, M yhsirôs wWfp ol
ÙTTOKpirx), iTKvôpcoTroi- »(pxvi^ous-i yxp tx wpca-ax» xùtZv,
OTTCci 0xvü(7i to7? xvôpÛTTûiç v^tsiovreg' Eo modo Do-
minus praecepta sua illustrare sciebat, ut ab omnibus
intelligerentur ; eam rationem Jesus iniit ut, si
quando ahquid minus absolute proposuisset, iteratione,
amplificatione vel oppositione, id expleret atque audi-
toribus perspicuum gratumque faceret.

Praeter omne hocco Matthaei caput vidd. Luc.
XV; - Joh. VI: 14-65, (1) - aliique loci plures
quam qui hoc loco afferri possint.

Alia praeterea ratione Jesus orationum forma usus
est populäre. - Animus minus excultus, infantiae
similis, orientalis audientium indoles postulabat etiam,

(1) Ad Joh. VI : 24-65 conferri meretur Doct. v. Oosterzee
1. 1. Tom. II. P. I. p. 469 sqq.

ut ad eorum captum et patriae morem Dominus
loqueretur brevibus effatis, acutis sententiis,
rei accommodatis proverbiis. Qua excellebat simpli-
citate, naturalitate, perspicuitate in dictione et dispo-
sitione breviter, distincte, graviter dicendo sensa ex-
primit, penitusque doctrinam suam animo et menti
multitudinis infigit, attentionem stimulans discendique
cupiditatem excitans. Nihil enim tam perniciosum est
verae eloquentiae, tam contrarium popularitati, quam
copiosae circumscriptiones, longae disputationes, in
qua verborum copia ipsa sententia, ut ita dieam, quasi
demergitur. Inde caussa quaerenda est, quod in Jesu
sermonibus acuta illa dicta reperiuntur, - et saepe
mirandum est, quomodo Dominus paucis verbis res
gravissimas dicere potuerit. (1) Nonnulla ex ingenti

(1) Cf. omnino van Herwerden, J. C. in de Bergrede,
rell. p. 20 et 21, inprimis acuta ejns animadversio, ubi de
brevitate dictionis agens, qua Servator in oratione montana usns
est: „Ik herinner slechts,quot; inquit, „dat één der langste volzin-
nen deze is: wees haastelijk welgezind jegens uwe
tegenpartij, terwijl gij nog met hem op weg zijt,
opdat de tegenpartij niet misschien U den regter
overlevere, en de regter U den dienaar overle-
vere, en gij in de gevangenis geworpen wordt. Wij
noemen den Zaligmaker in dit opzigt navolgingwaardig.quot; Et
paulo inferius: „Is er bij voorbeeld,quot; inquit, „een woord te
veel in deze schoone herinnering: en wanneer gij bidt,
zoo' zult gij niet zijn gelijk de geveinsden; want
die plegen gaarne in de Synagogen en op de hoe-
ken der straten staande te bidden. Voorwaar, ik
zeg u, dat zij hun loon weg hebben! Of in de uitspraak:

breviter dictorum numero, quae Jesu orationes
nobis praebent, hoc loco adscribemus, v. c. üjWf?? hn to
aXxi; T!?? ym, (1) - v^q hrs ro tov kojhov , (2) -
iya Kx) 0 TXTiip sv s(Tf/.sv, (3) - yhsirês ovv Cppovißot
W? Ol 0(pstq , xx) xxspxioi ä? x'l TTSpitTTSpxi, (4) -
itsTaTXv vi^äv x'l olt;r0vs? Tcspist^oKTij'Jvxi, xx) oi Xv^voi
xxwfisvoi, (5) - livytiAOvsvsTs r^'S yvvxtxog Acór, (6) -
ovx nxkv ßxKslv s]pmv, xXgt;.x fixzixipxv, (7) - wxvtx
07X XV Uxyira ivx Trotäaiv vpüv oi xvópcoTTOi, ovtu xx)
vfislg ttoisjts xvtoji; , (8) - f^xxxpiév s(tti li^évxi ßxXXov
}j XxiAßxvstv, (9) verisimiliter ex sermone Christi
dypx^cii sumtum, - (xvfiCpépsi vimv hx sya xttsX^w, (10) -
(iM (poßov, fiovov ma-tsvs, (U) - o? yxp ovx Itrr/ xxö^
ytliäv, vttsp ^ijlüv sa-tiv, (12) - tI Sf ßXs-ffsn; to xxpCpo?

sv tü Micfi oCpäx^i/,^ ov xxTXvosli;, (13) - xCpsi; tov?
vsxpovi êx^xt TOV? sxvTÜv vsxpov? (14) x. r. /..

In allatis his exemplis nonnuUa adscripsimus, quae
audientibus verisimiliter paradoxa fuerunt. Sed ipsa
illa insolentia, ipsa illa simulata repugnantia maxime

(2) Matth. V: 14a.
(4; Matth. X : 165.
(6) Luc. XVII: 32.
(8) Matth. VII: 12ö.
(10) Joh. XVI: 7.
(12) Marc. IX: 40.
(quot;14) Luc. IX : 60.

Niemand kan twee beeren dienen: Gij kunt Gode
niet dienen en den Mammon.quot; Zeker is het eene kunst,
zoo kort te spreken?quot;
(1) MaitA. V : 13a.
(3) Joh. X : 30.
(5) Zttc. XII: 35.
(7) Matih. X: 346.
(9) Act. XX : 356.
(11) Mare. V:366.
(13) Luc. VI: 41.

Ob eandemque causam Jesus praeterea senten-
tias et proverbia adhibebat. quae in Oriente,
praesertim populo Israëlitico. valde usitata erant. (1)
Sententiis atque proverbiis brevia illa acutaque dicta
intelligimus, quibus sive Veritas, sive praeceptum. sive
vitae norma, sive effatum continetur. quod ex ingenio
petitum usu vitae probatur. Omnia per se sunt posita.
neque systema absolutum constituunt. licet fundamen-
tum efficiant doctrinae. quoniam nucleus doctrinae iis
continetur. Reperiuntur fere in omnibus populis juve-
nilibus et ab hominibus minus excultis usurpantur.
Hanc ob causam Jesus iis maxime coram infima plebe
utebatur. cujus rei documento sit ingens eorum copia,
quae in hoc Ejus orationum genere inveniuntur.
Reperimus proverbia. v. c. de minutissima re simili-
tudinem illam: a? kokkov a-ivxtreug (2). de re difficillima
vel potius de re. quae fieri nequit: sùxoTÛrspôv êa-ri
xxii^Xov hx TJji? rpufj^xXix? rîiç px0!^o? ^isxSsTu, ij irKoi'
am sk TP ßxtriKsixv toü 0fcü aUsKÙsïv (3). - de eo. cui
ingens calamitas imminet: lt;Tupt,0ép£i xvTÎp quot;vx zpsfixs^ï^
ßü^of ovixb? im tov tpxxvixov xùtov , m) kxtxmvtias^
êv TcJ) TTshxysi Tm hxï^xuavii- (4)

(1)nbsp;De modo, quo Dominus sententiis ac proverbiis usus
est, conf. Broes: Proeve van Aanmerkingen over de leerwijs
van J. C. p. 13 et 14.

breviter dictorum numero, quae Jesu orationes
nobis praebent, hoe loco adscribemus, v. c. viieïi; èixts to
t'^i ygt;ï?, (1) - ÜiCifiquot;? J(7Tf to lt;pä? toü m(rnov , (2) -
èya xou o irocrMg 'év hi^sv, (3) - yiveTêe olv Cppévifioi
ug 01 o0£ig, xx) xxspxioi êg TrepttrTspal, (4) -
hrmxv vpt,üv xi off^veg irspis^ao'i/.êvxi, xx) ol Kuxvoi
xxiéi^evoi, (5) - iJLWHJLOvevsTs TÏjg yvvxixog Acót, (6) -
oux vtxêov ßxXstv slp^vviv, xXXx [ixXiii'Pfiv, (7) - irxvTX
oax xv Ulms ivx ttoiüitiv vpüv ol xvèpami, outu xx)
vfisïg ttoisTts xvroTg, (8) - f^xxxpióv sitti li^óvxi fixXXov
^ lxf/,ßxvsiv, (9) verisimiliter ex sermone Christi
dypx0^ sumtum, - uufiCpspei vßtv quot;vx èya xTrsXiu, (10) -
(jiM tpoßoü, fióvov irhTSUs, (U) - Ög yxp om hri xxê'

TO èv T^ oCpèxXi^p TOV xd£Xcpov (70v' T^v Sê Soxov T^V
êv t5 Wcj) ocpêxlpt,^ DU xxTxmlg, (13) - x^sg Tovg
vsxpovg Sxipxi TOvg ixvrZv vsupovg (14) x. r. h.

In allatis his exemplis nonnuUa adscripsimus, quae
audientibus verisimiliter paradoxa fuerunt. Sed ipsa
illa insolentia, ipsa illa simulata repugnantia maxime

(2) Matth. V: 14o.
(4; Matth. X: 165.
(6) Luc. XVII: 32.
(8) Matth. VII: 12o.
(10) Joh. XVI: 7.
(12) Marc. IX;:40.
(14) Luc. IX : 60.

(1) Matth. V : 13a.
(3) Joh. X : 30.
(5) Luc. XII: 35.
(7) Matth. X : 34i.
(9) Act. XX : 356.
(11) Marc. V:366.
(13) Luc. VI: 41.

Niemand kan twee beeren dienen: Gij kunt Gode
niet dienen en den Mammon.quot; Zeker is het eene kunst,
zoo kort te spreken?'*

Ob eandemque causam Jesus praeterea senten-
tias et proverbia adhibebat. quae in Oriente,
praesertim populo Israëlitico, valde usitata erant. (1)
Sententiis atque proverbiis brevia illa acutaque dicta
intelligimus, quibus sive Veritas, sive praeceptum, sive
vitae norma, sive effatum continetur, quod ex ingenio
petitum usu vitae probatur. Omnia per se sunt posita,
neque systema absolutum constituunt, licet fundamen-
tum efficiant doctrinae, quoniam nucleus doctrinae iis _
continetur. Reperiuntur fere in omnibus populis juve-
nilibus et ab hominibus minus excultis usurpantur.
Hanc ob causam Jesus iis maxime coram infima plebe
utebatur, cujus rei documento sit ingens eorum copia,
quae in hoc Ejus orationum genere inveniuntur.
Reperimus proverbia, v. c. de minutissima re simili-
tudinem illam : ùg kÓkkov a-ivà^suç (2), de re difficillima
vel potius de re, quae fieri nequit: svKOTrtiiTspôv ê(rri ,
KXfi^^OV hx 7-j?ç TpUfiXXlX? TVtC; pxCpIdoç s/fa^fw , îj ttadu-

a-iûv iiç tJjv ßx(Ti^sixv rod ®fcü aUsKÛslv (3), - de eo, cui
ingens calamitas imminet: mfiCpspsi xùrcp hx upsi^xirS^
(iû\oç ovixo? stt) rov rpxx^^^^ov xvrou, kx) xxrXTrovricrô^
f»' Tcjj TTshxyei r^ç ùxXmirm' (4)

(1)nbsp;De modo, quo Dominus sententiis ao proverbiis usus
est, conf. Broes: Proeve van Aanmerkingen over de leerwijs
van J. C. p. 13 et 14.

En exempla linguae popularis ! En specimina quam
suaviter et ficute doctrinam suam aliis proponeret!
Nonne testimonium verae Ejus in dicendo popularitatis
est, quod. Dominum imitantes, locutionibus prover-
bialibus hodie etiam utimur, veluti: »^loç h èpyàriiç
T^ç rpoCpijç ciùrod itrriv, (1) - mnbsp;ro xytov roTç

xycr), pcyi^s ßxknrs tùvç fixpyxpîtx? ùfiûv spittpoiyêsv
rävnbsp;(2) - ejcx(ttov ^év^pov êx toïi lliou xxpttoû

yivmxsTxi. (3) GIF. porro: Marc. IV: 24; Matth.
IX: 12; (4) Luc. XII: 34; Matth. VII: 3; Luc.
XVI: 10»; Matth. XXIV: 28; Joh. IV: Matth.
XII: 13, et inprimis Luc. IV: 23.

Hanc autem dicendi rationem Jesus non solum
sequutus est ad mentem suam exprimendam, sed
praesertim ut populus haud magno cum labore et in
perpetuum memoria teneret, quae ab Eo audivisset.
Nobis quoque, praesertim vero minus cultis auditoribus,
acute et scite dicta, sententiae, proverbia magnopere
probantur. Quotidie enim nos docet experientia breviter
et graviter dictum aliquod ob ipsam simplicitatem,
veritatemque spectatam, magnam in nobis habere vim,
quum in expositione fusae lataeque disputationis sae-

(4; Ad quem locum conferendus est Doct. v. Oosterzee:
L. v. J. T. II. P. I. p. 204; ubi verba notatu digua: „De sen-
tentieuse vorm van dit gezegde (Joet ons veronderstellen, dat
het reeds toen een spreekwoord was. Zeker is het dat later
geworden.quot;

pissime initium obliti sumus atque in fine orationis
omnia nobis plane obscura sunt. - Lingua atque
philosophia popularis, brevitas, perspicuitas et subti-
litas primaria sunt Jesu orationum elementa, iisque
etficiebatur ut populus ex Ejus ore penderet.

E dictis efficimus unumquemque facile persuasum
sibi habiturum esse, J e s u m praecepta sua dilucide
et distincte proposuisse. De hac vero re nullum am-
plius dubium superesse poterit, si animadverterimus
populärem Ejus orationum formam in adhibendis
exemplis e communi vita suorum audito-
rum vel e natura petitis. - Non sunt mera
verborum ornamenta, quum exempla ad sententiam
suam exphcandam affert, sed demonstrationes eorum
quae posuit, argumentationes ad refutanda ea, quae
oppugnat, illustrationes eorum quae tractavit, appli-
cationes eorum, de quibus disputavit. Ex interna
et externa hominum societate, singulorumque
experientiâ, e rerum naturâ, quam maxima cura ac
dihgentia observabat, (1) sua petere exempla sole-

(1) Doct. Amadeus Wiessner Jesu naturae contempla-
tionem his verbis circumscribit (Geschichte der Christi, kirchl.
Beredsamkeit, p. 72 et 73.): „Hervorleuchtend in seinen Beden
is die Kenntniss der Natur, welche durch seine Belsen und
sein häufiges Verweilen in ihrem Tempel befördert werden
musste. Er war nicht nur flüchtiger Ssmcrkcr und Bewunde-
rer ihrer Schönheiten, sondern beobachte mit forschendem

riva Bf vftäv tov wxTspx dlriitrei à vloç »pnv, (jiM ^l^ov
fVfScâra aùtû; et kx)nbsp;ßii xvt) Ixôûoi; c0iv

sm^ücrst «ütc]3; ^ xxi sxv ahi^tr^n àh, fAÎj eTrihmsi xùr^
ffKoprrlov, (1) »tanta duritia a vero patre exspectari
nequit, naturae répugnât.quot; Jam intelligebant, cur
Pater coelestis, benevolus quum sit, etiam sibi bona
quaeque, quae precibus piis et sanctis ab Eo flagi-
tarent, donare velit. - A Pbarisaeis interrogatus,
quare cum publicanis et peccatoribus convivaretur,
simplici et acuto modo respondet Servator, exemplo
e vita quotidiana petito : cù xpsixv sxoutiv o'i hxûovTsç
Urpoü, ol Kxxü? IxovTsg ; (2) quibus verbis aperte
indicat, se quidem omnium peccatorum commoda
curare, sed eos primos cura sua indigere. qui
maxime aberravissent, quemadmodum iis, qui gravis-
simis morbis laborant, praesertim auxilio medici opus
est. - Pulchrum, naturale atque intellectu facile est
etiam exemplum fici, quando jam ramus ejus tener
fuerit quot; et folia germinaverint (quod post fructus fit)
yivixjxsTs OTI iyyk rb ôépoi;- (3) Quodsi Judaei hoc
discrimen facere poterant, poterant etiam e notis,
quas Dominus iis de sua Trxpoutritf dederat, eiBcere
TOÙ uloü Toü àvùpàmv adventum prope instare: »ita
vos, quando omnia illa videritis, quae vos visuros
esse dixi (sect. 15-29) intelligite me in eo esse ut
veniam.quot; - Verum quoque et venustum est adagi-

um, (1) petitum a pueris, quo populo Judaeorum,
Pharisaeis et legum peritis stultitiam et pertinaciam
ob oculos posuit, quia neque Johannis austeri-
tate, neque Christi lenitate et vita humana at-
que trita eo redigi potuerint, ut vitam animumque
ad rectam rationem revocarent, ut Jesum Messiam
faterentur ejusque praecepta sequerentur. Quaprop-
ter eos comparai cum Trai^xpioig iv âyopxï? mnivuAs-
voi?, xa) 7rpogCpü3vo\j(ri toI? STxlpoii; »vTÜv , xx) Xsyava-tv'
kvxf^trxfiev ùfûv, xx) ovx wpxmxçês' iüpvivmxyibv
vfüv, xx) oùx ixó^iixuss. - Sed haec sufficiant! Liben-
ter sane plura etiam exempla, quae cum iis, quae
attulimus, venustate, simplicitate, perspicuitate cer-
tant, imo ea fortasse superant, adscriberemus ; sed
brevitatis gratia ablegamus lectores, ad Marc. IX
50; Luc. V : 34; VI : 39, 48; IX : 58; X : 3
XVII: 24; XXI: 29; Joh. X: 9-14; XI: 9, 10
XII : 24 ; XVI : 21 ; Matth. IX : 16 , 17 ; XXIII
27. Imo totum Jesu x^pvy/ix iis tanquam intextum
est. Quid anxie igitur quaerimus, unde popularitatem
discere possimus ! Legamus, perscrutemur, ediscamus
Jesu orationes, et magnum nostrum Magistrum sem-
per exemplo habeamus. Ab Illo discimus, quomodo
formae sermonum nostrorum facilitatem, suavitatem,
venustatem afferre possimus, ut eorum vestigia alte
et firmiter impressa maneant; - ab Illo discimus,
quomodo commode et apte uti possimus rebus,
quas vitae quotidianae usus et rerum natura nobis

praebent; - ab Ulo discimus, quomodo persuadendi
vim cui resisti non potest verbis nostris addere
possimus, animos auditorum attendere jubentes ad
omnia, quibus circumdantur. - Unusquisque nostro-
rum auditorum sic etiam, non minus quam Judae-
orum turba in Palaestina tempore Messiae, quotie-
scumque in vitae veritate sensibus adspicient ea,
quae eorum animis depinximus, totum dictorum
ambitum statim reminiscetur, neque solum affectus,
qui tunc movebantur, maximam partem renovabit,
sed etiam tacita meditatione ex auditis sententiis
fructus percipiet, qui solum verum divinumque sigil-
lum impriment labori pro coelorum regno suscepto.

Antequam vero huic de populari Jesu orationum
forma paragraphe finem imponamus, pars quaedam
magni momenti nobis addenda est. Restât enim, ut
dicamus, quomodo Dominus in populari doctrinae
suae expositione parabolis usus sit.

Ubi de parabolis loquimur, intelligimus narra-
tiones fictas longiores, elaboratas allegorias, quibus
subhmis, auditori utilissima, Veritas continetur.
Nequaquam tamen Jesu narrationes atque parabolae
confundendae sunt cum fabulis, quae dicuntur, et
mythis, quasi ejusdem essent generis. Parabola enim
medium tenet comparationem inter et fabulam; -
amplior est comparatione, quod non arctis istis
congruentiae finibus coercetur et dramatice magis

se excolere potest; - angustior vero quam fabula,
quod ei extra veritatis fines egredi non licet, sed
contra talem imaginem continere debet, qualis nobis
vel prorsus vel leviter immutata in rerum natura et
vita communi saepius occurrere potest.

Supervacaneum omnino esse opinamur demonstrare
Dominum in populari orationum suarum forma crebre
et apte parabolis usum esse. Prius ex sequentibus satis
superque patebit; apte vero eum id fecisse, post ea
quae diximus extra omne dubium positum esse con-
fidimus. (1)

Non omnia afferre possumus, quae in parabolis
admirabilia et venusta sunt, neque id facere nobis
licet, quoniam non est propositum, peculiarem de
iis disputationem conscribere; pro viribus tantum
indagare conabimur, quantum ad populärem Christi
eloquentiam attulerint. Ne igitur nobis in vitium

(1) Egregie Cl. Borger, in Letrr. II. p. 98, ed. 6gt;; „Zou
het gebied van onze godsdienstige kennis verwijd en uitgezet
worden, dan kon er in der daad geen beter toon getroffen
worden, dan die er lieerscht in de leerwijs door gelijkenissen.
Op eene waardige wijze verzinnelijkt zij het hemelsche in het
aardsche, het goddelijke in het menschelijke, en, afkeerig van
afgetrokkene en spitsvindige bespiegelingen, hecht zij de groote
waarheden van den godsdienst aan de kundigheden van het
gewone menschenverstand. Daarvoor zijn wij dank schuldig
aan Hem, die sprak zoo als geen mensch heeft gesproken,
waardig, dat alle wijsgeeren van alle tijden en natiën zich
vereenigen, om Hem eenen onverderfelijken lauwer te vlechten,
en de kroon op het hoofd te zetten als den grootsten Leeraar
van het menschelijk geslacht.quot;

vertatur, si breviter investigaturi sumus, quo con-
silio et qua ratione Jesus ea docendi forma
usus sit.

Non semper unum idemque fuit Christi propo-
situm , quum parabolis usus est ; - potissimum duplex
erat. Modo enim inserviebant ad dicta Ejus illustran-
da et comprobanda, modo sententiam aliquam occul-
tabant atque involvebant.

Quod ad prius genus attinet, experientia uniuscu-
jusque testatur, quantum narrationes et similitudines
apud pueros hominesque incultes valeant. Num
igitur mirum est, Jesum in gratiam indoctorum
incultorumque Judaeorum, in rebus externis ver-
santium, coram quibus plurumque dicere solebat,
figurata lingua saepissime usum esse, ut vehemen-
tius eorum animos commoveret, attentes teneret ac
devinceret, suamque doctrinam iUustraret et confir-
maret? (1) Quid! quod auditori etiam magis exculto

(1) „Wanneer de Heer door gelijkenissen leerde, dan was
dit op zich zelf niets vreemds. De vurige Oosterling, bij wien
de verbeelding zoo frisch en de dichterlijke inkleeding zijner
denkbeelden zoo gebruikelijk is, bediende zich reeds vroeg van
een' leervorm, die te gelijker tijd het nadenken opwekken en
den smaak bevredigen kon. Profeten als Nathan, wijzen als
Salomo, dichters als J e s a fa hadden in dat kleed hunne orakel-
taal uitgestort, en ook in de dagen des Heeren bedienden zich
de Joodsche Meesters meermalen van dien uitlokkenden trant.
Slaan wij echter gade, wat, waarom en hoe Jezus in gelijke-
nissen leerde, wij verkrijgen stof om het woord: nooit heeft

et erudito acceptae et utiles esse debebant. Sed haec satis
plana sunt, neque adeo ampliore disputatione indigent.

Non facile vero est intellectu, quare Dominus pa-
rabohs usus fuerit ad velata et obscura regni divini
mysteria proponenda. Investigemus autem rationem
atque explicemus, cur Jesus pro auditorum captu
tam obscure sit locutus.

Responsum reperimus, ex ipsius ore profectum,
et a Matthaeo memoriae proditum Evang. XIII : 11
et 13: OTl VIÜV, Apostolus inquit, SfSar«/ -yvmxi tx
[iva-Ttîpix tm ßxtriKsixt; tmv oùpxvûv. ixsivoi? (1) §£
(catervis) où UIotxi- A/à toûto èv 7rxpxßo?,x7? xvtoTç
gt;,xkSi, otl ßKsmvTE? oh ßXsTrovffi, xx) xxovovts? oùx
xxovov(nv, ûùSè truvioûiri, - quod nempe religionis
sensum, ipsis a Deo inditum, exstinguebant ; et propter
socordiam et contemptum Jesu disciplinae, non vide-
bant neque audiebant, ut audire et videre debebant. (2)
Quodsi igitur nonnulh Christum non intelhgerent Ejus-
que verba subinde perverse explicarent illorum potius in-

een mensch alzoo gesproken! op hooger toon te herha-
lenquot;, quae sunt verba doct. v. Oosterzee, L. v. J. II. I. p.
356 et 357.

(X) 'EytZvot a Marco (IV : llj vocantur Ixfïw ot flw;
intelliguntur Judaei reliqui, qui non erant sectatores Christi
assidui; sed Ipsius tantum ad tempus auditores, et plerumque
curiositate tantum ducti; qui non discendi cupiditate incensi
Eum adibant.

(2) Praeclara hujus affati expositio invenitur apud Doct. v.
Oosterzee, L. v. J. p. T. II. P. I. 358 sqq., qui eodem
loco duplex consilium, quod Jesus habuit in dicendo per pa-
rabolas, dare exponit.

genii tarditati anim a Deo averso tribuendum videtur,
quam consilioque, quo Dominus in loquendo parabolis
uteretur ; ita ut etiam hoc loco nostra facere possimus
B o r g e ri verba : » non profecto ad obscurandum, sed ad
illustrandam suam doctrinam J esus his involucris usus
est.quot;

Neque tamen prorsus immerito quis contenderit,
Sospitatorem hac forma veritatem etiam quodammodo
involvere voluisse; quod haud exiguam nobis ansam
praebebit summam Ejus sapientiam celebrandi. Saepe
enim Ei sententiae pronunciandae erant, quae a
vulgari opinione abhorrebant, ac nude propositae,
multis nocuissent, quoniam inveteratis erroribus et
praejudicatis eorum opinionibus adversabantur. at-
que ita odium, non emendationem peperissent. -
Has vero sententias plane reticere neque poterat
neque volebat Dominus; aequum enim erat, ut ii,
qui, veri bonique studio ducti, bene et assidue Ejus
disciplina uterentur, eaque jam quandam cognitionis
copiam acquisivissent, - aceuratiore notitia de natura
ac fatis regni divini imbuerentur. Hanc ob causam
tecte atque velo quasi involutas res divinas proponebat,
ita ut iis auditoribus, qui secum reputarent, amplum
meditationis praeberet campum, imo! eos ad repu-
tandum incitabat adhortatione, qua vulgo arcanae
Ejus et obscurae^ parabolae terminabantur : si nq l%£/
mx àxoûeiv, xxouka. (1) Quodsi reputamus hanc

(0 Ne nobis vitio vertatur, quod de primaria tantum causa,
quare Jesus ita locutus sit, mentionem fecerimus. Inter causas

veritatis obvelationem certo tantum hominum generi
accommodatam esse et se ad certos tantum temporis
fines extendisse; (1) - omnibus praeterea idoneam
amplioris expHcationis obtinendae occasionem fiiisse
eorum, quae obscura relicta essent, non est, quod
dubitemus, quin etiam hac in caussa Jesu sapientia
celebranda sit.

Sospitator igitur parabolis usus est, ut èt obscu-
randae èt illustrandae ejus doctrinae inservirent. Hoc
eos spectabat auditores, quorum mentis oculi veritati
patebant; Illud eos, qui non nisi terrestria cogitabant.
Ita Dominus coram socordibus, ab omni iJi,£TCivoix alienis
Judaeis loquebatur lingua ipsis incognita, quum contra
Ejus Apostoli omnesque, qui Eum revera quaere-
bant, hujus loquendi usus periti. Ejus doctrinam
facile sequi poterant, qua in abditissima regni Dei
mysteria introducebantur, aut ampliorem explicationem
accipere. (2)

secundarias afferre etiam potueramns, eas praeterea inservire
ad fidem Apostolorum confirmandam, - ne margaritae porcis
objicerentur, - ne multorum causam ingravaret, - ut Judaeis
stnltitiam luculenter ob oculos poneret, - alia. Sed longior
digressio ab hoc loco aliena erat.

f2) Quae porro praeter ea, quae jam dicta sunt, de consilio
et pretio p opul ari animadvertenda videntur, ea nos Doct. Ama-
deus Wiessner (1. 1. p. 79) paucis verbis ita docet: „Nicht
immer gelten sie eigentlichen ßeligionslehren , sondern oft auch
der Bekämpfung herrschender Laster und Thorheiten (Luc. XVIII:
9), oder allgemeiner Irrthümer. Bei vielen ist die Erklärung
der Dunkelheiten gleich beigegeben {Matth. XII), in allen

Quod ad formam attinet. qua parabolae a se
invicem sunt distinctae, nonnullae sunt potius meta-
phorae vel allegoricae descriptiones, v. c. regnum
coelorum semini simile est, - simile est grano sinapis, -
simile est fermento, - vel parabola triciti et zizanio-
rum. NonnuUae contra magis sunt narrationes morales
fictae, quo pertinent parabolae divitis ac Lazari,
ovis amissae, drachmae amissae, filii perditi, Sama-
ritani misericordis, virginum prudentium ac fatuarum,
dispensatoris injusti, Pharisaei ac publicani, aliae.
Omnes autem sibi propositum habebant vel ut regnum
coeleste adumbraretur, vel ut aliqua virtus vitiumve
clare ante oculos poneretur.

His tandem pauca addamus de earum pretio
morali atque aesthetico, ut hanc docendi rati-
onem magis etiam admiremur. Excellunt enim aptis,
gravibus, acutis metaphoris, praesertim illae para-
bolae, quae ad Jesu aequalium mores pertinent.
Pharisaeus, levis Judaeus, necessario oculos ad se
ipsum convertere debebat, animumque cogitatio su-
bire: de me fabula narrat! Potestne officium
misericordiae et humanitatis apertius et praeclarius
exponi, quam qua ratione Jesus id fecit in simili-
tudine misericordis Samaritani? Potestne Dei erga

zeigt sich ein tiefer Blick, eine genaue Kenntniss des Men-
schen, feiner Geschmack und ein veredeltes Gefühl des
Schönen, verbunden mit einer sorglichen Strenge, die weder
zu viel noch zu wenig giebt. Bei der in ihnen herrschenden
Verständlichkeit und Popularität ist alles Platte, Unedle und
Gemeine dennoch vermieden.quot;

peccantes amor majore vi, aptiore ad animos com-
movendos et percellendos modo praedicari. quam in
parabola de perdito filio? Num incuria et animi
levitas clarius notari potest et vox ad vigilantiam
exhortans altius resonare, quam in misera virginum
fatuirum conditione et beata prudentium conscientia,
prouti hoc in Jesu parabola invenitur? At ea mit-
tamus, periculum enim est. ne terminos, quos nobis
posuimus longe transeamus. ubi propositum nobis
erat, de earum pretio aesthetico et forma nonnulla
tantum in medio proferre. Breviter igitur naturalem
atque gravem colorem descriptionis. dili-
gentiam atque pulchritudinem dictionis,
veritatem atque subtilitatem dispositionis
uno quasi intuitu contemplemur.

Quod ad postremum attinet. laudamus triplicem
characteris descriptionem, obviam in parabola de
perdito filio. (1) Pater familias. senex. pius. dili-
gens, - filius major natu, placida, tristi fere indole. -
minor natu ardens et audax, patris deliciae, mobilis,
levis et amans libertatis. - Praeclare tres istae indo-
les per totam narrationem servantur et ad finem us-
que admirabiU aequalitate elaborantur. Vel in mini-
mis hneamentis secundum naturam et magna cum vi
sunt depicti: amans et paternus animus senis. qui

(I) Cff. de hacce Parabola Cl. J. M. Sc,'hrautii multis
nominibus praeclarae Orationes, Lngd. Bat. 1849; et de
aesthetico parabolarum pretio : Krummacher: Geist und Form
lier Evang. Geschickte, p. 405, et Hartmann; Leben Jesu I.
p. 204.

nihil vult audire, nihil [sentire, nihil eloqui, nisi
summum gaudium, quo ob reducem filium afficitur; -
porro fihus, errore abductus, qui experientia ad sa-
nam mentem reductus, omnem falsum pudorem ab-
jicit et ad patris pedes provolvitur, lacrimas fundens,
poenitentiae plenus , veniam peccatorum orans ; - et
major tandem filius! Agnospite morosum, sordidum,
quum unum e servis vocat, invidus ubi rogat, quid
iste cantus significet, - agnoscite eum e negligentia
miseri fratris, ex iracundia ob epulas, quas pater pro-
digo isti juveni parabat, e manifesto contemptu, quo
erga eum erat, e mordaci opprobrio bono seni
objecto: erat homo invidiae plenus, sui amans, qui
omnia ad calculos revocat. Eandem hancce indolem,
quae in utroque erat fratre, baud semel in vita
reperimus neque vel in minimis lineamentis natura
se aliterostendit quam hîc. Vere magnus noster Pal-
mins affirmat, hanc parabolam et pulchritudine
fictionis et descriptione morum, stilo, expositione
exemplar esse eloquentiae, cujus frustra simile quae-
ras, attamen non dubitamus, etiam aliis parem
praestantiam naturalis et fortis colorum commixtionis
tribuere. Monemus propterea tantum de divitis et
Lazari parabola. Legite v. c. exordium: quanta
simplicitas, quam egregia descriptio, ubi Jesus
dicit: (1) hêpuTTOi; Se t/? ^v ttXovctwç , nx) svs^i^ikt-
KSTO TTopCpùpxv Kx) ßvcTtTOv, svCppxivopisvoi; xxô^ ^,u,épxv
gt;,xß'7rpS3i, - his opponit Christus z-raxov rivx ovo-

iaxti Ax^xpoii o? s(3él3?,^t0 7rpolt;; rh ttvXZux xvtoj
^PiXUfiém. Ab altera parte luxuries, profusio, victus
abundans, - ab altera vero summa indigentia, abjecta
egestas, corporis dolores, miseria vitae, misericor-
dia ipsa animalia movens. Ille moritur et legimus
eum sepeliri; etiam alter diem obit supremum, sed
nulla pompa funebris ei obtingit. At quanta fortunae
commutatio, quando admiratione capti et penitus
commoti tabulam aversam contemplamur. Pauper ab
angelis in sinum Abrahami abducitur, dum dives ad
infemum, inque flamma vehementissimis tormentis
cruciatus, misericordiam orat; - frustra! Pauper
Abrahami familiaritate gaudet summaque Paradisi frui-
tur beatitudine, dum dives plorat et lamentatur.

Haec satis sint, quod ad naturalitatem, colorum
et descriptionis splendorem, veritatem, diligentiam,
dictionis pulchritudinem attinet. Si vero quis putet
nos tantum de rudioribus lineamentis Jesu parabo-
larum egisse, libenter eum sequemur vel in minutis-
simas particulas et subtilissimas variationes Ejus nar-
rationum. Cogitemus modo de micis, quae de mensa
divitis decidebant, - de canibus, qui uno cum Lazaro
rehquiis epularum vescebantur, ejusque ulcera linge-
bant, - de aquae guttis, quas ab extremis Lazari digitis.
ad ejus linguam refrigendam defluentes petebat. (1) - Re-
putemus modo verba, quae dispensator secum loquens.
culpae sibi conscius et remedium quaerens medita-

tur. (1) - Reputemus desperatam dementium virginum
deliberationem, sponso adveniente, et prudens con-
silium a quinque sapientibus fatuis datum. (2) Repu-
temus brevem sed pulcbre descriptam parabolam iniqui
judicis et pauperis viduae. (3) - Quantam vero mate-
riae copiam parabolae perditi filii, satoris et seminis.
extremi judicii nobis praeberent! Quid multa? -
Parabolae eloquentissimi nostri Servatoris etiam tan-
quam compositiones tam egregiae et perfectae sunt,
ut libentissime earum laudes praedicaremus, si non
metu retineremur, ne nostra laudatio inferior esset
iis, quas multi ante nos jam instituerunt. Quicunque
omnia pulchra, quae e parabolis peti possunt, in
unum referre vellet, - is infinitum opus aggrederetur.

(1) Luc. XVI: 3. Cff. inprimis , quae de hac parabola animad-
vertit B.vanWillesin opere quod inscribitur UitUgk. Bijdragen,
Part. I. p. 98-106. Inter alia: „Meesterlijk,quot; inquit, „is hier de
teekening van den Eentmeester, die zich uit zijne ongelegenheid
zocht te redden. Het afgebrokene zijner woorden doet 's mans
schuld dubbel gevoelen. Ook dit dient op het oog gehouden
te worden. Hij zegt dit, maar bij zich zelven; zoo blijft
de schuld bedekt, waar bekendheid hem nadeel kan berokke-
nen. Treffend is ook de teekening van de uitkomst, welke
Hij ziet. Hij heeft iets gevonden, maar zegt niet wat; voor
armoede is Hij bewaard. Dit is het, wat zijne geheele ziel ver-
vult; zijne schuld ontveinst hij voor zich zeiven niet, maar ver-
klaart niet wat hij voorheeft; zelfs dat hij zich thands minder
van zijn plan durft beloven, dan hem bij de uitkomst geworden
is, pleit zeer voor de meesterlijke teekening des Heeren.quot;

quoniam singulis contemplationibus nova pulchra in-
veniret. Sed quidquid inveniet, ne unam quidem
reperiet, quin sibi summam popularis atque gravissi-
mae eloquentiae laudem merito vindicare possit. (1)

Etiamsi quis partim tantum Theremini (2) verba
»der Character des rhetorischen Vortrags ist höchste
Popularitätquot; sua faciat, tamen magni esse momenti
quaestionem, quatenus oratori sacro in dicendo for-
ma popularis sit observanda, agnoscat necesse est.
Sed majoris etiam ponderis quaestio est, si absolu-
tum, ex ipsa Domini eloquentia petitum, responsum

(1)nbsp;Praeter scriptores, ü. doct. v. Oosterzec citatos ubi
de Parabolis agit, cfF. etiam: Pfenninger, über die Po-
pularität im Predigen, Tom. III, cujus pars extrema agit: über
die Parabelen Jesu und ihre Nachahmung im Predigen-, Ti^ràer,
Brieven over de beoejening der Godgeleerdheid-, Vlsiz, Leven van
Jezus-, idem: Leer, daden en lotgevallen van Jezus, bl. 58;
J. M. Sailer, Pastoraltheologie-, inprimis A. T. Unger, de
Parabolarum Jesu natura, interpretatione, usu scholae exegeticae,
rhetoricae, 8°. maj. 1828; Dissertât, hermeneut. de Parabolis
Christi. Praes. G. Chr. Storr, defens. a F leischmann o,
Brodtbekkero etc. Ewaldus: Jezws' menschenkennis • Ey-
ler, homUien over de gelijkenissen van Christus-, Getterman,
over de Parabelen-, G. A. van Limburg Brouvfer de pa-
rabolis J. C. L. B. 1825 alii.

dare volumus, idque oratori sacro saec. XlXi tan-
quam praeceptum conunendare debemus. Conemur
igitur, quantum vires nostrae valeant.

Quod in examinanda Jesu popularitate, in Ejus
orationum forma conspicua, primum nos movit,
hoc erat quod ipse verborum suorum erat interpres,
si quando- obscuriora esse viderentur; vel quod ea
parva quadam immutatione iterabat, ubi se non recte
intellectum esse videbat. - Quod ab oratore sacro
quoque fieri potest, licet orationes suas prius domi
elaboret atque scripto mandet; certe fundamentum
ipsum, quo res nititur, haud negligendum est; ejus
autem fundamenti haec est vis : ut quantum ejus fieri
possit perspicuitatis ratio habeatur.

Jam enim in superioribus a Magistro nostro didici-
mus, oratori sacro, qui auditoribus suis satisfacere
velit, materiam eligendam esse, quae ejus intellectum
non superet et unde argumenta peti possint, quae
ansam dent ad res et sententias tractandas, illis utiles
atque magni momenti. Porro ab oratore sacro petimus,
ut ejus orationes se non solum puro et logico ordine
commendent, sed etiam tali dispositione, quae audito-
rum intellectui accommodata sit. (1) Quae dispositio si
facilis est et elegans magnum conducit ad orationis per-
spicuitatem augendam. Ne nimis, ne parum ! Singulaque
eo collocentur loco, ubi maximam habent vim ad praepa-

(1) Cff. Re in hard: lets over mijne Leerredenen en vorming
tot Prediker, p. 155; Fe'nelon, 1. 1. p. 187 et Schrantii
annotatio ad h. 1.

randum, illustrandum, confirmandum, adhortandum, (1)
Enarratio ut sit distincta atque intellectu facilis
curat; quo accuratius oratio evolvitur, eo magis
ostendit se numeris omnibus sic esse absolutam, ut ex
uno loco omnes ejus partes conspici possint, quae
una conjunctae unitatis, proportionis atque conve-
nientiae speciei respondent. Orator sacer distincte
cogitet et recte judicet, tum etiam clare dicet, -
nullae turpes deformitates, nullae inaequalitates, quan-
tumvis pulcherrime exornatae, ei placebunt. Saepe,
imo plerumque recta ad scopum pergere debet via,
omnes vitans ambages. Quodsi has ingreditur, ne
id faciat inanis delectationis causa, sed ut facilius
difiicultates tollat. Suadendum propterea nobis vide-
tur, ut statim argumentum, de quo dicturus est,
indicet. Ex ea sententia primaria omnes, quas af-
fert, causae, demonstrationes, argumenta, admoni-
tiones oriantur, - cum ea haec omnia ita copulari
decet, ut quisque facile sentiat ad illam omnia re-
ferri. Hoe tamen non impedit, quominus orationem
suam variet, in partes dividat, alio loco magis di-
gressionibus indulgeat, alibi orationem arctius circum-
scribat; omnia vero fiant pro argumenti ratione. Omnes
partes argumenti iUius quasi enodatio sint; ramo-

(1) Cf. Horatius in Ep. ad Pis. vss. 42, 43 et 44. Idem
Boilavins {VArt Poétique, Chant L)-.

„11 faut que chaque chose y soit mise en son lieu;
Que le début, la fin, répondent au milieu;
Que d'un art délicat les pièces assorties.
N'y forment qu'un seul tout de diverses parties.quot;

rum instar procerae arboris, qui diversi ononino sunt
magnitudine et amplitudine, sed omnes ex eadem
Stirpe nascuntur. (1) Tum demum excellet claro ac
perspicuo ordine et distincta expositione, quemad-
modum oratorem populärem decet.

Vidimus deinde, quam graviter Jesu breviter
et acute dicta, sentensiosa proverbia et adagia, ex-
empla et comparationes, e natura, e vita sociali
et domestica petita, audientes moverent. - En igitur
novum praeceptum Oratori sacro observandum ! Pro
certo enim haberi potest, homines, indolis atque
ingenii ratione habita, non alios esse hodie, atque
tempore quo Dominus doctrinam suam tradidit.
Magnopere procul dubio haec dicendi forma orientali-
bus placuit. neque minus nobis arridet. Exempla,
quibus Jesus usus est, acres aculeos in Pharisaei
superbi vel pauperis Judaei animo relinquebant, sed
saeculi etiam XIX' oratorem sacrum saepissime se
auditoribus suis adaequare decet, si ex Evangelica
denuntiatione uberes fructus exspectare velit.

Prudenter tamen et cum judicio hac in re versetur!
Brevitate et perspicuitate plerumque et acute dictis opus
est, quo is, qui minus eruditus est, audita facilius
memoria retineat, alterumque melius ab altero distin-
guât; caveat vero Orator sacer ne elocutio incerta et
obscura sit et Veritas retorqueatur. (2) - Sententiae

(1)nbsp;Cf. Reinhard: hts over mijne Leerredenen en vorming
lot Prediker bl. 166 sqq.

et proverbia magnae interdum utilitatis esse possunt,
sed parce omnino iis utendum est, et maxime caven-
dum, ne contra elegantiae praecepta peccetur. Hac
in re maxime Christi vestigia presse sequi oportet.

Tandem exempla et comparationes, ipsius Christi
exemplo ductus. Orator sacer petat ex orbe, in quo socii
ipsius coetûs vivunt et versantur. ex iis. quae circum se
videre soient et sentire. ex iis. quae experti sunt vel eti-
am nunc experiuntur. Si forte res graviores apud eos
ipsos vel in eorum vicinitate acciderint. eas adhibeat,
ad gravem veritatem docendam vel ad noxium errorem
oppugnandum.

Quid verd dicemus de praeclaris illis et sententiosis
Servatoris nostri parabolis? Quid de allegoricis nar-
rationibus ? Quarum profecto utilitas non minus valet
in patria nostra, quam in Orientis regionibus. Homini
quasi inditum est; quisquis est vel ubicunque versatur,
imo ei necessarium est omnia, quae mente tantum
comprehend! possunt. sub corporea imagine ad oculos
referre. Quis enim non observavit. sive in se ipso,
seu in aliis, quantae utilitatis apta similitudo esse
possit? Ea non tantum praejudicatas opiniones facil-
lime evellit et veritatem luce clarius ostendit. sed
ubi praecepta, exhortationes, admonitiones. consola-
tiones alia forma proponuntur, saepissime tantum
audiuntur, ut mox ex animo excidant. Hanc ob
causam eloquentiae sacrae sanctum officium est, ut
ne sententiis abstractis doceat. moneat. consoletur,
sed ut eas veste amiciat, quae maxime apta sit ad
phantasiam excitandam ipsaque dicta firmius in animo

imprimenda. Christi enim exemplum documento
est, comparationes, exempla, parabolas formas esse
spectatae virtutis atque verae popularitatis.

Hoc loco in singulis partibus indicare non possumus,
quatenus in adhibendis parabolis Jesum imitari li-
ceat. (1) Ejusmodi elaboratis narrationibus, quales in
Domini orationibus exstant, non semper locus est.
Res qaae cum Jesu denuntiatio ne junctae erant,
plane diversae sunt ab iis, quae nos circumdant.
Raro sermonem habebat elaboratum, quod hodie a
quodam oratore Evangehco postulatur. Interim haec
iUave Veritas illustrari potest ac debet hngua figurata,
et quod gravius est, saepe uti possumus metaphoris
et imaginibus, quales e. g. Joh. IX: 4, Sospitatoris

(y Quaestionem nobis posuimns, num Servatoris nostri exem-
plo etiam Evangelii nuncio liceret, veritatem vel parabolis, vel
lingua figurata, vel allegoricis narrationibus in vol vere. Quae
quaestio partim neganda, partim affirmanda videtur. Summo
enim jure secundum nostram opinionem a prudenti verbi divini
ministro peti et exspectari potest, ut dare suam mentem expo-
nat, nisi revera Xf^taräafig majoris momenti ei concedunt vel
potius jubent hac ratione veritatem involvere; in sublimi v.
c. vel poëtico stilo, ubi verbis propriis utens minus recte intel-
ligeretur, vel quando debiles spiritu planiorem expositionem
moleste ferre possent, - quando ridendi cupiditas, vel odium
vel inimicitia eo moverentur, - quando magis accurata expli-
catio lapsu temporis melius inteUigeretur vel probaretur. Sed
nequaquam ei est concedendum, ut sine urgente necessitate,
alio modo sententiam suam exprimât, atque intelligi voluit, et
ut data opera atque ex arbitrio aliquid obscurum reddat mira
et aenigmatica forma proponendo. Neque Christus ejusmodi
quid fecit.

dicta distinguunt, quibus comparat vitam, qua est
brevitate, cum uno die, mortem cum nocte ad-
veniente et opprimente, dicens:nbsp;êpyx^sa-ôxi

7x spy» tûx) TTs^iioivric; pts, 'mg ^iyt,spx sttiv' spxsTxt
uù^, oTs où^s)? tùvxTxi spyx^saôxi- - Sed de ejus-
modi figuratis translatisque verbis et sententiis infra
paulo agemus.

Jesu eloquentiae notam atque ingenium popula-
ritatem supra diximus. Quapropter hocce caput
terminare nolumus, antequam nonulla de vi et
momento boni atque elegantis stili attuleri-
mus, idque potissimum ad stilum populärem
retulerimus.

In superioribus indicare conati sumus, arctum et
indissolubile vinculum esse debere inter cogitationum
Seriem eorumque connexum et elocutionem ; - abso-
lutam convenientiam esse oportere inter argumenti.
quod sibi orator elegerit, dispositionem, inter ratio-
nem . qua id considérât. inter consilium quo id pro-
ponit et modum, quo id tractat atque exornat. Quodsi
haec nostra dicta firmis nituntur argumentis, atque
Cicero vere dixerit, eum demum esse eloquentem,
qui èt humilié subtihter, èt magna graviter, èt medio-
cria temperate possit dicere. - quodsi pater ecclesiae
Augustinus, jure praeceperit, Evangelii nuncio uten-
dum esse stilo humih. ubi doceat, temperato ubi
laudet vel vituperet, grandi, ubi ad colendam aliquam
virtutem ejusmodi homines excitare velit, qui ab
ea alieni sint, eique omnes eloquentiae vires adhi-
bendas esse ad animos repugnantium Evangelic sub-

jiciendos, - merito stüum unam e primariis eloquentiae
sacrae virtutibus esse dicimus. (1)

Attamen tempus fuit, quo res longe aliter con-
siderabatur: putabant enim eum, qui penitus argu-
mento suo imbutus esset, nequaquam tam accurate
formam animadvertere posse, et oratorem, qui in
stilo magnam consumeret operam, eo ostendere, se
minus utilitatem curare, quam auditorum approbatio-
nem. Sed contra rogare possumus. num alia sit ratio
qua argumentum auditoribus fiat planum et apertum,
atque ipsa talis in forma externa optime elaboranda
cura. (2) Nonne ad refutandam eam sententiam,
Demostbenis, Ciceronis aliorumque oratorum poste-
rions etiam aetatis exempla afferre possumus, quibus
profecto tale quid objici non possit? Ita autem sen-
tentia gravi errori ansam praebuit. Incidebant Ora-
tores sacri in incuriamac negligentiam, et data opera
locutionibus, vocabulis, dialecto utebantur, quae apud
partem societatis minus excultam, in vita quotidiana
in usu sunt. (3) Christi vero Exemplum nos docet.

0) Cum yener. v. Herwerden (in libello laudato de Or.
Montana p. 19) lubenter ideo dicimus: „Hoe men bet begrip
van Welsprekendheid ook bepalen moge, hierin komen alle
Kunstregters overeen, dat zonder een' goeden stijl, geen Eede-
naar welsprekend is.quot;

(2)nbsp;Cf. pulcherrima animadversio doct. Abm. des Amorie
v. d. Hoeven Jr. in opere Proza en Poëzy p. 36 et 37.

(3)nbsp;„Er zijn sommigen,quot; „merito vener. Voorhoeve in-
quit, „die de vormen veronachtzamen, en zich weinig of niet
over de wijze der prediking bekommeren; ja er zijn menschen,

Evangelii nuncio omnia, quae inculta et impolita
sint, in dictione quoque esse vitanda, et potius ele-
gantia quâdam verborum aliquid aiferendum esse ad
auditorum animos excolendos. Hisce verbis non so-
lum laudare volumus Boilavii praeceptum, dicentis:
»la plus noble pensée,
» Ne peut plaire à l'esprit, quand l'oreille est blessée ;
sed imprimis indicare oratori nunquam esse obli-
viscendum, quo loco, quid, quo consilio et cujus
nomine loquatur. Christi legatus, ad verba vitae
aeternae denuncianda vocatus, popularis esse debet,
a verbis vero incultis abjectisque abstineat; - ser-
monem. quem a populo accepit, populo excultum
et purum reddere debet. (1)

»Est etiamquot;. Quinctilianus inquit. »in quibus-
dam turba inanium verborum, qui, dum communem
loquendi morem reformidant. ducti specie nitoris.
circumeunt omnia copiosa loquacitate. quae dicere
nolunt: ipsam deinde illam seriem cum alia simili jun-

die in 'trnwe, plompe, onbehagelijke, in het triviale, platte,
gemeene, in wat het schoonheidsgevoel van anderen beleedigt,
en kwetst, een kenmerk der ware regtzinnigheid zien. Zonder-
ling, vreemd kenmerk! Neen, een slordige vorm mag nooit
eene aanbeveling voor de waarheid worden. De waarheid ia
verheven en goddelijk, liefelijk en schoon, en eischt met het
volste regt een haar passend en voegzaam kleed.quot; Het beeld van
Molster bl. 33. Cff. et Heringa, kerk. Raadv. 1. 1.

(quot;1) Digna sunt, quae ad hunc locum comferantur verba dar.
des Amorie v. d. Hoeven, in aureo libello: Joannes Chry-
sostomus rell. p. 51 supra.

gentes miscentesque, ultra quam ullus spiritus durare
possit, extenduntquot;. (1) - Fuerunt igitur, qui alteram
vitantes vitium in contraria inciderint. - Hoc vitium
Quinctilianus non novum vocare potuit, quum jam
apud Ti tum Livium invenisset; et nostris temporibus
tumidum et inflatum dicendi genus ad vitia oratoris
maxime communia pertinet. (2). Praeterea nihil est,
quod a popularitate magis sit alienum, quam inanis
iste verborum nitor, quaesita sublimitas, inflata dicta,
sesquipedalia verba, mirae comparationes, innumerae
antitheses, tumidae metaphorae, splendidae descrip-
tiones, quibus oratio tanquam tunica picta exornatur.
Est cantus suaviter sonans, sed qui auditores sopit ; -
aenigma auditori minus erudito, ut recte dicit la
Bruyère. (3) Pulcherrimae sententiae tolluntur,
quum omnia aeque ornate, eleganter, exquisite di-
cuntur, singulaeque periodi rotundae dicta exquisita
sunt et polita.

Est igitur sacri oratoris operam dare, ut dicat
non quae splendeant et plausum moveant, sed quae
salutaria sint ac utiUa. Hinc laudem sibi quaerat,
argumentum quam diligentissime examinet atque
auditoribus planum clarumque faciat. Ne sectetur,
ab hominibus celebrari, salutem vero iis afferre quaerat

(2)nbsp;Causae, unde hoc vitium ^maxime ortnm sit, rectissime
expositae sunt a viro clar. Heringa, in herkel. Raadvr. en
Baadgev. T. IH. P. II. p. 69 sqq.

eosque religionis sensu imbuere. Ita hominibus pro-
babitur; quod si ei non contingit, Deo probabitur
Christoque quod verbi divini ministro unice pro-
positum esse debet. - Denique Christi nj^puyfioi
consulat. Quam planum et suave est omnibus !
Quam perspicuum imperitae turbae! Quam efficax ad
commovendos animos! Quam facile quod memoria
teneatur! Has igitur ob caussas omnium locorum,
omnium temporum, omnium hominum orator fuit
vere popularis. Illam igitur quisque crucis legatus
indefesso labore ac pio animo imitatur!

Christus nobis viam indicavit; nos Eum sequi
oportet, quamvis id non nisi titubantibus gradibus
facere possimus. - Forma igitur orationis sacrae
clara sit et simplex; vividae sententiarumque plenae
sint imagines, lucida descriptio ; - quidquid con-
tinet animatum sit, lucis et vitae plenum; dilucida
sit argumentatio, facilis intellectu expositio, aperta
et perspicua refutatio, exemplis e vita quotidiana
audientium vel e natura petitis illustrata, - ex audi-
torum experientiâ confirmata, - comparationibus ho-
minibus vel minime excultis plana, enucleatis senten-
tiis et translatis proverbiis, quae animi attentionem
excitent illuminata. Tandem color descriptionis sit
naturalis et fortis, - distinctus et accuratus vel in
minimis partibus narrationum, - vérus et animos
movens vel in minutissimis picturae adumbrationibUs. ■
Haec est forma, haec est expositio, quae omnibus
probatur, quae multitudinem capit et movet, - haec
vera nota est, hae primariae sunt virtutes eloquen-

(1) Cff. ad h. l.Marezoll,l.l.p. 153-15S; Heringa, herh.
Rvr. en Mg. III. Lp. 9, 10 et 11; IIL IL p. 62 sqq. et
scriptores ab eo laudati, inter quos Broes merito primus no-
minatur; - Spalding, Nuttigh. v. h. Predikambt, p. 219-224,
inprimis attendendum ad ea, quae p. 222 et 223 dicta sunt;
Fénelon, Gesprekken rell. p. 73 et Schrantii annot. 31:
idem, p. 103-106 et Sehr, annot. 43; - porro clar. des Amo-
rie T. d. Hoeven: Joannes Chrysostomus p. 51 sqq.; The-
remin, ßereds. eine Tugend p. 156-158 et van Oordt,
Oratio de Eloq. s. natura p. 18 et 19; caett. — Non minus
acute quam pulchre dixit Harmsius, 1. 1.: „Eckig, scharf,
spitz wird die Sprache seyn, Spiessen und Nägeln gleich,
wie so die Meister in den Versammlungen schrieben. Pred.
Salom. am Ende. Denn die glatten Steine liegen am Bach,
da sie auch David auflass, wo sie durch langes Gerolle
über einander hin sich abgeglättet haben, die undsprüngüch
eckigen, scharfen, spitzen.quot; Quae verba partim lubenter
nostra facimus; quapropter statim iis locam Theremini,
prioris verba corrigentis, addimus, ubi: „Eine solche Reden,quot;
inquit, „soll uns sehr willkommen seyn, doch die glatte wollen
wir darum nicht schelten. War es doch ein glatter Stein, wo-
mit David den Goliath erslug: so könnte auch eine Reihe woll-
geglätter Perioden also geschleudert werden, wenn Gott seinen
Beistand verleiht, dass der getroffene Unglaube erliegen muss.quot;

Examine de populari Jesu orationum forma ab-
solute, Ejus eloquentiae praestantiam summumque
imitationis momentum satis demonstratum esse exis-
timare licet, quoniam haec praecipua est pars, cujus
imitatio oratori sacro commendanda esse videtur ; et -
quod majus est - quoniam reliquae omnes iis fere
continentur. Ceterae tamen notae non praetermit-
tendae sunt. quamquam magis ad dictionem sive Asf/v
Jesu orationum pertinent, quam ad sententiarum
dispositionem. Has igitur notas etiam breviter inda-
gabimus, eo potissimum consilio, ut praecepta quae
èt Homiletica èt Rhetorica magna quasi voce nos

docent, sed quae olim vulgo negligebantur, Jesu
exemplo vehementer commendemus. - Haud dubitamus
quin multa oratori sacro perquam utiha praecepta in
Christi sermonibus reperiamus.

Saepius et variis modis Dominus veteris Foederis
scriptis usus est. (1) Ad quod probandum pauca
exempla afFeremus ex ingenti, quae adest, copia,
ubi Jesus vel secundum locum biblicum lo-
quitur, eum simpliciter e V. T. affert et ad ejusmodi
res refert, quales maxime significari videntur; - vèl
ubi auditores remit tit ad ipsa Mosis Prophe-
tarumque verba, effata, vaticinia, proverbia vel in-
citamenta, iisque suas firmat sententias, opiniones et
praecepta; - vèl ubi respicit facta, in libris ss. memorata,
personas, certissimam prophetarum auctoritatem et
sanctorum virorum agendi rationem ; - vèl ubi sive ad
verum probandum, sive ad errorem refutandum, sive
ad aliquem pudore perfundendum, sive ad minandum,
exemplum meliorum, qui in verbo divino memoran-
tur, digito monstrat, - vèl ubi sermonem figu-
ratum biblicum et translata verba usurpât,
ut orationes suas, quae forma populari se jam com-
mendabant, diciludiores atque planiores faciat, vel iis
biblica forma majorem vim atque gratiam conciliet.
- Ut autem in disquisitione nostra ordine procedamus,
primum probabimus, Dominum, quum interdum
secundum biblicum locum orationem haberet, eo

fundamento insistere, quo ipse locus, secundum quem
diceret, niteretur, ad doctrinam V. T. explicandam
et amplificandam ; - porro indicabimus quomodo eo
manu ductus ad doctrinam de regno divino adscen-
deret, et vaticinia impleta esse annuntiaret; - tan-
dem ostendemus, quomodo ejusmodi sacrorum libro-
rum partem intuens , admonitiones, exhortationes,
consolationes, verbo: quamcunque dicta illa loquendi
opportunitatem praebebant, in auditorum usum con-
verteret.

In Lucae Evangelic notabile offendimus exem-
plum (1) eo loco, quo déprima Jesu denunciatione
Nazarethi habita secundum Jesaiae LXI : 1 et 2.
mentio fit. IL^i^epov TreTrXt^pccrxt ^ ypx(Pîi «uti; iv
tû7ç ùa-)v vfiäv, sic Dominus incipit, ut Dei legatus,
qui laetum salutis nuntium affert. Tum pergit in
sermone, cujus secundum recitata verba argumentum
erat: ivixvToi; Kvpiou sskto? ; vel tempus beneplaciti
divini, quod jam adesse annuntiabat, et quo revera
impletam esse scripturam docebat. Et quum orationi
suae finem imposuisset, •Kxnsq ifixprópovv xùt^ ,
kxi èùxùi^x^qv ètti roïg Aoya/? ri??nbsp;to?

iXTTopsuofAévoti; ix tov trToiiXTO? xvTov' Eo igitur modo
secundum Jesaiae vaticinium dicebat, ut cuncti Eum
praeclarum doctorem celebrarent Ejusque eloquentiam
admirarentur. Dolendum sane est quod fructus non
tulerit haec Jesu ad populum oratio; nam propter
opiniones praejudicatas Nazarethani impediebantur

quominus divina Ejus verba acciperent. (1) - Alium
locum aiFerre juvat, ubi Jesus praecepta moralia
V. T. purgat sordibus falsae doctrinae, quibus a
Judaeis legum peritis inquinata erant, eaque non
solum in clarissimam lucem reponit, sed eorum etiam
sensum et notionem planius explicat, atque subli-
miorem et magis spiritualem observationem eorum
praeceptorum commendat. (2) Postquam dixit, se non
venisse ut leges et Propbetas solveret, sed ut eos im-
pleret, Pharisaeis atque legum peritis mutilationem
legis Mosaicae objicit, suumque ùfiïv U Xsyw êyà
scripta enervantibus additamentis vel explicationibus
atque animum perdentibus praescriptis istorum doc-
torum Judaeorum opponit. Deinde a sectione 21
usque ad 48 cap. V. Evangelii Mattbaei banc suam
objectionem nonnullis exemplis firmat, statimque ad-
dit, quomodo secundum Dei voluntatem legem im-
plere deberent e mente N. T. ; non vero quemadmo-
dum scriptorum periti ac legum interprétés docebant.

(1) Legatur inprimis pulcherrima hujus narrationis expositio
apud Doct. v. Oosterzee, L. v. J. T. n. P. L p. 116 sqq.
Ejus praeterea praestantissimam de h. 1. orationem memorare,
vix opus est.

C2) „Jüdischen Eabbinen,quot; merito inquit TViessner, 1. 1. p.
74, „erschien das Ganze der merkwürdigen Erzählungen und
Verkündigungen des A. T. immer nur als eine Geschichte der
Göttlichen Fürsorge für das Israëlitische Volk; in einem wei-
tern, umfassendem Sinne erklärte Jesus die alten Aussprüche
und Gesetze, indem er dieselben richtiger deutete und geistvoll
ergänzte und in ihrer Anwendbarkeit auf alle Zeiten darstellte.quot;

Illi enim propter circumscriptiones, amplificationes vel
restrictiones suo arbitratu institutas, summo jure accu-
sari poterant, quod legem etProphetas solverent, h. e.
Dei praeceptum suis edictis et additamentis violarent.

Eodem modo Jesus etiam interpretatur et ampli-
ficat praeceptum amoris et reconciliationis secundum
S. Codicis eifatum, a superioribus doctoribus male
propositum. Sic etiam praeceptum Mosaicum implebat,
ubi effatum: o-j fioixeuasi? (1) non solum ad divor-
tium extendebat, (2) sed ejus principium etiam,
pravam cupidinem, utpote hujus mali fontem in idem
praeceptum recepit et in utrumque crimen magna cum
vi invectus est. (3)

Eadem ratione egit Dominus, de iis loquens, quae
statuebant de jurejurando , de jure talionis, de
Secundum haec praecepta omnibus tam
dare exponit, quae iis continebantur, cum tanta vi
iis viam indicat. quam ingredi debebant ad haec
verba observanda, ac talia afFert incitamenta ad
iis persuadendum, qualia plane Dei sacrorumque li-
brorum naturae congruerent. Et tandem probat V. T,
jussum OKnbsp;Vnn Ü'ty'lp (4) efFato, quod

omnia praecepta ab Eo data complectebatur atque
iUi V.T. praecepto majorem addebat vim: atrscSs ouv
vfisji; TÊXetoi, äuTTsp o 7rxTi;p ößcov ó êu roï? oöpxvoïg

(3; Conferatur ad h. 1. praeterea Matth. XIX: 3sqq.
(4) Levit. XI : 44, XIX : 2.

t£A£/ö? fVr;. (1) Sic Jesus ostendebat, se sacros V.
T. libros recte intelligere eorumque vim plane capere;
sic praebebat luculentissimum testimonium, Mosis ac
Prophetarum auctoritatem etiam apud se plurimum
valere, eorumque praecepta ex animo esse obsequenda.
Ita cognoscimus Christum tanquam Dei legatum,
qui in Patris divini honorem et ad auditorum erran-
tium salutem, V. T. scriptis in orationibus suis recte
usus est.

Negari non potest supervacaneum esse digito mon-
strare, Jesum interdum in dicendo locos e V. T.
depromtos, ad verbum fere retulisse. Paree tamen,
non nimis abundanter, apto loco et tempore eos
orationibus suis inserebat, - sive ad comprobandas
sententias a se prolatas, - sive ad objectiones Pha-
risaeorum refellendas, qui omnia, quae e divinis,
quos tanto animi studio prosequebantur, libris petita
erant, etiam in ore odiosi Nazarethani tanquam ve-
nerandam veritatem agnoscere debebant, - sive ut
verbis suis majorem vim ac perspicuitatem conciliaret,
eaque plebi magis accepta redderet. Ad quod effici-
endum etiam conducebant exempla, comparationes,
vel imagines e V. T. petitae, quibus tanta copia
Eum usum esse videmus. -

Profecto! non venerat Christus, ut legem ac
Prophetas dissolveret, sed ut eos impleret, animam
vitamque iis adderet, eorum puris effatis lucem afFerret.
eaque nova vi Evangelica et sublimiore sensu confirmaret

ac perficeret. - Innumeros locos afferre possimus ad ea quae
diximus probanda, ubi dicit: yiypxTrrXi. (1) quot; vel inter-
rogat : ovu âi/éyvuts to ptjùsv viüv ùtto tov amp;£oïi ; (2) -
vel oiilsTtore àve^vare h zxîi ypxCpxï? ; (3) - vel Trüg
ouv Axß)l èv xvsvßxti Kûpiov xùrov kxksr, (4) - Quum
Ejus sermones leviter modo inspicimus, reperimus
Eum plurimis locis auditores ad fontes antiquissimos
Patefactionis divinae remittentem, v. c. : hx ^ ypxCpii
■jfWipuù^, (5) - 'îvx 'TTXt^paiù^ 0 hôyoq o •yeypxi/.nêm èv
r^ voficç xvTÛVy (6) - xx) àvxTrMpoûrxt Js*' xuTolg vi
7rpo0vjT£ix 'E(rxîou, (7) - tI ptjêèv hx Axvihx, «D
■irpocpmou. (8) - aliosque bene multos, quos hoc loco
recensere longum est. Nos identidem sic afficimur,
quum Dominus provocet ad oracula, vaticinia, ad-
monitiones Veteris Foederis, ut quasi ejus digitum
videre videamur, nobis testimonia virorum divinorum
monstrantem, - ut quasi verba: ipsvvxTs tx? ypx^pxg ,
on vfisl? ^oxsjts iv xÙTxl? Çwîjv xlûviov exeiV xxï
ixslvxl eltriv xl fixpTupovlt;7xi Trsp) i/ioïi, (9) in auribus
nostris resonantia audiamus.

Biblicam Jesu orationum formam non satis cele-
brare possumus propter admirabilem ejus splendorem,
atque vim ingentem; eoque magis, si reputamus Eum
numquam ex arbitrio, vel sine certo consilio
testimonia V. T. laudare. Indicamus tantum Matth.

XXI: 42, ubi Dominus insolentibus sacerdotibus et
senioribus populi, postquam eos per parabolam coegit,
ut se ipsos damnarent, vehementius etiam animos
commovet ac percellit, interrogatione e Psalmo 118: 22
petita: cvIsttots àvéyvars èv toüq ypxlt;px7?' Aiôov, ov
«7ri'SoKi(ix!rxv ol oiko^ofiovvrsç, oSto? êysviiôyi s'ig x£0xä)jv
ycovix?' K. T. A. En veram biblicam eloquentiam, quae
apte et scite vaticinia adhibet, illa vaticinia explicat
et amplificat, acute et distincte aliquam partem pro-
ponit, sicuti hoe loco sect. 44 a Christo factum
est. Etiamsi non notatum esset, quod in utra-
que posteriore hujus capitis sectione traditur. vel sie
tamen sentiamus necesse est eos. qui Je su m seque-
rentur. ut scelestum suum consilium perficerent, his
verbis auditis statim ab Eo discessisse. quoniam
hujusmodi sermone malorum conscientia expergefacta
manusque constrictae erant.

Biblica autem forma Ejus sermonum non tantum
subhmitate expositionis excellebat, sed maxime etiam
persuadendi vi, quam praesertim in disputationibus
cum Judaeorum doctoribus animadvertimus, quamque
aeque admiramur, ubi ad antiquissimorum fontium
auctoritatem provocat. (1)

Inter magnam exemplorum copiam unum imprimis
animadversione dignum est ob bene constitutam dia-
lecticam argumentationem, nempe: Matth. XXII: 32.
Postquam Christus Sadducaeis errorem. in quo
versabantur, indicavit et principia erroris indagavit.

ipsam veritatem luce clarius iis ostendit, eos ablegat
ad summae scientiae fontem, eosque rogat, num legis-
sent, quid Deus iis quoque dixerat: (1) iy« slfit ô
©£5ç 'A0pxà[i, ko) ô amp;£og 'la-xxK, xx) o @£oq 'Ixxaß'
quibus addit ovx saTiv ©fà? vsxpuv, xXXx ^âvruv- Nam
si Deus per Moses testatus erat, se etiam post mortem
Abrahami, Isaäci, Jacobi, eorum Deum manere,
necesse erat hos Patriarchas adhuc vivere; Deus enim
non Deus erat mortuorum, sed viventium. Num Jesus
clariore syllogisme et ex meliere fonte, quam quem
et ipsi Sadducaei x^iÖTrurTOv habebant et normam
rehgionis, eos convincere poterat? Inspiciamus sectionem
sequentem, ubi responsum ad nostram quaestionem
reperiemus: xx) «xovtrxvrsg oi Öz^oi ê^£7rliîi7(r0vT0 m
Tjî quot;hitxx^ xùrov.^ 'E0i(ioia-£ tov? 'Zxï^ouxxiovg , qui vim
atque veritatem V. T. effatorum negare non poterant.

Praeter Matth. XII: 17 sqq. coll. Jes. XLII: 1-4
obiter etiam indicamus Matth. XIX : 4-6, ut splen-
didum biblicae Christi eloquentiae specimen. Docet
enim, quam recte Jesus legislationis divinae vim
intelligeret, quanto acumine ac constantia eam men-
tem servaret, addito praecepto: o cùv ôamp;£0? (tuv£^£u^£v,

Sed pergamus et animadvertamus, quomodo ad
sententiam confirmandam vel ad errorem impugnan-
dum saepissime vel notum verbum bibhcum, exemplum,
imaginem, personam et rem leviter tetigerit, vel
comparationes, figuras, picturas e Bibliis mutuatus

Ita Joh. V : 19, Jesus sublimi et praeclaro modo
necessitudinem explicat, quae inter Ipsum Patremque
intercedit. In sacris libris, quos Judaei unice revere-
bantur non semel summo Deo tribuebatur, mortuorum
resuscitatio. Illa efFata tangens disputationem suam
amplificat, dicens ovtuä kx) o üio? oui; ékxsi, ^uototsï
(sect. 21). ,Sic Ejus verba nituntur oraculis V. T.,
unde Judaeis ex intima sua cum Deo cognatione,
miram suam necessitudinem exphcabat; - et quum
sect. 27a eodem fundamento fidens dicit, sibi etiam
judicandi potestatem datam esse, quippe filio hominis,
Messiae, pro certo afiirmare nobis licet, Eum hoc
loco vaticinia Prophetae Danielis (VII: 13 et..14)
respicere. Ubi iterum affirmat, se in omnibus illis
magnis operibus peragendis non sine Patris commu-
nione, non ex se ipso, sine Patre agere posse, sponte
reminiscimur, quae Jesaia (c. XI: 3) de Eo praedixit,
eoque magis quod 37» addit: m) à Trs/i^px? lis Trxr^p,
autoq fiê[ixpTiipt^Ks TTsp) êfioü. Quid? quod cum vi
provocat ad Mosis testimonium (sect. 46), verisi-
militer significans Deuter. XVIII: 15,18 intimam ut
familiaritatem, quae Ipsum jungebat cum Deo Patre,
vindicaret. - Ita igitur tota oratio illa V. F. vaticiniis
nitebatur, etiamsi eam non locis biblicis ad verbum
allatis affirmaverit.

Solenni decessus bora, quâ Deo et Patri rationem red-
deret de agendi ratione et discipulorum in Ejus nomine
conservatione, defendit Sospitator diligentem suam cu-
ram, etiam quod attinet ad perditum Judam, tangens

Psalm XLI: 10 (coll. Joh. XIII: 18), dicens hisce
verbis : xdi ouls)? kutüv xttamp;iàsto , si 'o mo? rij?
xTTuXsix?' 'ivx ^ ypxCpij 5rX)ï/5«öj5. (1) - Nonne Domi-
nus praeceptum respexisset, quod Dmt. XIX: 15
invenitur, ubi Matth. XVIII: 16 Apostolis praecipit
ut, si fratrem, qui in ipsos peccavisset, admonitioni-
bus privatis movere non possent, per duos vel tres
testes injuriae convincerent et ad culpae confessionem
adigerent. - Nonne Dominus id, quod a Jesaia (LXI:
7) et partim a Jeremia (VII: 11) dictum est, brevi
atque gravi sententia complexus esse videtur, dicens:
ysypxTTTxi' Ô otxö? (jtou, olxo? Trpogsvx^? xM^itstxi'
ù[isï? §£ xÙTov sTTOiyia-xTs (r7n^}\.xiov xi^ttsiv. (2) Ita divi-
nam suorum verborum auctoritatem confirmavit et
auxit, in eorum gratiam, ad quos verba faciebat.

Sed non tantum Servator tangit notos biblicos locos,
saepe etiam biblicis imaginibus iisque summa
prudentia^ utitur- Ita agit e. g. ubi auditores ab anxia
sollicitudine de necessario vestitu liberare vult di-
cens: gt;.sya ÙIMV, (3) Sri oöSs ZoZofiàiv êv Trxa-iu tjj
SJ^j) XÙTOV TTspisßxXsTO Û? SV TOuTülv, quibus verbis
indicat, curam summi Numinis in tegendis et ornandis
etiam floribus agrestibus hominum artem in se vestiendis
et ornandis mirum quantum superare. Perspicua igitur
erat interrogatio, quae sequebatur: s] rov xóp'^'^v
Tcy xypoü , (p^fiipoy ^'yra, xx\ xvpiov si? xhißxvov ßxK-

(\) Joh. XVII: 12b.
r2) Malth. XXI : 13.
(3) Matth. VI : 29 coli. Luc. XII : 27.

Icfism,. h @£oç ouTcog (majore nempe splendore et
magnificentia) àiAlt;piâvvu(7iv, où mllü ßxlXov ùj^âg,
oXtyéivKTTOi-, vos seil, qui agri foenum longe superatis.
Parabolam immisericordis servi [Matth. XVIII : 23-35,
inprimis sect. 25), - primarum accubationum in con-
viviis [Luc. XIV: 7 sqq.; praesertim attendatur ad
sect. 15, quae verba aeternam beatitudinem in memo-
riam revocant, qua justi post resurrectionem fructuri
sunt, quum cum Abrahame, Isaäco, Jacobo in
regno Dei accumbent), - aliosque plures locos tanquam
biblicae descriptionis specimina enodare possimus. (1)

Comparationes quoque suas Dominus saepe e
Codice s. petebat, sive e fatis ibi memoratis, sive ex
hominibus ibi descriptis, sive e rebus et cogitatis ibi
notatis. Ut unum hujus rei exemplum afferamus, in-
dicetur Matth. XXIV: 38, ubi J e su s, de suorum aequa-
lium socordia loquens, suam aetatem cum Noachi
tempore comparai, dicens äiTTrap yàp mav èv ralg
^(ispxig tcclg Trpo rod KaTCiKkvai^Su rpdiyovTag x.oà
TTÎvovTsg, yxßöuvTsg xx) èxyxfiî^ovTeg, x^pi ^g ^fispxg
StITÎÏXÔs N«£ slg tViV xißuTCv- X. T. A. (2)

(1)nbsp;E. g. Matth. XXIV: 29 sqq. coll. Jesaia. Xni: 10.
Ezechiel XXXH: 7, 8. Joël II: 3, i. Zacharia^XL-, Daniël
VII: 13, 14.

Porro Joh. XVI: 20 coll. .Tesaia XXI: 3, XXVI: 17; Jercmia
IV: 31, XXII: 23, alibi; - .Joh. XIV: 23 coll. Levit. XXVI:
11, 12, Ezech. XXXVn: 26-28, Apocal. XXI: 3. - Joh.XV'.
1 seqq. coll. Jesaia V: 1-7. Jeremia U: 21. Ezechiel XIX:
10-14. Joël I: 7. Psalm. LXXX: 9-17.

(2)nbsp;Evolvantur praeterea Matth. XII : 40; Joh. 111:14 ct 15;
VI: 31 sqq, alia.

Quam apte Servator exempla afFerret, ex vivendi
ratione priorum virorum divinorum, vel ex prophe-
tarum historia petita, cognoscimus ex prima Ejus
Evangelii denunciatione, quam Nazarethae habuit. (1)
Merito suspicabatur, homines, ut divinam suam auc-
toritatem probaret, miracula a se exspectare; sed
in gratiam eorum, qui ätt/s-t/^i; et praejudicatis
opinionibus rebusque terrestribus premebantur, quales
isti Nazarethani erant, operam perdere noluit. Audi-
mus Eum quasi rogantem: Num nescitis igitur, Eliae
etiam tempore multas viduas in Israële reperiri; ad
nullam vero earum Elia missus est, nisi ad unam in
urbem Sareptam Sidonis? Num nescitis, tempore
Elisae Prophetae, magnum leprosorum numerum in
Israële oberrare, - atqui nemo eorum mundatus est
praeter Neeman Syrum? Quare igitur reliqui omnes
inopes manebant? Jesus nobis dicere videtur; - non
ob Eliae vel Elisae impotentiam, sed propter populi
impietatem. - Eadem autem est populi, in quo educa-
tus sum, ratio! Ne igitur miremini si opera mea
vobis non ostendam. (2)

Haec autem docendi forma quatenus se comn)endet,
breviter animadvertere nobis liceat.

Primum enim procul dubio maximi est momenti,
ut orator suae sententiae probandae causa testem
afferat, cujus auctoritas apud audientes adversaries
multum valet, quemadmodum V. T. scripta apud

(2)nbsp;Praeclarum exempiim e. V. T. petitum,'reperimus apuà
Lncam: Evang. VI : 3, 4.

Pharisaeos, iegumque peritos. In opinionum dissen-
sione praeterea requiritur, - si saltem ad optatum
finem pervenire vehmus, - ut utrimque a tali princi-
pio proficiscamur, quale ab utraque parte verum et
rectum habetur. - Sic etiam hoc loco res sese habebat,
ubi Sospitator Mosis et Prophetarum effatis ad
verba sua firmanda usus est, quia hac in re nulla
contradictio metuenda erat, inanes saepe controver-
siae tollebantur vel perversae interpretationes vitaban-
tUr. Deinde hujusmodi agendi ratio turbam neces-
sario devincere debebat viro, qui tam clare ostendebat,
se dilectas illas priorum virorum divinorum traditiones
raagni facere atque amare. -

Porro: quis non animadvertit, Christum hac
ratione auditores suos reduxisse ad nativum Dei ver-
bum , illiusque accuratam ac diligentem lectionem, quâ
libere et clare inspicere possent historias memoratas,
effata, vaticinia, proverbia et monita, quae in C. S.
adnotata erant atque integre servata, - ita ut libera-
rentur a praeceptis et interpretationibus scripta ener-
vantibus, quae rectius obscurationes dicerentur, atque
ab additamentis, quae tanquam gravia onera a Scribis
temere iis adnexa erant. - ac tandem effatis illis ne-
cessario adduci debebant, ad ampliorem significatio-
nem, graviorem sensum Jesu verbis tribuendum
majoremque fidem iis habendam? - Nonne igitur talis
forma plurimi erat facienda? -

Sed quod gravius est! Quum sacra volumina
lectionis causa prodebantur, loci in promtu erant,
qui necessario Domini verba in memoriam revocare

debebant. Quantam colloquendi ac meditandi materiam
multis Israelitis praebuerat Dominus ; - ita fortasse flores
exstiterunt quidam, unde postea maturi splendidique
fructus regno Dei orti sunt. Quum e. c. Scribae et Pha-
risaei sibi historiam Jonae prophetae in memoriam
revocarent vel de Salomon is sapientia legerent, tum
profecto etiam se ad conversionem excitatos sentire de-
bebant, sola tantum Domini monentis voce résonante:
quot;Ai/Spe? Ni:/svTtxi dvxs-tija-oi/rxi iv r^j Kpltrsi fierx tîji;
ysvsZg Txvmg, kx) y.xraxpivöuinv xvTyjV ort fisrs-
vovjo-xv siç TÖ K'/ipuyiiX livx xx) \loù, ttäsTov 'lavx a^s. -
BxtTlxiutrx vÓTO'j iyspô-^a-sTXi sv tfj xphsi [/.stx t??
•ysvsx? TxiiTgt;jg, xx) xxrxxpivsT xùr^v' ort ^xêsv ix
räv TTspxTuv TÎji; xxovtrxi t^v ffcCpixv SsAo^wî/tîç'
xx) ihh, ttXsTov HokoiiSivTog als. (1) Quum de cala-
mitate legerent, quae terrae antiquae (Sodomae et
Gomorrhae) acciderat, nonne necessario sibi in men-
tem revocare debebant ea, quae Christus de ultimis,
quaeventurae essent, rebus dixerat. (2) Quum Nieo-
demus quartum Mosis librum evolveret ibique legeret
de aeneo angue, ante populi Israëhtici faciem in regione
deserta erecto ad eos servandos, qui Dei amori ac
potentiae confidentes eum adspecturi essent, nonne
sua sponte meminisse debebat sermonis, aliquando
cum Domino habiti, et Christi erectionis ad omnes
liberandos, qui fidem Ei haberent? Quotiescunque man-
nae mentio fiebat, procul dubio meminerant Judaei

comparationis, quam Dominus aliquando inter alimen-
tum hujus vitae terrestris et se Ipsum tanquam vitae
aeternae panem fecerat; identidem profecto iis denuo
promissa in auribus resonabant, olim tam certis verbis
data: ó êpxóiisvoi; vpê? us, où ptij Ttsivâa^' x») ô
TTKTTSVMV sic s/z-è , où (iîl SiT^^JfTÇ) ttütTOTS, (1)

Sed rivos claudamus jamque videamus, quid Domi-
nus in biblica eloquentia nobis imitandum praecipiatl

Oratori quoque sacro hanc rationem sequendam
esse efficitur ex iis , quae a nobis disputata sunt.
Nequaquam vero necesse est, ni fallor, postea, quae
ex ipso Christi ore excepimus, ut addamus, non
esse nostram sententiam, ut s. s. Antistes orationes
suas biblicis locis oneret, idque indicatis libro,
capite, sectione, unde petiti sint. Contrarium
docemur! Documento sit ingens biblicae eloquentiae
exemplo rum copia, quam a Jesu accepimus.

Secundum locum biblicum interdum Dominum
audivimus dicentem, ut inde procedens praestantis-
simas, quas haec verba Ei ofFerebant partes, contem-
plaretur , et ad ea, quae praesto ac praesentia erant,
referret. - Sic quoque orator agat sacer ! (2) Gravis-

simum ei sit officium, ut Codicis sacri efïata quam
optime explicet, quo salubrem atque foecundam libro-
rum SS. notitiam inter auditores suos dispergat. Quae
supra universe diximus de populari dicendi forma,
hic etiam valent de argumenti interpretatione : eam
scilicet perspicuam et simplicem esse debere. ut ab
omnibus intelligi queat. Omnes inutiles vitet ambages,
ac scholasticas explicationes, omnem doctrinae osten-
tationem, quibus mens ac sensus verbi divini obscu-
rantur potius quam illustrantur. Si quando interpre-
tatione opus est, magis haec ad res quam ad verba
spectet.

Exemplum porro petat a Magistro, ubi hic gra-
viter loquitur ad praejudicatas opiniones erroresque,
quibus populus premebatur, quosque principes nutrie-
bant et alebant, oppugnandos. Imitetur Servatorem,
ubi vanam sapientiam atque scholasticam doctrinam
stultitiae arguit, quod efFata, vaticinia, admonitiones
Dei sui ingenii luce illustrare atque explicare veht.
Nam etiam oratori sacro saec. XlXi errores oppu-
gnandi et dubitationes solvendae sunt, quae homi-
nes nonnullis dogmatibus adjecerunt. Nam s. s.
Antistiti etiam hujus aevi summa virtutis et officii prae-
cepta saepissime exuenda sunt vestimento, quo hodierna
sic dicta elegantia ea involvit. - Christi igitur exemplo

Marezollii operis: De, Best, v. d. k. Red., qui in ea profi-
tetur, se nulla ratione cum diatribes auctore facere, analyticam
vero concionandi methodum syntbeticae se longe praeferre ob
maguum, quod auditoribus afFert, biblicae cognitionis commodum.

ille quoque vocem tollat, ut re vera rursus animi atque
vitae praecepta fiant, quemadmodum in Evangelio ab
origine litteris consignata sunt! Quodsi Dominus ita
egit, qui se significatione maxime sublimi riiv xlviamp;sixv
appellare poterat, quanto magis est ministri, qui sine
lumine Codicis sacri óèi^iyó? esset Tv(pXo? tv0\üiv ! Probe
scio Evangelii nuncium, se accommodare si vellet
perverso saeculi ingenio, addendo vel detrahendo ver-
bum divinum adulterare debere. (1) Si quaeratis, quid
sit, quod verum Christi ministrum ab his omnibus
retineat ? Exemplum Domini, quod eum monet :
êpsuvxTs xx) XHPU^XTS Txg ^pxCpx?! - Vestigia etiam

(1) Non opas esse opinamar, ut h. 1. afferamus Tiri. ven. v.
Oosterzee, Orat. s. s. p. 24: „Hier verheft zich de stem
der zondige wereld, die een' Christus wil, wiens licht zij kan
genieten, zonder hare duisternis te verzaken, in wiens kruis zij
kan roemen, zonder zich der zonde te laten kruisigen, voor
wiens troon zij kan knielen, zonder hare afgoden in het stof
te vertreden. Als of Christus daartoe gepredikt werd, opdat
Hij een dienaar der zonde zou wezen! — Daar eischt de rede,
dat men alles uit de Evangelieprediking zal uitmonsteren, wat
hare uitspraken overtreft. Als of het Goddelijke naar geen'
anderen maatstaf, dan die van het bekrompen' menschelijke
ware te meten! — Ginds heeft een duister gevoel zich op den
regterstoel geplaatst, om waarheid van onwaarheid te schiften.
Als of men bij een dwaallicht zich het best kon overtuigen van
de ware gedaante der zon! — Elders voegt men bij het eenvoudig
Evangelie uitspraken van feilbaar gezag, en schaart zich onder
vanen, waarop menschennamen zijn geschreven. Als of het
Godsgebouw morgen zou instorten, zoodra het alleen door den
uitersten hoeksteen, en niet tevens door menschelijke pijlers ge-
steund werd!quot;

premat Sospitatoris, ubi post brevem et dilucidam
explieationem rem propositam firmat, amplificat, magis
magisque incenditur atque doctrinam de regno coelo-
rum exponit; - eadem quoque ratione Ejus legatus
dicat verbis Trvsuiixrixoïi; de iis, quae toü 'irvsvfiXTC?
sunt, et Prophetarum Apostolorumque fundamento su-
perstruens, coetum suum exaedificet àg xxTOixm^P'ov
ray @soü iv ■jrvsvßxri.

Presse etiam orator sacer Domini exemplum sequa-
tur, ubi religionis placitum aliquod, quod ho-
minibus, sui amore vel ^jtwt/^ ductis, non placet,
verbo divino confirmare studet et fundare.
Hac formâ hodierna eloquentia sacra se aeque clare
distinguât! Aptus eiFatorum biblicorum usus miram
vim ac pondus orationi affert, non tantum ei subli-
mitatem venerationemque addit, sed etiam aliquid
quod animum movet, quandam (ut ita dicam!) un-
ctionem, qualis voce humana difficile exprimi potest. -
Sic doctoris Christiani sermoni signum imprimitur,
quo veri sigillum prae se ferat. Tum demum aucto-
ritate divina verba faciet, ejusque oratio non facile
humanae sapientiae summa habebitur. (1) Ne dicam,
auditores tali Scripturae Sacrae usu magis magisque
Patefactionis divinae menti initiari, mutuum multorum
locorum vinculum melius perspicere, mutuamque con-
gruentiam ac vim diversorum scriptorum altius sentire.

quot;^•(I) Cff. ad h. 1. Theremtn, Ber. e. Tug. 50 et 60;
Blair, Lessen, etc. T. II. p. 226. Heringa: Kerk. Raadvr.
en Raadg. Vol. III. P. l. p. 20 et 21 ; S t ee nmeij er : Godgel.
^Vdr. T. VI. p. 607.

Tandem Domini orationum formae magnam vim
ac vigorem earumque elocutioni multum splendorem
ac decus afferebant biblicae imagines, comparationes,
exempla, translationes. - Ut igitur denuo Christi
exemplum afferam, in Codice Sacro apertum thesau-
rum videmus, pulcherrimis sententiis audacissimisque
imaginibus ornatum, qualem nullum aliud eloquentiae
genus se possidere gloriari possit, qui oratori sacro
praeclaram viam indicat, quomodo dictionem variare
et animare possit. - Summi quoque oratores sacri hac
lingua egregie usi sunt, Cavendum est autem ab iis
loquendi formulis, imaginibus , comparationibus, trans-
lationibus, quae Orientis tantum sunt, et in nostra
regione non nisi contemtum vel irrisionem excitant. (1)
Videat igitur orator sacer, ne, quantum ejus fieri
possit, omnes obscuras, propheticas et figuratas locu-
tiones admittat, quae sine regionis, hnguae, legum
morumque Israëliticorum scientia hand facile intelligi
possint. Maxime vero bibhce loquatur, quum ofiicii
munus postulat ut de rehgionis placitis agat, quae
humanum intellectum longe superant, quo periculum
evitet, ne divina illa oracula sive ab una tantum

0) Cf. ad h. 1. Blairins: Lessen p. 226, 227 rell. cam
Lulofsii annot. ad h. 1., Heringa, Kerk. R. Vol. H. P.
n 407 sqq. Vol. Ill P. I- 17 sqq. Péne Ion, Gespr. p. 129
et Schrantii annot. ad h. 1. Non plane in eandem sententiam
dicit Marezoll: de forma biblica p. 158-166. Operae pretinm
est comparare Thereminum (Ber. e. Tug. p. 158-160) cum
Marezollio, rationemque, qua uterque sententiam suam de-
fendit.

Denique, ut bene intelligatur quid velimus, biblicam
loquendi formam dicentes, non eam orationem significa-
mus, cui fréquentes loci, e V.T. petiti, sunt intexti,
vel qua biblica doctrina verbis ipsi propriis exponitur.
Sed tum, quando spiritus ac mens Patefactionis divinae
in omnibus elucet, quae e suggestu sacro pronun-
ciantur, quando sententiae ac placita, imagines et
exempla, verbo: quando tota oratio biblicum quasi
habet colorem ac mentem divinam spirat, - quando
in omnibus, vel in formulis minoris ambitus, blanda
et gravis sacrarum htterarum vox loquitur, - tum
demum aliquis dici potest biblice loqui, tum demum
auditor eam ex Evangelii denunciatione accipit un-
ctionem, quae auditorum animos commovet eosque
idoneos reddit, qui bonum semen, a sacrorum Antistite
satum excipiant, - tum demum Magistri vestigiis in-
sequitur !

Profecto! si huic sublimi consiho satisfacere velit,
iterum iterumque Codicem Sacrum legat ! (2) Nocturna

(2)nbsp;Caveat vero ne eo, quem Bungenerns reprehendit modo
C. S. legat (Sermon sous LouisXIV-ç. 261): „Lire la Bible en vue
de l'imiter comme on imiterait Horace ou quot;Virgile, ce serait
une déplorable marche, et j'avoue que je n'aurais pas grande
opmion du christianisme d'un homme qui s'y prendrait ainsi;
il me faudrait probablement bientôt le ranger parmi ces gens,
qui frisent et parfument les prophètes, comme dit
M. de Balzac (dans son Socrate Chrétien, quot;Vquot;II= discours).

verset manu, verset diurna ! Altius semper in eum
penetret, (1) eumque, ut ita dicam in succum et
sanguinem vertat, et quam maximam cum eo con-
trahat familiaritatem. In legendis Jesu orationibus
praesertim animum advertat ad earum biblicam formam
et ad viam, quam Ille ingressus est. At enim ipsa scrip-
tura sacra summam habeat vim in ipsius doctoris Chris-
tiani animum. (2) Nam quamvis acuto sensu, subtili
judicio, acri ingenio egregrie iis utatur, quae lite-
rae sacrae ei praebent, si Evangelica mente est
destitutus, verus orator sacer haberi nequit. (3)
Ut paucis absolvam ! Si aliis locis exemplum Domini
indicavimus tanquam unicum, quod sacrorum Antisti-
tem imitari atque sequi oportet, - hoc maxime loco, ubi
disceptetionem nostram de biblica Jesu orationum
forma ad finem perduximus, multo etiam majore
vi repetimus : nos, quo magis Magistri nostri vestigia

(2)nbsp;Conf. omnino Bungener; 1. 1. p. 261, ubi: „Je veux,quot;
inquit, „que l'imitation vienne d'elle-même, qu'elle parte du
coeur, non de l'esprit, qu'elle ne commence, par conséquent,
que, lorsqu'on sera assez familiarisé avec le style des saints
livres pour en nourrir le sien, mais sans intention, sans efforts,
presque sans s'en apercevoir,quot; et quae sequuntur de discrimine,
quod intercedit veram inter ac fallacem biblicae formae imita-
tionem.

(3)nbsp;Lubentisse calculum adjicimus hisce There mi ni verbis,
„Es liegt in der Natur der Sache, dass, so wie die geistlichen
Eedner, die üeberzeugung von der Göttlichen Autorität der Bibel
verlieren, auch ihre Beredsamkeit an Kraft und Würde ve-
lieren muss.quot; {Bereds. e. Tug. p. 60).

premamus, eo melius et prius effecturos esse, ut
eandem mentem orationes nostrae spirent ; - ut iisdem
commodis in munere nostro fruamur, quae cum Ejus
dicendi docendique forma conjuncta erant. (1)

(1) Imo ex pectore cuiqne oratori sacro Gallici scriptoris ac-
clamare velimus monita: „Prenez donc ministres de la parole,
prenez à pleines mains. C'est un trésor ouvert a tous; c'est le seul
livre oil personne ne risque d'être accusé de plagiat. Prenez 1
Ces idées, qui ont déjà appartenu U tant de millions d'intelli-
gences , elles seront à vous, comme si vous étiez le premier b.
les y voir; ces images mille et mille fois admirées, elles peu-
vent l'être encore, elles le seront tant qu'il y aura au monde
des restes d'un goût pur et noble.quot; Bungener, 1.1. p. 271 sqq.

Qnantae sint sacrarum literarum in Eloquentia sacra partes
exposuit dar. v. Oordt, Or. L p. 15-17. Frequenter et egre-
gie Borgerus noster litteris sacris usus est; parcius, sed ele-
gantius Palmius. De biblica Borgeri ac Bossuetii elo-
quentia fuse egit Lulofsius in annot. ad Blairium T. II.
p. 226. Non possumus h. 1. non afferre pnlcherrimuni exem-
plum, petitum ex orationibus posthumis viri nobis, eheu! tam
subito erepti, Abmi. des Amorie v. d. Hoeven, Abquot;quot;' fil.,
ubi agit de animi duritia, quae maximam partem populi Israëlitici
invaserat, secundum Bom. XI : 25, 26«, et ad eam duritiam
tanquam conseeutionem et poenam populi peccatorum in-
credulitatisque monstrans, ita loquitur; „Jaarlijks vieren zijhun
grooten verzoendag, hun grooten Verzoener kennen zij niet.
Zij heffen hunne spreuken en hunne klagten op, den psalm van
den wijnstok {Psalm/LXXX): „Heer, gij hebt uwen wijnstok
uit Egypte overgebragt, en de volken verdreven om dien te
planten; gij hebt hem plaats bereid en hem doen wortelen,
tot dat hij 't gansehe land vervulde. Waarom hebt gij thans
zijne omheining doorgebroken, dat allen die voorbijgaan hem
berooven? Het woudzwijn heeft hem omgewroet, het wild ge-
dierte hem afgeweid; o God! koer toch weder en bezoek uwen

wijngaard!quot; Zoo vraagt en klaagt en smeekt gij, kinderen Is-
raels! Maar verneemt het antwoord des Heeren: „Hoort eene
andere gelijkenisse! De gelijkenis van de landlieden in den
wijngaard, die de dienstknechten huns Heeren hebben geslagen
en gesteenigd en gedood; en toen de Zoon, de erfgenaam tot
hen kwam, dien hebben zij uitgeworpen en vermoord! Spreekt:
wat moest de Heer des wijngaards die landlieden doen? Heeft
Hij niet regt gedaan, dat Hij hen verdreef uit Zijnen wijngaard ?
Daarom, schoon gij u Abrahams kinderen noemt en erfge-
namen der belofte, nogthands is het Koningrijk Gods van u
weggenomen, en anderen volken geschonken, die hunne vruch-
ten geven!quot; Nagel. Leerr. p. 139 et 140.

Summa eloquentia sane et dicendi venustate se commendat etiam
Borgeri allusio ad sublimia Jobi verba: „Menschen gerin-
ger dan een druppel aan den emmer, dan een stofje aan de
weegschaal! heft uwe oogen op, en beproeft of gij zonder
blozen eisehen kunt, dat God zich voor u verantwoorde; God,
die deze starren rondom den voet van zijnen troon zaaide,
Waar waart gij, toen Hij de aarde grondvestte? geeft het te
kennen, indien gij kloek van verstand zijt. Waar waart gij,
toen de morgenstarren vrolijk zongen, en alle Gods kinderen
juichten? Bindt gij den band van het zevengesternte? Slaakt
gij de teugels van den Orion? Voert gij den wagen op zijnen
tijd? Leidt gij de beerin met hare kinderen? Kent gij de or-
donnantiën des hemels? Geeft gij aan de aarde uwe bevelen?
Zoo antwoordde God uit een onweder aan eenen lijder, die
Hem rekenschap durfde vragen, en zoo antwoordt Hij nog
eiken avond, als een onbewolkte hemel de grootheid van zijne
kracht en de sterkte van Zijn vermogen vertoont.quot; Leerr. T.
II, Ed. 6«. p. .54.

E superiore saeculo biblica dicendi forma maxime excellue-
runt Hinlopen et v. d. Hoest.

Superest ut videamus de rhetorica sive oratoria
Jesu Christi orationum forma. - In hac tamen
nostrae disquisitionis parte quam brevissimi esse
studebimus; - ubi enim de populari et biblica forma
loquuti sumus, argumenta jam attigimus, quae partim
ad hanc speciminis partem referri possint. Et prae-
terea infra saepius oratoriam Domini dicendi rationem
admirari poterimus. Pauca tamen de hoc argumento
m medium proferre haud abs re fore speramus.

Antequam vero rem ipsam aggrediamur. necesse
esse opmamur ut breviter exponamus quid intelligamus
ubi de oratoria vel rhetorica forma loquimur.

generosuin animum conjungit, qui ea facultate pollet,
ut omnia, quae cogitât ac sentit, plane disertis ac
splendidis verbis reddat, - is oratorie loquitur,
quando cogitationes suas plena ac numerosa ora-
tionis forma exponit, - i. e. quando pulchritudine
dictionis auditores movet, in eligendis et disponendis
verbis subtilis est, apta divisione et facili copula-
tione sententiarum et periodorum, suaviter sonanti
consecutione variorum sonorum, et praesertim grato
orationis decursu vel fine auditores devincire seit et
movere, - porro: quando ei datum est, ut dicendi vi
cogitationum ordinem justo splendore et igne exponere
possit,. animo vel maxime frigido ferventes scintillas
inserere, eum moUire, et pectus vel maxime fer-
reum incendere queat ; quando èt natura èt homo
èt societas civilis èt codex sacer èt religio ei praesto
sunt, unde exempla, comparationes, antitheses, meta-
phoras omnemque linguam figuratam petat, quando
haec omnia ei divitiarum suarum copiam faciunt, ut
sibi viam ad hominum animos muniat, - quando haec
omnia adhibet ad eam mentem, qua ipse flagrat, in
auditorum pectore excitandam. (1)

Dignissimae sunt Jesu Christi orationes, quae
oratoriae etiam dicantur. Quamquam enim nulla

Cl) Lectores ablegamns ad Palmii Salomonem, T. IV 356,
357, Thereminum: Ber.e. Tug.f. 185 et Bouterwekium:
Grondbeginselen der leer van het Schoone, T. II. p. 145 et 146.

Antiqui rhetoric am universe dicebant artem gersua-
dendi, artem ad persuadendum apte dicendi. Cons.
Cicero in Libr. II c. 6. de Finibus.

ars quaesita in iis deprehenditur, nusquam tamen
desideratur periodorum rotunditas, neque numerus,
oratorius dictus, neque aequalitas membrorum,
eorumque apta variatio, ut modo adscendat, modo
descendat oratio. Nusquam Christi verba carent
suavitate et harmonia, quae requiritur etiam in
sonorum dispositione, secundum naturam rerum quas
tractat ; neque tantum concinit universus dictionis
color cum materia, sed similitudo etiam et con-
gruentia cernitur inter singulos sonos vel voces et
res, quae describuntur. Consideremus e. g. gravem
ac divinum colorem, qui cernitur et dominatur in
oratione. Joh. V : 19-47 literis mandata, eumque
opponamus didacticae, animum erigenti ac confir-
manti indoli orationis, Matth. X: 5 sqq, consignatae.
Praeterea operae pretium est animadvertere discrimen
inter materiam orationis Matth. XXIV : 4 - XXV,
quae nobis sonat tanquam ex ore severi ad poeni-
tentiam excitantis Prophetae, et tristem illum, möl-
lern, suavem, coelestem sonitum, qui nobis cum ex
oratione valedicentè, tum ex adjectis ei precibus
[Joh. XIV - XVII) in auribus resonat. -

Quodsi plures species requiras, relegas, quaeso.
octo priores beandi formulas in oratione montana.
Quanta symmetria, quanta volubilitas, quanta vis
m smgulis sententiis! Audite porro Ejus vocem ut
seven morum castigatoris intra parietes temph Hie-
rosolymitani, (1) _ quêter istud repetitum: ùfiïvquot;.

interruptum minus terribili sonitu, ut mox secundum
argumenti indolem rursus incendatur, suamque in-
dignationem. Pharisaeorum malitia motam, acribus,
metum incutientibus luctuosisque exclamationibus si-
gnificaret. - Ablegamus praeterea lectorem ad Lmc.
XII : 22-30, ut agnoscat elegantiam et suavitatem,
quales tantum viris dicendi arte excellentibus pro-
priae esse solent. - Non quidem artis oratoriae prae-
cepta ex scholasticorum sui temporis doctorum ore
audiverat, sed vel sic tamen Ejus orationes eo nu-
mero oratorio, ea pulchritudine ac suavitate rbetorica
excellunt, quae raro in germano oratore cernitur. (1)
Ne vero putemus numerum oratorium, quem
laudavimus in Jesu orationum forma, eo pertinere,
ut sententiarum expositio nimis suaviter sonaret, vel
ut ex periodorum venustate uniformis quidam sonitus
nasceretur, qui taedium pro voluptate moveat. Non
semper Domini elocutio aequalis est et dimensa.
Pulcbritudo structurae saepe robori ac veritati condo-
natur. Brevis et abrupta propterea Ejus dictio dici
potest, brevis tota expositionis forma, sed non minus
pura, dilucida, perspicua, nec minus pulchra, imo
pulchrior, quoniam illa forma materiae magis conve-
nit, - planior, quoniam breves periodi tantum recte
ab audientibus animo comprehendi atque memoriae
mandari possunt. Pro varia rerum, quae tractantur,
natura stilus variatur, quo hujus vis augetur. - Di-

mensae et artificiose compositae periodi, longis inter-
positis sententiis pertextae, nusquam apud Jesu m
reperiuntur. Improbandae enim sunt. Formam ora-
toriam variatam, quae maxime idonea est^ ad effi-
ciendum, ut auditores ex oratoris ore pendeant, eorum
menti persuadeatur, animus occupetur atque graves
aculei relinquantur, - banc solam reperimus vel non
quaesitam in Ejus orationibus. ikfaf^A. XXIII : l3 sqq
considérantes, id obiter jam animadvertimus; ablegamus
lectores porro ad Matth. VII: 1, 7.13 caett. Quam bre-
viter, quam graviter, quam acute omnia dicta sunt ! Et
tandem orationis finem, inde a sect. 24a usque ad 28ain
legentes, stupemus sane variationis pulchritudine et
varietatis abundantia. Sed quid omnia illa minutissima
exemplis indicamus? Cum aliis etiam nos veremur
ne, si Domini orationum varias partes sigillatim com-
memoremus, animus qui in toto conspicuus est pereat.
Allata igitur specimina tantum inserviant ad consilium
nostrum indicandum.

Oratoria Christi orationum forma inprimis excel-
lebat frequenti, sed apto Figurarum ac Tropo-
rum usu. (1) - Abundant certe verborum luminibus

Cl) De Tropis et Figuris cf. Aristot. tfXv. ^V^. 3. 9
Cicero, Orator. C. 39 et 40; de Oratore. II, 62. 252 sq.
Qninct, Institt. IX. 2, Auct. ad Herenn. IV: 12 sq.,
Voss: Orat. Instit. ed. Dordr. 1609. L. V, Flavii: clav.
script, s. p. II. p. 298 sq. Glassii: philol. sacr. p. 1328 sq.
ed. Dath.

Cons. Gernhard ad Quinct. Instit. Orat. Lib. VIII c. 5,
35; Vol. II. p. 341^ Lipsiae 1830, et vid. Heringa Kerk.
Raadv. IIL 2. p. loo sqq.

sententiarumque ornamentis, quae venusta sunt et auda-
cia. Occupât, percellit, cogit nos ad eum sensum amplec-
tendum, quem excitare cupit; nunquam enim iis exor-
nandi tantum gratia, sine certo quodam proposito usus
est; semper inserviebant ad sententias, quas afferebat,
illustrandas atque animis inculcandas, ad orationis
vim atque efficacitatem augendam. Quid? quod Ejus
cogitationes atque affectiones sua sponte liac veste
indutae esse, Ejusque ingenium procreans semper
comitari videbantur. Propterea etiam Ejus elocutio
semper erat naturalis et simplex; propterea hac quo-
que in re manebat orator popularis per excellentiam.

Non aliter res sese habet in omni lingua figu-
rata, a Jesu in sermonibus adhibita. Eam non
quaerit, non sectatur; una cum sententiarum exposi-
tione nascitur. Quae apud seriores oratores saepe ex

ipsa natura ac pulchriora redduntur. Quae apud
illos saepe pertinent ad usum ineptum atque inuti-
lem, omnesque offendunt, in iis quoque Christum
omnino tanquam exemplum, cuivis oratori imitandum,
tuto proponere nobis licet.nbsp;' . i;

Evolvite aliquam Ejus orationum ac legite, quo-
modo res terrestres a Christo tanquam symbolum
rerum coelestium proponantur. Nam à nom? aivxTTsai;
discipulos monebat de Evangelii in hac terra propaga-
tione, [Vj-Yxi^oq de sorte Ejus doctrinae, (2) - trvm

sterilis de sorte eorum, qui fidem suam bonis operibus
non confirmant, (1) - ulo? xmXMlw? de infinita Dei
misericordia, (2) - xvôpxTroi; Sé riç TrXoÓTtoq vel Ax^xpog
de mutata in vita futura sorte. (3) - Sic in genere, sic
etiam in singulis partibus idem demonstrare possemus.
nisi metueremur. ne rem in nimis minutas partes
descinderemus. (4) Nihilominus tamen troporum ac
figurarum, quae in Domini orationibus inveniuntur.
atrium lustrabimus atque hic illic, si forte aceuratiore
contemplatione opus esse videbitur, paulisper con-
sistemus.

Incipiamus a Metaphora. cum vox a propria
significatione ad aham sed cognatam. (nisi contra-
riam) transfertur. sive, cum ex simili simile significa-
tur; (5) et paucas memoriter adscribamus: èyà eliii

(4)nbsp;Digna sunt, quae hîc laudentur Egelingii verba: „Zoo
is, bij voorbeeld, de zorg van een vader voor zijne kinderen,
in Jezus onderwijs, een beeld en onderpand van de zooveel
grootere en zekerder liefde des Hemelschen Vaders. Zoo leert
Hij uit het toenmalig gebruik van wijnzakken, uit de gewone
herstelling van een gescheurd kleed, hoe men, in alle dingen,
tijd en wijze moet in het oog houden; zoo moeten vogelen en
bloemen vertrouwen op God leeren; zoo moet een akker met
tarwe en onkruid waarschuwen tegen de boosheid en tot be-
keering opwekken.quot; de Weg der Zaligheid. T. I. p. 411. Matih.
VI : 25-30, VIII: 9-11, 16-20, DC : 14-17, Xin:2-30.

(5)nbsp;Vid. Glassius: 1. 1. p. 916 coll. Quinctil. insiîi. Orat.
Lib. vni:7. Vol. II. p. 342 ed. Gernhard.

V Süpx [Joh. X: 9), - syw em ó mti/Mv o xx^ó?
[Joh. X: 11), - êyu si[ai ro Cpü? toD xós-fiou [Joh.
VIII: 12), - èyè eifii ^ , xx) ^ xKvideix, xx) ^
{Joh. XIV: 6), - èyü sliii o xpm rij? ^uyj?
[Joh. VI : 35, 48), - Jyw slpit v) xiiTrsXoi; n xKvjhvvj,
xx) ö TTXTiip iiou b ysoipyig sim [Joh. XV: 1), - lyü
f(gt;( yj xvxTrxiTiq xxA yj ^coiï' [Joh. XI: 25), - ^ yxp
(7xp^ pt,ov xXijêSii;, i(7Ti (Spaffii;, xx) ro xifix (iov xXiiöüg
ê(m ivé(Ttq [Joh. VI: 55), atque sexcentas alias. (1)
Allegorica reperitur figura Matth. IX: 16, 17 -
Joh. X: 1-5 allegorica dispositio vel oratio. (2)
Synecdochae (cum res tota cognoscitur parva de
parte aut de toto pars) - atque metonymiae (quae
a propinquis et finitimis rebus trahunt orationem,
qua possit inteUigi res, quae non suo vocabulo sit
appellata) in singulis fere paginis reperiuntur. E. g.
Matth. VI: 11: tov xprov tov iirio6lt;riov. Mare. XIII:
20: TTXfTX crxp^; Luc. XX: 9:nbsp;- Joh. VII: 7:

OV IvvxTXi ó xó(T(JiOg [nuslv vjixq: Mare. XIV: 35;
Luc. VI: 21 ys?,xv et xhxUtv Joh. XVI: 20 pro

(1)nbsp;Plnribus si quis indigeat exemplis, adeat; Malth. IV:
19, VI:30, XV:13, 14, XVI:18, 24, Mare. 1:17, VIII:
15, 24, Luc. XIII:32, XV: 24, 32, XVI: 17, Joh. 111:8,
IV:13, 14, VI:27, 41, Vn:37, X:8, 27, XII : 46caett.

(2)nbsp;Recte Glassiusl. 1. p. 1294.5: „Allegoria justaunum
tropum servat per complura orationis membra, cum contra sim-
plex metaphora sit, quae in uno tantum membro conservetur.quot;
Conss. praeterea: Vossius: institut, orat. IV. c. II. Cicero,
Orat. C. XXVII coll. ad Attic. H, 30. Quinctilian, lib.
Vin. c. 6. p. 349, ed. Gernhard.

laetitia ac dolore, Matth. V : 47 d(T7rti^£lt;T$xi, sa-
lutatio pro amicitiae symbolo, (1) caett.

Non constat, utrum slpèvetx (tropus, quo con-
trarium pro contrario, oppositum pro opposito poni-
tur) (2) revera in Christi orationibus reperiatur nec ne.
Vocabulum kxMxj? Mare. VII: 9 et Joh. IV: 17 non-
nulli tanquam ironice dictum acceperunt, quod
tamen nulla ratione opus esse videtur. Eodem modo
vir doct. V. Oost er zee {L. D. J. Vol. II. P. I.
p. 617) Joh. VII: 28 ironiam sacram esse censet.
Omnibus temporibus de usu hujus apud Jesum
tropi magna inter viros doctos lis fuit. CfF. doct.
Paulus: Heidelh. Jahrb. 1821. p. 120. - Winer:
Nachricht über die unter meine Leitung stehende exeget.
Geselschafft (voranbemerkung über die Ironien in den
Reden Jesu) Lipsiae 1822, p. 56, - Tzschucke:
Comment, de ironia p. 286, - Grülich: über die
Ironien in den Reden Jesu, hä^z. 1838, - Lange in
diar. Bijdrag. van Buitenl. Godgel. D. I. st. 1 bl. 99. (3)

(i; Auct. ad Herennium (Cornificius?; Lib. IV coll.
Quin etil. Lib. Vm. C. 6, 19, 23.

(2)nbsp;„Ironia est tropus, quo verba nostra longe aliud quid,
quam intelligi volumus, significant.quot; Voss. ßhet.

(3)nbsp;Ne plures commemoremus scriptores praesertim conff.
Wllkil verba: „In den Reden Jesu findet sich die Ironieblos
an einer einzigen Stelle. Denn wenn wir von den Stellen abse-
hen, in welche sie durch falsche Erklärung eingetragen wird,
Luc. VII: 35 (Matth. XI : 9, wo irrig angenommen wird, dass
vlxva aoifiaq spottweise die Juden genannt werden, da viel-
mehr der Sinn est: die (Profeten sendende) Weisheit erhielt
gegen Verkennung Recht von den ihr Gleichgesinnten), -

'TyrepßcXii? s. Superlationis (quando id, quod
dicitur longe est amplius, quam quod eo dicto signi-
ficatur (1)) exempla reperiuntur: Matth. XXIIl: 24:
éSî^yûînbsp;, 01 ^ivXi^ovrs? rov KcivcoTra, rviv U xà-

imXov xxTxmvovTs?, - Marc. X: 25: svxoTrÛTspév hri
xxfiijXov ^ix rm Tpu(j!,x?jx'; rijg pxCpßog ZiskhTv, 5
TrXûùtnov s]g r^v ßx(rtKsixv roü ©acü heKÙûv, - Luc.
XIX: 40: Ai^w v(mv ort ixv olroi (TiUTr^ia-Ciia-iv, o'i

Matth. XIX: 27, 28 (wo in der Einschaltung des Matthäus
so wenig als in den nicht interpolirten Texten Marc. X:29,
Luc. XVIII: 29 irgend eine Spur von Ironie anzutreffen ist;
vergl. mit der Matthäischen Einschaltung Luc. XXII: 29,
30) Joh. 11:4, Vn:28, XIUilO, XV: 20, - wenn mann,
sage ich, diese Stellen wegnimmt, so bleiben blos solche übrig,
die den Schein der Ironie haben, und zwar folgende: Marc.
VII: 9 fuaycüS aä^uxfXxt. Allein in dem kkAiüs drückt sich hier
nicht das ironische Lob der Trefflichkeit, sondern die Anerken-
nung der Schlauheit, oder der ihren Vortheil verstehenden
Klugheit aus, obgleich die Aufdeckung der sich in Verborge-
nen haltenden für die betheüigten Hörer etwas Bitteres invol-
viren mochte. Bittere Wahrheiten können im Scherz vorge-
bracht werden, ohne Ironie zu seyn, auch kann man die
Künstlichkeit eines Verfahrens anerkennen, ohne es im Gering-
sten zu billigen), - Luc. XHI: 33 (ow oix f^df/fTw etc. blos
hier möchte die Ironie nicht zu verkennen sein „die Ehre,
Propheten zu morden, gehört blos der Stadt Jeru-
zalem.quot; Äe nmtestammtliche Rhetorik p. 356 coli. 417.

l\) Laudata definitio est Augustini: de civit. I)eiXYl:2\.
Cff. praeterea Auct. ad Eerenn. lY: S3: superlatio est oratio
superans veritatem alicnjus augendi minuendive caussa. G1 a s s i u s,
p. 1284 (ed. Dath): „duplex hyperbolis species constitui potest,
Kvitiaiq et nfilt;i)Oilt;;, amplificatio et extenuatio,quot; rell.

xlôoi zsxpi^ovTM, - Matth. XVII: 20, XI: 23; Marc.
IX: 41. 42; Luc. X: 15; XVII: 6, alia.

Euphemismus legitur Joh. XI: 11: Aà^apoq
'o CpiKoç môôv xsKolfiHTXi', sed inprimis Dominus iis
usus est. ubi de instantibus cruciatibus ac futura
morte loquens. dicit se s-poç tov trxrspx ■7rop£vs(têxi
{Joh. XIV: 12. alibi).

Ac tandem Catachreses enunciemus (1) Conff.
Joh. VI: 53: iàv ^^ CpxyvjTS rvjv trxpxx TOU vloû TOÎJ
xvópJimv, xx) îr/^T£ xÙTOv Tf xJfix, cùx exsTs ^coiiv
èv lavTo7ç, - et porro: Matth. XDC: 12: eùvovxl^eiv
ixuTÓv non hyperbolice dictum est. prouti Glassius
contendit. sed xxrxxpmn est habenda.

Quod autem ad verborum figuras attinet. innu-
mera specimina ubique in J e s u orationibus inveniuntur.
Pleonasmi e.g. leguntur Marc.IV : 30 ubi vocabula:
rhi ci[^oiâ(ra(isv, -îjh ttoI^ yrxpxßol^ 7rxpxßxXw[Ä.sv idem
fere significant; - Joh. III: 11: ört o o'tSxfisv XxXoüi^sv
xx) 0 kcpxxxyLSV y^xprupoiii^sv eodem redeunt. Sic etiam
Marc. XIII : 9 : Trxpx'hùtTOUTi - trvvxywyx? et quae
sequuntur eandem fere sententiam praebent, - GIF.
porro Matth. XXIV: 50; Marc. V: 4, alia.

Anaphora, quae dicitur, quum una vel plures
voces iterantur in principiis clausularum, legi quo-

(i; Conss. Quinctilian: L. VHI e. 6. § 34 (vol. II. p.
347 Gernh.), Auct. ad Herenninm. IV: 33, Glasslus,
p. 1277 ed. Dathii.

que potest in Jesu orationibus, e. g. Matth. V:
2-9 et Matth. XXIII: 13-17, alibi. - Quum vero
bae minoris sint momenti, transeamus ad sententia-
rum figuras, quae magis e propria cogitationum forma
pendent 'atque ideo plurimum conférant ad vim et
venustatem elocutionis augendam.

Nunc autem revera consilii inops sum nesciens
quomodo lianc argumenti partem aggrediar. Faciamne
initium paucis exemplis afferendis e multitudine con-
tentionum s. antithetorum, quibus Ejus oratio-
nes abundant? Indicabo locum in oratione montana,
ubi : ùijtTxvplî^sts ùpilv ùvitrxupovg stti ri?? yîjç, ottou
(jgt;ig Kix) ßpüjii; x^xviî^si, ax) ottov xKmrxi liapùtTtrovTi
Kx) HXiTTTOUtrl' ®gt;IITXVpl^STS §£ ùi/,7v êt^TXUpOVi êv oùpxv^,
OTTOU CUTS lt;TV1? CUTS ßpZlTH; X(pXvi^SI, xx) Ôirou KXSTTTXt

où hopùstrovTiv oùTs x^kirrorniv. [Matth. VI: 19, 20), -
omittere mihi non liceret gravissimas antitheses, quas
reperimus: Matth. V: 15; VII: 9, 10; - X: 34,
35; - Luc. XI: 11, 12; - XXIII: 31; - Joh. III:
12; - VI: 49 sqq. (1) - VII: 23, aliasque.

Dicamne de pulcherrima gradatione s^. climace,
quae Matth. XVIII: 10 sqq. reperitur, ubi sect. 10
legimus. Angelos in coelo tutelares esse genios ac

(t) Egregie van Herwerden ad h. ].: „Treffende tegen-
overstelling! Zijne menschheid offert Hij als geheel voor de
menschheid op. Het is hier leven om leven. Door eene vol-
komene zelfverloochening en zelfverzaking van Zijnen kant,
zal zij het ware, eeuwige leven gewinnen! caett. Het Evangelie
van .Tohannes in deszelfs schoonheid beschouwd, Tweede stuk p. 134.

patronos eorum, qui animi modesti humilisque sunt, -
sect. Il porro Dei Filium hominis iis patroci-
nari, - et tandem sect. 12 sqq. eandem curam etiam
Patri coelesti tribui? - Iterum memorandae nobis
essent innumerae periphrases et paraphrases,
quarum jam supra quaedam attuhmus specimina.

Malumus igitur paullulum morari in Jesu vttotu-
ww(7slt;7t s. descriptionibus, quae rerum conse-
quentium continent perspicuam et dilucidam cum
gravitate expositionem, ita ut non narrari, sed geri,
atque ab auditoribus cerni potius quam audiri videantur.
Celebramus igitur illas in Christi orationibus obvias
descriptiones, quibus miro et laudabili modo audito-
rum mentem atque animum devinciebat scopumque
suum attingebat. Veritatem, officium vel consilium in-
culcare studet, et formas suas e natura vitaque humana
sumit. Keputemus modo Ejus parabolas, illam prae-
sertim de fiho perdito: quam vivis ac naturahbus co-
loribus, at simul quam vere omnia depicta suat !
Tota expositio tam egregie convenit diversis homi-
num ingeniis, ut vitam ipsamque naturam intueri
ocuhsque cernere nobis videamur. - Consideremus
Lmc. XIV: 12 sqq. Jesus convivio adfuit ; hac
occasione utitur ad dominum hortandum, ut erga
pauperes et miseros quoque benignus sit, ac pigmenta
coloresque petit e scena, qua circumdatur, atque suum
praeceptum ita exornat, ut hospes quid facere eum
oporteret non audiret, sed oculis videret animoque
cerneret. - Reputemus Luc. XVH: 7-10. Postquam
praecedentibus sermonibus ad beneficia discipulos exa-

cuit, hoc nunc exemplo Apostolos avocare sibi pro-
ponit ab animi superbia et jactationis affectu, iisque
omnem gloriandi materiam adimit, imagine famuli
araptis aut pascentis monstrando, qui ex agro domum
revertitur et nullo honore vel gratia dignus censetur
ob praestitum laborem, - Porro Joh. XV : 1 sqq.,
Luc. XII : 35 sqq. si consideramus pluresque ejusmodi
descriptiones, aptam verborum electionem, elegantem
variarum imaginum dispositionem, egregiam picturarum
elaborationem admiramur. Et quum Ejus metaphorae
non solum eo se commendant, quod e notis et saepe
praesentibus rebus petitae sunt iis praeterea tantam
etiam gravitatem addere sciebat, ut omnibus audienti-
bus intellectu faciles atque suaves essent. (1)

Praeterquam vero quod descriptionis brevitate ex-
cellunt , aliud etiam de iis est animadvertendum. Do-
mini enim viroTü'ïïiKjsiii id proprium sibi habent, ut
saepe temere projectae esse videantur sine ullo oratio-
nis vinculo, vel nulla sane auditorum ratione habita.
Accuratius autem eas considérantes, varias conditiones
ac personas tam subtiliter elaboratas esse animadver-
timus, ut vel imperitissimus auditorum ea, quae ad
se pertineant, ex iis sibi sumere possit, quo vis hujus
figurae admodum augetur. Pulcherrimum sane exem-
plum ofFenditur Luc. XIV: 15-24, ubi Jesus probat

(I) Cff. Quinctil. L. IX:2, Glass, p. 1373. ed. Dath;
Auct. ad Herenn. IV: 39. Pluribus exemplis si quis indi-
geat, adeat Matth. XIII: 36-50; XVIII : 23 sqq., XXI: 33,
Luc. X:30 sqq., Xn:16 sqq, XIH: 24 et loc. parall.

nou sufficere eum beatum praedicare, qui convivetur
in regno Dei, sed etiam postulat ut vox clamantis
non repudietur, qui omnes ad convivium invitet.
Cujus parabolae adaptatio hae'c est: quemadmodum
nobiliores ad coenam vocantur, sic vos a me, Patns
legato, invitamini ut regni coelorum participes sitis,-
quemadmodum nobiliores , sic vos quoque vos excu-
satis, bona terrestria pluris facientes, quam aeternam
vestram ipsorum salutem. Hanc ob causam me con-
verto ad portitores atque abjectos e populo, sicut
convivii dominus se ad humiles miserosque convertit.
Ad me venerunt, ideoque regni divini beatitudine
fruentur ; vos contra perpetuo ea carebitis, quamquam
primi vocati estis! Talis lingua figurata necessario
praesentibus animos percutere debuit, multo magis
quam si iis idem propriis «verbis dixisset; talis forma
iis meditandi materiam praebere debuit et nonnul-
lorum forsan aures ac pectora reclusit exhortationibus
Sospitatoris. Haec vero de uTroTUTrdiasa-iv in Jesu
orationibus obviis satis sint.

Primarium Jesu oratoriae eloquentiae ornamentum
pulclirae Ejus atque praeclarae comparationes
constituunt. Comparabat v. c, Deum cum patre,
cum rege, cum judice, cum creditore, - hominum
cognationem cum Deo liberorum, subditorum, famu-
lorum, debitorum conditioni assimulavit. Comparabat
se ipsum cum medico, sponso, pastore; hommem
vero cum aegroto, conviva nuptiah, ove. Comparabat
scriptorum peritos et Pharisaeos cum dealbatis se-

pulchris; (1) diligentem suam homines conservandi
curam ac laborem cum gallina pullos suos congre-
gante et ahs fovente. (2) Comparabat stultitiam ac
puerilem Judaeorum obstinationem cum pueris in
foris sedentibus, vLcti TrpogCPcovoütri rdig kraipoig ocvtZv ,
xx) ^syovTiv' UùX'^iirxfisv ùimv , xx) ovx èpx'i'^xtrós,
èùpmmxiisv vpiïv, xx) ovx êxé\pxaÔ£. (3) Comparabat
suos sectatores omnesque, qui re vera ejus discipuh erant
cum homine, domum suam in saxo aedificante ; (4) -
nitorem et splendorem diei suae patefactionis cum
fulmine, quod ab altera parte sub coelo fulminât et
usque ad alteram sub coelo splendet. Comparabat neces-
situdinem, quae hominem inter ac se ipsum intercedit
cum sua ipsius et Patris cognatione. Pulchra sane et
audax comparatio. qua sublime ac spirituale omnium
suarum enunciationum consilium magis aperit. (5)

Maxime quoque oratorie Sospitator in orationibus
contra adversaries saepius ea adhibebat, quae vèl ab
iis allata, vèl prius erant concessa, - quales argumen-
tationes argumenta xxt xvóputrov audiunt, vela
rbetorica inter figuras receptae xvTisTpoipxi vocantur. (6)

(O Matth. XXIII: 27.
C2) Matth. xxni:37.
(3) Matth. XI: 16, 17.
(4; Luc. VI: 48.

(.5) Plura inveniuntur exempla Matth. X:16 {Luc.X-.S),
Matth. XVn: 20 (Luc. XVH: 6), Luc. XXI: 3.5, alibi. Cf. de
comparationibus Auct. ad He renn, IV : 45 sq.

(6) Digna quae cognoscantur sunt ea, quae de hac figura re-
periuntur apud Theremin: Ber. e. Tug. p. 56 sq.: „Man

Ut unum alterumque exemplum hujus figurae afferamus,
videatur Luc. XI: 17.18 coll. sectt. 15 et 16. Legimus
Pharisaeos ac Scribas Jesum accusare, quod daemones
per Beelzebul, daemonum principem, ejiceret. Quam
criminationem ut refellat Dominus, quam maxime syl-
logistica ratione ita disputât : -rrxux ßxTihei» MUTÎji/
^iixfgt;t.Bpi(7êera-x êpiifioÛTixt, quod omni dubio majus est; -
£Î Sé XX.) O I.XTXVXÇ è(p' kxvTov ^uiiephùvi, quod omnmo
locum haberet, si Ego daemones eorum praefecti ope
expellerem, a-w? a-rxSiia-sTXt ^ ßxmXsix xvtoÏ)-, Sic
igitur mahgnam eorum calumniam prorsus réfutât.
Haec Ejus refutatio omnibus audientibus plane per-
suadere debuit et inimicos prorsus confundere. Aliud
exemplum petimus e Joh. VII: 21-24. - Christi
insidiatores in Eum invehebantur, quod Sabbathi
die aegrotum sanaret Eumque propterea interficere
studebant. Dominus vero iis objicit : vos quidem
ex lege Mosaïca sv cxßßxrcp TTspiTsfivsrs xvópumv, -
me vero damnatis, quod eo die oKov xvùpuTrov vyiîî
sTTomx. Ad vos tantum pertinet, uni corporis
membro beneficium tribuere; ad me contra, mise-

fiihrt dem Zuhörer seine eigene Autorität an, wenn man ihm
zeigt, dass er durch die Zurückweisung einer gewissen Wahr-
heit mit sich selbst und mit der Ueberzeugung, die er bei an-
deren Gelegenheiten geäussert hat, in Widerspruch stehe. Diese
Argumentation, die durch ihre Kürze und ihre überzeugende
Kraft einen so grossen Vorzug vor den philosophischen Demon-
strationen behauptet, ist dem Eedner sehr zu empfehlen, und,
um sie mit Erfolg anwenden zu können, muss er die in der
Menge verbreiteten Vorstellungen stets vor Augen haben , und
darin so viel als möglich eindringen.quot;

ricordiam erga omnem hominem exercere. Profecto!
si ita judicatis, y,fivers Kxr'c\piv, atque ita malum et
perversum judicium fertis; judicium vestrum non
aequitate nititur, sed erroris fructus est! - (1)

Maxime vero Christi orationibus vitam, imo
pondus ac gravitatem et persuasionis vim afferebant
frequentes et variae interrogationes. Haec figura
vulgo ardentem, penitus commotum animum prodit,
indicat summam fidem veritatis eorum, quae posita
sunt, atque efiicaciorem accipit vim, si adhibetur, prouti
Jesus ea saepius usus est, ad interrogation em Ipse
respondens. (2) - Unum afFeramus exemplum: Joh.
VI: 61b, 62. Quae Dominus de edenda carne sua et
debibendo sanguine suo dixerat, multos discipulos ofFen-
debant, quia repugnabant opinionibus et exspectationi,
quam de Messia fovebant. Quibus hac de re mur-
murantibus dixit: rouro vi^xgnbsp;Qua subite

interrogatione, si quidem summam Jesu maje-
s ta te m capere poterant, percelli et ad summam

(1)nbsp;Pluribus si quis indigeat exemplis, adeat J/aiM. XII: 11,
XXII: 31-33 , XXV : 26 , 27 ; Marc. II : 28 , alibi. Varia ar-
gumentationum et refutationum, quibus Jesus usus est, genera
fuse exposuit Vir Vener. Broes, in libro, qui inscribitur:
Proeve van Aanmerkingen over de leerwijs van J. C. p. 30-34,
ad quern eos, qui plura de hoc argumento cognoscere cupiant,
relegamus.

(2)nbsp;Operae pretium est ad hunc locum ea conferre, quae
Broes, 1. 1. p. 17, 18, de vario apud Jesum interrogatio-
num usu indagavit atque exposuit, qua propter ea, quae ibi
legi possunt, h. 1. non repetimus.

reverentiam Ejus adigi debebant. 'Eâv ovv ûsupijrs,
ita pergit, tov viov tov xvâpÛTrov xvxßxivovTX, ottov viv
to trpotspov, Quid tum facturi essent, oblique rogare
voluit et eo ipso discipulorum animos commovit.
Revera ! Ex ejusmodi sermonum conversionibus
agnoscimus denuo oratorem plene animatum (1).

Ita praecipuos tropos ac figuras in Jesu quoque
orationibus reperimus. Supervacaneum esse opinor
minores praeterea memorare, ut Aporiam {Luc.
quot;VII: 31), TTpóm^iv, qua id, quod objici potest,
anticipatur et diluitur [Joh. V: 31), x7rolt;rTpo0iiv
{Matth. XI: 21, 23, Luc. X: 13, 15, Matth. VII:
5). TTpogoiwoTTonxv {Matth. XXIII: 13; Luc. XVI:
24-31) xTTOiTtWTnia-iv {Marc.Yll: 11), exclamatio-
nem {Matth. XV : 28, XXI: 29) alias. Haec igitur de
oratoria ac rhetorica dicendi forma Conservatoris nostri
sufficiant. Quatenus autem haec forma se commen-
det mox explorare conabimur. Propositum enim nobis
erat pauca insuper afferre de dramatica Christi
eloquentia.

Non immerito aliquis e nostris praestantissimis
oratoribus dixit, locum ubi oratio habetur et audi-
tur, scenam esse rei gestae, in qua et orator et
auditores personae sunt agentes. Actio illius, ita per-
git, auribus atque ocuhs percipitur. Quae vero hi

(1) Vidd. praeterea: Luc. XHI: 15-17; Matth. XI, : 8 sqq.,
alibi. Conff. Auct. ad Herenn. IV : 24 et Quinctilia-
nus, IX:2.

dicunt, concludunt, agunt, tacite in eorum animis
fiunt, in iisque latent. (1) Quicunque coram variis
auditoribus prodit, eo consilio, ut eos commoveat et
percellat, dramatice loqui debet èt dispositione èt
eloeutione sententiarum, i. e. ei non licet se ab au-
ditoribus segregare, sed cum iis plane se conjun-
gere oportet. Nulla frigida et abstracta oratio ad
auditores, sed dialogus cum iis ei babendus est. (2)
Ipse eorum objectiones afferat, eosque inducat quaes-
tiones proponentes, ad quas respondent auditores, vel
quae ab ipso oratore solvuntur. In descriptionibus
et allegoricis narrationibus personas loquentes inducat,
iisque talia verba tribuat, quae cum earum indole vel
partibus concinant. (3)

Talis Domini orationum quoque forma erat drama-
tica. Testimonio sint frequentes interrogationes, dia-
logismi, apostrophae atque TrpocaTTOTroim. quae apud
Eum inveniuntur. Testimonio sint Matth. VI : 81, -
Matth. VII: 31, - 22, 23; longe plurimae pa-
rabolae [Luc. XV : 11, - XVI : 19 sqq.,^- XVII : 7,
8, - XVI] I : 2 sqq.) et frequentes cum vario audito-
rum genere sermones (4) [Mare. X : 17-34). In

(3)nbsp;Haec accnratins exposita snnt aTheremino, in libello:
Ber. e. Tug. p. 188, qui igitur conferatnr.

(4)nbsp;Cf. Broes, qui hac de re monet: „Onder de redenen
van den Heiland munten uit zijne gesprekken. Een goed aan-
tal dorzelve heeft de Evangelische geschiedenis ons bewaard.

Jesu orationibus dialogus non tacite, pedetentim ac
lente procedit ; sed quaecunque dicit fervoris, vigoris.
vitae plena sunt, tam colore quam forma dramatica
praedita; (1) quibus Jesu mentem consiliumque per-
spicimus. Sentimus Ejus animum rebus divinis redun-
dantem , ac sibi conscium muneris sui, homines beatos
reddendi. Ex iis etiam cognoscimus quanto amore
laborem suum perficeret, ut audientes verbis suis
impleret, animosque ita temperaret duceretque, ut
cum suo plane concinerent.

Christi autem orationum formam considérantes,
de earum praestantia demeremus, si non paulisper
tantum animum converteremus ad modum ac charac-
terem, quo omnia sua praecepta, exhortationes, con-
solationes proposuit. Semper loquebatur cum digni-
tate et sublimitate. Omnibus, quae dicebat,
gravitas acmajestas tanquam notaeinerant. Num-
quam oblitus, quis esset, orationis tenor tum personae
quam tuebatur, tum legationis quam obibat dignitate,
eo evehebatur, ut idonea vi ac pondéré verum docere,
suadere, exhortari, reprehendere, excitare, consolari,
admonere, minitari, instare, imo jubere posset. Hoc
non solum satis superque testificatur orationum Ejus
argumentum, sed earum quoque oratoria ac drama-

hetgeen we aan den dramatischen toon, die overal in
dezelve behouden is, gedeeltelijk verschuldigd zijn.quot; 1.1. p. 26.

(1) Cff. Matth. XXIV : 23 sqq.; XXV : 31 sqq.; X : 11 sqq.;
XI: 7 , inprimis Luc. XIII : 54-59.

tica forma. Sententiarum enim ac periodorum eon-
versiones, de quibus modo diximus, - verborum usus
ac collocatio,. imo tota dictionis forma ex 'sublimi
gravique illa animi temperatione fluxerunt. - lis non
tantum intelligimus illud toties in Sospitatoris orationibus
occurrens: àf/Mv, ài/Mv kàyw ùfuv , sed mentem. quam
Ejus verba spirant, colorera, quo lucent ejus dicta.

Tenor ille gravitatis ac dignitatis cernitur in con-
scientia sublimis ac divinae dignitatis suae, quae Patris
legatum incitabat. - Legimus e. g. ^»j cpoß^tö^rs xtto

tüv xttoktslvcvtav to (tcófix,- spxstxl äßx, koù vüv
êcTTtV, ots o'i vsxpo) xxowovtxl tîje 0uvvig toü vlov toü
@sov- Kx) ol xxoûtrxvTsg ^'^tyovTxt, - où tx? 5 Xsyoïv
tioi, Kûpis , Kûpis, s]lt;tsK£Ùlt;tstxi sU tviv ßxtriXsixv tùôv
oùpxvZv (1) - Sic etiam praestans illa in oratione
montana exhortatio: s] Ss S oCpSxÂfiég (70u à ^s^iog
(TxxvlxxiXsi lt;ts, è^ehs XÙTOV, xx) ß^Ks xttI TOÜ-
avfiCjiépst yxp (toi quot;vx xmXi^txi sv tmv /^sXàv o-flu, xx)
m ÔKov to crùf^x (70V ßXyjS^ s'iç yésvvxv- x. t- A. (2)

Quanta dicendi majestas in una illa voce: Ax^xps,
^sîipo s^ùi, - quot;H TTXÏg, êyslpov, - vel ubi ad saevientes
maris undas loquitur: ZiJittx, 7rs01ficolt;ro. (3) - Quanta
persuasione Pharisaeis Scribisque illud oùx) ùfilv in-
junxit. atque ßxxxpiovg pronunciat eos, qui corde
mundi sunt, Deum verentur, ipsiusque exemplum
imitari student. Profecto! ^v hUjxav à 'iwovç ùg

dicebat de rebus regni coelorum, de fatis suae doc-
trinae , de momento atque effectu sui Evangelii. Auc-
toritate divina verba faciebat, ubi profitetur: iyé £Ï[it
TO (pS? TOÜ xocyiiou' O »xoXovêav èj^o), ou (a^ TTspiTX-
rJiirsi iv t^ (rxottcf., xKK' s^si to TÏig ^uïjg, - vel
ubi pronunciat: S êccpxxüg ifis, èépxxs tov Trxrépx.
'Eyu xx) O TTXTnp sv iuf^ev. (2)

Praeterea etiam loquebatur intimae persuasionis,
perseverantiae voce sibi unice propria, ubi res
futuras patefecit, ubi suas ad Pharisaeos allocutio-
nes incepit minis ac castigationibus, (3) iisque nun-
tiavit: Tupcp xx)nbsp;xysxTOTspov iarxt iv v/xipf

xpi^reoig, ^ viüv, - ubi adversaries rogat: t/?
vluov ixkyxsi fi£ ^sp) xpLxprtxg-, (4) Et ubi secundum
Johannem saepius innocentiam suam, dignitatem,
justitiam, divinitatem legationis suae contra auditorum
dubitationes atque xTTitrTixv vindicat; - vel ubi in
longinquum providens progessus sui laboris, trium-
phum, glorificationem suam auguratur, tum sane
firmam certamque intimae persuasionis formam, qua
illas orationes necessario eloquutus esse debuit, non
agnoscere non possumus.

Quae persuasio tam alte Ejus animo ac menti im-
pressa fuit, ut, quemadmodum Tiveg ix tUv 'Upoirolv-

fiirüv âXsyov, palam ac libere, Trxppwi^, loqueretur. (1)
Etiamsi nobis nihil e Sospitatoris nostri orationibus
relictum esset praeter orationem illam, quae invenitur
Joh. V: 19 sqq., (2) vel orationem in templo habi-
tam, et nobis Cap. XXIII: Evang. Matth, sefvatam,
vel sic tamen non dubitaremus contendere, Chri-
stum omni tempore summa jr^upp^ff-/^, et sine ullo
hominum metu prorsus veritatem eamque solam
denuntiasse. Nequaquam certe erat doctrina moralis,
quae perversis voluptatibus aequalium suorum inser-
viret, neque anxia veritatis involutio, quae opinionibus
praejudicatis indulgeret omnique ratione parceret, vei
moUities, quae luxuriae principum obtemperaret. aut
taceret, quando loqui debebat. Testimonio sit istud
totius repetitum: Ç,mÙlt;txts SV; roTg âpxxion k. t. A.,
cui identidem opponebat tû : èyà Te Key co ùfiïv k. t. A. (3)

(2)nbsp;Conff. ad hanc orationem praestantissima cl. Vinkii
verba: Het Evang. v. Johannes: „Hij verontschuidigt zich niet
over hetgeen Hij gedaan en gezegd heeft; Hij trekt Zijne ver-
klaring: mijn Vader werkt tot nu toe en ik werk, niet
terug noch brengt den Joden onder 't oog, dat zij te veel nit haar
afleidden, maar bevestigt ze en handhaaft Zijne eer tegen over
Zijne beschuldigers; doch doet dit op zulk eene wijze, dat zij
hoorden en gevoelen moesten, dat de eer Zijns Vaders Hem
boven alles ter harte ging, terwijl Hij hun tevens onbewimpeld
verklaart, dat zij, die voor de eer van God zoo zeer schenen
te ijveren, geene liefde voor God hadden, maar slechts zich-
zelven en hunne eigene eer bedoelden,quot; et praeterea Doct. v.
Oosterzee, L. v. J. T. H. P. I. p. 192.

Testes sint Luc. XI : 46, 47. Joh. VI : 26, 60 alia.
Quapropter non dubitamus Wiessneri (1) subscri-
bere testimonium: »seine grosse Wahrheitsliebe, sein
Eifer und Emst gegen schädliche Irrthümer, gegen
Heuchelei und Laster sprachen sich überall eindrin-
gend aus ; - quantam autem inde utilitatem ceperit
oratorica ac dramatica Jesu orationum forma quis
est qui non videat et persentiscat ?

Restât ut animadvertamus Jesu -irxypmiocv num-
quam fines suaviloquentiae transgredi, Eumque cum
divina majestate ac gravitate benevolentiam quo-
que et benignitatem conjungere. Pulchri venusti-
que, quo pollebat. amor Eum semper intra verecun-
diae fines retinebat. AfFectus, quibus movebatur. si-
gnificare. indignationem dolorem, timorem, fastidium,
imo horrorem eloqui atque ostendere. Interdum
etiam vehemens erat, semper vero Ejus sermones
venustate excellebant, quoniam benigna ac bene-
vola sinceraque severitas ex Ejus ore loquitur.
Cum vi contra peccatum pugnabat, peccantem vero
laedere aut offendere nolebat. Semper modesta est et
venusta Ejus oratio; omnia enim, quae dicit prove-
niunt ex animo, quem res humanae tangunt, et qui
plane pro Dei honore ac gloria, et pro uniuscujusque
hominis peccantisque salute vivebat. Hanc ob causam
rarissime apud Eum perpetuae istae ac frigidae dis-
putationes reperiuntur, quae vulgo parum movent,
neque hominibus incultis apud quos dicebat, accom-

modatae erant. (1) Numquam Dominus ad audito-
rum ingenium tantum se convertit. Totum hominem
Ejus orationes occupant èt mentem èt animum èt
sensus. Itaque animat, domat, regit omnia, sive
laetatur virtutibus et rebus discipulorum suorum
laude dignis, sive dolet vitiis aequalium, sive sollicitus
est de incredulis et corde obduratis; sive optat omnes
servare et ad Deum reducere, .sive precatur pro futuris
ApóStolis, quos solos relinqueret, semper Ejus verba
ex animo proficiscuntur. Sicnbsp;óóyarsp' inquit,

fl TriiTTi? lt;T0V (Télt;T6ixé (TS.quot; (2) Et quum aliquando matrem
dolentem intueretur, iirTrXxyxviffSii sV avT^, xx) siitbv
xùrr Mil xhxls. (3) Porro. Quis est, qui non in verbis
benignis, amore plenis, benevolentiam agnoscat, ubi
lacrimans Hierosolymas, et pulcherrimum templum
exclamat: Ju si eym xxi erb, xx) y s 'êv r^
lt;70u TXVTid, rx -jrph s'ipyiv^v (4) Et m hoc :
'UpomxlkMy!.^ '\spow!x-k)\^, î5 àmxrmomx roW ^rpo-
(p^rxi'ixxà }^iüoßogt;.ou(Tx roù? xTrea-rxlpisvou? Trpà? xórttv,
'XCKTxxiç fjùéliiiTX iTfKTViixyxysJv rx rixvx (tûv, ov rpoTTOv
STTKTVvxysi opviç Tx vostrix êxurijg ótto rx? Ttrkpvyxg,
xx) OÙX-^êely^iTxrsi (5) non minus doloris atque

(1)nbsp;Cf. ad h. 1. ea, quae Hemsterhusins in Oratione da
Paullo [Apost. (quae exstat in Hemsterhusii et Vale-
ken arii orationibus, annotationibus, p. 31, 32) de benevo-
lentia et gravitate, quae in Apostoli epistolis cernitur, dicit.

misericordiae notio inest, quam in benevola, amica,
caritatis plena invitatione: Asürs Trpói ße Trhrsg ol
KmüvTsg xx) 7rs0opTicrpi,svoi, x^yh xvxTtxüsa ui^xg. (1)
Innumera praeterea afFerre possumus exempla, v. c.
Joh. V: 45; - Matth. V: 3-12; Luc. XXIII: 28.,
29, alia. Laudamus tandem unamvocem: Mxplx. (2)
a Jesu dictam ad discipulam, quam unam omnium
maxime amabat, quum Eum, vel Ejus saltem cor-
pus sedulo quaerebat. Quanta vis in uno iUo vocabulo,
quod Sospitatoris animi motum prorsus nobis depingit.

Dominus nempe eam videt, lacrumas fundentem ,
sepulcbro circumerrantem. - Profecto! haec vera
pulchritudo, haec sublimitas, quae animos percellit.
Haec vera animi conmioti est exclamatie! (3)

Applicatio praesto est. - Orator Sacer in oratoria
dispositione atque dictione sermonum suorum Domi-
num imitetur. Non negligenda sunt rhetorices prae-

(3)nbsp;Praeclare de hoc argnmento Wiessner, 1. I. p. 72:
„Dabei durchdrang seine Menschenliebe, seine Sorge für Men-
schenglück, die Schonung gegen Irrende und Schwache, die
Milde gegen Gefallene jedes seiner Worte, und mit tieferKüh-
rung hörte man ihn von dem Verfalle der Religion und Sitt-
lichkeit sprechen.quot;

cepta, praesertim ubi de scopulis agitur, quos nobis
evitandos ostendunt. Sed diligentem et repetitam
lectionem orationum Christi, inprimis veram ac
rectam habemus pulchri venustique sensum acuendi
rationem, et justam rhetoricae atque aestheticae dis-
cendae viam.

Quid igitur eximiae oratoriae Domini eloquentiae
virtutes nobis praecipiunt? - Primum numerum
oratorium, suavem periodorum sonum, haud exiguum
orationis ornamentum esse. (1) Orator sacer animum
igitur advertat ad omnia, quibus illud assequi possit,
non tantum in verborum delectu et dispositione, sed
etiam in tota periodi compositione. Membra ita col-
locantor ut praeter elocutionis facilitatem, etiam gra-
datio quaedam cum certa longitudinis mensura et apta
sonorum variatione oriatur. Inprimis caveat ne finis
periodi subito abrupta sit vel ingrata : vocabula maxime
numerosa atque sonantia, longiora etiam membra ibi
recte collocentur, necesse est. Videat ne frequenter
iidem occurrant soni, ingratam vitet quarundam litte-
rarum concursionem, verborum copulationem, pro-
nuntiatu difficilem. Abstineat a vocabulorum mono-
syllaborum et polysyUaborum accumulatione. a mala
et inaequabili sententiarum et periodorum construc-
tione, quae in multa membra sunt divisae, ac tan-
dem a concursione verborum in periodorum fine. (2)

Sed etiam ab altera parte cavendum est, ne hac in
causa nimii simus, ac ligata fere oratione utamur. (1)

Eadem jam Christi exemplo didiceramus. Non
semper enim Ejus dictio aequahs erat et dimensa,
plerumque vero variabatur brevibus et concisis sen-
tentiis. Quapropter oratorem magnopere monemus
sacrum: »Non semper utendum est perpetuitate, et
quasi conversione verborum ; sed saepe carpenda
membris minutioribus oratio est.quot; (2)

Sic etiam Troporum ac Figurarum lingua a
suggestu sacro non est aliéna, sed Magistri exemplum
s. s. Antistiti est utendum translatis ac figuratis voca-
bulis sententiisque. - Sic auditorum attentionem auge-
bit, eorum animos vehementius commovebit et audita
firmius memoriae inculcabit.

Iis vero utatur orator sacer magno cum judicio.
Sacra eloquentia nulla ornamenta assumit, nisi quae
illius consiho conducant ac proposito faveant; et
dum ingenio placent, simul aliquid afferant ad mentem
erudiendam animumque movendum. Tropi ac figurae,
quantumvis auditoribus grata sint, per se nihil valent;
et voces sunt inanes, quae tantum oculos praestrin-
gunt, nisi ab ipsa materie et argumento vires accipiant.

Tropis utatur orator sacer, sed m o dice; verum
adhuc valet Quinctiliani (3) effatum: »Sunt, qui.
neglecto rerum pondéré et viribus sententiarum, si

vel inania verba in hos modos depravarunt, summos
se judicent artifices, ideoque non desinant eas nectere :
quas sine substantia sectari tam est ridiculum, quam
quaerere habitum gestumque sine corpore.quot; Num
Evangelii nuncius pulcherrimum a Sospitatore datum
exemplum negligeret, et inanibus istis, quales a
Quinctiliano describuntur, oratoribus similis eva-
deret? Minime vero! Verbum Dei, quod denuncian-
dum accepit. inane humanum reddere verbum ei num-
quam licebit. Non venari ei licet vanas hominum
laudes eo quod oratione artificiose composita senten-
tias enervet gravissimas.

Apto denique utatur iis modo! Etenim: »sicut
ineptissimae sunt, quum immodice petantur, ita or-
nant orationem opportune positae.quot; (1) Eloquentia
igitur sacra, etiam ubi Jesu dicendi formae imitatio
est, linguam figuratam non spernit, imo vero poscit
ornamenta eaque desiderat. Nam non solum amat quae

(1) Vere Theremin: „wenn mannquot; inquit „diemächtigsten
und gewaltigsten unter diesen Figuren bei geringen Veranlassungen
verschwendet, oder sie unvorsichtiger Weise zu einer Zeit ge-
braucht, wo das Gemüth ein so heftiges Ergreifen noch nicht er-
trägt, so wird durch diese unangemessene Anwendung ihre Wirk-
samkeit gehemmt und vernichtet. Und da, um zu verhindern,
dass der Affekt erkalte, die Gedanken selbst in stätiger Reihe
fortlaufen müssen, so ist es zu demselben Ende auch nothwen-
dig, dass die Wendung, die der eine Gedanke genommen
hat, sich in diejenige, womit der folgende Gedanke auftreten
wird, leicht und natürlich verliere.quot; JBer. e. Tug. p. 194, 195.

Conff. et quae monuit Palmins, in Oratione: Over den waren
aard der welsprekendheid, p. 67-70.

Vera atque utilia sunt, sed appétit quoque atque acqui-
rere studet qüae pulchra sunt. - Propterea igitur
orator sacer pulchra arripiat, ubi sua sponte se offe-
runt, necesse est; numquam vero ea quaerat. In-
strumentum ei sit, quo religionis sensum ac salutem
audientium augeat. Tum demum vere oratorie elo-
quens erit, et numquam de eo dici poterit:

»II na qu'à rougir de sa gloire,quot; (l)
non enim auditoribus otium relinquet, rotunditatem
vel concinnitatem periodorum, delectum verborum,
venustatem imaginum, aptitudinem conversionum me-
moria tenendi, observandi vel admirandi. Coetus
sublimi veritate nimis devinctus erit, quam ut esset:
»Tranquille assez pour l'applaudir.quot; (2)

(2)nbsp;Acuta et vera sunt Theremini verba, nnicuique bene
observanda, qui tamquam orator prodit: „Es ist Eitellseit,
wenn man sie zum Prunli und zur Zierde verschwendet; es ist
Stumpfheit des sittlichen Gefühls, wenn man sie am unpassen-
den Orte gebraucht; es ist Trägheit im Handeln, Unfähigkeit
sich für hohe Ideen zu begeistern, wenn man einem Gedanken
nicht die kräftigen Wendungen zu geben versteht, durchweiche
allein er den beabsichtigten Eindruck hervorbringen kann.quot;
Ber. e. Tug. p. 195 sq. coll. Cicero: Ortóor. C. XXXIX, XL
et Ernesti: Opusc. Oratt. p. 28, 29.

Denique animadvertendum esse nobis videtur, nos in disqui-
sitione, de Tropis ac Figuris, a Jesu adhibitis, iisque gene-
ratim oratori sacro commendandis, libentissime ad species des-
cendere voluisse. Abusus vero et peccata, in quae orator in
singulis tropis vel figuris adhibendis incurrere possit, nostra
scriptione indicare omisimus; praeterquam enim quod tale quid
hic inutile ac supervacuum fuissct, insuper fortasse etiam te-

Si igitur orator sacer, qui Christum sibi exem-
plum proposuit, eo sensu oratorie dicit, non minus

meritatis accusandi cssemus, quod munus a tot thetoricis atque
homileticis tam egregie perfectum susceperimus. Qui tamen de
his tropis ac figuris, quales in Christi orationibus inveniuntur
eorumque imitatione, oratori sacro commendanda, aliquid, quod
operae pretium est, legere cupiant, adeant Heringa ovw het
prediken naar de algemeene vatbaarheid, in Kerk, Rdvr, en
Raadg. T. Hl. P. U. p. 100-122.

Praeter Troporum ac Figurarum recte et acute ab hodier-
nis oratoribus sacris usurpatorum exempla ab eo allata, nobis
indicare liceat, tanquam Antithetorum specimina: doct. v.
Oosterzee sermones. Vol. H. p. 45: „Wij zouden bijna wen-
schen een' sluijerte werpen over dit ijzingwekkend tafereel, digter
dan het spotkleed, straks om Jezus' schouders gehangen, p. 55:
Wel mögt de Hemel in U een welgevallen hebben, man van
smarte, die daar stond met bloedvlekken op het gelaat, maar
met geen enkele schandvlek op het geweten; met distels op uw
hoofd, maar zonder distels op den akker uws harten! Snoere
men vrij zijne leden met touwen en kluisters te zamen, zijn geest
in geene banden te sluiten, verheft zich onbelemmerd en vrij tot
de gewesten des lichts. Euische het zegelied der spotternij in
zijne ooren, geen spot of geen hoon rukt de onwankelbare over-
tuiging uit zijne ziel: ik ben toch een koning! Buige zich zijne
kruin onder de smartelijkste hoofdwrong, die ooit een vorst heeft
gedragen, onbeneveld staart zijn blik op de kroon, die daarboven
hem wacht. Bukt hem dan vrij het gewaad van de leden,
laaghartige krijgsknechten, den adelbrief zijner grootheid ont-
rukt gij hem niet. Gij kunt Hem vloeken, toch zal Hij in
liefde u zegenen; gij kunt Hem slaan. Hij zal uwe hand niet
doen verdorren; gij kunt uw vernuft scherpen, wie Hem het
bitterst zal honen: des te eer zal Hij bidden, de handen over
zijnen rietstaf gekruist: Vader! vergeef het hunquot;, — etp.
61. „Daarom dronk Hij bespottingen in als water, opdat Hij

operam dabit, ut orationes suas in formam dra-
maticam redigat. Sic igitur dicet ille, ut se ab
auditoribus nullo modo sejungat, neque monologum

ons naar het water des levens zon geleiden; daarom leide Hij
den spotmantel niet af, opdat Hij ons met den mantel des heils
zou hekleeden; daarom droeg Hij den rietstaf der schande,
opdat Hij onder zijnen herderstaf ons tot den Vader zou bren-
gen.quot; Haec legentibus sponte sua Schelleri praeceptum nobis
in mentem venit: „Antitheta sunt sirenes, quas dum
sequimur, a vera viafacile aberramus: suntfructus
nimis dulces, quibus, cum vesci homo coepit, non
satiari potest. Hinc magna cautione etjudicio opus
est. (Praec. stili bene Lat. Pars II. c. 3 § 25 p. 718). - Egregia
apud Borgerum legimus antitheta. Cf. e. g. ejus Orat. sacra
secundum Heb. X: 25: „En inderdaad, voor het oogquot; et quae
sequuntur p. 2. Edit. 6ae.

'YTtoTVTtmlmv egregiarum exempla reperimus in Orationi-
bus posthumis Abm. des Amorie v. d. Hoeven Abm'.
fil. p. 85, 86-, et doct. v. Oosterzee, Vol. I. p. 137, conf.
Voorhoeve: 1. 1. p. 65 sq., - interrogationum: ap. Bor-
ger, Vol. I. p. 9; - Wf osMsrojrotïwi» egregium specimen in ultimo
Abm. des Amorie v. d. Hoeven Ab. f. sermone. Cons,
etiam Borgeri sermones (sec. Joh. XI: 11) Ed. 6«® p. 169
infra, et in fine sermonis secundum II Cor. VII: 10, p. 75.
Sic etiam Palmius mortem alloquitur in oratione sacra secun-
dum Luc. IX: 24.

Acuminis et eloquentiae plenae Apostrophae inveniuntur
in Borgeri orat. sec. Joh. XI: 11 (p. 162, 171). Si desidere-
tur exemplum elegantis et egregie continuatae Metaphorae
legatur introitus orationis a v. O o s t e r z e e habitae sec. Joh.
II: 13-18 (Oratt. s. s. Vol. I. p. 225 sq.) Et si quis dubitet,
num oratori sacro liceat recte et apte narrationes usurpare,
adeat exordium orat. s. v. Oosterzee, sec. Joh. XIX:55. (1.
1. Vol. II p. 39).

habeat, qui prorsus ab auditoribus alienus est. (1)
Sic igitur dicet, ut interrogando urgeat, ut rursus
quasi ad interrogata sibi ipse respondeat, ut saepe cum
iis, qui audiunt, nonnumquam etiam cum adversario
quasi deliberet, ut hominum sermofaes moresque des-
cribat. ut personas quasdam loquentes inducat, ut
fiat iis, apud quos dicit, familiaris : verbo ut non
abstractam orationem, non nudam demonstrationem,
non aridam explicationem proférât, sed ut tota oratio
allocutio vel potius collocutio sit. Quapropter
non tantum auditoribus coram neque ad auditores,
sed cum iis, quos ante oculos habet, agendum est
oratori sacro. Hos devinciet, attentos reddet, docebit,
movebit. Quonam autem modo id facilius efficiet,
quam eorum objectiones anticipando, errores memo-
rando, opiniones praejudicatas exponendo, cogitationes
conjectura assequendo, cupiditates proferendo, experi-
entiam testificando, verbo: quonam modo id melius
efficiet, quam eorum vitam cum internaîntum exter-
nam describendo, ac si una cum oratore in scena
suarum cogitationum, studiorum, actionum essent,
et loquerentur cum oratore, ut orator cum illis. (2)
Quando bene perspicit ac rite sentit sibi talem cum
auditoribus esse necessitudinem, tum demum orator

0) Leg. Theremin: Ber. e. Tug. p. 188. Cff. hac de re
monnit v. Oordt, Orat. laud. p. 10.

(2) Qua dicendi ratione nostra aetate praesertim excellit vir.
Clar. F. J. Domela Nieuwenhuis. Cff. ejus Sermones, II.
Vol. passim.

Unam tandem praeterea movemus quaestionem, quae
quidem pertinet ad dicendi majestatem, gravi-
tatem, persuasionem, libertatem, benevo-
lentiam ac benignitatem. Haec ubique in Jesu
Christi orationibus cernuntur. Num eodem igitur
modo oratori sacro dicere licet ? .. . Sed quid anxie
quaerimus? Evangehi nuncius, sacrorum Antistes,
Dei Christique legatus, cui magnae messis die sui
laboris ratio reddenda erit, ex gravitate sui muneris
cum dignitate et constantia monere, erigere, consolari
debet. Loquitur enim non tantum ut frater ad fratres,
verum etiam auctoritate divina : mandatum suum a
summo Rege accepit. Quum igitur magnum suae lega-
tionis momentum intelligit, atque animo penitus per-
sentit Evangelium, quod denunciat, non suarum ipsius
investigationum meditationumque summam esse, nec
sapientiae humanae fructum, sed Dei sempiterni ver-
bum, nec vult nec potest alio modo dicere, quam
magna cum gravitate et veneranda severitate. Dicit
enim nomine et auctoritate Illius, qui ei ro eùxyyé-
Xiov T?? xxgirog riü QeoXi credidit, quod denunciaret
eadem mente, qua Ipse generi humano id patefecit. -

(1; Iterum manum retinere non possumus, quominus egregia
dramaticae eloquentiae exempla afferamus ex orationibus sacris
posthumis nobis eheu! tam cito abrepti Abmi des Amorie
V. d. Hoeven, Ab. f. CfF. p. 39, 40, 46, 47, 124, 125, 163.
Vid. inpr. oratio de I. Sam. XX: 36. hujus eloquentiae omni
jure specimen dicenda.

Nulla sane ratione sacerdos dicendus est, sanctitatis
nube obvolutus, qui peccatorum t^xpilikmtog trpo? tov
UxTspx esse possit, quasi fisckii? Qsoü xx) xvópóiruv
esset, attamen muneris Evangelici doctor et Christi
minister simul dispensator esse debet [ivo-mpiav @sov, (1)
quippe cui gratia sit data sùxyyexhxcùxt tov xvs^ix'
vixtTTOv ttXoütov tov Xpi(tt0ü. (2)

Quantum igitur interest discriminis inter vulgarem
ac sacrum oratorem! Hic »ab ipso quippe Deo lega-
tus, qui homines adhortetur, gravitate utitur tanto
officio consentaneâ. Nil non adductum ad movendum,
percellendum, persuadendum : omnes sententiae ad
hoc propositum accommodatae : plenae omnes fervoris,
spiritus, persuasionis: verba interdum grandia, am-
pla, eademque lenioribus subinde et quasi concilian-
tibus excepta.quot; (3) Ille dicit ut auditoribus placeat,
illique hcet benevolentiam auditorum implorare, mo-
deste semper de se ipso suisque opinionibus dicere et om-
nia quae profert auditorum judicio submittêre debet. (4)

(2)nbsp;Eph. III: 8. Vidd. praeterea: Spalding: Nuit. v. h
Pred. p. 3 sqq., et Marezoll: Best. v. d. h. Red. p. 83.

(3)nbsp;Praeclara Heusdii verba, in oratione de antiqua Elo-
quentia cum Recentiore comparata, p. 43, 44 coll. cum iis, quae
monuit p. 17: „Habemus certe dicendi argumentum, sacrum
dico, quod, Veteribus ignotum, unum est in paucis ad Elo-
quentiae gravitatem et vero majestatem accommodatissi-
mumquot; et quae sequuntur.

(4)nbsp;Vid. de praecipuo discrimine, de magna differentia, qnae
sacrum inter et vulgarem oratorem intercedit, praeclarum illud
caput, quo agitur de eloquentia sacra in opere Timonis (de
Cormenin): Livre des Orateurs p. 140 sqq.

Hic vero longe alio loco constitutus est. Ut vidimus,
divinae voluntatis est nuncius eique non opus est ut
urbane veniam invocet, quum peccantibus Christi
auctoritate acclamat: l^yii^siiov èàv Tijg (pavîïi (^ftwy)
ixxoû(n]T£, ßii (rx?.tipóvi]T£ Txç xxp^ix? viiSiv' leéiABamp;x

Quodsi hac re plane imbutus est, tum etiam ad
Domini exemplum vera cum persuasione et liber-
tate dicit. Num vero orator sacer apte èt cum vi
èt cum sensu èt ex animi conscientia Evangelium
denunciare potest, nisi penitus persentiat se non
humana mandata, praecepta, monita tradere, sed
Dei Christi que enunciare voluntatem? Qua per-
suasione si caret, nonne ipsa ejus conscientia ac sensus
moralis ei linguam praecludent atque impedient, quo-
minus eâ, qua decet, libertate Dei judicia de hominum
peccatis pronunciet, dicat que: oùx) vfiTv vmxpnxi ad
eos, qui pietatem Christianam simulant. Numquam
tenebras lucem appellabit, aut malum bonum, etiamsi
propterea vitae voluptate hominumque laudibus pri-
vabitur. Nam oùx hn /zxûtiriiç ùtrsp tov h^xirxx-
Xov, oitïè SoDAs? mïp tov xupiov xötov- (2) Neque
honoris sedi neque paupertatis sellae parcentem loqui
eum oportet de temperantia, justitia ac judicio ex-
treme, - èt majoribus natu èt minoribus, èt amicis
èt inimicis ille sit vir, qui tov Cpößov rov Kuphv novit,
ideoque uniuscujusque animi vitia fortitur aggredi au-

Quod tamen ea ratione fiat, qua ab ipso factum est
Sospitatore, cum lenitate, benevolentia ac benignitate. (2)
In suggesto enim sacro ab omni acerbo verbo absti-
nendum est. (3) Quamvis sane Domini oratio subinde
gravissima esset, semper tamen peccanti parcebat,
simulatoribus non item, et ubi eos detexit veL in pec-
catum invehebatur, vel sic tamen accusari non po-
test, quod mordacibus vel acerbis verbis usus sit
contra quemquam, vel hominem perditissimum.

Sic oratori sacro quoque non licet. fastidii vel in-
dignationis sensui prorsus indulgere, mordere vero
et laedere plane ab eo alienum sit; nam praeter-
quam, quod Christi exemplum id jam praeci-
pit, notum ei est religionis Christianae spiritum
esse amóris ac clementiae. Non quidem ei licet ullum
gravitatis vocabulum reticere, metu ne^ male sonet
inter amoris voces, - vel vulnera obvelare, nondum

(2)nbsp;Minime vero, prouti Boilavius de nonnullis poetis,
inter alios de Desmaretz de St. Sorlin, in Poëmate; cui
titulus: Poëme de Clovis, cecinit: (Qu'ils)

Mettent à chaque pas (le lecteur) l'auditeur en enfer,
N'offrent rien qu' Astaroth, Belzébuth, Lucifer;-
De la foi du chrétien les mystères terribles
D'ornements égayés ne sont point susceptibles:
L'Evangile à, l'esprit n'offre de tous côtés.
Que pénitence à faire et tourments mérités.quot;
L'Art Poétique, Ch. III.

sanata, sed evitare eum oportet omnia, quibus audi-
torum animi abalianentur. (1)

Ita profecto verus Evangelii minister, qui Chri-
stum ante oculos habet, numquam agit! Ad
pauperes, sed opes quaerentes divinas, dieet :
fiecKxptoi ^tccxo'inbsp;TrvsviAxri' oti ùi^av strriv

vj ßxfTiKeix Twv cx)pxvSgt;v\ Hiantia vulnera eorum.
qui moesti sunt animo, unguet Christi Evangelio
affirmante: »Dominus vulnerat quidem, sed sanat
etiam neque umquam animum fractum sprevit.quot; -
Animo diffidentibus nuntiabit. Dominum habitare
veUe cum eo, qui animo est demisso. - lis etiam.
qui ad sepulchra lugent, dieet: »Ne lacrymetis, vo-
bis etiam Deus est Deus tutelaris in periculis, pater
orborum, viduarumque maritus. quid ploratis. quem
quaeritis ? - Ejusmodi voces fervoris plenas, imo ex
pectore profluentes audientium animum prorsus ca-
piunt atque ex hac terra ad coelum extollunt. »Tali
ratione. o incredibilem benignitatem ! o nunquam
satis praedicandam clementiam ! ipse Deus homines
alloquitur, atque ut ad se revertantur invitât. Haec
blanda fuit ipsius Jesu, dum in hisce terris versa-
retur, egenos et molestiis oppresses ad se allicientis
vox. Num quid majus, quid antiquius habeat orator
sacer, quam Hos imitari?quot; (2)

O) Vid. Theremin, Ber. e. Tug. p. 148. cum quo dig-
nissimus est, qui conf. Proeve van Beantwoording caett. door
J. C. van Schermbeek, quae disputatio invenitur in diario
Boekzaal der Gel. Wereld, m. .Tanuarii a. 1844. p. 60-64.

■ gt;•([) .iHjnsnfiiWß üjiii'js minfit
-iiriO kip »loJainiiD' ilfo^oß^ä zsj-kt/ odooloiq sil
igt;n UigÄ mmpmaiL .iscm- soIudo atos- muj;
: tsoib . »ßoivih. asJaoTäuup.. «sq» bsa - , e^wqi/öq

Jfiflüg , 0iobix/p J^ioüljnr efroirnoO« • »Jnf^jrntH«
- quot;Jiraiqa mxiiakü mfrainß nini/pmu 3i;p9£i mr,Ete
stjaJKUiif «laaiijjoCI -.;iid/(iJni/o eudücafciftib omicA
ail - .osaimabi Ja» oßiins iüp . oa-ftns^'! alfav
-oy i £iäain'(iaj5lnbsp;:tjoib .inogoF CTioIirqas b« ■ iup

ûi fciiÊbJx'i.euoCL isa aaaü.^a^iïa aid
fîiup- ,srthöor. ^j.rji-iv-isrjbi? raimxiiD
jre omh,8/ui9l(T aitov^'-: rtm;-/nbsp;-

iffiTa .ïasiioJxi) aiûîsfa iî^i BTiamp;J 354 srrpls tofjxq
, ;!MîijpiuiGi o î-msJisfifiginod- «iafidifcsisai o ,sflt«J«i
esnixGc.il axîsQ ssqi ! ntsjJnoinsb Gît-hn-'-jibsinq site.
orôH ■'MÜvtamp;ruinF.fi^iri 'éi bR'iis eapÉ ^-uJinpttfiB'
-ß^jv 8ifi3iquot;3tf2irf-*nl raubnbsp;js^nsld

t6oi v:^''^quot;»»«^»^nbsp;»•«trt^ï.'klöa iup ,taa numiiAa
ühay« ul.ïinófïffll oiißtaqbi.'' ßwp cia^v -O .L

DE JESU CHRISTI ELOQUENTIA, ORATORI SACRO IN
PRONÜNTIATIONE SIVE ACTIONE IMITANDA.

Eîn würdevolles Aenssere, ein scharfer, aber
liebevoller Blick, eine die innere Begeisterung ab-
spiegelnde Gesticulation mögen die Kraft seiner
Reden nicht wenig unterstützt und ihm, den Pha-
risäern und Schriftgelehrten gegenüber, den Lob-
spruch zugleich mit erworben haben : er sei äxtrards
iv U/a.nbsp;Winer.

Sine hac (actione^ summus orator esse in numero
nullo potest; mediocris, hac instructus, summos
saepe superare. Huic primas dedisse Demosthenes
dicitur, quum rogaretur, quid in dicendo primum,
huic secundas, huic tertias.nbsp;Cicero.

Ce qui est le plus nécessaire, pour devenir ha-
bile orateur, et ce qui est le plus négligé, c'est
l'action, la prononciation; et cependant c'est ce
qui contribue davantage an succès de la parole
écrite.nbsp;Roll in.

,ï«A.?«Â», n» .(»««ïlsA. »öoteW-ff niÄ
^Kcsteiaj^e £gt;-iottfii siÄ aiiia , iaiiS ïsüovao'oil
ïoflló» rtjriX wfi ifgt;^in tioiitlooÜnO sBnls^shp
ïiJüïnoJno giasTr tlfala noboSI
HkSl C5j) ,«gt;daj»»3ß3 DoltiteiösrthiaS »fai« ma««
?«»!«■« 1» IM ie !a-jlt;îiwJ uwhow^» Jto siaia^us liatrup

ïSCiimtis fewiwfïa»} »fiÄ sniS
«offl3!tïe';^i5iirôîâ}-isiï .ïhaoiiarà iiEOJog oltoi^
asMiJ:»»«Bgt;»b aséîîï' o'ïIT .»vmqùt eqtrag
, tmlaiirq ï^thaHi-ai ^ïap ,ïoI8ib3»i nmsp .lorfajfa

î^- i -»8ÜÏ3I. tWÏlOiWO» l»ioif
-»d lim»*««^ tJKi^nbsp;S'ri'ï elnbsp;aO -

ssa'a tii^^a« eulq «s iojgt; i» tó ,T093fi$
oo 3a«»'3 ««iiiisqaa 1» ; noÜiiWQoeoig til
»{oTBq jiï ab eïaso« as ogsjsfiyjsf/sBdhiaw -'Jpp

Quamquam nihil de Jesu Actione expresse scrip-
tum reperitur, ex iis tamen, quae Evangelistae nobis
tradidere, multa de ea indicia colligi posse opina-
mur, - quae indicia, a nonnullis negleçta, summi
profecto momenti sunt habenda. In antecessum
igitur vel ex iis, quae supra dicta sunt, vel secun-
dum ea quae vulgo ponuntur et ab omnibus vera
habentur, ostendere conabimur, Jesum ea facul'
täte praeditum fuisse, ut voce et vultu, oculis et
gestu, habitu atque universe actione verbis suis vim
et efficacitatem addere valeret.

Primum igitur ad elegantem ac dignam actionem,
corporis quaedam praestantia necessaria est. Evange-

listae nihil quidem certi hrc de re monent, (1) vel
sic tamen a vero abberrare haudquaquam nobis videmur
statuentes corporis aptam ac venustam figuram, ha-
bitus quandam dignitatem, vocem claram et sonoram,
oris oculorumque decus quoddam Domino prorsus
non defuisse. Hoc saltem verum haberi potest,
Eum turpi quadam deformitate immunem neque quid-
quam in Ejus corporis habitu fuisse, quod vulgare,
quod ingratum esset vel quod nauseam moveret.
Hujusmodi enim vitium prohibuisset, quominus ullo
sacerdotio fungeretur, et sine dubio ab adversariis
hac illave opportunitate Ei objectum fuisset.

Descriptionibus vero, picturis vel imaginibus, qua-
les nobis ab Ecclesia Christiana proditae sunt, fidem
habere haud possumus, quippe quae adeo diversae
sibique invicem contrariae, fabulosae atque dubitationis
plenae sint, ut nullius omnino sint pretii. (2) Pos-

(1)nbsp;Fortasse Joh. 1:14 argumento afferri possit. Nexus certe
hujus loci ejusque consilium, denunciandi Dei filium hominem
esse factum per carnis assumtionem, - dictio: xaï lamp;êaaü/itO-u
xijv ió^av avrov, - sensus et fingendi ingenium discipuli talis,
qualis Johannes erat, pugnant pro significatione externi
quoque habitus, ab altera vero parte dictio nimis est in-
corporea ac sublimis.

(2)nbsp;Cff. Justinus: Apol. 11. c. 35, 88, - Clemens: Stro-
ma«. II. p. 440, - Paedaff. m : I, - Origenes: contra Celsum,
VI: 75; - Tertullianus: de carne Christi, c. 9, - adv. .Tud.
c. 14; - Hieronymus in Matth. IX:9; - Chrysostomus:
Opera ed. Montf. V. p. 162, 163. De christi imaginibus cons.
Winer: Bealworterb. in voce Jesus p. 576, ed. 3«, et doct.
V. Oosterzee: L. v. J. Vol. I. P. II. p. 501 sqq.

terioribus autem magisque accuratis descriptionibus
locus in historia nullus esse potest, quippe quae pia
monachorum fraus merito habeantur. (1)

Melius idcirco nobis videtur Jesu efBgiem ex
internis argumentis componere; arctum enim est
vinculum pulchrum inter verum bonumque. Prouti
abjectae libidines vultum, qui animi imago omni
jure habetur, difformem reddere solent, sic animi
magnitude deformi ac vulgari vultui dignitatem quan-
dam imprimunt, et : quo purior evadit animus,
eo magis per involucrum terrestre elucet corporique
decorem ac venustatem affert. (2) Quod si jam quo-
dammodo in homine depravato animadverti licet,
qui post multos variosque lapsus perfectionem demum
attingere. potest, quanto magis id in Eo locum habere
debuit, cujus vita interna aequabiliter, quiete, magni-
fiée se excolebat. - Ex his efficimus Domino fuisse
corpus decoris, gravitatis ac dignitaris plenum, Eum-

(1)nbsp;Vid. omnino Programma rfe ons et corporis Jesu Christi,
forma, ubi cumulata earum picturarum collectio exstat, He 1 m-
Stadt, 1777; - Doct. Gabler (in Opuscc. H. 638 sqq.) hanc
sententiam impugnavit duobus programmatibus in authentiam
Epistolae Puhl. Lentuli, caett. Jenae 1822. Haec Lentuli epi-
stola ad Senatum Rom. scripta est et prosopographiam Jesu con-
tinet, quae a Jacobi in opus: Geschichte Jesu Jür denkende
und gefühlvolle Leser, quod prodiit Gothae 1816, cap. VIII
et IX translata est, atque aucta additamentis, quae plane
ficta sunt.

que nobis cogitatione depingere licere specie humani
generis pulcherrima ac nobilissima.

Tum variae mentis animique vires ac faculta-
tes Christi actionem sua sponte gignebant. Magnus
animi vigor, praeclara observandi facultas, acre
ingenii acumen, dives phantasiae vis, accurata ho-
minum cognitio, uberrimae cogitationes, sublimes
sententiae, magnifica consilia, - cum mirabili Dei
hominumque amore conjuncta, copulata cum
firma et pura voluntate ac constantia, - haec
omnia cum veritate et ardore enunciata, primarium
Illius eloquentiae constituunt elementum, dictumque
Quinctiliani probant: »Pectus est, quod disertos
facit.quot; Ita enim Ejus orationum actioni nulla obstabat
timiditas, nulla festinatio, nullus languor, nulla
jejunitas, nulla artificia aliave vitia! - Num fieri
poterat, ut orationes suas alio pronunciaret modo
quam quo animus jussit, naturae convenienter, modo
leniter, modo vehementer, sed semper proposito ac
veritati accommodate, semper benevole et alacri-
ter? Nonne igitur intellectu facile atque probabile
est, Jesu pronunciationem necessario omni illa venus-
tate ac praestantia conspicuam fuisse, quam corporis
eloquentia ex animi dotibus oratoris tam praeclari
accipere debet?

Dein oratoria aeque ac dramatica Christi ora-
tionum forma diserte nobis indicat, Eum actionem
haudquaquam neglexisse. Omnia fere sunt depicta.
et saepius, ubi illud non locum habet, e Jesu
dictis elRcere possumus rationem, qua Ejus verba sint

pronuntiata. Quid? quod affirmare praeterea nobis
licet, plures Sospitatoris voces atque orationes tum de-
mum recte intelligi, si vultum Ejus et habitum, vocem.
oculos et gestus nobis ante oculos ponimus. (1)
Quodsi vero dramaticam Ejus orationum formam
attendimus, Jesus nobis in pronunciatione paene
videtur varias partes suscepisse, easque eo, quem
postulabant. sono elocutus fuisse. (2) Ac si porro
reputamus Dominum in dicendo et narrando ora-
tione recta uti solere, cujus natura ac ratio majore
delectatur actione, quam oratio obliqua, tum rem ma-
gis etiam pro certo affirmari posse arbitramur;
praesertim si

Tandem animadvertimus, quam Christi verba
habuerunt vim. An forte illa vis (3) tantum tribuenda
foret divino Ejus orationum argumento earumque
gratae formae? Tum etiam plane negligendum sit,
quales homines Sospitator auditores haberet, vel Judae-
orum mores ignorandi essent, si poneremus claram
perspicuitatem, vim insuperabilem veritatis, repentinam
occupationem subito mutatae convictionis solam suf-
ficere ad vim illam explicandam. Immo ! elegantissima
corporis eloquentia maxime requirebatur ad hominem
rebus externis corporeisque maxime deditum,commo-

(Z) Si vim, quam Jesu dicta habebant, argumentis firmare
velis, adeas Joh. VII: 11, ubi gravissimum hujus rei documeutum
exstat, coli, inprimis, quae doct. v. Oosterzee ad h. I. mo-
nnit in opere L. v. J, Vol. II. P. II. p. 612.

vendum. Christusèt oculos èt aures ad se convertere
debebat, ut sibi viam ad animum muniret; nam
»in iis omnibus quae sunt actionis, inest quaedam
vis a natura data: quare etiam hac imperiti, hac
vulgus, hac denique barbari maxime commoventur.
Verba enim neminem movent, nisi eum, qui ejusdem
linguae societate conjunctus est; sententiaeque saepe
acutae non acutorum hominum sensus praetervolant:
actio, quae prae se motum animifert, omnes movet;
iisdem enim omnium animi motibus concitantur,
eos iisdem notis et in aliis agnoscunt et in se ipsi
indicant.quot; (l) Nonne hoe judicium, hoe testimonium
Ciceronis confirmatum videmus episodio e vita Jesu
petito? (2)

Neque magis vis illa tribui potest popuU benevo-
lentiae; Ejus enim verba discordiam inter multitudi-
nem moverant. Tria Ejus auditorum genera nobis
ab Evangehsta describuntur, (s. 40-43). Eorum agendi
rationem tum demum intelligimus, (3) ubi ponimus.

(3)nbsp;Sic Egelingius: de weg der Zaligheid T. I. p. 413.
sq.: „En verbeeldt n bij dit alles nu eens, zooveel ge kunt,
de stem, het gelaat, de wijze van uitdrukking in dezenlieftal-
ligen Leeraar, in dezen gadeloozen Godsgezant! Stelt u voor,
het vuur, de warmte, waarmede Hij zich steeds zal hebben
uitgedrukt! Nu bevreemdt het ons niet, dat de schare dikwijls
verbaasd was bij zijne leere, en dat eene menigte volks Hem
dagelijks omringde, om het woord Gods uit zijnen mond te
hooren. Nu begrijpen wij het gemakkelijk, dat Hij de diena-

eos externo Jesu habitu, venerationem movente,
perculsos et debilitates fuisse; Ejus placidam firmam-
que fidentiam, dicendi libertatem, vim ac majesta-
tem, verbo : onanem Christi corporis habitum vul-
tumque eorum manus vinxisse. (1)

Sed finem faciamus! Haec enim e multis variis-
que fontibus hausta et omnibus obvia argumenta,
nostra saltem opinione, luculenter probant Jesum
corporis etiam eloquentia, quae dicitur, (2) quam
maxime valuisse. Quam ob caussam in reliqua dis-
quisitione nostra, secundum ipsorum Evangelistarum
indicia instituta, non plane desperamus, rem ad
aptatum finem perducere.

ren van den Joodschen Eaad, die waren uitgezonden, om Hem,
terwijl Hij in den tempel het volk leerde, te grijpen, met
zijne taal en welsprekendheid zoo innam en bedwong, dat zij
onverrigter zake terugkeerden en tot den Eaad, die hun vroeg:
Waarom hebt ge Hem niet gebragt? zeiden: Nooit
heeft eenig mensch alzoo gesproken, gelijk deze
mensch.quot;

(1)nbsp;Summa modestia h. 1. animadvertere liceat, nobis nos magna
spe dejectos esse legentes narrationem hujus rei, a doct. v. O o s-
terzee conscriptam (Z. v. J. Vol. II. P. H. p. 625), ubi vim,
quam Christi verba in militibus habebant argumento tantum
et formae Jesu orationis tribuit. Dignus omnino est, qui
ad h. 1. conferatur vir. clar. Clarisse: Oratio s. altera sec.
Joh. Vn: 46, inserta in ejus sermonibus sacris T. I. Eadem est
ratio locorum, quales sunt Marc. XII: 37, - Luc. IV : 15, 22, -
Matth. VII: 28, ubi vulgares interpretationes nobis plane frigere
videntur, quoties actio negligitur.

Amplam materiae copiam partim distribuemus
secundum Ciceronis Quinctilianique divisio-
nem. Alter altero fusius quidem usuique accommo-
datius de actione scripsit, ita tamen ut uterque prins
de voce ac pronunciatione, tum de vultu et
gestibus agant, quibus nos tandem disputationem
de totius corporis habitu oratoris addemus.

DE JESU CHEISTI ACTIONE SECUNDUM EA,
QUAE NOBIS EVANGELISTAE TEADI-
DEKUNT, INDICIA.

Ex iis, quae Evangelistae memoriae prodiderunt,
apparebit oralem Christi traditionem semper argu-
ment! naturaè orationisque formae accommodatam
fuisse. Quae res accûrata indagatione sane perdigna est!

In ea primum investigetur, qualem haberet vocem,
tum quomodo ea uteretur. - Et primo quidem
loco nobis observandum est, Christi vocem maxime
fuisse canoram ac longe resonuisse ; e longinquo enim
jam ab auditoribus exaudiri poterat. Claro sono e libero
pectore emittebatur, ut patet ex oratione montana aliis-
que, quas sub divo habuit, in httore, e nave vel e colle
ad innumeros auditores, qui amplum sane locum occu-
pabant, - et nusquam scriptum legimus aliquem Eum

non audivisse. Saepius contra mentio fit magnae
Ejus vocis, e. g. fieyd?.^ sKpxvrxTs. (1) Idque
etiam post gravia et continua tormenta ante et per
cruciatum äveßct^asv ê 'ït^troûi; Cpuv^ [js.syàx^. (2) Vis
et quantitas Ejus vocis patet etiam ex oratione,
Matth. XXIII litteris obsignata. Conemur modo
haec verba variosque, qui iis exprimuntur, affectus
suo naturaeque convenienti sono eloqui, et sentie-
mus, quanta contentione vocis opus fuerit ad eas in
templo et coram ejusmodi auditoribus, quales Jesu
erant, apta ratione pronunciandas, ut ab omnibus
recte exaudirentur atque intelligerentur.

Quod vero pluris est, recte etiam voce illa sonora
ac clara utebatur. Jam praecedente nostrae disserta-
tionis parte (3) observare potuimus vocis declinationem
sonique flexum haudquaquam Ei neganda esse, Eum
pronunciandi aequalitatem cum vaiietate conjunxisse,
nunquam tamen incidentem in quandam spiritus ac
soni intentionem, quae graece [iovoroviix vocatur.
Identidem enim vocis sonos variabat pro variis, quibus
atficiebatur motibus, pro diversis orationis membris.
Praeterea, quae supra jam monuimus de Joh. XX:
15, 16 coll. Joh. XXI: 15-17 vox illa sensim magis
magisque crescens in illo s/jtiMV 'lavîi, àyiXTr^? (te
■ffXslov roÙTMv, - i/Âsr^ï ftf ; - (pihslg fis ; vox primaria
sedata est ac moUis, sed semper gravior, magisque

intenta, semper magis movet, donee ad trinam
Christi interrogationem trina Petrus respondet
confessione, amoris plena. (1)

Quoties Dominus ad turbam ibat, memoriae tra-
ditum reperimus, Eum magna voce clamare solere, -
Eum,. sicut veteres rhetores id vocabant, spiritum
collexisse, intendisse latera. Documento sit inprimis
Joh. VII : 28, quo loco tuto assumere possumus,
Eum vocem intendisse, quo molestos istos interpella-
tores ad silentium redigeret (vidd. s. 22 et 27). -
Eodem modo ex Joh. XII: 44, os magna sonans
nobis resonare videtur. Conff. etiam Marc. VIII:
12; Joh. XIII: 21.

Ita igitur baud facile quis negabit, sonum ac
flexionem Ejus vocis semper et plane convenire cum
Ejus affectibus animique motibus. Magna enim ex

(1) Cff. praeterea Joh. VI: 32 et 33-37. Ad priorem locnm
rogat doet. v. Herwerden: „Bedriegen wij ons, of heeft de
Heer deze tegenoverstellingen ook door den toon Zijner stem
op het krachtigst doen uitkomen, en daarbij ook door Zijn ge-
laat nadruk aan dit gedeelte zijner rede bijgezet?quot; Ad alterum
vero haec monuit: „Niet onopgemerkt mag het blijven, hoe de
Heer ongetwijfeld deze woorden op een' zacbten, weemoedvol-
len toon heeft uitgesproken, de bittere smart uitdrukkende,
dat niet allen Hem door Zijnen Vader konden gegeven worden,
dat zoo weinigen in w.iarheid tot Hem kwamen en de lust
daartoe in zoo veler gemoederen ontbrak. Als Hij van g eens-
zins uitwerpen gewaagt, o dan hoort men het Hem aan,
dat Hij zoo gaarne allen behouden zou, zoo gaarne in den
kring der Zijnen opnemen!quot; Het Evangelie van Johannes, rell.
p. 106 et 113.

Evangeliis petitorum locorum copia haue nostram
sententiam firmius etiam probare posset. Legantur
Luc. XIX: 42-44; variaque Jesu dicta, ubi Laza-
rum e mortuis excitât Joh. XI: 33-42. Etiam nunc
ita afficimur, ut audire nobis videamur suavem ac
teneram vocem, consolantem animumque erigentem
sonum. ubi legimus: Qàptxsi rhvQv, ikpéavTXÏ lt;TCi cd
äfixprixt iTOtJt (1) - ixpasi ÔûyxTsp, )5 9rilt;TTi? lt;70v
(TS(TùiKé lt;TS- iTopsùov £(? smvviv. (2) - 6xplt;Te~iTe, èyé
eiiii, [JtM (poßmösi, (3) - ■^ropsvov, liVixki â/ixp-
rxvs. (4) - Omnium autem notatu dignissimus locus
de vocis flexu rursus est Matth. XXIIL Incipit oratio
exordio submissa voce pronuntiato (s. 1-12), magis
magisque incenditur, donec ad altissimum sanctae
indignationis ac propheticae castigationis sonum perve-
nit; - tum leviter reducitur ad flexam et flebilem
vocem (s. 37), ut eo majore vi finiatur et clarius ad
damnantis judicis sonum attoUatur.

»Animi est omnis actio, et imago animi vultus
est, indices oculi.quot; Quam Cicero ni s sententiam
Quinctilianus hisce verbis circumscribit: »domi-

natur maxime vultus. Hoe supplices, hoc minaces,
hoc blandi, hoc tristes, hoc hilares, hoc erecti,
hoc summissi sumus: hoc pendent homines, hunc
intuentur, hunc spectant, etiam ante quam dicimus:
hoc quosdam amamus, hoc odimus: hoc plurima in-
telligimus. hic est saepe pro omnibus verbisquot;, quibus
paulo inferius addit. »Sed in ipso vultu plurimum
valent oculi, per quos maxime animus eminet.quot; (1)
Ex his testimoniis summum cognoscimus pretium,
quod antiqui rhetores vultui et recto oculorum usui
in actione tribuebant. Ab ipso quoque Christo
oculi dicti sunt oi hùxvoi toü tréfiMTog (2) i. e. cor-
poris instar lumina esse, quia reliqua illius mem-
bra oculorum lumine adjuvantur, ut suo quodque
munere recte fungatur, unde ab Artemidoro
Onirocr. 1:28 haberi videntur rov (rófixrog o^tjyo)
KOU jjyffiûWf. (3) - Num credibile est posteritatis
judicium multum ab horum sententiis differre?

(1)nbsp;JnstiU Orat. Lib. XL c. S. § 72, 75. De Oratore Lib.
in. c. 59, § 221.

(3)nbsp;Quod Buffonius etiam recentioribus temporibus bis
verbis docuit : C'est surtont dans les yeux, que se peignent les
images de nos secrètes agitations. Ils expriment les passions
les plus vives et les passions les plus tumultueuses, comme les
mouvements les plus doux et les sentiments les plus delicats.' '
Pulcherrime praeterea haec imago elaborata est a Bernardo
ter Haar, in poëmate: De Taal der Schilderkunst, qaoi inset-
tum est inlibro, inscripto: Verspr, enonuitg. Gedichten ^i. 12 sqq.

etiam e vultu et oculis cognosci possit, num etiam
hoc nomine eloquens dicendus sit? In hac quoque
quaestione Evangelistae nos non destituunt. Legatur
e. g. narratio de juvene opulento. (1) Christus
dicitur ipißhe^jcc? (s. 21) et '^epiß^siixpc.svog. (s. 23)
Quam diversae significationesi commutationesque in
Ejus oculis conspicuae esse debuerunt! (2) Juvenem
intuetur blandis oculis, amoris plenis, discipulos vero
penitus perspicere studet, ut eorum affectus cogita-
tionesque cognoscat. Sectione etiam 27 ^^ Sospitato-
rem aliquamdiu tacentem mihi propono, sed arrectis
oculis discipulos intuentem, quo iis fidem afferat
eorumque animos convertat ad sequentia : Trxpx
xvôpÛTTûit; â'SvMTOv, «AA' où Trxpèc, rcp xxvrx
-yxp luvxTÓ, S(TTI Trapà. rcpnbsp;- Conff dein de

variis vultus oculorumque motibus : Marc. III : 5 :
m) TtspißXe^mevoq xùnvi; (ist opyîjg; - Luc. XXI : I
- Matth. XIX: 26: ipißxi^pxg; (3) -
Marc. VIII : 33 : îSwv superciliis contractis dénotât

(2)nbsp;Non negligendum est discrimen inter verba composita ac
simplicia. Ubi emmè/^fiXiTCttv, ivaßX£jrei.v\eli!ieQi'ßlixea»ai,
legitnr, ipsa vocis Etymologia jam indicat, verba illa majorem
vim ac significationem habere quam simplex ßKimtv. Cf. Wi-
ner: Gramm, d. N. T. Sprachidioms, III. Abschnitt, 5quot;. Cap.
§ 56, p. 504, ed. ßae, ubi de vocibus èvafiXé7Cei,v (p. 506) et
èftfiUrtetv fig (p. 508) earumque significatione, quam locis al-
latis habent, paucis verbis agit.

(3; Act. I : 10, 11 verbum lii,ßX^7ceiv commutatur cum
ubi profecto non de cernendo tantum cogitaudum
est. Cf. Luc XXII: 66.

vultum minacem; - Lue. XXII : 61 Mßxei/s, quo
Petrum oculis intentis ita adspexit, ut vix ac ne
vix quidem illud describere audeamus.

Seena est in domo Pontificis Maximi. Christus a
vilibus ministris deridetur injuriisque afiicitur. Probris
et conviciis obruitur, neque id satis erat. Post Euta
stabat Petrus, qui Dominum secutus erat usque
in domum principis sacerdotum atque servis et mi-
nistris se inmiscuerat, - Pètrus, .qui ad trinam
tentationis vocem trina respondet negatione. Qüo
facto Dominus conversus lapsum adspexit discipulum
oculis, qui plus significabant, quam verbis exprimi
poterat: »Petre! Petrel Magistrum ac Dominum
tuum denegasti medium inter ipsos Ejus inimicos ;
tu, qui me, ut dicebas, i(l) nunquam denegaturas
eras, etiamsi morti mecum occumbere deberes !
Petrel Petrel Quid fecisti? Adspice hunc meum
vultum cruentum! Vexatum hocce corpus! - sed
abi ! Venia jam tibi ! Abi, peccati te poeniteat !quot; -
Haec et longe plura in oculorum Jesu obtutu mihi
videntur perspici potuisse. Petrus saltem foras
egressus amaras fudit lacrymas.

Porro. Subinde etiam Ejus ocuh summam signifi-
cabant fidentiam, adversariorum contemtum, saluta-
remque Ejus victoriam de eorum vitiositate. (2)
Quibus tandem locis eos addimus, ubi Christus
dicitur coelum suspexisse oculosque sustulisse, quoties

preces funderet, (1) et... sententiam nostram nulla
praeterea indigere demonstratione, speramus.

Fortasse quis rogat, num locus de risu ac fletu
ad vultus motus referendus ac propterea hîc trahendus
sit. Dominum flevisse, duobus tantum locis memora-
tum reperitur. (2) Apud antiques oratores pertinebat
ad artificiosa rhetorica; praestigiae erant. (3) In Jesu
vero tristitia illa naturalis ac sincera erat manifestatio
animi graviter afflicti; Christi lacrymae sanctissimi
erant sensus, imagines generosi ejus animi. Prima
enim vice mortis vîndiciae atque »Trurrix? pervicacia.
altera vero hominum miseria malitiaque Ejus lacrymas
movebant. Non magis autem Christi lacrymas effe-
minatae mollitiae aut atrae melancholiae, pravo animo
aut fallaci ostentationi tribuimus, quam timemus Ei
absurdi quid vel abjecti adspergere, ubi de Ejus lacrymis
mentionem facimus. Quid? quod cum praestantissimo
oratore sacro affirmare non dubitamus, in illis etiam
conspicuam esse summam Ejus eloquentiam. (4)

(1)nbsp;Matth. XIV: 19. Luc. IX: 16. Joh. XI: 41, XVn:l,
alibi. Mirum sane Qninctilianum snpplicem coeli adspeclum
plane silentio praeteriisse. Non item Plinius in puleherrimis
precibus, quibus laudes Trajani terminât. „In fine órationisquot;
caett. Panegyrioi, cap. XCIV. — Sic quoque Aristides
apud Plutarchum.

(4)nbsp;v. Oosterzee in Oratt. ss .p. 288. „Welsprekendquot;inquit,
„waren zijne woorden, welsprekend was zijn zwijgen, maar
in welsprekendheid staan hij dat spreken en zwijgen zelfs zijne
tranen niet achter.quot;

»Numquam visus est riderequot; ita inter alios
Publ. Lentulus Proconsul ad Senatum Romanum
scripsit, quae verba, quamvis descriptio de Servatoris
corporis forma fabulis referta est, tamen lubenter
nostra facimus: imo merito nos contendere opina-
mur, Jesum nequaquam ad tale quid propensum
esse potuisse. Innoxiae stultitiae, levia socialia vel
civilia vitia ludenda ac ridenda sunt; vitiosas vero
ac pravas actiones earumque incommoda ridendo
impugnare, odium, non morum emendationem parit.
Talis agendi ratio insuper pugnat cum sancta gravi-
tate indefessoque studio, quo suum in dicendo con-
silium assequi summa ope nitebatur. Denique sacra-
rum litterarum, Dei religionisque irrisores hoc ipsum
forte tanquam optatam rem arripuissent, in qua im-
purum sui ingenii acumen exercerent. Magna igitur
animi intentione iteramus: si bis tantum lacrymatus
est Sospitator noster, numquam sane risit. (1)

Hucusque egimus de varia vultus oculorumque
s^nificatione ; restât igitur ut pauca quaedam ex
Evangeliis afferamus de Jesu gestibus. In his
enim adspectabilis actionis forma maxime cernitur.

(1) Longe a nobis abest contendere in ridendo pravi aliquid
vel quod reprebensione dignum sit, situm esse; neque invebi-
mur in eos, qui existimant, Christum etiam hoc innoxio
hominum more (quamquam rarissime) usum fuisse. Hoc loco
tantum de iis agimus, quae ex Evangelistarum narrationibus
efSci possnnt. Conf. porro Quinctilianus 1. 1. Lib, VI: 3:
de Risu, et Reinhard: de vi, qua resparvae afficiunt animum
§ 43, 52.

qua in re orator non aeque tuto sensum a natura
inditum sequi potest atque in vultus motibus. (1)
In examinanda autem ratione, qua Dominus gestibus
usus sit, magna diligentia ac studio scripta Evange-
lica sunt legenda, quamquam hoc etiam loco ex iis,
quae in antecessum posuimus, sequitur, Eum. ora-
toriis modicisque motibus iUam quam vellet efficacita-
tem suis verbis addere valuisse. (2)

Conferantur MarcNlW : 30, ubi minans procul dubio
digitum sustulit Christus, sect. 33 manum porrexit,-
etiam Joh. I: 48 et Matth. XVI: 18 tuto assumere
possumus digitorum actionem ac manuum gestus cum
Ejus verbis junctos fuisse; - Luc. VIII : 24 videmus
Eum brachio sublato contractoque pugno tempestatem
coercentem. Etiamsi enim his locis non disertis ver-
bis de gestibus mentio fit, vel sic^ tamen res ipsa
tali modo nobis ante oculos ponenda est; imo vero
luce clarius id nobis apparebit, si modo scri-
pturam sacram cum judicio legimus et rite oratoris
agendi rationem perspicimus. (3) - Sunt qui putent.

(1)nbsp;Haud insulsa est comparatio, quam me alicubi legisse
memini: Manus sunt quasi priores equi currus, quadrijugis equis
tracti; multo longius a rectore remoti ampliore spatio et libe-
rius se movere possunt; saepe in contrarias partes insiliunt,
ideoque multo majore diligentia ad eos regendos opus est, quam
posteriores postulant.

(2)nbsp;Christum pro concione gestus usurpasse Hegemeister
scripto peculiari a».- 1774 edito probavit, quod tamen scriptum
frustra mihi comparare conatus sum.

Dominum verba : Avaxrs tov votov toûtov , xoCt èv Tpilt;r)v
^liépm èyspSi xÙTOv, (1) pronunciantem se ipsum di-
gito monstrasse; in his certe: oSrôç ètrrtv ô xpro? 6
èx toü oùpxvoû xxTxßxlvcov, quot;vx tig x. T. A. (2) et fortasse
ubique, quo formula: uVo? tou xvùpiirov usus est, se
ipsum significavit. Gestus maxime oratorios reperimus
Matth. XVIII : 2, 3, ubi. junioribus de summo in regno
coelorum loco disputantibus. puerulum e turba ad se
vocatum amplexus est cum summae voluptatis signi-
ficatione. - vèl ubi discipulos ad humilitatem incitans,
iis pedes lavit, (3) - vèl ubi, indicans quid incre-
duhs immineret Judaeis, ficum, quae spem fefellit,
coram discipulis aridam fecit, (4) - vèl ubi illa de
muliere in adulterio deprehensa sententiam dicit: (5)
plane Jesus malignum Pharisaeorum consilium per-
spiciebat, qui Eum captiosa quaestione irretire conaban-
tur. At longum tenens silentium ac deorsum inclinans
digito scribebat in terra. Quanto acumine et gravitate
hoc loco tota Christi agendi ratio est, quam sensus
pleni sunt Ejus gestus I (6)

(6j Conf. ad h. 1. Heumann: Inierpr. Geograph. Christi in
nova Syll. Dissen. P. I, Diss. V. p. 173; - et Enthymius
Zigabenus, qui ad h. I. de Jesu in terra scribente: ötccq
fläO-aCiquot; inquit „jroAAaxn; moi,itv oi iirj S^iXovTn; Moxqlvead^tti
jr^ö; rot'e iQoitävTaf axat^tt xul dud^iaquot; x. t. X.

Agentes de Jesu corporis habitu, tanquam de
Ejus actionis parte, omnia ea inteUigimus, quibus
personae suae dignitatem addebat, - omnia, quibus
animi mentisque praestantia ac majestas omnium
oculis patebat, ac quibus sohs summum interdum
verbis suis et factis pondus addebat, immo! multa
magnifica mirabiliaque perficiebat. Hue celeritatem
suadendi, jubendi, agendi firmamque in iis con-
stantiam referimus, praesertim in iis rebus, ubi
vulgaris homo consilii inops foret vel incertus dubita-
ret. Ita e. g, videmus firmum deliberatumque Ejus
habitum Luc. VIII: 54, 55, - Matth. XIV: 15 sqq..
Luc. XXIV: 41 et tandem Matth. XVI: 4. ubi
subito orationem suam abrumpit ac summa indignatione
motus ob Pharisaeorum Sadducaeorumque malitiam
et vTroupKTiv, gravique tristitia affectus propter parvam
discipulorum fidem. surgens abit.

Sic etiam, ubi nobis totam Domini agendi rationem
ob oculos ponimus, inter ea, quae /oÄ. XII : 23-50
occurrunt, arctum necessariumque est vinculum.
Legimus enim Ejus exhortationem inde a sect. 24a
usque ad 36am ; - qua finita lente ex multitudinis oculis
discedit, quibus parvis temporis momentis Evangelista
utitur ad narrationem persequendam, eamque firman-
dam, donec sect. 44-50 J es um iterum dicentem au-

dimus. Abiens enim semel subsistit. atque conversus
magna claraque voce ad congregatam clamat catervam :
ó TTitrTevav sï? £gt;£, où mcTfUi/ s'i? èiù, «XA* eU tov

Animi qua excellebat moderatione Christus cor-
poris sui habitui semper eam vim addidit, cui resi-
stere nemo posset. Quantopere id omnes commoveret
legimus Joh. VIII : 59, et Luc. IV: 29. 30. Quum
Ejus adversarii in templo Hierosolymitano surrexis-
sent, ut Eum blasphemorum poena afficerent, atque
lapides jam arripuissent . quibus Eum occiderent. veloci
sed firmo incessu saevientem multitudinem, nullo Eum
retinere audente. transiit. - Et ubi Nazarethani insana
ira commoti Dominum a cathedra abripiunt. ut Eum
e praerupto urbis loco dejiciant, de improviso viam
sibi aperit per adversaries pertinaces, eorumque ma-
nus quasi vinctae pedesque constricti videntur. Num
igitur hoe loco de miraculis cogitandum? Minime
gentium; nam placido et firmo gressu, quo procedebat.
intrepido vultu, quem ostendebat. sublimi reverendoque
habitu, quem prae se ferebat. minanti atque acri
oculorum acie, quam in omnes partes intendebat,
saevientem illam turbam morabatur atque retrocedere
cogebat, ita ut incolumis, acsi eorum dominus esset,
per medios furentes abiret. (1) Talem Christi trium-

(1) Cff. porro .Toh. 11:13 et Maith. XXI: 22 sqq., ubi nar-
ratio de templo a Jesu purgato legatur ap t. Oosterzee: X.
v. ./. V. II. P. I. p. 54 sqq. et Orationes sacrae p. 225
inprimis p. 229 et 230.

Ac veluti magno in populo quum saepe coorta est
Seditio, saevitque animis ignobile vulgus;
Jamque faces et saxa volant : furor arma ministrat :
Tum, pietate, gravem ac meritis si forte virum quem
Conspexere, silent, arrectisque auribus adstant.
Unum praeterea afferamus specimen pulcherrimum
mirae, quam Dominus erecto intrepidoque corporis
habitu manifestabat, potentiae, quod nobis Johannes
cap. XVIIIo : 4sqq. Evangehi sui tradidit. In introitu
horti, ubi Jesus preces effuderat, adest cohors a
synedrio ad Eum prehendendum emissa. Accedunt
ad Eum milites, gladiis fustibusque armati, sed nullo
commotus metu latronibus obviam procedit. Eos
rogat: riva ^yitêïts', Respondent: 'Ir^ovv tov NâÇ'amp;i-
pxïûv. 'Eyw sli^i, inquit Dominus, et tanquam tonitru
perculsi retrocedunt et in terram procumbunt.

Quisquis unquam occulta, sed ingenti suae majes-
tatis vi venerationem movit, eo maxime excelluit
Christus. Resisti non poterat terribUi illi oculo-
rum aciei ; sublimis erat Illius habitus. Et, si historia
gentium mentionem facit percussorum, qui tela, qui-
bus magnam virum percuterent, perterriti e manibus
projecerunt, 'quum hic impavidus eos adspiceret oculis
vel gravibus alloqueretur verbis, - si interdum seditiosam
turbam nobis describit, quae nulla vi coerceri videbatur,
unius tandem sermone sedatam, qui existimatione ac

fide aequalium suorum gaudebat, - si nobis etiam
documenta ejusmodi reverentiae tradidit, ut rudes
milites terrore percussi fugerent, ipso eo temporis
momento, quo claro belli duci manus inferre vel-
lent, (1) - sacra historia hoc loco rem gestam depin-
git, quae nulla ratione cum illis aequiparari possit.

Ille tamen summae majestatis habitus nunquam
tam gravis erat, ut Ejus suavitas ac modestia, de
quibus supra diximus, tolleretur. Utraque enim in
praestantissimis hominibus saepius conjuncta reperitur.
Venerabilem illum habitum, generosam illam, magni-
ficam, divinamque staturam mitigare coelestique be-
nevolentia atque amore ornare solebat, quoties animo
contritis fiduciam addere, timentes ad se allicere, vel
dolentes confirmare aut erigere vollet.

Sed aliud quid nobis insuper observandum est.
Dominus enim maxime etiam tacendo eloquens erat.
Petrum quum adspiceret, ne verbum quidem ex
Ejus ore profluit; brevissima enim syllaba oculorum

(1) Non possumus non ad h. 1. Voltarii describere verba:
Déjà des assassins la nombreuse cohorte.
Du salon, qui l'enferme allait briser la porte;
H leur ouvre lui,même, et se montre à leurs yeux.
Avec cet oeil serein, ce front majestueux,
Tel que, dans les combats, maître de son courage
Tranquille, il arrêtait ou pressait le carnage.
A cet air vénérable, à cet auguste aspect.
Les meurtriers surpris sont saisis de respect.
Une force inconnue a suspendu leur rage.quot;

obtutüs vim sustulisset. Et non solum coram Ca-
japha, coram Pilato, coram Herode (1) tacuit,
sed multis quoque aliis temporibus, ubi alius quis
verisimiliter locutus esset. Ubi explicatio vel respon-
sum expectaretur, videmus Eum subinde tacere, su-
bito sermonem abrumpere vel de aliis rebus loqui
incipere. Sic e. g. prudenter quaestionem, num
Jacobo Ipse major esset (2) omittit, de re sua
tantum, de aqua vitae memorans. Sic repetit sub-
inde, quae antea jam ab Eo dicta erant, (3) ac caete-
rum de improviso tacet. Magnam vim tale silentium
habet. Sapiens enim interdum tum plurima dicit,
ubi tacet, et verissimum re vera antiquorum est
proverbium: proximus ille Deo est, qui seit
ratione tacere. (4)

Ita demum Jesu eloquentia exteriore q. d. adum-
brata imaginem divinae Ejus magnitudinis praestantiae-
que, ut Doctoris et Oratoris Sacri recte absolutam exis-
timamus. Quoties enim mentio fit de Jesu Christo,
tanquam verbi divino Ministro, non solum argu-
mentum formaque Ejus sermonum spectanda est,
sed tota Ejus persona, qui oratorem agebat; interna

(4)nbsp;De hoe grarissimo Christi silentio cff. Tholuck: Gethse-
mane-Golgotha sec. Matth. XXVI: 62, 63a; . A. de Roos-
malen, VOrateur'. „Lesilencequot; inquit, „est en certaines circon-
stances plus éloquent que la parole.quot;

atque externa Doctoris forma ac natura consideranda
est. Hanc ob causam disquisitionem de Ejus actione
necessariam habuimus. Erunt forsan, qui nobis ob-
jiciant, nos opus inutile vanumque aggressos esse,
quippe quod oratoribus sacris (omissis vitiis, quaelabori
nostro inbaerent) parum prosit, piisque Christianis
nullum omnino commodum afferat. - Contrariam
sententiam fovemus. Rogamus enim quemvis theo-
logum: »nonne imago Domini, tanquam Oratoris,
imperfecta plane ac vitiosa, nonne adumbratio Ejus
denunciationis ac laboris mendosa mütilaque fuisset,
nisi ea, quae supra attulimus, Evangelistae nobis
tradidissent; - vel si memoriae traditum inveniremus,
Sospitatorem sive ingenio ac natura, ad dignam elegan-
temque actionem conformatis, non usum fuisse, sive
hanc virtutem plane Ei defuisse, - nonne ille theo-
logus nobiscum aliquid in Domino rite desideraret,
quod Ei tanquam populi Doctori, ad recte opus man-
datum peragendum defuisse non debuisset?

Sed ulterius etiam progredimur! Indagatio iUa de
Jesu pronunciatione èt sacrorum Antistiti èt in-
docto Scripturae sacrae lectori vel auditori maxima
ac certissima commoda praebet. Quam enim utili-
tatem Evangehorum interpreti afferat, supra jam
paucis speciminibus demonstrare conati sumus. At
non tam criticis, grammaticis, dogmaticisque librorum
sacrorum investigatoribus, quam Evangelii nuncio,.
cujus est auditoribus suis res memorabiles, orationes
sermocinationesque e vita Domini clare ante oculos
ponere, sed praesertim iis, qui in denunciatione verbi

divini. et in domestica quoque lectione intimo ducuntur
studio, vim ac efficacitatem Evangelii penitus sen-
tiendi, - qui ante omnia ipsis Sospitatoris verbis
animos suos nutrire cupiunt, iisque nunquam satiari
possunt, qui semper majore veneratione, amore,
voluptate Christum prae omnibus, immo solum de
rebus vitae aeternae regnoque coelorum dicentem
audire gestiunt, - iis, inquam, Evangeliorum augetur
pretium et ubertas, si Ejus imaginem a sacrorum
Antistite propositam intuentur, quam postea. Ejus
verba legentes, quot;denuo sibi animo fingere possint.

Omnium enim temporum experientiâ dilucide pro-
bat, majore utilitate et voluptate, majore attentione
et diligentia eorum hominum verba legi vel au-
diri. quos ipsi noverimus vel audiverimus, quo-
rum habitum, vocem, vultum gestusque nobis in
memoriam revocare possimus. In Sospitatoris oratio-
num lectione hoc quidem fieri nequit, attamen dis-
quisitio de Ejus actione recte instituta et absoluta
docere nos oportet, quomodo sanctae phantasiae
ope eam penuriam, quodammodo saltem, resarcire
iisque incommodis mederi possimus. Tahs enim ex-
positio ingenio ampliorem fingendi materiem praebet,
animum magis tenet, voluptatem äuget et revera
uberrimos gignere potest fructus. Altius ita in prae-
stantem Servatoris indolem penetramus, melius con-
silium, rationem, vim Ejus verborum perspicimus,
integri loci magis nos capiunt, acriores aculeos relin-
quunt, penitus memoriae inhaerent, et non amplius
legimus, quae Evangelistae de Jesu Christo nar-

rant, sed audimus ac videraus Eum ipsum loquentem
atque agentem. Verbo: Indagatio de exteriore Jesu
eloquentia cum unicuique• oratori sacro summi.est
momenti, tum coetus sociis auditoribusque sumnaâm

Cavendum tamen est'a rnmia exaggeratione;
ne- de Ejus morum Integrität© acwSummo-docendi
dicendique muneris pretio aliquid detrahamur, nein
supervacaneas inutilesque digressiones vel descriptio-
nes incidamus. Inprimis igitur oratori sacro videndum
est, ne inopportune tempore personae suae et acti-
onis mentionem faciat. Nam ad eum, qui animi
consolationem lucemque desiderat, vel harum pos-
sessione jam beatus est, parum sane refert, quo
vultu, qua voce, quibus gestibus Dominus locutus
sit. Tantummodo ubi orator sacer bistoricum tractat
argumentum, ejusmodi quasi depingendi ratio utibs

Quod autem ad alterum exaggerationis locum,
de quo monuimus, attinet, maxime cavendum est,
ne Christi morum integritas Ejusque dicendi mune-
ris summa dignitas deprimatur. Ejus actione assimu-
landa fallaci phonascorum, histrionum demagogorumve
artibus. Evangelium, quod denunciavit, sua ipsius
vi auditoribus persuadere, eosque movere debebat,
quippe morali sensu liberos ad illud probandum
atque accipiendum. Inde patet Christi actionem
certum tantum definitumque pretium habuisse; nihil
aliud erat, neque esse poterat, nec debebat, nisi sub-
sidium ad altius sublimiusque consilium assequendum.

Itaque imaginera Ejus, - qui non magis factis quam
verbis valuit, qui docebat wç s^ou^Ixv £%av, xai
cùz «Ç 01 TpxiiuXTslç, (1) non ut frigidi angustique
Scribae et Pharisaei, - pro viribus nostris absolvimus.
Oratori sacro etiam nonnuUa ex Ejus pronunciatione
imitanda commendaturi, huic argumento finem im-
ponimus superiora dicta itérantes: oùUtots ovtuç
èy,xKnlt;T£V hùpmoq, àq ôuroç o âvûpauro?. (2)

Num post ea quae diximus, demonstratione opus
est corporis eloquentiam oratori sacro haudquaquam
deesse debere? Attamen! quam tristi fortuna inter
christianos Evangelii nuncios omnium temporum, sec-
tarum, terrarum usa est! quam male et inique nostra
in patria habetur ac tractatur etiam ab oratoribus
valde praeclaris! (1) Nonnullis saltem exceptis, qui-
bus natura praestantissimum aptissimumque ingenium

lt;1) Conf. omnino ad h. 1. consult. A. Bogaers in commen-
tatione praemio ornata; Over de uiterlijke welsprekendheid p. 329,
inserta in operibus societatis, quae dicitur: Hollandsche Maat-
schappij van fraaije Kunsten en Weienschappen T. I. 1840.

indiderat, a plurimis negligebatur, quoniam nullo studio
eam dignam censebant, vel existimabant eä munus suum
inquinari. Ejusmodi arte profana facile ideo carere
se posse credebant. (1)

Perversa sane opinio! Nam quis est, qui infitias
eat, vocem, sonum, vultum, oculos ac gestus èt
secum invicem èt cum totius corporis habitu copulata
totam humani sermonis orationisve notionem consti-
tuere , et in enunciandis communicandisque animi
affectibus ac cogitationibus, sua sponte et necessario
in lucem prodeunda esse? Cuinam hcet hac quoque
in re separare quae Deus conjunxit? (2) Nonne sum-
mae incuriae accusandi sumus, dum omne studium col-
locamus in inveniendo et scribendo, in materia ac
forma orationum, - praeclaram vero bene eloquendi
facultatem, elegantemque corporis actionem, quae
summi est momenti ad fehcem et optatum conatuum
nostrorum eventum, cum in nobis tum in aliis exco-
lere et perficere negligimus? (3) Humanae enim
Creator indidit indoh, ut ' quando loquimur , totus
homo hujus r rei particeps foret. Unusquisque igitur
--i— 'nbsp;. , tl : ■ ; ,i;irr -

fl) Digna, quae ad h. 1. consulantur Sünt verba 'eter.'Op-
zo om er: „Dat dè uiterlijke voordragt eene'Klitist'is, TOarin
weinigen het ver hebben gebragt, zeer enkelen als meesters
kunnen optreden, zal wel door niemand worden betwijfeld.
Maar juist omdat zij eene kunst is, heeft zij bij menigeen met
vooroordeelen te kampen J' - et inprimis quae sequuntur ad
vulgares objectiones refellendas, in diario Lucifer, na 23, a' 1850.
. (2) Prae aliis cf. Bogaers 1. 1. p. 227.nbsp;i. ...

orator, cui re vera cordi est, vim fructumque verborum
suorum augere, omnes vires intendat, ut sibi compa-
ret artem ea, quae invenit atque elaboravit, bene
eloquendi et pronunciandi.

Ne quis falsa opinione ducatur unam solamque
naturam hac quoque in re optimam esse magistram,
nec sibi regulis, praeceptis artis vel excertitatione
opus esse, o Praeterquam quod hanc objectionem aeque
obsoletam ac praejudicatam opinionem esse censeo,
saepissime praeterea perversa ei tribuitur sententia. Si
antiqui jam rhetores praecepta, quae de actione dabant,
contra hos (ut ita dicam) naturae sectatores defendere
debuerunt, hbenter huic defensioni subscribimus,
fatentes: Naturam artis quidem esse magistram, sed
simul contendentes : eandem hanc naturam vicissim
arte esse poHendam atque emendandam, quippe »quae
humus optimas producat fruges, non tantum snapte
natura pinguis sit et fertilis, sed insuper laborari,
aratro verti atque seminibus spargi debebit. Ecquid-
nam eum praeclarum unquam scriptorem fore credi-
deritis, qui, etiamsi divinioris fere ingenii facultatibus
praeditus sit, nulla tamen disciplina has naturae dotes
excoluerit, Rhetorum scholas non frequentaverit, ar-
tem grammaticam nunquam didicerit, largam verborum
supellectilem et dicendi quasi silvam sibi nullus com-
paraverit, pulchritudinis sensum ad optimorum Poeta-

rum atque Oratorum lumina non accenderit, Elocutio-
nem sexcenties sub limam non revocaverit aut hujus
luxuriem stilo saepe vertendo non depaverit, autuma-
tisne, inquam, ejusmodi hominem, ingenio praeclarum,

arte vero rudem, Orationis suae elegantiis quemli-
bet lectorem, poljtissimum etiam, captaturum esse?...
Quod autem in scriptore, qui ad summam perveniat
laudem, urgentis est necessitatis, idemne illud in pro-
nuntiatore nullius erit momenti?quot; (1) Ulterius pro-
gredimur, statuentes, eo eifato : » Natura artis magistraquot;
significationem exercitationfs artisque jam contineri,
summamque artis laudem esse, quando adeo praeclara
sit ut affirmari possit eam naturam esse factam,

Quisque orator igitur se ipse diligenter examinet,
actionem suam eum natura conférât, quo vitia sua
erroresque consuetos detegat et corrigat. Tum demum
corporis Ejus eloquentia naturalis erit descriptio eorum,
quae animus cogitat ac sentit. (2)

At Christum intueamur et rogemus, an non
actione in liceat summi Magistri exemplum imitan-
dum sibi proponere? Nobis saltem videtur omnibus
Evangelii nunciis acerrimus esse debere stimulus, ut
operam dent quam maximam eleganti corporis actioni,

(1)nbsp;B. H. littlofsii verba, Vid. ejus Oratio: de Eloq.cxter.
quam vacant interiorisque consensu, rell. p. 10 sqq. Conss. Bo-
gaers 1. 1. p. 221 et clar. Op zoo mer 1. 1. 2o.

(2)nbsp;„H rejettera loin de lui tout ce qui ne sera point l'inter-
prète fidèle de ses sentiments, de ses pensées; sa conviction,
sa foi, son âme tout entière se manifesteront noblement par
chacun des grands moyens, que Dieu lui a donnés: la voix,
la physionomie, la tenue et le geste.quot; A. de Eoosmalen:
V Orateur p. 269. Cff. et ITénelon: Gesprekken, caett. p. 71 et
Schranti annot. ad h. 1. v. d. Palm: Redev, over den waren
aard d. welsp p. 72, quae reperitur in opere, cui titulus est:
Redev. en losse Geschrijten. Tom. I.

et hac quoque in muneris sui parte tantum efficiant,
quantum viribus valeant. Nobis videtur oratori sacro
haudquaquam licere haec eloquentiae praecepta negligere
aut contemnere, quandoquidem Christus, summus
Dei legatus, viam ei monstravit. Secum reputet praete-
rea , infimam quoque plebem dignam corporis eloquen-
tiam magni facere ac probare, auditores quoque minus
excultos eo moveri quod pulchrum decorumque sit. (1)
Quomodo tandem credere possumus, sacrorum Anti-
stitem Evangelii vim salutarem penitus animo sentire,
si reügionis placita non denunciet severa illa gravitate.
amore, alacritate, ardore, quae persuasionis verae-

(1) Praeclare omnino Bogaers. 1. I. p. 329: „Gij vooral,
kanselredenaars, miskent en veronachtzaamt dien bijstand niet!
Wat? tijd en vlijt besteedt gij om uwe preek bondig, leerrijk
en opwekkend te maken; gij beijvert u om ze fraai en ordelijk
te verdeden en om die deelen wijselijk te rangschikken; gij
legt er u op toe om uwe rode in eenen stijl te schrijven, die
met het gewigt der zaken strookt; ... en zoudt gij dan de
middelen verzuimen, die onder Hooger zegen, uwen vromen
ijver volledig bekroonen en uwen moeijelijken arbeid zoo vrucht-
baar mogelijk maken moeten? Of acht gij het misschien bene-
den uwe waardigheid, op uwe stem en uw uiterlijk te letten?
Zijn het dan de werktuigen niet, die God u ter mededeeling
uwer gedachten en gevoelens geschonken heeft, en die gij zoo
goed en doelmatig, als immer doenlijk is, behoort te gebrui-
ken? Menschen zijn het, tot wie gij uwe woorden rigt; zwakke,
zinnelijke wezens! Komt hunne zwakheid in het redelijke ter
hulpe, en daar uwe taal zich geen toegang kan banen tot hun
gemoed, dan onder het geleide der zinnen, zoo zorgt (het is
pligt!) dat uwe taal de geschiktheid bezitte om, onder dat ge-
leide in te dringen in het gemoed!quot; et quae sequuntur.

que divinae veritatis conscientiae verissimae notae sunt
ac criteria, - si non plane fervore atque ardore
illo imbutus sit, qui e sancto Dei Christique bomi-
numque amore oritur. Externa enim forma, exter-
nus habitus vulgo interni est imago ac speculum. (1)
Nunquam tamen orator sacer eam palmam secte-
tur, quae histrionis est. Etenim, quod recte monuit,
Lulofsius: (2) »èt divini verbi minister et cau-
sarum Patronus, quibus plerosque rehquos addatis
Oratores, quidquid nimis scenicum sit, respuant.
Non comoedum esse, sed oratorem volo, ait Quinc-
t ilia nus; (3) neque minus egregie Cicero distin-
xit inter Oratores, quos nempe ipsos veritatis acto-
res, et Histriones, quos ejusdem veritatis tantum
imitatores appellaret.quot; Tum demum ad artis
fastigium adscendit, quum auditores oratoris obliti,
sermonem tantum ejusque verba audiunt, eorumque
animi, ut ita dicam, cum praeceptis, monitionibus,
consolationibusque coalescunt. Semper longissime ab
oratoris consiho absit hominum plausum, aut gloriam sibi
parandi studium. Quamvis auditores, ad quos dicit, ve-
hementer pulchrae rerum formae dediti sint, nequa-

(1)nbsp;Idem fere Bogaers: „De ware uitwendige welsprekend-
Iieid is wezenlijk niets anders, dan het getrouwe zinnelijke af-
beeldsel van de inwendige; zij is het sehoone ligchaam, dat
alle kracht derft, zoo er geene ziel in woont.quot; Conss. quae
monuit p. 218, 219.

(2)nbsp;Oratio laud. p. 17 coli, cum iis, quae monuit p. 20. Vid.
porro Bogaers: 1. 1. p. 429 sqq.

quam tamen aetatis suae indoli obsequetur. ubi haec
nimia postulat. Eatenus tantum ei inserviet, quatenus
sancto consilio orationum suarum utile ac salutare esse
possit. Nullo modo ei fas est sensus corrumpere, cu-
piditates incendere, phantasiam opprimere atque ita
agendo auditores suos, exaggeratis sententiis obscu-
risque imaginibus abreptos, tanquam machinas ad se
trahere.

Hanc ob caussam corporis eloquentia certis semper
circumscribatur limitibus. Vidimus enim, quomodo
Dominus quoque fertilitatem viresque ingenii sui coer-
cuerit. Plane igitur ei interdictum est, ardentibus
verbis ac scenicis gestibus gratiam et laudem sibi
captare. Veritatis, persuasionis vis, muneris sancti,
quod ei mandatum est, sensus, materiae tractandae
amor, piaque cupiditas, ut Evangelium, quod de-
nunciat, summo auspice Deo, e pectore ad pectora
penetret, praecipuum esse debet propositum, quo ten-
dat in hac quoque causa sacrorum Antistes. (1)

(1) His dictis breviter, sed satis perspicue respondisse opta-
mus ad quaestionem, quam nobis proposuimus. Ad species
descendere de voce ac pronuntiatione, de vultu ac gestibus,
vel de corporis habitu non hujus esse loci credo. Quid? quod
omnia, quae de his virtutibus, ratione habita Christi exempli,
aiFerre potuissemus, longe inferiora fuissent iis, quae E w a 1 d u s
et Clarisslus: Over de uiterlijke kanselwelspr., A. deßoos-
malen: l'Orateur, - Schrantius in annot. 30-35 ad Pe-
nelonii librum, et Lulofsius: qver de Declamatie, monwxTxnU
Cf. etiam v. Oordt.: Or. l. p. 19. De quorundam oratornm
sacrorum voce ululante cons. Theremin: Ber, e. Tug. (Vor-

Summum Patris honorem augendi hominesque ser-
vandi ac beandi studium èt ocuhs èt voce èt gestibus
èt habitu significari oportet. Haec sola cupiditas ver-
bis ejus viam ad animos muniat, iisque vim addat
invictam. Hoc vero studio, hac cupiditate destitutus
orator sacer ineptus evadat declamator aut histrio
de scena necesse est, - hisce autem ornatus, re vera
imitator Christi, Evangelii nuncius dici potest. (1)
Hoc studium, haec mens apud omnes incenda-
tur, qui operentur in Domini ministerio, ut sua
Evangehi denunciatione auditorum animos coelorum
regno concilient. Quae mens, quod studium efficiat,
ut unusquisque ita loquatur, prouti Magister ahquando
locutus est, sancto nempe cum animi ardore pro
Patris honore aeternaque generis humani salute.

rede p. 32-34); de vera in suggestu sacro corporis eloquentia
vid. N. G. van Kampen: het kenm. ondersch. d, soort. ».
Welspr. p. 44, 45 et praeterea p. 120 sqq.
(1) Haec eximie exposuit Bogaers: 1. 1. p. 284 sqq.

Verbis clar. Abmi des Amorie van der Hoeven:
[Joannes Chrysostomus, p. 32): »Gelijk de Wijsgeer
op het Verstand, de Dichter op het Gevoel, zoo werkt
de Redenaar door Verstand en Gevoel beide op de
inwendige kracht van den Wilquot;, vera exprimitur
eloquentiae natura.

Haudquaquam ex Paulli verbis in utraque ad
Corinthios epistola (1 Cor. I: 17; II: 1 seqq.; 2 Cor.
XI: 6) effici potest, eloquentiam vere ita dictam a
suggestu sacro esse semovendam.

Neque ex Ejusdem effato : 1 Cor. III : 7 ; Sktts
ouTS 0 (ptJTeixv lari rt, ovra s irOTtt^aiv, «AÂ* b xù^xvccv
amp;SOÇ, omne Eloquentiae sacrae studium esse super-
vacuum, duci potest.

Verba, 2 Cor. III: 18: rJjv avrhv sIkÓvx (tetx-
fiopCpoûf4,£Ôx Belgice haud reddenda esse videntur:
^^ worden naar hetzelve beeld in gedaante veranderdut
supplendum sit kxtx , quam apud nos receptam
versionem Palmius secutus est; sed potius cum
Calvin O : in eandem imaginem transformamur, quam
interpretationem ét GaUica versio: transformés en la
même image, èt Grotius alüque interprétés recen-
tissimi merito receperunt.

Vaticinium Jesaiae, quod invenitur Cap. IX:
5, sq., re vera ad Messiam referendum esse
censeo.

19-28; IV: 2-6; Gal. 11: 16; III: 11 tam parum
répugnât doctrina Ja co bi: Episi. 11: 14-26, ut
hand alia, quam quae hoc loco legimus, scriptorus
fuisset Paullus, si ad eos scripsisset, quibus suam
epistolam misit Jacobus.

Libri Symbolici Ecclesiae Eeformatae Nederlandicae
non sunt norma, sed forma fidei; non imprimunt
a nobis credenda, sed exprimunt a nobis crédita.

Canones Dordraceni merito ad libros Symbolicos
ejusdem Ecclesiae pertinere censentur.

Iektwov sïvxi- ov yàp amp;v p sTrxivirov ovlh aùtûv.
£Ï OÙK XV êV xfiCpórepx TpéxsaSxi, xx) lvvx[iiv slx^-
Tom. I. P. I. p. 186. ed. J. C. T. Otto.

Heerenii sententiae: Ein Volk mit einer Religion,
wie die der Griechen, musste entweder gar nicht philo-
sophiren, oder die Philosophie musste auch die Nichtigkeit
der Volksreligion wahrnehmen.quot; Ideen, Th. VI, p. 432 ,
433, calculum adjicimus.

Oratori sacro non tantum coram auditoribus
sed ad auditores dicendum, imo etiam cum iis
agendum esse, contendimus.

Pastoris, Doctoris Oratorisque sacri munera in
Ecclesia Christiana tam inter se invicem smit con-
jimcta, ut, qui unum eorum negUgit, alterius etiam
prosperum successum jure exspectare nequeat.

» II en est de l'improvisation, disait qtielqu'un, comme
de l'art de nager: quiconque ose nager, nage, quiconque
ose improviser, improvise.quot; Cui comparationi cum
Bungenero haec adjicienda esse contendimus :
^^ Avec cette différence pourtant, que plus vous nagerez,
mieux vous nagerez; tandis qu'il pourra' se faire que,
plus vous improviserez, plus vous serez un mauvais
orateur.quot;

Gevormd naar 't beeld van God, die heemlen schiep en aarde,
Wat gave ontving de mensch van meerder, reiner waarde,

Wat zaalger deel uit hooger oord,
Dan in die sprank der Kracht, waar 't maatloos Niet voor zwichtte.
Die op der Almagt wenk haar scheppingswondren stichtte —
De Kraciit, de Godsgaaf van het Woord I

Die goddelgke kiem geplant in ons geslachte,
Het Zwaard des Geestes, de Yerlcsser der Gedachte,

Wies tot een boom der Kennisse op ;
En in zijn schaduw wordt door natiën en tongen
In duizend talen 't lied ter eer van Hem gezongen.
Wiens adem suizelt in den top.

Dat is het Woord waarmêe, waarin, waardoor wg roemen,
God! onzen Vader U — en menschen broeders noemen.

Het Woord dat blijft in eeuwigheid;
Dat, als de bron der kracht, waarvoor we aanbiddend knielen,
Kan scheppen, vormen, onderhouden en bezielen,
Zelf ook een kracht tot zaligheid.

Gezegend wien 't geschiedt die gave Gods te ontvangen,
Te woekren met 't talent in liedren en in zangen,
In leering, stichting , vrede en troost;
Gezegend wien 't gewordt op aarde een woord te spreken,
Bevruchtend heengevoerd tot 's werelds verste streken,
Zaad tot een heuchelijken oogst!

Maar meer gezegend wie, van ijdlen waan ontheven.
De roeping in zich voelt naar hooger doel te streven.

Dan gunstbejag en menschenlof;
Wie eigen roem en eer ootmoedig niets wil achten,
Om slechts de woorden Gods, als tolk van Zgn gedachten.
Te spreken tot den zoon van 't stof.

En dat, dat zij Uw deel! — o spreek het woord des Heeren,
Het Woord dat levend maakt en zondaars kan bekeeren,

O spreek dat Woord van licht en kracht!
Hetzq Ge als liefdeboó den zoen die ons ontzondigt,
Of, straffend boetgezant, het oordeel Gods verkondigt
Dat den verstokten zondaar wacht.

Dan zal Gods zegen ü, Uw woord en werk bekroonen,
Het uitgestrooide zaad zgn vruchtbre kracht betoenen

In 't hart dat lief heeft en gelooft!
Zóó kreeg voor eeuwen, in de volheid van Gods tijden,
Zgn Woord gestaltenis in Hem, dien wij belijden
Als onzen Heiland, Heer en Hoofd!

.œmoJud CBii aiwsVKM ito Jiccai ÎJtwral IHI) biodVf JsH
ijibtnJ ao idoii ncv Li^aW Ici) tiosiq«! 0
f .nbsp;.Jgif-.nosJno sao eib aoos uoî) ôodsUôii èIc^sO pJa'î

jgtbaoiiifiv iïîx)0 lôtiîii-o Jod lîisesogSôod baeftsiJa ,10
■ .jriocv/ ^efifwos noWoteiov ayb JbQ

(i5noo!»d, idsini (ndJriDinv cps Lsbs obiolt;n}îogl!B JsH
!^6o!68:£s^--i:30(f ioil J jfid 1' ni
!. . ., fquot;»i)yJ.;9fe90 ae*'-bi-'dloV ybnbsp;looy ga^ii 6cS

- . j»b^9trpw nsib-.maH ai titrajicJasg frjooW njiS
. .-iiiiuûH U) -liwfi ,to!.t;ll_as£iio^ alA