DOORNJDVERSLUYS

liTlquot;

'ST.

1 *

Journalistiek en Wetenschap

.....

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

llllllllllllllllilllllllllll

1620 6942 iquot;:

Journalistiek en Wetenschap

Een studie van de betrekkingen tusschen journalistiek
en sociale wetenschap

ACADEMISCH PROEFSCHRIFT

TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN DOCTOR
IN DE LETTEREN EN WIJSBEGEERTE AAN DE
RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT OP GEZAG VAN
DEN RECTOR-MAGNIFICUS, Dr C. W. VOLLGRAFF,
HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT DER LETTE-
REN EN WIJSBEGEERTE, VOLGENS BESLUIT VAN
DEN SENAAT DER UNIVERSITEIT IN HET OPEN-
BAAR TE VERDEDIGEN OP VRIJDAG 8 MEI, DES
NAMIDDAGS TE 4 UUR
DOOR

NICOLAAS JAN DERK VERSLUYS

GEBOREN TE STEENWIJK

H. J. PARIS
AMSTERDAM — MCMXXXVI

BIBLIOTHEEK DER
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT.

AAN MIJN OUDERS

JKl

Volgens een eerbiedwaardige traditie wordt een academische
studie eerst bij de promotie als voltooid beschouwd. Daarom is
thans het oogenblik voor mij aangebroken, om den Hoogleeraren
en Lectoren der Vereenigde Faculteiten der Wis- en Natuurkunde
en der Letteren en Wijsbegeerte van de universiteit der gemeente
Amsterdam mijn welgemeenden dank te betuigen voor de weten-
schappelijke vorming, die ik onder hun leiding heb mogen onder-
gaan. Waar de bijzondere opzet mijner studie mij soms aanleiding
was om hun een wijziging in het gebruikelijke studieplan voor te
slaan, daar mocht ik steeds hun meest welwillende medewerking
ondervinden.

Zeer in het bijzonder betreffen mijn gevoelens van eerbiedige,
warme dankbaarheid en persoonlijke vereering U, hooggeleerde
Steinmetz; Gij hebt door Uw colleges. Uw werk-samenkomsten,
Uw onuitputtelijken boeken voorraad, maar bovenal door de ge-
sprekken, die ik met U mocht voeren gedurende en na mijn
eigenlijken studietijd, een beslissenden invloed gehad op mijn
vorming en niet slechts in wetenschappelijk opzicht. Gij waart
steeds belangstellend, immer bereid Uw aandacht te schenken aan
problemen, welke ik U voorlegde; ook na Uw afscheid van het
actieve hoogleeraarsleven hebt Gij niet geaarzeld mij te leiden en
te bezielen bij de voorbereiding van dit proefschrift.

Gij zult het mij niet euvel duiden. Hooggeleerde van Vuuren,
Hooggeachte Promotor, dat ik eerst thans mijn gevoelens van er-
kentelijkheid jegens U uit; Gij hebt op waarlijk onzelfzuchtige
wijze U bereid verklaard den U geheel onbekenden leerling van
Uw afgetreden collega te helpen door als Promotor op te treden.
Menigen belangrijken wenk mocht ik van U ontvangen, dien ik
gaarne ter harte nam.

Het is mij een voorrecht, ook U, Hooggeachte van der Hout, in
het openbaar mijn oprechten dank te betuigen voor Uw niet genoeg

te waardeeren steun bij mijn arbeid; Uw tijd steldet Gij onbe-
krompen te mijner beschikking en van Uw welvoorziene bibliotheek
over „Zeitungswissenschaftquot;, eenig in den lande, kon ik gebruik
maken als van de mijne. En dit alles ondanks het feit, dat ik niet
het voorrecht had Uw colleges in de publiciteitsleer te volgen en
in geenerlei opzicht tot Uw leerlingen gerekend kan worden. Aan
het verzoek van Professor van Vuuren, hem voor te lichten aan-
gaande dat deel van mijn proefschrift, dat op Uw gebied ligt, hebt
Gij op wel zeer wetenschappelijke wijze voldaan door geen aan-
stoot te nemen aan de verschillen in opvatting, die in een enkel
geval tusschen U en mij bestaan.

Hooggeleerde Franken, op de beminnelijkste wijze hebt Gij U
bereid getoond om Uw bijstand te verleenen bij het omzeilen van
wijsgeerige klippen in het hoofdstuk over publicistiek. Door Uw
bemiddeling zijn hieruit eenige onjuistheden verdwenen, waaraan
ik mij, als volslagen leek op Uw terrein, aanvankelijk had schuldig
gemaakt. Ik breng U daarvoor, ook op deze plaats, den dank, die
U ten volle toekomt.

Zeergeleerde Ritter, in U huldig ik mijn journalistieken pa-
tronus, die mij als aankomend student den weg wees naar de
sociale geographie als voorbereiding voor de journalistiek. Steeds
hebt Gij gedurende mijn studie Uw belangstelling in mij en mijn
werk getoond en mij tenslotte de gelegenheid geboden onder Uw
leiding met de beroepspractijk kennis te maken. Moge het U in
ruil voor de vele opofferingen, die Ge U te mijnen behoeve ge-
troost hebt, eenige voldoening schenken, dat door Uw toedoen voor
de eerste maal in Nederland een journalist promoveert op een
onderwerp dat evenals zijn studie in nauwe betrekking staat tot
dit beroep.

Ik wil niet eindigen zonder mij met groote dankbaarheid te
wenden tot de velen, die voorts op eenige wijze hebben mede-
gewerkt aan de totstandkoming van dit proefschrift; daarbij denk
ik vooral aan het machinaal schrijven van het manuscript en de
correctie der drukproeven, welke omvangrijke en tijdroovende
arbeid mij zoo bereidwillig uit handen genomen werd.

INHOUDSOPGAVE

Hfdst.

I - INLEIDING................

n - DE QUANTITATIEVE BETEEKENIS VAN DEN ARBEID VAN
JOURNALISTEN VOOR DE SOCIALE GEOGRAPHIE ....

IIInbsp;- DE QUALITATIEVE BETEEKENIS VAN DEN ARBEID VAN

JOURNALISTEN VOOR DE SOCIALE GEOGRAPHIE ....

IVnbsp;- DE JOURNALIST ALS PIONIER IN EIGEN OMGEVING — DE

INVLOED VAN DEN JOURNALIST OP DE SAMENLEVING —
JOURNALIST EN HISTORICUS . . .

V - DE PUBLICISTIEK.......

VI - DE OPLEIDING VAN DEN JOURNALIST
JOURNALISMUS UND WISSENSCHAFT .
JOURNALISM AND SCIENCE ....
JOURNALISME ET SCIENCE ....
LITTERATUURLIJST......

r^* M

INLEIDING

De combinatie „rozengeur en maneschijnquot; klinkt, zelfs in deze
tijden, vertrouwder dan „sociale geographie en journalistiekquot;. In
het onderstaande zal ernaar gestreefd worden de laatstgenoemde
samenvoeging aannemelijk te maken, al is het niet waarschijnlijk,
dat bij welslagen de geldigheid van den aanhef zal worden aangetast.

De journalistiek verheugt zich in het twijfelachtig voorrecht
evenals haar producten in het centrum der belangstelling te staan.
Ieder meent haar te kennen. In veler oogen is de journalistiek
een uitgebreide en stelselmatige nieuwtjesjagerij, vluchtig, opper-
vlakkig, vergankelijk, een hulpmiddel voor politici en demagogen,
bestemd om de zakelijke mededeelingen van betalende adverteer-
ders appetijtelijk te maken en zoo onder de oogen van het nieuws-
gierige publiek te brengen, waarna de snel verouderde krant haar
nuttigste diensten dikwijls als pakpapier bewijst. De journalist is
dienovereenkomstig een opdringerige onbescheiden figuur, die
overal haantje de voorste wil zijn.

Daarentegen is de sociale geographie — door Steinmetz e.a. socio-
graphie genoemd — totnogtoe voor de meerderheid der buitenstaan-
ders een klank zonder inhoud. Ingewijden weten dat een wetenschap
dezen naam draagt en dat deze zich tot taak stelt het bestudeeren der
Volken i en hunne| onderdeelen in hun verscheidenheid (Steinmetz) .2
Dienaars der wetenschap pleegt „menquot; zich voor te stellen als eer-
biedwaardige ernstige, soms ietwat duffe lieden, bij wie de tijd
nauwelijks een rol speelt, doch die voor de eeuwigheid willen werken.

Bestaat er dan wel eenige aanleiding om deze schijnbaar zoo
heterogene gebieden van menschelijke werkzaamheid in één adem

^ Ethnographie en ethnologie vervullen dezelfde taak ten aanzien der lagere
volken.

LXXVI, pag. 35.

te noemen of, scherper: welke aanrakingspunten zijn er tusschen
den geduldigen sociaal-geograaph en den haastigen journalist?

Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk zich
rekenschap te geven van de doelstelling der beide categorieën en
van de middelen die ter verwezenlijking gebezigd worden

Wat wil de sociaal-geograaph?

Zijn wetenschap verrijken.

In elke maatschappij zijn vele invloeden werkzaam, die tezamen
en in wisselwerking aan die samenleving het aanzijn geven Ont-
leding dezer invloeden verschaft inzicht in den aard van elk hun-
ner en maakt het, theoretisch gesproken, mogelijk een verklaring
te vinden voor de concrete verschillen in de menschelijke samen-
levingen, die in den loop der tijden in onderscheiden gebieden aan
den dag getreden zijn. Nadere beschouwing van het gemeenschap-
pelijke kan daarbij gewichtige diensten bewijzen. Om echter door
deze methode het bestaan van sociale wetten te kunnen vaststellen
is allereerst een nauwkeurige kennis van het object onmisbaar.
Deze kennis te vergaren en het verzamelde materiaal te bewerken
is de taak van den sociaal-geograaph.

Bij de keuze van een studie-onderwerp is in de eerste plaats de
persoonlijke belangstelling van den onderzoeker beslissend. Zoo
zal de een zich aangetrokken gevoelen tot de beschrijving van een
bepaald verschijnsel, een ander voorkeur geven aan de studie van
een gebied of een bevolkingsgroep.

Maar de keuze is niet vrij. Indien een Nederlandsche sociaal-geo-
graaph lust gevoelt om de maatschappelijke gevolgen der in-
dustrialiseering van Zuid-Afrika na te gaan, zou gebrek aan tijd
en geld hem dit waarschijnlijk beletten. En de Fransche onder-
zoeker, die belangstelling heeft voor de samenstelling der Australi-
sche maatschappij, zou zich bovendien nog voor de taaimoeilijk-
heid geplaatst zien.

Een taal is wel te leeren, tijd is veelal te vinden, maar in beide
gevallen is geld een onmisbare factor. De dienaren der wetenschap
plegen niet bepaald te baden in het aardsche slijk, zoodat zij aan-

gewezen zijn op hulp van elders. Zonder aan de waarheid tekort
te doen kan men zeggen, dat die veelal ontbreekt.

Vooral heden ten dage, nu afstanden vervallen zijn en de vol-
ken op allerlei gebied veelvuldige onderlinge aanraking hebben, is
grondige en degelijke kennis van „de anderenquot; eerste voorwaarde
voor een succesvollen bestaansstrijd of een vruchtbare samenwer-
king; publieke opinie en overheid zien dit allerwege nog zoo weinig
in, dat de onderzoekers op dit gebied niet over publieke fondsen
van eenige beteekenis kunnen beschikken. i Ook groote handels-
huizen, commercieele ondernemingen e.a. zien wel vaak eenig
voordeel in geologische, biologische of zelfs psychologische onder-
zoekingen, 2 waarvoor zij soms groote sommen uittrekken, maar
tot de sociale studie hebben zij tot dusver hun gunsten niet uit-
gestrekt. Misschien is deze wetenschap daarvoor ook nog te jong
en te weinig bekend. 3

Zoo is de sociaal-geograaph door de omstandigheden vaak ge-

^ Evenwel bloeide in Duitschland na 1918 de „Auslandskundequot;, waarschijn-
lyk mede als gevolg van de fouten, die op dit terrein vóór 1914 en gedurende
den oorlog aan Duitsche zijde waren gemaakt. Diverse universiteiten kregen
toen een stuk buitenland toebedeeld, dat zij in het bijzonder moesten be-
studeeren. Nederland ressorteerde onder Münster. Palme, lector in het Rus-
sisch aan de Berlijnsche universiteit, was de groote propagandist dezer
Auslandskundehochschulen. Hij schreef over dit onderwerp verschillende
brochures en boeken, o.a. in 1914, '20 en '24 en wist zoo de belangstelling
gaande te maken.

Steeds is in Duitschland de belangstelling voor het buitenland grooter ge-
weest, dan in Frankrijk of Engeland. Het begrip was daaraan niet evenredig,
maar sinds Herders activiteit in de achttiende eeuw zijn er vele, zeer vele
boeken in het Duitsch vertaald.

® Het is tegenwoordig geen uitzondering, dat groote concerns, als hier te
lande Philips en de Bijenkorf, psychotechnische laboratoria inrichten, waar
de employés getest worden. Dit geschiedt niet alleen met het oog op hun
algemeene bekwaamheid als selectiemiddel bij sollicitaties, maar vooral om
ïia te gaan, voor welke afdeeling zij de meeste geschiktheid hebben. Behalve
over een uitstekende outillage beschikt de wetenschappelijke leider tevens
over uitgebreid materiaal van zeer uiteenloopenden aard; zijn studie wordt
hierdoor natuurlijk bevorderd.

® Een loffelijke uitzondering moet hier genoemd worden: de Rockefeller
Foundation, die ook op dit gebied beurzen beschikbaar stelt, waarvan o.a.
het werk van Heberle, den Hollander en Broek getuigt.

dwongen zijn wetenschappelijk arbeidsveld in zijn onmiddellijke
omgeving te zoeken. Op zichzelf is het zeer gewenscht, dat elk
onderdeel der samenleving zoo volledig mogelijk bekend wordt.
Maar daar staat tegenover, dat menigeen elders met meer succes
werkzaam kan zijn dan in eigen omgeving. Dit heeft verschillende
oorzaken. Daar is de quaestie van de belangstelling. Die is ge-
stratificeerd; naarmate iets onbekender is wekt het grooter inte-
resse. Weliswaar maakt onbekend onbemind, volgens het spreek-
woord, maar dan moet de onbekendheid volkomen zijn en het
object geheel buiten de belangstellingssfeer van den betrokkene
liggen. Bij den wetenschappelijk geschoolden onderzoeker is dit
niet licht mogelijk.

Slechts weinigen dergenen, die op reis geen monument of mu-
seum onbezocht laten, kennen de bezienswaardigheden van hun
woonplaats. Indien men elders is, zijn het oog en de geest gericht op
waarneming en men heeft den tijd ervoor; thuis ismen in zijn gewone
doen, heeft men zijn werk, zijn kennissen; men komt er niet toe.

Emil Ludwig 1 formuleert dit als volgt:

„Ich lernte auf dieser Afrikareise viel über Europa; wie ich
überhaupt auf Reisen gefunden habe, dass die Perspektive aus
der Fremde zurück zur Heimat oder zu einem andern Lande, von
einem Erdteil zum andern, den Hauptgewinn darstellt: in Moskau
habe ich später Westeuropa, in Amerika Moskau besser begreifen
gelernt.quot;

„Aber die Gewohnheit, die Ähnlichkeit der Bilder macht es dem
Europäer schwerer, das zu Hause zu studieren, was ihm eine bunte
und paradoxe Welt drauszen erleichtert; man sieht gewisse Reize
plötzlich an einer fremden Frau, die man bequemer an der eigenen
hätte entdecken können. Auch in Oberschlesien kann man die
Probleme zwischen Kapital und Arbeit, auch in Holstein die der
Viehzucht, und überall etwas von der Natur erfassen. Aber der
neugierige Blick haftet lieber und fester an den Lianen und Man-
groven, an Stachelakazien und Eukalyptus in Uganda und lernt
1 LIV, pag. 318;nbsp;----

begierig die Entstehung der Termitenhügel, während er an Tanne
und Birke, Ameisen und Bienen zu Hause weniger verweilt, obwohl
sie genau so interessant sind; mancher studiert drauszen die feinen
Unterschiede des grauen und des Jungfern-Kranichs, ohne mit
Sicherkeit die Antwort auf die Frage zu wissen, ob daheim der
Ochse die Hörner vor oder hinter den Ohren hat. Selbst Goethe
hat in einem Garten zu Palermo und auf einem venetianischen
Friedhof mit frischen Sinnen als ein Reisender die tiefsten Erkent-
nisse über die Urpflanze und den Schädelbau gewonnen.

Diese allgemeine Stimmung, man mag sie Schwäche nennen, ist
sehr verbreitet, ich wenigstens habe zu Hause wenige, auf See-
reisen viele Leute an allen möglichen Dingen interessiert gefunden.
Das Weltreisen setzt den Europäer in eine lerneifrige Stimmung,
und der Wunsch daheim mit erstaunlichen Kenntnissen zu prahlen,
lässt ihn draussen besser aufpassen als dort, wo anscheinend alle
alles wissen.quot;

Vrijwel zoo is het met den sociaal-geograaph gesteld. De geheele
omgeving is of schijnt in het buitenland zoo anders dan thuis, dat
zijn aandacht vanzelf geboeid wordt en zijn onderzoek is begonnen
voor hij het weet. In ^igen milieu daarentegen moet een bijzondere
gebeurtenis de geestelijke werkzaamheid eerst opwekken en ook
dan zijn er nog velerlei beletselen.

De groote moeilijkheid bestaat in het afstand nemen. Weliswaar
kennen we het binnenland evenmin grondig als het buitenland,
maar het gaat ermee als met de zoo netelige contemporaine ge-
schiedenis: we staan te dicht erbij. Een profeet is niet geëerd in
eigen land, evenmin een onderzoeker; „men zal het wat vreemd
vindenquot;; „het kan altijd nog gedaan wordenquot;; „het is toch ook

niet zoo erg belangrijkquot;----Neen, het interessante museum in eigen

stad blijft meestal onbezichtigd.

Uit bovenstaande beknopte uiteenzetting blijkt voldoende, dat
er talrijke moeilijkheden zich voordoen aan den sociaal-geograaph,
die wetenschappelijk werk wil verrichten. Bij deze jonge weten-
schap is immers het verzamelen van gegevens voorshands primaire

noodzakelijkheid. Verwerking van materiaal, waaraan de genoem-
de bezwaren veel minder verbonden behoeven te zijn, is nog slechts

od kleme schaal mr.rtoi;nrnbsp;°

op kleine schaal mogelijk.
*

Wat wil de journalist?
Zijn lezers boeien.

Hij overwint daartoe den tijd door snelle berichtgeving of de
ruimte, ook geestelijk gedacht, door wetenswaardigheden ui't verre
landen of weinig bekende gebieden van menschelijke werkzaam-
heid mede te deelen, of beide in combinatie door actueele bij-
dragen over belangrijke onderwerpen;! ook bereikt hij soms zijn

doel door den vorm, waarin een op zichzelf onbelangrijke inhoud
gegoten is.

Doch bij nader toezien blijkt men nauwelijks van „denquot; jour-
nalist te kunnen spreken. Daarvoor is de verscheidenheid te groot

van^f V'nbsp;heterogene groep van medewerkers,quot;

vanaf den plaatselijken correspondent te Nergenshuizen, tevens
koster, tot den mternationalen politicus, die zijn gewichtige mee-
ningen en denkbeelden door bemiddeling van een groot kranten-
concern wel aan de openbaarheid wil prijsgeven, tegen zware be-
taling natuurlijk. Professoren schrijven over opzienbarende vorde-
ringen op hun terrein van wetenschap of verzorgen een speciale
rubnek, sportsmen geven een overzicht van de komende wed-
strijden, kunstenaars lichten het publiek over belangrijke werken
jn, handelsmagnaten openbaren hun visie op den oeconomischen
toestand. Dit is het gunstigste geval. Soms ook verwisselt men de
gebieden 2 en beoordeelt de kauwgomkoning den componist, maar
ggjj^rdt „americanismequot; genoemd. 3

-------„—S'-mJCIJiU. ^

ze gkeïin^nbsp;STnbsp;aufzuheben und bis zur Gleich!

S dernbsp;rnbsp;'nbsp;auf möglichst breiter Grund-

idge Oer Vielheit des Geschehens.quot; XLVIII pag 62

iahrnl^n'nbsp;ausländischen Lobredner des Fünf

TeSer st'nbsp;^^^^^^er und Schriftsteller und dt

Een aardig voorbeeld hiervan levert een interview met den Amerikaan-

Zulke lieden evenwel zijn geen eigenlijke journalisten; deze
benaming past slechts voor hen, die de journalistiek als beroep

sehen kranteneigenaar Heahst, dat overgenomen werd in de Telegraaf van
7 October 1934 (Ochtendblad). Hearst is op zijn gebied stellig een autoriteit.
Het is evenwel niet duidelijk, hoe een kort verblijf in Duitschland hem tot
expert voor Duitsche aangelegenheden zou kunnen stempelen. Zijn positieve
beweringen over Hitlers politiek jegens de katholieken, over het anti-
semitisme en den boycot met zijn gevolgen zouden een klassiek voorbeeld
van opgeblazen onbenulligheid kunnen vormen; deze uitlatingen worden een
groot volk voorgezet, dat van nature dergelijke spijzen braaf slikt: Niet
slechts curiositeitshalve, maar ook vanwege zijn onloochenbaren invloed,
volgt hier een gedeelte van het interview:

»De Amerikaansche krantenkoning William Randolph Hearst heeft een
langdurig bezoek aan Duitschland gebracht en is geïnterviewd nadat hij met
de „Bremenquot; in de Vereenigde Staten was teruggekeerd.

Is de meerderheid van het Duitsche volk, zoo vroeg de reporter, ingenomen
Het Hitler's politiek ten aanzien van de Joden, de religieuze kwesties, enz.?

Hierop antwoordde Hearst, die o.m. Hitler zelf gesproken heeft, dat de
^Führer bij het Duitsche volk wel populair schijnt te zijn. Hearst is echter
van oordeel, dat Hitler's politiek in sommige opzichten ingrijpende wijzi-
Smgen zal ondergaan, met name met betrekking tot de Joden. In dit ver-
hand wees Hearst op het bericht, dat volgens een bevel van minister Seldte
11 zaken en arbeidskwesties geen verschil mag worden gemaakt tusschen
Joden en niet-Joden. „Ik geloof trouwens niet,quot; ging Hearst voort, „dat de
meerderheid der denkende Duitschers het ten achterstellen der Joden ge-
'wenscht achtquot;.

Hearst geloofde ook niet, dat Hitler's anti-Joodsche politiek had bij-
gedragen tot een versterking der positie van het nationaal-socialistische
regime; integendeel, volgens hem is die politiek eerder een nadeel, zoowel
in Duitschland zelf als in het buitenland.

Hitler ontleent uitsluitend zijn populariteit, aldus Hearst, aan zijn stre-
ven naar een eensgezind Duitschland, dat in staat is om weerstand te bieden
aan onrechtvaardig optreden van andere staten. Zijn groot succes is geweest,
dat hij een einde heeft gemaakt aan de uitbreiding van het communisme in
Duitschland.

De neenstemmers bij de jongste volksstemming waren, naar Hearst meent,
in hoofdzaak katholieken. Hitler is er thans op uit, zijn politiek zoodanig te
wijzigen, dat hij ook op den steun der katholieken zal kunnen rekenen. Dit
Week bij de rede waarin de rijksbisschop dr Müller zeer extremistische
theorieën verkondigde; de regeering bracht hem er toe, al die uitlatingen te
herroepen.

Op een vraag van den verslaggever, of de Joodsche economische boycot
ernstige gevolgen heeft voor Duitschland, antwoordde Hearst: „Inderdaad,
zeer ernstige gevolgen. Ik geloof, dat Duitschland een radicale fout heeft

beoefenen. i Ook dan kan men nog allerminst allen over één kam
scheren.

Alvorens hierop nader in te gaan, is het dienstig te herinneren
aan de vanouds bestaande tweeledige functie van de krant n.1. als
„journal d'opinionquot; en „Journal d'informationquot;.

De informeerende journalistiek heeft tot taak feiten wereldkun-
dig te maken. Of deze feiten nu bestaan uit plaatselijke berichten,
verslagen etc. door eigen reporters verzameld, dan wel uit tele-
grammen betreffende de internationale politiek, doet niet ter zake.
Een redacteur zit aan zijn bureau en schift het materiaal. Hij
beoordeelt naar belangrijkheid en beschikbare plaatsruimte wat

gemaakt met betrekking tot de Joden. Ik kan trouwens niet inzien waarop
een vijandig optreden jegens de Joden in Duitschland gebaseerd zou kunnen
zyn. Zeer vele Joden behoorden tot Duitschlands loyaalste en belang-
rijkste onderdanen. De namen van tal van Duitsche Joden waren in de ge-
heele wereld beroemd, en wel als Duitschers, niet als Joden De Joden die
nog met één procent van de Duitsche bevolking uitmaken, kunnen onmoge-
lijk een gevaar hebben beteekend voor de andere Duitschers. De geheele
anti-semietische politiek is zóó fout,, dat men haar, daar ben ik zeker van
spoedig zal moeten loslaten. Ik geloof, dat men reeds een flink eind on wee
is in die richting.quot;nbsp;^ ^

^ Enkele andere omschrijvingen:

„Het woord journalist wordt veel misbruikt. Economisch, als aanduiding
van een bepaald beroep, heeft alleen diegene het recht zich journalist te
noemen, die er zijn hoofdbezigheid, zijn middel van bestaan van maakt quot;
aaix, pag. 23.

„Journalist: Schriftsteller, der als geistiger Mitarbeiter von Zeitungen und
Zeitschriften hauptberuflich tätig ist.quot; B.

Georges Bourdon, redacteur van de Figaro, secretaris van het Syndicat
National des Journalistes en oprichter van de Fédération Internationale des
Journalistes, onderscheidt Professeurs, Politiques, Profiteurs en Amateurs,
lot de eerste groep rekent hij alle specialisten in welk vak ook, die het
publiek iets te zeggen hebben. De groote politici, heet h» evenzeer welkom
L , • .nbsp;Profiteurs zijn degenen, die persoonlijke of oeconomische

aoeleinden nastreven, ook de kunstcritici, die een weinig verheven onvat-

worden de Amateurs gevormd door

S zh bi-nbsp;kopij leveren; begrüpeiykerw^e

zy bij journalisten allerminst geliefd. Deze medewerkers zijn geen van

tml^Än-aJrS^quot;'^nbsp;exclusivemen't pfoL™

„meegaatquot;. Vereischten hiervoor zijn de eigenschap snel een situatie
te overzien en een algemeene vaardigheid, voornamelijk door oefe-
ning verkregen.

Naast deze weergave der feiten staat de commentaar, die daarop
gegeven wordt. Politieke gebeurtenissen in binnen- en buitenland,
maar ook concerten, wetenschappelijke ontdekkingen en sportieve
praestaties leveren de stof. Aan den schrijver worden hierbij
hoogere eischen gesteld. Hij moet zijn onderwerp dusdanig beheer-
schen, dat hij een oordeel kan vormen, een meening poneeren,
die critiek kunnen doorstaan. Ook de wereldbeschouwing, de
„richtingquot; van den journalist, c.q. de krant, spelen hierbij natuur-
lijk een rol. De journalisten zelf zijn dikwijls in beide categorieën
werkzaam; de redacteur-buitenland, die de telegrammen vertaalt
en doorgeeft, schrijft ook een buitenlandsch overzicht.

Naast deze dubbele taak van inlichten (b.v. het Kamerverslag)
en voorlichten (het Kameroverzicht) komt nog een derde opgave
vooral den laatsten tijd steeds meer op den voorgrond: het aan-
genaam bezighouden der lezers. Over de meest uiteenloopende
onderwerpen, al of niet actueel, worden onderhoudende artikelen
geschreven; dikwijls ontbreekt feitelijk het onderwerp en is het
geschrevene niets dan een luchtig en vlot tijdverdrijf. Waarbij
dan nog komen de regelmatige rubrieken voor de Vrouw, het
Kind, over bridge en bovenal sport. Tegenwoordig worden deze soort
artikelen vaak door centrale bureaux geleverd, die ze veelal van
niet-journalisten betrekken.

Is de merkwaardige verscheidenheid en talrijkheid der mede-
werkers een uitvloeisel van de specialisatie eenerzij ds en de uit-
breiding van het arbeidsveld van de krant anderzijds, ook de
journalisten zelve vertoonen, mede hierdoor, groote verschillen.
Het verslaggever!je, zóó van de H.B.S., dat een binnenbrandje gaat
„verslaanquot;, groet zijn collega, den parlementairen redacteur, wiens
woord gezag heeft bij de regeering des lands. De sportredacteur en
de muziekcriticus zijn beide dagbladschrijver en feitelijk is dat
ook het personeel der telegraafagentschappen en correspendentie-
bureaux (waar vooral de kleinere kranten zich op bepaalde ru-

bneken kunnen abonneeren). De belangrijke groep der buiten-
landsche correspondenten bestaat eveneens althans ten deele uit
beroepsjournalisten. Zij beïnvloeden de internationale verhoudin-
gen vaak m niet geringe mate door de strekking hunner artikelen
en hun persoonlijk contact met leidende figuren. Bijzondere spe-
cimma van deze categorie zijn de oorlogsverslaggevers en de rei-
zende correspondenten, die uitgezonden worden naar gebieden
die momenteel de schouwplaats zijn van gewichtige gebeurtenissen'
revoluties, rampen, stakingen, etc. De reizende correspondenten
zijn permanent op tournée en geven in een of meer kranten regel
matig verslag van hun ervaringen. De gesignaleerde verschillen
tusschen de diverse soorten van buitenlandsche correspondenten

hebben evenwel geen principieele beteekenis en vervloeien ook
vaak in de practijk.

De artikelen der buitenlandsche journalisten worden soms ge-
bundeld of tot boeken omgewerkt. Een frissche kijk spreekt eruit •
eveneens grondige kennis als gevolg van velerlei relaties en over-
vloedige gelegenheid tot waarneming. i Daarbij komt, dat de schrij-
ver door het vreemde milieu meestal niet persoonlijk geïnteres-
seerd is en de belangen van zijn krant hem niet beletten met
scherpte en zonder nevenoverwegingen te oordeelen. Bovendien
wordt niet de eerste de beste journalist naar het buitenland ge
zonden; voor het zoover is moet hij bewijzen van meer dan gewone
bekwaamheid gegeven hebben. Zoo wordt het begrijpelijk, dat
vnjwel alle buitenlandsche correspondenten „hoogerequot; journalisten
zijn; het omgekeerde is bepaald niét juist.

Deze hoogere journalist nu verschilt van zijn collegae minder
m doel dan wel in capaciteiten en werkwijze. Maar hij is niet
anoniem en heeft een reputatie te verliezen, hetgeen tot voor-
zichügheid aanleiding geeft. Hij kan het zich niet veroorloven
plagiaat te plegen, banaal te zijn of terwille van de primeur
^^gfcont^rde geruchten aan jjn^rant door te geven. 2 Hij

quot;'Tlquot;nbsp;d'observer.quot; ^^^iTIii^

^ Edward Bok bevestigt dit in zijn autobiographie: „Men meent, dat een

zal het zooveel doenlijk vermijden een onvoldoende gefundeerd
oordeel uit te spreken. De mogelijke critiek der gebeurtenissen
of van deskundige lezers weerhoudt hem van al te groote opper-
vlakkigheid, prikkelt zijn verantwoordelijkheidsgevoel en spoort
hem aan tot grondige studie. i

Wat is het object van deze studie?

Het maatschappelijk leven in al zijn geledingen (waarvan het
politieke en het oeconomische leven onderdeelen zijn). Hier is het
punt van aanraking tusschen sociaal-geograaph en (hoogeren)
journalist. De buitenlandsche correspondent verlaat zijn vader-
land voor langen tijd. Hij begeeft zich naar zijn vergelegen arbeids-
terrein. Jaren zal hij daar wonen, niet maar „de taalquot; doch de
Werkelijke spreektaal in de puntjes leeren beheerschen, met allerlei
menschen in aanraking komen, alle bronnen tot zijn beschikking
hebben, door en door vertrouwd raken met alle toestanden en
Verhoudingen. Zoodoende heeft hij een gelegenheid tot studeeren,
waarnaar de sociaal-geograaph meestal tevergeefs verlangt.

In dezen tijd, waarin de autarkische tendentie steeds meer veld
wint, in sommiger oogen zelfs een stap vooruit schijnt te beduiden
doet de term „Weltwirtschaftquot; (men vergeve het gebruik van dit
onvertaalbare woord) lichtelijk antiek aan. Maar lang nadenken
IS niet noodig om zich te realiseeren, dat ook hier leuze en werke-
lijkheid elkaar allerminst dekken. Het streven naar autarkie op
oeconomisch gebied — de laatste stuiptrekkingen van een verkeerd
begrepen nationalisme, dat de steeds meer evidente wereldeenheid
tracht te ontkennen — neemt toe en breidt zich uit, zeker, maar
dit „ideaalquot; is zeer ver van verwezenlijkt; en het zal na de ont-

journalist alles drukt, wat hij weet en veel, dat hij niet weet. Maar er bestaat
een hooge ethische standaard onder journalisten, die opzettelijk tal van
belangrijke dingen uit verantwoordelijkheidsoverwegingen voor zich houden,
ondanks het missen van een prachtige „verkoopsstuntquot;. VIII, pag. 306.

In het vervolg zal kortheidshalve steeds over „journalistenquot; zonder meer
gesproken worden, als „hoogere journalistenquot; wordt bedoeld. Daar het
grootendeels om gradueele verschillen gaat, is het niet wel mogelijk om een
scherpe onderscheiding te maken, dus evenmin om een definitie te geven.
Hoewel in concrete gevallen meeningsverschil mogelijk blijft lijkt de om-
schrijving in het algemeen voldoende.

wikkeling, die het bedrijfsleven heeft doorgemaakt, dat voorloopig
ook bhjven. Voorbeelden hiervoor aan te halen is overbodig Al
hebben wereldhandel en wereldverkeer dan ook belangrijke be-
perkingen ondergaan en al schijnt dit proces nog allerminst tot
stilstand gekomen, zij bestaan beide niettemin en doen hun invloed

terdege gelden. Men strijdt overigens ook niet tegen een dooden
vijand.

De „Weltwirtschaftquot; nu, maakt, naar in het bovenstaande reeds
werd aangegeven, kennis van landen en volken noodig. Hoe vaak
is het niet voorgekomen, hoe dikwijls ziet men het ook thans niet
dat een onderneming buiten de landsgrenzen mislukt, omdat men
met de eigenaardigheden van bodem, klimaat en bevolking on-
voldoende vertrouwd was! Een ieder heeft rechtstreeks of zijde-
lings met alle, of bijna alle medeaardbewoners te maken Wat voor
het individu geldt, heeft zeker betrekking op de volken, de staten,
hetzij dat men medewerking van anderen wenscht of hun tegen-
kanting vreest. Denken in werelddeelen is noodig, zooals Ratzeli
het zoo teekenend noemde in zijn Politische Geographie.

Wie verschaffen deze kennis, die zoo onmisbaar is? Eerst moet
de vraag gesteld worden, wat wetenschappelijk sociaal weten in-
houdt. Daarbij houde men in het oog, dat de planeet geen astro-
noom is. Men kan zich voorstellen, dat een Russische boer door een
sociaal-geograaph wien hij het verhaal van zijn lotgevallen doet
onderbroken zou worden met de opmerking: „Nee, het was in '21
dat je verhongerde, niet in '23. Men zou wetenschappelijk sociaal
weten kunnen aanduiden als het grondig kennen van een sociaal
verschijnsel in al zijn samenhangen.

Op den voorgrond staat nu, dat er geen categorie van menschen
öestaat, die vreemde volken ter plaatse bestudeert met weten-
fehapp^ke bedoeling en^op^^^gehappelijke wijze. Zijn er

door'di'Krquot;quot;^nbsp;deze groote aardr^ï;^;^;;^-

ondernLnbsp;gelegenheid werd gesteld zijn reizen fe

anderen, die althans eenigermate aan deze eischen voldoen? Vroe-
ger waren het de zeelieden en de kooplieden, de veroveraars en
de ontdekkingsreizigers, wier fantastische journalen en verhalen
toch dikwijls belangwekkende gegevens bevatten. Maar vooral de
zendelingen waren een belangrijke bron, omdat zij alleen immers
lange jaren in den vreemde vertoefden, de taal beheerschten, de
bevolking intiem leerden kennen. Op één voorbeeld uit tallooze
zij hier gewezen: de Relations des Jésuitesi, meer dan 70 deelen,
'Waarin telkens tegenover een oud-Fransche bladzijde de Engelsche
vertaling gegeven wordt, bevatten een schat van kennis omtrent
de Indianen in Canada en het N.O. der Vereenigde Staten, ten tijde
hun bloeiperiode. De eveneens door Jezuieten geschreven
Lettres édifiantes et curieuses, hebben dezelfde beteekenis voor
China en Japan.

Maar het boek van den zendeling heeft over het algemeen ook
nadeelen als volkenkundige bron. Uit den aard der zaak is zijn
belangstelling eenzijdig religieus gericht. Wat daarbuiten staat,
interesseert hem maar matig en bovendien zal hij het vaak ten
onrechte in de godsdienstige sfeer betrekken. Daarbij is hij ge-
preoccupeerd, d.w.z. het doel van zijn verblijf, van zijn leven, is
bekeeren. Deze bekeering moet, zal het goed zijn, naar buiten
blijken door een verbeterde levenswijze van den bekeerde. De
^missionaris is begrijpelijkerwijze geneigd ter accentueering van
het resultaat van zijn werk en van de noodzaak ervan den oor-
spronkelijken toestand, natuurlijk geheel te goeder trouw, ongun-
stiger te zien en te beschrijven dan hij in werkelijkheid geweest is.

Daarbij voegt zich een ander bezwaar. Bij toenemende cultuur
ontwikkelen zich in een gemeenschap al spoedig standen. Alleen
de onderste lagen hebben bij een verandering alles te winnen en
niets te verliezen. Een revolutionair politicus heeft de grootste kans
op succes bij de armen en een zendeling eveneens, vooral omdat
bij halfcultuurvolken godsdienst en maatschappij niet of nauwe-

^ In de Canadeesche Thwaites editie is een Engelsche vertaling naast het oor-
spronkelijke oud-Fransch gedrukt. Een verkorte uitgave verzorgde Edna
Kenton: XLIV.

yks gescheiden zijn. Als goed tacticus maakt de zendeling natuur-
lijk van den hang naar verandering gebruik. Maar wanneer hij
straks zijn ervaringen te boek stelt, zal hij zich waarschijnlijk niet
reahseeren, dat deze slechts betrekking hebben op een onderdeel
van het volk en onopzettelijk generaliseeren. i

In zeer gunstige omstandigheden verkeert de koloniale bestuurs-
ambtenaar. Door jarenlangen omgang leert hij de bevolking goed
kennen en raakt met de taal vertrouwd. Zijn functie plaatst hem
bovendien midden in het maatschappelijk leven, waar hij niet
slechts het gezag vertegenwoordigt maar bovendien, als het goed
ïs, de positie van raadsman en vaderlijken vriend inneemt Dat
dit meermalen voorkomt, bewijzen de vele voortreffelijke studies
over Britsch- en Nederlandsch-Indië, die door rechterlijke en be-
stuursambtenaren met veel begrip, toewijding en kennis van zaken
geschreven zijn. Doch deze ambtenaren zijn vanzelfsprekend slechts
in werkelijke koloniën werkzaam, die door het moederland ge-
regeerd en berecht worden. Deze gebieden worden vrijwel zonder
uitzondering niet door hoogere volken bewoond en alleen daarom
gaat het hier.

Waardevolle inlichtingen zouden de kooplieden voorts kunnen
verstrekken. Zij wonen jarenlang in het vreemde land, kennen in
vele gevallen de taal min of meer en komen veel met de bevolking
in aanraking. Meestal echter ontbreekt het deze lieden aan sociale
belangstelling. 2 Handel en bridge in de eerste plaats, dansen in
de tweede plaats eischen al hun aandacht. Bovendien hebben zij
hoegenaamd geen belang bij publicatie van hetgeen zij weten
duchten slechts het gevaar, dat hun boek de aandacht zal trekken
mogelijke concurrenten.

^Het uitstekende boek „Chinese Characteristicsquot; van den zendeling Arthur
n. Ï.MITH levert hiervan een goed voorbeeld. Beschaafde Chineezen beoor-
aeelden dit werk gunstig, maar maakten de aanmerking, dat de schryver
aiieen met de lagere bevolking in aanraking gekomen was.

Ludovic Naudeau vestigt op dit punt de aandacht. Hij geeft aan, dat het niet
voiaoende is ergens lang te wonen om begrip van de omgeving te hebben
Hnpn^ri/r,quot;nbsp;^erkoi andere dingen op, dan dat zy vol-

pafSenbsp;verdiepen LXI.

Nog een belangrijke groep van menschen is er, die uit hoofde
van hun beroep regelmatig in den vreemde vertoeven, n.1. de
diplomatieke en consulaire vertegenwoordigers. Als regel echter
weerhouden begrijpelijke overwegingen omtrent dienstbelangen
hen — en vooral de diplomaten — van het publiceeren van ge-
schriften over de landen waar zij gevestigd zijn. Als zij schrijven
is het meestal na beëindiging hunner loopbaan. Ook dan is wat
zij bekend maken nog dikwijls interessant, vaak evenwel draagt
het teveel het karakter van onthullingen, polemiek of zelfverdedi-
ging, heeft te zeer betrekking op concrete gebeurtenissen, waarin
zijzelf de „beau rôlequot; spelen, dan dat de waarde anders dan his-
torisch-anecdotisch zou zijn. De consuls zijn als regel meer econo-
niisch georiënteerd.

Hoewel geologen, botanici, zoölogen en ook medici soms naast
hun eigenlijke onderwerp eveneens het leven van vreemde stam-
den beschreven en daarbij waardevolle inlichtingen verstrekten,
ligt het voor de hand, dat zij door opleiding en geestesgesteldheid
niet aangewezen zijn voor de beschrijving van het sociale leven
van degenen, met wie zij bij hun natuuronderzoekingen in aan-
raking komen. Het subtiele waarnemingsvermogen, voor het onder-
zoek der menschelijke samenleving onmisbaar, is hun meestal vol-
komen vreemd, gewend als zij zijn aan het werken met exacte
gegevens en een groote apparatuur. In het algemeen geldt van
de taalgeleerden mutatis mutandis hetzelfde.

Militairen vertoeven dikwijls geruimen tijd temidden van kolo-
niale of semi-koloniale volken als pacificatoren of bestuurders,
vooral vroeger ook als veroveraars; uit dien hoofde hebben zij volop
gelegenheid tot grondige observatie van het volksleven. Een enkele
ïnaal blijkt iemand daarvan gebruik gemaakt te hebben en een
degelijke studie is het resultaat. Maar regel is dat niet. Uitgangs-
punt en beschouwingswijze van den militair stempelen hem door-
gaans geenszins tot een socialen onderzoeker. Ook de aard van
het contact met de bevolking sluit veelal iedere vertrouwelijkheid
uit. Dit neemt niet weg, dat talrijke militairen prachtig werk heb-
ben gedaan als waarnemers van de vreemde samenleving, waarin

z hTf r' 'nbsp;quot;quot;quot; ^^nbsp;-aarover

ZIJ het bevel voerden.. Ook zijn daar nog uitblinkende figuren als

een Lvaoxbv, een Galoé., die als bestuurders van koloniale gt
b^den prachseh werk hebben verricht van onschatbare beteekenis
en getuigend van groot inzicht.

Maar in al deze gevallen gaat het in hoofdzaak om lagere volken

Imd 'quot;'b Ïnbsp;^^nbsp;ge

2Z Thnbsp;'''nbsp;geographie, die zich immers

geringe™nbsp;^^ ^^ ^^^^^^^^ ^^r militairen

Zoolang niet vakgeleerden wijd en zijd uittrekken, die de studie

om baars zelfs wd beoefenen,, blijven alleen de journalisten over

om de zoozeer gewenschte kennis te verschaffen aangaande de

volken en hunne maatschappelijke toestanden. 3 Zij zijn ter plaatse

waar en wanneer iets belangrijks geschiedt. Zij zijn L eersten en

vaak de eenigen. Hun veelzijdigheid en beweeglijkheid helpen hen

Zonder de geschriften van journalisten zou in Europa omtrent het

Russisch Azié van heden met zijn botsingen tusschen techniek en

verstarrmg, vrouwenemancipatie en vrouwenslavernij, communis

me en Islam, met zijn strijd voor hygiëne en tegen analfabetisme
met veel bekend zijn

logische ervaringen, neTrgeCd Tn mint™

Pag. 405.nbsp;mihtaire tijdschriften en boeken. LXV,

bewilf H?nbsp;Tquot;'nbsp;sporadisch. Arved Schultz is een

lichung dÏÏrogran;ch n In ü uTder aT^^

Pr) is ppn „ ƒnbsp;J- ^ ,Albert Universität zu Königsberg i

^ Cf. LXXVI, pag. 37, 38.

gewezen, omdat de veranderingen zoo groot zijn en de stadia
dermate snel op elkander volgen, dat directe grondig-wetenschap-
pelijke bestudeering bij den tegenwoordigen stand van zaken on-
mogelijk moet worden geacht. Dit geldt van oorlogen en revolu-
ties, 1 maar niet minder van b.v. de verschillende fasen, die Rusland
na de revolutie van '17 doorloopen heeft. 2

Eveneens kan het voorkomen, dat journalisten de wetenschap
op verschijnselen attent maken en zoodoende belangstelling ervoor
wekken. Een Fransche journalistes vertoefde een maand in de
demi-monde van Parijs en schreef daarover een merkwaardige
reportage. Journalisten vestigden de aandacht op het belangrijk

'^inde Haagsche Post van 30 December 1934 is een bespreking opgenomen
van „Sjanghaiquot; door W. A. Wagener (Rotterdam 1933, Brusse). Hieraan zij
het volgende ontleend: „Wagener is journalist. Hoe dramatischer de loutere
..zakelijkheidquot; van de feiten — de „feiten van de courantquot; — wordt, hoe
meer de werkelijkheid zich leent tot de romantiek der boeken, hoe meer ook
de journalist de geroepene (want de meest terzake van de werkelijkheid
kundige) wordt, om de dramatische boeken van de dramatische werkelijk-
heid te schrijven. Er is tweevoudig voorbehoud: velen van wie zich jour-
nalist noemen, mogen dezen naam naar het spraakgebruik niet ten onrechte
dragen, naar den norm der eenige, want hoogste eischen dragen zij dien
onverdiend, omdat hun kennis van de feiten uit de zelfgecomponeerde cou-
rant, geheel ontbreekt of onvoldoende is. Er zijn „heele volksstammenquot;, die
zich journalisten wanen! En het tweede voorbehoud is: dat de dramaturg-
journalist de pen weet te hanteeren. Dit is — anders dan de buitenstaander
denkt — allerminst een „levensquot;-voorwaarde voor den goeden courantier;
vele journalisten, vele van de bekwaamste journalisten schrijven nauwelijks
ooit een eigen artikel. Hun taak bepaalt zich tot ordening en schifting en
toetsing van berichten.quot;

^ Dat ook vooraanstaande staatslieden zich bewust zijn van de waarde van
goede journalistieke voorlichting in buitenlandsche aangelegenheden blijkt
'Wel uit wat Lord Cromer, de oud-onderkoning van Egypte, schreef in de
Nineteenth Century van Mei 1913, geciteerd door Bland in VI, pag. 9: „We
have, indeed, our Blands in China, our Milners in Egypt, our Miss Bells in
Mesopotamia, who wander far afield, gleaning valuable facts and laying
before their countrymen conclusions based on acquired knowledge and
wide experience.quot;

Hoezeer de journalistieke werkzaamheid de persoonlijkheid ontwikkelt
blijkt wel uit de belangrijke functies die velen laten bekleeden. Talrijke hooge
regeeringsambtenaren, politici etc. begonnen hun loopbaan als journalist.
j.Le journalisme mène ä tout, pourvu qu'on en sort ä temps.quot;
® Maryse Choisy: un mois chez les filles.

buuThrnbsp;- Chicago en New-Yo.k Wie

buuen^hen „vengens ook Wiend en bekend „e. die su^quot;

gpiililli

Het bewustzyn hiervan heeft groote beteekenis voor ziintT2'

ët^ieerae, die vaak door overmaat aan critisrhpn

Ittf SndeV—;

het ,„1nbsp;correspondent, niet goed denicbaar is . Maar

L d d M ^nbsp;voorstander van grondt

Se^ hquot;«quot;rijvingen met fouten de voorkeur v fquot;
tenen boven het ontbreken van elke beschrijving. Ook hter rb!

let^'op.quot;quot;nbsp;--nbsp;- ''-quot;an de'

~~---met andere woorden,

^ Georges Weill herinnert aan de vpIp ^ .-----

Slagvelden gebleven zijn, aan de

«oriog te Belgrado b.v. onder het boTh. ? ' ««burende den wereld-
huisden. indien hun bureau doS e^ nrnbsp;doorwerkten en snel ver-

414). Onwillekeurig ryst de vr^ ofT
vernauwing,, tengevolge van eonceSie eennbsp;quot;^^^quot;^t-^ns-

Het hjdt overigens geen twyfel, dat ook I'h ® . 'nbsp;'»««d.

vooral tegenwoordig voor den journaliron' 'quot;k quot;quot;
h;enn tekort schietL. De permanenttequot;quot; quot;
ning in verschillende landen en andfrzuS de Tnbsp;verban-

-U wel hooge eisehen aan zyn .oelbloStreÏst;^^^^^^^^^^^

aan welke eischen dienen goede journalisten — voor goede sociaal-
geographen geldt deels hetzelfde — te voldoen?

In de eerste plaats moeten zij belangstelling hebben voor sociale
aangelegenheden, dus niet alleen voor politiek etc. Een zekere in-
tuïtie is uiterst gewichtig: zin voor het sociaal-cultureel nieuwe,
een bevroeden dat er veel belangwekkends is, dat men daar en op
dat moment niet weet, onderscheidingsvermogen, dat als vanzelf
de kern eruit neemt en de bijzaken laat liggen, ontvankelijkheid
voor indrukken, kortom de natuur van den speurhond en de flair
van den diplomaat. Voorts is waarheidszin een vereischte, ver-
antwoordelijkheidsgevoel niet minder.

Zonder verantwoordelijkheidsgevoel i valt niet veel te beginnen.
De Nederlander, die voor het eerst zijn land verlaat en de Arden-
nen bezoekt, meent bergen te zien. Om te kunnen vergelijken is
een hreede algemeene ontwikkeling noodzakelijk. Teneinde per-
soonlijk met alle lagen der bevolking in contact te kunnen treden
en niet van tusschenpersonen (en hun vooringenomenheid) af-
hankelijk te zijn, zijn kennis van de taal en gemakkelijke om-
gangsvormen hoogst gewenscht, indien niet onmisbaar. Ook een
lang verblijf komt aan de juiste waardeering en intiemere bekend-
heid zeer ten goede. (Echter kunnen kortere reizen eveneens hun
Waarde hebben, daar zij „Anregungenquot; geven). En tenslotte mag
onbevooroordeeldheid, streven naar objectiviteit — nog iets anders
dan waarheidszin — verlangd worden. 2

^ Koning Victor Emanuel van Italië gaf eens in een gesprek met Emil Ludwig
de volgende aardige omschrijving van den journalist: „Ein Mann wie Sie
muss freilich unsere Zeit anders betrachten als wir. Sie haben so viele Ver-
gleiche im Kopfe. Ich denke mir, Sie gehen durch unsre Epoche wie ein
Kenntnisreicher Botaniker durch einen ihm unbekannten Wald geht, und
sich überall erinnert: das hier ist diese Pflanze, und jenen Baum habe ich
schon einmal dort gesehen.quot; LIV, pag. 593.

Cf. h.1. pag. 246. Het spreekt vanzelf, dat behalve dit alles eenig en liefst veel
talent aanwezig moet zijn om zijn gedachten op aangename en leesbare wijze uit
te drukken. Sir Arthur Conan Doyle schrijft daaromtrent in zijn autobiogra-
phic (XV): The first requisite is to be intelligible. The second is to be in-
teresting. The third is to be clever (pag. 290). En later heet het terecht: If
a man's thought is precise his rendering of it is precise, and muddy thoughts
make obscure paragraphs (pag. 295).

De hier genoemde vereischten zijn niet stuk voorstuk conditiones

me quibus non, maar ter bereiking van het best moge^kfresul
taat moeten zij alle vervuld zijn.nbsp;mogelijke resul-

aanbreken, dat de journalist, die als pionier een zeker

o'fdlrt Tnbsp;w'etenschappelte

onderzoeker zyn taak overneemt? Wanneer de belangstelliTvoor
andere volken niet toeneemt en de sociaal-geograap^^fd^^^^^^^^^
hoofdzakelijk op non-actief blijft, kan dit alleen gescholen door
dat lande, als China en Britsch-Indië allengs oL e g'rwe en
schappehjk gevormde menschen beschikken. Larbij b !taat ever
wel het gevaar, dat deze hun milieu ontgroeid en verwes ter« M
zijn, zonder dat zij werkelijke wetenschappelijke obje i^StTer
woryen hebben. Niet zelden zijn het dan quasi-intelLt^ e fana
tici in de eene of in de andere richting geworden. i Daarbl voegen
zich de moeilijkheden die steeds verbonden zijn aan de beschrS
van eigen omgeving, op welke reeds gewezen werd

Hoewel in en over Engelsch-Indië veel door Europeanen geschre
ven IS, blijft toch dit gebied onvoldoende bekend De Ls fnde'
tudies bewegen zich n.l. veelal op ethnographisch, cultuur-histo
nsch, godsdienstig-philosophisch of ook wel oeconomisch terrein
Het moreele leven, het intieme gezinsleven is verwaarloosd De
reden ligt voor de hand. De gemeenschap is overwegend agrarisch-
de doorsnee-Europeaan gevoelt weinig lust zich eenige jarënt
verschi lende negorijen op te sluiten om al die boertfes Zd te
leeren kennen. Hij bewoont de steden, gaat hoogstens met'de in

XTcht' k t r^ tV'nbsp;^^^ -quot;s naar voren

g^cht, kent de achterbuurten en deze haast uitsluitend. Maar

Edward Bok meent: the most vitaTT^on T^i—:—n—^----

ability unerringly to decide what to prfnt and h f ' »he journalist is the
Vlir. pag. 129. Dft ziin inderdaad guCirrd^n'^nbsp;^^

menderiïiHÏnbsp;^-^achtung.sgahe, Witterung des Kom-

Vorauss;tzu?. ''nbsp;Verständnis und darstellerische Fähi^t

vurausse Zungen journalistischen Erfolges.quot; XXV nag 276

P dnbsp;f quot;^^-ekendl'Se/tn Britsch-Indië

land werd 1nbsp;^^ ontwrichte Indiër verkeert, die in Enj^

land werd opgevoed en naar Indië terugkeerde zonder daar hPt ^ f . ®
zun vroeger milieu te hervinden. XIV, pag 303 304

noch élite, noch achterbuurten leeren iets omtrent het leven in een
kleine dorpsgemeenschap, i.

In den lateren tijd is hierin echter aanzienlijke verbetering ge-
komen. De Census-dienst heeft gedetailleerde demographische ge-
gevens verzameld om de hongersnooden beter te kunnen bestrijden,
wat ook in aanzienlijke mate gelukt is. Het Indische dorp is daar-
door beter bekend geworden; ook Indiërs hebben daartoe in be-
langrijke mate bijgedragen. 2
* * *

Het bleek reeds, dat journalist en sociaal-geograaph hetzelfde
doel schijnen te hebben: de bestudeering van landen en volken.

Toch zijn er eveneens verschillen, ook in motieven. De sociaal-
geograaph wil uitsluitend de waarheid aan het licht brengen. De
journalist wil zijn lezers boeien, liefst door waarheid. De sociaal-
geograaph, die feiten verdraaid weergeeft, verliest zijn reputatie.
Den journalist, die men minder streng controleert, minder scherp
en openlijk critiseert, wordt zooiets gemakkelijker vergeven, ter-
wille van zijn beweegredenen b.v.

Toch bestaat er eveneens onderscheid, b.v. in de maatstaven.
Het eenmaal onderzochte en geverifieerde heeft in principe voor
den sociaal-geograaph afgedaan, de journalist kan een succes boe-
ken door het niet meer bekende op te rakelen.

^ Dezelfde moeilijkheid bestaat ten aanzien van Rusland. Ook hier is de
bevolking in groote meerderheid agrarisch. De reizigers evenwel bezoeken
de oude en nieuwe steden, de industriecentra en een enkel landbouwgroot-
^edrijf. Zelfs de reisroute is meestal ongeveer dezelfde. Maar de dorpen,
quot;Waar de felle strijd van boereneigenzmnigheid en conservatisme tegen
nieuwigheden en collectiviseering, de beslissende strijd voor Ruslands toe-
komst, althans die van het huidige régime, uitgevochten wordt, kent en be-
schrijft niemand. Een uitzondering hierop vormt tot op zekere hoogte de
journalist Maurice Hindus in „Red Breadquot;. De geestdriftige ontvangst na
langdurige afwezigheid (hij was als kind van veertien jaar vertrokken)
en de groote vertrouwelijkheid der dorpsbewoners doen eenigen twijfel rij-
den aan de volstrekte betrouwbaarheid van den auteur.
® Verschillende Indische studenten hebben onder leiding van Slater het
dorpsleven bestudeerd; de uitkomsten van hun arbeid zijn neergelegd in:
..Some South Indian villagesquot;. Lokonakhon, Mukerjee, Pontulu e.a. hebben
zich aan soortgelijken arbeid gewijd.

Ook de middelen zijn soms uiteenloopend. De journalist zal door
zijn streven naar actualiteit onder den indruk van een gebiedend:
„tempoquot; eerder geneigd zijn op een zegsman af te gaan, minder
critisch tegenover zijn bronnen staan. Hier echter beginnen per-
soonlijke factoren reeds een rol te spelen.

Wat de gevolgde werkwijze betreft, de sociaal-geograaph zal
niet slechts een verschijnsel qualitatief onderzoeken, maar niet
minder quantitatief, op zijn verspreiding en intensiteit; hierdoor
wordt goeddeels het belang bepaald, dat hij eraan hecht. De jour-
nalist acht dezen tijdroovenden arbeid niet voldoende beloond door
het resultaat en zal volstaan met het verschijnsel te signaleeren,
c.q. smakelijk of gevoelig te schetsen. Voor de practijk maakt dit
uiteraard verschil. De eenzame zonderling, die temidden van vele
duizenden „normalequot; medemenschen een excentriek leven leidt,
loopt groote kans in een sociaal-geographische beschrijving on-
vermeld te blijven doch een aanzienlijke plaats in een reportage
te krijgen. Dat de journalist intusschen in den regel minder zijn
fantasie laat gaan, nuchterder is dan de romancier, heeft ten-
gevolge, dat hij betrouwbaarder blijkt als het gaat om meer dan
alleen signaleeren; in dit laatste opzicht heeft evenwel ook de roman-
cier groote verdiensten voor den sociaal-geograaph. (Rubber van
Szekely-Lulofs, Peelarbeiders van Anton Coolen, Oogst van Stijn
Streuvels en de vele ouderen, b.v. Charles Kingsley).

In de practijk is er nog een verschilpunt. Wanneer de journalist
artikelen publiceert aangaande oorlogen en revoluties, moet hij
partij kiezen. Hetzelfde geldt in mindere mate van internationale
strubbelingen en nationale oneenigheid. De lezer wil zijn geestelijke
gemakzucht emotioneel compenseeren. De journalist kan daarbij
niet steeds eerlijk tegenover zichzelf zijn, maar moet rekening
houden met de bestaande stroomingen en wel te meer naarmate
zijn ondemerp den lezerskring meer ter harte gaat. i Het Chaco-

1 By een vergelijkende beschouwing van de commentaren, die bladenquot;^^^
verschillend georiënteerde lezerskringen aan een belangrijke gebeurtenis
wijden, blijkt in welke mate de lezer den inhoud van zijn blad bepaalt; dit
behoeft natuurlijk op zichzelf niet in te sluiten, dat de journalist zijn over-
tuiging geweld aandoet. In „Weltanschauung und Pressequot; onderzocht Carlé

conflict b.v. liet den Nederlandschen journalist volle vrijheid tot
zelfstandige beoordeeling. Maar zou hij op grond van zijn onder-
zoekingen wat nadrukkelijk in gunstigen zin over het bolsjewisti-
sche Rusland of het Dritte Reich schrijven, dan loopt hij groot
gevaar in ernstige moeilijkheden te geraken. Zou een sociaal-geo-
graaph, van wien men geen partijkiezen verwacht, zich aan het-
zelfde „vergrijpquot; schuldig maken, dan schaadt hem dat hoogstens
in zijn maatschappelijke positie een weinig, wetenschappelijk in

het minst niet (mits hij zijn meening voldoende motiveert).
* * *

Indien al gebleken is dat sociaal-geograaph en journalist in hun
streven niet geheel identiek zijn, eveneens is erop gewezen, dat de
journalist groote verdiensten heeft voor de sociaal-geographische
wetenschap. In het onderstaande zal dit aan de hand van eenige
voorbeelden nader worden toegelicht. Ook zal er gelegenheid zijn
de aandacht te vestigen op eenige punten, waar journalisten in
gebreke gebleven zijn; hiervoor zal een verklaring gezocht worden.

de houding, die tien Duitsche bladen van zeer verschillende richting hadden
aangenomen ten aanzien van den moord op Rathenaü en het scholieren-
proces van Steglitz; het resultaat is treffend. Cf. LXVII, pag. 199, 120.

DE QUANTITATIEVE BETEEKENIS VAN DEN ARBEID VAN
JOURNALISTEN VOOR DE SOCIALE GEOGRAPHIE

De U.S.S.R. stond de laatste jaren in het middelpunt der belang-
stelling. Deze nam nog toe sedert den aanvang der algemeene
oeconomische depressie. Afgescheiden van het politieke aspect
bezit de sociaal-oeconomische zijde van dit gigantische waagstuk
voldoende werkwaardigs om overal ter wereld de aandacht te
trekken. Temeer daar de maatschappelijke structuur, die de bol-
sjewiki trachten op te bouwen, in vrijwel alle opzichten van de
oude verschilt. Moralisten, oeconomen, politici, wijsgeeren, socio-
logen, technici, journalisten, kunstenaars, staatslieden, historici,
zakenlieden betoogen meer of minder gefundeerd met nadruk en
enthousiasme of met koele objectiviteit, dat Rusland de oplossing
van alle menschelijke problemen gevonden heeft of het einde
der menschheid beteekent. Hun waardeering doorloopt, tot zelfs
in de titels hunner boeken, de geheele scala tusschen „Infernoquot; en
„Paradisoquot;. Het resultaat van deze overweldigende productiviteit
is, dat alleen in de Engelsche, Duitsche en Fransche taal sinds de
Octoberrevolutie enkele duizenden boeken verschenen zijn, die
meer of minder rechtstreeks over de U.S.S.R. handelen.

Men zou nu verwachten, dat het aan de hand van deze indruk-
wekkende litteratuurvoorraad niet moeilijk was, zich een juist
beeld te vormen aangaande de toestanden in het voormalige
Tsarenrijk. Ook al blijkt dan, dat tot dusver geen werk bestaat, dat
de Russische volksziel systematisch analyseert en verklaart uit
erfelijken aanleg en invloed van omgeving en historische gebeur-
tenissen, om het op deze wijze verkregen resultaat ten grondslag
te leggen aan een studie van het huidige Rusland.

Maar den litteratuurvorscher wachten nog andere teleurstel-
hngen. Hij vindt weliswaar een verbijsterenden overvloed, maar

daarin is weinig van zijn gading, ja men zou het spreekwoord
kunnen wijzigen en zeggen, dat er nog hier en daar koren onder
het kaf schuilt.

Wat is hiervan de oorzaak?

Van een bepaalde oorzaak kan men nauwelijks spreken; er
zijn er vele, die in twee groepen verdeeld kunnen worden. De eene
hangt samen met den aard van het object, de andere met de eigen-
schappen van den onderzoeker.

Alvorens hierop nader in te gaan, moet in het licht gesteld wor-
den, wat de bedoeling van dit hoofdstuk is. Deze bestaat daarin,
dat'zal worden onderzocht welke uit sociaal-geographisch oogpunt
belangrijke boeken er over de Sowjet-republieken verschenen zijn,
voorzoover gebaseerd op eigen waarneming van den schrijver, en
welk aandeel daarin voor rekening van journalisten komt. Vele
boeken vallen op deze wijze, afgescheiden van hun verdiensten,
buiten beschouwing, alle werken n.1., die zijn samengesteld in de
studeerkamer, die het voorhanden bronnenmateriaal geschift, be-
oordeeld en verwerkt hebben. Juist om die bronnen gaat het, om

de oorspronkelijke boeken.

Nogmaals moet een aanzienlijke beperking worden toegepast.
Van de talrijke boeken, die een onderwerp behandelen dat aan
de U.S.S.R. ontleend is, hebben vele betrekking op handel, industrie,
landbouw, visscherij, boschwezen, mijnbouw, verkeer, financiën
etc.; voorts op de rechtsbedeeling in al haar geledingen, de partij-
organisatie, de wetenschap, den toestand op medisch gebied, school,
opvoeding, litteratuur, tooneel, beeldende kunsten, muziek, gods-
dienst, leger, etc. De sociaal-geograaph zal nu en dan met vrucht
deze speciale onderwerpen kunnen bestudeeren. Voor hem staat
evenwel de levende mensch in al zijn relaties tot genoemde maat-
schappelijke verschijnselen op den voorgrond. De gespecialiseerde
publicaties nu dragen veelal een theoretisch-technisch karakter en
hebben derhalve betrekkelijk weinig waarde voor de sociale
geographie. i.nbsp;_

^ „Auf den lebendigen Menschen aber kommt es an. Denn nicht Maschinen und
Organisationen, sondern der bolschewistische Mensch ist das Kriterium des

Welke moeilijkheden zijn verbonden aan een studie over de
Unie van Sowjet-republieken? Daar is de uitgebreidheid van het
gebied, 21.534.400 km2, i/^ van de totale landoppervlakte der aarde.
Over een dergelijke staat eenigszins betrouwbare gegevens te ver-
zamelen, is een zeer omvangrijke taak.

Dan verschijnt als volgende hinderpaal de Russische taal, in de
overige wereld weinig bekend en moeilijk aan te leeren. Waarbij
nog terzijde gelaten wordt, dat men in het onmetelijke rijk meer
dan tachtig talen spreekt en bovendien de dialecten onderling zeer
verschillen.

Ondanks de toenemende industrialisatie is Rusland ook thans
nog overwegend agrarisch; van de andere Sowjetrepubheken geldt
dit a fortiori. Rusland leeren kennen beteekent dus: de boeren
opzoeken in hun isolement. Men zegt wel eens, dat alle boeren ter
wereld op elkaar lijken. Zeker is, dat ze in Rusland achterdochtig
zijn en gesloten tegenover vreemdelingen en evenals o.a. de negers
in de Vereenigde Staten neiging hebben om te zeggen, wat de
vrager naar hun meening van hen verwacht. Het is dus zeker ver
van eenvoudig met de dorpsbewoners op vertrouwelijken voet te
komen. Heeft men het in één dorp zoover gebracht, dan zou
hetzelfde proces in tien, twintig andere herhaald moeten worden,
om bij de uitgebreidheid van het land en de uiteenloopende om-
standigheden op eenigszins goede gronden te kunnen generalisee-
ren. Hierbij duiken de dialectmoeilijkheden weer op. Vooral bij
den omgang met boeren is het een dwingende eisch hun taal geheel
te beheerschen. Anderzijds moet men zorgvuldig vermijden het
wantrouwen der autoriteiten op te wekken. Heeft men op deze
wijze kans gezien, den algemeenen toestand te leeren kennen, dan

Bolschewismusquot;. Dr Klaus Meiinert, algemeen secretaris der redactie van
Osteuropa, in LVI, pag. 72 en 73. In de Octoberaflevering van het volgende
jaar bespreekt E. S. enkele reisboeken. Na erop gewezen te hebben, dat
eenige taalkennis en een algemeene notie van het huidige Rusland thans
van eiken schrijver verwacht mogen worden, gaat hij verder: „statt statisti-
sche Kolonnen aufmarchieren zu lassen, versucht er an die Bevölkerung, die
doch die ganze Last des Aufbaus trägt, so nahe als möglich heran zu kom-
men, um ihren Atem und ihren Herzschlag zu belauschen.quot; (T, pag. 123)

wachten de uitzonderingen, dikwijls zoo belangwekkend, op onder-
zoek en verklaring.

De snelle en grondige wijzigingen (oorlogscommunisme, nieuwe
oeconomische politiek, eerste en tweede vijf jaarplan), die zich in
den loop van nog geen twintig jaar voltrokken hebben, maken de
waarheid van gisteren vandaag tot een leugen. Een goed, betrouw-
baar boek van tien jaar geleden heeft heden slechts historische
waarde. Ook in de overige wereld hebben de toestanden een snelle
verandering ondergaan tengevolge van de wereldcrisis, maar ner-
gens is die zoo ingrijpend geweest; nergens is een nieuwe structuur
van heel het maatschappelijk leven ontstaan, zelfs niet in de Ver-
eenigde Staten van Amerika; zelfs niet in Duitschland. Viermaal
een nieuw fundament binnen twee decenniën is het belangrijkste
„Amerikaanschequot; record van Rusland.

Hiermee hangt nauw samen de moeilijkheid om een speciaal
onderzoek in te stellen, een bijzonder probleem aan te vatten.
Want het telkens radicaal omgooien van den koers is slechts mo-
gelijk in een land, waar heel het cultureele, sociale en oeconomi-
sche leven een eenheid vormt en rechtstreeks door den staat
volgens dezelfde beginselen geleid wordt. Een onderdeel onder-
zoeken zonder kennis van het geheel is altijd bezwaarlijk, doch
onder deze omstandigheden kan men het uitgesloten noemen zonder
goed op de hoogte te zijn van de algemeene toestanden een bepaald
verschijnsel in het juiste licht te zien en zijn beteekenis te be-
oordeelen.

Dit zijn enkele kenmerkende trekken van het gebied, waarover
talloozen geschreven hebben; gedeeltelijk verklaren zij waarom
betrekkelijk zoo weinigen slaagden.

*

Rest thans nog aan te geven welke factoren bij de onderzoekers
zelf, al dan niet journalisten, een mislukking in de hand werken.

Daar is in de eerste plaats de aloude quaestie van de objectivi-
teit: zeer vele reizigers in de Sowjetrepublieken zijn al voor hun
vertrek pro of contra bevooroordeeld. Zij gaan slechts uit om
materiaal ter bevestiging van hun meening te vinden. Als het nu maar

een eenvoudige zwart- of wit-aangelegenheid betrof, zou het althans
onmogelijk zijn een onjuist verslag uit te brengen en toch te goeder
trouw te zijn. Maar bij de ontstellende ingewikkeldheid der toe-
standen IS het niet moeilijk naar beste weten verslag te geven en
toch aan een vooringenomen standpunt vast te houden De fout zit
natuurlijk in het feit, dat de reiziger een vooropgestelde meening
heeft, hetzij reeds voor zijn vertrek, hetzij dat zijn bezoek hem
tot een voor- of tegenstander maakt. i Zijn werk zou zeer in be
teekenis winnen als hij zich wilde beperken tot de eenvoudige
weergave van het waargenomene, zonder te trachten tot een be-
schouwing te komen of eenheid in zijn opmerkingen te brengen
Onwetendheid gaat hiermee hand in hand. Niet slechts on-
wetendheid aangaande het huidige Rusland, oorzaak van eindeloos
misverstand, doch eveneens grove onkunde van de Russische ge-
schiedenis. Men krijgt soms den indruk, dat daarvan als voor-
naamste feit de Russische leeningen bekend zijn, die vroeger in
betrouwbaarheid alles overtroffen, (maar ten koste van welke
ontbermgen der bevolking?), en toen plotseling door de verlooche-
nmg der bolsjewiki^Ue^^e verloren. Gevolg van volstrekt
! Natuuriyk hebï;;^;;;:;;^^

Wo Frau Rubiner (Rubiner, Frioa: Der grosse Strom, Wien-Berlin mf
Verlag für I- eratur und Politik; enthousiaste communiste) im Hinbhck

Fa'hnbsp;die Gegenwart in viel zu leuchtenden

Farben und alles vom rem russisch-bolschewistischen Standpunkt aus schilquot;
dert da projezieren die Weichmanns die graue und trübe Gegenwart auch
in die Zukunft und schreiben bewusst und ausschliesslich als Europäer und

^quot;teressant, aber verhilft nicht zu einem
richtigen Bilde. Bezugscheine, Schlangestehen, schlechte VerkehrsSeT
verlorene Briefe, - niemand bestreitet, dass e^ das alles in Russland S'
Aber das ist nicht das Einzige und Entscheidende. Nach diesen Äusserlioh'
keiten eine neue Weltanschauung (zieht man nicht das Wort Religiorvor)quot;

HQ^ ?nbsp;^^^ der Stalinrede wl ïuS

(1931) auf den Zusammenbruch des Kommunismus zu schliessen quot;

onvoldoende historische kennis is, dat men de Russische toestanden
met die in Westeuropa (of in de Vereenigde Staten) vergelijkt,
dit zou alleen juist zijn, indien de schrijver wilde nagaan, of de
uitkomsten van de proefneming in de U.S.S.R. van dien aard zijn,
dat invoering van het systeem in Europa aanbevelenswaardig zou
zijn. Soms geraakt men in verontwaardiging over de godsdienst-
vervolgingen en verzuimt aandacht te schenken aan de rol, die de
Grieksch-orthodoxe kerk steeds in Rusland gespeeld heeft en het
peil in aanmerking te nemen waarop het godsdienstig leven zich
bevond. De onderdrukking van het individu is ook de oorzaak van
een vaak vernomen klacht; men vergeet de eigenaardige Russische
psyche benevens de regeeringsmethoden van het Tsarenrégime.

Een steeds weer terugkeerende oorzaak van onjuistheden in het
verslag is de korte duur van het bezoek en dientengevolge de
minder dan oppervlakkige kennismaking. Een verblijf van enkele
weken wordt veelal voldoende geacht om stof voor een boek te
verzamelen. De bekende schrijver H. G. Wells was een der eersten,
die na de revolutie Rusland bezocht. Hijzelf kende geen Russisch,
zijn zoon een beetje; in totaal vertoefden zij volgens eigen mede-
deeling vijftien dagen in het land en verdeelden dezen tijd tusschen
Leningrad en Moskou (langdurige treinreizen!) Zijn boek „Russia
intheShadowsquot;mogedoor de bijzondere kwaliteiten van den schrijver
de moeite van het lezen loonen, het behoeft geen betoog, dat een derge-
lijk werk voor den sociaal-geograaph nauwelijks waarde heeft.

Vrijwel nooit kent de reiziger de taal en is dus te meer aan-
gewezen op de Intourist-leiding. Dit officieele reisbureau, natuur-
lijk onder staatsbeheer, is voortreffelijk georganiseerd. Het beschikt
over ontwikkelde gidsen, die allerlei talen spreken en nauwkeurig
weten, waarin de bezoekers belang stellen. De Intourist zoekt hotels
uit, reserveert plaatsen in treinen, bespreekt bootpassages, als elk
ander reisbureau, maar het heeft bovendien voor al deze aan-
gelegenheden het monopolie. De vreemdeling neemt in Rusland
een bevoorrechte positie in. Maar alleen als hij officieel, d.w.z.
onder de hoede van het Intourist-bureau, het land bereist. Doet
hij dit niet, dan wordt het verblijf hem heel moeilijk. Dan staat

h« achter bij bevoorrechte Russen, als arbeiders, boeren etc en

ïï rt : If :nbsp;quot;quot;nbsp;onderdaltoor

kaartjes of entreebewijzen wil verschaffen; daarbij stijgen de prii

dan quot;d '7quot;'nbsp;K«' hij hovendien geen RuLs h

dan IS de zaak vrijwel hopeloos.nbsp;nussiscn.

Daarbij koml dat de Intourist alle uitstapjes organiseert- maw
de vreemdeling zie. slechts wat de regeeriig aan^naam is Z
steeds bestaan de Potemkin-dorpen in Rusland; hij bZek', Z
modehnnchtingen op elk gebied, desnoods speciaal vl hTt vrler
de .ngenhezoek ontworpen en tot aanzijn gebracht, die elhfeTn

het geheel met representatief behoeven ,ez«n in hun soort F^W

ken, clubs scholen, ziekenhuizen, sanatoria, musea, laborator
gecollecfvseerde landbouwbedrijven, alles mag hij zi;n doch nW

lang He°, zou .nbsp;^^ quot;«e ^ quot;

angf. Het zou „,el moeilijk zijn ze te vervalschen, want coi.roTe

ITl Trnbsp;-nbsp;têed b =

nd r;''.r ij?nbsp;^''«-iet 'e

nemequot;, relmf rhTt'rnVquot;''quot;quot;quot;'quot;nbsp;^^

ne voor ftet land en zijn praestaties maakt VpIp
regeeringen doen dat rechtstreeks of zijdelings en niet ^eeds on
^reng waarheidlievende wijze. Het verschil'bestaat daarTn dat
men m Rus^nd voor alle gegevens op elk gebied steeds wee; uü
sluitend op den staat aangewezen is

Daar gaat de vreemdeling naar Moskou. Hij ziet het graf van

Lenin. Hij reist naar Lenineradnbsp;r. •nbsp;^

wj , . ^t^uingrad en naar Dnjeprostroi Heeft hii

veel ,.jd, dan staan ook de Krim en het landbouwgebied quot;en „oo quot;
den van de Caucasus op het programma. De Gigant de enörme
^graanfabriek.- (welke thans echter als eenheid nicTLr b staaT)
wordt dan s.elhg „,et overgeslagen. Misschien kan hij op den .erug:
weg Kiew nog aandoen, maar dan moe. onze man „eer huiswaarts
H.J ze. zich aan z,jn schrijftafel en geeft mc. meer of mind r
V Huos.,e„ zijn indrukken weer. Is h,j conira, dan heef. hi] va„
alles opgemerkt, da. zijn „I„fernoquot;-.beorie beves.ig.. De iTZ
Herten menschen, die voor de winkels me. leege elalages wa to
(aluians .o. voor kor.), de schamele kleeding der bevolMnrdê

nijpende woningnood in Moskou („soms twee of meer gezinnen in
één kamerquot;). In de oudere boeken vormen voorts de verwaarloosde
kinderen een altijd terugkeerend, dankbaar thema. Is de schrijver
pro, dan kan hij deze z.g. bezprizornjy ook gebruiken, n.l. de ver-
mindering van hun aantal en de tehuizen, die men voor hen bouw-
de benevens de omstandigheid, dat ze er onder het Tsarisme ook al
waren, naar Siemsen in herinnering brengt. Onze man is scherp-
zinnig, dus theoretiseert hij wat over collectiviseering en vijf jaar-
plan; als goed opmerker geeft hij enkele staaltjes van persoonlijke
ervaringen, die verwonderlijk nauwkeurig overeenstemmen met
zijn theorie. Al naar zijn standpunt variëert de conclusie annex
toekomstvoorspelling vän 99 spoedige ineenstorting van het sow jet-
régimequot; tot „aanstaande communistische wereldrevolutiequot;. Als hij
aardig schrijft en veine heeft, haalt hij zijn reiskosten eruit; in elk
geval is de wereld opnieuw een „Rusland-boekquot; rijker. i

*nbsp;*nbsp;:)c

De methode, welke gevolgd werd bij de beoordeeling of een
boek al dan niet waarde heeft voor den sociaal-geograaph is deze.
Van de tijdschriften Osteuropa 2, The Slavonic Review 3, en Le Monde

^ „Hällt man diese fünf Bücher (van een genre als hier aangeduid) neben
die zahllosen anderen, die in den beiden letzten Jahren über Russland und
den Bolschewismus im allgemeinen erschienen sind, so muss man sagen,
dass es solche Bücher jetzt genug gibt und dass es Zeit wird sich den zahl-
losen ungelösten Sonderfragen eingehend zu widmenquot;. (Klaus Mehnert in
T., zesde jaargang pag. 688).

Artur Just uit zich over dit onderwerp in het voorwoord van zijn Aziatisch
reisverhaal als volgt:

..Alle Erfahrung spricht dafür, dass zur Abfassung eines Reisebuchs über
Russland ein Standpunkt, eine These, eine Schreibmaschine und ein Auf-
enthalt von sechs Tagen bis sechs Wochen, im Höchstfall aber von sechs
Monaten völlig ausreicht. Mein Büchlein hat den Nachteil, dass der Verfasser
sich seit sechzehn Jahren mit russischen Dingen befasst und seit fast sechs
Jahren, davon fünf Jahre als Berichterstatter der Kölnischen Zeitung, in der
Sowjetunion lebt. Ihm mangelt weiter jeder „Standpunktquot; und jede These.
Selbst den so würdigen Standpunkt der „Objektivitätquot; habe ich überwunden.
Ich habe nichts als raeine eigene Meinung zu sagen. Ich sehe im Rätebund
keine Probleme mehr, sondern den schnellen Ablauf historischer Zwangs-
läufigkeiten.quot; XLII, pag. 7-9.

2 j

» U.

Slavei werden de recensies in eenige jaargangen ('25 t/m '34) ge-
raadpleegd. Indien bleek, dat het boek in het bovenomschreven
kader paste en gunstig beoordeeld werd, vond het opname in de
lijst. Van een aantal schrijvers kwam vast te staan, dat zij jour-
nalist waren, sommigen bleken een andere professie uit te oefenen,
van enkelen kon het beroep niet worden vastgesteld. Zoo ontston-
den dus drie categorieën.

Het behoeft wel geen betoog, dat opname in de lijst niet beteeken-
de, dat schrijver dezes zich met de beoordeeling vereenigen kan.
Daarmee eveneens rekening te houden zou gelijk staan met het
introduceeren van een nieuw element van onzekerheid, daar hem
slechts enkele der werken bekend zijn.

Deze werkwijze is stellig niet ideaal. In de eerste plaats ont-
breekt de eenheid van maatstaf. Niet alleen toch werden drie tijd-
schriften gebruikt, maar bovendien waren de recensies in elk
periodiek afzonderlijk van verschillende critici afkomstig. Een
tegenwicht zou gevonden kunnen zijn, indien het mogelijk geweest
was slechts die boeken op te nemen, waaraan in elk tijdschrift
een waardeerende bespreking ten deel gevallen was. Dit bleek on-
uitvoerbaar, omdat een boek bijna steeds in niet meer dan één
tijdschrift beoordeeld werd, waarschijnlijk mede door de taal-
quaestie. Een tweede bezwaar is de aanwijsbare onvolledigheid.
De boekenvloed is zoo groot, dat aan slechts enkelen een recensie
ten deel valt, de overgroote meerderheid alleen aangekondigd
wordt. V^elken maatstaf men bij de selectie toepast, is het geheim
der redacties. Daarbij komt, dat de recensenten zich vanzelfspre-
kend niet op het standpunt van den sociaal-geograaph stelden en
desniettegenstaande uit hun dikwijls beknopte beoordeeling het
belang voor deze wetenschap moest worden afgeleid.

Het is tenslotte evident, dat de arbeid van journalisten, die
immers hoofdzakelijk artikelsgewijs in periodieken verschijnt, in
zijn omvang niet het meest tot zijn recht komt, indien slechts boeken
bij de beoordeeling in aanmerking komen. Het is allerminst regel,
dat dergelijke artikelen later in boekvorm uitkomen.
mr!nbsp;-

Anderzijds kan ten gunste van de methode worden aangevoerd,
dat het oordeel van gezaghebbende vaktijdschriften als maatstaf
genomen is; de leiders, die verantwoordelijk zijn voor de keuze
hunner medewerkers, genieten veelal een hooge reputatie op weten-
schappelijk terrein. i De gesignaleerde fouten zijn in elk geval naar
alle richtingen gemaakt, dus ontendentieus. Daarbij was het ma-
teriaal zeer uitgebreid: honderden recensies werden doorgelezen
en aan de gestelde eischen getoetst. En tenslotte was het niet wel
mogelijk een anderen weg te vinden, die even begaanbaar was en
beter tot het doel leidde.

Journalisten

1nbsp;- Dr Otto Deutsch (Neue Freie Presse) : Das Räderwerk des

roten Betriebes. Wien/Leipzig 1929. T, zesde jaargang,
pag. 803.

2nbsp;- Pierre Dominique: Sibérie rouge, Paris 1933, T, negende jaar-

gang, pag. 751-753.

3nbsp;- Arthur Feiler: Das Experiment des Bolschewismus. Frank-

furt a.M. 1929, T, vijfde jaargang, pag. 587.

4nbsp;- Artur W. Just (Kölnische Zeitung) : Mit Ilsebill freiwillig

nach Sibirien. Berlin 1932, T, zevende jaargang, pag. 429, 430.

5nbsp;- Idem: Die Presse der Sowjet-Union. Methoden diktatorischer

Massenführung. Uitgave van het Deutsches Institut für
Zeitungskunde. Berlin 1931, T, zesde jaargang, pag. 309.

6nbsp;- H. R. Knickerbocker (N.Y. Evening Post). Der rote Handel

droht. Berlin 1931. T, zesde jaargang, pag. 617.

7nbsp;- Paul Scheffer (Berliner Tageblatt): Sieben Jahre Sowjet-

Union, Leipzig 1930, T, zesde jaargang, pag. 238.

^ Heiaas bleek toch niet steeds onpartijdigheid gewaarborgd. Jules Legras,
die in Le Monde Slave vele boeken bespreekt, schrijft in de aflevering van

Januari 1931, pag. 157: „Lisez ce livre____Il est sombre mais en somme

consolant parce qu'il nous montre l'impossibilité du régime soviétique, son
échec inévitablequot;. Het is prettig, dat men naar schrijvers gezindheid niet
behoeft te gissen, maar aan zijn oordeel kan weinig waarde worden toe-
gekend, daar bovendien een paar maal meeningsverschil met andere, minder
bevooroordeelde, recensenten bleek.

8nbsp;- Theodor Seibert (Münchener Neueste Nachrichten, Ham-

burger Fremdenblatt, Leipziger Neueste Nachrichten): Das
rote Russland, München 1931, T, zesde jaargang, pag. 616.

9nbsp;- Hans Siemsen: Russland Ja und Nein. Berlin 1931, T, zesde

jaargang, pag. 688.
10 - Dr Hermann Ullmann: Kolonisation oder Zerstörung? Tage-
buch einer russischen Reise. München 1932, T, achtste jaar-
gang, pag. 248.

Niet-Journalisten

1nbsp;- Maurice Dobb (Docent Cambridge-University): Soviet Russia

and the World. London 1932, T, achtste jaargang, pag. 748.

2nbsp;- Georges Duhamel (medicus-romancier): Le voyage de Moscou.

Paris 1927, T, derde jaargang, pag. 400.

3nbsp;- Hans von Eckardt (hoogleeraar Zeitungskunde te Heidelberg):

Russland. Leipzig 1930, T, zesde jaargang, pag. 492.

4nbsp;- Samuel N. Harper (hoogleeraar te Chicago): Civic training

in Russia, Chicago 1929, U, Juni 1929, pag. 214-222.

5nbsp;- Anton Karlgrèn (hoogleeraar te Kopenhagen): Bolshevist

Russia, London 1927. U, Juni 1927, pag. 216-221.

6nbsp;- M. J. Larsons (valuta-expert): Als Expert im Sowjetdienst.

Berlin 1929, T, vijfde jaargang, pag. 589.

7nbsp;- Klaus Mehnert: Die Jugend in Sowjet-Russland. Berlin 1932.

R, Juli 1932, pag. 155, 156. Selbstanzeige in T, zevende jaar-
gang, pag. 436, 437.

8nbsp;- Mark Patrick (politicus en diplomaat): Hammer and Sickle.

U, Juli 1933, pag. 229-231.

9nbsp;- William White (Docent Pennsylvania University): So lebt

der Russe. Köln 1932, T, achtste jaargang, pag. 123.

Beroep onzeker

1nbsp;- Georg Cleinow: Roter Imperialismus, Berlin 1930, T, zesde

jaargang, pag. 550.

2nbsp;- Fannina W. Halle: Die Frau in Sowjetrussland. Berlin/Wien/

Leipzig 1932, T, achtste jaargang, pag. 429.

3nbsp;- Max Hodann: Sowjet-Union gestern, heute,morgen. Berlin 1931,

T, zesde jaargang, pag. 247.

4nbsp;- JijRGEN Keczynski: Rote Arbeit. Der neue Arbeiter in der

Sowjet-Union. Berlin 1931, T, zevende jaargang, pag. 116.

5nbsp;- L. Lawton: The Russia Revolution, Londen 1927. U, Juni 1928,

pag. 216-221.

6nbsp;- Arthur Rundt: Der Mensch wird umgebaut. Berlin 1932, T,

achtste jaargang, pag. 123,124.

7nbsp;- F. C. Weiskopf: Zukunft im Rohbau. Berlin 1932, T, achtste

jaargang, pag. 248, 249.
* * *

Ziehier het resultaat. Alvorens dit nader te beschouwen, dient
het begin van dit hoofdstuk in de herinnering te worden terug-
geroepen; daar werd vastgesteld, welke boeken bij het onderzoek
betrokken waren. In aanmerking kwamen de werken, die voor de
sociale geographie waarde bezitten, voorzoover zij op eigen waar-
neming van den schrijver berusten. Daardoor werden uitgesloten
alle boeken, die eenig speciaal onderwerp (landbouw, leger,
school, etc.) van theoretisch standpunt uit behandelen en voorts
die, welke hun materiaal ontleenden aan anderer observatie. Dat
van deze zesentwintig goede boeken minstens tien door jour-
nalisten geschreven zijn, pleit wel voor de mate waarin deze tot
onze kennis van de U.S.S.R. hebben bijgedragen. Dit verschijnsel
is reeds vaker vastgesteld. In Osteuropa i leest men:

„Die Neuerscheinungen über das bolschewistische Experiment
häufen sich. Beteiligt sind an dieser Bücherproduktion in starkem
Masse die aus der Sowjetunion heimkehrenden Journalisten. Sie
sammeln ihre Presseberichte in Buchform und übergeben die
Sammlung der öffentlichkeit.quot;
Eiders 2 heet het over Paul Scheffers:

»....und die Tagesarbeit des klugen Journalisten erweist sich
in dieser (Buch-) Form als ein nicht minder wertvolles Dokument

^ T, Zesde Jaargang, pag. 617.
'' T, pag. 238.

zur zeitgeschichtlichen Synthese.... Scheffers kritisch abwägen-
de und stilistisch trefflich durchgearbeitete Berichterstattung ver-
dient wegen ihrer Objektivität und Bildhaftigkeit einen besonderen
Platz in der deutschen Literatur über Sowjet-Russland.quot;

Die rote Wirtschaft, i een zeer belangrijk boek, dat een ruim
terrein bestrijkt, is door verschillende specialisten van allerlei
nationaliteiten geschreven. Zoo staat de inleiding op naam van
Otto Hoetsch. Twee journalisten, Artur Just en H. R. Knicker-
bocker, werkten eveneens mede, resp. met een hoofdstuk over de
pers en over den buitenlandschen handel.

Klaus Mehnert schrijft in zijn bespreking van Hans Siemsen: 2

„Hans Siemsen ist der Synthese zwischen Russland und sich,
zwischen Gegenwart und Zukunft am nächsten gekommen. Be-
sonders sympatisch berührt die Anspruchslosigkeit seines Buches,
das keine welterschütternden Thesen aufstellt, sondern in aller
Bescheidenheit berichtet und trotz journalistischer Flüchtigkeiten
durch die Kunst der Darstellung im Leser ein plastischeres Bild
hervorruft als tatsachengespickte Wälzer.quot;

En moge dan een Harper misschien in staat zijn de vluchtigheid
te vermijden zonder aan suggestieve kracht in te boeten, zoolang
nog zoo weinig geleerden in de gelegenheid zijn, grondige, dus
langdurige studiereizen te maken, vervangen de journalisten hen
voortreffelijk. Door hun meestal langdurig verblijf leeren zij de
taal in de perfectie en komen mede dientengevolge in nauwe
aanraking met de bevolking. Hun geoefend waarnemingsvermogen
stelt hen in staat van deze gunstige omstandigheden ten volle
partij te trekken.

In het bovenstaande is dus de stelling uit de Inleiding, volgens
welke de journalisten in belangrijke mate gegevens verschaffen
aan de sociaal-geographische wetenschap, getoetst en steekhoudend
bevonden.

^ Sammelwerk, herausgegeben van Dr Gerhard Dobbert. Königsberg und
Berlin 1932. Besproken in Osteuropa, achtste jaargang, pag. 497, 498.
2 Osteuropa, achtste jaargang, pag. 688.

DE QUALITATIEVE BETEEKENIS VAN DEN ARBEID VAN
JOURNALISTEN VOOR DE SOCIALE GEOGRAPHIE

Houdt de hoedanigheid van het werk van goede journalisten in
zijn waarde voor de sociale geographie gelijken tred met^de hoe-
veelheid?

Het doel van dit hoofdstuk is aan te toonen, dat deze alles-
beheerschende vraag bevestigend beantwoord kan worden. Van
te voren kan dit reeds waarschijnlijk worden geacht. Steinmetz
immers schrijft:

„In aansluiting hieraan (i.e. het vele sociaal-geographische vóór-
werk, dat verricht wordt zonder besef van de waarde als weten-
schappelijk materiaal) moet nog een bijzonderheid hier vermeld
worden, die eveneens niet alleen aan deze nieuwe wetenschap
eigen is, maar aan vele andere eveneens. Ik bedoel de waarde
die toekomt aan wetenschappelijk werk op haar gebied, zelfs met
hetzelfde bepaalde doel, dat zij zich stelt verricht door eigenlijk
ontelbaar velen, die natuurlijk den nieuwen naam niet kenden,
maar ook zelfs niet wisten, dat zij aan een dergelijke, ja zelfs aan
eenige wetenschap meewerkten. De hooge journalist is vaak onze
eenige of beste bron, ik denk aan Brinkley, Shadwell, Chirol,
Londres en vele anderen.quot; i

Daartoe zullen een zestal boeken aan een nadere beschouwing
onderworpen worden. De keuze dezer boeken is volstrekt wille-
keurig, 2 evenals het aantal. Zes andere hadden met evenveel recht
genomen kunnen worden, of zestig (zeshonderd evenwel zouden
waarschijnlijk niet beschikbaar zijn, ofschoon als regel meer

^ LXXVI, pag. 37.

Waar hier — en ook in het volgende hoofdstuk — slechts stalen worden
gegeven en geen representatieve opsomming, doet het feit, dat onder de
auteurs zich geen Nederlanders bevinden, aan de billijkheid niet tekort,
maar bevordert alleen de onbevangenheid bij het oordeelen.

boeken in een bepaald genre of over een zeker onderwerp bestaan,
dan men aanvankelijk vermoedt).

Toch is daarom de keuze niet geheel toevallig, omdat rekening
gehouden is met het behandelde onderwerp. Men zou op aarde
eenige „journalistieke gebiedenquot; kunnen onderscheiden en wel
die landstreken, die om reeds vermelde redenen zoo niet uit-
sluitend, dan toch hoofdzakelijk door journalisten beschreven
werden. Slechts dagbladcorrespondenten zijn in de gelegenheid in
deze afgelegen landen van groote uitgestrektheid, waar bedrijfs-
leven en verkeer nog weinig ontwikkeld zijn, geruimen tijd te
leven en te reizen.

Hiertoe moet men rekenen Oost- en Zuid-Azië, misschien met
uitzondering van het Japan van den laatsten tijd, de Sowjet-Unie
het grootste gedeelte van Afrika, Zuid-Amerika en desnoods ten
deele Oceanië en Australië. Een fijnere verdeeling zou mogelijk
zijn, waarbij ook stukken van Europa en Noord-Amerika in aan-
merking kwamen.

De te bespreken boeken nu houden zich bezig met Japan (van
vijfentwintig jaar geleden) een deel van Zuid-Amerika, de Sowjet-
Unie, Britsch-Indië, Duitschland en eenige algemeene onderwerpen
Deze laatste, bestaande uit gesprekken met vooraanstaande lieden
vormen een apart soort van „journalistiek gebiedquot;. En wat
Duitschland aangaat, sinds het vanouds welbekende Duitsche ge-
recht op de innigste wijze met nationaal-socialistische kruiderijen
is vermengd, kan men ook hier, zij het misschien alleen voorloopig
van een voor journalistieke werkzaamheid bestemd terrein spre-
ken. Dit geldt n.1. overal waar in korten tijd groote veranderingen
plaats vinden. Zooals reeds werd betoogd, is de journalist uit
hoofde van zijn beroep onmiddellijk aanwezig en zijn op actualiteit
gerichte werkwijze stelt hem in staat reeds dadelijk een overzicht
te geven van wat geschiedt, al zal dit natuuriijk niet aan de
strengste eischen van grondig wetenschappelijk onderzoek voldoen
Maar is dat noodig? Moeten voor de sociale geographie waarde-
volle boeken, en dus ook de hier te behandelen geschriften, weten-
schappelijke standaard- en meesterwerken zijn?

Geenszins, doch het moeten goede boeken zijn. Steinmetz, de
grondlegger der sociale geographie hier te lande, stelt in de boven-
aangehaalde „Inleiding tot de Sociologiequot; de volgende eischen:

. „Zulk een sociale beschrijving (waarvan hij in een noot talrijke
voorbeelden opsomt) zal moeten streven naar twee doeleinden.
Het eerste is veelzijdigheid, waarbij vooral hieraan gedacht wordt,
dat zij zich niet moet beperken tot de oekonomische of tot welke
andere zijde van de gekozen eenheid ook, maar dat het onderzoek
van den toestand naar alle zijden moreel, kultureel, oekonomisch,
crimineel, enz. moet geschieden. Dit streven moet al haar werk, ook
wanneer het details betreft, doordringen. De tweede eisch moet
zijn preciesheid, scherpte van beschrijving en omlijning, als het
mogelijk is ook quantitatief, dus statistisch.quot; i

Hoogere journalisten stellen aan hun werk deze eischen eveneens.
Eén, reeds genoemd, verschilpunt zou er kunnen zijn: bij weten-
schappelijk werk spreekt het vanzelf, dat geen onderwerp opnieuw
behandeld wordt, dat reeds afdoende en volledig onderzocht is; maar
de journalist rekent niet met de bestaande litteratuur, voor hem is
slechts van belang wat het publiek (nog) van zijn onderwerp weet.
Dit verschil tusschen sociaal-geograaph en journalist zal zich
echter uit den aard der zaak als regel meer in krantenartikelen

dan in boeken openbaren.
*

Onder de republiek bestond er in Duitschland groote belang-
stelling voor de Sowjetunie, welke aan het licht trad door een
eindelooze rij van boeken, die over dit rijk verschenen. Ook de
dagbladen lieten zich niet onbetuigd en zonden uitstekende ver-
tegenwoordigers naar het land van Stalin. Hun gebundelde cor-
respondenties hebben in belangrijke mate bijgedragen tot de ver-
spreiding van kennis aangaande dit gebied, naar reeds in het
vorig hoofdstuk bleek. Het werk van twee dezer journalisten,
Artur Jüst2 en Hans Siemsen 3 zal hier aan een nadere beschou-

1 LXXVI, pag. 38, 39.
'' XLII.
3 LXXII.

wing onderworpen worden, waarmee aan verdienstelijke anderen
(b.v. Scheffer) niet tekort gedaan wil zijn.

De titel van het boek, dat Just in November '31 beëindigde,
mtrigeert den lezer. Wie is Ilsebill? Nu en dan lijkt zij de vrouw
van den auteur, een ander maal schijnt die veronderstelling niet
te kloppen. In het voorwoord noemt hij haar een litterair hulp-
middel en zegt, dat zij zich dikwijls stelt

„auf das für mich und Russland viel zu anmassend Piedestal
des gesunden Menschenverstandsquot;.

Of het hulpmiddel zuiver litterair was of niet, gaat alleen Just
aan; laat den schrijver wat des schrijvers is (of was). Dat kan
hem slechts welkom zijn, getuige een andere passage uit zijn
introductie, die niet bepaald op treffende bescheidenheid wijst:

„Dies Büchlein ist zumeist im Eisenbahnabteil als Reislektüre
entstanden. Wenn ein aufmerksamer und williger Leser hieraus
vom Rätebund mehr kennenlernt als aus manchem Standard-
werk, so möge er die Täuschung in der Form verzeihen.quot; Excusez
du peu.

De aandacht van den auteur wordt getrokken door de om-
standigheid, dat weliswaar overal geweldige gebouwen-complexen
met fantastische snelheid verrijzen, maar dat die geen van alle
ten doel hebben den woningnood te verlichten. Fabrieken en ad-
ministratiegebouwen zijn het, maar

„nirgends sind auch nur Anfänge für ein neues, besseres, prak-
tischeres Wohnen, für die sozialistische Stadt, für etwas irgendwie
vorbildliches vorhanden.quot; i

Bij een bezoek aan een model-konijnenfokkerij wordt daarom
het volgende grapje gelanceerd:

„Man denkt über Seelenwanderung nach. Ob es nicht wohl besser
wäre, beim nächsten Leben, falls die Weltrevolution doch noch
siegt, als Kaninchen auf die Welt zu kommen.quot; 2

^ XLII, pag. 174.

2 XLII, pag. 165. De geringe aandacht, die de regeering aan de eischen der con-

De stelselmatige volgorde bij den bouw van nieuwe steden is
deze: eerst administratiegebouwen, dan een fabrieksschool ter
vorming van jonge menschen tot meer of minder geschoolde ar-
beiders, dan de fabriek en vaak nog eens de fabriek, dan woningen
voor het leidende personeel (een villa voor den directeur!), dan
een club, een schouwburg, een restaurant en ten laatste woon-
gelegenheid voor de arbeiders. Net zooals het vroeger al in den
Oeral was, want vooral daar worden nieuwe steden gebouwd ten-
gevolge van het groote industrialisatieplan. Vroeger was numero
één het kasteel, thans administratiegebouw, dan kwam een heeren-
huis, nu woning der hoofdingenieurs, een kerk, waarin tegen-
woordig club of theater gevestigd zijn en dan het bedrijf, is nog
steeds bedrijf. Daaromheen houten en leemen hutten, daaromheen
volk, massa, arbeidskracht. De evenwijdigheid kan voortgezet
worden. De hemel heet thans wereldrevolutie en is zeer ver....
Gehoorzaamheid blijft plicht van den kleinen man, wat de heer
ook van hem verlangt. Jüst is door zijn verblijf in den vreemde
de toestanden thuis blijkbaar eenigszins vergeten. Het Keizerrijk
en thans ook het Derde Rijk verschillen in dit opzicht weinig van
Rusland. „Maul haltenquot; is een gevleugeld woord geworden!

Het industrialisatieplan van het „Ural-Kusnetsker Kombinatquot;
heeft enorme beteekenis. De Stroganows zijn de stichters geweest
van de Oeral-nij verheid. Zij kregen van Iwan den Verschrikke-
lijke een concessie voor zoutwinning. Geleidelijk nam de mijn-
bouw toe, om nu de laatste jaren plots een „stratosfeervluchtquot;

te nemen.

„Das Gebiet rückt beinahe plötzlich in die Reihe der allerersten
Energiequellen der Welt ein. Das ist ein Ereignis, dessen eintreffen
in allernächtster Zukunft sicher ist.quot; i

Het plan is een militariseeringsprogram: het U.K.K., gelegen op
3000 km van de Westgrens, op 5000 km van de Oostgrens, is on-

sumptie besteedt formuleert Just met een goedgevonden woordspeling aldus:
„die materialistische Religion der Bolschewismus vergisst des Fleisches

Schwäche.quot;
^ XLII, pag. 189.

neembaar. Hier is nu werkelijk een plan, iets van „Planwirtsehaftquot;
Bovendien schept men uit niets een machtig industriegebied, waar-
in tot 1937 vijf milliard roebel geïnvesteerd worden. In dat jaar
zullen er drie a vier millioen menschen moeten wonen. Voor
onderdak, voeding etc. van deze massa's zal gezorgd moeten wor-
den. De schrijver geraakte zeer onder den indruk van wat hij
zag gebeuren en van wat bij zijn bezoek al tot stand gebracht

was. Hij schrijft dan ook, dat de wereld het zal weten als het
gelukt.

De opzet van het plan is om ijzer uit den Oeral en kolen van
Kusnetz (ten Z.O. van Tomsk) bij elkaar te brengen. De onderlinge
afstand bedraagt weliswaar niet minder dan 2500 km, maar dalr
de mijnen zeer toegankelijk zijn acht men rentabiliteit gewaar-
borgd. Het voornemen bestaat om het transport te doen plaats heb-
ben door middel van een electrischen spoorweg, met den zwaarst
denkbaren onderbouw en vijftigtons-wagens. Voorts wil men een
chemische industrie in het leven roepen en kunstmest, bouw-
materialen en cement vervaardigen. In den Oeral bevinden zich
ook kahvoorraden en sinds kort zijn deze eveneens in Uzbekistan
ontdekt. De hoeveelheden schijnen verbluffend te zijn en de export-
mogelijkheden daardoor groot, maar de ontginning is aanvankelijk
in matig tempo ingezet.

Tot voor luttele jaren was Jekaterinenburg een akelig gat vies
en volkomen vervallen. De Tsarenfamilie was er vermoord, maar
dat was dan ook al. (De kelder, waar dit geschiedde, is de eenige
plaats in het Sowjetrijk, niet toegankelijk voor kinderen beneden
zestien jaar). Thans ligt op deze plaats Swerdlowsk, geheel op-
nieuw gebouwd, de modernste stad van Oost-Europa, met een
groote toekomst als industrieel, administratief en wetenschappelijk
U.K.K. centrum. Swerdlowsk heeft het geluk over moed, middelen
en mannen te beschikken, die haar dit waarborgen. Deze stad
zou de ideale hoofdstad van de Unie zijn, gezien de toenemende
verplaatsing van het oeconomische zwaartepunt in oostelijke rich-
ting en tevens op grond van strategische overwegingen.
Nowosibirsk bezit enorme officieele en industrieele gebouwen

en ellendige leemen „woningenquot;. In het bouwplan der stad is een
theater (!) voor tienduizend bezoekers opgenomen, het modernste
ter wereld (natuurlijk); op het tooneel kunnen auto's en tractors
paradeeren. Ook is de bouw ontworpen van een keuken, die zes-
honderdduizend porties per dag zal kunnen afleveren. Men wordt
bij al dit toekomstig schoons, dat als vrijwel bereikt wordt voor-
gesteld, onwillekeurig herinnerd aan de uitdrukking van dien
anderen journalist. Feiler, die in zijn voortreffelijk boek „Das
Experiment des Bolschewismusquot; spreekt van „konjugieren im Fu-
turumquot;.

Twee jaar voor het bezoek van Just bestond Magnitogorsk nog
niet. Toen hij er was, had de stad honderdduizend inwoners en een
afgedankten goederenwagen als station, hoewel deze plaats wel-
licht het Essen van den Oeral zal worden. In al deze steden:
Kusnetzk, Prokopiewsk, Magnitogorsk, Nowosibirsk, Beresniki treft
vooral het tempo van den aanleg.

Tusschen Wolga en Stillen Oceaan is Jakow Pawlowitsch Iwan-
tchenko heerscher over de ijzerindustrie. Deze zeer bekwame
captain of industrie heeft een schitterende carrière achter den
rug: in 1922 stond hij aan het hoofd van een fabriek met 4000
arbeiders, weldra waren het er 35.000, thans loopt hun getal in de
honderdduizenden, straks zullen het millioenen zijn. Stalin gaf
hem deze opdracht, zooals Peter de Groote aan Demidow.

Peter vertoont op meerdere punten overeenkomst met de tegen-
woordige heerschers. Hij had ontzaglijk veel te danken aan Neder-
landers en Duitschers, van wie hij zeer velen in dienst had. Tegen-
woordig zijn het ook weer de Duitschers, die Rusland op gang
moeten brengen, maar onze landgenooten zijn helaas door Ameri-
kanen vervangen. De hulp van talrijke buitenlanders is voor de
verwezenlijking van alle Russische „plannenquot; onmisbaar. Een be-
zwaar dezer plannen is, aldus Jüst, dat men bij het opstellen
ervan den huldigen stand der techniek tot uitgangspunt moet
nemen. De bouw van een complex vordert eenige jaren. Maakt
de techniek inmiddels vorderingen, dan moet men het plan wij-
zigen en waarschijnlijk een onvoldoend beproefde constructie in

gebruik nemen, of wel zich tevreden stellen met een verouderd
«ysteem. Natuurlijk geldt dit bezwaar voor den bouw Tan e k
b drijf, maar hier hangen bovendien vele bedrijven onderhng
nauw samen en zijn op elkaar aangewezen. Al sch jnt de groots^f
bewondermg voor den loopenden band reeds weer voorbreng
komt het gezond verstand hier en daar op den voorgrond de Russen
zun nog steeds dol op het allernieuwste. In hun record^;anbidZ
zun ze werkelijk Amerikaanscher dan Amerikanen (zoo m^^^^^^
hjk) en hun macromanie dreigt soms noodlottige vormen aan te

rZZe'' ^^^^nbsp;^^^^ ^^ -^eT h::

JüST persifleert met gezonden zin voor de werkelijkheid de
Russische grootsprekerij op verdienstelijke wijze:

Nach der Methode des „Sieges von Stalingradquot; (Traktorstrov)
sieht der Sozialismus so aus: Man kauft sich von einem Kon /k
tionsburo einen Fabriksplan, man nimmt sich den Tractor der
International Harvester Companie(y?) und empfindet (erfindet )
Ihn nach, man schickt junge Ingenieure zu den Kapitalisten i^ii
Schule, man ho t sich zur Sicherkeit 220 amerikanische Ingenieure
Werkmeister Vorarbeiter, die Einrichting und Organisation über
nehmen, nachdem die 3000 Maschinen eingekommen und ausgebaut
sind, man stellt statt einen gelernten oder ungelernten Indust^l
arbeiter vier Bauern jungen oder halbwüchsige Mädel an die Auto-

Tb t ff . bnbsp;noch die

Rohstoffzufuhr emigermassen klappt, was ja schon wieder eine

verkehrstechnische Organisationsfrage ist, für deren Lösung sich
em anderer Amerikaner oder Japaner oder Deutscher finden lässt
muss schhesshch etwas herauskommen.quot; „Es soll gar nicht ver-
langt werden, dass nun der Sozialsmus auf eigene Faust die Ge-

pachtet.... Man verschone uns nur freundlichst mit Bolschewis-
mus, Kommunismus und Sozialismus bei solchen mit guten Dollars
bezahlten kapitalistischen Riesenkaninchen.'

1 XLII, pag. 51, 52.

Just acht den conveyor slechts van practische beteekenis, wan-
neer selectie der arbeiders plaats heeft. Deze opvatting is in
flagrante tegenspraak met wat Ford dienaangaande beweert. i Niet
alleen „normalequot;, domme menschen kan hij gebruiken, ook blin-
den, kreupelen en andere invaliden kunnen een vol loon verdienen.
Volgens Ford behoort een bedrijf een staalkaart van de typen in de
samenleving te vertoonen, met hetzelfde percentage „onvolwaar-
digenquot;, die dat zijns inziens echter in het geheel niet zijn.

De geringe aandacht, welke tijdens de periode waarin dit boek
ontstond aan de belangen der consumptie besteed werd, hebben
den schrijver zeer getroffen. Hij geeft verschillende staaltjes van
den chaos op dit gebied. Naast den handel der staatscoöperaties
(in Westersche sfeer een ietwat vreemde figuur) duldt men een
locale vrije markt, die op afstanden van vijf tot vijftig km prijs-
verschillen van vele honderden percenten vertoont. Een aardig
feitje: in een exemplaar van de Berliner Zeitung annonceerde
het warenhuis Tietz Wolgakippen voor 88 pfenning per pond. Aan
de Wolga kosten ze 8 roebel, oftewel 17 mark.

„Was schliesslich nichts anders beweist, als dass der Moskauer
Rubelkurs falsch ist.quot; 2

Overal in Rusland loopen veel kleine meisjes met geschoren
hoofdjes rond, omdat zelfs geschoolde arbeiders niet de noodige
zeep kunnen bemachtigen om lang haar te wasschen. Men vergete
echter niet, dat dit boek al weer vier jaar oud is.

Bij een bezoek aan een wetenschappelijke inrichting neemt Just

aan den maaltijd deel.

„Zwanzig Gelehrte assen manierlich aber mit einem unbeschreib-
lichen Heisshunger die magere fettlose Mahlzeit.quot; 3

Op den Oost-Chineeschen spoorweg contrasteerde het Russische
deel, dat uitmuntte door vuilheid, armelijke menu's in den restau-

1 XXIV, pag. 103-115.

XLII, pag. 71.
3 XLII, pag. 218.

liiS » Tnbsp;opvallend me. de zinde-

word haermee natuurlijk geen wapen in handen gegfven quot;
Het transportwezen vertoont gebreken van allerlei aard In elk

^^^^ ^^nbsp;—• ^^ar ïani

„Bei einem Schienenmaterial dass zu 80 % auswechslungsbedürf
hg zst, soll man zufrieden sein, dass der Fünf j ahrplanenthusttu^
mcht mehr herausholt als Vr^/q* ^ u u -.x..
Schnellzug.quot;!nbsp;^nbsp;^^^^^^hschmtthch bei einem

C^Znbsp;passagiers- en goederentreinen heeten Maxim naar

Gork, die ze onder het Tsarisme meermalen beschreef mi zel
reist thans natuurlijk alleen in salon- of slaapwagen en vertoe
gewoonhjk m de Krimbadplaats Sorrent. Op L sLpen Te all
z fs nog steeds vier klassen met groote verschillen. In de ^rde
klasse verstikkende nevel en liederen in mineur.

De religieuze strijd is volgens schrijver vrijwel ten nadeele der
kerken beslist Practisch iedereen is in staatsdienst en voor dt
genen IS het ^maatschap van een kerkgenootschap nauwelijksquot;
mogelijk daar he wordt aangemerkt als „zusätzlicher Beri un
zuverlässiger Gesinnungquot;; als dit boek eerst onlangs verTchenen
was, had toegevoegd kunnen worden: tout comme Sel nous De
buitenlandsche vaklieden brengen soms nog steuTaan de k^ kfn
maar een factor van beteekenis knnn«,, J- ■ /nbsp;^^erken,

van meening, dat er voor de verli quot;nquot; -et vormen Jusx is
plaats gekomen is.nbsp;-^^dwijnende kerken mets in de

„Dass aber Leninecke und rote Fahne neue geistige Inhalte

schaffen, wird keineswegs noch deutlich.quot; 2

gj^scl^e impliceeren, dat de oj^pxe kerk „alte geistige In-

1 XLII, pag. 26.nbsp;----

XLII, pag. 95.

haltequot; bezat, een stelling die voor bestrijding vatbaar is, althans
indien men daarbij aan de breede massa denkt. Maar het lijdt geen
twijfel, dat vijf jaarplannen, industrialiseering etc. door handige
propaganda vooral onder de jeugd een soort „godsdienstigquot; en-
thousiasme en opofferingsgezind idealisme in het aanzijn hebben
geroepen.

JusT belicht hier en daar, zoo terloops, trekjes van het Russische
volkskarakter; soms lijkt hij juist getypeerd te hebben, dikwijls
zijn het aardige opmerkingen zonder meer. Dit probleem is dan
ook wel een der belangrijkste en minst onderzochte in de sociale
wetenschap. Zonder eenigermate exacte gegevens en methoden is
het haast ondoenlijk tot een eenigszins betrouwbare, niet al te
subjectieve bepaling van het volkskarakter te geraken. De ver-
eischte gegevens en methoden ontbreken eigenlijk nog geheel. Het
is vrijwel ondoenlijk het erfelijke karakter te scheiden van de uit-
werking van voorbijgaande invloeden. Bovendien bestaan er ook
in relatief homogene volken groote verschillen tusschen de be-
volkingsdeelen. Dat anderzijds juist dit probleem om een oplossing
roept, ligt voor de hand. Om een volk te begrijpen is het noodzake-
lijk zijn karakter te kennen. Levenswijze, gedragingen, mogelijk-
heden, grenzen, reacties, aspiraties hangen goeddeels met het ka-
rakter samen en zijn veel minder direct afhankelijk van de eigen-
schappen van het land, dan men dikwijls schijnt te denken.

JüST signaleert de Russische naïviteit, die wolkenkrabbers bouwt
op plaatsen waar leege ruimte in overvloed is, slechts terwille
van de wolkenkrahberij.

„Die Russen sind noch derartige Naturmenschen, dass sie von
Natur nichts verstehen.quot; i

Zij wandelen niet voor hun plezier; liever proppen enorme
massa's zich in overvolle treinen en trams, waarvan dubbel zooveel
gebruik gemaakt wordt als voor den oorlog.

Voor alles wat orde en zindelijkheid als permanente toestand
heet, ontbreekt den Rus alle zin. Vandaar ook het groote percen-

1 XLII, pag. 84.

tage afval bij de industrie; zelfs in modelinrichtingen bedraagt
dit soms 97%! Maar hieraan dragen ook andere omstandigheden
schuld. Gebrek aan organisatietalent is een Russische „karakter-
eigenschapquot;. Daarbij is het praestatievermogen der arbeiders ge-
ring. Men noemt de verhouding van vier Russen op één Duitscher
De slechte organisatie maakt bovendien onvoldoende gebruik van
het beschikbare materiaal. Voor de eerste dertig jaar zou het uit-
zicht op de vorming van een kloek industrieproletariaat zeer ge-
ring zijn. Maar de kinderen van de tegenwoordige arbeiders en de
jonge arbeiders van thans moeten toch een goede kans maken
zou men zeggen; Jüst zwijgt hierover. Er schijnt een plan(') te
zijn om aan elk bedrijf een school te verbinden, waar niet alleen
gewoon, maar tevens technisch onderwijs gegeven zou worden Het
gevolg hiervan ware erfelijkheid van het beroep.

De arbeiders, hoe weinig bekwaam ook, zijn in elk geval niet
veeleischend, niet ontevreden ook, ondanks hun luide klagen.
Eigenlijk ook niet wat men noemt beklagenswaard. Dat zijn veel
meer de slachtoffers van dezelfde koloniseeringsmethoden, die
reeds eenige eeuwen in stand gehouden worden. De „Entkiilaki-
sierungquot; met haar dwangverhuizingen heeft onnoemelijk leed ver-
oorzaakt en daarbij veel volkskracht verkwist. Dit is een ernstig
feit in een land, waar het gebrek aan mannen (in beide beteeke-
nissen des woords) chronisch is. Bovendien heeft men voor al de
nieuwe industriegebieden groote aantallen arbeiders noodig Voor
een ingenieur beteekent de benoeming op een zoo verwijderden
post dikwijls een soort verbanning en is ook als zoodanig bedoeld
De arbeiders moeten aangelokt worden door schoone beloften. Elk
nieuw bedrijf krijgt voor personeelswerving een district in het
eigenlijke Rusland toegewezen, zoodat concurrentie uitgesloten is.
De kolchozen hebben de verplichting om niet alleen producten
maar ook arbeiders te leveren.

„Ein wenig Enthusiasmus und ein wenig Zwang: es ist so ein
fach in Russland zu regieren.quot; i

1 XLII, pag. 212.nbsp;quot;nbsp;-

De aanblik van het zwoegen der wereldberoemde Wolgasj ouwer-
lui brengt Just tot deze rake typeering:

„So hat das Russische Volk mit Singen und Klagen, langsam und
mit vielen Erholungspausen dazwischen, einträchtig, wenn ein
starker Führer da ist, unbeholfen und ergeben primitiv Lasten
getragen und bewegt, die schier unmenschlich schwer schienen.quot; i

De verdiensten van dit boek spreken voor zichzelf. Een scherpe
blik, levendige belangstelling, kennis der toestanden door lang
verblijf en uitgestrekte reizen benevens een vlotte schrijftrant
hebben den auteur in staat gesteld tot het schrijven van een aan-
genaam leesbaar, onderhoudend en waardevol boek, dat behalve
een sprekende „couleur localequot; ook vele interessante feiten bevat.
Het ligt voor de hand, dat de geringe plaatsruimte die hier be-
schikbaar was, aan het fragment niet volledig recht kon laten
wedervaren. Veel meer fragmenten waren het citeeren ruimschoots
waard, menige heldere visie, teekenachtige beschrijving, treffend
feit moest achterwege gelaten worden.

Dit is tevens de schaduwzijde van een dergelijk boek. Het geeft
steeds en overvloedig losse trekjes, die illustratief zijn maar weinig-
zeggend. Een uittreksel kan eigenlijk niet gemaakt worden, zonder
het boek onrecht te doen. Want de samenvatting ontbreekt. Elders 2
werd er reeds op gewezen, dat dit tot op zekere hoogte een ver-
dienste is. Een bloote weergave van feiten, niet gerangschikt en
gekozen ter staving van een bepaalde theorie, levert materiaal voor
verdere bewerking. Wanneer feiten en waarnemingen vooraf door
den auteur in het raam eener bepaalde zienswijze gewrongen zijn,
missen zij alle waarde. Maar het alternatief behoeft niet noodzake-
lijkerwijze zoo gesteld te worden. Het is denkbaar, dat een schrijver
met volle behoud van onbevangenheid slechts op grond van het
waargenomene een samenvattend oordeel geeft, een hypothese op-
stelt. Maar voor den journalist, ook den hoogeren journalist is dat

1 XLII, pag. 68.

h.L, pag. 28.

als regel met weggelegd. Hem ontbreekt daartoe de geestesscholing
docTnbsp;wetenschappelijke opleiding

Wdstuk 1nbsp;- h't slot

la felL^^^ quot;nbsp;quot;nbsp;- uitzonderingen

daargelaten - als jongmaatje in dienst van een dagblad getreln

en slechts door zijn capaciteiten uit de rangen opgeklommen tot
zijn belangrijke positie. Hij heeft dus alles in en door de practiik
moeten leeren. Hij heeft geen onderwijs gehad in de JeZZn
van sociaal onderzoek. Hij heeft ook neiging om te doen atf hquot;
de eerste mensch ter wereld is. die een bepaald verschijnsel onder-
zoekt, m.a.w. hij negeert veelal de bestaande litteratuur, om geheel
te zwijgen van de meestal onmisbare historische kennis VaLaaa
immers is uit gisteren gegroeid; hoe wil men het heden be
grijpen zonder het verleden grondig te hebben onderzocht^

Als men zich dit alles realiseert, gevoelt men groote bewondering
voor het vele, dat deze lieden, ook uit wetenschappelijk oogpunt

beschouwd, praesteeren, ondanks den handicap hunner onvol^en-
de opleiding.

„Zwei Journalisten waren beim Papst in Rom.

Si: in rTiÜ?quot;nbsp;bleiben

„Drei Tage, Euer Heiligkeit.quot;
„Das ist genug.quot;

Zum zweiten: „Und wie lange bleiben Sie?quot;
Drei Monate.quot;
„Das ist zu wenig.quot;

Herr Litwinow in Moskau hat mir diese kleine Geschichte erzählt
Und wenn er „Romquot; sagte, meinte er „Russlandquot;, und wenn er
»Papst sagte, meinte er.... Das hat er aber nicht gesagt.

M^ti^!nbsp;abgereist aus

Um vier Uhr kam ich an, um zwei Uhr ging ich schlafen War
ich statt schlafen zu gehen gleich wieder abgereist, ich hätte ein

ganzes Buch schreiben können. Ein überraschendes kleines Büch-
lein, ganz einfach und unkompliziert, mit vielen einfachen un-
komplizierten und überraschenden Schlussfolgerungen.

Statt dessen bin ich geblieben. Sechs Wochen. Und was soll ich
nun schreiben?quot;

Zoo begint het boek van Hans Siemsen, in vele opzichten de
antipode van Just: hij kent Rusland noch zijn taal en heeft niet
vele j aren in het land gewoond, maar alleen een reis van zes weken
gemaakt. Doch hij is een goed journalist, dat heeft hij met Just
gemeen en deze inzet bewijst het overtuigend. De titel van zijn
boek, „Russland, Ja und Neinquot;, i doet reeds één eigenschap van
den auteur doorschijnen: eerlijkheid. En de inhoud geeft geen
reden hieraan te twijfelen; nergens blijkt een parti-pris. Dat wil
wat zeggen voor een Rusland-boek!

Siemsen maakt den indruk als zoovele journalisten een goed op-
merker te zijn; in tegenstelling tot sommige zijner collegae zegt hij
niet meer, dan hij kan verantwoorden. Hoewel hij het „Neenquot; van
den titel dikwijls nadrukkelijk onderstreept, laat hij anderzijds
niet na erop te wijzen, dat de toestand in West-Europa niet beter,
althans niet principieel beter is, dat men daar dezelfde gebreken
in anderen en soms overeenkomstigen vorm aantreft. Deze wijze
van vergelijken met West-Europa treft men zelden aan in boeken
over dit onderwerp.

Dit boek verdient met vele citaten, heele hoofdstukken zelfs, te
dezer plaatse vertegenwoordigd te worden. Niet omdat het zoo
weergaloos goed is op zichzelf, maar omdat het op schitterende
wijze aantoont, dat een goed journalist zelfs zonder bijzondere
kennis van zaken na een reis van zes weken een lezenswaardig
boek weet te schrijven. De eischen der evenredige verdeeling laten
echter hoofdstuksgewijs aanhalen helaas niet toe.

In Gagry, vóór de revolutie een der mondainste Zwartezee-bad-
plaatsen waar lieden beneden den rang van grootvorst zich nauwe-
lijks konden vertoonen, waar thans echter de villa's en paleizen
in sanatoria en tehuizen zijn omgezet, in dit Gagry, of liever vlak

TJr JTl' fnbsp;Amerikaanschen

journalist, die Russisch sprak, in een klein fabriekje harder zien

werken dan waar ook in Rusland. Men maakte daar stoelen, tafels,
handvatsels voor gereedschappen en.... skistokken, hoewel nie-
mand van het personeel ooit een skiër gezien had. Vroeger was
het een staatsonderneming geweest maar onvoldoende rentabiliteit
deed tot stopzetting besluiten. De arbeiders vroegen toen toestem-
mmg om de exploitatie voor eigen rekening voort te zetten Dit
werd toegestaan; gebouw en inventaris kregen zij kosteloos' be-
nevens een jaar vrijdom van belasting. In artel-vormi dreven zii
nu de onderneming. Siemsen herinnert eraan, dat het artikel aller
minst een bolsjewistische uitvinding is maar een diep in het Rus
sische verleden wortelende insteUing, die ook volkomen past in
het land der broederlijke secten, het wijde land met zijn verspreide
boerennederzettingen, waar men zoo geheel op elkaar aangewezen
is. Ut het land met zijn dunne bevolking wel geheel hiervoor ver-
antwoordelijk gesteld kan worden, valt minstens te betwijfelen
Ook elders ter wereld zijn er spaarzaam bevolkte gebieden waar
de ^meenschapszin - ook bij boeren - niet bijzonder ontwikkeld
is. Wel heeft de schrijver gelijk als hij meent, dat de Russen door
hun mededeelzaamheid (in twee heteekenissen), gezelligheidsdrang
gastvrijheid en hulpvaardigheid in bijzondere mate geschikt ziin
voor het communisme. Van geweldige beteekenis hiervoor en in
het algemeen voor het heele bolsjewistische experiment, is de „Be-
durfmslosigkeit der bevolking. Als de tegenwoordige opgroeiende
generatie in het productieproces betrokken zal zijn en te zijner
tijd ook China mee gaat doen, zal men in Europa den terugslag
danig voelen. 2nbsp;'' ®

Dit jongere geslacht is, naar den auteur allerwege bleek,3 voor-
ga^er van het huidige systeen^JWouwen zijn er in het al-

^ LXXII, pag. 140.

® Op het eerste gezicht doen die nasporingen vreemd aan daar SiPA^cr..
Russisch kende; hy reisde echter in gezelschap o.a. van hoogSgX
Russisch-sprekenden Amerikaan.nbsp;'quot;ogergenoemden

gemeen tegen gekant. De laatste categorie, de bestrijders en on-
tevredenen, vormt de meerderheid, maar weet niet wat ze wil, is
slechts negatief: tegen. Ook in Duitschland is 90% der bevolking
ontevreden (1931). Maar degenen, die het régime steunen, zijn
geestdriftig, doelbewust, gereed tot den strijd. Zij zijn geheel op-
gevoed in den nieuwen geest, hebben geen herinneringen aan
vroeger. Hun denkbeelden over het leven in West-Europa zijn
vaag en onjuist; gekleurde krantenberichten en verouderde
„kitschquot; — films zijn de voornaamste bron van kennis. Alleszins
begrijpelijk is dan ook de bepaling, die de bevolking belet zonder
speciale reden het land te verlaten. Massale vacantiereizen in het
buitenland zouden aan het licht brengen, dat zelfs werkloozen in
overig Europa het materieel niet slechter hebben dan de beter
betaalden onder de Russische arbeiders. De schrijver verzuimt er
in dit verband op te wijzen, dat niet zoo zeer de absolute mate
van welstand beslissend is voor de bevrediging der menschen, als
wel de relatieve. Met andere woorden, dat een sober leven met
weinig comfort en gebrek ook aan eerste levensbehoeften niet zoo
moeilijk te dragen is, als de vergelijkingsmogelijkheid ontbreekt,
als er dus geen contrast bestaat met eigen beter verleden, noch
met de uitdagende weelde van anderen. Men weet dan niet beter
of het hoort zoo. En in sommige opzichten was bovendien de toe-
stand ten tijde van Siemsens reis reeds niet zoo slecht meer. Daar-
van geeft hij een sprekend bewijs in de beschrijving van een
restaurant, waar niemand zijn portie geheel kon verorberen (on-
danks de behoorlijke qualiteit van het voedsel!).

Hij karakteriseert den stand van zaken aldus:

„Sowjet-Russland ist durchaus keine Hölle, aber ganz gewiss
auch kein Paradies. Es ist ein Kampf- und Arbeits-Feld, auf dem
nur der mit Begeisterung und glücklich kämpfen und arbeiten
kann, der an die Zukunft und den Kommunismus glaubt und bereit
ist, für diesen Glauben und für die Zukunft zu leiden, auf persön-
liches Wohlergehen und ein angenehmes Leben vcillkomen zu ver-

zichten.quot; i_____

1 LXXII, pag. 259.

Deze zienswijze is toch wel te zeer uit het Westersche standpunt-
met-vergelijkingsmogelijkheid ontstaan. In de Sowjetunie heeft
men de keuze tusschen twee mogelijkheden: men kan nolens volens
medewerker en (voorzichtig) ontevreden zijn eenerzijds en aan
den anderen kant met geloof in de toekomst aan den opbouw
meewerken, zich verheugen in het constructieve werk op ruime
schaal. Het kniezen brengt zijn eigen bezwaren mee en men kan
ook geestdriftig terwille van het resultaat meebouwen zonder de
politieke overtuiging der regeering te deelen, maar tertium non
datur, „ein angenehmes Lebenquot; in Westerschen zin is voorloopig
voor niemand in de Sowjetunie weggelegd. Daarbuiten wel?

Het twintigtal bladzijden, dat Siemsen wijdt aan de Gepeoe
maakt een uiterst betrouwbaren indruk. Hij waarschuwt met voor-
beelden voor de geringe waarheidslievendheid van vele bericht-
gevers, geeft heldere uiteenzettingen, herinnert ook aan de Ochrana
van den Tsarentijd. Voorts wijst hij op de geringe waarde van een
menschenleven in Rusland en noemt de Gepeoe den „legalenquot;
burgeroorlog, het oncontroleerbaar strijdmiddel der dictatuur de
permanente revolutie tegen de contrarevolutie, welk begrip noeal
rekbaar is.

Hij vat zijn oordeel samen:

„So lange die G.P.U. unentbehrlich ist.... steht hinter dem
„Experiment des Bolschewismusquot;, noch immer ein Fragezeichen.quot; i

Hetwelk niet onjuist lijkt.

Het is interessant, dat de schrijver van het anders-zijn van Rus-
land als primaire verklaring geeft de menschenleegte, de on-
metelijke wijdheid van het land. Deze gewichtige omstandigheid
wordt maar al te vaak over het hoofd gezien, evenals de monotonie
van het landschap, dat geen natuurlijke slagboomen kent. Het vijf-
jaarplan is dan ook geen socialisme in één land, want Rusland is
een continent.

1 cununent.

,Zeit gilt nichts und ein Menschenleben wenig.'

XXII, nae. 120

1nbsp;LXXII, pag. 120.

2nbsp;LXXII, pag. 210.

Het mislukken van het Vijf jaarplan zou dus nog niet den val van
het régime veroorzaakt hebben, zooals zoovelen meenden.

„Wer die ungeheure Ausdehnung des an dieser Ausdehnung
gemessen fast menschenleeren, menschenarmen Landes erlebt hat,
der wird vieles verstehen, was ihm in und an Russland schwer
verständlich oder unverständlich war. Geschichte, Gegenwart und
Zukunft Russlands werden ihm leichter begreiflich scheinen. Wer
erlebt hat, dass Raum und Zeit in Russland etwas ganz anderes
sind, als bei uns in Europa, der hat gelernt, dass mann Russland
nicht mit Europa gleichsetzen, russische Begriffe und Verhältnisse
nicht nach Europa übertragen kann, geschweige denn nach Deutsch-
land. Er hat begriffen, weshalb die russische Revolution möglich
war, der russische Kommunismus möglich ist, und weshalb beide,
Revolution und kommunistischer Aufbau, so ganz und gar russisch
sind und, wenigstens in dieser Form, nur in Russland denkbar.

Oder wie mir ein kluger Russe sagte, der Russland und Europa
sehr gut kennt: „Die russiche Revolution war zu fünfzig Prozent
Revolution und zu fünfzig Prozent Russland. Der Russische Kom-
munismus ist zu zwanzig Prozent Kommunismus und zu achtzig
Prozent Russland. Ueber die Prozente kann man streiten, in der
Grundidee hat dieser Russe recht.quot; i

Deze passage getuigt van een merkwaardig scherp inzicht.
* * *

Er zijn aardige dingen in dit boek. De mededeelingen b.v. over
het bureau van Kalinin, president van de Unie, waar iedereen van
heinde en verre toestroomt met groote en kleine klachten en op
zoo begrijpende en verstandige wijze geholpen wordt. Bescheiden
zegt Siemsen, dat hij over de waarde, die deze instelling voor de
bevolking heeft, niet kan oordeelen, maar dat de regeering er on-
getwijfeld veel nut van heeft omdat de stemming onder de be-
volking daar duidelijk blijkt; het bureau is een koortsthermometer.2

Een schitterende beschrijving geeft de auteur van den over-

1nbsp;LXXII, pag. 210.

2nbsp;LXXII, pag. 121-147.

weldxgenden mdruk, dien hij kreeg op een autoreis in den Kaukasus.
U t de primitieve natuur, waar de ontwikkeling van het mensche-
hjk bestaan smds vele eeuwen ingeslapen scheen, doemde bij een

verli hr H-nbsp;- ^1-triche

verlichting. Hier was het aanrakingspunt tusschen Azië en Europa

oudheid en heden, verleden en toekomstnbsp;'

TraltoLTrltquot;quot;^' beschrijving van een arbeider in de groote fabriek

„Der junge Mann.... arbeitet langsam, behutsam und eifrig
weiter, als wäre er Zahnarzt.quot; i

Anderzijds begaat de schrijver op een gegeven oogenblik de veel
voorkomende out, om voor prijsvergelijking den officiëelen roe-
belkoers van Mk 2 te bezigen, in stede van den reëelen van 35 pf
die met loonen etc. meer in overeenstemming is.nbsp;quot;

Het IS voldoende gebleken: dit boek is levendig, frisch, het
brengt den lezer in direct contact met het onderwerp, het verveelt
met met statistische opsommingen maar spreekt tot de fantasie
en geeft letterlijk een „indrukquot; van de toesLden. Dat daarna
het overzicht ontbreekt, kan niemand den schrijver na een rÏÏ
van zes weken euvel duiden. Integendeel, hij is zoo eerlijk en
bescheiden gebleven zich van deze gewichtigdoenerij te onthouden
Maar wie zijn gegevens uitsluitend aan reisindrukken ontleenquot;
loopt gevaar te vervallen in eenzijdigheid en verminking der ver-
houdingen door overschatting van beteekenis en geldigheid der
eigen waarnemingen en ervaringen. Hieronder zal deze aangele-
genheid nogmaals de aandacht vragen

Een staaltje van het fijne inzicht in menschen en verhoudingen,
dat SiEMSEN kenmerkt, besluite dit overzicht.

„Für eine Idee, für eine Sache zu kämpfen und zu sterben ist
war mcht leicht, aber es ist heroischer, als für dieselbe Sache Tu
eben und zu arbeiten. Vor allen Dingen: es dauert nicht so lanse
Leben und arbeiten für eine Idee oder eine Sache aber, - das kafn

1 LXXII, pag. 161.

sehr lange dauern, sieht nur selten heroïsch aus und ist meistens
sehr langweilig.quot; i

De „Timesquot; heeft jarenlang kunnen gelden als de vertegen-
woordiger bij uitstek der Britsche publieke meening, als autoriteit
op elk gebied der openbare zaak, omdat dit blad voortreffelijke
krachten in grooten getale onder zijn journalisten telde en een on-
afhankelijke positie innam; in zekeren zin is dit nog het geval,
al heeft de inmiddels beëindigde Northcliffe-periode het voorheen
onomstreden gezag van deze courant aanvankelijk eenigszins aan-
getast.

Een dezer uiterst kundige journalisten, Valentine Chirol, publi-
ceerde in 1910 een boek, getiteld „Indian Unrestquot;,2 met een zeer
waardeerende inleiding van Sir Alfred Lyall. Daarin geeft hij een
overzicht van den toestand op allerlei gebied in dit belangrijke
deel van het Britsche Rijk. Naar reeds uit den titel blijkt, heeft de
inhoud van het boek ten deele betrekking op de situatie van het
oogenblik. Het werk, met veel kennis van zaken en groote liefde
voor Indië geschreven, bevat echter ook passages, die thans hun
beteekenis nog behouden hebben. In het bijzonder geldt dit voor
Nederland. Naast groote verschillen bestaan er onloochenbare
overeenkomsten tusschen Nederlandsch- en Britsch-Indië. En nog
altijd geldt het spreekwoord: wie zich aan een ander spiegelt,
spiegelt zich zacht. Nog steeds is de „Indian unrestquot; niet ver-
dwenen en men ontkomt niet aan den indruk, dat als een der
voornaamste oorzaken van dit verschijnsel het onderwijs aange-
merkt moet worden.

Weliswaar zegt de schrijver, die zijn boek begint met een heldere
uiteenzetting van wat de Indian Unrest wel en niet is, dat deze
niet alleen aan het liberaal-democratische onderwijs valt toe te
schrijven en ook geenszins nieuw is in Indië, maar naderhand ziet
hij zich niettemin genoopt te verklaren, dat het opvoedkundige
probleem het moeilijkste is.3 Hij vraagt zich af hoe men de ver-

1 LXXII, pag. 220.
= XIV.

® XIV. pag. 207.

vreemdmg kan voorkomen dergenen, die de scholen bezoeken,
maar voor wie geen of onvoldoende betrekkingen zijn en die een
semi-intellectueel proletariaat dreigen te vormen. De oplossing ligt
echter met in vermindering van de onderwijsinrichtingen zooals
sommigen meenen; men moet integendeel meer voor het onderwijs
doen en het beter doen.

De bevolking ziet het onderwijs uitsluitend als een middel, mis-
schien meer nog als een noodzakelijk kwaad, om in de vurig-
begeerde veilige haven van de staatsbetrekking te belanden Dus
getroost men zich de grootste offers om dit onderwijs te kunnen
volgen of zijn kinderen daartoe in de gelegenheid te stellen De
omstandigheden, waaronder de Indische studeerende jeugd in
moreel, physiek en intellectueel opzicht verkeert, zijn letterlijk
ongelooflijk. Daarbij komt, dat de leerkrachten ergerlijk onbe-
kwaam zijn en tenslotte is er de beruchte quaestie van het onge-
schikte litteraire, volledig Engelsch-georiënteerde leerplan.

Dat velen de opleiding niet ten einde toe volgen onder deze om-
standigheden, behoeft geen betoog. Curieus is de Indische gewoonte
om bij sollicitaties als aanbeveling te vermelden: gezakt voor dat
en dat examen; de bedoeling is om aan te geven, dat het voor-
gaande succesvol is afgelegd met nog wat studie erbij!

Maar ook degenen, die het einddoel wel bereiken, zijn niet van
alle zorgen bevrijd. Er heerscht (in 1910!) een geweldige werk-
loosheid en wie een baantje krijgen, worden miserabel betaald
Het spreekt vanzelf, dat de geestesgesteldheid der „slachtoffersquot;
door een en ander niet verbetert. Want het onderwijs zelf heeft
allerminst een verheffenden invloed. Dat het zoo gebrekkig kan
zijn is een gevolg van het ontbreken van direct staatstoezicht. Een
verder bezwaar is, dat de, meest litteraire, lessen gegeven worden
in een geheel vreemde taal, het Engelsch. Voorts is men met hooger
onderwijs begonnen, in het overoptimistisch vertrouwen dat de
opvoeding tenslotte vanzelf wel zou doorsiepelen van de hoogere
naar de diepere lagen der Indische samenleving. Tenslotte moet
als zeer ernstig worden aangemerkt de omstandigheid, dat alleen
het verstand ontwikkeld wordt door dit onderwijs, doch dat men

godsdienst en moraal verwaarloost, zoodat tot karaktervorming
weinig wordt bijgedragen.

De terugslag van deze hoogst onbevredigende onderwijstoestan-
den laat zich op allerlei wijze gevoelen. Governor Sir George Clark
wees er in een rede op, dat een deel der bevolking de oude moreele
maatstaven heeft laten varen zonder nieuwe te kunnen verwerven.
Stuurloos ronddrijven is het betreurenswaardig gevolg.

Als Chirol een sociaal-geographische opleiding genoten had, zou
hij hier een vergelijking gemaakt hebben met den toestand in
Nederlandsch-Indië, ten deele ook met dien der negers in Zuid-
Afrika. Deze laatsten krijgen werk in fabriek of mijn en worden
dus uit hun stamverband losgerukt. Nieuwe banden ontbreken, de
vrijheid is te groot, geld wordt verdiend (vroeger een vrijwel on-
bekend artikel), de stad, althans de grootere menschenopeen-
hooping, met alle gevaarlijke mogelijkheden daarvan, dat alles
leidt licht tot volslagen verwording. De semi-intellectueelen in
Britsch- en Nederlandsch-Indië, die, zij het op een hooger niveau,
in overeenkomstige omstandigheden verkeeren, worden maar al
te gemakkelijk ingepalmd door radicale politieke en oeconomische
theorieën, die zij zonder meer van Europa overnemen en in eigen
omgeving zouden willen toepassen. i Zij vergeten het geleidelijke
in den Westerschen overgang van autocratie tot vol-parlemen-
tarisme en willen een ontwikkeling van vele eeuwen overslaan.
Ganschelijk wordt uit het oog verloren, dat Europa ook in dit
opzicht geen eenheid is en men den loop der dingen in b.v. Duitsch-
land mede zou kunnen verklaren uit den vrij plotselingen sprong
van een vrijwel absolute monarchie naar een zeer vergaande demo-
cratie. De opvatting, als zou de regeering slechts de gedelegeerde
van het volk zijn, leidt in een autocratisch koloniaal land tot

funeste gevolgen.

Vele factoren zijn er, die de sociale betrekkingen tusschen Engel-
schen en Indiërs bemoeilijken. Behalve de we/derzijdsche voor-
oordeelen vormen ook de religieuze opvattingen van een aanzienlijk

1 Chirol geeft eenige merkwaardige staaltjes van ophitsing door de Inland-
sche pers, wier dienaren juist uit deze rangen voortkomen.

dee der bevolking een groote belemmering. Zoovele eeuwen hebben
de kasten - godsdienstige en sociale muren - dit volk in strak
gescheiden groepen verdeeld, dat het vanzelf ook de Europeanen
tot een kaste maakt. En toch kan regelmatige maatschappelijke
omgang voor beide partijen van groote waarde zijn en tot beter
onderhng begrip onnoemelijk veel bijdragen. Chirol acht het dan
ook een der grootste verdiensten van den Civil Service dat haar
ambtenaren meestal werkelijk contact met de massa hebben De
moeilijkheden in den omgang tusschen blank en gekleurd wijt hij
terecht mede aan de onbekendheid der Europeanen met de inland
sehe gewoonten. Ook geprikkeldheid door de hitte speelt een rol
terwijl nooit vergeten moet worden dat in handel en bedrijf niet
steeds Europeanen van het beste gehalte en de diepste beschavin-r
werkzaam zijn. De auteur ziet zich evenwel genoopt te verklaren
dat hij de verhouding zeer goed acht in vergelijking met andere
gevallen van een uit twee (?) rassen bestaande maatschappij
Uit het geheele boek blijkt, dat Chirol niet alleen een journalist
met een hooge opvatting van zijn taak is, doch tevens een uit-
stekend kenner van Indië en een consciëntieus beschrijver van
samenleving en volk. Zoowel de Engelsche als de Indische belangen
gaan hem ter harte en hij aarzelt niet te wijzen op de fouten die
zijn landgenooten zijns inziens hebben gemaakt. De arbeid 'van
een dergelijken journalist strekt niet alleen moederland en kolo-
niën, maar ook de wetenschap tot groot nut, naar uit het boven-

staande gebleken is.
*

Het zal wellicht bevreemding wekken, dat in dit kader van jour'-
nahsten ook Emil Ludwig is opgenomen. Hij is immers hoofdzake-
lijk bekend als auteur van geschiedkundige werken, die allerwege
onder het leekenpubliek geweldigen opgang gemaakt hebben
maar bij de historici in het algemeen slecht staan aangeschreven. i

Ludwig sind gerade d^ih^üT^
aller Wissenschaft weit entfernt, weil sie durch Häufung von Quellenaus
zugen Objektivität und Wissenschaftlichkeit nur vortäuschen.quot; XLV pa^

Zijn methode van dramatische romantiseering der feiten is zonder
twijfel suggestief en even zeker alleen subjectief verantwoord:
Ludwig is geen getuige geweest van de gebeurtenissen en gesprek-
ken, die hij zoo boeiend beschrijft. Alle beeldende bijzonderheden,
de meeste gesprekken kunnen dus slechts fantasie zijn. Weten-
schappelijk is daarmee hun vonnis geveld. Maar niet uit cultureel
oogpunt bezien. Ludwig is in zekeren zin een kunstenaar, die histo-
rische romans schrijft en wiens persoonlijkheid een bijzonder
talent bezit om zich in anderen te verplaatsen. De historische
figuren, die hij op deze wijze „behandeltquot;, leven voor den lezer.
Het groote publiek bemoeit zich niet met „droge geschiedenisquot;,
maar leest haar met graagte in dezen gedramatiseerden vorm.
Historische nauwkeurigheid, „de waarheid en niets dan de waar-
heidquot; ontbreekt weliswaar, maar Ludwig heeft zich zoo uitvoerig
mogelijk van de geschiedkundige waarheid op de hoogte gesteld i
alvorens ze te schiften en te zien „ä travers de son tempéramentquot;.
In groote lijnen baseert hij zich dus op de feiten, zij het misschien
niet op alle, en bouwt dan in zijn fantasie de sfeer en de bijzonder-
heden op zoodat de argelooze lezer misschien een wat verteekend
beeld te zien krijgt, maar in elk geval van nabij kennismaakt
met een deel der historie, dat hem anders waarschijnlijk zoo goed
als vreemd zou gebleven zijn.

Ludwig is dus geen historicus. Hij is evenmin dramaturg, al
heeft hij in het eerste deel van zijn leven vele drama's geschreven.
Ook kan men hem niet journalist noemen; toch is hij verschillende
jaren uitsluitend als zoodanig werkzaam geweest. En vooral den
laatsten tijd hebben zijn boeken op hedendaagsche persoonlijk-
heden betrekking. Dientengevolge onderscheidt zijn methode zich
daarin niet of nauwelijks van de journalistieke werkwijze; althans
naar den vorm, daar hij zijn materiaal gedurende gesprekken
verzamelt.

^ Hij zelf zegt van zijn werk: „Inspiration! Die hat man zweimal im Jahre
Das andere ist eine beständige Arbeit im Detail.quot; (LIV, pag. 623). En op
pag. 650 citeert hij met instemming de bekende uitspraak van Edison:
„2 percent inspiration but 98 percent perspiration.quot;

Ludwigs autobiographie „Geschenke des Lebensquot; geeft gelegen-
heid een blik te slaan tusschen de coulissen ook van die deelen
van zijn leven, waarin hij bij uitstek journalistiek werk verrichtte
al betrof het misschien niet den hoogsten vorm van journalistiek^
Kort voor den oorlog bevond Ludwig zich in Londen als cor
respondent van het „Berliner Tageblattquot;. Hij geeft vrij uitvoerig
zijn ervaringen weer als nieuwbakken journalist in een hem vol-
komen onbekend land.

„Da ich nur mit den Augen denken kann, lief ich zuerst eine
Woche überall herum, suchte die zufälligen Eindrücke als Gleich
nisse zu begreifen (?) und erlebte nach meiner Natur mehr als
ich durch Lektiire eines eben erschienenen berühmten Buches über
England ha te lernen können. Diese Eigenheit habe ich behalten
noch heute lese ich beinahe nichts über das Land, in dem ich reise'
und obwohl ich dies als Mangel empfinde!, würde ich ohne ihn
die Unschuld des Blickes verlieren.quot; i

Best mogelijk, maar het gewapend oog ziet een viervoud. Ludwigs
methode is journalistiek, doch in den ongunstigen zin des woords
Men zou kunnen zeggen, dat hij het artistieke journalistentype
vertegenwoordigt, meer dan het wetenschappelijke.

, Da batte ich dann in ein paar Stunden lauter Zeichen eines
Volkes gesammelt, die Selbstgefühl, Sicherheit, Höflichkeit Frei-
heit, zugleich Müsse und Staatsgefühl darstellten und alle zusam-
men bewiesen, dass es auf dieser Insel keine Untertanen gab.» 2

Het „bewijsquot; is wel spoedig geleverd; dit is een goed voorbeeld
van den man, die met bepaalde opvattingen gaat rondkijken en
datgene opmerkt, waarin hij een bevestiging voor zijn theorie vindt
JNatuurhjk is alles ongecompliceerd, de gelegenheid

tot het onder-

scheiden van nuances heeft immers ontbroken. Maar of de Un
schuld des Blickesquot; door deze handelwijze gebaat wordt
Ludwig^reef dertig artikelen, ^jp hij Londen „ontdektequot;.

^ LIV, pag. 354, 355^nbsp;^nbsp;---

« LIV. pag. 354.

„Hierzu sind nur die ersten Wochen eines Aufenthaltes bei
frischen Augen und Ohren geeignet: später erkannt man an einer
Stadt die Eigenheiten schwerer und selbst an einer Frau nur
ausnahmsweise.quot; i

Hierin steekt een kern van waarheid.

Een prachtig staal van gemakkelijk generaliseeren en theoreti-
seeren is het volgende:

_____eine Insel, also ein Ort, von dem man schwer entfliehen

kann, züchtet die Ehrlichtkeit und steigert zugleich das Vertrauen
der Eingeborenen zu ihrer Sitten.quot; 2

Maar Amerika is 00k een eiland, met andere woorden: de
afmetingen van het eiland Engeland zijn van dien aard, dat het
„eilandbewustzijnquot;, vooral vroeger in den tijd van „Züchtungquot; en
„Steigerungquot; bij de massa des volks onmogelijk intensief geweest
kan zijn. Bovendien zou men, uitgaande van de eiland-idee met
evenveel recht kunnen concludeeren tot hypocrisie en voorzichtig-
heid. Eerlijkheid echter heeft met ruimte niets te maken, maar
met volkseigenschappen en sociale verhoudingen. Als men in een
primitieve maatschappij sterk op elkander aangewezen is, kan dat
een prikkel tot eerlijkheid zijn. Ook het ontbreken van een sanctie
op oneerlijkheid heeft mogelijk in een hoogere samenleving (dit
woord op te vatten in letterlijken en figuurlijken zin) dit gevolg,
zooals in de onderwereld (waarop b.v. Londres wijst). Bijna nooit
en nergens waren eigendomsdelicten aanleiding tot vlucht buiten
de gemeenschap bij volken en stammen van laag cultureel peil;
het risico van den eenzamen vluchteling zou te groot geweest zijn.
En deze aankweeking van volkseigenschappen zal toch ook volgens
Ludwig wel niet de laatste honderd jaar b.v. hebben plaatsgevon-
den. Omgekeerd heeft ook bij hoogere volken verbanning steeds als
een zeer zware straf gegolden; terwille van een simpelen diefstal
nam men haar stellig niet vrijwillig op zich. Ludwig zou wijs

^ LIV, pag. 359.

LIV, pag. 352.

gedaan hebben met zich bijtijds te herinneren wat hij elders
schrijft:

„....wie töricht Charakteristiken bleiben, die überall Typen
schildern und durch Verallgemeinerung den Schöpfer und die Ge-
schichte beleidigen.quot; i

Het wordt evenwel tijd eenige aandacht te wijden aan de niet
te miskennen verdiensten van het boek. Het bevat verschillende
geslaagde karakteristieken (ondanks zijn eigen bovenvermelde
veroordeehng!) en verhaalt treffende voorvallen.

In 1924 had Ludwig een onderhoud met kardinaal Gasparri in
het Vaticaan, waarbij zij onder meer het vraagstuk der herstel-
betalingen aanroerden. De kerkvorst zeide toen: Sara una cose
fra trenta e quaranta mighardi. Te 's Gravenhage werd na einde-
looze conferenties in 1931 het bedrag op 33 milliard vastgesteld 2
Mussolini zegt tijdens een gesprek:

„Fatum! Fatum nennt man immer nachher das, was man vorher
falsch gemacht hat. Auch die Historiker wissen es nicht besser.
Die Geschichte ist wie der Mond, man sieht meistens (?) nur eine
Hälfte.quot; 3

De mensch heeft te weinig fantasie om zich te realiseeren, dat
de gebeurtenissen ook een anderen loop hadden kunnen nemen
en spreekt dan gemakshalve van „noodlotquot;, of „voorbeschikkingquot;.

Twee dagen na de Kerstrevolutie van 1918 op den Schlossplatz
te Berlijn gaat Ludwig kijken om de geruchten te verifiëeren, als
zouden de matrozen alles kort en klein geslagen hebben.

„Musterhafte Ordnung glänzte auf Höfen, in Sälen und Kam-
mern. Der Keller Wilhelms des Zweiten aus 32 unterirdischen
Sälen bestehend, war an allen Türen mit Stinkbomben gesichert,
ein Matrose vom Dienst, der für mich aufschloss und alles vorwies,'
führte das Ausgabenbuch des letzten kaiserlichen Verwalters sorg-

^ LIV, pag. 604.

2nbsp;LIV, pag. 703.

3nbsp;LIV, pag. 623.

sam weiter, gab die Rationen jeden Morgen aus, und so verwalteten
diese verhungerten Proletarier mit preussicher Sorgfalt das Ham-
ster-Magazin mit dessen Hilfe der Hof ihres Obersten Kriegsherrn
der Not des deutschen Volkes auszuweichen verstanden. Auf dem
grossen Hofe, am Fuss einer Treppe, sah ich drei Haufen, exakt
zusammengekehrt.
„Und was ist das?quot;

„Das sind die Reste von dem Gefecht am Weinachtstage. Dort
links, das ist der Kalk und Schutt, der von den Kugeln herunter-
gefallen ist. Hier in der Mitte, das ist das Glas von den zer-
sprungenen Fenstern. Und das hier, das sind alle Reste aus Metall,
meistens vom Balkongitter drüben.quot;

50nbsp;arbeiteten die deutschen Revolutionäre. i

51nbsp;non è vero, è ben trovato.

Karl legt te Budapest in 1916 ten aanschouwe van een ontzag-
lijke volksmenigte den eed op de grondwet als koning van Hon-
garije af. Op het plechtig oogenblik der kroning hindert hem een
vlieg, die hij met een handbeweging wegjaagt.

„Dieser Augenblick machte in mir Epoche: denn wenn ihnen (den
Habsburgern) der goldne Schein vor tausend Augen nicht mehr
den Stich einer Fliege wert war, dann war die Zeit der (juister:
dieser) Könige vorbei.quot; 2

Dat Ludwig een goed schrijver is, blijkt onder meer uit zijn
schildering van Mustapha Kemal Pascha, tegenwoordig Kemal
Atatork geheeten, den bekwamen dictator van Turkije. 3

Zijn opmerkingsgave manifesteert zich bij een bezoek aan Mus-
solini aldus:

„Der Schreibtisch ist, wie bei allen vielbeschäftigten (of: viel-
seitig beschäftigten?) Menschen beinahe leer.'^__

1nbsp;LIV, pag. 699.

2nbsp;LIV, pag. 438.

» LIV, pag. 612-614.
4 LIV, pag. 619.

De journalist aan het woord:

Tnbsp;»^nd Portiers lernt man in

Tot slot een intelligente theorie die Ludwig niet steeds in praktiik

erlebte, kann immer nur einen Teil ihres Charakters erklären
Ich sage mcht: So ist der Ungar, oder der Araber; aber Jr'
schemt: dieser kleine Vorfall, jenes Wort sind ihm ähnlichquot; 2

Ludovic Naudeau is hoogstwaarschijnlijk oorlogscorrespondent
gedurende den Russisch-Japanschen oorlog geweest. In elk geva
heeft hij daarna een jaar in Japan vertoefd en het resultaat van

Zqnbsp;omvangrijk boek in het jaar

1909.3 Daarin toont hij zich een meester in de beheersching der
taa en begaafd met een fijne intuïtie. Misschien is zijn betoog
met al ijd even strak of welgefundeerd, maar het boeit steeds
Natuurlijk is het werk ver van up-to-date; opzet en toon doen
soms wat verouderd aan, maar ten tijde van zijn verschijnen was
het een belangrijke bijdrage tot de destijds veel geringere kennis
van het snel evolueerende eilandenrijk. Thans trekt Japan op-
meuw aller aandacht. In den wereldoorlog kreeg zijn industrie een
prachtkans, welke met vreugde werd aangegrepen. Reeds wordt de
wereld overstroomd met Japansche producten. Door zijn bevol-
kingsoverschot en landgebrek gedwongen heeft het land aan zijn
oeconomische expansie de militaire penetratie van het Aziatische
vasteland gekoppeld. De wereld slaat dit alles gade met angst
en groeienden afkeer. De zucht tot zelfbehoud ontwaakt: nL
alleen hjkt de Aziatische markt definitief verloren voor de Euro-
peesche en Amerikaansche industrie, deze ondervindt in eigen
landjW reeds de concurrentiej^de soms qualitatief minder-

^ LIV, pag. 721.nbsp;-----

2nbsp;LIV, pag. 716.

3nbsp;LXI.

waardige, maar uiterst goedkoope Japansche producten. En vooral
in dezen crisistijd zijn lage prijzen een machtig wapen! L'histoire
se répète: vroeger, eenige tientallen jaren geleden, vervulde de
Duitsche nijverheid de thans door Japan gespeelde rol, en haar
voortbrengselen werden gekenschetst als „billig und schlechtquot;.
Straks komt ook Japan door de kinderziekten heen — er zijn
reeds symptomen, die daarop wijzen —, de arbeiders stellen
hoogere eischen, sociale voorzieningen doen hun intrede. En dan
komt misschien de beurt aan China.

Juist omdat we thans vijfentwintig jaar verder zijn, terwijl de
belangstelling voor Japan is opgeleefd, is het aardig de kennis-
making te hernieuwen met een boek uit den tijd, toen de litteratuur
over dit land verre van omvangrijk was en, voorzoover daartoe
aanleiding bestaat, de steekhoudendheid zijner beweringen aan de

huidige toestanden te toetsen.

Naudeaü is van meening, dat Japan zijn aanzien niet dankt aan
zijn kunst of wijsbegeerte, doch aan zijn militaire praestaties.
Tusschen de naties bestaat alleen het recht van den sterkste. Zon-
der militaire macht zouden de zonen van Nippon thans geen „bur-
gersquot; maar „inboorlingenquot; zijn. Als het land maar even rijk aan
goud en ander kapitaal was, als het is aan mannen, energie en
overmoed, dan zou het geheel Azië en alle eilanden van den Pacific
veroveren. Maar afgezien daarvan zal Japan, gelegen tusschen
Amerika en China, het middelpunt der wereld worden. Deze laat-
ste bewering klinkt ook thans nog vrij boud, hoewel allerminst
onmogelijk. Voor bestrijding der andere opmerkingen zijn helaas

weinig gronden aanwezig.

De schrijver tracht het volkskarakter te ontleden of, om het
juister uit te drukken, hij wijdt een kleine tweehonderd pagina's
aan de „Psychologie de la bravoure japonaisequot;. Hij onderzoekt
daarbij in hoeverre men van erfelijke wreedheid kan spreken, on-
getwijfeld een uiterst moeilijke opgave. Wijzend op een kentering
in de gedragingen jegens buitenlanders zegt hij:

„Ne pourrait-on point voir dans cette rapide évolution du carac-

tére japonais (!) la preuve que la cruauté n' était point dans
ces insulaires une particularité raciale, mais la conséquence d'un
état social encore primitif?quot; i

Dit klinkt nogal forsch, vooral door onvoldoende omschrijving
van wat onder „caractère japonaisquot; of „particularité racialequot; ver-
staan moet worden. Maar de schrijver gaat nog verder. Hij schrijft
twee hoofdstukken over wreedheid, soms met echt Fransche esprit,
zonder echter het begrip te definieeren, zonder een poging te
ondernemen deze eigenschap te analyseeren of op fundamenteele
psychische trekken te reduceeren. 2 Zoo is het te verklaren, dat hij
ertoe komt moordaanslagen een uiting van wreedheid te noemen,
wat eenigszins vreemd aandoet.

Van beteekenis evenwel is het feit, dat de Fransche consul, die
met de zorg voor de Russische krijgsgevangenen belast was, ver-
klaarde, dat hem geen klacht over wreede behandeling bereikt had.

Rien, en fin de compte, ne nous autorise à dire que les Japonais
soient plus sanguinaires que ne le sont les Européensquot; 3

luidt de conclusie van den auteur. En elders merkt hij op:

„D'ailleurs avons-nous toujours eu la main si douce, nous qui
voulons juger les Japonais?quot;4

Hier blijkt een zijner groote verdiensten: hij heeft steeds neiging
om op de juiste wijze vergelijkingen te maken met Europeesche
toestanden en allerminst vanuit bekrompen Westersch of zelfs
Fransch standpunt te oordeelen, laat staan te veroordeelen.
Naudeau is van meening, dat aanstellerij een nationale eigen-

1nbsp;LXI, pag. 75.

2nbsp;Deze wijze van doen — of nalaten — staat in treffende tegenstelling tot de
methode van een wetenschappelijk auteur als Steinmetz. In zijn „Ethnologi-
sche Studien zur ersten Entwicklung der Strafequot; behandelt hij de wraak-
zucht als eersten oorsprong van de straf. Ter verklaring van de wraakzucht
onderzoekt hij haar betrekkingen tot de wreedheid. Hij past reductie op de
grondtrekken toe en toetst zes hypotheses; een en ander neemt ruim tachtig
bladzijden in beslag.

3nbsp;LXI, pag. 93.
* LXI, pag. 72.

aardigheid in Japan is. Zoo zullen soldaten geld voor bewezen
diensten weigeren en ondertusschen Chineesche koelies bestelen
en geld afpersen. „Wat zal men ervan zeggenquot; beheerscht de ge-
dragingen. 1 Japan is een volk, dat poseert voor het heelal.

„Ces débutants attachent une importance énorme a ce que les
étrangers pensent de leur pays.quot; 2

In nationaal opzicht zijn de Japanners inderdaad nieuwelingen
met het entrain van proselieten. De sociaal-geograaph trekt hier
haast vanzelf een parallel met Amerika, waar men eenzelfde ver-
schijnsel onder overeenkomstige omstandigheden kan opmerken:
van iederen buitenlandschen bezoeker wordt verlangd, dat hij
liefst luide uiting aan zijn bewondering geeft; is hij maar even
belangrijk genoeg te achten, dan wordt een en ander met vette

koppen in de krant gezet.

Zijn de Japanners dus gevoelig voor aanmerkingen, grieft ge-
brek aan beleefdheid, of wat zij daarvoor houden, hen diep, m
physiek opzicht zijn zij minder kwetsbaar. Zij zijn beter dan
Europeanen tegen pijn bestand. Misschien zijn sterkere selectie,
geringere verfijning, armoe, eenvoudiger structuur en grootere
gehardheid hieraan niet vreemd. Vrouwen baren zonder een zucht,
gewonde soldaten lieten zich geluidloos opereeren, terwijl de
Russen gilden. Wat de aangehaalde eigenschappen betreft, staan
de Russen evenwel dichter bij de Japanners dan bij de „Europe-
anenquot;, (zou men zeggen). Zijn de Japanners dapper in het onder-
gaan van operaties, door ziekte worden ze spoedig gedemorahseerd.
Ligt de verklaring hierin, dat ziekte, in tegenstelling met een
operatie associaties met het bovennatuurlijke meebrengt? Zeker
is, volgens schrijver, dat hun vrees bij Europeesche aanvallen aan
dergelijke associaties moet worden toegeschreven. Dit kon ge-
makkelijk geschieden als gevolg van de onbekende bewapening.

1 Tegenwoordig is Japan allermin.st gevoelig op dit punt; in dertig jaar is
dus de volksaard veranderd, of Naudeau heeft verkeerd geobserveerd, dan
wel onjuist geconcludeerd of gegeneraliseerd.
== LXI, pag. 16L

Een Japansch spreekwoord luidt: vrees uw vader, vrees brand,
vrees aardbevingen; inderdaad schrijft het Japan Year Book van
1905 de sterfte gedurende aardbevingen toe aan de paniekstem-
ming, den krankzinnigen angst onder de bevolking.

Geringschatting van lichamelijk ongemak gaat in Japan gepaard
met een lage waardeering van het menschenleven.

„La vie humaine était précaire et a bon marché. On mourait
beaucoup, mais en revanche la mort paraissait normale et n'était
en rien une catastrophequot;. i

Als de dood niet gevreesd wordt, het leven weinig vreugde biedt
en een theatrale aanleg aanwezig is, behoeft het veelvuldig voor-
komen van zelfmoord niet te verwonderen. De demonstratieve
harakiri is slechts één vorm daarvan; men registreert maandelijks
veertig a vijftig zelfmoorden van geisha's, die tegen haar wil vast-
gehouden worden. De lezer vraagt zich af, op welke wijze men
deze gegevens verzamelt.

De bevolking van Osaka lijkt volgens den schrijver het meest
op de Europeesche en Amerikaansche arbeiders. Nu is het een
onbetwistbaar feit, dat in den loop van den laatsten (Russisch-
Japanschen) oorlog de regimenten uit Osaka afkomstig, minder
dapperheid getoond hebben, dan die uit de andere provincies. Bestaat
er samenhang tusschen beide verschijnselen? Voltrekt zich een
kentering in de Japansche mentaliteit? (De volgende jaren hebben
dienaangaande geen beslissing gebracht. Het Japansche optreden
in China, schijnt vooral tot stand te komen op initiatief van hooge
officieren. Van de gedragingen der soldaten hoort men in Europa
weinig).

De stervensbereidheid der Japanners acht Naudeaü een uitvloei-
sel van hun „bravourequot;. Hij vraagt zich af, of dit een erfelijke
raseigenschap dan wel gevolg van een voorbij gaanden toestand is.
Deze wetenschappelijke overweging staat in groot contrast tot de
bewering, dat de natuur het lichaam en de ziel der menschen
maakt en dat de geestesgesteldheid van een ras in den loop der
1 LXI, pag. 36.

eeuwen vóór alles bepaald wordt door de natuur, temidden waar-
van dit ras zich ontwikkeld heeft. Het aplomb van deze uitspraak
maakt den lezer schichtig. Maar de practische toepassing blijkt vrij
onschuldig: schrijver meent, dat uit de aardbevingen, branden,
hongersnooden, burgeroorlogen en epidemieën, gevoegd bij de
groote nataliteit de geringe waardeering van het menschenleven

verklaard kan worden.

Zooals een goed Franschman betaamt, wijdt Naudeau eenige
hoofdstukken aan de Japansche vrouw, die voor Europeanen veel
raadselachtigs heeft. Hij stelt vast, dat elk jong meisje slechts
koopwaar is, of zij nu door haar ouders bestemd wordt tot geisha
of prostituée, dan wel wordt uitgehuwelijkt. De vrouw, „de eeuwig
minderjarigequot;, is niets. Vóór het huwelijk is zij geheel onder-
geschikt aan haar ouders, daarna aan haar man. Slechts als
moeder staat zij in hoog aanzien. Deze toestand — als een
vorm van patriarchaat bij ethnologen overbekend — brengt voorts
mee, dat ook bij scheiding de kinderen steeds bij den man be-
hooren. De schrijver is intusschen met ethnologische beschou-
wingswijzen en termen blijkbaar volslagen onbekend. Met be-
minnelijke onschuld deelt hij genoemde feiten mede als iets on-
gehoords, iets „nie dagewesenesquot;. Zijn mededeelingen zijn er te
geloofwaardiger om; zijn onkunde met betrekking tot de ethno-
logie waarborgt, dat hij niet onder den invloed van een theorie
zijn beschrijving daarmee in overeenstemming heeft gebracht. Dit
is _ het werd reeds opgemerkt — een voordeel, dat het werk van
journalisten vaker bezit. Meestal observeeren zij uiterst scherp
en vertrouwen terecht daarop. Maar daarin gaan zij zoover, dat zij
de bestaande litteratuur onaangeroerd laten, „om onbevooroordeeld
te blijvenquot;. Aan het slot van dit hoofdstuk zal gelegenheid zijn
hierop terug te komen.

„Le Japonais ne fait pas la cour à sa propre femme, paree qu'il
la possède, mi à celle de son prochain, parce qu'il ne la voit pas,
ni à la geisha parce qu'il la paie.quot; i

1 LXI, pag. 342.

De vrouw leidt een totaal teruggetrokken bestaan, en neemt
daarmee ook genoegen naar het schijnt, al begint het feminisme
mgang te vinden (1909). Haar charme bestaat dan ook grootendeels
in haar dociliteit en erkenning van de meerderheid van den man.
Niettemin kent ook het Japansche huwelijk

„aujourd 'hui le calme et demain la tempête.quot;i

De man kan zijn echtgenoote verstoeten als hij dat wenscht en
veel is daarvoor niet noodig: vrouwelijke jaloezie geldt als schei-
dingsgrond in het rijk van den Mikado. De man stelt zijn vrouw
in dit opzicht dikwijls op een zware proef; hij frequenteert niet
alleen de bekende theehuizen maar heeft tevens een of meer con-
cubines (ook de niet-rijken?). Gegeven de groote vrijheid van den
man en de onderworpenheid der vrouw verrast het groote getal
scheidingen, dat een derde van de huwelijken bedraagt. Ook de
vrouwen hertrouwen na een scheiding.

Het meest essentieele verschilpunt tusschen de Japansche en de
Westersche vrouw acht de schrijver het mondaine leven, dat de
eerste niet kent. De vrouw is slechts helpster van den man, treedt
niet naar buiten op. Daaruit laat zich de ook van Japansche zijde
vernomen klacht verklaren:

„le Japon manque de dames (de vrai monde) quot;.2

Deze zienswijze lijkt oppervlakkig; zij heeft alleen betrekking
op de omgeving van den schrijver, het leven der hoogere kringen.
Immers, hoe uiterst gering is het percentage Europeesche vrouwen,
zelfs in de steden, dat een mondain leven leidt! Gerekend over het
geheele volk tellen zij absoluut niet mee. Wel deelt ook in Europa de
vrouw het leven van den man en staat hem terzijde in zijn arbeid.
Of zij daarbij meer met de buitenwereld in aanraking komt dan
haar Japansche zuster, doet niet terzake.

De Europeaan staat bij Nippons dochteren allerminst in aanzien.
Een geisha zal zich bij voorkeur niet met een Westerling afgeven,
uit vrees voor declasseering. „Wat zal men ervan zeggen?quot; Zelfs

1 LXI, pag. 322.
LXI, pag. 334.

gewone prostituées kennen dergelijke scrupules; zij beschouwen
den blanken man „zooals de Française een negerquot;. (Het is zeer
de vraag of de auteur tegenwoordig deze vergelijkmg nog zou
bezigen). Wanneer een Japansche vrouw daarentegen een Euro-
peaan met een Japanner bedriegt, is dat „se renationaliserquot;, een

soort mondspoeling. inbsp;, , x

Welk oordeel verdient dit boek nu? Een volbloed leek, met
eenige intuïtie en een behoorlijk waarnemingsvermogen begiftigd,
schrijft soms scherpzinnig over een hem volkomen vreemd volk
temidden waarvan hij een jaar geleefd heeft. Dan weer slaat hij
aan het philosopheeren, generaliseeren of zoo maar beweren en
men houdt zijn hart vast. Niettemin heeft zulk werk zijn waarde;
het leest prettig en voorzoover het de werkelijkheid weergeeft
d.w.z. op directe waarneming berust, kan men het met vrucht
gebruiken. De theorieën zijn soms intelligent, maar altijd roepen
zij de belangstelling wakker, prikkelen tot nader onderzoek ter
bestrijding of bevestiging.

* *

* Enkele jaren geleden, toen Hituïr eenige maanden aan de
regeering was, trok een boek over Duitschland de algemeene
aandacht. Het was getiteld: „Germany puts the clock backquot;; den
schrijver, een Amerikaansch journalist, Edgar Ansel Mowrer ge-
naamd, werd na de verschijning duidelijt gemaakt, dat men opzijn

verdere aanwezigheid in Duitschland geen prijs stelde. 2 Alle rumoer

om dit boek is sinds lang verstomd; de nazi-regeering vestigde
sindsdien op tal van wijzen de oogen der wereld op zich om be-
langrijker redenen. Thans is de gelegenheid gunstig, nu de scherpe
geur van prikkelende actualiteit is verwaaid, om te onderzoeken
in hoeverre deze eerste samenhangende mededeelingen omtrent
het Derde Rijk de groote belangstelling verdienden, die zij gaande

maakten.nbsp;^nbsp;j t^ .

De auteur blijkt al spoedig weinig onderi^d; van de Duitsche

^ mer woM^^de Nederlandsche editie gebruikt: Duitschland zet de klok
terug. LVIII.

toestanden van vroeger en nu is hij slecht op de hoogte Zijn
objectiviteit is ook niet boven critiek verheven. Een en ander zal
in het vervolg blijken. Men zou zoo zeggen: een goed journalist
van de middelsoort, zeker niet een der allereersten. Waarom wordt
dan dit boek hier behandeld? Allereerst omdat de schrijver soms
bepaald heldere gedachten heeft; en voorts als illustratie van de
stelling, dat men in onrustige tijden, rijk aan ingrijpende ver-
anderingen, op den journalist, goed of slecht, met uitsluiting van
alle anderen aangewezen is, omdat hij alleen uit hoofde van zijn
beroep de gebeurtenissen van nabij volgt en gewend is onmiddellijk
verslag uit te brengen. Er is alle aanleiding om „verzachtende om-
standighedenquot; te pleiten, als werk, zoo heet van den naald, niet
aan de strengste eischen voldoet.

Een belangrijke plaats gunt Mowrer aan de verklaring van het

échec der Republiek en van het succes der nationaal-socialistische
denkbeelden.

Na erop gewezen te hebben, dat het Duitsche volk door een
slecht vredesverdrag noodzakelijkerwijze nationalistisch werd
noemt hij als een der fouten der Republiek,

„de trage lijdelijkheid der regeerders, die toestonden dat hun
staat ongestraft werd getart en bespottelijk gemaakt door gene-
raals, ex-vorsten en adel, rechters, ambtenaren en avonturiers

En dit alles omdat Clémenceau een wraakgierig patriot was
Wilson een onwetend moralist en Lloyd George een zwak politicus'
Dit alles omdat de Duitsche republikeinen aan een minderwaardig-
heidscomplex leden.quot; i

De laatste alinea doet wat simplistisch aan. Maar goed gezien
is de beschuldiging, dat de republiek verzuimde de oude symbolen

door meuwe te vervangen; zij huldigde de oude weliswaar niet meer

maar deed zoodoende in het volksbewustzijn een leegte ontstaan'
De schrijver vraagt zich voorts af, hoe het antisemitisme in
Duitschland mogelijk was.

__»Omda^an alle groote volken, zij ^Le^de Duitschers) nog het

quot;LvmTp^gT^e^nbsp;^ quot; ----

minst-gevormd, minst-harmonisch en minst-zelfbewust waren. Hun
minderwaardigheidsgevoel zocht de voortdurende bevestiging van
eigen bovenzinnelijke inhaerente waarde, door welke alleen de
hoop in hun nationale missie kon worden gerechtvaardigd.quot; i

Ontdaan van groote woorden en psychoanalytische phrases komt
dit dus neer op de veronderstelling van een soort zelfverdediging,
een strijd om zichzelf te worden en te blijven en zich te hand-
haven tegen binnendringende vreemde invloeden, anderzijds op
een roeping jegens de wereld. Ook Dr Rudolf Steinmetz wijst
hierop in een aan het nationaal-socialisme gewijde brochure, die
zeer veel, dat voor buitenlanders onbegrijpelijk is, verklaart.

Naar aanleiding van von Papens antisemitisme wordt door den
schrijver beweerd, dat de autoriteiten natuurlijk nooit vergaten,
dat een Jood ophoudt Jood te zijn, wanneer zijn inkomen een zeker
cijfer bereikt heeft. 2 Een uiteenzetting van de wijze waarop von
Papen en Schleicher de democratie in Duitschland opruimden,
besluit Mowrer aldus:

„Duitschland was weer tot zijn eigen type teruggekeerd.quot; 3

Tegen de verwachting in komen de Pruisische ambtenaren en
officieren er goed af in een juiste karakteristiek, die, althans naar
den geest, eenigermate in strijd is met wat eraan vooraf gaat. Niet
ongeslaagd is deze typeering:

„Nationalisten denken met hun bloed, Marxisten met hun buik.

Katholieken met hun geweten.quot; 4

Enkele opmerkingen over de Duitschers zijn het aanhalen
waard.

„In de loopgraven was het Duitsche volk — misschien voor de
eerëte maal in zijn geschiedenis — werkeUjkve^igd-quot; ^_

1nbsp;LVIII, pag. 258.

2nbsp;LVIII, pag. 334.
® LVIII, pag. 16.
^ LVIII, pag. 27.
® LVIII, pag. 304.

De jeugdbeweging wordt romantische natuur- en muziekliefde
genoemd.

„In iederen Teutoon (!), hoe voornaam en elegant ook, leeft het
verlangen naar de Wohnküche, keukenfornuis, hemdsmouwen en
eenvoud.quot; i

„Dit volk is rijk aan intellect, maar arm aan gezond verstand
en daarom leeft het steeds in uitersten, die langs den regenboog
bij elkaar komen.

„Het behoeft niet te verwonderen, dat de wijsgeer Hegel, die
niet van andere landen afwist, het wereldproces opvatte als these-
antithese-synthese.quot; 2

Hegelianen, en ook anderen, zullen hier misschien iets van
„oppervlakkig gepraatquot; mompelen.

Maar de beschrijvingen zijn pittoresk, levendig, men zou willen
zeggen „dramatischquot; in den letterlijken zin. De lezer ziet het tooneel
voor zich, waarop zich wezenlijk een handeling voltrekt, als hij
kennisneemt van de oneenigheid tusschen von Papen en Sevebing.

De schrijver geeft blijk van een typisch Amerikaansche ziens-
wijze als hij zegt:

„De Staat is (in Duitschland) niet het huis-, tuin, of keuken-
soort instituut dat gewone Westerlingen met gezond verstand zich
voorstellen.quot; 3

Met deze opvatting van den staat als een centrale naamlooze
vennootschap valt moeilijk te rijmen dat Mowrer elders den repu-
blikeinen verwijt, dat

„de staat in hun oogen een soort van liefdadigheidsinstelling
zonder eenige ethische waarde wasquot;. 4

Heeft een „huis, tuin- of keukensoort instituutquot; dan wel ethische
waarde?

schrijver wil laten zien, wat een erbarmelijke knoeiers de

quot;^LVmT^ag. 28.nbsp;--

^ LVIII, pag. 34.
« LVIII, pag. 52.
LVIII, pag. 58.

opstellers van het verdrag van Versailles waren. Daartoe ontwerpt
hij zelf een verdrag, waaruit dan blijken moet hoe eenvoudig het
toch was. Natuurlijk is het, achteraf, doodeenvoudig. Want de
fouten zijn nu duidelijk gebleken en.... de „oorlogspsychosequot; is

verdwenen.

Alles samengenomen is het boek ver van wetenschappelijk; de
schrijver werpt het volle licht van zijn aandacht op de feiten,
die zijn hypothese steunen en verzwijgt wat ertegen pleit. Zijn
betoog is niet steeds helder en lijdt nu en dan aan innerlijke
tegenspraak. Ondanks het tastbare meesterschap over de taal,
dat zelfs in de vertaling tot zijn recht komt, ondanks goede
vondsten en scherpzinnige opmerkingen, hoort dit boek eigenlijk
niet in deze serie thuis, is van een lager gehalte. De redenen,
waarom het niettemin opgenomen werd, zijn reeds in den aanvang
der bespreking uiteengezet.

* *

* De journalisten hebben in het bovenstaande gelegenheid gehad
om voor zichzelf te spreken. Het goede in hun werk is in het volle
licht gezet, de schaduwzijden ervan zijn duidelijk omlijnd. Dat
daarbij de boeken naar strekking en inhoud niet ten volle tot hun
recht kwamen, was onvermijdelijk. Daartoe waren excerpten noodig
geweest, waarin de inhoud verkort werd weergegeven m^t ^n
nadruk op die gedeelten, die de schrijvers het belangrijkst achtten.
Hier moest een andere richtlijn gevolgd worden, hier moest naar
voren gebracht worden, wat in het verband van dit boek de grootste
beteekenis heeft: de waardeering van den sociaal-geograaph was

maatstaf.

Het is wellicht nuttig om erop te wijzen, dat overname van
citaten volstrekt geen instemming met den inhoud daarvan be-
teekende De opzet was om met de stukken aan te toonen, dat
het werk van journalisten voor de sociale geographie belangwek-
kend is Als nu en dan beweringen op hun steekhoudendheid ge-
toetst werden, dan geschiedde dit alleen om de door journalisten
toegepaste werkwijze te belichten, niet terwille van de beweringen

zelf, wier juistheid of onjuistheid als regel in het midden is gelaten.

Wegens het gewicht der aangelegenheid is het gewenscht thans aan
het slot van dit hoofdstuk aan de hand van het verwerkte materiaal
een samenvatting te geven van de verdiensten en gebreken, die
door journalisten geschreven boeken vertoonen.

Om met de credit-zijde te beginnen: de journalist onderscheidt
zich dadelijk en opvallend door de wijze waarop hij zich uitdrukt.
Zijn taal is levendig, beeldend, gedurfd, teekenachtig, oorspron-
kelijk, koen van vergelijkingen, raak, met enkele woorden scherp
iets weergevend. Men leest met genoegen zijn werk en dat is zijn
bedoeling. Enkele staaltjes mogen dit alsnog doen blijken.
Ludwig:

„An Venizelos Kopf ist alles, ganz wie an Shaws, weiss und rosa,
aber der Staatsmann hat die feinere Nase, der Denker die höhere
Stirn, und so ist ja alles in Ordnung.quot; i

„Diktatoren geben vor, ja sie glauben selber oft daran, den
Menschen Glück zu schaffen, unter der Bedingung, dass sie' sich
beherrschen lassen; wir andern lassen diese Gefühle an unseren
Hunden aus, nur, dass wir sie trotzdem lieben.quot; 2

Siemsen:

„Vor einem winzigen kleinen Karren ist ein grosses Kamel ge-
spannt, ein Kamel in dem die Motten waren. Aber herrlich guckt
sein grosses, ernstes, wildes Auge! Langsam schreitet er mit Riesen-
schritten, die wie Vogelflug hingleiten. Hinter ihm rumpelt der
Karren eilfertig über das Pflaster, wie ein unnützes Kind hinter
seinem weit ausschreitenden, langsam gehenden Vater einher-
galoppiert.quot; 3

Mowrer :

„Het verkrijgen van een meerderheid (in den Duitschen Rijks-
dag) was zoo iets als een poging om Guineesche biggetjes op een
open grasperk bij elkaar te krijgen: tegen den tijd, dat er drie
bij elkaar waren, was er één weggeloopen.quot; *

1 LIvTpag. 598.nbsp;^nbsp;----

^ LIV, pag. 597.
quot; LXXII, pag. 156.
^ LVIII, pag. 198.

Just:

„Wir konnten bald die sibirischen Städte an der Bahnlinie vor-
wärts und rückwärts geläufiger als die kleinen Propheten auf-
sagen.quot; 1

„Sibirien ist ein allerdings nur bei den Regierenden, weniger
schon bei den Regierten beliebter Kurort zur Heilung politischer
Gesinnungskrankheiten. Man sollte meinen dass schliesslich der
Gang der Geschichte die psychische Heilkraft der Tundren nicht
gerade in Evidenz bewiesen hat. In Autobiographieën verfehlt kein
Grosser des heutigen Moskau, die zahl seiner Verbannungsj ahre
in Sibirien die er dem Zarismus verdankte, nach Möglichkeit zu
vermehren. Die politischen Sträflinge jener Zeit sind in einer
exklusiven Gesellschaft, einer Adelsgesellsschaft vereinigt.quot; 2

Groote, ruime belangstelling, gepaard aan een voortreffelijke
opmerkingsgave, onderscheidt den journalist. Steeds is hij paraat,
zijn aandacht neemt elke kleinigheid in zich op. Een voorbeeld
van een dergelijke kleinigheid, die evenwel teekenend is: Just
vertelt, dat iedere vrouw in Rusland, zelfs de boerenmeisjes in
den Noord-Kaukasus, een lippenstift gebruikt. Al hebben de win-
kels geen suiker of petroleum, poeder en lippenstiften ontbreken
nooit. Nalatigheid in het gebruik dezer „eerste levensbehoeftenquot;
zou naaktheid suggereeren.

Hoe vreemder een verschijnsel is, des te grooter wordt de geest-
drift van den journalist, naar alle zijden ontwikkelt zich zijn
activiteit. De gespecialiseerde geleerde is zich de eigen beperkt-
heid meestal welbewust niet alleen, maar hij accentueert de gren-
zen van zijn terrein, door wat daar buiten ligt te negeeren. De
belangstelling van den journalist is niet slechts veel-, maar alzijdig.

Hij houdt van aanpakken en ziet niet op tegen moeilijkheden,
gevaren en ontberingen, die talrijk en verre van denkbeeldig zijn
bij omwentelingen, oorlogen of reizen in ongeciviliseerde streken.
Zelfbewust en aarzelloos, met verantwoordelijkheidsgevoel en een
hooge opvatting van zijn taak, gaat hij aan den arbeid:

1nbsp;XLII, pag. 15.

2nbsp;XLII, pag. 23.

„Vivre parmi eux. Etudier leurs moeurs obscures comme s'ils

étaient des insectes et que je fusse un peu savant____Etes-vous

l'homme à enfoncer la porte? — Je suis cet homme.quot; i

Helder zet de journalist uiteen, waarom het gaat. Als zijn
feitelijke gegevens schamel zijn, bevredigt hij ook den critischen
lezer nog door een verstandig redebeleid of een briljante vondst.
Verrassend zijn soms zijn vergelijkingen tusschen de toestanden
in het vreemde land, waarover hij schrijft, en die in zijn eigen
omgeving. Naudeau bespreekt de gerechtelijke marteling in Japan
en vraagt dan hoe het in Europa hiermee staat: Frankrijk schafte
dit stelsel in 1780 was af, in Rusland bestaat het nog (1909) ; het
geeselen van misdadigers vond in 1908 nog plaats in Engeland en
werd door de Fransche pers waardeerend besproken. Een der-
gelijke parallel getuigt van onbevooroordeeldheid. (Psychologisch
beschouwd is deze wijze van doen misschien een gevolg van het
streven den ietwat geminachten „braven burgerquot; thuis te cho-
queeren, zijn zelfverzekerde eigengerechtigheid te doen wankelen).

Telkens weer treft, hoe betrouwbaar de journalist vaak is, dat
hij slechts zegt wat hij verantwoorden kan en zelfs zich realiseert,
dat het hem onmogelijk is volkomen objectief te zijn. Fannina
Halle formuleert dat, als zij in een voorrede rekenschap van haar
boek aflegt, zeer juist aldus:

„Het maakt geen aanspraak op die vaak tegen beter weten in
aangematigde objectiviteit, die slechts bereikbaar ware, wanneer
een boek zonder auteur tot stand kon komen. De feiten die hier
volgen zijn wel in geenen deele partijdig gekleurd of verminkt
maar worden erkend subjectief te zijn gezien, in dier voege, dat
voor de schrijfster onbevangenheid en gebrek aan overtuiging niet
synoniem zijn.quot; 2

1 LUI, pag. 53.

^ XXVIII. Men heeft dit ook wel eens geformuleerd als volgt: in hoeverre een
schrijver erin slaagt objectief te zijn, is van secundair belang; doch zonder
streven naar objectiviteit is waarlijk wetenschappelijke arbeid onbestaanbaar.
In magnis et voluise sat est.

En dan zijn er de feiten, die de journalist wereldkundig maak .
Soms heeft hij ze moeizaam bijeengegaard, maar het komt ook
voor dat zijn bron voor allen toegankelijk is, doch door vnjwe
niemand gebruikt wordt. Een uitstekend voorbeeld hiervan geeft
de Amerikaansche journalist H. R. Knickerbocker in zyn boek:
Soviet-Trade and World depression. i Daarin beschrijft hij den
omvang en de beteekenis van den handel met diverse landen af-
zonderSjk. Voor Nederland noemt hij den graan- en chemicahe^
import en vermeldt een totaal van 307 schepen, uit de Sowjetunie
aTkomstig, die hier tusschen October '30 en Mei '31 werden gelost.

Hij vervolgt dan:

„According to the ships' manifests Holland took from the Soviet
Union in the first quarter of this year among other thmgs various
quantities of aniline dyes, billiard balls, blankets, brass ware
Lshes, buttons, cables, carpets, celluloid, cotton tex lies, drugs
embroideries, electric light bulbs, lacquered goods, lampstands,
finished leather, matches, metalware, paint paper,nbsp;po-

celain, rubber galoshes, rubber tyres, shawls, shoes, silk, window

glass and telegraph poles.quot;

De verscheidenheid der artikelen is merkwaardig; van sommige
voortbrengselen der nijverheid had men -»-mmst verwacht, da
die uit Rusland hier te lande werden ingevoerd, alnbsp;quot;

waarschijnlijk voor doorvoer bestemd zijn geweest^
hij mede voor enkele artikelen, welk percentage de U.S.S^ m
den totaal-import van Nederland bijdroeg. Voor tarwe ^ 66,
rogge 93, haver 73, timmerhout 64, hout voor papierfabricage 99,
Zgaan 94. En dan is er nog een lijst van veertig belangrijke
artikelen, welke gemiddeld voor ruim 30 % uit het land van Staein

werden ingevoerd.

Het klinkt ongelooflijk, deze hoeveelheden, maar het is niettemm

onwaarschijnlijk, dat Knickerbocker geknoeid heeft. Daarvoor be-
stond geen aanleiding en de contrôle zou ook te gemakkelijk zijn.
De verdienste bestaat in de beknoptheid^^^mee een sprekende

1 XLVII, pag. 97.

opsomming en enkele cijfers een belangrijk verschijnsel weer-
geven. De methode is evenwel gevaarlijk: het is zoo gemakkelijk
en verleidelijk uitsluitend getallen te vermelden, die een bepaalde
theorie steunen. Hoewel de cijfers niet vervalscht zijn, geeft men
dan toch een onjuiste voorstelling van zaken.

Na deze lange lijst van journalistieke deugden rest tenslotte nog
de vermelding van de beste eigenschap der journalisten: dat ze
bestaan. Alvorens aan hun gebreken de vereischte aandacht te
besteden is het goed en noodig er nogmaals op te wijzen, dat
gebreken, welke dan ook, nooit deze verdienste der journalisten
teniet kunnen doen, dat zij in vele gevallen de eenige of bijna de
eenige bron van kennis zijn. Wat hun ook verweten kan worden,
op zijn minst genomen maken zij de belangstelling gaande, ver-
vullen de functie van pioniers; zoodoende heeft hun werk voor de
sociale wetenschap de beteekenis van den „blikvangerquot; in een

goedgestelde advertentie. i
* * *

Thans komt de keerzijde van de medaille der journalistieke ver-
diensten aan de beurt.

Het voornaamste gebrek van den journalist is als regel de ver-
waarloozing van de bestaande litteratuur over het door hem
beschreven gebied, benevens onvoldoende historische kennis. Maar
al te vaak neemt hij de houding van den ontdekkingsreiziger aan
en doet alsof zijn boek het eerste over dit onderwerp is. Zulks
natuurlijk tot schade van zijn werk: het meerendeel der hierna te
behandelen gebreken is rechtstreeksch of zijdelingsch gevolg van
dit primaire. Nu is overigens deze nalatigheid niet onverklaarbaar.
De eeuwige haast, die ook bij ontoereikende deskundigheid tot
onmiddellijk schrijven noopt, en de eischen van het krantenlezend
publiek, die toch ten slotte normatief zijn, sporen niet aan tot

^ Bücher uit zijn waardeering voor den journalist in deze bewoordingen:
„Man kann über die Tätigkeit des echten Journalisten nicht gross genug
denken. Welche Fülle von Urteilskraft und bereitem Wissen, von Erfahrung
und politischen Takt, von Geistesgegenwart und Witz, von Gestaltungsgabe
und Forragewandtheit täglich durch die Presse eines ganzen Landes um-
gesetzt wird, ist kaum zu ermessen.

diepgaand onderzoek. Daarbij komt, dat de journalist bijna nooit
de stelselmatige wetenschappelijke geestesscholing heeft onder-
gaan die grondig methodisch onderzoek met behulp van alle be-
schikbare gegevens tot een tweede natuur maakt. Een bijkomstig
gevolg van het ontbreken der academische vorming is m sommige
gevallen een te weinig grondige en veelzijdige algemeene ont-

wikkeling.nbsp;, , , ,

Soms heeft de journalist enkele droppels kunstenaarsbloed te-
veel Dit verleidt hem ertoe overmatig op zijn intuïtie af te gaan,
zonder daarbij de onmisbarrcontróle door zijn verstand en door
de feiten te laten uitoefenen. Dit „aanvoelenquot; leidt dikwijls tot
fantastische resultaten; de term „geringe nauwkeurigheidquot; is hier-
voor een milde aanduiding.

Omdat de journalist zich als het ware voortdurend moet over-
schreeuwen, omdat zijn relaas boeiend, liefst sensationeel moet
zijn, is hij vaak gedwongen het gewone als buitengewoon voor
te stellen; in elke krant kan men hiervan dagelijks staaltjes
zien Ook de hoogere journalist, de buitenlandsche correspondent
ontkomt hieraan niet. Daaruit vloeit voort, dat hij vooral aan-
dacht geeft aan en het accent legt op datgene, wat afwijkt van de
toestanden bij zijn lezers thuis; wat daarmee overeenkomt ver
zwijgt hij als bekend en dus oninteressant. Natuurlijk heett elke
reiziger neiging hiertoe; men is juist uitgegaan om iets anders te
zien en te beleven. Maar een verteekend beeld vormt het resultaat.
Ook Dr den Hollander heeft dit verschijnsel opgemerkt. In zijn
omvangrijke en interessante dissertatie „De landelijke arme blan-
ken in het Zuiden der Vereenigde Statenquot; i klaagt hij over het
groote gebrek aan gegevens betreffende het leven der „poorwhites
in het ante-bellum Zuiden. Hij heeft derhalve een ruim gebruik
moeten maken van dagboeken en reisverslagen afkomstig van
Europeanen en Yankees, die dit gebied destijds bezocht hadden.

Deze boeken

„geven verspreide waarnemingen van vreemdelingen, die allicht

1 XXXIII, pag. 9.

meer door het opmerkehjke dan door het gewone getroffen werden
zonder dat het achteraf voor den lezer mogelijk is het uitzonder-
lijke van het normale te scheiden.quot;

Anderzijds had hij veel nut

„van de vaststellingen van andere goede waarnemers, b.v.

W. H. Russell, den beroemden oorlogscorrespondent van de
Times.quot; i

Nu en dan vervalt de journalist in een geheel ander euvel- het
maken van oppervlakkige vergelijkingen. Hij schrijft welbekende
verschijnselen, die hij ook in den vreemde waargenomen heeft
zonder nader onderzoek toe aan dezelfde oorzaken, die zij ten'
zijnent hebben.

Groot is meestal de neiging om bepaalde voorvallen als karakte-
risitek voor den volksaard te bestempelen, een uiterst riskante
bezigheid. Men voelt dat ook wel en waarschuwt tegen de fout
die men zelf op een andere plaats maakt. Naudeau b.v wijst op
het gevaar van oppervlakkige waarnemingen, die ertoe verleiden
voor karakteristiek Japansch te houden wat slechts een aanpassing
van Japansche hoedanigheden aan uit Europa geïmporteerde
systemen is. 2 Zoolang de psychologie der volkeren niet in staat
stelt met eenige nauwkeurigheid de geestelijke eigenschappen van
een volk aan te geven, is elke aanduiding van een verschijnsel als
„typisch Franschquot; etc. volstrekt subjectief, d.w.z. afhankelijk van
wat de waarnemer onder „Franschquot; verstaat (lichtzinnig en wuft
of arbeidzaam en sober). Deze subjectiviteit blijft bestaan ook'
indien vele individuen de opvatting mochten deelen.

Een andere fout, waaraan journalisten zich vaak bezondigen
IS het voorbarig generaliseeren en theoretiseeren. Vlak na aan-
komst m een vreemd land ontvangt men b.v. tweemaal achter
elkaar te weinig wisselgeld in winkel of café en beschuldigt dan
het volk van oneerlijkheid! Dit is een overschatting der eigen
waarne^gen en ervaringen, een onopzettelijke maar niettemin

1 XXMli^pag. 10nbsp;---

LXI, pag. 63.

onjuiste uitschakeling van het toevalselement, dat vooral op een
klein getal waarnemingen bij een oppervlakkige kennismaking
zooveel invloed kan hebben. Zoo komen ook de nuances niet tot
hun recht, alles wordt eenvoudig, sprekend en nadrukkelijk, terwijl
het meestal in werkelijkheid gecompliceerd en vaag is. Men komt
dan ertoe het object als eenheid te zien, verschillende zijden te
verwaarloozen; of vergeet integendeel, dat het object niet op zich-
zelf staat, maar deel uitmaakt van een grooter geheel: men houdt
voor specifiek Russisch wat algemeen „Slavischquot; is, of ziet een
eigenaardigheid van Katholieke volken als bij uitstek Spaansch

aan. Het omgekeerde komt ook voor.

Of wel, men beweert iets en let alleen op wat deze meemng
steunt, zonder wat ertegen pleit op te merken, althans mede te
deelen. Uitzonderingen vermoeien het publiek en zijn hinderlijk
voor den schrijver, die zich hiertegen onbewust reeds wapent. Zoo-
doende generaliseert hij terwille van de overzichtelijkheid bij het
maken van zijn aanteekeningen en dan nog eens bij de verwerking
ervan. Ludwig heeft van dit alles iets gevoeld:

„Die Gefahr ist dreifach: der allgemeine Betrieb nötigt den
Lernenden zugleich auch zu lehren, nämlich für die Zeitung auf
zu schreiben, was er gesehen hat, die Schnelligkeit nötigt ihn
überall zu sehen und zu schreiben, und die Verallgemeinerung
hält ihn an der Oberfläche.quot; i

Omgekeerd ontbreekt ook de samenvatting wel. Trouw en eerlijk
heeft de schrijver alleen datgene vermeld, waarvoor hij borg kan
staan. Nu echter verzuimt hij deze losse trekjes tot een samen-
hangend beeld te vereenigen. De aloude boomen onttrekken het
bosch aan den blik. Op zichzelf is dit niet onoverkomelijk, althans
veel minder hinderlijk dan het onmiddellijk hierboven vermelde
kwaad. Het boek is bruikbaar voor den geschoolden lezer, die het
materiaal weet te verwerken; maar het geschrift zou veel waarde-
voller geweest zijn, indien de schrijver krachtens zijn sociale scho-
ling dezen arbeid zelf had kunnen verrichten^_

1 LIV, pag. 350.

Treffend is meermalen hoezeer de deelen van één boek in
waarde uiteenloopen. Waarschijnlijk is dit mede een gevolg van de
omstandigheid, dat deze boeken als regel uit losse artikefen ziin
samengesteld, niet „aus einem Gussquot; geschreven. Maar h bilt
desmettegenstaande merkwaardig, dat uitstekende passag s die
van groote kennis en diep inzicht getuigen, afwissLn Li on-
benullige gedeelten vol klinkende domheden. De critische zin van
den schrijver had hem toch bij de bundeling zijner artikelen kun

nen waarschuwen, zou men zeggen.
*

Bij de vermelding van de gebreken, die dikwijls aan den arbeid
van journalisten kleven, bleek verschillende malen, dat voor
namelijk hun opleiding daarvoor aansprakelijk is. Als regelTs
deze zeer primitief en slechts den laatsten tijd komt hierin eenige
verbetering m sommige landen (cf. h.1. hoofdstuk VI) De le
wone gang van zaken is, dat men zoo van de schoolbanken een
betrekking aan een krant zoekt. Als de journalist al een univer i-
teit bezocht heeft, dan was dat een gevolg van andere toekl -
plannen; hij studeerde letteren of theologie of wat dan 00^
eerst later kwam hij ertoe zijn oorspronkelijken opzet te w^igen
en zich in de journalistiek te begeven. Maar zelfs dit Jeval quot;
een UI zondering. En eerst sinds kort kan men hier en daar in h

buitenland waarnemen, dat adspirant-journalisten zich bi/een
academie doen inschrijven met het vooropgezette doel zich daar
voor hun toekomstigen werkkring voor te bereiden
Men kan dus wel zeggen, dat de journalisten, die zich tot nu toe

vooZ Hnbsp;hebben, vrijwel geen van alle een

voorbereidende en systematische wetenschappelijke scholing heb-

dnbsp;h--^nbsp;--g^houden,'dat het nift vol

moet o quot; quot;quot;nbsp;«ignaleeren, doch dat men het ook

moet onderzoeken op zijn frequentie en intensiteit; zoo komen

2 -gemerkt tot niet verantwoord generaliseeren. Als regeTquot;

tuelnbsp;--treffelijk, afgescheiden van even

tueele onvolledigheid; de fout schuilt in de conclusie L ver

werking; kortom, universitaire scholing zou dit tekort al streng

heid en nauwkeurigheid in hun werk hebben kunnen voorkomen.

Als men dit alles in aanmerking neemt, kan het niet anders,
of de bewondering voor hun praestaties moet toenemen, daar deze
onder zoo velerlei bezwarende omstandigheden volbracht worden
en slechts te danken zijn aan persoonlijke bekwaamheid, aan-
geboren talent en levenservaring.

Zoo is dan de sociaal-geographische balans opgemaakt. Het
spreekt vanzelf, dat de journalisten niet stuk voor stuk alle boven-
genoemde, deels tegenstrijdige, positieve en negatieve eigenschap-
pen bezitten. Deze zijn evenwel kenmerkend voor het genus
journalist; doch ook zijn vooraanstaande leden vertoonen verschil
in begaafdheid. Van toepassing, hoewel eenigszins uit het verband
gerukt, is hier de uitspraak van den Franschen philosooph en
politicus Royer-Collard:

„Le bien et le mal de la presse sont inséparables.quot; i

Een goede opleiding heeft ten doel het eerste te vergrooten en
het tweede te verkleinen.

Shadwell is een goed journalist. Hij heeft dat onder meer be-
wezen in een boek, waarin hij enkele industriegebieden m Enge-
land, de Vereenigde Staten en Duitschland vergelijkt. 2 Zijn eigen
land'beschrijft hij goed, in het Duitsche deel overwegen de fabrie-
ken al te zeer en Amerika is verwaarloosd.

Hoe komt dat?

Een industriegebied verschaft den onderzoeker betrekkelijk veel
gegevens: statistieken, jaarverslagen van ondernemingen, mede-
deelingen van de Kamer van Koophandel, enquêtes soms; voorts
mondelinge inlichtingen van leidende persoonlijkheden (die overi-
gens meestal slechts loslaten, wat hun gewenscht voorkomt), zoowel

1 LXXXVI, pag. 415.nbsp;,nbsp;,,nbsp;..

LXIX. Het boek is gedeeltelijk tevoren in artikelvorm in de „Times ver-
schenen. Het voorwoord dateert van 1905.

onder werkgevers als arbeiders. Een geoefend waarnemer kan er
veel zien en hooren.

Shadwell heeft van dit alles een dankbaar gebruik gemaakt.
Maar hij heeft dan ook niets anders gedaan, naar hij zelf in het
voorwoord mededeelt. Hij kon zich zoo gemakkelijk van dat z i
voldoende materiaal voorzien, dat hij het niet noodig oordeelde
de rijke htteratuur te raadplegen.

Shadwell had het te gemakkelijk en daarom is hij halverwege
bhjven steken en niet een buitengewoon goed journalist geworden
Als zijn onderzoekingsterrein een onbeschaafde primitieve streek
geweest was, zonder hulpmiddelen van allerlei aard, dan zou hij
gedwongen geweest zijn niet alleen zelfstandig te onderzoeken
maar tevens alle beschikbare litteratuur in zijn arbeid te betrekken
terwille van het bereiken van eenig resultaat.

Zoo gaat het steeds. Daar de practijk de eenige leerschool van
den journalist is (althans tot voor kort geweest is), en een moei-
lijke leerschool bij begaafde leerlingen steeds de beste resultaten
geeft, IS het voor de ontwikkeling der „wetenschappelijkequot; eigen-
schappen van den journalist bevorderlijk, dat hij in min of meer
primitieve streken werkt, waar hij geheel op zichzelf is aange-
wezen. Deze „wetquot; kan ook aldus geformuleerd worden: naarmL
de journahstiek-technische hulpmiddelen gebrekkiger zijn wordt
het werk van den goeden journalist op den duur beter, wetenschap-
pelijk waardevo Ier. Mutatis mutandis is deze regel natuurlijk niet
uitsluitend van kracht voor journalisten, maar bij hen blijkt zijn
geldigheid wel zeer duidelijk.

In het eerste hoofdstuk werd uiteengezet, waarom althans voor-
loopig de eemge categorie menschen, die vreemde landen en
(hoogere) volken beschrijven uit journalisten bestaat. Maar daar-

Telfsnbsp;''TTquot;'nbsp;inlichtingenbron,

zelfs bij gebrek aan beter, voor de sociale wetenschap waarde

neett. tenige door journalisten geschreven boeken zijn nu aan den
steen der wetenschap getoetst; al was het gehalte dan geen vier-
entwintig karaats fijn goud, het metaal is voor zijn bestemming
alleszins bruikbaar bevonden. Quod erat demonstrandum

DE JOURNALIST ALS PIONIER IN EIGEN OMGEVING -
DE INVLOED VAN DEN JOURNALIST OP DE SAMENLEVING —
JOURNALIST EN HISTORICUS

Totnogtoe is hier vrijwel uitsluitend sprake geweest van den
buitenlandschen correspondent. Voor de sociale geographie is hij
ook van het meeste belang. Hij zwerft door verre landen, hij
vestigt zich hier en ginds voor korten of längeren tijd, hij is altijd
bij de hand, waar maar iets van beteekenis geschiedt. Zijn eenige
plicht is goed rondkijken, scherp luisteren en het waargenomene
zoo boeiend mogelijk beschrijven. Anderen reizen, hun aandacht
elders, haastig van plaats tot plaats, of leven in den vreemde,
geabsorbeerd in hun zaken; de interessante omgeving is voor hen
hoogstens décor. De journalist schenkt juist daaraan alle aan-
dacht; zeker, hij kan snel reizen, maar ook dan is zijn gansche
opmerkingsgave gespannen en hij zamelt markante trekjes. Of hi]
woont ergens gedurende geruimen tijd, uitsluitend in beslag geno-
men door de observatie van anderer bedrijvigheid. En de jour-
nalist kan zwerven, schijnbaar doelloos rondtrekken, hier wat
toeven, daar verwijlen, een paar dagen, of weken, soms maanden.
Verder weer. Bij elke belangrijke gebeurtenis is de journahst aan-
wezig, deze toeschouwer ontbreekt nooit en nergens. Daarom lijken
de betrokkenen wel toevallige figuranten en hij de eigenlijke speler.
Nu en dan benatot de werkelijkheid dezenjd^mderdaad. i

1 Cf Gustav Wolff: „Mit der Ausdehnung des Zeitungswesens wirkt in

immer zunehmendem Masse der Journalistenstand nieht quot;

der öffentlichen Meinung, sondern nicht selten an den Ereignissen selbst

™ Een^™gquot;' mSstratie levert ook de volgende paragraaph, die „The
Reader's Digestquot; van April '36 (New-York) ontleent aan „Time , onder het
hoofdje „Making the Newsquot;:

During a Senate investigation there is a regular system of note passing

Steeds IS de buit rijk; de eene keer zal de kleurigheid van zijn
relaas verbazen, een volgend maal de scherpte van zijn inzicht
nu en dan zelfs zijn opvallende deskundigheid. Want de buitenland-
sche correspondent is een goed vakman, anders zou hij niet uit-
gezonden zijn: een dagbladdirectie neemt geen onnoodig risico
Zijn handwerk nu bestaat in het schrijven, prettig en leesbaar,
over merkwaardige gebeurtenissen en toestanden ergens ver weg
Soms heeft hij bovendien iets van den kunstenaar in zich - zooveel
te beter voor zijn lezers. Een collega heeft wetenschappelijken aan-
leg: de sociale geographie vaart er wel bij.

Maar kunstenaar of geleerde, of zoomaar gewoon „vakman-
steeds is de journalist de voortrekker, de zoeker van het nieuwe'
het ongehoorde, ongeziene, onbekende. Dat is hij niet slechts elders'
m vreemde landen. Ook in eigen milieu is hij pionier, kan hei
althans zijn. Hij snuffelt in oude stadshoekjes, hij speurt naar
traditioneele volksgebruiken, hij ontdekt mooie plekjes in de na-
tuur, hij doolt in archieven en dit alles buiten en behalve zijn
gewone werk van nieuws verzamelen - verslagen maken - over-
zichten schrijven — redigeeren. i

Zoo komt het ookvoor^da^ doordringt tot onb^de lagen
from reporters tonbsp;so much

quently provide most of the blood and sinew of an inqufs ti^ They
hot only dig up facts but help with suggestions during the crossexrinaüon
Behind Senator B^ck in the air-mail investigation was a HearstZg who
two years before had begun to ferret out air-mail scandal. In tS ufilSs
investigation, the newshawks most frequently seen over his shoulder were
a St Louis correspondent whose whole career had been spent dig^nr un
scanda s, and a woman Scripps-Howard correspondent who b fught quot;o
Ïeanni nnbsp;in asking embarrassing questions. Duri^ the

nfece of quot;Th® H^n'-fnbsp;scribbled two questions on a

piece of paper and handed it to Senator Walsh, the inquisitor. For refuses
to answer them a chairman of Standard Oil of Indiana lost his job.nbsp;^

andLe'Te'kSrmhedrn L

SoLrmi ? !nbsp;formuleert dit (in 1914) treffend aldus•

II s'affitnbsp;i neures expediees en cinq heures a vingt mille personnes

an f es lork rnbsp;marchandiL v^/s

irancs les 100 kilogs et que le lendemain, elle ne vaudra que 6 fr 75 quot;

(Aangehaald XL, pag. 21).

der samenleving, vertoeft onder zwervers, misdadigers, verwaar-
loosde kinderen, vrouwen met eigen moraalcodei, kortom onder
degenen, die men als „ongewenschtenquot; pleegt te bestempelen. Of
hij onderzoekt de toestanden bij openbare instellingen en groote
bedrijven waar hij onrechtmatigheden vermoedt.

Natuurlijk is de voornaamste drijfveer bij dit alles de wensch
om de lezers te boeien. Dit blijft het richtsnoer van den journalist,
althans van de dagbladonderneming. Het is mogelijk, dat de tref-
fende reportages, die soms het karakter van „onthulhngen aan-
nemen alleen als vuurwerk bedoeld, uit jacht naar sensatie ge-
schreven zijn. Maar ook kan het gebeuren, dat de opzet is ver-
betering te doen brengen in de gesignaleerde misstanden, de maat-
schappij een dienst te bewijzen. Een combinatie van beide motieven

is eveneens denkbaar. 2

In ieder geval is het gevolg, dat de zoeklichtbundel der volle

openbaarheid een oogenblik rust op voorheen duistere plekken;
de lichtflits trekt de publieke aandacht, haalt autoriteiten uit den
dommel en wijst den socialen onderzoeker een nieuw arbeidsve d.
Het publiek roept „öóèhquot;, daarna soms „foeiquot;; dan doen de auto-
riteiten iets, stellen b.v. een commissie in; de wetenschap gaat
aan het werk, dankbaar voor de „Anregungquot;. En het spelletje

begint opnieuw.

Ai^ERT LoNDRES^ar^^nbsp;Cayenne zijn een^praditig_^

organiseerde Stead in
Gazette reeds een enquête naar den handel in blanke

Dientengevolge kreeg hij prompt enkele maanden gevangenisstrat maar

publiek was op zijn hand. (LXXXVI, pag. 249).nbsp;Kabriksarbeiterquot;

DP^tiids verwekte het boek van Göbe, „Drei Monate Fabriksaroeiier ,

enortequot;tn::[i::iournalisten hebben, ofschoon Göke -quot;^^^^t ^ ^ hu.
nen was, dezen opzet nagevolgd by tallooze reportages m denzeltden styl,
als winkelbediende, detective, straatmuzikant, bedelaar etc^

In een vorig hoofdstuk werd reeds gewezen op enkele hoeken over ae
onderwereW van New-York en Chicago, die door journahsten geschreven
TerdeTerop de Fransche journaliste Maryse Choisy, die zich een maand
Tng van nabij bezighield met de Parijsche prostitutie in al haar vormen.
•^Sn g^ervoorbeeld uit den laatsten tijd van dit aanwyzen van wantoestan-
denTeveren de campagnes, die het dagblad De Telegraaf heeft georganiseerd
tegen onderwicht, zwendelbanken, etc.

beeld van journalistieke onthullingen. Ook de staatscommissie ver-
scheen daarbij ten tooneele. Doch niet steeds gaat de klassieke
„kreet van verontwaardigingquot; op, als de journahst in eigen om-
geving als verkenner optreedt. Vaak is een rustig, gedegen werk
getuigend van grondige kennis het gevolg van jarenlange jour-
nahstieke activiteit; frissche kijk en een beschouwing van ongewone
aspecten verraden den auteur als journalist. Een dergelijk boek
is eveneens waardevol voor den sociaal-geograaph: hij weet dat
van het eigen land zoo weinig bekend en degelijk onderzocht is,

ondanks den schijn van het tegendeel. Elke bouwsteen is dus
welkom.

Enkele monsters van dergelijke steenen zullen ter verduidelijking
van het bovenstaande nader beschouwd worden.

Als zoodanig komt in aanmerking het verzamelwerk These
Umted States. X In de Inleiding noemt de samensteller, Ernest
Gruening een New-Yorksch journalist, enkele markante verschijn-
selen en feiten van het moderne Amerika. Daaronder rekent hij
m de eerste plaats het einde van den trek naar het Westen en
den stilstand van het bevolkingszwaartepunt tengevolge van het
stopzetten der immigratie en de verdwijning van vrij land Hij
wijst daarmee mderdaad op eenige fundamenteele veranderingen
welker gevolgen merkbaar zijn of zullen worden in de gehLle'
Amerikaansche samenleving. Gruening brengt in herinnering, dat
ook de wereldoorlog kolossale wijzigingen met zich mee bracht
en de Vereenigde Staten tot een wereldmacht maakte. Hij con-
stateert versterking der nationale eenheid door snelle verbindingen
nationale tijdschriften, tooneelstukken en films, ten slotte door
de massale productie van dagelijksche gebruiksvoorwerpen.

Daar op zoovele wijzen een kentering tot uiting komt, acht
Grüemng nu het oogenblik aangebroken, om de nationale balans
op te maken. Elke staat is beschreven door een anderen auteur
Geen poging is gedaan tot eenvormigheid van beschouwing of be-
handehng: de schrijvers verschillen sterk. Ook is er niet naar ge-

of theorie te bewijzen. Van een nret

^oamnbsp;------

tige breedheid van blik getuigt de opmerking, dat een andere groep
schrijvers van dezelfde capaciteiten misschien op andere dingen
gewezen zou hebben, tot andere conclusies gekomen was. Als eenig
„Leitmotivquot; vermeldt Gruening „the faith in the American idealquot;:
de Europeaan vraagt zich af, of er dan een speciaal Amerikaansch
ideaal bestaat, maar vergeet, dat daarmee in dit heterogene con-
glomeraat zeer wel de nationale eenheid bedoeld kan zijn.

De lezer voelt bij het doorbladeren neiging om de schrijvers bij
de „Nationquot;-groep in te deelen. Inderdaad blijkt, dat de essays uit
het eerste deel aanvankelijk als artikelen in dit Magazine ver-
schenen zijn. De samensteller heeft zorg gedragen slechts diegenen
om bijdragen te verzoeken, die sinds jaren den door hen te be-
handelen staat vertrouwd kenden. De meeste schrijvers zijn dan
ook geboortig uit en/of woonachtig in „hunquot; staat. Een aardige
uitzondering hierop vormt Delaware. De toestanden aldaar waren
(zijn?) van dien aard, dat wie over dien staat naar waarheid be-
richten zou, er daarna nooit meer plezierig zou kunnen leven. Eén
familie n.1. „controleertquot; den geheelen staat, politiek, sociaal en
oeconomisc^. Het familiebelang wordt niet steeds terzijde gesteld,
wanneer het in botsing geraakt met de belangen der gemeenschap.
Arthur Warner, een doorgewinterd journalist, is derhalve naar
Delaware gestuurd om een critische behandeling te waarborgen
zonder vrees voor represailles jegens den vermetelen auteur.

Bijzondere vermelding verdienen Hawaii door Clayton Hamil-
ton, Kansas door William Allen White, New-York City van
Gruening zelf en New-York State door Charles W. Wood. White
slaagt erin het type van den „Kansanquot; scherp te omlijnen door
zijn intieme bekendheid met de bevolking, waarvan hij deel uit-
maakt; door zijn geestelijke meerderheid is hij tevens in staat tot
critische beschouwing van deze fanatiek moraliseerende puriteinen.

Het spreekt vanzelf dat in een gemiddeld bestek van nog geen
vijftien bladzijden per staat geen wereldschokkende openbaringen
verwacht kunnen worden. Maar ook voor den burger der Ver-
eenigde Staten moet het aantrekkelijk zijn, de samenstellende
deelen van zijn vaderland in hun verscheidenheid door deskun-

digen belicht te zien. Het totaal geeft zonder statistieken of andere
technische hulpmiddelen een pretentieloozen, doch niettemin be-
langwekkenden kijk op de aanzienlijke verschillen, die binnen dit
groote rijk op schier elk gebied bestaan. Voor den niet-Amerikaan
is het in hooge mate nuttig daarop acht te slaan; buitenlanders
zijn maar al te vaak geneigd de beteekenis van het meervoud
„Statesquot; uit het oog te verliezen.

Een uitermate practisch aanhangsel, waarin een korte levens-
beschrijving van elk der auteurs is opgenomen, maakt het moge-
lijk vast te stellen, dat dertig van de drieënvijftig bijdragen van

journalisten afkomstig zijn.
*

Norman Douglas is ontevreden over Europa. i Bij een vergelijking
met Britsch-Indië komt het blanke werelddeel er over de geheele
linie zeer slecht af.

Maar hij is vol waardeering voor Roubaud.

„M. Louis Roubaud, in the interests of the „Quotidienquot;, wrote a
series of articles about French reformatories for boys and girls;
they came out afterwards in book form under the title „Enfants de
Cainquot;. If the material was printed in the „Quotidienquot; as it stands
in the book, that paper is to be congratulated on its courage. No
English editor would have accepted it. As to the book itself — not
one of our publishers would touch it unless a considerable number
of entire pages were cut out. Not that there is anything revolting
in what the author has to tell us. He merely adverts, with data, to
certain features in the social life of these institutions, features to
which an English writer would not dare to advert because he
knows, firstly, that his readers cannot bear to look truth in the
face, and, secondly, that if they could, his publisher would still
refuse to print.quot; 2

Is dit teveel gezegd?

Daarop kan Roubaud zelf zijn beste antwoord geven 3 (al zal hij

1 XVI.nbsp;-

XVI, pag. 94, 95.
3 LXVI.

uiteraard niets meedeelen over bovenstaande beschuldigingen aan
het adres van Engelsche uitgevers en hun publiek).

Het grootste gedeelte van het boek wordt ingenomen door het
dikwijls hoogst verdienstelijk verslag van bezoeken aan verschil-
lende Fransche tuchtscholen en opvoedingsgestichten. Ruim twintig
bladzijden worden gevuld door brieven van verpleegden of oud-
verpleegden; ten deele zijn deze aan den schrijver gericht, terwijl
de andere clandestiene onderlinge briefjes der kinderen zijn. Aan
deze brieven, benevens aan Roubauds conclusie is het volgende over-
zicht in hoofdzaak ontleend. Het spreekt voor zichzelf en vormt
niet slechts een bewijs van de wetenschappelijke beteekenis van
den journalistieken arbeid in eigen omgeving maar toont boven-
dien het maatschappelijk belang ervan overtuigend aan.

In den eersten brief (van een vroegeren geïnterneerde) worden
de volgende drie hoofdfouten van het in Frankrijk toegepaste stelsel
gesignaleerd.

Er wordt geen verschil gemaakt tusschen de kinderen, die
gered kunnen en dus moeten worden en de „verharde misdadi-
gersquot;.

Administratief- en bewakingspersoneel staat zoowel intellectueel

als moreel op te lagen trap.

De „opvoedingquot; is kinderachtig en onvoldoende. De bewakers
zijn vaak onwetend en soms analphabeet; de „colonsquot; i verafschu-
wen hen niet alleen, maar verachten ze bovendien. Het zijn dikwijls
dronkaards, zonder gezag, die slechts steunen op hun lichaams-
kracht. Het administratieve personeel bestaat veelal uit bejaarde
onderofficieren; hun cultuur, hun levenservaring zijn die van de
kazerne. De directeuren zijn veramblenaard, routine-menschen
maar geen opvoeders. Hun ontbreekt de opleiding, die onmisbaar
is om een zoo zware en verantwoordelijke taak naar behooren te
vervullen: onder hen bevinden zich oud-handelsreizigers en zelfs
vroegere bewakers. Zij zijn dikwijls despoten, die de verpleegden
zelfs verplichten huiselijke werkzaamheden te hunnen bate te ver-
richten. De rechters bemoeien zich na Ji^onnis niet met de

1 Bewoners der (opvoedings) kolonie, de verpleegden dus.

voltrekking ervan, noch met het resultaat van de staatsopvoeding,
die zij aan de kinderen opleggen.

Een groote fout is ook, dat men de verpleegden niet onderwijst
in een vak, dat hen in staat stelt naderhand voor zichzelf te zorgen.
In de kolonie „Eyssesquot; b.v. doet men niet anders, dan vliegen-
netten voor paarden vervaardigen.

Als de niet gestrafte verpleegden, dus de verwaarloosde kin-
deren e.d., zich goed gedragen, worden ze bij een baas geplaatst.
Daarna laat men hen aan hun lot over. Nazorg is er niet; niemand
kunnen ze om raad vragen, nergens hebben zij een toevluchtsoord.
Zoo worden ze opgeleid tot misdadigers. Want ze komen terug in
dezelfde atmosfeer van ellende en ondeugd, ze ontmoeten dezelfde
verleidingen en gevaarlijke vrienden, die hen vroeger omgaven,
vóór de interneering.

Noodig zou zijn, dat de kinderen bij aankomst in het gesticht
werden verdeeld in streng gescheiden groepen van verwaarloos-
den, misdadigers en gedegenereerden, die elk een aparte behan-
deling dienden te ondergaan. Het peil van het personeel moest
opgevoerd worden, de bewakers zouden moeten plaats maken voor
opvoeders, die de belangstelling der pupillen zouden weten te wek-
ken en hen grondig konden onderrichten.

Aldus deze oud-verpleegde.

Nu de opinie van Roubaud. Hij heeft verscheiden inrichtingen
bezocht en ingrijpende verschillen vastgesteld. Zoo bleken er ge-
stichten te zijn, waar vakonderwijs gegeven werd. Maar de leer-
school was uitermate onhumaan; geest en hart werden niet op-
gevoed. Wreede lichamelijke straffen werden bij het geringste
vergrijp toegepast, lachen was verboden. i Als men gedurende vijf
jaar dagelijks twaalf tot veertien uur werkt, kan men stellig een
vak leeren, maar op deze wijze leert men den haat tegen het werk
meteen. Kunnen deze jeugdige werklui, die niets misdaan heb-
ben en volgens de wet niet gestraft (slechts opgevoed) worden,

^ De lezer vraagt zich onwillekeurig af, of het nu werkelijk zoo erg is.
Dat is natuurlijk van buiten af heel moeilijk te beoordeelen, maar de ge-
détailleerde beschrijvingen in het boek toonen wel een uiterst droevig beeld.
De schrijver maakt een betrouwbaren indruk.

althans niet den acht-urigen werkdag der volwassenen eischen?

De auteur acht de ernstigste fout van het stelsel dat er tusschen
de verpleegden geen onderscheid gemaakt wordt. Toch zijn zij om
geheel verschillende redenen in de inrichting opgenomen. De be-
volking daarvan bestaat n.1. uit:

minderiarigen, die tot gevangenisstraf veroordeeld zijn,
quot;Lessen minde^^nbsp;(die geen wettelijke verzorgers

quot;;en van het openbaar armbestuur, die reden tot ontevreden-

of voogd gestraft op grond van het recht

^iir Äe is misdadig en herber. «
moordenaars etc. Het eenig vergrijp der -deren bestaat m het
feit dat zij geboren zijn. Toch worden deze zoo heterogene ele
menten gezamenlijk opgevoed, waardoor de slechten met w -
Zstige zekerheid de goeden bederven. Men denke aan den leef-

quot;^Een jochie van 14 jaar stal een fiets onder leMing van e
vijf en twintigjarigen jongeman. Deze

tien dagen hechtenis, het jongetje werd vrijgesproken maar tot
X meLerjarigheid, dus voor zeven jaar, naar een opvoedings-
gesticht (colonie pénitentiaire) i gezonden.

Armbestuurskinderen worden vaak uitbesteed bij -n boe-
laat hen hard werken, een uur of veertien per dag
ze ook overigens slecht. De kinderen ontvluchten na^urli k zoodra
ze de kans schoon zien. Als ze gepakt worden, komen ze zonder

^Dt^ltreSnfaUe instelling der „correction paternellequot;
_ een complfment aan het ouderlijk opvoedkundig talent -^^
heeft tot merkwaardige situaties aanleiding gegeven. Zoo heeft
men opgemerkt, dat daarop een beroep gedaan werd door een
moeder die een^p^omermaanden rustigj^een vriend in een

X Men aarzelt ten aanzien van de vertaling tusschen opvoedingsgesticht, ver-
beterhuis en tuchtschool.

badplaats wilde vertoeven en haar zoontje daarbij natuurlijk niet
gebruiken kon.

De directeur van een der gestichten verklaarde tegenover Rou-
baüd, dat de pupillen allen of bijna allen in Guyana eindigen.
Hij achtte het ondragelijk, dat kinderen zwaar gestraft worden
zonder iets misdreven te hebben; nog afzichtelijker was het z.i.,
dat men hen bedierf onder het voorwendsel hen op het goede
pad terug te voeren. Hij zou zich voor zijn ambt geschaamd heb-
ben, als hij niet al het mogelijke gedaan had ter verbetering van
den toestand. Deze directeur besloot zijn opmerkingen aldus:

„Si quelque génie du mal avait cherché la formule d'un bouillon
de culture pour le microbe du vice et de la criminahté, il n'aurait
pu trouver mieux que la maison de correction.quot; i

Een der leeraren van een dergelijke inrichting zeide:

„La pédérastie sévit dans ce milieu et les jalousies qui en ré-
sultent exphquent bien des vengeances atroces.quot; 2

Roubaud zelf had ook meermalen gelegenheid om homosexuali-
teit onder de verpleegden te constateeren en enkele der geciteerde
brieven wijzen duidelijk hierop.

Het systeem is fout; de besten zullen, als ze eenmaal volwassen
zijn, het aan hen begane onrecht het scherpst voelen en dien-
overeenkomstig handelen.

In 1912 werden in Frankrijk de kinderrechtbanken ingesteld
gelijktijdig met de „liberté surveilléequot;.

„On ne punira plus des gosses innocents, on ne les pervertira
plus au contact du crime, on les confiera à des patronages qui leur
procureront un placement familial,quot; 3

aldus de opzet. Roubaud acht dit „un scandaleux remèdequot; Het
patronaat ontvangt van staatswege fr. 2.50 per dag. Het besteedt
de kinderen uit aan particulieren, die hen als personeel beschou-
wene^n geldelijke bijdrage aan het patronaat betalen. Ten be-

^quot;Lxvïr^^^rm:nbsp;---

2nbsp;LXVI, pag. 209, 210.

3nbsp;LXVI, pag. 211, 212.

wijze hiervan wordt de hoogleeraar Berthelemy aangehaald, deken
van de juridische faculteit te Parijs.

Un paysan se fait confier trente enfants. Il les place chez les
cultivateurs. Ils y restent et gagnent leur vie, ou bien ils s'evadent
et vont chercher fortune en vagabondant. Peu importe, notre pay-
san délégué par le tribunal touche par mois 2.250 francs sans se
soucier le moins du monde de ses trente protégés.quot; i

Men vraagt zich af, waarom de rechtbank, welke de toewijzing
verrichtte, geen controle uitoefent en of er geen onderzoek wordt

ingesteld naar de adspirant-pleegouders.

De staat heeft volgens den schrijver den plicht om de verwaar-
loosde kinderen, die hem toebehooren, goed op te voeden, met m
gevangenissen, maar in scholen. De woorden „maison correctio-
nellequot; zijn van de deuren der gestichten verdwenen. Nu moeten de

gestichten zelf nog er aan gelooven.

Roubaud besluit zijn dapper boek aldus:

Je n'ai pas la prétention de résoudre hâtivement un tel pro-
blème. Mais il faut créer de vraies institutions professionelles dont
l'instruction secondaire ne sera pas exclue, remplacer les sur-
veillants par des répétiteurs ou des chefs d'ateliers, donner a ces
pauvres petits qui ne sont pas coupables, la discipline douce et le

régime confortable de nos lycées.

Les crédits nécessaires à la suppression du bagne seront gaspilles
si l'on ne trouve dans le même moment d'autres crédits pour sup-
primer l'école du bagne.quot;

De autobiographie van Edward Bok 2 den vroegeren hoofdredac-
teur van het Ladies Home Journal, kan in verschillende opzichten
gelden als verkennerswerk in eigen omgeving. De niet Amerikaan-
sche lezer die dit boek als zoodanig wil zien, moet echter bedenken,
dat hij gJen aandacht mag schenken aan wat hèm in de Ameri-
kaansche samenle^g treft; evenals byjie^rk van Gruening

1nbsp;LXVI, pag. 212.

2nbsp;VIII.

dient hij zich te stellen op het standpunt van den Amerikaan, die
hier met behulp van zijn landgenoot Bok i de eigen maatschappij
ontdekt.

Edmtard Bok is „het typequot; van den ondernemenden, optimisti-
schen, rondborstigen, handigen, intelligenten, ietwat kinderlijken
Amerikaanschen zakenman. Als kleine jongen doodarm met zijn
ouders in Amerika aangekomen, wist hij binnen eenige tientallen
jaren een zeer groot vermogen te vergaren. Met buitengewoon
succes leidde hij gedurende een lange reeks van jaren een vrouwen-
blad. Toch kende en begreep hij niets van vrouwen, volgens eigen
zeggen 2, en streefde ook niet daarnaar. Voor dat doel had hij
vrouwen in zijn dienst. Hij lette alleen op sociale en geestelijke
stroomingen in hun beteekenis voor het gezin. Zijn voornaamste
talent lag op organisatorisch gebied; bovendien wist hij zijn men-
schen te kiezen. 3 In tal van beroepen zou hij zonder twijfel ge-
slaagd zijn; toevallig is hij in de journalistiek verzeild geraakt
en er gebleven. Dat men een bepaald beroep zijn leven lang blijft
uitoefenen is in de Vereenigde Staten allerminst regel en ook in
andere landen fungeert juist de journalistiek vaak als doorgangs-
huis, wat Boks loopbaan te merkwaardiger maakt.

Stellig vereischt een blad met een oplaag van twee millioen
exemplaren een zorgvuldige organisatie:

„the huge edition necessitated going to press fully six weeks in
advance of publication and the preparation of material fully four
weeks previous to that.quot; 4

1 Ook dan is dit voorbeeld van journalistiek pionierswerk in eigen milieu
niet voor honderd procent zuiver, want nu en dan plaatst Bok zich bij zyn
beschouwingen als „foreign-bornquot; tegenover de „echtequot; Amerikanen.
VIII. pag. 168.

quot; Hij verbond steeds de beste krachten aan zijn maandblad. Vooraanstaande
nguren op elk gebied, tot oud-presidenten der Unie, waren medewerkers.
Teddy Roosevelt, een van hen, kwam veel met Bok in aanraking. Henry
v^ Dyke, oud-gezant van de Vereenigde Staten hier te lande en auteur van
„The story of the Other Wise Manquot;, ging naar Palestina voor The Ladies
Home Journal. In dit blad verscheen ook voor het eerst de wereldberoemde
roman van Jean Webster „Daddy Long Legsquot;
^ VIII, pag. 387.

Teneinde een nauw contact met den kring zyner lezeressen e
verkrijgen, bracht hij haar ertoe te correspondeeren over alle
Tenscben, klachten en zelfs persoonlijke belangen.^ Allen moesten
het blad beschouwen als inl-hüngenbureau en vertrou_
tevens Na verloop van jaren kwamen er byna een mill oen brie
ven per jaar binnen; vijf en dertig redacteuren hadden tot eemge
laak dezen stroom te verwerken. Direct bij de aanvaarding van
functie schrijft Bok een prijsvraag uit, om tejernemen^wa
de lezeressen in het blad waardeeren, wat ontbreekt en wat zy a
keuren. Zoo betrekt hij van meet af het pubhek by zyn onder

neming wat van immense waarde is.nbsp;. u • i

i„ het hegin dezer eeuw uit de —f
van zijn magazine te weten, dat het gem,dde de Aankaan ch
meisie totaal onvoorbereid was voor het moederschap en dat zij
^e fnaamd niet wist hoe te handelen, wanneer »aar ee„
leven was toevertrouwd. Hij organiseerde toen een schntlehjke
opvoedingscursus voor jonge en aanstaande moeders met voedset-
™oïchri«en, onder contrôle van artsen. Velen maakten h,ervan

^tet LaCeur is geenszins de onderdanige dienaar van ^n

lezeressen. Hij ziet ze allerminst naar de oogen, mtegendeel, memg
heU gTuisje baalt hij tegen den grond. Zoo bezatnbsp;^

een feilen aanval le ondernemen op de vrouwenclubs, d.c zich
Tan érn «ge cultuurmishandeling schuldig --kten. Men behan-
delde daar onderwerpen, die ver boven de competentie van refe

renten en toehoorsters uitgingen. Volgens de jaarverslagen weM
Tv de Du tsche litteratuur of de Italiaansche renaissance m een
ziUing (.) volledig en deskundig behandeld. De scherpe cnüek van
StTournal verbekte een enorme verontwaardiging, dte eerst na

'Tk wIrdMngevolge van zijn optreden ee^ geacb.e figuur.

tusschen moeders en dochters. VIII, pag. 169.

2nbsp;VIII, pag. 176, 177.

3nbsp;VIII, pag. 299.

Zoo schijnen twee presidenten hem gevraagd te hebben om gezant
in Nederland te worden. Hij weigerde, daar hij voor Amerika in
Amerika wilde werken. i

Nu deze merkwaardige journalist en zijn blad eenigszins ge-
introduceerd zijn, kan iets over het resultaat van zijn werk mee-
gedeeld worden. Toen hij voor het eerst zijn stemrecht wilde
uitoefenen, was hem niet geheel duidelijk, wat de politieke partijen
beoogden en waarin ze verschilden (het is moeilijk om hier een
ironisch commentaar te onderdrukken). Bij navraag bleek hem,
dat vele anderen in zijn geval verkeerden. Dus liet hij een zak-
uitgave, overgenomen uit kranten, van de programma's der diverse
partijen drukken en verdiende er binnen enkele weken duizend
dollar aan.

„But it seemed to me strange that it should depend on a foreign-
born American to supply an eager public with what should have
been supplied through the agency of the political parties or through
some educational source.quot; 2

En dat in het land der reclame!

Op een gegeven moment en wel in 1906, oordeelt Bok het nood-
zakelijk om een delicate aangelegenheid ter sprake te brengen:
de sexueele voorlichting van kinderen door de ouders. Vooraf heeft
hij den uitgever, zijn schoonvader, gewaarschuwd, dat de oplaag
waarschijnlijk met honderdduizend exemplaren terug zal loopen.
Deze geeft hem echter blanco volmacht met de woorden: het is
een quaestie van recht, niet van oplaag. Het preutsche Amerika
is tot in het diepst van zijn wezen geschokt door Boks euvelen
moed: dit onderwerp leent zich nauwelijks voor persoonlijke over-
peinzing, laat staan voor openbare behandeling. Dagelijks stroo-
men duizenden protestbrieven binnen:

„Write to each one and say that what 1 have written is nothing
as compared in frankness to what is coming, and that we shall
be glad to refund the unfulfilled part of their subscriptions.quot; 3
^ VIII,nbsp;-----

2nbsp;VIII, pag. 443.

3nbsp;VIII, pag. 347.

Het verlies aan abonnées, 75000 stuks, wordt in het blad ge-
pubLerd. En het Journal gaat voort. De ^eslach.^
Ln de beurt; nadrukkelijk wordt erop gewezen, dat vele e nstige
ziekten van vrouwen en kinderen een oorzaak hebben, die den

Tannen welbekend is. Het gevolg is, dat vele —
oDbiechten en booze brieven schrijven. Maar Bok laat zich niet
Tenslotte weet hij te —^at he^^^^^^^^^^^^^

r ^ktnï:;nbsp;.aar indien - —

is krijgt toch ook de Amerikaan wel een eigenaardigen ky^ op de

LeXanschementaliteit,zijhetookopdievandert„^^

Knsteliik is het verhaal van den man, die een grooten hekel
aa^he Ldies' Home Journal had, maar het niettemin trouw
Tocht volgens den uitdrukkelijken „wensch;' n.1. van zijn^
L h;ar huishouding deed volgens de aanwijzingen van het blad.
Bok verwijt zijn landgenooten hun

a ^eeuquot; ... LooU.^ ho.es wouM

feed the poor of the Netherlands.quot; 2

Of dit laatste iuist is, valt moeilijk te beoordeelen. Maar ver-
kwisting rbT^rijUk in een jong land met rijke hulpbronnen en
een dunne bevolking van geringe innerlijke beschaving^
De auteur constateert gebrek aan eerbied voor de wet.
„A law was something to be broken, to be evaded to -U ^
upon others as a source of punishment, b^^

in the light of a safeguard.quot; „There was little respe for law,
there was scarcely any for those apointed to enforce it.

En dan wordt de enormiteit gelanceerd, dat de Hollandsche

jongen^Ip^^^

1nbsp;vm, pag. 321.

2nbsp;VIII, pag. 434-436.

3nbsp;Vm, pag. 440, 441.

weet dat de agent leven en eigendom beschermt. In Amerika daar-
entegen is de agent de vijand der jongens, iemand die gevreesd,
niet geacht moet worden. Men is geneigd om hier juist de grootste
overeenkomst tuschen Amerika en Nederland te zien. Zelfs vol-
wassenen zien hier zelden in de „pliesiequot; de macht die „leven en
eigendom beschermtquot;. Een dergelijke opmerking stemt sceptisch
ten aanzien van de betrouwbaarheid van het geheele boek, met
uitzondering hoogstens van zuiver feitelijke gegevens. Zoo 'is er
meer. Bok is begrijpelijkerwijze dankbaar gestemd jegens het
Amerikaansche publiek. Hij schrijft daarom:

„There is no public confidence equal to that of the American
public, once it is obtained.quot; i

Hoe weet hij dit, welke vergelijkingsmogelijkheden heeft hij'?
Nog afgescheiden van de vraag, of hier wel sprake kan zijn van
„confidencequot; of niet „naïveteitquot; en „kuddegeestquot; een juistere aan-
duiding zouden vormen. Persoonlijke ervaringen worden hier ge-
generaliseerd. Een ander waarschuwingssignaal is het volgende.
Bij zijn debuut als reporter moet hij aan een officieelen maaltijd
ter wille van de tafelspeeches deelnemen, althans er tegenwoordig
zijn. Hij besluit geen wijn te accepteeren.

„He had, of course, constantly seen wine on his father's table,
as is the European custome, but the boy had never tasted it.quot; 2

European custome! Men stelle zich voor: het doodarme gezin
der Boks, uit Nederland - Texel - afkomstig, drinkt in Amerika
wijn aan tafel!

Belangwekkend is zijn critiek op het Amerikaansche onderwijs,
dat zich niet onttrekken kan aan „the two infernal Americanumsquot;
„That's good enoughquot; en „That will doquot;. Men let meer op quantiteit
dan op qualiteit. Niet de jongen, die bet best schrijft, krijgt den
prijs in een schoolwedstrijd, maar die het grootste aantal woorden
in een bepaalden tijd schrijft. 3 Minstens even ernstig is de on-

^ VIII, pag. 449.
^ VIII, pag. 30.
3 VIII, pag. 436.

toereikendheid van het onderwijs in het Engelsch aan foreign-born
kinderen. Dit is immers van de grootste beteekenis -- -n ass.
mileering aan de nieuwe omgeving. i Bok waarmerkt zyn critiek
met de mededeeling, dat hij een vijfjarige studie van het onderwys

'tLTarsLg grooten invloed op de Amerikaansche vrou
maar als mode-dictator faalde hij toch. Frankryk ^^^
Nieuwe Wereld den toon aan op dft gebied; hy wilde daaraan
eereTnd maken en toonde aan, dat het publiek met de zoogenaam-
de Parijsche modellenquot; schandelijk bedrogen werd. Door voor-
1's'taande kunstenaars liet hij Amerikaansche ontwerf
_ let wel - Indiaansche motieven vervaardigen en in vierkleuren
druk reproduceeren. Het resultaat was nihil: men keek belang
lllend'naar de BoK-patronen en kocht ,a^arijsche modellen^
Toen hij tegen een zijner dames-kennissen zyn leed klaagde, kreeg

hij ten antwoord:

„You can rail against the Paris domination all y^
expose it for the fraud that it is, and we know that it is, but it
s arto no purpose, take my word. When it comes to the qu^st on
of her personal adornment, a woman employes no -ason she
knows no logic. She knows that the adornment of l^r body is a
that she has to match the other woman and -^do her and to at
track the male, and nothing that you can say will influence her
a particle. 1 know this all seems incomprehensible ^^
but that is the feminin nature. You are trying to fight something

that is unfightable.quot; 2

Commentaar is te dezer plaatse overbodig.nbsp;.nbsp;Hü

Maar Bok is door deze mislukking nog met ontmoed gd Hy
beg n een campagne tegen het dragen van aigrettes en doet een
beLp op de vrouwen als moeders, die toch medelyden met de
jonge vogels moeten gevoelen. Het moederdier moet n. . blykbaar
gedood worden in de^o^e^waarii^ j^ngeji^^

1nbsp;VIII, pag. 440.

2nbsp;VIII, pag. 331.

zelf kunnen zorgen; deze moeten dus van honger sterven. Het
gevolg van deze actie is, dat de verkoop van aigrettes verviervou-
digt. 1 Dit behoeft niet te verwonderen. Bok had kunnen bedenken,
dat medelijden met dieren een afgeleid gevoel is, hetwelk hier in
botsing komt met het instinct van de vrouw eenerzijds, die zich
versiert om den man te behagen (en haar concurrente te' ergeren)
en anderzijds met dat van de moeder, die hetzelfde doet om de
onmisbare mannelijke hulp voor haar kinderen te behouden. Hoe
dit ook zij, het is merkwaardig, dat zelfs de invloedrijke Bok hier
het loodje moest leggen en dat hij er rond voor uitkomt.

Vroeger reeds — in 1895 — had de onbevredigende architectuur
van eenvoudige woningen zijn aandacht getrokken. Hij zet een
campagne op touw met voorbeelden, bouwplannen en gratis ad-
viezen (aan abonnees) en heeft succes bij het publiek. De archi-
tecten protesteeren aanvankelijk uit zucht tot zelfbehoud en omdat
zij vulgarisatie van hun kunst vreezen. Later verandert hun hou-
ding en zij zien in, dat het hier slechts gaat om een verbetering
voor den kleinen man, die niet in staat is een architect te betalen. 3

Nu is meteen de binnenhuis- en de tuinarchitectuur aan de beurt
die volgens hetzelfde recept behandeld worden. Lieden die tot
zekeren welstand geraakt waren, namen het interieur der Pullman-
salonrijtuigen tot voorbeeld voor hun eigen woninginrichtingen;
de Pullmans waren destijds een toonbeeld van wansmaak en boven-
dien zeer ongezond door overdadige toepassing van pluche en
fluweel. Door een serie foto's van goed ingerichte kamers stijgt de
oplaag van het Ladies' Home Journal tot een millioen exemplaren.
Een nieuwe serie zet voorbeelden die van goeden smaak getuigen
tegenover uitingen van wansmaak. Binnen vijf jaar vertoonen de
meubeletalages een geheel anderen aanblik. 4

Vervolgens wordt de wandversiering in het brandpunt der
openbare belangstelling geplaatst. Bok organiseert een expositie

^ VIII, pag. 335.

VIII, pag. 176, 177.
® VIII, pag. 233-240.
^ VIII, pag. 244-251.

van de beste schilderijen van alle tijden (!). Het bezoek is over-
weldigend: voortdurend staan eenige duizenden lieden op toelating
te wachten. 1 Van de tentoongestelde schilderijen worden nu ui -
stekende reproducties vervaardigd en in een oplaag van m mil-
lioen exemplaren verspreid. Op deze wijze vonden meer dan zeven-
tig millioen reproducties van veertig meesterwerken hun weg naar

de Amerikaansche woningen. 2

Theodore Roosevelt merkte naar aanleidmg van dit alles op.

Bok is the only man I ever heard of who changed, for the better
the architecture of an entire nation, and he did it so quickly and
yet so effectively that we didn't know it was begun before it was
finished. That is a mighty big job for one man to have done.

Het is natuurlijk alles erg mooi, maar men wordt toch lichtelijk
somber gestemd, als men zich realiseert, dat een volk, dat op
oeconomisch gebied zulke geweldige praestaties geleverd heeft^m

cultureel opzicht geneigd is als bewaarschoolkinderen aan den

leiband van een meneer Bok te loopen. Als zijn mededeehngen al

thans met de feiten kloppen!nbsp;„„ i^tinquot;

De geestdriftige hervormer is nog lang met „au bout de son latm
Na een succesvolle (natuurlijk!) actie tegen ontsierende rec^
borden worden foto's van „dirty citiesquot; gepubliceerd. ^^ steden
schamen zich diep, voor het front van alle States aan de k-k te
worden gesteld en brengen met spoed de vereischte v rbe e^
aan. Tot belooning worden daarvan dan weer f^««
Sommige gemeenten gaan nog verder en beloven ^^^^^^^^^^^
standen in orde te zullen brengen om zoodoende te
dat hun schande onder aller aandacht wordt gebracht in het

T^ga'at verder. Hij kent nu den invloed van zijn blad en weet,
da^die'z^h n^t slecL tot het publiek, maar ook tot de auton-

teiten uitsti^kt^jte^^ ondernemingen^bou^n installaties

1nbsp;vm, pag. 246.

2nbsp;VIII, pag. 249, 250.

3nbsp;VIII, pag. 249, 250.
* VIII, pag. 254-257.

voor opwekking van electrische energie aan de Niagara-Falls en
deze dreigen daardoor als natuurmonument verloren te gaan.
President Roosevelt (Theodore) beweert onmachtig te zijn, tenzij
een massale volksbeweging hem steunt. Bok ontketent haar: hij
laat zijn lezeressen schrijven aan den President der Vereenigde
Staten, den Gouverneur-Generaal van Canada — de Niagara im-
mers valt ten deele ook onder diens suzereiniteit —, het Congres,
den Senaat en den Minister, onder wiens departement de aan-
gelegenheid ressorteert. Deze laatste ontving honderdduizend brie-
ven; zijn echtgenoote en zijn moeder bevonden zich onder de
schrijfsters. Natuurlijk werd de zaak in den gewenschten zin ge-
regeld i; anders zou Bok er hoogstwaarschijnlijk ook niet over
geschreven hebben.

In 1904 behaalde de onversaagde strijder een nieuw succes. Ten-
gevolge van een door hem opgezette campagne, die later door
andere bladen gesteund werd, namen Congres en Senaat een wet
op levensmiddelen en medicijnen aan, die de zwendelarij in patent-
geneesmiddelen gevoelig knauwde. Gedurende den strijd publiceer-
de Bok o.a. een advertentieknipsel, waarin de medische bekwaam-
heden werden opgehemeld van een dame, die, naar men voorgaf,
in haar laboratorium zwoegde ten bate van het algemeen welzijn;'
vlak naast dit knipsel compareerde een foto van haar grafsteen!
die vermeldde, dat zij reeds 22 jaar dood was! ^

Hoewel dit boek stellig niet uniek is in zijn beteekenis en ver-
schillende zwakke plekken vertoont, heeft het anderzijds toch ook
weer verschillende waardevolle eigenschappen. De schrijver heeft
in de Amerikaansche samenleving een belangrijke positie ingeno-
men van zoodanigen aard, dat hij rechtstreeks werd ingelicht om-
trent wat in de gezinnen leefde. Als intelligente zakenman heeft
hy kans gezien om deze kennis productief te maken; dit kwam
zijn positie weer ten goede. Op deze wijze is hij in staat gesteld
zich over tal van aangelegenheden een oordeel te vormen, waarbij
bij somsj^^mde ontdekkingen deed. Het gevolg van een en ander

^ VIII, pag. 353-355.nbsp;--

^ vm, pag. 340-344.

is, dat zijn autobiographie een lezenswaardig boek is geworden
U t den aard van het onderwerp worden hier steeds de glorierijke
daden van den auteur bezongen, wat niet de beste waarborg voor
betrouwbaarheid vormt. Nu en dan is de lezer geneigd de werke-
m merkwaardige resultaten, die deze journalist wist te bereiken,
thTs cum grano salis te aanvaarden, maar dat spruit misschien
we voort uif onbekendheid met Amerikaansche toestanden. Ten-
Tll zou de vraag kunnen rijzen, of dit boek niet be^gnjker
voor den historicus, dan voor den sociaal-geograaph,
van dit hoofdstuk zullen de betrekkingen tusschen journahst en

historicus in het kort besproken worden.

' Ongemerkt heeft zich in bovenstaande beschrijving van den
Amerikaanschen journalist Bok en zijn arbdd een -euw dem ^
gemengd: op duidelijke wijze is aan het licht gekomen, in welke
maThlj invloed op zijn medeburgers geoefend heeft en hoe aan-
zienlijk de uitwerking van zijn
met een aanzienlijke overdrijving van het
houdt, blijft dit waar. Hoewel zijn geval zeer «P-^^^
BOK hierin natuuriijk niet alleen, naar hieronder

De beroemde Engelsche staatsman Glaostone sloeg de beteek^
der pers zoo hoog aan, dat hij deze meening was t«« ^d^
zou effectvoller zijn om het bestuur van b.v. Rusland te ve beter

dan een vrije pers. Hij achtte dezenbsp;J ^f^mtnt^^^^^^^

vertegenwoordiging. De pers is geworden, wat het
ger was, de plaats waar alle klachten worden gehoord^ DeJ^es
Lschouwt zichzelf niet als dagblad, maar als nationale insteUing.
Dut get leege grootspraak: toen Northcliffe het blad m'22 weer
moe^ afsLn,le'rd een raad van toezicht ingestdd^
halve de hoogste rechteriijke autoriteit, de gouverneur van de
Bank of England en andere hooge ambtsdragers zitting hebben
o^te voorkLen dat de aandeelen versjacherd zouden worden
Td krant dientengevolge^i^vei^^nbsp;^oquot;-!

1nbsp;Aangehaald bij LXXIV, pag. 57.

2nbsp;IX, pag. 48.

In he, ,aar ,S30 zei een Britsch geestelijke ,eed, volgens B8c„^:
GlLbl schreniquot;.nbsp;5«) der „Ttoesquot;

en tenten waren niet of nn Wo i j inbsp;''^quot;quot;^^sei

.ede .en,evolge .le™quot;:nbsp;f

LtkTndquot;^ rrerrrr'^o™«»quot;-t

middelen.nbsp;™nbsp;quot;■'^'i'-Jnen en verband-

En loen kwamennbsp;' beHcl.fnbsp;quot;quot; quot;

beweerde, .eer overdrquot;d ^

als ook niet zelden vernomlTl d'Tquot;quot;®

van het leger zelf. Hoë he, ,nbsp;» mansehappen

roer.quot; 2nbsp;Engeland geraakte in op-

En het ministerie viel.
Upton Sinclair vermeldt ppt, or,^nbsp;i

iournalislieken invloed!

J»

Mr Hearst admits and ie ^ r

made ,he Spanish-American raquot; „e s™! quot;quot;quot;

Cuba ,0 make piCures of tbelar Id Rnbsp;™

wasn -t going tS be an, war!

^ XII, pag. 291.
^ LIX, pag. 603.
® LXXIII, pag. 254.

Het volgende vermakelijke verhaal is ontleend aan Le Bon:

„Pour des raisons d'économie, la direction des Domaines avait
décidé, conformément à son droit strict, de mettre en vente la
portion du parc de Saint-Cloud connue administrativement sous le
nom de bois de Villeneuve-l'Etang. Vrai désastre pour la population
de la banlieue dont les promenades se réduisent chaque jour. Com-
ment l'empêcher?

Les affiches officielles annonçant la vente étaient posées sur les
murs, et le public, ignorant le nom administratif de cette partie
du parc de Saint-Cloud, ne s'en émouvait aucunement.

Connaissant à ce moment les rapporteurs de la commission du
budget, j'essayai de les intéresser à la question. Ils me donnèrent
de bonnes paroles, mais les électeurs exigeaient d'eux trop de dé-
marches pour leur laisser le loisir de se préoccuper d'une question
d'intérêt général. Les jours passaient et une semaine seulement
séparait de la vente.

Ayant appris alors que l'unique acquéreur sérieux était un juif
allemand, je fis passer dans un grand journal une courte note
intitulée: „Vente du parc de Saint-Cloud aux Allemands.quot; Formi-
dable explosion! Une nuée de reporters s'abattit sur la commune
et les journaux publièrent de fulgurants articles. Violemment in-
terpellé à la Chambre, le ministre compétent, qui ignorait d'ailleurs
entièrement de quoi il s'agissait, déclara renoncer à la vente dans le
présent et dans l'avenir. Pour obtenir ce résultat, trois mots avaient
suffi. Ils faisaient partie de ces formules évocatrices, susceptibles
d'orienter dans une même direction des sentiments individuels et
de les transformer en une volonté collective unanime.quot; i

Om te besluiten een recent voorbeeld. De Telegraaf van 28 Mei
1935 avondblad, bevatte een hoofdartikel, dat ten doel had een be-
schuldiging aan het adres van dit blad te weerleggen. Deze be-
schuldiging luidde, dat een artikel van een Telegraaf-correspon-
dent over den oeconomischen toestand in Denemarken een reactie
in Deensche fondsen tengevolge had gehad, daar genoemde cor-

1 X, pag. 231, 232.

respondent opzettelijk tendentieuze, dus onware, althans gekleurde

mededeelingen had gedaan. Dit laatste nu werd in het hoofdartikel

met de meeste stelligheid ontkend, niet echter de daling der Deen-

sche fondsen als gevolg van het geïncrimineerde artikel. Welk feit

bhjft bestaan als bewijs temeer voor den invloed, dien de journalist
kan oefenen. i

Met eenige flitsen slechts is deze invloed belicht en ongetwijfeld
zouden veel meer voorbeelden aan te halen zijn. In het kader van
dit boek IS dat evenwel onmogelijk. Evenals een op zichzelf hoogst
mteressant onderzoek naar de houding der dagbladen en periodieken
ten aanzien van een geruchtmakende politieke aangelegenheid als de
quaestie van het Nederlandsch-Belgische verdrag en hun aandeel
- groot of klein - in de verwerping ervan. Of een analyse van
het ontstaan der luchtvaart-populariteit, welke stellig grooten-
deels op een goedgeleide propaganda berust. Zooals werd opge-
merkt, dit alles zou te ver voeren. Maar niettemin loont het de
moeite de aandacht te vestigen op het feit, dat journalisten in en
door hun werk dikwijls op den voorgrond treden en tot hooge
ambten geroepen worden. 2 Everth noemt als vooraanstaand
journalisten uit vroeger en later tijd: Ratzel, Marx, Engels, Lothar
Bücher, Heine, Freytag^^ de Girardin, Gambetta, Thiers,

^ Cf Krumbach: „Die Mittel (i.e. der Publizistik: Zeitung, Film Rundfunk
usw.) ermöglichen durch ihre Freiheit von räumlich-zeiUichen'ßinl^g^n
aber nicht nur eine gesteigerte Vermittlung und eine erweiterte Erkennt^
sie gehen dem, der sie handhabt, Macht zur künstlichen BeeinnuVsZTdes
Geschehens, soweit es durch Menschen überhaupt beeinflusst werdrLnn
in einem niemals dagewesenen und damit nicht gekannten Ausmass.'-^LVIIi:

Inn? '^fnbsp;oud-journalisten in het Italiaansche ministerie op-

no s'Tr^'^.'^^air'^quot; quot;quot;nbsp;-nbsp;i-«

ZEwsJf ^ Rnbsp;van de Gazeta Polska, Ignace Malus-

zewski en Boguslas Miedzinski, lid van het Poolsche ministerie naarpTm
Bartel meedeelt in zijn biographie van Pilsuoski. I, Inleiding 'pa^ VH
de 204nbsp;Universum van 1923 blykt, df S onder

foen reeTSdd •nbsp;«^«^--de de repubUek

t^Tssen vL ® 'nbsp;en schrijvers bevonden, 62 sLre

tanssen van vakvereenigingen, 62 juristen en 21 kooplieden, XXV pag 177

Jules Ferry, Clemenceau, Barthou, Millerand, Briand, Tardieu,
Jules Janin, St.-Beuve, de Maupassant, Anatole France, Dickens,
Disraeli, Dillon, Stanley, Roosevelt, Harding. i Zonder op vol-
ledigheid aanspraak te maken, had hij nog kunnen vermelden:
Per Albin Hansson2, Lord CushendunS, Lord Salisbury 4, White-
law Reid 5 en Karl Bûcher, e

Partout les gouvernants trouvent naturel non seulement de s'en
(ië le journal) servir, mais d'y collaborer. Dans les pays libres

tous les chefs de parti sont des journalistes réguliers ou occasioned

il suffit de citer, dans la France de 1934 un André Tardieu, un
Edouard Herriot, un Léon Blum.quot; »

Het is verklaarbaar, dat deze politici, zelf vaak oud-journalist,
op vertrouwelijken voet verkeeren met hun vroegere confraters die
zoodoende ook direct, dus niet via hun blad, grooten invloed kun-
nen hebben. Maar het spreekt evenzeer vanzelf, dat deze invloed
slechts zelden en uiterst moeilijk vast te stellen zal zijn.

Niettemin is Weill in staat mede te deelen 9, dat Wickham Steed
tevoren op de hoogte was van het plan om een moordaanslag op
Alexander van Servië te plegen, dat Tisza hem in Budapest ont-
vangt Eduard VII zich door hem laat inlichten en Clemenceau
openhartig met hem spreekt. Het kan niet anders of een dergelijke
figuur spreekt een woordje mee in de Europeesche verhoudmgen.

Bovenstaande uiteenzettingen, hoewel zeer onvolledig, hebben
wellicht kunnen wijzen^p eenige minder ^Igenaeen^bekende

1nbsp;XXII, pag. 9, 10.

2nbsp;V, avondblad van 1 Maart 1935.

® B, zie cushendun.

^ LXXXVI, pag. 253.

® LXllI pag 111 112. Upton Sinclair evenwel zegt:

wmtelaw ReId. a rich capitalist.... taking his pay in the form of an

ambassadorship. LXXIIl, pag. 235.

' Lluiltheid hiervan hangt van de definitie van „journalistequot; af; zeker is,
dat deze lieden niet hun hoofdbezigheid en middel van bestaan in de jour-
nalistiek vinden; zij zijn hoogstens oud-journahst.

8nbsp;LXXXVI, pag. 417.

9nbsp;LXXXVI, pag. 256.

Sielquot;nbsp;ea hu„ p„cHsche

*

autoriteiten (als er Sotl Z \ T ^^P^^keldheid van

blad .egenovfr Z pubüeknbsp;quot; -e, dag-

handelen. Overal waar d tZo

afzet van de krant vorm?,!!,nbsp;•quot;gt;lt;gt;quot;■

een eerste eisch „I bldnbsp;Tquot;®quot;quot;quot;

tevens lezenswaardquot;. De su^e ,quot;'nbsp;-Jquot;. ntaar

«ev„e«d bO de «Jte^!

liikt hoogst twijfelaeht g of een T® i,- '
groot volk denkbaar Ïzoldequot;

geldbelegging koopennbsp;kt;tet's:ar'!;: t

spanning en een voortdu^rid
kan de idee van Genève oTol ' «r^^^^

Dl, is slechts één der voorbee.t
sociale beteekenis, die de pers

opinie kan hebben.nbsp;'nbsp;quot;P P-Meke

' EeiT^rbeeld uit vele:nbsp;-----——

quot;Le Ternpsquot; en „Le Matinquot; dorr het r V^'T^^^^

(Cf^BÖMER, IX, pag. 105, 106). Büchkrnbsp;H hnbsp;overgenomen

..Kein Staatsmann, und wäre er dequot; miLjL.f
Volk in den Krieg treiben, das ihn Seht 0 ' 7nbsp;quot;quot;

allem Nachdruck. Mit Strömen von B^ut Tnd T ^'«^erhole ich hier mit
-en, .as mit Tinte und SchreibmJ:brnquot;e\I=idTrrdrij^^^^

Is dit waar? Of wordt de pers door de openbare meening be-
heerscht en gevormd? De opvattingen, die hieromtrent geuit wor-
den, loopen zeer uiteen. Deductief zou men zeggen, dat er een
wisselwerking moet bestaan, mits het begrip „openbare meeningquot;
een reëelen inhoud heeft in een heterogene, uit zeer vele individuen
samengestelde gemeenschap, ook zonder de werking van de pers.

Stephen Valot, de bekende Fransche journalist, is zich van de
valkuilen in het probleem pers—openbare meening welbewust en
formuleert de verhouding in een aantrekkelijk beeld:

„Non, la presse ne fait pas plus 1'opinion que le miroir ne crée
l'objet qui s'y reflète.... D'ailleurs, il n'y pas qu'un miroir, il y
en a dix, vingt, et chacun à sa nuance et sa courbure; cela fait
autant d'images différentes, entre lesquelles l'opinion choisit celle

à laquelle elle veut ressembler....

Libre à vous, d'ailleurs, de renverser les termes de l'apologue, et
de dire que la presse cherche dans l'opinion le miroir, où elle veut
faire apparaître et grandir sa propre image, ce sera tout aussi

vrai.quot; 1

Hieruit blijkt wel, dat Valot deze aangelegenheid ongeveer als

het kip-en-ei-vraagstuk beschouwt.

Daarentegen is Emil Ludwig tot een positieve slotsom gekomen.

Hij schrijft:

„Denn hier lernte ich zum ersten Male den Unterschied zwischen
der von der Presse behaupteten und der wirklichen Erregung eines
Landes kennen, zwischen vox populi und vox redactionis: denn
ausser den Politikern und Journalisten war niemand in England
über den Streit zwischen Dublin und Belfast erregt, obwohl er
bedrohlich genug schien, und auch diese waren es keineswegs. Wir
hatten Bürgerkrieg in Irland, aber in London blieb jederman ruhig,

um nicht zu sagen, gleichgültig.

Dieselbe Erfahrung sollte ich später in vielen Ländern machen:
Revolutionen finden heutzutage fast nur in den Zeitungen statt;

1 LXXXII, pag. 19.

auch vou der deutscheu war nur einige Tage lang in einigen
S rassen einiger Städte etwas zu sehen. Wenn Riesentypen der
Blatter die Augenlider auseinanderzerren und jemand in Europa
vorliest: Revolution in Ägypten!, so ist gleichzeitig in Kairo davon
nichts zu bemerken. Das öffentliche ist heute ein Geschäftsleben
und erst wenn Banken und Läden geschlossen werden müssen,'
was bei Aufständen beide Parteien aus sehr verschiedenen Grün-
den zu verhindern suchen, würde die Bevölkerung der Hauptstadt
etwas bemerken, überhaupt wird das Ereignis in der modernen
Welt immer unsichtbarer. Der Soldat berichtet, dass er seine
Schlacht eigentlich nie als eine solche gesehen hat, der Zusammen-
bruch eines Kaiserreiches, einer Armee oder eines Banktrusts gehen
gerauschlos vor sich und erst ihre Formulierung in der Zeitung
schafft historische Tatsachen. Nur noch Geburt und Tod sind mit
Augen zu erfassen, und da ist man nur sehr selten dabei.quot; i

Ludwig is dus van meening, dat de openbare meening, tot op
zekere hoogte zelfs het openbare leven, bestaat bij de gratie van
de „Komngin der Aardequot;. Er is veel dat voor deze opvatting pleit
afgezien van de te absolute formuleering, maar zoolang men niei
een methode van nauwkeurig onderzoek in deze materie heeft ge-
vonden en toegepast, blijft ieder oordeel volstrekt subjectief en
komen alleen denkfouten in de motiveering benevens onjuiste
observatie voor bestrijding in aanmerking. Het zou evenwel te ver
voeren hier nader in te gaan op vorming der openbare meening,

hoe uiterst belangrijk deze aangelegenheid ook is.
*

De sociale geographie is niet de eenige wetenschap, die gebruik
maakt van door journalisten verschafte gegevens; ook voor de
geschiedschrijving, en uit den aard der zaak vooral voor de nieuw-
ste, de contemporame geschiedschrijving, is hij de voornaamste,
ZIJ het met eenige bron. Memoires, biographieën, documenten uit
de binnenlandsche en internationale politiek en wellicht nog andere
bronnen^^ den historicus ter b^hikking, maar één der belang-

1 LIV, pag. 356, 357.nbsp;^ quot;

rijkste is het dagblad, benevens de periodiek, die zich echter in
hoofdzaak eveneens op kranten baseert. i Sommige dagbladdirecties
houden reeds rekening met de historici der toekomst en laten een
exemplaar van elk nummer op duurzaam materiaal afdrukken.

Van verschillende zijden is gewezen op deze functie der dag-
bladen Het is te aantrekkelijker om op deze plaats eenige aandacht
aan dezen kant van de journalistiek te schenken, daar het de
diensten betreft, die deze aan een zusterwetenschap bewijst, welke
in nauwe betrekking tot de sociale geographie staat en haar als
hulpwetenschap zelfs onmisbaar is. Het spreekt vanzelf, dat deze
vermelding met het oog op het onderwerp van dit boek slechts
oppervlakkig is en tenminste den geschiedkundigen mets nieuws

brengen kan.

Rudolf Kircher, een Duitsch dagbladcorrespondent m Londen,
heeft een boek geschreven, getiteld „Engländerquot;. Daarin beschrijft
hij verschillende vooraanstaande persoonlijkheden uit het Engel-
sche leven, waaronder eenige journalisten, die volgens hem m
enkele groepen verdeeld kunnen worden. Hij merkt dienaangaan-
de op:

„Ich schätze jenen Kreis am höchsten, bei dessen Arbeit das
journalistische Handwerk fast unmerklich hinüberfuhrt in die
geruhsamere Welt des wissenschaftlichen Erforschung und m die
freie Sphäre der Künstlertums. Dass journalistisches und wissen-
schaftlich-künstlerisches Wirken oft genug ineinander überfhessen,

ist hierzulande deutlich spürbar. Eine nicht geringe Zahl der vor-
trefflichen Biographien, an denen England so reich ist, stammt

von Journalisten. J. A. Spencer hat Campbell Bannerman beschrie-
ben A G Gardener Sir William Harcourt; das sind nur zwei
Beispiele aus neuester Zeit. Die Geschichtschreibung erhält da-
durch die lebendige Farbe des besten Journalismus. Umgekehrt
ist ein Werk wie Lytton Strachenys „Queen Victoriaquot; keine ge-
lahrte Dissertation, sondern es verbindet die historische Forschu^

^ Egelhaasz, een belangrijke bron voor historici, put zijn gegevens uit de
kranten. F.

für die der Journalismus eine

gute i^chule sem kann.quot; i

Victor Leemans wijdt in zijn dissertatie een hoofdstuk aan de

„Gevolgen van de Medewerking der Universitairen aan de Persquot;
Daarin zegt hij:nbsp;^ .

een zeer be-

langrijke historische bron is.quot; 2

werÏ'T'nbsp;voorgeschiedenis van den

wereldoorlog en wijst tevens op de litteratuurgeschiedenis die
soms gedichten en tooneelcritieken uit oude kranten opdiepen kan
Hans bhjkt m zijn „Journalistiekquot; eveneens overtuigd van de
beteekenis van het dagblad als hulpmiddel voor de geschied
schrijving.3 l„ brengt in herinnering, dat Schop'nha^h

ze^'^t b fsecondewijzer der geschiedenis noemr^
zelf zegt hij verderop:nbsp;'

Want het is in het dagbladwezen, dat het leven in zijn beweging
zelf gespiegeld wordt.quot; 5nbsp;^^^gmg

Bücher openbaart zich als aanhanger van eenzelfde inzicht-
Dass die Zeitungen, in denen sich das ganze nationale und
mternationale Leben und Erleben der Kulturmenschheit sozusagen
photographisch selbst fixiert, für den Geschichtschreiber der £
kunft zur wichtigsten Quelle der Forschung werden müssen daL
es bei um. und vorsiclUiger Benutzung möglich sein muss, in hnen
den Kulturstrom der Gegenwart in seiner vollen Breite ^nd Tiefe
und seinen einzelnen Zuflüssen bis in die feinsten Adern zu

erfassen - wer vermochte das nicht einzusehen? Zeitungen lesen
heisst Geschichte erleben.quot;nbsp;^ quot;

onLld'^'Tnbsp;geschiedschrijving echter _ meent Bücher -

^^^vo^de en te wemig methodisch van het dagblad gebruik se-

' XL VI, pag. 323.nbsp;--------

quot; IL, pag. 120.
® XXIX, pag. 118-120.
^ LI, pag. 20.
® LI, pag. 21.

maakt, de bibliotheken schieten tekort waar het kranten betreft
en hebben zelfs niet steeds een ononderbroken serie van jaar-
gangen; dus adviseert Bücher tot de inrichting van dagblad-
archieven. inbsp;.
Ook d'Ester doet de beteekenis van de krant als historische

bron uitkomen, in het bijzonder om een beeld te geven van de
opvattingen in een periode over bepaalde politieke en cultureele
aangelegenheden. Hij vergelijkt de Zeitungskunde als hulpweten-
schap met de handschriftenkunde en citeert Mommsen, Kant en Bauer,
die de krant als hulpmiddel aanbevelen, speciaal de studie van
verschillende dagbladen in hun standpunt nopens dezelfde ge-
beurtenis. Weliswaar - zegt d'Ester - is de krant gekleurd, maar
ook archiefstukken zijn daarvan niet steeds vrij. Men moet de krant
niet kritiekloos lezen, maar van de „Zeitungskundequot; het juiste gebruik
leeren- ook het verwerken van oorkonden stelt bijzondere eischen
aan dén geschiedkundige. ^ Dovifat beschouwt de krant eveneens
als historisch hulpmiddel, maar waarschuwt voor de kans op
foutief gebruik door inadaequate waardeering van de geestelijke,
technische en oeconomische factoren, die het dagblad m wezen

bepalen. 3nbsp;,

Everth geeft als zijn inzicht te kennen, dat de courant steeds

meer in allerlei wetenschappen betrokken zal worden,

„so dass auch die politische Geschichte, die WirtschafMheorie
usw wie Martin Spahn meines Erachtens richtig gesehen ha^
immer mehr aus Zeitungen schöpfen werden. Wenn diese Diszipli-
nen ihnen vielfach allen Quellenwert absprechen, so bedenken sie
nicht, dass Kritik gegenüber jeder Quelle nötig ist, und dass die
Verwertung der Zeitung nur besondere kritische Methoden ver-
langt Unträglich ist die Zeitung so wenig wie andere Quellen, viel-
leicht weniger als viele anderen, aber den Grad ihrer Zuverlässig-
keit der verschieden ist, zu beurteilen, werden eben besondere
Merkmale zu beachten sein. Daher kannjl^Zeitungskunde den

1nbsp;XII, pag. 58.

2nbsp;XXI, pag. 125-127.
s XVII, pag. 9.

Histonkern helfen, ihnen Wenke geben, wonach man den Quellen-
wert der emzelnen Blätter ermessen und auf welche Weise man
J^n erschhessen kann. Die bisherigen Lehrbücher der historischen
Methode sind darm nicht ergiebig. Auch in der Zeitung geschieht
vieles unbewusst, so die Auswahl der Nachrichten und auch man-
che Bearbeitung des Stoffes, und dieses unbewusste ist dann wie
m allen geistigen Dingen, das Aufschlussreichste, daraus ergeben
sich Rückschlüsse auf die Stimmung der Zeit.quot; i

De juistheid van deze opmerkingen is evident.
Georges Bourdon is een der journalisten, die onder leiding van
Stephen Valot een boekje hebben saamgesteld, getiteld: „Le Jour-
nahsme d'Aujourd'hui.quot; Bourdon heeft het deel voor zijn^eLnTng
genomen, waarin de journalist en zijn werkzaamheid nader he
schouwd wordt; zijn verdeeling der dagbladmedewerkers in eenige
klassen werd reeds aangehaald in het eerste hoofdstuk. Aan de-
zelfde bijdrage is het volgende ontleend:

„Et de ces enquêtes (van journalisten) ne voyons-nous pas naître
des livres qui sont autant de témoignages saisissants de la
verseile, de telle sorte que l'on peut dire que le journalisme à
notre epoque, c'est en réalité l'histoire qui s'écrit au jour le ioZr'

Tegen de aangehaalde uitspraken zou kunnen worden aange-
voerd, dat ZIJ met van geschiedkundigen, maar van journalisten
en Zeitungsw^senschaftlerquot; afkomstig zijn, wat hun bewijskra ht
m elk geval met vergroot. Gelukkig hebben de historici zich niet
geheel onbetuigd gelaten. Prof. Dr P. J. Blok heeft aan het 1

71T ''^''^hnbsp;^^nbsp;^^^ Nederlanlch

spreekt Dnbsp;waarin hij zijn bronnen be-

spreekt. Daarin wijst hij erop, dat tot het begin der vorige eeuw

rantl ntt^'^nbsp;zijn, del,

ranten niet, hoewel daarm veel gegevens zich bevinden en de stijl
zich kenmerkt door openhartigheid. Later, onder koning Lodewuk
daarna traden d^ten, het Algemeen Handelï'

XXII, pag. 13.
LXXXIl, pag. 34.

blad, de Arnhemsche Courant, de Nieuwe Rotterdamsche Courant,
meer op den voorgrond.i In 1848 en daarna krijgen de politieke
hoofdartikelen en de ingezonden stukken beteekenis.

Voor deze periode is dan ook de publicistische, in het bijzonder
dequot; journalistieke tijdschriften- en brochuren-literatuur de voor-
naamste bron voor de kennis van het gebeurde op staatkundig,

economisch, statistiek en kerkelijk terrein.- »De couranten b

vatten dus veel materiaal voor de kennis van het volksleven en
den volksgeest in dezen tijd.quot; ^

Iets verder beveelt Blok eenige voorzichtigheid aan bij het ge-
bruiken van deze bron.^ Hij aarzelt echter niet ^ verklaren da^
de geschiedenis der grondwetsherziening van '87 voornamelijk
uit brochures en couranten moet gereconstrueerd worden.

Gustav Wolf geeft in zijn inleiding tot de studie der nieuwere
geschiedenis een uiteenzetting aangaande de beteekenis van kran-
K L, priodieken en vlugschriften voor de historische wetenschap en
vermeldt verscheidene geschiedkundige werken, die hierop ge-
baseerd zijn. Daaraan voegt hij toe een beschrijvmg van de wijze
waarop critiek zou kunnen worden toegepast. Zijn v^or^la§-
munten niet uit door practischen zin en uitvoerbaarheid

Aan het einde van een beschouwing, e, die Bauer geeft over de
krant als bron voor de geschiedbeschrijving, merkt hij op.

„Nicht nur als Quelle für die eigene Geschichte, auch für die
verschiedensten historischen Zustände und E^-gnisse bildet die
Presse eine Fundgrube des Wissens. Sie ist das Tageb-h ^
Gegenwart, in dem künftige Geschlechter nur -acbzuschlag n brau-
chen, um selbst die feinsten Regungen vergangenen Lebens auf

'^Ï'de'^pers kan^worden nagegaan^id^ndr^ van mode-

1nbsp;VII, pag. 573-578.

2nbsp;VII, pag. 580, 581.
® VII, pag. 581.

4 VII, pag. 583.
® LXXXVII, pag. 243-324.
« II, pag. 295-308.

woorden, leenwoorden, „Schlagwörterquot;; voorts verschaft zii ge

—eTSreVquot;^^''-quot;quot;quot;' - -- -nsquot;

Tenslotte brengt Bauer zijn lezers onder het oog, dat de krant
cnhsch gebruikt moet worden en dat zich daarbij b|zonLre moef
hjkheden voordoen, welke veroorzaakt worden 'door de non ' •

nan J^/f^ten, de politieke richting van de krant en de
fmancieele belangen, die invloed op haar oefenen. 2

Alfred Feder geeft in zijn leerboek der geschiedkundige metho
chek een mtvoenge bronnenverdeeling; daarbij blijkt hf de op
vattmg toegedaan, dat dag- en weekbladen een bron Ljn vL tliZ
historisch karakters; officieuze persberichten echter dragen Tl
bron z.1. een met zuiver historisch karakter. 4 Evenals^icL
kevser 5 vermeldt ook Berkheim in zijn leerboek der hltort he
methode de krant als historische bron. e. In de „EinleitungTn dl
Geschichtswissenschaftquot; schrijft Berkheim over de schrffteliike
geschiedkundige bronnen:nbsp;»^^nnuenjRe

„Flugschriften Zeitungen nnd ähnliche zu augenblicklicher In-
formation der Zeitgenossen dienende Berichte haben zwL den
Vorzug unmittelbarer Gleichzeitigkeit, sind aber dafür den En

der Partien wieder. Es ist in^di^''Zir scSrtÄm
P atze. Andererseits lernen wir infolgedessen durch sie in untrü^

,P'quot;-'-quot;-hauungen der Zeit kennen
Weill vertelt in een noot:

^j^ibliothécaire (waarschijnlijk historicus), M. Boutiluer du

^ n, nas. .sn.tinbsp;■nbsp;------

II. pag. 305.
^ II. pag. 306, 307.

XXIII, pag. 58.
^ XXIII, pag. 61.
® XLV, pag. 57.

® ni. pag. 85; in de uitgave van 1903 pag. 231.
pag. 101.

Retail a fait en Mai 1934 à l'Académie des Sciences morales une
communication sur les moyens d'utiliser la presse comme source
historique.quot; i

Dit boek van Weill wordt voorafgegaan door een Inleiding van
Henri Berr, die daarin eenige aandacht schenkt aan het onder-
havige onderwerp. Zijn uiteenzetting kan deze vluchtige vermel-
ding gevoeglijk besluiten.

„Remarquons, en terminant, que le quotidien qui contribue à
faire l'histoire, cherche aussi à fixer de plus en plus mmutieuse-
ment l'histoire, que se fait. Et si l'on réfléchit sur cette histoire au
jour le jour, à la minute la minute, qui s'inscrit dans des milliers
de feuilles, tirées à des millions d'exemplaires, on est amene par la
même à réfléchir sur les conditions et les difficultés nouvelles du
métier d'historien. A ce besoin de se situer dans le temps, de se
relier au passé, de récupérer de proche en proche des millénaires
toujours plus reculés, qui caractérise les récentes générations,
s'ajoute maintenant le besoin, toujours plus vif et toujours mieux
satisfait, de ne rien ignorer du présent, de connaître, a mesure
tout se qui se passe et tout se qui se dit. A côté des informations
officielles, - qui ne sont pas toujours sûres, - le r^P«^ age et
l'interview accumulent des renseignements, des details, dinegaie
valeur, et multiplient les interprétations subjectives. Les pertec-
tionnements techniques dont il a été question plus haut donnent
toutes facilités d'enrégistrement et de diffusion à la veri e comme
à l'erreur à l'erreur involontaire ou voulue. De tout cela resuite
une prodigieuse, une dangereuse documentation: miroir a milhers
de facettes où l'image de la vie apparaît singulièrement confuse.

11 est d'autant plus souhaitable qu'à la méthode d analyse, a 1 es-
prit critique, pour dominer le pullulement des faits dans a masse
des documents, l'historien joigne l'esprit de synthèse; d autant plus
souhaitable que des directives générales, des idees precises sur
la causalité historique, puisées dans l'étude du passe lointain, pre-
sident à la connaissance du récent passé.quot;^^^_

1 LXXXVI, pag. 418.

DE PUBLICISTIEK

De Inleiding wees op schaarschheid der bronnen die den sociaal
geograaph ter beschikking staan; hij zelf bleek als re^ffinan e i
met in de gelegenheid vreemde volken ter plaatse te bestudeeren
Degenen die mt hoofde van hun beroep geruimen tijd in het ^u ten
land vertoeven, kwamen, afgescheiden van individueele gevallen
groep voor groep om verscheidene redenen hiervoor niet in aaT
merkmg, met uitzondering van de journalisten.

In de volgende afdeeling werd voor een bepaalde periode onder-
zocht, welke oorspronkelijke werken over de U.S.L. voor den
sociaal-geograaph belangrijk zijn en hoevele daarvan door jour
nahsten geschreven werden.nbsp;''

Daarna werden eenige geschriften van journalisten nader be-
schouwd; er werd gewezen op verschillende eigenschappen 1
deze boeken tot waardevol sociaalgeographisch Lteriaal makt
Tenslotte drongen zich eenige gebreken op, die zelfs in heTwerk
dezer goede journalisten voorkomen, gebreken, welke vooral van
wetenschappelijk standpunt bezien, merkbaar zijn, maar ook in
journalistiek opzicht geen verdiensten vormen. Het onderhoek leer
de, dat de arbeid dezer overigens zoo bekwame schrijvers dez ge-
breken waarschijnlijk niet vertoond zou hebben, indien zij sociaal
wetenschappelijk geschoold warennbsp;sociaal-

en/of pracfsche schohng, z„„als b.v. aanstaande medici „nder-
gaa^ Wanneer men d,l „nder«,erp „ensch. te bestudeeren. bl
merkt men al spoedig, dat de beschikbare litteratuur zeer garing
™n omvang .s; in de eerste plaats beslaan er niet heel veel bTekên

laL equot;. rquot;quot;'quot;quot;quot;quot;quot;'quot;'quot;quot;''nbsp;van DuitLh

e Tandnbsp;Staten; en i„ de tweede plaats is het h er

te lande u.terst moeilijk inzage van deze werken te verkrijgen

wegens de geringe belangstelling, welke de „Zeitungswissenschaft
cum annexis hier totnogtoe ondervindt. Ten allen tijde hebben
auteurs zich aangetrokken gevoeld tot een beschrijving van de
krant en al wat er aan vast zit. Ook de journalist deelt terecht
in hun belangstelling. Maar zij zwijgen als regel geheel over zyn
opleiding. 1 Biographieën van vooraanstaande journahsten zijn
verre van zeldzaam, maar daarin vindt men niets over een op-
leidingssysteem. Groote encyclopaedieën als Britannica, Brockhaus
en Grand Larousse bemoeien zich niet met dit onderwerp.

Een verklaring van dezen onbevredigden toestand is wel hierin
gelegen dat tot voor eenige tientallen jaren van een geregelde
opleiding tot journalist nergens sprake was. Wie dezen werkkring
begeerde, solliciteerde eenvoudig bij een krant en leerde het vak
al doende. 2 De journalistiek was en is een vrij beroep, behalve
tegenwoordig in de Sowj et-unie, Italië en Duitschland, en vogels
van het vreemdst gevederte vinden er hun toevlucht. Bismarck
meende zich zelfs de vaak aangehaalde uitspraak te kunnen ver-
oorloven, „dass die Presse sich in Händen befindet von Leuten, die

ihren Lebensberuf verfehlt haben.quot; 3

Sinds eenigen tijd evenwel is een wijziging ingetreden, die het
nadrukkelijkst in Duitschland en de Vereenigde Staten tot uiting
komt Daar bestaan talrijke onderwijsinrichtingen, soms binnen net
universitaire kader, die zich tot taak gesteld hebben aan adspirant-
journalisten de noodig geachte theoretische en/of practische kenms
te verschaffen. In andere, en vooral in dictatoriaal geregeerde lan-
den isdit^rooi^____

krant, desnoods een schoolblaadje. te beginnen. Hy

versiteit, acht een „collegequot; zelfs niet noodzakelyk maar noemt „a cheery

3S Bismarck, die zelf talrijke krantenartikelen
schreef,'m'eer eerbied voor het journalistenberoep dan deze mtspraak zou

doennbsp;vermoedennbsp;Datnbsp;blijktnbsp;welnbsp;uitnbsp;denbsp;volgendenbsp;uitlating.

Tch ™nn aus einem tüchtigen Redakteur leichter einen Staatssekretär
des Aeusseren und Inneren machen als aus einem Dutzend Geheimrate einen
gewandten, leitenden Redakteur.quot;nbsp;^

XXV, pag. 177, IXL, pag. 6.

Duitschland neemt een bijzondere positie in, omdat dit land de
bakermat is van de „Zeitungskunde-Zeitungswissenschaftquot; die
veelal m nauw contact stond en staat met de opleidingsinstituten.
Ueze wetenschap onderzoekt de geschiedenis van de pers haar
verscheidenheid en verspreiding, den invloed, dien zij op de'open-
bare meening oefent en daarvan ondergaat; zij is dus een onder-
deel van de sociale wetenschappen, met betrekkingen tot psycho-
logie, oeconomie, geschiedenis, rechts- en staatswetenschappen
Verwarrend werkt de omstandigheid, dat dikwijls ook technische
en oeconomische vraagstukken, die met uitgave en rentabiliteit van
de courant verband houden, als studieobject van deze wetenschap
worden beschouwd. Daarbij gaat men terecht uit van het stand
punt, dat het voor een juist inzicht noodzakelijk is genoemde vraag
stukken te bestudeeren, daar zij het dagbladbedrijf ten zeerste
beïnvloeden; men verliest echter het doel uit het oog en beschouwt
ze als studieobject op zichzelf; niet als hulpmiddelen om het hoofd-
doel te bereiken, n.1. de sociale problemen te begrijpen Deze
quaestie zal nog nader besproken worden.

Op het gebied van „Zeitungswissenschaftquot; en journalistenoplei-
dmg bestaat een merkwaardige naams- en begripsverwarring Men
noemt dikwijls het eerste en bedoelt het tweede. i Jaeger is van
meening, dat een te enge verbinding met de vooropleiding van
journalisten de „Zeitungswissenschaftquot; heeft belet zich een helder
begrip te vormen van eigen wezen. 2 Ook d'Ester zegt terecht:

„Es hat der Zeitungswissenschaft nich genützt, dass sie mit einer
anderen wichtigen Frage immer wieder verquickt worden ist: die
l^rage der besten journalistischen Berufsbildung.quot;

Hij laakt deze handelwijze, die van de „Zeitungswissenschaftquot;
verwacht, dat zij journalisten zal kweeken. Dit is even onjuist als
van een hoogleeraar in de litteratuur te verlangen, dat hij zijn
studenten in het romanschrijven drilt. 3

goed begrip van de journalistenopleiding, vooral in

^ bI^TIxx^ pag. 253.nbsp;-----

= XXXVIII, pag. 36.
quot; XXI, pag. 132, 133.

Duitschland, is het niettemin, of juist naar aanleiding van deze
verwarring, noodzakelijk ook van de „Zeitungswissenschaftquot;, „Zei-
tungskundequot; of hoe men haar overigens noemen mag, eenigermate
op de hoogte te zijn. Daarom zal te dezer plaatse eerst iets worden
medegedeeld omtrent doel, object en methoden van deze jonge
wetenschap. Omdat te dien opzichte nog allerminst eenstemmig-
heid heerscht, zal het noodig zijn verschillende opvattingen critisch
te beschouwen, soms te weerleggen en tenslotte een eigen meening
te poneeren. Want het zal duidelijk zijn, dat in een boek, dat tot
titel draagt „Journalistiek en Wetenschapquot;, aan de „wetenschap
der journalistiekquot;, zooals men de „Zeitungswissenschaftquot; niet ge-
heel terecht zou kunnen noemen, een plaats toekomt. Doch het
spreekt vanzelf, dat een volledig exposé hier niet verwacht kan
worden.

Het is overbodig de aandacht te vestigen op de uiterst belangrijke
plaats, welke de pers in de moderne maatschappij der twintigste
eeuw inneemt; velen hebben dit reeds gedaan, hetzij met statisti-
sche cijfers, hetzij in elegische ontboezemingen. De bijnaam „Ko-
ningin der Aardequot; is in al haar grootspraak veelzeggend. Lievegoed
zegt:

„Staatslieden, diplomaten, politici, sociologen, historici kunnen
in de pers beluisteren wat eens teekenend genoemd is: de samen-
spraak van een volk.quot; i

De courant kan gelden als een tijdspiegel en heeft als zoodanig
groote beteekenis voor de historici. Hierop werd reeds gewezen.
Eveneens op den grooten invloed, dien de pers als nieuwsbron en
opvoeder opent. Dovifat drukt dit zoo uit:

„Die Zeitung ist nun einmal für die überwiegende Mehrheit
der Bevölkerung fast die einzige Quelle geistiger Nahrung.quot; 2

Tönnies is van meening, dat van alle middelen tot het bekend-
maken van meeningen en het verwerven van invloed de courant
het meest en met het grootste resultaat wordt gebruikt.s Krumbach

^quot;ljT pag. 7.
== XVII, pag. 12.
® LXXIX, pag. 91.

herinnert eraan, dat elke heerschappij tenslotte steunt op de open-
bare meening:

„Alle Herrschaft und alle Gewalt beruht immer und zu allen
Zeiten im Wesentlichen auf der öffentlichen Meinung. Das besagt,
auf der Meinung, dem Glauben und der Ueberzeugung derer, die
als Beherrschte die eigentlichen Träger der Herrschaft sind.quot; i

Wie dus hun meening, geloof en overtuiging verstaat te kneden,
is in feite heerscher. De erkenning dezer waarheid dateert niet
van den laatsten tijd. De uitvinding der boekdrukkunst, die het
in beginsel mogelijk maakte een mededeeling onbeperkt te ver-
menigvuldigen, gaf immers meteen het aanzijn aan de censuur,
die ervoor moest zorgen, dat den censor onwelgevallige publicaties
achterwege bleven. De vrijheid van drukpers is een democratisch
principe, dat nog niet zeer lang practische toepassing vindt en in
sommige gevallen aanleiding geeft tot excessen, welke de vraag
doen rijzen, of de menschheid al rijp is voor deze vrijheid. Dicta-
toren beantwoorden deze vraag, zoo zij haar al stellen, beslist
ontkennend, en geven daarmee blijk den invloed van de pers ter-
dege te kennen. Voor een aanzienlijk gedeelte berust deze invloed,
die soms gelijkenis met macht verkrijgt, op de herhahng, het
„frappez, frappez toujoursquot;; zijn kracht schuilt minder in de na-
drukkelijke propaganda of bestrijding dan wel in de tendentie, in
het verzwijgen of accentueeren, in de voorstellingswijze. Deze
kracht komt natuurlijkerwijs het meest tot uiting, wanneer de
distributie der persorganen volgens het abonnementenstelsel plaats
heeft; tenslotte kan de lezer zich er nauwelijks rekenschap van
geven, of een opvatting hem door zijn lijfblad gesuggereerd, dan
wel uit eigen wikken gesproten is.

Met Groth kan men zich verbazen over het feit, dat de weten-
schap totnogtoe zoo weinig aandacht geschonken heeft aan de pers
als onderzoekingsobject, hoewel zij een eigenaardig verschijnsel
van groote beteekenis is 2, dat bovendien niet van den allerlaatsten
tijd dateert. Want al bestaat er nog groot meeningsverschil over

1nbsp;XLVmTpag. 11.

2nbsp;XXV, pag. 225.

de vraag, welke eigenschappen de courant kenmerkei, met als
gevolg daarvan een aantal zeer verschillende definities en al is
men met Bauer van meening, dat het Chineesche staatsblad Kmg-
pao geen krant in den eigenlijken zin des woords was^, evenmm
als de acta diurna uit den Romeinschen keizertijd, toch is men
eenstemmig van oordeel, dat de eerste dagbladen m den hans

gebruikelijken zin des woords, reeds in de zeventiende eeuw on sto-

Ln. 3 Merkwaardigerwijze begint kort daarop reeds de wetenschap
zich met de krant, voornamelijk het weekblad, te bemoeien. Jaeger
deelt mede, dat Johann Peter Ludewig in 1695 te Halle over dit

onderwerp college gaf. ^

Gegen Ende des 17. Jahrhunderts ist das Zeitungswesen auch
bereits Gegenstand von Dissertationen. Zwei sind uns bekannt:
Die eines Tobias Penzer „disputatio juridica de jure Novellarum,
von Neuen Zeitungenquot; und die Dissertation des Theologen Hoff-
man „de novellis earumque fructus legendarum requisitis potiori-
busquot;, beide Dissertationen der Universität Leipzig.quot; s

Waarmee dus deze academie, die eeuwen later het eerste pro-
fessoraat voor „Zeitungswissenschaftquot; zou i-^ellen reeds vroeg
van haar belangstelling voor de „Zeitungskunde dee ^ ■

maar ook in een doelbewust streven naar invloed. II. pag.

(1660), in Engeland de Daily Courant (1702) en in FrankryK n

Paris (1777). XI, pag. 255.nbsp;, , .. . M„j„Handsche journalistiek

Ärtv:::nbsp;e»..

i'xSviII pag 5- deze auteur somt vele oude geschriften en academische
coSges op.'dfe reeds in dezen tijd „die wöchentlichen Gazettenquot; behan-

delden.
8 XXXVIII. pag. 61.

gymnasium en school algemeen was. i De krant was daarbij even-
wel minder onderzoekingsobject — of het moest zijn, dat men „nutquot;
en „schadequot; tegen elkander wilde afwegen — dan wel leermiddel,
waaraan kennis ontleend werd aangaande toestanden en gebeurte-
nissen van elders.

In de negentiende eeuw veranderde dit. Waarschijnlijk was hier-
aan de reactionnaire politieke gesteldheid niet vreemd; de pers,
in den Napoleontischen tijd onderdrukt, stond onder strenge con-
trole en boette sterk aan beteekenis is. De universiteit bemoeide
zich niet meer met haar, kon dat ook niet doen, daar zij zich
terwille van haar vrijheid verre moest houden van politieke vraag-
stukken. 2 En zoo was dan de band tusschen wetenschap en pers ver-
broken eenige tientallen jaren vóór deze een periode van grooten
opbloei en uitbreiding intrad en zich tot wereldpers ontwikkelde.
Lievegoed geeft een duidelijke uiteenzetting van de politieke, oeco-
nomische en technische factoren, die tezamen in het midden der
negentiende eeuw een constellatie vormden, welke deze verrassen-
de ontwikkeling in de hand werkten.

„In dien tijd (i.e. het begin der negentiende eeuw) vond Friedrich
König de snelpers uit. De Times, die tijdens de napoleontische oor-
logen door verruimde verspreiding aan een dringende behoefte
naar nieuws van het continent wist te voldoen, was de eerste die
König's uitvinding in gebruik nam en kon binnen korten tijd een
viervoudige oplaag bereiken en haar nieuwsdienst dank zij de
toeneming van abonnementen verbeteren. In de eeuw van de stoom
begint dan het verkeerswezen zich steeds uit te breiden en nieuwe
mogelijkheden voor de pers te openen. De kranten trachten er
gebruik van te maken teneinde hun verspreidingsgebied te ver-
breeden en hun nieuwsdienst te vervolledigen. Maar zonder nieuwe
uitvindingen op het gebied der dagbladtechniek zou ook deze ont-
wikkeling niet ten voordeele van de dagbladontwikkeling tot haar
recht zijn gekomen. Omstreeks het midden der negentiende eeuw
wordUieU^pulppapier uitgevonden, dat de pers de beschikking

1nbsp;XXV, pag. 232-235.nbsp;quot;nbsp;~-

2nbsp;XXXVIII, pag. 17.

over de groote hoeveelheden papier waarborgt die de groeiende
krantenondernemingen noodig hebben. En dan verschijnen achter-
eenvolgens de zetmachine en de rotatiepers ten tooneele, die de
techniek binnen het bedrijf weder de versnelling moeten brengen
om de verkeerstechniek daarbuiten bij te houden. Men ziet telkens
de nieuwe vinding als het ware ontspringen aan de behoefte om
de theoretisch gegeven mogelijkheid van nieuwe terreinvermeeste-
ring voor de pers tot praktische verwezenlijking te brengen. Maar
iedere vinding, die dit bewerkstelligen moet, stelt aan het dagblad-
bedrijf hooger oeconomische eischen. In de tweede helft der negen-
tiende eeuw gaan dan alle omstandigheden, die de behoefte aan
versnelde in- en voorlichting stimuleeren, als het ware m elkaar
werken De cultureele ontwikkeling die zich op politiek gebied
kenmerkt door de opkomst van het liberalisme en de verruimmg
van burgerschapsrechten waaronder óók de vrijheid van drukpers,
op oeconomisch gebied door den uitbouw van het kapitalistische
stelsel met industrialisatie en vennootschapsvorming, op weten-
schappelijk gebied door de vorderingen der natuurwetenschappen
en de vlucht der techniek, heel dit proces ontgint, strook voor
strook, het terrein waarop een machtige wereldpers kan ontstaan.
De toenemende volksontwikkeling uit zich in gretigen leeslust en
drang naar kennis van de buitenwereld, de groei van de groote
industriesteden schept de uitgebreide centra van lezers, die grond-
slagen voor sterke dagbladbedrijven kunnen vormen, de atscbaltmg
van het dagbladzegel (in Nederland pas in 1869) en van andere
drukkende belastingen op de pers maakt gelden vrij voor ver-
betering van den inhoud der krant. Altijd wekt weer de geeste-
lijke behoefte de materieele vormen voor haar bevredigmg. Maar
de snelheidseischen worden ook altijd klemmender, de exploitatie-
kosten van het moderne dagblad steeds hooger. De inkomsten mt
abonnementen dekken een steeds kleiner percentage van de kosten
van het bedrijf Versterking van andere inkomsten is onafwijsbaar
noodig, wil de krant in een steeds ingewikkelder en sneller leven-
de maatschappij haar functie van in- en voorlichting van steeds
grootere lezerskringen naar den eisch kunnen vervullen. De ont-