SBB

PROEVE VAN ONDERZOEK

NAAR PLATOON'S OPVATTING

VAN DE SOPHISTIEK

W. HOENDERVANGER

f t

'//jV'

PROEVE VAN ONDERZOEK NAAR PLATOON'S
OPVATTING VAN DE SOPHISTIEK

PROEVE VAN ONDERZOEK

NAAR PLATOON'S OPVATTING
VAN DE SOPHISTIEK

PROEFSCHRIFT

TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD
VAN DOCTOR IN DE LETTEREN EN
WIJSBEGEERTE AAN DE RIJKS-UNI-
VERSITEIT TE UTRECHT OP GEZAG
VAN DEN RECTOR-MAGNIFICUS
DR. J. BOEKE, HOOGLEERAAR IN DE
FACULTEIT DER GENEESKUNDE
VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT
DER UNIVERSITEIT TEGEN DE BEDEN-
KINGEN VAN DE FACULTEIT DER
LETTEREN EN WIJSBEGEERTE TE
VERDEDIGEN OP VRIJDAG 1 JULI 1938,
DES NAMIDDAGS TE 2 UUR

DOOR

WILLEM HOENDERVANGER

GEBOREN TE ARNHEM

N.V. DRUKKERIJ NAUTA amp; CO ZUTPHEN — 1938

BIBLIOTHEEK DEf?
RIJKSUNIVERSITDT
UTRECHT.

Promotor: Prof. Dr. J. C. Franken.

AAN MIJN OUDERS.

AAN MIJN AANSTAANDE VROUW.

m

A ^Sîîr

M

Bij het beeindigen van dit proefschrift is het mij een be-
hoefte een woord van dankbare hulde te wijden aan hen onder
wier leiding ik het voorrecht had, mijn Academische studiën
te volbrengen.

In de eerste plaats richt ik mij tot U, Hooggeleerde Franken,
hooggeschatte promotor, van wien ik bij het vervaardigen van
dit geschrift zoo grooten steun mocht ondervinden.

Dan dank ik U, Hooggeleerde Ovink, Vollgraff, Damsté,
Bolkestein, Zeergeleerde Van Hoorn, voor Uw colleges, die ik
mocht volgen en die voor mijn vorming van zoo onschatbare
waarde zijn geweest.

Met dankbaarheid herdenk ik ook de colleges van wijlen
Professor Galand, en de welwillendheid waarmede Gij, Hoog-
geleerde Wagenvoort, mij steeds behulpzaam waart.

Tenslotte betuig ik mijn oprechten dank aan de Beambten
van de Universiteitsbibliotheek te Utrecht, die mij het raad-
plegen van de noodige boekwerken telkens met zoo groote
bereidwilligheid hebben mogelijk gemaakt.

s«'

INHOUD.

INLEIDENDE BESCHOUWING:

A.nbsp;Platoon als bron van problemen . .nbsp;7

B.nbsp;Problemen in het begrip sophlstiek . .nbsp;4

C.nbsp;Proeve van interpretatie ....nbsp;20

I.nbsp;APOLOGIA SOKEATOUS......25

II.nbsp;EUTHUPHROON ........33

III.nbsp;ALKIBIADES.........35

IV.nbsp;HIPPIAS ELATTOON.......37

V.nbsp;PROTAGORAS ........48

VI.nbsp;LACHES ..........101

VII.nbsp;CHARMIDES.........107

VIII.nbsp;MENOON..........113

IX.nbsp;GORGIAS..........137

X.nbsp;PHAIDROS .........181

NAWOORD ............213

INLEIDENDE BESCHOUWING.

A) PLATOON ALS BRON VAN PROBLEMEN.

Wat hebben wij onde^ 'e sopbistiek tc verstaan? Om het
antwoord op deze vraag te kriigen moeten wij ons wel in de
eerste ''Hats wenden tot Platoon. Hij is de voorna^-mste bron
onzer kei. iP5 van de sophistiek.

Tegeliik is zijn werk echter f^en bron var^ groote onzekerheid.
„Unser Wissen um die Sophisten beruht zum grojaen Teile
auf seine Aeusserungen, unsere Unwissenheit auf seinem
Schweigenquot;. Maar ook wanneer Platoon niet zwijgt, wanneer
zijn dialogen ons het wezen van de sophisten schetsen, stapelt
hij moeilijkheden op voor den philosoof-historicus die zich een
klaar beeld van de sophistiek wil vormen. „Die Sophisten sind
ein seit Platos blutigen Satiren vielumstrittenes Phänomenquot;,
schreef Werner Jaeger^) in 1928.

Platoon is geen leerboek. Men zou hem zelfs onrecht doen
door zijn werk als hoek te beschouwen. Zijn philosophie heeft
een volstrekt ondogmatisch karakter. Zij leeft en beweegt zich
als een sensitief zoeken naar contact met een hoorder — niet
een lezer. Zij is in wezen afkeerig van het onbeweeglijke ge-
schreven woord, het apodictische „zoo-en-niet-andersquot;. .

1)nbsp;H. Gomperz, Sophistik und Rhetorik (Das Bildungsideal des ev
Xeyeiv in seinem Verhältnis zur Philosophie des Vtequot; Jahrhunderts), 1912,
p. 285, noot 479.

2)nbsp;Piatos Stellung im Aufbau der Griechischen Bildung, 1928, p. 37.

3)nbsp;cf. Phaidros 275 D sqq.

1 1

Platoon betoogt noch doceert, hij getuigt slechts van hetgeen
hij aanschouwt als de waarheid, den ernst, den plicht. Zijn ge-
tuigenis is een levenwekkende, „maieutischequot; aanraking. Van
ons, zijn leerlingen, kan Platoon Sokrates' woorden zeggen:
}(al TOVTO svagyèg ou nag èfiov ovdhv jicojiote juaamp;óvreg, alX avxói
naq avzmv noXM xal xaXd evgóvreg re xal rexóvre?. En evenals
Sokrates zien wij dikwijls ook hém zelf door de anogia ge-
troffen die hij óns bereidt. 'Anogia is het edele kenmerk van
Platoon's geheele philosophie. „Tot op het laatst van zijn leven
was Plato's geest nog vol van de moeilijkste, onopgeloste pro-
blemen en vol onzekerheden, duisterheden, onklaarheden. Het
mooie in hem is, dat hij dit wist en nergens met zelfverzekerd-
heid en zelfingenomenheid wil geven: een afgerond wijsgeerig
systeemquot;. De dialogen dragen den stempel van dien geest
zijner philosophie. Zij staan nergens in het teeken van een
exacte wetenschappelijke verhandeling, een uiteenzetting van
theorieën, een beschrijving van personen, feiten en toestanden.
Zij zijn qua schepping, als philosophisch werk, in de eerste
plaats stukken dramatische kunst. De ziel van Platoon's drama-
tiek is zijn leven-in-de-philosophie: zijn worsteling met de
problemén, zijn reikhalzing naar het Absolute, zijn heimwee
naar het Goddelijke, zijn twijfel aan de mogelijkheid van
menschelijk kennen, zijn geloof in het ideaal van ó/ioimmg êetp^),
zijn strijd met de „sophistiekquot; der zinnelijkheid. Treffend noemt
Kurt Singer^) Platoon's dialogen „Bilder eines Lebens-
vorgangsquot;. Het vormgevende element in het dramatisch kunst-
werk is de figuur Sokrates, de leider van het gesprek in alle
dialogen, enkele der laatste uitgezonderd. Hij is met de onpeil-
bare diepte van zijn karakter, met zijn onbegrensden rijkdom
van geest, met zijn schat van humor en ironie het bewegende-
principe van Platoon's phantasie, die rondom en vanuit hem
een eeuwig spel speelt en harmonieën weeft, uit de tonen van
ernst en scherts, bittere ironie en luchte satire, „Wahrheitquot; en

1)nbsp;Theaitetos 150 D.

2)nbsp;B. J. H. Ovrnk, De zekerheid der menschelijke kennis, 1928, p. 122,
123.

Theait. 176 B.

Platon Der Gründer, 1927, p. 67.

„Dichtungquot;. Dit vooral maakt het verstaan van Platoon's
bedoelingen en overtuiging zoo moeilijk.

In 't bijzonder is het moeilijk, uit het materiaal dat
Platoon's werk ons biedt een beeld van de sophistiek te con-
strueeren. „Es gibt keine Platonische Schrift, ja nicht einmal
eine Platonische Stelle, an der sich ein gleiches Urteil
über irgendeinen anderen Sophisten aussprächequot;, klaagt ÏI.
Gomperz®) niet ten onrechte. Intusschen is het zeker, dat
Platoon vrijwel uitsluitend de oorsprong is van den ongunsti-
gen klank dien het woord sophist gekregen heeft. Dit feit
opzichzelf, dat Platoon zóv aocpiati^v doxeï fiév ncog xaxiCsiv aei^),
noopt den lezer, zijn dialogen zeer critisch als bron te ge-
bruiken. ®)

Gemis van een vaste basis doet zich allereerst gevoelen in de
omstandigheid, dat de philosoof Platoon de sophisten niet als

1)nbsp;cf. A. E. Taylor, Plato, The man and his work, 1929», p. 24:
„F-urther special difficulties are created for us by certain peculiarities of
Plato's literary temperament... He is, in fact, at great pains, with the
instinct of the great dramatist, to keep his own personality completely in
the backgroundquot;.nbsp;'

2)nbsp;cf. F. H. Anderson, The argument of Plato, 1934, p. 1: „Plato is
primarly a dramatist and not an announcer of theories; if he, were less
a dramatist, we should follow more easily than we do what he has written,
and know less of what he has experiencedquot;, cf. Goethe, Plato als Mitge-
nosse einer Christlichen Offenbarung, 1796, laatste regels: „Gewiss, wer
uns auseinandersetzte, was Männer wie Plato im Emst, Scherz oder
Halbscherz, was sie aus Ueberzeugung oder nur diskursive gesagt haben,
würde uns einen ausserordentlichen Dienst erzeigen und zu unserer Bildung
unendlich viel beitragenquot;.

3)nbsp;Soph. u. Rhet., p. 285.

De grootste apologeet van de sophistiek, George Grote, beroept zich
voor zijn verdedigingswerk dan ook hoogst zelden op „Platoon zelfquot;, doch
bijna altijd op innerlijke inconsequenties en woordelijke tegenstrijdigheden,
die hij in den Platoontekst aantreft.

5) Aristides bij Diels, Vorsokratiker, 19224, n, p. 218.

®) cf. E. Eucken, Die Lebensanschauungen der grossen Denker, 1902^,
p. 18: „Diese (de sophisten) zutreffend zu würdigen ist schon deshalb
schwer, weil ihr Bild uns vornehmlich durch ihren erbittertsten Gegner
überliefert ist und die von diesem gezogenen Konsequenzen leicht als ihre
eigenen Behauptungen erscheinenquot;.

vertegenwoordigers van een bepaalde wijsgeerige richting ken-
schetst. Hij behandelt hen, Protagoras met zijn homomensura-
theorie uitgenomen, nergens als philosophen.

Intusschen zien wij hen in een bonte verscheidenheid van
karakteristiek, van moraliteit, van professie en van bekwaam-
heid ten tooneele verschijnen. Zü zijn, zooals geen andere
„dramatis personaquot;, het mikpunt van Sokrates-Platoon's
spelende ironie, maar ook geen andere figuur op deze tooneelen
wordt met zoo bitteren ernst als tegenstander bejegend en be-
streden.

, In welk opzicht is de sophist Platoon's tegenstander?

B) PROBLEMEN IN HET BEGRIP SOPHISTIEK.

Deze vraag is slechts een onderdeel van de eerste: wat
hebben wij onder de sophistiek te verstakn? Alvorens dit
probleem aan de hand van den Platoontekst nader te be-
schouwen, zooals het de taak is die we ons in dit boek, althans
indirect, hebben gesteld, moeten wij even stil staan bij een
overzicht van de quaestieuze punten die zich in het begrip
sophistiek doen gelden.

De sophisten beantwoorden aan den geest en aan de behoeften
van een periode in de Atheensche geschiedenis. Hun optreden
vloeit in beginsel voort uit den toestand van het burgerlijk
leven, zooals zich dit vanaf omstreeks het midden van de vijfde
eeuw in de Attische hoofdstad afspeelt. Athene is geworden de
machtigste en rijkste stad van Griekenland, en het centrum
van Grieksche kunst en wetenschap: t^c 'Ellamp;dog naidevaig,
zooals de Perikles van Thoukudides tó ngvrareïov r^g ao(plag,
zooals Platoon's Hippias^) haar noemt. Met de ontwikkeling
van de democratie gaat gepaard een intensiever worden van
den nationalen trots, toenemende zelfbewustheid van den
burger, zijn stijgend gevoel van persoonlijkheid, zijn sterker
wordende behoefte aan „educatiequot;. Ontspruit zijn drang naar

1) cf. p. 7.

In de Theaitetos.
3) II, c. 41.

Protagoras 337 D.

geestelijk bezit aan den eenen kant uit een psychische behoefte,
anderzijds stelt hem ook de maatschappelijke situatie nu meer
en meer den eisch, dat hij een „ontwikkeld manquot; is, die zich
in het politieke en sociale leven gemakkelijk weet te bewegen.
Voorheen was de beoefening van de wetenschap weggesloten
voor het bereik der menigte, in philosophische kringen van
aristocratischen bloede. Thans kunnen de philosophie en het
volk niet meer worden gescheiden gehouden; zij doordringen
elkander in het openbare leven van de stad.

^dóoocpov...nkfj'd-og aèvvarov elvai.^) Het behoeft dan ook geen
betoog, dat er van een ernstige, wijsgeerige betrachting van
wetenschappelijke problemen bij de massa geen sprake is. Zij
vraagt vóór alles naar „bruikbarequot; kennis, en naar leeraren die
de gave bezitten, dezulke op populaire wijze te kunnen mede-
deelen. Maar de vraag naar deze kennis wordt nog overstemd
door den eisch dien de practijk van het Atheensche politieke en
sociale leven stelt. Het dringt bovenal aan op de ééne, centrale
bekwaamheid, die iedere andere kundigheid aan zich dienstbaar
kan maken, krachtens haar aard echter veeleer de noodwendig-
heid van andere ao(piai tracht op te heffen^), en tenslotte dan
ook als de alleenheerscheres uit 't perk treedt: de deivórris rov eh
Xéyeiv. Zij is de kunst, die het den burger vergemakkelijkt, zich
een positie te verwerven, zich te handhaven voor ekklesia en
dikasterion door middel van „some power of persuading or
confutingquot; zich „te reddenquot; in vragen op ethisch-practisch
gebied.

Aan deze behoeften kwamen de sophisten tegemoet — „und
aus dem grossen Geschicke, mit dem sie dies thaten, aus ihrem
Verständnisse der Zeit und ihrer rastlosen Betriebsamkeit
erklärt sich ihr ausserordentlicher Einfluss auf die Zeitge-
nossenquot;.

Het hierboven met een paar lijnen geschetste tijdperk luidt

1)nbsp;Politeia VI, 494 A.

2)nbsp;cf. Gorgias 454 E 455 A: 'H Q^roQixrj aga, óg êoixev, nsiamp;ovg
^rj^iovQyóg èariv niatsvrixijg, dAA' ov didaaxahxijg.

G. Grote, History of Greece, VIII (18562), p. 338.
E. Curtius, Griechische Geschichte, 1878-», III, p. 97.

tevens een groote verandering in het godsdienstig gevoel, in
de moraliteit van de Atheners in, een verandering die haar
hoogtepunt bereikt onder den Peloponnesischen oorlog. De liefdé
tot de traditie, den vófA.o?, verzwakt. De godsdienstige onder-
grond zinkt weg. Het overgeleverde geloof, de basis van een-
dracht en burgerzin, wordt niet langer geëerbiedigd. Critiek
verheft zich tegen de religie. De neiging komt op, de goddelijke
machten geheel te loochenen (atheïsme) of ze te herleiden tot
menschelijke wezenheden wien de algemeene maatstaf van goed
en kwaad moet worden aangelegd of ze rationaliseerend te
„verklarenquot; als door de dichterlijke phantasie en den vó/uog
voor natuurverschijnselen en -wetten in de plaats gezette „per-
soonlijkhedenquot;, min of meer behept met menschelijke eigen-
schappen. Het zedelijk gevoel stompt af. De individueele mensch
acht zich de hoogste autoriteit in iedere vraag naar theoretische
en ethische waarheid. Algemeen geldend, zoo oordeelt men, kan
een waarheid nooit zijn. Dit heeft, zoo verklaart men, ook de
geschiedenis der philosophie bewezen in het onloochenbare feit,
dat alle metaphysische systemen elkander opheffen. „The scien-
tific schools only agree in one thing — namely, that all other
schools are wrongquot;. Zoo geraakt het denken in het vaarwater
van scepticisme. Ook het denken van den gewonen burger zoekt
voedsel in de nieuwe richting. In elk geval schept zijn geest
behagen in den klank van moderne, revolutionnaire theorieën,
in de spheer van de paradox. Hij leeft niet langer tevreden bij
het geloof zijner vaderen, en ook de leeraren in de oude school-
wijsheid bevredigen hem met hun dogma's en moreele opvat-
tingen niet meer. Hij verlangt naar den prikkel van nieuwe
ideeën — een verlangen dat toeneemt in de bewogenheid der
oorlogsjaren, ónder de wisseling van regeeringsvormen, gevoed
wordt door de heerschende rusteloosheid —, naar de bekoring
van een nieuw stemgeluid dat ze verkondigt.

Dit nieuwe geluid doen de sophisten hooren. Want behalve
de leeraren in welsprekendheid en in hetgeen behoort tot de
geestelijke uitrusting van een „ontwikkeld manquot; zijn zij de
dragers van de nieuwe gedachte.

cf. Euripides' 'el êeoi ri dgcöaiv alaxQÓv, ovx eiaïv êeot'.
J. Burnet, Greek Philosophy, 1914, I, p. 105.

Hoe moeten wij echter dit „dragenquot; opvatten, en dat wil
tevens o.a. zeggen: welke essentieele beteekenis moeten wij
hechten aan dit begrip „nieuwe gedachtequot;?

Dat de sophisten de scheppers zouden zijn geweest van. een
zekere wijsgeerige denkwijze moet beslist worden ontkend, en
daarmede het feit, dat zij het geestelijk leven van het Athene
van hun tijd een bepaalden inhoud of een belijnde richting
hebben gegeven. De sophistiek belichaamt geen eenheid in denk-
wijze en levensbeschouwing. Een school hebben de sophisten
niet gevormd, een gemeenschappelijke leer hebben zij niet ver-
kondigd. Er is trouwens slechts één sophist, die zich serieus
op philosophisch terrein bewogen heeft: Protagoras. Hij is dan
ook de eenige over wien Platoon spreekt als over een denker.
Dat hij tevens de oudste van de sophisten is en de eerste die zich
met dezen naam betitelt®) wettigt opzichzelf geenszins de op-
vatting, dat hij de geestelijke vader van de sophistische be-
weging was en als zoodanig door de sophisten werd beschouwd,
de man die de sophistiek (en d.w.z. den anderen sophisten)
een gemeenschappelijk philosophisch-bezit geschonken heeft.
Protägoras wordt door geen enkelen klassiek-Griekschen
schrijver „het hoofdquot; van de sophistiek genoemd. Er is zelfs
niet overgeleverd, dat hij de leermeester was van een anderen
sophist wiens naam voortleeft. ®) Wij vinden van een voort-
zetting of pok een navolging zijner relativistische, sensualisti-
sche leer bij de andere sophisten geen spoor.

Het begrip de sophistiek kan dus niet worden gedefinieerd
vanuit een gemeenschappelijke philosophische kern, een diepere

cf. G. C. Field, Plato and his contemporaries (A study in fourth-
century life and thought), 1930, p. 31: „It is now generally recognized
that they (de sophisten) were a profession, not a school of thoughtquot;.

2)nbsp;Zie ook p. 95.

3)nbsp;cf. Prot. 317 B, C.

4)nbsp;Niet juist drukt dan ook bijvoorbeeld C. Ritter zich uit, wanneer hy
zegt: „[Protagoras] hat der Sophistik ihren philosophischen Halt gegeben
in einer wohl durchdachten subjektivistischen Theoriequot;. (Piaton, Sein
Leben, seine Schriften, seine Lehre, I [1910], p. 29).

®) Platoon noemt als den beroemdste van hen die bij Protagoras les
namen Antimoiros van Mende (oaneg... èni réxvf] fiavamp;dvei, d)g
ooq)ioTf]g èaófievog), een overigens volslagen onbekende (Prot. 315 A).

eenheid. Toch hebben de tijdgenooten de sophisten beschouwd
als een groep die een bepaald karakter droeg, een karakter waar
toch een, diepere grond wel aan moet worden toegekend blijkens
het feit, dat men — met name mannen als Sokrates, Platoon,
Aristophanes — in hen verderfelijke, destructieve elementen
zag.

Wij kunnen daarom bezwaarlijk volstaan met hen te be-
titelen als beroepsleeraren die les gaven voor geld. Dit waren
zij zonder uitzondering, en zij namen als zoodanig een geheel
aparte positie in. „Bei den Griechen war es etwas ganz Neues,
für höhere und höchste rein geistige Leistungen (besonders
wissenschaftliche und politische) Bezahlung zu fordernquot;. De
boven genoteerde omstandigheid, dat de sophisten geen gemeen-
schappelijke bepaalde leer onderwezen en propageerden, in aan-
merking genomen, zijn zij echter qua beroepsleeraren, zij het
een novum, nog geen verschijnsel dat een ernstig verzet behoef-
de te( wekken. Ook hun epideiktische voordrachten behoefden om
dezelfde reden nog niet als schadelijk te worden beschouwd.

De stof van hun onderwijs en pronkreden is verre van be-
perkt. Haar opzichzelve beziend in haar verscheidenheid vinden
wij wederom geen verklaring van het odium dat den naam
„sophistquot; aankleefde. Sommigen van de sophisten, zooals
Gorgias en Thrasumachos, bepaalden zich tot het les geven in
rhetorica. Dit is het kernvak van het onderwijs van alle
sophisten ook de kunst waarin zij allen uitblonken en die het
toonaangevende element in hun optreden en in hun geheele
persoonlijkheid was.®) Platoon identificeert zelfs ergens^),
onder zeer gering voorbehoud, sophist en rhetor. Naast de
beoefening van de rhetorica hielden de meeste sophisten, in
de kwaliteit van leeraren, redenaars en geleerden, zich met

1)nbsp;B. J. H. Ovink, Philosophische Erklärung der platonischen Dialoge
Meno und Hippias Minor, 1931, p. 110.

2)nbsp;cf. Ed. Meyer, Geschichte des Altertums, IV (19122), p. 256: „Die
erste und dringendste Aufgabe, der jeder Sophist genügen musste, war
die rhetorische Ausbildung seiner Schüler.quot;

®) Zia p. 9 sqq.

Gorg. 520 A: Tavxov, m fiaxäqi', eotlv ootpiGtr)? xai Q^tWQ, rj
eyyvg ti xal naQonXrjaiov.

studies bezig, die onmiskenbaar een wetenschappelijk karakter
droegen. Men denke aan Protagoras' grammaticale onder-
zoekingen, Prodikos' speciaalstudie van synonymiek. Hippias'
beoefening van astronomie, mathematica en ethnologie. Voorts
behandelden zij gaarne onderwerpen van ethischen en politieken
aard, besteedden (vooral in verband met hun moraalstudies)
veel aandacht aan het interpreteeren van( groote dichters, maak-
ten gebruik van de resultaten der natuurphilosophie (in 't bij-
zonder die van Empedokles).

Wij stuiten hier op een zuiver verdienstelijke zijde van de
sophistiek. Als redekunstenaars en leeraren in rhetorica voor-
ï.agen de sophisten in de behoefte aan welsprekendheid, die
zich in het Athene van hun tijd zoo dringend deed gevoelen. De
vraag naar „algemeene ontwikkelingquot; riep de noodzaak in 't
leven, dat onderscheidene takken van wetenschap werden be-
oefend en, vooral, tot leerstof werden bewerkt. De sophisten
leefden in ae wetenschap. Eenerzij ds, met hun neiging tot
speciaalstudies, brachten zij haar zelve verder, aan den
anderen kant, en dit is ongetwijfeld hun voornaamste functie,
legden zij zich er op toe, de wetenschappelijke kennis van hun
tijd den tijdgenooten mede te deelen. Enkelen van hen, zooals
Hippias, waren encyclopaedische geesten die in één persoon de
mogelijkheid bevatten, les te geven in alle wetenschappelijke
vakken.

Naast de omstandigheid, dat zij optraden als beroepsleeraren,
verbindt, zooals wij zagen, ook de beoefening der rhetorica de
sophisten tot een eenheid: eveneens slechts in uitwendigen zin,
voorzoover het de bestudeering van en het onderwijs in de
technische regels en de aesthetische wetmatigheden der rede-
kunst betreft. Platoon echter wijst, wanneer hij de sophisten
met rhetoren gelijkstelt, op een diepere beteekenis die aan het
begrip sophist-rhetor moet worden gehecht. Voor den sophist
is de rhetorica een levensbehoefte, de belichaming van een
ideaal. Zijn gedachten bewegen zich in de spheer van hetsS Xéyeiv,

1) cf. J. Stenzei, Piaton Der Erzieher, 1928, p. 60: „[De sophisten
waren] an dieser einzelwissenschaftlichen Bewe^ng sicher zum Teil
produktiv beteiligtquot;.

zijn dialectische-intuïtie reikt niet dieper dan de eristische en
antilogische spanningen die zich bevinden op het oppervlak van
de taal, zijn wijsgeerige verlangens gaan niet verder dan hetgt;
geen zijn vernuft hem doet vinden in de wereld van phrase en
paradox.

Vanuit dit gezichtspunt kunnen wij ons een klaarder beeld
van de sophistiek vormen, vermogen wij althans een „dieperequot;
eenheid, een vastere basis aan deze beweging ten grondslag te
leggen. De sophisten waren rondtrekkende lieden: vreemde-
lingen in Athene; zij boden hun geleerdheid en kundigheden
„te koopquot; aan. Met een toespeling daarop noemt Platoon hen
dan ook Sjunogoi xal xdjirjXoi neQi id xfjg yw^fj? fJia'amp;rjfA.ara. Zonder
te behoeven denken aan de rol die de welsprekendheid speelt in
ons marktleven, kunnen wij gemakkelijk inzien, dat hun op-
treden op rhetorische leest is geschoeid. De sophist exposeert
hetgeen hij aan kennis en bekwaamheid bezit, als „zakenmanquot;
prijst hij zijn „warenquot; aan, hij werkt temidden van het groote
publiek, welks gunst hij moet verwerven. Doch ook wat hem
drijft, hem tot reizen en trekken stimuleert, zijn optreden
draagt, dat is reeds een rhetorisch instinct. Hij gehoorzaamt
niet aan de roeping van een philosoof of prediker, noch bezielt
hem louter „handelsgeestquot;. Hij gevoelt slechts zich gedrongen,
zich onder de menschen te begeven, zijn zin voor wetenschap en
zijn kennis productief te maken, d.w.z. te werken in de open-
baarheid met hetgeen hij weet en kan, ermede uit te blinken,
en ook het om te zetten in geld en applaus. Niet de wetenschap
leidt hem, maar het besef dat hij wetenschap bezit, en de lust,
deze kennis mede te deelen door middel van het woord. Hij is in
beginsel ingesteld, met zijn wetenschappelijke en philosophische
behoeften, op het contact met ol nolloi Het spreekt vanzelf, dat
hij in de practijk zich meer en meer leert aanpassen aan en laat

Het is de verdienste van H. Gomperz — in zijn werk „Sophistik und
Rhetorikquot; (zie in 't bijzonder de p. 39—49, 279 sqq.) —, nadrukkelijk te
hebben gewezen op de „dieperequot; eenheid die in de sophistiek wordt ge-
constitueerd door haar „formal-rhetorisches Charakterquot;, haar „Bekenntnis
zu einer rhetorischen Kulturquot;.

Sophistes 231 D. cf. Prot. 313 C.

benvloeden door de wenschen en de gezindheid van het publiek.
Dit beteekent, dat hij meer en meer zijn toevlucht zoekt in de
rhetorica, die in staat stelt over alles te spreken en altijd indruk
te maken; dat hij zich, half-bewnst, half-onbewust, meer en
meer concentreert op de epideixis; dat hij allengs oppervlak-
kiger wordt.

De in wezen rhetorische karaktertrek die der sophistiek in
principe eigen is wordt intusschen reeds terstond versterkt
door een positieve neiging tot de redekunst. Protagoras, de
eerste sophist, zegt niet alleen [bij Platoon^)], dat hij zijn leer-
lingen bekwaamt tot handelen en spreken in politieke aange-
legenheden, niet alleen betoont hij zich in den naar hem ge-
noemden Platonischen dialoog als een meester in de epideic-
tische rede, en staat op zijn naam [bij Aristoteles^)] de be-
wering, dat de redenaarskunst den zwakkeren Xóyog tot den
sterkere vermag te maken, doch zelfs zijn wetenschappelijke
studies houden ten deele nauw verband met de beoefening der
welsprekendheid [ortho-epeia, grammatica®)]. Gorgias, de
andere nestor van de sophistiek, verzekert bij Platoon 4), dat
zijn TéxvT] de rhetorica is. Hij heeft in zijn land, Sicilië, de
bakermat van de technische beoefening der redekunst, zich op
rhetorisch gebied zeer verdienstelijk gemaakt en blijkens het
feit, dat hij door Leontini als gezant naar Athene werd afge-
vaardigd, een grooten naam als redenaar bezeten.

Het rhetorisch karakter van de sophistiek weerspiegelt zich
in het optreden van alle sophisten, in de eigenschappen die
dezen mannen toebehooren. De sophist wil met zijn voordracht,
zijn kennis, kortom met alles®) indruk maken. Hij spreekt over
alle onderwerpen, wetenschappelijke'zoowel als ethische, ver-
hevene zoowel als alledaagsche. Hij richt zich steeds naar de

1)nbsp;Prot. 319 A.

2)nbsp;Rhet. B24, 1402 a, 23.

3)nbsp;cf. Phaidros 267 C, Kratulos 391 C.

Gorg. 449 A. cf. Menoon 95 C.

®) cf. Hippias Elattoon 368 B sqq., waar Sokrates vertelt, dat Hippias
er zelfs op boogt, de maker van z'n schoeisel, ringen enz. te zijn. Hoewel
dit waarschijnlijk slechts een scherts is (cf. p. 41, 42), wordt er toch de
pronkzucht van den sophist door getypeerd.

wenschen-en den smaak van zijn gehoor, legt zich er eenerzijds
op toe de vakken te onderwijzen waar zijn cliënten om vragen,
aan den anderen kant bijval te oogsten met de verkondiging van
klinkende „nieuwequot; wijsheid. De stof voor dit laatste oogmerk
levert hem zijn talent in het critiseeren van traditioneele opvat-
tingen, op religieus, ethisch en politiek gebied, van algemeen
als waar erkende uitspraken van dichters enz. Hij bezit in
buitengewone mate de gave, zich rekenschap te kunnen geven
van hetgeen de Atheensche markt vraagt, hij verstaat psycholo-
gisch uitstekend den geest van zijn tijd.

In dit alles betoont hij zich feitelijk een passieve, afhankelijke
geest, die, zij het op listige wijze, een onpersoonlijke, slaaf-
sche rol speelt. Deze opvatting treffen wij bij Platoon meer-
malen aan. Ook maakt Platoon de gevolgtrekking, dat de
sophist daarom niet zoo gevaarlijk kan zijn. Het is inderdaad
moeilijk, vast te stellen, in hoeverre de sophistiek den Atheners
iets nieuws heeft gebracht, in den tijd der „Aufklärungquot; een
creatieve, leidende rol heeft vervuld. Protagoras heeft als
philosoof, met zijn relativistische, subjectivistische theorie, de
aandacht gevestigd op het individueele element in het mensche-
lijk waarnemen en denken. Wat de andere sophisten hebben
geborduurd op het stramien der rhetorica is niet of weinig oor-
spronkelijk. Scherpe critiek op den vó/iog, op de wijsheid van de
dichters lieten trouwens reeds Xenophanes en Herakleitos
hooren; ook in de Antigone van Sophokles leeft de gedachte,
dat het geoorloofd is, uit innerlijke aandrift zich te verzetten
tegen de wetten en officieele voorschriften van de regeering;
de lijfspreuk van Hippias, é vó/uos, rvgawog ójv xmv dvêQcóncov,

1)nbsp;cf. F. H. Anderson, The argument of Plato, p. 38: „The sophist is
a shrewd person. He astutely serves the public mind......quot;

2)nbsp;cf. Gorg. 462 C, 466 A, Soph, passim, Politeia VI, 493 A B.

3)nbsp;cf. Politeia VI, 492AB: ij xal av 7)yE~i, monsQ ol noXXoi,
dia(p§eiQOfj,evov? juev xivag shai vnb oocpiatmv veovg, diaq)'amp;elQ0VTag ds
nvag aocptaidg Idicorixovg, o n xal a^iov Aoyov...

cf. K. Vorländer, Geschichte der Philosophie, 1927^, I, p. 67: „Auf
die Schranken und die Subjektivität des menschlichen Denkens mit Nach-
druck hingewiesen zu haben, ist das Verdienst dieses ersten Sophistenquot;.

noXld naga rriv qgt;voiv ßidCsrai,^) gaat, op gezag van ^latoon,
op Pindaros terug.

Er blijft slechts plaats voor de opvatting, dat de sophisten,
zooals zij als de populariseerende verbreiders der wetenschap-
pelijke kennis van hun tijd zijn opgetreden, zoo ook met hun
rhetorische talenten vorm en uitdrukking hebben gegeven aan
de geestelijke stroomingen die hen omringden. In zekeren zin
zal de vorm, waarin zij als rhetoren deze gedachten goten, op
de ontwikkeling hiervan invloed hebben uitgeoefend, temeer
daar zij, meesters in de kunst van paradox en antilogie die zij
waren, hun krachten beproefden op het verwekken van ver-
bluffend en overrompelend effect — en bij de Atheners een
vruchtbaren bodem voor hun rhetorische kunststukken vonden.

De hierboven geformuleerde zienswijze laat toe, ook rekening
te houden met invloeden ten kwade, die de sophistiek op haar
tijd moet hebben uitgeoefend. De sophisten zijn als cosmopolie-
ten, ongevoelig voor de historische grootheid van Attica's hoofd-
stad, de Atheners ongetwijfeld voorgegaan op den weg die hen
scheidde van hun polis, hen verwijderde van het besef, dat de
staat niet louter een menschenwerk is en niet gansch op con-
ventie berust, de saamhoorigheid met verleden en traditie en
tusschen de burgers onderling verbrak. Als leeraren, in welke
hoedanigheid zij, voorzoover het wetenschappelijke vakken en
de redekunst opzichzelve betrof, zich zeer verdienstelijk hebben
gemaakt, zijn zij buiten hun eigenlijke gebied getreden door
voor te geven, dat zij hun leerlingen agerij bijbrachten, hen
„beterquot; maakten. Deze aanmatiging hangt nauw samen met
de oppervlakkige beteekenis die zij hechtten aan het begrip op-

Prot. 337 D. cf. Xenophoon, Apomnem. IV, 4, 5 sqq.
Gorg. 484 B.

®) In kern bevatten de moreele theorieën der sophisten dikwijls onaan-
vechtbaar goede en schoone gedachten. Men denke slechts aan de Herakles-
allegorie die op naam staat van Prodikos, aan de Godsbeschouwing van
Antiphoon (wederom sterk herinnerend aan Xenophanes), aan diens plei-
dooien voor de gelijkstelling van alle menschen (afschaffing van de
slavernij).

cf. Prot. BISA, Laches 186 C.

voeding. „Education, they say, is technical trainingquot;. Zij
misten het inzicht, dat in het begrip „goedquot;-zijn zoowel ligt
opgesloten: een zuivere moraliteit bezitten, als: in staat zijn,
in elk wilsbesluit, in iedere handeling, op elk gebied, het „Goedequot;
te verwezenlijken. 'AgeTjj is voor hen een compilatie van kundig-
heden die worden verwerkelijkt in het ééne doel: maatschappe-
lijk en politiek een weluitgerust man te zijn, gewapend met
rhetorische bekwaamheid en „kennis van zakenquot; (o.a. een
zekere menschenkennis en bekendheid met het feitelijk geldende
recht). Protagoras noemt [bij Platoon^)] het onderwerp van
zijn werkzaamheid als opvoeder dan ook de nohnxr) texvrj; deze
beheerschen beteekent een dyaêóg noUitjg zijn. Nu zijn juist op
politiek terrein de gevaren het grootst. Aan een bestuurder
worden in de uitoefening van zijn ambt veel hoogere eischen
gesteld dan aan een anderen deskundige die zijn werk verricht,
een arts of een architect bijvoorbeeld. ®) Hij moet bovenal aan
hooge ethische eischen voldoen, een „goedquot; mensch zijn. Het
wezen der Atheensche democratie brengt mede, dat ieder burger
mag pretendeeren, over „recht en onrechtquot; betreffende
staatsaangelegenheden te kunnen oordeelen en spreken, dus aan-
spraak mag maken op den naam van politiek deskundige.
Temeer daar er van een methodische rechtswetenschappelijke
opleiding, van een „intellectueelen standquot; in Athene geen sprake
was, behoeft het geen betoog, hoe noodzakelijk het was, dat de
woordvoerders in de volksvergadering althans een diep besef
hadden van hun verantwoordelijkheid, dat zij althans door-
drongen waren van een ernstig streven, het goede te willen.
Door, op lichtvaardige wijze onder den naam van agexri en „al-
gemeene ontwikkelingquot;, hun leerlingen vóór alles bedrevenheid
in de politieke rhetorica bij te brengen, hebben de sophisten
zonder twijfel een categorie van politici helpen aankweeken,

1)nbsp;F. H. Anderson, The argument of Plato, p. 26.

2)nbsp;Prot. 319 A.

Zie B. J. H. Ovink's omschrijving van de vereischten waaraan een
leidend staatsman moet kunnen voldoen (Wijsgeerige en taalkundige ver-
klaring van Plato's Gorgias, 1909, p. 103, 104; Philosophische Erklärung
der platonischen Dialoge Meno und Hippias Minor, p. 20).
cf. Alkibiades 107 D sqq.

voor wie de politiek niet meer was dan een middel om tot aan-
zien en macht te komen. Dat voor de sophisten de politieke
rhetorica bestond in een bloote overreedkunst, een kunstmiddel
om schijn te wekken, een niet op weten (inzien, dat iets waar is)
doch op gelooven (subjectief meenen) berustende overtuiging
te bewerken, vloeit voort uit het rhetorisch karakter van hun
persoonlijkheid. Dit karakter heeft ook buiten de grenzen van
het politieke leven een stempel op het Athene van hun tijd ge-
drukt. De sophisten hebben de suprematie van het rhetorisch-
denken in de hand gewerkt, en zoo sterk bijgedragen tot de ver-
vlakking van het wijsgeerig-denken. Hun subjectivistische,
relativistische leuzen passen volkomen in het rhetorische kader;
zij dekken den rhetor achter een schijnphilosophisch schild;
„datgene is 'waar', waarvan de ééne mensch den andere over-
tuigen kanquot;. Het lijdt geen twijfel, dat deze schijnwijsheid
menigen politieken redenaar in Athene een goed intellectueel-
en moreel-geweten heeft verschaft.

De aldus in schets ontvouwde interpretatie van de sophistiek,
waarvoor de gegevens grootendeels zijn ontleend aan onze voor-
naamste bron, Platoon, is op vele punten, ook op essentieele,
niet in overeenstemming met het oordeel dat de tijdgenooten
zich over deze „ausserordentlich komplizierte Erscheinungquot;
hebben gevormd, — ook niet met tal van aspecten van het beeld
dat Platoon ons overlevert. Het begrip „sophistquot; had, Platoon's
zienswijze buiten beschouwing gelaten, een veel ruimere betee-
kenis dan wij er thans aan mogen hechten. Zocpimrjg beteekent
oorspronkelijk: geleerde, wijze, philosoof.quot;) Platoon's Prota-
goras zegt in den naar hem genoemden dialoog,^) dat de

cf. Theait. 167 A.

2)nbsp;B. J. H. Ovink, Philos. Erkl. d. pl. Dial. Meno und Hipp. Minor, p. 106.

3)nbsp;Daarom kan Herodotos de zeven wijzen (I, 29) en Puthag-oras (IV,
95) sophisten noemen. — Waarschijnlijk zweeft Platoon, wanneer hij in

de Protagoras (312 C) Hippokrates laat zeggen: 'Eyai juév,____ waneQ

lovvofia Uyei, [yyovjuai] xovxov elvai röv rcöv aocpamp;v èmat^juova,
een „etymologische verklaringquot; van het woord aorpiat^g (aocpóg -f- wortel
tax) voor den geest.

316 D sqq.

aoqjiazixr] téxvr] al vanouds beoefenaars heeft gehad. Al geeft hij
het woord sophist hier reeds de praegnante beteekenis, al noemt
hij aan den anderen kant als zijn „voorgangersquot; mannen die zich
achter het masker van noirjaig, reXerai en xgr^a/xcoèiai, yvfivaaxixri,
juovaixij verscholen, toch zal hier waarschijnlijk worden gezin-
speeld, blijkens de opmerking, dat deze mannen gevaar liepen,
qyamp;óvo? op zich te laden, op het vanouds gekoesterde vooroordeel
tegen beoefening van wetenschap en philosophie. De aocpimi^g
geeft in beginsel reeds aanleiding tot odium. Het optreden van
de rondtrekkende beroepsleeraren, de sophisten in engeren,
eigenlijken zin, bracht uiteraard een verscherping in de tegen-
stelling tusschen oocpiaw^g en tdicórrjg^) tot stand. Het gewone
vooroordeel dat uitgaat naar iederen ao(pós werd, waar het de
zgn. sophisten betrof, nog versterkt door een afkeer, speciaal
bij de aristocratie, gericht tegen het beroepsmatig beoefenen
van wetenschap en wijsbegeerte. Naarmate Athene in het
teeken kwam te staan van den drang naar algemeene ontwikke-
ling en men den modernen geest zich van de jongeren zag
meester maken, werd de vijandigheid tegen het (pdoooq)eïv feller.
Zij kreeg meer en meer het karakter van een reactie, gekeerd
tegen een levensbeschouwing die men — met name de conser-
vatieve elementen — verderfelijk achtte voor den staat. De zgn.
sophisten hebben met hun drukke nering en hun instigeerend
optreden tot het ontstaan van deze reactie ongetwijfeld het
meeste bijgedragen. En het is te begrijpen, dat zij zelf een be-
langrijk mikpunt werden van het offensief. Het feit, dat zij
vreemdelingen waren, dat zij de aurea iuventus om zich heen
verzamelden en zich met haar geld verrijkten, dat zij in hun
gedragingen pedanterie ten toon spreidden, dat zij den schijn
wekten, alwetend te zijn, dat zij den naam kregen, specialiteiten
te zijn op het gebied van iuridische en politieke spitsvondig-

cf. Apologia 23 D: td xard ndvtmv ramp;v cpdooocpovvxmv Jtgéxeiga.
cf. Euripides, Medeia, 294 sqq.

2) Een onderscheiding die men vindt bij Isokrates (XIII, Kara ratv
ao(piata)v).

cf. J. Bumet, Greek Philosophy, I, p. 108, 109.
cf. Apol. 20 A, Menoon 91 D.

heid : — dit alles maakte hen bij uitstek verdacht en strekte
tot beschuldiging. Het blijkt evenwel, dat men niet uitsluitend
de zgn. sophisten als „Ie mal du sièclequot; beschouwde. De be-
schuldiging van vrijgeesterij, die Protagoras tot vluchten noop-
te, heeft ook Aspasia en Anaxagoras getroffen; de verdenking
heeft op Perikles gerust. Bovendien: de naam sophist — in de
praegnant-ongunstige beteekenis die men er reeds vanaf het
het midden van de vijfde eeuw aan is gaan verbinden — blijkt
niet uitsluitend van toepassing te zijn geacht op den kring van
beroepsleeraren. Isokrates, die zelf zich voor z'n lessen liet be-
talen en niet als een sophist bekend stond, rekent Parmenides,
Melissos, Empedokles, Platoon onder de sophisten, Xenophoon
Antisthenes, Aristoteles Anaxagoras. In de Nephelai van
Aristophanes is Sokrates een sophist. Waarschijnlijk is de zeer
ongunstige klank dien het woord aocpiati^g gekregen heeft door
het optreden van de zgn. sophisten aanleiding geweest, den
naam in wij deren kring rond te strooien op lieden in wie men
tegenstanders van z'n persoonlijke denkrichting of levensbe-
schouwing (vandaar ook vijanden van het ideëel en stoffelijk
welzijn van de samenleving) zag. In vele gevallen — en daar
zijn mannen als Aristophanes en de door Platoon ®) geschilderde
Anutos voorbeelden van — zal er van een gedocumenteerd ge-
zichtspunt, een beproefden maatstaf, bij het beschuldigen van
sophisterij geen sprake zijn geweest. Wij hebben hier te doen
met een verscherpten vorm van het traditioneele vooroordeel
tegen het (pdoaoqjéïv in 't algemeen. Dit verklaart, waarom de
sophist Sokrates van Aristophanes een vertegenwoordiger is
van de natuurphilosophie [een geestverwant met name van
Diogenes van Apollonia ]. Immers, het fdooocpeïv had voor-

1)nbsp;cf. Aristophanes, Nephelai, 98, 99: ovroi diddoKova, dgyvQiov rjv
T«? did(ö, Myovra vmav xai dixaia xadixa.

2)nbsp;Ook Platoon telt dezen rhetor niet onder de sophisten (cf. Phaidros
278 E sqq.).

Menoon 89 E sqq.

Dat Aristophanes' opvatting ingang vond of althans werd gedeeld,
blijkt uit de formuleering van de beschuldigingen tegen Sokrates bij
Platoon, Apol. 18 B. — De comici zijn overigens, in hun ijver om „den
goeden ouden tijdquot; te prijzen, het meest zorgeloos met het begrip sophist
te werk gegaan. Zoo noemt Kratinos kortweg alle dichters sophisten.

2nbsp;17

heen steeds de natuur betroffen. De leer van Anaxagoras, vooral
ook de omstandigheid dat deze philosoof persoonlijk haar in
Athene verkondigde en daarmede een grooten invloed op zijn
omgeving uitoefende, zal er buitendien sterk toe hebben bijge-
dragen, dat men in de natuurphilosophie iets goddeloos' zag en
omgekeerd iedere uiting van vrijgeesterij met natuurphilosophie
identificeerde. Typeerend is dan ook, dat Sokrates zich [in
Platoon's Apologia^)] moet verdedigen met de woorden:
'Avaiayógov oïsi xarrjyoQeïv.

In het algemeen kan gezegd worden, dat men onder sophist
verstond: nieuwlichter. Daar met dit begrip iiauw verbonden
was de gedachte aan gevaren, door het propageeren van
„modernequot; denkbeelden (vooral onder de jongeren) veroor-
zaakt, werd het meer in 't bijzonder van toepassing gebracht op
hen die als leeraren optraden. Het kernvak van de zgn.
sophisten, de rhetorica, bleef opzichzelf buiten beschouwing.
Wel zag men — dit brengt Aristophanes naar voren — in de
kunstgrepen die zij hun leerlingen leerden (o.a. op het gebied
van de advocaterij) een bewijs van gewetenloosheid, van het
gemis van een ernstige levensbeschouwing. Als een teeken van
gevaarlijke oppervlakkigheid gold ook de voorliefde tot het
disputeeren. Men zag hierin — de meening van Isokrates®)
geeft dit weer — een zucht om de in de traditioneele opvattin-
gen, den vójuog, gelegen „waarheidquot; door een handig, misleidend
gescherm met woorden aan het wankelen te brengen. Dit is de
zin van de beschuldigingen, tegen Sokratesnngebracht, dat hij
ÖEivog Uyeiv ^) zou wezen, dat hij de kunst zou verstaan en be-
oefenen, töv ïjtTco Xóyov xQsiTTco noiéïad'm^). Hand in hand zien we
in Platoon's Apologia de bezwaren samengaan: tegen misbruik

1)nbsp;26 D.

2)nbsp;cf. Sokrates' verzekering 'Eym èk dièaoxalog jusv ovdsvog Jicbnor'
eyevófiriv. (Apol. 33A).

Tig yag ovx av fMarjaeiev afia xal xamcpQov^aeie nQamp;tov fièv rmv
tieqI rag êgidag diargi^óvroiv, oï nQoanoiovvrai fiÈv rijv aXrj'amp;Eiav
^rjTEÏv, evêvg d'êv dgxtj iamp;v znayyeXiiarmv tpEvdij Myeiv èmxEcgovaiv ;
(XIII, 1, 2).
Apol. 17 A.
Apol. 19 B C.

van de redekunst en tegen goddelooze metaphysica. Metaphysici
ziet ook Isokrates in de sophisten. Deze rhetor pur sang ver-
oordeelt de sophistiek om haar „speculatieven geestquot;, haar „ge-
brek aan zin voor de practijk des levensquot;!

Klaarblijkelijk stond het begrip sophist min of meer op losse
schroeven,_liet het veel ruimte over voor persoonlijke interpre-
tatie, ook toen de zgn. sophisten in Athene hun stem hadden
doen hooren. Platoon echter, die in zijn dialogen uitvoerig en
diepgaand den aofpiar^g aandacht wijdt, heeft dit begrip een
vorm en een inhoud gegeven^). Op gezag van hem kunnen wij
een aantal figuren samenvatten in een groep, die wij „dequot;
sophisten noemen, en een bepaalde karakteiistiek aan deze
groep verbinden. Op problemen die uit Platoon's kenschetsing
voortvloeien of niet erdoor worden opgelost is in het voorgaan-
de kortelijk gewezen. Ook op de omstandigheid, dat het
karakter van Platoon's werk het bemoeilijkt, uit de dialogen een
klaar beeld van de sophistiek te reproduceeren. Wij mogen
vooral dit niet uit het oog verliezen, dat ook, ja, vooral Platoon
de sophisten vanuit een persoonlijk gezichtspunt beschouwt.
De stelling die hij tegenover de sophistiek inneemt kan niet
beter worden gekarakteriseerd dan met Eucken's woorden, dat
hij „Weiten gegen Welten hältquot; De ééne wereld is zijn eigene
Philosophie, zijn eigene levensbeschouwing. In dit verband is
het van belang te bedenken, dat wereld van Platoon niet vol-
komen ligt afgebakend ten opzichte van de wereld der sophisten.
„Ihre geschichtliche Notwendigkeit und Wichtigkeit kann nicht
besser bezeichnet werden als durch die Tatsache, dass ihre
Leistungen alle in die Denkarbeit des Sokrates und Piaton ein-
gegangen sind. Deren über alle Zeiten gültige Bedeutung beruht
darauf, dass sie den Blick nicht einfach nach den alten Idealen
zurückwandten, sondern dass sie den Weg, den ihre Zeit durch
den Mund der Sophisten ihnen wies, bis zum letzten Ende ge-

cf. X, 4, 5; XIII, 2, 7, 8.

Xenophoon noch Aristoteles danken wij nieuwe gezichtspunten; de
eerste deelt iets van Sokrates' zienswijze mede, de tweede houdt zich in
het essentieele aan die van Platoon.
®) Die Lebensansch. d. gr. D., p. 21.

gangen sind. Er gibt kein Motiv der Sophistik, das in der
Einheit Sokrates-Platon nicht zur Erfüllung und ausdrücklichen
Ueberwindung kommtquot;.

C) PROEVE VAN INTERPRETATIE.

Platoon legt den interpretator in zake de sophistiek vele
moeilijkheden in den weg, doch zijn werk is een bron van vele
mogelij klieden om ze tot oplossing te brengen. „It is possible
to write on Plato in every age, but it is not possible to exhaust
Platoquot;. Eén van de richtingen die de onuitputtelijke rijkheid
van zijn dialogen het onderzoek, de sophistiek betreffende, wijst
en opent is de bestudeering van de wetmatigheid der betrek-
kingen waarin zijn kenschetsing van de sophisten en de
sophistiek, en opzichzelf reeds het feit, dat hij dit onderwerp
aanroert, staat tot het werk: het werk als orgaan van den
denker en den zegger, als compositie vanlt; den kunstenaar. Welke
plaats, welke rol vervult de sophist of de sophistiek in de
dialogen? In hoeverre geeft, wanneer Platoon hem of haar ten
tooneele voert of ter sprake brengt, de dialoog hem daartoe aan-
leiding, gerekend van philosophisch, zakelijk en compositorisch
standpunt? Welken zin hebben zijn beschouwingen, opmerkin-
gen, schilderingen en beschrijvingen, aangaande sophist of
sophistiek, gezien (ieder geval afzonderlijk genomen) in het
verband waarin zij voorkomen? Op welke punten stemt hetgeen
hij ons, in welken vorm ook, omtrent sophist en sophistiek over-
levert al of niet in de onderdeelen overeen? In welke opzichten
past een mededeeling, beschouwing of karakteristiek al of niet
in het algemeene beeld dat hij ons van de sophisten en de sophis-
tiek geeft? Hoe kunnen eventueel de schakeeringen die wij aan-
treffen worden herleid tot en „verklaardquot; uit het opzet en het
verband van de dialogen of de episoden?

Deze vragen ontleenen haar beteekenis aan het karakter van
Platoon's werk. Dit karakter brengt met zich mede, dat het-

1) J. Stenzel, Piaton Der Erzieher, p. 52, 53.

E. Reich, Plato as an introduction to modern criticism of life, 1906.

p. 8.

cf. p. 1 sqq.

geen Platoon ons omtrent sophist en sophistiek „mededeeltquot; ons
wordt gegeven in den nauwsten samenhang met den „stijlquot; van
den dialoog. Platoon dramatiseert. Doch zijn dialogen zijn aller-
minst de dramatische inkleeding van een philosophisch
„collegequot;. Hun dramatiek is het wezen zélf van Platoon's
lt;pdoao(pia xal naideia. Zijn philosophic incarneert haar psyche
in het Sokratische gesprek, dat in Platoon's phantasie voort-
leeft als een onverwelkbare traditie: met z'n vurige geestdrif-
tigheid, z'n wijsgeerigen ernst, z'n snedige elenctiek, z'n spelen-
de ironie, z'n spanningen tusschen zekerheid en anoQia. Maar
wat voor Sokrates het onmiddellijke was, is toch voor Platoon
het middellijke. De Sokratische dialoog is het door den kunste-
naar Platoon geschapen orgaan, dat uiting geeft aan zijn
roeping als philosoof en als opvoeder. In Platoon's dialogen
heerscht de wetmatigheid van het kunstwerk. Aan deze wet-
matigheid beantwoorden alle elementen van den dialoog, zoowel
in de spheer van het logisch-philosophische en in die van het
mystisch-metaphysische als in die van het dramatisch-
schilderende. Dit beteekent, dat in het philosophisch en
dramatisch procédé iedere kleinste factor betrokken is, d.w.z.
aan een zin, een doel beantwoordt. Het doel, in hoogste instantie
Platoon's cpdoaocpia xal naideia, wordt in het werk ook door
„lagerequot;, dramatische principes bepaald. Het Sokratische ge-
sprek^) is bij Platoon een organisme van uitdrukking en
beelding. Het heeft een voelbaar- en zichtbaarmakende strek-

cf. P. Friedländer, Platon, I (Eidos. Paideia. Dialogos [1928]), p.
185: „Platonischer Dialog spiegelt sokratisches Gespräch. Aber notwendig
unterscheidet er sich von ihm im tiefsten Grunde. Sie tehen einander
gegenüber als Kunstgebilde und natürliches Leben.quot;

2)nbsp;cf. de diep ingaande beschouwing van P. Friedländer, Platon, I, p.
180-198 (hfdst. „Dialogquot;). Voorts K. Justi, Die ästhetischen Elemente der
platonischen Philosophie, 1860, p. 9 sqq.

3)nbsp;cf. P. Priedländer, Platon, I, p. 185: „Platon konnte in seinem Werk
kein Zufälliges duldenquot;.

Wij verstaan hieronder niet uitsluitend den vorm „tweegesprekquot; doch
in 't algemeen het door Sokrates' persoonlijkheid bezielde, levend gemaakte
Platonische geschrift. Zoo kunnen wij ook de Apologia onder de dialogen
rekenen. De Nomoi zijn een adaptatie aan het Sokratische tweegesprek
in den eigenlijken zin.

king. Deze strekking is gericht op de Idee. Platoon is, ook als
dramatisch dichter, geen realist doch een idealist. De drama-
tische wetmatigheid van zijn werk beantwoordt dan ook niet
aan een streven, werkelijkheid te beelden, doch zij is slechts een
species van de wetmatigheid van Platoon's (piXoaocpla teal jiaideia.'^
Zijn werk heeft ten doel de aanschouwelijkmaking van het
wezenlijke dat hij ons te zeggen heeft. De dramatische dispo-
sitie, de facetten van het op Sokrates geïnspireerde gesprek
(Sokratische methode, de kunst van rekenschap eischen, onder-
vragen en weerleggen, de Sokratisch-Platonische ironie) — het
is alles een afj/j.a, waarmede Platoon ons het wezen van zijn
cpdoaocpia en zijn naidda „te kennen geeftquot;. Ovte Xéyei ome xQvmu
alld arifxaivEi: deze woorden van Herakleitos, die zoo dikwijls
van den Delphischen god, op wien zij betrekking hebben, op
Platoon worden overgebracht, gelden diens geheele werk, —
ook ieder stukje dialoog tusschen Sokrates en een partner-
sophist. Sophist en sophistiek zijn in Platoon's werk ook „nur
ein Gleichnisquot;.

Het is een taak, der interpretatie gesteld, de wetmatigheid
van een aanschouwelijkmakend kunstwerk in Platoon's dialogen
te zien. Betreffende ons onderwerp vloeit uit deze taak de
tweede voort, den „inhoudquot; van den tekst los te zien, los te
maken van de wetmatigheden die gelegen zijn in het verbavd
(philosophisch-opzet, dramatische-bouw, literair-aspect van den
dialoog). In beginsel stelt zich deze werkwijze voor oogen: het
aijfia te herleiden tot de werkelijkheid waarin het object voor
Platoon stond. De sophist was voor Platoon iets anders dan hij
is voor Platoon's dramatisch kunstwerk, het zichtbaarmakend
orgaan van Platoon's philosophie. Wie dit zou ontkennen, zou
het karakter van het Platonische werk niet verstaan.

De boven 2) gestelde vragen geven punten aan op de lijn,
waarlangs een onderzoek als het hier bedoelde zich te bewegen
heeft. Opdat de „inhoudquot; van den tekst kan worden losgemaakt

cf. Friedländer, PL, I, p. 189: ......auf Vollständigkeit des Bildes

in irgend einem Sinne erfahrungsmässiger Wirklichkeit konnte dem nichts
ankommen, der in die Tiefe des Wesenhaften strebtequot;,
p. 20.

van het verband, moet eerst worden vastgesteld, waar en in
welk opzicht van een vastliggen-in-het-verband mag gesproken
worden. Van groot belang is het, intusschen te vergelijken wat
Platoon in de verschillende dialogen omtrent sophisten en
sophistiek „mededeeltquot; en dit alles te toetsen aan zijn algemeene

beschouwing en karakteristiek.

* * *

In dit boek stellen wij ons ten doel, een proeve te geven van
de hier gemotiveerde en geschetste wijze van onderzoek, met
betrekking tot tien dialogen van Platoon. Streng systematisch
zullen wij daarbij niet te werk gaan. Iedere dialoog vraagt een
andere wijze van behandeling, temeer daar de stof van ons
onderwerp een zoo verschillende plaats inneemt.

De vraag, in welke volgorde wij de dialogen zullen plaatsen,
is niet van essentieel belang in verband met ons onderwerp.
Daarom meenen wij ons eenvoudig te mogen aansluiten bij een
der meest gezaghebbende canons van den laatsten tijd. Wij
nemen dien van P. Natorp, in wiens werk Platos Ideenlehre
de gekozen volgorde met een diepgaande, zuivere, overzichtelijke
beschouwing der ontwikkeling van Platoon's philosophie zoo
bevredigend harmonieert. In zijn genoemd boek doet Natorp
alleen de hoofdstations aan. Aanvullend plaatsen wij de
Euthuphroon^), op gezag o.a. van M. Croiset®), dicht bij de
Apologia en Kritoon, en wel onmiddellijk achter laatstgenoem-
den dialoog, die in ons boek geen bespreking vereischt. De
Hippias Elattoon, die naar voorschrift van Natorp „gehort in
die nächste nähe des Protagorasquot;^), plaatsen wij vóór dezen
dialoog, ditmaal persoonlijk motiveerend: het kleine werk, waar-
in een sophist een titelrol vervult, vóór het groote. Met Natorp
houden wij echter Protagoras en Gorgias door de Laches, Char-

1)nbsp;Eine Einführung in den Idealismus, 1921 (Zweite, durchgesehene und
um einen metakritischen Anhang vermehrte Ausgabe).

2)nbsp;Zijn twijfel aan de authenticiteit, geuit op p. 39, trekt Natorp in op
p. 525 (Anmerkungen). Hij kent dezen dialoog een plaats toe in elk geval
„in der Reihe der frühen Schriftenquot; (p. 525).

®) Zie Platon, Oeuvres complètes (Collection Budé), I, 1920.

Pl. Id., p. 525.

mides en Menoon gescheiden. Den dialoog Alkibiades I geven
wij, om de drie stukken, die in nauwe relatie staan met het
proces van Sokrates, ongescheiden vooraan te kunnen zetten en
tevens Hippias en Protagoras niet te behoeven scheiden, een
plaats tusschen Euthuphroon en Hippias Elattoon.

^Uit de apocryphe stukken alsmede een aantal dialogen, waar-
van de authenticiteit algemeen sterk betwijfeld wordt, doen wij
geen keuze. Deze laatste zijn: Alkibiades II, Hippias Meizoon,
Hipparchos, Anterastai, Theages, loon, Kleitophoon, Menexenos,
Minoos, Epinomis.

1)nbsp;Tegenover Natorp, die de authenticiteit sterk betwijfelt (PI. Id., p.
526), rekenen wij, met Croiset, Priedländer, Taylor e.a., dezen dialoog
onder de werken van Platoon.

2)nbsp;Onderquot; Platoon's vroegste werken moet hij in ieder geval worden
gerangschikt, cf. M. Croiset (die hem dan ook, in samenwerking met
L. Bodin en P. Mazon, op de tweede plaats stelt in de Budé-uitgave),
Platon, I, p 50: „Par sa forme, 1' Alcibiade dénote un art qui se cherche
encorequot;.

I. APOLOGIA SOKRATOUS.

Platoon's Apologia van Sokrates is in wezen een verheer-
lijking van het leven in de philosophie, een lofrede op Sokrates,
een leerrede voor ons. In haar kwaliteit van verdedigingsrede
beoogt zij meer in 't bijzonder het ontzenuwen van de ver-
denking die men jegens Sokrates koestert, van de beschul-
digingen die tegen hem zijn ingebracht.

Hoofdzakelijk sproten de moeilijkheden waarin Sokrates was
gewikkeld geworden hieruit voort, dat hij cp één lijn werd ge-
steld met de sophisten. ^y Een zeer belangrijk punt in het betoog
dat Platoon hem in den mond legt moest dan ook wel zijn de
weerlegging van deze opvatting.

In den tekst van de beschuldigingen en van de aanklacht
vinden wij het feit uitgedrukt, dat men Sokrates voor een
sophist aanzag. Zeer waarschijnlijk immers werden natuur-
philosophische speculaties (^rjramp;v ra re vn6 yfjg xal ovqamp;viü)
kortweg als sophisterii beschouwd. Het rov tjTTco Xóyov xgektco
^oiéïaêai, een kunststuk dat bij Aristoteles®) op naam van
Protagoras staat, behoort zéker op het gebied der sophisten

cf. 30 C: ...dv^aeaês axovovxeg. 30 D: ...noXkov èéco èya) vneQ
SfMvtov anokoyéïaêai, ...aXXa vneq vfimv.

cf. P. Natorp, PL Id., p. 11: ......man hatte Sokrates ihnen gleich-

gerechnfit, man hatte ihn, als Erzsophisten, büssen lassen, was in den
Augen der guten Patrioten diese ganze Sippe verschuldetequot;.
19 B C.

quot;) 24 B C.
cf. p. 17, 18.

®) Rhet. B 24, 1402 a, 23. Platoon vermeldt het nergens met Protagoras'
naam erbij.

thuis. Wat betreft het êeovg ovg fj nókg vofxiCei ov vojutCeiv:
eensdeels zal dit in verband gebracht zijn met de beoefening
van („sophistischequot;) goddelooze metaphysical), anderdeels zal
hier in 't bijzonder gedacht zijn aan het dai^ióviov van Sokrates ®)
(er is dan ook sprake van exsQa daifióvia xaivd). Het zeer voor-
name punt der aanklacht, dat Sokrates zijn denkbeelden in een
kring van leerlingen (jongeren: xovg véovg diacpêeiguvcaj ver-
brej . ^xac uk/.ovi xa avcd xavxa êiddaxmv), identificeert hem vol-
ledig met lt;;en sophist.

Alleen het laatste punt geeft Platoon aanleiding, Sokrates het
hem ten laste gelegde te doen afwentelen op de sophisten.
Sokraifi,, verwerpt de beschuldiging, dat hij zich met natuur-
philosopnische beBchouwingen in het openbaar zou hebben in-
gelaten, net een eenvoudige doch besliste ontkenning. In
't geheel niet weerlegt hij het puni der beschuldiging: xdv fjxxm
Xóyov xQetxrco noieiaêai. Even duidt hij aan, dat het tot de dingen
behoort, die men voor de leus allen cpdoao(povvxeg voor de voeten
werpt. ®) Blijkbaar stond voor Platoon deze uitdrukking niet in
direct verband met Protagoras en de sophistiek.«) De verden-
king van ongodsdienstigheid zegt Sokrates toe te schrijven aan
het feit, dat me», hem met Anaxagoras vereenzelvigt.'') Op de
beschuldiging echter, dat hij als leeraar zou optreden, reageert
hij door te wijzen naar de sophisten.

Het dièóaxejv v^aarvan zijn aanklagers spreker, bep^iali. hij

cf. C. Ritter, Platoon, I, p. 30: „Und eben dieses Ziel ist es, was ds-j
Lehrer der Rhetorik als höchstes in Aussicht stellen: 'die schwächere Sache
zur stärkeren zu machen'.quot;

cf. het over Anaxagoras en de „sophistenquot; gezegde op p. 18. cf. 23 D.
cf. Euthuphroon SB.

*) 19 C, D. (Niet zou hij, volgens Phaidoon 96 A en Xenophoon, Apo-
mnem. I, 6, 14, mogen ontkennen, dat hij in z'n jeugd der geschriften der
natuurphilosophen ijverig heeft bestudeerd).

s) 23 D. cf. p. 16 sqq.

6) cf. p. 25, noot 6. O. Apelt (Apologie des Sokrates und Kriton,
übersetzt und erläutert, 1919, p. 64) is de meening toegedaan, dat zij zeer
algemeen was geworden, ........zum Schlagwort, nicht bloss für die Sophis-
tenkunst, sondern für das ganze Arsenal der Advokatenkniffe in der ge-
richtlichen Praxisquot;.
26 D. cf. p. 18.

nauwkeuriger als naièeveiv xal xgyuata ngaxreaêai^) Daar heeft
' hij zich nooit op toegelegd. Ironisch zegt hij, dat het mooi zou
zijn indien hij werkelijk in staat ware de menschen op te voeden,
zoals Gorgias, Prodikos en Hippias dat kunnen. Zij trekken
van stad tot stad en krijgen de jongelieden, die om niet kunnen
luisteren naar wie ze willen, er toe, hun lessen te volgen tegen
betaling en hun dan nog dank te zeggen bovendien. Apart noemt
hij een aoipó? uit Paros, die in de stad vertoeft. Het is, zooals
in het verhaal, waarvoor hij wordt te pas gebracht, uitkomt: de
sophist Euenos. Komisch legt Sokrates den nadruk op de
„financieele zijdequot; van het onderwijs der sophisten. Hij ver-
haalt, hoe Kallias,^) die dezen sophist als den aangewezen
leeraar in de avêgmnlvrj xal nokxix^ agex-q voor zijn twee zonen
beschouwde, op zijn (S's) vraag, wie hij is en waarvan-
daan hij komt en hoe duur zijn lessen zijn, ®) het laconieke
antwoord gaf: 'Evtjvog, Ildgm, nèvxe fivamp;v'.^) Sokrates prijst

1) 19 DE.

Misschien wordt Protagoras niet genoemd omdat hij reeds overleden

was.

3) Hij komt verder bij Platoon voor in de Phaidros (267 A) en de
Phaidoon (60 D sqq). Op de eerstgenoemde plaats maakt Sokrates „non
sine irrisionequot; (commentaar van Stallbaum) van hem gewag als uitvinder
van rhetorischeen als maker van metrische nagayjóyoi; ook daar
heet hij een aoqjóg. In de Phaidoon introduceert Platoon hem „nicht ohne
einen ironischen Beigeschmackquot; (commentaar van Apelt) als dichter;
schertsend vraagt hier Sokrates: 'ov (pdóaorpog Evrjvog;'

De rijke zoon van Hipponikos. In de Protagoras is hij 's sophisten
gastheer. Hij zou al z'n geld aan de sophisten zijn kwijt geraakt.
Meewarig klinkt het op onze plaats (20 A): „een man die den sophisten
meer betaalde dan al de anderen te zamenquot;.

®) J. M. Fraenkel en P. Groeneboom (Plato's verdedigingsrede van
Sokrates, 1920, p. 22) vestigen er de aandacht op, dat Sokrates bij zijn
„met ironische gretigheidquot; gedane vraag het belangrijkste punt op de
derde plaats stelt.

®) Het salaris is opvallend klein, vergeleken bij hetgeen andere sophisten
vroegen. Diogenes Laërtios (IX, 52) deelt mede, dat Protagoras (van
Wien dan ook in de Menoon [91 D] gezegd wordt, dat hij meer geld ver-
diende dan Pheidias) honderd mina's rekende. Gorgias vorderde volgens
Suidas eenzelfde som. Dat de tarieven echter verband hielden met den aard
en het onderwerp van de lessen, zou men mogen opmaken uit de Kratulos,
394 B C, waar Sokrates „lepidequot; (commentaar van Stallbaum) betreffende

dien man gelukkig, indien hij werkehjk ê/xfiEXmt^) les geeft.

' Ironisch wordt, zooals wij zien, de nadruk gelegd op het feit,
dat de sophisten hun „geestelijke^^waarquot;-in geld'omzetten. In
het tekstverband dient deze episode (19 D—20 C) om aan te
toonen, dat in plaats van Sokrates de sophisten als bibamamp;loi
optreden. Het criterium is de kwestie of het onderwijs gratis
of tegen betaling wordt ge^ven. Tevens bereidt Platoon, door
te herinneren aan den baatzucht van de sophisten, dramatisch
de vraag voor: „maar, Sokrates, wat hebt gij dan in de oogen
van de menschen misdaan, dat zooveel laster omtrent u wordt
uitgestrooid?quot; Meer dan eens wijst Sokrates op zijn'^onbaat-
zuchtigheid, die blijkt uit het feit, dat hij nooit van iemand be-
taling vergde. „Zelfs mijn aanklagers durfden niet zoo ver te
gaan in hun onbeschaamdheid, dat zij onder getuige zouden
beweren, dat ik ooit een belooning kreeg of vroeg.quot; Zonder 'n
zweem van sarcasme, doch met aandoenlijken ernst zegt hij:
quot;Ixavdv yaQ, oï/nai, sym naQS%o^ai xbv ^aQXVQa óg akr/êi] Myco, xrjv
neviav'

Maar ook een diepere tegenstelling die er tusschen Sokrates
en de sophisten bestaat komt tot haar recht. Het naideveiv van
de sophisten betreft de avêgcomv?] xal nolmxri agetij^) Sokrates
bezigt dit begrip in den strengen zin van: dgex-j van den mensch
als individu en als lid van de gemeenschap. ®) Daarom zegt hij
ironisch bescheiden, de sophisten te benijden. Als het waar is,
dat de sophisten aQsxij (in den strengen zin) kunnen onder-

Prodikos een nevxrjHóvxdÖQaxfiog èntdsiiig van een dQaxfiiaia èmd.
onderscheidt. Wellicht stelt Platoon Buenos' tarief zoo laag om het
comische effect te verhoogen, cf. de volgende noot.

1)nbsp;„Ons 'goedkoop' geeft het woordspel ongeveer weerquot;. (Fr. en Gr.,
Pl.'s verded. v. Sokr., p. 23).

2)nbsp;20 C: el fi/ri xi êngaxxeg aXXóïov ^ ol nokM. Hier schemert naar
voren de onderscheiding van ao(piaxijg en Idimxfjg. cf. p. 16, 56, 57.

3)nbsp;31 C.

4)nbsp;20 B.

5)nbsp;Men zie nl., dat hij hier spreekt van xaXbg xayaêóg xr]v ngoaijxovaav
OLQExrjv. Misschien herinnert Platoon met de uitdrukking 'amp;vêQ. x. nokk.
ag' opzettelijk aan de terminologie van de sophisten. cf. Prot. 318 E 319 A:
EvfiovUa jiegl xamp;v olxe'mv xai tzbqI xamp;v xijg nóXemg (daar wordt dit
kortweg noXixixrj téxvt] [agex^] genoemd).

wijzen, d.w.z. de ênioT7jiu.t] waarin de ageti] bestaat van buiten
kunnen inbrengen, dan moeten zij i) volgens Sokrates wel een
bovenmenschelijke wijsheid ffisiCco nvd f xm' avêgmnov aocpiav)
bezitten. Zijn eigen wijsheid kwalificeert Sokrates daarentegen
als avamp;Qcomvt] oocpia. Hij stelt haar discreet onder de hoede van
den doöï^hairephoon geraadpleegden god te Delphi. Waann
zij bestaat heeft hij door zoeken zelf gevonden. Zij blijkt te zijn:
de overtuigdheid van niet-te-weten. Haar tegengestelde is:
meenen te weten wat men toch niet weet.

Hoewel Platoon deze tegenstelling ontwikkelt uit een verge-
lijking tusschen Sokrates en de sophisten, brandmerkt hij toch
voorts niet laatstgenoemden als de èoxovviei; aocpoi elvai /u^ ovres.
De categorieë\i van personen die hiertoe, blijkens de resultaten
van Sokrates' vraaggesprekken, behooren zijn: de politici, de
dichters en de handwerkslieden.^) De beroepsleeraren worden
in dit verband niet genoemd. Men verlieze niet uit het oog,
dat Sokrates wil aantoonen, waarom hij bij verschillende
groepen der burgerij in kwaden reuk is komen te staan. Zijn
(dvêgojmvrj) aocpta is daarvan de oorzaak. Zijn doxocritische
interviews wekten ergernis, omdat de menschen daarbij werden
aan de kaak gesteld, de jeugd daardoor werd verlokt om hem
na te doen, en men den indruk kreeg, dat Sokrates zelf datgene
wist waarvan hij een ander overtuigde, dat deze het niet wist
— dat hij dus zélf een aocpó? is. ®)

De tegenstelling met de sophisten is in dit betoog teloor ge-
gaan. Even duidt Sokrates aan, hoe het komt, dat men hem
voor 'n aoq)Ó5 (en dus voor een soort van sophist) houdt. Doch

ovToi... ovg agn êXsyov (20 DE).-
2) Deze groepen correspondeeren met Sokrates' aanklagers die haar ver-
tegenwoordigen. cf. 23 E 24 A.

Niet geheel juist dan ook schrijft P. Shorey (What Plato said, 19342,
P- 81): „his discovery that his wisdom was only the absence of the false
conceit of knowledge that his questions laid bare in the Sophists, the
politicians, the poets, the artisans of Athensquot;, cf. P. Friedländer, PL I,
p. 167: „Am schärfsten muss der Zusammenstoss mit den zünftigen Weis-
heitslehrem sein, die in der Apologie nicht genannt sind.quot;

'Eydi... dl' ovdsv alV fi diä aowiav uvd tovxo tö ovofia k'axvxa
lt;20 D).

®) 22 E sqq.

doordien hij de opinie van ol noXXoi verachtelijk verklaart,
neemt hij in zekeren zin met zijn zelfverdediging ook de
sophisten in bescherming tegen de aanvallen van den grooten
hoop.

Nadat hij bpven de beschuldiging heeft weerlegd, dat hij als
didaaxaXoi; ZOU optreden, reageert Sokrates voorts op het hem ten
laste gelegde punt, dat hij de jongeren op het verkeerde pad
zou brengen®) (èiacpd'e'iQeiv). Deze beschuldiging wentelt hij niet
af op de beroepsleeraren, doch eenigszins wordt zij op Meietos
zelf teruggekaatst, die door Sokrates gedwongen wordt, er voor
uit te komen, dat hij zich nooit om de opvoeding van de véoi
bekommerd heeft, er zelfs nooit over heeft nagedacht.

Het gesprek met Meietos tipt reeds aan het probleem, dat
voor Sokrates-Platoon gelegen is in de tegenstrijdigheid: agex'^
is EJim-^fxrj X zij kan niet „onderwezenquot; worden. .

De sophisten zijn in de Apologia de lieden die, in tegenstelling
met Sokrates, er hun beroep van maken, als leeraar op te
treden. Het zijn: Gorgias, Prodikos, Hippias en Euenos. Dat
zij honorarium vragen voor hun lessen, is een feit waar Platoon
m.et ironischen nadruk den vinger op legt. De tegenstelling die
hun handelsgeest vormt met de onbaatzuchtigheid van Sokrates
krijgt een dieperen grond in de omstandigheid, dat Sokrates
in dienst staat van een god, d.i. van een roeping. Zijn
cpdoaoqjÉlv is een dienen van de menschheid. ®) Daarom biedt hij
ieder, rijk en arm, de gelegenheid, hem te vragen en te ant-
woorden. ®)

28 AB. cf. Kritoon 44 D. cf. echter ook Nomoi XII 950 C, waar den
staten wordt aanbevolen, „auf den guten Ruf bei der grossen Masse
besonderen Wert zu legenquot; (vertaling v. Apelt).

2)nbsp;24 C. sqq.

3)nbsp;cf. P. Natorp, PI. Id., p. 13: „der Kontrast zwischen beiden Motiven
ist____fühlbar vorhanden, aber er ist nicht ausdrücklich hervorg'ekehrtquot;.

•1) cf. 28 E, 29 D, 30 A, E, 31 A, 33 C. In 23 C spreekt Sokrates van
{^eov XaxQeia.

5) cf. J. Bumet (Greek Philosophy, I, p. 218), die zegt, dat voor Platoon
de philosophie „the service of mankindquot; is.

«) 33 A B. „Een houw op de sophistenquot;. (Fr. en Gr., PL's verded. v.
Sokr., p. 49).

De sophisten beweren, hun leerlingen ageTr] (ävamp;Qmmvrj aai
nohnxfj) te onderwijzen, blijkbaar zelf in het bezit zijnde van
een bovenmenschelijke aoqjia. Sokrates daarentegen dringt er
slechts op cum^), boven alles voor de ziel te zorgen, onco? óg
agtoTfj ëarai.^).

Gewezen zij op hetgeen Sokrates in 33 B zegt: „omdat ik
geen bepaald onderricht fiudê?]/xaj toezeg of geef, draag ik geen
verantwoordelijkheid, ehe xig xe^ozog yiyverai elre juij.quot; Daar het
^dêt]jua, hier bedoeld, uitsluitend de agsrij kan betreffen, moet
deze opmerking wel speciaal aan het adres van de sophisten
gericht 'zijn, die immers pretendeeren, hun leerlingen tot
„goedequot; burgers te maken.Dat ook het feit, dat betaling voor
het onderricht geëischt wordt, moreele verantwoordelijkheid op
den leeraar zou laden, blijft hier buiten rekening. In de
Gorgias^) echter komt, zij het indirect en in ander verband,
naar voren, dat het salaris geacht wordt een materieel equiva-
lent te zijn van hetgeen de leerling van (door) zijn leeraar
ontvangt (wordt). Min of meer schertsend zegt Sokrates daar:
„het is absurd, indien de sophist van zijn leerling tegen diens
v/il honorarium vordert; immers, wanneer de leerling niet het
verschuldigde wil betalen, is hij blijkbaar niet door het onder-
richt èixaiog geworden, en hebben de lessen dus geen doel ge-
troffen. Eigenlijk behoeft de sophist in 't geheel niet betaling
te conditionneeren; een leerling die 'goed' geworden is zal uit
zichzelf de weldaad van zijn meester vergoedenquot;. Vrijwel in
overeenstemming met deze zienswijze verklaart Platoon's
Protagoras, ®) dat hij de bepaling van het honorarium, indien
zij niet met zijn tarief accoord gaan, aan de schatting (onder
eede) van zijn leerlingen overlaat.

Aan de boven geciteerde overweging van Sokrates in de
Gorgias herinnert zijn argument in de Apologia, ®) dat hij door

ndêmv, 30 A.

30B.

cf. p. 59, noot 9.

519 C, D; 520 C, D.

Prot. 328 B, C.

25 C sqq.

de jongeren op het verkeerde pad te brengen zichzelf nadeel
zou berokkenen, daar het immers tot schade strekt, te moeten
leven tusschen verdorven lieden. Het spreekt vanzelf, dat deze
redeneering ook ten opzichte van de sophisten moet gelden —
tenzij men hen hierom zou willen uitzonderen, omdat zij
rondtrekkende leeraren waren, die zelden de slechte gevolgen
van hun onderricht persoonlijk behoefden te ervaren.

Tenslotte zij gewezen op het begin van de Apologia, waar
Sokrates ontkent, dat hij, naar zijn aanklagers waarschuwden,
deivos Uyeiv zou zijn. Alleen wanneer men met dit praedicaat
hém betitelt, die de waarheid spreekt, wil Sokrates een rhetor
heeten.

Al brengt de uitdrukking dsivos Uyeiv ons daartoe in de ver-
leiding, wij behoeven hier toch niet aan een zijdelingschen
schimp aan het adres der sophisten te denken. Het geldt hier
vooral de tegenstelling tusschen opgesmukte leugen en simpele
waarheid. Sokrates heeft de redevoeringen op het oog, die zijn
aanklagers voor de rechters gehouden hebben. Overigens wordt
hier wel reeds gemarkeerd het verschil tusschen den Sokrati-
schen en den rhetorischen stijl. Den laatste vertegenwoordigen,
zooals wij in de Gorgias nader zullen zien, de sophisten en de
rhetoren evenzeer. Te beginnen met de Hippias en de
Protagoras zien wij Sokrates tegenover den sophist staan als
de dialecticus. In de Apologia verhoudt hij zich tot den rhetor
als de man die elxfj spreekt in woorden die hem voor den mond
komen (door het hart worden ingegeven).®)

1) cf. Prot. 312 D, waar de sophist genoemd wordt een èniaTdrtjg
rov jtoirjaai deivov Xéysiv.

Min of meer doen dit blijkbaar Fraenkel en Groeneboom, wanneer
zij bij 17 AB aanteekenen: „Maar voor zijn (sophistische) knapheid als
spreker te waarschuwen is toch al te gek!quot; (Pl.'s verded. v. Sokr., p. 16).
Zie echter ook p. 18 van ons boek.

®) 17 BC.

11. EUTHUPHROON.

De Euthuphroon, een dialoog waarvan het tooneel is nsgl x^v
rov ^aadsmg atodv^), staat in nauwe relatie met het proces van
Sokrates. Ook in dit werk verdedigt Platoon zijn meester, in 't
bijzonder tegen Meietos' aanklacht, volgens dewelke Sokrates
zich schuldig zou hebben gemaakt aan xaivoto/neïv negl xa êsïa.^)

In 't begin van den dialoog wijst Sokrates er wederom op, dat
men hem voor een diddoxaXog aanziet, — en wel voor een zeer
gevaarlijken, daar hij den schijn heeft van uit menschlievend-
heid (vjcö cpdavêgmnlag) kwistig iedereen te vertellen wat hij
weet, niet alleen zonder loon te vragen (avev fiiaêovj, doch zelfs
gaarne bereid, geld toe te geven, als men maar naar hem
luisteren wil. Iemand mag, zoo oordeelen de Atheners, deivóg
zijn, mits hij zijn ao(p(a niet als een leeraar aan anderen mede-
deelt. In dit laatste geval verwekt hij (pêóvog of hoe men het
anders noemen mag.

Uit dezen passus komt naar voren, dat men, wat de sophisten
betreft, vooral bezvi'aren moet hebben gehad tegen de ver-
breiding die zij als leeraren aan hun denkbeelden gaven. ®) De
traditioneele afkeer, rrekoesterd tegen het (pdoaoqjeiv in 't
algemeen, geraakt hier op den achtergrond.

Op de in de Apologia open gebleven vraag, hoe men Sokrates
als een öièdaxaXo? kon beschouwen, terwijl het toch evident was,

2A.

2)nbsp;Apol. 24 BC.

3)nbsp;cf. 3B.
3D.

®) 3 C, D.

Cf. p. 18.nbsp;.nbsp;,

dat hij nooit betaling vroeg, wordt thans een antwoord gegeven.
Platoon bekijkt het feit, dat Sokrates geen geldelijke vergoeding
eischt, ironisch door de oogen van de Atheners aldus: hij is
erger dan een gewone beroepsleeraar; hij lijdt aan een soort
van „didascomaniequot;, een ziekelijke en gevaarlijke neiging om
zijn wijsheid over een ieder uit te gieten, i) en gaarne getroost

hij zich zelfs geldelijke offers voor dien lust.
-- #

sxxexvfiévcog navxl dvógl Myeiv (3D).

III. ALKIBIADES.

Platoon's hoofddoel in de Alkibiades is, het heil der in zelf-
kennis gegronde aaxpQoavvt] tegenover het verderfelijke van de
onkunde en de slaafschheid der regeerende politici te stellen.
Uiteraard vervult een belangrijke plaats in den dialoog de vraag,
Waarin de dgsr-tï-èmaT^jut] van den staatsman bestaat.

De afbrekende critiek op het meerendeel der politici^)
herinnert aan het vernietigend oordeel over de bekende staats-
lieden in de Gorgias. In de Alkibiades wordt een zekere uit-
zondering gemaakt met Perikles. Naar aanleiding van één punt
trekt Sokrates echter ook zijn kundigheid in twijfel: hij kon
anderen zijn aocpia niet mededeelen.

Dit laatste is een geliefkoosd argument van Sokrates-Platoon.
In de Protagoras en in zekeren zin ook in de Menoon laat
hij de omstandigheid, dat mannen als Perikles anderen niet
konden bekwamen in hun eigene agsx^, als bewijs gelden, dat de
(nohrixr]) ageitj niet onderwezen kan worden. In de Alkibiades
wil hy hierdoor aantoonen, dat een Perikles als staatsman
feitelijk geen ao(pla bezat. Als tegenstelling noemt Sokrates
Zenoon, die voor honderd mina's Puthodoros ®) en Kallias (zoon
van Kalliades) wüs en beroemd (aoqgt;ÓQ re xal èXXóyijuos) maakte.

Wij zien hier, hoe een niet-sophist als een sophist les geeft

118 B (^rreiv Jigog ra nohrixd nplv naièevamp;nvai).
515 D sqq.
319 E, 320 A.
93 A sqq.

Hij wordt ook in de Parmenides als Zenoon's eraÏQog genoemd
lt;126 BC). Volgens 127 C logeerde Zenoon bö hem.

voor geld, , en blijkens het genoemde resultaat van het onder-
richt in den geest van de sophisten-^) Met een soortgelijk
spottend accent als waarmede Platoon in de Apologia®) het
salaris (van vijf mina's) tot een „liwalificatiequot; van het onderwijs
van den sophist Euenos maakt, wordt hier de (duurdere)
metaphysicus-dialecticus Zenoon naast zijn tarief gezet. Dat
Platoon Zenoon schertsend aanvoert, blijkt ook uit zijn ver-
klaring, dat de beide leerlingen „wijs en beroemdquot; werden; deze
praedicaten immers passen op Kallias slechts ternauwernood,
op Puthodoros in 't geheel niet.

Zonder zin vergelijkt Platoon evenwel Perikles en Zenoon niet.
Er is een parallel te trekken tusschen deze plaats in de
Alkibiades en het gesprek van Sokrates en Anutos in de
Menoon. ®) Ook daar wordt geconstateerd, dat er naast de
groote mannen, die niet pretendeeren leeraren in de dpet^
te zijn en deze dan ook niet kunnen onderwijzen, lieden bestaan,
die er hun werk van maken, anderen hun ao(pia bij te brengen.
Het zijn de beroepsleeraren, de sophisten. Dat zij geld voor hun
lessen vragen, is opzichzelf beschouwd redelijk en het strekt
zelfs tot vertrouwen. ®)

In de analogie met deze plaats in de Menoon bezien, heeft
het ook een beteekenis, dat Sokrates-Platoon nadrukkelijk ver-
meldt, dat Zenoon voor zijn onderricht een som gelds ontving.

Het honorarium stemt juist overeen met hetgeen Protagoras en
Gorgias vroegen, cf. p. 27, noot 6.

Ook Protagoras maakt zijn leerlingen aocpóg (Prot. 310 D) en èXHóyifiog
(Prot. 316 B). cf. p. 55, 56.

8) 20 B. cf. p. 27.

4)nbsp;Stallbaum teekent bij deze plaats aan: „nee deest in ipsum Zenonem
aculeus, quem a discipulis mercedem exegisse non sine causa comme-
moraturquot;.

5)nbsp;90 C sqq.

6)nbsp;cf. 90 C D.

IV. HIPPIAS ELATTOON.

In dezen dialoog zien wij nu voor het eerst, dat Sokrates in
debat treedt met een sophist. Het is Hippias van Elis, die in de
A])ologia^) naast Gorgias en Prodikos als opvoeder wordt
genoemd.

Het philosophisch opzet van Platoon in de Hippias is, het
absurde feit te belichten, dat, aangezien elke „goedequot; handeling
op èmax'^fA.ri berust, theoretisch de wetende alrjê^g even „goedquot;
is als de wetende yjevd^g. In de aporia, waarin de gesprekvoer-
ders geraken, is onuitgesproken de ontdekking gelegen, dat de
ênia^juf] waarop de dgerij berust geen bloot theoretisch weten
kan zijn, doch dat zij een ethisch weten is.

Heeft, in het licht van deze gedachte beschouwd, het een
diepere beteekenis, dat Sokrates' partner een sophist is, voor
Wien immers de opvoeding tot ägsrij louter uit een bijbrengen
Van theoretische en technische kundigheden en bekwaamheden
bestaat, aan den anderen kant moet worden geconstateerd,

19 E.

cf. F. H. Anderson, The argument of Plato, p. 26: „Education, they

(de sophisten) say, is technical training; this training is...... conterminous

with the sum of technical accomplishments for Hippiasquot;. cf. p. 14. cf. C.
Ritter, Platon, I, p. 306: „Die Menge lässt sich durch das vielseitige
Wissen und die Gewandtheit der Sophisten imponieren. Sokrates aber zeigt
nun, zum Schrecken des gewöhnlichen Philisters und zum Aergemis der
sophistischen Lehrer, zu welchen Folgerungen jener sophistische Grund-
satz führe: je gebildeter, desto besser, sittlicherquot;.

P. Friedländer (Platon, II [Die Platonischen Schriften, 1930], p. 144,
145) ziet aldus een diepere relatie tusschen den sophist en Sokrates:
„Hier geht es um die sophistische Grundhaltung überhaupt, das Pseudos,
und auf der andern Seite steht die sokratische Existenz mit ihrem

dat de figuur Hippias geen noodwendig element -is in het
dialectisch procédé van dezen dialoog.

Slechts met het onderwerp dat het uitgangspunt van de
discussie is staat Hippias in een onmiddellijke betrekking.
Homeros is de geliefkoosde stof van zijn voordrachten, i) Een
noodzakelijke grondslag voor het eigenlijke gesprek is dit begin
niet, doch het is „sehr glücklich gewählt. Sokrates analysiert
nämlich gewisse von Hippias vollzogene ethische Qualifi-
zierungen bestimmter individueller Personen. Solche Wertschät-
zungen des Seelenlebens in uns selbst und in unseren Mit-
menschen pflegen wir unaufhörlich mit grossem Selbstverti'auen
und grosser Sicherheit zu vollziehenquot;. 2)

Reeds in het begin openbaart zich de tegenstelling tusschen
den sophist en Sokrates, de tegenstelling die een belangrijk
motief is in dezen dialoog en die wij vdan ook op verschillende
punten kunnen aanwijzen. In hoofdzaak wordt zij uitgedrukt in'
het wezensverschil tusschen beide partners, het „Selbstver-
trauenquot; en den eigendunk aan den kant van den sophist, de
cri tische onzekerheid en de bescheidenheid van Sokrates aan
de andere zijde. Nauw verwant met deze tegenstelling is die
tusschen den rhetor en den dialecticus.

Hippias heeft juist een van zijn schitterende epideictische
voordrachten gehouden, omgeven door een groot en bewonde-
rend gehoor. Aan Sokrates is deze rhetorische spheer vreemd.
Hij houdt niet van lange redevoeringen. De menschenmenig-
te®) benauwt hem. En wat het onderwerp van Hippias' voor-

Abzielen auf das wahrhaft Seiende, das Agathön, das nirgends genannt,
doch immerfort von fem in den Blick genommen wird, das, wenn man es
hätte, aller Eätsel Lösung wärequot;.

cf. M. Croiset, Platon, I, p. 24: „Selon l'usage du temps, il moralisait
volontiers dans ses conférences au moyen d'exemples empruntés aux poètes
nationaux, surtout à Homèrequot;.

2) B. J. H. Ovink, Philos. Erkl. d. pl. Dial. Meno und Hipp. Minor, p. 135.
®) Zie hierboven het citaat uit het werk van Ovink.

cf. Alkib. 106 B.
®) dxkoç, 364 B.
38

dracht betreft: het houden van verhandelingen over dicht-
werken beschouwt hij als een onvruchtbaren en armelijken
arbeid. Poëzie is voor hem in zekeren zin een doode materie.®)

Hij aarzelt dan ook. Slechts door bemiddeling van een derden
persoon, Hippias' vereerder Eudikos, nadert hij den sophist.
Eudikos overbrugt als het ware de kloof die de beide hoofd-
figuren scheidt.

Hippias, die aan den anderen kant te hoog verheven is om
zonder tusschenpersoon tot Sokrates te komen, staat toe, dat
deze hem naar aanleiding van zijn epideixis vragen stelt- Voor-
loopig blijft hij nog op zijn terrein. Het behoort immers tot zijn
gewoonten, dat hij zich (in volksverzamelingen) beschikbaar
stelt als vraagbaak, met de pretentie, op iedere vraag een
antwoord te weten.quot;) Doch ook dit gedeelte van zijn gebied moet
hij prijsgeven. Sokrates dwingt hem tot een streng tweegesprek.
En ook zijn Homeroskennis moet de sophist laten varen:
^anóxQivai xoivfj vjiÈq 'Ofi'^QOv te xal aavxov'.

De overgang van den sophist-rhetor Hippias naar het terrein
van den dialecticus Sokrates vertegenwoordigt de dramatische
zijde van den dialoog. De trotsche zelfbewustheid van Hippias
wordt ontzenuwd. Daartegenover blijkt Sokrates, wanneer het
gesprek zich om Homeros beweegt, de materie van zijn partner
niet minder goed dan deze te kunnen hanteeren. ®) Zelfs z'n ge-
heugen doet kennelijk niet voor dat van den mnemotechnicus
Hippias onder. '•)

1) Zie Prot. 347 C.

cf. 365 CD: „Laten wij van Homeros nu maar afstappen, daar het
onmogelijk is, hem te vragen, rt noxe vomv xavxa êjioiijaev xd enr}quot;.
cf. Phaidros 275 D, waar het geschreven woord in het algemeen voor
dood wordt verklaard: het gelijkt een aefivamp;g zwijgende schilderij, die
slechts schijnbaar leeft.

cf. de tot Hippias gerichte vraag van Eudikos, 363 C.

4) 363 C D, 364 A.

B) 365 D.

8) 364 D, E, 369 E sqq. P. Priedländer (Platon, II, p. 138) merkt op, dat
Sokrates nog eens op het gebied der Homeros-interpretatie terugkeert,
„gleichsam um zu zeigen, dass er sich auch dort mit der Virtuosität des
Sophisten zu bewegen wisse.quot;

■') Zie Sokrates' citaten uit Homeros, 370 A sqq.

Uit het dramatisch opzet vloeit voort, dat de pedanterie en
de pretentie van den sophist sterk vs^orden gemarkeerd. Zuiver
dramatisch is de ironie, waarmede Sokrates zelf zijn partner lof
toezwaait.^) Wat den inhoud van zijn lofspraak, alsmede de
bekwaamheden die Hippias zelf zich toekent betreft: hier kan
de vraag gesteld worden, in hoeverre dit beantwoordt aan het-
geen ons overigens omtrent Hippias en de sophisten is over-
geleverd.

Dat Hippias zich in 't openbaar laat ondervragen, bewerende,
nooit een antwoord schuldig te zijn gebleven: het stemt overeen
met hetgeen de Platonische Kallikles omtrent Gorgias vertelt
en Sokrates in de Menoon over dien sophist mededeelt.

Onmiddellijk naast deze antwoordkunst noemt de sophist zijn
bedrevenheid om naar believen van het publiek over een wille-
keurig punt van de stof, die hij voor een epideixis heeft inge-
studeerd, een voordracht te houden. Dit bravourstuk hangt
nauw samen met de kunst, een rhetorische rede over een be-
paald onderwerp te houden in het algemeen. Uit de woorden
van Hippias 'mv äv fj.oi sig êntSeiiiv nageaxevaafiévov f valt af te
leiden, dat de epideixis, die hij over een door hem'zelf gekozen
onderwerp houdt, een vrucht van studie en allerminst een
improvisatie is.«) In zooverre spreidt de sophist met zijn
antwoordkunst en vaardigheid in het improviseeren toch
facetten van zijn rhetorisch talent ten toon, die in zijn hoofd-
nummer, de epideixis, niet naar voren komen.

cf. Stallbaum in zijn Praefatio ad Hippiam Minorem: „Laudat
Socrates, urbana cvmi irrisione hominis exagitans arrogantiam, doctrinae
eius copiam et ubertatemquot;.

2)nbsp;Gorg. 447 C. In 448 A zegt Gorgias zelf: ^ai Myco ou oiddg uÉ
nco riQcort]xe xaivov ovdèv nollmv hmv.

3)nbsp;70 B, C.

4)nbsp;Het was, „wie ©s scheint, eine ziemlich allgemeine sophistische Sittequot;
(H. Gomperz, Soph. u. Rhet., p. 69, noot 140).

®) 363 D.

6) Hiermede stemt overeen wat Hippias in den dialoog Hippias Meizoon
zegt (286 A, B, vertaling van Pr. Schleiermacher): „Denn ich habe eine
gar herrliche Rede darüber aufgesetzt, die auch sonst, besonders aber was

die Worte betrifft, vortrefflich gestellt ist ......Diese Rede habe ich dort

vorgetragen und werde sie auch hier vortragen übermorgen......

40

Dat Hippias onderricht geefti) (tegen betaling), vermeldt
ook de Apologia. Terwijl daar, op te maken uit het verband
en uit hetgeen vervolgens betreffende het onderwijs van Euenos
wordt gezegd, =gt;) sprake is van een opvoeden in algemeenen en
tegelijk dieperen zin, noemt de sophist in de Hippias als de
stof van zijn onderricht Homeros-interpretatie.®) Men mag
veronderstellen, dat Hippias met deze zijn geliefkoosde
materie behalve als redenaar óók als leeraar is opgetreden.
Platoon's Protagoras geeft ons trouwens als zijn (Pr.'s)
meening te kennen, dat het belangrijkste deel der naibeia is, mgl
ènö)v deivov eïvai.

Sokrates' vragen, of Hippias niet knap is in loyioTix-^
yscojusTQia 8) en bovenal aatQovojula'), worden door den sophist
bevestigend beantwoord. Wij mogen aannemen, dat de polyhistor
inderdaad in deze wetenschappen heeft uitgeblonken, temeer
daar Sokrates zich in het dialectisch gesprek op deze kundig-
heden van zijn partner beroept. In den toon van spottende over-
drijving vervalt Sokrates vervolgens, wanneer hij tot een op-
somming overgaat van Hippias' talenten en kundigheden, 1«)
mededeelingen die niet door den sophist worden beaamd doch
die Sokrates zegt te ontleenen aan diens snoeverij. Bedenke-
lijk is de vermelding, dat Hippias zelf de maker is van zijn
kleedingstukken en sieraden. Het karakter van scherts wordt

364 D.

19nbsp;E.

20nbsp;B. cf. p. 27, 28.

'') Ten onrechte ziet H. Gomperz (Soph. u. Rhet., p. 73) in deze plaats
lit de Apologia een indirecte aanduiding, dat Hippias en de andere hier
genoemde sophisten leeraren in de rhetorica waren. Indien Platoon dit
hier wilde zeggen, ware Sokrates' ironische opmerking 'xal tovtó yé juoi
teek' ^^^^^nbsp;^^^nbsp;naiöeveiv avamp;QÓnóvg' zonder be-

avTo. xavxa, 364 D.

®) Prot. 338 E.

366nbsp;C.

367nbsp;D.

®) 367 E 368 A. De Protagoras (318 E) bevestigt deze opsomming.

368nbsp;B sqq.

wg sydgt; noxé aov tjxovov ^eyaXavxovfiévov, 368 B.

cf. H. Gomperz, Soph. u. Rhet., p. 70, noot 142: „Diese Behauptung

verhoogd door het feit, dat deze mededeeling bovenaan de op-
somming staat. Van den dichter Hippias (hij wordt door
Sokrates genoemd als epicus, tragicus en dithyrambendichter
is ons een fragment overgeleverd.^) Van zijn studies op het
gebied van rhythmiek, muziek en grammatica maakt ook de
dialoog Hippias Meizoon gewag. Wat zijn mnemotechniek be-
treft (door te spreken over zijn eigen geheugen wordt Sokrates
daar opeens aan „herinnerdquot;): Xenophoon zinspeelt daar ook
op, en in den dialoog Hippias Meizoon®) vinden we de bijzonder-
heid vermeld, dat Hippias vijftig namen, die hij éénmaal hoorde
noemen, in de juiste volgorde kon nazeggen.

Er zij op gewezen, dat Hippias' veelzijdigheid een rol speelt
in het procédé van den dialoog. Zijn relatie tot het uitgangspunt.
Homeros, noteerden wij bovenreeds. Wanneer Sokrates door
voorbeelden zijn stelling wil staven, dat op elk gebied de meest
deskundige het best zoowel kan ipevdeaêai als dXrj'amp;rj Xéyeiv,
beroept hij zich eenige malen op èfiTieiQiai van dezen sophist. In
dit verband behoort ook de samenvattende vermelding van alle
kundigheden en bekwaamheden, waarin Hippias uitblinkt.
Tenslotte kan men niet ontkennen, dat ook de geheugenkunst

ist freilich schon an sich befremdlich, da es sonst wohl kein Beispi-el gibt,
dass ein antiker Denker Handarbeit als eine seiner würdige Beschäftigung
angesehen hätte, die nicht etwa nur — wie bei Kleanthes — zur Pristung
des Lebens ergriffen, sondern sogar zum Anlasse einer Berühmung ge-
macht werden könnte. Und sie wird um so befremdlicher durch den uns
unverständlichen Nachdruck, mit dem Platon betont, Hippias habe die
Aufzählung jener selbstgefertigten Stücke mit dem Siegelring begonnen
ßvTEV'amp;ev yaQ ^QXov), Man sollte daher die Möglichkeit im Auge be-
halten, dass es sich bei Platon um einen literarischen Scherz handeltquot;.

1)nbsp;368 CD.

2)nbsp;Hippias, Fragment 1D, elegie op een verongelukt knapenkoor uit
Messenia.

368 D.

4)nbsp;285 D.

5)nbsp;Sumposion, IV, 62.

«) 285 C.

P. 38.

®) cf. 368 AB:nbsp;drj ... ävsdrjv ovTcoal imaxetpai xaxä naamv

rägt;v Ematfj/uamp;v, et nov eativ äXXmg e'xov fj omcog.

van Hippias haar bezitter in dezen dialoog practisch te pas
komt.

De karakteristiek die Platoon van den sophist geeft staat in
nauwe relatie tot de dramatische strekking van den dialoog:
den zelfbewusten rhetor ten toon te stellen in zijn kleinheid
tegenover de problematiek die voor den dialecticus schuilt in
de begrippen die de ander zoo vrijmoedig en virtuoos hanteert.
Hippias moet tot de gevolgtrekking komen, dat zijn karakter-
bepalingen betreffende de Homerische figuren de kern van de
zaak niet hebben geraakt, — dat het fundeeren van ethische
begrippen in het algemeen de taak is van ernstig, wetenschap-
pelijk onderzoek. Dat Hippias niet alleen als een zelfgenoeg-
zaam „deskundigequot; in déze materie wordt geschilderd, doch
volkomen als een vertegenwoordiger van „the gospel of the
self-sufficiencyquot;®) voor ons staat: dit vindt een grond in de
omstandigheid, dat hij een aocpós is in tegenstelling met den
niet-weter Sokrates. De ironische houding van nederige leer-
gierigheid, die Sokrates tegenover zijn partner aanneemt, is
opzichzelve niet uitsluitend kenmerkend voor zijn gedragslijn
in het gesprek met dezen sophist of met een sophist in het
algemeen. Het is gewoon, dat hij verklaart niet-te-weten en de
/^a^tjTijg van zijn collocutor te willen zijn. ®) Doch de schildering
der ao(pia van Hippias, wiens buitengewone veelzijdigheid dan

365 AB.

In zooverre heeft G. Grote (Plato and the other companions of
Sokrates, 1865, I, p. 395) volkomen gelijk, wanneer hij zegt, dat „Plato
intended to represent this accomplished Sophist as humiliated by
Sokratesquot;.

P cf. 364 E, waar Sokrates zegt: 'jiavrdnaacv ovx old' o xi Isyeig'.

) Ironisch zal wel Eudikos in den mond gelegd zijn de opmerking, dat
..wijquot; er aanspraak op maken, gaarne deel te nemen aan een diaxQiß^ èv
fdoaocpia (363 A).

®) P. Shorey, What Plato said, p. 86.

®) cf. 369 D. cf. bijv. Euthuphr. 5 A, 8 E 9 A. cf. P. Friedländer, Platon,
^I. p. 83: „Der Ironiker will lemen, da ja sein Partner 'weiss'.quot; Gewoon is
ook, dat hij den ander aotpóg noemt. Van den judvxis Euthuphroon bijv.
zegt hij zelfs: xQvcpdg vno nlovxov xfjs aocptag (12 A). Preciezer echter
in 5 B: ao(p6v ... xd xoiavxa.

ook een gereede prikkel was voor Platoon's phantasie, is ge-
schied met zóó sterke kleuren van satire, dat deze de beeltenis
van den sophist tot een afzonderlijk onderwerp van den dialoog
maken.

Het ligt buiten ons terrein, in het karakter van Sokrates-
Platoon's satire verder door te dringen. Gewezen zij op het
typische^) feit, dat Sokrates bijna steeds, wanneer hij zijn
partner lof toezwaait, zich beroept op pochende beweringen van
den sophist zelf®) of op hetgeen „menquot; in hem roemt.®)
Platoon bereikt hierdoor drieërlei: le een eigenschap die bij den
sophist zeer naar voren treedt, zijn zelfbewustheid en zelfinge-
nomenheid, wordt op den voorgrond geschoven; 2e duidelijker
wordt gemarkeerd, dat de loftuiting satirisch is bedoeld; 3e de
mededeeling wordt onder voorbehoud gedaan, de eigen meening
blijft op den achtergrond.

De tegenstelling tusschen rhetor en dialecticus is geen motief
van den gang der discussie. Hippias wordt ons niet als incapabel
geteekend, het dialectisch gesprek te volgen. Zijn rol beperkt
zich tot kort antwoorden. Hij verstoort de discussie niet, zooals
wij dit daarentegen bij Protagoras zien, door af te dwalen naar
en de wijk te nemen in stukken rhetorica. Ook brengt hij niets
in het gesprek te berde, dat als typeerend voor dezen sophist
of voor de sophistiek mag worden beschouwd. Sokrates integen-
deel maakt zich ontegenzeggelijk aan „sophismenquot; schuldig.
Een ongeoorloofde, door schijnlogica gecamoufleerde beweging
voert hij uit door den yjevdijg en alrjêrig van het gebied der xsxvai
op dat van de ethiek over te brengen. Weliswaar duidt Platoon
hier door een reductio ad absurdum het te maken onderscheid
tusschen theoretische en ethische waarheid aan en geeft
Sokrates tot tweemaal toe ®) te kennen, dat hij zelf niet in de

Hetzelfde treft ons in den dialoog Protagoras, cf. p. 89.

2)nbsp;364 A, B, 367 E 368 A, 368 B sqq.

3)nbsp;372 B.

4)nbsp;Hippias verwijt hem niet geheel ten onrechte: nXéxsiv Xóyovg, ovx okcp
aycoviCeaêai ragt; ngdyfiaxi (369 B, C).

372 D E, 376 B C.

juistheid van de resultaten zijner redeneering gelooft : niette-
min zien wij Hippias als het ware worden overbluft door een
sophistisch betoog van zijn partner. Hij van zijn kant teekent
protest aan en vertolkt een „beter gevoelenquot;, wanneer hij
niet wil toegeven, dat de éxcov aèixamp;v „beterquot; zou zijn dan de
äxcoy. Bovendien zij opgemerkt, dat Sokrates, niet Hippias, het
gesprek op Homeros terug brengt^) en volkomen in sophis-
tischen trant®) op tegenstrijdigheden in den tekst wijst.®)

Vervolgens wijzen wij op de rol die Eudikos speelt. Hij opent
het gesprek tusschen Sokrates en Hippias, en treedt later,
wanneer de sophist zich liever aan verdere discussie wil
onttrekken, als bemiddelaar tusschen beiden op.'') De analogie
met de toedracht in de Protagoras, waar de jonge Hippokrates
Sokrates naar den sophist drijft®), kan de eventueele veronder-
stelling versterken, dat Platoon zijn Sokrates niet als uit eigen
beweging tot dezen partner wil zien gaan. ®) Doch in de Gorgias,
Waar eveneens het gesprek van Sokrates met den sophist door
tusschenkomst van andere personen wordt geopend, heeft
Sokrates zelf den wensch te kennen gegeven, met hem in contact
te mogen komen, ^o) Beter kunnen wij ieder geval op zichzelf
beschouwen. In de Hippias dan overbrugt Eudikos, zooals wij
reeds opmerkten, de kloof die de beide persoonlijkheden (in
dieperen zin) scheidt. Voorts wordt het dramatisch gehalte van
den dialoog verhoogd door de omstandigheid, dat de „over-
winnaarquot; met eenig geweld tot den „strijdquot; moest worden over-

cf. C. Ritter, Platon, I, p. 305: „Um die emsthafte Meinung Piatons
zu finden, mag es förderlich sein, die Frage auf zu werfen, wie wir etwa
seinen Sokrates widerlegen könntenquot;.
369 B, C, 371 E 372 A, 376 B.
®) cf. p. 91 sqq.

369 A.
®) cf. p. 70, 71.
®) cf. p. 99.
373 A sqq.
310 E sqq.

®) Nadrukkelijk in 373 A: av yag (xe inrjgag 'Inniq diaUyea'^m.
447 B.
p. 39.

gehaald. Ten derde heeft Eudikos de rol van bemiddelaar te
vervullen, als het gesprek dreigt af te stuiten op tegenzin van
Hippias.

Dit „conflictquot;, hier overigens eenigszins op den achtergrond
gehouden, herinnert ons onmiddellijk aan de oneenigheid
tusschen Sokrates en den sophist in de Protagoras en aan het
ultimatum dat Sokrates Polos stelt in de Gorgias- Maar ook
hier is verschil. In de Protagoras en de Gorgias is het Sokrates,
die de discussie wil staken, en de oorzaak is, dat hij zich niet
kan vereenigen met den (rhetorischen) stijl van de repliek zijner
partners. In de Hippias wordt omgekeerd de sophist weder-
spannig, omdat hij zich mét zijn Homeros-uitleg in het nauw
gedreven voelt en ook innerlijk opkomt tegen zekere consequen-
ties van Sokrates' betoog. Intusschen, ook in de Protagoras
zoekt de sophist een uitweg uit zijn benarde stelling, =gt;) en de
crisis die Sokrates teweegbrengt door verdere discussie te
weigeren moet voor den eerste een welkome ontspanning be-
teekenen. Aan den anderen kant gaat in de Hippias het
verzet van den sophist gepaard met een waarschuwing van
Sokrates, geen langen Xóyo? aan te wenden. Dit vermaan, uit-
gesproken met het vriendschappelijk bescheiden motief 'ov ydg
av axoXovêrjaaifM'is gegrond op Hippias' ontwijkend protest
in 371 E 372 A, dat lang noch rhetorisch is en bovendien de
reactie is op het moment, dat Sokrates foutievelijk de begrippen
yjevdrjg en aXrjêris van theoretisch op ethisch gebied over-
brengt. ®) Eigenlijk is het dus ongegrond.

Slechts terloops wordt aangestipt, dat Hippias geld voor zyn
onderricht vraagt.^) De sophist vermeldt het hier zelf, en
Platoon Iaat hem dit niet zonder eenigen zelfspot doen, gezien
het verband waarin Hippias van het feit gewag maakt. Deze

335 C. Ook hier is bemiddeling van derde zijde noodig.

2)nbsp;461 D sqq.

3)nbsp;383 E.

Zie voorts p. 79.
373 A. cf. Prot. 335 B, 336 A.
6) cf. p. 44.
'') 364 D.

geeft ermede te kennen, dat hij een betrouwbaar deskundige
in de stof is, waarover Sokrates hem enkele vragen wil doen
— en waaromtrent zijn kennis straks zal blijken slechts opper-
vlakkig te zijn, getoetst aan de eischen die wetenschappelijk
onderzoek aan de interpretatie van door Homeros gebezigde
begrippen stelt. In het verband khnkt hier dus uit een be-
denking tegen dit gedeelte van Hippias' werkzaamheid als
leeraar, een bedenking die wordt versterkt door het feit, dat
dit onderricht nog betaald wordt ook. Wij zien, zij het alles in
zwakken vorm uitgedrukt, tevens, dat het honorarium geacht
Wordt een waarborg te zijn voor 's leeraren deskundigheid.

cf. p. 36, 88, 103, 132.

V. PROTAGORAS.

Twee thema's geven ons onderzoek richting bij het be-
schouwen van dezen dialoog, zoo vol rijke milieuschildering,
teekening van karakters en poëtische episoden.

Het eerste, belangrijkste, is de bespreking van de kwestie, of
de aQEf^ al dan niet „onderwezenquot; kan worden, een vraag die
eigenlijk slechts een onderdeel is van het fundamenteele
probleem: wat is aQexrj?

Het tweede, dat niet aan een systematische discussie wordt
onderworpen doch ook als een integreerend element van het
opzet van den dialoog moet worden beschouwd, is de belichting
van het onderscheid tusschen dialectiek en rhetorica, tusschen
de Sokratische methode en de „onmethodische methodequot; der
rhetoren-sophisten, die, naar gelang het hun te pas komt^),
gebruik maken van verschillende wijzen van betoogvoering, door
welke de kern van een probleem niet wordt geraakt.

Beide motieven kunnen wij in nauw verband brengen met
de omstandigheid, dat Platoon in dezen dialoog een sophist tot
Sokrates' partner^) verkoos.

Wij hebben reeds eerder gezien, dat het probleem opvoeding
Sokrates-Platoon op het onderwerp de sophistiek brengt.

^ Wanneer Sokrates in de Apologia ontkent, zich ooit op naidevsiv
te hebben toegelegd, verwijst hij onmiddellijk naar de sophisten

1)nbsp;cf. 335 A.

2)nbsp;Het geldt hier een in verhaalvorm weergegeven gesprek. Opmerkelijk
is, dat Protagoras door Platoon nergens „persoonlijkquot; wordt ten tooneele
gevoerd.

als degenen die voorgeven en heeten, agetrj te kunnen onder-
wijzen. Wezenlijk is Platoon overtuigd, dat er geen „leerarenquot;
in de agex'^ bestaan. In de Apologia^) wijst Sokrates de ver-
onderstelling, dat hij menschen zou kunnen opvoeden, met
ironische spijtigheid beslist van de hand. In de Alkibiades®)
stelt hij vast, dat mannen als Perikles hun eigen ager-^ niet op
hun zonen vermochten over te brengen. Ook de sophisten be-
schouwt Platoon in waarheid niet als opvoeders tot agerrj. 4)
Toch vloeit uit het feit, dat de agex-^ op ëmoxj^jurj moet be-
rusten, ®) logisch de gevolgtrekking voort, dat zij door den één
den ander kan worden „medegedeeldquot;.

De strijdigheid van deze theses — agerij is Imax-q^ri gt;lt; zij
kan niet „onderwezenquot; worden — blijft weliswaar in de
Protagoras op den achtergrond van de discussie, doch dit is niet-
temin het karakteristieke probleem van den dialoog. Het werk
culmineert dan ook in dit dilemma, in de comisch-paradoxale
slotconclusie®): Sokrates, voor wien agtxr\ èmoxrjfxr] is, beweert
dat zij niet „onderwezenquot; kan worden; zijn partner daarentegen,
die in haar alles eerder dan èmaxrifir} ziet, acht haar „leerbaarquot;.
Fundamenteeler dan de kwestie, of de agexrj onderwezen kan
Worden, is de vraag naar het wezen der ëmaxijfirj waarop zij
berust. En onafscheidelijk nauw gaat aan deze vraag vooraf de
bepaling van het begrip agety zelf. De problematiek van dit
begrip wordt daarom op de meest exacte wijze tot onderwerp
der discussie in de Protagoras gemaakt.

Wij zien ook in de Laches en de Menoon, dat het onderzoek

19nbsp;E. cf. Prot. 318 A, Laches 186 C, Menoon 91 B C, Euthudemos
273 D.

20nbsp;B C.

118 D sqq. cf. Prot. 319 E sqq., Menoon 93 B sqq. cf. ook Laches
179 C, D.

cf. P. Natorp, PL Id., p. 30: ......tatsächlich aber wollen keine

Tugendlehrer sich finden. Weder die Sophisten, die einzigen, die sich offen
dafür ausgeben, sind es wirklich, noch die grossen Staatsleiter, noch gar

alle braven Bürger----quot; cf. Menoon 96 A, B.

Reeds in de Apologia (25 A, B) stipt Sokrates-Platoon aan, dat
slechts „de ééne wetendequot; de taak der opvoeding kan vervullen.
361 A sqq.

4nbsp;49

van het begrip agexiq in beginsel gedragen door de over-
tuiging, dat zij op êmoTijiuïj berust, inhaerent is met de vraag:
welken (des-) kundige is deze èmar-qijirj eigen, wie is het, die
haar (gt; de dgeri]) onderwijzen kan? Deze vragen luiden een
ontkenning in. Er zijn geen dgeT?;-leeraren in den zin van „vak-
kundigenquot;. Uiteraard treft die ontkenning de sophisten, die
immers als beroepsleeraren in de agsr^ optreden.

Hoewel de vraag naar de mogelijkheid van d^ieT^-onderwijs
secundair is aan die naar het wezen der dgerrj-èmaTi^fir], stelt
Platoon haar meer dan eens op de eerste plaats. De Laches
begint met een gesprek over opvoeding; in de Menoon overvalt
de partner Sokrates met de vraag, hoe de mensch zich dget^
verwerft. Ook in de Protagoras opent het onderhoud, nadat de
sophist zichzelf en zijn werk heeft voorgesteld, met de be-
spreking der kwestie, of onderwijs in de dgexi^ mogelijk is. ®)
In dezen dialoog wordt het probleem opvoeding wel zeer op den
voorgrond geschoven doordien de compositie het gesprek z'n
oorsprong geeft in het feit, dat een jonge man, Hippokrates,
tegenover Sokrates de begeerte kenbaar maakt, Protagoras'
leerling te worden.

Met de Sokratisch-Platonische (pdoaocpia is naièda integreerend
verbonden. Sokrates' begripsonderzoek, zijn doxocritische wijs-
begeerte, zij is gericht op de bewustmaking van de ken-
mogelijkheden die de mensch in zich bergt,®) gt; het rekenschap
vragen van de grondoordeelen die hij uitspreekt, van de aotpiat.

In eerstgenoemden dialoog betreft de discussie „voorloopigquot; (gemoti-
veerd in 190 C D) slechts een „deelquot; der dgerrj.

2)nbsp;cf. Laches 186 C; Menoon 90 B sqq., waar, in het gesprek van
Sokrates met Anutos, wordt vastgelegd, dat de sophisten als de „specialis-
tenquot; optreden op het gebied der 'dgetij' en hun vakmanschap staven door
evenals andere „vakliedenquot; salaris te vragen (cf. p. 36, 88, 103, 132).

3)nbsp;319 A sqq.

lt;) cf. B. J. H. Ovink, De zekerheid der menschelijke kennis, p. 65.

5) cf. J. Stenzei, Platon Der Erzieher, p. 53: „Von der unermesslichen
pädagogischen Wirkung, die von Sokrates ausgegangen ist, lebt noch heute
ein wesentliches Stück in dem Bewusstsein jedes, der einmal über
Erziehung und Lernen nachgedacht hat, die mäeutische, selbständige
Kräfte im Schüler entbindende Fragequot;.

die hij zich toekent; zij wekt wat slaapt en dringt onophoude-
lijk^) aan op ëjiijusMaêai agerrj?^) {= ènifieXeio^m fi-qxe acofimcov
ßt^ts xgrifidxcov jiqótbqov /j.r]dè ovrco ocpóöga ég rrjg rpvx^g oncog cbg
agiarrj ëarai= onderzoek van het zelf). Ook voor Platoon is
smarijjurj een begrip dat geen bepaalden wetensinhoud veronder-
stelt (dan ook geen kennen uitdrukt, dat „van buitenquot; in den
mensch kan worden gebracht) doch (als sniot^fit] ëmatijjurjg reeds
in de Charmides) een richting, een ideaal aanduidt; zij behelst
geen object van wetenschappelijk kennen maar een taak, der
nmöda gesteld.nbsp;'

Dat er nog een bijzondere reden zou zijn, waarom Platoon in
den tijd van de Protagoras zich tot de behandeling van opvoed-
kundige problemen gedrongen mocht gevoelen: wij nemen dit
met Natorp aan op grond van het volgende motief. „Als be-
rufener Nachfolger des Sokrates trat er auf; es galt, sich und
anderen Rechenschaft zu geben von der Absicht seines Wirkens.
Diese Absicht war unzweifelhaft eine erzieherische; so konnte
er gerade im Beginn seiner Wirksamkeit der Frage nicht aus
dem Wege gehen: wie steht es denn angesichts der sokratischen
Warnungen mit diesem ganzen Anspruch der Menschenbildung,
der Erziehung?quot; ®)

Gemakkelijk kan men veronderstellen, dat zijn behandeling
van het onderwerp opvoeding, gezien de werkzaamheden en de
pretenties der sophisten op paedagogisch gebied, een defensief-
Polemisch karakter ademen moest. „Genau mit diesem Anspruch
(zie het citaat boven) waren eine Generation früher zu Athen
Und allerwärts in der griechischen Welt die 'Sophisten' aufge-
treten. Ihr aufklärerisches Treiben hatte schweren Anstoss, ja
Hass und Verfolgung erregt; ihnen wurde das Unglück
Griechenlands und besonders Athens aufs Schuldkonto ge-
schrieben.quot; «) In de Apologia heeft Platoon Sokrates zieh doen

cf. Apol. 30 E sqq.
Apol. 31 B.

3) Apol. 30 A B. cf. de definitie van „het zelfquot; (= ipvxv ) ™ Alkibi-
ades (127 E sqq.).

cf. Politeia VII 518 B sqq.
®) Pl. ld., p. 10/11.
Pl. ld., p. 11.

verdedigen tegen de gelijkstelling van hem met de sophisten-
„Jetzt aber galt es sein eigenes Wirken, welches ja das des
Sokrates unmittelbar fortsetzen wollte, nach derselben Seite
zu sichern. Und bei der fortdauernd erbitterten Stimmung gegen

die Bildungsmeister und Bildungskrämer ......musste dies sein

erstes Anliegen sein, wollte er sich überhaupt ein Wirken in
Athen......ermöglichen.quot;

Vooropgesteld, dat de behandeling van de kwestie opvoeding
— inhaerent met het begripsonderzoek betreffende ageT^-èmar-^/jiri
en tevens in verband met Platoon's bedoeling, zijn (en
Sokrates') opvatting in zake naideia t.o.v. die der sophisten af te
bakenen — in nauwe relatie staat tot de omstandigheid, dat
Platoon Sokrates in dezen dialoog laat discuteeren met een
sophist, is het onze taak, in het volgende nader te beschouwen,
welke rol de sophist-paedagoog speelt in betrekking tot de
Sokratisch-Platonische zienswijze, voorzoover deze hier wordt
ontvouwd en wij haar kennen van elders; waarom juist de
sophist Protagoras hier tot partner van Sokrates mag zijn ver-
kozen; wat wij leeren omtrent zijn persoonlijkheid en opvat-
tingen, tevens getoetst aan „het planquot; van den dialoog en aan
andere plaatsen en mededeelingen over hem en andere sophisten
in Platoon's werk.

Eerst zij nog gewezen op het andere thema : de tegenstelling
rhetor-dialecticus, die door het geheele werk is gevlochten. Zij
vertegenwoordigt, evenals dat in de Hippias^) het geval is, de
dramatische zijde van den dialoog. Doch zij wordt hier, anders
dan in de Hippias tevens uitgewerkt tot een motief dat scherp
belicht het onderscheid tusschen de methoden van beide
partners. De Sokratische methode is het gesprek in logisch-
voortschrijdende-beweging van (korte) vraag en (kort)

1)nbsp;p. 25, 26.

2)nbsp;PI. Id., p. 11.

3)nbsp;Zie p. 48.

4)nbsp;cf. p. 39, 43.

Zie p. 44.

antwoord. Zij duldt geen vertoon van welsprekendheid, geen
ampele redevoeringen. Herhaaldelijk geeft Sokrates zijn afkeer
van lange reden te kennen. Zij verstoren den gedachtengang
van het gesprek.

Niet alleen van logisch standpunt verschillen de rhetor en de
dialecticus. Ook psychologisch is er een onderscheid: in hun
verhouding tot den hoorder. De rhetor suggereert, de dialecticus
overtuigt. De rhetor richt zich het natuurlijkst tot de massa,
niet tot den persoon.De rhetorica is berekend op effect, ®)
zij beoogt geen leering, geen logische overtuiging. Het eerste
bereikt zij het rijkst en het gemakkelijkst bij een groot gehoor;
de laatste kan uiteraard niet bij een menigte worden bewerk-
stelligd.®) De dialectiek daarentegen beweegt zich tusschen
individu en individu.'') Zij voltrekt den logischen gedachten-
bouw in een proces van strenge samenwerking en psychische
eendracht tusschen de voerders van een gesprek. Er is tusschen
dezen een logisch samengaan, inzoover zij zich vereenen in het
doel, zich te zamen te bewegen op een gebied waar logische
Wetmatigheid heerscht; ®) een psychisch samengaan, inzoover
zij spreken van ziel tot ziel. ®)

Een exposé van de beginselen zijner methode geeft Sokrates in de
Alkibiades (112 E sqq.).

cf. Hipp. 364 B: Sokrates vindt geen gelegenheid temidden van een
ênldetii? te ènavegéaêai; 373 A (cf. Prot. 334 D, 335 B, 336 A): hij kan
niet „volgenquot;; zijn geheugen is niet op lange antwoorden berekend.

®) cf. Gorg. 454 E 455 A: 'H QfjTOQixr] ... nud-ovg drjfiiovQyóg êaiiv
'^loxevrwfjg, dkk' ov didaaxahxijg.

cf. Gorg. 454 B: Tavxï)? ...xijg nsiêovs... xfjg êv xoïg öixaaxrjQioig
'(al êv xoig aXkoig oxloig.

®) cf. Gorg. 462 C: tj QtjxoQixrj .. .èfuieiQia ... xaQixóg xivog xal fjdovijg
^neQyaaiag.

®) cf. Gorg. 455 A: Ov yaQ ö^nov oxXov y' av dvvaixo [o qi^xcoq]
toaovxov êv öUycp XQÓvcp èida^ai ovxco /ueydXa ngdyfiaza.

Hoe de dialecticus de menige beschouwt, wordt typeerend uitgedrukt
in de Alkibiades (114 C: Ovxovv xov avxov eva xe olóv xe uvai xaxd
f*óvag TtEiêeiv xal av/Mióllovg negl mv av eidfj;)-

cf. B. J. H. Ovink, Philos. Erkl. der pl. Dial. Meno und Hipp. Minor,
P- 38, 39.

cf. Alkib. 130 E, 133 B.

De sophist is voor Platoon een verpersoonlijking van de
rhetorica. Dat Protagoras wordt geschilderd als incapabel om
het Sokratische gesprek te volgen: het houdt in, dat wij hem
als sophist-rhetor de nederlaag zien lijden tegenover den dialec-
ticus Sokrates-Platoon. Doch ook de sophist-opvoedkundige
Protagoras komt hierbij in het geding. Wij zien in het boven-
staande, dat de dialectische methode een vorm van naideia
behelst, die wordt uitgedrukt in een zuiver streven naar
ernstige, logische gedachtenwisseling, naar opbouwend psy-
chisch contact tusschen individu en individu. Bij den sophist
aan den anderen kant geeft de onverschilligheid en ontoerei-
kendheid t.o.v. de eischen van streng logisch onderzoek, de
zucht om met rhetorisch vertoon te overrompelen of te ont-
wijken 3) tevens uiting aan zijn methode van naideia. Hij die
zelf geen exactheid en ernst betracht kan zulks ook van anderen
O zijn leerlingen) niet eischen. En de fxad^fiaxa die hij „ver-
kooptquot; moeten terecht met argwaan worden geaccepteerd.
Het begrip „handelen en verkoopenquot;®) opzichzelf reeds geeft
zijn verhouding tot den discipel weer. Deze ontvangt de fxaê^/mta
„op het gezichtquot;, zooals de rhetorica slechts schijn wekt in
plaats van logisch te overtuigen.

Wij zullen ook dit thema nader in den dialoog volgen: nagaan
waar en in welk opzicht het rhetorisch element in den sophist
wordt naar voren gebracht; waarom speciaal Protagoras hier
als vertegenwoordiger van de rhetorische betoogwijze mag zijn
gekozen; waar en in hoeverre het verband tusschen zijn ge-
sprekvoering en „het planquot; van het werk (tevens de correlatie
tusschen de beide thema's) kan worden aangewezen; wat ons in

1)nbsp;cf. Gorg. 520 A: Tavrov ...eativ aocpiax'qg xai q^xwq, rj syyvg xi
xai jiaQonXijaiov. cf. p. 153, 159.

2)nbsp;cf. P. Natorp, PI. Id., p. 16: „die Nichtigkeit der sophistischen Lehre
wird bestätigt durch den praktischen Erweis ihrer gänzlichen Hilflosigkeit
gegenüber den ernsteren Forderungen der sokratischen Dialektik.quot;

3)nbsp;cf. P. Natorp, PL Id., p. 16: „die logisch nachgiebige, jeder genauen
Rechenschaft vorsichtig ausweichende Redefertigkeit...... der Sophisten.quot;

4)nbsp;cf. Prot. 313 A sqq.
cf. 313 C.

dezer voege omtrent Protagoras wordt medegedeeld, ook ver-
geleken bij andere plaatsen en mededeelingen omtrent hem en
andere sophisten in Platoon's dialogen.

Protagoras wordt aan ons voorgesteld als opvoeder. Hippo-
krates namelijk begeert vurig, zich onder zijn leiding te stellen.
Hij verwacht van het onderwijs van den sophist groot heil.

Wat hem onweerstaanbaar tot Protagoras aantrekt blijkt
louter de aureool van grootheid en roem te zijn, die het hoofd
van den sophist omstraalt. Sokrates, onverschillig tegenover
het bericht, dat Protagoras is aangekomen, vraagt bedaard
Hippokrates rekenschap van hetgeen deze verwacht, bij den
Abderiet te zullen leeren.

Tegenover de zelfbewustheid en het autoriteitsgevoel van
Protagoras, uitgedrukt in den electriseerenden invloed dien hij
op anderen uitoefent, staat de critische zin van Sokrates. Deze
dringt met zijn methodisch rekenschap-eischen via de vragen,
den aspirant-leerling van Protagoras en den sophist zelf gesteld,
dóór tot een analyse van diens onderwijs.

Schertsend stelt Sokrates de naïeve opvatting voorop, dat
Protagoras, zelf aoq)ó? zijnde, z'n leerling ao(póg zal maken.

Hetzelfde resultaat noemt hij in de Alkibiades betreffende
het onderwijs van Zenoon. Het daar er aan toe gevoegde
^Xlóyijuog vinden we ook in de Protagoras (316 B). De laatste
term heeft een reëele beteekenis: de leerling verwerft zich, met

Ook in het stukje dialoog, dat het verhaal voorafgaat en waarin
Platoon van Sokrates' liefde tot Alkibiades gewaagt, neemt P. Friedländer
het thema opvoeding waar: de tegenstelling tusschen sophistische en
Sokratische naiösia is „nach Platon vor allem dadurch bedingt, dass
Sokrates und nur er liebend erziehtquot; (Platon, II, p. 1). cf. Alkib. 131 CD:
^ M ye xrjg xpv^fj? igmv ovx äneiaiv êmg av snl tb ßkXxiov tr] ;

De nxórjaig (310 D) van den jeugdigen Hippokrates typeert het feit,
dat de sophisten de jongeren om zich heen weten te verzamelen (cf. p. 16).
Wij vinden Protagoras straks (314 E sqq.) dan ook rondwandelend, om-
geven door bewonderaars en leerlingen.

310 D.

119 A. cf. 35, 36.

name door zijn vaardigheid in het spreken, een aanzienlijke
positie (in Prot. 316 B C luidt het dan ook èUóyifiog sv rfj nólei).
Wat het woord aocpó? betreft: in verband met de beroeps-
leeraren gebezigd is het vrijwel identiek met oocpioxfjg , doch
het heeft bij Platoon bijna steeds een ironischen inslag. Deze
wordt zeer versterkt, indien de term het resultaat van onder-
wijs aanduidt. Iemand aocpóg „makenquot; staat, wat de ongerijmd-
heid aangaat, ongeveer gelijk met iemand xaXbg xamp;yad^bg^)
„makenquot;.

Een proeve van definitie volgt in 311 B sqq. Het onderricht
van een arts zou Hippokrates tot een arts maken. Door
Protagoras wordt hij dus een sophist. Dat dit niet ernstig ge-
meend is^), blijkt ten overvloede uit 315 A, waar de onder-
scheiding wordt gemaakt tusschen „gewonequot; leerlingen en hen
die ènl réxvfi bij Protagoras les nemen (om zelf sophisten te
worden). Uitzonderlijk wordt als vertegenwoordiger dezer
laatste categorie Antimoiros van Mende®) vermeld, „Protagoras'
beroemdste leerlingquot;.«) Sokrates plaatst door deze „definitiequot;
Hippokrates voor de consequentie, dat hij een sophist zou
worden. Voor dien titel schaamt zich de jonge man (Sokrates
ziet hem blozen; „want het begon reeds te dagenquot;) Waarin
het onwaardige van het sophist-zijn bestaat, wordt enkel nader
aangegeven doordien Sokrates wijst op de tegenstelling met den

1)nbsp;cf. Apol. 20 A: SiXXog avriQ êan IJdgiog èvêdde aocpbg, Prot. 337 C:
Inniag 6 aocpbg, 312 C: xbv aocpioxrjv ...xbv xamp;v aocpmv smaxij/iova
(cf. p. 15, noot 3). In 310 E gespecificeerd: oocpciixaxov... Myeiv.

2)nbsp;cf. p. 43, noot 6.

3)nbsp;Prot. 318 A, 328 B, 348 E, Laches 186 C, Euthud. 273 D. cf. p.
13, 14.

4)nbsp;Gr. Grote teekent aan: „Yet if we suppose the same question addres-
sed to a young Englishman of rank and fortune......, 'Why do you put

yourself under the teaching of Dr. — at Eton or Professor — at Oxford ?
Do you intend to qualify yourself for becoming a schoolmaster or a
professor?' He will laugh at you for the questionquot; (Plato, II, p. 31, noot e).

®) Er zij op gewezen, dat hij de eenige niet-Athener is onder de hier
genoemden.
6) cf. p. 7 (noot 5).

312 A. cf. P. Friedländer, PL, I, p. 186: „......das Erröten zeigt doch

nur, dass es auch in einem andern Sinne 'zu tagen begann'.quot;

idiÓTrjs (en êlevêegos) . Ook Platoon — het is de eenige plaats
waar hij dit openlijk^) doet — houdt hier dus rekening met den
afstand die den „vrijen burgerquot; van den beroepsleeraar (of den
wetenschapsbeoefenaar van professie) in de oogen van de
Atheners (met name van de aristocratie) scheidt.quot;)

Passender voor Hippokrates is het, ênl naideia bij Protagoras
les te nemen. Maar eerst dient men te Moeten, wat een sophist
is. Twee begripsbepalingen, 'S xmv oofpamp;v èmatrificov' en
'ó eniaxdrt]? xov jioirjoat ösivov Uyeiv', ®) blijken onvoldoende te
zijn. Immers, welke ao(p'ia verstaat de sophist, en „waarinquot;
maakt hij zijn leerlingen welsprekend?®)

Vast staat, dat hij is 'êjunogóg xig i) xanrjk)? xamp;v dymyi/ucov,
d(p'ü)v rpvxv xQÉcpexai. ') Deze karakteristiek typeert de teeke-
ning die Platoon van den sophist geeft. Protagoras is als
„reizend handelsmanquot; (êjunogog) in Athene aangekomen. Als
»winkelkoopmanquot; (xanrjlog) is hij tijdelijk gevestigd in de ^
Woning van Kallias. Herhaaldelijk legt Platoon er den nadruk
op, dat de sophist voor geld les geeft. Betaling is de voorwaarde
waaronder deze zijn aocpia wil mededeelen aan een ander. ®)
Zijn onderwijs is een koop en een gunst. Den inhoud ervan
vergelijkt Platoon daarom met dyóyifia, „handelswaarquot;. Doch
het zijn „artikelen waar de ziel zich mee voedtquot;.quot;) Voor

312nbsp;B.

2)nbsp;cf. p. 131 sqq.

3)nbsp;Zie p. 16.

cf. p. 15, noot 3.
cf. p. 11.
®) 312 C sqq.

313nbsp;C. cf. Soph. 231 D. cf. p. 10.

309 D, 310 B, C. In 310 E: sinds Hippokrates' prille jeugd is hij, de
„wereldreizigerquot;, niet in de stad geweest, cf. 813 D: xd ^a^-qfJiaxa
^SQidyovxeg xaxd tdg nóhig.

®) cf. 310 D, 311 B, D, 313 B, 849 A.
^ cf. 310 D: Slv avxamp; èiöcpg dgyégiov nai nEiêrjg sxelvov. 311 D:
«'' fjiv è^ixvfjxai xd fifxixEQa XQ7]fiaxa xal xovxoig nsiêmfiEV avxóv.
Apol. 20 A: a(piaiv avvEivai xQ^fiaxa didóvxag xai X'^Q'^*' ^QOOEidévai.
Als een ddixia wordt het in Prot. 310 D voorgesteld, dat Protagoras zijn
lt;JO(pia — tenzij hij betaald wordt en les geven vnl — voor zichzelf houdt,
cf. Soph. 281 D: xd xfjg yjvxrj? fxa'amp;iqfMxa.

Platoon betreft de nmèela het hoogste goed van den mensch: de
cLQex^ van de ziel. In dezen dialoog wijst Sokrates er nadrukke-
lijk op, dat de ziel bij de naideia op het spel staat. Wij zullen
hieronder zien, dat hij het begrip agsTrj, ook de (nokuxt]) dgev^
die het object van Protagoras' onderwijs is, opvat in den
strengen zin^) van djier^-van-de-ziel. Ook gelijkt de sophist een
koopman doordien hij zijn „warenquot; aanprijst.Platoon's
Protagoras verstaat inderdaad de kunst der reclame. Niet alleen
geeft hij hoog op van zijn onderwijs,^) maar zijn geheele op-
treden ademt de zucht om indruk te maken en satellieten te
verwerven. Er is reeds op gewezen, dat een en ander nauw
samenhangt met het rhetorisch karakter dat de sophistiek ken-
merkt.

In de kwaliteit van opvoedkundige staat Protagoras vóór ons,
wanneer Sokrates Hippokrates bij den sophist introduceert,
dien zij aantroffen terwijl hij bezig was aan een „peripateti-
schequot; voordracht. ®) Sokrates geeft zelf reeds een karakteristiek
van Protagoras' onderwijs doordien hij zegt, dat het
Hippokrates' doel is, door de lessen van den sophist ëXXóyifj,o? h
rfi nóXsi'') te worden. Aan het einde van een ampele rede
kondigt Protagoras vervolgens met zekeren trots zijn beroep
aan: 6fiokoyamp; re aoq)iotr]? ehai y.al^) naideveiv av^Qmnov?.^) De
rede past in het kader van de schildering die Platoon in dezen

313 A sqq. De plichten die op den mensch rusten aangaande de ver-
zorging en de bewaking van de ziel houdt Sokrates ons reeds meermalen
voor in de Apologia (o.a. 29 DE, 30 AB), ook in de Kritoon (47 D sqq.)
en de Alkibiades (na 127 E passim).

2)nbsp;cf. p. 28.

3)nbsp;313 C: ènaivrnv S jtwAel 313 D.

4)nbsp;318 A, 318 D, E (hier ten koste van collega's), 328 B (in koopmans-
terminologie: „mijn artikelen zijn hun geld méér dan waardquot;).

6) p. 10.

®) Of hij doceert of louter oreert, blijkt niet. cf. p. 73. Het rondwandelen
van Protagoras zal wel moeten worden beschouwd als passend in het kader
van de pittoreske beschrijving die Platoon ons van het tooneel in Kallias'
woning geeft.

316 B C. Zie p. 55, 56.

®) Kai, te vertalen: en in deze kwaliteit.

®) 317 B. Den term 'timÓ. dvêg'. bezigt Sokrates in verband met de
sophisten in de Apologia (19 D).

dialoog van 's sophisten rhetorische gezindheid geeft. Haar
inhoud legt op twee punten den nadruk: Ie. Protagoras neemt
een bijzondere plaats in, reeds in zooverre dat hij de eerste
sophist is; 2e. de sophistiek heeft met een vooroordeel te
kampen, dat speciaal leeft bij de aristocratie. Volgens deze
rede is Protagoras' onderwijs een voortzetting van de paedago-
giek van dichters als Homeros en Hesiodos. De wijsheid en
de verlichting die zij brachten, verscholen achter het masker
der poëzie, brengt hij als sophist openlijk. Waarschijnlijk benut
Platoon deze episode om te zinspelen op het vanouds gekoester-
de vooroordeel tegen beoefening van wetenschap en philo-
sophie. Voorts legt hij aldus den sophist een merkwaardig
staaltje van grootspraak, tevens strekkend ter rechtvaardiging
van zijn beroep, in den mond. Protagoras gaat dan ook in
snoevenden toon verder terwijl hij er op boogt, zonder nadeel
te ondervinden van den ongunstigen naam zijner professie een
hoogen leeftijd als sophist te hebben bereikt.®) Doch onge-
twijfeld moet uit de rede ook worden verstaan, dat Platoon's
Protagoras als persoonlijkheid en als opvoeder een apartstaande
figuur is.

Als opvoeder, zegt hij (318 D sqq) zelf, dit te zijn. Na eerst ®)
een zeer algemeene omschrijving van zijn onderwijs te hebben
gegeven (n.1.: de leerlingen zouden door zijn lessen dagelijks
..beterquot; worden),®), verkondigt hij vervolgens, een geheel

cf. p. 16.
cf. p. 68.
Zie p. 16.

F. H. Anderson, The argument of Plato, p. 25, noemt de bewering
van Protagoras een „audacious claimquot;.

®) 317 B, C.

®) Het ironische betoog van Sokrates in Menoon 91 C sqq., waar onge-
veer hetzelfde wordt aangevoerd (daar ook de uitdrukking ... £T9j sv rfj
''h'^'ïj eïvaij om aan te toonen, dat de sophisten toch niet zoo schadelijk
kunnen zijn als wel wordt beweerd: de analogie daarmede maakt aan-
nemelijk, dat Platoon's Protagoras, hier naast bluf tevens een verdediging
Van zijn beroep ten beste geeft.
Zie ook p. 93 sqq.

®) 318 A.

®) Het is gewoon, dat de sophisten beweren, hun leerlingen „beterquot; te

\

andere methode te bezigen als de overige sophisten. In tegenstel-
ling met hen doceert hij geen veelheid van vakken (xéxvai), doch
zijn onderwijs beoogt slechts, den leerling bij te brengen:

evfiovUa negl rmv olxetcov, ÖJims av agiora rrjv avxov olaiav öioixoï,
xal TiEQÏ xamp;v xijg nóhcog, oncog xd xijg nóXemg dvvaxéxaxog av eïrj xai

TigdxxEiv xal Xéysiv.^)

Er valt hier in tvsreeërlei opzicht tegenstrijdigs op te merken.

le. Het genoemde doel van Protagoras' onderwijs is gelijk
aan dat van de naideia van de meeste zijner collega's. De
sophisten immers „makenquot; hun leerlingen voor de practijk van
het maatschappelijke en politieke leven „klaarquot;. En daar de
studie die op dit doeleinde is gericht voornamelijk uit oefening
in welsprekendheid moet bestaan, kan Protagoras' methode
bezwaarlijk van die der andere sophisten belangrijk verschillen.

2e. Platoon's Protagoras heeft toch overigens een ruimere en
dieper reikende opvatting van de taak van den opvoeder. In
326 A, B toont hij doordrongen te zijn van de opvoedkundige
beteekenis van het onderwijs in muziek.®) In 338 E zegt hij, dat
de interpretatie van poëzie een zeer belangrijk deel der naidsia
is. In 334 E wordt aangestipt, dat hij les geeft in rhetorica
(diddiai nsQÏ ramp;v avxamp;v [^Qaxéa] xal juaxga XéyeivJ. In de Kratu-
los (391 C) wordt ons overgeleverd, dat Kallias van hem onder-
richt ontving in de OQêóxrjg Jtegl xamp;v ovofidxa)v (ogêoénEia).^) In
de Theaitetos (167 A) noemt Protagoras als het doel der op-

kunnen maken. cf. p. 13. Apol. 19 E, Prot. 316 C D, Laches 186 C, Menoon
91 B C, Euthud. 273 D.

1)nbsp;318 E 319 A.

2)nbsp;Met Sokrates heet Protagoras (319 A) zijn leerstof kortweg noXixixi]
xéxvf]. Dit begrip geeft het milieu weer, waar de discipel het hem geleerde
te pas zal brengen. Deze wil een bekwaam politicus (ayaêóg noXixrjg:
zie p. 14) worden. Ook de ev^ovXia jisqI xamp;v oixeicov, die eerst als
onderdeel wordt genoemd, kan men herleiden tot een kundigheid van den
vaardigen politicus: persoonlijke welvarendheid is nauw afhankelijk van
beleidvol optreden in het maatschappelijke en politieke leven.

3)nbsp;cf. p. 4, 5.

4)nbsp;cf. p. 8, noot 2.

nag ydg ó /Stoe Tov dvamp;QCüJtov evgvê/iiag xs xal Evagfioaxiag öeïxat.

8) cf. Phaidros 267 C. cf. p. 11.

voeding, den verkeerden toestand der ziel tot een betere te
maken.

Een tegenspraak met Protagoras' bewering, dat hij geen xezvm
onderwijst, vormt feitelijk alleen de vermelding in de Kratu-
los dat hij ortho-epeia doceert.^') Intusschen zijn de boven aan-
gehaalde specimina van zijn werkzaamheid en opvattingen als
paedagoog strijdig met zijn beweringen, Ie. dat hij uitsluitend
de noXmxrj xtivr, onderwijst,«) 2e. dat hij zich van de andere

sophisten onderscheidt.

Het feit dat Protagoras zich zijdelings tot den bij het gesprek
^aanwezigek Hippias richt en in 't bijzonder de scheidingslijn
trekt tusschen zijn methode en die van dézen sophist, plaatst
zijn geheele bewering in het licht van een dramatisch verzinsel
van den auteur.®) Dat Platoon hier „zijnquot; Hippias voor oogen

1)nbsp;De opsomming in 318 E geschiedt slechts bij wijze van toelichting.

2)nbsp;Het is een kwestie van interpretatie, of men de rhetorica zelve een

in dexi zin der in 318 E opgesomde wil noemen of niet. Zij heet zoo

bij Platoon dikwijls, cf. Gorg. 449 A.nbsp;^ ^

3)nbsp;De rhetorica behoort weliswaar bij de beoefening der nohtixt] xsxvfj,
doch het rhetorisch onderwijs dat Protagoras volgens 334 E geeft staat
toch blijkbaar apart. De ortho-epeia is in zooverre aan deze opleiding
verbonden, dat zij wederom een wetenschappelijk onderdeel v^ de studie
der rhetorica is. cf. H. Gomperz, Soph. u. Rhet., p. 199: „Wir vmrden
somit a priori vermuten, Protagoras habe, um seinen Schülern neben den
dialektischen Hebungen auch etwas positive Wissenschaft von der Rede
zu vermitteln, die 'Sprachrichtigkeit', und das hiess in seinem Pallete
Grammatik, als einen Hilfsgegenstand der Rhetorik gelehrt.. . Was
wir aber so vermuten würden, wird uns durchf die beste Quelle ausdrücklich
bestätigt. Denn wo Platon der 'Sprachrichtigkeit' des Protagoras gedenkt
(Phaidros 267 C), zählt er sie in einer Reihe mit lauter rhetorischen Kunst-
griffen älterer Redekünstler auf.quot;nbsp;_

4)nbsp;Met name Hippias en Prodikos bewegen zieh op zijn gebied, de eerste
als interpretator van Homeros (Hipp. Elatt. passim) en als deskundige
betreffende de yga^c^dxcov ÖQamp;óxr^, (Hipp. 368 D), de tweede als taal-
kundige (synon^icus; cf. Prot. 339 E 340, Menoon 75 E, Laehes 197 D,
Charmides 163 D, Krat. 384 B, Euthud. 277 E).

s) 318 E: xal ä^ ek x6v 'Inniav dnißhy^sv. AI wordt in t midden
gelaten of Protagoras met goedmoedige scheri^s dan wel met n vijandig
gebaar Hippias op de vingers tikt: de passage wil in elk geval zeggen, dat
lt;ie sophisten elkander „beconcurreerenquot;.

heeft, wordt verraden door de opsomming van diens réxvai,
die, behoudens een omkeering in het noemen van astronomie
en geometrie, in dezelfde volgorde geschiedt als in den dialoog
Hippias Elattoon (366 C sqq.). Misschien heeft hij (in ernst)
bedoeld, Protagoras enkel met dezen polyhistor te vergelijken,^)
bij wien de veelweterij, getuige de dialoog Hippias Elattoon,
sterk op den voorgrond treedt. Onzuiver blijft de vergelijking
dan toch, aangezien ook Protagoras afzonderlijke takken van
wetenschap zou hebben onderwezen (poëzie-interpretatie en
grammatica, beide nog wel vakken van Hippias) en de sophist
van Elis, volgens de Apologia, als dget^-leeraar is opgetreden.

Toch moeten wij, ook blijkens de boven besproken rede van
Protagoras, wel aannemen, dat Platoon wil laten uitkomen, dat
Protagoras een aparte plaats in de rij der sophisten bezet. De
omstandigheid, dat de tegenstelling juist met Hippias wordt ge-
markeerd, doet de veronderstelling rijzen, dat hij den sophist
van Abdera ziet als dengene die zich het minst in encyclopae-
dische neigingen en studiën verliest. ®) Op zijn (voor een sophist
uitzonderlijk sterken) philosophischen geest wordt hier stellig
niet gezinspeeld; zakelijk en practisch immers zegt Protagoras:
ik leer mijn discipel slechts het ééne dat hij vraagt. ®)

Sokrates identificeert het begrip jioknxrj téxvt] fdgsr^) met
het begrip dgerij.'') Hierop grondt hij zijn stelling, dat quot;deze dger^
niet „onderwezenquot; kan worden. Het feit, dat Protagoras haar daar-
entegen wel voor „leerbaarquot; houdt, getuigt van diens andere visie
op dit begrip. Dit verschil in interpretatie van het begrip dgerij,
integreerend verwant aan het verschil in opvatting der naideia,

De /xovoixfj wordt in de Hippias niet genoemd. Wel memoreert
Sokrates 's sophisten deskundigheid negl Qvê/xmv xal aQ/iovrnv (368 D).

2)nbsp;cf. G. Grote, Plato, II, p. 37, noot ij: „The declaration made by
Protagoras — that he will not throw back his pupils into the special
arts — is represented by Plato as intended to be an indirect censure on
Hippias, then sitting by.quot;

3)nbsp;19 E. cf. 20 B.
p. 58, 59.

cf. p. 67, 68.

«) 318 E. Dit opzichzelf typeert weer den doorsnee-sophist. cf. p. 12.
cf. A. Croiset—L. Bodin, Platon, III, 1 (Collection Budé, 1923), p. 33:
„'La politique.'. Tout a I'heure il (Sokrates) dira la vertuquot;.

het wordt niet uitgewerkt tot een praegnant motief: de tegen-
stelling tusschen Sokrates en den sophist. De gedachtenwisse-
ling van deze beide figuren levert de motieven voor de „in-
kleedingquot; van het karakteristieke thema van de Protagoras, dc
strijdigheid der theses: agn-^ is Iniax^^y] X zij kan niet „onder-
Wezenquot; worden. Dat echter deze strijdigheid niet correspondeert
met de tegenstelling tusschen Protagoras en Sokrates, blijkt het
klaarst uit de comischel conclusie aan het slot van den dialoog,^)
waar laatstgenoemde de beide grondstellingen 2) (en het
probleem van haar strijdigheid) voor zijn rekening neemt. In
de eigene spheer der Sokratisch-Platonische philosophie dan
ook openbaart zich deze problematiek en zoekt zij haar op-
lossing. Protagoras heeft aan het slot als de consequentie van
zijn opvatting te boeken: dat de aqisir] niet èmoxrifir) is, dat zij
niettemin „onderwezenquot; kan worden. 3) De dubbele tegenstel-
ling met de zienswijze van Sokrates wordt, zooals wij boven
aanstipten, hier niet geponeerd als de conclusie van een
systematisch uitgewerkte vergelijking, waarbij Sokrates de
dQExr) op kennen laat berusten en de sophist aan den anderen
kant loochent, dat zij een product van wetenschap is. De
discussie beweegt zich in de richting van Sokrates-Platoon's
probleem: welke is de Imax-qiiri waarop de agex-q berust, waar-
mede zij samenvalt? Dat in dit onderzoek een sophist met zijn
opvattingen wordt betrokken, is, ook afgezien van Platoon's
opzet, zulk een „deugdleeraarquot; als opvoeder in een critisch licht
te stellen, een verklaarbaar feit. Voor den sophist is de aQtxri
een door studie te verwerven, uit veten gevormd bezit. Het is
een compilatie van kundigheden die worden verwezenlijkt in een
op sociaal en politiek gebied gelegen doel. 4) Zagen wij op den
achtergrond van den dialoog Hippias Elattoon daartegenover
Sokrates-Platoon's overtuiging verrijzen, dat de Imox-qixt] waar-
op de aQExri berust geen louter theoretisch weten kan zijn, doch
doch zij een ethisch weten is. ®): zoo breekt in de Protagoras

361 A sqq. Zie ook p. 49.nbsp;\

De „Leitmotive der Sokratikquot; (P. Natorp, PI. Id., p. 13).

Zie p. 89 sqq.

cf. p. 14, 37.

P. 37.

in de discussie met den sophist de zienswijze van Sokrates-
Platoon door, dat de iniar^/nrj die de ägenj constitueert één cen-^
traal weten is, dat met het wezen de ägex^ één is, er volkomen
mee samenvalt.

In een alleenstaande episode komt de kwestie ter behande-
ling, of de aQETi] al dan niet „onderwezen kan worden. In dit
thema bereikt de verhouding tusschen Sokrates-Platoon en
Protagoras haar hoogste spanning, daar het hier gaat om de
vraag of een sophist zijn nm^eia, d.i. zijn beroep, wel uitoefenen
kan. Toch brengt de discussie, betoog en tegenbetoog van groote
afmetingen, geen meerdere klaarheid en geen verscherping in de
tegenstelling tusschen beider opvattingen van aQEX^ en naideia
teweeg. De geheele episode moet gezien worden in het verband
met de omstandigheid, dat Platoon den sophist in diens contra-
argumentatie als rhetor ten toon stelt.^) Bovendien blijkt zij, op
grond van haar overeenkomst met een gedeelte van het sophis-
tische geschrift Dialexeis,®) zoowel wat den vorm als den in-
houd betreft een vrijwel opzichzelfstaande reconstructie te
bevatten van een sophistische verhandehng (eventueel van
Protagoras zelf) over een dergelijk onderwerp.^) In het philo-
sophisch verband van den dialoog heeft het lange betoog van
Protagoras slechts de beteekenis, dat het le een overzicht geeft
van hetgeen „menquot; onder ägsr-q en nmdeia verstaat (als inleiding
tot de Sokratisch-Platonische opvatting van deze begrippen),

1)nbsp;319 A B — 328 D.

2)nbsp;Zie p. 75 sqq.

3)nbsp;Dialexeis, VI.

4)nbsp;De reconstructie van een sophistische (ev. Protagoreïsche) verhande-
ling of verhandelwijze geldt niet uitsluitend den ^v^o? (de kwestie der
authenticiteit van de mythe wordt door ons buiten beschouwing gelaten).
Het gansche betoog van Protagoras, ja zelfs de inkleeding van Sokrates'
voorafgaande argumentatie, vertoont een frappante gelijkenis met de
toedracht der betoogvoering in het zesde gedeelte van de Dialexeis. H.
Gomperz (Soph. u. Khet., p. 172 sqq.) neemt aan, dat zoowel de schrijver
van de Dialexeis als Platoon hebben geput uit een geschrift van Protagoras.
Wij rekenen het voldoende, zonder verder op dit probleem in te gaan, den
voordrager van mythe en logos als „Platoon's Protagorasquot; te beschouwen
en te behandelen.

2e door de agexifj als de samenvatting van dwaioavvi], aaxpQoavvr],
óaióxrjg te omschrijven^) in populairen vorm het uitgangspunt
aangeeft voor de belangrijkste discussie. Al ontzenuwt de
sophist door de strekking van zijn mythe, waarin gewezen
wordt op de hypothetische noodwendigheid van het feit, dat
iedereen deel heeft aan de (nokmxri) dgstij, zijn eigen bewering,
dat hij zijn leerlingen kunstmatig tot deze dgetij kan be-
kwamen;®) al doet hij door in zijn lóyog te betoogen, dat alle
menschen xaê' ooov dvvavtai exaarog leeraren in de dger^ zijn,
afbreuk aan zijn eigen beteekenis als opvoeder; al betoont hij
zich in zijn zwakke en diffuse verweer niet bij machte, Sokrates'
argumentatie van de stelling, dat de dgex^ niet „leerbaarquot; is, te
Weerleggen: toch wordt in deze episode niet door den dramati-
cus Platoon beoogd, den paedagoog Protagoras als het ware uit
zijn beroep te ontzetten. Het laatste gedeelte van diens rede
vormt zelfs den aanloop naar een slot waarin hij zichzelf aan-
prijst als den dget^-leeraar bij uitnemendheid. ®)

Hoe doet zich in mythe en logos de opvoedkundige ®) Prota-
goras kennen? De noXixmrj dger^, volgens de omschrijving in 318 E
319 A slechts een bekwaamheid die benoodigd is om in het
politieke en sociale leven een rol te kunnen spelen, daarna door
Sokrates verdiept tot de dgstij die de „deugdelijkheidquot; van den
..goedenquot; staatsman (gt; mensch) uitmaakt, interpreteert

325 A.

2) Blijkens de conclusie die hij er uit distilleert (322 D sqq. Zeus heeft
dan ook gesproken van tov fjiij dvvdfievov aidovg gt;cal ÖMijg fieréxeiv
[322 D]). Overigens leert de mythe, dat ieder mensch rechts- en zedelijk-
heidsgevoel zou bezitten.

Immers, op grond van de veronderstelling, dat haar aanwezigheid
noodzakelijk is opdat staat en maatschappij kimnen gehandhaafd worden,
moet men aannemen, dat deze dger^ den geestelijk volwaardigen mensch
is ingeschapen op last van Zeus ^e den staat wil. Hen die haar niet zouden
bezitten kenschetst de mythe dan ook als individuën met een ongeneeslijke
afwijking (322 D: xxdveiv mg vóoov Ttókecog).

327 E. Zijn zienswijze komt overeen met die van Meietos in de
Apologia (25 A).

Ironisch reageert Sokrates: rvy Se nkneia(x.ai (328 E).

Dat Platoon's Protagoras op dezen naam aanspraak maakt, wordt
Vastgelegd in 349 A: asavxov d7iÉ(pr]vag jiaidevascog xal dgexijg
^tddaxaXov.

5nbsp;65

Protagoras thans als een gecultiveerden vorm van het inge-
schapen rechts- en zedehjkheidsgevoel, een door veelzijdig
onderricht op deze „natuurhjkequot; basis gekweekte geestes- en
zielsbeschaving. Aan de totstandkoming van deze beschaving
werken verschillende opvoedende elementen mede: ouders,
tQocpóg, naidaywyóg (ontwikkeling van het rechts- en zedelijk-
heidsgevoel, deels door strenge tucht), didaaxaXog (taalkunde,
literatuur, muziek), nmöoTQi^rjg, de nókg met haar wetten (leeren
bevelen en gehoorzamen). Tot op zekere hoogte zijn al deze
elementen [in 327 A, B uitgebreid tot alle burgers^)] „des-
kundigquot;, zooals ook iedereen betrekkelijk xakog xaya'amp;óg is. Deze
toestand brengt mede, dat het moeilijk is, te onderkennen welke
leeraar bij uitstek aangewezen is om de ageii^ te onderwijzen.
Zulk een is boven allen®) Protagoras.

Ons treft in de uiteenzetting van den sophist: Ie. dat hij
zijn aandeel in de opvoeding niet nader omschrijft, het slechts
aanduidt als een onderricht van de qualitatief hoogste be-
teekenis; 2e. dat hü (in overeenstemming met zijn theorie, dat
het bezitten van dgeT^ op ingeboren dispositie berust) de gradu-
aliteit waarin de beschaving aanwezig is niet in de eerste
plaats afhankelijk van de opvoeding doch van de natuurlijke
begaafdheid acht.

Uit Ie. vloeit de conclusie voort, dat zijn naiöeia geen bepaal-
den inhoud behelst. Dit feit harmonieert met zijn bewering, dat

hij zijn leerhngen onderwijst hetgeen zij zelf verlangen ; dat
hij geen réxvai doceert^).

De verbinding van le. en 2e. doet de vraag rijzen, welk „ge-
deeltequot; van de naidda de sophist voor zijn rekening denkt te
nemen. Hoe begaafder een leerling is, d.w.z. hoe „beterquot; hij
krachtens zijn natuurlijken aanleg is, des te minder zal hij
onderricht behoeven. Legde Protagoras zich speciaal toe op
onderwijs in „politieke en economische wetenschapquot;, dan zou
men het als een soort van „hoogerquot; onderwijs kunnen bestem-
pelen, een opleiding voor de meest begaafden die een vooraan-
staande positie ambieeren. De omschrijving in 318 E 319 A,
hoewel deze opzichzelve beschouwd den uitleg®) wettigt, dat
Protagoras zooals een sophist dat pleegt te doen zijn leerlingen
(voornamelijk door onderricht in rhetorica) „klaar maaktquot; voor
de practijk van het maatschappelijke en politieke leven, zou,
gezien in het verband met 's sophisten uiteenzetting in den
logos, deze veronderstelling kunnen bevestigen. Doch ook al
zou men de interpretatie van 318 E 319 A mogen aanpassen
aan de hypothese in den logos, dat Protagoras „hoogerquot; onder-
wijs op politiek en economisch gebied geeft, dan toch is deze
hypothese zelve nog niet gerechtvaardigd. Protagoras spreekt
in den logos nergens van een bijzonder, door hem te geven onder-
richt. Hij schaart zich onder al degenen die tot de naièeia
bijdragen®); in qualitatief opzicht kent hij zich aan den
anderen kant een hooge beteekenis als opvoeder toe. ®).

Er zijn echter motieven aanwezig voor een veronderstelling,
dat Protagoras een „hoogerquot; onderwijs denkt te geven in dézen
zin, dat het de vrije ontwikkeling van de persoonlijkheid en den
natuurlijken aanleg der leerlingen beoogt. Deze motieven zijn:

1) 318 E.

318 D, E. Een dergelijke lesstof wenschen de leerlingen dan ook niet
(cf. jtecpevyómg... axovrag).

®) Zie p. 60.

4) Van de op p. 60 en 61 vermelde tegenstrijdigheden verdwijnt dan
de onder le. genoemde geheel, de onder 2e. geformuleerde ten deele.

®) cf. 328 B: ''Qv ör] èym olfiai elg elvai. Met zekere bescheidenheid
zelfs spreekt hij van ovrjaai ziva jiQog zó xalov xdyaêov yevéaêai.

®) JiaqjEQÓvzmg z. a. avêQ. (328 B).

Ie. Protagoras' bewering i), dat hij zich van de andere sophisten
onderscheidt door geen zéxvai te onderwijzen, zijn discipelen
niets op te dringen doch integendeel te doceeren hetgeen zij zelf
verlangen; 2e. zijn erkentenis, dat de beteekenis van de op-
voeding secundair is aan die van de natuurlijke begaafdheid;
3e. zijn opvatting®), dat hij als sophist aansluit bij de paeda-
gogiek van dichters als Homeros en Hesiodos, mannen dus die
geen onderricht gaven in den gebruikelijken zin doch door hun
stijl en hun denkbeelden leiding schonken aan de ontwikkeling
van den geest; 4e. de voorliefde die Protagoras koestert voor
de beoefening van muziek^) en het lezen van dichtwerken®)
[als factoren van jiae^eta®)]; 5e. het feit, dat Platoon laat uit-
komen, dat Protagoras een bijzondere plaats in de rij der
sophisten inneemt.'') De omschrijving in 318 E 319 A, hoe men
deze ook interpreteert®), kan echter met deze zienswijze niet in
harmonie worden gebracht.

In het volgende komt Protagoras als opvoeder slechts in
ondergeschikt verband ter sprake.

Wanneer Sokrates, verlangend een korte repliek van zijn
partner, een beroep doet op 's sophisten vermogen om zoowel
ßqaxea als [A.axQÓL over eenzelfde onderwerp te spreken, zegt hij
ironisch prijzend, dat Protagoras, naar hij vernomen heeft,
deze kunst verstaat en onderwijst. ®) De vermelding van het feit,
dat de sophist als leeraar in deze materie optreedt, heeft oogen-
schijnlijk geen zin. Toch kan er uit drie gezichtspunten een ver-
klaring van worden gegeven. Ie. Sokrates-Platoon wil tegenover
Protagoras (en den lezer) met zoo groot mogelijk gezag aan

1)nbsp;318 D, E.

2)nbsp;De strijdigheid met Krat. 391 C (cf. Phaidros 267 C) blijft van
kracht.

3)nbsp;316 D sqq. Zie p. 59.

4)nbsp;cf. 326 B.

®) 338 E 339 A.
«) Zie echter p. 69, 70.

cf. p. 93 sqq.
®) cf. p. 67.
») 334 E.

deze kunst van den sophist herinneren ; dit gezag versterkt
hij door te memoreeren, dat hij gehoord heeft, dat Protagoras
haar „zelfsquot; onderwijst; 2e. het aklov èida^ai geldt als een sterk
testimonium van 's sophisten kundigheid®); 3e. de rhetor en de
opvoeder worden in één adem genoemd; dat de eerste niet tegen
den dialecticus Sokrates blijkt opgewassen te zijn brengt mede,
dat ook van den tweede een zwakke zijde in het licht wordt
gesteld.

Het ligt voor de hand, dat Protagoras dit onderricht
inderdaad gegeven heeft. Dat hij als sophist onderwijs in
rhetorica gaf, een reeds vanzelfsprekend feit, wordt in dezen
dialoog bevestigd door de mededeeling, dat hij de noXaixri téxvf] 3)
doceert (319 A: jiqóttsiv xal Uyeiv), dat hij [naar blijkt, in
rhetorischen geest poëzie leert interpreteeren, in de
Kratulos ®) door de vermelding van zijn onderwijs in gramma-
tica. Daar hij in de kunst, beurtelings naxqd en ^qaiéa Xéyeiv,
een buitengewone reputatie bezit (bij Platoon evenaren hem in
dit opzicht (k)rgias noch Hippias), mag worden verondersteld,
dat hij dit onderdeel der rhetorica als docent bijzondere aan-
dacht wijdt.

In 338 E geeft Protagoras als zijn meening te kennen, dat het
belangrijkste deel der naideia het interpreteeren van poëzie
betreft. En dat wil zeggen, zoo verklaart hij zich nader: de
uitspraken van dichters critisch lezen (awdvai a re oQêamp;g
nenoïrjtai xal a fi^} en verklaren (analyseeren: dieXsïvJ. Weder-
om is het oogenschijnlijk onnoodig en zinledig, dat Protagoras
als opvoeder hier naar voren komt. Hij heeft zoo juist de rol

1)nbsp;Nadrukkelijk wordt er dan ook eenige malen melding van gemaakt:
329 B, 334 E 335 A, 335 B C.

2)nbsp;Dit bewijst een analoge passus in de Hippias Elattoon (364 D),
waarin de sophist zegt: aioxQov yoQ av eïr], el allov? ^v avxa xavra
naidsvo)... etc. (De bijvoeging, dat de leeraar honorarium eischt, ver-
sterkt de argumentatie van Hippias' opmerking; zie p. 47). (Ook hier
[zie 3e.] uit Platoon, gezien het verband in den dialoog, een bedenking
tegen het optreden van den sophist als leeraar [zie p. 47]).

3)nbsp;cf. p. 60 sqq.

Zie p. 70 sqq.

®) 391 C. cf. Phaidros 267 C. cf. p. 60.

van vrager op zich genomen, en begint nu met deze opmerking
omtrent de naideia. Ook hier kan de verklaring, correspondee-
rend met de onder 3e. genoemde i), worden toegepast. De ver-
handeling over de verzen van Simonides blijkt onvruchtbaar
te zijn, zij wordt dan ook (met gesprekken over poëzie in 't al-
gemeen) door Sokrates vergeleken met de owovoim van het
lagere, onbeschaafde volk. Het feit, dat Protagoras dergelijke
beschouwingen tot den inhoud zijner naièeia maakt, ze in dit
verband nog wel een zeer hooge waarde toekent, stelt een be-
denkelijke zijde van zijn opvoedingssysteem in het licht.

Er zij evenwel opgemerkt, dat hier niet zoozeer de opvoeder
als wel de rhetor spreekt. Protagoras plaatst het epideictische
element op den voorgrond. Hij zegt niet, dat zulk interpreteer-
werk nuttig, opvoedend is, doch dat het tot de 'naiöeia'
behoort, het te verstaan folóv elvm, èmotaoêaij en op vragen,
poëzie betreffende, antwoord te kunnen geven (ègcoréfievov Xóyov
^oSva«;. Aldus gezien krijgen de woorden waarmede Protagoras
de thans door hem te leiden discussie opent meer reliëf Een
gesprek over poëzie, zoo zegt hij, acht ik geletterde mannen ten
zeerste waardig. 4) Deze inleiding verzacht tevens het bizarre
van den overgang naar het nieuwe onderwerp, dat met dat van
de vorige discussie in geenerlei relatie staat ®) [niettegenstaan-
de Protagoras poogt, zijn keuze te motiveeren«)]. En daar de
sophist de rol van vrager op zich neemt, onderwerpt hij
Sokrates aan de proef (volgens hem den toets der 'naidsia J,
of deze in staat is, êgcormjuevog Xóyov öovvai.

Protagoras' behandeling van de verzen van Simonides draagt

1)nbsp;Zie p. 69.

2)nbsp;347 C. cf. p. 39.

3)nbsp;De term is in dit verband ongeveer synoniem met ons educatiequot;
cf. p. 4.nbsp;quot;

'Avöqï jcaièe'iag fiéyiatov juégog. Meer reliëf verkrijgt nu ook de
tegenstelling met Sokrates' oordeel over dergelijke gesprekken (347 C)

P. Friedländer, PL, II, p. 21: „Das Gedicht ist ziemlich an den
Haaren herbeigezogenquot;.

nrZnbsp;quot;T, 'Tlnbsp;^SQi rov avtov juh neni

quot;quot;quot;quot;nbsp;''nbsp;fxerevrjveyfdvov

inderdaad het karakter van een epideixis. De sophist demon-
streert zijn virtuositeit in het ontdekken van tegenstrijdigheden
in den tekst. Daar het Platoon's opzet is, nadrukkelijk te doen
uitkomen, dat Protagoras zich steeds weer als een op effect
belust rhetor ontpopt, die een serieus, wetenschappelijk ge-
sprek angstvallig uit den weg gaat, is er reden om te veronder-
stellen, dat de versbespreking satirisch wordt weergegeven. Doch
wij zien, dat ook in den dialoog Hippias Elattoon de sophist
zijn verhandeling over poëzie kleedt in den vorm eener
epideixis^). Ook Hippias verbindt aan een dergelijke „inter-
pretatie-voordrachtquot; het rhetorische kunststuk van het vragen-
beantwoorden . En wanneer in dien dialoog Sokrates [met de
bedoeling, zich in dit opzicht 's sophisten evenknie te be-
toenen'')] zélf een proeve van Homeros-interpretatie geeft,
doet hij dit eveneens door op tegenstrijdigheden in den tekst
te wijzen^).

Aan den anderen kant lezen wij echter in de Hippias, dat
het critisch-interpreteeren min of meer in het teeken stond van
een moraal- en karakterstudie®). Een voorbeeld van de wijze
waarop de sophist van Elis deze studie aan zijn epideixis vast-
knoopt wordt ons niet overgeleverd. De proeve van poëzie-
behandeling die Sokrates in de Hippias geeft behelst onge-
twijfeld een imitatie van 's sophisten methode, doch zij kan,
aangezien zij het karakter eener satire ademt, bezwaarlijk ge-
acht worden een criterium te zijn van den emst waarmede
Hippias zijn ffloraal- en karakterbeschouwing mag hebben op-
gevat.

In Protagoras' Simonides-interpretatie is in 't geheel geen
spoor van een moraal- en karakterstudie te ontdekken. Daar de
sophist zijn versbespreking aankondigt als de inkleeding van
een discussie negl dget^?®), en aangezien Platoon hem schildert

363nbsp;A: 'Inniov roaavza èmdeiiafiévov. cf. p. 38.
'■') 363 D. cf. p. 40.

s) cf. p. 39.
cf. p. 45.

364nbsp;C. cf. p. 9.
«) cf. p. 70, noot 6.

als een rhetor die de problemen virtuoos ontwijkt in plaats van
ernstig te trachten ze op te lossen, is de veronderstelling
mogelijk, dat de schrijver in de satirische weergave van
Protagoras' methode dit element geheel naar een onzichtbaren
achtergrond heeft gedrukt.

Wat het onderricht betreft, waarop in 338 E 339 A een toe-
speling wordt gemaakt: er valt uit deze episode niet anders te
concludeeren dan dat het op rhetorische leest is geschoeid. Het
object is het houden van een epideictische verhandeling naar
aanleiding van een dichtwerk; de kern van eenzulke epideixis
is het feit, dat gewezen wordt op tegenstrijdigheden en „onjuist-
hedenquot; in den tekst

Tenslotte wijzen wij op 357 E, waar Sokrates den sophist
(evenals Prodikos en Hippias) als een genezer noemt van de
afiad^ia die zich openbaart in het fjöov^? rjrTco slvai en waar hü
den menschen verwijt, dat zij uit onwetendheid en zuinigheid
hun dfiaêïa en die hunner zonen niet door de sophisten °doen
„heelenquot;. Te meer daar er gezinspeeld wordt op de duurte van
het onderwijs der sophisten 2) en Sokrates zich op de bewerin-
gen van den sophist zelf beroept, kan men deze opmerking
veilig als ironie opvatten. Intusschen heeft de toespeling op de
duurte wel iets te zeggen. Wij verwijzen in dit verband naar
Laches 186 C en de van dien passus gegeven interpretatie .

Na den opvoeder Protagoras vatten wij vervolgens den rhetor
in het oog.

Reeds in de schildering die Platoon ons van het tooneel in
Kallias' huis geeft komt hij naar voren. De sophist wandelt

1) Ten onrechte maakt H. Gomperz betreffende den docent Protagoras
de gevolgtrekking: „Einen breiten Raum scheint in ihm ('s sophisten
onderricht) die an die Interpretation und Kritik gnomischer Stellen aus
den Werken der Dichter geknüpfte Einprägung praktischer Lebensregeln
eingenommen zu habenquot; (Soph. u. Rhet., p. 127). Blijkens zijn motiveering
(zie p. 127) leest hij avviévai ä re o. n. x. ä ^^ niet juist.
) Kr)èófiEvoi zov UQyvQiov.
ÜQcotayÓQag öds q)r]aiv.
Zie p. 103/104.

rond, doceerend of oreerend in elk geval zijn gehoor met zijn
voordracht betooverend .

In het gesprek doet zich de rhetor op tweeërlei wijze kennen:
in negatieven zin doordien hij de noodzaak ontwijkt, logisch
rekenschap te geven, in positieven zin doordien hij met zyn
welsprekendheid effect beoogt. Meestal gaan het eerste en het
tweede nauw samen, in dier voege dat het eerste de aanleiding
is van het tweede. Wanneer Protagoras zich in rhetorisch ver-
toon verliest, is het bijna steeds omdat hij een toevlucht zoekt
uit de aTtogla waarin de discussie hem bracht. De rhetorica van
Platoon's Protagoras beweegt zich tusschen deze twee polen:
zij tracht een nederlaag, geleden in het dialectisch gesprek, te
redden door haar te bedekken, een nederlaag die in het voor-
uitzicht is te ontwijken; zij streeft anderzijds opzichzelve naar
bewondering en bijval van den kant der hoorders.

Voor de hand ligt de veronderstelling, dat het wezen van
Protagoras' rhetorica in verband met de rol die de sophist in
den dialoog speelt ons in een min of meer gedwongen vorm door
Platoon wordt afgebeeld. Protagoras uit zich niet vrij, doch hij
treedt hier op, gedrongen in het keurslijf van het Sokratische
gesprek. Uiteraard krijgt zijn houding daarom iets tweeslach-
tigs en ook krampachtigs, want hij is gedoemd om in dit
gesprek overwonnen te worden. De schildering van het aan-
deel dat de sophist-rhetor in de discussie heeft is dan ook zeer
sterk onderhevig aan het dramatisch opzet der compositie van
den dialoog. Het spreekt vanzelf, dat men Protagoras'
rhetorische uitweidingen en bravades van dit standpunt moet
beoordeelen, zoowel wat den vorm en den inhoud betreft als
den geest dien zij ademen. Is de sophist van nature geneigd,
zijn gedachten en zijn woorden den vrijen teugel te laten met

cf. p. 58, noot 6.

2)nbsp;315 B: xrjkamp;v tfj (pcovfj wajieg 'ÖQcpEvg.

3)nbsp;Het is, wat dit laatste betreft, typeerend, dat het gesprek zich af-
speelt temidden van meerdere personen, cf. p. 74.

cf. Th. Gomperz, Griechische Denker (Eine Geschichte der antiken
Philosophie), 1896, I, p. 338: „Er (Platoon) lässt die Sophisten mit
Sokrates im dialektischen Ringkampf sich messen und durchwege unter-
liegen.quot;

het doel, zijn gehoor te bekoren en te imponeeren: in het ge-
sprek met Platoon's Sokrates is zijn redekunst een middel tot
verdediging en wordt zij aan banden gelegd door de eischen die
Protagoras' partner aan het gesprek stelt i) en de situaties
waarvoor het gesprek zelf den sophist plaatst.

Aan het begin van het gesprek reeds vervalt Protagoras in
een rede van epideictisch karakter Zij dient hem niet tot een
redmiddel of een toevlucht doch kemnerkt hem zuiver als den
rhetor die zich niet wil voegen naar de eischen van een gesprek
en zich wendt tot het behaagzieke vertoon van een kunstige
toespraak. De simpele aan de orde gestelde vraag, of Sokrates
den sophist al dari niet in het bijzijn der anderen zal spreken,
buit Protagoras uit tot het houden van een rede over den oor-
sprong en de voorgeschiedenis der sophistiek. Zij culmineert in
een slot dat zoowel een rechtvaardiging van zijn beroep®) als
een staaltje van zijn zelfrespect behelst. Kritiek blijft hem niet
bespaard. Sokrates gaat niet op de epideixis van zijn partner in.
Scherp stelt hij vast, dat Protagoras „nietsquot; gezegd heeft.
Kort formuleert hij zijn vraag, welk profijt Hippokrates van
Protagoras' onderricht zal trekken, en ten overvloede onder-
streept hij met de woorden rooomos ó ye ^fiéteQo? Xóyog de tegen-
stelling tusschen zijn zakelijkheid en de breedsprakigheid van
den sophist.

Intusschen is Protagoras ter zake gekomen — en wel omdat
hij tegenover de andere sophisten wil aan 't licht gesteld zien,
hoe begeerig Hippokrates is om zijn leerling te worden. ®) Zelfs
nu hij zijn bezoekers kort en bondig te woord staat, treedt het
rhetorisch karakter®) van zijn persoonlijkheid dus nog op den
voorgrond.

1)nbsp;Cf. het voorstel van Hipias in 338 A: ju.jr' aë nQcoxayÓQav ndvxa
xdkmv èxTeivavra, ovgia èlt;pévTa, tpevyeiv ek ró nélLayog ramp;v lóycov,
dnoxQvipavta yrjv, dlM /uéoov u ... rs/ueïv.

2)nbsp;316 C sqq.

3)nbsp;cf. p. 59.

ƒ18 A: ^ avrv jxoi dgxv êariv, é ÜQcotayÓQa, fjjisQ aqri, tieqI
lt;J)v dcpixófirjv.
317 C sqq.

®) Cf. p. 11, 16.

Het bewijs van zijn stelling, dat de agetij „onderwezenquot; kan
worden, kleedt Protagoras in den vorm van een juvd-og.^) In een
ióyog zet hij zijn betoog voort. Deze typen van betoogvoering
kenmerken opzichzelven reeds den rhetor-sophist. Wat den
betreft: de Herakles-allegorie die op naam van Prodikos
staat versterkt de veronderstelling, dat het verhalen van zulk
een sage met moraliseerende strekking bij de sophisten in
zwang was. De Protagoras geeft een antwoord op de vraag,
waaraan deze voorliefde haar oorsprong dankt. Aoxeï rohw /j.oi,
ê(pr], xogiéoTSQOv dvai juvêov vfuv Uyeiv^) Deze woorden kenschet-
sen tevens de rhetorische wijze waarop Protagoras de hem ge-
stelde taak, een oordeel logisch te motiveeren, opvat. Hij vraagt
zijn hoorders, welke vorm van betoog hun het aangenaamst is,®)
en kiest vervolgens den mythe-vorm als den zijns inziens onder-
houdendste. Door den aanwezigen de keuze te laten demon-
streert hij, dat hij verscheidene soorten van redeneering
machtig is. ®) Alsof dit nog een daadwerkelijk bewijs behoefde,
knoopt hij aan de mythe een logos vast. De rede wordt besloten
met een gedeelte waarin de sophist zichzelf aanprijst als agei-^-
leeraar en de uitoefening van zijn beroep tracht te rechtvaar-
digen. Dit slot markeert de zwakte van de rede in haar hoe-
danigheid van bewijsvoering,'') een zwakte die opzichzelve be-
wijst, dat Protagoras uit onmacht en verlegenheid een toevlucht

1)nbsp;320 C sqq.

2)nbsp;324 D sqq.

3)nbsp;cf. Croiset-Bodin, Platon, III, 1, p. 9: „[La méthode] des sophistes
comprend trois procédés: le mythe, le discours suivi, le commentaire des
poètes.quot;

320 C. cf. G. Grote, Plato, II, p. 38, noot e: „It is probable that the
Sophists often delivered illustrative mythes or fables as a more interes-
ting way of handling social matters before an audience.quot;

Uit de woorden (hg jigeaf^vregog vecorégoig spreekt deels de „gezellige
causeurquot;, deels de pedante docent.

«) cf. p. 76.

cf. p. 64, 65. Zijn geheele betoog immers komt in het teeken te staan
van een „oratio pro domoquot;: een aanloop naar de stelling, dat Protagoras
een uitnemend dgeTjj-leeraar is; in dit licht beschouwd gaat het mank
aan een ernstige fout in de logische constructie: het definiendum wordt
als definiens gebruikt.

heeft gezocht in de rhetorica. Sokrates beoordeelt het betoog
als een bloote epideixis: ngcorayogag /nèv xoaama xal xoiavxa
êmdei^dfievog^) anenavaaxo rov Aóyov. Ironisch zegt hij, onder de
betoovering te zijn geweest en verrast toen hij bemerkte, „dat
het werkelijk uit was.quot;

Protagoras zou, volgens Sokrates, op één lijn kunnen gesteld
worden met volks-redenaars zooals Perikles er één is (de
politieke rhetorica, en dus ook een rede als de sophist heeft ge-
houden, wordt vergeleken met de spraak van het boek dat reken-
schap kan geven noch vragen en met den dreun van metalen
vazen of ketels die, aangeslagen zijnde, doorklinken totdat men
ze aanraakt), ®) indien hij niet ook de kunst verstond, èga)rf]êslg
nnoxgtvaa'amp;ai xard ßgaxv xal êgójusvog negifieïvai xs xal djioöé^aa'amp;ai
Trjv anóxgiaiv,'') een gave van slechts weinigen.

Op de laatstgenoemde bekwaamheid van den sophist legt
Sokrates, zooals wij boven in ander verband reeds deden op-
merken®), in het vervolg grooten nadruk. Hij plaatst de twee
methoden scherp tegenover elkander en sterk markeert hij, dat
Protagoras de dialectische methode niet verkiest toe te passen.
Treffend is het eigenaardige geval dezer tegenstelling: de
sophist verstaat die methode uitstekend, anderzijds vermijdt hij
hardnekkig, haar te volgen. Temeer frappeerend, daar Prota-
goras, volkomen in strijd met zijn bekende streven om als rede-
kunstenaar veelzijdigheid aan den dag te leggen®) en met het
optreden van een sophist in het algemeen^quot;), in dit opzicht
weigerachtig is, zich te richten naar de eischen die zijn gehoor
— in casu in de persoon van zijn éénen partner — hem stelt.

1)nbsp;Zoo ook in de Hippias Elattoon (363 A): 'Inniov xooavra (een toe-
speling op de breedsprakigheid) èmdei^a/uévov

2)nbsp;328 D.

3)nbsp;cf. 315 B.

4)nbsp;Wederom een toespeling op de lengte van de rede.

5)nbsp;cf. Phaidros 275 D sqq, Hipp. Elatt. 365 C D. cf. p. 1.

6)nbsp;329 A, B.
329 B.

p. 68, 69.
cf. p. 75.
quot;) Cf. p. 11, 12.

Zijn gedragslijn laat geen twijfel over: Protagoras is niet bij
machte, in het Sokratische gesprek zijn rol te vervullen.

Dan is Protagoras' dialectiek blijkbaar geheel anders geaard
als de Sokratische methode. Evident is Platoon's bedoeling, dit
klaar te doen uitkomen. Gezien het dramatisch effect dat de
schrijver bereikt door den sophist op een gebied waar deze zich
thuis zou gevoelen de nederlaag te laten lijden, gezien ook
Platoon's bovengenoemd oogmerk, aan te toonen dat Sokrates
de unieke vertegenwoordiger is van de dialectische methode,
kan er licht twijfel rijzen omtrent de historiciteit van hetgeen
Platoon ons hier mededeelt.

In 329 B wordt Protagoras uitdrukkelijk de kundigheid toe-
geschreven, formeel de rol van antwoorder en (of) vrager in
het Sokratische gesprek te verstaan, de techniek dus van dit
gesprek te beheerschen. Alleen op deze plaats is dit het geval.
Intusschen is het verre van onwaarschijnlijk, dat Platoon's
Sokrates onder de ^Qa%vXoyia van Protagoras, waar hij zich zoo
dringend op beroept, steeds de toepassing van deze gesprek-
methode verstaat. Ook in 329 B noemt hij de gesprektechniek
het tegengestelde van de kunst van fiaxgovg Xóyovg ... eljieïv.
En in 325 A zegt Sokrates: 'el ovv fdXXei? è/j.ol diaXé^eaêai, rep
êxÉQcp XQ^ tQÓncp jiQÓs fj.e, rfj Pgaxvloyia. De brachylogie moet overi-
gens als een rhetorisch genre apart worden beschouwd. Zij is
de kunst van (zoo) kort (mogelijk) over een onderwerp te
spreken. Blijkens 334 E, 335 A) ®) ontleent zij haar raison ge-
deeltelijk aan de virtuoze spanning van het contrast met breed-
sprakigheid. In de terminologie van Platoon's Hippias, die
Protagoras verzoekt te spreken fi-nrfe] .. ■ navxa xaXmv èxxeivavta,
ovQia scpévra^), zou men de brachylogie kunnen vergelijken met
een straffen riemslag tégen den wind in. Deze kunst van kort
te zijn verstaat ook Platoon's Gorgias uitnemend. ®) In zekeren

1) cf. 336 BC; p. 81.

'IxavoQ ds xal ègmtrjêek a7ioxQivaa»ai xaxa ^Qoxv xal êgó^svog
■ nEQifiéïvai re xal anodé^ao'amp;ai rrjv anóxQiaiv.
xal fiaxga Uysiv ... xal av ^Qaxéa.

Prot. 338 A.

Zie Gorg. 449 C. Beiden, Protagoras en Gtorgias, heeten onovertref-
feiyk te zijn in de brachylogie (Prot. 335 A, Gorg. 449 C). Afgezien van

77

zin nu kan Sokrates zich met recht op de brachylogische
methode van Protagoras beroepen, in zooverre hij een korte
repliek van zijn partner verlangt. Niet zonder meer mag zij
echter vereenzelvigd worden met de techniek der dialectische
discuteermethode. Indien Platoon dit, zooals niet onwaarschijn-
lijk is, hier doet, is de mogelijkheid niet uitgesloten, dat hij uit
hoofde van deze gelijkstelling de fictie construeert, dat de sophist
den vorm van het Sokratische gesprek zou hebben beoefend.
Onaannemelijk is de veronderstelling, dat Platoon zonder deze
kwaliteit als het ware uit den brachyloog af te leiden Protagoras
kortweg tot een dialecticus zou maken. Te ernstig en te nadruk-
kelijk wordt den sophist voorgehouden, dat hij zich op dit gebied
als Sokrates' mindere moet beschouwen.

Het ware een bevreemdend feit, dat Protagoras eenzulke ge-
sprekmethode had gecultiveerd.De vermelding bij Diogenes
Laërtios^), tó ^cokquzixov sidog xmv Xóymv nQmzog êxivrjoe, kan,
afgezien van dC; waarschijnlijke omstandigheid, dat Platoon hier
als bron is gebruikt, in verband worden gebracht met 's sophis-

het feit, dat hun beiden dit epitheton ten deel valt (ze konden elkander
overigens desnoods in onovertrefbaarheid hebben geëvenaard), treft ons de
ironie van het geval, dat zij beiden juist in dit opzicht worden overtroffen
door den dialecticus Sokrates.

(P. Friedländer [PI., II, p. 19] leest de beide plaatsen niet goed blijkens
zijn bevinding, dat deze sophisten zich ook op hun „Fähigkeit... zu
unübertrefflich langer Redequot; beroemen).

cf. 334 D: avvxefivt (xoi xag anoxQioeig xal ßga^yxegag noiei.
cf. Gorg. 449 B: aXM èd-éXrjOov xaxä ßga^v xó êQmxagt;fj.Evov anoxQtvEoëai.
Gorg. 461 E: aov fxaxga Xéyovxog, xal fj,^ eêéXovxog xo eQmxmjuEvov
a7ioxQivealt;l}ai. Gorg. 449 C: xai fioi èniöei^iv avxov xovxov nolrjoai, xijg
ßgaxvXoyiag, fiaxQoXoy'iag öh eiaavëig (Ook hier dringt Sokrates aan op
korte antwoorden).

2)nbsp;cf. 336 C: Ei fxev ovv xal ÜQmxayÓQag ofxoXoyeX (pavXóxsQog eïvai
2ugt;XQamp;tovg èiaXexamp;fjvai, è^agxei ZmxQaxF.L.

3)nbsp;H. Gomperz teekent aan — terwijl hij het feit op grond van Platoon's
mededeeling „ausser Zweifel gesetztquot; acht —: „Wie Protagoras dazu ge-
kommen sein mag, die eigentlich dem Wesen der Rhetorik recht wenig
entsprechende dialektische Technik zu pflegen, wird sich wohl schwer
entscheiden lassenquot; (Soph. u. Ehet., p. 129,noot 276).

4)nbsp;Biels, Vorsokr., II, 1^, p. 526, 6.

ten beoefening van het eristische debat/) welhcht het rhetorisch
procédé in zijn z.g.n. dvtdoyim. Dit is, ook formeel, stellig niet
identiek met de Sokratische methode. Wat Protagoras' ant-
woordkunst betreft: misschien heeft de sophist demonstraties
gegeven, zooals die ook op naam van Gorgias en Hippias
staan, waarbij hij speciaal de vaardigheid aan den dag legde,
snel achtereen en in korte formules (xmd ^quxvJ zijn partner
van repliek te dienen. Omgekeerd kan hij zelf als vrager zijn
opgetreden met het doel, z'n partner te verstrikken of vinding-
rijkheid ten toon te spreiden bijvoorbeeld in het kader eener
epideictische verhandeling-in-vraagvorm naar aanleiding van
poëzie, zooals hij houdt bij Platoon in 338 E sqq.

Protagoras onderwerpt zich aan de noodzaak, Sokrates te
woord te staan in een gesprek dat de bepaling van het begrip
dgeri] tot inhoud heeft. ®) De dramatische spanning waarmede
deze discussie geladen is geeft uitdrukking aan het feit, dat de
sophist zich in het nauw gedreven gevoelt. ®) Men kan bezwaar-
lijk volstaan met den strijd tusschen Sokrates en Protagoras,

1)nbsp;cf. Prot. Fragm. 6 bij Diels: rexv?] SQionxcóv, ook g-enoemd door
Diogenes Laërtios. cf. het epitheton êgiCéjusvai ev eldcbg, dat Timon van
Phlius dezen sophist toekent (Diels, Vorsokr., II, p. 526, 6).nbsp;J

2)nbsp;cf. Th. Gomperz, Griechische Denker, I, p. 372, 373: „Die von ihmquot;
(Protagoras) gepflegte Dialektik war offenbar von mehr rhetorischer Art.
Nicht kurze Fragen und Antworten, dazu bestimmt, den Gegner in Ver-
wirrung zu setzen und in Widersprüche zu verwickeln, sondern längere
Reden, die einander folgten um einander zu widerlegen, bildeten das
Rüstzeug seiner Streitkunst.quot;

3)nbsp;cf. p. 40.

4)nbsp;cf. p. 70, 71.

329 sqq.

®) In duidelijke trekken wordt ons dit laatste geschilderd. 333 B:

^fioXóyrjasv xal fidl' dxóvrcog. 333 D: ----èxaXlwmCero •^fuv é IIq.

etc. 333 E: Kai fioi èdóxei ó IIq. tjd^ zetqaxvvêai re xal dyaiviäv xal
^aquterdoêai jiqos t6 ajtoxgivso'amp;ai. 335 AB: êyvmv ydg ori ovx ffgeaev
avTÓg avTÖ) ral? dnoxgiaeaiv raïg ëfinQood'EV, xal ou ovx èêeXi^aoi éxmv
«wat dnoxQivófJLEVo? öiaXÉyEoêai. Zoo ook, wanneer na het „conflictquot;
!gt;pnieuw een onderhoud zal plaats vinden, 338 E: xal o IIq. ndvv /uëv ovx
^amp;exev etc. Daarna wederom in 348 C: Kal é IIq. aiaxvvamp;si? . . . fióyig
^Qovrgdneio elg ro diaXÉyEa-amp;ai. 360 D: ndvv juóycg èvtavêa êjiévevoEV
• ■ . Ovxéri èvxavamp;a ovx èmvevaai fjd'ÉXriaev êoiya xe.

die een nederlaag van den laatste ontspint, te herleiden tot het
schema: dialectiek contra rhetorica. Ook alvorens den inhoud
en de constructie van het gesprek nader te beschouwen^)
kunnen wij wél constateeren, dat genoemde tegenstelling den
boventoon heeft gekregen. Zij bereidt het dramatische moment
voor, dat Sokrates, na meerdere terechtwijzingen aan het adres
van zijn partner te hebben gericht, zijn aandeel in de discussie
staakt. 2) Formeel geeft de rhetor Protagoras aanleiding tot
deze verbreking van het gesprek. Sokrates verwijt hem zijn
breedsprakige repliek, en wij zien hoe tijdens de samenspraak
de sophist zich behalve aan een tweetal digressies van eenigen
omvangt) schuldig maakt aan een houding die zijn streven om
de logische consequenties van den dialoog uit den weg te gaan
duidelijk kenmerkt. ®) 's Rhetors optreden ontspruit kennelijk
grootendeels uit anoQia. Reeds boven®) is er op gewezen, dat de
pogingen die hij doet om effect bij zijn gehoor te bereiken
in zekeren zin als verwant kunnen worden beschouwd aan zijn
streven om zich uit de anoQia te redden.

Waarin vindt deze haar oorzaak? Een antwoord geeft
Platoon's Protagoras zelf: in het feit, dat hij gedwongen wordt
te èiaUyeo'amp;ai in den vorm dien de avxiUymv hem voorschrijft.
Protagoras staat en valt met het recht, in een gesprek te be-
schikken over de vrije keuze van methode. ®)

Waarom kan de sophist zijn rol in dit gesprek niet vervullen,
terwijl hij toch op gezag van Sokrates-Platoon's uitdrukkelijke
mededeeling ®) ook de techniek van déze methode meester zou
zijn? Deze vraag betreft het essentieele van de tegenstelling

1)nbsp;Zie p. 89 sqq.

2)nbsp;335 B, C.

3)nbsp;334 C sqq.

4)nbsp;331 D, E; 334 A sqq.

8) 331 C. (G. Grote leest in deze passage de uitdrukking van Protagoras'
„indifference... for dialectic forms and strict accuracy of discussionquot;
'[Plato, II, p. 49, noot q]) ; 333
8) p. 73.

Hij heeft succes (334 C: Einóvroc o^v xavra avxov ol naQÔvxeç
éveamp;oQv^^aav sv Uyoi).
8) 335A.

») 329 B. Zie p. 77.
80

tusschen Sokrates en Protagoras, zooals Platoon die hier beeldt.

De sophist is ook als „dialecticusquot; een rhetor. De dialectische
methode is voor hem een rhetorisch procédé dat hij ondanks al
zijn redekunstige vaardigheid tenslotte niet vermag te han-
teeren, daar het hem aan den emstigen wil ontbreekt, de
logische verantwoording^), die deze methode in de persoon van
den avrikéycov van hem eischt, te aanvaarden®).

Sokrates aan den anderen kant kent slechts één methode: de
zijne®). Bij monde van Alkibiades erkent Platoon slechts één
grooten vertegenwoordiger dier methode: Sokrates^). Zulks te
erkennen wordt ook Protagoras geboden: el fiev ovv xal IIq.
ó/Moloyeï (pavXótsQO? sïvai Sa)XQatovg diaXex'amp;Vvai, êiagxeï ^rnxgdrei^).
Deze woorden, die Platoon eveneens Alkibiades in den mond
legt, zijn van groot gewicht voor de interpretatie van het „ge-
schilquot; tusschen de beide hoofdpersonen, tevens van de rol die
Platoon den sophist in de discussie laat spelen. „An express
locus standi is here claimed for dialectic, and a recognised
superiority for its professors on their own groundquot;®). Sokra-
tische en sophistisch-rhetorische methode plaatst het als een
ultimatum klinkende woord van Platoon's Alkibiades tegenover
elkander als twee vijandige machten, waarvan de tweede in de
discussie gedoemd is om te capituleeren.

1)nbsp;cf. 336 D: ovx èêéXaiv didóvai Xóyov.

2)nbsp;Zie het over dialectiek en rhetorica gezegde op p. 52, 53. Onomwonden
spreekt Platoon's Protagoras het uit, dat hij ook in de discussie zich het
verwerven van b^val en roem ten doel stelt: el...., mg é avtdéymv
èxéXsvév jue öiaUyeaêai, ovtu) diBXeyó/j.ïjv, ovdevóg^ av ßeXximv ècpdivó-
jur]v ovS av èyévsTO ÜQOirayÓQOv ovofia èv toTg quot;EXlrjaiv (335 A).

Duidelijk -wordt dit gezegd, ook in typeerende bewoordingen: tegen-
over Protagoras' breedsprakige repliek staat hij als één die êmXijofimv
is (334 D; C. Ritter teekent aan: „Bemerkenswerter Gegensatz gegen die
müssige Mnemotechnik des Hippias!quot; [Platon, I, p. 323, noot 3]); hij kan
niet volgen, als ware de sophist een hardlooper (335 E 336 A; cf. 335 B,
Hipp. 373 A).

336 BC: zov dè diaXéyeaêai olog z eïvai xal ênlataaêai Xóyov ze
dovvai xal déiaaamp;ai êavjudCotfi av eï zcp dvêgónrnv nagaxoigeï.

«) 336 C.

®) G. Grote, Plato, II, p. 53. („This remark of Alkibiades, speaking
altogether as a vehement partisan of Sokrates, brings to view at least one
purpose — if not the main purpose — of Plato in the dialoguequot;).

6 81

Het geschil wordt, mede door de bemiddeling van eenigen der
aanwezigen^), opgelost in dier voege, dat Protagoras thans de
rol van vrager op zich zal nemen . Sokrates' antwoorden zullen
dan tevens strekken tot instructie, voor den sophist®). Deze
laatste omstandigheid zet het nu volgende gesprek principieel
in het teeken eener proeve van dialectische methode. Dit op-
zichzelf motiveert ten volle den tegenzin^) waarmede
Protagoras ook deze phase van onderhoud aanvaardt. Overeen-
komstig met die geuite afkeerigheid tracht de sophist van meet
af aan zijn partner van diens eigen terrein af te houden. Hij
wapent zich met het thema van het nieuwe gesprek, poëzie van
Simonides, voorts met de wijze waarop hij dit onderwerp be-
handelt. Een epideictisch element overwoekert den gesprek-
vorm, Sokrates is het gebied van den sophist binnengelokt.

Karakter en inhoud van dit gedeelte zijn reeds in een ander
verband boven besproken®). Wij doen thans het volgende op-
merken. Ook hier typeert Platoon den rhetor-sophist in diens
verhouding tot den dialecticus. Men zou zijn karakteristiek tot
deze punten kunnen herleiden: le. Protagoras betoont zich vol-
komen onverschillig aangaande het thema dat Sokrates zoo-
even tot het onderwerp eener philosophische discussie maakte.
Hij laat het varen en gaat naar een nieuw thema over, dat met
het vorige geenszins in verband staat ®); 2e. hiji poogt den schijn
te wekken, dat hij het vorige thema, slechts in een anderen
vorm, wederom opvat; 3e. een verhandeling over poëzie ken-
merkt de sophistische rhetorica ®); 4e. typeerend is eveneens.

dat Protagoras op tegenstrijdigheden in den tekst wijst ;
5e. Platoon-Sokrates knoopt aan de verscritiek van Protagoras
een proeve van de methode van den synonymicus Prodikos
vast ; 6e. klaar treedt uit Platoon's reconstructie van deze
methode (waarvan Sokrates zich op ironische wijze bedient om
Protagoras te bestrijden en den sophist van Keos in de netten
van diens eigene kunst te verstrikken) naar voren, hoezeer
dergelijke beschouwingen een onvruchtbaar en armelijk werk
zijn®); 7e. Sokrates vestigt er de aandacht op, dat gedichten
e. d. niet het onderwerp van een dialectische discussie kunnen
zijn^); gesprekken over poëzie in 't algemeen vergelijkt hij
met de awovaiai van het lagere, onbeschaafde volk. ®)

Het onder 7e genoemde vormt reeds de inleiding tot de her-
vatting van het philosophisch gesprek. Wederom schildert
Platoon den tegenzin waarmede Protagoras z'n deelname aan
de discussie toezegt®). Sokrates' „bemoedigendequot; woorden, die
het wezen van de dialectische methode kenschetsen, verleenen
het gesprek dat volgt nogmaals in beginsel het karakter eener
demonstratie van diens opvattingen in zake het discuteeren in
't bijzonder, de philosophische diatQißrj in het algemeen. Niette-
min gaat de tegenstelling rhetor-dialecticus in dit gesprek
gansch teloor, opgelost als het ware in de materie zelve van
de problemen die hier worden behandeld. De gemelde in-

1)nbsp;cf. p. 12, 45, 71. Dat zulks bij het publiek in den smaak viel (cf. p.
12), kenschetst Platoon's vertelling: Etncbv ovv xavra noXlolg d'ÓQV^ov
naQÉa%ev xal ënaivov xamp;v axovóvxmv (339 DE).

2)nbsp;Wat betreft het verband tvsschen synonymiek, ortho-epeia, yQaixfxaxmv
OQ§óxrjg eenerzijds en rhetorica anderzijds, zie p. 61, noot 3, 4.

3)nbsp;cf. p. 39, 70.

847 BC. cf. p. 39, noot 2. Evenals in Hipp. 865 C D ook hier:
[noif]xa)v], ovs ovxe aveQSoêai oïov x' èoxlv negl d)v Xéyovaiv . . .neQl
ngdyjuaxog öiaXeyófievoi ö , ddvvaxovoiv èieXéy^ai (347 E). cf. 329 A:
óionEQ ^i^Ua ovdèv êxovaiv ovxe anoxQivaad'ai ovxe avxol igéaêai.
Daartegenover raadt Sokrates, neÏQav lafi^dvecv xijg dXrjêeiag xal fj/xwv
avxmv (348 A).

347 C sqq.

®) 348 B, C. Zie in noot 6 op p. 79. Thans blijkt, dat het den sophist
onverschillig is, of hij de rol van vrager dan wel die van antwoorder
krijgt toegewezen: oiSèv dneodcpei 6 IIq. ónóxeqa noirjaoL (348 B).

leiding belicht intusschen de verhouding dialecticus-rhetor nifet
onbelangrijk op eenige punten. De dialecticus geeft geen
„epideixisquot; van zijn weten en kunnen; zijn uitgangspunt is
anoQia Zijn methode is een proces van strenge samenwerking,
een logisch [en psychologisch] „samengaanquot; van de voer-
ders van een gesprek. Er is dus de tegenstelling met den 'aocpóg,
die vol zelfvertrouwen zijn weten aan een ander „mededeeltquot;.
De cpdóaocpog beproeft en ontwikkelt zijn gedachten in de
louterende aanraking met den geest van een ander individu :
in den dialoog, het gebied waar logische wetmatigheid
heerscht®).

Geldt daarbij in het algemeen de anoQla, de overtuigdheid van
niet te weten, beide gesprekvoerders gelijkelijk: in het speci-
fieke Sokratische gesprek eischt het motief-van-den-ironicus,
die „will lernen, da ja sein Partner «weiss»quot;®), dat Sokrates
zich uit persoonlijke anogia tot den leerling van zijn collocutor
maakt, dien hij ironisch aocpóg noemt''), en dat hij dezen ver-
volgens in zijn eigen anogia laat deelen®). De aocpóg behoeft
niet identiek te zijn met den oocpioxrig^). Het feit, dat Sokrates
zich in 348 D sqq. ironisch prijzend tot Protagoras wendt, mag
dan ook voornamelijk worden gezien in het verband met de
dramatische strekking van déze discussies, waarin de sophist-
rhetor het bewijs levert van zijn onvermogen om zich aan de
regelen van het gesprek te houden. Intusschen vormt, zooals we
dit ook bij Hippias deden opmerken de omstandigheid, dat
Sokrates' partner een sophist is, een aocpóg dus die zich van

1)nbsp;348 C: fxi^ oïov diaXéysaamp;ai fiÉ ooi aXXo xi ßovX0fisvov tj ä avxbg
anogm exdaroxe, xavxa diaaxéipaaêai. cf. Menoon 80 A sqq.

2)nbsp;cf. p. 53.

3)nbsp;348 D: avv xe dv ègxo/uévco.

4)nbsp;348 D: fiovvog ó' eïneg re vorjar), avxixa negumv ^tjxeï oxo)
êmdsiirjxai xai [Jie'ff 'ótov ßeßaicüaijxai, êmg av svxvxrj.

5)nbsp;cf. p. 53.

8)nbsp;P. Friedländer, PL, II, p. 83.
cf. p. 43.

cf. de vergelijking van Sokrates met de vagxr], Menoon 80 C.

9)nbsp;cf. p. 43.

p. 43, 44.nbsp;;

beroepswege op zijn oolt;pia laat voorstaan, een gereede aanlei-
ding voor den ironicus om den collocutor te loven met sterke

kleuren van satire.

Nauw verwant met de karakteristiek, die Platoon van den
rhetor Protagoras betreffende diens houding jegens de dialec-
tiek en diens optreden in het philosophisch gesprek geeft, is de
illustratie van eenige facetten van 's sophisten persoonlijkheid.
Ook zij openbaren veelal een tegenstelling tot Sokrates, ook zij
vormen een element van de dramatiek van dit werk^). In de
Hippias hebben wij gewezen op het wezenscontrast van beide
figuren- zelfvertrouwen en eigendunk aan den kant van den
sophist tegenover critische onzekerheid en bescheideiAeid bij
Sokrates aan de andere zijde, een tegenstelling die uitdrukking
geeft aan die tusschen den rhetor en den dialecticus^). In de
Protagoras wordt ons de trotsche zelfbewustheid van den
sophist levendig geschilderd«). Psychologisch correspondeert
daarmede de roem die het hoofd van den Abderiet omstraalt,
de bijval dien hij oogst bij het publiek. Opzichzelf staat deze
aureool van grootheid ook weer in causaal verband met de
reclame die hij als rhetor maakt, met het rhetorisch karakter
van zijn persoonlijkheid in het algemeen^). Het spreekt vanzelf,
dat Platoon's schildering niet geheel te herleiden valt tot een
dramatisch opzet®). Zuiver dramatisch uiteraard is de ironie
waarmede Sokrates zelf den sophist lof toezwaait. Het verband
waarin dit geschiedt kan meestal worden gedetermmeerd.

1) Overgang van den sophisl^rhetor naar het gebied van den dialecticus,

waar zijn zelfvertrouwen wordt ontzenuwd, rijn opgeblazenheid ontmaskerd.

cf. p. 39.

gvnbsp;gg

3) ei Croiset-Bodin, Pl., III, 1, p. 5: „Platon ne se fait pas faute de
nous inviter à sourire de sa (Protagoras') confiance en lui meme, de son

■ * I 1

orgeuil naïvement étaléquot;.
4) cf. p. 10, 11, 12, 53.

!! J B JoVetl The dialogues of Plato [Translated into English with
analyses and introductions], 18923, j, p. 123: „There
suppose that in all this Plato is depicting an imaginary Protagoras .

Wij onderscheiden dan, afgezien van het indirecte verband
met het rhetorisch wezen van Protagoras en de sophistiek, drie
gevallen. Ie Protagoras is een ao(p6? in zijn kwaliteit van
sophist; 2e hij is aocpóg in zijn hoedanigheid van opvoeder (op-
voedkundige) ; 3e hij is veelzijdig bekwaam als rhetor.

In het Ie geval wordt in groote dramatische lijn de afstand
geschetst tusschen den beroemden en ingebeeiden sophist en
den critisch-bescheidenen (pdóaocpo?^) die in de discussie den
ao(póg tot het inzicht brengt in het problematische van diens
weten en kunnen®).

In het 2e geval typeert Platoon het verschil tusschen beide
„opvoedersquot;. Voor de sophistiek is opvoeding het bijbrengen van
bepaalde theoretische en technische kundigheden en bekwaam-
heden^). Hoe men Protagoras' onderwijs ook interpreteert: —
door het bezit van de nohnxr] réxvt] te vereenzelvigen met het
„bezittenquot; van agerrj (ayaêóg-zi^n), plaatst hij zich als opvoeder,
naar Sokrates-Platoon's opvatting, op een ongeoorloofd stand-
punt, in de Apologia ®) aangeduid als de aanmatiging van een
bovenmenschelijke oo^pia. In dien geest is de opvoeder Prota-
goras oocpóg ®) (en xaXóg xaya'amp;óg '').

In het 3e geval spreekt de ironicus die een beroep doet op de
rhetorische talenten (in casu de beheersching der brachylogi-

318nbsp;B: xameg rrjhxovtog mv xal ovxmg oo(póg. 319 B: aai dè
Xéyovn ovx e^m onmg av dniatm. 320 B: èneidi] dé aov dxovm ravza
Xsyovrog, xd/Mixofiai etc. 338 C: advvarov vfuv mare ÜQmrayÓQOV
tovde aofpéreQÓv riva éXéaêai. 341 AB: Xéym ort IIq. aocpog xal deivóg
èanv dv^Q. 348 D: quot;QansQ xal èym êvexa rovtov ooi fjèémg diaXéyo/a,ai
fxdXXov fj aXXcp uvl etc.

2)nbsp;cf. p. 38.nbsp;(

3)nbsp;cf. hetgeen gezegd is over het motief-van-den-ironicus, p. 43.
cf. p. 13, 14, 37.

5) 20 D E. cf. p. 28, 29, 31.

319nbsp;A: ^H xaXóv . . .réxvrjfia aqa xsxtrjaai, emeg exrrjaai. 328 D:
mg xó-Q''^ OOI exm on ngovtgsipag fie code d(pixéad'ai etc. 329 B: Trjv
dQETTjv (pfjg didaxTov dvai, xal èycb eiheg aXX(p xu) dvêgmnrnv neiêoififjv
av, xal aal nelêofjiai.

^ 348 E: av dè xal avxog dyaêog eï xal aXXovg ólóg x el noiéiv
dyaêovg.

sche methode) van zijn partner, dien hij noopt tot deelname aan

het dialectisch gesprek .

Met het 2e geval houdt nauw verband de satirische wijze
waarop Sokrates-Platoon de omstandigheid ter sprake brengt,
dat Protagoras geld vraagt voor zijn onderricht. Ook in dit
opzicht wordt de tegenstelling tot Sokrates gemarkeerd. Prota-
goras is een aolt;p6?-, hij maakt ook zijn leerling oocpóg, mits deze
voldoende honorarium betaalt^). Zijn öidAaxeiv^) betreft dan ook
de mededeelingquot; van een bepaalde wetensstof, zooals bijvoor-
beeld het Mamp;axeiv van een arts^). Platoon's Sokrates nu verge-
lijkt deze wetensstof met „handelswaarquot;, „artikelen waarmede
de ziel zich voedtquot;®). Deze vergelijking geeft uitdrukking aan
zijn opvatting van en naièeia^). De taak der ^a^e/a betreft
het hoogste goed van den mensch, de agexn van de ziel. Het
wezen der èmor^m die deze amp;Qer^ constitueert is het fundamen-
teele probleem van Sokrates-Platoon's philosophie. Tegenover de
problematiek die zich in deze begripsbepaling openbaart steat
Sokrates wederom als de critisch-bescheidene, de niet^weter.
Den inhoud der dgex^-èmox^firi evenwel te beschouwen als een
materie van theoretisch kennen: dat verwerpt hij als een absur-
diteit'). Niet alleen echter zijn er geen „beroepsleerarenquot; in de
agexn denkbaar en kan er dus van een (gesalarieerd) „onder-
richtquot; in dezer voege geen sprake zijn, doch buitendien is een-
zulke ^a^te'a -na verwant met hetnbsp;dat is gericht

op het Goede (het goed-doen-zijn) en een dienen van de
menschheid») is — onvereenigbaar met eemgerlei baatzucht ).

Hq . öh o6e Imvö, /xèr . . . ï^^avo? de etc 334 E: 'Ax^xoa
yoL 8x1 oh oïó, xd xai avxö, xal «AAov dM^at etc. 335B C: sv
U^xgoXoria xai êv ^QaxvXoyiq oïó, x d ovvovoia, noisloêac oocpo, yag u.

2)nbsp;Zie p'. 57 en aldaar in noot 9 en 10.

3)nbsp;In de Apologia wordt dit begrip omschreven als naideveiv xai

XQWata neaxxéoêai (19 DE; cf. p. 26, 27)

4)nbsp;cf. 311B: aQyvQiov xeXeïv vnsQ aavxov fiioêov exeivcp (n.i. xiipp

krates van Kos).

5)nbsp;Zie p. 57.

6)nbsp;Zie p. 28, 29, 31, 37, 50, 51, 58.

Het probleem van de Hippias. Zie p. 37.

8) cf. p. 50, 51.

») Een dienen in dienst van God, zie p. 30.

1«) Dit brengt de Apologia zoo nadrukkelijk naar voren.

Dat Platoon's Sokrates speciaal op het feit, dat de sophist zijn
onderricht in geld omzet, zoozeer den nadruk legt, hiervoor
zouden we dan de volgende motieven kunnen aanwijzen, le. Het
karakter van leeraarschap wordt a.h.w. bezegeld door de om-
standigheid, dat het lesgeven tegen betaling geschiedt^). (Dit
motief troffen wij reeds eenige malen eerder aan: cf. de om-
schrijving van het begrip öiddaxav in de Apologia ; het argu-
ment in de Apologia: „ik ben geen leeraar, want ik vorder
geen salarisquot;®); omgekeerd in de Alkibiades: „zij, die als
leeraren gelden, doen zich betalen voor hun onderrichtquot; .
2e. Het onrechtmatige van het optreden van een sophist, die
pretendeert, zijn leerling ayaêóg te zullen „makenquot;, wordt
a.h.w. vastgelegd in het feit, dat hij van dien leerhng betaling
eischt. Zoo wordt het onduldbare van een dergelijke pretentie
te scherper belicht. (Met dit motief» correspondeert eenigszins
de opvatting, dat het honorarium een equivalent is van hetgeen
de leerling van [door] zijn leeraar ontvangt [wordt] Reeds
eerder ®) is gewezen op Protagoras' verklaring in 328 B, C, die
aan deze zienswijze uitdrukking verleent). 3e. Gemarkeerd
wordt de tegenstelling met de onbaatzuchtigheid die met een
wezenlijke naideia gepaard zou gaan'^). (Uiteraard geeft vooral
dit laatste motief den satiricus aanleiding om den spot te
drijven met de hooge inkomsten van de sophisten en met de
groote geldelijke offers die menigeen zich voor hun onderricht
getroost

3HB: naqd IlQatrayÓQav . . . sm%EiQÉi? iévat, aQyvQiov xelmv
êxeivcp fiiaêóv 340 A: oeuvxov anécprjvai; naiÖEvaEO)? xal OLQEzfjg öidda-
xaXov, TiQmzog xovxov /mo'amp;ov d^icóaag aQVva'amp;ai. 357 E: ovxe avxol ovxs
rovg vfiexÉQOvg jtaidag naga.... xovg aoipiaxdg néfmexe, .... dXkd
xrjöófiEvoi xov dgyvQiov (zie hiervoor ook op p. 72) gt;cal ov diöóvxEg etc.

2)nbsp;p. 26, 27.

3)nbsp;cf. p. 28, 33/34.

4)nbsp;119 A, p. 36. cf. Laches 186 B, C, Menoon 90 C, D. cf. p. 35, 36.

5)nbsp;cf. p. 31, 47.

6)nbsp;p. 3L

310 D: av avtcfi öid(pg dgyvQiov (betaling is voorwaarde). cf. p. 57.

®) 311D: Siv juÈv È^ixvrjtai xd ^juÉxega XQ'^/jLaxa ..., ei öb juij, xal
td xtöv (piXoiv ngoaavaXiaxovxEg 313 B: dvaXiaxeiv xd xe aavxov xal xd
zamp;v (plXagt;v XQVf^oxa. 357 E: xyjöófievoi xov dgyvQiov. cf. Apol. 20 A,
Menoon 91 D. cf. p. 16, p. 27 (noot 4, 6).

Een onderzoek van het karakter van Sokrates-Platoon's satire
ligt buiten ons terrein^). Evenals naar aanleiding van de
Hippias zij er op gewezen, dat Sokrates veelal, wanneer hij zijn
partner lof toezwaait, zich beroept op grootspraak van den
sophist zelf of op hetgeen „menquot; in hem roemt®). Voor een
analyseering van Platoon's mogelijk opzet verwijzen wij naar
p. 44.

Na den opvoeder en den rhetor Protagoras door den geheelen
dialoog te hebben gevolgd, komen wij thans tot de vraag, in
hoeverre er sprake is van het motief eener tegenstelling
tusschen Sokrates-Platoon en een sophist in de overige be-
teekenis van dit begrip.

Zooals wij terloops deden opmerken^), constitueert het ver-
schil in interpretatie van het begrip aget^ geen motief van
tegenstelling, dat wordt uitgewerkt in de discussies van dezen
dialoog. Niettemin geeft dit verschil, waar het naar voren
treedt, uitdrukking aan een tegenstelling tusschen Sokratiek en
sophistiek. Protagoras' opvatting van de dget^ als nohxM^ ager^,
leerstof der nohux^ réxvrj, vormt een tegenstelling tot het
ethische begrip van Sokrates-Platoon®). Al gaat deze tegen-
stelling inzooverre teloor, dat het sophistische begrip min of
meer in het Sokratische wordt opgelostquot;), toch zien we
Protagoras in mythe en logos een dgsT^-begrip ontwikkelen, dat
onmiskenbaar is georiënteerd aan het politieke en sociale
leven Zijn fundeering van dit begrip verdiept het verschil
met de opvatting van Sokrates-Platoon. Beweegt zich Sokrates'
onderzoek in de richting van de zienswijze, dat de agety niet
alleen „opquot; imar^iur] „berustquot; doch er volkomen mee samen-

Zie nog p. 44.

2)nbsp;348 E, 349 A, 357 A.

3)nbsp;334 E: 'Atc^xoa yovv etc. Een combinatie van beide gevallen is te
vinden in 335 B: ég Uyexai negl aov, lt;pf]? öè xal avtóg. Hippokrates
vertegenwoordigt de communis opinio in 310 D, E, 316 B C.

p. 62, 63.

s) cf. p. 14. cf. W. Jaeger, Paideia [Die Formung des Gnechischen
Menschen], I, 1934, p. 369 sqq.

8) cf. p. 62 (o.a. noot 7), p. 65.

'') cf. de strekking der Prometheusmythe; cf. 322 E 323 A.

valt^), zoo staat Protagoras aan den anderen kant met zijn
opvatting van het wezen der agex'^ op het standpunt eener
naturalistische en relativistische levensbeschouwing®). Dit
standpunt als zoodanig wordt niet bestreden, zelfs niet onder-
worpen aan een discussie. Evenmin treedt Protagoras in de
discussie als de (sophistische) vertegenwoordiger op van zijn
stelling, dat de ééne agetrj uit onderling verschillende deelen
bestaat . Deze stelling opzichzelve herinnert intusschen aan de
sophistische interpretatie van het begrip aoex-q als een compi-
latie van kundigheden^), een interpretatie die wederom nauw
verwant is met de encyclopaedische neiging van de sophistiek.
In de discussie openbaart zich een samenhang van deze agett]-
opvatting met het Protagoreïsche relativisme: 'AXXa. fi.évxoi...
jiQoaéoixév u óixaioavvrj éaiótfjrr xal ydg óuovv ótcpovv dfifj yk nr]
TiQoaéoixEv. To yuq XevkÖv tqgt; juéXavi eoxiv onr] TtQoaéoixev etc. Wij
zien hier de tegenstelling met den eenheidzoekenden Sokratisch-
Platonischen geest die de ééne, ondeelbare dgexij logisch vast wil
leggen in de ééne êmax^jur]. Ten opzichte van het begrip èmaxij/j,rj
zelf ®) teekent zich dit contrast eveneens af. 'Emax^/j-rj is voor
Protagoras een intellectualistisch begrip: bepaald tot de functie
van het theoretisch denken. Dat deze functie namelijk geen
leidende'') is in het menschelijk leven, blijkt hier ten overvloede
uit het feit, dat Protagoras de dvvajiug der èmari^iut] in zekeren
zin gelijkstelt met die van de fiavia en van den êvfióg.^). Het
weten is voor hem gebonden aan de spheer van bepaalde wetens-
objecten [theoretische réxyai] »). Deze beperking correspondeert

1)nbsp;cf. p. 63, 64.

2)nbsp;cf. p. 65, 66.

3)nbsp;329 DE.

4)nbsp;cf. p. 14, 37, 63, 114. Van dgerai spreekt Protagoras ook in 323 A.

5)nbsp;331 D.

8) Nadrukkelijk vraagt Sokrates zijn partner: 'namp;g ëxeig ngbg

èniaxijjurjv ; (352 B).

cf. 352B: ^yefionxóv, dgiixóv. cf. B. J. H. Ovink, De zekerheid
der menschelijke kennis, p. 10.

8)nbsp;351 A.

9)nbsp;Dit begrip èniox^fifj valt samen met het begrip aocpia. Typeerend
■a dan ook hetgeen de ironicus Platoon den sophist in 352 C D laat zeggen:
'xal d[M, EiTiEQ xcp aXXq), alaxQÓv èaxi xal èjuol aocpiav xal êmax^firjv
fii] ovxl Jidvxcov xgdxioxov qgt;dvai eïvai xcöv dvêgmneimv nqayfidxatv.

met de gebondenheid van de emar^fir] aan de wetmatigheden die
zich in de natuurzijde van het zieleleven openbaren. Hiertoe
behooren de verschijnselen van -^dov^ en kvnrj. In de dialectische
discussie die beoogt deze verschijnselen te zien in hun verhou-
ding tot de ethische begrippen goed en kwaad, een onderzoek
dat in hoogste instantie doelt naar de logisch-psychologische
gelijkstelling van de agex^ en de èmm^fi?], de draagster van
het ethisch en sociaal denken en handelen: in deze discussie
vertegenwoordigt geenszins Protagoras een hedonistische
levensbeschouwing^). Sokrates integendeel voltrekt in het
logisch proces van zijn begripsonderzoek de identificatie van
het goede en den lust.

Van gewicht is het, op te merken, dat Protagoras in de dis-
cussies soms de meening van ol noUoi vertegenwoordigt 2).
Misschien karakteriseert deze rol den sophist eensdeels als den
volksman die pleegt zich te richten naar den smaak van het
publiek en „aus der Seele der Mengequot; te spreken «), anderdeels
als den vlakken, rhetorisch-gezinden denker^). Een overeen-
stemming met het optreden van Polos en Kallikles in de
Gorgias, die positieve representanten zijn van een levensbe-
schouwing die met de populaire opvattingen nauw samenhangt
en door Platoon wordt bestreden®), is hier niet aanwezig.
Protagoras-o? noUoi is een element dat geenszins is voorbe-
stemd om op logisch en ethisch terrein door Sokrates te worden

1)nbsp;Volkomen ten onrechte dan ook teekent P. Shorey aan: „It is quite
certainly one, I do not say the only, purpose of Plato to attribute hedonism
to the Sophistsquot; (What Plato said, p. 131).

2)nbsp;Wij gaan deze gevallen niet alle afzonderlijk na. Opmerkelijk is, dat
Protagoras in 333 C zelf verzoekt, den Xóyo? van ol nolXoL te substitu-
eeren voor den zijne {jiqo? tovxóv jiqamp;zov tov Xóyov ètaUxêrjTi rov ramp;v
noXkmv). In 351 C stipt Sokrates in een ironische verwondering uitende
vraag de overeenstemming aan: 'Mr] xal ov, wansQ ol nolloi, etc.
Zoo ook in 352 B: 'IIÓtsqov xal rovto ooi doxél Saneg roï? JioXXoïg

avamp;Qmjioi?, fi aXXati;

3)nbsp;cf. p. 10, 11, 12.

4)nbsp;cf. p. 15, 53, 54. cf. G. Grote, PI., II, p. 77: „Protagoras is one of the
general public, in dislike of, and inaptitude for, analysis and dialectic
discussionquot;.

®) cf. p. 161 sqq.

overwonnen . Wij zien tevens Ie dat Protagoras eenige malen
[alleen of mét Sokrates ] tegen de opvatting van ol noXloi
ingaat, 2e dat de sophist tegenover de „sophistischequot;
axQißoXoyia^) en de paradoxen van zijn partner „the better mind
of manquot; verkondigt. In dit laatste opzicht treft onmiddellijk
een analogie met de rol van Hippias in den naar hem genoem-
den dialoog®). Men moet deze zijde van de rol, die sophisten
spelen, beschouwen in het verband met een facet van het
Sokratische gesprek''). De logische abstracties van Sokrates,
die vaak het karakter hebben van experiment, verlangen een
tegenwicht in den vorm eener handhaving van de normen die
in het concrete leven van den menschelijken geest gelden. De
strijdigheid van deze normen en den logischen-eisch is een be-
langrijk element van de Sokratische änogla^). In deze rol is
de sophist een tegenhanger van den strengen logicus, als zoo-
danig dus ook wederom vormt hij een contrast met den dialec-

1)nbsp;cf. K. SlBger, Platon Der Gründer, p. 31: „In diesem Schaugefecht
ist in der Tat niemand Sieger und niemand Besiegter, was den logischen
Wert der Gedankenführung betrifft, und kein moralischer Abgrund tut sich
zwischen den Gegnern auf.quot;

2)nbsp;Zoo in 333 C: 'Alaxwoifxrjv av Eymyje] . . . rovro ófxoXoyéiv, snel
nolXol ys cpaaiv tamp;v dvêgcónmv. In 352 E: 'IloXXd yaq olfxai . . . xal

aXXa ovx dpd^m? Xsyovoiv ol ävamp;Qmnoi.nbsp;^^

3)nbsp;Men zie, hoe de ironicus Sokrates met den sophist in de discussie een
lyn trekt tegen ol noXXoi, die zij „samenquot; trachten te^ overtuigen van
de logische onjuistheid hunner opvattingen, cf. 852 D: Olaamp;a ovv on ol
noXXol rmv dvamp;gmnmv s/xol xs xal aol ov nslêovxai. 352 E: Y^t d^
USX êjuov smxelgrjaov nelêsiv xoè? dv^QÓnov? etc. Dit motief, na ver-
want met het „Komödienmotivquot; (zie p. 98), laat vnjwel niet toe, de
eigen zienswijze van Platoon's Protagoras bloot te leggen.

4)nbsp;cf. p. 44, 45.

5)nbsp;B. Jowett, The dialogues of Plato, I, p. 122. cf. K. Singer, Platon
Der Gründer, p. 25, 26: „Alle diese Gespräche verlaufen im Zirkel: sie
sollen zeigen, dass des angeblich Wissende nicht weiss, und zeigen es oft
mit so bedenklichen Mitteln, dass die sophistischen Gegner nicht selten als
Biedermänner erscheinenquot;.

®) cf. p. 45, 46.

■') cf. p. 21, 22.

Deze strijdigheid is verwant met de tegenstelling tusschen den aocpóg
en den niet-weter Sokrates.

ticus. Deze tegenstelling te analyseeren is uiterst moeilijk. Met
name wordt een definitie van den inhoud van Protagoras' rol
zeer bemoeilijkt door het optreden van een dramatisch motief,
door P. Friedländerl) als het „Komödienmotivquot; betiteld, dat
Protagoras tot den verdediger van het standpunt zijns partners
maakt. Een hoogtepunt bereikt het spel van dit motief in de
comische conclusie aan het slot van den dialoog, waar de sophist
tot de gevolgtrekking moet komen, dat zijn onderricht een weten
betreft, dat volgens hem geen weten is . Het is voor ons onder-
zoek voldoende, dit motief te hebben aangestipt®).

Gedeeltelijk in résumé-vorm gaan wij vervolgens na, in hoe-
verre de sophist Protagoras in een aanwijsbare verhouding staat
tot conceptie en uitvoering van dezen dialoog.

De reconstructie van de mogelijke motieven deelen wij als
volgt in. le Protagoras is de eerste4), belangrijkste®) en meest
gevierde®) vertegenwoordiger van de sophistiek. (Dit motief
harmonieert met de conclusie, dat in dezen dialoog sprake is van
een groote antithese van Sokratisch-Platonische en sophistische
opvoeding«), van dialectische en rhetorische methode^). De
sophistiek wordt hierbij vertegenwoordigd door haar machtigste
figuur Protagoras®). Klaarblijkelijk laat Platoon hem als zoo-
danig in meer dan één opzicht recht wedervaren. De vraag, of
hij hem met eerbied ten tooneele voert, open latend [haar be-
antwoording vereischt een onderzoek van het karakter van
Platoon's satire en is buitendien zeer afhankelijk van persoon-

1)nbsp;PL, II, zie o.m. p. 12, 16.

2)nbsp;cf. p. 49, 63.

3)nbsp;P Shorey, What Plato said, p. 131, 132: „Here (in de Protagoras), as
elsewhere, the study of Plato's dramatic and literary art is indispensable

to the interpretation of his thoughtquot;.nbsp;„ . ^ t^Q

4)nbsp;Hier legt Platoon sterk den nadruk op: 317 B, 348 E 349 A. cf. p. 59.
®) Dit komt passim naar voren.

8) cf. p. 48 sqq.

cf. p. 52 sqq.nbsp;.nbsp;^ „

s) Met een overigens niet zuiver te motiveeren v^gel«king noemt G
Grote (PL, II, p. 30) Protagoras en Sokrates „the Hektor and Ajax of

the piecequot;.

lijke beoordeeling] kunnen wij vaststellen, dat de inhoud
zelf van de rol, die Protagoras is toegedeeld, den sophist reeds
eer bij z'n optreden in den dialoog laat inleggen.) 2e. Als
opvoeder neemt Protagoras onder de sophisten een bijzondere
plaats in. (Dit motief is in zekeren zin een onderdeel van het
onder le genoemde. Dat Platoon's Protagoras een unieke be-
teekenis heeft als opvoeder, wordt in dezen dialoog buiten
twijfel gesteld®). Eenige punten zijn van groot belang in ver-
band met het feit, dat Sokrates met den sophist het probleem
opvoeding-tot-dßCT^ behandelt, a. Protagoras onderscheidt zich
van de andere beroemde sophisten, met name van Gorgias en
Hippias, doordien hij de [noktixr]] dger^ onderwijstquot;), b. Pro-
tagoras boogt op de toepassing van een geheel eigene methode
(318 D sqq. 328 B [diacpeeóvrm? rmv aXXcov av'd'Qmncov],-p. 59 sqq.),
terwijl hij blijkens het materiaal aan speculaties en theorieën

Hier volgen eenige gezichtspunten: Croiset-Bodin, Pl., III, 1, p. 6:
„Aussi le ton de Socrate à son (Protagoras') égard, dans le dialogue, est
tout différent de celui qui s'applique aux, autres sophistes : ironique, certes,
sur les déhors du personnage et sur certains détails de sa discussion;
mais non pas dédaigneux dans l'ensemble ni même dénué d'une certaine
considération pour l'importance de son rôlequot;. B. Jowett, The dialogues
of Plato, I, p. 121: „The 'great personage' is somewhat ostentatious, but
frank and honestquot;. G. C. Field, Plato and his contemporaries, p. 32: „His
(Platoon's) picture of the two best know figures, Protagoras and Gorgias,
particularly the latter, is kindly and favourablequot;. K. Singer, Platon Der
Gründer, p. 31: „Sokrates redet mit ebensoviel Bewunderung wie Ironie
von ihm (Protagoras)quot;.

2)nbsp;Men denke slechts aan de mythe met haar schoonheid van taal en
haar diepe gedachten, aan den logos. G. Grote qualificeert deze stukken
niet geheel ten onrechte als „one of the best parts of the Platonic writingsquot;
(Pl., II, p. 45). De mythe noemt hij „even superior — to any other fable
in Platoquot; (p. 47).

3)nbsp;cf. o.m. 316 BC, 318 D sqq., 328 B, C, 338 E 339 A (zie evenwel
p. 70), 348 E, 349 A. cf. p. 59 sqq. In 357 E wordt hij echter met Prodikos
en Hippias op één lijn gesteld.

*) De beide andere sophisten worden in de Apologia (19 E) ook als
d^ST^-leeraren genoemd (cf. p. 27, 28, 41). Doch volgens Menoon 95 B C
(cf. Gorg. 449 A, cf. p. 11) beperkte Gorgias zijn onderricht tot de
rhetorica, terwijl Hippias in de Protagoras (318 E, zie p. 61, 62) als
onderwijzer van tsxvai tteenóver den Abderiet als dger^-leeraar wordt
gesteld.

in mythe en logos mag aanspraak maken op den titel van
„opvoedkundigequot; 1)). 3e. Als rhetor overtreft Protagoras de

andere sophisten in knapheid 2) en veelzijdigheid (Dit motief,

wederom in zekeren zin een onderdeel van het onder le ge-
noemde, harmonieert met de omstandigheid, dat de sophist bij
Platoon krachtens zijn voorliefde tot de f^axQoXoyla en ondanks
zijn bekwaamheid in de brachylogische methode niet verkiest
(vermag) zich te voegen naar de eischen van dialectisch
onderzoek in gesprekvorm). 4e. Protagoras onderscheidt zich
van de sophisten door zijn philosophischen geest 4). (Dit motief
correspondeert met het feit, dat een zoo belangrijke problema-
tiek ten grondslag ligt aan de discussies waarin deze sophist
door Sokrates wordt betrokken).

iv Ons rest, stil te staan bij de beide andere sophisten die in
dezen dialoog een rol vervullen, Hippias en Prodikos.

Te zamen genomen treden zij op le als medevertegenwoor-
digers van de sophistiek, in wier teeken het huis van Kallias
staat (Een motief dat slechts beteekenis heeft in het kader
der levendige schildering die Platoon ons van de „Sophisten-
Einkehrquot; geeftquot;). Zij worden naast Protagoras intusschen
reeds dadelijk als verschillende persoonlijkheden geschetst.
„Drei Gruppen sind scharf gesondert. Protagoras geht in der
vorderen Halle mit Gefährten und Schülern auf und ab. Hippias
sitzt in der rückwärtigen Halle und doziert ex cathedra «anschei-
nend» über Natur und Hhnmelsvorgänge, Prodikos liegt in

1)nbsp;cf. p. 65, noot 6.

2)nbsp;In 310 E heet hij oocpchtaro? Xéysiv.

3)nbsp;Zijn veelzijdigheid berust op zijn bekwaamheid zoowel in de
fiaHQoXoyia als in de ^Qa%vkoyia (zie P- 76 sqq). Wat zijn verhouding
tot Gorgias in deze kundigheden betreft, zie p. 77.

4)nbsp;cf. p. 4, 7, 62. Overigens niet zonder ironie (cf. p. 84, 85) zegt
Sokrates in 348 D: 'aoi ^öémg diaXéyofiai fiaXXov tj aXXcp xivi, fjyovfiEvo? os

^éXziax av èmaxéxpaaêai etc'.nbsp;^ ^

®) 314 BC: Protagoras, Hippias, Prodikos; xal aXXoi nokXoi %ai oocpoi.
Blijkens 317 CD erkent de Abderiet deze twee ^phisten als de voor-
naamsten van zijn collega's (cf. p. 74) („concurrentenquot;, cf. p. 61, noot 5).
In 357 E noemt Platoon's Sokrates de drie sophisten gezamenlijk als

laxQol djuaMa? (cf. P- 72).
8) 314 C sqq.

einem dunklen Zimmer, der kränkliche Mann, und nur als ein
undeutliches Summen vernimmt man seine Rede. ... Wir sehen
typische Grundhaltungen [etwa wie auf einem Bilde von
Marées], die zugleich stufenweise sich von der sokratischen Art
des Zwiegesprächs entfernen und ins Trübe, Dumpfe, Stagnie-
rende hinabgleitenquot;^). Het is merkwaardig, dat Hippias en
Prodikos in de „twistscenequot;, in tegenstelling met Kallias die
jtQog IlQmxayÓQov is en met Alkibiades die Sokrates' zijde
kiest®), zieh niet bij één der partijen [men zou verwachten: bij
den sophist] aansluiten ); 2e als degenen tot wie Sokrates
vanaf 358 A het woord richt (Een dramatisch motief, verwant
met het „Komödienmotivquot;: Sokrates roept hen beiden tot ge-
tuige van de consequenties waarvoor hij zijn partner plaatst *)
en „führt nun auf Seiten dieser fragwürdigen Bundesgenos-
sen seine letzten Fechterstreiche gegen Protagorasquot;); 3e als
rhetoren die zieh bij voorkeur doen gelden in vertoon van vir-
tuoze breedsprakigheid. (Zij vormen als zoodanig mét Prota-
goras een tegenstelling tot den dialecticus Sokrates. Doch zij
onderscheiden zich gradueel van den Abderiet®). Dit onder-
scheid kan men niet zien dan in nauwen samenhang met de com-
positie van Platoon's werk. Zij vervullen geen rol in de dialec-
tische discussies en bewegen zich dus heneden het criterium
waaraan Protagoras wordt getoetst en volgens hetwelk hij een
rhetor wordt bevonden. In zooverre staan zij in dezen dialoog
lager; ook als rhetoren, omdat hun rhetorisch vertoon logisch
en psychologisch simpeler is: het ontwikkelt zich niet uit de
[heterogene] spheer van het dialectisch gesprek, er ligt geen
anoQia aan ten grondslag®) ).

Hippias, opzichzelf beschouwd, wordt door Platoon gesigna-

1)nbsp;P. Friedländer, PI. II, p. 4.

2)nbsp;336DE.

3)nbsp;Deze onpartijdige houding is ten volle in harmonie met de leegte en
het hloot-rhetorisch karakter van de redevoeringen die zij in dit verband
ten beste geven. cf. p. 98.

4)nbsp;cf. 359 A: 'Ovrco èr} xovtcov vnóxEi/j,évcov . . ., m Tlgódixé re xal
'Inn'ia, ajiokoyeiaêa) ^füvIlQairayÓQag öde etc'.

®) cf. het citaat uit P. Friedländer hierboven.
®) cf. p. 73.

leerd als een antipode van Protagoras, en wel in zijn kwaliteit
van Té;t;''ö«-doceerenden polyhistor i). In het dramatisch ver-
band valt de vergelijking van de twee sophisten in het nadeel
van Hippias uit, die dus ook als leeraar-opvoeder in dezen
dialoog een lageren rang dan de Abderiet bekleedt. Reeds
boven hebben wij de vergelijking getoetst aan eenige gegevens
omtrent Hippias in den naar dezen sophist genoemden dialoog
en in de Apologia. De Protagoras kenschetst op een andere
plaats Hippias eveneens als den polyhistor: in 315 C laat hij zich
ondervragen 'negl Cpvaeó? te xai rmv /usteóqcov äaxQovofuxä atxa.
De mededeeling, dat hij physiologie studeert of doceert, vindt
geen bevestiging elders. In astronomie®) overtreft hij volgens
Hipp. 367 E 368 A als geleerde zichzelf . Teekenend is de ver-
melding, dat Hippias zich in deze wetenschappen laat onder-
vragen^). Blijkt in de Hippias deze antwoordkunst een epideic-
tisch karakter te ademen ®), de Protagoras plaatst haar aan den
anderen kant onmiskenbaar in het teeken van een wetenschap-
pelijke verhandeling met instructieven zin: ó è[e] . . . êxdaxoig
avramp;v diÉxQivEv xai diei^ei tä ègmTcbfieva.'') Ook de interpretator
van poëzie*^) komt in de Protagoras voor den dagquot;). Het ge-
sprek over de verzen van Simonides prikkelt Hippias tot het
voorstel, óók een beschouwing naar aanleiding van dit onder-
werp te geven: 'ïoti . ■ ■ xal èfiol Xóyog jieqI avxov ev è'xcov, ov VfjLiv
Imdel^o) (epideixis!), av ßovXtja^E. Louter epideictisch is de

1)nbsp;318 D E. Zie p. 61, 62.

2)nbsp;p. 61, 62.

xwv juetemgatv is genitivus partitivus bij äoxQovofiixd äxxa. Zoo niet
volgens Fr. Schleiermacher, die vertaalt: „Sie schienen über die Natur
und die Hinunelserscheinungen allerlei Fragen aus der Sternkunde dem
Hippias vorzulegenquot;.

äaxQOvo/uia ook in Prot. 318 E.
8) Zie Hipp. 363 CD, 364 A; p. 39, 40.

ß) cf. H. Gomperz, Soph. u. Rhet., p. 69, 70: „Sie soll offenbar einerseits
die Gelehrsamkeit, andrerseits die Schlagfertigkeit des Sophisten ins Licht
setzenquot;.

315 C. Fr. Schleiermacher vertaalt: „Und er... ging mit jedem seine
Frage durch und gab seine Entscheidungquot;.
8) cf. Hipp. 363 BC; p. 38, 39, 41.
») 347AB.

7nbsp;97

rede die Hippias houdt, schijnbaar met het doel om het gestok-
te gesprek tusschen Sokrates en Protagoras weer vlot te helpen
krijgen^). Het bloot-rhetorisch karakter van deze toespraak
wordt getypeerd le door het feit, dat de spreker volkomen on-
partijdig^) (onverschillig t.o.v. de motieven van het geschil)
is, dan ook door Kritias moet worden aangezet om mede als be-
middelaar op te treden ®); 2e door de omstandigheid, dat de
inhoud van de rede in geenerlei verband staat met het doel
waaraan ze in beginsel moet beantwoorden (Niet alleen is dit
het geval op grond van het ontbreken van eenige ernstige argu-
mentatie^), doch Hippias gebruikt de rede zelfs bovendien als
aanleiding om de geliefkoosde tegenstelling (pvaei X 'quot;óf^V
te berde te brengen, o.a. zijn lijfspreuk 'ó vó/uog, Tvgawog Sv
rmv avêgmnrnv, nolla naga r^v cpvoiv ßiäCeraL^) Hiermee begint
hij zijn toespraak. „Man hat stets mit Recht empfunden, dass
diese durch den Gang des Gespräches gar nicht veranlasste
Apostrophe nicht einfach von Platon erfunden 'sein kann,
sondern eine Anspielung auf eine andere, dem Leser bekannte
literarische Aeusserung®) enthalten muss. Aller Wahrschein-
lichkeit nach macht sich Platon dadurch über den Sophisten
lustig, dass er ihn wie ein Grammophon darstellt, in dem nur
eine Platte vorrätig ist, so dass er, sowie er nur den Mund
auftut, eine stereotype Tirade von sich gibt, mag auch der

337 C sqq.

2)nbsp;cf. p. 80, noot 5.

3)nbsp;336 D, E.

De toespraak is niet eens gericht tot de beide discutanten:
quot;ü avÖQeg, . . . ol jiagóvreg' (337 C). De voorgeslagen middenweg
(338 A) is een fictief kunstmiddel, het product van een brein dat geen
rekening houdt met de existentie van twee individueele methoden. Hoezeer
Hippias het wezen van dit geschil negeert, blijkt uit zijn voorstel, een
scheidsrechter te kiezen („Sein Vorschlag einen Kampfwart zu ernennen
zeigt, wie auch er das Ganze rein agonal siehtquot;, P. Priedländer, PI., II,
p. 20).

s) 337 D. cf. p. 12, 13.

®) De vraag, in hoeverre deze spreuk, die ook op grond van Xenophoon's
Apomnem. (IV, 4, 5 sqq.) als een „Leiblied gerade des Hippiasquot; (C. Ritter,
PI-, I, p. 21) wordt beschouwd, aan de persoon van Hippias mag worden
toegeschreven, laten wij buiten bespreking, alsmede 's sophisten betrekking
op de tegenstelling (péaei X vóficp.

Anlass, wie hier, ein ganz ungeeigneter seinquot; ); 3e door den
stijl en de woordenkeus van de rede, die effectbejag ver-
raden .

Prodikos vervult zijn rol in zijn kwaliteit van synonymicus,
de voornaamste kwaliteit waarin hij bij Platoon ter sprake
komt . Als zoodanig speelt hij zijn hoofdrol tijdens de behande-
ling van het gedicht van Simonides . Gezien de strekking van
deze geheele episode gezien het feit, dat de studie van woord-
beteekenis een YmVp-réxvri is van interpreteerkunst die zich om
de eristische en antilogische spanningen aan het oppervlak van
een tekst beweegt [het ontdekken van tegenstrijdigheden be-
oogt®)], een hulp-té^»quot;? van de rhetorica in het algemeen—
worden Protagoras en Prodikos in een eendere verhouding tot
den dialecticus Sokrates geplaatst®). Intusschen wordt, wat
Prodikos betreft, het scherpe van de tegenstelling met dialecti-
sche methode in zooverre verzacht, dat het optreden van dezen
sophist Ie de versbespreking in een interessantere, subtielere®),
meer wetenschappelijke^®) phase leidt, 2e in het dramatisch

H. Gomperz, Soph. u. Rhet., p. 75.

2)nbsp;Platoon laat dan ook niet na, te vermelden, dat de sophist bijval
oogst (338 B).

3)nbsp;cf. Menoon 75 E, Laches 197 D, Charmides 163 D, Krat. 384 B,
Euthud. 277 E; p. 9, 61. In ander verband: Apol. 19 E, Prot. 357 E, Theait.
151 B, Sympos. 177 B, Phaidros 267 B; p. 27, 30, 41, 105, 121, 122, 208 sqq.

339 E sqq.

Zie p. 69 sqq.

8) cf. p. 12, 45, 70 sqq.

cf. 11, 61 (noot 3, 4). cf. H. Gomperz, Soph. u. Rhet., p. 125, 126:
„Ein sachliches Interesse aber wuchs ihm (Prodikos) aus dem formalen
Betrieb der Redekunst selbst heraus: in dem Bestreben, seinen Schülern
feste Regeln für die Wahl des jeweils treffendsten Ausdrucks zu geben,
entwickelte er eine Lehre von den Synonymenquot;.

®) Dat de synonymiek in 't bijzonder door de sophisten wordt geculti-
veerd, blijkt uit Laches 197 D: IJgodixq) . . , og dr) boxéi tamp;v aolt;piarmv
tókhata ra roiavxa ovófiata diaiQsïv.

®) Niet zonder zin spreekt Sokrates van Prodikos' juovaixi] (fyn gehoor),
340 A.

1®) In dit verband wijzen wij op het feit, dat Platoon's Sokrates den
sophist van Keos, in wien hij toch voornamelijk den synonymicus ziet.
Misschien positief een zekere waarde toekent als leeraar-opvoeder. cf. p. 105.

verband een critisch-georiënteerden aanval tegen Protagoras
helpt bewerkstelligen 1). Daarnaast dient echter te worden op-
gemerkt, dat de tusschenkomst van Prodikos tevens le als een
satire op diens eigene methode is bedoeld, 2e beantwoordt aan
het dramatisch opzet, dat Sokrates door middel van de ééne
sophistische methode de andere aan de kaak stelt. De nauwe
samenhang tusschen den synonymicus en den rhetor blijkt
uit de toespraak die Prodikos „ter verzoening vanquot; de discutan-
ten ten beste geeft . Wat het rhetorisch karakter betreft, be-
staat er een klein onderscheid tusschen de rede van Prodikos en
die van Hippias®). Prodikos' begin is niet als uit de lucht ge-
grepen, doch het vormt een aansluiting bij de woorden van
Kritias. Voorts bevat zijn rede een aaneengesloten causerie
over het verschil in beteekenis van een aantal begrippen®),
waarbij inderdaad eenige voeling is gehouden met het verband
waarin zij wordt uitgesproken®). In deze toespraak typeert
Platoon dan ook niet zoozeer den rhetor die als zoodanig effect
bejaagt als den synonymicus die zijn stokpaard berijdt. De
laatste komt in 358AB nog eens om den hoek, als Prodikos
toegeeflijk lachend bewilligt, het begrip to ■^dv voorts niet op
de synonjonische-weegschaal te leggen.

cf. 340 A: syo} aè jiagaxaXm, jut] fifiiv ó IlQcoxayÓQag xov 2i/j,m-
vidtjv exjisgarj.

2) 337 A sqq.

Niet geheel juist dan ook ziet H. Gomperz beide gevallen als „voll-
kommen analogquot; (Soph. u. Rhet., p. 91).

4) Naar aanleiding n.1. van het begrip 'xoivff (336 E).

®) De omstandigheid, dat de toespraak een bepaald onderwerp „behan-
deltquot;, maakt opzichzelve, dat haar karakter in mindere mate rhetorisch is.

6) „De hoorders moeten xoivoi zfln t.o.v. de discutanten, niet Yaoi
(neutraal). De aogjcuTcpofVerdient de sterkste adhaesie. Sokr. en Prot,
mogen afJ,(pioßt]X£Tv, niet igiCeiv.quot;

VI. LACHES.

Het hoofdthema van den dialoog Laches is de discussie over
het wezen der avègda. In wezen is de behandeling van dit onder-
werp een onderzoek van het begrip d^er??^).

Naar aanleiding van de toedracht in de Protagoras is er reeds
op gewezen, dat en in hoeverre dit onderzoek voor Sokrates-
Platoon inhaerent is met de vraag: wie is het, die de agexr)-
ènwr^m „onderwijzenquot; kan?®) Hoewel de vraag naar het wezen
der agerv-êmarijiut] principieel vooraf gaat aan die naar het
„onderwijsquot; in dezenbsp;wordt de laatste vraag in de

Laches, evenals in de Protagoras en de Menoon het geval is,
naar voren geschoven^). De dialoog begint met een gesprek
over opvoeding en opvoeders.

In dit gesprek treft déze analogie met de inleiding van de
Protagoras, dat Sokrates wederom als raadsman optreedt in een
kwestie van opvoedkundigen aard. De Laches bewaarheidt in
zekeren zin de veronderstelling die de Protagoras deed rijzen:
dat Platoon (in de persoon van Sokrates) de aandacht vestigt
op zijn eigene naiddw'). Woordelijk wordt thans op Sokrates ge-
wezen als opvoedkundige van bijzondere beteekenis®).

1)nbsp;cf. p. 50, noot 1.

2)nbsp;Zie p. 49 sqq.

3)nbsp;cf. Laches 185 B: 'Ovxovv ên uqÓxeqov, rivog dvtos xovrov Crjxov-
fJLEV xovg didaaxdXovg'cf. p. 49.

4)nbsp;cf. p. 50.

8) Zie p. 51, 52.

e)cf. 180C: oxi. . . Hcoxgaxri dè xóvde ov nagaxaMg, êav/^dCm.
181 A: Kal unv . . . fJ-rj dcpUaó ye xdvdgóg 200 C: ^mxgdxTj dè xovxovi
...uh dwévai. Cf. C. Ritter, PI., I, p. 294: „Es ist recht, als ob
hier Sokrates seinen Mitbürgern, die ihn noch verkennen und seine

Tot tweeërlei verband valt op grond van de boven aangegeven
punten het feit te herleiden, dat Sokrates in het gesprek de
sophisten aanroert.

le Het probleem „onderwij squot;-in-de-d£gt;eT»/ brengt Sokrates-
Platoon op het onderwerp de sophistiek (Wie deskundig mag
heeten negl yjvxrj? ^eganeïav [d.i. in zake opvoeding] moet hetzij
op een „goedenquot; leermeester, hetzij op een „goedenquot; leerling
kunnen bogen Sokrates belijnt dus aan twee zijden de
èmmijjuf] die de dger^ constitueert als het object eener téxvij^)
van jiaiöeia. In waarheid is deze smaTt]/urj echter met geen andere
oocpia te vergelijken. Zij omvat geen kennen dat „van buitenquot;
in den mensch kan worden gebrachtquot;). Wij zien Sokrates dit
aantoonen in de Alkibiades ®), de Protagoras ®) en de Menoon
aan de hand van de omstandigheid, dat groote staatslieden hun
oocpia aan anderen [bijvoorbeeld aan hun eigen zonen] niet
kunnen mededeelen. Bij de groote staatslieden wordt de be-
troffen aocpia als aanwezig verondersteld De Laches stelt het
probleem op den voorgrond, welke vorm van nmdeia aan de
ager-^-èmof^iLir] beantwoordt, d.i. welke leeraar deze êmar^iurj
„onderwijstquot;, wie iederen willekeurigen ayaêó? diens ao(pia
heeft bijgebro,cht. Het ontkennend oordeel, dat den achtergrond
vormt van deze — steeds ironisch ingekleede — probleemstel-

ling [er zijn geen „leerarenquot; in de ageri^], houdt de conclusie ver-
vat, dat de zoogenaamde d^et^-leeraren [de sophisten] geen
aanspraak kunnen maken op dien titel. Niet dan zijdelings en
kennelijk zonder polemische tendens brengt Platoon-Sokrates
hen in het gesprek. De ironicus argumenteert zijn eigen niet-
weten door de vermelding, dat hij [om financieele redenen]
geen les bij hén heeft kunnen nemen 2). De diepere zin der
ironie van dit argument wordt feitelijk eerst kenbaar door de
aansluitende opmerking, dat Nikias en Laches dit onderricht
wél hebben kunnen volgen [immers, xQVM-^'^'-^ è/^ow dvvaTÓregoi],

_terwijl toch ook zij, al verzekert de ironicus het tegendeel

de agexn-Èniar^fif] niet bezitten: de sophisten zijn blijkbaar niet
in staat tot het volbrengen van zulk een taak. Logisch kan het
feit, dat zij in dit verband worden genoemd, gemotiveerd
worden. Zij zijn de beroepsleeraren, degenen 'oïneQ iióvoi
ÈjiriyysXlovró fie oloi t ehai noifjaai xalóv re xayaêóv¹). Als zoo-
danig vertegenwoordigen zij den vorm van naidela, die beant-
woordt aan de opvatting, dat de aQeTrj-èmaTrifj.ri een aocpia is, die
men als iedere ré^ kan onderwijzen®). De nadruk die gelegd
wordt op de omstandigheid, dat de sophisten honorarium vragen
voor hun lessen, is tevens een nadruk, gelegd op het karakter
van beroepsmatigheid, dat hun onderricht aankleeft®), en ook
op den aard van hun methode zelve: deze betreft een texvrj
[leervak] Doch bovendien markeert Platoon hiermede een

1)nbsp;Terecht dan ook zegt C. Ritter (PL, I, p. 294): „Der Gegensatz, in
dem er (Sokrates) sich zu den Sophisten befindet, den berufsmässigen
Lehrern der modernen Bildung, die ihren Besitz für sich zur Quelle des
Gelderwerbs machen, wird nur leicht angedeutetquot;. Daarentegen P. Natorp
(PL Id., p. 19): „... die Sophisten aber und wer sonst sich darauf (die
Behandlung der Seele, die rechte Erziehung) zu verstehen vorgab, werden
mit schneidender Ironie abgefertigt.quot;

2)nbsp;186 C.

3)nbsp;186 CD: Aoxovai dr) /uoi dvvaxol elvai naiöevaai avêgconov' ov
yäg av etc.

4)nbsp;186 C.

5)nbsp;Een nadere omschrijving va.n hun positie geeft de Menoon (90 B sqq),

zie p. 129 sqq.

8) cf. p. 36. Criterium van ótóaöxaAo?-zijn. zie P- 28.

■lt;) cf. Menoon 90 D: tov? amp;vimoiov/xévov? (cf. tirjyyéUovró, Laches
186 C, zie boven) te tij? réxvr]? ...xai Toigt;5 /iwêóv ngattofiévov? èn

103

van moreel standpunt onjuist element in het optreden van de
sophisten. Sokrates kon, hoewel steeds begeerig naar het bezit
der ageT^j-ênwrijfiTi^), haar niet deelachtig worden, omdat hij niet
voldoende geld had om de sophisten te kunnen betalen . Reeds
eerder is er op gewezen, dat de naiêsia die zich wezenlijk uit-
strekt naar de dQEtij der ziel niet te rijmen is met een handels-
geest en met baatzucht®) ).

2e Juist omdat Sokrates als opvoedkundige wordt geïntrodu-
ceerd, wil Platoon er de aandacht op vestigen, dat hij geen
diddaxaXog is. Dit geschiedt niet, zooals in de Apologia het geval
is, doordien Sokrates tegenover de sophisten wordt gesteld. De
motieven ontleenen evenwel voor een deel hun zin aan de
omstandigheid, dat velen hem met de sophisten plegen te ver-
eenzelvigen. De toedracht in de Apologia, in meer dan één op-
zicht analoog met de „verdedigingquot; in de Laches, versterkt de
zienswijze, dat de passus, waarin Platoon de sophisten in het
gesprek binnenvoert, ook met deze „verdedigingquot; in verband
kan worden gebracht. (Sokrates heeft zich nimmer in het open-
baar opgeworpen als opvoedkundige^), zijn betrekkingen tot de
véoi zijn van geheel officieuzen aard, zijn persoon is dan ook
den ouders overigens onverschillig®). Uitdrukkelijk verklaart
Sokrates, niet in staat te zijn om mensch en op te voeden®).
Nadruk wordt gelegd op den burgerzin en de vaderlandsliefde
van Sokrates'), op zijn ernstig karakter en eerbiedwaardige
levenswijze in het algemeen®) ).

avT^ TovTcp, hier gezegd van de idxQoi, doch volkomen naar analogie van
het optreden der sophisten (91 A, B.).

1)nbsp;186 C: Kakoi èmêvjum ye rov ngdy/J-arog êx véov dg^djuevog.

2)nbsp;186 C: ' Akld roïg fxev aocpimaïg ovk e%(o teXelv uiaêovg.

3)nbsp;cf. p. 58.

Zie Lusimachos' verwondering uitende vraag in 180 C.

®) cf. 180 E 181 A:' ov juévtoi ncónoze avrovg (ra fieiQama) dvrjQÓTrjaa
(zegt Lusimachos), el rov ZcocpQoviaxov kéyoiev (wanneer zij over
Sokrates spraken).

6) 186 B sqq. In de Apologia verwijst hij na deze verklaring onmiddellijk
naar de sophisten, die daartoe wél bij machte beweren te zijn (19 E sqq,
cf. p. 27 sqq).

') 181 A, B. Wat de tegenstelling in dit opzicht tot de sophisten betreft,
cf. p. 13, 16, 17.

®) 188 C sqq. Ook hier openbaart zich een contrast met de sophistiek. De
104

Eveneens kan men een relatie met het thema nmdda zien in
de passage waarin de sophist Prodikos ter sprake komt.

Als Niklas een onderscheiding heeft gemaakt tusschen
TÓ acpo^ov (tÓ -»gaav) en ró avógeïoviro (pgóvifiovy), merkt Sokrates
schertsend op, dat eerstgenoemde deze „wijsheidquot; heeft over-
genomen van Damoon die haar op zijn beurt aan Prodikos
dankt

De Protagoras leert, hoe gaarne Platoon's Sokrates toespelm-
gen maakt op de synonymiek van Prodikos. Heeft in dien
dialoog de kunst van Prodikos tevens een dieperen zin, in zoo-
verre dat zij de methode van den rhetor vertegenwoordigt®):
ook in de Laches heeft het een diepere beteekenis, dat Sokrates
den synonymicus in het gesprek brengt.

Vooropgesteld moet worden het feit, dat Damoon hier de
óimgenx^ (en daarmee de sophistiek in het algemeen) vertegen-
woordig^). Hij wordt in dezen dialoog ook genoemd als op-
voeder . Sokrates zegt, hem „onlangsquot; te hebben aanbevolen
als leeraar. Damoon's paedagogische functie wordt hierbij be-
schreven als betrekking hebbend op de [xovaix^, voorts op „tal
van andere zakenquot;®). Zijn naièeia nu treft de opmerking die
Platoon bij monde van Laches in 197 D maakt: Kal yag ngènei....
ao(pimfj ra roiavra (se. ovojuara diaigeïv) juaUov xofiyjeveaêai ij avÖQÏ
ov fj TióXi? a^iói avrrj? jiQoeardvai.

Hier staan tegenover elkander de sophist en de ware staats-
man, d.w.z. de sophistische naióeia (in casu die van Damoon) en

'EXXtivix^ äQfiovia (188 D), dë uitdrukking voor een harmonisch samen-
gaan van woord en daad, bevat het begrip der tegenstelling van den
lt;piXóoo(pog met den man van groote woorden negl aget^g . . . ^ negi nvo;
aocpiag (188 C), die iemand tot een /jLioóXoyog kan maken. Slechts hij die
zelf xQrjoróg is kan een goede diddaxaXog zijn-

1)nbsp;197 BC.

2)nbsp;197 D.

3)nbsp;cf. p. 99.

4)nbsp;Niet juist merkt P. Friedländer op, dat Damoon „wiederholt als der
Vertreter der sophistischen Wortscheidungslehre im Dialogequot; optreedt
(PL, II, p. 48).

5)nbsp;180 CD.

6)nbsp;180 D: xal rdXXa dnóaa ßovXei ä^iov {Adfioiva) owäiarglßeiv
rrjXixovroig veaviaxoig.

de opvoeding tot de agexi^ die den staatsman vormt (de eigene
jiaideia die Platoon ook in dezen dialoog aankondigt^). Weder-
om is nauw met deze tegenstelling verbonden de andere,
tusschen rhetorica en dialectiek. De dimgExix^, die hier de
sophistiek vertegenwoordigt, is op rhetorische leest geschoeid
De dialecticus bekommert zich niet om de keuze en de plaatsing
van woorden®). Hem komt het er op aan, zich rekenschap te
geven van het begrip*). Sokrates nu acht Nikias eenzulke
èniaxExpig waardig®), Nikias, op wien de woorden van Laches
van toepassing zijn: avègl ov fj nólig a^ioi avxfjg jxQOEOxdvai^y
De cpQÓvTjois, die de staatsman behoort deelachtig te wezen
wordt hier dus in één adem genoemd met de wetenschap van
het begripsonderzoek, de dialectiek .

1)nbsp;Zie p. 101.

2)nbsp;Haar karakter wordt getypeerd door de uitdrukking KOfxipevEaêai xa
xoiavxa (197 D).

3)nbsp;cf. Charin. 163 D, p. 107.

cf. 197 E: onoi jcoxè fikénmv xovvoaa xovxo xid'riai xhv avèpdav
cf. Charm. 163 D.

®) 197E.

8) 197 D.

197 E.

8) De woordenkeus typeert Platoon's bedoeling, op de verwantschap te
wijzen tusschen den waren staatsman en den dialecticus: dftoj (197 D) —
a^io? (197 E).

VIL CHARMIDES.

Ook in den dialoog Charmides brengt Platoon den synonymi-
cus Prodikos ter sprake . Sokrates deelt er mede, dat hij tal-
looze malen dén sophist over diens geliefkoosde onderwerp heeft

y

hooren spreken -). .

Evenals in de Laches en de Protagoras het geval is wordt
de methode van Prodikos tegenover de methode van dialectisch
onderzoek gesteld, en wel hier met eenzelfde motief als in de
Laches: niet de onderscheiding der termen is van belang, doch
het zich rekenschap geven van het begrip waarop het woord
betrekking heeft®).

In beginsel betreft het wederom de tegenstelling rhetorica X
dialectiek. Deze wordt in de Charmides ontwikkeld aan het
criterium begripsdefinitie. Bij zijn onderzoek van het begrip
auxpQoavvrj critiseert Sokrates een bepaling van dit begrip door
Kritias: ao)(pQoavvr] is tó to savzoü ngdrTsiv^). Deze these is van
sophistische herkomst; uitdrukkelijk vermeldt Platoon's
Sokrates dit'), afgescheiden van het feit, dat Kritias, de leer-
ling der sophistiek, als haar schepper wordt voorgesteld®).

1)nbsp;163 D.

2)nbsp;Zie p. 110.

3)nbsp;Zie p. 106.

4)nbsp;Zie p. 99.

'AU' syd) OOI riêeoêm fxèv tmv ovo/ndtcov diècofxi onrj dv ^ovlrj
exaaxov ■ è^lov èh fióvov ècp' o n dv cpÉQ]]? rovvofia o zi av Myrjg
(163 D). cf. 163 E: jj gnaig ov Povhi dvo/j,dCeiv.
«) 161 B sqq.

') 161C: Kqiz'iov zovds dx^xoag avzö rj aUov rov zamp;v oocpmv.
8) 162 C.

Haar afkomst wordt gekemnerkt door haar uitgesproken
rhetorisch karakter. Zij is niet het resultaat van een dóór-
denken-van-het-lr»egrip, doch zij stelt een algemeenheid voor het
begrip in de plaats. Op dit karakter legt Platoon grooten
nadruk. Dat hier niet zoozeer sprake is van een logisch onjuist
gevormde definitie (vgl. de definitieproeven die in de aporeti-
sche dialogen veelvuldig voorkomen) als wel van een rhetorische
uitspraak die in de plaats van een begripsbepaling treedt, dit
brengt hij op een wijze naar voren, die wij kunnen analyseeren
in de volgende punten, le Kritias' omschrijving van het begrip
beantwoordt niet aan een denken i). 2e Zij is voor den logicus
(daarom) duister . 3e Zij is niet het werk van een denker doch
van een jtoh^t^?®) (dan ook, zij het in zwakken graad, op effect
berekend). [In dit verband is het feit typeerend, dat Kritias in
een zoo innige betrekking tot zijn these staat: hij is trotsch
op zijn uitspraak 4), doet er ongaarne afstand van, gevoelt zich
persoonlijk getroffen als Sokrates haar aanvalt®). Aan deze
omstandigheid beantwoordt de satirische wijze waarop Sokrates
zijn aanval inkleedt«).] 4e Sokrates bestrijdt Kritias' stelling
door ngarteiv in den zin van noieiv en ègyai^eaêai te interpretee-
ren: een opzettelijke substitutie die, door ad absurdum de vaag-
heid in de terminologie van Kritias' begripsomschrijving te
demonstreeren, het rhetorisch karakter daarvan in het licht stelt.
(Sokrates lokt bij zijn partner, die dezen toeleg doorziet mede

1)nbsp;161 D: quot;Ori ov è-^nov ...fj ra Q^juara êqiMyiaro, ravrr] xal èvóei
é lsya)v awcpQoavvrjv eïvai ro rd avrov ngdrreiv.

2)nbsp;cf. 161C: aMyjuari ydg rivi ëoixev. 162 A: ' Hivirrsro dga ...6
Xéymv ro rd avrov ngdrreiv amcpgoavvrjv elvai. 162 B: Ilavtdg roivvv
fidXXov ... aïnyfia avro jigovßaXev.

3)nbsp;cf. 162 D: S d'ovx fjvéaxero, alXd fioi ëdo^ev ogyiaêijvai avr^
maneg noirjrrjg vnoxgitfj xaxmg diariêévci rd êavrov noi'^fiara.

4)nbsp;cf. 162 C: (piXoxi/uo}g ...ëxmv.

162 C sqq.

®) 161 B sqq. Ook hier vinden wij het dramatische motief uit de Hippias
Elattoon en de Protagoras: Kritias wordt in het nauw gedreven (drjXog fisv
^v xal jidXai dyaiviamp;v, 162 C, cf. Prot. 333 E), het vertrouwen in zijn
wijsheid wordt op het terrein van den dialecticus gebroken.

dank zij z'n bedrevenheid in de synonymiek [hulpwetenschap
van de rhetorica®)], een verweer®) uit, dat zijn definitie ten
overvloede in het kader van een rhetorisch-georiënteerde be-
gripsbepaling plaatst. [In dit verband gezien is van gewicht de
omstandigheid, dat Kritias zijn stelling verdedigt mede aan de
hand van een uitleg van een versregel van Hesiodos^)]).

De Charmides belicht in de definitie van Kritias, zooals wij
zien, de tegenstelling tusschen rhetorische en dialectische be-
gripsbepaling. In welke betrekking nu tot dit punt staat in
dezen dialoog de synonymiek van Prodikos?

In het philosophisch verband vormt Kritias' anóxQioig een
overgang naar de definitie: oaxpQoavvr] is êmaf^jurj êavtov (to
yiyvmaxeiv amóv êavzóv/). De diaeretiek nu wordt voorgesteld als
het element dat de zuivering en de ontwikkeling in de these van
Kritias tot stand brengt. Sokrates' opzettelijke vermenging van
de begrippen tiqamp;tteiv en noiéiv-èqydl^eo'amp;ai drijft Kritias tot een
nadere bepaling van den eerstgenoemden term«). Met behulp
zijn bedrevenheid in de diaeretiek, aan de hand van een vers
van Hesiodos, omschrijft hij rd omeia ngdrTsiv nader als
xalm Koi dxpsU/xo}? êgya jioieïv.'') Sokrates stelt vast, dat deze

1)nbsp;cf. P. Friedländer, PI., II, p. 72: „Aber ihn (Kritias) kann die sophis-
tische Verdrehung nicht bezwingen. Er hat ja die Kunst der Wortunter-
scheidungen gelernt und kommt der sehr durchsichtigen Begriffsvermen-
gung auf die Schliche.quot;

2)nbsp;cf. p. 99.

3)nbsp;163 A sqq. Het vertoont merkwaardige overeenkomst met het betoog
van Nikias in de Laches (197 A sqq.). Daar van Nikias naar aanleiding
van zijn demonstratie van kundigheid in de diaeretiek wordt gezegd, dat
hij (indirect) een leerling van Prodikos is (Laches 197 D), ligt de ver-
onderstelling voor de hand, dat ook Kritias ons als een discipel van dien
synomymicus wordt voorgesteld. (P. Friedländer [PL, II, p. 67] meent
uit 163 C onmiddellijk te mogen afleiden, dat Kritias „schon einen
Sophistenkursus, des Prodikos vielleicht, über Wortbedeutung durch-
studiert hatquot;).

4) cf. p. 70, 82.

6) 164 C spp.

6) 163 A sqq.nbsp;^ i. •

T) Hieruit ontwikkelt zich de gedachtengang: de acocpQCOv (het begnp

109

nadere bepaling krachtens Prodikos' methode is tot stand ge-
komen^). Intusschen dient te worden opgemerkt, dat van een
methodische verklaring en vergelijking der termen geen sprake
is. De door Kritias gegeven interpretatie van het begrip ró rd
éavrov ngarxeivi^ willekeurig en tegelijk gekunsteld^). In dit
verband behelst Sokrates' opmerking, dat hij dergelijke onder-
scheidingen reeds vanwege Prodikos kent®), daarom een in-
directe critiek aan het adres van den sophist van Keos quot;). Men
kan Kritias' toepassing van de methode van Prodikos ®) dus be-
schouwen als een inleiding tot de eigenlijke, omschreven critiek
op deze methode, door Sokrates gegeven in 163 D®), waarin
van de synonymiek wordt gezegd, dat ze geheel onbelangrijk is
voor het dialectisch begripsonderzoek. Van belang is het, te
doen opmerken, dat Platoon's Kritias door zijn diaeretische be-
schouwing aantoont, dat de synonymiek zich in de plaats stelt
van dit dialectisch onderzoek. De methode van Prodikos heeft
in dit opzicht nog een andere, meer bijzondere, beteekenis dan
dat zij het rhetorisch denken vertegenwoordigt. Zij betreft het

eischt dit) moet inzien, dat hij aaXmg xal (bcpsXifimg doet (handelt); dit
inzicht kan bij hem enkel ontspruiten uit deèmatvu-n êavrov (164 A sqq.).

1)nbsp;163D.

2)nbsp;„Reichlich sprunghaft und allgemeinquot; luidt de qualificatie van P.
Friedländer. (PL, II, p. 72).

®) 163 D: xal ydg ÜQodixov juvQia rivd dxr)xoa jisqI ovofidxaiv
èiaiQovvxog.

quot;) cf. C. Ritter, PL, I, p. 345: „Sokrates verweist ihm (Kritias) die
Wortklauberei, diese Kunst des Prodikosquot;.

®) Het spreekt vanzelf, dat de proeve van Prodikos' methode, door
Kritias gegeven, gezien het verband waarin zij voorkomt, gerechtvaardig-
den twijfel toelaat aangaande den graad van de zuiverheid waarmede
zij aan den synonymicus is ontleend. Ook opzichzelve beschouwd ademt
zij het karakter van satire. Ten onrechte ziet P. Friedländer (PL, II, p. 72)
in de door het betoog gevlochten „Dichterausdeutungquot; een sophistisch
element dat aan Platoon's Kritias, niet aan Prodikos, moet worden toe-
geschreven. Waarom ware het onwaarschijnlijk, dat de sophist Prodikos
zich bij zijn öiaiQsaeig zou doen rugsteunen door de beschouwing van
versregels van een bekend dichter? Omgekeerd speelt bij Platoon de
synonymicus een groote rol bij het interpreteeren van poëzie (zie Prot.
339 E sqq., cf. p. 83, 99).

®) Zie p. 107, en aldaar noot 5.

woordgebruik in de taal, en, aangezien zij inhoudt een zich
rekenschap geven van den zin van het woord, bevindt zij zich
in een schijnbare relatie met de Sokratische methode van be-
gripsbepaling. Het is kennelijk Platoon's bedoeling in dezen
dialoog, op het diepgaande wezensverschil tusschen de methode
van woordonderzoek en die van begripsdefinitie te wijzen^).

Ook in verband met de door Kritias gebezigde terminologie
komt dit opzet van Platoon tot uiting. Sokrates opent met zijn
interpretatie van het begrip t6 xd éavrov ngdrreiv den weg in
het gesprek naar het terrein van den synonymicus. Deze zijne
interpretatie heeft nog een andere beteekenis dan de hier-
boven^) onder 4e genoemde. Kritias kan zijn keuze van de
termen niet anders rechtvaardigen dan met het gewraakte
diaeretische betoog. Voor Platoon heeft het begrip tó xd êavxov
Jigdxxeiv echter een dieperen zin®), getuige de Gk)rgias^), de
Politeia ®), de Timaios ®). Het is de uitdrukking voor een functie
van de aaxpQoavvrj (ook diyMioavvt], zie in noot 5), namelijk op
economisch, sociaal en politiek gebied'). Het feit, dat voor
Platoon deze beteekenis gelegen is in Kritias' definitie, wordt
als het ware overwoekerd door de satiriek waarmede Sokrates,
door een schijnbaar opzettelijk-eenzijdige opvatting van den
term ngdxxsiv, zijn partner de vaagheid en de rhetorische opper-
vlakkigheid van diens begripsbepaling voor oogen stelt. In-

1)nbsp;Zie hieromtrent p. 121, 122.

2)nbsp;p. 108.

3)nbsp;Vanuit dit gezichtspunt laten Sokrates' woorden in 161 C D (alviyfjiaxi
ydg xivi ëoixev ...quot;Oxi ov diqnov ... fj xd Q^fxaxa èlt;pêéyiaxo, xavxfi
xai èvóei é Mymv oaxpQoavvrjV eïvai xó xd avxov ngdxxeiv) ook een
andere interpretatie toe dan de boven (p. 108) onder 2e gegevene.

4)nbsp;526 C: aXl7]v [yjvxiqv] ... vpdoaófpov xd avxov nqd^avxog xal ov
nolvTigayjJiov^aavxog êv xcp picp.

®) rV, 433 AB: oxi ye xo xd avrov Jigaxxeiv xal /urj noXvjxQay/uoveïv
dixaioovvrj èaxi, . .. noUdxig eiQi^xa/biev. VI, 496 D: fjavxMVnbsp;xal

td avxov 7iQdxxagt;v. VIII, 550 A: xovg fièv xd avxmv ngdxxovxag èv xfj
nóhi.

®) 72 A: TÓ ngdrxeiv xal yvmvai xd re avxov xal êavxov aócpQovi
fj-óvü) npoavxeiv.

')' Ook in de Charmides (161 D E) wordt het tegengestelde begrip ge-
noemd: noXvnQayfiovéïv (cf. in noot 5).

tusschen blijkt, dat Kritias deze strekking van zijn eigen uit-
spraak niet kan vatten. Hij wijst Sokrates' interpretatie van de
hand en toont met zijn diaeretisch verweer, dat alleen de
„sophistischequot; wijze waarop Sokrates van zijn term ngdtteiv
gebruik maakte tot hem doorgedrongen is: dat deze sophismen
hem, den rhetorischen denker, dan ook gelden.

VUL MENOON.

In de Menoon keeren motieven terug, die wij in de boven
besproken werken in verband hebben gebracht met de omstan-
digheid, dat sophisten in den dialoog optreden of ter sprake
komen.

Voor een niet onbelangrijk deel staan deze motieven in relatie
met het feit, dat Sokrates' partner Menoon optree(ft als leer-
ling^) van den sophist Gorgias.

De rol die Menoon speelt als object van sophistische naideia
belicht de volgende motieven in Platoon's conceptie van dit
werk. Ie. In de feitelijke resultaten der naidela die hij genoot
vertegenwoordigt Menoon zijn leermeester en de sophistiek.
2e. Zijn optreden en zijn persoonlijkheid weerspiegelen den
geest van die naideta. 3e. De methode van de sophistische naideia
wordt in het licht gesteld, en wel, doordien Menoon in het
Sokratische gesprek betrokken wordt, in haar tegenstelling met
de Sokratisch-Platonische naideia.

Het behoeft geen betoog, dat deze drie motieven nauw samen-
hangen. Zij komen als het ware samen in het ééne centrale
punt: de tegenstelling tusschen rhetorische en dialectische
Jiaideia, een tegenstelling die na verwant is met die tusschen
rhetorica en dialectiek in het algemeen.

Het onder Ie genoemde motief kunnen wij analyseeren in de
volgende punten. A. Menoon's dperj^-definities geven opvattin-
gen en uitspraken weer van Gorgias en de sophistiek®).

1) cf. 96 D: xal aé te Fogyiag ovi Ixavmg nenaiöevxévai.

Een scheiding tusschen den sophist van Leontini in het bijzonder en
de sophistiek in het algemeen valt hier moeilijk steeds scherp te voltrek-

snbsp;113

a) Menoon ziet de d^et?/ als een compilatie van verschillende
aQEiai^). b) Hij omschrijft de dper^ van den man als Ixavbv
EÏvai rd rijg tióIecüs ngdrrEiv^), xal ngdrtovta tovg jukv cpilov? ev noiEÏv,
rov? ö' èx'amp;QOvg xaxamp;g, xal avrov EvXaf^EÏaëai firjèèv roiovtov na'amp;eiv^),
■die van de vrouw o.a. als de kunst van xi^v olxiav ev olxeïv*).
c) Zijn tweede definitie iuidt: agxeiv ólóv r elvai tamp;v dvêQwnmvquot;).
B. De wijze waarop Menoon enkele vragen formuleert verraadt,
dat hij verhandelingen en discussies over dergelijke onderwer-
pen, uiteraard van sophistische zijde (ten deele kennelijk In

ken, ten eerste omdat ons omtrent Gorgias niet voldoende bekend is, ten
tweede omdat hij in dezen dialoog optreedt ten deele als vertegenwoordiger
der sophistiek.

71E sqq., 73 E, 74 A, 79 A. cf. p. 14. cf. de opvatting van Prota-
goras, Prot. 329 C sqq. (cf. p. 14, 37, 63, 89, 90). Aristoteles vermeldt,
dat ook Gorgias een optelling maakte van de dgerai (Polit. I, 13, 1260, A,
27: ot êiaQi'amp;juovvres rdg dgerdg ójojieq rogyiagj. cf. P. Friedländer,
PI., II, p. 281: „Menon bleibt als Sophistenschüler bei der Verschiedenar-
tigkeit als einem Letzten stehenquot;.

2) 71 E. cf. Prot. 319 A, waar de d^ier^-leeraar Protagoras zegt, zijn
discipel te leeren: negl rmv zijg jióhmg, onmg rd rijg nóhmg óvvarcó-
rarog av Eirj xal ngdrtEiv xal XéyEiv cf. p. 60 sqq.

cf. de theorie van Thrasumachos in de Politeia (I, 338 C): tó öLxaiov,
rb rov xgehrovog iv/bicpÉgov. Ook Polos identificeert (in de Gorgias,
466 B) het machthebben met de dger^. cf. de theorie van Kallikles in
de Gorgias (482 D sqq.). (Het egocentrische principe dat zich in Menoon's
opvatting van het äg^eiv openbaart herinnert aan de bepaling van de
dixaioavvr] in de Politeia (I, 334 B): dxpEXeïv /xév rovg cpilovg, ßlanreiv
de rovg èxamp;govg.).

quot;) cf. Prot. 318 E 319 A: evßovXia mgl rmv oïxeimv, onmg av dgiaxa
rrjv avrov olxiav èioLxoZ. cf. p. 60.

®) 73 C. Zij staat hier op naam van Gorgias ('nEigm eIjxeïv xal dva-
fivrjaêfjvai xi avxó qprjoi Fogyiag EÏvai xal ov juex' èxeivov'.'Ti allo y-^
----etc., 73 C), en ademt inderdaad den geest der theorieën van 's sophis-
ten aanhanger Kallikles in de Gorgias (cf. aldaar 483 D: ßxi ovxm xb
dixaiov xéxgixai, xbv xgeixxm xov ijxxovog agxEiv xal n/Lêov e'xeiv).
cf. Croiset-Bodin, PI., III, 2 (1923), p. 238: „Cette seconde réponse de

Ménon____accuse l'influence de Gorgiasquot;. Het sophistisch karakter van

de definitie wordt reeds gekenmerkt door het feit, dat Menoon de dgEX^
gelijkstelt met de nohxixrj dgEXi] cf. p. 60

Kenschetsend rhetorisch is Menoon'snbsp;-definitie in 77 B: x^^Qeiv

XE xaXóïai xal dvvaaêai. Zij is aan een dichter ontleend (xaêajiEg ó
noi^xtjg léyEi) en herinnert aan het type van begripsomschrijving, dat
Kritias in de Charmides vertegenwoordigt. Zie p. 108.

een eristisch kader), heeft meegemaakt.i) [C. Welhcht moet
het begrip fieyalonQÉneia, door Menoon in zijn opsomming ge-
rekend onder de agexai''), in verband gebracht worden met
Gorgias.quot;)]

Omtrent de onder 2e en 3e genoemde punten doen wij voor-
eerst het volgende opmerken. Platoon stelt in zijn werk vóórop,
dat Menoon een leerling der sophistiek is. Meermalen stipt
hij aan, dat Sokrates' partner een adept is in de aocpia en de
methode van Gorgias. ®) In Menoon's karakter en streven is
reeds een weerspiegeling te vinden van den aard en het doel
van sophistische naidda.'^) Motieven, dat hij deze naidda heeft

1)nbsp;Zie o.a. de vraag waarmede Menoon het gesprek opent (70 A). Zij
is voor Platoon's Sokrates aanleiding om onmiddellijk Gorgias, in 't bij-
zonder diens rhetorische antwoordkunst (cf. p. 40, 71, 79, 156), te ge-
denken. De vraag in 80 D, die intusschen in het gesprek den overgang
naar Platoon's dra/ivj^öt?-theorie vormt, vergelijkt Sokrates met een
ègiaxixb? Xóyoq (80 E, 81 D).

2)nbsp;74 A.

3)nbsp;Sokrates citeert deze door Menoon genoemde dßgr^ in 88 A (niet in
de verkorte opsomming in 79 A). Zij wordt ook in de Politeia (VII, 536 A)
en in de Nomoi (709 E) onder de aQexijs juegr] genoemd, en wel onder de
eigenschappen van den aQ^cov. Het feit, dat Menoon van deze agerrj
gewag maakt, kan dan ook gevoeglijk in verband worden ge-
bracht met het ög;^a)j'-karakter dat hij in Platoon's schildering heeft
(Friedländer, p. 282: „ein Wesenszug des zum Herrschen Geborenenquot;;
Ovink, in dienzelfden geest, p. 67: „charakteristisch für den Aristokraten
Menoquot;). Op verband met Gorgias wijst evenwel 70 B, waar van dezen
sophist wordt gezegd, dat hij zijn leerlingen en volgelingen eraan gewent,
acpoßcog xe xal fieyaXongenrng anoxQiveaêai êdv xig xi êgrjxai.

4)nbsp;70 B: Gorgias heeft de Thessalische aanzienlijken, waaronder ook
Menoon, voor zijn naidsia gewonnen.

®) Sokrates vereenzelvigt Menoon en Gorgias. 71 D: doxeï ydg dijnov
ooi [M.] aneg èxdvcp [G.] av (pavfj? av fièv dèoig xal Fogyiag. 73 C:
neigö) dnéïv xal avafivrjOamp;rjvai x'i avxó (prjai Fogyiag elvai xal av fJ,ex
èxeivov (cf- 76 AB). 76 C: 'Bovlei ovv aoi xaxd Fogylav dnoxgi-
va)fA.ai, fi av ai) judXiaxa dxoXovêiqaaig ; Typeerend is de passus 71D,
waar Sokrates, na voorgesteld te hebben, Gorgias' zienswijze buiten be-
schouwing te laten (èxeivov fikv xoiwv èamp;fxev), deze dadelijk weer nauw
aan die van Menoon verbindt (av qjavfjg av jbisv eldmg xal Fogyiag).

8) Het spreekt vanzelf, dat er moeilijk een scheiding valt te maken
tusschen het eigen wezen van Menoon en den stempel die daarop door de
genoten naiöe'ia wordt gedrukt.

gezocht, zijn de volgende, a) Zijn belangstelling gaat uit naar
philosophische problemen, hij bezit de eigenschap van het
êav/j-a^Eiv b) Als schoon, rijk en voornaam Thessalisch jonge-
ling begeert hij een leidende positie in de regeering van zijn
land in te nemen®). Opzichzelve vertoont Menoon's persoonlijk-
heid^), in haar neiging tot oppervlakkigheid®) en, daarmee
verwant ®), haar zin voor rhetorica, een zekere dispositie voor
den geest der sophistiek. Nadrukkelijk stelt Platoon intusschen

1)nbsp;cf. B. Jowett, The dialogues of Plato, II, 1892», p. 10: „He (Menoon)
is inspired with an ardent desire of knowledgequot;, cf. Croiset-Bodin, PL,
III, 2, p. 228: „II a cette qualité qui est, aux yeux de Socrate, la qualité
philosophique primordiale, l'inquiétude de savoirquot;.

2)nbsp;71 B: xaXôç - nXovaioç - ysvvmoç. Uit 82 A B blijkt, dat hij
door een groot gevolg wordt vergezeld.

3)nbsp;cf. voor dit motief p. 5, 14, 60. Treffend is de analogie met het geval
Proxenos, bij Xenophoon, Anabasis, II, 6, 16: evêvç fûv fieigaxiov mv
[Ugo^évog] èns'amp;vfisi yevéo'amp;ai àvrjQ xà fxeyäla ngdxxeiv Ixavóg xal ôià
xavxrjv xrjv èmûvfiiav eôœxe FoQyiq âgyvQiov tqj Aeovrîvq). Begeerte naar
macht is een eigenschap die bij Menoon op den voorgrond treedt. Typisch
is, dat men haar o.a. vindt uitgedrukt in zijn (op p. 114 onder A. ge-
noemde) sophistischen invloed verradende definities van het begrip àgexrj
cf. ook de definitie in 77B: ^aigeiv xe xaXóiai xal övvaoêai (P- Pried-
länder, Pl., II, p. 283, teekent hierbij aan: „Man sieht, es kommt im
Grunde wieder auf das 'Herrschen' herausquot;). Eiders kenschetst Sokrates
het ofßx««''quot;^^^^^®^nbsp;partner: quot;Oxi ovdsv aXt rj êmxâxxeiç sv
XOÏÇ Xóyoig (76 B). e/uov de èm%eiQeiç xe ägxeiv xal ägxeignbsp;Ver-
want is Menoon's begeerte naar rijkdom en pracht; cf. de definitie in 77 B,
voorts 78 C, D (fieyaXongéneia, cf. p. 115, noot 3).

Wij doen opmerken, dat Platoon's Menoon-figuur geenszins beant-
woordt aan de ongunstige persoonsbeschrijving bij Xenophoon (Anabasis,
II, 6, 21 sqq.). Te zwarte kleuren neemt B. J. H. Ovink waar in de Plato-
nische schildering van Menoon: „ein oberflächlicher, ehrsüchlicher, vulgär
gesinnter und doch von sich selbst und seinen eigenen Fähigkeiten eine
hohe Meinung habender Menschquot; (Philos. Erkl. der pl. Dial. Meno und
Hipp. Minor, p. 54/55). P. Friedländer typeert Menoon als „jugendschön
und sinnlich, machtgierig und stolzquot; (PL, II, p. 277).

®) Zij uit zich o.m. in de zelfbewustheid die Menoon's optreden ken-
merkt. cf. het karakteristieke ov x^^Xenóv eineïv, ov x^^Xenov dieXêèïv
(71 E), ovx ànoQia eÎJiéïv (72 A), àXXo y ft... (73 C). Ook in de af-
hankelijkheid waarin hij zich stelt ten aanzien van zijn vereerden leeraar
Gorgias (cf. 71 C: 'Ti dé', Fogyia ovx èvéxvxeç oxe èvêdde rjv ;).

Cf. p. 11.

in het begin van den dialoog de sophistische nmdeia aansprake-
lijk voor Menoon's rhetorische zelfbewustheid, in zooverre als
zij inhaerent is met de overtuiging, een „wetenquot; te bezitten,
en dus voortspruit uit een gemis aan inzicht in de problematiek
die aan dialectische begripsbepaling verbonden is^).

Als object voor en van sophistische naièeia vervult Menoon
een rol waarmede Platoon het doel, den invloed en de methode
dezer nmdeia naar voren brengt en belicht. Menoon vertegen-
woordigt de véoi (in 't bijzonder de rijke, aanzienlijke vèoi die
een vooraanstaande positie ambieeren), Gorgias de sophistiek
die deze véoi voor de hoogste ambten wil bekwamen.

Daartegenover staat de Sokratisch-Platonische naièeïa, ten
aanzien waarvan Menoon eveneens een rol in dezen dialoog
vervult. Zijn rol in dit verband bestaat hierin, dat hij deze
naideia „ondergaatquot;. Menoon's persoonlijkheid, hoezeer voor-
beschikt voor den geest der rhetorica, laat anderzijds tevens
(voornamelijk dank zij haar onmiskenbaren wetensdrang) een
zekere ontvankelijkheid toe voor de Sokratische maieutiek, voor
de methode van dialectisch begripsonderzoek. Dit feit bepaalt
Menoon's rol in dramatisch opzicht. De anogia waarin het
Sokratische gesprek Menoon brengt onderscheidt zich van die
der sophisten die in andere dialogen met Sokrates in discussie
zijn getreden, en wel doordien déze collocutor haar psycholo-
gisch gewillig ondergaat en haar wezen erkent.'') In deze zijne
rol verleent Menoon uitdrukking aan den invloed en het
karakter van de Sokratisch-Platonische naièeia.

1)nbsp;Ironisch noemt Sokrates in 70 B als het resultaat van Gorgias'
naideia, dat de leerlingen elóóxe? zijn; zulks in verband met de vraag
waarmede Menoon het gesprek opent, een vraag die correspondeert met
de pretentieuze rhetorische antwoordkunst van Gorgias (70 B, C; cf. p.
40, 156). cf. B. J. H. Ovink, Philos. Erkl. der pl. Dial. Meno und Hipp.
Minor, p. 49: „Vermöge der rhetorischen Gewandtheit, die er sich als
Schüler des Gorgias erworben hat, meint Meno, dies [eine logische
Definition der Tugend zu geben] ganz leicht vollbringen zu könnenquot;.

2)nbsp;cf. Croiset—Bodin, PI. III, 2, p. 228: „A la fin du dialogue, il
(Menoon) est tout prés d'etre un disciplequot;.

3)nbsp;cf. B. Jowett, The dialogues of Plato, II, p. 10: „[Menoon] is equally
willing to leam of Socrates and of the Sophistsquot;.

4)nbsp;Dit blijkt o.a. viit den passus 80 A, B, waarin Menoon zyn partner
met den sidderrog vergelijkt.

In methodisch opzicht wordt deze nmóda streng van de
sophistische onderscheiden. Van belang is het, hier op te
merken, dat het rhetorisch karakter van laatstgenoemde in
dezen dialoog bezegeld wordt door het feit, dat Gorgias haar
vertegenwoordigt. Nadrukkelijk verkondigt Platoon's Menoon
in 95 C, dat Gorgias niet pretendeert, een dpeT»^-leeraar te zijn,
doch uitsluitend rhetorica doceert, i) Er is hier dus sprake van
een louter rhetorisch-georiënteerde naideïa. Het gebied waarin
deze methodisch tegenover de Sokratisch-Platonische wordt ge-
steld is dat van de begripsbepaling. Voor de logische fouten
in Menoon's definities is Gorgias' (d.w.z. de sophistische) nmdeia
aansprakelijk. Hoezeer ook in de behandeling der methodiek
van het definieeren — het geldt een vergelijking van Sokrates'
en Gorgias' systeem — het thema naidsia op den voorgrond
staat, blijkt uit 76 E; Sokrates geeft zijn voorbeeld van definitie
in het kader van een les^), hij kenschetst het als een „voor-
proefquot; van zijn naièeia'^). En aangaande de definitie xaxd
FoQyiav wordt de nadruk gelegd op het feit, dat zij een methode
vertegenwoordigt®), een methode waarmede Menoon vertrouwd
is®), een specimen dus van 's sophisten naiöeia.
Sokrates verduidelijkt aan de hand van een tweetal begrippen
die in de spheer van het zintuigelij k-waarneembare liggen
{axfjfia en iQamp;^a) de bij het definieeren te maken principieele

Dit stemt overeen met de bewering van Platoon's Gorgias zelf in
den naar hem genoemden dialoog (449 A). cf. echter p. 157.

2)nbsp;Er bestaat dan ook een overeenkomst tusschen het optreden van
Menoon en dat van Kritias in de Charmides, beiden leerlingen der sophis-
tiek. cf. p. 107 sqq.

3)nbsp;cf. ook 74 B: d.XX èydy ngo'l^vfJi'^aofiai, sdv oïóg x' ó, ^fiag
ngo^ifidaai.

4)nbsp;Menoon kan nog niet inzien, dat Sokrates' vormdefinitie beter is dan
de kleurdefinitie van Gorgias. „Gij zoudt het echter met mij eens zijn,
ei [A.ri... dvayxaióv aoi dniévai ngb xamp;v juvaxrjQimv, dlX el negifieivaig
xe xal /jivrj'd-eirji.

®) 76 D E: êxoig av è^ avxijg eineïv xal (pmvrjv o èaxi, xal oajur]v xal
aXXa noUd xamp;v xoiovxmv

®) cf. 76 C: xaxd Fogylav ..., fj dv av fidXiaxa dxokovd'rjaaig76 D:
quot;lamg ydg aoi xaxd avvijêeiav sïgrjxai.
118

onderscheiding van genus en species. Vervolgens geeft hij een
proeve van definitie van het begrip aifjfia^). Deze staat, afge-
zien van het feit opzichzelf, dat zij als wegwijzing dient om tot
de bepaling van het begrip agetrj te komen, in het teeken van
een onderricht in methodiek. Den vorm van zijn begripsonder-
zoek omschrijft Sokrates als een eigene methode die wij, zooals
zij ons hier wordt geschetst, kunnen analyseeren in de volgende
twee punten. Ie. Er bestaat tusschen de beide collocutoren in
het Sokratische gesprek een vriendschappelijke samenwer-
king.®) 2e. Dit vriendschappelijke is de uitdrukking voor den
bij vrager en antwoorder aanwezigen wil, zekere begrippen een-
drachtig te laten gelden. Sokrates kenmerkt dezen geest van
samenwerking in het gesprek met de woorden: ngqÓTEQÓv nwg
xal diaXExrixmtEQov dnoxglveaêac.'') De nadruk valt voor den lezer
op den term diaXexnxóg.^) Het dialectische staat hier in tegen-
stelling met het eristische, agonistische,') het wezen eener
discussie waarin zich het streven openbaart, met woorden aan
te vallen, zich achter woorden te verschansen, elkander te „be-
strijdenquot; en op effectvolle wijze te „verslaanquot;. De dialectiek aan
den anderen kant vereent de voerders van een gesprek tot een
streven, zekerheid en waarheid te zoeken: een eensgezind
(vriendschappelijk) zich bewegen op een gebied waar logische
wetmatigheid heerscht.®). Hoewel Sokrates deze tegenstelling
poneert naar aanleiding van een anóxQwig van Menoon®),
treedt de leerling van Gorgias daarmee toch niet op als een ver-
tegenwoordiger van de eristische of agonistische discuteerwijze.

1)nbsp;74 B sqq.

2)nbsp;74 E sqq.

3)nbsp;75 D: (piXoi ovreg... diaXeyeaêai.nbsp;^ ^

4)nbsp;75 D: jui] fióvov taXi^êrj anoxfflveaêai, dXXd xal dl èxelvaiv o)v
dv TCQoaofioXoyfi eldévai ó ègoitcófievog.

5)nbsp;75 D.

6)nbsp;HÖ komt hier voor het eerst bij Platoon voor. De toevoegmg van
het woord npaég en het gebruik van den comparativiis wijzen er op,
dat het begrip nog het karakter draagt van een bepaling van hoedanig-
heid bij het verbum dnoxQiveadai.

75C.

8)nbsp;cf. p. 53, 84.

9)nbsp;75 C.

Sokrates' definitie van het begrip axfjfi.a in 75 B, C (o /xóvov rmv
ovrmv rvyxamp;veinbsp;aei énófievov) is opzetteUjk foutief ge-

steld^). Dat Menoon deze definitie verwerpt, beteekent dan ook
niet, dat hij weigert, een door Sokrates gebezigd begrip (in
casu het begrip xQ^ip-a) als geldend te erkennen 2). Overigens
vertoont Platoon's Menoon onmiskenbaar den invloed van een
methode die tot het gebied der eristiek behoort. Er is reeds
gewezen®) op het in dit opzicht teekenend karakter der in-
kleeding van eenige door hem gestelde vragen. Van belang zijn
in dit verband de vragen die Menoon in 80 D tot Sokrates
richt De methode van probleemstelling, die zij vertegen-
woordigen, betitelt Sokrates als een eristische®). Daar zij
nauwe verwantschap vertoonen met den geest van Gorgials'
paradoxologie®), is hier een aanwijzing gelegen, dat Menoon's
leermeester de eigenlijke representant zou zijn der gewraakte
eristische methode. Do critiek, in 81 D op het wezen van
Menoon's sQiarwb? Uyog uitgeoefend, bevindt zich in een enge
relatie met de eerder (in 75 C D) gegeven karakteristiek van

1)nbsp;cf. Croiset-Bodin, Pl., III, 2, p. 241 ......faute intentionnellement

commise par Socratequot;. Als naar een voorbeeld van onjuiste begripsbepaling
wordt dan ook in 79 D naar deze vormdefinitie verwezen, wanneer Menoon
de agerri omschreven heeft als olóv r' ehai ràyaûà jioQiCeaêai jusrà

ôiycaioavvrjç (79 B).

2)nbsp;cf. P. Friedländer, Pl., II, p. 282: „[Sokrates] begeht absichtlich den
Fehler, dass er die Gestalt durch die Farbe, ein X durch ein Y, definieren
will, was Menon ihm mit Recht nicht durchgehen lässtquot;. cf. A. E. Taylor,
Plato, The man and his work, p. 134: „It is true, as Meno remarks, that
such a 'definition' would involve the undefined term 'colour' quot;.

3)nbsp;p. 114.

'Kal riva rgónov Çfjrijoeiç... rovro o fir] oio-Da rb naganav o ri
êariv ; Uóïov yàg mv ovx olaêa ngo'amp;é/J.svoç !i,r]f^aeiç ; quot;H ei xal o tc
fiâlusta èvrvxoiç avrip,- nmg êaei oti rovró êariv o av ovx f]dr]aûa;'

' Ogqç rovrov d)ç ègiarixbv lóyov xaràyeiç...

8) Men vergelijke de probleemstelling in het geschrift JJegi (pvOEmg.
Gorgias blonk in de kunst, dergelijke rhetorische vragen op te werpen en
te behandelen, boven 'n ieder uit, getuige ook het oordeel van Isokrates
{_'EXEvr]ç 'Eyxcófiiov [10]. 3). In ieder geval is hier sprake van een
bekend eristisch thema. cf. J. Stenzei, Platon Der Erzieher, p. 150:
„Menoon repliziert mit einem geistreichen Satze, den Sokrates sofort als
ein bekanntes sophistisches, skeptisches Argument entlarvtquot;.

de discuteermethode der eristici. Op beide plaatsen stelt
Sokrates daar de dialectiek tegenover: in 75 D als de
onderzoekmethode die op het vinden van waarheid is gericht
en zich niet verliest in antilogische disputen; in 81 D als de
methode die, krachtens het proces der avéfivnai?, berust op het
wetenschappelijk, discursief doordenken van de begrippen die
wij hebben „uit ons zelfquot;: een methode die, in tegenstelling met
de verslappende eristiek, ons energisch en geneigd tot studie
maakt. Eenerzijds: het rhetorisch scepticisme van de eristiek,
dat tenslotte consequent de mogelijkheid van het bezitten van
begrippen en het verwerven van kennis uitsluit. Aan den
anderen kant: de streng-wetenschappelijke methode der dialec-
tiek, die in de leer van de praeëxistentie der ziel de kennis van
het 'begiip als zijnde potentieel aanwezig ten grondslag legt.
In de dialectiek valt de nadruk op de methode van het begrips-
onderzoek. De vragen die deze wetenschap zich kan stellen zijn
gebonden aan den eisch, dat de geldigheid van zekere begrippen
wordt vooropgezet. Een voorbeeld van dialectische methode
geeft de definitie van het begrip axijfia in 75 E, 76 A. Sokrates
bedient zich hier van mathematische begrippen, wier geldigheid
Menoon moet bevestigen. De nadruk wordt er op gelegd, dat
deze begrippen „bekendquot; zijn en door de gebezigde termen vol-
doende worden kenbaar gemaakt. In dit verband zinspeelt
Sokrates op de kunst van den synonymicus Prodikos: „ hij zou
aanmerking kunnen maken op de gelijkstelling in beteekenis
van de begrippen televr^, jtÉgag, ^atorquot;.®) Sokrates gebruikt
hier drie termen, niet om ze subtiel te onderscheiden wat hun
zin betreft, doch juist om scherper het ééne begrip, waar het
om gaat, te „bepalenquot;. Tevens markeert hij aldus de tegen-
stelling met de methode van Prodikos, wien het niet om (dialec-
tisch) inzicht in het begrip maar om de (rhetorische) onder-
scheiding van de woorden te doen is.^) Vertegenwoordigt

cf B. J. H. Ovink, Philos. Erkl. d. pl. Dial. Meno und Hipp. Minor,
p. 69: „Denn wer nichts als geltend anerkennt, kann nie etwas fragen.

2)nbsp;75 E: hcog ^av fjfiiv Ugodixog diacpegoiro.

3)nbsp;75 E: Tiävra tavxa TaHzör xi Uym...oi yk nov xaUig naiZQav^ai
XI xal xexEUvxr,Khar xb xoiovxov ßoUofiai Uyeiv, adösv nocxlXov.

cf. p. 106, 110, III.

Prodikos de rhetorica in engeren zin, in zooverre dat zijn
methode zich bezig houdt met het woordgebruik in de taal
[daardoor vertoont zij een schijnbare affiniteit met de Sokrati-
sche methode van begripsonderzoek^)]: Menoon staat ten op-
zichte van de dialectiek in een verwante verhouding. Door van
Prodikos te gewagen brengt Platoon dit naar voren, doet hij
althans scherper licht vallen op een essentieel punt van onder-
scheid tusschen Sokrates' en Menoon's opvatting van begrip en
definitie. In de methode van den synonymicus is het begrip
een woord, dat beantwoordt aan een rhetorisch denken, z'n
functie heeft in het organisme van de taal. Het vervult geen
functie in het organisme van het logisch denken, bij het praedi-
ceeren en definieeren. Ook Menoon toont, in zijn bepalingen
van het begrip aQsr^, het wezen der logische definitie niet te
verstaan. En van het instrument van den dialecticus, het begrip
als zoodanig, heeft hij geen juiste opvatting. Den eristicus zien
wij in dit verband dicht bij den synonymicus staan. Menoon
dringt bij Sokrates aan op een definitie van het begrip xQm^ia.
„Die Absicht seiner Frage ist eristisch, nicht dialektischquot;.®) Het
feit immers, dat Menoon verwacht, zijn partner in anogla
te brengen, ®) bewijst reeds, dat het hier gaat om een rhetorisch
kunststuk, een subtiele begripsconstructie volgens het procédé
eener bepaalde, uiteraard rhetorische „methodequot;. De methode
waarvan Sokrates zich bedient, om Menoon ter wille te zijn,
is ontleend aan den trant van Gorgias.^) De definitie heeft
inderdaad een rhetorisch karakter. Zoo wordt zij dan ook door
Platoon's Sokrates gekenschetst: zij bereikt, en dus ook beoogt,
effect bij Menoon; ®) haar bekoring dankt zij aan haar „tragi-
schenquot; aard.®) De karakteristiek „tragischquot; qualificeert de
definitie voldoende als een op effect berekend, rhetorisch

1)nbsp;cf. p. 110, 111.

2)nbsp;B. J. H. Ovink, Philos. Erkl. d. pl. Dial. Meno und Hipp. Minor, p. 71.

3)nbsp;cf. 76 A: 'Y^Qiatr]? y et, m Mévmv avÖQi nQeafimr] iiQÓ.yfi.axa
naQÉ%eig ajioxQiveo'amp;ai .

4)nbsp;76 C: xard Fogy lav.
®) 76D,E.

®) Tgayixfj ydq èariv... Jj dnóxQiaig, Sare dgéaxei aoi fxdXkov ij y
jiegl zov ax^fiarog (76 B).

product. Tevens wordt het wezen van haar rhetorischen stijl
er door geduid. Gorgias bezigt begrippen, afkomstig van het
gebied der physica, Physiologie en psychologie, die uiterst
problematisch en dus duister zijn, waarmede slechts een be-
paling kan worden gesuggereerd, geen logische overtuiging kan
bereikt worden, i) Naast den rhetor 2) kenmerkt de definitie
den daarmee verwanten oocpó?. „Sokrates witterte in der ganzen
NaturpMZosopMe seiner Zeit (die, überwiegend mechanistisch-
materialistisch, die räumliche Welt zu einer Art von 'Ding an
sich' machte und ruhig ihren Blick über die cp-ómg als 'das Ganze
aller Dinge' gehen liess), eine anmassende, die Beschränktheit
des menschlichen Erkenntnisvermögens nicht im Auge behalten-
de, Weisheit.quot;Dat er bij Platoon's Gorgias intusschen zelfs
geen sprake is van een ernstige poging tot natuurwetenschappe-
lijke begripsbepaling, die men overigens van dezen sophist m
de kwaliteit van leerling van zijn landgenoot Empedokles kon
verwachten: dit wordt buiten twijfel gesteld door den nadruk,
gelegd op het feit, dat Gorgias zijn definitie construeert volgens
een bepaald „receptquot;, 4) tevens door dit procédé opzichzelf, dat
de virtuositeit verraadt van een rhetorisch kunststuk.®) Me-
noon's vertrouwdheid met deze methode bewijst, dat Platoon's

t) cf. A. E. Taylor, PL, p. 135, noot 1 : „The definition of colour is
'stasy' because it makes a show with grand words which are only
a Xerfor imprecision and uncertaintyquot;. Croiset-Bodin, PL, III, 2, p. 243:
„Celle-ci (de kleurdefinitie) a la grandiloquence obscure de la tragédiequot;.

P Friedländer, PL, II, p. 282: „'Eindrucksvoll wie ein Theaterstück'......

so deutet sich darin wohl an, dass.....jene (de definitie van kleur) erne

Theorie voraussetzt, über die man keineswegs einig zu sein brauchtquot;.
B. J. H. Ovink, Meno, p. 73: „zQayixi^, hochtrabend oder pompösquot;.

2)nbsp;Voor de tegenstelling in dit opzicht tusschen den dialecticus en hem,

zie p. 53.

3)nbsp;B. J. H. Ovink, Meno, p. 73.

4)nbsp;Reeds de uitdrukking xarä Fogyiav (76 C) wijst hierop, voorts het
daaraan toegevoegde f, äv av fxahaxa axoXov^aaig, tenslotte de
woorden Tao)? ydp ooi'xaxè avv^êeiav EiQrjxai (76 D) en de opmerking,
dat men aan de hand van deze definitie (f| avxijg) tallooze andere

dergelijke maken kan (76 DE).

5)nbsp;P. Shorey (What Plato said, p. 156) qualificeert de begripsbepaling
van Gorgias als „a pseudo-scientific definition in terms of the philosophy
of Empedoclesquot;.

Gorgias zulke begripsbepalingen tot stof van zijn onderricht
maakt. Indien men deze omstandigheid in verband brengt met
de in de Menoon gedane mededeeling, dat Gorgias uitsluitend
rhetorica doceert^), kan ook langs dien weg een aanwijzing ge-
vonden worden, dat de natuurwetenschappelijke belangstelling
bij hem geheel op den achtergrond staat Maar dan toch
wijzen de objecten van Gorgias' definieerkunst, aangezien het
hier bij Platoon den paedagoog geldt, op een integreerend

1)nbsp;95 C. cf. p. 118.

2)nbsp;Het voorwerp van Gorgias' begripsbepaling, temeer daar een speciale
definieermethode erop wordt toegepast, schijnt evenwel onafwijsbaar te
verkondigen, dat de sophist zich op de behandeling van natuurwetenschap-
pelijke problemen bijzonder heeft toegelegd. Men mag intusschen niet uit
het oog verliezen, dat de definitie door Platoon's Sokrates in diens weer-
gave gebaseerd wordt op de anÓQQoai-theorie van Empedokles (76 C. cf.
Timaios, 67 C sqq.). Daar voor het xmd FoQyiav in zekeren zin een xaza
' EfinedoxMa wordt gesubstitueerd, ware de veronderstelling niet on-
gegrond, dat Platoon naar aanleiding van de overlevering die
Gorgias tot een leerling van den Sicilischen natuurphilosoof maakt
(cf. Quintilianus, De Institutione Oratoria, III, 1, 8) den sophist
de theorie van laatstgenoemde laat te berde brengen en hem als
een adept in diens wetenschap voorstelt (cf. A. E. Taylor, PL, p. 134,
noot 1: „The definition is based on the Empedoclean theory because
[cursiveeringen van ons] Gorgias, as a Sicilian, is assumed to be in accord
with the biological views of the founder of Sicilian medicinequot;), hetzij
louter krachtens een speling van zijn phantasie, hetzij om daarmee te
doen zien, hoe behendig de rhetor de wetenschappelijke kennis die hij uit
deze bron heeft in bezit gekregen weet te adapteeren aan zijn kunst (cf.
P. Friedländer, PL, II, p. 282/283: „Von Empedokles hatte Gorgias sie
[de djïópgoai-theorie] in sein auflösendes Gedankenspiel übernommenquot;),
hetzij om zich aldus indirect te richten tot de theorie van Empedokles
zelve (Met een satirisch opzet? Croiset-Bodin, PL, III, 2, p. 243, noot 2:
„Cette définition est une parodie des théories d'Empédoclequot;).

In zooverre het begrip xgrnfia deel heeft aan het probleem oy)iq
(76 D) ware op grond van een citaat uit een werk van Gorgias bij
Theophrastos (De Igne, 73, p. 20 [Gercke]) en van een passus uit Gorgias'
Helena (15 sqq.) aan te nemen, dat het begrip kleur den sophist interes-
seerde wegens zijn voorliefde tot het behandelen van optische problemen.
Aan de hand van Menoon 76 D E [(pmvfjv.. . xal èafirjv xal alla noXka
xamp;v Toiovza)v)zovL deze voorliefde kunnen worden uitgebreid tot zich uit-
strekkende naar problemen die de zintuigelijke waarneming betreffen of
naar physiologische kwesties in het algemeen.

element der sophistische nmdeia: het bijbrengen van theoretische
kennis. De definitie van Gorgias beweegt zich om een weten-
schappelijk middenpunt. Zij toont ons den sophist-leeraar van
de encyclopaedische en van de bloot-rhetorische zijde zijner
natèeia.

De tegenstelling tusschen sophistische en Sokratische metho-
de, die hier, zooals wij zien, wordt ontwikkeld hoofdzakelijk aan
de hand van het thema begripsbepaling, en in verband waar-
mede Sokrates' partner Menoon in zijn kwaliteit van leerling
der sophistiek in het algemeen en van Gorgias in het bijzonder
een rol vervult, die aldus in een aanwijsbare betrekking staat
tot één der belangrijkste motieven in Platoon's conceptie van

dit werk_zij wortelt in het onderwerp naideia, dat inhaerent

is met het plan van dezen dialoog. Het is onze taak, de functie
van het thema naideia wat betreft de relatie waarin dit zich
hier tot het thema de sophistiek bevindt, voorzoover zulks niet
reeds naar aanleiding van bovenstaande beschouwingen is ge-
schied, na te gaan.

Evenals in de Protagoras^) en de Laches^) het geval is,
hooren wij in de Menoon de stem van den stichter der Aka-
demeia. De opzichzelve gewettigde veronderstelling, dat de na-
drukkelijke wijze waarop Platoon de vraag, hoe men de ägex^
deelachtig kan worden, aan de orde stelt mede haar oorsprong
heeft in zijn bedoeling, de aandacht te vestigen op zijn eigene
naideia, wordt gestaafd op tal van plaatsen in het werk. Reeds
eerder is er op gewezen, dat aan dit opzet nauw verbonden
is een stelling nemen tegen het optreden en de methoden van
de beroepsleeraren, de sophisten, ten deele ook om diegenen
te weerleggen, die Sokrates (gt; Platoon) met hen plegen te
identificeeren. Wij vinden het motief der tegenstelling tusschen
Sokrates-Platoon's en de sophistische naideia (voorzoover de
leermr Platoon hier tastbaar in betrokken is) in de volgende
vormen.

1) p. 51, 52.
S) p. 101.
3) p. 51, 52.

Ie. Te Athene is een avxfió? rijg aocpiag ingetreden, die gepaard
gaat met een opleving van de ao(pia in Menoon's vaderland.^)
[Dit motief is in het tekstverband de ironische inkleeding van
een vergelijking tusschen den (pdóaocpog Sokrates en den oocpóg
Gorgias: den critisch-bescheidenen dialecticus die, het antwoord
op Menoon's vraag schuldig blijvend, zegt, „niet eensquot; te weten
O Tt noT èarl ró naganav agerrj, en den zelfbewusten rhetor die,
niet wetend dat hij dit ook niet weet, onmethodisch over dit
punt vragen stelt, die correspondeeren met zijn befaamde rheto-
rische antwoordkunst. Het feit, dat Gorgias in deze vragen ver-
tegenwoordigd wordt door zijn leerling Menoon, dat er in het
volgende nadruk wordt gelegd op den invloed dien hij als
leeraar uitoefent, beklemtoont evenwel in de uitdrukking
avxfióg xfjg aocpiag, die Sokrates in verband met Athene gebruikt,
het elemeht naiöeia. De uitdrukking laat, naar wij meenen, deze
tweeërlei interpretatie toe. a. Zij vertolkt het wezenskarakter
der dialectische naideia: die den waan, dat men weet, doet „ver-
dorrenquot;, een soberen indruk maakt naast de brillante naièeia
der sophisten. b. Zij onderstreept de behoefte aan een nieuwe
naideia die het „verdroogdequot; Athene bevloeien zal.®)]

2e. Wanneer Menoon de;feö)//a-definitie van Gorgias prefe-
reert boven de bepaling van het begrip axvf^a. door Sokrates,
zegt de laatste: „de definitie van Gorgias is niet de beste van
detwee;ot/^at ds ovó' av aoi dó^ai, el fi-^, wonegnbsp;ëXeyeg, avay-

xaïóv aoi amévai ngó xmv juvoxrjglmv, aXX el negif/slvaig xs xal
fA.vfiêsl?]gquot;. (Hier zinspeelt Platoon ongetwijfeld op een in-
wijding in de dialectische methode, en wel, blijkens de meta-
phoren „heengaan vóór de mysteriënquot; en „hier blijven en in-
gewijd wordenquot;, op een ter plaatse door hemzelf te voltrekken

1)nbsp;70 A sqq.

2)nbsp;In dit verband krijgen de woorden avfxnsvofiai xoig noXlxaig (71 B)
eerst beteekenis: Platoon vereenzelvigt zich met de bewoners der stad
waarin hij als leeraar denkt op te treden. Wellicht heeft ovfjmsvoixai,
zoo tevens nog een anderen zin: „ik leef mede in den nood van____quot;

Een geheel verschillende interpretatie van een en ander geeft P.
Friedländer, PL, II, p. 278.

3)nbsp;76E.

inwijding. Aangezien in het voorgaande deze methode scherp
wordt afgebakend ten opzichte van de sophistische, doelt
Platoon's bedekte aankondiging van de eigene naièüa kennelijk
op het markeeren van de tegenstelling met de onderwijsmetho-
den der sophisten).

3e. Aan het slot van de episode waarin Sokrates met de
vagy.j^ Vergeleken wordti) zegt deze: „ik weet niet wat de
agerij is, av fiévtoi ïaogt;? tiqóteqov juèv fjdrjo'amp;a jiqIv êjuov aipaaêai, vuv
fiÉvtoi éfj-oïos eï ovx eldóiiquot;.^) [Genoemde episode legt den na-
druk op het wezen der Sokratisch-Platonische naiêeia. Het ver-
wekken van anoQia is inhaerent met de maieutische methode
waardoor het leeren krachtens het proces der dvdf^vtjais in den
„leerlingquot; wordt „in beweging gebrachtquot;. Hier is de tegen-
stelling aanwezig met het óiddaxeiv der beroepsleeraren, vcor
wie de dgenj een product van technisch-vakkundig „onderwi.isquot;
is. Overgegaan uit de school der sophistiek in de school van
het Sokratische gesprek blijkt Menoon nu „niet meerquot; te weten
wat de dgsti? is, d.w^z. deel te hebben gekregen aan de dnogia
die het kenmerkend' element der dialectische naideia is. Met de
boven uit 80 D geciteerde woorden wordt nadrukkelijk op een
resultaat dezer naideia gewezen, waarbij Sokrates (gt; Platoon)
zichzelf als opvoeder op den voorgrond plaatst.]

4e. Als Sokrates heeft betoogd, dat judêrjai? op dvdfxvrioig
berust, vraagt Menoon twdjfelend: 'quot;Exek f^e rovto diód^ai
lt;bs ovTcog ëxet; Sokrates' ironische repliek luidt: „Ik beweer,
dat er geen öidaxv doch dvdjuvrjai? bestaat, xal vvv sqcotü? el
ae öiddSaiquot;, waarop Menoon als verontschuldiging aanvoert,
dat hij dit inö rov eêovg vroeg. ®) [Wij zien hierin een zin-

80 A sqq.

2)nbsp;80D.

3)nbsp;cf. J. Stenzel, Platon Der Erzieher, p. 154: „Die sokratische Frage
erhält hier eine genane Begründung: sie muss verwirren, lähmen, um das
Wissen von der jeweiligen Aufgabe zu bewirken, ohne das der ganze
Prozess des Lernens nicht vor sich gehen kannquot;.